________________
-
-
६८४
प्रश्नध्याकरण होती हो, जिनके बोलने मे लन्ना की भी लाज जाती हो, लोक में जो निन्दित माने जाते हों, पर के मर्म को जो छेदते हो, दुईष्ट, दुःश्रुत एच जो अज्ञात हो ऐसे सत्यवचन भी नहीं बोलना चाहिये । तथा भापासमिति के विरोधी रोने से ऐसे बचन मी नहीं करना चाहिये कि जो दूसरों की निंदा कारक हों, कर्णक्टु तथा दुग्यप्राशे, जसेतू महामूर्य है, मेघावी नर्स है, धर्मप्रिय नहीं है इत्यादि। तथा जो द्रव्य जैसा है, जैसे आकार का है, जिस क्षेत्र काल आदि से संबध रखता है, ऐसा ही उमका प्रतिपादन करनेवाला अविसवादी वचन जो होता है वह वचन द्रव्य से युक्त कहलाता है, इसी प्रकार उस द्रव्य में जो पर्याये हो रही हो, अधना- जिस पर्याय से वह युक्त हो-उस पर्याय का प्रदर्शक वचन पर्याय से युक्त वचन कहलाता है। गुणों की अपेक्षा को लेकर जो वचन बोला जाता है यह गुण से युक्त वचन कहलाता है। कृप्यादि व्यापारों को लेकर जो वचन कहे जाते हैं वे कर्मयुक्त वचन कहलाते है । "ये शिल्पी है ये चित्रकार है" इत्यादि जो क्रियाविशेषों को लेकर जो वचन कहे जाते है वे बहुविधशिल्पयुक्त वचन करलाते है। तथा सिद्धान्त के अनुसार जो वचन कहे जाते हैं वे सिद्धान्तयुक्त वचन कहलाते हैं। उसी तरह नाम आदि से युक्त जो ધૃષ્ટતાનું પ્રદર્શન થતું હોય, જે બેલવામા લાજ લેવાતી હોય, જગતમાં જે નિન્દાપાત્ર મનાતા હોય, બીજાના મર્મને જે છેદતા હોય, દુદણ, દશુત, અને જે અજ્ઞાત હોય એવા સત્યવચન પણ બોલવા જોઈએ નહી તથા ભાષાસમિતિના વિરોધી હોવાથી એવા વચને પણ ન બેલવા જોઈએ કે જે બીજાની નિન્દાકારક હૈય, કર્ણક તથા દુ ખપ્રદ હોય જેમ કે “તુ મહામૂર્ખ છે, મેધાવી નથી, ધર્મપ્રિય નથી ” ઈત્યાદિ, તથા જે દ્રવ્ય જેવું છે જેવા આકારનું છે, ક્ષેત્ર કાળ આદિ સાથે સબંધ રાખે છે, એવું જ તેનું પ્રતિપાદન કરનારા અવિસ વાદી જે વચને હોય છે તે વચને દ્રવ્યયુક્ત કહેવાય છે એ જ પ્રમાણે તે દ્રવ્યમાં જે પર્યાયે થઈ રહી છે, અથવા જે પર્યાયથી તે યુક્ત હય, તે પર્યાયને દર્શાવનારૂ વચન પર્યાયયુક્ત વચન કહેવાય છે ગુણોની અપેક્ષાએ જે વચન બોલાય છે ને ગુણયુક્ત વચન કહેવાય છે કૃષ્ણાદિ વ્યાપારોની અપેક્ષાએ જે વચન બોલાય છે તે કયુ वयन उवाय छ “तमा शिल्पी छ, तसा सिर छ" त्याहि (याવિશેની અપેક્ષાએ જે વચન કહેવાય છે તે બહુવિધ શિલ્પયુક્ત વચન કહેવાય છે. એ જ પ્રમાણે નામ આદિથી યુક્ત જે વચન કહેવાય છે તે
