________________
1
1
सुदर्शिनी टीका अ०४ सू०७ 'परिग्रहविग्मण' नामक प्रथम भावनानिरूपणम् ८९७ कांस्तान् कथम्भूतस्तान् शब्दान् इत्याह- अोसफरूसखिसणअनाणणतज्जण निव्भणदित्तायणता सण अक्कूजियरुण्णरडियदि यणिग्धुहरसिय कलुणविलवियाइ ' आक्रोशपरुपखिसनावमाननतर्जननिर्भर्त्सनदीप्रवचनना सनोत्कृजितरुदितरटितक्रन्दित निर्घुष्टर सित करुण निलपितानि - तत्र - आक्रोश = रे दृष्ट त्रिस्से' त्यादिवचनम् परुप-रे मूर्ख ! रे चौर । इत्यादि, खिसनम् - निन्दानचन 'कुशीलोऽसि निर्लज्जोऽसी' त्यादिरूपम्, अवमाननम् = अपमानजनकवचन, त्वङ्कारादिरूपम्, तर्जनम् = ' ज्ञास्यसि रे दुष्ट ! ममावनायाः फलम् ' इत्यादिरूपम् = निर्भर्त्सनम् = असर रे निर्दय ? मम दृष्टिपथादित्यादिरूपम् दीप्तवचनम् =कुषितवचनम् = श्रासनम्=अन्धकारादौ फेत्कारादिरूपः शृगालादिशब्दः, उत्कूजितम् =
·
"
"
तु
,
निमित्त वे उन अमनोज पापक शब्दों को कहते है- ( अकोसफरुस - सिंसण-अवमाणण- तज्जण- निग्भच्छण-दित्तवयण-तासणउक्कूजिय-रण- रडिय -कदिय-- णिग्घुटु - रसिय-कलुण-विलवियाइ ) 'रे दुष्ट | मर जा ' इत्यादि प्रकार के जो शब्द होते है वे आक्रोश शब्द हैं, कठोर शब्दों का नाम परुप है - जैसे- 'ओ मृर्ख ! अरे ओ चौर !' आदि । निंदात्मक शब्दो का नाम खिसन है, जैसे- ' बडे खोटे स्वभाव का है, तृ वडा वे शरम है ' इत्यादि । ' तू ' आदि शब्द अपमान जनक शब्द हैं। जिन शब्दों से दूसरों को डाटा होता है वे तर्जना शब्द है, जैसे- ' ओ दुष्ट | अवज्ञा करने का फल मैं तुझे बताऊँगा । तथा 'ओ निर्दय । मेरे सामने से हट जा इत्यादि प्रकार के वाक्य निर्भत्सन वाक्य कहलाते है । कुपित वचनों का नाम दीप्तवचन है । अधकार आदि मे फुत्कार आदि रूप शब्दों का नाज्ञ पाय शब्होने जतावे हे " अक्फोस - फरस- सिंसण - अवमाणण-तज्जणनिव्भच्छण - दित्तवयण - तासण- उक्कूजिय-रुण्ग - रडिय -कदिय - णिग्धुह - रसिय-कलुण - बिलवियाइ " "हे हुष्ट । भरी " इत्यादि प्रजरना शब्होने माझेश राष्ट्र કહે છે, ઠાર શબ્દોને પરુષ શબ્દો કહે છે, જેવા કે “ એ મૂર્ખ ! અરે એ थोर " आदि परुष शब्हो छे' તુ ઘણા ખરામ સ્વભાવવાળા છે, તુ ઘણા બેશરમ છે” આદિ નિંદાત્મક શબ્દોને ખિમન કહે છે “તુ ” આદિ અપ માનજનક શબ્દો છે જે ગબ્દો દ્રાગ ખીજાને ધમકી અપાય છે તે શબ્દોને તર્જના શબ્દો કહે છે, જેવા કે “રે દુષ્ટ મારી અવજ્ઞા કરવાનુ ફળ હું તને यणाडीश " તથા અરે નિય। મારી નજરથી દૂર થા” ઈત્યાદિ પ્રકારના વાયાને નિત્સના વાકય કહે છે ક્રોધયુક્ત વચનાને વીસ વચન કહે છે
८८
"
म ११३