________________
-
-
-
૨૦૨
१ प्रश्नध्याकरणसूत्रे तैलार्थी तिलमेवोपादद्यात् दन्यर्थी च दुग्ध, दुग्यार्थी च गाम् । अथ स्वभाववादीभाइ"कः कण्टकाना प्रकरोति तशय,
पिचित्रभार मृगपक्षिणा । स्वभावतः सनमिद प्रवृत्तं
न कामचारोऽस्ति कुतः प्रयत्नः ॥१॥" तदप्यसत्-अत्रापि कार्यकारणव्यवस्था पिछेदात् । तैलार्थी होता है यह तिलों को ही तो ग्रहण करता है, दध्यर्थी दुग्ध को
और दुग्धार्थी गाय को। यह ऐसा क्यों होता है इसलिये कि ये तिला दिक अपने २ कार्य के कारण है।
अय स्वभाववादी का स्वरूप करते हैं-'सहावेण चाधि' इत्यादि ।
स्वभाववादी का ऐसा कहना है कि जगत् में जो कुछ होता है वह स्वभाव से ही होता है, कहा भी है
"क' कण्टकाना प्रकरोति तैक्ष्ण्य, विचित्रभाव मृगपक्षिणा च । स्वभावतः सर्वमिद प्रवृत्त, न कामचारोऽस्ति कुताप्रयत्नः॥१॥"
काटों में तीक्ष्णता कौन करता है ? भृगों में पक्षियों में विचित्रताकौन उत्पन्न करता है तो इसका केवल उत्तर यही है कि स्वभाव से ही यह सब कुछ होता है, इसमें कामचार-यहच्छा-कारण नहीं है और न कोई प्रयत्न ही कारण है ॥१॥
यह स्वभाववादी का कथन भी ठीक नहीं है । कारण इसमें भी જોઇતુ હોય તે તલને જ ગ્રહણ કરશે, દહીની ઈચ્છાવાળે દુધને અને દૂધની ઈચ્છાવાળે ગાયને ગ્રહણ કરશે તે પ્રમાણે થવાનું કારણ શું છે? કારણ એ જ છે કે તલ આદિ પિત પિતાના કાર્યને માટે કારણરૂપ-ઉપયોગી છે
व स्वतावादीनु स्व३५ ४ छ-" सहावेण वावि "त्याह
સ્વભાવવાદીનુ એવુ કહેવુ છે કે જગતમાં જે કઈ થાય છે તે સ્વભાવથી 1 थाय छ, उधु पर छ
"क• कण्टकाना प्रकरोति तैष्ण्य, विचित्रभाव मृगपक्षिणा च ।
स्वभावतसर्वमिदं प्रवृत्त, नकामचारोऽस्ति कुत प्रयत्न."॥१॥ કાટામાં તીણતાણ કરે છે? મૃગેમા તથા પક્ષીઓમાં વિચિત્રતા કોણ ઉત્પન્ન કરે છે? તેને કેવળ એક જ ઉત્તર છે કે સ્વભાવથી જ તે બધુ થાય છે, તેમા કામચાર–તેની ઈચ્છા-તારણરૂપ નથી કે કોઈ પ્રયત્ન કારણરૂપનથી લn
સ્વભાવવાદીનું તે કથન પણ બરાબર નથી કારણ કે તેમાં પણ કાર્ય કારણ કે તેમાં પણ કાર્ય-કારણભાવનું ખંડન થાય છે
