________________
૨૦મ
प्रश्न याकरणसूत्रे
भाव्य तत् कोटियत्नैरपि न भवति यद् भाव्य तद् विनापि यत्नेन भवति, तदसत् -सकलप्रत्यक्षोद्यमादीना व्यर्थत्वापत्तेः । वा शब्देन - कालवावादयोऽपिविज्ञेयाः । तथाहि - " कालः सृजति भूतानि कालः सहरते मजाः ।
कालः सुप्तेषु जागर्ति कालो हि दुरतिक्रमः ॥ १ ॥ "
बाली (नियई) यह नियति-भाग्य ही है तथा जो होने योग्य नहीं है वह करोड यत्नों से भी नहीं हो सकता है, और जो होने योग्य है वह विना यत्न के भी हो जाता है । सो इस प्रकार की दैव (भाग्य) वादियों की यह मान्यता केवल कल्पनामान है कारण इसका इस प्रकार की एकान्तत. कल्पना मानने पर सकल प्राणीयों के प्रत्यक्ष भूत उद्यमादिकों में व्यर्थता की आपत्ति आती है।
6
वा
वा' शब्द से कालवादियों का स्वरूप कहते हैं - यहां शब्द से कालवाद आदि भी मृषारूप है ऐसा जानना चाहिये । कालवादियों की ऐसी मान्यता है कि
"
"
,
11
काल : सृजति भूतानि कालः सहरते प्रजा : काल : सुप्तेषु जागर्ति, कालो हि दुरतिक्रमः ॥१॥ काल ही भूतों को- जीवों को बनाता है और नष्ट करता है । काल ही सोये हुओं मे जगाता है इसलिये काल दुरतिक्रम- अलधनीय है । अर्थात् - यह अविनश्वर है ।
11
છે તથા જે થવા લાયક નથી તે કરોડ પ્રયત્ના કરવા છતા પણ થઈ શકતુ નથી, તથા જે થવા લાયક છે તે વિના પ્રયત્ન પણ થાય છે તે આ પ્રકારની દેવ હ भाग्य ” વાદીઓની માન્યતા કેવળ પના જ છે, કારણ કે તેમની તે પ્રકારની એકાન્તત ક પનાને માની લેવામા આવે તા સમસ્ત પ્રાણીઓના પ્રત્ય ક્ષભૂત ઉપમાદિમા વ્યČતા હાવાની આપત્તિ ઉપસ્થિત થાય છે
44
काल सृजति भूतानि, काल सहरते पजा ।
काल सुप्तेषु जागर्त्ति, कालो हि दुरतिक्रम " ॥ १ ॥
66 वा " शब्दथी अगुवाहीगोनु स्व३प हे छे-अडी " वा " शब्हथी કાળવાદ આદિ પણ મૃષા-અસત્ય ૩૫ છે, એમ સમજી લેવાનુ છે કાળવાદી એની એવી માન્યતા છે કે
કાળ જ ભૂતાને-જીવેાને મનાવે છે અને તેમને નાશ કરે છે કાળ જ સૂતેલાએમા જાગૃત હાય છે તેથી કાળ દુરતિક્રમ—અલ ધનીય ૐ ... એટલે કે
