________________
९१२
नव्याकरणसूत्रे
गर्भे वातप्रकोपेण, दोहदे पापमानिते । भवेत्कुनः कुणिः पशुको मन एव च ॥ १ ॥ इति ।
तथा - अन्धिल्लक:-जात्यन्धः, एकचक्षुः = काणः, एतद् दोपद्वय च गर्भगतस्य जातस्य चापि भवति । गर्भगतो ययै तदोपद्वयभाग्भवति, तदेव विज्ञातम् - यदा हि गर्भस्थजीवस्य नेनद्वय तेजो न प्रतिपद्यते तदा स गर्भस्यो जात्यन्धो भवति । यदा चैक नेत्र प्रतिपद्यते नापर, त स काणो भवति । तदेव ओठ और नासिका मे भी होता है । कुन्ज पगु और चामन, ये माता पिता के शुक्र शोणित के दोष से उत्पन्न होते हैं, कहा भी है"गर्भे वातप्रकोपेण, दोहदे वाग्यमानिते ।
भवेत्कुजः कुणि. पशु र्मुको मन्मन एव च ॥ १ ॥
अर्थात् गर्भ मे बात के प्रकोप होने से तथा दोहद-गर्भिणी मनोरथ की तर्फ ध्यान नहीं देने से अर्थात् उसका अपमान करने से कुब्जक, कुणि- कुष्ठ-पहु और लूले तथा तुतलाने वाले बालक उत्पन्न होते है | अधिल जन्मान्य, काना ये दोनो प्रकार के व्यक्ति जब गर्भ अवस्था सपन्न होते हैं तब उस समय यदि दोनों नेत्र इनमें से किसी एक के तेज को प्राप्त नही कर पाते हैं तो वह गर्भ जन्मान्ध होकर उत्पन्न होता है-यदि एक ही नेत्र तेज को प्राप्त कर लेता है दूसरा नहीं कर पाता तो वह उस समय काना उत्पन्न होता है। वही तेज यदि रक्तानुगत हो जाता है तो शिशु रक्ताक्ष उत्पन्न होता है, पित्तानुगत होता है तो शिशु पिङ्गाक्ष होता है और यदि श्लेष्मानुगत होता छे या रोग हाथ, पशु, अन, होड मने नाउमा पशु थाय छे कुब्जપાગળાપણુ અને વામનતા માતાપિતાના શુષ્ક તથા રક્તનાદોષથી થાય છે કહ્યુ પણ છે " गर्भे वातप्रकोपेण, दोहदे वाग्यमानिते ।
भवेत्कुन्ज कुणिः पशुर्भूको मन्मथ एव च ॥ १॥
એટલે કે ગર્ભ મા વાયુના પ્રકોપ થવાથી તથા ગર્ભિણીને દોહદમનેરથ પૂા નહી કરવાથી, તેના દોહાની અવગણના કરવાથી કૃખડા કુણિ-કષ્ટ, લૂલા, મૂગો અથવા તેાતા બાળક જન્મે છે अघिल-४-भाष, आशु, मे એ બન્ને પ્રકારના ખાળક! જ્યારે ગાઁમા ચાય ત્યારે જો મને આખા તેજ પ્રાપ્ત કરી લેતી નથી તે તે ખાળક જન્મથી જ અધ પેદા થાય છે જો એક જ આખ તેજ પ્રાપ્ત કરી લે છે પણ બીજી આખ તેજ પ્રાપ્ત કરી લેતી નથી તા તે જન્મથી જ કાણા હેાય છે એ જ તેજ ને રસ્તાનુગત થઇ જાય તે બાળક રક્તાક્ષ-લાલ નેત્રવાળુ થાય છે, પિત્તાનુગત થઈ જાય તા બાળક પિંગાક્ષ પીળી આખવાળા જન્મે તે, અને જે શ્લેષ્માનુગત થાય તે તે શુકલાક્ષ પેદા
ܙ
