________________
१९८
प्रभव्याकरणसूत्रे
"
अयमात्मा अकर्ता - पुण्यपापादोनाम् । वेदकः =भोक्ता पुण्यपापकर्मफलस्य प्रति निम्नोदयन्यायादिति भान, तथा - 'सुफयस्स' सुकृतम्य - पुण्यस्य ' दुकयस्म' दुष्कृतस्य पापस्य च सव्वहा 'सर्वथा ' ' सन्नहिं सर्वत्र सर्वस्मिन् काले 'कारणाणि' कारणानि=निमित्तभूतानि 'करणाणि' करणानि चक्षुरादीनीन्द्रियाणि, नायमात्मा । अलीकताचास्य ससार्ग्यात्मनो मूर्तत्येन परिणामित्वेन कर्तृत्वोपपत्तेः तथा ' णिच्चो ' नित्य इति केचित्, तदपि न युक्तम्, एकान्तनित्यत्वे मुख
यह कथन भी मिथ्यारूप ही है, क्यों कि इसे सत्य मानने पर जो सकललोक के प्रत्यक्षभूत भेदमूलक धर्म अधर्म आदिका व्यवहार होता है उसके उच्छेद का प्रसग प्राप्त होता है । इसी तरह जो आत्मा को एकान्तरूप से अकर्त्ता मानते है ऐसे सख्यिो की यह मान्यता है कि ( अकारगो वेदगोय) यह आत्मा पुण्यपाप आदिका अकर्त्ता है, और उनके फलभूत सुख दुःख आदिका (१) प्रतिनिम्पोदयन्याय से भोक्ता है । तथा कोई कहते हैं कि ( सुकयस्स दुकयस्स य सव्वा सव्वहि कारणाणि य करणाणि) पुण्य और पाप के सर्व प्रकार से सर्वकाल में कर्त्ता निमित्तभूतचक्षुरादि इन्द्रिया हैं । आत्मा नहीं है, यह उनकी मान्यता असत्य है, क्यों कि ससारी आत्मा कथचित् मृर्तिक है और परिणामी है इसलिये कर्तृत्व और भोक्तृत्व बन जाता है । सर्वधा अमू
તે કથન પણ મિથ્યારૂપ જ છે, કારણ કે તેને સત્ય માનવામા આવે તે * સમસ્ત જગતમા નજરે પડતે મૂળભૂત ભેદવાળે ધમ અધમ આદિને જે વ્ય વહાર થાય છે તેનુ ખડન થવાને પ્રમગ ઉપસ્થિત થાય એ જ રીતે આત્માને એકાન્તરૂપે અકોં માનનાર સાખ્ય મતવાદીઓની એવી માન્યતા છે
" अकारगो वेदगोय " मी आत्मा पुन्य पाय आहिना उर्ता नथी, पने तेभना इज३ सुण हुअ माहिनो "प्रतिबिम्बोदय न्यायथी " लोडता छे तथा કઈ કઈ લાકા કહે છે કે “ सुकयरस दुक्कयरस य सहा सव्वहिं कारणाणि य करणाणि પુન્ય અને પાપના સર્વ પ્રકારના કર્તા સકાળે આત્મા નહી પણ આદિ ઈન્દ્રિયા છે. તેમની તે માન્યતા અસત્ય છે, કારણ કે સસારી ચક્ષુ આત્મા કેટલાક પ્રમાણુમા સ્મૃતિક છે અને પરિણામી છે, તેથી તેમા કતૃત્વ અને
ލލ
१ प्रतिविम्बोदय न्याय का तात्पर्य यह है कि जिस प्रकार स्फटिकमणि के साथ जिस वर्णका सयोग होगा स्फटिक मणि वैमा हो वर्णका दीखने लग जाता है ।
૧પ્રતિબિમ્બાદય ન્યાયનુ તાત્પ એ છે કે જેમ ૨૫ના સચેાગ થશે, એવા જ રગના સ્ફટિક મણી દેખાશે
સ્ફટિક મણીની સાથે જે
