________________
१९८
प्रश्नम्याकरणसूत्रे
अयमात्मा अकर्ता - पुण्यपापादोनाम् । वेदक: =भोक्ता पुण्यपापकर्मफलस्य मति विनोदयन्यायादिति भाव, तथा 'सुकयरस' सुकृतम्य - पुण्यस्य 'दुक्कयस्म ' दुष्कृतस्य पापस्य च ' सव्यहा ' सर्वथा ' ' सन्नहिं ' सर्वत्र सर्वस्मिन् काले 'कारणाणि' कारणानि=निमित्तभूतानि 'करणाणि' करणानि=नक्षुरादीनीन्द्रियाणि, नायमात्मा । अलीकताचास्य ससार्यात्मनो मूर्तत्वेन परिणामित्वेन कर्तृस्त्रोपपत्तेः तथा ' णिच्चो ' नित्य इति केचित् तदपि न युक्तम्, एकातनित्यत्वे सुख
यह कथन भी मिथ्यारूप ही है, क्यों कि इसे मत्य मानने पर जो सकललोक के प्रत्यक्षभूत भेदमूलक धर्म अधर्म आदिका व्यवहार होता है उसके उच्छेद का प्रसग प्राप्त होता है । इसी तरह जो आत्मा को एकान्तरूप से अकर्त्ता मानते है ऐसे सांख्यो की यह मान्यता है कि ( अकारगो वेदगोय) यह आत्मा पुण्यपाप आदिका अकर्त्ता है, और उनके फलभूत सुख दुःख आदिका (१) प्रतिविम्पोदयन्याय से भोक्ता है । तथा कोई कहते हैं कि ( सुकयस्स दुकयस्सय सव्यहा सव्वाह कारणाणि य करणाणि) पुण्य और पाप के सर्व प्रकार से सर्वकाल में कर्त्ता निमित्तभूत क्षुरादि इन्द्रिया है । आत्मा नहीं है, यह उनकी मान्यता असत्य है, क्यों कि ससारी आत्मा कथचित् मृर्तिक है और परिणामी है इसलिये कर्तृत्व और भोक्तृत्व वन जाता है । सर्वधा अमू
તે કથન પણ મિથ્યારૂપ જ છે, કારણ કે તેને સત્ય માનવામા આવે તે સમસ્ત જગતમા નજરે પડતા મૂળભૂત ભેદવાળા ધર્મ અધમ આદિને જે વ્ય વહાર થાય છે તેનુ ખડન થવાના પ્રસગ ઉપસ્થિત થાય છે એ જ રીતે આત્માને એકાન્તરૂપે અકોં માનનાર સાખ્ય મતવાદીએની એવી માન્યતા છે
" अकारगो वेदगोय " मा मात्मा पुन्य पाय माहिना त नथी, अने तेभना इज३५ सुख हुम साहिनी ""प्रतिबिम्बोदय न्यायथी " लोडता है तथा अध अर्ध सोने हे छे " सुकयरस दुक्कयरस य सनहा सव्वहिं कारणाणि य करणाणि " પુન્ય અને પાપના સર્વ પ્રકારને કર્તા સર્વકાળે આત્મા નહીં પણ ચક્ષુ આદિ ઈન્દ્રિયા છે. તેમની તે માન્યતા અસત્ય છે, કારણ કે સ સારી આત્મા કેટલાક પ્રમાણમા મૂર્તિક છે અને પરિણામી છે, તેથી તેમા કતૃત્વ અને
१ प्रतिविम्बोदय याय का तात्पर्य यह है कि जिस प्रकार स्फटिकमणि के साथ जिस वर्णका सयोग होगा स्फटिक मणि वैमा हो वर्णका दीखने लग जाता है ।
૧પ્રતિબિમ્બેન્નુય ન્યાયનુ તાત્પર્ય એ છે કે જેમ સ્ફટિક મણીની સાથે જે રગના સચેાગ થશે, એવા જ રગને સ્ફટિક મણી દેખાશે
