Jainstotrasandohe Part 2

Author(s): Chaturvijay
Publisher: Sarabhai Manilal Nawab
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002614/1

Page #1

|
14 ચીના ' " | ઉતારી
*ો

Page #2

FRIMAITRUIRAIMIRImuliniCATIRIDImun IIMIRMIRam .numanitm TImeanintimrain ays,
a unmath
TMETA HINinet.
श्रीप्राचीनजेनसाहित्योद्धारग्रन्थावल्याश्चतुर्थ पुष्पम् मन्त्राधिराज-चिन्तामणि
अनेकजैनाचार्यविरचितः जैनस्तोत्रसन्दोहः
TIME TRAIN
MAHTE HAIRTML-HimaltimITTARAIymfim kaimum in
in
तस्य द्वितीयो विभागः।
सम्पादकः संशोधकश्च । पूज्यपाद-दक्षिणविहारिश्रीमदमरविजयमुनिवर्य
चरणारविंदचञ्चरीकः चतुरविजयो मुनिः।
but.andu.more
PRIMARRRRRiSTAR.
प्रसिद्धिकारकः साराभाई मणिलाल नवाब-अमदावाद. वीरसंवत् २४६२ प्रथमावृत्तौ प्रतयः ५०० सने १९३६
विक्रमसंवत् १९९२ मूल्यं रू. ७-८-० आत्मसंवत् ३९ HEREDMorn mmspranatarnwapnrn wapinamailo
Mathimulin iitmancil methinilianilihithila sang

Page #3

प्राप्तिस्थानसाराभाई मणिलाल नवाब नागजी भूदरनी पोळ
अहमदावाद.
सर्वहक प्रकाशकने स्वाधीन छे.
: मुद्रक : मणिलाल कल्याणदास पटेल धी:सूर्यप्रकाश प्रिन्टींग प्रेस पानकोर नाका-अमदावाद

Page #4

સમર્પણ
આગમ દ્વારક આચાર્યદેવ શ્રી સાગરાનંદસૂરીશ્વરજીના
કરકમલમાં.
સારાભાઈ નવાબ

Page #5


Page #6

વિષય ૧ સમર્પણુ
૨ પ્રાક્શન
३ स्तोत्रानुक्रमः ૪ પ્રાસગિક નિવેદન
૫ પ્રસ્તાવના
९ स्तोत्राणि
છ ગૂજરાતી અનુવાદ
८ यन्त्राणि
વિષયસૂચી,
3
પાનુ
૭-૧૨
૧૩-૧૫
૫૨૦
૧-૧૪૦
૧-૨૮૮૨
૨૯૧–૩૪૦
૧-૪

Page #7


Page #8

II વાર્તાય નમઃ |
પ્રાકથન
વિ. સં. ૧૯૮૭ની સાલમાં “શ્રીદેશવિરતિ ધર્મારાધક સમાજ' તરફથી અમદાવાદના શેઠ ભગુભાઈના વંડામાં “શ્રી જૈન સાહિત્ય પ્રદર્શન” ભરવામાં આવ્યું હતું. તે સમયે તેની વ્યવસ્થાપક સમિતિ તરફથી ચિત્રકળા, લેખનકળા તથા મંત્રમંત્રાદિ વિભાગના નિરરી સેક્રેટરી તરીકે મારી નીમણુક કરવામાં આવેલી. એ પુણ્ય પ્રસંગે સેંકડો વર્ષોથી જેનભંડારોના ભૂમિગૃહમાં છુપાએલ સાહિત્યરશ્મિનું નિરીક્ષણ કરવાની અણમેલી તક પ્રથમવાર મને સાંપડી, અને જેમ જેમ તે સાહિત્યરશ્મિનું બારીકાઈથી હું નિરીક્ષણ કરતો ગયે તેમ તેમ તે રશ્મિના સર્જક જૈનાચાર્યો તેમજ ધર્મધુરંધર સાધુવરે તરફ પૂજ્ય અને પવિત્ર ભાવે વધતો ગયે-સાથે સાથે તે સાહિત્યરશ્મિને પૂજ્ય અને પવિત્ર ભાવથી આશ્રય આપનાર જૈન મંત્રીશ્વરો તથા જૈન શ્રેષિએ તરફ પણ માનની લાગણી ઉત્પન્ન થઈફ -એકલે પૂજ્ય અને પવિત્ર ભાવ ઉત્પન્ન થયો એટલું જ નહિ, પરંતુ તે પૂજ્ય મહાનુભાવોએ વિશાળ દષ્ટિથી અને આત્મકલ્યાણની પવિત્ર ભાવનાથી સર્જન કરેલાં અને જગતમાત્રના કલ્યાણની ભાવનાથી આશ્રય આપીને આજ સુધી સાચવી રાખેલાં તે સાહિત્યરશ્મિના વારસાનો નાશ થત અટકાવવા, તેના વારસદારને તેની ખરી કિંમત સમજાવવા મારા મનમાં નિશ્ચય બંધાય.
મારા આ નિશ્ચયના પરિણામે જ ચાલુ સાલ શિયાળામાં લગભગ અગિયાર હજાર રૂપિઆને ખર્ચ કરીને “જેનચિત્રકલ્પદ્રુમ” નામને બહુમૂલ્ય ગ્રંથ જેને જનતા સમક્ષ રજૂ કરી શકે અને તે ગ્રંથમાં જ પાટણના પ્રાચીન જ્ઞાન ભંડારના દસ દસ વર્ષના બારીક નિરીક્ષણ ઉપરથી રાત્રિદિવસ અથાગ મહેનત કરીને “લેખનકળાના વિષય ઉપર અજવાળું પાડતા વિદ્વદર્ય મુનિમહારાજ શ્રીપુણ્ય

Page #9

"
વિજયજીએ ‘ ભારતીય જૈન શ્રમણ સ ંસ્કૃતિ અને લેખનકળા× ’ નામને એક સ્વતંત્ર પુસ્તક જેટલા વિસ્તૃત નિબંધ તૈયાર કરીને, આધુનિક મુદ્રયુગમાં અદૃશ્ય થતી પ્રાચીન લેખનકળા અને તેનાં સાધનેાના સંરક્ષણ કરવા તરફ જાહેર જનતાનુ લક્ષ્ય દાયું. સાથે સાથે મે પણ મારા પાંચ પાંચ વર્ષના અવલાકન દરમ્યાન મારા જાણવામાં આવી તેટલી સાધનસામગ્રીને ઉપયોગ કરી ‘ ગુજરાતની નાશ્રિત કળા અને તેને ઇતિહાસ ’ તથા ‘ ચિત્રવિવરણ ' નામના બે સ્વતંત્ર નિબંધો લખીને મેગલ સમય પહેલાંની ગુજરાતની, ખાસ કરીને જેનાથી આશ્રય પામેલી ચિત્રકળા તરફ સૌથી પ્રથમ ધ્યાન દેારવા પ્રયત્ન કર્યાં છે, અને મને જણાવતાં આનંદ થાય છે કે આવા વિકટ સમયમાં પણ મારા ધાર્યા કરતાં ઘણી જ સુંદર રીતે તે ગ્રંથની લગલગ બધી નકલા ખરીદી લઈને મારા કાર્યોંમાં આગળ વધવા જનતાએ ગર્ભિત રીતે પ્રેરણા કરી છે. અજાયબીની વાત તા એ છે કે શ્રીમાન્ અને ઉદાર એવી જૈન કામના દરેકે દરેક આગેવાને તથા પૂજ્ય અને પવિત્ર એવા મુનિમહારાજાઓએ મને સાથ આપ્યા છે. આ રીતે ઉપર્યુક્ત ત્રણ વિભાગા પૈકી (૧) ચિત્રકળા અને (૨) લેખનકળાની સામગ્રી મે જનતા સમક્ષ રજુ કરી છે, જ્યારે બાકી રહેલા (૩) મયંત્રાદિ વિભાગની જેટલી સામગ્રી મને પ્રાપ્ત થઇ છે તેમાંથી કેટલીક પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં અને બાકીની સામગ્રી હવે પછી ટ્રૅક વખતમાં મારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થનાર • ભૈરવપદ્માવતી 'માં પ્રસિદ્ધ કર વામાં આવશે. હું આશા રાખું છું કે જાહેર જનતા મારા આ સાહસને વધાવી લેશે અને મને ખીજા અમૂલ્ય ગ્રંથાનું પ્રકાશન કરવા પ્રેરણા કરશે જ.
પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં મુખ્યત્વે કરીને આય નામકર્મીના ઉદ્દયવાળા,
× આ નિબંધની પુસ્તકાકારે પણુ થાડી નકલા બંધાવેલી છે, જેની કિંમત રૂા. ૮-૦-૦ આઠ રૂપૈ રાખવામાં આવી છે.

Page #10

જંગમ કલ્પવૃક્ષ સમાન, પુરુષાદાનીય શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુને લગતાં મંત્રમંત્રાદિગર્ભિત તેમ જ યમકશ્લેષાઘલંકૃત નાની મોટી ૬૪ કૃતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. તે કૃતિઓની રચના કરનાર મહાપુરુષો વગેરેની ઐતિહાસિક ચર્ચા સંપાદકે પ્રસ્તાવનામાં કરેલી હોવાથી તે તરફ વાચકેનું ખાસ ધ્યાન ખેંચવાની રજા લઉં છું.
આટલા સૂચન બાદ આ પુસ્તક પ્રકાશનને અંગે જેમને હું ઋણી છું તેમનું ઋણ જાહેર કરીને પણ અદા કરવાની શિષ્ટ પુરુષોની પ્રથાનું હું અનુકરણ કરું તે સ્થાને જ ગણાશે. પાટણ બિરાજતા પૂજ્ય પ્રવર્તકજી શ્રીકાંતિવિજયજી તથા તેઓશ્રીના પ્રશિષ્ય વિર્ય મુનિમહારાજ શ્રી પુણ્યવિજ્યજીને અને દક્ષિણવિહારી શ્રીઅમરવિજયજી તથા પ્રસ્તુત ગ્રંથના સંપાદક અને સંશોધક પૂજ્ય ગુરુદેવ શ્રી ચતુરવિજયજીને અત્યંત આભારી છું.
આ ગ્રંથમાં છાપવામાં આવેલી કૃતિઓ પૈકી “શ્રીઉવસગ્ગહરંસ્તોત્ર'ની પાર્શ્વદેવગણિત ટીકા પ્રથમ શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ પુસ્તકેદ્વારા ફંડ તરફથી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલી તે છાપવા પરવાનગી આપવા માટે શ્રીયુત જીવણચંદ સાકરચંદ ઝવેરીને તથા શ્રી જેનાનંદ પુસ્તકાલય, સુરત અને શ્રી આત્મારામ જૈન જ્ઞાનમંદિર વડોદરાના વહીવટકર્તાઓને પણ હસ્તલિખિત પ્રતે આપવા માટે આ તકે આભાર માનું છું. આ પુસ્તકના અગાઉથી ગ્રાહક થઈને જે જે પૂજ્ય મુનિમહારાજાઓએ તથા ભાઈઓએ મહને ઉત્તેજિત કર્યો છે તેઓને પણ આભાર માનું છું. ઇચ્છું છું કે-મહારાં ભવિષ્યનાં પ્રકાશનમાં પણ મહારી સાથે ઉભા રહીને આ બધાજ મહારી ભાવનાને સફલ બનાવશે.
આ ગ્રન્થમાં છાપવામાં આવેલા યંત્રના પ્રકાશનના છાપવા છપાવવાના સર્વહક્ક પ્રકાશકને જ સ્વાધીન હોવાથી પ્રકાશકની મંજુરી વિના કોઈપણ સંસ્થા અગર ગૃહસ્થને નહિ છપાવવા આગ્રહભરી વિનંતિ છે. વળી આ અતિ દુર્લભ યંગે પૂજનીય તથા વંદનીય છે તેમજ

Page #11

૧૦
જ્ઞાન સ્વયં પણ પૂજ્ય છે એટલે વાચક અને દર્શક અને પ્રત્યે નમ્ર વિનંતિ છે કે તે કૃપા કરીને તેની જરા પણ અવગણુના ન કરે. આ ગ્રન્થમાં છપાયેલા બધા યંત્રોની આકૃતિએ વયેાવૃદ્ધ ગુરુદેવ આચાર્યાં શ્રીજયસિહુસૂરિજીએ પોતાના હાથે જ દારી આપેલી છે તે માટે તેઓશ્રીને હું જેટલેા આભાર માનુ તેટલા ઓછા છે.
આ ગ્રન્થ આગમાહારક આચાર્ય દેવ શ્રીસાગરાનંદસૂરીશ્વરજીના કરકમલમાં એ જ કારણે સમર્પિત કરાયા છે કે તે જ પુણ્યપુરુષની પ્રેરણાથી પ્રાચીન જૈન સાહિત્યને આસ્વાદ લેવાને હું ભાગ્યશાળી થયા છું.
(
<
આ સંગ્રહમાં ‘ શ્રીનમિશ્રણસ્તોત્ર'ની મંત્રમય ટીકા તથા તેના એકવીસ યંત્રા સુશ્રાવક શિવનાગ વિરચિત ‘શ્રીધરારગેન્દ્રસ્તોત્ર ’ની મંત્રમય ટીકા તથા તેના ઓગણીસ યંત્રા, સુપ્રસિદ્ધ વિજયપહુત્તસ્તેાત્ર”ના મંત્રાસ્નાય તથા તેના ૨૦ વીસ યંત્રો, ‘ અદ્રેટ્ટે’ મંત્રના ત્રણ યંત્રો તેની વિધિ સાથે અને · મ ંત્રાધિરાજસ્તાત્ર 'માં બતાવેલી વિધિ પ્રમાણે તૈયાર કરેલા ‘ચિતામયિત્ર’વગેરે કુલ ૬૪ ચાસ ચત્રા પહેલીજ વાર પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવેલા છે. સાથે સાથે ‘ સતિકરસ્તોત્ર' ના અધિષ્ઠાયક દેવાનાં ચિત્રા સાથેના પ્રાચિન ચિત્રપટના યંત્રની પ્રતિકૃતિ પણ આપવામાં આવી છે. વિશેષ માંત્રસાધના કરવાની ઈચ્છાવાળાને માટે ‘મ ત્રસાધને પયેાગી કાષ્ટક' તથા તેને લગતાં મુખ્ય મુખ્ય અંગાનું સ્પષ્ટીકરણ ગુર ભાષામાં સંપાદક કરેલું હાઈ, તેના બાકીનાં ખીર્જા અંગાનું સ્પષ્ટીકરણ મ્હારા તરફથી હવે પછી પ્રસિદ્ધ થનાર ‘ ભૈરવપદ્માવતીક૫ ’નો પ્રસ્તાવનામાં કરવામાં આવનાર હેાવાથી તે તરફ વાંચકાનુ ધ્યાન ખેંચવાની રજા લઉ છું.
અન્ન
મન્ત્ર એટલે અમુક પ્રકારના અક્ષરાની સંકલના. જેમ આણુશીલ વિદ્યુત્ અને પ્રેરક વિદ્યુના સમાગમથી તણખા ઉત્પન્ન થાય

Page #12

છે તેમ જૂદા જૂદા સ્વભાવવાળા અક્ષરની યથાયોગ્ય રીતે સંકલના -ગુંથણી કરવાથી કેઈ અપૂર્વ શક્તિને પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. એ તે જાણીતી વાત છે કે મહાપુરુષોએ ઉચ્ચારેલા સામાન્ય શબ્દોમાં પણ અદ્દભુત સામર્થ્ય રહેલું છે. તે પછી ઉદ્દેશપૂર્વક વિશિષ્ટ વર્ણોની સંકલનાથી યોજેલા પદોના સામર્થ્યની તો વાત જ શી ? આવા પદોના–મન્નપદેના–રચયિતા જેટલે અંશે સંયમ અને સત્યના પાલક હોય તેટલે અંશે તેમાં વિશિષ્ટતા સંભવે છે; તેથી જ મગ્નની ભાષામાં પરિવર્તન કરવામાં આવે અર્થાત તદ્દગત અર્થ અન્ય ભાષા દ્વારા રજુ કરવામાં આવે તો તે પરિવર્તન મન્ટની ગરજ સારી શકે નહિ. મન્ચ ઘણું જ પ્રકારના હોય છે, કેટલાક યોગસાધનાને માટે ઉપયોગી હોય છે અને કેટલાક રોગોની શાંતિ માટે ઉપયોગી હોય છે, કેટલાક લક્ષ્મીની પ્રાપ્તિ માટે હોય છે અને કેટલાક દુશ્મનોને નાશ કરવા માટે યોજેલા હોય છે. દરેક મન્ત્રની સાધના માટે એકાગ્રતા અને તેના ફળ પંરત્વે દઢ વિશ્વાસની પ્રથમ આવશ્યકતા હોય છે. કેટલાકનું એવું માનવું છે કે પ્રાચીન સમયમાં જે મો હતા તેને નાશ થઈ ગએલો છે અને જે તેમ ન માનવામાં તો આજકાલ તે માના અધિષ્ઠાયક દેવો પ્રત્યક્ષ કેમ નથી આવતા ? અને તે પ્રમાણે પ્રત્યક્ષ નહિ આવવાથી તેના પ્રત્યેને વિશ્વાસ ઘટતો જાય છે. આ વાત જરૂર વિચારવા જેવી છે અને તેને બરાબર વિચાર કરવામાં આવે તે તુરત જ જણાઈ આવશે કે આજકાલ મન્ટો પણ તેના તે જ છે અને અધિષ્ઠાયકે પણ બદલાયા નથી, પરંતુ પ્રાચીન સમયમાં તેના સ્મરણ તથા સાધના કરવાવાળાઓમાં જે શ્રદ્ધા, સાહસિક્તા અને પવિત્રતા હતા તે આજકાલના સાધકામાં નથી જોવામાં આવતી.
ગ્યતાની વાત તો દૂર રહી, પણ તેના શબ્દોચ્ચાર પણ બરાબર તેઓ કરી શકતા નથી. પૂર્વપુરુષોએ તેની એજના કરવામાં અને તે સંબંધી વિધિ બતાવવામાં જરા પણ બાકી રાખી નથી, પિતાપિતાના ધ્યેય અનુસાર બંને એ વર્તન સાચવ્યું છે, પરંતુ તે

Page #13

મહાપુરુષોનાં ધ્યેય અને સાધકના બેય જૂદા જૂદા હેવાથી ફલસિદ્ધિ થતી નથી. આ વિષે ઘણું ઘણું કહી શકાય તેમ છે, પરંતુ સ્થાનાભાવે તેની ચર્ચા હવે પછીના મારા “ભરવપદ્માવતીક૯૫ ના પ્રકાશનમાં કરવાની ઈચ્છા રાખતા આ વિષય અત્રે જ સમાપ્ત કરું છું.
છાપકામ માટે, સૂર્યપ્રકાશ પ્રેસના માલિક, યંત્રના ગ્લેંકે તથા ટાઈટલ વગેરે સુંદર રીતે છાપી આપવા માટે કુમાર કાર્યાલયવાળા શ્રીયુત બચુભાઈ રાવત, તથા યંત્રવિવરણના છાપ કામ માટે શ્રો શારદા મુદ્રણાલયના વ્યવસ્થાપકને અત્રે હું આભાર માનું છું.
છેવટે મહારા આ ગ્રન્થ પ્રકાશન કાર્યમાં પ્રેસદોષ અગર દષ્ટિદેષથી કાંઈપણ ખલના રહી જવા પામી હોય તે સુજ્ઞ બંધુઓ સુધારી લેશે એવી ઈચ્છા રાખતે વિરમું છું. સંવત ૧૯૯૨
પ્રકાશક
સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ ભાદ્રપદ શુલ દશમી
નવી પત્થરચાલ, કોલેજ સામે વડોદરા તા. ૨૬–૯–૧૯૩૬ !
વડેદરા.

Page #14

अनुक्रमणिका
पृष्टम्
__१४
४०
स्तोत्रप्रतीकः
कर्ता. उक्सग्गहरं. ( द्विजपार्श्वदेवगणिकृता टीका ) भद्रबाहुस्वामी. १ २ नमिऊण ( भयहरस्तोत्रम् ) मानतुङ्ग सूरिः (सटीकम् ) ३ श्रीचिन्तामणिकल्पः मानतुग सूरिशिष्यधर्मघोषसूरिः
चिन्तामणिसम्प्रदाय: ४ श्री चिन्तामणिकम्पसारः ५ श्रीस्तम्भन० ( स्तम्भनपार्श्व०) तरुणप्रभाचार्य: ६ जस्स फणिंद० ( मन्त्रगर्भितं ) कमळप्रभाचार्यः • नमिउण० ( , ) रत्नकीर्तिसूरिः ८ श्रीपावः पातु० ( मन्त्राधिराजः ) ९ जगद् गुरुं जगदेवं (चिंतामणिपार्श्वमंत्रगर्भितम् ) जिनपतिसूरिः १० ॐ नमो देवदेवाय ( अट्टेमटेमन्त्रगर्भितम् ) मेरुतुङ्गसूरिः ११ जसु सासणएवि० (मन्त्रयन्त्रादिमयं स्तम्भन०) पूर्णकलशः
( सटीकम् ) १२ धरणोरगेन्द्र० ( सटोकं मन्त्रादिगर्भितम् ) शिवनागः १३ श्रीमदेवेन्द्र० (मन्त्रगर्भितं कलिकुण्डपार्श्व० ) . १४ ॐ नमो भगवते. (अट्टेम? मन्त्रगर्भितम् ) अजितसिंहाचार्य: १५ ॐनत्वा ० ( पार्श्वसप्ततीर्थी ०) सङ्घविजयगणि १६ स्तुवे श्रीस्तम्भनाम्भोज० ( स्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम् ) . १७ स्तवीमि तं पार्श्व०
,, शृङ्खलाबद्धम् १८ स्फुरत्केवल.
, देवसुन्दरसूरिः १९ श्रीस्तम्भनं पार्वजिनं
,, जिनसोमसूरिः २० योगात्मनां० ( यमकमयं स्वोपज्ञाक्चूरियुतं च ) जयसागरः २१ श्रीमान् पार्श्वः० ( महेशानामण्डन० ) रत्नशेखरसूरिशिष्य १०३
८८
९१

Page #15

१२८
१४०
१४४
२२ श्री चारूप० ( चारूपमण्डन० ) २३ महानन्दलक्ष्मी० (शवेश्वर०)
हंसरत्न: ११० २४ सकलसुरासुर० ( ,, छन्दः ) २५ षट्पत्तनपुटभेदन०
जिनभद्रसूरिः ११३ २६ जीरापल्लिपुरो०
० सौभाग्यमूर्तिः २७ श्रीवामेयं० (जीरापल्लि.), सटीकम् लक्ष्मीसागरसूरिः ११६ २८ सुधाशनमाधर-
उदयधर्मगणिः १२५ २९ भरिहथुणामि ( नवग्रह स्वरूपगर्मितम् )
१२६ ३० ॐ ह्रीं अर्ह मथो० ( अट्टे महेमन्त्रगर्भितम् ) . ३१ सदा वासना ०सटीकम्
अं० जयकीर्तिसूरिः १२९ ३२ शश्वच्छासन (जीरापल्लि०, गुप्तभेदालकृतम् सिद्धान्तरूचिः ३३ शर्मप्रयच्छ.. शर्मस्तवः ( जीरापल्लि० )
१४३ ३४ प्रभु जीरिकापल्लि.
महेन्द्रसूरिः ३५ श्रीणां पदं०
,,
भुवनसुन्दरसूरिः ३६ श्रियः क्रीडा गेहं ,
१५३ ३७ महाभाग्यः ( कुल्पपाकमण्डनऋषभजिनस्तवनम् ) ,, १५९ ३८ श्रीर्योऽभिवृद्धिं० ( जीरापल्ली. ) ३९ महाप्रातिहार्य० (पावकदुर्गभण्डनसम्भवजिनस्तवनम् ),, ४० श्रीशत्रुञ्जयशैल. ( श्रीऋषभजिनस्तवनम् ) , ४१ विजयते वृषभः ( यमकमयं चतुर्विंशतिजिनस्तवनम् ,, ४२ ॐ ही श्री. मन्त्राक्षरगर्भितं ४३ श्रीपावभावतः ( यमकममं ) जिनप्रभसूरिः १७५ ४४ जिनराज!
पत्तनस्थमुनिरत्नचतुरविजयः १७६ ४५ आनन्दमन्द० (जेशलमेरुमण्डन । जिनसभुद्रसूरिः १७७ ४६ कुडकुमरोला. ( जालोर-स्वर्णगिरि० ) . १८० ४७ श्रीपाश्वनवखण्डाख्यं० ( गन्धारमण्डन० समस्यामयम् ) ० १८१ ४८ विपुलमङ्गल० ( नवखण्ड० ) आनन्दमाणिक्यः १८३
१६१
१७१
१७४

Page #16

१८७
४९ उद्यत्फणा० ( मांगरोलमण्डननवपल्लव० ) लक्ष्मीलाभ: १८४ ५० श्रीश्रीपुरा० ( श्रीपुरमण्डन-अन्तरीक्षपार्श्व०) ० ५१ कल्याणकारं ( मगसीपार्श्वस्तवनम् ) महोपा० कल्याणविजयः १९० ५२ श्रीपार्श्वनाथ० ( यमकमयं ) आल्हादमन्त्री
१९२ ५३ जयति भुजग०
बिल्हण कविः १९४ ५४ पानाथ० ५५ श्रीपार्श्व परमात्मानं
जिनप्रभसूरिः १९७ ५६ विभति यद्भा० (यमकमयं, सावचूरिकम् ) श्रीसोमसुन्दरसूरिः १९८ ५७ शान्तानम्रो० ( गतप्रत्यागमकमयम् ) शिवसुन्दरः २०४ ५८ श्रीअश्वसेन० यमकाङ्कितम्
रविसागरः ५९ निजगुरो०
विद्याविमलशिष्याणुः २०६ ६० कल्याणकेलि० ( कल्यणामन्दिस्वरणपूर्तिः ) . ६१ श्रीनिवृति० (कमलशब्दश्लेषमयं ) सटिप्पनम् हेमविमलसूरिः २१७ ६२ कल्याणाङ्कुर वारिदः ( मन्त्राधिराजकल्पः ) सागरचन्द्रसूरिः २२७
२०८

Page #17


Page #18

પ્રાસંગિક નિવેદન.
જેને નીરાગ ઈશ્વર (વિતરાગ)ના ઉપાસક છે. એમનું મુખ્ય ધ્યેય મોક્ષ છે અને મેક્ષાભિલાષી ખરા જેને રાગ દ્વેષાદિ દેષરહિત શ્રીજિનેશ્વર (અહંન) શિવાય અન્યદેવની કદિ પણ ઉપાસના કરે નહી. તથાપિ જેઓ તેટલી હદે પહોંચ્યા નથી એવા અહિક સુખના અભિલાષી ભવાભિનંદી જીને પણ સ્વાર્થ સાથે પરમાર્થ સધાય તેવા હેતુથી ભયાપહારક, રેગેપશામક, સંપ૬ વિજ્યાદિપ્રાપક અને સર્વ મનોકામનાદાયક અનેક યંત્ર, મંત્રની પણ પૂર્વાચાર્યોએ
જના કરેલી છે. વિદ્યાપ્રવાદ નામના પૂર્વમાં એવા અનેક વિધાને હતા એમ કહેવાય છે. હાલમાં પણ નમસ્કાર
મંત્રકલ્પ, શકસ્તવ (નમણું) ક૫, લોગસ્સકલ્પ, સૂરિમંત્ર કલ્પ, વર્ધમાન વિદ્યાકલ્પ, ચિતામણુક૫, ૨જવાલામાલની કે૫, પ્રત્યગિરાકલ્પ, અંબિકાકલ્પ, ભૈરવપદ્માવતીકલ્પ હોંકારકલ્પ, ઘંટાકર્ણ મંત્રકલ્પ તેમજ અંગવિદ્યા વગેરે અનેક ગ્રંથ દષ્ટિગોચર થાય છે.
૧ કપ એટલે શાસ્ત્ર તે અનેક જાતના હોય છે, ૧ તીર્થક૯૫. ૨ વનસ્પતિ (ઔષધિ) ક૫, ૩ મંત્રમંત્રાદિ કલ્પ અને મણિક૯પ વિગેરે.
૨ શ્રીચંદ્રપ્રભ તીર્થેશ્વરની શાસન દેવતા સર્વસ્ત્રા મહાજવાળા.
૩ આ ક૫ને કેટલાક વિદ્વાન બ્રાહરચિત માને છે, પરંતુ ચાદમી શતાબ્દીમાં થયેલા શ્રીજિનપ્રભસૂરિના કથનાનુસાર શ્રી પર્વત ઉપર ઘંટાકર્ણ સંશક શ્રી મહાવીર હતા (જુઓ સિંધી જૈનગ્રંથમાળા તરફથી પ્રકટ થયેલા તીર્થક૫માં ૪૫ મો ચતુરશીતિ મહા તીર્થ નામ સંગ્રહ કલ્પ) તેમની સ્તુતિરૂપ આ સ્તોત્ર સંભવે.
૪ પ્રેસમાં.

Page #19

જેનસ્તોત્રસદેહના પ્રથમ વિભાગમાં અમેએ મંત્ર યંત્રાદિના શેખીને માટે ચંદ્રસુરિકૃતટીકાયુક્ત ઉવસગ્રહ૨સ્તવ, પાર્શ્વદેવગણિકૃતવૃત્તિવિભૂષિત પદ્માવત્યષ્ટક, અને શુભસુંદરકૃત દેઉલવાડામંડન શ્રીયુગાદિનિસ્તવન મંત્ર સાથે પ્રગટ કર્યા હતાં. અને પ્રસ્તુત વિભાગમાં પાર્શ્વદેવગણિકૃત ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્ર, કર્તાના નામ શિવાયની અવચૂરિયુક્ત ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર, ટીકાયુક્ત ધરણારગેંગદ્રસ્તવ અને પર્ણકળશ ગણિકૃત પજ્ઞવૃત્તિવિભૂષિત શ્રીસ્તંભન પાર્શ્વનાથસ્તવન તેમજ ચિંતામણી યંત્રને લગતાં ભિન્ન ભિન્ન આચાર્ય કૃત નાનાં, નાનાં તેત્રે ચિંતામણિ કલ્પ તથા મંત્રાલિરાજ ક૫ વગેરે આપવામાં આવ્યાં છે.
પ્રથમ વિભાગ મોટા ભાગે નિર્વાણગિરાવિભૂષિત હવાને લીધે તેના લાભથી વંચિત રહેતી સામાન્ય જનતા તરફથી સાથે સાથે ટુંકાણમાં પણ ગુજરાતી અનુવાદ આપવાની માંગણું થવાથી તેમના સંતોષ ખાતર આ વિભાગમાં વિદુર્ભાગ્ય ચમકાદિ અલંકૃત સ્તોત્રો શિવાય કેટલાંક તેને
ભાવાર્થ આપવામાં આવેલ છે. અને ગ્રંથના અંતે વિધિયુક્ત -ચંત્ર પણ જોડી દેવામાં આવ્યા છે.
મનુષ્ય પ્રકૃતિ સ્વાભાવિકતયા ચમત્કારપ્રિય હોય છે. જનતાને માટે ભાગ સિદ્ધિઓ બેળે છે અને તેના માટે બનતા પ્રયત્નો આદરે છે. છતાં જ્યારે નિષ્ફળતા પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે દ્રાક્ષાના સ્વાદથી અતૃપ્ત રહેલા શિયાલની માફક “યંત્ર, મંત્ર આદિ સર્વ કાલ્પનિક છે. શાકત સંપ્રદાયની અસર દરમ્યાન ઉપજાવી કાઢેલાં છે” વગેરે અનેક દોષારોપણ કરી એ વિદ્યાને જ વખોડવા મંડી જાય

Page #20

છે. પરંતુ વિદ્યા આ જે સર્વથા છેટી હોત તે ભૂતકાળમાં થએલા ત્યાગી, વૈરાગી શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જેવા મહાપુરૂષ આ બાબત ઉપર વિશેષ લક્ષ્ય આપત નહી. દરેક સંપ્રદાયમાં મંત્રમંત્રાદિને લગતા પ્રાચીન સમયમાં રચાયેલા વિવિધ ગ્રંથે દષ્ટિગોચર થાય છે અને કેટલાય મહાત્માઓની ચમત્કારિક કથનિઓ સાંભળવામાં આવે છે, તો પછી તે વિદ્યાને સર્વથા બેટી શી રીતે કહી શકાય ?. ' કાણે ઘડે સમુદ્રમાં ગયા છતાં ભરાય નહી, જગત ભરની સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ વસ્તુને પ્રગટ કરનારા સૂર્યના પ્રકાશમાં ઘુવડ દેખી શકે નહી તેમ આપણને કેઈ પણ પ્રકારે સવિદ્યાની પ્રાપ્તિ થતી નથી તેમાં દેષ કેને?, આપણે પિતાને કે અન્ય કોઈને?. મારી સામાન્ય બુદ્ધિ પ્રમાણે તે એ વિદ્યાને લગતી ઘણું ઘણી બાબતે જાણવાની હોય છે, તેને અભાવ જ કારણભૂત છે. સાધનાને લગતી કેટલીક વિચારણીય બાબતો નીચે મુજબ છે.
પાત્રતા. સાધકમાં માનસિક અને શારીરિક બળની પૂર્ણતા હેવી જોઈએ. મનમાં ખરાબ વિકાર, અશુદ્ધ ભાવના અને અપવિત્રતા હોવી જોઈએ નહી. કુંભક, રેચક પૂરક ગને અભ્યાસ કરી મનને એક સ્થળે રોકી રાખતાં શીખવું જોઈએ, અને શરીર પણ અત્યંત સહનશીલ બનાવવાની આવશ્યકતા છે. કારણ મંત્રાદિ સિદ્ધ કરનારાઓ ઉપર પ્રતિસમય અનેક ઉપદ્રવ, અનેક કષ્ટ અને અનેક આપદાઓ અઝુમ્યા કરે છે. એ સર્વ ઉપર વિજય પ્રાપ્ત ન કરી શકે

Page #21

તે સાધકના હાલ બૂરા થાય છે. બેબીને કુતરે ના ઘરને અને ના ઘાટનો” એવી દશા પ્રાપ્ત કરે છે.
મંત્ર સાધના કરતાં અમુક ગાંડો થયે, ફલાણે મૃત્યુ પાપે વગેરે અનેક દાંતે સાંભળવામાં આવે છે. તે સર્વનું કારણ તેમનામાં શારીરિક અને માનસિક બળની ખામી છે. હરકેઈ મંત્રની સાધના કરતાં પહેલાં મનુષ્ય પોતામાં માનસિક અને શારીરિક બળ કેટલું છે તે જરૂર તપાસવું જોઈએ. જે તેવા બળની યોગ્યતા જણાય તે કંઈ પણ શંકા આણ્યા વગર આરાધન પ્રારંભી શકે. અને જે ખામી માલુમ પડે તે રાત દિવસ અભ્યાસ કરી શારીરિક અને માનસિક શક્તિ સંપાદન કરી પછી કામ ઉપાડે. અભ્યાસ કરવા છતાં પણ જે પોતે તેટલી ગ્યતા પ્રાપ્ત કરી શકે નહી તે કામ છોડી દેવું જોઈએ. કારણ કે માધ્યમિક સ્થિતિવાળા છ મંત્ર સાધનથી લાભ મેળવી શકશે કે કેમ એ અમને શંકા છે?. એ સિવાય ઇન્દ્રિય અને કષાયને જય; મિતાહારિપણું, બ્રહ્મચર્ય, શ્રદ્ધા, મૌન, દયા, દાક્ષિણ્ય, અને પરોપકારિત્વ વિગેરે ગુણે કેળવવાની ખાસ જરૂર હાય છે.
ગુરુગની જરૂર ચારિત્રશુદ્ધયાદિ ગુણ મેળવ્યા સિવાય ગુરુની પ્રસન્નતા થાય નહી, અને તે સિવાય સવિદ્યાની પ્રાપ્તિ થવી એ આકાશકુસુમવત્ છે. હરકોઈ વિદ્યામાં શિક્ષકની ખાસ જરૂર હોય છે, તે સિવાય યથાર્થ રીતે સમજી શકાય નહીં. વિવિધ પ્રકારનાં ખાદ્ય પદાર્થો બનાવતાં આપણે ઘણી

Page #22

વખતે નજરે નિહાળેલાં હોય છે તથાપિ પ્રેક્ટીશ મેળવ્યા વગર બનાવવામાં આપણને મુશ્કેલી ઓછી નડતી નથી. કોઈ ઠેકાણાના વાસણ વખણાય છે, અન્ય શહેરની મિઠાઈ (પકવાન) પંકાય છે, ત્યારે અમુક જિલ્લાના વસ્ત્ર પ્રશશ્ય ગણાય છે. અને તેની નકલ કરવા પ્રયત્ન કરવા છતાં તેવી બનાવટ બીજા ઉપજાવી શકતા નથી. તેનું કારણ તેમની ગુરુગમ જ છે. આવી રીતે હરહંમેશના ચાલુ કાર્યમાં પણ ગુરુગમની જરૂર પડે છે તે પછી મંત્ર સાધનાદિ જેવા ગહનકાર્યમાં ગુન્ગમ શિવાય નાસીપાસ થવાય તેમાં નવાઈ પણ શી?.
સાખ્યાદિ ભેદ. દેવાદિકની પ્રતિષ્ઠામાં તેમજ લગ્નાદિ પ્રસંગે વર્ગમૂળ, રાશિમેળ, તારામૈત્રી વગેરે જોવામાં આવે છે તેવી રીતે મંત્રાદિકમાં પણ સાધ્યાદિ ભેદે તપાસવાની ખાસ આવ
શ્યકતા છે. સાધ્ય અને સાધકને મેળ ન ખાય તેમાં મંત્રાદિક આરાધન કરતાં, કરાવતાં અનેક વિઘ ઉપસ્થિત થાય, અને છેવટે પરિણામ અનિષ્ટ નિપજે છે.
સાચાદિ ભેદે તપાસવાની અનેક રીતે જોવામાં આવે છે. તેમાંની થોડીક લોકોના હિતાર્થે અત્રે રજુ કરૂં તે અસ્થાને નહી ગણાય.
(૧) ભદ્રગુપ્તાચાર્યકૃત અનુભવસિદ્ધમત્રદ્વાઝિશિકા પ્રમાણે–
અ, ઈ, ઉ, એ, એ એ પાંચ સ્વરથી આરંભી છે, ઢ, ણ અક્ષરે વર્જિને પાંચ લાઈનમાં સર્વ માત્રિકાક્ષર લખવાં.

Page #23

૧૦
પછી સાધ્યનામથી ગણતાં સાધકનું નામ જે સ્થાને આવે તેવું ફળ આપનાર મંત્ર જાણવા. પાંચનાં નામ—
૧ સાધ્યું, ૨ સિદ્ધ, ૩ સુસિદ્ધ, ૪ શત્રુરૂપ, અને પ મૃત્યુદાયી. આ પાંચ ભેમાંથી આદ્ય ત્રણ ભેદ અનુક્રમે શ્રેષ્ઠ, મધ્ય, અને સ્વપ ફળ આપનાર હાવાથી શિષ્યની ચેાગ્યતા પ્રમાણે આપી શકાય છે. પરંતુ છેવટના બે ભેદ નામ પ્રમાણે ગુણવાળા હાવાને લીધે કાઈને પણ આપવા ચેાગ્ય નથી.
અ
༢་
આ
ક
મ્ય
ટ
ધ
ભ
વ
ખ
ઉ
ઈ | ઊ
છે
.
મ
સ્થાપના
શ
3
ગ
જ
૫
ય
૧
τ
ત
૪
એ
અ
ધ
ઝ
ನ
ક્
ર
સ
૫
7 “
અ
ૐ
ગ
พ
મ
લ
હ

Page #24

(૨) શ્રી મલ્લિષેણસૂરિ વિરચિત ભૈરવ પદ્માવતી કલ્પના અનુસારે
પ્રથમ સાધ્ય અને સાધકના નામના સ્વર, વ્યંજન છુટા પાડી બે પંકિતમાં (ઉપર નીચે) લખીયે. તેમાં સાધ્યનામ ઉપર લખવું અને સાધક નામ તળે. આ પ્રમાણે લખી સાધકના નામાક્ષરોની સંખ્યાથી સાધ્યનામાક્ષરાદિ ગણીય. તેમાં જે સ, શ, લ, લુ અક્ષરે આવતાં હોય તે છેડી દેવાં. પછી તે રાશિને ચારથી ભાગ દીજે. જે આય આવે તે સાધ્ય, સાધકના છુટા પાડેલા વર્ષોની આદ્યપંક્તિમાં મુકીયે. પછી અનુક્રમે ૧ સિદ્ધ, ૨ સાધ્ય, ૩ સુસિદ્ધ અને શત્રુભેદ જાણ્યે. સિદ્ધ થોડા દિવસેમાં, સાધ્ય ઘણું કાળે અને સુસિદ્ધ તરત ફળે પરંતુ જે શત્રુ હોય તે પ્રાણ અને ધનાદિકને નાશ કરે.
એજ પદ્ધતિ પ્રમાણે ત્રણ વખત તપાસતાં આઘભાગમાંજ શત્રુ આવે તે તે મંત્રનો ત્યાગ કરે. ત્રણ સ્થાને શત્રુ હોય તે મૃત્યુ અગર કાર્યને નાશ થાય. આદ્યમાં શત્રુ હોય, મધ્યમાં સિદ્ધ અને છેવટમાં સાધ્ય ભેદ આવે તે મહામહેનતે સિદ્ધ થાય પણ જુજ ફળ આપે. શરૂઆતમાં તથા મધ્યમાં સિદ્ધ હોય અને અંતે શત્રુ આવે તે પ્રારંભથી ઉઠાવેલી મહેનત સાથે સર્વકાર્ય નિષ્ફળ જાય. એજ પ્રમાણે શરૂઆતમાં અગર છેવટમાં સિદ્ધ તથા સુસિદ્ધ ભેદ આવે પરંતુ તે જે શત્રુથી જોડાયેલ હોય તો તે મંત્ર સાધતાં અત્યંત કલેશ અનુભવો પડે, તેથી તેવાં મંત્રે સાધવાનું કામ છોડી દેવું જોઈએ.

Page #25

(૩) છુટક પત્ર ઉપરથી ઉપલબ્ધ થયેલી સહેલી રીત
અરિ ૧૨ સિહ ૧ | સાધ્ય ૨
, ,
અ, ઇ.
અ, ક, ડ, મ,
આ
ખ,
સુસિદ્ધ ૧૧
/ w
સુસિદ્ધ ૩
અં,
- ઈ, ગ, ણ ૨, કે
{ છે, ઘ, ત, લ,
|
સાધ્ય ૧૦
આ, ઝ, ફ;
અરિ
|
!
ઓ ઝ,
, ,
સિદ્ધ ૯
/*a -
ઉ, , , " /
સિદ્ધ ૫
૧
//
“
“
“
“
“
“e
“
“
“
“A
[
2 ]e
| ૧
રિ
1
helle
આ કોષ્ટક બનાવી સાધકના નામાક્ષરથી સાધ્યમત્રના આદ્યાક્ષર અથવા મંત્રના અધિપતિદેવના નામના આદ્યાક્ષર સધી ગણીયે. તેમ ગણતાં ૧, ૫, ૯ સંખ્યામાં આવે તે સિદ્ધ ૨, ૬, ૧૦ આવે તે સાધ્ય ૭, ૧૧ હોય તે સુસિદ્ધ અને ૪, ૮, ૧૨ મા નંબરે આવે તો શત્રુ સમજવો. ફળ ઉપર પ્રમાણે..

Page #26

( ૪ ) સિદ્ધનાગાર્જુન કક્ષપુટકમાં કહ્યું છે કે –
અનુસ્વાર, વિસર્ગ, વિહામૂલીય તેમજ અપભ્રંશાક્ષરોને બાદ કરી સાધ્ય તથા સાધકના નામના કેવળ વ્યંજન અને સ્વરો જુદા જુદા લખી વ્યંજનથી વ્યંજન, સ્વરથી સ્વર, આદ્યથી આદ્ય અને બીજાથી બીજા એમ સર્વને શેધીયે અને અનુક્રમે મુકી સિદ્ધ સાધ્યાદિ ભેદ ઉપજાવીયે. ( આ વિધિ જરા અઘરી હોવાથી સામાન્ય રીતે સમજમાં આવે તેમ નથી. ) (૫) મંત્રપદ્ધતિને મતે–
આડાં, ઉભાં ચાર ચાર કેષ્ઠ બનાવી અકારથી હ સુધીની વર્ણ માત્રિકા લખીયે. અને જે રસમાં સાધકના નામના આઘાક્ષર હોય ત્યાંથી મંત્રના આદિ વર્ણ સુધી ગણીયે. અને સિદ્ધ, સાધ્યદિને નિશ્ચય કરીયે.
તે કેષ્ઠિક આ પ્રમાણે અ, લ, વ, હ, , ; , , , ખ, દ, ઊ, ચ, ફ, ઓ, ડ, વ, લ, ઝ, મ, ' , , , , ઝ, ય, ઈ, ઘન, | *, જ, ભ, | દ, ગ, ઘ, | આ, છ, બ, અ, ત, સ, | એ, ઠ, લ, ! અં, ણ, ૫ | એ, ટ, ૨,
-
-
-
૧ માતૃકાના અક્ષરે લખવાને ક્રમ–અકારથી પ્રારંભી ૧૬ સ્વર અને સર્વ વ્યંજન અનુક્રમે ૧, ૧, ૧૧, ૯, ૨, ૪, ૧૨, ૧૦, - ૬, ૮, ૧૬, ૧૪, ૫, ૭, ૧૫, ૧૩, આ દર્શાવેલાં કોષ્ઠકોમાં લખીએ.

Page #27

આ જણાવેલા ભેદોમાંથી સિદ્ધ હોય તે વિધાનમાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે જાપ કરવાથી સિદ્ધ થાય. સાધ્ય હોય તે ડબલ જાપ કરવાથી ફળ આપે. સુસિદ્ધ અર્ધ જાપથી પણ કાર્ય સાધક બને અને શત્રુ નિષ્ફળ જ નિવડે. એમાં પણ સાધ્યસાધ્ય, સાધ્યસિદ્ધ, અને સુસાધ્યસિદ્ધ વગેરે પેટભેદ ૧૬ થાય છે, પરંતુ તે બારીક રીતો ગુરૂગમથી જાણી લેવી.
કેઇપણ મંત્ર યક્ત જાપ કર્યા વિના સિદ્ધ થાય નહી, એટલે જાપ હોય તેના દશમાંશ હોમ કર્યા સિવાય ફળ ન આપે. અને તેનું ધ્યાન ધર્યા વગર કાર્ય ન કરે. તેથી જાપ, હેમ અને ધ્યાન એ ત્રણે કરવાં જોઈએ.
સકલીકરણ. १ नमो अरिहंताणं हूँा शीर्ष रक्ष रक्ष स्वाहा । २ ॐ नमो सिद्धाणं ही वदनं रक्ष रक्ष स्वाहा । ३ ॐ नमो आयरियाणं हूँ हृदयं रक्ष रक्ष स्वाहा ४ ॐ नमो उवज्झायाणं है। नाभिं रक्ष रक्ष स्वाहा । ५ ॐ नमो लोए सव्वसाहूणं ह्रः पादौ रक्ष रक्ष स्वाहा ।।
આ પ્રમાણે અંગન્યાસ કરી પંચાંગ રક્ષા કરીયે. અથવા ક્ષિv 98 સ્વાહા આ પાંચ બીજાક્ષરોથી પણ પંચાંગ રક્ષા થાય છે ?
૧ હેમ કરવાના કંડ તથા કાછ પણ દરેક કાર્યમાં ભિન્ન ભિન્ન જાતનાં વપરાય છે.
૨ નમસ્કાર મંત્રના પાંચ પદથી પાંચે અંગુલી વડે સકલીકારણ કરાય છે. તેની રીત8 નો તાળ દો યાદ અંગુઠે વાર ત્રણ ગણીયે.

Page #28

અને પ્રસ્તુત વિભાગમાં દર્શાવેલા શ્રી ચિતામણમત્રનું અરાધન કરતાં તુક હૈ યુકત જન પ્રતિમા લલાટે સ્થાપિયે, જ ડાબા ખભે, મેં ડાખી ભુજાએ, ન બને ઢીંચણે, શા બને હાથે, જમણું ઢીંચણે, હો દક્ષિણ ભુજાએ, જમણે ખભે, અને જૈ નાભિ પ્રદેશે. આ પ્રમાણે અંગ
ન્યાસ કરીએ.
આ ઉપરાંત ભૂમિશોધન, સ્નાન, વસ્ત્રાદિ ધારણ કરવાનાં મંત્રે ગુરૂગમથી જાણી લેવાં.
દીપનાદિ પ્રકાર. દીપનથી શાન્તિક કર્મ, પલ્લવથી વિદ્વેષણ, સંપુટથી વશીકરણ, રાધનથી બંધન, ગ્રથનથી આકર્ષણ અને વિદભંણથી સ્તંભન કાર્ય કરવામાં આવે છે. આ છ ભેદ દરેક મંત્રને લાગુ પડે છે તેથી તેમનાં ઉદાહરણ સહિત લક્ષણે નીચે મુજબ
૧ મંત્રના શરૂઆતમાં નામ સ્થાપન કરવું તે દીપન. ઉદાહરણ-દેવદત્ત છે.
૨ મંત્રના અંતે નામ દર્શાવવું તે પલ્લવ. હીં દેવદત્ત. ૩ મધ્યમાં નામ જણાવવું તે સંપુટ હો દેવદત્ત હી.
૪ આદ્ય અને મધ્યમાં ઉલ્લેખ કરે તે રોધ. દે હી વ હ દ હી ત. ૐ નમો સિદ્ધાળ જૈ શાહ તર્જની આંગળીએ વાર ત્રણ ગણીયે ૩૪ આશિi સ્વાદા મધ્યમાં આંગળીએ a નો કવાયા હતા . અનામિકા આંગળીએ , જ ન જો રાવણgi શું જાદુ કનિષ્ઠિકા આંગળીએ .

Page #29

૫ એક મંત્રાક્ષર, બીજે નામાક્ષર, ત્રીજે મંત્રાક્ષર એવી રીતે સંકલિત કરવા તે ગ્રથન. હદે હ વ ડ દ હો તહીં.
૬ મંત્રના બે બે અક્ષરે બાદ એકેક નામાક્ષર મૂકવે તે વિદર્ભણ.
ઉદાહરણ-હ ત હ દ હી ત નહીં દે.
સુગમતા ખાતર અહિં હોકારમાત્રથી ઉદાહરણ જણાવેલ છે. પરંતુ સંપ્રદાયાનુસાર અન્ય બીજાક્ષરોથી પણ બની શકે છે.
પંચોપચાર પૂજ, મંત્રની આરાધના દરમ્યાન સાધકે દરરોજ સાધ્ય દેવની પંચોપચાર પૂજા કરવી જોઈએ. તેને ક્રમ$ નમોડસ્તુ.....દિ દિ સંપર્ આહાન.
.....તિક વિ ટ 2 સ્થાપન ........ અમ સમિહિતા મા વર્ષ
સસિધીકરણ એ જ પ્રમાણે મસ્તક ઉપર ચારે દિશામાં સ્થાપન કરી જાપ કીજે
અન્ય મત પ્રમાણે પ્રથમ પદ નાભિએ, બીજુપદ હદયે, ત્રીજુ પદ કઠે, ચોથુ પદ મુખે અને પંચમ પદ મસ્તકે સ્થાપન કરવાથી અંગરક્ષા કરાય છે.
વિશેષ માટે જુઓ “આત્મરક્ષા” “જિનપંજર વગેરે સ્ટે.
૧ આ ખાલી જગ્યાએ જે દેવની આરાધના હોય તેનું નામ બોલીયે. જેમ કે “ભગવતિ ! પદ્માવતિ ! દેવિ !”

Page #30

૧૭
......વાલીન 9 શ્રદ ના પૂજન. છે .........વસ્થાને છેઃ ન જ વિસર્જન. आहानं नैव जानामि न च जानामि पूजनम् । विसर्जनं न जानामि प्रसीद परमेश्वर ! २ ॥
आज्ञाहीनं क्रियाहीनं मन्त्रहीनं च यत् कृतम् । क्षमस्व देव ! तत् सर्व प्रसीद परमेश्वर ! ॥
આવી રીતે અનેક બાબતો સાધકે જાણવાની જરૂર હોય છે. મેં તે માત્ર રૂપરેખા બતાવી છે. આને કેઈએ સંપૂર્ણ વિધિ માની લેવાની ભૂલ કરવી નહી. સંપૂર્ણ વિધિ તે તત્વને જ્ઞાતા ગુરુ ઉપર રહી શીખવે તેજ પ્રાપ્ત થાય અને સાધનામાં ફતેહમંદ પણ ત્યારેજ થવાય. તે શિવાય પોતાની મેળે પુસ્તકાદિ સાધન ઉપરથી જેઓ પ્રયત્ન આદરે છે તે તે માત્ર હવામાં બાચકા ભરવા જેવું જ કરે છે. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કહે છે કે –
ध्यानं विधित्सता ज्ञेयं ध्याता ध्येयं तथा फलम् । सिध्यन्ति न हि सामग्री विना कार्याणि कहिंचित् ॥
યોગશાસ્ત્ર પ્ર. ૭. લે. ૧. ભાવાર્થ– ધ્યાન કરવાની ઈચ્છાવાળા મનુષ્યોએ, યાન કરનારમાં કેટલી યેગ્યતા હોવી જોઈએ, જેનું ધ્યાન કરવું છે તે ધ્યેય કેવું હોવું જોઈએ? અને ધ્યાન કરવાથી ફળ શું થાય? એ ત્રણે (શ્ચાતા, ધ્યેય અને ફળોનું સ્વરૂપ
૨. દેવી હોય તે દેવિ ! અને પરમેશ્વરિ ! એમ સ્ત્રીલિંગ વાકય ઉચ્ચારીયે.

Page #31

જાણવું જોઈએ. સંપૂર્ણ રામગ્રી ખાત્રી મેળવ્યા સિવાય કોઈ પણ વખત કાર્યો સિદ્ધ થતાં નથી.
જૈનદર્શન અનેકાંતિક છે. કાળ, સ્વભાવ, ભવિતવ્યતા, કર્મ અને પુરૂષાર્થ એ પાંચ સમવાયના સમન્વયે કાર્યની સિદ્ધિ સ્વીકારે છે. બીજ શુદ્ધ હોય તે પણ હવા, પાણી, અને મૃત્તિકા વગેરે સર્વે અનુકૂલ સાધને હોય તેજ ફલપ્રાપ્તિ થાય છે, તે શિવાય બની શકે નહીં. એ જ પ્રમાણે મંત્રાદિકમાં પણ સમજવું. હાલમાં દુષમા કાળ છે, મનુષ્યમાં દિનપ્રતિદિન શારીરિક તેમજ માનસિક બળની હાનિ થતી જાય છે, પુણ્યપ્રકૃતિની ખામી જોવામાં આવે છે, ગુરુગમની દુર્લભતા છે, અને સ્વાર્થ, પ્રમાદ, કષાયાદિનું જોર વધતું જાય છે. આવા સંગમાં અનાયાસે સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ થવી શકય હોઈ શકે ખરી ?
પ્રયત્ન કરનાર કોઈ પણ વ્યક્તિને હતાશ કરવાને મારે આશય નથી. મેં માત્ર મારે અનુભવ દર્શાવ્યું છે. વિષય ગહન હોવાને લીધે ખલના થવા સંભવ છે. પરંતુ તે તરફ લક્ષ્ય ન આપતાં ક્ષીરનીરના વિવેકી હંસચંચુવત વાચકે આમાંથી કાંઈક પણ સાર ગ્રહણ કરશે તે હું મારે પ્રયત્ન સફળ થય માનીશ.
ઇત્યતં વિસ્તરણ, લી. મુનિ ચતુરવિજય. સિનેર,

Page #32

SAN MARINIEREADOR ALIMTARIZIRANA TARARLARAQIDIRIKATURINOLONTANTGAI PENGADILARANG ADA DI CALCO તૈયાર થાય છે!
તૈયાર થાય છે ! જૈન મત્રશાસ્ત્રનો મહાન ગ્રન્થ
श्रा भैरवपद्मावतीकल्प ગુજરાત કોલેજના સંસ્કૃત તથા અર્ધમાગધી
ભાષાના અધ્યાપક છે કે. વી. અત્યંકર
તથા વિદ્વદર્ય મુનિમહારાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી તથા શ્રી ચતુરવિજયજી
દ્વારા સંશોધિત તથા સંપાદિત શ્રી મલ્લેિષણસૂરિ વિરચિત તેમના જ ગુરુભાઈ શ્રી બધુણની દરેકે દરેક શબ્દ ઉપરની વિસ્તૃત ટીકા સહિત
શ્રી ભૈરવપદ્માવતીક૯પ જેની સંપૂર્ણ ટીકાયુક્ત હસ્તલિખિત પણ જવલ્લેજ અને મહામુસીબતે મળે છે તે આ ગ્રંથ અમારા તરફથી લીંબડી, અમદાવાદ, પાટણ, વડોદરા તથા પૂજ્ય મુનિવર્યોના ગ્રંથભંડારોની પ્રતિ મેળવીને છાપવો શરૂ કર્યો છે. આ ગ્રંથમાં દસ અધ્યાય છે, અને તેમાં મન્નસાધનાને લગતા દરેક અંગનું વિસ્તારથી સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવ્યું છે. વધુમાં તેમાં જણાવેલ અધિકારો ઉપરથી જૂની હસ્તલિખિત પ્રતે ઉપરથી આચાર્યશ્રી જ્યયુરિશ્વરજીએ તૈયાર કરેલા બેતાલીશ યંત્રના બ્લેક બનાવી આઈપેપર ઉપર છાપીને મૂકવાના છે.

Page #33

CICI,CC0111C1
પરિશિષ્ટમાં
HUD
છ અધ્યાયની વ્યાખ્યાવાળે શ્રી અમુત પદ્માવતી कल्प, श्रीरक्त पद्मावती पटल, थी पद्मावती दण्डक, श्री पद्मावती सहस्रनाम, श्री पद्मावती मंत्रामान्याय વિધિ તથા શ્રી મલિષેણસૂરિ વિરચિત થી રાહત જાપ, શ્રી બમ્પટ્ટિસૂરિ વિરચિત રાવત શ્રી જિનપ્રભસૂરિ વિરચિત કી વાવતા તુwવી અને આ ઍવિવ વા વગેરે યંત્ર સહિત તથા યક્ષ યક્ષિણીઓનાં પ્રાચીન ચિત્રો વગેરે આપવાનાં છે. કુમાર પ્રિન્ટરીમાં છપાએલ સંપૂર્ણ ગ્રન્ય પાકું બાઈન્ડીંગ છતાં અગાઉથી ગ્રાહક થનાર પાસેથી કિસ્મત ફક્ત રૂ. ૧૦-૦-૦; પાછળથી રૂા. ૧૫-૦-૦. ગ્રાહક થનારે અગાઉથી રૂપીઆ મનીઓર્ડરથી નીચેના સરનામે મોકલવા
IIIII
"ll lowly BINIT |Mee le lifી Gિ
IIIIIII
l| L..
નવાબ સારાભાઇ મણિલાલ નાગજી ભુદરની પળ-અમદાવાદ

Page #34

પ્રસ્તાવના.
તાત્ર સંદેહનીય તેમજ પત્ર. તેથી
यत्र तत्र समये यथा तथा योऽसिसोऽस्यलियया यया तया। वीतदोषकलुषः स चेद् भवावेक एव भगवन् ! नमोऽस्तु ते॥
-શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય: અનેક જૈન મહાત્માઓની અપ્રતિમ પ્રતિભારૂપ સુક્તાસમૂહમાંથી વેરાએલાં અને જૈનસાહિત્યરૂપ વિશાળ મહાસાગરના ઉદરમાં સંતાએલાં ૧૧૦ અપૂર્વ સ્તોત્ર મૌક્તિકેન સંગ્રહ કરી, યોગ્ય સંસ્કાર આપી, અને યથાસ્થાને સંછ ઈ. સ. ૧૯૩૨માં જૈન સ્તોત્ર સંદોહના પ્રથમ વિભાગ તરીકે અમેએ અર્ધહારની ભેટ ધરી હતી. જેને એતદ્દેશીય તેમજ પાશ્ચાત્ય સાક્ષરોએ સાભાર સ્વીકાર કરી અમારા આનંદમાં વધારે કર્યો હતો. તેથી તેના સમાનકેટીના બલ્ક તેથી પણ વિશેષ કિમતી અન્ય સ્તુત્રરત્નોથી પરિપૂર્ણ આ તેને દ્વિતીય વિભાગ આજે પુનઃ સાદર ભેટ કરવામાં આવે છે. આશા છે કે એને પણ વિદ્વાને હૃદયપટ પર સ્થાન આપી પોતાના આત્માને જરૂર અલંકૃત બનાવશે.
પ્રસ્તુત વિભાગમાં માત્ર જેના વીસમા તીર્થંકર પુરૂષાદાનીય શ્રી પાર્શ્વનાથને લગતાં મંત્રમંત્રાદિગર્ભિત તેમજ ચમકશ્લેષાઘલંકૃત ૬૪ તે આપવામાં આવેલ છે. જેમાંથી કેટલાંકના કર્તાઓને તો નામ સરખો પણ ઉલ્લેખ મળી શકતું નથી, અને કેટલાક આચાર્યોની એકથી વધુ કૃતિઓ અને સંગ્રહિત કરેલી હેવાથી કર્તાના નામની સંખ્યા ૪૦ની થાય છે. તે આ પ્રમાણે–
૧ શ્રીભદ્રબાહુસ્વામી, ૨ શ્રીમાનતુંગસૂરિ, ૩ ધમષ રિ, ૪ સુશ્રાવક શિવનાગ, ૫ મહાકવિ બિલકણ, ૬. પાર્ષદેવગણિ, ૭ સાગ

Page #35

નૈનારતોરણો [૧ શ્રીભદ્રરચંદ્રસરિ, ૮ આહાદન મંત્રી, ૯ અજિતસિંહરિ, ૧૦ જિનપતિસૂરિ, ૧૧ પૂર્ણકળશગણિ, ૧૨ મહેન્દ્રસૂરિ, ૧૩ કમલપ્રભ+ ૧૪ જિનપ્રભ
રિ, ૧૫ તરૂણુપ્રભસૂરિ, ૧૬ મેરૂતંગસૂરિ, ૧૭ જયકીર્તિસૂરિ, ૧૮ જિનભદ્રસૂરિ, ૧૯ જયસાગરગણિ, ૨૦ સિદ્ધાન્તરૂચિ, ૨૧ જિનસમુકરિ, ૨૨ રત્નકતિ, ૨૩ ઉદયધર્મ, ૨૪ દેવસુંદરસૂરિ, ૨૫ સેમસુંદરસૂરિ, ૨૬ મુનિસુંદરસૂરિ, ૨૭ ભુવનસુંદરસૂરિ, ૨૮ રત્નશેખરસૂરિ, ૨૯ લક્ષ્મીસાગરસૂરિ, ૩૦ જિનસેમસૂરિ, ૩૧ હેમવિમળસૂરિ, ૩૨ આનંદમાણિકય, ૩૩ મહેપાધ્યાય કલ્યાણવિજય, ૩૪ સંધવિજયગણિ, ૩૫ રવિસાગર, ૩૬ હંસરત્ન ૩૭ વિદ્યાવિમળ, ૩૮ શિવસુંદર ૩૯ સૌભાગ્ય મૂર્તિ, ૪૦ લક્ષ્મીલાભ.
આ સર્વ મહાપુરૂષોનાં જીવન પ્રસંગ, રચિતગ્રંથ, અને શિષ્ય સંતતિ વગેરેને અંગે મુદ્રિત અમુદ્રિત થેપલબ્ધ સાધનો દ્વારા પ્રાપ્ત થએલી કિંચિત રૂપરેખા અને અનુક્રમે રજુ કરવામાં આવે છે
, અને શિષ્ય
એ મુદ્રિત અમૃતિ'
પ્રાપ્ત થએલી
+ આ નિશાનીવાળા મહાપુરુષોનાં કેવળ નામ માત્ર મળી આવે છે. તે ઉપરથી કયા ગચ્છમાં, કયે સમયે થયા ? કોના શિષ્ય હતા વગેરે બાબતેને નિર્ણય કરવો અશક્ય હેવાથી સમાન નામવાળા યથાજ્ઞાત દરેક વિદ્વાનોની ટુંક નેધ આપી સંતોષ માનવામાં આવ્યો છે.
* પૂર્વકાલીન મહાત્માઓ જીવનપ્રસંગ વર્ણવવા વિશેષ ગૌરવ ધરાવતા નહતા. તેથી સાધનના અભાવે દરેકનાં સંપૂર્ણ જીવનચરિત્ર આલેખવાનું બની શકે તેમ નથી તથાપિ ગુણકીર્તનરૂપ રાસ, સઝાય, સ્તુતિ, શિલાલેખ, પ્રતિમાલેખ, ગ્રંથ પ્રાન્તગત પ્રશસ્તિઓ અને પુષ્પિકાઓને આધારે યથામતિ પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યું છે.

Page #36

બાહુ સ્વામી ]
પ્રસ્તાવના
(૧) શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી. उवसग्गहरं थोत्तं काऊणं जेण संघकल्लाणं । करुणायरेण विहियं स भद्दबाहू गुरू जयउ ।।
ઉવસગ્ગહરે તેત્રના કર્તા શ્રી ભદ્રબાહુ છે એમ તે સર્વ કઈ કબૂલ કરે છે. પરંતુ તે પંચમ શ્રુતકેવલી છે કે આવસ્યકાદિ નિર્યુક્તિકાર બીજા ભદ્રબાહુ છે. તે સંબંધે મતભેદ ઉપસ્થિત થાય છે. પૂર્વકાલીન ગ્રંથકારો તે એક જ માનતા આવેલા છે તથાપિ ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ નિહાળતાં બન્ને ભિન્ન ભિન્ન માલુમ પડે છે.
૧ જુઓ ઈતિહાસપ્રેમી મુનિશ્રી કલ્યાણુવિજયજીએ લખેલું રીનિર્વાઇવ ઔર ઇUરા નામનું હિંદી પુસ્તક, અને
ન્યા. વ્યા. તીર્થ પં. બેચરદાસ જીવરાજ સંધિત પૂર્ણભદ્રાચાર્ય [ચન્દ્રાચાર્ય વિરચિત ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્ર લઘુત્તિ-જિનસૂર મુનિવિરચિત પ્રિયંકર નૃપકથાસમેત–માંની પ્રસ્તાવના. (શારદાવિજયગ્રંથમાળા. ભાવનગર દ્વારા પ્રકાશિત) २ वंदामि भद्दबाहुं पाईणं चरमसयलसुयनाणि । । सुत्तस्त कारयमिसि दसासु कप्पे य ववहारे ॥
દશાશ્રુતસ્કંધણિ. પી. ૪, ૧૦૦ પંચ કલ્પભાષ્ય (૭ શતાબ્દિ) સંધદાસગણિ. પી. ૪, ૧૦૩
अनुयोगदायिन : सुधर्मस्वामिप्रभृतयो यावदस्य भगवतो नियुक्तिकारस्य भद्रबाहुस्वामिनश्चतुर्दशपूर्वधरस्याचार्यस्तान તિનિતિ !
–શીલાંકાચાર્યવૃત આચારાંગ સૂત્ર વૃત્તિ.

Page #37

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह [१ श्रीदશ્રીયશોભદ્રસરિના શિષ્ય ૧૪ પૂર્વધર (પંચમમૃતવલી) ચંદ્રગુપ્તના સમયમાં થયા હતા અને વીરનિર્વાણ ૧૭૦મા વર્ષે દેવ
अरिहंते वदित्ता चउदसपुव्वी तहेव दसपुवी। एक्कारसंगसुत्तधारए सव्वसाहू य ॥
माधनियुक्ति प्रथमाया. આ ગાથામાં દશપૂર્વિ વગેરેને નમસ્કાર કરવાથી નિતિકાર ચતુર્દશપૂર્વી નથી એમ ચોક્કસ થાય છે. અને એટલા માટે જ All२ At Siछे -'भद्रबाहु स्वामिनश्चतुर्दशपूर्वधरत्वात् दशपूर्वधरादीनां न्यूनत्वात् किंतेषां नमस्कारमसौ करोति।' પરંતુ તે સમયે ઐતિહાસિક સાધનોની બહુધા દુર્લભતા હેવાને કારણે પારંપરિક પ્રોષને અનુસારે નિર્યુક્તિકારને ચતુર્દશપૂર્વધર કલ્પીને યથામતિ શંકાનું સમાધાન કરેલ છે.
दशवकालिकस्य च नियुक्तिश्चतुर्दशपूर्वविदा भद्रबाहुस्वामिना कृता । -भगिरिता पिनियुजितत्ति.
अस्य चातीवगम्भीरार्थतां सकलसाधु-श्रावकवर्गस्यनित्योपयोगितां च विज्ञाय चतुर्दशपूर्वधरेण श्रीभद्रबाहुस्वामिना तव्याख्यारूपा 'आभिनिबोहियनाणं सुमनाणं चेव ओहिनाणं च।' इत्यादिप्रसिद्धग्रन्थरूपा नियुक्तिः कृता ।
–મલયારિ હેમચંદ્રસૂરિકતા શિષ્યહિતાખ્યા વિશેષાવશ્યકવૃત્તિ.
૩ ચંદ્રગુપ્તનો રાજ્યારોહણ કાળ વીરનિર્વાણુથી ૧૫૫ મું વર્ષ છે. જુઓ પરિશિષ્ટ પર્વ. સર્ગ ૮માને નિમ્નલિખિત લેકएवं च श्रीमहावीरमुक्तेवर्षशते गते ।
पञ्चपञ्चाशदधिके चन्द्रगुप्तोऽभवन्नृपः ॥ ३३९ ॥ ४ वीरमोक्षाद् वर्षशते सप्तत्यग्रे गते सति । भद्रबाहुरपि स्वामी ययौ स्वर्ग समाधिना
... --परिशिष्ट पर्ष स. ९. श्लो. ११९

Page #38

બાહુ સ્વામી ]
પ્રસ્તાવના, લોક પામ્યા હતા. એમના જીવન વિષે જૂનામાં જૂને ઉલ્લેખ મારા ધારવા પ્રમાણે આવશ્યકનિર્યુક્તિમાં દષ્ટિગોચર થાય છે. તેમાં શ્રીસ્થલિભદ્રને પૂર્વની વાચના આપ્યાની હકીક્ત છે. પરંતુ વરાહમિહિર તેમજ એમણે રચેલા ગ્રંથ સંબંધી નામનિશાન પણ નથી. જે નિર્યુક્તિઓ વગેરે ગ્રંથે એમની કૃતિ હોત તો સમર્થ વિદ્વાન શ્રીહેમચંદ્રાચાર્ય તેને ઉલેખ કર્યા સિવાય રહેત નહી.
આવશ્યક નિર્યુક્તિની ગાથા ૨૩૦માં શ્રીવાસ્વામીને અને ૨૩૨માં શ્રી આર્યરક્ષિતને અનુયોગના પૃથક્કરણના અંગે ઉલ્લેખ આવે છે. ત્યાર બાદ સાત નિન્હો પરત્વે વર્ણન કરતાં મહાવીર નિર્માણ બાદ ૪૦૯મે વર્ષે બેટિક (દિગંબર) મતની ઉત્પત્તિ જણવેલ છે. આ રહી તે ગાથાઓ
बहुरय पएल अब्वत्त सामुच्छा दुग तिग अबद्धिआ चेव । एपर्सि निग्गमणं वोच्छामि अहाणुपुवीर ॥ २३५ ।। बहुरय जमालिपमवा जीवपरसा य तीसगुत्ताओ। अव्वत्सा साढाओ सामुच्छैअस्समित्ताओ ॥
૫ વી. નિ. સંવત ૪૯૬ (વિક્રમ સં. ૨૬)માં વજીનો જન્મ, વિ. નિ. સં. ૨૦૪ (વિ. સં. ૩૪)માં દીક્ષા, વી. નિ. સં. ૫૪૮ (વિ. સ. ૭૮)માં યુગપ્રધાનપદ અને વી. નિ. સં. ૫૮૪ (વિ. સ. ૧૧૪)માં સ્વર્ગવાસ થયો હતે.
- વિ. સં. ૫૪
પ્રધાનપદ અને વી
સ. ૧૧૪)માં
૬ વી. નિ સં. પર૨ (વિ. સં. પર)માં જન્મ, વી. નિ. સ. ૫૪૪ (વિ. સ. ૭૪)માં દીક્ષા, વી. નિ. સં. ૫૮૪ (વિ. સં. ૧૧૪)માં યુગપ્રધાનપદ, અને વી. નિ. સં. ૫૯૭ (વિ. સં. ૧૨૭) માં સ્વર્ગવાસ થયો હતો. માથુરી વાચનાનુસાર પ૮૪માં સ્વર્ગવાસ મનાય છે.

Page #39

ચીનનોરારજો
[ ૧ શ્રી ભદ્ર
गंगाओ दोकिरिया छलुगा तेरासियाण उप्पत्ती । थेरा य गोहमाहिल पुट्ठमबद्धं परूविति ॥ सावत्थी उसमपुरं सेबिया मिहिल उल्लुगातीरं । पुरिमंतरंजिया दसरह वीरपुरं च नयराइं ॥ चोदस सोलस वासा चोइस वीसुत्तरा य दुण्णि सया। अट्ठावीसा य दुवे पंचेव सया य चोआला ॥ २३९ ।। पंच सया चुलसीओ छच्चेव सया नवुत्तरा हुंति । नाणुप्पतीए दुवे उप्पन्ना निव्वुए सेसा ॥ २४० ॥
ઈત્યાદિ ગા. સુધી. અર્થ–ભગવાન મહાવીરને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી ચૌદ વર્ષે શ્રાવસ્તી નગરીમાં જમાલિ આચાર્યથી બહુરત નિહવા થયા. ૧, ભગવાનની જ્ઞાનત્પત્તિ પછી સેળ વર્ષે ઋષભપુર નગરમાં તિષ્યગુણાચાર્યથી છેલ્લા પ્રદેશમાં જીવત્વ માનનાર નિન્દવ થયા. ૨, ભગવંતના નિર્વાણ કાળ પછી બસોને ચૌદ વર્ષે તબિકાનગરીમાં આષાઢાચાર્યથી અવ્યક્તવાદી નિન્દવ થયા. ૩, ભગવાનના નિર્વાણ પછી બસોને વીસ વર્ષે મિથિલાનગરીમાં અમિત્રાચાર્યથી સામુ
દિક નિહવ થયા. ૪, બસોને અઠ્ઠાવીસ વર્ષે ઉલ્લકાતીરે ગંગાચાર્યથી ક્રિક્રિય નિહવ થયા. ૫, પાંચને ચુંમાલીસ વર્ષે અંતરંકાનગરીમાં ષડુલુકાચાર્યથી નૈરાશિક નિનવ થયા. ૬, પાંચસોને ચોરાસી વર્ષે દશપુરનગરમાં સ્પષ્ટ કર્મ પ્રરૂપનાર સ્થવિર ગેષ્ઠામાહિલથી અબદ્ધિક નિન્દવ થયા. ૭, અને આઠમા બેટિક (દિગંબર) નિ-હવ રથવીરપુરનગરમાં ભગવંતના નિર્વાણ પછી છસેને નવ વર્ષે થયા. ૮, એવી રીતે ભગવાનને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી બે અને નિર્વાણ પછી ૬ એમ આઠ નિન્હવ થયા.
આથી પણ નિર્યુક્તિકાર ભદ્રબાહુસ્વામી પંચમ શ્રુતકેવલીથી ભિન્ન હવાને નિશ્ચય થાય છે. કારણ કે પૂર્વે થઈ ગએલ વ્યક્તિ

Page #40

બહુ સ્વામી ]
પ્રસ્તાવના.
ભવિષ્યમાં થનાર માટે · અમુક વર્ષે અમુક થયેા. એવા પ્રયાગ કરે નહી, માટે નિયુક્તિકાર શ્રીભદ્રબાહુના સમય વીનિર્વાણુ ખાદ ૧૭૦મે વર્ષે હાઈ શકે નહી.
>
の
શ્રીસંઘતિલકસૂરિષ્કૃત સમ્યકત્વસમ્રુતિકાવૃત્તિ,૭ વગેરે શ્વેતાંબર ગ્રંથામાં શ્રીભદ્રબાહુને પ્રખર જ્યાતિષી વરાહમિહરના ભાઈ તરીક વવેલા છે. વરાહમિહરના રચેલા ચાર ગ્રંથા અત્યારે ઉપલબ્ધ ચાય છે. તેમાં છેલ્લા ગ્રંથ ખગેાલ શાસ્ત્રનું વ્યવહારૂ જ્ઞાન આપનાર
७ तत्थ य चउदसविज्जाठाणपारगो छक्कम्ममम्मविऊ पयईए भद्दओ भद्दबाहू नाम माहणो हुत्था । तस्ल परमपिम्मसरसीरुहमिहरो वराहमिहरो सहोयरो |
-સઘ્ધતિ॰ સમ્યક્ત્વસ॰ I
૮. વામિહુરત જન્મ ઉજ્જૈન આગળ થયા હતા. એણે ગણિતનું કામ આસરે ઈ. સ. ૫૦૫માં કરવા માંડયુ, અને એના એક ટીકાકારના કહેવા પ્રમાણે એ ઇ. સ. ૧૮૭માં મરણ પામ્યા.
–પ્રેા. એ. ભેંકડાનલકૃત સંસ્કૃત સાહિત્યને ઇતિહાસ પૃ. ૫૬૪
*
૯. ‘ બૃહત્સ ંહિતા ' ( જે ૧૮૬૪–૧૮૬૫ની “ Bibliothica Indica ”માંકને પ્રસિદ્ધ કરી છે. અને “ Journal of Asiatic Society ”ના ચોથા પુસ્તકમાં એનું ભાષાંતર થયું છે. એ જ ગ્રંથની ભટ્ટોપલની ટીકા સાથની નવી આવૃત્તિ ૧૮૯૫-૯૭માં એસ. દ્વિવેદીએ ખનારસમાં પ્રસિદ્ધ કરી છે. દેવચરત્ર ( જેનું મદ્રા સના સી આયરે ૧૮૮૫માં ભાષાંતર કર્યું છે ). યુજ્ઞાતજ્ઞ (જેના ચેાડાક ભાગનું વેબરે અને જક્રાખીએ ૧૮૭૨માં ભાષાંતર કર્યું છે. ) અને પંચત્તિનાતા બનારસમાં થીખે અને એસ દ્વિવેદીએ ૧૮૮૯માં પ્રસિદ્ધ કરેલ છે અને તેના માટા ભાગનું ભાષાંતર પણ કર્યું છે.

Page #41

શ્રીરૈનાતો [૧ શ્રી ભદ્રરિત્તિ નામને છે. તેમાં તેને રચના કાળ શાકે ૪૨૭ જણાવેલ છે. જુઓ નિમ્નલિખિત આર્યા– રષ્યિવેર (ર૭) સિંહણં પારકાનાથ ત્રિશુરાણી अर्धास्तिमिते भानौ यवनपुरे सौम्यदिवसाद्ये ॥
વરાહમિહરને સમય ઈસ્વીસનના છઠ્ઠા સૈકાને છે (૫૦૫– પ૮૫ સુધીમાં) તેથી બીજા ભદ્રબાહુને સમય પણ છઠ્ઠો સંકે નિર્વિવાદ સિદ્ધ થાય છે અને
'तेहिं नाणबलेण वराहमिहरवंतरस्स दुच्चिट्ठियं नाऊण सिरिपाससामिणो 'उवसग्गहरं' थवणं काऊण संघकए હિ .”
-સંઘતિલકકૃતા સમ્યકત્વસતિકાવૃત્તિ (સં. ૧૪૨) ઈત્યાદિ વૃત્તાંત ધ્યાનમાં લઈએ તે ઉવસગ્ગહં સ્તોત્રના પ્રણેતા આજ ભદ્રબાહુ સ્વામી નિશ્ચિત થાય છે.
એમના રચેલા ગ્રંથો– ૧ આવશ્યક નિર્યુક્તિ.૧૦ ૨ દશવૈકાલિક , ૩ ઉત્તરાધ્યયન , ૪ આચારાંગ ૫ સૂત્રકૃતાંગ
૧૦. આ નિર્યુક્તિઓનાં નામ ગ્રંથકાર પિતે આ પ્રમાણે જણાવે છે—
आचस्लयस्त दसकालियस्स तह उत्तरक्षमायारे । सूयगडे निज्जुत्ति घोच्छामि तहा दसाणं च ॥ कप्पस्ल य निज्जुति घवहारस्त य परमनिउणस्त । सूरियपण्णत्तोए चोच्छ इसिभालियाणं च ।
–આવશ્ય.નિ. ગા. ૮૨-૮૩

Page #42

બાહુ સ્વામી]
પ્રસ્તાવના.
૬ "પ્રજ્ઞપ્તિ નિયુÖક્તિ. ૧ ૧
૭ ઋષિભાષિતનિયુકિત મૂળ પણ પેતે રચેલું અને નિયુકિત
પણ પેતે રચી છે.
૮ વ્યવહારસૂત્ર નિયુક્તિ
૯ બૃહત્કલ્પસૂત્ર નિયુકિત ૧૦ દશાશ્રુતસ્કંધ ૨
૧૧ પિંડ નિયુĆકિત.૧૩ ૧૨ સંસકતક નિયુÖક્તિ. ૧૩ એનિયુક્તિ.
૧૪ ભદ્રબાહુ સંહિતા.૧૪ ૧૫ નવગ્રહશાંતિસ્તત્ર.૧પ
૧૬ દ્વાદશ ભાવજન્મ પ્રદીપ, ૧૬
૧૧. આ નિયુક્તિ અત્યારે ઉપલબ્ધ નથી. જુએ નિમ્નલિખિત ઉલ્લેખ~~~
अस्या निर्युक्तिरभूत पूर्व श्रीभद्रबाहुसूरिकृता । कलिदोषात् साऽनेशत् व्याचक्षे केवलं सूत्रम् ॥ -~-~મલયગિરિષ્કૃતા સૂર્યપ્રપ્તિવૃત્તિ.
૧૨. પંજાબમાં આવેલા ફગવાડા ગામમાં યતિજીના જ્ઞાનભડારમાં સંપૂર્ણ પ્રાચીન પ્રતિ છે. હાલમાં મંગલનિમિત્તે પર્યુષણપ માં વંચાય છે તે કલ્પસૂત્ર આ ગ્રંથનું આઠમું અધ્યયન છે. १३ येनैषा पिण्डनिर्युक्तिर्युक्तिरम्या विनिर्मिता । द्वादशाङ्गविदे तस्मै नमः श्रीभद्रबाहवे ॥
(
ભટ્ટ
—મલયગિરિષ્કૃતા પિ ́ડનિયુક્તિવૃત્તિ. ૧૪. ૧૫. આ બન્ને ગ્રંથા માટે નિશ્ચય નથી. હાલમાં જે આનુસંહિતા ' એ નામનું પુસ્તક છપાયું છે તે આ ભાહુકૃત નથી. ૧૬. આ ગ્રંથ સંસ્કૃત પદ્મબંધ છે. એને ત્રુટક ભાગ અમારા જોવામાં આવેલા છે.

Page #43

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह [૧ શ્રી ભદ્ર૧૭ વસુદેવહિંડી. ૧૭ આ ગ્રંથ મૂળ પ્રાકૃતમાં રચેલે કે જે સવા લાખ શ્લેક પ્રમાણ હતો એમ પ્રસિદ્ધ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના ગુરૂ શ્રીદેવચંદ્રસૂરિ જણાવે છે. ભદ્રબાહુને જન્મ, દીક્ષા, અવસાન સમય તથા શિષ્યાદિ સંતતિ જાણવા માટે આપણે પાસે કાંઈચક્કસ સાધન નથી. શ્રીભદ્રબાહુસ્વામી પિતાના નિર્યુક્તિ વગેરે કાઈ પણ ગ્રંથમાં રચનાકાળ જણાવતા નથી. માત્ર કલ્પસૂત્રમાં–
समणस्स भगवओ महावीरस्स जाव सव्वदुक्खप्पहीणस्स नव वाससयाई विइकंताई, दसमस्स वाससयस्स अयं असीइमे संवच्छरे काले गच्छइ. वायणंतरे ८ पुण अयं तेणउए સંવરે કહે છ૬ -સૂત્ર ૧૪૮ १७ वंदामि भद्दबाई जेण य अइरसियं बहुकहाकलियं । रहयं सवायलक्खं चरियं वसुदेवरायस्स ।
–શાંતિનાથચરિત્ર મંગળાચરણ. ૧૮ આ વાક્યનો અર્થ કલ્પસૂત્રના ટીકાકારે પૈકી ઘણાખરા ભિન્ન ભિન્ન રીતે ઉપજાવે છે. પરંતુ ખરી હકીકત છે એમ લાગે છે કે–તે સમયે વિક્રમ સંવત ૫૧૦ ચાલતું હશે અને તે વિક્રમના રાજ્યારોહણ દિવસથી તેમજ સંવત્સર પ્રવૃત્તિ દિવસથી ગણવામાં મતભેદ હશે, વીર નિર્વાણથી ૪૭૦ વર્ષે વિક્રમરાજા ગાદીએ બેઠે અને ત્યાર બાદ ૧૩ મે વર્ષે સંવત્સર પ્રવર્તાવ્યો હતો. માટે વિક્રમ સંવતમાં ૪૭૦ ઉમેરતાં વીર સં. ૯૮૦ આવે અને ૪૮૩ ઉમેરીએ તે ૯૯૩ વર્ષ આવે. આ બાબતના સમર્થન માટે જુઓ કાલિકાચાર્યની પરંપરામાં થએલા શ્રીભાવેદેવસૂરએ બનાવેલી કાલિકાચાર્ય સ્થાની નિમ્ન લિખિત ગાથાઓ – विक्कमरजारंभा पुरओ सिरिवीरनिव्वुई भणिया । सुन्नमुणिवेयजुत्त (४७०) विक्कमकालाउ जिणकालं ॥

Page #44

બાહુ સ્વામી ] પ્રસ્તાવના. આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ નજરે પડે છે એ ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાયોગ્ય છે; આપણે આ ગ્રંથને એમની પ્રાથમિક કૃતિ માનીએ. જે આચાર્યશ્રીએ પિતાની ૧૫ વર્ષ લગભગની કિશોર વયે ગ્રંથરચનાની શરૂઆત કરી હોય અને વરાહમિહરના અવસાન (ઈ. સ. ૫૮૫) બાદ ચાર પાંચ વર્ષ સુધી હયાતી ધરાવતા હોય એમ માનીયે તે એમનું સર્વાયુ વર્ષ ૧૨૫થી ઉપર અને ૧૫૦ વચ્ચેનું ધારી શકાય છે. પરંતુ એટલા લાંબા આયુષ્ય માટે શંકાને સ્થાન મળે ખરું.
વીરનિર્વાણુસંવત ૯૮૦ (વાચનાંતરે ૯૯૩) વર્ષે દેવદ્ધિગણિક્ષમાશ્રમણે પુસ્તક લખાવવાની પ્રવૃત્તિ આરંભી તે સમયે એમણે આ સ્થવિરાવલી (પટ્ટાવલી) બનાવેલી છે એમ માનવામાં૧૯ આવે છે પરંતુ તે માન્યતા દોષ રહિત નથી, અન્યકૃત ગ્રંથમાં બીજાએ પ્રકરણ વગેરે ઉમેરવાથી તે ગ્રંથની મહત્તાને હાની પહોંચે છે. એવું કાર્ય શિષ્ટ પુરુષ કદિ પણ કરે નહી. થોડા સમય માટે આપણે
विक्कमरज्जाणंतर तेरस वासेसु १३ वच्छरपवत्ती। વિધિવીમુનાઓ સા ચાવીર (૪૮૩) વાસ છે जिणमुक्खा चउवरिसे [४] पणमरओ दूसमउ य संजाओ अरया चउसयगुणसी [४७९) वासेहिं विक्कम वासं ॥
१९ एतत्सूत्रं श्रीदेवगिणिक्षमाश्रमणैः प्रक्षिप्तमिति क्वचित् पर्युषणाकल्पावचूर्णी, :तदभिप्रायेण श्रीवीरनिर्वाणात् નવરાતાજ્ઞાતિવાતિ સિદ્ધાન્ત પુખ્ત ચંદ્રિક શાद्धिगणिक्षमाश्रमणैः श्रीपर्युषणाकल्पस्यापि वाचना पुस्तके न्यस्तातदानीं पुस्तकलिखनकालज्ञापनायैतत् सूत्रं लिखि. રિતિ
–કલ્પદીપિકા (સં. ૧૬૭૭ જયવિજય)

Page #45

ચીનત્તરવહ
[૨ શ્રી માન
સ્થવિરાવલી દેવદ્ધિગણિક્ષમાશ્રમણકૃત માની લઈએ તે પછી તેના છેવટમાં આપેલી–
सुत्सत्थरयणरिए खमममहवगुणेहि संपुण्णे । देवडिखमासमणे कासवगुत्ते पणिवयामि ॥
આ ગાથાની શી દશા થાય? કોઈ પણ વિદ્વાન સ્વયે પિતાને માટે આવા શબ્દો ઉચ્ચારે ખરા ? માટે તે જરૂર અન્યકૃત માનવી પડશે. આખો ગ્રંથ કઈ રચે, વચ્ચે પ્રકરણ અન્ય ઉમેરે અને તેમનાં માટે ઉલ્લેખ ત્રીજી વ્યક્તિ કરે એમ બની શકે ખરું ? માટે મારા ધારવા પ્રમાણે તે મૂળ ગ્રંથ, અને અંત્યગાથા સુધીની સ્થવિરાવલી એ સર્વ એકજ વ્યક્તિ (બીજા ભદ્રબાહુ)ની રચના છે. - ગ્રંથકાર ઉપરોક્ત ગાથા લખી પટ્ટાવલી અટકાવે છે તેથી તેઓ દેવર્ધિગણિક્ષમાશ્રમણના સંતાનીય છે કે અન્ય વંશના છે તેના માટે ઉહાપોહ કરવાને અવકાશ રહે છે.
૨ માનતુંગસૂરિ. આ આચાર્ય બનારસનિવાસી ધનદેવશેઠના પુત્ર હતા. એમણે પ્રથમ ચારૂકીર્તિ નામના દિગંબર પાસે દીક્ષા લીધી હતી. ત્યાં એમનું નામ મહાકીતિ રાખ્યું હતું. પાછળથી એમણે પોતાની બહેનના કહેવાથી શ્રીજિનસિંહસૂરિ પાસે વેતાંબર મતની દીક્ષા સ્વીકારી હતી.
આ વખતે બનારસમાં (પ્રભાવક ચરિત્રના મતે) બાણ અને મયૂર નામના બ્રાહ્મણ પંડિતની વિદ્યાથી આકર્ષાયલા હર્ષદેવ નામના બ્રહ્મક્ષત્રિય (થાણેશ્વરને વૈશ્ય વંશીય રાજા શ્રીહર્ષ) રાજા સાથે એમને મેલાપ થયો.૨૦ રાજાએ ચમત્કાર જોવા ઈચ્છા જણાવી ત્યારે આચાર્યે કહ્યું કે –“રાજન” અમે ગૃહસ્થ નથી, કે વિદ્યા અને ગુણનું પ્રકાશન કરીને રાજાઓ પાસેથી ધન પ્રાપ્ત કરીએ. અમે
૨૦. ઝાઝ. રા. ઇ. પ્રથમ ભાગ પૃ. ૧૪ર.

Page #46

સુગરિ ૩]
પ્રસ્તાવના.
જે કાંઈ કરિએ તે કેવળ ધર્મને માટે જ. આવાં નિરીહ વચન સાંભળીને રાજાએ સાંકળથી બાંધી અંધારી કોટડીમાં પૂરી દેવા સેવાને આજ્ઞા આપી અને તરત તેને અમલ થયો (અન્ય ગ્રંથકારોના મતે સ્વેચ્છાથી પૂરાયા હતા), પણ આચાર્યો ત્યાં જ પોતાના ઈષ્ટદેવ શ્રી આદિનાથની મારામાં આ વાક્યથી શરૂ થતા સ્તોત્રથી સ્તવના કરી પિતે બંધન અને કેદમાંથી છૂટી રાજાને જઈને મળ્યા. આચાર્યની અદ્દભુત શક્તિ જોઈ રાજા પ્રસન્ન થયા અને તે જ સમયથી જૈનધર્મ તથા જૈન સાધુઓને ભકત બન્યો.
એમની કૃતિ-૧ ભક્તામર સ્તોત્ર ૨૧ ૨ ભયહર-નમિઉણસ્તવ ૩ ભક્તિબ્બર-પંચપરમેષ્ઠિસ્તવ સુપ્રસિદ્ધ છે. મણિકલ્પના૨ રચપિતા એ જ છે કે અન્ય તે શંકાસ્પદ છે. સત્તરમા સૈકાની દિગંબરીય પટ્ટાવલીમાં ૧ ચિંતામણિકલ્પ, ૨ મણિકલ્પ, ૩ ચારિત્રસાર, ૪ ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્ર ૫ ભકતામર સ્તોત્ર એમ પાંચ ગ્રંથના રચયિતા. જણાવેલ છે.
શ્રીહર્ષને રાજત્વકાળ વિ. સં. ૬૬૩ થી ૭૦૪ અને કર્નલટેના લખવા પ્રમાણે વૃદ્ધ ભજનો સમય પણ વિક્રમને સાતમે સંકે (સં. ૬૩૧) છે એટલે આ આચાર્યને પણ તે જ સમયે સંભવે છે. તથા એમની દિગંબરાવસ્થાના “ ગુરૂના ચારકીર્તિ અને એમના પિતાના મહાકીર્તિ” આ નામ ઉપરથી પણ એઓ છઠ્ઠી સાતમી
૨૧. જુઓ મુનિસુંદરસૂરિકૃત ગુવલી. લૅ. ૩૫-૩૬-૩૭, તયા દેવવિમળગણિ વિરચિત હીરસૌભાગ્યે (સ. ૪, પૃ. ૧૬૪). ૫ થી ૭૮.
૨૨ આનું બીજુ નામ રત્નપરીક્ષા છે. લગભગ ૨૨૫ શ્લોક પ્રમાણે છે. અંય પદ નીચે મુજબ છે – गुणेषु रागः सुकृतेषु लाभः, रोषश्च दोषश्च भषश्च कामः । श्रीमानतुङ्गस्य तथापि धर्मः, श्रीवीतरागस्य स एव वे ति॥

Page #47

૧૪
ચીનત્તોરણ
[૩ધમષસૂરિ
શતાબ્દીના જ હોવાનું સિદ્ધ થાય છે. કારણ કે દિગંબર સંપ્રદાયમાં આવાં નામે બહુ પ્રાચીનકાળમાં અપાતાં નહતાં. વિશેષ માટે જુઓ ઈતિહાસપ્રેમી મુનિશ્રી કલ્યાઃ કૃત પ્રભાવ ચ૦ પ્ર. પર્યાચના.
૩ ધર્મજોષસૂરિ. श्रीमानतुङ्ग शिष्येण धर्मघोषेण सरिणा। रचितोऽनघकल्पोऽयं चिन्तामणि जगत्प्रभोः ॥ १७ ॥
અહિં પૃષ્ઠ ૩૪ ઉપર મુદ્રિત શ્રી ચિંતામણિકલ્પને અંતે માત્ર આ પ્રમાણે ઉલેખ હોવાથી કર્તા કયા સમયમાં અને કયા ગચ્છમાં થયા તેને નિર્ણય કરે અશક્ય છે, કારણ કે ઉપકત માનતુંગસૂરિ ઉપરાંત તે નામના બીજા પણ આચાર્યો થયા છે. જેમકે –
૧ સં. ૧૩૩૩માં શ્રેયાંસ ચરિત્રના કર્તા. ૨ પરિગ્રહપ્રમાણુના રચયિતા. (પી.. પરિ. ૧, પૃષ્ઠ. ૯૪) ૩ વટ-વડગચ્છના સર્વદેવસૂરિ જયસિંહ-ચંદ્રપ્રભ-ધર્મષ-શીલગુણસૂરિ શિષ્ય. સં. માં જયંતી પ્રશ્નોત્તરસંગ્રહના રચયિતા. એમના જ શિષ્ય મલયપ્રત્યે સં. ૧૨૬૦માં ઉપરોકત જયંતી પ્રશ્નોત્તર પર સિદ્ધ જયંતી વૃત્તિ રચી (પી. ૩, ૩૭) અને તે પ્રાગવાટજ્ઞાતીય પ્રષ્ટિ ધવલ મરૂની પુત્રી નાઉ નામની શ્રાવિકાએ સં. ૧૨૬૧ આધિન વદિ ૭ રવી પુષ્ય નક્ષત્રે શુભયોગે અણહિલપુર પાટણમાં આત્મશ્રેયાર્થે પંડિત મુંજાલ પાસે મુકુંશિકા સ્થાને લખાવીને અજિતપ્રભસૂરિને સમર્પિત કરી. (પી. ૩, ૪૫ તથા શાંતિ. સા. સં. ખંભાત ).
૪ અંચલગચ્છીય મહેંદ્રપ્રભસૂરિના શિષ્ય જયશેખરસૂરિએ સં. ૧૪૩૬માં રચેલી ઉપદેશ ચિંતામણુની ટીકાના લેખક (તેમના ગુરૂબંધુ અને સતીર્થ). તથા ચંદ્રકુળના માનદેવસૂરિના વંશમાં ત્રીજે ચોથે માટે માનતુંગસૂરિનું નામ હર વખતે દેખાય છે. જુઓ શાં. જ્ઞા. ભ. ખંભાતમાં યોગશાસ્ત્ર પજ્ઞ વૃત્તિની પ્રતની પુપિકા (પ્રશ. પૃ. ૫)

Page #48

૪ શિવનાગ ]
પ્રસ્તાવના.
• દરેક આચાર્યોના અંગે કાળજીપૂર્વક તપાસ કરવા છતાં કઈ સ્થળે ધર્મઘોષ નામના શિષ્યને ઉલ્લેખ દષ્ટિગોચર થતા નથી. જેનસ્તોત્રસમુચ્ચયના પૃષ્ઠ ૨૫૯ પર મુદ્રિત વ્યાપાર સંજ્ઞક આદ્ય પદાર્થ નામ ગર્ભિ૦ શ્રી મહાવીરજિનસ્તવનના પ્રણેતા પણ શ્રી માનતુંગરિના શિષ્ય સંભવે છે. (નામ નિર્દેશ નથી તેથી એજ છે કે એમનાથી ભિન્ન તે વિચારણીય છે.)
૪ શિવનાગ. આ એક ગૃહસ્થ વિદ્વાન છે. ધૂમરાજવંશમાં ઉત્પન્ન થએલ દેવરાજના રાજ્ય સમયે શ્રીમાળ (હાલ ભિન્નમાલ)ને રહેવાસી હતો, એમની વંશ પરંપરાને ક્યાંય ઉલ્લેખ મળતું નથી. જાતે વણિક અને કોટિધ્વજ શેઠ હતા. એમણે ધરણેન્દ્રને આરાઓ હતા તેથી તેણે સંતુષ્ટ થઈને સર્વ સિદ્ધિ કરનાર તથા જાપ કે હોમાદિક વિના તરત વિષને દૂર કરનાર એ મંત્ર આપે હતે. કે જે મંત્ર પુણ્યહીન જનેને મળ દુર્લભ તથા ફૂંક અને હાથના સ્પર્શ માત્રથી આઠ નાગકુળોના વિષને નાશ કરતે. એટલે એણે તે મંત્રની રચના અને પ્રભાવ યુક્ત પ્ર વેન્દ્ર સ્તવન બનાવ્યું. જેના સમરણ માત્રથી ઉપદ્રવ દૂર થતા.
એને પૂર્ણલતા નામે પત્ની હતી. જેનાથી રત્નદીપક સમાન વીર નામે પુત્ર છે. જે વરસરિ નામે મહાપ્રભાવક આચર્ય થયા હતા. (જુઓ પ્રભાવક ચરિત્ર પ્રબંધ નં. ૧૫).
વરસૂરિને જન્મ વિક્રમ સંવત ૯૩૮માં થયો હતો. પિતાના પિતાના અવસાનથી વૈરાગ્યવાસિત થયા અને તપશ્ચર્યા તથા ગામ બહાર કાયોત્સર્ગાદિ કરતા. એક સમયે સંધ્યા સમયે બાહ્યભૂમિએ કાયોત્સર્ગ કરવા જતા મથુરા નગરીથી આવતા ૧૦૦ વર્ષના વૃદ્ધ વિમળગણિને ભેટો થતાં તેમની પાસે સં. ૯૮માં દીક્ષા લીધી. અને વેપન વર્ષનું સર્વસુ ભગવી ૯૯૧માં સ્વર્ગે ગયા હતા. એમના પટ્ટધર શ્રીભદ્ર થયા.

Page #49

ઓગતોત્રસવો
[ પ મહાકવિ
એમના વાસક્ષેપના પ્રભાવે અણહિલપુર નરેશ ચામુંડરાજને વલ્લભરાજ વગેરે પુત્ર રત્નની પ્રાપ્તિ થઈ હતી તેથી તે ભક્ત બન્યો હતો.
વીરસૂરિના વૈરાગ્યનું કારણ પિતાનું અવસાન જણાવેલ છે તેથી શિવનાગને સમય વિક્રમની દશમી શતાબ્દી નિશ્ચિત થાય છે.
ધરણારગેંદ્ર સ્તોત્ર ઉપરાંત એની કઈ કૃતિ હશે કે કેમ તે નિશ્ચિત નથી. પુરાતત્ત્વવેત્તાઓ બહાર આણશે તે ઉપકાર થશે.
એમના સમયે શ્રીમાલમાં રાજ્ય કરતા ધૂમરાજ વંશીય (પરમાર) દેવરાજ તેમજ અણહિલપુરના રાજા ચામુંડરાજ૨૩ વગેરેના સમય ઉપર લક્ષ્ય આપી ઈતિહાસપ્રેમી મુનિશ્રી કલ્યાણવિજયજી મહારાજ વરસૂરિને અસ્તિત્વકાળ અગ્યારમી સદીને પૂર્વ ભાગ કરાવે છે. (જુઓ પ્રભાવક ચરિત્ર-પ્રબંધ પર્યાચના)૨૪
૫ મહાકવિ વિહણ. કવિ વિલ્હણથી પામી, સ્વચ્છતા જે સરસ્વતી. ઘન દુર્જનથી કે તે કદિ મેલી નથી થતી.–કીર્તિ કૌમુદી ૧-૧૭
આ કવિએ પોતે ઈ. સ. ૧૯૮૫માં રચેલા વિક્રમાંક ચરિત્ર મહાકાવ્યના અંતિમ (૧૮મા) સર્ગમાં પોતાની વંશપરંપરા, સ્થાન વગેરે વિસ્તારપૂર્વક આપેલ છે. ૨૫ તે તથા અન્ય સાધનાધારા જે હકીક્ત પ્રાપ્ત થઈ છે તે નીચે મુજબ
વિલ્હણ કવિ ઈ. સ. ૧૦૬૬થી ૧૦૮૫માં હતે (કી. કૌ.
૨૩ મેરૂતુંગની વિચારશ્રેણુ-સ્થવિરાવલી પ્રમાણે સં. ૯૪૪૯૭૧ (વર્ષ ૨૭) અને ઝાછના મતાનુસાર સં. ૧૮૫૨–૧૦૬૬.
૨૪ પ્રસિદ્ધક્ત આત્માનંદ જૈન સભા ભાવનગર. સ. ૧૯૮૭ ૨૫ જુઓ લેક ૧થી ૧૦૮ સુધી.

Page #50

બિહણ ]
પ્રસ્તાવના.
૧૭
ને. પૃ. ૧૪૫). તે કાશ્મીરના નમુખ ગામને રહીશ, કૌશિક ગેત્રી બ્રાહ્મણ હતે. એના વિદ્વાન પૂર્વજોને કાશ્મીરનો ગેપાદિત્ય રાજા મધ્યદેશમાંથી ૮ કાશ્મીરમાં લાવ્યા હતા. જેમાં મુખ્ય મુક્તિકળશ હતા, તે અગ્નિહોત્રી હતા. તેને પુત્ર રાજકળશ તે પણ અગ્નિહોત્રી હતા. ઉપરાંત દાની, પરાક્રમી અને વેદવિદ્યાપારંગત હતો. એણે જનસુખાર્થ વ્યાખ્યાન સ્થાને, યુવા અને પા કરાવી હતી. તેને પુત્ર જ્યેષ્ઠ કળશ હતો તેણે મહાભાષ્ય૨૯ ઉપર ટીકા કરી છે (પણ ડો. બુલ્હર કહે છે કે તે કયાંય ઉપલબ્ધ થતી નથી). તેને નાગદેવી નામની સ્ત્રીથી ઈષ્ટરામ, વિહણ અને આનંદ એમ ત્રણ પુત્રો થયા. તે ત્રણે વિદ્વાન અને કવિ હતા. વિહણે કાશ્મીરમાં રહીને વેદ, વેદાંગ, વ્યાકરણ, સાહિત્ય આદિ શાને અભ્યાસ કર્યો અને એની કવિતાની ખ્યાતિ દૂર દૂર સુધી ફેલાઈ.
રાજા કળશના સમયમાં સ્ત્રી સાથે કાંઈક કચવાટ થવાથી તે ત્યાંથી નીકળે અને કર્ણાટકમાં જઇને રહ્યા. તથા સ્વદેશમાં મુસાફરી કરી. તે મથુરા, વૃંદાવન, કનેજિ, પ્રયાગ અને કાશીમાં
૨૬ હાલનું ખુનમેહ જે કાશ્મીરની રાજધાની શ્રીનગરથી ૩ માઈલ દૂર જયવત નામના સ્થાન પાસે છે.
૨૭ ગનંદવંશી અક્ષનો પુત્ર હતો.
૨૮ હિમાચલ અને વિંધ્યાચલની વચ્ચેનો પ્રદેશ. જેને આજકાલ સંયુક્ત પ્રાંત કહેવામાં આવે છે. વિશેષ માટે જુઓ નાગરીપ્રચારિણી પત્રિકા પુ. ૩, અંક ૧માં છપાએલ શ્રીયુત ધીરેન્દ્રવર્મા M. A.ને “મદેશનો વિકાસ” એ નામને લેખ, - ર૯ પાણીનીએ રચેલી અષ્ટાધ્યાયી ઉપર પાતંજલ ઋષિએ કરેલા ભાષ્યની જ મહાભાષ્ય સંજ્ઞા છે.
૩૦ કાશમીરનો રાજા ઈ. સ. ૧૦૬૩–૧૦૮૯

Page #51

૧૮
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
[પ મહાકવિ
કેટલાક દિવસ રહ્યો અને ત્યાંના પડિતાથી શાસ્ત્રાર્થ કરતા ડાહલ (ચેદી)ના કરાજાના દરબારમાં પહોંચ્યા. જ્યાં પડિત ગંગાધરને શાસ્ત્ર'માં જીતીને તે ધારામાંo આવ્યા પણ તે સમયે ત્યાંને વિદ્વાન રાજા ભાજ જીવતા ન હતા.૩૨ ત્યાંથી ગુજરાતમાં પદાર્પણ કર્યુ” અને રાજા કદૈવ સાલકીના સમયમાં અણહિલવાડમાં ઉતર્યાં. ત્યાં કેટલાક સમય સુધી નિવાસ કરી સામેશ્વરની યાત્રા કરી સમુદ્રમાર્ગે દક્ષિણમાં પહોંચ્યા. ત્યાંથી રામેશ્વર થઇને પાછે ઉત્તરમાં કલ્યાણપુરમાં આવ્યા હતા. ત્યાંના સાલકી રાજા વિક્રમાદિત્યે (૬) તેનું સન્માન કરીને પેાતાને ત્યાં રાખ્યા અને વિદ્યાપતિ (મુખ્ય પડિત)ની ઉપાધિ (કિાબ) તથા વિશાળ સમૃદ્ધિ પ્રદાન કરી. કવિએ પેાતાની પાછળની અવસ્થા અહિં વિદ્યાવ્યાસંગમાં પસાર કરી હતી.
T ઇષ્ટરામ
વશવૃક્ષ. મુક્તિકળશ
1 રાજકળશ
જ્યેષ્ઠકળશ – નાગદેવી
બિલ્હેણ
એણે રચેલા અને ઉપલબ્ધ થતા ગ્ર ંથે
આ પ્રમાણે
આનંદ
>
૩૧ વિશેષ માહિતી માટે જુએ ઈ. સ. ૧૯૩૩ જુનના શારદાના અંકમાં છૂપાયેલ ‘ ભાજરાજાની ધારાનગરી ' નામને ન્યા. વ્યા. તથ મુનિશ્રી હિમાંશુવિજયના લેખ.
૩૨ જીએ સૌજીયોઁજા પ્રાચીન પ્રતિદાન પૃ. ૧૨૧–-૧૨૨ નું ટિન.

Page #52

બિલહુણ]
પ્રસ્તાવના
૧ શ્રી પાર્શ્વનાથસ્તવ.૩૩ બિહણાષ્ટક પ્રસ્તુત વિભાગમાં પૃ. ૧૯૪ ઉપર મુદ્રિત.
૨ કર્ણસુંદરી નાટિકા. પાટણ નરેશ કર્ણદેવ૩૪ સોલંકીના મહામાત્ય સંપન્કર૩૫ (સાંતમહેતા)ની પ્રાર્થનાથી પ્રેરિત થઈ ઉક્ત
૩૩. પાટણના ભંડારેમાં તાડપત્ર પર લખાએલી એની પ્રતે મળે છે. જુઓ સ્વ. ચિમનલાલ દલાલને “ગુજરાતનું સંસ્કૃત નાટક સાહિત્ય'નામને લેખ–‘વસંત'; એઝાઝ રા. ઈ. ૧, પૃ. ૨૧૭; નાથુરામ પ્રેમી કૃત વિદ્વત્નમાળા પૃ. ૯૭ ટિપ્પન. - ૩૪. કર્ણદેવે વિ. સં. ૧૧૨૦ થી ૧૧૫૦ પર્યન્ત રાજ્ય કર્યું હતું.
૩૫ આબૂમાં દેલવાડા ગામમાં બાંધેલા વિમળશાહના મંદિર સાથે સંબંધ ધરાવનાર દક્ષિણ તરફની દેવકુલિકાઓમાંની એક અંદરની મૂર્તિને આસન ઉપર નિમ્નલિખિત આશયને એક લેખ કરેલો છે –
વિ. સં. ૧૧૧માં રાજા ભીમના પ્રીતિપાત્ર થારાપદ્રીય વંશના અમાત્ય શાંતિની સ્ત્રી શિવાદેવીએ પિતાના પુત્ર નિન્ન (નાના) અને ગીગાના કલ્યાણાર્થે આ પ્રતિમા સ્થાપન કરી.” આ લેખ પ્રાચીન ભેખ સંગ્રહ દ્વિતીય ભાગ (છનવિ.) પૃ. ૧૨૬, સંખ્યા ૧૫૪માં છપાયેલ છે પરંતુ તે બહુ જ અશુદ્ધ છે. ખરી રીતે તે નીચે મુજબ જોઈએ – थारापद्रीयसन्ताने भीमभूपालवल्लभः । शान्त्यमात्यो महीरव्यातोऽजनि श्रावकसत्तमः॥ भार्या तस्य शिवादेवी श्रेयसे प्रतिमामिमाम् ।
नीनमीगाख्ययोः सून्वोः कारयामास निर्मलाम् ।। [ આ લેખમાં શાંતિ અને પ્રબંધચિંતામણિને શાંતૂ એકજ પુરૂષ છે. આ લેખ ઉપરથી એ પણ જણાઈ આવે છે કે કર્ણદેવના પિતા ભીમના સમયમાં શાંતુ મંત્રી પદ પર નિમાયો હતો.

Page #53

૨૦
વેનસ્તોત્રલોદ [ પ મહાકવિમંત્રી દ્વારા પ્રવર્તિત થએલ ભગવાન નાભેય [ ઋષભદેવ]ની યાત્રા મહોત્સવ પર અભિનય કરાવવા સારૂ આ નાટિકા રચવામાં આવી હતી. જેને નાયક સ્વયં રાજા કર્ણદેવ હ. આ નાટિકામાં ગર્જન ઉપર ગૂર્જરેએ ચઢાઈ કરીને ત્યાંના લશ્કરને હરાવ્યું એ ઉલ્લેખ કરે છે, તે સંબંધમાં એવું ધારી શકાય કે ગૂર્જર સગે ગીઝની વંશના બાદશાહના લશ્કર સાથે યુદ્ધ કર્યું હશે.
કવિએ નાંદીમાં પ્રથમ જિનેશ્વરનું આશીર્વાદાત્મક મંગલાચરણ કરેલું છે એનું કારણ એ છે કે મહામાત્ય સંપન્કર તરફથી તેને સારો આશ્રય મળેલ હતે.
૩ વિક્રમાંક દેવચરિત. આ કાવ્ય પોતાની વૃદ્ધાવસ્થામાં આશ્રય આપનાર કલ્યાણપુરના રાજા વિક્રમાદિત્યને ઉદ્દેશીને વિક્રમ સં. ૧૧૪૨ના આસપાસમાં મ્યું. એ ગ્રંથ દક્ષિણના સેલંકીનો ઈતિહાસ જાણવા સારૂ ઉપયોગી છે.
૪ વિલ્હણ ચરિત્ર. આની અધિકાંશ પ્રતિઓમાં કર્તાનું નામ મળતું નથી, પરંતુ કાવ્યમાળામાં છપાયેલ પુસ્તકના કર્તાનું નામ કાશ્મીરિક બિહણ કવિ” મળે છે. જે વિશ્વાસ કરવા ગ્ય નથી.
વાસ્તવિક રીતે જોતાં તે એ ગ્રંથ બિલ્હણને રચેલે નથી જણાતો. અને તેના કર્તાને બિલ્ડણના વૃત્તાન્તનું જ જ્ઞાન નથી. ઉકત પુસ્તકમાં લખેલું છે કે– ગુજરાતના રાજા વૈરસિંહનાક રાજ્ય
૩૬ કેટલાક વિદ્વાનેનું એમ માનવું છે કે એ સર્વ પાત્ર કલ્પના રૂપ છે. કારણ કે એક જગાએ કવિ બિહણ પંજાબના હાકેમ ક્ષિતિપતિ કિવા ક્ષિતિપાળને ત્યાં રહ્યા હતા તે દરમ્યાન તેની પુત્રી સાથે નેહ બંધાયો અને વાત જાહેર થતાં દેશ ત્યાગ કરવો પડયો. તેના મરણરૂપ બિલ્હણે આ પંચાશિકા રચી એમ લખ્યું છે ત્યારે જૈન સાધુ જ્ઞાનાચાર્યો જેન વેતાંબર કોન્ફરન્સ તરફથી છપાયેલી જેન રાસ માળા મુજબ સારંગે) જુની ગુજરાતીમાં બિલ્પણ કાવ્ય રચ્યું છે

Page #54

૨૧
બિહણ ]
પ્રસ્તાવના. કાળમાં કાશ્મીરી પંડિત બિહણ અણહિલવાડમાં આવ્યો હતો. રાજા વૈરસિંહે તેની પ્રગાઢ વિદ્વતા જોઈને પિતાની પુત્રી શશિકળા સારૂ શિક્ષક તરીકે તેની નિમણુંક કરી. થોડા સમય પછી બિહણ રાજકન્યાના પ્રણયમાં ફસાય. જ્યારે એ સમાચાર રાજાના કાને પહોંચ્યા ત્યારે તેને પ્રણાદડની સજા કરવામાં આવી. વધસ્થળમાં બિહણને ઈષ્ટદેવનું સ્મરણ કરી લેવા સારૂ કહેવામાં આવ્યું; પરંતુ બિલ્હણે પિતાની પ્રાણેશ્વરી રાજકન્યા શશિકલાના સ્મરણમાં ઘપિત થાનાવાવોરારિ એ પદ્યથી પ્રારંભ કરી એવાં ૫૦ કો રચ્યાં. એટલામાંજ રાજાએ સહસા પિતાની મહારાણીના મોંઢાથી પિતાની કન્યા શશિકલાને પૂર્ણ પ્રેમ બિહણ પર હોવાનું સાંભળ્યું. રાજાને કેપ શાંત પડયે અને બ્રાહ્મણવધના પાપથી ભયભીત થઈને બિલ્હણને અપરાધ માફ કર્યો તથા તેની સાથે પોતાની પુત્રી શશિકળાનું લગ્ન કરી આપ્યું અને સાથે જ દ્રવ્ય-સમૃદ્ધિ આપીને તેની ક્ષમા પણ માગી.” એ સમસ્ત કથા સર્વથા કપિલ કલ્પિત છે અને તેના લેખકે બિહણના પ્રતિ મેટો અન્યાય કર્યો જણાય છે કારણકે તે સમયમાં ગુજરાતનો રાજા કર્ણ હતો. વૈરસિંહ નહિ. વૈરસિંહ ચાવડા (ચાપોત્કટ) વંશનો રાજા હતો અને બિહણના સમયમાં તેને (વૈરસિંહને) મરણું પામે ૨૦૦ વર્ષથી પણ વધારે સમય થઈ ગયો હતો.૩૭
એ ૫૦ લેકનું ખંડકાવ્ય ચૌપચાશિકા અથવા સુરતપંચાશિકાને નામથી પણ પ્રખ્યાત છે. એના બધા લેક દ્વિઅર્થી તેમાં શશિકળાના પિતાનું નામ પૃથિવીચંદ્ર આપ્યું છે ને તેને પાટણને રાજા કહ્યો છે. અને પંડિત વામનાચાર્ય ઝાલંકકર કહે છે કે કર્ણાટકમાં પંચાશિકાનું હસ્તલિખિત પુસ્તક છે તેમાં રાજાનું નામ મદનાભિરામ અને તેની દિકરીનું નામ યામિની પૂર્ણતિલકા હતું. તે બન્ને પંચાલદેશની રાજધાની લક્ષ્મી મંદિરમાં રહેતાં હતાં. - ૩૭ એણે ઈ. સ. ૮૩૮ થી ૮૪૮ સુધી ગુજરાતમાં રાજ્ય કર્યું હતું.

Page #55

૨૨
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह [૬ મહાકવિછે. જેમ તે કોને આશય રાજકન્યા સાથે ઘટે છે તેમ દુર્ગાના પક્ષમાં પણ ઘટિત થાય છે. તેના હસ્તલિખિત આદર્શોમાં કઈ સ્થળે બિહણ તે અન્ય સ્થળે ચેર૮ કવિનું તથા સુંદરલ કવિનું પણ નામ દૃષ્ટિગોચર થાય છે. બિહણના ઉપર્યુક્ત બન્ને ગ્રંથની કવિતા અને કવિત્વમાં રાતદિવસને ભેદ જણાય છે.૪૦ પંચાશિકાને અંગ્રેજી કવિતામાં અનુવાદ સર એડવીન આર્નોલ્ડ કર્યો છે. સેમેશ્વરદેવ કીતિકૌમુદીમાં એની વિદ્વત્તાના વખાણ કરે (સ. ૧, લે. ૧૭) છે.
૩૮ ડો. રાજેન્દ્રલાલ મિત્ર સંગ્રહીત નેટિસિઝ ઓફ સંસ્કૃત મેન્યુરિક્રપ્ટસ, વોલ્યુમ ૧, પૃ. ૨૫૦, નં. ૪૪૧.
३८ इति सुंदरकविविरचितं चौरपंचाशिकायं काव्यं રાપ્ત ! જાટી ગતિ છે शाके नवग्रहहिमांशुसमुद्रचन्द्रे
सूर्ये गते परिमिते मिथुनं गिरीशम् । श्रीसुन्दरेण रचितं प्रथमं सुकाव्यं
काश्यादिनाथचरमद्विज आलिलेख ॥ ( કલકત્તાના સંસ્કૃત કેલેજ લાયબ્રેરીના સંસ્કૃત પુસ્તકની સૂચી ૧૭ કાવ્ય પૃ. ૨૬, નં. ૪૪)
૪૦ બિહણને વિશેષ વૃત્તાંત જાણવા સારૂસેલંકીકા પ્રાચીન ઇતિહાસ પ્રથમ ભાગના પૃ. ૧૨થી ૧૨૪ સુધી જુઓ. - ૪૧ સોમેશ્વર દેવ ચૌલુક્યને કુલગુરૂ હતો અને મંત્રીશ્વર વસ્તુપાળને ગાઢ મિત્ર હતો. તેણે વસ્તુપાળની કીર્તિને અમર કરવા માટે કીતિકૌમુદી નામનું ઉત્તમ કાવ્ય બનાવ્યું છે, સુરત્સવ, ઉલ્લાઘરાઘવ, રામશતક આદિ બીજા પણ તેના કરેલા ગ્રંથ વિદ્વાનોમાં આદર પામેલા છે.
૪૨ આ ગ્રંથ વિ. સં. ૧૨૮૨ લગભગ રચાયો છે. અને સ્વ. વલ્લભજી હરિદત્ત આચાર્ય સંપાદિત ગુજરાત વર્નાક્યુલર સોસાઈટી તરફથી મુકિત થએલ છે.

Page #56

બિહુણ ]
પ્રસ્તાવના.
૨૩
બિહણ નામની અનેક વ્યક્તિઓ ભિન્ન ભિન્ન સમયે થએલી છે. જેમકે– સં. ૧૧૯૪માં જયસિંહ રાયે ભરૂચમાં તાડપત્ર પર વિમલસૂરિકૃત પઉમચરિત્રની પ્રત લખનાર (જ. ૧૭). ૨ વિજાપુર પૌષધશાળાના ચાર કાર્યવાહક પૈકીને એક
–જુએ પ્રશસ્તિસંગ્રહ ભા. ૧ પૃ. ૪૮-૪૯-૫૪. ૩ વિધ્યવર્માનો સંધિવૈગ્રહિક અને મંત્રી. એ અજુનવર્મા અને દેવપાળના સમય સુધી મંત્રીપદે રહ્યો હતો. માંડુમાંથી મળેલા વિંધ્યવર્માના લેખમાં નીચેના શબ્દો નજરે પડે છે–વિષ્યકર્મવૃત્તેિ પ્રણામૂઃ રિદિવવિદુવા સં. ૧૨૯૨ માં દેવપાળના રાજ્યકાળમાં ત્રિષષ્ટિસ્કૃતિ અને વિ. સં. ૧૩૦૦ જેતુગિદેવના રાજ્યકાળમાં ધર્મામૃતશાસ્ત્ર ઉપર ભવ્યકુમુદચંદ્રિકા ટીકા રચનાર જૈન પંડિત આશાધરેજ ઉપરોક્ત ધર્મામૃતની ટીકામાં આ વિલ્હણને ઉલ્લેખ કર્યો છે. અને તે જ આશાધર સં. ૧૨૮૫માં
૪૩ આ લેખમાં જણાવેલ છે કે – बाललीलाहवे यस्य जयसिंहे पलायिते ।
दिक्पालहासव्याजेन यशो दिक्षु विजृम्भितम् ॥ . અર્થાત્ જયસિંહને પરાભવ આ દાનપત્રના સમયપૂર્વે હવે જોઈએ એ બનાવની મેડામાં મોડી સાલ સં. ૧૨૭ર સંભવે છે. આ સંબંધમાં પ્રભાસપાટણના મોટા દરવાજા ઉપરને સં. ૧૨૭૩ ભીમદેવને લેખ વિચારો.
૪૪ આ આશાધર પંડિત નલકચ્છનિવાસી સુશ્રાવક આલ્હણને પુત્ર હતા. વિધ્યવર્માના સંધિવૈગ્રહિક વિલ્હણના મિત્ર સુભટ વર્મા અને અજુનવર્માના સમયમાં તેમ તેના પછી દેવપાળ અને જૈતુગિદેવ કિવા જયસિંહદેવ (બીજા)ના સમય સુધી હયાત હતા. એણે અર્જુનવર્માની પ્રીતિ પણ મેળવી હતી. એણે પિતાના રચેલા ગ્રંથને નામનિર્દેશ પ્રતિષ્ઠાસારોદ્ધારની પ્રશસ્તિમાં કરેલો છે. (જુઓ મુદ્રિત આવૃત્તિ હિંદી ભાષાનુવાદ યુક્ત).

Page #57

૨૪
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोह
[ ૬ શ્રી પાર્શ્વ
પોતાના રચેલા પ્રતિષ્ઠાસારાહારમાં વિષ્ણુને પાતાની સ્તુતિ કર્તા તરીકે દર્શાવેલ છે. જુએ નિમ્ન લિખિત લેાક~~~
इत्युपश्लोकितो विद्वद् बिल्हणेन कवीशिना । श्री विन्ध्यभूपतिमहासान्धिविग्रहिकेण यः ॥ ७ ॥ પરંતુ આ સમાંથી ક્રાઇએ રચેલા ગ્રંથો અદ્યાધિ મારા જોવામાં આવ્યા નથી અને અહિં પૃ. ૧૯૪ ઉપર મુદ્રિત પાર્શ્વનાથ સ્તોત્રને અતે મહાવિત્રિદળઃ આવે! ઉલ્લેખ છે. તેથી મ્હે ઉપરક્તજ કર્તા સ્વીકાર્યાં છે.
૬ પા દેવગણિ.
ઇ. સ. ૧૯૩૨ માં અમાએ પ્રસિદ્ધ કરેલા જૈનસ્તાત્ર સદેહના પ્રથમ વિભાગની પ્રસ્તાવનામાં ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્રની ટીકા તથા પદ્માવત્યષ્ટક વૃત્તિના રચયિતા તરીકે શ્રીચંદ્રસૂરિ (અપરનામ) પાર્શ્વદેવગણના ઉલ્લેખ કરેલા, પરંતુ આ વિભાગમાં મુદ્રિત - સગ્ગહર સ્તાત્રની વૃત્તિના અન્તે કર્તાએ રચના સવત્, ગચ્છ કે ગુરૂનામ વગેરે કષ્ટ જણાવેલ નથી, અને જુદા જુદા ગુચ્છામાં આ નામની ત્રણ વ્યકિત થએલ છે તેથી અનાભાગમાં કાઇને અન્યાય અપાઇ જાય નહી એટલા માટે દરેકને અહિં ટુંકમાં પરિચય આપવા ઉચિત ધારીએ છીએ.
૧ વિ. સં. ૧૧૬૯માં ચંદ્રગચ્છ યા સરવાળગચ્છના ઇશ્વરગણિના શિષ્ય વીરગણિએ દધિપ્રદ (દાહેાદ)માં રચેલી ૭૬૯૧ ગ્લાક પ્રમાણ પિડનિયું`ક્તિ પરની વૃત્તિમાં મહેન્દ્રસૂરિ અને દેવચંદ્રગણિ સાથે આધારભૂત હતા તે.
૨. વિ.સ. ૧૧૯૦માં બૃહદ્ગચ્છના જિનચંદ્રસૂરિના શિષ્ય આપ્રદેસૂરિએ યો નાગરશેઠની વસતિમાં રહીને આરંભેલી દેવેદ્રગણિ—સેમિચંદ્રસૂરિષ્કૃત આખ્યાનક મણિકાષ પરની વૃત્તિ ધવલ±પુર (ધાળકા)માં અશ્રુતની વસતિમાં પૂર્ણ કરી હતી તેના લેખન, શેાધનાદિ અને આધાનેાહરણમાં નેમિચંદ્ર અને ગુણાકર સાથે સહાય કરનાર.

Page #58

દેવગણિ ]
પ્રસ્તાવના,
પ
૩ ચંદ્રકુળના શીલભદ્રસૂરિના શિષ્ય ધનેશ્વરસૂરિના શિષ્ય. એમનું આચાર્યાવસ્થામાં શ્રીચંદ્રસૂરિ નામ હતું. એમણે સં. ૧૧૬હ્માં બૌદ્ધાચાર્ય દિન્નાગના ન્યાયપ્રવેશ નામના બૌદ્ધ ન્યાયગ્રંથ ઉપરની હરિભદ્રસૂરિ (પહેલા)ની વૃત્તિ પર પંજિકા રચી (પી. ૧,૮૧, પ્ર. ગા. એ. સી.), સં. ૧૧૭૧માં પિતાના ગુરૂ ધનેશ્વરસૂરિએ રચેલી જિનવલ્લભસૂરિકૃત સૂક્ષ્માથે વિચારસાર-સાર્ધશતક પરની વૃત્તિમાં
સહાયતા આપી, સં. ૧૧૭૩માં જિનદાસ મહત્તરની નિશીથચૂર્ણિ પર વિદેશક વ્યાખ્યા રચી, ગુર્જરેશ્વર કુમારપાળના રાજ્યમાં સં.૧૧૨૨ના ચૈત્ર સુદિ ૧૦મીએ ૨૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણસૂત્રવૃત્તિ (જે. ૬, પી. ૧, ૩; ૩ અંગ્રેજી પ્રત ૧૪), નંદીટીકા દુર્ગપદ વ્યાખ્યા (સ. ૧૦૨૬ની પ્રત જે. ભં, માં છે. જે. ૬; પી. ૫, ૨૦૨) સં. ૧૨૨૭માં ૧૧૨૦ લેક પ્રમાણ છતકલ્પ બહતચૂર્ણિ વ્યાખ્યા, સં. ૧૨૨૮માં નિરયાવલિ (પાંચે ઉપાંગ) પર વૃત્તિ અને તે ઉપરાંત ૫૫૦ લેક પ્રમાણ ચૈત્યવંદનસૂત્રવૃત્તિ, પ્રતિષ્ઠાકલ્પ, સર્વસિદ્ધાંત વિષમ પદપર્યાય, સુખબધા સમાચારી (પ્ર. દે. લા.) આદિ અનેક ગ્ર રચ્યા છે. (જે. પ્ર. ૨૧)
સાહિત્ય સર્જનમાં એમને જ મોટો ફાળો હોવાથી પદ્માવત્યષ્ટક વૃત્તિ તેમજ ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્રની વૃત્તિ પણ એમની જ કૃતિ સંભવે છે. પરંતુ એક જ વ્યક્તિ તેના તે ગ્રંથ ઉપર સરખી રીતની બે વૃત્તિ રચે એ સંભવિત નથી લાગતું. સાક્ષરે વિચારી નિર્ણય લાવશે.
૭ સાગરચંદ્ર. આ નામની ત્રણ વ્યક્તિઓ નજરે પડે છે. તે આ પ્રમાણે –
૧ ગૂર્જરેશ્વર સિદ્ધરાજ જયસિંહની સભામાંના એક વિદ્વાન. સં. ૧૧૯૩માં ગોવિંદસૂરિના શિષ્ય વર્ધમાનસૂરિએ રચેલા ગણરત્નમહેદધિ (પ્ર. ખં ભા. ગ્રંથ) નામના ગ્રંથમાં એમના કેટલાક શ્લોક ઉદ્દધૃત કરેલા છે તેથી એમણે સિદ્ધરાજના વર્ણન રૂપી કેાઈ કાવ્ય

Page #59

૨૬
કનસ્તોત્રો
[૭ સાગરચંદ્ર
લખ્યું હશે એમ અનુમાન થાય છે, મુનિરત્નસૂરિ કૃત અમચરિત્રની પ્રથમાદર્શ પ્રત લખનાર પણ આજ હોય. (જુઓ પી. ૩, ૯૮.)
गुर्जरवंशोद्योतनपुत्रोदयराजमन्त्रितनुजन्मा । विद्वान् सागरचन्द्रः प्रथमादर्श लिलेखास्य ॥
૨ રાજગચ્છીય શીલભદ્રમાણિક્ય-ભરતેશ્વર–વૈરસ્વામી-નેમિચંદ્ર શિષ્ય એમણે સં, ૧૨૪૬ માં મમ્મટકૃત કાવ્યપ્રકાશ સંકેત નામની ટીકા રચી (પ્ર. આનંદાશ્રમ ગ્રંથમાલા પૂના, સં. ૧૨૭૧ ની પ્રત જે. પા. સુ. નં. ૬૭ ), પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (પી. ૩, ૧૫૭. જે.૫) રચ્યું તે ભિલ્લમાલવંશીય શ્રેષ્ઠિ દેહડજાની પ્રાર્થનાથી સં. ૧૨૭૬માં દીવાળી દિને વેલાકૂલ શ્રી દેવકૂપકમાં પૂર્ણ કર્યું, એ ઉપરાંત શાંતિનાથ ચરિતાદિ (જે. પ્ર. ૪૯ ) ગ્રંથો રચ્યા. ( ૩ ખરતરગચ્છીય. એમને શ્રી જિનરાજરિએ આચાર્યપદ આપ્યું હતું. અને તે જ જિનરાજસૂરિના આદેશથી જેશલમેરના ચિંતામણિ પાઉંનાથના મંદિરમાં સં. ૧૪૫૯માં જિનબિંબની સ્થાપના કરી હતી. જેશલમેરનો રાજા લક્ષ્મણદેવ રાઉલ એમને ભક્ત અને પ્રશંસક હકપ ( જુએ. જે. પરિ. ૧, ગ્લૅ. ૧૪-૨૧ ).
એમણે સં. ૧૪૬૧ માં આષાડ વદિ ૧૦ દિને દેવકુલપાટકમાં શાહ નાન્હાએ કરાવેલા નદિમહત્સવ પૂર્વક પૂર્વાદિ દેશમાં વિચરી ४५ गाम्भीर्यवत्वात् परमोदक-वाद्
दधार यः सागरचन्द्रलक्ष्मीम् । युक्तं स भेजे तदिदं कृतज्ञः
सूरीश्वरान् सागरचन्द्रपादान् ॥ १४ ॥
+
नवेषुवाद्धीन्दु (१४५९) मितेऽथवर्षे निदेशतः श्रीजिनराजसूरेः । अस्थापयन् गर्भगृहेऽत्र बिम्ब मुनीश्वराः सागरचन्द्रसारा॥२१॥

Page #60

૮ આહામંત્રી ]
પ્રસ્તાવના.
૨૭:
સંન્નતિ અને ગણવૃદ્ધિ કરનાર જિનવર્ધનને આચાર્ય પદવી આપી. હતી, પરંતુ પાછળથી ચતુર્થ વ્રતમાં શંકા લાગવાથી સર્વ મુનિ મંડળની સમ્મતિ મેળવી તેમને પદય્યત કરી સં. ૧૪૭૫ માં મહા સુદિ ૧૫ દિને જિનભદ્રસૂરિને પદારૂઢ કર્યા હતા.૪૬ - આ ત્રણમાંથી અહિં પૃ. ૨૨૭ ઉપર મુકિત મંત્રાધિરાજકલ્પના કર્તાને નિશ્ચય કરવો દુર્ઘટ છે. તથાપિ તદંતર્ગત અભયદેવ, પદ્ધદેવ, લલિતપ્રભ, શ્રીપ્રભ, નેમિપ્રભ, પુણ્યસાગર, અને યશશ્ચંદ્ર નામની વ્યક્તિઓને અંગે વિશેષ તપાસ કરતાં કંઈ પણ વિશેષ માહિતી મળી રહેવા સંભવ છે.
૮ આહાદન. આ મહાન દંડનાયક હતા. એમનું કુલ ગલ્લક નામથી પ્રસિદ્ધ હતું અને તે સમસ્તકુલ નાગેન્દ્રગચ્છના સાધુઓને ગુરૂ તરીકે સ્વીકારતું હતું. મંડળપતિ ચચ્ચિગના પ્રતિબંધક નાગેન્દ્રગચ્છીય વીરસૂરિ પરમારવંશીય વર્ધમાનસૂરિ-રામસુરિ-ચંદ્રસૂરિ–દેવસૂરિ–અભયદેવસૂરિ ધનેશ્વરસૂરિ-વિજયસિંહરિના શિષ્ય વર્ધમાનસૂરિના ઉપદેશથી એમણે અણહિલપુરનગરમાં શ્રીવાસુપૂજ્ય પ્રભુના દેરાસરને જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો હતો તે પ્રસંગે એમની અભ્યર્થનાથી વર્ધમાનસૂરિએ સં ૧૨૯૯માં દરેક સને અને આલ્હાદન શબ્દથી મંડિત ચાર સર્ગમાં ૫૪૯૪
४६ संवत् १४६१ वर्षे आषाढ वदि १० श्रीदेवकुलपाटके सा. नान्हा कारितनन्द्यां सागरचन्द्राचार्यैः स्थापितानां प्राच्यादिषु देशेषु कृतविहाराणां संघोन्नति-गणवृद्धिकारिणां चतुर्थव्रतविराधना शङ्कया तैरेव पृथककृतानां श्रीजिनवर्धनसूरीणां शास्त्रा पिप्पलगणो जातः ।
ખ. પટ્ટાવલી. ૪૭ શ્રી હેમસૂરિએ રાજા સમક્ષ એમની તારીફ કરી હતી.

Page #61

છીનાસ્તોત્રરત્નોદ
[૯ શ્રી અજિત
શ્લેક પ્રમાણ નવીન વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર રચ્યું. (વે. નં. ૧૭૭૨, પ્ર. જૈ. ધ. પ્ર. સભા. નં. ૧૮), અને તેની પ્રશસ્તિમાં એમના પૂર્વજો વગેરેને નીચે મુજબ ઉલ્લેખ કરેલ છે – | ‘પૂર્વે નાગેન્દ્રગચ્છના ભક્ત ગલ્લકકુળમાં વાધૂ નામે શ્રેણી થ, જેણે સંગમખેટકમાં મહાવીર ચત્ય બંધાવી છે હળ-સાંતીવાળી જમીન વાડી સહિત તે ચૈત્યને અર્પણ કરી. તેના પુત્ર કાદિએ વટસર નામના ગામમાં ઋષભદેવયુગાદિદેવનું ચેત્ય બંધાવ્યું. તેના પુત્ર આમ્રદેવને રાણુકા નામની પત્નીથી દેવચંદ્ર પુત્ર થયો અને તે દેવચંદ્રને પવિની નામક સ્ત્રીથી ચાર પુત્ર થયા. છ અંબ સચિવ હતે, બીજે જહણ, ત્રીજે આલ્હાદન નામે દંડનાયક (સેનાધિપતિ) થયે અને ચોથે પ્રલ્હાદન. આમાં અંબડ મંત્રી ૮ સ્વર્ગસ્થ થતાં આહાદન દંડનાયકે સત્યપુર (સાર) માં વીરપ્રસાદમાં ઋષભદેવની, થારાપદ (થરાદ)ના નામેય ચૈત્યમાં પાર્શ્વનાથની તથા ચંદ્રપ્રભસ્વામી, સીમંધર યુગમંધરની અને અંબિકા, ભારતી વગેરેની મૂર્તિઓ સ્થાપન કરી. ૪૯સંગમખેટક અને વટસરમાં એમના પૂર્વજોએ બંધાવેલા પૂર્વોક્ત બન્ને ચૈત્યોને જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યું, પોતાના ગુરૂઓ માટે અણહિલપુર પાટણમાં વસતિ ( ઉપાશ્રય ) બનાવી અને પુસ્તકે વગેરે લખાવી સાહિત્યસેવા બજાવી. '
એ સેનાધિપતિના વ્યવસાયવાળો હોવા છતાં વિદ્યાવ્યાસંગી તેમજ કાવ્યશકિતસંપન્ન પણ હોવો જોઈએ. એની અન્ય કોઈ કૃતિ જોવામાં આવી નથી.
૪૮ આ સંબડ મંત્રી સં. ૧૨૯૬ માં ભીમદેવને મહામાત્ય હતિ. જુઓ ઉપદેશ કંદલી લેખન પ્રશસ્તિ. પી. ૫, ૫૦.
૪૯ ગાયક્વાડના તાબાને સંખેડા પ્રાંત તથા હાલ પણ સંખેડા મેવાસ કહેવાતે રેવાકાંઠા એજન્સિના નજીકનો ભાગ જે ડભોઈ નજીક આવેલ છે. અને બહાદરપર-સંખેડ કહેવાય છે તે હોય. ત્યાં ઉછ અને એર નામની બે નદીઓને સંગમ થાય છે.

Page #62

સિંહસૂરિ]. પ્રસ્તાવના.
૯ અજિતસિંહસૂરિ. આ નામના ત્રણ આચાર્યો થયા છે. તેમાં–
૧ સમ્મતિતર્કવૃત્તિ૫૦ (વાદમહાર્ણવ) ના રચયિતા તપચાનન અભયદેવસૂરિના શિષ્ય ધનેશ્વરસૂરિપ૧ (રાજગચ્છ સંસ્થાપક ) ના શિષ્ય. એમની પરંપરામાં ચતુર્થ પાટે થયેલા વૈરસ્વામીના શિષ્ય નેમિચંદ્રસૂરિએ કણદ-વૈશેષિકમતનું ખંડન કર્યું. તેમના શિષ્ય
૫૦ આ ટીકાનું નામ તત્ત્વાવવબોધવિધાયિની છે. પુરાતત્ત્વ મંદિર [અમદાવાદ] તરફથી છ વિભાગમાં મુદ્રિત કરવામાં આવી છે.
૫૧ ધાધીશ મુંજરાજાની સભામાં વિજેતા તરીકે પંકાતા અને તે રાજાના માનીતા ગુરૂ હતા. પિતે મૂળ ત્રિભુવનગિરિના સ્વામી કર્દમભૂપતિ હતા. તેમણે રાજા થઈ દીક્ષા લીધી અને તેઓ રાજાના માન્ય થયા તેથી તેમના ગચ્છનું નામ રાજગચ્છ પડયું. મુંજનું મરણ સં. ૧૦૫૦ને ૧૦૫૪ વચ્ચે થયું છે. તેનું દાનપત્ર સં. ૧૦૩૧નું મળે છે. તેમજ સં. ૧૦૫ માં દિગંબરાચાર્ય અમિતગતિએ સુભાષિતરત્ન સંદેહ નામના ગ્રંથ તેના રાજ્યમાં રચ્યો છે. (અ. નિ. સા. પ્રેસ મુંબઈ)
જુઓ પ્રભાવક ચરિત્રને નિમ્નલિખિત ઉલેખ– त्रिभुवनगिरिस्वामी श्रीमान् स कर्दमभूपति
__ स्तदुपसमभूत् शिष्यः श्रीमद्धनेश्वरसज्ञया । अजनि सुगुरुस्तत्पट्टेऽस्मात् प्रभृत्यवनिस्तुत
स्तदनु विदितो विश्वे गच्छः स राजपदोत्तरः॥ ५२ षटूती ललनाविलासवसतिश्चश्चत्तपोऽहर्पति
स्तत्पट्टोदयचन्द्रमाः समजनि श्रीनेमिचन्द्रः प्रभुः। निःसामान्यगुणैभूवि प्रसृमरैः प्रालेयशैलोज्ज्वलै
र्यश्चक्रे कणभोजिनो मुनिपतेर्व्यर्थ मतं सर्वतः ॥

Page #63

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
[ ૧૦ શ્રી જિન
સાગરેન્દસૂરિના શિષ્ય. માણિકયચંદ્રસૂરિએ સ. ૧૨૧(૪)૬ માં કાવ્યપ્રકાશસ"કેત રચ્યા, ભિલ્લમાલવંશીય શ્રેષ્ઠિ ફ્રેડડની પ્રાર્થનાથી સ. ૧૨૭૬માં દીવાલીદિને વેલાફૂલ શ્રીદેવ×પકમાં પાર્શ્વનાથરિત્ર ( પી. ૩, ૧૫૭; જે. ૫) પૂર્ણ કર્યું, અને શાંતિનાથ ચરિત્રાદિ ( જે. પ્ર. ૪૯. ) ગ્રંથા રચ્યા. તથા એમના જ સમુદાયના છઠ્ઠા પુરૂષ ચંદ્રપ્રભસૂરિના શિષ્ય પ્રભા થયા કે જેમણે સ’૧૩૩૪ માં પ્રભાવક ચરિત્ર રચ્યું,
૩૦
૨. ઉપરાંત અજીતસિંહથી ચતુર્થ પાટે થએલા પ૩ભદ્રેશ્વરસૂરિના શિષ્ય એમના શિષ્ય દેવભદ્રસૂરિએ સ. ૧૨૪૮ માં પ્રમાણુ પ્રકાશ અને શ્રેયાંસરિત્ર રચ્યાં. તેમના શિષ્ય સિદ્ધસેનસૂરિએ નેમિચંદ્રકૃત પ્રવચનસારાહાર પર સ૦ ૧૨૪૮ માં તત્ત્વજ્ઞાનવિકાશિની નામની વૃત્તિ રચી. ( પી, ૨, ૮૮. વે. ન. ૧૬૪૦-૪૧, પ્ર. દે. લા. નં. ૫૮ અને ૬૪) એમાં સિદ્ધસેનસૂરિ પોતાના અન્યગ્રંથા નામે સ્તુતિ, પદ્મપ્રભચરિત્ર અને સામાચારીને પણ ઉલ્લેખ કરે છે, ( પ્ર. સા. વૃત્તિ. પૃ. ૧૮૭, ૪૪૦ અને ૪૪૨ ).
૩ અંચલગચ્છના ૫૧મા પટ્ટર શ્રીસિંહપ્રભસૂરિપ૪ના શિષ્ય. માણિકયચંદ્રકૃતપાનાથચરિત્રને કાવ્યપ્રકાશની પ્રશસ્તિ. પી ૧૬૦ અને ૩૨૧, ડા. શતીશચંદ્રને ન્યાયશાસ્ત્રના ઈતિ. પૃ. ૪૦. ૫૩ એમના શિષ્ય હરિભદ્રાચાય થી આચાર્ય પદને પ્રાપ્ત થએલા જિનચ'દ્રસૂરિના શિષ્ય વિજયસિંહરિએ ઉમાસ્વાતિવાચકકૃત દ્બીપ સમાસપર વિનેયજહિતા ટીકા ( પ્ર. સત્યવિજય, ગ્રંથમાળા નં. ૨ ) સ. ૧૨૧૫ માં શરઋતુમાં પાણીમાં સાહારમેષ્ઠિના ધરમાં રહીને રચી હતી.
૫૪ વીજાપુરના શ્રેષ્ઠિ અરિસિંહૈં પીતા. પ્રીતિમતી માતા, જન્મ સં. ૧૨૮૩, દીક્ષા સં. ૧૨૯૧, આચાર્ય તથા ગચ્છનાયક પદ સં. ૧૩૦૯ (મેર્. પ્ર. સં. ૧૩૦૮), સ્વ. ૩૦ વર્ષની વયે સ. ૧૩૧૩માં.

Page #64

પતિસૂરિ]
પ્રસ્તાવના.
૩૧
એમને જન્મ સં ૧૨૮૩ ડેડગામમાં (મેરૂ. પ્ર. તથા શતમાં કેક ગામમાં ) થયો હતો. જિનદેવશેઠ પિતા. જિનદેવી માતા. સં. ૧૨૯૧માં દીક્ષા. સં. ૧૭૧૪ અણહિલપુરમાં આચાર્યપદ સં. ૧૩૧૬ જાલોરમાં ગચ્છનાયકપદ અને સં. ૧૩૩માં પ૬ વર્ષની વયે સ્વર્ગવાસ.
આ ત્રણેમાંથી અહિં પૃ. ૯૦ ઉપર છપાએલ અમાટે મંત્ર ગર્ભિત પાર્શ્વનાથ તેત્રના રચયિતા ક્યા હશે એ કહેવું કઠિન છે. કારણ કે આ ત્રણે આચાર્યોને સમુદાય વિદ્વાન હતા અને તેમણે અનેક ગ્રંથો રચી જૈન સાહિત્યને સમૃદ્ધ કર્યું છે, પરંતુ એમની પિતાની એકે કૃતિ હજુ સુધી જોવામાં આવી નથી તેમજ કોઈ ચોક્કસ પુરાવો મળ્યો નથી. વિદ્વાન સ્વયં નિર્ણય કરી લે.
૧૦ શ્રીજિનપતિસૂરિ. वाग्मि ग्रामशिरोरत्नं वन्देमत्यैश्वरस्तुतम् । भक्तया सुमेधसां धुर्य श्रीमज्जिनपतिं गुरुम् ॥
જન્મ સંવત ૧૨૧૦ ચિત્ર વદિ ૮ માલુનેત્રીય યશવર્ધનશાહ પિતા. સૂવદેવી માતા. સં. ૧૨૧૮ ના ફાલ્ગન વદિ ૮ દિને દિલ્હીમાં દીક્ષા, સં, ૧૨૨૩ના કાર્તિક સુદિ ૧૩ને દિને તેમનું પદસ્થાપન દેવાચાર્યું કર્યું. એમણે પ્રતિબોધ આપી મર્કટ નિવાસી શ્રેષ્ટિ નેમિચંદ્ર ભાંડાગારિકને જૈનધમી બનાવ્યો હતો [ ભાં. ૪ ૧૪૯, ] તે શ્રેષ્ઠિએ સં. ૧૨૪૫ માં જિનવલ્લભસૂરિગીત રચેલ છે તેમજ સક્રિય (ષદ્ધિશતક) નામનો ઉપદેશમય પ્રકરણ ગ્રંથ પ્રાકૃતમાં રઓ (વે. નં. ૧૬૭૦-૭૨ ). સં. ૧૨૩૫ માં આ શ્રેષ્ઠિના પુત્ર દીક્ષા લઈ પછી જિનપતિસૂરિના પટ્ટધર નામે જિનેશ્વર સૂરિ તરીકે થયા.
વાદિદેવસૂરિના શિષ્ય મહેદ્રસૂરિશિષ્ય પ્રદ્યુમ્નસૂરિએ વાદસ્થળ નામનો ગ્રંથ રચ્યો હતો તેમાં આશાપલ્લીને ઉદયનવિહારમાં શ્રવે

Page #65

૩ર
નાસ્તો
[ ૧૦ શ્રી જિનતાંબર યતિથી પ્રતિષ્ઠિત થએલાં જિનબિંબ પૂજનીય નથી એ વાદ ખરતર જિનપતિસૂરિના મતાનુયાયિઓ કરતા હતા તેનું ખંડન છે ( જે. પ્ર. ૨૭ ) તે ગ્રંથનાં સામે આ આચાર્ય વિધિપ્રબંધવાદ સ્થળ નામનો ગ્રંથ રચે કે જેમાં પિતાના મતનું પ્રતિપાદન કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે ( જે. પ્ર. ૨૮). સં. ૧૨૩૩ માં એમણે કલ્યાણ નગરમાં મહાવીરપ્રતિમાં પ્રતિષ્ઠિત કરી. એમણે રચેલ તીર્થમાળા, જિનવલ્લભકૃત સંધપટ્ટક પર ટીકા ૫૫ બહવૃત્તિ, જિનેશ્વરસૂરિકૃત પંચલિંગી પર વિવરણ [વે. નં. ૧૬૨૩ ] ઈત્યાદિ સુપ્રસિદ્ધ છે, એમણે ત્યવાસિઓને વધુ ખરા કર્યા હતા, તે ઉપરાંત ચિંતામણિ પાર્શ્વસ્તવ, અંતરીક્ષપાશ્વસ્તવ, ચતુર્વિશતિ જનસ્તવ વિધાલંકારમંડિતા સાવચેરિકા ઋષભસ્તુતિ (પ્ર. દે. લા. પુ. ફંડ) વગેરે પણ એમની કૃતિઓ છે.
સ ૧૨૯૦ની આસપાસ વિશેષાવશ્યક પર શિષ્યહિતા નામની ટીકાની તાડપત્ર પરની પ્રત આશાદિત્ય નામના દિજે લખી, તે લેખકે આ આચાર્યને પરમભક્ત મોઢવંશીય શાંતિ નામના શ્રાવકને યશેમતિ નામની ભાર્યાથી થએલ પદ્યુમ્ન નામના પુત્રની ભાર્યા લક્ષ્મી માટે પ્રશસ્તિ રચી ખાતે મુકી છે. તે લક્ષ્મીએ વર્ધમાન (વઢવાણ) નામના નગરમાં દેવભદ્રસૂરિના વ્યાખ્યાન સાંભળી આ પ્રતિ લખાવી તેજ સૂરિને અર્પણ કરી હતી. તે ભાં. ઇ.માં મૌજુદ છે.
એમના શિષ્ય
પૂર્ણભદ્ર–એમણે સં. ૧૨૮૨માં પાલણપુરમાં અતિમુક્તક ચરિત્ર રચ્યું. સ. ૧૨૮૫માં જેસલમેરમાં છ પરિચ્છેદવાળુ ધન્યશાલિભદ્ર५५ तत्पट्टे श्री जिनपतिसूरिजज्ञेऽथ पञ्चलिङ्गी यः । श्री सङ्घपट्टकमलं विवृत्त्य चक्र बुधाश्चर्यम् ॥ १६ ।।
અભયકુમારચરિત્ર પ્રશસ્તિ-લક્ષ્મતિગિણિ..

Page #66

પાંતર ]
૩૩
ચરિત્ર તેમજ સં. ૧૩૦૫ જેશલમેરમાં કૃતપુણ્યકરિત (માટી ટાળી ભ. પાલિતાણા) આદિ રચ્યાં છે. આ ધન્યશાલિભદ્ર ચરિત્રમાં સર્વદેવસૂરિએ પક સહાય આપી છે. સં. ૧૨૫૫માં પડ્યાખ્યાન (પચત ત્ર) શેક્યું. કે જેના પર ઈટલીના વિદ્વાન હાલ મુગ્ધ થયા છે. સ. ૧૨૭૫માં આનંદાદિ દશ ઉપાસક કથા (જે. પ્ર. ૧૭) રચી.
પ્રસ્તાવના.
૫૭
જિનપાલ–એમણે સ. ૧૨૬૨માં જિનેશ્વરસૂરિષ્કૃત ષસ્થાનક પર વૃત્તિ રચી (બુદ્ધુ. ૬, નં. ૭૭૬), સનત્કુમાર ચરિત્ર મહાકાવ્ય સટીક, સ. ૧૨૯૩ માં જિનવલ્લભસૂરિષ્કૃતપ દ્વાદશકુલક પર વિવરણુ, સ. ૧૨૯૪માં જિનદત્તસૂરિકૃતપ૮ ઉપદેશરસાયન ઉપર વિવરણુ, પ ંચલિંગી વિવરણ-ટિપ્પન, સ. ૧૨૯૪ માં જિનદત્તસૂરિષ્કૃત ચરી નામના અપભ્રંશ કાવ્ય પર વિવરણ (પ્ર. ગા. એ. સી), તે ઉપરાંત સ્વપ્નવિચાર ભાષ્યાદિ રચ્યાં. (અપભ્રંશકાવ્યત્રયી પ્રસ્તાવના પૃ. ૬૫૭૦. જેસ. પ્ર. ૪૧. વે. નં. ૧૬૨૩).
સુમતિગણુ—એમણે સં. ૧૨૯૫માં જિનદત્તસૂરિષ્કૃત ગણુધરસાર્ધ શતક પર બૃહદ્ઘત્તિ રચી. તે વૃત્તિ પહેલાં ખંભાતમાં આરંભીને ધારાપુરી-નલકચ્છાદિ તરફ વિહાર કરતાં છેવટે મડપ૬ ( માંડવગઢ )માં પૂરી કરી. તેને જૈન વિદ્વાન જ♠ણે લખી અને તેને પ્રથમાદ જિનેશ્વરસૂરિ શિષ્ય કનકદ્રે લખ્યા. (જેસ. ૩૯, જે. પ્ર. ૫૦, ભાં, રી. ૧૮૮૨-૮૩ પૃ. ૪૮).
સૂરપ્રભ-આ મહાત્માએ સ્તંભતીર્થાંમાં પેાતાના જ૫–વાણી વડે દિગ ખરવાદિ યમદંડને જીત્યા હતા. કાલસ્વરૂપ કુલકવૃત્તિ સ્તંભનક્રેશપા જિનસ્તવન (31.67. સ્તા. સમુચ્ચય. ) તેમજ કવિતામાં બ્રહ્મકલ્પ રચ્યેા હતેા. ચદ્રતિલક ઉપાધ્યાયને વિદ્યાનંદ નામનું ૫૬ એમણે સ. ૧૨૮૭ માં જેસલમેરમાં સ્વપ્નસમ્રુતિકાવૃત્તિ રૂચી ( કાં. છાણી.) ૫૭-૫૮
જી જૈનસ્તાત્ર સદેહ ભા. ૧ની પ્રસ્તાવના પા.
૨૫ અને ૩૩.
૩

Page #67

૩૪
નાસ્તો કરવો [૧૧ શ્રી પૂ– વ્યાકરણ ભણુવ્યું હતું. અને પૂર્ણભદ્રગણિત ધન્યશાલિભદ્ર ચરિત્ર સંશોધ્યું હતું.
જિનેશ્વરસૂરિ–ભરૂઢના રહેવાસી શ્રેષ્ટિ નેમિચંદ્ર ભાડારિકના પુત્ર હતા. માતાનું નામ લક્ષ્મી. સં. ૧૨૪૫ માગશર સુદિ ૧૧ દિને જન્મ. મૂળ નામ ભડ. સં. ૧૨૫૫માં ખેડનગરમાં દીક્ષા લીધી તે સમયે વીરપ્રભ નામ ધારણ કર્યું. સં. ૧૨૭૮ ના માઘ સુદિ ૬ને દિને સર્વદેવાચાર્યે તેમની જાલોર (જાવાલ) નગરમાં સ્થાપના કરી. સં. ૧૫૩૧ના આશ્વિનવદિ ૬ને દિને સ્વર્ગસ્થ થયા.
વિશેષ માટે જુઓ સં. ૧૩૩૧ માં સેમમૂર્તિરચિત જિનેશ્વરસૂરિ દીક્ષાવિવાહવર્ણનરાસ, (પ્ર. ; અ. ગૂ. કા. સં. પૃ. ૨૨૪) ખરતરગચ્છ પટ્ટાવલી, સંધપૂરસ્થ શિલાલેખ અને અભયકુમારચરિત્ર પ્રશસ્તિ વગેરે.
એમણે રચેલા ગ્રંથ-સં. ૧૩૧૩માં પાલણપુરમાં સંસ્કૃતમાં શ્રાવકધર્મ વિધિ રચી (જ. સ. પ્ર. ૩૬) અને તેના પર સં. ૧૩૧૭ માં પિતે જાવાલિપુર (જાલોર)માં બૃહદ્રવૃત્તિ રચી સંભળાય છે. જ્યારે એમના શિષ્ય લક્ષ્મીતિલકે પણ વૃત્તિ રચી છે (કાં. વ. નં. ર૧૪), રૂચિતદંડક સ્તુતિ કે જે સં. ૧૬૨૪માં ફલવર્ધિ (ફલોધી)માં જિનહંસરિ–પુણ્યસાગર ઉપા.ના શિષ્ય પદ્યરાજે રચેલી વૃત્તિ-વ્યાખ્યા યુક્ત (પી. ૬, ૪૮) ઉપલબ્ધ થાય છે. વિ. સં. ૧૦૮૦ હરિભદ્રીય અષ્ટકવૃત્તિપલ કથાષ, પંચલિંગ પ્રકરણ પ્રમાલક્ષ્મ, ષસ્થાન પ્રકરણ, નિર્વાણુલીલાવતીકર આદિના કર્તા મૈત્યવાસીઓને વિજય મેળવનારા જિનેશ્વરસૂરિ વર્ધમાનસૂરિના શિષ્ય હોવાથી એમનાથી ભિન્ન સમજવા.
૫૯. પ્ર. છે. મ. ભ. અમદાવાદ. ૬૦ પ્ર. જિનદત્તસૂરિ જ્ઞાનભંડાર સૂરત. ૬૧. પ્ર. તત્ત્વવિવેચક સભા અમદાવાદ.
૬૨ Co –of 2nd Tદા તિ શ્રવર્તમાનકૂરિ शिष्यावतंस वसतिमार्गप्रकाशकप्रभुश्रीजिनेश्वरसरिविरचित प्राकृत श्रीनिर्वाणलीलावतीकथेतिवृत्तोद्धारे लीलावतीसारे farg etc.

Page #68

કળશગણિ].
પ્રસ્તાવના.
૧૧ પૂર્ણકળશગણિ આ મહર્ષિ અત્યંત વિદ્વાન હતા. અત્યારે ઉપલબ્ધ થતી એમની એક બેજ કૃતિ વિદ્વાનને મુગ્ધ બનાવે છે. પરંતુ અફસની વાત છે કે એમના જીવન પ્રસંગ સંબંધી કંઈ પણ વિશેષ બીના પ્રાપ્ત થતી નથી તેથી વતન, માતા, પિતા, જ્ઞાતિ, દીક્ષા, અને અવસાન વગેરેની જિજ્ઞાસા મનમાં જ સમાવી દેવી પડે છે. માત્ર એઓ ઉપરોક્ત જિનેશ્વરસૂરિના શિષ્ય હતા, શ્રીજિનરત્નાચાર્ય પાસે ભણ્યા - હતા. અને ચૌદમી શતાબદીને વિભૂષિત કરતા હતા એટલી જ હકીકત મળે છે.
પ્રસ્તુત વિભાગમાં આપેલ મંત્રમંત્રાદિગર્ભિત સ્તંભન પાર્શ્વનાથ સ્તોત્ર ઉપરાંત એમણે સં. ૧૩૦૭માં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યકૃત પ્રાકૃત ક્રયાશ્રયકાવ્યની વૃત્તિ રચી છે. જે એમના જ ગુરૂબંધુ લક્ષ્મીતિલકે સંશોધન કરેલી છે, (સં. શંકર પાંડુરંગ પંડિત. પ્ર. મુંબઈ સંસ્કૃત સિરીઝ સને ૧૯૦૦).
એમના ગુરૂબંધુએ ઘણું હતા અને સમર્થ વિદ્વાન હતા તે વિકી કેટલાક ને પરિચય નીચે મુજબ
૧ વીરકળશ-એમણે સં. ૧૨૯૫માં આવશ્યકવૃત્તિ ( કાં, છાણી ), અને સં. ૧૨૯૬ માં ઉપદેશકંદલીવૃત્તિ પુસ્તકની તાડપત્ર ઉપર પ્રતિ લખાવી. (પી. ૫, ૪૨ ).
૨ કનકચંદ્ર-સુમતિગણિએ રચેલી ગણધરસાદ્ધશતક બૃહદ્દવૃત્તિ ને પ્રથમદર્શ એમણે લખ્યો હતે. ( જેસ. ૩૯. જે. પ્ર. ૫૦; ભાં. રી. ૧૮૮૨-૮૩ પૃ. ૪૮ ).
૩ કુમારકવિ–સં. ૧૩૧૨માં ચંદ્રતિલક ઉપાધ્યાયે રચેલા અભય કુમારચરિત્રની પ્રશસ્તિ એમણે રચી છે ( પ્ર. વીજાપુર વૃત્તાંત.).
સં. ૧૦૯૫ માં ધનેશ્વરસૂરિએ રચેલા સુરસુંદરી કહા નામના ગ્રંથ (પ્ર. જૈન વિવિધ સાહિત્ય શાસ્ત્રમાળા)ની પ્રશસ્તિમાં આની અત્યંત પ્રશંસા કરી છે.

Page #69

૩૬
થોનાસ્તોત્રો [૧૧ શ્રી પૂર્ણ – - ૪ ધર્મતિલક–સ. ૧૩૨૨ માં જિનવલભના સિમિથી શરૂ થતા અજિતશાંતિસ્તવ ઉપર વૃત્તિ રચી છે (જુઓ તે વૃત્તિની પ્રશસ્તિ-કલાટ.).
૫ દેવમૂર્તિ ઉપાધ્યાય—હેમપ્રભકૃત પ્રત્તર રત્નમાળાની વૃત્તિના અંતે નીચે મુજબ ઉલ્લેખ નજરે પડે છે–
श्रीजिनेश्वरसूरोणां पादाम्भोजमधुव्रतैः । श्रीदेवमूर्युपाध्यायनिर्मितैषा प्रशस्तिका ॥
इति प्रश्नोत्तररत्नमालावृत्तिपु० साधु अभयचन्द्रलिखिતાયા: રાશિતઃ રમાતા .
–જેશ. ભા. સુ. પૃ. ૧૦ ૬ વિવેકસમુદ્ર–એમણે સં. ૧૩૩૪ માં જેસલમેરૂમાં પ્રથમ કાર્તિક પૂર્ણિમાના દિવસે પુણ્યસાર કથાનક રચ્યું. (જેસ. પ્ર. ૫૩; કાં. વ.) સં. ૧૩૮૩ માં જિનદત્તસૂરિકૃત ચૈત્યવંદન–દેવવંદનકુલક ઉપર વૃત્તિ (તાડપત્ર કી. ૨, નં. ૧૯; કી. ૩.ન. ૧૪૮; કાં વડે. નં. ૧૮૨ પ્ર. જિ.જ્ઞા. સં. સૂરત) રચનાર જિનકુશલસૂરિ એમને પિતાના વિદ્યા ગુરૂ તરીકે દર્શાવે છે. સમ્યકત્વાલંકાર (જે. ૮; જે. પ્ર. ૩૭) નામક ગ્રંથ પણ રચ્યો છે.
૭ પ્રબોધચંદ્ર–આ મહાત્મા પદ્મદેવગણિ પાસેથી લક્ષણ અને સાહિત્ય, જિનચંદ્રસૂરિ શિષ્ય ગુણભદ્ર વાચનાચાર્ય પાસેથી કાતંત્રપંજિક, વિજ્યદેવસૂરિ પાસેથી તર્કશાસ્ત્ર અને જિનપાલ ઉપાધ્યાય પાસેથી આગમ શિખ્યા હતા. સં. ૧૩૨(૨)૧ માં સદેહદેલાવલી પર બહદ્દવૃત્તિ રચી, જેનું સંશોધન લક્ષ્મીતિલક ઉ૦, જિનરત્ન, અને ચંદ્રતિલક ઉપાધ્યાયે કર્યું હતું (લીં; કાં. વ. નં. ૨૫૦)
૮ પ્રબોધમૂર્તિ–જન્મ સં. ૧૨૮૫, પિતા શાહ શ્રીચંદ્ર, માતા સિરિયા દેવી, મૂળ નામ પર્વત. દીક્ષા સં. ૧૨૯૬ ફાગણ વદિ ૫

Page #70

કળશગણિ]
પ્રસ્તાવના.
૩૭
દિને ચિરાપદ્ર (થરાદ) નગરમાં, દીક્ષા નામ પ્રબોધમૂર્તિ. સં. ૧૩૩૧ ના આશ્વિન સુદિ પંચમીને દિને પટ્ટાભિષેક અને તે જ વર્ષે ફા. વદિ ૮ દિને પદ મહોત્સવ થયો હતો. આચાર્ય પદવીનું નામ જિનપ્રબોધસૂરિ.૩ સં. ૧૩૨૮માં કાતંત્ર વ્યાકરણ ઉપર દુર્ગપદપ્રબંધ નામની ટીકા રચી (જે. પ્ર, પ૭). વિવેકસમુદ્રકૃત પુણ્યસાર કથાનક એમણે સંશોધ્યું છે. સં. ૧૩૫૧માં જિનચંદ્રસૂરિએ પ્રતિષ્ઠિત કરેલી એમની મૂર્તિ ખંભાતમાં છે.
૯ શ્રીજિનરત્નસૂરિ–એમણે જિનયુક્ત નિર્વાણલીલાવતી કથા સાર તેમજ સિદ્ધાંતરનિકા વ્યાકરણ રચેલ છે અને પ્રબોધચંદ્રકૃત १३ सामान्यावस्थायां प्रबोधमूर्तिगणिनामधेयैः श्रीजिनेश्वरसूरिपट्टालङ्कारैः श्रीजिनप्रबोधसूरिभिर्विरचितो दुर्गपदप्रबोधः સંપૂર્ણ || વા. સુ. . - તથા શ્રી જિનેશ્વરસૂરિ દીક્ષાવિવાહ વર્ણન રાસને અંતે સોમમૂર્તિગણિ જણાવે છે કે –
સિરિજાવાલિપુરમ ડિએહિ જેહિ નિય અંતસમયે મુર્ય મુણેવિનિય પમિ સઈ હથિ સંઠાવિઓ વાણારિઉ પ્રબોધમૂર્તિગણિ ૩૦ સિરિજિપ્રબોધસૂરિ દિનુ તસુ નામુ, તઉ ભણિઉ સલસંધમ્સ અગે અહિ જિમ એહ માનવ સંધિ જુગપવરૂ જિનપ્રબેધસૂરિ ગુરૂ. ૩૧
१४ निर्वाणाध्वरविं कथां नवरसां निर्वाणलीलावती सूत्रं वृत्तियुतं कथानकमहाकोशस्य संवेगकृत् । तर्कन्यायविलासनकचतुरं सन्नीतिरत्नाकर तकै यो विदधे धियां जलनिधिः संविक्षचूडामणिः ॥
–અભયકુમારચરિત્ર પ્રશસ્તિ. આ ઉપરથી એમણે રચેલા અન્ય ગ્રંથો પણ હોવાનો સંભવ રહે છે.

Page #71

શીર્થના સ્તોત્રો [૧૧ શ્રી પૂર્ણ– સંદેહદલાવલીની બહવૃત્તિ સંશોધનમાં મદદ આપી હતી. પ્રસ્તુત પૂર્ણકળશગણિ અને લક્ષ્મીતિલક ઉપાધ્યાયના તેઓ વિદ્યાગુરૂ હતા.
૧૦ ચંદ્રતિલકપાધ્યાય—એમણે સ. ૧૩૧રમાં ૯૦૩૬ શ્લેક પ્રમાણ અભયકુમારચરિત્ર વાગભટ્ટમેરૂ (બાડમેરમાં શરૂ કરીને દીવાલીને દિને વીસળદેવના રાજ્યમાં ખંભાતમાં પૂર્ણ કર્યું. તેનું સંશોધન લક્ષ્મીતિલક અને અભયતિલકે કર્યું હતું. આ ગ્રંથની પ્રશસ્તિ કુમાર કવિએ રચી છે. (પ્ર. વીજાપુરવૃત્તાંત). એમાં કર્તા પિતાના વિદ્યાગુરૂઓનાં નામ જણાવે છે કે
તપસ્વી નેમિચંદ્રમણિએ સામાયિકમૃતાદિ ભણાવી પાળે, સિદ્ધસેનમુનિએ પ્રભાણિ શીખવ્યાં, જિનચંદ્રસૂરિના મેટા શિષ્ય વાચનાચાર્ય ગુણભદ્રસૂરિએ પંચિકા ભણવી, સૂરપ્રભ વિદ્યાનંદ વ્યાકરણ શીખવ્યું. વિજયદેવસૂરિએ પ્રમાણુ સાહિત્ય શીખવ્યું, જિનપાલ ઉપાધ્યાયે નંદ્યાદિ મૂળ આગમની વાચના આપી હતી.
૧૧ લક્ષ્મીતિલકપાધ્યાય—એમણે જિનરત્નસૂરિ પાસે અધ્યયન કર્યું હતું અને અભયતિલક વગેરેને ભણાવ્યા હતા. પ્રસ્તુત પૂર્ણકળશગણિએ રચેલી પ્રાકૃતિદ્દયાશ્રયકાવ્યની વૃત્તિ (પ્ર. મુંબઈ સંસ્કૃત સીરીઝ) એમણે સશોધી હતી અને સં. ૧૩૧૧માં સત્તર સર્ગવાલુ જિનલક્ષ્યયુક્ત સંસ્કૃતમાં પ્રત્યેકબુદ્ધચરિત્ર મહાકાવ્ય ( જે. પ્ર. ૫૧ ) રચ્યું.
૧૨ અભયતિલકપાધ્યાય—એમના દીક્ષાગુરૂ જિનેશ્વરસૂરિ અને વિદ્યાગુરૂ લક્ષ્મીતિલકપાધ્યાય હતા. એમણે સં. ૧૩૧રમાં હેમચંદ્રાચાર્ય વિરચિત ર૦ સર્ગાત્મક સંસ્કૃત ધયાશ્રયકાવ્ય ઉપર વૃત્તિ રચીને પાલણપુરમાં પૂર્ણ કરી. તે દશ સર્ગ સુધીની પ્રસિદ્ધ થઈ છે, અને તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર સ્વ. મણભાઈ નભુભાઈકૃત ગાયકવાડ કેળવણી ખાતા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયું છે (જે. પ્ર. ૬૦) પરંતુ જોઈએ તેવું શુદ્ધ નથી. આ ગ્રંથની રચના સમયે જ ચંદ્રતિલક

Page #72

કળશમણિ ]
પ્રસ્તાવના
૩૯
પાધ્યાયકૃત અભયકુમાર ચરિત્રનું સંશોધન કર્યું હતું, ઉપદેશમાળાની બહવૃત્તિને અંતે એમણે પ્રશસ્તિ રચી છે. (જે. નં. ૨૮૯). અને ન્યાયાલંકારટિપન અપર નામ પંચપ્રસ્થન્યાયતર્કવ્યાખ્યા રચી (સ. પ્ર. ૩૧). એટલે ૬ "અક્ષપાદનું ન્યાયતસૂત્ર, તે પર વાસ્યાયનનું ભાષ્ય, ભારદ્વાજનું વાર્તિક, વાચસ્પતિની તાત્પર્યટીકા, તે ટીકા ઉપર ઉદયનની તત્પરિશુદ્ધિ-ન્યાયતાત્પર્ય પરિશુદ્ધિ અને તે પર શ્રીકંઠની ન્યાયાલંકારવૃત્તિ અને તે શ્રીકંઠની વૃત્તિ ઉપર એમણે પંચપ્રસ્થચાયત નામની વ્યાખ્યા રચી વિદ્વત્સમૂહને ત્રણ બનાવ્યા છે. એ સિવાય કે બુદ્ધિસાગર, અમરકીતિ વગેરે વિદ્વાન ગુરૂબંધુઓ હતા.
. ૧૩ જગડુ-એણે સં. ૧૨૭૮ અને સં. ૧૩૩૦ વચ્ચે સમ્યકત્વ ચઉપઈ રચી. (પ્ર. પ્રા. ગૂ. કા. સંગ્રહ)
૧૪ સોમકીર્તિ-એમણે સં. ૧૪૧૧ માં અણહિલપુરપત્તને કાતંત્રવૃત્તિપંચિકા લખી (જે ૧ર).
૬૫. ચાયતq= ૨, મrsણ ૨, વાર્તા રૂ, તાત્પર્યटीका ४, तत्परिशुद्धि ५, न्यायालङ्कारवृत्ति ६, पंचप्रस्थ થાય તffઇ રામા: VI૯-વાત્સાયન-માદ્ભાગ-વાવस्पति-उदयन-श्रीकण्ठ-अभयतिलकोपाध्यायकृतानि ष.
ત્તિ રૂ૦૦૭-બુહ૬૦ ... न्यायसूत्र १, भाष्य २, न्यायवार्तिक ३, तात्पर्यटीका ४, तात्पर्यपरिशुद्धि ५, न्यायालङ्कारवृत्तयः क्रमेणक्षपादवात्स्यायन-उद्योतकर-वाचस्पति-श्रीउदयन-श्रीकण्ठ अभयतिलकोपाप्याय विरचिताः ५४०००
–ષદર્શનસમુચ્ચય ટીકા, ગુણરત્નસૂરિ . ६६. सूरिजिनरत्न इह बुद्धिसागरसुधीरमरकीर्तिः कविः पूर्णकलशो बुधः । ज्ञौ प्रबोधेन्दुगणि-लक्ष्मितिलको જયદિત્ય ચાર-અભયતિલક
-સંસ્કૃત દયાશ્રય કાવ્યકૃતિ પ્રશસ્તિ,

Page #73

શ્રીને નાસ્તો કરવો
[૧૨ તરૂણ
૧૨ તરૂણ પ્રભાચાર્ય ખરતરગચ્છીય શ્રીજિનચંદ્રસૂરિ (ત્રીજા) પાસે એમણે દીક્ષા લીધી હતી. યશકીર્તિ અને રાજેન્દ્રચંદ્રક૮ પાસે એમણે અભ્યાસ કર્યો હતો. શ્રી જિનકુશળસૂરિએ૬૯ એમને સૂરિપદ આપ્યું હતું. અણ• ૬૭ જન્મસંવત ૧૩૨૬ ના માગશર સુદ ૪ ને દિને, સ્થાન સમિયાણું ગામમાં. પિતા મંત્રી દેવરાજ, ગોત્ર છાજડ, માતા કમલાદેવી. મૂળનામ ખંભરાય. દીક્ષા જારમાં સં. ૧૩૩૨ માં. પત્સવ સં. ૧૩૪૧ ના વૈશાખ શુદિ ૩ ને સોમવારે. એમણે ચાર રાજાઓને જૈન કર્યા. અને કલિકેવલી નામના બિરૂદથી પ્રસિદ્ધ થયા. સં. ૧૩૬ માં કુસુમાણાગ્રામમાં સ્વર્ગવાસી થયા. એમને સં. ૧૩૪૩ માં યુગાદિદેવચરિત્ર અને સં. ૧૩૫૪ માં હરિભદ્રસૂરિ કૃત ઉપદેશ પદનું પુસ્તક શ્રાવકેએ બહેરાવેલું (જે. નં. ૧૭૭). એમના શિષ્ય વિનયપ્રભ ઉપાધ્યાયે સં. ૧૪૧૨ માં ગૌતમરા બનાવી પિતાના નિધન થયેલા ભાઈને સમૃદ્ધ બનાવ્યો. જુઓ અમીગંજના તેમનાથના મંદિરાન્તર્ગત જ્ઞાનભંડારસ્થ પ્રાચીન પટ્ટાવલીમાંને પાઠ– તથા પુમિઃ (શ્રાવિનરાજૂનિમિ) વિનામાદિशिष्येभ्य उपाध्याय पदं दत्तम् , येन विनयप्रभोपाध्यायेन निर्धनीभूतस्य निजभ्रातुः सम्पत्तिसिद्धयर्थ मंत्रगर्भित गौतमरासो विहितः, तद्गुणेन स्वभ्राता पुनर्धनवान् जातः।
૬૮. એમણે સં. ૧૩૮૭ માં શ્રી જનકુશળસૂરિએ રચેલી ચૈત્યવંદનકુળક (મૂળ જનદત્તસૂરિ કૃત) વૃત્તિના સંશોધનમાં સહાયતા આપી હતી.
૬૯. જન્મસંવત ૧૩૮૭ સમિયાણું ગ્રામમાં. પિતા મંત્રી જિલ્હાગર. માતા જ્યતિશ્રી. ગોત્ર છાજહા, દીક્ષા સં. ૧૩૪૭ માં. સૂરિમંત્ર રાજેન્દ્રાચાર્ય પાસેથી સં. ૧૩૭૭ ને જ્યેષ્ઠ વદિ એકાદશીને દિને લીધે. સં. ૧૩૮૯ ને ફાલ્ગન વદિ અમાવાસ્યાએ દેરાફેરામાં સ્વર્ગ

Page #74

પ્રભાચાર્ય ]
પ્રસ્તાવના
૪t
હિલપત્તનમાં પાતશાહ પિરોજશાહિરા ઠકકુર બલિરાજની અભ્યઈનાથી સ. ૧૪૧૧ માં દીપત્સવી દિવસે એમણે ષડાવશ્યકવૃત્તિપર બાલાવબેધ–શ્રાવક પ્રતિક્રમણુસૂત્ર વિવરણ રચ્યું હતું.૭૦ સં. ૧૩૮૯ માં જેઠ શુદિ ૬ ને દિવસે દેરાઉરપુરમાં શાહ હરપાલે શ્રી જિનપદ્મસૂરિને નંદિમહોત્સવ કર્યો હતો, તે પછી આઠમે વર્ષે આ આચાર્યો તેમને સૂરિમંત્ર પ્રદાન કર્યું હતું, અને શ્રી જિનલબ્ધિસૂરિર તેમજ શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ૭૩ (૪થા)ને પણ એમણે સૂરિમંત્રથી નવાજ્યા હતા. શ્રાવકેએ ભક્તિભાવથી એમણે હરાવેલી ત્રિષષ્ટિ-વીરચરિત્ર અને ઓવનિયુક્તિવૃત્તિ (દ્રોણાચાર્યકૃત) ની પ્રત જેસલમેરના ભંડારમાં અદ્યાવધિ સચવાઈ રહેલી છે (જુઓ. જે. નં. ૧૮૧, ૩૨૮). વાસ. દાદાજી નામથી પ્રસિદ્ધ થયા. એમના ઉપદેશથી સં. ૧૩૮૯ માં નૈષધકાવ્યની તાડપત્રની પ્રત ખરીદાઈ (જ. ૧૨૪). અને સં. ૧૩૮૯ માં કલ્પચૂણિ (જે. ૨૯૭) તેમજ જંબુદીપ પ્રાપ્તિની વૃત્તિ લખાઈ (જે. નં. ૧૯૧). એમના શિષ્યોમાં જયધર્મ, લબ્લિનિધાન વિનયપ્રભઆદિ ઉપાધ્યાય જિનપદ્મસુરિએ મુખ્ય હતા. સં. ૧૩૮૧ માં જિનપ્રબોધસૂરિની મૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા કરી હતી કે જે મૂર્તિ ઉદેપુર પાસે દેલવાડાના મંદિરમાં છે.
જુઓ રત્નસાગર ભા, ૨ પૃ. ૧૧૮. ૭૦. આ બાલાવબોધિને અનુસરીને સં. ૧૫ર ૫ માં ખ. જિનભદ્રસૂરિ–રત્નમૂર્તિ શિષ્ય મેરૂસુન્દર ઉપાધ્યાયે માંડવગઢમાં પડાવશ્યક બાલાવબોધ ચો.
- ૭૧. વંશ છાજહડ, જન્મ પંજાબમાં સં. ૧૭૮૨ માં, પાટણ પાસે સરસ્વતીતટ ઉપર સરસ્વતીનું વરદાન મેળવ્યું અને જો માવા હિતાનવીન કાવ્ય બનાવી ઉપદેશ દીધો. પછી બાલધવલ કુલ સરસ્વતી એવું બિરૂદ પામ્યા. અને સં ૧૪૦૦ ના વૈશાખ શુદિ ૧૪ ના દિવસે પાટણમાં સ્વર્ગે ગયા. એમના પ્રતિમા લેખ સં. ૧ ૯૧–જુઓ. ના. ૨.

Page #75

કનસ્તોત્રજોદ,
[૧૩ કમળ
સં. ૧૪૧૫ ના આષાડ સુદિ ૨ ના દિને સ્તંભતીર્થમાં શ્રી જિનોદિયસૂરિની પદસ્થાપના કરી. એમના સદુપદેશથી સં. ૧૩૯૧ માં નૈવેધકાવ્યની તાડપત્રની પ્રત શ્રાવકો તરફથી ખરીદાઈ (જે. ૧૪). અને સં. ૧૪૦૦ માં અભયદેવસૂરિ કૃત ભગવતીસૂત્રવૃત્તિની પ્રત (સં. ૧૨૭૪ માં લખેલી) ભંડારમાં મૂકાઈ (જે. નં. ૨પર) ૨૭ ટુંકમાં સ્થૂલિભદ્ર ફાગ ર..
કર. મૂળવતની પાટણના. નવલખા ગોત્રીય શાહ ઈશ્વરદાસે નંદમહોત્સવ (પત્સવ) કર્યો હતો. સં. ૧૪૦૬ માં નાગપુરમાં સ્વર્ગસ્થ થયા. એમને સં. ૧૮૦૧ માં ભેટ અપાયેલી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રવૃત્તિની તાડપત્રથી પ્રત ભાં. ઈ. માં છે. - ૭૩. સં. ૧૪૦૬ માં માઘ શુદિ ૧૦ દિને નાગપુરના રહેવાસી શ્રીમાળશાહ હાથીએ કરેલા નંદમહોત્સવ સહિત પદસ્થાપના થઈ. સં. ૧૪૧પના અષાડ વદિ ૧૩ને દિને સ્તંભતીર્થમાં દિવંગત થયા. એમની શિષ્યા ગુણસમૃદ્ધિ મહત્તરાએ સં. ૧૪૦૭ માં જેસલમેરમાં પ્રાકૃતમાં અંજનાસુંદરી ચરિયું રચ્યું. સં. ૧૪૧૧ માં એમના શિષ્ય સમકતિગણુએ પોતાને માટે કાતંત્ર વૃત્તિવિવરણ પંજિકા લખાવી. સં. ૧૪૧૨ માં એમને શ્રાવકોએ નિરયાવલિબ્રુતસ્કંધની પ્રત વહેરાવી.
૭૪ જન્મ સં. ૧૩૭૫, પાલણપુરના વતની શાહ રૂદ્રપાળ પિતા. ધારલદેવી માતા. મૂળનામ સમર. દીક્ષા નામ સોમપ્રભ સં. ૧૪૧૫ માં આષાડ સુદિ ૨ ને દિને તરૂણપ્રભાચાર્યના હસ્તે પદસ્થાપના. પદ સ્થાપનાની જગ્યાએ જિનદયસૂરિએ અજિત જિન ચૈત્ય પ્રતિષ્ઠિત કર્યું તથા શત્રુંજયની યાત્રા કરી ત્યાં પાંચ પ્રતિષ્ઠા કરી. સં. ૧૪૩૨ ભાદ્રવ વદિ ૧૧ ના દિને પાટણમાં મરણ. સં. ૧૪૨૩માં શ્રાવક શા, ઉદયસિંહે શતકવૃત્તિ નામનું પુસ્તક હરાવ્યું (જે. નં. ૨૮૬). એમણે સં. ૧૪૧૫ માં ત્રિવિક્રમરાસ રચ્યો છે. સં. ૧૪૭૨ માં જિનદયસૂરિ વિવાહ, અજિતશાંતિસ્તવ તથા.

Page #76

પ્રશ]
પ્રસ્તાવના
૪૩
૧૩ કમળપ્રભ.
જુદા જુદા ગચ્છામાં ભિન્ન ભિન્ન સમયે આ નામની પણ અનેક વ્યક્તિએ થએલી છે. જેમકે
૧ રૂદ્રપક્ષીય ગચ્છના દેવપ્રભાચાય ના શિષ્ય. એમણે રચેલ જિનપંજરસ્તાત્ર પ્રસિદ્ધ છે. સમય નÖય માટે સાધન નથી.
૨ પૌર્ણિમા ગચ્છના ચક્રેશ્વરસૂરિપ—ત્રિદશપ્રભ તિલક૬ -ધર્મ પ્રભ-અભયપ્રભ-રત્નપ્રભસૂરિના શિષ્ય. એમણે સ. ૧૩૭૨માં પુંડરીક ચરિત્ર રચ્યું. પ્ર. લે. સં. ૧૩૭૯, ૧૩૮૭-મુ. મા. ૨, લે. ૪૮૬, ૧૮૪.
સીમંધર જિનસ્તવન અપ્રભ્રંશ ( પ્ર. જે. સ્તા. સ. ભાગ ૧ લા ) બનાવનાર મેરૂનંદનના, તેમજ સ. ૧૫૦૧ માં મિચંદ્ર ભાંડાગારિક કૃત ષષ્ઠિશતક પર ટીકા (વિવેક. ઉદ્દે; લીં; કાં. વડા; વે. ન ૧૬૭૦-૭૨) માં તથા ઉત્તરાધ્યયન લઘુત્તિના રચનાર સાધુનંદનના શિષ્ય તપારત્ન અને ગુણરત્નના દીક્ષા ગુરૂ. એમની વિશેષ હકીકત માટે જીએ. મેરૂનંદન કૃત જિનેયસૂરિ વિવાહલા (પ્ર. જૈ. ઇ, ગૂ. કાસ, તેમજ અ. રા. સ. ૩) તથા ૧૪૧૫ માં જ્ઞાનકળશકૃત જિનાદયસૂરિ પટ્ટાભિષેક રાસ. (પ્ર. જે. અ. ગૂ. કા. સ. )
૭૫. એમના ગુરૂ વમાનર હતા. એમણે રચેલા ગ્રંથા પૈકી જીનવલ્લભસૂરિષ્કૃત સાર્ધશતક ઉપર પ્રાકૃત વૃત્તિ (તાડપત્ર), શતક બૃહદ્ ભાષ્ય. શ્વેા. ૧૪૧૩ (સ. ૧૧૭૯) પૌષધ વિધિ પ્રકરણ ગા. ૯૨, સિદ્ધાંતસારાદ્વાર પ્રકરણ ગા. ૧૧૩, પદાર્થ સ્થાપના સંગ્રહ પ્રકરણ. ગા. ૧૧૯, ઉપધાન પૌષધ પ્રકરણ. સૂક્ષ્મા સપ્તતિ પ્રકરણ. ગા. ૭૫, ચરણકરસસતિ પ્રકરણ. ગા. ૫૫, સભાપ ચકસ્વરૂપ પ્રકરણ. ગા. ૪૩, સૂક્ષ્મા સપ્તતિકા કતિયપદર્ગાટિપ્પન (પ્ર. કે. . સ. Üાર–માળવા) વગેરે ઉપલબ્ધ થાય છે. ચંદ્રપ્રભસૂરિકૃત પ્રાકૃત સમ્યકત્વ પ્રકરણ–નશુદ્ધિ પર વૃત્તિ રચવા માંડેલી પરંતુ અધૂરી મુકી સ્વગે જતાં એમના પ્રશિષ્ય તિલકાચાયે સ ૧૨૭૭માં પૂરી કરી હતી. એમના શિષ્ય પરમાનંદસૂરિના ઉપદેશથી

Page #77

૪૪
નોકરો
[૧૪ શ્રી જીન
૩ મંડાહડગચ્છીય. એમના શિષ્ય અમરચંદ્ર સં. ૧૫૧૭માં કલ્પસૂત્ર પર બાલાવબોધ ર (કે જેની તેજ વર્ષમાં લખેલી પ્રત લીં. દા. ૧૨ પ્રત નં. ૪ર મેજૂદ છે.)
૪ નાગૅદ્રગથ્વીય પ્ર. લે. સં. ૧૫રટ (બુ ભા. ૧), પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં પૃ. ૩૯ ઉપર મુદ્રિત પાર્શ્વનાથ સ્તવનના અંતે ગ૭, ગુરૂ નામ અને રચના સંવત્ શિવાય માત્ર નામને જ નિર્દેશ કરેલ હોવાથી અન્ય સાધનો મેળવ્યા સિવાય અમુકની જ કૃતિ છે એમ નિર્ણય કરવો મુશ્કેલ છે.
૧૪ શ્રીજીનપ્રભસૂરિ. સં. ૧૩૩૧માં લઘુખરતર શાખા પ્રવર્તાવનાર શ્રીજિનસિંહસૂરિના શિષ્ય હતા.
આ આચાર્ય દિલ્હીની આસપાસ વિચરતા હતા તે વખતે દિલ્લીમાં મહિમ્મદશાહની સભામાં જ્યોતિષી ધારાધરે વર્ણવેલા સં. ૧૨૨૧માં પાટણમાં કુમારપાળના રાજ્ય અને વડાવલીમાં કુમારપાળના કૃપાસ્પદ ધારાવર્ષના રાજ્યમાં લખાયેલી રત્નચૂડકથાની તાડપત્રની પ્રત પાટણમાં છે (પી. ૩, પૃ. ૬૯-૭૦). આ પરમાનંદસૂરિ કર્મવિપાકના વૃત્તિકાર હશે.
૭૬. સં. ૧૨૬૧માં પ્રત્યેકબુદ્ધચરિત્ર, સં. ૧૨જમાં જીતકલ્પવૃત્તિ, સં. ૧૨૭૭માં સમ્યકત્વપ્રકરણ વૃત્તિ, સં. ૧૨૯૬ આવશ્યક લઘુવૃત્તિ સં. ૧૩૦૪ () દશવૈકાલિક ટીકા, સમાચારી, (મુદ્રિત) શ્રાવક પ્રાયશ્ચિત સમાચારી, પૌષધિક પ્રાયશ્ચિત સમાચારી, ચૈત્યવંદના વંદનક-પ્રત્યાખ્યાન લધુવૃત્તિ, શ્રાવકપ્રતિક્રમણુસૂત્ર વૃત્તિ, સાધુ પ્રતિક્રમણસૂત્ર વૃત્તિ, પાક્ષિકસૂત્ર, પાક્ષિકક્ષામણુકાવચૂરિ વગેરે શ્રીપદ વિશિષ્ટ પ્રનાચયિતા તિલકાચાર્ય ચંદ્રગીય ચંદ્રપ્રભસૂરિ ધર્મઘષચંદ્રેશ્વર શિષ્ય શિવપ્રભસૂરિના શિષ્ય હેવાથી એમનાથી ભિન્ન હોવા સંભવે.
૭૭. સં. ૧૩૮૨થી ૧૪૭ વર્ષ ૨૫ રાજ્ય.

Page #78

પ્રભસૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૫
ગુણથી આકર્ષાયેલા શાહે સં. ૧૩૮૫ના પિષ સુદિ બીજે સંધ્યા સમયે ગુરૂને પ્રથમ સમાગમ કર્યો. અર્ધરાત્રી સુધી ધર્મગોષ્ઠી ચાલી. સંતુષ્ટ થએલા શાહે પ્રભાતે બેલાવીને હજાર ગાયે, ૧૦૦ વસ્ત્ર, ૧૦૦ કંબલ, પ્રધાન બાગ, પુષ્કળ દ્રવ્ય અને અગર, ચંદન કરાદિ સુગંધી દ્રવ્ય આપવા માંડયા, પરંતુ સાધુઓને એ ન કલ્પે એમ કહી આચાર્યે નિષેધ્યા અને રાજાને અપ્રીતિ ન થાય એવા હેતુથી ઉપયોગ પુરતાં કંબલાદિ ગ્રહણ કર્યા. પછી નાના દેશના વિદ્વાન વાદિઓ સાથે વાદ કરાવીને બે હાથી મંગાવી એક ઉપર ગુરૂ અને બીજા ઉપર શ્રીજિનદેવાચાર્યને બેસારી મહોત્સવ પૂર્વક પૌષધ શાળામાં પ્રવેશ કરાવ્યો. પાતશાહે સર્વ વેતાંબરીય દર્શનના ઉપદ્રવના નિવારણાર્થે ફરમાન પત્ર આપ્યો. અન્યદા ગુરૂએ શત્રુંજય, ગિરનાર, ફલોધી વગેરે તીર્થોના રક્ષણ માટે ફરમાન માંગ્યા. શાહે સાદર આય એટલે તે તે તીથમાં મોકલાવી આપ્યાં અનેક બંદી મુકાવ્યા.
પાતશાહના ફરમાન બતાવી શાહ પેથડ, શાહ સહજા, ઠે. અચળે કરાવેલા ચિત્યને તુરકાથી થતા ભંગ અટકાવીને જિનશાસનની પ્રભાવિના કરતા, મુનિઓને સિદ્ધાંતની વાચના આપતા, તપસ્વીઓને અંગ ઉપાંગના યોગોઠહન કરાવતા, શિષ્યોને તેમજ અન્ય ગચ્છના મુનિએને પણ પ્રેમાણ, વ્યાકરણ, કાવ્ય, નાટક, અલંકારના શાસ્ત્રો શીખવતા અને ઉદ્દભટ વાદિઓના ગર્વને ગાળતા આ આચાર્યું કંઈક અધિક ત્રણ વર્ષ સુધી દોલતાબાદ તરફ વિચરતા રહ્યા. તે પ્રસંગે સં. ૧૩૮પમાં અલ્લવિયવંશમાં જન્મેલા ઘરપરિ નામના આસીનગરના શિકદારે કંટાવાસ સ્થળ ભાંગી સાધુઓને અને શ્રાવકેને બંદીવાન બનાવ્યા, પાર્શ્વનાથની પાષાણમય પ્રતિમાને ભંગ કર્યો. અને ૮મહાવીર પ્રભુની પ્રતિમાને કંઈ પણ નુકશાન કર્યા સિવાય ગાડામાં ઘાવી દિલ્હી લાવીને તુગુલકાબાદમાં સ્થાપેલા સુરત્રાણના ભંડારમાં
૭૮. આ પ્રતિમા ચેલદેશના કન્નાનય નગરમાં વિક્રમપુર (વીકાનેર)ના રહેવાસી જિનપતિસરિના કાકા શ્રેષ્ઠી માનદેવે કરાવેલી અને

Page #79

નૈનસ્તોત્રો
[ ૧૪ શ્રી જન
રાખી. સુરત્રાણ આવીને જેમ ફરમાવશે તેમ એની વ્યવસ્થા કરીશું એમ વિચારી ૧૫ મહિના સુધી તાબામાં રાખી.
મહમ્મદશાહ સુલતાન દેવગિરિથી (દલતાબાદથી) એગિનીપુર દિલ્હી આવ્યા. ત્યાં પંડિતની ગાછીમાં શંકા પડતાં શાહે ગુરૂને સંભાર્યા, દલતાબાદથી આવેલા તાલિમલિકકે અવસર જોઈ કહ્યું કે આચાર્ય દેલતાબાદ વિરાજે છે, પરંતુ ત્યાંનું પાણું નહી સદવાથી કૃશ થઈ ગયા છે. એ જ જિનપ્રભસૂરિના પૂર્વાચાર્ય જિનપતિસૂરિએ સં. ૧૨૩૩માં પ્રતિષ્ઠિત કરેલી. સં. ૧૨૪૮માં સુરત્રાણ ૫ સાહવદીને (સં. ૧૨૪૦૧૨૬૬ વર્ષ ૨૬ રાજ્ય) ચૌહાણ કુલ પ્રદીપ પૃથ્વીરાજ નામના રાજાનો વિનાશ કર્યો તે સમયે રાજપ્રધાન પરમશ્રાવક શ્રેષ્ઠી રામદેવે સંધને પત્ર લખ્યો કે અહિં મ્લેચ્છ રાજય થયું છે માટે પ્રતિમાને સુરક્ષિત સ્થળે ગુપ્ત કરે. શ્રાવકોએ કર્યાવાસ ગામ નજીક વાલુકામાં ગોપવી. સં. ૧૩૧૧માં અતિ દારૂણ દુભિક્ષ થતાં જેજક નામનો સુથાર કુટુંબ સહિત આજીવિકાળે સુભીક્ષ દેશ તરફ જતો હતો. તેણે કર્યાવાસ સ્થળમાં પ્રવાસની પ્રથમ રાત્રી ગાળી. અર્ધરાત્રિએ સ્વપ્નમાં દેવતાએ કહ્યું કે તું સૂતે છે ત્યાં આટલા હાથ નીચે મહાવીર સ્વામીની પ્રતિમા છે. દેશાંતરે ન જા. અહિં જ તારા નિર્વાહ થશે. સુથારે જાગીને પુત્રાદિ પાસે જમીન ખોદાવી; પ્રતિમા મળી. નગરમાં જઈ સંઘને વાત કરી. શ્રાવકેએ આડંબરપૂર્વક લાવી દેરાસરમાં પધરાવી. ત્રિકાળ પૂજાવા લાગી. અનેકવાર મુસલમાનોના ઉપદ્રવોથી બચી. શ્રાવકોએ સુથારને રોજી બાંધી આપી. પ્રતિમાના પરઘરની તપાસ કરી પણ પ્રાપ્ત થયો નહીં. કોઈ જગ્યાએ પડયો હશે. તેના ઉપર પ્રશસ્તિ તેમ સંવત વગેરે હોવા સંભવ છે. એક વખતે હવ કરાવતાં પ્રભુના અંગે પરસે જોવામાં આવ્યું. લુંછતાં પણ બંધ થયો નહીં. ત્યારે શ્રાવકેએ કઈ ઉપદ્રવ થવાની કલ્પના કરી. એટલામાં મુસલમાનોની ધાડ આવી.

Page #80

પ્રભસૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૪૭
શાહે દેાલતાબાદના દિવાન ઉપર પત્ર લખી બહુમાનપૂર્વક તેડાવ્યા. એટલે જ્યેષ્ઠ સુદિ ૧૨ રાજયેાગે ગુરૂએ પ્રસ્થાન કર્યું. માર્ગમાં અહ્વા પપુરે દેઢ માસ સ્થિરતા કરી જૈનધર્મની પ્રભાવના કરતા કરતા પાતશાહને મલ્યા.
એક દિવસે વરસતા વરસાદમાં કાદવથી ખરડાયલા પગે ગુરૂ શાહ પાસે પહોંચ્યા. શાહે મલિકાફૂર પાસે શ્રેષ્ઠ વસ્ત્રથી પગ લૂછાવ્યા. ગુરૂએ આપેલા આશિર્વાદથી શાહ ખુશ થયા. ગુરૂએ અવસર જોઈ ઉપરાક્ત મહાવીરપ્રભુની પ્રતિમાની માગણી કરી. શાહે તુગુલકાબાદના ભંડારમાંથી મંગાવી અર્પણ કરી. પાલખીમાં પધરાવી મલિકતાજદીન સરાઈમાં લાવી વાસક્ષેપ નાંખી સ્થાપિત કરી.
ચૈત્ર સુદિ દશમીએ રાજયેાગે શાહને પુછી શા. ચિદેવના પુત્ર ૪.મદને કરાવેલા નંદી મહોત્સવપૂર્ણાંક પાંચ શિષ્યાને દીક્ષા આપી, અને માલારે।પાદિ ક્રિયા કરાવી. અષાઢ સુદિ ૧૦ મીએ ૧૩ નવીન જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી. જેમાં બિબ ભરાવનારાએ તેમજ શાહ મહારાજનના પુત્ર અન્યદેવે દ્રવ્યના સદુપયાગ કર્યો.
ગુરૂને હમેશાં આવતાં જતાં કષ્ટ થાય એમ સમજી શાહે પેાતાના મહેલ પાસે જ નવીન સરાય બનાવી ભટ્ટારક સરાય નામ આપ્યું અને સૂરિજીને શ્રાવકા સહિત ત્યાં રહેવા ફરમાવ્યું. ત્યાં શાહે પૌષધશાળા અને મહાવીર ચૈત્ય બનાવ્યાં. સં. ૧૩૮૯ અષાડ વિદે છના રાજ મહેાત્સવપૂર્વક ગુરૂએ પૌષધશાળામાં પ્રવેશ કર્યો. મહમ્મદશાહને પુછીને ૧૪ સાધુએ સાથે જિનદેવસૂરિને દિલ્હીમાં સ્થાપિત કરી ગુરૂએ દક્ષિણ દેશ (મરર્ફ્યુમ ડળ) તરફ વિહાર કર્યાં. શાહે સુખાસનાદિ સામગ્રી આપી, ગામેગામ ધર્મની પ્રભાવના કરતા ક્રમે કરીને દોલતાબાદ પધાર્યા. પ્રવેશ મહેાત્સવ થયા ત્યાંથી પ્રતિષ્ઠાન પુરે સંધપતિ જગસિંહ-સાહણુ–માલદેવ પ્રમુખસ`ધ સાથે વિતસ્વામી— મુનિસુવ્રત પ્રતિમાની યાત્રા કરી.

Page #81

૪૮
જૈન સ્તોત્રો [ ૧૪ શ્રી જનપાછળ દિલ્હી નજીક વિજયકટકમાં જિનદેવસૂરિને શાહ સાથે મેળાપ થશે. શાહે બહુમાનપૂર્વક એક સરાય અર્પણ કરી. જેનું નામ સુરત્રાણસરાય રાખ્યું. ત્યાં ૪૦૦ શ્રાવકના કુળને રહેવાને આદેશ કર્યો. પૌષધશાળા અને ચૈત્ય બંધાવ્યાં. ચૈત્યમાં મહાવીર પ્રભુની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરી.
અન્યદા પૂર્વદેશની વિજયયાત્રાએ જતાં શાહિએ ગુરૂને સાથે લીધા. ઠેકઠેકાણે બંદિ મેચનાદિ વડે જૈનધર્મની પ્રભાવના કરી. મયુરાતીર્થને ઉદ્ધાર કર્યો, સૈન્ય સાથે હમેશાં પ્રયાણ કરવાથી ગુરૂને કષ્ટ થાય છે એમ જાણું છે જે જહાં મલિકની સાથે ગુરૂને આગરાથી પાછા વળાવ્યા. હસ્તિનાપુર સંબંધી ફરમાન મેળવી ગુરૂ પિતાને
સ્થળે આવ્યા. ચાહડિસાહના પુત્ર સાધુ બહિત્યને સંઘપતિ તિલક કરી ચતુર્વિધ સંઘ સાથે હસ્તિનાપુરની યાત્રા કરી અને ત્યાં શાંતિ, કુંથુ, અરનાથના નવીન કરાવેલા બિબેની પ્રતિષ્ઠા કરી. યાત્રા કરી પાછા આવી શાહીરાજે કરાવેલા દેરાસરમાં વૈશાખ સુદિ ૧૦ ને દિવસે ખુબ ધામધૂમ પૂર્વક મહાવીર પ્રભુના બિંબની સ્થાપના કરી.૯
આચાર્યો શાહિને વિયંત્ર ભેટ ધર્યો. અને તેને પ્રભાવ પ્રત્યક્ષ બતાવ્યો. શાહે ગૂર્જરદેશમાં જવાના ઈરાદાથી વડ નીચે પડાવ કર્યો. શાહની ઈચ્છાથી ગુરૂએ વડને સાથે ચલાવ્યા, કેટલા માર્ગે જઈ પાછો વળાવ્યો.
૭૯. આચાર્યો પિતે રચેલા તીર્થકલ્પાંતર્ગત કન્યાનનીય મહાવીર પ્રતિમાકલ્પ, તથા સઘતિલકસૂરિના આદેશથી વિદ્યાતિલકમુનિએ રચેલા કન્યાનય મહાવીર કલ્પ પરિશેષમાં આ હકીકત હેવાથી ખાસ વિશ્વસનીય ગણાય. (જુઓ જનવિ, મુદ્રિત તીર્થકલ્પ. પૃ. ૪૫-૯૫) અહિંથી નીચેની બાબત સં. ૧૫૦૩ માં ચારિત્રરત્નસૂરિના શિષ્ય સેમધમે રચેલી ઉપદેશ સમિતિના પંચમ ઉપદેશ ઉપરથી લીધી છે.
(પ્ર. ઓ. જૈ. સભા. ભાવનગર)

Page #82

પ્રભસૂરિ]
પ્રસ્તાવના.
તિનાં કી સંધ સાથે પોતાની સાધુઓને રસ
પાટણમાં તપાગચ્છીય સમપ્રભસૂરિને મળવા ગયા ઝળકાદિને નુકશાન કરતા ઉંદરને વિદ્યાબળે આકર્ષ્યા અને અપરાધીને તારવી શાળા બહાર કઢાવી કૌતુક બતાવી સાધુઓને પ્રસન્ન કર્યા.
ત્યાંથી સંધ સાથે પાતશાહ શત્રુજ્ય ઉપર ગયે. પોતે સંવ૫તિનાં કર્તવ્ય બજાવ્યાં. ગુરૂએ રાયણને દૂધથી વર્ષાવી. ત્યાંથી પાછા સ્વસ્થાનકે આવ્યા.
પાતશાહની સભામાં એક જણે અદ્ધર રાખેલા ટોપી અને ઘડાને ગુરૂએ પિતાના રજોહરણવડે હણી નીચે પાડ્યા અને ઘડામાંના જળને નિરાધાર સ્તંભાવી સર્વને વ્યક્તિ કર્યા.
આ સૂરિને પ્રતિદિન નવું સ્તોત્ર રચી નિરવા આહાર ગ્રહણને અભિગ્રહ ( પ્રતિજ્ઞાવિશેષ ) હતા. એમણે યમક-શ્લેષચિત્ર-છ વિશેષમાં નવ નવ જાતનાં ૭૦૦ સ્તવન ૮૧રચી તપાગચ્છના રસમતિલકસૂરિને અર્પણ કર્યા હતાં (કાવ્યમાળા ગુચછક ૭, પૃ. ૮૬).
એમના પાસેથી ન્યાયકંદલી શીખીને સં. ૧૪૦૫ માં પ્રબંધકષકર્તા ૮૩રાજશેખરે ન્યાયતંદલી વિવૃત્તિ રચી. (પી. ૩,૨૭૩) અને સં.૧૪રરમાં સમ્યકત્વ સપ્તતિકા રચનાર રૂદ્રપલીયગ૭ના સંધતિલક૮૪સૂરિના પણ એ વિદ્યાગુરૂ હતા. સં. ૧૩૪૯માં નાગૅદ્રગથ્વીય મહેંદ્ર
૮૦ પરિચય માટે જુઓ જે. સ્ત. સંદેહ ભાગ ૧ ની પ્રસ્તાવના. પૃ. ૬૧ તથા તપાગચ્છીય પટ્ટાવલી.
૮૧ અદ્યાવધિ ઉપલબ્ધ સ્તોત્રો માટે જુઓ. જે. ઑ. સ. ભા. ૧ ની પ્રસ્તાવના પૃ. ૬૫.
૮૨ આ આચાર્ય ઉપરોક્ત સેમપ્રભસૂરિના શિષ્ય હતા. વિશેષ માટે જુઓ જે. સ્ત. સંદ. ભા. ૧ ની પ્રસ્તા. પૂ. ૬૨.
૮૩ એમની ગુરુપરંપરા તથા વિશેષ હકીકત માટે જુઓ “શ્રીવિજયાનંદસૂરીશ્વર જન્મશતાબ્દીસ્મારકગ્રંથમાં પ્રકાશિત વાચનચાર્ય સુધાકળશ અને તેની ગુરુપરંપરાશીર્ષક મારે લેખ.
૮૪ જુઓ, જે. સ્ત. સદેહ ભા. ૧ની પ્રસ્તાવના. પૃ. ૭૦..

Page #83

જૈનાત કરા
[૧૪ શ્રી જન
–શાંતિઆનંદ-૫–હરિભદ્રવિજયસેન–૮૭ઉદયપ્રભસૂરિના ૮-શિષ્ય મહિષેણે રચેલી સ્યાદ્વાદમજરીમાં એમણે સહાયતા આપી હતી. (પી. ૪,
૮૫ એમણે તથા એમના ગુરૂબંધુ અમરચંદ્રસૂરિએ બાલ્યાવસ્થામાં વાદિઓને જીતેલા હેવાથી સિદ્ધરાજ જયસિંહે બન્નેને અનુક્રમે વ્યાધ્રશિશુક અને સિંહશિશુક બિરૂદ આપ્યાં હતાં. જુઓ ઉદયપ્રભસૂરિકત ધર્માલ્યુદયકાવ્ય (પી. ૩, ૧૮) ની પ્રશસ્તિમાં ઉલ્લેખ – आनन्दसूरिरिति तस्य बभूव शिष्यः
पूर्वोऽपरः शमधरोऽमरचन्द्रसूरिः । बाल्येऽपि निर्दलितवादिगजौ जगाद
यौ व्याघ्रसिंहशिशुकाविति सिद्धराजः ॥ એમાંના અમરચંદ્રસૂરિએ સિદ્ધાંતાર્ણવ નામનો મહાગ્રંથ ઓ.
૮૬ એમણે કલિકાલ ગૌતમ બિરૂદ મેળવ્યું હતું અને તત્ત્વપ્રબોધાદિક અનેક ગ્રંથો રચ્યા હતા.
૮૭ મંત્રીશ્વર વસ્તુપાળના પિતૃપક્ષના ગુરૂ હતા. આબુગિરિપરના દેલવાડા ગામમાં મંત્રીશ્વરે કરાવેલા લૂણસિંહ (લૂણિગ) વસહિકા નામના નેમનાથ પ્રભુના દેરાસરની સં. ૧૨૮૭ના (પૂ.) ફાગણ (મારૂ) ચૈત્રદિ ૩ રવિવારે એમણે પ્રતિષ્ઠા કરી હતી. સં. ૧૨૪(૭)માં બાલચંદ્રસૂરિએ રચેલી આસડ કવિ કૃત વિકમંજરી ટીકા (કી. ૨, ૫, પી. ૩, ૧૦૦)ના સંશોધનમાં એમનો પણ ફાળે હતો.
૮૮ એમને મંત્રીશ્વર વસ્તુપાળે સૂરિપદથી અલંકૃત કર્યા હતા. એમણે રચેલા ગ્રંથા-લસ્સેકયુક્ત ૧૬ સર્ગમય ધર્માલ્યુદય (સંઘપતિચરિત્ર) મહાકાવ્ય કે જે રચંદ્રસૂરિએ સંશોધ્યું હતું (પી. ૨, ૩૩ પી. ૩, ૧૬; પા. ભ. તાડપત્રી) જ્યોતિષને ગ્રંથ નામે આરંભસિદ્ધિ (પુરૂષોત્તમ ગીગાભાઈ ભાવ. ભાષાં. જે. ધ. પ્ર. સભા. ) સંસ્કૃત નેમનાથચરિત્ર, ષડશીતિ અને કર્મસ્તવસંત્તક કર્મગ્ર પર ટિપ્પન સં. ૧૨૯૯માં ધર્મદાસગણિત ઉપદેશમાળા પર ઉપદેશમાળાકર્ણિકા નામની ટીકા ળકામાં રચી. અને સુકૃતલ્લોલિની (ક. છાણું) નામનું પ્રશસ્તિકાવ્ય (પ્ર. હમ્મીરમદમર્દન પરિ• ૩ ગા. એ.સી.) વગેરે.

Page #84

પ્રભસૂરિ ]
ઝી માતાના
૧૨૫; વે.નં. ૧૬૯૯; પ્ર. હિંદી અનુવાદ સહિત પરમશ્રત પ્રભાવક મંડળ, ગૂ. અનુવાદયુક્ત. ભીમશી માણેક, મૂળ આહંમતપ્રભાકર પૂના અને ખંભા ગ્રંથમાળા. સને ૧૯૦૦ કાશી.
એમણે રચેલા ગ્રંથે –
સ. ૧૩૫રમાં કાયસ્થ ખેતલની અભ્યર્થનાથી જ ધાતો તિવારીનાં સંજ્ઞક કાતંત્રવિભ્રમ (હેમવિશ્વમ) ઉપર યોગિનીપુરમાં (દિલ્હીમાં) ૨૬૧ ઑકની વૃત્તિ (જે. પૃ.૫૮), સં. ૧૩૫૬માં દ્વયાશ્રયમહાકાવ્ય (શ્રેણિક ચરિત્ર), સં ૧૩૬૩ની વિજ્યાદશમીને દિને કાસલા નગરમાં વિધિપ્રપા નામક સામાચારી ગ્રંથ, જેનો પ્રથમાદ એમના શિષ્ય વાચનાચાર્ય ઉદયાકરે લ (પી. ૪, ૧૧૪; વેબર નં. ૧૯૪૪), સં. ૧૩૬૪ વર્ષે અયોધ્યામાં સંદેહવિષૌષધિ નામક કલ્પસૂત્રવૃત્તિ (વેબર નં. ૧૮૮૭) સં.૧૩ ૬૪ સાધુ પ્રતિક્રમણસૂત્રવૃત્તિ, સં. ૧૩ ૬પમાં દશરથપુરી (અયોધ્યા)માં અજિતશાંતિવૃત્તિ (પ્ર.ફૂ. ખે. વલાદ.) અને ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્રવૃત્તિ (વિવેક. ઉ. પ્રદે લા.ગ્રં. ૮૧), સં. ૧૩ ૬૫ સાકેતપુરમાં માનતુંગસૂરિકૃત ભયહરસ્તોત્ર પર વૃત્તિ (પી. ૧, પર, વેબર નં. ૧૯૬૫) સં. ૧૩૮ ૦માં પાદલિપ્તસૂરિકૃત સ્વર્ણસિદ્ધિગર્ભિત મહાવીર સ્તવન અવસૂરિ (બુહુ. ૨, નં. ૩૨૬) રચી સં. ૧૩૨૭ થી સં. ૧૩૮૯ વિવિધતીર્થકલ્પ–કલ્પપ્રદીપ (બુહુ ૩, ૧. ૯૭; પી, ૪, ૯૧; પ્ર. બિબ્લી ઇં. કલકત્તા તથા સિંધો જૈન ગ્રંથમાળા.) એ સિવાય સવદુલેખરહિત અનુગચતુષ્કપત ગાથા (પ્ર.દે. લા. પુ. ફં.નં.૮૧), ધર્માધર્મપ્રકરણ પ્રા. (પી. ૫, ૧૧૧), આવશ્યક સૂત્રાવચૂરિ (ષડાવશ્યક ટીકા), રહસ્યકલ્પદ્રુમ,૯૦ ચતુર્વિધ ભાવના
૮૯ સં. ૧૬૨૫ માં ખ. વાચક મતિભદ્રના શિષ્ય ચારિત્રસિંહે રચેલી અવચૂરિ યુક્ત . કે. સંસ્થા રતલામ (માળવા) તરફથી સારસ્વત વિભ્રમના નામે પ્રસિદ્ધ થએલ છે. મૂળ ર્તા માટે કંઈ કહી શકાય તેમ નથી.
૯૦ જુઓ અનુગ ચતુષ્ટ વ્યાખ્યાંતર્ગત ઉલ્લેખ– आम्नायस्त्वं रहस्यकल्पद्रुमेऽस्मभिः प्रकटितः ।

Page #85

પર
નિરોળ્યો [૧૫ શ્રી મહેક
કુલક, તમિતકુદન, સૂરિમંત્રપ્રદેશવિવરણ, જ્ઞાનપ્રકાશ, ચૈત્ય પરિપાટી, પદ્માવતીચતુષ્પાદિકા, પરમસુખત્રિશિકા, નર્મદા સુંદરી સંધી, નેમિનાથ-મુનિસુવ્રત જન્માભિષેક, ષપંચાશદિકુમારિકાભિષેક, તેમનાથરાસ, પ્રાયશ્ચિત્તવિધાન, યુગાદિનચરિત કુલક સ્થૂલિભદ્રફાગ, વગેરે.
એમના શિષ્ય જિનદેવ-જિનમેરૂ–જિનહિતસૂરિ–કલ્યાણરાજ શિષ્ય ચારિત્રવર્ધને સં. ૧૫૦૫ માં ભીષણ ઠકકુરની વિનંતીથી સિંદૂરપ્રકરણ પર ટીકા રચી (ડોસા. ભાવ. તેજ સં. ૧૫૦૫ની, લખ્યાની પ્રત પ્ર. કાં. વડ નં. ૧૮૭ર છે.), અને શ્રીમાળ સાલિંગના પુત્ર અરડકમલના કહેવાથી કાલિદાસ કવિ કૃત રઘુવંશકાવ્યપર શિશુહિતૈષિણી નામની ટીકા રચી છે (પી. ૩, ૨૧૦).
- શત્રુંજય ઉપર રહીને મદનરેહાસંધિ (સં. ૧૨૯૭) વગેરે અનેક અપભ્રંશ કૃતિના કર્તા જિનપ્રભસૂરિ આગમગીય દેવભદ્રસૂરિના શિષ્ય હોવાને લીધે એમનાથી ભિન્ન હોવા સંભવે. વિસ્તારથી જુઓ જ. ગૂ. ક. ભા. ૧, પ્રસ્તાવના પૃ. ૭૯-૮૩.
૧૫ મહેંદ્રસૂરિ. ભિન્ન ભિન્ન ગઠોના ઇતિહાસ તરફ દષ્ટિપાત કરતાં આ નામના અનેક આચાર્યો થઈ ગયેલા નજરે પડે છે. જેમ કે
૧ મહાકવિ ધનપાળના પ્રતિબોધક અને મળ્યા . થી શરૂ થતી ચમકમય ચતુર્વિશતિજિન સ્તુતિના રચયિતા શોભનમુનિના ગુરૂ, સત્તા સમય ૧૧ મી શતાબ્દી જુઓ પ્રભાવક ચરિત્રાંતર્ગત મહેન્દ્રસૂરિ પ્રબંધ.
૨ સ્વશિષ્ય મુનિચંદ્ર માટે સં. ૧૧૬ માં પૃથ્વીચંદ્રચરિત્ર (ક. છાણી; જે. , ૪૬) ચન્દ્રકુળના બૃહદ્દગ૭ના નેમિચંદ્રના શિષ્ય શાંતિસૂરિએ સિદ્ધ નામના શ્રાવકે બંધાવેલ નેમિચૈત્યમાં પોતાની પાટે સ્થાપેલા ૮ આચાર્યોમાંના એક.
૯૧ જુઓ ટુંક સમયમાં અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થનાર ભૈરવપદ્માવતી૫. પરિ. ૧૦.
-
-
-

Page #86

સૂરિ]. પ્રસ્તાવના
૫૩ ૩ પોતાના શિષ્યની અભ્યર્થનાથી સં. ૧૧૮૭માં પ્રાકૃતમાં નર્મદસુંદરી કથાના રચયિતા.
જ સં. ૧૧૬માં દધિપ્રદ (દાહોદ)માં ૭૬૯૧ લેક પ્રમાણુ પિંડનિક્તિની વૃત્તિના પ્રણેતા વીરગણિના ગુરૂબંધુ.
૫ કુમારપાળ ગ્રુપ પ્રતિબોધક, કલિકાલસર્વજ્ઞ, પૂર્ણતલગચ્છીય શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના શિષ્ય.સં.૧૨૪૧માં અનેકાર્થકેરવાકર કૌમુદીના ર્તા.
૬ વાદિદેવસૂરિના શિષ્ય અને વાદસ્થળ નામના ગ્રંથના રચયિતા પ્રદ્યુમ્નસૂરિના ગુરૂ. સત્તાસમય શતાબ્દી ૧૩.
૭ સં. ૧૨૮૭ના (ગુ.) ફલ્ગન (મારૂ) ચૈત્ર વદિ ૩ ના રવિવારે આબગિરિ પરના દેલવાડા ગામમાં વિમળવસહિ સામે મંત્રીશ્વર વસ્તુપાળ, તેજપાળે કરાવેલા લૂણસિંહ (ણિગ) વસહિકા નામના ભવ્ય દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર નાગૅદ્રગચ્છીય.
૮. સં. ૧૮૨૨માં કુમારપાળ મહાકાવ્ય (પ્ર. ગોડીજીની પેઢી મુંબઈ)ના રચયિતા કૃષ્ણગિચ્છીય જયસિંહસૂરિના ગુરૂ. એમની નિર્લોભતા જોઈ મહમ્મદશાહે પ્રશંસા કરી હતી.
૯. મદનસૂરિના શિષ્ય, દિલ્હીના ફિરોજશાહ તઘલખના મુખ્ય જ્યોતિષી અને સં. ૧૪ર૭માં યંત્રરાજ નામના તિવિષયકગ્રંથના બનાવનાર.
૧૦ અંચલગચ્છના ૫૬મા પટ્ટધર અને જયશેખર તેમજ મેરૂતુંગ સૂરીના ગુરૂ. આ સર્વમાંથી અન્ને પૃ. ૧૪૪ ઉપર છપાયેલા છરાપધીપાર્શ્વસ્તવનના કર્તા છેલ્લા (અંચલગચ્છીય) હોવાનો સંભવ છે. કારણ કે વિધિપક્ષપઢાવલીમાં નીચે મુજબ તે સંબંધી ઉલ્લેખ મળે છે
એકદા મરૂસ્થળે નાણીગ્રામે શ્રાવકેએ માસું રાખ્યા. તિહાં વ્યાસીમે દિવસે વિધ્ર થયું જાણીને ધર્મની વાહર કરાવી, એટલે આશ્વિન સુદિ આઠમને દિવસે મધ્યરાત્રીને અવસરે ગુરૂમહારાજ કાર્યોત્સર્ગમાં બેઠા છતાં તેમને કાળદારૂણ સર્પ કર્યો. તેવારે મંત્ર, તંત્ર અને બીજી પણ અનેક જંગલની ઔષધીઓ કરવાને ભ્રમ ત્યાગીને એકોતે

Page #87

૫૪
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
[૧૫ શ્રી મહેદ્ર
દૃઢ મન રાખી એક જ શ્રીપાનાથ ભગવાનનું ધ્યાન ધર્યું, તેમાં જ નિશ્ચલ રહ્યા. જે વારે તે દશ પ્રહર ધ્યાનમાં રહ્યા તેવારે લહેર વાળ, પણ ધ્યાનને ખળે તે સપે` પ્રાણ તન્મ્યા. સમગ્ર વિષવ્યાપ ટાળ્યેા. આકાશે જયજયારવ પ્રવત્યેૉ. સમસ્તલાક આનંદ પામ્યા,
""
એમના જન્મ સ. ૧૩૬૩ વડગામમાં, એસવાળ જ્ઞાતીય શેઠ આશા (મેરૂ. પ્ર. પારેખ આભા) જીવણાદે માતા. દીક્ષા વીજાપુરે સ. ૧૭૭૫ (મેરૂ. પ્ર. અને શત. ૧૩૬૫). નામ મહેદ્રપ્રભ. આચાય પદ ૧૩૯૭ (મેરૂ. પ્ર. ૧૩૮૯) અણહિલપુર પાટણમાં સ. ૧૩૯૮ સ્તંભતીર્થ (ખંભાત)માં ગચ્છનાયક પદ. એકાશી વર્ષનું આયુષ્ય ભાગવી સ. ૧૪૪૪ (મેરૂ. પ્ર. શત॰ ૧૪૪૩)માં સ્વ`વાસ.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ સ. ૧૪૫૪ મુ. ૧. ભ્રાંત જણાય છે. એમણે દીક્ષિત કરેલા શાખાચા ૯૨ભુવનતુંગર માટે “રાઉલ ખેંગારની સમક્ષ જુનાગઢમાં (ખેંગાર કથા. રાજ્ય સ. ૧૩૩૬-૯૦) જીએ આર્કી સર્વે વેસ્ટ ઈંડિયા. ૨, પૃ. ૧૬૪-૬૫) તક્ષનાગને પ્રત્યક્ષ આણી ૧૬ ગાડીઓના વાદ ત્યા તે તેમની પાસે જિંદગી સુધી સર્પ પકડવાના અને ખેલાવવાને ધંધા ન કરવા એવા નિયમ કરાગ્યેા. પાતશાહની મંજૂરીયાતથી સવા લાખ જાળ છેાડાવી, ૫૦૦ ભટ્ટી બંધ કરાવી.” આવા ઉલ્લેખ હોવાથી પણ મંત્રવિદ્યામાં એમની પ્રવીણતા પુરવાર થાય છે,
એમના બીજા શિષ્ય યશેખરસૂરિ (શાખાચાં) થયા. તેમણે (નૃ સમુદ્ગક) રાકડા ગ્રામમાં સ’૧૪૩૬માં ૧૨૦૦૦ શ્ર્લોકપ્રમાણ સ્વાપન્નવૃત્તિ યુકત ઉપદેશચિંતામણિ, (ભાંડારકર રીપોર્ટ સ. ૧૮૮૩-૮૪ પૃ. ૧૩૦, ૪૪૨-૪૩; વે. ન. ૧૫૬૫; પ્ર. હી. હ.), સં. ૧૪૬૨માં ખંભાતમાં પ્રમેાધચિંતામણિ (કીલાન' રીપોર્ટ પૃ. ૯૫, પ્ર. જૈ. ધ. પ્ર. સભા
૯૨ એમણે સ. ૧૭૮૦ પહેલાં ઋષિમંડળ પર જે. ૧૨૬, જે. પ્ર. ૫૪). આતુર પ્રત્યાખ્યાન ( કાં. વડાઃ ખુદ્ધુ ૪ નં. ૧૨૪ ) અને ચતુઃશરણ પર વૃત્તિએ રચી છે.

Page #88

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૫૫
ભાવનગર), ધમ્મિલકુમારચરિત્ર કાવ્ય સં. ૧૪૬૨. (લી; પ્ર. હી. હં.), જૈન કુમાર સંભવ ૯૩ (પ્ર. ભી. મા; વે. નં. ૧૫૬૫ અને ૧૭ર૧), શત્રુંજય-ગિરનાર-મહાવીરઠાત્રિશિકાત્રયી (પ્ર. ઓ. સભા.), આત્માવબોધકુલક અને બીજા ૧૨ કુલક ( પ્રા. ), ધર્મસર્વસ્વ, ઉપદેશમાળાવચૂરિ (બર નં. ૨૦૦૩, પુષ્પમાળાવચૂરિ, ગાયાબદ્ધ નવતત્ત્વ, (ગૂ. ભા. સહિત નવતત્ત્વ સાહિત્યસંગ્રહમાં પ્ર. વિજયસૂરિ) (વિવેક ઉપે), સંસ્કૃત અજિત શાંતિસ્તવ લે. ૧૭, (પી ૧, નં. ૩૧૬), સબંધ સપ્તતિકા (જુઓ પીટર્સની પહેલ રીપેર્ટ, પૃ. ૧૨૫; વે. નં.૧૬૯૦-૯૧. પ્ર. ગૂ. ભા. સહિત આત્માનંદસભા સને ૧૯૨૨), બહઅતિચાર (વિધિ પક્ષ પ્રતિક્રમણમાં છપાયેલ છે), આદિ અનેક ગ્રંથો રચ્યા છે. આ ઉપરાંત નલદમયંતી ચંપૂ, કલ્પસૂત્ર પર સુખાવધ નામનું વિવરણુ, અને ન્યાયમંજરી નામના ગ્રંથ રચ્યાનું હી. હં. જણાવે છે. ગુ. ભાષામાં ત્રિભુવનદીપકપ્રબંધ–પરમહંસપ્રબંધ પ્રબંધચિંતામણિ ચેપાઈ, અંતરંગ પાઈ (પ્ર. પં. લા. ભ. યશે. ગ્રંથમાળા), ૫૮ કડીને નેમિનાથફાગ તથા કેટલાક સ્તવન વગેરે રચ્યાં છે. પિતાને વાણુ દત્તવર” તરીકે ઓળખાવે છે.
એમના સમયમાં શાખાચાર્ય અભયસિંહસૂરિ થયા, તેમના ઉપદેશથી સં. ૧૪૩રમાં પાટણનિવાસી મીઠડીયા ગોત્રના શા. ખેતા નડીએ પાર્શ્વ પ્રતિમા ભરાવી કે જે ગેડી પાર્શ્વનાથજી હાલ વિદ્યમાન છે. (જુઓ ગોડી પાર્શ્વનાથનું ચઢાલીયું. વિધિપક્ષ પ્રતિક્રમણમાં છપાયું છે તે, તથા ભંડારકર ૧૮૮૩-૮૪ને રીપોર્ટ. પૃ. ૩૨૩).
૯૩ એમના શિષ્ય ધર્મશેખરે કુમારસંભવ કાવ્ય પર સં. ૧૪૮૨માં ટીકા રચી છે તેમાં જણાવે છે કે –
श्रीमदश्चलगच्छे श्रीजयशेखरसूरयः ।। चत्वारस्तैर्महाग्रन्था: कविशक्रेविनिर्मिताः ।। प्रबोधश्चोपदेशश्च चिन्तामणिकृतोत्तरौ। कुमारसम्भवं काव्यं चरित्रं धम्मिलस्य च ।।

Page #89

श्रीजैनस्तोत्र सन्दोह [૧૬ . મેરૂતુ’ગ
સ. ૧૪૪૪માં એમણે તીથમાળા પ્રકરણુ રચ્યું. પ્રાકૃત વિચારસ્રકૃતિકા પણ પ્રાયઃ એમની જ કૃતિ હરશે.
પ
૧૬ આં. મેરૂતુ ંગર
નં. ૧પ માં જણાવેલા અચલગચ્છીય મહેન્દ્રપ્રભૂસૂરિ પટ્ટધર, એમના જન્મ નાણી (મર્દેશે છણપુર) ગામમાં સ. ૧૪૦૩માં પારવાડ હેારા વઈરસિંહ પિતા, ન્હાલદે માતા. સં ૧૪૧૮માં દીક્ષા. સ. ૧૪૨૬માં આચાÖપદ. સ. ૧૪૪૬માં ગચ્છનાયકપ૬ ૬૮ વની વયે સ. ૧૪૭૧માં માગશર સુદ ૫મે પાટણમાં કાળધ', એમના પ્રતિષ્ઠા લેખેા; સ. ૧૪૫૬-૬૮-૭૦ છુ. ૧, સ. ૧૪૪૫-૬ ૮ યુ. ૨. સં. ૧૪૬૯ ના. ૨. સ. ૧૪૭૧-૪૯ ના. ૧.
સ્તાત્રની ઉત્પત્તિનું કારણ ‘એકદા વિચરતા આચાર્ય મહારાજ વડનગર આવ્યા. અહિંનાગરના ૩૦૦ ઘર મિથ્યાત્વી હતા. ગામની બહાર તળાવ ઉપર ઉતર્યાં. શિષ્યા ગામમાં ગેાચરી ગયા. ગોચરી ન મળી. ગુને વાત કહી. ગુરૂએ કહ્યું કે રૂડું થયું. તપાવૃદ્ધિ થઈ. થોડા વખતમાં આ જ નગરના એક કાટિધ્વજ શેઠના એકના એક પુત્ર સર્પદશથી મરણ પામ્યા. ગુરૂએ પુછાવ્યું કે જીવતા કરૂં તે શું આપે ? તેમણે ભારેાભાર સાનું આપવા ઈચ્છા બતાવી. ગુરૂ નિસ્પૃહ હતા. સર્વને શ્રાવક થવા કહ્યું. તેમણે કબૂલ કર્યું. પછી ૐ નમો વેચવાયથી શરૂ થતું સ્તેાત્ર રચી નવકુળ નાગને આકર્ષ્યા. ડોલા સર્પને કે વળગાડી સને રજા આપી. સર્પ ઝેરને ચૂસી લીધું. પુત્ર જીવતા થયે.. જૈનધર્મ અંગીકાર કરી સર્વાં શ્રાવક બન્યા. વડનગરમાં હજી સુધી નાગરવાણિયાનાં કેટલાક ઘર શ્રાવક છે.” એમણે વઢિયારદેશમાં મહાતીર્થ શખેશ્વર પાસે લાલાડગામમાં પેાતે રચેલા ઉપરોકત સ્તોત્રથી વિઘ્ન નિવાયુ અને તેજ ગામમાં બાદશાહ મહમ્મદની ચઢી આવેલી ફાજને પાર્શ્વનાથના મહિમાથી પાછી વાળી. લીંબડી ભડારમાં મેરૂતુંગરા રાસ. (દા. ૪૨, નં. ૨૫) છે તે આ સૂરિના સંબંધમાં વધારે પ્રકાશ પાડી શકે તેમ છે.

Page #90

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
એમના રચેલા ગ્રંથ-જૈનમેઘદૂત કાવ્ય.૯૪ પડ્રદર્શનસમુચ્ચય (વે.નં.૧૬૬ ૬) સં. ૧૪૪૪માં કાતંત્ર વ્યાકરણ પર સંસ્કૃત બાલાવબોધ વૃત્તિ રચી (વે. નં. ૨૨), સં. ૧૪૪૯માં સપ્તતિભાષ્ય પર ટીકા બનાવી ૯૫ તેમાં મુનિશેખરસૂરિએ રચવામાં ઉત્તેજન આપેલું હતું. ભાવકર્મપ્રક્રિયા, શતકભાષ્ય, નમેન્યૂણું પર ટીકા, ઉપદેશમાળાની ટીકા, સુસટ્ટકથા, ધર્મોપદેશ, લઘુશતપદી. સં ૧૪પભાં, પિતાની પર વર્ષની વયે એટલે સં. ૧૪૫૬ અથવા તે શતકના પ૩મા વર્ષે એટલે સં. ૧૪૫૩માં શતપદિકાસાહાર, સૂરિમંત્રકલ્પસારોદ્ધાર (જુઓ પીટર્સન રીપોર્ટ પૃ. ૨૪૮). શ્રી કંકાલય રસાધ્યાય (જુઓ વેબર વર્ગ ૧, પૃ. ૨૯૭), તથા નાભિવંશસંભવકાવ્ય, યદુવંશસંભવકાવ્ય, નેમિદૂતકાવ્ય આદિ કાલીદાસ, માધ વગેરેના પાંચ કાવ્યની પેઠે પાંચ કાવ્ય, જેસાજી પ્રબંધ વગેરે. ( જેમાં ઉમરકેટના જેસાજીએ ત્યાં આ સૂરિના ઉપદેશથી શાંતિનાથને ૭ર દેવકુલિકાવાળા પ્રાસાદ કરાવ્યું, શત્રુંજયાદિ તીર્થોની યાત્રા કરી વગેરેનું વર્ણન છે.) એમના શિષ્ય–
૧ માણિક્યસુંદરસૂરિ–એમણે સં. ૧૪૮૪માં ગુણવર્મચરિત્ર (જુઓ ક. છાણી; બુદ્ ૪ - ૨૪૧; ખેડા ભંડાર, બેન્ડલ જર્નલ
૯૪ આ કાવ્ય ઉપર શીલરત્નસૂરિકૃત ટીકા મુદ્રિત થઈ છે. (આ. જૈ. સ. ભાવનગર) .
૯૫ આ ગ્રંથની પ્રશસ્તિમાં કર્તા પોતે આ પ્રમાણે જણાવે છે – शिष्यप्रशिष्यस्मरणार्थमेत विनेयवात्सल्यरसाभ्युपेतैः। व्यतानि नन्दाम्बुधिवेदसोम (१४४९) संवत्सरे सप्तति
મારી છે काव्यं श्रीमेघदूताख्य, षड्दर्शनसमुच्चयः । वृत्तिर्बालावबोधाख्या धातुपारायणं तथा । एवमादिमहाग्रन्थनिर्मापणपरायणाः । चतुराणां चिरं चेतश्चमत्काराय येऽन्वहम् ॥

Page #91

૫૮
જૈનસ્તોત્રણોદ ૧૭ શ્રી જયપૃ. ૬૪), સત્તરભેદી પૂજા કથા, પૃથ્વીચન્દ્રચરિત્ર (વેબર વર્ગ ૨, પૃ. ૧૭૫, નં. ૨૪૧ સને ૧૮૭૩-૭૪; બુહર રી; કસ્તૂરસાગર ભં. ભાવનગર), ચતુઃ પવસ્થા–ચંપૂ, ચંદ્રધવલ ધર્મદત્ત કથાનક (બુહુ ૩, નં. ૧૬૦; ક. છાણું, રીપેર્ટ સન ૧૮૭૨૭૩ નં. ૧૬૦; વે. નં. ૧૭૪૪); શુકરાજકથા ભા. ૧, નં. ૮૩; ૧૮૮૦-૮૧ રીપોર્ટ પૃ. ૨૭, (પ્ર. હંસ. જે. ફી ગ્રંથમાળા. નં. ૨૦), મલયાસુંદરી કથા ગુજરાતના શંખરાજાની સભામાં (ક. છાણ; પી. નં. ૩૧૩ પૃ. ૧૨૩), સરખાવે તેની પ્રશસ્તિ-હા રેશ્વર પુજsણૂ I સંવિભાગવતકથા (મિત્ર, નેટીસીઝ નં. ૮, પૃ. ૨૩૭, ૩૮), શ્રીધર ચરિત્ર. સં. ૧૪૬૩ માં (ક. છાંણી) વગેરે રચેલ છે. ૨ માણિજ્યશેખર
એમણે રચેલી આવશ્યક નિર્યુક્તિદીપિકા (ન. ૩૭૬ સને ૧૮૭૯-૮૦ ભં. ઈ, તથા બુહુ ૮, નં. ૩૭૭) ની પ્રશસ્તિમાં પોતે રચેલા ગ્રન્થોનો આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ કરે છે-પિંડનિર્યુક્તિદીપિકા ( નં. ૩૮૯ સન ૧૮૭૯-૮૦ ભાં. ઈ તથા બુ. નં. ૩૮૯)
ઘનિર્યુક્તિદીપિકા, દશવૈકાલિકદીપિકા, ઉત્તરાધ્યયનદીપિકા, આચારાંગદીપિકા, કલ્પનિર્યુક્તિ પર અવચૂરિ (નં. ૧૯ સન ૧૮૭૭-૭૮
ભાં. ઈ. તથા બુ. ૭, નં. ૧૮), નવતત્ત્વવિવરણું. આ ગ્રંથમાં કર્તા પિતે લખે છે કે એક ક ત્વથી આ સર્વે એના સફેદર રૂ૫ છે. (પોતથા પ્રસ્થા અને સ્થા: સવરા )
સં. ૧૪૯ માં કામદેવચરિત્ર (કાં. વ.) અને સં. ૧૪૧૩ માં સંભવનાથચરિત્રના કર્તા મેરૂતુંગ એમનાથી ભિન્ન છે. જિતકલ્પસાર અને કષિમંડળસ્તંત્રના કતી માટે ચોક્કસ નિર્ણય નથી. સં. ૧૩૬૧ માં વર્ધમાનપુર (વઢવાણ)માં પાંચસર્ગમાં પ્રબંધચિંતામણિ (પી. ૨૮૬; વે. નં. ૧૭૫૩; ગૂ. ભા. સહિત રામચંદ્ર દીનાનાથ; અંગ્રેજી ભા. બિ. ઈ. સન ૧૮૯૨), વિચારશ્રેણુ–સ્થવિરાવલી અને મહાપુરૂષચરિત્ર (ઉપદેશશતી) પી. ૩, ૨૬ ૬; પી. ૬-૪૩, વેબર. ૨,

Page #92

કીર્તિસૂરિ]. પ્રસ્તાવના
પહે ૧૦૨૪નં.૧૯૮૬)ના રચયિતા મેરૂતુંગસૂરિનાએંદ્રગથ્વીય ચંદ્રપ્રભસૂરિના શિષ્ય હોવાથી અને લગભગ એક શતાબ્દી એટલે બંને વચ્ચે અંતર હેવાથી એમનાથી ભિન્ન સમજવા. વિશેષ માટે બેઓ બ્રાન્ચ ફ્રાયલ એશિયાટીક સંસાયટી જર્નલ ઈ. સ. ૧૮૬૭-૬૮ પૃ. ૧૪૭ જુઓ.
૧૭ જયકીર્તિસૂરિ ઉપરોક્ત શ્રી મેરૂતુંગરિના શિષ્ય હતા. એમને જન્મ સં. ૧૪૩૩, તિમિરપુરમાં શ્રીમાળી ભૂપાળશેઠ પિતા, ભરમાદે માતા. સં. ૧૪૪૪માં દીક્ષા સં. ૧૪૬૭ ખંભાતમાં સૂરિપદ સં. ૧૪૯૩ (૭૩) પાટણમાં ગચ્છનાયકપદ. ૬૭ વર્ષની વયે સં. ૧૫૦૦ માં સ્વર્ગસ્થ થયા.
એમની કૃતિ શ્રીપાળચરિત્ર ગદ્ય, પાર્શ્વ જનસ્તવન વગેરે. એમના પ્રતિ. લેખે સં. ૧૪૮૧-૮૭-૮૮–૯૩–૯૯–૧૫૦૧-૧૫૦૫ બુ. ૧, સં. ૧૪૭૩-૮૪-૮૭–૯૦-૯૧–૯– બુ. ૨; સં. ૧૪૮૧– ૮૩ ના. ૧; સં. ૧૪૮૩–૯૦-૯૨ ના. ૨.
પ્રાકૃત શીલોપદેશમાળાના કર્તા જયસિંહસૂરિના શિષ્ય હોવાને લીધે એમનાથી ભિન્ન છે. એમના શિષ્ય–
૧ ઋષિવર્ધન એમણે સં. ૧૫૧૨માં ચિત્રકેટ (ચિતોડ)માં નદમયંતી રાસ, જિનેન્દ્રાતિશયપંચાશિકા (ડોસા. ભાવા.), ૨૪ જનનાં ૨૪ ચૈત્યવંદન (વિધિ પક્ષ પ્રતિ), નેમિસ્તવન વગેરે ર
૨ મહિમેરૂ-ક્રિયાપુતછનસ્તુતિપંચાશિકા (. તે. સં.ભા. ૧), જૈનમેધદૂતકાવ્ય ટીકા, કલ્પસૂત્રવચૂરિ વગેરેના રચયિતા.
૩ શીલરત્ન-એમણે મેરૂતુંગસૂરિકૃત મેઘદૂત કાવ્ય પર સં. ૧૪૯૧ ચૈત્ર વદિ ૫ બુધે અણહિલપુર પાટણમાં વૃત્તિ રચી. જેનું સંશોધન ઉપરોકત માણિક્યસુંદરસૂરિએ કર્યું હતું. (જુઓ પીટર્સન ત્રીજે રીપેટ,

Page #93

श्रीजैनस्तोत्रसम्दोह
[૧૮ ખ. શ્રી જિત
પૃ. ૨૬૯-૫૦ તથા ઈ. એ. વા. ૧૯ પૃ. ૩૬૬ ), તે ઉપરાંત ચૈત્યવંદન ચતુર્વિશતિકા, સીમધરજિનાષ્ટક, (પ્ર. આ. જે. સ.) વગેરે રચેલ છે.
૧૮ શ્રી જિનભદ્રસૂરિ
ખરતરગચ્છના ૫૫ મા પટ્ટધર શ્રી જિનરાજસૂરિના શિષ્ય હતા. એમની પહેલાં જિનવનસૂરિને સ. ૧૪૬૧માં જિનરાજસૂરિએ પોતાની પાટે સ્થાપિત કર્યા હતા, પણ ચતુર્થાં વ્રતને ભગ જાણી તેમને અપાત્ર હરાવ્યા અને તેમની જગ્યા સ. ૧૪૭૫ ના માત્ર સુદિ ૧૫ ને દિવસે એમને આપવામાં આવી. એમના જન્મ સ.
૯૬ સ. ૧૯૩૨ ના ફાલ્ગુન વદિ ૬ ને દિને પાટણમાં શાહ ધરણે કરાવેલા નદીમહાત્સવ પૂર્ણાંક સૂરિ પદ મળ્યું હતું. સવાલાખ પ્રમાણ-ન્યાયશાસ્ત્રના અભ્યાસ કર્યો હતા અને સર્વ સિદ્ધાંતના પારગામી થયા. સ. ૧૪૬૧ દેલવાડા ગામમાં સ્વવાસ સં. ૧૪૬૯ વર્ષ જિનવનસૂરિએ પ્રતિષ્ઠિત એમની મૂર્તિ દેવકુળપાટકમાં હજુ વિદ્યમાન છે. એમના પ્રતિમા લેખ સ, ૧૪૩૮-૪૧-૪૯ જુએ ના. ૧ અને સ. ૧૪૫૮ યુ. ૧.
૯૭ એમણે સ. ૧૪૭૪ માં પિપ્પલક ખરતર્ શાખા ચલાવી. સ. ૧૪૭૪ માં શિલાદિત્યકૃત સપ્તપદાર્થોં પર (ભાં. ૩, ન. ૨૯૧; કાં. વડા. ) અને વાગ્ભટાક્ષકાર પર ( વેબર નં. ૧૭૧૯) વૃત્તિ રચી. એમના શિષ્ય ન્યાયસુંદરે સં. ૧૫૧૬ માં વિદ્યાવિલાસ નરેદ્ર ચેાપાઈ રચી અને જિનચંદ્રસૂરિના શિષ્ય જીનસાગરસૂરિ (સમય સં. ૧૪૮૯–૧૫૦૫) એ હેમવ્યાકરણ પર દ્રુઢિકા હેમલઘુવૃત્તિના ૪ અધ્યાયની દીપિકા ( ખે. સ‰. ભ. ) તથા કપૂરપ્રકરણ પર અવસૂરિ–લઘુ ટીકા કે જેને પ્રથમાદ શિષ્ય ધર્માંત્રે લખ્યા તે રચી ( વે. નં. ૧૭૯૮ પ્ર. હી. હ; જૈ . પ્ર. સભા સં. ૧૯૭૫ ) આ ધર્દ્ર જૈનેતર કવિ રાજશેખર કૃત કપૂરમંજરી પર ટીકા રચી (વે. નં. ૧૨૮૧, ભાં. ૩, નં. ૪૧૮-૧૯).
4

Page #94

ભદ્રસૂરિ)
પ્રસ્તાવના
૧૪૫૦ મેત્ર ભણશાલી, મૂળનામ ભાડે, દીક્ષા સં. ૧૪૬૧. વાચક શીલચંદ્ર ગણિ પાસે વિદ્યાભ્યાસ કર્યો હતે. અને સં. ૧૫૧૪ (૫) માં સ્વર્ગસ્થ થયા હતા.
એમણે સં. ૧૪૮૫ થી ૧૪૯૩ સુધીમાં લખાવેલાં આગની તાડપત્રોની પ્રતે જેલમેર ભંડારમાં અદ્યાવધિ સુરક્ષિત છે. (જુઓ જે. નં. ૪, ૧૨, ૧૯, ૨૩, ૩૧, ૩૬, ૩૦, ૪૨, ૪૩).
એમના ઉપદેશથી ગિરનાર, ચિત્રકૂટ (ચિતડગઢ), માંડવ્યપુર(મંડોવર) આદિ અનેક સ્થળમાં શ્રાવકેએ મેટાં મોટાં જીનભવને બંધાવ્યાં હતાં, જેસલમેર, જાબાલિપુર (જાલેર) દેવગિરિ, અહિપુર (નાગોર) અને અણહિલપુરપાટણ આદિ સ્થાનેમાં એમણે વિશાળ પુસ્તક ભંડાર સ્થપાવ્યાં હતાં. મંડપદુર્ગ (માંડવગઢ) પ્રલ્લાદનપુર (પાલનપુર), તલપાટક (મારવાડ–જોધપુર રાજ્યમાં આવેલ તરવાડા) આદિ નગરમાં અનેક જનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા કરી હતી. ૯૮પોતાની બુદ્ધિથી અનેકાંત જયપતાકા જેવા પ્રખર તર્કના ગ્રંથો અને વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય જેવા મહાન ८८ श्री उज्जयन्ताचल चित्रकूट-माण्डव्यपूर्जाउर मुख्यकेषु । થા: શેષાપુરાવાચનમffજતા શાર્ષિદા | अणिहिलपाटकप्रमुखस्थानेषुयरकार्यन्त ।। श्रीझानरत्नकोशा विधिपक्षश्राद्धसङ्घन ।। मण्डपदुर्गप्रहलादनपुरतलपाटकादिनगरेषु । यैर्जिनवरबिम्बानां विधिप्रतिष्ठाः क्रियन्ते स्म ॥
-જિનભદ્રગુરૂવર્ણનાષ્ટક–જેસલમેર જિનાલયપ્રશસ્તિ. સં. ૧૪૯૭ श्रीमज्जेसलमेरुदुर्गनगरे जावालिपुर्या तथा
.. श्रीमद्देवगिरौ तथा अहिपुरे श्रीपत्तने पचने । भाण्डागारमबीभरद् वरतरैर्नानाविधैः पुस्तकैः स श्रीमजिनभद्रसरिसुगुरुर्भाग्याद्भुतोऽभूद् भुवि ।।
–સમયસુંદર કૃત અષ્ટલક્ષી પ્રશસ્તિ

Page #95

દુર્
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोह
[ ૧૮ ખ.શ્રીજિન
સિદ્ધાંતિક પ્રથા એમણે અનેક મુનિએને શીખવ્યા હતા. અને કર્મીપ્રકૃતિ જેવા ગહન ગ્રંથાના રહસ્યપર વિવેચન કરીને પર પક્ષીય મુનિઓને પણ ચમત્કાર પમાડતા હતા. રાઉલશ્રી વૈરિસિંહ (જેસલમેરના રાજા કે જેણે સ. ૧૪૯૫ માં જેશલમેરમાં પોંચાયતનપ્રાસાદ લક્ષ્મીકાંત પ્રીત્ય બંધાવ્યુ કે જે હાલ લક્ષ્મીનારાયણનું મદિર કહેવામાં આવે છે જુએ જે. રિ, ૪) અને ત્ર્યંબકદાસ જેવા નૃપતિ એમના ચરણમાં પડતા,એમના ઉપદેશથી શા.શિવા આદિ ચાર ભાઇએએ જેશલમેરમાં સં.૧૪૯૪માં મેાટુ ભવ્ય જિનમંદિર અધાવ્યુ અને તેમાં સ. ૧૪૯૭ માં આ સૂરિએ સંભવનાથ પ્રમુખ ૩૦૦ જિનબિંખાની પ્રતિષ્ઠા કરી. ( જીએ તે સંબધીના શિલાલેખની પ્રશસ્તિ ભાં. ૨, પૃ. ૯૬, ૯૭; જે. પરિશિષ્ટ ૩) સં. ૧૪૮૪ વર્ષે માધમાસની દશમીએ યસાગરાપાધ્યાયે એમને વિજ્ઞપ્તિત્રિવેણી ગ્રંથ અર્પણ કર્યાં અને સ. ૧૪૯૫ માં જયસાગરે રચેલી સંદેહદાલાવલી વૃત્તિ એમણે સંશાધી હતી. સ. ૧૯૦૧ માં તપારત્નકૃત ષષ્ટિશતક વૃત્તિ શોધી હતી. દ્વાદશાંગી પપ્રમાણ કુલક ( પ્ર. જે. સ્તા. સદો. ભા. ૧ ) અને ૨૨૦ પ્રાકૃત ગાથા અહં જિનસાતિકા, વગેરે ગ્રંથ રચેલ છે. ભાવપ્રભાચા, કીર્તિરનાચાર્ય વગેરેને એમણે આચાય પદ્મવી આપી હતી.
૧ જીનચંદ્રસૂરિ,૯૯ ૨ કમળસયમેાપાધ્યાય,૧૦૦૩ ઉપા૦ સિદ્ધાંત
૯૯ એમને જન્મ સ. ૧૪૮૭, જેશલમેરવાસ્તવ્ય ચમ્મુડગાત્રીય શાહ વચ્છરાજ પિતા, ખાલ્હાદેવી માતા. સં. ૧૪૯૨ દીક્ષા. સં. ૧૫૧૪ વૈશાખ હિંદ આજે 'ભલમેરૂં વાસ્તવ્ય (મેવાડ રાજ્યાંત ́ત અરવલ્લી પહાડીવાળા પ્રસિદ્ધ સ્થળના રહેવાસી ) કુકડા ચાપડાગેાત્રીય શાહ સમરસિંહે કરાવેલા નદીમહેાત્સવપૂર્વક શ્રીકાતિરત્નાચાયે પદ્મસ્થાપના કરી. આ ઉપરાંત આત્રુ ઉપર નવફા પાર્શ્વનાથની પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર શ્રી ધ રત્નસૂરિ, ગુણરત્નસૂરિ વગેરે અનેકની પદ્મસ્થાપના કરી, સં. ૧૫૩૦ જેશલમેર નગરે સ્વસ્થ થયા. એમણે પ્રતિષ્ઠિત કરેલા તી પટ્ટિકાના લેખા માટે જીએ (જે. રિ. ૧૪, ૧૫, ૧૬, ૧૭, ૧૮).
૧૦૦ એમણે સ. ૧૪૭૬ માં દીક્ષા ગ્રહણ કરી હતી. સં.

Page #96

ભદ્રસૂરિ
પ્રસ્તાવના રૂચિ, ૧૦૧ ૪ ૫ પૂણ્યમૂર્તિગણિ, ૫ લક્ષ્મીસુંદરગણિ, ૬ પં.મતિવિશાલગણિ૭ પ. લબ્ધિવિશાલગણિ, ૮ વાચનાચાર્ય રત્નમૂર્તિગણિ૦૨ ૯ પં.મતિરાજગણિ, વા. મુનિરાજગણિ, ૧૧ પં.સહજશીલમુનિ, ૧૨ ૧૫૧૮માં જિનચંદ્રસુરિની આજ્ઞાથી પૂર્વદેશમાં વિહાર કરી અનેક યાત્રાઓ કરી હતી. જિનસમુદ્રસૂરિના આદેશથી ૧૪૦૦૦ શ્લેકપ્રમાણ ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર પર સર્વાર્થસિદ્ધિ નામની ટીકા રચી. (પ્ર. ય. વિ. ગ્રન્થમાલા ) જેનું સંશોધન ભાનુમેરુ વાચકે કરેલ છે. સં. ૧૫૪માં રચેલ કર્મસ્તવ વિવરણ જે. ભં. માં છે ( જુઓ. જૈનગ્રંથાવલી પૃ. ૧૧૯) સં. ૧૫૧૧માં સં. નગરાજની પુત્રી સેનાએ જિનવલ્લભસૂરિકૃત સંક્ષિપ્ત વીરચરિત્રની પ્રત સોનેરીશાહીથી લખી એમને વહેરાવી હતી. અને સં. ૧૫૨૨માં દિલ્લીમાં જિનચંદ્રસૂરિ સાથે ચોમાસું કર્યું હતું તે વખતે સૂરિની આજ્ઞાથી સં. કાલીદાસની સ્ત્રી. સ. હરસિણીએ સુંદર ચિત્રયુક્ત સોનેરી કલ્પસૂત્રની પ્રત ભેટ ધરી. જે હાલ શાંતમૂતિ હંસવ. મહારાજના ભંડારમાં (વડોદરા) મોજુદ છે. આ પ્રતની આજુબાજુના અજોડ અને અદ્વિતીય શુશોભન કળાના નમૂનાઓ માટે જૂઓ સારાભાઈ મ. નવાબદ્વારા સંપાદિત તાજેતરમાં પ્રસિદ્ધ થએલ ‘જેનચિત્રકલ્પદ્રુમ' નામના ગ્રન્થમાંની ત્રિરંગી ચિત્રપ્લેટ. એમના ઉપદેશથી યવનપુર (નપુર)માં શ્રીમાળી મલ્લરાજે સર્વ સિદ્ધાંત લખાવ્યા. તે પૈકી ભગવતીસૂત્રની પ્રત ગુ. નં. ૩૬૮માં વિદ્યમાન છે. એમના શિષ્ય મુનિમેરૂ ઉપાધ્યાયે સં. ૧૫૪૯ વર્ષ લખેલી ચૂણિની પ્રત જે. નં. ૧૦૧ માં છે.
-
૧૦૧ એમના અંગે હવે પછી આગળ લખવામાં આવશે.
૧૦૨ એમના શિષ્ય મેરૂસુંદરે . ૧૫૩૫ માં માંડવગઢમાં પડાવશ્યક બાલાવબોધ એ.

Page #97

શીષ નહોત્રા
[૧૮ ખ. શ્રી જિન
પં. પદ્મમેરૂમુનિ ૧ ૦૩ ૧૩ પં. સુમતિ સેનગણિ, ૧૪ વિવેકતિલકમુનિ,
૧૦૩ એમના શિષ્ય મતિવર્ધન–મેતિલક-દયાકળશ-અમરમાણિક્યના શિષ્ય કનકસોમે સ. ૧૬૩૮ વિજ્યાદશમીએ આષાઢભૂતિ ચઢાલિયું, સં. ૧૬૪૪ અમરસરમાં આદ્રકુમાર પાઈ, અને સં. ૧૬૪૯ મુલતાનમાં મંગલકળશ ચોપાઈ રચી, બીજા શિષ્ય સાધુનીતિગણિએ મેગલ સમ્રાટ અકબરની સભામાં તેની પાસેથી વાદીન્દ્રનું બિરૂદ મેળવી ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરી હતી. સં. ૧૬૧૭માં જિનચંદ્રસૂરિએ રચેલ પૌષધવિધિ વૃત્તિનું સંશોધન કર્યું હતું. અને સં. ૧૬૧૮માં સત્તરભેદી પૂજા
ચી. સં. ૧૬૨૪માં આષાઢભૂતિ પ્રબન્ધ, ૧૬ કડીનું શત્રુંજય સ્તવન તથા ૪ કડીની પ્રાસ્તાવિક સ્તુતિ વગેરે રચેલ છે,
- એમના શિષ્ય સં. ૧૬૧૯માં સંધપટ્ટક પર અવચૂરિ લખી (આ. ક. પાલી) સાધુસુંદરે જિનહિંસસૂરિ રાજયે (સં. ૧૬૭૦ ને ૧૬૭૪ ની વચ્ચે) શબ્દરત્નાકર (પ્ર, થા વિ, ગ્રં.) ઉકિતરત્નાકર ગ્રંથ (પી. ૩, ને. પ૭૮; પી. ૪ પૃ. ૧૪; . . ૧૦૩), સં. ૧૬૮૦માં ધાતુ પારાયણ પર ધાતુરત્નાકર તે પરોપજ્ઞ ટીકા નામે ક્રિયાકલ્પલતા સહિત (પા. ૫, ૧૫૬–૧૬૦) અને સ. ૧૬ ૮૩માં જેસલમેરૂ દુર્ગસ્થ પાર્શ્વનાથની સ્તુતિ (વિવેક. ઉદે) આ સાધુસુંદરના ત્રણ શિષ્યનો પરંપરા મળે છે. તે પૈકી પ્રથમ અને એ સાધુસુંદરના વિમળકીર્તિવિજયહર્ષના શિષ્ય નામે ધર્મવર્ષને (ધર્મસિંહે) ભક્તામર સ્તોત્રની પાદપૂતિરૂપ કાવ્ય અને રાસાદિ પુષ્કળ બનાવેલ છે. બીજા શિષ્ય મહિમસુંદર-નયમેરૂ લાવણ્યરત્નના શિષ્ય કુશલસાગરે (કેશવે) સં. ૧૭૪૫ વિજયાદશમી સેમવારે નવાનગરમાં ઉદયભાણું રાસ રચે. સં. ૧૭૩૨ માં કેશવબાવની રચી.
ત્રીજા શિષ્ય હેમસૂરિજ્ઞાનમેરૂએ સ. ૧૬૭૪ આ સુદિ ૧૩ વિગયપુરીમાં ગુણકરંડ–ગુણુવલી રાસ રમે.

Page #98

ભસૂરિ]
પ્રસ્તાવના.
૧૫ ક્રિયાતિલક મુનિ, ૧૬ ભાનુપ્રભમુનિ ૧૦૪ ૧૭ સમયધ્વજ,૦૫ ૧૮ દયાકમળ,૧૦૬ વગેરે એમના વિદ્વાન શિષ્યો હતા.૧૦૭ સં. ૧૫૩૬માં જેસલમેરમાં દેવકર્ણના રાજ્યમાં અષ્ટાપદ પ્રાસાદની પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર જિનસમુસૂરિ એમના પ્રશિષ્ય હતા. અને પરમહંસ સંબંધ ચરિત્રકાર નયરંગ પણ એમના જ સંતાનીયા હતા. જે નયરંગના શિષ્ય વિમળવિનયના શિષ્ય રાજસિંહે સં. ૧૬૮૭ જેઠ સુદિ ૮ બાહડમેરમાં આરામશોભા એપાઈ રચી.
જોધપુર (મારવાડ) રાજ્યના ખેડગઢની નજીક નગરગામના જૈન મંદિરના ભોંયરામાં એમની મૂર્તિ સ્થાપિત છે. જે મૂર્તિ ઉકેશવંશના
૧૦૪ એમના શિષ્ય નામે મતિસેન, મહિમાલાભ, કુશલસિંહ અને ચંદ્રવર્ધન, તે ચારેના ત્રણ શિષ્ય મેઘનંદન, દયાનંદન અને જયવિજયજી. તે પૈકી મેઘનંદનના શિષ્ય રત્નાકર પાઠકે શાંતિરિના પ્રા. જીવવિચાર પર સંસ્કૃત વૃત્તિ રચી. (કાં. વડે; પ્ર. યશેવિ. પાઠશાળા--મહેસાણા)
૧૫ એમના શિષ્ય જ્ઞાનમંદિર–ગુણશેખર વાચકના શિષ્ય નયરગે અજુન માસાકાર કથા (ભાં. ૬, નિં. ૧૪૭૬), સં. ૧૬૨૪માં લાલપતાકાપુરીમાં પરમહંસ સંબોધચરિત રચ્યું. અને એમના શિષ્ય વિમળવિનય–ધર્મમંદિર–પુષ્કળશ શિષ્ય જયરંગે (જેતસી) સં. ૧૭૦૦ દિવાળી દિને જેસલમેરમાં અમરસેન વયરસેન ચોપાઈ. સ. ૧૭૨૧ વિકાનેરમાં કયવન્નરાસ રચ્યો, અને એમના શિષ્ય તિલચંદે સં. ૧૭૪૧ જાલેરમાં પરદેશીનૃપ સંબંધ ર.
૧૦૬ એમના શિષ્ય શિવમંદન-દેવકીર્તિ શિષ્ય દેવરને . ૧૬૯૮ કાર્તિક માસે વાલસીસરમાં શીલવતી ચોપાઈ રચી.
૧૦૭. જિનરંગના સમયમાં પં. વિનયવલ્લભે લખેલી પટ્ટાવલોમાં જિનભદ્રસૂરિના ૧૮ શિષ્યો હોવાનો ઉલ્લેખ છે– तस्य अदष्टाश शिष्याः सिद्धान्तरुचिपाठक-कमलसंयमो
- પાચારો વિ .

Page #99

૬૬
કારતોરર
[૧૯ ઉપા. સિદ્ધાંત
કાયસ્થ કુળના કેઈ શ્રાવકે (નામેલ્લેખ નથી) સં. ૧૫૧૮ માં બનાવરાવેલ છે. જુઓ ભાવનગર પ્રાચીન શોધ સંગ્રહ ભા. ૧, સંવત ૧૯૪૨ માં છપાયેલ પૃષ્ઠ (પરિશિષ્ટ) ૭૧ અને સં. ૧૫૨૪ માં જિનચંદ્રસૂરિના રાજ્યમાં તેમના આદેશથી કમળસંયમપાધ્યાયે પ્રતિષ્ઠિત કરેલી એમની પાદુકા વૈભારગિરિ (રાજગૃહ) ઉપર હજુ વિદ્યમાન છે.
એમના પ્રતિમા લેખો પુષ્કળ સાંપડે છે. જુઓ સં. ૧૪૭૯-૮૪ ૯૭–૧૫૦૩–૧૫૦૪–૧૫૦૭–૧૫૯-૧૫૧૧–૧૫૧૨–૧૫૧૫ ના. ૧, સ. ૧૪૮૨-૯૩–૯૯-૧૫૩-૦૭–૦૯–૧૧–૧૭ ના. ૨, સં. ૧૫૦૫ ૦૯. બુ. ૨, સં. ૧૪૭૯-૮૮–૯૨–૬–૯૯–૧૫૦૫–૦૯-૧૦-૧૧ ૧૨. બુ. ૧,
છેવટમાં જણાવવાનું કે એમના શિષ્ય પદમામેરૂની પરંપરામાં થએલા અમરમાણિક્યના સાધુઠીતિ ઉપરાંત અન્ય શિષ્ય પ્રશિષ્યાદિ સંબંધે નીચે મુજબ માહિતી મળે છે - - સમારંગ-રત્નલાભના શિષ્ય રાજકીર્તિ ગણિએ સં ૧૬૮૧ માં લખેલી અભિધાન ચિંતામણી (નામમાળા) ની પ્રતિ આ. વિ. વી. સુ. જ્ઞા. મં. રાધનપુરમાં છે. (પ્રસ. ભા. ૨, પૃ. ૧૮૯), અને ઉપરોક્ત કનકસેન (સં. ૧૬૩૮–૧૬૪૮)ના શિષ્ય લક્ષ્મીપ્રભ– સમકળશના શિષ્ય માનસિંહે સં. ૧૭૧૪માં લખેલી પરિશિષ્ટ પર્વની પ્રત જૈ. આ. પુ. સુરતમાં છે. (પ્રશ. પૃ. ૨૨૩)
એ શિવાય એમની શાખાના હેમરાજ ૦૮ અને વિજય
૧૦૮ જુઓ જેન વિદ્યાશાળા જ્ઞાનભંડાર (અમદાવાદ)માંની પ્રશ્ન વ્યાકરણ સૂત્રવૃત્તિની પુષ્પિકા-વત્ર ૨૬૬૬ વર્ષ આશરે सुदि विजयदशमी दिवसे श्रोजिनभद्रसूरिशाखायां श्रोवाचनाचार्य हेमराजगणीनां शिष्य पं. लाभतिलकमुनीनां शिप्य पं. चारित्रकीर्ति मुनीनां पं. सुखकीर्तिमुनिना लिखिता। प्रतिरिय । शुभं भक्तु । कल्याणमस्तु श्रीदेवगुरुप्रसादात्।
-પ્રશસ્તિ સંગ્રહ ભા. ૨, પૃ. ૧૯૨.

Page #100

३यि
]
પ્રસ્તાવના.
મંદિરની પણ શિષ્યસંતતીનાં કેટલાંક નામે પ્રાપ્ત થાય છે; પરંતુ તે કયા શિષ્યની પરાપરામાં આવેલાં છે તે સંબંધી ચોક્કસ નિર્ણય નહી હોવાથી વંશવૃક્ષમાં સંકલિત કર્યા નથી.
SI. सिद्धांतथि. ઉપરોકત જિનભદ્રસૂરિના શિષ્ય હતા. એમણે શ્રી. રાવલ્લી૧૧૦
૧૦૯ જુઓ શ્રી મોહનલાવજી જ્ઞાનભંડાર (સુરત)માંની ઉવવાઈ સૂત્રની પ્રતિને પ્રાન્તગત નિમ્નલિખિત ઉલ્લેખ
सं. १७१७ वर्षे श्रावण सुदि १५ दिने शुक्रवारे श्री धडसीसर मध्ये श्रीजिनभद्रसूरिशाखायं । वा० श्री विजयमंदिरंगणीनां शिष्य पं. सौमाग्यमेरुणीनां शिष्य पं. इलाचीनिधानगणि तच्छिष्य पं. जीवरत्न तच्छिष्य कमलनंदन"मुनिना लिखितमिदम् ॥ .
-प्रशस्ति. मा. २, पृ. २२६. ૧૧૦ જુઓ સાધુસમ કૃત મહાવીરચરિત્ર ટીકાની પ્રશસ્તિગત निम्नलिमित व्यश्रीखरतरगच्छेशश्रीमज्जिनभद्रसूरिशिष्याणाम् । नीरापल्लीपार्श्वप्रभुलब्धवरप्रसादानाम् ॥ १ ॥ श्रीग्यासंदीनसाहेमहासभालब्धवादिविजयानाम् । श्रीसिद्धान्तरुचिमहोपाध्यायानां विनेयेन'॥ २ ॥ साधुसोमगणीशेनाक्लेशेनार्थप्रबोधिनी। श्रीवीरचरिते चक्रे वृत्तिश्चित्तप्रमोदिनी ॥ ३॥
बार्वी चरित्रपञ्चकवृत्तिर्विहिता नवैकतिथि (१५१९) वर्षे । बिण महर्षिगणः प्रवाच्यमाना चिरं जयतु ॥ ४॥ .

Page #101

ઊના રોગોદ [ ૨૦ ઉપા. જ્યપાર્શ્વ પાસેથી પ્રસાદ મેળવ્યો હતો અને માંડવગઢના ૧૧ ગ્યાસુદીનશાહની મહાસભામાં વાદિઓનો વિજય પ્રાપ્ત કર્યો હતે.
એમના જન્મ, દીક્ષા, અવસાન, જન્મભૂમિ, કુળ અને માતાપિતા સંબંધે તપાસ કરવા છતાં કયાંય સાધન પ્રાપ્ત થયા નહિ
એટલે નિરૂપાય છું. વિજ્ઞપ્તિત્રિવેણીમાં જયસાગરપાધ્યાયે પણ તેઓને સિદ્ધાંતચિગણિ એવા સામાન્ય વિશેષણથી તેઓને નિર્દેશ કર્યો છે તેથી ત્યાર બાદ એમને મહેપાધ્યાય પદ મળ્યું હોય એમ સંભાવના થાય છે.
એમના શિષ્યો–
૧ સાધુસેમ-એમણે સં. ૧૫૧૨માં અમદાવાદમાં ખીમરાજની શાળામાં પુષ્પમાળા પર વૃત્તિ, સં. ૧૫૧માં જિનવલ્લભસૂરિકત મહાવીરચરિયું– (ચરિત્ર પંચક) પર વૃત્તિ અને નંદીશ્વરસ્તવવૃત્તિ ( બાલચંદ્ર યતિ ભં. કાશી) રચી.
૨ વિજયસેમ-એમની સહાયતાથી માંડવગઢના મંડન શેઠે (મંડન કવિએ) શાસ્ત્રસંગ્રહ લખાવ્યું હતું. તેમાંની સં. ૧૫૩૨માં લખાયેલી ભગવતીસૂત્રની પ્રત પાટણના શેઠ હાલાભાઈના ભંડારમાં, દર્શનશુદ્ધિપ્રકરણ વૃત્તિની પ્રત આ. વિ. વી. સૂ. સં. શા. ભં. રાધનપુરમાં (પ્રશસ્તિસંગ્રહ ભા. ૨, પ્રત નં. ૧૫૦), અને ખરતરગચ્છીયા સમાચારીની પ્રત જે. આ. ૫. સુરત (પ્રશ. ભા. ૨, પ્ર. નં. ૧૫ર ) માં અદ્યાવધિ સુરક્ષિત દષ્ટિગોચર થાય છે.
૩ અભયસેમ-એમના શિષ્ય હર્ષરાજે સંધપદક પર લધુવૃત્તિ રચી ( પી. ૫, ૨૧૫).
૧૧૧ માંડવગઢના પાતશાહ ખિલજી મહમૂદના પુત્ર.
૧૧૨ એ પિતે શ્રેષ્ઠ વિદ્વાન હતા. એણે વ્યાકરણ, કાવ્ય, સાહિત્ય, અલંકાર, અને સંગીત આદિ વિષય પર મંડન શબ્દાંતિ અનેક ગ્રંથ લખેલ છે. એની વિદ્યમાનતામાં જ એના મિત્ર મહેરકવિએ સાત સર્ગમાં કાવ્ય મનહર રચેલ છે. જેમાં એના પૂર્વજો અને બેને જીવનવૃત્તાંત સંક્ષેપમાં વર્ણવેલ છે.

Page #102

સાગર ]
પ્રસ્તાવના
૨૦. ઉપા, જયસાગર નં. ૧૮ માં જણાવેલા ખરતરગચ્છીય જિનરાજસૂરિના શિષ્ય હતા. જિનવર્ધનસૂરિ પાસે વિદ્યાધ્યયન કર્યું હતું, અને શ્રીજિનભદ્રસૂરિએ ઉપાધ્યાય પદ આપ્યું હતું. પ્રલ્લાદનપુર (પાલનપુર-ઉત્તર ગુજરાત) માં માલ્હા શ્રાવકની વસતિ (ઉપાશ્રય) માં રહી પિતાના શિષ્ય સત્યરૂચિની પ્રાર્થનાથી સં. ૧૫૦૩માં રચેલા પૃથ્વીચંદ્રચરિત્રની પ્રશસ્તિમાં પોતે નીચે મુજબ ઉલ્લેખ કરે છે– तत्पशाहलवक्षः स्थलको स्तुभसन्निभः । श्रीजिनराजसूरीन्द्रो योऽभूद् दीक्षागुरुर्मम॥३॥ तदनु च श्रीजिनवर्धनसरिः श्रीमानुदैदुदारमनाः । लक्षणसाहित्यादिग्रन्थेषु गुरुर्मम प्रथितः ॥ ४ ॥ श्रीजिनभद्रमुनीन्द्राः खरतरगणगगनपूर्णचन्द्रमसः । ते चोपाध्यायपदप्रदानतो मे परमपूज्याः ॥५॥ श्रीजयसागरगणिना तेन मया वाचकेन शुचि वाच्यम् । पृथ्वीचन्द्रचरित्रं विरचितमुचितप्रविस्तारम् ॥ ६॥ પ્રહાનપુરના ત્રિવિતિથિ (૧૫૦૦) વત્સર પ્રસ્થ माल्हाश्रावकवसतौ समाधिसन्तोषयोगेन ॥ ७॥ अभ्यर्थना सत्यरुचेर्बभूव साहाय्यकारी गणिरत्नचन्द्रः । उपक्रमोऽयं फलवान् ममाभूत् क्रिया हि साहाय्यकसव्य
સા ] ઢા ઉપાધ્યાયપદ અપાયાને સવદુલ્લેખ નથી. પરંતુ અનુમાન થાય છે કે–સં. ૧૪૭૫માં જિનવર્ધનસૂરિને પદભ્રષ્ટ કરી સાગરચંદ્રસરિએ શ્રીજિનભદ્રસૂરિને સ્થાપન કર્યા તે સમયે પિતાના પક્ષમાં લેવા એમને ઉપાધ્યાય પદ આપ્યું હોય. કેમકે સં. ૧૪૭૮માં એમણે રચેલી પર્વરત્નાવલીમાં ઉપાધ્યાય વિશેષણ વિશિષ્ટ જોવામાં આવે છે. એમની સાહિત્યસેવા–

Page #103

જૈન સ્તોત્રત [ ૨૦ ઉપા. જય૧. સ. ૧૫૦૩માં પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્ર (વીરબાઈ પાઠશાળા પાલીતણા, કાં, વડે. નં. ૨૯), સ. ૧૪૭૮માં પાટણમાં ૬૨૧ ગાથાની પર્વરત્નાવલી કથા. (કાં. વડ; બુહુ ૪, ન. ૧૬૭). સં. ૧૪૮૪માં સિંધુદેશના મલ્લિકવાહણુપુરથી તે વખતે અણહિલપુરમાં ચાર્તુમાસ રહેલા ગચ્છનાયક જિનભદ્રસૂરિ પ્રત્યે મોકલેલ વિજ્ઞપ્તિત્રિવેણુ, (પ્ર. આ. સભા. ભાવ.) તીર્થરાજસ્તવન, ઉવસગ્રહસ્તાત્રવૃત્તિ, જિનદત્તસૂરિકૃત ગુરૂપાતંત્ર્યાદિ સ્તવે પર વૃત્તિ, જિનદત્તસૂરિકૃત સ્મરણાસ્તવ પર વૃત્તિ (વિવેક. ઉદે; કાં. છાણું) ભાવારિવારણ પર વૃત્તિ, સં. ૧૪૫માં જિનદત્તસૂરિકૃત સંદેહદલાવલી પર લઘુવૃત્તિ (પ્ર. જિનદત્તસૂરિ ભંડાર ગ્રંથમાળા સૂરત નં. ૯), જિનકુશલસૂરિ ચતુષ્પદી સ. ૧૪૮૭માં ચૈત્યપરિપાટી અને શાંતિજિનાલય પ્રશસ્તિ વગેરે ગ્રંથ રચ્યા. સં. ૧૪૭૩માં જેસલમેરના પાર્ષજિનાલયની પ્રશસ્તિ શેધી.
આશાપલ્લીના ૧૩જ્ઞાનકેશ માટે તેમજ પાટણના કોશા માટે એમણે પિતાના ઉપદેશદ્વારા શ્રાવકને પ્રતિબંધ આપી હજારે પુસ્તકનું પુનલેખન સં. ૧૪૯૫-૯૭ સુધીમાં કરાવ્યું હતું, સ. ૧૪૫માં એક શાસ્ત્રની પ્રત એમણે લખાવેલી તે પાટણના ભંડારમાં વિદ્યમાન છે. વિશેષ માટે જુઓ જિનવિ. સંપા. શ્રીવલ્લભરચિત શિલૅટીકા, વગેરેના આધારે એમની વિજ્ઞપ્તિત્રિવેણુની પ્રસ્તાવના
૧૧૩ હાલમાં જે સ્થાને અહમદશાહે વસાવેલ અમદાવાદ છે તે જ સ્થળે પૂર્વે કર્ણાવતી નગરી હતી. જેનું બીજું નામ આશાપલ્લી હતું.

Page #104

સાગર ]
પ્રસ્તાવના
-
-
-
શિષ્ય સંતતિનું વૃક્ષ.
જયસાગારપાધ્યાય
રત્નચંદ્રોપાધ્યાય ૧ મેધરાજ.
(પ્રધાન શિષ્ય)
સેમકુંજર ૬ સત્યરૂચિ. ૭
ભક્તિલાભ ૨
ચારિત્રસારપાધ્યાય. ૩
ભાવસાગર.
૮ ચારચંદ્ર (સોમચંદ્ર)
ભાનુમેરૂ
જીવકળશ
કનકકીશ.
જ્ઞાનવિમળ :
તેરગ.
૫ શ્રીવલ્લભપાઠક જ્ઞાનસુંદર. જ્યવલ્લભ.
[આ વૃક્ષમાં આપેલી વ્યક્તિઓ સંબંધે કિંચિત ઉપલબ્ધ હકીક્ત. ૧ રત્નચંદ્રોપાધ્યાય
વિપિત્રિવેણીમાં એમને ભુલક-નવદીક્ષિત જણાવેલ છે તેથી સં. ૧૪૮૪ લગભગમાંજ એમણે દીક્ષા દીધેલી હોવી જોઈએ અને શાસ્ત્રાભ્યાસમાં સારી પ્રગતિ કરી ટુંક સમયમાં જ ઉચ્ચકક્ષાએ પહોંચ્યા હશે. યોગ્યતા પ્રાપ્ત કર્યા બાદ ગ૭પતિ તરફથી એમને ઉપાધ્યાય પદ મળ્યું હશે. ઉપાધ્યાય ૫દ વિશિષ્ટ ઉલ્લેખો સર્વથી પ્રથમ ૧૫૨૧ની સાલના મળે છે. તેથી તે પહેલાં એટલે ૧૫૧૫ પછી છ વર્ષના વચ્ચે એમને ઉપાધ્યાય પદ મળ્યા સંબંધે અનુમાન થઈ શકે છે. પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્રની રચનામાં એમની સહાય હતી. એમના ઉપદેશથી લખાયેલી

Page #105

૭૨
શ્રીનગરદ્દ ૨૧ જિનસમુદ્ર
સં. ૧૫૨૧ના ઉલ્લેખયુક્ત સિદ્ધહેમ વ્યાકરણની પ્રત પાટણ વાડીપાશ્વ નાથના ભંડારમાં છે. એમના અધ્યયન માટે સં. ૧૫૦૧ની ઉલેખયુક્ત ક્રિયારત્નસમુચ્ચયની ખાસ જયસાગરજીના પિતાના હસ્તાક્ષરે લખાયેલી પ્રત પાટણના ભંડારમાં છે.
૨ એમના માટે સં. ૧૫૩૨ માં લખાયેલી પ્રાકૃત વ્યાકરણની પ્રત પાટણના સંઘના ભંડારમાં છે તેના ઉપર સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. એમના રચેલા કેઈ પણ ગ્રંથ હજુ સુધી અમારા જોવામાં નથી આવ્યા. જે. ચં. પૃ. ૨૯૮માં એમણે બાલશિક્ષા વ્યાકરણ રચ્યાનું જેશલમેરની ટીમમાં જણાવેલ છે.
૩ એમના અધ્યયન માટે લખાયેલ શશધર નામના તર્કગ્રંથની પ્રત હાલાભાઈના ભંડારમાં (પાટણમાં) સંગ્રહિત છે. તેના ઉપર પણ ઉલ્લેખ છે.
એ સારા વિદ્વાન હતા. સં. ૧૬૫૪માં બીકાનેર (રાજપુતાના મારવાડ)માં રાજસિંહના રાજ્યમાં એમણે મહેશ્વર કવિ કૃત શબ્દપ્રભેદકોષ ઉપર વિસ્તૃત વૃત્તિ રચી હતી (પી. ૨, ૧૨૪) આ ટીકાની એમના જ ઉપદેશથી સં. ૧૬૫૭માં લખાયેલી (ઉલ્લેખયુક્ત) પ્રત પાટણના સાગરગચ્છના ઉપાશ્રયમાં મેજુદ છે.
૫ ઉપરોક્ત ટીકા રચવામાં એ સહાયક હતા. અને જિનેશ્વરસૂરિ (થા જિનદેવ ? ) કૃત શિલછનામકેશ પર ટીકા, સં. ૧૯૬૧માં જોધપુરમાં સૂરસિંહના રાજ્યમાં હેમચંદ્રાચાર્યન લિંગાનુશાસનપરની દુર્ગપ્રબંધનામની વૃત્તિ ( કાં. છાણું) વે. નં. ૧૬૯૨, સે. ૧૬ ૬૭ માં અભિધાનનામમાલા પર સારોદ્ધાર નામની વૃત્તિ રચી હતી, વિશેષ ધ્યાન ખેંચે તેવી વાત તે એ છે કે પિતે ખરતરગચ્છના હોવા છતાં અને તપાગચ્છ સાથે ઝઘડો ચાલતા હોવા છતાં તપાગચ્છના આચાર્ય વિજયદેવસૂરિની સ્તુતિરૂપે ૧૯ સર્ગમાં સ. ૧૬૯૯ માં પુરું કરેલું વિજયદેવસૂરિ મહામ્ય ટુંકી ટીકા સહિત રચ્યું (બુહુ ૩, , ૧૫૬; પ્ર.

Page #106

સૂરિ ]
૭૩
જૈન સા. સં. સમિતિ ) અને જિનમાણિક્યસૂરિ ૧૪ રાજ્યે રચેલું અરનાથસ્તુતિ વૃત્તિ ( છુ. ૪, નં. ૨૨૬) નામે ટુંકુ કાવ્ય ઉપલબ્ધ થાય છે.
પ્રસ્તાવના.
- એ પણુ સારા વિદ્વાન્ હતા. એમણે જેશલમેરના સંભવનાથમદિરની પ્રશસ્તિ રચી છે. અને વિત્રિ. માં પૃ. ૬૧-૬૩ સુધીમાં એમણે રચેલાં ચિત્રકાવ્યા નજરે પડે છે. તે ઉપરાંત સ. ૧૪૮૫ માં ઠા. સારંગે લખાવેલી શીલાચાર્ય કૃત આચારાંગવૃત્તિ ( સં. ૧૪૯૨માં એમણે શોધેલી ) ની પ્રત. જે. નં. ૩૩૬ જણાવેલ છે. સં. ૧૪૯૫ માં એમણે સ્વગુરૂકૃત સંદેહદાલાવલીની પ્રથમ પ્રતિ લખી હતી.
છ એમણે પેાતાની બાલ્યાવ્યસ્થામાં પ્રાથમિક કૃતિ તરીકે ઉત્તમચરિત્ર કથા રચી. (વે. નં. ૧૭૦૨) જેનું સંશાધન ચારિત્રસારાપાધ્યાયે કર્યું હતું.
૮ એમની અભ્યર્થનાથી જ પૃથ્વીચ'દ્રચરિત્ર રચાયું હતું. જયસાગર નામની બીજી પણ વ્યક્તિએ થયેલી છે. જેમકે ૧ સ. ૧૪૮૨માં વયરસ્વામી ગુરૂરાસના કર્યાં.
૨ સ. ૧૬૮૧ના પ્રથમ ચૈત્ર વદ ૫ ગુરૂવારે સ્વણુંગિરિ ઉપર મહાવીરબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર, તપા॰ મહેાપાધ્યાય વિદ્યાસાગરગણિ શિષ્ય પ. સહજસાગરગણિના શિષ્ય. ( જિન. લે. ૩૫૪-૩૫૮ ) વગેરે. પરંતુ એમના વિશેષ ગ્રંથા ઉપલબ્ધ થતા નથી.
૧૧૪ જન્મ સ. ૧૫૪૯, કુકડ ચોપડા ગેાત્ર, શાહ જીવરાજ પિતા, પદ્માદેવી માતા. સ. ૧૫૬૦ દીક્ષા. સં. ૧૮૫૨ના ભાદ્રવા વિદે ૯ દિને શાહ દેવરાજે કરેલા નદીમહેાત્સવ પૂર્વક પદસ્થાપના સ ૧૫૯૩માં બીકાનેરવાસી વચ્છાસુત મત્રી ક સિંહે કરાવેલા નૈમિનાથના ચૈત્યમાં બિંબ પ્રતિષ્ઠા કરી. સં. ૧૬૧૨ના અષાડ સુદિ ૫ દિને જેશલમેરમાં જળના અભાવે પિપાસા પરિસહુથી એમને સ્વવાસ થયેા. એમના પ્રતિમાલેખ સ. ૧૮૫૩–૯૩–૯૮ પ્રુ. ૧, સ. ૧૮૫૪ યુ. ૨ સ ૧૦૮ના ૨

Page #107

જૈન સ્તોત્રો
[રા જિનસમુદ્ર
પ્રસ્તુત ઉપાધ્યાયજી જબરા સાહિત્યોપાસક હતા એટલે અહિં પૃ.૯૯ ઉપર મુદ્રિત સ્વપજ્ઞાવચૂરિ યુકત પાર્થસ્તોત્રમાં ગુર્વાદિ ઉલ્લેખ ન હોવા છતાં હું એમની જ કૃતિ ધારું છું. અન્યાય અપાતે હેય તે વિદ્વાને ક્ષમા કરે.
૨૧ જિનસમુદ્રસૂરિ. આ આચાર્ય જિનચંદ્રસૂરિ (૫) ના શિષ્ય હતા. જન્મસંવત ૧૫૦૬, બાડમેરવાસી પારેખગોત્રીય દેકાશાહ પિતા. દેવલદેવી માતા. સં. ૧૫૨૧માં દીક્ષા. સં. ૧૫૩૦ મહા સુદિ ૧૩ ના રોજ જેસલમેરવાસી સંઘપતિ નપાળે કરેલા નંદમહોત્સવપૂર્વક શ્રીજિનચંદ્રસૂરિએ પિતાના હાથે સૂરિમંત્ર આપી સૂરિપદ ઉપર સ્થાપિત કર્યા હતા. સં. ૧૫૫૫માં અમદાવાદમાં દેવલેક પામ્યા.
સ. ૧૫૩૬માં એમણે જેસલમેરના કર્ણદેવરાયે અષ્ટાપદ પ્રાસાદમાં પ્રતિષ્ઠા કરી. જુઓ જે. પરિ ૫ એમના પ્રતિમા લેખ સં. ૧૫૪૭૪૯ બુ. ૧, સં. ૧૫૩ ૬-૩૭–૪૮–૧૧–૫૩ના ૧; સં. ૧૫૫૩ અને સં૧૫૫૫ના ૨, સં. ૧૫૩૬ જિ. ૨.
શિષ્યો–
૧ જિનહંસસૂરિ ૧૧૫–જન્મ સંવત ૧૫૨૪. પિતાશાહ મેઘરાજ માતા કમળાદેવી. ગોત્ર ચોપડા. સં. ૧૫૩૫ માં દીક્ષા. સં. ૧૫૫૫
૧૧૫ એમના શિષ્ય પુણ્યસાગરે સં. ૧૬૦૪માં જેસલમેરમાં સુબાહુ સંધિ, સં. ૧૬૪૦ માં જિનવલ્લભસૂરિકૃત પ્રશ્નોત્તર કાવ્યની વૃત્તિ, અને સં. ૧૬૪૫ માં જેસલમેરમાં ભીમરાઉલ રાયે જબૂદીપપ્રાપ્તિ પર વૃત્તિ રચી (ગુ. પિોથી નં. ૧૨; જે. પ્ર. ૧૯)કે જેમાં તેમના શિષ્ય સ. ૧૬૪૪ (૧૬૩૪) માં ભુવનહિતાચાર્ય કૃત રૂચિત દંડક સ્તુતિ પર વૃત્તિ ( જે. પ્ર. ૧૯; વિવેક વિ. ઉ.) ના કર્તા પઘરાજે સહાય આપી હતી. ને તેની પ્રથમાદર્શ પ્રતિ પદ્મરાજના શિષ્ય જ્ઞાનતિલકે લખી. આ જ્ઞાનતિલક તેજ કે જેણે સં. ૧૬૬૦ માં દીવાળીદિને ગૌતમકુળકવૃત્તિ રચી (જે. પ્ર. ૧૯; ગુ. નં. ૪૮-૩૫) રચી.

Page #108

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
cપ
અમદાવાદમાં પદસ્થાપના સં. ૧૫૮૨ પાટણમાં સ્વર્ગવાસ થયો. એમના પ્રતિજ્ઞા લેખ સં. ૧૫૫૭ બુ. ૧, સં. ૧૫૫૮-૬૦૬૩–-૬૫-૬૮-૭૬ ના. ૧, સં. ૧૫૫૯-૬૨ ના. ૨. એમણે સં. ૧૫૮૨ માં શલાકાચાર્ય કૃત સવિસ્તર વૃત્તિને દુર્વિગાહ સમજી સભ્યના અનુગ્રહથી વ્યાખ્યાતાઓ માટે સુખાવહ એવી આચારંગ, સૂત્ર પર દીપિકા રચી. (પી. ૪, ૭૩ પ્ર. ધ. બાબુ)
૨. સાગરચંદ્રસૂરિ–એમના શિષ્ય રત્નકીર્તિ-સમયભક્તના શિષ્ય પુણ્યનંદિએ સં. ૧પ૮રમાં રૂપકમાળા રચી.
એમના પ્રતિષ્ઠાલેખાંક સં. ૧૫૩૬. જિન વિ. ૨,૪૧૬.
ઉદેપુરસ્થ શાંતિનાથ જિનસ્તોત્ર કરી ૨૧, પાર્શ્વનાથ ગીત, વિધિ ચૈત્રી પૂર્ણિમાગર્ભિત શત્રુંજય તીર્થ સ્તવન, પંચમીસ્તવરૂપક વર્ધમાન જિનર્તોત્ર સ. ૧૬૯૮ માં સમીયાણા નગરે, સ્થૂલિભદ્ર સઝાય બે (૧૪–૧૭ કડીની) જીવ અને કરણને સંવાદ. પંચમી સ્તોત્ર કડી ૯, ચંદ્રોપમાગર્ભિત પાર્શ્વનાથ સ્તવ ૧૩ કડી, સીમંધરસ્વામી વિનતીસ્તોત્ર સં. ૧૬૯૮ શિવાણુમાં, અધ્યાત્મ પચ્ચીશી વગેરેના રચયિતા જિનસમુદ્ર પણ જિનચંદ્રસૂરિના શિષ્ય છે, પરંતુ તે ખરતરગછની ચોથી વેગડશાખાના હોવાથી એમનાથી ભિન્ન છે.
રર રત્નકીર્તિ. અહીં પૃ. ૪૦ ઉપર મુદ્રિત શ્રી પાર્શ્વજિનસ્તોત્રના અંતે– सिरिमुणिसमुहसुहगुरुसीसेणं रयणकित्तिणा रइयं । भवियाण मंगलकरं संथवणं पासनाहस्स ॥
આ પ્રમાણેને ઉલ્લેખ છે, પરંતુ બારીક તપાસ કરવા છતાં મુનિસમુદ્ર શબ્દ નજરે પડતે નહિ હોવાથી, અનુમાન થઈ શકે છે કે ઉપરોકત જિનસમુદ્રસૂરિના શિષ્ય સાગરચંદ્રનું ટુંકું પર્યાય વાચી નામ સમુદ્ર શબ્દથી દર્શાવવામાં આવ્યું હોય. એમના અંગે બીજી કાંઈ પણ હકીકત ઉપલબ્ધ નહિ થવાથી તેમજ અન્ય કઈ કૃતિ પણ દષ્ટિગોચર નહિ થવાથી તેમના નામે લેખ સિવાય બીજું કાંઈ વર્ણન આપી શકાયું નથી.

Page #109

૭૬
ક
જૈન સ્તોત્રો [ ૨૩ ઉદય
૨૩ ઉદયધર્મ આ મહાત્મા બૃહતતપાગચ્છીયા ૧૬ રત્નાકરસૂરિની પરપરામાં સમુદ્રકારિ અભયસિંહસૂરિ ૧૭–જયતિલકસૂરિ ૧૮
૧૧૬ આ આચાર્ય નામ પ્રમાણે ગુણવાળા હતા અને એમના નામથી તપગણુ રત્નાકરગચ્છથી ખ્યાતિ પામ્ય, સ્તંભતીર્થવાસી વ્યવહારી શાહ શાણરાજે ગિરનાર પર વિમળનાથ પ્રાસાદ બંધાવ્યો તેમાં આપેલી પ્રશસ્તિમાં જણાવ્યું છે કે–તેમની પાસેથી ધર્મપ્રાપ્તિ કરી પૃથ્વીધરે (પેથડે) ૯૨ વિહાર બંધાવ્યા, તથા સિદ્ધાચલ પર હેમકળશવાળું ઋષભનાથ મંદિર બંધાવ્યું. ગિરનાર પર હેમમય ધ્વજા ચઢાવી. સમરશાહે કરાવેલી શત્રુંજયના મૂલનાયક ઋષભદેવની પ્રતિમાની આ આચાર્ય સં. ૧૩૭૧માં પ્રતિષ્ઠા કરી હતી. એમના પછી રત્નપ્રભ-મુનિશખર-ધર્મદેવસૂરિ-જ્ઞાનચંદ્ર આચાર્યો થ.
૧૧૭ ગિરનાર પ્રશસ્તિના આધારે ઉપરોકત જ્ઞાનચંદ્રસૂરિની પાટે આ આચાર્ય આવ્યા હતા. પરંતુ પટ્ટાવલીઓના કથન પ્રમાણે ધર્મ દેવસૂરિની પાટે આ આચાર્યું છે. એમણે મહાવીર તપ કર્યું હતું. કહ્યું છે કે
अभूचरमतीर्थकृतः समस्तमास्वत्तपाः। ततस्तपमहोदयस्त्वभयसिंहसरिर्गुरुः ॥
આચાર્યપદ લીધા પછી છએ વિકૃતિઓને તેઓએ ત્યજી હતી, વળી પચપચાશ આચાર્લી (આંબિલ) તપ નિરંતર ત્રીજે વારે કરતા હતા અને દુઃસાધ્ય એવું અંગવિદ્યાનું પુસ્તક અર્થ સહિત સારી રીતે વાંચ્યું હતું. પટ્ટાવલીઓમાં કઈ સ્થળેથી ઉધૃત કડીઓ નીચે મુજબ દૃષ્ટિગોચર થાય છે–
આબૂ તારણ ગઢ ગિરિહિં, છઠ્ઠ કિયા ઈગવીસ, વિમળાચલિ સિત્તરિ કિયા, રેવઈ ગિરિ અડવાસ. ૧

Page #110

ધર્મ ]
પ્રસ્તાવના
૭
રત્નસિંહસૂરિના ૧૧૯શિષ્ય હતા એ શ્રેષ્ઠ કવિ અને પ્રખર વિદ્વાન હતા. તથાપિ એમના કેઈ બ્રહત પ્રમાણ ગ્રંથ દષ્ટિગોચર થતા નથી. તેમજ અન્ય રાસાદિ સાધન પણ પ્રાપ્ત થયા નથી જેથી એમના જીવન પરિચય માટે જિજ્ઞાસા અપૂર્ણ જ રહે છે.
શિવકુમારના છ કિય, દે સય એગુણતીસ, દુસમ દુવાસ વિવિધ તપ, સોસિય તણુ નિસદીસ. ૨ તપ સિંગાર અલકિય દેહ, નિમ્મલ ચરણ કરણ વાર ગેહ, અભયસિંહસૂરિ હરિસિય, કરિયસ તપ છ માસી વરસિય. ૩
પદ વરસી તપસિરિ, મુકુટ બેઉ છમ્માસી, કુંડળ ચઉમાસી માસી, હાર અદ્ધ હાસુ, નિમ્પલ ભદ્ મહાભદ્ બેઉ બાહિરષા વષાણું, પ્રતિમા સર્વતોભદ્ર હૃદય, સિરિવચ્છ જાણું, અંબિલ નિરંતર પંચ સઈ, મહાયણમય હાર ખપ; સિરિ અભયસિંહસૂરિહિં ગુરિ, કિદ્ધ દેહસિણગાર તપ. ૪
૧૧૮ એ આચાર્ય ચારિત્રપ્રભના શિષ્ય હતા. કદિયક્ષે એમને મહિમા પ્રગટ કર્યો હતે. અનેક આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, ન્યાસ, મુનીશ્વર, મહત્તર વગેરે ૨૨૦૦ સાધુ સાધ્વીના પરિવારવાળા, ૨૧ વાર શત્રુંજયાદિ તીર્થયાત્રા કરનાર, ૧૨૫ શ્રાવકને સંઘપતિનું તિલક આપનારા થયા. એમણે ત્રણ આચાર્ય બનાવ્યા. ધર્મશેખરસૂરિ, માણિજ્યસૂરિ, રત્નસાગરસૂરિ, તે પછી કરેલા ચોથા આચાર્ય સંઘતિલકસૂરિ પ્રભાવક થયા કે જેણે નિર્વિકલ્પ સૂરિત્ર કલ્પ કાઢ્યો. પ્રતિમા લેખ સં. ૧૪૫૯ બુ. ૨. સ. ૧૪૫૬માં સ્તંભતીર્થમાં બહપૌષધશાળીમાં એમણે અનુગદ્વાર ચૂણિને ઉદ્ધાર કરાવ્યો (પી. ૩, પરિ. પૃ. ૧૮૫. પી. ૫. પરિ. પૃ. ૫૭) તે પ્રતને છેવટે લખેલ છે કે-સંવત્ ૧૪૬ વર્ષ श्रीस्तभ्भतीर्थे वृद्धपौषधशालायां भट्टारक श्रीजयतिलकસૂરિના અનુવાદ ૩: રિપિતા છે અને તે જ સ્થળે એમના ઉપદેશથી કુમારપાલપ્રતિબંધની પ્રત તાડપત્ર પર લખાઈ.

Page #111

શનિસ્તોત્રજન્ટો
[ ૨૩ ઉદય
અત્યારે ઉપલબ્ધ થતા એમણે રચેલા ગ્રંથો–
વાક્યપ્રકાશ ઔતિક રચના સં. ૧૫૭ સિદ્ધપુરમાં ( ગુ. નં. (પી. ૫. ૩૯૬) એ બન્ને પ્રતે પાટણભંડારમાં મૌજુદ છે. એમના શિષ્ય દયાસિંહગણિએ સં. ૧૫રહ્માં ક્ષેત્રસમાસપર ગુજરાતી ભાષામાં બાલાવબોધ ર.
મલયાસુંદરી ચરિત્ર (પ્ર. દે. લા.) સુલસાચરિત્ર. (પ્ર. હી.) સુપાર્શ્વ ચરિત્ર, મહાબલચરિત્ર રચ્યું તે ઉપરાંત શ્રીવીતરાગસ્તવ, ઋષભજિનસ્તવ હરિવિક્રમચરિત્ર (પ્ર. ભુવન વિ.) વગેરે ગ્રંથ રચ્યા.
૧૧૯ ગિરનાર પ્રશસ્તિના લે. 19૭ થી ૮૨ સુધીમાં એમના અંગે નીચે મુજબ ઉલ્લેખ પ્રાપ્ત થાય છે. એમણે સં. ૧૫૦૯ માઘ સુદિ પને દિને વિમળનાથના પ્રાસાદમાં ગિરનાર પર પ્રતિષ્ઠા કરી.
સ. ૧૪૫રમાં સ્તંભતીર્થમાં શાણુરાજે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક જયતિલકસૂરિએ એમણે આચાર્યપદારૂઢ કર્યા હતા.
શાણરાજની વંશાવલી વગેરે હકીક્ત ગિરનાર પ્રશસ્તિના ૬થી ૩૭ સુધીના પ્લેકાથી નીચે મુજબ મળે છે– | ‘પૂના-જગત-વાઘણને પુત્ર વિક્રમાદિત્ય થયું કે જેણે તિમિરિપુર (મારવાડ–જોધપુર રાજ્યમાં આવેલ તિંવરી)માં પાર્થ નાથનું ઉંચુ વિશાળ મંદિર બંધાવ્યું. તેના પુત્ર માલદેવે સંઘ કાઢી શત્રુંજય ને ગિરિનારની યાત્રા કરી સંઘપતિ બિરૂદ મેળવ્યું. તેના પુત્ર વિયરસિંહને ભાર્યા ધવળદેથી પાંચ પુત્ર થયા. ૧ હરપતિ. ૨ વયર. ૩ કર્મસિંહ. ૪ રામ, ૫ ચંપક. હરપતિને બે ભાર્યા નામે હેમાદે અને નામલદેથી છ પુત્ર સજ્જનાદિ થયા. અને હરપતિએ સ. ૧૪૪રમાં પડેલા દુષ્કાલમાં બહુ અન્ન વસ્ત્ર દાન કર્યું. પિપ્પલડું ગામના રહીશોને ત્યાંના અધિપે બંદીવાન કર્યા હતા તે છોડાવ્યા. ગૂર્જરપાતશાહ પાસે સારી ખ્યાતિ મેળવી અને જયતિલકસૂરિના ઉપદેશથી સે. ૧૪૪માં ગિરનાર પર નેમિપ્રાસાદનો ઉદ્ધાર કર્યો. પાતશાહનું ફરમાન લઈ ૭ દેવાલય સાથે સિદ્ધગિરિ અને

Page #112

ધર્મ ].
પ્રસ્તાવના ૪૬૦૫ પ્ર. જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ-મહેસાણા), દ્વાáિશક્લકમળબંધ સન્નમન્ત્રિદર્શન મહાવીર સ્તોત્ર (પૂના રાજયવિજય સંગ્રહ, પ્ર. જૈન ગિરનાર પર સંઘ લઈ યાત્રા કરી. સ. ૧૪૫૨માં સ્તભતીર્થમાં જયતિલકસૂરિએ રત્નસિંહને આચાર્યપદ આપ્યું તેને મહોત્સવ કર્યો. રત્નચુલા સાધ્વીને મહત્તરાપદ આપ્યું. તેના ઉકત પુત્ર સજજનસિંહને કૌતુગદેથી શાણરાજ નામને પુત્ર થયો જેણે પિતાની બહેન કર્માદેવીના શ્રેયાર્થે મહેસાણામાં ઋષભદેવને પરિકર રચા, મોઢેરો પુર વાસી દ્વિજને તથા વણિક જાતિના બંદીવાનેને છોડાવ્યા. ગિરનાર પર વિમળનાથ પ્રાસાદ બધાવ્યો અને ચાર ગૂર્જર પાતશાહ (અહમ્મદાદિ ) પાસે સારૂ માન મેળવ્યું. પ્રસ્તુત શાણરાજે આ આચાર્યના ઉપદેશથી સાતેક્ષેત્રમાં ધન ખસ્યું. એ સૂરિએ ગિરિપુર (ડુંગરપુર) નગરમાં ઘીયાવિહાર નામના ઋષભદેવ પ્રાસાદમાં ૧૨૫થી અધિક મણના પિત્તલના સપરિકર ઋષભદેવ બિંબની ચૈત્ય પ્રતિષ્ઠા કરી, કેટનગરમાં પિત્તલમય સંભવજિન બિંબ અને પ્રાસાદની પ્રતિષ્ઠા કરી. એમ માલવક, મેદપાટ, ખડગ, વાગડ, ગુર્જર, સૌરાષ્ટ્ર, કુંકણ, દક્ષિણાપથ વગેરે દેશોમાં સ્થાને સ્થાને આ આચાર્યો પ્રતિષ્ઠિત કરેલાં ચૈત્ય બિબે જોવામાં આવે છે.
અમદાવાદના સુલતાન બાદશાહ અહમ્મદને પ્રતિબંધી શાસન્નતિ કરી હતી, કહ્યું છે કે –
तत्पट्टे सूरयः शश्वद् रत्नसिंहा दिदीपिरे । सभ्यः स्वेष्टप्रदानेन यैलब्ध्या गौतमायितम् ॥
તે માદાવાવાધિપઃ સિદિમા तं प्रबोध्य महीपीठे चक्रिरे शासनोन्नतिम् ॥
એમના પ્રતિમાલેખ-સં. ૧૪૮૯, ૧૫૧૦–૧૧–૧૨–૧૩ ના. ૨, સં. ૧૪૮૧-૮૯-૧૫૧૩ ના, ૧, સં. ૧૪૫૯ (૪) ૮૪–૫–૮૭ –૮૮-૯૩–૧૫૦ ૦-૦૩-૦૪-૦૫-૦૮-૦૯-૧૦-૧૧-૧૪–૧૫–૧–

Page #113

નૈનસ્તોત્રના
[૨૩ શ્રી ઉદય
સ્તોત્ર સમુચ્ચય. નિ. સા.) આદિજિનસ્તવન–ચિત્રકાવ્ય. કાવ્ય ૨૪, અને આ વિભાગમાં મુદ્રિત જિરાપલી મંડન પાર્શ્વજિનસ્તવન વગેરે.
આ નામની બીજી પણ વ્યક્તિઓ થઈ છે તે આ પ્રમાણે–
૧ બુ. ત. રત્નાકર પક્ષના જ્ઞાનસાગરસૂરિ શિષ્ય અને સ. ૧૫૨૫માં મંગળકળશ રાસના રચયિતા મંગળધર્મના ગુરૂ
૨. સ. ૧૫૪૩માં મલયસુંદરી રાસ તથા સં. ૧૫૫૦માં ક્યા બત્રીસીના કર્તા. આગમગછીય (મતિ) મુનિસાગર શિષ્ય.
૩ તપાગચ્છીય લાવણ્યધર્મના શિષ્ય–જેમણે સં. ૧૬ ૦૫માં વિજયદાનસૂરિ રાયે ઉપદેશમાળાની ૫૧મી પ્રાકૃત ગાથા (તણાવમૂલા૮િ)ના ૧૦૦ અર્થ કરી શતાથી રચી. (કાં. વડે; હાલા. પાટણું,
એમની શિષ્ય પરંપરાને અંગે પણ કંઈ માહિતી મળી નથી. કેટલાક ગુરૂબંધુઓની હકીક્ત મળે છે. તે અહિં રજુ કરું છું
૧ ચારિત્રસુંદર–એમણે સ. ૧૪૮૪(૭)મા સ્તંભતીર્થ–ખંભાતમાં શીલદૂતકાવ્ય (બુહુ ૨ નં. ૩૧૬, પ્ર. ય. ગ્રં. નં. ૧૮), ૧૮–બુ. ૧, સં. ૧૪૮૧-૮૬-૮૮–૧૫૦૩-૦૭-૦૯–૧૦–૧૧–૧૩૧૬-૧૭ બુ. ૨.
સુલતાન અહમ્મદશાહે સં. ૧૫૦૯ માઘ સુદી ૧ દિને આ આચાર્યના પગની પૂજા કરી હતી. કહેવાય છે કે રત્નસિંહરિ ૧૬ વર્ષ સુધી પૃથ્વીમાં વિચરતા હતા, તે સમયે અહમ્મદ બાદશાહે અહમ્મદનગર વસાવ્યું, તેને પત્થરને દુર્ગ બંધાવ્યું, તે દુર્ગમાં ૬૪ કાષ્ટક (કઠા) કર્યા હતા. તેમાં ૬૪ જોગણીને નિવેશ થયો. રાત્રે સુરત્રાણ પલંગ પરથી ભૂમિ પર પડત. આથી સુલતાનના વચનથી બધા જૈન દર્શનીઓને દેશ બહાર કર્યા, અહિં રાજનગર–અમદાવાદમાં શેઠ શ્રીમાલી ભાઈઓ વ્યવહારી રત્ના ફતા નામના રત્નસિંહસૂરિના ભક્ત રહેતા હતા. તે સમયે સુરત્રાણે સર્વ અન્ય દાર્શની કેને બોલાવી પુછયું કે યોગિનીને ઉપદ્રવ નિવારનાર કોઈ છે ?

Page #114

ધર્મ ]
પ્રસ્તાવના
દશસર્ગમય કુમારપાલ ચરિત મહાકાવ્ય (પ્ર. ઓ. સભા નં. ૫૭), મહીપાલચરિત્ર, આચારપદેશ, ધર્મચૂલા સાધ્વી સ્વાધ્યાય. (પ્ર. જે. ઐ. ગૂ. કા. સંચય. પૃ. ૨૧૫ નં. ૨૫) આદિજિનસ્તવ (સાવચૂરિક) આદિ રચ્યો.
૨ દયાસિંહ–એમણે સં. ૧૪૯૭માં સંગ્રહણુસૂત્ર પર અને સં. ૧૫૨૯ માં ક્ષેત્રસમાસ પર બાલાવબોધ ર.
૩ મણિયસુંદરગણિ–સં. ૧૫૦૧ માં માલધારી હેમચંદ્રસૂરિકૃત ભવભાવનાસૂત્ર પર દેવકુલપાટકમાં બાલાવબોધ રચ્યો.
એમના પ્રતિષ્ઠાલેખ સં. ૧૫૧૯ ના. ૧, સં. ૧૫૨૧ ને. ૨, સં. ૧૫૧૪–૧૯-૨૧ બુ. ૧, સં. ૧૫૧૯-૨૧ મુ. ૨.
૪ ઉદયવલ્લભ-એમના શિષ્ય જ્ઞાનસાગરસૂરિએ સં. ૧૫૧૭માં વિમળનાથચરિત્ર રચ્યું. (કા. વડે; ગૂ. ભા. પ્ર. આ. સભા.) એમના પ્રતિષ્ઠાલેખ-સં. ૧૫૫-૨૮ના. ૨, સં. ૧૫૩૨૩૬–૪૯-૫૧ના. ૧, સં. ૧પ૦-૨૩-૨૪-૨૭–૨૮-૩૧ બુ, ૧, સં. ૧૫૨૪-૨૭-૨૮-૨૯-૩૦-૩૧ બુ. ૨; સં. ૧૫૦૦ જિન. ૨. તેઓએ અનેક ઉપાયો બતાવ્યા પરંતુ એક ઉપાયથી આ ઉપદ્રવ શો નહિ, છેવટે આ આચાર્યો શાંત કર્યો તેથી બાદશાહ તેઓને ભક્ત બન્યો હતે. (અહમ્મદનું રાજ્ય સં. ૧૪૫૪–૧૪૮૫ વર્ષ ૩૨, અહમ્મદાવાદની સ્થાપના સં૦ ૧૪૬૮ વૈશાખ વદિ ૭ રવિ પુષ્ય).
એકેનપંચાશત પ્રકરણસંગ્રહ (પ્ર. ઋ. કે. રતલામ ) માં મુદ્રિત પ્રકરણોના રચયિતા ધર્મસૂરિના શિષ્ય હોવાને લીધે એમનાથી ભિન્ન સમજવા.
શ્રી નયસુંદર કવિ નલદમયંતી ચરિત્રમાં જણાવે છે કે – હેમશકુળ રત્નાકરસૂરિ, પ્રજ્ઞાઈ જિર્યું સુરસૂરિ. ૨. મુનિશેખર દેવ દેવ મુણિંદ, અભયસિંહ તપસી સૂવિંદ તેહના તપનું ન લહું પાર, શ્રી જયતિલકસૂરિ ગુણધાર. ૩. રત્નસિંહ શ્રી સદ્દગુરૂ તણું, અહમ્મદશાહ ગુણ બોલિં ઘણું. પાતશાહ પ્રતિબોધક સરિ, પ્રભાવ વંદુ મદ ચૂરિ ૪.

Page #115

નન્નોદ [૨૪ શ્રી દેવસુંદર
પ શિવસુંદર–આ મહર્ષિ સમર્થ વિદ્વાન હતા તે ઉપરાંત સુવર્ણસિદ્ધિ વગેરે લબ્ધિના પણ પાત્ર હતા–જુઓ નીચેનો ઉલ્લેખ
શિષ્ય તેહ પંડિત મુખ્ય, શ્રીશિવસુંદર ગ્રંથઈ દક્ષ હેમસિદ્ધિ વિદ્યાનું ધણી, બીજી લબધિ સુણીજી ઘણું. શ્રીગિરનાર પાજ બંધાઈ તુ જતે ગુરૂ સદ્દઉ પસાઈ શિવસુંદરી પાજનું નામ, આજ લવિં દીસઈ અભિરામ.
–સં. ૧૬૬૨ કનકસુંદરકૃત કપૂરમંજરી રાસ પ્રશસ્તિ. ૬ હેમસુંદર–એમનું નામ ગિરનાર પ્રશસ્તિમાં જોવામાં આવે છે.
વૃક્ષ
રત્નસિંહસૂરિ.
ઉદયધર્મ ચારિત્રસુંદર દયાસિંહ માણિજ્યસુંદર ઉદયવલ્લભ શિવસુંદર હમસુંદર
જ્ઞાનસાગરસૂરિ
ઉદયધર્મ.
મંગળધર્મ. ૨૪ શ્રીદેવસુંદરસૂરિ. તપાગચ્છના ૪૯ મા પટ્ટધર હતા. જન્મ સં. ૧૩૯૬, વત સ. ૧૪૦૪ મહેશ્વરગ્રામમાં, સૂરિપદ સં. ૧૪૨૦ અણહિલપુરપત્તનમાં.
એમના આદેશથી સં. ૧૪૬૬ માં ગુણરત્નસૂરિએ ક્રિયાત્મસમુચ્ચય ર (પી. ૬, ૧૭ ને ૧૯; પ્ર. યશ વિ. ચં. નં. ૧૦) અને તે જ વર્ષમાં મુનિસુંદરસૂરિએ ત્રિદશતરંગિણ નામે વિજ્ઞપ્તિગ્રંથ એમની સેવામાં મોકલ્યો હતો. એમના પ્રતિષ્ટાલે–સં. ૧૪૫૮ ના. ૨, સં. ૧૪૬૬ બુ. ૧,

Page #116

પ્રસ્તાવના.
૮૯
કૃતિ–સાધારણ જિનસ્તવન (પ્ર. જૈ. સ્તો. સં. ભા. ૧), ઉત્તમ ઋષિ સંસ્મરણું ચતુપદી, પાર્શ્વજિનસ્તવન (ભા. ૨, પૃ. ૯૫), વગેરે.
એમણે અનેક પુસ્તકે તાડપત્ર પર હતાં તેને કાગળ ઉપર લખાવી તેને પુનરૂદ્ધાર કર્યો હતે. એમની આજ્ઞાથી સં. ૧૪૪૪માં એક શ્રાવિકાએ તિઃકરંડકવૃત્તિ, તીર્થકલ્પ, ચૈત્યવંદનચૂણિ આદિ તાડપત્ર પર લખાવ્યાની નોંધ છે. ( જુઓ ક. છાણું ભં. માની એક વૃત્તિની પ્રતની પ્રશસ્તિ).
એમના શિષ્ય
૧ જ્ઞાનસાગર–જન્મસં. ૧૪૦૫, દીક્ષા, સં. ૧૪૧૭, સૂરિપદ સં. ૧૪૪૧, સ્વર્ગ સં. ૧૪૬૦ એમના રચેલા ગ્રંથ. સં ૧૪૪માં આવશ્યકસૂત્રપર અવચૂર્ણિ, સં. ૧૪૪૧માં ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર પર અવ. ચૂણિ (પી. ૨, નં ૨૮૪), ઓઘનિર્યુક્તિ પર અવચૂણિ (બુ, ૭, નં. ૧૮), મુનિસુવ્રતસ્તવન, ઘનૌધ નવખંડ પાર્શ્વનાથસ્તવન. (પ્ર. જે. તે. સં. ભા. ૧) શાશ્વતચૈત્યસ્તવન વગેરે.
૨ કુળમંડન–જન્મ સં. ૧૪૦૯, વ્રત ૧૪૧૭, સૂરિપદ ૧૪૪ર. રવર્ગ ૧૪૫૫ના ચેત્રમાં. એમણે રચેલા ગ્રંથ-સં. ૧૪૪૩ (રામાબ્ધિ શક્ર) માં વિચારામૃત સંગ્રહ (કાં. વ.), પ્રવચન પાક્ષિકાદિરૂપ અધિકારવાળા આલાપક નામે સિદ્ધાંતાલાપકેદાર,૧૨૦ પ્રજ્ઞાપનાવચૂર્ણિ, પ્રતિક્રમણુસૂત્રાવચૂરિ, કલ્પસૂત્રાવચૂરિ (ડે. ભાવ.), પ્રા. કાયસ્થિતિસ્તોત્ર પર અવચૂરિ (વે. નં ૧૮૨, પ્ર. આ. સભા. સં. ૧૯૬૮) વિશ્વશ્રી, અષ્ટાદશારચક્રબંધસ્તવ (જૈન. સ્તો. સમુ. પૃ. ૮૭) ગરીગુણ૦ હારબંધસ્તવ (પ્ર. પયરણ સંદેહ. કે. 8. પેઢી, રતલામ.), અને કાકબંધ ચેપઈ વગેરે.
૧૨૦ કૃતાતવિવિધાઢાપવા સમુદ્ધતા: સમવં નિદ્રાં : कुलमण्डना द्वितीया
અર્થદીપિકા-રત્નશેખર

Page #117

જતોત્રનો
[ ૨૫ શ્રી સેમસુંદર
૩ ગુણરત્ન
એમણે સં. ૧૪૫૭માં કપાન્તર્વોચ્ચ (ભક્તિ વિ. ભાવ.), સં. ૧૪૫૯ સપ્તતિકા પર દેવેંદ્રસૂરિની ટીકાપર આધાર રાખી અવચૂર્ણિ (ડો. ભાવ.), તેજ વર્ષમાં દેવેંદ્રસૂરિકૃત કર્મગ્રંથપર અવચૂરિ, ૪ પન્ના (પ્રકીર્ણક) પર અવસૂરિઓ, સંમતિલકરિના ક્ષેત્રસમાસ પર અવચૂરિ (પી. ૬, ૪ર), નવતત્ત્વ પર અવચૂરિ (વે.નં. ૧૬૨૨) વાસોન્તિકા પ્રકરણ–અંચલમત નિરાકરણ (બુહ, ૮, નં. ૩૯૪),
ઘનિર્યુક્તિનો ઉદ્ધાર, સં. ૧૪૬૬ માં પિતાના ગુરૂ દેવસુંદરસૂરિના નિર્દેશથી ઝિયારત્નસમુચ્ચય (પી. ૬, ૧૭ ને ૧૯ પ્ર. યશો. પ્ર. નં. ૧૦), હરિભદ્રસૂરિકૃત વડદર્શનસમુચ્ચય પર તર્ક રહસ્યદીપિકા નામે ટીકા રચી (પ્ર. ડૅ. સ્વાલિ સંશોધિત બિ. ઈ. માં, તથા જે. આ. સભા; 9. નં. ૧૬ ૬૭-૬૯). પ્રતિ. લે. ૧૪૬૯ બુ. ૧, ભુવન-૨૧ સુંદરાદિના વિદ્યાગુરૂ હતા.
- ૪ સાધુરત્ન- એમણે સં. ૧૪૫૬માં સમપ્રભસૂરિકૃત યતિજીતકલ્પ પર વૃત્તિ અને તેજ સમયની આસપાસ નવતત્ત્વ પર અવસૂરિ (વે. નં. ૧૬૨૨)ની રચના કરી તથા અસમ્મદ આદિ સ્તોત્રોના કર્તા. ૫ સેમસુંદર–એમના માટે હવે પછી નં. ૨૫મા લખવામાં આવશે.
ર૫ સેમસુંદરસૂરિ ઉપરોકત દેવસુંદરસૂરિના પટ્ટધર શિષ્ય હતા. જન્મ સં. ૧૪૩૦ પ્રહાદનપુર (પાલણપુર) માં સજ્જન શ્રેણિ. પિતા. માલ્હણદેવી માતા જન્મ નામ સેમ. સં. ૧૪૩૭માં માત્ર સાત વર્ષની વયે જયાનંદસૂરિ પાસે દીક્ષા. નામ સેમસુંદર સં. ૧૪૫૦ માં વાચક પદ મેળવી દેવકુળ * ૧૨૧ જાનવૃત્તિ-વારનવાર-વિજ્ઞાનિરજણજી श्रीभुवनसुन्दरादिषु भेजुर्विद्या गुरुत्वं ये ॥ १४ ॥
–અર્થદીપિકા–રત્નશેખર

Page #118

સરિ]
પ્રસ્તાવના
૫
પાટણ ગયા, ત્યાં લાખારાણુના માનીતા મંત્રી રામદેવ અને મુડે પ્રવેશ મહોત્સવ કર્યો. સં. ૧૪૫૭માં પાટણમાં નરસીહ શેઠે કરેલા અદ્દભુત મહોત્સવ પૂર્વક દેવસુંદરસૂરિએ આચાર્યપદ આપ્યું.
ઈડરના ગેવિંદ સાધુએ (જેણે તારંગાજી ઉપર રહેલા કુમારપાલે કરાવેલા વિહારનો ઉદ્ધાર કરાવ્યો) સંઘપતિ થઈ એમની સાથે શત્રુંજય, ગિરિનાર, સોપારક વગેરે તીર્થોની યાત્રા કરી તારણગિરિ (તારંગા) ના દર્શન કર્યા. પછી તેમાં અજિતપ્રભુનું નવીન મોટું બિંબ બનાવરાવી એમના હાથે પ્રતિષ્ઠિત કરાવ્યું. રાણપુરના ધરણુ નામના સંધપતિના આગ્રહ રાણપુર જઈ તે સંઘપતિએ કરાવેલા ત્રિભુવનદીપકવિહારની સં. ૧૪૯૬માં પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ગિરનાર પર લાબા નામના સંધપતિએ કરાવેલા ચતુર્મુખ જિનાલયમાં, મુંજિગનગરના મૂજ શ્રેષ્ટિએ ભરાવેલાં પિત્તળમય અસંખ્યાવીસી બિબો વગેરેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી.
લયમાં કે. વ્યાવિહારની
વિશેષ હકીક્ત માટે જુઓ મુનિસુંદરસૂરિ કૃત ગુર્નાવલી. સં. ૧૪૫૫, ચારિત્રરત્નમણિ કૃત ચિત્રકૂટ મહાવીરપ્રાસાદ પ્રશસ્તિ સં. ૧૪૯૫, પ્રતિષ્ઠામ કૃત સેમસૌભાગ્યકાવ્ય સં. ૧૫૨૪, સેમચારિત્રગણિ કૃત ગુરુગુણરત્નાકર સં. ૧૫૪૧, જૈનસાહિત્યને સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ રા. મ. દ. દેશાઈકૃત, વગેરે દેવકુલપાટક (પ્ર. યશો વિ. ઝં.).
એમના પ્રતિષ્ઠાલેખ પુષ્કળ મળે છે. સં. ૧૪૭૫-૮૫-૯૬–૯૯ ના. ૧, સ. ૧૪૮૨-૮૪-૮૫–૮૭-૮૮-૮૯-૯૧-૯૨-૯૪ ના, ૨, સં. ૧૪૪૯-૭૨–૭૪ ૭૮-૭૯-૮૧-૮૨-૮૩-૮૪-૮૫–૮૬-૮૭-૮૮ ૮૯–૮–૯૧–૯૩-૯૪-૯૫-૯૬–૯૮-બુ. ૧, સં. ૧૪૭૧-૭૪-૭૯ ૮૦-૮૫-૮૬-૮૭-૮૮-૮૯-૯૦-૯૧–૯૩ બુ. ૨, . ૧૪૮૫૧૪૯૬ (રાણપુર) જિ. ૨; વિશેષ માટે જુઓ મારો સોમસુંદરસૂરિ નામને લેખ.

Page #119

શકનારતોત્રનોદ [૨૫ શ્રી સેમસુંદર
AAA
એમણે રચેલા ગ્ર –
ચઉશરણપયન્ના ઉપર સંસ્કૃતમાં અવચૂરિ (બર નં. ૧૮૬૨), ભાષ્યત્રયેચૂર્ણિ, કલ્યાણકસ્તવ, રત્નકેષ, અષ્ટાદશસ્તવી (યુષ્મદ્દ શબ્દ નવસ્તી અને અમદ્દશબ્દ નવસ્તવી) ઉપદેશમાળા બાલાવબેધ, સં. ૧૪૮૫ યોગશાસ્ત્ર બાલાવબોધ ષડાવશ્યક બાલાવબોધ, આરાધનાપતાકા બાલાવબોધ નવતત્વ બાલાવબેધ ( સ. ૧૪૯૬ ), પાર્શ્વજિન સ્તવન, પંચકલ્યાણકસ્તોત્ર, ચતુર્વિશતિજિનસ્તવન, નેમિજિનસ્તવન, શાંતિજિનસ્તોત્ર, કલ્યાણકતેત્ર, યુગાદિજિનસ્તવન, જિનપંચક સ્તવન (છ ભાષા), ચતુવિંશતિજિનસ્તવન સંવિગ્ન સાધુ મર્યાદા કુલક એમની ઉગ્રવિહારતાની આછી ઝાંખી કરાવે છે.
માંડવગઢના સંગ્રામનીએ આચાર્યશ્રીને ચોમાસું રાખી ભગવતીસૂત્ર વંચાવ્યું હતું, અને પ્રત્યેક મા! શબ્દ સોનામહોરે ચઢાવી હતી એકંદર સંગ્રામે ૩૬૦૦૦ સોનામહોર, તેની માતાએ ૧૮૦૦૦ અને તેની સ્ત્રીએ ૯૦૦૦ એમ કુલ ૬૩૦૦૦ સોનામહોર ચઢાવી હતી. તેની અંદર ૧ લાખ અને ૪૫૦૦૦ સોનામહોરે બીજી ઉમેરી તે બધું દ્રવ્ય સં. ૧૪૭૧ની સાલમાં કલ્પસૂત્ર અને કાલિકાચાર્યની કથાની પ્રતિઓ સચિત્ર સુવર્ણ અને રૂપેરી અક્ષરે લખાવામાં વાપર્યું હતું. આ બધી પ્રતિએ સાધુઓને વાંચવા માટે આપી હતી. વળી તેજ સંગ્રામે સુપાર્શ્વનાથનું મંદિર બંધાવ્યું હતું. કવિ ગષભદાસ કહે છે કે –
માંડવગઢને જિઓ, નામે દેવ સુપાસ. અષભ કહે જિન સમરતાં, પહોંચે મનની આશ.
એ ઉપરાંત મમીજીમાં પાર્શ્વનાથની મૂર્તિ સ્થાપિત કરાવી હતી. તેમજ ગુરૂના ઉપદેશથી સિદ્ધાચલની યાત્રાએ આવી ગિરનારની

Page #120

સૂરિ 1
પ્રસ્તાવના
યાત્રા કરી તેમનાથના ત્રણ કલ્યાણકના ચૈત્ય—એટલે વસ્તુપાળના પ્રાસાદના ઉદ્ધાર પેાતાના કાકા માલદેવની સમ્મતિથી કર્યાં.
પાટણ જૈન સંધના જ્ઞાન ભંડારમાં રહેલી સ. ૧૪૯૨ માં શ્રી સામસુંદરસૂરિના ઉપદેશથી લખાયેલી એક કાલિકાચાર્યકથાની૧૨૨ પ્રતિપાંતગત પ્રશસ્તિ ઉપરથી એમના વંશવૃક્ષ નીચે મુજબ ફલિત થાય છે.
સાધુ વીરા ( સરસ્વતીપત્તન-સિદ્ધપુરના રહેવાસી. )
ક`ણિપત્ની.
T
1
T
શાહુ સજ્જન. શા. સુભટ શા. શાલિગ સગ્રામસિંહ
}
સરવણ.
ભાયદેશ
એમના શિષ્ય પરિવાર વિશાળ હતા. તથાપિ ગ્રંથકાર અને વિદ્વાન મહાત્માઓની જેટલી હકીકત પ્રાપ્ત થઇ છે તે ઉપયાગી હાવાથી અત્રે રજુ કરવામાં આવી છે—
૧ મુનિસુંદરસૂરિ—જીએ. નં. ૨૬
૧૨૨ પ્રશ. ભા, ૨ પૃ. ૬ ઉપરની નોંધમાં માત્ર કાલિકાચાર્યની કથાનું જ નામ જણાવેલ છે પરંતુ કલ્પસૂત્રની ( કાલિકાચાર્યકથા યુક્ત ) ની પાંચ પ્રતા લખાવેલી તે પૈકીની આ એક હાવી જોઈ એ. જીએ તદંતર્ગત ઉલ્લેખ-શ્રીત્વનું_ગૌત્તમભૂરિશિષ્ય શ્રીસોમસુર तपासुगुरूपदेशात् ।
श्रेयस्कृते विशदकल्पप्रतीश्च पञ्च ॥ १२ ॥
साप्रतिलिखद्विगजरत्नशरद्यथात्म
૭
* નાગપુર ( નાગાર ) માં એશવાળવંશી હીરા શાહ રહેતા. તેમને ર્મિણિ નામની પત્નીથી પૂર્ણસિહુ અને કેશવ નામે એ પુત્ર અને દેઉ નામે એક પુત્રી થઈ.

Page #121

શૌનાસ્તોત્રસન્ની [૨૫ શ્રી સેમસુંદર૨ ભાવસુંદર–એમણે ઉજજૈનમાં પાનવિહારમંડન મહાવીર સ્તવન રચ્યું.
૩ ભુવનસુંદરસૂરિ–એમના માટે હવે પછી નં. ૨૭મા લખવામાં આવશે.
૪ જયચંદ્રસૂરિ–એમણે પિતાની વિદ્વતાથી કૃષ્ણસરસ્વતીકૃષ્ણવાઝેવતા એવું બિરૂદ ધારણ કર્યું હતું. (જુઓ ગુરુગુણરત્નાકર આદિ.), એમણે કાવ્યપ્રકાશ, સન્મતિતર્ક જેવા મહાન અર્થવાળા ગ્રંથ શિખ્યાને ભણાવ્યા હતા. અને પ્રત્યાખ્યાન સ્થાનવિવરણ, સમ્યક્ત્વકૌમુદી, પ્રતિક્રમણવિધિ સં. ૧૫૦૬માં (મુ. પી. ૪, ૧૦૭) આદિ પ્રકરણે રચ્યાં હતાં. (ઉ. ધર્મસાગરજીની પટ્ટાવલીમાં આવેલ જયસુંદર નામ ખરું નથી લાગતું).
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ સં. ૧૫૦૩–૧૫૦૫-૧૫૦૪ બુ. ૧, સં. ૧૪૯૬-૧૫૦૨-૩-૪-૫-૬ બુ. ૨, સં. ૧૫૦૩–૪–ના. ૧, ૨.
એમના ઉપદેશથી અણહિલપુરના શ્રીમાલી પર્વતે એક લક્ષ પ્રમાણગ્રંથ લખાવ્યા. તેમાંની મલયગિરિ કૃત પિંડનિર્યુક્તિ વૃત્તિની પ્રત મળે છે. વિરમગામ. ભં)
એમના શિષ્ય જીનહર્ષે સં. ૧૪૯૭માં ચિતોડમાં વસ્તુપાલ ચરિત્ર (ગુ. મા. જે. ધ. પ્ર. ભાં. ઇં. નં. ૧૭૧૦, ૧૮૭૧) પ્રાકૃતમાં રયણસેહરી કહા ચિતોડમાં (પી. ૪, ૧૧૧; મુ. આત્મા. જે. સભા) સં. પ્રા. માં વિંશતિસ્થાનપ્રકરણ (વિચારામૃત સંગ્રહ) વિરમગામમાં સં. ૧૫૦૨માં (પી. ૧, ૧૧૨; પ્ર. દે. લા. નં. ૬૦), પ્રતિક્રમણવિધિ સં. ૧૫રપમાં, પ્રાયઃ આરામશોભાચરિત્ર ૪૫૧ લેકમાં (ખેડા ભે), અનર્ધરાઘવવૃત્તિ અષ્ટભાષામય સીમંધરજિન સ્તવન (પ્ર. જૈન જ્યોતિ. વર્ષ ૧ અંક ૨) આદિ ગ્રંથ રચ્યા હતા. એમના દરેક ગ્રંથો હષક એટલે હર્ષ શબદથી અંક્તિ છે.

Page #122

સૂરિ !
પ્રસ્તાવના એમની સંતતિમાં સાધુ વિજય ૨૩ શુભવર્ધન વગેરે સમર્થ વિદ્વાનો થયા હતા.
ગણિત
રની
ના થ
૫ જિનસુંદરસૂરિ–મધુમતીપુરી (મહુવા) માં સંધપતિ ગુણરાજે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક શ્રી સેમસુદરસૂરિના વરદ હસ્તે એમને સૂરિપદ પ્રાપ્ત થયું હતું. સં. ૧૪૮૩ માં એમણે દીપાલિકાકલ્પ (કાં. વ. ન. ૧૦૧૫ લી) એ. એમના શિષ્ય ચારિત્રરત્નગણિએ ચિત્રકૂટ (ચિતોડ)ના મહાવીર સ્વામીના મંદિરની પ્રશસ્તિ તરીકે મહાવીરપ્રશસ્તિ-ચિત્રકૂટપ્રશસ્તિ (કાથવટે રી; જુઓ ટિ. નં. ૪૪૦ અને ૪૪૪), સં. ૧૪૯૯ માં ચિતોડમાં જ દાનપ્રદીપ ગ્રંથ રચ્યો (પ્ર, આત્મા. . સભા. નં. ૬૬; ગૂ. ભા. આ. સભા. નં. ૫૦ ). સ્તોત્ર વગેરે રચ્યા અને એમના શિષ્ય હેમહંસગણિએ સં. ૧૫૦૧માં પડાવશ્યક પર બાલાવબોધ ૨૪ સં. ૧૫૧૪માં રત્નશેખરસૂરિના રાજ્યમાં ગુર્જર આશાપલ્લીમાં ઉદયપ્રભસૂરિકૃત આરંભસિદ્ધપર વાતિક રો (પ્ર. ય. ચં., ગૂ. ભા. જૈ ધ. પ્ર. સભા)
૧૨૩ એમણે વાદિવિજય પ્રકરણ. (કાં. વડો; જયવિ. ડભોઈ) તથા હેતુબંડન પ્રકરણ (કેશરવિજય ભં. વઢવાણ) વગેરે રચ્યાં. અને તેમના શિષ્ય શુભવર્ધને પ્રા. દશશ્રાવક ચરિત્ર (ક. છાણું) અને હેમવિમળસૂરિના રાજ્યમાં સ૧૫પરમાં વર્ધમાનદેશના (ખેડા ભં; પ્ર. આત્મા. જે. સ) રચી, અને તેજ સૂરિના રાજ્યમાં ઋષિમંડળ પર વૃત્તિ રચી (પી. ૪, ૭૮; વે. નં. ૧૭૯૭), એમના શિષ્ય સં. ૧૫૭૫માં સ્થૂલિભદ્રરાસ રચેલ છે. (ર્તાએ નામ જણાવ્યું નથી). અને અષાઢભૂતિમુનિરાસ.
૧૨૪ આ ગ્રંથમાં પિતાને જયચંદસૂરિના શિષ્ય જણાવે છે અને આરંભસિદ્ધિ વાર્તિકમાં રત્નશેખરસૂરિના ચારિત્નમણિના શિષ્ય હોવાનો ઉલ્લેખ કરે છે.

Page #123

નિરોત્રો [૨૫ શ્રી સેમસુંદરસં. ૧૫૧૫ માં ન્યાયપરિભાષા અને સં. ૧૫૧૬ માં તે ઉપર ન્યાયાર્થમંજૂષા નામની ન્યાયબુહદ્દવૃત્તિ અમદાવાદમાં રચી. (પી. ૪, ૧૭; વે. નં. ૭૬) તથા તે ઉપર ન્યાય એ
ચારિત્રરત્નગણિના શિષ્યો પૈકી લઘુઉપદેશસપ્તતિકા (પ્ર. જે. ધ. સભા)ના કર્તા સેમધર્મગણિ અને સરસ્વતી શબ્દ યમકમય યુગાદિજિન સ્તવન ચયિતા જિનમાણિજ્યગણિ એમના શિષ્ય હતા.
૬ અમરસુંદર–એમના શિષ્ય ધીરસુંદરગણિએ સં. ૧૫૦૦ લગભગમાં આવશ્યક નિર્યુક્તિ પર અવચૂર્ણ બનાવી. (મેટી ટાળીને ભં. પાલીતાણા)
છ જિનકીર્તિસરિ–દેવકુળપાટકને લાખારાજ (સં. ૧૪૩૯ –સં. ૧૪૭૫) ના માન્ય શ્રેણી વીશલના પુત્ર ચંપકે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક શ્રી સોમસુંદરસૂરિના હસ્તે એમને સૂરિપદારૂઢ કરવામાં આવ્યા હતા.
બેદરનગરમાંના પાતશાહના માન્ય પૂર્ણ ચંદ્ર કે ઠારીએ ગિરનાર ઉપર બંધાવેલા જિનચૈત્યમાં એમણે પ્રતિષ્ઠા કરાવી હતી. એમણે રચેલા ગ્રંથો–
સં. ૧૪૯૪માં નમસ્કારસ્તવ પર પત્તવૃત્તિ (બુહુ ૨ નં. ૨૯૨; ૬. નં. ૭૩૦; અમરવિ. સા. . ડભોઈ), ઉત્તમકુમારચરિત્ર (પી. ૧, નં. ૨૪૪), શીલ વિષય પર શ્રીપાલગોપાળ કથા (વે. નં. ૧૭૬૧ પ્ર આત્માનંદ સભા. જય ગ્રં. ડભાઈ), ચંપકષ્ટિકથા, પંચનિસ્તવન, સં. ૧૪૯૭ માં ધન્યકુમારચરિત્ર દાનકલ્પદ્રુમ ૧૨૫ (ગુ. નં. ૧૪-૬ પ્ર. દે, લા. ) સં. ૧૪૯૮ માં શ્રાદ્ધગુણસંગ્રહ (બુહુ ૬ નં. ૬૭૫) વગેરે વગેરે.
૧૨૫ આ સંસ્કૃત પદ્ય ગ્રંથ પરથી સંસ્કૃત ગદ્યમાં ત. જ્ઞાનસાગર ઉપાધ્યાયના શિષ્ય ધન્યચરિત્ર રચ્યું. (વે. નં. ૧૭૪૨ )

Page #124

સૂરિ]
પ્રસ્તાવના
૮ રત્નશેખરસૂરિ–જુઓ નં. ૨૮ મો. ૯ સેમદેવ૨૬–એમણે સેમસુંદરસૂરિ કૃત યુષ્યદક્ષ્મ
૧૨૬ આ મુનિ શબ્દાનુશાસનમાં દક્ષ હતા અને મુનિસુંદરસુરિ કૃત મિત્રચતુષ્ક (સુમુખાદિનુપચતુષ્ક) કથાનું સંશોધન એમણે કર્યું હતું. સં. ૧૪૯૬ માં તેમજ રત્નશેખરસૂરિ કૃત અર્થદીપિકા પણ શેધી હતી.
એમની શાખામાં થયેલા શુભવિમળ, અમરવિકમળવિજયના શિષ્ય હેમવિજય એક સારા કવિ અને ગ્રંથકાર હતા. તેમણે સં. ૧૬૩૨ માં પાર્શ્વનાથચરિત્ર (પ્ર. મોહનલાલજી જૈન ગ્રંથમાળા નં. ૧) સં. ૧૬૫૬ માં ખંભાતમાં ઋષભશતક કે જેને લાભવિજયગણિએ સંશોધ્યું. (કાથ ૧૮૯૧–૯૫ રીપોર્ટ) અને સં. ૧૬પ૭ માં અમદાવાદમાં દશ તરંગમાં ૨૫૦ કથાવાળો કથારત્નાકર (કાં. વડે. પ્ર. હી, હૈ.), અન્યોક્તિ મુક્તામહોદધિ, કીર્તિકાલિની (વિજયસેનસૂરિની પ્રશંસા રૂપે) સૂક્તરત્નાવલી, સદ્ભાવશતક, ચતુર્વિશતિજિનસ્તુતિ, (શ્લેષમય સટીક) કમળબંધ સ્તુતિ ચતુર્વિશતિ (પ્ર. જૈનસ્તોત્રસમુચ્ચય) સ્તુતિત્રિદશતરંગિણી, કસ્તુરિપ્રકર અને સેંકડો સ્તોત્રો વગેરે રચેલ છે. તે ઉપરાંત આબુ ઉપરના કર્મશાહના જીર્ણોદ્ધારની પ્રશસ્તિ લખી છે અને પિતાના ગુરૂના જીવન પ્રસંગને અનુસરી સં ૧૬૬૧ મહેસાણામાં કમળવિજય રાસ અને નેમિન્ટન ચંદ્રાવળો વગેરે ગુજરાતી પદ્યમાં લખ્યું છે. તે ઉપરાંત વિજય પ્રશસ્તિકાવ્યના ૧૬ સર્ગ રચી પોતે સ્વર્ગસ્થ થતાં તેમને ગુરૂભાઈ વિદ્યાવિજયના શિષ્ય ગુણવિજયે પાંચ સર્ગ રચી પૂર્ણ કરી અને તે આખા ગ્રંથ ઉપર સં. ૧૬૮૮ માં તેમણે પોતે જ વિજયદીપિકા ટીકા રચી. (પ્ર. ય. ગં. નં. ૨૩ આ કાવ્યમાં મુખ્યપણે વિજયસેનસૂરિનું ચરિત્ર છે.) પ્રશસ્તિમાં ગુણવિજયે હેમવિજય સંબંધી જણાવ્યું છે કે –

Page #125

૯૨
જૈન સ્તોત્રો [૨૫ શ્રી સેમસુંદરછબ્દ અષ્ટાદશસ્તવી ઉપર સં. ૧૪૯૭ માં અવચૂરિ બનાવી (વે. નં. ૧૭૯૫) અમરવિ. જ્ઞા. ભ. ડભોઈ, શ્રેયઃ શ્રીમન ચતુર્વિશતિજિનસ્તવન રચ્યું, અને બીજા શિષ્ય સિદ્ધાંતસમુદ્રના શિષ્ય કમળરત્નમણિએ સં. ૧૫૦૧ માં લખેલી ત્રિભુવનદીપકપ્રબંધની પ્રત હં. વિ. શા. સં. વડોદરામાં છે. (પ્રશ. પૃ. ૩૪) એમના ચારિત્રહંસના શિષ્ય સોમચારિત્રગણિએ સં. ૧૫૪૧ માં ગુરુગુણરત્નાકરકાવ્ય રચ્યું. (પ્ર. ય. ચં. ૨૪)
૧૦ સુધાનંદનસૂરિ–મંડપદુર્ગના વાસી શ્રી પ્રાગવાટજ્ઞાતિય સં. સૂર અને વીરાએ કાઢેલા સંઘ સાથે એમણે સિદ્ધાચલની યાત્રા કરી હતી અને ઉંબરહટ્ટ (ઉમરેઠ) ગામમાં શુભત્વવાચકને ચૂરિપદે પ્રતિષ્ઠિત કર્યા હતા. એમના શિષ્ય સં. ૧૫૨૯ માં જ૫મંજરી (ભાં. ૬ નં. ૧૩૬૮) તથા ઈડર ચયપરિપાટી રચી ( જુઓ જન યુગ સં. ૧૯૮૫ માહથી ચૈત્રને અંક પૃ. ૩૪૧)
૧૧ જિનમંડનગણિ–એમને સમસુંદરસૂરિએ વાચક પદ આપ્યું હતું. એમણે રચેલા ગ્રંથ–સં. ૧૪૯૨ માં કુમારપાળ પ્રબંધ, (વે. નં. ૧૭૦૮–૯; પી. ૧, ૮૨; કી. ૧૭૭, પ્ર. આ. સભા નં. ૩૪ સં. ૧૯૭૧) સં. ૧૪૯૮ માં શ્રાદ્ધગુણસંગ્રહવિવરણ (મિત્ર ૮, ૨૩૩; પ્ર. ઓ. સભા) અને ધર્મપરીક્ષા (પ્ર આ. સભા, નં. ૬૭; ગૂ. ભા. આ. સ.) જયશ્રીનેતા ચતુવિંશતિછનસ્તવન,
૧૨ રત્નરંસગણિ–એમના હસ્તાક્ષરની ચતુર્વિશતિજીનસ્તુતિश्री हेमसुकवेस्तस्य हेमंसूरेरिवाभवत् ।। वाग्लालित्ये तथा देवे गुरौ भक्तिश्च भूयसी यदीया कविता कान्ता न केषां कौतुकावहा । विना पिहिरजो यस्माद् यशः सुतममृत या ॥

Page #126

સૂરિ]
પ્રસ્તાવના
ની પ્રત મુનિશ્રી અમરવિજયજી મહારાજના જ્ઞાન ભંડાર (ડભોઈ)માં છે અને સં. ૧૫૦૯માં પાટણમાં એમના વાંચવા માટે લખાયેલ શાંતિનાથચરિત્રની પ્રત આ. વિ. દ. શા, સં. છાણમાં છે. એમના શિષ્ય મણિમંદિરે સં. ૧૬૬૧ માં લખેલી સપ્તતિશતસ્થાનકની પ્રત પાટણમાં છે. (પ્ર. પુ. ૧૬૫)
૧૩ સાધુરાજગણિએમના એક શિષ્ય ભટકઠાત્રિશિકા રચી (મુદ્રિત) અને બીજા શિષ્ય વીરદેવ મુનિએ સર્વ પદમાં મહાવીર શબ્દવાળું કમકમય સમવસરણસ્થ મહાવીર સ્તવન રચ્યું. એમના શિષ્ય આનંદરને સં. ૧૪૧૦ માં લખેલી સાવચૂરિક પિંડવિશુદ્ધિની પ્રત ક. વડે. માં છે. પ્ર. પૃ. ૨. નં. ૭.
૧૪ વિવેકસમુદ્ર–એમના શિષ્ય અમરચંદ્ધિ સં. ૧૫૧૮ વર્ષે ફા. શુ ૧૧ દિને બુધવારે કર્કરા મહાગ્રામે લખેલી ઉપદેશમાળા પ્રકરણવરિની પ્રત દષ્ટિગોચર થાય છે.
એ ઉપરાંત એમના વિશાળ સમુદાયમાં શુભ રત્ન, સમજ્ય વગેરે આચાર્યો, સત્યશેખર, પુણ્યરાજ, વિવેકસાગર પંડિત, રાજવર્ધન, અને ચારિત્રરાજ કે જેણે દક્ષિણના વાદિઓને જીત્યા હતા, ઋતરશેખર, વીરશેખર, સમશેખર, જ્ઞાનકીર્તિ, શિવમૂતિ, હર્ષ કીતિ, વિજયશેખર, લક્ષ્મીભદ્ર, સિંહદેવ, રત્નપ્રભુ, શીલભદ્ર, શાંતિચંદ્ર કે જેણે શાંતિનાથનું સ્મરણ કરી વીર પ્રભુએ કરેલા તપ જેવું ઉગ્ર તપ કર્યું હતું. તપસ્વી વિજયસેન, હર્ષસેન, હર્ષ સિંહ આદિ વાચક–ઉપાધ્યાય પંડિત હતા.
૨૬ મુનિસુંદરસૂરિ આ આચાર્ય અત્યંત પ્રતિભાસંપન્ન અને શ્રી સોમસુંદરસૂરિના મુખ્ય પટ્ટધર હતા. એમનો જન્મ સં. ૧૪૩૬, વ્રત સં ૧૪૪૩, વાચકપદ સં. ૧૪૬૬, વૃદ્ધનગર (વડનગર)ના શ્રેષ્ટિ દેવરાજે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક સૂરિપદ

Page #127

જૈન સ્તોત્રો [૨૬ મુનિસુંદરસં. ૧૪૭૮ અને સં. ૧૫૦૩ કાર્તિક સુદિ ૧ને દિવસે કેરટામાં સ્વર્ગસ્થ થયા હતા. એમને સ્તંભતીર્થમાં ત્યાંના નાયક દફરખાને (જફરખાં. જુઓ ઓઝાજીને રે, ઈ. પૃ. ૫૬૬ ટિ. ૨) વાદિગોકુલસંઢ એ નામનું બિરૂદ આપ્યું હતું (હીરસોભાગ્ય ૧૪, ૨૦૪), અને દક્ષિણમાં કાલીસરસ્વતીનું બિરૂદ મળ્યું હતું. એક હજાર અને આઠ અવધાન કરવા જેટલી ધારણ શકિત તેઓ ધરાવતા હતા એટલે સહસ્ત્રાવધાની હતા એમની સૂરિમંત્રનું સ્મરણ કરવાની શક્તિ અજબ હતી તેથી અને પષ્ટઅબ્દમાદિ તપે વિશેષથી પદ્માવતી આદિ દેવીઓ એમને પ્રત્યક્ષ થતી હતી એઓ સિદ્ધ સારસ્વત કવિ હતા. દેવકુળપાટક (મેવાડ દેશમાં આવેલ દેલવાડા)માં તિજાર નામક નવીન સ્તવન રચી મહામારીને ઉપદ્રવ નિવાર્યો હતો. અને રોહિણું ( શિરોહી) નામના નગરમાં તીડના ઉપદ્રવને નાશ કરવાથી તે નગરના રાજાએ મૃગયા (શિકાર ) ને નિષેધ કર્યો અને દેશમાં અમારી પ્રવર્તાવી હતી.
એમણે ૧૨-૧૪ વર્ષની નાની ઉમરમાં (સં. ૧૪૫૫માં ઐવિદ્ય ગણિ (મુદ્રિત, કી. ૨, નં. ૩૭૯) નામનો ગ્રંથ રચ્યા હતા. સં.૧૪૬ ૬માં એમણે એક વિજ્ઞપ્તિગ્રંથ પિતાના ગુરૂ (આચાર્ય) દેવસુંદરસૂરિની સેવામાં મેક હતું જેનું નામ ત્રિદશતરંગિણી હતું. તે ૧૦૮ હાથ લાંબે હતો અને તેમાં એકથી એક વિચિત્ર અને અનુપમ એવાં સેંકડે ચિત્ર અને હજારે કાવ્ય લખવામાં આવ્યાં હતાં. તેમાં ત્રણ સ્ત્રોત અને ૬૧ તરંગ હતા તે હાલ સંપૂર્ણ મળતા નથી. માત્ર ત્રીજા સ્ત્રોતને ગુર્નાવલિ નામનો એક વિભાગ અને પ્રાસાદાદિ ચિત્રબંધ કેટલાંક સ્તોત્રો અહિં તહીં છુટાં મળે છે. ગુર્નાવલિ યશેવિ. ગ્રંથમાળામાં પ્રસિદ્ધ થઈ છે. એ ઉપરાંત એમણે રચેલા ગ્રંથ અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમ-શાંતરસભાવના છે. નં. ૧૬૬૨; પ્ર. ધનવિજયકૃત ટીકા સહિત નિ. પ્રે; મ. ભ; (તત્ત્વવિવેચક સભા) ગૂ. ભા. જે. ધ. પ્ર. ભા.), ઉપદેશરત્નાકર સ્વપજ્ઞવૃતિ સહિત (પ્ર. કે. લા. નં. ૨૨; પ્રથમ ભાગ ગૂ. ભા. સહિત જેનવિદ્યાપ્રસારકવર્ગ; વે. નં.

Page #128

સૂર ]
પ્રસ્તાવના
૧૫૭૨), અનેક પ્રસ્તાવનામાં જિનસ્તોત્રરત્નમેષ (પ્રથમ પ્રસ્તાવ પ્ર. જૈનસ્તોત્ર સંગ્રહ, ય ગ્રં; વે. નં. ૧૮૦૦), જયાનંદ ચરિત્ર ( ક. વડે; ગુ. ભા. જે. ધ. પ્ર.), મિત્ર ચતુષ્કકથા જેનું સંશોધન શબ્દાનુશાસનમાં દક્ષ એવા લક્ષ્મીભદ્રમુનિએ કર્યું. મુ. આત્મા જે. સ.), સં. ૧૪૮૪માં સીમંધર સ્તુતિ વગેરે વિદ્વર્ગને આનંદિત બનાવે છે.
શિષ્યાદિ પરિચય–
૧ શ્રીરત્નશેખરસુરિ–જુઓ. નંબર ૨૮ મે. એમના શિષ્ય સધકળશે સં. ૧૫૦૫ અષ્ટભાષામાં સમ્યક્ત્વરાસ રચ્યો.
૨ સંધવિમળ–એમણે સં. ૧૫૧માં જેઠ સુદ ૪ ગુરૂવારે સુદર્શનશ્રેષ્ઠિને રાસ-પ્રબંધ ર.
૩ જયચંદ્રસૂરિ–એમના શિષ્ય હેમહંસગણિએ સં. ૧૫૦૧માં પડાવશ્યક બાલાવબોધ ર.
૪. હસેન એમના શિષ્ય હર્ષભૂષણે સં. ૧૪૮૦માં શ્રાદ્ધન વિધિવિનિશ્ચય (ક. વ. ન, ૧૦૧૬) અંચલમત દલન પ્રકરણ (કી. ૨, નં. ૩૬૦), તથા સં. ૧૪૮૬માં પર્યુષણું વિચાર ર.
૫ શુભશીલગણિ—એમણે સં. ૧૮૯૨માં વિક્રમચરિત્ર (પ્ર. હે. ચં. અમદાવાદ), સં ૧૫૦૪માં પ્રભાવક કથા (ડે. ભાવ.), સં. ૧૫૦માં કથાકેષ અપરના ભરતેશ્વરબાહુબલિવૃત્તિ (પી. ૪, ૧૧૦; મિત્ર ૮, ૧૬૩; પ્ર. પૂ. ભા. મગનલાલ હઠીસિંગ. સં. ૧૯૦૯), સં. ૧૫૧૮માં શત્રુંજયકલ્પવૃત્તિ અને અભિધાનચિંતામણિને અનુસરી ઉણાદિ નામમાળા (સાગરનો ભંડાર, પાટણ) વગેરે ગ્રંથો રચ્યા. સં. ૧૫૪૦માં શાલિવાહનચરિત, પૂજાપંચાશિકા પુણ્યધન કથાનક
૬ વિશાલરાજ—આ મુનિવર્ય અત્યંત પ્રભાવશાળી હતા. એમને પરિવાર વિશાળ હશે પરંતુ તેમાંથી ઉપલબ્ધ થતાં નામે નિચે મુજબ છે –

Page #129

જૈન સ્તોત્રો [ ૨૬ મુનિસુંદરવિવેકસાગર–એમણે હરિશબ્દગર્ભિત વીતરાગ સ્તવન રચ્યું.
મેરૂરત્નગણિ–એમના શિષ્ય સંયમમૂર્તિએ લખેલી એક પ્રત ઉપર નીચે મુજબ ઉલ્લેખ નજરે પડે છે
'लिखीतं श्रीवटपद्रनगरे श्रीसोमसुन्दरशिशिष्य श्रीविशालराजसूरितच्छिष्य पं. मेरुरत्नगणि-तच्छिष्याणु संयममूर्तिगणिना।
કુશલચારિત્ર–એમના શિષ્ય રંગચારિત્રે સં. ૧૫૮૯માં લખેલી ક્રિયાકલાપની પ્રતિ આ. તિ. વિ. જી. મ પુ. ચાણસ્મામાં છે. (પ્ર પૃ. ૯૧).
સુધાભૂષણ–એમના શિષ્ય જિનસૂરે સં. ૧૫૦૫ની આસપાસ ગૌતમપૃછા બાલાવબોધ, ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્રના મહાત્મને દર્શાવનાર પ્રિયંકરપડ્યા. (પ્ર. શારદાવિજય જૈન ગ્રંથમાળા, તથા છે. દે. લા. પુ. ફં. સુરત થાંક ૮૦) તથા રૂપસેન ચરિત્ર વગેરે રચ્યાં.
સુધાભૂષણના અન્ય શિષ્ય કમળભૂષણગણિ શિષ્ય મુખ્ય પં. વિશાલસૌભાગ્યગણિએ સં. ૧૫૯૫માં લખેલી કલ્પસૂત્રની પ્રતિ સિનેર જૈન જ્ઞાનભંડારમાં છે.
સિદ્ધાંતસ્તવવૃત્તિ (પ્ર. કાવ્યમાળા. ગુ. ૭), વાગભટાલંકારવૃત્તિ, અને સં. ૧૫૧૨માં રચાયેલી વીતરાગસ્તત્રપજિકા (પ્ર. છે. દે, લા. પુ. ફ) પર સ્પષ્ટ નામ નિર્દેશ નહિ હોવાથી હજુ અનિશ્ચિત રહે છે.
પં. શિવસમુદ્ર—એમના શિષ્ય પં. હેમમંગળગણિએ સં. ૧૫૧૭માં લખેલી શ્રી નેમિનાથ ચરિત્રની પ્રતિ જૈનસંઘ જ્ઞાન ભંડાર (પાટણ)માં છે. (જુઓ. પ્રશ. પૃ. ૨૨)
* એમના પ્રતિષ્ઠા લેખો સં. ૧૫૦૧ ના. ૧, સં. ૧૪૮૮– ૧૫૦૦–૧૫૦૧ ના. ૨, સં. ૧૪૯૭–૯–૧૫૦૦-૧૫૦૧ બુ. ૧, સં. ૧૪૮૯-૯૯-૧૫૦૧ બુ. ૨. આઠ વર્ષ સુધી યુગપ્રધાનપદે રહ્યા.

Page #130

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના.'
રિના શિક
ના.
આપેલાં તે
ર૭ ભુવનસુંદરસૂરિ ઉપરોકત શ્રી સેમસુંદરસૂરિના શિષ્ય હતા. એમને પ્રતિષ્ઠા લેખ સં. ૧૪૮૩ ના. ૧. એમણે રચેલા ગ્રંથો આ સંગ્રહમાં આપેલાં સ્તોત્રો ઉપરાંત પરબ્રહ્મોત્થાપન સ્થળવાદ ગ્રંથ, મહાવિદ્યાવિડંબન વૃત્તિ, મહાવિદ્યાવિડંબન ટિપ્પન–વિવરણુ, લઘુમહાવિવાવિડંબન (લે. નં. ૧૦૫૬; પ્ર. ગા. ઓ. સીરીઝ), અને વ્યાખ્યાન- ૨૭ દીપિકા વગેરે. (જુઓ રત્નશેખરકૃત શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણતિ–અર્થદીપિકાનું મંગલાચરણ) નિબનામના સંઘપતિએ કરાવેલા ઉત્સવપૂર્વક શ્રીસમસુંદરસૂરિના હસ્તે એમને સૂરિપદમાં પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવ્યા હતા.
૨૮ રત્નશેખરસૂરિ ઉપરોક્ત શ્રી સેમસુંદરસૂરિના શિષ્ય હતા. જન્મ સં. ૧૪૫૭ (કવચિત ૧૪૫૨), વત ૧૪૬૩, પંડિતપદ સં. ૧૪૮૩, દેવગિરિવાસી મહાદેવે દેલવાડા (મેવાડ)માં કરેલા ઉત્સવપૂર્વક સં. ૧૪૯૩ માં વાચકપદ (ઉપાધ્યાયપદ) સં. ૧૫૦૨ સૂરિપદ સં. ૧૫૧૭ પિષ વ ૬. સ્વર્ગવાસ સ્તંભતીર્થવાસી બાબીભટ્ટે એમને બાલ્યવયમાં બાલ સરસ્વતી બિરૂદ આપ્યું હતું. અને એમણે બાલ્યવયમાં પણ દક્ષિણ દિશાના (બેદરપુર આદિના) વાદિઓને જીત્યા હતા. (ગુરુગુણરત્નાકરકાવ્ય પૃ. ૧૭), એમણે ૧૧ વર્ષ યુગપ્રધાન પદવી ભેગવી લ, પી. પટ્ટાવલી પ્રમાણે એમણે લક્ષ્મીસાગરસૂરિ અને સમદેવસૂરિને આચાર્ય પદવી આપી હતી.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખો સં. ૧૫૦૬-૦૭-૦૮-૦૯–૧૦–૧૧– ૧૨-૧૩–૧૪–૧૫-૧૬ બુ. ૧, સં. ૧૫૦૬-૦૭-૦૮-૦૯-૧૦-૧૧ १२७ तेषां विनेयवृषभा भाग्यभुवी भुननसुन्दराचार्याः।
व्याख्यानदीपिकाधैर्ग्रन्थैर्य निजयशोऽग्रथ्नन् । ૧૨૮ આ મહાનુભાવે ખાડીમાં જિનમંદિર કરાવ્યું હતું.

Page #131

૯૮
નાસ્તોત્રરોહ [૨૮ શ્રીરત્નશખર
–૧૨–૧૩–૧૫-૧૭ બુ. ૨, સં. ૧૫૦૭–૧૦–૧૨-૧૩-૧૪–૧૫૧૬ ના. ૧, સં. ૧૫૦૨-૦૪-૦૬-૦૭-૦૮-૦૯–૧૦–૧૧–૧૨૧૩–૧૬-૧૭ ના. ૨, સં. ૧૫૦૮–૧૪ જિ. ૨. "
એમણે રચેલા ગ્રંથે ષડાવશ્યકવૃત્તિ શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણ સૂત્ર પર અર્થદીપિકા નામની વૃત્તિ (સં. ૧૪૯૬ ) કે જેનું સંશોધન લક્ષ્મીભદ્રગણિએ કર્યું હતું, (ભાં. ૪, ૪૬૪ પ્ર. દે. લા. નં. ૪૮), શ્રાદ્ધવિધિવૃત્તિ ૨૯–વિધિકૌમુદી સં. ૧૫૦૬ (પ્રા. આ. સભા નં. ૪૮, ગૂ. ભા. જેન ગ્રંથાવલી નં. ૩), આચારપ્રદી૫૩૦ ૪૦૬૫ શ્લેક પ્રમાણ સં. ૧૫૧૬ માં (ભાં. ૬, ૪૦ પ્ર. દે. લા. નં. ૭૧) કે જેમાં જિનહું સગણિએ શેધન, લેખનાદિમાં સહાય કરી હતી, લઘુક્ષેત્રસમાસ અને હેમવ્યાકરણ પર અવચૂરિ, પ્રબોધચંદ્રોદયવૃત્તિ આદિ પણ રચ્યા હેય. એ ઉપરાંત મહેસાણું મંડન પાર્શ્વજિન સ્તવન (પૃ. ૧૦૮), નવખંડ પાર્થ જિનસ્તવન, પાર્શ્વસ્તવન, અબુંદાદ્રિ મંડન પાર્શ્વનેમિસ્તવ, ચતુર્વિશતિ જિનસ્તવન, અને રત્નચૂડાસ સં. ૧૫૧૦ આસપાસ એમ કવચિત કથન મળે છે. શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણ વૃત્તિ વગેરેમાં પિતાને ભુવનસુંદરસૂરિના શિષ્ય હેવાનું પણ જણાવે છે.
એમના શિષ્યાદિ સબંધી ટુંક માહિતી–
૧ સંગદેવ—એમણે સં. ૧૫૧૩ માં પિંડવિશુદ્ધિ પર અને સં. ૧૫૧૪ માં આવશ્યકની પીઠિકા પર બાલાવબોધ ર. એમના શિષ્ય ઉદયનંદીના શિષ્ય સંઘકળશગણિએ તલવાડામાં અષ્ટભાષામાં સં. ૧૫૦૭ માં સમ્યક્ત્વ રાસ ર.
૧૨૯ સુપ્રસિદ્ધ શ્રી યશેવિડ ઉપાટના ગુણુવિજય-સુમતિવિજય શિષ્ય ઉત્તમવિજયે વિજયજિતેંદ્રસૂરિ રાજ્ય સં. ૧૮૪૧ થી ૧૮૮૪ વચ્ચે આ ગ્રંથ ઉપર બાલાવબોધ એ.
૧૩૦ સં. ૧૭૯૮ માં જયારે આ ગ્રંથ ઉપર બાલાવબોધ ર.

Page #132

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૨ સામદેવ
આ મહાત્મા પ્રખર વાદી હતા. એમને વાચક પદ ગઢાએ કરેલા મહાત્સવપૂર્વક અપાયું હતું. એમની નવીન કાવ્ય કળાથી મેવાડપતિ કુંભકર્ણે રાજા રજિત થયા હતા. એમણે પૂરેલી સમસ્યાથી છદુના રાજા મલિક ( ત્રીજો ઈ. સ. ૧૪૫૧ થી ૧૪૭૩ ) ચમત્કાર પામ્યા હતા. અને એમના વચને થી પાવાપુર, ચંપકનેર ( ચાંપાનેર ) ને રાજા જયસીંહુ પ્રસન્ન થઈ નમ્યા હતા. અને એમને સૂરિપદ રાણકપુરમાં ધરણ સંધપતિએ કરેલા ઉત્સવપૂર્વક રત્નશેખરસૂરિએ આપ્યું હતું. ( સામસૌભાગ્ય, સ. ૧૦ શ્લોક ૩૨ થી ૪૩, ગુરૂગુણરત્નાકર કાવ્ય પૃ. ૧૯-૨૦ ), એમણે સ. ૧૫૦૪ માં કથામહેાધિ નામના કથા ગ્રંથ ગદ્યપદ્યમાં રચ્ચેા. જેમાં હરિષણ ધૃત કપૂરપ્રકરમાં સૂચિત ૧૫૭ કથાઓ છે ( કાં. વડા; પી. ૩, ૩૧૬, વેખર ન. ૨૦૧૫, વે. ન. ૧૭૦૫), અને જિનપ્રભસૂરિ કૃત સિદ્ધાંતસ્તત્ર પર વૃત્તિ રચી ( લખ્યા સ. ૧૫૧૪ ક. ૩, ન. ૧૮૮ ). એમનેા સ્વવાસ વાગડ દેશના વઢિયાર નગરમાં થયા. ( વીરવ'શાવલી હૈ. સા. સંશોધક ખં. ૧, પૃ. ૪૯-૫૦ ) એમના શિષ્ય સુમતિમુર થયા. જેમને આખૂવાસી શાહ સ’ડાએ ઉપાધ્યાય પદ અને સુંડાકના કુંતા નામના સંધવીએ આચાર્ય પદવી અપાવી હતી. માંડવગઢના સ'. વેલાએ એમના ઉપદેશથી સુલતાનનું ફરમાન લઈ જિન યાત્રા માટે સંધ કાઢયા હતા તથા એમના ઉપદેશથી સ'. સહુસાએ ૩૧ લક્ષ ( લાખા )
૧
૧૩૧ મેવાડના કુંભકર્ણ રાજાથી સત્કારિત એવા સંધપતિ જે ધરાએ રાણકપુરમાં ચામુખ ચૈત્ય બંધાવ્યું, રસિહુને સં. ચાલિગ નામને પુત્ર થયા. સહુસા થયા, કે જેને માલવાધીશ ગ્યાસીને અધિક મિત્ર કર્યાં હતા.
તેના પ્રથમ બ તેને પુત્ર સ ધર્મના ભાઈથી

Page #133

૧૦૦
શ્રીનૈનસ્તોત્રસોઇ [ ૨૯ શ્રીલક્ષ્મીસાગર
રાણાની અનુમતિ લઈ ખૂના અચલદુ શિખર પર મોટા ચેમુખ પ્રાસાદ કરાવી તેમાં ૧૨૦ અણુ પિત્તલનું જિનબિંબ કરાવી પ્રતિષ્ઠિત કર્યું.
૩ નદિરન—એમના શિષ્ય. રત્નમ દિણુએ સ. ૧૫૧૭ માં ભાજપ્રબંધ—અપર નામ પ્રબંધરાજ ( મુહૂ ૬, નં. ૭૨૩ વે. ન, ૧૭૫૪ પ્ર. ૫. ભગવાનદાસ અમદાવાદ સ. ૧૯૭૮ ગૂ. ભાષાં. પ્ર. . . સભા, ભાવનગર ) તથા ઉપદેશતર"ગિણી ( પ્ર. ય, ગ્ર; ગૂ. ભાષાં. પ્ર. ભી. મા. ) વગેરે રચ્યા. તેમનાથ નવરસ ફાગ, નારીનિરાસ ફાગ વગેરે ગૂર્જર ગિરાની કૃતિઓ પણ રચી છે.
ગુરૂગુણષત્રિશિકા (241. 8. સ. ), શ્રીપાલચિત્ર પ્રા. ( પ્ર. ઠે. લા. હી. હું. ), ષડ નસમુચ્ચય, સ્થાનક્રમારાહ, ( પ્ર. દે. લા. ગૂ. ભા. મહેસાણા ) સમાધસપ્તતિકા
ગુણ
( આત્મા. જૈ. સભા), નિશુદ્ધિદીપિકા, વિનાદકથાસ’ગ્રહ વગેરેના રચિયતા રત્નશેખરસૂરિ હેમતિલકસૂરિના શિષ્ય હોવાથી એમનાથી ભિન્ન સમજવા.
સંવેગતેવ
ઉડ્ડયન દી
T સધળશ
સામદેવ
રત્નહસ
ชมลิม
સુમતિસુંદર
રત્નશેખરસૂરિ
નદિરન
{ રત્નમદિર
સામસાગર
૨૯ શ્રીલક્ષ્મીસાગરસૂરિ
આ આચાર્ય ઉપરાકત ત॰ શ્રીરત્નશેખરસૂરિ (નં. ૨૮ )ના પટ્ટધર હતા. એમનું જીવનચરિત્ર ગુરૂગુણરત્નાકરકાવ્યમાં વિસ્તારથી આપેલ છે તેને ટુંક સાર—જન્મ સ. ૧૪૬૪
ભાદ્રવા વિંદે ૨.

Page #134

સૂરિ 1
માત્ર છ વર્ષોંની વયે સ. ૧૯૭૦માં ઉમાપુરમાં શ્રી મુનિસુદરસૂરિ પાસે દીક્ષા લઇ સિદ્ધાંતા શીખી લીધા અને દુર્વાદિઓના માન ઉતારી ખળદશા છતાં છ દુર્ગમાં મહિપાળ રાજાને રજિત કરેલ હતા. ક્રમે કરીને વિવાહપ્રપ્તિ (ભગવતી)ના ચેાગાદ્બહન કરી ગણિપ પ્રાપ્ત કર્યો પછી સં. ૧૪૯૩ (૬)માં દેવગિરથી આવેલા શાહ મહાદેવના કરેલા ઉત્સવપૂર્વક પતિપદ આપ્યું. સ. ૧૫૦૧માં મુંડસ્થળમાં મુનિસુદરસૂરિએ વાચકપદ આપ્યું, જેને ઉત્સવ સધપતિ ભીમે કર્યાં. સૂરિપદ સ. ૧૫૦૮ પેથાપુરમાં. વિદ્યાપુર લાટપશ્ચિમાં પદસ્થાપના શાહ નગરાજ મહાત્સલ કર્યાં. સ. ૧૫૧૭ ગચ્છનાયકપદ. ગચ્છનાયક અન્યા પછી માલવદેશ અવલાકી ગુજરાતમાં આવી સ્ત ંભતીર્થાંમાં રત્નમંડન અને સામદેવસૂરિ સાથે ગમેળ કર્યા—પૃથક્ પક્ષ જેવું થઈ ગયું હતું તે ક્રૂર કર્યું. સં. ૧૫૧૮માં યુગપ્રધાનપદવી લાટપલ્લી (લાડેાલ)માં સંધર્ષાંત મહાદેવે (જુઓ દેવકુલપાટક પૃ. ૮ તથા ગુરૂગુણરત્નાકરકાવ્ય સ. ૭;શ્લે. ૫-૭) કરેલા મોટા ઉત્સવપૂર્વક આપવામાં આવી હતી. આ સૂરિએ સુધાનંદન અને હેમહુસને વાચનાચાર્ય ની અને ઉદ્દયચુલા ૧૩૨ણની સાધ્વીને મહત્તરાની પદવી આપી હતી. લધુ. પૌ. પટ્ટાવલીમાં લખ્યું છે કે તે મહાદેવના ઉત્સવપૂર્વક એ ને ઉપાધ્યાયની અને ૧૧ ને આચાર્ય પદવી આપી હતી. સં. ૧૫૫૨માં ગચ્છપરિધાપનિકા વિધિ કરી અનેકને આચા પદ, વાચકપદ, વિષ્ણુધપદ, આપ્યાં (તેની સૂચિ માટે જીએ સ બીજો). ગૂર્જરત્રા, મરૂ અને માલદેશના પ્રસિદ્ધ શ્રાવકા અને તેમના કરેલા ઉત્સવપૂર્વક બિંબ પ્રતિષ્ઠાદિના ઉલ્લેખ ત્રીજા સમાં છે. ગિરિપુર (ડુંગરપુર)માં કેશજ્ઞાતિના શાહ સાહુ તે સામદાસ રાજાને મત્રી હતા તેણે ૧૨૦ મણ પિત્તલની જિનમૂર્તિ કરાવી તેની અન્ય બિબે સાથે આ આચાયે પ્રતિષ્ઠા કરી. દક્ષિણ ૧૩૨ એના જીવન માટે જુએ જે. અ. ગૂ. કા. સંચય. પૃ.
૨૨૧ ન. ૨૬
Pr

Page #135

૧૦૨
જૈનસ્તોત્રો [ ર૯ શ્રીલક્ષ્મીસાગરદેવગિરિના શાહ મહાદેવે શત્રુંજયાદિ તીર્થયાત્રા કરી લાટપત્નિ આદિમાં પુષ્કળ દ્રવ્યથી કરેલા ઉત્સવપૂર્વક અનેકને વાચક, મહત્તરાપદ આપ્યા, હાડવટિ માલદેવના પ્રજાપ્રિય અહમ્મદના મુખ્ય મંત્રી મંડપ (માંડવગઢ)ના વાસી પ્રાગવાટ વંશના સંઘપતિ ચંદ્રસાધુચાંદાશાહ ૭૨ કાષ્ટમય જિનાલય અને ધાતુના ૨૪ જિનના પટ્ટો વગેરે કરાવ્યા તેની પ્રતિષ્ઠા પણ એમણે કરેલી, અને સુમતિ સાધુને સૂરિપદ આપ્યું. અમદાવાદના વાસી શ્રીગદરાજ (ગા) મંત્રીએ સેઝીંત્રક (સોજીતરા)માં કરેલા ઉત્સવપૂર્વક શુભ રત્નને વાચસ્પદ આપ્યું અને મંડનશ્રેષ્ટિવાળા આશાપલ્લીપુરમાં આ આચાર્યે સોમલબ્ધિને ગણિનીનું પદ આપ્યું. તથા ઉંબરહડ્ડમાં ૨૪ પટ્ટ પ્રતિષ્ઠા કરી અને શુભત્ન વાચકને સૂરિપદ અર્પણ કર્યું. અમદાવાદના શ્રી સંઘમુખ્ય સંધવી ગદાએ અબુંદમાં પરિકર સહિત ૪૦ અંગુલની પ્રતિમા કરાવી, સિરોહીમાં કેટલાક મુનિઓને સૂરિપદ આપવાને ઉત્સવ સં. ખીમાને કર્યો હતો. પેથાપુરમાં ચારને ઉપાધ્યાય પદવી આપી. તેમાં પં. ચરણપ્રમોદગણિ શિષ્ય પ્રમુખ ર૪ ને પંડિત પદવી આપી. તે ચરણપ્રદગણિએ ઘણા સાધુ પરિવારને કલ્પપ્રદાન કર્યું. વિબુધ, મહારા, પ્રવતિનીની પદવી ઘણાને આપી. પ૦૦ સાધુને દીક્ષા આપી. આમ આ મહાભાગ્યસૂરિ થયા. (લ. પ. પટ્ટાવલી).
અકમીપુરના ૩૩ ઓશવંશીય સની ઈશ્વર અને પતા એ બે ભાઈઓએ ઇડરના ભાણરાજાના દુર્ગ ઉપરના પ્રાસાદ કરતાં ઊંચે પ્રાસાદ કરાવી તેમાં ઘણું બિંબો સાથે સં. ૧૫૩૩માં આ આચાર્ય પાસે અજિતનાથના બિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. પુનઃ માલવદેશમાં ધારાનગરે એમના ઉપદેશથી પ્રાગ્વાદ્ધ સં. હર્ષસિહે સતઘડી . ૧૩૩ આ સંબંધી હકીકત સુધાનંદનસૂરિના શિષ્ય તે સમયે રચેલી ઈડરચૈત્યપરિપાટીમાંથી લેવામાં આવી છે. જુઓ જેનયુગ સં. ૧૯૮૫, મહાથી ચૈત્રનો અંક પૃ. ૩૪૧

Page #136

રિ ]
૧૦૩
સુવર્ણ ખર્ચ કરી પ્રાસાદ અગિયાર નિપજાવ્યા. સ. ૧૫૪૭માં ગૂ રહેશે ધાનધાર ખડે (પાલનપુર પાસેના દેશમાં) શ્રીયક્ષની ઉત્પત્તિ થઈ. સૂરિએ ભૂતિગામે, બલદુઠે (સિરાહી પરગણા ઝોરામગરામાં) પાંચ પ્રાસાદ પ્રતિષ્ઠયા. સં. ૧૫૩૭ (?) હાડાતી દેશે સુમાહલી ગામમાં આ સૂરિના સ્વવાસ થયા.
એમણે અગિયારને આચાર્યપદ આપેલાં તેઓનાં નામ—
૧ સુધાનંદન, ૨ રત્નમડન, ૩ શુભરત્ન, ૪ સામજય, ૫ જિનસેામ, ૬ જિનહંસ, ૭ સુમતિસુંદર, ૮ સુમતિસાધુ, ૯ ઈંદ્રનંદિ, ૧૦ રાજપ્રિય, ૧૧ સેામદેવ
પ્રસ્તાવના
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખેા—સ. ૧૫૧૭-૧૯-૨૧-૨૨-૨૩-૨૪– ૨૫-૨૭–૨૯-૩૦-૩૨-૩૩-૩૪-૩૫-૩૬-૩૭-૩૯ ના. ૧, સ.
૧૫૧૮- ૧૯–૨૦–૨૧–૨૨-૨૩-૨૪-૨૫-૨૭-૨૯-૩૦-૩૪-૩૫-૩૬-૪૧-૪૨-૫૦ ના. ૨, સ. ૧૫૧૭–૧૮-૧૯-૨૦-૨૧-૨૨-૨૩ –૨૪-૨૫–૨૭–૨૮-૨૯-૩૦-૩૧-૩૨-૩૩-૩૪-૩૫-૩૬-૩૭-૩૮
-૪૦-૪૨ છુ. ૧, સ. ૧૫૧૮-૨૧-૨૨-૨૭-૨૮-૨૯ ૩૦-૩૧૪૨-૪૩ છુ. ૨, સ. ૧૫૧૮-૧૫૨૫ જિન વિ. ૨.
આ આચાના તેમજ સેામજયસૂરિના ઉપદેશથી સ. ૧૫૩૮માં અમદાવાદના શ્રીમાલ દેવાએ જ્ઞાનકાષ લખાવ્યેા. તે પૈકી પન્નવાસૂત્રની પ્રત (ગુ. પેથી ૧૦) વિદ્યમાન છે.
શિષ્યાદિપરિચય
૧ સામદેવ—એમના શિષ્યા પૈકી—
રત્નહ‘સણ—એમના ઉપદેશથી સ', ૧૫૧૧માં માલવદેશના ખરસઉદ્દનગરના સા. સિંહે પચમીતપના ઉદ્યાપન નિમિત્તે

Page #137

૧૪.
નિરો
[ ૩૦ શ્રીજિનસેમ
લખાવેલ શાંતિનાથચરિત્રની પ્રત છાણમાં છે.
આ
વિ. દા.
સુ.
શા.
સં.
રત્નમંડન–એમણે સુકૃતસાગર કાવ્ય રચ્યું. (પ્ર. આ. સ. ભાવ.) એમના શિષ્ય આગમમંડન–હર્ષકલ્લોલના શિષ્ય લક્ષ્મીકલેલે સં. ૧૫૬ ૬ વર્ષે આચારાંગસૂત્ર પર તસ્વાવગમા નામની અવચૂરિ રચી. (વે. નં. ૧૩૯૭) અને સેમવિમનસૂરિ રાજ્ય (સં. ૧૨૯૭-૧૬૩૭ વચ્ચે) જ્ઞાતાસૂત્રપર મુગ્ધાવબધા નામની લધુવૃત્તિ રચી (વે. નં. ૧૪૭૩).
રત્નમંડનના બીજા શિષ્ય સમજયસૂરિ થયા.
૨ શ્રુતમૂર્તિ એમણે સં. ૧૫૧૭ કાર્તિક વદિ ૧૦ ગુરૂવારે સ્તંભતીર્થમાં લખેલી દ્વાચિંશિકાની પ્રત જે. સં. શા. ભ. પાટણમાં છે. પ્ર. પૃ. ૨૩.
૩ જિનમાણિય—એમના અનંનકીર્તિગણિએ સં. ૧૫૨૮ કા. વદિ ૮. શનિવારે સં. ગદાભાર્યા સે. સામ્ પઠનાથે લખેલી શીલેપદેશમાળાની પ્રત જે. સં. જ્ઞા. ભ. પાટણમાં છે. પ્રશ. પૃ. ૩૩
૪ સુમતિસાધુ–એમના માટે આગળ લખવામાં આવશે.
૫ શુભસુંદર–એમણે રચેલ મંત્ર, યંત્ર આષધિ પ્રયોગ ગર્ભિત દેઉલવાડામંડન કષભજિનસ્તવન સટીક જે. સ્ત. સંદે. ભા. ૧ માં મુદ્રિત છે.
૬ જયવીર–એમના શિષ્ય શુભલાભે સં. ૧૫૩૬ માગસર સુદિ સોમવારે લખેલી ઉપદેશમાળાવચૂરિની પ્રત જૈ. સં. શા. ભ. પાટણમાં છે. ( પ્રશ. પૃ. ૩૯)

Page #138

પ્રસ્તાવના
૧૦૫
વંશવૃક્ષ લક્ષ્મીસાગરસૂરિ
સેમદેવ
થતમૂર્તિ જિનમાણિક્ય સુમતિસાધુ શુભસુંદર જયવીર
અનંતકીર્તિ
શુભલાભ
રત્નહંસ રત્નમંડન
આગમમંડન
સોમજય
હર્ષકલેલ
લક્ષ્મીકલેલ
૩૦ આચાર્યજિનસેમ નં. રમાં દર્શાવેલા શ્રીલક્ષ્મીસાગરસૂરિના શિષ્ય ૧૩૪સેમદેવ રત્નમંડન૩૫–સમજ્યના ૩૬ શિષ્ય હતા એમને લક્ષ્મી
૧૩૪ જુઓ નં. ૨૮ લક્ષ્મીસાગરસૂરિના પરિવારની હકીક્ત. ૧૩૫ જુઓ. ન. ૨૯
૧૩૬ એમને પાટણમાં લક્ષ્મી સાગરસૂરિએ સૂરિપદ આપ્યું હતું ઉપર્યુકત મંત્રી સંધવી ગદાએ કરાવેલા ૧૦૮ મણ પિત્તલમય ઋષભદેવના બિંબની અને અન્ય પ્રતિમાઓની આબુના ભીમવિહારમાં સં. ૧૫૧૫માં આ આચાર્યું પ્રતિષ્ઠા કરી હતી શિહીમાં એમની દેશના સાંભળી ૮૪ આર્યદંપતી સહિત બ્રહ્મચર્યવ્રત સ્વીકાર્યું હતું. અમદાવાદના સુલતાનના મંત્રી પ્રાગવાટ કર્યણ સંધવી. દશજિનાલયવડે પત્રી કપૂરી સહિત શત્રુંજયની યાત્રા કરનાર ગુણરાજ સંધપતિ, દે. મહિરાજ. અને દો. હેમા એ ચાર જણાએ અમદાવાદથી આવી

Page #139

૧૦૬
શ્રીeતોત્રનોદ [૩૦ શ્રીજિનસેમ
સાગરસૂરિએ પાટણમાં ઉપાધ્યાય પદ આપ્યું અને ગૂર્જર જ્ઞાતિના આગ્રહ કરતાં આ આચાર્યે દરેકના તરફથી અનુક્રમે મહીસમુદ્ર, લબ્ધિસમુદ્ર, અમરનંદિ અને જિનમાણિકયને વાચસ્પદ આપ્યાં હતાં. પ્રસ્તુત આચાર્ય જિનમ ઉપરાંત એમના શિષ્ય–
૧ સત્યહંસ—એમના શિષ્ય ધર્મમંગલે સં. ૧૫૩૩ પિષ સુદિ ૬ લખાવેલી શ્રી આવશ્યક સૂત્રનો પ્રત આ. વિ. મે. સૂ જ્ઞા. ભ. અમદાવાદમાં છે. (પ્રશ. પૃ. ૬૩)
૨ ઇંદ્રનંદિ– અમદાવાદના અમીપુરના ઉકેશ જ્ઞાતીય અને પદ પ્રતિષ્ઠા કરનાર ઈશ્વરના લઘુભાઈ પતા અને પુત્ર હરિશ્ચન્ટે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક લક્ષ્મીસાગરસૂરિએ એમને સૂરિપદ આપ્યું હતું અને અમદાવાદના મેઘ મંત્રીએ એમના શિષ્ય ધર્મહંસ અને પ્રશિષ્ય ઇંદ્રહસને વાચપદ અપાવ્યાં હતાં. ધર્મહંસના જીવનને અંગે જુઓ ઉપદેશકલ્પવલી (ગૂ. ભા. ભા. પૃ. ૨૦) આ ઈહંસગણિએ સં. ૧૫૫૪માં ભુવનભાનુચરિત્ર (સં. ગદ્ય) સં. ૧૫૫૫માં શ્રાવના કૃત્યની મvor૮ નિપાપ માર વાલી પાંચ ગાથાની સ્વાધ્યાય પર ઉપદેશક૫વલ્લી નામની ટીકા (ગુ. ભા. પ્ર. જે. ધ. સભા. ભાવ.) તથા સં. ૧૫૫૭માં બલિનરેંદ્ર કથા (ક. છાણી) રચ્યાં આજ ઇંદ્રનંદિના અન્ય શિષ્ય સિદ્ધાંતસાગરે સં. ૧૫૭૦માં દર્શનરત્નાકર નામને ગ્રંથ બનાવ્યું. તથા એમના પટ્ટધર સૈભાગ્યનંદિસૂરિએ હમીરપુરમાં રહી સં. ૧૫૭૬માં મૈનએકાદશી કથા રચી. (ચુનીજી. ભં. કાશી) અને સં. ૧૫૭૮માં વિમળચરિત્ર રચ્યું
૩ સમયરત્ન-એમના શિષ્ય મહાકવિ લાવણ્યસમય થયા. એમનો જન્મ અમદાવાદમાં સં. ૧૫૨૧ શાકે ૧૩૮૨ પિષવદિ ૩ અશ્લેષા. નક્ષત્રે એમના પૂર્વજ મંગ પાટણથી અમદાવાદ આવી વસ્યા હતા. તેમને ત્રણ પુત્રો પૈકી શ્રીધર વડિલ હતા. તેજ એમના પિતા અજદરપરામાં રહેતા તેમને છમકલવી નામની ભાયથી વસ્તુપાલ, જિન

Page #140

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૧૦૭
વણિક સુલતાનનાં મંત્રી ગદાના ૩૭ આગ્રહથી સુધાનંદન-૧૩૮ સૂરિએ એમને સ્વહસ્તે આચાર્ય પદવી આપી હતી.
પ્રસ્તુત ગ્રંથના પૃ. ૯૮ ઉપર મુદ્રિત સ્તંભન પાર્શ્વજિનસ્તોત્ર ઉપરાંત ઋષભવર્ધમાન જિનસ્તોત્ર ( દ્વિસંધાન. ગા. ૯), તારંગામંડન અજિતજિનસ્તવન લે, ૮, અને મહાવીરસ્તવન વગેરે ઉપલબ્ધ થાય છે.
- ઉપરોક્ત ગદા મંત્રી એ ભરાવેલ અને સં. ૧૫૫ ફા. સુ.. ૭ શનિવારે પ્રતિષ્ઠિત ૧૦૮ મણ પ્રમાણ પિત્તલમય શ્રી ઋષભજિનબિંબ અબુદાચલ ભીમાશાહના મંદિરમાં છે. તેના ઉપરના લેખમાં એમનું નામ પણ નજરે પડે છે. ( જુઓ પ્રા. જે. લે. સં; જનવિ. ભા. ૧, સે. ૨૪૯, ૨૫૧, ૨પર, ૨૫૬). દાસ, મંગળદાસ, લહુરાજ નામે ચાર પુત્ર અને લીલાવતી નામે પુત્રી થઈ. લહુરાજે વૈરાગ્ય થવાથી લક્ષ્મીસાગરસૂરિ પાસે દીક્ષા સં. ૧૫૨૯ જેઠ સુદિ ૧૦ પાટણમાં લીધી. સમયરત્નના શિષ્ય થયા. સરસ્વતીની કૃપા વડે ૧૬મા વર્ષમાં સં. ૧૫૩૭માં કવિત્વ શક્તિ ઉદ્દભવી. સં. ૧૫૫૫માં પંડિત પદ મળ્યું. વિશેષ માટે જુઓ યશો. જૈ. ગ્રંથ. તરફથી પ્રગટ થએલ ઐતિહાસિક રાસ સંગ્રહ અને કૃતિઓ માટે જે. ગૂ. કવિઓ ભા. ૧ પૃ. ૭ થી તથા જૈ. સં, ઈ પુ. પર૪ એમની કૃતિઓ ઉપરથી સં. ૧૫૮૯ સુધી એમની વિદ્યમાનતા પુરવાર થાય છે.
૧૩૭ આ મંત્રીના પિતાનું નામ મંત્રી સુંદર હતું. આ મંત્રી ભાનુ (ઈડરને ભાણ) અને લક્ષ (મેવાડના લાખા ) તરફથી સન્માન પાત્ર હતો. એણે પ્રતિષ્ઠિત કરાવેલી પ્રતિમા આજે આબુજી ઉપર ભીમવિહાર કે જે ભીમાશાહ વાળુ ઋષભદેવનું મંદિર પૂર્વ સં. ૧૩૭૩ પછી બનેલું ને પિત્તળહર એ નામથી ઓળખાય છે તેમાં વિદ્યમાન છે જુઓ મુનિ કલ્યાણવિ. ને લેખ “આબુના જૈન શિલાલેખો ” જેન. તા. ૧૬-૧૦-૨૭
૧૩૮ જુન ૨૫માં સેમસુંદરસૂરિના શિષ્ય સંબંધી વર્ણન.

Page #141

૧૦૮
નાસ્તો
[૩૧ શ્રી હેમવિમળ
વૃક્ષ લક્ષ્મીસાગરસૂરિ
સોમદેવ
રત્નમંડન
સમજય
જિનસમ સત્યહંસ સમયરત્ન
ઇંદ્રનંદિ
ધર્મમંગળ લાવણ્યસમય |
ધર્મસ સૌભાગ્યનંદિસૂરિ સિદ્ધાંતસાગર
ઇંદ્રહંસ ૩૧ શ્રી હેમવિમળસૂરિ તપાગચ્છની ૫૪મી પાટપર શ્રી સુમતિસાધુ૩૯સૂરિ થયા.
૧૩૯ જન્મ સંવત ૧૪૯૪ મેવાડના જાઉર (જાવરા)માં થયે હતે. પિતા ગજપતિશાહ, માતા સંપૂરીદેવી. મૂળનામ મનપરાજ. સં. ૧૫૧૧માં શ્રી રત્નશેખરસૂરિ પાસે દીક્ષા. દીક્ષા નામ સુમતિસાધુ, શ્રીલક્ષ્મીસાગરસૂરિએ પંડિતપદ આપ્યું, અને તેજ સૂરિએ પછીથી સં. ૧૫૧૮મા ઈડરમાં શ્રીપાલ આદિએ કરેલા ઉત્સવપૂર્વક આચાર્ય (ગચ્છનાયક) પદ આપ્યું. સં. ૧૫૫૧માં ખમણુર ગામમાં સ્વર્ગવાસ થયો. જુઓ સુમતિસૂરિ વિવાહ (જૈ. ઈ, રાસ ભા. ૧)
વીરવંશાવલીમાં જણાવ્યું છે કે-જન્મ અબુદાસને લાંગરિ નગર પ્રા. 9 નારણોને શા. ટીડ, સ્ત્રી રૂડી કુખે સં. ૧૪૯૪, દીક્ષા સં. ૧૫૧૧, ગુચછનાયક પદ સં. ૧૫૧૮ ( ૧૫૩૮ સંભવે).

Page #142

સૂરિ ] પ્રસ્તાવના
૧૦૯ તેમણે પ્રથમ ઈંદ્રનહિ૪° અને કમળકળશ૪૧ નામના બે શિષ્યોને આચાર્ય પદ આપ્યું હતું, પરંતુ પાછળથી તેમને સરિમંત્રના અધિતેમણે જેસલમેર, કૃષ્ણગઢ, અદ્ભુદાસન, દેવમ્પટ્ટણ, ગઢનગર, ખંભાયત, ગંધાર, ઈડર નગરે ગીતાર્થ પાસે જ્ઞાનકોષ શોધાવ્યા. તેમના ઉપદેશથી માળવદેશે માંડવગઢ પ્રા. 9. સરહડીયા ગ શા સહસાએ અબુંદગિરિ ઉપર અચલગઢમાં પાંચ લાખ મનુષ્યોને સંઘ લઈ ઋષભદેવને ચતુર્મુખ પ્રાસાદ નિપજાવી તેમાં ચાર બિંબ કરાવ્યાં. તેમાં બિંબો કાઉસગીઆ ને ૪ બિંબ ચતુર્મુખ પ્રાસાદના પધરાવ્યા અને તેની પ્રતિષ્ઠા સં. ૧૪૫૪ (? ૧૫૪૪)માં આ સૂરિએ કરી હતી. સં. ૧૫૫૧માં ખમણુર ગામમાં સ્વર્ગવાસી થયા. –જૈ. સા. સંશે. ખ. ૧, અં. ૩, પૃ. ૫૧.
લઘુપૌશાલની પટ્ટાવલીમાં દર્શાવ્યું છે કે તેઓ મંડપદુર્ગમાં ગયા. ત્યાં પ્રવેશોત્સવ મહાર્ડબરથી કરવામાં આવ્યો. ૧૧ શેર સુવર્ણ ને ૨૨ શેર રૂપાની પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરી. વટપશ્વિમાં સૂરિમંત્ર આરાધી હેમવિમળસૂરિને પટ્ટધર પદે સ્થાપ્યા. તેની પૂર્વે સૂરિપદ પર ઇંદ્રનંદી તથા કમળકળશને સ્થાપ્યા હતા. પણ તે ગચ્છભેદ કરશે એમ જાણી પિતાના પટ પર તે પૈકી કોઈને સ્થાપ્યા નહી. ૬૦૦ સાધુઓને દીક્ષા આપી. તેઓને ૧૮૦૦ સાધુઓને પરિવાર હતો.”
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ સં. ૧૫૪૪-૪૬-૪૭-૪૮ બુ. સા. ૧; સં. ૧૫૪૦-૪૬-૪૭ બુ. ૨.
૧૪૦ પ્રતિમા લેખ સંવત ૧૫૫૨ અને ૧૫૬૯ ના. ૧, સં. ૧૫૫૬-૫૮-૬૧-૬૩ બુ. ૨, સં. ૧૫૬૩ બુ. ૧, તેમના શિષ્ય સૌભાગ્યનંદિસૂરિ (સં. ૧૫૭૧ થી ૧૫૯૦ ) પ્રા. લે. સં. ૧૫૭૧ જિન વિ, ભા. ૨, સં. ૧૫૯૧ ના. ૧, સં. ૧૫૭૬-૮૯-૯૦-૯૭ બુ. ૧. અને પ્રદસુંદર પ્ર. લે. ૧૫૭૧ ના. ૧, એમની શાખાવાળા “કુતુબપુરા ” કહેવાયા.

Page #143

* તેઓ ગ
નિગમિયા ત
રસ, પપ૪ ના કર્તા
૧૧૦ માનસ્તોત્રો [ ૩૨ શ્રી હેમવિમળછાયક દેવે કહ્યું કે એ બેને આચાર્યપદ આપ્યું તે ઠીક કર્યું નહિ. કારણ કે તેઓ ગ૭ને ભેદ કરશે.
નિગમ પ્રાદુર્ભાવક–નિમિયા તપાગચ્છ કાઢનાર અને કુતુબપુરા ગચ્છના ઇંદ્રનંદિ કદાચ એક જ હશે. સં. ૧૫૫૪ માં ભુવનભાનુચરિત્ર ગદ્ય અને સં. ૧૫૫૫ માં ઉપદેશક૫વલ્લીના કર્તા નિમિયા ઈદ્રસમણિ (ઇંદ્રનંદિ શિષ્ય ધર્મહંસ વાચકના શિષ્ય) પિતાની પ્રશસ્તિમાં ઈંદ્રનંદિને લક્ષ્મીસાગરસૂરિ સમદેવસૂરિ–રત્નમંડનસૂરિ-સમયસૂરિ અને તેના શિષ્ય તરીકે જણાવે છે. ઈંદ્રનંદિના બીજા શિષ્ય સૌભાગ્યનંદિસૂરિએ હમ્મીરપુરમાં રહી સં. ૧૫૭૬ માં મૌન એકાદશી કથા રચી (ચુનીજી ભં. કાશી).
૧૪૧ કમળકળશ (લક્ષ્મીસાગર તથા સેમજયસૂરિ શિષ્ય સુમતિ સુંદર સૂરિ શિષ્ય) ગચ્છનાયક (પ્રા. લે. ૧૫પરપ૩-૧૬૦૩ ના, ૧), તેના શિષ્ય જયકલ્યાણસૂરિ પ્રા. લે. સં. ૧૫૬૬ જિ. ૨, સે. ૧૫૬૩ બુ. ૨.
આ આચાર્યો સં. ૧૫૬૬ ના ફાગુન સુદિ દશમીએ આબુ પર્વત પર પ્રાગુવાટ જ્ઞાતિના સં. સહસાએ અચલગઢ ઉપર મહારાજાધિરાજ જગમાલના રાજ્યમાં ચતુર્મુખ વિહાર બનાવ્યો, તેની પ્રતિષ્ઠા કરી હતી તે વખતે તેમની સાથે ચરણસુંદરસૂરિ આદિ બીજે પણ કેટલેક શિષ્ય પરિવાર હતો, જુઓ લેખાંક ૨૬૩ અને ૨૬૮ શ્રી જિનવિજય સંપાદિત પ્રાચીન જન લેખ સંગ્રહ ભાગ બીજે.
કમળકળશ ગ૭ સં. ૧૫૭૨ માં થયો એવું વીજાપુર વિદ્યાશાળાના ૩૧ મા દાબડામાં એક પટ્ટાવલી છે તેમાં ચોથે પાને લખ્યું છે.
લહેરૂભાઈ વકીલના જ્ઞાન ભંડાર (પાટણ) માંની શ્રી દશવૈકાલિકસૂત્રની પ્રત ઉપર નીચે મુજબ ઉલ્લેખ નજરે પડે છે.

Page #144

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના.
૧૧૧
તેથી તેમણે ફરીથી સં. ૧૫૪૮માં ગુજરાતના પંચાસરા ગામમાં શ્રીમાળી પાતુએ કરેલા ઉત્સવપૂર્વક એક નવા આચાર્યની સ્થાપના કરી તેમનું નામ હેવિમળસૂરિ રાખ્યું,
આ આચાને જન્મ સં. ૧૫૨૨માં મારવાડના વડગામમાં થયેા હતેા. પિતા ગંગારાજ અને માતા ગંગારાણી. મૂળ નામ હાદકુમાર. દીક્ષા સં. ૧૫૩૮, દીક્ષા નામ હેવ સં. ૧૫૫૬ માં ક્રિયાહાર કર્યા પછી ઈડર અને શ્રીપાળે એમને દેત્સવ કર્યાં જેમાં રાજા રાયભાણે પણ ભાગ લીધો હતા.
હેમવિમળસૂરિની શાખા પાલણપુરા ( હેમશાખા ) નામથી પ્રસિદ્ધ થઈ અને તે વધુ વિસ્તાર પામી. સ. ૧૫૫૦ માં દેવદત્તના સ્વપ્નાનુસાર સ્તંભતીર્થના શ્રી સંધસાથે મહાત્સવપૂર્ણાંક શત્રુંજયની યાત્રા કરી. સ’. ૧૫૨ માં સેાની જીવા જગાએ પ્રતિષ્ઠા કરેલી, તે વખતે જ્ઞાનધીરને સૂરિપદ આપ્યું પણ તે છ માસમાં સ્વર્ગીવાસી થયા, ત્યારપછી ગુરૂએ લાલપુરામાં ચામાસું કર્યું ત્યાં સં. થિરાસમક્ષ સૂરિમંત્ર આરાધ્યા; તે પ્રમાણે સ. ૧૫૭૦ માં ડાભિલા ગામમાં સ્ત*ભતીના સેાની જીવા જગાએ આવીને કરેલા મહેાત્સવ પૂર્વક આનવિમળ ને સૂરિ પદવી અને દાનશેખર તથા માણિકયરોખતે વાચક પદવી આપી. સ ૧૫૭૨માં સ્તંભતીર્થં જવા ઇડરથી ચાલતાં કર્પટવાણિજ્ય ( કપડવંજ ) આવતાં સંઘે મેટા પ્રવેશેાત્સવ કર્યાં કાઈ ચાડીયાએ આવા પ્રવેશેાત્સવ માટે પાતશાહ મુજફ્ફર પાસે વાત કરી. તેણે પકડવા ખદિ માકલ્યા. ગુરૂ ચુણેલો આવતાં આ
तपागच्छाधिराज भट्टारक पुरन्दर श्री सोमसुन्दरसरि शिष्य भट्टारक प्रभुश्री सोमदेवसूरि शिष्य भट्टारक श्री सुमतिसुंदरसूरि शिष्य भट्टारक प्रभुश्री कमलकलशसूरि शिष्य पं भुवनसोमगणिभिः आनन्दभुवनगणि पठनार्थ નિશ્રિતમ્ । સેં. ૨ ટીલા નગરે |

Page #145

૧૧૨
રૈનાન્તોત્રો
[ ૩૧ હેમવિમળ
આ ફિલ્મની રાજકાએ ગુ અમિત
શિલ
આ વિનિની ખબર પડતાં રાતોરાત નીકળી સોજીત્રા ને ત્યાંથી ખંભાત પહોંચી ગયા. એકેએ ગુરૂને બંદિસ્થાનકે રક્ષિત કર્યા. સંઘ પાસેથી ૧૨૦૦૦ લીધા. પછી તેમણે ફરી સૂરિમંત્ર આરાખે. ત્યારપછી શતાથી હર્ષકુલગણિ૪૨ ૫ સંઘહુષગણિ, પં. કુલ સંયમ ગણિ, શીઘ્રકવિ પં. શુભશીલગણિ૧૪૩ એ ચારને ચંપકદુર્ગ (ચાંપાનેર) મોકલ્યા તેમણે સુલતાનને સ્વીકાવ્યથી રંજીત કરી દ્રવ્ય પાછું વળાવ્યું અને સૂરિને સુલતાને વંદન કર્યું. સં. ૧૫૭૮માં પત્તનમાં ચોમાસું કર્યું.
સ્તંભતીર્થમાં પ્રતિષ્ઠા કરી. પુનઃ પતને દે. ગોપાકે જિનપટ્ટ કરાવ્યા ને સૂરિએ પ્રતિષ્ઠિત કર્યા. વિદ્યાનગરે કોઠારી સાયર શ્રીપાલે
૧૪૨ એ સમર્થ વિદ્વાન હતા. સં૧૫૮૩ માં સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર પર દીપિકા નામની ટીકા રચી (વેબર બં, ૧૭૭૭, વે. નં. ૧૫૫૦ -પર, બુ. ૩, નં. ૧૪૫), બંધહેતૃદયત્રિભંગી, વાક્યપ્રકાશ (લી ), કવિકલ્પદ્રુમ, સં. ૧૫૫૭ માં લાસમાં વાસુદેવ ચોપાઈ રચી સં. ૧૫૭૭માં પૌર્ણિમાગીય ચંદ્રપ્રભ સૂરિ સંતાનીય વિદ્યારત્ન રચેલા કુર્મપુત્રચરિત્રનું સંશોધન કર્યું. સં. ૧૫૯૧ માં ગુજરાતના બહાદુરશાહ (સં. ૧૫૮૧-૮૨) ના રાજ્યમાં ખંભાતમાં એમની પાસેથી હેમપ્રાકૃત વ્યાકરણ શીખીને વૃ. ત. સૌભાગ્યસાગરસૂરિ શિષ્ય દયસાગરે હેમપ્રાકૃત વૃત્તિ નામે ટુદ્રિકામાં સુપિત્તિદીપિકા નામની વૃત્તિ રચી (વે. નં. ૭૨).
૧૪૩ શ્રી મુનિસુંદરસૂરિના શિષ્ય હતા. એમણે ભરતેશ્વરબાહુબલિવૃત્તિ (કથાકાષ), વિક્રમચરિત્ર, પ્રભાવકકથા સં. ૧૫૦૦ (ડે. ભાવ.), સં. ૧૫૧૮ માં શત્રુંજયક૯૫વૃત્તિ, અભિધાનચિંતામણિને અનુસારે ઉણદિ નામમાળા (સાગ. સં. પાટણ), સં. ૧૫૪૦ શાલિવાહનચરિત્ર, પૂજાપંચાશિકા, શાંતિછનસ્તોત્ર, નેમિસ્તવન, વગેરે અનેક ગ્રંથ રચ્યા છે.

Page #146

સૂરિ 1
પ્રસ્તાવના
૧૧૩
કરાવેલ પ્રાસાદમાં પ્રતિષ્ઠા કરી. પ૦૦ સાધુઓને દીક્ષા આપી. તે વર્ષમાં આનંદવિભળસૂરિએ કમરગિરિમાં મારું કર્યું અને શ્રી પૂજ્યની આજ્ઞા વિના નાની વયની સાથ્વીને દીક્ષા આપી ને પછી સિદ્ધપુર શિહીમાં ૪ માસાં આનંદવિમળે કર્યા. ગુજરાતમાં આવી શ્રીપૂજ્યને પુછયા વગર . ૧૫૮૨ વૈશાખ સુદિ ૩ને દિને જુદા ઉપાશ્રયમાં રહ્યા, ત્યાં તેલ ધૂસરથી મલિન વસ્ત્રોની ઋષિ મતિ જેવી પ્રવૃત્તિ થઈ. શ્રીપૂજ્ય સં. ૧૫૮૩ માં વિસનગરમાં અસમાધિ થતાં વટપત્નિથી ચોમાસું રહેલા આનંદવિમળને બોલાવી ગચ્છભાર લેવા કહ્યું, પિતાને ગ૭ભારની જરૂર નથી એમ કહ્યું એટલે હેમવિમળસૂરિએ સ્વહસ્તથી સૌભાગ્યહષસૂરિને પિતાની પાટે સ્થાપ્યા. સ. ૧૫૮૩ માં આશ્વિન સુદિ ૧૩ ને દિને સ્વર્ગસ્થ થયા.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખો સં. ૧૫૪૧-૪૬-૪૭–૪૮–૧૧–પર૫૩-૫૪–૫૫–૫૬-૫૭-૫૮-૬૧-૬૩-૬૪-૬૭–૭૧-૭૨–૭૬-૭૭૭૮-૮૧-૮૪ બુ. ૧, સં. ૧૫૫૧-૫૩-૫૫–૫૬-૬૩-૬૫-૬૬૬૭-૬૮-૭-૮૦-૮૪-૮૭ બુ. ૨, સં. ૧૫૫૯-૬૪-૬૬-૭૧– ૭૬ ના. ૧, સં. ૧૫૫–૫૪–પ-૬૦-૬૧-૬૫-૬૬-૮૦ ના. ૨,
એમને શિષ્ય પરિવાર બહળે હતા, પરંતુ નીચે મુજબનાં નામે પ્રાપ્ત થયાં છે.
૧ આનંદવિમળસૂરિ–એમને જન્મ સં. ૧૫૪૭ ઈલાદુર્ગ (ઈડર) માં, પિતા ઓસવાળ મેઘજી, માતા માણેક્ટ, મૂળ નામ વાઘજી, દીક્ષા હેમવિમળસૂરિ પાસે સં. ૧૫૫ર માં, દીક્ષા નામ આનંદવિમળ (અમૃતમેરૂ–વીરવંશાવલી), સં. ૧૫૬૮ માં ઉપાધ્યાય પદ મળ્યું. સિદ્ધપુરમાં આચાર્ય પદ. સં. ૧૫૭૦ ડાબલા ગામમાં ખંભાત નિવાસી સની છવું અને જગરાજે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક પદ સ્થાપના થઈ. આ સમયે શિથિલતા પ્રવર્તતી હતી.
૮

Page #147

૧૧૪
કનૈનાતચરો
[ ૩૧ હેમવિમળ
તપ: ક્રિયા વગર મેટી પદવી ધરાતી હતી. જિનાજ્ઞા વિરૂદ્ધ આચરણ થતાં હતાં. કથની કંઈને રહણું કંઈ એમ છતાં લેકે પાસે વંદના કરાવાતી. અભિમાન વિશેષ, પરિગ્રહનું ગ્રહણ, આદિ શુદ્ધ સાધુતા નહેતી. આથી એમણે શુદ્ધ સાધુને ઉગ્ર આચાર પાળી અને સ્થળે સ્થળે જઈ ઉગ્ર વિહાર કરી ક્રિાદ્ધાર સં. ૧૫૮૨ માં પાટણ પાસે વડાવલીમાં કર્યો, તેમાં શિષ્ય વિનયભાવની મદદ લીધી. પૂર્વે સમપ્રભસૂરિએ મરૂભૂમિમાં પાણીની દુર્લભતા જોઈ સાધુ વિહાર બંધ કરેલો તે એમણે મરૂભૂમિમાં વિહાર કરી ખુલ્લે કર્યો. જેસલમેરમાં ૬૪ દેરાસરે બંધ હતાં તે ઉઘડાવી તેમાં પૂજા ચાલુ કરાવી. એમણે ઉપવાસાદિ તપસ્યા કરી હતી. સં. ૧૫૯૬ ના ચૈત્ર સુદિ ૭ ને દિને તેઓ અમદાવાદમાં સ્વર્ગસ્થ થયા.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ સં. ૧૫૯૫ ના. ૨, સં. ૧૫૯૦-૯૫ બુ. ૧, સં. ૧૫૯૫ બુ. ૨.
એમની પાટે શ્રીવિજયદાનસૂરિ૧૪૪ આવ્યા અને તેમના શિષ્યો શ્રી વિજયહીરસૂરિએ મેગલ સમ્રાટ અકબરને પ્રતિબો.
૧૪૪ એમને જન્મ સં. ૧૫૫૩ માં જામલામાં, પિતા ભાવ, માતા ભરમાદે. મૂળ નામ લક્ષ્મણ. નવ વર્ષની લધુ વયે સ. ૧૫૬૨ માં દાનહુષ પાસે દીક્ષા. તેમના પાસેથી માગીને સ. ૧૫૮૭ માં શિહીમાં આનંદવિમળસૂરિએ આચાર્ય પદવી આપી પોતાની પાટે સ્થાપન કર્યા અને વિજયદાનસૂરિ નામ રાખ્યું. સ. ૧૬૨૨ ના વૈશાખ સુદિ ૧૨ ના દિવસે પાટણની પાસે આવેલ વડાવલીમાં તેઓને સ્વર્ગવાસ થયો હતો. વિશેષ માટે જુઓ ઐતિ. સઝાયમાળા ભાગ પહેલે.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખે–સં. ૧૬૦૩-૧૬૧૨ ના. ૧, સે. ૧૫૯૬–૧૬૦૧-૧૬–૧–૧૦–૨૨ ના. ૨, સં. ૧૫૯૬–૧૬૧૫-૧૭ બુ. ૧, સં. ૧૫૯ર-૯૫-૯૬–૯૮-૧૬ ૦૪-૧૨-૧૭ મુ. ૨.

Page #148

સુ]િ
પ્રસ્તાવના
૧૧૫
વર્તમાનમાં વિચરતે સાધુ સમુદાય મોટા ભાગે એમની જ પરંપરાને છે.
વિશેષ માટે જુઓ આનંદવિમળસૂરિ રાસ ઐ. રા. સં. ભા. ૩, તે સૂરિની સઝાયો અ. સઝાયમાળા તથા જેન તિહાસિક ગૂર્જરકાવ્યસંચય.
૨ દયાવર્ધન–એમના શિષ્ય હંસધીરે સે ૧૫૫૪ શ્રાવણ માસમાં શ્રી હેમવિમળસૂરિ ફાગ રચેલ છે.
૩ કુળચરણ–એમના શિષ્ય હકળશે સં. ૧૫૫૭ માં લાસ નગરમાં વસુદેવચઉપાઈ રચી.
૪ જ્ઞાનશીલ–એમના શિષ્ય સીંહકુશલે સ. ૧૫૬ ૦ ચૈત્ર સુદિ ૧૩ ગુરૂવારે નંદબત્રીસીચઉપાઈ બનાવી.
૫ સાધુવિર્યા–એમના શિષ્ય કમળસાધુના શિષ્ય આ દે સં. ૧૫૬૨ માં વીસજીવન રચ્યું
૬ અનંતહેસ-એમણે ઈડરગઢનાં ચેનાં વર્ણન રૂપે સં. ૧૫૭૦ લગભગમાં ઈલાપ્રકાર ચૈત્યપરિપાટી રચી અને સં. ૧૫૭૦ પહેલાં બારવ્રતસઝાયની રચના કરી.
૭ કમળધર્મ–એમના શિષ્ય હસેમે સં. ૧૫૬૫ માં પૂર્વ દેશ ચિત્યપરિપાટી રાસ ર. ( ૮ કુલવીર અને કુલધીર–એમના શિષ્ય કુશલસંયમે હરિબલને રાસ .
૯ ધનદેવ—એમના શિષ્ય સૂરહંસના શિષ્ય લાવણ્યરત્ન સં. ૧૫૭૧ દેવગિરિમાં વત્સરાજદેવરાજરાસ, સં. ૧૫૭૩ મત્સોદરરાસ, કલાવતી-કમલાવતીરાસ વગેરે રચ્યાં.
૧૦ કુલરત્ન—એમના માણિક્યનંદિ-માણિક્યમંદિર– સંઘમાણિકય-સહજમંદિર–વિવેકધર્મના શિષ્ય વિયરને

Page #149

૧૧૬
શ્રીનૈનસ્તોત્રસભ્યો [ ૩૧ હેવિમળ
સ. ૧૫૬૩ માં લખેલી ઉપદેશમાળાની પ્રત અમદાવાદ જૈન વિદ્યાશાળાના ભંડારમાં છે.
૧૧ કમળજીવન—એમના શુભાગમણિ— હુંસસમયગણિ—ઉદયકમળમુનિએ સ. ૧૫૬૪ માં લખેલી જ્ઞાતાસૂત્રની પ્રત જૈન સંધ જ્ઞાન ભંડાર ( પાટણ ) માં છે.
૧૨ ધ મંગળ—એમના શિષ્ય સુંદરધર્મ ગણિએ સ. ૧૫૭૨ માં લખેલી પાર્શ્વનાથરિત્રની પ્રત જૈન વિદ્યાશાળા જ્ઞાન ભંડાર ( અમદાવાદમાં ) છે.
૧૩ પ્રમાદ્યમંડન એમના શિષ્ય સુમતિમંડનગણિએ સ. ૧૬૦૦ માં ફાગણુ વિદ્ ૧ સેામવારે દીવાલીપ બાલાવબેાધની ૧ પ્રત ગંધારબંદરમાં લખી- તથા સ. ૧૬૪૪ માં દીપપૂન વિષયે તેજસારરાસની પ્રત લખી. ( જે. ગૂ. ક. પૃ. ૨૧૫ ) એમના શિષ્ય સહજવિમળે સ. ૧૬૫૪ માં અણહિલપુરમાં લખેલી શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણુસૂત્રની પ્રત ઉ. વ. ના, ભ, ચાણસ્મામાં છે, જે વિદ્યાવિમળ અને વિજયવિમળના વાચનાર્થે લખેલ છે.
Madpy
૧૪ વિજયચંદ્રગણિ—એમના શિષ્ય—ચેલા વીરચંદ્રે સ ૧૬૨૦ મા કાર્તિક સુદિ ૧૧ મુદ્દે શીશિક્ષારાસની પ્રત લખી.
૧૫ સુમતિવિમળ—એમના મુઢરવિમળ—શિવિમળધીરવિમળના શિષ્ય સૌભાગ્યવિમળે સં. ૧૬૭૧ માં કાર્તિક સુદિ ૧૩ દિને કડી નગરે શ્રીકમ ગ્રંથવૃત્તિની પ્રત લખી, પ`. લા. વિ. ના. ભ. રાધનપુર.
૧૬ લક્ષ્મીભક્—એમણે મુનિસુ દરસૂરિ કૃત સુમુખાદિ નૃપચતુષ્કકથાનું તેમજ રત્નશેખરસૂરિ કૃત શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણુસૂત્ર વૃત્તિ (અંદીપિકા) નું સાધન કર્યું હતું. એમના શિષ્ય આનંદમાણિકયના શિષ્ય શ્રુતસમુદ્રે સં. ૧૫૫૮ માં લખેલી સૂત્રકૃતાંગસૂત્રની પ્રત હૈ. સ. ના ભ, પાટણમાં છે.

Page #150

સૂરિ ] પ્રસ્તાવના
૧૧૭ ૧૭ હર્ષકુલગણિ–ટુંક હકીકત ઉપર આપી છે.
૧૮ ચારિત્રરત્ન-દાનપ્રદીપ. ચત્તે ચતુર્વિશતિજિનસ્તવન, નિમક ચતુર્વિશતિજિનસ્તવન આદિના રચયિતા. એમના શિષ્ય જિનમાણિકય૪૫ સુમતિસાગર-શિષ્ય સિંહસારે સં. ૧૫૫૮માં ચૈત્ર સુદ ૩ ને ગુરૂવારે લખેલી શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણવૃત્તિની પ્રત જૈ. સં. શા. ભ. પાટણમાં છે.
૧૯ આનંદમાણિક્ય—એમણે નવખંડપાર્શ્વજીનસ્તવન રચેલ છે. (જુઓ. પૃ. ૧૮૩)
૨• સાભાગ્યહર્ષસૂરિ–એમનો જન્મ સં. ૧૫૫૫. પં. શ્રી હર્ષદાનગણિ વિહરતા વૃદ્ધનગર (વડનગર) આવ્યા સં. ૧૫૬૩માં હેમવિમળસૂરિએ દીક્ષા આપી અને તેમણે જ સં. ૧૫૮૩માં આધિન સુદિ ૧૦ ના રોજ સૂરિપદ આપી નિજપદે સ્થાપિત કર્યા. તે વખતે વ્યવહારી ભીમશી રૂપા, દેવદત્ત કબા, જયવત પ્રમુખે એક લાખ ખચી પદ મહોત્સવ કર્યો. સં. ૧૫૮૬માં અલવર નગરથી આવેલ અને વૃદ્ધનગરમાં રહેતા ટંકશાલીય શા. ડાહ્યા પ્રમુખ ભરવદાસ ભવાનીદાસે ત્યાંના ગુજરાતના શ્રીસંધસહિત આ સૂરીશ્વર સાથે પત્તન (પાટણ)થી માંડી શત્રુંજય-ગિરનાર સુધીના દરેક નગરે સુવર્ણટંક ખચ સ્તંભતીર્થની યાત્રા કરી. સ્તંભતીર્થમાં સં. ૧૫૮૯ જેષ્ઠ સુદિ ૯ રવિવારે ગચ્છનાયક પદ મહત્સવ કર્યો.
૧૪૫ જુઓ જૈનસ્તોત્રસદેહ ભા. ૧, પૃ. ૭૦ અને જેનસ્તોત્રસમુચ્ચય ભા. ૧, પૃ. ૧૯૩
એમને શતાથી સેમિપ્રભના મિત્ર કહેવામાં આવે છે. જુઓ હેમવિમળસૂરિ રાયે એમના જ શિષ્ય અનહંસ કૃત દશદષ્ટાન્નચરિત્ર (આ. ક. પાલિતાણા).
तेषां च विजयराज्ये शतार्थिसोमप्रभप्रभोः सजुषाम् । जिनमाणिक्यगुरूणां प्रसादत्तः प्राप्तविधेन ।
એમણે પ્રાકૃતમાં કુર્માપુત્ર ચરિત્ર રચેલ છે. (પી. ૩, ને. ૫૮૮).

Page #151

૧૧૮
નૈનાતો રહેજો
[૩૧ હેમવિમળ
વિદ્યાપુર (વિજાપુર )માં સં, ૧૫૯૫ પોષ સુદિ ૫ ગુરૂં પુષ્પગે અમદાવાદના સાથે મળીને પં. સેવિમળને વાચસ્પદ આપ્યું, તેજ વર્ષે ઈડરમાં ૫૦૦ પાષાણ પ્રતિમા ને ૭૦૦ દિગબરે, પ૦૦ એ ગચ્છી યતિ ૭૦૦ સ્વદર્શની સાધુ સમક્ષ પરિધાપનિકાપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા કરી. સે. ૧૫૯૬માં અમદાવાદ આવ્યા. શ્રીસંઘે સં. ૧૫૯૭માં આશ્વિન સુંદિ ૫ દિને વાચક સેમવિમળ તથા સલહષ મુનિને સૂરિ પદવી આપી. તેને મહેસવ શા. ગંગાદાસ પુત્ર દેવચંદે કર્યો. વિજયકુલ અને વિનયકલને ઉપાધ્યાય પદવી આપી. એસવંશના ૩૦૦ શ્રાવકને સાધુ દીક્ષા આપી. સં. ૧૫૯૭ના કાર્તિક સુદિ ૧૨ સ્વર્ગવાસ.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખ-સં. ૧૫૮૪ બુ. ૨, સં. ૧૫૯૦ બુ ૧.
સૌભાગ્યહેસૂરિના એક શિષ્ય કલ્યાણ નામે હતા જેમણે સં. ૧૫૯૪ ગંધારમાં કૃતવર્મ રાજાધિકારરાસ રચે છે.
બીજા શિષ્ય સેમવિમળસૂરિ–ખંભાત પાસે કંસારી ગામના વૃદ્ધ પ્રાગ્વાટ મંત્રી સમધરશે મત્રી રૂપા (કવચિત્ શ્રીમંત) ભાર્યા અમરાદે કુખે જન્મ સં. ૧૫૭૦, અમદાવાદમાં હેમવિમળસૂરિ પાસે દીક્ષા સં. ૧૫૭૪ વૈશાખ સુદી ૩, દીક્ષા મહોત્સવ સં. ભૂભચ જસુકે કર્યો. ખંભાતમાં પ્રાગ્વાટ શા. કીકાએ સં. ૧૫૯ના ફા. વદિ ૫ને દિવસે ખુબ દ્રવ્યનો વ્યય કરી ગણિપદ અપાવ્યું. સં. ૧૫૯૪ ફા. વંદિ ૫ ને દિને શિરોહીમાં સૌભાગ્યસૂરિએ ગાંધી રાણા જોધાએ કરેલા ઉત્સવપૂર્વક પંડિતપદ આપ્યું. અજાહરીમાં શરદા આરાધી વર લીધો, ત્યાંથી સુરૂ સાથે વિદ્યાપુર આવ્યા. ત્યાં તેજા માંગાએ ઉત્સવ કરી વાચક પદ અપાવ્યું સં. ૧૫૯૫, અમદાવાદમાં સૌભાગ્યહર્ષસૂરિએ સં. ૧૫૯૭માં સૂરિપદ આપ્યું, તેજ વર્ષમાં ચૈત્ર માસે વીજાપુરના દે. તેજાએ બહુગામના સંઘ સાથે ૩૦૦ સાધુ સહિત સેમવિમળસૂરિ સંગાથે ૪ લાખના વ્યયથી વિમળાચળની યાત્રા કરી. સં. ૧૫૯૯ પાટણમાં ચતુર્માસ, સં. ૧૬૦૦ કાર્તિક સુદિ ૧ને દિને પત્તનના
સજાએ બહુગામની
વયથી વિમ
દિને પર

Page #152

સૂરિ ]
પ્રસ્તાવના
૧૧૯
સંધ સાથે શત્રુંજય, રૈવતાચલની યાત્રાએ ગયા. ત્યાંથી દીવબંદર જઈ ચૈત્ર સુદિ ૧૪ દિને અભિગ્રહ લીધે, તે પુરો થયા પછી શત્રુજયની યાત્રા કરી છેલકા, ખંભાત ને ત્યાંથી કાનહમ દેશે વણછરા ગામે આવ્યા. ત્યાં આનંદપ્રમોદને વાચક પદ આપ્યું. પછી આમ્રપદ (આમોદ) આવીને સ. માંડણના કરેલા ઉત્સવપૂર્વક વિદ્યારત્ન, વિદ્યાજ્યને વિબુધની પદવી આપી. સ. ૧૬૦૨ અમદાવાદમાં ચતુમસ. સં. ૧૬ ૦૫ના માધ સુદિ ૫ દિને ગચ્છાધીશ પદ મળ્યું. સં. ૧૬ ૦૮ રાજપુરમાં ચોમાસું. પછી ત્યાં વૈશાખ સુદિ ૩ને દિને ચીઠીયા અમિપાલે કરાવેલી પ્રતિમાઓ પ્રતિષ્ઠી. સં. ૧૬૧૭માં અક્ષયદુર્ગે ચોમાસું. ત્યાં આ શુદિ ૧૪ને દિને અશુભસૂચક ચિન્હ જોતાં સઘને જણાવ્યું કે તે દુર્ગને ભંગ થશે એમ કહી સાતમે ગુરૂ હાથિલ ગામમાં જઈ હંડપદ્રની મરકી નિવારવા ત્યાંના સંઘના આગ્રહથી હુંડપદ્રમાં જઈ મરકી નિવારી. સં. ૧૬૧૯માં ખંભાત ચોમાસું કરી પછી નંદુરબારમાં. સં. ૧૬૨૩માં અમદાવાદમાં છ વિગયને ત્યાગવાને અભિગ્રહ એમ અનેક અભિગ્રહ ક્યાં અને પાળ્યા. અષ્ટાવધાની, ઈચ્છાલિપિવાચક, વર્ધમાનવિવા, સરિમંત્ર સાધક, ચૌર્યાદિ ભય તથા કુષ્ટરોગાદિ નિવારક અને શતાર્થ બિરૂદ ધારક થયા. કુલ ૨૦૦ને દીક્ષા આપી.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખો સં. ૧૬૦૩-૨૨ બુ. ૨, સં. ૧૬૩૭ માગશર માસે સ્વર્ગવાસ. વિશેષ માટે જુઓ તેમના શિષ્ય આનંદસામે સં. ૧૬૧૯માં રચેલ શ્રીમવિમળસૂરિ રાસ. ( પ્ર. જે. એ. ગૂ. કાવ્યસંચય. જિન વિ. સંપાદિત), એમના હસ્તાક્ષરની લખેલી સં. ૧૬ ૦૪ની અંતકૃદ્રશાંગસૂત્રની પ્રત મુનિ શ્રીદોલતવિજય સંગ્રહિત શાસ્ત્રસંગ્રહ (છાણું)માં છે.
એમની સાહિત્યસૃષ્ટિ-ચંપકશ્રેષ્ટિ રાસ સં. ૧૬૨૨ના શ્રાવણ સુદિ ૭ શુક્રવારે વિરાટનગરમાં, દશદષ્ટાંતગીતા. કલ્પસૂત્ર બાલાવબેધ. ૨. સં. ૧૬૨૫, લ. સં. ૧૬૫૯-૧૬૭૮ દશવૈકાલિક બાલાવબેધ.

Page #153

૧૨૦
નાગબ્લો
[ ૩૧ હેમવિમળ
વિપાકસૂત્ર બાલાવબોધ. લ. સં. ૧૬૨૭ ધમ્મિલકુમારરામ. સ. ૧૫૯૧ ગૌતમપૃછા બાલાવબેધ. લ. સં. ૧૬૪૫ પટ્ટાવલી સજઝાયસં. ૧૬ ૦૨ શ્રેણિકરાસ (સમ્યત્વસાર) ૨ સં. ૧૬૦૩ ભાદ્રવા સુદી કુમારગિરિમાં. નવતત્વ જોડ સં. ૧૬૨૨ પહેલાં. ક્ષુલ્લક કુમારરાસ. સં. ૧૬૩૩ ભાદ્રવા વદિ ૮ અમદાવાદના રાજપરામાં.
એમનો શિષ્ય પરિવાર
૧ આનંદ મ–જન્મ સં. ૧૫૯૬ કા.સુ.૧૫દીક્ષા સં. ૧૬૦૧ કા. સુ. ૧૫. પડિત પદ પા. સાંડાએ કરેલ ઉત્સવપૂર્વક મળ્યું. સં. ૧૬૨૫ વૈ. સુ. ૫ ને દિને પત્તનમાં સં. દેવજકૃત ઉત્સવથી શ્રી સેમવિમળસૂરિએ સૂરિપદ આપ્યું, અમદાવાદમાં સં. ૧૬૩૦ માઘ સુદિ ૫ આચાર્યવંદન મહોત્સવ થયો તે વખતે હંસલેમ અને દેવસે મને વાચક પદવી આપી. તે ઉત્સવ વૃદ્ધનગરના સંધવી લખમણુ પુત્ર નાનજી આદિએ કર્યો, સં ૧ ૬૩૬ ભાદવા વદિ ૫ દિને એમને સ્વર્ગવાસ થયો, તેથી સેમવિમળસૂરિએ હેમ મને સૂરિપદ આપ્યું.
૨ હેમમ–ધાણધાર (પાલણપુર પાસે) દેશમાં પ્રા. 9. શા. જોધરજની પત્ની રૂડીથી સં. ૧૬૨૩માં જન્મ, મૂળનામ હરખ (હર્ષરાજ) આઠ વર્ષની વયે વડગામમાં આવેલા સેમવિમળસૂરિને વાંદવા જતાં ત્યાં સં. ૧૬૩૦માં દિક્ષા. દિક્ષા નામ હેમ મ. સં. ૧૬ ૩પમાં સ. લખમણે કરેલા ઉત્સવપૂર્વક પંડિતપદ. સં. ૧૬૩૬ વૈશાખ સુદિ. ૨ દિને સં. લખમણ તેમજ વૃદ્ધનગર (વડનગર) વાસી બધા સંઘે મળીને શ્રી સોમવિમળસૂરિના હસ્તે સૂરિપદ અપાવ્યું.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખો. સં. ૧૬૬૭-૮૭, બુ. ભા. ૧. એમના શિષ્ય વિમસોમ – આનંદપ્રદ-સુકતપ્રમોદના શિષ્ય તેજ

Page #154

સૂરિ] પ્રસ્તાવના
૧૨૧ પ્રમોદે તથા આનંદવીર–સંધવીર-ઉદયવીર૧૪૬- ઉદયસિંહે સં. ૧૬૪૬ માં લખેલી રત્નશેખરસૂરિકૃત શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણત્તિ (અર્થદીપિકા ) ની પ્રત ખંભાત શ્રી શાંતિનાથજીના ભંડારમાં છે.
૩ પ્રમોદશીલ-સં. ૧૬૧૩ના ફા. સુ ૧૦ના વિસવિહરમાનના પાંચ બેલ સંયુક્ત ૩૭૦ જિનનામસ્તવન રચ્યું.
જ સઘચારિત્ર–એમના શિષ્ય વિમળચારિત્રે સં. ૧૬૦૫ શ્રાવણ સુદિ ૧ ગુરૂવાર નટપદ્ર (નડીયાદોમાં રાજસિંહરાજ-નવકાર પાઈ રચી અને તેમના શિષ્ય હેમચારિત્રે લખી.
પલક્ષ્મીભદ્ર–એમના ઉદયશીલ-ચારિત્રશીલ-પ્રમોદશીલ ના શિષ્ય દેવશીલ સં. ૧૬ ૧૯ બીજા શ્રાવણ વદ ૮ રવિવારે વડવા ગામમાં વૈતાલપચીશી રાસ રચ્યો. બીજા શિષ્ય આનંદમાણિક્યના શિષ્ય શ્રત સમુદ્ર શેધેલ સૂત્રકૃતાંગની પ્રત સં. ૧૫૫૮ની જે. સં. શા. ભં. પાટણમાં છે.
૬ હંસતેમના વિમળમ-વિશાલામ-જિનકુલના શિષ્ય લક્ષમીકુશલે સં ૧૬૯૪ ફા. સુ ૧૩ શુક્રવારે ઈડર પાસેના એડગામમાં વૈદ્યસાર–રત્નપ્રકાશ ર.
૭ હર્ષોમ–એમના જ એમના શિષ્ય યમે સં. ૧૭૧૬માં છ કર્મગ્રંથ ઉપર બાલાવબોધ ર.
૮ વિદ્યાવિજ્ય—એમના શિષ્ય શ્રી વિજયે સ. ૧૫૯૭માં માગશર વદિ ૨ રવિવારે નંદબાર નગરમાં શ્રી સિદ્ધાંતવિચારરાસ લખ્યો. (લે બે પાટણ)
૯ રત્નસેમ-એમના શિષ્ય વિદ્યા મે સ. ૧૬૮૭માં લખેલી શાંતિનાથચરિત્રની પ્રત વિ. દા. સુ. શા. સં. છાણીમાં છે. (પ્ર. પૃ. ૧૯૮) - ૧૪૬ એમણે સં. ૧૬૫૪ માં પાર્શ્વનાથચરિત્ર ગદ્ય રચેલ છે. (મુક્તિ. . ધ. પ્ર. સભા ભાવનગર).

Page #155

૧૨૨
નૈનસ્તોત્રજો [૩૩ મહ૦ કલ્યાણ
આ પ્રમાણે એમની પરંપરા વિસ્તૃત અને વિદ્વતાસંપન્ન હતી. મને મળી આવ્યા એટલાને મહે ઉલ્લેખ કર્યો છે. અન્ય વિદ્વાને. વધુ પ્રકાશ પાડશે તે તેમને આભાર માનીશ.
પ્રસ્તુત વિભાગના પૃ. ૨૧૭ ઉપર આપેલ કમળ શબ્દ લેષમય શ્રી પાર્શ્વજિનસ્તવન સિવાય શ્રીહેમવિમળસૂરિની કઈ પણ કૃતિ હજુ સુધી મારા જાણવામાં કે જોવામાં આવી નથી, તેઓ ઉગ્ર વિહારી, મહાતપસ્વી અને પ્રભાવક હતા.
વાચકનો સુગમતા ખાતર ઉપરોક્ત સર્વ મુનિઓની પરંપરા વૃક્ષરૂપે સાથેના કાઠામાં આલેખવામાં આવી છે–
૩૨ આનંદમાણિકય આ મહાત્મા નં. ૩૧માં દર્શાવેલા હેમવિમળમૂરિના શિષ્ય હતા. હેમવિમળસૂરિનો જન્મ સં. ૧૫૨૨માં અને સ્વર્ગવાસ સ. ૧૫૮૩માં થયો હતો તેથી એમને પણ સત્તાકાળ એજ હોઈ શકે. એમની અન્યકૃતિ ઓ વગેરે હજુ સુધી કયાંય મારા જેવામાં કે જાણવામાં નહી આવવાથી વિશેષ પરિચય આપવાનું બની શકે તેમ નથી.
૩૩ મહેપાધ્યાય કલ્યાણવિજય જન્મસ્થળ લાલપુર૪૭. પિતા હરખાશાહ૧૪૮. માતા પુછ૪૯. સં. ૧૬૦૧ના આ વદિ ૫ શનિવારે જન્મ. નામ ઠાકરશી
૧૪૭ ગૂર્જર દેશના પલખડી નગરમાં પ્રાગુવાટવંશીય સંધવી આજડ રહેતો હતો. તેને પુત્ર સંધવી ઝીંપુર (!) હતો તેને બે પુત્ર થયા તેમાં રાજસી નામને પુત્ર અતિ ઉદાર હતો. તેને પુત્ર થિરપાળ નામે હતે આ વખતે ગુજરાત દેશમાં મહમૂદ (પહેલો બેગડે. ઇ. સ. ૧૪૫૯-૧૫૧૩ ) નામને સુલતાન રાજય કરતા હતા તેની પાસે થિરપાળ ગયો અને સુલતાને બહુ માન આપી તેને લાલપુર ગામ ભેટ આપ્યું. ત્યાર પછી તે ત્યાં રહેવા લાગ્યા. સં. ૧૫૬૩ માં.

Page #156

વિજયે] પ્રસ્તાવના
૧૨૩ (ઠકકરસિંહ) પાડવામાં આવ્યું સં. ૧૬૧૬ વૈશાખ વદિ ૨ ને દિવસે એમના મામા સોમદત કરેલા ઉત્સવપૂર્વક શ્રીહરિજયસૂરિના૧૫૦ થિરપાળે એક જિનમંદિર કરાવ્યું. અને સ. ૧૫૬૫ માં પુષ્કલ વિત્ત ખરચી આનંદવિમળસૂરિને ઉપાધ્યાય પદવી અપાવી અને સાથે જિનબિંબ પ્રતિષ્ઠા કરાવવામાં આવી હતી.
૧૪૮ ઉપરોક્ત થિરપાળને છ પુત્ર થયા. તેમનાં નામ૧ મોટા, ૨ લાલા, ૩ ખીમા, ૪ ભીમા.૫ કરમણ, ૬ ધરમણ. સંઘપતિ થયા. સંઘવી ભીમાને પાંચ પુત્ર નામે–સંઘપતિ હીરા હરખા, વિરમાળ, તેજક, પ્રમુખ થયા. તેઓ પરણ્યા, જુદા થયા અને પછી માબાપ અનશન કરી સ્વર્ગે સિધાવ્યા. એમાંના હરખાશાહ તે પ્રસ્તુત મહાત્માના પિતા
૧૪૯ મહેસાણા નગરમાં ચંપક નામને વણિક વસતો હતે. તેને બે પુત્ર સેમદત્ત અને ભીમજી તથા પુત્રી પુંજી હતી. તે ઉપરોક્ત સં. હરખાશાને પરણાવી હતી.
૧૫૦ ૩૧માં જણાવેલ આનંદવિમળસૂરિના પટ્ટધર શ્રી વિજયદાનસરિના પટ્ટ પ્રભાવક હતા એમનો જન્મ સં. ૧૫૮૩. માગશર સુદ ૯ પાલણપુરમાં કુંવરજી પિતા. નાથી માતા. દીક્ષા પાટણમાં સં. ૧૫૯૬ના કાર્તિક વદ ૨. વાચસ્પદ નારદપુરીમા વરકાણુક ઋષભદેવના મંદિરમાં સં. ૧૬૦૮ના માઘ સુદિ ૫ સૂરિપદ શિહીમાં સં. ૧૬૧ભ્યાં સ્વર્ગગમન ઉમ્ના (હાલના ઉના) નગરમાં સં. ૧૬પરના ભાદ્રપદ સુદિ ૧૧ને દિને થયું હતું. એમણે મેગલ સમ્રાટુ અકબરને પ્રતિબો હતે. તીર્થરરક્ષાના ફરમાનો મેળવ્યાં &તાં, અને પર્યુષણદિ દિનેમાં (એકંદર છ માસ) જીવહિંસા બંધ કરાવી હતી એમણે સં. ૧૬૩૯માં જંબુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિ ટીકા (વે. નં. ૧૪૫૯) અંતરિક્ષાર્થસ્તવ આદિ કૃતિઓ રચી છે.
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખો-સં. ૧૬૧૧-૨૩-૨૮-૩૦-૩૪-૩૮-૪૪
તેને છે મહેસભાના પિતા વગે" )

Page #157

૧૨૪
ઊંતરર
[૩૩ મહ૦ કલ્યાણ
વરદ હસ્તે દીક્ષા લીધી. અનેક શાસ્ત્રોને અભ્યાસ કરી સારી વિદ્વતા મેળવી સં. ૧૬૨૪ના ફાગણ વદિ ૭ ને દિને પાટણમાં વાચક પદ (ઉપાધ્યાયપદ) ગુરૂએ આપ્યું.
સં. ૧૬ કલ્માં શ્રીવિજયહીરસૂરિએ રચેલી જંબુદ્વિપપ્રાપ્તિ વૃત્તિ તથા ધર્મસાગર ઉપાધ્યાયકૃત સવૃત્તિક ગુર્નાવલી (પટ્ટાવલી)ના સંશોધનમાં સ. ૧૬૫૮ વર્ષમાં અમદાવાદમાં પણ એમણે ભાગ લીધો હતો.
સ ૧૬૭૧માં દેવવિજય શિષ્ય જયવિજયે રચેલી શનિસ્તુતિવૃત્તિમાં એમને પોતાના વિદ્યાગુરૂ જણાવ્યા છે. - સે. ૧૬૪૪નાં શ્રીમાલવંશીય શ્રેષ્ઠી ભારમલ્લના પુત્ર સંઘપતિ ઇંદ્રરાજે વૈરાટનગરમાં ૫૧ નવીન બંધાવેલા ઈદ્રવિહાર નામના જિનમં-૪૭ ના. ૧, સં. ૧૬ ૧૭-૨૪-૨૭–૨૮-૩૩-૩૭-૩૮-૪૧-૪૨૪૪-૫૧ ના. ૨, સં. ૧૬૨૪ ૨૮-૩૦-૩૬-૩૭ બુ. ૧, સં. ૧૬૨૨ -૨૪-૨૬-૨૭–૨૮-૩૦-૩૧ ૩૨-૩૭–૩૮-૪૪–૫૩ બુ. ૨; સં. ૧૬૨૦-૪૨–૫૦ ગે. રે. એમના સ્વર્ગવાસ પછી ઉનામાં લાડકીબાઈએ સૂરિને સ્તૂપ બનાવી પગલાંની સ્થાપના કરી હતી.
વિશેષ માટે જુઓ સંસ્કૃત હીરસૌભાગ્યકાવ્ય (નિર્ણયસાગર મુદ્રિત), વિજય પ્રશસ્તિકાવ્ય (નિ. સા. મુ) ઋષભદાસકૃત હોરવિજ્યસૂરિને રાસ, આ. કા. મહોદધિ. સૂરિશ્વર અને સમ્રા ( મુનિ વિદ્યાવિજ્યજી), હીરવિજયસૂરિ સઝાય. એ. સઝાયમાળા અને જે. એ. કાવ્યસંચય વગેરે.
૧૫૧ રાજપુતાનાના પુર રાજ્યમાં આવેલું બૈરાટ નામે ગામ. જેના આજુબાજુના પ્રદેશને હજુ પણ લેકે મસ્યદેશ કહે છે. અહિં જોવાલાયક ત્રણ વસ્તુઓ જણાય છે. ૧. પાર્શ્વનાથનું મંદિર. ૨ બીજક પહાડ, ૩ ભીમકી ડુંગરી. પાર્શ્વનાથનું મંદિર અત્યારે દિગંબરીઓને તાબે છે પરંતુ નિર્વિવાદ રીતે કહી શકાય છે કે મૂળ એ મંદિર વેતાંબરની માલિકીનું હતું, વિશેષ માટે જુઓ જિનવિક જે. પ્રા. લે. ભા. ૨, અવલોકન પૃ. ૨૬૯ ની કુટનેટ.

Page #158

વિજય ]
પ્રસ્તાવના
૧૨૫
દિરની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. વિશેષ માટે જુઓ શ્રીબુદ્ધિસાગરસૂરિ સંપાદિત જૈન રાસમાળા ભા. ૧માં મુદ્રિત એમના જ શિષ્ય જયવિજય કૃત કલ્યાણવિજયસૂરિ રાસ,
એમને શિષ્ય પરિવાર–પં. લાભવિજય–વ્યાકરણ શાસ્ત્રમાં અત્યંત પ્રવીણ હતા. ગ શાસ્ત્રના લેક નમોલુરારિ ઉપર ૫૦૦ અર્થ કરેલ છે એમ પટ્ટાવલીઓમાં ઉલ્લેખ મળે છે. ઉપરોકત ઈદ્ધિવિહારની પ્રશસ્તિ એમણે રચી છે. (જુઓ જિન વિ૨, ૩૭૯), સં. ૧૬૪૪ માં વૈરાટનગરના દેરાસરની પ્રશસ્તિ લખી. સં. ૧૬પર માં વિજય સેનસૂરિના શિષ્ય વિનયકુશળ રચેલા પજ્ઞ વૃત્તિયુક્ત મંડળ પ્રકરણ (પ્ર. આ. સભા. ) સં ૧૬૫૬ ખંભાતમાં હેમવિજયે રચેલા ઋષભશતકનું, સં. ૧૬૫૮ માં કલ્યાણવિજય અને મુનિવિજયના શિષ્ય દેવવિજયગણિ કૃત જિનસહસ્ત્રનામનું તત્ર (તેની સુબોધિકા વૃત્તિયુક્ત) અને કમળવિજ્ય શિષ્ય હેમવિજ્ય ગણિ વિરચિત ચિંતામણિપાર્શ્વનાથ નામક દેરાસરની પ્રશસ્તિનું એમણે સંશોધન કર્યું હતું, એમની શિષ્ય સંતતિમાં–
૧ જીતવિજયપર–એમના શિષ્ય પદ્યવિજયપ૩ થયા. ૨ નયવિજય–૧૫૪ એમના શિષ્ય સુપ્રસિદ્ધ ન્યાય વિશારદ
૧૫ર એ ગૃહસ્થ અવસ્થાએ નાગેરના વતની હેઈ બાદશાહ અકબર પાસે રહેતા અને તેના માનપત્ર ગણુતા. નામ જોતાશાહ. બાદશાહની અનુમતિથી મેટી ધામધૂમપૂર્વક શ્રી હીરવિજયસૂરિ પાસે તેમણે દીક્ષા લીધી હતી.
-– જુએ સૂરીશ્વર અને સમ્રા પૃ. ૨૨૯ ૧૫૩ મહાપા. યશોવિ. ના ગૃહસ્થાવસ્થાના સગા ભાઈ હતા નામ પદમસી.
૧૫૪ એમણે સં. ૧૬૯૨માં મેરવિજય કૃત યમકમય ચતુવિંશતિજિનસ્તોત્રની પ્રત મુનિ જશવિજયના વાચન માટે લખેલી હાલમાં અમને પ્રાપ્ત થએલી છે.

Page #159

૧ર૬
શનૈનસ્તોત્રો
[ ૩૩ મહેા કલ્યાણ
ન્યાયાચાર્ય મહાપાધ્યાય શ્રી યÀાવિજય૦૧૫૫ થયા. એમના જીવન પ્રસંગ માટે જીએ શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય ( દે. લા. પુ. ફૅ. ) પ્રતિમાશતક (પ્ર. મુ. ક. મા.), જૈનસ્તેથ્સ દાહ ભા.૧ (પ્ર. નવાબ સારાભાઈ ) યશોવિ. ગૂર્જરકાવ્યસંગ્રહ વગેરેની પ્રસ્તાવના એ જ,
૧૫૫ અને અપ્રાસંગિક હોવા છતાં અદ્યાવધિ અપ્રસિદ્ધ હવાને લીધે એમની શિષ્ય પર પરા સંબંધી કેટલીક ઉપલબ્ધ થતી નામાવલી ટુંક હકીકત સાથે રજુ કરૂં છું
૧ તત્ત્વવિજય-એમણે સ. ૧૭૨૪ વસંતપંચમી ગુરૂવારે શ્યાણી શહેરમાં અમરદત્તમિત્રાણુ દરાસ રચ્યા તથા જ્ઞાનપ ́ચમી સ્તવન, ચોવિસી વગેરે બનાવેલ છે. એમના શિષ્ય પુણ્યવિના શિષ્ય રત્નવિજયે સં. ૧૯૯૪માં લખેલી જ્ઞાનસાગર કૃત શ્રીપાળ રાસની પ્રત ૩૩-૧૩ લી. માં છે.
૨ લક્ષ્મીવિજય-એમણે સં. ૧૬૫૦માં વ્યાસ કલ્યાણે લખેલી સારસ્વત વ્યાકરણ પૂર્વાર્ધની પંચ પાટી પ્રત પોતાને માટે લીધી હતી તે હાલ સિનેર જૈન સંધના જ્ઞાનમંદિરમાં છે. એમના શિષ્ય પ્રેમવિજય થયા. જેમણે ઉપરાક્ત તત્ત્વવિજય કૃત સ્તવન ચાવીસીની પ્રત સ. ૧૭૩૫ વર્ષ' પાસ વિદ ૩ દિને શ્રી વીજાપુરના યાહપુરમાં લખી. ૮–૧૪ આ. કે. આ વ્રતના પ્રારંભમાં લક્ષ્મીવિને નમસ્કાર કરેલ છે.
૩ ગુણવિજય—એમના શિષ્ય કેશરવિજયે સ. ૧૭૬૪ પોષ સુદિ ૩ દિને અમ્મદપુર ચૌમાસુ રહીને લખેલી જ્ઞાનસાગર કૃત શાંતિનાથરાસની પ્રત પ્ર. કાં. વડે।. ૫૪ પત્ર, ૪૭-૧૬મા. અને કેશરવિજયના શિષ્ય વિનીતવિજયના દેવિવજયે સ. ૧૭૯૭ વષે. આષાડ વિદ ૩૦ દિને રાત્રિના પ્રથમ પ્રહરે લખેલી મહાષા યશા કૃત દષ્ટિવિચાર સઝાયના ખાલાવખેાધની પ્રત મલી આવી છે. જે પ્રતના પુત્ર ૧૬ છે. ( પ્ર. કાં, વડે. )

Page #160

૧૨૭
વિજય]
પ્રસ્તાવના સાહિત્ય પરિષદના અહેવાલમાં મુદ્રિત...તથા જેન તિ કાર્યાલય તરફથી પ્રકાશિત યશવેલી ભાસ વગેરે. એમણે રચેલા ગ્રંથાના આદિ અંત વિભાગ સાથેની યાદિ (સ્તુતિચતુર્વિશતિકાની ભૂમિકા)
૩ ધર્મવિજય ૫૬_સં. ૧૯૬૫માં રાજનગરમાં શ્રી વિજય દેવસૂરિની આજ્ઞાથી શુભવિજયે રચેલા કાવ્યકલ્પલતામકરંદ (જે. પ૭. પી. ૬, ૨૬; છે. ભ.), તથા દેવેંદ્રસૂરિ કૃત દાનાદિ ચાર કુલક ઉપર સં. ૧૬૬૬ માં દેવવિજયે રચેલી ધર્મરત્નમંજૂષા નામકવૃત્તિ સંઘવિજય સાથે એમણે સંશોધી હતી.
ગુણવિજ્યના બીજા શિષ્ય સુમતિવિજય થયા. એમના શિષ્ય પ્રતાપવિજયે માયાનગરે હરખચંદ પઠનાર્થે લખેલી મહો યશોવિક કૃત સીમંધરસ્વામી સ્તવન (૧૨૫ ગાથા)ની પ્રત ૮૧૨ જે. સં. એ. ૧૩૨૮માં છે.
સુમતિવિજયના બીજા શિષ્ય ઉત્તમવિજયે વિજયજિ. દ્રસૂરિ રાજ્ય (સં. ૧૮૪૧ થી ૧૮૮૪ વચ્ચે ) શ્રી રત્નોખરસૂરિ કૃત શ્રાદ્ધવિધિ ઉપર બાલાવબેધ રચે. ઉપરોક્ત ૧૨૫ ગાથાના સ્તવનની પ્રતના પ્રારંભમાં એમને નમસ્કાર કરેલ છે
૪ હેમવિજય-એમણે “જબ લગ ઉપશમ નહી રતી એ સઝાય રચેલી છે. તેની છેલ્લી કડીમાં–
શ્રી નયવિજય વિબુધવાર રાજે, જાને જગ કીરતિ.
શ્રી જશવિજય ઉવઝાય પસા, હેમ પ્રભુ સુખ સંતતિ દા આ પ્રમાણે પિતાના નામનો નિર્દેશ કરે છે, છતાં ઘણું ખરી પ્રતમાં ઉપાધ્યાયજીની કૃતિ તરીકે જ ઓળખાવવામાં આવે છે.
એમના શિષ્ય જયવિ–શુભવિ–સુમતિવિ૦ ના શિષ્ય રામવિજય થયા. જેઓ વ્યાખ્યાન કળામાં ઘણા કુશળ હતા. એમણે ધર્મદાસગણિ કૃત ઉપદેશમાળા ટકા રચી (પ્ર. હી. હં.) અને

Page #161

શ્રી નૈનસ્તોત્રનોદ [ ૩૩ મહા૦ કલ્યાણ
ગુજરાતીમાં સ. ૧૭૬૦માં તેજપાળરાસ, સ’. ૧૭૬૬માં ધદત્તઋષિરાસ, સ’. ૧૭૮૫ વૈશાખ સુદિ ૭ ગુરૂવારે રાજનગરમાં શાંતિજિનરાસ, સં. ૧૭૮૮ પછી લક્ષ્મીસાગરસૂરિ નિર્વાણુરાસ, ચાવિસી, ૨૦ વિહરમાનજિનસ્તવના વગેરે રચ્યાં.
૧૮
એમના હસ્તાક્ષરની લખેલી પ્રત અમારા ભ’ડારમાં છે.
એમના શિષ્ય પ્રતાપવિ—વિવેકવિ—૫. હેતવિ-૫. લખમીવિજયે સ. ૧૮૭૧ વષે પ્રથમ ભાદ્રવા સુદિ ૧ દિને
૧૫૬ રાહ ( આખુથી લગભગ દક્ષિણમાં ૧૨ માઈલ ઉપર રાજપુતાના માળવા રેલ્વે સ્ટેશનનું ગામ )ના રહેવાસી શ્રીવત રોટ અને તેના કુટુંબના બીજા નવ જણાએ એકી સાથે દીક્ષા લીધી તે દો આ હતા
શ્રીવતશેઠ તેમની સ્ત્રી લાલમાઈ. (બીજું નામ શિણગારદે) હતું. તેમના ચાર પુત્રો (ધારા મેધા) કુંવરજી (લા) અને અજો. તેમની પુત્રી, તેમની બહેન, તેમના બનેવી અને ભાણેજ.
આ પ્રમાણે રાખવામાં આવ્યાં
આ દશેનાં નામે
૧ શ્રીવંત શેઠનુ ૨ સ્ત્રીનું
કાંઈ જાણવામાં નથી.
લાલશ્રી.
ધર્મવિજય.
૩ ધારાનું ૪ મેધાનુ
મેવિજય.
૫ કુંવરજી (કલા)નું વિજયાન દસરિ.
અમૃતવિજય.
હું અજાનુ
છ પુત્રીનું
૮ બહેનનુ
૯ અનેવીનુ ૧૦ ભાણેજનું
સહજશ્રી.
રગશ્રી.
શાર્દૂલઋષિ. ભક્તિવિજય.

Page #162

વિજય છે.
પ્રસ્તાવના રાધનપુરમાં આત્માથે લખેલી શાંતિજિનરાસની પ્રતિ ૨૬૬-૧૫ વિ. ને. નં. ૩૧૬૫.
ધર્મવિજયના બીજા શિષ્ય ધનહર્ષ થયા. એમણે સં. ૧૬૫૩માં તીર્થમાળાસ્તોત્ર, સં. ૧૬૭૭ મકરસંક્રાતિ–પિષ સુદિ ૧૩ દિને જબૂદી વિચારસ્તવન. દેવકુરુક્ષેત્રવિચારસ્તવન, મંદદરીરાવણુસંવાદ, વગેરે સેનાપુર (શિનેર) માં, રચેલ છે. હરિઆલીઓ જેનયુગમાં પ્રગટ થએલ છે.
૪ ધનવિજ્યપ૭–એમણે સં. ૧૬૫૦ આસપાસ હરિણશ્રીષેણરાસ ઓ. સં. ૧૬૫૪ના વૈશાખ વદિ ૧૩ દિને અમદાવાદમાં પિતાના શિષ્ય ગુણવિજયને વાંચવા માટે હૈમવ્યાકરણ બ્રહવૃત્તિદીપિકા લખી સં. ૧૬૭૨ અને ૧૬ ૮પની વચમાં વિજ્યદેવસૂરિના રાજ્યમાં દેવવિમગિણિએ રચેલ હીરસૌભાગ્ય કાવ્ય, સં. ૧૮૭૪માં વિજયસેનસૂરિ શિષ્ય સંઘાવજયગણિએ રચેલી કલ્પસૂત્રદીપિકા સં. ૧૬૮૧માં, સિંહવિમગિણિ કૃત જિનવૃષભ સમવસરણપ્રકરણ તથા ભાવિકપ્રકરણ એમણે સંશોધ્યા હતા. (જુઓ રાજકેટની ત્રીજી ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના અહેવાલમાં પ્રા. આનંદશંકર બાપુભાઈ ધ્રુવને “ગુજરાતનું સંસ્કૃત સાહિત્ય' નામને લેખ). મુનિસુંદરસૂરિ કૃત અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમ–શાંતરસ ભાવના (વે. નં. ૧૬૬૨ ) ઉપર સંસ્કૃતમાં ટીકા રચી. (પ્ર. તત્ત્વવિવેચક સભા અમદાવાદ), સં. ૧૬૯૯માં રાજનગરના ઉષ્મા (ઉસમાન) પુરમાં ધર્મોપદેશલેશ નામનું આભાણુક શતક ૧૦૮ શ્લેકમાં રચ્યું. (પ્ર. આગ. સમિતિ નં. ૪૯), અને સં. ૧૭૦૦માં સપ્તતિકા નામના કર્મગ્રંથ પર બાલાવબોધ રચ્યો સં. ૧૭૦૨ જેઠ વદિ ૧૦ ગુરૂવારે લખેલી કર્મગ્રંથસ્તબક (ટબા)ની પ્રત. આ. વિ. મે રૂા. ભં.
૧૫૭ એમણે પિતાના માતાપિતા અને બે ભાઈ (કમળ અને વિમળ) સાથે દીક્ષા લીધી હતી.

Page #163

૧૩૦
નાસ્તોરારજોહ [૩૩ મહેકલ્યાણ
અમદાવાદમાં છે. વિજયહીરસૂરિને બાદશાહ અકબર સાથે થએલા મેલામાં, ડામર તળાવ છેડાવવાના પ્રસંગમાં એમના નામને નિર્દેશ જેવામાં આવે છે, અને સં. ૧૬૪૮ની સાલમાં આઝમખાન પાસેથી તીર્થરક્ષાના ફરમાનને અમલ કરાવવામાં એમના શિષ્યો પૈકી
૧ ગુણવિજય–ઉપર જણાવેલ છે.
૨ કુંવરવિયે–એમના શિષ્ય દીપવિજયના શિષ્યદેવવિજ સં. ૧૭૬૯ માંડવીમાં શીતળજિનસ્તવન, સં. ૧૭૭૮ મહા સુદિ ૭ રવિવારે કડીનગરમાં રૂપસેનકુમાર રાસ, સં. ૧૭૬ માં નેમરાજુલ ૧૨ માસ વગેરે રચ્યાં.
૩ વિમળવિજ્ય—એમના એક શિષ્ય કીર્તિવિજયના શિષ્ય જિનવિજયે સં. ૧૭૩૪ દશાડામાં વિજયકુંવર પ્રબંધ ર. - બીજા શિષ્યા વિનીતવિજયે–સં. ૧૭૭૦ આસો સુદિ ૭ મે જાબાલનગરે લિખિત સુમિત્રરાષિરાસની પ્રત ૧૫-૧પ છે.
ત્રીજા શિષ્ય શુભવિજયના રામવિજયે સં. ૧૭૭૧ ભાદ્રવા સુદિ ૧ બાહુબલિ સ્વાધ્યાય, સં. ૧૭૭૨માં વિજયાદશમીએ ગેડી પાસસ્તવન, સં. ૧૭૭૩ આષાડ સુદિ ૫ સુરતમાં વીરજિનપંચકલ્યાણકસ્તવન, ચોવીસી. સં. ૧૭૭૩ ભાદવા વદિ ૨ પછી વિજય રત્નસૂરિ રાસ વગેરે રચ્યાં અને સં. ૧૭૫૯ મહા વદિ ૧૪ બુધે સૂર્યપુરનગર લખેલી કવિ ઋષભદાસ કૃત શ્રેણિકરાસની પ્રત. ૬૬-૧૫ પ્ર કાં. નં. ૩૫.
૪ સંઘવિય–ઉપરોક્ત ધર્મમંજૂષાના સંશોધન કાર્યમાં એમની પણ હાજરી હતી. સં. ૧૬૮૮ (?) વિક્રમસેન શનિશ્ચર રાસ રચ્યો.
૫ જયવિજય—એમણે હીરવિજયના પુણ્ય ખાણીસઝાય, અને સં. ૧૬૫૫માં ઉ૫. કલ્યાણવિજ્ય રાસ રચ્યો. (આ વખતે પ્રસ્તુત ઉપાધ્યાય વિદ્યમાન હતા. એ ધ્યાનમાં રાખવા લાયક છે). ( ૬ સેમકુશળ–વૈરાટનગરની પ્રશસ્તિના અંતે એમના નામને નિર્દેશ કરેલે દૃષ્ટિગોચર થાય છે.

Page #164

વિજય ]
પ્રસ્તાવના
૧૪૧
પ્રસ્તુત મહાપાધ્યાય કલ્યાણવિજય, ઉપા. ધર્મવિજય, પ ધનવિજય, શુભવિજય, ધનહુષ વગેરેનાં પ્રશ્નો અને ઉત્તરા સેનપ્રશ્ન તેમજ હીપ્રશ્નમાં સંકલિત કરવામાં આવેલાં છે.
૭ સાધુવિજયએમના શિષ્ય જીવવિજયના શિષ્ય ચંદ્રવિજયે ધન્નાશાલિભદ્ર ચાપાઈ રચી.
ખીજા શિષ્ય લાવણ્યવિજયના એક શિષ્ય નિત્યજિત્યે સ. ૧૭૩૪માં એકાદશાંગસ્થિરીકરણ સઝાય રચી અને તેમના જ શિષ્ય વવિજયે સ. ૧૭૬૦ આષાડ સુદ ૧૧ સામવારે સૂર્યપુરમાં લખેલી પ્રત સિનેર જે. સં. જ્ઞાનમદિરમાં છે. ત્રોજા શિષ્ય ગગાવિજયે સ. ૧૭૭૨ કાર્તિક વદિ ૧૦ ગુરૂવારે ગજસિંહકુમારરાસ અને સ. ૧૭૭૭ કાર્તિક સુદિ ૧૩ દિને માતરમાં કુસુમશ્રીરાસ રચ્યા.
- શુવિજય-સ. ૧૬૬૧માં હૈમનામમાળા ખીજક (વિવેક ઉદ્દે.), સ. ૧૬૬૩માં તર્ક ભાષા વાર્તિક કે જે પદ્મસાગરે શાખ્યું (કાં. વડા.), સ. ૧૬૬૫માં રાજનગરમાં વિજયદેવસૂરિની કાવ્યકલ્પલતા વૃત્તિ મકરંદ (જે. ૫૭, પી. ૬, ૨૬; ખેડા ભ*. ) કે જે કલ્યાણવિ. ઉપા. શિષ્ય ધર્મવિજયે તથા મેરૂત્રિ શિષ્ય લાવણ્યવિજયે સંશાધેલ, સ. ૧૬૬૭માં સ્યાદ્વાદભાષા ( કાં. વા. પ્ર. દે. લા. ન. ૩) અને તે પર વૃત્તિ, સ. ૧૬૭૧માં કલ્પસૂત્ર પર ટીકા કે જે કીર્તિ વિમળે શોધી હતી. વિશેષમાં એમણે વિજયસેનસૂરિના રાજ્યમાં તે સૂરિને પુછાયેલા પ્રશ્નોના ઉત્તરાના સંગ્રહરૂપે ચાર ભાગમાં પ્રશ્નોત્તરરત્નાકર-પ્રથ્નાત્તરસંગ્રહ બીજું નામ (સેનપ્રશ્ન) સ’કલિત કરેલ છે. તેમાં પેાતાના ઉકત સથેાના (કલ્પસૂત્ર ટીકા સિવાયના) ઉલ્લેખ કરેલ છે તેથી તે 'થ સ. ૧૬૫૭ તે ૧૯૭૧ની વચમાં સગ્રહિત કર્યાં હાવા જોઈએ. જેસ. પ્ર૬૩ પ્ર. દે. લા. ન. ૫૧. એમના શિષ્યે ( નામનિર્દેશ નથી ) ગૂજરાતી ભાષામાં (સ’. ૧૬૭૧થી

Page #165

૧૩૨
જૈનત્તોત્રજોદ [૩૪ શ્રી સંઘવિજય
સં. ૧૭૧૩ની વચમાં મહાવીર ૨૭ ભવ સ્તવન રચ્યું. ૧૫૮(સાગર ભ. પાટણ પત્ર ૪ પ્ર. કાં. સં. )
એમના શિષ્ય લાલવિજયે સં. ૧૬૭૩ આષાડ વદિ ૪ રવિ છઠીઆડામાં જ્ઞાતાધર્મ ૧૯ અધ્યયન સઝાય (પ્ર. કાં.) નંદનમણયારાસ (વિદ્યા.), સુદર્શનસઝાય સં. ૧૬૭૬ માગશર–કડીમાં, વિચારસઝાય, ભરતબાહુબલી સઝાય, કયવન્નાઋષિસઝાય વગેરે રચ્યાં છે.
૩૪ સંઘવિજયગણિ મેગલ સમ્રા અકબર નૃપ પ્રતિબંધક શ્રી હીરવિજયસૂરિજી પાસે મેઘછત્રષિએ લૉકા મતને ત્યાગ કરી સં. ૧૬૨૮માં દીક્ષા લીધી અને મેઘજીનું નામ ઉદ્યોતવિજય રાખ્યું. આ પ્રસંગે અમદાવાદના જૈન સંઘે માટે ઉત્સવ કર્યો હતો. આ દીક્ષા અવસરે મેઘજીની સાથે તેના ત્રીશ (અઠ્ઠાવીશ) શિષ્યએ પણ તપાગચ્છની દીક્ષા લીધી હતી તે પૈકી ગણે નામના શિષ્યનું ગુણવિજય નામ રાખ્યું હતું. અને તેમના શિષ્ય તે પ્રસ્તુત કવિ સંઘવજયપ૯ પોતે અહિં પૃ.
૧૫ઉપરોક્ત સર્વ પ્રથમાં પિતાને હીરવિજયસૂરિના શિષ્ય જણાવે છે ત્યારે અહિં–શ્રી વીરપાટ પરંપરાગત, આનંદવિમળ સૂરીસરે –
શ્રી વિજયદાનસૂરિ તાસ પાટિ, હીરવિજયસૂરિ ગણધરે. શ્રી વિજયસેનસૂરિ તાસ પાર્ટિ, વિજયદેવસૂરિ હિતધરો.
શ્રી કલ્યાણુવિજય ઉવઝાય પંડિત, શ્રી શુભાવજય શિષ્ય જય કરે. આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે. છતાં એ બન્ને એક જ હોવાને સંભવ છે.
૧૫૯ ગૂજરાત પાટણને વતની સંઘજી નામને ગૃહસ્થ હતા. તેને સ્ત્રીથી એક પુત્રી થઈ હતી. પિતાને ૩૨ વર્ષની ઉમર થતાં હીરવિજયસૂરિના ઉપદેશથી દીક્ષા લેવાનું મન થતાં છેવટે સ્ત્રીની અનુમતિ લઈ, પિતાની પુત્રીનું લગ્ન કરી આપવા માટે મોટી થયા વગર દીક્ષા લીધી, અને તેની સાથે બીજા સાત જણાએ દીક્ષા લીધી.

Page #166

ગણિ ]
પ્રસ્તાવના
૧૩૩
૯૯ પર મુદ્રિત સાતીથી સ્તવનના અંતે વિજયસેનસૂરિના શિષ્ય હાવાનું જણાવે છે.
એમણે સ. ૧૬૬૯ આસે સુદિ ૩ શ્રી ઋષભદેવાધિદેવ જિનરાજ સ્તવન રચ્યું. જેની કર્તાએ પેાતે સ. ૧૬૭૦માં લખેલી પ્રત વિ. ધ. ભંડારમાં છે. સ. ૧૬૭૪માં વિજયદેવસૂરિ રાજ્યે કલ્પ સૂત્ર ઉપર કલ્પપ્રદીપિકા વૃત્તિ રચી. ૨. ૩૩૦૦, એની સ. ૧૬૮૧માં લખેલી પ્રત લીંબડીના જ્ઞાનભંડારમાં ૧૨મા દાખડામાં સચવાઇ રહી છે. પત્ર સખ્યા ૧૫૫, સ. ૧૬૭૮માં સિંહાસનબત્રીસી, સ ૧૬૭૯ માગસર સુદ ૫ અમરસેનવયરસેનરાજર્ષિ આખ્યાનક રચ્યું. સ. ૧૬૮૮માં દેવિવજયે રચેલી દેવેદ્રસૂરિષ્કૃત દાનાદિ ચાર કુલક પરની ધર્મરત્નમંજૂષા નામની વૃત્તિના સંશોધક તરીકે પણ એમના ઉલ્લેખ મળે છે.
એમના શિષ્ય વૃદ્ધિવિજય હતા કે જેમણે લખેલી શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણ વૃત્તિની પ્રતિ. કાં. વડા.માં છે. તેના ઉપર નીચે મુજબ ઉલ્લેખ છે—
सं. १६७४ वर्षे आश्विन सितत्रयोदश्यां लिखितं तपागच्छाधिराज भट्टारक श्रीविजयसेनसूरीश्वर तत्पट्टालङ्कार भट्टारक श्रीविजयतिलकसूरिराज्ये पं. श्रीसंघविजयगणि शिष्य ग वृद्धिविजयेन श्रीराजनगर सत्के शाखापुर उस्मा
નામ સૂરિજીએ સ`ઘવિજય રાખ્યું ( જુએ સૂરીશ્વર અને સમ્રાટ્ પૃ. ૨૧૦ અને ૨૨૫). એ સવિજય એમનાથી ભિન્ન હેાવા સંભવે.
હીરવિ–સુમતિ વિના શિષ્ય સિદ્ઘવિજય હતા. જેમણે સ. ૧૫૭૫માં લખેલી મૃગાવતી આખ્યાનની પ્રત નિ. વિ. જી. મ. પુ. ચાણસ્મામાં છે ( જીએ પ્રશસ્તિ સગ્રહ પૃ ૧૮૪, નં. ૭૭૧ ) એમને પણ કવચિત્ સવિજયના સ્થળે મુકી દેવા ભૂલ થઇ જાય છે.

Page #167

૧૩૪.
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
[૩૬ હસતિબંધ બીજા શિષ્ય સૂરવિજય એમણે સં. ૧૬૬માં લખેલી સપ્તપદાથની પ્રત રાધનપુરમાં છે. (પ્રશ. પૃ. ૧૬૭).
૩૫ રવિસાગર તપાગચ્છીય હર્ષસાગર શિષ્ય રાજસાગર શિષ્ય સહજસાગરના શિષ્ય થાય છે. એમણે સં. ૧૬૩૬માં રૂપસેનચરિત્ર (કાં. છાણી), સં. ૧૬૪૫ માંડલમાં ખેંગાર રાજ્ય ૭૨૦૦ ક પ્રમાણે પ્રદ્યુમ્નચરિત્ર (કાં. વડે, હાલા. પાટણ, પ્ર. હી. ) અને સ. ૧૬૭૫ વર્ષે ઉન્નત (ઉના) નગરમાં મૌનએકાદશસ્થા (બુલર ૨, નં.
૨૬. હાલા. પાટણ, ગુ. નં. ૪૮, ૨૨), વરસ્તુતિ, મહાવીર સ્તોત્ર, ગૌતમસ્તુતિ બે, નેમિકનસ્તવન, હીરવિજયસૂરિસ્તવન (આમાં દરેક પદના અક્ષરે મેળવતાં શ્રીઆનંદવિમળસરિ, શ્રીવિજયલાન મુનીશ, શ્રી રાજપાળ ૬૦ વિશારદ અને ગુરુ હીરવિજય યતિ પાદ આ પ્રમાણે નામે નિકળે છે.) વગેરે રચેલ છે.
એમણે હીરવિજયસૂરિને પુછેલા પ્રશ્નો હોરપ્રશ્નમાં અને વિજયસેનસૂરિને પુછેલા સેનપ્રશ્નમાં દષ્ટિગોચર થાય છે.
૩૬ હંસરત્ન તપાગચ્છીય વિજયરાજસૂરિના ૬૧ શિષ્ય જ્ઞાનરત્ન-ન્યા
૧૬૦ પિપ્પલકગ૭ સ્થાપક શાંતિસૂરિના સંતાનને ૫૬ પરંપરામાં પૂર્ણચંદ્ર શાખામાં ૧૫મી પાટે પદ્ધતિલકરિ–ધર્મસાગરસૂરિવિમળપ્રભસૂરિના શિષ્ય હતા. એમણે સં. ૧૬૪૨માં મહા વદિ છે રવિવારે જ બુકુમાર રાસ રચેલ છે. એમના પાસે વિદ્યાભ્યાસ કર્યો હેય અગર કઈ કારણને લઇને પૂજ્ય ગણતા હોય.
૧૬ જે ગૂર્જરદેશના કડીવાસી શ્રીમાલીવંશીય ખીમાશાહ પિતા ગમતદે માતા મૂળનામ કુંવરજી જન્મ સં. ૧૬૭૭ વૈશાખ સુદિ ૩, દીક્ષા સં ૧૬ ૮૯ અષાડ સુદિ ૧૦ ને દિને રાજનગરમાં શાહ મનજીએ કરાવેલા ઉત્સવપૂર્વક વિજ્યાનંદસૂરિ પાસે પિતા સહિત

Page #168

રત્ન]
પ્રસ્તાવના
૧૩૫
-~~-~~-
~
નરત્નના શિષ્ય હતા. એમને સત્તાકાળ સં. ૧૭૫૫થી સં. ૧૭૮૬ એમણે સં. ૧૭૫૫ માઘ સુદિ ૩ મંગળવારે ગ્રેવીસી રચી. સં. ૧૭૮૧ માં ધનેશ્વરસૂરિકૃત શત્રુંજય મહામ્ય ઉપરથી શત્રુંજય મહા
પેલ્લેખ નામને ૧૫ સર્ગમાં સાદા સંસ્કૃત ગદ્યમાં સાર રચ્યો (વે. નં. ૧૭૭૬), સં. ૧૭૮૬ ફાગણ વદિ ૫ ગુરુવારે ઉનામાં શિક્ષાશતક દુહા બનાવ્યા. સં. ૧૭૯૮ પહેલાં અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમ ઉપર લીધી. દીક્ષા નામ કુશળવિજય સૂરિપદ સં. ૧૭૦૪ (૧૭૦૩) શિરેણીમાં વિજયાનંદસૂરિએ આપી પિતાના પટ્ટધર બનાવ્યા. સા. રાઉતે પદ મહત્સવ કર્યો. સં. ૧૭૦પમાં ખંભાતમાં વિમળાદે શ્રાવિકાએ વંદના મહત્સવ ર્યો. સં. ૧૭૦૬માં ખંભાતમાં ભટ્ટારક પદ. સં. ૧૭ર૦માં દુષ્કાળ પડતાં અમદાવાદના મનિયા સુત શાંતિદાસે તે માટે પુષ્કળ દ્રવ્ય ખર્મ્સ સં. ૧૭૪૨ અષાડ વદિ ૧૩ ખંભાતમાં સ્વર્ગવાસી થયા.
મેઢજ્ઞાતીય શ્રીવંતલાલજી પિતા. લલિતાદે માતાના બે પુત્રો નામે માલજી અને રામજીએ અમદાવાદથી શત્રુંજયને સંધ કાઢો ને આ સૂરિ સાથે યાત્રા કરી. સં. ૧૭૨૩ ફા. સુદિ ૭ (જુઓ વિજયરાજસૂરિ રાસ પરથી હકીક્ત. જેનયુગ કા. માગશર ૧૯૮૩ ને અંક).
એમના પ્રતિષ્ઠા લેખો સં. ૧૭૦૬–૧૭૧૦ના. ૨, સં ૧૭૦ ૬ ૨૧–બુ. ૧, સં. ૧૭૦૬-૧૦-૨૧ બુ. ૨, સં. ૧૭૨૧ જિ. ૨.
આ વિજયરાજસૂરિના શિષ્ય દાનવિજયે પિતાના શિષ્ય દનવિજય માટે કલ્પસૂત્ર પર દાનદીપિકા નામની ટીકા ( કાં. છાણી.). અને સં. ૧૭૭૦ની આસપાસ ગૂર્જરધરામાં વિખ્યાત એવા રોખ ફતના પુત્ર બેડમીયાને શીખવા માટે શબ્દભૂષણ નામનું એક સંસ્કૃત વ્યાકરણ પદ્યમાં ર... ( વે નં. ૮૫; ભાં. ૧૮૮૨– ૮૩ નં. ૪૫૭ ).

Page #169

૧૩૬
બનાસ્તોત્રના
[૩૭ શ્રી વિદ્યાવિમળ
બાલાવબોધ ર. (પ્ર. પ્રકરણ રત્નાકર ભા. ૩) તે ઉપરાંત શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ છંદ, વાસુપૂજ્યનિસ્તવન, વગેરે રચેલ છે.
સં. ૧૭૬૪ ચૈત્ર સુદ ૧૫ ગુરુવારે પાટણમાં લખેલી એમના હસ્તાક્ષરની યશોધરચરિત્રની પ્રત જૈ. આ. પુ. સૂરતમાં છે
( ૩૭ વિદ્યાવિમળ. - અહિં પૃ. ૨૦૬ ઉપર મુકિત પાર્શ્વજિનસ્તવનના કર્તા પિતાને વિદ્યાવિમળના શિષ્ય હોવાનું જણાવે છે. પિતાનું નામ દર્શાવતા નથી. વિદ્યાવિમળના રચેલા કોઈ ગ્રંથ અદ્યાવધિ ઉપલબ્ધ થયા નથી તેથી એમની ગુરુપરંપરા માટે ચોક્કસ નિર્ણય થઈ શકે તેમ નથી. તથાપિ ૫. ઉ. વિ. સં. શા. ભ. ચાણસ્મામાં અત્યારે અસ્તિત્વ ધરાવતી શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણુસૂત્રની પ્રતિની અન્ત–
- तपागच्छनायक परम्परागत श्रीश्रीश्रीश्रीश्रीश्री श्रीहेमविमलसूरिश्वराणामन्तवासिनां पं. श्री ३ श्री प्रमोदमण्डनगणिवराणां शिष्यदेश्य पण्डितमण्डलीमण्डन-भूभामिनीभालस्थलतिलकायमान-अस्मादशां चित्तचकोरमण्डनपण्डितशिरोमण्डन-पण्डितश्रेणीशिरोमणि पण्डित श्रीश्री. श्रीसुमतिमण्डनगणितच्छिष्याणुना सहजविमलेनालेखि | स्ववाचनकृते पण्डित श्रीश्रीश्रीविद्याविमलवाचनकृते तथा ग० श्री ३२विजयविमलवाच्यमाना आचन्द्रार्क नन्दतुवाच्यमाना। श्री शङ्खेश्वरपार्श्वनाथ प्रसादात् लिपीकृता संवत् १६५४ वर्षे अणहिल्लपुरनगरे । श्रीः ।
– પ્રશસ્તિસંગ્રહ ભા. ૨, પૃ. ૧૫૪. પ્રત નં. ૬૫ ૧૬૨ તપાગચ્છીય (નં.૩૧) આનંદવિમળસૂરિના શિષ્ય હતા. એમણે વિજયદાનસૂરિરાયે (સં. ૧૬૨૨ પહેલાં) ગચ્છાચારપયન્ના પર ટીકા લખી (પ્ર. આ. સમિતિ નં. ૩૬) સં. ૧૬૨૩માં ઔપશમિકાદિપ ભાવ ઉપર ભાવપ્રકરણ અને તેની પત્તવૃત્તિ અવસૂરિ (મુદ્રિત), બંધદય સત્તા પ્રકરણ અને તેના ઉપર પણ અવચૂરિ

Page #170

ગણિ
]
પ્રસ્તાવના
૧૩૭
આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ નજરે પડે છે તેથી સહજવિમળના જ શિષ્ય હેવા સંભવે. મારી આ કલ્પના સત્ય જ હોય તે એમને વંશવૃક્ષ આ પ્રમાણે ફલિત થાય—
હેમવિમળસૂરિ
પ્રમેઘમંડનગણિ સુમતિમંડનગણિ.
સહજ વમળ
વિદ્યાવિમળ
વિવિમળ સં. ૧૫૩૪માં આનંદવિમળસૂરિશિષ્ય વાનરઋષિ—વિવિમળ કૃત ગચ્છાચારપયન્નાની ટીકા (પ્ર. દયાવિમળ ગ્રંથમાળા નં. ૨૫) ના લેખન અને સંશોધન કાર્યમાં પણ એ મદદગાર હતા. સં. ૧૭૦૩ કાર્તિક સુદિ ૧૦ શનિવારે એમણે લખેલી ભરતબાહુબલિ પ્રબંધની પ્રત રત્ન. 3. માં છે. (પ્ર. આ. સભા) પ્રથમ રચેલી ગચ્છાચારપયન્નાની લધુ ટીકા ઉપરથી સં. ૧૬૩૪માં વિસ્તૃત (મેટી) ટીકા. (પી. ૫, ૧૬૧, કાં. વડા. બુહુ ૬ ન. ૮૩૫ પ્ર. દયા. વિમળ ગ્રંથમાળા. નં. ૨૫), તંદુવેયાલિયપયનો પર અવચૂરિ (પ્ર. દે. લા. નં. ૫૯) કે જેના પરથી સં. ૧૬પપમાં તેના શિષ્ય વિશાલસુંદરે નાગપુર (નાગોર)માં સંક્ષેપ કર્યો. (પ્ર. કાં.) જિનેંદ્રિવ્યાઅનિદ્રકારિકા અવચૂરિ (વિવેક ઉદે) જ્યાનંદસૂરિ કૃત સાધારણજિનસ્તવન પર અવચૂરિ (પી. ૪. નં. ૧૩ ૬૯), સં. ૧૬૬૨માં હલકુલગણિકૃત બંધ હેતૃદય ત્રિભંગી પર અવચૂરિ (ભાં. ૬ નં, ૧૧૬૫) પ્રાચીન ૪ કર્મચન્થાની પ્રસ્તાવના પ્રતિલેખના કુળક ૨૮. પ્રા. ગાથામાં રચ્યું (કાં. વડે.) સં. ૧૯૩૯માં હીરવિજ્યસૂરિએ રચેલી જખદીપપ્રાપ્તિ વૃત્તિના સંશોધક તરીકે એમને પણ ઉલ્લેખ નજરે પડે છે.

Page #171

૧૩૮
નાતોપનાવો
[૩૮ શ્રી શિવસુંદર
૩૮ શિવસુંદર આ નામની બે વ્યક્તિઓ ઇતિહાસને પાને ચઢેલી નજરે પડે છે તે આ પ્રમાણે—
૧ ખરતરગચ્છીય ખેમશાખા સંસ્થાપક ક્ષેમકીર્તિ સંતાનીય શિવસુંદર પાઠક. એમના શિષ્ય હમસેમ-જ્ઞાનાનંદના શિષ્ય ભુવનકીર્તિ (બીજા)એ સં. ૧૭૦૩ મહાવદિ ૧૧ ગુરૂ ખંભાતમાં ગજસુકુમાળચોપાઈ, સં. ૧૭૦૬ મહા સુદિ ૩ ગુરૂ ઉદયપુરમાં અંજનાસુંદરીરાસ ઓ. - ૨ કવળાગછીય. (જિનવિ. પ્રા. લે. ન. ૩૧૬ સં. ૧૯૦૩). આ બેમાંથી અહિં પૃ. ૨૦૪ પર મુદ્રિત યમકમય સ્તોત્રના કર્તા કેણ હશે તેને નિર્ણય કરે મુશ્કેલ છે. તથાપિ પ્રતા જરા જીર્ણ અવસ્થાની ઉપલબ્ધ થાય છે તેથી એમ શાખાના જ આચાર્ય હોય એમ મારું માનવું છે.
આ સિવાય એમની કૃતિ વનસંવરસવ પાર્શ્વજિનસ્તવન સટીક પ્ર. . . મહેસાણું મળી આવે છે. ઉપસંહાર–
આ વિભાગમાં આપેલાં ૬૨ સ્તોત્રાના ૩૮ રચયિતાઓને ટૂંક પરિચય અહિં સમાપ્ત થાય છે. ગઠવ્યામોહ તથા કદાગ્રહને દૂર રાખી ખરતર, તપા, અંચલ, અને પાર્ધચંદ્ર વગેરે કેઈને પણ ભેદભાવ રાખ્યા સિવાય દરેકને યોગ્ય ન્યાય આપવામાં આવેલ છે, છતાં ઈતિહાસને વિષય અત્યંત ગહન અને પુષ્કળ શોધખોળને માંગનારો હોવાથી કોઈ સ્થળે ખલન થવા પામી હેય અગર કોઈની લાગણી દુખાય તેવા શબ્દો લખાયા હોય તો તેની ક્ષમા આપવી એ સજજનને ધર્મ છે.
પ્રસ્તાવના લગભગ ચાર પાંચ ફરમા જેટલી લખવા ધારેલી, પરંતુ સ્તોત્રપ્રણેતાઓની ગુરુપરંપરા, શિષ્યસંતતિ, અન્ય કૃતિઓ

Page #172

પાઠક ]
પ્રસ્તાવના
૧૩૯
અને સમાન નામરિક ભિન્નભિન્ન ગુચ્છામાં થએલી વ્યકિત વગેરેની નોંધ લેતાં અનાયાસે બમણી વિસ્તૃત બની ગઈ છે. તથાપિ કેટલીક ઉપયેગી અને નવીન ખાતેા ઉપર પ્રકાશ નાંખતી હૈાવાથી વાંચકાને અપ્રિય નહી લાગે તેમજ જૈનાને સળંગ ઇતિહાસ ચેાળવાની ઈચ્છા ધરાવનારાઓને કઈક અશે માદક થશે એવી આશા છે.
આ ગ્રંથના સંપાદન કાર્યમાં પ્રાચીન પ્રતા વગેરેના પ્રદાનથી સહાયતા આપનાર પાટણ બિરાજતા વયેાવૃદ્ધ પૂજ્યપાદ પ્રવર્તકળ શ્રીકતિવિજયજી મહારાજ તથા પરમપૂજ્ય પ્રાતઃસ્મરણીય ગુરૂદેવ ( દક્ષિણ વિહારી શ્રી અમરવિજયજી મહારાજ)ના ઉપકાર કદિ પણુ ભૂલી શકાય તેમ નથી.
આ પ્રસ્તાવના યેાજવામાં——
સંપાદક આચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરજી.
ગમતપ્રધ
જૈનરાસમાળા ભા. ૧ ધાતુપ્રતિમા લેખ સંગ્રહ ભા. ૧–ર પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ ભા. ૨ જૈન ઐતિહાસિક ગૂર્જરકાવ્ય સંચય વિજ્ઞપ્તિત્રિવેણી. ઐતિહાસિક સઝાયમાળા ભા. ૧ ઐતિહાસિક રાસ સંગ્રહ ભા. ૨ પ્રભાવકરિત્રપર્યાલાચન જૈન ગૂર્જર કવિઓ ભા. ૧-૨ જૈન સાહિત્યના સક્ષિપ્ત ઈતિહાસ પ્રશસ્તિસ ગ્રહ જેશલમેરૂભાંડાગારીયસૂચિ વગેરે મુદ્રિત
"}
જૈન સાહિત્ય પ્રદર્શન અમદાવાદ
પ્ર. ગા. આ. સિરીઝ વડેાદરા.
થાને આધાર લેવામાં આવેલ છે, માટે તે તે ગ્રંથાના સપાદક મહાશયેા તેમજ પ્રકાશકાના અત્રે આભાર માનવામાં આવે છે.
>>
""
'
37
..
""
,,
,,
શ્રી જિનવિજયજી.
""
""
""
વિજયધમ સરિજી.
યેાજક મુનિ શ્રી કલ્યાણવિજયજી વકીલ માહનલાલ લીચંદ દેશાઈ

Page #173

૧૪૦
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोह
મારી અપમતિ પ્રમાણે કાળજીપૂર્વક સંશોધન કાર્ય કર્યું છે; છતાં અનાગ પ્રમાદવશાત જે કંઈ અશુદ્ધિઓ રહેલી દષ્ટિગોચર થાય તેની ક્ષમા યાચી, સુધારી વાંચવા માટે વાચકોને અભ્યર્થના કરી, જિનેશ્વરદેવના સ્તોત્રોનું પઠન–પાઠન કરી ભવ્ય જીવ સમ્યક્ત્વની નિર્મલતાપૂર્વક આત્મશુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરે અને અપાર સંસાર સમુદ્રને સુતર બનાવે એવી હાર્દિક અભિલાષા રાખતે વિરમું છું. તા. ૨૦-૯-૩૬ )
દક્ષિણવિહારિ મુનિશ્રીઅમરવિજયજી શીનોર, ૬
( મહારાજને ચરણસેવક મુનિ ચતુરવિજય જૈન ઉપાશ્રય. )

Page #174

૧૪૧
જૈનસ્તોત્રસંદોહ
ભાગ ૧ લા.
સંપાદક : મુનિમહારાજ શ્રીચર્તુવિજયજી કિમત પાંચ રૂપિ
લગભગ ૭૦૦ પાનાં, ખેરંગી જેકેટ, ઉવસગ્ગહરં સ્તાત્રનાં(૧) જગવલ્લભ, (૨) સૌભાગ્યદાયિ, (૩) લક્ષ્મીવૃદ્ધિકર, (૩) ભૂતાદિનિગ્રહકર, (૫) સ`વરહર, (૬) શાકિનીનિગ્રહકર તથા (૭) વિષનિગ્રહકર સાત યંત્રા અને કલિડ પાર્શ્વનાથના યંત્ર વગેરે આ પેપર ઉપર છાપેલાં આઠ પુત્રા.
— તથા :
૧. શ્રી ધર્માંધાષસૂરિષ્કૃત મહામન્ત્રગર્ભિત શ્રી અજિતશાન્તિસ્તવ, (૨) શ્રી વાદિદેવસૂરિષ્કૃત કલિકુણ્ડપાર્શ્વજિનસ્તવ, (૩) શ્રી મુનિચન્દ્રસૂરિકૃત કલિકુણ્ડપાર્શ્વ`જિનસ્તવ, (૪) શ્રી જિનપ્રભસૂરિષ્કૃત મંત્રગર્ભિત શ્રી ગૌતમસ્તેાત્ર, (૫) શ્રીઆનન્દિલકૃત મંત્રમય વૈરાટત્યાસ્તવ, (૬) શ્રી શુભસુન્દરગણિકૃત યંત્રમ ભૈષજાગિર્ભિત શ્રી યુગાદૅિવસ્તવ, (૭) મન્ત્રાધિરાજસ્તાત્ર, (૮) ઉપસ`હરતેાત્ર શ્રી ચન્દ્રસૂરિની મત્રમય ટીકા સહિત, (૯) પદ્માવત્યક પાંચસો બાવીસ લેાક પ્રમાણુ શ્રી પા દેવગણિ વિરચિત મંત્રમય ટીકા તથા (૧૦) શ્રી ધર્માધેાષસૂરિષ્કૃત શ્રી પાર્શ્વનાથમાલામન્ત્રસ્તવ વગેરે મત્રમય રસ્તાનો અમૂલ્ય સંગ્રહ, જેના ઉપર પાશ્ચિમાત્ય વિદ્વાનાના સે...કડા અભિપ્રાયા મળી ચૂકેલા છે, તેમાંના કેટલાક અભિપ્રાયે। જોડેનાં પાનાંએ ઉપર વાંચવા વાચકા ભલામણ છે.

Page #175

9x2
કેટલાક અભિપ્રાય
(1) Prof. M. Winternitz Prague (Czechoslovakia)
Jan. 5th. 1933. x x x x This beautiful collection of Jaina Stotras will be welcome to all students of Jaina literature.
Yours sincerely,
M. Winternitz. (2) Professor Dr. Stien Konow
Oslo. Jan. 8th. 1933. Dear Mr. Nawab,
I beg to send you my sincere thanks for kindly letting me have a copy of the beautiful edition of the Jaina Stotra Sandoba Part I. It has been a pleasure to look through it, and it will be very convinient also as a handy reader. I am convinced that many European scholars would welcome an edition of the Sacred Scriptures of the Jaina religion on simiiar lines, in small handy volumes, and some day I hope that we shall get such a series.
Yours sincerely, Stien Konow.

Page #176

૧૪૩
(3)
Dr. L. Alsdorf. Ph. D. Berlin. 7th. Feb. 1933.
Dear Sir,
"
I have much peasure in acknowledging the receipt of Jaina Stotra Sandoha Part I.' × × × x x x May this promising first volume of the new series soon be followed by other jewels from the hidden treasures of Jain literature !
Yours truly,
Dr. L. Alsdorf. Ph. D.
(4)
British Museum,
London, W. C. I. 4th. Jan. 1933.
Sir,
× × × × The book is very interesting and in many respects valuable; I wish you all success in your enterprise.
(5)
Yours faithfully, L. D. Barnett.
Walter Ruben Frankfurt. A. M. 28-1-33 (Germany)
Dear Sir,
I thank you very much for your valuable book. The learned Introduction, the very full

Page #177

288
index, the diagrams and the other appendices are extremely useful additions to the prayers who are till now not in any sense known in Europe as they are worth to be! We European scholars generally read only the philosophical books and biographies of the Jains, but up to date we did not know what a great treasure of religious feelings and high-class poetry is invested in your prayers ! Many thanks for this welcomed gift ! I hope that you will be in a position further to pursue your edition of such jewels of your religion ! That will be a good help for the science of India, of Jainism, of the general history of religions, and you will get many friends by this work !
Sincerly yours Walter Ruben.
NOTE
Besides these valued opinions we have felicitations frorn Dr. Schubring of Germany, Dr.Guerinot of Paris, Dr. Stien of Prague, Dr. Glesenap of Koenigsberg and many other distinguished scholars. We regret, encroachment on our limited space does not allow us to print them
-Sarabhai Nawab.
all.

Page #178

ॐ ह्रो श्री पार्श्वनाथाय नमः।
अनेकजैनपूर्वाचार्यविरचितः श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहः। द्वितीयो विभागः।
[] श्रुतकेवलिश्रीभद्रबाहुस्वामिमूत्रितं श्रीद्विजपार्श्वदेवगणिरचितलघुवृत्त्या विभूषितं
उपसर्गहरस्तोत्रम्।
धरणेन्द्रं नमस्कृत्य, श्रीपार्श्व मुनिपुङ्गवम् । 'उपसर्गहर स्तोत्र-वृत्तिं वक्ष्ये समासतः ॥१॥
प्रणतसुरासुरललाटविन्यस्तमुकुटश्रेणिसमाश्रितस्य चञ्चचचूडामणिदम्मोलिप्रमुखरत्नप्रभाप्राग्भारप्रकाशितपादपकेरुहस्य श्रीपार्श्वनाथस्य सम्बन्धि मन्त्रस्तोत्रं 'उपसर्गहर 'नामप्रख्यातं पञ्चगाथाप्रमाणम् । तस्य मया कथितपद्धोपदेशेन अस्यैव स्तोत्रकल्पानुसारेण चात्मनः स्फुटावबोधनिमित्तं संक्षिप्तावृत्तिर्विधीयते । [ मध्यगाथा ] तस्य 'चायां गाथामनुक्रमेणाह
उबसग्गहरं पासं पासं वंदामि कम्मघणमुक्कं । विसहरविसनिन्नासं, मंगलकल्लाणआवासं ॥१॥ 'वांचं ' (2) इति ख-पाठः ।
-
-

Page #179

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
(श्रीभद्रबाहु
अस्य व्याख्या-वन्दामि-स्तौमि । के कर्मतापन्नम् ? पार्श्वनाथस्वामिनं अशोकाद्यष्टमहापातिहार्यपूजासमन्वितं चतुस्त्रिंशद् बुद्धातिशयोपेतं त्रयोविंशतितीर्थकरेभ्यः श्रीपार्श्वनाथस्वामिनः समवसरणभूतलं तत्सर्वबाय तस्य सम्बन्धापनमनेक प्राकारत्रयालकृतगोपुररत्नमयकवसीस(पिशीर्ष)तो. रणविराजितमवनितलानि । योजनहारीणि २प्रसन्नभव्यलोकहृदयानन्दकारीणि प्रधानाऽर्धमागधीभाषाविशेषेण समकालमेव चित्रस्वरूपनरामरादिजन्तुसंशयसदोहापोहसमन्वाद्यनेन (सम्पादनेन)स्वविहारपवनप्रसरेण ? पञ्चविंशतियोजनप्रमाणं चतुर्दिग्विभागमहीमण्डलमध्ये सर्वव्याधिरजोराशेरपसारणेन चतुर्विधश्रीश्रमणसङ्घदेवमरेन्द्रदानवचारणविद्याधरकिन्नरनारीतिर्यञ्च (क् ?)प्रभृतिभिरमृतरस(मिव) पीयमानं निरन्तरं चित्ताहलाददानमिति ध्यानमित्युच्यते । पुनरपि कथ. म्भूतम् ? उपसर्गहरमिति । कः शब्दार्थः ? उच्यते-'सृज विसर्गे' (पा. धा० १४१५) इत्यस्य धातोरुपशब्दपूर्वकस्य उपसर्जनं उपसर्गः । 'भावे' (कातन्त्रे ४सू० ७५० पृ. २१४ ) घञ्प्रत्ययः ‘नामिनश्चोपधाया मघो: ' ( कातन्त्रे सू० १०६ पृ० ११७ ) इत्यनेन सूत्रेण गुणे कृते पश्चात् 'चजोः कगो धुवानुबन्धयोः' (कातन्त्रे सू० ५४२, पृ० १९०) इत्यनेन सूत्रेण गादेशे कृते उपसर्ग इति सिद्धम् । 'हञ् हरगे' (पा. था. ८९९) इत्यस्य धातोः हरणं हरः ‘स्वरवृदृगमिग्रहाम् ( अल् ) (कातन्त्र सू० ५७५ पृ० १९४ ) ' अल्प्रत्ययः । 'नाम्यन्तयोर्धातुविकरणयोर्गुणः' (कातन्त्रे सू. ३२, पृ० १०७) हरः इति सिद्धम् । उपसर्गहरं-प्रत्यूहविध्वंसकमित्यर्थः । पार्श्वमितिशब्देन पार्श्वनामा थक्षः स उच्यते । तत्र पार्श्वनाथतीर्थसमुत्पन्नस्त्रयोविंशतितमो यक्षराट् अथचत्वारिंशत्सहस्रयक्षपरिवृतः श्रीपार्श्वनाथपादयुग्मसेवां करोति । पुनः कथम्भूतम् ! ' कर्मघनमुक्तं', क्रियन्ते इति कर्माणि, घनानि च तानि कर्माणि
१ 'यान्वमने ' इति ख.पाटः । २ 'प्रसरन्त' इति ख-पाठः। ३ 'समत्पाद्यनेम ,' इति ख-पाठः । ४ एष सूत्रपृष्ठाको दोयते १९५२ तमे वैक्रमीयान्दे हीराचन्द्रनेमिचन्द्रश्रेष्ठिना प्राकाश्यं नीतायाः कातन्त्ररूपमालाया आधारेण ।

Page #180

स्वामिप्रणीतम् ] उपसर्गहरस्तोत्रम् । च 'क्वचित् परनिपातोऽपि' इति ( वचनात् ) कर्मघनानि तैमुक्तम् , निबिडकर्मरहितमित्यर्थः । पुनरपि कथम्भूतम् ? — विषधरविषनि शं' दुष्टसर्पविषविनाशकमित्यर्थः । कथम्भूतम् ? 'मङ्गलकल्याणावासं' । मङ्गलमिति कः शब्दार्थः ? उच्यते- अगि-रगि-लगि-मगीति दण्डकधातुरस्य ‘इदितानुसूधातोः' इति विहितकुणादिकाडलभूतप्रत्ययान्तस्य अनुबन्धलोपे च कुते प्रथमैकवचनान्तस्य मङ्गलमिति रूपं भवति । मङ्गथते यथाहितमनेनेति मङ्गलम् । मझ्यते-विधिना गम्यते-साध्यते इति यावत् । अथवा मङ्गेसि धर्माभिधानम् । ‘रा ला आदाने ' इत्यस्य धातोर्मङ्ग उपपदे ' आतोऽनुपसर्गात् क: ' ( कातन्त्र सू० ५८७, पृ० १९५ ) इति कप्रत्ययान्तस्य आतो लोप इट् कित्रित्ती (१) ' अनेन सूत्रेणाकारलोपे च कृते प्रथमैकवचनान्तस्यैव मङ्गलमुभ(रूपं?)सिद्धमिति । कल्याणमिति कः शब्दार्थः ? उच्यते-'अण रण' इत्यादिदण्डकधातोः कल्यशब्दपूर्वकस्य कल्यमणतीति कल्याणं कर्मण्यपि ' अस्योपधाया ( दीघों वृद्धिर्नामिनामिनिचट्ट') (कातन्त्रे सू० २२३, पृ० १३६ ) इत्यनेन सूत्रेण अकारदीर्घत्वम् । 'समानः सवर्णे दीर्धीभवति ( परश्च लोपम्') ( कातन्त्रे सू० २४ पृ. ५ ) इत्यनेन दीर्घ कृवे द्वितीयैकवचनान्तस्यैव कल्याण सिद्धमिति । आवासमिति कः शब्दार्थः ? उच्यते-वस निवासे' इत्यस्य धातोः आङ्शब्दपूर्वकस्य आवासनं आवासः। भावे घनि कृते च समासे 'अस्योपधाया०' (कातन्त्रे सू० २२३ ) इत्यनेन सूत्रेण कृते दीर्घ आवास-निवासं रमणीय स्थानं श्रीपार्श्वनाथजिनामन्यम् । इति गाथार्थः ॥ १ ॥ अधुना वृद्धसम्प्रदायः- .
उपसर्गहरं पार्श्व प्रत्येकमष्टयन्त्रमन्त्रदर्शनायाह-क्षकारनामगभिंतस्व बाह्येषु चतुर्दलेषु पार्श्वनाथ दातव्यम् । दलाप्रेषु हरः ४ इति न्यसेत् । बाह्ये ह हा हि ही हु हु हे है हो हो हर वेष्टयेत् , मायावीजे त्रिगुणं वेष्टिते यन्त्रम् । १
*वंकारनामगर्मितस्य पहिचतुर्दलेषु पार्श्वनाथ दातव्यम् । बहिहरर * द्वितीययन्त्रज्ञापकः पाठः पतितो भाति ।

Page #181

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीभद्रबाहु
निरन्तरं पूरयेत् । बाह्य द्वादश ह हा इत्यादि वेष्टयेत् । बाह्ये अकारादिक्षकारपर्यन्तं वेष्टयेत् । मायाबीजं त्रिगुणं वेष्ट्यं, तृतीयं यन्त्रम् । ३
- हूंकारनामगर्भितस्य शेषं पूर्ववत् सर्व द्रष्टव्यम् ४। हं हं नामगभिंतस्य हकारं वेष्टयेत् । बाह्ये षोडश स्वरानावेष्टयेत् शेष पूर्ववत् ५ ।
पश्चमयन्त्रवद् झंनामगर्भितस्य बहिरष्टदलेषु ॐ पार्श्वनाथाय स्वाहा वातम्यं, शेषं पूर्ववत् यन्त्रम् ६ । हं (?) कारनामगर्भितस्य बाट मायया वेष्टयेत् । पहिः ॐ पार्श्वनाथाय स्वाहा वेष्ट्यं, शेषं पूर्ववत् ॥ ७ ॥
एतेषां 'सप्तयन्त्राणामपि कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जपत्रे संलिख्य कुमारी(कर्तित) सूत्रेणावेष्टय वामभुजदण्डे धारणीयं जगदल्लभसौभाग्ययशोलस्मीवृद्धिभूतपिशाचराक्षसज्वरप्रहदोषशाकिनीविषमविषधरप्रभृतिभयरक्षा भवति । ॐ ह्रीं श्रीं हर हर स्वाहा । अस्य क्रिया-अष्टोत्तरशतश्वतपुष्पैदिनत्रयं श्रीपार्श्वनाथसमीपे क्रियमाणेन सर्वसम्पदादिकं भवति । ॐ गमनवयु (गम्यं ?) त्रिशूलमुद्रया गाँ प्री प्रों प्राहय २ छिंद २ भिंद ३ विवारिम (निवारय?) २ दमलवयूँ (म्यूँ ) वां वीं + ब्रौं व्रः हा हा ताडप र धमलव' (मयू) घ्रा घ्रीं धूं ध्रौं ध्रः घ्राः यूं २ हुँ २ फट् हमलव! (झy) ह्रां ह्रीं ह्रौं हा हा हा घे २ (घे २) कठोरमुद्रायां ज्वल २ वालय २ प्रज्वल २ प्रज्वालय २ ॐ नमो भगवते पार्श्वयक्षाय चण्डकोषाय सप्तफणाय हुं हूं धूं शमलव! (इम्यू ) श्रां श्रीं श्रृं श्रौं श्रः हा २ घे २ वज्रासित्रिशूलधारया हर २ इदं भूतं हन २ पच २ त्रासय २ ख २ खाहि २ मन्त्रराज आज्ञापयति हुं फट् स्वाहा । पार्श्वयक्षमन्त्रः ॥.. ____ अधुना भूतपिशाचप्रेतप्रभृतिरक्षामाह-अग्नेयमण्डले त्रिकोणेषु रोकारे दातव्यं ज्वालाग्रे रेफस्वस्तिकभूषितम् । तन्मध्ये रमलवयू (रम्ल्यू)संलिख्य बाह्ये ॐ रमलवयू (म्यूँ )रपरां हाः हां आं क्रों क्षीं ह्रीं क्लीं ब्लं ह्रां ही पार्श्वयक्षिणी ज्वल २ प्रज्वल २ दह २ पच २ इदं भूतं निर्धाटयरधूमान्धकारिणी ज्वलनशिखे ! हूं फट(व) मात्रीदूतिकासहिते पार्श्वयक्षिणी आज्ञापयति स्वाहा। • १ एतेषामाकृतयो विलोक्यन्तामस्यैव प्रन्थस्य प्रथमे विभागे ग परिशि
प्रदत्ताः । २ 'मण्डलत्रये' इति ख-पाठः ।

Page #182

vvvvs
.
स्वामिप्रणीतम् ] उपसर्गहरस्तोत्रम् । एतन्मन्त्रेण वेष्टयेदुच्चाटय इमं पिण्ड ललाटे ध्यायेदग्निवर्ण सर्वाङ्गं भूतं ज्वरं शाकिनीप्रमृति नाशयतीत्यर्थः ॥
इदानीं भूतमन्त्रानन्तर सर्वविषापहारमहाविषधरविषनिर्नाशभावमाह-ॐ वमलव! ( म्यूँ ) वं ५ हां आं क्रों क्षीं क्लीं ब्रूं ह्रां ह्रीं ज्वालामालिनी शङ्कारिणी प्रतिसहितविषं निर्विषं कुरु २ स्थावरविषं निर्विषं कुरु २ स्थावरविषं अङ्गजं कृत्रिमं विषं जाठर जोगजङ्गमविषं अपहर २ इम संक अमृतेन अभिषिञ्चय २ उत्थापय २ दण्डेनाक्रम्य विषमं विषं ठः ३ ज्वालामालिन्याज्ञापयति स्वाहा । पुरुषप्रमाणं दण्डं गृहीत्वा अष्टोत्तरशत. गारमभिमन्त्रयेत् साडयेदूर्घ साधेया सर्वसन्धिषु कामदष्टो उत्थापयति । ॐ नमो भगवते श्रीघोणे हर २ दह २ चर २ मथ २ घर २ धर , सप २ जरसीद्ध ग्रस २ मं २ क्षं २ क्षीं ह्रीं ह्रां ३ ह भगवति श्रीमं बोणधः सः ३ ठ: ३ ड: ३ रः ३ धेन् क्रीन् वींबरविहंगमानुजेषन दारि करवरिदासोरय २ गं ३ ठ २ हूं फट् स्वाहा । श्रीघोणमन्त्रः-ॐ नमो भगवते श्रीघोणे हर २ दर २ सर २ धर २ मध २ हरसा २ क्ष २ ब २ हमलवरयूं क्षमलबरयूं धमलवरयूं रमलवयूँ वमलवरयूं सर्पस्य गतिस्तम्भं कुरु कुरु स्वाहा । एतन्मन्त्रद्वयं स्मरयेत् (स्मरेत् ) त्रिसन्ध्यं सर्पभयं नाशयति ॥ ॐ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय पद्मावतीसहिताय हिलि २ मिलि २ चिलि २ किलि २ ह्रां ह्रीं हूं ह्रौं ह्रः को २ यां २ हंस हुं फट् स्वाहा । सर्वज्वरनाशनमन्त्रः ।। ज्वरानन्तरं देवकुलं दर्शयन्नाह । तद्यथा-- यमल वरयूं क्षमलवरयूं समलवरयूं नामगर्भितस्य बारे प्रत्ये; हमलवरयूं वेष्टयेत् , बाधे षोडश स्वराः पूरयेत् , तद्वहिरष्टदलेषु कचतटक्षठपयव ममलवरयूं पिण्डाक्षराणि दातव्यानि । बहिरष्टपत्रेषु ब्रह्माणी कुमारी इन्द्राणी माहेश्वरी वाराही वैष्णवी चामुण्डा गणपतये ॐकारपूर्व नामान्तं दातव्यम् । तद्बाये यमलवरयूं यः ५ हाः हां आं क्रों क्षीं क्लीं ब्लु द्रां द्री पार्श्वयक्षिणी मात्री ब्रह्माणी दूतिकासहिते नमः । ( आ )वेष्टय पूर्वोक्तक्रमेण ककारादिहकारपर्यन्तं पिण्डाक्षराणि बिन्दुकलाविभूषितानि वेष्टयेत् । पाटे मायाबोज त्रिधा वेष्टयेत् । यन्त्रत्रयस्य मन्त्रम्-ॐ आं क्रों क्षीं ह्रीं क्ली लूं हां

Page #183

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभद्रबाहुह्रीं ज्वालामालिनी नमः। मूलविद्या । अष्टोत्तरशतं निरन्तर त्रिसन्ध्यं ध्यायमानेन सर्वसिद्धिवृद्धिर्लक्ष्मीर्भवति ॥ १॥
इदानीं प्रथमगाथायाः कल्पानुसारेण मन्त्रं यन्त्रं च व्याख्याय गाथयाऽनन्तरं अष्टारमष्टवलयारचक्रं सप्रपञ्चमाह
विसहरफुलिंगमंतं कंठे धारेइ जो सया मणुओ। तस्स गह-रोग-मारो-दुटुजरा जंति उवसामं ॥ २ ॥
अस्य व्याख्या--यान्ति-गच्छन्ति । के एते कर्तारः ? ग्रहरोगमारिदुष्टज्वरा इति । आदित्यप्रभृतयोऽष्टाशीतिग्रहपीडा नाशयन्ति. रोगावातपित्त लैष्मिकामयादयः । मारी-क्षुद्रयन्त्रमन्त्रयोगिनीकृतमहाघोरोपसर्गज्वररुप्रभृतयः । दुष्टज्वरा अनेकप्रकारा-दाघ-(ह)-उबर-वातज्वर- पित्तज्वर-विषमज्वर-नित्यज्वर-वेलाज्वर-मुहूर्तज्वरादयः। कं कर्मतापन्नम् ? उप शामम्' विनाश यान्तीत्यर्थः । कस्य ? तस्य । यः किं०? आत्मना[मनुजःपुरुषो धारयति-व्यवस्थापयति । के कर्मतापन्नम् ? · विषधरस्फु. लिङ्गमन्त्रं' विषधरस्फुलिङ्गस्य मन्त्रस्तम् । विषधरस्फुलिङ्गमन्त्रोपलक्षणत्वात् तथैवप्रकारं पञ्चनमस्कारचक्रमष्टारमष्टक्लयारचक्रमुच्यते । क धारयति ? कण्ठे । निरन्तरं एकाप्रमानसध्यायमानसर्नकल्याणसम्पत्कारकमित्यर्थः । कथम् ? 'सदा' सर्वकालम् । इति गाथार्थः ।।।
अस्य भावनाविशेषः वृद्धसम्प्रदायः-प्रथमं तावदष्टारमष्टवलयारमध्ये हूंकारनामगर्भितस्य बहिरष्टदलेषु ॐ पार्श्वनाथाय ह्रीं नमः संलिख्य दक्षिणपार्श्व पार्श्वयक्ष संस्थाप्य वामपार्थे पार्श्वयक्षिणी संस्थाप्य बाह्य चतुाइक्षु ॐ ब्रह्मणे नमः, ॐ धरणेन्द्राय नमः, ॐ नागाय नमः, ॐ पद्मावत्यै नमः, संलिख्य बाच्चे षोडश स्वरानावेष्टयेत् । बहिरष्टपत्रेषु * हीश्री १ नमिऊण २ पासनाह ३ विसहर ४ वसह ५ जिण ६ फुलिङ्ग ७ ह्रीं नमः८ संलिख्य, तबहिरष्टपत्रेणु ॐ नमो अरिहंताणं ह्रीं नमः, ॐ नमो] सिद्धाणं ह्रीं नमः, ॐ नमो]आयरियाणं ह्रीं नमः, ॐ [नमो]उवज्झायाणं ह्रीं नमः, ॐ नमो
१ ‘नन्तरी दुट्ट अट्टार' इति ख-पाठः ।

Page #184

स्वामिप्रणीतम् ]
उपसर्गहरस्तोत्रम् ।
लोए सव्वसाहूणं ह्रीं नमः, ॐ ज्ञानाय ह्रीं नमः, ॐ दर्शनाय ह्रीं नमः, ॐ चारित्राय ह्रीं नमः आलिख्थ, तबाह्ये षोडशपत्रेषु षोडशविद्यादेव्या नामानि, तद्यथा-रोहिण्यै नमः, प्रज्ञप्त्यै०, वज्रगृङ्खलायै०, वज्राकुश्यै०, अप्रतिचक्रायै० पुरुषदत्तायै०, काल्यै०, महाकाल्यै०, गौय०, गान्धार्यै०, सर्वास्त्रमहाज्वालायै०, मानव्यै०, वैरोटयाथै०, अच्छुप्तायै०, मानस्यै०, ॐ ह्रीं महामानस्यै०, नमोऽन्तं सर्वत्र द्रष्टव्यम् । तबाह्ये चतुर्विशतितीर्थङ्करजननीनामानि । तद्यथा-ॐ ह्रीं मरुदेवायै नमः, विजयायै०, सेनायै०, सिद्धार्थाये० मङ्गलाय, सुसोमायै० पृथिव्यै०, लक्ष्मणायै रामायै०, नन्दायै० वैष्णव्यै०, जयायै०, श्यामायै०, सुजसायै०, सुव्रतायै० अचिरायै०, श्रियै०, देव्यै०, प्रभावत्यै०, पद्मावत्यै०, वप्रायै०, शिवादेव्यै०, वामादेव्यैः, ॐ ह्रीं त्रिशलाय नमः, ॐ नमोऽन्तं सर्वत्र द्रष्टव्यम् । तबाह्ये षोडशपत्रेषु-ॐ इन्द्राय नमः, ॐ जयायै ह्रीं नमः, ॐ अनये हाँ नमः, ॐ अजितायै ह्रीं नमः ॐ यमाय ह्रीं नमः, ॐ अपराजितायै हीं नमः, ॐ नैर्ऋत्याय ह्रीं नमः, ॐ जम्भायै नमः, ॐ वरुणाय नमः ॐ मोहायै नमः, ॐ वायवे नमः, ॐ वीरायै (2) ह्रीं नमः, ॐ कुबे. राय नमः, ॐ नारायणाय नमः, ॐ ईशानाय नमः, ॐ विजयायै ह्रीं नमः, आलिख्य, तबहिरष्टपत्रेषु ॐ आदित्याय नमः, ॐ सोमाय नमः, ॐ मङ्गलाय नमः, ॐ बुधाय नमः, ॐ बृहस्पतये नमः, ॐ शुक्राय नमः, ॐ शनैश्वराय नमः ॐ राहुकेतुभ्यो(भ्यां) नमः ।
बाह्ये मायाबीजं त्रिगुणं वेष्टयेत्, माहेन्द्रमण्डलं वज्राङ्कितं चतुष्कोणेषु क्षिकारमालिख्य अस्य चक्रस्य सम्बन्धिमूलमन्त्रेण ह्रीं श्रीं क्लीं क्रों ग्रों ग्ले न्लं अहं नमः । ॐ नमो भगवओ अरिहओ पासस्स सिज्झउ मे भगवई महाविजा उग्गे महाउग्गे जसे पासे सुपासे २ पस्समालिनि ठः ३ स्वाहा । एयाए विज्जाए गाम नगरं पट्टणं कव्वडं घरं खित्तं विवरं कुठागारं बहुइ कमवामिधूयं दायं वा खेमं सिर्व निरोगं माणुसं बहुदव्वं सुपीगा सुखा
१-२ — सर्वेषु ' इति ख-पाठः । ३ 'कमं चाभिधूयं दायं वा सेमं सिवं नीरोगं मानुसं' इति ख-पाठः ।

Page #185

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीमद्रबाहु
www.rrrrrrr
वहेवरु । वम्माएवि ! सपुत्ति ! सवाहणि ! सअपरिकर मज आगच्छ २ अत्र स्थाने तिष्ठ तिष्ठ स्वाहा । __आह्वानमन्त्रानन्तरं द्वितीयं बृहञ्चक्रं कल्पानुसारेण चिन्तामणिनामचक्रस्य सम्बन्धि विस्तरेण बीजाक्षरं दर्शयन्नाहअष्टारमष्टवलयारमध्ये ॐ ह्रीं श्रीं वां हं हुं क्षं ह्रीं ह्री वा श्री ॐ वां ऐं ह्रीं वां क्षीं वा हं सं वमलवरयूं वा मध्यभागे हुंकारे नामगर्भितमालिख्य बाह्ये चतुर्दलेषु पार्श्वनाथं संलिख्य बाह्ये ह्रींकारं (सं) वेष्टय त्रिगुणं बहिरष्टकोणोपेतं चक्रमालिख्य कोणेषु ब्रह्माणं च ममलवरयूं धरणेन्द्राय धमलवरयू नागान् नमलवरयं संलिख्य पद्मावतीं यमलवरयूं संलिख्य बाह्ये ह्रीं ॐ हः ३ ह्यदेवत्राभयहरन्नान ॐ ह्रीं (जी ?) सं हं सः यः ३ क्षिप स्वाहा । ही ह्रौं संबेष्टय बाह्ये पोडशकमलमध्ये षोडश स्वरान् संलिख्य प्रथममध्यदले हौ द्वौ संलिख्य ऊर्श्वभागे दलाग्रे ॐ ह्री श्री नमिळण पासनाह बिसहरवसहजिणफुलिंग ह्रीं श्रीं नमः । पुनरपि बाह्ये कमलमध्येषु ॐ नमो अरिहंताणं ह्रीं नमः, ॐनमो] सिद्धाणं ह्रीं नमः, ॐ नमो मायरियाणं ह्रीं नमः, ॐ नमो उवज्झायाणं ह्रीं नमः, ॐ नमो लोए सम्बसाहूणं ह्रीं नमः, ॐ नमो ज्ञानाय ह्रीं नमः, ॐ दर्शनाय ह्रीं नमः, ॐ चारित्राय ह्रीं नमः. विदिगरेबु [ॐ ] उवसग्गहरं पासं १ पासं २ वंदामि : कम्मघणमुकं ४ विसहर ५ विसनिन्नासं ६ मंगल कल्लाण:9 आवासं८ स्वाहा इति संलिख्य, ततो बाह्य अनन्तकुलिकवासुकिशङ्खपालतक्षककोटपद्ममहापद्म ॐकारपूर्वे नमोऽन्तमालिख्य विदिगरेषु ॐ विसहरफुलिंगमंतं १ कंठे धारेइ २ जो सया २ मणुओ ४ तस्स गह ५ रोगमारी ६ दुजरा जंति ७ उवसामं ८ स्वाहा संलिख्य, पुनरपि बाह्ये षोडशविद्यादेव्या नामानि षोडशदलेषु ऐं ह्रीं क्लीं रोहिण्यै नमः (एवं) सर्वेषु द्रष्टव्यानि । पुनरपि बाह्ये तीर्थकर जननीनामानि मरुदेव्यादीनि दलेषु प्रत्येकं २ ॐ ह्रीं नमोऽन्तं संलिख्य बाह्यदलेषु प्रत्येकं २ इन्द्राग्नियमनि क्रतवरुणवायन्यकुबेरईशाननागान् ब्रह्माणे ॐकारपूर्व नमोऽन्तं संलिख्य विदिगरेषु चिट्ठउ १ दूरे मंतो २ तुज्झ पणामो वि ३ बहुफलो होइ ४ नरतिरिएसु ५ वि जीवा ६ पावंति न ७

Page #186

स्वामिप्रणीतम् ]
उपसर्गहरस्तोत्रम्।
vvv
दुक्खदोहग्गं ८ स्वाहा इति संलिख्य बाह्ये चतुर्विंशतिदलेषु आदित्य-जया सोम-अजिता, मङ्गल-अपराजिता, बुध-जम्भा, बृहस्पति-मोहा, शुक्र-गौरी, शनैश्वर-गान्धारी, राहु-केतू संलिख्य विदिगरेषु तुह सम्मत्ते लढे १ चिन्तामणि २ कप्पपायवन्भहिए ३ पावंति ४ अविग्घेणं ५ जीवा ६ अयरामरं ७ ठाणं ८ स्वाहा संलिख्य उ (ॐ)वामादेवि ! 'महावाणि! सपरिकरि ! महि आगच्छ २ अत्र स्थाने तिष्ट २ स्वाहा । मायाबीजं त्रिगुणं (सं)वेष्टय माहेन्द्रवज्राङ्कितस्य तु चतुष्कोणेषु क्षिकारं देयं । चक्रं कुङ्कुमगोरोचनया सुगन्धद्रव्यैर्भूर्जपत्रे संलिख्य श्वेतवस्त्रैश्चन्दनाभरणादिभिनिरन्तरं त्रिसन्ध्य भ्यायन् अष्टोत्तरशतपुष्पैर्जापः क्रियते सर्वसम्पत्करणम् । कुङ्कुमगोरोचनया सुगन्धद्रव्यैर्भूर्जपत्रे संलिख्य कण्ठे धारणीयम् । सर्वभयरक्षां करोति । द्वितीयचक्रमिति ॥ २ ॥
इदानी चिन्तामणिबृहञ्चकानन्तरं शुभाशुभं यन्त्रं सप्रपश्चमाहचिटूउ दूरे मंतो तुज्झ पणामो वि बहुफलो होई । नरतिरिएसु वि जीवा पावंति न दुक्खदोहग्गं ॥३॥
अस्य व्याख्या-तिष्ठतु-आस्तां दूरे-व्यवहितदेशे रमणीयमित्यर्थः । पश्चनमस्कारसम्बन्धी ॐ ह्रीं हूं नमो अरिहंताणं ह्रीं नमः । त्रिसन्ध्यं निरन्तर अष्टोत्तरशतश्वेतपुष्पैरेकान्तस्थानेन जापेन क्रियमाणेन सर्वसम्पत्करी सक्ष्मीर्भवति । अथवा ध्यायेत ध्यानेन?) हरहासकाशशङ्खगोक्षीरहारिणी(णा) हारकुन्देन्दुधवलनिबद्धं हृत्पुण्डरीके मनसि धृत्वा धारणं सजाता तत्प्रत्येकान्तासमापूरितध्याननिरुद्धाः करणवृत्तयः आविर्भूतस्वरूपाः । पुण्य इवार्थनिभासः सजातसमाधिविहितो अमूर्धानाहतु संयमक्षतमन्तमूर्धानं त्रिकालं सर्वसम्पत्करी ईप्सितफलदायिनी सर्वकल्याणकारिणी ध्यानमित्युच्यते । तवमवतः प्रणामः-प्रबोभाव इत्यर्थः । बहुफल:-प्रचुरफल इत्यर्थः । भवतिविद्यते । नरा-मनुष्याः तिर्थक्ष्वपि जीवाः-प्राणिन इत्यर्थः । प्राप्नुवन्तिआसादयन्ति न दुःखदौर्भाग्यमिति-पीडाभन्योभयमिति गथार्थः । अपिशब्दोऽत्र समुच्चयार्थः।
१ 'महाबिहा (विज्जा) बाहणि' इति ख-पाठः। २ 'गलभन्योभभय०' इति ख-पाठः।

Page #187

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभद्र बाहु__यन्त्रं सूच्यते । अस्य भावमाह-हीनामगर्भितस्य पहिरष्टदलेषु ही ब्लू ह्रीं ४ देवदत्तं ४ दातम्यम् । एतद् यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनादिसुगन्धद्रव्यैर्यपत्रे संलिख्य नारीबाहो धारणीयम् । वन्ध्या गुर्विणी भवति, मृतबत्सा गर्भ धारयति, काकवन्ध्या प्रसवति, सर्वभूतपिशाचरक्षा (च)भवति(1) । वंकारनामगर्भितस्य बाह्ये षोडश स्वरान् वेष्टयेत् । ॐ हाँ ह्रीं चामुण्डे! स्वाहा । आवेष्टय बाह्ये बलं २ पूरयेत् । एतद् यन्त्रं तु कुछमादिसुगन्ध. द्रव्येः भूर्जपत्रे संलिख्य बाहौ धारणीयम् । बालग्रहरक्षा भवति(२)। माया बीजत्रिगुणं नामगर्भितस्य बहिरष्टदलेषु ह्रीं दे इत्यादि दातव्यम् । एतद् यन्त्रं भूर्जे कुङ्कुमगोरोचनया आलिख्य स्त्रीपुरुषबाहौ धारणीयम् । सौभाग्यं भवति(३) । वकार नामगर्भितस्य बहिश्चतुर्दलेषु वंकार दातव्यम् । बहिरष्टपत्रेषु रकार दातव्यम् । एतद् यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जपत्रे संलिख्य(ते)क्षुद्रोपद्रवोपसर्गदोषा' उपशाम्यन्ति । आ(वै?)रोटयानामविद्या(४)। ह्रींनामगर्भितस्य बहिरष्टपत्रेषु देयं हमव्यू ह्रीं दातव्यम् । एतद् यन्त्रं गोरोच. नया भूर्जपत्रे संलिख्य कण्ठे हस्ते वा बद्ध्वा चौरभयं न भवति (५)। अघोरा नाम विद्या । ह्रींकारनामगरेभिंतस्य बहिरष्टदलेषु मायाबीजं दातम्यम् । एतद् यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जपत्रे संलिख्य बाहो धारणीयम् । मौभाग्यं भवति (६)। मायागर्भितस्य बहिरष्टपत्रेषु ह्रींकारं दातव्यम् । एतद् यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जपत्रे संलिख्य बाहौ धारणीयम् । सर्वजनप्रियो भवति (७) । मायानामगर्मितस्य बहिरष्टपत्रेषु रकार दातव्यम् । एतद् यन्त्र कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जपत्रे विलिख्य(ते) बालानां शान्तिपुष्टिकरी रक्षा भवति(८)। मायाबीजं नामगर्भितत्रिगुणं (सं)वेष्टय बहिरष्टपत्रेषु ह्रींकारं दातन्यम् । एतद् यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जपत्रे आलिख्य कण्ठबाहुभ्यां धारयेत् । आयुषः अपश्रितज्वरभूतपिशाचस्कन्दोपस्मारप्रहगृहीतस्य बन्धे तत्क्षणादेव शुभं भवति(९) । ह्रां ह्रीं श्रीं ह्रीं श्रीं ह्रीं नामगर्भितस्य बाह्ये षोडशपत्रेषु ह्रीं श्रीं ठकारं दातव्यम् । एतद् यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूर्जपत्रे विलिख्य(ते) दुर्भगनारीणां सौभाग्यं करोति (१०) ॥ ३ ॥
१ 'उपशमयन्ति' इति ख-पाठः । २ 'विदर्भितस्य' इति ख-पाठः ।

Page #188

स्वामिप्रणीतम्]
उपसर्गहरस्तोत्रम्। .
wnnnnwww
.wwwwwwwwwwwwrm
इदानीं पश्चनमस्कारस्मरणीयफलं सप्रपञ्चमोह - तुह सम्मत्ते लद्धे, चिंतामणिकप्पपायवभहिए । पावंति अविग्घेणं जीवा अयरामरं ठाणं ॥ ४ ॥
व्याख्या-'प्राप्नुवन्ति ' लभन्ते । के ते कर्तारः ? ‘जीवाः' प्राणिनः । कं कर्मतापत्रम् ? 'अजरामर स्थानं ' शाश्वतं धवलं गोक्षीर. कुन्देन्दुशबहारसंकाशं सिद्धिक्षेत्रं रमणीयमित्यर्थः । पुनरपि कथम्भूतम् ? 'अविघ्नेन' निर्विघ्नेन । कस्मिन् ? 'तुह सम्मत्ते लद्धे' तव सम्यक्त्वे लब्धे सति-सम्यादर्शने प्राप्ते । कीदृशे ? 'चिन्तामणिकरुपपादपाभ्यधिके' चिन्तारलानेकप्रकारार्णववज्रवैडूर्यमहानीलकतनपद्मरागमरकतपुष्परागचन्द्रकातरुचकमेचकाद्यनयरत्नराशिपरिपूरितावित्यर्थः ।( परिपूरयिता इत्यर्थः ) कल्पवृक्षसुसमधिके । [ कल्पवृक्षस्य ] दश प्रकारा दृश्यन्ते । उक्तं च
' चत्तारि सागरोव मकोडाकोडीण संतई काले । एगंतसुस्समा खल जिणेहिं सव्वेहिं निद्दिष्टा ॥ १ ॥ तीइ पुरिसाणमाऊ तिन्नि २उ पलियाई तह उपरीमाणं । तिन्नेव गाउआई आईए ४भणइ समयन्नू ॥ २ ॥ उवभोगपरीभोगा जम्मंतरसुकयबीयजाया उ । . कप्पतरूसमूहाओ होंति किलेसं विना तेसिं ॥ ३ ॥ ते पुण दसप्पयारा निद्दिष्टा समणसमयकेहिं । . धीरेहिं५ कप्पतरुणो रकारवासरमामया (!) एए ॥ ४ ॥ मतंगया य भिंगा तुडियंगा दीवजोइचित्तंगा।
चित्तरसा मणियंगा गेहागारा य अणियक्खा ॥ ५ ॥ . १ 'कोडिकोडीउ संतईए उ एगंत सुस्समा ' इति पाठोऽवतारितो नन्दीस्त्रस्य श्रीमलयगिरिसूरिकृतायां वृत्तौ १९६ तमे पत्रे । २ 'य', ३ 'पमाणं च', ४ 'भणंति', ५ 'कप्पतरू', ६ 'विनिदिट्ठा मणोरहपूरगा ७ 'अकिय( गि)णा य'

Page #189

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
मत्तं गएसु मज्जं मुहपेज्जं भायणाणि भिंगे ।
डियंगे
संग (सययं) तुडियाणि बहुप्पयाराणि ॥ ६ ॥ दीवसिहा जोइसनामया य निच्चं करेंति उज्जोयं । २ चियन्त्रण ( चित्तगेसु ) य मलं चित्तरसा भोयणट्टाए ॥७॥ मणियंगेपु य भूसणवराणि भवणाणि भवणरुक्खेसुं । अणियते णियपत्थववत्थाणि बहुप्पयाराणि ॥ ८ ॥ एएस य अन्नेसु य नरनारिगणाण ४ भायणवसुभोगा । भविथपुणभवरहिया इय सब्वन्नू जिणा बेति ॥ ९ ॥ इत्यादयः कस्य सम्बन्धी ( धिनः ) न भवन्ति इति गाथार्थः ॥ ४ ॥ इदानीं स्तुतेः उपसंहारमाह
१२
[ श्रीभद्रबाहु
इय संथुओ महायस । भत्तिम्भरनिन्भरेण हियएण । ता देव ! दिज्ज बोहिं भवे भवे पासजिणचंद ! ॥ ५ ॥
व्याख्या - संस्तवः - संस्तवनम् । कोऽसौ ? महायशः - महाकीर्तिः । पुनरपि कथम्भूतेन ? 'भक्तिभरनिर्भरेण हृदयेन' वहुमानसमन्वितेन चेतसा । कथमिति ? अमुना प्रकारेण पर्यन्तं शान्तिकपौष्टिकयन्त्रमन्त्र उच्यते । तस्मादेव हि बोधिः । यस्मादेवं तस्माद् वेति । देव ! कं कर्मतापन्नं ? बोधिम् सम्यक्त्वं भवे भवे पार्श्वजिनचन्द्र ! जन्मनि जन्मनि श्रीपार्श्वनाथ !, स्वामिनो नामग्रहणेन क्षुद्रोपद्रवनानमिति गाथार्थः ॥
>
१ ' गाराणि', २ 'चित्तेसु' ३ 'आइण्णे ( अणिगिणे ) सु य इच्छि यवत्याणि बहुप्पगासणि', ४ 'ताणमुवभोगा' इति तत्रत्यानि पाठान्तराणि । स्थानाङ्गवृत्ती ५१७तमे पत्रेऽपि सप्तमाष्टममवमा गाथाः कतिपया विद्यन्ते, तद्गतविशिष्टपाठान्तराणि एवम् * 'मत्तंगेसु य मजे संपज्जइ', * ' BITEन्नेसु य धमियं वत्थाई' ।
५ 'देसु बोहि' इति पाठान्तरम् । ६ 'चंदो' इति ख- पाठः ।

Page #190

स्वामिप्रणीतम् ]
उपसर्गहरस्तोत्रम् ।
१३
अस्य भावमाह-चक्रं हूं यः, क्षिनामगर्भितस्व बहिः ठकारं वेष्टयेत् । afs: षोडश स्वरानावेष्टथ बहिरष्टदलेषु पार्श्वनाथाय ह्रीं श्रीं स्वाहा । बाह्यद्वादशपत्रेषु हर २ दातव्यम् । बाह्ये काँ क्ष्वाँ हं स; वेष्टयेत् । बाह्ये इकारं युगसम्पुटस्थं बहि: पवर्ण युग्मसम्पुटस्थं बहिः क्षीकारं त्रिगुणं वेष्टयम् । एतद्यन्त्रस्य तन्त्रं ॐ वं ह्वां पक्षि ह्रीं क्ष्मीं हूं सः स्वाहा । एतन्मन्त्रेण श्वेतपुष्पैरष्टोत्तरशतप्रमाणं दिनत्रयं यन्त्रं पूजयेत् । शान्तिकपौष्टिकज्वररुकशाकिनीभूतप्रेतराक्षस किन्नर प्रभृतीन् नाशयति । यन्त्रं शुभद्रन्यैः भूर्जपत्रे संलिख्य कुमारीसूत्रेणावेष्ट्य बाहौ धारणीयम् । सर्वकल्याणसम्प त्कारि यन्त्रं भवति ॥
द्विजपार्श्वदेवगणिविरचिते यत् किमपि ( विरुद्ध ) श्रीधरणेन्द्रपार्श्वयक्षपद्मावतीप्रमुखाभिः स्वदेवताभिर्मम क्षमितव्यमिति । यच किश्चिद् १ विरूपं मन्त्रमितः सर्वस्य मिध्यादुष्कृतमिति ॥ ५ ॥
A
इति उपसर्गहरस्तोत्रस्य वृत्तिरियम् ॥ छ ॥ श्रीरस्तु ॥ मधुसुं ॥ छ ॥ श्री ॥
१ 'रु यंत्र मंसित ( 2 ) ' इति ख - पाठः ।
२ ' वृत्तिः समाप्ता ॥ संवत्सरे विक्रमनृपतौ सप्त-नन्द - काय भू. ( १६९७ ) - युते बर्षे आश्विनमासे शुनपक्षे दुर्गाष्टम्यां तिथौ लिषितं जगजीवर्षिणा स्वात्महेतवे । कल्याणमस्तु | भव्यं भवतु ।
अक्खरमत्ताहीणं जं मया लिहियं अयाणमाणेणं ।
तं ( ख ) मह मुज्झ सामी जिनिंदमुहनिग्गया वाणी ॥१॥ शालदुर्गे स्थिते सति लेष ( ख ) क - पाठकयोर्जयः' इति ख- पाठः ।

Page #191

श्री जैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीमानतुङ्ग
[२] श्रोमानतुङ्गमूरिप्रणीतं 'नमिऊणा' पराभिधानं
भयहरस्तोत्रम् ।
नमिऊण पणयसुरगणचूडामणिकिरणरंजिअं मुणिणो । चलणजुअलं महाभयपणासणं संथवं वुच्छं ॥१॥
वृत्तिः । सिद्धार्थपार्थिवसुतं सिद्धार्थ सिद्धशासनं वीरम् ।
नला चरमजिनेन्द्रं भयहरवृत्ति भणियामि ॥ १ ॥ 'नमिऊण.' नत्वा चरणयुगलम् । कस्य ? 'मुनेः ' पार्श्वनाथस्य । प्रणतसुरगणचूडामणिकिरणरञ्जितम् । महाभयप्रणाशनं संस्तषं वक्ष्ये ।
इत्यक्षरार्थः ।। सम्प्रदायः प्रोच्यते
हुंकारे देवदत्तनामालिख्य बहिरष्टाम्बुजं विधेयम् , दलेषु ॐ श्री पार्श्वनाथाय स्वाहा प्रत्येकं संलिखेत् , बाह्ये षोडशस्वरैर्वष्टयेत् ।
___ इदं चक्रं कुङ्कुमगोरोचनादिसुरभिद्रव्यैर्भूर्यपत्रेषु शुभेऽहि संलिख्य कुमारीसूत्रेणावेष्टय सहस्रवारजापः, त्रिकोणकुण्डे होमः क्रियते, सहन १२, तहिने उपोषणः क्रियते । तद्दिने दानादिकं दीयते । श्रीपार्श्वनाथविम्बे पूजा । पश्चात् शुभदिने बाहौ धारणीयम् । महाभयहरं भवति । ।
पूजाविधिःसोपारी १२,मुद्रा १,आच्छादन वन पुष्पादि। [आद्यं यन्त्रमिदम्॥१॥] पुनः द्वासप्ततिशतं यन्त्रं प्रारभ्यते
चतुःस्थाने अजित-शान्ति-पाच-वर्द्धमानाः । ॐ रोहिण्यादिषोडश विद्यादेवी, मध्यकोष्ठके क्षिप ॐ स्वाहा इति, वर्णरुपरि च
१वोच्छं क-पाठः।

Page #192

सूरिप्रणीतम् ] भयहरस्तोत्रम् । " वरकनक-शङ्ख-विद्रुम-मरकत-धनसन्निभं विगतमोहम् । सप्तातशतं जिनानां सर्वामरपूजितं वन्दे ॥ १॥ ॐ भवणवइ - वाणवन्तर – जोइसवासी विमाणवासी य । जे केवि दुटुदेवा ते सव्वे उवसमंतु मम स्वाहा ॥"
इत्यालिख्य गृहे पूज्यमानं शान्तिदायकं भवति । इदं सप्ततिशतं यन्त्रम् ॥ २ ॥
तथा 'ॐ कालाक्षिपतये स्वाहा ' अनेन प्रसूतिसमये तैलमभिमन्य योनौ क्षिपेत् सुखं प्रसूते । [ द्वितीयं यन्त्रम् ॥ २ ॥]
'ॐ घण्टाकर्ण ! महावीर ! सर्वव्याधिविनाशक ! । विस्फोटकभये प्राप्ते रक्ष रक्ष महाबल ! स्वाहा ॥' गृहो स्वरे (2) गेहे लिखितं पूजितं विस्फोटकभयं नाशयति ॥
प्रथमं षट्कोणचक्रमालिख्य मध्ये ह्रीकारोदरे नाम दत्वा तदुपरि ॐकारं दत्त्वा ॐ २५, ही ८० है १५क्षं ५० सु २० सः ४५, द ३०, • ७५, ॐ ७० ही ३५ । हूँ ६० क्ष ५ सुं ५५,सः १० है ६५ ही ४० इति यन्त्रमालिख्य ___ ही श्री नमिऊण विसहर वसह जिणफुलिंग ही नमः ' इति मूलमन्त्रेण वेष्टयित्वा बहिरैन्द्रपुरं वज्राङ्कितं चतुरसमालिख्य यन्त्रं पूजयेत् पर्वकार्यसाधकोऽयं यन्त्रः ॥ वृद्धसप्ततिशतं यन्त्रम् । तृतीयं यन्त्रम् ३ ]
बाह्यकोणेषु ही दत्त्वा ॐ कुरुकुल्ले ! स्वाहा मन्त्रेण वेष्टनीयम्, पुनरपि बहिः अ आ इत्यादि क्षकारपर्यन्तया मात्रिकया वेष्टयेत् । बाह्य
"ॐ त्रिशूलिनी प्रेतकपालहस्तां नृमुण्डमालावलि...कपाम् ।। कृतान्त्रहारां रूधिरौघसंप्लुतां त्वामेवं रौद्री सततं स्मरामि ॥" इत्यनेन वेष्टनीयम् इदं यन्त्रम् । [ चतुर्य यन्त्रम् ४ ]

Page #193

१६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीमानतुङ्ग
सडियकरचरणनहमुहनिवुडनासा विवण्णलायण्णा । कुटुमहारोगानलफुलिंगनिद्द सवंगा ॥ २ ॥ ते तुह चलणाराहणसलिलंजलिसेअवड्डि उच्छाही । वणवदड्ढा गिरिपायव व्व पत्ता पुणो लच्छि ॥ ३ ॥ युग्मम् ॥ वृत्तिः
: ।
अप्रतिचक्रे ! कुरु कुरु मपाद्यन्तमदाद्यंतमपि म (म) र्पित हो हूँ क्षू ॐ सः ठः ह्रीं नमोऽस्तु ते विचक्राय स्वाहा । अनेन मन्त्रेण संपूज्य बाहौ धृतं ज्वालागर्दभ - शीतलिका-लूता- विस्फोटिका-दन्ती - कीटकान्नाशयति ॥ १ ॥ [ पञ्चमं यन्त्रम् ५]
सडिय०,
ते
<
तुह·, व्याख्या
सटितकरचरणनखमुखनिमग्ननाशा विवर्णलावण्याः । कुष्ठमहारोगानलस्फुलिंगनिर्दग्धसर्बाङ्गाः । ते तव चरणाराधनसलिलाञ्जलिसे कवर्द्धितोत्साहाः । गिरिदवदग्धा गिरिपादपा इव प्राप्ताः पुनर्लक्ष्मीम्
इति गाथायुगलार्थः ॥ २ ॥ ३ ॥
सम्प्रदायः प्रोच्यते
श्रीकारगर्भ माम कृत्वा बरिष्टपत्रेषु श्राकारमेव दद्यात् । तस्त्रिधा माया बीजेन वेष्टयेत् । [ षष्ठं यन्त्रम् ६ ]
तथा हरिप्रियाक्षरे स्वं नाम कृत्वा बहिश्चतुर्दषु प्रत्येकं श्रीं श्री चेति दातव्यम् । उपरि मायाबीजेन वेष्टनीयम् । [ सप्तमं यन्त्रम् ७ ] पार्श्व श्री (श्री) नाम नामगर्भितस्य बहिरष्टपत्रे पत्रे ।
ँ
तथा श्रीकारादिषु ॐ ह्री श्री पार्श्वनाथाय नमः इति प्रत्येकं दातयम् । तदुपरि षोडशस्वराणां वेष्टकाः कार्याः । [ अष्टमं यन्त्रम ८] १ बुड्डियच्छाया क - पाठः ।

Page #194

सरिप्रणीतम् ]
भयहरस्तोत्रम् ।
marammmmmmmmmmmmmmm
तथा ॐ दे श्री व ही द श्री त इति कल्पनां कृत्वा बहिरष्टपत्रं कमलं विधाय, कमलदलेषु ॐ ह्री पार्श्वनाथाय ह्रीं नमः इति दत्त्वा ॐ ही श्री भगवते श्रीपार्श्वनाथाय हर हर स्वाहा इति मन्त्रेण सर्वतो वेष्टना कार्या । त्रिगुणमायाबीजमुपरि देयम् । [ नवमं यन्त्रम् ]
तथा श्रीकारोदरे नाम कृला बाह्य द्वादशच्छदमम्बुजं विधाय परे पदे ॐ ह्रौ श्री इत्यक्षरद्वयं दत्त्वा उपरि स्वरैरावेष्ट्य तदुपरि त्रिगुणमायाबीजं देयम् । [ दशमं यन्त्रम् १०] इति यन्त्रपरिकल्पना । अमीषां पञ्चानामपि यन्त्राणां विधिरयम्
कुङ्कमगोरोचनादिसुरभिद्रव्यैर्यपत्रे लिखित्वा कुमारीसूत्रेणावेष्टय कण्ठे बाहौ वा धारणीयम् । अल्पमृत्यु-ज्वरा-ऽपस्मार-भूत-प्रेत-पिशाचाऽऽदिरक्षा यथासक्यं भवति । पूजामन्त्रोऽयम्
ॐ ह्री श्री भगवते श्रीपार्श्वनाथाय हर हर स्वाहा ।
अस्य पूर्वसेवायां जापो दश सहस्राणि देयो दक्षिणकरेण, ततोऽष्टोत्तरशतपुष्पैरनेन मन्त्रेण पूजा कार्या ॥ जलभयापहारमाह
दुबायखुभिअजलनिहिउब्भडकल्लोलभीसणारावे । संभंतभयविसंतुलनिजामयमुक्कवावारे ॥ ४ ॥ अविदलियजाणवत्ता खणेण पावंति इच्छिअं कूलं । पासजिणचलणजुअलं निच्चं चिअ जे नमंति नरा ॥५॥ युग्मम्।।
व्याख्यादुर्वातक्षुभितजलनिधी उद्भटकल्लोलभीषणारावे । सम्भ्रान्तभयविसंस्थुलनिर्यामकमुक्तव्यापारे । अविदलितयानपात्राः क्षणेन प्राप्नुवन्तीप्सितं स्थानम् । ये पार्श्वजिन चरणयुगलं नित्यमेव प्रणमन्ति नराः ॥
इति सङ्केपादक्षरार्थः ।

Page #195

..
..
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे (श्रीमानतुङ्गइदानीमाम्नायो भण्यते
हूँ ततो नाम, ततो श्लों (V) कृत्वा बाह्ये ठकारसम्पुटेनावेष्टय बहिरष्टबई कमलमालिख्य ॐ ह्रीं पार्श्वनाथाय स्वाहा इत्यक्षराणि' प्रतिदलं विन्यस्य स्वरैरावेष्टयेत् । ततः षोडशदलं कमल पुनः कृत्वा दलेषु ही दत्वा उपरि च ऐं ह्रा ह्रीं ह्रा ही क्ली ब्लू क्लौं हा ह्रीं ह्र हौ ह्रः ठः ठः ठः इत्यक्षरैः सर्वतो वेष्टनीयम् । उपरि च रेखात्रयं दातव्यम् । न मायाबीजम् । [ एकादशं यन्त्रम् ११]
इदं यन्त्रं कुङ्कुमादिद्रव्यहरितालमित्रैलिखितं, प्रधानपुष्पैरष्टाधिकसहस्रसङ्ख्यैराचतं, प्रचुरनैवेद्यफलादि दत्त्वा आत्मसमीपे धारयितव्यं जलभयमपहरति प्रवहणिकवणिजां, नात्र' सन्देहः ।
मन्त्रोऽयम् । तथा-ॐ इंदसेण महाविज्जा देवलोगाउ आगया । दिदिबंध करिस्सामि भंडाणं भोइआणं अहीणं १ दिट्टीणं चोराणं चारियाणं जोहाणं वग्घाणं सीहाणं सूआणं महोरगाणं गंधव्वाणं अन्नेसि दुट्सत्ताणं दिदिबंधणं २करिस्सामि इंदनरिंदे स्वाहा ।
अनया जाप्यमानया सर्वत्रापि भयं न भवति ।
तहा-ॐ भेलुषे मरो मरौ रत्ता मत्ता चोरा मारहिं (मरेहिं) अंबाहिं जालाकरेहिं तालाहियए मुहे निलाडेहिं खिल्ला ॐ सेह ॐ भेलुषे माए ठः ठः स्वाहा । तस्कररक्षामन्त्रोऽयम् ।
प्रथमं सहस्र १००८ जाप्यं । वार २१ कार्यसिद्धिः स्यात् । एषोऽपि पूर्वोक्तरीत्या गुरूपदेशतः साध्यः ॥ इतो जलभयानन्तरं ज्वलनभयापहारमाह --..
१ दड्डीणं° क। २ °करेमि' क ।

Page #196

सूरिप्रणीतम् ] भयहरस्तोत्रम् ।
खरपवणु अवणदवजालावलिंमिलियसयलदुमगहणे । डझंतमुद्रमयवहुभीसणरवभीसर्णमि वणे ॥ ६ ॥ जगगुरुणो कमजुअलं निव्वावियसयलतिहुअणाभो । जे संभरंति मणुआ न कुणइ जलगो भयं तेसिं ॥ ७ ॥
व्याख्याखरपवनोद्धतवनदवज्वालावलिमिलितसकलद्रुमगहने । दह्यमानमुग्धमृगवधूभीषणरवभीषणे वने ॥
ये मनुजा जगद्गुरोः श्रीपार्श्वनाथस्य क्रमयुग्मम् । निर्वापितसकलत्रिभुवनाभोग यो संस्मरन्ति न करोति ज्वलनो भयं तेषाम् ।।
इत्यक्षरार्थः । वृद्धसम्प्रदायश्चात्र--
प्रथममाग्नेयमण्डलं परिकल्प्य मध्ये श्रीकाराक्षरपूर्व देवदत्तनामालिख्य तदपि च अकाराक्षरैयथेष्टं वेष्टयेत् । उपरि षोडशस्वरैर्वेष्टनीयं, उपरि भागे त्रिगुणमायाबीजमित्येकं यन्त्रम् । द्वादशं यन्त्रम् १२]
तथा प्रणवोभयसम्पुटं नामालिख्योपरि मायाबोजेनावेष्टय बहिरष्टपत्रे षोडश स्वराणि दत्वा क्ली इत्यक्षरः सर्व सर्वतो वेष्टयिस्वा ठकारेण वेष्टनीयम् । उपरि निरन्तरं ब्लू इत्यक्षरं सर्वतो दापयेत् । ईकारेणोर्च वेष्टयित्वा माहेन्द्रमण्डले स्थापनीयम् । [ त्रयोदशं यन्त्रम् १३ ] ___इति यन्त्रद्वयं कुड्डमादिद्रव्यैरालिख्य बाहौ धारणीयं प्रदीपनादिभयं रक्षति। ॐ ह्रीं क्ली बं ठः ठः स्वाहा । अनेन मन्त्रेण अष्टोत्तरशतपुष्पैः पूननीयम् । इदमपि च आकर्षणे आग्नेयमण्डलस्थं ताम्नभाजने कुनट्या लिखेत् । वैश्वानरेण तापयेत् । आग्नेयध्यानेन सप्तरात्रेण आकर्षयति ।

Page #197

२०
wwwwwwwwwwwwwwwwnnn
श्रीजेनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीमानतुङ्ग____अथवा-हरितालेन भूर्ये लिखित्वा गृहद्वारे निखनेत् शत्रोः कार्याणि न सिद्धयन्ति । विशेषतः पुनरिदमपि कुङ्कुमगोरोचनया कनिष्ठिकारक्तेनालिख्य बाहो धारयेत्, परमत्र पार्थिवमण्डलं कर्तव्यम् ।
इति यन्त्रविधिः । अधुना मन्त्रसम्प्रदायःॐ सुवर्णपक्षं वैनतेयं महाबलं ।
नागान्तकं जितारिं च अजितं विश्वरूपिणम् । कपिळजटाजूट रहि रहि ॐ क्रौ अग्निं स्तम्भय स्तम्भय स्वाहा ।
मन्त्रोऽयं रक्तकणवीरपुष्पैर्जपनीयः त्रिसन्ध्यम् । सप्तदिनानि यावत् , ततस्तीरस्थमग्निमभिमन्त्रयेत् । तैलधारा दद्यते (दीयते) प्रदीपने काजिकधारा देया । मन्त्रः
___ॐ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय हा हंसः अमृतहंसः वनदेवहसः वा गदेव हंसः हाँ हंसः अग्निं स्तम्भय स्तम्भय हुं फट् स्वाहा । एषोऽपि वन्हि स्तम्भयति ॥
एकविंशतिवारं काजिकमभिमन्य धारां दद्यात् प्रदीपनके गृहं न दह्यते ॥
अधुना वन्हिस्तम्भनानन्तरं विषधरमन्त्रप्रतिपादकं गाथायुगलमाह
विलसंतभोगभीसणफुरिआरुणनयणतरलजीहालं । उग्गभुअंगं नवजलयसत्थहं भीसणायारं ॥८॥ मन्नंति कीडसरिसं दूरपरिच्छू डविसमविसवेगा । तुह नामक्खरफुडसिद्धमंतगुरुआ नरा लोए ॥ ९ ॥युग्मम्।।

Page #198

सरिप्रणीतम् ]
भयहरस्तोत्रम्।
wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwimwarrant..
."
व्याख्या
मन्यन्ते कीटसदृशं उप्रभुजङ्गं नवजलदसच्छायं विलसद्भोगभीषणं स्फुरितारुणनयनतरलजिह्व दूरपरित्यक्तविषमविषवेगाः तव नामाक्षरस्फुटसिद्धमन्त्रगुरवो नरा लोके । इत्यक्षरार्थ: । प्रथममात्मरक्षा
क्षिकारं वसुसङ्ख्यया पादाभ्यां पीतवर्ण न्यस्तव्यम् । ततः त्रयोदशसङ्ख्यया एकारं श्वेतवर्ण नाभिपर्यन्तं न्यस्तव्यम् । ततः ॐकारमष्टसंख्यं रकवर्ण हृदये कृष्णवर्ण वायुबीजं स्वाक्षरं मुखे धूम्नवर्ण, आकाशबीजं हाक्षरं शिरसि न्यस्तव्यम् । तथा क्षिमङ्गुष्ठे, पकारं तर्जन्याम् , ॐकारं मध्यमायाम् , स्वाकारं अनामिकायाम् , हाकारं कनिष्ठिकायाम् । पुनरपि हाकारं इति प्रतिलोभतो न्यस्य वारत्रयं, ततो वासुकीशङ्खपालाचाङ्गुष्ठे मस्तके-हृदये-मणिसहितौ न्यस्य अनन्त-कुलिको तर्जन्याम् , तक्षकमहापद्मो मध्यमायाम् , कोंटक-पद्मौ अनामिकायाम् , जयविजयो कनिष्ठिकायां विन्यस्य, पुनरपि हस्ततले सत्व रजस्तम इति त्रिकं त्रिक सर्वाङ्गुलिपर्वसु न्यस्यते । हरहुंहः , सरसुंसः इत्यक्षराणि प्रणवाद्यानि सर्वागुलिमूर्धसु न्यस्यन्ते । एवं च त्रिपञ्चसप्तवारमात्मरक्षां कृत्वा ॐ नमो भगवओ अरहंत-सिद्ध-आयरिय-उवज्झाय-साहु-सव्वधम्मतित्थयराणं (स्स ?) ॥ १ ॥
ॐ नमो भगवईए सुअदेवयाए सब्वेसिं पवयणदेवयाणं दसण्हं दिसापालाणं पंचण्हं लोगपालाणं ऐं ह्रीं श्री नमः ।
अनेन सप्ताभिमन्त्रितेन प्रन्थिबन्धनीयः तस्करभयं न भवति । अन्येऽपि व्यालादयो दूरतो यान्ति ।
___ॐ नमो भगवओ पाससामिस्स जस्सेअं जलंतं गच्छइ चकं तेण चक्केण जं विसं, चउरासीवायाओ, बत्तीस भूआई, सत्तावीसं अंधगडाई,

Page #199

श्रीजनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीमानतुङ्ग
अट्ठावीसं लयाओ ॐ हन हन दह दह पच पच मथ मथ छिन्द छिन्द भिंद भिंद सुदर्शनचक्रेण चन्द्रहासखनेन इदं सवज्रेण हुं फट् स्वाहा ।
अनेन गडादीनामुञ्जनं कार्यम् ।
तथा-ॐ पद्मे ! पद्माक्षि ! पद्मसुभगे ! हुं फट् चके चकाय स्वाहा । अक्ष्णोरञ्जनं भस्मना कार्यम् । तथा
ॐ सुदर्शनचक्रेण छिन्द छिन्द ठः ठः ठः कण्ठ-गलमालामन्त्रः । तथा-ॐ नमो भगवओ अरहओ पाससामिस्स सिजउ मे जलंतं गच्छइ चक्कं चकं सव्वत्थ अपराजिअं आयावणी ओहावणी मोहणी थंभिणी जम्भिणी हिलि हिलि कालि कालि अरीणं भंडाणं भोइयाणं अहीणं दहोणं सिंगीणं चोराणं चारियाणं जक्खाणं रक्खसाणं पिसायाणं मुहं बंधामि दुगइबंधणं करिस्सामि ठः ठः ठः
एया एव च उत्येण भूयतिहीए पाससामिस्स भवणे अठ्ठत्तरसयअक्ख अखंडजवाकुसुमेहिं वा तप्पमाणेहिं कायव्वो । पंथे भयपत्ताइयाणं उवगरणस्सयस्स संघस्स रक्खा कीरइ ।
एकविंशतिवारं जप्त्वा धूल्या प्रक्षेप्या सर्वभयहरी विद्या । अधुना यन्त्रमुच्यते
प्रथमं 'देवदत्त' नामालिख्यते, तदुपरि अष्टदलकमलं कृत्वा कमलदलेषु अनन्त-वासुकी-तक्षक-कर्कोटक-पद्म-महापद्म-शङ्ख-कुलिकेतिनामानि सृष्टया दलेषु न्यस्येत् । पश्चादुपरि संहारेण हा है हे हो हु हू ह हः । [ चतुर्दशं यन्त्रम् १४ ]
अपि च दलान आलिख्य सुरभिद्रव्यैरर्चितं वामकरस्थितजलेनाच्छोदयेत् , यन्त्रं बाहौ ध्रियते सर्वविषापहारं करोति ॥ इति पन्नगभयापहरणानन्तरं तस्करभयापहं गाथायुगलमाह
अडवीसु भिल्लतकरपुलिंदसदूलसद्दभीमासु। भयविहुरवुन्नकायरउल्लरियपहियसत्थासु ॥ १० ॥

Page #200

वरिप्रणीतम् ]
भयहरस्तोत्रम् |
अविलुत्तविहवसारा तुह नाह ! प्रणाममसवावारा । aarयविग्घा सिग्धं पत्ता हियइच्छियं ठाणं ॥ ११ ॥
व्याख्या
२३
"
प्राप्ता हृदयेप्सितं स्थानम्, किंविशिष्टाः ? अविलुप्तविभवसाराः, तथ नाथ ! प्रणाममात्र व्यापाराः व्यपगतविघ्नाः । शीघ्रम् । कासु ? अटवीष्ट । किविशिष्टासु ! | भिल्ल - तस्कर - पुलिन्द - शार्दूलशब्दभीमासु । भयविह्वलवुन्नक़ातरोल्लूरितपथिकसार्थासु । इत्यक्षरार्थः ।
अधुना वृद्धसम्प्रदायो दृष्टव्यः
एह अंबे गच्छामि पंथ बंधि दुपयं पंथं बंधि चउप्पयं घोरं आसीबिसं बंधे जाव न गंठीं मुंचामि ।
॥ युग्मम् ॥
पंथे धूलीं जपित्वा दशस्वपि दिक्षु प्रतिक्षिपेत् तस्करभयं न प्रभवति ।
तथा ॐ नमो अरिहंताणं आभिणि मोहिणि मोहय मोहय स्वाहा । एषा मार्गे गच्छद्भिः स्मर्तव्या । तस्करदर्शनमपि न भवति ।
ॐ धनु धनु महाधनुर्धरी पद्मावती देवी सर्वेषां चौराणां सर्वदुष्टानामायुधं बन्ध बन्ध मुखस्तम्भं कुरु कुरु स्वाहा |
स्वाहा ।
एनया विद्यया मार्गे सप्त वासन् यष्टिमभिमन्त्रयेत् पथि धनुषमालिखेत् चौरभयं न भवति । कूपान्तरं यावत् ।
ॐ नमो भगवते धरणेन्द्राय खड्गविद्याधराय धनुः खड्गं गृह गृह
मन्त्रः ।
अष्टोत्तरशतं श्वेतपुष्पैर्जपेत् दिनत्रयेण सिद्धिर्भवति । खझ स्तम्भन

Page #201

२४
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीमानतुङ्ग
ॐ कुबेराय मुह(मह!)चौरं गृह गृह, स्थानं दर्शय दर्शय आगच्छ आगच्छ स्वाहा । आदित्यदिने दुग्ध भस्म करोटके क्षिप्वा रक्तकणवीरपुष्पैः पूजयेत् अष्टोत्तरशतसङ्ख्यया कुमारीहस्तेन चम्पाव्यते यत्र चौरस्य नाम तत्र आगच्छति।
तथा ॐ देव ह्री दत्त हँ ब्लँ इत्यादि लिखित्वा वलकंबाह्ये ॐ ह्री हूँ स्वाहा इत्यक्षरैरुपरितो वेष्टनीयं तदुपरि अष्टदलकमलमालिख्य दिपत्रेषु चतुर्पु ॐनमो अरिहंताणं स्वाहा, कोणेषु ॐ हाँ हूँ नमः हाँ ह्रः इति सर्वत्र पदानि न्यस्येत् । बहिस्त्रिगुणमायाबीजेन वेष्टनीयम् । [पञ्चदशं यन्त्रम् १५ ] कुङ्कुमादिसुरभिद्रव्यैरालिखितं रणे राजकुले मार्गे सर्वत्र भयं हरति ।
मन्त्रश्चात्र
ॐ नमो ह्री हूँ (हूँ)अरिहंताणं नमः । अस्य मन्त्रस्य पूर्वसेवायां करजाप्येन द्वादश सहस्राणि जाप्यन्ते ततः सिद्धयति । सिद्धश्च सर्वकार्येषु रक्षाकरः ।
यन्त्रस्याष्टोत्तरशतपुष्पैः पूजा कर्तव्येति । इति तस्करभयानन्तरं सप्रपश्चं मृगारिभयरक्षां गाथाद्वयेमाह
पजलियानलनयणं दूरवियारियमुहं महाकाय । णहकुलिसघायवियलियगइंदकुंभत्थलाभो ॥ १२ ॥ पणयससंभमपत्थिवनहमणिमाणिकपडियपडिमस्स । तुह वयणपहरणधरा सीहं कुद्धं पि न गणंति ॥ १३ ॥
व्याख्याप्रज्वलितानलनयनं दूरविदारितमुखं महाकायम् । नखकुलिशघातविदारितगजेन्द्रकुम्भस्थलाभोगम् ॥ प्रणतससम्भ्रमपार्थिवनखमणिमाणिक्यपतितप्रतिमस्य । लव वचनप्रहरणधराः सिंहं क्रुद्धमपि न गणयन्ति ॥ इत्यक्षरार्थः ।

Page #202

सूरिप्रणीतम् ]
भयहरस्तोत्रम् ।
२५
सम्प्रदायश्चात्र
सिंहादिभये प्राप्ते म्ला म्ली म्लें म्लौ म्लः इति पञ्चाङ्गुलि-पञ्चाक्षराणि पश्चाङ्गुलिषु न्यस्यैकाग्रमानसैः मूलूँ मन्त्रं परिजप्य सम्मुख पुष्पादि क्षेप्यम् । सिंहभयं न भवति, अपि प्रत्यनीको विलयमेति ।
तथा परप्रवादभयप्राप्तौ म्लौ मला म्ली म्ल म्लः कराङ्गन्यासं कृत्वा मला मन्त्रं परवादजिह्वायां ध्यायमानमे काग्रमानसैस्तेषां वाचमपहरति । परविद्याविच्छेदे आतुरशरीरे ध्यातं परमन्नानपहरति ।
___ तथा शत्रुप्रतिकृतिं नदीउभयतटमृत्तिकया कृत्वा हरितालेन म्लँ मन्त्रमालिख्य सलवणं तस्य हृदये निधाय उपरि पाषाणं दत्वा पादप्रहारेण ताडयित्वा धारयेत् सप्तरात्रेण शत्रु वश्यमानयति ॥ १४ ॥
अधुना गजेन्द्रभयमाहससिधवलदंतमुसलं दीहकरुल्लालवुड्ढिउच्छाहं । । महपिंगनयणजुअलं ससलिलनवजलहरारावं ॥ १४ ॥ भीमं महागइंदं अच्चासन्नपि ते न वि गणंति । जे तुम्ह चलणजुअलं मुणिवइ ! तुंगं समल्लीणा ॥ १५ ॥ व्याख्या
भीमं महागजेन्द्रमत्यासन्नमपि ते न विगणयन्ति । ते किं. ? ये समालीनाः तव चरणयुगं मुनिपते ! तुझं समाश्रिताः । किंविशिष्टं गजेन्द्रम् ? शशिधवलदन्तमुशलं, दीर्घकरोल्लालबर्द्धितोत्साहम् , मधुपिङ्गनयनयुगलम् , ससलिलनवजलधरारावम् ॥ इत्यक्षरार्थः ।।
पकारोदरे देवदत्तनामालिख्योपरि ह्रीकारेण वेष्टयेत् । बाह्ये षोडशस्वरैरावेष्टयेत् , तद्बाह्य ॐ हाँ ह्री चामुण्डे ! स्वाहा निरन्तरं वेष्टय वलयं पूरयेत् । उपरि मायाबीजं दत्वा यन्त्रं कारयेत् । [ षोडशं यन्त्रम् १६] इदं यन्त्रं कुङ्कुमगोरोचनया भूर्ये संलिख्य धारणीयं हस्तिभयं मुक्तसीत्कारप्रचुरमपि न भवति ॥ १५ ॥

Page #203

२६
श्रीजैनस्तोन्नसन्दोहे [श्रीमानतुझअधुना रणरक्षोच्यते-- समरस्मि तिक्वखग्गाभिघायपावउद्धअकबंधे । कुंतविणिभिन्नकरिकलहमुक्कसिक्कारपउरम्मि ॥ १६ ॥ निज्जिअदप्पुद्धररिउ-नरिंदनिवहा भडा जसं धवलं । पावंति पावपसमिण ! पासजिण ! तुह प्पभावेणं ॥ १७ ॥ व्याख्यासमरे तीक्ष्णखड्गधाराभिघातप्रविद्धोद्धृतकबन्धे । कुन्तव्रणभिन्नकरिकलभमुक्तसीत्कारप्रचुरे ॥ निर्जितदोद्धुररिपुनरेन्द्रनिवहा भटा यशो धवलम् ।
प्राप्नुवन्ति पापप्रशमन ! पार्श्वजिनं ! तव प्रभावेन ॥ इत्यक्षरार्थः । वृद्धसम्प्रदाय इदानीम् --
मायाबीजगभ नाम कृला ठकारेण वेष्टनीयं, बहिरवतुर्दलेषु ह्रीं पा १ ही @ २ ह्रो ना ३ ह्रीं थ ४ अधः सृष्टया नाम दत्वा बहिरष्टपत्रं कमलमालिख्य कमलदलेषु स्नँ इत्यक्षरं देयं, ततो मायाबीजेन निर्वेष्टनीयम् । [ सप्तदशं यन्त्रम् १७ ]
इदं यन्त्रं सुरभिद्रव्यैरालिख्य बाही बद्धं ही हूँ स्यूँ हम्ल्यू कम्यूँ
पार्श्वनाथाय ! स्वाहा । अनेन मन्त्रेण अष्टोत्तरसहस्रत्रयकुसुमैरचितं रणे काण्डघातनिवारणं करोति । नात्र संशयः कार्यः । तथा- पारदाचूरितां शस्तां संग्रामे च कपर्दिकाम ।।
गलिकां धारयेत् यस्तु काण्डवृष्टया न बाध्यते ॥ पूर्वोक्तमन्त्राभिमन्त्रितं । तथा-कटुतुम्बिनीमूलं दीपोत्सवदिनसन्ध्यायां नानीभूत्वा गृहीतं (को) लोहेनावेष्टय मुखे युद्धकाले कर्तव्यं असिमुशलकाण्डधातनिवारणं कुरुते ॥
इदानीं अष्टानामपि भयस्थानानां रक्षामाह

Page #204

सूरिप्रणीतम् ]
भयहरस्तोत्रम् ।
रोगजलजलणविसहर चोरारिमइंदगयरणभयाई । पासजिणनामसंकित्तणेण पासमंति सव्वाइं ॥ १८ ॥ व्याख्या-प्रशाम्यन्ति । कानि ? रोगजलज्वलनविषधरचोरारिमृगेन्द्रगजरणभयानि ।
पार्श्वजिननामसङ्कीर्तनेन (प्रशाम्यन्ति ) सर्वाणि ॥ चेत्यक्षरार्थः ॥ यन्त्रमधुना
हुं ततो देवदत्त हुं कृत्वा ठकारेण वेष्टनीयम् । ततः षोडशस्वरैवलयं पूरितव्यम् । बाह्ये ककारादिहपर्यन्तवर्णैरावेष्टय बाह्य मायाबीजेन बेष्टनीयम् । [भष्टादश यन्त्रम् १८] इदं यन्त्रं सुरभिद्रव्यैलिखितं मूलमन्त्रेण
ॐ ह्रीं श्री नमिऊण पास विसहर वसह जिणफुलिंग ही श्री नमः स्वाहा ” एतल्लक्षणेन पूजितं सर्वभयरक्षा करोति ।।
अधुना उपसंहारमाहएवं महाभयहरं पासजिणिदस्स संथवमुआरं । भविअजणाणंदयरं कल्लाणपरंपरनिहाणं ॥ १९ ॥ रायभयजक्खरक्खसकुसुमिणदुसउणरिक्खपीडासु । संझासु दोसु पंथे उवसग्गे तह य रयणीसु ॥ २० ॥ व्याख्याएवं महाभयहरं पार्श्वजिनेन्द्रस्य संस्तवमुदारम् । भविकजनानन्दकरं कल्याणपरम्परनिधानम् ॥ राजभययक्षराक्षसकुस्वप्नदुःस्वप्नऋक्षपीडासु ।
सन्ध्ययोर्द्वयोः पथि उपसर्गे वा तथा रजनीषु ॥ इत्यक्षरार्थः । गुरुसम्प्रदायश्चात्र
प्रथमं क्षकारोदरे देवदत्तनामालिख्य ऐकारेण ॐकारेण स्वाकारेण हाकारेण च वेष्टय उपरि वलयं कृत्वा षोडशस्वरैर्वेष्टनीयम् । बाह्ये ह

Page #205

श्री जैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीमानतुङ्ग
हा हि ही हु हु हे है हो हो हं हः एभिरक्षरैर्निरन्तरं पूरयेत् , तबहिः ___ पार्श्वजिनेन्द्राय झ्वी श्वी हंसः हर हर स्वाहा । अनेन मन्त्रेण वेष्टनीयम् । ततस्त्रिगुणमायाबीजं कृत्वा कलशोदरे क्षेप्यं, कलशमुखे ॐकारो न दातव्यः । [एकोनविंशं यन्त्रम् १९] इदं यन्त्रं काश्मीरजादिसुरभिद्रव्यैर्लिखितं सुरभिश्वताष्टोत्तरशत-संख्यपुष्पैरेतदर्चितं दक्षिणबाहुधत शान्तिदं पुष्टिदं सर्वभयापहं भवति । ॐ पार्श्वजिनेन्द्राय इवो वी हंसः हर हर स्वाहा । अयं पूजा-मन्त्रः । उद्धृतमन्त्राः प्रस्तावान्निगद्यन्ते--
ॐ नमो भगवते पार्श्वनाथाय येन मन्त्रेण समाधिः क्रियते शरीररक्षां कुरु कुरु वने प्रामे नगरे वा त्रिके वा चत्वरे वा चतुष्पथे वा द्वारे वा गृहे वा वाराही सूत्राणी ब्रह्माणी क्षत्रियाणी वैश्यी चाण्डाली मातङ्गिनी ॐ ह्रा ही हूँ है हो ह हः मन्त्रप्रसादेन शरीरमवतरन्तु दुष्टनिग्रहं कुर्वन्तु हुं फट् स्वाहा ।
अनया विद्यया निरन्तरं स्मर्यमात्रेण सर्वरक्षा भवति ॥
ॐ नमो अरिहंताणं ॐ नमो भगवईए चंदाई महाविजाए । गामपवेसे सत्तवारं जवियाए अन्नपानलाभो भवति । परं पढमं चउत्थेण पासनाहजम्मदिणे सहस्सवारं जपयित्वा साध्या ।
ॐ बदबदवपूर्वी वज्रमुंडी क्षा क्षो क्षु : क्षौ क्षः तैलं स्तम्भय स्तम्भय वाहा ।
अनेन मन्त्रेण गुडादितैलमभिमन्त्र्यम् । ॐ ह्रीं श्रीं क्लीं क्लो छ अर्ह नमः । अयं मन्त्रं त्रिसन्ध्यं जपेत् सर्वकार्याणि सिद्धयन्ति ।
ॐ नमो भगवओ अरहओ अजिय...भगवई महाविजाए अजिअए उवसोमए अणिहए महाविजा सुभंकरे स्वाहा ।

Page #206

सरिप्रणीतम् ]
भयहरस्तोत्रम् ।
चतुर्थेन साधनम् । अर्हदायतने सहन १००(०)८ जापेन सिद्धयन्ति। सर्वकामिकोऽयम् । यन्त्रविद्या । जो पढइ जो अनिसुणइ ताणं कइणो उ माणतुंगस्स। पासो पावं पसमेउ सयलभुवणच्चियञ्चलणो ॥२१॥
व्याख्या-यः पठति यः शृणोति च तस्य कवेर्मानतुङ्गस्य च पार्श्वनाथो, न पार्श्वयक्षः पापं प्रशमयतुं सकलभुवनार्चितचरण इत्यक्षरार्थः ।
सम्प्रदायश्चात्र
सकलं त्रिभुवनतिलकं विजयाजयात्तचामरं धरणेन्द्रधृतातपत्रं त्रिनयनं पद्मासनोपविष्टं श्वेतवर्ण दण्डं परिकल्प्य प्रथमं तवौचकं (तत्त्वपञ्चकं ? ) कृत्वा बाह्येऽष्टदलाम्भोजतलेषु केवलं मायाबीजं दत्वा सृष्ट्या स्वरवेष्टयित्वा उपरि त्रिगुणमायाबीजं दातव्यम् । [विशं यन्त्रम् २०] इदं यन्त्रं कुङ्कुमादिना लिखितं शुभाष्टोत्तरशतपुष्पैरचितं सर्वत्रापि जयावहं भवति । मूलमन्त्रेण पूजनीयमिति ॥
उवसग्गंते कमठासुरम्म झाणाउ(ओ) जो न संचलिओ। सुरनरजुवईहिं संथुओ जयउ पासजिणो ॥ २२ ॥ एयस्स मझयारे अद्वारस अक्सरेहिं जो मंतो।
जो जाणइ सो झायइ परमपयत्थं फुडं पास ॥ २३ ॥* व्याख्या---उपसर्गयति कमठासुरे ध्यानात् यो न सञ्चलितः ।
___ सुरनरयुवतिभिः संस्तुतो जयतु पार्श्वजिनः ॥
एतस्य ( स्तोत्रस्य) मध्ये अष्टादशभिरक्षरैः ( नमिऊण पास विसहरवसह जिणफुलिंग इत्येतेः ) यन्मन्त्रम् ।
यो जानाति स ध्यायति परमपदस्थं स्फुटं पार्श्वम् ॥ * मुद्रितपुस्तकेषु निम्नलिखितेय गाथाऽभ्यधिकापासह समरण जो कुणइ संतुढे हियएण। अटूत्तरसय वाहि-भय नासेइ तस्स दूरेण ॥ २४ ॥

Page #207

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीधर्मघोष
समाप्तमिति । साह श्री वच्छासुत साह सहस्रकिरणेन पुस्तकमिदं गृहीतं सुत माह वर्तमानशान्तिदास पाल(पठ)नार्थम् ।
श्रीमानतुङ्गमूरिशिष्यश्रीधर्मघोषसूरिविरचितः
श्रीचिन्तामणिकल्पः।
किश्चिद् गुरूणां वदनारविन्दान्निशम्य सम्यक् परमार्थमुच्चैः । विलिख्यते स्वान्यजनोपकृत्यै श्रीपार्श्वचिन्तामणिमन्त्रकल्पः ॥१॥
नत्वा प्रणतनागेन्द्रं पार्श्वनाथं जिनेश्वरम् । चिन्तामणिसुमन्त्रस्य वक्ष्ये कल्पं समासतः ॥२॥ चिन्तामणिर्मूलमन्त्रः कामधुक् कल्पपादपः ।
मन्त्रराजः सर्वकर्मा निधिः कामघटोऽपि च ॥३॥ पाठान्तरःकल्पवृक्षो महातेजा महाचिन्तामणिर्नवः । कामधुक् कल्पराट् कर्मनिधिः कामघटोऽपि च ॥४॥ एतानि तस्य नामानि मन्त्रशास्त्रपरायणैः । प्रथितानि प्रयत्नेन ज्ञातव्यानि गुरोर्मुखात् ॥ ५॥ यस्य तस्य न दातव्यो मन्त्रोऽयं गुरुणापि हि यतः कुपात्रदानेन दोषाः स्युरुभयोरपि । कुलीनं धार्मिकं भक्तं पूजाकर्मरतं तथा । धनिनं दानशीलं च गुरोर्वचनतत्परम्
॥ ७ ॥ ईदृशं साधकं ज्ञात्वा मूलमन्त्रं प्रकाशयेत् । विधाय परमां पूजां दीपोत्सवादिपर्वणि
॥ ८॥

Page #208

सूरिप्रणीतः ] श्री चिन्तामणिकल्पः । लब्धे मन्त्रे ततो धीमान् श्रीमत्पार्श्वजिनप्रभोः । विधायाष्टाहिकापूजां गुरोर्वस्त्रैश्च पूजनम् सौवर्णे राजते पात्रे ताम्रपात्रे सिताम्बरे । कर्पूरराचनावर्णैलिखेद् यन्त्रं प्रयत्नतः गुरुः प्रतिष्ठयेद् यन्त्रं पूजां कर्तुं समुद्यते । शिष्ये पवित्रगात्रेषु (sथ) धौताम्बरावृते मुखे शुचिस्थाने न्यसेद् यन्त्रं देवालये सुनिश्चितम् । पूर्वोत्तरमुखो भूत्वा श्रीपाणिपुटकेऽपि वा आत्मरक्षां विधायोच्चैर्भूमिशुद्धिं प्रकल्पयेत् । हंसपूजां ततः कृत्वा पुष्पं शिरसि धार्यते ईडायां वहमानायां ततः पूजाः समारभेत् । दक्षिणा वर्तमाना चेत् कृत्वा स्नात्रविधिं पुरा
वीरासनोपविष्टेन पूजा कार्या सुधीमता । वामेतरकराङ्गुष्ठपवित्राङ्गुलियोजनात् शतपत्रैर्जातिपुष्पैर्वकुलैश्वम्प कैस्तथा । कर्पूरागुरुसम्मिश्रैः पूजा कार्या विवेकिना
अथाहं सम्प्रवक्ष्यामि यत्रोद्धारं शुशोभनम् | येन विज्ञातमात्रेण फलसिद्धिः प्रजायते
मध्यभागे प्रभोर्बिम्बं फणिमण्डपराजितम् । पार्श्वयक्षं यक्षिणीं च दक्षिणोत्तरभागयोः
३१
॥ ९ ॥
॥१०॥
॥११॥
॥१२॥
॥१३॥
॥१४॥
॥१५॥
॥१६॥
॥१७॥
॥ १८॥

Page #209

३२.
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
प्रणवाद्यं प्रभोर्नाम ँ नम इतिसंयुतम् । फणिचक्रोपरि न्यासे प्रथमं वलयं मतम् ॥ १९ ॥ चतुर्दलं द्वितीयं तु वामादेवीतिनामकम् । आह्वाननाख्य(मवाचन्ती) तार्तीयीकं चतुर्दलम् ॥ २० ॥
↓
प्रणवाद्यं चतुर्थं तत् ही नम इति संयुतम् ।
ब्रह्म- धरण - नागाश्च पद्मावत्यपि नामतः ॥ २१ ॥
[ श्रीधर्मघोष
षोडशार्धदलं तुर्यं मूलमन्त्रसमन्वितम् ।
अआ आदौ अंअः अन्ते दले दले स्वरद्वयम् ॥ २२ ॥ पञ्चमे वलये पञ्च पदानि परमेष्ठिनाम् ।
७
ॐ नमो ही नम इति पदाद्यन्ते ज्ञानादि च ॥ २३ ॥ षष्ठे षोडश नामानि देवीनां प्रणवैः सह ।
'ही नमोऽन्तः प्रविष्टानि रोहिण्यादि दले दले || २४ ॥ प्रणवो मरूदेव्यादिः सप्तमे जिनमातरः ।
W
चतुर्थ्यन्तपदैर्युक्ताः पत्रे पत्रे तु ह्री नमः || २५ || अष्टमे वलये चाष्टौ द्विगुणानि ग्रहैः सह । विजयाचे कान्तरितः प्रणवो ही नमस्तथा ॥ २६ ॥ aa aaa चाष्टाविन्द्राद्याः प्रणवैः सह ।
मात्र सर्वत्र चतुर्थकवचं पुनः ॥ २७ ॥ मायाबीजेन संवेष्टय प्रणवेन तथोपरि । अङ्कुशं चापि रेखान्ते विद्यामन्त्रेण वेष्टयेत् ॥ २८ ॥ पृथ्वीमण्डलमध्यस्थं लक्षाक्षरत्रिशूलयुक् । कल्पद्रुमसमायुक्तः गुरुपादुकयान्वितः ॥ २९ ॥

Page #210

सूरिप्रणीतः]
श्रीचिन्तामणिकल्पः ।
३३
॥ ३० ॥
॥३१॥
॥ ३२ ॥
॥ ३३ ॥
॥३४॥
यन्त्रोद्धारः समासेन विवृतो मन्दमेधसा । जापध्यानक्रमं वच्मि विधिवद् गुरुणोदितम् अर्वाचीनफलं ज्ञेयं वश्यस्तम्भनमोहने । विद्वेषोच्चाटकर्माणि मनसापि न चिन्तयेत् शान्तिकं पौष्टिकं चापि धर्मध्यानविवर्द्धकैः । इहलोकार्थकृन्नित्यं सङ्घकार्ये विशेषतः करजापो द्विघा ज्ञेयः सृष्टिसंहाररूपतः । नन्दावर्तः श्रुते कार्ये शङ्कावर्तस्तु मङ्गले अथालम्बनहेतुत्वात् शुद्धः स्फटिकमालया। . कुर्याजापं प्रयत्नेन कर्मक्षयनिबन्धनम् अक्षतैः कुसुमैश्चापि जापः कार्यो निरन्तरम् । मूलमन्त्रस्य यत्नेन परलोकविधित्सया ध्यानकाले प्रथमतश्चन्द्रकान्तसमप्रभम् । पार्श्वनाथप्रभोर्बिम्बं संस्थाप्य प्रविचिन्तयेत् आत्मनश्च प्रभोश्चापि नान्तरं चिन्तयेद् बुधः । दुग्धधाराप्रवाहश्च विद्यमानं विचिन्तयेत् मूलमन्त्रस्य बीजानि षट्सु स्थानेषु योजयेत् । शिरसि वक्षःकरयोः सृष्टिमार्गेण धीधनैः नादबिन्दुकलाभ्यासाज्ज्योतिरुत्पद्यते पुनः । तत्प्राप्तौ च मनुष्याणां जायते परमं पदम् परमेष्ठिमुद्रयाथ सौभाग्यमुद्रयाथवा । ध्यायेत् परमबीजानि साधकः सुसमाहितः
॥३५॥
॥३६ ॥
॥३७ ॥
॥ ३८ ॥
॥३९॥
॥ ४०॥

Page #211

wwwm
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीधर्मघोषविद्या सौभाग्यमारोग्यपुत्रप्राप्तिविभूतयः । कल्याणं सफलं विद्धि करुणां च कुटुम्बितः दश त्रिंशदिशहितैः सहस्रैर्लक्षयाथवा । जपेद् यः परमं मन्त्रं स प्राप्नोति शिवालयम् ॥४२॥ विधाय सकलां पूजां प्रभोश्चिन्तामणेरपि । ढौकयित्वा च नैवेद्यं जलताम्बूलसंयुतम् ॥४३॥ ततः कर्पूरफालीनि घण्टानादपुरस्सरम् । आरात्रिकं विधायोच्चैर्मङ्गलं च प्रभोः पुरः ॥४१॥ लवणाञ्चलमुत्तार्य स्तूयात् स्तोत्रैः सदण्डकैः ।। पञ्चाङ्गप्रणतिं कृत्वा योजयेत् करसम्पुटम् ॥४५ ।। माता पिता जगत्राता भ्राता स्वामी त्वमेव मे । त्वमेव जीवितं नाथ ! भूयो जन्मनि जन्मनि ॥४६॥ श्रीमानतुङ्गशिष्येण धर्मघोषेण सूरिणा । रचितोऽनघकल्पोऽयं चिन्तामणिजगत्प्रभोः ॥४७॥
[३] अधुना चिन्तामणिसम्प्रदायः।
ॐ ह्री श्री अर्ह नमिऊग पास विसहर वसह जिणफुल्लिंग ही नमः । एष मूलमन्त्रः ।
चिन्तामणिचक्रं वहिकापट्टे कुङ्कुमगोरोचनाकस्तूरिकाकर्पूरा

Page #212

सूरिप्रणीतः ]
श्री चिन्तामणिकल्पः ।
३५
दिभिः सुगन्धद्रव्यैः पूर्वलिखितपटसन्दर्शनेन श्री पार्श्वनाथस्य जन्मकल्याणकदिने जन्मनक्षत्रे च सूरिणा शिष्येण च कृतस्नात्रेण ब्रह्मचर्योपवासरतेन च सदशवस्त्राभरणेन साधिष्ठायक श्री पार्श्वनाथप्रतिमाकृतपञ्चामृतस्नात्रपूजोपचारेण तदग्रे बलिधूपनैवेद्यपूजापूर्वं एष मन्त्रः प्रदातव्यः । अस्य करजापो लक्षमेकं कार्यः । पुष्पजापः श्वेतजातिपुष्प २४००० ततः सिद्धिः । सर्वकर्मकरः ।
[ ४ ]
श्रीचिन्तामणिकल्पसारः ।
अष्टदलपद्मकोशे श्रीमत्पाश्व जिनेश्वरं न्यस्य । नागेन्द्र विधृतछत्त्रं प्रियङ्गुपत्रावदाताङ्गम् विजयाजयात्तचमरं वैरोट्यावन्दितं विगतमोहम् सत्प्रातिहार्य कलितं देवीपद्मावतीपूज्यम्
श्री पार्श्वयक्ष सकलत्रसंस्तुतं चाष्टनागकुलकलितम् । विद्यादेवीषोडशपरिकरितं ध्यायेद् देवम् प्रणवं न्यस्य ललाटे जिनस्य गोक्षीरचन्द्रकरतुल्यम् । मायाबीजं हृदये ध्येयं तरुणार्कबिम्ब निभम् हरिकान्ताया बीजं काञ्चनवर्णं निधाय पदकमले । अर्हमिति देवबीजं ध्येयं शिष्यैर्गुरोर्वचसा शान्तिकपौष्टिकहेतोः श्वेतं ध्यायेच्छशाङ्ककरकल्पम् । पीतं स्तम्भादिविधौ वश्याकृष्टौ तथा रक्तम्
॥ १ ॥
॥ २ ॥
॥ ३ ॥
॥ ४ ॥
॥ ५ ॥
॥ ६॥

Page #213

३६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
धूम्राभमथोच्चाटे कृष्णाभं मारणं विनिर्दिष्टम् । मोक्षार्थं व्योमाभं ध्येयं श्रीपार्श्वनाथजिनम् यो योगी श्रावकः साधुः शुक्लध्यानपरायणः । ध्यायति श्रीजिनं देवं वामेयं भुजगावृतम्
भूतप्रेतपिशाचाद्यो नालम्भूष्णुस्तदग्रतः । नित्यावेलाकृतो रात्रिस्तथैकान्तरस्यन्तरः ( ? ) त्रि- चतुर्थ - पक्ष - मास - षण्मास - व्यन्तरादिकाः । ज्वराः सर्वेऽपि नश्यन्ति वातपित्तकफोद्भवाः
।
डाकिनी शाकिनी चण्डी याकिनी राकिनी तथा लाकिनी नाकिनी सिद्धा सप्तधा शाकिनी स्मृता एतेषां खलु ये दोषास्ते सर्वे यान्ति दूरतः । चिन्तामणिसुचक्रस्थपार्श्वनाथप्रसादातः
विलिख्य काञ्चनस्थाले श्रीखण्डेन धनेन च । चिन्तामणिमहञ्चक्रं दर्भमूलेन योगिना लिखनीयमिदं चक्रं गन्धधूपादिपूजितम् । जातिपुष्पसहस्रेण मूलमन्त्रेण पूजितम्
[ श्रीधर्मघोष
प्रक्षाल्याथ च दुग्धेन वारिणा वा प्रयत्नतः । ज्वरदोषादिभिर्ग्रस्तं पात्रं पातव्यमेव हि
एवं सप्तदिनान्याशु पुष्पजाप्यपुरस्सरम् । पीतं हि रोगदोषादीन् विनाशयति निश्चितम्
॥ ७ ॥
॥ ८ ॥
॥ ९ ॥
॥ १० ॥
॥ ११ ॥
॥ १२ ॥
॥ १३ ॥
॥ १४ ॥
॥ १५ ॥
॥ १६ ॥

Page #214

सूरिप्रणीतः] श्रीचिन्तामणिकल्पसारः। .
कार्मणं याति दूरेण यन्मध्यात् केनचित् कृतम् ।। यन्त्रपानप्रयोगेण देहिनां नात्र संशयः ॥ १७ ॥ रक्तकणवीरपुष्पैदिशसङ्खयैः सहस्रसञ्जप्तम् । वश्याकर्षणकार्य करोति मन्त्राधिराजोऽयम् ॥१८॥ स्तम्भयति शत्रुवाचं पोतध्यानेन पोतपुष्पौधैः । ईतिस्तम्भं करोति विधिना वरवालुकां जप्त्वा ॥१९॥ अनवच्छिन्ना रेखा देया क्षेत्रेषु मूलमन्त्रेण । नाशयति शलभवृन्दं गुरूपदेशेन सञ्जप्तम् ॥२०॥ श्मशानकर्पटे खलु श्मशानाङ्गारराजिका च विषैः ।। धत्तूरकरसलिखितं परिजप्तं काहलीपुष्पैः ॥ २१॥ उच्चाटयति महेश्वरध्वजातिबद्धं समस्तशत्रुगणम् । मारयति चिताङ्गारैः परिजप्तं नास्ति सन्देहः ॥२२॥ इति सक्षेपेण मया कथितं चिन्तामणेः फलं सारम् । विस्तरतो विज्ञेयं बृहदुद्धारान्महामतिभिः ॥२३ ॥ इत्येवं तीर्थनाथप्रवरगुणगणं पार्श्वनाथस्य सम्यक्
चक्र चिन्तामणियः स्मरति विधिपरो भावशुद्धिस्त्रिसन्ध्यम् । सम्प्राप्नोत्याशु राज्यं त्रिदशपतिपदं तीर्थपत्वं च सिद्धि . का वार्ताऽशेषसिद्धिप्रदभुवनपतेः पादपद्मप्रसादात् ।।२४ ॥

Page #215

३८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ ५ ] श्री तरुणप्रभसूरिविरचितं श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् |
[ श्रीतरुणप्रभ
श्रीस्तम्भन ! स्तम्भनपार्श्व ! नेतः ! प्रतिष्ठितारिष्टघटापनेत ः ! | मृगारिनागारिमहाविनेत ! - जय प्रणम्रात्मशिवप्रणेतः ! ॥ १ ॥ वामेतर धरणोरगेण वामे च पद्मासनपद्मया त्वम् । निषेव्यमाणोऽष्टदले मदीये हृत्पुण्डरीके निविशस्व पार्श्व ! ॥ २ ॥ पदोस्तले नागकुलानि यस्याधिमस्तकं ब्रह्म परं स नन्द्यात् । दुर्वर्ण सू......... ......... रत्न.... शालश्री शोभन ! स्तम्भनपार्श्वनाथ ! ॥३॥ अर्हं परब्रह्म रविस्फुलिङ्ग ँ ही नमः श्री नमदिन्द्रवृन्द ! | प्रणम्यसे पार्श्व ! विषं हर त्वं जिनर्षभ ! श्री भवते नमो ही ॥ ४ ॥ दले दले मन्त्रपदादधस्ताद् वर्णोऽनुमानां रुचिरस्वराणाम् । सयागवाहैर्युगलैः प्रकीर्त्यः श्रीपार्श्व चिन्तामणिमन्त्र एषः ॥ ५ ॥ द्वितीयपङ्क्तौ वलयच्छदेषु तस्यौं पदाद्यं परमेष्ठिनाम । रत्नत्रयस्यापि च नाम नित्यं स ही नमोऽन्तं प्रयतः स्मरामि || ६ || दलस्थिताभिर्वलये तृतीये सभाजितः षोडशदेवताभिः । तुर्ये चतुर्विंशतिदेवमातृस्वनामभिः पत्रगतैः समयः ॥ ७ ॥ दिगष्टके दिक्पतयः सखेटा देव्योऽन्तरे श्रीअपराजितान्ताः । जयाजिता श्रीविजया च जम्भा मोहा च वीरा र (स) हिता महन्ति ॥ ८ ॥ अयस्वभावः प्रकटप्रभावो गुरूपदेशेन विना न गम्यः । ध्यानं च कर्मक्षय हेतुरस्याभीष्टप्रदं निर्विषये विधेयम् ॥ ९ ॥

Page #216

खरिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम्। .
कृत्वा चेतः स्वतन्त्रं त्रिदिवशिववशीकारसंस्कारतन्त्रं
सम्मोहापोहमन्त्रं त्रिभुवनजनताभाग्यसौभाग्यतन्त्रम् । दुर्गालीभङ्गयन्त्रं मदमदनरिपुध्वंसतन्त्रं सुयन्त्रं ये घ्यायन्ति मिमेसां(:) मुदितहृदि सदाध्यक्षलक्ष्योऽस्ति पार्थः॥१०॥
इति मया वरुणप्रभया चितं
परिणुतः प्रभुपार्श्वजिनेश्वरः । त्रिजगतीबलिराजसभाजितः
स्वचरणं....मम यच्छतु ॥ ११ ॥
श्रीकमलप्रभाचार्यप्रणीतं श्रीपार्श्वप्रभुस्तवनम् ।
जस्स फणिंदफणोहो सोहइ सीसम्मि पणयमणुयाणं । मणिदित्तिहिं दलणो दुरियतमं जगपईवु व्व ॥१॥ वजसारिक्खनहे सरणागयवज्जपंजरब्भहियं । तं झाएमि तिसंझं पासजिणं परमभत्तीए॥२॥ क्षिप 3 स्वाहा अक्खरपंचयरक्खाइ रक्खिओ संतो। पासपसायाइ जणो भमेउ भुवणम्मि निव्विग्धं ॥ ३ ॥ नमिऊण पास विसहर वसह जिणफुलिंगहीय(मं)ते । ॐ ही श्री नमक्खरेहि मह वंछियं दिसउ ॥ ४ ॥

Page #217

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीकमलप्रम
www
न दरिदय तसु. दीणय भिचंति सुरासुराइ दासंति । जो समरइ पासपहुं फुलिंगवरमंतमज्झत्थं ॥ ५॥ रक्खस पिसाय साइणि गहा वि गच्छंति दूरदेसम्मि । पासस्स नामवरसिद्धमंतजावेश किं बहुणा ॥६॥ इय हणिऊण तमोहं फुलिंगमंतक्खरप्पहापसरो। हवउ जणे सुहहेऊ कमलप्पहगुरुप्पसायाओ ॥ ७॥
श्रीरत्नकीर्तिमरिप्रणीतं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम्।
नमिऊण पासनाहं विसहरविसनासिणं तमेव थुणे । वसहजिणफुलिंगजयं फुलिंगवरमंतमज्झत्थं ॥ १ ॥ पणवो मायाबीयं नमो जयं सयललच्छिवुड़िकरं जो झाएइ तिकालं सो कल्लाणं लहइ विउलं ॥ २ ॥ जलजलणवाहिविसहररायभयजक्खरक्खसग्गहणं । चोरा य भूयसावयजरडाइणिसाइणीण भयं ॥ ३ ॥ रक्खइ सिरिपासजिणो अडदलकमलम्मि संठिओ संतो। धरणिंदवंदियकमो पउमावइसेविओ निच्चं ॥ ४ ॥ किं देवयदेवीहिं किं वा अण्णेहिं मंतजंतेहिं । कि पढियबहुयसत्थेहिं झाइज्जइ पासजिणनाहो ॥ ५ ॥

Page #218

सूरिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वप्रभुस्तोत्रम् ।
जा हवइ पढमगाहा सा गाहा होइ बिइयठाणम्मि जा पढमा सा बोया एयं पत्तेयसारं च ॥ ६ ॥ सिरिमुणिसमुद्दसुहगुरूसीसेणं रयणकित्तिणा रइयं ।
भवियाण मंगलकरं
संथवणं पासनाहस्स ॥ ७ ॥
[ ८ ]
मन्त्राधिराजस्तोत्रम् |
श्रीपार्श्वः पातु वो नित्यं जिनः परमशङ्करः । नाथः परमशक्तिश्च शरण्यः सर्वकामदः || १ | सर्वविघ्नहरः स्वामी सर्वसिद्धिप्रदायकः । सर्वसत्वहितो योगी श्रोकरः परमार्थदः || २ || देवदेवः स्वयं सिद्धश्चिदानन्दमयः शिवः । परमात्मा परब्रह्म परमः परमेश्वरः || ३ || जगन्नाथः सुरज्येष्ठो भूतेशः पुरुषोत्तमः । सुरेन्द्रो नित्यधर्मश्च श्रीनिवासः शुभावः ॥ ४ ॥ सर्वज्ञः सर्वदेवेशः सर्वदः सर्वगोत्तमः । सर्वात्मा सर्वदर्शी च सर्वव्यापी जगद्गुरुः ॥ ५ ॥ तत्त्वमूर्तिः परादित्यः परब्रह्मप्रकाशकः । परमेन्दुः परप्राणः परमामृतसिद्धिदः || ६ ||
४१

Page #219

४२
श्रोजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीरत्नकीतिअजः सनातनः शम्भुरीश्वरश्च सदाशिवः । विश्वेश्वरः प्रमोदात्मा क्षेत्राधीशः शुभप्रदः ॥ ७ ॥ साकारश्च निराकारः सकलो निष्कलोऽव्ययः । निर्ममो निर्विकारश्च निर्विकल्पो निरामयः ॥ ८ ॥ अमरश्चाजरोऽनन्त एकोऽनङ्गः शिवात्मकः । अलक्ष्यश्चाप्रमेयश्च ध्यानलक्ष्यो निरञ्जनः ॥ ९ ॥ ॐकाराकृतिरव्यक्तो व्यक्तरूपस्त्रयीमयः । ब्रह्मद्वयप्रकाशात्मा निर्भयः परमाक्षरः ॥ १० ॥ दिव्यतेजोमयः शान्तः परामृतमयोऽच्युतः । आद्योऽनाद्यः परेशानः परमेष्ठी परः पुमान् ॥ ११ ॥ शुद्धस्फटिकसङ्काशः स्वयम्भूः परमाच्युतः । व्योमाकारस्वरूपश्च लोकालोकावभासकः ॥ १२ ॥ ज्ञानात्मा परमानन्दः प्राणारूढो मनःस्थितिः । मनःसाध्यो मनोध्येयो मनोदृश्यः परापरः ॥ १३ ॥ सर्वतीर्थमयो नित्यः सर्वदेवमयः प्रभुः । भगवान् सर्वतत्त्वेशः शिवश्रीसौख्यदायकः ॥ १४ ॥ इतिश्री पार्श्वनाथस्य सर्वज्ञस्य जगद्गुरोः ।। दिव्यमष्टोत्तरं नामशतमत्र प्रकीर्तितम् ॥ १५ ॥ पवित्रं परमध्येयं परमानन्ददायकम् भुक्तिमुक्तिप्रदं नित्यं पठतो मङ्गलप्रदम् ॥ १६ ॥ श्रीमत्परमकल्याणसिद्धिदः श्रेयसेऽस्तु वः । पार्श्वनाथजिनः श्रीमान् भगवान् परमः शिवः ॥ १७ ॥

Page #220

सूरिप्रणीतम् ] श्रीपार्वजिनस्तवनम् ।
धरणेन्द्रफणच्छत्रालङ्कृतो वः श्रियं प्रभुः । दद्यात् पद्मावतीदेव्या समधिष्ठितशासनः ॥ १८ ॥ ध्यायेत् कमलमध्यस्थं श्रीपार्श्व जगदीश्वरम् ।। ॐ ह्री श्री हः समायुक्तं केवलज्ञानभास्करम् ।। १९ ।। पद्मावत्यान्वितं वामे धरणेन्द्रेण दक्षिणे । परितोऽष्टदलस्थेन मन्त्रराजेन संयुतम् ।। २० ।। अष्टपत्रस्थितैः पञ्चनमस्कारैस्तथा त्रिभिः । ज्ञानाद्यैर्वेष्टितं नाथं धर्मार्थकाममोक्षदम् ॥ २१ ॥ सत्षोडशदलारूढं विद्यादेवीभिरन्वितम् । चतुर्विंशतिपत्रस्थं जिनमातृसमावृतम् ॥ २२ ॥ मायावेष्टत्रयाग्रस्थं जौकारसहितं प्रभुम् । नवग्रहावृतं देवं दिक्पालैर्दशभिर्वृतम् ॥ २३ ॥ चतुष्कोणेषु मन्त्राद्य--चतुर्बीजान्वितैर्जिनः । चतुरष्टदशद्वित्रिद्विधाङ्कसंज्ञकैर्युतम् ॥ २४ ॥ दिक्षु क्षकारयुक्तेन विदिक्षु लाङ्कितेन च । चतुरस्रेण वज्राङ्कक्षितितत्त्वे प्रतिष्ठितम् ।। २५ ।। श्रीपार्श्वनाथमित्येवं यः समाराधयेजिनम् । तं सर्वपापनिर्मुक्तं भजते श्रीः शुभप्रदा ॥ २६ ॥ जिनेश ! पूजितो भक्त्या संस्तुतः प्रस्तुतोऽथवा । ध्यातस्त्वं यैः क्षणं वापि सिद्धिस्तेषां महोदया ॥ २७ ॥ श्रीपार्थमन्त्रराजान्ते चिन्तामणिगुणास्पदम् । शान्तिपुष्टिकरं नित्यं क्षुद्रोपद्रवनाशनम् ॥ २८ ॥

Page #221

४४
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे
ऋद्धिसिद्धिमहाबुद्धिधृतिश्रीकान्तिकीर्तिदम् । मृत्युञ्जयं शिवात्मानं जपन्नानन्दितो जनः ॥ २९ ॥ सर्वकल्याणपूर्णः स्याज्जरामृत्युविवर्जितः । अणिमादिमहासिद्धिं लक्षजापेन चाप्नुयात् ॥ ३० ॥
[ श्रीजिनपति
प्राणायाममनोमन्त्रयोगादमृतमात्मनि ।
त्वामात्मानं शिवं ध्यात्वा स्वामिन् ! सिद्ध्यन्ति जन्तवः ॥ ३१ ॥
हर्षदः कामदश्चात रिपुघ्नः सर्वसौख्यदः ।
पातु वः परमानन्दलक्षणः संस्तुतो जिनः ॥ ३२ ॥
तत्त्वरूपमिदं स्तोत्रं सर्वमङ्गलसिद्धिदम् ।
त्रिसन्ध्यं यः पठेन्नित्यं नित्यां प्राप्नोति स श्रियम् ॥ ३३ ॥
[ ९ ]
श्री जिनपतिमूरिविरचितं श्रीचिन्तामणिपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
जगद्गुरुं जगदेवं जगदानन्ददायकम् । जगद्वन्द्यं जगन्नाथं पार्श्वनाथं जिनं स्तुवं ॥ १ ॥ नरा ध्यायन्ति तत्वार्थमिह त्वां ज्ञानदीपकम् । ऊर्ध्वमिन्द्रादयः सर्वे नमन्ति मुक्तयेऽनिशम् ॥ २ ॥ पातालेऽनन्तनागाद्याः सर्वे वासुकितक्षकाः । वितन्वन्ति सदा क्रीडां सर्वज्ञ ! त्वत्प्रसादतः ॥ ३ ॥

Page #222

वरिप्रणीतम् ] चिन्तामणिपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
हरिरुद्रादयः स्वामिन् ! रमन्ते भुवनत्रये । वरदास्त्वत्प्रसादेन सर्वे ते विश्वनायक ! ॥ ४ ॥ हतारिं योगिनः सर्वे जिन ! त्वां जगदीश्वरम् । नमन्ति परमात्मानं फुल्लप्रवरपङ्कजैः ॥ ५ ॥ लिङ्गैर्युक्ता वियुक्ताश्च गरीयस्तत्त्वसंज्ञकम् । हीरूपं हृदि पश्यन्ति नमः स्वाहादिभिः सह ॥ ६ ॥ श्रीमत्पङ्कजमध्यस्थं चञ्चन्नीलमणिप्रभम् । केवलज्ञानसम्पूर्ण ॐ ह्री श्री अर्हमन्वितम् ॥ ७ ॥ चतुर्मिरेभिरालीढं संस्मरेद् योगिनं जिनम् । शिरोवामभुजापाददक्षिणस्थितिषु क्रमात् ॥ ८ ॥ वामे पद्मावती देवी शासनोत्सवकारिणी। श्रीविभोः सर्वदा भक्तो धरणेन्द्रस्तु दक्षिणे ॥ ९ ॥ श्लोकपञ्चकपादाद्यैरक्षरैःरसद्वितीयगैः । प्रोक्तस्तैमन्त्रराजोऽसौ परितोऽष्टदलस्थितः ॥ १० ॥ रोहिणीप्रमुखा देव्यः षोडशाम्बुजसंस्थिताः । चतुर्विशतिपत्रेषु जिनमातः स्मरेत् सदा ॥ ११ ॥ त्रिधाम्बुजमायाबीजवेष्टिरेखात्रयाग्रतः । क्रोकारस्थापिते वर्णे दिक्पालग्रहसंवृते ॥ १२ ॥ मन्त्राद्यबीजसंयुक्तान् जिनानके प्रकल्पितान् । चतुरष्टदशद्वयादिरूपान् कोणेषु तु द्विधा ॥ १३ ॥

Page #223

४६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीजिनपतिएवं भूमण्डले ध्यायेत् सवज्रचतुरस्रकैः । धरावर्णाङ्कितैर्दिक्षु विदिग्भागेषु लाञ्छितम् ॥ १४ ॥ इति चिन्तामणि म चक्र त्रैलोक्यपूजितम् । झानबीजं जगद्वन्द्यं सर्वतत्त्वैकनायकम् ॥ १५॥ मालतीनां सहस्रेस्तु पुष्पैदशभिर्व रैः । विधिनाचाम्लभक्तस्थो मन्त्रराजेन योऽर्चयेत् ॥ १६ ॥ लेखिन्या हेमजात्या वा लिखित्वेदं सुगन्धिकैः । ताम्रऽथ वहिकापट्टे भर्ने गोरोचनादिकैः ॥ १७ ॥ तस्य सन्तुष्य प्रत्यक्षं पार्श्वनाथो जिनेश्वरः । दर्शयत्यात्मकं रूपं कामं दद्यात् समीहि तम् ॥ १८ ॥ अथान्तरात्मशुद्धयर्थं प्रभुं ध्यायेच्चतुर्विधम् । पिण्डस्थं च पदस्थं च रूपस्थं रूपवर्जितम् ॥ १९ ॥ आदौ पवित्रमात्मानं शुद्धमत्यन्तनिर्मलम् । प्रोक्ताभिर्धारणाभिश्च पञ्चभिः पार्थिवादिभिः ॥ २० ॥ क्षिपस्वाहेति पञ्चमहद्भूतैश्च तैरपि । साक्षादिव्यमयं कृत्वा चतुर्धा ध्यानमभ्यसेत् ॥ २१ ॥ अजगर्भसमासीनमात्मानं तद्विभोरिव । तत्त्वोपलक्षितं ध्यायेत् तत् पिण्डस्थं प्रकीर्तितम् ।। २२ ॥ ततोऽस्मिन्निश्चलान्यासाद् योगस्तन्मयतां गतः। मन्त्रराजं स्मरेद् वीरस्तत् पदस्थं च संस्मृतम् ॥ २३ ॥ संस्मरेन् मन्त्रराजस्य त्रिशुद्धयाऽष्टोत्तरं शतम् । भुञ्जानोऽप्युपवासस्य प्राप्नोति तपसः फलम् ॥ २४ ॥

Page #224

सूरिप्रणीतम् ] श्रीचिन्तामणिपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
अमुमेव महामन्त्रं लक्षसङ्ख्यमिति स्मरन् । ध्यात्वा ज्ञानमवाप्नोति छित्त्वा कर्माष्टकल्मषम् ॥ २५ ॥ शनैर्मन्त्रगुणोद्भूतमात्मानं सिद्धरूपकम् । चिन्तयन् सर्वगं शान्तं सर्वज्योतिर्मयं शिवम् ॥ २६ ॥ सर्वावयवसम्पूण सर्वलक्षणलक्षितम् । निष्पन्नं पुरुषाकारं रूपस्थं तद्बुधैर्मतम् ॥ २७ ॥ सर्वं विहाय सालम्बं ध्यानं ध्यायेच केवलम् । आत्मन्येव यदात्मानं तदा मुक्तिर्न चाऽन्यथा ॥ २८ ॥ ज्योतिर्मयं महाबीजममूर्त परमेश्वरम् । सर्वात्मगं तमीशानमनन्तं विश्वव्यापिनम् ॥ २९ ॥ पश्यन्निति निरालम्बं परमात्मानमव्ययम् । शिवसौख्यागतश्चासौ रूपातीतं हि मन्यते ॥ ३०॥ इत्येवं मोक्षकल्पेन पार्श्वनाथः स्तुतो मया। स जिनः पातु मां देवः पतन्तं भवसागरे ॥ ३१ ॥ इति जिनपतिदिव्यस्तोत्रलक्षान्तरेण
परमपदनिमित्तं ज्ञानयोगस्वरूपम् । प्रकथितमिह नूनं पार्श्वनाथप्रसादात् तदखिलमपि धीरैः सर्वदान्वेषणीयम् ॥ ३२॥

Page #225

૪૮
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ १० ]
श्रीमेरुतुङ्गसूरिविरचितं श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
ॐ नमो देवदेवाय नित्यं भगवतेऽर्हते ।
श्रीमते पार्श्वनाथाय सर्वकल्याणकारिणे ॥ १ ॥
[ श्रीमेरुतुङ्ग
७
ही रूपाय धरणेन्द्रपद्मावत्यर्चिताये | सिद्धातिशयकोटीभिः सहिताय महात्मने ॥ २ ॥ अट्टे मट्टे पुरो दुष्टविघट्टे वर्णपङक्तिवत् । दुष्टान् प्रेतपिशाचादीन् प्रणाशयति तेऽभिधा ॥ ३ ॥ स्तम्भय स्तम्भय स्वाहा शतकोटिनमस्कृतः अधमत् कर्मणां दूरादापतन्तीर्विडम्बनाः || ४ || नाभिदेशोद्भवन्नाले ब्रह्मरन्ध्रप्रतिष्ठिते । ध्यातमष्टदले पद्मे तत्त्वमेतत् फलप्रदम् ॥ ५ ॥ तत्त्वमत्र चतुर्वर्णी चतुर्वर्णविमिश्रिता । पञ्चवर्णक्रमध्याता सर्वकार्यकरी भवेत् || ६ || क्षिप ॐ स्वाहेति वर्णैः कृतपञ्चाङ्गरक्षणः । योऽभिध्यायेदिदं तत्त्वं वश्यास्तस्याऽखिलाः श्रियः ||७|| पुरुषं बाधते बाढं तावत् क्लेशपरम्परा ! यावन्न मन्त्रराजोऽयं हृदि जागर्त्ति मूर्त्तिमान् ॥ ८ ॥

Page #226

सूरिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
व्याधिबन्धवधव्यालानलाम्भः सम्भवं भयम् । क्षयं प्रयाति पार्श्वशनामस्मरणमात्रतः ॥ ९ ॥
यथा नादमयो योगी तथा चेत् तन्मयो भवेत् । तदा न दुःकरं किश्चित् कथ्यतेऽनुभवादिदम् ॥ १० ॥ इति श्रीजीरिकापल्लीस्वामी पार्श्वजिनः स्तुतः । श्रीमेरुतुङ्गसूरेः स्तात् सर्वसिद्धिप्रदायकः ॥ ११ ॥ जीरापल्लीप्रभुं पार्श्व पार्श्वयक्षेण सेवितम् । अर्चितं धरणेन्द्रेण पद्मावत्या प्रपूजितम् ॥ १२ ॥ सर्वमन्त्रमयं सर्वकार्यसिद्धिकरं परम् । ध्यायामि हृदयाम्भोजे भूतप्रेतप्रणाशकम् ॥ १३ ॥
श्रीमेरुतुङ्गसूरीन्द्रः श्रीमत्पार्श्वप्रभोः पुरः । ध्यानस्थितिं हृदि ध्यायन् सर्वसिद्धिं लभेद् ध्रुवम् ॥ १४ ॥
20
કર

Page #227

५०
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ ११ ] श्रीपूर्णकलशगणिप्रणीतं मन्त्रयन्त्रादिगर्भितं श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम् ।
[ श्री पूर्णकलश
जसु सासणदेविवएसि कयाभयदेवगुरूहि पट्टतया । अरिथंभणए अरिथंभणए पुरि पासमिमं थुणि पुण्णकए ॥१॥
स्वोपज्ञा वृत्तिः ।
जं संथवणं विहियं तस्स य टिप्पेमि किंचि मंताई । उवयारत्थं संघे संभरणत्थं च अप्पस्स ॥ १ ॥
७
૧
जुमोणेण०२ इत्यादिद्वितीये वृत्ते - 'ॐ ह्री नमः' इति श्रीजिनदत्तसूरोणां मूलविद्या । तथा च 'श्रीजिनदत्तसूरिपादैरेवोक्तम्" वर्णान्तः पार्श्वजिनो रेफस्तदधः स धरणेन्द्रः । तुर्यस्वरः सबिन्दुः स भवेत् पद्मावतीसंज्ञा ॥
त्रिभुवनजनमोहकरी विधेयं प्रणवपूर्वनमनान्ता । एकाक्षरेति सज्ञा जपतः फळदायिनी नित्यम् ॥ ( श्रीमहिषेणसूरिविरचिते श्रीभैरव पद्मावतीकल्पे ३ देव्याराधन क्रमे गा. ३३।३४ )
"
वार्तिकोऽर्थो लिख्यते
जुमोणेण छत्याहि द्वितीय वृत्तन विषय ॐ ह्रीं नमः छति શ્રીજીનાત્તર મૂળ વિદ્યા મંત્ર. કાર્યસિદ્ધિદાયક શ્રીપાનાથ
ધરણેદ્ર પદ્માવતી સાધનારા
१ ° तैरवोक्तम् क- ख ग । २ ° गणधरेन्द्रः । ग । ३ °देवी ॥°ग ।

Page #228

गणिप्रणीतम् ]
श्रीस्तम्भनपावजिनस्तोत्रम्।
५१
जुमोणेण ही नमोऽणेण मंते मगोवंछियं झत्ति देई सरंते । स ते मे जिणो पासु इटुं करिज्जा मणोवंछिआ लच्छि सिद्धी उ
'दिजा ॥२॥ नु कोपं धुरे हंस हंसेण मंते विसं नासए थावरं भत्तिमंते । अयावारि-हिंगू-वजाजोगि जेवं भुअंगस्स झायामि तं पासदेव|॥३॥
वृत्तिः । जु कोपं धुरे ३ इत्यादि- कोपं हंसः हंस: ' वार १०८ अनेन मन्त्रेण पानीयमभिमन्य पाय्यते हस्तवाहनं च क्रियते स्थावरविषनाशः ।
तथा-हिंगु वचा सममात्रा सूनीकृत्य अजामूत्रेण सह पातव्यं ४सर्पविषनाशः । स्थावरविषये पकिञ्चिदनुक्तमपि दृष्टप्रत्ययत्वाद् लिख्यते-'ह सिव हउं संकर हउँ सुपरम तात विषहउं विष खाउं विस अवलेवणि कर जादिसि चाहउं सा दिसि निर्विस करउं हरो हरः सिव नास्ति विसु ।' स्थावरविषभक्षणमन्त्रः । भक्षिते वा कालापानीयं पातव्यं वार २७ अभिमन्त्र्य पाय्यते विषनाशः । नीलकंठमहि रावण कंठह विस हरइ जाहि विससउखंड तं संकरसइ भणइ हरो हरः शयः नास्ति विषं । भक्षिते विषे मुखे चरचराटो भवति । अनेन वार ७ अभिमन्त्र्य कण्ठे बध्यते सुस्थो भवति ॥३॥'
वार्तिकोऽर्थः । जु कोपं धुरे प्रत्याहि 3 वृत्तन विष कोपं हंस हंस वार १०० ઇણિ મંત્રિ કરી જલ અભિમંત્રી કરી પાઈયઈ, હાથ વાહિયઈઝાયિઈ સ્થાવર વિષ ઉતરછ. ૩
1 °सुहसिद्धिविज्जा ग । २ जल° क-ख । ३ स्थावरविषोपशमो भवति । क-ख । ४ सर्पदष्टविषोपशमो भवति । क-ख। ५ °येऽनुक्तमपि दृष्टप्रत्ययमाह क-ख । ६ °विस रंजउं क । विसरह उंज ख । ७ ° निर्विषः स्यात् °क-ख । ८ वायरयुं । Er. सापविष उत२५.. ग ।

Page #229

શ્રીનિસ્તોત્રનો [ શpવા
समा पिप्पिली सिंघवं तह मिरीया तहिं तुल्लमेलेवि निम्बस्स बीया । विसं नासिआ सप्पकरं हरती तहा नाम ते पास ! सिद्धा मुणति॥४॥
वृत्ते सर्पविषस्य औषधं प्रोफम् । पुनुराह
समा पिप्पली इत्यादि । पिप्पली-सैन्धव-मरीचि-निम्बबीजानि सममात्रया मेलयिला पानीयेन सह धृष्ट्वा नाशो दियते सर्पविषं નારાતિ | ક |
વાતોડઃ | તથા પીપેર. સેંધવ અથવા હીંગુ, વચા સમમાત્રા કરી સૂક્ષ્મ કીજ, છાલી મૂત્ર સેતી પાઈયઈ સર્પ વિષ ઉરઈ. સ્થાવર વિષને ઉપચાર અત્ર અણ કહ્યો પિણ લિખિયે છે, દષ્ટ પ્રત્યયથી “ સિવ” એ સ્થાવરવિષભક્ષણ મંત્ર. કિણહીં વછનાગ પ્રમુખ વિષ ખાધુ હુઈ તેહનઈ ઈPઈ મંત્રિ કરી કલાણી વાર ર૭ અભિમંત્રી પાઈય, વિષ ઉપશમઈ.
नीलकंठ महिरावण कंठह विसु हरइ जाहि विस । सयखंड तसं करिशइ भणइ हरो हरः शिव नास्ति विषम् ॥ ३ ॥
વિષા વિષ ખાઈ ગળઉ ઘુંટીજઈ તિવારઈ એ મંત્ર ભણી ભણું ગળઈ હાથિ ફેરીજઈ વાર ૭ ગળી સાજઉ થાઈ. વિષ ઉતરઇ છે ૩ !
સમા પિfgી ૪ વૃત્તનઈ વિષઈ પીંપલી, સીંધવ, મિરચ, નીંબ બીજ સમમાત્રા મેલ કરી પાણી સતી ધસી નાસ દીકઈ સર્પ વિષ નાશઈ. ૪

Page #230

गणप्रिणीतम् ]
श्रीस्तम्भनपार्श्वस्तवनम् ।
५३
जहा उनमोऽतोऽपि रत्नत्रयाय ततश्चामले ! विमले ! स्वाद्यहाय । विसं उंजिक्षं सप्पकेरं हरेई तहा नामु ते पास ! सिद्धिं समेई ||५|| जहा ँ तु कं खं फटो वांत साहा विसं लंगेली मूल जे आलिढाहा । करंताण नासेइ नामरस जावो तुहं पास ! तेणं अर्चितप्पभावो ॥ ६ ॥ वृत्तिः ।
Q
जहा ॐ नमो ५ इत्यादि । ॐ नमो रत्नत्रयाय अमले ! विमले ! स्वाहा । १०८ हस्तवाहनं क्रियते अभिमन्त्रितवारिपानं च सर्पविषनाशः । कदाचित् कोऽपि विषं चटापयति तदा तस्य विषमन्त्रोऽयम्४ ' ही हँ ह:' अनेन वार ७।२१ तथा १०८ हस्तवाहने विषबन्धः । तथा 'क्षः' इति स्मर्यते सर्पों न लगति । तथा ॐ कुरुकुले ! मातङ्गशवराय शङ्खं वादय वादय ही फट् स्वाहा । " मान्त्रतवालुकाक्षेपे गृहात् सप नश्यति । इति मन्त्रत्रयं वृत्तेऽनुकमपि सोपयोगित्वाल्लिखितम् ॥ ५ ॥
जहा ॐ तु कं ६ इत्यादि । ॐ कं खं फट् स्वाहा' ' विकविषं नश्यति । तथा लाङ्गलीमूलं पानीयेन संघुष्य बँके देयं वृथ्विकविषं वार्तिकोऽर्थः ।
जहा० ५ वृत्तना विषर्ध ॐ नगो रत्नत्रयाय अमले विमले स्वाहा એણુઇ મંત્રઇ વાર ૧૦૮ કલવાણી કરી પાવિયઈ સર્પવિષ નાશ, કિયારઈ કાઈ તેહનષ્ઠ વિષે ચડાવઈ તો તેન! હું દૂર ઋણ મંત્રિ કરી વાર છારા૧૦૮ દ્વાથ ઝાડીયઇ વિષે ઉતરઈ. તથા ક્ષુઃ छति मंत्र समरिन्छ सर्प न सांगा. तथा ॐ कुरुकुल्ले ! मातङ्ग
0
१० नंगली क ग । २ ° बालिहाहा क ग । ३ ० पानीयमत्रिमन्त्र्य पाय्यते क ख । ४ ° यथा ख । ५ ° वालुकाऽभिमन्त्र्य वार २१ गृहे क्षिप्यते' क ख । ६° त्रयमप्येतदनुक्तं कख । ७ ° वृश्चिकविषमन्त्रः क ख । ८ °उत्तरति क ख । ९ हाथस्युं र हिन्छ, અથવા ઝાડઉ દીજ.
०

Page #231

श्रीजैमस्तोत्रसन्दोहे [श्रीपूर्णकलश
जु उ भूरु भूरेत्यतो वांत साहा वडीनं कवित्थस्स खजूर बाहा । जिवं साणजो बाहा ठठो वांतसाहा हरेई स पासो हविजह्म नाहा ॥७॥
वृत्तिः । जाति। यदुक्तं विजयप्रकरणे-अह लंगलीअ मूलं आलेवे हणइ विच्छिआण विसं ।'
तथा ॐ हृदये ठः ठः, ललाटध्याने डङ्कादपि वृश्चिक उत्तरत्ति । इति । तथा कासपमर्दिका मूलं उर्व स्पृश्यते तदा चटति, अधो वा नीयते तदा उत्तरति । सुमुहूर्ते प्राह्यम् । इदमप्यनुक्तम् ॥६॥
जु ॐ भूरु ७ इत्यादि । ॐ भूरु भूरु स्वाहा । वार ११ हस्तवाहनं क्रियते रेखजूरकविषनाशः । तथा कपिकच्छूवटिका पानीयेन सह
वार्तिकोऽर्थः । शवराय शङ्ख वादय वादय हीं फट् स्वाहा वा२ २१ अपि भनि વાલૂકા મંત્રી ઘર મળે નાંખીયઈ ગૃહથકી સર્પ નીકળી જાઈ.
ઈતિ મંત્ર ૩ અનુક્ત સેપગ લિખિત છે ૫ છે
जहा ॐ तु ६ वृत्तन विष, ॐ कं खं फट् स्वाहा । મંત્રિ કરી વીંછું વિષ ઉતરઈ નંગલી (ઉત્તર વારૂણી, બીજઉ નામ દૂધેલી) મૂલ પાણી સંઘાતિ ઘસી કરી પંકિ લગાડી જઈ વિઠ્ઠ વિસ उत२८. ॐ हृदये ठः ठः मे भं शुशीन, तिवारे ससाटन प्यान કીજે, વીછીને વિષ jક સુધી ઉતરે. તથા કાસામદિકની જડ ઉંચી ઉંચી ફરસીજઈ તઉ વિષ ઉંઈ ઉંચઉ ચડઈ. નીચી નીચીફરસી જઈ તઉ વિષ ઉતરઈ, પરં રૂડઇ દિહાડઈ, રૂડઈ મુહૂર્તછ લીજઈ એમ આમ્નાય અત્ર અણકહ્યા લિખ્યા છઈ છે ૬ ૫
ॐ भूरु यति ७ वृत्तन विष ॐ भूरु भूरु स्वाहा वार २१
१ नंगलीअ° ख । २ खर्जुरकविषोपशमो भवति° क-ख । ३ ये पीछी भग।

Page #232

गणिप्रणीतम् ] श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तवमम् । ५५ जु रांतरी रूंतरौं रः सुवाहा हरे कामलं उंजियंणेण वाहा ।
तहों क्षौति होतं सिरस्सावि पासो हरिजा दुहं पत्तनिव्वाणवासो॥८॥ मिरीया वया कुटु पत्था बिभीया तमिजाण सखाण नाही अकीया । अयाजोइ पीसेवि गोली अ छाए हरंतं जणे अक्खिरोगा जियाए ॥९॥
वृत्तिः सघृष्य डडे दीयते वर्जरकविषं तत्क्षणादेव व्रजति । ॐ ठः ठः स्वाहा । वार २१ हस्तवाहने श्वानविषोपशमः ॥ ७ ॥
जु ॐ रांत ८ इत्यादि । ॐ रां री रूं रौं २ः स्वाहा । वार २१ उंजने कामलवातोपशमः । तथा ॐ क्षां क्षी क्षः हः शिरोऽर्तेरुपशमः ॥८॥
मिरीया वया ९ इत्यादि०, मरीच-वचा-कुष्ठ-पथ्या-विभीतकमिजाशहनाभिसममात्रया मेलयित्वाऽजामूत्रेण पेषयित्वा शतभिषक्नक्षत्रे गुटिकाः कृत्वा छायायां शोष्यन्ते, ताभिषक्षुरसने नेत्ररोगोपशमः। मरीच-मणशीलसममात्रयाऽजामूत्रेण सह पेषयित्वा गुटिकाः कारयेत् , पानीयेन सह चक्षुरञ्जने चक्षुरोगोपशमः ॥ ९ ॥
वार्तिकोऽर्थः । એણુઈ મંત્રિ કરી ઝાડિયાઈ કાનખજૂરાનઉ વિસ ઉતરઈ. તથા કઈ વડી (કઉંચીની જડ) પાણી સંઘાતિ ધસી ડંકિ દીજઈ કાનખજૂરાનઉ વિસ ઉતરઈ.
ॐ ठः ठः स्वाहा वार २१४ाय वाडियर्थ श्वान विस उत२४.७
जु ॐ ति ८ 'वृत्तन विष ॐ रां री रूं री र: स्वाहा वार २१ साडे। हीरा भगोय. ॐ क्ष क्षी क्षः हः स्वाहा हायस्यं મંત્રી જઈ મઘવાય જાયઈ. માથઉ દૂખતઉ રહઈ ! ૮ !
मिरी०९ मिरी, १०, ४, ६२३०, मेहमीर, संजनामि त ઔષધ સમમાત્રા મેલી છાલીમૂત્રસ્યું ગોળી કી જઈ, છાંહડી સુકાવીજw દેખતે નક્ષત્ર (શતભીખા) પાણી સંઘાતિ ઘસીને નેત્રજિન કીજ નીલિનામ નેત્રરોગ જાઈ. ૯ १°रोगे जिवाए' को २ °अर्द्धशिरोऽतिनाश:' क । ३ °ाहीग।

Page #233

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीपूर्णकलशमिरिया मणाईसिला जाइमुत्ते
जिवं पीसि चक्खू अ अंजीय सुत्ते । भरी अंखि पुल्लं बहेडाण बीअं हरे सिंघवं संखनाही जितेअं ॥१०॥ तहा तुह्म नामस्स भेसजजोगे हरेई अ अन्नेवि अक्खीण रोगे । अओ अम्गए पासधनंतरीसो महं फोरिअंहोइ लोए विमीसो ॥११॥
वृत्तिः । तथा-विभीतकबीजानि सैन्धवं शङ्खनाभिश्च सममात्रा सूक्ष्मं चूर्ण कृत्वा नेत्राजने पुष्पकं याति । तथा शर्करासमुद्रफेनयुता सममात्रचूर्ण कृत्वा नेत्राजने पुष्पकं याति । तथा कदलीमूलं अश्वमूत्रेण धृष्ट्वा नेत्राजनेऽजनमात्रेण नीलीनाम रोगो याति । एतदोषधद्वयं सोपयोगित्वादनुक्कमप्युक्तम्
डुंगर ११ इत्यादि यथेयं गाथा सूर्यवायुही, तथैष, मन्त्रः-जिवं सुजवायं (गा° १२) इत्यादि ।
वार्तिकोऽर्थः । मिरीया मणासीलजाई. १० भिश, भासिस, मह, संथप, શંખનાભિ, અજામૂત્ર ગોલી ૧૪ દિન અંજને સર્વ નેત્રરોગ જાઈ સત્ય છે
મિચ ૧ મણસિલ ૨ જાઇરા ફૂલુ ગોળી ફૂલઉ જાઈ, સિંધવ, બહેડામજી, શંખનાભિ એ ૪ બરાબર મેલી છાલીમૂત્રસ્ય ગળી કરી. છહ સુકવીયઈ, અંજન કીજઈ; ફૂલઉ જાઈ શાકર, સમુફેણ સમમાત્રા ચૂર્ણ કી જઈ આંખ આંજીયઈ ફૂલઉ જાઈ. કણયરમૂળ ઘેડાના મૂત્રમ્હ ઘસી આંખ આંજીયઈ નીલબિંદ જાયઈ. એ ઔષથ બે અણકહ્યાં લિખ્યાં છઈ. ૧૦ |
तहा तुम्ह नामस्स भेसज्ज० मे मे वृत्त प्राय शु. ११

Page #234

गणिप्रणीतम्] श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम्। ५७ उ डंगर उप्परि रिसि मुअउ सोअ अप्पुत्तु वराउ । तसु कारणि मइं पाणिउ दिन्नउ फिटउ सूरिजवाउ ॥ १२ ॥ जिवं सुजवायं इमं उंजणेणं तहां श्रीं द्वि ठः स्वादिहाणं खणेणं। हुडुक्कीअ नासेइ नामं तुम्हाणं तहा पास ! चित्तं अओ पंडियाणं॥१३॥ जहा 3 इटीतो मिटीतोऽपि भस्सं करि खाद्यहेति प्रजप्तं जलं स्वम् । करे पिट्टपीडापहारेण सुत्थं पवीअं तहा पास ! नामं तवित्थं ॥१४॥
वृत्तिः । ॐ श्री ठः ठः स्वाहा हस्तवाहनात् हुडुक्की याति ॥१२॥ ॐ उदितो भगवान् सूर्यः पद्माक्षः वृक्षकेतने।
आदित्यस्य प्रसादेन अमुकस्या भेटकं नाशय नाशय स्वाहा ॥ अनेन १०८ धारणा ध्रियते । अथवा कुङ्कुमेन भूर्जे लिखितं कर्णे बद्धं अर्द्धभेटकं नाशयति ॥ १३ ॥
जहा ॐ इटि १४ इत्यादि०, ॐ इटिमिटि भस्मंकरि स्वाहा ॥ चार ७ तथा २१, १०८ पानीयमभिमन्य पाय्यते उदरपीडा याति ॥१४॥
वार्तिकोऽर्थः । ढुंगर उप्परि० गाया ४ सवाणी सूवात જાય. ! ૧૨ છે
जिव सुज्जवायं ॐ श्री ठः ठः स्वाहा युध भत्रि 3G ४ &ि331 मावती २७४. तथा ॐ उदितो भगवान सूर्यः पद्माक्षो वृक्षकेतनः ।
आदित्यस्य प्रसादेन अमुकरया भेटकं नाशय नाशय स्वाहा वार ૧૦૮ માથઈ હાથ દઈ ગુણીજઇ. અથવા કુંકુમ કરી ભૂર્જ પત્રિ એ મંત્ર લિખી યંત્ર કરી કાનિ બાંધીજઈ આધાસીસી જાઈ ૧૩
जहा ॐ इटीतो• ॐ इटि मिटि भस्मंकरि ! स्वाहा पार ७, . ण °उपशाम्यति° । क-ख ।

Page #235

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीपूर्णकलशजुॐ चक्रवाकी सुवाहाय मंते वडे सत्तकीअंगमाणेण 'सुत्ते ।। गुडेणं समंताभिमंते वि गोली जहा नासयंती जणे वालओली ॥१५॥ जहो यस्ततः क्षस्ततः स्वाद्यहेणं जिवं तेव ! पास ! नाम खणेणं । नवा चित्तमेकं जओ देसणेणं सुही हुँति ते पाणिणो तक्खणेणं ॥१६॥
वृत्तिः । जु ॐ चक्रवाकी १५ इत्यादि । ॐ चक्रवाकी स्वाहा, सूत्रं पुरुषप्रमाणं उसप्तवडं कृत्वा अनेन मन्त्रेण वार १०८ जपित्वा गुडमध्ये धूपोद्वाहपूर्वकं प्रक्षिप्य गुटिका कार्या, तां च गुटिको 'भक्षापयेत् वालक पनाशयति ॥ १५॥
जहों०१६ इत्यादि । ॐ यः क्षः स्वाहा अनेनापि सर्व तथैव कार्य बालकोपशमः । तथा ॐ ह्री श्री कलिकुण्डस्वामिने अप्रतिचके जये विजये अजिते अपराजिते स्तम्भे मोहे स्वाहा । नरमान कन्याकर्तितं सूत्रमादाय रवी १०८ जपपूर्व खण्डानि कृत्वा गुडमित्रकविंशतिगुटिकाः कृत्वा भक्षयेत् वालको
वार्तिकोऽर्थः । ૨૧, ૧૦૮ ઈશુઈ મંત્રછ કરી પાણી મંત્રી પાઇજઈ, અથવા પેટ છાંટીયાઈ ઉદર પીડા ઉપશમાં સર્વ દુખતુ રહઈ. છે ૧૪
जु ॐ चक्रवाकी १५ वृत्तनविष: ॐ चक्रवाकी स्वाहा विधिકુમારી બાલિકા કાતિયઉ સૂત્ર પુરૂષ પ્રમાણ વડ ૭ કરી તેહના ૭ ટુકડા કરી ઈણિ મંત્રિ કરી વાર ૧૦૮ જપી ધૂપ ઉગાહી ગુલની ગોલી મળે તે ઘાલી ખવાવિયઈ વાલઉ જાઈ સત્ય છે ૧૫
___ जहाँ यस्ततः क्षः १६ वृत्तन विष/ ॐ यः क्षः स्वाहा या मंत्रि કરી જલિ પૂર્વિલી વિધિ કીજઈ ( વાર ૧૦૮ મંત્રી કુમારીકાંત્યું
१ °माणेसुणत्ते' क । २ नरमान क । ३ °सप्तशिरं° ख। . 'तगिलने वालको नश्यति । °क। ५ °वालको न भवति° ख ।

Page #236

गणिप्रणीतम् ]
श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
जिव इटि तिटि स्वाहा मंति बार उ अद्भुत्तर सयं निन्र्भति । करकबिलाई उजिअ जाई तिम तुह पास ! नामसझाइ ॥ १७ ॥
५९
वृत्तिः ।
न भवति । ॐ क्ली फूँ क्षीं ह्रीं स्वाहा । वार २१ तैलमभिमन्त्र्य दीयते वालको नश्यति । ॐ हाँ श्रीँ यूँ स्वाहा । अनेन मन्त्रेणार्कपत्राणि ७ संलिख्य चुल्लके बध्यते । तथा तन्वोपरि बन्धनाद्वा उपशाम्यति । ॐ समे समे भ्रमते भ्रमते गर्दभी भ्रामके सिरा अमुकस्य महरकं बन्धामि ठः ठः स्वाहा । अनेन मन्त्रेण वार २१ उज्यते । तथा खौ कुमारिकाकर्तिलसूत्रं सप्तसरदवर कं कृत्वा भणित्वा एकैका गण्ठिका देया धूपप्रदानपूर्वकं । एवं ग्रंथि ७ तद्दवर कमभिमन्त्रय तदुपरि बन्धनाद् वा वालको याति । इदमनुक्तं दृष्टप्रत्ययमिति लिखितं ॥ १६ ॥
जिव आ० १७
ॐ इटि तिटि स्वाहा ३ दिनं यावत् १०८ वारान् उजने काखबिलाई याति ॥ १७ ॥
वार्तिकोऽर्थः ।
ँ
સૂત્ર શરીર પ્રમાણુ છ ટુકડા કરી ગુલ ગાળામાંહે બ્રાતીને वासल ॐ ह्रीं श्रीं कलिकुण्डस्वामिने अप्रतिचक्रे जये विजये ! अजिते अपराजिते स्तम्भे मोहे स्वाहा उभारी अतिय सूत्र ३ष प्रमाणु से आहिત્યવારિ ૧૦૮ એ મંત્રઇ જપી ખંડ ૨૧ કીજષ પછષ્ટ ગુલમિશ્ર गोली ई मवावियह वासी ला दृष्टप्रत्ययोऽयंमन्त्रः । स्तव - नपाठेऽकथितोऽप्ययं वृत्त्यनुसारतोऽलेखि ।
जिवं ॐ इटि० १७ वृत्तन विषध ॐ इटि तिटि स्वाहा ये मंत्र ૩ દિન ૧૦૮ વાર ઉજિયઈ કાબિલાઇ સમાધિ થાઇ. ૫ ૧૭ ||
१ "याति क

Page #237

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
(श्रीपूर्णकलश
rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrwwwm
जु उ चंद्रपारिश्रमं द्विः सुवाहा मुणा हत्थमाणं सरं गिण्ह वाहा । हरेरिं घिणी ताडिया तेण मंते जिवं तेव! पासो किओजे हु चित्ते॥१८॥ गडूची हरिदा य रंधूअसन्नं तहा दुद्ध मेलेवि गोली मणुनं ।। हरे पीसि दिन वणं तक्खणेणं जिवं तेव! ते पास ! नाम खणं ॥१९॥ जहौ ही ततो ग्रां च हुं फट् वणेणं जणे उंजिअं साइणी तक्खणेणं।
वृत्तिः । जुॐ चन्द्र० १८
ॐ चन्द्रपरिश्रमः चन्द्रपरिश्रमः स्वाहा । हस्तप्रमाणं शरं गृहीत्वा रिंघिणीवातं ताडयेत् दिनानि २१ यावत् 'नश्यति विशीर्यते वा ॥१८॥
गुडूची० १९
गडूची हरिद्रा धूसउ द्रो सममात्रया एकत्र सम्मील्य जलेन वर्तयित्वा बध्यते व्रणो यात । तथा ॐ पक्षि स्वाहा यः यः यः फट् स्वाहा । दुष्टव्रणमन्त्रः । ॐ वं क्षः स्वाहा । गडमन्त्रः । एतावप्यनुक्तौ दृष्टप्रत्ययौ १९
जहों हीं० २० ॐ ह्री गा हुँ फट् स्वाहा हस्तवाहनं १०८ शाकिनी२ याति ।
वार्तिकोऽर्थः । जु ॐ चन्द्र० १८ वृत्तन विष, ॐ चन्द्रपरिश्रमः चन्द्रपरिश्रमः स्वाहा हाय प्रमाण १२ देहिन २१ धिगिताडीय (30) રાંધિણિવાય જાઈ ૧૮
गडूची १८ वृत्तनविष मिलो, सिह, धमास, द्रोय सर्व સમમાત્રી એકત્ર મેલી પાણું સંઘાતિ પીસી ત્રણ વિષઈ ત્રણ મંત્ર. તથા साडीय दुष्ट प्रयु MU. तथा ॐ पक्षि स्वाहा यः यः यः फट् स्वाहा ॐ वं क्षः स्वाहा ग७ मत्र. मे मे मन मनुतi Bथा ७४ ॥१ll
जहाँ ह्री ततो २० वृत्तन विष: ॐ हा प्राँ हुँ फट् स्वाहा पार १°निर्याति°ख । २ शाकिन्यो नश्यन्ति° क+ख। 3 डाय मेलामा

Page #238

गणिप्रणीतम् ] श्रीस्तम्भनपार्श्वनाथस्तोत्रम् । वणीमूल हिंगू अ सुंठी अनासं जले पीसि कीअं तहुज्जोइ वासं ॥२०॥ जिवों पक्षिपक्षौ सुवाहेति मंते हरे वाहिए हत्थि भूए खणंते।
वृत्तिः । तथा वणिमूल हिङ्गु-सुठि सममात्रया जलेन सह पेषयित्वा नाशो २देयः शाकिनी याति ॥ २० ॥
जिवों पक्षि० २१
ॐ पक्षि पक्षो स्वाहा । हस्तवाहनं २१ भूतदोषोपशमः। तथा ॐ अप्रतिचक्रे फट विचक्राय स्वाहा । ६४ सर्षपा जलेन वार ७ प्रक्षाल्य अनेन तन्मध्यादेकैकं अभिमन्त्र्य भृतकटोरिकामध्ये तारयेत् समैः शाकिनी, विषमैर्भूतदोषः। अथ न तरति तदा भूतशाकिन्योर्मध्यात् एकोऽपि दोषो नास्ति । एवं च ४दोषज्ञाने अननैव मन्त्रेण सप्ताभिमन्त्रितमुदूखलं तादयेत् चीवरं फाटयेत्
वार्तिकोऽर्थः । ૧૦૮ ઉંાિઈ ઝાડિયઈ શાકિની દેષ ઉતરઈ. તથા વણિમૂળ, હર્ગિ, સુંઠિ, એ ૩ સમમાત્રાઈ પાણી સઘાતિ પીસી કરી નાસ દીજઇ શાકિની જાઈ. સત્ય ૨૦ |
जिवो पक्षि २१ वृत्तन विषय ॐ पक्षिपक्षो स्वाहा मेयर मंत्र 30 43138 भूत उपशम. तथा * अप्रतिचक्रे फट् विचक्राय स्वाहा विधि-सर्फ ५ ६४ रसेन वेस। ७ ५पाली जरी से . એક સરિસવ મંત્રિય, વાટલી પાણી ભરી તે મખ્ય સરિસવ ઘાલીથઈ, દોષાલ માણસનઈ કિનારઈ બસિ કચોલી માંડી જઈ, તે ધોઈ સરિસવો એક એક મંત્રી કોલીમાંહે મુંકી જઈ. પછે દોષાઈલ કઈ ગુણુઈ જઈ, દષાઇલ ગિશુઈ નહી તઉ કુમારી છોકરી તથા છોકરા પાસે ગુણાઈજઈ, તે સરિસવ મળે જે સરિસવ તરછે તે જ સમ હવાઈ
१ "हाय मंते क। २ °नाशो दीयते शाकिनी नश्यति क+ख। ३ भूतदोषो नश्यति° क-ख ४ °दोषे परिज्ञाते° क-ख। ५ ° ४ डायरी १४, अथवा विiyeी लायी १४° ग।

Page #239

-
-
-
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीपूर्णकलशजिवं पास ! ते नामु एवं मुणित्ता जि लीणा सुही ते हुआ झत्ति सत्ता ॥ है एहु उग्गए सूरो एए झिझंति तिमिरसंघाया । नलिणीवणो विबुद्धो अमुगस्स जरं पणासेउ स्वाहा ॥ २२ ॥ सय मंतु अद्भुत्तरं जस्स नाम भणेवी गुणिज्जंतु तं निविरामं । हरेई असत्तावरी जिम्व हत्थे सिया पास ! ते तेव ! नामथि सत्थे ॥
वृत्तिः । यथा यथा ताडयते स्फाटयते तथा तथा शाकिनी क्रन्दमाना मुञ्चति । अथवा अनेन हस्तवाहनेऽपि शाकिनीभूतप्रेतपिशाचादीनां नाशः स्यात् निश्चयेन बहुशो दृष्टप्रभावोऽयमनुकोऽपि लिखितः ॥२१॥
ॐ एह जु २२ इत्यादि० इयं मन्त्रगाथा १०८ यस्य नाम्ना गुण्यते तस्य ज्वर प्रणश्यति । तथा शुष्कशितावरीखण्डं हस्ते बद्ध ज्वरं नाशयति । २२ । २३ ।
वार्तिकरूपोऽर्थः । ૨,૪,૬ થાઈ તક શાકિની દોષ જાણિવઉં, અનઈ જઉ ૧૪,૫,૭ વિષમ ઉપર તરિ આવઈ તઉ ભૂતદોષ જાણિવકું, અનઈ જઉ ૧ માત્ર ન તરઈ તઉ કોઈ દોષાશ્રય નહીં. ઇમ શાકિની, ભૂતના દેષ જાણું એણઈ મંત્રઈ કરી ૭ વાર ઠાલો ઉખલ મંત્રી કરી (ખાંડીયઈ ) તાડીયઈ, જિમજિમ લુગડું મુસલમ્યું ફાડિયઈ તિમતિમ શાકિની નાસી જાઈ. અથવા ઉંજિઈ, ઝાડિયઈ શાકિની ભૂતદોષ નિવઈ નિશ્ચય કરી. ઘણીવાર દષ્ટ પ્રત્યય એ મંત્ર સત્યમ્. અણુકશે લિખ્યો છે. ૨૧ છે
___ॐ ए हुजु पत्याहि २२ गाय, अटी. से गाय निसरो નામ લેઈ ૧૦૮ વાર ગુણજઈ તિણુરો જવર જાઈ. તથા શુષ્ક શિતાવરી હાથિ બાંધી જઈ જવર જાઈ. | ૨૨ ૨૩
१ °ज्वरो याति° क-ख । २.निएतां सूख, ५५२ न ५७४ d शनीष नही. भूत द्वष पिए नही ग।

Page #240

गणिप्रणीतम्] श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम् । जिवं उ हरे ईिर्भमद्विश्च चक्षुः सुवाहेति पूगं कृतं कट्कटाक्षं । हरे दंतदोसं प्रजप्येह निद्दा खणे तक्खणे तेव ! ते पास ! मुद्दा ॥ जिवं सेयवंझाइ कंकोडियाए जिवासंघिना गावि दुद्धे कियाए । हवे पुत्त इत्थीण सिद्धीइ जोगे तिवं पास ! ते नाम झायति लोगे। बंधस्स मुक्खकरणी वासरजप्पं सहस्सजावेणं ।
वृत्तिः ।। ॐ हर द्वि० २४ इत्यादि, हर हर भ्रम भ्रम चक्षुः स्वाहा । वार १०८ पूगीफलान्यभिमन्त्र्यन्ते, स्वापकाले तत् खण्डं मुखे क्षिप्त्वा सुप्यते ततो दन्तकडकडाटो न भवति ॥ २४ ॥
जिवं सेत. २५ इत्यादि, श्वतवन्ध्याककोंटिकामूलं एकवर्णगोदुग्धेन सह पिबेत् वन्ध्या गर्भ धारयति । एवमश्वगन्धामूलमपि । परं स्नानानन्तरं कार्यम् ॥ २५ ॥
बंधस्स २६-२७ इत्यादि। ॐ हिलि हिलि नमः स्वाहा इतिपर्यंत प्रतिदिनं सहस्रमेकं गुण्यते शीघ्रं बन्दिमोक्षो भवति । तथा हा ह हा इति
वार्तिकोऽर्थः । जिवं ॐ हरद्वि २४ वृत्तन विष हर हर भ्रम भ्रम चक्षुः स्वाहा એણુઈ મંત્રઈ કરી વાર ૧૦૮ સુપારી ફાલિ મંત્રી મુખ મળે ઘાલિઈ દાંત કરકડત રહઈ ૨૪
जिवं सेत० २५ वृत्तनध विष, श्वेतप्य! अनी ४ એકવર્ણ ગાઈના દુગ્ધસેતી ઋતુસ્નાન કિયાં પછી પાઇજઈ તઉ વંધ્યા ગર્ભ ધરઇ, ઈમ આસગંધા મૂળ પુણિ પાઈજઈ, ગર્લ ચાઈ, પર ઋતુ સ્નાનાનંતર દિન ૩ ફિજઈ તથા ઉધાદૂલી પંચાંગ છાયાશુષ્ક કીજ. ૨ ટાંક મધુર્યે ગોળી બાંધીયઈ. ૬ ઋતુસમયે વંધ્યા પિણ ગર્ભ ઘરઈ. ૨૫ છે
बन्धस्स २६-२७ ॐ हिलिहिलि नमः ति पर्यंत म भनि પ્રતિ સહસ્ત્ર એક ગુણિયઈ, વહિલું બંધેિ મેક્ષ થાઈ. તથા દાદા

Page #241

६४
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे
[ श्रीपूर्णकलश
हिलि हिलि विज्जाए तहा रिउदलदप्पं पणासेउ स्वाहा ॥ २६ ॥ ॐ हिलि हिलि नामिण मंतिण बंदिमुक्ख जिम होइ सरंतिण । तह हा नहु इणि सिद्धिर्हि तिम तुह पासनाम बहुबुद्धिर्हि ||२७||
वृत्तिः ।
एकचित्तेन गुणिते सति समरे २ प्रहारा न लगन्ति । ॐ नमो रत्नत्रयाय मोचिनि ! मोचिनि ! मोक्षिणि ! मौक्षिण ! मिलि मिलि मोक्षय मोक्षय जीवं स्वाहा । सततं जापेन बन्दिमोक्षः । तथा औ चामुण्डे ! चक्रपाणे ! हुं फट् ठः ठः स्वाहा । बद्धो मुच्यते । निगडादि भज्यते । अयं मन्त्रो जप्यते तथा ॐ हरि खिल्ल गरुडखिलं चामुण्डा खिल्लं दुष्ट पिशुन चिल चिलान्त ऊर्ध्व फाटि । मरइ, बन्धमोचनं स्मरणजलपान उंजनादिभिः परकृतकार्मणादि नश्यति । इदमपि वृत्तसूत्रेऽनुक्तं सप्रभावम् ॥ २६।२७॥
वार्तिकोऽर्थः ।
એ મંત્ર એકાગ્રચિત્તિ ગુણિય', 'દિ વિષષ્ઠપ માર્ગી જતાં પ્રહાર ન साग तथा ॐ नमो रत्नत्रयाय मोचिनि ! मोचिनि ! मोक्षिणि ! मोक्षिणि ! मिलि ! मिलि ! मोक्षय मोक्षय जावं स्वाहा से मंत्र निरंतर महा यी अधिमोक्ष था तथा ॐ चामुण्डे ! चक्रपाणे ! हुं फट् ठः ठः स्वाहा मांधि छूटई, खेडी यूटा तथा ॐ हरिखिलं गरुडखिल्लं चामुण्डाखिल्लं दुष्ट पिशुन चिलचिलांति ऊर्ध्व फाटि मरइ महिमानमंत्र અમેિાચનમંત્ર. એ મંત્ર સ્મરણ કીષ્ટ તથા ઈષ્ટ મંત્રી પાણી મંત્રી પાત્રિય, ઉજિય, ત પરાયું કીધું કામણુ દોષ જાઇ. પુણ્ ય મંત્ર
એ
प्रसंगागत || २६।२७ ॥
०
०
१ ° जमइलि क । २ सन्धिसमये क ख । ३ " बंधस्स मोक्षणी जापसन्त्या क ख । ४ ° बन्धं मोचयति, निगढानि भजयेत्" क ख । ५ ध्यान भार न प३४० ग ।

Page #242

गणिप्रणीतम् ] श्रीस्तम्भनपाश्वजिनस्तवनम् ।
६५
ॐ नमो भगवओ पासनाहस्स थंभेउ सञ्चाउ ईईओ जिणिंदुणाइ एमाइ। इह हि अभिभवंतु सुवाहिणा भुज्जि कुंकुमि लिहि
___तिविक्खिति जिवस्सए ॥ २८ ॥ तहा वालुआ एण अद्वैत्तरेणं जवित्ता पखित्ता य खित्ते सए णं । हरे ईइ जेवं तिवं नाम तुम्हं मणो पास ! एअं पराणं च अम्हं ॥२९॥
वृत्तिः
।
ॐ नमो० २८.२९ ॐनमो भगवओ पासनाहस्स थंभेउ सव्वाओ वि ईईओ। जिणाणाए मा इह अभिभवंतु स्वाहा । एष मन्त्रो १०८ जप्त ईतेः
उपशमं करोति । यत्र क्षेत्रे अनेन १०८ वार जपित्वा वालुका सभस्माक्षता प्रक्षिप्यते । तथा अयमेव भूर्जे संलिख्य कुंकुमेन स्तम्भे बध्यते तत्र ईतयो न भवन्ति ॥२८॥२९॥ जिवों को सुवाहे ३० इत्यादि। ॐ को स्वाहा । अयं मन्त्रो रविवारे कुङ्कम
वातिकोऽर्थः । ॐ नमो २८ वृत्तन विषध ॐ नमो भगवओ पासनाहस्स थंभेउ सव्वाओ ईईओ जिणाणाए मा इह अभिभवंतु स्वाहा से मंत्र વાર ૧૦૮ જપિજઈ ઇતિ ઉપસમઈ. જિઈ ક્ષેત્રઈ ઈતિ હવઈ તિહાં એ મંત્રછ કરી વાર ૧૦૮ વાલૂ, ભસ્મ, અક્ષત મંત્રી કરી નાંખિયઈ, તથા એ મંત્ર ભૂર્જ પવિત્ર યકર્દમ કરી લિખી ક્ષેત્રમયે થાંભલઈ બાંધીયઈ. ઈતિ જાઈ ૫ ૨૮ર૯
जिवो को 30 वृत्तन विष/ ॐ को स्वाहा साहित्यकार કુંકુમઈ કરી ભૂર્જ પત્રિ એ મંત્ર લિખિ રક્ષાવિધાન કરી મુદ્રિકા
१ °अस्मिन्नष्टोत्तरशते जापे ईत्युपशमः ° क-ख ।

Page #243

६६
श्रीजैन स्तोत्रसन्दोहे [ श्रीपूर्णकलश
जिवों को सुबाति भुमे लिहित्ता घरे वामअंगुलि पक्खित्तु तत्ता ।
वरं रोयेणा मेलि टिल्लं व की जयं देइ पासे वि जं नाम लीअं ॥ ३० ॥ जिवों हाँकहाँ हूँ फट् सुबाहे
मिणा जाव दिन्नं फलाए सिणाहे ॥
-
वसे आणए हीव ते नामि सव्वं अओ पासनाहुप्प पी अव्वं ॥ ३१ ॥ वृत्तिः ।
गोरोचनाभ्यां भूर्जे लिखित्वा वामकराङ्गुल्यां वीटीकृत्वा ध्रियते राजकुलादौ जयो भवति । तथा कुङ्कुमगोरोचनया तिलकं कृत्वा व्रजति राजकुलादी जयङ्करः ॥३०॥
७
जिवों ही ० ३१ तमित्यादि । ॐ ही को ही हूँ फट् स्वाहा । अनेन मन्त्रेण पूगफलवस्त्रपत्रकुसुमानि वार १०८ अभिमन्त्र्य यस्मै दीयते स सानुकूलो भवति । तथा हीमन्त्रः केवलोऽपि जप्यमानः सर्वाभीष्टार्थप्रदः, प्रणवादिर्नमोऽन्तव प्रागेव व्यावर्णितस्वरूपः ॥ ३१ ॥
वार्तिकोऽर्थः ।
સ્થાનિક, ડાવઇ હાથઇ પહિરીય રાજભય દિવાનભય ન થાઈ. તથા કુકુમગોરાચના કરી એણુઇ મંત્રઇ તિલક કીજઇ રાજકુલ વશ્ય ચાઇ, જય હુઇ || ૩૦ ||
जिवाँ हाँ ४१ वृत्तनछ विषध ॐ ह्रीँ को ही हो हूँ फट् स्वाहा सुपारी, पान, वस्त्र, इस मंत्र से वार १०८ मंत्री જેનર્જી દીજઇ તે વશ્ય થાઇ. तथा ॐ ही नमः मंत्र सहा પિયઇ સર્વ સિદ્ધિ થા. મનેવાંતિ સંપજ ॥ ૩૧ ॥
१ ० पावणा क । २ वते क ग । ३ ° सर्ववाञ्छितकरः क ।

Page #244

गणिप्रणीतम् ]
श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
mmmmmmmmmmmmmmmmmm
mom
जिवो हो श्री क्ली कलिकुण्डदण्डस्वामिन्नागच्छद्वि अखंड । परविजाच्छेदं कुरु कुरु त्त स्वाहा इति निसल्लं निरुत्त ॥ ३२ ॥ भवंती जवित्ता य तेल तएणं पलेवाउ नाभिस्स त्थीओ' खणेणं । जिवं चाउलं भेधिया पीसि वंसा जडा पास ! ते नाम तेम प्पसंसा ॥ वजपहरणमुग्गरमुट्टिआर विनवउं भराडा खित्तवाल । नरनयरनारीपुरपट्टणाई वैणविहुरविझंगुहिरंबराइं ॥ ३४ ॥
वृत्तिः । जिवों ह्री० ३२-३३ इत्यादि। ॐ ह्री श्री झी कलिकुण्डदण्डस्वामिनागच्छ आगच्छ परविद्याच्छेदं कुरु कुरु स्वाहा । वार २१ अथवा १०८ वारान् तैलमभिमन्त्र्य प्रसूतिकाले नाभिलेपे सर्वाङ्गमर्दने सुखेन प्रसूतिः । तथा वंशजडतण्डुलोदकेन पेषयित्वा पाने सुखेन प्रसूतिः ॥ ३२-३३ ॥ वज्जपहरण० ३४ इत्यादि वृत्तेन ही खोभि ही खोभि ५एतत्पर्यन्तेन मन्त्रेण कर्कराः ७ गंडाहरमध्यात् गृह्यन्ते, वार १०८ जपित्वा क्षीरवृक्षः एकैकेन कर्करेण ताडयते, प्रथमं कर्करं मुक्त्वा सप्तमो मध्यमो वा कर्करो
वार्तिकोऽर्थः । जिवो ह्रीं श्री० ३२, भवंति जवित्ता य० ३३ वृत्तन विष४ ॐ ह्री श्री इवी कलिकुण्डदण्डस्वामिनागच्छ आगच्छ परविद्याच्छेदं कुरु कुरु स्वाहा वा२ २१, १०८ भी त३ मत्री स्त्रीनानि अपाय योपउिय, स्त्री सुमध प्रसव. (अटी छूट) ॥ ३२-33 ॥
वज्जपहरणमुग्गर० ३४ तही खोभिहि ३५ तओ पट्टणाईइ ३६ ॐ वज्जमुग्गर तहि खोभिही खोभि भत्रने छ। ह्रीं स्वाहा । Mor/ એણઈ મંત્રિ કરી કાકરી ૭ બેત્ર (ગડાહરા) ભૂમિ મધ્ય થકી લીજs. વાર ૧૦૮ જપી મંત્રી ક્ષીરવૃક્ષ આક, અથવા રાયણિ १°बीओ° ग। २ °भिधीया क । ३ °धण° ग । ४ °विंझत्ति ग। ५ "एतत्पदम् । अनेन° क-ख ।

Page #245

. श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीपूर्णकलश-.
तहि खोभि ही खोभि एएण जत्ता सयं कक्करा सत्त खीरहुखित्ता । लिए बीअगंडाहरा उप्पडंता पुरं मिल्हि मज्झं तु वत्थेण तंता ॥३५॥ तओ पट्टणाईइ मज्झमि मग्गे पक्खित्तोणुजाई करेंतमि वग्गे। जिवं तेव ! ते नामु एवं मुणंतीति पासुस्स 3 ही नमस्वं कुणंती ॥ ढिल्याशीर्नागकन्या नयनसुखपुरी मांडहिल्लाप्रबौन्दी श्रीसूपावन्यनेकक्षितितलतिलकग्रामवर्गेषु नन्दी ।
वृत्तिः । गृह्यते। वस्त्रेण भूमौ अप्राप्तः आगत्य च नगरादिमध्ये चतुःपथे २निःक्षिप्यते तत्रस्थः सर्वोऽपि लोकोऽनुयायी भवति ॥३४-३५॥३६॥
ॐ चिवि चिवि स्वाहा । अनेन मन्त्रेण वार २१ सूत्रमभिमन्त्र्य खट्वापादेऽभिवध्यते शत्रूणां मुखस्तम्भः । ॐ ह्री सर्वे प्रहाः सोमसूर्याङ्गारकबुधबृहस्पतिशुक्रशनैश्चरराहुकेतुसहिता मम सानुग्रहा भवन्तु, ॐ ह्रीं असिआउसा स्वाहा । २१ । ७ स्मृता ग्रहपीडां नाशयति । दृष्टिमहादृष्टि विदृष्टि स्वाहा । दृष्टिउत्तारणमन्त्रः । ॐ राजा मुखि राजाधिमुख वश्यमुखि वश्याधिमुखि वश्याधिमुखि ॐ श्रीं श्रीं धूं क्लीं क्लां सर्वजनस्य मुखद्वयं मम वश्यं कुरु कुरु स्वाहा । पानीयमभिमन्त्र्य मुखं क्षालनीयं सर्वजनवश्यता ।
ॐ विद्ये विद्ये गोविद्ये टगमग स्वाहा । वार २१ जिह्वप्रादिमृतकलं नीत्वा वामकरेणाधोमुखं तिलकः क्रियते सर्वजनवश्यता ।
वार्तिकोऽर्थः । એકેક કાંકરછ કરી તાડીયઈ, પહેલું ૧, સાતમું ૭ અથવા ચઉથું કાકર ભૂમિ અણપડિયઉ લુગડઇ કરી લીજઈ, પછઈ આવી नगरमध्ये 24862गति, पोलि, प्रभुप्रस्थान ते २९ नामी
१ °वाससा' क । २ °निक्षिपेत्° क-ख ।

Page #246

गणप्रिणीतम्] श्रीस्तम्भनपार्श्वस्तवनम्। कृत्वा यत् प्रापि पुण्यं तदिह जनहितं स्वे सुसङ्घोपचारीत् मन्त्रै रत्नैः सपूर्ण कलशमिव कृतं पार्श्व ! ते स्तोत्रमेतत् ॥३७॥
वृत्तिः । ॐ कपाल कपाल मांहि सीनि सीनीमांहि सीस करामसाहइ भीम उतारइ बावनप्रचण्डवीरकी शक्कि फुरइ । एकसासि वार २७ उज्यते। शिरोऽर्तिर्याति । अनुक्तान्यप्येतानि सोपयोगित्वाल्लिखितानि ।
जिम एयं मंताई कुणंति पुव्वुत्तमेव तुह नामं ॥ एयं कुणेई सव्वं ॐ ह्री नमः ४मंतविज्जाण ॥१॥ कहइ वाणारिओ पुण्णकलसो इमं थवणु जिम दिहु तिम लिहवि मंते समं । किंपि वित्तीइ जण मुणवि घणदुक्खिरं तं गुणित्ता तयं हो उ जगि सुक्खि ॥ २ ॥ ___ वाचनाचार्य पुण्यकलशगणिकृतिरियम् ।
वार्तिकोऽर्थः જઈ (મારગ માંહી ગાડી જઈ) તે નગરનઉ લોક સહુ વશ્ય થાઈ. નગરમએ જય જય હુઇ. લેક સર્વ તેહના આજ્ઞાકારક હુઈ. (માયા કરઈ જિ કાંઈ કહી જઈ સઉ કરઈ) સત્ય, વિશેષ આમ્નાય એહના શ્રીગુરૂપ્રસાદ થકી જાણિવા.
१. 'जनयितुं° ग । २ °सुसङ्घोपकारान्" क-ग। ३ °स्तौम्यहं तत्° क। ४ °मंतति उज्जाणे° ख । मंतविऊ ज्जाण' क ।

Page #247

[१२] श्रीशिवनागविरचितं श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
%
धरणोरगेन्द्रसुरपतिविद्याधरपूजितं जिनं नत्वा ।
क्षुद्रोपद्रवशमनं तस्यैव हि महास्तवं वक्ष्ये ॥ १ ॥ सुरलोकनाथपूजित ! हर हर हरहासरोषजुष्टमपि । पन्नगविषं महाबल ! शुक्लध्यानानलाक्षेपात् ॥ २ ॥
वृत्तिः । प्रणिपत्य लोकनाथं सर्वज्ञ सर्वसत्त्वहितयुक्तम् ।
मन्त्रस्तवस्य वृत्तिं वक्ष्ये 'ज्ञातोपदेशेन ॥ येषामन्यगारुडेष्वज्ञानतो ग्राहस्तान् प्रत्याह
उक्तानि च तत्त्वनै विपतिषु शास्त्रेषु मन्त्रबीजानि । तान्यपि भगवन्मन्त्रस्तवानुसारेण सञ्चिन्त्य ॥ सङ्ग्रहः कण्डकं स्तोभो मण्डलं स्तम्भनिर्विषम् ।। सक्रामं चार्द्धनारीशं जैनाह्वाक्षरयोगतः ॥ भवतीति क्रिया ॥
धरणोरगेन्द्र० जिनं नत्वेति क्रिया । किंविशिष्टम् ? धरणश्चासाबुरगेन्द्रश्च स च सुरपतयश्च विद्याधराश्च तैः पूजितं ' पुष्पादिभिरचितम् जिनं नत्वा । यैः (ये) क्षुद्रसत्वैः कृता उपद्रवास्तेषां 'शमनं' नाशकं नत्वा तस्यैव महास्तवं 'वक्ष्ये' कथयिष्ये इत्यर्थः । एतच्चादौ मङ्गलार्थम् ॥१॥
सुरलोक हे सुरलोकानां नाथैः पूजित ! पन्नगविषं 'हर हर' नाशय नाशय । किम्भूतम् ? हरस्य हारो-वासुकिस्तस्य रोषस्तेन 'जुष्टम्' आसेवितम् । हे महाबल ! 3निर्विषभावं नय । कथम् ? शुक्लध्यानमेवाग्निस्तस्य क्षेपेण । अपिशब्दाद् विषमपि लोकानां नैगमाद्यभिगमेन विनाशयेति ॥
१ ° ज्ञानो' क । २ ० ईि क । ३ ° निर्विषतां क ।

Page #248

AARImmum
विरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwwwwww विद्यासहस्रषोडशगणनायकवीरवर्धितानन्द ! पन्नगकुलं कुलोत्तम ! निर्विषतां नय नयाभिगमात् ॥ ३ ॥ सर्वेऽपि महानागा नागाधिपकृतफणा 'तपच्छाय !। कलिकुण्डदण्डनिहता नश्यन्ति विषापहारेण ॥ ४ ॥
वृत्तिः । ___ अस्यामार्यायां यन्त्रमुपन्यस्तम् । तन्मध्यमगण्डिकाभिधानस्य प्राक् प्रतिपादितम् । 'पार्श्वनाथे 'त्यभिधानं क्रमाचतुर्पु दलेषु न्यसेत् , दलानेषु दलान्तरेषु च हर हरेति क्रमेण न्यसेत् 'नयस्य' हकारस्य आमिमुख्येन गमो नयाभिगमस्तस्मात् नयाभिगमात् पनगविषं निर्विषतां नयेति ॥२॥ एतत्यन्त्रस्य स्थापना ।
[प्रथमं यन्त्रम् १] विद्यासहस्र० स च पूर्वसिद्धाभिः कलाभिर्वेष्टनीयो भूयस्त्रिगुणमायया चेति । अस्य यन्त्रस्य फलम् --
कुङ्कुमगोरोचनया भूर्ये संलिख्य वामभुजदण्डे । धारयति यस्तु पुरुषः४ स भवति जनवल्लभः श्रीमान् ॥ अपुत्रा लभते पुत्रं निन्दवो जीवितप्रजाः । यन्त्रधारणमात्रेण दुर्भगा 'सुभगायते ॥ प्रभवति विषं न भुक्तं सन्निहिता लूतपिटकभूताश्च । संस्मरणादस्य सतां पापमपि नाशमुपयाति ॥ विन्यस्तं करतलयोरेतद् विषनाशनं क्षणात् कुरुते ।
ही हर हुंहः भणनाद् वामकराक्षेपणनियोगात् ॥ विपुटे भूर्ये विद्या लिखनीया ॥ ३ ॥
सर्वेऽपि० नागानामधिपैः कृता फणाभिः आतपच्छाया यस्य, तस्यामन्त्रणम् । हे भगवन्! तव पादप्रसादेन नश्यन्ति सर्वेऽपि महानागा भटा: इव कलिकुण्डदण्डनिहताः सन्तः । कथम् ? अपहृत. विषशस्त्रा इत्यर्थः ॥ ४ ॥
१° फणाधिप° क । २ °ॐसर्व° ग। ३ ° साफल्यम्' क। ४ स्त्री वा ग । ५ ° सुभगा भवेत् ° ख।

Page #249

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे (श्रीशिवनागॐकारसम्पुटगतं वामकरे दण्डरूपकं ध्यातम् ।
ज्वालालिपरिस्फुरन्तं कलिकुण्डाज्ञामिवामोघम् ॥ ५ ॥ नाशयति सर्वनागान् भूतान् व्यालग्रहांश्च विस्फोटान् । ज्वालागर्दभशाकिनिविषवेगांश्चापि रोगांश्च ॥ ६ ॥ दैत्यामरेन्द्रपूजित ! निर्नाशितदुष्टकर्ममलपटल ! । क्षिपय जिन ! हुं फट् २त्वं पन्नगकुलविषमविषदर्पम् ॥ ७ ॥
वृत्तिः । तस्यैव कलिकुण्डदण्डस्य फलस्वरूपमाह
ॐकारं. नाशयति. मारण स्तम्भनं चव शत्रोच्चाटनं तथा । मोहनं द्वेषणं चापि क्रियाभेदात् करोति तत् ॥ ५ ॥
[द्वितीयं यन्त्रम् २ ] दैत्यामरे० हे दैत्यामरेन्द्रपूजित ! नि शितं दुष्टकर्म एव मलपटलं येन स तथा । तस्यामन्त्रणम् । हे जिन ! क्षिपय-क्षयं नय । कि तत् ? पन्नगकुलानां विषमै विषदर्पम् । हुं फटकारनादेनेति ॥ ७ ॥
निर्विषीकरणमन्त्रबीजं सूचितम् । अष्टदलपद्ममध्यस्थस्य देवदत्तस्य क्रमेण दलेषु ॐ नमो अरिहंताणं जिननामाक्षरसहितानि कृत्वा । क्षिपहुं फटपदैस्तद् वेष्टयेत् । तत् करशाखासु ध्यात्वा गरुडकल्पेन वामकरण तत्पदोच्चारणसहितेन सर्व विषमविषं अपहरतीति । यन्त्रं दर्शयति
तृतीयं यन्त्रम् ३] १ ° ज्वालाभिः क । 'ज्वालालि° ख । २ ° फुडत्थं° क।

Page #250

.विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
निर्मथितभवभयोल्वण ! षोडशविद्याधिपत्वमुपपन्न ! । श्रीपार्श्वनाथ ! विषहर ! हिलि हिलि मातङ्गिनी स्वाहा ॥ ८ ॥ ॐ हर हर हुतभुपवनेरितज्वलितमङ्कुशं ध्यायेत् । उत्थापयति सरोषं पुनरुक्तैर्भोगहस्तोऽयम् ॥ ९॥ आगच्छन्तु महानागाः पन्नगाश्च महाविषाः । गरुडस्येनां विद्यां हिलि हिलि मातङ्गिनो स्वाहा ॥ १०॥
- वृत्तिः । निर्मथिता निर्मथितं भवभयं उल्वणं-अधिकं येन सः, तस्यामन्त्रणम् । षोडशविद्याधिपत्वमुपपन्नं-प्राप्तं येन सः तथा, तस्यामन्त्रणम् । हे श्रीपार्श्वनाथ ! हिलिहिलि मातङ्गिनी स्वाहा प्रयोगेण विषं हरति यः स तथा, तस्यामन्त्रणं क्रियते । हे विषहर ! प्राणिनां जरामरणविषहर इत्यध्याहार्यम् ॥ ८ ॥
सूचितं परमं तत्त्वं पवित्रं यन्त्रमुत्तमम् । साधनं तस्य पुण्येऽन्हि क्रियते स्वामिनोऽप्रतः ॥ श्वेतवस्त्रः शुचिर्भत्वा सितपुष्पविलेपनैः । समभ्यर्च्य जिनं पार्श्व बलिं कुर्यात स्वशक्तितः ॥ आत्मरक्षां ततः कृत्वा परमेष्ठिस्तवाक्षरैः। 'नाभ्यास्याक्षिशिरोदिक्षु सोङ्कारैन्यासयोगतः ॥ पार्श्वनाथं पङ्कजान्तस्थमात्रारूपाभिरावृतम् । देवीभिर्यन्त्रमाभिस्तद् द्वयष्टसङ्ख्याभिरंशकैः ।। विद्यां मातङ्गिनीं तस्य विलिखेच्च समन्ततः । अष्टोत्तरसहस्रं तु जातिपुष्पैस्ततो जपेत् ॥
पूजयित्वा ततः साधून भूयः पार्श्व च भक्तितः५ । 1 °नाभ्यास्यहृच्छिरा° ग-घ । २ °यन्त्रमात्राभि° ग । ३ °ततः क्रमात् घ । ४ °पूजयेच्च घ । ५ °श्रीपाश्व भक्तितः° ख ।

Page #251

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीशिवनाम
ॐ पार्श्वनाथ ! सुरपतिमुकुटतटोघृष्टपादनलिनयुगम् । नागाष्टकुलविषापह ! हा है हे हौ हु हु हं हः ॥ ११ ॥
वृत्तिः । तत: सिद्धिं वहेद् योगं बाहौ विद्यासुसम्पुटम् ॥ शान्त्यर्थे शान्तिदं तस्य पुष्टयर्थे पुष्टिदं भवेत् । भनार्थे धनदं ज्ञेयं सुतार्थे सुतदं भवेत् ॥ सर्वसौभाग्यजननं सर्वोपद्रवनाशनम् । कर्तनं सर्वपापानां जिनभक्त्या भवेत् फलम् ॥ ९-१० ॥
[चतुर्थ यन्त्रम्. ४.] ॐ पार्वनाथ! • हे श्रीपार्श्वनाथ ! सुरपतीनां मुकुटतटानि तैः उत्-प्राबल्येन घृष्टं-परामृष्टं पादपद्मयुगं यस्य स तथाविधः तस्यामन्त्रणम्। नागानामष्ट कुलानि तेषां विषं तत् अपहन्ति यः स तथाविधः तस्यामन्त्रणं हे नागाष्टकुलविषापह !, कथम् ? । हा है हे हौ हु हू हं हः प्रयोगेण तस्यामन्त्रणम् । हे विषापह ! विषमविषं अपहर इत्यध्याहार्या क्रिया । अस्याम्- चितं कामदं यत्रं सर्वनागात्मकं परम् ।
नागानां हृदयं यस्मात् कालभेदेन तु कमात् ॥ समभ्यर्च्य जिनं पाव पुष्पदीपानुलेपनैः । अष्टोत्तरसहस्रं तु विचित्रकुसुमैर्जपेत् ॥ सिद्धो मन्त्री गरुड इव करोति विषनाशनम् । क्रीडते सर्वनागैस्तु४ सर्वभूतमयावहः ॥ कजपत्रे स्थितान् नागान् यो५ वहेत् शाकिनीभयम् ।
तस्योपजायते नैव दाघज्वरोपशामकम् ॥ ॐहँ पा हूँ व हूँ ना हूँ थ हूँ स्वा हूँ हाँ हूँ १ 'श्री' ग-घ । २ 'कालभेदादिह' घ । ३ °गरुडवत् ग । गरुत्मेव' घ । ४ 'श्च° ख । ५ °नागा नो° ख ।

Page #252

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
सकलभुवनाभिवन्दित ! गरुडस्त्वं पन्नगेन्द्रकृतपूज!। विषमविषानलशमनो जलद इव जलप्लुतालोकः ॥ १२ ॥
वृत्तिः । भाद्यन्तस्थो विपतिर्भगवन्नामान्तरेषु हूं न्यासः । न्यस्तो हस्तेऽपविषं करोति नागात्मकजलेन ॥ [ पञ्चमं यन्त्रम् ५ ]
ॐ पार्श्वनाथ हूँ स्वाहा । अस्यैव मूलमन्त्रस्य हूँकारं न्यसेत् विशेष इति ॥ ११ ॥
___ सकल० हे भगवन् ! सकलभुवनाभिवन्दित ! पन्नगेन्द्रकृतपूज ! गरुडस्त्वं वर्तसे । कथम् ? विषया एव विषं तदेवानलो विषयविषानल: तस्य यत् शमनं तत्र जलद इव-मेघ इव । असावपि विशेष्यते ' जलप्लुतालोक ' इति । (विद्यां काका) अस्यां विद्या काका सूचयति । पन्नगेन्द्रसमासान्तः तद्वीजयोगं साधयति । जलधरधाराधेयतया तीजयोगं च । गरुडग्रहणात् क्षि प ॐ स्वाहा । २बीजान्याख्यातानि । भगवन्नामग्रहणानित्यं लक्ष्मीर्भवतीति एतत् साधयति, () श्वी । अत एषा विद्या रचिता-ॐ ही लाह्वाप लक्ष्मी कुरु २ ॐ स्वाहा । इति पूजा।
पूजयित्वा जिनं पार्श्व पुष्पधूपानुलेपनैः ।।
शुचिर्दश सहस्राणि जपेद् विद्यां तदप्रतः ॥ शाकपिन्याककन्दाथैः सर्वधान्यैः फलैः शुभैः । दधिपक्वाननैवेद्यैर्बलिदीपेन सिद्धयति ॥ स्यन्दनं जायते गात्रे नाडीनां च प्रबोधनम् । उवामेडा त्वितरा पिङ्गला सुषुम्णोभयं तथा ॥ स्त्रीपुंनपुंसकाख्यास्ताः साध्यासाध्यं च ज्ञापकम् । तत्प्रवाहाद् ४ विजानीयात् सैकविंशतिवर्तना ॥ स्तम्भ स्तोभविवादांश्च निर्विषीकरणानि च । क्षा क्षीं है क्षः कंडकं (क;) करोति विद्यासमायोगात् ।।१२।।
१००८ क्षं विचित्रपुष्पैः । १ कथम् घ । २ °बीजान्याख्याति° क ख-ग। ३ °वामेडा वितरा पिङ्गा सुषुम्णा तूभया मता ग। ४ प्रभावात् स्ख। ५ °क्षोभ ग।

Page #253

-
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीशिवनागदैत्योपसर्गभीषणजलधरधारा' विधौतकर्ममल ! । सर्वज्ञ ! नागवन्दित ! सर्वविषाक्षेपण ! नमस्ते ॥ १३ ॥
वृत्तिः .. दैत्योपसर्ग०--दैत्येभ्य उपसर्गस्तेन भीषणजलधरधारात्मकेन २विशेषेण धौतः कर्ममलो यस्य स तथा, तस्यामन्त्रणम् । हे सर्वज्ञ !, नागवन्दित !, हे सर्वेषां विषाणां आक्षेपण ! ते-तुभ्यं नमो भवत्विति । अस्यां चक्ररूपतायां भगवनमस्कारः सूचितः ।।
नष्टाज्ञान ! नयस्थान! नलिनानन ! सुस्वन !। नम्योऽयान! न संस्थान ! न त्वं केन नमो जिन ! ॥
[षष्ठं यन्त्रम् अष्टदलकमलम् ६ ] कथम् ? सर्वज्ञभणनानष्टाज्ञान इति । यत एव नष्टाज्ञान अत एव नैगमादिनयस्थान ! । उपसर्गभणनात् संस्थानं सूचयति । तत्र हे नलि. नानन !-विकसितपद्ममुख ! । जलघरोचारणात् हे सुस्वन ! नम्यस्त्वं न केन ? अपि तु सर्वेणापि । अतो हे जिन ! नमो भवते । धौतकर्ममल. त्वात् अयान !-वाहनरहित ! न संस्थान !-व्यपगतरूप ! इति ॥
सङ्ग्रह कण्डकं चैव स्तोभो मण्डलकं तथा ।
स्तम्भो निर्विषसङ्क्रामं अर्द्धनारीश्वरं. विदुः ॥ ॐ ह्री लाह्वा पलक्ष्मी स्वा स्वाहा । सङ्ग्रहः पूर्वोक्त एव ।
ॐ क्षा क्षी क्ष क्ष क्षः कण्ड कबन्धः ।
ॐ ह्रा ही है है ह्रः स्तोमः । ॐ भूरिसी भूतधात्री विचित्रवर्णैरलङ्कृते! स्वाहा । मण्डलप्रोक्षणम् । ॐ यः यः यः पक्षि हुँ क्षं यः । स्तम्भः ।
ॐ पक्षि यः यः यः स्वाहा । निर्विषीकरणम् । १ °धारानिपातधौत° ग-घ। २ °विविध° ग-घ।

Page #254

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
ँ हन हन दह दह पच पच संहर संहर क्षिप हुं चचाल कलिकुण्ड ! |
धम धमपूर पूरय विषोल्वणं हुं फट् स्वाहा ॥ १४ ॥
G
वृत्तिः ।
ॐ यः यः यः पक्षि ॐ स्वाहा ॐ स्वाहा ॐ स्वाहा ॐ पक्षि यः यः यः। सङ्क्रामणम् ।
ॐ क्षि यः यः यः क्षिप ॐ स्वाहा । अर्द्धनारीश्वरम् । एतत्परमसद्भावं मन्त्रोच्चारणमुत्तमम् ।
सारं तु सर्वशास्त्राणां ज्ञानविज्ञानदं विदुः ॥ १३ ॥
ॐ हन हन०
हे कलिकुण्ड ! प्रणतानां विषमुल्वणं हन हन, दह दह, पच पच - परिपाकं नय, सम् - एकीभावेन हर, क्षिप - दिक्षु विदिक्षु प्रेरय प्रेरय, हुं चचाल यतस्त्वमन्येषामपि कम्पितवान् । धम धम-ध्यानाग्निना भस्मीकुरु, पूरय पूरय प्रणतानामीहितं हु फट् स्वाहा । योग इति ॥
[ सप्तमं यन्त्रम् ७ ] हन हन दह दह पच पच संहर संहर चचाल २ कलिकुण्ड ! धमधम पूरय पूरय एतान्यष्टौ महामन्त्रपदानि अष्टसु पद्मदलेषु परिपाट्या कुर्वीत पद्ममध्योचारणात् पार्श्वनाथं हुंकाररूपं पद्ममध्ये लिखेत्, क्षिप हुं फट् स्वाहा अनेन समन्ताद् वेष्टयेत् । यत उक्तम्
( व्यस्त समस्तं विपति) बहुधा परिकल्प्य विपतिमाकाशे ( पञ्चभिर्वर्णैः) । जिननामाक्षरसहितं पदं पदं सर्वविषमथनम् ॥ इति ।
( गा. २१ )
त्रिगुणमायया वेष्टयेत् ।
0
१ शुभम् घ । २ गतौ त्वेवमियं गाथा -
ॐ हन हन दह दह पच पच मथ मथ संहर क्षिप हुं चचाल । कलिकुण्डदण्ड ! धम धम पूरय पूरय विषोल्वण हुं फट् स्वाहा ॥ ३ ° पच पचेति ग-ध ।
॥ १४ ॥

Page #255

७८
श्रीजनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीशिवनाग
-
उ चुरु चुरु मुरु मुरु फुरु फुर फर फर फार फार फलदस्त्वम् । किलि किलि कलकल कलितैः कलिकुण्ड ! कलाकलापज्ञ ! ॥१५॥
वृत्तिः । पूजाविधानतस्त्वेतद् वृत्तं कल्याणकारकम् । निष्फलं भक्तिहीनस्य जिनपादाम्बुजं यथा ॥ नृपवन्हिपिशाचानां हरितस्करहस्तिनाम् । नाशनं विषदुष्टानां शाकिनीशत्रुमर्दनम् ॥
[अष्टमं यन्त्रम् ८ ] कुङ्कुमगोरोचनाया भूर्यदले कनकलेखिनीलिखितम् । घृतमधुमध्यनियुक्तं व्यर्थकरं शत्रवर्गस्य ॥ हुं फटकारविहीनं गृहनिहतं तत्कुलं क्षयं नयति । विषरुधिरचिताङ्गारैः श्मशानचीवरेऽग्निसन्निहितम् ॥
यन्त्रं मङ्गलदिनेऽमावास्यायां वा ॥ १४ ।। ॐ चुरु चुरु०-हे कलिकुण्ड ! कलानां कलापः कलाकलापः तं जानातीति कलाकलापज्ञः, तस्यामन्त्रणम् । फारादपि फारतरं फलं प्रयच्छतीति फारफारफलदस्त्वम् । भवसीति क्रिया । ॐकारपूर्वैः चुरु चुरु मुरु मुरु फुरु फुरु फर फर फारफारपदैश्चिन्तामणिकल्पैः किलि किलि कलकलकलितैरेतदुपलक्षितैरिति ।
चतुरष्टषोडशदलं जिनबीजकलाभिरावृतं कमलम् । अपहरति समस्तविषं न्यस्तं कुम्भे करे दण्डे ॥ कुङ्कुमगोरोचनया लिखितमिदं दुष्टपिटकलूताख्यान् । ज्वालागर्दभशाकिनीविस्फोटकसङ्घाश्च नाशयति ॥ १५ ॥
[ नवमं यन्त्रम् ९ ]

Page #256

विरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । ॐ यः यः यः सः सः हः हः वः वः उरुरिल्लय रुह (हु)
रुहान्त ! शान्त ! त्वम् । विषवन्हेर्विध्यपनं कुरु शीघ्रमुरुप्लवाख्यानात् ॥ १६ ॥ दंष्ट्राकरालभीषणकुपितासुरजलदजलधरापातैः । अभ्यस्ततपोऽनलजाज्वलन्त ! दह दुष्टनागविषम् ॥ १७ ॥
वृत्तिः । ॐ यः यः० हे शान्त ! त्वं मम :विषात्मकस्य वन्हेर्विध्यपनंउपशमनं शीघ्रं कुरु-कुरुष्व । कथम् ? उहप्लवाद्-विस्तीर्णवेगात् । यः यः सः सः हः हः वः वः उरुरिल्लय सहाहान्तमन्त्रपदाख्यानजलसेकात् इति । यः यः सः सः हः हः वः वः कलित पद्मं हृदि दष्टकस्य विन्यस्य पाश्वेषु तस्य बीजानि, मध्ये देवं कलातीतम्
मन्त्रमुद्राकलातीतं ह्रस्वदीर्घकलोज्झितम् । सर्वतत्त्वनिरपेक्ष्यं ध्येयधारणवर्जितम् ॥ काकेभवृषभोष्ट्रेभ्यो द्यूतामिनाशसम्भवात् । निर्विषीकरणं कुर्याल्लोकविस्मयकारकम् ॥ १६ ॥
[ दशमं यन्त्रम् १० ] दंष्ट्रा०-दंष्ट्राभिः करालाभिः २भीषण:-भीमः स चासो। कुपितासुरश्च, निर्जलोऽपि मेघ: स्यादतो विशेष्यते कुपितासुरजलदजलधराणां आ-समन्तात् पातास्तैः अभ्यस्ततपोऽनलेन हे जाज्वलन्त !-देदीप्यमान ! पार्श्वनाथ ! दहभस्मीकुरु । दुष्टानां नागानां विषमिति । जाज्वलन्तेति छन्दोभङ्गभयात् कृतम् । अस्यां जिननाम्नैव यन्त्र सूचयति । जाज्वलन्तं जिन. मेवामन्त्रयतिकार्स पोमै विसाल चउदलकलियं पासनाहस्स नाम
मज्झे पासेसु तत्तं सकलकलगयं तंपि विज्जाहिगढं । 1 °धृताग्निकपिसम्भ्रमात् ग-घ । २ °भीषणश्चासौ क-ख ।
-
-
-
-
-
w

Page #257

८.
Maava
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीशिवनागकमलदलस्थितदिक्पतिमध्ये भुजगावृतं जिनं नत्वा । षोडशदेवी' सहितं बीजाक्षरसंयुतं तद्धि ॥ १८ ॥ वन्ध्यानां सुतजननं म्रियमाणापत्यरक्षणं परमम् । पद्ममिदं रोगहरं ग्रहशाकिनिभूतनिर्माशम् ॥ १९ ॥
वृत्तिः । पूआपुव्वं२ जिणाणं फलयति लिहियं कुंकुमाईहि लोए नासेई ईइदोसं अकमवरिसणं सीयवन्हीण दाहं ॥
[एकादशं यन्त्रम् ११] ॐ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय ज्वल ज्वल प्रज्वल प्रज्वल हूं हूं महाग्नि स्तम्भय स्तम्भय हुं फट् स्वाहा । एकविंशतिवारान् जप्तं जलं अमिं स्तम्भयति ।
ॐ नमो भगवओ पासनाहस्स थंभेउ सव्वाओ ईईओ जिणाण आणाए मा इह अहिहवंतु स्वाहा । अष्टोत्तरशतजापात् ईत्युपशमं करोति । दुष्टराजानं च पुष्पदानेन शमयति ॥ १७ ॥
कम-अस्यामार्यायामशेषयन्त्रख्यापनायात्मनैव यन्त्रमुक्तम् । अष्टसु पद्मदलेषु दिक्पाला४ भिधानानि । पद्ममध्ये भुजगावेष्टितं जिनमिति हुंकारम् । तस्योपरि ब्रह्माणमधस्तानागान् पूर्वोक्तान् भूयो भूयः षोडश पत्रेषु देव्यः ॐ चुरु चुरु बीजैः प्रथमार्योक्तैर्वेष्टयेत् , ततो भूयष्ठकारवेष्टितम् । किलि किलि कल कल बीजर्वेष्टयेत् ततस्त्रिगुणमायया वेष्टयेदिति शेषः ॥१८॥
[ द्वादशं यन्त्रम् १२. ] यन्त्रफलदर्शनायास्य फलं दर्शयति । वन्ध्यानां
वन्ध्यानां पुत्रदम् , म्रियमाणापत्यानां प्रधानमपत्यरक्षणम् । एन पद्म-कुवलयं रोगिणां रोगहरम् , बालानां ग्रहशाकिनीभूतोपद्रवनाशकमिदमिति ॥ १९ ॥
१. देव्योपगतम्° ग-घ। २ पूअं° ग । ३ ° सुकय° ख । ४ °दिक्पत्यभि ख।

Page #258

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
दष्टकसर्वाङ्गगतं पद्ममिदं ध्यायतोऽमृतप्लवहम् । कुर्याद् विषापहारं प्रणवाद्यैः पञ्चभिर्वर्णैः ॥ २० ॥
वृत्तिः । भूयोऽपि फलमाह
दष्टक०-दष्टकस्योपरि सर्वाङ्गगतं इदं पद्म अमृतप्कवहं ध्यायतोध्यायमानस्य विषापहार-विषक्षयं कुर्यात् । प्रणवाद्यैः-ॐकारपूर्वः पञ्चभिवर्णैः-अक्षरैः । पञ्चेति सङ्ख्यां कुर्वन् पद्मनामचतुरक्षरं सूचयति-' तं च उकुवलय' मिति । अनेन व्यस्तसमस्तेनानकधा कर्म कुर्यात् । कुंवत् वलयं कुवलयं कुवलयमेव च वलयं च कुवलयबलयं यन्त्र, तत्तु विचिन्तयेत् ॥
किं तद्वर्णचतुष्टयेन बनजं वर्गस्त्रिभिभूषणं ___ आद्यै केन मही 'द्वयेन विहगो मध्यद्वये प्राणदम् । ब्यस्ते गोत्रतुराचारि कुसुमं प्रान्ते च सम्प्रेषण
ये जानन्ति विचक्षणा भुवि नरास्तेषामहं किकरः ॥ कृत्वा पूजां जिनेभ्यो दधिकलनिकरैर्धान्यपक्वान्नपूरैः
शुभ्रवस्त्रैः सुपुष्पैरनुगतनिजभूश्चन्दनेनानुलिप्त्वा (प्तः) । दत्ताक्षः पञ्चवर्णैः कुसुमशरशतैपिमेतद् विदध्या
उन्मन्त्रैः सिद्धस्ततोऽसौ विलसति भुवने पक्षिराजेब नागैः ।। व्यस्तसमस्तं०-मन्त्रोपसंहारमलस्तस्वकथनात् करोति--व्यस्तक्रमेण पञ्चभिर्वर्णैविपति बक्ष्यमाणं बहुधा-अनेकप्रकारैः परिकल्प्य जिना. भिधानाक्षरसहितैस्तैविपतिवर्गः सर्वमपि पद-मन्त्रधीजे तत् सर्वविषमथनम् । विपति दीर्घकलायुक्तं कृत्वान्तरितो दलेषु विन्यस्तं मध्येषु तत्समन्तात् । ॐ नमो भगवते पार्थमाथाय क्षि ही पह्रीं ॐहूँ स्वाहा हा हा अष्टशतजापात् सिद्धयति । [त्रयोदशं यन्त्रम् १३]
. 'पुनश्च° क-ख । २ °मध्ये बलप्राणादम° - । ३ यातः सिद्धि' स्व।
-

Page #259

- श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीशिवनाग
व्यस्तसमस्तं विपतिं बहुधा परिकल्प्य पञ्चभिर्वर्णैः । जिननामाक्षरसहितैः पदं पदं सर्वविषमथनम् ॥ २१ ॥ क्षिप में स्वाहा पश्चकमनिन्दितं पश्चभूतपरिकल्पम् । नागाष्टककुलोपेतं सत्वरजस्तमःकलानुगतम् ॥ २२ ॥
-
-
-
वृत्तिः कुछमगोरोचनया भूर्जदले जातिलेखिनीलिखितम् । धारयति यस्तु बाहो स भवत्यपराजितो लोके ॥ धामनं विषष्टिका (दष्टानां) यशः श्रीसौख्यदायकम् । धर्मार्थकाममोक्षाणां चैनं नित्यं समुद्हेत् ॥ एतत् परमसद्भाव एतत् तत्त्वं मनोरमम् । . सारं तु सर्वशास्त्राणां सर्वकर्मसु योजयेत् ॥ ११ ॥ क्षिप ॐ स्वाहा पञ्चक०अस्या तमेव विपतिं सप्रपञ्चं कथयति'क्षिप ॐ स्वाहा' अयं भनिन्दितो विपतिः,
भूम्यादिभूतयुक्ताः सुरपतिजलवन्हिवायुमण्डलगाः। अकवासतमकपाख्या नागा विप्रादयः क्रमशः ॥ [अजिताः] कृष्णा रक्ताः शुक्लाः (श्वेताः)। पीताः कुलिशाजस्वस्तिकध्वजैः कलिताः ॥ करशाखासु न्यस्ताः सत्वादित्रितययुकाः स्युः ॥ देव्यश्च जया विजया अजिता अपराजिताः स्थितास्ताः स्युः। एवं हि विपतिवर्णाः स्तीभस्तम्भादिकं कुर्युः ॥ करन्यासं पुराकृत्वा (पुरस्कृत्वा) स्वदेहविपतिं ततः । न्यसेत् पश्चाद्धि दष्टस्य ततः कर्म २समाचरेत् ॥ २२ ॥ १ सपरिकर' ग-घ । २ ° समारमेत् . । ग-घ।

Page #260

विरचितम् ] श्रीपाश्वनाथस्तोत्रम् ।
रेफसम्पुटमध्यस्थः केकारो वन्हिमण्डले । आक्रान्तदीप्तवर्णाभः स्तोभयेत् त्रिदशानपि ॥ २३ ॥ नीलोत्पलदलश्यामैः कैकारोपरि संस्थितः । यकारवेष्टितः शुद्धः पर्वतानपि चालयेत् ॥ २४ ॥ लसद्वद्वयाक्रान्तमिन्द्रगोपुरमध्यगम् । पाकिञ्जल्कसङ्काशं स्तम्भयेत् त्रिपुरान्तकम् ॥ २५ ॥
वृत्तिः । तमेव स्तोमं दर्शयति- 'रेफसम्पुट
अग्निमण्डले एकारसंस्थाने स्वस्तिकविभूषिते स्वकीय ॐकारविपतियुक्ते धकारो देवदत्तनामगों रेफसम्पुटमध्यस्थः समन्ततोऽग्निबीजाक्रान्तः तवर्णानैश्च त्रिदशानपि स्तोभयति-व्याकुलितचित्तान् करोति ॥ २३ ॥
[चतुर्दशं यन्त्रम् १. ] नीलोत्पल-नीलोत्पलदलश्यामो-वकारो वायुवीज-यकारस्तस्य उपरि स्थितः ठकाररूपवायव्यमण्डलस्थः शुद्धः-धवलः पर्वतानपि चालयेत् । अनन्तरोदित "वायव्यमण्डलस्थ इति । किमुक्तं भवति ? अग्निसन्तापदं दह्यमानधूमध्यामलितगात्रो नश्यति । [ पञ्चदशं यन्त्रम् १५ ]
भालुकफलके लिखितं यन्त्रमिदं काकपिच्छलेखिन्या । निजरकचिताझारैस्तापितं नाशयेत् शत्रून् ॥ १४ ॥ अधुना स्तम्भमाह
लसद्वज्रदेवदत्ताभिधानं लसत् मध्यस्थ-वज्रद्वयेनाकान्तं स्वनाम्ना च क्रान्तं इन्द्रगोपुरस्य-माहेन्द्रमण्डलस्य च मध्यग भूयस्तत्पद्मरूपं किजल्कबत पीतवर्ण त्रिपुरान्तकमपि-शङ्करमपि स्तम्भयति ॥ २५ ॥ षोडशं यन्त्रम् १६] ... १०धकारो° ख । २ मं°ख । ३ °धकारं योपरि ख।. ४°तकारावेष्टित° ख। ५°जानय° ख।

Page #261

भीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीशिवनागकुन्देन्दुशङ्खवर्णाभं निर्वाहं यस्तु चिन्तयेत् । निर्विषं कुरुते क्षिप्रं विषं स्थावरजङ्गमम् ॥ २६ ॥ हरहारशङ्खगौरं वकारं कलशावृतिम् । ठेकारवेष्टितं सुद्धं प्लवन्तं विषनाशनम् ।। २७ ।।
वृति। काक्वाभिहितेन शतपत्रस्थितेनेति शरावसम्पुटस्यान्तः शिलायर्या फलकेऽपि वा लिखितं किजलपीतवर्णेन-हरितालेन हरिद्रया वा इदम् ।
निर्विषीकरणमाह- कुन्देन्दु
श्वेतवर्णम् । निर्वाहेति निर्वाहो-ऽवसानो मातृकान्तःस्थः हंसरूपं पक्षिगजं च यश्चिन्तयेत्-ध्यायेत् तं च अमृतलालाप्लुतं दष्टकं जिघ्रसितुं सर्वमपि-समस्तमपि विषं निर्विषीकरोति ॥ २६ ॥
जीवरक्षा-शुभ्रवणी वारुणं बीजं कलसाकृति-कुम्भाकारं हकारेण सकलकलागतेन देटितं पुनत्रिगुणम'यया वेष्टितं अमृतेन प्लवन्तं विषमपि निर्विषीकरोति ॥ २७ ॥ आस्तामुपविषमिति । [सप्तदशं यन्त्रम् १७ ]
हस्ताङ्ग०
विहगपतेर्भूतानां चैकत्वं दर्शयति-हस्ताङ्गुलीषु विन्यस्तं भूतपञ्चक पृथिव्यादीनां भूतानां वैचित्र्यभावात् तदबीजानां च प्रभावं कथयतिसर्व-समस्तं-सर्वगारुडोपन्यस्तम् । क्षि पॐ स्वाहा एतदत्रव । क्षा क्षी क्ष क्ष क्षः शिवं शिवायोगे सुरबिन्दु सः । हाँ ह्रीं क्षाक्षी सः । सुवर्णचिन्तायां हां ही हूं है ह: जीवोद्धरणे अपहरति समस्तविषम् । साधकमुष्टिक्रमः तस्प बन्धः तस्मात् तेनेति ॥
अन्त्यान्तःस्थं सबिन्दु प्रवरकमलगं नामगर्भ सलेशं ही क्षः ठ बीजवेष्टयं दिशि विदिशि दले लिरव्य पद्मीविकल्पम् ।
संवौषट् यन्त्रकोष्ठो तदपि शशिकलायुक्तठेनोप[नाभि] वेष्टयं - शान्ति कुर्याइवश्यं गणधरचितं यन्त्रमेतद् गृहस्थम् ॥
१ 'हकरा ख। २ °प्लु- स्व।

Page #262

विरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
हस्ताङ्गुलीषु विन्यस्त वामकरे भूतपञ्चकं सकलम् । अपहरति समस्तविष साधकमुष्टिक्रमाबन्धात् ॥ २८॥ धरणोरगेन्द्रसुरपतिविद्याधरदैत्यदेवताभिनुतम् । जिनगरुडमप्रमेयं चतुर्वर्णविभूषितं स्मरयेत् ॥ २९ ॥ . आजानुकनकगगौरं आनाभेः शङ्खकुन्दहरधवलम् । आकण्ठतो नवदिवाकरकान्तितुल्यमामूर्धतोऽञ्जननिभं
गरुडस्य रूपम् ॥ ३०॥
वृत्तिः । वारुणमण्डलबीज-वकारं पार्थिवबीज-लकारयुक्तम् , वारुणवीजं ह्रींकारेण पुनर्वेष्टितं च पार्थिवबीजाक्षरेण क्षकारेण वेष्टितं, च-पुनः पद्मरूपवारुणमण्डबमध्यस्थं पत्रेषु वारुणबीज-वकारं पद्मसहितं न्यसेत् , तत्परिणाहे आकाशभूताख्यं संवौषट्सहित सबिन्दु ठकारवेष्टितं प्रहशान्ति कुर्यादिति ।
[ अष्टादशं यन्त्रम् १८] एकैकभूते पञ्च पञ्च वर्णा अभिहिसास्ते चैवं रचनाविशेषतः सर्वकर्मकराः ।
माहेन्द्रं वारुणं योज्यं सर्वेषु शुभकर्मसु ।
भाग्नेयं चैव वायम्य मण्डलं दुष्टकर्मसु ॥ कुकुमगोरोचनया चन्दनेन लिखनीयमिति ॥ २८ ॥
घरणोरगेन्द्र०-भो लोका ! यदि विषविघातं कर्तुमीप्सथ ततो जिनगारडं स्मरत । कथम्भूतम् ? 'धरणोरगेन्द्र सुरपतिविद्याधरदैत्यदेवतामिनुतम् ,' भभिनु तम्-प्रणतम् । अप्रमेयं-अतुलम् । वरज्ञानतेजोभिर्वक्यमाणवर्णचतुष्कोपशोभितम् ॥ २९ ॥
आजानु०-यावज्जानुनी तावत् तप्तकनकाभं पीतम् , तस्मामामि यावच्छभ्रम् , तस्मात् कण्ठं यावद् दिवाकरकान्तिवाद रक्कम् , तस्म्पच्छिरो यावत् कृष्णं स्मरयेत त्यतीतार्यायां क्रिया ॥ ३०॥
१ गरुडस्वरूपं° ख।

Page #263

-
श्रोजैनस्तानसन्दोहे [ श्रीशिवनागसुवर्णपक्षं वैनतेयं पक्षिराजं महाबलम् । नागान्तकं जितारिं च अजितं विश्वरूपिणम् ॥ ३१ ॥ विनतायाः सुतं दैत्यं विहङ्गं पन्नगोत्तमम् । गरुन्मन्तं खगेशं च ताक्ष्य काश्यपनन्दनम् ॥ ३२ ॥ द्वादशैतानि नामानि गरुडस्य महात्मनः । यः स्मरेत् प्रातरुत्थाय स्नातो वा यदि वाशुचिः ॥३३॥ विषं न क्रमते तस्य न च हिंसन्ति पन्नगाः । न दुष्टा द्रावयन्त्येनं सर्वकार्याणि साधयेत् ॥ ३४ ॥ एवंभूतैस्तु यो नामैः श्रीपाच स्मरयेज्जिनम् । तस्य रोगाः प्रणश्यन्ति विषं च प्रलयं व्रजेत् ॥ ३५ ॥
वृत्तिः । तदभिधानान्याह
सुवर्ण वैनतेयं च तायं काश्यपनन्दनम् ।
महावलं जितारिं च अजितं विश्वरूपिणम् ॥ ३१ ॥ शोभनवर्णत्वात् सुवर्णम् । विनयेन नता विनता, तस्या अपत्यं वैनतेयम् । काश्यपगोत्रराज्ञः पुत्रम् । अमितबलत्वान्महाबलम् , शत्रुविनाशाजितारिम् । रिपूणामभावाद् अजितम् । सर्वगतत्वाद् विश्वरूपिणम् जिनगरुडं भो लोका ! विषनं स्मरत इति ।
फलं दर्शयति- एवंभूतैरन्यैरपि नामभिर्यः पुरुषः श्रीपार्वजिनं स्मरयेत् -चिन्तयेत् तस्य पुरुषस्य रोगा:-ज्वरादयः प्रणश्यन्ति-दूरमपसरन्ति, 'विषं तु-पुनः प्रलयं ब्रजेत्-गच्छेत् ॥ ३५ ॥

Page #264

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
ग्रहदुःस्थसुस्थजननं सर्वविषोच्छेदनं प्रशान्तिकरम् । प्रध्वस्तदुरितनिचयं पाश्च योगीश्वरं वन्दे ॥ ३६ ॥ इति मालामन्त्रपदैरभिष्टुतं यः स्मरेत् त्रिसन्ध्यमपि । स करोति नागक्रीडां शिव इव विषवेदनातीतः ॥ ३७॥ भक्तिर्जिनेश्वरे यस्य गन्धमाल्यानुलेपनैः । सम्पूजयति यश्चैनं तस्यैतत् सफलं भवेत् ॥ ३८ ॥
इति श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । लि० राजविजयसूरिशिष्य...विजयेन स्वपठनार्थम् । शुभं भवतु ॥
वृत्तिः । स्तवोपसंहारमाहप्रहदुःस्थ०
अन्त्यमालमेतत् । पावनाम्ना तीर्थकरम् । योगो-ध्यानाभ्यामो विद्यते येषां ते योगिन:साधवस्तेषामोशः-स्वामी तमहं वन्दे। कथम्भूतम् ! ग्रहैः दुःस्थं-प्रहदु स्थं प्रहकता या पीडा तदपनोदनेन सुस्थजननम् । स्थावरजङ्गमविषस्य च्छेदन-विनाशनम् । प्रकर्षण शान्तिकरं इत्यर्थः । ध्वस्तदुरितसङ्घातं पाश्व वन्दे । इति ॥३६॥
तत्प्रणामादैहिकं फलं भूयो दर्शयतिइति मालामन्त्रपदः०
इति-अनेन प्रकारेण मालामन्त्रपदैः मालारूपतया व्यवस्थितमन्त्रबीजैराभिमुख्येन स्तुतं पार्श्वजिन यः पुरुषः स्मरयेत्-ध्यायेत् त्रिसन्ध्यम्। अपिशब्दात् भक्त्या स एवम्भूतो नागक्रीडां करोति । शिव इव-महादेव इस विषवेदनोज्झितः इति ।
शिवनागयोः संशब्दनादात्माभिधानं कर्ता सूचयति ॥३७॥ - भक्तिरित्यादि-यस्य जिनेश्वरे-पार्श्वनाथे भक्तिरस्ति. वस्त्रगन्धमास्यनुलेपनद्रव्यतः सम् – एकीभावेन पूजयति भावपुष्पैरेनं पार्श्वजिनं तस्यैत. न्मन्त्रस्तवनं सफल-साथकं भवेत्-भवन ति ॥ ३८ ॥
इति पाजिनस्तवनटीका। लिखिता सं. १५२३ वर्षे वैशाख शुदि २ दिने पं० सहर्षगणि. शिष्येण गन्धारम(ब)न्दिरे ॥
श्रीधरणारगेन्द्रस्तवनटीका समाप्तेति ॥

Page #265

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[महात
[ १३ ]
महामन्त्रगर्भितं श्रीकलिकुण्डपार्श्वजिनस्तवनम् ।
P
श्रीमद्देवेन्द्रवृन्दामलमुकुटमणिज्योतिषां चक्रवाल
ालीढं पादपीठं शठकमठकृतोपद्रवाऽबाधितस्य । लोकालोकावभासिस्फुरदुरुविमलज्ञानसद्दीप्रदोपः
प्रवस्तम्वान्तजालः स वितरतु सुखं पार्श्वनाथोऽत्र नित्यम् ॥ हो हो है हौ विभास्वन्मरकतमणिभाकान्तमत्तें ! हि बं मों
है सँ त बीजमन्त्रैः कृतसकलजगत्क्षेमरक्षोरुवक्षाः । क्षा क्षी शू क्षौ समस्तक्षितितलमहित ! ज्योतिरुयोतिताशः
क्ष क्षौ क्षः क्षिप्तबोजात्मकसकलतनुः सत्पदः पार्थनाथः ॥२॥ ड्रोकारे रेफयुक्तं रररररररां देव ! संसँ सयुक्तं
ही क्ली ब्लू द्रा[ीं] समेतं वियदमलकला कोच्चकोद्भासि हुँ हैं। धुं धुं धुं धूम्रवर्णैरखिलमिह जगन्मे विधेयानुकृष्णं
वौषड्मन्त्रं पठन्तस्त्रिजगदधिपते ! पार्थ ! मां रक्ष नित्यम् ॥३॥ आ का हा सर्ववश्यं कुरु कुरु सरसं कार्मणं तिष्ठ तिष्ठ
क्षं क्षं हं रक्ष रक्ष प्रबलबलमहाभैरवारातिभीतेः । द्रां द्रो द्रीं द्रावयन्तो द्रब हन हन तं फट् वषट् बन्ध बन्ध
स्वाहा मन्त्रं पठन्तस्त्रिजगदधिपते ! पार्श्व ! मां रक्ष नित्यम् ॥

Page #266

कर्तृकम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । हैं हैं झाँ झाँ क्षहंसः कुवलयकलितैरश्चिताङ्ग ! प्रमत्तै
झी झां हं यक्ष हंस हर हर हरहूं पक्षि वः सत्क्षिकोपं । वं झंहं सः सहसः वससरसरसं सः सुधाबीजमन्त्रै
स्त्रायस्व स्थावरादेः प्रबलविषमुखं हारिभिः पार्श्वनाथ ! ॥५॥
क्षमा क्ष्मी क्ष्मू क्ष्मौ क्ष्मरेतैरहपतिवितनुमन्त्रबीजैश्च नित्यं
हाहाकारोपनादैवलदनलशिखाकल्पदीर्घोकेशः । पिङ्गाक्षर्लोलजिलैर्विषमविषधरालङ्कृतैस्तीक्ष्णदण्डै___ भूतैः प्रेतैः पिशाचैर्घनदकृतमहोपद्रवाद् रक्ष रक्ष ॥ ६ ॥ झो झौ झः शाकिनीनां सपदहरसदं भिन्द्धि शुद्धेद्धबुद्धे !
ग्लो क्ष्म ठ दिव्यजिह्वागतिमतिकुपितः स्तम्भनं संविधेहि । फट् फट् सर्वाधिरोगप्रहमरणभयोच्चाटनं चैव पार्श्व ! __ त्रायस्वाशेषदोषादमरनरवरैर्मीर्तिपादारविन्दः ॥ ७॥ इत्थं मन्त्राक्षरोत्थं वचनमनुपमं पार्श्वनाथस्य नित्य
विद्वेषोच्चाटनं स्तम्भन वन (1) जय वशं पापरोगापनोदैः । प्रोत्सर्प जङ्गमादिस्थविरविषमुखध्वंसनं स्थायुदीर्घ
मारोग्यैश्वर्ययुक्तो भवति पठति यः स्तौति तस्येष्टसिद्धिः ॥८॥

Page #267

VAAAAAVA
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीअजितसिंह
[१४] श्रीअजितसिंहाचार्यविरचितं
'अट्टे मट्टे' मन्त्रगर्भितम् श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
ॐ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय ही प्रगे।
धरणेन्द्रपद्मावतोसहिताय सदा श्रिये ॥१॥ अट्टे मट्टे तथा क्षुद्रविघट्टे क्षुद्रमेव हि ।।
— स्तम्भय स्तम्भय क्षुद्रान् स्वाहान्तै रेभिरक्ष रैः ॥ २॥ पद्ममष्टदलोपेतं मायाकं जिनलाञ्छितम् ।
__पद्ममध्यान्तरालेषु पत्रोपरि यथाक्रमम् ॥ ३॥ अष्टौ अष्टौ तथैवाष्टौ विन्यस्याक्षरमण्डलम् ।
तत्राष्टशतजापेन ज्वरमेकान्तरादिकम् ॥ ४ ॥ रिपुचौरमहीपालशाकिनोभूतसम्भवाम् ।
अरण्यदेहिजां भीति हन्ति बद्धं भुजादिषु ॥ ५ ॥ पुष्पमालां जपित्वा च मन्त्रेणोष्टशताधिकम् ।
प्रक्षिप्ता पात्रकण्ठेषु भूतादीन् स्तम्भयेद् ध्रुवम् ॥६॥ गुग्गुलस्य गुटीनां च शतमष्टोत्तरं हुतम् ।।
. दुष्टमुच्चाटयेत सद्यः शान्ति च कुरुते गृहे ॥ ७ ॥ देवस्याजितसिंहस्य नीलवर्णस्य संस्तवात् ।
लभन्ते श्रेयी सिद्धि कवयो वाञ्छतैः सह ॥८॥

Page #268

सरिधिरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
श्रीअश्वसेनकुलपङ्कजन भास्करस्य
__ पद्मावतीधरणराजनिषेवितस्य । वामाङ्गजस्य पदसंस्तवनाल्लभन्ते
भव्याः श्रियं सुभगतामपि वाञ्छितानि ॥९॥
[ १५ ] श्रीसङ्घविजयगणिप्रणीतं श्रीपार्श्वसप्ततीर्थीस्तवनम् ।
नत्वा जिनमण्डलीसुरगवीमिष्टार्थसम्पादनी
स्मृत्वा सद्वरदायिनी भगवती श्रीसारदां सारदाम् ।। ऐं क्ली मन्त्रपदैर्मुदा मुनिजनध्येयां नमदैवतां
झौ स्वाहाक्षरसंयुतैः सुखकरीं श्रीसप्ततीर्थी स्तुवे ॥ १ ॥ जयति नमदनेकाखण्डलश्रेणिमौलि
प्रकटमणिमयूषोद्योतिपादारविन्दः । भुवनविदितनामा ध्येय 'शङ्केश्वरो'ऽयं
दुरितहरणपार्श्वः पार्श्वनाथः प्रसिद्धः ॥२॥ वन्दे श्रीअणहिल्लपत्तनपुरालङ्कारहारोपमं
श्रीपञ्चासरपार्श्वनाथमनघं प्रौढप्रभावास्पदम् । ह्री श्री धरणेन्द्रसेवितपदं विश्वत्रयीमण्डनं विघ्नव्राततमःप्रसारमथने पाथोजिनीवल्लभम् ॥ ३ ॥

Page #269

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [धीसविज्ञववीजापुरस्थितमहं प्रणमामि नम्रश्रीपार्श्वयक्षमतुलातिशयैकगेहम् । वैरोटयया स्तुतपदं जिनपार्श्वनाथं पद्मावतीहृदयपङ्कजचश्चरीकम्॥४॥ श्रीभीडभञ्जन इति प्रथिताभिधानः
श्रीपावसार्वमुकुटो जयमश्नुते स्म । कंसारिनामनगराबनिभासमानः
_प्रध्वस्तदुःखदुरितो हतविघ्नवृन्दः ॥ ५ ॥ श्रीगोडीपुरनायकं त्रिभुवनप्रत्यूहविध्वंसकं
साधुश्रेणिसरोजवासरमणिं सम्पत्तिसम्पादकम् । भेजे भक्तसमस्तदुःखदलनं निःशेषदापहं
कल्याणद्रुमसेचने जलधरं वामेयतीर्थाधिपम् ॥ ६ ॥ श्रीमन्तं वरकाणपार्श्वमवनीख्यातं भजे भक्तितो
वामाकुक्षिसरोजशोगचरणं श्रीअश्वसेनात्मजम् । दुष्टव्यालविषान्धकारहरणे स्निग्धं सरोजन्मना
महन्तं ग्रहशाकिनीनरपतिस्तेनादिभीतिच्छिदम् ॥ ॥ ७ ॥ श्रीमन्मालवदेशभूमिललनाभालस्थलीभूषणं
सेवेऽहं मगसीश्वरं जिनपति पाच प्रमोदप्रदम् । आधिव्याधिविनाशकं सुरबरध्येयं मनःपङ्कजे
दुष्टम्लेच्छन्नृपोत्थकष्टहननं कल्याणलीलालथम् ॥ ८ ॥ सप्तैतानि समस्तसंयमवतां तीर्थानि विघ्नं जवात्
विश्वप्राणपरांणि दैत्यविमुना निघ्नन्तु निर्मापितम् ।

Page #270

पषिविरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
एतत्कृत्यविधौ विलम्बमधुना कुर्वन्तु तोर्थानि नो
किं ध्वान्तौघविनाशने दिनपतिः कुर्याद् विलम्ब क्वचित् ॥९॥ सत्तीर्थसप्तकमिदं भुवि सर्वतीर्थमुख्यं जगत्रयविपत्तिविनाशहेतुः। विघ्नं छिनत्त सुरराजकृतं....सन्तो भवन्ति परकार्यकृतौ हि दक्षाः॥१० विराजमानं वरमन्त्रवर्णैः श्रीसप्ततो स्तवनं सदैव ।। सूर्योदये ये सुधियः स्मरन्ति भवन्ति ते भूरिविभूतिभाजः ॥ ११ ॥ स्वकण्ठपीठे बिभराम्बभूवुये सप्ततीर्थीस्तवहारवल्लीम् । स्फुरत्प्रभावस्फुटरत्नरम्यां तदङ्गणे क्रीडति कामधेनुः ॥ १२ ॥ देयादियं विजयसेनमुनीन्द्रशिष्यशिष्यस्य सङ्घविजयस्य सुसप्ततीर्थी । दुष्टाष्टभीतिकजराजिहिमांशुलेखा सानन्दमङ्गलसदोदयसिद्धिवृद्धिम्।१३ इत्थ सप्तभयापहारनिपुणा श्रीसप्ततीर्थी स्तुता
सप्तद्वीपसमस्तजन्तुहितकृत् सप्ताब्धिकीर्तिस्थितिः । यावत् सप्ततुरङ्गमो जलरुहां प्रीति विधत्तउंशुभि
जीयात् तावदियं विपत्तिदलना सा सर्वभव्यात्मनाम् ॥१४॥
[१६] श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम् । स्तुवे श्रीस्तम्भनाम्भोजराजहंससमं जिनम् । श्रीपार्श्वमिष्टदं सर्वविघ्नसङ्घातघातकम् ॥ १॥ श्रीदश्चिन्तामणिः कल्पपादपः कामदो घटः । न दाता त्वत्समो मुक्तिचङ्गश्रीसङ्गकारकः ॥ २ ॥

Page #271

- श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीअज्ञात
न रोगो न च सम्मोहो न शोको न च साध्वसम् । न दुःखं न च दारिद्रयमलं स्थातुं नते त्वयि ॥ ३॥ तव प्रभावतः स्वामिन् ! कलिकालो विनश्वरः । जज्ञे कृतयुगाश्लेष इव लोकोऽपि वैभवात् ।। ४ ॥ जय श्रीस्तम्भनाधीश ! श्रीपार्श्व! पुरुषोत्तम ! | चूरयनघसङ्घातं पूरयन् नरवाञ्छितम् ॥ ५ ॥
[ १७ ]
श्रृङ्खलालङ्कारमयं श्रीस्तम्भनपार्श्वजिनस्तवनम् ।
स्तवीमि तं पाश्वजिनं सदैव तं वतंसकं स्तम्भनपत्तनावनेः । वनेचरा मत्तमतङ्गजादयो दयोदधिं नाभिभवन्ति यं श्रितान् ॥ १॥ श्रितामराधीशमधीशमागता गता महासङ्गरगोचरं नराः । न राजिभिर्जेयवपुःपराक्रमाः क्रमानमन्मल्लमतल्लिकोत्कराः ॥ २ ॥ करा न किं राजभरस्य दुःखदाः खदारण! त्वां श्रयतां शमाश्रयम् । श्रयन्ति सिंहेन किमङ्कितं वनं वनन्त उच्चैर्मृगधूर्तसञ्चयाः ॥ ३ ॥ चयाय लक्ष्मीर्यतते प्रमेदुरा दुरायतिर्नश्यति तस्य सुप्रिया। प्रिया च पुत्राः सुजनाः स्युराश्रवाः श्रवाय यः पार्श्वगिरः प्रमोदवान् ॥१ दवानल: शाम्यति वारिधिर्धरा धराधरो मन्दिरमिन्दिराकुलम् । कुलं पिशाचादि कुलन्तमहतोऽर्हतो नमस्यां जगतोऽपि यः स्मरेत् ॥५॥

Page #272

कर्तृकम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् |
स्मरेशुलक्षं न तवेश ! मानसं न सङ्गतं मानमहीभृताऽनिभम् । निर्भ त्यजल्लोभपयोधिरोधनं धनञ्जयं क्रोधरिपुं जयन्नुमः ॥ ६ ॥ मह्यमेनं जगतामधीश्वरं स्वरं ब्रुवन्तं ससितं सुधारसम् । रसं त्रिलोकाद्भुतमंगमिश्रितं श्रितं न के कैः प्रवदन्ति कोविदाः ॥ ७ ॥ विदालोकैले किप्रकटनपटुः स्तम्भनपतिः
पतित्वादावङ्घ्रयोर्विनुत इति भावेन भगवान् ।
ܕ
गवा भव्य श्रोत्राण्यवट कुहराणीक्षुशिरया
रयात् प्रीणन् मह्यं तरुणकरुणं रातु चरणम् ॥ ८ ॥
[ १८ ] श्रीदेवसुन्दरसूरिप्रणीतं श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
९५
स्फुरत्केवलज्ञान चारुप्रकाशं फगामण्डपाडम्बरोद्योतिताशम् । महाकर्मपौधनाशे दिनेशं स्तुवे स्तम्भनाधीशपाश्व जिनेशम् ॥ १ ॥ प्रभो ! सद्गुणश्रेणिलक्ष्मीनिवासं भवन्तं प्रदत्तान्तरारिप्रवासम् । जगद्वन्ध ! पादाम्बुजं कोऽस्तहासं जनः स्तोतुमीष्टे लसदेवदासम् ॥२॥ महानन्दलक्ष्मीविलासैकगेहं तथापि प्रभो ! किश्चन त्वां स्तुवेऽम् । महाभक्तिरागेरितो नीलदेहं जिनाज्ञोऽपि भव्यावलीपूरितेहम् ॥ ३ ॥ जय त्वं प्रभो ! प्राप्तसंसारतीर ! स्फुरत्पापधूलीप्रणाशे समीर ! | महामानमायावनीसारसीर ! ज्वलत्कोघदावानले मेघनीर ! ॥ ४ ॥

Page #273

जैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीदेवसुन्दरअहं त्वां निरीक्ष्याद्य जज्ञे कृतार्थः सनाथीकृताशेषभल्याङ्गिसार्थ ।। तथा धन्यभावो ममावेश ! जातः सदा सेवकीभूतदेवेन्द्रजात ॥५॥ ममाद्याभवनेत्रयुग्मं पवित्रं महादोषमालातृणालीलवित्रम् । यतो दृष्टमेतद् गुणश्रेणिपात्रं त्वदीयं मया भाग्ययोगेन गात्रम् ॥६॥ वचः स्यात् तदेवात्र लोके प्रधानं भवन्तं स्तुते यद् गुणानां निधानम् । मनोऽपि प्रशस्यं भवेदेतदेव त्वमानन्दतो घ्यायसे येन देव ॥७॥ सदा देवलोके सुरेशा भवन्तं मुदाऽभ्यर्चयन्त्यद्भुतज्ञानवन्तम् । तथा पनगा नागलोके स्तुवन्ति प्रभो! मर्त्यलोके नरेन्द्रा नुवन्ति ॥८॥ प्रमोदेन येनार्यसे नाथ ! नित्यं विहाय प्रभाते समतान्यकृत्यम् । असौ संस्मृतौ नाथ ! नो बम्भ्रमीति क्षणात् सिद्धिवध्वा समं रमीति ॥ जिन! त्वां जनो यः सदा तोष्टवीति त्रिलोकीस्तुतोऽसौ क्रमाद् बोभवीति। तव ध्यानतः स्वं च यः पोपवीति स्वकर्माणि सर्वाण्ययं लोलवीति॥१०॥ मनो यो विधत्ते तव ध्यानवश्यं क्रमात् त्वं मनोऽभोष्टमाप्नोत्यवश्यम् । लभेताऽथवा कामितं को न कल्पद्रुमं संश्रितः पुण्यलक्ष्म्यैकतल्पः ।। स्फुरन्मोहमिथ्यात्वघोरान्धकारे प्रभो ! दुःषमाकालगे पञ्चमारे । मया भाग्ययोगेन दापोपमानस्वमद्यासि दृष्टो गुणैर्दीप्यमान !॥१२॥ तवालोकनादेव मे देव ! कष्टं समग्र जिन ! स्तम्भनाधीश ! नष्टम्। प्रभातेऽथवा भानुबिम्बेऽपि दृष्टे तमोजालमुर्त्या किमु स्थातुमीष्टे ! ॥ गुणागार ! संसृत्यरण्यान्तराले भवानन्यतीर्थावलोवृक्षजाले । मयापि स्वतो भ्राम्यता सार्थनाथः शिवाध्वन्यवापे भयौघाग्निपाथः ॥ सुपर्वमस्वर्गवीकामकुम्भस्फुरदेवरत्नादिका अप्यदम्भ ।। न भावा विभो ! दुर्लभाः किन्त्वपापं त्रिलोकोतले शासनं ते दुरापम् ।।

Page #274

14...
..
'
.
.
मूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । तथाभव्यतादित्यकान्तिप्रयोगप्रबुद्धेषु विध्वस्तरागादिरोग !। सतां मानसाब्जेषु खेलन् सहेलं प्रभो ! भृङ्गसि श्यामलाङ्गोऽनुवेलम् ॥ त्वदीयोरुमाहात्म्यवन्नाममन्त्रस्मृतेरप्यनन्ताद्भुतज्ञानसत्र !। करिव्याघ्रसिंहोरगारातिभूतादिभीतिः क्षणात् क्षीयतेऽतिप्रभूता ॥१७॥ भवापारवारां निधौ विश्वनेतर्महादुःखनीरेऽन्तरङ्गारिजेतः !। नृणां मजतां तारणायोरुकाष्टं तरण्डायते शासनं ते गरिष्ठम् ॥१८॥ चरीकति तेऽचा जनो यो वरिष्ठां बरीभर्ति भक्तिं च चित्ते पटिष्ठाम् । नरीनर्ति कोतिर्जते तस्य कार्य सरोसति चाचिन्तितं सर्वमार्यम् ॥ प्रसर्पत्प्रभावस्य तेऽल्पस्वभावा विभो ! नैव साम्यं श्रयन्तेऽन्यदेवाः । प्रभाभ्राजमानस्य भानोः किमेता लभन्ते तुलां तारका अध्यनन्ताः ॥ स्वचित्तालवालारूढा. वरेण्यक्रियातोयरेग सिक्ता शरण्य !। तवाज्ञामहाकल्पवल्ली जनानां फलं पम्फलीटोप्सितैः सज्जनानाम् ॥२१॥ सदाचीचरद् देवराजैः स्वदास्यं तथाचीकरयो महेशेन लास्यम् । जनेऽवीवृतत् त्वामिहाज्ञां च कामं त्वमहेनषोस्तमप्याशु काम् ॥२२॥ विभो ! कल्पवृक्षोऽस्यभीष्टार्थदाने सुधाम्मोदसि क्षेमवल्लीविताने । दिनेशायसे भव्यराजीवचक्रे.................... ............।। २३॥ अदीपिष्ट भूमौ भवानीश ! विश्वं स्वतोऽबोधि सज्ञानयोगेन विश्वम् । अपूरिष्ट को. समस्तं त्रिलोकं तथाऽतायि सूक्ष्मेतरं जीवलोकम्।।२४॥
श्रीस्तम्भनाभरण ! पार्श्व ! भवन्तमेवं
प्रातः स्तुते प्रतिदिनं घनवासनो यः । वश्याः श्रयन्ति भगवन् ! मनुजाधिराज
श्रीदेवसुन्दररमाशिवसम्पदस्तम् ॥ २५ ॥

Page #275

म
-
अमस्तोपसन्दोह [
श्र [१९] श्रीजिनसोमसूरिपादैः प्रणीत श्रीस्तम्भनकपार्श्वजिनस्तवनम् ।
.
.
.
.
.
.
.
.
JABAR
-
-
-
-
श्रीस्तम्भनं पाजिनं निरञ्जनं स्तुमः समग्रातिशयाश्रयं वयम् । फणीश्वरस्फारफणागणोल्लसन्मणिप्रभाडम्बरमण्डिताम्बरम् ॥१॥ स्तुत्यस्त्वमय॑स्त्वमसि प्रणम्यस्त्राता त्वमेव त्वमुपासनीयः । त्वत्तः प्रभुः स्तम्भनपार्श्व ! विश्वे न कश्चिदन्यः भिंतवत्सलोऽत्र ॥२॥ कृतानि तीर्थानि सुराः श्रिताश्च यन्त्राणि तन्त्राण्यपि सूत्रितानि । स्मृताश्च मन्त्रा न हि तैरसाधि फलं जिन ! त्वच्चरणप्रसत्तेः ॥३॥ अथ प्रभो ! जाग्रदभङ्गभाग्ययोगेन केनापि तवाघिसेवा । लेभे मया तेन कृपालुमौलेमन्ये मनःकामितमद्य जातम् ॥४॥ हित्वा वपुःपञ्चकमङ्गिनस्त्वद्ध्यानादनङ्गत्वमधुः शिवाप्ताः । चित्रं प्रसादात् तव चङ्गमङ्गं लब्ध्वाऽधुनाऽत्र स्मररूपिणः स्युः ॥५॥ ददे मुनीन्द्राभयदेवसूरेर्वपुस्त्वया दिव्यमपास्य कुष्ठम् ।। कृपां कुरु क्षिप्रमपाकुरुष्व दुष्कर्मरोगं मम सुप्रसन्नः ।। ६॥ कर्मव्यथाभिर्विधुरं वराकं त्वदेकभक्तं शरणागतं माम् । उपेक्ष्यमागस्य जगत्प्रभो ! ते कृपा कृपालोन हि किं भवित्री ? ॥७॥ असह्यबाह्यान्तरोगहन्ता त्वमेव विश्वेऽस्यनवद्यवैद्यः । जगत्प्रभो ! ते शरणागतस्य प्रसय मे रोगहरो भव त्वम् ॥ ८॥

Page #276

wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww
सूरिविरचितम् ] श्रीस्तम्भनपार्श्वनाथस्तात्रम् । न मत्समः कोऽपि परोऽस्ति दुःखी न दुःखहन्ता तु जिन ! त्वदन्यः। मया त्वदके निहितं शिरस्तत् तवोचितं यत् कुरु तन्ममाशु ॥९॥ वमेव तीर्थ मम देवता वं प्राणास्त्वमात्मापि मम त्वमेव । पुनः पुनर्विज्ञपयामि नाथ ! नीरोगतां यच्छ जगच्छरण्य ! ॥१०॥
इति स्तुतिः स्तम्मनपार्श्व ! नेल
श्वेतस्विचेतोऽर्थितदानदक्ष !। ओस्तम्भतीर्थाभरण ! प्रसद्य
भक्तस्य मे पूरय पूरयाशाम् ॥ ११ ॥
[२०] श्रीजयसागरविरचितं
यमकमयं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
योगात्मनां यो मधुरं धुरन्धुरं भिन्दानमेन: सकलं कलङ्कलम् वामेयमाहुस्सदयो दयोदयो मुदे स मेऽदभ्रमहामहामहा ॥
स्वोपज्ञावचूरिः।
-
नमो जिनाय । आत्मकृतं स्तवनमिदं व्याख्यायते
.. योगो-ज्ञानदर्शनचारित्रलक्षणः तत्प्रधान आत्मा येषां ते योगारमान:सामान्यकेवलिनः तेषां मध्ये 'मधुर' मनोज्ञम् । 'धुरन्धुरं' मुख्यम् , तथा

Page #277

जैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीजयसागर
अहो तवास्था चरणे रणेरणे यदद् भुताकारधरा धराधरा । सुराङ्गना स्वान्तमनामनामनानयद् विकारं न विभा विभा विभा॥
अवचूरिः । 'भिन्दान' दूरीकुर्वाणम् । किं तत् ? 'एनः' पापम् । कीदृशम् ? 'सकलं' निरवशेषम् । कलङ्कान्-असद्भूतदोषारोपान् लाति-गृह्णातीति ‘कलङ्कलम् । एवंविधं 'वामेयं' वामासुतम् श्रीपार्श्वजिनं 'आहुः' कथयन्ति कवयः । सन्शोभनः शुभभाग्यं यस्थ स 'सदयः' ( तथा दयया-कृपया उदयं-वृद्धि थाति 'सदयोदयः,' अथवा दयाया उद्भबो यस्मात् ‘सदयोदयः' । तथा अदभ्र इत्यादि । अदर्भ-सर्वातिशयादू बहुलं महः-शरीरातिर्देवादिकृतउत्सवो वा वस्य स 'अनमहाः', महन्तश्च ते आमाश्च-रोगाश्च तान् हन्तीति 'महामहः' । एवंभूतः स वामेयो 'मे' मम 'मुदे' हर्षाय भवत्विति क्रिया ।
'अहो ! अहो इत्याश्चर्ये, तव-भवतः आस्था-ढिमा चरणेचारित्रे च रणो-भावरणः संसारः तस्य ईरणं-क्षेपणं यस्मात् तद् रणेरणं तत्र रणेरणे । यद्-यस्माद् अद्भुताकारधरा-हृदयाक्षेपकरूपधारिणी । धरां-पृथिवीं अधरयति सौन्दर्यादिगुणैः, प्रोच्चैः स्वर्गवास दिना वा अधःकरोति या सा धराधरा । सुराजना-देवनारी तासां स्वान्तं- मनः अनाम! नामेति, न विद्यन्ते अमाः-रोगा यस्य स अनामः, नामेति कोमलामन्त्रणे । ततो हे अनाम! नानयत् -न प्रापयति स्म । विकार-विपर्यासभावम् । नवभेत्यादि०, भावाः परमनोमोहोपजनकाः प्रतीताः, भा-देहातिः, भावाश्च भाव भावभा च न वाश्च ता भावमाश्च नवभावभा । एषा पदघटना । पदार्थस्त्वेवम्
हे नाथ ! चरणे रणेरणे अहो तवास्था यदद भुताकारधरा धराधरा नवभावभा ईदृशा सुराङ्गना । हे अनाम ! तव स्वान्तं मनः न.म विकार ततून नियदद्दो चारित्रे दृढत्वं महदिति भावः ॥२॥

Page #278

सूरिविरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
विभो ! तवासेवनयाऽनयाऽनया निवारिता वाच्यमया मया मयाः।। अतः प्रसादाद् भवतोऽवतो वतोत्तीर्णोऽस्मि दुःखात् परमारमार मा ।। यन्मौलिदेशे त्वमदा मदामदा वाञ्छार्थसम्पत्तिकरं करं करम् । . न तन्मनोऽरस्त हरौ हरौ हरौ मायामये नापि भवे भवे भवे ॥४॥
अवचूरिः । 'विभो.'
हे विभो ! तव आसेवनया-पर्युपास्त्या, अनया-अधुनैव क्रियमाणया अनयाः-उन्मार्गमथा निवारिताः किम्भूता द्या (?) अनया ? इत्यत आहवाच्येत्यादि० वाच्यमया:-अवर्णवादमयाः कायवाङ्मनसोद्वेजकाः सङक्लेशरूपा येभ्यस्ते वाच्यमयाः । मया मयाः-करभाः इति यत एवं अत: कारणात् भवतः-तव अवतः-जगद् रक्षतः, प्रासादाद् बत इति विस्मये। दुःखात् उत्तीर्णोऽस्मि इत्यर्थः ।
अन्यथा(द्वा!) परमेत्यादि०, परमा-प्रकृष्टा रमा-श्रीः, मा-इति माम् आर-प्राप. लक्ष्मी च प्राप्तोऽहमित्यर्थः । आम 'अमादेश' ( ) इतिसूत्रेण अमा सह युष्मदः स्थाने मा इत्यादेश इति ॥३॥ ... यन्मौलिक
हे देव ! यन्मौलिदेशे-यस्य मस्तकोपरि इत्यर्थः । त्वं अदाःदत्तवान् । कीदृशमदा-जात्यादयः, आमाः-रोगाः, मदाश्च अमाश्च मदामास्तान्' द्यति-छिनत्ति बः मदामदाः, किं त्वं दत्तवान् ? कर-दक्षिणहस्तम् । कीदृशम् ? वाञ्छार्थसम्पत्तिकरम् समस्तवाञ्छितसिद्धिविधायकम् । तथा कं-सुखं रातीति करं सुखदम् । कस्येदं विशेषणद्वयम् । यन्मस्तके त्वं हस्तं दत्तवान् तस्य किं जातमित्याह-न तन्मनो इत्यादिः तस्य न मनोऽरंस्त-न रमते स्म । केष्वित्याह-हरौ-नारायणे, हरौ-इन्द्रे, हरौ-सूर्ये, तथा नापि भवे-ईश्वरे मयाम ये-मुधादेवत्वाभिमानभाजि इत्यर्थः । एतद विशेषणं सर्वत्र हर्यादिषु सम्बन्धनीयम् । भवे भवे प्रत्येक जन्मनीति। अयमिह भावः-यन्मौलौ त्वं करं दत्तवान् तस्य मनो नान्यस्मिन् लौकिकदेवादी रमते, नहि कश्चित् प्राप्तपर्याप्तपरमानभोजनः कथं(?) कुशकवलमभिषतीत्यर्थः।।
EPTET

Page #279

૦૨
श्रीजैमस्तोत्रसन्दोहे
दिष्टचा स्तम्भनकेश ! पार्श्व ! भगवन् ! नानागुणग्रामणीरेषा श्रीजयसागरेण रचिता स्वल्पाक्षरापि स्तुतिः । तर्क व्याकरणादिशास्त्रविदुषां यायादुपादेयतां
सौवर्णाभरणं सुरत्नखचितं यद्वा न कस्य प्रियम् ॥ ५ ॥
[ श्रीजयसागर -
अवचूरिः ।
'दिष्ट्या स्तम्भनकेश ! ' इत्यादि, अत्र दिष्टया हर्षेण नानागुणग्रामणीः इति कर्तुर्वक्तुर्वा अनेकसम्यक् शुद्रयादिना गुणसमूहप्राप्तिकारिणीति स्तुतेर्विशेषणम् । शेषं पूर्वार्द्ध सुगमम् । अथ आशीर्वचनद्वारेण स्तुतेप्रह्यतामाह - तर्केत्यादि०, तर्कव्याकरणादिशास्त्रे विद्वांसस्तेषामेव एषा स्तुतिर्मत्कृता उपादेयतां प्राह्यतां यायात् गच्छतु, न मूर्खाणाम् । यतः --
मूढाः काप्रहग्रस्ता न सूकं बहुमन्यते ।
arari केवलं विष्ठा मिष्टा भाति न शर्करा ॥
-.
अमुमेवार्थे दृष्टान्तेन दृढयति । यद्वा-अथवा सौवर्णाभरणं- सुवर्णमयालङ्कारः अन्यच सुरत्नखचितं जात्युज्ज्वलमाणिक्यसंबद्धं कस्य सचेतसः प्रियं प्राह्यतयाऽभीष्टं न भवति ! । अपि तु सर्वस्यापि तत् प्रियमेक भवतीति ॥५॥
॥ इति 'योगात्मना ' यमकबन्धश्रीपार्श्वनाथस्तवावचूरिः समाप्ता ॥

Page #280

शिष्यविपवितम् ] श्रीपार्श्वजिन स्तवनम् ।
[ २१ ] श्रीरत्नशेखरसूरि शिष्यकृतं महीशानापुरालङ्कार श्रीपार्श्वजिन स्तवनम् ।
श्रीमान् पार्थः प्रभुरभिमतं भावभर्तुर्बिभर्तु स्मर्तुः पुंसः पुरवरमहीशान को ववर्तसः । रानं भारवत्तिलकमलके भाति यस्य स्मसरे
स्तार्तीयीकं नयनमनिभं चित्रभान्वात्मकं तु ॥ १ ॥ श्रीवामा भूर्भवतु भवतुद् द्वयीपुण्ड्र दम्भात्
साक्षात्कृत्याद्रढयदिति यः सत्सुरत्नव्यवस्थाम् । स्थित्या तुल्येऽकलयत किल ज्ञानशीले फलादौ
ताभ्यामत्राभ्यधिकमहिमामर्शनं दर्शनं तु ॥ २ ॥ विश्वाधीशः शमयतु सतामश्व सेनाङ्गजन्मा
जन्माद्यर्त्तीः प्रतिकृतिगतैर्नेत्रयुग्मोद्ध (च्च) पुण्ड्रैः । तुल्यावस्थौ विभवमदनौ ज्ञापयन् कार्यरूपौ
धर्मं प्रोचं न्यगददनयोः कारणं यस्त्रिवर्गे ॥ ३ ॥ सत्वानां स्यात् सुहृदसुहृदोस्तुल्यवृत्तिर्यदा सौ
बुद्धिः शुद्धा सपदि घटते केवल श्रीस्तदैव । सव्यान्याक्ष्णोवि समभृता पुण्डभङ्गया ममास्ये
मूर्तिर्यस्य ध्रुवमिति वदत्यस्तु पार्श्वः श्रियेऽसौ ॥४॥

Page #281

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीरत्नशेखरसूरिपार्श्वः सोऽर्हन् सुरपरिवढाभ्यर्हणीयाङ्घ्रिपद्मः
पद्माभोग घटयतु गतच्छद्मसेवोधतानाम् । रत्नोद्भूता तिलककलिता यस्य भालाग्रभागे
___ भाति प्रौढोदयगिरिस्यंशुमन्मण्डलीक ॥ ५ ॥ ईदृग् नान्यत् पदमुदयकृद् विद्यतेऽस्माकमुच्चै
स्त्रैधेऽप्यस्मिञ् जगति बत सञ्चिन्त्यमानं किमेवम् । ध्यात्वा लोकत्रितयकमलाः संश्रियुर्यन्मुखाब्जं ।
दृग्द्वन्द्वोद्यत्तिलकतनवः पार्श्वदेवः स जीयात् ॥ ६॥ बिभ्रद् गर्भात् प्रभृति विमलज्ञानऋद्धीः समिद्धा
स्तिस्रोऽजस्रं प्रभुरतिशयी कृत्स्ननृभ्यस्तदाभूत् । इत्यैतिचं स्मरति मतिमान् प्रेक्ष्य यस्याक्षिपुण्डान्
सार्वः पार्श्वः स भवतु भवक्ष्मारहे पार्श्ववन्मे ॥७॥ त्रय्यास्तेजश्चयशुचिवपुर्मार्गगैौर्यमाणः
क्षिप्तोत्सर्पनिबिडजडिमादृक्प्रपञ्चैकबीजम् । ईदृक्षोऽपि श्रयति न तुलां पङ्कजन्मर्द्विकृत्वा
यद्वक्त्रे गाम्बरमगिरसौ मां पृणात्वेष पार्श्वः ॥ ८ ॥ सप्तस्फूर्ज:फगमणिलसल्लोचनोद्यल्ललाम
व्याजात् प्रामृत्यकृत किमिह स्वस्वमेकैकरत्नम् । दिकपालौघो दशहरिदधीशस्य यस्य प्रसत्त्यै
शैवं शर्म प्रदिशतु सतामाश्वसेनिर्मिनोऽसौ ॥ ९ ॥

Page #282

शिष्यविरचितम् ] श्रीपाश्र्वनाथस्तोत्रम् ।
श्रीवामेयः प्रथयतु ममामेयमाहात्म्यगेयः ..... प्रेयः श्रेयस्तिलकनयनाद्यत्फणारत्नदम्भात् । . धत्ते दातुं दश सुरमणीन् भास्वरांस्तुल्यकालं
चेतोऽभीष्टान्यधिदशहरित्तस्थुषां नेमुषां यः ॥ १० ॥ पोपोषीति स्वयमविरतं पोषयेच्चापरैनः । स्वामी विश्वेऽप्ययमिति मुदा किन्त्वमान्तो यदङ्गे। एतेऽभूवन् बहिरनिभृताः साधुधर्मप्रकाराः
प्रेत्पुण्ड्रेक्षणफणमणिव्याजतः पातु सोऽर्हन् ॥११॥ अष्टा! यः शुभमृगदृशांकेलये सिद्धिनाम्नां
धत्ते रात्नान् प्रवरमुकुसन् स्वेन पाणौ कृतानाम् । प्रोद्यत्पुण्टस्फुटमणितनून्नूनमन्यूनऋद्धयै
भूयाद् भूयोऽतिशयभवनं वः स वामाङ्गजोऽर्हन्॥१२॥ एकाग्रोऽष्टौ प्रवचनमताः पालयेद् यः किलाम्बाः । . स स्यान्मद्वत् परमपदसम्प्राप्तिमात्रं किमेतत् । ज्ञीप्सुयस्ताः स्वशिरसि सतां दर्शयेद् यः स्फुटास्ताः ।
. प्रोद्यत्पुण्डस्फुटमणिनिभाद् भूतय स्तात् स पावः ॥१३॥ त्रैलोक्येऽप्यद् भुतगुणवरं प्राप्य वेगाद् वरोतुं .. प्रीत्योपेता किलनवनिधिश्रीवधू धूतभेदम् । सम्यक् सम्भावयितुमभवत् सङ्कमाद् योऽपि तावन्
मूर्तिः पुण्डूस्फुटमणिगणे स श्रिये वोऽस्तु पार्श्वः ॥१४॥ शङ्के काष्ठाष्टकगतनृणां मुक्तिमार्गप्रचारे दृग्व्यालोऽपि प्रबलतमसरिछत्तये व्यक्तशक्तीन् ।

Page #283

श्रोजैनस्तोक्सान्दोहे [ श्रीरत्नशेखरसूतिअष्टौ पुण्ड्रस्फुटमणिनिभाद् यो विभर्ति प्रदीपान् ___ स श्रीवामान्मजजिनपतिः पातु नः पङ्कपातात् ॥१५॥ अङ्गान्यष्टौ न जहति हिताभोगयोगस्य येना
कालैकात्म्यार्जितदृढसुहृत्त्वानि मुक्तेऽपि यस्मिन् । अवस्थां यत्प्रतिकृतिमपि प्रेमनिर्बन्धतः किं
पुण्डप्रेकफगमणिमिषात् सैष देवो मुदे कः ॥ १६॥ शास्त्रेऽस्माकं मुनिभिरवमं द्रव्यतो मङ्गलत्वं
ख्यातं तन्नः प्रवितर शुभं भावतस्तत् स्वसंस्थम् । विज्ञप्त्यै ये किमिति समुपेतानि सान्द्राणि भद्रा___ण्यष्टौ पुण्डस्फुटमणिनिभाद् भद्रकृत् सोऽस्तु पार्थः ॥१७॥ नन्द्याद् विद्याधरनरसुरारब्धपादाब्जसेवः
पार्थो देवः फणमणिलसत्पुण्डसङ्क्रान्तियोगात् । दधे मूर्तीनव हितमनाः किं नु सत्वादितत्त्वा__ न्याख्यातुं यः कृतिजनततेर्विस्तरेणैककालम् ॥ १८॥ स्थानुर्यस्य प्रकटमहिमान्यानते काननेऽस्मिन्
श्रीमान् शान्तः प्रविदितरसाधीशिताऽसाधयन्नु । लक्ष्यं पुण्डूच्छलमसिवरं सूर्यहासं द्विभेद
द्वेषिश्रेणीमदभिदमसौ पार्थदेवो मुदे वः ॥ १९ ॥ प्रापत् कोटि लवणिमरमा यस्य सदेहगेहे
तेनासौ कि कनति निहितो रत्नपुण्ड्रच्छलेन । शृङ्गे तस्य प्रसमररुचीश्चीनचीरध्वजः श्री
पावेः शश्वत् स भवतुः भवभ्रान्तिभिद् भावभाजाम् ॥२०॥

Page #284

सिष्यविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
१०७
www
कुर्याद् धूश्चिरणरथधूर्धारणे वारणेन्द्र
प्रोनिद्राङ्गच्छविरविरत पार्थविश्वेश्वरो वः । भाले यस्य स्फुरति तिलकं कम्रकालेयकान्ति
प्राणम्राणां भुवि शिवपुरप्रापकः किं नु दण्डः ! ॥ २१ ॥ तन्याद् धन्यात्मकजनततौ नस्ततौजः प्रतिष्ठां
श्रीवामासूस्तिलकमलकालङ्कृतिांति यस्य । मन्ये न्यश्चत्कुगतिनगरद्वारसंरोधकारी
मक्तानामप्रतिघमरिघः सज्जवनात्मकोऽसौ ॥ २२ ॥ वक्त्राम्भोजेऽभिमुखमभितो बिम्बमृद्भिः फणोबद्
रनस्तारावलयमभवत् तस्य मध्ये दधौ च । सादृश्यं ध्रुववररमां यस्य दीयल्ललाम
स्थाम स्थेयः स दिशतु जिनः कर्मवैरिच्छिदे नः ॥२३॥ देयाद् गेयानणुगुणरमां पार्श्वनामा ममाह
न्नैतदानं तिलकमनिभं यस्य बाभाति भाले। किन्त्वाक्रान्तं प्रकटमहिमामत्रमन्त्रप्रयोगै
गौशीर्षोत्थं भुवनसुदृशां वश्यकृद् विष्वगेतत् ॥ २४ ॥ एवं श्रीगुरुरत्नशेखरतुलस्फूर्जत्फणामण्डलः
श्रीपार्थस्तिलकाङ्किताघरचनारुच्यः स्तवेन स्तुतः। दद्यान्मे निरवद्यमुद्यमगुणं स्वाज्ञापरिज्ञाविधौ
येन स्यां नवसोमसुंदरपरब्रह्मैकलीलालयः ॥ २५ ॥ इति श्रीमहोशानकपुरवरालङ्कारश्रीअश्वसेननृपनन्दनजिननायकस्तवनम् श्रीतपागच्छाधिराजपरमगुरुप्रभुश्रीश्रीरत्नशेखरशिष्यपरमाणुविरचितम् ।

Page #285

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे. [ श्रोरत्नशेखरसूरि
...... [.२२ ] श्रीचारूपमण्डनपार्श्वजिनस्तवनम् । श्रोचारूपपुरप्रधानवसुधालङ्कारचूडामणि
प्रायं स्फारफणामणिद्युतिभरैराभासिताशामुखम् । कल्पक्षोगिरुहातिशेशववयःपत्रालिवित्रासकृत्-...
कायच्छायमहं स्तवीमि मुदितः श्रीपार्श्वविश्वेश्वरम् ॥ १ ॥ अतुल्यकल्याणलसल्लतानामारोढुमूर्व तव मूर्धसंस्थाः। .... जगत्प्रभो ! स्फारफणाः श्रयन्ते श्रियं सदा माण्डपिकीमखण्डाम् ॥२॥ अङ्के शिरोऽग्रे च भुजङ्गधारी दृष्टोऽपि दुर्दोषविषापहारी। एकातपत्रो भुवने नरेन्द्रस्त्वमेव नम्रामरमानवेन्द्रः ॥ ३॥ धर्मोपदेशे फणनिःसपत्नरत्नोश्रमिश्रीकृतकृष्णकान्तिः । . गर्जस्तडित्वानिव देव ! दत्से मुदं न केषाममृतार्थिनां त्वम् ।। ४ ।। फणामणीनां तव देव ! दीप्रतरा धुतो व्योमनि विस्फुरन्त्यः । राजन्ति रेषा इव काञ्चनस्य कषोपले जात्यतरस्य दत्ताः ॥ ५ ॥ तव प्रभो ! रफारफणा भुजङ्गाः स्फुरन्मणिश्रेणिरुचारुणाङ्गाः । तथा दशन्त्यान्तरवैरिवारं यथा प्रतीकारकथा पुनर्न ॥६॥ सत्कज्जलश्यामलतां वहन्ती फणानणोयोमणिभिर्विभान्ती। दीपालिकारात्रिरिव प्रदीप्रदीपाऽस्तु मूर्तिस्तव हर्षहेतुः ॥ ७॥ फणोग्रजाग्रन्मणिराजिराजमानेन्द्रनीलामलनीलकायः । । सत्पुष्पभृत् पत्रलहेमपुष्पमहीरुहौपम्यमशिश्रियस्त्वम् ॥ ८॥ विभिद्य माद्यदुरपोहमोहमहान्धकारं प्रकटानि कुर्युः । सप्तापि तत्त्वानि विभो ! फणाग्रजाग्रत्तमास्ते मणिदीप्रदीपाः ॥९॥

Page #286

विरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । सदर्पसर्पा अपि सर्पशत्रुकदर्थनाभीतिमिवावहन्तः । त्वामाश्रयन्तोश ! फणामिषेण त्रैलोक्यरक्षाविहितैकदीक्षाम् ॥१०॥ फणोरगाणां प्रणताङ्गिपापभेकास्त्वमाहारपदे प्रयच्छन् । स्वां देव ! सर्वाभयदानदीक्षां यत्नात्यचारीस्तदिहाति चित्रम् ॥११॥ अद्यापि मूर्ना धरणोरगेन्द्रसेव्यस्ति पिद्धांबुमहोपसर्गम् ।। वहन्यमानां विपदेशतत्त्वं नेतः ! कृतज्ञेषु धुरि स्थितोऽसि ॥१२॥ स्फुरत्फणानां तव निःसपत्नप्रभा व्योमनि विस्तरन्त्यः । लोकत्रयोलोचनदत्तचित्रं विनापि भित्तिं रच यन्ति चित्रम् ॥ १३ ॥ प्रभो ! गभीरप्रकृतेर्विनीलदलोत्पलश्यामलभूरिभासः । फणास्तवाब्धेरिव भान्ति रत्नमिश्रोत्पतत्तुङ्गतरङ्गतुल्याः ॥१४॥ स्फुरन्मणिस्फारफगान् दधाना अपि प्रदर्यास्तव देव ! सर्पाः । हर्ष प्रवर्षन्ति जनस्य दृष्टाः स्पृष्टाश्च सङ्गो हि सतां शमाय ॥१५॥ श्रिताः फणास्त्वां मणिराजिभाजो रेजुः कृतार्थीकृतभव्यसार्थ !। अतुल्यवल्लयः कुसुमाभिरामाः कल्पद्रुमं नन्वधिरूढवत्यः ॥ १६ ॥ अतुल्यकल्याणमहानिधानं लभ्यं लसद्भाग्यभरोदयेन । प्रभो ! भजन्ते भुजगा भवन्तं युक्तं मणीमण्डितमौलिमध्याः ॥१७॥
स्फारस्फूर्जत्फणानामनणुमगिगणोद्योतविद्योतिताशा
चक्रं चारूपनामप्रवरपुरमहीमण्डनं पार्श्वनाथम् । यः स्तौत्येवं तमालद्रुमदलपटलस्फर्द्धमानामलाङ्गज्योतिर्जालं स शर्माण्यनुभवति भवाम्भोधिपारस्थितात्मा ॥

Page #287

जैनस्तोत्रसम्बोहै [श्रीसरस्न
[२३]
श्रीहंसरत्नविरचित श्रीशर्खेश्वरपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
महानन्दलक्ष्मीघनाश्लेषसक्त ! सदा भव्यवाञ्छाविदानाभियुक्त !। सुरेन्द्रादिसम्पल्लतावारिवाह ! प्रभो ! पार्श्वनाथाय नित्यं नमस्ते ॥१॥ नमस्ते लसत्केवलज्ञानधारिन् ! नमस्ते महामोहसंहारकारिन् !। नमस्ते सदानन्दचैतन्यमूतॆ ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥ २॥ नमस्ते जगज्जन्तुरक्षासुदक्ष ! नमस्तेऽनभिज्ञाततत्त्वैरलक्ष ! (क्ष्य ) नमस्तेऽव्ययाचिन्त्यविज्ञानशक्ते ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥२॥ नमस्ते गहादर्पकन्दर्पजेतनमस्ते शुभध्यानसाम्राज्य ! नेतः । नमस्ते मुनिस्वान्तपाथोजभृङ्ग ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥४॥ नमस्ते सदाचारकासारहंस ! नमस्ते कृपाधार ! विश्वावतंस !। नमस्ते सुरप्रीयसंगोतकीत ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥ ५ ॥ नमस्ते सुदुस्तारसंसारतायिन् ! नमस्ते चतुर्वर्गसंसिद्धिदायिन !। नमस्ते परब्रह्मशर्मप्रदायिन् ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥६॥ नमस्तेऽमितागण्यकारुण्यसिन्धो ! नमस्ते त्रिलोक्याप्त सम्बन्धबन्धो । नमस्ते त्रिलोकीशरण्याय नाथ ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥७॥ नमस्ते सुरेन्द्रादिसंसेव्यपाद ! नमस्ते नतेभ्यः सदा सुप्रसाद !। नमस्ते तमःस्तोमनि शभानो ! नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते॥८॥

Page #288

मुंनिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
नमस्ते विभो ! सर्वविधामयाय नमस्तेऽङ्गिसल्लब्दिलीलालयाय । नमस्तेऽसमश्रेष्ठदेवेश्वराय नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥९॥ जय त्वं जगनेत्रपीयूषपात्र ! जय त्वं सुधांशुप्रभागौरंगात्र । जय त्वं सदा मन्मनःस्थायिमुद्र ! जय त्वं जय त्वं जय त्वं जिनेन्द्र!॥१०॥ इत्थं स्वल्पधियापि भक्त(क्ति)जनितोत्साहान्मया संस्तुतः
श्रीशद्धेश्वरपार्श्वनाथ ! नतसद्भक्तकचिन्तामणे!। सर्वोत्कृष्टपदप्रदानरसिकं सर्वार्थसंसाधकं
तन्मे देहि जिनाङ्घ्रिपद्मविमलश्रीहंसरत्नायितम् ।।११॥
[२४] श्रीहंसरत्नमुनिविनिर्मित श्रीशङ्केश्वरपार्श्वनाथच्छन्दः ।
आर्यासकलसुरासुरवन्धं हृद्यगुणं जगदनिन्द्यमहिमानम् । श्रीशङ्केश्वरपुरवरमण्डनमभिनौमि पार्धजिनम् ॥ १ ॥
त्रिभङ्गीच्छन्दःशिवसुखदातारं विश्वाधारं सौम्याकार नेतारं
जितमदनविकारं करुणागारं हतरिपुवारं जेतारम् ।

Page #289

११२
जैनस्तोत्रसन्दोहे
. [श्रीहंसरल
-
कृतभवनिस्तारं परमोदारं स्तधनापार त्रातारं - गुणपारावार कोर्तिस्फारं केवलधारं धातारम् ॥२॥ आनंदसक्त तोषितभक्तं छद्मविमुक्तं सुव्यक्तं . मदमत्सरमुक्तं तारणसक्कं विषयविरक्तं शिवरक्तम् ।
अव्याहतभद्रं धैर्यगिरीन्द्रं क्षमासमुद्रं सन्मुद्रं ___ मुखनिर्जितचन्द्रं प्रणतसुरेन्द्रं महामुनीन्द्रं निस्तन्द्रम् ॥३॥ सुखदायीशरणं दुःखितशरणं वन्दितचरणं विगतरणं
कृतदीनोद्धरणं कलिमलहरणं विमलीकरणं प्रवरपणम् । प्रकटीकृतविनयं दर्शितसुनयं प्रवचननिलयं सत्यमय
अगणितगुणनिचयं मुनिजनहृदयं लब्धसुविनयं क्षपितभयं ॥४॥ कवलीकृतकालं नापिकरालं नतजनपालं सुदयालु...
दुष्कृततृणदात्रं स्तुतिशतपात्रं सुखकृयात्रं सत्गात्रम् । भयलतालवित्रं परमपवित्रं चारुचरित्रं दिनरात्रम्
.........॥ ५ ॥ जम्भितकलिजातं त्रिभुवनतातं योगिध्यातं विख्यातं
विहिताविघातं क्षपितासातं निर्जितपातं निष्णातम् । सम्भावितदासं मुक्तायासं विश्वावासं सद्भासं ।
कीर्तिस्थगिताशं विभुमविनाशं सदाप्रकाशं पूर्णाशम् ॥६॥ अकलितमहिमानं बुद्धिनिधानं मुक्तिनिदानं गतमानं
कृतकमठविगानं जगत्प्रधानं परमात्मानं सुज्ञानम् । यदुकुलकृतरक्षं सर्वसमक्षं विद्युतविपक्षं दुर्लक्ष्यं
दुर्गतिहतिदक्षं साधुसपक्षं वशीकृताक्षं पद्माक्षम् ॥७॥

Page #290

www~~
~
सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । स्तुतिशतैरमेयं परममुपेयं सुरनरगेयं सुध्येयं
अनुभवविज्ञेयं स्वाम्तध्येयं वि (जि) ष्णुमजेयं वामेयम् । भुजगेश्वरकेतुं भवजलसेतुं मलमपनेतुं सद्धेतुं शान्त्या समुपेतं श्रुतिसमवेतं सिद्धिनिकेतं वन्दे तम् ॥९॥
गीतिःइत्थं स्तुतोऽति भक्त्या
निजसेवां सततमीश ! मे वितर । बुधनानरत्नचरणा
रविन्दसंसेविहंसरत्नाय ॥ ९ ॥
[२५] श्रीजिनभद्रमुरिप्रणीतं
षट्पत्तनमण्डनश्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
षट्पत्तनपुटभेदनमण्डनमभिनौमि पार्श्वजिनमेनम् । सिंहासनमासीनं सातिशयं नीलकान्तिधनम् ॥१॥
यः पञ्चविघ्नहास्यादिषट्कमिथ्यात्वविरतिचिदभावान् । निद्रां कामं रागद्वेषौ च निहत्य निरपायः ॥ २ ॥

Page #291

१११
श्रीजनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीजिन
-
जीवाजीवादिपदार्थसार्थनिर्भासकं निरावरणम् । सकलं केवलमतुलं प्राप्याभूत् सर्ववेदी यः ॥३॥
वचनातिशयैः पञ्चत्रिंशतालङ्कृतं य इह वचनम् ।
साष्टगुणं द्वात्रिंशदोषैर्विकलं कलं वदति ॥ ४ ॥ सेन्द्राः सुरा भुवनपा ज्योतिष्का व्यन्तराः सपरिवाराः । सव्यापाराः साराः सेवन्ते यच्चरणकमलम् ॥ ५ ॥
मूलातिशया एते चत्वारो यस्य जगति राजन्ते ।
अपरेऽपि चतुस्त्रिंशत् सङ्ख्याः ख्याता सकललोके ॥६॥ चत्वारः सहजाता एकादशघातिकर्मघातोत्थाः । एकोनविंशतिरथो देवकृताश्चेति सर्वेऽपि ॥ ७ ॥ इत्थं श्रीअश्वसेनान्वयजलधिसमुल्लासचन्द्रोपमानः
प्रोचन्मोहान्धकारप्रशमनविधये सूर्यतुल्योपमानः । नूतः सर्वाद्भुतेनातिशयगुणगणेनेह पाओं जिनेन्द्रः
सम्पत्तिं वस्तुनोतु प्रसृमरजिनभद्रानुगां सोऽस्तन्द्रः॥८॥

Page #292

सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
[२६] श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
जीरापल्लिपुरोत्तमाङ्गतिलकः श्रीपार्श्वकल्पद्रुमः
श्रीवर्मोदरनन्दनः शिवकरः श्रीअश्वसेनाङ्गभूः । काशश्वासभगन्दरज्वरभरातीसारसंस्फेटकैः
श्रीदेवेन्द्रनरेन्द्रचन्द्रपटलैः संसेव्यमानोऽवतात् ।। १॥ न प्रेता नैव भूता न च निचितबला मुद्गला नो पिशाचा
नो शाकिन्यो न चोरा न च नरपतयो विग्रहा नो ग्रहानो । नो रोगाः स्पष्टमष्टाधिकशतमितयस्तं जनं पीडयन्ति
श्रीजीरापल्लिपार्श्वस्मृतिरतिमहिमा स्थेयसी यस्य चित्ते ॥२॥ देशाधीशसपादलक्षहृदयालङ्कारसारस्फुर
न्मुक्तास्रफलवधिकाभिधपुरीमध्यस्थितो नायकः । सर्वाशाः परिपूरयन्निजमहस्फूर्त्या सुकी- दध
म्छोमा कामपि वः पिपत्वभिमतं श्रीपार्श्वचिन्तामणिः ॥३॥ सौभाग्यमूर्तिः सश्रीको नानागोपगणैः स्तुतः । रातु मां परमां प्रीतिं श्रीपार्श्वः पुरुषोत्तमः ॥ ४ ॥

Page #293

-
-
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीलक्ष्मीसागर
[२७] श्रीलक्ष्मीसागरसूरिविरचितं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
श्रीवामेयं विधुमधुसुधासारसारस्वभावं
न्यायापेतोद्धतमतिचमत्कारकारिप्रभावम् । 'जीरापल्ली' पदमविपदं वारिदच्छायदेह निःसन्देहं विमलकमलाकेलिगेहं स्तुवेऽहम् ॥१॥
अवचूरिः । - अहं श्रीवामेयं स्तुवे । वामाया अपत्य वामेयः तम् । किं विशिष्टं वामेयम् ? ' विधुमधुसुधासारसारस्वभावम् ' विधु:-चन्द्रः, मधु-मधुरं वस्तु, सुधा-अमृतं, तेषां आसारो-वेगवती वृष्टिः, तद्वत् सारःश्रेष्ठः स्वभावो यस्य तम् । न्यायापेतोद्धतमतिचमत्कारकारिप्रभावम् ।' न्यायापेता-न्यायरहिता ये उद्धतमतय-उत्कटमतयस्तेषां चमत्कारकारकारी प्रमावो यस्य स तम् । पुनः किंविशिष्टम् ? 'जीरापल्लीपदम्' जीरापल्ल्यां पदं-स्थानं यस्य । पुनः कीदृशम् अविपदन्' विपद्रहितम् । पुनः कीदृशम् ? 'विमलकमलाकेलिगेहम् ' विमला चासौ कमला च विमलकमला तस्याः केलिगेहम्-क्रीडागृहम् ॥ १ ॥
साषार्थહું શ્રીવામ-પાર્શ્વનાથનઈ સ્તવૂ, ન્યાયિ કરી અપેત-રહિત છઈ જે ઉદ્ધતમતિ–ઉત્કટમતિ તેહઈ ચમત્કાર કારિ જેહનઉ પ્રભાવ–મહિમા છઈ. જીરાપલ્લી-જીરાલી તિહાં પદ-સ્થાનક છઈ, “અવિપ’ વિપદ-કષ્ટિ રહિત છઈ. વિમલ–નિર્મલ છઈ જે કમલા-લક્ષ્મી તેહનહધ કેલિગેહ-ક્રીડાગ્રહ छ ॥१ ॥

Page #294

सूरिविरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
स्फाराकारा ननु जिनपते ! दृश्यते ते न मूर्तिः स्फूर्तिस्तस्याः पुनरनुपमा विश्वविश्वप्रसिद्धा । शौण्डीराणां न खलु महिमा मूर्तिमात्रानुयायी
यद् बालोऽपि प्रबलकरटिध्वंसधीरो मृगारिः ॥ २ ॥
चोराचारप्रचुरचरटव्यालमालाकराले
प्रायो यस्मिन्नलभत पुरा न प्रवेशं मनोऽपि । अवचूरिः ।
हे जिनपते ! ननु निश्चितम् तब मूर्तिः स्फाराकारा न दृश्यते, पुनस्तस्या मूर्तेः स्फूर्तिः अनुपमा वर्तते । पुनः किविशिष्टा मूर्तिः ? 'विश्वविश्वप्रसिद्धा ' सकलजगद्विख्याता । खलु निश्चितम् । शौण्डीराणां महिमा मूर्तिमात्रानुयायी न । यतो- यस्मात् कारणात् बालोऽपि मृगारि:- सिंहः प्रबलकर टिध्वंसधीरो भवति ॥ २ ॥
"
-
११७
हे नाथ | भवद्भक्तिदक्षा मनुष्याः साम्प्रतं तं गुरुगिरिपथं गेद्दाङ्गणमिव लङ्घन्ते । किंविशिष्टा मनुष्याः ? वीतशङ्कातङ्काः ' प्रायो
C
भाषार्थ
હે જીનપતે ! શ્રીપાનાથ ! તાહરી મૂર્તિ સ્કાર-મિરૂણૅ આકાર એવુંવિધ ન દીસઈ પુણ તેહ મૂર્તિની स्पूर्ति-स्र्खु अनुयभाउपमानरहित पर्त, विश्व-सधाई विश्व-नगति प्रसिद्ध-विख्यात छ, ખલુ-નિશ્ચિઈ. શૌ’ડીર પુરૂષતણું મહિમા મૂર્તિ માત્રાનુયાયી-મૂર્તિ જેવડું नही. हरतु मा-मासु भृभारि - सिंह प्रयक्ष-भहेोन्मत्त ४२टीહસ્તી તણા 'સનઈ વિષચિ ધીર-ધૈર્યયુક્ત હુઈ ॥ ૨ ॥
હે નાથ ! તાહરી ભકિતનઈ વિષયી દક્ષ–પ્રવીણ મનુષ્ય-પુરૂષ હવડાં ते गु३-३ङ गिरि-पर्वत तालु पंथा- भार्ग, गेडांगणु-धरतां यांगशानी परिधई, पीत-गढ संतायातं-सय ७६, आय-महुलिया ने

Page #295

૨૨૮
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीलक्ष्मीसागर
तं लश्चन्ते गुरुगिरिपथं साम्प्रतं वीतशोका
तका गेहाङ्गणमिव भवद्भक्तिदक्षा मनुष्याः ॥३॥ येषां क्रोडा परधनपरप्राणसंहाररूपा
भूपाः सर्वेऽपि हि बहुबला येषु कुण्ठस्वरूपाः । जीरापल्ल्याः पथि विचरतां सोदरन्त्येव तेऽपि स्तेना येनानुपमितिबलो रक्षकस्त्वं जिनेश ! |॥ ४ ॥
अवचूरिः। बाहुल्येन यस्मिन् मार्गे पुरा-पूर्व मनोऽपि प्रवेशं न अलभत । किं. विशिष्टे मार्गे ? चौराचारप्रचुरचरटव्यालमालाकराले ॥ ३ ॥
हि-निश्चितम् , येषां चौराणां परधनपरप्राणसंहाररूपा क्रीडा वर्तते, येषु चौरेषु सर्वेऽपि भूपा-राजानः कुण्ठस्वरूपा वर्तन्ते । किं विशिष्टा भूपाः ? बहुबलाः? तेऽपि स्तेना:-चौरा जीरापल्स्याः पथि विचरतां पुरुषाणां सोदरन्त्येव हे जिनेश ! येन कारणेन त्वं रक्षकोऽसि । किं विशिष्टस्त्वम् ? अनुपमितबलः ॥ ४ ॥
सोपार्थમાર્ગનઈ વિષયિ પુરા-પૂર્વિઈ મનિઈ પ્રવેશ ન લીધું. ચૌરના આચારનિ વિષઈ પ્રચુર-ઘણું છઈ જે ચરટ–અન્યાયીયા, તેણુ જે ભણિત, ચાલ દુષ્ટ જીવ તેહ તણું જે માલા-શ્રેણી તેણેિ કરાલ-રૌદ્ર ઈ ૩
હિ-નિશ્ચઈ જે ચારની પરધન અનઈ પર પ્રાણુનઈ સંહારરૂપ–સહરિવાની વિષઈ ક્રીડા વર્ત છે. જે ચેરનઈ વિષચિં સઘલા ભૂપ-રાજાન, કુંઠ–મંદસ્વરૂપ દેવભાવ એવંવિધ વર્તઈ.બહુ-ઘણુંબલ-સૈન્ય છઈ.તેહઈ સ્તન-ચેર-જાપલિના પથનઈ–માર્ગનાં વિષચિ વિચરતા-જાતા પુરૂષ હંઈ તેહનઉં સદરપણું આચરઈ. હે જિનેશ :-શ્રી પાર્શ્વનાથ ! જેણઈ કારણિ તું રક્ષક-રાખણહાર. ७४. अनुपभित-भानरहित म छ. ॥ ४ ॥

Page #296

सरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । सार्थः पार्यो न च न च बल क्वापि कस्याप्यपेक्ष्यं
भूयो भूयो गहनगहनो गाहनीयश्च पन्थाः । एकैकस्यापि च विचरतस्त्वत्प्रसादेन मार्गे
जीरापल्ल्याः परपरिभवो नैव भूतो न भावी ॥ ५ ॥ ये त्वद्ध्यानोपगतमतयो दूरदेशेऽपि तेषां ।
स्वस्थानस्थः स्थगयसि रुजः प्राणिनां प्राणतोऽपि ।
_अवचूरिः। हे नाथ ! जीरापल्ल्या मार्गे सार्थो न च प्रायः, च-अन्यत् जीरापाल्याः मार्गे क्वापि कस्यापि बलं न अपेक्ष्यम् । च-अन्यत् भूयो भूयः-पुनरपि पुनः जीरापल्ल्याः पन्था गाहनीयः । किं विशिष्टः पन्थाः ? बहनगहनः । च-अन्यत् हे नाथ ! त्वत्प्रसादेन एकैकस्यापि पुरुषस्य विवस्तः सतः परपरिभवो नैव भूतो न भावी ॥ ५ ॥
___ हे नाथ ! ये पुरुषाः दूरदेशेऽपि त्वद्ध्यानोपगतमतयो वर्तन्ते । तेषां प्राणिनां रुजः-रोगान् स्वस्थानस्थः सन् प्राणतोऽपि-बलात्कारेण
भाषार्थહે નાથ ! જીરાપલ્લીનઈ માગ સાર્થ–સંઘાત ન પ્રાર્થિવું-ન વાંછિવું, ચ-અન્યત્ જીરાપલીનઈ માગિ કિહિંઇ કેહિનૂ બલ ન વાંછિવું.ચ-અનઈ મૂયઃ ભૂય–વલી વલી રાપલ્લીનું માર્ગ વાહવું, ગહન વનિ કરી ગહન-દુઃખમાહ છઈ. ચ અનઈ હે નાથ ! તાહરઈ પ્રસાદિ એકા પુરૂષ હુઈ વિચરતાંજતાં હતા પર–અનેરાનું પરિભવ–પરાભવ ને હુઉ-ન હુ હસિઈ | ૫ |
હે નાથ ! પુરૂષ દૂરદેશિ–વેગલઈ હુતા તાહરા ધ્યાનનઈ વિષચિ ઉપગત મઈ મતિ-બુદ્ધિ એવવિધ વર્તાઈ, તેહ પ્રાણીના રૂજ-રોગ-સ્વ-આપણુઈ સ્થાનિ સ્થિત-હિઉછું તું પ્રાણુ-બલાત્કારિઈ સ્થગઈ–ફેડઈ. એ તાહરૂ પ્રભાવ–મહિમા

Page #297

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीलक्ष्मीसागर
नासम्भाव्यो भवति भवतो भावितोऽयं प्रभावः
सूरो दूरोऽपि हि न सहते लोकमध्येऽन्धकारम् ॥६॥ मुक्ता वैद्यैरपि बहुविधैरौषधैरप्यसाध्या
विध्याता ये चिरविरचितैर्नापि मन्त्रादियोगैः । तेऽप्यातङ्का गतभव ! भवन्नामधेयाभिराम
ध्यानादेवाम्बुन इव दवा नाम निर्नाम नेशुः ॥७॥
अवधरिः । स्थगयसि । अयं भवतः तव प्रभावः भावितः सन् असम्भाव्यो न भवति । हि-निश्चितम् । सूरः-श्रीसूर्यः दूरोऽपि सन् लोकमध्ये अन्धकारं न सहते ।।
हे नाथ ! ये आतङ्काः-रोगा वैधैरपि मुक्ताः, ये रोगा औषधैः बहुविधैरपि असाच्या वर्तन्ते, पे रोगा मन्त्रादियोगैरपि न विध्याताः, किंविशिष्टैमन्त्रादियोगैः ? चिरविरचितैः । हे 'गतभव!' गतसंसार!। नाम इति कोमलामन्त्रणे । तेऽपि आतङ्काः, निर्नाम यथाभवति तथा। नेशुः-नाशं प्रापुः। कस्मात् ? 'भवन्नामधेयाभिरामध्यानादेव।' के इव ? दवा इव, यथा दवा अम्बुनः-पानीयात् निर्नाम नश्यन्ति तथा ॥ ७ ॥
भाषार्थભાવિત-મનિ ચિતવિલ ટૂલ અસંભાવ્ય ન હુઈ. હિ-નિશ્ચિઈ સૂર-શ્રી સૂર્ય દૂર-વેગલુઈ હતુ લોક માહિં અંધકાર–અંધારૂ ન સહઈ | |
હે નાથ ! જે આતંક-રોગ વૈદ્યએ મૂક્યા, જે રોગ આષદ્ધિ બહુવિધ -નાનાવિધે અસાધ્ય વર્તાઈ, જે રોગ મંત્રાદિ કાગિ નહી વિધ્યાત-હલવ્યા, ચિરકાલ જાણુ વિરચિત-મ્યા છે. નામ ઇસિ કામલામંત્રણિ, તેહઈ આતંક
रोग, निम-लिम तिम. ना-नाश पाभ्या. हे ! तानामधेयનામના અભિરામ–મને ધ્યાન-ધ્યાચિવા તેજી, જિમ દવ-દવાનલ અબુપાણતુ નિર્નામ નાશઇ છે ૭ |

Page #298

सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
१२१
काशश्वासज्वरकरशिरःकुक्षिचक्षुर्विकाराः
शोषं श्लेष्मा क्षतमबलता वातपित्तप्रकोपाः । कण्डू कुष्टश्वयथुदवथुर्गुल्म दुर्नाम पामा
रक्षां दक्षे त्वयि विदधति व्याधयो नैव बाधाम् ॥८॥ रोगाभोगा गहनदहनव्यालदुर्मन्त्रयोगा
ध्याते तात ! त्वयि तनुमतां नो भवेयुः पुरोगाः ।
__ अवचूरिः । हे नाथ ! त्वयि दक्षे रक्षा विदधति सति व्याधयो बाधां नैव विदधति-कुर्वन्ति। के ते व्याधयः ? कासश्वासज्वरकरशिरःकुक्षिचक्षुर्विकाराः, शोषः, श्लेष्मा, क्षतम् , अबलता, वातपित्तप्रकोपाः, कण्डू कुष्ठश्वयथुदवथुः गुल्म, दुर्नाम, पामा ॥ ८॥
हे नाथ ! त्वयि ध्याते सति तनुमतां-प्राणिनां रोगाभोगा गहनदहनव्यालदुमन्नयोगाः पुरोगा नो भवेयुः । हे नाथ! जगति-विश्व एष
भाषा' હે નાથ તઈ દલડાહજી રક્ષા કરતાં હતઈ વ્યાધિ-રાગ બાધા–પીડા न ४२६. an a व्याधि ? स-GUस, वास-सास, ५३-ताप, ४२स्तता वि.२, शिर-भस्तता वि.२, क्षि-मतः विर, यक्ष:मांभित वि२, शेष-तृषा, श्ष्म, क्षुत-छी, समता- पाय, वात , पित्त५५, ४-मनिष्ट-16, यथु-AIIMS, पथु-ताप, शुभ-mils, नाम-नाम, पामा-भान ॥ ८ ॥ - હે નાથ ! તઈ થાઈ હતઈ તનુમત–પ્રાણી હુઈ રોગ તણું આગવિસ્તાર, ગહન-દુસ્તર દહન વૈશ્વાનર, ચાલ–દુષ્ટ જીવ, દમૈત્રયોગ–શાકિની भंत्र पुरोग-पग्रेसर न हु४, नाय ! गति-विवि से माघ-माह

Page #299

१२२
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे ( श्रीलक्ष्मीसागर--
बाह्योऽप्येष श्रुतिपथगतः कस्य चित्ते विधत्ते
. नैवाश्चर्य जगति महिमा तावकीनो नवीनः ॥९॥ यस्मिन्नन्येऽजनिषत सुरा निःप्रभा निःप्रभावाः
काले तस्मिन्नपि विलसति त्वत्प्रतापप्रभावः । यद् ग्रीष्मर्तु यति सलिलोल्लासमस्तं समस्तं
तस्मिन् काले कलयति किल प्रत्युताम्भोधि ऋद्धिम् ।।
-
अवचूरिः। बाह्योऽपि तावकीनो महिमा श्रुतिपथगतः सन् कस्य चित्ते आश्चर्य नैव विधत्ते ?। अपि तु सर्वस्यापि विधत्ते । कि विशिष्टो महिमा ? 'नवीनः' ॥९॥
हे नाथ ! यस्मिन् काले अन्ये सुराः निःप्रभावाः अजनिषत, किंविशिष्टाः सुरा: ? निःप्रभाः । तस्मिन्नपि काले त्वत्प्रतापप्रभावः विल. सति । यतः-यस्मात् प्रोष्मर्तुः समस्तं सलिलोल्लासं अस्तं नयति । किल इति सत्ये । तस्मिन् काले प्रत्युत अम्भोधिः ऋद्धिं कलयति ॥ १० ॥
भाषार्थતઈ તાહરૂ મહિમા-પ્રભાવ શ્રુતિપથગત-સાંજલિવું હતુ કહિનઈ ચિત્તિ આશ્ચર્ય ન ધરઈ ? અપિ તુ સર્વનાં ચિત્તિ ઘરઈ. નવી-નવું છઈ હા
હે નાથ! જેણુઈ કાલિ અનેરા સુર-દેવ નિ:પ્રભાવ-પ્રભાવરહિત આ, નિર્ગત-ગઈ પ્રભા થઈ તેણઈ કાલિ તાહરા પ્રતાપનું પ્રભાવ–મહિમા વિલસઈ, જેહ કારણ તુ ગ્રીષ્મઋતુ સમસ્ત-સઘલ સલિલ્લાસ-જલાશય અસ્ત पमा७४. सि सि साय. तेषाति प्रत्युत-हायमासी (2) समाधिસમુદ્ર દ્ધિ પામઈ / ૧૦ છે

Page #300

सूरिविरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
१२३
विश्वाधारामतरलतस्तास्तारामुदास__ मीश ! स्त्रीयां क्षिप मयि दृशं देव ! ते सेक्कोऽस्मि । ॐ कुर्वाणे भवति भवति स्वार्थसिद्धिः समस्ता
तन्मां स्वाहासनपतिनतोपेक्षितुं ते न युक्तम् ॥ ११ ॥ किं कल्पद्रुः किममरगवी कामकुम्भोऽपि किं वा ____ दत्ते चिन्तामणिरपि च किं किं च धन्वन्तरि ? ।
अवचूरिः । हे ईश ! मयि विषये स्वीयां दृशं क्षिप । किविशिष्ठां दृशम् ? विश्वाधाराम् । पुनः कीदृशीम् ?, अतरलतरत्तारताराम् । पुनः किम्भूतां दृशम् ? उदाराम् । हे देव ! अहं ते-सव सेवकोऽस्मि । भवति-त्वयि ॐ कुर्वाणे सति समस्ता स्वार्थसिद्धिर्भवति । हे स्वाहासनपतिनत !-हे देवेवस्तुत ! ततू-तस्मात् कारणात् ते-तव मां उपेक्षितुं युक्तं न ॥ ११ ॥
कल्पद्रु:-कल्पवृक्षः किं दत्ते ? अमरगवी किं दत्ते ?, वा-अथवा कामकुम्भोऽपि किं दत्ते ?, च- अन्यत् चिन्तामणिरपि किं इत्ते ?, धन्वन्तरिर्वा किं दत्ते ?, हे श्रीवामेय ! त्वयि प्रसन्ने सति अवश्यं निरन्तर
भाषार्थ- श ! मार विष २वीय-मापणी ४०-६ष्ट क्षि५-मापि, વિશ્વહઈ આધારભૂત છઈ. અતરલ-નિશ્ચલ તરત-તરતી તારા–મનેશ, તારા-કીકી કનીનિકા થઈ. ઉદાર–ઉત્કૃષ્ટ છઈ. હે દેવ ! હું તાહરૂં સેવક છું. તઈ એકરતઈ–સ્વીકાર કરતાં હતઈ સમસ્ત–સઘલી સ્વ–આપણું અર્થની સિદ્ધિ (ઈ. હે સ્વાહાસન–દેવ તેહનું પતિ ઈન્દ્ર તેણુઈ નત-સ્તુત ! તેહ કારણ તું-તુહ હુઈ–મઇ ઉખવા યુક્ત નહી ૧૧ |
કલ્પવૃક્ષ કિસિક દિઈ?, અમરગવી-કામધેનુ કિસિë દિઈ, વા-અથવા કામકુંભ-પૂણકલશ કિસિf દિઇ ?, ચ–અન્યત્ ચિંતામણિ કિંસિક દિઈ ૧, વા

Page #301

१२४
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीउदयधर्म
श्री वामेय ! त्वयि विधुरितोद्धारधन्ये प्रसन्ने - sari वश्या भवति भविनां लीलया सर्वसिद्धिः ॥ १२ ॥
धीरा जीराउलीवरपुरीसारशृङ्गारभूतं
ये श्रीपार्श्वप्रभुमभिनवप्रीतिभाजः स्तुवन्ति ।
दुःस्थावस्था खलु विफलतां याति तेषामशेषाः सम्पद्यन्ते हृदयदयिता एवं लक्ष्मीविशेषाः ॥ १३ ॥
अवचूरिः ।
भविनां प्राणिनां लीलया सर्वसिद्धिर्वश्या भवति । किं विशिष्टे त्वयि ? विधुरितोद्धारघन्ये ॥ १२ ॥
>
ये धीराः श्रीपार्श्वप्रभुं स्तुवन्ति । किं विशिष्टं श्रीपार्श्वप्रभुम् ? 'जीराडलिवरपुरी सारश्शृङ्गारभूतम् । किंविशिष्टा धीराः ? अभिनवप्रीतिभाजः । खलु निश्चितम् । तेषां धीराणां अशेषा समस्ता दुःस्थावस्था विफलतां याति । लक्ष्मीविशेषाः हृदयदयिता एव सम्पद्यन्ते ॥ १४ ॥
-
भाषार्थ -
અથવા ધન્વન્તરિ કિસિ ઇિ ?, હું શ્રીવામેય ! તઈ પ્રસન્ન હતઇ અવશ્યનિરન્તર ભવિચા—સસારિચા, પ્રાણીન્હઈ લીલાં-૪ પાખઈ સસિદ્ધિ વશ્ય હુઇ વધુરિત—વિલનઈં ઉદ્દરવા કરી ધન્ય છઈ ॥ ૧૨ ॥
જે ધીરપુરૂષ શ્રી પાર્શ્વનાથ ના સ્તવઈ. જીરાઉલી વર-શ્રેષ્ઠ પુરી નગરી तेन्हुध सार-भनाज्ञ श्रृंगारभूत छ असु- निश्चिर्ध तेड धीर५३षन्ध, અશેષ—સધલી દુ:સ્થ-દુઃખતણી અવસ્થા વિફળતા જોઈ-નિષ્ફળ હુઇ. લક્ષ્મીવિશેષ-રત્નાદ્દિક હૃદચનઇ વિષયિ દચિત-વલ્લભ છ સંપજઈ । ૧૩ ।।

Page #302

१२५
AAAAAAwnwwwmoran
~
गणिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
[१८] श्रीउदयधर्मगणिप्रणीत श्रीजीरापल्लिपार्श्वनाथस्तवनम् ।
सुधाशनक्ष्माधरधीर ! जीरिकापुरीपुरन्ध्रीमृगनाभिपुण्डक !।
अयं जनः पार्थविभो ! विभावरीविभुप्रभान् भासयते भवद्गुणान् ।। अमेय ! वामेय ! जिनेश ! नेशते सुरासुरा अप्यखिलास्तव स्तवे । क्व तत्र मादृक्षजनस्य मूढतायुतस्य विस्फूर्तिमियति शेमुषी ? ॥२॥ तदप्यमन्दप्रमदप्रकर्षतः प्रभो ! गुणाणूंस्तव कांश्चन ब्रुवे । सधर्मतां संश्रयते रजोऽपि किं न भानुभानुप्रकरप्रभावतः? ॥३॥ न दृश्यते नाथ ! तवातनुस्तनुः प्रभाप्रभावः पुनरगुतावधिः । महातमो हन्त्यणुरप्यथांशुमान् महस्विमाहात्म्यमहो महत्ततः ॥४॥ नितेषु सर्वेषु सुरेष्वदृश्यतां जिनेश ! जागर्ति भवान् प्रतापवान् । तपे हि तापेन सरस्सु निर्जलीकृतेषु वारांनिधिरेव गर्जेति ॥ ५ ॥ स्थलेऽनलेद्धे मकराकुले जले वने घने चापि महारणे रणे । त्वदीयनाम स्मरतां सतां सतां न जातु भीतिर्भुवि बोभवीति बैं॥६॥ कठोरचोरस्फुटसङ्कटोत्करे स्वसद्मनीवाध्वनि यात्रिका जनाः । अपायमुक्ताः प्रचुरं चरन्ति यन्महान् प्रतापः खलु तावकः सकः ॥७॥ स कासकण्डूश्वयथुक्षतभ्रमिस्फुरन्मरुत्पित्तकफज्वरादिभिः । नरो न रोगैरधिपाभिभूयते शरण्य ! यस्त्वां शरणं प्रपद्यते ॥८॥ न तस्य दस्यूरगवारिवारिधिद्विपद्विपद्वेष्यहितानलादयः । भवन्ति भीत्यै भयभित् त्वमीश ! यन्मनोऽम्बुजे राजसि राजहंसवत् ॥

Page #303

१२६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दाहं [श्रीकतनामपिशाचदुर्मुद्गलवानमन्तरा महोरगा राक्षसयक्षकिन्नराः । परेऽप्यसदृष्टिसुरास्तव क्रमाश्रितान् न हन्तुं प्रभविष्णुविक्रमाः ॥१०॥ भयंकरा भिल्लभैरैर्धनुर्धरैः सुदुर्गमा कर्कशकर्करोत्करैः । अलकनीया गिरिकूटकाटिभिर्विसङ्कटा कण्टकितैस्तरूच्चयैः ॥११॥ अपीदृशी त्वत्पदपद्ममण्डिता बलातुलैरिबलेरखण्डिता। सुभूरभूत् पल्लिरियं पुरीनिभा सतां हि सङ्गः शुभसम्पदां पदम् ।युग्मम्।। सदा त्वदास्यद्युतिसारसागरे सुवृत्तमुक्तोपमदन्तसन्ततौ । सनेत्रमीने फणभृत्फणामणिप्रभाः प्रवालाङ्कुरवद् विरेजिरे ॥ १३ ॥ प्रभा भवत्यश्चति धोरताखिला श्रयत्यपि श्री: कलयत्यलं कला । इयर्ति मुक्तिर्न चिरात् तमादरात् प्रयासि यस्य त्वमिह प्रसन्नताम् ॥ एवं पन्नगराजराजितपंदं पद्मावतीपूजितं
जीरापल्लिपुरीपुरन्दरमहं पापच्छिदेऽस्तग्रहम् । संस्तुत्योदयधर्मभासनपर श्रीपाश्वतीर्थङ्करं ।
नाथे नाथमिदं तदघ्रियुगले चेतो ममालीयताम् ॥१५॥
[२९] नवग्रहस्वरूपंगर्मितं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
अरिहं थुणामि पासं लच्छिनिवासं गुणाण आवासं । दुरियारिकयविणासं पसमियपावं नमह पासं ॥१॥ सोलसविज्जादेवी पउमा विजया जया य वइरा । कलिकुंड धरण पासो पास जिणिदं नमसंति ॥२॥

Page #304

विरहितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
૧૨૭
जाओ कलिंगदेसे भरणीए रत्तिकंत् पउमकरो । उड्ढमहो गहनाहो सहसकरो पणमए पासं ॥ ३ ॥ समदिदि सोमकंती चित्ताए जवणदेससंभूओ।। अमियकरो सोलकरो चंदो पणमेइ जिण पासं ॥ ४ ॥ अरुणो मालवभाए उत्तरसाढाइ उड्ढदिट्ठीए । नवकिरणो भूमिसुओ पणमइ पासं समुल्लासं ॥ ५ ॥ पीओ कडक्खदिट्ठी जाओ मगहे धणिटुरिक्खंमि । रोहिणिवल्लहतणओ पंचंसु बुहो नमइ पासं ॥ ६ ॥ नीलरुइ सम्मदिट्टी बारसकिरणो य सिंधुदेसभवो । उत्तरफग्गुणिजाओ सुरमंती नमइ जिण पास ॥ ७ ॥ जिट मरहट्ठ भूओ सोलसकिरणो कडक्खदिट्ठी य । गहभूओ असुरगुरू सुक्को सुक्को नमइ पासं ॥ ८ ॥ कसिणो सुरदेसे सत्तंसू रेवईइ अहिदिदी । सूरसुओ पणइपिओ पणमइ पासं सुणिभंतं ॥ ९ ॥ अहिदिदि कसिणकंती बब्बरकूलम्मि भरणिरिक्खम्मि । सिरमित्तो गहमल्लो राहू पणमेइ जिणपास ॥ १० ॥ जाओ पुलिंददेसे असले साए अणेगवण्णो य । अइकूर रुद्ददिदी सफणो केऊ नमइ पासं ॥ ११ ॥ इय गहगणपणयपयं पूयंति थुणंति जे जिणं पास । ते सिद्धिबुद्धिवररिद्धिसंजुया हुंति नरपवरा ॥ १२ ॥
+ नवप्रहस्तुतिः-ॐ आदित्य-सोम-मंगल-बुध-गुरु-शुक्र-शनैबरराहु-केतुप्रमुखाः खेचरा जिमपदपुरतोऽवतिवन्तु स्वाहा।

Page #305

૧૨૮
[कर्तृनाम
जैनस्तोत्रसन्दोहे
[३०] मन्त्राक्षरगर्भितः श्रीपार्श्वनाथस्तवः ।
ही अर्हमथो नमो भगवते श्रीपाश्वनाथाय यो मध्ये पङ्कजमूर्ध्नि मूर्तिरतनुः स्फारस्फटामण्डितः । जहाँ श्री धरणेन्द्रसेवितचतुर्दिकपार्श्वभागेऽष्टभिः
पत्रस्थैः सहिताय वर्णनिवहैः पद्मावतोमुख्यकैः ॥ १ ॥ अट्टेमट्टे जिनेन्द्रक्रमकजनिकटे क्षुद्रसंसद्विघट्टे
क्षुद्रं दाग देवि ! पार्श्वक्रमकमलजुषां स्तम्भय स्तम्भयोच्चैः । स्वाहान्तेऽथ त्रिलोकोत्रिगुणपरिवृता कोंनिरुद्धे ! विदध्याः
सद्यः सिद्धि मनीषां विजयमसुमतामिष्टदा कामधेनुः ॥ २ ॥ आस्थानेषु महीभुजां स विजयी नश्यन्त्यवश्यं ततो - वेलैकान्तरिकत्रिनित्यकमहाचातुर्थिकाचा ज्वराः । नालं मुद्गलशाकिनीप्रभृतयस्त्रातुः पुरस्त्वादृशे निर्भीको भुवि बम्भ्रमीति य इमां त्वत्पादसेवां वहेत् ॥३॥
xस्तवेऽत्र गुप्तीकृतस्त्रिभुवनविजयपताकानाम-श्रीपार्श्वनाथमन्त्रश्चैवम्
ॐ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय ह्रौँ धरणेन्द्रपद्मावतीसहिताय अमट्टे क्षुद्रविघट्टे क्षुद्रान् स्तम्भय स्तम्भय स्वाहा ।

Page #306

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
[३१] श्रीजयकीर्त्तिसूरिविरचितं श्रीपार्श्वदेवस्तवनम् ।
१२९
1
सदा वासना पासना पाय पेषी नवां काज संसारना हो उवेषी धरइ नाम जे ताहर ं देव ! होयइ महीना हि तेना हवा मे महीयइ ॥
व्याख्या ।
ॐ नमः श्रीसर्वज्ञाय ॥ श्रीपूज्याराध्यध्येय - श्रीमदञ्चळगच्छेशश्रीजयकीर्तिसूरीश्वरविरचितश्रीपार्श्वदेवस्तवनावचूरिः सङ्क्षेपतो लिख्यते ।
तत्रेदमादिवृत्तम्
6
"
>
<
[ सदावासनापासनापायपेषी नवाङ्काजसं सारनाहो ! उवेषी । धरइना मजेताऽहर उदेव हि य इमहीनाहितेना हवामे महीय इम् ! ॥ हे सारन ! सारं नं- ज्ञानं यस्य तत्सम्बोधनम् | हे ' अहीनाहितेन !' अहीनः - धरणेन्द्रस्तत्र आहिता न्यस्ता या ई-लक्ष्मीः तस्या इन 1, सैवकश्रियः स्वाम्यायत्तत्वात् । हे अहवामे' अहो सम्बोधने । यस्त्वम् ईषद्धीनसत्वतया अल्प मे अमे (? | ई - कामं अहरः - हृतवान् । 'ही' इति विस्मये । किंविशिष्टं इम ? 'नवाङ्काजसम् ' नवा अङ्का-अक्षसूत्राद्या येषां ते अजाः - ब्रह्माद्यास्त्रयो देवास्तान् स्यति - विडम्बयति इति यस्तम् । किंरूपस्स्वम् ? सदावासनायाः - सुश्रद्धायाः अपासनं निराकरणं यैस्तान् अपायान् -क्लेशान् पिनष्टि-चूर्णयति इति " सदावासनापासनापायपेषी । पुनः किंविशिष्टस्त्वम् ? ऊः - ज्ञानं तया वेवेष्टि-विश्वं व्याप्नोति इत्येवंशीलः । यद्वा उ:- शिवः तद्वद् वेवेष्ठि इति 'उवेषी' तथा 'घरइनामजेता' धरः - कुलाचल:, इन:- सूर्यः तद्वद् आमानां - रोगाणां जेता । आरोग्यं भास्करादिच्छेत् ' ( ) इति वचनात् । कुस्' धातोः क्विपि उत् । ततः उदेव - वक्ता एव, अर्थात् धर्मस्य । 'इ' सम्बोधने । अहम् । यतदोर्नित्यसम्बन्धात् । तं त्वां महीये ' 'महीङ् ' कण्ड्वादिगणसत्कः, पूजयामि ॥ ● ॥
·
6
उ

Page #307

१३०
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीजयकीति
अथ अन्यध्यानापनयनायाहजगन्नाथ ! सेवा करउ कोटनामी मलउ मान माया न ही के मुधामी । इस्या ध्यान तोरा धरइ चित्त मोरा सही च्छांडिवा मार संचार दोरा ।। कलावंत आहू रहई द्रव्यकाजे महामोहिमूली जतां केडि धाजे। .. प्रभो! हउंतुहाऽरा कमा राग मारा न जाणउ कि माया पतीजउ सकारा
व्याख्या । [जगन्नाथसेवाकर उ कोटनामी, मल उमानमाया नहीं के मुधाऽमी। इस्या ध्यानतोऽराधरइ ! चित्तमोरासहीच्छां डिवा मा रसं चारदोरा ॥ ]
अहं उमायाः आनाः-प्राणाः शिवः, मां-लक्ष्मी यातीति विष्णुः, आ-ब्रह्मा तान् । शशि ‘लुगातोऽनापः' (सिद्ध. २१११०७) इत्यत 'उमानमाया ।' न 'मले' न दधामि । किंरूपोऽहम् ? 'जगन्नाथसेवाकरः' 'उ' पूत्यै। कोट:-कौटिल्यं तं नमयतीत्येवंशील: 'कोटनामी। ' तथा 'ही' इति खेदे । 'के ? ' कियन्मात्राः । 'अमी'-ब्रह्मादयः 'मुधा'-निष्फलाः । तथा हे 'इस् ! ' कामविनाशक ! | ' हे अराधरइ !' अरे-दुःषमारूपे अधरो -हीनसत्वा यस्तत्र 'इ' इत्यनुकम्पकः । 'आध्यानतो' अर्थात् भवद्ध्यानं यावत् 'चित्तं' मनोयोगः । 'इच्छा' तृष्णाम् । रस-रागंमा रत्-मा यासीत् । कया ? 'ओरा' । उचै तुवै धातोः क्विपि ऊर-हिंसा ईषत् : ओर तया। किंविशिष्टया ? 'लिवा' 'लिम्पति कर्मणेति । किंविशिष्टं चित्त ? ओ:-शिवस्य । आ-सामस्त्येन सहते इत्येवंशीलं 'ओरासहि ॥ २ ॥ [ कलावन्त आहू रह इन्द्र ! व्यकाजे ! महामोऽहिमूलीजताऽङ्केलिधाजे !. प्रभोह उंतु हाऽरा कमारागमारानजाण उ किमाया पतीज उसनारा ॥]
कलावन्तः 'रहः'-एकान्ते आहुस्त्वाम् इति । अर्थात हे इन्द्र !परमैश्वर्ययुक्त ! 'हे व्यकाजे! ' विगतं अकं-दुःखम् , आजिश्व सझामो यस्य । ' हे अहिमूलीजत!' अहीनाम् मू:-बन्धनं यस्मात् सोऽहिमूः । ली

Page #308

सूरिविरचितम् ]
श्रीपार्श्वमाथस्तवनम् ।
१३१
मयाल नही नाह ! ता माय ताय प्रभो ! वंदिवा हेव नितु देवपाय | अहो ऊपमा नाथ ! तउ साररेहा दमउ भाविको पावना नाम केहा ॥
अवचूरिः ।
"
.
हा
क्वचिल्लुकिता भीतत्वात् इजता - कामसत्तैव यस्मात् सः । ततः संलग्नविशेषणद्वयसम्बोधनम् । हे ' अङ्केडिधाजे !' अं- परब्रह्म तत् क्रीडाधारिका आजि:- समभूः । वयं त्वां महामः । तथा ' हे प्रभ ! ' प्रकृष्टध भा यस्य । हे अज!' हे 'अणो !' दृग्गोचराभावात् । उ:-भर्सने । उंईश्वरम् । किं इत्याक्षेपे । " आयापती ' - ब्रह्मविष्णू ! " ' खेदे । 'ऊ' - विचारयामि । " अराकमारागमारान् । अरा - शास्त्री तद्वस्या अकं - दुःखं, मारश्च-मरणम्, तयोः आगमो येभ्यः | आरा :- अरिसमूहाः । कर्मधारये, ते तान् । तुः - अवधारणे । तथा यः कामो निलीय स्थितः स किं रूपः ? ईज: - लक्ष्मीनन्दनः । 'उसका' उस ईश्वर विडम्बकः अत एव कारा - गुप्तिग्रहम् । तद्धेतुत्वात् विशेषणयुग्मम् । आयापती ईजे अन्यमते न सन्धिः ॥३॥
इव
"
इत्यत्र
<
[ मया लूनहीनाहतामायताय ! प्रभोऽवन्दि वाहेऽवनितुदेऽवपाय ! | अहो ऊपमा नाऽथ त उ साररेहाऽक्ष्म उभाविकोपावनानाम ! केहा ॥ ] देवाहेवपाय !' अवनि :- जगत्त्रयभूः, अर्थात् तत्र स्थितान् तुदते व्यथते इति अवनितुदे । 'बाहे' संसारप्रवाहे । ऊ:- दीप्तिस्तस्याsपायो - बपायः । न वपायो अवपायः तत्सम्बोधनम् । मया भवान् अवन्दि - स्तुतः । किंरूपः ? हीना - निन्या अहताश्च - केनापि पूर्व अदृश्या आमा लूनाः- छिन्नाः, लूनाश्च ते अहीनाहतामाश्च तैः अयता- अबद्धाआयस्य - लाभस्य प्रभा यस्य सः । 'अहो' इति विस्मये । 'उ' सम्बोधने । हे 'सारर !' सारं ज्ञानादि रातीति- ददातीति सा । इह ते-तव ऊः - ज्ञानं तदुपमा नाऽस्ति । 'अथ' इति प्रतिज्ञायाम् । यतस्त्वं उभौ इकोपौं - कामक्रोधौ अदम: - दान्तवान् । हे ' अनानाम !' अनाना - अप्राणा, अलक्ष्मीर्यस्मात् । ईहा - इच्छा का कियन्मात्रा ? यदि तन्मूलो कामक्रोधौ दान्ताविति ||४||
?
-

Page #309

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीजयकीर्ति
वहइ मान माया महामोह साह्या गमइ राग साचा रही लांकि बाह्या । न को नाहतां सारतउ देव टाली न वेरउदही नेह तउ कम बाली । न वा मांगजे राजिनं काज केवा रुली नाथ ! तउ वासना स्वामि ! सेवा। प्रभो! भंजिवा मोहना नाद पूरा मया छई जितां लोभ एवारिवूरा ॥१॥
अवचूरिः।
[यह इमा न माया महामोऽहसा ह्यागम इराग ! साचार ! हीलाऽऽम्बि बाह्या। - न कोऽनाहतासार ! तु उदेवटाली न बेर उदहीनेहत उ कर्मजाली॥]
हे नाथ ! इमाः माया न वहे । 'हिः' यस्मात् । अहसाः सन्तस्त्वां महामः । 'हिः' यस्माच्च । इला-भूः बाह्या, न स्वात्मनः । इति आम्बिकथिता तत्त्वज्ञैरिति । हे अग !-निश्चल ! । 'हे साचार! ' आचारोदेशनादिः । तुः-पुनः । हे 'अनाहत !' महोदयप्राप्तत्वात् । 'हे सार । ।' हे 'हे बेरउदहीन ! ' बेरे-शरीरे उत्-प्राबल्येन अहीन ! कः त्वां अर्हन्तं न ईहते ? किंस्वरूपः · उदेवटाली' उदेवं-शिवं टालयितुं शीलं यस्य । अतो न कर्मजाली-कर्मजालमुक्तः, यत् उत्कृष्टकस्थितौ भगवदुपलब्धिर्न । 'उः' पूत् ॥ ५ ॥ [न वामाङ्गजेऽराजि नं काजकैवार् ! उ लीनाऽथ त उवा सना स्वाऽऽमि सेवा। प्रभोऽमजि वामोहना नादपूरा मयाऽच्छ ! इंजिता लोभ एवारिवूरा ॥]
हे जिन ! त्वयि वामाङ्गजे नं-ज्ञानं न अराजि? अपि तु अराजि । 'हे काजकेवार !' कः-ब्रह्मा अजः-विष्णु: ईश्वरो वा, क-आत्मा, जातावेकवचनम् काजकं तस्मिन् वारं-अवसरम् सत्कर्मविधानायाऽऽ. चष्टे इति वारयतीति क्विपि वार् ! । हे लीन ! - लयप्राप्त ! । मथ ते-तव सेवा आमि-प्राप्ता। किंरूपा? उवा-प्रीत्या सना-नित्यं स्वा-ऽऽत्मीया। हे प्रभो ! भवता वामा-प्रतिकूला ऊहना-वितको अभजि । किम्भूता ? 'नादपूरामया' नादपूरो-वागजालं तदेवामयो यस्याः । हे 'अच्छे !"

Page #310

सूरिविरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
है आमिन इन : एकान्ते नरागमा इशया-नः विरूपा
न ही सामिनई नामि ते ताम लागी रहह राग वीरागमायावि भागी । अरे दोहिला माणुसा जन्मलंभो महारउ दया जीवतां मूढ ! दंभो ॥ नवी नवी तामई देव वात भोगे स दीधी नवसातघात । विभो ! वली आपि न माम हाम पराभवइ नाह सवामकाम ||८||
अवचूरिः । अच्छा-निर्मला ज्ञानादिई:-लक्ष्मीर्यस्य तत्सम्बोधनम् । त्वया लोभ एव लोभोऽपि अभजि । 'एव' इत्यवधारणे । अमज्येव । किम्भूतेन ? इजिता-कामजिता । तथा 'अरिवूरा' अरीणां ऊ:-दीप्तिस्तां उर्वतेविनाशयतीति 'अरिवूरा' ॥ ६ ॥ [ नही साऽऽमिन इनामितेताऽमला गी रह इरागवीरागमाऽयाविभागी ! । अरेऽदोऽहिलाऽमा न साजन्मलं भो ! महार उदया जीयतामूढदम्भोऽ! ॥]
हे आमिन इन !-रोगिणां सूर्य ! त्वयि अमिता-घना सा-लक्ष्मीः , अमला गी:-सरस्वती रह:-एकान्ते न इता-न प्राप्ता । अपि तु प्राप्ता । 'ही' विस्मये । किम्भूता सा लक्ष्मीः। 'इरागवीरागमा' इरायां-पृथ्व्याम् , अगः-सूर्यः तद्वद ये दीप्ता वीरास्तेषां आगमः-प्राप्तिर्यस्याः सा । पुनः विरूपा ?'अयाविभाक्' 'भयां-अलक्ष्मीम् विभजते-पृथक्करोति । अथवा अयं-अनुकूलं देवं न विभजते । 'ई' सम्बोधने । किंरूपा गीः ? इरायां-वाण्यां भाषणे अगवद् वीरा-निश्चला आगमाः-सिद्धान्तास्तेषां आय-लाभं न विभजते । अथाऽयं भगवत उपदेशः । अरे मूढ ! अदः-प्रत्यक्षोपलक्ष्यमाणेन स्रणेन इति शेषः । अमा-सह अहिल-न हावं कुरु । यतः अपः स्त्रैणं 'साजन्मलं ' सा-लक्ष्मीः जन्मापि च लाति-हरति । भो ! 'उदया !" उत्-प्राबल्येन अयः-अनुकूलं दैवं येषां ते । महान् अरिसमूहो महार:रागारिजर्जीयताम् । किम्भूतः ? 'ऊढदम्भः' प्राप्तकपटः । अकारः पूत्यै ॥ ७ ॥ [ नवीन ! वीताम इदेववातभोगे! ऽसदीधीनवसातघात !।
विभो ! वली आपि न मामहाम पराभव इनाहसवामकाम! ॥]

Page #311

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीजयकीर्ति
सुखजूरलुंदे भरी भूरि भाणां न वा माप थीणां तिहां घी नमाणां । नवी द्वाष साकर सुमुंडी मरुक्की रगइ दाढए जीभ ! रे तुं फुरक्की ॥
१३४
अवचूरिः ।
हे ' इदेववातभोगे !'
<
सर्पः भोगसर्पः पिण्ड: तघात !' सत् - सत्यम्, चेति सदोधीनवसातानि । यस्मात् तत्सम्बोधनम् । त्वं
नवीनः - नवस्तवः तद्वम्लो नविनः तेषां इनः - स्तुत्यानामपि स्वामीति । इदेवः - कामदेवः स एव वातभोगः तत्र भोग:स एव ई: - लक्ष्मीर्यस्य । हे असदीधी नवसाई- सम्पत् धी :- बुद्धिः नवं सात-सौख्यं विद्यते सदीधीनवसातानां घातः - अन्तो वीतामो ' गतरागोऽसि । अत
न
वली आपि प्राप्तः । ततः हे इन ! -
>
<
एव हे विभो ! मया भवान् नाथ ! हे 'अहसवामकाम ! न विद्यते हसं वामश्च काम: - अभिलाषः यस्येति तत्सम्बोधनम् । अह पूजायाम्' अहां मां संयमादिलक्ष्मी न आम न प्राप्तः । अपि तु प्राप्तः । किरूपोऽहम् ? पराभवः - पराणां वैरिणां अभवो -असत्ता यस्य सः ॥ ८ ॥
(
[ सुखज्जूरलुन्दे भरी भूरिभाणां, नवाऽमाऽपथीणान्ति हाऽङ्घी न माणाऽम् । न वीद्राख ! साकरसुमुण्डी मरुक्की रगइ दाढए जीभ रे तुं फुरक्की ॥]
हे 'भूरिभ ! ' बहुप्रभ ! भवान् परब्रह्म आण-कथयामास । किंरूपम् ? ' सुखज्जू: ' सुखमिवाचरन्तीति सुखन्तः - विषयाः सूर्यन्ते -क्षीयन्ते यस्मिन् तत् । किंरूपो भवान् ? अलते - समर्थों भवतीत्यल् । क्व ? ' उन्दे ' क्लेदने, कठिनानामपि आदकरणे । 'भरी' अतिशयवान् । हे 'नव !' न कदापि जीर्ण इति । त्वया अमा-अलक्ष्मी आन्ति - बद्धा 'अतु बन्धने' । किंरूपा अमा ? 'अपथी' सन्मार्गरहिता । तथा अणानिष्फला । तथा हे नाथ ! अहं अं अर्हन्तं त्वां आण आजगाम । 'अः स्यादति सिद्धे च विष्णो' ( ) इति वचनात् । किंरूपोऽहम् ? ' हा ' विस्मये । विस्मयं अङ्घते गन्तुमारभते

Page #312

सूरिविरचितम् ] श्रीपाश्वनाथस्तवनम् । १३५ यः खलु दण्डादिक्रियाक्षमः स प्रभुरित्यतस्तदाहकरंबा भरी त्राटना थाट बाधा चलू ले करी ताम तंबोल लाधा । सुयाली तिहां सेज तां पाथरावी सुयउ वायनी लहरि तु फार फावी ।।।
अवचूरिः ।
इत्येवंशीलः अङ्घी। किम्भूतं अम् ? 'इनम्' । विगता ई:-लक्ष्मीः येषां ते व्यो-निर्धनाः । न वीनां दाखः-शोषणं यस्मात् सः । यतस्त्वं 'साकरसुमण्डी-' सायाः-लक्ष्म्याः आकरः अत एव सुष्ठु मण्डते-आश्रितमित्ये. वंशीलः । विशेषणयुग्मम् । 'मरुक्की' म:-चन्द्रः तद्रुचः ताः किरतिविक्षिपतीति ‘मकी' अतिसौम्यत्वात् ॥ ९ ॥
[रुच्याम्भोजनस्वामिनिनाऽऽमिपाम्या, मयाड्डि...... ।
...... ॥ १० ॥] प्राप्य रुचिः-कान्तिरेव । आ-सामस्त्येन अम्मो यस्य स उच्याम्माः, कान्त्या वपुषि जललहरिवल्लसन्नित्यर्थः । जनानां-लोकानां स्वामी जनस्वामी-राजादिः, रुच्याम्माश्चासौ जनस्वामी च रुच्यांभोजनस्वामी तस्य सम्बोधनं हे रुच्याम्भोजनस्वामिन् ! 'इन !" जातावेकवचनमत्र, जनस्वामिनामपीत्यर्थः । हे 'आमिप !' 'भामिनः-रोगिणः तान् पातीति । हे 'अम्यां ! ' ' अम् शब्दविभक्त्योः ' इति धातोः सम्यं-कथनीयम् अं-परब्रह्म यस्य इति । केवलं तत्त्वमेव वाच्यमस्येति भावः । मया अमा-अलक्ष्मीः आवि-उल्लङ्घिता अतिक्रान्ता इति यावत् । त्वयि उपात्ते श्री:-प्राप्ता, अश्रीस्त्वतिक्रान्ता इति युक्तं त्वदुपादानमिति दशमपद्यार्थः ॥ १० ॥ [ कर वा भरी त्राटनाऽथाऽऽट बाधाचलूले करीतामतुम्बो रराधाऽ । सुयालीतिहासेजतापाऽथ रावी सुय उवाऽय ! नील! हरितुम्फाऽऽरफाऽऽवी ॥]

Page #313

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे . [ श्रीजयकीति
~
~
~~
अवचूरिः।
हे 'ईबाटन !' ई-लक्ष्मी त्रायते इति ईत्रं-लक्ष्मीपालकं अटनंविहारो यस्यासौ तत्सम्बोधनम् । भगवद्विहारे सपञ्चविंशतियोजनशतान्तः ईतिवैरिमारिदुर्भिक्षस्वपरचक्रभयाद्यभावात् जनाः परमसम्पदः सजायन्ते इति पुकमेतदामन्त्रणम् । भवान् करवा 'या' उपमानार्थः । करमिव करंप्रायश्चित्तदानादि 'आट'-जगाम । 'अर्थ' इति अधिकारार्थे । यो यदधिकार अशुभं आचरितवान् तस्य तदधिकारकरं प्रायश्चित्तरूपं कृतवानित्यर्थः । किंविशिष्टो भवान् ? 'भरी' भतिशयवान् । तथा 'बाधाऽचल !' बाधनं बाधः-शीतोष्णादिपीडा तेन न चलति-न क्षुभ्यतीति बाधाचल् ! । अयमुपनयः । यो निजजनपदसम्पत्पालनाय दिग्विजययात्रापरायणः स्वप्रतापातिशयत्रासित द्विषद्गणः शीतोष्णक्षुत्पिपासाद्यनातुरः सम्यग न्यस्तन्यायानुसारिकरः स एव खलु प्रभुः । इति, स एव च सर्वतो वर्द्धते इत्याह । 'अ' इति सम्बोधने । हे प्रभो ! भवान् रराध-ववृधे । 'राधं च वृद्धौ' इति धातोः रलयोरैक्यम् । रलयोर्डलयोः, क्वचिच्छसयोः' ( ) इति वचनात् । कस्मिन् मध्ये ? 'ऊले' उ-दीप्ति लाति-गृह्णातीति
लो-दीप्तिमान् जनस्तन्मध्ये भवान् व ते स्म । अक्षयपदप्राप्त्या महोदयभाक्त्वात् । किं रूपः सन् ? ' करीतामतुंबः' करिणो-हस्तिनः तद्वत् इता:-प्रबलगर्जिततया जाता आमाः-सत्रिपातादयो रोगाः तेषां तुम्बोविनाशो यस्य स 'करीतामतुम्बः' । 'लुबण् तुबण अर्दने' इति तुम्बनं तुम्बः । तथा हे 'असेजताप ! ' ईज:-कामः तस्य ताप ईजतापः । ईजतापेन सह वर्तते इति सेजतापो, न सेजतापः असेजतापस्तस्य सम्बोधनम् । हे 'अय !'-अनुकूलदैव ! त्वमेव अनुकूलं दैवं नाऽन्यदित्यर्थः । हे 'नील !' नीलवर्णत्वात् । हे 'हरितुम्फ ! ' हरि-मृत्यु तुम्फति-हिनस्तीति हरितुम्फः। अजरामरपदप्रदायित्वात् । अथेति माङ्गलि. क्यार्थे । त्वं उवा-दीप्त्या 'आवी' अ:-कृष्णः, अविः-सूर्यः तो आरफ

Page #314

सूरिविरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
अथ भगवद् गुणस्तुतावलसायाः स्वीयरसनाया उपदेष्टुमित्याहएवली न रसना मिन ढौके पासनाह हीयडा मन मूंके । एक एकहतकोप भमाडी मेरुतुंग गुरु वाणि सुमाडी ॥ १२ ॥
__अवचूरिः । व्याप्नोषि । 'वर्फ रफ ' इत्यादि 'रफ' गत्यथों धातुः । आङा यह व्याप्त्यर्थः । आडोऽभिव्याप्स्यर्थत्वात् । अयमर्थः । यद् विष्णुः पालक: सूर्यः प्रकाशक इति तत्तद् गुणव्याप्तिरिति । किंविशिष्टस्त्वम् ? 'सुयाली' सुः-पूजायाम, सुरासुरैः पूजितां यां-तीर्थाधिपत्यलक्ष्मी अलते-भूषयतीत्येवं शील: 'सुयाली। सु-अतिशयेन यां-समवसृतिलक्ष्मी अलतीत्यादिना वा सुयाली इति । 'ह' इत्यागमे । सिद्धान्ते हि तीर्थकरश्रीरतिशयेन वर्ण्यत इति । तथा 'रावी' रावः-शब्दो-धर्मस्य भाषणं विद्यते यस्य स रावी । तथा सुयः सुष्टु-शोभनं अर्थात् मोक्षं-सर्वोत्तमं वस्तु याति-व्याप्नोतीति एकादशपद्यार्थः ॥ ११ ॥
[एव लीनरसनामिन ! ढोकेऽपासनाह ! हीयडाऽऽमन मुके !। एक एकहतकोपभमाडी मेरुतुङ्ग गुरुवाणी सुमाडी ॥ ]
हे इन !-स्वामिन् ! हे 'अपासनाह ! ' अपासनं-मरण भासामस्त्येन हापयति-त्याजयतीति 'अपासनाह !' शाश्वतपदप्रदत्वात् । अहं 'लीनरसनां प्रति ढोके ' लीनेव लीना-आलस्याल्लुकितेति यावत् । लीमा चासो रसना च लीनरसना तां तव स्तवाय उत्साहयामि इत्यर्थः ॥ 'एवः' अवधारणे । व्यवहितोऽपि क्रिययोपयुज्यते । ढोके एवेति। किं रूपोऽहम् ? एक:-अद्वितीयः, संसारे सर्वेषां अपि एकाकित्वात् । अथवा एक:-श्रेष्ठः, योऽर्हन्तं लब्धवान् स श्रेष्ठः इति । तथा 'एकहतकोपभमाडी' हता कोपस्य भा-प्रभा यया सा हतकोपभा । एका-केवला । एका च

Page #315

१३८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीजयकीर्ति
इह स्तुतिपरिसमाप्तौ यत् स्वामिनो विज्ञप्यं तदाह कविःइसी भावभोली कही नाह मोरी करउ वीनती रंगतउ सफल धोरी । दयालू न वा मारभावारवारी करे वीरहीरोषिते सारसारी ॥ १३ ॥
अवचूरिः ।
।
इतकोपभाच एकहतकोपभा एवं विधायै माये - रामलक्ष्म्यै अडति - उद्यमं कुरुते इत्येवंशीलः । ' परतः स्त्रीपुंवत्' (सिद्ध० ३।२।४९) इत्यादिना पुंवद्भावात् ह्रस्वत्वे एकहतकोपभमाडी । पुनः किंरूपोऽहम् ? 'मेरुतुङ्गगुरुवाणि सुमाडी' मेरुतुङ्गगुरूणां श्रीमदञ्चलगच्छाधीश श्रीमेरुतुङ्गसूरीन्द्रगुरुपादानां वाणि- वाणीं सुष्ठु - अतिशयेन मलते - धारयतीत्येवंशीलः । तेषां शिष्यलेशत्वात् गुरुवचनधारणत्वात् सकलश्रेयोऽवाप्तिरिति । गुरुमन्तरेण चार्हभट्टारको दुराप इति युक्तं निजगुरुनामग्रहणम् । तद्वचनधारणं च । रसना / अलसा सती भगवतः स्तुतौ कथं उत्साहिता ? इति तदाह
“
हि ' स्फुटम् । अड - उद्यम कुरु,
,
मूके !
9
हे मूके ! कथमलसा सती तिष्ठसि ? । ' हियड इत्यत्र ' इवर्णादे० ' ( सिद्ध० १।२।२१ ) इत्यनेन अग्रे यत्त्वं दधियेतत् मधुवेतत् इति वचनात् । तथा हे आमन - वद, कथं मौनमाधाय तस्थुषी ? इति द्वादशपचार्थः ॥ १२ ॥ [ इशीभाविभोऽलीकहीन ! अह मोरीकर उवीनतीरङ्गत उ सफळ ! धोरी । दयालूनवामारभावारवारी करे वीरहीरोषिते सारसारी ॥ ]
'अह पूजायाम् ' हे अलीकहीन ! - हे असत्यरहित ! मा ऊरीकुरु - मां स्वीकुरु । सेवकतया इत्यर्थः । विस्वरूपस्त्वम् ? 'इसीभाविभः * श्रीमृङ् बीभृङ् शल्लि कथने' शीभनं शीभा ' क्तेऽटो ० ' (सिद्ध ५।३।१०७ ) इत्यः । इशीभा - कामकथा तस्या न विद्यते विभा यत्र सः, इशीभाविभः । शसयोरैक्यम् ।' क्वचिच्छसयोः ' (
●
>
>

Page #316

सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
अवचूरिः। इति वचनात् । तथा अव 'उवीन ! तीरजतः। ऊः-प्रीतिः, आ-ईषत् ऊः उ: तस्याः स्वल्पपीतेः, उवि-वृद्धिविषये इन !-स्वामिन् ! प्रभो ! क्षम इति यावत् । 'तीरम् ' संसारसागरपारं गतः-प्राप्तः, 'उः' सम्बोधनार्थः। तथा हे सफल !। धोरणं घोरः-गतेष्वातुर्य स विद्यते यस्यासौ 'धोरी' गजगतित्वात् । 'डंकृग् करणे ' इति धातोः प्रकृतेर्यथा उप्रत्ययस्तथा शिवप्रत्ययाऽपि । एवमुक्तत्वात् 'उरीकर उवीन' इत्यत्र एवं सन्धिः । अड माडीति पदेन उरीकुरस्थस्याकारस्य उकारे लुक् । ततः 'ऊरीकरो ' इति रूपम् ‘ओदौतोऽवाव् ' (सिद्ध० १।२।२४ ) इति पदेन निमित्तभूतेन उवि उमरीकरो उकारस्य अव् 'स्वरे वा ' (सिद्ध० १।३।२४ इति वलोपः इति सिद्धं फरीकर उवीति । 'अह' इति पूजार्थों मङ्गलाथै स्तुतिपरिसमाप्तौ गृहीतः । स्वामिना स्वीकृते यज्जातं तदाह-दयया लूनाः-छिना वामाः-प्रतिकूलाः क्रूरदृष्टयादिना आरभावाः-क्रूरप्रहमङ्गलरूपाः अरयो-वैरिणो यया सा 'दयालूनवामारभावारिः। एवंरूपा वारी-सरस्वती 'चारिर्घटयां सरस्वत्याम्"
( हेम्यने० का० २, श्लो० ४४४ ) ___इत्युक्तेः । सा सर्वजनप्रसिद्धा ई-लक्ष्मी: करे-हस्ते उषिते-वसतः स्म, हस्तगते सजाते इत्यर्थः । किंरूपा लक्ष्मीः ? • आरसारा ' अरीणां समूह आरः तं सारयति-निर्गमयतीति आरसार । ममेति शेषः । विषमवृत्तेषु याश्रयादिषु क्वचित् क्वचित् साध्याहारवचःप्रयोगदर्शनात् इह क्वचित् तत्प्रयोगो न दोषाय इति । यदि भगवान् प्रसन्नस्तर्हि लक्ष्मीसरस्वत्यौ हस्तगते स्यातामिति किं चोद्यम् । 'वीरहीर ' इति जिनसम्बाधनम् । वीरेषु-सत्पुरुषेषु हीरः-वज्ररत्नम् ॥
इति त्रयोदशपद्यार्थः ॥ १३ ॥ इति समर्थितः स्तुत्यर्थलेशः ॥

Page #317

૪૦
श्रीजैमस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसिद्धान्तरुचि
[ ३२ ] श्री पूज्य श्रीजिनभद्रसूरिशिष्येण सिद्धान्तरुचिना कृतं गुप्तभेदाद्यलङ्कृतं
श्रीजयराजपुरीशश्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
शश्वच्छासन वैरिदानववधूवैधव्य दानोद्गतं
गीतं किन्नरकिन्नरीभिरभितो यस्य प्रतापं मुहुः । श्रुत्वा तेsपि कुलाचलाः परिलसन्नीलप्ररोहच्छलाद्
रोमाञ्चं दधते स मे जिनपतिः श्री आश्वसेनिः श्रिये ॥ १ ॥ यन्नाममन्त्राक्षरजापलेशाद् भाव्या भवन्त्येव चिरं महेशाः । तं गुप्तभेदेर्भुवनाभिरामं श्रीपार्श्वनाथं विनुवामि कामम् ॥ २ ॥ परेभ्यो जिनेभ्योऽपि वृद्धचै जिनेशस्त्वदालोकनोत्काधिकं स्याद् विशिष्या । न पूर्णोऽपि वार्णोऽधिरिं दूदयार्थी न वेलाग्रहार्थं न वेलासु भूयात् ॥ ३ ॥ [ कर्तृगूढम् ] तदा मन्दरं गत्वरायुर्जनस्ते स्तुतेस्तात ! चेच्छित्तिविच्छित्त्यतुच्छः । न किं चात्र दारिद्र्यमुद्रादरिद्रो भवेन्निर्धनः कामधेनुप्रधानः १ ॥ 8 ॥ [ कर्मगूढम् ] प्रसीद देवात्मपदाश्रयं श्रिया त्रिलोकलोकेतरलोकितस्थिते ! | स्वदेकरागस्य ममेदमान्तरं कदापि किं योजयितुं त्वमर्हसि ॥ ५ ॥ [ करणगूढम् ] विदेकचित्तं चरितोच्च ! चारुचारित्र ! चक्षुर्विषयीकृतस्त्वम् । मां मुक्तिकान्तस्पृहयालुमेव त्रायस्व विश्वेश्वर ! विश्वमूर्ते ! ॥ ६ ॥ [ सम्प्रदानगूढम् ]
?

Page #318

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
कृता देव ! वामाभुवस्ते स्तुतियैनं भूतं भयं भूरिभव्येषु तेषु । तदन्तर्गन्तं लोलचक्षुःकटाक्षैः क्षतं वीक्ष्य किं मामुपेक्षां करोषि ! ॥७॥
[अपादानगूढम् ] भवेतां पदौ सर्वदौ सर्वदा ते स्तुतौ तात ! सैषा स्तुतिस्ते न सम्यक् । यदेते न रोगं न चानिष्टयोगं न चेष्टैवियोगं लभन्ते कदापि ॥८॥
[सम्बन्धगूढम् ] जिन! रुचिरमणीनां भूषणानां भरेणाभिनवलवणिमाब्धेऽस्थितेनास्पदेन। तव चरणनखानां नाकिनाथेन नम्रोनतमुकुटगलच्छोणाश्मनां मोह ऊहे ।।
[आधारगूढम्] येन ते चरणपर्युपासिनाऽभावि भाविशिवभूविलासिना । तेन सा त्रिजगती स लोचना लोचना किमपरास्तशोचना ॥ १० ॥
[सम्बोधनगूढम् ] पर्वतात् धोरिमाधारो गम्भीरो वारिधेरपि । दानशौण्डोऽम्बुदेभ्योऽपि देवो वश्चित्तचिन्तितम् ॥ ११ ॥
[क्रियागूढम् ] आनन्दरोऽरुचिरपातककूटकालः क्षिप्तस्त्वयावनतदेव ! नयाश्रितस्त्वम् । कि पूर्यते मम स तेन गुणोर्भिमालिनोंवैरितस्त्रसति यो भजते हितात्
त्वाम् ॥ १२ ॥ [ सप्तकारककसम्बोधनैकक्रियाद्विकर्मगूढम् ] ये भजन्ति नियतं त्रिकालवित् त्वां नवात्मभिमतांस्तनोषि किम् । देव ! सेवकमिमं विभालयं किं निभालयसि नो भवालयम् ॥ १३ ॥
[पादगूढम् ]

Page #319

-१४२
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
श्रीसिद्धान्तरुचि
नाथ ! ते पदपयोजदर्शनं पूर्वपुण्यविभवेन यो जनः । दर्शनं सुपदताप नाथते पूर्वपुण्यविभवेन तासु न ॥ १४ ॥
[द्विपादगूढम् ] सन्दोहापोहकारी मदमदनगजे केशरी सारवाक्यो
निर्वाणं सम्प्रयातो वृजिनगणभवामापदां पिष्टिसज्जः । यो नित्यं वन्द्यमानः सुरनरविसरै गचिन्हः परघ्नो नन्द्याद् व्याधिप्रमन्था मुकुरसममुखः पार्श्वराट् कृष्णतेजाः ॥१५॥
[ श्लोकगूढम् ] श्लोकश्वायम्
संसारवासनिर्नाशकरणं परमं जिनम् ।
यो वन्दते सकृदपि स निधिः सुखसम्पदाम् ॥ १६ ॥ इत्थं मया कम्रकवित्वपक्तिकर्पूरपूरैमहितः सुयुक्तिः । जीरापुरीशः सुखमातनोतु स्वकीयसिद्धान्तधियं घिनोतु ॥१७॥
॥ इति गुप्तभेदैः श्रीजयराजपुरीशपार्श्वजिनस्तवनम् ॥ कृतं श्रीपूज्यश्रीजिनभद्रगणिशिष्येण पंसिद्धान्तरुचिगणिना ॥

Page #320

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
१४३
[३३] श्रीजयराजपल्लीमण्डनश्रपिार्श्वजिनस्तवनम् ।
(शर्मस्तवाऽपराभिधानम् ) +शर्म प्रयच्छ सुदशर्म तदेव शर्म शर्मासारविदशर्मवितानशर्मन् । शर्मप्रभासितसुशर्मनरेशशर्म शर्मप्रनिर्मितसुशर्मपुरेशशर्म ॥ १ ॥ शर्मय॑सन्नतकृशर्मदहृद्वशर्म शर्मज्जनास्तकुदशमलसद्वशर्म । शर्मर्मभेदकुलिशर्महिमालिशर्म शर्मध्यनिर्मितदिशर्म यशोभृशर्म ॥२॥ शर्म श्रियोऽस्मि कुलशर्म च जातिशर्म शर्म श्रुतस्य बलशर्म च कीर्तिशर्म । शर्म प्रियस्य सुतशर्म कलत्रशर्म शर्मप्रभुत्वजनशर्महभेन्यशर्म ॥ ३ ॥ शर्म प्रसिद्धहरिशर्म सयज्ञशर्म शर्मप्रभूतगुणशर्म ससोमशर्म। शर्म प्रशस्य जयशर्म सदेवशर्म शर्मप्रणूत जयशर्मपुरस्थशर्म ॥४॥ शर्मप्रदः सकलशर्मकरोऽस्तु शर्म शर्मप्रकाश्यमलशर्मकृतेऽस्तु शर्म । शर्म प्रथो ग्रथितशर्म सुमोऽस्तु शर्म शर्मक्रमाशिषि सशर्म....शर्म॥५॥ शर्मत्वदा विदुरशर्म पणाद्यशर्म शर्मत्वशर्म तरशर्मतमित्विशर्म । शर्म प्रभास्वदिनशर्म वदायिशर्म शर्मत्वकाम्ययनशर्म मुखानि शर्म ॥६॥ शर्म प्रभो! प्रियमशर्म न किं त्वशर्म शर्मश्रियो नृपतिशर्म सुरेन्द्रशर्म । शर्मप्रधानतमशर्मद मुक्तिशर्म शर्मत्वभागसदशर्मद देहि शर्म ॥ ७ ॥ शर्मत्तचन्द्रसदृशर्मह यास्यशर्म शर्मच्छिदा कुसुमशर्मदनादिशर्म । शर्मत्स्यसज्जलधिशर्मणि नेत्रशर्मशर्मत्युपास्य शुभशर्मरकाधशर्मन् ॥८॥
+ वृत्त्याद्यभावात् दुष्करः पदच्छेदः ।
-

Page #321

१४४
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीमहेन्द्रशर्मप्रदानिशमशर्मवतामशर्म शर्मन्ननन्त तमशर्म शिवस्थशर्मन् । शर्मप्रराहि सुरशर्म मनुष्यशर्म शर्मप्रमोच्य भवशर्म तदाश्वशर्म ॥९॥ शर्म श्रितातुलमशर्म ममानुशर्म शर्मप्रधावितमशर्म मनःकुशर्म । शर्मक्षयि प्रतनुशर्म वहाप्यशर्म शर्मत्विदं हि शिवशर्म नुवेत्य शर्म॥१०॥ इत्थं श्रीजयराजपल्लिनगरीसीमन्तिनीशेखरः
__ श्रीमत्पार्श्वजिनेश्वरः सविजयप्रौढप्रभावाकरः । शर्मप्रौढपदत्रिरूपकलिताधन्तान्तरालाखिल
प्रोल्लासिक्रमवृत्त....विनुतः सम्पद्यतां शर्मणे ॥११॥
[३४] श्रीमहेन्द्रमूरिसूत्रितंश्रीजीरिकापल्लीतीर्थालङ्कारश्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
प्रभु जीरकापल्लिवल्लीवसन्तं लसद्देहभासेन्द्रनीलं हसन्तम् । मनःकल्पितानल्पदानकदक्षं जिनं पार्शमीडे कलौ कल्पवृक्षम् ॥१॥ बुधा रत्नभूताः सुधासारवाचः क्व ते मन्दधोः क्वाहमेषोऽल्पकाचः । तथापीश ! भक्तिस्तु मां मौनमेषाऽधुना मोचयत्येव मान्त्रीव लेषा ।। बुधानां गिरस्तुष्टुवुर्य महार्था ममाज्ञस्य कास्तत्र चैता अपार्थाः । । विहायोऽध्वना येन वा वैनतेयः प्रयातः स किं चाटकरण हेयः ? ॥ पुरा भूषणे दूषणे निर्विशेषा परिस्पृश्य मिथ्यात्वमातङ्गमेषा । मतिमें जिन ! ध्यानतीर्थेषु शान्ताऽधुना स्नातु शुध्यै सतीवातिकान्ता ।।

Page #322

सूरिसूत्रितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
.
.
.
कुदेवान्तराणां कृता चाटुदाऽऽशी रसज्ञे! रसज्ञाऽपि किं वश्चिताऽऽसीः । तव क्षारनीरयेतो नो पपाथ त्वमग्रे सुधाभं जिनस्तोत्रपाथः ॥ ५ ॥ क्षमासिन्धुरेकोऽपि निर्द्वन्द्वभावस्त्वमेवारुणः सप्रतापप्रभावः । अमित्रं जगज्जैत्रमुर्वीशमोहं तवाहन् ! स्तवायाभवं मागधोऽहम् ॥६॥ शिवश्रीकृते त्वद्विना वीतरागान्महेत् कः सुधीरन्यदेवान् सरागान् । अपास्यामृतं कोऽत्र वा तृछिदाऽलं पिबेदारनालं दहत्कण्ठनालम् ।। नमस्ते विभो ! विश्वविश्वैकभर्ने नमस्ते समस्तापदापातहरॆ । नमस्ते चिदानन्दकन्दाम्बुदाय नमस्ते गुणातीतसङ्ख्यार्बुदाय ॥ ८॥ नराः किन्नराश्चामरा यस्य सेवाममी कुर्वतेऽखर्वगर्वा न के वा । धुताः सम्पदः स्वं पदं याचमानाः प्रसादे सदापीशितुः सावधानाः ।। गराध्मातदर्पाः प्रसर्पन्ति सर्पा न मर्माविधो भूभुजां वावसः। निबद्धावनीविग्रहाः कुग्रहा वा घनोच्छृङ्खला नो खला दुष्टभावाः ॥१०॥ स्फुटं चौरिकावृत्तिशूरा न चोराः क्षुधाग्रस्तलोकाः समा नापि रोराः । यमस्यैव दूताः प्रभूता न भूता न देहेऽपि रोगाश्चिरं वाऽनुभूताः ॥ मदोन्मत्तकोपोद् धुराः सिन्धुरा वा न च व्याघ्रसिंहा महाघोररावा। न दावानला भूरिजिह्वाकराला न वाऽऽतङ्कदा वार्दिकल्लोलमालाः ॥ महाकोपकालानला भूमिपालाः सशस्त्रा न योधाः कलौ भीमभालाः । पुरस्तस्य पीडाहराः शुद्धवर्णा विभो ! येन जप्ता भवन्नामवर्णाः ॥
चतुर्भिः कलापकम् । तदैकव वामोदरस्थेन देव ! त्वया राजिता रत्नगर्भा नवैव । तस्त्वत्सम कापि पुण्यं न माता पुरासूत पुत्रं पवित्रावदाता ॥१४॥
. स्तवायाऽभवं नाथ ! वे मागधोऽहं । इति भाति ।

Page #323

१४६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीमहेन्द्र
पुरी स्मेव हर्षान्नरीनर्त्ति काशिर्भवज्जन्मनि प्रस्फुरत्सौवराशिः । चलद्वैजयन्ती करैर्मन्यमाना कृतानुग्रहं पावनं स्वं समाना ॥ १५ ॥ धराधीश्वरस्याश्वसेनस्य गेहे त्वयीशागते पुण्यलावण्यदेहे । सुदीपोत्सवोऽपि माङ्गल्यरूपे जने विश्वरूपे सदोधोतरूपे ॥ १६ ॥
2
ग्रहाः कौतुकेनेव यद्रष्टुकामा ययुः स्थानमुच्चं समस्ता अवामाः । क्षणे जन्मनो ज्ञानलक्ष्मीसनाथः शिवं मे स दद्याज्जनः पार्श्वनाथः ॥ पपौ स्तन्यमन्यार्भवत् यो न मातुः स्मितैरेव सा तेन सम्प्रीणिता तु । ययौ वृद्धिमङ्गुष्ठपीयूषपोषैः शिशु फलैवामृतैरस्तदोषैः ॥ १८ ॥ क्षमायां द्विधा मन्दमन्दं दधानं पदं वीक्ष्य मातापि यं सावधानम् । हृदीदं दधौ जङ्गमः कल्पवृक्षः कथं मेऽङ्गणेऽसौ नमद्देवलक्षः ॥ १९॥
विभुः शैशवे हेलया नागराजं ज्वळवन्हितोऽमोचयदाहभाजम् । कृपालुश्च यः प्रापयामास ऋद्धिं स मे पार्श्वनाथः क्रियात् कार्यसिद्धिम् ॥ क्षमोsपि प्रभुयैवने राज्यभारं वितृष्णो न शिश्राय जानन्नसारम् । किल ज्ञानवान् यो महानन्दलुब्धः कथं सोऽल्पऋद्ध्या भवेद् विप्रलुब्धः ॥ ततिर्योषितां रूपतो या घृताची निरस्ता समस्ताऽपि चाशापिशाची । त्वया मोहमल्लं पराजित्य देवाऽनिशं तेन मे त्वत्पदद्वन्द्वसेवा ॥ २२ ॥ कथं प्राणिति प्राणवन्मोहजेतुः पुरस्ते स लोभद्विषस्तस्य केतुः । हते वा नृपे सेवकस्तत्सपक्षः किमु स्यात् प्रभूणां न वध्यो विपक्षः ॥
गृहे सुव्रतोऽपि व्रतं यद् त्वमीशाग्रहीरत्र हेतुं तु के वक्तुमीशाः ? परं वाक्यदश्येंवमाचार एष त्वया भाविनां भाविनां लब्धरेषः ॥२४॥

Page #324

सूरिविरचितम्] श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् । १४७ कलौ नाम शैले सरः कुण्डमस्ति स्वयम्भूर्भवांस्तत्तटे स्माविरस्ति । तदासन्नभूपालभक्त्येति चित्रं पवित्रं च तद् वेद कस्ते चरित्रम् ! ॥ तडित्पातघातस्फुटच्छलशृङ्गास्तरत्तलनीला लुठद्मावशृङ्गाः । अदभ्राभ्रग हतप्राणिताशाः स्फुरद्दर्दिनासाररुद्धाखिलाशाः ॥ २६ ॥ तवांहोमठाः कामठा वारिवाहा न निर्वापयामासुरापूर्णवाहाः । स्वचेतोऽभ्रकागारगं ध्यानदीपं भजन्तं चिदानन्दसौख्यं समीपम् ॥ यदूर्व फणाः सप्त नागाधिराजः स्फुरद्रत्नचूडा बभुर्भक्तिभाजः । विजित्येवतानारकान् दुर्गमारोन् सदीपा ध्वजा उच्छ्रिता दुर्गमारीन् । विधोयेन्महो यच्च वा चण्डभानोर्मणीनां तु यच्चाविरासीत् कृशानोः । अहो यन्महो ज्योतिषां विश्वभर्तः ! स सर्वोऽपि ते ज्ञानतेजोविवर्तः ॥ भवाम्भोनिधौ कर्मणां भीतिभीतस्तवाज्ञान्तरीपं हि पुण्यादभीतः । कुपालो ! नृपालोकमार्गाध्वनीनं ततो मामवाऽनाथमेनं सुदीनम् ॥३०॥ त्वया देव ! जिग्ये पुरा यस्तपस्वी सकोऽनङ्गवीरोऽधुना किं तरस्वी ? महामोहराजो बले जायते न तृणेढि श्रितानाशुगैस्तेन तेन ॥ ३१ ॥ समाधिं निधि हे मनस्त्वं गृहाण स्वदौर्गत्यदुःखं समस्तं मुषाण । अनङ्गादिनागैर्नभोनीलिमाभैः सदा रक्षके पार्श्वनाथे च मा भैः ॥३२॥ तवास्याम्बुजे यो मनश्चञ्चरीकः पपावाधिवात्याभरात् कान्दिशीकः । कणेहत्य लावण्यपीयूषपूरं स कृष्णोऽप्यतः श्वेतपक्षोऽस्तदूरम् ॥३३॥ ज्वलत्क्रोधदावानलं मानगोत्रं छलाशापिशाचीकुलाकीर्णगोत्रम् । महालोभदुःपूरगर्ताकरालं रसोत्तालपञ्चेन्द्रियव्यालमालम् ॥३४॥ महामोहपल्लीशशोकादिभिल्लं तमस्तल्पसङ्कल्पजल्पाच्छभिल्लम् । कलिश्राद्धरामाशिवाघोररावं रटच्चाटुवाचाटदोषाटदावम् ॥ ३५ ॥

Page #325

१४८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीभुवनसुन्दरपरिभ्रम्य भीमं भवारण्यमापं सरस्वत्युपान्तं विभो ! ते दुरापम् । अपामागर्म चामृतं यद्वरीयस्ततो मे पदं निर्वृतेनों दवीयः ॥३६॥ सुधावर्षिणी वक्त्रचन्द्रप्रभा ते सदा भासमाना स्मृता सुप्रभाते । मनो मोदयन्मे परं दृक्चकोरस्तदा नाप तृप्तिं विषादः स घोरः॥ तवाज्ञामहं मौलिमौलिं सयत्नं परागं पदाम्भोजयोर्भालरत्नम्। गुणोत्कीर्चनं कण्ठभूषामपारं स्मृति नाथ ! दध्यामरस्तारहारम् ।। प्रपा शीतला ते कृपा जीवलोकेऽभ्रमं त्वत्समं यत्परं नालुलोके । मनः पापतापाध्वखेदावभग्नं जगत्रातरत्राऽत एवाद्य लग्नम् ॥ स्मृतौ मानसं निर्मलं मन्यमानः प्रभोदर्शने दर्शने स्वे पुनानः । नतौ भालदुर्वर्णवल्ली लुनानः स्तुतौ स्यामहं वावदूकाभिधानः ॥१०॥ पुरो दह्यमानागुरुस्तोमधूपभ्रमधूममालोक्य रूपैकभूप ! । तवेन्दोवरश्याममूर्तेर्हताशः कलिदैशनाशं ननाश श्रिताशः ।। ४१ ॥ सतीवास्ति रत्नत्रयी रागरोषादिभिर्दस्युभिर्मण्यमाणापदोषा । प्रमत्तस्य मे त्वद्विधेयस्य तारं पुरः पूत्करोम्येष ते तामवारम् ॥४२॥ भवेच्चेन्मुखे लोललोलासहस्रं तथा जीवितं पूर्वकोटीरजस्रम् । स्तवैर्नव्यनव्यैः स्तुवे चेदुदारं ततोऽपीश ! तृप्तो मुदामस्मि नारम् ॥ प्रकृष्टाणवः सन्ति यावन्त एते त्रिलोकीगता मोधितानङ्गहेते !। तवांही प्रणनिर्मि तत्संख्य वारं ततोऽपीश ! तृप्तो मुदामस्मि नारम्॥ एवं देवाधिदेवं प्रतिदिनमपि यो जीरिकापल्लिरानं
पार्श्व स्तौति त्रिसन्ध्यं त्रिदशविटपिनं भक्तिभाजामवन्ध्यम् । विश्वा विश्वाद्भुतास्ता नवनिधिरुचिरा ऋद्धयः सिद्धयो वा
तस्योत्सर्पति पुंसः सपदि जगति याः श्रीमहेन्द्रस्तवार्हाः ॥४५॥

Page #326

सूरिप्रणीतम् ]
__१४१
AA
wwwwwwwwwww
wwwwwwwwwwwwww
श्रीजीराउलीपार्श्वस्तवनम् ।
[३५] श्रीभुवनसुन्दरसूरिप्रणीतं
श्रीजीराउलीमण्डनश्रीपाश्वजिनस्तवनम् ।
श्रीणां पदं सपदि दुर्विपदं विजेतुं 'पार्थप्रभुं । सकलमङ्गलकेलिहेतुम् । जीराउलीनगरमण्डनतारहारं तं संस्तुवे त्रिजगदभ्युदयावतारम् ॥१॥ वन्दारुसादरसुरेश्वरमौलिमौलिमाणिक्यमांसलमरीचिचयाम्बुभासि । देव ! त्वदायचरणाम्बुरुहे मदीयं चेतो मधुव्रतकलां कलयत्यजस्रम् ॥ सौवर्णपूरुषसुरद्रुमहाप्रभावधिक्कारकारिणि सुवारिणि दुःकृताग्नौ । त्वदर्शने भवति तीर्थकरे हितार्थसार्थस्तरुर्मम फलेग्रहिरद्य भावी ॥३॥ श्रीमज्जिनेश्वर ! तव स्तवनप्रभावाल्लप्स्येऽहमुज्ज्वलगुणप्रभवां प्रतिष्ठाम् । प्रातः सहस्रकिरणारुणकान्तियोगात् प्रोत्फुल्लमुल्लसति पङ्करुहं न किं वा।। रागादिवैरिनिकरः परितोऽपि पीडात्रीडावहो मम समस्ति जगत्रयेश !। तत्रायकस्त्वदपरो नहि कोऽपि विश्वे त्वामेव देव! तदहं शरणं
श्रितोऽस्मि ॥ ५॥ अन्येऽप्यमी हरिहरप्रमुखा जिनेंद्र ! सन्येव तेषु न मनो मम लालगीति । चिन्तामणावनणुदातरि वाऽऽप्यमाने का काचखण्डमुररीकुरुते मनस्वी।। मुक्तिं न दातुमलमन्यसुरास्त्वमेव तदानशौण्डमतिरस्यरिवलाङ्गभाजाम् । त्वत्सेवकोऽहमपि देव ! ततस्तदर्थी त्वामेव विश्वजनवत्सलमाश्रयामि ॥ विश्वप्रभौ सकलदातरि विद्यमाने देवे भवत्यपि परे परमार्थशून्याः। दुर्देवतान्यपि भजन्त्यथवा विहाय द्राक्षावणानि करभाः कलयन्ति
निम्बम् ॥ ८॥ त्वदर्शने भवति भास्वरधर्मवृद्धिर्धर्मप्रवृद्धिवशतस्तव दर्शनं च । स्वर्भूर्भुवःप्रणतपादपयोरुहेत्यन्योन्याश्रयं मम निराकुरु देवदेव ! ।।

Page #327

१५०
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभुवनसुन्दरलोकेशताहयगुणं प्रगुणं स्वयम्भूर्मृत्युञ्जयत्वमपि शङ्कर एष देवः । लक्ष्मीपतिश्च पुरुषोत्तमतामवापुस्त्वत्पूजनस्तवनसंस्मृतितो जिनेन्द्र ! ॥ सच्चित्रवल्लिसुरधेनुसुपर्ववृक्षस्वःकुम्भमुख्यशुभकारिपदार्थसाथैः ।। आराधितैर्य इह सौख्यभरो नृणां स्यात् त्वनामसंस्मरणतः स भवेदनन्तः॥ रागादयः प्रबलकष्टकरा हि तावत् तावच्च संस्मृतिपरिभ्रमणं महीयः । पीयूषवृष्टिकलया तव देव! दृष्टया स्पृष्टो न यावदयमङ्गिगणः सहेलम्।। इन्दुः सुधानिधिवपुः कलकान्तिकान्तं भानुः समग्रजगतीतलभासकत्वम् । इन्द्रादयोऽपि परमेश्वरतामवापुस्त्वद्ध्यानतः सकलवाञ्छितदानरक्ष! । ते चक्रिणः स्फुटचतुर्दशदीपरत्नभास्वनिधानतुरगेभसवृद्धिवृद्धाम् । यत्प्राज्यराज्यकमलां विमलां लभन्ते तत्तावकीनचरणार्चनजः फलांशः ॥ नारायणा हलधरप्रमुखाश्च भूपा रूपातिशायिवपुषः सुखसन्ततीद्वाः। भोगप्रयोगसुभगं सुखमाप्नुवन्ति तत्ते मताश्रयणजोऽतिशयांश एव ॥ ___ गङ्गाजलेषु विलुठन्तु पठन्तु वेदान्
ध्यायन्तु किञ्चिदथ भान्तु तपस्क्रियाभिः । देवान् नमन्तु विरमन्तु भवात् तथापि
त्वद्ध्यानशून्यहृदयेषु विभो ! न मुक्तिः ॥१६॥ तेपे तपो न समयोऽपि समो न पेठे नेमे न तीर्थमथ दानगुणे न रेमे। कश्चिन्नरैरलसमूर्तिधरैस्तथापि त्वद्ध्यानतः शिवपदं जिनराज ! लेभे ॥ स्वान्यप्रकाशकरणप्रवणस्वरूपं यल्लक्षणं निजगदे जगदेकनाथ ! | भास्वत्प्रमाणयुगलस्य जिन! त्वयेदं बाभाति सत्यमपरं तु न युक्तियुक्तम्।।

Page #328

सूरिप्रणीतम् ] श्रीजीराउलीपार्श्वस्तवनम् ।
१५१
मच्चेतसस्तव गिरश्व सदाप्यभावमन्योन्यपूर्वकमपास्य जगन्नमस्य ! | तादात्म्यमेव कुरु येन विभो ! भजेयं तत्तावकीनपदमभ्युदयावदातम् ॥ यास्यत्ययं कुगतिमेव कुकर्मकृत्वादित्येष हेतुरिह लक्षणलक्षिताङ्गः । सिद्धोऽप्यसिद्धपदवीमयते यतीश ! त्वद्ध्यानबन्धुरतरस्य नरस्य सद्यः ॥ भास्वत्प्रमाणयुगलोज्ज्वललोचन श्रीर्देव ! त्वया सदसदात्मकवस्तुरूपः । स्याद्वाद एष निहितः प्रणिहन्ति सद्यः कण्ठीरवः
कठिनवादिमदद्विपेन्द्रान् ॥२१॥
काला भेदवशतो युगपत् समग्रादेशात्मिका निगदिता खलु सप्तभङ्गी । स्वामिन् ! प्रमाणवचनं भवतेयमाशु वादे ददाति विजयश्रियमेव पुंसाम् ॥ वस्त्वंशमात्रकथनादसमग्रभावादेशात्मिका नयवचः शुचिसप्तभङ्गी । स्यादेवकारकलिता भवता न्यगादि या सापि देव !
कुमत द्विपराजिसिंही ॥ २३ ॥ एकत्र वस्तुनि जनिस्थितिनाशरूपैः कालत्रयेण गुणितैः स्वपरत्वयुक्तेः । भस्त्वयोक्तमवगच्छति वस्त्वनन्तधर्मात्मकं प्रवरधीधन एवं नाऽन्यः ॥ उच्चारितेऽपि तव नाम्नि विपद्विनाशः सम्पद्यते सपदि सम्पदपि प्रकृष्टा । मुक्त्यङ्गनाsपि वृणुते तदयं जनौघो रात्रिंदिवं स्मरति देव ! तदेव हर्षात् ॥ जन्मक्षणे तव विभो ! सुरसुन्दरीणां नाट्यत्रुटत्प्रवरहारलताच्युतैस्तैः ।
सद्रत्नमौक्तिक गणैर्महिलेव मेरो
र्भूः काञ्चनीसुभगतां समवाप सद्यः ॥ २६ ॥
ब्रह्मात्मकं परमसौख्यमयं प्रधानै
श्वर्यं कुकर्मरहितं सहितं गुणौघैः ।

Page #329

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीभुवनसुन्दरत्वदपमेव समवेक्ष्य निजस्वरूपं
ते योगिनस्तव पदं भगवल्लभन्ते ॥ २७ ॥ - त्वद्गोत्रमन्त्रवरवर्णततिं स्वकीये
. हृत्पङ्कजे प्रवरपत्रततौ निधाय । यो ध्यायति त्रिजगदीश्वर ! तस्य पुंसो
वश्या भवन्ति सकला अपि सिद्धयस्ताः ॥ २८ ॥ सालत्रयान्तरतिशुभ्रतरातपत्रं
सिंहासनस्थममरेश्वरसेव्यमानम् । त्वां भासुरातिशयमाशयदेशमध्ये • ध्यायन्नरो भवति भाजनमीशतायाः ॥ २९ ॥ निःस्पर्शरूपरसगन्धमजन्ममृत्यु
सिद्धं निरञ्जनमनन्तचतुष्टयाव्यम् । यश्चिन्तयत्यविरतं तव रूपमोडगू
देव ! ध्रुवं पदमसौ लभते क्रमेण ॥ ३०॥ चौरा इव प्रबलरोगगणा जिनेन्द्र !
त्वद्ध्यानभानुवशतः प्रलयं प्रयान्ति । पद्माकरा इव शुभप्रकराः श्रयन्ति
प्रोल्लासमाशु पुरुहूतनमस्कृताङ्ग्रे ! ॥ ३१ ॥ श्रीसोमसुन्दरगुरुत्तमसूरिराजशिष्याणुना भुवनसुन्दरमरिणा त्वम्। देव! स्तुतः प्रवरभक्तिभरेण दद्याः सानन्दशाश्वतपदाभ्युदयस्य लक्ष्मीम् ॥
इति श्रीजीराउलिमण्डनश्रीपार्थनिनस्तवनम् ।
भट्टारकश्रीभुवनसुन्दरसूरिकृतम् ।।

Page #330

सूरिसन्दृब्धम् ] श्रीजीराउलापार्श्वस्तवनम् । १५३
[ ३६ ] श्रीभुवन सुन्दरसूरिसन्दब्धं श्रीजीराडलीमण्डनश्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
श्रियः क्रीडागेहं रुचिरुचिर देहधुतिभरं त्रिलोकीविख्यातप्रकटपटुमाहात्म्यविभवम् ।
स्तुवे जीरापल्ली युवतिगुरुमल्लीयमुकुटं
प्रभुं श्रीवामेयं प्रणवमयताध्येयमनिशम् ॥ १ ॥ तव ध्यानं स्वामिन् ! विदधति सदा येऽधिमनसं न सन्देहस्तेषाममरनिकरः किङ्कर इव । भुजिष्यीभावं सा भजति नृपतिश्रेणिरपि च .
ँ
રા
प्रभो ! होकारात्मन् ! जनततिरतस्त्वां श्रितवती ॥२॥ सुपर्वद्रुश्रेणीसुरवरगवीनामनुपमः
सुधाभुक्कुम्भादेरपि च महिमा विश्वविदितः ।
भवेत् खद्योत श्रीर्यदुरुमहिमादित्य पुरतः
प्रभो ! श्रीबीजात्मन् ! स भव भविनां त्वं सुखकरः ॥ सदाप्यर्हन्तं त्वाममरपतिसंसेव्यचरणं
चतुस्त्रिंशत्प्रौढातिशयकमलोल्लासनरविम् ।
स्फुरद्रत्नस्वर्णप्रकरमय सिंहासनजुषं
श्रयन् भव्यः प्राणी भजति भगवंस्तत् तव पदम् ||४|| नमस्कुर्वे सर्वेहितसुखकरं त्वां त्रिजगती
शरण्यं सार्वश्रीयुवतिहृदये हारसदृशम् ।

Page #331

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभुवनसुन्दरसुपर्वस्वाम्यालीस्फुटमुकुटकोटीतटलठन्
मणिज्योतिधोत्यप्रवरचरणाम्भोजयुगलम् ॥ ५॥ प्रतिष्ठां पुष्यन्ते हरिहरविरिश्चप्रभृतयः
सुपर्वश्रेणीशा अपि च यदवपुर्जिनपते ! । तव स्वामिन् ! पद्मानिलय ! कमलाभाघ्रियुगली
सपर्या वर्यासौ सततविहिताहेतुरिह तत् ॥ ६॥ निषिद्धा सिद्धान्ते सकलममता यद्यपि विभो !
तथापि त्वं स्वामी जिनवर ! सदा मे नहि परः । मयेत्थं निर्णिन्ये तदियमुचिता तेऽपि भगवन् !
ममानुप्राह्योऽसाविति च करुणा सन्ततमपि ॥७॥ अकुण्ठाः श्रीकण्ठाच्युतविधिमुखानामपि चिदो
नदीयन्ते तेऽस्मिन् प्रवरतरविज्ञानजलधौ । त्वमेव ध्येयोऽतस्त्वमसि शरणं त्वं च सुखकृत्
ततस्त्वामेवाहं शरणमभजं दैवतनत ! ॥ ८॥ अहं याचे मुक्ति न च हरिविरिश्चप्रभृतयः
समर्थास्तां दातुं तदहममलं ते पदयुगम् । श्रितस्तत्त्वं विश्वाधिप ! सकलकर्मामयमलं .
. मलं हत्वा सद्यो वितर तरसा तां श्रितवते ॥९॥ भूता भूताद्याः प्रबलतररोगा अपि तथा
तव स्वामिन् ! नाम स्मरणवशतो यान्ति विलयम् । प्रचण्डे मार्तण्डे स्फुरति यदि वा घोतितदिशा
समूहेऽतिव्यहस्तिमिरनिकरस्य प्रभवति ॥१०॥

Page #332

सूरिसन्दब्धम् ] श्रीजीराउलापार्श्वस्तवनम्। प्रियप्राप्तेहेतुः सततमपलानामपि धरा
वनश्रीशोभाकृत् प्रवरसुमनःशालिफलदः । सदालिप्रोल्लासी सुखिततमपुंस्कोकिल ! लसद्रसालाभो देवस्त्वमसि सुरभिः प्रीतभुवनः ॥ ११ ॥ लसवादोनाथो रचयसि मुदं सोमरुचिभिः .
.. प्रतापश्रीपोषं प्रबलज़डताशोषमपि च । मरुच्चक्रासेव्यः परिमललसच्चम्पकतति
___जगढौक्याम्रौघो जयसि भगवंस्त्वं तपऋतुः ॥१२॥ जिन ! त्वत्तो रम्या प्रभवति सरस्वत्यमृतदा ।
_ निमित्तं शस्यानां त्वमपि सकलानां जिनपते ! । त्वदायत्तः सर्वो भुवनजनतायाः सुखभरः
पयोदस्त्वं चित्रं हरसि सकलं मेऽषपटलम् ॥१३॥ सदाशालिस्फातिर्भवति सफला साशु कविभिः
श्रिता त्वत्तः स्वामिन् ! प्रवरवृषपोषैकनिपुण ! स्फुरत्पद्मोल्लासिन् ! सकलभुवनानां कलुषता . निराकतुस्तत्त्वं जयसि शरदस्तुल्यमहिमा ॥ १४ ॥ सदा पुन्नागश्रीः प्रभवति विभो ! दुर्भगतमा
. लभन्ते सौभाग्यं प्रसरति हिमाली जनततौ । जनः प्रौढज्योतिःपटलपरिषेवी स्फुटतमा
नुभावाचस्यासौ त्वमसि गुरुहेमन्तविभवः ॥ १५ ॥ पलाशानां पातं विदधति सदा पादपततौ
रुचिं स्वामिन् ! दोषाकरगुरुगवां नो प्रथयति ।

Page #333

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
सदानालीकालीर्दहति विलसत्कुङ्कम
१५६
[ श्रीभुवनसुन्दर
स्फुरत्कुन्दामोदे त्वयि शिशिरताऽसौ समुचिता ॥ १६ ॥
जरा सिन्धून्माथी नरकरिपुहा कामजनकः
स्फुरन्मायास्थानं प्रवरगुणगोपीवरतमः । सदानन्दोल्लासी जिनवर ! यशोदायकधनो
जगन्नाथोऽपि त्वं तदधिकगुणो रागहरणात् ॥१७॥ अनात्मानो भूमिरुह इह विना कर्म यदि भोः
श्रयन्ते वृद्ध्यादीन् फलमुखभुजां भाग्यवशतः । तदा वर्णिन्योऽपि स्वपतिकृतपुण्यातिशयतो
भजन्तामुत्पत्तिप्रभृति समयुक्तीक्षणवशात् ॥ १८ ॥ तदीया भत्तांरोऽप्यथ च महिलाकर्मवशतो
जुषन्तां जन्मादिस्वकृतवृषजन्त्वादिविकलाः । सदापीत्थं यूथ्याः परमृतगता युक्तिरहिता
विडम्बन्ते येषां त्वमसि नहि शास्ताऽस्तकुमते ! ॥ १९ ॥ हराद् भूतो ब्रह्मा रचयति जगन्तीह किमसौ
हरेरेतानि प्राग् यदुरुजठरे सन्ति सततम् । बहिश्वेतानि प्रणयति हरिस्तन्न जगता
-
मभिव्याप्तेत्येवं त्वपरकथा नाथ ! वितथा ॥ २० ॥
जगद्विश्रामार्थं यदि पशुपतिः संहृतिविधा -
वदृष्टं संरुन्द्धे प्रसतकरुणास्तन्न कुरुते । कुतो दुष्टादृष्टव्यथितवपुषः स्वक्रमजुषो
जनान्नित्यानन्दाननृतमिति नाथाऽन्यवचनम् ॥ २१ ॥

Page #334

सूरिसन्दधम् ] श्रीजीराउलापार्श्वस्तवनम् । समर्थः संहारे यदि पुररिपुश्चेतनमनाः
ककुपकालाणूनां किमु न कुरुते संहृतिमसौ । स्वभावादुत्पत्तिस्थितिविलयिताभित्रिपदिका - वयोक्ता या साऽतत्रिभुवनपतेऽर्थेषु घटते ॥२२॥ त्वया साई स्पों दधदतिगभीरत्वरमया
. बभूवाभिक्षारक्षततनुरिहायोऽम्बुधिरतः । अयोग्यत्वात् क्षिप्तो बहिरपि जगत्याः स विधिना
___ जनैरित्युक्तस्तत् प्रबलजडधीरूपमृदयम् ॥ २३ ॥ यथा दुग्धः शण्डः स तरुरवकेशीव शरदो
ऽम्बुदो यद्वद् वन्ध्या युवतिरिव काशे कुसुमवत् । परे देवाः सेवाकृति नरि फलं नैव ददते
श्रितस्तत्वां स्वामिन्नभिमतविधाने सुरतरुम् ॥२४॥ विभो ! कल्याणात्मन् ! सकलभुवनोत्कृष्टगरिमन् !
क्षमारामारम्याभरण ! शरण ! त्वं सुमनसाम् । जिन ! प्रोधजन्मावसरसुरक्लप्तोत्सवततिः
. सुखाभोगाश्लेषी जयसि सततं मन्दरगिरिः ॥२५॥ मया स्पर्द्धि प्रौट्या तव गुरुहृदातोऽभवमघात्
घनश्याम तन्मां कुरु जिनपते ! सुन्दरवपुः । किलेत्थं विज्ञपयै ग्रहततिरियं प्रैषि नभसा
त्वदघयाः सा लग्ना सकलमनुजैवीक्ष्यत इह ॥२६॥ विभो ! त्वामेव श्रीनिकरमुरुभावात् प्रददतं
गुरुकृत्य प्रौढामरतरुगणः शिष्य इव यः ।

Page #335

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
सदभ्यस्तीचक्रे प्रवरतरदानं कथमसौ प्रदातृत्वात् तुल्यो भवति भगवंस्ते सुरनत ! ॥ २७ ॥
यतो लोकः सर्वो भवति कलितः शस्यरमया
श्रयन् नव्यां भूषां विलसति सदा मोदकतया । स्फुरज्ज्ञानज्योतिः पटलकृतनीराजनविधि
जिनेश ! त्वं दीपोत्सव इव जयस्येष गुणवान् ॥२८॥ अशोकः शोकार्त्तिं हरति कुरुते चाद्भुतसुखं
सदा पौष्यी वृष्टिः किमु नु सुखसृष्टिखिजगतः | ध्वनिर्दिव्यः श्रोत्रेष्वमृतरसदानैकरसिकः
शरच्चन्द्रज्योत्स्नाधवळचमराली गतमला ॥ २९ ॥ स्फुरद्रानं सिंहासनमुरुरुचां मण्डलमिदं
जनाहादि प्रोद्यन्मधुरिमगुणो दुन्दुभिरवः । सितज्योतिश्छत्र त्रितयमिति रम्या अतिशया
स्तव स्वामिन् ! ध्याता अपि विदधते मङ्गलततिम् ॥ प्रौढ श्रीगुणरत्नरोहणागिरे ! श्रीपार्श्व ! विश्वप्रभो !
त्रैलोक्याम्बुधिसोमसुन्दरगुरो ! देवेन्द्रवृन्दस्तुत ! । श्रीजीरा उलिनामधेयनगरी शृङ्गारहार ! प्रभो !
भूयास्त्वं भुवनस्य वाञ्छितविधौ चिन्तामणिः सर्वदा ॥
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् । श्रीभुवनसुन्दरसूरिकृतम् ।
१५८
[ श्रीभुवनसुन्दर

Page #336

सूरिप्रणीतम् ] श्रीऋषभजिनस्तवनम् ।
[ ३७ ] श्रीभुवनमुन्दरमरिमणीतं श्रीकुल्पपाकतीर्थालङ्कार
श्रीऋषभजिनस्तवनम् । महाभाग्यसौभाग्यलक्ष्मीनिवासं प्रदत्तप्रमादादिदोषप्रवासम् । त्रिलोकप्रकाशिस्फुरज्ज्ञानगेहं युगादिप्रभुं कुल्पपाके स्तुवेऽहम् ॥१॥ यथा भूष्यते भूतलं भानुकान्त्या वनवास्फुरद्गन्धविनाजिजात्या। यथा कल्पवृक्षण मेरुप्रदेशस्त्वया नाथ ! तद्वत् तिलङ्गाह्वदेशः ॥२॥ ललाटे विराराष्टि पीयूषरोचिः प्रधानौष्ठबिम्बे च ते तीक्ष्णशोचिः। विभो ! नाभिदेशे च ते लिङ्गरूपं कराम्भोजयोः शङ्खचक्रस्वरूपम् ॥ त्वदीयेन पुत्रेण ते चारुमूर्तिविभो ! चक्रिणाऽकारि विस्तारिकीर्तिः । जटाकाररेखाङ्कितांसप्रदेशा लसनीलमाणिक्यरूपा नतेशा॥ ४ ॥ अहं स्पृष्टमात्रोऽपि देवेश ! दिष्टया त्वदीयामृतस्यन्दिरोचिष्णुदृष्टया । अभूवं कुकर्मामयैर्विप्रमुक्तस्तथाभीष्टलक्ष्मीविलासैः प्रयुक्तः ॥५॥ मयाऽऽज्ञा त्वदीया यदा हृयधारि तदैवाखिलः पापपङ्कोऽप्यहारि । त्रिलोकाद्भुतप्रौढलक्ष्मीरचारि स्वचित्तं च हर्षामृतस्यन्धकारि ॥६॥ सुपर्वदुचिन्तामणीकामकुम्भस्फुरत्कामधेन्वादिवस्तूपलम्भः । प्रभो ! दर्शने तावकीनेऽध जातः प्रमोदाश्चितानम्रदेवेन्द्रनात ! ॥७॥

Page #337

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे . [श्रीभुवनसुन्दर
मया प्रापि भाग्येन ते नाथ ! वाणी जडत्वादिदोषारिवृन्दे कृपाणी । त्वदने ततो नाथ ! संयोज्य पाणी स्तुतौ स्यामहं कोविदेषु प्रमाणी॥ मयान्तर्भवं भ्राम्यता देवदेव ! जरामृत्युविच्छेदकारी त्वमेव । प्रमोदोत्थरोमाञ्चितेनाऽद्य दृष्टस्तदैवापदोघः समग्रः प्रणष्टः ॥९॥ मया वक्त्रलक्ष्मीस्त्वदीयाऽद्य दृष्टा भवभ्रान्तिभीतिस्तदैवाशु नष्टा । तमःस्थेमरूपं भजेत् किं नु भानौ तृणौघोऽथवा सुस्थिरः स्यात्
कृशानौ ? ॥१०॥ मुखे कोटिशश्चेद् भवेयू रसज्ञा दृशश्चापि रूपस्वरूपेषु विज्ञाः। गुणान् वक्तुमालोकितुं रूपधेयं तथापि प्रभुः कस्तवेन्द्रादिगेयम् ॥ समर्थः प्रभुः कोऽपि नास्ति त्वदन्यः कृपास्थानकं नास्ति विश्वे मदन्यः। ममोपर्यतो देहि दृष्टिं प्रसन्नां प्रकुर्वे यतः कामसेनां विभिन्नाम् ॥१२॥ आराध्य सुस्थितसुरं लवणाब्धिमध्यादानीय शङ्करनृपो भगवंस्तिलङ्गे । त्वां कुल्पपाकनगरे प्रकटप्रभाव प्रातिष्ठिपद् विपुलमङ्गलऋद्धिवृद्धयै ॥ रुचिरचमरमाला श्वेतरम्यातपत्र
त्रितयमनुपमोऽयं दुन्दुभीनां निनादः । विविधकुसुमवृष्टिश्चैत्यवृक्षः सुगन्धो
मणिनिकरविनिर्यकान्तिसिंहासनं च ॥ १४ ॥ प्रसृतबहुलतेजःपिण्डभामण्डलश्रीः
__ श्रवणपरमसौख्यादायिदिव्यध्वनिश्च । इति जिनवर ! वीक्ष्य प्रातिहार्यश्रियं ते - न भवति भुवनालङ्कार ! कस्य प्रमोदः ॥ १५ ॥
युग्मम् ।

Page #338

सूरिप्रणीतम्] श्रीजीराउलापार्श्वनाथस्तवनम् । १६१ इत्थं श्रीश्रितकुल्पपाफनगरालकारचूडामणि
श्रीमन्नाभिनरेन्द्रवंशकमलप्रोल्लासनाहर्मणिम् । यः श्रीआदिजिचं निरस्तवृजिनं तोष्ट्रयते भक्तिभाक्
वृण्वन्ति जगत्त्रयाद्भुतरमा रामा इवोत्कण्ठिताः॥१६॥ इति श्रीकुल्पपाकतीर्थ श्रीऋषभजिनस्तवनम् ।
श्रीश्रीसोमसुन्दरसूरिशिष्यश्रीभुवनसुन्दरसूरिकृतम् ।।
(३८)
श्रीभुवनसुन्दरमूरिप्रणीतं श्रीजीराउलिमण्डनपार्श्वनाथस्तवनम् ।
श्रियोऽभिवृद्धिं विजयोत्सवांश्च यस्यानुभावाल्लभते जनोऽयम् । जीराउलीमण्डनपार्श्वनाथं स्तोष्ये प्रभुं तं किमपि स्वभक्त्या ॥१॥ प्रह्वो भवेनैव सहस्रजिह्वो न वाक्पत्तिः सन्मतिभाजनं सः । । त्ववर्णनायां तदपि प्रभो ! मां भक्तिस्तवैषा तरलीकरोति ॥२॥ रमापतिः प्रागरमोऽपि भाग्यैस्त्यक्तोऽपि भाग्याभ्युदयप्रधानः । आरोग्यवान् रोगयुतोऽपि सद्यस्त्वदर्शनादेव भवेन्नरोऽयम् ॥३॥ अकीर्तिरप्युज्ज्वलकीर्तिलक्ष्मी रूपश्रियं रूपविवर्जितोऽपि । अबुद्धिरप्यद् भुतबुद्धिसिद्धिमासादयेदेव ! तव प्रसादात् ॥१॥ कल्पद्रुलम्भः शुभकामकुम्मश्चिन्तामणि म महामणिश्च । यत्नैव दातुं प्रभवो भुवोऽपि ददासि सधस्तदपि प्रभो ! त्वम् ॥५॥

Page #339

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीमुवनसुन्दर
तवैव भक्तिर्जिन ! भुक्तिमुक्तिहेतुर्न रेष्वेव च सा समप्रा । ध्यान्वेति देवा मनुजावतारं मनोहरं न स्पृहयन्ति के के ? ॥६॥ प्रभो! त्वदाज्ञावरहारवल्ली विभूषणं यस्य हृदो बभूव । सौभाग्यभङ्गीसुभगं वृणीते तं सिद्धिलक्ष्मीरपि दुर्लभा सा॥ ॥ तदेव वर्षे गुरुहर्षहेतुः स एव मासः सुखसन्निवासः। दिनं घनांहोमथनं तदेव त्वं वीक्ष्यसे यत्र विभो ! जितात्मा ॥८॥ रत्नानि रोहणगिरेः कनकानि मेरो रूप्यानि च प्रवररूप्यगिरेर्गृहीत्वा । सालत्रयं प्रवररत्नमयं नु यस्यां देवैस्तवेश ! रचितं निचितं महोमिः॥ यस्यां तवोपरि परिस्फुटचन्द्रकान्तचन्द्रेशचन्द्रकरशुभ्रमदभ्रमूर्ति । छत्रत्रयं प्रवरमौक्तिकरत्नराजिविभ्राजि राजति तवोज्ज्वलकीर्तितुल्यम् ।। तापप्रचारशमनः मुमनोनिषेव्यः पादैः पवित्रतधरो नृसुरप्रमोदी। स्कन्धश्रिया प्रवरयाऽतिविराजमानश्चैत्यद्रुमस्त्वमिव देव ! विभाति
यस्याम् ॥ ११ ॥ भास्वन्मणीमयमुदारतरप्रभाम्भः पद्मीभवत्प्रणतदेवकिरीटकोटि । भाति त्वदीयवपुषांशुपुषा हि यस्यां सिंहासनं स्फुटरुचा मणिनेव मौलिः।। सुरासुरैनिर्मितदण्डमण्डितः सच्चामरैः शुभ्रतरैः प्रवीजितः । त्वं राजसे यत्र जगत्पते ! यथा सौदामिनीदामविराजिताम्बुदः ॥१३॥ तेजःश्रिया निर्जितभानुमण्डलं त्वद्रूपलक्ष्म्याः किल कर्णकुण्डलम् । प्रमोदिताखण्डलमण्डलं मुहुर्भामण्डलं राजति यत्र ते विभो ! ॥१४॥
सुरनिकरकराग्रसस्तमन्दारजाति__प्रमुखकुसुमवृष्टेर्दम्भतः सेवितुं त्वाम् ।

Page #340

सरिप्रणीतम् ] श्रीजीराउलापार्श्वस्तवनम् ।
१६३
उडुततिरवतीर्णा किं नु यत्र त्वदीय
___स्फुरदुरुतरकीर्त्या स्फूर्तिमत्या जितेयम् ॥ १५ ॥ अयमिव जिनभर्ता दुःखहर्ता सुसम्प
न्मयशिवपदकर्ता वर्ततेऽन्यो न कश्चित् । इति वदति नभःस्थो दुन्दुभिस्ते पुरस्ता
ज्जिन ! जलधरगजि तर्जयन् यत्र नादैः ॥ १६ ॥ विलसदमृतधाराः किं पिबाम्येष हर्षा
न्मधुरतरपयो वा कामधेनुस्तनोत्थम् । इति जननिकरेण ध्यायताऽपायि यस्यां
पुलकिततनुभाजा नाथ ! गौस्तावकीना ॥ १७ ॥ मोहाह्वभूपतिरयं जगतामसाध्यो
ऽसाधि त्वया मदनमुख्यभटैर्युतस्तत् । उत्तम्भितस्तव पुरः सुरसेव्य ! यस्या
मिन्द्रध्वजस्य मिषतो विजयध्वजोऽयम् ॥ १८ ॥ धैर्येणाधरितेन मेरुगिरिणा सर्वसहत्वेन वा
पृथ्च्या निर्जितया स्वरत्ननिचयः प्रादायि यस्ते विभो !। तेजःश्रीभिरपाकृतैनिकरैर्यद्वा रुचां मण्डलं ।
तैरेतद् विदधे किमित्यविरतं यत् तय॑ते कोविदः ॥१९॥ तद्धर्मचक्र भगवस्तवाने देदीप्यते दीप्तिविराजि यत्र । श्रीतीर्थलक्ष्मीललनाललाटे ललामशोभा प्रथयत् सदापि ॥ २० ॥
॥ युग्मम् ॥

Page #341

AAAAAA
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीभुवनसुन्दरमणिमयकपिशीर्षकालिरुधत्किरणगणागुरुवप्रशीर्षसंस्था । मुकुरति गगनस्पृशां सुरीणां वदनविलोकविधौ सदापि यत्र ॥२१॥ मणिमयभुवि बिम्बितं निरीक्ष्यामरनिकरं किमु नः पुरीजिघृक्षुः । प्रचलति सुरसार्थ एष इत्याकुलहृदयोऽजनि यत्र दैत्यवर्गः ॥२२॥ योन्दुकान्तमयभूमिषु चन्द्रकान्त्याश्लेषाद्रवामृतरसैर्वचनैश्च तेऽर्हन् ।। पद्भ्यो हृदोऽपि च चलन्मृगलोचनानां रागः प्रयात्यविकलो
मलवज्जलेन ॥ २३॥ द्वारेषु मौक्तिकमयीः प्रतिबिम्बभाजो माला विलोक्य मणिभू षु
सितेतरासु । सस्ता किमस्मदुरुहारलतेति यस्यामत्याकुला मृगदृशो हृदयं स्पृशन्ति ॥ तोरणस्थाशतिरुहमणिमालां बिम्बितां स्फटिकभूमिषु यत्र । वीक्ष वातचपलां चलतोऽहे तितोऽतितरला महिलाः स्युः ॥२५॥ स्फटिककुट्टिमकोटितटोलुठद्विविधनीलमणीननणीयसः । समवलोक्य हरित्तणवाञ्छया यदुपरि त्वरिता हरिणा न के ॥२६॥
हर्षोत्कर्षवशप्ररूढरभसप्रारब्धनाट्यक्रिया___ भ्रश्यन्निर्मलहारमौक्तिकगणं यं पातयाञ्चक्रुषी । पौलोमी पुलकोल्लसत्तनुलता विश्वेश्वर ! त्वत्पुर__ स्तस्या यत्र स एव बीजति महानन्दद्रुमोद्भूतये ॥ भक्त्याविष्कृतभावभासुरनरस्वर्वासिनां सन्तते
रुद्गच्छत्पुलकप्रवर्द्धिततनौ चित्तेऽपि यस्यां मुहुः । स्वामिस्तेऽनितिविष्टविस्फुटनखप्रोद्यद्रुचां मण्डलं
न्याहाराश्च मनोहराः सततमप्युयोतमातन्वते ॥ २४॥

Page #342

सूरिप्रणीतम् ] श्रीजीराउलापार्श्वस्तवनम् ।
इति विविधविकल्पांस्तन्वती कोविदानां समवसरणभूमिः कस्य न स्यान्मुदे सा । जिनवर ! तव यस्याः श्रीविशेषावलोकाद्भवति तदपि नूनं स्वर्विमानं विमानम् ॥ २९ ॥ किन्नर्यो गिरिकन्दरेषु महिला भूवल्लभानां क्षितौ
पाताले दनुजस्त्रियः सुरवधू वृन्दानि देवालये । व्यन्तर्यो विविधाश्रयेषु भगवन् ! सङ्ख्यातिगांस्ते गुणान्
वीणावेणुवरकणातिमधुरं गायन्ति रात्रिन्दिवम् ॥ ३० ॥ मोहद्रोह दामहमदोन्मादप्रमादस्फुर
लोभक्षोभमुखान्तरारिनिकरैः पीडां परां प्रापितः । स्वास्त्विां शरणं श्रितोऽस्मि जगतां दुःखक्षयायैव यन्मुक्तिस्थोऽप्यवतीर्णवानसि भुवं त्वं विश्वविश्वेश्वरः ॥ ३१ ॥ निर्नीरेऽम्बुरुहं मरौ सुरनदी दौस्थ्ये सुरदुः कुहू
तम्यां पूर्णनिशाकरो हिमभरे मध्यान्हभानूदयः । त्यद्भुतराज्यमापदि महासम्पत्प्रकर्षः कलौ
कालेऽस्मिन्नपि यज्जगन्नयपते ! त्वदर्शनं देहिनाम् ||३२|| सौधे लक्ष्मीरगण्या पटुकरटिघटा वाजिनः स्वर्णभूषा
आयुः प्रौढं प्रभुत्वं विमलतरयशो व्यापदः सम्पदान्यः । रूपं चातुल्यरूपं त्वदमलचलनोपासना कल्पवल्ले:
पुष्पाण्येतानि विश्वाधिप ! शिववनितास्वामिता फलंतु ॥ ३३॥ श्रीजी पल्लिदेव ! त्रिजगदधिपते । प्राज्यराज्यादिलक्ष्मीदातस्तात ! त्वदीयामलचलनयुगोपासनावासनातः ।
१६५

Page #343

१६६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभुवनसुन्दरस्तुत्वैवं प्रार्थये त्वां महिमदिनकरज्योतिरुद्योतिताशं यस्मात् त्वं प्रार्थितार्थस्फुटघटनविधौ कल्पवृक्षाधिकश्रीः ॥३४॥ ॥ इति श्रीजीराउलिमण्डनपार्श्वनाथस्तवनम् ।
भट्टारकश्रीभुवनसुन्दरसूरिकृतम् ॥
श्रीभुवनसुन्दरसूत्रिविरचितं श्रीपावकदुर्गमण्डनभीशम्भवनाथस्तवनम् ।
महाप्राविहार्यश्रिया शोभमानं सुवर्णादिवप्रत्रयीदीप्यमानम् । स्फुरत्केवलज्ञानवल्लीवसन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥ १ ॥ कलाकेलिकेलीविनाशैकदक्षं समस्ताङ्गिनां प्रार्थिते कल्पवृक्षम् । त्रिलोकीतले पापपूरं हरन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ।। २ ॥ महामोहसर्पप्रणाशे सुपर्ण प्रभामण्डलोल्लासिगाङ्गेयवर्णम् । महाभाग्यसौभाग्यभङ्गों धरन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥३॥ सुधासोदरोल्लासिवाणीविलासं प्रमादादिविद्वेषिदत्तप्रवासम् । त्रिलोकीस्थितान् सर्वभावान विदन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥ स्थितं पुण्डरीकाचलस्यावतारेऽखिलक्ष्माधरश्रेणिशृङ्गारहारे । तृतीयं जिनं कुन्ददन्तं भदन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥५॥ प्रभो ! मज्जता भीमसंसारकूपे मया देव ! लब्धोऽसि दुःखौघरूपे । दृढालम्बनं यस्त्वमहस्तदन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥६॥

Page #344

सूरिसूत्रितम् ]
श्रोशम्भवजिनस्तवनम् ।
१६७
ददात्यङ्गिनां देव ! सर्वार्थसिद्धिं हरस्युप्रमिथ्यात्वमायादिबुद्धिम् । अतोऽभीष्टदो यस्त्वमेवोल्लसन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥७॥ प्रभो ! देवरत्नं मया लब्धमय समासादितः कल्पवृक्षोऽपि सद्यः । यतः प्रापि भाग्योदयैर्भद्रवन्तं स्तुवे पावके भूधरे शम्भवं तम् ॥८॥ चाम्पानेरपुरावतंसविशदः श्रीपावकाद्रौ स्थित
सार्व शम्भवनायकं त्रिभुवनालङ्कारहारोपमम् । इत्थं यो गुरुभक्तिभावकलितः संस्तौति तं वृण्वते ताः सर्वा अपि मङ्गलोत्सवरमाभोगान्विताः सम्पदः ॥९॥ इति श्रीपावकदुर्गमण्डनश्रीशम्भवजिनस्तवनम् ।
श्रीभुवनसुन्दरसूरिविरचितम् ।
[४०] श्रीभुवनमुन्दरसूरिसूत्रितं श्रीशत्रुञ्जयस्तवनम् ।
श्रीशत्रुञ्जयशैलभासुरशिरःशृङ्गारचूडामणे !
श्रीनामेय! जगन्मनोऽम्बुजवनग्रहलादनाहर्मणे!। 'रम्यां सिद्धिवधू वुवूर्परखिलं पापं जिहीनिज
त्वामज्ञोऽपि निनीषुरस्मि भगवन् ! मार्गे गिरां किश्चन ॥१॥ भाग्यैरुत्पलमण्डलैरिव जगद्भर्त्तः ! समुन्मीलितं
प्रौढप्राच्यभवार्जितैर्मुकुलितं पापैः सरोजैरिव ।

Page #345

२६८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीभुषनसुन्दर
आनन्दाम्बुधिना च मेऽद्य भगवन् ! कल्लोललीलायित ..
त्वद्वक्त्रामलचन्द्रमण्डललसद्भामण्डलेक्षोत्सवे ॥ २ ॥ त्वद्यात्रागतदेहिनां गजपतेः स्कन्धाधिरूढा सती
त्वन्मातव समग्रपापपटलं बेभियते प्रागपि ।। तेन त्वं जगतां पते ! किल कलप्रासादमध्यस्थितो __ध्यानासीन इवेक्ष्यसे विगततच्चिन्ताचयः प्राणिमिः ॥३॥ चेतश्चिन्तितदानदेवततरुः श्रीकपर्दीश्वर
स्त्ववक्षाधिप एव देव ! सकलान् विघ्नानिजेनोयते । यत्प्रागेव समग्रयात्रिकजनवातस्य रात्रिंदिवं
तव्यापारविधौ समस्तु भगवंतत्ते कुतस्त्यः श्रमः ! ॥ ४ ॥ त्वत्प्रासादशिरोऽधिरुह्य भगवन् ! दोकूल एष ध्वजः
प्रान्तालिङ्गितकिङ्किणीक्वणनिभाद् ब्रूते किलेतद्वचः । हे लोका ! यदि सिद्धिनामकपुरी द्रष्टुं समुत्कण्ठते
चेतस्तत्तदधीश्वरं जिनममुं सेवध्वमत्यादरात् ॥ ५ ॥ स्वामिस्ते गगनामलग्नशिखरः प्रासाद एव ध्रवं - हन्तुं पापभटानतीव विकटान् यद् गाढबद्धोधमः । दण्डं चण्डममुं विभर्ति तंदयं तत्खण्डनायोत्कटं
तबन्धाय च पाशमप्यतिलसल्लम्बध्वजव्याजतः ॥ ६॥ देव ! त्वन्मुखवीक्षणक्षणभवद्रोमाचसंवर्मित.
बैलोक्योत्कटरागमुख्यसुभटान् शत्रन् यदत्राणभृत् । ध्यानावेण जयत्यहर्निशमतः शत्रुनयेत्याख्यया
विख्यातस्तव भूधरोऽपि भगवन् ! लोकाग्रचूडामणे ! ॥७॥

Page #346

सूरिसूत्रितम् ] श्रीधर्मोज्ज्वलनैकमण्डलमिलन्मानातिगप्राणिनां
माद्यद् दुष्कृतमण्डलं कुलमिव क्रीडत्कुरङ्गावले: । मन्ये त्रासयितुं त्वदीयभवनद्वाराङ्गणे रङ्गतो
व्याघ्रीयं स्थितिमादधाति सकलप्राचीनवर्हिः स्तुत ! ॥८॥ राष्ट्राणि प्रचुराण्यपीह भुवने जाप्रत्युदप्रश्रिया
नैकस्यापि परं सुशब्दघटना प्राग् जाघटीति प्रभो ! | किन्त्वे तज्जगदभुतां सुभगतालक्ष्मीं समासीसदत् त्रैलोक्याभरणेन देव ! भवता ख्यातं सुराष्ट्रेत्यतः ॥ ९ ॥ स्वामिंस्त्वन्मुखमण्डलोल्लसितरुपूरैः प्रभातोदये
स्पृष्टा ये न हि दुर्गतिं स्पृशति तान् वन्दारुजन्तूनिह । ये वोचत्प्रबलप्रतापतपनोद्दीप्रप्रभा चक्रकैः
श्रीशत्रुञ्जयस्तवनम् ।
१६९
श्लिष्टाः श्लिष्यति तान् किमनघनश्यामा तमिश्रावली ॥ १० ॥ मन्ये सिद्धरसः प्रसिद्धमहिमा स्वामिंस्त्वदीयोल्लसत्पादाम्भोरुहसम्भवद्दशनखप्रेमविषां मण्डलम् ।
मत्स्पृष्टाः किल कोटिशोऽपि मनुजाः कल्याणलक्ष्मी नवामासाद्याभरणीभवन्ति भगवन् ! सिद्धयङ्गनाया यतः ॥११॥ पीयूषद्रववर्षणं नयनयोस्त्वद्वक्त्रसंवीक्षणं
सञ्जातं प्रकरोति देव ! भगवन् ! भाग्योत्तमत्वं मयि । किं नोल्लासयति प्रकाशितजगचित्तो वसन्तोत्सवः
क्रीडत्कोकिलमण्डलीषु मधुरारावस्य लीलायितम् ॥१२॥ नान्यो रत्नमहीधरोऽस्ति भुवने सोऽप्यस्तु वा किं सता तेन प्रस्तरखण्डमण्डितभुवा रत्नाचलः किन्त्वयम् ।

Page #347

१७०
श्रीजेनस्तोत्र सन्दोहे
[ श्रीभुवनसुन्दर
ख्यातस्ते धरणीधरः प्रविलसन् यत्रैष चिन्तामणिस्त्वं नाथ ! प्रथंयस्यभीष्टमखिलं कालेऽधुनाप्यङ्गिनाम् ॥ १३॥ कोर्त्तिस्तम्भयुगं पदौ विजयिनौ धर्मस्य कल्पद्रुमौ
पाणी तत्सरलाङ्गुलीततिरियं स्वः शाखिनां पल्लवाः । स्कन्धौ बन्धुरशातकुम्भकलशौ सौवर्णपट्टोहि त्
कण्ठः कम्बुरयं स्वशब्दविधिना विश्वस्य कल्याणकृत् ॥ १४ ॥ चन्द्रः सान्द्ररुचिर्मुखं नयनयोर्युग्मं नवाम्भोरुहं
कर्णौ काञ्चनशुक्ति मुकरयोर्द्वन्द्वं कपोलस्थली |
नाशाम्भोरुहनालमद्भुतमिति त्वद्रूपलक्ष्मी प्रभो !
प्रातर्मङ्गलकारिणीं प्रतिदिनं पश्यन्ति धन्या जनाः || १५ || युग्मम् कालेऽस्मिन् भवसम्भवश्रमभरैरापीड्यमानाङ्गिनां
स्वामिंस्त्वं निजदर्शनामृतरसैरानन्दनिस्यन्दिभिः । तापव्यापमपाकरोषि सकलं वीक्ष्येति भूमण्डलात्
स्वः पातालतले सुधाप्यचकलन्निर्हेतुकावस्थितिम् ॥१६॥ त्वं भक्तिप्रणमन्नरासुरसुराधीशायमानः प्रभो !
तापं खण्डयसि प्रचण्डमधि यज्जाड्यं च जन्मस्पृशाम् । तस्मात् तद्घटने पटुत्वकमलामालिङ्गमानाविभौ
सूर्याचन्द्रमसौ त्वदीयतुलनामासादयेतां कथम् ? ॥ १७ ॥ रत्नालङ्कृतिभारिणी नयनयोर्नव्यामृतोद्गारिणी
मान्मोहविदारिणी स्फुरदुरुज्योतिः कलाधारिणी ।
स्फूर्जन्मङ्गलकारिणी त्रिजगतामानन्दविस्तारिणी
मूर्तिस्तेऽनिवारिणी जिनपते ! दत्ते मनोवाञ्छितम् ॥ १८ ॥

Page #348

सूरिसन्दृब्धम् ] श्रीचतुविशतिजिनस्तवनम् । १७१ रम्योऽशोकतरुः स्फुरत्परिमलाकृष्टालिमालाकुला
वृष्टिः सौमनसी सुरेविरचिता दिव्यो ध्वनिर्वन्धुरः । चश्चच्चामरमण्डलं स्फुरदुरुश्वेतातपत्रत्रयी
भास्वद्रत्नगणाऽनणुद्यतिभरैराभासि सिंहासनम् ॥१९॥ व्योमन्यब्द इवातिमन्द्रमधुरध्वानो नदन दुन्दुभि
मार्तण्डद्युतिमण्डलाभममलं भामण्डलं चाद्भुतम् । इत्येतां भुवनेषु विस्मयकरौं त्वत्प्रातिहार्यश्रियं
दृष्टा कस्य जगन्नमस्य ! न भवेत् प्रौढप्रमोदोदयः ॥२०॥युग्मम्।। श्रीमन्नाभेयदेव ! प्रथमजिन ! जगन्मानसाम्भोजहंस !
प्रौढश्रीपुण्डरीकाचलविमलतरोत्तङ्गशृङ्गावतंस ! । एतां यस्तावकीनस्तुतिकुसुमस्र स्थापयेत् कण्ठपीठे सोत्कण्ठाः सम्पदस्तं त्रिजगदधिपते ! वृण्वते विश्वशस्याः ॥२१॥ इति श्रीशत्रुञ्जयस्तवनं श्रीभुवनसुन्दरमरिकृतम् ।
[४२ ]
श्रीभुवनसुन्दरमुरिसन्दृब्धं
विविधयमकमयं श्रीचतुर्विंशतिजिनस्तवनम्।
विजयते वृषभः स शमास्पदं जिनपतेरिह यस्य शुभं पदम् । प्रणमतां विपदोऽपि हि सम्पदन्त्यविकलं विकलङ्करमापदम् ॥१॥

Page #349

१७२ श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीभुवनसुन्दरविपुलमङ्गललस्मिनिकेतनं स्तुतिपरामरचारणकेतनम् । अजिततीर्थपते ! पदयामलं तव भजे स्थिरसौख्यमयाऽमलम् ॥२॥ मदनमर्दन ! सम्भव ! ते श्रियेऽमदनरेन्द्रनताघ्रियुगं मुदा। प्रमदनिर्भरदेवगणस्तुताऽप्रमदयोपशमादिगुणालय ! ॥ ३ ॥ शिववधूवरहारविनायकप्रभ ! भवन्तमघाहिविनायक ।। भजति तुर्यजिनं भुवि ना यकः स भवतीहितवस्तुविनायकः ॥४॥ विजयते सुमते ! जनताऽऽरकं तव मतं विदधद् भुवि तारकम् । निजयशस्ततिनिर्जिततारकं महिमधाम विभो ! निहतारकम् ॥५॥ कमलमीप्सुरहं निहताखिलाकमल ! ते चरणं शरणं श्रितः । कमलया कलया कलितानिशं कमललाञ्छन ! देव ! धरात्मज ! ॥६॥ जिन ! सुपार्थ! सुपर्वसभाजन ! प्रबलहर्षविकाशिसभाजन !। प्रशमनाममहारसभाजन ! त्वमसि शस्यगुणो न सभाजन ! ॥७॥ जिनपते ! क्षणदेश्वरलाञ्छनाऽखिलविचक्षणदेशनरस्तुत ।। कृतशिवेक्षण ! देव ! सुखावलीः कुरु सदा क्षणदेश! दयानिधे ! ॥८॥ विहरति त्वयि भूमितले विभाविह रतिः समभूत् सुविधे ! सताम् । विहरति प्रथितां भवभीमतां विहर तिग्मकरादिसुरस्तुतः ।।९।। गुरुरुचे रुरुचे तव यो मते जिन ! भवे दभवेदशिवो ह्यसौ । विनयिने नयिने प्रणतोऽस्मि तत् शुभवते भवते भव शोतल ! ॥१०॥ सुनयनं नयनन्दिसरोरुहोद्भवरविर्वरविष्णुसुतं जिनम् । मुविभवं विभवं जनता श्रिता सुविशदेऽविशदेव पदे ध्रुवम् ॥११॥ अकमनमनन्तमितं सदाप्यनवमं नवमं समाश्रितम् । जितमदं तमदम्भगिरं जिनं सजयया जयया जनितं स्तुवे ॥१२॥

Page #350

सूरिसन्दृब्धम् ] श्रीचतुर्विंशतिजिनस्तवनम् ।
विमल ! ते मलतेऽमलतेजसः शिवरसं वरसंवरसङ्गतम् । सुचरणं चरणं च रणं च यः स्थिरतमारतमार तमाप चित् ॥ १३ ॥ जिनमनन्तमनन्तचितं भजेत् सुखमपारमपारमितं च यः । शिवरमा वरमाश्रयमाश्रयेत् तमुदितं मुदितं स्थिरसम्पदा || १४ || अवनतामर ! तामरसाननं प्रवरमङ्गलमङ्गलता नृणाम् । जनमता नमतादिह सुत्रतासुतमसौ तमसौहृद भेदिनम् ।। १५ ।। नमत शान्तिजिनं पदयोर्लुठत्सुरवरं वरञ्जितसज्जनम् । स्फुरति यस्य सुधर्मकथावनी सुखचिता खचिता मणिमौक्तिकः ॥ १६ ॥ सुरपतिस्तव कुन्धुविभो । गुणान् सुरपतित्वमनारतमेव यत् । सवितरस्यघतामसखण्डने स वितरस्यतुलं च सुखं नृणाम् ॥१७॥ मदनदत्यविनाशसुदर्शनं प्रमदनिर्भरतात सुदर्शनम् ।
॥१९॥
अरजिनं सुखकारणदर्शनं सुजन ! हे भज पङ्कजदर्शनम् ॥ १८ ॥ जिनपर्ति बहुलक्षमया चितं प्रददतं वसुलक्षमयाचितम् । तृपति कुम्मभवं तिमिराजितं प्रणमताङ्घ्रिलुउत्सुरराजितम् भुवनतारक ! तारकलाः श्रयन् वरसभासित ! भासितभूतल ।। प्रशमनाशय ! नाशय दुष्कृतं जिन ! सुमित्रज ! मित्रजनावलेः ॥२०॥ अघनि (वि) शासनशासन | हर्षदः प्रबलदर्पकदर्पकलाजितः । त्वमसमान समान सतोषकृद्विजयनन्दन ! नन्द नयाश्रित ! ॥२१॥ घृतरसास्तरसा दधतो मुदां वरचयं रचयन्ति जनेर्महम् । सुरजना रजनावपि यस्य तं स्तुत तमांततमाश्चितनेमिनम् ॥ २२ ॥ स्मरहृतौ प्रभवन्तमनारतं जिनपपार्श्वभवन्तमनारतम् । गुणजितेन्दुभवं तप आश्रयं गतभवं तमहं विभुमाश्रयम् ॥ २३ ॥
१७३

Page #351

१७४
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीजिनप्रभनिजगिराऽमृतयूषमुधाकरं गुणविनिर्जितपूर्णसुधाकरम् । जिनमजातरसं महिलासु तं प्रणिदधे प्रयतस्त्रिशलासुतम् ॥ २४ ॥ भुवनमुन्दरमरिवरस्तुताः सकलकेवलिनो बलिनो गुणैः । भुधि भवन्तु विभास्वरसम्पदे स्फुटमहोदयिनो दयिनो मुदे ॥२५॥ इति विविधयमकमयचतुर्विंशतिजिनस्तवनम् ।
श्रीभुवनसुन्दरसूरिपादैः कृतम् ।।
[ ४२
मन्त्राक्षरगर्भित श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
ॐ ह्री श्री [ अर्ह ] धरणारगेन्द्रमहितः श्रीसप्तभोगोल्लस
न्माणिक्मावलिकान्तिसञ्चयदिनध्वान्तप्रपञ्चप्रभुः । श्रीवामोदरचारुपङ्कजवनीमार्तण्डबिम्बायते
विघ्नश्रेणिविमन्थनो विजयते श्रीपार्श्वनाथो जिनः ॥१॥ ॐ कारैः होकारैः श्रीकारैर्वर्णमन्त्रसङ्घातैः । हृत्पुण्डरीकपीठे स्मरत श्रीपार्श्वतीर्थकरम् ॥ २ ॥ ध्यायन्तिस्फटिकश्वेतमभिप्रेतं परं पदम् । होकारश्रीवशीकारचतुरं पाश्वतीर्थपम् ॥ ३॥ लभते सकलामृद्धिं बुद्धिं सिद्धिं सपुत्रताम् । प्राज्यं राज्यं कलत्रं च सम्यक् तत्वं सुनिश्चलम् ॥ ४ ॥

Page #352

सूरिविरचितम् ]
श्री पार्श्वजिनस्तवनम् ।
निःशेषमन्त्राक्षरचारुमन्त्रं
श्रीपार्श्वतीर्थेश्वरनामधेयम् ।
सदा स्मरामः प्रमुदा महामः
प्रीत्या नमामः कुशलं लभामः ॥ ५ ॥
[ ४३ ] श्रीजिनप्रभसूरिविरचितं यमकमयं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
श्रीपार्श्व भावतः स्तौमि महोदधिमगर्हितम् । उद्धरन्तं जगद् दुःखमहोदधिगर्हितम् ॥ १ ॥ दृग्गोचरं भवान् येषां प्रियङ्गुरुचिरायते । प्राप्नुवन्ति सुखं नाथ ! प्रियं गुरु चिराय ते ॥ २ ॥ त्वां चतुःषष्टिरिन्द्राणां तुष्टावामेयवैभवम् । समूलका कषितुं तुष्टा वामेय ! वै भवम् ॥ ३ ॥ पवनीभवितुं कर्मवनदक्षेपेणा यते ।
को ना हि कमले नम्रावनदक्षे पणाय ते ॥ ४ ॥ वन्द्यस्त्वं - गर्मुक्त ! वैनतामरसासनः । स्वप्नेऽपि स्वदते तेन विनतामरसाननः ॥ ५ ॥
१ वनदक्षपणायते । क । २ विनितामरसाननः । क ।
१७५

Page #353

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ मुनिश्रीचतुरविजयसुवि स्तुतो येन भवानिन्दावरदलासितः। स्वकीर्तिपूरस्तेनेन्दुनिन्दी वरद ! लासितः ॥६॥ अपि व्यामोहिताशेषसुरदानवमानवाः । न त्वामचुक्षुमन्नारी सुरदा नवभा नवा ॥ ७ ॥ फुल्लत्फणिफणारत्नरुचिराजितविग्रहे । त्वयि प्रीतिः स्फुरतु मे रुचिरा जितविग्रहे ॥ ८ ॥ धुपतिमुकुटप्रोघृष्टांहिं जगत्कमलाकर
द्यपतिमनघं स्तुत्वेति त्वां कृताञ्जलिरर्थये । प्रशमबलधे ! मह्यं सद्य प्रसघ वितायतां प्रशमनविधौ भावारीणां जिन ! प्रभविष्णुता ॥९॥
[४४ ] मुनिरत्नश्रीचतुरविजयविरचितं
श्रीपाश्वेनाथस्तोत्रम् । मिनराज ! सदा तव मे शरणं शरणागतवत्सल ! पार्श्वविभो !। गुणिनां विदधासि शिवं सुभगं सुभगेत्यवगत्य ततस्तरसा ॥१॥ अहमागत आप्त ! भवच्चरणं चरणे मम देहि मतिं विमलाम् । विमलं मम मानसमीश ! कुरु यदि चेत् तव दानगुणोऽवितथः ॥ गुणिनां भविनां विभवं कुरुषे किमु चित्रमिदं तदहो मुनिप ! । मुनिपापमिमं यदि तारयसि भवतीश! तदा तव तारकता ॥३॥ मदमानयुतं व्यसनैर्व्यथितं मथितारिंगणेश ! विधाय कृपाम् ॥ समये भणिताच रणाद् विमुखं जिन ! तारय मां गुणहीनमिमम् ।। चरितं मम तीर्थपते ! गहनं भणतीति नियोज्य करौ चतुरः। भवसागरपर्यटनं परमं परमेश्वर ! वारय वारय मे ॥ ५ ॥

Page #354

विरचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
~
[४५] श्रीजिनसमुद्रसूरिसन्दृब्धम्
जेसलमेरुमण्डनश्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
आनन्दभन्दवनपल्लवने वसन्तं चित्ते सतां शिवपदे च सदा वसन्तम् । विश्वोपकारिवरवैभवलाभवन्तं श्रीपार्श्वदेव ! विनुवामि मुदा भवन्तम् ॥ संसारसागरतरण्ड ! करण्ड ! सम्यग् ज्ञानादिरत्ननिचयस्य जगद्वयस्य। वामेय ! विश्वजनगेय ! गुणैरमेय ! त्वं गी:पतेरपि गिरां न हि
गोचरोऽसि ॥२॥ त्वया यदर्धज्वलितस्य तस्य कृतः पुरा कोऽपि महोपकारः । अपि द्विजिह्वो द्विसहस्रजिहो बभूव संस्तोतुमिवेनमेव ॥ ३ ।। यत्ते व्यधायि कमठेन कठोरघोरधाराकरालजलवृष्टिरिहोपरिष्टात् । तेनैष केवलमवीवृधदात्मनो वै दुःकर्मवल्लिवनमेव चिरप्ररूढम् ॥४॥ स्फूर्जत्फणामणिधरं धरणं भजन्तं यच्चापि पातकमळं कमठं द्विषन्तम् । त्वं मन्यसे सदृशमीदृशमीश ! लोके नीरागताविलसितं लसितं तवैव ॥ दोषावसानोदितकेवलश्रीकलाकलापाप्रतिपातिरूपः । नीरूप्यसे कश्चन देव ! धन्यर्दिनोदयेऽपि त्वमपूर्वचन्द्रः ॥ ६ ॥ त्वन्नाम वामाङ्गज ! ये जपन्ति नश्यन्ति दूरं दुरितानि तेभ्यः । कुर्वन्ति ये गारुडमन्त्रजापं बाध्यन्त एवाहिविषैः कथं ते ॥७॥

Page #355

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीजिनसमुद्रय एव निध्यायति मानसस्थमन्तर्दशा त्वां जिनराजहंसम् । स एव साक्षात्कुरुते समग्रं लीलायितं सद्गतिसम्पदस्ते ॥ ८॥ जगन्मतं त्वन्मतमत्र येषां न सम्मतं हन्त हताशयानाम् । प्रभातविद् घूकविहङ्गमानां हि केवलालोकबहिःस्थितास्ते ॥९॥ क्षुद्राशयैः कैश्विदनाश्रितस्याप्यादेयता देव ! न हीयते ते । किं मक्षिकोपेक्षितचन्दनस्य प्रयाति सौरभ्यगुणः कदापि ? ॥१०॥ जगद् गुरो ! गौरवमेव तत् ते कुदृष्टिभिर्न प्रतिपद्यसे यत् । न येन तेनाभरणीकृतस्य महाप्रताऽपैति महामणेः किम् ॥ ११ ॥ कुदृष्टिरागग्रहिला वराका ये त्वां जगन्मित्रममित्रयन्ति । ते कल्पवृक्षं विषवृक्षयन्ति चिन्तामणि कर्करयन्ति मूढाः ॥ १२ ॥ त्वदास्यलावण्यवरेण्यलक्ष्मी निरीक्ष्य नेत्राणि समुल्लसन्ति । हर्षप्रकर्षेण सदृष्टिभाजां चकोरकाणामिव चन्द्रलेखाम् ॥ १३ ॥ त्वत्पादसेवारसिकं मनो मे नाऽन्यत्र तोषं लभते हरादौ । विहाय वा मञ्जरिमञ्जुमानं किं कोकिलः क्रीडति कर्णिकारे ? ॥१४॥ निशम्य कर्णामृतमहतो वचो न रोचते मे कुवचः कुतीथिनाम् । निपोय को वा मधुरं गवीपयः पिपासति क्षीरमिहार्कशाखिनः ॥१५॥ अशोऽङ्करक्षयभगन्दरदुष्टकुष्टमुख्या रुजः क्षयमयन्ति तव प्रसादात् । सर्पन्ति सर्पनिवहा भुवि तावदेव यावन हि स्फुरति गारुडपक्षवातः।। शार्दूलपन्नगमतङ्गजचौरमुख्याः स्वाध्यायतो नहि पराभवितुं क्षमन्ते । किं कान्तिमन्मणिशशिप्रमुखान् पदार्थान् व्याप्नोति सान्द्रमपि
सन्तमसं कदाचित् ॥ १७ ॥

Page #356

सूरिसन्दब्धम् ]
श्रीपार्वजिनस्तवनम् ।
भयङ्करव्यन्तरभृतशाकिनी पिशाचवैतालकरालरक्षसाम् । भयानि नश्यन्ति तव स्मृतेर्नृणां यथैणयूथानि मृगेन्द्रहुङ्कृतेः ॥ १८॥
धन्यास्त्रिसन्ध्यमपि केचन भक्तिभाज
स्त्वां पूजयन्ति विधिवद् विविधप्रकारः ।
द्रव्यार्चयापि परमेश्वर ! पूजितस्त्वं
भव्यात्मानां भवसि भावसमाधिहेतुः ॥ १९ ॥ विश्वातिशायिगुणमौक्तिकभद्रकुम्भ ! लोकश्रियः शिरसि शाश्वतभद्रकुम्भ ! सब्रह्ममुद्गरदलीकृतकामकुम्भ ! श्रीपार्श्वदेव ! जय कामितकामकुम्भ ! नमः शमश्री सुभगाय तुभ्यं नमः समस्ताङ्गिहिताय तुभ्यम् । नमः क्रमप्रवसुराय तुभ्यं नमस्तमः स्तोमहराय तुभ्यम् ॥२१॥ आरोग्यदीधितिमनोरमता तदङ्गे सौभाग्यभाग्यविजयाभ्युदयश्च तस्य । वाणी च तस्य वदने सदने च लक्ष्मीः पार्श्वेश्वरस्य वरिवस्यति योऽङ्घ्रिपद्मम् ॥ २२ ॥
अद्योजगाम मम कामगवी नवीना
कल्पद्रुमोsपि फलितो मिलितो ममाच ।
चिन्तामणिश्च मम पाणितले निलीनः
१७९
श्री पार्श्वदेव ! तव संस्तवनानुभावात् ||२३|| एवं श्रीपार्श्वजिनं श्रीमज्जिन चन्द्रमूरिगुरुशिष्यैः । श्रीजिनस मुद्रसूरिभिरभिष्टुतोऽभीष्टफलहेतुः ॥ २४ ॥ श्रीजेसलमेरुमहादुर्गे विधिचैत्यभूषणं भगवान् । श्रीविधिसङ्गाभ्युदयं दिशतु श्रेयः श्रियां सद्म ॥ २५ ॥

Page #357

१८०
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ ४६]
श्रीकुङ्कुमरोलापार्श्वजिनस्तवनम् ।
कुङ्कुमरोलमिधं पार्श्व जालोरपुरसंस्थितम् । श्रेयः श्रेणिलतामेवं संस्तुवेऽहं जिनेश्वरम् ॥ १ ॥
[ कर्तृनाम
ही श्री अर्ह संयुक्त ! श्रीपार्श्व ! जगदीश्वर ! | त्वन्नामस्मरणाद् भक्तलोकानां स्युर्महर्द्धयः ॥ २ ॥
सुरासुरेन्द्रसन्दोहसंसेव्यपदपङ्कज ! | जगध्येय ! गुणामेय ! जय त्वं करुणानिधे ! ॥ ३ ॥
पीनोऽहं पापपङ्केन हीनोऽहं गुणसम्पदा । दीनोऽहं तावकीनोऽहं मीनोऽहं त्वद्गुणाम्बुधौ ॥ ४ ॥
दासः प्रेष्यः प्रसादार्थी सेवा वाकि सेवकः । किङ्करस्तावकीनोऽस्मि तत्प्रसीद मयि प्रभो ! ॥ ५ ॥
अश्वसेनमहीपालकुलपाथोजभास्करः । वामाकुक्षिसरोहंसः पार्श्वोऽसौ भवतान्मुदे || ६ ||
इत्थं पार्श्वजिनेन्द्रः कुङ्कुमरोलाभिधानविख्यातः । स्वर्णगिरिशिखरमण्डनमानन्दं वः सदा देयात् ॥ ७ ॥

Page #358

नवखण्डपा'र्वजिनस्तवनम् ।
[ ४७ ] समस्यामयं श्रीनवखण्डपार्श्वजिनस्तवनम् ।
विरहितम् ]
श्रीपार्श्व नवखण्डाख्यं तं स्तुवे हर्षसंयुतः ।
दीपश्रेणीते यस्य " गेहे दीपालिका दिवा ' ॥ १ ॥ यस्या दिव्यनारीणां नृत्ते वृत्ते मनोहरे ।
K
विरराज ' दिनारम्भे शतचन्द्रं महोलम् ' ॥ २ ॥ जन्माभिषेके सुरशैलमौलौ देवेन्द्रक्लृप्ताद् भुतगोविषाणैः । सत्यापितं क्षीरजलं क्षरद्भिर्गोशृङ्गतः क्षीरसमुद्भवो यत् ' ॥ ३ ॥ चित्तान्तरस्थे त्वयि देवदेव ! दुःखं कथं नो भजते विरामम् । रात्रौ दिवा यः सततं विरोधो 'दीपे करस्थे तिमिरेण बाधा' ॥ ४ ॥ भवे दौःस्थ्यदारिद्रयदुष्कर्मभीमे कलौ भ्राम्यता भूमिमध्ये भ्रमेण । पदाब्जं त्वदीयं विभो ! यन्मयाप्तं 'प्रफुल्ले करीरे सरोजं हि दृष्टम् ' ॥ त्ययि प्रभो ! दृष्टिपथं समागते मनो यदीयं भजते महाऽरतिम् । तस्यैव जन्तोर्बहुपापयोगतः 'समुद्रमध्ये किल धूलिसम्भवः ' ॥६॥ त्वदर्शनं नाथ ! मयेदमाप्तं दुःप्रापमन्तर्भवसन्तनीह | सद्भाग्ययोगाज्जगदीश ! तस्मात् 'पङ्गः प्रयातो गिरिमेरुशृङ्गम् ' ॥७॥ भवाब्धिमध्ये भ्रमतां स्वकर्मतो जिनेन्द्र ! राज्यादिसुखं न दुष्करम् । सुदुर्लभं दर्शनमत्र ते यथा 'पलाशवृक्षे सहकारमञ्जरी ' ॥ ८ ॥ त्वयि विभो ! समदः कमठो घनं सजलभारभृतं विपुलं यदा । रचितवान जगत् किल लक्ष्यते 'न रजनी न दिवा न दिवाकरः ॥ ९ ॥

Page #359

श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [श्रीआनन्दमाणिक्यघोराट्टहासकलिताः प्रचुराः पिशाचा ___व्यालास्तथा प्रबलभूतगणाः सुरेन्द्राः । दैत्याधिपेन विकृता भयहेतवे यत्
'स्वर्णादिराप व्यजनानिलतः प्रकम्पम् ॥१०॥ त्वच्छासनं दुरितभारहरं वरेण्यं
मूढा नराः परमतत्त्वविचारशून्याः । ये शासनान्तरेण सदृशं गणयन्ति तेऽत्र
'मुक्ताफलानि बदरैः परिवर्तयन्ति॥ ११॥ . देवेशमज्जनले सरसे सुरम्यं
कर्पूरसुन्दरतरे गुरुकेशराढये । बिम्ब निरीक्ष्य किल मत्तदशाः सुरङ्गा
'श्चन्द्रं महीतलगतं मधुपाः पिबन्ति' ॥ १२ ॥ स्वामिन् ! प्रसीदादिश किङ्करे मयि सौम्यां दृशं देहि कृपां विधेहि च। गावी कदा मे तव सङ्गमो यथा 'क्षाराकरे वा घनसारदर्शनम्' ॥१३॥
मोहान्धा ये मदनजडिमाक्रान्तचित्ता अभव्याः ___ काले चास्मिन्निखिलतिमिरर्मुक्तमास्यं त्वदीयम् । पादाब्जं वा भवति सुलभं पार्श्वमायुः किमेषां ___ 'बन्ध्याजोऽन्धः कुहुनिशि रविं पश्यति व्योमपद्मम् ॥१॥ यः पावित्र्यभरं तनोति सुमहान् यो दानशृङ्गारयुक्
यश्चान्तं न लभेत मुक्तिदयितो मालिन्यवान् यश्च न । .... १ अत्र च्छन्दोभङ्गः ।

Page #360

१८३
-
-
विरचितम् ] नवखण्डपा वस्तवनम् ।
सर्वेषां प्रियकारक ननु विभो ! देवाधिदेव ! त्वतो ___ 'गङ्गावद् गजराजवद् गगनवद् गाङ्गेयवद् गेयवत्' ॥१५॥ इत्थं श्रीनवखण्डपार्श्वजिन ! यो भक्त्या मया संस्तुतो ____ भव्यानां दुरितापहारनिपुणा देवेन्द्रवन्धो विभुः । काले दुःखमये प्रभावभवनं गन्धारवेलातटे
संस्थः सिद्धिसमृद्धिबुद्धिजनको भूयात् समस्यास्तुतः ॥
[४८ ] श्रीहेमविमलमूरिशिष्यआनन्दमाणिक्यविरचितं श्रीनवखण्डपार्श्वजिनस्तवनम् ।
विपुलमङ्गलमण्डलदायकं जिनपतिं प्रभुपार्श्वसुनायकम् । सकलसम्पदवृद्धिविधायकं नमत रूपरमासुमसायकम् ॥ १॥ रासक- कमठमहासुरमदभरभञ्जन ! भविकजनावलिमानसरञ्जन !।
खञ्जननयनविशाल! तु जयु जयु ॥२॥ श्रीअश्वसेनभूमीपतिनन्दन ! पापतापसन्तापनिकन्दन !। चन्दन शोतलवाणि ! तु जयु जयु ॥ ३ ॥ असमसंसारपयोनिधितारण ! विषमगहनगतिवारण!। चारणकर्ममहीन ! जयु जयु ॥ ४ ॥ निरुपमसकलमहागुणधारक ! सेवकलोकसमीहितकारक!। तारकलाकलिताङ्ग ! तु जयु जयु ॥ ५ ॥

Page #361

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीआनन्दमाणिक्य
काव्यम्
पातालधिपशेषनागवदलं जिह्वासहस्रद्वयं वक्त्रे स्यादपि यस्य बुद्धिरतुला जीवस्य तुल्या तथा । सोऽपि श्रीजिनपार्श्वराज ! तव यान् स्तोतुं भवेन्नो क्षमः
सङ्ख्यातीतगुणानहो जडमतिः स्तोष्ये कथं तान् प्रभो!।॥६॥ रासालुद्धउ--
रसनाविंशतिशतं यदि वदने वदने वचनविलासे । नागाधिप इव भवति निकामं कामं करसोल्लासे रे ॥ ७ ॥ देवसूरीश्वर इव यदि हृदये हृदयेश्वरसुविकाशे रे। विलसति विमलमतिर्जनजीवन ! पीवन तव गुणदासे रे ॥८॥ यदि बहुसागरजीवितमानं मानद ! भवति संसारे रे । अमरनायक इव घनधनसहितं हितकर ! भव दववारे रे ॥९॥ तदपि तवामलगुणगणराशि वासितभुवनविचालं रे ।
नोतुमलं न भवामि हि जिनवर ! नवरससरसविशालं रे॥१०॥ काव्यम्
श्रीसर्वज्ञ ! जिनेश ! तावकलसत्पादारविन्दद्वयं प्रातर्यो नमति प्रभो ! प्रमदतो लक्ष्मीविलासालयम् । प्रीतिप्रेमवशादवश्यमवशा सेवेत सेवापरा
पद्मा पुण्यपरंपरा परनरं तं सर्वकालं कलम् ॥ ११ ॥ आढेआ
कमलाकेलिनिवास ! शमरसविहितोल्लास ! वासवनिकरपते.! जय जय विमलमते ! रे जिन ! जिन ! ॥१२॥

Page #362

विरचितम् ]
श्रीनवखण्डपार्श्वजिनस्तवनम् । ૩૮૯
वामादेवी जननीजात ! प्रभावतीवर ! गतितात ! | सुखकर ! विनतजने चरणपवित्र ! मुने ! जिन ! जिन ॥॥१३॥ मोहनवल्लीकन्द | निर्मितनयनानन्द ! |
सुन्दरसदयमते ! त्वयि मनो मे रमते जिन ! जिन ! ॥ १४ ॥ उपशमरसभृङ्गार ! जगतीयुवतिशृङ्गार ! । शं कुरु मे भजते भवसागरविरते ॥ १५ ॥
काव्यम् -
वाणी सैव मनोहरा ननु यया त्वं गीयसे नित्यशः *लाध्या दृष्टिरियं यया च नितरां त्वं दृश्यसेऽहर्निशम् । हस्तः शस्ततरः स एव फलदा यः पूजयेत् त्वां जिनं ध्यानं धन्यतमं तदेव सुखदं यस्मिन् प्रभो ! त्वं भवेः ॥ १६ ॥
फाग --
विषयमहारसपूरितदूरितधर्ममतिम् ।
शरणागतमथ मां जिन ! अवृजिनं कुरु सुमतिम् ॥ १७॥
मदनमहोरगसुविषमविषमलभरितहृदम् ।
त्वं जिननायक ! मां प्रति सम्प्रति दिश सुपदम् ॥१८॥ क्रोधदवानलको लितमीलितनयनयुगम् ।
कुरु वचनामृत पोषणतोषणतः सुभगम् ॥ १९ ॥ लोभप्रलोभकवञ्चितलुञ्चितधर्मधनम् ॥
मामथ जिनवर ! पालय लालय सर्वदिनम् ॥२०॥ काव्यम्
त्वां ये नाथ ! नुवन्ति सादरतया निन्दन्ति ये पापिनस्तेषां वाञ्छितसम्पदं च विषदं धोरां ददासि स्फुटम् ।

Page #363

. श्रीजनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीलक्ष्मीलाभनीरागोऽपि गतस्पहऽपि विगतद्वेषऽपि सङ्गोयसे
विज्ञैश्चित्रमदोऽथवा हि महतां महात्म्यमीदग्विधम् ॥२१॥ त्रिपदी
श्रङ्गारसकला नारी सौभाग्यसुन्दरी रे जाने वरसुरी रे अभिनवयोवन हरिहरी रे ॥ २२ ॥ कुचभरनमदगी सुरङ्गनिरङ्गी रे।। प्रेमपुष्पभृङ्गी रे विरचितमृगमदभङ्गी रे ॥ २३ ॥ शीलशालि सदाचारा सततमुदारा रे। सुधर्मविचारा रे जिनगुणगानसुतारा रे ॥ २४ ॥ आनन्दपूरितबाला तव सुममालाभिः । विविधविशालाभी रचयतिपूजां वरकला रे ॥ २५ ॥ एवं संस्तुतिगोचरं जिनवरं नीत्वा गुणैर्भासुरं। त्वां श्रीमन्नवखण्डपार्श्व ! सुतरामेकं तु याचे वरम् । देया मे गुरुराजहेमविमलं त्वं सर्वसौख्यास्पद ज्ञानं मान्यतमं महोदयमना आनन्दमाणिक्यदम् ॥२६॥
[४९]
श्रीलक्ष्मीलाभप्रणीत श्रीनवपल्लवपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
उद्यत्फणामुकुटभूषितमस्तकान्त ! त्रैलोक्यलोकनयनामृतपूर्णचन्द्र ! । विख्यातमङ्गलपुरस्थित ! वीतराग! मां पाहि पाहि नवपल्लवपार्श्वनाथ॥१

Page #364

विरचितम् ] श्रीनवपल्लवपार्श्वस्तवनम् । १८७ कन्दर्पराजघनमानतमोवितानं प्रद्योतनामलकलानिलयाब्जनेत्र !। शुद्धेन्द्रनीलमणिनीलतमालनील ! मां पाहि पाहि नवपल्लवपार्श्वनाथ !२ काश्मीरसम्मिलितचन्दनचर्चिताङ्ग ! सद्गागवारिभृतकुम्भकृताभिषेक। श्रीमालतीब कुलचम्पकपुष्पपूज्य ! मां पाहि पाहि नवपल्लवपाश्र्वनाथ!॥३॥ कादम्बिनीपतिहठदुमसत्कुठार ! नीहारगौरजिनशासनपद्मभानो ! । काकोदरेन्द्रवरिवस्थितपादयुग्म ! मां पाहि पाहि नवपल्लवपार्श्वनाथ ॥४ होकारसारविहिताश्रयसिद्धिलक्ष्मीलाभेन कोमलगिरः स्तवनीयमूर्ते ! । वामेय! गेय ! सुरकिनरकामिनीभिः मां पाहि पाहि नवपल्लवपार्श्वनाथ॥५.
[५० ] अन्तरीक्षपार्श्वनाथस्तवनम् ।
श्रीश्रीपुराभिधपुरप्रथितावतारं प्रोल्लासिमुक्तिकमलाहृदि तारहारम् । श्रीपार्श्वनाथ ! जिनराज! मुदा भवन्तं स्तोष्ये प्रभावभवनं जगतीमवन्तम् ॥ स्वामिन् ! निर्मलवालुकाकणगणैर्निर्माप्य सम्पूजिता ___ राज्ञा श्रीखरदूषणेन भवतः श्रीपार्श्व ! मूर्तिः पुरा । श्रीपुजेन नराधिपेन तदनु श्रीश्रीपुरेऽस्थापि या
सा देव ! प्रतिमा तवेयमनघा दिष्टयाऽद्य दृष्टा मया ॥२॥ स्वामिन् ! नम्रामरनरपते ! स्नात्रमात्राम्भसा ते
ऽद्यापि प्रोच्चैः पुर इह दृशो दीप्यते दीप्रदीपः । तस्य स्पर्शादपि च सकलेप्राणभाजां समग्रा
रोगा यान्ति क्षतिमथ भवेद् भाग्यसौभाग्यलक्ष्मीः ॥३॥

Page #365

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे. [ श्रीजिनपतिनश्यत्सर्वातिशयविभवे म्लेच्छमालावकीर्णे . पूणे पापैः प्रवहति कलावत्र काले कराले । आकाशस्थां तव जिनपते ! मूर्तिमालोक्य के के
नोचैर्भूयुर्भविकनिकरा विस्मयस्मेरनेत्राः ॥ ४ ॥ श्रीमद्वामेय ! देव ! त्रिभुवनजनताचिन्तितार्थप्रदाने
चिन्तारत्नोपमान ! प्रविलसदमलज्ञानसम्पन्निधान !। रागाद्यान् वैरिवर्गान् हृदि कृतवसतीन् दुःखदौर्गत्यदातृन् . स्वामिन्नन्तं नय त्वं मम चरणधनं लुम्पमानानमानम् ॥५॥ आधिव्याधिज्वरभरमहादुष्ट°ष्टप्रमुख्यान्
रागान् बाह्यानरतिमदनाज्ञानमिथ्यात्वमोहान् । अन्तःशत्रूनपि च निखिलांस्त्वां हरन्तं हि दृष्टा
मन्ये धन्वन्तरिरयमगात् कापि लज्जां दधानः ॥६॥ भ्रामं भ्राम समयममितं पूर्वदुष्कर्मयोगा
ल्लाभं लाभं कुमतिवशतो दुःखलक्षाणि साक्षात् । आप्तः प्राप्तस्त्वमिह मयकाऽचिन्तितार्थप्रदाता
शश्वद्विश्वत्रितयजनतावाणकर्तर्जिनेन्द्र ! ॥ ७ ॥ रागद्वेषकषायभीषणमहानक्रौघचक्रग्रह
ग्राहग्रस्तसमग्रविग्रहभृतां दीनारवैर्व्याकुलं । संसाराम्बुनिधौ पतन्तमतुलैर्दुष्कर्मभिर्माऽधुना रक्ष त्वं जगतीजनवजपरित्राणप्रभूष्णुः प्रभो ! ॥ ८ ॥
१ निखिलप्राणभाजां समप्रो, रोगबातो विलयमयते राजयक्ष्माख्यमुख्यः ॥ क। २ राजयक्ष्म० क ।
-
-

Page #366

सूरसदृब्धम् ] श्री अन्तरीक्षपार्श्व स्तवनम् । १८९.
प्रस्फूर्जत्फणमण्डलीचलमणिश्रेणीसमाविर्भव
चञ्चञ्चन्द्रमरीचिसञ्चयपरित्रस्यत्तमोमण्डलः |
उन्मीलन्नवनीलनीरजदलश्यामाभिरामद्युतिः
श्रेयः श्रेणिमनुत्तरां प्रथय नः श्रीपार्श्व ! विश्वप्रभो ! ॥९॥
लब्धः कामघटः स्फुटं सुरगवी गेहाणेऽद्यागता चिन्तारत्नमथोऽचिरात् करतले प्राप्तं चिरत्नैः शुभैः । प्राज्यं राज्यमुपार्जितं त्रिजगतां निःशेषसौख्यावहं
यत्तेऽजायत दर्शनं जिनपते ! काले करालेऽप्यहो ॥ १० ॥ मनोवचःकायविजम्भणैर्भृशं शुभेतरैः पापमुपार्जि यन्मया । तन्मे त्वदीयाननपद्मवीक्षणात् क्षयं क्षणाद् गच्छतु न थ ! सम्प्रति ॥ ११ अपार संसार महाम्बुराशौ दुरुत्तरे बंभ्रमता मयाऽद्य
श्रीपार्श्व ! विश्वत्रयबान्धवस्त्वं लेभे लसत्पोतसमः स्वपुण्यैः ॥ १२ ॥ पचेलिमैः प्राचिकपुण्यपूरैः समुज्जृम्भे सकलैर्ममाद्य । यज्जन्मजातैरपि नैव दृष्टो जिनाधुना दृग्विषयीबभूव ॥ १३ ॥ नेत्रे पवित्रे विशदा च वाणी करौ कृतार्थी शुचि मानसं च । यैवक्षितो नाथ ! गुणैः स्तुतश्च सम्पूजितश्चाऽऽरुचि चिन्तितश्च ।। १४ कर्माणि दारुणभवार्ण वदुःखदानि
क्षीणानि मेऽद्य सुकृतानि तथाssविरासन् । अद्यापि मे जिनपते ! शुभभाग्ययोगो
जागर्त्ति यत्तव बभूव पदप्रणामः || १५ || इत्थं श्रीपुर भूमिशालिललनाभाले ललामोपमः श्रीमत्पार्श्व ! जिनास्तसर्ववृजिनचन्द्रोपमानाननः ।

Page #367

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीकल्याणविजयभूयो भक्तिभरावनम्रशिरसा नूतो मया भावतो
दे हि त्वं निजपादपद्मयुगलोपास्ति प्रशस्तां मम ॥१६॥
५१ महोपाध्यायश्रीकल्याणविजयगणिविरचितं
श्रीमगसीपार्श्वस्तोत्रम् ।
परमगुरुश्रीहीरविजयमूरिभ्यो नमः । कल्याणकारं कमनीयसम्पदं जिनेश्वरं सद्गुरुपादपङ्कजम् । प्रणम्य सिद्धयै महिमोदयं स्तुवे पार्थप्रभुं श्रीमगसीविभूषणम् ॥१॥ भवद्गुणानां गणनापि दुःशका जिनेश ! वाचस्पतिनापि धीमता ॥ कुतो हि तेषां त्दशक्यवर्णना प्रयत्नसाध्या महतां मम प्रभो ! ॥२॥ तथापि भक्तिस्त्वरयत्यनन्तरा गुणामृतास्वादसमुद्भवा स्तुतौ । जिनेन्द्र ! मां कोकिलमानमञ्जरी स्वादो यथा पञ्चमरागजल्पने ॥३॥ असावपूर्वाचरितो विराजते प्रतापभानुस्तव सन्ततोदयः । यशःसुधाधामविभूषितः सदा जगत्रयीसद्व्यवहारकारकः ॥४॥ समग्रविश्वोद्धरणक्षमो भवाननन्तशक्तिव॒वमध्यवन्तिषु । अधित्वयि श्रीमगसीकृतस्थिताववन्तयोऽपीप्सितसिद्धिसाधके ॥५॥ जगत्रयव्यापनतत्परस्य ते प्रतापभानोरतिशायितेजसः । सहस्रभानुप्रमुखा इमे सदा प्रकाशिनोऽशा इव बिभ्रति श्रियम् ॥६॥ १ कल्याणावलिमुज्ज्वलां प्रथयतां भास्वत्प्रभावाद् भुतः ॥
इति पाठान्तरे।

Page #368

गणिप्रणीतम् ] श्रीमगसीपार्श्वस्तवनम् । . १९१ तव प्रतापधुमणिप्रभाभरापहस्तिता हस्तगृहीतविष्टप !। . परप्रभावाः स्वपदैकचारिणः कृशाङ्गखद्योतगणन्ति सर्वतः ॥७॥ त्वदीयपादाम्बुजषट्पदायितैकतानचेतस्कनराः सुवैभवाः । तृणावमन्यन्त इहाद् भुतं सुरद मादिकं चिन्तितसाध्यसिद्धितः ॥८॥ त्रैलोक्यभत्तुस्तव मङ्गलात्मनोऽप्यनन्तशक्तेः पुरतः स्वभक्तितः । पूर्व प्रभाते ननु दर्पणीभवन्निजाधिकारं कुरुते ततो रविः ॥ ९ ॥ सुरगुचिन्तामणिकामधुग्मरुद्घटादयो वाञ्छितसिद्धिमङ्गिनाम् । त्वदीयजाग्रन्महिमांशवेशनदिवानिशं नाथ ! वितन्वतेतराम् ॥१०॥ प्रणेमुषां प्राणजुषां प्रभो ! भवत्पदारविन्द स्वरसैकभक्तितः । चिन्तामणीकामघटादयोऽप्यमी गृहाङ्गणे सन्ति निदेशवर्तिनः ॥११॥ त्वमेव बुद्धोऽसि विदां वरत्वतः श्रिया श्रितत्वात् पुरुषोत्तमोऽतमाः । प्रजापतिस्तत्प्रतिपालनादपि त्वमीश्वरो विश्वसमृद्धिसेवनात् ॥ १२॥
शंपोषपौषदशमीदिवसाहतत्व. सम्पादकाय निजजन्महोत्सवेन । श्रीअश्वसेननृपवंशविभूषणाय
नम्रामरेन्द्रमहिताय विभो ! नमस्ते ॥ १३ ॥ हृदयकमले ध्येयोऽमेयो गुणर्यतयोगिनां
त्रिदशरमणीगेयोऽजेयोऽपरैस्त्रिजगज्जयी । महितमगसीपार्थाधीशः सतां जनयन् सुखं
भुवि विजयतां स त्रैलोक्यश्रियां कुलमन्दिरम् ॥१४॥

Page #369

२९१ . श्रीजैमस्तोत्रसन्दोहे [श्रीमल्हादइत्थं निर्भरभक्तियुक्तमनसा भट्टारकग्रामणी
श्रेणीशेखरहीरहीरविजयश्रीसूरिशिष्याणुना । वामाकुक्षिसरोमरालमगसीपार्श्वप्रभुः सन्ततं
कल्याणोदयमातनोतु विजयी देवाधिदेवः स्तुतः ॥
[५२] श्रीआल्हादमन्त्रिप्रणीतं
श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम्। श्रीपार्श्वनाथ ! भवतो भवतोयराशिकुम्भोद्भवस्य चरितं किमु वर्णयामि !! यः शङ्करप्रभृतयो भृतयोगमुद्रादोधूयिताः कुविषयैर्मुवि तजिगीषोः॥१॥ जाने जिनेश ! नाह वक्तुमलं प्रसिद्धा
सिद्धान्तवागपि तवागणितं प्रभावम् । भक्तिप्रसक्तहृदयस्त दपि स्तवीमि
त्वां भूतलेशसुकृतादिह भूतलेषः (शः) ॥ २ ॥ पापोदयादिह दयाविभवं भवन्तं
ये स्तोतुमेव भविनो भुवि नोत्सहन्ते । दारिद्रयदारुणविषाधिजुषां तु तेषां ।
जाने जगन्ति भुजगन्ति जिनाधिनाथः ॥ ३ ॥ ध्यातः क्षणं दुरितराशिविनाशकर्ता
श्रीपार्श्वनाथ ! हतमोह ! तमोऽपहर्ता । दुःकर्ममार्गपथिकीभवतोऽपि जन्तोः
सन्तोषपूर्णनभवानभवाय कस्य ॥ ४ ॥

Page #370

मन्त्रिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वजिनस्तवनाम् ।
सङ्कोचमश्चति न चन्द्ररुचा न पङ्क
पृक्कं न कण्टकचितं च परागराजि । दत्ते पदाम्बुजयुतं तव पार्थनाथ!
ध्यानकतानमनसा घनसान्द्रमोदम् ॥ ५॥ भूपा बभूवुरवनौ शतशः सुरूपा
__ दधेऽपि यैर्भुजगतो जगतोऽपि भारः । पापापगापतितले पतयालु विश्व
विश्वम्भरावलयभूषण ! रक्षसि त्वम् ॥ ६ ॥ ये जन्तवः स्तवपरास्तव विश्वनाथ !
शङ्केश्वरे सुखमयं समयं नबन्ति । ते मातुरातुररवं नहि गर्भवास
__ क्लेशं दिशन्ति मनुजा ननु जातमोक्षाः ॥ ७ ॥ पापैबलेन तिलतन्दुलितेऽत्र विश्वे ....विश्वेश ! केशवशिवादिषु दूषितेषु । अद्यापि ते कलियुगेऽप्यनुभाव भेरी
सेरीसके सुकृतिनां श्रुतिमूलमेति ॥ ८ ॥ अम्भोदरूपिणि रुषा कर्मठे हठेन
. वृष्टया विकुर्वति भवन्तमवन्तमूर्वीम् ।। लीलातपत्रधरणे धरणेन्द्रनाग। स्त्वत्पर्युपासिषु विभो ! परमार्गमाप ॥ ९॥ श्रीपार्श्वनाथस्य नवस्तवाची ( नवां तथा! !)
. चकार कारुण्यनिधेर्जिनस्य ।

Page #371

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीबिल्हणआल्हादमन्त्री परमप्रमोदक्रमोदयद्भक्तिभृतान्तरङ्गः ॥१०॥
[५३] श्रीविल्हणकविकृतं श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
जयति भुजगराजप्राज्यफुल्लत्फणाली
मणिकिरणकदम्बाडम्बरी पार्श्वनाथः । भुवनभवनगभदिभ्रमोहान्धकार
च्छिदुरतरुणदीपोद्दीपने कौतुकीव ॥ १ ॥ दिशतु सुकृतिलोकप्रस्तुतश्लाध्यपूजा
विलसदगुरुधूमस्तोमसङ्गादिवाङ्गम् । दधदभिनवमेघश्यामलं मङ्गलं व
खिजगदभयदीक्षादीक्षितः पार्श्वनाथः ॥ २॥ कमपि कमठदैत्याकालकालाम्बुवाह
व्यतिकरविधुरेऽपि श्रीविशेषं दधानः । मदनमदविकाराम्भोरुहम्लानिहेतु
जनयति स जिनेन्दुर्युष्मदाशाः प्रकाशाः ॥ ३ ॥ जयति भवदवाग्निव्याप्तिनिर्दह्यमान
स्त्रिभुवनजनरक्षादेशकः पार्श्वनाथः । घनमयमिव देहं पन्नगस्वामिचूडा
मणिविरचितचञ्चन्नाकिचापं दधानः ॥ ४ ॥ १ देशितः । २ दीक्षितः ।

Page #372

कविकृतम् ] . श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् ।
कलितगरलशोभाभोगिभर्तुः शरीरे । निजकरकमला भृङ्गिमालायमानाः । दिशि दिशि मृगनाभीपत्रभङ्गाभिरामा
. ददतु शुभगति वः पार्श्वनाथस्य भासः ॥ ५ ॥ तरलतरललामानङ्गहाराङ्गहारा
मरसमरसरामारङ्गसारङ्गसारम् । नवननवनवोक्ति (1) दीप्रसिद्धं प्रसिद्ध
नमति नमति मांस्त्वां कोऽञ्जनाभं चनाभम् ॥६॥ कुवलयवननीलश्चारु बिभ्रत् स्वभावं
नवनयघनशैलः पौरुषाद् भ्रष्टभावम् । वितरतु मम तानि श्रीजिनेन्दुः सुखानि
श्रितचतुरमितानि श्रीजिनेन्दुः मुखानि ॥ ७॥ फणिपतिफणरत्नोद्योतविद्योदितश्री
दिशतु शिवगतिं वः पार्श्वनाथस्य मूर्तिः । रणरणकविशेषक्षोभवन्मोक्षलक्ष्मी
सरभसपैरिरम्भात् कुङ्कुमेनारुणेव ॥ ८॥ इति जिनपतेः स्तोत्रं चित्रं महाकविविल्हण__ प्रथितमखिलत्रैलोक्यैकप्रकाशनभास्वतः । पठति सततं यः श्रद्धावान मज्जति सज्जनो
भवजलनिधौ सप्रद्युम्नस्थिति चिरयाश्रितः ॥ ९ ॥
सरमसगतिरम्भात् । २ भास्वरः ।

Page #373

श्रीजैवस्तोत्रसम्दोहे [भीतिप्रभ
श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
पार्श्वनाथ ! नमस्तुभ्यं विघ्नविध्वंसकारिणे
निर्मलं सुप्रभातं ते परमानन्ददायिने ॥ १ ॥ विजयस्व जगन्नाथ ! परमात्मन् ! वृषध्वज !।
. कृचिकर्मारिसंहारत्रिदोषत्रिपुरान्तक । ॥२॥ विजयस्व परब्रह्मन् ! परमेष्ठिन् ! पितामह ।
जगप्रयज्ञानमयां सृष्टौ स्रष्टा त्वमेव हि ॥३॥ विजयस्व केवलश्रीविलाससुभग ! प्रभो ।।
विश्वरक्षणप्रौढश्रीसम्भारपुरुषोत्तम ! ॥१॥ सर्वविद्यामन्त्रबीजाक्षरनामाक्षरप्रभो ! । श्रीपार्थनाथ ! मे नाथः स्यास्त्वमेव भवे भवे ॥ ५ ॥

Page #374

- सरिप्रणीतम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
[५५ श्रीजिनप्रभसूरिभणीतं श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
श्रीपाच परमात्मानं त्रैलोक्याभयसाक्षिणम् ।
विज्ञानादर्शसङ्क्रान्तलोकालोकमुपास्महे ॥१॥ जिन ! त्वन्नाममन्त्रं ये ध्यायन्येकाग्रचेतसः । .
दुराराधामपि श्रेयःश्रियं संवनयन्ति ते ॥२॥ नमस्ते जगतां पित्रे विधाने सर्वसम्पदाम् ।
सवित्रे भव्यपमानामीशित्रे भुवनत्रयम् ॥ ३॥ मणताखण्डलोत्तंसत्रंसिमन्दारदामभिः । . त्रिसन्ध्यं रचिताभ्यर्च पादाम्भोज तव श्रये ॥४॥
भवदीयाननाम्भोजे लक्ष्मीविभ्रमधामनि । ___ दृष्टिः सरमसं भृङ्गोभङ्गीमङ्गीकरोतु मे ॥ ५ ॥ सुते यशः श्रियं धत्ते विघ्नव्यूहमपोहति ।
पिपर्ति परितः कामान् प्राणिनां तव दर्शनम् ॥ ६ ॥ रक्ष रक्षान्तरारिभ्यः कारुण्यामृतकुण्ड ! माम् ।
त्रैलोक्यत्राणशौण्डस्य गतोऽस्मि शरणं तव ॥ ७ ॥ या स्तुते त्वामिति श्राद्धः सिद्धिस्तं वृणुते रयात् ।
श्लोकायाक्षरनामानस्तवैनं विदधुः स्तवम् ॥ ८॥
-

Page #375

श्रीसोमसुन्दर
. श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[५६ ] श्रीसोमसुन्दरमरिमणीत
यमकमयं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम्।
विभाति यद्भास्तरुणारुणारुणा किमङ्गमेघे रुचिरा चिराचिरा । तवात्र ते पार्श्व ! महेमहे महेश्वरायितुं निर्विपदे पदे पदे ॥१॥
अवचूरिः । ययोः पदयो :-कान्तिः तरुणोऽरुणः-सूर्यः तद्वद् अरुणा-शोणा। ननु मत्र तरुणशब्देन लक्षणया युवा गृह्यते । युवा च सूर्यो न शोणः स्यात्, तरुणस्यैव तस्य शोणत्वात् । मैवम् । तरुणशब्दस्यात्र नूतनाथ. प्रतिपादकत्वम् । ' तरुणः कुब्जपुष्पे स्यादेरण्डे यूनि नूतने ।' इत्यनेकार्थवचनात् ( हेम्यने० श्लो. १९५ ) तथा च न विरोधः । अत्रैवोत्प्रेक्षा ' किमझमेघे' प्रस्तावाद् श्रीपार्श्वस्य शरीररूपे जलदे रुचिरा-मनोहरा चिराचिरा । चिरशब्दस्यानव्ययस्य अकारान्तस्य बहुकालावस्थायिन्यर्थे वर्तनात् स्थिररूपा अचिरा-विद्युत् , कोऽर्थः । प्रभोदेहे नीलश्यामयोरेकत्याजदोपमे । इयं पदयोः द्युतिः स्थिरा विद्युदिव ।
'निरङ्को राकेन्दुः किमु किमुत सौम्यो द्युतिपतिः
किमब्दः शुद्धात्मा किमु सुरतरुजङ्गमतनुः । ' ( इत्यादिष्विवान सविशेषणमेवोपमान व्यतिरेकालङ्कारसभावात् । हे पार्थ ! हे महेश्वर ! परमस्वामिन् ! वयं निर्विपदे-विपद्रहिते मोक्षरूपे पदे-स्थाने मयितुं-गन्तुं तव पदे-चरणे महेमहे-पूजयामः । 'अहं मह पूजायाम् । णिजि शवि चेदं रूपम् । 'वाचा निशा गिरा' इत्यादिवद् व्यजनान्तसादण्यावादिनो भागुरेवैयाकरणस्य मतेन श्रीहेमसूरिसम्मतेन विपच्छब्दा

Page #376

-
-
सूरिप्रणीतम् ] श्रीपार्वजिनस्तवनम् । १९९ विदुर्यदुच्चैः सुकृते कृते कृते प्राप्यं स्वसंविकलया लयालयाः। तन्मेऽस्त्यघदुप्रकरे करे करे ! त्वय्यद्य दृष्टेति सुखं सुखं सुखम् ॥२॥
अवचूरिः । दपि विपदा ।' तत् तेऽयितुं पार्थ ! — महेमहे महेशितः ! पदेऽप्येकपदे पदे पदे।' इति चोत्तरार्धपाठः । अर्थश्च-ते-ते तच्छन्दविशिष्टे ते-तव पदे पदेऽपि-मोक्षरूपेऽपि पदे-स्थाने एकपदे सद्य अयितुं-गन्तुम् वयं महेमहे, महेशितः ! पार्श्व ! — पादान्ते पदमध्येऽपि न प्रायः क्रियते यतिः । ( ) इत्यत्र प्रायःशब्दोक्तेरत्र पाठद्वयेऽपि महेमहे इत्यत्र यतिकरणेऽपि न दोषः । पदशब्दः पादेऽपि । परमते क्लीवः ॥ १ ॥
जयः-प्रकर्षप्राप्तं ज्ञानं ' ध्यानकोटिसमो लयः ' इति वचनात् तस्याऽऽलयाः-निलया योगिन इत्यर्थः । कृते-युगे श्रीयुगादीशसमये उच्चैरतिशयेन सुकृते कृते सति यत् किश्चित् प्रस्तावात् सुखरूपं फलं ‘प्राप्य' प्राप्तुं शक्यम् ‘स्वसंविकलया' निजज्ञानरूपविज्ञानेन विदुः-विदन्ति । हे अघद्रुप्रकरे-पापतरुनिचये, करिशब्दस्येकारान्तस्यापि गजार्थे औणादिकस्य भवति । 'भवकरीणां' इत्यादिषु प्रयुक्तस्य सद्भावात् । करे!हस्तिन् अद्य त्वयि दृष्ट सति तत् सुखं मम करेऽस्ति, सुलभं ज्ञानमित्यर्थः । तत् सुखं कीदृशम् ? — सुखं त्रिदिवशर्मणोः। ' (हेम्यने. श्लो. २८) इत्यनेकार्थवचनात् सुख-स्वर्गस्तत् अतिक्रान्तं ततोऽप्यतिशायि परमपदं सुखमित्यर्थः । ननु सुखस्य सुखादेवातिशायित्वं प्रयुज्यते, न तु स्वर्गात् प्रस्तरपृथ्वीविमानादिरूपात् । नहि गुणस्य द्रव्यादतिशयो घटते, किन्तु गुणादेव । सत्यम् । अत्र सुखशब्दः स्वर्गे इव तत् सुखेऽपि वर्तते। 'मञ्चाः कोशन्ति' इतिवत्, 'तदाश्रयात् तद्व्यपदेश' इति न्यायात् । पुनः कीदृशम् ? 'सुखम् ' सुष्ठु-ज्ञानं सहचारितया यस्मिन् ततः॥२॥

Page #377

श्रीजनस्तोत्रसन्दोह [श्रीलोशन्दर
wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww न ते प्रपीडयाः पुरुषा रुषाऽरुषा न तांश्च दृष्टाः समया मयाऽऽपयोः । नमन्ति तो मुद्रसवास ! वासवा येषां मतिस्ते रमते मते मते ॥ ३ ॥ वन्हेविनम्रधुसदा सदा सदायताक्ष ! नागं भवता बताऽवता । आदींकृतान्तहृदयो दयोदयो निदर्शितः सद्विधिनाऽऽधिनाधिना ॥४॥
अवचूरिः । ___षा-रोषः सैव अरुः-पीडादिहेतुत्वाद् व्रणस्तेन तान् समयावेषां समीपे इत्यर्थः । मयोपलक्षणत्वादन्यैरप्यामया बाह्यान्तरा न दृष्टाः। गोणात् समया इत्यनेन तानित्यत्र द्वितीया । मुदेव रसस्तस्य वासः 'आधारे घञ्' स्थानमित्यर्थः । अनन्तानन्तमयत्वात् तस्य-सम्बोधनं मुद्रसवास ! वासवानां विशेषणं वा 'मतन्तु सम्मतेऽचिंते' ( हेम्यने. श्लो, २।१८३) इत्यनेकार्थवचनात् । ते-तव मते सम्मते-स्याद्वादरूपे इत्यर्थः । कोशे मंते ! पूज्यत्वात् अर्चिते इन्द्रादिभिरित्यध्याहार्यम् । मतशब्दो विशेषणरूपोऽपि केवलः प्रयुक्तो दृश्यते 'यद्राधावेधिनो लक्ष्ये तन्मनो मेऽस्तु ते मते।'
) इत्यादिष्विव ॥ ३ ॥ हे सदायताक्ष! सती-रुचिरे आयते अक्षिणी-नेत्रे यस्य तस्थ सम्बोधनम् । विनम्र शुसदा सदा । बत इत्याश्चर्ये । वन्हे गं भवता सता भार्टीकृतं । अन्तः-हृदयं आर्टीकृतं चितं येन । बाह्यहृदयस्याकरणासम्भवात् । एवंविधो 'दयोदय' दयाया उदयो निदर्शितः-नितरा वर्णितः, परैरपि दुःखे-पतितो विषधरोऽपि पालनीयः एतन्नागवत् इत्येवं स दृशान्तीकृतो का । केन ? सविधिना' सन्-प्रधानो विधिः कमठतापसहितशिक्षावेप्रदानादिरूपस्तेन । कीदृशेन ? आधि-चित्तसन्तापं प्रस्तावात् कृतिनां नाधिना 'नाधृङ् नाथडवत् ' इति धातोरुपशमाथेऽपि वर्तनात् धमयतीति शीले आधिनाधी, तेन ॥ ४ ॥

Page #378

सूरिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
यदीयङ्गगीश्वगमागमागमावनीसमा मोहरतीरतीरती। . .... उपासते त्वामदरादरा दरापहं न के सन्महितं हितं हि तम् ॥५॥ तावत् कुविद्यागुरखो रखोरवो वादान्दवः संयमधाम ! धामधा । यावद् भवत्तीर्थ्यधनाधना घना नोद्यन्ति तद्विप्लवदा वदावदाः ॥६॥
अवचूरिः । चङ्गा गमाः-सदृशपाठाः येषु ईदृशा ये आगमा:-सिद्धान्तास्त एव अंगमा-पक्षास्तेषां उत्पत्तिहेतुत्वात् अवनीसमा-पृथ्वीसमा यदीयगी: त्रिप. दीरूपा संवेगजनकतया मोहमिथ्यात्वकषायाद्यष्टाविंशतिमेदमोहनीयकर्माणि रती-विलसितानि प्रकरणादभव्यानां अतीरति-अतिशयेन क्षिपति 'हरण क्षेपे ' इत्यस्य धातोयौंजादिकत्वात् णिज् , विकल्पान ईइत्यव्ययः प्रत्यक्षेऽर्थे । 'इ स्यात् खेदप्रकापोक्तावीक्रोधे दुःखभावने । प्रत्यक्षे सन्निधावपि ।' ( हेभ्यने० ।) इत्यनेकार्थवचनात् । हि इति निश्चये । त्वां दरापई भवच्छेदिन-सन्महितं-उत्तमजनपूजितम् । हितं जगतामपि वत्सलत्वात् । अदरादराः-मनापदादराः सन्तः के न उपासते ? अपि तु सर्वेऽपि । काकूक्तिरियम् । दरशब्दस्तु दरेत्यव्ययम् देश्यपदं वा ' (हेम्यने० २।४१९) इत्यने कार्यवार्तिकवचनेऽपि समासितः प्रयुक्तो दृश्यते
'दरतलिनदखिापिजराण्यङ्गकानि
त्वमुरसि मम कृत्वा यत्र निद्रामवाप्ता ।' ( ) इत्यलङ्कारचूडामणी दर्शनात् ॥५॥ . हे संयमधाम ! वादिरूपा इन्दवः तावद् धामधा:-तेजोधारिणः । कीदृशास्ते ? कुविद्यागुरवः-कुविद्यायाः कुत्सितज्ञानस्य मिथ्यात्वस्येत्यर्थः । प्रवर्तकाः । तथा रवेण-वितण्डाकोलाहलेन उरवो-महान्तः । इन्दुरपि का:पृथ्ख्याः विद्यागुरुः प्रकाशकत्वात् मानहेतुः । र:-कास्मतं वायति-घोषयतीति

Page #379

२०२
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीशिवसुन्दर
प्रपश्चितामप्यतिभीतिभौतिभी रुणद्धि भक्त्योल्लसतां सतां सताम् । वन्मूतिरतिः सकला कला कलावपीश ! क्लप्तव्यसनासना सना ॥७॥ त्वयि प्रसन्ने प्रगुणा गुणागुणा द्विषोऽपि च प्राज्यमहा महामहा । भवेत् सदोदित्वरधीरधीरधीशता च जन्तुष्वतिभूतिभूतिभूः ॥८॥
अवचूरिः । रवः-शम्भुः तेन शिरसा धारिणा उह:-महान् , सर्वे हि बहुमानदार्थ केन महान् स्यात् इत्यव्ययमप्युक्तिलेशो ज्ञेयः । भवत्ती• एव घनाघना-मेघाः घनाःसान्द्रा वा दृढा वा न उद्यन्ति, न उद्भवन्ति, तेषां पादोन्दूनां विप्लवं ददतीति तद्विप्लवदाः वदावदा-युक्तिभिर्गर्जिताश्च ॥६॥ . अतिभी:-वज्रज्वाला ईतयः सप्त अतिवृष्टयनावृष्टयादयः, भीतयोऽपि इहलोकभवाद्याः सप्त, ताभिः प्रपञ्चितामपि अति त्वन्मूर्तिः-तव प्रतिमा कलावपि हे ईश ! भक्त्योल्लसतां सतां वर्तमानानां सतां-उत्तमानां रुणद्विइस्तीत्यर्थः अपिशब्दाद व्यालादीनां । कीदृशी ? सकला-कलया-शल्येन प्रस्तावात् सूत्रधारसत्केन वर्तते या सा । तथा कला मनोहरा । फलशब्दः सामान्येनापि मनोहरार्थे दृश्यते । यथा माघे 'मुदरमान्तकलभावि कलस्वरैः'
) इत्यादौ । तथा क्लप्तव्यसनाना दुःखानां द्यूतादीनां वा असनं-विध्वंसो यया । सना-सदा ॥
गुणाः ज्ञानादयः प्रगुणाः-सज्जीभवन्ति इत्यध्याहार्यम् । द्विषः-वैरिणः गुणाः-गौणाः स्युः ‘गुणो ज्या सूत्रतन्तुषु । रज्जो सत्वादी सन्ध्यायां शौर्यादौ भीम इन्द्रिये । रूपादावभिप्रधाने च दोषान्यस्मिन् विशेषणे ॥' (हेम्यने० श्लो० २११३७॥ इत्यनेकार्थवचनात् गुणाः गौणाः स्युः ।

Page #380

सूरिप्रणीतम् ]
श्रीपार्वजिनलघुस्तवनम् । २०३
इत्थं स्तोत्रपथं कथञ्चन घनश्यामाङ्ग | वामाङ्गज ! त्वां नीत्वा तनुधीरपि त्रिभुवनत्राणैकदीक्षागुरो | | नेन्द्रत्वादिवरं जिनेश ! न वरं नाथामि नाथामिता - नन्दश्रीगुरु सोमसुन्दरपरब्रह्म प्रकाशोदयम् ॥९॥
तथा त्वयि प्रसन्ने जन्तुषु अधीशता - प्रभुता भवेत् । कीदृशी ? प्राज्यं -महःतेजो यस्याः सा । तथा महान्तो महा उत्सवा यस्यां सा । तथा उदित्वरा धीरा बाह्यान्त र वैरिभिरक्षोभ्या धीर्यस्याः सा । तथा अतिशयेन भूते:-लक्ष्म्या भूतिः - उत्पत्तिः तस्या भूः - भूमिः स्थानमित्यर्थः । इत्थं स्पष्टम् ॥

Page #381

विसागर
श्रीमनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीरासागर
[५७ ] श्रीशिवसुन्दरसूरिविरचितं
गतप्रत्यागतयमकाङ्कितं श्रीपार्श्वनाथलघुस्तवनम् ।
शान्तानम्रोकरक्षा रतिपरवचन मालसन्नाम धीरो
तापाप्तिव्याधिपः स्वो नवनयमतगः क्षीरकल्पो शयोभूः । रायादच्छो गजव्यासमलमदमुगक्षोभिचित्ताङ्गरन्ता
क्षापः सुप्तावविज्ञो विभवनततमस्तोयदस्वो विरोधी ॥१॥ -धीरो विश्वोदय स्तोमततनवभविज्ञो विवप्तासुपक्ष्मा ....... तारङ्गत्तां चिभिक्षो गमुदमलमसव्याजगच्छोदयारा । भूयोऽशल्पोकरक्षी गतमयनवनस्वोपधिव्याप्तिपाता रोधी मनासलक्ष्मा न च वरपतिरक्षारकम्रोनताशाम् ॥२॥
[वृत्तगतप्रत्यागतम् ] जाते रुद्रो मनस्वी शययमलवरः स्वीयभक्तावकोऽसौ
नेता प्रक्षारवीं भुवि समहि मसद्वामनव्यो भगी भोः । भोगी भव्यो नमद्वा समहि मसविभुर्जीवरक्षाप्रताने ऽसौ को वक्ता मयस्वी रबलमय यशस्वी नमद्रोरुतेजाः ॥३॥
[ अर्धगतप्रत्यागतम् ]

Page #382

विचितम् ]
श्रीपार्श्वनाथस्वचनम् ।
भीशोकच्छेदनस्थो दुररिहतिरसः श्रीमयः सोबमोरो
रोमोद्यः सोऽयमः श्रीसरतिहरिरदुस्थो नदच्छेकसोभी । बीयादुत्पादक हद्दममस - नष्टो ममत्तो विरोधा
धारो विचामनष्टो नसममहहता कत्पादुयाजी ॥ ४ ॥
[ पादगतप्रत्यागतम् ] एवं गतागतैः काव्यैः संस्तुतः श्रीजिनेश्वरः । क्षेमङ्करः श्रिये भूयादपूर्वः शिवसुन्दरः ||५||
[ ५ ] श्रीरविसागरविरचितं यमकाङ्कितं श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
२०५
श्रीअश्वसेनस्तनयो नयो नयोत्पत्तिर्विनूतो विधुनाऽधुना धुनाः । दुःखान्यवद्यै रहितो हितोऽहितोज्झितः प्रभो ! श्याममहा महा महाः ॥ कैवल्यचचत्कमला मला मलानालिङ्गित 1 ध्वस्तबलावलाबलाम् । जगत्प्रभो ! भाजि महोमहो महोदयः पुनानो जगतां गतागताम् ॥२॥ भेजे भवन्तं सकलाः कलाः कलाः स्वामिन् ! मुनीनामचलाचलाचला । मृगाङ्कवन्नात्र कलं कलं कलं मर्त्यस्य मोक्षे सदनं दनं दनम् ॥३॥ ध्याने गते वल्ग्वलिके लिके लिके स्थाणुः सरोजे त्वयि माथि माथिमा । दूरेऽस्ति किं त्वद्गरिमारिमारिमातन्वत्यमूलं तरसा रसा रसा ॥४॥

Page #383

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ विद्याविमल
सम्मोहितोर्वीवलया लया लया मर्त्यप्रभास्वत्प्रमदा मदामदा । ध्यानं न जहे भवतोऽवतो वतोदारा मरीचीः किरणे रणे रणे ॥५॥ विभो | भवन्तं जनता नता नता मसावलीवैपदरा दरा दराः । चिक्षेप किं भक्तिमती मती मती सम्बिभ्रती सद्विरती रतीः रती ॥ ६ ॥ भवत्प्रभावाच्छमधामधामधा पुनर्भवे सद्वगरं गरं गरम् ।
बिभ्रद् गुणौघं कमितामितामिता क्षयं न किं मुक्तिजिनाजिनाजिनाः॥७ सर्वे नराः शर्मधरा धरा धरा इवाप्तभीजन्त्वसुरासुराः सुराः । स्पष्टीकृता पुण्यमया मया मया युक्तं त्वया कामनया नया नयाः ॥ ८ ॥ श्रीराज सागर मनीषिभुजिष्यशिष्यः
२०६
श्रीमत्सुधी सहजसागरसुप्रभावात् । भक्ताशयः शिवमुदे रवि सागराह
स्तुष्टाव पार्श्वमधिपं यमकाष्टकेण ॥ ९ ॥
[ ५९ ] श्रीविद्याविमल शिष्याणुप्रणीतं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
पण्डितोत्तम पं. श्री ६ वानरगणिगुरुभ्यो नमः । निजगुरोरभिनम्य पदाम्बुजं स्तुतिपथं जिनपार्श्वमहं नये | भविकलोक चकोरनिशाकरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ १ ॥ विततसाधुगुणास्पदसातदं सुकृतकाननपद्मवनाम्बुदम् । निजगभीरगुणैर्जितसागरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ २ ॥

Page #384

शिष्याणुप्रणीतम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
२०७
निजसुरूपविनिर्जितमन्मथं विनतमानवदर्शितसत्पथम् । सकलसिद्धिकरं करुणापरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ३ ॥ कठिनकल्कविताननिवारक विकटसङ्कटकोटिविनाशकम् । निखिलविघ्नहरं श्रमणेश्वरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ।। ४ ॥ सकलसेवकनिर्मलबुद्धिदं कुमुदबान्धवकान्तगुणास्पदम् । धरणनाकिनतं परमेश्वरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ५॥ दुरितमानकदाग्रहखण्डनं कुमतिमोहमहारिपुभञ्जनम् । विगतदोषभरं सुखसागरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥६॥ विजितदुर्जयदर्पकदर्पकं प्रवरनिर्वृतिसत्पथदायकम् । रुचिरभक्तिविनम्रसुरासुरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ७ ॥ नलिनपुष्पविकस्वरलोचनं सकलमङ्गलवल्लिघनाघनम् । प्रवरलक्षणलक्षितसंवरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ८ ॥ प्रवरमङ्गलमण्डलसन्मुखं विमलकीर्तिविकाशितदिङ्मुखम् । विमलकेवलचारुदिवाकरं भजत पार्श्वजिनं जनशङ्करम् ॥ ९ ॥ इत्थं पार्श्वजिनेश्वरः स्तुतिपथं नीतो मया भक्तितः
श्रेयःसन सदश्वसेननृपतेर्वशैकचूडामणिः । श्रीविधाविमलाभिधेयसुकवेः शिष्याणुना श्रेयसे
सर्वारिष्टविनाशकस्तनुमतां देयात् सदा मङ्गलम् ॥१०॥

Page #385

--
श्रीनेजस्तोत्रसदोहे
[६ ] कल्याणमन्दिरचरमचरणपूर्तिरूपं श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
कल्याणकेलिनिलयं विलयं वितन्वद्
विघ्नावलेर्भवति को न कृती कृतार्थः । श्री 'पार्श्वदेव' भवतोऽङघ्रियुगं भवाब्धौ
पोतायमानमभिनम्य जिनेश्वरस्य ॥ १॥ प्राश्चत्प्रभावपटहः पटुहर्षहेतु
दन्ध्वन्यते त्रिजगदङ्गणरङ्गजीवः । अद्यापि यस्य भुवनादभुतवैभवस्य
तस्याहमेष किल संस्तवनं करिष्ये ॥२॥ नीचाः परेऽल्पमतयोऽनुभविष्णवोऽपि
साक्षाद् भवद्गुणगणान् कथमुद्गृणन्तु । आजन्मवाग्विभववन्ध्यमुखः कदापि
रूपं प्ररूपयति किं किल धर्मरश्मेः ॥ ३ ॥ स्वामन्तरेण विमलोज्ज्वलकेवलार्क
कः प्रत्यलो हरिहरप्रभृतिः प्रमातुम । धर्मान् पदार्थनिवहस्य समानहो यत्
मीयेत केन जलधेननु रत्नराशिः ॥४॥ वामेय ! गेयगरिमाढय ! भवत्प्रणीत
विश्वप्रतीतवरवाङमयपारदृश्वा ।

Page #386

कर्तृकम् ] श्रीपा जिमस्तवनम् । यूकायवैरथ रथत्रसरेणुभिश्च
विस्तीर्णतां कथयति स्वधियाम्बुराशेः ॥ ५ ॥ ते कर्मभारगुरवः परवावदूका
ये तावकीनवचनान्यपि संशयानाः । प्रामाण्यतस्तदुपयन्ति यदाचरन्ति
जल्पन्ति वा निजगिरा ननु पक्षिणोऽपि ॥६॥ कल्याणकक्षणनिरीक्षणमस्तु ते तत्
तकिंवदन्त्यपि सतां मुदमादधाति । यत्पमिनीप्रणयिनं भ्रमरं भ्रमन्तं
प्रीणाति पद्मसरसः सरसोऽनिलोऽपि ॥ ७॥ सन्नह्य सह्यगुरु(गिरि)कुञ्जरवाजिराजि
प्रेक्षपदाजिरसभाजि भवत्युपेते । म्लेच्छैरभाजि भुजगैरिव तैरुपान्त
मभ्यागते वनशिखण्डिनि चन्दनस्य ॥८॥ स्वामिंस्तव क्षम ! ममापि मनागुपेक्षा
मर्हन्ति नो गुणगणाः स्वकसेवकस्य । कामं कषायविषयैः परिमुष्यमाणा
___श्चौरैरिवाशु पशवः प्रपलायमानैः ॥ ९ ॥ मामीदृशं जडमति दृढभक्तिरेव
___ स्वामिस्तव स्तवविधौ त्वरयत्यवश्यम् । यत्तोयमुच्छलति तोयनिधेरगाध
मन्तर्गतस्य मरुतः स किलानुभावः ॥१०॥

Page #387

. श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[अक्षात
लोकत्रयस्मयमयामयनाशवैद्य !
सधस्त्वयैव निहतः स हि मोहराजः । आप्लाव्यतेऽपि जगदब्ध्युदकेन येन
पीतं न किं तदपि दुर्धरवाडवेन ? ॥ ११ ॥ नीचैर्विनम्य चतुरान् चरणारविन्दं । .. ये वन्दते विदधते तव कर्म नेतः ।। ते दूरतः कथमधोगमनं त्यजन्ति
चिन्त्यो न हन्त महतां यदि वा प्रभावः ॥१२॥ युक्तं चिरेण परिलालितपालितानि
कर्माणि देव ! कषसीह समूलजालम् । नेतापि कृन्तति नितान्तमपायबुद्धया
नीलद्रुमाणि विपिनानि न किं हि मानी ? ॥ १३ ॥ देव ! त्वदन्रिकुसुमार्चनसंशयालोः
सिद्धान्तवारिधिविगाहनलीनबुद्धेः । सन्देहदावदहनोपशमे घनाभं
दक्षस्य सम्भवि पदं ननु कर्णिकायाः ॥ १४ ॥ पीत्वा गिरस्तव निरस्तरसान्तरास्ते
भव्याङ्गिनो दधति शान्तरसात्मकत्वम् । लोहाहयाः परिणता रसनायकेन
चामीकरत्वमचिरादिव धातुभेदाः ॥१५॥ दुष्टे दशस्वपि भवेषु विसष्टरोषे
तत्कालमेव कमठेऽतिशठेऽप्यवरः ।

Page #388

कर्तृकम् ]
श्रीपार्वजिन स्तवनम् ।
स्वैरं व्यधाश्च हृदयं सदयं नयोऽयं
यद् विग्रहं प्रशमयन्ति महानुभावाः ॥ १६ ॥
लोकत्रयीतनुगतं परमाणुदेशे
शुक्लस्मृतिप्रबलमन्त्रबलान्निरुध्य |
[ दुष्कर्म ? ] मर्मगरभेदकरं त्वदन्यः
किं नाम नो विषविकारमपाकरोति ? ॥ १७ ॥
त्वामेव केवलचिदास्पद मन्यतीर्ध्या
स्ते स्वस्वतोर्थपतयो हृदयेषु दध्युः । आधेयवस्तुमिलितः स्फटिकोऽमलः किं
नो गृह्यते विविधवर्णविपर्ययेण ? वप्रत्रयोदयगिरीन्द्रशिरोऽधिरोह
त्युत्रासयत्यसुमतां सुतमां तमांसि ।
मित्रे cafe व्रजति लोचनगोचरत्वं
किं वा विबोधमुपयाति न जीवलोकः ? ॥ १९ ॥
नाराधयन्ति विधिना जिनशासनं ये
॥ १८ ॥
नाभ्यर्चयन्ति च रुचेः क्रमयामलं ते । ते दैवदूषितधियः सततं स्मरन्तो
-२११
गच्छन्ति नूनमध एव हि बन्धनानि ॥ २० ॥ यस्मै सविस्मयमुपाचि चिरं विरचि
रस्मात स्मयमपास्य च चक्रपाणिः । श्रीवीतराग ! भवदागमवेदिनस्तद्
भव्या व्रजन्ति तरसाप्यजरामरत्वम् ॥ २१ ॥

Page #389

२१२
श्रीनस्तोत्रसन्दोहे mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm त्वज्जन्मनोच्छ्तिवती चतुरनुलानि
भूमिनिवेदयति देव ! सतामितीव । येऽस्मै सहर्षहृदयाः स्पृहयन्ति मा
स्ते नूनमूर्ध्वगतयः खलु शुद्धभावाः ॥ २२ ॥ जन्माभिषेकसमयेऽशनिशोभयादव
धाराभिवर्षणसहं हरिवाहनं त्वाम् । के के विवेकिनिकरा ननृतुर्न दृष्ट्वा
चामीकरादिशिरसीव नवाम्बुवाहम् ॥ २३ ॥ प्रादुर्भवंस्तव समं सितदन्तकान्त
पूरोऽधरस्य विदधाति समग्ररागम् । वाचं पुनस्तव मुनोश ! निशम्य सम्यग्
नीरागतां ब्रजति को न सचेतनोऽपि ? ॥२४॥ गोदण्डकोष्वव बुधाः परदर्शनेषु
___मा गुः परं शिवपुरं प्रति वः स्पृहा चेत् । एतं समाश्रयत सत्पथमित्थमाह
मन्ये नदन्नभिनभः सुरदुन्दुभिस्ते ॥ २५ ॥ स्मृत्वा हितान्यवहितं स हि नागराजः
सद्भक्तिसम्भ्रमविनिर्मितचित्रवर्णः । श्रीपार्थदेव ! कपिशीर्षफणत्रिवप्र... व्याजात् त्रिधा धृततनुर्बुवमभ्युपेतः ॥ २६ ॥

Page #390

कर्तृकम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तोत्रम् । श्रामण्यकेवलरमासुकृतोपदेशाम्
धातक्यसोकफलदेषु बकेवलब्धाः । ध्यानावधाननिरतेषु नरेषु तेन
सालनयेण भगवनभितो विभासि ॥ २७ ॥ स त्वं चिरं जय जिनेश्वर ! यस्य वाच
श्चित्ते विचिन्त्य चतुराः कुसुमास्त्रमेव । सम्बोधयन्ति दुरितस्य विदुर्विमुक्ताः
त्वत्सङ्गमे सुमनसो न रमन्त एव ॥ २८ ॥ सच्चिन्तितार्थरचनावचनातिगामः
सर्वैः सुपर्वनिवहैः परिषेव्यमाणः । त्वं पार्थिवप्रभवकामघटः प्रभासि - चित्रं विभो ! यदसि कर्मविपाकशून्यः ॥ २९॥ व्याघातवर्जितमनन्तमनन्तराय
___नानाविधावरणवर्गनिसर्गमुक्तम् । सद्दर्शनेन सहचारि पुनः प्रपूर्ण
ज्ञानं त्वयि स्फुरति विश्वविकासहेतुः ॥ ३० ॥ व्यर्थीकृते क्षणमहांसि महातमासि
सष्टानि दुष्टमनसा कमठेन यानि । न स्पृष्टमैश्यविभवानुदितोऽनुवेलं
प्रस्तस्त्वमीभिरयमेव परं दुरात्मा ॥ ३१ ॥

Page #391

२१४.
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ अज्ञात
स्वामिन्ननार्यविषयेषु सजन् विहार--
माशातितस्त्वमसि जाड्यमयेन येन । संसारवारिनिलयेऽजनि दुःखरूपं
तेनैव तस्य जिन ! दुस्तरवारिकृत्यम् ।। ३२ ।। वैविमुक्तवति देव ! तदैव वैरं
यत्त्वय्यपि प्रतिपदं दृढमूढबुद्धिः । चक्रेऽतिवक्रहृदयः कमठः प्रहारं
सोऽस्याभवत्प्रतिभवं भवदुःखहेतुः ॥ ३३ ॥ तत्त्वोदकं त्वमुदितं प्रकटीचिकीर्षुः
सत्वोपकारकरणाय भवोदपाने । प्रादुर्बभूव धुरि यत्पुरुषोत्तमस्य . पादद्वयं तव विभो ! भुवि जन्मभाजः ॥ ३४ ॥ त्वत्साग्रयोजनशते वसते जनाय
मारीतिभीप्रभृतयः प्रभवः कथं स्युः ? । यज्जाग्रतः खगपतेरपि पश्य तस्य
किं वा विपद्विषधरी सविघं समेति ? ॥ ३५॥ आशातना विदधिरे विविधा बृहत्यो
हत्या इव त्वयि मया विधिदुर्विधेन । तन्नारकादिकभवोद्भववेदनानां
जातो निकेतनमहं मथिताशयानाम् ।। ३६ ॥

Page #392

कर्तृकम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् । अभ्यस्तकेवलमनुद्धतपःप्रभाव
. प्राग्भारसारविभवास्तव देव ! मन्ये । सर्वत्र भक्तजनविघ्नभिदे व्रजेयुः .. प्रोद्यत्प्रबन्धगतयः कथमन्यथेते ॥३७॥ वाहीकबुद्धिशबलेन न भावपूजा . द्रव्याहणाऽप्यनुपयुक्ततया च चक्रे । उच्चावचासु जिन ! योनिषु तद् भ्रमामि
यस्मात् क्रियाः प्रतिफलन्ति न भावशून्याः ॥ ३८ ॥ नेतः ! कृपालुकुलकुञ्जर ! भीमसप्त
भीवज्रपञ्जर ! जरामरणग्रहीण ! । स्वान्तालवालपरिणाममयः प्ररूढ
दुःखाङ्करोद्दलनतत्परतां विधेहि ॥ ३९ ॥ मानुष्यकार्यविषयान्वयजातिरूपा
रोग्यायुराहतमतादिकमप्यवाप्य । त्वच्छासने निबिडभक्तिमना दधानो
वध्योऽस्मि चेद् भुवनपावन ! हा हतोऽस्मि ॥१०॥ निष्कारणातिकरुणापरिणामधाम .
___ व्याधामपाणिगणवर्ण्यगुणाभिराम ।। पाहि प्रसीद भगवन् ! सुकृतेषु मां कु
सीदन्तमद्य भयदव्यसनाम्बुराशेः ॥ ४१ ॥

Page #393

श्रीजेगास्तोत्रमन्दोहे- [श्रीहेमधिमाल
-
-
राज्य विसज्य विपुलं त्वमकिश्चनत्वं
स्वस्वामिभावपरिहारपरं प्रपन्नः । विज्ञप्यसे जिन ! मयेति तथापि भूयाः
. स्वामी त्वमेव भुवनेऽत्र भवान्तरेऽपि ॥ १२ ॥ यस्मिन्न शुक्रमतिरुत्क्रमते न चापि
वाचस्पतेः प्रभवति प्रतिभाप्रकर्षः । श्रीसू (र) सुन्दरतरद्युतिकाः स्फुरन्ति
ये संस्तवं तव विभो ! रचयन्ति भव्याः॥ ४३ ॥ चौरारिमारिवारव्यालक्ष्मापालहरिकरिभयेभ्यः ।
तव नाथ ! स्तवनादप्यचिरान्मोक्षं प्रपद्यन्ते ॥ ४४ ॥ कल्याणमन्दिरमहास्तवनान्त्यपादो
पादोनपूर्वमिति संस्तुतवैभवश्रीः । देयादमेयमहिमा महिमान्यनामा
वामासुतः सततमुन्नतबोधिलाभम् ॥ ४५ ॥

Page #394

सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् । .
२१७
-
3
१०
[६१] श्रीहेमविमलरिप्रणीतं पतिपदं कमलशब्दश्लेषमयं
श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् । श्रीनिर्वृतिकमलदृशः करकमलक्रीडनैककलहंसम् । प्रणतापूरितकमलं प्रातःसमये सुदृष्टमुखकमलम् ॥ १॥ जिनपं सश्रीकमलं सुरनायकसेव्यमानपदकमलम् । प्रतिपादं कमलपदैः पृथगर्थैः स्तौमि बरकमलम् ॥ २ ॥ अक्षीणलक्ष्मीकमलङ्घनीयवाचं भवामे कमलप्रधानम् । दीनोल्लसत्शूकमलब्धदोषं पङ्कप्रणाशे कमलस्वभावम् ॥३॥ युगादिनाथं कमलाङ्कवक्त्रं गीतप्रतापं कमलाननाभिः । संसारदुष्टाऽकमलप्रमुक्तं स्तवीमि निःशङ्कमलास्यरङ्गम् ॥ ४॥ अनन्तसंवित्कमलं भजे विमुं स्वपाणिदीप्त्या कमलापलापिनम् । अघाल्पचित्तं कमलाविलासतो नश्यत्तमःशोकमलक्ष्मविग्रहम् ॥
टिप्पनम् । १. मुक्तिस्त्रियः । २ हस्ताम्बुजः । ३ कमला-श्रीः । ४ मुखपद्मम् । ५ अलम् -अत्यर्थम् । ६ चरणपङ्कजम् । ७ प्रधामशोभम् । ८ भवनीय. इति पदच्छेदः । ९ भवरोगे प्रधामौषधम् । १० शुकःदया । ११ जळ० । १२ मृगाङ्क० । १३ बीभिः । १४ पापमलेग मुकम् । १५ लास्यम्-नृत्यम् । १६ कं-सुख मलति-धरतीति कमलम् । १७ ताम्र० । १८ वराङ्गना० । १९ अलक्ष्मविप्रह-नि:कलकायस् ।
१२
१५

Page #395

२१८
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीहेमविमलमात्राधिकत्वात् कमले न तुष्यसि प्रियप्रदः सत्कमलोपलक्षितः जिनेन्द्र ! मुक्ताङ्कमलक्ष्यदर्शनं पदं न ननं कमलम्भयः शुभम्। बाह्य तथान्तरमसौ कमलं भिनत्ति
___मात्राधिकं कमलवं न दधाति माने । एनोगतांशकमलम्ब (लं च ? ) परप्रभावं
___ भूभृद्धराकमलसेतरसेव्यतुल्यम् ॥ ७ ॥ पश्यन्तमेकमलकाधिपतीभ्यपूज्य
सेवे शिवार्पकमलक्तकरक्तपादम् । क्षोणीविशेषकमलं कपदाञसक्त
सच्चञ्चरीकमलकोच्चयवृद्वयपेतम् ॥ ८॥ व्याख्याक्षणे कमलभूश्चतुराननत्वात् ।
ख्यातस्तथा कमलबन्धुरिव प्रतापी । पद्मापतिः कमलनाभिरिव प्रभो ! त्वं ध्यानं करोषि कमलासनमाश्रितः सन् ॥ ९॥
टिप्पनम् । १ कामे । २ क्लोम० । ३ मुक्ताङ्कम्-कलङ्करहितम् । ४ के भव्यप्राणिनं न अलम्भयः-प्रापयः ? अपि तु सर्वमपि । ५ रोगम् । ६: काम-इच्छाम् । ७ अरं-अत्यर्थम् , । ८ अलसेतरः-आलस्यरहितः । ९ रलयोरैक्याद् अरङ्कवैश्रमण । १० मोक्षदायकम् । ११ पृथ्वीतिककम् । १२ सूर्य० । १३ कुन्तलवृद्धिरहितम् । १४ ब्रह्मा । १५ सूर्यः । १६ विष्णुः । १७. पद्मासनम् ।
१३
१६

Page #396

सूरिविरचितम् ] श्रीपार्श्वनाथस्तवनम् ।
संक्षिप्तशोक ! मलयाद्विजशीतवाक्यं
विस्तार्यशोकमलपन्तमवद्यवाचम् ।
3
मात्रोल्लसत्कमलसंसृतिकल्पवृक्षं
सत्पुण्यतोऽकमलवद्भिरनाप्यमीडे ॥ १० ॥
मानाशोक ! मलमुक्त ! परित्यजन्तं संस्तौम्यभीकमलयुक्वनिताङ्गरङ्गम् ।
१०
क्षिप्तार्यनीक मलघुप्रशमोपसेव्यं
त्वां मात्रिकाधिकमलं श्रयतां दविष्टम् ॥ ११ ॥
सम्भूषितान्तकमलर्कसमं धनाप्तौ
१२
त्यक्त्वातुलांशुकमलज्जमपीश ! रम्यम् ।
२१६.
93
सत्सेवितान्तिक ! मलव्रजदत्तदुःखं
१४
श्रेयोलतासु कमलं किल मात्रयाढ्यम् ॥ १२ ॥
टिप्पनम् ।
१ चन्दन० । २ विस्तारवान् अशोकवृक्षो यस्य । ३ मरुदेश ० ।४ पापमलयुक्तैः । ५ मानसर्पदर्पदलने वञ्जुलवृक्ष ! । ६ कलङ्कमुक्त ! | ७ निर्भयं विष्ठायुक्तं च ललनायाः अंगरङ्गं परित्यजन्तम् । ८ विध्वस्तशत्रुसैन्यम् ।९ मात्रयाधिकमलशब्द माल-कपटम् । १० भूषितान्वयम् । ११ श्वेतार्क समम् । १२ कदर्यम् । १३ पापौघ० । १४ मात्रयाधिकं कमलमिति कामलं - वसन्तम् ।

Page #397

२१०
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [श्रीमविमल
२
अंहस्तमऽर्क ! मलपूज्य ! समातृकत्वे
निर्नाशितान्तकमलक्ष्मिकृतानुकम्पम् ।
श्रेयः कुलाङ्क मलयौच्चलकैरगम्यं
५
संक्षिप्तकल्कमललन्तमिनं वशाभिः ॥ १३ ॥
नष्टान्तरायकदलर्क ! मलाभमद्व मेघः समात्रिकतया कमलाढ्यदेहम् ।
१२
त्यक्त्वा सुराऽकमलषन्नपि मे समेतो मोक्षं निरङ्कमलभापगमं विदेहौ ॥
१३
अनेकार्थान् जल्पन्न कमलमुखान् शब्दनिवहांस्तथैवाचक्षाणः कमलवमुखान् वर्णनिकरान् ।
१४
क्रियाकाण्डे सम्यक् कमलकलितं तारयसि नो
मयि श्रेयो लक्ष्मीकर ! शुकमलस्वार्दनयनम् ॥ १५ ॥
टिप्पनम् ।
● पापान्धकारहरणे सूर्य ! । २ जनपूज्य ! । ३ विनाशितमम् ।
·
४ अध्यान / ५ चेतः पापम् । ६ लड् विलासे 'लळिणू ईप्सायाम् ' । ७ रोगा एव श्वा० । ८ मात्राढयत्वात् मालं - वनं मद्ररूपं
अकं - दुःखम् । मालं-वसादि । अङ्को
तत्र मेघः । ९ सश्रीक० । १० नाटकम् | ११ लषी कान्तौ
>
अनिच्छन् । १२ अङ्कः- कलहः,
अलमा-भान्तरायः । १३ कं पुरुषम्, अल - उद्यम० । १४ हस्ते '
१५ धारय ।
C
,

Page #398

रिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वजिनस्तोत्रम् ।
२२१
जय श्रीमन्नेतः ! कमललमहा मान्यमहिमा
प्रबोधं तन्वानः कमलसदृशाऽमित्रजनयोः ( जयमे ! )। तुषारस्फारश्रीकमैलतुलनामेति जिमवाक्
चरित्रश्रीकणे कनकमलवद् भाति भगवान् ॥ १६ ॥ भवव्यापद्वाघे: कमलति भवान् शोषकरणे
यशः प्राश्चत्पुष्पस्तबककमलान्तङ्कहरणे । सुराधोशाभ्याः कमलसदृशत्वेन विदितः
सदारिष्टाघाते जयति कमलाधीशमहिमा ॥ १७ ॥ गिरीशः श्रीसार्वः प्रकटकमलाङ्गोद्भवहृतौ
गभीरः श्रीपार्थः कमलनिधिवत् सद्गुणमणिः । जनान्तर्वाहीकामयकमलकारः कलिमलं मम च्छिन्द्यादीशः कमलरिपुवन विश्वविपिने ॥ १८ ॥
टिप्पनम् । . १ रविमण्डल. । २ मित्र० एरण्ड । को-वायुः शीतत्वात् । ३ मण्ड:-सर्वरसाग्रं सत्वात् । ४ मण्डो-भूषणम् । ५ कस्य-वन्हेः मण्डो-बाणं तद्वद् आचरति । ६ मण्डल:-सर्पविशेषः ७ को-मयूरस्तस्य मण्डं-पिच्छम् , पक्षेऽरिष्टो-दैत्यस्तद्घाते कृष्णः । ८ स्मरः। ९ जलनिधिवत् । .. भैषज्यकारो-वैद्यः । ११ मृगरिपुः-सिंहः ।

Page #399

ર
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
ददानः सद्बोधं कमलजनतानामपि विभो !
द्वितीयत्वे पूर्णः कमलश इव प्रीतिकरणः । परिस्फूर्जत्कीर्तिः स्फुरति कमलाभृद्धुतिसिता
3
क्रियाणां पुण्यानां तव ककर्मैलापं प्रवदतः ॥ १९॥
प्रतीक्ष्यः स्वर्गाघीश्वरकमलनाथादिमसुरै:
महातेजस्त्वेन त्वमसि कमल: कर्मदहनः । सतां विघ्नव्यापव्यपगमविधौ मूषकमल
G
स्तव श्लोकः पूर्णं कमलभवमप्याशु जितवान् ॥ २० ॥ तमोदैत्यध्वंसे कमलशयवद् भाति भुवने नमत्पुंसामीशो भविकमललीनिर्मितिचणः ।
परिक्षिप्तन्यक्षाहितकमललः पावनगति
१०
११ १२
93
१५
जगत्प्रौढावा सांगणकमलली भूतसुयशाः ॥ २१ ॥
१४
चिरं जीयात् सार्वः कमलरुहपाणिक्रमयुगः
स्वयं भावात् सेवाणुकमललगीर्वाणनिकरः ।
[ श्रीमविमल
टिप्पनम् ।
१ कमरो-मूर्खः । २ द्वितीयमक्षरं मकारस्तलोपे कलश इव । ३ मलोपे कलाभृत्–चन्द्रः । ४ कलापम् । ५ श्रीपतिः । ६ सूर्यः । ७ गणेशः । ८ जलभवः - चन्द्रः । ९ जलशयः - कृष्णः । १० भविनां कं-क्षेम तन्मण्डली - श्रेणिः तत्र कृतोद्यमः । ११ हिअतकः - वैरी । १२ मण्डल:- श्वानः । १३ मण्डलीभूतः - परिघीभूतः । १४ जलरुहं - कमलम् । १५ सेवार्थ समागतः मण्डल - द्वादशराजकम् ।

Page #400

सूरिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
२२३
सदा सम्यग् नि शितनिजयशःस्तावकमल: ___ चलन्मायुर्दुष्टज्वरकमललाधामयहरः ॥ २२ ॥ यदाहं त्वत्सेवां च कमलभिकर्मीकृतमुख
स्तदा स्यां सत्पुण्यात् कमलसि वधत्याजनकृते । चरित्रस्वीकारे कमलपमलोऽसीन्द्रियदमे
चरित्रस्वीकारे कमलसि यथा नैव भवसि ॥ २३ ॥ शरप्रासप्राश्चत्कमलमुखशस्त्राङ्कितकरे
गृहस्थत्वे स्वामी कमलकरणो नैव चरणे । मदक्रोधव्यापकमलभरनि शनचणः
प्रणम्याश्रेयःश्रीयुवतिकमलस्त्वं तनुमताम् ॥ २४ ॥ यथा वर्णज्येष्ठः कमलनलमर्चत्यनुदिनं
कमलनिशमाशंसति यथा ।
टिप्पनम् । १ मण्ड:-शोकः । २ मण्डलं-कुष्ठः । ३ अभिलषितवान् , आत्मनेपदमनित्यमिति । ४ कम आचष्टे । ५ कमठ:-कच्छपः स इवआचरसि कमठसि । १ कमठ-मुनिभाजनं वहसि इति कमठसि । ७ कमर-धनुः । ८ कमर-कोमलशरीरम् यस्य । ९ कमरः-चौरः । १. कमल:-कान्तः । ११ ब्राह्मणः । १२ क-अग्नि महत इति कमड्-अग्निहोत्री। १३ अग्निम् । १४ ब्रह्माणम् । १५ कं-ब्रह्माणं महतिब्रह्मार्चकः।
१२
१३
१५

Page #401

श्रीजेनरतोचसन्दोहे
यथा चाहनथं कमलति नयादर्कयति वा त्वदेकत्राणस्वामणुकमलहं स्तौमि च तथा ॥ २५ ॥
२२४
3
[श्रीहेपचिम
युवापि त्वं स्वामी सुकमलधिक्कारनिपुण
स्ततः ख्यातो गौरीकमल इव दुष्टान्धकहरः ।
६
नवव्याख्याकाले कमलघरविस्तारिनिनदः
G
स्वयं पूज्यः स्वामी ननु कमलया भक्तिवशतः ॥ २६ ॥
८
निर्णिकीकृतसत्सहस्रकमल : स्वाद्वियस्पर्शनः
पूज्यस्त्वं कमलप्रभादिभिरभूत् त्वद्वाक रहस्यं विभो ! जानानः कमलप्रभोऽप्यपलपत् संसारचक्रभ्रमी
१०
99
श्रीपालं कमलप्रभेव सुषुवे त्वामीश ! वामोत्तमम् ॥ २७ ॥
प्रस्फूर्जत्कमलप्रभावजलधिख्यातप्रतापोदयः
श्रीसार्वः कमलस्वरामृतवरद्वीपानुगच्छद्यशाः ।
टिप्पनम् ।
७
१ सूर्यम् । २ कं -सूर्य महति - सूर्याचकः । ३ अणुकं - स्वल्पं मठतिमाद्यतीति अणुकमठ- स्वल्पमदोऽहम् । ४ रलयो रैक्ये कमरं धनुः, पुष्पधनुः - कन्दर्पः । ५ गौरीकान्तः - ईश्वरः । ६ कमलधरो - जलधरः । कालव्यन्तरेन्द्रस्याप्रमहिषी कमलानाम | ८ शत्रुञ्जयः । ९ कमलप्रभा नाम व्यन्तरपत्नी । १० गुरुः कश्चित् । ११ यथा कमलप्रभा माता श्रीपालं सुषुवै तथा वामादेवी त्वाम् । १२ असंख्येसमुद्रद्वीपमध्ये कमलाभिधः समुद्रः । १३ कमलाभिधो द्वीपः ।

Page #402

सूरिप्रणीतम् ]
श्रीपार्श्वजिनस्तवनम् ।
२२५
1 २
ध्वस्तानीकमलप्रभः प्रथयतात् सन्तापनिर्वापणौ
सौख्यं जन्मनि निःकलङ्कमलले पूर्णेऽपि शान्तिप्रदः ॥२८॥
अर्द्वैणाङ्कविभास्यलीक ! मलयस्यूर्वीतलं पत्कजैः
सञ्जातः किल निःकलङ्कमललाधीशान्वये त्वं जिनः । स्वद्वाचं कमलवजा निजगिरा शृण्वन्ति हर्षोन्नताः पार्षद्येषु कृतान्ततर्कमललप्रादुष्कृतिप्रत्यलः ॥ २९ ॥ संसारश्रान्तलोके कमलभवति यः पापतापापनोदा
दमे संवाद्यमानानक ! मललवदुद्दामतेजाः सुरौघैः ।
नम्रोभूतक्षमातृड्गणकमललभृनिर्मलश्लोकराशे
१३
निर्ह्रादाधः कृतश्रीपिकमललभृदाद्याः स मे सेवकास्ते ॥ ३० ॥
टिप्पनम् ।
१ अनीकं - रणः । २ मण्डा - आमलकी तस्याः फलं मण्डं शीतगुणत्वात् । ३ मण्डले - देशे । ४ अर्द्धचन्द्रवद् शोभितं अलीकंभालं यस्य । ५ मण्डयसि । ६ निरपवादः । ७ मण्डलाधीशो - राजा । ८ मृगसमूहाः । ९ मण्डल:- समूहः । १० कमण्डलुः - प्लक्षवृक्ष विशेषः स इव आचरति कमण्डलवति । ११ मण्डलं विद्यते यस्य स मण्डलवान्सूर्य: १२ निपुणं मण्डलं- सर्प बिभर्तीति मण्डलभृत्-ईश्वरः । १३ मण्डलंश्वानं बिभर्ति वाहनतया स मण्डलभृत् क्षेत्रपालः ।
१५

Page #403

२२६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
क्षोणीपावित्र्यहेतोः कमललवदिदं पादपद्मद्वयं ते
नैवाज्ञानप्रवृत्तेः कमललुधरणैः श्रीयते सौख्यदायि । भक्तप्रत्यूहनाशाम्बिक ! मलनमिव ब्रह्मलक्ष्म्यास्तमौधे
सर्वालोकप्रवृत्ताम्बिक ! मलनजनासेव्यपार्थोऽसि पार्श्वः ॥३१॥ क्षोणीविख्यातकीर्त्यानक ! मलयमुखानेकदेशस्थलोकान्
स्वव्याहारेण लक्ष्मीजलधिरनुदिनं बोधयन् बोधिसाधुः । इत्थं स्पष्टार्थमाद्यन्मधुकमलभरैः पूज्यपादारविन्दः श्रीपार्थो हेमशुद्धाभरणधरतनुः श्रेयसे संश्रितानाम् ॥ ३२॥
टिप्पनम् । . कमण्डल:-कुण्डिका तद्वत् आचरत् कमण्डलुवत् । १ कमण्डलुधरणैः-तापसैः । ३ अम्बिका-पार्श्वजिनोपासिका । ४ मण्डनं-भूषणम् । ५ अम्बिका-माता । । मण्डनाः-अलङ्करिष्णवो जना-इभ्यादयः । • पटहः । ८ देशविशेषः । ९ पद्मस्तोमैः।

Page #404

सूरिविरचित: ]
मन्त्राधिराज कल्पः ।
[ ६२ ]
श्रीसागरचन्द्रसूरिविरचित : श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
श्री पार्श्वनाथाय नमः |
कल्याणाङ्कुरवारिदः शमसुधावाधै सुधादीधितिः कारुण्याम्बुजतिग्मरोचिरखिलक्ष्मापीठकल्पद्रुमः ।
मोहध्वान्तततिप्रदीपकलिका संसारनिस्तारकृत्
भव्यानां शिवतातिरस्तु भगवान् वामासुतोऽयं जिनः ॥ १ ॥
भ्रूभङ्गमङ्ग न दधे नयने न ताम्रे
दधे न शस्त्रमपि नो परुषं बभाषे ।
कामं जिगाय गतकायममाय एव
मेव प्रणम्रकमठः स शिवाय देवः ॥ २ ॥ प्रदाsशुचिरियं प्रथितेति दोषाद्
योषां हि संयमवधूवरागो हि हित्वा । बभ्राम मुक्तिललना गमने सरागो
नीरागतायुगपि यच्छतु शं स पार्श्वः ॥ ३ ॥
अन्तःस्फुरद्रुचिरसश्चितसप्ततत्त्व -
कोटीपतिर्जिन पतिः प्रकटध्वजोऽस्तु ।
वामासुतः फणमिषात् फणिपस्य विश्व
२२७
विश्वार्तिसंहतिहरो व्यवहारिवद् यः ॥ ४ ॥

Page #405

२२८.
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [धीसागरचन्द्र
.
C
अज्ञोऽपि विज्ञजनविस्मयकारि काव्यं
यस्याः प्रसादलवमाप्य जनस्तनोति । मोहान्धकारनिकरार्ककरप्रभावा
सा भारती भवतु जाड्यतमछिदे वः ॥ ५॥ शून्यात्मकोऽहमपरं स्वकसङ्गतोऽपि
कुर्वनगण्यमिह पूर्वपदाधिका तु । सध्यां यदेकपुरतः स्थितिमाप्य लेभे
वन्देऽतिगीष्पतिगुरून् सुगुरून् मुदा तान् ॥६॥ दुष्कर्मकण्टककटुद्रुममूलभेद
नेमिप्रमं सुललितप्रभयाभिरामम् । सद्भावदेवविनतं गतकोपमानं
सानन्दमूर्जितमतिं सुगुरून् नमामि ॥ ७ ॥ वाचालयत्यनुकलं सकलं जिनेन्द्र
भक्तिस्ततोऽहममतिः स्तवने प्रवृत्तः । सद्भिः प्रशान्तमतिमद्भिरतो विमृश्य
सेयं मनो नहि विधेयमिहाऽञ्जलिस्तत् ॥ ८ ॥ काव्ये मुधाकृतसुधालहरोसमूहे
दोषेक्षिणः खलु खलाः सततं भवन्ति । स्वादून् मृदूनपि तरून् करभा विहाया
ऽपोच्छन्ति हा ! कटुककण्टकिनः करीरान् ॥ ९ ॥

Page #406

२२९
सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । कान्याध्वनि प्रवसतामिह सत्कवीनां
वामस्वरः खर इवार्थकरोऽनुकूलः । कर्णेजपः प्रकृतितः कलुषाशयोऽपि
चित्रं तु दक्षिणरवः प्रतिकूलताहत् ॥१०॥ निर्यातमन्धितलतो हरकण्ठमाप्य
पीयूषदीधितियुतं तु विहाय मन्ये । सालिदुर्जनकुलेषु विषं सुखेन
तस्थौ मुखाङ्कटमनःस मुदाऽऽस नन्दि ॥११॥ पक्षद्वयेऽपि मलिनः खलकौशिकोऽयं
दोषाकरेऽपि हि कलङ्किनि बद्धरागः । वित्रासहेतुरपि वामरवोऽपि बाद
काव्याध्वनि प्रवसतामिह हर्षकारी ॥ १२ ॥ साधौ सुधारसलसद्वचनप्रताने
क कालकूटनिवहस्य खलस्य चिन्ता ? । प्रद्योतने घुतिमतीव वितन्वतीह
जागर्ति किं जगति कस्तमसोऽवकाश: ? ॥ १३ ॥ अब्धौ विधौ मखविधौ फणमृन्निवासे
मोहात् सुधामिह मुधा विबुधा वदन्ति । क्षारे क्षयिण्यथ शिखिप्रहते विषार्ते
सास्त्येव सत्यपकृताखिललोकशोके ॥ १४ ॥

Page #407

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्र
शक्तस्तव स्तवनमस्तगुणौघसङ्खय !
वाचस्पतेरपि समानमतिर्न कर्तुम् । मीनाति वीतमतिकः सिकताकणान् कः
___ कूलङ्कषाविपुलकूलतले सुराणाम् ॥ १५ ॥ निर्दोषतो बत नरोऽतिबलो विदन्तो
दन्तीव शूकर इवातिवपुर्विदंष्ट्र । चक्रीव दैवतवपुर्जितशत्रुजातः
सजातवित्तविभवः पुरुषश्वकास्ति ॥ १६ ॥ केचित् सुरा इह भवे हितमाचरन्ति
नामुत्र केचिदिह नो परलोक एव । वामासुतः पुनरसाविह विघ्नहर्ता
दाता श्रियां परभवे शिवसौख्यकर्ता ॥ १७ ॥ बालोऽपि देवततिसंस्तुतपादपद्म
युग्मस्य संस्तवनमस्य ततः करिष्ये । मन्त्राधिराजजिनभर्तुरमर्त्यनागे किं माद्यतीह न गजाः प्रमदा भवन्ति ? ॥ १८ ॥
इति प्रस्तावना। दाता जितेन्द्रियचयोऽथनिरामयश्चा
ऽमायो दयार्दहृदयो विनयावनम्रः। स्नातः प्रशस्तदिवसे धृतधौतवस्त्रः
शिष्यो गृहीतफलपुष्पसमृद्धगन्धः ॥ १९ ॥

Page #408

सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
२३१
सम्पूज्य पार्श्वजिनबिम्बमुपोष्य कृत्वा
वाचाम्लमुत्तमतपःप्रवरोऽब्जवारे । सज्ज्ञानचन्द्रधवलीकृतविश्वविश्वं
__ ब्रह्मव्रतस्थिततरं गुरुमित्थमाह ॥ २०॥ युग्मम् ॥ कृत्वा प्रसादमसमं मयि पादलग्ने - मग्ने जडत्वजलधौ यदि योग्यतास्ति । मन्त्राधिराजवरयन्त्रयुतं तु मन्त्रं
पात्रे निधेहि भगवन् ! सतरीसदृक्षम् ॥ २१॥ हृजानुनाभिमुखमस्तकमस्य पञ्च
तत्त्वाक्षरैस्तु सकलीकरणं विधाय । अभ्यर्चिते श्रवसि मन्त्रमथ त्रिवार
पाणौ क्षिपेद् गुरुरमुष्य सुवर्णमम्भः ॥ २२ ॥ क्षेत्रे सुबीजमिव मे भवतां प्रसादान्
___ मन्त्रप्रभुः सफलतां कलयत्वमेयः । इत्थं वदन् नमति पादयुगं गुरूणां
शिष्यो यतो भवति कार्यकरः प्रणामः ॥ २३ ॥ इति प्रस्तावना-प्रदानविधिर्नाम प्रथमः पटलः ॥
मार

Page #409

श्रीजनस्तोत्रसन्दोहे (श्रीसागरबन्द्र
www
द्वितीयः पटलः। मन्त्राधिराजवलयेषु यथास्थितानि
__ वक्ष्यामि सप्तसु यथाक्रममक्षराणि । आधे जिनेन्द्रवलयेऽत्र विधि तु मन्त्र
वर्णक्रमेण सहितं तु हिताय वच्मि ॥१॥ आदौ जिनेन्द्रवपुरद्भुतमन्त्रयन्त्रा
हानासनानि सकलीकरणं तु मुद्राम् । पूजां जपं तदनु होमविधिं घडेव ___ कर्माणि संस्तुतिमहं सकलं भणामि ॥२॥
द्वारकाव्यम् । आद्यावनीतलसरोवरहाटकाद्रि
मालोद्भवाष्टहरिदम्यूदलासनस्थम् । चन्द्राभचीवरजयाविजयागृहीत
गङ्गोदकप्रवरचामरवीज्यमानम् ॥ ३ ॥ एरावतप्रमितकुम्भिकृताभिषेकं
छत्रत्रयो प्रथजगत्रयनायकत्वम् । पर्यशायिवपुष सुखसिन्धुमग्नं
नाशानिवेशपरिपेशलदृष्टियुग्मम् ॥४॥ बालप्रवालकदलीदलकान्तकान्ति
क्षाराब्धिमध्यवसुधातलतुल्यदेहम् । दुर्लक्ष्ययोगकलया परया परीतं
पञ्चेन्द्रियप्रसररोधकुबोधशुद्धम् ॥ ५ ॥

Page #410

२३३
त्रिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । स्वीयातिनीलमहसा सहसामरादि
वृक्षस्थलीभिरवनी किल नीलयन्तम् । पार्श्वस्थपार्श्वकमठासुरसेवितांत्रिं
स्पष्टाष्टकर्मपटलद्रुदवानलार्हम् ॥ ६ ॥ शान्तं शिवं सुखकरं परमस्वरूपं
व्यक्तेतरं....महं सकलं गतारिम् । व्यक्तं शिवं शिववधूपरिरम्भयुक्तं
सिद्धं बुधं निरवधि परमव्ययं च ॥७॥ नीरञ्जनं निरुपधिं विगतस्पृहं च
निर्बाधमाधिरहितं सहितं कलाभिः । धातारमीशममलं विकलं ह्यनन्तं
पारं गतं गतभयं...शरण्यम् ॥८॥ निर्मोहमन्त्यममलं विरुजं विमानं
त्रैलोक्यलोकमहितं विगुणं गुणाढयम् । सूक्ष्मं निराश्रयमनुत्तरमुत्तमं च
क्षीणाष्टकर्मपटलं .परमं पवित्रम् ॥९॥ पार्श्वस्थितोरगपतिं प्रथितप्रभाव
पद्मावतीपरिगतं वलयवृतं च । मायाक्षरत्रिवलयं जिनयक्ष....
योषियुतं ग्रहगणैः सह लोकपालैः ॥ १० ॥

Page #411

२३४
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
श्रीअश्वसेनतनयं विनयावनम्रदेवेन्द्रमौलिमणिरञ्जितपादपद्मम् ।
द्वयं सालिकद्विभुज सन्धिगुदान्तकोणषट्कोणयन्त्रगतमादरतो नमामि ॥ ११ ॥
पाषाणदुर्विषशरेभरिपुप्रहार
मोघाम्बुबाहकरकाशनिसन्निभैस्तु ।
वाक्यैर्जघान शमिनं जनमाप्य तस्मा
च्छान्ति विवश कमठः शठतोज्झितोऽयम् ॥ १२ ॥
श्रीस्तम्भने परमतो.... कृतावतारं
वामासुतः परिगतोऽभयदेवसूरिः ।
कुलकम् ।
कुष्टं पिनष्टि गलदङ्गमसौ स्म तस्माद्
वृत्तिं चकार गुरुरेष यतो नवाड्याः ॥ १३ ॥ श्रीपद्मदेवसु गुरोस्तपसोत्तमस्य
विस्फूर्तयोऽद्भुततमा हि यतो बभूवुः । यस्याक्षराणि तुरगावनिसम्मितानि
काष्ठौषधीपतिमितानि वदन्ति चान्ये ॥ १४ ॥
यस्माद् भवन्ति भविनां भुवि सिद्धयोऽष्टौ
कष्टं विनश्यति समस्तपमीह यस्मात् । तन्मन्त्रवर्णनिचयं स्थितिवर्णकर्म
भेदैर्भणाम्यहमिहात्महिताय बालः ॥ १५ ॥
कलापकम् ॥

Page #412

सूरिविरचित : ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
२३५
૧
भाले नी ? दक्षिणेंडसे च रक्तं वामस्कन्धे पञ्चवर्ण तु हस्ते । सिन्दूराभं वामकुक्षौ तु धूम्र मेघश्यामं वामकट्यामरिघ्नम् ॥ १६॥
§
भूयो वामे जानुनीहापि धूम्र" वामे पादे पीतवर्णं ' वदन्ति । नाभौ १० विश्वस्वामिनः.... पञ्चवर्णा धूम्रं वर्णलिङ्गं भणन्ति ॥ १७॥
१३।१४
૧૫
वामे पादे १२ जानुकटयोः सुवर्णवर्णान् कुक्षौ दक्षिणे कृष्णवर्णम् । याभ्ये हस्ते नीलवर्णं तमाहुः श्वेतौ प्राहुः सूरनोम् (१) ह्रथिस्थौ ॥ १८
૧ ૬
१८
मुक्तावस्थं मस्तके श्वेतमेव वर्णानेव प्राहुरष्टादशापि । यन्त्रस्यान्तः षड् बहिः षट् षडेव कोणार्द्धेऽयं स्यात् क्रमः सर्वदैव ॥ १९ ॥ भाले नीलं दक्षिणेऽसे च रक्तं नाभौ वर्णं पञ्चवर्णं वदन्ति । विज्ञा वक्षस्यक्षरे श्वेतवर्णे शेषान् रक्तान् योगिनः केचिदाहुः ॥२०॥ इत्यक्षरविवक्षा ।
अथ मन्त्राधिराजस्य क ( म ) ठस्यैवोपदेशतः । प्रकटस्य तु बीजानां निष्पत्यतिशयौ ब्रुवे ॥ २१॥ निष्पन्नः प्रथमो वर्णस्त्वर्हतामशरीरिणाम् । आचार्याणामुपाध्यायमुनीनां प्रथमाक्षरैः ॥ २२ ॥
मोक्षसौख्यप्रदो भाले पार्श्वनाथस्य नीलरुक् । सकलो नादबिन्दुभ्यामुपेतस्तेजसां वयः ॥ २३ ॥ स एव दक्षिणे स्कन्धे रक्तवर्णस्तु चिन्तितः । जगद्वश्यमवश्यं हि प्रदत्ते योगिनां पुनः ॥ २४ ॥

Page #413

२३६
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र.
शून्यवन्ाक्षरभवः प्रभवः सर्वसम्पदाम् । नादबिन्दुकलोपेतः साकारः पञ्चवर्णरुक् ।। २५ ।।
वामातनूजवामांससंस्थितो रूपकीर्तिदः । घनपुण्यप्रयत्नानि जयज्ञाने ददात्यसौ ।। २६ ॥ स एवेस्वरसंयुक्तः स्थितो हस्ते जिनेशितुः । योगिभिर्थ्यायमानस्तु रक्ताभोऽतिशयप्रदः ॥ २७ ॥ षष्ठस्वरयुतोऽरिघ्नो धूम्रवर्णः स एव हि । पूज्यतां विजयं रक्षां दत्ते ध्यातोऽस्य कुक्षिगः ॥ २८ ॥ विसर्गद्वयसंयुक्तः स एव श्यामलयतिः । जिनवामकटीसंस्थः प्रत्यूहव्यूहनाशनः ॥ २९ ॥
सर्वाशिवप्रशमनोऽञ्जनकान्तिर्विसर्गयुक |
वामजानुस्थितो ध्यातः षडविंशतितमोऽक्षरः ॥ ३० ॥
>
वामेयवामचरणे पीतवर्णः कषात्मकः । पिशाचग्रहभूतानां शाकिनीनां प्रमर्दनः ॥ ३१ ॥ सुवर्णभरहं नीलवणे कारसमन्वितम् ।
रक्तं प्रसकलं श्यामबिन्दुं कुंभन्दनादयुक् ॥ ३२ ॥ नाभिपद्मस्थितं ध्यायेत् पञ्चवर्ण जिनेशितुः । तस्थुरे षोडशामी सुवर्णद्युतयो जिनाः ॥ ३३ ॥ ऋषभोऽप्यजितस्वामी सम्भवोऽप्यभिनन्दन: । सुमतिः श्रीसुपार्श्वः श्रीश्रेयांसः शीतलोऽपि च ॥ ३४ ॥

Page #414

सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । विमलो हनन्तजिनो धर्मः श्रीशान्तितीयकृत् । कुन्थुनाथो हरजिनो नमिनाथो वीर इत्यपि ॥ ३५ ॥ ईकारे संस्थितौ पार्श्वमल्ली नीलौ जिनेश्वरौ । पद्मप्रभवासुपूज्यावरुणाभौ कलास्थितौ ॥ ३६॥ सुव्रतो नेमिनाथस्तु कृष्णाभौ विन्दुसंस्थितौ । चन्द्रप्रभपुष्पदन्तौ नादस्थौ कुन्दसुन्दरौ ॥ ३७ ॥ हितं जयावहं भद्रं कल्याणं मङ्गलं शिवम् । तुष्टिपुष्टिकरं सिद्धिप्रदं निर्वृतिकारणम् ॥ ३८॥ निर्वाणाभयदं स्वस्तिशुभधृतिरतिप्रदम् । मतिबुद्धिप्रदं लक्ष्मीवर्द्धनं सम्पदां पदम् ॥ ३९ ॥ त्रैलोक्याक्षरमेनं ये संस्मरन्तीह योगिनः । नश्यत्यवश्यमेतेषामिहामुत्रभवं भयम् ॥ ४०॥ द्वाविंशतितमो वर्णः पञ्चमस्वरसंयुतः । धूम्रवर्णो जिनेन्द्रस्य लिङ्गस्थानाग्रतः स्थितः ॥ ११ ॥ वामेयदक्षिणे पादे रुद्रसङ्ख्याक्षरः स्वरः । हेमवर्णा जानुकटयोविमावेव सङ्गतौ ॥ ४२ ॥ खान्तं लान्तसमायुक्तः साकाशश्यामलद्युतिम् । वामेयदक्षिणे कुक्षौ मरुद्वर्ण विचिन्तयेत् ॥ १३ ॥ साकारं नीलवर्ण तु त्र्यधिकत्रिंशदक्षरम् । विचिन्तयेज्जिनेन्द्रस्य संस्थितं दक्षिणे करे ॥ ४४ ॥ चिन्त्यमानमिदं वर्णषकं च संस्मृतं सदा । योगिभिर्व्यानिभिःपूर्णैर्जिनधर्मपरायणैः ॥ ४५ ॥

Page #415

२३८
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्री सागरचन्द्र -
तोयानिलविषादीनां ग्रहराजाजिरक्षसाम् । अरातिमारिदस्यूनां श्वापदानां भयं हरेत् ॥ ४६ ॥ श्री पार्श्वनाथवक्षोजयुग्मे कुन्दसमद्युती । रुद्रार्यस्वरौ चिन्त्यावाद्यस्याधिपतिर्जया ॥ ४७ ॥ शिवा शान्तिकरी तुष्टिपुष्टिस्वस्तिकरी हि सा । विजयान्यस्य वर्णस्य ते चामरपरे उभे ॥ ४८ ॥ कालमक्षरमूर्ध्नि कोणे रेखोपरि स्थितम् । हिमेन्दुकृन्दसङ्काशं पार्श्वनाथस्य चिन्तयेत् ॥ ४९ ॥
जातरूपसमाकारा यन्त्ररेखासु कारयेत् ।
मन्त्रयन्त्रात्मकं पार्श्वमित्थं योगी विचिन्तयेत् ॥ ५० ॥ वामक सशिखरस्य तु मध्यगो ह्रीं
हामङ्गदौ हू इति कूर्परमध्यदेशे । यः कूर्पराग्रवसतिस्तु कला चिकास्थो नामेरो विहितः स्फुटपार्श्वनाथः ॥ ५१ ॥ दक्षिणा घविशालकला चिकान्तः यः कूर्परान्तरगतोऽवनदग्रगष्ठः ।
स्वा बाहुरक्षकमयः शुभहांसकाना
स्वन्मध्य उमिति कृतप्रकृतिः श्रियेऽस्तु ॥ ५२ ॥
नादाग्रबिन्दुतलचन्द्रकलाशिरस्क -
ब्रह्मस्वरूपममलं जिन पार्श्वनाथम् ।
रम्भादलाभवपुषं हि निजे ललाटे
ध्यायन्ति ते त्रिजगतीं प्रविलोकयन्ति ॥ ५३ ॥

Page #416

सूरिप्रणीतः ] . श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
चन्द्राभनादसितबिन्दुकलारुणत्व
भास्वत्सुवर्णभहरं शिर ई विनीलम् । . ये बीजमेतदनघं सुधियः स्वनाभौ
ध्यायन्ति ते त्रिजगती प्रविलोकयन्ति ॥५४॥ शीतांशुनिर्मलजयाविजयास्वरूप
रुद्रायमस्वरयुगप्रथितप्रचारम् । ये दक्षिणोत्तरकुचस्थितमध्यभागे
घ्यायन्ति तेऽभिजगती प्रविलोकयन्ति ॥५५॥ षट्कोणयन्त्रवलये नवपार्श्वरूप
भास्वत्किरीटमणिरश्मिविवृद्धशोभम् । ध्यायन्ति ये निजशरीरकृतावतारं
ते नाथ ! शाश्वतपदायिणो भवन्ति ॥ ५६ ॥ देवोऽष्टादशदोषवर्जितपुरोऽष्टप्रातिहार्यान्वितो
नाशावंशनिवेसतारनयनः सर्वप्रभावैर्युतः । स्फूर्जत्कर्मकरीन्द्रविद्रवहरिः कर्माष्टकस्फूर्तिमान्
वामेयः कमठासुरेण विनतः पायादपायादसौ ॥५७॥ इति मध्यवलये जिनेन्द्रमन्त्रव्यावर्णनो नाम
द्वितीयः पटलः) पं० ७७

Page #417

जनस्तानसन्दा
~
vvvv
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
तृतीयः पटलः । भक्तिप्रहेन्द्रालीवन्धः फणिपरिवृढफणनिवहैः कृतातपवारणः
श्रीमत्पार्श्वस्त्रैलोक्यकक्षितिहरणविहितसुमतिर्हताधततिर्जिनः प्राज्यस्फूर्जकर्मस्तम्भेरमगणकटदलनहरिविनीलतनुच्छविवित्तं कीर्ति सिद्धिं दद्यादतिशयसमुदयसहितो जितातुलमोहभ (8)॥
___ भुजङ्गविजृम्भितवृत्तम् । मन्त्राधिराजवलये विमले द्वितीये
षट्चन्द्रकोष्ठकयुते १६ परितः स्थिताश्च । विद्यासुरी रसविधि १६ प्रमिता हि युक्ता
वर्णास्त्रवाहनभुजैरथ संस्तवीमि ॥ २ ॥ गोवाहना कुन्दसमानवर्णा चापाक्षमालाशरशङ्खहस्ता । चतुर्भुजा भूषणभूषिताङ्गी सा रोहिणी नो दुरितानि हन्तु ॥ ३॥ त्रिशूलदण्डाभयबीजपूर-हस्ता प्रशस्ता वरलोहिताङ्गी । या देवता प्रज्ञपतीति नाम्नी सर्गासनस्था दुरितानि हन्तु ॥४॥ श्वेतद्युतिर्या वरदानपद्मसत्शृङ्गलारुद्चभुजा........भा । या वज्रपूर्वा भुवि श्रृंखलाख्या पद्मासनस्था दुरितानि हन्तु ॥५॥ नाम्बूनदाभा गजगामिनी हि फलाक्षमालाङ्कशशूलपाणिः। . अनेकदेवाभिनता नताङ्गी वज्राङ्कुशी नो दुरितानि हन्तु ॥६॥ या भिन्नवर्णा नरवाहनस्था भुजैश्चतुर्भिकृतभव्यचक्रा । विभूषणालङ्कृतदेहभागा चक्रेश्वरी नो दुरितानि हन्तु ॥ ७ ॥

Page #418

सूरिविराजितः ]
मन्त्रविकल्पः ।
रक्ताब्जवद्धासनसंख्थितिर्या हेमप्रभा खेटकखहस्ता ।
बीजपूराभवदानशस्ला नृदत्तनाम्नी दुरितानि हन्तु ॥ ८ ॥
२१
घनाघनाभा कमलासनस्था त्रिशूलमालावरमुङ्गराङ्का । काली कलाभासुरसच्छरीरा सा देवता नो दुरितानि हन्तु ||९||
कलापिकण्ठावलिनीलदेहा सरजमालावरघण्टिकाङ्का । नृपृष्ठसंस्था तु महेतिपूर्वा सा कालिका जो दुरितानि हन्तु ॥ १०॥ उत्तप्तजाम्बूनदमूर्तिकान्तिः ककुभवाहाभिरता वराङ्गी |
अब्जक्षमालावरदण्डहस्ता गौरीति देवी दुरितानि हन्तु ॥ ११ ॥ धाराधराकारशरीरयष्टिः सहस्रपत्रासनसंस्थिना या ।
त्रिशूलदण्डाभयदानहस्ता गान्धारिदेवी दुरितानि हन्तु ॥ १२ ॥
श्वेतच्छदस्था सितरोचिरङ्गा चतुर्भुजन्यस्तसरीसृपाका ! चतुर्भुजा या तु महेतिपूर्वा ज्वालाभिधाना दुरितानि हन्तु ॥ १३ ॥
या भिन्नवर्णा कमलासनस्था वृक्षाक्षमालावरदानपाणिः । सा मानवी मानवनम्य पादपद्मद्वया नो दुरितानि हन्तु ॥ १४ ॥ विहङ्गराजासनबद्धसंस्था पयोधराभा भुजगेन्द्रपत्नी | फणोन्द्रयुग्मासिसुखेटकाङ्का वैरोट्यदेवी दुरितानि हन्तु ॥ १५ ॥ तुरङ्गवाहा सितनित्यकाया खङ्गासिपत्रीशरखेटकाङ्का । या जातरूपप्रतिजातरूपा अच्छुप्तदेवो दुरितानि हन्तु ॥ १६ ॥ हेमांशुचिः प्रतिमा नितान्त श्वेतच्छेदस्था धृतशूलमाला । वर प्रसन्नाननपूर्णचन्द्रा सा मानसी नो दुरितानि हन्तु ॥ १७ ॥
१- मानुषी क ।
१६

Page #419

K
श्रीजेनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
सारङ्गसंस्था हिमरोचिराभा भृङ्गारखङ्गाभयखेटकाङ्का । श्रीमानसी यापि मद्देति पूर्वा सा देवता नो दुरितानि इन्तु ॥ १८
द्विरे विद्यावरदेवतानां स्पष्टाक्षरं स्तोत्रमिदं पठेत् यः । स प्रीतियोगं लभते मनुष्यः श्रीपार्श्वतः सागरचन्द्ररूपम् ॥१९॥
वामासुतक्रमकुशेशयभृङ्गभावं
ये बिभ्रतीह भविका मुदिताशयास्तु | तेषां गृहेषु दुरितप्रकरंहरन्त्य
स्तन्वन्ति शान्तिकममूखिदशाङ्गना हि ॥ २० ॥ इति विद्यादेव्यः |
ततस्तृतीये वलये ह्यमुप्य स्थिताश्चतुर्विंशतिकोष्ठकेषु । स्तवीमि सर्वज्ञततेः सवित्रीर्जगत्रयोवन्दितपादपद्माः ॥ २१ ॥ श्रीमरुदेवी विजया सेना देवी ततश्च सिद्धार्था । स्यान्मङ्गला सुसीमा पृथिव्यथो लक्ष्मणा देवी ॥ २२ ॥ रामा नन्दा विष्णुर्जया ततः श्यामिकाथ सुयशा च । स्यात् सुव्रताऽचिरापि श्रीरथ देवी प्रभावती पद्मा ॥ २३ ॥ वप्रा शिवाथ वामा त्रिशला देवी च .... जिनजननीः । निजनिजपुत्रसमेता एताः सन्ततमहं नौमि ॥ २४ ॥
इति जिनजनन्यः ।
तुर्ये जिनेन्द्रवलये जलधिद्वि २४ कोष्ठे यक्षान् जिनेन्द्रपदपङ्कजचश्चरीकान् ।

Page #420

सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकस्पः । २४३ वर्णासनाननभुजायुधकीर्तनेन
स्तोष्यामि कामितददानहमादरेण ॥ २५ ॥ हेमच्छविर्गजगतिर्वरजापमाला
संयुक्तदक्षिणकरो वृषभस्य भक्तः । सन्मातुलिङ्गकलपाशगवामपाणि
दद्यात् सुखानि मम गोमुखयक्षराजः ॥२६॥ श्यामो गजेन्द्रवदनो वरतुर्यवक्त्रो
__ याम्येऽक्षदामवरमुद्गरपाशपाणिः । सन्मातुलिङ्गशृणिशक्त्यभयाङ्कवाम
पाणिमहोदयदयक्षवरः सदा(वो)ऽस्तु ॥ २७ ॥ धाराधरच्छविरवत्वभयाहिशत्रु
रङ्गद्गदायुगपसव्यभुजस्त्रिनेत्रः । नागाक्षसूत्रफलवामकरः शरीरं
सर्पासनस्थितिरयं त्रिमुखो मदीयम् ॥ २८॥ श्यामो गजेन्द्रगतिरीश्वरनामधेयः
: सन्मातुलिङ्गजपमालिकयाक्तहस्तः । बञ्चकुशप्रवरवामकरः पुनातु
तुर्योऽभिनन्दनजिनक्रमपद्मभृङ्गः ॥ २९ ।। शीतद्युतिच्छवितनुर्वरशक्तियुक्त
हस्तो गदोरगपपाशगवामपाणिः । यो वैनतेयगमनो दुरितापहारी
यक्षः स तुम्बर इह प्रथितप्रभावः ॥ ३०॥

Page #421

श्रीवस्वोमसो [ श्रीराम
रम्भादभाभवपुरेषकुमारयानौ
यक्षः फलाभयपुरोगभुजः पुनातु ।
बचक्षदामयुतवामकरस्तु गात्रं
पद्मप्रभक्रमगतः कुसुमाभिधानः ॥ ३१ ॥ दुर्वाङकुरा कृतिरिभासनबद्धसंस्थो
ब्रह्मविल्बयुत्तदक्षिणपाणियुग्मः ।
मातङ्ग एष नकुलाङ्कुशवामहस्तो
विघ्नवजं हस्तु नः सततं त्रिहस्तः ॥ ३२ ॥ हंसासनस्त्रिनयनो विजयो विनीलो
दद्याज्जयं हि मम मुद्गरचक्रपाणिः । तोऽजितः कमठगोऽभयमातुलिङ्ग
पाणिस्तनुं नकुल कुन्तकरः पुनानु ॥ ३३ ॥ पीयूषदीधितिसितः कमलासनस्थो
ब्रह्माभिविनयनोऽथ चतुर्मुखश्च ।
सन्मातुलिङ्गवरमुद्गरपाशपाणि
जप्यसङ्कुशगदान कुलाङ्कहस्तः ॥ ३४ ॥ पीयूषपानधवलो वृषयानयानो
यक्षो ददातु सुखमीश्वरनामधेयः ।
पाणिद्वयीधृतगदा कलमातुलिङ्ग
बभ्चक्षदामतवामकर त्रिनेत्रः ॥ ३५ ॥ कुन्दधुतिर्वरमरालगतिः कुमारो
अक्षोऽथ दक्षिमभुजेषु फलैः प्रशस्यः ।

Page #422

रिविरचितः श्रीमन्याधिराजकल्यः । विभ्रद् धनुः सनकुलं विह वामपाणि
युग्मे ददातु सुखमेष चतुर्भुजश्च ।। ३६ ॥ चक्राक्षदामफलशक्तिभुजङ्गपाश
खनाङ्कबक्षिणभुजः सितरु सुकेको । चकाङ्कुशाभयधनुः फलकोरगारि
पाणिः श्रियं दिशतु षण्मुख एष यक्षः ॥ ३७ ॥ पद्मासनस्त्वरुणरुक् त्रिमुखत्रिनेत्रः
षट्पाणिरम्बुजकृपाणसुपाशपाणिः । पातालनामकलितः फलकाक्षमाला
बचङ्कवामभुजयुम् दुरितानि हन्तु ॥ ३८ ॥ कूर्मस्थितिस्त्रिक्दनोरुणरक्शरीरः
सद्बीजपूरमभयं च गदां दधानः । याम्यैः करैर्नकुलपङ्कजजापमाला
वामः करैर्हरतु किन्नर एष दुःखम् ॥३९॥ धाराधरघुतिकलः किरिवाहनस्थः
सन्मातुलिङ्गजलजे भुजयोर्दधानः । वञ्चवक्षदामयुतवामकरो वराह
यक्षस्त्वयं मम सुखानि ददातु चषः ॥ ४० ॥ पानीयपूरभृतनीरदतुल्यदेहः
प्रत्यूहसम्बयमभिधतु हंसवानः । गन्धर्व एष वरपाशभृदय्यपाणिः
सन्मातुलिङ्गशृणिवामकरो मदीयम् ॥११॥

Page #423

श्रीजनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्र बक्षोऽसितो वृषगतिः शरमातुलिङ्ग
शूलाभयासिकलमुद्गरपाणिषट्कः । शूलाङ्कुशस्त्रगहिवैरिधनूंषि बिभ्रद्
वामेषु खेटकयुतानि हितानि दद्यात् ॥४२॥ इन्द्रास्त्रकान्तिरिभराजगतिः कुबेरः
शूलाभये वरकुठारयुते दधानः । याम्येषु मुद्गरजपत्रजमग्रयशक्ति
सद्बीजपूरमपरेषु करेषु रातु ।। ४३ ॥ कपूरधवलोऽष्टभुजो वृषस्थ
स्त्र्यक्षो जटी फलगदाशरशक्तिपाणिः । चापं कुठारमुदजं नकुलं दधानो
वामेष्वघस्य वरुणो हरणाद्यतः स्यात् ॥ ४५ ॥ स्वणधुतिवृषगतिश्चतुराननश्च
त्र्यक्षोऽष्टपाणिरघहृद् भृकुटिर्ववेत्तः (स वोऽस्तु)॥ याम्ये फलाभयसुमुद्रशक्तिपाणि
वंजाक्षसूत्रपरशूरगवैरिपाणिः ॥ ४५ ॥
षटपाणिरम्बुदविभो नृगमिस्त्रिनेत्रो
गोमेध एष सुखमाप्तजनस्य दद्यात् । सद्बीजपूरपरशावथ चक्रमग्र्य
. हस्तेषु शक्तिनकुलौ दधदग्यशूलम् ॥ ४६॥

Page #424

सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । श्यामो गजेन्द्रवदनोऽहिफणाढ्यमूर्धा
स्यात् कूर्मगः सुखकरः किल पार्धयक्षः । सन्मातुलिङ्गभुजगावपपसव्यगौ च
बभ्ररगावितरतः सततं दधानः ॥ १७ ॥ श्रीवर्द्धमानजिनपादमराललीलः
श्यामो गजेन्द्रगमनो द्विभुजः पुनातु । मातङ्गम्यक्ष इह मङ्गलसिद्धिकारी
सद्बीजपूरनकुलौ भविनं दधानः ॥ ४८ ॥ बामासुतकमकुशेशयमात्मचित्ते धत्ते हि योऽनवरतं नवरङ्गभक्तिः । पक्षावली किल विलीनविपक्षलक्षस्यामुष्य शान्तिमियमोकसि सन्तनोतु१९
। इति यक्षाः । यानाननायुधकराङ्गरुचिप्रभेदः:
सङ्कीर्त याम्यहमतः स्थितिमादधानाः । यक्षाङ्गनाश्च वलये जिन२४सङ्ख्यकोष्ठे
यन्त्रस्य चास्य किल पञ्चमके सुकेश्यः ॥ ५० ॥ तार्यस्थितिः कनककान्तितनुस्तु पाश
चक्रेषुपुञ्जवरदक्षिणपाणिरेषा । चक्राङ्कशाशनिधनुर्युतवामहस्ता
चक्रेश्वरी सुखकरी भविनां सदा स्यात् ॥ ५१ । क्षीरार्णवोर्मिचयनिर्मलदेहकान्ति
लोहासनाऽहिवरपाशयुताग्यपाणिः ।

Page #425

श्रीजगहतोत्रसान्दोहे [श्रीसागरका सबीजपूरभृणिसङ्गतवामहस्ता
भूयादिय हिं विजयों विजयाय पुंसाम् ॥५२॥ देवी तुषारगिरिसोदरदेहकान्ति.
दद्यात सुखं शिखिगतिः सततं परीताः । जापनजं परमियं तु फलाभये तु
सम्बिभ्रती भुजचतुष्टयशोभमाना ॥ ५३ ॥ सा कालिका मधुकरोत्करतुल्यदेहा
पमासमासिवरपाशंगयाम्यपाणिः । नामाङ्कशाक्तिस्पाणियुगे वहन्ली
सौख्यान्यसावसुभृतां विनता ददातु ।। ५४ ॥ सम्मोहिनी कनकर वरपाशहस्ता
दद्यान्मुदं फलशृणी दधती कजस्था। श्यामा नृयानगतिकृद् वरबाणपाणि
श्वापामयान्वितकराप्यथ मानसी च ॥ ५५ ॥ ज्वालाकरालवदना द्विरदेन्द्रयाना
दद्यात् सुखं वरमथो जपमालिकां च । पाशं शृणिं मम च पाणिचतुष्टयेन
ज्वालाभिधा च दधती किल मालिनीय ॥ ५६ ॥ पीता वराहगमना ह्यसिमुद्गराङ्का
भूयात् कुठौरफलमृद् भृकुटि: सुर्खाय । चाण्डालिका हिमसमा वरजीपमाला
युग्गोपतिश्च कलशङ्कुिशवामहस्ता ।। ५७ ॥

Page #426

सविक्रिविता]
मन्त्राधिराजकरप .
गोमेधिका सवरपाशकराऽम्बुजस्था
__ नीला फलाकुशकराऽभिमतानि दद्यात् । सिंहस्थितिर्हिमसमा वरमुद्गराङ्का
विधनदा भक्तु कुम्भणी दधाना ।। ५८ ॥ कृष्णाजिता तुरगगा वरशक्तिहस्ता
भूयाद्रिताय सुमदामगदे दधाना । पीतप्रभा कमलगा शरपाशहस्ता
चापाहिपाङ्कितकरा च विजृम्भिणीव ।। ५९ ॥ पद्मासना वरभृता हिमरुक् सपाश
खड्गान्विती सुखकरा शाणखेटकाङ्का । कन्दर्पिकाथ झषगोत्पलमङ्कुशं च
पंमद्वयं हिमसमासि....वहन्ती ॥ १० ॥ कुन्दधतिः कमलगोत्पलपुस्तकाङ्का
- स्याद्धारिणी वरकमण्डलुयुक् सुखाय । गान्धारिणी शिखिमतिः किल बीजपूर
शूलान्वितोत्पलयुगद्विकरेन्दुगौरा ॥ ६१ ॥ नीलोत्पलं कलमधाम्बुजमक्षसूत्र
काली तमालदलहक् कजमावहन्ती । कृष्णा मुदै जलदमा वरजापगली
युक शक्तियुक्फलकरा वनजातदेवी ॥ १२ ॥

Page #427

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
भद्रासना हिमसमा वरजापमाला
पाणिः सुगन्धिरिह शूलफलाभ्युपेता। श्रेता मरालगमना सुममालिनी शं
दधादसिं वरफलं फलकं वहन्ती ।। ६३ ॥ कुष्माण्डिनी कनककान्तिरिभारियाना
पाशाम्रलुम्बिसणिसत्फलमावहन्ती । पुत्रद्वयं करकटीतटगं च नेमि
नाथक्रमाम्बुजयुगं शिवदा नमन्ती ॥ ६ ॥ पद्मावती भुजगराजवधूर्विधूत
विघ्ना सुवर्णतनुकुर्कुटसर्पयाना । पाशाम्बुजाश्चितकरा त्रिकणाढयमौलि:
. पायात् फलाङ्कुशविराजितवामपाणिः ।। ६५॥ सिद्धार्थका नवतमालदलालिनील
रुक पुस्तिकाभयकरा नखरायुधाङ्का । वीणाफलाकितभुजद्वितया हि भव्या
नव्याजिनेन्द्रपदपडकजबद्धभक्तिः ॥६६॥ श्रीअश्वसेनतनयं विनयावनम्रा
ध्यायन्ति ये स्वहृदये विगतान्यकृत्याः । यक्षाङ्गना जिनपतीनिव तान्नताङ्गयआराधयन्ति सततं दुरितं हरन्त्यः ॥ ६ ॥
इति यक्षिण्यः ।

Page #428

सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
एतस्य लाञ्छनतनुच्छविदेहमान
नामानुवादजननीजनकाभिधानः ।। स्तोष्ये जिनानहमिमान् वलये स्थितांश्च
षष्ठेऽधुनेह परितो हितहेतवेऽपि ॥ ६८ ॥ श्रीनाभिभूपमरुदेविभवो वृषाङ्को
गाङ्गेयगोरशरपश्चधनुःप्रमाणः । संसारसागरवितारतरी विनेता
स्वामी शिवं दिशतु मे स युगादिनाथः ॥ ६९ ॥ भष्टापढद्यतिधरो द्विरदेन्द्रचिन्हः
पश्चाशतीशतचतुष्टयचापतुङ्गः । दद्यान्मतानि विजयाजितशत्रुपुत्रो
ऽयोध्याजनिर्जिनपतिस्त्वजितो द्वितीयः ॥ ७० ॥ गाङ्गेयभः शत चतुष्टयचापदेहः
श्रावस्तिपःकृतजनिस्तुरगाङ्किताङ्गः । सेनाजितारितनयो विनयानतोऽयं
श्रीसम्भवः प्रभवताच्छिवतातये वः ॥ ७१॥ सिद्धार्थसंवरसुतः कपिपोतचिन्हो
ऽयोध्याजनिर्मथितमन्मथसङ्कथस्तु । हेमधुतिः खशरवन्हिधनुःशरीर
मानोऽभिनन्दन जनो भविनः पुनातु ॥ २ ॥

Page #429

श्रीजैनस्तोत्रमदोहे [श्रीसारहेमद्यतित्रयधनुःशतदेहमाना
ऽयोध्याजनिम्रपतिमेघरथाङ्गजन्मा। चक्राङ्कितः सुवनतः किल मङ्गलाभू
___ _यादयं मवमिदे सुमतिर्जिनेशः ।। ७३ ।। पश्चशतीद्विशतचापतनुं सुसीमा
श्रीमद्धराभिधनृपप्रभवो विभूतिम् । कौशाम्बिभूकृतजनिर्जलजाङ्गलक्ष्मा
पद्मप्रभोऽरुणतनुर्वितनोतु देवः ।। ७४ ॥ वाराणसीकृतजनिः फणपञ्चकाङ्को
हेमद्युतिः शतधनुर्द्वितयप्रमाणः । श्रीमत्प्रतिष्ठपृथिवीतनयो विभूति
मत्स्वस्तिको जिनपतिर्जयतात् सुपार्श्वः ॥ ७५ ॥ व्योमेषुशीतरुचिसङ्घयधनुःप्रमाणः
___ श्रीलक्ष्मणाजठरभूमहसेनपुत्रः । चन्द्राङ्कचन्द्ररुचिचन्द्रपुरीसुजन्मा
चन्द्रप्रभः प्रभवतां भवभीभिदे वः ।। ७६ ॥ कामन्दकीकृसजनिः शतचापतुङ्गो
रामानमूर्धवलरुग् मकराङ्कचिन्हः । देवेन्द्रवन्धचरणः सुविधिविभूति
सुग्रीवभूर्वितरतां मम पुष्पदन्तः ॥ ७७ ॥ श्रीवत्सयुग नवतिचापतनुप्रमाणी
नन्दासुतो दृहरथान्वयमण्डनोऽवम् ।

Page #430

चिरिचितः]
श्रीमम्बधिराजकल्पः ।
उत्तप्तहेमरुचिभदिलपूः सुजन्मा
__ श्रीशीतलोऽवतु जनं किल शीतशीलः ।। ७८ ॥ श्रेयांस एष कलधोतसमो ह्यशीति
चापोच्चदेह इह गण्डकलाञ्छनस्तु । श्रीविष्णुभूमिपतिविष्णुवधूतनूजः
श्रेयांसि यच्छतु सुसिंहपुराधिजन्मा ॥ ७९ ॥ रक्तप्रभो महिषलाञ्छनलाञ्छिताङ्ग
श्चम्पाजनिस्त्वथ जयाचसुपूज्यपुत्रः। यश्चापसप्ततितनुप्रमितिमतानि
श्रीवासुपूज्यजिन एष सलां ददातु ॥ ८ ॥ श्यामाभवो ह्यनिभृत्कृतवर्मपुत्रः
काम्पिल्यपत्तनज़निः कनकावदातः । कोदण्डषष्टितनुयष्टिरसौ वराह
लक्ष्मा ददातु विमलः कमलां जिनेशः ॥८१ ॥ श्येनाङ्कसिंहरथभूः कनकस्त्वयोध्या
जन्मा विनीतसुरसंस्तुतपादपनः । व्योमेषुकार्मुकतनुः सुयशातनूजो
दद्यादनन्तसुखमेष जिनस्त्वनन्तः ॥ ८२॥ वज्राङ्क ! रत्नपुरसम्भव ! हेमकान्ति
श्रीभानुभूपकुलदीपक ! सुनसाभूः ।। पश्चाधिकार्मुकतनो ! जितमन्मथेश !
श्रीधर्मनाश! जय नायकलाधिना ! || ८३ ॥

Page #431

श्रीजनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्रसजातरूपवररूपधरो मृगाङ्कः ।
श्रीविश्वसेननृपभूरचिरातनूजः । व्योमान्धिचापतनु-हस्तिपुरात्तजन्मा
शान्ति तनोतुं भविनामिह शान्तिनाथः ॥ ८४ ॥ श्रीसम्भवो गजपुरप्रतिलब्धजन्मा
___ हेमद्युतिः शरकृशानुधनुःप्रमाणः । यः छागलाञ्छनधरो नृपशूरजातो
देवो व्यपोहेतु तमो मम कुन्थुनाथः ॥ ८५ ॥ त्रिंशद्धनुस्ततवपुः कनकाभ ! नन्दा
वर्ताङ्क ! नागपुरसम्भव ! देववन्ध !। देवीहृदम्बुजरवे ! च सुदर्शनाङ्ग
जातारनाथ ! घननाथभवारिमारे ॥ ८६ ॥ श्रीमल्लिनाथ ! कदलीदल नीलदेह !
पञ्चद्विकार्मुकतनो ! नृपकुम्भपुत्र!। श्रीमत्प्रभावतिजने ! मिथिलापुरीज !
कुम्भाङ्क ! भाविनरनेन्तरमर्त्यजन्म (?) ॥८॥ तैलाक्तकज्जलकेलवर ! कूर्मचिन्ह !
त्रिंशद्धनुस्तनुविमान ! सुमित्रसूनो! । पमावतीप्रभव! राजगृहाप्तजन्मा
जन्माघसङ्घमपिघातय सुव्रताईन् ! ॥ ८८॥

Page #432

सूरिविरचितः ] श्री मन्त्राधिराजकल्पः ।
मधुतिः कलविनीत महोत्पलाङ्कः पञ्चेन्दुकार्मुक तनुर्मिथिलापुरीस्थ: ।
वप्राभवो विजयभूपतिलब्धजन्मा
स्याच्छान्तये नमिजिनो भविनां तु नाम ॥ ८९ ॥
श्रीमत्समुद्रविजयात्मज ! शङ्खचिन्ह !
कृष्णाङ्ग ! चापदशकोचतनो ! मतो नः ! श्रीमच्छिवाभव ! भवाघभवाधिहीनं
श्रीनेमिनाथ ! कुरु शौर्यपुरावतंस ! ॥ ९० ॥
સ્વર
वाराणसीपुरजने ! कदलीदलाभ !
सर्पाङ्क ! हस्तनवकोञ्चशरीर ! धीर । । श्री अश्वसेनकुलपङ्कजराजहंस !
वामातनूज ! जय मोक्षद ! पार्श्वनाथ ! ॥ ९१ ॥ सिद्धार्थपार्थिवभव ! त्रिशलातनूज !
मधु ! हि भुजसप्ततनुप्रमाण ! ।
कण्ठीरवप्रकटलाञ्छन ! वाञ्छितार्थ
श्रीवर्द्धमान ! मम देहि विमानमाय ! ॥ ९२ ॥ यश्चित्ते मुदितेऽवसोय सुपदद्वन्द्वं विधत्ते शिवं
शश्वद्वासनया प्रज्पदायो ( ? ) माय: सुकायः पुमान् । एते वोतमदाः सदा दिविषदां वृन्देन ये वन्दिताः
सानन्दं शिवसम्पदं शमदयावन्तोऽस्य दद्युर्जिनाः ॥९३॥ इति जिना ।

Page #433

२५६
श्री जैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीनगर
त्रैलोक्यख्यातवर्णस्तपन इव समस्तोमहत नितानं
विस्फूर्जबिन्दुनादौ निजपरशिरसीकारमात्तस्तु सज्जौ । एतद् यन्त्रं समस्तं क्षितिवलयमिवाम्भोनिधिं व्याप्य सिद्धो मायावर्णाभिधानः स्थित इति सततं योगिभिर्ध्याय एव ॥ ९४ ॥ इति मायावर्णः ।
एतद् यन्त्रं बहिः पीठे यद् धरायां व्यवस्थितम् । न तस्याराधकाः सूत्रयन्ति यतो भणाम्यहम् ॥ ९५ ॥ एकचक्ररथ उष्णमयूषः सप्तसाप्तरिह पङ्कजहस्तः । सेवतेऽरुणरुचिः शुचिचेताः पार्श्वनाथपदपङ्कजमर्कः ॥ ९६ ॥ क्षीरसागरतरङ्गसमाङ्गः श्वेतवाजिदशकस्तु शशाङ्कः ! । सर्वदा जिनपतिक्रमसेवासङ्गि मानसमसावपि धत्ते ॥ ९७ ॥ मङ्गलोऽयमथ हिङ्गुलवर्ण: शक्तिपाणिरिह मङ्गलहेतुः । भक्तियुक्तिपरिभावितचित्तः सेवते क्रमयुगं जिनभर्तुः ॥ ९८ ॥
बाणबाणधिशराशनपाणी रोहिणीरमणसंहत्त एषः । नीलहरुचिरस्य जिनस्य पादसेवनविधिं विदधाति ॥ ९९ ॥
स्वर्णकेतकसमानशरीरो बाक्पतिर्जिनपतिस्तुतिकारी । निर्जितामर मलि (?) लहरीभिस्तर्जितामृतरसोत्तमगीर्भिः ॥ १०० ॥ भागर्वोऽसुरविताननताङ्घ्रिः क्षीरनीरनिधिगौरशरीरः । सेवते क्रमयुगं जितभर्तुरश्वसेनकुलपङ्कजभानोः ॥ १०१ ॥ दण्डदीधितिसुतोऽपि सुचेतो दुःखनीरनिधितीरगमाय सबसे जिमप्रति बत धूमस्तोमकान्तिरिह दण्डधरश्च ॥ १०२ ॥

Page #434

सूरिविरचितः]
श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
ही शरीररहितोऽपि हिताय सिंहिकासुत इतोऽपि जिनेशम् । पश्यति प्रतिकलं कलभक्तिः स्यन्दनं तिमिरभो ह्यधिरूढः ॥ १०३ देवदेवमभिवन्दति केतुः पातकाम्बुनिधिबन्धनसेतुः ।
खड्गपाणिरिह पादतलस्थचित्रवर्ण इव कल्मुषमालः ॥ १०४ ॥ ये जिनं निजमनस्युरुभक्तिव्यक्तरोमनि वहाङ्कुरसाराः । संवहन्ति विषमा अपि तेषां खेचरा मुदमिवेह वयस्याः ॥ १०५ ॥ इति ग्रहनवकम् । बहुनेत्रसम्भववपुर्भगतां शमितुं जिनेन्द्र ! चरणौ शरणम् । तव देवराडिव नवस्तवनं कुरुतेऽनिशं समभिगम्य मुदा ॥ १०६ ॥ निजतापसम्पदभितः शमितुं तव सेवते चरणयुग्ममिव । अनलस्फुलिङ्गपटलाकुलितं वपुरुद्वहनिह महः खचितम् ॥ १०७ ॥ वहु जन्तुघातततपातकतोऽञ्जननिभं महिषयानगतिः ।
पुरुद्वहन्निव नवस्तवकृत् तव च दण्डपाणिरिह तच्छभितुम् ॥ १०८ ॥ सकलाम्बुदद्यतिरिव स्तुतिकृत् तव देव ! पादयुगलं नमति । नृकपालपाणिरिव रौद्ररसं शमितुं श्रितः प्रशमवारिनिधेः ॥ १०९ ॥ निनाद ते जडपतिर्वरुणरश्चरणस्तुतिं बत जिनाऽयि कथम् ? | तव भक्तिरेव मुखरीकुरुते त्वथवा जनं जडमपीह विभो ! ॥ ११० ॥ चपलकुरङ्गतराशुबलः पवनः स्मवन्नमति श्रयति । तव पादयुग्ममत एव जगत्तदशु स्वरूपमतदेव जिन ! ॥ १११ ॥ घनदोऽन्धकारचितिहिताश्रयतोऽस्यभवत् कुबेर इति नामयुतः । प्रभजन् पदे हि तव पुण्यनिधेर्विदितस्तु पुण्यजनराडिति सः ॥ ११२ ॥
१७
२५७

Page #435

3
२५८
श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
भसित त्रिनेत्रक दिगम्बरताभुजगास्थिरुषण छटा पटलिः । वहतः शिवाश्रयसुतीनवपुर्भवतो भवस्य शिवनाभ भुवि ॥ ११३ ॥ विघिरच्छ्रवत् स्तुतिवचःसलिलैरभिवर्षति प्रतिजिनं यदिह । विमलीकरोति तदर्घं दुहितुः सुरताभिलाषजनिपङ्कमिव ॥ ११४ ॥ बलिघामसंस्थितिरभसं नमति स्तवसेवनं च नमनं नमितः । वदयन्त गतिसङ्गतिमन्निजवित्तमंत्र.... दति प्रकटाम् ॥ ११५ ॥ प्राच्यामिन्द्रो वन्हिराग्नेयकोणे याम्यासंस्थो दण्डपाणिस्ततोऽपि । रक्षोराजः स्याच्च नैऋत्य संस्थो यादोनाथः पश्चिमाशा कृतास्थः ॥ ११६ वायव्यस्थो गन्धवाहस्तु यक्षः कौबेरीस्थो रुद्र ईशानसंस्थः । ब्रह्मा प्राच्यां पश्चिमायामनन्तो यं सेवन्ते लोकपाला दशामी ॥ ११७ इति लोकपालाः ।
दक्षिणतो धरणेन्द्रो बहुफणभृत् कनकवर्णतनुरत्र | जिनभक्तं जननिवहं हृदयस्थितजिनवरस्त्ववति ॥ ११८ ॥
वामे पद्मावत्यथ कज्जलकालद्युतिस्त्रिफणकलिता । सर्पाभरणा कुर्कुटसर्पगतिस्त्रिभुवनं त्ववति ॥ ११९ ॥ क्षेत्राधिपतिर्मण्डलयानो व्यालोलकुन्तलकरालः । विहितभुजङ्गममालः षट्पाणिः सेवतेऽत्र जिनम् ॥ १२० ॥
सितदीधितिसमवर्णे चामरजपमालिकावर फलाढचे | विमलालङ्कृतिवस्त्रे देव्यौ विजयाजये भवतः ॥ १२१ ॥ श्रीवामासुतभक्ते गजपतियाने करचतुष्कधरे । यन्त्र बहि: कोणगते एते दुरितालिमपहरतः ॥ १२२ ॥

Page #436

२५१
सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । अथ योजितकरकमलो मन्त्राधिपतिर्जिनापती ध्येयः । कमठो यन्त्रद्वारे कृतस्थितिरपाल इव ॥ १२३ ।। अरुणरुचिः शुचिमहीरुहहारिश्च विहितपीनकोपीनः । उच्छिखपावककोलापिङ्गलकुन्तलजटाजूटः ॥ १२४ ॥ उन्नतललाटपट्टप्रकटितभृकुटी कठोरकृतदृष्टे ! । विहितविकटाट्टहासत्रासितजगतीत्रितयसत्व ! ॥ १२५ ॥ तर्जितसघनघनाघनगर्जितहुंकारस्यवधिकराल । जिनपतिसकरुणवाचः श्रवणोत्पन्नासमदयासुलय । ॥ १२६ ।। जय कमठदुरितसन्ततिगजपतिभेनमृगपतितनूज। अहिपतिफणगणभूषण! जिनवरचरणाम्बुरुहपुष्पलिह ॥ १२७॥
कलापकम् । विगतमदैर्यशनावशतः सुगति विना वरचरणतपोभिः । सरसफला चमरकुलाविव शरणं कमठ ! जिनचरणौ ॥ १२८ ॥
इति कमठः॥ मन्त्राधिराजसजीविहितातिशयः सदाशयो जयति । श्रीपद्मदेवसूरिविख्यातो देवरिमूरिव ॥ १२९॥ प्रोद्यन्मार्तण्डबिम्बप्रतिमरुचिभरस्यास्य यन्त्रस्य विष्वक
सर्वज्ञालोसुरेन्द्रासुरसुरयुवतीयक्षयक्षाङ्गनानाम् । सन्दोहैः सेवितस्य त्रिदशगिरिवनस्यावकासो वनाली
नीलाभा भाति भूयो विबुधजनकृतानन्दकन्दप्रभेदाः ॥१३०॥ इति मन्त्राधिराजयन्त्रोद्धारस्तृतीयः पटलः । पं० २१२ ।।

Page #437

२६०
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
चतुर्थः पटलः। पूजाविधानमधुना सकलीकरणादिकं च सन्दर्य ।
कल्पेभ्यो विज्ञाय प्रवक्ष्यते निजहिताय मया ॥ १ ॥ भं १ गां २ ई ३ अं ४ वां ५ सं ६ आं ७ खं ८ लां ९ जे १० वां ११ वी १२ क्षां १३ वो १४ वां १५ १६ स्युः
सफलीकृते कनिष्ठाद्यङ्गलिपर्वस्ववतलौ च ॥ २ ॥ हरहुंहः सरसुंसः हरहुंहः पुनरथापि सरसुंसः । सकलीकरणं कुर्यात् पुरा चतुर्थं द्वितीयमपि ॥ ३ ॥ सत्त्वं रजस्तमो वाङ्गुलिपवसु चिन्तयेत् तृतीयं च । क्षिपन स्वाहा वेन्यं............गस्वेव तुर्य तु ॥४॥ भूमि-जल-वसनशुद्धिर्विधिवद् विदधीत बुद्धिमान् मन्त्रैः। आह्वाननादिमुद्रापञ्चकमत्र प्रकुर्याच ॥ ५ ॥
ॐ विमले ! निर्मले! सर्व तीर्थजले अशुचिः शुचिर्भवामि लों वो इवी स्वाहा ।
इति जलशुद्धिः । ॐ ही इवी वी पां वां स्वाहा ।
इति वस्त्रशुद्धिः । इति मन्त्रान् त्रिरुच्चरन् भूमि-जल-वस्त्राणि चक्षुभ्यो पश्यन् हस्तेन स्पृशेत् ।
हृदयान्तः समं लात्वा ससमौ सम्मुखौ करौ । कृत्वोत्तानावधो नीत्वा मण्डले स्थापयेदिति ॥ ६ ॥
इति आहानमुद्रा।

Page #438

श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
पराङमुखौ करौ कृत्वा हृद्दन्तांससमौ पुनः ।
उत्तानो स्थापयेद्यत्र मुद्रा सा स्थापनेति च ॥ ७ ॥
इति स्थापनमुद्रा |
सूरिविरचितः ]
युक्तमुष्टिद्वयं बद्ध्वा सृष्टौ मध्ये विनिक्षिपेत् । यन्त्रस्य दर्शयेन्मूर्ध्वा सन्निरोधाख्ययेति च ॥ ८ ॥
इति सन्निरोधमुद्रा |
हृदयान्तः स्कन्धसमौ सरलोवस कांगुली । करौ संयोजयेच्चेति मुद्रेयं सन्निधानिका ॥ ९ ॥
इति सन्निधानमुद्रा |
संस्पृशन् मध्यमा पृष्ठमङ्गुष्ठाभ्यां तु तर्जनीम् । कृत्वो चै बाहुमुष्टी च नामयित्वा करौ ततः ॥ १० ॥ प्रत्येकं मण्डल अल्पे (?) कदयाय मथानयेत् । अवगुण्ठनमुद्रेति कार्या मन्त्रविचक्षणैः ॥ ११ ॥
इत्यवगुण्ठनमुद्रा |
इति मुद्रापञ्चकम् ।
क्षिप स्वाहा हास्वा तु पक्षिरिति क्रमेण कृतरक्षः । अनुलोमं प्रतिलोमं पज्जानूदरमुखशिरस्सु || १२ ||
इत्यात्मरक्षा |
२६१
हा ही ह हः पातालवासिने च धमलवरयूं । धरणेन्द्राय स्वाहेति मन्त्रतः शीर्षरक्षाकृत् ॥ १३ ॥
•
इति शीर्षरक्षा ॥

Page #439

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
यः क्षो ही फट् फट् गमलवरयू च। श्रीपार्थाय स्वाहेति बाहुकुक्षिस्वलिङ्गकृतरक्षः ॥ १४ ॥
इति बाहूदररक्षा । उड स्वाहा कठ कठ कमलवरयूं जये ! विजये ! । नम इति मन्त्राद् हृदये कृतरक्षो मन्त्रविधिवेत्ता ॥१५॥
इति कण्ठहृदयरक्षा । पणवपुत्वं य वामाएवि ! य नियपुत्तपरियरिय रमसजागे । मण्डलमज्ले आगच्छ तिट तिट्टे य स्वाहेति ॥ १६ ॥
ॐ वामाएवि ! सपुत्ति ! सपरिवारे ! सवाहणि ! मंडल मज्झे मागच्छ आगच्छ, अत्र स्थाने तिष्ठ तिष्ठ स्वाहा ।
__ इत्याहाननमन्त्राः। इत्याहानं कृत्वा विधाय मुद्रां जिनेन्द्रपार्श्वस्य । क्षुद्रोपद्रवरक्षाकृते जपेन्मन्त्रमिभमेव ॥ १७॥ स्वसम्मुखौ करो कृत्वा पाणावग्रथिताङ्गली । चक्राङ्गुष्ठौ क्षिपेन्मध्ये पार्श्वमुद्रेति कीर्त्यते ॥ १८ ॥ ॐ उग्गे महाउग्गे उम्गे उम्गजसे पाते सुपासे पासमालिणि ॐ ठः ठः ठः स्वाहा । अयं विघ्नोपशामको वार १०८ स्मरणीयः । यक्षाधिप-कमठ-जया-विजया-पद्मावतीप्रमुखमन्त्रैः।
क्षेत्रपतेर्मन्त्रेण च स्मृतेन नश्यन्ति दुष्टाद्याः ॥ १९ ॥ मन्त्रा यथाक्रमम्

Page #440

सूरिविरचितः ]
श्रीमन्त्राधिराज कल्पः ।
२६३
७ ७
मुरत्रिशूलमुद्रया ग्रां श्रीं यूं ग्रौं म छिन्द्धि, छिन्द्वि भिन्द्धि भिन्द्धि, विहरि विहरि कम्यूँ त्रां ह्रीं ब्रौत्रः ताडय ताडय फ्र्यू घ्रां घ्रीं धूं घ्रौं घ्रः यूः यूं ब्लूं ब्लूं फट् हयू हा हो हू हैं इ: हा हा इह कठोरमुद्रया ज्वल ज्वल, चालय चालय, प्रज्वल प्रज्वल,प्रज्वालय प्रज्वालय ँ नमो भगवते पार्श्वयक्षाय चण्डकोधाय हूं क्ष स्तूं सम् स्रा स्त्री स स्रौ त्रः हा हा घे घे वज्रासित्रिशूलधारया इदं भूतं हन हन, दह दह, पच पच, त्रासय त्रासय, स्वः स्वः खाहि खाहि, मन्त्राधिराज आज्ञा पयति हुं फट् स्वाहा । इति पार्श्वयक्षमन्त्रः |
यूँ र र : रां रां हा हाँ काँ हाँ हाँ ब्लूद्रां द्राँ पार्श्वयक्षिणी ज्वल ज्वल, प्रज्वल प्रज्वल, हन हन, पच पच, इदं भूतं निर्धारय निर्घाटय धूमान्धकारिणी ज्वलनशिखे ! हुं फट् फट् यः यः यः ँ मात्री दूतिका सहिने ! पार्श्वयक्षिणी आज्ञापयति स्वाहा । इति पार्श्वयक्षिणीमन्त्रः ।
ँ ँ ह्राँ ह्राँ हूँ हूः पातालवासिने यूँ भ्रां श्रीं धूं धौं भ्रः अनेकफणमण्डिताय धरणेन्द्राय हुं क्लू हुं फट् स्वाहा ।
इति धरणेन्द्रमन्त्रः ।
Ww
जै जै क्यूँ कठ कठ पश्चाग्नितप:साधकाय ठम्यूँ द्रां द्री कमठाय ही फट् स्वाहा !
इति कमठमन्त्रः ।

Page #441

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
7 ऐ श्री जये विजये हर हर, सर सर, धम धम, हरय हरय, चूरय चूरय म्ल्यू हम्ल्ब्यू सम्ल्यू म्ल्यूँ उम्यं स्वाहा
इति जयाविजयामन्त्रः । ॐ ऐं क्ली हस्क्ली हसौ देवी पद्मावती नमः ।
इति पद्मावतो मन्त्रः । ॐ आ हसौ हस्क्ली हौं क्षेत्रपाल इदं स्थानं आगच्छ आगच्छ मम चिन्तितं कार्य कथय कथय हुं वषट् ।
अथवा
ऐ ही क्षा क्षो क्ष क्षो क्षौ क्षः व्यू मण्डलक्षेत्रपालाय नमः ।
इति क्षेत्रपालमन्त्रः । एते मन्त्राः पूजासमये स्मरणीयाः ।
इति मण्डलमन्त्रोद्वारः।
-
वक्ष्ये विशेषमधुना ध्यानविधानस्य पार्श्वनाथस्य । यस्मात् साधकवर्गे त्रैकाल्यं ज्ञानमाविः स्यात् ।। २२ ॥ क्षारम्भोनिधिमध्ये जम्बूद्वीपाभिधोऽस्ति सद्वीपः । सुरयोजनलक्षपृथुः पृथ्वीधरतरुनदीभिरभिनीलः ॥ २३ ॥ अन्तर्नाडीनिर्गतजिनवरमौलौ विकस्वरं चिन्त्यम् । तदुपरि गैरिककमलं जलधिरस (६४) भ्राजमानदलम् ॥२४॥ इदमुपरि कोमलतरा गब्दिका ततश्चिन्त्या । पूर्वोक्तरूपमहिमा तत्रासीनो जिनो ध्येयः ॥ २५ ॥

Page #442

सरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । २६५
श्रीपार्श्वनाथवामे श्वेताभरणां स्वकानि बिभ्राणा। भुजषर्टी नेत्रत्रयमन्तो धरवरशरीररुचि ॥ २६ ॥ पद्मावतीह देवी ध्यायन्ती तीर्थराजपदकमले । ध्यातव्या निजहृदये साधकवर्गेण सन्तुष्टा ॥ २७ ॥ युग्मम् ॥ सितवाससी वसाने श्वेताभरणे च चामराढ्यकरे। विजयाजये च देव्यौ पक्षद्वितये ततश्चिन्त्ये ॥ २८ ॥ षोडशदलेषु षोडश विद्यादेव्यः स्थितास्तु परितोऽस्य । यक्षा शासनदेव्यो नव ग्रहा लोकपालाश्च ॥ २९ ॥ एते चिन्त्याश्चेतसि धरणेन्द्रः फणसहस्रतः छत्रम् । बिभ्राणो जिनशिरसि स्फुटभक्तिव्यक्तिकश्चिन्त्यः ॥ ३० ॥ अब्धिरसौ(६४) गीर्वाणाः कुर्वाणाः पञ्चवर्णसुमवृष्टिम् । गजपतिकरधृतकलसैध्येयं च जिनेन्द्रमभिषिञ्चन् ॥ ३१ ॥ परितः स्थितोऽस्य वप्रो रत्नमयस्फुरितकिरणकपिशीर्षः । वज्रमयं तदुपरिगतमाच्छादनमत्र चिन्त्यं तु ।। ३२ ॥ देदीप्यमानमूर्तिर्जिनवचनमनार्तिमाननुध्यायन् । करघृतवेत्रलतोऽयं कुर्वाणो द्वारपालत्वम् ॥ ३३ ॥ कमठः शठतारहितो ध्यातव्यो दुरिततिमिरदिनभर्ता । कुमतक्षितिजकुठारो दर्शनपङ्केरुहैकपुष्पलिहः ॥ ३४ ॥
युग्मम् ।

Page #443

ર૬
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे- [ श्रीसागरचन्द्र
वप्रबहिस्तात् परिखा स्मर्तव्या खादिराङ्गारभृता । साधक एकाग्रमना ध्यानविधानं करोतीत्थम् ॥ ३५ ॥ इति विशेषध्यानम् ।
दक्षिणेतरभुजान्तरमध्यान्निः सरन्नथ सरीसर्पराजः । उज्जभेण सकलानपि वर्णानाश्लिषन्निजजनानिव बन्धुः ॥ ३६ ॥ स्वर्णसोदरसहस्रफणाभिशतपत्रमंडलं तु दधान: ( योगिभिर्जिनवरस्मृतिकाले सन्ततं मनसि संस्मरणीयः ||३७|| इति ध्यानम् ।
युग्मम् ।
अथ भणामि फणाङ्कजिनार्चनं न जपहोमविधौ विवद्यतः । फलति मन्त्र विहमतुं रात् (!) जलदवारिभरादिव पादपः ॥ १ ॥ जय जिनेति वचः प्रथमं भणन् घुसणचन्दनतः कृतकङ्कणः । अगुरुधूपसुधूपित शुद्धरुक् सिचयसञ्चितदेह रुचिर्भृशम् ॥ २ ॥ त्रिंशांसकुसुमाञ्जलिपूर्वकं विलसीदलमम्बरपूरितैः । कनकभृत्कलधौतमयैर्विभुं स्नपयति प्रमदः कलसैरसौ ॥ ३ ॥ मृगमदागुरुचन्दनकुङ्कुमैर्मलयजैर्घनसारविमिश्रितैः । जिनवपुः परिलिप्य प्रपूजयेत् बकुलचम्पकमुख्यसुमैः शुभैः ॥ ४ ॥ घृत विपक्त्रिममोदकसंयुतं सघृतमामिषमस्य च ढोकयेत् । विमलतन्दुलमङ्गलसत्फलावलिदलप्रददः कृतदीपकः ॥ ५ ॥ प्रणवपूर्वपदैस्तु नमोऽन्तगैरपि तुरीयविभक्तिगनामभिः | सकलमण्डलमर्चयति स्फुटं फलदलैः कुसुमैरसमैस्ततः ॥ ६ ॥

Page #444

सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराज कल्पः ।
जय जयेति वदद्वदनाम्बरो जिनपदावभिनम्य सिताम्बरः । रजतहेममृदां वरकर्णिकामयमथो कुरु मङ्गलदीपकम् ॥ ७ ॥ धरणतद्दयिताविजयाजयाकमठपार्श्वनवग्रहसंयुतम् ।
२६७
सुरपवह्निकृतान्तपलादिनां वरुणवायुकुबेरपिनाकिनाम् ॥ ८ ॥ अजनरायणयोरपि नामभिः प्रणवपूर्वनमोऽन्तगतैरपि । समभिपूजयति स्फुटभक्तियुक् कुसुमधूपफलप्रमुखैः क्रमात् ॥ ९ ॥ गुदग - नाभिग- हृद्रत - कण्ठगा-SSस्यग- ललाटगवक्त्रचयादिवित् श्वसनपञ्चकचारविचारणाकृदवबुद्धसमस्तसुतवकः ॥ १० ॥ रहसि शीतमयूषमुपागते मरुति चारि कुमण्डलगे सति । कृतसमत्वरसो घनपावनः सुरपदिग्वदनो मदनोज्झितः ॥ ११ ॥ निजकरा वदित (?) सुधराभवावनिरुहप्रभवं सुदलावलि । अशिथिलं विशदप्रभयान्वितं परिमलप्रसरं तु सुदन्तकम् ॥ १२ ॥ परिहृताखिललोककथाप्रथः कुसुममेकमथैकमुदारधीः । अचल निश्चलचित्तशरीरकं पवनयुक् प्रविधाय हृदप्रगम् ॥१३॥ स्थिर तरीकृतनेत्र कनीनिको हृतसमस्तखवारमनोहरः । जिनपतिं परिवारयुतं स्मरन्न वचनो मरुता सह साहसी ॥ १४ ॥ जिन पतिक्रमयुग्मतले क्षिपन् रविसहस्रसुमानि पुमानिति । त्रितयमन्त्रजपप्रवराणि वै जपविधिर्गदितः सकलस्त्वसौ ॥ १५ ॥
कुलकम् ।
जापान्ते नित्यपूजान्ते स्तवान्ते चैत्यवन्दनाम् । विदध्याद बुद्धिमान् शुद्धां वामेयस्याग्रतो व्रती ॥ १६ ॥

Page #445

૨૬૮
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्रommmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm मलयसम्भवशालिकतन्दुलोत्तमसिताघनसारविमिश्रितान् । जपितपुष्पचयीदशमांशतः सुरभिदुग्धवृतेन तु चूर्णितान् ॥१७॥ चनकमानगुटी: प्रकटार्चिषि रविशतप्रमिता ज्वलने कृताः। रसशशाङ्कमिताङ्गुलपिप्पलजरुसमिद्भिरथै महिषाभत्ततः (१) ॥१८॥ दिवसते कमुते तृतयं यकः स्थिरमना अपि विघ्नशतार्दितः । निरशनरहसि स्थितवान् मुनि र्धतयुताशयतः प्रतिहोमयेत् ॥१९॥
कुलकम् ! जिनपतिक्रमयुग्ममधुव्रतः सपदि वै कमठः शठतोज्झितः । प्रकटमूर्तिरमुष्य सुधाभुजां द्रम इवालिमतानि ददात्यहो ॥ २० ॥ जिनपति....न जनं स्फुरच्छमदयं मदयन्त मुदारभम् । गतमर्तित नन्तुमहं तु सच्छमदयं मदयन्तमुदारभम् ॥२१॥ बहुजनातपनस्त....पः पुनः शतकरो त रोति कलङ्कयुक् । जिनवरो....नववर्ण्यता मुपमया....न मया कया ॥२२॥ जिन भवेद् भवते भवते ह वै न समता समता समता कृता । असुमते सुमतेर्निचयं तता वितरता तरता भवसागरम् ॥ २३ ॥ किमधुना मधुना मधुनान्त सुर-सुरवृतैरमतैरपि तैः किमु ? । जिनपतिं न पति न दधे लये त्रिजगतो जगती तरशं किमु ॥२४॥ जिनमते न मते भविनां मनः परमते रमते भवसङ्गते । जिनमतोद्यतभावनया विना विमदनं मदनं दम-त्वह ॥ २५ ॥ परममिच्छसि सप्रतिभेदनेऽवनमितं भजतं वशमाचले ॥ सकलभं कलभञ्जितमोहभं सकलभं कलभं जितमोहभम् ॥ २६ ॥
बिन्दुसञ्चारकम् ।

Page #446

सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
२६९
दमी महानन्द....नाश्रितो ददाति देवः पदमच्चमुत्तमम् । वीरोऽथ हन्ता विदलं भवव्रजदवानलध्वंसदवारिवाहकः ॥ २७ ॥
चक्रम् । तमानन्दकरं शान्तोद्धततोपगतागमम् । नमत्यविपदं भ्राजन्मोहारिसमरं न कः ? ॥२८॥
परिधिश्लोकः । मार्तण्डबिम्बवत् कान्तिः सिचये यद्यपुर्नवा ।। वारिदा सुरविप्लावेऽप्यौज्झतौ यन्मनः क्षमा ॥ २९ ॥ मायान्ते चक्रिवान् योऽपि यं तत्याज न चिद्रमा । मारबाणसुजेतारं तं जिनं नौमि सुस्थितम् ॥ ३०॥
युग्मम् । खगबन्धः । व्यञ्जितानेकलोकस्य जितानन्तरुचेर्गुणान् । तानङ्ग ! वक्तुमाशास्ते नेतर्वर्यकलोऽपि कः ॥ ३१ ॥ रमासारविदा रम्यतारसंसारसागर ! । गम्भीरसुन्दर श्रव्यरवान्तरतमो वः ॥ ३२ ॥ युग्मम् ।
कमलबन्धः। दीव्यद्देवेन्द्रवृन्दोघद्वादवन्धं दिवोददम् । देवदेवं विदं वन्देऽवद्यवादेद्यदावदम् ॥ ३३ ॥
द्वयक्षरः।
यक्ष । सर्वासुरसुरैः सेव्यो विश्वविश्वेश्वरः श्रिये । आश्रयः श्रेयसां सारः शिवसौख्याश्रयो वशी ॥ ३४॥
पञ्चवर्गपरिहारः।

Page #447

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्र
mommonomwww
प्रणौमि मदजेतारं प्रध्वस्तान्तस्तमोभरम् । कामतस्तं सदानन्दकन्दास्तलवसम्पदम् ॥ ३५ ॥
छत्रबन्धः । रम्य वीरशरस्कारतिरस्कारपरः करः। स्फुरच्छरकरस्मेरश्रीरसौ रसरम्परः ॥ ३६ ॥
गोमुत्रिका। धरणेन्द्रनतो नम्योऽभवतापरतः शिवः । जिनो मदनहीनो न भवता परतः शिवः ॥३७॥ युग्मम् । गौरीभूतगुणोपेतं भवानीहितमागतम् । गौरोभूतगुणोपेतं भवानीहितमागतम् ॥ ३८ ॥
पादद्वययमकम् । भवन्तमीश्वरं प्राप्य तमचिराददहम् । भवन्तमीश्वरं प्राप्य भव्याजव्यामिनो पुनः ॥३९॥ युग्मम् ॥ वामेयोऽजनि यो नम्यो विमेयो नाजि यो न दाः । दाने यो जितयोगज्ञः समयोजनि योगदः ॥ ४०॥
महजबन्धः । दम्भिमानजितं वन्दे देवं तं जिनमाभिदम् । वन्दितं ददने जन्यं न्यञ्जने ददतं दिवम् ॥ ४१ ॥ पिनाकिना नाकिनापि वन्दितं ददतं दिवम् । देवं दम्भिभिदं वन्दे मन्दरागगरादमम् ॥ ४२ ॥
गतप्रत्यागतौ ।

Page #448

सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
पादपीठस्फुरत्पार्श्वनाकिपं गतमन्मथम् । . नम्याद् गिः सुकृतं स्तौमान्यमिद्चन वदावदम् ॥ ४३ ॥
पञ्चमपादेन स्यख्या (१) यौवनेऽपि रमात्यक्त्वा विततान तपोवनम् । आरसंसारनाशाय विततानतपोऽवनम् ॥४४॥ त्यक्त्वाक्षमाधनो भव्यामश्वसेनां गजोर्जिताम् । विदधे च तपः शुद्धमश्वसेनाङ्गजोऽर्जिताम् ॥ ४५ ॥ बिभ्रता मदनो येन देहे भव्याञ्जनश्रियम् । कुर्वता तृणव ण देहे भव्यां जनश्रियम् ॥ १६ ॥ बभार मानसं शुद्धं कमठासुरसङ्गतः । वनं शमस्य सदनं कमठासु रसं गतः॥ ४७ ॥ पुष्यत्वखिलभव्यानां भव्यं वामासुतो दिनम् । मनो दधानो भन्यास्वभव्य वामासु तोदिनम् ॥ १८ ॥ सह्यानसन्धानमदो विहायमप्रारलोकश्रियमायतां ददत् । ममादपर्यङ्कतले भवोद्भवे सुखावहे हे जिन! मोहनिद्रया ॥
क्रियागुप्तकम् । त्रिभुवनजनतानां सर्वदा सम्मतानां
__दलितदुरितलक्षः कामदः कल्पवृक्षः। विहितमदनमाथः सर्वविश्वकनाथः
भवतु भवतुदे वः पार्श्वनाथः सदैव ॥ ५०॥

Page #449

૨૦૨
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
शमदामादमधीवा शमरसपीवा भवारिजनपामा |
मोहान्धकारदीवा ध्यानदधिर्नन्दकैर्हि जिनः ॥ ५१ ॥
कृत प्रयोगेनायम् ।
श्रेयोवल्लिवन प्रकाशनघनः प्रह्वत्रिलोकीमनश्चिन्ताकल्पतरुर्जगत्त्रयगुरुः पापद्रुमालीत्सरुः । कारुण्यैकनिधिः कृतागमविधिर्विध्वस्तदुःखाम्बुधि
दद्याच्छेदयं सुखस्य निचयं वामेयदेवस्त्वयम् ॥ ५२ ॥ सहे कमला कलास्तु सकला देहेऽमलाः सिद्धयो
विस्फूर्जन्ति भजन्ति तं रुगचलाः सौभाग्यभाग्योदयः । तस्यारिप्रकरो करोत्यपि न किं रोषाणोऽप्यप्रियं
यस्यायं कमठे शठत्वरहितो वश्याय वश्यं गतः ॥ ५३ ॥
इति मण्डलमन्त्रोद्धार - विशेषध्यान
पूजन-जप- होमवर्णन
चित्रस्तुतिवर्णनो नाम
चतुर्थः पटलः ॥४॥
प्रं. १२७

Page #450

सूरिविरचितः]
श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
२७३
पञ्चमः पटलः
स्फूर्जत्कर्मवनप्रभेदलवनः संसारमानाशन:
प्रक्रीडन्मदनद्विषत्सु दमनः प्रोद्यन्मनोदामनः । मोहारेहेननः सदा शमधनः प्रोत्फुल्लपद्मासनः __ श्रीमत्पार्श्वजिनस्तनोतु भविनः सर्वश्रियां नन्दिनः ॥१॥ षट्कर्ममर्मनिर्माणबीजान्यहमथ अवे ।
विज्ञायानल्पकल्पेभ्यो गुरुभ्योऽभ्यासतः स्वतः ॥ २ ॥ दिनमध्ये षड ऋतवः षड् योगा दीपनादयः ।
षडासनानि षण मुद्रा नन्दिग्बीजानि रञ्जिकाः ॥ ३॥ षड् वर्णा मन्त्रषट्कं च प्रभावसदनं तथा ।
एतत् सर्व भणिष्यामि कर्मनिष्पत्तिहेतवे ॥ ४॥ द्वारम् । आदौ हि हेमन्तवसन्त सुक्षाः (उष्णाः) प्रावृट्शरच्छीत ऋतुः क्रमेण । एकैकशः स्याद् दशभिर्घटीभिरित्थं विचार्येह च कर्म कार्यम् ॥५॥ उच्चाटनं जलऋतौ शिशिरे मति च
शान्ति शरद्यथ मधौ वशकर्मणेव । विद्वेषणं षड ऋतावथ लाभपुष्टी हेमन्तगे इति बुधाः सततं प्रकुयुः ॥६॥
इति ऋतवः। साध्याभिधा प्रथमतस्तत एव मन्त्र
वर्णक्रमस्तदिति दीपनमत्र शान्त्यै । मन्त्रक्रमः प्रथमतोऽथ च साध्यनामा
ऽसौ पल्लवः प्रकटितः कलिहेतुरेव ॥ ७ ॥

Page #451

રાક
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागस्चन्द्रमन्त्रक्रमान्तरगतं किल साध्यनाम
यत्रापि सम्पुटमिदं वशहेतवे स्यात् । साध्याभिधान्तरगतोऽपि च यत्र मन्त्रो
रोधं तमाहुररिसंहतिबन्धनाय ॥ ८ ॥ मन्त्रक्रमग्रथितमत्र च साध्यनामै
कैकाक्षरं ग्रथनकं त्विति लाभपुष्टचै । व्यस्ताभिधाक्षरगतं तु विदर्भणाख्यं
स्तम्भोऽत्र शत्रुनिवहस्य वदन्ति विज्ञाः ॥ ९ ॥ देवदत्त न इति दीपनम् । १ ॐ देवदत्त इति पल्लवः । २ ॐ देवदत्त ॐ इति सम्पुटः । ३ देव ॐ दत्त इति रोधः। ४
देव दत्त इति प्रथनम् । ५ उत्तनदउँवउँदे इति विदर्भणम् । ६
___ इति दोपनादियोगषट्कम् । दण्डासनं, स्वस्तिक, पङ्कजे, च
स्यात् कुक्कुटं वज्र, युतं च भद्रम् । । आकर्षणे, वश्य, वधे च पुष्टय
शान्त्य, तथा द्वेषकृते, वदन्ति ॥१०॥ इत्यासनानि । आर्कष्टि-वश्य-वधै-रोध-विबोघ-शान्तिविद्वेषणेथू सृणिरम्बुज-वन-शङ्खाः ।

Page #452

सूरिविरचितः ]
श्रीमन्त्राधिराज कल्पः ।
॥ ११ ॥
॥
१२ ॥
बोध- प्रवाल सहिताः षडमूर्हि मुद्रा विद्रावणाय दुरितस्य सदा विदध्यात् बद्ध्वा वामभुजस्य तु मुष्टिं बद्ध्वा तु तर्जनीचकम् । सन्दर्शयेदमुष्य तु मुद्राऽसावङ्कुशाख्येति यन्मणिबन्धे पाणी सरल - प्रसृताङ्गुली बतौर्ध्वमुखौ । कुर्याद् यन्त्रस्याग्रे विधिविज्ञः कमलमुद्रेति ॥ १३ ॥ दक्षिणभुजेन वामा वामभुजेनापि दक्षिणा युगपत् । प्रसृताङ्गलिना ग्राह्या कलाचिका वज्रमुद्रेति क्षिप्त्वाङ्गष्टो मध्ये मीलितसरलाङ्गुलीत्रयो यत्र | चक्रिततर्जनिकावथ भुजौ विदध्यात् तु शङ्खमुद्रा सा चक्रकनिष्ठानामा न्यस्ताङ्गष्टयोर्यदिह भुजयोः । सरलचले तर्जनिकामध्यमिके स्तः प्रवालमुद्रेति तिस्रोऽङ्गलीस्तु सरलास्तर्जन्यङ्गष्टकौ च सम्मिलितौ । कुर्याद् यत्र प्रवचनबोधाख्या ज्ञानमुद्रा सा
॥ १४ ॥
॥
१६ ॥
२७५
स्तम्भद्वेषाकर्षणपोषणशान्त्या दिवश्यमृतिकर्म । पूर्वादिकदिग्वदनः सुधीर्विदध्यात् सदा सर्वम्
॥१५॥
॥
१७ ॥
इति मुद्राः ।
दृषत् प्रवालाम्बुज हेमपत्र जीवस्रजोऽङ्गष्ठमुखाङ्गलीभिः । मोक्षेऽभिचारे शमने वशे च आकर्षणे कर्मणि चालयेद्धि ॥१८॥
इति स्रजः ।
॥ १९ ॥
इति दिशः ।
उच्चाटनद्वेषणमारणानि चण्डद्युतौ वायुरवतैजसस्थे । शान्ति च पुष्टिं वशतां विबोधं चन्द्रे जलोर्वीप्रवहे विदद्यात् ॥ २० ॥
इति नाडि ।

Page #453

२७६
श्रीजैनस्तात्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्र
AAAAAA
काकोलूककपोतकङ्कतगरप्रेतालयास्थ्यंशुकक्षाराङ्गारकपालवालमहिषोष्टश्वोत्थवालेयजाः । दन्तास्थ्य मृजचर्मकेशनिचया भद्रा च रिक्ता तिथि
मन्देशार्कयमाग्निभं च मृतिकृत् योगादिरुच्चाटने ॥२१॥ मध्यापराण्हास्तमयं हराग्निरक्षोयमाशा हरितालराज्यः । निम्बार्कपत्राणि च ७सकेशनिर्माल्यधलीतिलतैलभाषाः ॥२२॥ मषी च धत्तरकपुष्पभूत द्रुशाल्मलीपिप्पलकीलकाद्याः । एतानि बीजानि बुधा भणन्ति विद्वेषणोच्चाटनमारणेषु ॥२३॥ कर्पूरचन्दनसुकुङ्कमगन्धधूली प्रातर्निशार्धर विपुष्यभमूलयोगात् । श्वेतांशुकं दधिमधुप्रभृति प्रकामं शान्त्यादि कर्मणि करोति
बुधोऽथ सिद्ध्यै ॥ २४॥ इति द्रव्यसमुदायः । विद्वेषणाकर्षणचालनेषु है। वौषडन्तं फडिति प्रयोज्यम् । वश्ये वषट वैरिवधे च घे घे स्वाहा स्वधा शान्तिकपौष्टिकेषु॥२५॥
इति रञ्जिकाः। उदयार्करक्तशशधरधुमहरिद्रासिता वर्णाः । आकृष्टिवश्यशान्तिकविद्वेषणरोधवधसमये ॥२६॥ मोहोषातरणिः प्रभाद्रुसरणिश्चिन्तामणिः प्राणिनां
चिन्तातीतफलप्रदानकुशलः कल्पद्रदावानलः । मानस्फूर्तिहरः सरीसृपवरप्रोद्यत्फणाडम्बरः
पायात् पार्श्वजिनः समस्तभविनः पापेभपश्चाननः ॥२७॥ कर्मषट्कम्षट कर्माण्यहमधुना विधिना वक्ष्ये परार्थबोधाय ।
मन्त्राधिराजसत्कान्यवबुध्य च विमलकल्पेभ्यः ॥२८॥

Page #454

सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
प्रातः पवित्रवसनो दीपनयोगेन पङ्कजासनकृत् । पूर्वाभिमुखः शुक्लध्यानयुतो बाधसंयुक्तः ॥२९॥ हिमरुचिमञ्जनसङ्गतहंसौ विस्फूर्जदग्निजलतत्त्वे । शरदि प्रसन्नवदनो ह्यङ्गुष्ठेन प्रचालयेन्मालाम् ॥३०॥ कुङ्कुमचन्दनचन्द्रैः सुवर्णकुशलेखिनीभिरभिलिख्य । यन्त्रं पवित्रपात्रेऽष्टरवेन्दु १०८ कुसुमैः सितैर्जप्तम् ॥३१॥ पूर्वोक्तं योऽर्चयति च नित्यं शान्ति करोति वामेयः । तस्य गृहे दुरितालो शाम्यति शरदीव धनमाला ॥ ३२ ॥ शमयति दुरितश्रेणिं दमयत्यरिसन्ततिं सततमसौ । पुष्णाति भाग्यनिचयं मुष्णाति व्याधिसम्बाधाम् ॥३३॥
शान्तिकयन्त्रम् । ड्रामलके ए स्कन्धे हा स्कन्धे फु भुजे तु कुक्षावों । हूं कटीतटगतः टो जानुनि वामपादे हैं। ॥३४॥ क्षौ नाभौ वा लिङ्गे ए पादे दक्षिणे यः फुः । जानुनि ही कटि कः कुक्षौ ह्रीं टः करयुगे योज्यः ॥३५॥ ह्रीं शिरशि यन्त्रमिदं प्रवालमुद्रोऽथ कुक्कुटासनकृत् । वायव्य कोणवदनो मध्यान्हे हुं त्विति प्रयुञ्जानः ॥३६॥ प्रावृट्काले श्वसने तिग्मद्युतिनाडिकां समाश्रयति ।। निश्चलचेताः पवनगतत्त्वेऽसौ तर्जनीजापः ॥३७॥ घनसारघुसृणधूर कसुगन्धधलीभिरेभिरभिलिख्य । कनकतरोर्लेखिन्या पात्रे जातीसुमैर्मषीमित्रैः ॥३८॥

Page #455

श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
अष्टरवविधुप्रमाणैर्जपति नरो योऽनिशं विशङ्कः सन् । तदरिकुलं विद्वेषं मिथः प्रयातीह वामेयात् ॥३९॥ नार्या नरेण साकं नार्या साधू नरस्य विद्वषम् । कुरुते कृष्णाशयतो ध्यातो वामासुतः सततम् ॥४०॥ शत्र यति मित्रततिः सर्पति जनकः सपत्नति सवित्री। दस्यूयति दयितापि हि साधकशत्रोर्जिनप्रभावाच्च ॥४१॥
इति विद्वेषयन्त्रं द्वितीयम् ॥२॥ भाले हीमैं स्कन्धे ए स्कन्धे टो भुजे च कुक्षावोम् । हः कटिगो जानुनि फुः पादे ॐ नाभिगो ह्रीं वः ॥१२॥ टो लिङ्गे चरणे हां हः कटयां जानुनि स्वा तथैव । माया कुक्षौ हस्ते हा कुचयोर्यस्तथा हि फुः शिरसि ॥४३॥ सम्पुटयोगविधायी सरोजमुद्राविचक्षणो मन्त्री । रक्ताशयो वषट्कृत् पूर्वाभिमुखस्त्विदं यन्त्रम् ॥४४॥ उदयति हिमरुचि विलसति सलिलधरामण्डले ह्यनामिकया। जपमालां संवास्य प्रफुल्लहृदयश्च साधको ध्यायन् ॥४५॥ कर्पगन्धधली कुङ्कमगोरोचनादिभिर्विमलगन्धैः । अभिलिख्य भूर्यपत्रे रक्तैः कुसुमैर्वसुखचन्द्रमितः ॥ ४६ ॥ पूर्वान्हे पूजयति च रक्ताशययुक् जिनेश्वरं भक्त्या । तस्यावश्यं वश्यं प्रयात्यरं विष्टपत्रितयम्
॥৪৩

Page #456

सूरिविरचितः ]
श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
नरनरपतियुवतिततिदुर्जनधीधन जिघांसुजनतापि । अपदद्विपदचतुः पदमुख्यं सर्वं हि वश्यं स्यात् ॥४८॥
इति वश्ययन्त्रं तृतीयम् ॥३॥
भाले तँ स्कन्धे तँ अंसे ए स्वान्तरों च यौ भुवनगः कुः । कुक्षौ टो जानुनि हुः पादे नाभिगोऽस्य भवति क्षः ॥ ४९ ॥ हीलिङ्गे पादयोयों जानुनि कुक्षिगो भवेद् द्विहः ।
ܬ
मायाभुजान्तरे हों हा कुचयोर्विद्धि ऐं शिरसि ।। ५० ।। साधकयोगे निपुणो हरिहरिदुत्क्षिप्तरुद्रनयनयुगः । अपरार्धे वज्रासनविहितास्थः शङ्खमुद्रया कलितः चण्डद्युतावुदयति ज्वलने तत्वे समुद्यते नितराम् । मध्यमया कृतजापः साध्यं पीतप्रभं पश्यन्
२७९
गर्भव्याधिविबाधादुर्जनवादीन्द्रचोरदहनानाम् ।
निजपरचक्रजला हिप्रभृतीनां स्तम्भनं कुरुते
॥५१॥
॥५२॥
पीतप्रभमवनीतलमभितः पश्यन् हरिद्रया युतया । कुङ्कमगोरोचनया लिखितं विजपंश्च हुंशब्दम् ।
पीतैः कुसुमैरष्टखखेन्दुमितैरर्चयत्यनिशम् । यन्त्रमिदं यो योगी तस्यारीन् स्तम्भयेत् स जिन: ॥५४॥
कालसरीसृपरसनाप्रायान् दधतो हि तांश्च करवालान् । स्तम्भयति स्तम्भनकावतारपूर्जिन पतिस्तस्य
॥५३॥
॥५५॥
॥५६॥ इति स्तम्भनयन्त्रं चतुर्थम् ||४||

Page #457

२८० श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
ॐ भाले स्कन्धे हीमंसे हृत्पाणिगो भवेत् प्रणवः । कक्षायां फुः कुक्षौ फुर्जानुनि ह्रीं पदे हि स्वा ॥५७॥ है। नाभौ लिङ्गे ही या पादे हूँ भवेत्तथा........। जानुनि टः कुक्षौ फुः कक्षा (2) भुजेह्रीं कुचे एऐ ॥५८॥
यः शिरसि याम्यादिग्वदनोऽयं दण्डासनसंस्थितो हि वौषट्कृत् । अङ्कशमुद्रासहितोऽभ्युदितादित्यौजसं जिनं ध्यायन् ॥५९॥ हेमन्ते हिमकिरणे समुद्यते वायुमेदिनीतत्वे । पूरकवातविधाता कनिष्ठयाक्षस्रजं गमयन् ॥६॥ अरुणोदयवेलायामिदं लिखित्वा तु भूर्यपत्रादौ । घुसणघनसारचन्दनगोपित्तो हि पूजयति ॥६ ॥ आयान्ति सम्पदस्तं नदीनमिव दूरतः सदा नद्यः । त्यजति नरं न हि सिद्धिर्वशीकृता मत्तनेत्रेव ॥२॥ कनकगिराविव कनकं मणिरिव जलधौ निधाविव धनं च । रत्नमिव रोहणगिरौ तस्य गृहे चाक्षयं भवति ॥६॥
इति लाभयन्त्रं पञ्चमम् ॥५॥ हामलके होमसे हीमास्ये भुजान्तरे हि हः फुः । फुः कट्याचा जानुनि हां पादे नाभियोगो हि ॥४॥ ऐं लिङ्गे टः पादे हा जानुनि हीं भवेत् कटीतटगः । कक्षायां क्षः करगः फुः कुचगावस्य चोंकारौ ॥६५॥
फट् शिरसि ।

Page #458

२८१
सूरिविरचितः ] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
कज्जलमलिनं भुवनं घनाघनश्यामलं जिनं पश्यन् । ज्वलनदिशि विहितवदनः सायं वज्रासनाश्रितो मन्त्री॥६६॥ शिशिरे सवितरि वहति ज्वलनं तत्त्वं च कुम्भकविधायी । मध्यमया रिं नागैर्जपयुक्............सं नमति ॥७॥ योगविदर्भणवेत्ता यन्त्रमिदं मृतककर्पटे लिखति ।। कुङ्कभकोकिलरक्तैर्हरिद्रया मिश्रितैस्तु शितिकुसुमै ॥६८॥ पूजयति पार्श्वनाथ प्रसादतस्तस्य सुम....दरिनिवहः । क्षयति क्षुयति शीयति निवकृलब्ध्वा (१)। ॥६९॥ अमिजातिजातिरस्य क्षयति हि कमलेव हीनपुण्यस्य । रोगैर्द्रव्यविनाशैरशुभैर्दुरितैश्च नृपरिपुभिः
॥७०॥ .
इति मारणयन्त्रं षष्ठम् ॥६॥ भाले आर्मी (क्ष्मी) ऐं स्कन्धयोः फुः करेऽन्तरे फुः स्वा । कटयां ना तुंन्यों ही पदे ही प नाभिगस्तस्व ॥७१॥ लिङ्गे पदगो हमै जानुनि हा कटान्तरे टो हि । टः पाणावथ कुचयोर्यः क्षः शिरसि स्थिता माया ॥७२॥ इत्थं शशधरसदृशौ भुवनजितो बोधमुद्रया पश्यन् ।
.............नो घनसारैर्यन्त्रमभिलिख्य ॥७३॥ जातीकुसुमैरर्हति शश्वत्स्फटिकाक्षमालया जपति ।। एकाग्रमानसान्तर्निश इति घटिकाचतुष्टये मन्त्री ॥७४॥ स कविर्देवज्ञोऽपि हि वादीन्द्रो मन्त्रतन्त्रनिपुणश्च । सर्वकलाकुलसदनं भवति नरोऽवश्यमेवात्र ॥७५॥
इति ज्ञानयन्त्रं सप्तमम् ॥७॥

Page #459

श्रीजैनस्तोत्र सन्दोहे [ श्रीसागरचन्द्र
ड्रीमलके ँ स्कन्धे ज्जामङ्घ्री भुजान्तरे हि ब्लू टेः । कटयां जानुनि ह्रीं पादे फु: नाभिगो भवेद् द्विहूः ॥७६॥ टो लिने व्वा पासा हा जानुनि वः कटीतटगतोऽपि । ऐ कक्षाकरगौ क्षः फुः कुचयोः शिरसि च प्रणवः ॥७७॥ इत्थं ग्रथनाभिज्ञः स्वस्तिकसंस्थश्च शङ्खमुद्राकृत् । पीतध्यानविधिज्ञः शब्दं फडिति प्रयुञ्जानः यन्त्रमभिलिख्य कुङ्कुमकोकिलरक्कैर्हरिद्रया युक्तैः । अष्टखखचन्द्रकुसुमैः कृष्णैरर्चयति....मध्यान्हे ग्रामं नगरं जनपदमरातिमवनीपतिं युवतिजातम् । क्षोभयति पार्श्वनाथः सन्ततमित्याग्रहध्यातः
110011
॥७९॥
२८२
॥८०॥
इति क्षोभयन्त्रं सप्तमम् ।
दिक्कालमुद्रासन वस्तुवर्णप्रभञ्जनादीनथ
योगषटम् ।
क
विज्ञाय कल्पाद्रजतादिपट्टे संलिख्य कर्माणि बुधो विदध्यात् ॥ ८१ ॥ अथ प्रस्तावाद् ध्यानविशेषं वच्मि
जानुयुग्ममतिहेमसमानं रोहिणीरमणभं त्वभिनानि ।
कण्ठमानवदिवाकरकान्ति कलानमभिलोलिसरोजम् ॥ ८२ ॥ वैनतेयमिव पार्श्वजिनेशं व्याधिविघ्नविमिरौघदिनेशम् । जङ्गमास्थिरगरोत्क रनाशमेनमस्मरत हर्षविकाशम्
॥८३॥
उक्तं च
युक्तं कमलपद्माभ्यां धरणेन्द्रेणेह पद्मया । जयाविजयादेवीभ्यां सप्तफणाझरत्सुधम्
112811

Page #460

सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । २८३
श्वेतं पाच जिनास्याच्च निर्गस्य प्रविशच्छियम् । मुखे ध्यायति यस्तस्य शान्तियुगलाभतुष्टयः ॥८५॥
युग्मम् ॥ ध्यानवर्णमिव फणैररुणाभिः सुधां झरन् । पार्श्वः स्वास्वरिपौरास्यैर्ध्यातः सम्मोहवश्यकृत् ॥८६॥ अध्यष्टकटिफणाभिझन्तममृतं जिनम् । स्वाङ्गे ध्यायति यस्तस्य दिव्यस्तम्भो भवेदिह ॥८७॥ अध्युष्टकोटिफणाभिर्विषाद्यैः करकैर्जिनः । वर्षन्निगडबन्धं पुष्पैर्यस्तद्भङ्गहेतवे
॥८ ॥ नवलक्षफणाप्रैस्तु श्यामः पार्थो विषं झरन् । ध्येयः शत्रुशरीरस्य दोषोच्चाटनमारिकृत् ॥८९॥ ध्यातव्यः प्रविगच्छद्भिर्नवलक्षफणाग्रतः । विषं वर्षन् जिनश्चौरभूताद्यास्तेषु बन्धकृत् ॥९ ॥
इति ध्यानविशेषः । उत्तप्तकनकमरकतविद्रुमघनचन्द्रबिम्बसङ्काशम् ।। सभार्यमोसावसेव्या चहातपत्त्रं प्रभोरुपरि ॥९१॥ तद्वितयान्निजदेहं छदितमतितोऽपि सन्ततं ध्यायेत् । यः पार्श्वनाथजिनवरपदपङ्कजमधुकरो हि नरः ॥९२।। सप्तविधा डाकिन्यः सदस्यवो हरितनो रुजः सिंहाः ।। अरयः किरयो भूमीपतयो रक्षोऽधिपतयश्च ॥९ ॥

Page #461

२८४
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[श्रीसागरचन्द्र
भूतप्रेतपिशाचग्रहमुद्गलखेचराः सवैतालाः फणिनो दुर्जननिवहास्तमभिद्रोतुं न शक्ताश्च ॥९॥
इति प्रभावः । यचेतः शंशान्तं करणगणो येन चाथ दंदान्तः । तन्तान्तं पुण्यमितो चचान्तं तेन सिद्धिसुखम् ॥९५॥ मन्त्राधिराजजिनपतिचरणाम्बुजसेवनात् सततमेव ।। ज्वरवातसन्निपातश्लेष्माद्याः शामयन्ति गदाः ॥९६॥ शाकिन्यो यक्षिण्यः कुष्माण्डिन्यो जलादिवासिन्यः । वनवासिन्योऽथ नभोगामिन्योऽरण्यचारिण्यः ॥९७॥ रेवत्यः क्षेत्रभवाः प्रामभवाः शैलकोद्भवाश्चापि । जप्ताक्षतकणनिकराज् झटिति विमुञ्चन्ति देवताः पात्रम् ॥९८॥
युग्मम् । नित्यध्यानविधानाद् विधिना सिद्धयन्ति सिद्धयोऽष्टौ हि । दहनसमीरणसलिलस्तम्भनमपि चिन्तितः कुरुते ॥ ९९ ॥ दौर्भाग्योपहतानां सौभाग्यं रोगिणां तथाऽऽरोग्यम् । सन्ततिमपपुत्राणां मृतवत्सानां सजीवसन्ततिताम् ॥१०॥ विजयार्थिनां तु विजयं धनार्थिनामिह महद् विभवम् । जायार्थिनां तु जायां नियोगिनां विज्ञपतिनि योगम् ॥१०॥ निजदेशभ्रष्टानां भूमिपतीनां च भूमिलाभं च । विद्यार्थिनां तु विद्यां बहुपुत्रान् पुत्रकाम्यानाम् ॥१०२॥

Page #462

सूरिविरचितः ]
श्रीमन्त्राधिराजकल्पः ।
-AR
अपदद्विपदचतुःपदजनपदवशतां क्शार्थिनां सततम् । अभिजातिजने निधनं स्तम्भनमथ मोहनं सुमहत् ॥१०३।। ऋद्धिं बुद्धिं सिद्धि मतिं गतिं संस्मृति जने प्रीतिम् । कीर्ति स्फूर्तिमनत्ति दत्ते वामासुतो ध्यातः ॥१०४॥कुलकम्।
इतिभाववर्णनम् । मन्त्राधिराज ! जिनराज ! तव प्रसादा
दासादयन्ति यदिहाभिमतानि भव्याः । चित्रं किमत्र सुरमानवसर्पनाथ
सम्प्रार्थितं निजपदं हि यतो ददाति ॥ ॥१०५il वामेय ! वाक्पतिमतिप्रकरोर्जितोऽपि ___ को वक्तुमत्रभवतोऽतिशयान् प्रगल्भः । यस्य प्रसादलवतोऽप्यचिरात् प्रसूते
___ वन्ध्या तनूजमपि पश्यति नेत्रहीन: ॥१०६॥ देवाधिदेवाद्मिसरोजसेवाहेवाकमेवाकलयामि तेऽहम् ।। तदस्मि हंसः सुगतिप्रशंसोऽसत्सजलक्षीरविवेकमिच्छुः ॥१०७॥ त्वद्ध्यानसन्धानसुधानिपानपानान्न दीनाऽऽननतां भजन्ते।। कीनाशसेनां सगदां विजित्य मृत्युञ्जितो यान्ति शिवालयं ते॥१०८॥ सौभाग्यमारोग्यमवन्ध्यभाग्यं श्रीकीर्तिविस्फूर्तिमनार्तिमन्तः । अत्रापि मन्त्रस्मरणाल्लभन्ते सद्यः समुधद्वरभक्तिभाजः ॥१०॥ त्वदङ्गसङ्गद्युतियामुनाम्भः स्नानेऽपि गङ्गाजलवद् विशुद्धाः । चकासति त्वां समुपासते ये प्रभो ! प्रभूणां महिमा महीयान् ॥११०॥

Page #463

૨૮૬
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे
[ श्रीसागरचन्द्र
सेवा लतावत् फलशालिनी ते सेवा भवाभव्यमयी नयस्व । स्तृणाति ते ध्यानसरो विशालं पिपासिनां संसृतितापहारम् ॥ १११ ॥ संसारकान्तारचिरप्रचारनिवारणे कारणमामनन्ति । त्वामेकमेवेति नमामि तेऽङ्घ्री भक्त्या तव भ्रान्तिहराबुदारौ ॥ ११२ ॥ श्रीवामेय ! गुणैरमेयमहिमा किं मादृशेनामुना
वाणीगोचरमत्र तत्रभवतः स्वा नीयते ते विभो ! । सर्वज्ञ ! स्मरणस्तवार्चननतिध्यानप्रभावोद्यते
मूको जल्पति संशृणोति बधिरः पङ्गर्नरीनृत्यति ॥११३॥
वन्दे पार्श्वजिनं प्रभावसदनं विश्वत्रयीपावनं
श्रेयोवृक्षवनं नतामरजनं सम्फुल्लपद्मासनम् । सिद्धेः संवननं मदद्द्रदहनं श्रद्धामयूरीघनं
विघ्नालीशमनं खवाजिदमनं संसारनिर्नाशनम् ॥ ११४ ॥
जम्बूद्वीपसरः सरोरुहसमुल्लासाय मानामर
क्षोणीभृद्धरविष्ठर स्थिरतरं यत्तिष्ठते प्रष्टमम् ( विष्टपम् ? ) ।
यत्तत्रास्ति भुजङ्गपुङ्गबफणारत्नप्रभाभासुरः
श्रीमत्पार्श्वजिनेश्वरः स्वरसतस्तस्य स्तुतिः प्रस्तुता ॥ ११५ ॥ त्रिसन्ध्यं सन्धत्ते मनसि विशदां यः स्तुतिमिमाममानध्यान श्रीप्रणयपरिणद्धप्रणतिभिः ।
श्रियो देवादीनामपि च स समासाद्य विभुतां धुतान्तः कर्मैौघः प्रणयति शिवश्रीप्रणयिताम्
॥१.१६॥
इति स्तवनम् ।

Page #464

सूरिविरचितः] श्रीमन्त्राधिराजकल्पः । वज्रासनाद्यासनसंविधानस्त्वगादिभिर्भेषजसञ्चयैर्वा । सीमन्तिनीदर्शनवर्जनाद् वा प्रणीतभोज्योज्झनतोऽपि योगी॥११७॥ निद्राजयध्यानविधानतोऽपि ब्रह्मानधं ब्रह्मकृते विदध्यात् । समीहितार्थाः प्रभवन्ति यस्माद् द्रुमा इवाम्भोधरवारिपूरात् ॥११८॥
युग्मम् । किं चेष्टाभिरिहासनैः किमु तपोजाणैस्तु किं सेवया
किं होमेन किमम्बरेण कुसुमैः किं किं सुभोगैरिति । एकं सुस्थिरमानसे तु विसतं ब्रह्मत्रतं कारणं
सिद्धीनामिह मन्त्रयन्त्रविधयो मोघा यदेकं विना ॥११९॥ सीमन्तो वनिताशिरःसु पदवी सीमन्तकस्य स्फुटं
बाला व्यालनिभा सुदुर्गतिपदानेतृणि नेत्राण्यपि । यासां भ्ररुरगोव कालकुटिला मोक्षाध्वसंरोधकृद् यद्देहं मलगेहमेव मनसि ध्यात्वेति नारी त्यज ॥१२०॥
इति ब्रह्मवतधारणम् । नो दाक्षिण्यवशान्न लोभवशतो नो वा भयात् स्नेहतो __ नो कस्मायतिविस्मयार्थजनको मन्त्राधिराजः प्रभुः । देयः किन्तु परीक्ष्य मास........षटै सुचित्तं नतेगाम्भीर्य च कलादिकं च सुगुरुः शिष्याय यत्नादसौ ॥१२१॥ मन्त्राधिराजजिनभर्तुरमर्त्यमर्त्य
नागेन्द्रचन्द्रकमठासुरसेवितस्य ।

Page #465

MarvAvM
श्रीजैनस्तोत्रसन्दोहे [श्रीसागरचन्द्रप्रत्यङ्गिरादिनवकल्पसहोदरोऽयं
कल्पस्तु पञ्चपटलः सकलार्थदोऽस्तु ॥१२२॥ नेत्रानन्दकरस्तमस्ततिहरः सल्लोकपद्माकर
श्रेणीघस्रकरः सुरासुरनरप्रत्यूहभिद् विद्धरः । संसारच्छिदुरप्रतापनिकरः सर्वश्रियामाकरः ।
श्रीमद्भोगिवरश्रितो जिनवरः स स्यात् प्रसादे परः॥१२३॥ शश्वत्श्रीप्रभ कर्मवृक्षपटलीनेमिप्रभ ! प्रोल्लस
च्छान्तिश्रीललितप्रभामलविभाप्रोद्भाव ! देवर्नत।। श्रीसर्वज्ञ ! सुपुण्यसागरपरिस्फूर्जद्यशश्चन्द्रमः । सूरिप्रस्तुत ! सिद्धिबुद्धिसहित! त्वं देहि मे मङ्गलम् ॥१२॥
इति श्रीषट्कर्मद्रव्यसमुदयाष्टकर्ममन्त्रोद्धार
नाम पश्चमः पटलः ।। ५ ।।
सर्वसङ्ख्या ६२९ समाप्तोऽयं श्रीसागरचन्द्रसूरिविरचितो मन्त्राधिराजकल्पः ।।

Page #466

યંત્ર વિવરણ.

Page #467


Page #468

શ્રી નમિઉણ (ભયહર) સ્તોત્રના
અંગેની વિધિ.
યંત્ર, ૧- કંકુ, ગોરૂચંદન વગેરે સુગંધી પદાર્થોથી આ યંત્રને ભેજપત્ર પર લખી, કુંવારી કન્યાએ કાંતેલા કાચા સુતરથી યંત્રને વીંટાળી ભુજાએ બાંધવાથી મહાભનું નિવારણ થાય છે. સાધન-મંત્રને ૧૨૦૦૦ વાર જાપ કરવો. ત્રિકેણ કુંડમાં ૧૨૦૦૦ હોમ કરવો,
અને મંત્ર જપવાના દિવસે ઉપવાસ કરવો, દાનદેવું તથા શ્રી પાર્શ્વ, નાથપ્રભુની (અષ્ટપ્રકારી) પૂજા કરવી. વિધિ-સેપારી ૨૧, રૂપ ૧, ઓઢવાનું વસ્ત્ર તથા પુષ્પ વગેરે. યંત્ર, ૨–
આ યંત્રને સુગંધી દ્રવ્યથી લખી ઘરે પૂજા કરવાથી શાંતિને આપનારે થાય છે. યંત્ર, ૩–
શુભદિવસે, શુભનક્ષત્ર સુગંધી દ્રવ્યથી લખી હરહંમેશ પૂજા કરવાથી સર્વકાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. યંત્ર છે
આ યંત્રની વિધિ મૂળામાં નહિ મળી આવવાથી અત્રે આપી નથી, પરંતુ આ યંત્રની રચના ઉપરથી આ યંત્ર શાંતિદાયક હોય એમ લાગે છે.
–સારાભાઈ નવાબ.

Page #469

ભત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ ’
૨૯૨
યંત્ર પ—
આ યંત્રની પાના ૧૬ ઉપર ટીકામાં બતાવેલા ગતિ ! *મંત્રથી પૂજા કરીને પેાતાની ભુજાએ ધારણ કરવાથી ( ક્રાઇ રોગ વિશેષ ) શીતળા, લૂક, ફાડા (વાના) અને દાઢની પીડાના નાશ થાય છે.
વાલાગ ભ દાંત તથા
યંત્ર. ૬ થી ૧૦ સુધી—
આ પાંચે યંત્રો કંકુ, ગારુચંદન વગેરે સુગધી યૈાથી ભાજપત્ર પર લખી, કુંવારી કન્યાએ કાંતેલા સુતરથી વીંટાળી ગળે અથવા ભુજાએ ધારણ કરવાથી અનુક્રમે—અપમૃત્યુ (અકાળે મરણ) ૬ યંત્ર, જ્વર (તાવ) છ યંત્ર, અપસ્માર (ગાંડપણ ) ૮ યંત્ર, ભૂત, પ્રેત ૯ યંત્ર, તથા પિશાચ ૧૦ યંત્ર-ઉપરના ઉપદ્રવેાથી બચાવ થાય છે. સાધન વિધિ:
સૌથી પહેલાં ૐ હૌં શ્રી માવતે પાર્શ્વનાથાય આ મંત્રને જમણા હાથે ૧૦૦૦૦ દશહજાર જાપ કરવા, ત્યારપછી આ મંત્ર મંત્રી ૧૦૮ પુષ્પાથી યંત્રની પૂજા કરવી.
યંત્ર. ૧૧
આ યંત્ર હરતાલ મિશ્રિત ક' વગેરે સુગધી દ્રવ્યાથી લખી ૧૦૦૮ પુષ્પોથી પૂજી, નૈવેદ્ય મુકી પોતાની પાસે વહાણુ, આગબોટ વગેરેમાં જલની મુસાફેરી કરતી વખતે રાખવાથી જળને ભય થાય નહિ. તે વાત નિઃસદ્દે સત્ય માનવી.
જ્યાં મત્રથી પૂજા કરવાની લખો હાય અને તેની સ ંખ્યા દર્શાવવામાં ન આવી હેાય ત્યાં સામાન્યપણે ૧૦૮ની સખ્યા જાણવી.
—સારાભાઈ નવાબ.

Page #470

શ્રીનમિઉણ સ્તોત્ર
૨૯૩
યંત્ર, ૧૨ તથા ૧૩–
આ બંને યંત્રો કંકુ વગેરે સુગંધી દ્રવ્યથી લખી ભુજાએ બાંધીચે તે લ્હાય, દાવાનલ વગેરે અગ્નિના ઉપદ્રવથી રક્ષણ થાય. સાધન વિધિ –
૩૪ વ રજૂ : : વાહા આ મંત્રથી ૧૦૮ વાર પુષ્પથી યંત્રની પૂજા કરવી.
આજ યંત્રને આકર્ષણ કાર્યમાં ઉપયોગ કરવો હોય ત્યારે આ યંત્રને આગ્નેયમંડલપૂર્વક (
ત્રિણ) તાંબાના પતરાં ઉપર બનશીલથી લખીએ અને તે પતરાંને અગ્નિથી તપાવીએ. આગ્નેય ધ્યાન ધરવાથી ૭ સાત રાત્રિમાં આકર્ષણ કરે. - આ યંત્ર હરતાલથી ભોજપત્ર પર લખી ઘરમાં પેસવાના ઉંબરે દાટીયે તો શત્રુનાં કાર્ય સિદ્ધ થાય નહિ.
આજ યંત્ર કંકુ, ગોરૂચંદન તથા કનિષ્ઠિકા (સૌથી નાની) આંગળીના લોહીથી લખી પિતાની ભુજાએ ધારણ કરવાથી વિશેષે કરીને શત્રુની આશાઓ સિદ્ધ થાય નહિ, પરંતુ આ કાર્યમાં પાર્થિવમંડલથી ધ્યાન કરવું. યંત્ર, ૧૪--
આ યંત્ર પાંદડા પર લખી સુગંધી દ્રવ્યથી પૂજન કરીને ડાબા હાથમાં રાખેલા જળથી છાંટીને પછી યંત્રને ભુજાએ બાંધવાથી દરેક પ્રકારના ઝેર દૂર થાય છે.
જ્યાં જ્યાં ભોજપત્ર પર યંત્ર લખવાનું વિધાન કર્યું હોય ત્યાં ત્યાં ભેજપત્રની જગ્યાએ કાશ્મીરી કાગળ અગર મજબુત અને પવિત્ર કાગળ લેવાથી કોઈ પણ જાતને બાધ નથી આવતો એવું મારું માનવું છે.
-સારાભાઈ નવાબ,

Page #471

૨૯૪
ત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ
-
-
-
યંત્ર. ૧૫
આ યંત્રને કંકુ વગેરે સુગંધી દ્રવ્યથી [ભાજપત્ર પર] લખીએ [[લખીને જમણી ભૂજાએ બાંધીએ ] તે સંગ્રામમાં, રાજદરબારમાં
અને માર્ગમાં સર્વ પ્રકારના ભયથી રક્ષા કરે. સાધન વિધિ –
સૌથી પહેલાં નો હૌ હું ગતિ ના આ મંત્રને જા૫ ૧૨૦૦૦ વાર કરવો. સિદ્ધ થાય. સિદ્ધ થયા પછી આ મંત્રથી ૧૦૮ પુષ્પ મંત્રી યંત્રની પૂજા કરવી (પૂજા કરી યંત્ર પાસે રાખવાથી સર્વ કાર્યમાં રક્ષા કરે. યંત્ર. ૧૬
- કંકુ, ગેચંદન વગેરે સુગંધી દ્રવ્યોથી ભાજપત્ર પર લખી યંત્રને ભુજાએ ધારણ કરવાથી હાથીના ભયને નાશ થાય. યંત્ર, ૧૭–
આ યંત્ર સુગંધી દ્રવ્યથી લખીને હૂં ચું પાશ્વનાથાય સ્વાહા ! આ મંત્રથી મંત્રી ૩૦૦૮ ત્રણહજારને આઠ પુષ્પથી પૂજા કરીએ, પછી (પિતાની) ભુજાએ બાંધીએ તો શસ્ત્રભય થાય નહિ. તેમાં કોઈ જાતને સદેહ નથી.
અથવા પૂર્વોક્ત મંત્ર મંત્રીને પારે ચડાવેલી કેડીની ગોળી બનાવી ધારણ કરે તે યુદ્ધમાં શસ્ત્રના ભયથી મુક્ત રહે.
અથવા કડવી તુંબડીનું મૂળ દીવાળીની સાંજે નગ્ન થઈ ગ્રહણ કરે પછી લેહ વેષ્ટિત કરી મુખે રાખે તો યુદ્ધમાં શસ્ત્ર ભય હરે. યંત્ર, ૧૮-~
આ યંત્ર સુગંધી દ્રવ્યથી લખી ૩૪ હ છ મë નમિઝા પણ વિસર વરુ બિન નિ હૈં શ્રી નમ: વાદા ! આ મૂળ મંત્રથી પૂજિએ તે સર્વભયથી રક્ષા થાય.

Page #472

શ્રીનમિઉણ સ્તોત્ર
૨૯૫
યંત્ર, ૧૯- આ યંત્ર કેસર વગેરે સુગંધી દ્રવ્યોથી લખી જિનેન્દ્રાસ á જવી હંસઃ હર ઘર વાણા આ મંત્રથી ૧૦૮ વાર મંત્રેલા સુગંધીદાર ત ૧૦૮ પુષ્પથી પૂજન કરી જમણી ભુજાએ ધારણ કરવાથી શાંતિદાયક, પુષ્ટિદાયક થાય અને સર્વભયનું નિવારણ કરે. યંત્ર. ૨૦–
કંકુ વગેરે સુગંધી દ્રવ્યથી લખી આ યંત્રનું ૧૦૮ ઉત્તમ પુષ્પો વડે પૂજન કરવાથી સર્વત્ર જય આપનાર થાય. દરેકે દરેક પુષ્પને મૂળમંત્રથી મંત્રીને પૂજન કરવું જોઈએ. યંત્ર. ૨૧
આ યંત્રની વિધિ ટીકામાં નથી, પરંતુ અમદાવાદના ડહેલાના ઉપાશ્રયના ભંડારની પ્રતના અંતભાગમાં આ યંત્રની આકૃતિ ગીતરેલી હોવાથી ઉપયોગી ધારીને અન્ને છપાવો ઉચિત ધાર્યો છે; પરંતુ યંત્રમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવેલ જૈ શબ્દ, લક્ષ્મી બીજ હવાથી આ યંત્ર લક્ષ્મી પ્રાપ્તિ માટે હશે એમ મારું માનવું છે.
–સારાભાઈ નવાબ.

Page #473

શ્રી ધરણારગેન્દ્ર (પાર્શ્વનાથ) સ્તોત્ર'ના
ચંગેની વિધિ.
યંત્ર, રર- આ યંત્ર કંકુ, ગેરેચન વગેરે સુગંધી દ્રવ્યથી લખી જે પુરૂષ પોતાની વામણુજાએ ધારણ કરે તે લોકોને વલ્લભ અને લક્ષ્મી સંપન્ન થાય.
આ યંત્રને ધારણ કરવાથી પુત્રહીન પુત્ર પામે, પુત્ર થઈને જીવતા ન હોય તેની સંતતિ દીર્ધાયુષ્ય પ્રાપ્ત કરે, અને દુર્ભાગ હેય તે સુભગ બને. - આ યંત્રને ધારણ કરનારને ખાધેલું વિષ પરાભવ ન કરે, લતા. (એક જાતને રોગ ),ફડા તથા ભૂત વગેરે પાસે પણ ન આવે અને આ યંત્રના સ્મરણ માત્રથી સજજન પુરુષોનું પાપ પણ નાશ
પામે.
આ યંત્રને બંને હાથમાં સ્થાપીને ડાબે હાથ પછાડીને હૈ દૂર હું ઃ ઉચ્ચાર કરવાથી જરાવારમાં વિષને નાશ થાય.
વિશેષ નોંધ –બે પડવાળા ભેજપત્ર પર આ વિદ્યા લખવી. યંત્ર, ર૩
- આ યંત્રને જુદી જુદી રીતે ઉપયોગમાં લેવાથી શત્રનું મારણ, સ્તંભન, ઉચ્ચાટન, મેહન તેમજ વિદ્વેષણ પણ થાય છે. યંત્ર, ૨૪–
ઉત્તમ દિવસે, ઉત્તમ નક્ષત્ર અને ઉત્તમ ચોઘડીએ શ્રી પાર્શ્વ પ્રભુની પ્રતિમા આગળ શ્વેતવસ્ત્ર પહેરી, જેતપુષ્પ, સ્નાન વિલેપનાદિ

Page #474

“શ્રીધરણેન્દ્ર સ્તોત્ર
૨૯૭
કરી, પવિત્ર થઈ, શ્રી પાર્શ્વપ્રભુની પૂજા કરી, પિતાની શક્તિ અનુસાર બલિ વગેરે મૂકીને પરમેષ્ઠિસ્તવના અક્ષરેથી આત્મરક્ષા કરીએ. ૧ નાભિ, ૨ મુખ, ૩ નેત્ર, ૪ મસ્તક અને પ દિશાઓમાં કાર યુક્ત શ્રી પાર્શ્વનાથને ન્યાસ કરવો. પછી ૨૮ અંશથી માતંગિની વિદ્યા લખીએ. તેને ૧૦૦૮ જાઈના ફૂલથી જપિએ, પછી પાર્શ્વપ્રભુને તથા સાધુઓને ભક્તિભાવથી પૂજિ વંદન નમસ્કાર કરી યંત્રને ભુજાએ ધારણ કરવાથી સિદ્ધ થાય. આ યંત્ર સિદ્ધ થયા થકે શાંતિના અભિલાષિઓને શાંતિ આપનાર, પુષ્ટિના અભિલાષિએને પુષ્ટિનો દેનાર, ધનની આકાંક્ષાવાળાઓને ધન આપનાર, પુત્રની પ્રાપ્તિ માટે ઝંખનારાએને પુત્ર આપનાર છે. શ્રી જિનેશ્વરદેવની ભક્તિ કરવાથી આ યંત્ર સર્વ સૌભાગ્યને દેનાર, દરેક ઉપદ્રવોનો નાશ કરનાર અને સર્વ પાપનો નાશ કરનાર થાય છે. યંત્ર, રપ-પ્રતમાં વિધિ નથી. યંત્ર, ૨૬–
નાગોના હૃદય સમાન શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુને કાળાદિ ભેદાનુસાર પુષ્પ, દીપ, વિલેપનાદિથી પૂજન કરીને વિચિત્ર પ્રકારના ૧૦૮ પુષ્પોથી જાપ કરીયે, સિદ્ધ થએલો મંત્ર ગરૂડની પેઠે વિષનો નાશ કરે છે. [ તે પુરુષ ] દરેક નાગ જાતિ સાથે ક્રીડા કરી શકે છે. સર્વ પ્રાણીએના ભયને દૂર કરે છે.
જે માણસ કમળપત્ર પર રહેલા નાગેને ધારણ કરે છે, તેને શાકિનીનો ભય થાય નહિ અને દાહવર વગેરેની શાન્તિ થાય. યંત્ર, ર૭–
૩૪ પાર્શ્વનાથ હું સ્વદા આ મંત્રના હુંકારનો નાગાત્મક જલ વડે હાથ ઉપર વિન્યાસ કરવાથી વિષનો નાશ કરે.
(સ્નાન કરી) પવિત્ર થઈ, પુષ્પ, ધૂપ, વિલેપનાદિવડે શ્રી પાર્શ્વનાથની પૂજા કરી તેમના સન્મુખ ૐ હૈં ત્યાહાપક્ષમ યુદ ૩ ૩૪

Page #475

૯૮
મંત્રાધિરાજ ચિંતામણિ
સ્વાહા । આ પૂજા મંત્રના ૧૦૦૦૦ દસ હજાર જાપ કરવા, પછી શાક, પિન્યાક, કદાદિ, સર્વધાન્ય, શુભળ, દહિં અને પકવાન્ત વગેરેના નૈવેદ્યથી તથા બિલ અને દીપ દાન કરવાથી વિદ્યા સિદ્ધ થાય. શરીરમાં સ્પંદન થાય અને નાડીઓના હલન ચલનથી એધ થાય. ઈંડા, પિંગલા અને સુષુમ્ગા એમ ત્રણ નાડી છે. આ ત્રણે અનુક્રમે સ્ત્રી, પુરુષ અને નપુંસક સત્તાવાળી છે. એમના પ્રવાહથી સાષ્ય તથા અસાજ્યનું જ્ઞાન થાય, આ નાડીઓની ૨૧ વના છે.
યંત્ર, ૨૮—
૧૬ પાંખડીયા કમળાકૃતિવાળુ ચિત્રકાવ્ય છે. યંત્ર ર—પ્રતમાં વિધિ નથી.
ચત્ર, ૩૦~
આ યંત્ર પ્રભુ પાર્શ્વનાથના પૂજાવિધાનથી સકલ્યાણકારક થાય છે અને જિનેશ્વરના ચરણારવિંદની માર્કક ભક્તિ વગરના જીવાને નિષ્ફળ નીવડે છે.
આ યંત્ર કકુ, ગેરાચન વડે સાનાની લેખિનીથી ભાજપત્ર પર લખી ઘી અને મધમાં સ્થાપન કરે તે શત્રુવના નાશ કરે.
આ યંત્ર હું અને ર્ શબ્દથી રહિત અમાવસ્યા અથવા મગળવારના દિવસે સ્મશાનના વસ્ત્રઉપર વિષ, રૂધિર અને (સ્મશાનના) અંગારાથી લખી અગ્નિએ તપાવે અગર શત્રુના ઘરે નાંખે તે તે શત્રુના કુલને નાશ કરે.
આ યંત્ર રાજ, અગ્નિ, પિશાચ, સિંહ, ચાર, હાથી, દુષ્ટ વિષ, શાકિની અને શત્રુ વા નાશ કરનાર છે.
ત્ર. શ્—
આ યંત્ર કળશ ઉપર, હાથે અથવા દંડ ઉપર સ્થાપન કરવાથી સર્વ પ્રકારના વિષને દૂર કરે છે.

Page #476

શ્રી ધરણારગેન્દ્ર સ્તોત્ર
ર૯
આ યંત્ર કંકુ, ગરચનથી લખીને આપવાથી ઝેરી ફડા, લૂક જ્વાલાગર્દભ, શાકિની અને વિસ્ફોટક વગેરેને નાશ કરે છે. યંત્ર, ૩૨–
આ યંત્રનું પાણી છાંટવાથી અથવા વિષથી બાધિત થએલાના હૃદયે આ યંત્રને વિન્યાસ કરવાથી કાગ, વૃષભ, ઊંટ, ઉદર, અગ્નિ, વાનર વગેરેના ઝેર આદિની ઉપશાંતિ થાય છે અર્થાત નિર્વિધ કરે અને લોકોને વિસ્મય પમાડે. યંત્ર, ૩૩
- આ યંત્ર કંકુ, ગોરોચન વગેરે સુગંધી દ્રવ્યથી પાટીયા ઉપર લખવાથી સર્વ પ્રકારની ઈતિ, વષદની ખેંચ (અનાવૃષ્ટિ ) અથવા
અતિવૃષ્ટિ, ટાઢ અને અગ્નિદાહ વગેરેના ઉપદ્રવનો નાશ કરે છે. યંત્ર, ૩૪
જિનેશ્વરની પૂજા કરી, તેમના સન્મુખ દધિ, ફળ, ધાન્ય, પકવાન્ન વગેરે નૈવેદ્ય મુકી, શુદ્ધ વસ્ત્ર પહેરી શ્રેષ્ઠ પુષ્પ અને ચંદનાદિથી પૂજન કરી પાંચ રંગના થાપા (હાથના) દઈ શ્રેષ્ઠ ૧૦૮ પુષ્પવડે જાપ કરવાથી સિદ્ધ થાય અને તેથી મનુષ્ય ગરૂડની માફક નાગોની સાથે ક્રીડા કરે.
આ યંત્ર વંધ્યાને પુત્ર, મૃતવત્સાને જીવિત પુત્ર ( આપનાર), રેગિઓન રોગ અને શાકિની, ભૂત વગેરેના ઉપદ્રવને મટાડનાર છે. યંત્ર ૩૫–
કંકુ, ગેરચંદનાદિ સુગંધી દ્રવ્યથી ભાજપત્ર ઉપર જાઈની કલમ વડે આ યંત્ર લખી ભુજાએ ધારણ કરવાથી મનુષ્ય કોઈ પણ સ્થળે પરાજય પામે નહિ.
દરેક પ્રકારના વિષને નાશ કરે, યશ, લક્ષ્મી અને સૌખ્ય આપે. ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેક્ષ આ ચારે પુરૂષાર્થ સાધવા માટે આ યંત્ર ઉપયોગી છે.

Page #477

મંત્રાધિરાજ ચિ’તામણિ’
આ પરમ સદ્ભાવ છે, મનેાહર તત્ત્વ છે અને સર્વ શાસ્રા સાર છે, માટે દરેક કાÖમાં ચેાજી શકાય છે. યંત્ર ૩૬—પ્રતમાં વિધિ નથી.
યંત્ર ૩૭
૩૦૦
અરલુના પત્ર ઉપર કાગ પીંછાની લેખિનીથી પેાતાના રક્ત વડે લખી આ યંત્રઅગ્નિ ઉપર તપાવવાથી શત્રુઓને નાશ કરે છે. યત્ર ૩૮
શરાવ સ’પુટમાં (એ કાડીઆ ઉપરાઉપરી મૂકી ) અગર પાટી ઉપર પીતવણું હરતાલ અથવા હલદરથી આ યુત્ર લખવાથી વિષતા નાશ કરે.
યંત્ર ૩૯—
આ યંત્ર શુભ દ્રવ્યથી લખી ધરે સ્થાપન કરવાથી સર્વ પ્રકારે શાંતિને આપનાર છે.
યંત્ર ૪૦—
આ યત્ર કર્યાં, ગેરચંદન અને ચંદન આદિ સુગંધી દ્રવ્યેાથી લખી ભુજાદિ સ્થળે આંધવાથી ગ્રહશાંતિ કરે, આ યંત્રમાં જણાવેલા પાંચે વર્ણ ભિન્ન ભિન્ન રચનાના પ્રકારથી સર્વ કા કરનાર છે. તે આ પ્રમાણે:દરેક શુભકા માં માહેદ્રમંડળ યેાજવું અને દુષ્ટકા માં આગ્નેય તેમજ વાયવ્યમાંડળના ઉપયોગ કરવેશ.

Page #478

'अट्टै भटे' या विधि.
યંત્ર ૪૧ ની વિધિ:
मंत्र:-ॐ नमो भगवते श्रीपार्श्वनाथाय ही धरणेन्द्रपद्मावतीसहिताय अहे महे क्षुद्रविघट्टे क्षुद्रान् दुष्टान् स्तम्भय स्तम्भय स्वाहा । विधिः
कुङ्कुमगोरोचनादि सुरभिद्रव्यैर्भूर्यपत्रोपरि पूर्वलिखितमन्त्रेणाभिमन्त्र्य १०८ जाति लेखिन्या लिखित्वा तदनन्तरं मन्त्रेणानेन यन्त्रं जपित्वा कण्ठे शीर्षे बाहो हस्ते वा बध्नीयात् । ततोऽरण्ये दुष्टश्वापदादि भयेऽपराजितो, राजकुले चापराजितो भवति । शाकिनी-भूत-पिशाच-राजकुलानां मुखबन्धो भवति । सर्वकर्मकरी रक्षा निश्चयेन सिद्धिः ॥ सावार्थ:
કંકુ, ગોરચંદનાદિ સુગંધી દ્રવ્યથી ભેજપત્ર ઉપર જણાવેલ મંત્રથી ૧૦૮ વાર મંત્રી, જાઈની કલમથી યંત્ર લખી પછી એજ મંત્રથી યંત્રને મંત્રી, ગળે, મસ્તકે, ભુજાએ અથવા હાથે બાંધીએ તે અરણ્યમાં દુષ્ટ હિંસક જાનવસ્થી પરાભવ ન પામે, રાજદરબારમાં જય મેળવે, શાકિની, ભૂત, પિશાચ, રાજકુલને મુખબંધ થાય; આ વિદ્યા સિદ્ધથએલી હોય તો સર્વ કાર્યમાં રક્ષા કરવા વાળી નિશ્ચય કરીને છે. યંત્ર ૪ર ની વિધિઃमंत्र
ॐ नमो भगवते श्रीपाश्वनाथाय ही धरणेन्द्रपद्मावतीसहिताय अहे महे क्षुद्रविघट्टे क्षुद्रान् दुष्टान् स्तम्भय स्तम्भय स्वाहा । विधिः
मन्त्रेणानेन वार १०८ पुष्पमाला जपित्वा पात्रस्य कण्ठे प्रक्षेप्या भूत-प्रेत-पिशाच-शाकिनी-डाकिन्यादीनां सर्वरोगादीनां च स्तम्भनं भवति

Page #479

૩૦૨
'भाविशन-थितामणि,
निश्चयेन । महाप्रतापकृदिदं यन्त्रम् । चिन्तामणिसमानम् गुरोः प्रसादात् सिद्धिर्भवति । श्रीपार्श्वनाथस्य चरणकमलप्रभावात् निर्विघ्नं सिद्धिरस्ति । सावार्थ:
ઉપરોક્ત મંત્રથી ૧૦૮ વાર પુષ્પમાળા મંત્રી પાત્ર (ગ્રસ્ત અથવા રેગી) ને ગળે નાંખીયે તે ભૂત, પ્રેત, પિશાચ, શાકિની, ડાકિની વગેરેનું તેમજ સર્વરોગોનું સ્તંભન કરે. આ યંત્ર મહા પ્રતાપ વાળો છે. ચિંતામણિ રત્ન સમાન છે. ગુરૂ કૃપાએ સિદ્ધ થાય [અથવા] શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવંતના ચરણકમલના પ્રભાવથી નિર્વિન પણે સિદ્ધ થાય. યંત્ર ૪૩ ની વિધિ –
इदमपि यन्त्रं पूर्वविधिना पट्टे विलिख्य, पात्रं निवेश्य, गुग्गुलगुटिकां १०८ जुहुयात् ततो भूतोच्चाटनं भवति ।
एकान्तर-वेलाज्वर-तृतीयज्वरादिषु अभिमन्त्रितरक्षया कुण्डकत्रयं कृत्वा इदं थन्त्रं भूर्ये लिखित्वा कुङ्कुमादिना पुनर्यन्त्रस्य पूजां कृत्वा एतन्मध्यवर्तिना क्षुद्रविघटे इत्यत्र पुरुषरोगनामोच्चारणपूर्वकं मन्त्रेणानेन जापं विधाय कुमारीसूत्रेणात्मप्रमाणेन दवरकं कुर्यात् तत् तस्य हस्तादौ बध्यते क्षुद्रोपद्रवं दूरं स्यात् ।
पुनरिदमेव यन्त्रं चन्दनादिना पूज्यते पवित्रस्थाने रक्षा अभिमन्त्र्य प्राकाराकारेण क्रियते दूरस्थो रोगिणः श्रीखण्डेन खटिकया लिखित्वा पूज्यते भव्यो भवति ।
पट्टे लिखित्वा सहस्र १२००० जापो जातिपुष्पैर्दशांशेन होमः ततो मन्त्रः सिद्धयति ।
ઉપરોક્ત વિધિ પ્રમાણે આ યંત્ર પાટલા ઉપર લખી તે ઉપર પાત્રને બેસાડી ગુગલ ગળી ૧૦૮ હેમીએ તે ભૂચ્ચાટન થાય.
એકાંતર (એકાંતરીય) વેલા જ્વર ( ટાઈમે ટાઈમે આવનાર) અને તૃતીયજવર (ચોથી) વગેરે તાવમાં ઉક્ત મંત્રથી મંત્રેલી

Page #480

અ મ
સ્તોત્ર
૩૦૩
રક્ષા વડે ૩ ત્રણ કુંડાળા કરી આ યંત્ર કંકુ વગેરેથી ભાજપત્ર પર લખી ફરી યંત્રની પૂજા કરી, મંત્રની મધ્યે આવેલા સુવિઘ શબ્દને બદલે–ઠેકાણે પુરૂષના રાગનું નામ બેલીને આ મંત્રથી જાપ કરી કુંવારી છોકરીએ કાંતેલા સુતરને શરીર પ્રમાણુ દરે રોગીના હાથ વગેરે સ્થાને બાંધવાથી ક્ષુદ્રોપદવ દૂર થાય.
આજ યંત્ર ચંદન વગેરેથી લખી પૂછ પવિત્ર સ્થાને રક્ષા મંત્રી કુંડાળા ૩ ત્રણ કરી, રોગીને દૂર બેસાડી શ્રીખંડ તથા ખડીથી લખી પૂજીએ તો (રોગી) નિરોગી થાય.
આ યંત્ર પાટલા ઉપર લખી ૧૨૦૦૦ બારહજાર જઈના ફૂલથો જપી, દશાંશ (બારસ) હોમ કરવાથી મંત્ર સિદ્ધ થાય છે.

Page #481

‘તિજયપડુત્ત (સત્તરિસય) સ્તાત્ર’ ના ચૈત્રાની વિધિ.
यंत्र. ४४-
तिजयपहुत्तप्रथम यंत्रविधि:--
पणमिय सिरिसंतिजिणं थुणामि एकेहिं अरिहसत्तरिसयं । परमिठ्ठिकुट्टे आगमविहि सवओभद्दं ॥१॥ तेयाला चडवीसा तीसा छत्तीस सत्ततीसा य । कम्मवणदहणनिउणा जिणवसहा दिंतु मम सिद्धिं ॥२॥ पणतीसा इगताला बायाला तिविस ईगुणतीसा य । कल्लाणपंचकलिया संघस्स कुणंतु कलाणं ||३|| बावीसा अट्टवीसा चउतीसा दुगुणवीस छायाला । सिहि अहियाहि अहि अहिय दुट्ठट्ठिय मोहजोहहरा ||४|| गुणयाला पणयाला छवीसा सत्तवोस तित्तीसा । जरमरणरोगरहिया मंगलं दितु मे ( मम सिद्धि ) ||५|| इगतीसा बत्तीसा ठतीस चउचत्त पणवीसा । वंतरभूयपिसाया रक्खस मुहरक्खगा हुंतु ॥६॥ इय विहिणा सत्तरिसयं पडिलेहिअ जो थुणेइ । अच्चेई तस्स नय हव विग्घं सिग्धं सिद्धिं समेइ य ॥७॥ सिरि नण्णसूरि पणयं सत्तरीसय जिणवराणं भत्तीइ । भवियाण कुणउ संतिं रिद्धिबुद्धिं धिइकिन्ति ॥८॥
- इति सत्तरियं यन्त्रस्तवं - इति प्रथम यन्त्रविधिः ॥ १ ॥

Page #482

તિજયપહુર સ્તોત્ર
૩૦૫ ભાવાય --
શ્રી શાંતિનાથપ્રભુને નમસ્કાર કરીને પરમેષ્ટિકોષ્ટકમાં આગમ વિધિ પ્રમાણે સર્વતોભદ્ર નામના યંત્રથી ૧૭૦ અરિહંતને સ્તવું છું. (૧)
૪૩, ૨૪, ૩૦, ૩૬, અને ૩૭ એ કર્મવનને દહન કરવામાં નિપુણ એવા જિનશ્વરે મને સિદ્ધિ આપે. (૨)
૩૫, ૪૧, ૪૨, ૨૩, અને ૨૯ એ પંચકલ્યાણથી યુક્ત જિનેશ્વરે મને સિદ્ધિ આપો. (૩).
૨૨, ૨૮, ૩૪, ૪૦, અને ૪૬ એ જિનેશ્વરે અગ્નિ, સર્પ, વ્યાધિ, શત્ર, રાજા અને મહરાજાના દુષ્ટ એવા મહાજોદ્ધાઓને હરે. (૪).
૩૯, ૪૫, ૨૬, ૨૭, અને ૩૩ એ જરા, મરણ અને રેમથી રહિત તીર્થકરે અને મંગળ અને સિદ્ધિ આપે. (૫)
૩૧, ર, ૩૮, ૪૪ અને ૨૫ એ તીર્થકરે વ્યંતર, ભૂત, પિશાચ અને રાક્ષસ પ્રમુખથી રક્ષણ કરનારા થાઓ. (૬)
આ વિધિ પ્રમાણે ૧૭૦ યંત્ર વસ્ત્ર પર લખી જે પુરૂષ સ્તરે અને પૂજે તેને કેઈ વિદ્ધ થાય નહિ અને તરત સિદ્ધિ થાય. (૭)
શ્રીનગ્નસૂરિથી નમસ્કૃત આ ૧૭૦ જિનેશ્વરે ભક્તિ કરનાર ભવિકેને શાંતિ, ઋદ્ધિ, બુદ્ધિ, ધૃતિ અને કીર્તિ કરો. (૮) યંત્ર, ૪૫–દિતીચચત્રવિધિઃ | તોત્ર |
आनंदोल्लासनमत्रिदशपतिशिरःप्रसूनपूज्यपदं । जिनसप्ततिशतमानम्य वच्मि तस्यैव संस्तवनम् ॥१॥ जंबूद्वीपे भरतैरावतयोरेकमेकमभिनौमि । तत् द्वात्रिंशद्विजयेष्वेकैकं जिनवरं वन्दे ॥२॥ धातकिखंडद्वीपे द्विगुणैर्भरतद्विके जिनद्वितयं । ऐरावते जिनयुगलममलमभिनौमि सद्भक्तया ॥३॥

Page #483

3०६ 'भाधि२।०४-Qिामणि वन्दे महाविदेहे जिनाँश्चतुःषष्टिविजयसंभविनः। केवलकिरणोदयोतितजगत्रया (ध्वस्त) संतमसान् ॥४॥ श्रीपुष्करार्धनाम्नि च तावत एव प्रमाणतः प्रयतः । परमेष्ठिनः समभिष्टौमि नष्टकाष्टविद्वेष्यान् ॥५॥ वरकनकशंखविद्रुममरकतघनन्निभं विगतमोहं । सप्ततिशतं जिनानां सर्वामरपूजितं वन्दे ॥६॥ दवदहनं भूभृदंभस्तस्करविद्युत्फणीभविस्फोटम् । हरिमारिबन्धनभयं तत्कालं संस्मृतं हरति ॥७॥ यो यंत्रस्थं ध्यायति सप्ततिशतमहतां पुलकिताङ्गः । न भवंति रुजो नश्यंति वारयस्तस्य सर्वेऽपि ॥८॥ द्वौ सप्त सप्तसप्ततिरशीतिरथ संयुता चतुर्भिश्च । एकाशीतिरशीतिः षट् च त्रयोऽष्टौ तथैकः स्यात् ॥९॥ ज्यधिकाशीतिः सप्ततिरष्टयुक्ताऽशीतिरेकयोना च । द्वयशीतिश्चत्वारः पंच च यंत्रे विधिज्ञेयः ॥१०॥ क्षितिपतिमतिसंक्रुद्धं जपितं बीजाक्षरैः प्रसाधयति । हरहुंहः सरसुंसः ॐ क्लीं ह्रीं हुं फट् स्वाहा ॥११॥ घनसारचंदनद्रव्यैलिखितं पात्रे पयः प्रपीतं च ।। विस्फोटनाशनं खलु कुर्यात् द्वारे तथा न्यस्तम् ॥१२॥ पापमलं दहति भृशं हृत्पंकजकोटरे तथा ध्यातम् । त्रिभुवनमपि वशमानयति यंत्रमेतत् प्रपूजयतः ॥१३॥ षोडशकोष्ठगतं यः सबीजमेतत् करेऽनिशं दध्यात् । तस्य करस्था पुंसः कल्याणपरंपरा सकला ॥१४॥ इति सप्ततिशतजिनपतिसंस्तवनं ये प्रपठ्य पटुमतयः। ध्यायति मनसि तेषां तु हरिभद्रं पदं सुचिरम् ॥१५॥
-इति सप्ततिशतं यंत्रविधिः-द्वितीययंत्रस्तोत्रं ॥ .

Page #484

* તિયહુત્ત સ્તાત્ર’
૩૦૭
ભાવાઃ—
આનંદના ઉલ્લાસપૂર્વક નમસ્કાર કરતા ઈંદ્રોના મસ્તક ઉપર રહેલાં પુષ્પા વડે પૂજાએલા છે ચરણા જેમના એવા ૧૭૦ જિનેશ્વરાને નમસ્કાર કરીને તેનુંજ સ્તવન રચુ છું. ૧
જંબુદ્રીપના એક ભરત અને એક અરવતક્ષેત્રમાં એકેક તથા મહાવિદેહક્ષેત્રની ૩૨ વિજય છે તે દરેકમાં એકેક, આ પ્રમાણે ૩૪ જિનેશ્વરાને વંદન કરૂં છું. ર
જંબુદ્રીપ કરતાં ધાતકીખંડનું પ્રમાણુ ખમણું હોવાને લીધે તેમાં રહેલા એ ભરત અને એ અરવતક્ષેત્રમાં એ, એ પ્રકારે ૪ જિનવરેશને ભક્તિપૂર્વક નમસ્કાર હા. ૩.
ધાતકીખંડમાં એ મહાવિદેહક્ષેત્રા હેાવાથી તેની ૬૪ વિજ્રયામાં ઉત્પન્ન થએલા, અને કેવલજ્ઞાનથી પ્રકાશિત કરેલા ત્રણે જગતના અજ્ઞાનરૂપી અધકારને તેમજ ગાઢ પાપના નાશ કરનારા જિનેશ્વર દેવાને નમરકાર–વંદન હા. ૪
પુષ્કરાક્ષેત્રમાં પણ પ્રમાણમાં તેટલાજ ( ધાતકીખંડના સમાનજ ) અષ્ટક રૂપ શત્રુઓના નાશ કરનારા જિનેદ્રોને સ્તવું છું ૫.
શ્રેષ્ઠ સુવર્ણાં ( પીતવર્ણ), શંખ ( શ્વેતવણું ), પરવાળા (રક્તવ), મરકત મણિ (નીલા ), વર્ષાદથી પૂર્ણ વાદળાં જેવા (શ્યામ) વર્ષોંવાળા, મેાહ રહિત અને સર્વ દેવતાઓથી પૂજિત ૧૭૦ જિનેશ્વરાને વંદન કરૂં છું.
દાવાનલ, રાજ, પાણી, ચાર, વિજળી, સર્પ, હાથી, વિસ્ફોટક, સિંહ, મારી ( મરકી ) અને ધન વગેરે ભચેા (જેના ) સ્મરણ માત્રથી તત્કાલ નષ્ટપણાને પામે છે, છ
આ યંત્રમાં રહેલા ૧૭૦ જિનેશ્વરદેવાનુ આનંદથી પુક્તિ દેહવાળા થષને જે મનુષ્ય ધ્યાન કરે છે તેને કોઈ પણ પ્રકારના રાગ

Page #485

૩૦૮
મંત્રાધિરાજ ચિંતામણિ
થતા નથી અને (તેના) સર્વે પ્રકારના શત્રુઓ નાશ પામે છે. ૮ આ તેત્રમાં યંત્રનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે જણાવેલું છે.
૨, ૭, ૭૭, ૮૪ (પ્રથમ લીટીમાં), ૮૧, ૮૦, ૬, ૩ (બીજી લીટીમાં) ૮, ૧, ૩, ૭૮ (ત્રીજી લીટીમાં), અને ૭૯, ૮૨, ૪, ૫ (ચેથી લીટીમાં) આ પ્રમાણે યંત્ર ભરવાની વિધિ જાણ. ૯-૧૦
हरहुंहः संरसुंसः ॐ क्लीं ह्रीं हुं फट् स्वाहा । भगक्षरोथी જાપ કરતાં અત્યંત ક્રોધિત થએલે રાજા પણ પ્રસન્ન થાય છે. ૧૧
કેસર, ચંદન વગેરે સુગંધી દ્રવ્યોથી કઈ પાત્રમાં લખી તે પાણી પાવામાં આવે અગર દરવાજા ઉપર લખે તો વિસ્ફોટકનો નાશ કરે. ૧૨.
આ યંત્રનું હદયકમળમાં ધ્યાન ધરવાથી પાપરૂપી મળને બાળી નાંખે છે અને પૂજન કરતાં ત્રણે લોકને વશ કરે છે. ૧૩
૧૬ સોળ કોષ્ટકમાં દર્શાવેલ બીજાક્ષર સહિત આ યંત્રને જે માણસ હાથમાં ધારણ કરે છે તેને સર્વ કલ્યાણની પરંપરા પ્રાપ્ત થાય છે. ૧૪.
આ ૧૭૦ જિનેશ્વરેનું સ્તવન જે મનુષ્ય નિર્મલ બુદ્ધિપૂર્વક મનમાં ધ્યાવે છે તે દીર્ધકાલીન સુખથી મનહર (મોક્ષ) સ્થાન મેળવે છે. ૧૫. યંત્ર. ૪૬–
तृतीययंत्रविधिः। यंत्रं प्रथममेव ॥
पुष्पदर्शनानंतरं बृहत् सप्ततिशतं यंत्रं श्रीपर्णपट्टे चंदनकर्परेण जातिलेखिन्या पवित्रांगो मंत्रि विलिख्य एकभक्तेन ब्रह्मचर्येण भूमीशयनादि दिनत्रयं श्वेतसुरभिपुष्पैः तद्गृहे गत्वा अष्टोत्तरसहस्रजापं प्रतिदिनं त्रिकालं अष्टप्रकारी पजां कृत्वा ॐ वरकनकशंख. १ अनेन गाथामंत्रेण जापो देयात् जापे समाप्ते तृतीयदिने रात्रौ पाश्चात्य घटीका ४ समये सा स्त्री गुप्तगृहे स्नान कार्यते सा स्त्री कृतस्नानां मुक्तकेशां नीरावरणी ऊद्धि

Page #486

તિજ્યપહુન્ન સ્તોત્ર
૩૦૯
कृत्या सापि भर्ता एकवर्णीगोदुग्धमानयेत् तत्र स्नानगृहे नीत्वा स्वयमानिस्मपत्तेः संन्यासावद्दिग् रूप्यमयं यंत्रं प्रक्षाल्य कच्चोलके प्रक्षाल्य पल १ प्रमाणं दुग्धं पूर्वाभिमुखीभूय उर्वं पिबति ततो मुखशुद्धिः तांबूलादि गृहित्वा पवित्र अद्भूत शृंगारं कृत्वा अन्यमुखं नावलोकयंति देवालयं गत्वा देवानां देवान् गोत्रदेवतां दीप धूपं पूजयित्वा तत्र मंत्रिणं गुरुं नमस्कृत्य आशिदिं गृहित्वा तत्र गुरुणा रक्षा कारयेत् ॐ भवण० एतद्गाथया रक्षा कार्या । सा स्त्री देवगुरुपुरो वांछितं वाचयित्वा पश्चात् सूर्योदये शयनगृहे प्रविशति तत्रैव स्वेच्छायां संभोगो कार्यः । तानि त्रिणी अपि दिनानि ते दंपतीभ्यां अमृताहारो विधेयः । तस्याः पुत्रप्राप्तिः । सर्वदोषा वातपित्तજામવા પ્રાન્તિ
-इति तृतीययंत्रविधिः- संततिफलप्रदं समाप्तं सत्यमिदं निःसंदेहः ॥श्री॥ ભાવાર્થ –
સ્ત્રીને રજોદર્શન થયા બાદ શ્રીપર્ણના પાટલા ઉપર ચંદન, કપૂરના મિશ્રણથી જાઈની કલમથી બહત સપ્તતિશત યંત્ર લખી પવિત્ર અંગવાળો મંત્રી (મંત્રવાદી) તેને ઘેર જઈ ઉપવાસ, બ્રહ્મચર્ય, ભૂમિશયનાદિ પૂર્વક ત્રણ દિવસ સુધી વેત સુગંધી પુષ્પથી હરહમેશ ૧૦૦૮ જાપ કરે, ત્રિકાળ અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરે પછી ક8 કરનારા આ ગાથા મંત્રનો જાપ કરે, જાપ સમાપ્ત કરી ત્રીજે દિવસે રાત્રે, રાતની પાછળની ચાર ઘડી બાકી રહે તે સમયે તે સ્ત્રીને ગુપ્તગૃહે (કોઈ દેખી ન શકે તેવી જગ્યાએ) સ્નાન કરાવી, છુટા કેશે કંઈ પણ આચ્છાદન વગર (નગ્નાવસ્થામાં) ઊભી રાખી તેના પતિ પાસે એકવણું ગાયનું દૂધ મંગાવી તે રૂમય યંત્રને પખાલીને વાટકીમાં ૧ પલ પ્રમાણુ દૂધ પૂર્વ દિશા સન્મુખ ઊભી રાખીને પીવડાવવું. પછી મુખ વગેરે શુદ્ધ કરી તાંબૂલાદિ ( પાન વગેરે) લઈ બીજા કેઈનું પણ મુખ જોયા વગર શ્રેષ્ઠ શગાર કરી (વસ્ત્રાભૂષણ પહેરી) જિનમંદિરમાં જઈ જિનેશ્વર દેવ તેમજ ગોત્રદેવતાની ધૂપ, દીપ આદિથી પૂજા કરી, મંત્ર આપનાર ગુરૂ વગેરેને

Page #487

મંત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ
વંદન-નમસ્કાર કરી આશિર્વાદ મેળવી ગુરૂ પાસે [તે સ્ત્રીએ ] રક્ષા કરાવવી. ગુરૂ] ૩૪ મવવિઆ ગાથાથી રક્ષા કરે. પછી સ્ત્રી ગુરૂ પાસે વાંછિતની યાચના કરે. ત્યારપછી સૂર્યોદય સમયે શયનગૃહમાં પ્રવેશ કરે અને ત્યાં (પિતાના પતિ સાથે) સ્વેચ્છાપૂર્વક સંભગાદિકમાં પ્રવૃત્ત થાય. તે ત્રણ દિવસ પતિ-પત્નિએ અમૃતાહાર (દુધ, સાકર, ઘી અને ઘઉં વગેરે સાત્વિક આહાર) કરે પુત્ર પ્રાપ્તિ થાય દેવ, ક્ષેત્રપાળ વગેરેના સર્વ દોષ તથા વાત, પિત્ત, કફાદિકથી ઉદ્ભવેલા તમામ રેગ શાંત થાય. સંતતિ પ્રાપ્ત થાય. આ ત્રીજો યંત્ર સત્ય છે. સંદેહ નથી. યંત્ર. ૭
चतुर्थयंत्रविधिलिख्यते।
ॐ मंजुरवं मंजुघोष हन हन दह दह पच पच मथ मथ क्रीड कीड प्रस्कंद प्रस्कंद विध्वंसय विध्वंसय सर्वदोषान् विनाशय विनाशय सर्वभूतान् विमर्दय विमईय हूं त्रिलोकाधिपतये हूं फट् स्वाहा ।
सप्ततिशतयंत्रं सर्वदोषाणां नाशनं जिनमातृनामसहितं श्वेतद्रव्येलिख्यते श्वतपुष्पैः प्रपूज्यते मंत्रो जध्यते सर्वदोषनाशनं ।
-ચતુર્થઘંત્રવિધિઃ સમાતઃ | ભાવાર્થ –
૧૭૦ ને યંત્ર જિનેશ્વરદેવની માતાઓનાં નામ સહિત વેતન દ્રવ્યથી લખી તપુષ્પથી પૂજિને મંત્ર જપિએ તો સર્વ દેશને નાશ થાય. યંત્ર, ૪૮–
पंचमं यंत्रं लिखित्वा गृहे पूज्यते शांतिर्भवति । सत्यं निःसंदेहः॥ ભાવાર્થ
આ યંત્ર લખી ઘરે પૂજિએ તો શાંતિ થાય. સત્ય છે; એમાં સંદેહ રાખવા જેવું નથી.

Page #488

તિજયપહર સ્તોત્ર :
યંત્ર, ૪૯–
सत्तरिसयं जिणाणं षोडश विद्यादेव्याः बीजाक्षरसमन्विता मूलमंत्रण सत्तरिसय जापः पुष्प १७० सुगंधि पुष्पैः षोडशदेव्याः पुष्प १६ हरहुंहः पुष्प १६ क्षिप ॐ स्वाहा पुष्प ५ मध्ये पुष्प ६ बीजाक्षर मयूँ क्षों १ पुष्प ३ चतुष्कोणे यक्ष ४ पुष्प अंबिकाशासनदेवी पुष्प २ ॐ ह्रां ह्रीं हूँ ह्रौं ह्रः पुष्प ६ एवं पुष्प ६ २२८ भूर्जपत्रेषु वा पट्टे लिखित्वा पूजनीयं गृहे संपदा सर्वो करोति । कुङ्कुमकर्पूरकस्तुरीकायाः सुरभिद्रव्यैः लिख्यते मध्ये फलं प्रयोज्यं सफलो भवति ।
___-इति षष्ठ सप्ततिशतं यंत्रं । रक्षायंत्रं । सत्यं ॥ ભાવાર્થ –
૧૬ વિદ્યાદેવી અને બીજાક્ષર યુક્ત ૧૭૦ ને યંત્ર ભાજપત્ર અથવા પાટલા ઉપર, કંકુ, કપૂર અને કસ્તુરી વગેરે સુગંધી દ્રવ્યોથી લખો. પછી મૂળ મંત્રથી ૧૭૦ જિનેશ્વરો ૧૭૦ પુષ્પથી, ૧૬ વિદ્યાદેવીઓ ૧૬ પુષ્પથી, હરહુંહ: ૧૬ પુષ્પથી, ક્ષિા સ્વાહા ૫ પુષ્પથી, મધ્ય પ્રદેશ ૬ પુષ્પથી, બીજાક્ષર ફ્રેન્ચે ક્ષ ૧ પુષ્પ ૩, ચારખુણે યક્ષ ૪ પુષ્પ ૪ થી, અંબિકા શાસનદેવી ૨ પુષ્પથી, ઉઝ હ્રીં હ્રીં હૂં હ્રીં હ્ર: ૬ પુષ્પથી, આ પ્રમાણે ૨૨૮ પુષ્પથી હરહમેશ [યંત્રની ] પૂજા કરે તે સર્વ સંપદાની પ્રાપ્તિ થાય. સફળ થાય. આ રક્ષા મંત્ર છે. યંત્ર, ૫૦—
गोरोचनादिना लिखित्वा कटयां बध्यते सर्वज्वरप्रहपिशाचादि शाकिन्यादि दोषं नाशयति । स्थाले लिखित्वा पिबेत् शीतलिकां नाशयति । ભાવાર્થ
ગેરચંદનાદિ સુગંધી દ્રવ્યથી લખી કમ્મરે બાંધવામાં આવે તો સર્વ પ્રકારના તાવ, ગ્રહ, પિશાચ, શાકિની આદિના દોષ

Page #489

કાર
મંત્રાધિરાજ-ચિ'તામણિ ’
ટળે. અને થાળીમાં લખી પીવાથી શીતળા ( માતા ) ના ઉપદ્રવ
શાંત થાય.
યંત્ર. —
सत्तरिसयं यंत्रं सर्वकार्येषु सुख उपजीयवं ॥
ભાવાઃ
આ ૧૭૦ ના યંત્રથી સવ કાર્યોંમાં સુખ ઉપજે.
યંત્ર. પર~~
इदं सप्ततिशतं यंत्रं प्रधानवंदनेन स्थाल्यां लिखित्वा जातिलेखिन्या अष्टोत्तरशतं पुष्पैः संपूज्य ततः स्थाली प्रक्षाल्य पानीयं सप्तदिनानि पिबेत् सर्वदोषा यांति तं संहरति । पट्टे भक्त्या पुष्पादिभिः संपूज्यः सकलदूषितोपद्रवं राज्यादिभयं च प्रशमयति सर्वजनानुरागं च करोति । नवमं यंत्रविधिः संपूर्णम् ॥
ભાવાર્થ:
આ ૧૭૦ના યંત્ર ઉત્તમ ચંદનથી જાઇની ફલમથી થાળીમાં લખી ૧૦૮ પુષ્પથી પૂજિ તે થાળી પખાલીને પાણી છ સાત દિવસ સુધી પીવાથી સદાષાને નાશ થાય. પાટલા ઉપર લખી ભક્તિપૂર્વક પુષ્પાદિથી પૂજન કરવાથી સર્વ પ્રકારના દુષ્ટ ઉપદ્રવેા, રાજ્ય વગેરેના ભયની શાંતિ કરે, ( અને ) સ લેાકને અનુરાગી બનાવે. યંત્ર. ૧૩
यंत्रमिदं गृहे चतसृषु भित्तिषु लिखेत् सर्वचौरभयं हरति । ભાવાઃ—
આ યંત્ર ધેર ચારે દિશાની ભિંતે લખવાથી ચેારના ભયનુ નિવારણ કરે છે.
ત્ર. ૫૪—
पणवीसा य असिभा पनरस पन्नास जिणवर समूहो । नासेउ सयलदुरिअं भवियाणं भक्तिजुत्ताणं ॥ १

Page #490

'तिस्यपटुक्त स्तोत्र
313
· विसा पणयाला विय तीसा पन्नत्तरी जिणवरिंदा । . कम्मरयविप्पमुक्का झायह एए पयत्तेणं ॥२॥ सत्तरि पणतीसा वि य सट्ठी पंचव जिणगणो एसो । जो झाएइ पइट्ठो सो मुच्चइ सयलदुरिएहिं ॥३॥ पणपन्ना य दसेव य पन्नही तह य चेव चालीसा। अकोहे य तित्थयरा सोलस कुठेहिं झापह ॥४॥ पंचदसकम्मभूमिसु उप्पन्नं सत्तरि जिणाण सयं । विविहरयणाइवनो-वसोहि हरउ दुरियाई ॥५॥ कम्मयखित्तुप्पन्ने तित्थयरे लोगसामिणो इहई । तिविहंमि उ कालजुए सव्वं तिविहेण वंदामि ॥६॥ काऊणं सुहं ज्झाणं देवगुरूपूयणं सुहमुहुत्तेणं । कुङ्कुमरोयणकप्पूरेण य लिह चकं तु ॥७॥
न य पहवंति पिसाया साइणि नहु चोरगाइ दुट्टवेयाला । · अन्नेय दुदृसत्ता एयाए धरिज्जमाणीय ॥८॥ सावार्थ:
૨૫, ૮૦, ૧૫ અને ૫૦ જિનેશ્વરને સમૂહ ભક્તિ યુકત ભવિક જનના સર્વ પાપનો નાશ કરે. ૧
૨૦, ૪૫, ૩૦ અને ૭૫ એ કર્મ રજથી મુક્ત થએલા જિનેશ્વર દેવાનું પ્રયત્નપૂર્વક ધ્યાન કરીએ. ૨
૭૦, ૩૫, ૬ અને ૫ એ જિન સમૂહનું જે મનુષ્ય હર્ષ પૂર્વક ધ્યાન કરે છે તે [ મનુષ્ય ] સર્વ પાપથી મુક્ત થાય છે. ૩
૫૫, ૧૦, ૫ અને ૪૦ એ ક્રોધ રહિત જિનેશ્વરનું ૧૬ ખાનામાં ધ્યાન કરવું. ૪
પંદર કર્મભૂમિમાં (પ ભરત, ૫ અરવત અને ૫ મહાવિદેહમાં) ઉત્પન્ન થએલા અને વિવિધ રત્નના જેવા વર્ણથી શોભિત

Page #491

'भश्राधिशन-थिताभशि "
૧૪
[ शरीर वाणा ] १७० નાશ કરે. પુ
જિનેશ્વરા [ ધ્યાન ધરનારના ] પાપને
કમ ભૂમિના ક્ષેત્રાને વિષે ઉત્પન્ન થએલા લેાકના નાયક એવા ત્રણે ( અતીત, અનાગત અને વમાન ) કાળના તીર્થંકરાને ત્રિવિધે ( मन, वन्यन याने अयाये ) वहन ३४.६
શુભ ધ્યાન ધરીને તથા દેવ ગુરૂનુ પૂજન કરીને શુભમુહુતૅ કર્ક, ગેારાચન તથા કપૂરથી ચક્ર લખીયે છ
આ યંત્ર ધારણ કરવાથી ( પાસે રાખવાથી ) પિશાચ, શાકિની, ચાર વગેરે, દુષ્ટ વૈતાલ તથા અન્ય કાઇ દુષ્ટ પ્રાણી પરાભવ उरी शडे नहि. ८
यंत्र. ५५-५६-
तिजयपहुत्तपयासय अट्टमहापाडिहेरकय साह | समयक्खित्तठिआणं सरेमि चक्कं जिनिंदाणं ॥ १ ॥
सत्तरिसयमुक्कोसं समरे विस दस वा समयग्नित्ते । चऊतीस पढमं दीवे णं अंतरदीवेसु ते दुगुणा ||२|| पणवीसा य असोआ पनरस पन्नास जिणवरसमूहो । नासेउ सयलदुरिअं भविआणं भत्तिजुत्ताणं ॥३॥ वीसा पणयाला विय तीसा पन्नत्तरी जिणवरिंदा । गहभूअरक्खसाइणि- घोरुवसग्गं पणासंतु ॥४॥ सत्तरि पणतीसा विय सट्ठी पंचेव जिणगणो एसो । वाहिजलजलणहरिकरि-चोरारिमहाभयं हरउ ॥५॥ पण पन्ना य दसेव य पन्नट्ठी तह य चेव चालीसा | रक्खंतु मे सरीरं देवा सुरपणमिआ सिद्धा ||६|| ॐ हरहुहः सरसुंसः हरहुंहः तहय चेव सरसुंसः ॥ आलिहियनामगन्धं चक्रं किर सव्वभोभद्दं ॥७॥

Page #492

.. तिमयपत्त स्तोत्र
374
ॐ रोहिणि पन्नत्ति वज्जसिंखला तय वज्जअंकुसिआ। चक्केसरि नरदत्ता कालि महाकालि तह गोरी ॥८॥ गंधारि महजाला माणवि वइरुट्ट तह य अच्छुत्ता । माणसि महमाणसिआ विज्जादेवीओ रक्खंतु ॥९॥ पंचदसकम्मभूमिसु उत्पन्नं सत्तरं जिणाण सयं । विविहरयणाइवन्नो-वसोहि हरउ दुरिआई ॥१०॥ घउतीस अइसयजुआ अट्ठमहापाडिहेरकयसोहा । तित्थयरा गयमोहा झाएअव्वा पयत्तेणं ॥११॥ ॐ वरकणयसंखविद्दुम-मरगयघणसन्निहं विगयमोहं । सत्तरिसयं जिणाणं सव्वामरपूइ वंदे ॥१२॥ स्वाहा अट्ठेव य अट्ठसयं अट्ठसहस्सं च अट्ठकोडीओ। रक्खंतु मे सरीरं देवासुरपणमिआ सिद्धा ॥१३॥ ॐ भवणवइवाणवंतर-जोइसवासी विमाणवासी अ । जे के वि दुहृदेवा ते सव्वे उवसमंतु ममं ॥१५॥ स्वाहा चंदणकप्तरेणं फलए लिहिऊण खालि पीअं । एगंतराइगहभूअ-साइणिमुग्गं पणासेई ॥१५॥ इअ सत्तरिसयजंतं सम्मं मंत दुवारि पडिलिहि। दुरिआरिविजयवंतं निभंतं निच्चमच्चेह ॥१६॥
इति सप्ततिशतं यंत्रस्तोत्रं समाप्तं ॥ भावार्थ:
ત્રણ જગતના સ્વામીપણાને પ્રકાશ કરનાર અષ્ટ મહાપ્રાતિહાર્ય વડે કરીને સુશોભિત, સમયક્ષેત્રમાં એટલે અઢીદ્વીપમાં રહેલા જિનેશ્વરેના સમૂહને હું સ્મરું-સ્મરણ કરૂં છું ૧
બીજી ગાથા બરાબર સ્પષ્ટ નહિ હેવાથી તેને અર્થ અહીં આપ્યો નથી.

Page #493

૩૧૬
મંત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ
-
-
-
પચીશ, એંસી, પંદર અને પચાસ એ પ્રમાણે તીર્થકરોનો સમુદાય ભક્તિવંત ભવ્ય જીવોના સમગ્ર પાપને નાશ કરે. ૩
વિશ, પીસ્તાલીશ, ત્રીશ અને પંચોતેર એટલા તીર્થકરે ગ્રહ, ભૂત, રાક્ષસ અને શાકિનીના ઘેર ઉપસર્ગને વિનાશ કરો. ૪
સીતેર, પાંત્રીશ, સાઠ અને પાંચ એટલા જિનેશ્વરે વ્યાધિ, જળ અથવા જ્વર, અગ્નિ, સિંહ, હાથી, ચોર અને શત્રુ સંબંધી મહા ભયને દૂર કરે. ૫
પંચાવન, દશ, પાંસઠ અને ચાલીશ એટલા સિદ્ધ થએલા તીર્થકરે કે જેઓ દેવ અને અસુરોથી નમસ્કાર કરાએલા છે તેઓ મારા શરીરનું રક્ષણ કરે. ૬
દરહું અને સરસ તથા વળી ફરીથી હૃદું અને તરણુંક એ પ્રમાણે મંત્રના બીજાક્ષર સહિત મધ્યમાં સાધકનું નામ લખવું એ રીતે નિશ્ચ કરીને સર્વતોભદ્ર (નામ) યંત્ર થાય છે. ૭
તે યંત્રમાં ૩% (પ્રણવબીજ), હૈ (ભાયાબીજ) અને એં (લક્ષ્મીબીજ ), એ ત્રણ મંત્ર બીજ પૂર્વક સોળ વિદ્યાદેવીઓનાં નામ લખવાં તે આ પ્રમાણે રોહિણી, પ્રાપ્તિ, વજશૃંખલા, વજકુશી, ચક્રેશ્વરી, નરદત્તા, કાલી, મહાકાલી, ગૌરી, ગાંધારી, મહાવાળા, માનવી, વૈરાટયા, અચ્છમા, માનસી અને મહામાનસિકા આ સર્વે વિદ્યાદેવીઓ રક્ષણ કરે. ૮-૯ ,
પંદર કર્મભૂમિ માં ઉત્પન્ન થએલા ઉત્કૃષ્ટ એકસે ને સીત્તર જિનેશ્વરે [ શ્રી અજિતનાથ તીર્થકરના સમયમાં એકસો ને સીત્તેર જિનેશ્વર વિદ્યમાન હતા તે આ પ્રમાણે –એક એક મહાવિદેહ ક્ષેત્રની બીસીકતા
બત્રીશ બત્રીશ વિજય હેવાથી પાંચ મહાવિદેહ ક્ષેત્રની એકસ સાઠ વિજયમાં એક એક તીર્થકર હોવાથી એકસો સાઠ તીર્થકરે, વળી પાંચ ભારત અને પાંચ એરવત ક્ષેત્રમાં એક એક ક્ષેત્રમાં એક એક કુલ દશ ક્ષેત્રમાં દશ, સર્વ એકઠા મળી એક ને સીતેર જિનેશ્વરે],

Page #494

તિજયપત્ત તેત્ર” .
૩૭ જેઓ વિવિધરોના વર્ણવડે શોભિત છે તે જિનેશ્વરે (મારા) પાપને હરે. ૧૦
ચેત્રીશ અતિશયવડે યુકત, અષ્ટ મહાપ્રાતિહાર્યવડે શોભિત અને નાશ પામે છે મોહ જેમને એવા તીર્થકરે આદરથી ધ્યાન કરવા યોગ્ય છે. ૧૧
શ્રેષ્ઠ સુવર્ણ, શંખ, પરવાળા, નીલમણિ અને મેઘ સમાન વર્ણવાળા, મેહ રહિત અને સર્વ દેવડે પૂજિત એવા એકસો સીત્તેર જિનેશ્વરને હું વંદન કરું છું. ૧૨
આઠ વળી આઠસ, આઠ હજાર અને આઠ ક્રોડ (જિનેશ્વરે) કે જેઓ દેવો અને અસુરોથી નમસ્કાર કરાએલા છે તેઓ મારા શરીરનું રક્ષણ કરે. ૧૩
ભવનપતિ, વાણવ્યંતર, જ્યોતિષી અને વૈમાનિક એ ચારે દેવોની જાતિ મણે જે કઈ દુષ્ટ એટલે શાસનના દેવી દેવ હોય તે સર્વે મારા પર ઉપશાંત થાઓ-મને વિન ન કરો. ૧૪
ચંદન અને કપૂરવડે પાટીયા ઉપર આ યંત્ર આલેખી પછી તેને જળવડે જોઈ તે જળ પીવાથી એકાંતરીયો વગેરે તાવ, ગ્રહ, ભૂત, શાકિની, મુગર વગેરેને નાશ કરે છે. ૧૫
એ પ્રમાણે સમ્યક મંત્રરૂપ આ એકસો સત્તર જિનેશ્વરને યંત્ર દ્વારને વિષે લખ્યો હોય તે તે કષ્ટ અને શત્રુને વિનાશ કરે છે. તેથી (હે ભવ્ય છે !) તેને સદેહ રહિત પણે નિરંતર પૂજે ૧૬
યંત્ર, પ૭-૫૮-૫૯૬૦-૬૧ ની વિરાધ મૂળ પ્રતમાં નહિ હોવાથી આપી નથી પરંતુ આ બધાએ યંત્રો ભૂત, પ્રેત, દુષ્ટગ્રહ વગેરેની પીડાની શાંતિ કરનાર છે. યંત્ર, દુર–
___ॐ हरहुंहः सरसुंसः ॐ असिआउसा क्ष्ल्यू ज्यूं म्म्ल्यूं. हम्ल्यू स्म्ल्यूं नमः । अष्टोत्तरशतपुष्पैः यंत्रस्य स्थापना कार्या। ॐ रोहिणीप्रमुख

Page #495

૩૧૮
મંત્રાધિરાજ-ચિંતમાણિ
षोडशविद्यादेवीनां पूजा विधेया। भुवण० इति यंत्रपूजा । तथा यंत्र स्थाप्य ॐ ह्रीं श्री अर्ह असिआउसा १२५०० जापः, षोडशविद्यादेवी पूजायां नमः इति ॥ ભાવાર્થ
% દુદું. આ મંત્રથી મંત્રી ૧૦૮ પુષ્પથી યંત્રની સ્થાપના કરવી. ૩૪ રખિ પ્રમુખ ૧૬ વિદ્યાદેવીઓની પૂજા કરવી. ૩૪ અવાવરેં ગાથાથી યંત્ર પૂજા કરવી, તથા યંત્ર સ્થાપન કરીને ૐ હ્રીં શ્રીં મર્હ મલિગાવા નો ૧૨૫૦૦ જાપ કર. સોળ વિદ્યાદેવીઓની પૂજામાં નમઃ શબ્દ કહે. યંત્ર. ૬૩–
ॐ हरहुंहः सरसुंसः ॐ असिआउसा क्षयूं उग्यूं मायूं हम्ल्यू. सम्व्यूं नमः । अष्टोत्तरशतं पुष्पैः यंत्रं स्थाप्य ॐ असिआउसा १२००० जाप्य षोडशविद्यादेवी पूजायां नमः अनया युक्त्या ॐ भवण० इति यंत्रे जापं १०८ एषां दोषाणां निग्रहाय यंत्र पूजा। तथा मंत्र भण्य भण्य पुष्प १०८ यंत्रः संस्थाप्यः । पूर्व सेवा लिख्यते ॐ क्रीं ह्रीं श्री अर्ह श्री असिआउसा नमः अनेन मंत्रण जाप्य १२००० तथा भवण० गाथा मंत्रेण दशांश होमः इति समाप्तं ॥ ભાવાર્થ –
૩૪ હજુંઃ આ મંત્રથી ૧૦૮ પુષ્પ મંત્રી યંત્રની સ્થાપના કરવી. ૩૪ માસા મંત્રને ૧૨૦૦૦ જાપ કરવો. સેળ વિદ્યાદેવીઓની પૂજા કરતી વખતે નમઃ શબ્દ કહેવો. આજ પ્રમાણે ૩૪ મવડું ગાથાને જા૫ ૧૦૮ વખત કરવો. દેવાદિ દોષ ટાળવા માટે યંત્રની પૂજા કરવી. તથા મંત્ર ભણી ભણીને ૧૦૮ પુષ્પથી યંત્રની સ્થાપના કરવી. પૂર્વ સેવા –
૩% # હ્રીં શ્રીં મર્દશ્રી મસિમાડા નમ: આ મંત્રથી ૧૨૦૦૦ જાપ કીજે. તથા ૩૪ મવાવ આ ગાથાના મંત્ર વડે દશાંશ હોમ કરે.

Page #496

श्रीमुनिसुंदरसूरिविरचित श्रीसंतिकरस्तव
संतिकरं संतिजिणं, जगसरणं जयसिरोह दायारं । समरामि भत्तपालग - निव्वाणीगरुडकयसेवं ॥१॥ ॐ नमो विप्पोसहि पत्ताणं संतिसामिपायाणं । स्वाहामंतेणं, सवासिवदुरिअहरणाणं ॥२॥ ॐ संतिनमुक्कारो, खेलोसहिमाइलद्धिपत्ताणं सौ ह्रीं नमो सव्वो-सहिपत्ताणं च देइ सिरिं ॥३॥ वाणीतिहुअणसामिणि- सिरिदेवीजक्खरायगणिपिडगा । गहदिसिपालसुरिंदा, सया वि रकखंतु जिणभत्ते ||४|| रक्खंतु मम रोहिणि- पन्नत्ती वजसिंखला य सया । वज्रं कुसि चक्केसरि, नरदत्ता कालिमहाकाली ॥५॥ गोरी तह गंधारी, महजाला माणवी अ वइरुड्डा । अच्छुत्ता माणसिआ महामाणसिआउ देवीओ ||६|| जक्खा गोमुह महजक्ख, तिमुह जक्खेस तुंबरु कुसुमो । मायंगविजयअजिआ, बंभो मणुओ सुरकुमारो ॥७॥ छम्मुह पयाल किन्नर, गरुडो गंधव्व तह य जक्खिदो । कूबर वरुणो भिउडी, गोमेहो पासमायंगा ॥८॥ देवीओ चक्केसरि, अजिआ दुरिआरि कालि महाकाली । अच्चुआ संता जाला, सुतारयाऽसोय सिरिवच्छा ॥९॥ चंडा विजयंकुसिपन्नइति नित्र्वाणि अच्चुआ धरणी । वैरुत्तगंधारि, अंब पउमावई सिद्धा ॥ १०॥ इअ तित्थरक्खणरया, अन्नेऽवि सुरा सुरी य चउहा वि । वंतरजोइणिपमुद्दा, कुणंतु रक्खं सया अम्हं ॥११॥

Page #497

३२०
‘भत्राधिशन-भिंतामणि'
एवं सुदिट्ठिसुरगण - सहिओ संघस्स संतिजिणचंदो । मज्झवि करेउ रक्खं, मुणिसुंदरसूरिथुअमहिमा ॥ १२ ॥ इअ संतिनाहसम्म - दिट्ठी रक्खं सरह तिकालं जो । सव्वोवद्दवरहिओ, स लहइ सुहसंपयं परमं ॥ १३ ॥
भावार्थ; मा ગાથાને અર્થે પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્રના પુસ્તકમાં દરેક ઠેકાણે આપેલા હોવાથી અત્રે આપવામાં આવ્યા નથી.
- सारालाई नवाम.
श्रीसंतिकरस्तवस्याम्नायः ॥
एतत्स्तोत्र त्रिकालमुभयकालं वा स्मर्यते । दुष्टभूतशाकिनीरोगादिभयं न भवति, महापुण्यं च भवति, सुलभबोधिश्व ।
विशेषमर की मान्द्यादिशंकायामुपसर्गहरस्तोत्रं पंचपरमेष्ठिनमस्कारादिवत् सम्यगऽधीत्य प्रतिगृहं सर्वजनैः पवित्रीभूय त्रिकालं सप्तकृत्वस्त्रिस्त्रिर्वा गुण्यते स्तोत्रमिदम् । नायाति स श्राव्यते च । गुणयितुः श्रोतुश्च मरक्यादिक्लेशा न प्रभवन्ति ।
यस्य
नित्यमुभयकाले प्रतिक्रमणानन्तरं पाक्षिकप्रतिक्रमणानन्तरं वा । कश्चित् सप्तवारं त्रिवारं वा गुणयति । अपरे च साबधानाः शृण्वन्ति । सर्वेषां तस्मिन् दिने तस्यां रात्रौ तस्मिन् पक्षे वा केप्युपद्रवाः नोत्पद्यन्ते । एवं वार्षिकत्रातुमसिकप्रतिक्रमणेऽपि ज्ञेयम् ।
कदाचित्कस्यचिद् ग्रंथिः सज्वरो निर्ज्वरो वा निर्गतः स्यात् तदा शीघ्रमेव पवित्रीभूय कश्चित् शुचित्रत्रे रुधिरास्थिमांसमलमूत्र केलाद्यनुच्छिष्टे शुचिस्थाने पट्टाद्युपविष्टः

Page #498

'सति३२ स्तोत्र
૩૨૧
न जपनीयम् । तथाविधफलस्सप्याच । सलह ग्रंथी
श्रीमुनिसुंदररिगुरुभ्यो नमः इति वार २१ रोगिणं श्रावयन्नुच्चार्य, वार ७ स्वशरीरं शीर्षादारभ्य सर्वांग स्पृशन् गुणयित्वात्मरक्षां कृत्वा सावधानमनाः परिहृतव्यापारांतरो वस्त्रांचलेन रोगिग्रंथि प्रतिस्तोत्रं स्पर्शनोंजयन्नखडं वार १०८ संपूर्णस्तोत्रं गुणयेत् । ज्वरो ग्रंथिश्चोपशाम्यति । सहस्रशोऽपि पर शतैश्च दृष्टप्रत्ययमिदम् ।
एतत्स्तोत्रं च जपतांतरालेऽपरं किमप्युपसर्गहरस्तवाद्यपि न जपनीयम् । न च मिथ्यात्वाद्यपि कार्य । जैनैरप्यजैनैश्च प्रकारान्तरैमिश्रणकरणे तथाविधफलस्य दुःसाध्यत्वात् ।
त्रयोदशैवाऽस्य गाथाऽध्येया जप्याश्च । स लहइ० इति यावत् । अधिकगाथापि कापि केनापि न योजनीया। ग्रंथीज्वरादेरुत्पत्तेरनु च शीघ्रमेव अपरमिथ्यात्वादिप्रतिकारपरित्यागेन तस्यैव प्रयोगेण सद्यः सुखेन च गुणो भवति । अन्यथा कष्टेन स्यादनैकांतिक इति ।
संपूर्ण त्रण वार सात वार स्मृतेन । ॐ नमो विप्पोसहि० ॐ संति नमुक्कारो । इति द्वितीयतृतीयगाथाभ्यां च वार १०८ अथवा वार २१ स्मृताभ्यामभिमंत्रितं जलं पीतं तत् सर्वविषमज्वरादिरोगान् विशिष्य च दैवतविकारान् भूतादिछलशाकिन्यादिदोषान् अपहरति ।
अनेन संपूर्णस्तोत्रेण वार २१ अथवा वार ७ । द्वितीय तृतीयगाथाभ्यां वार १०८ अथवा वार २१ रोगिशरीरं हस्तेन स्पृशेत् । रजोहरणादिना चोंजयेत् । रोगो दोषश्च उपशाम्यति ।
यश्चैतद् स्तोत्रं गाथाद्वयं च बहु बहुतरं बहुतमं च प्रत्यहं स्मरति । यस्य चास्मिन् स्तोत्रेऽस्य स्तोत्रस्य प्रणेतरि च बह्वी बहुतरा बहुतमा च भक्तिरास्था च स्यात् । य(त)स्य भृश भृशतरां भृशतमां च स्फुरतीति तत्त्वं ।

Page #499

‘भत्राधिरान-चिंतामणि
यस्य च रोगिणो दोषिणो वा गात्रभंगे जाते तस्मिन्ने तन्न प्रयुज्यते प्रयोगेऽपि गुणोऽनैकांतिक इत्यादेशः ।
३२२
यस्य रोगिणो दोषिणो वा आयुः प्राचुर्यसद्भावेन रोगो दोषो वा साध्यः स्यात् तस्य सम्यग् विधिनैतत् प्रयोगे सद्यो गुणः स्यादग्रतः । पुनरेतत् प्रयोगे च शनैः शनैः गुणो वर्धते । अपरस्य तु सकृद्गुणः समाधानादिः स्यात् । परं न वर्धते नापि च स्थिरः स्यादिति रोगा (ग) दोषयोः साध्यतायुः सद्भावपरिज्ञानोपायोऽपि ।
यस्य च सम्यग् विधिना सर्वप्रकारैरेतत् प्रयोगेऽपि गुणो न जातस्तस्य प्रायोऽन्यस्तोत्रमंत्रयंत्रादिभिर्बहुभिरपि प्रयुक्तैः सुदुर्लभः ।
एतस्य संप्रत्यत्र विषये सर्वोत्कृष्टमहिमात्वादित्य साध्यता प्रत्ययः । दोषे ध्रुवो गुणः संपूर्णेाऽपि च । रोगे तु नैकांतिकः । सर्व इति विधिः प्रयत्नसाध्यो चेति ।
यत्र चास्य प्रणेता स्मरणपरश्वतिष्ठति कियत् समयं स्थितो वा स्यात् । तत्र प्रायो दैवतं मरकमांद्यं नोत्पद्यते । मिथ्यात्वादिदेवताद्यर्चनैः, तदर्थहिंसाकरणैः तत्स्तोत्रगुणनेः तत्वज्ञादिभिस्तु कदाचिदुत्पद्यते तदापि सुसाधं स्यात् । सुखेन च प्रतीकारो लगतीत्यर्थः । अन्यत्र त्यसकृदुत्पद्य (ते) चेति । दुर्वारं दुःसाधं च स्यादिति । पट्टिकाकांस्यभाजनादौ लिखित्वा पूजादिना शुभफलं स्यात् ।
कदाचित् कोप्येतान् मंत्रान् कथमपि ज्ञात्वा जपति न तु स्तोत्रं तस्य तथा न गुणो यथा स्तोत्रजापेन देवतावरकारत्वात् गुणस्येति ।
एतत् गीतेनापि श्रुतेन शाकिनीगृहीतो म्रियते, मुच्यते च । शाकिन्यादि बहुगा नालायादिनेति ।

Page #500

'सति२ स्तोत्र' ..
૩૨૩
इति बहुदेशेषु शक्तिक्षतग्रंथिविकारज्वरादि मरकमांद्येन भरतक्षेत्रे दुःषमायामपि श्रीधर्माधारभूतश्रीसंघलोकहानिं दृष्ट्या समुत्पन्नखेदकरुणादिभावैः श्रीपरमगुरुपूज्यश्रीसोमसुंदरसूरिपादप्रसादलब्धश्रीसूरिमंत्रसाधनाम्नायैर्बहुतपोध्यानादिश्रीसूरिमंत्रसाधनाप्रसादितश्रीसूरिमंत्राधिष्ठायकप्रदत्तवरैः श्री मुनि सुंदरसूरिभिः ॥ श्री संघस्य मरकमांद्याद्युपद्रवनिवृत्त्या रक्षार्थ कृतं, सर्वदेशेष्वाराधकानां मरकाद्युपद्रवनिवृत्त्या जगतः प्रकटप्रख्यातनिष्प्रतिमप्रभाववैभवस्य श्रीशांतिकरस्तोत्रराजस्य किंचिदाम्नायप्रकटनमिदं मिथ्याशामधर्मधियां शौचसदाचाररहितानां च शौचादिविकलानां बालानां ताग स्त्रीणामपि च न देयमिदम् । सदाचारवतां सर्वाभ्युदयहेतुरिति ॥ साधनाः
पयूषणानो अट्ठम करी १०८ वार संतिकरं संपूर्ण गणवु । ए साधना पछी वार १०८ बीजी त्रीजी गाथा स्तोत्रनी गणवी सही रोग ज्वरादिक जाप महाप्रभावक ॥ इति श्रीसंतिकरस्तोत्राम्नायः॥ भावार्थ:
આ સ્તોત્રનું ત્રિકાળ (સવાર, બપોર અને સાંજ) અથવા માત્ર સવારે અને સાંજે સ્મરણ કરવાથી દુષ્ટ ભૂત, શાકિની અને રેગાદિ ભય થાય નહિ. મહાપુણ્યની પ્રાપ્તિ થાય અને સુલભ બધિપણાની પ્રાપ્તિ થાય. विशेष:
મરકી વગેરે ગાદિની શંકા ઉત્પન્ન થાય ત્યારે ઉવસગ્ગહર૦ તથા પંચપરમેષ્ટિ (નવકાર ) નમસ્કારની માફક આ સ્તોત્ર સારી રીતે કંઠે કરીને દરેક ઘરમાં સર્વ માણસોએ પવિત્ર થઈને ત્રણે કાળ

Page #501

૩૨૪
મેત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ
સાત સાત વાર અગર ત્રણ ત્રણ વાર ગણવું જોઈએ. જેને આવડતું ન હોય તેને બીજાએ સંભળાવવું. ગણનાર તથા સાંભળનારને મરકી વગેરે ઉપદ્રના કલેશ થાય નહિ.
હરહમેશ બંને વખત (સવાર અને સાંજ) ના પ્રતિક્રમણની સમાપ્તિ વખતે અથવા પાક્ષિક [૫મ્મી ] પ્રતિક્રમણના અંતે કોઈ સાત વાર તે કઈ ત્રણ વાર ગણે છે અને બાકીના સર્વ સાવધાન થઈને સાંભળે છે તે સર્વને તે દિવસે, તે રાત્રીએ અને તે પખવાડીએ કેઈપણ પ્રકારના ઉપદ્રવ થતાં નથી. આ પ્રમાણે ચાતુર્માસિક અને વાર્ષિક (સંવત્સરી ) પ્રતિક્રમણના અંતે પણ સમજવું.
કદાચ કોઈને તાવ સહિત અથવા તાવ રહિત ગ્રંથી (ગાંઠ) નીકળી હોય, તે તરત પવિત્ર થઈ, શુદ્ધ વસ્ત્ર પહેરી, રુધિર (લેહ) હાડકાં, માંસ, મલ (વિકા), તથા મૂત્રાદિ રહિત શુચિ (પવિત્ર) સ્થાનકે પાટલા વગેરે ઉપર બેસી “શ્રી મુનિસુંદરસૂરિ ગુરૂભ્ય નમ:' આ શબ્દ રાગી સાંભળે તેવી રીતે ૨૧ વાર બોલીને પિતાના શરીરને મસ્તકથી માંડી ૭ વાર આખા શરીરે સ્પર્શ કરીને સાવધાન મનથી આત્મરક્ષા કરીને, બીજાં બધાં કામકાજ છોડી દઈને સ્તોત્ર ભણીને વસ્ત્રને છેડે ગાંઠને અડે તેવી રીતે રાખીને ઉંજીયે. અખંડ ૧૦૮ વાર સ્તોત્ર ગણવું. આ પ્રમાણે કરવાથી જવર તથા ગાંઠ વગેરે ઉપશાંત થાય. હજારે વાર અજમાવેલ છે અને બીજાઓએ પણ સેંકડો વાર [ આ પ્રયોગને ] પ્રભાવ જેએલો છે. • આ સ્તોત્ર ભણતાં વચ્ચે ઉવસગ્ગહર વગેરે અન્ય કોઈપણ સ્તોત્રનો જાપ ન કરવો તથા મિથ્યાત્વાદિના કોઈ પણ પ્રયોગ કરવા નહિ. કેઈપણ જન અગર અજૈન પ્રયોગનું મિશ્રણ કરવાથી જોઈએ તેવું ફળ મેળવી શકાતું નથી.
સ ઃ સુદ સંપર્થ પરમં સુધી આ સ્તોત્રની ગાથા રજ કઠે કરવી અને જપવી. અધિક ગાથા કેઈએ પણ યોજવી નહિ. ગાંઠ

Page #502

સંતિકાર સ્તોત્ર
૩૨૫
વગેરે નીકળતાં તુરતજ અન્ય મિથ્યાવીઓનાં ઉપચારેને ત્યાગ કરી આ સ્તોત્રનો પ્રયોગ કરવાથી તુરતજ સુખેથી ગુણ થાય અને આથી વિપરીત વર્તન કરે તો મુશ્કેલીથી ગુણ થાય. આ વાત એકતે નથી.
સંપૂર્ણ તૈત્ર ૩ વાર અગર ૭ વાર ગણવાથી અને ઉગ્ર નમો વિવિ * સંતિ નમુલારોઆ બે (બીજી અને ત્રીજી) ગાથા વડે ૧૦૮ વાર અથવા ૨૧ વાર ગણીને મંત્રીને તે મંત્રિત જળ પીવાથી (રોગીને પાવાથી), દરેક પ્રકારના વિષમ જવરાદિ રોગો અને વિશેષે કરીને દેવતા સંબંધી વિકારે ભૂત પ્રેતાદિના છળ તથા શાકિની વગેરેના દેષોનો નાશ કરે.
આ સંપૂર્ણ સ્તોત્રથી ર૧ વખત અથવા ૭ વખત, તથા બીજી અને ત્રીજી ગાથાથી ૧૦૮ વખત અથવા ૨૧ વખત રોગીના શરીરને હાથ વડે સ્પર્શ કરવાથી અથવા રજોહરણાદિ વડે ઉજવાથી રેગીના રોગો તથા દે ઉપશમે છે.
જે કોઈ મનુષ્ય આ બે ગાથાને હમેશાં અનેકવાર સ્મરણ કરે, જેને આ સ્તંત્ર ઉપર અગર આ તેત્રની રચના કરનાર આચાર્ય તરફ બહુમાન અને ભક્તિ તથા રટન હોય તેને આ સ્તોત્ર તાત્કાલિક ફાયદો કરે.
જે કોઈ રોગી અગર દધીના ગાત્રનો ભંગ થયો હોય તેને આ સ્તોત્રનો પ્રયોગ કરે નહિ, કારણકે પ્રયોગ કરવાથી પણ ફાયદે થાય અગર ન પણ થાય નિશ્ચિત નહિ.
જે કોઈ રોગી અથવા દોષીના આયુષ્યની પ્રચુરતા હોય તેને તરત ફાયદો થાય અથવા તો જેમ જેમ પ્રયોગ ચાલુ રહે તેમ તેમ ફાયદો થાય. પરંતુ વધે નહિ તેમ લંબાય નહિ.
યક્ત વિધિ પ્રમાણે ઉપચાર [પ્રયોગ કરવા છતાં ગુણ ન થાય તે બીજા કોઈ સ્તોત્ર, મંત્ર, યંત્ર વગેરે ઘણાએ અજમાવે તો પણ ફાયદો થવો મુશ્કેલ છે.

Page #503

૩૨૬
મંત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ
દેવાદિ દેષવાળાને તે આ પ્રયોગથી નક્કી સંપૂર્ણ ફાયદો થાય. રેગી માટે એકાંતિક નહિ, આ સર્વ વિધિ પ્રયત્ન સાધ્ય છે.
આ તેત્રના રચનાર અગર સ્મરણ કરનાર જે સ્થળે ઉભા હેય, અગર કેટલાક સમય સુધી સ્થિત રહ્યા હોય ત્યાં દૈવી દેવ તથા મરકી વગેરેના ઉપદ્રવ થાય નહિ.
મિથ્યાત્વી દેવતાઓની પૂજા કરવાથી, પૂજા માટે હિંસા કરવાથી, મિથ્યાત્વીઓનાં સ્તોત્ર ભણવાથી અથવા આ સ્તોત્રના કર્તા આચાર્યની અવજ્ઞા કરવાથી કદાપિ ઉપદ્રવ ઉદ્ભવે તો પણ થોડા સમયમાં નિવૃત્તિ પામે તેવાં થાય, પરંતુ દુખથી અટકાવી શકાય અગર દુસાધ્ય ઉત્પન્ન થાય નહિ. પાટલી અથવા કાંસાના પાત્ર પર લખી પૂજન કરવાથી શુભ ફળ આપે.
કદાચિત કઈ પણ મનુષ્ય આ સ્તોત્રના મંત્રાક્ષરોને કોઈ પણ રીતે જાણીને તેને જાપ કરે અને તેત્ર ભણે નહિ તે તેને ધાર્યા પ્રમાણે ફળની પ્રાપ્તિ થાય નહિ અને તેત્રને જાપ કરવાથી તુરત ગુણ થાય.
આ તેત્ર ગણવાથી અગર સાંભળવાથી શાકિનીથી ઘેરાએલી વ્યક્તિ મૃત્યુ પામે અથવા તેનાથી મુક્ત થાય.
આ દુષમા નામના પાંચમા આરાના સમયમાં ગ્રંથિવિકાર જ્વરાદિ અને મરકી વગેરેથી લોકોને દુઃખી જેને, ધર્મને આધાર ભૂત શ્રીસંઘના મનુષ્યોની હાની થતી જોઇને ખેદ તથા કરૂણા ઉત્પન્ન થવાથી પરમપૂજ્ય પરમગુરૂ શ્રી સમસુંદરસૂરિની ચરણ કૃપાથી સૂરિમંત્રની સાધના કરતાં પ્રસન્ન થએલા સૂરિમંત્રના અધિછાયક દેવે આપેલા વરદાન વડે શોભતા શ્રી મુનિસુંદરસૂરિએ આ સ્તોત્રની રચના કરી છે.
શ્રી સંઘમાં વ્યાપેલા મરકી વગેરે ઉપદ્રોના નિવારણ માટે સને સર્વદેશમાં રહેલા આરાધક મનુષ્યોનાં મરકી આદિ ઉપકનું
જપ કરે અને રાત્રિના મંત્રાક્ષને મત
પ્રમાણે ફળની

Page #504

ક્રૂ સતિકર સ્નાત્ર
૩૨૭
નિવારણ કરવા માટે પ્રગટ છે પ્રભાવ જગતમાં જેને એવા આ શાંતિકર સ્તાત્ર’ ના કઇંક આમ્નાય (વિધિ ) અમેએ વર્ણ વેલ છે, તે કોઇ પણ મિથ્યાત્વીને, અમિનેને, સદાચાર વગરના માણસાને, શૌચાદિ નિત્યકમ નહિ પાળનારાઓને, બાળકાને તેમજ સ્ત્રીઓને ( મ ંદબુદ્ધિ હોવાને લીધે) આપવા નહિ. કેમકે સદાચાર પાળનારાઓને દરેક રીતે આબાદીને આપનાર આ સ્તાત્ર છે,
સાધનાઃ
પર્યુષણુપર્વના અઠ્ઠમ કરી ૧૦૮ વાર સતિકર સંપૂર્ણ ગણવુ એ સાધના કર્યા પછી જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે ખીજી અને ત્રીજી ગાથા ૧૦૮ વાર ગણવી, રાગ જ્વરાદિક જાય, આ સ્તંત્ર મહા પ્રભાવિક છે.

Page #505

શ્રી ચિંતામણી પાર્શ્વનાથ સ્નેાત્રનુ ભાષાંતર.
જગતના ગુરૂ, જગતના દેવ, જગતને આનંદ આપનાર, જગતને વંદન કરવા યેાગ્ય, અને જગતના નાથ શ્રીપાર્શ્વનાથ જિનેશ્વ રની હું સ્તવના કરૂ છું. ૧
હે પાર્શ્વનાથ પ્રભુ! આ લેાકમાં ( મનુષ્ય લેાકમાં) જ્ઞાનના દીપક તુલ્ય આપનુ મનુષ્યેા તત્ત્વા રૂપે ધ્યાન ધરે છે, અને ઉર્ધ્વ લેાકમાં (દેવલાકમાં ) સર્વે વગેરે દેવતાએ મુક્તિને માટે આપને હમેશાં નમસ્કાર કરે છે. ૨
પાતાલમાં ( અધેા લાકમાં ) અનત, વાસુકિ, તક્ષક વગેરે સર્વે નાગદેવતાએ હું સર્વજ્ઞ [ સચરાચર વસ્તુએ માત્રને જ્ઞાનથી જાણુનાર ] આપની મહેરબાનીથી હમેશાં ક્રીડા કરે છે. ૩
હે સ્વામિન! હે વિશ્વનાયક ! હરિ દ્રાદિક સર્વે ત્રણે ભુવનના સ્વામી ત્રણે ભુવનમાં આપના પ્રસાદ વડે વર ( વરદાન ) પ્રાપ્ત કરીને રમી રહ્યા છે. ૪.
હું જિનેશ્વર ! જગતના શ્વિર, પરમ આત્મારૂપ, અને જેએએ બાહ્ય, અભ્યંતર શત્રુએને નાશ કર્યાં છે એવા તમનેસવ યાગિ વિકસ્વર અને ઉત્તમેાત્તમ પુષ્પા વડે નમન કરે છે. પ.
શ્રમણાદિ લિંગ ( પહેરવેષ )થી યુક્ત તેમજ રહિત જીવા ઉચ્ચ તત્ત્વની સત્તાવાળા મૈં કાર રૂપ આપનુ હૃદયમાં નમઃ स्वाहा વગેરે પદા પૂર્વક ધ્યાન ધરે છે. ૬.
[ પાંચમા અને છઠ્ઠા શ્લેાકમાં દર્શાવેલ યંત્ર (પદ્મ)નુ' સ્વરૂપ આગળના શ્લેાકામાં દર્શાવેલું છે, જે નીચે પ્રમાણે છે. ]

Page #506

શ્રી ચિ’તામણિ પાર્શ્વનાથ સ્તોત્ર’
૩૯
યંત્ર ( કમલ )ના મધ્યમાં સ્ફુરાયમાન નીલાંણુના સમાન વણુ વાળા, કેવળજ્ઞાનથી સંપૂર્ણ એવા આપનું હૈં શ્રી અઢું આ ચાર વર્ષોંથી યુક્ત ( ચાર વર્ણના સ્થાન અનુક્રમે આ પ્રમાણે મસ્તકે, TM વામ ભુજાએ, શ્ર પગે અને ર્ફે જમણી ભુજાએ–ચારે વર્ણ થી ચારે દિશામાં ઘેરાએલા યાગી તેમજ રાગદ્વેષ જીતનાર આપનું સ્મરણ કરે છે. ૭–૮
ડાબી બાજુ શાસનની ઉન્નતિ કરનાર પદ્માવતી દેવી, અને જમણી બાજુ શ્રીપા પ્રભુના હંમેશના ભક્ત શ્રી ધરણે કે-નાગરાજની સ્થાપના કરવી. ૯.
તેની આજુબાજુ અઠ્ઠલ કમલમાં બીજા ક્ષેાક સિવાય પાંચ શ્લોકાના પદ્દોથી મત્રરાજના વાયા લખી વેતિ કરવાં. ૧૦.
તેની આજુબાજુ સાળ પાંખડીઓ વાળા કમલમાં રાહિણી પ્રમુખ સાળ ૧૬ વિદ્યાદેવીએ, અને તેને ક્રૂરતા ચાવીસ ૨૪ પાંખડીએ વાળા કમલમાં ૨૪ જીન માતાઓનાં નામ ( લખવાં) સ્મરણુ કરવાં. ૧૧.
ત્રણ પ્રકારે માયાખીજથી ત્રણ વખત વેષ્ટિત કરી તેની રેખાની આગળ પહોં સ્થાપન કરી ( દશ ) પાલ અને ( નવ) ગ્રહાથી વેષ્ટિત કરવાં ૧૨.
મંત્રના આદ્ય ખીજાક્ષર ( ૭૪ ) પૂર્વક ૨૪ દલ કમલમાં ખે પ્રકારે ૪–૮–૧૦–૨, આ પ્રકારે કાણુ-ખુણામાં ૨૪ જિનેશ્વરાનાં નામ લખવાં. ૧૩.
આવી રીતે ભૂમંડળ પર ચતુરસવના આકાર રૂપ ધરાવણુ ( પૃથ્વી તત્ત્વ ) વગેરેથી અંકિત દિશાઓ અને વિદિશાઓમાં લાંકિત શ્રીપાર્શ્વનાથપ્રભુનું ધ્યાન ધરવું. ૧૪,

Page #507

મંત્રાધિરાજ-ચિ’તામણ’
આ પ્રમાણે ત્રણે લાકથી પૂજિત, જ્ઞાનના ખીજ સમાન, જગતને વંદનીય અને સ`તત્ત્વના એક નાયક તુલ્ય શ્રીચિંતામણિ નામે ચક્ર (યંત્ર) થાય છે. ૧૫.
૩૩૦
વિધિ પૂર્વક આચામ્લાદિ ( આયંબિલ, ઉપવાસાદિ ) તપમાં રહી ૧૨૦૦૦ બાર હજાર ( સુગંધિત ) પુષ્પો વડે આ યંત્રનુ` [ ચિંતામણિ મંત્રના અક્ષરા વડે] પૂજન કરવુ. ૧૬.
તાંબા પત્ર પર, વિષે ( કાગળ ) પર, ભાજપત્ર પર ગેાચંદન વગેરે સુગંધી દ્રવ્યવડે સાનાની કલમથી આ યત્ર લખી જે મનુષ્ય પૂજન કરે તેને તુષ્ટમાન થઇ શ્રીપાર્શ્વનાથપ્રભુ ( અહિંયાં અનુમાનથી શ્રીપાર્શ્વનાથપ્રભુના અધિષ્ઠાયક દેવ લેવા, કારણકે ઇતર સંપ્રદાયાનુયાયિઓનીમા જૈન તીર્થંકર દેવા તુષ્ટમાન થાય છે યા કોપાયમાન છે. એવી માન્યતા ધરાવતાજ નથી કારણ કે તીર્થંકર નિર્વાણ પામેલા છે ) પ્રત્યક્ષ થઇ દર્શન આપે અને ઇચ્છિત વસ્તુનું દાન કરે. ૧૭–૧૮.
હવે અંતરાત્માની શુદ્ધિને માટે પ્રભુનું ચાર પ્રકારે ધ્યાન ધરવું. ચાર પ્રકારના ધ્યાનનાં નામ:–૧ પિંડસ્થ, ૨ પદસ્થ, ૩ રૂપસ્થ અને ૪ રૂપાતીત. ૧૯,
ધ્યાનનું સ્વરૂપ:~
શરૂઆતમાં પવિત્ર થઇ, શુદ્ધ, અત્યંત નિલ અને દિવ્ય રૂપ આત્માને ઉપર જણાવેલ પૃથ્વી વગેરે પાંચ ધારણાથી અને ક્ષિપ स्वाहा આ પાંચ મહાભૂતો વડે સાક્ષાત્ કરી ચાર પ્રકારે ક્યાંત ધરવું. ૨૦-૨૧. પિડસ્થનું સ્વરૂપઃ
કમળના આસને બિરાજમાન તે પ્રભુની પેઠે આત્માને તત્ત્વથી ઓળખી તેનું ધ્યાન ધરવું તે ર્પિસ્થ ધ્યાન કહેવાય છે. ૨૨

Page #508

“શ્રી ચિંતામણિ પાર્થના સ્તોત્ર'
૩૩૧
પદસ્થનું સ્વરૂપ –
ત્યાર બાદ તેમાં નિશ્ચલ અભ્યાસ થવાથી મન, વચન અને કાયાના યોગ વડે તન્મય (તદાકાર) બની જે વીરપુરુષ મંત્રરાજનું સ્મરણ કરે તે પદસ્થ ધ્યાન કહેવાય છે. ૨૩.
મન, વચન અને કાયાની શુદ્ધિથી આ મંત્રરાજને ૧૦૮ વાર જપે તે ભજન કરવા છતાં પણ તે ] ઉપવાસના તપનું ફળ મેળવે. ૨૪.
આ જ મંત્રને ધ્યાનપૂર્વક એક લાખ વાર જાપ કરે તો આઠે કર્મનો ક્ષય કરી કેવળજ્ઞાનરૂપ લક્ષ્મી મેળવે. ૨૫. રૂપસ્થનું સ્વરૂપ –
ધીમે ધીમે આ મંત્રના ગુણથી સિદ્ધ રૂપ બનેલા, સર્વ વ્યાપી, શાંત, નિરુપદ્રવ, સર્વ જાતિમય, સર્વ અવયવોથી યુક્ત, સર્વ લક્ષણથી એાળખાતા, પુરુષાકાર નિષ્પન્ન આત્માનું ચિંત્વન કરવું તેને વિદ્વાનોએ રૂપ ધ્યાન જણાવેલું–કહેલું છે. ૨૬-૨૭.
સર્વ આલંબનવાળું ધ્યાન તજીને કેવળ પિતાના આત્મામાં આત્માનું ધ્યાન ધરવામાં આવે તે મુકિત પ્રાપ્ત થાય, નહિ તો નહિ.૨૮ રૂપાતીતનું સ્વરૂપ –
આ રીતે તેજોમય, મહાબીજ રૂપ, અમૂર્ત (અદશ્ય), પરમ ઐશ્વર્યવાન, સર્વ આત્મામાં રહેલા, અંત વગરના અને વિશ્વવ્યાપી પરમાત્માનું ધ્યાન ધરવું તે મેક્ષસુખ આપનાર રૂપાતીત ધ્યાન માનવામાં આવે છે. ૨૯-૩૦.
આવી રીતે મોક્ષકલ્પ [ચિંતામણિ યંત્ર, મંત્રનું વિધાન] થી મારા વડે સ્તુતિ કરાએલા શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુ મને આ સંસારમાં પડતો બચાવે. ૩૧
આ પ્રકારે મેક્ષપદના કારણ રૂપ અને જ્ઞાનગ સ્વરૂપ શ્રી પાર્શ્વપ્રભુનું ધ્યાન દિવ્ય સ્તોત્રમાં લક્ષ્યાંતર (અહિક કામના પ્રાપ્તિ) થી ખરેખર શ્રી પાર્શ્વનાથની કૃપાથી જ કહેલું છે તે, સઘળું એ ધીર પુરૂષોએ વિચારવું જોઈએ. ૩૨.

Page #509

શ્રી મંત્રાધિરાજ સ્તોત્રનું ભાષાંતર.
શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ હમેશાં તમારું રક્ષણ કરે. [[ પાર્શ્વનાથ પ્રભુના દિવ્ય એવા ૧૦૮ નામે આ પ્રમાણે છે.) (૧)નિન–રાગ દ્વેષને જીતનાર. (૨) પામરી – ઉત્કૃષ્ટ સુખના કરનારા. (૩) નાથ–માલિક. (૪) ઉમરાત્તિ–ઉચ્ચ શક્તિવાન, (૫) શર —શરણ લેવા યોગ્ય. (૬) શામ–સર્વ ઈચ્છિત આપનાર. (૭) સર્વવિદનદા–સર્વ વિન હરનાર. (૮) સ્વામી–ઉપરી. (૯) સર્વસિરિઝવાચવા–સર્વ સિદ્ધિ આપનાર. (૧૦) સર્વશકૃિત––દરેક જીવને હિતકારક. (૧૧) ચોળી–ગ વાળા. (૧૨) શ્રીવન–અહિક અને મોક્ષરૂપી લમીના કરનારા. (૧૩) પરમ -ઉચ્ચ સ્થાન-મેક્ષ આપનાર. (૧૪) સેવા–દેવોના પણ દેવ–પૂજનીય. (૧૫) ચંદ્ધિ–પિતાની મેળે સિદ્ધ થયેલા. (૧૬) વિદ્વાનમય કેવળ જ્ઞાનરૂપ આનંદવાળા, (૧૭) શિવ—ઉપદ્રવ રહિત. (૧૮) પરમાત્મા––ઉત્કૃષ્ટ–નિર્દોષ આત્મા. (૧૯) રગ્રહ–ઉત્કૃષ્ટ જ્ઞાનવાળા. (૨૦) પરમ-સર્વથી ઉચ્ચ અથવા ઉત્કૃષ્ટ લક્ષમીવાન ,

Page #510

શ્રી મંત્રાધિરાજ સ્તોત્ર
૩૩૩
(૨૧) પરમેશ્વર–સર્વથી ઉચ્ચ ઠકરાઇવાળા. (૨૨) ગન્નાથ–જગતના નાથ. (૨૩) સુરઇ–દેવતાઓમાં મેટા. (૨૪) તેરા–પ્રાણીમાત્રના નાયક. (૨૫) પુરુષોત્તમ–પુરુષોમાં ઉત્તમ. (૨૬) સુત્ર–દેવતાઓમાં પરમ અિધર્યવાળા. (૨૭) નિસ્વધર્મ-નિત્યધર્મ વાળા–હમેશાં એક સ્થિતિએ રહેનાર. (૨૮) શ્રીનિવાસ–લક્ષ્મીના નિવાસ સ્થાન. (૨૯) સુમનવ–શુભ વસ્તુઓના સમુદ્રરૂપ [જ્ઞાન દર્શનાદિ અનેક
શુભ ગુણ યુક્ત.] (૩૦) સર્વજ્ઞ–સર્વ લેક તથા અલેકને કેવળજ્ઞાનથી જાણનાર. (૩૧) –કેવળદર્શનથી સર્વ લેક તથા અલકના સ્વરૂપને
જેનાર. (૩૨) સર્વશ––સર્વ દેવોના માલિક (૩૩) સર્વર–સર્વ મનવાંછિતને આપનાર. (૩૪) સર્વોત્તમ સર્વવ્યાપી અને ઉત્તમ. (૩૫) સર્વાત્મા–સર્વભવ્યજીના આત્મારૂપ. (૩૬) સર્વવ્યાકી–સર્વત્ર વ્યાપ્ત. (૩૭) કારૂ–જગતના ગુરૂ. (૩૮) તરબૂ–જીવાદિ તત્વના પ્રરૂપક હોવાથી તત્ત્વમય છે મૂર્તિ
જેમની. (૩૯) રાચિ–ઉદય તથા અસ્ત રહિત, અતાપક, આદિ ગુણ
યુક્ત હોવાથી ઉત્કૃષ્ટ સૂર્ય. (૪૦) દ્વારા–અરિહંત-સિદ્ધાદિના સ્વરૂપના પ્રકાશક. (૪૧) પરમેટુ-નિષ્કલંક, અનેક કળાયુક્ત અને સર્વદા અક્ષય
સ્થિતિ હોવાથી ઉત્કૃષ્ટ ચંદ્રમા.

Page #511

મંત્રાધિરાજ ચિ'તામણિ'
'
૩૩૪
(૪૨) પન્નાઉત્કૃષ્ટ પ્રાણરૂપ
(૪૩) પરમામૃતસિદ્વિદ્દ—માક્ષની સિદ્ધિ આપનાર. (૪૪) અજ્ઞ~જન્મ રહિત.
(૪૫) સનાતન—કાયમની સ્થિતિવાળા. (૪૬) શમ્મુ—સુખરૂપ બનેલા. (૪૭) ત્રર્—પરમ અશ્વવાળા. (૪૮) સાશિવ——હમેશાં નિરૂપવ (૪૯) વિશ્વેશ્વર----જગતના માલિક (૫૦) પ્રમોદ્રામા—આનંદમય છે આત્મા જે. (૫૧) ક્ષેત્રાયોશ——ભવ્યજનાના દેહના માલિક, (૫૨) સુમત્રન---શુભ-મેાક્ષાદિના આપનાર. (૫૩) સાદાર-જ્ઞાન દર્શન રૂપ સાકાર જ્ઞાનવાળા. (૫૪) નિરાના--દેડ રહિત હાવાથી આકાર વગરના. (૫૫) સઽ---કલા યુક્ત અથવા અક્ષય સ્થિતિ વાળા. (૫૬) નિ=-જેનું સ્વરૂપ કળી ન શકાય તેવા.
(૫૭) થય--નાશ રહિત.
(૫૮) નિમન~મારા પણાથી રહિત.
(૫૯) નિ િવદ્યાર્--વિકાર વગરના.
(૬૦) નિયિંq--વિકલ્પ રહિત.
(૬) નિરામય—રાગ રહિત.
(૬૨) અમર–—જેનુ કદીપણ મૃત્યુ થવાનું નથી એવા. (૬૩) અઝર—નથી જરા-ઘડપણ જેમને એવ. (૬૪) અનન્ત-અંત વગરના.
(૬૫) --કર્માદિ રહિત હાવાથી એક.
(૬૬) અનન્ત—-કદી જેમના નાશ નથી એવા. (૬૭) શિવામ--મુકત સ્વરૂપે બનેલા.

Page #512

શ્રી મંત્રાધિરાજ તેત્ર .
૩૩૫
(૬૮) --અરૂપી હેવાથી જેમનું સ્વરૂપ દશ્ય નથી એવા. (૬૯) પ્રમેય–સામાન્ય જ્ઞાનવાન જેના સ્વરૂપનું ભાન કરી શકે
નહિ એવા. (૭૦) ધ્યાન ધ્યાનથી જેમના સ્વરૂપને ભાસ થાય છે એવા. (૭૧) નિનન-નિરાકાર. (૭૨) ારાતિ–કાર શબ્દ રૂપ છે આકૃતિ જેમની એવા. (૭૩) મ –સાધારણ જ્ઞાનવાન જેમને જાણ નહિ શકે એવા. (૭૪) ચા –સર્વ કર્મને ક્ષય થવાથી પ્રગટ છે શુદ્ધ સ્વરૂપ
જેમનું એવા. (૭૫) ત્રયીમ–જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રમય. (૭૬) ગ્રંહ્યદય ચેતન્ય અને તપ રૂપ બે બ્રહ્મયુક્ત. (૭૭) પ્રારાત્મા–પ્રકાશ (તેજ) મય છે આત્મા જેમને એવા. (૭૮) નિર્મા–ભય રહિત. (૭૯) પરમાક્ષર ઉત્કૃષ્ટ અક્ષય સ્થિતિવાળા. (૮૦) તેનોમ–દેદીપ્યમાન તેજોમય. (૮૧) શાન્ત–શાન્ત સ્વરૂપ. (૮૨) પરમકૃતમય–ઉચ્ચ મેક્ષસ્થાને પહોંચેલા. (૮૩) મચ્છુતજે સ્થાનથી ફરી ચ્યવન–અવતાર નથી એવા. (૮૪) વાસર્વ ગુણ સંપન્ન હોવાથી સર્વથી પ્રથમ પંક્તિએ
પહોંચેલા. (૮૫) અનાચ–અનાદિ કાળના. (૮૬) પરેશાન–ઉચ્ચ દરજજાની સાહેબીવાળા. (૮૭) પરમેષ્ઠી–ઉચ્ચ (જેને બીજે જેટ નથી ) સ્થાને સ્થિત
થએલા. (૮૮) રપુમાન–ઉત્કૃષ્ટ પુરુષ.

Page #513

૩૩૬
મંત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ (૮૯) સુરદિક્ષેશ–નિર્મલ સ્ફટિકર જેવા શુદ્ધ સ્વરૂપી. (૯૦) વચમ્મ–પિતાની મેળે મુક્ત બનેલા. (૧) પરમાણૂત–ઉત્કૃષ્ટ અને ફરીથી જન્મ તથા મરણ નથી
જેમના એવા. (૯૨) ચોમાકાર –આકાશના જેવા સ્વરૂપવાળા. (૯૩) જોરાવમાસવ–લેક તથા અલકના સ્વરૂપને ભાસ કરનાર
અને કરાવનાર. (૯૪) જ્ઞાનાત્મ-જ્ઞાનમય છે આત્મા જેમનો એવા. (૯૫) પરમાનન્દ્ર–ઉત્કૃષ્ટ છે આનંદ જેમને એવા. (૯૬) ત્રાગાઢ-દશ પ્રાણને વળગણથી ફરીથી સંસારમાં જેમને
ઉગવાનું નથી. (૭) મન:સ્થિતિ–--માત્ર મને રૂપ છે સ્થિતિ જેમની એવા. (૯૮) ભાષ્ય ––મનથી જે સિદ્ધ થઈ શકે (સાધી શકાય એવા. (૯૯) મનોચે --મનમાં ધ્યાન કરવા ચોગ્ય. (૧૭) મનોદર--મનથી દેખી શકાય એવા. (૧૦૧) વIYર––ઉત્કૃષ્ટ અને બીજા દેવોથી ભિન્ન સ્વરૂપવાળા. (૧૨) તીર્ચમચ--સર્વતીર્થ સ્વરૂપ. ( ૧૩) નિર્ચ––અક્ષયસ્થિતિવાળા હેવાથી હમેશના. (૧૦) સફેવમય–સર્વદેવવાળા (જધન્યથી ક્રોડ દેવતા જેમની સેવા
કરે છે એવા). (૧૦૫) પ્રમુ––ઉત્કૃષ્ટ સ્વરૂપ વાળા થએલા. (૧૦૬) મરવાન-ભગ શબ્દના ૧૪ અર્થ થાય છે, તેમાંથી પહેલા
અને છેલ્લા અર્થને બાદ કરતાં બાકીના ૧૨ અર્થના ગુણોવાળા.

Page #514

શ્રી મંત્રાધિરાજ તેત્ર
૩૩૭
૧૨.
(૧૦૭) સંતરા–સર્વ જીવાજીવાદિ તત્વને પ્રકાશ-ઉપદેશ કરનાર
હોવાથી તે તોના ઈશ્વર. (૧૦૮) શિવશ્રીઊંચા ––મોક્ષ લક્ષ્મીના સુખને આપનાર.
આ પ્રમાણે સર્વ વસ્તુના જાણનાર અને જગતના ગુરૂ એવા શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુના ઉચ્ચ ૧૦૮ નામ આ સ્થળે જણાવ્યાં છે. (૧૫)
પરમ પવિત્ર, ધ્યાન કરવા યોગ્ય, પરમ આનંદના દેનાર, હમેશાં ભુક્તિ તથા મુક્તિના આપનાર અને મંગળના આપનાર આ ૧૦૮ નામ (પાર્શ્વનાથ પ્રભુના) જાણવાં. (૧૬)
શ્રીમત–ઉચ્ચ કલ્યાણ અને સિદ્ધિના આપનાર, ઉત્કૃષ્ટ લક્ષ્મીવાળા એવા શ્રીમાન પાર્શ્વનાથ ભગવાન તમારા કલ્યાણ માટે થાઓ. (૧૭)
ધરણેન્દ્રની ફણારૂપ છત્રથી અલંકૃત, અને પદ્માવતી દેવીથી અધિષ્ઠિત છે શાસન જેઓનું એવા શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુ તમોને મેક્ષ લક્ષ્મી આપે. (૧૮).
[ હવે યંત્ર બનાવવાની વિધિનું વર્ણન કરે છે.]
કમલની મધ્યમાં રહેલા, કેવળજ્ઞાનરૂપી સૂર્યવાળા જગતના ઈશ્વર શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું ૩% હૈં વસ્ત્ર આ આ બીજાક્ષર સહિત ધ્યાન ધરવું. (૧૯)
ડાબી બાજુ પદ્માવતી, જમણી બાજુ ધરણેન્દ્ર અને આજુબાજુ મંત્રરાજના અક્ષરોથી યુક્ત અષ્ટદલ કમલ કરી તે આઠે દલમાં ન અરિહંતાળ આદિ પાંચ અને જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર એ ત્રણ લખવા. એ [ આઠે પદો] ધર્મ, અર્થ અને કામને આપનાર થાય છે.( ૨૦-૨૧ )
પછી સુંદર ૧૬ સેળ પાંખડીના બનાવેલા ખાનામાં ૧૬ વિદ્યાયંત્રની આકૃતિ માટે જુઓ આ સાથે આપેલો “ચિંતામણિ યંત્ર.”

Page #515

૩૩૮
મંત્રાધિરાજ-ચિંતામણિ
દેવીઓનાં નામ લખવા, પછી ૨૪ પાંખડી વાળા કમલમાં ૨૪ તીર્થ કરેની માતાનાં નામ લખવાં. (૨૨)
ત્રણ વખત માયા બીજ ના આંટા મારી, રોશબ્દથી વેખિત કરવાં, પછી નવગ્રહ અને દશ દિપાલથી આવૃત્ત થએલા-વીંટાએલા પ્રભુનું ધ્યાન કરવું. (૨૩).
યંત્રના ચારે ખુણામાં મંત્રના ચાર (ઉપર જણાવ્યા છે તે) વસ્તાર રસ ૨ (૪–૮–૧૦-૨) એમ તીર્થકરોનાં નામ લખવાં. (૧૪)
દિશાઓમાં ક્ષ અને વિદિશાઓમાં ૪ શબ્દ લખવા, આ રીતે લખીને યંત્રની ] ચેરસ ક્ષિતિતત્ત્વથી રચના કરવી, અર્થાત ચોખડે યંત્ર કરે. (૨૫)
આ પ્રમાણેની વિધિ પૂર્વક યંત્ર બનાવી શ્રી પાર્શ્વનાથપ્રભુનું જે
[મનુષ્ય ] આરાધના કરે છે, તે સર્વ પાપથી મુક્ત થઈને શુભ ફળ આપનારી (કવળજ્ઞાન રૂપી લક્ષ્મીને ભજનારે (મેળવનારે) થાય છે. (૨૬)
જે મનુષ્ય [શ્રી પાર્શ્વનાથ] પ્રભુનું ભક્તિપૂર્વક પૂજન કરે છે, સ્તુતિ કરે છે, અત્યંત સ્તવે છે અને ધ્યાન ધરે છે, તે ક્ષણવારમાં મોક્ષપદને પ્રાપ્ત કરે છે. (૨૭).
શ્રી પાર્શ્વનાથને યંત્રરાજ (બીજું નામ ચિંતામણિ યંત્ર) ગુણના સ્થાન રૂ૫, શાંતિ અને પુષ્ટિ કરનાર, અને શુદ્ર ઉપદ્રને નાશ કરનાર છે. (૨૮)
વળી ઋદ્ધિ, સિદ્ધિ, મહાબુદ્ધિ, ધૃતિ, લક્ષ્મી, કીતિ અને કાંતિને આપનાર છે. મૃત્યુને જય કરનાર, નિરુપદ્રવ આત્માએ કરીને આનંદ પૂર્વક જપતા ભવ્ય જીવ સર્વ કલ્યાણ પૂર્ણ થાય, ઘડપણ અને

Page #516

શ્રી મંત્રાધિરાજ સ્તોત્ર
૩૩૯
મૃત્યુના ભયથી મુક્ત થાય, અને [૧૦૦૦૦૦] લક્ષ જાપ કરતાં અણિમાદિ મહાસિદ્ધિ ને પામે. (૨૯–૩૦)
હે સ્વામિન! [પાર્શ્વનાથ ભગવાન] પ્રાણાયામ અને મંત્રના યોગથી તમારું ધ્યાન જે જીવો કરે છે, તેઓ નિરુપદ્રવ આત્માનું ધ્યાન કરવાથી સિદ્ધ થાય છે. (૩૧)
પરમાનંદ સ્વરૂપવાળા આ સ્મરણ કરાએલા શ્રી પાર્શ્વનાથ જિનેશ્વર હર્ષના આપનાર, કામ આપનાર, શને નાશ કરનાર અને સર્વ સૌખ્યન દેનાર છે તે તમારું રક્ષણ કરે. (૩૨).
આ તેત્ર તત્ત્વરૂપ છે, તેમજ સર્વ મંગળ અને સિદ્ધિને આપનાર છે, જે આ રસ્તોત્રને હમેશાં ત્રિકાળ ભણે છે તે મિક્ષ] લક્ષ્મીને મેળવે છે. (૩૩)

Page #517


Page #518

तन्याह
स्वाहा।
विकायका
देवदत्त
पाघना
नमोस्तुते
चो
1991
तापसमपिता
-
क्री
-
यंत्र ५ श्री लयह२ (नभिलए) तात्र गाथा १ (५. १६)
Copyright

Page #519

--
-
-
----
-
दबदत्त
-
-
-
યંત્ર ૬ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૨-૩ (પૃ. ૧૬)
Copyright

Page #520

लक्ष्मी
अश्याः
लक्ष्याः
-
रक्षाः
-
रक्षमा
लक्ष्मी
शक्षा
सक्ष्मी
यंत्र ७ श्री मय९२ (नभि
) स्तोत्र ॥
२-3 (५. १६)
pyright

Page #521

कखगघa
बनजस
126530
-
नाषसह ।
।
acथन पम
aap यरल
યંત્ર ૮ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૨-૩ (પૃ ૧૬)
Copyright

Page #522

हा
स्वा
नदीवानाथायर
A
वादापार्श्वनाथा
दानमः /
"नमः
गर्वनाशाय
.
/
. पार्श्वनाथायो डा
जगवते
झीनमः
गादीवयनाथायो
lea
%3
-
D
RELEADrama
न
यहिापामा
झीनमः
द्वाAR /mlet
र.
दानाबा
ना
का
यंत्र ८ श्री मय९२ (भि७) स्तात्र गाथा २-३ (५. १७)
Copyright

Page #523

સીસી
-
'
-
-
-
-
(es
S
શ્રી
--
-
-
-
-
-
ય
, બલો
યંત્ર ૧૦ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૨-૩ (પૃ. ૧૭)
Copyright

Page #524

/WA
-
पाप्राय स्वाहा।
555
1
5568
5658
पर्मनाथाय
शाश्वनाथाय
स्वादा ।
।
५१.१
र 13. पर्यनाथाय
स्वाहा
१५१.
/वाश्यनापाया
जे
-
११
9999.85
blesदा
पाश्चमाया
यंत्र ११ श्री मय७२ (नभिल) स्तोत्र आया ४-५ (५. १८)
Copyright

Page #525

श्री श्री श्री
श्रीश्रीमान
द त्ता LE($EE8萬
-
यंत्र १२ श्री मय७२ (नभिल) स्तोत्र गाथा ६-७ (५. १८)
Copyright

Page #526

कात
-
विकीस्।
१९९११
16608
।
65553 दुईइइई
299999
६३३३
SIAOM/
-
D
-
यंत्र १३ श्री मय९२ (नमिए) स्तोत्र गाथा ६-७ (५. १८)
Copyright

Page #527

||DEDD
तक
-
देव दत्तः
कात
महापत्र
-
यंत्र १४ श्री मय७२ (नभिल) स्तोत्र गाथा ८-८ (५. २२) ..
Copyright

Page #528

2
नमोरिहंता
R
Amrystery
उहाई स्वाहा
EDEJy
HINE
TOS उहाई स्वाहा
मोरिवंताल
हावाहा
नपाइक
नमीश्ररिदता
-
-
यंत्र १५ श्री लयह२ (नमिय) स्तोत्र गाथा १०-११ (पृ. २४)
Copyright

Page #529

हैंडाहीचा स्वाहा
हास्यांमुझस्वाना
-
उौड़ायामुबा
-
Mustan
-
-
यंत्र १६ श्री मय२ (नभि) स्तोत्र |१४-१५ (५ २५)
Copyright

Page #530

Copyright
=
=
-
-
-
-
-
-
-
--
-
૪
-
-
--
-
-
-
હક
-
*
ટ
6
યંત્ર ૧૭ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૧૬-૧૭ (પૃ. ૨૬)
ફીના
ક
-
-
--
----
-
----
-
--
-
-
-

Page #531

-
=
=
-
=
==
છે
=
=
.
-
-
-
-
-
પ
યંત્ર ૧૮ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૧૮ (પૃ. ૨૭)
Copyright

Page #532

–
-
-
s18
-
.
યંત્ર ૧૯ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૧૯૨૦ (પૃ.૨૮)
Copyright

Page #533

पार्श्वनाथ
S
કોર
1શનથી છે
..
/
-
યંત્ર ૨૦ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર ગાથા ૨૧ (પૃ. ૨૯)
Copyright

Page #534

૪
-
યંત્ર ૨૧ શ્રી ભયહર (નમિઉણ) સ્તોત્ર
Copyright

Page #535

या
HOMeam
-
देवदत
न
३ऊ
-
-
E
-
.
..
.
-
યંત્ર રર શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણોગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૨ (પૃ. ૭૧)
Copyright

Page #536

હતો
યંત્ર ર૩ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણરગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૪-૫ (પૃ. ૭૧-૭૨)
Copyright

Page #537

,
कृपङ फर
लिपॐ फर
-
-
.
पिऊँ फद
यंत्र २४ श्री पार्श्वनाथ (धरणारगेन्द्र) स्तोत्र ॥था ७ (५. ७२)
Copyright

Page #538

हिलिदिलिम
हलि
ना
%
--
देवद.२
हिजमाननिता
दिलिहिलिम
ज
नावाद
की यंत्र २५ श्री पार्श्वनाथ (घरणारगेन्द्र) स्तोत्र ॥था ८-१० (५. ७४)
Copyright

Page #539

inc
ra
Copyright
स्वाज्ञ
We
15
हाइ
हा
呂正
с.
देवदत्त
नाम
ह
-
श्री
जय
पाश
યંત્ર ૨૬ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણારગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૧૧ (પૃ. ૭૫)

Page #540

देवदत्त
Is /
યંત્ર ર૭ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણોરગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૧૩ (પૃ. ૭૬)
Copyright

Page #541

(लिप/क्षि)
(दूरय२
देवदत्त
सहर
evo
-
યંત્ર ૨૮ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણાગેન્દ્ર) તેત્ર ગાથા ૧૪ (પૃ. ૭૭)
Copyright

Page #542

फट् स्वाहन
जहन२
बरय२
(द६२
दीक्ष
-
-
प फट् खान
-
देव दत्त
-
सकलिजम)
स्वाहा।
चिचामरा
कैफरचाही
યંત્ર ર૮ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણરગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૧૪ (પૃ. ૭૭)
Copyright

Page #543

-
यूरुचूरू
/मुरुगुरु ।
/कल कल
-
-
किलिकिलि
-
/फलिम
यंत्र ३० श्री पार्श्वनाथ (धरणगेन्द्र) स्तोत्र ॥ १५ (५.७८)
Copyright

Page #544

यः २
Copyright
सः र
(देवदत्त
と拒
हः २
यंत्र 37 श्री पार्श्वनाथ (धरणे । रगेन्द्र) स्तोत्र गाथा ११ (पृ. ७८)

Page #545

wી રે રન્ન
-
-
'
Y
આ
યંત્ર ૩ર શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણરગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૧૭ (પૃ. ૮૦)
Copyright

Page #546

मिलिलि
al फिलिमिलि
स्वाहा ।
हरु
रु
विजिकिमि RA
कलाप
-
अनि
लिलिबिलि
1H )
भRI
هار
कलिऊम फेला
किलि किलि | शिल
लिकिविनिरि।
किरकर कार
-
देर २ नाथ
यम
/
-
bbin
फलि.
फार फरदस्वं
किलिकिसिकिलिविवि
All
यकल
a
कल
लिलिलिलिलि
कलि
कि
किलिकिलि फिलिशिला
लिकिलिकतिकिली
યંત્ર ૩ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરોગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૧૮ (પૃ. ૮૦)
Copyright

Page #547

उ. योग वर्तवार्थ
नाथाय
Copyright
नमो भगवते पाव नाथाय
स्वा
दा
नमो भगवते पाय नाचाय
Confr.
क
मोगा नाथा
12
य
क्षि
हां देहः
倉
a the
भगवमेवा
नमो भगवते पार्श्व नाथाय
Q
नाथाय नमो भयोपाध्ये
नाथाय
नमो भगवते पा
A
कॉ
यंत्र ३४ श्री पार्श्वनाथ ( धरणेोरगेन्द्र) स्तोत्र गाथा २१ (५.८१ )

Page #548

सुंद. मा. २३
हिनाकृति
उम्त
।
देवदास
444444KAHAL
यंत्र 34-3६ श्री पार्थनाथ (धरणागेन्द्र) स्तोत्र गाथा २३ (५. ८3)
Copyright

Page #549

यय यय
यय यया
a
चावकर
ययय
तययययय
ववव
सय य यय
aववव
ययययया
।
यय यय
वववव
यययय
जय य य या
eeeee
Rekler
યંત્ર ૩૭ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણોગેન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૨૪ (પૃ. ૮૩)
Copyright

Page #550

e
Copyright
ふっく
15 F
ત देवदत्त
૩
૫
ર
u
સ્પષ
TF
યંત્ર ૭૮ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણારગેન્દ્ર) સ્નેાત્ર ગાથા ૨૫ (પૃ. ૮૩)

Page #551

जा યંત્ર ૩૯ શ્રી પાર્શ્વનાથ (ધરણોગિન્દ્ર) સ્તોત્ર ગાથા ૨૭ (પૃ. ૮૪)
Copyright

Page #552

सौष ।
(संबोखXEE
(संशषट
प
ब
वय
संवीषद
-
संबोष
बाषद्
मंबाष26
संबषिर
RD
sase
AdverX
Sex
यंत्र ४० श्री पार्श्वनाथ (धागेन्द्र) स्तोत्र ॥५॥ २८ (५. ८५)
pyright

Page #553

B
Copyright
தி
नमो भगवते श्री पार्श्वनाथा यही घरुणेंद्र प्रायती महिलाटर हेम हे लुडविघं शष्टान् सं जयस्तं मय.
યંત્ર ૪૧ ‘અટ્ટેટ્ટે’ યંત્ર લે

Page #554

-
----
-
-
-
Quawesi
.
:
યંત્ર ૪૨ “અમ૨ે યંત્ર રજે
Copyright

Page #555

-
नोगत श्रीपानाथाय घरले
-
(
aa
-
-
યંત્ર ૪૩ “અમદે યંત્ર જે
Copyright

Page #556

ઇટ થઈ છે , રિક શિકamaણા ૨૭ માં સ્ત્ર | જિનમ મ રઘલાનમાં જોવા સાથે વિચરો જ
રિપબિજા ધરના ઘર ઘસતારરૂકની રારિ માનનીયન વાનમાં ચ મમ દ ધટનાને
રૂર્તિમાં ર૪ વર્ણન છે. ગયા વાગિ જો નાનોવીસચન
થશળતા અને તેની વિર || જો
રાશિ પર વારી રદ વાનનાટ્ય ર શને રૂાહી || | Iીવન અને વિનય ખાયનમી પાન ક
I TRાર એવા રીમાને છે જોરથી ધડ ઉઘા રૂપ Sm
યત્ર ૪૪ શ્રી સત્તરિય (તિજ્યપહ7) સ્તોત્ર યંત્ર ૧
Copyright

Page #557

-
ईयरकसय शेरवहन मरकत॥
24
२७ ७७ॐR
-
-
२६ सं सः३
E
-
'सीमर पूजितं वंदे स्वाहा।
घन सलिनं विगत मोहं।
का ३६
-A
%
-
एफु
रिवाघ हा५
-
॥सत्तर सयं जिाला ॥
-
યંત્ર ૪૫ શ્રી સત્તરિય (તિજયપહ7) સ્તોત્ર યંત્ર ૨
Copyright

Page #558

३स.
झार झाहि ई. सु. साजची उझारोदि झोपवयनम झाव,बलायझावजांकुशा झोपलीच येनमः
नमःयैनमःकायनमः
३पहउँदा घर उहाघरपउँदावि २३ॐउद्धार झा महामानौ जयायैनमः जयायैनमः जयंसनम: पुरुषदताया. नमः
नमः
२रिवारपडदा चहा .स्वाहाहा हो। मानस्यनमः महावीरायनशास्तदानपराजिता कायनमः
देवदत्त वनायन यन:
गा
३सउडोधिपउँझो २६वाडामा २७सुझावसका मनायेन वारायनमः हायैनमःजनायेनम महाकाव्य
ममः
३१ह उड़ा उहाहा.नहासाच्यजनहारपहाड़ The विरोडायमान ब्यनमवस्बिामहान्या गांधाभगोये नमः
लायनमः नरः
म:
યંત્ર ૪૬ શ્રી સત્તરિય (તિજયપત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૩
Copyright

Page #559

-
दया
की मी का
पूजी
दिल
४५६७
कै. मं.
एक
तब
कांध
セ
Copyright
fa
01
સુધાલાપ કચેરમેન મુખવા દેશનાથના પણથી દિલગnm યુગમાં
नमः शिनमः
मानशि
पिनमः नमः
शिदैन २०
निदानश
नव्यैनमः प्रायेन
पद्माये १०३६३५२ म होझालाये मानस्ये नम
नमः
दि प दैवदन
श्री
नाव यस नगी १०२ श वार्थ नमः थे
नमः
एक
प
be
.w
स्वा
की
星期
पटवन्द देव
श्रृंखला था शायै नमः
येनमः
३०० साली बमान रुश्न
सी
ટેપમાને ધ્વનિ પ્રધાન વાથે યુવાનળમાં સ્થાય
चिनम:
नमः
ጓል ።
६पनिर निदान નથનમ પાસા નગર
Samaa
छुप धस विद साकल्येन येनमः
DAR
A.
5 on
S
ચૈત્ર ૪૭ શ્રી સત્તરસય (તિજયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૪
ब
வ
A
3
म
की बा
श्री से
श्रील
बर
या
श्री
की

Page #560

चररुपय सरख विदुम मरमय उड़ीसायनमिकाग पास विस
इयंवद स्वादा
२० स: ५ वः३०७५
का पादहकप
दर सद
वण मनि विगत
sta til Pd la uales et les
યંત્ર ૪૮ શ્રી સત્તરિય (તિજય પટુત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૫
Copyright

Page #561

A
২iহাবিং ||ড। नपरक सायना व विधुम.मरकर वन समिती सरोसा जिला बार
मिदिन का सन्देवाना बनानाशायदा
ति
मावाट
200mARAM
बागमुहस्सal ऊबस्यधा न्य विश्वयुपडी रु विरपर सेनाम्प रजमान्यादिऊन |स्वादा
३५
राबीमार पूजिनवंदै स्याला॥ नभचण यह बीमा तर जो इन या मा रिमा
कानामाना
धामो कप
REENSEERUT
યંત્ર ૪૯ શ્રી સત્તરિય (તિજયપત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૬
Copyright

Page #562

शेट्रिा पज्ञप्तीअंबा का शासनदेवता नवनवना २५
128Gटक १५५०
मानसा महामानसी
सिरिजिनामु ३० कस्य सकुडंजस्य गतिवधिपुरि ऊस
रु-सर्वदोवान्नाचा लझायति सर्वसारख्यकु झाप
हाच घरी काल महाका पुरुषदाता
सा
६५ ४०
रोटा
યંત્ર ૫૦ શ્રી સત્તરિચય (તિજયપહ7) સ્તોત્ર યંત્ર છે.
Copyright

Page #563

रकणय संरचविडम मरगय घन ॥२५झाई १५ सय०
२साध्य र ३०स०५ स:
is ir 2
र निनं विजय माई
ज्ज्ञ ३५ई हब पसं
पपस २० र
पसं ० स:
beh
THER Umachya
યંત્ર ૫૧ શ્રી સત્તરિચય (તિજય જહુ ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૮
Copyright

Page #564

व
मरकते
रकमकशरव
के पास
सतिशत जिन
1
जनाना म
.
યંત્ર પર શ્રી સત્તરિય (તિજયપહ7) સ્તોત્ર યંત્ર ૯
opyright

Page #565

चनेमलजललावनियमिसानमुकारे रिमारिचारसनलऽवतरजाका मगं परयंस छवि देवासर एमियासक्षपस्वात
उकाकशखविधुम २५
५५१०
हस्संथाकामियारउभारियनवशायमाऊसाजणीया विहि
मरपूजित बंद स्वाहा।
द्विी देवद
छि
मरकतधनसन्निनंगित
घोरुवरूपशव्यायामशायमा साजणीसाच मारियाविदिश्य
mhhagya erakondsutee wote saanebec Bebett
' યત્ર ૫૩ શ્રી સત્તરિય (તિજયપત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૧૦
Copyright

Page #566

ली
AND
"यंत्र
एकादश यत्र ११७ ॥
opyright
विर क
ही
:
स
७०
५५
स
छ कवि मरकते
X
*
4
3
र
३५
X
V
مرزی
१५
रू.
wo
व
६५
स्फे
५०
म.
* ७५
*
5
४०
स
அடியி
m
યંત્ર ૫૪ શ્રી સતિરસય (તિજયપડુત્ત) સ્નેાત્ર યંત્ર ૩૧
धन
सन्निने विगतमा हसत र स

Page #567

Copyright
UBEQUE
रोड मधोमइया
मंमवा
replete
massorts
वैिशीि पर कवि शंक
गी
२५
5 15
२०
प
F
the
A
GO
7
छप्
A
३५ 7
120
र
देवदन्त ភាព។ वान
Te
खर
A..
La
Raks
७५
소
Re:
६०
R
R:
वार
निम
जयकेश्य पुरुपद भर या सेवाएं
नम
યંત્ર ૫૫ શ્રી સરિસય તિયપહૃત્ત) સ્તોત્ર યંત્ર ૧૨
तथाचि रियरि
पुचयेन
स्वादी
उपक्षिप त्रिविप शिपीस्वा हो।।
बिमलको जडसचामि

Page #568
_