________________
सुदर्शिनी टीका सं० २ सू० ७ नास्तिकवादिमतनिरूपणम्
२०१ इह जीनलोके 'सुरुय वा ' मुफ्त वा-सुक्रतफल-सुसमास्तिकमतेन 'दुक्य वा' दुष्कृत-दुप्फर्मफल दस वा 'दीस ' दृश्यते 'जइच्छाए' यदृच्छया-अकस्माद काकतालीयन्यायेन अवितम्तिमेव सर्व समुत्पद्यते । यथा काकागमनसमये अचुदिपूर्वक काकोपरिताल्पतन नहि काकस्यैव शुद्धिरम्तियन्मदुपरिताल निपतिप्यति, तथा तालस्यापि नायमभिमायो यदह काकोपरि पतिष्यामि, एवमेव सर्व सुखदुःसादिजातमतर्कितोपस्थितमेव न विशेपबुद्धिपर्वकम् । तदसत् इदमस्य कारणमिदमस्य कार्यमिति सकललोकप्रसिद्ध व्यवस्था पिच्छेदापत्तेः अन्यथा कय झाव कहा गया है कि (जपि किंचि पहिं जीव लोगे सुकय वा दुक्य वा दीसई ) जो कुछ भी हम जीवलोक में सुकून अथवा सुकृत का फलरूप सुख दुप्कृत अधना दुष्कृत का फलरूप दुःस दिग्वलाई देता है वह सब (जइच्छाए वा ) अकस्मात् काकतालीय न्याय से अवितर्कित ही उत्पन्न हो जाता है. जिस प्रकार उड़ता हुआ कौवा तालवृक्ष के नीचे आया और आते ही उस पर ताड का फल गिर पड़ा तो उसके इस पतन में न तो काकने ही ऐसा विचार किया कि मेरे ऊपर ताड का फल गिर पड़े, और न ताडफल ने ही ऐसा सोचा कि में काक के आते ही उस पर गिर पहूँ किन्तु यह उसका पतन अवितर्किन ही हुआ इसी तरह सुख दुख आदि जो कुछ भी होता है वह सब अतर्फित ही उपस्थित होता रहता है इसमें कर्ता कि विशेष बुद्धि पूर्वकता नहीं है। सो ऐसी मान्यता भी असत्य ही है कारण कि लोक में जो यह व्यवस्था चन रही है कि " यह इसका कारण है यह इसका कार्य है" वह सर इस प्रकार की मान्यता में विच्छेद को प्राप्त हो जावेगा। देखो जो छ । 'जपि फिचि एहिं जीपलोगे सुक्य वा दुक्य वा दोसई " 20 ONउभा જે કોઈ પણ સુકૃત અથવા સુકૃતના ફળરૂપ મુખ, દુષ્કૃત અથવા દુષ્કૃતના २॥३५ हु ना२ ५ ते या "जइच्छाए पा" २ममात् sisateीय ન્યાયે અવિતતિ જ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે જેમ ઉડતે કાગડા તાડના ઝાડની નીચે આવે અને આવતા જ તેના ઉપર તાડનું ફળ પડયું, તે તેના તે પત નમાં કાગડાએ એ વિચાર કર્યો ન હતો કે મારા ઉપર તાડનું ફળ પડે અને તાડના ફળે પણ એવો વિચાર કર્યો ન હતો કે કાગડે આવતા જ હું તેના ઉપર પડુ પણ તેનું તે પતન અવિતતિ જ થયુ હોય છે, એ જ પ્રકારે સુખ દુ ખ આદિ જે કઈ થાય છે તે બધુ અવિતતિ જ થયા કરે છે તેમા કર્તાની વિશેષબુદ્ધિ કારણરૂપ નથી તો એવી માન્યતા પણ અસત્ય જ છે કારણ કે સૃષ્ટિમાં એવી જે વ્યવસ્થા ચાલી રહી છે કે “તે આનું કારણ છે, તે આનું કાર્ય છે” એ બધાનુ તે માન્યતાથી ખડન થઈ જશે જુવો જેને તેલ
