Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir DAANAANARTANAANAANAANAANAANAANAANAANAANARMANAND SHRI JIN DUTTSURI PRACHIN PUSTAKODDHAR FUND. aham / granthAGkaH // 10 // vasatimArgaprakAzakazrImajinezvarasUriviracitam paJcaliGgIprakaraNam / gyanmandingkobatirth.019 AVAA - - 0mmomse zrImadarhatsiddhAMtapAraMgatazrImajinapatisUriviracitaTIkAsametam / upAdhyAyazrIjinapAlagaNisaGkalitaTippaNyA samalaMkRtam jainAcAryazrImajinakRpAcandrasUrINAmupadezAt buhArInivAsi pItAMbarapannAjIzreSThivareNa khakIyadravyasAhAyyena mohamayyAM nirNayasAgara yatrAlaye rAmacandra yem zeDagedvArA prakAzitam / vikrama saM0 1976, vIra saM0 2444, pratayaH 500 [ sana 1919. PUJACUCACAAAAAAASAN WAAVA For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Private and Personal Use Only Printed by Ramohaudra Yesu Shedge, Nirnaya-Sagar Press, 23, Kolbbat Lane, Bombay. SARRORRORROR Published by Acharya Kripachandraji Maharaj, Nava Upasra, Gopipura, SURAT. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aham / prastAvanA. viditamevahi sarveSAM adyatanIyA akhilA api vipazcitaH svasvadarzanamUlabhUtAn sarvajJakalpaviracitaprAcInArvAcInakozaprakarAn prakaTayitumutsahantaH tadanukUlaparikarasaMpAdanAya yatantaH kozAgAreSvanupalabhyamAnAnapi mahatA zrameNa sampAdayantaH lokopakArAya mudraNAdinA prakaTayantaH sahadahRdayasaMvedyAn viduSAM karakamalayoH pravezayantIti-vayamapi muktiramaNIpariraMbhitazrIvardhamAnajinezAsyaviniHsRtopaniSadamRtapAnapari-- pUrNAntaHkaraNAH prAcInAhanmatAvalaMbisUrivaraviracitAn kozaprakarAn prakaTayiSavaH imaM paJcaliGgayAkhyaM prakaraNaM sarvadarzanakovidAcAryara zrIjinezvarasUrivinirmitaM mudrApayitvA bhavatAM karakamalayoH arpayAmahe--AcAryAzceme mAlavadezavihAriNAM zrIvardhamAnasUrIzvarANAmaMte dIkSAgR hItAro'bhavanniti gaNadharazAraddhazatakAdavagamyate / teSAM janmasthAnadIkSAvarSAdayo nopalabhyante-zrIvardhamAnasUrIzvarAH aSTAdazabhiH svaziSyaiH sAdhubhirdezAdviharantaH gUrjaradezavikhyAtANahilapure vikramArke azItyuttare sahasraparimite (1080) varSe samAgatAH tatra ca durlabharAjaviracitAyAM saMsadi zrIvardhamAnasUrIzvarANAM pradhAnaziSyAH zrIjinezvarasUrayaH caityavAsinAcAryeNa surAcAryeNa saha kRtazAstrArthAH taM ca surAcArya parAjitya rAjanyamaNerdurlabharAjAt kharatara iti birudaM labdhavanta iti For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra paMcaliMgI // 1 // www.kobatirth.org saMbodhasaptatyAm / durlabharAjye kharatarabiruda madhuzcaityavAsino jitvA / vidadhuzca vasati vAsaM, jinezvarAste'bhavaMstadanu // 1 // upadezasaptatikAyAm / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir purA zrIpattane rAjyaM, kurvANe bhImabhUpatau / abhUvanbhUtale khyAtAH, zrIjinezvarasUrayaH // 2 // evamAdibhiH pramANairavagamyate -- vivadante cAtra kecicacacazvavaH, vikramArke caturuttaradvAdazazatatame ( 1204 ) jinadattasUriNaiva | kharatarapadavI labdhA na tu jinezvarasUribhiriti, tadetadabhinivezato midhyAnirUpaNamivAvabhAsate, nigaditapramANadvaye'pi jinezvarasUriNAmeva durlabharAjAt padavIprAptidarzanAt -- bhImabhUpati rAjyakaraNakAla eva jinezvarasUrINAM satvapratipAdanAcca jinezvarasUrisamakAlIno durlabharAjo na bhavatItyapi mithyApralApa eva, ata eva gUrjararAsamAlAyAmanyatra ca itihAsakartAraH zrIjinezvarasUripArzve durlabharAjo'dhItavAnityapyavarNayan -- emizva jinezvarasUribhirviracitAH kathAkozaSaTsthAnakaprabhRtyAdayo granthA upalabhyante - yadyapyetad pustakamudraNAvasare prAyazaH zuddhaprAyameva pustakadvayaM prAptaM tadanusAreNAsmanmanISayA ca zodhitavatyapyasmin carmacakSurdoSAduddhimAnyAdvA ye kecanAzuddhA bhaveyustAndhIdhanAssaMzodhayaMtvityalaMvistareNa For Private and Personal Use Only prastAvanA. // 1 //
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliGgIprakaraNAnukramaNikA patra. viSayaH upazamasaMveganirvedAnukaMpAstikyarUpANAM paMcaliGgAnAM samyaktvarUpatayA tannAmanirdezanAtmakaM maGgalAcaraNaM TI kAkArapradarzitamupazamAdilakSaNAdi ca ........ cAritramohanIyAtmakakaSAyopazamasya samyaktvavyajakatve darzanamohanIyasya nirarthakatA syAdityAdinirUpaNadvArA sarvathA midhyAbhinivezasya samyaktvavyajakatvapratipAdanam-kaSAyANAM cAritrAvArakatvena tadupazamasya samyaktvaliGgatvakhaMDanaM ca .... .... .... 4anantAnubandhikaSAyacatuSTayopazamasya anumAnena samyaktva viSayaH vyajakatvasthApanaM tatropAdhyAdidoSapradarzanadvArA tatkhaNDanaM, kaSAyopazamasya samyaktvavyajakatve kaSAyodayakAlinaH sAsvAdanasamyaktvAnubhavavirodhApattipradarzanadvArA kaSAyakSayasya samyaktvavyajakatvapradarzanaM ca .... anantAnubandhinAM itarasajAtIyakaSAyebhyo vyAvartakadarzanAt duSTabhASAdInAM tavyAvartakatve zreNikAdiSu vyamicAradarzanAt teSAM pRthagjJAnAsaMbhavena tadupazamasyApyajJAtatvaM ajJAtasya ca sAdhyasAdhakatvAbhAvena kaSAyopazamasya samyaktvAvya cakatvapradarzanam For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patraM. viSayaH patraM. anukrama. paMcaliMgI viSayaH yAvajjIvabhAvitva,narakagatihetutvAbhyAM anaMtAnubandhinAM itarebhyo bhedajJAnaM tadupazamasamyaktvaliGgatvasthApana Agamavirodhena tatkhaMDanaM anantAnubandhinAM samyaktvaghA tukazaktyA bhAvapradarzanaM samyaktvAnugatAnAM kaSAyANAM narakagatihetutvakhaNDanapUrvakaM svargatijanakatvapradarzanaM ca asadahasya mithyAtvarUpavarNanaM asadahasya anantAnubandhi kAryatvakhaNDanaM mithyAbhinivezakAryatvavarNanaM mithyAminivezopazamasyaiva samyaktvaliGgatvaM nAnyasyeti siddhAMta pradarzanaM ca ..... ..... .... .... | mithyAbhinivezasya strIvedakarmabandhakatvarUpaphalapradarzanaM mahA balAdInAM mithyAbhinivezitvaprarUpaNaM mahAbalAdInAM mithyAbhinivezitvaprarUpakANi kathAnakAni, tatra 1 mahAbalakathAnakaM, pIThamahApIThayoH kathAnaka, jamAlikathAnakaM, goSThAmAhilakathA ca .... .... .... AgamArthavirodhinyA ceSTayA mithyAminivezasAdhanaprarUpaNaM mithyAbhinivezena ca mithyAtvasAghananirUpaNaja .... sAdhusAdhvInAM digbandhAdividhAnaprarUpaNaM gRhiNAM tanni SedhanirUpaNaM gRhyAcaritadigbaMdhAdiceSTAyA asadahasvarUpatvavarNanakha lokara janArthapravRttaM samyak kriyA yA asagRhatvapratipAdanaM ..... .... .... sUtrottIrNakartRNAM gRhiNAmiva lAbhAdyartha bhagavanmatapradarzakAnAmapi mithyAdRSTitvasamarthanaM ca- .... .... iti prthmlinggsyaanukrmnnikaa|| midhyAbhinivezopazamajanyasamyagdarzano jIvaH cAritravAra kamohanIyodayAt saMsArabandhanavAnapi manojanyavairA SOMOMOMOMOM For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra A%A5% viSayaH gyAt viSayatattvasvarUpavivecanaparo bhavatItyAdinirUpaNam ApAtaramaNIyAnAmapi viSayANAM bhAvijanmaparaMparAjana katvena rAgAdimUlakatvena ca duHkhajanakatve'pipariha raNIyeSu punaH patAma iti cintotpattinirUpaNam .... 18| nAnAdoSapUritayoSidaGge ramamANo jIvaH duHkhe'pi su - khabuddhiM karotItyAdicintAnirUpaNam .... .... viSayArjanArtha vividhatApakAraNasevanaM tena ca bahuvidhavyA __pArAdikaraNaM tena ca mahatparigrahaH tasmAnnarakAdibandha| prAptinirUpaNam .... .... .... .... pApabandhAdanekavidhaduHkhaprApteH ApAtamAtramadhuraviSayANAM / jvarAtarocamAnakupathyavanmahAdAruNatvaprarUpaNam .... viSayeSu sukhasadbhAve sakalasamRddhimatAM bharatacakravAdInAM viSayaH tatparityAgAsaMbhavaH tairapi viSayANAM parihatatvAt teSva Nurapi guNo nAstIti siddhAMtaprarUpaNam .... .... viSayAzayApi narakAdiprAptirbhavati viSayasevAto narakaprAptau kimu vaktavyamiti nyAyanirUpaNadvArA tadRSTAntabhUtakaNDarIkakathAnakaM prarUpaNaM vaiSayikasukhasya kSaNakSayi tvAdidoSadUSitatvena duHkharUpatA pratipAdya mokSasukhasya grAhyatvapratipAdanam .... ... ..... mokSasukhasyAkSayatvapratipAdanaM tatsAdhakasAdhujanotkarSatApra rUpaNaM ca .... .... .... .... utpannasamyaktvasyApi jIvasya cAritre icchAtizayaprarU A5 %8 56 5 paNam karmadoSataH cAritre apravRttasya AtmanaH niMdAprarUpaNaM vyapa gatakAmAnAM utkarSaprarUpaNaM % For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI patraM. anukrama. .... 64 OMOMOM viSayaH | samyagdRSTijanyabhAvanAtaH bhagavatpUjAdiSu sAdhuSu ca svasyAzAtanAdiviramaNapUrvakaparakRtAzAtanAdivAraNa prarUpaNam .... .... .... samyagdRSTerdArAputrAdiSu mamdasnehatvaprarUpaNaM svarAjyAdiSu anicchA prarUpaNam .... arthe'pyanarthabuddhijananaprarUpaNam .... saMvegAparaparyAyeNa bhAvena samyaktvAnumAnaprarUpaNaM .... / iti dvitIyaliGgAnukramaNikA / saMvegena lakSyamANasamyaktvato jIvasya punaH punaH saMjA_ yamAne janmani saMtApotpattinirUpaNam anAdisaMsAro nArakatiryazcAdigatijanyavedanAprAptiprarUpaNam .... mithyAtvanimittakakarmaNaH nAnAvidhaduHkhaprAptinirUpaNam viSayaH nArakagatAvekAMtaduHkhasadbhAvaprarUpaNamnarakavizeSeSu kAlaparimANanirUpaNam narakAduttIrNasya tiryagagatiprAptinirUpaNaM tatrApi narakasa___ mAnaduHkhasattvaprarUpaNaM camAnupagatAvapi byAdhibhUyastvadaridratvAdibhirduHkhasadbhAva prarUpaNam- .... tatraiva pratikUlasaMyogajanyaduHkhAnubhavanirUpaNam .... mAnavajanmani zArirIkamAnasikobhayavidhaduHkhasaddhA vaprarUpaNam-devagatAvapi duHkhasadbhAvaprarUpaNaM taduHkha pratipAdanabhagavato'rhato'nyasmAdazakyatvaprarUpaNaM ca gaticatuSTayasyApi duHkhamayatayA samyagdRSTazcetasi bhAcibhavabhAvukAnAmapi duHkhAnAM vartamAnakAlikatvena prasphuraNaprarUpaNam .. // 3 // For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CA patraM. %A5%A5 viSayaH samyagdRSTezvetasi gaticatuSTayavartinAmapi duHkhAnAM vicAra NanirUpaNam- .... kAnazvaratvasya indrAdipadasyApi bAlakavinirmitadhUligRhasaha __ zatvabhAvanodbhavaprarUpaNam& samyagdRSTeH sarvatra duHkhamayatvajJAnAt nityodvignatAprApti nirUpaNam .... .... AtmAnamazaraNaM manyamAnasya samyagdRSTeH sAvadyakAryamAtra sya dAruNaphalatvAvagamanirUpaNam .... .... sarvaviratimatassAdhujanAn vihAya trijagato'zaraNatvArUpaNam .... pravrajyAgrahaNaM vinA sarvavirati aprAptavatassamyagdRSTeH kutrApi svAsthyAbhAvaprarUpaNam .... viSayaH sAvadyakarmAkaraNane nirvedamanumAya nirvedavattvena ca samyaktvAnumAnaprarUpaNam _ iti tRtIyaliGgAnukramaNikA nirvedaliGgena nizcitasamyaktvavato jIvasya bhAvakaruNayA jIvAnAM mithyAtvAdihetukabhAviduHkhavirahavicAraprarUpaNam .... .... .... .... jIvasya bhavyAbhavyatvabhedaH tatrAbhavyasya muktigamanAyogya tayA bhavyasthAnukaMpApAtratvaprarUpaNam .... .... jinadharma vinA mokSopAyAntarAbhAvanirUpaNam .... nyAyArjitadravyeNa jinAyatanakartavyatvaprarUpaNam .... jinabiMbasya viziSTapUjAtizayaM dRSTvA pramodaprAptinirUpaNam jinAyatananirmApaNena pRthivyAdijIvanikAyasya vinAze 'pi samyagdRSTeH anukaMpAsadbhAvaprarUpaNam 5454545555 %AC ... 71 % For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit patra. paMcaliMgI anukrama. // 4 // 75 viSayaH jinAlayadarzanajanyaratnamahinA labdhamokSapadairyAvatsaMsAraM pRthivyAdinAmabhayadAnadvArA anukaMpAkaraNaprarUpaNaM-suvaidyena kriyamANA auSadhakriyA yathA Adau duHkhadApi pazcAtsukhadA tathA jinAlayAdiniSpAdanakriyApi sudRSTinA vidhIyamAnA pazcAdviratigrahaNayogyA bhaviSyatItyA dinirUpaNam- .... .... .... |jinAyatananirmANapravRtterAgamamUlakatvapratipAdanam- .... sadgurUpadezadvArA jinAgamazravaNena AgamAntare anaadeytaa| buddheH jinAgame AdeyatAbuddhezvodbhavapratipAdanam ..... vyAkaraNAdizAstravidbhiH sAdhubhiH jinAgamopadezakaraNa__ prarUpaNam .... .... .... .... sAdhUnAM SaDdarzanavetRtvAtteSAmapi lekhanIyatvaprarUpaNam .... anukaMpAvataH jinAlayanirmANapustakalekhanAdiSu kArayitR 75 viSayaH tvaciMtodbhavaprarUpaNam .... samyagdRSTiIpIkUpAdividhApanopadezaM na karoMtItyAdini___ rUpaNam .... .... .... .... anukaMpArahitadAnApAtratA sarvAnukaMpAvat dAnapAtratratva nirUpaNam .... .... ... .... samyagdRSTeIlakarSaNasaMgrAmamRgayAghanupadeSTutvaprarUpaNam .... anukaMpAvataH cANakyarAjanItyAdyanupadeSTutvaprarUpaNam .... samyagdRSTeH vaidyajyotiSadhanurvedAdyavyAkhyeyatvanirUpaNam .... samyagdRSTeH jinAlayakaraNavApyAdyakaraNopadezasyAvazyaM karta___ vyatvapratipAdanam .... .... .. supAtradAnasya saphalatvaM kupAtradAnasya duSTatvaM ca .... gRhAgatasya lokasiddhadAnameva kartavyaM na tu jIvavadhAdini mittakam .... .... .... 75 // 4 // For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patra. RECARRORIES viSayaH patraM. viSayaH apAtradAnasya phalavatve Agame iSTApUrtAdiniSedho na syAt 78 vedAMtamatasiddhaikAtmavAdaH tatkhaMDanaM ca .... .... |jinAlayAdinirmitirUpabAhyakriyayA anukaMpAnumAnaM tayA nyAyamatena vibhvAtmavAdaH tatkhaMDanaM jainamatena jIvasya nityA___ ca samyaktvAnumAnam .... nityatvasAdhanaM jIvadehayorbhedAbhedasAdhanaM ca .... iti cturthlinggaanukrmnnikaa| jIvasya zarIravyApitve paralokAdyabhAvaprarUpaNaM tatkhaNDanaM jIvasya upayogalakSaNavarNanaM lokApatikabhUtAtmavAdaH jIvasya vibhutve parakIyazarIreSvapi jJAnotpAdaprasaGgazca iMdriyAtmavAdazca tayoH khaMDanaM prekSAvatpravRttyA jIvAnu ajIvanirUpaNaM tadbhedeSu dharmAstikAyAdharmAstikAyAkAzA_mAnaM ca ..... .... .... ... 79 79 stikAyakAlAstikAyAnAM nirUpaNaM ca .... do saugatamatasiddhavijJAnAtmavAdaH kSaNikatA sAdhanaM ca tayoH pudgAlAstikAyasvarUpanirUpaNaM kSaNikavijJAnavAdena bAhyArthAkhaNDanaM kSaNikavijJAnarUpAtmasvIkAre kRtahAnyakRtA ___ bhAvasAdhanaM-tatkhaNDanaM ca bhyAgamApattizca | avayavebhyaH avayavinaH bhedAbhedasAdhanaM naiyAyikamatIyasabauddhamatena saMtatinirUpaNaM tatkhaMDanaM ca .... .... 84 ___mavAyakhaNDanaM zUnyavAdanirUpaNaM tatkhaNDanaM ca .... sukhaduHkhayorvijJAnarUpatAvarNanaM puNyapApahetukatvena vijJA- cArvAkamatena puNyapApayorabhAvasAdhanaM tatkhaNDanaM nyAyama_nAdbhedasAdhanaM ca 86 | tena tayorguNatvApAdanaM tatkhaNDanapUrvakaM dravyatvasAdhanaM For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI anukrama. viSayaH patraM. viSayaH zabdasya dravyatvasAdhanaM ca .... dusAdhanaM tatkhaNDanaM ca prakRterbandhamokSapratipAdanaM kA AsravasvarUpanirUpaNaM dharmadhyAnAdehiMsAdeca zubhAzubhAsra tatkhaMDanaM ca .... .... .... vayorutpattinirUpaNaM ca .... muktAtmanAM punarAvRttipratipAdanaM tatkhaNDanaM ca .... vedavihitahiMsAyAH dharmajanakatvAbhAvaprarUpaNaM vedAnAmapI- Izvarasya zarIrAdyabhAvapratipAdanaM mokSasvarUpanirUpaNaM tatra Baa ruSeyatvakhaNDanamaprAmANyatApAdanaM ca .... 119 nityajJAnAdisadbhAvapratipAdanaM naiyAyikAbhimatajJAnAvijainamatena sarvajJasAdhanaM tatpUrvakAgamasya prAmANyaprarUpaNaM mI vizeSaguNocchedarUpamuktikhaNDanaM ca ..... ___ mAMsakamatena sarvajJakhaNDanaM jainamatena punaH sthApanaM ca 131 yogAcAramatena mokSapratipAdanaM tatkhaNDanaM ca .... saMvaratatvasvarUpApAdanaM AsravanirodhaprakArAzca muktAtmasvarUpapratipAdanaM tatrordhvagamanatvasAdhanaM ca .... nirjarAtatvasvarUpapratipAdanaM tapaHsvarUpapratipAdanaM ca .... 132 jIvasvarUpapratipAdanaM tatra anaMtajJAnitvaprasAdhanaM ca .... bandhasvarUpanirUpaNatanmuktasyaiva mokSapratipAdanaM ca .... 135 Astikyasya samyagdRSTiliGgatvapratipAdanaM muktAtmani samyanyAyamatena jagatkartRbhUtezvarasAdhanaM tatkhaMDanaM ca .... 138 gdarzanapratipAdanaM ca TIkAkAraprazastizca .... .... sAMkhyamatena prakRtyAdisAdhanaM takhaMDanaM kAryakAraNayorabhe iti paJcamaliGgAnukramaNikA CHORECA SSAE% For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CARSANSAR // aham // (granthAGkaH // 10 // ) zrIsthambhanakapArzvanAthasvAmibhyo namaH / zuddhajinamArgapradarzakacaityavAsinirAkaraNadakSazrImahurlabharAjapradattakharataravirudadhAraka zrImajinezvarasUriviracitam // paJcaliGgIprakaraNam // ooooozrImajinacandrasUripadAmbhojavikasanadinakarazrIsiddhAntasindhuzrImajjinapatisUri ___ saMdarbhitabRhadvRttisahitam // . upAdhyAyazrIjinapAlagaNikRtaTIppanakasaMvalitam // asyAzokasya maitryA satatamadhigatAzokatAho mayA, tayUyaM tAM zAzvatIM cAbhilaSatha tadA sarvadopAdhvamenam // ityuccaimajhuguJjabhasalakularavairAhvayatyaJjasevAzoko lokAn yaduvaM prathayatu sa nRNAM maGgalaM vardhamAnaH // 1 // antaHsaMsthitavANipANikalitavyAlolalIlAmbujaprazzyotanmakarandabindupaTalIsekAtirekAdiva // paMcaliM. .. For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH snigdhA dharmakathA mavaktrakaharAta saurabhyagabho giraH, khairaM yasya vikakharA niragaman nandyAt sa shaantirjinH| paMcaliMgI kAyadyapi giro gabhIrA, jinezvarabatipatestadapi rabhasAt // vimatirapi pazcaligayA, kartu prAvRtamahaM vivRtim / / / iha hi gurjaravasuMdharAdhipazrIdullebharAjasadasi mahAvAdicaityavAsikalpitajinabhavanavAsaparAsanAsAditA'sAdhAraNavimukharakItikaumudIdhautavizvambharA''bhogena, sakalakhaparasamayapArAvArapAradRzvanA, prAmANikaparipacchikhAmaNinA, zrIjinezvaramUriNA, kalikAladopAta idAnIMtanazarIriNAM balAyurmedhAdIn apacIyamAnAn vibhAvya saMkSiptarucisavAnagrahAya paTasthAnaka-paJcalikyAkhyaM prakaraNadvayaM sUtritam // tatra ca SaTsthAnake dvAdazavrataparikammodirUpaH zrAddhadhamma pratyapAdi, saca samyakkhamUlaH, tacca niHzreyasakalpaviTapibIjaM zakracakradharakamalAsandhAnA'vandhyanibandhana, dugetidvArarodhA'moghaparighAyamANaH prazastasUtrArthazraddhAnarUpa AtmapariNAmo, na cAntaraGgakhAd eSa pratyakSeNa avasAtuM zakyate, na vA anavasito'stikhAdivyavahArAya kalpate, tathA ca bahu vizIryeta, iti, tadavasAyAya liGgam abhidhitsu-rAgame ca upazamAdInAM pazcAnAmapi samyakkhaliGgatayA abhidhAnAt , tam anusarannupazamAdiliGgapaJcakasamAhArarUpaM paJcaliGgayAkhyaM prakaraNaM prArabhamANaH samyaktvasya ca nikhilamaGgalamaulimANikyatayA talliGgAnAmapi tathAtvaM saMbhAvayan zrIjinezvaramUriH pratyUhApohAya Adau bhAvamaGgalaprakhya-liGgapaJcakAbhidhAyikA gAthAma Ahauvasama saMvego vi ya nivveo taha ya hoi aNukaMpA // atthikaM ciya paMcavi havaMti sammattaliMgAiM // 1 // vyAkhyA-'upazamAdIni' samyaktvaliGgAni bhavanti iti sambandhaH, tatra vakSyamANakharUpamithyAbhinivezavyAvRttiH upazamaH, // 1 For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atra prAkRtatvAt prathamAyA lopH|1| khArAjyaSaTkhaNDavasudhAsAmrAjyAdisukham akhilamapi kRtakatayA anityaM pariNAmadAruNaM ca, tato duHkhahetvanuSaGgeNa asya duHkhapakSanikSepAt duHkhameva idam iti manvAnasya nityaniratizayAnandAbhivyaktI muktau Atyantiko'bhilASaH saMvegaH 2 / 'apiceti' samuccaye, nArakatiyaGnarAmaraduHkhAnAM zrutismRtyanubhavaistanmayam ivAtmAnaM manyamAnasya, katham amUni punarmama na AvirbhaviSyanti, iti tebhyo mAnasodvego nirvedaH 3 / 'tathAceti, samuccaye, 'bhavati' jAyate, agrataH sarvApekSayA bhavantIti kriyAyoge'pi atra bhavati, ityekavacanAntatayA tadupAdAnam ekaikazo'pi imAni sAdhyaM pratyAyayitum alamiti jJApanArtha, tena iyaM kriyA madhyavartinI sarvatra yojyate / upazamo liGgaM bhavati / ekaka eva ityarthaH / evamanyatrApi / lAbhapUjAdhalipsayA katham amI mithyAtvAdidausthyAt mocayiSyanta iti, dravyato bhAvatazca paraduHkhagrahANecchA anukampA 4|| bhagavaduktAgamopapattibhyAm eva upapanno jIvAdipadArtho'sti / na kutIyAbhihitAbhyAM tAbhyAmiti mati-rAstikyam / asti jIvo'sti paraloka iti mati-rasa ityAstikaH 5 / itIkaNanto nipAtaH, tasya bhAva Astikyam , 'ciyeti' evakArArthaH, sa ca ayogavyavacchede liGgAni ityatra sambadhyate, tena samyaktvasya liGgAnyeva etAni, na tu anyathApi, yathAzrutisambandhe tu vizeSyasambaddhassa evakArasya anyayogavyavacchedakatvena Astikyasyaiva ekasya liGgatA syAt , nAnyeSAM, tathAca liGgapaJcakAbhidhAnapratijJAnaM virudhyeta, 'pazceti' saMkhyAbhidhAnaM parasparAnapekSANi etAni samyaktvagamakAni, na tu sApekSANi / nApi eSAmanyatarad ityapi shbdaarthH,| uddezenaiva paJcasaMkhyAlAbhe 'paJca'ityavadhAraNArtha, pazcaiva liGgAni natvanyAni / / nanu anyAni api tAni zrUyante, tathAca paThyate"sussUsadhammarAgo gurudevANaM jahA samAhIe / veyAvacce niyamo sammadihissa liMgAI' ? iti cet satyaM teSAmeSu eva anta For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhaddhRttiH 1 li. mAvena paarthkyaa'vivkssnnaat| tathAhi zuzrUSAyAstAvat Astikye antarbhAvaH, satyeva tasin 'yUnovaidagdha' ityAdhuktalakSaNAyAstasyAH saMbhavAta , tathAca tatkAryatvena tasyAstatraiva antaHpravezaH, dharmarAgadevaguruvayAvRtyaniyamayostu saMvegaprabhavatayA tatrAntarbhAvaH, tathAca AcArya eva saMvegalakSaNaM vyAcakSANo vakSyati / kaiyA hohI so vAsaruttI, ityAdi, tathA 'ceiya jai suvajuJjaItyAdi, nacaivaM rUpodyatavihArapariNAma vinA anyo dharmarAgo nAma, nApi pratyahaM khazarIravittAdezcaityasAdhUpayogatadadhyavasAyau antareNa aparo devaguruvaiyAvRttyaniyamaH, tasAd upapannam avadhAraNArtha pazceti, 'bhavanti' saMpadyante, atra samuditApekSayA bahuvacanaM, 'samyagiti prazaMsArtho nipAtaH, tasya bhAvaH samyaktvaM, mithyAkhamohanIyopazamakSAyopazamakSayasamuttho devAdiSu tatheti pratItirUpo jIvapariNAma ityarthaH // yathoktam-"khayauvasamAiehiM daMsaNamohassa jIvapariNAmo // jo hoi suhasarUvo so sammattaM viNihiTTho" // 1 // "yA deve devatA buddhirgurau ca gurubhAvanA, / tattveSu tattvabuddhizca samyakkhamidamucyate" // 1 // tasya liGgAni, lijayate gamyate sAdhyam aneneti liGgam , vyAptyupayikapakSadharmatAdipazcarUpopetaM sAdhanam / anumIyate hi amIbhiH kAryairjIvapariNAmavizeSakhAd atIndriyamapi samyaktvaM khakAraNam , nanu apratyakSasya liGginaH pratyakSeNa liGgena anumitirbhavati, dhUmena iva parvatani| tambavyavahitasya vaDheH, atra tu liGgina iva samyakkhasya, talliGgAnAm upazamAdInAmapi AtmapariNAmabhedakhena apratyakSakhAt kathaM tairanumitiH ? satyam , iha upazamAdyabhivyaJjikAH kadAgrahaparihAreNa vidhinA vItarAgavandanArcanAdyAH kAyikyo vAcikyazca ceSTA upazamAdizabdairabhidhIyante upacArAt , yathA mithyAvasya atIndriyatve'pi tadabhivyaJjikA laukikadevapUjananamaskArAdyAH kAyavAgravyApArA, mithyAlaM gIyante, etadeva ca 'na karei saya micchamityAdi' granthena darzanasaptatikAyAM darzitaM, tathA ihApi, ERRAGARH For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathAca upazamAdInAM bAhyazubhaceSTAlena pratyakSatayA liGgatvam upapannam // taduktam, - "taM uvasamasaMvegAiehiM lakkhijja pauvAehiM / AyapariNAmarUvaM bajjhehiM pasatthajogehiM ?" anyathA bAhyatvaM teSAM na saMgaccheta, liGgaliGginorAtmadharmatvAvizeSAt, athavA mA bhUvan asmadAdipratyakSANi amUni, tathApi kugrahaparityAgaprajJApanIyatvavidhibahumAnA vidhityAgAdibhiH pratyakSAbhiH prazastavAhmaceSTAbhiranumitaiH ebhiH samyaktvam anumIyate tAdRgranadIpUradarzanAnumitena varSeNa aGkuraprarohavaditi / ata eva upasaMhAre 'bhAvo najjai pacchANubhAvao' ityAdinA 'tavihaciTThA avasiyetyAdinA' 'tivihaciTThAi puNo' ityAdinAM ca tAdRg bAhyaceSTAnumeyatvaM prAyaH pratyekam eSAM sUtrakAra eva vakSyati // evaM ca yasya sAkSAt tanoktaM tadetadnukhAreNa svayam abhyU, yathA Astikyasya devAditakheSu samyak prarUpaNAdiko vAgvyApAraH, nanu ekenaiva anopAdhikasambandhanatA liGgena sAdhyasiddhizcet kiM liGgapaJcakAbhidhAnena, na cet liGgasahasreNApi sA na syAt / pratItidAyarthaM cet na, ekenaiva sAdhyA| vinA bhAvinA tena tatsiddheH, evaM ca bahuliGgAbhidhAne'dhikaM nigrahasthAne prasajyeta 1, iti cet, na, jalpAdikathAyAmeva asya prasa Ggasya avatArAt / zAstrasya tu ziSyavyutpAdanArthatvAt tasya ca kasyacit kena ciliGgena tad bhAvAt bhUyo liGgAbhidhAne'pi na doSaH yadvA ziSyANAM medhAvRddhaye tathA mandameghasAm ekena avinAbhAvinApi pratItidAyabhAvAt tadarthamapi zAstrakArANAM bahudhApi liGgAbhidhAnaM na doSAya / pramANagrantheSu ekasminneva sAdhye anekAnumAnaprayogopalambhAt, yadivA bhagavadubhirAgame samuditAnAm eSAM pratipAdanAt samuditatadvyutpAdanapravRttasya prakaraNakArasya na kazcid doSaH, atra ca eSAm evaM kramopanyAsaH kimartham 1 iti cet, ucyate, mithyAbhinivezopazamasya samyaktvaprathamakAryatvena pradhAnatvAd Adau upanyAsaH / na ca For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 3 // mithyAbhinivezavataH saMvegaH, tasya kutIrthyAdyAgamabhAvitAntaHkaraNatayA tAtvikamokSasvarUpAnabhijJatvena tattvatastadabhilASAbhAvAta iti, tad upazamAnantaraM saMvegasya / nacA'saMvignasya nirvedaH, tasya narakAdiduHkhaiH AtmanaH tanmayatvabhAvanA'yogAditi, tadanantaraM nirvedasya / na ca anirviNNasya anukampA, Atmaupamyena sarva pazyato hi sA syAt , tasya ca aihikasukhAbhilASukatayA tadabhAvAt , iti tadanantaram anukampAyAH // na ca niranukampasya vAstavam AstikyaM, vastuto'nukampAvata eva tAttvikAstikyanizcayAta, iti tadanantaram Astikyasya, iti / samyaktvakAyatve'pi eSAm evam AnantayekrameNa utpAdAt ittham upanyAsaH // yadvA Astikyasya sarvagatatvena bahuviSayatayA pazcAdabhidhAnam , athavA pazcAnupUrtyA AstikyAdikrameNa eSAm utpAdAt prathamaM tathA pAThaprasaktau api yathA pradhAnanyAyam Azritya upazamAdikrameNa pAThakramo darzita iti gAthArthaH // 1 // ihaca 'paDhamilluyANa udae niyamA saMjoyaNA kasAyANaM / / sammaiMsaNalaMbhaM bhavasiddhIyA vina lahaMti // ityAdyAgamaprAmANyena kecid anantAnubandhinAm upazamaM samyaktvaliGgatayA cakSate, tannirasituM saMprati prathamaliGgaM vyAcikhyAsu-ryasya upazamaH samya* ktvaliGgaM bhavati, tad darzayitumAha| micchAbhinivesassa u nAyavo uvasamo ihaM liMga ||caarittmohnniiyN jeNa kasAyA samAiTTA // 2 // ___ vyAkhyA 'mithyA' viparIto'bhinivezo' mAnaso nizcayaH, sarvajJavacanaviparItArthapakSapAta ityarthaH, tasya 'turavadhAraNe, tena tasyaiva 'upazama:' sarvathApagamaH, mithyAtvakSayopazamajanyaM hi samyaktvaM, tathAca tadudayAnantarameva mithyAtvakAryoM mithyAbhinivezaH, tadvirodhitvAt divAkarodayAnantaraM tama iva upazAmyatyeva, 'jJAtavyo vijJeyaH, 'iheti' atra liGgavicAraprakrame, anuvAra RRRRRRASS For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAtra prAkRtatvAt , 'liGga samyaktvasya anumApakaM tatkAryatvAt , yadanantaraM niyamena yad utpadyate, tattasya kAryam itinyAyAt, tathA ca vahiriva dhUmena, tena samyaktvam anumIyate, itaH sa eva liGgaM, na tu anantAnubandhinAm upazamaH, kuta etad iti cet, tatrAha-mohayati cAritraM prati vicitratAm ApAdayati iti mohanIyam , 'kRtyaluTo'nyatrApi' iti kartaryanIyaraH / muhyati Aviyate aneneti vA mohanIyam , cAritrasya dezasarvaviratirUpasya mohanIyaM cAritramohanIyam / 'kaSyante' prANino'siniti kaSaH, saMsArastasya AyastallAbhahetutvAt , kaSam ayante prANina ebhiriti vA kaSAyA anantAnubandhyAdayaH poddshH| no kaSAyA api nava kaSAyasahacaratvAt kaSAyAH, evaM paJcaviMzatizcAritramohanIyaM, cAritrAvArakamohanIyakarmatayA 'yena' yasAt hetoH 'samAdiSTAH' nirUpitA bhagavadbhiriti gamyate, ayamarthaH dvividhaM hi mohanIyam , darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ca / | tatra darzanamohanIyaM tridhA, samyaktvamizramithyAtvabhedAt , cAritramohanIyamapi dvidhA, kaSAyanokaSAyabhedAt , taduktaM "mohei mohaNIyaM taM pi samAseNa hoi duvihaM tu // dasaNamohaM paDhamaM carittamohaM bhave bIyaM" // 1 // "daMsaNamohaM tivihaM sammaM mIsaM ca taha ya micchattamiti" / "ja pi ya carittamohaM, taM pi ya duvihaM samAsao hoi" "solasa jANa kasAyA nava bheyA nokasAyA|Na" / tathAca cAritramohanIyatayA cAritram AvRNvate kaSAyAH, na samyaktvaM / nahi anyakAryam anyaH karoti / tathA sati mRtpiNDopi paTaM kuryAt / karaNe vA sarvasya sarvakaraNaprasaGgAt / evaMca cAritramohanIyasyaiva samyaktvAvArakatve darzanamohanIyasya apArthakyaM prasajyeta / tatkAryasya cAritramohanI yenaiva karaNAt / tathA ca mohanIyasya dvaividhyaM bhajyeta / evaM ca yo yadvirodhI tadabhAvastatsattvaM gamayet / yathA tamo'bhAvaH prakAzakhaM, virodhinazcAritrasya kaSAyAH, tasAt tadupazamazcAritram gamayati, na pitA bhagavatvamizramithyAtvA paTamaM carittamoha mA hoi" "so SACRACKERAYARI For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 4 // samyakvaM, cAritravirodhikhenaiva teSAM pratipAdanAt / tathAca AgamaH "sabai vihu aiyArA saMjalaNANaM u udayao hoti / mUla- bRhaddhRttiH cchijja puNa hoi vArasaNhaM kasAyANaM" dvAdazAnAm anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAnAM krodhAdInAM kaSAyANAm uda-IP yAt 'mUlacchedyam , iti mUlena aSTamaprAyazcittena chidyate, yad aticArajAtaM tanmUlacchedyaM bhavati / evaM ca eSAm udayazcAritrasyaiva avArako bhavati, tathAca katham anantAnubandhyupazamaH samyaktvaM gamayet , cAritramohanIyopazamatvena tasya samyaktvena saha svAbhAvikasambandhAbhAvAt / asambaddhasyApi ca gamakatve sarva sarvasya gamakaM syAt , tasmAt cAritramohanIyatvAd anantAnubandhinA|| na tadupazamaH samyaktvaliGgam / / nanu-evam AgamavirodhaH, tathAhi "paDhamilluyANa udaye niyamA saMjoyaNA kasAyANaM / samma-16 IsaNabhaM bhavasiddhIyA vina lahaMti" // 1 // atrahi saMyojanA kaSAyANAm anantAnuvandhinAm udayasya samyaktvalAbhaniSe-IN |dhakatvena abhidhAnAd / avasIyate tadupazamaH samyaktvalAbhakAraNaM / tathAca sa.eva liGgam // tathA zrAvakaprajJaptyAmapi "tattatthasadahANaM sammattaM tammi pasamamAIyA // paDhamakasAovasamAdavikkhayA huMti nAyabA" // 1 // atrApi prathamakapAyopazamAdyapekSayA prazamAdInAM liGgatvam uditam / tathAca kathaM mithyAbhinivezopazamo liGgam ? iticet , tantra, mithyAtvakSayopazamalakSaNakhakAraNabhAvAbhAvAbhyAM samyakkhasya utpAdAnutpAdayoH saMbhave'pi, yat 'paDhamilluyANa udae' ityAdigAthAyAM prathamakaSAyodaye tallA-131 bhAbhAvopavarNanaM, tattallAbhasamaye prathamakapAyANAM niyamena kSayopazamo bhavati, tathAca Ahatya tallAbhaniSedhakasya mithyAtvasya shcaa-C||4|| | ritvAt samyakkhalAbhapUrvabhAvikhAca teSAmapi udayaH tallAbhaM nihantIti, teSAM balIyasvajJApanArtham // tathAca vastuto mithyAtvoda-IN yAlabhyate'pi samyaktvasya 'paDhamilluyANamudae' ityAdinA prathamakaSAyodayAt tadbhavasiddhikAnAmapi tallAbhAbhidhAnaM na viru-18 For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhyate / na ca etAvatA tadupazamasya samyakkhaliGgakham upapadyate, tathAhi-asau vaDhedhUma iva kAryarUpaM vA tasya liGgaM syAt / tAdRgjaladapaTalam iva bhAvino varSasya kAraNarUpaM vA, ubhayarUpaM vA, ajahad balAkAttitvam iva jalAzayasya anubhayarUpaM vA? |na prathamaH samyaktvAt prAg utpAdena tasya ttkaayeNtvaanupptteH| mithyAtvakSayopazamAvasare eva prathamakaSAyopazamasyApi utpAdAt / tasya ca samyaktvaprAgakAlabhAvitAt / na ca kAraNAt kArya prAg iti saMbhavati, yena etadevaM syAt // na dvitIyaH, mithyAtvakSayopazamasyaiva samyaktvalAbhakAraNatvena tasya tatsahacArimAtratvena tatkAraNakhAnupapatteH / kimatra niyAmakam ? iticet na, yathAgamaM pUrvasUribhistathA abhidhAnAt / yadAhuH paJcAzakavRttau zrImadabhayadevasUrayaH samyakkhahetomithyAvakSayopazamassa avasare jJAnAvaraNAnantAnubandhikaSAyalakSaNacAritramohanIyAdikarmaNAmapi kSayopazamo'vazyameva bhavati, iti, na ca tathApi / tadupazamasyApi samyaktvajanakatram astu iti vAcyam , mithyAtvakSayopazamAdereva tajanakalena pratipAdanAt / tathAca AgamaH, se ya sammatte pasatthasammattamohaNIya kammANuveyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliGge suhe AyapariNAme pannace, ityAgamena samyaktramohanIyazuddhamithyAvadalikasaMvedanopazamakSayasamutthatvenaiva tasyAbhidhAnAt / etadavaSTambhenaiva ca kaSAyopazamasya liGga| tvena sUtrakRtApi upapattibhiragre nirAkariSyamANatvAt // na tRtIyaH, kAryakAraNatve hi tasya krameNa vA syAtA, yogapadyena vA ? nAdyaH, pUrvadoSAt ; nottaro'saMbhavAt , na khalu tadeva tasyaiva yugapat kArya kAraNaM ca bhavitum arhati / na caturthaH, pratibandhAsiddheH, tathAhi anantAnubandhinAM cAritramohanIyatvena tadupazamassa cAritreNaiva Ahatyasambandhe, samyaktvaM vinA cAritraM na saMbhavati, iti tad dvAraiva samyaktvena saMbandhAt , sAkSAt cAritrameva asau gamayet, na samyaktvaM, tathA ca tena sahasvAbhAvikasa For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI mbandhAbhAvAt kathamayam aJjasA talliGgaM bhavet , samyaktvamohanIyatvAbhyupagame vA, teSAM darzanamohanIyatvasya cAturvidhyaprasaGgena 4 bRhadvRttiH 'dasaNamohaMtivihaM', ityAdi sUtroktasaMkhyAniyamastasya bhajyeta // zrAvakaprajJaptyAmapi 'paDhamakasA ovasamAdavikkhae' ityatra prathama- 1 li. kapAyANAmami mithyAtvasahacaratvena atitIvratayA ca samyaktvapratirodhakakhavivakSayA tadutkaTakhaprakaTanArthameva tadupazamaH prazama-| tayA vyAkhyAto, na tu mithyAbhinivezopazamasya samyaktvaliGgatAnirAsArtham / AgamopapattibhyAM tasya talliGgatvopapAdanAt / ata eva kevalajJAnAvaraNakSayalabhyatve'pi kevalajJAnasya kaSAyabalIyastvapratipattyartham "kevaliyanANalaMbho nannattha khae kasAyANaM" ityAdyAgamena kaSAyakSayalabhyatvaM tasya pratyapAdi / "evaMca payaIe kammANaM viyANiuM vA vivAgamasuhaM ti / avaraddhe vi na kuppai uvasamao sabakAlaMpi" iti zrAvakamajJaptau api kopopazamaH prAg abhihitatAtparyyaparatayA netavyaH / eSaiva ca kaSAyabaliSTatA Avazyakepi upazamazreNizikharamadhyAsInasyApi yathAkhyAtacAritrapAtratayA jinasagotrasyApi pratipAtaM darzayatA zrIbha-4 bAhuskhAminA abhivyaJjitA / yadAha-"uvasAmaM puvaNIyA guNamahayA jiNacarittasarisaMpi // paDivAiMti kasAyA kiM puNa: sese sraagtthe"| evaM ca sati yadA parakAryeSu api kevalajJAnotpattipratirodhAdiSu amISAmavyAhatA zaktiH, tadA tasyAH svakArye kiM varNanIyam , tasAt kaSAyANAM cAritrAvArakatvAt na tadupazamaH samyaktvaliGgam iti sthitam iti gAthArthaH // 2 // idAnIM kaSAyopazamasya liGgatvAbhyupagame aniSTaprasaGgadvayamAha cauvIsasaMtikammI micchAbhAvaM na pAuNA iharA // aNaudaye vA samma sAsAdaNarUva kaha hujjA // 3 // vyAkhyA-'caturviMzatiH' aSTAviMzatermohanIyaprakRtInAM madhyAt anantAnuvandhinAM visaMyojanena caturviMzatisaMkhyAni satka-10 kA // 5 // For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4%A SAROSAROKAR mANi, 'saditi' karmapudgalAnAM bandhasaMkramAbhyAM labdhAtmalAbhAnAM nirjaraNasaMkramaniSpAditasvarUpapracyavAbhAve, sadbhAvaH sattA tadavasthitAni karmANi prakRtayazcaturviMzatisatkarmANi teSAM samAhAraH caturviMzatisatkarma tadvidyate yasya sa caturvizatisatkarmI, 4 ayamarthaH, iha kenacit samyagdRSTinA satA anantAnubandhino visaMyojitAH, tatastathArUpapravarddhamAnaprazastAdhyavasAyAbhAvAt tAvataiva sa vizrAnto na mithyAtvAdikSayaM pratyudyuktavAn , tataH sa kAlAntare tathAvidhasAgayyabhAvAt mithyAtvam agamat / / tato mithyAtvapratyayAt bhUyo'pi anantAnubandhino bandhum Arabdhastato yAvat adyApi saMkramAvalikAnuSaktabandhAvalikA nAtikramati, tAvatteSAm udayAbhAvAt caturviMzatisatkarmA bhavati, tatazca sa 'mithyAbhAva"mithyAvaM 'na prApnuyAt' na labheta 'itaratheti' anyathA kaSAyopazamasya liGgakhAGgIkAra ityarthaH / idamuktaM bhavati, evaM kilAtra kaSAyopazamaliGgavAdino'numAnam avata| rati, vivAdAdhyAsitaH puruSaH samyakkhasampanno'nantAnubandhyupazamavatvAt , ya evaM sa evaM, yathA zreNikAdiriti, / tanna, catuviMzatisatkarmaNA mithyAkha gatena anantAnubandhinAM bandhasamaye tadanudayavatA vyabhicArAt, tasya tadupazamavato'pi mithyAtvavatvAt / / vyabhicAre cAvazyam upAdhisaMbhavAt , aprayojakatvaM hetoH, tathAhi mithyAtvakSayopazamAdimattvam atra upAdhiH, / na| 1 namo jinapataye // yugavarajinapatiyatipati viracitazubhapaJca lizikAvivRteH / kacidapi kiJcidviSamaM padamahamajJo'pi vivRNomi // 1 // 'saditi' sattAsambandhasaMkrameti / / pagai Thiirasa paesANa annakammattaNeNa ya ThiyANaM / jaM annarUpakammattaThAvaNaM saMkamo eso ? baMdhaNasaMkamaladdhattalAbhakammarasa rUpa aviNA, so nijaraNa saMkammehiM sambhAvo jo ya sA sattA 2 / nirjaraNasaMkramAbhyAm avinAze yaH sadbhAva iti yogaH // 2 'saMkramAvaliketi, yatra karmaprakRteH prakRyantare saMkramo bhavati | sA saMkramAvalikA, tatazca saMkramAvalikayA saha bandhAvalikA saMkramAnuSaktabandhAvalikA tAM pratyekaM yAvat AvalikAdvayaM nAtikAmyatItyarthaH / / EXAM+1 For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI zreNikAdiranantAnubandhyupazamavattvAt samyagdRSTiH, kintu mithyAtvakSayAdimattvAt , vivAdAdhyAsitazca anantAnubandhyupazamavAn bRhadvRttiH | api bhaviSyati mithyAtvakSayAdyabhAvAt samyagdRSTirapi na bhaviSyati ko doSaH, tadyadi kaSAyopazamo liGgaM tadA caturviMzatisat 1 li. karmaNo mithyAtvaM na bhavet / tadupazamasya samyakkhaliGgasya sattvAt , na ca idamiSTaM, tato na tadupazamo liGgam // prasaGgAntaramAha, 'aNa iti' ArSatvAtpadaikadezepi padasaMketakaraNAt anantAnubandhinaH, evamanyatrApi, draSTavyam , anantaM bhavam anubandhanti ityevaM zIlA anantAnubandhinaH, teSAm udayo yathA svasthitibaddhAnAM karmapudgalAnAm apavartanAdikaraNavizeSAt svabhAvato vA udayasamayaprAptAnAM vipAkavedanam , atra 'vAzabdaH pUrvAniSTapakSAt pakSAntaradyotakaH / 'sammaMti' samyaktvaM, 'sAsAdanarUpaM ?" sAsAdanala-11 kSaNam AyamaupazamikalAbhalakSaNaM sAdayati, hApayati, AsAdanam anantAnubandhikaSAyavedanaM, tairukto yalopaH, ayamAzayaHkasyacit anAdimithyAdRSTeH kathaMcit antarmuhUrttasamayasthitikamaupazamikasamyaktvaM prAptavato jaghanyataH samayazeSAyAm utkRSTataH | SaDAvalikAzeSAyAM tatsthitau kuto'pi kadadhyavasAyAt anantAnubandhyudayato adyApi mithyAtvam anAsAdayata aupazamikasamyaktvalAbho'pasarati, tataH saha tena vartate sAsAdanaM, yadi vA saha AkhAdanena stokasamayaM samyaktvasudhArasalezarasajJena vartate, sAsvAdanaM, yathA abhyavahRtaparamAnaH pavanakSobhAdidoSAt tadvaman tadUrasam AsvAdayati, tathA asau api mithyAtvAbhimukhyena samyaktvam udvaman tadUrasaM rasayatIti // na ca etana samyaktvasaMjJAm aznute; anantAnubandhyudayavacana atyantanikaTamithyAtvo 1 'apavartanAdIti,' ya tatra bahurasasthitikameva AyuSkakAdikaM prahArAdinA khalparasasthitika kriyate, tadapavartanA karaNam / umvaGgaNakaraNaM jaM ThiirasavavipayaDiyapahuttaM, Thiirasa hassIkaraNa karaNaM apavattaNa jANa // For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie NACEASEASSACCESS dayavattvAt ? itivAcyam , siddhAnte tasyApi tattayAbhidhAnAt , tathAca avAci ekavidhyAdisaMkhyAbhedasamyaklavyAkhyAnAvasare zrImadabhayadevamUribhiH "khaiyAI sAsAyaNasahiyaM cauvihaM tu vineyaM // taM sammattabhaMse micchatta apattirUvaM tu" tathAca anantAnu-| bandhinAm udaye 'tatkathaM' kena prakAreNa 'bhavet ' jAyeta, na kathaMcidityarthaH // nahi yadabhAvo yasya liGgaM sa tadbhAve'pi bhavati, tadAhi varSAbhAvo bhUtasya vAybabhrasaMyogasya liGgam , iti varSabhAve'pi bhvet| nacaivaM, evaM kaSAyopazamazcet samyakkhaliGgam , tadA kaSAyodaye tanna bhavet , bhavati ca kaSAyodaye'pi sAkhAdanasamyakvaM, tato na tadupazamastasya liGgam iti gAthArthaH // 3 // asinneva abhyupagame dUSaNAntaramAha| vavahAraheja liGgaM bArasa turie guNammi ukasAyA // AillANa viseso na duTThabhAsAigammo u // 4 // | vyAkhyA-bAhyAsAdhAraNalakSaNaiH sAmAnyato viparyastatayA chadmasthAnAm antastattvAvagamo vyavahAra iha vivakSitaH pratyakSajJAnibhirevahi azeSaparyAyavattayA vizeSato'vaiparItyena tadAkalanAt / tasya hetuH sAdhakatamaM prathamAlopaH prAkRtakhAt 'liGga' | gamakaM bhavatIti zeSaH, nanu liGgaM yadi vyavahArahetustataH kaSAyopazamenaiva samyakkhAvagamalakSaNavyavahArasiddheH, kim anyopanyAsena ? iticet, na, abhiprAyAnavagamAt , liGgaM hi avaiparItyena jJAtaM sAdhyasiddherahaM, na ajJAtam , nApi vipayyeyeNa jJAtaM, nahi dhUmo'jJAto pASpAdibhAvena vA jJAyamAno vadim anumAyayitum alam / yadyevaM jJAta eva kaSAyopazamo liGga bhaviSyati / iti cet na, jJAnopAyAbhAvAt kapAyANAmanekalena kevalAnantAnubadhyupazamasya jnyaatumshkykhaat| tathAcAha 'bArasatyAdi yatI dvAdaza dvAdazasaMkhyAH kaSAyAH 'turye caturthe, aviratasamyagdRSTinAmni 'guNe padaikadeze padasamudAyopacArAt guNasthAna, turava For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandit paMcaliMgI 1li. dhAraNe sa ca dvAdaza ityatra yojyate, tena dvAdazaiva na nyUnAdhikAH, udayanta itizeSaH, ayamarthaH, samyaktvaM hi caturthe guNasthAne | taceha anumAtumiSTaM kaSAyopazamena, tatraca apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanakrodhAdicatuSkabhedAt dvAdazaiva kaSAyA udayam | AsAdayantiH nanu evaM tarhi siddhaM naH samIhitaM, kharasenaiva anantAnubandhyupazamasya siddhatvAt liGgakhasiddheH' iticenna, tajjJAnasya mRgyamAnatvAt , tasya ca adyApi anupapatteH kathamiti cet ? ucyate AtmAdhikaraNAH khalu ete kaSAyAH / sa ca asadAdInAm atIndriyastad atIndriyatve teSAmapi atIndriyatvaM paramANvatIndriyatve tadgatarUpAdivat / tato yadi Atmani kevalA eva anantAnubandhinaH prAduSyustataH kenacit liGgena tajjJAnAt , tataH kayAcit susAmagryA tavyAvRtyA tadupazamasyApi kathaMcid 4 avagamAt liGgavaM siddhe natu evaM, yAvatA anyeSAmapi dvAdazAnAM kaSAyANaM tatra vidyamAnatvAt tebhyaH pArthakyam anantAnubandhinAM jJAtumiSTam / tacca jJAtuM na zakyate / sAjAtyAt / nanu sajAtiyatve'pi yathA varNAvayavasaMsthAnAdivyAvartakadharmayogAt zAvaleyabAhuleyAdigopiNDAnAM bhedo'vadhAryate, tathA ihApi bhaviSyati / naca vyAvarttakadharmayogotra nAstIti vAcyaM duSTAniTaparuSAruntudabhASAprANiprANaprahANanirapekSahiMsrakAdInAM svakAryANAm itarakaSAyebhyo vyAvarttakAnAm anantAnubandhiSvapi | bhAvAt ? na, teSAM sAdRzyena vyAvartakatvAnupapatteH / ata eva yatra varNasaMsthAnAnAm atyantasAdhayaM tatra gavAdipiNDAt ciraM tanmaitrIjuSo gopAlAdayo'pi vivektum apArayanto viparyasyanti, atyantasAjAtyaM ca kaSAyakAryANAM sUtravyAkhyAyAM bhaavyissyte|| tasAd upAyAbhAvena kaSAyopazamajJAnAbhAvAt na talliGgatvaM pratImaH / etadevAha-"AillANeti" AdimAnAm anantAnubandhinAm itarakaSAyebhyo vizeSo bhedo vaidharmyam iti yAvat , na duSTabhASAdigamyaH, turavadhAraNe, sa ca bhinnakramo natrA saMbadhyate, // 7 // For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tena 'na' naiva dRSTabhASA atyarthAsabhyakarkazaghAtukamarmaspRgravacanAni, AdizabdAt niHzaMkatayA jantusantativyaparopanAdayaH kAyavyApArAH, jIvavadhasaMkalparUpAzca manovyApArA gRhyante, tadAdibhistatprabhRtibhiH / vAcikakAyikamAnasaceSTAbhiH gamyo bodhyaH / anantAnubandhyapagame'pi tAdRgdurbhASAdisaMbhavAt / tathAhi zrImanmahAvIrajinadezanAsamadhigatajIvAjIvAditattvaH surAsurairapi pravacanaM prati akSubhitasattvaH sannikRSTasiddhibadhUsaMgamasukhasudhAvRSTiH kSAyikasamyagdRSTirapi zreNikakSitipatiH kadAcicchiziramAsa| nizIthinyAM prAvArabahirbhUtakomalabhujalatAzItasparzasaMvedanavinidrANAmati taraGginItaTaniAtadhyAnavyagrAsaMvItatapAkRzitagA tracAritrapAtramahAmunismRtyArohAt kathaM sa bhaviteti giramuguNantI cellanAdevIm adhikRtya samunmiSadupapatiriraMsAzaGkAkalaGkolle-3 khasamucchaladahalakopajvalanajvAlAparitApAt dazanakoTikSataradacchadaH zoNanayano bhrUbhaGgataraGgitavadano'viralavimalakhedodavindusaMdohastavakitavapuH prANebhyo'pi preyastayA pratikSaNaM pratyavekSyamANAyA asyA api yadA iyaM gatistadA kA vArtA anyAsAm iti vicintya sakalamantaHpuraM pradIpaya ityabhayakumAram AjJApayAmAsa / tataH kiMcit pratyAgatacetanaHsaMdehApanodAya gatvA bhaga-| vadantikaM praNipatya ca bhagavan ! kim ekapatnIcellanA na vA ? iti anuyukte bhagavatA caikapatnI iti uttarite, saMjAtAnuttarAnutApaH tUrNa khamandiraM pratyAgantum Arebhe / Agacchatazca abhayo'pi kuto'pi asadvikalpAt viparyastamatiH tAto mAmevam AjJApayati, iti vibhAvya avarodhasavidhAtRNyAM pradIpya antarA pituH sNghttitH| tataH pitrA avAci, kimanuSThitam / abhayo'bravIt , yadAdiSTaM tAtena, tataH kSapitAnantAnubandhicatuSTayadarzanatriko'pi antaHpuradAhazravaNabhUyaHprajvalitaprabalakopavatiH nikhilasAmarAjyadhurAbahanadhaureyam apratimautpattikyAdibuddhicatuSkaniSkaSitagISpatimanIpAvaibhavaM pratipadaM prabhAvanAprasAdhitavItarAgazA For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandie paMcaliMgI bRhadvRttiH li. // 8 // sanaM nikhilanijatanayAvataMsamapi abhayakumAraM pratyuvAca; yadyevaM tatasvamapi kimiti tatra na praviSTaH, tataH prabrajiSyAmyahaM kiM mamAgnipravezena AtmahatyayA ityabhidhAya asau bhagavatpArce prAtrAjIditi // tathA AdijinaprathamazrAvako bharatapatirapi raNabhuvibhrAturbAhubalino vadhAya cakram uccikSepa / tato bAhubalI kavalIkRtAnantAnubandhikaSAyopi sacakramenaM, cUrayAmi iti cintayAmAsa iti // tadevaM zreNikabharatabAhubalinA samyagdRSTitayA anantAnubandhinAm upazame'pi asti yathAkramaM duSTavAkkAyama-| nazceSTAnAM saMbhava iti, na tAbhiranantAnubandhinAm itarakaSAyebhyo vizeSopalambha iti kathaM tadupazamo liGgaM syAt // nanu kathaM mithyAdRSTivartinAm anantAnubandhinAM samyagdRSTyAdivartibhirapratyAkhyAnAdikaSAyaiH bhede'pi durbhASAdisAmyam / iticet satyaM, kazcit mithyAdRSTizcaturthasthAnarasapariNataistIvodayairanantAnubandhibhirapratyAkhyAnAdIn kaSAyAn baddhavAn sa ca kadAcit samyaktvAdiguNasthAnam avAptavAn tasya ca kathaMcit kAraNAnurUpacatuHsthAnarasapariNatApratyAkhyAnAdyudaye'nantAnubandhibhiH saha durbhASAdi sAmyaM saMbhAvyate ityadoSaH, na ca eSa vizeSo nopalabhyate ityekAtmApattiritivAcyam ? nahi assadAdibhiyanopala-18 bhyate tannAsti, tathA sati bhUnikhAtanidhAnAdInAm anupalambhamAtreNa vidyamAnAnAmapi teSAM nAza: syAt, atIndriyadarzi-16 bhireva teSAM tathAvidhavizeSopalambhAt , ata eva anantAnubandhyupazamasya ajJAyamAnatvena aliGgatvaM brUmaH, yadivA AdimAnAM kaSAyANAM "visesutti' vizleSo vicchedaH kSapitatvena apagama iti yAvat sannapi zreNikAdInAM duSTabhASayA hetubhUtayA na gamyaH,8 tAdRg durbhASayA teSAm asadAdibhirAdhakaSAyodayasyaiva avagaterityarthaH, atastadupazamasya kathaM liGgasamiti gAthArthaH // 4 // sAMpratam aniSTaprasaGgAntarApAdanena kaSAyANAM vizeSAntarapratyAcikhyAsayA gAthAyugalamAha For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie MANMOHAMMERG pakkhacaummAsavaccharajAvajjIvANugAmirUvo u // na khalu viseso aviraya tiriyagaI pasaMgAo // 5 // jAvajIvamaNaMtA micchadiTThI kahaM labhe sammattaM // desajaiNo na kahavA maNuyAu ya vaddhajogA u // 6 // vyAkhyA-'pakSam' ardhamAsaM 'caturmAsaM' caturo mAsAn 'vatsaraM varSa 'yAvajIvam' Ajanma, anugacchanti udayadvAreNa prANinam anusaranti, 'anugAminaH' bhAvapradhAnatvAca nirdezasya anugAmitvamityarthaH, tena tad rUpastallakSaNaH devagatyAdiprAptiparyantaH, turapyarthe, neti niSedhe, khaluravadhAraNe, tena naiva vizeSyante parasparaM bhidyante aneneti, vizeSo bhedako dharmaH, astIti zeSaH, tenA| yamapi vizeSaH kaSAyANAM nAsti ityarthaH, ayaMhi kaSAyopazamaliGgavAdino'bhiprAyaH yaduta "pakkha caummAsavacchara jAvajIvA| NugAmiNo kamaso devanaratiriya nAragagai sAhaNaheyavo bhaNiyA" ityAgamAt pazcAnupUA caturNAmapi saMjvalanAdInAM bhedH| | sidhyati, tathAhi atra pakSAdikAlamAnena amI saMjvalanAdaya udayamAnA devanaratiryaDnarakagatihetavo bhaNitAH, evaM ca sati | duSTabhASAdinA mA bhUt tadbhedaH tathApi yAvajIvabhAvikhena narakagatihetutvena anantAnubandhinAm itarebhyo bhedo bhaviSyati,8 tathAca tajjJAnAt tadupazamasya liGgatvaM samIcInamiti cenna, evaMhi bhedAbhyupagame dUSaNAntaraprasaGgAt tathAcAha 'aviryetyaadi| | viramati sa' sAvadyayogebhyo nivacete sa virataH, na virato avirataH, epa hi samyagdRSTirapi aviratihetukaM dAruNanarakAdi duHkhaphalaM karmabandhaM, viratiphalaM ca nirargalavargApavargasukhasaMsarga jAnAno'pi apratyAkhyAnodayAd viratiM nAbhyupeti, tatazca tasya aviratasya, aviratasamyagdRSTeH SaSTyAH prAkRtavAt lopaH, tiryaggatiprasaGgAt tiryaggatigamanayogyAyurvandhaprApteH, bhavadabhi|hitAgamepratyAkhyAnakaSAyodayasya tiryaggatihetutvena abhidhAnAt tasya ca tadudayabhAvAt , na caivamasti samyagdRzAM narakAdhava For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | bRhadvRttiH li. paMcaliMgIddhAyuSAM vaimAnikasureSu eva siddhAnte AyurbandhazravaNAta, taduktam 'sammadiTThI jIvo vimANavajjhaM na baMdhae AuM / jai vina samma-16 ttajaDho ahavA baddhAuo pucviM / / tasmAd ayamapi na vizeSa iti bhAvaH // 5 // tathA 'yAvajjIvaM' jIvitaM yAvat vivakSitAgame udayam adhikRtya 'anantAH' anantAnubandhina uktA iti zeSaH, tataH kim ityata Aha 'mithyA' viparItA bhakSitahRtpUrasya sitAdiSu pItimapratItivad arhatpraNItajIvAjIvAditattvagocarA dRSTiH pratipattiryasya sa tathA, 'kathaM' kena prakAreNa 'labheta' | prApnuyAt , samyaktvaM na kathaMcidapi iti bhAvaH // bhavanmate'nantAnubandhinAM yAvajjIvodayavattayA samyaksaprAptyavasarapratighAtaka-| khAt , na caivam iSyate taminneva janmani bhUyasAM mithyAdRzAM kayAcit susAmagryA samyaktvalAbhazravaNAditi, tathA sarvasAvadhayogasya 'deze' eka vrataviSayasthUlasAvadyayogAdau sarvavrataviSayAnumativarjasAvadyayogAnte yatirviratiryeSAM te tathA, dezena ekade-| zena vA sthUlaprANAtipAtaviramaNAdinA, yatayaH sAdhavaH, natu sarvataH pratyAkhyAnAvaraNodayena teSAM sarvaviratipariNAmAmA-| vAt , tatazca dezayatayazca paJcamaguNasthAnavartinaH, 'kathaM vA' kena vA prakAreNa, vA vikalpe na ca manujAyurvandhayogyAstu tatra manujAyuSo narAyuSo bandhaH AyuSkarmadalikAnAM jIvapradezaiH saha vahnayayaspiNDavat anyonyAnubandhastasya yogyA ucitAH, caH samu-ta caye sa ca dezayataya ityatra yojita eva, turavadhAraNe sa ca natrA saMbadhyate tena ayamarthaH, khaduktAgamAbhiprAyeNa dezayatayaH kathaM 2 vA manujAyurbandhayogyA naiva api tu tad yogyA eva, prApnuvanti prakRtAgame pratyAkhyAnAvaraNodayavatAM manujagatiprAptizruteH na caivaM 4 | dezaviratAnAM jaghanyataH saudharme utkRSTato'cyute upapAtapratipAdanAt yadAha 'avirAhiyasAmannassa sAhuNo sAvagassa ya jahanno sohamme uvavAo bhaNio telokadaMsIhiM 1 / uvavAo sAvagANaM ukkoseNaccuo jAva, maNuyAu bandhajogou iti // pAThAntaretu For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SANGREWARRIAGESAR evaM vyAkhyA-dezayatInAM ca kathaM vA manuSyAyurbandhayogaH, vivakSitAgamabalAt teSAM manujAyurvandhayogaH eva prApnoti, sa ca na ghaTA prAzcati ityarthaH, atra ca anAnupUrvI api vyAkhyAnaM bhavatIti jJApanArtham apratyAkhyAnAdyudayakrameNa aniSTaprasaGgA ud|bhAvitA anyathA pazcAnupUrvyA pratyAkhyAnAvaraNAyudayakrameNa pUrvAnupUrvyA ca anantAnubandhyAdhudayakrameNa te udbhAvayituM yujyerana , saMjvalanodayasya ca samyagdRzAM mithyAdRzAM vA avizeSeNa devagatihetutvAbhidhAnAt tattvena aniSTaprasaGga upanyastaH, nanu bhavatpakSepi 'pakkhacaummAsetyAdyAgame vA nAnantAnubandhyAdInAM yAvajjIvAdyudayavattA pratipAdanAt samyakkhAbhAvo narakagatiraviratasamyagdRSTyAdInAM tiryaggatyAdiprasaGgazca kena vAraNIyaH' tatazcaitad vyavasthitaM 'yatrobhayoH samo doSaH parihArazca tatsamaH | |naikaH paryyanuyojyaH syAt taadRshaarthvicaarnne||shaaevN cAyam Agamo bhavatApi kathaM samAdheyaH? iti cet satyaM mithyAtvodayasaha 8 kRtAnAM tIvrAnubhAvAnAmeva ca anantAnubandhyAdInAM kAMzcideva jIvavizeSAn adhikRtya utkRSTato yAvajjIvAdyudayavattayA narakA| dihetukhamiti tasya tAtparyAt , yathA zrutArthatve bassa tatra janmani kasyacit samyakkhAdyalAbhAt 'sammattami u laddhe ThaiyAI narayatiriyadArAI ityAdyAgamAntareNa virodho'nusajyet , ata eva yadA bhavyo jIvo'nAdimithyAdRSTizcaturgatiko'pi girisaridupalagharSaNanItyA yathApravRttikaraNena bhUyAMsaM karmarAzim utsArya bhavyatvaparipAkAllezyAvizuddhito'pUrvakaraNena abhinnapUrva granthi bhittvA anantAnubandhina upazamayya anivRttikaraNena antarakaraNapUrva mithyAtvopazamena tatra prathamatayA aupazamikaM samyaktram antarmuhUrttakAlamAnam avApnoti, tato'pi vizuddhAdhyavasAyaH kSAyopazamikaM, tato'pi kazcinmanuSyaH pravarddhamAnapariNAmaH kSapakazreNim Arohana kSAyika labhate, tadA ka anantAnubandhinAm udayAvakAzaH, ka ca teSAM samyaktAdidhAtukA zaktiH, kuta For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH paMcaliMgI styA ca narakAdinimittatA, prAgeva teSAM kSayopazamaM nItakhAt , evam apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAnAm api kaSAyANAM yathA kramaM tiryaanuSyagatihetukhaprasaGgo bhavadudbhAvito matpakSe nAvatarati, samyaktvAnugatAnAM teSAmapi tadAnubhAvAditayA devgtihe||10|| tukhAditi, gAthAdvayArthaH // 6 // nanu mA bhUt anantAnubamdhyupazamo liGgam anantAnubandhikAryAsadhopazamo liGga bhaviSyati ityAzaGkA nirAkaraNacikIrSayA Aha attattaruIrUvaM micchattassa u na taM aNaMtANaM / asadaggaho tao khalu micchAbhinivesao hoi // 7 // __ vyAkhyA-'atattveSu' rAgadveSAbhivyaJjakakAmanIzastrAdiparigrahakalaGkitatayA deveSu, parigrahArambhadambhastambhAbrahmAnimagnatayA guruSu, dharmyakha>hiMsAdipratipAdakatayA vedAdiSu apAramArthikeSu rucistattvabuddhiH, takArasya gurutvaM prAkRtatvAt 'rUpam' itarapadArthavilakSaNaM khabhAvo lakSaNaM vA, 'mithyAtvasya' samyaksapratipakSasya karmaNaH, turavadhAraNe, mithyAkhassaiva etadrUpaM, yaduktam 'adeve devatA buddhiragurau gururbhAvanA / atatve tattvabuddhizca etanmithyAtvalakSaNam // 1 // na tad atattvarucilakSaNaM 'rUpam ' 'anantAnAm anantAnuvandhinAM prajvalanAdyAtmakatayA sAmAnyatazcAritrAvArakabakharUpakhena teSAM prasiddhaH, tathAca sati kimityAha 'asat saveza siddhAntatiraskRtArthagocaratvAt , azobhano, 'grahA' abhinivezapUrvo vyApAraH, sa ca loke mithyAbhinivezavyaJjikA kudevakRtIdarthyAdiSu stavanavandanapUjanAdidRDhaprayatnavatI bAhyA vAkAyAdiceSTA, lokottare cocchRkhalatayA lokalokottaraviruddhakarmakAriNAm utsUtrabhASiNAM pArzvasthAdInAM gRhidigbandhAdyAsamayottIrNabAhyaceSTA asadaha iha vivakSito sUtrakRtA tathaiva vakSyamANakhAt , atra ca asan itivaktavye dakArapAThaH prAkRtastrAt 'taotti' tato mithyAbamUlakAryatvena prasiddhAt , khalaravadhAraNe, tata eva mithyA RAIGAMEOCOCKS // 10 // For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir FOL MAALEXANEARS bhinivezAt praSacanabAdhitArthaviSayagADhamAnasanirbandhAt, bhavati jAyate nAnantAnuvandhibhyaH, ayamAzayaH yadihi anantAnubandhinAm atattvarucikharUpaM syAt , tadA teSAM kAryo'sadho bhavet kAraNAnurUpakhAt , tathAca tasyopazamaH samyaklakAryatvAt talliGgaM sthAt , yathA asatpakSe'tattvarucirUpamithyAtvakAryasya mithyAbhinivezasya upazamaH samyaktvaliGgaM tatkAryatvAt , nacaivamasti uktayuktareva anantAnubandhinAm atatvarucirUpatvAbhAvAt asagRhasya ca mithyAbhinivezakAryatvAt , ata eva tatkAryatvena tadabhivyaakatayA upacArAt asagRha eva kacinmithyAbhiniveza ucyate, tasmAttasyaiva upazamaH samyaktvaliGgaM nAnyasyeti gAthArthaH // 7 // tadevam anantAnubandhyupazamasa liGgatvaM nirasya mithyAbhinivezopazamassa liGgatvaM nigamayan mithyAbhinivezaphalaM ca nidarzanaiH dazeyan gAthAdvayamAha tasmuvasamo u liMgaM sammattaM gamai jaMtuNo niymo| tthIbandhagA tao eva mahAbalo pIDhamahApIDhA // 8 // ___ itto jamAliguTThAmAhilamAI vi niNhagA sakcha / micchAbhinivesAo micchadiTThI pasaMtA vi||9|| vyAkhyA-'tassuvasamo u' tasya pUrvopakrAntasya mithyAbhinivezasya upazamaH mithyAtvakSayopazamAt sarvathA vigamaH, 'turevakArArthaH tasya ityanena sambadhyate tena tasyaiva upazamaH, 'liGgaM gamakaM tacca 'samyaktvam' uktarUpaM 'gamayati' astitvena jJApayati / anumApayatIti yAvat , janto vyasattvasya Atmani vartamAnaM 'niyamAva' avazyaMbhAvena avyabhicAritayA itiyAvat , sAdhyA vyabhicAriNa eva tasya liGgatayA abhimatatvAt tathAca prayogaH vivAdAdhyAsitaH prANI samyagdRSTiH mithyAbhinivezopazamavacAt, ya evaM sa evaM yathA zreNikazrAvakaH tathAca ayaM tasAt tathA, tasAt tadupazame yatitavyaM, tadanupazamasya durantakhAdU ityAha For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH 1li. // 11 // strIcandhakAH strItibhAvapradhAno nirdezaH, tena strItvavedyasya strIvedakarmaNo bandhakA Atmani anyonyAnugamena saMyojakAH, tata eva mithyAbhinivezAdeva, ke te ata Aha mahAbalaHprAktanajanmani mallisvAmino jIvo mahAbalanAmA rAjarSistathA pIThamahApIThau zrInAbheyaputryoAhIsundaryojIvau prAgbhave pIThamahApIThAbhidhAnI sodarau yatI, yathA caiSAM strIbandhakatvaM tathA udAharaNe vyaktIbhaviSyati, tathA ito'ssAt dAruNabhavabhramaNakAraNAt ityarthaH // 8 // mithyAbhinivezAt liGgAt , uttarArdhagatasya tatpadasya iha sambandhAt midhyAdRSTayo jJeyA iti sambandhaH, jamAli: zrImanmahAvIrajAmAtA bhagavatpArzve eva prapanavato rAjaputraH, 'goSTAmAhilA' zrImadAyerakSitamAtulaH tatsamIpe evAbhyupetadIkSo bhikSuH, tato dvandvaH tau Adi pUrvI yeSAM te tathA AdigrahaNAt tiSyaguptApADhAzvamitragAgAtrairAzikaprabhRtayo grAhyAH, etatsaMvidhAnakAni ca AvazyakAdibhyo'vaseyAni, apiH mahAbalAdyapekSayA samuccaye, niLuvate mithyAjJAnAd azraddhAlutayA pramANAbAdhitamapi bhagavadvacanam apalapanti na rocayanta itiyAvat , nivAH, ekaTyAdibhagavadvacanArocakinAM zrute nihnavasaMjJA 'sarve' samastAH saptApi ityarthaH // mithyAbhinivezena sarvajJavacanArocanAt mithyAdRSTayaH' taduktam , sUtro-| ktasya ekasyApyarocanAd akSarasya bhavati naraH, mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam / 1 // tena mithyAdRSTitayA anumeyA ityarthaH, mithyAbhinivezasya mithyAtvakAryatayA talliGgatvAt , 'prazAntA' api? mithyAlodayAnantAnubandhyudayavanto'pi zAThyAderbAhyavRttyA saumyamanovAkAyatvena avibhAvyamAnatadudayA AstAmaprazAMtA ityaperarthaH, yathA caiSAM mithyAbhinivezastathA udAharaNe vyaJjayiSyate iti gAthAdvayAkSarArthaH // 8 // 9 // tatra mahAbalasya tAvat tadabhidhIyate tthaahi| jambUdvIpa iha dvIpo vidyate vedisundrH| 1 vedisundara iti, aSTayojanocchyajagatI parikSipto'ta eva gartapUrazrIdharaH // 1 // // 11 // For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gartapUrazriyaM dhatte meroryaH suravezmanaH // 1 // strIsaMgAmukakAmukasamudaMcadvairavidehamapi varSam // tatrAstyavaravidehaM gehaM nIterenI-15 tezca // 2 // salilAvatyabhidhAno vijayastatrAstyananyajayyatayA / sAkSAt cakradharANAM vijayo'nAdiprarUDha iva // 3 // sadAhadvihRtiprItA zokalokAdhivAsataH / astyanvarthA dhruvaM tatra vItazokA mahApurI // 4 // bubhuje tatra sAmrAjyaM prAjyasnigdharasAnugam / balo balIyAn bhUpAlaH sAmrAjyamiva bhojanam // 5 // devIca dhAriNI tassa pibatI vidhuraMjanam / zrIriva tyaktajaDadhIrucitasmRti| bhUrabhUt // 6 // tayormahAbalaH sUnurbabhUva timirAjitaH / aniruddharucirbibhrad vaikuNThApacitiM svabhUH // 7 // kecittatrAnyadA jagmuH sUrayastyaktabhUrayaH / savRttakhacchasacchAyaguNamuktA phalojjvalAH // 8 // indrastambhe sadA nyaptanistambhe te mahAvane / rambhastambhaparIrambhavarjitaH samavAsaran // 9 // jagAma grAmaNI pusA bhUpasteSAmupAstaye / padmAkarAn kimaprApya rAjahaMso'vatiSThate // 10 // zRNvatastadUgiraM dhaD tasyAbhUta vratalAlasA / utkaNThA kasya nodeti yUnaH kekAyitazrute // 11 // prajAsaukhyAya rAjye'sAvabhyapizcata / 1 varAH susaMsthAna viziSTAH bhUSaNAdibhirdehA yeSAm , athavA varo atyutkaTatvAt zreSTo videho'nako yeSAM te samudacantaH samullasanto yatra / 2 anItezceti,da | ativRSTayAdyabhAvasya ceti virodhaparihArAH / 3 rasAH kSArAdayo mAdhuryAdayazca, 4 AnaM cUtaphalam AjyaM ghRtaM tataH saha tAbhyAM vartate iti / 5 vidhuraM, sakaSTaM 1 jana lokam , ucitasmRterbhUrutpattisthAnam devI zrIsuvidhorviSNo raMjanaM toSaNam vidhurviSNau candramasIti vacanAt // jaDadhiH samudraH rucito'bhISTaH putralAt, smRtibhUH kandarpo yasyAH anuraNanavyApAreNa caiva mihArthAntarapratItirevamanyatrApi / 6 timireNa tamasA ajJAnenAjito'paribhUtaH, ruciramilASaH, kuNThA mAyAvinaH zatravasteSAmapacitiH kSayaH, khabhUH putraH, pakSAntare kAmaca timinA matsyavizeSeNa rAjitaH, mInAMkatvAt // aniruddhastu putre vaikuNThasya viSNorapacitiM pUrjA cayopaJcayorapacitiriti vacanAt khapitRtvAttasya alAlasA sAtizayAbhilASaH / / For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRtti 1di paMcaliMgI | tataH sutam / prAvRSeNyaH payovAho vasudhAmaNDalaM yathA // 12 // kSitipo dIkSitaM kSipraM bhavatrastamanAstataH / zreyasAM vinavighnatvaM vidan ko'nu vilambate // 13 // tato mahAbalo jajJe bandhuraskandhakandharaH / pArthivaH saMhatorasko mhaabaahumhaarthH||14|| adhijyacApanirmuktA viSvag vismarAH zarAH / lagnA na saMgare keSAM hRdi yasya guNA iva // 15 // valgan khaGgaH kare yasya dvirephasaha bhUrapi / dviSAmiva caran kIrtirujagAra sitaM yshH||16|| arisImantinI sAdha bASpadhArAbhirukSitaH / citraM yasya pratApAgniduvavRdhe vaidyuto yathA // 17 // muktAhAraiHstanotsaGgA muktA yasyArisubhruvAm / manye'nuSNatayA teSAM matvA vaiyarthyamAtmanaH // 18 // zItodAvAriNi kSubhyan yasya nikhAnanikhanaH / sastAviva prayANeSu dIrghAvAtikramalamAt // 19 // sahajAmapyasattejaHpataGgavatapAThinIm / vIralakSmI dhruvaM rorbu yaM nItizrIrazizriyat // 20 // mitho'pi paripanthinyau yo dekSiNatayAnayaH / sapalyAviva | vIrazrInItI samamavarttayat // 21 // citraM paramahele yajAyAMsamapi na priyam / khairiNyAvapi vIrazrInItI kSaNamamuzcatAm // 22 // prastaraH prabhApUro yat khaDgasya mliimsH| jayalakSmyA vibhAti sa sAntyA iva payaHplavaH // 23 // yaM pratApAdhikaM khasmAd vIkSya bhAnurbhuvaM hiyA / yadbalodbhUtabhUreNucchannaM svaM bahamanyata // 24 // yo'bhUd dviSAM sudurdharSo balabhadreNa sununA / ajayo harireko'pi 454SCHAARST 1 pArthivo rAjA vRkSazca, skandhoM'zastambazca, mahArathaH pradhAnayodhaH / 2 dvirephasahabhUriti kRSNatvena bhramarasamAnaH // 3 anuSNatayeti, vaidhavyena yauvanamado|mAbhAvAt / / 4 asattejaso'zobhanapauruSAH zatravasteSu, athavA asantaH zatravasteSAM tejaH supratApAmiSu patajhamataM patAvad azubhavadviSu pAtukatvaM pAThayatItyevaM | sazIlA tAm / / 5 dakSaNatayeti, dakSiNanAyakatvena sahi anyayA raMjito'pi pUrvI pratisahRdaya iva bhavatIti / / 6 paramahele, anyaramaNyau jAyAM saMvRddham , athaca prakRSTalIlAvatyau jAyAM saMprazasyam // For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandit RSSSSSSSS | sindhuraiH kimu tAvubhau // 25||raajyN prazAsatastasya zazvatsahacarA ime / vayasyAH SaDajAyanta guNAH sandhyAdayo yathA // 26 // tathAhi, acalo dharaNazcaiva pUraNazca vasustathA / vaizravaNo'bhicandrazca snigdhA mAhiSadugdhavat // 27 // acalo bhUbhujaM hitvA nAnya-| trAprIyata kacit / zallakIviTapAbandhe vindhye hi ramate dvipH||28||dhrnnsy na taM hAtum utsehe jAtu mAnasam / kastUrikAmRgaH kAstAM granthiparNavanaM vinA // 29 // pUraNo'pi mahIpena kadAcinna vyayujyata / mAnasaM rAjahaMsena vipralambhaM kimaznute // 30 // vasurvasumatInAthaM na mumoca guNAn vidan / kiM pravAlarasaM vidvAn mAkandaM kokilastyajet // 31 // muktvA vaizravaNo bhUpaM 8 nAnyatra kApyarajyata / kiM pazyanmAlatIjAlaM bhRGgaH puSpAntaraM spRzet // 32 // abhicandro dhruvaM rAzi parIkSya guNamanihat / da vivicya rajyate candre cakorazcandrikArasam // 33 // prAcyasatkRtasaMvAdisaMpAdukamanorathAH / prAntaH praNayinAmAzAste dinAnya tyavAhayan / / 34 // atisauhAsAndro'tha tAnuvAca mahAbalaH / ita Arabhya saMbhUya karmANi vidadhImahi // 35 // pazyatA'cetanAH sUkSmAH saMhatya paramANavaH / Arabhante'vayavino vizvavizvakriyAkSamAn // 36 // te'pi tasya samIpurvacaH saMbhramanirbharAH sarU yamAkalpanirvAhasubhagaM bhAvukaM satAm // 37 // anavadye'nyadodyAne tasyAM puri vRSodyatAH / sadyaH samavasaste sthavirAH sthama-18 susthitAH // 38 // tadabhyarNa tatastUrNa savayasyo yayau nRpH| kaH zayAlubhavedarthI zrutvA ratnanidhi kacit // 39 // taddezanAvacA zrutvA dhanastanitavannRpaH / nIlakaNTha ivAkuNTho dIkSAyAmudakaNThayat // 40 // puro guroH sa saMzrutya sAnapRcchat sakhInatha / dAkSiNyAd hanta sApekSAH santo gRhye'pi karmaNi / / 41 // bahumatvA vacastasya vratoktAste'pi jajJire / udayAbhimukhe puSNi nA'1 gRtyepi khAtmAyatte'pi / paMcali.3 For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 13 // -DOAXXXC vAcaH pusskraakraaH||42|| sUnuM rAjye vyavasthApya kozaM kuzaladhAmani / dInAdInAmanindyena dAnenApAdya nandyatAm // 43 // // sa vrataM taiH sahAdatta bhavabhIrurmahAdarAt / nimajyan ko na gRhNAti gADhaM phalakamambudhau // 44 // yugmam // dvidhAzikSAmazikSanta kSantAraH sthavirAntike / sarve'pi te kimastyanyat karaNIyaM tapakhinAm // 45 // abhUvan sarvanirvAmaSTAGgImapi bibhrtH|| ekAdazAGgabhAjaste zrute citramadhItinaH // 46 // tulyaM tapazcaremeti saMlApo'jAyatA'nyadA / teSAM maitrI hyavasthAsu sAsu sadRzI satAm // 47 // astvevamiti sarve'pi prazritAH pratizuzruvuH / nahi vipratipadyante dharmakarmasu taadRshaaH||48|| tatastapasyantAMteSAM gItArtho'pi mahAbalaH / karmazakteracintyatvAdevaM jAtu vyacintayat // 49 // gRhe'haM nAyako'bhUvamete madanunAyakAH / etAnatizaye no ced ubhayeSAM kimantaram // 50 // caturthamurarIkRtyA'pareSAM puratastataH / utkarSayitumAtmAnaM SaSThaM sa niravIvahat // 51 // tato yadetare SaSThamanvatiSThastadA paraH / kaSTamaSTamamAdhatta lAbhAdhanabhilASukaH // 52 // aho abhinivezotra nRNAM hRdi vijRbhate / yenApakarNya dehaM svamupayanti suduSkaram // 53 // AnupUrvyA'nayA kurvastapasyAM duSkarAmapi / sa mithyAbhinivezena mithyAtvAvandhyahetunA // 54 // straiNanirvartakaM karma babandha nirupakramam / anyathAnupapatyeva strItIrthAzcaryanirmiteH // 55 // yugmam / tadAnIM ca sa mithyAtvaM sAsvAdanamathApi vA / prApa strIvedabandhasya nUnaM tatpratyayakhataH / / 56 // vyAvartiSTa tatastena samyaktvaM prtipnthinaa| | okorodhAdivAnAdisaMstutena balIyasA // 57 // aho mithyAbhimAnasya mahimA yadamUmuhat / asau tamapi hRtpUro bhramayatyathavA na 1 aSTAGgIM zIra udara pRSTha bAhudvayorudvayalakSaNAmiti virodhaparihAraH // 2 prazritAH sapraNayAH // 3 okorodhAdiveti, zatrubhUtAbhinivezenA''vAsahAsya vyApanAdiva // For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kam // 58 // zreyo hantyasakhApyeSa sannaddhaH kimu mAyayA / kevalo'pyanala: ploSet syUtaH kimuta vAyunA // 59 // mithyAbhimAnasaMsparzAt sakriyApyasatI bhavet / halAhalalavazleSAt kimabhojyaM na pAyasam // 60 // tapasopagRhIto'pi jJAnAdIna karotyasau / nimbAkSIreNa sikto'pi kiM mUte cUtapallavAn // 61 // mithyAbhimAnino na syAt dharmaH karmaprahANaye / apathyabhojino jAyuriva rogApanuttaye // 62 // bhavavidhvastaye dhyAna na mithyAbhinivezinaH / mantro na kAladaSTasya viSaM niSkRSituM kSamaH // 63 / / vivicya svamukheneha kecinmithyaabhimaantH| vistArayanti zAstrANi purISANi dvikA iva / / 64 // samyakzrutIH parIkSyApi nopagacchantyasadRzaH / sAkSAtkRtyApi na drAkSA bhakSayanti kramelakAH // 65 // vrajyAvad vijigISUNAM pravrajyAnuguNA nRNAm / mithyAdRzAM khanIya vidyevAvidhisAdhitA // 66 // uccAvacavacaHspandAvazaMvadagirAmaho / pahilAnAM yathA teSAM vidvattA'pi viDambanam // 67 // saMzliSyatyata evaitAn nAntyApUrvacatuSTayI / puMsaH kulapuraMdhrIva khapativyatirekiNaH // 68 // garIyAMso | guNAH sarve citrametena phailgunA / vikIryante pracaNDena vAyuneva dRSatkaNAH // 69 // itthaM mithyAbhimAno'yamAtmabhUrapi daarunnH| tyAjyo nivRttasadvRtto yathA sUnurvivekinA // 70 // sa tattvajJAnasaMskArAt tasyApAvarcata kSaNAt / uparAgo'vatiSTheta tejodhAmnaH kiyacciram / / 71 // dviinAzAdiva samyaktvaM pratyAvRtya mahAbalam / punarbheje tataH svastha didIpe tatpratikSaNam // 72 // | vipakSaM nAzayAmAsa tatra saMsthAstu tattathA / yathA tatsaMmukhaM bhUyo naikSatAsau bhayAdiva // 73 / / arhatsiddhAdivAtsalyapramukhaiH kAraNairatha / samyagraniSevitaireSa viMzatyApi yathAyatham // 74 // ArhantyakArmaNaM karma kadAcinniravIvRtat / cintAmaNyasahA1 jAyurjIvitauSadham // 2 avazaMvadagirAmucchRkhalavAcAm // 3 phalguneti, mokSA'nanuguNatvAnirarthakena // For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgIyApi kAmadA kimu viMzatiH // 75 // yugmam / apyekatapasAM teSAM sa evAhattvamArjayat / rAjyaM saha bhuvAmeko labhate rAjabI-18 bRhadvRttiH jinAm // 76 // anantabhavanivRttakarmanirmUlanodyatAH / tapyamAnAstapobhUyaH siMhaniSkrIDitAdi te // 77 // viSahire mahAkaSTaM 1 li. // 14 // sAtvikAstattvabindavaH / na prANe hyadhamarNAnAmavitIrNe sukhAsikA // 78 // yugmam // hitvA'tha jarjaraM dehapaJjaraM vidhinA'vidan / | jayante devabhUyaM te tAdRzAM kA'parA gatiH // 79 // dezonAmativATAyuAtriMzatsAgarI tataH / vayasyAH prAgavArohaMstatpurogAmukA iva // 8 // tatazca // vidyate bhArate varSe kosalAviSaye puram / sAketanAma saGketaniketanamiva zriyaH // 81 // teSAmAdima da ikSvAkuvaMzaketurvizAMpatiH / bhIterabhUrabhUta tatra pratibuddhirvizuddhimAn // 82 // aristrInetraniHzeSakajalA''svAdanAdiva / lalan yassa kare khaDgaH kAlimAnaM samAsadat // 83 // aGgeSu campakArAmAbhirAmA saMpadaH padam // asti saMpAditArAtikampA campA mahApurI // 84 // tasyA madhyAmadhAmazrIzcandracchAyo'bhavannRpaH // dvitIyazcandrikAsAndrakIrtiliptakakummukhaH // 85 // prAg daisyU| ronipItA'trA vyaSajastad bhramAdiva // yaccharA aMzumanmaulimANikyeSvaribhUbhujAm // 86 // kAzIjanapade dAsIkRtaniHzeSamaNDale // pAregaGgaM lasallakSmIrasti vArANasI purI // 87 // tasyAmamlAnamAnazrIH zaMkhaH zaMkha ivojjvalaH / / guNaiH saMkhyAtigaijejJe tRtIyaH pRthivIpatiH / / 88 // mukheSvarimRgAkSINAM snigdhAn patrAGkarAniva // nIlAn zazvaJcarannApa kRpANo yasa pInatAm // 89 // 1siMhaniSkrIDitAdIti, ekAdiSoDazopavAsaparyantaM, punaH SoDazopavAsAdi ekaparyyantaM tapo mahAsiMhaniSkrIDitaM, dinAnAM catuHzalyA saptanavatyadhikayA // 14 // hai iti, AdizabdAt kSudrasiMhaniSkIDitaM, tadapi tapodinAnAM catuHpaJcAzadadhikena zateneti // 2 devAnAM bhAvo devabhUyaM devatvaM, bhAve bhuva iti kyap , avidan lebhire // 3 dasyUnAm , zatrUNAm urAMsi tebhyo nipItaM rudhiram asaM yaiH // 4 pInatAM mRgAdivat puSTatvaM pratApAtizayAbhivyanjanopacitatvAt // 13 For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asti deze kuNAlAkhye zrAvatI svastihetave // samastapastyavinyastasvastikastavakA purI // 90 // babhUva rukmasaundaryasamAnodaryakAyaruk // rukmI tasyAM mahInAthasturyazcAturyadhuryadhIH // 91 / / AkarSad gAhanAbhijJo nUnaM kuvalayaM dviSAm / / rAjyazriyo'vataMsAya yaH sakhyakamalAkarAt // 92 // kuruSu khanedIkUle phullakAzAlizAlini / astyatra khajanAgAraM nagaraM hastinApuram // 93 // paJca|maH samabhUt tatra niraadiinvmaansH| adInazatruruvIpaH sattvarAzinedInavat // 94 // yasyodyoge'bhyemitrasya niSedhanta ivonmadAH // vabhuH puraH karakSepaiH pratyanIkamanekapAH // 95 // akSAmakAmakauzalyakalpastrIpuMsapezalam // pAzcAleSvasti kAMpilyaM puraM zalyaM hRdi dviSAm // 96 // amandavIryanispandavandIkRtaparendiraH ||sssstthH praSTho guNaistatra jitazatrurnRpojani // 97 // yuyutsayeva valganto yasya vairivarUthinIm // Ahvayanteva yAtrAsu haipAdhvAnasturaGgamAH // 98 // evaM prAtisvikI reje raajylkssmiiryshkhinH|| samabhuJjata vikrAntAH priyAH praNayinIriva // 99 // pathA saMcarate nAthaH zAdhitena purogamaiH // iti nItizrutermArga prati jAgradivAgradhIH // 10 // mahAbalAtmadevo'pi dvAtriMzatsAgarImatha // anubhUya tataH pazcAdavAtArInmahItalam // yuggam // 101 // nAnArUpaiH purainAmairAkaraizca nirantaraiH // pUrNa dADimavad bIjaividehA asti maNDalam // 102 // Aste'lakAsakhI teSu purI vibhavavaibhavaiH // mithilA dharmakAmArtho'zithilAkhilamAnavA / / 103 / / drumeSu prasavA yasyAM mukhasaktAlino'zubhan / vANA manobhuvo lagnakAlAyasaphalA iva // 104 // aGganAjapariSvaGgasaMjAtastambhasaMbhramAH // manye zanavavaryasyAM madhau malayavAyavaH // 105 // 12 | mAninImAnahAnAya kUjitachabanA rahaH / antazRtaM pikA yasyAmuccematrAn ivAjapan // 106 // yasyAM khabhAnubhItyeva candra prati 1 khasti kSemam / / 2 samAnodaryati tulyaaH|| kuvalayaM bhUmaNDalaM tadeva kuvalayamindIvaram // 4 nirAdInavamAnaso'kliecittaH // 5 abhyamitrasya zatrusanmukhaM. prasthitasya // For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH 1 li. paMcaliMgIkRticchalAt // antarbabhUva gaureSu kapoleSu natabhruvAm // 107 // yacchAlakapizIrSANi sphATikAni shsrshH| zeSasyAdhuH ziro-TU lakSmI niryato yadadidRkSayA // 108 // prAsAdoz2a ghaTAn haimAn yatrodghATayituM karaiH / jalA''zayA'spRzad bhAnuH satga adhva-1|| zramAdiva // 109 // vaataandolitniiraantrdolcchaayaacchlaanmudaa| sarassu pAdapA yasyAM jlkriiddaamivaaddhuH||110|| nUnamuskayituM yUnaH strINAM yatra payodharau / vyAnaJjA''kRSya puSpeSuH kalazau ratizevadheH / / 111 // yatra vstrainnsNbhogvaiyaatyhRtcetsH| yUno nAmINata prAyo gaNikA durbhagA iva // 112 // sadA gotrabhidA dRptA yasyA gotrabhidAdruhaH / amarAvatyapi chAyAM nAdhiroDhuM pragalbhate // 113 / / tasyAM babhUva bhUpAlaH kumbho gambhIrimAmbhasaH / kumbho nirdmbhdostmbhvikrmstNbhitaahitH||11|| | yasya dhArAdharA''lokAd rAjahaMsAH palAyitAH / AsedurmAnasollAsA api mohAnna mAnasam // 115 // adantapavanatvena radAnAM suhRdAmiva / mAlinyAlokanAnUnaM hAsaH prothAsayanniva // 116 // yathA bAlastathAvRddha iti nyAyaM smaranniva / dhAmnA vRddhopyapAt stanyaM yat khaDgo vairiyoSitAm // 117 // yasyAtapaparItApAt kAlInAmarisubhruvAm / apArthakyAdivAsyeSu kuGkumazrIrupAramat | // 118 / / kaThoravairikaNThAsthicchedakhedAt pipAsitaH / kuNTho'sistejanavyAjAdyasya manye jalaM papau // 119 // guptA etadviSo'sAbhiguhAsthiti bhayAdiva / yanikhAnakhAnAghAtairakampanta shiloccyaaH||120|| manorathAtivartiSNuvastude yatra nirmite / kimu | 1 AkRSyeti vakSaH sthalAntapradezAd vyAnA prakaTIcakAra // 2 khastraiNeti, atyanta vidagdhakhakIyAjanAsaMbhogenaiva avarjitamAnasAn // 3 gotrabhidA, zakreNa 4 / / 15 / gotrabhidAye nAmabhedAya yad buhyati tanivAsino nAmAnyathAtvaM kasyApi na kSAmyatIti // 4 dhArAdharaH, khago meghava mAnena sohAsA uddharAH, mAnasaM cittaM nAsedustatvAsthyaM na praapuH|| 5 apAt stanyaM, vaidhavyena putrAyutpatterabhAvAt kSIre niHzeSitavAn // 6 kuNTho'tIkSNo mAyAvI ca vyAjakArikhAt / / 7 tejane hi jalasambandha aavshykH|| For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit kalpadravaH sRSTA arthinAm iSTamAtradAH // 121 // vIrazriyaM kare dhatte vRddhAmapi na mAM bhavAn / navyAmapIti ruSTeva yatkIrtire'to | | yayau // 122 // prAptakAlairupAyairyazcaturbhiravinazvaraiH / vyajeSTa bhrAtRbhi trairajAtA''rAtivad dizaH // 123 // tyAjyaM trivargamavyagramanA mAhAkulInavat / yathAvad yaH prayuJjAnaH paralokam asAdayat // 124 // yaH zaktitrayam AsAdya prbhvissnnublaanugH| kramatrayaM yathAviSNubalidarpamakhaNDayat / / 125 // prabhAvatIva bhaktA'bhUt tasya devI prabhAvatI / pinaddhabhUSaNabAtodyanmANikyaprabhAvatI // 126 // lAvaNyasrotaso'muSyA dRgdoSo mA sma bhUditi // yAM hIH sarvAGgasaMvyAnaM bheje kArayituM dhruvam // 127 // | anyonyaviTasaMbhogAd bandhakIbhiH kadarthitau / zaMke zIlA'nvayau bhItyA yAM zaraNyAm upeyatuH // 128 // bhujaGgaraJjanAyoccairvyaanIbhiH pragalbhatAm / paNyastrIbhirivotprAptaM zAlInyaM paryupAsta yAm // 129 // zazvat kluptAlisaMlApAnapratyAsIdato'pi yA / AlalApAnyapuMsastatsaMskArAnudbhavAdiva // 130 // yathA candrikayA candro muktayA zuktisaMpuTaH // taDAgaH puNDarIkiNyA tathA | reje tayA nRpaH // 131 / / zaktaH pAnAyituM kastAM bhavitrI yA jinapramaH / kaH kalpadrusavitryA hi merubhUmeHkSamaH stutau // 132 / / | yA na svaM darzayAmAsa brahmacaryabhRtAmapi / riraMsAjananenaiSAM vratabhaGgabhayAdiva / / 133 / / tatastAM bhUbhujastasya kAntAM vizvaMbharAmiva / avato viSayasnigdhAM divasA aticakramuH // 134 / / azvinIm upabhuJjAne kumudAkaravAndhave // tatkaraiH paripUtAyAM caturyo 1 paralokaM zatrujanam , janmAntaraM ca // 2 asAdhayad , vazIcakAra niravartayat // 3 balaM sAmarthya, balabhadrava, balinAM samarthAnAM baledAnavasya ca vizeSasya // 4 prabhAvatI ca, udayanRpapanIca, athavA prabhau khAmini atIva atyantam / / 5 saMvyAnam acchAdanam // 6 anvayo'tra gotrAcAro draSTavyaH / / 7 utprAptam upahasita miva / / 8 zAlInyaM salajjatA // 9 tatsaMskAraH, puruSAntarAlApabhAvanA, tadanudbhavo janmAntare'pi tadananubhavAt // 1. viSayAH zabdAdayo dezAzca // For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % bRhaddhattiH %% paMcaliMgI INmAsi phAlgune // 135 // baddhatIrthakarakho'pi tatastasyA aso suraH // strItvena garbham adhyAsta durvArA karmaNAM gatiH // 136 // yugmam / / avidrANAMgasaubhAgyA nidrANA sA dhiyA nizi caturdazajagatvAmyam apatyasya janiSyataH // 137 // aJjasA vyaJjato // 16 // maJjUna mahAsvapnAMzcaturdaza // pratibimbavadAdarze'darzanmadhuradarzanA // yugmam // 138 // zaGke'bhyudayalAbhe'pi nottAnAH syurmhttmaaH| iti mAtrudare garbho gauravaM nodapIpadat // 139 // saGkaTastho'pi yad garbho nAbAdhiSTa svam Azrayam / sarvAvasthAsu kasyApi nopatApAya sattamAH // 140 // jajJa kusumazayyAyAm asyA Arohadohadam / vyaJjatsarvAGgasaurabhyaM garbhagasya prasUnavat // 141 // | garbho yathA yathaidhiSTa saundaryazrIstathAtathA // nUnaM tadpasaMkrAntyA mAturaGgeSvavarddhata // 142 // athAzvinyAM sahaH zuklaikAdazyAM| | pUrNadohadA // amRta jinam Azcarya kanyAtvena prabhAvatI // 143 // zaGke'dhikaM tanuyotiryotite sUtikAgRhe / hiyA janmakSaNe 8| yasyA nAdyutanmaNidIpakAH // 144 // yA tadA'jIjanat saukhyaM nArakANAmapi kSaNam / teSAmivAsituM duHkhAdvaitavAdaM duruttaram ||145||k sakhyaM me punarbhAvi strItIrthakarakarmaNA / iti jJAnatrayI garbhAd Arabhyaujjhad dhruvaM na yAm // 146 // mAlinyAd dRkaprasAdaM no na netrIya vidhAsyati / itIva yajanAvAzA abhUvanna rajaHsvalAH // 147 // saugaMdhyaM nopi yacchati yAcanAyeva komalAH // yAM janaujjhitaniHzvAsadvArA'sevanta vAyavaH // 148 // nirmamuH sUtikarmA'syA dikkumAryo'tigauravAt / straiNena sago-| trAyA ArhantyAptyA''hRtA iva // 149 // aho jAtu vayaM na strIjinaM slapitapUrviNaH / itIvA'tyAdarAd indraryA merAvabhyaSicyata 1 sapta jaganti Urva sapta cAdhaH iti prasiddhayA caturdaza // 2 uttAnAH, darzitakhotsekAH // 3 rajakhalA hi yoSito na rAjAdibhirvIkSyante iti sthitiH|| %%%%% GALACKALAMSALM % % %%% For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir P150 // mallIti mllikaamodsodrocchsitshriyH|| dohadAnuguNaM tasyAH pitarau nAma cakratuH // 151 // manye yatsevayA vidyA lebhire koTimAtmanaH // anyathaikSyaM na mAlinyaM katham AsAm iyacciram // 152 / / adhyaiSTa pracalajihvAcchalAd yasyA mukhe sthitA / navyasaMskArasaurabhyalobhAd iva sarasvatI // 153 // na kevalaM zizukhepi mallimallirivA'mRtA / tallAvaNyamaho | yAvat tallAvaNyam ivArucat // 154 // atha sA yauvanaM prApa samaM pitRmanorathaiH / kAdambinIva varSAsa sAdha karSakasapaNeH // 155 // tasiMzca sutarAM tasyAH saubhAgyazrIyaMjRmbhata / unmIlatyanyadApIndoryotsnA zaradi kiM punH||156 // jaJjarapi rAgajAgarasadasi vayasyaGgavibhramAstasyAH / ciMtramanavamarasabhujo vizaGkam aGkuritanavamarasAH // 157 // tathAhi / / rejuH pAdanakhAstasyA navyatvena balIyasA / vairAgyena praNunasya rAgasya stabakA iva // 158 // zreje tasyA nakhazreNirvANyA maNilalantikA / | syAt truTikhA padoH sastA proyituM prakRtIdrumAH // 159 // cakAze nakhalekhA'syAH pAdayoH pATalA dhruvam / pATalA kalikA| mAlA namacchakraziracyutA // 160 // nUnam AkarSamatro'syAH kramAbhyAM zikSito yataH / Ajahe rAjahaMsAnAM mAnase'pyapuSAM gatiH | // 161 // apyamoSaNadhuryAbhyAM tatpadbhyAM jAgratAmapi / karIndrANAM janAdhyakSam Azcarya muSitA gtiH|| 162 / / zaGke mama vRthA janma tavAsyendovinekSaNAt // tat tvaM darzaya devIti padmazrIstatkramau zritA // 163 // kathaM tAvupaminvanti nIrajasko 1 saMskArasya saurabhyam atizayaH // 2 anavamarasabhujaH, pradhAnazRGgAramAdhuryAdibhyo jino'pi navamo rasaH zAntarasaH yauvane hi prAyaH sarvasyApi zRGgArAnugatA eva avayavAH syustasyAstu zamAbhivyaJakA apIti citram // 3 lalantikA pralambamAnapraiveyakavizeSaH // 4 amoSaNeti acaurAbhyAm avayavAvayavinoH kathaMcit abhedAd iyamuktiH / / 5 tam Asyendu, padmazriyazcandrAvalokanA'kSamatvAt tat vakam AzrayaNam // AACCOUNDCLOCAL For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit paMcaliMgI bRhadvRttiH 1 li. // 17 // SMSAROSCAMSARILALSONG rajakhibhiH / pauriti krudhA tAmrAvabhUtAM tat kramo dhruvam // 164 // tasyAH pAdo dhruvaM padmo susrAva kathamanyathA / tAbhyAM dIptanakhazreNizoNadyutimiSAnmadhu // 165 // maJjIrau ziJjitavyAjAd asyA jaMghAntacumbinau / AzrayotkarSadarpaNa svamavarNa| yatAmiva // 166 // etasyA bibharAMcake jaMghAjugalamujjvalam / adhomukhIkRtAmbhojanAladvitayavibhramam // 167 // sacchidrakhAd | gajakarA vRttAH pInA api kramAt // nIrandhrAbhyAM tadUrubhyAM jitAH kAsyam ivAgaman // 168 // khAtralena niHsArAH sRSTAbhyAM sattamANubhiH / rambhAstambhAstadurubhyAM sparkheran kathamuddhatAH / / 169 // bhAvinastIrthasaudhasya prArambhakadalAgrimI / sAkSAt stambhA| vivA'dambhAvUrU tasyA virejatuH // 180 // gaGgApulinasadhIcI reje'syA jaghanasthalI / brahmacaryazriyo nUnaM zayyA jayyA na kenacita 8 // 171 // vyarAjad upasaMvItA tannitambataTI dhruvam // taruNimno guNanikAzAlA javanikAvRtA // 172 // nitambabimbam etasyA vabhAra garimAspadam / kandappavijayavyaJjiprazastiphalakazriyam // 173 // didyute rasanAdAma tasyAH zroNitaTe dhruvam // rakSAvalayamuddAmastomnaM lavaNimazriyaH // 174 // romarAjI rarAjAsyAH snigdhAmadhukarIsakhI / nAbhinirjharaniHspandA prarUDhe| vAGarAvalI // 175 // romAlirazubhat tasyAH sajJAnenAntarudyutA / zaGke rucimatA sAndrA tamolekhA pravAsitA // 176 // agAdhA nAbhiretasyA bhreje kacana daivataH // truvyallAvaNyasandhAyai manye tadrasakUpikA // 177 // tannAbhim abhitaH zaktA muktAlI bhAkharA'rucat // zikheva zuklalezyAgernAbhirandhreNa nirgatA // 178 // laulyAbhAvAd dhruvaM tRptereSA duHkhAkariSyati // na 1 pulinasadhrIcI tatsadRzI // brahmacaryeti evamanyatrApi zAntarasAnugatatvena prAyo varNanam // 2 upasaMvItA AstRtA // 3 uddAma udbhaTaniyantraNam // 4 truSyat kSIyamANam // G // 17 // For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir % SAARCORROADS mAm atyazaneneti tanmadhyaM kArNyamAMzRNot // 179 // mama pInatayA nUnaM sarvAGgINA viyokSyate // saundaryazrIritIvAsyA madhyaM kSAmam ajAyata / / 180 // savoGgeSvadhirohantyAstadIyeSu padakramAt / / Arohum analaMbhUNoH stanayobandhurakhataH // 181 // | sukhArohAya lAvaNyazriyo netrasudhAkiraH / trivalicchadmanAklRptA nizreNiriva vedhasA / / 182 // yugmam // prabhaviSNau na mayya-* | sthAH saubhAgyadhug jarAbhavA // bhavitrI vailirAjIti vyAJjIt tatrivalidhuvam // 183 // tasyA babhaturunnamrAvurojI caarucuucukau||8 muktirAjyAbhiSekAya mudritau kalazAviva // 184 // stanau medakhinAvasyAH kaThinau virarAjatuH / rAgadveSAbhighAtAya mUtritau golikAviva // 185 // mArdavena dhruvaM koTimIyuSA galahastitaM / hRdaH stanacchalenA'syAH kAThinyaM niragAd bahiH // 186 // jJAnAditritayaM kaNThenaiSA sadasi vakSyati // ityasyA vyaJjayAmAsa kaNThe rekhA trayaM dhruvam // 187 // dhvanirmAdhuryadhurayA pAzcajanyasya nirjayAt / / gRhItaM kaNThakANDe'syA rekhA tritayamadyutat // 188 // RjvAyatAstadaGgulyo rejuH zAtonmipannakhAH / chidAyai sara-| | bANAnAM pratISava ivonmukhAH // 189 // tadaGgulyo babhuH zoNamaNimudrAkarambitAH // doskandhapANikalpadroH zAkhAH pallavitA iva // 19 // zaktyA kRSyavahIrAgo mahArajanavat dhruvam / karAbhyAM mamRde tena zoNimA'syAstayorabhUt // 191 // bandhunA'pyahamaNa tigmairudvejitA karaiH / itIva yatkare lagnA padmazrIH komale sadA // 192 // valayAH kalahAyante yad doSNoghaTanA-| |nmithaH // mAM gRhANa mAM gRhANa saraM bandhum iti dhruvam // 193 // bheje yadbhujayo ratnasyUtA valayamAlikA // nibiDA niga-1 ____1 AzRNot aGgIcakAra // 2 bandhuratvata unnatatvena // 3 valirAjI vaksaMkocavizeSazreNiH // 4 mudritI azuddhadravyapAtabhiyA dattalAkSAdimudrAviva cUcukayormudrAkalpatvAt / / 5 zAtAstIkSNAH, gRhasthabhAvehi tAdRzatve'pi nakhAnAM na virodhaH, / / CALCANOCRACK For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit paMcaliMgI bRhaddhRttiH 1 li. // 18 // DAlIva baMDu puSpeSusinduram // 194 / sarale yadbhuje bhAto dharmadvaitamabAdhitam / dekSyatyeveti nirvyaktuM patAke iva sjite| // 195 // bimboSTho'zubhat etasyA adhastAd dantasantateH / vANyA muktAvalerantaH zaGke maannikynaaykH|| 196 // zoNaM yad dantavAso'bhAt adho dazanamaNDalAt / gIH padmakozataH srAva sAvaM madhviva piNDitam // 197 // adharo'ruNa etasyA nUnaM dantacayasya yat // bhAkhataH prAgasau dyotAda'ruNat sudRzAm tamaH // 198 // hRtA matkAntiretAbhyAmityaccocchadmanA nishi| siSeve yatkapole tAM manye mArgayituM zazI // 199 // svacchayomaNitADaGkapratimA yat kapolayoH / vakrAntaHsthAsnuvAgdevI karNikA dhruvaM babhau // 200 // nAsAvaMzo dhruvaM vaMzakANDo'syA nirayatritaH // alake tilakavyAjAnmuktAguccho yadekSyata // 20 // nAsAdaNDo'rucat tasyAstIkSNAnaH saralA ytH|| mohamallavidArAya nArAca iva sajjitaH // 201 // AvAbhyAM dharmiNAm artho mahAMstat praguNau yuvAM // stam ityAkhyAtum AyAtAM karNAntamiva taddazau / 202 // tannetrAbhyAm anarghAbhyAM jitatvena parAbhavAt / indIvarANi nadyAditIrthA'mbhasya'vizan dhruvam // 203 / / karNapAzau sa bhAto'syAH shrvyetrninaadyoH|| zrotraM rajyad virajyacca bandhuM pAzAvivaikadA // 204 // amuSyAH karNikAntaHsthadolAyAM bAlikAmiSAt / khatAM zrutavAgdevyo karNapAlyorivonmudau // 205 // bhrayugaM bhaGguraM tasyA nAsAliGgitamadyutat // saMhitAzugamAkRSTaM nUnaM kAmabhido dhanuH // 206 // tasyA bhrUyugalI bheje'GgayoH savyApasa 1niyakuM, prakAzayituM, patAkayAhi rAjAdiH prakAzyate // 2 aruNo raktaH sUryasArathizca, bhAkhato dIptasya ravezca // 3 arcA, prativimbam / / 4 tAM kAntim // 5 muktAguccho, mauktikastabakaH vaMzasyApi mauktikotpattisthAnatvAt // 6 cakSuHzrotrayorekaikatvena vivakSitatvAt AbhyAmiti dvivacanam , stam iti kriyA paJcamI-12 dvivacanam , dhArmikANAM hi karmazravaNAya IryApathazodhanAyaca cakSuHzravasI vizeSeNopayujyate // 7 zrutavAgdevyorAgamabhagavadvAkyAdhiSThAtRtvena vizeSo boddhvyH|| For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CARE |vyayoH / rUpadRgdoSamoSAya nIlIpuNDUdvayI dhruvm||207||tsyaashcndraardhlunnttaakii dIptA bhAlasthalI babhau // vidhinevArddhacandreSuH sRSTA saravapuzchide // 208 // reje lalATapaTTe'syA dIrghA muktA lalATikA // UrjIkRtA patAkeva yauvane'pyAtmabhUjayAt // 209 // cakAze mastake tasyAH snigdhA kuntalasantatiH / antarnidagdhapazceSudhUmyevovaM vinirgatA ||21||rraaj kabarI tathA msuunnshyaamlcchviH|| bhRGgAlI ghrAtum AlInevA'dbhuta saurabham ||211|bbhuH kezAlayo bhunAstasyAH praacybhvaarjitaaH| phalAnubhavatazchivA''kRSTA mAyAlatA iva / / 212 // uSNISa mastake tasyAH sRjannAropayadU vidhiH| zaGke kalazamuttuGga saundaryasya svnirmiteH||213|| kAmAsvastraiNasaubhAgyagarvaparvatakharvaNI // jagannetrasudhAvatireSA lAvaNyasaMpadA // 214 // siddhApyanumayA nUnaM prativipratipAdukAn / khaM sAdhayitum adhyakSAt sAkSAnmuktiravAtarat / / 215 // yugmam // asau marakatakSodasahodaratanudyutiH / lokottarairatizayaiH prINatI jgtiitrym||216|| paurastyajanmasuhRdAM SaNNAmapyavadhinA'tha niravadhinA // avabudhya bodhasamayaM vyadIdhapan mohananizAntam | ||217||yugmm|| mANikyabhittisaMkrAntakAntasImantinIkSaNAt / jAtastambhA iva stambhA yatra nizcalatAmaguH / / 218 // ucchalatkA |ntilaharIparIte yasya cAGgaNe / chAyAcchalAd vilAsinyo jllimivaaddhuH||219|| maNikuTTime vizantyA yatrAMzusalasalAplute mugdhAH / salilabhrAntyA vAsaH saMvRNvantyo viTairhasitAH / / 220 // zilpinA yatra pAzcAlyaH sajIvA iva nirmitAH // vAsudhruva ivArAjan yacchobhA draSTumAgatAH // 221 // indukAntAH payobinduyujo jyotstrISu rejire / yatra mallinavAsyendudRSTyA pulakitA iva // 222 // pratibimbApadezena krIDAvApInavA'mbhasi // sasvAviva sahasrAMzustApanirvApaNAya yat // 223 / / sudhAkarakaraspazA1 mUrddhasaurabha, sarvAnAnAM saugandhyAt / / 2 bhunAH vakrAH mAyAyA api tAdRzatvAt phalaM strItvodayaH // 3 eSA malliH / / paMcaliM. 4 For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 19 // CASANSOMES jAtavedarayA iva ||cndrkaantshilaaH kAntA yatra saspandire jlm||224aashngkevishnnRpcchaayaacchdmnaa yatra bhittiSu // gopayantaH bRhadvRttiH svamasvanAH kautukAdAgatA bbhuH||225|| yatra sarvartupuSparddhivarddhitodyAnavammite // pratikhamRtudevInAM yugapat sAdhyasiddhaye // 226 // bahirvAsagRhA nUnaM nirmitAH pratikammitAH / SaDantargarbhanilayAH varNeSTakacitA babhuH // 227 // yugmam // khelanmaNiprabhAjAlaM| tadantarjAlamandiram / kAmukAnAM dRzo bandhuM yatra jAlamivA''dadhe // 228 // katham asmadgRham amI vizanti vivarairiti / / krudhAkSiptA upapataya ivArkakarA jAlamaNikaraidhruvaM yatra // 229 // madhye jAlagRham asAvacIkarat khAM hiraNmayI pratimAm / sacchidramastakacchidranihitahemAmbujapidhAnAm // 230 / / jIvantImiva yAM vIkSya nirmita vizvakarmaNA / jAnusthAstu vapurvallimallinedIyasI puraH // 231 // mallereSA pratikRtiH kimasyA mallireva kim // iti saMdighavatkRtA vyatyayAniracinvata // 232 // yugmam // | yAM pIyUSama'tivyAjAt khedasyandibhiraspRzat // riraMsayeva yAminyAH kAmukaH komalaiH karaiH // 233 // svabhojyAt sAkSipat tasyAmekaM kavalam anvaham // randhreNa zirasaH snehAdiva yApayituM tenum // 234 // kSipta kukSAvapadvArA khAdIyo'pi kimityaham // itIva tadgataM bhojyaM pUtigandhAnubandhya'bhUt // 235 // gandhaskandhaH prasarpazca tasya dikSu nirngkshH|| AzrayotkarSaNAyeva khasyAdvaitam adarzayat // 236 / / itazca // lolan mAMsalasaurabhyataraGgitadigantaH // prasUnaiH syUtamanyUnaiH kharasena vikakharaiH // 237 // navI-18 // 19 // yApayituM sukhena vartayitumiva // 2 tarnu khasAdRzyAdAtmazarIram // 3 apadvArA dvArAntareNa tathA pradezohi gRhAdAvapi mahate'pamAnAya iti vaivarNya miva | vikRti daurganyaM bheje / / 4 Azrayo bhojyaM guNotkarSeNa hi guNina utkarSavyakiH // 5 taraGgitAni vyAptAni // For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir niracanAbhaGgizubhagaM bhAvukazriyam // uddaNDapadmakhaNDasthalakSmItANDavamaNDapam // 238 // citraM zrIdAmakANDaM sa mAlAkArairakArayat // pratibuddhilelabuddhirmahAdevyA prayojitaH // 239 // tribhirvizeSakam // tamasA kazmalazcandraH padmaH knnttksNkttH|| itIva tavayaM hitA lakSmIstaM samazizriyat // 240 // pulakachadyanirgacchanmodapallavitakhacA / / rAjJA'tha vIkSya taM mantrI svacchabuddhirapRcchayata // 241 // zrIdAmakANDametasya tulAm anyat kim aznute // saMdhatte kusumaM kiMcitsaugandhyaM ketakasya kim // 242 // dvitIyo jAtyamANikya nAvaNairvinirmitam / / adarzatkuNDaladvandvaM naigamopAyanIkRtam // 243 // pratimallaprahArAya nuunmuurddhvisvraiH|| mayUkhairantarikSe yat samadhatta surAyudham // 244 // ramaNIyatayA reje vidyAdharyA vihAyasi // saMbhramAt saMcariSNyoryacchvaNAbhyAmiva cyutam // 245 // upamAnapratidvandvi lokalocanamohanam // sAMyAtrikAstadIkSikhA so'nvayukta viviktadhIH // 246 // tribhirvizepakam // vilokitaM kimetena samaM kacana kuNDalam / / nahi ko'pi maNiH kakSA kaustubhasya vigAhate // 247 // vighaTitamallIkuNDalasandhyavidheH pArthivena kumbhena // nirvAsitAH kalAdAye guMNabhAjA svasAmrAjyAt // 248 // vedapAnAd udavAhI iva tAn vArANasIm adhizayAlUna // papracchA'tha tRtIyaH kautuuhlkvlitsvaantH|| 249 // yugmam // kiM yUyamAgatA iha te procuH pUrvamabhi| hitaM hetum // rAjAha kIdRzI sA mallIti babhApire te'pi // 250 // etasyA upamA deva vayaM nopalabhemahi // kayAcidupamIyeta dvArakAnagarISu kim // 251 // vedikAsumanaH samasuvarNakalazAdikA // sajjA majanasAmagrI matkanyAyA ivAkSatA // 252 // kasyA 1triyo lakSmyAH , dAma mAlA, tadekAntanivAsahetutvAt zrIdAmakANDam yasya, ToDara iti prasiddhiH / / 2 adarzaditi adyatanyAniranubandhAd vA vaktavyamiti aN / / 3 pArthivena mRnmayena, kumbhena ghaTena // 4 guNabhAjA, rajjusaMvRktakaNThena / / 5 udapAnAt , kUpAt / / 6 udavAhAH salilapravAhAH / / Astro For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 20 // cit kApyadarzIti turyaH paryanuyuktavAn // dUtAn sUtAnivA'nekadezadarzanapezalAn // 253 // yugmam // raGgavinyAsavaicitrI citrI-padA yitajagaJjanam // iSIkatUlakluptena rekhonmeSeNa nistuSam // 254 // AlekhyollikhitaM rUpaM malledRSTvA sa pazcamaH // kasyArucyeyama-10 yetyaprAkSIcitrakaraM mudA // 255 / / yugmam // zocam AtiSThamAnAyA cokSAmakhariNIkSaNAt / / mallyA jigye krudhAmAtA kAMpilyaM sA'gamat tataH // 256 // kamrAn jayeyam etad vaditi yasya dhruvoryugam / adhyaiSTa saracApasya samIpe vakratA dhruvam // 257 // | sarve'pi mukulAyante mAM vinA karapIDitAH // iti garvAdivonamrA yasyAjani kucasthalI // 258 // nUnaM dAso yadAsyasya shudhaaNshuH| kathamanyathA // eSa chAyAcchalAcchazvanibhRtastaniSevate // 259 // manye yadaGkaparyaGkam adhizayya jhapadhvajaH // jagaccharavyamavyagraH zaraiH vidhyati kausumaiH // 260 // valayauvanamIdRkSaM dRSTaM bhagavati kacit // iti papraccha tAM tatra SaSThastannAyako nRpH|| 261 // paJcabhiH kulakam // evaM paryyanuyuktAstaiH sacivAdyAsta Ucire // yathAvat svaskhanetRNAmagratastatvadarzinaH // 262 // mallyAH zrIdA |makANDAdeH purataH sarvamapyadaH // vidhyAtAGgArasaMbhAracAturIm avagAhate // 263 // asyA netrasudhAsArasArarUpazriyaH puraH // sarvA jIrNaghuNotkIrNadArupAzcAlikAyate // 264 // tato mallikathAM zrukhA jAtarAgA narAdhipAH // dUtAn prAtiSThipan kumbhamabhi te mAnasaiH samam / / 265 // uccAvacairvacobhiste tamayAcanta tAM balAt / / arthino hi parAcInA vAcyAvAcyavivecane // 266 // zravaHkaTuvacaH zalyapravezanamiSAd dhruvam // viddhAvapi punaH kau~ vidhyataH pariSatsadAm // 267 // sa tAn niSkAsayAmAsa // 20 // 1 dUtAn mAgadhAn / / 2 iSIkatUlaM, citrakarakUrcikA vizeSaH / / 3 nistuSaM raGgacitrakRdAdi sAmanyAnirdezaM, cokSeti nAmA // 4 sarve'pi puSpAdayaH // 5 vidhyata iti sacchidau kurvataH / / athavA pIDayata // RSSSSSSSORS For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit SARANGALAKAMANASANCHAR nyAyyaH karNejapAniva // manasvI banumanyeta kA pratIpAbhidhAyinaH // 268 // yugmam // gakhA te'tha khanetRbhyaH sarvametanyavedayan // mAnApamAnavijJapterbhUH svAmyevAnujIvinAm // 269 // dUtaprasthApanadvArA premlA saMhatya raMhasA // kumbharAjJA samaM yoddhaM te pracakramire tataH // 270 // striyA ekaupamyAyAH kRte saMbhUyakAritA // citraM praNayatasteSAM sarveSAm abhilASiNAm // 271 // yadvA | puMsAM madAndhAnAM surApANAm ivAnvaham // parIkSAnirapekSaiva pravRttiH sarvakarmasu // 272 // yathAsvam atha sarveSAM bhUbhRtAM tarasA'nvitAH // vAhinyaH sattvadurddharSAzceluH patrarathAkulAH // 273 // yeSAM dAnAmbunA tRptA gaNDabhittiSu raMjitAH // puJjitA guJjitavyAjAnmanye bhRGgA jagurguNAn // 274 // jayalakSmyAH sameSyantyAH karNatAlaijanacchalAt // vIjanAya tadabhyAsaM ye kurvANA ivArucan / / 275 // yeSAM kapolapAvISu nUnaM lagnA virejira'linyaH // kAya'sya vidhevigame tadarthamattA mpiigulikaaH||276 // |svameSu gopayiSyanti nazyanto yudhi vidviSaH // itIva padminIkhaNDAnyabhaJjan sarasISu ye // 277 // asadgaNDasthalI hilA dvire| phAH kiM bhajantyamUn // iti krudheva mattA ye mamRduHpuSpitAMstarUn // 278 // vayaM davIyaso'pyebhirAkarSema ripUniti // drAdhIyasaH karAnUnaM ruSA prAsIsaranta ye // 279 // yodhairadhyAsitA yatra te sNvmmitmuurtyH|| stambaramA vyarocanta sapakSA iva bhUdharAH // 280 // saptabhiH kulakam / vAlahastAnavisrastAn dudhuvurye muhurmuhuH // prasthAstUn svAmino nUnaM nIrIjayitumudyatAH // 281 // ye zaMkhamaNimAlAH khakaNThe dadhuradhIzvaraiH / kAle jighRkSayA nyastA yazobIjAvalIriva // 282 // Ananodgacchadatyacchaphenapi 1citramiti nokapadArthAbhilASitve paramavairakAraNe kadA saMbhUyakAritA saMbhavatIti // 2 vidherdaivAt // 3 avinastAn saMhatakezAn // 4 nIrAjanam AratrikAvatAraNavidhistatrahi cAmarotkSepaH kriyate / / For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie paMcaliMgINDacchalena ye // udvemuzciraguptAni yazAsi svAminAmiva // 283 // iyaccamUbharAkrAntaH zeSaH sthAtA kathaM nviti // taM vIkSituM | bRhadvRttiH hai khuraistIkSNairuccakhurye bhuvaM dhruvam // 284 // adhvaklamagalatsoSmAkhedavindUtkaracchalAt // pratApaM vaprabhUNAM ye vyakiraniva sarvataH | 1 li. // 21 // // 285 // apyArUDhAzvavArAH sAgazvavArAsta Asata // jAtyA api dRDhaM yatrAkulInA iva raMhasaH // 286 // SabhiH kulakam // vAtodbhUtaimithaH zliSTA yeSAM kadalikA babhuH / sakhIvaJcirakAlena melAdAliGganodyatAH // 287 // yacoMkArakhanavyAjAt bhUribhArabharA'rtitaH // cakranduriva cakrANi paMcakrANi raMyAt pathi // 288 // zikhareSu sitA yeSAM mandAnilavilolitAH // patAkAH svAminAM nUnaM nRtyantyaH kIrtayo'rucan // 289 // channe nabhasi yaccakotkhAtAbhiH kSoNireNubhiH / bhAnuH samavRNot pAdAnubhUlanabhayAdiva // 290 // rejurIzvA rathA yatra te vimAnA ivAvanIm // mAzvavAhacAturyam avatIrNAH parIkSitum / / 291 // | paJcabhiHkulakam / / dIpAnekanizAtAstravimbitAGgAzcakAsire // yugapad ye jigISanto nAnArUpairiva dviSaH // 292 // dadhau vraNa4 kiNazreNI yadaGgeSvasvaghAtabhUH // jayazrIparirambhodyatkastUrIstavakazriyam // 293 // yeSAM pANiSvalakSyanta lolantyo'silatAH zitAH // kSudhitena yameva rasanAH praguNIkRtAH / / 294 // gabhIrA'bhAd yadaGgeSu vraNarandhraparamparA // RSTuM vIrarasaM dehasekAyevAyanAvalI // 215 // bhUyAMso'pi kainIyAMsaH kaNDUlabhujamaNDalAH // suyodhA api duryodhAH samatiSThanta yatra te // 296 // | 1 ArUDhAzvavArA apyazvavArA nahi azvabAreSu azvavArArohaH saMbhavati, nApi jAtyA akulInAH, athavA azvavArA azvasamUhAH jAtyA pradhAnAH, rahaso vegAtsakAzAdakulInAH, pRthivyanAzliSTAH // 2 pracakrANi calituM pravRttAni / / 3 azvairuSante ityAzvA ramaNIyatvena vimAnA iva / / 4 ayanAvalI mArgasa|ntatiH // 5kanIyAMsaH khalpA yuvAnamaH, kanIyAMstu yuvA'lpayoriti vacanAt / / 6 duHkhayodhanIyAH / / SASSAMSAX SARKAROASARKARI // 2 For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AIRCRACKS paJcabhiH kulakam // yeSAM nikhAnanisvAnAH pratiskhAnamiSAd dviSaH // avatArayituM nUnam Arohana mlecchavad girIn // 297 // prAptA vayaM na cAdyApi khamiti sparddhayoddhatAH // yeSAM dviSamivAhAtuM bheryo dadhvanuradhvani // 298 // te'tha sarve samAgatya tasthurviSayasImani // na sandhAmativartante mahAnto'tyarthino'pi hi // 299 // tribhirvizeSakam / / tAn AgatAnathAkarNya varNyaH kumbho'pi bhUpatiH // prApa svadezasImAnaM snnddhaaniikiniivRtH||30||vvRssurdaanvaariinni kapolairyasya vAraNAH // pratApa vairiNAM nUnaM vidhyApayitumudyatAH // 301 // zitaiH khurapuTairyasya vAjibhibhUmidhUlayaH // udakhAyanta nikSepnu mUrddhasu dviSatAmiva // 302 // azvAkRSTA rathA vegAd yasyA'rUDhamahArathAH // painthAnamatyavarttanta lubdhasyeva mnorthaaH||303|| varmazleSonmipat svedabinduspandacchalAd bhttaaH|| yasya vIrarasaM deheSvamAntam iva sunuvuH // 304 // saMjagmAte tato'nIke mahAbhUmRtsamutthite / / javAt prAcyapratIcIne sravantI srotasI iva // 305 / / baladvayabhaTaiyuddhasindhurjayasudhAzayA // tato manthitum Arebhe sumanodAnavairiva // 306 // vayaM khAmyarthasiddhyarthe / priyemahi jayema vA / iti cetasi sandhAya vyApatA yuddhamUrdhani // 307 // kAtaragrathitatrAsAn prAsAnapyavamenire // yoddhAraH pratiyoddhRNAM sajato mazakAniva // 308 // yugmam // uttamAGgaiH suyodhAnAmucchaladbhirasikSataiH // kAlarAtrirapabrIDam akrIDat kandukairiva // 309 // dattvA pratidviSAM yoddhaiH prahArAn asvasaMhateH // sakhIva saMyuge krItA jayazrIH svabalazriyaH // 310 // |vilUnA dantinAM zuNDAH kRtAntena kutUhalAt / / zoNitAsavapAnAya nalikA iva kalpitAH // 311 // patitebhatanuvrAtasthapuTAra| 1 yeSAM rAjJAm // 2 sandhA maryAdAm // 3 manorathAnAM panthAnaM suprAptavastuviSayatvam / / bhUgato rAjAno girayaca // 5 saMhArapravRttacAmuNDaiva kAlarAtriH / / For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI 1li. // 22 // bhUyudhaH // bhaTAnAmutsahiSNUnAmapi pratyUhamAvahat // 312 // mUchitAnAM palAkRSTA upariSTAnipAnukAH // kRpayevA'dhuvan hai bRhaddhattiH pakSAn muhurvIjayituM khgaaH|| 313 // sarasaM tairasaM paktuM ravApUrNadigantarAH // karAlAm amucan jvAlAmAlAm AsyairbhuvaM zivAH duu||314 // prahArajarjaraH kazcillaThan svaamijyshruteH|| tutoSa doSmatAmAsthA kIttau~ piNDena bhautike // 315 // janyatIrthe kSurapreSu lUtazmazruziraskacaH // asraraktAmbaraH kazcid bauddhadIkSAmivAgrahIt // 316 // sAyakA bhUnimanAyA abhitaH zoNitApagAm // spandAtsAndrAH prarohantaH kAzA iva cakAzire // 317 // kimasAn pIDayantyete mitho ghaTTanayA bhaTAH // itIvAgnikaNAn khagA 5 |ruSA'muJcan didhakSayA // 318 // zitaiH zilImukhaiH syUtA bhaTAnAM kaMkaTA bbhuH| kIlitA iva dADhyAya muhurdavarakairiva // 319 // dIrNebhyo gajakumbhebhyo bhaTAnAM mastake patan / muktA jayazriyo muktA mAGgalyA akSatA iva // 320 // bhUmimagnena kuntena vAjinA |saMha kiilitH|| sAdI jIvannivAtiSThat parAsurapi kazcana // 321 // pakSe sthemAnamekasminnapazyantyo jayazriyaH // sAhacaryAda zazvadanuvartiSNavo dhruvam // 322 // dolAyamAnamanasaH kIrttayo muurtisNspRshH|| marutAndolitA uccairvaijayantyo bbhaasire||323|| yugmam // udaraiH kaTaiH kapAlaiH pAnAmatrairbhUtA pravIrANAm // asRjaH prapA'srapAm iva raNabhUmirmRtyunA kluptA // 324 // chatrANi bhUmikhAtAni madhye zoNitanimnagAm / / zoNitAnyasradhArAbhirdadhuH kokanadazriyam // 325 // evaM samarasaMrambhe pravRtte tatra sainyayoH / / dIrNo kumbhau pratikSmApaiH kumbharAjasya kumbhinaH // 326 // tatastAbhyAM sthavIyAMsaH sAndrA muktAkaNAH kSaNAt // yaza: RASPASSATS IG // 22 // 1 yudhaHpratyUhamiti yogaH // 2 tarasaM mAMsaM // 3 spandAt zoNitajalasekAt // 4 ruSA, vyApArakeSu kopena / / 5 sAdI, Arohako'zvavAraH / / na For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUrA ivArA nipeturjayadantinaH // 327 // parAkRSyAthavA kumbhaM vijahatyAH svavallabham // jayazriyo'priyaprApteramI bASpaplavA iva // 328 // tato'pasRtya bhUpo'sAvAjibhUmeH purImagAt // zakyAhi jIvatA jAtu vairazuddhirmanakhinA // 329 // mithyAdarzanazalyasya mahimA'NIyaso'pyaho / mallerapi pituryenA'bhUd eSA'payazA dazA // 330 // anyathA caraNau yasyA vAsavAH praNipAtukAH // ahaM pUrvikayA sarve bhUbhujazca mahAbhujAH // 331 // skhabhAlaphalake vyakta kiNarekhAM malImasAm // harSotkarSaprasannAsyA dAsyAGkamiva babhrire // 332 // stutyaJjalipuTIpItayadgIH pIyUSasevanAt // vidhyAta iva na krodho vairaM nRNAm ajiijnt||333|| mahAkSatrabhuvo'pyasyAH svapne'pi prazamaH priyaH // vayaM neti ruSeva prAg yaddezAnezurAhavaH // 334 // tasyA api kathaM tAto lebhe|'ribhyaH parAjayam / / sukhAmisvIkRtaH zvApi na paraiH paribhUyate // 335 // yattvasau tasya tanmallermAyAzalyaM purAkRtam / / | vipAkima vyajRmbhiSTa kiMpAkasya yathAphalam // 336 // upArundhata te bhUpAH purI kumbhanRpaM tataH // sAdivyAdhA araNyAnAM zArdUlamiva sarvataH // 337 / / kumbhasteSAM nikArAya jAgarUkatayA chalam // dAmbhikAnAM yathA sAdhu sasAda sudhIrapi // 338 // tataH / so'nATayaccintAM kiM krtvytyaa''turH|| mAninAM mAnabhaGgo hi mRtyorapyatiricyate // 339 // tato vimanasaM vIkSya taM malliravadat pitaH / kiM cintayasi vidrANo vArIgata iva dvipH||34|| sa prAha khatkRte putri saMrambho'yaM mayA kRtaH // yAva viphalatAm Apa yathA nisvamanorathaH // 341 // sA''ha mA sa viSIdasvam upAyamiha cintaya // tasinudyacchatAM yasmAt 1 akrUrAH, khacchAH // 2 asau parAjayastasya kumbhasya // 3 upArundhateti, dvikarmakaH sAdino'zvArUDhA vyAdhAH // 4 tvatkRte bhavadviSayA | samaMjasanivarsanAya // For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRtti 1li. // 23 // siddhirutsaGgam aGgati // 342 // sa prAha putri viduSI bamevopAyam Adiza // jaganti bhAsayatyarke pradIpaH kopayujyate // 343 // sAdhvocat tAta yadyevaM tadA kanyAM dadAmi vH|| ete'ticchadmanA preSya dUtAnekaikazo raham // 344 // vizvAsaM zvAsavad vizvahRdyam | |ApAdya vezaya // mitho vArtA'nabhijJAMstAna sAyaM mohanamandiram // 345 // yugmam // prAptAnAmatraiSAM na punarbhava iti gatIriva |ctsrH|| apidhApaya pratolIstAta vaM rodhakapraguNaH // 346 / / prayuktaM dharmabodhAya bhavecchadmA'pi nAgase // dehopakRtaye na syAt [kiM viSaM matrasaMskRtam // 347 // tatastena yathA''dezaM sarvametadanuSThitam // Aptavacasi sAdhUnAM dhiyo vipariyanti n||348|| pravizya te'tha saMbhrAntA mallerarcA hiraNmayIm // nirvaNyaiSaiva mallIti nissaMzayamamaMsata // 349 // aho rAgasya mAhAtmyaM yadatyAsIdatAmapi // arcAyAM tadbhamasteSAM nimeSAdiviyujyapi // 350 // yadvA kamalam anambhasi kamale cetyAdinItito raktAH // asadapi kamalAditvaM syaGgeSu yadA'dhyavasyanti // 351 / / atisAdharmyabhrAntA aikAtmyaM rAgasAgaranimagnAH // niravadhiSu pratinidhiSu pratiyanti tadA kim Azcaryam // 352 // yugmam / tasthurekAyanAste tAM niyAyanto'khilA nizAm // na tRpyanti |cakorA hi pibantazcandrikAsudhAm / / 353 // tataH prAtaH sakhIvAtavRtA mallistamAlayam // vidyAdevIvalayitA bhAratIya samA-18 | yayau // 354 // asyApi nottamakha sacchidratayeti darzayitumiva sA // apidhAnamuttamA'GgAt samapAsIsaradathAcoyAH / / 355 // mRtAhivRSadaMzazvavapurgandhadhurandharaH // athollalAsa durgandhazchidrAd vaqagRhAdiva // 356 // viSayAzvAntarANAM yaH khenApI-19 1 kharUpastrIdarzanAt kazcitkAmI prAha kamalamanambhasi kamaleca kuvalayametAni kanakalatikAyAM / sA ca sukumArasubhagetyutpAtaparaMparA keyam / / 2 asyApi uttamAjasya sacchidrohi nottamaH // SARAKASEARCAS // 23 // For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AGRICALEGACARRC padadekatAm // nAnAvaM na kSame'mISAmiti darpabharAdiva // 357 // nUnaM gandhAntaravyaktizakteH kavalanAd balAt // yena va vyaJjakasyApi ghrANasyA'nAyi bandhatA // 358 // mUcchenyo mUccheyAmAsa srvdikkuulmudvhH||citrN viSadrumotphulla: phullagandha ivaangginH||359 // tamAghrAya dhruvaM bhUpA adheyaghrApaNAdapi // sAgasaH khatayA gopyA iti nAsAH paTaiH pydhuH|| 360 // tAnuvAca tato malliH kiM tiro'dhatta nAsikAH // celAJcalairilApAlA devAcAvyApRtA iva // 361 // te'bhyadhuH kSoNibhRtputri ? parAsoriva gorayam // kasyApi duHsaho gandhastena nAsAH pidadhmahi // 362 // sA''ha bhUpA ? yadA'muSyA hemArcAyA api kSaNAt / / prativAsaram ekaikasvAdugAsapravezanAt // 363 // IdRka pudgalanirvAhastadA nAnA'masaMspRzaH // kA kathaudArikAGgasya lopamAyeri| vessytH||364 // yugmam , tathAhi-rudito yatra bhUreNupAtotthAnacchalAd dRzau / mucyeta hi na jAkhasAd bAdhAdityarateriva // 365 // asthiraM sarvamapyatra nAvAmeveti sammadAt / / nimeSonmeSabhaGgaveva locane yatra nRtyataH / / 366 // mukhe'smAbhiHsthitilabdhA'sthitvenApi ghRNAspadaiH // iti dantA hasantIva vilakSAH zukkimacchalAt // 367 // pravahatyavirAmeNa zleSmapUraM jugupsitaM / / yatra vaitaraNI kulyA saMharSeNeva nAsikAM // 368 // apUrvaHkukSiravaTo varttate yantradurbharaH // sAyaM pUrNo'pi pAnAnnairiktaH pratidinaM prage // 369 // na matsamo'sti duppUro jagatyanya iti dhruvam // anilakSobhajaiH svAnaH kukSiyaMtra prajalpati / / 370 // jIva ucchAsaniHzvAsavyAjAt prakRtidurbhage // vasAmyatra navetIva yatrA''dhatte gatAgatam // 371 // nUnaM mRgamadAdInAM kAya 1 dikUlamudda iti digUlyApakacitramadbhutaM prANazaktipratighAtakasyApi mU hetutvam / / 2 khatayeti AtmIyA api sAparAdhA gopniiyaaH|| 3 nAnA anekAn amAn rogAn saMspRzati tasya, lopaM dhvaMsam AyerAdhi pratyayasya, na nAma spRzatItyanAmaspRkU, tasya niSedhAt nAmasaMspRza ityarthaH lopamadarzanam // 4 asthi tvenAdi kAkakharUpatvenApi / For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit bRhadvattiH paMcaliMgIeSa khasaGgamAt / / ApAdayati dogendhyaM saugandhassayahAnaye // 372 // aSTabhiH kulakam // kSAme pravayasAmane kaTAkSAn kaThi- nAsthani // na kSipanti cakorAkSyaH zaGke kuNThakhazaGkayA // 373 // nAsAn kavarayiSyanti sucavAM mRdavaH kraaH| saMpratItIva vRddhaa||24|| nAM prayAnti zirasaH kcaaH||374 // nAsti lAlayitedAnIM mametIva viSAdataH // kezahastaH parisrastaH pANDutAm eti vA ke // 375 // vaiyAtyena vitanvantyAstanvaGgyAH puruSAyitam // kAmukUsyorasi sthUlastanapIThaviloThanAt // 376 // pIDanena dhruvaM dhAtozvaramasya nirargalAt / / visargAt kSetriyavyAdhiauvane'pi prasappeti / / 377 // yugmam // khaNDayantyadharaM mUDhA yuvAnaH sudhruvAm dhruvam // sudhAnivizate'veti zrutyA tAM kraSTum utsukaaH|| 378 // lAlAmAsyasya bAlAyA jugupsAmapi dhImatAm / / hAlAmevA[bhimanvAnA hA yuvAnaH pibantyaho // 379 / / kathaM strINAM stanau zasyau kamAn mohayituM dhruvam / / yAvindrajAlikeneva sRSTau mohanagolako // 380 / / cArimA kucayoH kaH syAd yau bAlAsyanipIDitau / kumbhau bhinnAvivAjasraM sravataH 'picchilaM payaH // 381 / puNyairevAnayormanye'bhUd bAlAnAmadantatA // vIkSyetApyanyathA kastau vikRtau tadradakSataiH // 382 // garbhAdArabhya rajasA nirmitA yA balIyasA // zazvad rajasvalA tAM strI santaH saMbhuJjate katham // 383 // amI asatsanAmAnaH sdaakhyaatvibhktikaaH|| * sAdhayanti guNApoDhAH sAdhurUpANi kaMcana / / 384 // pratIpaM tadvayaM kumme iti sparddhana dhAtavaH // asAdhIyAMsi rUpANi nUna 1 kavarayiSyanti kavarIrUpatayA''pAdayiSyanti // 2 kSetriyavyAdhiH kSayarogaH // 3 bAlAyAH SoDazavarSAMdezyAyA yoSitaH // 4 picchilaM manAk sAndam // 65 dhAtavo bhuvAdayo, rasAH, zazArAdayazca tatadha tulyanAmatvena teSu spardhA, AkhyAtavibhaktayastyAdayaH, ApUrvodveca sandhyakSare guNa iti vacanAta , guNa ekArAdiste na apoDhA rahitAH, sAdhurUpANi mudati tadatIyAdIni, anyatra tu rUpANi avayavasaMsthAne kAntivizeSAna, sadA syAtA prasiddhAH, vibhaktirvibhAgo yeSAM guNe rUpA-1 dibhiH sahitA vayamiti vyatirekaH / / CAUSHALA // 24 // For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir OMGOLCANCHALCSACAR vapuSi tanvate // 385 // yugmam / / tanmA sa rajata straiNe dehe tattvavido'pi bhoH|| purISe kahicillIDhapAyasA vAyasA iva // 386 // tatvonmeSajuSAmIpatteSAM samyak pratItaye // prAcyajanmakathAM sAtha prathayAmAsa tathyavAk // 387 // karmakSayopazAntyA'tha bhavyakhaparipAkataH // te'pi jAtismarakhena vItasmaratayA bata // 388 // viviktA vapuSaH strINAM satattvaM niracinvata // kAmalAnAvilAkSANAM na zaMkhe pItimabhramaH // 389 // yugmam // kiM kurmahe'dhunA devItyAjJAM te tAM yayAcire // manasvino'pi dAsya hi puNyairicchanti tAdRzAm // 390 // mallirjajalpa yadyevaM tadA prAktanajanmanaH / trailokyaprathitAnvIkSAM dIkSAmAdadhvamuttamAH // 391 // eSaiva yannRNAM bhindyAd durbhedAnapi pAtakAn // kalpabhAnu vinA kuryAtkaH zailAn paramANusAt // 392 // pipayeSaiva jantUnAmanazvarasukhAsikAm // manorAjyasthitiM prAyAt ko'nyaH kalpalatAmRte // 393 // ta evaM kurma ityUcurgurorAyAti sundarIm // tattvato hyabhyupetasya giraM kA pratikUlayet // 394 // sA prAha tat pratiSTadhvaM kheSu dezeSu saMprati // putrAMstatra pratiSThApya | rAjyeSvatropasarpata // 395 // etadupagamya samyaka praNamya pAdau nRpasya kumbhasya // tena bahumAnitAste pratasthire'tha svanagareSu // 396 / laukAntikaiH prayuktA'tha samitau subhaTairiva / / mallibhallirivocchettuM kArAvIn pracakrame // 397 // svarNastomairathonmIlad vArAvalibhirunmadAm / / akRSat tRSNajAM tapam AvarSa kAlikeva sA // 398 // ekAdazyAM valakSAyAM sahasaH sAhasojjhitA / / sAhasAMkA samaM rAjJAM pravatrAja tribhiH zataiH // 399 // chamasthaikAkinI strItvAnmA'thyoM bhUtkAmukairiyam // 1 prathitAnvIkSA prasiddhagaveSaNAm // 2 kAlikA, meghamAlAvizeSastatra dhArAvalibhiriti dRzyam // 3 yAhi sAhasojJitA sA kathaM sAhasAGketi athavA sA maliH, hasena hAsyena ujjJitA tathA sAhasAkAdamalAnchanA, jitendriyakhAt, sAhasaM tu dame duSkarakarmaNIti vacanAt // SCARROREGARCAN paMcAliM.5 For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandir M paMcaliMgI // 25 // 1%ARSANS ityasyA ajani jJAnaM tasinevAhani dhruvam // 40 // AnantyasparddhayA'thonA lokAlokabhuvAM dhruvam // amuSyAH kevalajJAnamA bRhadvRttiH AnantyaM samazizriyat // 401 // atha tasyA maghavantaH zrIzaraNaM vidadhire samavasaraNaM / pratyAyayituM jagatIM sAkSAdavanau yadavatI-H 1li. Nam // 402 // jJAnAditritayasvaipa mallAbha: prANinAM phalam // iti vyaJjat tribhiH zAle: zreyaH puramivArucata // 403 // | tatra bhadrAsanAsInA dezanAchadmanA'tha saa|| bhavyAGginaH svasaGgAya sAkSAnmuktirivAhayat // 404 // rAjyasausthyamathApAdya te batAyA''yayunRpAH // dRDhasandhAnubandhA hi prANadhvaMse'pi sAkhikAH // 405 / / bhavAdudvijamAnAste vrataM jagRhire ttH|| dAsya|dagdhasya kasya syAnna kAmyaM svAmyamaJjasA // 406 // AgaH kathaMcid udvIkSya sakhyamAkAlabhAvya'pi // utsRjya karmabhiste'tha mokSamaitrImupAgaman // 407 // straiNaM tIrthamajayyamadbhutatamaM nirmAya nirmAyadhIviSvaka propitasandhamandhatamasaM pradhvasya bhavyAGginAm // zrImallirbhavapallibhaJjanapaTurmAse tapasse sitadvAdazyAmatha tIrthapo niravRNonnAnyAgatistAdRzAm // 408 // itthaM sAdhumahAbalasya carataH zasyAstapasyAzciraM malliH prAcyabhavAGginaH zrutasudhAdhArAvasiktAtmanaH // bho mithyAbhinivezani-18 mitiphalaM strIkhAnubhAvyaM budhAH, budhvA bodhivizuddhaye vidhuvata zraddhAlavastagRham // 409 // iti mahAvalakathAnakaM samAptam / / REC-SARLASSAROORK K OSROGRE 1triyo lakSmyAH , zaraNaM gRhaM puNyavati ramaNIye ca pAtre sarvatra zrIvaisati, na tu kiMciniyataM, gRhaM idaM tu samavasaraNaM sAkSAdiva // 2 zreyaH puraM, nirvANanagaram // 3 karmaNAm Ago'parAdhaH kathaMcidasAtAdiphalAdarzanena // 4 proSitasandhaM nAzitasatpratizam // 5 andhatamasaM tIvA'jJAnam For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatirth.org A atha pIThamahApIThayorudAharaNamucyate 0 %% jaMbUdvIpe videheSu vatsAvatyA prathIyasi / vijaye cakribhijeye pUrvabhUtaprabhaGkarA // 1 // dhanajanmani satpAtradAnasambhRtapuNyataH / sa mAnuSyAdiparyAyairjAyamAnaH kacidbhave // 2 // jIvo yugAdidevasya bhiSajaH suvidheH sutaH / abhayaghoSanAmA'bhUvaidya vidyAvizAradaH // 3 // yugmam // luptavarNAdipAThena vyAhRtyAmliSTayA ca yam / vyatyastavyAkhyayA caibhivedyAbhAsaiH kadarthitAH // 4 // itIva vaidyakagranthairvatkRspaSTodtAkSaram / samyag vyAkhyAnasubhagamadhyUpe yanmukhaM mudA // 5 // yugmam // dhAtUnAmavasAyena prakRtipratyayakramAt / kriyAmasAdhayacchuddhA yo vaiyAkaraNo yathA // 6 // jIvanti ca mriyante ca vyAdhayo yasya zaktibhiH / tattadau| padhayogena yathA pAradabindavaH // 7 // kaTujAyurasAsvAda vairasyodvejitA iva / prAyazcikitsitA yena praarohnaamnaamyaaH||8|| | mRtyorapyAsyakuharAdAcchidya sparddhayA dhruvam / pratyuJjIvayato mandAnagamastasya vAsarAH // 9 // kriyArthikayadastokalokakolAhalacchalAt / abhayaM ghoSayannRNAM rugbhyo yo'bhUtsphuTAbhidhaH // 10 // muhUrtamapi tasyAtha viyogamasahiSNavaH / mahIpasacivazreSThisArthavAhasutAH kramAt // 11 // kovidArahitAH zazvat sumanobhiranujjhitAH / cabAraste savayaso devArAmA ivAbhavan // 12 // yugmam // anyecurupaviSTeSu teSu vaidyasya sadmani / kRmikuSThApadiSTAGgo bhikSAyai prAvizanmuniH / / 13 / / taM vIkSya sAIcittAste .mliSTayA'spaSTayA // 2 vaktRvacanacaturam // 3 dhAtUna vAtapittAdInAM, prakRteH, tAdAtmyasya pratyayAt pratIteH // 4 kovidaivicakSaNararahitA avarjitAH, kovidArANAM kAmanArANAM hitAH / / RECORECAR MA A4 For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH 1 li. sahAsaM mitramacire / vaidyakachadmanA moSyAsvayA zrImanta eva kim // 14 // yatkriyA kriyate naiSAM hInadInatapakhinAm / lobhenA- dhIyamAnA hi sA puNyAya na kalpate // 15 // niSNAtabuddhayastRSNAM na ca puSNanti yena sA / saMmArjanIva saMmArTi guNAn pAMzukaNAniva // 16 // tadarjaya sakhe? puNyamasya sAdhozcikitsayA / vIkSA'pi prApyate puNyerIdRzAM kimu takriyA // 17 // sa babhANa karomIti kintu me santi nAgadAH / te'vocanta vayaM mUlyaM dadmahe sa tato'bravIt // 18 // kaMbalaranaM gozIrSacandanaM lakSapAtatailaM ca / atropayujyate tatra tailamAste madIyagRhe // 19 // zeSArtha mUlyamAdAya vaNijo vipaNiM gatAH / kenArthenAgatA ya'yamiti tena ta Ucire // 20 // te'tha prayojanaM procustenoktaM nAdade ,tim / bhUyAdbhUyAnmamApyasya kriyayA yatino vRSaH // 21 // auSadhAni gRhIkhA'tha jagmuste munisannidhau / kaH sacetA udAsIta sAmagryAptau kriyoM prati // 22 // udyAne pratimAvatI niSkampo'darzi taimuniH| dhyAnaniyA'tamuktizrIrAgajastambhavAniva // 23 // vandikhA dhyAnavighnaM te vidhAsyAmo mune! vayam / ityanujJApya tajjJAste tataH pArebhire kriyAm // 24 // antastanvatigacchatsu romabhistailabinduSu / teSAmauSNyena saGkSobhAskRmayaH saMcariSNavaH // 25 // pIDayanto munedeha tyAjyamAnAH svamAzrayam / jaGgamA iva nirjagmubahirduSkarmarAzayaH // 26 // yugmam / / mA palAyya kacitkAcidamISAM prakRtirgamat / sarve'pyamI hi nikSepyAH kArAyAM taskarAdivat // 27 // iti prAvAripunUnaM tatastaM kambalena te / himeM saMjayituM tasminnauSNyadhUpAyitAn kRmIn // 28 // yugmam // vyalimpanta tato gAtraM canda MOCRACCOR // 26 // 1 bhRti mUlyam // 2 kriyAM cikitsAM devapUjAdikAM vA // 3 kAcit kRmiH prakRtirvA, taskarApi dRSTAntena tayoH sAparAdhatvaM vyajyate // 4 hime shiitle|| For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *** * * * nena sugndhinaa| te muneH saGgamAyeva muktyA glitkrmnnH||29|| evamabhyaGgasaMvyAnale pnaanyaanupuurvytH| triHkurvANA anarvANAH sajjayanti sma te munim // 30 // tatrAnupAmAdyAyAM khaglInAH kRmycyutaaH| palalasthA dvitiiysthaamnysyaamsthisNsthitaaH||31|| | spRSTavaddhanidhattAkhyA mumukSoH krmsnycyaaH| yathottaraparINAmaparipATayeva dAruNAH // 32 // yugmam // saMrohiNyA tataH kAyo hemacchAyo'bhavanmuneH / auSadhInAmacintyo hi mahimA karmaNAmiva // 33 // kSamayikhA tataH sAdhu tuSTAste'yurgRhAnnijAn / pAtre vidyopayoge hi prekSAvAn prIyate na kaH? // 34 // lakSamUlyaM parIbhogAnniSprabhAvatayA bhiSak / paJcAzatA sahastaM sa vyakrINIta kambalam // 35 // atha vittena tenAsAvarhadvezma vinirmamau / vaidyA api na muhyanti bAhyavastaSa taadRshaaH||36|| arhatazca vinA'styanyatpAtraM vittavyayasya na / sasyaprabhavabhUprAptau bIjaM ko yUpare vapet // 37 // mArgAnusUkharI buddhiraho vaidyasya | tasya yat / yatnastatvamavindorapyarhatsadmavidhAviyAt // 38 // Ucire tena suhRdaH pratimAsthApanakSaNe / samaM sakhyamiva 'zreyodhAma no jinamandiram // 39 // tena kambalamUlyena nirmApitamado mayA / tadatra bhaktimAjanma vayaM sarve hi kurmahe // 40 // kepAzcinmajatAM sindhau jIvitAzAmucAM yathA / sahasA Dhokate yAnamArohAtha kutazcana // 41 // tathA saMsRkharANAM no bhave zubhamavindatAm / adaH sAdhukriyAbhajhyA zubhAya samupasthitam // 42 // yugmam // sarve te'thAhato bimbe lambamAnA vikakharAH / | unmajanmedurAmodarodaH kandarasaMspRzaH // 43 // uttamasthAnasamprApteramandAndolanacchalAt / AnandAdiva nRtyantIH puSpamAlA |nyavIvizan / 44 // yugmam / / malApanayanavyAjAdAyAzca malAni te / nUnaM prakSAlayAmAsuH kSaNena snapanakSaNe // 45 // pUja 1 anarvANA anindyAH prazasyAH // 2 zreyodhAma kalyANasthAnam 3 no'smAkam 4 sAdhukriyeti zobhanacaityavandanapUjanAdivyApArayyAjena // * COMKARANCE ****** For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH 1 li. paMcaliMgIkAnAM cirazliSTAH kRSNA lezyA ivAGginIH / unmIlatkAlimollekhA dhUmalekhA vimunyctiiH|| 46 // kasturIghanasArAdisugandhi dravyanirmitAH / pratimAyAH purodhUpavatIste udajigrahan // 47 // yugmam // jAgratA saurabheNoccadigmukheSu prasarpatA / spryaa||27|| darzanAyeva hayadbhiniHsvanaM janAn // 48 // kuGkamAgurukarpUrairvyalimpanta samantataH / bhakkyAvadhyaM trisandhyaM te'rhadvimbamavilambi tam // 49 // yugmam / / ullasallAsikAlAsyaM te guJjanmurajabrajam / gAyadudgarvagandharva saGgItakamacIkaran // 50 // evamabhyarca| yantaste vidhinA pratimA mudA / munisaMsargataH samyaka zrAddhadharma prapedire // 51 // te'tha dvAdazadhA dharma pAlayAmAsurAdarAt / / mandAyate nidhi prApya kiM kazcittasya guptaye // 52 // tayA cakrizriyaM vaidyaH saJcikAya cikitsayA / na hi kalpalatA jAtu mUte | kozAtakI phalam // 53 // te'tha sarve'pi nirvedAcchAmaNyamupazuzruvuH, / ramante cUtamaprApya kApi puMskokilAH kimu // 54 // ArAdhya cArucAritramacyute te cyutAgasaH / zakasAmAnikakhena sarve jAyanta nirjarAH // 55 // itazca jambUdvIpe'sti paurastyavidehe srastare zriyAm / vijaye puSkalAvatyAM nagarI puNDarIkiNI // 56 // madhAvapAcyavAtena balla| bhAnunayaM vinA / uddhRyeva kacininye yasyAM mAno natabhruvAm // 57 // amajadyatra nityoSNaH sarassu pratimAnibhAt / zizirasparzasaMvittikautukAdiva bhAnumAn // 58 // parito yA vRtA reje haridbhirvanarAjibhiH / nIlAMzukopasaMvyAnA dRgdopahataye / dhruvam / / 59 // bhUsarasI tatasnigdhakartRkIya'bjinI bhuvAm | sitAmbhojanmanAM nUnaM zazvanmukulitAtmanAm // 60 // suvarNakalazA yasyAM mUrddhakhamarasajhanAm / bhUyo bhUmocchalatstyAnamadhupiNDazriyaM dadhuH // 61 // yugmam // purI kiM martyaloke'sti 1 jAgratA abhyutkaTena // CHELOROSCOM GACANCHADACOCOM // 27 // For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir matsameti kutUhalAt / nirgatA bhuvamudbhidya babhau zeSapurIva yA // 62 // tatra sAmrAjyamavyAja vajraseno'tanonnRpaH / pakrimatIrtha-13 kRnnAmasampAdukasamIhitaH // 63 // nirAgaso'dhunA'bhUmobhayathA'pIti bhUbhujaH / puNyairAsAdya yadyAtrAM tIrthayAtrAmivAtupan // 64 // zeSAmiva zirasyAjJAM yasyAdhuH puNyasaJcayAt / bhUpAlAH prakriyApAtraM tasya naasiirddNbrH||65 / / yodhemahi dhruvametya no yogyakhAt pratidvipaiH / itIva yaddvipAH snAyaM snAyaM khamudadhUlayan // 66 // sphUtirna no raNe dRSTA vibhuneti zuco'luThan / yadazvAH | khedinaH zazvadvalgAdiviyujo bhuvi // 67 // suyodhArohaNAbhAvAtvaM makhAnupayoginam / yadrathAzcalacakrAtkharabhaGgayA'rudaniva // 68 // prAcyakSmAbhRdavizrAntakarakSepazramAdiva / avyApRteryadatrANi zastrazAlAkhazerata // 69 // vyarthAmapi camUmevamupayuktAdhikaM nRpaH / bahumene mahAnto hi zazvatpraNayivatsalAH // 70 // samajAyata sthavIyomuktAphalamAlabhAriNI tasya / subhagaM bhaviSNurUpA priyaMvadA dhAriNI devI // 71 // nadInamupasappantI nAlIkasyopagakharI / janayantI jane kAmamadyutatkamaleva yA / / 72 // cyukhA'cyutAttataH pUrva tayoH mUnutayA'jani / vajanAbho bhiSak jIvo dhAmnA vajra ivAparaH / / 73 // krameNa te'tha suhRdo jajJire tatsahodarAH / bAhuH subAhu~H pIThazca mahApIThazca nAmataH // 74 // teStha sarve'pi vayasA kalAnAM kauzalena ca / | aidhanta puNyapIyuSasiktAH kalpAGkurA iva // 75 // UrjAkhalaiH zriyaH pAzcaturbhiAtRbhirvRtaH / lokapAlaiya'rAjiSTa vajrIvAdyo vijikharaiH // 76 // atha nmraakhilvaaraannmaulikheltpdaambujH| dAnAmbha:plAvitodazcadarthisArthamanorathaH // 77 // abhi 1 yAtrAM prayANakam ubhayathA nirAgaso niraparAdhA niSpApAtha, pApAparAdhayorAga iti vacanAt puNyavattvAttasya bhUbhurjA niSpApatA syAditi draSTavyam / / 2 prakriyApAnaM rAjyasthityA parikaramAnaM tadadhikAra iti yAvat // For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhaddhattiH 1li. // 28 // SACRE.SAMSUNGAROO picya sutaM jyeSThaM saurAjye prAbrajapaH / na svAdubhojyalAbhe'pi paJjare ramate hriH|| 78 // yugmam // maunavAnapyasau bhanyAn bodhayan vyaharan mahIm / kasya nIradhaye sphAtimAzRNoti sudhAkaraH // 79 // tato bhagavato yatra dinejjAyata kevalam / tatraiva vajranAbhasya cakramAyudhasamani // 8 // dideza bhagavAn dharma devamAnavapapadi / jamatAM vatsalAH santaH khodarambharayo na hi // 81 // vajranAbho'pi cakrAptyA dizo jetuM pracakrame / na bhUtoyAdisattvepi rohebIjAhate'GkaraH // 82 // panthAnaM kAntimanthAnaM nUnaM yasya pradarzayat / cakra dvAHsthaM padaM bheje jigISoH prayiyAsataH // 83 // yodhanAyeva zailAnAmuccaisvamasahiSNavaH / dantAghAtaistaTIrjanuryasya mattamataGgajAH // 84 // amuzcan sumanovarSa dantairgiritaTItAm / mUrdhni yatkariNAM kamprAH khatrANAyeva pAdapAH // 85 // mAtaGgAbhidhayA'spRzyA mA bhUmeti karoddhRtaiH / zaucAya zIkarAsAraiH sasnuryasya gajA dhruvam // 86 // madAmbupivatAM nUnaM madhupAnAM kpolyoH| vizakaNDAvidaMzArtha babhuryaddantinAM radAH // 87 // yannAgAlikakarNeSu tArAzreNiyarAjata / klRptA vandanamAleva pravekSyantyA jyshriyH||88|| ydiiymttmaatnggdntghttttnpiidditaaH| nirjharAmburayavyAjAdarudanniva bhUdharAH // 89 // zreSThaM sarvamahiSThAnAM matpRSThamadhitasthuSaH / bhaGgaH saGgararaGge cetkIdRzI mama ratnatA // 90 // itIva niyamAdyasya hastiratnaM raNAGgaNe / vijayazrIpariSvaGgaM svAdhirohuracIkarat // 91 / / yugmam // dAnAmbudurdinAsAro yeSAM jalamucAmiva | ugrIvairiva sAraGgaibhRGgairutkairapIyata // 92 // te yasya padmakathitAH padmasarvakaSA api / babhuAraNarAjo'pi nevAraNadhurandharAH // 93 // 1 mayAM samudro varddhanIya iti kasyAne prati jAnIte // 2 praSTaM pradhAnam / / 3 niyamAdevazyaMbhAvena // 4 yauvanehi hastinAM zarIre raktabindava ivAtiSThante te ca paakazabdavAcyAH // 5 navA yuvAna iti virodhaparihAraH // LOCACADEMOCRACK | // 28 // For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RAMERICCAROLORG yugmam / / yatturaGgAH khamutpeturdidarzayiSayA dhruvam / khavegasyArkarathyAnAM vayUthAnAM garIyasaH // 94 // yadazvAH sarvato'bhrAmyanavyA avyAhataspadAH / kiyatyasmatpatebhUmiriti jijJAsayA dhruvam / / 95 // khagotraviyujasteca kathaM ratiriti dhruvam / yasyoccaiHzravasaM hAtuM dyAmutpuplavire hayAH // 96 // asadvinA jayanti mAM na doSmanto'pi pArthivAH / itIva yasya darpiSThA vavalguvalgu vAjinaH // 97 // ratnabhUSaNasaGkrAnticchamanA tigmadIdhitiH / nUnaM yasya harIn hattumAjagAma muhurmuhuH // 98 // indriyairasadAdInAM bAyaiAdheSu vastuSu / nAnyo vAyostarasvIti pravAdapratiSiddhaye // 99 // udghATyamAnavaitATyaguhAniryanabhakhataH / puro'dhAvat parAvRttya yatturaGgamaNidhuvam // 100 // yugmam / / zaGke na no'svatatrakhAtpUrNAdhArA manorathAH / iti zramazamavyAjAdye khedA daluThan bhuvi // 101 // api vAjivarA yasya dhurINAste navAjiSu / khalInaM bibhrato dvedhA lakSazo javanA babhuH // 102 // ciraM vayaM ghuNairjagdhA muktA guptairivAdhunA / iti toSAd dhruvaM yasya rathA dadhvanuradhvani // 103 // nikaNakiGkiNInAdairdhvajAntaiviyadunmukhaiH / yatsyandanA rathaM pUSNaH spaddhayA''kArayanniva // 104 // yatpacInAM raNotsAhaprocchalatpulakacchalAt / svAmiprasAdasaMsikto'mucadvIraraso'GkurAn / / 105 // hetizakticchalAdyasya durnivArAmarAtibhiH / sAkSAdiva kare zaktiM nartayanto'zubhan bhaTAH // 106 // yadyodhAH pratiyoddhRNAM prahArAnizitAyudhaiH / vitIryAkrINatAmIbhyastuSArAMzusakhaM yazaH // 107 // kaNThe'kuNThaM nidhAyAstramAyudhapratimAmiSAt / yAnavikSan surakSAyai saGkhye'saGkhyA dviSAM bhaTAH // 108 // maNDalIkRtakodaNDadaNDama| 1dhArAsturagagataya AskanditadhAritakarecitavalgitAtalakSaNAH 2 navAjiSu apUrvasaMgrAmeSu // 3 khalInaM kavikA bhAkAzalayana ca nirantaramatizayotplavanena 4 prAyo vyonnaH saMzleSAt / / 4 astraM kuThAralakSaNaM, rakSaNArthinohi kuThAraM kaNThe nidhAya zatruSvapi praNatAH pravizantIti sthitiH / / -NCREASONICCAKRECt For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI SEARCH NDitapANayaH / yaM prAptakoTayo'nvIyuH koTizaste mahAbhaTAH // 109 // yugmam // Agatya khecaradvArA daivatAstrabalena vA / camU-| bRhaddhRttiH samUhanihDho maiSa jaiSInirIkSya mAm // 110 // itIva yadalodbhUtadhUmranIrandhradhRlibhiH / AtmAnaM guNDayAmAsa gopanAyevalA 1li. caNDaruka // 111 / / yugmam // saMkhyAprastenyanirdainyayatsainyabharapIDitA / nApaptattapti zUnyApi yadadhastAdvasundharA // 112 // | tadiyatyA anIkinyAH sahapAtabhaviSNunaH / pAtakAccakitA nUnaM pAtAlagativedhasaH // 113 // yugmam // yaddherIbhUribhAGkArA | anveSTumiva vairiNaH / saGkrAnticchadmanA dhRSTAHprAvizan kandarAsvapi // 114 // patyA satyA api me datto nAntaHpure'vakAza iti / kupiteva niravarodhA bhrAmyadyatkIrtirAzAsu // 115 // anan hAsyaprabhAH zubhrA adabhrA vairisubhruvAm / asUta kambusaM| vAdi yatkRpANo dhruvaM yazaH // 116 // karpUratAlapatrANi citraM kavalayanapi / arAtisudRzAM yasya pratApaH prApaduSNatAm // 117 // virahajvarahUtAristrIstanotsaGgasaGgamAt / nUnaM vimRkharo yasya pratApastApavAnabhUt // 118 // svayaM kalayato neturbAdhA mA'bhUnmanAgapi / iti yasya pratApena bAdaM prauDhimupeyuSA // 119 / hareriva mataGgeSu nAzitepvariSu dhruvam / prepsitA apyapUryanta nAGgasaGgarakelayaH // 120 // yugmam // yaM vIkSyAdhijyadhanvAnaM dhunvAnaM dviSatAM mnH| citramapyarayo dhanvamaNDala-18 jyAspRzo'bhavan // 121 // nityaM zItAtapaistaptA vAneyAH pazavaH katham / vatsyante ca sukheneti yena yAtrAmiSAd dviSAm // 122 // rAjadhAnyo'rpitAsteSAM tadbhuvo vairiNAmiva / zItAdibAdhitAH sevAM svIkariSyantyamI iti // 123 // yugmam // snAntInAM // 29 // 1 prAptakoTayo labdhasamasta kalAprakarSAH // 2 eSa cakrI // 3 saMkhyAprastanyam asaMkhyAm 4 kalayataH kali saMgrAma gRhNataH // 5 dhanyamaNDaujyA taddezaparyantabhUmiH / / %AMKAROCHOCALORESC For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandir yaccamUstrINAmaGgarAgeNa bhUyasA / sugandhinA viliptAGgI sarvasAttriyayauvanAt // 124 // bhavitrI subhagA bharturadyAhamiti vIcibhiH / zItA samucchalantIbhirnRtyantIvAmbudhiM yayau // 125 // yugmam // yadbherIdhvAnamAkarNya naSTeSvariSu bhartRSu / zUnyAsteSAM : puro nUnamarudan virutaiH zunAm / / 126 / / saktaH paramahelAyAM na vAsayati mAmasau / sAdhvImitIva yatkIrtiravamAnAdizo'grahIt / / 127 / / apUrvo yatpratApAgniyanisargavirodhyapi / netreSu ripubandInAM koSNaM jalamajIjanat // 128 // dvAtriMzatkaTakodagrAH sahasrA pRthivIbhRtAm / sa kUTA unnamadvaMzA hastAskanditazRGkhalAH // 129 / / yena kalpAnileneva praNunnA yugapadrutam / dantabhaGgabhRto garne vinipeturavAGmukhAH // 130 // yugmam // ityaSTAcavAriMzadAdikulakam // tasya cakrapateH zauryavarNana hai prakrameta yaH / paGgustuGgaM gireH zRGgamivArohana sa hasyate // 131 / / SaTkhaNDaM vijayaM jilA tadbhavAM mukuTa cchalAta / lalATaphalake rAjJAmAjJA yena nyadhIyata // 132 // na mAnasaM gatenocaina surAjIvayuga navA / navena rAjahaMsena yenAbhAt puNDarIkiNI // 133 / / netrayoH puSyadAyuSyaM zrotrayoramRtadravam / jIvitaM sparzanasyAsUna puSyeSoH sandadhana muhuH // 134 // antarnavanavonmIladvIraprathanamantharAt / rAjakAdviguNaM vaiNaM bibhrANo vibhramAspadam // 135 // zRGgAraM dviguNaM vIrAnnUnaM sthUladRzAtmanaH / aJjasA vyaJjayanneSa bubhuje cakrabhRcchriyam // 136 // tribhirvizeSakam // bhrAtaraste'sya cakhAro babhUvumaNDalezvarAH / dhAmnA'tendre'pi candre no nIrucaH sarvathA grahAH / / 137 // vajraseno jinaH prApattatpurI viharannatha / na syAdvizvajanInAnAM nijavAse jagaddhitam / __ 1 sakUTAH zikharopetAH // 2 mAnasaM saro gatena ata eva navena naiva zobhanarAjIvayuktA ata eva navA // 3 AyuSyam AyuSe hitaM rasAyanam // 4 mantharAt, mandAt anena tassa sadopalamAviSkRtam // 5 atanne'pyutkaTe'pi // BALIKA For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH 1li. // 138 // prAtihArya samaM zAlaiH yasya zakAH svato'vyadhuH nApekSante mahApuNyakrItA bhRtyA hi nodanam // 139 // satsvapyanyeSu vRkSeSu mayA''tA caityakSatA / itIvotpulako yasyAzoko'bhUt pallavacchalAt // 140 // na ko'pyacintyapuNyAnAM pairA cIna iti dhruvam / vyaJjan puJjaH prasUnAnAmunmukho yatpuro'bhavat // 141 // bhAratI yasya mAdhuryAdAcakarSa pazUnapi / nijAstapA''karSavidyeva padArthAna viprakarSiNaH // 142 // abhitoyaM sitoddAmacAmarobhUnanacchalAt / vidhunvAnau rajaH svasya nanaM zako rarAjataH // 143 // mayakhaiH mukharairUdra sanmecakazikhAsakhaiH / zakrAyudhena pasparddha nUnaM yatsiMha viSTaram // 144 // pRthaka MpudgalarUpAbhAH svAzrayAditi darzayat / manye yasya tanoH pazcAdbhAmaNDalamadIpyata // 145 // mA bhUtsadasi nAyAtaH kazcidajJa | iti dhruvam / AjuhAva pratidhvAnacchalAdyadundubhirjanAn // 146 // Uddha bheje sitacchatraM yasyAsane niSeduSaH / pUrNapIyuSarugvi|mbamudayAdrerivopari // 147 // na surakSyedRzI lakSmIH parikSepatrayaM vinA / iti zAlatrayI nUnaM sasRje yasya saMsadi // 148 // ityekAdazabhirAdikulakam // sadyo'tha vandanAyAgAdvajranAbhaH sasodaraH / akasmAcchevadhiM labdhvA ko vilambeta tadhe // 149 // hitAya bhagavAn dharma tatodikSatsabhAsadAm / Atmano nopakArAya prarohaH kalpabhUruhaH // 150 / / pratyagraM prAbhRtaM siddheH samya|ktvaM kurutojjvalam / utkRSTamapi no ratnamamRSTaM syAttatheSTadam // 151 / / vidhatta sarvajIveSu navodazcadayAM dayAm / kAmAn pUra| yate kAcit kiM gauH kAmadudhAM vinA // 152 / / sudhiyA sUnRtaM vAcyaM nAnRtaM rucyamapyaho? / priyAt kupyantyapathyAddhi sutarAM 1 aSTAbhiH zlokairaSTau prAtihAryANi // 2 caityavRkSaH pUjyataruH // 3 parAcInaH parAmukhaH // 4 mecakaH paJcavarNAmaNiH // 5 pRthak kathaMcid bhinnA | na punaratyantabhinnA // ACADASCARSACARSA For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dustarA rujH||153 // parakIyamaNIyo'pi mA grahIdhvamayAcitam / hAlAhalalavo jagdho'saMskRto hi haratyaman // 154 // ApA-1 tamadhurastyAjyaH strIsambhogo'ntadAruNaH / ko bhojyamupayuJjIta vidvAn madhuviSAnugam // 155 / / mRrchA mRcheca caitanyahAriNIti pradhyatAm / durnivArA hi mUrchantI prAvRSeNyA nadIva sA // 156 // tadetaddarzanasyUtaM siddhyai vratamupAyata / paMgvandhayovinA melaM | purAptinaM bhavedanAt // 157 // pituH pArzve tatazcakrI prAvAjIt saha sodaraiH / tRpyantyaprApya kiM kalpapAdapaM bhogabhUbhuvaH // 158 // tato'dhyagISTa pUrvANi vajranAbhazcaturdaza / helayA nirnimepo hi prajJonmeSo mahAtmanAm // 159 // sarve'pyekAdazAGgAni bhrAtarastvadhyagIta | prabhA yAdRgvidhostAdRkutastyA jyotiSAmapi // 160 // bhagavAn vajranAbhasya tataH mUripadaM nyadhAt / avyAhataM sadA svAmyamagrAmyaM puNyazAlinAm / / 161 // tatra bAhunirAzaMsa utsahiSNuradAmbhikaH / sAdhUnAM bhaktapAnAdidAnAbhigrahamagrahIt // 162 // shrmnnaanaamvishraantsvaadhyaayaadhyaapnaadibhiH| zrAntibhAjAM subAhuH sAg vizramaNamupAzRNot // 163 / / sAmrAjyazrIparIrambhalAlitau tau ca tAdRzam / dustaraM pratijajJAte vaiyAvRtyaM subhRtyavat // 164 // yadvA padmAH zriyaH pAtraM nityaM kiM vikacAnanAH / nAcarantyuSNarugabhAnusantApasahanatratam // 165 / / yathArakhaM karmaNodRSTvA mUristAvapramadvarau / janmajIvitasAphalyamanayoreva dhanyayoH // 166 / / phalegrahistapovRkSa etayorniravagrahaH / nattekIva narInati kIrtitribhuvanAGgaNe // 167 / / dorbalasyAnayobhadraM vazinAM yaniraMhasAm / raMhasA yatinAM kArye'nAhAyamupayujyate / / 167 // ityAdibhirupALahadgirAM zrutisudhAkiram / sandabhairaucitI garbhaMguNA hi garimAspadam // 169 // vinItaM stuvate lokAH kramavacAnmukundavat / avinItaM tu nindanti dAhakatvAtkRzAnuvat 1sa samyaktvaM paJcANuvratikaM dharmamAha pratyAmityAdi / / 2 vinA garuDena nItaM dezAntaraM prApitam evamavinA meSeNa meSavAhanatvAdapreH kamavatvAt trivikramarUpatvAt // For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 31 // SAXMMSSESSMS // 170 // tatprazaMsAM nizamyAho! pakSapAto'nayorguroH / pratikSaNamimAveSa yatsaMstauti prasedivAn // 171 // sugurUn varivasya-|| bRhadvRttiH ntau tapasyantau cirAdapi / nAvAM zazvadadhIyAnAvapi kazcitprazaMsati // 172 / / sukhAkaroti yo dhRto dehazuzrUSayA janam / sa eva 1 li. | zlAghyatAmeti svArthaH sarvasya vallabhaH // 173 // sAmrAjyanItiradyApi nanveSAmanuvartate / iti pIThamahApIThau luThantAvapi vAgahRdoH // 174 // vibhrANI daurmanassaMtI guNavadrugocaram / satyaM svasya laghIyastvaM vyAJjiSTAmasamanjasam // 175 // paJcabhiH kula| kam // aho ! mithyAbhimAnasya mahimA yattayorapi / kSIrodanIrasaundaryasodaryahRdaye gurau // 176 // gaNapUjyo'pyasAvIza AvayorviSamekSaNaH / iti buddhirviparyastA dustarA samapadyata // 177 // yugmam / yadvA suvRttaM sarala vaMzaM parvAnugAmukam / sAlUravasayAtAkSA adhyavasyanti panagam // 178 // na ca dveSo bhavArtasya mumukSoyujyate gurau / pIyUSaM ko'nuvidviSyAjIvitArthI viSAditaH // 179 // darzanaM nAzayenmUDho yo gurau durmanAyate / pUSNe vairAyamANaH kiM kauziko vIkSate divA // 180 // dharmAcArya vinA | | dharmo na svasAdhyaM prasAdhayet / karNadhArAhate poto'dhiroDhAraM na tArayet // 181 // pradveSaH sAdhumAtre'pi bhavagarjanibandhanam / gurau | tu kA kathA tasya kUlavAlamuneriva // 182 / / kriyAM muktikRte kuryAd yo gurau vimanIbhavan / sa bubhukSurviSonmizraM bhojyaM bhuJjIta tRptaye // 183 // durmedhA dRSyate ziSyaH kiM punarvinayojjhitaH / kutsanIyo'nyathA'pi zvA vraNacandrAGkitaH kimu ? // 184 // vindanti vandhyatAM zikSA duHzaikSe sugurorapi / vyApAritA kharAbhIzAvandhyamadhyAsate dRzaH // 185 // duSpAtrAtizayAdhAne guro // 31 // rapyaphalaH zramaH / ArohadustaTImanyadantabhaGgArikamaznute // 186 // gurau prazrayavAn ziSyo jAyate gauravAspadam / hAro'nyathA1 vAgrahadogurorvacanamAnasayornivasantAvapi // 2 IzaH zambhuH // 3 sAlUravasA maNDUkadhAtuvizeSaH / / For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir -%-% api subhago nAyakAnugataH kimu ? // 187 // pratiSThAmaznute ziSyo guNavAn bhaktimAn gurau / anyathA'pi maNiH zreyAn parIkSitaguNaH kimu 1 // 188 // bAhyA api vidheyatvAdaya'nte raajmirgjaaH| tyajyante tadviparyAsAdbhujagA gRhajA api // 189 // alasaM durvinItaM ca na saMgRhNAti buddhimAn / mUlyaM vinA'pyanaDvAhamAdatte gaDinaM hi kaH // 190 // avekSya tadidaM samyag nAka| vAsaM yadIcchatha / vibudhA gurumuddizya vaimanasyaM tadasthata // 191 // tataH pIThamahApIThau tato doSAdavicyutau / mithyAvaM jagmatuH | sadyo bhISmo hi gurumatsaraH // 192 / / prAyazcittAhate karma nAbhuktamupazAmyati / jvaraH kena vilakuveta lakhanAdikriyAM binA // 193 // anutApAdyabhAvena na tAbhyAM tadanuSThitam / iti zAThyena tau karma strIbahetuM babandhatuH // 194 // bhagavAn vajranAbho'pi pariNAmAdvizudhyataH / viMzatyA'hannamasyAdikAraNaiH karmadAraNaiH // 194 // ArAddhaistIrthakannAma babandha dhutabandhanaH / anirmAya svakarmAntyA sAmagrI viramenahi // 196 // yugmam / / atha pIThamahApIThau vaicitryAt karmaNaH punaH / IrSyAnubandhavirahAtsaddarzanamavApatuH / / 197 // tataH sarve'pyavizrAma zrAmaNyamanupAlya te / kathaM sarvArthatA me sthAccedimAna tpsvinH||198|| | bhojayeyaM nijAM lakSmImitIva zivamiyUtaH / sarvArthenAyanaM ruddhA svapArzve dadhire balAt / / 199 // yugmam / / itazca__ astyayodhyA purI bhUmirjambUdvIpasya bhArate / advandvadvandvamubhUyaH strIpuMsakulasakulA // 20 // madvAsino narA rUpyAH subhagAH komalA ime | vANijyakRSisevAdikRcchrajIvikayA katham // 201 // vatsvantIti priyA kattumetAnanamasUta yaa| manISitArtha| sampUrtidIkSitAn kalpazAkhinaH // 202 // yugmam / / asmAnuttarakurvAdI siddhAntodAhRtAnapi / pratyeSyanti kathaGkAramamI kamme 1 na akavAsaM duHkhanidhAnaM saMsAramityarthaH / / 2 bho vibudhAH surAH guruM vAvasyati // 3 rUpyAH prazastarUpAH // ASAR MCN For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 32 // vizvApadurdinaH bitenduvimyApa prAya COMAXOCCOACAN mahIbhuvaH / / 203 / / strIpuMsA jagaduttaMsA iti yasyAM sadA dhruvam / saMvarmitAH phalaiH puSpaiH prArohan kalpabhUruhAH // 204 // |yugmam / / jAtA videhabhUmiSu kalpadruphalAnyamI na bhokSyante / patadbhuja eva sadA haimavatAdiSu tu sarvatra // 205 // nare iti vipa rIyaritIva kamabhistaducitaistadA yasyAm / dvaividhyaM darzayituM mithunanarAH samudapAdyanta // 206 // yugmam // tasyAmananyalAvaNyarUpAyAM salilezvaraH / mAdhuryadhuryagIlakSmIkRtapIyUSadurdinaH / / 207 / / sa nAbhiH zazinaH kIrtyA nAbhiH kulakaro'jani / mRganAbhirivAkarSadguNAmodena yaH prajAH // 208 / / yugmam / / viDambitendubimbAsthA tasya jajJe kuTumbinI / meruddevI marudevI saubhAgyotkarSadharSiNI // 209 // sthAvarabamiyatkAlamanubhUya kathaJcana / mAnuSyakamapi prAcyaM pAzcAtyaM samupeyuSI // 210 // mahArhapadamaprApya nirvAsthati kathaM basau / itIva jinamAtRtvaM yasyA dhAtA'dhyaropayat / / 211 // yugmam // zuddhA jAtyantarAsparzAdetAvatamanehasam / arhanmApadasyAsau kumAramRdivocitA // 212 // iti yasyAM jagallokanetrasaMvananauSadhau / nUnaM samIkSya kAribAdvidhAtA tavyavIvizat // 213 // yugmam // panthAH sugo'nugAnAM mahattaraiH kSuNNa iti nayaM vyatum / cyunA prAgatha garbha dhruvamavizadvajranAbhajantoH / / 214 // caturdazamahAsvapnavyaJjitAItpado'tha saH / jajJe taraGgayanaGgamayUkhairjagadaGgaNam // 215 // adyotyanta janau yena tAmasA narakA api / nArakANAM dhruvaM dhvAntAdvaitabhrAntijihIrSayA // 216 / / drumAH pallavitAH sadyastaidAnIM jinsmnH| dvArivandanamAlArthamahaM pUrvikayA dhruvam / / 217 // muktimarthayitA no'sau na ca tAM dAtumIzmahe / ityAzakya dhruvaM propuryajanau kalpazA naraH puruSAH sarvadA kalpadrubhojina eva tadabhojina eva veti viparyAyaH, tadeti suSamaduHSamAyAm ubhayarUpA bhavantIti darzayitum // 2 marudevI devAGganA / 3 pAzcAtyaM tad bhava eva mokSyamANakhAt // 4 tadAnIM janmani vasaMtabhavAt // SAGAR // For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khinaH // 218 // lokadharmadhurAdhuryabandhuraskandhavIkSaNAt / RSabheti dhruvaM nAma pitRbhyAM yasya nirmame // 219 // muSNan daridratAmudrAM puSNanarthimanorathAn / bhagavAMzcArutAruNyaM kalpavRkSa ivAsadat // 220 // sahajAsahajanmabhyAM bhAvinIbhyAmivAbhavam / kevalazrIvimuktibhyAM sUcayan saGgamotsavam // 221 // sumaGgalAsunandAbhyAM kanyAbhyAM pANipIDanam / vyadhattAnaGgamAGgalyaM svayaM magavato hariH // 222 // yugmam // cyukhA kAlena sarvArthAdAtmAnau bAhupIThayoH / AdyAyAM bharatabAhayau mithunabena jajJatuH // 223 / / subAhumahApIThau tu dvitIyasyAM mahaujasau / zrIbAhubalisundayau~ dvandvalenodrabhUvatuH // 224 // kramAnavAlike arhannatha te bAlike api / svayaM varNasamAmnAyaM gaNitaM vA'dhyajIgapat // 225 // evaM ca-AttadIkSaM jinaM jAtu kevalAlokazAlinam / vratArthamupatasthAte sthemne saukhyasya te tataH // 226 // atha te tatsamAsAdya sadya utpAdyakevalam / utkaNThayA bahoH kAlAnmukyAH | sakhyamavApatuH / / 227 // dIkSAkSaNe yayorahadvAsakSepacchalAddhavam / muktivazakriyAcUrNaM tUrNa cikSepa mastake // 228 // yattayorapyudaitnItvaM zrutInAM pAradRzvanoH / tanmithyAbhinivezotra nirdambhamudajRmbhata // 229 / / yugmam / / nyastAdhvagavyathajayadrathamaNDalasthakUpodabindumiva dUrasamevamuccaiH / mithyAbhimAnakaNikAphalamAkalayya saddarzanaM zumadRzo virajIkurudhvam // 230 // pIThamahApIThakathA samAptA / / 1 sahajAyA api bhAvitvaM vyaktarUpeNa dRzyam / / 2 navAlike pratyapralalATapaTTe // brAjhIlipikapavarNasamAnAyam / / 3 vAsakSepelanena khahastena bhavAMste adIkSata iti darzitam // 4 dUrasaMkSAraM strIkhAdyazubhaphalaM ca // For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH paMcaliMgI // 33 // atha jamAle kathAnakamucyate 1li. ___etasmin mArate kSatrakuNDagrAmaH purAgraNIH / abhUdabhUSidvargabalgatkhaDgamuvAM miyAm // 1 // yatra triyAmAsu vimukharaiH karai-II nitambinInAmadharoSThapallavAt / nipIya pIyUSarasaM bharAddhRvaM nizApatiH prApa sudhAkarAbhidhAm // 2 // dolAdhirUDheSviva vIcibhaGga-18 jalAzayeSu pratibimbamajhyA / pracaNDamArtaNDamayUkhatApAttadrumAH sasnurivAhi yatra // 3 // mitAdihInena vadhUmukhAnAM mayA'pyamISAmupamAspadabam / itIva mUrcchadyutipuJjabhaGgayA yatrendurudyatpulako mudA'bhAt / / 4 // nihantu no vairitayA divAsnigdhAH kSapAyAM maNiharyabhAsaH / nimnanti yattanitarAM dunotItIva hiyA yatra tamAMsyanezan // 5 // pAsyanti pAthAMsi kathaM namo'dhvagA | itIva devAlayamUrddhavartiSu / suvarNakumbheSvasaMjana payodharA varSAsu yasin bharaNAya vAriNA // 6 // udvejitA nairayikAnAdevayaM | sadAveti vinirgatAHkSmAm / vimidya rejurbhavanAdhipAnAM yasiniketA iva ratnasaudhAH // 7 // yasminmahahU~SaNamekamAsIdyaccandrakA ntapratimAsvamISu / karairnijairlokasamakSaminduH surAlayeSvanvahamabhyaSiJcat // 8 // jalAzayA vIcibhiracchazItalaistIradrumapracyutapuppagucchakaiH / yatra sphuTAmbhoruhagarbhavAsinImanApayansUnamapUpujan zriyam / / 9 // tamo'rirapyeSe tamo na naizaM hantuM visodeti tadIvyayeva / ratnAni yasmin vaNigApaNeSu kSapAsu januH paritastamAMsi // 10 // nA'smadvadatraiSa vizAM manAMsi prINAti mogena hira // 33 // | 1 mayA'pi leme // 2 snigdhAH sAnurAgAH sAndrAzca snigdhA'mibhavasya dussahatvAt // 3 asaMjana, saMyuyujuH // 4 pratimAbhiSeko hitamISu viruddhaH siddhAnte | niSiddhatvAditi dUSaNam / / 5 eSa sUryaH, naizatamasi tatkarANAm aprabhaviSNutvAt // For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jmayo'pi / itIva yasminnahasana sumeruM bhAbhiniSadyAsu suvarNapuJjAH // 11 // asmAdanA kaH kSama AvarItu bhUmispRzAM guhyamitIvagarvAt / yasinnakharvA vyarucan samantAdvaNikpatheSUjjvalacelakUTAH // 12 // vidyA videze'bhuvate'rthamuccairiti khlaasyotsvdrshnaay| khAsikA bhUmimivAvatIrNA vezyA vabhuryatra ca nRtymaanaaH||13 // zazvajjvalabArakahavyavAhanajvAlAkalApadrutizaGkayA dhruvam / |rarAja pAtAlapuraM vinirgataM yadvapramuddIprasuvarNanirmitam // 14 // chAyAsu no vizramamAzrayadhvamitIva pAnthAn pathi manthitAGgAn / / yatrAiyanti sa ghanA vanAntA vihaGgamAnAM mdhurairviraavaiH||15|| bhujaGgalAlAvilagandhasAradumAnuSaGgAdiva jaagruukaaH| amUcrchayan yatra manakhinInAM premaprakopaM malayAnilAH sAk // 16 // yatra sphuTasphaTikasaGghaTanA babhAse mUrddhastharatnakalazA sursbraajiH| zrIvIranAthamiva nantumadho jagatyA nirgakharI dhRtamaNiH phaNimastakAlI // 17 // yatrAmbukelau mRgalocanAnAmudazcaduccAvacavIcibhaGgayA / sudhArasasvAdujaDAstaDAgA rAgAdudagrAtpulakAnivohuH // 18 // sudhAkirI yatra girI gurUNAM zruteravizrAntamatAntacittAH / niHzaGkamakUritaromarandhravyAjena mA mudamudvamanti // 19 // madanna kizcijinajanmadhAmapuraM samasti kacanAdhuneti / / darpaNa yastadgurubhUribherImAGkArapUrairiva saMtatakSa // 20 // saGkhyAtigairvezravaNaiH samAzritasyaikena sA vaizravaNena saMgatA / puMbhogyanAnAvidhapuSpakAzino na bhogabhAkkevalapuSpakAzinI // 21 // bahukailAsamApanassaikaM kailAsamApuSI / mugdhasyApyasya vaidagdhIM nAlakA''muM niSadyAsu AsaneSu // 2 jAgarUkA atyudanAH // 3 khAdujaDA madhurasalilAH // 4 tatpuraH saMtatakSeti rabhatsayata // 5 vaisphuTaM zravaNaistu sAdhubhiH puSpakAzinaH kusumazobhinaH, na bhogabhAg naiva bhogabhAjanam , athaca nabhogA vidyAdharAstAn bhajate, purI kevalapuSpakAzinI ekavimAna vizeSavyApinI // 6 bahukailAH prabhUtasugandhidravyavizeSAH / / For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRddhRttiH 1li. // 34 // pragalbhate // 22 // tatrAjani kSatrasuto jamAlI zAlInyakolInyavinItizAlI / sagotranAlIkamayakhamAlI pitRkramAmbhoruhasevanAlI // 23 // guNA vasantyAkRtizAlinIti pravAdasaMvAdamivopanetum / saMsthAnasaMsthAsubhago yadAtmA guNaH samAzrIyata dhIrimAdyaiH // 24 // na sthemajaM zarma viTasya gehe svAtatyajaM no kRpaNasya me'bhUt / itIva tasya dvitayIM parIpsurnivezanaM yasya viveza lakSmIH // 25 // ahaM nirucchAsatayA kada guptAviva nyasya vasundharAyAm / kadarthitA'tIva tato'pamRtya bheje gRhaM yasya vilAsinaH zrIH / / 26 / / nyayuJjatAnye bata mAM raNAdau niyokSyate'sau viratau mumukSuH / iti pramodAdiva sarvamaGgaM samazliSadyasya parAkramazrIH // 27 // nAdyaM bhaviSNorahamasya rucyaH kadAcanApIti vimAnanAtaH / parAbhavo'yaM sahasA vihAya nUnaM daridreSu padaM babandha // 28 // yaH sUtradhAreNa parIkSya mUtritaM baddhaM pragalbhaiH kuzalaiH kuzIlavaiH / caturvidhenAbhinayena bhUSitaM nAdyaM sadA prekSyata ramyahayaMgaH // 29 // prAptapramodairatha tasya rUMDhakSodaivinodailelataH sahelam / drAg lAlanAyeva hasaddigantastasinnajRmbhiSTa pure vasantaH // 30 // zrIkhaNDasaMsparzatuSArazIkaraiH purArditAH saGkucitA ya Asata / te yatra zItakSataye'ruNAtapaM bhaktuM prasasurmalayAnilA dhruvam // 31 // tuSArapAtena hima janmanA vidrAvitasya sarajAtavedasaH / saJjIvanAyeva balAdvilAsinAM zrIkhaNDazailasya vavuH | samIraNAH // 32 / / abhraMlihA yatra babhumahIruhAH samullasatpInanavIna pallavAH / samunmiSatkaNTakasaGkaTatvacaH samAgameneva madhuzriyazcirAt // 33 // cukUjurantassahakAramaNDapaM yadutkayantyaH pathikAn pikaanggnaaH| rahasyazikSanta parAnapekSayA tatpazcamasyeva nigarvacAturIm // 34 // paurastyasaMskAravazAdupeyuSaH padmAnavAptyeva kRtAJjanikhanAn / vIkSya dvirephAn kaNato bhavatkRpAH padmAmAlinyaH 1 caturvidhena AzikavAcikasAlikAhAryalakSaNena // 2 rUDhakSodaiH pravRddhaparizIlanaiH // 3 kaNTakA romAJcAH // 4 nigarvastAtparyam / / // 4 // For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suSuvurmadhustutaH // 35 // kathaJciduccaiHkhacarInirIkSya tatsparddhayA''lambya guNAn manantyaH / dyuyAnavidyAmiva vegalolA dolAdhivaDhAH sudRzo vyarAjan // 36 // taruprasUnastavakasravadravaplavena liptA vyarucanmadhuvratAH / madhuzriyeva svapitA vimugdhayA vaivarNyahAnAya yathAstanandhayAH // 37 // kastUrikAmodavilAsacaurasaurabhyagarbhaH zucipazcavarNaiH / prasUnagucchairvikacairatucchairvanyAH parItAvyarucannavanyAH // 38 // sAmrAjyamAptasya jhapadhvajasya khecchAnivAsAya nijasya skhyuH| citrojjvalA dhUpakRtAdhivAsAzcaitreNa klRptA iva saudhamAlAH // 39 // yugmam / / akrIDadAkrIDakRtAdhivAso vilAsinIbhiH samameSa tasin / vindhyAcale kelivanAdhizAyI yathA kareNuH saha vaasitaabhiH|| 40 // vizoSayannaiyatasArasIrapaH kRzAnuvaccaNDasamIraNastapaH / vidhUnayan bhUritapakhinAntapaH smuccrddaarunnbhaakhdaatpH||41|| kAlAt tapatyuSNakare'timAtraM klamena tIvrAtapatApajena / zaGke rathAzveSu calatsu mandaM dIrghabamAsedurahAni yasmin / / 42 / / sudhAM priyo me jagataH kirannapi kSudraiH khrairgndhvhai| sazakaraiH / viguNDitaH pAMzubhirityamapato nizIthinI nUnamavApa tAnavam // 43 // kathaM vayaHsvAdujalena lAlitA vatsyantyamI uSNakadarthitAtmanaH / amAn vihAyeti viSAdato dhruvaM mahAsarasthaH kRzimAnamAsadan // 44 // nAnena patyApi payodhinA no rakSAkRtollApanidAghatapteH / itIva | sampAdukAnabhaGgAstaraGgavatyastanimAnamApuH // 45 // tApena puSpAdiSu nAziteSvaho ! bhUyastadAptyarthamivAtidussaham / avAriSuH 1 avanyAH pRthivyAH sambandhinyo vanyA vanasamUhA iti virodhaparihAraH / / 2 citrojjvalA AlekhyamanoharA atha ca citrA nAnArUpatvamanojJAH / / 3 tapo| nidAghaH // 4 vidhUnayan calayan sAtizayonmatve'pi snAnAdyabhAvAt // 5 mahAsarasyaH pUjitagurusarAMsi // 6 mAno garvaH parimANaM vA / / For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir + paMcaliMgI bRhadvRttiH + pazcazikhivrataM dhruvaM dAvAnalaploSamiSeNa zAkhinaH // 46 // vyakte prapApAlikayA kayAcana stanadvaye kumbhadhiyA vikumbhayA / svamapyanto vadanaM pipAsayA mugdhAnahasyanta vidagdhayA'dhvagAH // 47 // zrIkhaNDakarpUrarasAnugAmukaiHsekA'mbudhArAnikarairudIritaiH / / zIta bIjairiva naizatAhatA dhArAgRhANAM taraNitiSaH khraaH||48|| apaGkilasvAdujalAsu vIcilolAsu kelIvanadIrghikAsu / USmAgamaH krIDati kAmiloke nimajjanatrasta ivotsasAra // 49 // vezyAkarASTApadazRGgamuktA nipAtukA vIkSya himAmbudhArAH / yUnAM zarIreSu tapena neze dUreNa zItajvarazaGkayeva / / 50 // zrIkhaNDalepaighanasArabhogaiH pratyagrapuSpadravamajanaizca / dharma tudaneSa narendramanurvipakSatAmApa tapasya nUnam // 51 // kRSIvalakhAntavitIrNaharSAstRSNagjanavAtavidIrNatAM / jigISubhUmIzvaralaisamarSA avAtarabAzu tatotra varSAH // 52 // kRzAnumayyAmiva dhUpitAyAM tapena yAsyanti kathaM naro'syAm / itIva mahyA sadharAdharAyAM chAyAM vyadhAvatra ghanA ghanAlI // 53 // uSNena taptA prasaviSyate kathaM sasyAni lokasya hitAni bhUriyam / itIva tasyopacikIrSayAbhitastasyAmamuJcan salilaM payomucaH // 54 // uSNopatApAdbhata mRcchitA bhUnevAbhrapAthaHpRSatAM pravezAt / kavoSNabASpodgamanApadezAdujjIvitevocchvAsitaM mumoca / / 55 // tapaHka santApya jagajagAmetyuccairvadan garjitaDambareNa / kSaNaprabhAbhirnizi dIpikAmistamanviyeSa dhruvamambuvAhaH // 56 // zaGkebhito laMbanitambacumbilolAmbudAH kSoNidharA vyarAjan / bhUyaH kathaJcitkila pakSalAmAt kRtodyamA uDDayanAya caNDAH // 57 // grISmAt pizAcAdiva mocitA ghanairetairahaM bandhurabAndhavairiva / ityambusekodbhidurAkuraccha 1 dik catuSTaye dAvAnalaH sUryazcokhamiti pazcAtayaH // 2 naizata na tatra tApAya samarthA babhUvuH // 3 laptamarSAH saMpAditayAtrAvidhisahanAH // 4 mUchito hi mukhAdI jalapravezAducchsati / / // 35 CCC For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4-0-%CACAX lAdromAJcitA nUnamabhAdilA'khilA // 98 // jaganti santApayatastapasya sAhAyyametena karaiH prakRptam / iti nyarundhanniva tAn vilupya bhAkhantamaspandatayA payodAH // 59 // mahIdhrazRGgAdavatIrya zake taraGgavatyastarasA samudram / nidaaghshossaacirviprlmbhpraaduHssdutknnutyaa'bhismrH||60|| sakhA tapasyeti ghanAgamena baddhaH priyo me ghenabandhanena / bhAkhAnataH kiM tanudhAraNenetIva nyamajannalinI jaleSu // 6 // manye'bhranIraprabahainimagnA sarassu bhogyA vizinI tato naH / sthityA kimatreti sarovataMsA haMsA yayumonasamAhatAzAH // 62 // mayA samastA kSitirukSitA kiM naveti nizcetumivAmbuvAhaH / vyApArayAmAsa taDitpradIpAnmuhu-| muhuH santamase samantAt // 63 // tapena nagnIkRtayA~pi nIlakauzeyavAsaH sakhazaSpalakSmIH / asmAnmayetIva kalApinAdaistuSTAva tuSTA vasudhA'mbuvAham / / 64 // varSAsu dhArAdharanIradhArAdhautArkabhittIrvalabhIrabhIkaH / zAtaM kumAro'nubhavannasIma sImantinIbhiH samamadhyuvAsa // 65 // kiyaciraM sthAsyati loka eSa mano'nvahaM vAridharAndhakAre / itIva tasya kSataye'rkacandrau prasAdayantI zaradAjagAma // 66 // kSIrodavIcIsuhRdaH payodA yasyAM mahAnIlasakhe'ntarikSe / praseduSAmatra jalAzayAnAmadhArayanta pratibimbala|kSmIm / / 67 // satApi tejaHkSatikArakabAnmayA vipakSasya ghanAgamasya / adRzyata dhvaMsa itIva bhAnurdhAmnaH prakarSa bibharAMbabhUva // 68 // yatpadhinI vAribhare vuDantImupekSya varSAsu tathAgamA mm| tad yujyate netyanutApatastadavekSayAguH punaratra haMsAH // 69 // kI priyo'bhUddhanavandhanAnme nimukta ityutkalikAtirekAt / bhAnuM praphullAmburuhAnanazrIrambhojinI draSTumivonmamaJja // 70 // prAtikhikasthAnagamAdidAnI sApalyabhUSNoH kalahasya hAnyA / nUnaM vinidrAmburuhA daridrAH prasannatAmIyurivAbdhikAntAH // 71 / / | 1 tAn karAn / / 2 ghanena niviDena meghena ca // 3 Api lebhe // 4 zatrudhvaMsadarzanaM hi mahate tejase bhavatIti // 4 tadavekSayA padmanI pratijAgaraNAya / 15amburuhA daridrAH kamalabahalAH // C X- 74 For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadruttiH 1 li. vinApi caNDAdyabhighAtamanumApAtukAn zAlivanaM kuraGgAn / nyavArayan geyaravaiH pragalbhA guNairvikaSTAniva zAligopyaH // 72 // puNDarkhaNDasya vipakrimasya pIyuSamAdhuryamuSo nipIya / rasodavAhAniva zItarociH karAMstupArAnmadhurAnamuzcat / / 73 // divAtapena dviSateva bhAnoH klAntaM nitAntaM bhuvanaM nirIkSya / astrApayacchItarucinizAsu sudhAmayairaMzubhirIpayeva / / 74 // vaiSamyato'ceSTyata kaSTamebhirbhArArditAnAM pathigacchatAM naH / itIva sAmyAya vRSA viSANairAjaghnuruccAni sarittaTAni // 75 // saudhe sudhAdhAmamarIcisikte snigdhaiH sudhAdhugravacanaprapazcaiH / vaidagdhyadigdhaiH saha kAmakeliM kurvan kumAraH zaradaM ninAya // 76 // himAgamaH prApa tato rasAlajAladravAsvAdanamattagopaH / mAdyan balAtkrauJcavavidRbdhA kolAhalA vAntavanAntarAlaH // 77 // ApannavIryeSu himaprakarSAnUnaM pataGgasya turaGgameSu / vyomAGgaNaM maMkSu vilakyatsu dinAni yasmiMstanimAnamIyuH // 78 // himarjunA saGghaTitena sakhyA sArddha kathAmAdadhatazcireNa / kAlAtipAtoJjani zItarazmeritIva dIrghAH kSaNadA babhUvuH // 79 // pravizya lInAH zaradA tapasya tIvrAbhitApAdiva kandarAsu / vegena tasyApagamAdidAnIM viSvag himAdreH pavanAH prasanuH // 80 // pAleyanisyUtasamIrasahai dhyahima ratiM jagataH pipatiM / vahnidehet kevala eva dAhyaM kimu pracaNDAnilaloladarciH // 81 / / uSNeSu yatkulamapatravallIwdhuH striyaHkhannakuceSu cAru / tapannabhakhallaharIparItaM kastApayetsaptazikhena gAtram // 82 // vaimukhyamepA nayanotsavasya dhatte sudhAMzorapi matsakhasya / itIva durddharSatuSAravarSeH zItAgamaH paGkajinIM mamantha // 83 // khArAtidharmadyutibandhupadmabhrAntyA hima vikariSyate'daH / iti dhruvaM kuGkumapaGkasAndralepena vakra pidadhustaruNyaH // 84 // saugandhyavandhUkRtadiktaTena vilipya gAtraM ghusRNadraveNa / snAnto guNavikRSTAn rajjubhirAkRSTAn / / 2 rasAlA ikSavaH / / 3 vikariSyate vikSipsyati / For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dA viniSpAtukavAribhajhyA dhruvaM yuvAno himamudvamanti // 85 // susnigdhakAlAgurudhUmabhUmakAmyAlayaH kuDDamapiJjarAGgaH / hemantamantaH puramadhyasaMstho'tivAhayAmAsa mahIpasUnuH // 86 // pradIpavaccaJcaladehabhAsastArAsamUhA nabhasi vyarAjan / zaGke navasphAratuSArakhA-1 dhAcchItajvarAttoM iva jAtakampAH // 87 // atha priyaMbhAvukabhAnumaNDalazcandraprabhAsodarakundasundaraH / puSNanasau bhAgyamanuSNa-14 dIdhiterunnidrazItaH ziziraH samAyayau // 88 // vyApte tuSAreNa jagatyazepe svabIjaguyai dhruvamabhyupAgAt / vadhUravadhyeti janaprasiddherUSmAnatabhrUkucamaNDalAni // 89 // vilAsinAM keliSu sarvarAtraM saMzleSaniSpeSavivAdhayeva / nizAsu dIrghAkhapi zaizirISu | zItaM vidudrAva hatAzamArAta // 9 // vilAsinAM vAsagRheSu nUnaM prabhAsvarairAguravairudAraiH / hasanti duvoratuSAracArairaGgArapUra ziziraM hasantyaH // 91 / / vilAsavAseSu na kAmukAnAM jAtu praveSTuM ziziraH zazAka | kRSNAgurudbhakharavahiniyemAndhakArAndhaivoddhRto'pi // 92 // iyaM varAkI visinIva bandhunA mayA'pi guptA himaDambaDambarAta / ityudyadudvegabharAtviSAMpatistajA liyaa| nUnamavApa mandatAm // 93 // prINanti yUnaH prathitoSNimAno nimnapriyANAM stanamaNDaleSu / viyoginInAM vadaneSu dRbdhA vadadivAhA himagandhavAhAH // 94 // prAvArakRSNAgurukuGamAdAvapi pratIpe zizirasya rajyana / tasya prakarSa sphuTayan kumAraH sa tana sAhA| demivAcacAra // 95 // guptAtpurAsaMbhRtapuNyarAzeH kozAdivAkRSya nissevmaannH| savettuvartIni sukhAni zazvadvilajayAmAsa samAH sa bahIH // 96 // AkrIDakaptaprasavocayAdibhirvilAsinIbhiH samamanyadA'sya / prakrIDataH kelijalAzayeSu sarAgradUtAva parApa | sandhyA // 97 // rajasvalAnAmatha padminInAM vimukharANAM rajasAmanuSNAH / sparzAdivA'nUnamahaH kharAMzomerIcayaH pATAlamAna 1 hasanyA'jhArazakaTikA / 2 AkrIDa udyAnam // 3 anUnaM pUrNamahaH dinaM yAvat // paMcali, For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit paMcaliMgI bRhadvRttiH 1li. // 37 // XXMARAL maapuH||98|| saMgAmakaH pazcimadiktaruNyA manye vilipto haricandanena / patisviSAM tejitapadmarAgaviDambivimbaM bibharA bhAvamba bibharA- mbabhUva // 99 // cakrA''hayasroTipuTIgRhItamRNAlikAsUtralatAcchalena / eSyadviyogajvarajarjarAlAzcakarSa cakrayA iva jIvitAzAm // 100 // asadadete'pi kuto'pi kecidetyAGginaH saGghaTitAH kuTumbe / tanaiSu muhyejjJa iti drumeSu rutacchaleneva jgurvihnggaaH||101 // nirgakharI sakharamabjakozAddhanAyatA'rAjata bhRGgarAjI / patyau pravAsAbhimukhe yurale baddhA praveNIva saroruhiNyAH // 102 // divAkaro matta ivAstatejAstyaktAmbaro maNDalarAgabhUmiH / drAgvAruNIsaGgarasAtirekAt papAta vinyastavihastapAdaH // 103 // tigmadyutau jagmupi kAlayogAdastaM jagAma drutamAtapopi / nivoti dhUmo hi kimAzrayAze tannAntarIyaH kacidAvirasti // 104 // kozeSu saMrodhabhiyA pradoSe saroruhebhyo bata nissarantaH / zilImukhAH snigdhanavInapInatamisrabIjazriyamudvahanti // 105 // nIlotpalebhyaH kimapi sphuTebhyo niHsasurazrAntamaligratAnAH / saGkucya guptA dinabhartRbhItyA zaGka'ndhakArA jagadaJjanAya // 106 / / arciHprapaJcaizcaturo'pi yAmAn gariSTaMkASThasya virocanena / pluSTasya dhUmyeva triviSTapasya zyAmA tamaHsaMhatirullalAsa // 107 // asmAkamAlokanikAramuccaiH prakAzayanti trijagatyamUni / iti prakopAdiva locanAnAM gatiM nyarundhanabhitastamAMsi // 108 // tejovadhAcchAzvatameSa vairI khairI ravi!'stamito na veti / jJAtuM bhiyA vyomani kampamAnAstArA nirIyurviralA vilolaaH||109 // khatejasA saGghaTitA anena vayaM kharAMzuvyathitaujaso'pi / ityandhakArasya sebhAjanAya nabhakhajU 1 athavA maNDalAnAM zunA rAgabhUmistatpriyatvAt maNDalaM bimbaM pAnagoSTI ca // 2 pratAnA iti bahuvacanaM pratipadmaM pratAnavivakSayA // 3 gariSTakASThasya |gurutaradigvalayasya virocanAbahirAdityazca // 4 AlokanikAram AlokakRtaM parAbhavaM, parAbhavaprakAzakohi prAyo dvebhyo bhavati // 5 sabhAjanaM pratyutpAdanam / / For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mbhanta mudeva taaraaH||110 // dhvAntena nityodayabhUrbhuvaM me prApya prasaGga malinIkRteti / sikvendurudyansudhayA karaiH prAk prAcImatha projjvalayAJcakAra // 111 // svarbhAnuvanmAnta ityabhikhyA bhrAntA ime tuM kimu kAmayante / ityandhakArAniva nigrahItumudaikrudhevAruNabimba induH // 112 // kSamiSyate RSTumayaM na ebhyazcaNDAMzuvanno karamArdavena / evaM vivicyeva tamItamAMsi zilocayAnAM vivizunikuJjAn // 113 / / mradIyasAmRzya karoccayena rajaHspRzaM gADhariraMsayeva / rasaplutAM kairaviNIM suSuptAM vibodhayAmAsa nizIthinIzaH // 114 // tAlapravAlacchavicumbibimbaM jahau krameNAruNimAnamindoH / UrdocchvasannIradhivIcipUraiH samucchaladbhiH sapanAdivocaiH // 115 // ahonusUrya prati ko'pi rAgojinyA yataH karkazapAdaghAtaiH / aprIyatAsyeyamabhUtparAcI karAvama mRdubhirvidhostu // 116 // vA ime madrucino rareriti priyAvibhramamarcayA dhruvam / utpAdya tIre sarasAM nizApatistatApa cakrAn bhramayatsamAM nizAm // 117 // nistandrayA candrikayA'tisAndraM rodaH kuTIre zazinA vilipte / straiNena tAruNyataroH phalAni sa nirvizanyAmavanImanaiSIt // 118 // vyagrA vilAseSu na jAgrato'pi jJAsyanti kamrAH kSaNadA virAmam | iti dhruvaM jJApayituM tameSAmakUjaduccairatha tAmracUDaH // 119 // Adadhma sakhyaM tamasA dviSAsyetyAgo dhruvaM khaM prati sandadhAnAH / prAgeva bhIterudayAtkharAMzostArA apeyurvirucaH pratIcyAm // 120 // zRGgAriNAM sadmasu sarvarAtraM sambhogavaidagdhyadRzAnurAgAt / vaivarNyakampAviva sandadhAnAH zubhrA babhUolazikhAH prdiipaaH||121|| calaccakorIvadanairnipIya jyotsnArasaM mukta ivaussdhiishH| ucchiSTanIrukkaladhautapAtracchAyAM babhArA'mbarasamakoNe // 122 // zrIkhaNDapabairiva nirvizaGkalimpantyavizrAnti jaganti bhUmnA / zrAnteva suSvApa nizAvasAne jyotsnAGkaparyata ivAmRtAMzoH // 123 // vikakharAcchoNasarojapuJjAdviniryato vAyudhutassa reNoH / For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 38 // snigdhasya saGgAdiva raktabimbaH prAcyAdrizRGga raviradhyuvAsa // 124 // nanaM priye saGghaTite'tha sUrye phullAjanirgacchadalicchalena / rAjIvinI kajalamizramazrupUraM cirAtsambhRtamutsasarja // 125 // bhivA zitairhetibhirabhyamitrAn drAya nazyato nyakSipadandhakArAn / kArAkhiva kSmAdharakandarAsu tigmadyutiH karkaTasaGkaTAsu // 126 // dadata priyAyA visakhaNDamAkhe zake paTuzcATupu cakravAkaH / rarAja saMyojanayatragolaM viyogshiitjvrkmprgaacyaaH||127|| muktAphalacchavimuSo ghanaghammacindaMcambanti gaNDaphalakeSu nitambinInAm / harnu ratikkamamivopasi gandhavAhA rAjIvasaurabhaliho mRdavastupArAH // 128 // uttAlajihA sphuTacATukAravAcAlavaitAlikagItakIrtiH / sAnyadvilAsAyudhadRbdhalAsA jhagityudasthAcchayanAdathAsau // 129 // athAnyadA'dhyAstavizAlajAla: snAtAnuliptAn dhRtadivyabhUSAn / pratiSThamAnAnabhimArgamekaM nirvarNya varNyazcaturo'pi varNAn // 130 // manojJaveSaH 12 jano manobhuvo vasantayAtrAkhiva yAtyasAviti / papraccha nirmaccharalokavatsalaH so'cazcalaH kaJcakinaM prapaJcataH // 131 // yugmam / / sa vyAharajaGgamakalpazAkhI zrImAn mahAvIra ihAjagAma | tatsevayA sampratinAthamAnaH zreyaHphalaM nAtha janaH prayAti // 132 / / / tatastadAkaNye namasthituM sa zrIvardhamAnaprabhumutsuko'bhUta / hastena kalpadraphale hi labhye jAyeta kastadhaNe zayAluH // 13 // 4 ghaNTA catuSkakhanitacchalena saundaryadAdadhravamAkSipadyaH / rathAna catardikaparivartino'sAvAruhya taM puSparathaM pratasthe // 134 // pradakSiNIkRtya tato vavande zrIvarddhamAnaM jinameSa bhakkyA / subhojyamAsAdya madA kSudAoM bhuktAbudAsIta kimasya kazcit / / 135 / / / tase tatastatrabhavAnadikSat saparSade dharmamanarma sadyaH / paropakAre dRDhadIkSitAnAM nAlasyamudrAmukulaH prayatnaH // .136 // phullAra1 tatra bhavAn pUjyaH // For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir MXXXC vindopagatAsyadAsyaH sa darzanaM prApa tataH sudrshH| vandhyAhatAM gInahi jAtu pAtre jAyeta bIjotirivorvarAyAm // 137 // so'vocadarthAnadhipakhayoktAn pratyemi saMpratyadhigamya samyak / vyakte ghaTAdau vidhutAndhakArairbhAnoH karaivipratipadyate kaH // 138 // bhavAdvipAkAdiva karmaNo'zubhAgharajyata badacasA mano mama / ko vA'bhito'mbhAplavapUritodarAniketanAdudvijate na cetanaH // 139 / / tatazca pitrorduranugrahakhAttAbhyAmahaM nAtha vimocayesvam / ApRcchaya sadyaH praNayena yAvaddIkSeya tAvattava paadmuule||140|| yAvaddadhAte pitarau mamAsUnupAdade tAvadahaM na dIkSAm / iti pratijJAM dadhatA khayaiva prAduSkRto'yaM jinanAtha panthA // 141 // ahennathovAca bhavapravandhe mA satyasandhapratibandhamAdhAH / ajasravizrabdhavadhaprasiddhe rajyeta ko vidviSi jIvitArthI // 142 // etyA'tha hayaM nijamAzayaM khaM vyajijJapadyaH pitarau sa bhakyA / sevyAya nAjJApitamarthanIyaM yadarthinaM hanta ? sukhAkaroti // 143 // pIyUSasiktA'pyatha tasya vANI kau~ kRpANIva tayovibheda / jihAM hi pittAmayabAdhitAnAM doyate puNDrakaza karA'pi / / 144 // nipetatustau maNikuTTime kSaNAnmohAdanAlambatayA'rujAvapi / kaucinmahAjAGgulikaprayojitAhimatramnAIdviSasamAviva // 145 // tau tAlavRntAnilavIjanAnAM vyAjAtsa nUnaM saparicchado'tha / sasphUrtimRtyuJjayamatrapUtaM pramArjanIvA yubhirunmamAje // 146 // sugandhibhizcandananIrabindusyandairamandaiH ziziraistathA'sau / sAndrai lAmbukaNaistadaGgaM sAkSAdivAyu:pRpateH siSeca // 147 // punaH smRterutthitayostayoH sAgAkrandatorvAgatha gaddA'bhUt / putrepsitA'vAdi tayA kavoSNaiH kaNThasya | kuNThIkaraNAdivAsaiH // 148 // athocatuHsnehapurassaraM tau putrAdvitIyaH suta Avayosvam / priyaMbhaviSNuguNazevadhiyettaccha 1 arujAvapi pittAdyanupahatAvapi // 2 jalAI jalaklibha vanam // For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir paMcaliMgI masvadvirahaM na sodum // 149 // tadvatsa ! sadvatsala ! yAvadAvAM jIveva tAvatsadane khamAssva / cakoravadyena tavAsyacandrajyotsnA bRhadvRttiH pibantau sukhamAjanikha // 150 // tataH sa Uce pitarau yathA yuvAmudAhRSAyAmupapadyate tathA / kiM nAma nunAmaracApacApalaH |1 li. | sarvo'pi saMsArikavastusaJcayam // 151 // mohAJjanA naH pratirAmaNIyakAn mA kApurete manasaH prasaJjanam / itIva kAmAH prativelamAtmanaH pradarzayanti kSaNabhaGgasaGgamam // 152 // itthaM yadAtmAnamivojjhayantaH kAmAH svakamrAtpratibodhayanti / kathaM tadAnImupabhoktumetAniketane'haM janako vasAmi // 153 // bhujaGgabhogA iva bhujyamAnA viSopadigdhA iva modakA vA / bhoktRn hi | bhogA nidhanaM nayanti yattena te buddhimatA viheyAH // 154 // yadarthametAnapi kAmayante mataGgakarNAJcalacaJcalAM tat / trubacadityaGgabhRtAM zarIraM karIradArupratimAM bibharti // 155 // etadvicitrANi muhuH phalAni no yoniSvazeSAsu kathaM sahiSyate / itIva 4 karmANi nRNAM vinirmamurmacAGganAbhrUyugabhaGguraM vapuH // 156 // khamUtraviSThAsu luThatyakuNTho yacchezave kola ivaiSa lolA / taccikkaNaiH karmamalairvilepaM vyanakti naktaM dinamAtmano'GgI // 157 / / etAmavaSTabhya yathaiva vA ke paribhramiSyAmi gaitisthalIpvaham / dIrghAkhitIvopayamakSaNe dRDhaM gRhNAti vadhvAH karameSa yauvane // 158 // dyAnAvapi sphArajarAvikAravyAjena sarvopaghaneSu kampaH / nediSTa caiva khatacaNDadaNDaprahArabhItyeva vibhAvyate'sau // 159 // udbhAvukAnekarujAnikAyAtkAyAdapAyAdiva // 39 // kRptaduHkhAt / dharmArjanaM mArjanamati pAMsomukkhA na puMsAmitaro'sti lAbhaH // 160 // tato jananyAha tanUja kAyacchAyA ivAmU: . bhujyamAnAH sevyamAnA abhyavahiyamANAzca // 2 khamUtraviSThAsu bhUmidhviti vizeSyaM dRzyam // 3 gatisthalya evaM gatisthalyastatra tena gatisthalISu gamanapradhAnabhUmiSu narakAdigatiSu c| For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie 462 |saha gAmukAstam / aSThI navoDhA vararAjakanyA bhukkhA vrataM tIvramupAdadIthAH // 161 // sa prAha bhUyo janani svadehacchAyAbadetA adhunA na bhogyAH / svAdUni hRdyAnyapi DhaukitAni bhojyAni nArocakinaH khadante // 162 // aSThau tato'haM jinazAsanasya mAtarapi snigdhamanA bubhukSuH / bhokSye na sAdhvIrjanani khapatnIH saMmRtpadAdyaghaTanAbhayena // 163 // punarbabhASe jananI svavaMzyaiH prAcyairnRsiMhaizviramarjitAM kham / adhyUSivAn vatsa vilAsavAsa yacchan yathecchaM paribhuGkSa lakSmIm // 164 // sa prAha mAtaH! khavilAsasamanorapIyamambhojasudhAmayUkhayoH / paryAyataH zrIravatiSThate kSaNaM syAtpuMsyamuSyAH sthirateti kA kathA // 165 // jagattRNAyApi na manyate pumAn garvAdakharvAdadhivAsito mayA / iti dhruvaM tassa nRNAM prahANaye'bhyupAgamacchrIH zaradabhravibhramam / | // 166 // yujyeta yaccApalamApa lakSmIH kulbtkhaatsudRshaammussyaa| haripriyA yattvaparAparAn sekharIva saMzliSyati tanna samyak // 167 // kSIrodavAsAtsahabhUH parisruto lakSmIstadAzleSamRte'nyathA katham ? / vazyA amuSyAH sphuTayanti mAnavAH kSIvA ivAGgAni vizaMsthulAnyamI // 168 / / gADhaM pariSvaGgaparAyaNAyA lakSmyAH pizAcyA iva bAhupAzaiH / kaNThasya rodhAd dhruvamIzvarANAmaspaSTavarNA gira uccaranti // 169 // vyAluptacaitanyatayA madena vilokamAnA api mUJchitAkSAH / nUnaM na pazyanti yathAbadADhyAH zauNDA ivAkANDavacaHpracaNDAH // 170 // pAha pramaH satyamapatyamukterdIkSArhatI paddhatiradvitIyA / Aste bhavasyeva virAdhanA'syAH kiM nAma te durgama eSa panthAH // 171 // yathAmburAzestaraNaM bhujAbhyAM vihAyaso'tikramaNaM kramAbhyAm / ayomayAnAmazanaM yavAnAmAliGganaM prajvalataH kRzAnoH // 172 // patyumaMgANAmiva tuNDamuNDanaM kaNDUyanaM mUrddhani kuNDalIzituH / 1 parinuto madirAyAH tadAzleSaM madirAsaGgaH // For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * paMcaliMgI | vizvambharAyAstulayA vidhAraNaM palAyanaM kaNTakasaGkaTe pathi // 173 // mAdyannavAnazayauvanasya parISahANAM sahanaM tathA te / sudu karaM duHkhaduhAM tanUja kUjapikodyAnavilAsayogyAH // 174 // tribhirvizeSakam // yadISadapyaGga zirISapuSpaM tApaM na vaH kSamate // 40 // mradIyaH / nApi dvipo hastavilolahastakholalIlAmapi padmakhaNDam // 175 // tadaGgajAsAdviramAbhiyogAyogAdivAbhyAsavizeSazUnyAt / karmaNyasAdhyena nizAtazAstrAGkazAH kuzAgrIyadhiyaH sajanti // 176 // sa prAha zakyeta na kAtarainarairbhogAdyabhiSvaGgavazaMvadairadaH / nakhambunAthairiva sattvarAzibhirgAmbhIryalIlAsadanainaMdInakaiH // 177 // madotkaTA hastighaTA vibhidya kiM siMhArbhako vindati no jayadhvajam / tejakhinopyagninizAkarAdimAn vijitya kiM nodayate patisviSAm // 178 // tadambike ? saMvaracumbitAtmanAM tejasvinAM kizcana nAsti duHzakam / ato'nujAnIhi samIhitaM mama samarthanAM tAta! vRthA ca mA kRthAH // 179 // dIkSAM tatastau jagadIzapArzve'nujajJatustajjJatayA''tmajasya / kaH zarkarAsaMskRtadugdhapAnaM satyarthalAbhe khasutasya necchet / // 180 // nUnaM tataH kAJcanaratnarUpyakumbharitairvAribhirabhyaSiJcan / ahAya lokottarajainadIkSArAjyAdhirohAya tvarA jamAlIH SI // 181 // tataH padaproJchanamutthitAMha AnAya yatkutrikahato'sau / lakSaNa mUlyena caritraliGgaM patagRhaM cApratimAnarUpam | // 182 // bahivogAH sahajA apIme chede'pyataH pAtakamasti naiSAm / iti dhruvaM vyaGgamakalpayatsa vAlAnavAlAnapi nApitena // 183 // AmuktaratnAGkitahemabhUSA tato nivItA pratimAMzukAsya / tanuHpinaddhA prapaidInamAlA saJcAriNI kalpalateva reje // 184 // utkaNThitaH siddhipurImivAptuM prItyAdhirUDhaH zibikAM jamAlI / zrIkhaNDacarcAparipANDudeho dIkSAM jighRkSanatha saMpra1 vazaMvadaitatparatatraiH // 2 utthitAha unmUlitapApaM yAcitajagadvivartivastupradaM, devatAdhiSThitaM kutrikam // 3 yanmukkAkalApAdikaM pAdAnaM prApnoti tatprapadonam // RASAIRS ARE For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kcbatirth.org eka-phUrakara 4 tasthe // 185 // zrIvIranetuH purataH khabharturAyAnavA miva sarvataH prAk / vaktuM javena pratiSiddhavAtyA jAtyA yayuryasya purastu-3 raGgAH // 186 // santApitAyAM kharabhAnunA'vanAviyAJjano yAsyati sAmprataM katham / itIva celurjaTharAhataistataH siJcanta enA krshiikrairibhaaH||187 // utsRjya no dRSTacarAnadRSTaM gRhNAti zIlAGgarathaM kimeSaH / iti kaNakiGkiNikAcchalena mithovadantaH prayayuH shtaanggaaH||188 // adhyAsitasyandanadantivAhA rAjAGgajArthezvarasArthavAhAH / sudurgamAM muktipurI prayAtastataH sahAyA iva yasya jagmuH // 189 // stutyebhya RkpracayAn grahItuM nUnaM tadAkarSaNamatravarNAn / zlokAn paThantaH stutinarmagarbhAn vaitA[likA yasya puraH praceluH // 190 / / kugrAhabhaGgahane bhave'smin patannasau sattvaramutpatiSNuH / zrIvarddhamAnasya samIpamApa dvIpaM yathA nIranidhau nimajan // 191 // sadyo'vatIryAtha sa yApyayAnAcchrIvIranAthaM prayato'bhivandha / uvAca vAcaMyamamaulirata! datkha vrataM vAsavamA ! mahyam // 192 / / abhASipAtAM pitarau tato'sya jagattrayI cittasacittabhikSAm / gRhANa devAnugRhANa naH sAk khatto'pi pAtraM hi na vidyate'nyat // 193 // AkhyajinaH pravrajatu prakAmaM bhavAdayaM bhIrurasAtadigdhAt / riGgadbhirantaH satataM bhujaGgaistaraGgite | sadmani kaH zayIta // 194 // tataH praNamya pramanA jinendraM vimucya vastrAbharaNAdibhUSAm / sa paJcazatyA saha rAjapuMsAM jagrAhadIkSAM vidhinA mumukSuH // 195 // jAyA'tha tasya priyadarzanA'pi zrIvIraneturduhitA hitAya / samaM sahasreNa varAGganAnAmaGgIcakAra vratamakSatazrIH / / 196 // tato'Ggajanman ! bhavatAticAro na ropaNIyaH kathamapyamuSmin / vrate manAgityanuziSya nakhAtaM jagmatuH svaM pitarau niketam // 197 // ekAdazAGgIM varadhIradhIyan cAritramaitryAH pratijAgarUkaH / tapAMsi bhUyAMsi ca tapyamAnaH 1 yogakaraNasaMkSendriyathivyAdizramaNadharmakameNa likhitAni zIlAnAni sthAkAra vibhratIti zIlAkarathaH / / -24 For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRtti 1 li. paMcaliMgIsa svAminA sAkamatha vyahArSIt // 198 // vihArayAtrAM pRthaganyadA'tha so'nvajijJapacchrIjinameSa tu vyadhAt / tUSNIM prasappanti yato na niSphalA na vA viparyastaphalA jinoktayaH // 199 // vinA'pyanujJAmagamat purImasau zrAvastyabhikhyAmatha sUcayanniva // 41 // vyutthAnamAgAmi sahAhatAtmanaH samAvasattatra ca tindukazcanam // 200 // AjJAM vilupyAyamihAgato'taH pradarzayAmaH phalamasya nUnam / ityanyadA'nairvirasArasAyaiH pittajvaro'janyata duHsaho'sya // 201 // sa dyamAnaH sutarAmanena sAdhUMstataH sakharamAdideza / |saMstArakaM bho mama saMstRNIdhvaM vyApAriSuste'pyatha saMstarItum // 202 // papraccha bhUyo bata saMstRto'sau naveti te saMstRta ityajalpan / anye tu saMstIyeta ityamISAM zRNvan sa vAcaM samadigdha mugdhaH // 203 / / udIyamANaM niyamAdudINa yatkSipyamANaM kSapitaM ca kamme / calantamartha calitaM dideza sabhAsu vIrastadavaimi mithyA / / 204 // pratyakSataH samprati dRzyate yatsaMstIryamANo'pi na saMstRto'yam / saMstArakaH saMstRtavatprasaGgAt saMstIryamANe'parathA shyaadeH||205|| evaM calatpracalitaM kriyamANaM kRtaM tathA / ityAdA-1 vapyayaM nyAyo bheda eva tayostataH // 206 // evaM vinizcitya yatIn sa Adizat bho! vIrapakSo na ghaTAmaTATyate / uktakameNa kriyamANaklRptayo dopalambhAnmama tanmataM pramA // 207 // kecidvacastasya tataH pratItya tatheti tacchraddadhire vineyAH / kecittu vIrakramapadmabhaktA azraddadhAnAstadavAdipustam / / 208 // bhedaH kena pramANena syAtkRtakriyamANayoH / sa prAhAdhyakSato dRSTeranumA'pi pradarzyate // 209 // na sto vivAdAdhyupite abhinne pratyakSato nizcitabhedabhAvAt / yadevamevaM tadanekapAzvau yathA 1 vyutthAnaM virodhAcaraNam // 434-%%ACTS // 41 // For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA cAtra vivAdadhAmnI // 21 // bhinne tataste iti satprayogA dastayoH sidhyati nirvivAdaH / hetorasiddhirnaca zaGkanIyAlI | tanizciteH sarvajanaprasiddhaH // 211 // atrocyate samAdhirbhASitamadhyakSadarzanAditi yat / tanna pratyakSasya bhrAnte zabhedamullikhataH | // 212 // tayoratyantabhede hi kriyamANAd dhruvaM kRtam / pArthakyenopalabhyeta kiMzukAdaMzukaM yathA // 213 // yacca nizcitabheda khAttayorbhedaprasAdhanam / tatrApi tatkimekAntAtkathaJcidveti kalpanA // 214 // yokAntena te bhinne abhede doSa ucyatAm / |kriyApatteH sataH kiM kimacchedaprAptitaH kRteH // 215 // uta prAcyAdisamaye kAryotpAdaprasaGgataH / kiM vA kArakacakrasya naira thekyaprasaktitaH // 216 // aho! dIrghakriyAkAlopalambhAnupapattitaH / tatra nAdyaH kathaJciddhi sata eva kriyAkSamA // 217 // | savethA'pyasataH klRptau khapuSpAderapi kriyA / prasajyeta na bAdhAyopagamaH kalpate tataH // 218 // na dvitIyo'nuparamaH syAtkriyAyAstadA yadi / kRtasya kriyamANakhamiSyata na ca tattathA // 219 // kriyamANasya kRptakhopagame tu na dRSaNam / yataH kRtakhopagamAtkriyA'vezakSaNeSvapi // 220||cedntytntusNyogaadev vastrasya nirmitiH / tadA prAcyAditantUnAM vaiyarthyamanuSajyate // 221 // atha teSAmabhAvena pAzcAtyo nopapadyate / na ca kArya paTasthAto naiSAM vaiyarthyamasti cet // 222 // antyavattarhi pUrveSAmapyaMzukavidhAyitA / siddhAntaH kriyamANe'pi kRtavaM vidyate'rthataH // 223 // uktaJca-Adyatantupraveze hi notaM kizcidyadA paTe / antyatantupraveze'pi notaM sthAna paTodayaH / / 224 // tasmAdAdyadvitIyAditantuyogAtpratikSaNam / kizcitkizcidutaM tasya yadutaM tadutaM nanviti // 225 / / yattu paTaH kriyamANo vyavahiyate laukikairna kRpta iti / tadakhilakArakacakravyApArAnuparamAnUnam // 226 // kriyamANe kriyAvezAnnaiSA syAtkRtadhIstataH / vivekSaNA tu tatrApi tadbuddhirupajAyate // 227 // evaM cennA For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 42 // KARACHAR bhyupeyeta tadA pAzcAtyatantunA / saMyukte'pi paTe sarvasiddhA''viSyAnna klRptdhiiH||228|| kriyamANAbhRzaM bhede kRtasya tadananvayAt / bRddhRttiH | nityAsattvaprasaGgena prAduHNyAt kutra kRptdhiiH|| 229 // tasmAdabheda eSTavyaH syAtkRtakriyamANayoH / uktanyAyena tatsiddhemRtpiDaghaTayoriva // 230 // abhidAyAmapi tayoH kriyA'nuparamastataH / kriyamANasya klRptakhakhIkRtau na prasajyate // 231 // nApi tRtIyaH prakRtaM kArya cadbhavati hanta ! niravayavam / prathamasamaye'pi nUnaM jAyeta tadA na ca tadasti // 232 // kiM nAma sahAvayavaiH kArakacakrAcca nirmitisteSAm / iti teSu tadupayogAt prAgeva na kAryaniSpattiH // 233 // na kapAlAdinirmANaM vinA hi ghaTa-12 nirmitiH| dvitantukAdisaMsiddhimRte sidhyetpaTo na ca // 234 // tadavAntarakAryeSu kArakANAM prayogataH / na prAcyAdisamaye'pi kAryotpAdaH prasajyate // 235 // na turyaH kriyamANale kRtasya vyarthatA bhavet / kriyamANakRtale tu kArakANAM kathaM nu sA // 236 / / tadvaiyarthe hi na syAtAM kRtatvakriyamANate / tatsAdhyatvAttadarthasyAparathA'nupapattitaH // 237 // na paJcamaM kArakANAM krameNa vyApRteryadi / ghaTAvayavaniSpattigocaraH kAla AyataH // 230 // abhUttatra kimAyAtaM ghaTasyeti tayostataH / bhedAya kalpito heturasiddhimavagAhate // 239 // yugmam // atho kathaJcidiSyeta tyonishcitbhedtaa| tadAnIM no'pi siddhatvAdetasyAH siddhasAdhanam | // 240 // nizcayavyavahArAbhyAmarhatsiddhAntasaMsthiteH / aikyaM nizcayatastatra kriyamANakRtatvayoH // 241 // yaduktam-kriyamANaM kRtaM dagdhaM dahyamAnaM sthitaM gatam / tiSThacca gamyamAnaM ca niSThitatvAtpratikSaNam // 242 // iti // kriyamANaM kriyAvezAt kriyA 15 // 42 // vyuparamAtkRtam / bhedo'pyevaM tayorasti vyavahAramatAzrayAt / / 243 // tathA hi-kriyamANaM kRtameva hi kRtaM tu kizcidvidhIya AviHthyAt prArdubhavet // For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CHARACCREAS mAnamapi / kriyayA vezAttavyuparamAca na syAdvidheyamapi // 244 // vyavahAramatenaivaM bhedo'pyasti tayoH param / upeyaM nizcayA-1 daikyaM vRkSaziMzapayoriva // 245 // yena yadavinAbhAvi tattasAna vibhidyate / ekAntato yathA loke ziMzapA dharaNIruhAt // 246 // kriyamANAvinAbhUtaM kRtaM ceti prayogataH / abhedo labhate siddhiM kriyamANakRtakhayoH // 247 // na ca bhedena dhUmasya dRSTevedayavinA bhuvaH / tenAnekAnta udbhAvyastatrApi tadasambhavAt // 248 // dhRmabhAvaparINAmAtkAraNasthAzuzukSaNeH / nAnaikAntikatAtyantabhedAbhAvAttayostataH // 249 / / samAnayogakSemakhAd ghaTAdAviva tattayoH / abhedasAdhananyAyo yojyaH saMstArake'pyasau // 250 // tadArya yuktisaMnaddhaM zraddhatsva jinabhASitam / calacalitamityAdItyUcustaM te susaMyatAH // 251 // sa eva muktaH svamataM nayAvajjahAti tAvanjinamAzritAste / AsedivAMzcakradharasya sevAM ko raGkamaGkasthakapAlamazcet // 252 AsAdya pIyUSamacintyavIrya kaH kAlakUTaM bhajate hitaiSI / ityuttarArddhapAThAntaram // 253 // snehena bhartuH priyadarzanApi svIkurvatI tanmatamanviyAya / tameva saMyAti surApagA'pi duSpAnanIraM lavaNodameva // 254 // dhavAnurAgo janakAdirAgAnmahAgarIyAniti satyamuktam / jamAlimanvaidavamatya vIraM guruM yadAryA priyadarzanApi // 255 // sA vIravAci cyutasarva|zaGkAtakasya DhaGkasya kulAlamoleH / tasthAvanujJApya niketane'tha samaM sahasreNa tapakhinInAm / / 256 // DhaGkasya caityapraNinaMsayAjya caityAlaye jAtu samAjagAma / tenApi sA'vandhata sA'pi tamai prAcIkathadvyutthitadhIrduradhvam // 257 // tataH samAkarNya vaco vidikhA cAhanmate vipratipattimasyAH / AkhyAdasau kSodamavaiti samyag mRdovicArasya na sAdhvi mAdRk // 258 // kadAcidasthA atha sUtrapauruSI saMsUtrayantyAH sicayAJcale rahaH / udvayanpaktumamatrasaMhatiM jvalantamaGgArakaNaM nyadhAdasau // 259 // paMcali.8 For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra paMcaliMgI // 43 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athAkulA sA nyagadat kulIna saGghATikA me bhavatoSitA kim / sa prAha yUyaM pratipAdayadhve na dahyamAnaM bhavatIha dagdham // 260 // saGghATikAsto na mayoSitA te yadvIrasiddhAntamupeyuSAM naH / yujyeta vaktuM khalu dahyamAnaM dagdhaM na bhAvatkamatAdRtAnAm // 261 // prajJApitA tena tato'bhyupaiSIdvIroditaM sAti pathA'pi sindhuH / Agantu bhUyo jaDasaGgamena tadatyaye saMzrayati svamArgam // 262 // prAjijJapatsA'tha jamAlimetya na cAmucatsvAbhinivezamepaH / digmoha rohadviparItabuddhiH prAcIbhramaM kiM tyajati pratIcyAm || 263 || aho mahIyo'bhinivezadhAma sAkSAjjinoktau yadalI kabuddhiH / yadvA nRNAM pittavidUSitAnAM drAkSA'pi bhUnimbaviDambinI syAt / / 264 // mithyA'bhimAnena matirviliptA syAdvAdasUtiM vivinakti mithyA / na zarkarAyAH kimu tiktabhAvaM pittopadigdhA rasanA vyanakti / / 265 / / durmanthamithyAbhinivezavezmanAM puMsAmanekAntakathA na rocate / kiM santatadhvAntanimanavigrahA dyotAya bhAnoH spRhayanti kauzikAH / / 266 / / aho nu mithyAbhinivezinAmasatpakSagrahaH karmmamalImasAtmanAm / sadyaH svanAzAya bhavatyamUdRzAM pipIlikAnAmiva durvinigrahaH || 267 || vIropadiSTaikapadApalApAtsaGke jamAlivarta durbhago'bhUt / vyaGgaH pumAnaGgulimAtra bhaGgAtkimaGga maGgalyapadaM labheta // 268 // tamugramithyAbhinivezadopAdAjJApraNeyA vijahurvineyA: / ullAghamUrtti dhruvasaJcariSNurujAyujA saMvasatiM ka icchet / / 269 // evaM yadA vIramataM prapede nAyaM tadA sA jinamabhyupAgAt / dRSTvA puraH pAtukamandhamandhau dakSaH sadakSastamanuvrajet kaH || 270 || campAmakampAmasuhRdbhayena tato yayau sAndratamA jamAliH / sthitvA purastatra ca vIraneturuccaistarAmuddhatadhIrjagAda // 279 // praiSyanti sarve'pi tavAryaziSyAzachadmasthabhAvAnativRttibhAjaH / sarvajJabhUyaM khanubhUya sadyaH setsyAmyahaM dhautamalopalepaH // 272 // zrIgautamakhAmyatha taM nyagAdIdyadyArya sArvazyamado'sti te tat / kiM nitya Aho For Private and Personal Use Only bRhadvRttiH 1 li. // 43 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SCR5 zvidanitya eSa loko bhavatyetadudAhara kham // 273 // tathaiSa jIvaH kimu nitya Aho anitya ityetadapi prajalpa / athaitadAkarNya | galatsamedaH khedapravAhanapitAGgavAsAH // 274 // jamAlirakSubhyadasabhyabhASI payodhivelAmiva durvigAhAm / zrukhA na ko jalpa kathAM vikalpakallolamAlAjaTilAM vibhIyAt // 275 // sa vAdimauleratha gautamasya gIrvANa gIrvANagaNena zaMke / vidAritavyA hativargaNakhAtUSNImabhUdapratibhaH sabhAyAm // 266 // tato babhASe bhagavAn jamAle ? chadmasthabhAve'pi yathA madIyAH / ziSyA vidantyuttaramatra na tvaM jAnAsi tadvacchrutagarvito'pi // 277 // tathAhi-na jAtu nAbhUnna bhavatyabhAvItyetAvatA zAzvata eSa lokaH / utsarpiNIpUrvavivarttabhUSNu padArthavaicitryadRzA khanityaH // 278 // tathaiSa jIvo na kadApi nAsti nAsInabhAvIti nayena nityaH / gIrvANatiryagnaranArakAdiparyAyarUpeNa bhavatyanityaH // 279 // azraddadhAno bhagavadvaco'tha tato'pacakrAma gatakramo'sau / candraprabhAbhAsvaramaNDalasya pUSNaH purastiSThati kauzikaH kim ?||280||vyudraahy mugdhAna kiyato'pyathAsau zrAmaNyamAsevya ca bhUrikAlam / apahRvAno bhagavadvacaH khaM vyaDambayannihnavanAmabhaGgayA // 281 // saMlikhya saMlekhanayA khadehaM tataH kramAllAntakanAkaloke / ajanyasau kilbiSikAmareSu vyaJjanniva prAgbhavabAhyabhAvam // 282 // tatacyutaH kSetriyavanikAmamuddAmamArAturamAnaso'sau / anyAnyayonIrupa-15 bhokSyate yanmithyAbhimAnasya vijRmbhitaM tat // 283 / / tanmithyAbhinivezabhUruha idaM nissImabhImaM phalaM / jJAtvA sAditanihnavAdimapadaskhetthaM jamAle raho / taM kSemapratipakSamakSatadhiyo nimUlayadhvaM balAdAste cenmukhabimbacumbanavidhau muktizriyaH kautukam 284 // jamAlikathA samAptA // 1 kSetriyavat , kSayavyAdhimat puruSa iva // 2 mAraH kAmo maraNaM ca // 3 yonayo bhagAni jIvotpattisthAnAni ca / 453 For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRtti // 44 // CAKACCAMERACK atha goSThAmAhilasya kathocyateAzrIkhaNDadrumAlIparimalalaharImAMsalAcandanAdrerAca prAleyazailAtmaravidhurasurastrIvilAsAdhivAsAt / AprAcyAdApratIcyAdya ih|| jalanidheH sAganekAntavAda-krIDAM kurvannunoda prasabhamadhisabhaM vAdinAMvAdakaNDam // 1 // khadvadvibho ? vivRNute bharate nigodAn kiM kazci|dityamarapeNa mahAvidehe / pRSTo jino'bhyadhitanistuSatadvicAracAturyadhuryavacanaM khasamaM yamasai // 2 // Agatya bhAratamathomaghavAn dvijA-1 ticchAyAcchalAtprathamato'tizayAn parIkSya / harSAttataH prakaTitavavapuH svarUpo nanvA'nvayukta yamupAsya nigodruupm||3||yo navamamaya- navamaM prathamAdArabhya dhArayan pUrvam / zakranataH khyAtimagAnAmnA zrIrakSitArya iti // 4 // anyadA sa viharan mahItalaM bhavyabodhanavidhitsayA tayA / zrIvilAsabhavanaM jagadRzAM kArmaNaM dazapuraM puraM yayau // 5 // uccairdikUlamajan kalakalaviruticchamanA harSa-15 bhAjo nUnaM kAntAn vanAntAnanudivasamupazlokayantaH samantAt / yatra prINanti sUtA iva naivamadhunA kuGkumeneva liptA udyadvA|lapravAlaprasavakavalanotphulladaGgA vihaGgAH // 6 // ne kravyAhRtisaMstutasya nRpatervIrAMghripadyAlinaH / sindhoH patyurudAyanasya sumanomAlAmivAjJAM mudA / bibhrANairdazabhiH zirasthavanipairnirmApitaM sparddhayA dikapAlairiva yatvavAsavidhaye tadvarNane kaH kaviH | // 7 // itazca-uttasthe mathurApure pratipathAn vaitaNDikaH khaNDayannunmIlanavatarkakarkazamatirna vyAhataH kairapi / divyavyAhRti| 1 atizayAn nijAyuSkAnuyogadvAreNAtIndriyArthadarzivAdivizeSAn // 2 anavamam utkRSTam // 3 navamadhunA pratyagramakarandena // 4 nakravyAhRtisaMstutasya | jalacaravizeSavyAhAraparicitasya // 5 sindhu dIvizeSo dezavizeSazca // kavyAhatirmAsAhAraH, na naiva tatsaMstuta zrAvakalAt // 6khapakSasAdhapanyAsAbhAvena parapakSasAdhanakhaNDanamAtrapravRttivaitaNDikaH, avijJAtatattve'rthe karaNopapattitastattve jJAnArthamUhastakaH / / // 44 // For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RECRA AAAAAACOCK bhallizalyitaripuprAvAdukagrAmaNIvidyAnirjitavAdikovidakRtopAstirmahAnAstikaH // 8 // garjantamunmadamivebhamakharvagarva radhyAsu jainamapi mArgamadhikSipantam / dRSTvA tamapratihataprasaraM sarantaM mImAMsate sa samavetya tatazca saGghaH // 9 // atha yatisamavAye vAdyabhAvena tatra kSubhitahadiva saGko rakSitAryasya dadhyau / ajani tadiha loke satya AbhANako'yaM yadaziziramarIciH saryate kSutpraNAze // 10 // yugottamazrImunirakSitAryapArzve'tha saGghaH prajighAya zIghram / saGghATakaM jAvikameSa hIlAhacchAsanasya kSaNamapyasahyA // 11 // arthe nivedite tena vArddhakAtso'tha gantumasahiSNuH / mUrirgoSThAmAhi lakRtinaM prAtiSThipattatra // 12 // goSThAmAhilasaMyato'tha rabhasAdgakhA mahAtArkikaH sajAticchalanigrahAdhikaraNaprAvINyamAsedivAn / tatrAnalpavikalpajAlamudadhau prastArya jalpe | mahApAThInaM bata dhIvaro nijagRhe cArvAkamauliM balAt // 13 // zrAvakaistadanu tatra sa varSArAtramarthibhiradhAryata bhakyA / ko gurorguNagarIyasi ziSye gauravaM na vidadhIta sakarNaH // 14 // itazca-gAvo'pi no gopamRte caranti tataH ka eSAM yatinAmadhIzaH / guNAvalIkandalanakSamaH syAdityAmRzaMste sthavirA muniindraaH||15|| durbAlikApuSpamitrastatasteSAM hRdi sthitaH / kevalaMgacchavartinyAstadvandhoH sAdhusaMhateH // 16 // gurUNAM sodaraH phalgurakSito mAtulo'thavA / goSThAmAhila iSTo'bhUdaho? moho |duruttaraH // 17 // jJAteyabhAve'pi samaM khasAdhubhirguNaikarAgAnmumuhurna sUrayaH / siddhAJjanAktAni vilocanAni kiM samAtriyante 1 mImAMsate sma, vimRzati sma // 2 jAhikaM vegavadgatikam 3 khAtmavyAghAtakamuttaraM jAtiH, anabhipretamartham abhipretaM prakalpya abhipretaM nirundhAnena tadanu| paMpAdanaM chalaM kathAyAM tattvApratipAdakaM, nigrahasthAnaM, vijigISamANayorapi sAdhanavatI kathAM jalpasUtramahApAThInaM gurutarAdhyetRkhAmini gurumatsyavizeSaM ca | ghIbaraM buddhizreSTha masyabandhakaMca C K For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir N paMcaliMgI // 45 // tamasA kadAcana // 18 // AhUya ziSyaughamudAharaMste niSpAvatailAjyakuTAnmude'tha / hetuprayuktAvapi vAdinAM sthAdvinA sapakSaM bRhadvRttiH nahi sAdhyasiddhiH // 19 // tathAhi-vallA niryAnti niHzeSA vallakumbhAdavAkRtAt / tailakumbhAttathA tailamapaiti natu sarvathA 1 li. // 20 // ghRtakumbhAdapi tathA ghRtaM niryAti kevalam / sajjantyavayavA bhUmnA snigdhakhAttasya tatra bhoH? // 21 / / evaM durbalikApuSpamitraM pratyajaniSyaham / vallakumbhopamastena mattaH sarvAgamagrahAt // 22 // phalgurakSitamAzritya tailakumbhasamo'bhavam / kiyatoragrahAttena bahoH sUtrArthayohAt // 23 // goSThAmAhilamuddizyAhaM sarpiH kumbhasannibhaH / sUtrArthAnAM grahAttenAnupAdAnAcca bhUyasAm // 24 // tatazca-tadeteSAmAdyo bhavatu bhavatAmeSa gaNabhRt / samudyaniHsImasvaparasamayAbhyAsasubhagaH / iti prahAH ziSyAH sarabhasamupAyan gurugiraM vidheyAnAmApte kathamapi viparyeti na manaH // 25 // saMsthApya taM mUripade'tha garvasarvakaSAnanvi-18 ziSan munIste / duHzikSitAste yadanAtmanInAH pInA ivAzcAH zlathayanti saMstham // 26 // goSThAmAhilaphalgurakSitamunI suureH| suvidyAvimau / kizcidrImamanoramairbata guNairmadvattvamAvarjayeH / sAraGgAH priyakAnanA api yataH pauraistathA lAlitA yUthyAloka-1 nato'pi yAnti na bahirbhAvaM praNunA api // 27 // AryAH zazvatsamayavacasAM zrotramaicyA pavitrAH, yUyaM mAM pratyakuruta yathA tadvadasApi bhaktim / kurvIdhvaM yadvinayaracanAkUtakaNDUladoSNAM krIDatyaGge muditahRdayA bhAgyasaubhAgyalakSmIH // 28 // kiM cAkRte'pyaha kRtye na kupyAmi kRte yathA / mauryavaMzya ivAyaM tu nAjJAbhaGgaM sahiSyate // 29 // iti munIzamunInanuziSya te pratiyayuguravaH suravarNitAH / anazanaM pratipadya samAhitAH kuzalacittadazAstridazAlayam // 30 // svagurUNAmathAkaye goSThAmAhila eyivAn / 1 bhImamanoramaiH, kRtrimakopasAMlavacanAdibhiH // AGARORAKARIOR // 45 // For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CADAICODENESS mUripade niyuktaH kaH ? ityapRcchadyatIn bahiH // 31 // kuTAdidRSTAntamatho nizamya darpoddhato'sau pRthagAzraye'sthAt / eyAya mRlAvasathe sa pazcAdabhyutthitastatra ca sAdhurUpaiH // 32 // ihaivAsadhvamiti proktaH sAdhubhirneSTavAnasau / andhAnAmiva na prekSA |dappiSThAnAM prasapati // 33 // tato vyudvAhayAmAsa sthikhA vAlAnasau bahiH / pakSiNAmiva mUDhAnAM svapakSasphoraNaM mahat // 34 // | sUrayo vidadhato'rthapauruSI preriraMstamatha dezanAvidhau / tvaM dizetyalapadIya'yA sallakumbhasadRzo gurustvayi // 35 // teSatthiteSu khatrIyo gurovindhyo'nvabhASata / karmapravAdapUrvoktaM bandhacetanakarmaNoH // 36 // Atmano'sti tridhA karma baddhaM spRSTaM nikAcitam / baddhaM yathAva sUcInAM bhAraH spRSTaM punaryathA // 37 // nirantarIkRtA gADhaM baddhavA davarakeNa tAH / nikAcitaM tApayikhA piNDitAstAH kRzAnunA // 38 // evaM karmakramAjIvaH svapradezaiH samaM samaiH / badhnAti zlathavandhaM prAga dveSarAgAdihetubhiH // 39 // amuzcastaM parINAmaM tataH spRzati taddRDham / nikAcayati saGklezotkarSAttatsutarAM tataH // 40 // kevalaM tad saMvedyena kSiNotyanupakramam / evaM vyAkhyAtamAkarNya tamasau pratyaSedhayat // 41 // vindhya ? maivamabhidhA mudhAsudhIranyathA nanu gurormayA zrutam / cenni-| kAcayati karma cetanastarhi muktivirahaH prasajyate // 42 // ziSyAH procuH kathaM tarhi vadhyate karma gIyatAm / sa prAha zRNutA vyagrAH khagrAhA mlAnamAnasAH // 43 // spRzan kaJcakinaM yadvannUnaM badhnAti kaJcakaH / evaM karma spRzajIvaM na bniiyaadbhedtH| // 44 // tAdAtmyena sabaddhazcetkarmaNA jJAnavattadA / tasya tadvigamAbhAvAnna sthAnivRtisaGgamaH // 45 // AkarNya tadvaco | vindhyaH saMdigdhoM dAtumuttaram / aprabhuH prabhupArzve'tha jagAma praSTumutsukaH // 46 // tato jagadurAcAyAstasyatthaM jalpatA munaH / / varttate'yamabhiprAyaH prAyastaM zRNu samprati // 47 // yatpRthaya bhavitA yasmAtspRSTamAtraM hi tena tat / kaJcakaprAvRtastanyAH ECRECORREARCCCCC For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH paMcaliMgI kAminyAH kaJcako yathA // 48 // Atmanazca pRthakkarma bhavitetyanumAnataH / prasidhyati sparzamAtraM na bandho jIvakarmaNoH | // 49 // tathA hi-karma, AtmanA spRSTamAtra, tato bhAvipRthagbhAvakhAt / yadyato bhAvipRthagbhAvaM tatcena spRSTamAtraM yathA kc||46|| | kinA kaJcakaH / tathA cedaM tasmAt tatheti, na cAyamasiddho hetuH dhyAnAdihetubhyazcetanAt karmaNAM bhaviSyataH pRthagbhAvastho bhayavAdisiddheH ? anyathA sarveSAM mukkyabhAvaprasaGgAt Atmana ekAntikAtyantikasakalakarmapRthagbhAvasyaiva muktinAbhyupagamAditi, atrocyate-kaJcakavatspRSTamAtratA karmaNaH kimekaikajIvapradezapariveSTanena, Aho sakalajIvapradezapracayapariveSTanena, katipayajIvapradezapariveSTanena vA / na prathamaH, tathAhi-kimidaM pariveSTanaM kiM valayanaM pariveSeNeva sUryamaNDalasya, utAvaraNaM vAsaseva zarIrasya, nAdyaH tadAhi sUryasya pariveSeNeva jIvasya karmaNA sparzamAtrasyApyabhAvena tanivartitasukhaduHkhAdyanubhavasyApyabhAvApatteH, tathA ca bhavadabhimatasyApyasiddhiH, na dvitIyaH, mUrtena mUrtasyaiva mukhyAvaraNasambhavena jIvasyAmUrtasya mUrtena karmaNA tadasambhavAt , kathazcitsambhave vA zarIreNeva vAsasaH pRthagdezasyaiva karmaNo jIvena grahaNApatteH, aslevamiti cenna, apasiddhAntAt , yatrAkAzadeze yo jIvapradezo'vagADhastena taddezAvagADhameva karma gRhyata iti siddhAntanyAyAt, yadAhuH zivazarmAcAryAH-"egapaeso gADhaM sabapaesehi kammuNo jogaM / giNhai jahuttaheu"mityAdi / atra cAdyapAdasthAyamarthaH-ekasmin pradeze'vagADhamekapradezAvagADhaM, yatraiva jIvasyAtmapradezAstatraiva yadavagADhaM tadeva gRhNAti, na punaranyat AnIya gRhNAtItyarthaH, atha yathA kaJcakI kaJcakena gADhaM niyamitazca mukhyavRtyA vRtazca tathA jIvapradezAnAM karmaparamANubhirmukhyapariveSTanAvaraNAsambhave'pi pratihai pradezaM taistathA niyamanAtkaJcakisAdharmyAt jIvaH pariveSTitazcAvRtazca gauNavRttyocyata, iti cet , evaM tarhi siddho'sadabhimato AAGRAASARANG For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bandhaH, amAbhirapyupanatAbhiH karmaparamANuvargaNAbhirAtmapradezAnAM vahayayaspiNDavat parasparaM gADhAnuvedhasyaiva bandhavenAbhyupa-- gamAt, tathA ca sAdhyaviparyayasAdhanAdviruddho hetuH, kSIrodakayoH kadAcitsitacchadacaJcapuTasaMzleSAdbhaviSyatpRthagbhAvale'pi tAdAtmyena sparzamAtrakhAsambhavAddhetorvipakSe'pi gatakhenAnaikAntikazca, api ca kiM sarvairevAtmabhiH karmaNo bhaviSyatpRthagbhAvalaM vivakSitaM katipayairvA, nAdyaH, abhavyAtmabhiH karmaNastadasiddheH, tathA ca bhAgAsiddho hetuH, na dvitIyaH, tadAhi bhavyapadenAtma-18 neti sAdhyabhAgo vizeSaNIyaH, syAditarathA bhAgAsiddhyaparihArAt, evaM ca sAdhyaM viziSataste pratijJAntaranigrahasthAnApAtaH, khoktasya paradUSitasya sAdhyabhAgasya pUrvAnuktAvizeSaNavato'bhidhAnaM pratijJAntaramiti tallakSaNAt , evaM ca nAsAddhetorekaikajIvaprade-10 zapariveSTanena karmaNaH spRSTamAtratAsiddhiH, na dvitIyaH anabhyupagamAt , nokenaiva karmaNA sakalajIvapradezapracayapariveSTanamiti |8 jainairabhyupeyate, pratipradezaM pRthaka pRthakkarmavargaNAbhistaistadvandhasvIkArAt, kizcAsinnapi pakSe bhinnadezasyaiva karmaNo grahaNApatterapasiddhAntaH, na tRtIyaH, jIvapradezAnAM sakammaniSkammatayA viruddhadhammasaMsargeNa tadabhinnAtmano jIvasyApi bhedaprasaGgAt na caitadiSTam , api cAtmanA karmaNaH spRSTamAtratAbhyupagame zarIramalasyeva karmaNo yathA kathazcitpuNyAnuSThAnamAtrAdviyogena pretyA- nuvRttirna syAt , ayanasiddhA ca sarveSAM muktirbhavet , niSkarmaNAmapi tadanabhyupagame vA muktAnAmapi bhUyaH saMsAraprasavaprasaGgAt / atha yathA''tmanA spRSTamAtrasyApi zarIrasya vigame punarbhavaH svIkriyate, tathA kasyacitkarmaNo vigame'pi kAntarasazcayAt , punarbhavo bhaviSyatIti cet ? na, AtmazarIrayoH kSIranIravadanyonyAnugamAbhyupagamena spRSTamAtratAnaGgIkArAt, tatsvIkAre vA-| nayoH puruSasambaddhastambhasyeva zarIrasyAcaitanyena zItoSNasparzAdisaMvedanAbhAvApatteH, yadapi kAntarasaJcayAtpunarbhavasamarthanaM For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI . 1 li . // 47 // tadapina cAru, sahi kAntarasaJcayaH prAcyajanmanirvatito vA syAt , AgAmibhavanirvatito vA ninimittovA, nAdyaH kammasahakatasyaivAtmanaH karmAntarotpAdanAbhyupagamAtsahakAriNazca prAcyabhavakarmaNaH kenacitpuNyakarmamAtreNa zarIramalasyeva jalamAtreNocche-13 dAt , evamasvIkAre vA siddhAnAmapi tadutpAdanaprasaGgena punarbhavApatteH, na dvitIyaH, AgAmibhavasthAsattvAttanivartitakAntarasaJcayasyApyabhAvena punarbhavAnupapatteH, kAntarasaJcayAdAgAmibhavasambhavaH tatsambhave ca kAntarasaJcaya iti parasparAzrayaprasaGgAcca, na tRtIyaH, zazaviSANAderapyutpAdApatteH, api cAntaH-zarIraM sukhaduHkhaM saMvedanaM ninimittaM sanimittaM vA ? Aye muktAnAmapi tatsaMvedanApAtaH, dvitIye'pi kiM srakcandanAdyahikaNTakAdidRSTanimittameva tatsaMvedanam , utAdRSTanimittameva tatsaMvedanam utAraTanimittamapi ? Adhe srakaNTakAdijanyabAhyatatsaMvedanasyApi dRSTanimittakakhenopapattAvadRSTanimittakakhakalpanA vaiyarthyAt , atha sarvabhAvAnAmadRSTanimittakakhasya sakalalokAnubhava siddhatayA durapahnavatvena tatsaMvedanasya tannimittakatvamapyavazyaM kalpata iti cet, evaM tarhi | tadadRSTaM yatraivAvatiSThate tatraiva tatsaMvedananimittam, aho anyatrApi, Adyakalpe bhavanmatenAtmano bahiHpradeza eva tadavatiSThata | ityatastatsaMvedanAnupapattiH, dvitIyakalpe'pi bahiH sthitena karmaNAntastatsaMvedanajananAbhyupagame ekAtmavyavasthitenApi tenAnyatrA| vizeSAtsarvAtmasvapi tatsaMvedanajananaprasaGgAta , evaM ca tulyakakSatayA sarveSAM sukhAdyanubhavApattiH, atha yenaiva tanivartitaM tasyaiva tattatsaMvedananimittaM nAnyasyetyato nAtiprasaGga iti cet , na, pAde me sukhaM zirasi me vedanetyavayavapratiniyamena sukhAdyanubhavA-12 bhAvaprasaGgAtsarvadehaviSaya eva tadanubhavo bhavet , bhavato'pi samAnametaditi cet, na, abhiprAyAparijJAnAt , bhavanmate hyAtmaba| hirdezavartitvena srakcandanAdiva karmaNo'pi sukhAdikaM prati bAhyanimittataiva prasajyate, tathA ca sragAdInAM kadAcitpratini ASASHARANASANCE // 47 // For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | yatAvayavagocarakhe'pi karmaNaH sukhAdibAhyanimittaziromaNerdehasarvagatAtmavartitayA sarvadA sarvasinnapi dehe sukhAdyanubhavaprasaGgaH kena vAryeta, na ca karmaNo bAhyanimittasya sarvagatve'pi sragAdibAhyanimittAntarasya pratiniyatAvayavavartitayA sukhAdyanubhavapratiniyamo bhaviSyatIti vAcyam , evaM hi karmakalpanAvaiyarthyAt sragAdibhya eva tadanubhavapratiniyamopapatteH, asmAkaM tvAtmatAdAtmyena karmaNo'vasthAnAbhyupagamAdAtmavattasyopAdAnakAraNatulyatA, natu sragAdivadAhatya nimittakAraNatA, tathA ca tattaccandanAdibAhyanimittasannikarSapratiniyamana tattaddehatadavayaveSu sukhAdyanubhavopapattene bhavatpakSa iva sarvaminnapi dehe zazvattadanubhavaprasaGgo'vakAzamAsAdayati, zrUyante ca sahakArikAraNapratiniyamena karmaNaH kacitkadAcidudayAdayaH, yadAha-"udayakkhayakkhaovasamovasamA jaM ca kammuNo bhaNiyA / davaM khettaM kAlaM bhavaM ca bhAvaM ca saMpappa // 1 // " tti, evaM ca kathaM sAmyApAdanollApo bhavataH zobhA vibhRyAt , tamAdyatkiJcidetat , atha saJcariSNuzIlatayA karmaNo bahirvartino'pyantaHsaJcArAdantarapi sukhAdyanubhavo na virudhyata iti cet, na, antaH saJcArakSaNe bahistadanubhavAbhAvApatteH, atha yugapadubhayatra sarvadA tatsaMcaratItice| tanna, vAdyAderibaikasya ekasminneva kSaNe ubhayatra saJcArAnupapatteH, upapattau vA saJcArAparanAmnA karmAtmanostAdAtmyarUpo bandha evopapAditaH syAt , nahi tayostAdRgbandhAdanyo yugapadubhayatra saJcAro nAma, api ca saJcAritvAbhyupagame karmaNaH zarIrastha| vAyoH prANAderiva na pretyAnugamo bhavet , yaduktam-"na bhavaMtaramanneI sarIrasaMcArao tadanilo va / " na ca tayoraikAtmye jJAnAtma| norivakadAcitpRthagbhAvAnupapacyA muktyabhAvaprasaGga iti vAcyaM vahnayAdisaMyogena kAzcanatanmRdoriva prasaGgyAnAdiprayogeNa tayorapi pRthagbhAvopapatteH, kAzcanamRdorapi sparzamAtrameveti cet na, agyAdisamprayogAtpazcAdiva prAgapi tayoH pRthagupalambhaprasaGgAt For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caliMgInacopAyavizeSAt , tatra prAgasata eva kAzcanasyotpAda iti vaktavyaM, pIDanAderikSukANDebhya iva sikatAkaNebhyo'pi rasasyAvi- bRhaddhRttiH |rbhAvApatteH, evaM tarhi karmAtmavajJAnAtmanorapi pRthagbhAvApattiriti cet, na, tAdAtmyasya dvairUpyAt , ekaM hi tattatsvarUpatvaM 1 li. // 48 // | yathA jJAnAtmanoH, jJAnaM vinA hyAtmA kharUpameva nAsAdayatIti tayostAdAtmye'pi na kadApi pRthagbhAvaH, tatrApi kutazci-12 dupAyAdasau bhaviSyatIti cet, na, yathA yathA jJAnAtpRthagbhAvenAtmano jaDIkaraNAya prayatnastathA tathA tatprakAzaprakarSapratyApatteH, aparaM tu tAdAtmyaM tena saha lolIbhAvo yathA kSIranIrayostathA ca karmAtmanorapi, tatra hi jIvavIryAtizayAtkarmANUnAM jIvatayA pariNAmo jIvasyApi karmatayeti "jIvajhavasAyAo jIvattA puggalA pariNamaMti / puggalakammanimittaM jIvovi taheva pariNamai // 1 // " iti vacanAt , tadvatozca kAtmanoH kSIranIrayorivopAyAdbhavati pRthagbhAvaH, anyathA muktyanupapatteH, evaM cAsiddhaviruddhAnakAntikadoSakaluSitatvAnna prakRto hetuH sAdhyasAdhanAyAlaM, tasAindha evAnayorna sparzamAtramiti, tathA ca / prayogaH-karma Atmani sarvagaM tatra sarvasina sukhAdyanubhavahetutvAt, yadyatra sarvasin yadanubhavahetustattatra sarvagaM yathA kAJcanaM TU tanmRdi tathA cedaM tasAttatheti, na cAtra hetorasiddhyAdikamAzaGkanIyaM, pUrvopadarzitanyAyena tasyApAstatvAt // evamAdi munIndroktaM bandhasiddhinibandhanam / sAdhanaM sAdhayAmAsa vindhyo gatvA'tha tatpuraH // 50 // tato vipratipatiM sa tatra kartumapArayan / AyAti pratyahaM tatra bakavadDhamAnasaH // 51 / / sobhayiSye punarevamuccairitikSaNaM so'nvahamanviyeSa / bhavanti nAgA iva vakragA yaddviSTAH // 48 // prcchidrvinidrnetraaH|| 52 // anyadA navame pUrve yAvajjIvaM tridhA tridhA / pratyAkhyAmi prANaghAtamityevaM saMyatAnabhi // 53 // anvAcakSANamAkarNya pratyAkhyAnamuvAca saH / naivametadbhavedvindhya syAtkathaM tarhi bhoH zRNu // 54 // yugmam // prANaghAtamahaM Astrony **GIGANS CHICAS For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarva parimANaM vinA kRtam / pratyAkhyAmi tridhA traidhamiti samyagidaM bhavet // 55 // vindhyaH prAha kimarthaM no parimANaM vidhIyate / AzaMsAparihArAyetyabhASata sa doSadRk // 56 // yAvajIvamitIyattoccArAdyattena saMzrutam / yathA prANAn haniSyAmi samAptAvavadheriti // 57 // ityAkSipto'pi nAkSubhyadvindhyasAdhuravandhyadhIH / svAdAjI bhRtya ojasvI vyagraH kiM svAmisannidhau // 58 // tenoce'tha sa te buddhiH zrAddhassekharavanmuneH / yAvajIvaM pratyAkhyAnaM sAkAGkSamavadherbhavet / / 59 // tathA ca prayogaH-muneryAvajjIvaM sarvasAvadhapratyAkhyAnaM, sAbhiSvaGgaM, parimANavattvAt , yadevaM tadevaM yathA gRhiNaH sAmAyikAdIkharapratyAkhyAnaM, tathA cedaM tamAtathA, na cAyamasiddho hetuH, yAvajIvamiti pakSabhAgazravaNAtprakRtapratyAkhyAnasya parimANavattvapratIteravisaMvAdAditi, atrocyateatha ko'yamabhiSvaGgaH? kiM rAgamAtram ? Aho? gADhamiSTaviSayaprasaktiH? utAzaMsA ? na prathamaH, upazAntakSINamohasayogyA diguNasthAnavartinAM parimANavatsarvasAvadhapratyAkhyAnavatve'pyabhiSvaGgAbhAvAt , mohanIyopazamAdinA teSAM vItarAgakhena siddhAnte dipratipAdanAt , tasya ca teSAM bhavatApi svIkArAt , tathA ca tatpratyAkhyAnenAnaikAntiko hetuH, na dvitIyaH, tadAnIM kRtapratyA khyAnakhena tadabhAvAt , bhAve vA pratyAkhyAnasyaivAbhAvAt , upabhujyamAnavastuviSayatayaiva ca tasyA loke pratItene tUpabhokSyamANaviSayatayA, tathA cAzrayAsiddho hetuH, sandigdhasAdhyadharmo hi dharmI hetorAzrayaH, atra tu vikalpitasAdhyadharmAbhAvanizcayena sandehAbhAvAt , nAzrayatA dharmiNaH, na tRtIyaH, atha keyamAzaMsA? kimitaH pratyAkhyAnAddevo vA'syAM, sArvabhaumo vA'syAmityAdikAmanArUpo'dhyavasAyaH, atha janmAntare sAvadhamahaM seviSya ityAdirUpo vA ? nAdyaH pratyAkhyAnapratipattikAle tadabhAvAt , kevalamokSArthameva tasya tadAnI pravRtteH, kathazcidbhAve'pIdRkkAmanAyA nidAnarUpalena mithyAkhodaya eva jAyamAnatayA cAritriNaH pratiSedhAt, For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI 1 li. // 49 // RECORDGAGANESECRESS na dvitIyaH,sarvasya api yatidharmasya mokSabhavayorAzaMsAparihAreNaivAbhimatakhAt , tadAnIM ca tasya saMveganirvedAbhyAM tatpratipatterIgAzaMsAyA asambhavAta, kiJca-gRhiNAmapyAzaMsAyA atIcArarUpatayA "ihaloe paraloe jIviya maraNe ya aasNspoge|" ityAdinA pratiSedhapratipAdanAta, tathA ca kathaM yatipratyAkhyAne sAzaMsavaM prasajyamAnaM zobheta, tatprasaJjane sarvasAmAyikarUpasya yatipratyAkhyAnasyApyasi dhyA hetorAzrayAsiddhyApatteH, tathaikAdazI pratimAMpratipannasya pravijipogRhiNa ikharapratyAkhyAnamapi na sAbhiSvaGgaM nirAzaMsadIkSAbhi| mukhalena tadrAhiNo nirabhiSvaGgakhAt, tathA ca sAdhyavikalo dRSTAntaH, api ca yateraddhApratyAkhyAnamasti na vA? asti cettadA pauruSyAdipadopAdAnena kAlaniyamAtparimANavattvena tasyApi sAbhiSvaGgakhaprasaGgaH,na ca bhavato'pi tatra tadiSTaM, tathA ca bhUyo'pyanaikAntiko hetuH, atha prakRtapratyAkhyAnavattatrApi pauruSyAdipadopAdAnamasaGgatam aparimANatayaiva tasyApi mayeSTakhAditi cet, tarhi dIkSAdivasAdArabhyAnazanaprasaGgaH, tadaparimANavasyaivameva sambhavAt , na caivamastiti vAcyaM "parivAlio yadIho priyaaovaaynnaathaadinnaa| nipphAiyAya sIsA kiM majjhaM saMpayaM juttaM // 1 // " ityAdinA'ntyasamaya eva tatpratipattizravaNAt , atha nAsti yateraddhApratyAkhyAnamiti cet na 'aNAgayamaikaMta'mityAdinA dazavidhapratyAkhyAnAbhidhAyakAgamena sphuTameva yatInAM tadabhidhAnAt, evaM cedasya nirabhiSvaGgatA, kimarthaM tarhi yAvajjIvamiti padenAvadhinirUpaNam / pratyutaitatkaraNe saMzayApatiH ? kiM yAvajjIva AtmAvarttate, uta yAvatprANAn dhArayAmi ? iti, avyayIbhAvaNavidhAnAbhyAmubhayathApi yAvajjIvamiti rUpasiddheriti cet na, Atmano nityakhena sarvajanmabhAvikhaM mRtasyAvazyabhAvinaM pratyAkhyAnabhaGgaM ca jAnato jainasya yAvajjIva AtmetyavyayIbhAvAnAzrayaNena yAvajIvAmIti Nam vidhAnenaiva yAvajjIvamiti zabdaniSpattinizcayAt , yaccAnena paTenAvadhikaraNaM tatpratyAkhyAnabhaGgabhayAt na tu pretya // 49 // For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 555555555 sAvayaM seviSya ityabhiprAyeNa, yadAha-"vayabhaMgabhayA ucciya jAvajIvaMti niddid|" kizca-'jAvajIvAe' itipadamutsArya tatsthAna 'aparimANae' iti padaM svamanIpAkalpitaM nikSipato bhavato jinamatArocanena gaNadharadRbdhasUtrAnyathAkaraNAnmithyAdRSTikhApattiH, taduktam-"payamakkharaMpi ikaM jou na roei suttanidiI / sesaM royaMto vi hu micchaddiTThI muNeyavo // 1 // " "ekasminnapi tattve | sandigdhe pratyayo jine nssttH| mithyA ca darzanaM tat sa cAdiheturbhavagatInAm // 1 // " api cAparimANaM pratyAkhyAnamityatra naj, kiM prasajjyavRttiH paryudAsavRttirvA ? Adhe parimANapratiSedhamAtraM pratIyate na ca tena bhavataH kAcidiSTasiddhiH, parimANavattve'pi pratyAkhyAnasyoktanyAyena nirabhiSvaGgatAsiddheH, dvitIye'pi paryudAsasya sadRzagrAhitayA vasvantaraM vidhiH pratIyate, tatra vasvantaraM kiM zaktiranAgatakAlasAkalyaM vA ?, Adhe'pi kiM yAvacchaktistAvanme pratyAkhyAnam , atha yAvati viSaye zaktistAvatItivikalpadvayam ? Adhe zaktyA pratyAkhyAnakAlasya niyamitakhAtparimANavattvameva prAptamiti ghaTTakuTyAM prabhAtaM, parimANaM pariharato bhavatastatpratyAvRttaH, tathA ca jIvitAvadherAgapi prANavadhamaithunAdiSu pravarttamAnasya na vratabhaGgAticArAdayo bhaveyuH, zakyAnuguNyenaiva me vratapratijJA adhunA tu nAsti zaktirityuttareNa sakalAparAdhazodhanAt, evaM ca na kacitkasyApi prAyazcittamiti sukhIbhava, dvitIye'pi mahAvratapaJcakAnyatarapratipattAvapi yatikhalAbhena sakalatadrahaNapAlanaprayAsavaiyarthyaprasaGgAta, Aha ca-"ittiyamecA sattitti nAiyAro nayAvi pacchittaM / na ya samanvayaniyamo egeNavi saMjayattatti ||1||"n dvitIyaH, tadA hi kSINamohAdiguNasthAnatrayavartinAmeva pratyAkhyAnaM sthAna pramattAdiguNasthAnavartinAM, pretyajanmani teSAmavazyaviratibhAvena sakalAnAgatakAlabhAvipratyAkhyAnAbhAvAt , api ca kiM vyaJjanocAraNaM pratyAkhyAnaM, tAdRkpariNAmo vA, tavyatiriktaM vA kiJcit , na prathamaH, ayogikevalinA For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandir paMcaliMgI bRddhRtiH 1 li. // 50 // CAAMA PARRORRRRRR mRkayatInAM mASatuSAdInAM ca pratyAkhyAnAbhAvApatteH, tattaddhetubhyasteSAM vyaJjanoccArAbhAvAt , aviratAnAmapi ca gRhiNAM kathaJcita paijIvanikAdipAThAt taduccAraNena pratyAkhyAnApatteH, na dvitIya, kiM zazvatsAvadyamahaM na seviSya iti tasya pariNAmaH, Aho? kadAciditi, nAdyaH, zazvana seviSya iti pratijJAya bhavAntare tatsevamAnasya pratyAkhyAnabhaGgApAtAt zazvatpadena sarvabhavAkSepAt , na dvitIyaH,tatrApi kiM yathA pariNAmastathA vyaJjanoccAraNam utAnyathA? yadyAdyastadA chadmasthAvasthAyAM mRtasyAvazyambhAvI viratyabhAva iti zaGkayA jIvan sAvadha naseviSya iti tasya pariNAmastathA ca yathA pariNAma yAvajjIvamiti vyaJjanoccAraNe haTAdAyAtaM parimANavattvam , atha jIvitAvadhi me pratyAkhyAnamiti tasya pariNAmo'parimANamiti ca vyaJjanoccAraNamiti dvitIyaH pakSo'bhimatastadA pratyakSamRSAvAditApattiH, anyathA manasi kRtA'nyathocAraNena vAGmanasavisaMvAdAt , yadAha mahAbhASyakAra:-"jo puNa avvayamAvaM muNamANovassamAviNaM muNai / vayamaparimANameyaM paccakkhaM so musAvAI // 1 // " na tRtIyaH, taddhi niSkarmatayA pratyAkhyAnapariNAmAbhAve'pyupacArAdantavRttyA tatkAryajIvarakSAdikaM vA syAt , lAbhapUjAdikAmanayA viratipariNAmAbhAve'pi bahivRttyA tatkAryakaraNaM vA, niyamAbhAve'pi tAgvibhavAdyasampattyA bhUmizayanamalinacelakhabrahmacaryAdibAhyatalliGgavattvaM vA, na prathamaH, muktAnAmapi cAritrApatteH, AsaMsAraM teSveva sampUrNajIvarakSAdidarzanAt , nacaivamastiti vAcyaM "siddhe no cAritti no acArittI" ityAdyAgamenobhayapakSabahirbhAvenaiva teSAmabhidhAnAt, na dvitIyaH, arhanmatavartinAmapi keSAzcinmunivyaMsakAnAM lobhAdyarthameva bAhyavRttyA mahAvratamaunAdyavalambinAM pratyAkhyAnaprasaGgAt , na tRtIyaH, durgatarAjAdyanujIvinAmapi yatikhApatteH, na caitadasiddhaM pratyakSatasteSAM tadupalabdheH,8 tathA ca laukikA api paThanti-"bhUmIsayaNaM jaracIradhAraNaM baMbhaceriyaM bhikkhA / muNicariyaM duggayasevayANa dhammo paraM natthi hai C // 50 // HAR For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // 1 // " evaM ca sAvadhibe'pi na vivAdAdhyAsitapratyAkhyAnasya sAbhiSvaGgatA, tatsAdhanAyopanyastasya bhavaddhatoranaikAntikakhA-15 dinA nirAsAda, tathA ca svapakSasiddhaye prayogo'pi dayate-vivAdAspadaM sAvadhitve'pi na sAbhiSvaGgaM mumukSuNApramattatayA vidhI-1 | yamAnatvAta , yadevaM tadevaM yathA kasyacitkSapakayateH zrAvikAvitIrNAdhAkarmikapAyasabhojanaM tathA cedaM tasmAnaceti, naca bhojanasya | nirabhiSvaGgatvAnupapacyA dRSTAntasya sAdhyavikalateti vaktavyaM, tathAtve bhuJjAnasyaiva tasya kevalajJAnotpAdazravaNAnupapatteH, na ca tathApi sAvadhitvasya sAdhyabhAgasyAsiddhyA tasya tadvikalatvamiti vAcyaM, yatibhojanasya prAyaH pauruSyAdyaddhApratyAkhyAnAvacchinnatayA sAvadhikhasyAvyAghAtAta, tasmAdyAvajIvamityeva sAdhu natvaparimANamiti // ityAdi vindhyasAdhuktaM te sarve'pyanvamaMsata | mAtrayA'pi gurorvAcAmanyathA nanuvAdataH // 60 // zrutAbdheH pAradRzvAno gacchAntaragatA api / tadA sadAzayAH pRSThA vindhyoktaM pratyati|SThipan / 61 // mugdhA dugdhAnanA yUyaM kiM jAnIdhve bravImyaham / yattajinoditaM nUnamityavAdIttataH sa tAn // 62 // yadaivaM muhurukto'pi nAsau tattvaM prapadyate / saGghana devatAM hAtuM kAyotsargastataH kRtH|| 63 // tataH samyagRgAgatya bhaktyA saGgha babhANa sA / AjJApayata kiM kAryaM mayA'tha sa uvAca tAm // 64 // gaccha devi? videheSu tatra pRccha jinezvaram / yad goSThAmAhilo brUte tatkiM tathyamutAkhilaH // 65 // saGgho duIlikApuSpamitrapUrvo yadityatha / tayA'vAci na sAcivyamRte'haM gantumutsahe / / 66 // yugmam // kAyotsarga tato'datta saGghaH saMhatya raMhasA / gatvA sA jinamanAkSIt sAkSIkRtya sbhaasdH||67|| vyAjahAra jinendro|'tha saGghaH samyagvadAvadaH / mithyAvivAvadUko'nyaH saptamo hyeSa nihnavaH / / 68 // saGghaH suvAdI vata kadvado'nya ityuccakaiH sA gira 1 samyagvadAvadaH, samyagvatA / 2 kadvado garyavAn // RASENEGA For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhaddhRttiH // 51 // HEALSARA mudgirantI / dUrAdathAgAnmuditA svapakSotkarSe'thavA kasya bhavena harSaH // 69 // iyaM hi nAkiSvitarAM varAkI kAkIva patriSviti | tatra gantum / kA zaktirasyA iti tadvaco'sAvazraddadhAnastata AcacakSe // 70 // AcAryo'tha jagAvArya ? pratipadyakha sanmatam / |mA khAmujIghaTan so naicchadeSa kadAgrahAt // 71 // avinayabhuvAM saMpadyante mRSAbhinivezinAmahaha vizadA hRdyA vidyAstamasta|mavRddhaye / prakRtimadhurAH kiM nIcAnAM na nistuSacakSuSAM vidadhati balAdAndhyaM vandhyaM zriyohi niragelAH // 72 // kadAgrahaparigraho nayati tatra yuktiM pumAnimaJjati matibhramAtsatatamasya yasmin pade / balAtkharasamIraNastaraNimanyadikasthitAM na tatra haratehi kiM vahati hanta ! yasyAM dizi // 73 // prAmANyadurlalitamAkalayanti sUtraM hI nivAH khamatiklaptavikalpajAlaiH / kiM sArasaM | jalamanagelapAdapAteH susvAdu vanyamahiSA na viloDayanti // 74 // aGkarayatyAhetI na bodhi dRDhamithyAbhinivezasikta AtmA / bhUnimbarasokSitaH prasUte bhUtaH khAdima sundaraphalaM kim ! / / 75 // tIrthezAnAM vIkSayA zikSayA vA kliSTAccittAjjAtu mithyAbhimAnaH / nApakrAmatyeSa celAdajasraM nIlIrAgopaiti kiM dhAvanena // 76 // tato yadAhanmatamabhyupaiSInApathyamithyAbhinivezitosau / saGghastadAnImupadhizrutAdisambhogabhaGgavAcakRvAn bahistam // 77 // iti yatigaNagoSTyA dussahaM bAhyabhAvaM januridamanugoSThAmAhilasyAdhigamya / jinavacasi hitaiSI kopi mithyAbhimAnaM vipathamathanaharSI mAsma kArSInmanISI // 78 // // iti goSTAmAhilakathAnakaM samAptam / / // 51 // itarA nihInA // For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha mithyAbhinivezo'pyAtmadharmakhAtkathaM lakSaNIyaH ! ityAzaGkAyAM talliGgaM nirUpayannAhatA suttuttaviuttA gIyatthanivAriyA aNAinnA / ciccA micchAbhinivesasAhigA so u micchassa // 10 // vyAkhyA-yasAdevaMvidhA ceSTA mithyAbhinivezA'vyabhicAriNI tattasAnmithyAbhinivezasya sAdhiketi sambandhaH, sUtroktAta| siddhAntabhASitArthAdviyuktA-pRthagbhUtA AgamArthavirodhinItyarthaH, mahAbalasya basAdhAraNatapobhigrahAdikApi kriyA kathamahamebhyo | mitramunibhyo gRhavAsa iva sampratyapi niSpratimo bhaveyamiti mithyAbhinivezajanyakhAt siddhAntaviruddhA, pIThamahApIThayorapi guruM di prati tIvrasaGklezAdhyavasAyasacivasAttathA, jamAlyAdInAM ca bhagavadvacoviparyastaprarUpakakhAttatheti, evamanyeSAmapyevaMjAtIyA ceSTA |evameva draSTavyA, ata eva gIta-sUtram arthastadabhidheyaM tayoryogAdgItArthaH,Aha ca-"gIyaM bhannai suttaM attho tasseva hoi vkkhaannN| gIyassa ya atthassa ya saMjogA hoi gIyattho // 1 // " taiH zrutapAraMgairnivAritA AgamavaiparItyAt karttavyakhena niSiddhA zuddhasiddhAntopadezakakhAtteSAm , atha sUtrAnuktA'pi dravyakAlAdyapekSayA kAcidgItArthAcaritA pramANaM bhaviSyatItyata Aha-'anAcIrNA sAvadyatayA gItArAcaraNIyatayA'nAdRtA, 'ceSTA' vAcikI kAyikI ca 'kriyA' mithyAbhinivezasya sAdhikA anumApikA liGgamityarthaH, tatkAryakhAttasyAH kAryeNa ca kAraNAnumAnasyopapatteH, tataH kim ! ityAha-'satu' sa punarmithyAbhinivezo mithyAtvasya-uktarUpasya sAdhako mithyAtvakAryakhAttaskhetyarthaH, atrApi sAdhiketyanuSajyate, puMlliGgatA tu mithyAbhinivezazabdasambandhAditi gAthArthaH // 10 // sAmpratamenAmeva ceSTAmasadhAparaparyAyAM diGmAtreNa nAmagrArha gAthAdvayena darzayannAhagihidisibandho taha No havaMta avaharaNamaccharo guNisu / avavAyapayAlaMbaNa payAraNaM muddhadhammANaM // 11 // SACROSAGE For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvaciH // 52 // SCARSESAMAGRA saDhayAe samAinnaM eyaM annaM ca gIyapaDisiddhaM / tattaM sajjANatabahumANA u asaggaho hoi // 12 // vyAkhyA-gRhiNAM-zrAvakANAM, dizyate-jJApyate anayA dik AcAryAdiH, vyapadizyate hyAcAryAdinA asthAcAryAyaM gaccho'yaM | ziSya ityAdi tayA tasyA vA bandha AcAryAdyAyattatApAdanenAtmano nivedanaM, taM vihAya niSkAraNaM gacchAntarekhUpasampadupAdAnaparihAra ityarthaH, eSa ca sUtre sAdhusAdhvIruddizyAbhihitaH, na tu gRhiNo'to gRhiNAM digbandhavidhAnamasadho bhavatIti dvitIyagAthAntena 8 yogaH, 'tatheti' samuccaye 'AbhavantaH' AbhajanIyA AyUrvasya bhavaterAbhAgArthatvAt , tatazcAbhAvyavyavasthAyA niyataviSayatayaivAbhidhAnAdvastuno'nAbhavatAm anAbhajanIyAnAmapi pAramparyeNAsadgacchapratibaddhA ete'smAkamevaite AbhAvyAH, asabhyamevAmISAM putravastrapAtrAdigurubuddhyA dAtuM kalpate, nAnyebhya iti vyavasthApi nAbhAvyakhAnAM zuddhadezakatayA dhArmikatayA ca gurukhenAbhyupetasuvihitAnAM zrAvakANAmapaharaNaM rAjadaNDAdibhayadarzanena suvihitebhya AkarSaNaM sarvathA teSAM tatpAdye vratAdivAraNamityarthaH, 'matsaro' dveSaH, guNiSu ratnatrayapavitreSu suvihiteSu, tIrthakaragaNadharAdivirahe hi samprati saGgha eva sakalasAdhuzrAvakAdivyavasthAkaraNapaTIyAn , sa eva ca bhagavannamasanIyatvAdArAdhyaH sarveSAmiti, prAyo jainamatAnugAmukAstameva pUjayanti, ete tvAtmamanyAstamapyavamanyanta iti saGghabAhyatvAdeteSAM tiraskAra eva zreyAniti, apavAdapadAnAmasaMyamahetutayA niSiddhAnAM kAraNena yatanAvidheyatayAdiSTAnAM nityavAsAdInAM kAdAcitkakRtyAnAm 'Alambanam' atipramAditayA'vaSTambhanaM, yadi ghetAni sarvathA yatInAmakRtyAnyabhaviSyan tadA kathaM pUrvasUrayo'kariSyan tasmAtkRtyAnyevAmUnIti, sukhalolatayA'zaktikhyApanacchadmanA manasi sampradhAraNaM, yathA samIcIna eva nityavAso munInAM saGgamasthavirAcAryaistadAsevanAt, caityapUjA'pi saGgatA vaira SAGAR // 52 // For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ACCORRECRUSLMAGES khAminA svayamAcaraNAt , AryikAlAbhopabhogopi yukta eva aNNikAputrAcAryeNa tadvidhAnAt , satataM vikRtibhogo'pyupapanna - eva udAyanamaharSiNA tadupayogAt , yadAha-"nIyAvAsavihAraM ceiyabhattiM ca ajjiyAlAbhaM / vigaIsuyapaDivaMdhaM nidosaM coiyA viti // 1 // " anuvAralopAdaya ihAnyatra ca prAkRtakhAdraSTavyAH, 'pratAraNaM' vipralambhanaM 'mugdhadharmiNAm avyutpannazrAddhAnAM |samayavicArAcaturatayA yo yathA yadupadizati saeva dharmamArga iti zraddhAlUnAm , yathA bhavatpUrvajairetadbhagavadvimbaM kAritamarcitaM ca, etadeva ca bhavajaladhau pravahatAM vahinaM tasmAdbhavadbhirapyatra mahAn Adaro vidheyaH, svakIyaM vA nUtanaM nirmApaNIyaM, pUjA cAtra sandhyAtrayAdyavibhAgena divA naktaM ca vidhIyamAnA mokSAyetyAdivacobhirAtmavazyatApAdanamityarthaH // 11 // tathA 'zaThatayA' mAyAvitayA zaithilyenetyarthaH, 'samAcIrNa'miti AvaraNarUpatayA prakaTitam , 'asaDheNa samAinna' mityAdyAcaraNalakSaNottIrNam , etat prAguktaM gRhi digbandhAdikaM sarvamapi, kathametacchaThAcIrNam ? iti ceducyate-"duvihA sAhUNa disA tivihA khalu sAhuNINa vinneyaa|" ityAdinA sAdhusAdhvInAmevAgame zrUyate, digbandho na gRhiNAmatastatkaraNaM sakalatadgatapApArambhAnumatyAdinA yatermahAn doSa iti nivAritaM, tathA AbhAvyavyavasthApi pravivrajiSUtpravajitasArUpyAdivizeSaviSayatayaivAbhihitA, na sAmAnyagRhigocaratayA, tatrApi suvihitAnAM na pArzvasthAdInAm ata AbhAvyachamanA teSAmapaharaNaM mahAsaGklezanibandhanaM, tathA guNasamudAyarUpasya sAdhvAdeH saGghazabdavAcyatvAt tasyaiva ca bhagavannamaskaraNIyatvAt Adhunikasya tu prakaTapratisevitvena guNazUnyatayA vastu-5 to'saGghatvAdatastadvAyatvaM guNinAM bhUSaNameva, tatasteSvapi matsaro gurukammaitAhetuka eva yaduktam-"saMtaguNachAyaNA khalu paraparivAo ya hoi aliyaM ca / dhamme ya abahumANo sAhupaose ya saMsAro // 1 // " tathA saGgamasthavirairapi navabhAgakalpitavasatigo For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit paMcaliMgI bRhaddhRttiH 1li. // 53 // PRASACAROSAROUGUSARAGAOS caracaryAvihAritvenApratibaddhatayA kSINajaGghAbalatvAdinimittena nityavAsAsevane tadRSTAntAvaSTambhena sAmpratikAnAM jAnikAnAmapi pratibandhena tadabhyupagamaH sukhalAmpaTyAdeva, yathoktam-"ume sIsapavAsaM appaDibaMdhaM ajaMgamattaM ca / na gaNiti egakhitte gaNiti vAsaM niyayavAsI // 1 // " tathA vairasvAmino'pi caityArthe puSpAdyAharaNaM kutIthikApabhrAjanA khatIrthaprabhAvanAdyarthamata AdhunikAnAM niHzUkatayA pUjAvyAjena tatparigraho mahAvratanirapekSatAM vyanakti yadAha-"obhAvaNaM paresiM satittha ubbhAvaNaM va vacchallaM / na gaNiti gaNemANA puncuciyapupphamahimaM ca // 1 // " tathA aNNikAputrAcAryasyApi puSpacUlAnItAzanAdyupabhogaH vayaM vicaritumazaktatayA |'ta idAnIMtanAnAM baliSTAnAmapi sAdhvIlAbhagrahaNAgraho gRddhAnAM tadanurAgitAM ca sUcayati taduktam-"gayasIsagaNaM ume bhikkhAyariyA apavalaM theraM / na gaNiti visahAvisaDhA ajjiyalAbhaM gavasaMtA // 1 // " tathA rAjyadazAyAM zItalarUkSAdyAhArApari zIlanena tadasahiSNutayodAyanamunerapi kSIrAdyupayogo na gRdhratayA'to'dhunAtanAnAM nIrujAM puSTAnAmapi nityatadbhogo rasanAlaulyaM ta sphuTayati, Aha ca-"sIyalalukkhANuviyaM vaesu vigaIgaeNa jAcitaM / haTTAvi bhaNaMti saDhA kimAsi uddAyaNo na muNI // 1 // " | tadevamiyamanAcaraNaiva bhUyasAmapavAdapadasthairyotpAdakatvenAtiviruddhatvAt tadAha-"je jattha jayA jaiyA bhussuyaacrnnkrnnpnbhtttthaa| jaMte samAcaraMtI AlaMbaNamaMdasaddhANaM // 1 // " mugdhapratAraNaM cAtIvavratinAM duSTam "RNe vyAjo dhane vyAjo vyAjaH putrkltryoH| sarvatra vidyate vyAjo dharme vyAjo na vidyate // 1 // " itivacanAt , tasmAdyuktamuktaM, 'saDhayAe samAinnaM eyaMti, tadevaM gRhidigbandhAdikamasahaM sAkSAdabhidhAya zeSamatidizannAha-'annaM ceti na kevalametadeva, kiM tarhi ! 'anyacca' aparamapi gItairgItAthaiH pramAdabAhulyakAlAdidoSAdAgamoktamapi 'pratiSiddha' nivArita, yatInAM samprati mAsakalpavihArAtmAdipramANakalpadhAraNapaTalAdi // 53 // For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir da grahaNaprabhRti mAsakalpaprAyogyakSetrAdhabhAvena yatInAM dhRtisaMhananAdivaikalpena zaikSAgItArthAdInAM bhikSAdiSu maryAdAlopena ca gItA thaivyato mAsakalpavihArAdipratiSedhenAcaraNA kalpavyavasthApanAta, tathA ca vyavahArabhASyakAra:-"dhiisaMghayaNAINaM me rAhANiM| ca jANiuM therA / seha agIyatthANaM ThavaNA Ainakappassa // 1 // " tathA-"kAlAi dosao puNa na davao esa kIrai niymaa| bhAveNa u kAyabo saMthAragavaccayAIhiM // 1 // " ityAdi, etAzca gItArthAcaraNA Agamenaiva vayaM vyavahArAmo nAcaraNayetyAgraheNA[tikrAmatAmasagRha eva, tathA ca paJcakalpabhASyam-"kulagaNasaMghaTTavaNA jAo ya kayA tahiM tu therehiM / kulabahumajAyAviva tAo ya naikkamijaMti // 1 // " tadvaMzajAnAM viruddhAcaraNAkAripUrvapuruSasantAnaprabhavANAM yatyAbhAsAnAM tAsu tatpUrvajaiH khakapolaracanayA siddhAntAnanupAtikhena kalpitAkhAcaraNAsu pUrvoktAsu bahumAno'smardUzyAnAM sarvajJakalpalena tadAdiSTAcaraNAnAM zrutAvisaMvAditayA prAmANyAbhimAnenAtyantikapakSapAtastasmAdvRhidigbandhAdiH sarvo'pyasadha uktasvarUpo bhavati jJAyate mithyA |bhinivezAbhivyaJjakatvAditi gAthAdvayArthaH // 12 // adhunA prakArAntareNAsadhamAha saDhayAi pakkhasAhaNajuttI vi asaggaho muNeyacco / jaNaraMjaNatthapasamo na hoi samattagamao u||13|| vyAkhyA-'zaThatayA' mAyAvitayA lAbhakhyAtiraJjanAdyarthamityarthaH, 'pakSaH' satpakSaH zuddhaM jinamatamiti yAvat , tasya sAdhane samarthane yuktirapi satarkasAdhanadRSTAntopanyAso'pyasagRho jJAtavyaH, upalakSaNaM caitat-zaThasya hi zuddhaM prarUpayato'pi rAjasabhAyAM sAdhanadRSTAntopanyAsenAnmatavyavasthApanayA prauDhaprativAdimadakSodena pravacanaprabhAvanAM vidadhAnasyApi dezanAtizayena bhUyaso bhavyAn samyaktvAdiguNasthAneSvAropayato'pi mithyAdRSTitvena tattvAzraddhAlutayA lokarajanAdyarthameva pravRtteraGgAramaIkAderiva samya For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 54 // SADSOMANSAR kriyA'pyasamUha eva, AstAmaMzukAzcalavandanakadApanacaityavAsAdyasatpakSasAdhikAyuktirasagraha ityapizabdArthaH, tadevaM vAstava eva da bRhadbhatti mithyAbhinivezopazama samyaktvaliGgamiti pratyapAdi, yastu pUjAdyarthatayA tadAbhAsaH sa bASpa iva vahnane talliGgamityAha, janara 1li. janArtha punarete hi zuddhasiddhAntakathanasamyakriyAkaSAyopazapatapaHsvAdhyAyAdidarzanena tuSTA asmadvAJchitaM vastrapAnAnAdikaM pUrayanti, ato mA bhUttatvaM kiMcitki nastenetyAzayena lokamanastoSaNaprayojanaH prazamaH bahivRttyA mithyAbhinivezopazamavyaJjakAsadhavyapagama ityarthaH, 'na bhavati' na jAyate samyaktvagamakaH 'tuH punarartho yojita eva samyagdarzanasyAnumApakaH, devagurudharmatattvaprati-17 patterabhAvAttadvataH samyaktvAnupapatteH, hetvAbhAsAnAM ca prAmANikaiH sAdhyAsAdhakatvena vyutpAdanAdityarthaH, tadiyatA na kevalaM ye | gRhidigbandhAdikaM mUtrottIrNa vidadhati, ta evAsadhavattvAnmithyAdRSTayaH, kiM tarhi ! ye dIrghasaMsAritvAdihetubhirmanAgapi tattvamapariNamayanto lAbhAdyarthameva bhagavanmatasamarthanAdiSu yatante, te'pi tathaiva mithyAdRza iti darzitaM, tanmithyAbhinivezazAntimuditA-12 lakSmAkSataM sadRzaH satarkapraNayAnnidarzanayujo niyUMDhamuccaistarAm / mithyAtvapratipanthimanthitatamaH sUryodayasyoddhatadhvAntadhvastamivopagacchata budhA dUrojjhitAsadhAH // 1 // itigAthArtha iti prathamaM liGgam // // 54 // For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha dvitiiylingg| iyatA sUtreNAdyaM liGgaM vivRtamityarthaH, idAnI dvitIyaliGgaM vivarItuM tadvato niHzreyasAbhilASavyaJjikAM cintAM didarza-| yiSustAvatprastAvanAmAhahA sammaTThiI jIvo kammavasA visayasaMpauttovi / maNasA virattakAmo tANa sarUvaM viciMtei // 14 // | vyAkhyA-'samyagdRSTiH' mithyAbhinivezopazamena jJApitasamyagdarzano jIvo bhavyasattvaH, karmavazAccAritrAvArakamohanIyodayAt 'visinvanti' bannanti svasaundaryeNa vazyaM dehinaM kurvanti 'viSayAH' srakacandanavanitAdayasteSu saMprayukto cyAsakto'pi hAtumazaktatayA kAyena tAnupabhuJjAno'pItyarthaH, AstAM tadanya ityaperarthaH, 'manasA' cetasA viraktakAmo viSayadoSazravaNadarzanAbhyAM teSu vyAvRttAbhilASasteSAM viSayANAM kharUpaM tAttvikaM svabhAvaM 'vicintayati' vizeSeNa teSu vyAsaGganivRttaye parAmRzatIti gAthArthaH // 14 // samprati taccintAmevAha__ AvAyasuMdarAvi hu bhaavibhvaasNgkaarnnttnno| visayA sappurisANaM sevijaMtA vi duhajaNayA // 15 // vyAkhyA-'ApAtasundarA api' manodarzanasparzanAdIndriyAnandakatayA AmukhamadhurA api AstAM taditare ityaperarthaH 'hu' pUraNe, bhAvibhavAsaGgakAraNakhAt , abhiSvaGgapoSakalena bhaviSyajanmaparamparApravAhaprAptihetukhAt rAgadveSamUlakhAca saMsArasya, viSayAH pratItAH 'satpuruSANAM' vivekasAkalyena viditaviSayadoSANAM mahAzayAnAM 'sevyamAnA api' bhujyamAnA api, duHkhajanakAH kAyi For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRtti 2li // 55 // ACCURACY 4 kamAnasaparItApotpAdakAH, AstAM pazcAnnarakAdikAraNatayetyaparathaH, dhigasmAn yadevaM zrutyanubhavAbhyAM viSayahevAkavipAka vidanto-4 'pi bhUyo bhUyasteSveva vyAsajAmaH, sarvathA viSamamApatitametaditi satataM dodhUyamAnAntaHkaraNakhAtteSAmiti gAthArthaH // 15 // dA hA dhI vilINabIbhassakussaNijjammiramai aMgammi / kimikaca esa jIvo duhaMpi sukhaMti mnnto||16|| IM __ vyAkhyA-'hA' iti viSAde dhigiti nindAyAM mahAn me viSAdo nindyametadatIva yad eSa jIvo'Gge ramata iti sambandhaH, |'vilIna nirantarasravatprasravaNAditayA pratigandhi, bIbhatsaM vikRtakhena nayanavaimukhyAdhAyakaM 'kutsanIya' durgatidvArAyamANakhena | viduSAM nindanIyaM, tataH karmadhArayaH, tasmin 'ramate' ratakrIDAmanubhavati, aGge yoSito gopyAvayavavizepe, kRmika iva vraNAdijanmakITabheda iva kutsAyAM kaH, eSa iti kutsanIyagRdhrutayA pratyakSakhena nirdizati 'jIva:' AtmA yathA kRmiH pRyaklinne prANyaGge kSatAdau rajyate, evameSo'pi varAkastAdRzyeva yopidaGge ratiM badhnAti yduktm-"uttaanocchrnmnndduukpaattitodrsNnibhe| kledini strItraNe saktirakameH kasya jAyate // 1 // duHkhamapi dehAyAsakSayavyAdhyAdinimittakhena pAratatryakSayikhAdiduHkhahebanuvedhena | |ca vastutaH kaSTamapi sambhogasukhaM, saukhyamiti, ayameva paramAnanda iti 'manyamAna: jAnAnaH san , taduktam-"nagnaH preta ivAviSTaH kaNantImupagRhya tAm / khedAyAsitasarvAGgaH sukhI sa ramate kila // 1 // " viSayatRSNAtaralitAntaHkaraNatayA viparyastagrAhibhiH kAmibhistattvato duHkharUpe'pyaGganAGgajanmani sukhe mRgatRSNAyAM jalasyeva sukhasyAdhyAropAt , ata eva kAminaH praNayakalahakupitakAminIcaraNatalAghAtamapi sarajvarajarjaritAnAmasAkameSa zizirakomalakadalIkANDasparza iti manvAnAH prIyante, tathA ca teSAmullApa:-"satyaM vacmi hitaM vacmi sAraM vacmi punaH punaH / asinnasAre saMsAre sAraM sAraGgalocanA // 1 // " iti gAthArthaH // 16 // CMCCCCIEOCOM For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - SALASALAALCHALISA tA tANa kae dukkhasayanibaMdhaNaM bhayai bahuvihaM jiivo| AraMbhamaha pariggahamao vi baMdho vipAvANaM // 17 // vyAkhyA-'yato'duHkhe'pi sukhAbhimAno'sya jIvasya tattasmAddhetosteSAM-viSayANAM 'kRte' nimittaM viSayArjanArthamiti yAvat , | 'duHkhazatanibandhanaM tadarjanasya duSkarakhena zArIramAnasasantApasandohakAraNaM 'bhajate' svIkurute 'bahuvidha vicitraM 'jIvaH' prANI 'ArambhaM bhUrijIvopamardakatayA mahAsAvadhaM kRSitathAvidhavANijyarAjasevAdikaM vyApAram 'uddavao AraMbho' iti vacanAta atheti ArambhAnantaraM 'parigraham' ArambhArjitAnAmarthAnAM bhANDAgArAdiSu nyAsenAtmAyattatAkaraNaM, yadvA samarthakrItAnAM dhAnyAdInAm AvikrayakAlaM bhANDazAlAdiSu sthApanaM, yadi vA Arambhazca mahAparigrahazceti samAhAradvandvaH, tadantareNa dravyArjanAbhAvena taddhetukaviSayasukhAnupapatteH 'atastu' asmAtpunarArambhAt parigrahAca ArambhamahAparigrahAdvA, bandhastu bandha eva pApAnAM narakAdihetupApakarmarUpakarmaprakRtInAM bhavatIti zeSaH, tasya tadvandhahetukhenAbhidhAnAt , tathA cAgamaH-"mahAraMbhayAe mahApariggayAe kuNimAhAreNaM paMciMdiyavaheNaM jIvA nirayAuyaM kammaM baMdhati / " iti gAthArthaH // 17 // tataH kimityata Aha to narayaveyaNAo tiriyagaIsaMbhavA annegaao| tA jariyajaMtuNo majiyAe pANovamA visayA // 18 // vyAkhyA-'to' tasmAt pApabandhAt 'narakavedanA nirayayAtanAH 'tIvrAH kumbhIpAkAdikAH samayapratItAH 'tiryaggatisambhavAH' zUkarAzvagavAdipazujAtijAH zItAtapakSuttRSNAdiprabhavAH 'anekAH' agaNyAH, pUrvapadAd vedanApadasthahApi sambandhAt vedanA bhavantIti zeSaH, pApabandhanibandhanatayaiva narakAdivedanAnAM pratIteH, yasmAdepA viSayiNAM gatistasAt 'jvaritajantoH' jvaravyAdhitasya puMsaH 'mArjitAyAH zikhariNyAH 'pAnopamAH' AsvAdanasamAH 'viSayAH' indriyArthAH zabdAdayaH, yathA dAhajva SARKAR For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH paMcaliMgI rAtasya mRSTamadhurazItalatayA mukhe rocamAnamapi rasAlApAnaM jvarapoSakatayA pariNAme dAruNaM, tathA ApAtamadhurA api viSayAH paryante durgatihetutayA bhISaNAH, yadAha-ApAtamAtramadhurA vipAkakaTavo viSopamA viSayAH / avivekijanAcaritA vivekijn||56|| varjitAH paapaaH||1|| tasmAddheyA evAmI vivekinAmiti tAtpayamiti gAthArthaH // 19 // atha viSayANAmeva dRSTAntadvAraNa heyatAM darzayannAhajai hujjai guNo visayANa ko vi titthayaracakkivaladevA / juttattaNaMpi visae caeuM anbhuDhiyA kahaMNu // 19 // ___ vyAkhyA-'jaI' 'yadi cet 'bhavet vidyeta 'guNa' sevakAnAmupakArako'tizayaH 'viSayANAM' zabdAdInAM 'kopi' khalpo'pi tadA tIrthakarA:-zrInAbheyAdyAH cakravartino-bharataprabhRtayaH baladevA-acalapramukhAH, tato dvandvaH, niratizayarUpazAlino'pyananyasAdhAraNaprAjyasAmrAjyasamRddhibandhurA apyagaNyapuNyasambhAraprAduSyanikhilAbhilaSitaviSayagrAmA apyAjJaizvaryavaryA api mahApuruSA ete 'jIrNatRNamiva' jarattRNamiva 'viSayAn' indriyArthAn 'tyaktuM' hAtum 'abhyutthitAH sarvaviratijighRkSayA udyamavantaH, kathaM ? kuto hetorjAtA iti zeSaH, 'NuH' vitarke akSamAyAM vA yathA atyantAsAratayA jarattRRNatyAge na kasyApi vaimanassaM, tathA teSAM mahA| sattvAnAM tAgviSayaparityAge'pi tasyAgasyaiva mahAphalatayA tainizcitakhAt , ato vitarkayAmi na viSayANAmaNurapi guNo'sti, na. kSamyate vA teSAM saguNavaM mahApuruSakhAvizeSe'pi nidAnadakSitakhena vAsudevAnAM sarveSAmapi viSayatyAgAsambhavAdihAnupAdAnamiti 18 gAthArthaH // 19 // AstAM viSayopabhogaH tadAzApi mahIyasI duranteti dRSTAntenAha visayAsAsaMdAmiyacitto visaehiM vippauttovi / paribhamai kaMDarIoca niyamao ghorasaMsAre // 20 // // 56 // For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandie vyAkhyA-viSayAzayA-bhogatRSNayA sandAmitaM-dAmnA pazuriva saMyamitaM cittaM yasya sa tathA, rAgabAhulyena prabalabhogatRSNAnigaDitamanAH viSayaiH-pratItairviprayukto'pi niSpuNyatayA tadasamprAptyA, tallAbhe'pi zarIrApATavAdinopabhogAsAmarthena vA tairvirahito'pi AstAM taiH samprayukta ityaperarthaH, 'paribhramati' paryaTati 'kaNDarIka iva' kaNDarIkAbhidhAnanRpatiriva 'niyamataH' niHsa|ndehaM 'ghorasaMsAre' atimIpaNanarakAdau, kathaJcid viSayasevAvirahiNAmapi tIvrasaGklezena viSayatRSNAyA evaM vidhaphalakhAta kiM punaH satatatatsevAparAyaNAnAmiti gaathaarthH|| kaNDarIkakathA caivamAgame zrUyate___ jambUdvIpavideheSu puSkalAzcaryadhAmani / vijaye puSkalAvatyAmAste pU: puNDarIkiNI // 1 // rAjahaMsAdhivAsena padmAlayatayA babhau / udazcacitrapatrakhAtsatyaM yA puNDarIkiNI // 2 // yadi ko'pi parAbhUti vyadhatta tasai tathApi janarAjI / bata yatra parAbhUti vitarantyapyAnaze kIrtim // 3 // puSpacApasya yatra strIH zastrIH kAmimanobhidi / cirasaMbhRtalAvaNyavyayene vAmRjadvidhiH // 4 // nAlasvasahaM kurvastatra prINan sitacchedAn / vAritArI rajohArI mhaapdmo'bhvnnRpH||5||dhruvmess mahacchabdArthAnyathAnupapattitaH / guNairabhyarhitaH padmAnicchaMjha mama sabanaH // 6 // iti kautUhalAnUnaM rUpadAsIkRtasaram / yaM zrIH 1 puSkalAzcaryANi, saMpUrNAddhatAni // 2 parAbhUti, parAbhavaM janarAjya iti dRzyaM, tasmai parAbhavakAriNe, parAbhavaM dadAviti virodhaH, atha ca parAbhUtiM parebhyo' lakSmI vipadam apakAriNyapi upakAraM kurvANA kIrti lebhe // 3 AlasyaM kriyAmAnyaM // 4 chAdyate anena anna miti vyutpattyA chadazabdena basnamapi ucyate, itiH / | sitacchadAH zvetAmbarA haMsAtha // 5 vAritAriH, niSiddhazatruH, jalataraNazIlaca // 6 rajohArI bAhyAbhyantaramalakSepI, parAgamanoharatha // 7 mahApadmaH sahasrapatrA| dirapi // 8 nicchadmanirvyAjaM yathA bhavati // AAAAAAAAAC For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH 2li. // 57 // sarvAGgamAliGgannavyaraGgataraGgitA // 7 // yugmam / bIjAnIva yazorAzervapnu guptAni yatnataH / mauktikAni samAkraSTuM svasvAmipari- tussttye||8|| durbhedAnirbharaM kumbhikumbhigarbhAnmahAdviSAm / yasya kaukSeyakastIkSNo vidadAra sadA raNe // 9 // yugmam // vArAdhA satya|bhAmA'pi samudratanayA'pyaho ? / devI padmAvatI tassa saMjajJe sarvamaGgalA // 10 // yAM saundaryasudhAdhArAM citrIyitajagatrayAm / vidhinirmAyaM nirmAya manye khotkarSabhUrabhUt // 11 // yauvane nirguNe prAyovindanto yogyamAzrayam / bhejurmanye'nurUpAM yAM lajjAzIlAdayo guNAH // 12 // puNDarIkakaNDarIkAvabhUtAM tanayo tayoH / adhidordaNDamojAzrIkRptatANDavADambarau / / 13 / / sthAtuM naikatra me sthAne nazvarakhAnnRNAM dhruvam / ityayogyAparatyAgAcchauryazrIryAvazizriyat // 14 // sragAdibhogaMbhaGgyA vAM zrIvannAste mayA|phalam / ityukkhaiva viSAdena yayoH kiirtirgaaddishH||15|| paradArakhaMlIkArakauzalaM bibhratAvapi / svadAravarjinau zlAghya kolInyaM yAvavApatuH // 16 // yayovajeyatoH zazvanmahelAkarapIDanam / abhUtsamyakumArakhaM rajyatorviSayeSvapi // 17 // parihavatobAlye | bahuzastrIkaragraham / tAruNye kurvatozcitraM kaumAramabhavadyayoH // 18 // yau vIkSya tatyajuH sadyaH praNayaM cirasambhRtam / staneSu ripunArINAM kastUrIpatravallayaH // 19 // lIlayA saMcariSNU yau prekSya pradyumnasundarau / bhejire stambhasaMrambha 1khA AtmIyAH, rAdhA gopI vizeSA, khArAdhA sukhArAdhanIyA // 2 satI sAdhvI abhAmA akrodhaa|| 3 samudratanayA lakSmIH samaryAdaputryaH, samudrataM saharSa saMbhogaM nayati prApayati vA, sarvANi majalAni yasyA iti virodhprihaarH|| 4 na sthAne naiva yuktam ekatraikasmin kvApi puruSe, anekaM hi kAraNaM kAryavizeSamAdhatte, reNukaNAzchAyAmiva tato dvAvimau AzrayAmi mA kadAcidatrAnazvaratvena sthairya syAditi // 5 yathA bhogena zriyaH phalaM vAM na tathA mayeti // 6 khalIkArastiraskAraH, khasya Atmano jJAtivargasya vA, dAro vidAraNamAtmaghAta iti yAvat / / 7 akRtastrIkarapIDano hi kumAraH, yuvarAjazca, mahelAyA gurutarapRthivyAH, kareNa daNDena // 8 parigrahaH kalatraM pattyAdiparikarazca // 9 bahuzo'nekazaH, bahuzakhyaH, prabhUtakSurikAH // 10 pradyumnaH kandarpaH // prakRSTatejopi // 11 stambho viSTabdhaceSTatvaM vAmA yoSito ripavazva / / // 57 // For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAmAH samitiSu dvidhA // 20 // yau guroH pRthivIbhartuH samakSaM satyavAdinaH / sAMyugInau vijigyAte zatrUn bhImArjunAviva // 21 // tayoH saMvasatoH kAlaH kSiptabhImaMdazAsyayoH / tuSTayoratyavatiSTa rAmalakSmaNayoriva // 22 // sAraGgalakSmaNA tyakte sadApi kaicite'nyadA / parAgabharrasannaddha udyAne nalinIvane // 23 // saMsthAyAM tasthivAMso'syAM sthavIyAMsaH zrutazriyA / stheyAMsaH saparivArAH sthavirAH samavAsaran // 24 // yugmam / / gavA'tha pRthivInAthaH paathHptismsthitiH| garIyaso gurunakhA zreyaH zuzrAva vizrutaH // 25 // sa nyasyAdyasutaM rAjye bhavAdbhIruradIkSata | khelatkuNDalivalmIkaM ko bhajeta jijIviSuH // 26 // drAgadhItya sa caturdazapUrvI dustapAnyatha tapAMsi vitanvan / karmavAramasuvAramudassannivavAra zivasaudhanilInaH // 27 // anyadA |puri tasyAM te sthavirAH punarAyayuH / jagmaturbhrAtarau tau tAn vandituM rAjanandanau // 28 / / guruNApi prabandhana vyaktamuktipathA | kathA / vyAtene vikathAkanthAM nahi gRhNanti sAdhavaH // 29 // tathAhi-jJAnadRSTicaritrANAM trayI saMvalitA mithaH / heturmuktehaSIkArthI lokAnAmiva dRgdhiyaH // 30 // vinAgamaM na jIvAdInAtmA jAnAti tatvataH / cakSuSmAniva kumbhAdIn vinA lokaM | tamonudam // 31 // vastuvRttyA banizcinvan zraddadhIta kathaM nu tAn / muMgatRSNAvyavasthityA jalaM tRSNAturo yathA // 32 // tadrakSAdau pravarceta tathetyazraddadhat katham ? / tRSNan kimu payaH pAtuM yatetApratyayannapi // 33 // saMhatya muktihetule'pyeSAM vijJAnadarzane / 1 samitiSu sabhAlu saMgrAmeSu ca / / 2 satyavAdI yudhiSThiro'pi // 3 bhImadazA ghorAvasthA, dazAsyo rAvaNaH sahavihAritvAdanayorekakartRkatve'pi rAvaNakSepasyobhayakRtatvoktiH / / 4 sArAlakSmaNA, candreNa khata vikAzAvidhAnAt // 5 kacite jalavyApte, // 6 parAgaH sumnorjH|| udyAne tu sAra maMgalakSmaNAbhizca sArasAraGganAbhirakhate, pikaiH kokilaiH parAgAH prakRSTataravaH / / 7 viSayeNa viSayiNa upalakSaNAt mRgatRSNAzabdena tajjJAnamucyate / For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI da bRhadvRttiH 2li. // 58 // parasparAvinAbhUte kAryakhAnityate iva // 34 // yattu mithyAdRzAM jJAnaM cAturvidyAdigocaram / syAdvAdAlAlitakhena tadajJAnaM vinizcitam // 35 // tathA cAvAci vAcakamukhyena tattvArthe matizrutAvadhayo viparyayazca / sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdherunmattavaditi // 36 // yacca mASatuSAdInAmajJAnaM zrutagocaram / jJAnAvaraNadAAttatpAThavyAkhyAdyapekSayA // 37 // vijJAnaphalabhAvena sadguroH pAratabhyataH / kevalasyAnyathA siddhyA tattvato jJAnameva tat // 38 // yugmam // tato gehaM yathAdIpaH prakAzayati tatkSaNAt / tatratyaM ca rajastomaM saMmArjayati zodhanI // 39 // vAtAyanAdibhidvAraiH pravizantaM ca taM punaH / tatpidhAnaM sunIrandhaM niruNaddhi smnttH||40|| paricchinatti vijJAnamAtmAnaM tattvatastathA / vizodhayati samyaktraM prAcyaM tatkarmasaJcayam // 41 // saMsajantaM ca taM bhUyaH prANaghAtAdibhirmukhaiH / cAritramanatIcAraM pratibadhnAti srvtH||42|| caturbhiH kalApakam // adUraviprakarSeNa nAntarIyakabhAvataH / jJAnadarzanayoraikyAd dvayaM vA muktikAraNam // 43 // pratyeka vyabhicArikhAttato jJAnacaritrayoH / siddhipuryAH sugaHpanthA yogaH paMgvandhayoriva // 44 // paGgurAlokamAno'pi dhAvanapi vane'ndhadRk / ekazo vahinA pluSTau saMhitau prApatuH puram // 45 // tadbho ratnatrayImetAM zrayadhvaM yadinivRtim / gaurAMGgI vRNutAzrAntamuktAhArapariSkRtAm // 46 // etannizamya bhUyAMsaH prAnutsata tnuubhRtH| dhArAsArA ivAbhrANAM gurUNAM na vRthA giraH // 47 // puNDarIkopi cAritrabaddhakakSo gRhAnatha / gavAhUya sahAmAtyaiH kaNDarIkamabhASata // 48 // guNairiva guNaiH SabhiH syUtaM mUtaM ca zaktibhiH / tisUbhIrazmibhiriva bhrAtaH! prAjyamanehasam // 49 // catuHsaGkhyaranIkAGgairivopAyairabhaGguraiH / vazIkRtapratikSmApaM saurAjyaM bubhuje mayA // 50 // yugmam / / suku1 cAturvidyA brAhmaNAdayaH // 2 nirvRttiH muktizilApi tato // 3 gaurAMgI sphaTikavizadAm // 4 muktaahaaraastyktbhojnaaH|| | // 58 // For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mArakarAdAnodvarttanAparivartanaH / bhaktadAnena pitreva lAlitAH pAlitAH prajAH // 51 // nanaM karaNamatyantaM paNyastrImagnacetasaH / andhaMkaraNamAsakhaM puMsastattvavivecane // 52 // vizarArujaraddAruvattAruNyamapi dvidhA / gurUna zuzrUSamANena mayA'stAghamalayata // 53 // yugmam // satAmanucitA bhoktuM viSavadviSamA mayA / viSayAH saMbubhujire pareSAM viSayA iva // 54 // yUnAmucchRGkhalatvena mAsaiSa parivIvadat / matsakhaM niparIvAdaM kthshcidticaartH|| 55 // yatidharmamitIvAsau zrAddhadharma iyacciram / ujjhAJcakAra rAjye'pi na mAmanujighRkSayA // 56 // yugmam // apakramitumArebhe'dhunA taruNimA mama / aJjasA sAdhudharmasya yogyatAM vyaJjayanniva // 57 // manye mayi virodhinyAM kathameSa cariSyati / caritramalasA'sAdhyamiti pratyAsadajarA // 58 // eSa saMvegapIyUSaM sadyaH pAssatyato dhruvam / nAhamasIti bhIteH prAg neze viSayatRSNayA // 59 // bhavasaukhyAtparAjeSTa zazvadbhuktacarakhataH / nUnaM bhojyAdivaikamAnmano'rocakino mama // 60 // aniviSTacaratvena manye zRGgAriNAmiva / mAnasaM mattakAzinyAM muktAvutkaNThate mama // 61 // tadabhyupehi sAmrAjyaM nyAyyaM vartma parAmRzan / bhrAtaH! prAtarahaM dIkSAmAdade yena sAdaram // 62 // atha prAha sa mAM bhrAtaH ! kiM | pAtayasi saMsRtau ? / grAhayan rAjyamandhau ko dvIpamApya priyaM kSipet / / 63 / / bhujaGgasaGgadurvezamunidrachidramudritam / valmIkamiva | kastyAjyaM raajymicchedtucchdhiiH||6||naanaapRthviibhujnggaasycumbnen rati kacit / avindantIva rAjyazrIH paNyastrIva na rjyte||6|| sadvirepha zriyaH padmaM vakraM vyAdAya jighratAm / vadatAM satraNAM manye jihA skhalati bhUbhujAm // 65 // nityaM zrIpaGkajasnigdhamadhupAnAnmahIbhujAm / mattAnAmiva jAyante pAdapAtA visaMsthulAH // 66 // rAjakasaJcArabhuvA nRpazriyaH kIlitAH 1 zuzrUSA paryupAstiH, zravaNecchA ca, asAdhaM duravagAhaM niSpApaM ca // 2 parivIvadata, parivAdavantaM mA kArSIt // 3. sa vraNAM dvirephapakSatvena // CCCCCCCASER-OR For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI i // 59 // kuzIlatayA / na namantyaGgAvayavAH stambhA iva bhUbhRtAM manye // 67 // lakSmI jazitakaranakhazikharavihArakSatAMhipa va banAti guNiSu na padaM rAjasu kimutAvinIteSu // 68 // rAjyalakSmyAM nidhau lubdhA bhogA''bhogAMnuSaGgiNaH / kSmAbhujaGgA bhujaGgA vA nAnyadvinda-10 ntyadhogateH // 69 // tadasatyA ivAmuSyA bhrAtarduzceSTitaM kiyat / darzayAmyetadAzliSTA nUnaM narakapAtukAH // 7 // kiM ca nyazami nissaGgapuGgavAdaGga! bhaGguram / jagadvRttaM gatInAM ca svruupmsmnyjsm||71|| tathAhi-kimasmadapi kallolA lolA iti tadIya'yA / ajAyanta dhruvaM bhogyA bhAvAH kSaNavinazvarAH // 72 // krandanti tudyamAnA bahukalo nArakA narakapAlaiH / bhairavaravamAtmavimo|canAya tAni ca bibhISayitum / / 73 // pazavaH zItavAtAdIn sahante dharmavarjitAH / vanasthasya munedRSTeH sparddhayeva divAnizam // 74 // kSaNikavAdvilIyante hetunA'lpena mAnuSAH / vahnisannidhimAtreNa kalazA iva jAtuSAH // 75 // vadhazastraprahArAyA nezate no ripuSvapi / itIvAdibhiprestA devA duHkhaM sadAsate // 76 // tadbhAtasvamivAdAsse pravrajyAmahamapyamUm / saudhamUrdhni sthitelAme sthikhAlaM saGkaTe vaTe // 77 // tato rAjJA dvirukto'pi yadA'sau nAbhyupAgamat / tadoce yattvayA'cinti bhrAtastatkAryamaJjasA // 78 // ekatra vasatiH zazvadyanna dIkSA vinAtmanaH / Rte rasAyanaM puMso vayaH stambho bhavet kimu // 79 // kintu pAtumavizrAmaM zrAmaNyaM vatsa ! duSkaram / pramadvaraiH samArohUM kRpANasyeva puSkaram // 80 // yadindriyANi macyonAM capalAnyatitRSNayA / zaGke yugapadanyAnyaviSayANAM bubhukSayA // 81 // anAdi tyajatAM sakhyaM bhavitrI naH kRtaghnatA / iti muzcanti nAtmAnaM | rAgAdyAH praNayAdiva // 82 // manye pratipadaM premlA doSavilabdhavigraham / vikArodbhiduraM puMsAM yauvanaM yauvataM yathA // 83 // 1kuzIlatA durAcAratA lohiyaM ca yaSTiH // 2 bhogA viSayasevA; sphuTAca, teSAmAbhogA vistArAH / / mAtreNa kAsvamivAbATo CALCMARKESARDAR COCALCALCANORAMORE // 55 For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir COMX CREAM sthemAnaM kApi badhnAti mAnavAnAM na mAnasam / daNDeneva kulAlena praNunaM cakramakramAt // 84 // nAlaMbanaM vinA prAyaH prANabhAjaH prmaadinH| pravartante yathA mattAH sindhurA vindhyavandhavaH / / 85 // prayukta upasargANAM vargaH praagvibudhaadibhiH| khArthAccyAvayate nRNAM prAyo dhAtumayaM vapuH // 86 // pavitraM saccaritreNa paGkayati sitAMzukam / maSIbindurivAzaGka stoko'pi gRhisaMstavaH // 87 // kalyANanidhayaH pazca pAlanIyA mahAyamAH / meruvatsumano'dhIzoM dhartuM yAn prabhaviSNavaH / / 88 // svayaMbhuramaNaM dobhyAM tadyastarati |dustaram / bADhaM sa eva nirvoDaM pravrajyAM zaknuyAyadi // 89 // tvaM punotaradyApi tatvaM pratyeSi naarthtH| pacyate na matiH prAyo | yauvane viduSAmapi // 90 // tacchutArtha parijJAya pratipAlya gRhivratAn / bhukkhA rAjyamatikAntayauvanasvaM tapazcareH // 91 // evaM nigaDitA prAyaH pravrajyA na viyujyate / visrotasi kayA ghAtA'pyadritavyeva naujale // 92 // babhASe'sau tato rAjan ! evameta| tathApi yat / jalpitaM tattathA dhAsye vAgekA hi manakhinAm // 93 // kizcaitaduSkaraM bhUpa! klIvAnAM natu mAninAm / jhaTiti tyajatAM prANAn pratijJAbhaGgazaGkayA / / 94 // dRzyante dantinAM dantAnutkhananto dviSantapAH / zauryoSmaNA tRNAyAnyaM manyamAnA raNe bhttaaH||95|| siMhA iva sAhasikA rasikA yudhi rudhirapijjarAH zastrAH / nakhakoTIbibhrANA nipatantyarighaTataTISu // 16 // | nizi rajjumapi bhrAntyA phaNIti nirNIya kAtarAH kecit / vepante pavanahatAstarucchadA iva trltaaraaH||97|| api kuNDalinaM balinaH kAlAyasavalayasavayasantamasi / kaTakamiti vinizcitya kSipanti divi pANinA'dAya // 98 // tadagrajAnujAnIhi 1 Alambanam avaSTambhanaM nAlaM tRNavizeSamayam // 2 upasargAH kadarthanAni praparAdayazca // 3 dhAtumayaM khagAdinittamapi // 4 kalyANaM maGgalaM suvarNazca // 5 sumanodhIzA indrA api // 6 arthataH prayojanavazAt / athitveneti yAvat / / 545454595 For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI kAli. HAMAKAAS khatsakho nirvaNomyaham / pogaNDo'pi sadaGgAnugakharaH puramaznute // 99 // tato'sau vAryamANo'pi bandhuvaryairadIkSata / manISitaM | kimaprApya kRSNasAro'vatiSThate // 100 // ni:krAman puNDarIkastu matribhirvidhRto balAt / Ava niSpadyate yAvadrAjyadhuryo'GgajaH prabho ! // 101 // kaNDarIko'pyanAhArya sAmAcArya samAmanat / munibhirbahumene kaH kuryAdguNiSu matsaram // 102 // evamudyaccha-13 |tastasya dhayataH prazamAmRtam / bhave'pi zrAyasaM zarma bhuJjAnasya dinAnyaguH // 103 // anyadA cApalaM puSpana puSpacApasya kAminAm / amandakusumasyandimadhurmadhurajRmbhata // 104 // vANIbhAvAya puSpeSoramISu suhRdo mama / katamA upayokSyanta itIva madhunAdhunA // 105 // pAdapeSu samagreSu vyaJjitA bahubhaGgibhiH / saurabhyadigdhadikuJjAH puJjAH sumanasAM mudA // 106 // yugmam // strINAM dolAdhirUDhAnAM subhagAnAM riraMsayA / AcakarpopasavyAnaM zake malayamArutaH // 107 // jaguH zrutipuTIpeyaM geyaM | rAjyamahotsave / pazceSoH kUjitavyAjAtkokilA kelikAnane // 108 // dadhurmadhukarIndrasya kumbhasphoTAsapATalAn / prasavAllohitArAlAnazAniva kiMzukAH // 109 // zItena madhunA sasnurlepabhaGgyA madhuvratAH / guzcitacchadmakandarpakIrtigAnazramAdiva | // 110 // adunvannanvahaM yUnaH zItalAH kerlaanilaaH| viyoginIhRdayAsazvAsasandalitA iva // 111 // sAndrAH pajheSvabhuH saktA bhRGgamAlA vilAsinAm / kAmena hRdayaM bhettumutkhAtA kSuriko iva // 12 // adhijyadhanvano rAjyaM matsakhassAdhunA bhuvi / saraskheti mudA nUnaM vidhumedhuratAmagAt // 113 // jRmbhamANamadhAvevaM satraMse tasya mAnasam / drAgdaridriSyato devAcintAratnAdiva vratAt | // 114 // vaicitryAtkarmapAkasya cApalAdindriyAvale / prAcyAnAdibhavAbhyAsAdviSayeSu januSmatAm // 115 // prasUnasamayo1 pogaMDo vikalAGgaH // 2 akSurikA satvepi kAmasyAstramAtravivakSayA kSurikA ityuktama // 26-RAKAARC945 // 6 // For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A yAnayauvanAnAM manobhuvaH / uddIpanavibhAvakhAdvastuskhAvAvyato nRNAm // 116 // mAmanAdyanugaM hilA mokSyate kimasau dhruvam / ityudaittasya cAritralavitraM karma tatkSaNAt // 117 // tribhirvizeSakam // preyasyAsyAdhunA sAI na pApaspRhayA kSamam / vastuM mameti saddharmazraddhA nUnaM tato vyagAt // 118 // asyAH sartA'si cettanme nAMhAzaGkA nivartyati / iti duHsvapnavacchikSA sa guroH prAsmarad dhruvam // 119 // kAmAndhAnAM na lajjeti svapravAdasya tathyatAm / sthApayitumiva brIDA kriiddyaapaagmtttH||120|| viDa|mbitazriyA pAtramapAtranyAsato'hamAH / itIvAntaH parIbhAvAtkulamAnastato'tyagAt // 121 / / durapoho mahAmoho yastaM dharmAdalolayat / kalpAnilo mahAzailaM bhUtalAt kiM na cAlayet // 122 // durgrahaH karmamahimA yattasyApIdRzI dazA / saMkhyAvidapi saMkhyAyAta ko vA nArakaMkArikAH // 123 / / aho! karmaparINAmastacchIlamabhanam dRDham / kiMvA kalpAtapaHzailAna kuyoMtparamANusAt / / 124 // tadadhyAsIya tadrAjyamityacinti tato'munA / tuSakaNDanasodayA kRtaM pravrajyayA'nayA // 125 // bhoginIbhiH samaM bhogAn bhuJje kuje bhujaGgavat / apajahyAtsukhaM dRSTaM ko hyadRSTatadAzayA // 126 // sampradhArya manasyevaM tataH vanagarImagAt / gRhItadravyaliGgo'sAvudyAne tasthivAn bahiH // 127 // asahAyaM tamAlokya hUtaH sAkUtacetasA / sadya | udyAnapAlena gakhA vishvNbhraaptiH|| 128 // kimeSa punarekAkItyavanipo vibhAvayan / tataH katipayazreSTha'vRtto'gAttadantikam // 129 // tato bhagnaparINAmaM taM vIkSya vyAkaronnRpaH / bho narendrA mamArucyA prAgevAsAvadIkSata // 130 / / yAvattathaiva tajjAtamataH sAmpratamapyasau / rAjyaM gRhNAkhahaM dIkSAmabhyupaimIti sAmpratam // 131 / / apAtramapyasau rAjJA tato rAjye nyavezyata / 1 kArikA yAtanAH // 2 tato rAjyAbhilASAt // AAACARSAMACHEMIX paMcali. 11 For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI li dviSe'pi prAka pratijJAtaM nahi lumpanti sattamAH // 132 // sa prasmRtaparINAmo gRbhustatprApya pipriye / yathA labdhaparIpAkaM kimpAkamazanAyitaH // 133 // na kathazcinyavatiSTa sa tato bhogalolupaH / kasya hIpatkaro rorbu kAkapAkaH puriiptH||134|| // 61 // adatta rAjaliGgAni tasmai pRthvIpatistataH / udghoDaM sAdhanAnIva durgatiM vAmavIkSaNAm // 135 // tato'tha pratijagrAha sAdhuli GgAni bhUpatiH / varItuM sundarI mukti sAdhanAni dhruvaM mudA // 136 // rAjyaM vitIya bhUpena cAritraM karSatA tataH / kramAhurgatisadgatyoH parivRttirivAdadhe // 137 // tataH scivsaamntnaagraannaamnicchyaa| vilakSaH sa upAvikSadvaJcakaH siMhaviSTare // 138 // atha taM te samArabdhotprAsAbhyAsA vimenire / ucchiSTamiva ko naSTaM bhraSTazIlaM spRzedapi // 139 // tAvatsadmani galAni darzayiSye tiraskRteH / phalameSAmiti dhyAyana krudhA so'thAvizatpurIm // 140 // yugapatsarvabhojyAnAmanavApteriyacciram / nAtRpyanme kadA'pyAtmA samIyustAni samprati // 141 // ityuttamAdibhedena sa sUdanUnamAdarAt / sarvAnIno | viniSpAdya tAnyabhukta prbhuutshH||142 // yugmam // kSoditasya kSudhA'tyantaM prakAmasnigdhabhojinaH / strIsaGgamaprasaGgena samagra jAgrato nizAm // 143 // mahAvaizasabhANDena bhaNDenevAmunA vayam / khaNDitA nizitairdantairityamarSaprakarSataH // 144 // zaGke 8 sthAnabalaM prApya bhojyastasyodapAdyataH / khavairazuddhaye mRtyusUcikA srAgvimUcikA // 145 // vizeSakam // tasya duHkhalatAmUlaM | pratikUlamathAyuSaH / svacchandaM dArayattundaM zUlaM zUlamivAsajat // 146 // lolyAdIgradazAsyAbhUtkimato'pi bhaviSyati / | jAne netIva hRdayaM cakampe tasya zaGkayA // 147 // maidbhAgo'pyatilAmpaTayAtparyapUryamunA dhruvam / bhaktenetyakupadvAyurudaryo nApnu 1 kAkapAko vAyasaDimbhaH // 2 sUdaiH sUpakArai;, sarvAnnInaH sarvabhojI // 3 madbhAgopi SaSTAMzalakSaNaH // // 61 For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir S vana sthitim // 148 // ahaM pAnAnugaM prAya eSa khambu vinApi mAm / aznannapAkRtetyantarbhaktaM tene dhruvaM tRpam // 149 // eSa narakAnupUA haThAn samAkRSyamANa iva gADham / vilalApa galagRhItaH pATacara iva talavareNa // 150 // yAtanAM narakasyeva pratyAyayitumaGginAm / prAgeva vedanIyena tasyA'tAni mahAvyathA // 151 // prayuktAtra cikitsApi bhaviSyati malImasA / itIva kArayAmAsurvandhavo'pi na tasya tAm // 152 / / AkrandaninditaH paurairgoMghAtuka ivAtha saH / karNejapa ivAbhyarNe vAndhavairavadhIritaH // 153 // daridra iva nidrAlunyetkRto'mAtyamAlayA / vAntaHsAmantacakreNa malimluca ivaatmjH||154|| mama dhArayataH prANAMzcadvibhAti vibhAvarI / jIvagrAhaM grahISye'haM tadA'mUniti cintayan // 155 // saptamyAmapratiSThAne raudradhyAnavazIkRtaH / nairayikatrayastriMzatsAgarAyurabhUdbhuvi // 156 // caturbhiH kalApakam // atha tatra pratItyAho! yadAkarNanavarNane / elamUkA bhavanti jJAH zikSitazrutimUktayaH // 157 // tIvrAstAH prAcyasaklezasaMskArobodhapakrimAH / sambhogAzAplutasvAntaH sehe pIDA viDambanAH // 158 // yugmam / / bhiyA parISahANAM drAg vRzcikAnAmivAlayam / svamiva vratamutsRjya rAjyaM pitRgRhaM mudA 4 // 159 // zrayanneva pramAdAndhyAcariSNurasamaJjasam / daivAdAzIviSeNeva jagrase narakeNa sH||160|| yugmam // maharSiH puNDa rIko'pi puNDarIkojjvalAnanaH / dhanyo'haM yena dIkSeyaM lebhe kAmadudheva gauH // 161 // tadgatvA tAmahaM sAkSAtkaromi gurusAkSikam / svadhiyA dhIyamAnA na kriyA prAmANyamathute // 162 / / iti cetasi sandhAya satyasandhAya sUraye / nivedayitumAtmAnaM | sa pratasthe vratasthiraH // 163 // tribhirvizeSakam // yasya prayAturaGgAni galatsvedakaNacchalAta / sukhAsikA'dhunA naH syAtketi 1apAkRteti, abhimatAsaMpAdanena nirAcakAra // 2 yAsAmAkarNanaM varNanaM ca pratIyoddizya jJA apyelamUkatA bhajante // 3 AyatA AjagAma tAntiH khedaH / / For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH 2li. // 62 // zokAdivArudan // 164 // yAturasyAdhunA bhUmau gataM lAlatamAvayoH / itIva hRdayasphoTAdvematuryakramAvasaha // 165 // cirAt | prastAva AvAbhyAmalAbhItyunmudAviva / yamapIpiDatAM bADhaM kSutpipAsAparISahau // 166 // tathApi na sa vaiklavyamavyatyastamanA agAt / dhairyadhuryA viSIdanti vidhure'pi na sAdhavaH // 167 // kulakam // grAmamadhyAmadhIH kAJcitsAyamAyatatAntimAn / prArthya tatrAzrayaM tANe prastare niSasAda sH||168 // prApya pAdau gurordIkSAM kadA samyakkaromyaham / iti dhyAyanamazcakre jinAMstatra gurUnnijAn // 169 // pApasthAnAni sarvANi kaSAyAn bandhanadvayIm / zalyAni dharmasUrINAM pratyAcakSe'dhunAntike // 17 // ityAlocya pratikramya vapurutsRjya nirjaraH / sarvArthe'sau trayastriMzatsAgarAyurajAyata // 171 // yugmam // mokSyate puNDarIkAtmA videheSu tatacyutaH / uddhRtya kaNDarIkastu bhavaM bhUri bhramiSyati // 172 / / itthaM durgatikIlazIlavasateH zrIpuNDarIkAhayakSmApasya prazamaM dinaiH katipayairayUSuSaH kazcana / klaptazrIvyatiSaGgabhaGgaviSayavyAsaGgabhaGgikramavyAvRtteH phalamAkalayya sahasA tasyA ramadhvaM budhAH // 173 // kliSTena jvalanena hanta ! manasA yatkaNDarIko yadAsaktastyaktamahAvrato'tanutamAH kRtvA tapasyAM samAH / vaihedhAniruvoSadoSamuSitajJAnekSaNasteSvataH ko rajyeta vicakSaNaH kSaNamaho bhogeSu rogeSviva // 174 // // iti kaNDarIkakathA samAptA // 1laptazrIvyatiSabhAH samRddhisambandhadhvaMso yena sa cAsI viSayavyAsazca tasya bhatikramaH pravRttiprakAraparipATI tato vyAvRttiH // 2 yad yasmAtkAraNAt kaNDarIkaH kRtvApi tapasyAM yadAsaktaH // 3 baDheSAM pracuradhAmnIm atha ca baDhedhAn prAjyakASThAni, atanutamAH prabhUtAH // samA varSANi kliSTamanojvalanena bare dhAniva nirdoSAsteSu ko rajyeta manaso jvalane tatpAdI vyastarUpakam // // 62 // For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit atha viSayabhogasya heyatAmupasaMharan mokSasukhasyopAdeyatAmAhatA alamimehi majjhaM ajaM kallaM ca de caissAmi / mukkhasuhAo kimannaM paramattheNatthi sukkhaM ti // 21 // vyAkhyA-yasAdviSayANAmayaM pariNAmastattasmAt alaM' paryAptam , alamiti niSedhe'vyayam , ebhirviSayairmameti Atmanirdezo adya | kalyaM ca adya zvo vA lokotyA kharitamityarthaH 'de' iti prAkRte'vyayam iha AtmasaMmukhIkaraNe 'tyakSyAmi' pravrajyAgrahaNena parihariSyAmi, atha kimadRSTamuktisAtaspRhayAlunA dRSTasukhaparityAgazcintyate ? ityAha-'mokSasukhAt' niHzreyasazarmaNaH sakAzAt kimiti prazne 'anyat' aparaM vaiSayikAdi 'paramArthena' tattvataH 'asti' vidyate 'saukhyaM sAtam 'itiH' hetau yasAnmokSasukhaM vihAya tattvacintayA na kizcidanyatsukhamasti vaiSayikasya sakalasyApi sukhasya kSaNakSayikhAyAsasAdhyakhapariNAmavirasakhAdikSitakhena vastuto duHkhakhAditi gaathaarthH|| // kathaM muktisukhasyaiva sukhavaM nAnyasya ityAzaGkaya vaiSayikasukhApekSayotkRSTAtprazamasukhAdapi tasyotkarSamAha akkhayamakilesasAhaNamalajaNIyaM vivAgasuMdarIyaM / pasamamuhamimAhito tANatehiM saMguNiyaM // 22 // mukkhassa suhaM tA tassa sAhaNe iddahujamo jutto| dhannA titviya paramatthasAhagA sAhuNo niccaM // 23 // vyAkhyA-'akSayaM' samAhitakevalAtmAdhInatayA avicchedenotpAdAt, akSayamiva 'akSayaM nityam akSayamuktisukhakAraNakhAdvA, aklezasAdhanaM manaH-samAdhijanyatayA dehAdyakhedaniSpAdyakhAdakaSTasAdhyam 'alajjanIya' strIpuMsasaGgamAsAdhyakhAdatrapAspadaM, vipAkasundaraM, tadeva khArthe kapratyayAt 'sundaraka' pretyApavargahetukhAtpariNAmasubhagaM 'prazamasukhaM' cetaso rAgadveSakapAya SANSARKARSAGAR For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH 2 li. CLASSAGESCAR viSAdAdyanekavikArArUSitatvaM prazamaH sa eva sukhaM paramAnandamayatvAt taduktam-"bhogasukhaiH kimanityairbhayabahulaiH mAnatyabhayavahula kAsitaiH parAyattaiH / nityamabhayamAtmasthaM prazamasukhaM tatra yatitavyam // 1 // " saMsAre'pi vasatAM yoginAM munInAM viSayasukhebhyastAvadanantaguNaM prazamasukhaM vartate, 'imAhito'tti amAdapi apiratra svayaMgamyaH tena prazamasukhAtpunaranantebhyo'nantairguNakArairiti zeSaH 'saGguNitam' abhyastaM kim ? ityAha-'mokSa' nikhilakarmakSayalabhyo janmajarAmRtyurogazokabhayAdisaMsAra-| |vikAravirahita aikAntikAtyantikAmandAnandasundaraH paramapadasthAtmasvabhAvaH, yaduktam-"kRtsnakarmakSayAnmokSo janmamRtyvAdivarjitaH / sarvAbAdhAvinimukta ekAntasukhasaGgataH // 1 // " tasya sukhaM svatatramutkaNThAviyuktaM duHkhasaMbhedazUnyaM pratipakSAbAdhitaM sakalakalyANaparamakoTirUpaM naisargika zAzvataM zarma yadAha-"aparAyattamautsukyarahitaM niSpratikriyam / sukhaM khAbhAvikaM tatra nityaM bhayavivarjitam // 1 // paramAnandarUpaM tadgIyate'nyairvicakSaNaiH / itthaM sakalakalyANarUpatvAtsAmprataM hyadaH // 2 // " etaccaivaMvidhaM sukhaM na mAnavAnAM nApi nikhilAmarANAM kintu muktAnAmeva tathAcAgamaH-"navi asthi mANusANaM taM sukkhaM | Naviya savvadevANaM / jaM siddhANaM sukkhaM avAbAhaM uvagayANaM // 1 // siddhassa suho rAsI sabadvApiMDio jai havijA / so'NaM| tavaggabhaio savAgAse na mAejjA // 2 // " yata evaMrUpaM sukhaM na kacitsamasti tattasAt tasya mokSasukhasya sAdhanesampAdake 'cAritte iddaha'tti idAnIm 'udyamaH' prayatno yuktaH' mama saGgataH kartumiti zeSaH, ata eva cAritrAbhilASotkarSAttatsAdhakAn vizeSeNa prazaMsannAha-'dhanyAH sukRtinaH, ta eva nAmadAdayaH 'paramArthasAdhakAH' paramapadalakSaNapradhAnapuruSArthanimopakAH, sAdhayanti jJAnAdibhirmokSaM samatAM vA sattveSu dhyAyanti niruktaiH, sAdhavo yatayaH, Aha ca-"nivhANasAhae joge jamhA // 63 // For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SAMACHAR sAhiti sAhuNo / samA ya sababhUema tamhA te bhAvasAhuNo // 1 // " 'nityaM sarvadA lokavyApAraviratatayA'nupamazamasukhasaM vedanena muktaprAyakhAditi gAthArthaH // // punastAneva stuvannAhahai| pihiyAsavA tavalA dhaNiyaM kiriyAmu saMpauttA u / rAgadosaviuttA bhavatarunisiyAsiNo dhIrA // 24 // 2 vyAkhyA-Asravati-upAdatte jIvaH karma ebhirityAravAH-prANavadhAdayaH, yathA nivRtAraiH pravizatA jalena mahAsaraH | pUryate, evamAsravadvArairasaMvRtaiH karmaNA jIvo'pi, tatastannivAraNAya 'pihitAsravAH' niruddhAsravadvArAH, anazanaprAyazcittAdibhedAdvAdazavidhana bAhyAbhyantararUpeNa tapasA ADhyA dhaninastadvakhAtteSAM dhaNitam-atyartha, kriyAsu pratyupekSApramArjanAdi divasacaryAsu | 'saMprayuktAstu' vyagrA eva 'tuH' evakArArthaH, etena na te jJAnamAtrAnmuktimicchanti kintu jJAnakriyAsamuccayAditi vyaJjitaM jJAna| kriyayorekaikazobhimataphalasAdhakakhena tairaniSTakhAt yadAha-"hayaM nANaM kiyA hINaM hayA annANao kiyA / pAsaMto paMgulo daDDo dhAvamANo ya aNdho||1||" kriyodyatA api rAgAdimanto na tathA phalabhAja iti Aha-rAgadveSaviyuktA abhiSvaGgamAtsaryavinirmuktA ata eva 'bhavatarunizitAsayaH' saMsAraviTapicchedanatIkSNakaravAlA: 'dhIrAH' buddhimantaH, anena jJAnitA darzitA vyasaneSvapyavihalamanaso veti gAthArthaH // ||caaritrinnH stukhA saMgrati khassa cAritrecchAtizayaM vyaJjayannAha kaiyA hohI so vAsarutti gIyatthagurusamIvaMmi / sabavirayaM pavajjiya viharissAmi ahaM jammi // 25 // vyAkhyA-kadA' kasmin kAle bhaviSyati sa iti mamAbhISTo 'vAsaraH' divasaH, itizabdAdAdyarthAttithinakSatrAdiparigraha, 'gItArthagurusamIpe bahuzrutasuvihitAcAryapAdhai etenAgItArthasamIpe pravrajyAdiniSedhamAha, tasya khayaM dIkSAdisakala-18 SALAMROS For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRtti paMcaliMgI yatisAmAcArI cAturIviraheNAyatamAnasya pareSAmanuSThAnaprayatnotpAdanAyogAt , yadAha-'pahAvaNavihisu ThAvaNaM ca ajAvihiM 8 niravasesaM / ussaggavavAyavihiM ajANamANo kahaM jayau // 1 // " sarvaviratiM bhAgavatIM bhAvadIkSA 'prapadya' svIkRtya 'vihri||64|| pyAmi' aniyatavAsAdimunikriyAsu yatiSye anityavAsabhikSAcaryA'jJAtoJchapramukho yatInAM kriyAkalApo vihArovAbhidhI | yate, Aha ca-"aNiyayavAso samuyANacariyA sannA ya uMchaMpairikkayAya appovahIkalaha vivajjaNA ya vihAracariyA isi laNaM pasatthA / " ahamityAtmAnaM nirdizati, yasin vAsare pravrajyAgrahaNavikalatayA'zeSazeSavAsarANAM vaiphalyena tasyaiva sAphalyAditi gaathaarthH|| // samprati karmadoSAcAritrepravarttamAnaH svaM nindannAha dhIdhI majjha aNajassa iMdiyatthesu saMpauttassa / paramatthaveriesu vidArAisu gADharattassa // 26 // vyAkhyA-dhigityavyayaM nindAyAM vIpsayA tu svasyAtinindatAM dyotayati, mAmityAtmanirdeze ghira yoge dvitIyAprAptAvapi prAkRtakhAt SaSThI, 'anAryasya' asamaMjasacaritatayA asAdhoH 'indriyArtheSu' cakSurAdIndriyagrAhyeSu zabdAdiviSayeSu 'saMprayuktasya' vyAsaktasya tathA paramArthavairiSvapi tattvavRttyA pratikUleSvapi 'dArAH' kalatram AdigrahaNAtputraputrikAdigrahaH, teSu 'gADham' atizayena 'raktasya' snehamanasya dArAdirAgasyAtigarIyastayA durgatiduHkhamUlakAraNakhAttato vastutaH zatrava dArAdayo'tasteSvapi rAgo mamAnAryatAmA''viSkarotIti gAthArthaH // // atha cintAmupasaMharabAha ii bhAvaNAsameo virattakAmo payahamANo / kammavasA viraesuM bahumANaparo sadosaMnnU // 27 // vyAkhyA 'iti anantaroktA bhAvanA khanindAguNavadgauravapurassaraM zubhAlambanaM manaHpraNidhAnaM tayA sametaH-sampannaH 'vira SAREERACY // 64 // For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit ARASHTRA ktakAmaH, bhogaparAzukhamanAH, pravarttamAno'pi bhogAn sevamAno'pi karmavazAccAritramohanIyapAratacyAt , virateSu sarvato dezatazca | nivRttakAmeSu bahumAnaparaH pramodanirbharaH, tatra sarvato virateSu yathA kRtArthA amI mahAsatvA munayo nigRhItakAmA AjIvitaM vimalaM zIlamanuzIlayanti, yathoktam-"vandhAste pUjanIyAste taistrailokyaM pavitritam / yaiSa bhuvanaklezI kAmamallo nipAtitaH // 1 // " dezato virateSu yathA dhanyAste kAmadevaprabhRtayaH zrAddhA ye gRhe vasanto'pi devAdyupasagairapyaprakampramAnasA vyapagatamanmathatRSNA aticArapaGkavihInA dezaviratiM pratipadya pAlayAmAsuH, taduktam- "saMsarge'pyupasargANAM dRDhavrataparAyaNAH / dhanyAste kAmadevAdyAH zlAghyAstIrthakRtAmapi // 1 // " khadoSajJo viditabhagavaddharmatattvo'pyevamahamasamaJjasakArIti nijAparAdhadarzIti | gAthArthaH // atha bhAvanAphalaM darzayan samyagdRSTergAthAcatuSTayena kriyAmAha| cArittapakkhavAyA appaDivirao bandhai suresu / saMviggo virao iccuviya saMviggo pUyANa vidhaao||28|| ___ vyAkhyA-cAritrapakSapAtAd viprakRSTadezAyAtapathi zrAntadurgatakSudhitabrAhmaNasya ghRtapUrNabhojanAbhilASAdhikAccaraNAnurAgAt 'aprativirato'pi' alpasthUlaprANAtipAtAdipratyAkhyAnarahito'pi AstAM tadvirata ityaperarthaH, babhAti-arjayati Ayuriti zeSaH, | 'sureSu' deveSu samyakkhasya devAyurvandhanibandhanakhe'pi cAritraprAdhAnyakhyApanArtha cAritrapakSapAtAdityuktam 'ata eva' cAritrapakSapAtAdeva saMvino mokSakatAnamAnasaH, anena yathAkrama vRttavarttiSyamANAbhyAM bhAvanAkriyAbhyAM saMvegAkhyaliGgavattvaM tasya vyanakti 'virataH' nivRttaH pUjyAnAM bhavyasatvairbhaktyA vidhinA ca vidhIyamAnAnAM bhagavatpratimAdisaparyANAM 'vinAt' antarAyAt sa hISyobhimAnAdibhirasahiSNutayetaradevInirmApyamANasarvajJabimbArcanAdivinapravRttAnAM kuntaladevyAdInAM dAruNaM phalamAkalayan kathamiva | ARREARRASRAS For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH 2 li. SOCIASA BREAKERAL pUjAntarAyaM vidadhyAt pratyuta pUjakAnAmanumodanAM sAhAyakaM cAsau kuryAditi, yadvA pUjAzabdena pUjArhANAmupalakSaNaM tena pUjyAnAM caityasAdhvAdInAM vinAda-vidhvaMsAzAtanAderupasargAdvirataH sahi-"sAhUNa ceiyANa ya paDaNIyaM taha avanavAI ca / jiNapaveNassa ahiyaM savvatthameNa vArei" iti nyAyenAnyAnapi vinakAriNaH sarvabalena nivArayan kathaM svayaM tatra pravarnata iti gAthArthaH / | pANaccayevi na kuNai jatto jiNasAsaNassa uDDAho / guNiNo bahumANaparo dArAisu siDhilapaDibaMdho // 29 // ___ vyAkhyA-'prANAtyaye'pi' jIvitapradhvaMse'pi na karoti' na vidhatte taditi zeSaH 'yataH' yasmAcauryapAradAryasArmikadevadravyabhakSaNasAdhvIpratisevAdeH karmaNaH 'jinazAsanasya' bhagavatpravacanasya 'uDDAho' mAlinyaM bhavatIti zeSaH, tIrthamAlinyavidhAnasya tena hai svasthAnyeSAM ca bodhidhAtukalena sampradhAraNAt , yathoktam-"yaH zAsanasya mAlinye'nAbhogenApi vartate / sa tanmithyAkhahetukhAdanyeSAM prANinAM dhruvam // 1 // bannAtyapi tadevAlaM paraM saMsArakAraNam / vipAkadAruNaM ghoraM sarvAnarthavivarddhanam // 2 // " guNina iti jAtivivakSayaikavacanaM saptamyarthe ca SaSThI tena 'guNiSu' jJAnAdiguNavatsu pAtreSu 'bahumAnaparo' bhaktiprahAGgaH 'dArAdiSu' bhAryAputraprabhRtiSu 'zithilapratibandhaH' mandasnehaH, tatpratibandhasya dIrghasaMsAraprabandhabIjalena tenAvagamAditi gAthArthaH // saMsAriyaanbhudaye na muNai harisaM asaMjame dhaNiyaM / vanto paritappar3a muNai uvAdeyamaha dhammaM // 30 // hai| vyAkhyA-sAMsArikAbhyudaye sAmrAjyaparamaizvaryasvArAjyA_hikAmuSmikabhavaprabhavamahAsamRddhilAbhe 'na muNaiti nAnusaMdhatte 'harSam' AtmotkarSa kSaNikavena tasya tena nirNItakhAt , ata eva samyagdRSTestallAbhanAzAbhyAM na harSaviSAdasambhavaH, 'asaMyame nAnArUpagRhArambhakRSyAdinA jIvavadhAdyaviratau 'dhaNiyaM' atizayena 'vartamAnaH vyApriyamANaH 'paritapyate' pazcAttApamanubhavati aviratihe NSOOCALCCA For Private and Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SAROADCASSASSACRACY tukalena karmabandhasya tena pratIteH, 'muNai' jAnAti, upAdeyaM karttavyatayA grAhyam , atheti paritApAnantaraM 'dharma' sarva viratilakSaNaM | tasyaiva niHzreyasAvandhyakAraNakhena nizcitakhAt , atra ca bhinnavAkyatayA muNai iti kriyAyA dvirupanyAso na duSTa iti gAthArthaH // ceiyajaisu baju jai jattiyamattaM tadeva sahalaMti / annamaNatthamaNatthassa baTTayaM muNai nicaMpi // 31 // ___ vyAkhyA-caityeSu-bhagavaddhimbAdiSu yatiSu cAritriSu 'upayujyate' upakurute AtmAnugrahabuddhyA tebhyo dIyata ityarthaH 'yAvanmAtraM yAvatpramANaM dhanadhAnyadvipadacatuSpadAdikaM, tadeva tAvanmAtrameva saphalamiti sArthakamityevaMrUpatayA manyana ityuttareNa sambandhaH, caityadAnAdereva puNyAnubandhipuNyajanakakhena muktihetutayA nirNayAt tatraiva tasya sadA pravRtterityarthaH, anyatpunazcaityasAdhUpayuktAdaparam 'anartha' niSprayojanaM niSphala mitiyAvat , 'anarthasya' arthalubdhapArthivataskarAdigrAhyatayA vezyAyUtakuTumbAdyupayogitayA ca saMsAraklezadurgatyAyaihikapArabhavikApAyasya 'varddhaka vistArakaM 'manyate' nizcinoti 'nityamapi' sarvadaiveti gAthArthaH // samprati | saMvegaliGgaM nigamayannAha ii kiriyAe ii bhAvasaMgao nicchaeNa smmttii| bhAvo Najjai pacchANu tAvao tAsu kiriyAsu // 32 // / vyAkhyA-'iti kriyayA' zAsanoDDAharakSAcaityAdipUjAprabhRtikayA anantaroktayA sacceSTayA karaNabhUtayA, iti bhAvasaGgataHkriyAyAH prAgvyAvarNitasarvaviratijighRkSAdipariNAmasametaH nizcayena' niHsaMzayaM 'samyakkhavAn' samyagdRSTirbhavatIti zeSaH tadantareNa tathArUpabhAvAbhAvAt , athaivaMvidho bhAvo'ntaraGgakhAtkathaM lakSyate ? ityata Aha-'bhAvaH' saMvegAparanAmA muktimanoratho hai 'jJAyate' anumIyate, pazcAt' karaNAntaramanutApAt kiM mayA pApenedaM duSkRtaM kRtamityudvegAt , tAsu pazcAttApayogyAsu viSayase CAUCARRIGANGACAS-2 5 For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH vAdikAsu kriyAsu, prayogazcAtra vivakSitaH puruSaH samyaksavAn saMvegavattvAt jambUskhAmivaditi draSTavyaH, adhyAsya kundavi- zadadyutisiddhisaudhaM vegAdadRSTacarasiddhasamAjagoSThayAM / samyagdRzo'kRtakasAtasudhApipAsoH saMveganAma vivRtaM khalu liGgametata, iti gAthArthaH / / dvitIyaM liGgamiti pUrvavadraSTavyam // SECREADISCLOSEX atha tRtiiylinggN3| sAmprataM tRtIyaM liGga vyAkhyAtuM tadvatazcintAmAhasammaddiTThI jIvo bhavagahaNaduhANaM suGa niviNNo ciMtei / aNAibhavo aNAijIvo tahA kammaM // 33 // vyAkhyA-'samyagdRSTi:' saMvegAkhyena liGgena lakSyamANasamyakkho 'jIva' prANI 'bhavagahanaduHkhebhyaH' saMsAravipinakRcchrebhyaH paJcamyarthe SaSThI, sambandhavivakSayA vA 'suSTu' nirbharaM nirviSNaH' udvignaH, bhavatyeva hi samyagdRzAM janmajarAdipIDitAnAM punastaprAdurbhAvamanicchatAM manasi santApaH, yaduktam-"jarAmaraNadaurgatyavyAdhayastAvadAsatAm / janmaiva kiM na dhIrasya bhUyo bhUyastra| pAkaraNam // 1 // " 'cintayati' manasA dhyAyati 'anAdi:' pravAhavAhitayA itaH prabhRtyayaM jAta iti prAthamyazUnyaH, atra visargalopaH prAkRtakhAt , evamanyatrApi, bhavanti karmavazavartinaH prANino'sminniti bhavaH-saMsAraH anAdiH-anutpattidharma1 siddhirmuktistasyA karmakAluSyAbhAvAt vizadatvaM muktizilAyAstu sphaTikavarNatvena // 2 gojyAM pAnabhUmau // // 66 // For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SARKARISHCOURS tayA idaM prathamatAvikalaH 'jIvaH' AtmA tatheti saMtAnavRttitayA anAdItyarthaH 'kriyate' nirvaya'te jIvena mithyAkhAdibhiH kAraNairiti karma, jJAnAvaraNAdikamiti gaathaarthH||33|| tataH kim ? ata Aha__ bahuso aNAisaMsArasAyare narayatiriyadukkhAI / pattAI kammavasavattijantuNA natthi saMdeho // 34 // vyAkhyA-'bahuzaH' anantakRtaH 'anAdisaMsArasAgare anarvAcIne bhavapArAvAre 'narakatiryagduHkhAni' narakatiryaggatijanmotthA vedanAH 'prAptAni labdhAni karmavazavartijantunA'nAdikarmaparatantreNAnAdinA dehinA 'nAsti sandehaH' asinnartha na vidyate saMzayaH, bhavajIvakarmaNAM trayANAmapi anAditayA'nantazo duHkhaprAptenizcitakhAdityarthaH, gaticatuSTayamAvilespi duHkhasya prAyaH prANinAM pApakArikhena narakatiryakSutpAdAta manAsukhasaMbhedavatyau manujadevagatI vihAya narakatiyegduHkhaprAptiranantazo jIvasyehokteti bhAva iti gAthArthaH // 34 // | evamaNaMto jIvo micchattAInibaMdhaNamaNaMtaM kammaM / tatto saMsAraduhasayAiM ca puNArutaM evatti // 35 // vyAkhyA-evamiti anantaroktAnAdikhavat 'anantaH' avinAzI pradhvaMsAbhAvazUnyatayA nityaH 'jIvaH' jantuH 'mithyAkha pratItam AdizabdAdaviratikaSAyayogA gRhyante, tannibandhanaM mithyAvAdihetukaM dIrghavaM prAkRtakhAt 'anantam' aparyavasitaM 'kamma' prasiddham , iha ca karmaNo jIvena sahAnantapudgalaparAvartAnugAmukakhAt pravAharUpatayA'nantakhaM jIvasya tu nityatayA tadvoddhavyaM, tataH | kammeNa: 'saMsAraduHkhazatAni bhavakaSTaparamparAH 'caH' avadhAraNe 'punaruktameva' vAraMvArameva bhavantIti zeSaH, yaduktam-"raGgabhUminesA kAcicchuddhA jagati vidyate / vicitraiH karmanepathyairyatra savaina nATitam // 1 // " atra caikasyApyatyantocchede duHkhaparamparA SARKARINAKAM For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 67 // napapatterdayorapyAnantyamaktaM na kizcidekamekasmAtsAmayyA: savesambhava iti nyAyAditi gaathaarthH||35|| idAnI gaticato'pidhAbRhaDhA duHkhaM bhAvayan narakAdigatikrameNa tanirUpaNAyAha acchinimIliyamittaM natthi suhaM dukkhameva saMtattaM / narae neraIyANaM ahonisaM paccamANANaM // 36 // vyAkhyA-'akSinimIlitamAtra locananimeSaparimANam atyalpamapItyarthaH, 'nAsti' na vidyate 'sukhaM zarma 'duHkhameva' kaSTameva, 'saMtaptaM' tIvra, dussahamiti yAvat sukhAnuSaktaM hi duHkhaM tIvamapi kathazcitsoDhuM zakyeta, tatra ca sukhasaMbhedagandho'pi nAsti ityevakArArthaH, anyathA sukhanAstikhAbhidhAnenaiva duHkhasambhavaprApteduHkhamevetyabhidhAnaM punaruktamApayet , yadvA 'saMtatta'miti virbhAvaH prAkRtakhAta tena santata-mavicchinnamityarthaH, 'narake' sImantAdo 'narayikANAM' nArakANAm 'aharnizaM' pratikSaNaM pacyamAnAnAM tandalAnAmiva kumbhyAM vahinA rAdhyamAnAnAm , atra ca jinajanmAdikSaNe manAnArakANAM sukhasambhave'pyalpIyastayA tadavivakSaNAdevamuktamiti gAthArthaH // 36 // atha tatra kiyantaM kAlamutkarSato nArakANAmevaMvidhaM duHkhaM bhavati ? iti ata Aha sAgaramagaM ti ya satta dasa sattarasa taha ya vaaviisaa| tittIsaM jAva Thii sattasu puDhavIsu ukosA // 7 // vyAkhyA-'sAgaraM samayabhASayA palyopamadazakoTikoTipratImaH kAlaH sAgaropamamekaM, tathA trINi sapta daza 'ca' samaJcaye // 67 // saptadaza tathA ceti samuccaye dvAviMzatiHtrayastriMzataM yAvadityavyayamavadhau, tadyogeca dvitIyA sAgaropamANIti sarvatra saMbadhyate, sthiiyte| vivakSite bhave'nayeti sthitiH,AyuH saptasu ratnaprabhAzakerAprabhAdyAsu pRthivISu pRthivItyAkhyayA samayaprasiddhAsu yathAkramam 'utkRSTA utkarSamApanA garIyasItyarthaH nArakANAM bhavatItizeSaH, yathA ratnaprabhAyAM sAgaropamamekaM, zarkarAprabhAyAM trINi sAgaropamANi, evaM For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir MAKER SANSAMSSSS zeSAsvapi boddhavyam , iha ca pApIyasAM prAya utkRSTeva sthitirbhavatIti jJApanArthamutkRSTA sA darzitA, jaghanyA tu prathamAyAM dazava-1 sahasrANi dvitIyAdiSu tu pUrvasyAM pUrvasyAM yA utkRSTA sA yathocaraM jaghanyA mantavyeti gaathaarthH|| 37 // narayAo uccaTTo tirio narae puNo vi tiriesu / damaNakaNAijaNIyaM bhayataNhachuhAijaNiyaM ca // 38 // dukkhaM narayasamANaM tattha yamaNuo tu hyvihiniyogaa|hiinnkuljaai jIvo pesANa vi pisaNaniutto // 39 // vyAkhyA-'narakAt' pratItAt 'udttaH' sthitikSayeNa pratyAvRttaH 'jIvaH' tiyegbhujagasiMhagRdhrAdirUpatiryagjAtIyo bhavatIti zeSaH, tatra ca pApaM saMcintya 'narake' narakAvAse utpadyate 'punarapi bhUyo'pi narakAdudatya asambhRtadharmajAta 'tiryakSa tiryagjAtI vRSabhAdiSu jAyate, tatra ca duHkhaM narakasamAnamityuttaragAthayA sambandhA, kIdRzam ityAha-'damanam' azikSitasya vRSabhAderAhArAdiniSedharajvAdisaMyamanapurassaraM vazyatApAdanam 'aGkanaM' pratyabhijJAnArthe dehakhagdAhapUrvamakSarAdinirmANam , AdigrahaNAtkarNacchedanAsikAvedhAsanakaraNanilAJchanAdiparigrahaH, tato dvandvagarbho bahuvrIhiH, taiH 'janitam' utpAditaM 'bhayaM' prahArArtha prAjanalaguDAdhutkSepeNa trAsaH 'tRSNA jalAprApto dussahA pipAsA 'kSut' AhArAlAbhe zarIraglAnihetububhukSA, AdizabdAcchItavAtAtapAdigrahaH, atrApi pUrvavatsamAsaH, taijanitaM 'ca' samuccaye 'duHkhaM nAnAvidhA bAdhA 'narakasamAna' durvipahakhAbhirayatulyaM tatra ceti tiryakSa puna rjAtasya bhavatItizeSaH, yaduktam-"sIuNhavAsadhArAnivAyadukkhaM sutikkhamaNubhUyaM / tiriyataNami nANAvaraNasamutthAeNAvi // " evaM tiryaggatau bhUyAMsamanehasaM mahAduHkhAnyanubhUya tataH kathaJcitkammakSayopazamena niSkrAntaH san punarmanujaH, tuH pUrvasmAbhinatti' manuSyatayA jAyate, tatazca hatavidhiniyogAd duHkhasAgaraM gacchavItyuttaragAthAntena sambandhaH, hateti durdaivasthAkrozavacanaM vidhidaivaM A CTe%% For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra paMcaliMgI // 68 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karmetyanarthAntaraM tena dagdhakarmapAravazyAt 'hInakulajAtiH kulaM - paitRkaM jAtirmAtRkI tato nIca caNDAlAdikulajAtiprasUta ityarthaH, vibhaktilopaH prAkRtanAt 'jIva' jantuH 'preSyANAmapi' nIcAnAmapi 'preSaNAniyuktaH karmakaraNavyApRtaH, duSkarmmayogAtpreSyA api taM svanindyakarmmasu vyApArayantItyartha iti gAthAdvayArthaH // 39 // vAhisayavidduriyaMgo dAriddamahAgaheNa paribhUo / piyavippaogavihuriyacinto duhasAgaramaIi // 40 // vyAkhyA- 'vyAdhizatavidhuritAGgaH' AmayasamUhapIDitagAtraH, dAridryamahAgraheNa prabhUtaviDambanA kAritvAddaurgatyameva mahAbhUtaM tena 'paribhUta:' sarveSAM hIlAgocarIkRtaH, ata eva paThyate - "nirdravyo driyameti hIparigataH prabhraMzate tejaso, nistejAH paribhUyate paribhavAnnirvedamAgacchati / nirviNNaH zucameti zokavihato buddheH paribhrazyati, prabhraSTaH kSayametyaho ! nidhanatA sarvApadAmAspadam // 1 // " "priyaviprayogavidhuritacittaH' pratikUladaivayogAtpreyasIputra bhrAtRpitrAdivirahaviDalIkRtamanAH, duHkhasAgaraM sAgarajalavadaparimeyakhAdduHkhAnAM sAgareNopamA kRcchrasamudram 'aI 'tti gacchati gamestipratyayAntasya prAkRte aItyAdezaH tatra nimajjatIrtyathaH, yaduktam- "aMtonikkhatehiM pattehiM piyakalataputtehiM / sunnA maNussabhavanADaesu nijjhAiyA aMkA // 1 // " iti gAthArthaH // 40 // appiyasamAgamunbhavaduha muggaradaliyamANaso jiivo| pAvaha jaM duhaM taM jigAu ko vAgareu anno // 41 // vyAkhyA - 'apriyasamAgamodbhavAni' pratikUlakalatraduSputraripukhalapramukhAniSTa saMyogaprAdurbhUtAni 'duHkhAni' klezAH tAnyeva - mudgaro-hRdayazilA sphoTakatvAd ghaNaH, tena dalitamAnasaH- cUrNitacetAH bADhaM kadarthita iti yAvat, 'jIvaH' prANI 'prApnoti' For Private and Personal Use Only bRhadvRti 3 li. 11 8 6 11
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anubhavati yad dujJArnakhAt aparigaNyatrAcArvAgdRzA'bhidhAtumazakyaM 'duHkham' avicchinnasantatitayA jAyamAnam asAtaM, tat duHkhaM 'jinAt' sarvajJAt ko mahAvAgmya'pi 'vyAkuryAt' niHzeSatayA vyAharet 'anyaH' aparaH na kazcidityarthaH, acintyAtiza-18 |yazAli tayA jinasyaiva tajjJAnavyAvarNanayoH sAmopalabdheriti gAthA: // 41 // ciMtAsaMtAvehi ya dAriddaruyAhi duppauttAhi / laNavi mANussaM maraMti kei suniviNNA // 42 // vyAkhyA-'cintA' kuTumbapoSaNAdikRte cittavyagratA, santApA:-rAjacaurAdigrahajanyAH, zArIrAH klezAstato dvandvastaiH 'caH' | samuccaye sa ca yathAyogaM yojyaH 'dAridyaNa' niHsvatayA 'rujAbhi:' kAsAdirogaiH, atrApi dvandvaH, 'duSprayuktAbhiH prAgupArjita|duSkRtajanitAbhiH 'labdhvA'pi durApaM prApyApi 'mAnuSyaM mAnavajanma, niyante-prANAMstyajanti 'kecit' akRtapuNyAH 'suni|viNNAH' duHkhaprakarSAdatidainyopadrutAH, iha ca zArIramAnasAnekaduHkhapradarzanena bhavyajantUnAM sarvathA nirvedotpAdanasya sAdhyannAt | taireva padaiH punaH punastadupadeze paunaruktyaM na zaGkanIyamiti gaathaarthH||42|| devovi puDhavIkAe uvavajiukAmu taM viciMtei / jaM jiNavarAu anno vAgariu je samattho ko // 43 // vyAkhyA--'devo'pi tridazo'pi, manuSyAcapekSayA, samuccaye apiH, 'pRthivIkAye' paijIvanikAyAdhanikAye'sajhapeyasthitike, apkAyavanaspatyorupalakSaNaM caitat 'utpattukAmaH' janiSyamANo, devAnAmapyekendriyajAtiprAyogyatathAvidhAviratyAdipratyayena tatrotpAdazravaNAt yadAha-"puDhavIAuvaNassaigambhe paattasaMkhajIvIsu / saggacuyANa vAso sesA paDisehiyA ThANA // 1 // " 'tat' anubhavaikagocaram ArtadhyAnaM 'vicintayati' nATayati, Aha ca-"egadiNe je devA carviti tehiMpi mANusA thovA / kacA me For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobabirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH 3li paMcaliMgI maNuyabhavo ii ciMtai suravaro duhio // 1 // " yat 'jinavarAt' arhataH 'anya' aparaH arvAgdI vyAkartuM bhaNitaM je iti vAkyAlaGkAre 'samarthaH zaktaH, kaH na ko'pItyarthaH, iti gaathaarthH||43|| taM suravimANavihavaM ciMtiya cavaNaM ca devlogaao| aibaliya ciya janna vi phuddA sayasakara hiyayaM // 44 // ___ vyAkhyA-'tam' adbhUtasaukhyahetutayA'nubhUtapUrva 'suravimAnavibhava' ratnakanakavibhUSaNamahArezukadivyAGganAparicchadAdika dradevAvAsaizvarya 'cintayikhA' paryAlocya 'cyavanaM ca' sthitikSayeNa pratipAtaM ca cintayitrA, cazabdazcintAdvayasyApi yaugapayaM dhvanati, 'devalokAta' tAraksukhAtizayAspadAt khagot , atibalikameva atyatheniSThurameva 'yat' yasmAt 'nApi naiva sphaTati vidIryate 'zatazarkaraM zatakhaNDaM hRdayaM cetA, yathA ghaTasphoTakAraNalaguDAyabhighAtAcchatazakaro bhavati, evaM nirupamavargalakSmIbhraMzacintane sphoTahetau satyapi hRdayaM yatra khaNDazo bhidyate tannUnaM vajraghaTitaM taditi gAthAthe: / / 44 // atha gaticatuSkaduHkhacintAmupasaMharaMstAtparyamAha| tA devamaNupanArayatirikkhajoNisu jAI dukkhaaii| bhAvibhavabhAvugAI hiyae viyaraMti tANa sayA // 45 // - vyAkhyA-yamAduditanItyA catasro'pi gatayo duHkhamayyaH, sa ca bhagavatsamayabhAvitamatikhAtsarve duHkhameva bhAvayate 'tat' tasmAta 'devamanujanArakatiryagyoniSu' suramanuSyanirayapramukhagatilakSaNeSu jIvotpattisthAneSu gatyanAnupUrvI, nirdezacAtra jIvasya narakAdikramajanmaniyamanirAsArthaH,yAni prAgvarNitAni duHkhAni 'bAdhAH 'bhAvibhavabhAvukAni' bhaviSyajjanmaparamparAmUtpAdukAni 'hRdye| cetasi tasyeti zeSaH 'vicaranti' sAkSAdiva parisphuranti tAni 'sadA' zazvat, ayamarthaH-anavarataM jinAgamanirUpitagaticatu // 69 // For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CLICLEARCLEARN kavaniSu duHkhazrutyA tanmayatAmiva prAptasyAviratipratyayamAtmano bhAviduHkhAvirbhAvaM nizcinvataH samyagdRSTebhaviSyatkAlAnubhAcyAnyapi tAni vartamAnakAlAnubhAvyatayA manasi viparivanta iti gaathaarthH||45|| itto ciya saMlataM appaDivirao sudiTTIjaM dukkhaM / veyai taM na anno saMsArI mANasaM bhayaha // 46 // vyAkhyA-yataeva samyagdRSTamenasi sarvagatiduHkhAni vicaranti, ata eva hetoH 'saMlapita' bhaNitamAgame 'aprativirata:' avirataH 'sudRSTi' samyagdRSTiryadanAkhyeyasvabhAvaM 'duHkhaM' khedaM 'vedayate' svAnubhavena cetayate, tat 'nAnyaH' samyagdRSTe para: | 'saMsArI bhavastho jIvaH 'mAnasaM cetaH prabhavaM bhajate' anubhavati iha ca vedayata iti kriyAnuvRttAvapi yatpunarbhajatIti tadekArtha| kriyAntaropAdAnaM tattasya duHkhAtizayaM sUcayati, sa hyevaM manyate pravarttantAM nAmaite pApakarmasu jinavacanazrutyA viddhakarNA haladharagopAlAdayaH pazudezyAH, ahaM tu nityaM siddhAntAkarNenAvagatasaMsArarahasyo'pi yadevaM niHzaGkatayA teSu vyApriye tatka me saMsArAnmokSa ityAzayavAn bhAvinI duHkhazreNImAtmanaH kalayan kathaJcitkAyikAdisukhasambhave'pi yadasau mAnasaM kaSTaM saMvedayate, tatko'nyo'nubhavet ? kiM cA'nyeSAM prAyaH khaduHkhena duHkhitalaM, tasya tu gaticatuSTayavartinAmaGginA duHkhadarzanAta tayAjanacintayA mahAdausthyamiti tathA cAgamaH-"bhayavaM ke saMsAre dukkhiyA ? goyamA ? sammaddiTTI aviraya"ti, iti gaathaarthH||46|| punastazcintAmeva sphuTayannAha vAlohadhUligihiramaNasaMnibhaM tassa savamAbhAi / devindacakkavaTTaNAipayamaddhayamavassaM // 47 // vyAkhyA 'bAlaughasya' zizusamUhasya 'dhUligRheNa' jalApAMzunirmitakSudragehena varSAdiSu 'ramaNaM' krIDA tena 'saMnibhaM sadRzaM CCCCCESS For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie paMcAlagI | bRhadvRtti 3 li. // 70 // 'tasya' samyagdRSTeH 'sarva' sakalaM devendrAdipadam 'AbhAti' manasi pratibhAsate, yathAhi bAlAH krIDArasena dhUligRha nirmAya punastatkSaNAdvidhvaMsayantIti tatkSaNavinazvaram evametadapi taccitte tathA pratibhAtItyarthaH, 'devendralaM' svArAjya, 'cakravartivaM SaTkhaNDavasudhAdhipatyam , AdizabdAdvAsudevababaladevakhAdigrahaH, dvandvagarbho bahuvrIhiH, 'padaM sampadAjhaizvaryasthAnam 'adhruvaM kSaNikaM 'avazya' nizcittaM nirantaraM saMsArodaravatisakalapadArthAnityatA'valokanAvibhUtakSaNikakhavAsanApahasitasthairyasaMskAratayA kacidapyAsthAbuddherabhAvAt , katipayasAgaropamAdisthAyyapi zakrAdipadaM zizunirmitadhUligRhopamayA sakharagabaramevAsaubhAvayatItyartha iti gAthArthaH 47 iya savvattha asaraNaM aNaMtaduhabhAyaNami saMsAre / appaNaM mannanto nicuzviggo mahAdukkhaM // 48 // vyAkhyA-'iti' uktanItyA indrAdipadasthAnityakhavat 'sarvatra' sarvasmin dezakAlAdau 'azaraNaM' viratereva saMsAraduHkharakSitatA| ttasyAzcAlpIyasthA apyabhAvena rakSitRzUnyam 'anantaduHkhabhAjane aparyavasitaklezanivAse 'saMsAra' bhave 'AtmAnaM khaM 'manyamAnaH' | sambhAvayan 'nityodvigna' satataparitaptahRdayaH 'mahAduHkhamiti' kriyAvizeSaNam atikaSTaM yathA bhavati tathA vasatIti zeSa:, iti gAthArthaH // 48 // to jattha jattha sAvajakajamanbhujama samubahai / so tattha tattha tammaha viraha mahanto apAvanto // 49 // A vyAkhyA-yasmAdevamazaraNaM khaM manyate 'tat tasmAd yatra yatreti vIpsayA sarvasaGgrahaH, yasmin yasmin sAvadhakArye gRhArambhakRSiviSayabhogAdau sapApakarmaNi makAraH prAkRtavAt , saptamI cAtra draSTavyA, abhyudyama vAkAyAdiprayatnaM 'samudhati' karoti sa ityadhikRtaH samyagdRSTiH, tatra tatra karmaNi udyacchan 'tAmyati' sAvadhakAryasya dAruNaphalakhaM jAnAnaH khidyate 'viratiM' sarvasAva AXANNARS X // 7 // For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -964 dyayogapratyAkhyAnam , anusvAralopaHprAkRtakhAt , 'mahaMto'tti abhilaSannapi, apiratrAdhyAhAryaH, aprApnuvan ca tadAvArakakarmodayena niviDanigaDitakhAdalabhamAnaH, athavA 'viratimahaM sarvaviratimahotsaba 'to'tti tasmAtsAvadyAbhyupagamAdaprApnuvan , iti gAthArthaH 49 mannai jayaMmi dhanne susAhuNo cattabhavaduhAsaMge / annamaNAhamasaraNaM jayaM sudiTThI vicintei // 50 // vyAkhyA-'manyate' avadhArayati 'jagati' loke 'dhanyAn' sukRtinaH 'susAdhUn' suvihitamunIn , kuta etat ? ata Aha'tyaktabhavaduHkhAsaGgAn' samujjhitasaMsAraklezasambandhAn tatkAraNaputrakalatramitrasagotrapratibandhavirahAdityarthaH, hetugarbha vizeSaNaM, 'anyadyativyatiriktam' anAthaM satyapi rAjAdau svAmini bhavaduHkharakSaNAkSamatena tasya vastuto'svAmikhAtvAmirahitam ata eva | 'azaraNaM' duHkha trANavarjitaM 'jagat tribhuvanaM yatijanaM vihAyAnyatra bhavaklezatrANapaTIyasyAH sarvaviraterabhAvAt 'sudRSTiH samyag darzanasampannaH 'vicintayati' vivecayati iti gAthArthaH // 50 // evaM ca cAritriSvanurAgAdyAdRgasau bhavati taddarzayannAha so sabavirai ArA harisaTTANaM apAvamANo u na lahai / savattha dhiI dhnnpriynnsynngehesu||51|| vyAkhyA-sa iti prAguktacintAvAn sudRSTiH, 'sarvavirate.' pravrajyAyAH 'ArAt' arvAk tadgrahaNaM vinetyarthaH 'harSasthAnam' utsavapadam 'aprApnuvan' anAsAdayan sarvaviratereva nityAnandamayaparamapadapatharathAyamAnakhena mahotsavatayA teneSTanAt 'tuH' avadhAraNe sa cAgrimapade yojyA, 'na labhata eva' na prApnotyeva sarvatra kApi dhRti ratiM dhanaparijanakhajanageheSu draviNaparicchadabAndhavamandireSu dhanAdInihi mucchohetutayA gADhavandhanakhena sampradhAritAnyapi mohAdvihAtumapArayan samantAddahanapradIpitaM kArAgAramiva gRhAdhivAsamadhigacchanna kacidapyasau svAsthyaM vindatItyAzaya iti gAthArthaH // 51 // idAnIM nirveda liGgamupasaMharannAha ******************* For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRtti // 71 // ii bhAvaNAsameo sammadiTThI jiNehiM akkhAo / tabihaciTThA avasiyamaNapariNAmo mahAsatto // 52 // vyAkhyA-'itibhAvaNAsametaH prAgabhihitasaMsAraduHkhamayatvAnityatvAzaraNatvAdimanaHpariNAmasahitaH, samyagdRSTiH 'jin'| bhagavadbhiH 'AkhyAtaH kathitaH, athAntaratvAtpariNAma evAyamasadAdibhiH kathamavasIyate / iti, ata Aha-taviha'tti tadvidhA' tatprakArA nirvedAbhivyaJjiketi yAvat , 'ceSTA' niHsUkatayA sAvadyakarmAkaraNAtmikA bAhyakriyA tayA liGgarUpayA 'avasitamanaHpariNAmaH' anumitanirvedalakSaNacittAdhyavasAyaH 'mahAsattva' vyasane'pyanAkulaH, prayogazcAtra adhikRtaH puruSaH samyaktvavAnivedavatvAt sanatkumAracakravartivaditi mantavyaH, "duHkhaiH khasya tathAGginAM bhavabhuvA rohanirantastarAmAtmA dustyajamindriyArthajasukhasnehaM parityAjitaH / zaGke niSpratipAtasAtarataye yena kSaNAtsadRzA nirvedaH sa kathaM na saMsRtiharaH 1 samyaktvalitaM bhavediti gAthArthaH // 52 // tRtIyaM liGgamiti, nirvedAkhyaM liGga vivRtamityarthaH sAmpratamanukampAkhyaM turya liGgaM vyAkhyAtukAmo bhavyAnukampAparItamanasaH samyagdRSTeH karttavyamabhidhitsurAhaPI sammahiTThI jIvo aNukaMpaparo sayAvi jIvANaM / bhAviduhavippaogaM tANa gaNaMto viciMtei // 53 // vyAkhyA-'samyagdRSTi' nirveda liGgena nizcitasamyaktvo jIvaH 'anukampA' dayA sA ca dvedhA dravyabhAvabhedAt , tatra dravyato bubhukSAdinA klizyamAnAnAM dInAdInAM dAnAdinA tatpahINe buddhiH, yathoktaM 'bhIteSu ArteSu dIneSu yAcamAneSu jIvitaM / pratIkAraparA buddhiH kAruNyamabhidhIyate, bhAvatazca mithyAdRzAM mithyAtvAdinibandhanena saMsAraduHkhena duHkhitAnAM bodhiprApaNena tadviyojanecchA, eSA ca yadyapi "daddUNa pANinivahaM bhIme bhavasAyaraMmi dukkhattaM / avisesaoNukaMpaM duhAvi sAmatthao kuNai // 1 // | // 71 // For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hai ityAdinA dvividhA'pi samyagdRSTeH samyaktvaliGgatvena vidheyatayoktA tathA'pIha vakSyamANasUtrAnusAreNa dravyAnukampAyA upasarja nIbhUtatvenAvivakSaNAd bhAvAnukampA samyaktvaliGgaM draSTavyA, tatazcAnukampAparo mukhyato bhAvakaruNAparAyaNaH 'sadApi sarvadaiva | 'jIvAnA' jantUnAM 'bhAviduHkhaviprayoga' mithyAtvAdihetukabhaviSyadbhavaklezavirahaM teSAM jIvAnAM 'gaNayan' paribhAvayan vicikIrSamityarthaH 'vicintayati' parAmRzati, iti gaathaarthH|| 53 // iha hi dvaye jIvAH, samyagdRSTeranukampAspadaM bhavyAzcAbhanyAzca, tatra cAnukampAspadale samAne'pi duHkhaviyogasya kattumazakyatena cA'bhavyAn vyavacchettuM bhavyAMzca sagrahItuM taccintAmAhaniyayasahAveNa hayA tAvadarbhavA Na moi sakA / bhavadukkhAo ime puNa bhaSA parimoyaNIyA u // 54 // vyAkhyA-'nijakakhabhAvena' anAdyanantena muktigamanAyogyatAlakSaNena jIvapariNAmena 'hatAH' dRSitAH tAvaditi nirdhAraNe bhavaduHkhAzakyamocanatvena bhavyebhyo'bhavyA nirdhAritA ityarthaH, na bhaviSyanti kadAcitkalyANapAtrANItyabhavyAH, muktigamanAyogyA jIvAH 'mocayituM' viyojayituM 'nazakyA' na pAryAH 'bhavaduHkhAt' saGklezAt 'ime' yogyatayA pratyakSanirdezyAH, punarityanenAbhavyebhyo bhinatti, bhavyA punaranAdi tathAsvAbhAvyAdbhaviSyatkalyANapAtrANi parimocanIyAstu 'tuH' avadhAraNe bhavaduH| khAdviyojayituM zakyA eva yadAha-"bhavA jiNehiM bhaNiyA iha khalu je siddhigamaNajuggAo / te puNaaNAipariNAma bhAvao huMti nAyavA // 1 // vivarIyA u abhavA na kayAi bhavannavassa te pAraM / gacchisu jaMti va tahA tattucciu bhAvao navaraM // 2 // " iti gAthArthaH // 54 // atha mocanopAyaM darzayan prastAvanAmAhasaMsAradukkhamokkhaNahauM jiNadhammaM antarA nAnno, micchattudayasaMgayajaNANaMsa ya pariNamijjai kahanu // 55 // For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2-% *0% 5 paMcaliMgI // 72 // REASE __vyAkhyA-'saMsAraduHkhamokSaNahetuH' bhavavivAdhAviyojanakAraNaM "jinadharma' tIrthakarapraNItaM mArgam , antareti prAkRtastrAttena bRhadvRttiH antareNa vinA 'nAnyaH nAparo vidyata iti zeSaH, kutIrthyAdidharmANAM nirvANakalpaviTapibIjabhUtasamyakkhAdiratnatrayazUnyakhena | saMsAranistAraNA'sAmarthyAt , 'mithyAlodayasaGgatajanAnAM' mithyAdarzanapudgalAnubhavabhAjAM prANinAM, sa ca jinadharmaH 'pariNameta tatheti pratyayaviSayatAM yAyAt 'kathaM' kena prakAreNa ? 'nu' 'vitarke' evamahaM vitarkayAmi na kathazcitteSAmasau pariNamate, viparyayajJAnaviplutamatitvAt teSAMkAce maNibuddhivadadharma eva dharmAbhimAnAt , iti gaathaarthH||55|| samprati saMsAranidAnamithyAtvApagamopAyaM teSAmAviSkurvannAha_ nAyajiyavitteNaM kAremi jiNAlayaM mahArammaM / taIsaNAu guNarAgiNo jaMtuNo bIyalAbhutti // 56 // ____ vyAkhyA-'nyAyArjitena' cauryaparavaJcanAdikutsitopAyavirahitaziSTajanAnindyavyavahAravyApRtena 'vittena' dravyeNa 'kaaryaami| |nirmApayAmi 'jinAlayam' arhatsadanaM, nyAyAttadhanavyayasyaiva jinAdipAtreSu mahAphalatvAt 'mahAramyam' analpazilpatalpavaijJAni-15 | kaghaTitavizAlazAlabhaJjikAdirUpakaruciraracanayA'tizayena manoharaM, kimityetadevam ? ata Aha-'taddarzanAt' ramaNIyajinAla| yAvalokanAt 'guNarAgiNaH' mithyAdRzo'pi vivekitayA guNapakSapAtinaH 'jantoH' prANino, bIjalAbhaH samyaktvamUlakAraNatvAt bIjamiva bIjaM-jinAlayAdiprazaMsAdikaM tasya lAbha:-prAptistatkAraNamityarthaH, bhaveditizeSa: 'itiH' hetau yasmAdabhirUpajinagRha // 72 // darzanAt , vItarAgasavaivarUpaM bhavanamucitaM dhanyazcAsau yena svavibhavo'siniyojita ityAdipakSapAtarUpaM kasyApi laghukarmaNaH samyaktvavIjamupajAyata iti gAthArthaH // 56 // CARS For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir PRAKASARAKA% A9 kAremi vibamamalaM daTuM guNarAgiNo jao bohiM / sajjo labheja anne pUyAisayaM ca daTTaNaM // 57 // vyAkhyA-'kArayAmi' vidhApayAmi 'bimbaM' bhagavatpratimAm 'amalaM' nistuSaM vibhavaucityena niSkalaGkamANikyacAmIkarapitta lopalAdimayaM 'dRSTvA tadeva vIkSya 'guNarAgiNo' rAgadveSAcabhidyotakakAminIzastraparigrahAdiviyuktabimbAvalokanamAtreNaiva vItarAgakhA-| numiterahanneva devAdhidevo nApare tato'yameva paralokArthinA''rAdhya ityAdirUpabhagavadguNabahumAnino janAH kecana 'yataH' yasAddhetobodhi-samyakvaM 'sadyaH'-bimbadarzanakSaNa eva 'labheran' prApnuyuH 'anye' apare kecit parimalojjvalavikakharabakulavicakilamAlatIpramukhaprasUnamAlAbhiH marakatapanarAgamuktAphalamahAnIlAdimANikyakhacitakAzcanavibhUSaNaiH malayajaghusaNaghanasAramaNDanAdibhizca 'pUjA-1 tizayaM' jinavimbasya saparyAprakarSa 'ca' samuccaye 'dRSTvA' vilokya bhinnavAkyaprayogAt dRSTvaityasya na paunaruktyaM eSaiva vItarAgapratikRtirIdRzIM pUjAmarhati nAnyetyevaM guNapramodAtizayAllabheranityatrApi yojyata iti gaathaarthH||57||nnu mahAnayaM jinagRhAghArambhastatra cAvazyaM bhAvI pRthivyAdhupamardastathA cAstAM bhAvAnukampA dravyAnukampA'pi samyagdRSTedrApAstetyAzakya tAM dvividhAmapi samarthayitumAha puDhavAiyANa jai vi hu hoi viNAso jinnaalyaahiNto|tvisyaavi sudihissa niyamao atthi annukNpaa||58|| vyAkhyA pRthivyambutejovAyuvanaspatitrasalakSaNAnAM SaDUjIvanikAyAnAM yadyapi 'huH' avadhAraNe tena 'bhavatyeva' jAyata eva 'vinAzaH' vidhvaMsaH, bhUkhananeSTakApAkajalasekAderavazyaM tatra bhAvAt 'jinAlayAta' arhadbhavanAdinirmApaNAt tathApi tadviSayA'pi vinazyatpR| thivyAdigocarApi AstAmavinazyattadviSayetyaperarthaH, 'sudRSTeH samyagdRzastannirmApayituH 'niyamato' nizcayena 'asti' vidyate 'anu C%ESCAAAAAAK paMcali. 13 For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI prakaraNa 4 li // 73 // kampA' rakSaNAbhiprAya iti gaathaarthH||58||ath tAdRzaM jIvopamarda pratyakSeNa pazyantaH kathaM tasyAnukampAsadbhAva pratAma ityata Aha eyAhiMto buddhA virayA rakkhaMti jeNa puddhvaaii| itto nivANagayA abAhiyA AbhavamimANaM // 59 // vyAkhyA-'etasmAt sadRSTinA vidhinirmApitajinasadanAdidarzanAt 'buddhAH' tattvajJAnena prAptasaddarzanAstato 'viratA' 'viratyA vArakakarmakSayopazamena pratipannacAritrAH santaH 'rakSanti' na hiMsanti 'yena' yamAddhetoH 'pRthivyAdIn' jantUn paDvidhajIvanikAyarakSArUpakhAdviratipratipatteH, tataH kim ? ityAha-'itaH' etasmAtpRthivyAdirakSaNarUpAcAritrAt 'nirvANagatAH' muktipadaM prAptAH santo 'bAdhakA ahiMsakA rakSakA iti yAvat 'Abhavam AsaMsAram 'imANaM'ti eSAM jinAlayAdyupayujyamAnAnAmitareSAM ca pRthivyAdInAM te jIvA bhavantIti zeSaH, saddRSTikAritajinAlayAdidarzanA''sAditaratnatrayamahimnA labdhazAzvatapadaistairyAvatsaMsAraM sarvapRthivyAdI| nAmabhayadAnavizrANanAtkathaM tattvatasteSu tasyAnukampA nAstIti gAthArthaH / / 59 // etadeva dRSTAntadvayopadarzanena draDhayannAha rogi sirAveho iva suvija kiriyA va supauttAu / pariNAmasuMdara ciya cibA se vAhayogevi // 6 // __vyAkhyA-'rogiNo' raktavikArAdinA vyAdhitasya SaSThIlopotra prAkRtakhAt , 'zirAvedha iva'-kSatajAkarSaNAya zastreNa nADIbandha iva | 'suvaidyakriyeva' ca vaidyakagranthAbhijJavyAdhinidAnauSadhapathyAdikuzalabhiSagvaracikitseva 'suprayuktA' nirvyAjamupacikIrSayA pravartitA, tuzvArthe yojita eva, rogiNa itIhApi saMbadhyate 'pariNAmasundaraiva' AgAmini kAle sukhAvahaiva ceSTA vidhinA jinAvAsAdinirmA|paNArambhalakSaNAkriyA bhavatIti zeSaH 'se' iti tasya samyagdRzaH, bAdhayoge'pi dRSTAntapakSe ApAtato rogipIDAdisadbhAve'pi dArTIntikapakSe tu pRthivyAyupamardasambhave'pi, etaduktaM bhavati-yathA rudhirarogiNaH zirAmokSalakSaNA jvarAdirogiNo vA laGghanoSNoda // 73 // For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandir kakaTukaSAyauSadhakAthapAnAdikA kriyA suvaidyana kriyamANA zarIrakhagvidAraNAdinA rasanAvarasyodarakSobhavirekApAdanAdinA | cApAtato duHkhadApi taduttarakAlaM rogavyapagamenAtIva sAdhIyasI, tathA jinAlayAdiniSpAdanakriyA'pi sudRSTinA api vidhIyamAnA Amukhe pRthivyAdInAM bAdhAdhAyinyapi Ayatau svasthAnyeSAM ca bhavyAnAM viratigrahaNasiddhigamanAbhyAM zAzvatakAlaM teSAM rakSaNAtsukhadaiveti gAthArthaH // 60 // evaM jinabhavanAdidvArA bhavyadehinAM samyakkhAdyutpAdanenAnukampAM bhAvayikhA samprati siddhAntalekhanAdidvAreNa tAM bhAvayiSyan prastAvanAmAha__ annesiM pavattIe nibandhaNaM hoi vihisamAraMbho / so suttAo nakkai taM ciya lahemi tA paDhamaM // 61 // ___ vyAkhyA-'anyeSAm AtmavyatiriktAnAM bhavyajIvAnAM, 'pravRtteH sadanuSThAnAcaraNasya 'nibandhana' kAraNaM bhavati' jAyate, vidhinA"jiNabhavaNakAraNavihI suddhA bhUmIdalaM ca kahAI / bhiyagANa tisaMdhANaM sAsayavuDDI ya jayaNA ya // 1 // " ityAdi sUtranItyA natu khamatyA samArambhaH-jinagRhAdisampAdanaM, vidhisamArambhaM hi dRSTvA'nye'pi tadanusAreNa pravarttanta ityarthaH, sa ca vidhiH 'sUtrAt / AgamAt 'jJAyate' avagamyate, tatraiva tasya bhaNanAt , tadeva vidhijJAnanibandhanaM sUtrameva 'lekhayAmi' pustakeSvakSaraiAsayAmi 'tat tasAt 'prathama' pUrva pustakalekhanaM hi vinA sAmprataM mandamatitayA vyAkhyAtRRNAmapi sUtrArthavismRterupadezAdyayogAditi gAthArthaH // 61 // atha mUtralekhanassaiva phalamAha-- jiNavayaNAmayasuisaMgameNa uvaladdha vatthusanbhAvaM / kussuiniyattabhAvA bhayati jiNadhammamege u // 62 // vyAkhyA-jinavacanameva Agama eva, amRtam ajarAmarakhahetukhAdsAyanaM tasya zrutisaGgamena sadgurusaMyogena AkarNanasamprAptyA For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI prakaraNa. // 74 // KALKOREAKAMAKAR zrutyorvA karNayoH saGgamastena karNAJjalipAnenetyarthaH 'upalabhya' samyakaparIkSya 'vastusadbhAva' devAdipadArthatattvaM, kuzrutibhyaH parasparavyAhatArthebhyo hiMsAdhupadezakebhyazca kutIrthikasamayebhyo nivRttaH-parAvRtto bhAva-upAdeyatA'bhiprAyo yeSAM te tathA, bhagavadvacaH| pIyupapAnena caitanyalAbhAdyapagatakupravacanajanitamithyAkhaviSamUcchoH santa ityarthaH 'bhajante' tatvabuddhyA pratipadyante 'jinadharmam' arhanmatam 'eke' kecana jIvAH 'tuH' evakArArthaH, saca bhajanta ityatra yojya iti gaathaarthH||62|| sAmprataM na kevalaM khasamaya eva mayA lekhanIyaH kiM tarhi paravyAkaraNAdyavabodhaM paratarkAdyavagamaM ca vinA sAmpratikAnAM mandamatitayA khasamayasyApi durbodhakhAdazakyasamarthanakhAca paravyAkaraNAdInyapi sAdhukRte lekhanIyAni, tathA pAThakasAdhUnAM vasatyAdhupaSTambhena pustakadAnena ca kutIrthyAjJeyatA| mAgate pravacane bhavyasattvaprabodho'pi madabhisandhitsitaH saMpatsyata iti tacintAM gAthApaJcakenAha jiNavayaNaM sAhaMtI sAhU jaM te vi sAhaNasamatthA / vAyaraNachaMdanADayakavAlaMkAranimmAyA // 63 // vyAkhyA-'jinavacana' bhagavanmataM 'sAdhayanti' bhavyebhya upadizanti, prativAdikutIrthikanirAkaraNena pratiSThApayanti vA 'sAdhavaH' bahuzrutA munayaH 'yat' yasmAtkAraNAt 'te'pi sAdhavo'pi 'sAdhanasamarthAH' jinamatasyopadezanapaTiSThAH pratiSThApanapaTiSThA vA, vyAkaraNAdyabhijJAH santo bhavantIti zeSaH, tatra vyAkaraNaM-zabdazAstraM, chandaH-vicitrapadyalakSaNAbhidhAyakaM zAstraM, nATakaM-'catuHSaSTyaGgasamanvitamukhapratimukhAdisampannaH kauzikyAdivRtticatuSkapuSkalaH zRGgAravIrAnyatarAgirasapradhAnaH SaDbhASAnuSaktaH paJcAdidazAntAGkaparicchinno'bhinayanAyakAdicaritasambaddhaH kAvyapravandhaH, kAvyaM sargabandhaH, 'alaGkAraH' kAvyadoSaguNavyutpAdako dhvanizabdArthAlaGkArAdyupadarzako granthastato dvandvaH, teSu nirmAtA-nipuNAstanmarmavedina iti yAvaditi gaathaarthH||63|| // 74 // For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chaddarisaNatakkaviA kutitthisiddhaMtaM jANayA dhaNiyaM / tA tANa kAraNe savvameva iha hoi lehaNIyaM // 64 // | vyAkhyA-jainasaugatasAlpajaiminIyanaiyAyikalaukAyatikamatabhedAt SaD darzanAni-pravAdAsteSAM tarkAH tatta-nmatavyavasthApakAni pramANazAstrANi tadvidaH-tadrahasyAbhijJAH, 'kutIthikAnAM dvijAdInAM siddhAntAH-zrutismRtipurANAdayastajjJAyakAsa-tatkuzalAH 'dhaNiyaMti' nitAntaM paratIrthikatarkagranthasiddhAntAvabodhaM hi vinA pratipakSavikSepeNa khapakSasamarthanAyogAt, etena khasamayaparasamayavidasta ityuktaM bhavati, na ca parasamayAnAM mithyAtrAGkitakhAtsamyagdRzAM tatpATho na saGgata iti vAcyaM, sadRSTiparigraheNa teSAmapi | duSTakhapradarzanena svasamayavyavasthApanayA samIcInakhAbhidhAnAt taduktam-"parasamao ubhayaM vA sammadihissa sasamao ceva / " yata evaMvidhA eva jinAgamasAdhamasamarthAH 'tat tasmAtteSAM sAdhUnAM 'kAraNe' iti nimittaM 'sarvameva' sakalameva, svaparazAtravRndam 'iha' pravacane 'bhavati' yujyate 'lekhanIyaM' pustakeSu (nivezyam ) niyojyamiti gAthArthaH // 64 // paibhAiguNajuyANa vasahI sayaNAsaNAiNA nicaM / AhArosahibhesajavatthamAIhiM uvaThaMbhaM // 65 // kAUNa putthayAI samappiyaM sAsaNaM kutitthINaM / adharisaNIyameyaM kAhAmi tao ya jiNadhamme // 66 // guNarAgiNo jaNA khalu saMvujassaMti teu sattANaM / abhayaM kAhitA tao evaM eyaM ca kAremi // 67 // vyAkhyA susamAhite cetasi padAnAM navanavArthavisphuraNaM pratibhA yaduktam-"prajJA navanavollekhazAlinI pratibhA matA / " iti, |AdizabdAnmedhAsmRtyUhAkSobhyatAdigrahaH, pratibhAdibhirguNairAtmadharmaiyutAnAM sampannAnAM kuzAgrIyaprajJAnAM munInAM, 'vasatiH' AlayaH, zayanaM-saMstArakaH,AsanaM-pAdanocchanAdi, AdizabdAtphalakAdigrahaH 'tadAdinA' tatprabhRtinA vastajAtena 'nityaM sarvadA For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI prakaraNa. // 75 // RECAR 156 | 'AhAraH' bhojanam 'auSadham agadaH 'bhaiSajyaM tadeva bahudravyamelakaniSpannaM 'vastram' AcchAdanam , AdizabdAtkambalAdiparigrahaH, taiH prAzukaiSaNIyaiH 'upaSTambha' zarIropagraha 'kRtA' vidhAya, zuddhAhArAdyupaSTambhaM vinA mahAprAjJAnAmapi zAstrAdhyayanAdyasambhavAt , 'pustakAni' pratItAni 'samarpya tebhyo dattvA 'zAsana' jinapravacanaM 'kutIrthinAM' saugatAdInAm 'adharSaNIyam' ajayyam 'etat' idaM 'kariSyAmi' vidhAsyAmi pratibhAdipragalbhatArkikamunipuGgavAlokanena svaparAjayazaGkayA prAgeva prativAdinAM bhagavacchAsanavijigISAyA asambhavAt kathazcitsambhave vA tadaiva rAjasabhAyAM teSAM taiHparAjayAditi kutastyA tasya dhRSyatetyarthaH, tatazca adhRSyakhabodhAnantaraM 'jinadharme' arhatpathe 'guNarAgiNaH' prekSAvantaH 'janA' lokAH 'khalu' nizcayena 'saMbhotsyante' samyak pratipatti kariSyanti, parIkSApUrvakAritayA hi heyaparihAreNopAdeyasya tairupAditsitakhAt , anyathA guNarAgikhAnupapatterityarthaH 'tetu' te punaH | saMbuddhAH santaH 'sattvAnAM' pRthivyAdInAM prANinAm 'abhayaM sarvaviratiparigraheNa rakSAM 'kariSyanti' sampAdayiSyanti 'tataH tassA| janasambodhanAdehetoH etat etacceti vIpsayA idaM cedaM ca sarva pUrvoktaM jinAlayanirmANapustakalekhanAdikaM kArayAmi' nirmA|payAmItyanukampAvAn cintayatIti gaathaatryaarthH||65||66||6||tdevN samyagdRSTeranukampAvato vidheyamukkhA samprati niSedhyamAhata vAvIkUvataDAgAigoyaraM dei na khalu uvdesN| jamasaMkhaviNAseNaM na hoi thevANamaNukaMpA // 68 // vyAkhyA-vApI dIrghikA kUpa:-udapAnaM, taDAgaH-saraH, AdizabdAdaraghaTTaprapAdi gRhyate, tadgocaraM vApyAdividhApanaviSayaM 'dadAti' vitarati 'na khalu' naiva lokAnAmanukampAvAniti zeSaH, 'upadezaM tRSArtAnAM jalapAnAdinA sausthyApAdakalena vApyAdInAmanukampAhetutvAt karttavyatayA zikSaNaM, kasAdevam ? iti, ata Aha-'yat' yasAt 'asaGkhyAnAM' gaNanAtigAnAm ekendriyA | // 75 // For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ******* dipaJcendriyaparyantAnAM jIvAnAM 'vinAzena vadhena 'na bhavati' na jAyate 'stokAnAM vinAzyajansapekSayA'tyalpAnAmapi manuSyatirazvAm 'anukampA'tajjalAsvAdanAdinA prANarakSA, khananAdArabhya hi yAvadvApyAdisadbhAvaM nirantaramutpadyamAnAnAM parasparato manudhyatiryagbhizca bhakSyamANAnAmaparimeyaprANinAM saMhAraM pazyan kathamiva katipayajIvAnukampAmAtrakRte samyagdRSTiApyAdyupadezaM dadyAt, nahi bahuvyayenAtyalpaphalaM karma kazcidArabhate vinonmattAditi gAthArthaH // 68 // savANukaMpagassa u guNaheU tA kahaM apattaMmi / dANamasuddhaM guNaheU vei annukNpsNjutto|| 69 // vyAkhyA sarvAnukampakAya tu sarvaviratAya ratnatrayavibhUSitAya pAtrAyaiva 'tu:' avadhAraNe caturthyarthe'tra SaSThI prAkRtakhAt , uttaravAkyagatadAnapadaskhehApi sambandhAt dAnamiti yogaH, zuddhaM dIyamAnamiti zeSaH 'guNahetuH' dAyakasya puNyAnubandhipuNyalakSaNAnu| grahakAraNaM bhavati nakhapAtrAya, tathA cocyate-'nirnidAnamunidAnapuNyataH zAlibhadrakRtapuNyakAdayaH / lebhire'nupamabhogasampadaM pazya muktivanitAkaTAkSitAm // 1 // " yasAdevaM 'tat' tasAt 'kathaM' kena prakAreNa 'apAtre' parigrahArambhamagne 'abrahmacAriNi' asaMyate 'svapakSe' pArzvasthAdau 'parapakSeca' dvijAdau 'dAna' bhaktyA bhaktapAnavastrAdivitaraNaM kriyamANaM, tatrApyazuddhaM SaTakAyAyupamardaina | tadarthameva niSpannatayA krItakhAdinA ca dRSitaM 'guNahetuH puNyAnubandhipuNyakarmanirjarAdilakSaNopakArakaraNaM 'bravIti' upadizati, api tu pApanimittatayaiva tadravIti, anukampAsaMyuktaH, bhUtakaruNAdrAntaHkaraNaHsahi dayAlukhAdapAtrakRte SaDjIvanikAyamadhvaMsaniSpAdyabhaktAdidAnaM kathaGkAraM dharmahetutayA brUyAta, dAnena teSAM poSaNe hi bahutamAsaMyamapravartakatayA tassAnukampAvatva **** For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 76 // ESA** ALSANSAGAR hAniprasaGgAt yaduktam-"sIlavayarahiyANaM jaM khalu dijai dhaNaM kupattANaM / taM khalu dhoyai vatthaM ruhirakhayaM soNieNeva // 1 // "18 pAtradAnasyApi zuddhasyaiva svargApavargahetutayAbhidhAnAditi gAthArthaH // 69 / / ___ itto ciya so halasayaDapoyasaMgAmagohaNAIsu / uvaesapi hu kahaM dei sattaaNukaMpAsaMyutto // 7 // ___ vyAkhyA-'ata eva' uktanItyA stokena bahuhAraNAdevetyarthaH, sa iti samyagdRSTiH, 'halaM' lAGgalaM zakaTa-gatrI, potaH-yAnapAtraM hai saGgrAmaH-raNaH, godhanaM-gokulaM, halAdibhizca tatkarmANi lakSyante, AdizabdAdanyadapi tathArUpaM pApahetumRgayAdikarmagrAhya, tatole dvandvagarbho bahubrIhiH atastadAdiSu-tatprabhRtiSu karmasu 'upadezamapi' bhoH kRSIvalAH ? 'dhanyA' dhArmikapravarA yUyaM yanirmitena 4 kRSikarmaNA sarvA'pIyaM prajA jIvatItyAdi prazaMsAvacanasandarbheNa teSAM tadanyeSAM ca tatra sutarAM pravarttanam , evaM zakaTAdikarmakhapi upadezaH svadhiyA bhAvanIyaH, AstAM niravadyajIvikayA nirvahataH svayaM karaNakAraNe ityapi zabdArthaH 'hu: vAkyAlaGkAre 'kathaM' kena prakAreNa 'dadAti' prayacchati zrotRbhya iti zeSaH, na kathazcit , 'sattvAnukampAsaMyuktaH' bhUtakRpAluH halakarSaNAdInAM hyasaGkhyaprANipramApaNakAraNalena mahApApAdhikaraNatayA tadupadezasya satatamarhatsamayasudhArasapUrNakarNahRdayasya sammagdRSTeranaucityAt, yadAha"khitte khaDeha goNe dameha emAi sAvagajaNassa / uvaisiuM no kappai jANiya jiNavayaNasArassa // 1 // " iti gAthArthaH // 7 // cANaka paMcataMtaya kaamNdymaairaayniiio| vakkhANaMto jIvANaM na khalu aNukaMpao hoi||71|| X vyAkhyA-cANakyapraNItA rAjanItizcANakyaH, upacArAt , 'paJcatantrakaM paJcAkhyAnakaM, kAmandakiproktA rAjanItirapi kAmandakiH, |makAraH prAkRtakhAt, AdizabdAdanyA api tathAvidhA mantavyAH, tadAdyA rAjanIti:-rAjJAmAdyupAyapradarzakAni zAstrANi * SHAXX // 76 // For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyAkhyAnayan zrotRNAmavabodhArtha tadartha prakAzayan vicakSaNo'pi 'nakhalu' naiva 'anukampaka' prANidayAlurbhavati, cANakyAdinItInAM hi yathAkramamanekavidhacchalaparasparamitravirodhavazcanakUTayuddhaprayogAdivyutpAdakalena prabhUtabhUtasaGghAtapAtanahetutayA tadvyAkhyAnasya vyAkhyAtuniSkaruNatAbhidyotakakhAt ato'nukampAvAn sudRSTistAH kathazcidapi na vyAcakSIteti gAthArthaH // 71 // taha joisatthakaMDAi vijuyaM maNuyaturayahatthINaM / tahA hemajuttimisukalamakkhAyaMto haNe jIve // 72 // vyAkhyA-tatheti rAjanItinyAyena tithinakSatragrahAdibalAbalapratipAdakaM prANinAmatIndriyazubhAzubhAdivyaJjakaM zAstraM jyotiSa, dezakAlAdyapekSayA dhAnyAdipaNyAnAM samarghamahAryatAdivyutpAdako grantho'rthakANDam , AdizabdAccUDAmaNyAdiparigrahastatodvandvagarbho bahuvrIhiH, rogacikitsAprakAzakaM zAstraM vaidyaka, keSAM tat ? ityAha-'manujaturagahastinAM' mAnavAzvakariNAM, carakasuzrutavAgbhaTa zAlihotrAdikaM, 'tatheti' samuccaye, mUlAdiyogena suvarNAdisiddhiprayojaka hemayuktidhotuvAdazAstramityarthaH, zastrAbhyAsapradarzakam iSukalA dhanurveda ityarthaH, etAni zAstrANi 'akkhAyaMto'tti vyAcakSANaH 'hanyAt' vidhvaMsayet , tAdRzopadezena sAkSAt zrotprayojakatayA vyAkhyAtureva vastutaH kartRvAt hanyAt ityuktam , antarbhUtanyarthovAhanistena ghAtayedityarthaH, 'jIvAn' jantUn , tathAhi jyotiSasya zubhalagnAdipUrva vivAhasaGgrAmAdhanekamahAsAvadyayogapravartakatayA, arthakANDasya cAsaGkhyajIvasaMsaktipradhvaMsavidhAyidhAnya| snehAdibhUripaNyasaGgrahavidhApakatayA, vaidyakasya bhUyiSTasAdhAraNapratyekavanaspatyutpATanamadhupizitamadirAdiprayojakatayA, hemayuktezca kandamUlAdisamUlonmUlanavahiprajvAlanAdipradarzakatayA, iSukalAyAzca sAkSAdeva zarIrihiMsanopAyopadezakatayA tavyAkhyAnasya For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandi paMcaliMgI prakaraNa. 4 li. // 77 // ******* ***** jIvaghAtanimittatAkharasasiddhaiva, ato dayAluH-samyagdRSTiramUni nopadizediti gAthArthaH // 72 // tadevaM samyagdRSTavidheyaniSedhyAnyu-* padarya samprati teSveva vidhipratiSedhau karttavyatayA nigamayannAha to aNukaMpapareNaM avirayasammattaNA u paDiseho / paDisiddhANaM niyamA vihiyANaM vihio kaayvaa||73|| vyAkhyA yasmAtprAguktaM karmajAtaM saMkalaM niHzUkatAsUcakaM tasmAdanukampApareNa jIvadayApradhAnena aviratasamyagdRSTinA 'tu'| avadhAraNe sa ca pratiSedhapadena saMbadhyate 'pratiSedha eva' nivRttiva karttavya itiyogaH, pratiSiddhAnAM jinazAsane karttavyatayA | nivAritAnAM prAgabhihitavApyAdInAM 'niyamAt nizcayena 'vihitAnAM bhavyajantunistAraNAya vidheyatayopadiSTAnAM jinAlayAdInAM | 'vidhiH' nirmApaNaM 'karttavyaH' anuSTheyaH na cAsyAviratakhena prAguktapratiSedhyapratiSedhAvadhAraNAnupapattiriti vAcyaM, vApIkUpAdinirmApaNasya loke dharmyatayA rUDhalena tadupadezasya mithyAtvAvirbhAvakatayA'sya mUlahAnyApatteH, tasAniSedhyaniSedhe vidheyavidhau cAsya | niyama eva zreyAn, tadbhAvasya yathAkrama mithyAkhahAnisamyaktazuddhivyaJjakalAditi gAthArthaH // 73 // nanu bhavatu bhaNitayuktyA vApyAdiviSaya upadezaH samyagdRzaH pratiSedhyaH, dAnopadezo dAnaM ca punaH pAtrApAtrAvibhAgena tasya vidheyaM bhaviSyati, tayoH puNyahetukhenaiva prAyaH sarveSAmavivAdasiddhakhAdityAzakya tatra yaniSedhyaM yaca vidheyaM tad gAthAdvayenAha dANaM na hoi vihalaM pattamapatte ya saMniujjaMtaM / iya vi bhaNie dosA pasaMsao kiM puNa aptto||74|| vyAkhyA-'dAna' bhakkyA bhaktapAnAdivizrANanaM 'na bhavati' na jAyate 'viphalaM' samIhitaphalApekSayA nirarthaka 'pAtre' saMyate |makAraH prAkRtavAt , 'apAtre asaMyate 'ca' samuccaye 'saMniyujyamAnaM' vitIryamANam avizeSeNa pAtrApAtrAbhyAM dAnaM saphalameva HARSARKARRERNA // 77 // For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CARRORSCARRIA" da bhavatItyarthaH, tathA ca keSAzciduktiH-AhAravastrapAtrAdidAne pAtraparIkSaNam / kurvantaH kiM na lajjante daridrAH kssudrcetsH||1|| ityapi, evamapi bhaNite dAtprerakatayA pratipAdite, iyanmAtrAbhidhAne'pItyarthaH, doSA AjJAbhaGgAnavasthAmugdhajanotpathasthirIkaraNa| satpathavaimukhyAdayo'parAdhA bhavanti, bhagavatyAM hi supAtrazuddhAnapAnadAnasvAbhISTaphalasAdhakatayA kupAtrazuddhAzuddhAnapAnadAnayozca duSkarmabandhanibandhanatayA'bhidhAnAt , tathA ca tatsUtram-"samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsueNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajai ? goyamA! egaMta so nijarA kajjai natthi ya se pApe kamme kajjaitti, |samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM assaMjayaavirayaapaDihaya appaccakkhAyapAvakammaM phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijeNa vA| aNesaNijeNa vA paDilAbhemANassa kiM kajai ? goyamA ! egaMta so pAve kamme kajai ? nasthi se kAvi nijarA kajai"ti, evaM cA''gamArthavivecanena yatkaizciddAne pAtrApAtraparIkSAnivAraNaM tatteSAM laulyamevAviSkarotIti, prazaMsataH puNyavAnayaM prAptamanena bahAyAsasAdhyasya vittasya phalaM nistI! vistIrNo'pyamunA bhavAmbhodhiH, nedIyasI svargApavargazrIramuSya yenAmai liGgine'pi dAnaM dattamityAdibhirgIrbhiHzlAghyamAnasya apAtre dAnaM saMniyujyamAnaM guNamatsariNaH puMsaH 'kiM puNa'tti kiM punardoSaprasaGgaviSaye kimatra vaktavyam apAtradAnaM prazaMsataH prAgvarNitA eva doSAH prakarSavanta utkRSTasthititIvarasAdikarmabandhakAraNatayA jAyanta ityAzaya iti gAthArthaH / / 74 // | gihamAgayANamucciyaM paDisiddhaM bhagavayA vi nahu sutte / jaMpuNa tadatthamasumaMtaghAyaNaM taM na juttaM ti // 75 // vyAkhyA-gRhamAgatAnAm apAtrANAmapi bhakSyajighRkSayA dAtRbhavanaM prAptAnAm, 'ucitaM' yogyaM lokavyavahArAbahirbhUtamiti yAvat For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 5 paMcaliMgI prakaraNa. 4 li. CARRECRUGALAM dAnaM 'pratiSiddhaM nivAritaM 'bhagavatA'pi tIrthakaraNApi na tu tIrthAntarIyairevetyapi zabdArthaH 'nahi naiva 'sUtre Agame sarvatraucityapravRtterguNakAritayA pratipAdanAt yadAha-"uciyaM khalu kAyavaM savvattha sayA nareNa buddhimyaa| iya phalasiddhI niyamA esa ciya hoi ANatti // 1 // " tIpAtrANyuddizya kimanucitam ? ityAha-yatpunaH 'tadartha' gRhAgatApAtrAdyartham 'asumatA' pRthivyambu| vanaspatyAdijIvAnAM 'ghAtanam' annapAkAya vayAdisaMyogena vyApAdanaM tat 'na yuktaM' na samIcInam , apAtrArtha nirarthaka jIvavadhena tAvataH pAparAzeH khAtmani bhArAropasya prekSAvato'tyantAnucitakhAt, yaduktam-"kAUNa ya pANivahaM jo dANaM dei dhammasaddhAe / dehiUNa caMdaNaM so karei aMgAravANijaM // 1 // kaDamaI kAUNaM damadayarahiyANa dei jo dANaM / so mUse mAreuM posei navari majAre // 2 // " itizabda AdyarthaH, tadartha jIvahatyAkAraNAnumatI api na yukteti darzayatIti gAthArthaH // 75 / / etatsamarthanAyaiva parasyAniSTaprasaGgadvayamAha iha sattAgArAI kahaM na diDha jiNiMdadhammammi / iharA iTTApUyaM na nisiddhaM hujaM samayammi // 76 // vyAkhyA-itarathA itipadaM, madhyagataM pUrvottarayovAkyayoH saMbadhyate, 'itarathA anyathA asaMyatadAnArtha jIvaghAtasya yuktakhAbhyupagama ityarthaH, 'iha' asmin 'satrAgAraM sadA dAnagRhaM yatrAtithikArpaTikaraGkAdInAM zazvatpuNyArtha bhaktAdi dAnaM dIyate, AdigrahaNAtpAdi 'kathaM' kena prakAreNa 'na dRSTa' vidheyatayA puNyahetutayA ca na bhASitaM 'jinendradharme vItarAgamate, ayamartha:-yadi jIvavirAdhanayAspi asaMyatadAnaM puNyaheturabhaviSyattadA satrAgArAdyapi jinamate'drakSyata ubhayatrApi jIvaghAtenA'saMyatapoSAvizeSAnna caivamasti tasmAttanna yuktamiti, tathA itarathA iSTaM ca pUtaM ca iSTApUrtam, iSTApUrtakharUpaM ca tadnthe evamabhidhIyate-"ekAgnikarma havanaM // 78 // For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CASEALISONGARH hai tretAyAM yacca hUyate / antarvedyAM ca yaddAnamiSTaM tadabhidhIyate // 1 // vApIkUpataDAgAni devatAyatanAni ca / annapradAnamArAmAH | PI pUrta tadabhidhIyate // 2 // " tatazcaitadapi 'na niSiddhaM' na nivAritaM bhavet' syAt 'samaye siddhAnte yadyapAtradAnaM vidheyamabhaviSya-3 cadeSTApUrtamapi na samaye nyaSetsyata, kintu tadapi puNyanimittayopAdekSyata prAguktayuktereva, na caivamasti tatkasya hetoH sarva| sthApyetasya satrAgAreSTApUrtAdeH paratIrthikaiH puNyAnukampArtha prajJApyamAnasyApi prAjyajIvaghAtapurassaramasaMyatapoSaNena niSprayojananiviDapAtakavajralepakAritayA jinairananujJAtavAt , tathA ca sUtrakRtAGgam-"haNataM NANujANijA Ayagutte jiiMdie / ThANAI saMti saDDINaM gAmesu nagaresu ya // 1 // " asya cAyamarthaH-dharmazraddhAvatAM grAmeSu nagareSuvA kheTakarbaTAdiSu vA 'sthAnAni' AzrayAH | 'santi' vidyante, tatra tatsthAnAzritaH kazciddharmopadezena kalpitadharmazraddhAlutayA prANyupamardakAriNI dharmabuddhyA kUpataDAgakha| nanaprapAsanAdAnayAgAdikAM kriyAM kuryAta , tena ca tathA bhUtakriyAyAH kartA kimatra dharmo'sti nAsti vA ? ityevaM pRSTo'pRSTo vA | taduparodhAdbhayAdvA taM prANino maMtaM nAnujAnIyAt sa muniHsAvadyamanuSThAnaM nAnumanyeta ityAdinA prabandhena, tatra satrAgAraSTApUttodInAM | niSedhAt , tasAdetadgAthopanyastatarkadvayapuraskAreNa duSTatayA pArzvasthAdyapAtradAnaM satrAgArAdivatsamyagdRSTeratyantamanucitamiti, evaM ca vyavasthitametad / vivAdapadaM dAnaM, samyagdRzo na vidheyaM, jIvavadhenAsaMyatapoSakakhAt, satrAgArAdivaditi, tasmAtpAtradAnameva zuddhaM muktaye deyamiti gaathaarthH||76 // idAnImanukampAliGgaM nigamayannAha evaM vihapariNAmo sammaTTiIjiNehiM pnntto|tvihcittttaai puNo najaha bhAvo vi eyassa // 77 // vyAkhyA-evaM 'vidhapariNAmaH' prAguktAnukampArUpAdhyavasAyaH, samyagdRSTijinaiH' bhagavadbhiH 'prajJapta' prakhyApitaH, athaivaM For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH 5 li. ciliMdarUpaH pariNAmo'pyatIndriyakhAtkathaM jJAyate / iti, ata Aha-'tadvidhaceSTayA puna:' uktaprakArajinAlayAdinirmitirUpabahiHkriyayA *tu 'jJAyate' anumIyate 'bhAvo'pi' bhavodadhinimajjajjantujAtoddidhISArUpo'taro'pi pariNAmo yo'tIndriyanena du tatayA tavA- // 79 // | bhimata ityapizabdArthaH, 'etasya' samyagdRSTeH "ahedvezmavidhApanAdividhinA samyagdRzA kluptayA labdhvA bodhimabAdhitAM bata yayA dAvyA viratyA''dRtAH / galA nitimAbhavaM vidadhate rakSAM pRthivyAdiSu dhyeyA darzanalakSaNaM kSaNakarI saivAnukampA budhaiH // 1 // " iti gAthArthaH // 77 // caturthaliGgamiti anukampAkhyaM liGgaM vyAkhyAtamityarthaH ___ sAmprataM jinapraNItajIvAjIvAdinavatattvagocaratathyatApratipattirUpamAstikyaM vyAcikhyAsujIvasiddhyadhInabAdaparatavasiddheH sakalatattvamUrdAbhiSiktaM jIvatattvaM prathamaM tAvad vyAkhyAtumAha sammadiTThI jIvo jahatthAvohANugo tao muNai / paralogANuhANaM na ghaDai jIvaM viNA savaM // 78 // vyAkhyA samyagdRSTiranukampAlakSaNena liGgenAnumitasamyaktro jIvo 'yathArthabodhAnugo' nirantarazuddhasiddhAntAkarNenopajAtAviparyastajJAnAnuSaktaH, tataH yathArthabodhAttacchabdenAtra yogyakhAt yathArthabodho'nukSapyate 'muNaitti jAnAti kim ? ityAha-'paralokaH' svargApavargAdistatprAptyartham 'anuSThAnaM' jinapUjAdAnamahAvratapAlanatapobrahmacaryAtikaM kuzalakarma, 'na ghaTate' na saGgacchate, jIvati-paJcendriyANi trividhaM balaM ca ucchAsaniHzvAsamAyurevaMrUpAn dazavidhaprANAn dhArayati trikAlamiti jIvaH, prANadhAraNaM 1 advezmeti, vidhinirmApaNena, kSaNakarI samastasvargApavargAdilAbhotsavahetuH // // 79 // For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * 5455554 ca jIvazabdasya vyutpattinimittaM, na tu pravRttinimittaM, prANadhAraNAbhAvena muktAtmanAmanenAsaGgrahAt , ato'nena vyutpattinimittena | tadekArthasamavetaM jIvazabdapravRttinimittamupayogo lakSyate upayogalakSaNakhAt jIvasya, tena muktAtmano'pi jIvakhena saMgRhItA bhavanti, yathA gacchatIti gauriti gamanakriyAyAM vyutpAditasyApi gozabdasya gamanakriyaikArthasamavetaM golaM pravRttinimittaM, na | gamanaM, tena gacchannagacchan vA gorgozabdapravRttiviSayI bhavati, evamihApi prANAn dhArayantradhArayan vA upayogalakSaNena jIvo jIvazabdapravRttigocarIbhavati, sakalajIvavyaktivyApakakhAdupayogasya, tathAcAgama:-"sabajIvANaM pi ya NaM akkharassa aNaMtabhAgo niccugdhADio"tti sarvajIvAnAmapi akSarasya kevaladarzanakevalajJAnarUpasya zAzvatabodhasyAnanto bhAgo nityodghATitaH, yathA vahalAviralajaladharapaTala viluptamarIcinicayaprasarasthApi bhAnoravi kiyAnapi prakAzo vijRmbhate / anyathA jagadandhyaprasaGgAt, tathA yadyapyanantAnantaiH karmapudgalaijIvA AvRtA eva santi, tathApi caitanyasyAlpIyAnapi bhAgasteSAM nityamanAvRta evAste, itarathA svakharUpatyAgAt jIvo jIvasvameva jahyAt , tasAdupayoga eva jIvasya lakSaNaM, tacca vyatirekyanumAnaM jIvasiddhau, tathAca prayogaH-vivAdAdhyAsitaH padArtho jIva iti vyavahiyate, upayogavattvAt , yaH punarjIva iti na vyavadriyate, nAsAvupayogavAn, yathA ghaTaH, na cAyaM nopayogavAn , tasAnna jIva iti na vyavahiyata iti, tamevaMvidhaM jIvaM 'vinA' antareNa paralokAnuSThAnaM na | saGgatimiyati, vivAhopakaraNamelaka iva voDhAraM vinA niSprayojanavAt , sarvo'pi hi prekSAvAn kathamahaM nirargaladurgatibhramaNa-1 rINaH svargApavargasaMsargalAbhena sukhI svAmityAtmaprayojanamuddizya tadartha kuzalakarmaNi prayatate, yadi vA'haM zabdagocaraH padArtha eva nAsti, tadA ka ivAkarNahRdayaH kimartha paralokaM mRgayeta, paralokino'bhAvAtparalokasyApyasiddheH, kazca tadartha bahuvittavyaya For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 8 // SAMACHAR zarIrAyAsasAdhyamanuSThAnaM vidadhIteti, atra bhUtacaitanikAH pratyavatiSThate-nanu caitanyamupayogo jJAnamiti paryAyAH, caitanyaM ca jIvalakSaNalena bhavatA pratyapAdi, tacca na ghaTAM prAzcati, caitanyasya bhUtaguNavAt , anyaguNasya cAnyalakSaNale rUpAderapyAkAzala-18 kSaNakhaprasaGgAt , tasAyeSAM pravRttinivRttibhyAM tanimittakhenecchAprayatnAvanumAya tAbhyAM ca tadekArthasamavetaM caitanyamanumIyate, teSAM ca guNazcaitanyaM tAni ca kAyAkArapariNatAni bhUtAni tasmAccharIraguNazcaitanyamiti cet tantra, caitanyasvecchAprayatnahetukayoH pravRttinivRttyoH prayojyAzrayatayaiva parazvAdiSu darzanAt , tadyadi caitanyAdyAzrayaH zarIraM tadA tasya prayojakatayA tadAzraye pravRttinivRttI na syAtA, tatazca tatrApi pravRttinivRttI tataH zarIrAdanyaH kazciccaitanyAdyAdhArastasya pravRttinivRttI prati prayojako'bhyupeyaH, tathA ca prayogaH zarIramicchAprayatnacaitanyAnAzrayaH icchAdijanitapravRttinivRttyAzrayakhAt , parazvAdivaditi, ki yadi kazcidavizeSaNa bhUtAnAM caitanyamicchanicchAprayatnanimittike pravRttinivRttI prayojakepi zarIre'bhyupagacchet , tadA tasya mate yathA pRthivyAdInAM guruvAdiguNAntarahetukA patanAdikA pravRttistatpratibandhahetukA cApatanAdikA nivRttiH sarvapRthivyAdiSupalabhyate, na tu zarIrArambhakeSveva teSu, tathA caitanyena bhUtAnAM tadicchAprayatnanimittike api pravRttinivRttI sarvabhUteSUpalabhyeyAtAM caitanyAdInAmapi / pRthivyAdiguNavena gurukhAdivadbhavadupagamena sakalapRthivyAdisAdhAraNAt , na ca ghaTAdibhAvamApaneSu pRthivyAdiSupalabhyante caitanyAdayastanimittike pravRttinivRttI vA, tasmAna pRthivyAdiguNAzcaitanyAdayaH, nanUktaM madazaktivaccaitanyaM bhUtAnAmamAbhirabhyupeyate na khavizeSeNa, yathA hi pariNAmavizeSeNa madirAbhAvamApanneSveva guDadhAtakIprabhRtiSu madyAneSu madayitrI zaktirna bevameva vizakaliteSvapi, evaM kAyAkArapariNateSveva bhUteSu caitanyamAvirasti nAnyeSu, tatkathaM ghaTAdiSu prasaGgaH syAt , prayogazca // 8 // For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivAdAdhyAsitAni bhUtAni caitanyavanti kAyAkArapariNAmavatvAt , yAni punaracetanAni na tAni kAyAkArapariNAmavanti yathA daNDAdibhUtAnIticet na, acetaneSvapi mRtazarIrabhUteSu kAyAkArapariNAmavatvasya gatakhena hetoranaikAntikakhAt, athAnaikA|ntikababhivetthaM prayogaH kriyate-kAyAkArapariNatAni bhUtAni caitanyavanti pravRttivizeSavattvAt , yAni punaracetanAni na tAni pravRttivizeSavanti yathA ghaTAdibhUtAnIti tana, evamapi kAyAkArapariNateSvapi mRtadehabhUteSu pravRttivizeSAbhAvena heto gAsiddhanAt nanu kAyAkArapariNatAnyeveti hRdayasthAvadhAraNena yadi caitanyaM bhUteSu tadA kAyAkArapariNateSveveti caitanyaM niyamyate, nakhevamavadhAryate, kAyAkArapariNatAni cetanAnyeveti, tathA ca pravRttivizeSakakSIkRtAnAmeva pakSIkaraNAt , tadvikalAnAM kAyAkArapa|riNatAnAmapi mRtadehabhUtAnAM pakSabahirbhAvAt tai gAsiddhakhodbhAvanaM hetorasaGgatamiti, tantra, kathAyAM hi vacanagatAnAM guNadoSANAM vicAryamANatayA hRdayasthAvadhAraNena doSoddhArAnavakAzAt , bhavatu vA hRdayasthAvadhAraNaM, tathApi pravRttivizeSavattvasya kharUpAsiddhakhAt , tathA hi prAguktamadazaktidRSTAntena hi bhavatA kAyAkArapariNatAnAmeva bhUtAnAM caitanyaM sAdhayitumupakrAntaM tanyAyena ca madirAvayaveSvekaikazo'pi madazaktarupalammAccharIrAvayaveSvapi pratyekaM caitanyaprasaGgenaikasinnapi zarIre bahUni cetanAni prAptAni, bahUnAM ca viruddhavicitrAbhiprAyatayA aikamatyena pravRttivizeSAsambhavAt , ajAkapANIyanyAyena kathaJcidekAbhiprAyale'pi niyamA bhAvAtkathaM na svarUpAsiddhatA hetoriti, pratyakSamevaikaM pramANamAtiSThamAnasya ca bhavato'numAnaprayoge'pasiddhAntaH, kizca pratyekamavayavacetanyAbhyupagame kathaJcitkaracaraNAdyapagame tadanubhUtArthasaraNaM na syAta, na ca zarIre bhUtasamudAyaparyavasitameva caitanyamiti vAcyaM, katipayAvayavApAye'pi caitanyabhAvAt , bAlyakaumArayauvanavAjhukAvasthAsu zarIrAnyakhena prAgavasthAnubhUtasyAsaraNaprasaGgAcca, ALANKAR For Private and Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI OM+ // 81 // ++ S tamAccharIrAcaitanyaM tavyApyaM cecchAdikaM vyAvarttamAnaM tadanyaguNavena vyavatiSThate, tasAca zarIre icchAprayatnapUrvakapravRttivize- bRhadvattiH pasiddhiH, tathA ca prayogaH-prANizarIre pravRttivizeSaH svAzrayavyatiriktAzrayaguNanimittakaH pravRttivizeSatvAt / parazvAdigata- 5 li. pravRttivizeSavaditi, api ca zarIrasya caitanye bAlasya stanyAdiSu prathamaM pravRttina prApnoti, prayalapUrvakalAtpravRtteH, tasya cecchA-1 pUrvakalAt , icchAyAzceSTasAdhanatAnusandhAnanibandhanakhAt , tasya ca yadetajjAtIyaM tanmameSTasAdhanaM yathA prAganubhUtamitIha janmAnubhUtapratibandhamaraNapurassarakhAta , pipAsurapi hi jalamavalokya prathamaM pUrvAnubhUtasya jalasyApi pipAsopazamanasAmarthya sarati, tataH pratibandhaM, tatastajjAtIyalena prakRtasyApi jalasya pipAsopazamanasAmarthyamanusandhAyaH tatra pravartate, na ca tadaharjAtasya pAla| syeha janmani prathamaM stanyAnubhavo'sti, tadabhAvAna tasya tRptisAdhanatA maraNaM, nApi pratibandhasmRtiryena tajAtIyatayA stanyasya tRptisAdhanatAnusandhAnena tatra pravartate, nanu mA bhUdiha janmani bAlasya stanyAnubhavastathApi prAgmavIyastanyAnubhavAhitasaMskAra-da dvArA stanyasya tRptisAdhanatAsaraNAdikrameNa tatrAsau pravartyati ? iti cet na, stanyAnubhavituH prAktanazarIrasya bhasasAdbhUtakheneha | janmabhAvinA zarIreNa stanyasya tRptisAdhanatAdisaraNAyogAt , tamAdvAlasya prAgapravRttiprasaGgAdapi zarIrasya caitanyAnupapattiH, evaM ca zarIraM cetanaM na bhavati bhUtavAnmUrtabAdvA ghaTavaditi prayogo'pi saGgacchate, nApi zarIrasya kArya caitanyaM, taddhi upAdAnatayA vA caitanyaM janayet sahakAritayA vA, nA''dyaH, jaDAjaDayoH zarIracaitanyayoratyantavailakSaNyenopAdAnopAdeyabhAvAbhAvAt , IPL 81 // sahakAritayA tu kAraNasamasmAbhirapIpyata eva, zarIrAvacchedenaivAtmanazcaitanyotpAdAbhyupagamAt, kintu zarIrasya caitanyaM prati sahakAritvasvIkAre bhavatA'nyadupAdAnakAraNaM vaktavyaM, tacca nAtmano vyatiriktaM pazyAmaH, nApIndriyaguNazcaitanyaM, cakSurAdIndriya ISHTAXASSUX US4 For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RECENSESSES pradhvaMse'pi pUrvAnubhUtArthasaraNAt , na cAnubhavitari pradhvaste saraNaM ghaTate, vivAdAspadaM rUpAdissaraNaM nendriyopAdAnakaM, tadanta reNApi jAyamAnatvAt , taMtUnantareNa jAyamAnaghaTavat , darzanasparzanAbhyAmekArthagrahaNAcendriyaguNazcaitanyaM na bhavati, yamahaM paTamahai drAkSaM. tamevedAnIM spRzAmItyekArthaviSayaM hi pratisandhAnaM dRSTam , indriyacaitanye ca cakSuSo rUpaviSayatvena sparzanasya ca sparza viSayatvenaitanna syAt , na hi yadevaM rUpamahamadrAkSaM tamevAdhunA sparza spRzAmIti cakSuH pratisaMdhatte, nApi yameva sparzamastrAkSaM dra tadevedAnI rUpaM pazyAmIti sparzanasya pratisandhAnamasti, pratiniyatendriyagrAhyatvena rUpasparzayorbhedAt , tasmAdrUpasparzavantamekamartha : cakSuHsparzanAbhyAM karaNAbhyAM yaH pratisandhatte sa indriyAtirikto'nyo'bhyupetavyaH, atha sarvArthaviSayatvena pratisandhAnAdisambhavAt manaso guNazcaitanyaM bhaviSyatIticet na, AntarasukhAdijJAnotpattau cetanApekSaNIyatayA karaNatvenaiva tasyAnumAnAda, na caikamevaikadA kartR karaNaM ca bhavitumarhati, kiJca zarIravadindriyamanasorapi jaDatvena caitanyamajaDaM pratyatyantavaijAtyena nopAdAnabhAvaH hai kathamapi saGgacchate, tasAccharIrAdyatiriktasya yasya caitanyaM guNaH sa jIva ityAtmeti cAkhyAyate, sa cAhaM sukhI ahaM duHkhI-16 tyAdirUpAntarmukhasvasaMvedanapratyakSeNa pratIyamAnakhAtsarvaprANinAM svasaMvedanapratyakSaH, nanvahaM sukhItyAdipratyayasyAhaM gauraH pIno yuve|tyAdipratyayavaccaitanya viziSTakAyaviSayatvenApyupapatteH, kiM? kAyAtiriktAtmakalpanayA, nahyahaM gaura ityAdipratyayaH kAyAtiri tAlambanatayopapAdayituM pAryata iti cet na, ahaM sukhItyAdipratyayasya kAyaviSayatve ghaTAdivatkAyasyApi bhUtatvena ghaTAdidhvayaM ghaTa ityAdibahirmukhapratyayavatkAye'pyayaM sukhIti bahirmukhaH pratyayaH syAt na caivamasti, kAyAkArapariNatilakSaNastu ghaTAdibhyo vizeSaH prAgeva nirastastasAdahaM sukhItyAdhantarmukhapratyayena kAyAtiriktazcetanaH saMvedyate, kathaM taha gaura ityAdau CAXAMACASSA For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandit paMcaliMgI dRttiH // 82 // SACROSSAMACCORDC kAyaviSayo'hamiti vyapadezaH? iti cet na, aupacArikalAttasya, anAdikAlAtyantikasambandhenAbhedAdhyavasAyAdAtmanaH kAye'pyahaMzabdAdhyAropAdahaM gaura ityAdipratIterupapatteH, ahaM sukhItyAdipratyayaH kAyAdyatiriktAlambanaHkAyAdipratyayebhyo vilakSaNapratyayakhAt paTAdipratyayavaditi, tathA sAtmakaM jIvaccharIraM prANAdimattvAdyatpunarnirAtmakaM na tatprANAdimad yathA ghaTaH, na ca jIvaccharIraM na prANAdimat , tasmAnna nirAtmakamiti AtmAnaM vinA prANAdimattvamanupapadyamAnaM vipakSaghaTAdivyAvRttyA jIvaccharIre upalabhyamAnamAtmasattAM gamayati, tadevaM kAyAdyatiriktasya caitanyAzrayasya trikAlasthAyino jIvasya siddheH, prekSAvatAM paralokAnuSThAnasyApi phalavacasiddhiH, svargApavargArthinAM kuzalAnuSThAnaM phalavat prekSAvadanuSThAnakhAt, vaNigAdInAM vANijyAdyanuchAnavat , tadetadapi jIvaM vinA aghaTamAnaM prekSAvadbhizcAdareNa vidhIyamAnaM paralokinaM jIvaM sUcayati, na hi. prekSAvanto niSphalaM ceSTanta iti gAthArthaH // 78 // atra bauddhaH prAha-trikAlAnugazcaitanyAzrayo jIvo'stIti na saGgacchate, sakalabhAvAnAM kSaNikavAt , tathA hi yatsattat kSaNikaM, yathA ghaTaH, saMzca vivAdAdhyAsita iti, sattvaM cArthakriyAkArikha, nahi saMzcArtho na cArthakriyAkArIti saMbhavati, tathA ca jJAnAnyeva saMtanyamAnAni kSaNikAni santi, na tato'nyastadAzrayasthAsnuH kazcit ? iti cet na, dRSTAnte ghaTAdau kAlAntarasthAyini kSaNikabasyAsiddheheMtoviruddhakhena sattvasya kSaNikavena vyAptyasiddheH, nanu kAlAntarabhAvijaladhAraNAdyarthakriyAsAmarthyena vartamAnakAle ca tadasAmarthyena sAmarthyAsAmarthyalakSaNaviruddhadharmasaMsargeNa pUrvAparakAlayorghaTAdeSTAntasyaikatvAsiddhau kSaNikatvaM setsyati, yohi viruddhadharmAdhyAsito nAsAvekaH, yathA jalAnalau, viruddhadharmAdhyAsitazca pUrvAparakA-18 layorekatvena vivakSito ghaTAdiriti ceta na. sAmarthyAsAmarthyalakSaNaviruddhadharmasaMsargAsiddheH, prasaGgatadviparyayAbhyAM viruddhadharma For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMsargaH sidhyatIti cet , tathA hi vartamAnakSaNabhAvi kArya janayato bIjasya yadi bhUtabhAvikAryajananasamarthAdvIjA do nAsti, 1 tadA samarthasya kSepAyogena bhUtabhAvinI api kArye vartamAnakSaNa eva janayediti prasaGgaH, na janayeccettIsamartha taditi viparyayaH, tacca samarthAdanyaditi, na Tekamevaikaminneva kArye samarthamasamartha ceti ghaTate, yadyadA yajananasamartha tattadA tatkarotyeva, yathA sAmagrImadhyamadhyAsInaM bIjamakaraM, samarthazcAyaM vartamAnakSaNabhAvikAryakArI bhAvo bhUtabhAvinorapi kAryayorbhavadbhirabhyupagata iti di prasaGgahetuH, naca vartamAnakSaNabhAvikAryakAle bhUtabhAvinI api kArye karoti, tasAdbhavatu viparyayaH, yadyadA yanna karoti na tattadA tajjananasamartha, yathA zAlyakure yavabIjaM, na karoti ca bhAvo vartamAnakSaNabhAvikAryakAle bhUtabhAvinI kArye iti, tasA-2 samarthAtsAmagrIpatitAnAvAdanyaH kuzUlAdinihito'samartho bhAva iti siddhaH kSaNabhaGga iti cet na, vikalpAnupapatteH, prasaGgahetau hetutayA sAmarthya yadupanyastaM tatki karaNaM vA vivakSitaM yogyatA vA, nAdyaH, sAdhyasAdhanayorabhedena sAdhyAviziSTatvaprasaGgAt, nApi dvitIyaH, yogyatA hi sahakArisAkalyaM vA svAbhAvikI vA, na prathamaH, sahakArisAkalyavato bIjasya sarvairapyakurakatRtvAbhyupagamena siddhasAdhanAt, svAbhAvikI tu yogyatA bIjatvaM vA bIjatvAvAntarajAtibhedo vA syAt , nAdyaH, kuzUlAdini|hite bIje'GkuramakurvANe'pi bIjajAtIyatvasya sambhavAt , bhavato'pi tatra vipratipatterabhAvAt , na dvitIyaH, akuraM kurvANe bIje bIjatvAvAntarajAtibhedasyAprAmANikatvena mayA'nabhyupagamAt , tathA ca sAdhanavikalo dRSTAntaH, nahi bIjatvAvAntarajAtibheda: pratyakSeNa gRhyate, tathA nizcayAbhAvAt , nApyanumAnena liGgAbhAvAt , nanu tarhi kuto vizeSAtsamarthamapi kuzUlagataM bIjamakaraM na karoti, sAmagrImadhyagataM tu karotIti cet satyaM, sahakArilAbhAlAbhAbhyAmiti saMbhAvayAmaH, tathA ca tAbhyAmeva samarthasyApi KAMSUCCCCBSE 4% ACKASARAI For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI SASARAMROSAGAR bIjasyAGkarakaraNAkaraNasambhavena sAmarthyAsAmarthyalakSaNaviruddhadharmasaMsargAbhAvAtkuzUlanihitasAmagrIgatabIjayorbhedAbhAvena kSaNikatvAyogAna sattvakSaNikatvayorvyAptisiddhiH, etena viparyayasAdhanamapi pratyuktaM kuzUlanihitabIjAdarAnutpAdasya sahakArivaikalyaprayuktatvAt , tathAca na sattvena kSaNikatvaM bhAvAnAM sidhyati, bhavatu vA kSaNiko'rthaH tathApi so'thekriyAM kurvANaH svakSaNe kuryAt, pUrvakSaNe vA, uttarakSaNe vA, iti trayaH kalpAH , tatra na tAvatkhakSaNe samasamayabhAvitvena kSaNayoH savyetaragoviSANayorikha hetuhetu madbhAvAnupapatteH, na dvitIyaH, svayamasataH kArakatvAyogAt, na tRtIyaH, utpAdAnantaraM vinaSTasya kartRtvAbhAvAt , tatazca triSvapi kAleSu kSaNikasvArthakriyA'sambhavena kAryasyAkasmikatvaprasaGgaH, kizca trikAlasthAyyAtmA'nabhyupagame jJAnAnAM kSaNanazvaratvena pUrvAnubhUtArthasaraNAnupapattiH, anyena jJAnakSaNenAnubhUte'rthe'nyena smRterasambhavAt , anyathA devadattAnubhUte'rthe yajJadattasyApi saraNaprasaGgAt pratisandhAnamapi na prApnoti, taddhi yajAtIyaM sakandanAdikaM sukhahetum ahikaNTakAdikaM duHkhahetuM vA pUrvAnubhUtaM smarAmi tajAtIyamidAnImanubhavAmIti evamAdyAkAreNa pUrvAnubhavatajanyasaMskAradvArakammaraNavarcamAnAnubhavAnAmekenAnuvyavasAhai yenaika kartRkatayA saGkalanaM tadetadeteSAM jJAnAnAmekaM saGkalayitAraM vinA na syAt , bhAve vA caitrajJAnAnAM maitreNa pratisandhAnApatteH, nAnAtve'pi jJAnAnAM kAryakAraNabhAvAdanyajJAnakSaNAnubhUte'nyena saraNaM pratisandhAnaM vA bhaviSyati, caitramaitrajJAnAnAM tu tadabhAvAna caitrAnubhUte maitrasya maraNAdikamiti cettanna, upAdhyAyAnubhUte ziSyasya saraNAdiprasaGgAt , tajjJAnAnAM kAryakAraNabhAvAvizeSAt , zarIrabhedAgrahe satIti cet, na, prAgjanmAnubhUtArthAnAmiha janmani jAtisareNAsmRtiprasaMgAt , jAtisaraNasya ca bhavatA'pyabhyupa KISAHARACACACAC++ // 83 // For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gamAt , sarvajJena ca prAgbhavIyakhajJAnAnAmapratisandhAnApatteH, kizca kAryakAraNabhAvamAtrasya smRtihetutve pratyakSopalabhyamAne'pyarthe smRtirApadyateti, tadevamevamAdau satyapi dUSaNe sUtrakAro bAlAnAmapi jhaTitisukhapratItyAdhAyakamamin pakSe dUSaNAntaramAha akayAgamakayanAso viNNANakhaNammi bhAvao sante / udayANaMtaranAse jeNa kayaM so na bhutta tti // 79 // 3 vyAkhyA-yena jJAnena na kRtaM-na vihitaM brahmacaryadAnAdikaM svargAdihetuH, prANavadhacauryAdikaM ca narakAdihetuH karma tasya jJAnakSaNasya AgamaH, zubhakarmaphalasya khargAdeH, azubhakarmaphalasya ca narakAdeH prApti-rupabhoga iti yAvat , yena ca jJAnakSaNena kRtaM zubhAzubhAnuSThAnaM tasya nAzaH-vargAdinarakAdilakSaNasya phalasya alAbho'nupabhoga ityarthaH, tato dvandvaH, tau prasajyate iti zeSaH, ayamarthaH-brahmacaryaprANavadhAdiphalaM hi kharganarakAdikaM janmAntare bhokSyate yena ca jJAnakSaNeneha janmavartinA brahmacaryAdikamanuSThitaM tasya tadaiva vinaSTatvAnna brahmacaryAdiphalasya svargAderupabhogaH-saGgatimiyarti, yasya ca janmAntarabhAvino jJAnakSaNasya svargAdyupabhogaH saMpatsyate na tena brahmacaryAdyanuSThitaM, tathA cAnyo jJAnakSaNaH zubhAzubhakarmaNaH karcA, anyazca tatphalopabhoktyakatAgamakRtanAzau prApnutaH, tathA ca vRthA paralokAnuSThAnAbhyupagamaH, "vijJAnakSaNe' kSaNikajJAna eva, 'bhAvataH' paramArthataH 'sati' vidyamAne, jJAnakSaNa eva pratikSaNavizarAruH saMtanyamAno vAstavaH kartRbhoktRsvabhAvaH samasti, na tu tadAzrayaH stheyAn kazcidAtmA pramANasaho'stIti pakSAbhyupagama ityarthaH, tena saMvRtisatyaprAmANikalokasthiraikapratyayagocare satyapyAtmani nAsAkaM kAcitkSatistasyA'pAramArthikavAditi bhAvaH kathamakRtAbhyAgamAdiprasaGgaH 1 iti ced ata Aha-'udayAnantaram' utpAdottarakSaNa eva 'nAzepUrvajJAnakSaNasya dhvaMse abhyupagamyamAne iti zeSaH, yena jJAnakSaNena' 'kR' nimmitaM kuzalAkuzalakarma sa jJAnakSaNo 'na For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 84 // AAAAAAAMKAL |bhoktA' na phalAnubhAvukaH, karmakarturjJAnakSaNasya vinAzena phalabhogakSaNe'nyasyotpatteH 'itiH' hetau asmAddhetorakRtAgamakRtanAzaprasaGgaH, kiM vAsmin pakSe zubhAzubhakarmapravRttinivRttyorapyabhAvaH prApnoti, sarvo hi prekSAvAn zubhAzubhakarmaNorAgAmisvarganarakAdiphalAbhisandhAnena zubhakarmaNi dAnAdike pravartate, azubhakarmaNazca hiMsAdernivarttate, yadA tvevaM nizcitam-anyaH karmakartA anyazca tatkalabhokteti, tadA ka iva zubhakarmaNi pravarteta ? tatpravRttAvapi tatphalasya khargAderanyenopamogAt , svasukhasampattereva ca sarvairiSTakhAt , nApyazubhakarmaNaH kazcinnivarteta, tadanivRttAvapi tatphalasya narakAderanyaprApteH, tathA cAsau niHzavaM hiMsAdau prayateta, tasAdatra pakSe ekasyaiva kartRttvabhoktRvAbhAvAjaganirIhaM jAyateti, abhyupagamya cedamuktaM vastutastu pratikSaNaM khotpAdavyayAbhyAmAkulIkRtAnAM jJAnakSaNAnAM zubhAzubhakarmakaraNatatphalopabhogakAlAsambhava eva, tasmAtkSaNikajJAnapakSe paralokAnuSThAnaM kathamapi na saGgacchata iti gAthArthaH // 79 // nanu kSaNikajJAnapakSe ekasyaiva jJAnakSaNasya kartRvabhoktave mA bhUtAM tatsantAnasya tu bhaviSyataH tasya sthiraikarUpatvAt , yathA hi lAkSArasAvasekaH karpAsabIje niSiktastajanitAtizayAdhAnakrameNa kAlAntare kusumeSu raktatAmunmIlayati, tathA yasminneva jJAnasantAne kuzalAkuzalakarmayogaH saJjAtaH, tasminneva viziSTa[viziSTatarottarottarakSaNotpAdakrameNa pretya sukhaduHkhaphalopabhogopi sampatsyate yaduktam-"yasminneva hi santAne AhitA kammevAsanA / phalaM tatraiva saMdhatte kappAse raktatA yathA // 1 // " tathA caika eva jJAnasantAnaH kartA bhoktA ca ghaTiSyata ityAzaGkayAha saMtANo u avatthU aceaNAo ya ceyaNamajuttaM / jujjai sahakArittaM nUNamuvAdANarUvaso // 8 // // 84 // For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SACROCOCCASIOCHACHAR vyAkhyA-santAnastu 'tuH punararthe 'santAna:' kAryakAraNabhAvakrameNa nirantaropajAyamAno jJAnapravAhaH, sa punaravastu vicArAsahalAdavicAritaramaNIyaH, tathA jhadhikRtasantAnaH santAnibhyo jJAnakSaNebhyo vyatirikto'vyatirikto vA syAt, yadyavyatiriktastadA santAnino jJAnakSaNA eva santAnaH, tathA ca vijJAnakSaNapakSokta eva doSaH, atha vyatiriktastadApi kiM vastu san taditaro |vA, yadApi vastu san tadApi kiM cetano'cetano vA, yadi tAvatsantAnibhyo vyatirikto vastu san cetana iti pakSastadA nAmAntareNAtmA'bhyupetaH syAt , kathaMcijjJAnavyatiriktasya vastusatazcetanasyaivAsAbhirapyAtmatayopagamAt, atha vyatirikto vastusanacetana iti pakSastatra sUtrakAra evAgrimapAdenottaraM vakSyati, atha vyatirikto'vastusanniti pakSastadA avastusataH santAnasya vandhyAsutajJAnasantAnAyamAnadena kartRkhabhoktakhAnupapattiH, tadidamuktaM 'saMtANo u avatthUti // sAmprataM yaduktaM mUtrakAra evottaraM vakSyatIti tadAha-acetanAca santAnAdvastusato'pi sakAzAt 'ca' samuccaye 'cetanaM janmAntarabhAvijJAnaM, | bhoktR upajAyata iti zeSaH, ayamarthaH-iha janmabhAvino'cetanAt jJAnasantAnAtkarmakartuH pretyabhAvI jJAnasantAnaH phalopabhokotpadyate, iha ca kartRbhoktRsantAnasyaikave'pi janmadvayabhAvikartRvabhottRkhopAdhidvayApekSayA paJcamyA bheda uktastatazcAcetanAcetanaM jAyata iti 'ayuktam' anupapanna, tadAhi ghaTAdapi bhoktRcetanotpAdaprasaGgAt , nanu mA bhUdacetanasya santAnasya vastusato'pi janmAntarabhAvibhottRjJAnaM pratyupAdAnatayA hetukhaM sahakAritayA tu bhaviSyatIti cet tatrAha-'yujyate' upapadyate 'sahakArikha' nimittakAraNalaM 'nUnam' avazyambhAvena upAdAnarUpakhe' upAdAnakAraNakhe sati kizcitkArya pratyupAdAnakAraNameva san bhAvakAryAntaraM prati nimittakAraNaM bhavati, tathA hi kSitijalAnilatejobIjalakSaNAt puJjAt prAgbhAvinaH samarthAduttarottaraH kSitijalA For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI | bRhadvRtti 5 li. // 85 // | nilatejobIjalakSaNa eva punaH samarthatarAdikrameNotpadyate, yAvadatyantasamarthAntyapuJjotpAdaH, tatra ca prathamapuJjagataM bIjamuttarapuJjagataM bIjaM pratyupAdAnakAraNaM, kSityAdIni tu prathamapuJjagatAni nimittakAraNam , evaM kSityAdInyapi prathamapuJjagatAni uttarapuJjagatakSityAdIni prati yathA svamupAdAnakAraNAni bIjaM tu prathamapuJjagataM nimittakAraNam , evaM kSityAdiSvapi parasparaM nimittakAraNabhAvo bauddhamate boddhavya iti upAdAnasahakArikAraNavyavasthA, iha tu santAno'cetano na kiJcidapi prati bhavatopAdAnakAraNamiSyate, yena janmAntarabhAvibhoktacetanaM prati sahakAritAM yAyAt, upAdAnavyAptavAnimittatAyA iti bhavatsiddhAntAt , tasAdekajJAnakSaNavatsantAnasyApi na kartRkhabhoktRkhe saMbhavata iti tadatiriktAtmAGgIkAra eva sarvamupapadyata iti gAthArthaH // 8 // nanu jJAnameva zubhA-1 nuSThAnajanitavAsanAtizayasahakRtaM kAlAntare khagenarakAdau samvanitAdi viSakaNTakAdyabhipretAnabhipretaviSayasAnnidhye sukharUpaM duHkharUpaM ca prAdurasti, tathA ca kiM tadatiriktasukhaduHkhalakSaNaphalabhoktRkalpanayeti cet tantra, kiM pravRttijJAnasantAnagatajJAnamadhikRtya jJAnasya sukhaduHkharUpatA sAdhyate bhavatA, Ahosvit AlayasantAnagatajJAnamadhikRtya nAdhaH, hetukharUpaphalabhedena jJAnAtsukhaduHkhayormedasiddheH, na khalu vanitArUpAdijJAnotpattI yA sAmagrI vanitAdilakSaNA saiva sukhaduHkhayorapi, kintu rAgAdivAsanAvizeSo'pi, anyathA rAgiNa iva mumukSorapi varavarNinIpizAcyo rUpAdijJAnAtsukhaduHkhotpAdaprasaGgAt , nidAghe'pi zizira iva ghumaNasparzajJAnAdAhAdApatteH, nanu tathA'pi rUpAlokamanaskArAdisAmagrIjanyakhAt jJAnasukhaduHkhAnAmabhedo'stu iti cet / na, sAmagrIsAmAnyAvizeSe'pyavAntaradezakAlabhAvAdisAmagrIvizeSA dopapatteH, evaM ca hetubhedAtkathamabhedo jJAnAtsukhaduHkhayoH, tathA khaparaprakAzakaM jJAnam , anukUlapratikUlavedanIye ca sukhaduHkhe iti kharUpabhedo'pi teSAM, hitAhitaprAptiparihArArthe ca| For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 45454545455. 6 pravRttinivRttI jJAnasya phalaM, navanavakhagocaratRSNAtadvaimukhyajananaM, nayanAdiprasAdavaivarNAdyutpAdanaM ca, sukhaduHkhayoriti phala| bhedo'pi, nApi dvitIyaH vikalpaH, tatrApi hetusvarUpaphalabhedasyoktanyAyena sambhavAt , AlayajJAnasya hetuH samanantarapratyaya| saMjJi pUrvajJAnaM, sukhaduHkhayosviSTAniSTaviSayasanikaSAdikaM, svarUpaM tu jJAnasya khAnyanibhosakasamahaM pratyayaviSayavaM ca, sukhaduHkha| yostu prAguktameva, phalaM tu tasyottarajJAnapravAhajananaM pravRttijJAnotpAdanaM ca, sukhaduHkhayostUktameva, kiM cAlayajJAnasa sukhaduHkha | rUpatve'haM sukhamahaM duHkhamiti pratyayaH syAt, na tvahaM sukhI ahaM duHkhIti, tasmAjjJAnAtsukhaduH-khayoH kathaJcidbheda eveti, | tadevaM bhedasiddhAvapi bAlAGganAdipratItA'sAdhAraNakAraNapradarzanena jJAnAtsukhaduHkhayomeMdaM pratipAdayan sUtrakAraH pravRttijJAnAdivizeSAvivakSayA jJAnamAzritya tadabhedaM nirasitumAhaiha puNNapAvapabhavA suhaduhasaMvitti jaMtuNo jamhA / tA devasuyA NANaM suhaduhasaMveyaNaM natthi // 81 // ___ vyAkhyA-'iha' asin loke pravacanena ca, kuzalAnuSThAnasAdhyA karmaprakRtiH puNyam , akuzalAnuSThAnasAdhyA tu pApaM, tato dvandvaH, 'tatprabhavA' puNyapApalakSaNA'sAdhAraNakAraNaniSpAdyA, na tu jJAnavanmanaskArAdimAtrasAdhyA, sadvedanIyodayAdAtmanaH prasAdapariNAmaH sukham , asadvedanIyodayAdAtmanaH santApapariNAmo duHkhaM, tayoH saMvittiranubhavo bhoga iti yAvat , atra visargalopaH prAkRtatvAt 'jantoH' AtmanaH, anena ca sukhaduHkhayoradhikaraNaM jJAnAtiriktaM darzayati, yasAcato hetoH, bAlAdilokasyApi | puNyapApahetukatvaM sukhaduHkhayoH pratItameva, bAlAnAmapi dharma kuru vayasya ? yena sukhI bhavasi, pApaM mA kAryena duHkhI bhavasI| tyAdevecanopanyAsasya zravaNAt, Agame tu-bAlassa passa vAlataM adhamma pddivjiyaa| ciccA dhammaM ahammiTTe nresuvvjje||1|| For Private and Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandit paMcaliMgI // 86 // HAMALAMIC dhIrassa passa dhIrattaM sabadhammANuvattiNo / ciccA ahammaM dhammiDhe devesu uvavajjai ||2||"tti, ityAdinA sukhaduHkhayoH puNya- bRhadvRtti pApaprabhavatvasya prapazcanAt , tattasAt kAraNAddevasutA buddhaputrA iti saugatAnAmAbhimukhyakaraNaM teSAmiha vAdikhAta , 'jJAnaM bhavada-18| 5 li | bhimatAlayajJAnapravRttijJAnalakSaNaM caitanyam , atra caivakArovadhAraNAoM draSTavyaH, tena jJAnameva sukhaduHkhasaMvedana-sukhaduHkharUpo| bhogo na tu jJAnAtiriktaH sukhaduHkhopabhoktA'nyaH kazcit itiratragamyastena iti 'nAsti' na vidyate AlayajJAnapravRttijJAnAbhyAM puNyapApalakSaNAsAdhAraNakAraNaprabhavakhena sukhaduHkhayorbhedaprasAdhanAt, evamapyabhede jagati bhedavyavahArocchedaprasaGgAt , sukhaduHkhe jJAnAdbhinne tatkAraNabhitrakAraNaprabhavanAt ghaTAtpaTavadi ti, tanna jJAnameva svarganarakAdau sukhaduHkharUpaM jAyata ityAstheyaM, kintu tadatiriktaH sukhaduHkhabhoktA jIvaH paralokAnuSThAnanirvAhAya zraddheya iti gAthArthaH // 81 / / tadevamAtmani vyavasthite AtmAdvaitavAdI pUrvapakSayati, nanveka evAtmA paramabrahmarUpo vyApakaH sakalajagaccharIrANyabhivyApya zazvadvatate, na tu pratizarIraM pRthagA|tmAnaH santIti ? tadasamIcInam , ekasyaivAtmanaH sakalazarIrAdhiSThAyakale nikhilazarIrabhAvinAM sukhaduHkhAdInAmekaminneva devadattazarIre'nubhavaprasaGgAt , itarathA tassa nikhilazarIravyApakalaM nopapadyeta, yathA ca bAlyakaumArAdyavasthAvAtmana ekatvAdvAlyAunubhUtaM yauvanAdyavasthAyAM saryate, tathaikenAnubhUtaM sarvaiH saryeta sarvazarIreSvAtmano'bhedAt , tathaikAtmye sukhaduHkhanimittayordhA dharmayoH sarvasAdhAraNyena kazcitsukhI kazciduHkhItyapi pratiniyamo na syAt , sarve sukhino duHkhino vA bhaveyuH, zarIrabhedenaikasyA- // 86 // pyAtmanaH kazcitsukhItyAdipratiniyamo bhaviSyatIti cet , bhavatu kiM nAma yo'haM caitraH sukhI abhUvaM so'haM maitraH samprati duHkhI jAta iti pratisandhAnaM syAt, nanu yathA svaprAgbhavAnubhUtasukhAdInAM zarIrabhedAdiha janmani pratisandhAnaM na bhavati, tathA aikA For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit ++S+MAH tmye'pi caitrAnubhUte maitrasya pratisandhAnaM na bhaviSyatIti cet tanna, prAgbhavIyasukhAdInAM hi tadanubhavajanitasaMskArasya maraNagarbha-12 | vAsAdiduHkhairabhibhUtakhAdapratisandhAnaM yuktaM, na ceha caitrAnubhUte maitrasyApratisandhAnakAraNaM kizcidupalabhyate, evamevApratisandhAne ca svAnubhUtArthasyApi caitreNApratisandhAnaprasaGgAt , paramAtmana ekatve'pi saMsAryAtmanAM nAnAkhAna vizveSAM saraNapratisandhAnAdayo bhaviSyantIti cet ? nanvevaM nAnAkhAbhyupagame AtmAdvaitasiddhAntavyAkopaH, avidyAmahimnA saMsAryAtmanAM paramAtmano bhedapratibhAsa iti cet na, kimadhiSThAneyam avidyA paramAtmasaMsAryAtmanAM bhedapratibhAsaM janayati, na tAvatparamAtmAdhiSThAnA tasya| khasaMvedanapratyakSazuddhavRddhakhabhAvanAt , nApi saMsAryAtmAdhiSThAnA sA hi tadadhiSThAnA tadutpAdyatvena vA bhavet , anyakRtatatsaMyo|janena vA, na tAvadAdyaH, avidyotpatteH prAk saMsAryAtmanAM bhinnapratibhAsaviSayatayA satvena tadutpAdyavAbhAvAt , na dvitIyaH, sa dhanyaH paramAtmA vA syAt , tavyatirikto'paro vA kazcit, na tAvatparamAtmA, tasya svayamanavadyavidyAmayatenAvidyAdaridratayA saMsAryAtmasu avidyAsaMyojanAbhAvAt , na dvitIyastasyAbhAvAt , nahi paramAtmavyatirikto'nyaH kazcidariyAvAn jagatyasti yaH | saMsAryAtmakhavidyA saMyojayet , tamAdavidyAyA asattvAdeva tatkRtaparamAtmasaMsAryAtmabhedAbhAvenaikasya devadattAderanubhavasaraNasu khaduHkhapravRttyAdibhirvizveSAmanubhavasaraNAdayo yugapatprasajyamAnAH kena nivAryeran, na ca yogapadyenopalabhyante devadattAdInAmanu| bhavAdayaH, tasAtpratizarIraM pRthagAtmAna iti sthitaM, tadevaM nAnAtmasiddhAvapi // 81 // sUtrakAro yuktyantareNAtmanAnAtvaM samarthayabAha paijaMtubheya bhinno jIvo iharA u sabajIvANaM / saMsAro mukkho vA virohao u kaha Nu egattaM // 82 // AMAKAR For Private and Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH 5 li. // 87 // 155AMASOORDS vyAkhyA-iha jantuzabdena kathazcittadabhedAjjantvadhiSThAnaM zarIramucyate, tena pratijantubhedaM,pratizarIranAnAtvam anuskhAralopaHprAkatakhAta, 'bhinnaH' pRthaga 'jIva:' AtmA, yAvanti jIvaccharIrANi tAvantastadadhiSThAtAro jIvAH pRthak santItyarthaH, vipakSedoSamAha|'itarathA tu' anyathA punarAtmaikavAGgIkAre ityarthaH 'sarvajIvAnAM sakalasaMsArisattvAnAM, saMsAro devAdigatiSu paunaHpunyena 'saMsaraNaM' paryaTanam 'AjavaM' javIbhAva iti yAvat , mokSo vA niHzreyasaM vA saMsArapradhvaMsa ityarthaH, prasajyata iti zeSaH, upalakSaNaM caitattena sukhaduHkhaM vetyAdyapi draSTavyam, ayamarthaH kecijIvAH saMsAriNaH kecinmuktAH kecitsukhinaH keciduHkhina ityAdivyavasthA tAvasarvavAdisiddhAsti, aikAtmye tvekasya kasyacinmuktau sarve'pi yugapanmucyeran tadabhinnatvAtteSAM na kazcitsaMsareta, tathA ca jIvazUnyo | jIvaloka: syAt , na caitAvantaM kAlaM na kazcinmukta iti vAcyaM, tathA sati kadAcidapi ko'pi na mucyeta, na tAvatA kAlena yanna bhUtaM tadidAnI bhaviSyatIti saGgacchate, upalabhyate ca vyavasthayA prANinAM saMsAramokSau, ato virodhataH sarveSAM yugapatsaMsA| raprasaGgena mokSaprAptyA vA virodhAt aikAtmyapakSasya pramANavAdhAt 'kathaM' kena prakAreNa 'nu' iti AkSepe 'ekatvam aikAtmyavAdo ghaTate na kathazcid uktanItyA tannirAsAt, tasmAtpratizarIraM bhinnA Atmano vyavasthAvatvAt nAnAgRhAntatipradIpavaditi sthitamiti | gAthArthaH // 82 // sa cAyamAtmA svadehavyApako na tu sarvagataH, svadehAvacchedenaiva sukhaduHkhopabhogAt, sarvagatale hi sarvatra sukhadu:| khopabhogaprasaGgaH, adRSTavata AtmanaH sarvatrAbhAvAt , sarvagatatve'pi khAdRSTAkRSTa iva dehe tasya tadupabhoga iti cet, athAdRSTasya svakIyatvaM kutaH siddhaM ? svAtmani tasya samavAyAditi cet na, samavAyasyaikatvena sarvagatatvena ca parakIyAdRSTAnAmapi khAtmani samavAyAt , parakIyAdRSTajanyAnAmapi sukha-dukhAnAM svadehe bhogaprasaGgaH, atha yenAtmanA yadadRSTaM kriyate tattasya svakIyaM, tatazca ACCUSAUGACA For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ALSOCUMSAMACHAR parakIyAdRSTAnAM devadattAtmanA'kRtakhAna tajjanyasukhaduHkhAnAM devadattadehe bhogaH prasajyata iti cet, na, kuzalAkuzalakarmalakSaNamadRSTaM kurvato devadattAtmano jJAnacikIrSAprayatnasamavAyo hi bhavanmate kartRtvaM, tasya caikakhAtsvAdRSTakaraNa iva parakIyAdRSTakaraNe'pyavizeSa iti parakIyAdRSTAnAmapi devadattAtmakRtakhAttadavastha evAtiprasaGgaH, tasmAtsvadeha eva sukhaduHkhopabhogAtsarveSAM khadehavyApaka evAtmA na sarvagatastataH siddhamAtmA'vibhuH niyatadezAvacchedenopalabhyamAnakAryakhAnmanovaditi, na ca tathAlenopalabhyamAnazabdalakSaNakAryeNAkAzena vyabhicAra, zabdasya dravyakhopagamenAkAzaguNakhAsiddheH, yathA caitattathA'gre nivedyissyte| vistarArthinA khabhayadevagrantho nirUpaNIyaH, cetanazvAyamavAdhitakhasaMvedanena tatra caitanyopalaMbhAt, caitanyaM cAtmano naikAntena bhinna tathAtve caitracaitanyenApi maitrAdInAmapi vastuparicchedaprasaGgAt , Atmano'tyantabhede'pi caitrAtmanyeva tasya samavAyAt caitrasyaiva tena vastuparicchedo na maitrAdInAmapIticet na, caitanyasyAtmasambandhastAvatsamavAyAdbhavatA prasAdhitaH, AtmacaitanyayoH samavAya | ityatra tu samavAyasyAtmacaitanyAbhyAM saha sambandhaH kasAtsidhyati ? samavAyAntarAcet tadA'navasthAprasaGgaH, samavAyabahutvaprasaGge nApasiddhAntApAtazca, athAnavasthAdibhiyA samavAyAntaramantareNApi samavAyaH samavAyibhyAmAtmacaitanyAbhyAM svata eva saMbadhyate, | tadA caitanyamapi samavAyaM vinA'pyAtmanA saha svataH saMbhatsyate kiM samavAyakalpanayA, tasAcaitanyaM nAtmano'tyantaM bhinna, nApye kAntenAbhinnam , ahaM chinamItyatra chidAyA ivAhaM jAnAmItyAdau jJAnakriyAyAzcA'haM zabdavAcyAdAtmano bhedapratibhAsAt , dravya| kAlAdyapekSayA bAhyAdhyAtmikajJAnAnAM kAdAcitkakhadarzanAcca nityAnityazcAsau, ekAntanityatve hyavicalitaikakhabhAvakhena sukhaduHkhAdirUpavilakSaNapariNAmAntarAbhAvAtsvakRtadharmAdharmaphalopabhogAbhAvaprasaGgaH, ekAntAnityatve'pi janmAnantarameva vinAzena CANARAAGRAA For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI| // 88 // sukhAdikAraNakuzalAyanuSThAnAvasarAbhAvAtsa eva prasaGgaH, ubhayorapi pakSayoH saMsArAbhAvaprasaGgava, jIvasya manuSyAdiparyAyaparityAgena | devAdiparyAyaprAptirhi saMsAraH, ekAntanityatve tu tasyaikakhabhAvatvAt paryAyAntaraprApterasambhavAt kaH saMsaret ? tathA'smin pakSe kartA cedAtmA tadA sarvadApi kattaiva, moktA cet zazvadbhoktava syAt, tathA ca kA zubhAzubhaM karmeha janmani kRtvA janmAntare tatphalaM bhuJjIta, yena kartRtvabhoktRtve ekasya syAtAM, tathAtve caikakhabhAvatvahAneH, ekAntAnityatve'pi niranvayanazvaratvAt kaH saMsaret ? nityAnityatve tvAtmano'nvayitvAdanekakhabhAvatayA kartRtvabhoktRtve nArakAdiparyAyAzcopapadyante, yathA hi kanakasya kanakatvenAvasthitasyaiva kaTakAdayaH paryAyA utpadyante vyayante ca, evaM jIvadravyasyApi jIvadravyatayA'vasthitasya kartRtvabhoktRtvAdirUpA nArakAdirUpAzca paryAyA udayante vyayante ca, tathA ca jIvatayA nityatvaM tasya sarvaparyAyeSvanugamAt , paryAyarUpatayA tvanityatvamapi, yathA hi yuvakRtakarmaNazcauryAdikasya phalaM bandhanAdikaM kazciddhaH san vedayate, sa ca yUnaH kathazcidanyo'vasthAbhedenAvasthAvato'pi kathazcinedAt, na ca sarvathA'nya eva yena mayA yUnA satA caurya kRtaM sa evAhaM tatphalamidAnIM prAptavAnityananyatvenApi yorapyavasthayorAtmanaHpratisandhAnAt, evaM vRddhavadeva manuSyaparyAyakRtasya zubhAzubhakarmaNaH phalaM devAdiparyAyaprAptaH sa eva jIvo'nubhavati, manuSyaparyAyaparihAreNa devAdiparyAyatayA tasyaiva pariNAmAt , paryAyatayA bhede'pi jIvadravyatayA'bhedAditi hai| | nityAnityapakSe kathazcidekasyaiva kartRtvaM svakRtakarmabhoktRtvaM ca ghaTata iti nityAnitya Atmeti, tathA dehAdbhinnAbhinnazca, mUttetvAmUrtatvAbhyAM dehajIvayorbhedaH, dehasya paTTatUlAdisparze ca jIvena tatsaMvedanAdabhedaH, anyathA dehasyAcetanatvena jIvasya cAma-18 tatvena sparzAnubhavo na syAt , tathA dehajIvAbhyAM kRtayoH puNyapApayoranyonyaM jIvadehAbhyAM phalopabhogAdapi tayorbhedAbhedaH, For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SALMALAMAURUS tathAhi dehaprAdhAnyavivakSayeha dehakRtAhiMsAhiMsAdipuNyapApaphalasya kharganarakAderjanmAntare jIvanAnubhavAt , natu tenaiva dehenAnubhavaH svargAdau tasya dehasthAbhAvAt , evaM jIvaprAdhAnyAt zubhAzubhAdhyavasAyAbhyAM jIvakRtapuNyapApaphalasya kharganarakAdau sukhaduHkhasya dehenAnubhavAt na tu kevalenaiva jIvanAnubhavaH, dehaM vinA jIvasya sukhaduHkhAnupapatteH, kizca jIvadehayorbhedAbheda eva candanAlepavAsItakSaNAdinAmutpAdidehopakArApakArAbhyAM tatkartuH puNyapApasambhavaH, itarathA'tyantabhede tayorantavartini caTake ghaTamAtravibhUSAmanAmanAbhyAmiva puNyapApe na syAtAm, ekAntAbhede ca jIvadehayodehApAye'vazyaM jIvasyApyapAya iti |paralokAbhAvena karmabandhAderapi apArthakyaM syAt , tathA ca sarvamAlUnaM vizIrNa bhavediti tasmAt "jIvajjhavasAyAo jIvattA puggalA pariNamaMti / puggalakammanimittaM jIvo vi taheva pariNamai // 1 // " ityAgamasiddhanyAyena kSIranIravadanyonyAnugamAd | bhedAbheda eva tayoH sarvametadupapadyata iti dehAdbhinnAbhinna evAtmeti, nanvAtmano dehamAtravyApakatve niSkriyatvena dezAntaraprAptara| bhAvAt , kathaM tatra tatra deze suralokAdau ca sukhaduHkhopabhogaH iti cet na, gatimatvenAtmano dehadvArA dezAntarAdisthitabhogyapadArthajanyAnAmapi sukhaduHkhAnAmupabhogasambhavAt , yadi punarAtmano gatimattvaM nAbhyupagamyate, tadA tadadhiSThitasyApi dehasyAnantatApudgalaniSpannatayA gurutvAd ghaTAderiva svayaM dezAntaraprAptinaM bhavet , tasmAdgatimAn AtmA dravyAntaragatihetutvAt vAyuvaditi, nanu dehavyApakatvakhIkAre bAladehe AtmA laghuparimANaH, taruNadehe ca mahAparimANaH prAmoti, laghuparimANanivRtyA ca mahAparimANotpattilaghuparimANanivRttizca tadAzrayasya bAladehavartina Atmano vinAzAdeva saMbhavati, tathA ca taruNamahAparimANAtmAntarotpAdAdAlAvasthAnubhUtasyArthasya smaraNapratisandhAnAnupapattiriti cet, tanna, ubhayorapyavasthayorasakyeyapradezAtmakasya sata For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI SAGAUCAECEASEASON AtmanaH pradIpavadAzrayAnuvidhAnAtsaGkocavikAzadharmakatvenaikatvAtsmaraNAdyupapatteH, yathA hi . pradIpaprabhAH saGkIrNa vistIrNa | bRhadbhuttiH | vA'pavarakAdidezaM prApya saGkucanti vikazanti vA, tathA''tmano'pi svakarmopArjitaM laghudehamazitapItAdinA vivarddhamAnaM ca bRhaddehamAsAdya vIryAntarAya-kSayopazamajanyavIryAtizayAtpradezAH saGkucanti vikazanti ca, tathA ca pradezavikAzakRtastaruNadehe Atmano mahattvapratibhAso na tu bAladehavartilaghuparimANAtmavinAzena mahAparimANAtmAntarotpattyA, evaM cobhayorapyavasthayoH saGkocavikAzapariNAmenAtmanaH kathaJcidekatvAdvAlyAvasthAnubhUtArthasya smaraNapratisandhAnAdayastAruNyAvasthAyAmapyupapadyanta |eva, nanu pradIpadRSTAntenAtmanaH saGkocavikAzadharmatvAbhyupagame tadvadevAnityatvApattiH, tathA hi AtmA anityaH saGkocavi| kAzavatvAtpradIpavaditi cet, na taijasaparamANuprabhayA'naikAntikatvAt , sApi hi pArthivAdiparamANuvyavadhAnAvyavadhAnAbhyAM saGkocavikAzavatI bhavati na khanityA, na ca taijasaparamANau nAstyeva prabheti vAcyaM, kArye tadanutpAdaprasaGgAt kAraNaprabhApUrva-18 kalAtkArye tadutpatteH, bhavatu vA saGkocavikAzavatvaM pradIpAtmanostathApi satorakAraNavatvenAtmano nityakhaM bhaviSyati, pradIpasya | tu kAraNavattvAdanityakhamiti ko doSaH / tathA'nAdizcAyaM, katham ? iti cet ucyate-harSAdikAraNarUpAdiviSayagrahaNAsamarthepvapIndriyeSu bAlasya tadaharjAtasyApi mitaruditibhyAM stanyAdilAbhAlAbhakRtau harSazokAvanumAya tAbhyAM ca pUrvajanmasu paunaHpunyAnubhUtastanyapAnasmRtyanubandhAnumAnenAtmano'nAditvAnumAnAt , tathA cAkSapAdaH pUrvAbhyastasmRtyanubandhAjjAtasya harSabhaya-hA zokasampratipatteriti, tadevaM dehavyApakazcetano nityAnityaH svakRtakarmaphalabhogI dehAdbhinnAbhinno gatimAn pradezasaGkocavikAzadhA'nAdizca vyavasthita Atmeti, / / 82 // etadeva ca sUtrakAraH ziSyAnugrahAya sopeNa darzayannAha // 89 For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ACCASIRSANSAR soviya saMkoyavikAsasaMgao dehavAvago niymaa| bhogAyayaNeNavi tassa haMdi jogo samo ihraa|| 83 // ___ vyAkhyA-sa iti tacchabdena prakRtatvAdAtmA parAmRzyate, api ceti punararthe tena sa punarAtmA, alpadehe asaGkhyeyapradezAtmakasyApyAtmanaH khapradezaistAvaddezAvagAhitvaM saGkocA, mahati dehe bahudezAvagAhitvaM vikAzastato dvandvaH tAbhyAM saGgataH-samanvita stAnijavIryavizeSAtsaGkocavikAzapariNAmapariNata ityarthaH, tena taruNadehe vAladehavarttino laghuparimANasyAtmano nivRttyA | mahAparimANasyAtmAntarasyotpAdo na zaGkanIyaH, sarvAsvavasthAkhekaparimANasyaivAtmanaH saGkocavikAzavattayA pariNAmAt , 'dehavyApakaH' svakarmopaDhaukitasvazarIramAtrAdhiSThAyakaH, tadavacchedenaivAtmanazcaitanyotpAdadarzanAt sukhaduHkhopabhogAca 'niyamAd'-avazyambhAvena, anena ca vizeSaNadvayana naiyAyikAdyabhimatamekAntanityatvaM sarvadA sarvagatatvamAtmanaH pratikSipati, uktanyAyena tasya nityAnityatvadehavyApakatvayoH prasAdhanAt , nanu sarvagatve'pyAtmano dehAvacchedenaiva bhogo bhaviSyati bhogAyatanatvena tasya vakarmabhirupanayanAt ? iti, ata Aha 'bhogAyatanaM' mokturAtmano bhogaH-sukhaduHkhAnubhavaH tasya Ayatanam-adhikaraNaM dehamadhikaraNaM vihAyAnyatrAtmanaH sukhaduHkhAnubhavo nAstIti bhogAyatanaM dehamucyate, tatazca bhogAyatanena' dehena parakIyeNeti zeSaH 'apiH samuccaye tena na kevalaM svakIyena bhogAyatanena kiM tarhi ? parakIyeNApItyapizabdArthaH, tasya adhikRtAtmanaH, handIti | prativAdyAmantraNe 'yogaH' sambandhaH samaH' tulyaH prApnotIti zeSaH, tathA ca sati khadeha iva parakIyadehe'pi adhikRtAtmano bhogaprasaGgaH, 'itarathA' anyathA, AtmanaH sarvagatatvAbhyupagama ityarthaH, etaduktaM bhavati-adhikRtAtmano hi svakIyenApi dehena saha saMyoga eva sambandhaH, na tu asatpakSa iva kathazcittAdAtmyaM, sa cAtmanaH sarvagatatvena parakIyadehenApi sahAsti, tatazcAdhi For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 9 // A 4 kutAtmA yathA khadehe sukhaduHkhAni bhukte tathA parakIyadehe'pi bhuJjIta, yadi vAdhikRtAtmano yathA bhogAyatanena svakIyadehenadra bRhadvRttiH saha saMyogaH sambandhastathA parakIyAtmanAmapi sarvagatatvenAdhikRtAtmadehena saha sa eva sambandhaH, tathA ca yathA te svaskhadeheSu sukhaduHkhAni bhuJjate tathA'dhikRtAtmadehe'pi bhuJjIran, na caivamasti sarveSAmevAtmanAM svaskhadeheSveva bhogopalammAt tasmAtsvadehavyApakA eva sarvAtmanaH, tadevamuktasvarUpAtmasiddhau paralokAnuSThAnaM vidhIyamAnaM sarva saGgatimRcchati nAnyatheti gAthArthaH // 83 // tadevaM jIvatattvaM vyAkhyAya sAmprataM tatpratipakSamajIvatattvaM pazcadhA'bhidhAtumAha tabAritto dhammA-dhammagAsAI hoi ajIvo vi / agamavihiyA dhammA dhammAgaso muNeyavA // 84 // vyAkhyA-tasmAda-jIvAcetanAd vyatiriktaH-acetanatvena minnajAtIyaH, yathA kramaM vihAyogatikarmaNA vistrasAdinA ca | svayaM gatipariNatAn jIvAn pudgalAMzca gatau dhArayati-upagRhNAtIti dharmaH, teSAmeva tadviparItasthitilakSaNakAryopagrAhako-18 | dharmaH, AkAzante-prasarantyasin dravyANItyAkAzaM namaH, tato dvandvaH,tAni Adayo yasya sa tathA, AdigrahaNAtkAlapudgalagrahaH, pudgalAstikArya cAgrimagAthAyAM vyAkhyAsyati, asyAM ca catvAra eva vyAkhyeyAH, eSAM ca kAlaM vihAya siddhAnte'sti kAya| padasamabhivyAhAreNa dhAdisamjJAbhidhAnAt , iha caikadeze samudAyopacArAditthamabhidhAnaM, tatrAstInAM pradezAnAM kAyo-bA-18 |hulyaM samUha iti yAvat astikAyaH, tato dharmazcAsAvastikAyazceti samAsaH, asaGgyeyapradezAtmako dharmAstikAya ityarthaH, evaM zeSeSvapi bhavati' vidyate ajIvo'pi na kevalamuktarUpo jIva evAsti, kiM tarhi ? jIvanAditatsvarUpaviparItastramAvo' AAC+ For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie SAGAR jIvo'pItyaperarthaH, nanvamadAdyatIndriyakhAdeSAM sace kiM pramANam ? iti, ata, Aha-'Agame siddhAnte vihitAH, lakSaNAdipratipAdanena pramANaviSayIkRtA dharmAdharmAkAzAstikAyAH 'muNeyahA' jJAtavyAH, AgamazcAyam-"dhammatthikAeNaM bhaMte jIvANaM kiM pavacai ? goyamA? dhammatthikAraNaM jIvANaM AgamaNagamaNabhAsaummesamaNajoge vayajoge kAyajoge je eyAvanne tappagArAvalAbhAvA save te dhammatthikAe pavataMti, gailakkhaNeNaM dhammatthikAe, ahammatthikAeNaM jIvANaM kiM pavattai ? goyamA? ahammatthikAeNaM jIvANaM ThANanisIyaNatuyaTTaNamaNassa ya egatIbhAvakaraNayA je eyAvanne tappagArA thirA bhAvA save te ahammatthikAe pavattaMti, ThANalakkhaNeNaM ahmmtthikaae|" iti, Agamasya ca prAmANyamagre sAdhayiSyate, tatra jIvapudgalAnAM khata eva gatisthitipariNatAnAM gatisthityorupaSTambhako dharmAdharmAstikAyau, nanu yadi jIvapudgalebhya eva gatisthitI bhavatastadA kRtaM dhammAdhAbhyAM tatkAryasyAnyathAsiddheH iti cet tanna, jIvapudgalebhyaH pariNAmikAraNebhyo gatisthityorutpAde'pi jJAnotpattI cakSurAdekhi tAbhyAM sahakAritayA dharmAdharmAstikAyayorapyapekSaNAt, na ca kSitijalatejasA tatra sahakArikhaM bhaviSyatIti | vAcyaM, kSityAdyabhAve'pi viyati pakSiNAM pavanoddhRtarUtAdInAM ca gatisthityorupalambhAva, nanu viyati sthUlakSityAdyabhAve'pi | sUkSmakSityAdisambhavAcadapekSayaiva tatra pakSyAdInAM gatisthitI bhaviSyataH iti cet na, evaM tarhi sUkSmakSityAdInAM tatra gatisthityorabhAvaprasaGgaH, tadIyagatisthityostatrApekSAkAraNAntarAbhAvAt , ata eva na vAyorapyapekSAkAraNatA, tasyApyapekSAkAraNAntarAbhAvena gatisthityorabhAvaprasaGgAta, tasmAd yayona gakhA sthitiH sthikhA ca na gatistanimitte jIvapudgalAnAM| |gatisthitI, na ca dhamAdhammostikAyAbhyAmanyastAdRzaH kSityAdiSu kazcidapyasti, nanUktakharUpAbhAvAtkSityAdInAM mAM bhUta For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandir bRhadvRttiH 5 li. paMcaliMgIkAraNalaM tadyogAccAkAzasya tadbhaviSyati ? iti cet na, lokAlokavibhAgAbhAvaprasaGgAt , yatra hi jIvapudgalAnAM gatisthitI staH, sa loka itarasvaloka iti lokAlokavyavasthA, AkAzanimittale tu gatisthityoraloke'pi tadbhavaprasaGgena lokkhpraaptyaa'lo||91|| kavArtA'pyucchiyeta, ata eva puNyapApayorapi na tadapekSAkAraNalaM, khadehavyApakAtmagatakhena niyatadezasthayorapi puNyapApayoH pudgalAnAM gatisthitikAraNatve'sambaddhalAvizeSAt , tanmahimnaiva teSAM loka ivAloke'pi gatisthitiprasaGgAt , tathA cAlokasthApi lokalamApadyeta, muktAtmanAM ca puNyapApAbhAvenetaH karmakSayeNa muktau gacchatAM gatestatra sthitezcAbhAvaprasaGgAt , nApyAloka| tamasostadapekSAkANakham , adi tamo'bhAvepi rajanyAM cAlokAbhAve'pi gatisthitidarzanAt , na ca yadabhAve'pi yadbhavati tattasya | kArya nAma, tasAt kSityAdInAmapekSAkAraNakhAbhAvAvyApakayodharmAdharmAstikAyayoreva jIvapudgalagatisthitI pratyapekSAkAraNatvamiti sthitaM, na caivaM sati sarvadA jIvAdInAM gatisthitiprasaGga iti vAcyaM, sadA sAnidhye'pyetayoH svayaM gatisthitipariNatAnAmeva jIvAdInAM gatisthityupaSTambhakatvAt , tathA ca prayogaH-jIvapudgalAnAM gatiH-sAdhAraNabAhyanimittApekSA gatitvAt , ekasarojalAzritAnAM prabhUtamatsyAdInAM gativat , evaM sthitAvapi draSTavyaM, sAdhAraNaM cAnayornimittamitaranirAsena yathAkramaM dharmA| dharmAstikAyAveva, asakyeyapradezatvalokAkAzavyApakatvAmRrttatvAdayazca taddhA iti, sAmpratamAkAzasvarUpamucyate tatra cAgamaH "AgAsatthikAraNaM bhaMte ? jIvANaM kiM pavattai ? goyamA! AgAsatthikAe jIvadavANa ajIvadavANaM ya bhAyaNabhUya" ityAdIti, | avagAhadAyakaM cAkAzam , avagAhazca pratiniyatAkArasya jIvadravyAderavagAhakasyAvagAbamadhya eva sadbhAvaH, evaM ca dhammAdhammostikAyayorapi lokasaMsthAnavatvena pratiniyatAkAratvAdavagAhakatvameva nAvagAhyatvam, AkAzaM tvanantatvAnna niyatAkAra SCHOLARSHAGARLS // 91 // For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 554544545454 miti avagAhyameva tasmAdyad yugapadakhilajIvAdidravyANAmavagAhakriyAyAH sAdhAraNaM nimittakAraNaM tadAkAzaM, nanu kSityAdaya evAvagAhadAyakA bhaviSyanti kimAkAzena ? iti cet na, tadabhAve'pi vihaGgamatridazAdInAmAkAze'vagAhadarzanAt , pavano bhaviSyati ? iti cet na, tasyAtiprabalasya jIvAdidravyAvagAhapratibandhakatvAt , dRzyante hi balIyasA pavanena hastino'pi gacchantaH prativadhyamAnAH kiM punastRNAdayaH, na ca pratibandhakasyAvagAhanimittatvaM saMbhavati, nApyAlokatamaHpuNyapApAdayastanimittaM bhaviSyantIti vAcyaM, kSityAdInAmiva teSAmapyavyApakatvenAvagAhakatvAt , ato nAvagAhakriyAyAM teSAM nimittatvaM, pratibandhakakuDyAdyabhAva evAvagAhaheturbhaviSyati? iti cet na, kevalasthAbhAvasya sakalazaktivikalatvenAvagAhAdyasAmathyot, tasmAdavagAhasAmarthyamAkAzasyaivAvaziSyate tathA ca prayogaH-jIvAdidravyANAM yugapadavagAhaH sAdhAraNabAhyanimittApekSaH yugapadavagAhatvAt , ekasarovartimatsyAdInAmavagAhavat , tacca kSityAdInAM nirAsena sAdhAraNaM nimittamAkAzameveti sthitaM, sampratyAdipada| saGgahItasya kAlasya svarUpaM kizciducyate, tatra kalpante asya padArthasya jAtasyaitAvanto divasA ityAdisvarUpeNa padAthoMH, saGkhyAyante'neneti kAlaH, sa ca tAtviko jaratpadRzATikApATanadRSTAntasiddhaH, paramasUkSmo'tItAnAgatakoTivinirmukto vartamAnaikasamayarUpaH, samayasya ca nirvibhAgatvena pradezAsambhavAdasvAstikAyatvAbhAvaH, tathA coktaM-kAlaM vinA'sti kAyA iti, nanvatItAnAgatarUpatayA'pi kAlasya zravaNAtkathaM vartamAnakasamayarUpatA ? iti cet satyaM, tasyAtItAnAgatakhayo zAnutpAdAbhyAmasattvenAtAttvikatvAt , kathaM tarhi tatrAtItAdivyavahAraH ? iti cet na, vinaSTotpatsyamAnapadArthopAdhivazena kAle'pi tavyAvahAropapatteH, tathA hi naSTo ghaTa ityAdau ghaTakharUpanivRttirevAtItatvaM tadupahitaH kAlo'pyatItaH, tathA bhaviSyati ghaTa ityAdI ghaTasya For Private and Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * | bRddhRttiH S paMcaliMgI prAgabhAva eva bhaviSyatA, tadupahitaH kAlo'pi bhaviSyanniti vyavahiyate, evaM cAnekasamayasamUharUpA AvalikA muhUrtAdayo'pi kAlavizeSavyavahArA ekajJAnasaGkalanopAdhinA varNeSu paTavyavahAravatsaGgacchanta eva, sa ca kAlo varttanApariNAmAdyabhivyaGgyaH // 92 // datatra padArthAnAM samayamAtraM svasattAnubhUtirvattenA, dravyakhAnugamena prayogavilasAprabhavo dravyavikAraH pariNAmaH, tathA hi Rtuvi | bhAgena zItavAtAtapAdayastAvadupalabhyante, pAdapeSvapi ca pallavaprasavAdayo niyatakAla eva prAdurbhavanto dRzyante, tadamISAM yan4 yatyaM tenAvazyaM niyatahetujanyena bhavitavyaM, sa ca niyato hetuH kAla iti, tathA ca prayogaH-vRkSeSu pallavAdipariNAmo vAjhadinimittAntarApekSA pariNAmakhAt , vastrAdiSu nIlAdipariNAmavat , bAhyaM ca nimittaM kAla iti sthitaM, tadevaM dhammAstikAyAdInAM yuktisiddhale'pi yatsUtre AgamavihitopadarzanaM tadatIndriyapadArtheSvAhatya siddhAnta eva pramANamiti nyAyapradarzanArtha, yadyevaM kiM yuktyupavarNatena AgamAdeva tatsiddheH? iti cet na "juttIe aviruddho sayAgamo" ityAdivacanAdyuktibhirupagRhItasyaivAgamasya|prAmANyAbhyupagamAt , tathA ca tadupagrahArtha tA api darzitA iti na kazcidvirodhaH, tathA cAnyatrApyuktam-Agamazcopapacizca sampUrNa dRSTikAraNam / / atIndriyANAmarthAnAM sadbhAvapratipattaye // 1 // tasmAdyuktibhirupapanna Agama evaiSAM sattve gatyAdikArya| sahakAritve ca pramANamiti gAthArthaH // 84 // tadevamajIvacatuSkaM vyAkhyAya samprati paJcamaM pudgalAstikAyaM vyAkhyAtumupakramate-iha hi bhinnAnekajJAnamAtrAtmake jagati grAhyagrAhakavibhAgavikalAnyapi bAhyagrAjhanIlAdyAkArAyogAttadvibhAgabhAMji jIvajJAnAnyeva santi, na tu bAhyo nIlAdirartha iti, saGgirante sAkArajJAnavAdino yogAcArA upanyassaMti ca bAhyArthIpalApe pramANaM, tathA hi yadyena saha niyamenopalabhyate tattato na bhidyate yathaikasAccandrAdvitIyazcandraH, jJAnena saha niyamenopalabhyate ca nIlAdiriti, ***** 92 // *** For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ACHHAMALEGACCE vyApakaviruddhopalabdhiH, bhedasya hi vyApakaH sahopalambhAniyamaH, nahi gauniyamenAzvena sahopalabhyate'vo vA gavA tayoH parasparaM bhedAt , tato nIlAderarthasya jJAnena saha niyamenopalambhAndavyApakasya sahopalambhAniyamasya viruddhastaniyamaH tasyopalabdhiH tayorabhedaM 'sAdhayati' bhavati hi vyApakaviruddhopalabdhau tadvyApyasyApi nivRttirvaviviruddhajalopalabdhau dhUmanivRttivaditi yadAha hai| kIrtiH-sahopalambhaniyamAdabhedo nIlataddhiyoriti, tamAt jJAnam eva paramArthasanna bAhyo'rthaH pudgalarUpa iti, tanirAkattumAha jai puggalA na hujA AgAro kiM na hoi savatthA / suviNo vi aNuhavijai diNovaladdho phuDaM atthA // 8 // PL vyAkhyA-yadIti pakSAntare'vyayaM prAyazaH sarvavAdinAM pudgalAstivAbhyupagame na kasyacittadasattvAbhyupagamaH pakSAntaraM, tataH pUryante aparAparaparamANvAdisaGghaTanena sthaulyapariNAmamApAdyante, tadvighaTanena ca galanti-isantIti niruktavidhinA pudgalA mUrti| manto bAdhAste yadi na bhaveyubhavadabhimatanAnAsAkArajJAnAtmake jagati na syuH, yadItyasya nityaM tacchabdApekSakhAttadA ityarthA gamyate, tena tadA''kAro nIlAdyAkAraH 'kiM na bhavati? kimiti na jAyate 'sarvatra' dezakAlAdau, ayamarthaH-anAdyavidyAmuSi| tavaizayaM jJAnameva svamAkAraM bAhyatayA AropyedaM nIlamityAcAkAreNa gRhNAti, na tu vAstavo nIlAdirarthaH kazcidastIti bhavadabhyutApagamaH, avidyAsambandha eva ca jJAnasya bahirAropeNa svAkAragrahaNakAraNam , evaM ca yathA taimirikasya kezAn anavalambyaiva sarvatra | kezoDakajJAnamupajAyate, tathA zazvadavidyotsaGgasaGgamalAlanena bAdhanIlapItAdyAkArAn anavagAhamAnamapi jJAnaM prasAritanimIlitAkSayoravizeSeNedaM nIlamityAdyAkAreNa dezakAlAdyaniyamena jAyeta, kAraNasAmayyAttatsadbhAve'pi vA kAryotpAdAnabhyupagame kSiti ACADARUNACHAR For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH 5 li. paMcaliMgI jalatejaHprabhRtisAmagrImadhyamadhyAsInamapi cIjaM kathazcidakaraM na prasuvIta, cakSurvyApAro'pi kAraNam / iti cet tatkiM jJAnAvidyA- bhyAmatiriktaM cakSurapi kizcidarthAntaramasti, bhavatu vA tathA'pi tamasi maryamANeSu nIlAdiSu tannIlamityAdyAkAreNa bAhyatayA // 13 // saraNajJAnaM na syAt , bhrAntatayA jAgarasvapnajJAnayoravizeSeNa ca bhavatAM svapne idaM nIlamityAdyAkAratayA jJAnaM na bhavet , tatra cakSurvyApArAbhAvAt , tasmAtsatveva pudgaleSu nIlAdyAkArasya dezakAlaniyamaH saGgacchate nAnyathetisuSTuktaM, pudgalAsattve AkAraH kiM na bhavati sarvatreti, evaM ca sati yaduktaM nIladhiyorabheda ityAdi tatra nIlAdeAhyasya kiM paramArthasato jJAnena sahAbhedo vivakSitaH, Aho aparamArthasataH 1, yadi paramArthasatastadA'pyabhedaH kiM tAdUpyam , uta parasparAbhAvAbhAvo, vyAvarttakadhAyogo vA? ekade| zakha vA, na tAvadAdyastadA hi tattato na bhidyata iti na syAt , tattadityeva syAt , tAdrUpye avadhyavadhimadbhAvAbhAvAt dvitIyabuddhi vyapadezayoranupapattezca, na hi ghaTaH svarasAdeva na bhidyata iti vaktuM zakyaM, mA bhUtAM dvitIyabuddhivyapadezau kathAyAmamAkamapyetadamimatameva, zAstre khajJajJApanArtha dvayopAdAne'pi na doSa iti cet na, tayostAdrUpyasyaivAsiddheH, nIlAdeAnAdicchinnadezavamUrtakhajaDakhabhrUkSepADalyAdinirdezayogyavahAnopAdAnAdyarthakriyAkSamakhAdinA jJAnasya caitadviparyayeNa sarvaireva bhedena pratIyamAnakhAt , nApi dvitIyaH, AtmAzrayaprasaGgAt , abhinnajJAnArthalakSaNapratiyoginirUpaNena hi tayoH parasparA bhAvA'bhAvo nirUpyate, tayoH parasparAbhAvAbhAvanirUpaNameva ca pratiyoginorabhedanirUpaNaM, tathA ca parasparAbhAvAbhAva AtmAnamevAzrayet , nanvAtmAzrayadoSAghrA tatayA mA bhUta itaretarAbhAvAbhAvo'bhedastathApi tatpratItistAvadasti, sA copajAyamAnA kAraNAntaramAkSipati, nAkAraNaM yataH hai kAryamiti nyAyAt iti cet na, bhedavyavahArahetoritaretarAbhAvasyaiva sambhavena tayorabhedapratIteAghAtAt , padArthadvayanirUpyo // 93 // / For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit hItaretarAbhAvaH, ekasyAdhikaraNatayA pratItiH, itarasya tu pratiyogitayA, itarasyetarasinnabhAva iti vyutpAdanAt , bhavati hi nIlamatanna pItaM, nIle pItaM nAsti, nIlaM pItAtmakaM na bhavatIti yAvaduktaM syAt , tathehApi nIlamidaM na jJAnamityAdinA krameNA''| gopAGganamantarmukhabahirmukhAkAratayA bhedena pratIyamAnayorjJAnArthayoH kathamabhedaH sidhyet ? nApi tRtIyaH, bhinnadezakAlajAtyAdInAM | svaprakAzavaparaprakAzyakhAdInAM ca vyAvartakadharmANAM jJAnArthayoH pratyakSeNa grahaNAt , nApi caturthaH, taddhi ekopAdAnavaM vA, ekA|dhikaraNakhaM vA, nAdyaH, jJAnasyAtmopAdAnakhAt samanantarapratyayopAdAnakhAdvA, paTasya ca tantUpAdAnakhAt tantUnAM cAMzUpAdAnakhAt , nA'pi dvitIyaH, jJAnasya zarIrAyadhikaraNakhAt arthasya ca pRthivyAdyAdhArakhAt , api ca nIlajJAnenAtmAnaM saMvedayatA pItAdyAkA| rebhyo vijJAnebhyo vyAvRttatayA''tmA saMvedyaH, evaM hi tenAtmA samyaka saMviditaH syAt , tathA ca yathA tebhyo vyAvRttatayA''tmA gRhI| tastathA tadvizeSaNebhyaH pItAdibhyo'pi bAhyebhyaH, yathA caitraH svaM maitrAdbhedena gRhNAnastaddaNDakuNDalAdibhyo'pi tathaiva gRhNAti, evaM ca kathaM jJAnArthayorabhedaH syAt ? atha pareNa parasyAvedanAtsusaMvedanamAtranimanakhAtsarvasaMvittInAM parasparavA nabhijJatayA ka jJAnAntarebhyo | vyAvRttigraho vivakSitajJAnasya, tathA ca kathaM tadvizeSaNebhyo'pi ? iti cet na, puruSAntarajJAnena puruSAntarajJAnasya grahaNAt khajJA| nasyApi maraNapratyabhijJAnAdinA'nusandhAnAt , antataH sarvajJajJAnagocaratvAca, tathA hi sarvajJaH prANinAM cetAMsi cetayate na vA? | na cetsarvajJatAhAniH, atha cetayate siddhaM tarhi pareNa parasya vedanaM, yo'pi niyamena sahopalambho jJAnAdabhedasAdhanAyopAttaH sa jJAnasyApi bhedaM sAdhayati, tathAhi parasya viruddhanIlapItaharitAdyAkArasamUhAvalambi jJAnaM kadAcittAvadupalabhyate, tacca tAn AkA| rAna gRhNAti cettadA nirAkAraM prApnoti, gRhNAti cet yugapannAnAviruddhAkAragrahaNena yAvadAkAraM jJAnasyApi bhedaprasaGgAt , evaM ca For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI |vRttiH 5Ala // 94 // vijAtIyAnAmarthAnAM jJAnena saha abhedasauhArdasAdhanAyodyuJjAnaH sahopalambho'tyantasajAtIyatayA sagotraM jJAnamapi bhindan kathaM khIkartavyo bhavet ? na ca sahopalambhaniyamAddhetoAnAdarthasyAbhedaH zakya upapAdayituM, yathA hi jJAnena sahopalambhaniyamAdarthasya jJAnAtmatA prasAdhyate, tathA'rthenApi sahopalambhaniyamAjjJAnasyArthAtmatA prasaGgaH kena vAryate ? nahyarthopadhAnamantareNa nirAlambanasya jJAnasya kadAcidupalambha utpAdo vA sambhavI, evaM ca sahopalambhaniyamasya samakhena vinigamanAyAM pramANAbhAvAdubhayorapyubhayAtmakavaM prasajjeta, tathA cobhAbhyAmapi parasparAthakriyANAM sAdhanaM bAdhanaM cApadyeta, tasmAtpratiniyatopalambha sAmagrIsAhacaryaniyamAtsahopalambho'pi jJAnArthayorbhaviSyati, viruddhadharmasaMsarganiyamAdbhedo'pIti ko virodhaH? ityaprayojako 8 hetuH, bhavatu vA jJAnArthayorabhedastathA'pi tamastirohito ghaTAdirAlokena saha niyamenopalabhyate, tasAca bhidyata iti bhede'pi vipakSe 8 gatakhAdanaikAntiko'yaM hetuH, etena yaduktaM bhedasya hi vyApakaH sahopalambhAniyama iti tatpratyuktaM, svasvakAraNasAmagrIbhedasya bhAvAnAM bhedanibandhanatvena sahopalambhAniyamasya taLyApakatvAsiddheH, putreNa sahAyAtaH pitetyAdau bahulaM loke bhedaeva sahazabdaprayogadarzanAt , sAdhyaviparyayeNa vyAptatvAdviruddho'pyayaM hetuH, anvayavyatirekI ca heturbhavadbhiH sAdhyasAdhanAyopAdIyate sarvathA bhedAsphuraNe ca kAnvayaH ? kasAcca hetorvyatireko grahItavyaH, tadagrahaNAcca sAmarthyAbhAvena kathaM hetuHkhasAdhyaM sAdhayeta ? atha parapratipAdanArtha hetuprayogaH, parazca vikalpagocareNApi pakSAdInAM bhedena pratipAdayituM zakyate ? iti cet na, sahi bhedo vAstavo'vAstavo vA, so'pi vikalpena nizcIyate na vA, yadyAdyastadA vAstavasya bhedasya vikalpena nizcayAtkAlAtyayApadiSTo heta:. athAvAstavo vikalpena nizcIyate tana, avAstavena parapratyAyanA // 14 // For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie S siddheH, nahi marIcikAkhAropitena jalena tRSNajAM kAcidarthasiddhiH, atha vAstavo'pi vikalpena na nizcIyate tadA kathaM tasya vikalpagocarakhaM ? kathaM cAvikalpagocarasya jJAnAtmanastasya satcanizcayaH, vikalpasya vA tAdRzasya kathaM vikalpakhaM nizcayarUpakhAttasya ? iti, athAvAstavo'pi vikalpena na nizcIyate, tadA tasyAvAstavakhaM jJAnAnAtmakatayA kena nizcIyate? kathaM vA tasyApi zaza viSANAyamAnasya parapratipAdakatA syAt ? citrajJAne ca nIlapItaharitAdyAkArAn saMvedayan jJAnaM kiM krameNa saMvedayate yogapadyena vA? na tAvatkrameNa citrAkArApratibhAsaprasaGgAt , kSaNikakhena jJAnasya tAvatkAlamavasthAnAbhAvAcca, nApi yogapadyena taddhi nAnAkArAnanekatayA saMvedayedekatayA vA ? nAbastadavyatiriktatayA viruddhadharmAdhyAsena jJAnasyApi nAnAkhaprasaGgAt , nadvitIyaH, parasparaviruddhAnAmAkArANAmekatA pratIteranupapatteH tatazcitrasaMvedanAdapi nAbhedasiddhiH, bhavatu vA jJAnAdarthassAbhedo, mA vA bhUta , paraM ya ime icchAdveSaprayatnasukhaduHkhaharSAdayo'ntarmAnasaM sakalapANibhiranubhUyante, te kiM jJAnAdbhidyate navA ubhayathA'pi ca jJAnena saha niyamenopalabhyante na vA ?, yadi tAvajjJAnAdbhidyante tena ca saha nopalabhyanta iti pakSastadAsvasiddhAntavyAghAtaH, sarvabhAvAnAmapi jJAnena sahopalambhaniyamena tasmAdabheda iti hi vaH siddhAntaH, atha jJAnena sahopalabhyante tato bhidyante ceti pakSastadA icchAdibhirevAnekAntaH sahopalambhe'pi teSAM tato bhedAt , atha jJAnena saha nopalabhyante tasmAcca na bhidyante tadA bhAgAsiddho hetuH, icchAdInAM jJAnAdabhedasAdhane'pi sahopalambhAbhAvAt , atha jJAnena sahopalabhyante tassAca na bhidyante, yatkila bAjhAnapi nIlAdInAtmasAtkatumiSTe, tajjJAnaM kathamAntarAn zazvatsaha saMvasatidurlalitAn icchAdInAtmanA sahakAtmyasukhaM nAnubhAvayiSyati ? iti cet na, prati puruSa hi jalAdijJAnAnantaraM tatrecchA, tataHprayatnastatastadupAdAnaM, tataH sauhityamityAdyA arthakriyAH krameNo ANSAR For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvattiH paMcaliMgIpalabhyante, tA etA icchAdInAmekAntena jJAnAtmakakhe na bhaveyuH, kharasapravRttapratibhAsamAtrapravAhAtiriktAyA arthakriyAyA bhavanmate jJAnasyAsambhavAta , yo'pyabhedasiddhAvekamAJcandrAdvitIyazcandra iti dRSTAntaH, tatrApi dvitIyasya candrasyAvAstavasyaiva prmaarthstshc||95|| ndrAdabhedaH, dArzantike tu nIlAdeH paramArthasata eva jJAnAdabhedo vivakSita iti vaiSamyaM, tathA'vadhibhUtasya candrasya bAhyatayA pakSani kSepAd dRSTAntAbhAvo'pyatra, athAparamArthasato nIlAdezonAdabhedo vivakSita iti cet , kimidam aparamArthasattvamasattvaM vA, aupacArikanIlAdizabda viSayalaM vA, bhrAntigocarakhaM vA? nAdyaH, asatvaM hi prAgabhAvapradhvaMsAbhAvavatvaM vA tasmin deze avidyamAnalaM vA akizcidrUpalaM vA! prAgabhAvapradhvaMsAbhAvavattvamapi yugapadvA krameNa vA ?, na prathamaH, pRthakkAlabhAvikhena tayostadvattvasya yogapadyAsambhavAt , atha krameNa tadA prAgabhAvavato nIlAdestaduttarakAle, pradhvaMsAbhAvavatazca tasya tatprAkkAle paramArthasattvaprasaGgaH, tathA ca kAlAntaravartino nIlAdevartamAnakAlabhAvinA jJAnena kathaM tAdAtmyaM syAdbhinnakAlatvAt , tathAtve vA nIlAderapi vartamAnatvApattiH, tathA ca bhUtabhAvinIlAdismaraNAdivazAttanIlamityAdyAkAraM yajjJAnamupajAyate tanna syAt, idaM nIlamityAdyAkArameva prasajyeta, atha tasmin deze'vidyamAnatvamasattvaM, tanna, tadA hi dezAntare nIlAdeH sattvaprasaGgaH, na ca dezAntarasthasya nIlAderetaddezabhAvinA jJAnena tAdAtmyamupapadyate bhinnadezatvAt , tathAtve vA nIlAderapi jJAnadezatvamApadyeta, na cedamiSTam , athAkizcidrUpatvamasattvaM tadapi na, tadA hi yathA'vidyAropitAdapi nIlAdidaM nIlamiti nIlAkAraM jJAnaM saMjAyate, tathA tasmAdevedaM pItamiti pItAkAraM kathaM tanna bhavet , ko hyakizcidrUpatayA nIlApItayorvizeSaH ? evaM ca pratibhAsaniyamo na syAt , nApi dvitIyaH, mukhyAbhAve upacArAnupapatteH, gozabdo hi kakudAdimadarthagatajADyabhAravahanAdiguNalakSaNadvAreNa vAhIkagatAMstatva-4 ROGRAM+ // 95 // + For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RECACAASAALCASSAMROSAGE rUpAn guNA~llakSayitvA vAhIke upacaryate, tathA ca gaurvAhIka iti vyAhAravyavahArapratItayaH pravartante, kacinmukhyasya gordarza|nAdeva caitAsAM vAhIke pravRttiH, na cAtra pratyakSopalabhyamAnanIlAdirasti, sattve vA tasyaiva jJAnAdbhedasiddheH siddho bAhyo nIlAdirarthaH, na ca tadguNalakSaNadvArAdinaupacArikanIlAdizabdaviSayaH kazcidartho vidyate, yassa jJAnena tAdAtmyaM syAt , nApi tRtIyaH, bhrAnterapi mukhyAsambhave'nupapatteH, vaNiyavIthyAdyanubhUtasatyarajato hi pumAn muktAkaravIrAdau bhAkharatvazuklimAdi bhAjaM puraH zuktizakalamavalokya tadguNAropeNedaM rajatamiti viparyeti, natvanyathA, na ceha mukhyo nIlAdiH kacidupalabdhaH, upalabdhau vA prAgiva pAramArthikanIlAdisiddhiH, na ca tadguNAdhAropeNa nIlAdibhrAntigocaraH kazcidartho'sti yasya jJAnena tAdAtmyaM syAt , sacce vA'bhrAntajJAnatAdAtmyAdarthasyApyabhrAntigocaratApatteH, syAdetatparamArthasatA aparamArthasatA vA nIlena jJAnasyAbhedAbhyupagame'mI doSA anuSajyeran , na tvasmAkamayamabhyupagamaH kintvanAdya vidyAsAmarthyAt jJAnameva khamAkAraM bahirAropya nIlamidam ityAdyAkAreNa saMvedayate iti cet , atha ko'yamAkAraH svarUpaM vA, sAdRzyaM vA, saMsthAnaM vA, naprathamaH, jJAnasya khaprakAzarUpatayA nIlamahamityeva saMvedanaM syAt na tu nIlamidamiti, athendrajAlikIva lokaM jJAnamapyavidyA bhramayati, tena svasya bAhyatA''ropeNa tathAsaMvedanaM na virudhyate iti cet na, sA hyavidyA saMvRtisatI, paramArthasatI vA saMvRtisatI cet na, avicAritaramaNIyatayA vastutastasyA asattvena jJAnavyAmohanAyogAt , paramArthasatI cet, nanvasyA bAdhakapratyayena bhavitavyam , anyatra tathAdarzanAta , avidyAparanAmno hi mithyAjJAnAtpurovartirajatametat iti nizcitya tajighRkSayA pravarttamAnaH puruSaH pazcAtpratyAsIdan vyAvarttakadharmadarzanAtsaJjAtabAdhaH prAha-bhrAnto'haM nedaM rajataM zuktireSeti, tathehApyavidyAvazAjjJAnena bAhyatayA SAGAR For Private and Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI tAli HEACOCCASEAXXX ropite'pi khAkAre bAdhakabalAt kadAcinnedaM nIlamityAdi jJAnamudiyAt na caitadasti, athAdimattvAttatra bAdhakajJAnodayaH, iyaM hA bRhadvRttiH | tvanAdiriti cet , tarkhetasyAzchAyAvatsarvadA sAhacaryAt jJAnasya bhrAntatvaprasaGgenaiva tattvajJAnAnutpAdApatteH, tathA ca sArvatyahAne: paralokAnuSThAnavaiyarthyaprasaGgaH, bhrAntAbhrAntatvavibhAgAbhAvena ca svapnajAgarAvasthayoravizeSApattiH, bodhyakartakaraNakarmadezakAlAdinabandhaH kAdAcitkasaMvAdavAn jJAnAvasthAvizeSo hi svamaH, kartRkaraNAdiprabandhe kasyacidevArthasya kAdAcitkavAdhavAMzca jAgaraH, svapnajJAnasya ca jAgarajJAnaM bAdhakamiti lokapratItisiddhaM, loko hi svapnopalabdhAn arthAn jAgarAvasthAyAM tathAtvenApazyan tadarthakriyAzca anAsAdayan svapnajJAnasyAsatyatAM pratyeti, jAgarajJAnasya cArthakriyAdiprApteH satyatAM, yadi cAnAdyavidyAcchAditatvena sarva jJAnaM bhrAntamevodayate tadA ko'nayorvizeSaH syAt , kizcAsau jJAnarUpA ajJAnarUpA vA ? nAdyaH, avidyAkSateH, na dvitIyaH, jJAnAdanyasya paramArthasattvAnabhyupagamAt , abhyupagame vA jJAnAdvaitasiddhAntabyAkopAt , athAkAraH sAdRzyamiti cet, kena jJAnasya sAdRzyam ? arthena jJAnAntareNa vA, na prathamaH, na khalvartho jJAnaM janayati, khAkArArpaNena sarUpayati ca ityarthAkAraM jJAnam ityarthasAdRzyaM jJAnasya saugatikairiva bhavadbhirabhyupeyate, bAhyArthAnabhyupagamAt , na dvitIyaH, jJAnAntareNa khasaMvedyatvAdinA jJAnasya sAdRzye'pi na tasya bahirAropeNa kazcidupayogaH, tadA hi matsAdRzyamidam ityAkAreNa jJAnasya bahiH khagrahaNaprasaGgena nIlam ityAdyAkAraNa grahaNAnupapatteH, AkAraH saMsthAnamiti cet na, tadabhAvAt na hi nIlAdevi jJAnasya saMsthAna X // 96 // hai kizcidupalabhyate, na ca pUrvavattena kAcana vivakSitasiddhiH, kizca sarvajJajJAnenAnAdyavidyAkaluSitAnAM saMsArisattvacittAnAM sahopala mbhaniyamAdabhede sarvasarvajJatApattiH, sarvajJasya vA'sarvajJatApattiH, bhede vA taireva vyabhicArAdanaikAntiko'yaM hetuH, na cAbhedyanIlA 2-6 % For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | disiddhimantareNAbhedasAdhakaM pramANamutthAtumarhati, anyatarasambandhinosiddheH, tathAhi abhedyaM siddhaM na vA ? na cetkasya tatpramANa-I mabhedaM sAdhayet , siddhaM cet svataH parato vA ? khatazcet kthmbhedsiddhiH| paratazcet paro'pi siddho na vA ? siddho'pi svataH parato vA, svatazcet kathaM na sAdhyaviruddhabhedasiddhiH, tAM vinA svaparavibhAgAsiddheH, paratazcenna, atrApi svataH parato vA, paraH siddha ityAdikrameNAnavasthApAtAt, na siddhazcet na vivAdavinivRtteH, pratipAdyaM paramantareNAbhedasAdhakapramANopanyAsavaiyAta, astu tarhi prakAzamAnatvaM hetuH, tathA hi yatprakAzaM tajjJAnaM yathA svapnadRSTaM, prakAzante ca nIlAdaya iti, na ca dRSTAntasya sAdhyavikalatA | svamadRSTasyAtheprabandhasya jAgarAvasthAyAM bAdhakajJAnotpAdenAbhAvasiddhyA prakAzamAnatvena ca jJAnatvasiddheriti cet na, kimidaM prakAzamAnatvaM prakAzasambandhaH? iti cet, atha ko'yaM sambandhastAdAtmyaM vA tadutpattiA viSayaviSayibhAvovA nAyaH, atItAnAgatAnAmarthAnAM bhinnakAlatvAt , vartamAnAnAmapi bhinnadezatvAt , prakAzatAdAtmyAnupapatteH, nIlAkArotpAdaMkAle ca pItAkAramapi jJAnamudiyAt , nIlapItayoravizeSeNa prakAzatAdAtmyAt , na dvitIyaH, prakAzAdarthasyAnutpAdAt, svakhasAmagrItaH sarvabhAvAnAmutpatteH, | amUtonmUttAnutpattezca, utpAde'pi vA bhedaH syAt, janyajanakabhAvasya dhUmAgyoriva bhedAzrayatvAt , tadabhAve'nupapatteH, na tRtIyaH, artho viSayaH prakAzo viSayI ityasya viSayaviSayibhAvasya bheda evopapatteH, atha prakAzamAnatvaM prakAzamAtratvaM, na tu tatsambandha iti cet ! tartika jJAnatvaM vA, prakAzAdhInaprakAzatvaM vA ? svataH prakAzatvaM vA, tejastvaM vA ? na prathamaH, sAdhyasAdhanayoravizeSeNa | hetoH sAdhyAviziSTatvaprasaGgAva, na dvitIyaH, anabhyupagamAva, nahi jJAnAntarAdhInaprakAzaM jJAnaM bhavatA tasya khaprakAzasvAbhyupagamAt, tathA ca jJAnatvena sAdhyamAnA nIlAdayo'pi svaprakAzatvAta jJAnavanna prakAzAdhInaprakAzA bhavitumarhanti, na tRtIyaH, For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgIlA khataH prakAzatve'smadAdInAmiva nIlAdInAmapi cetanyAdicchAdveSaprayatnAdayaH prAdurbhaveyuH, tathA ca hitAhitaprAptiparihAropAya-I bRhadvattiH parijJAnanibandhanA hAnopAdAnAdivyavahArAsteSAmapi pravarteran , na catuthe:, pratibandhAsiddheH, nahi yattejastajjJAnamiti vyaaptiH| ||97||18|kcitsiddhaa, nIlAdiSu tejasvAsiddhezvAsiddho hetuH, sAdhanavikalazca dRSTAntaH, ata eva na tejastvaM jJAnatve prayojaka, kiM tarhi khaparaprakAzakatvaM, tadasiddhaM jJAnasyeti cenna, khasaMviditatvena vaprakAzakatvasya bhavadbhirapyabhyupagamAt, nanu khakAzatvamasmAbhiripyate jJAnasya natu khaprakAzakatvam ? iti cena, ko banayovizeSaH / ekatra hi khataH prakAzate jJAnaM natu pareNa prakAzata ityarthaH, anyatra tu khaM prakAzayati khayameveti phalato nArthabhedaH kazcit , yadi paraM bhavataH khapakSAnurAgo vijRmbhate, paraprakAzakatvaM tu deva| dattAdijJAnasya yajJadattena ceSTAnumAnAdinA paricchedAtsarvajanAnubhavasiddhameva, na ca khaparaprakAzakatvaM nIlAdiSu vidyate, tatkathaM | teSAM jJAnatvamupapAdayitumucitam ? yadyevaM mA bhUnnIlAdInAM jJAnatvaM, svaparaprakAzakatvAttu pradIpAdInAM tadastu, etAvatA'pyaMzenAsmAkaM samIhitasiddhiriti cenna, zabdasAmyamAtreNAnumAnApravRtteH, vAgAdInAmapi gozabdavAcyatAmAtreNa viSANitApatteH, anyaddhijJAnasya svaparaprakAzakatvam anyacca pradIpAdInAM, jJAnaM hi saMzayaviparyayAdyabAdhitatayA pramANapramitiprameyapramAtRbhAvena yathAsambhava svaparAn paricchindan svaparaprakAzakaM tadeva ca pramANamiti gIyate, yadAhuH siddhasenadivAkarapAdAH-"pramANaM svaparAbhAsaM jJAna | bAdhavivarjitam / " iti, pradIpAdayastvacetanA eva zuklabhAkharatayA''tmAnamandhatamasA vyavahitAn nIlAdIMzcArthAn bAhyaprakAzA DI||97 // ntaranirapekSatayA draSTRNAM darzayantaH svaparaprakAzakA ityabhidhIyante, tathA ca kathaM sAmyam 1 atha yatprakAzate yajjJAne parisphurati, jJAnaM yadAhakatayA pariNamata iti yAvadityarthagrahaNapariNAmatvaM prakAzatvaM vivakSitamiti cet , tadetadanumanyAmahe jJAnasya na tvarthasya For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 545554 nIlAdeH, tasya jaDatvenArthagrahaNapariNAmatvAbhAvAt , arthagrAhakatvapariNAmazca jJAnasya grAhyagrAhakayorbheda eva yujyata iti grAhakajJAnAdvAhyasya nIlAderbhedo'bhyupagantavyaH, yadapi dRSTAntasya sAdhyavikalatAparihArAya khapnadRSTasyArthaprabandhasyetyAdilapitaM, tatrApi bAdhakajJAnaM satyamasatyaM vA, satyaM cetkathaM tasya satyatA'vasIyate svapnadRSTArthasya jAgradavasthAyAmaprApteH ? iti cet, evaM tarhi yadartha darzayati prApayati ca tatsatyaM tathA ca jAgravasthAbhAvino bAdhavikalasya jJAnasya prAptiyogyopadarzitArthaprApakatvAtsatyatvamAstheyaM, nacaivaM satyupadarzitArthaprApakatvAbhAvAccandrArkatArakAdigocarasya jJAnasyAsatyatA prasajyata iti vaktavyaM, prAptiyogyatve pramAturicchAdau ca sati upadarzitamarthamaprApayata eva jJAnasyAsatyatA'bhyupagamAt , tathA cArthamaprApayato'pi candrAdijJAnasya satyatvameva viprakarSAdinA prAptiyogyatvAbhAvenApi tadarthAnAM candrAdInAmaprAptyupapatteH, tasAdAdhakajJAnasya satyatvamicchatA bAhyArthasiddhi| ravazyamabhyupeyA, athAsatyaM bAdhakajJAnam , evaM tarhi svapnadRSTasyArthajAtasya sattvaprasaGgo durvAraH, nacedamiSTaM, jJAnaM vinA kimanyattarhi svapne prakAzate ! iti cet , dinAdyanubhUtazrutAnAmevArthAnAmanubhavAtizayasaMskArAvezAttatra prakAzanAt, ata evAnubhavarUpasmRtiviparyayAtmakatvena khapnajJAnasyAsatyatvaM manAgmiddhAnuviddhAntaHkaraNasya puMso dRSTazrutAnubhUtAnAmevArthAnAM smRtI prAptakAlAyAmanubhavAbhyA-12 | saciraparicayAdijanitasaMskArododhAtsAkSAdanubhUyamAnatayeva tatra pratibhAsAt , na caikAntena svapnajJAnasyAsatyatvaM tadRSTAnAmAnAmadRSTAdisAmayyA jAgradavasthAyAmajAkRpANIyasaMvAdadarzanAt, tathA ca khapnadRSTasyArthasya bAdhakajJAnotpAdenAbhAvasidmA jJAnatvaM yatpratyapAdi tadasaGgataM, jAgarAvasthAyAM tatrAvisaMvAdena sAkSAdarthaprAptyA jJAnatvAsiddheH, na ca bAhyArtha vinA kharUpeNa jJAnasya satyAsatyatvavibhAgo'pi ghaTAmadhirohati pramANAmupadarzitArthaprAptyaprAptibhyAmeva jJAnasya satyatvAsatyatvavyavahRteH,api ca svapnadRSTo For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 98 // dAharaNenAsatprakAzanazIlatayA svapnajJAnasyeva vivakSitajJAnasyApyasannIlAdyullekhitayA'satyakhamevApadyeta, tadevaM prakAzamAnakhAdapi hetorna nIlAdInAM jJAnakhasiddhiH, kiJca jJAnazabdo yadi kartRsAdhano yadi vA karaNasAdhana ubhayathApi khavyatiriktaprakAzya paraM kAMkSipati, vyavadhAnAvyavadhAnAbhyAM kartRkaraNavyApArayoH karmaviSayakhAt karmAbhAve viSayAbhAvena tayorvaiphalyApatteH, tacca prakAzyaM paraM karma artha iti vyapadizyate, na cArthAbhAvAtsvasyaiva prakAzyatayA kamateti vAcyam , artho bhavatu mA vA bhUt paraH, paraprakAzakatA tajjJAnasya khayA'pyabhyupagantavyA, nanu khaprakAzakameva jJAnaM kathaM tasya parajJAnaprakAzakatAmabhyupaiti ? iti cet na, hitAhitapravRttinivRttibhyAM prAyazaH paraM jJAnasya savaireva pratIteH, tadapratItau tadanujIvinAM hAnopAdAnAdivyavahArAmAvAnirIhaM jagajjAyeta, bhavato'pi parapratipAdanAya prayogopanyAsAnupapattezca, nyAyo'pyucyate, yatsvaprakAzakaM tatparamapi prakAzayati yathA sarvajJajJAnaM khaprakAzakaM ca vivAdAdhyAsitamiti, nanvanyathAsiddho'yaM hetuH sopAdhitvAt , nahi khaprakAzakalAtsarvajJajJAnaM paraprakAzakaM kintu sarvaviSayavAt , vivAdAdhyAsitaM tu jJAnaM svaprakAzakamapi bhaviSyati sarva viSayakhAbhAvAt paraprakAzakamapi na bhaviSyatIti cet, na, upAdhilakSaNAbhAvAt , sAdhanAvyApakale sati sAdhyavyApaka iti hi tallakSaNaM, tatazcAsadAdijJAnena vyabhicArato yatvaprakAzaka tatsarvaviSayamiti vyAyabhAvena sAdhanAvyApakale satyapi, yatparaprakAzakaM tatsarva viSayamityasadAdijJAnenaiva vyabhicArAyAptyabhAvena | sAdhyavyApakatvAsiddheH, nanvatAvatA bhavatu jJAnasya paraprakAzakatvaM tathApi paramapi prakAzayan sajAtIyaM jJAnameva prakAzayati natu vijAtIyamarthamapi, ata eva mayArthasya jJAnatA'bhyupeyate jaDayAjaDena prakAzAyogAttatazca tasyAprakAzyatayA sattvamapi durupapAdamiti cenna, vijAtIyAyA apyanAdyavidyAyAH sarvajJajJAnena prakAzanAt , evamartha jaDamapi jJAnaM prakAzayiSyati, tatprakAzitatvAcca tasya sattva // 98 // For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mapyupapatsyate iti ko virodha:,tadevaM siddhA bAhyArthAparanAmAnaHpudgalAste ca dvedhA paramANavaH skandhAzca, tatra sthUladravyasya mRtpiNDAdele| guDAyabhighAtAdyavayava kriyAvibhAgAdinA bhajyamAnasyANutaratamAdibhAvAd yato nANIyAn sa paramANuH, sa ca nityo niravayavo varNA dInAMca bhUyastve'pyekavarNarasagandhaH sparzASTakamadhyAdavirodhisparzadvayabhAra asadAdIndriyAgocaro'pi vyaNukAdikAryadravyAnumeyaH, PkAraNaM ca vyanukAdiskandhAnAM, na tu vyaNukAdivatkasyApi kAryamapi yadAha-kAraNameva tadantyaM nityaH sUkSmazca bhavati paramANuH, eka-15 rasavarNagandho dvisparzaH kAryaliGgazca ||1||skndhaashc vyaNukAdayo'nantANukaparyavasAnA anekavidhAH, teca pariNAmikAraNaparamANuni-18 ppAdyA viziSTaikapariNAmapariNatAH sAvayavAzva,paramANava eva hi vyaNukAdikrameNa skandhatayA pariNamante natu paramANubhyaH pRthagutpadya vyaNukAdayaH samavAyena teSu samavayanti, ata evAvayavebhyo nAtyantaM vyatirikto'vayavItyabhyupagamyate, ekAntabhede hyavayavino'vayavA iti vyapadezaH kena sambandhena pravartate, na tAvattAdAtmyena bhinnayostadasambhavAt , nApi tadutpattyA'vayavinaH avayavAnAmanutpAdAt , nanu motpatsata avayavino'vayavAstathApi sambandhasya dviSThatayA'vayavino'vayavA iti vadan avayavAnAmavayavItyapi vyapadezAdavayavebhyo'vayavina utpAde tadutpattiH sambandho ghaTiSyata iti cena, dhUmadhvajAbhUmasyevAvayavebhyo'vayavinaH pRthagupalambhaprasaGgAt nApi saMyogena, avayavAvayavinostadanabhyupagAta, abhyupagame vA kuNDAdvadaramivAvayavebhyo'vayavI kadAcit pRthagupalabhyeta, samavAyena iti cet, ko'yaM samavAyaH ? ayutasiddhayorAzrayAzrayibhAva iti cet, keyamayutasiddhiH 1 ayutayoravayavAvayavinoH siddhiniSpattirvA pratItirvA, ayutayorityapi, kiM dvayorapi sambandhinorapRthagdezakAlayoH, utAnyatarasyApRthagdezakAlasya !na prathamaH, tantUnAM paTAt pRthagdezatvAt prathamameva cAMzubhyo niSpatteH, paTasya ca pazcAttantubhyazca niSpatteH, na dvitIyaH, paTAtpRthaka rakara For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandit paMcaliMgI bRhadvRttiH // 99 // pazcAcca tantUnAM pratIteH, paTasya ca tantubhyo'pRthagdezatvena pUrva copalambhAt , paTe hi dRSTe iha paTe tantava ityeva pratItyudayAt , athAnyatarasyAyutasya siddhiniSpattiH pratItirvA, tatrApi na tAvadavayavAnAM tantUnAM niSpatteH pratItervA paTAt pRthageva, pUrvokta nyAyena pRthagjanairapyavagamAt , tathA cAnyatarasya paTasya tantubhyo'yutasiddhasyeti vaktavyaM, na caikasyAzrayAzrayibhAvalakSaNa: samavAyaH saMbhavati, tadevaM vikalpacatuSke'pyayutasiddhayorityAdilakSaNAnupapattyA lakSyasya samavAyasyApyanupapattiH, atha paTabhAvamApannAstantavo'pi paTAdapRthagbhUtA ityayutasiddhA abhidhIyante, tathA ca paTAttantavo'yutasiddhAH tantubhyazca paTa ityayutasiddhayorityAdilakSaNamupapatsyata iti cet, nanvevaMvidhasyAyutasiddhatvasya tantupaTayorabhedamantareNAyogAt siddhastayorabhedaH, tathA ca tantava eva viziSTaikapariNAmamApannAH paTa iti sAmAnAdhikaraNyamapi saGgacchate, na cAbhinnayorAzrayAyibhAvastasya dviSThatvAditi bhUyo'pi lakSaNAsiddhireva, atha tantUn vihAya na pRthagAzrayamAzrayate paTa ityapRthagAzrayAzritakhamayutasiddhakhamAsthIyata iti cenna, bhinnayohi tantupaTayoH samavAyasambandhAtparasparopasaMzleSaH sAdhayitumupakrAntaH, sa ca tatsambandhAtyAgapyayutasiddhayorityAdi | lakSyate, tathA ca kiM tena kharasasaMzliSTayoravayavAvayavinoH saMzleSavidhAnacchadmanA vizleSApAdakena samavAyena, evamapyayamAsthIyate cettathA'pItaretarAzrayaprasaGgaH, ayutasiddhayohi tayoH samavAyasambandhaH tatsambandhAcAyutasiddhiriti, atheha tantuSu paTa iti pratyayaH | sambandhani mittako'vAdhitehapratyatvAdiha kuNDe dadhItipratyayavat , ityanumAnAtsamavAyasiddhiriti cet na, sambandhaH kiM saMyogo'bhimataH samavAyo vA ? nAdyaH, tayostadanabhyupagamAt , na dvitIyaH, dRSTAntAsiddhyA vyAptyasiddheH, nanu mA bhUvyAptiH pakSadharmatAbalena tu pArizeSyAtsamavAyasiddhAviha tantuSu paTa itipratyayastanimitto bhaviSyati ? iti cenna, hetoraprayojakatvAt , nahIha kuNDe + For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RRRRRRROR dadhIti pratyayo'bAdhitehapratyayatvAtsambandhanimittakaH, api tu pRthagAzrayAzritArthagocaratayA iha tantuSu paTa iti pratyayasvavAdhitehapratyayo'pRthagAzrayAzritArthaviSayatayA sambandhanimittako na bhaviSyatIti ko virodhaH ? bhavatu voktahetoriha tantuSu paTa iti pratyayaH samavAyasambandhanimittaH, iha tantupaTAdiSu samavAyiSu samavAya iti pratyayastu kutastyaH ? samavAyAntarAt ! iti cenna tasyaikavAbhyupagamAt anekakhAbhyupagame cAnavasthApAtAt , tasmAtsamavAyAntaraM vinApIha samavAyiSu samavAya iti pratyayaH svIka rtavyaH, tathA ca tenaivAbAdhitehapratyayakhAditi hetoranaikAntikatvAnna tato'pi samavAyasiddhiH, tadevamekAntabhede samavAyenApi hai sambandhenAvayavino'vayavA iti vyapadezo na saGgacchate, vRttivikalpAnupapatterapyekAntabhedo na ghaTate, tathAhi bhinno bhAvaH kacidvarttamAna ekadezena vA varteta, yathA srak sUtraM puSpeSu, sarvAtmanA vA yathA nAnAbhAjanagatAnyAgraphalAni, avayavI vA'vayaveSu, na tAvadekadezena varttate, avayavAn vinA tasyAparaikadezAyogAt , yoge vA'navasthAprasaGgAt , nApi sarvAtmanA'vayavAntareSvavRttiprasaGgAt , na dhekatraiva parisamAptAtmA'nyatrApi varttata iti, vRttau vA yAvadavayavamavayaviprAptaH, gopAlAdInAmapi ca sarvAtmatvattipratItyabhAvAt , tantvAdisaJcayavizeSasyaiva tairapi pratIteH, kathaM tena varteta ! na caikadezasarvAtmabhyAM prakArAntaramasti, nanu paramANoH prAcyAdidigavacchedena paramANvantaraiH saMmRjyamAnasyaikadezasarvAtmabhyAM vinApi vRttirasti, tadavayavAvayavinorapi bhaviSyatIti cenna, niravayavapudgalAnAM paramANUnAM vRtterasambhavAt , tathAhi sAvayavAnAM kuNDabadarAdInAM tantupaTAdInAM vA''dhArAdhaye bhAvavyavasthApakaH saMyogaH, samavAyo vA, bhavatA vRttirabhidhIyate, na ca paramANoH paramANvantareNa sahottarAdharyeNa saMyoge'pyAdhArakhamupapadyate,kuNDaM hi badarasa patato gurukhapratibandhena sthitividadhadAdhAro,badaraM vA''dheyamityucyate,nacA'dhastanaH paramANuruparitanasya For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 10 // SSSSSSSS paramANoH kuNDabadaranyAyena sthitimAdhatte,tamantareNApi tasya khasvabhAvAdeva sthityAderapratIghAtAt ,sato'pyadhastanasyoparitanasthityA-13 bRhadvRttiH dAvakizcitkaralena saMyogamAtra evopayogAt , tasmAtparamANUnAM parasparasaMyoga evAsti na tu vRttiriti na tadRSTAntenAvayavAvayavinoH sA upapAdayituM yuktA, ekAntabhedena cAvayavebhyo'vayavyutpAdAbhyupagame raNDAkaraNDAvasthitebhyastantubhyaH prAdurbhUtasya paTastha tulayA mIyamAnasAvanamanAdivizeSeNArambhakatantugurukhAdgurukhAdhikyaM pratIyeta, kAraNagurutvAt kAryagurutvasyAdhikyAbhyupagamAt, na ca kArye gurutvamanyannAstIti vAcyaM, kAraNaguNapUrvakAH kArye guNA ityabhyupagamavilopaprasaGgAt, na ca paTAdilanareNukaNanikaragurutvavatsadapi kAryagurutvamalpatvAnna pratIyata iti vaktavyaM, reNukaNanikaragurutvasyAlpatvenApyapratIterupapatteH, avayavApekSayA tu avayavinotimahattvAttadgurutvopalambhaH kena vAryeta? ata eta yatra reNukaNAnAM bhUyastvaM tatrAvayavini tulayA mIyamAne tadgurutvAtirekaH pratIyata eva, tadevamavayavebhyo'vayavinaH kathazcidabhedasiddhau satyapi pratyakSe nyAyo'pyabhidhIyate, avayavebhyo'vayavI kathaJcidabhinnaH dravyatve sati pRthagAzrayAnAzritatvAt , yaH punaryasmAdbhinno nAsau dravyatve sati pRthagAzrayAnAzritaH, yathA ghaTApaTa 4 iti vyatirekI, pRthagAzrayAnAzritatve'pi jAtiguNakriyAdibhiravayavAdibhya ekAntabhedena pareNAbhyupagatairvyabhicAro mA bhUditi dravyatve satIti hetorvizeSaNaM, na caikAntenAbhedo'pi ekasthUlatayA pratibhAsAt , AvaraNazItApanodAdhanekArthakriyAkaraNAt , ekadezAkarSaNadhAraNAbhyAM samastAkarSaNadhAraNopalambhAva, tantavaH paTa ityAdyabhidhAnabhedAt, ebhistantubhiH paTo niSpatsyata // 10 // ityAdikAryakAraNabhAvavyapadezAccAvayavebhyo'vayavinaH kathaJcidbhadopapatteH, na ca bhedAbhedau parasparaviruddhau kathamekatra saGgacchete iti vAcyaM, pratyakSAdhigaterthe paryanuyogAnavakAzAt , itarathA bhavato'pi dharmiNi sarvamabhrAntaM prakAre tu viparyaya iti vacanAdeka For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SASARAMCOMS sinneva viparyayajJAne bhrAntAbhrAntatvalakSaNaviruddhadharmayogavyutpAdanavirodhAt , ata evAvayavebhyo bhedAdekatvam abhedAccAnekatvama-181 vayavina upapadyate, ekAntenaikatve sthUlasya grahaNAgrahaNa-kaMpAkaMpa-rAgArAgA''varaNAnAvaraNAdibhirviruddhadharmasaMsargeNAvayavino bhedaprasaGgAt , tathAtve'pyabhede vizvasyApyabhedApatteH, ekatvAnekatvApagUDhe vA'vayavini na viruddhadharmAdhyAsasambhavaH, avayavebhyo'bhedAdekaikAvayavarUpatayA'nekatve bhedAccaikapariNAmaviziSTatayaikatve, katipayAvayavAnAM darzanena kampena ca, nikhilAvayavAnAmadarzanenAkampena ca tasya grahaNAgrahaNayoH kampAkampayozcopapatteH, evaM rAgArAgAderapyanekabaikalAbhyAmaviruddhadharmatA boddhavyA, nanu grahaNAgrahaNAdInAmavirodhApAdanAya vyavasthApitayorekakhAnekakhayorapi parasparavirodhAtkathamekatra samAvezaH' iti cet na, atra pramANopapatteH, tathAhi vivAdapadaM skandho'neko'pi avayavebhyo'bhinnakhAt, yaH punarekaH so'vayavebhyo mino yathA sa evaikasthUlapariNAmaviziSTa iti, na cAtra hetorasiddhiH dRSTAntasya vA sAdhyavikalatA avayavAbhedabhedayoH prAgeva prasAdhitanAt , pratyabhijJAnasya caikasyApi sodhyamityullekhena tattedantAMzAbhyAM smRtyanubhavarUpatayA bayA'pyanakSaram anekakhAbhyupagamAt, etena yatsacanniravayavaM yathA vijJAnaM, saMzca vivAdAdhyAsito nIlAdirityapi pratyuktaM, tathAhi yadIdaM svatatrasAdhanaM tadA paramANoH pakSIkaraNe siddhasAdhanAt , mayA'pi tasya niravayavavasvIkArAt, sthUlasyAvayavinaH pakSIkaraNe AzrayAsiddheH, tasya bhavatA'nabhyupagamAt abhyupagame vA'vayavisiddhyA hetorvAdhitaviSayavAda, atha prasaGgo'yaM, sa hyevaM pravartate yadi sabIlAdiH syAt niravayavaH syAditi, tatra savena hetunA yasyAvayavAnAM niSedhaH sa prasaJjitaste pratItA na vA pratItAzcet asati avayavini kasya te'vayavAH ? ityavayavI svIkavyo bhavet , tathA ca sattvAnnIlAderavayavaniSedhaprasaJjanaM kathaM sidhyet / na cetpratItAH kasya niSedhaM prasaJjayitumudyato'si ? na cAyaM For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandit paMcaliMgI prasaGgo'pi samyak viparyayAparyavasAnenAbhAsatvAt , na caipa nIlAdiniravayavastamAna sanniti hi viparyayaH, tathA ca sAvayavabAdasa- bRhadvRttiH 4 nIlAdiriti viparyayavAkyArthaH, na ca sAvayavalaM bhavatA'bhyupagamyate, tathA cAsiddhamasiddhena sAdhayataH kaste pratimallaH ? abhyu||10|| pagame vA tenaiva nIlAdeH sattvasiddheH, na hyasati sAdhyadharmiNi sAdhanadharmAvasthAnasambhavaH, AzrayAsiddhiprasaGgAt , tasmAtsAdhyA |saccaviparItasavavyAptakhena sAvayavakhAditi heturviruddhaH, tassAtvatatrasAdhanaprasaGgapakSAbhyAM na savAniravayavakhasiddhiH, syAdetatsa rvo'pyavayavAvayavivicAraH paramANusiddhau siddhimaznuvIta, sa eva cAdyApi sandehatulAmadhirohati, tathAhi paramANuranekadigvArtibhiH | paramANvantaraiH saMyujyamAnaH kimekadezena saMyujyate kArlona cA? nAdyaH,tasyaikadezAbhAvAt , bhAve vA paramANukhavyAhateH, na dvitIyaH, | paramANvantarairasaMyogApAtAt , na kaminneva samAptasaMyogo'nyenApi saMyujyata iti, ata eva yadi paramANuvastusan syAttadA paidigvartibhiH paramANubhiH saMyujyeta, dRSTA hi ghaTAdayastAgbhirdravyaiH saMyujyamAnAstathA ca tadvadeva SaDaMzavaM prasajyeteti paramANunidarAkaraNAya SaDaMzakhApAdakastasya yugapatSaTkayogaH, kaizcit prasaGgasAdhanamupanyastaM, tathA ca paThanti-padvena yugapadyogAtparamANoHhU |paDaMzateti, tasAnAsti paramANuH, tadabhAvAttatpUrvako'vayavAvayaviprapaJcaH prapaJca iva lakSyate, evaM ca bhUyo'pyavidyAsAmarthyAcIlA|dirUpatayA bahirAropitakhAkAraM jJAnamAtrameva vizvam ? iti cet ucyate-yadidaM nIlAdyAkAraM jJAnamupajAyate tatki sAdhAram Aho nirAdhAram ? nirAdhAraM cettadA zarIrAvacchedamantareNApi yatra tatra deze kAle vA jAyeta, atha sAdhAraM ko'syAdhAraH ? iti // 10 // vaktavyaM, zarIramiti cet , kiM tat artho, jJAnaM vA? bahirAropitajJAnAkArovA? nAdyaH, anabhyupagamAt , tathAle vA bAhyArthasiddheH, na dvitIyaH, ahamiti pratyayasya tatrAnudayAt, gauro'haM sthUlo'haM saubhAgineyo'ham ityAdyullekhenAhaM pratyayasya tatra || For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A AAA+ACAN sambhavAt jJAnakhamastu iti cet na, lokAyatamatAnupaGgaprasaGgAt , gaurakhAdidharmANAM jJAnAtmAdiSvasambhavena tatsahakRtasya caitanyasya | zarIra evopalambhana kAyAkArapariNatAni bhUtAnyeva cetayante, na tu tadatiriktaH kazciccetana iti zarIracaitanyavAdazcArvAkANAmeva zobhate, natu hAnopAdAnAdivyavahArAnyathAnupapatcyA cetasi bAhyArthAnupagacchatAM vAci punaH kuto'pyabhinivezAtsacarAcaraM vizvaM jJAnasaJjJayA pralapatAM bhavatAM, kiJca zarIracaitanyopagame laukAyatikairivAtiriktajJAnanirAsena bAhyArtha eva khayApi svIkRto | bhavet , so'yaM vyAghrabhiyA palAyamAnasya nirbhAgyatayA tanmukha eva nipAtaH, na tRtIyaH, zarIraM vinA jJAnasyAnutpatyA zarIratayA tasya khAkArAropAnupapatteH, Arope vA, sati zarIre jJAnotpattyA tena zarIratayA bahiHsvAkArAropaH tasiMzca sati jJAnotpAda iti parasparAzrayaprasaGgAt , tasAjjJAnAdvaitamicchatApi tadadhikaraNaM zarIramavazyameSaNIyaM, tadupagame ca tannAntarIyakaniSpattayo ghaTapaTAdayo'pyeSTavyAH, naca paramANuDhyaNukAdipariNAmikAraNakalApaM vinA zarIrAdiniSpattiriti paramANvAdayo'pyabhyupeyAH, nanvevamapi paramANornirAkArakaH padayogo na samAhitaH ? iti cet, atha ko'yaM yugapatSayogaH ? kiM SaNNAM paramANUnAM madhyaparamANunA saha samAnadezavam ,Aho yugapatsambandhaH? so'pi saMyogaH, samavAyo vA ?,Adyazcet atyalpamidamucyate, koTerapi mUkSmapariNAmabhAjAM teSAM samAnadezavasvIkArAt ,mUrcAnAM samAnadezakhaM virudhyata iti cet na, apavarakAdhavacchinne nabhodeze sthUlAvayavinAmapi prabhUtapradIpaprabhApavanAdInAM taptAyaHpiNDAdiSu cAyastejaHprabhRtInAM samAnadezalenAvasthitarupalambhena paramANUnAM tathAlevipratipatteH, naca tena paramANoH SaDaMzatApattiH, SaNNAmapi samAnadezana madhyaparamANunA saha padiksaMyogAbhAvAt , na dvitIyaH, nahi saMyogavAdinAmapyaMzadvArakaH padArthAnAM saMyogaH kintu svarUpadvArakaH, aMzadvArA tadabhyupagame niraMzAnAmAkAzAdInAM tadabhAvApatteH, For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI evaM ca yathA teSAM kharUpeNa saMyogastathA paramANorapi paramANvantaraibhaviSyati ko virodhaH, na tRtIyaH, vAdiprativAdibhyADa bRhadvRttiH tasthAnabhyupagamAta , tanna paramANoH SaDaMzatApacyA'bhAvasiddhau jJAnamAtraM jagaditi, etena mUrttatvacchAyAvavAdayo'pi paramANoH sAMza-IIli . // 102 // tvaprasAdhakA hetavo nirastAH, tatsiddhau dharmigrAhakapramANabAdhenaiSAM kAlAtyayApadezAt , tadasiddhAdAzrayAsiMddheH, yanmUrta tatsAvayava mityAdi vyAptyasiddhezva, paramANvapar3have vyAptiviSayasya ghaTAderapyapalApena dRSTAntAsiddheH, chAyA'pyadhastanaparamANoruparitanaparamA-| NusthitimAtranibandhanA natu tadavayavAdhIneti, tato'pi na sAvayavatvasiddhiH, evamapi tadabhyupagame'vayavAvayaviprasaGgasya kacidapya18. vizrAntyA'navasthAprasaGgAditi, paramANusiddhiH, taizca vyaNukAdikramAniyamena sthUlAvayavyArabhyate, paramANuSveva sazciteSvavayavi-13 | buddhine tu tadArabdhaH kazcitso'stIti cet na, saJcitAnAmapi teSAmindriyagrAhyatvAyogAt, yadAhi trasaraNavo'pi militA api | vAtAyanavivaranipatitadinakarAlokaM vinA na darzanapathamavataranti, tadA kaiva kathA paramANUnAmaindriyakatve mahattvaM baindriyakopala8 bdhikAraNaM, yadAha-mahatvAdanekadravyatvAdrUpavizeSAccopalabdhiriti, na ca mahattvaM teSAmasti paramANutvavirodhAt , nApi samUha eva 81 teSAM mahattvaM, tathA sati vizakalitAnAmapi teSAM samUhenAvasthitAnAmaindriyakatvaprasaGgAt , viziSTotpAdAttadbhaviSyatIti cet , ekasthUlapariNAmAt ko'paro viziSTotpAdaH, tasAdaindriyakatvAnyathA'nupapacyA tadArabdho'vayavI vA svIkartavyaH parihartavyaM | | vaindriyakatvaM paramANUnAmekaikazo melakena vA tathaiva teSAM pratyakSatvAnupapatterityavayavasiddhiH,tadevaM bAhyArthamaparavAnAH sAkArajJAna- 8 // 10 // vAdinaH pudgalarUpavAhyArthasamarthanena gAthApUrvArddhana nirastAH, mAdhyamakAstu jJAnamAtramapyapalapanto jagato'pyalIkatAmAtiSThante, tehi svapnAvalokitAnAmarthAnAM jAgradavasthAyAmanAsAdanAdasattvena tatpratyayasya nirAlambanatvaM tAvadubhayavAdisiddhamatastadRSTAntA For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SAMRODAMARCAS vaSTammena jAgratpratyayAnAmapi nirAlambanakhaM sAdhayAma iti manasi kRkhA tatsiddhaye sarve pratyayA nirAlambanA pratyayatnAt svapnapratyayavaditi ca sAdhanamupanyasyanti, tanmatamuttarArddhana nirAkartumAha 'sumiNevItyAdi' svapne'pi khapnapratyaye'pi AstAM jAgarapratyaye, anubhUyate jAgradavasthAbhAvipadArthAnubhavajanitasaMskArAdima| hinA khapnadraSTrA prANinA sAkSAdiva pratIyate, dineti jAgarAvasthopalakSaNaM, tena jAgradavasthAyAmupalabdhaH pratyakSAnumAnazabdAdi pramANaiH sAkSAtkArAnumitizravaNAdiviSayatayA paricchinnaH 'sphuTa' nizcitaM sakalalokapratItisiddhametaditi yAvat , artho vastu | | ghaTapaTAdiH, jAgarapratyayastAvatprAyaH santamevArtha prakAzakatayA'valambate, svapnapratyayo'pi dinopalabdhaM tameva nAnyamityaperarthaH, | iyAMstu vizeSaH-jAgare taddezakAlatayA'rthaH prakAzate, svapne tvataddezakAlatayA etAvataiva ca svapnArtho'sanniti gIyate, na tu | sarvathA'satvena, etaduktaM bhavati-yadi hi svapnapratyayaH zazaviSANAdipratyaya ivAtyantA'santamartha viSayIkuryAt , tadA'|numanyetApi tasya nirAlambanakha, na tvevamasti, jAgradavasthAnubhUtamevArthamAlambya tasyotpatteH, ata eva khapnakAraNAbhidhAya| kamASem-"aNuhUadivacintiya suapagaivigAradevayANUgA / sumiNassa nimittAI puNNaM pAvaM ca nAbhAvo // 1 // " nAbhAva | iti, nAtyantAsannarthaH, svapnakAraNamityarthaH, na cAnupalabdhacarasyApi candramaNDalakavalAnAderAkalanAdanupalabdhArthagocarakhamapyasti khAnapratyayasyeti vAcyam, anyatra pRthagupalabdhayoreva candramaNDalakavalanayoH kutazcidvAsanAvezAtsambaddhatayA''ropya tatrAnubhavAt , | etena sarve pratyayA nirAlambanA ityAdi yaduktaM tadapi pratyuktaM, parapratyAyanArtha hi vAkyaM prayujyate, vAkyaM cAkAsAyogyatA''sacyAdivizeSaNanikurumbakarambitamapi svArthasyApratikSepakamarthapratIteH kAraNaM yadAha-AkAGkAyogyatAsacimattayA pratisaMhitaM, karaNa For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit paMcaliMgI 83-% bRhadvRttiH 5li. // 10 // pramANAntarApratihataM svavacanakhakriyAvajJAnavyAghAtAdidoSarahitaM svArthapratikSepakayukteranAkSepakaM vAkyamarthapratIteraGgamiti, sAdhanavAkyaM cedaM bhavatA prayuktaM svArthapratikSepamAkSipati, tathA hi niSedhyatayA sisAdhayiSitamAlambanaM sAdhanapratyayasya dvidhA bhavati, pratipacyanubandhi vyApArAnubandhi ca, tatrAdyaM sAdhanameva pratIyamAnasyaiva sAdhanasya sAdhyasAdhakakhAt, na khalu sattAmAtrAvasthitAddhamAdagnipratItirjAyate, dvitIyaM tu sAdhyamAlambanaM sAdhye vyApriyamANatayA sAdhanapratyayasya sAdhyapratItihetukhAta, na banAvavyApriyamANAmapratyayAtparvate'gnimattApratItiH, tadevaM vyavasthite savepratyayanirAlambanatAvAdo yadi pratyayakhAditi sAdhanapratyayamapyAskandati, tadA kathaM sAdhanArthapratItiH kathaM vA tadvyApArAnubandhiviSayarUpasya nirAlambanAH pratyayA ityasya sAdhyArthasthApi pratItiH syAta, sAdhanapratyayasyobhayathA'pi nirAlambanalenAghrAtakhAt, atha nAskandati kathaM tarhi sarvanirAlambanakhavAdo ghaTAmiyAta, sAdhanapratyayasya pratyayave'pi sAlambanakhAt, tathA ca pratyayakhAditihetostenaiva vyabhicArAta , evaM ca svArthasya nirAlambanabasya ca pratikSepeNa kathamassAdvAkyAt sAdhyaM sidhyet ? kiJca sarvazabdena svapnapratyayasyApyAkSepeNa pakSanikSepAdRSTAntAbhAvaH, atha svapnapratyayasya dRSTAntIkaraNAttavyatiriktAnAM jAgratpratyayAnAmeva sarvazabdena sAkalyAbhidhAnaM, tarhi jAgratpratyayA nirAlambanA ityeva pratijJAyatAM kimapakSasyApi pakSatAsandehApAdakena sarvazabdena, svapnajAgratpratyayAbhyAM vinA jagati pratyayAntarasyAbhAvAt , yo'pi khapnapratyayavaditi dRSTAntastasyApi nirAlambanalaM kathamavasitaM, jAgarAvasthAyAM svapnadRSTAnAmarthAnAmanA sAdanAt, arthakriyA'kSamavAccAsattvAvadhAraNena, tatpratyayasyAsadAlambanatvAditi cet, na tAvatsvapnArthAnAM kharaviSANAdInAmivAtyantAsattvaM yenAtyantAsadAlambanatvena kharaviSANAdipratyayasyeva tatpratyayasyApi nirAlambanatvaM syAt , jAgaropalabdhAnA %4%AR // 10 // For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CASSSSSS. mevArthAnAmanubhavAhitasaMskArAdinimittAt sAkSAdanubhUyamAnatayeva tatra pratibhAsAt, tadatyantAsattvAbhyupagame ca jAgaritairapi teSAM tajAtIyAnAM vArthAnAM vandhyAsutAdInAmivAnupalambhaprasaGgAt , na ca svapnArthebhyo jAgarArthAnAM vijAtIyatvamiti vaktavyam , atyantAsadAlambanatayA svapnajAgarAvaskhayoravizeSeNa bhavatAmubhayAvasthopalabhyAnAmapyarthAnAM sajAtIyatvAt, na ca khimArthAnAM sarvathArthakriyAvaikalyaM khapnAnubhUtasImantinIkucakumbhaparIrambhatadvipralambhajanitAnAm amandAnandAzrupulakakapolavikAsAdInAM viSAdavadanavaivAdInAM cArthakriyANAM jAgare'pi darzanAt , na ca svapnadRSTAtyantAsatkAminyAdyAlambanabhrAntajJAnajanyatvaM tAsAmarthakriyANAM na tu kAminyAdyarthajanyatvamiti vAcyaM, tathA sati vandhyAsutajanmAdipratyayebhyo'pi harSAdyarthakriyANAmutpAdaprasaGgAt , ata eva jAgraddazAbhAvisapratyUharambhorUsambhogasukhavimukhatayA khanimnanirvighnavanAdhigamyakAminIratakAmukaiH svapnamahimAnamAtanvAnaiH kaizcitpaThyate-"sA mUrtiH sarasojjvalA samadhurA smero dRzAM vibhramastallAvaNyamakRtrimAmRtamaho? sRSTiH kathaM taadRshii| svapna ? tvaccaraNau namAmi karuNA bhUyo'pi saMdhIyatAM tasyAH zilpavidhau prajApatidhurA dhAtuM tvameva kssmH||1||" tasAtsvapnArthAnAM taddezatayA tatkAlatayA vA'nadhigamenAsattvaM vaktavyaM, na caitAvatA tatpratyayasya sarvathA nirAlamba&AnatopapAdayituM zakyA, ripupradhvaMsapreyasIviprayogAdipratyayAnAmavitathanimittAbhijJadaivajJapratijJAtabhAvitanayajanmapradhvaMsAdipratya yAnAM ca harSazokAdinibandhanAnAM nirAlambanatApatteH, atItAnAgatArthAlambanatayA tatpratyayAnAmasadAlambanatvAvizeSAt , tathA ca harSazokAdikAraNatvaM teSAM na bhavet , antato bhavatpitRpitAmahAdInAM sampratyasattvena tatpratyayasyApi nirAlambanatvaprasaGgAt , nAsanneva matpitrAdaya itISTamevedamiti cenna, bhavajanmano nirhetukatApAtAt , ApadyatAM kA no hAniH iti cenna, bhavataH For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 104 // ekA gatiH ? nahi layadA samadarzanaM taddezakAlAdhyanirAlambanakhaviparyayavya tathA ca hetoma zazvatsattvasyAsattvasya vA prAptaH, nityaM sattvamasattvaM vA 'hetoranyAnapekSayeti nyAyAta, api ca yenaiva pramANena jAgratpratyayA gRhItAstenaiva tadarthAnAM sAkSAdanubhUyamAnatayA'rthakriyAkAritayA ca tatpratyayAnAM sAlambanatvaM gRhItaM, tathA ca hetordharmigrAhakapramANavAdhaH, svapnajAgarapratyayAnAM cobhayeSAmapi sAlambanakhasiddhau sAdhyanirAlambanakhaviparyayavyAptalena viruddhatApi, | bhavatu vA nirAlambanaM khapnapratyayasya tathApi yadA khapnadarzanaM taddezakAlatayA'rthakriyAkSamamartha jAgaritaH kazcita pumAn pazyati, prApnoti ca tadA kA gatiH? nahi khayApi tatra nirAlambanakhaM vaktuM zakyaM, tadarthassa tathaiva prAptaH, tathA ca sAdhyavikalo dRSTAntaH, evaM ca sati prayogaH-khAnapratyayAH sAlambanAH, jAgaropalabdhasyaivArthasya prakAzakalAt, satyakhAnapratyayavat, na ca saMzayaviparyayapratyayAbhyAM hetoLamicAraH, viprakarSAdikAraNenendriyApATavAdinA parasparalyAvarttakadharmAnupalambhAd yathAkramamubhayaikakoyallekhenAnavadhAraNAvadhAraNAtmakatayA sthANurajatAdyarthAntarapratibhAsenAsatyave'pi purovartyarthAlambanalena tayoH sAlambanakhasiddhiH, sarvathArthApratibhAse tayorutpAdasyaivAbhAvAt , tathA ca tAbhyAM vyabhicArazaGkAnavakAzAt , api ca pratIyate yenArtha ityAdi pratyayazabdArthavivecanenApi pratyayAnAM sAlambanatvameva sidhyatIti, etena yadapi jagato'palApAya sarva nAsti jJeyatvAt marIcikAjalavaditi sAdhanamupanyasyate, tadapi pratikSiptam , atra | tAvatpratijJApadayoAghAtaH, sarvapadena hi pramANaprameyarUpaM jagadAkSipyate, taccetkathaM nAsti tadbrAhakapramANaparicchinnasya vizvasya nitarAM nAstitA virodhAt, nAsti cet kathaM sadvAcakasarvapadAbhidheyatA nAma, pratijJArthazca yadi pratijJAheturAkSipettadA kathamasayA pratijJAhetuvacanAbhyAM sarvanAstitva-jJeyatvalakSaNayostadarthayoH pratItirjAyeta ? kathaM vA'sato hetoH sAdhyAnumitiH // 104 // For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir syAt / na cedAkSipenna tarhi tayornAstitA, tathA ca kathaM pratijJArthaH saGgaccheta ? tathA ca svArthapratikSepakatvena nAmAtpratijJAdivAkyAdbhavadabhimatasiddhiH, hetozca jJeyatve'pi sattvAbhyupagamAt, tenaivAnaikAntikatvAt , na ca niSedhakaM pramANaM niSedhyasya vizvasya | sarvathA sattvaM vinA pravartitamutsahate, labdharUpasya kacitkasyaciniSedhAt nahi sarvadA sarvatra ghaTasthAsace nAstIha bhUtale ghaTa iti vyavahAro niSedhapramANAdudetumarhati, lokavyavahArasiddhaM vizvamastIti cet , atha ko'yaM lokaH ? ko vA tavyavahAraH ? yadi parIkSako lokasta vyavahArastu vicArastatsiddhaM cedvizvaM manyethAH, na tatra niSedhakaM pramANaM pravartituM kSamate, parIkSakavicAropapannasya vizvasya yatnazatenApi niSeddhumazakyatvAt , atha paamraadilokstbyvhaarstvvicaaritrmnniiyo bodhastatsiddhe tasiniSedhaka pramANaM pravartyati, tasyA'vAstavatvena nirAkartuM suzakyatvAditi cet , nanu niSedhakamapi pramANaM pAmarAdivyavahArasiddhaM cet, na | tena vizvaniSedhaH kartuM zakyaH, pramANAbhAsatvena tasya vidhiniSedhayoranyatarasinnapyasAmarthyAt, parIkSakavyavahArasiddhaM cettat kiM vizvAvyatiriktamavyatiriktaM vA? nAdyaH, vizvavyatiriktasya vAstavasya tasyA'bhAvAt , bhAve vA vizvasya vandhyAsutasyevAtyantAsatvena vidhiniSedhavyavahArAviSayatvAttasya tatra pravRttyayogAt, pravRttau vA vizvasya kaciddezakAlAdau sattvAbhyupagamaprasaGgAt , aparathA niSedhAsambhavAt , evamapi vA haThAt tadyatiriktatvAbhyupagame niradhikaraNasya tasyAnupapacyA kimadhikaraNena tena bhavitavyamiti vaktavyaM, parIkSakA utpAdakatvAdinA tadadhikaraNamiti cenna, teSAM vizvAntarbhAvAt , bahirbhAve vA sakalapramANaprameyapramAtRvAcakatayA jagati pratItasya vizvazabdasya nikhilasyAbhidheyazUnyatayA zazaviSANazabdAyamAnatApatteH, tathA ca kastadartha niSedheta , mUkImAvasyaiva sahRdayAnAM tatra nyAyopapannatvAt , 1 prameyAyekadezavAcakatayA'pi vizvazabdasya sArthakatA ? For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI | bRhadvRttiH // 105 // SACREAL kalana iti cet na,tadAhi vizvaikadezaniSedhe sAdhye sarva nAstIti pratijJAyA vyAghAtApatteH, na dvitIyaH, niSedhya niSedhakayostAdAtmyAnupapatteH, tathAtve vA niSedhakena niSedhyaniSedhavaniSedhyenApi niSedhakaniSedhaprasaGgAta, vizvAvyatireke niSedhakasyApyasattvaprasakteH, niSedhakapramANAvyatireke vA vizvasyApi sattvApattezca, marIcikAjalavaditi dRSTAnte'pi yenaiva bAdhakapramANena jalasyAsattvaM gRhItaM tenaiva bhaumoSmasaMvalitaravimarIcinicayarUpAyA marIcikAyAH sattvamupapAditaM, tathA ca sAdhyavikalatayA'sau dRSTAntAbhAsaH, jalasyA sattve'pi marIcikAyAH satvAt , tadevaM niSedhakapramANanirAsena pudgalAstikAyasahakRtaM jagadastIti vyavasthitamiti gaathaarthH||85|| iha kila cArvAkAH kAyAkArapariNatAni bhUtAnyeva sukhaduHkhe janayanti cetanatayA saMvedayante ca na tu tayorasAdhAraNakAraNatayAbhimate puNyapApe tadAzrayatayA parairiSTasyAtmana evAbhAvAditi, tayorabhAvaM pratipadyante, naiyAyikAdayastu sattvAbhyupagame'pi tayorAtmaguNamAhuH, tadetanmatadvayamapi samprati apahastayituM kramaprApte puNyapApatace upapipAdayiSurAha suhapayaDIo puNNaM asuhAo huMti pAvarUpA u / muhiduhijaNovavAo itucciya jaM samA bhUyA // 86 // ___ vyAkhyA-zubhAH-prANinAmaihikAmuSmikAbhyudayahetutayA kalyANyaH, prakriyante-zubhAzubhapariNAmabhAjA jIvena prakarSaNAtmasAnnivaya'nta iti prakRtayaH-sadvedanIyAdIni kamANi, tataH karmadhArayaH, tAH 'puNya' puNyamiti dharma iti vyapadizyante, tAzca dvicatvAriMzatsiddhAnte paThyante yadAha-"naratirisurAu muccaM sAyaM paraghAya Ayavujjo / titthussAsanimmeNaM paNidivaharusabhacauraMsaM // 1 // tasadasa cauvaNNAI suramaNuduga paMcataNu uvaMgatigaM / agurulahupaDhamakhagaI bAyAlIsaMti suhapayaDI // 2 // " |viratyAdivihitAnuSThAnazubhAtmapariNAmarUpAH puNyaprakRtihatavo'pi ca puNyamiti gIyante, tathA azubhAH-zubhaviparItaphala // 105 // For Private and Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ROGRASSADGA45451 dAnadurlalitatayA'kalyANyaH, punaH prakRtayaH pUrvavAkye samastamapi prakRtipadamihApyanuSajyate arthAnurodhAt , pAparUpAH pApamityadharma iti vyapadezabhAjaH 'tuH punararthaH sa cAzubhapadAtpuraH sambandhita eva, tAzca nyazItiH, taduktam-"thAvaradasacaujAI apaDhamasaMThANakhagaisaMghayaNI / tirinarayaduguvaghAyaM vaNNacaU nAma cautIsA // 1 // narayAu nIyamasAyaghAipaNayAlasahiyavAsII / asuhapayaDI u dosuvi vaNNAi cauktagahaNeNa // 2 // " aviratyAdi niSiddhAnuSThAnAzubhAdhyavasAyarUpAH pApaprakRti| hetavo'pi pApamityucyante, tathA'pyanayoH varUpaM na vyaktamavabudhyAmaha iti cet ucyate-zubhavarNagandharasasparzaguNAH zubhavipAkAzca prakRtayaH puNyamityucyante, azubhavarNA hi guNA azubhavipAkAca tA eva pApamiti, yadAha mahAbhASyakAra:-"sohaNavaNNAiguNaM suhANubhAvaM ca jaM tayaM puNNaM / vivarIamao pAvaM na bAyaraM nAisuhumaM ca // 1 // " tatra 'na bAyaraM nAisuhumati na parva-18 tAdibhAvena pariNataskandhavat ubhayamapi sthavIyaH sUkSmakarmavargaNAbhirniSpAditakhAt , nApi paramANvAdivadaNIya ityarthaH, tadevaM| puNyapApayoH svarUpamukkhA phaladvAreNa te eva vyaJjayannAha-'sukhinaH-sAtamanubhAvukasya duHkhinazca-asAtaM vedayamAnasya janassa| jantulokasya upapAto-janma, sa cehAtmano nityakhena prAgabhAvAvacchinnaprAdurbhAvalakSaNajanmAnupapattyA manuSyagatyAdiviziSTAbhira| pUrvAbhiH zarIrendriyabuddhivedanAbhirabhisambandhaH, atra hi jagati kazcidIzvaraH kazciddaridraH kazcidullAghaH kazcidAmayAvI kazcitpArthivo'nyazca raGkaH kazcidvipazcit itarazca bAliza ityAdivibhAgena bahulamupalabhyate sukhI duHkhI cotpadyamAnojIvalokaH sa ca'ittucciya'tti 'ata eva' asAdevAtmanaH puNyapApaprakRtisambandhAdeva nakhanyasmAdbhUtapariNAmAderapItyavadhAraNaphalaM, kSetrakAlAdiyogenahi vipa cyamAnA etAHprANinAM sukhaM duHkhaM ca sampAdayanti, athavA upapAda upapattirghaTaneti yAvat , tena sukhI duHkhIca janaH puNyapApayo SAROKAROSAGARLOCANA For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH 5li .. // 106 // RECRRORSCORRESS gAdeva ghaTate nAnyathetyarthaH, nanu dRSTebhya eva bhUtebhyaH sukhAdyupapattau kimadRSTAdRSTakalpanayA dRSTAt kAryopapattau hi nA'dRSTaM pari- kalpyata iti nyAyAt ityata Aha-'yataH' yasAddhetoH 'samAni' sAdhAraNAni 'bhUtAni' pRthivyAdIni kAyAkArapariNatAnyapi, yadi hi bhUtebhya eva sukhaduHkhotpAdo'bhyupeyeta tadA teSAM sAdhAraNatvena kasyacitkadAcitsukhaM kasyacidduHkhamiti vibhAgo nopapadyeta, sarveSAM sarvadA sukhaM duHkhaM vA prasajyeta, asti cAyaM vibhAgastato bhUtebhyo'tiriktaM kizcidasti anayoH kAraNaM, taccAtIndriyaM puNyapAparUpam , etaduktaM bhavati-asti tAvatpratiprANi sukhaM duHkhaM ca svAnubhavasiddhaM na caitanninimittaM bhavitumarhati, tathAvidhassa hi paramANuvatsarvadA sattvaM vandhyAsutavadvA nityamasattvaM prasajyeta, kadAcitkatvaM na syAt , AkasmikalAtkAdAcitkatvamiti cetkimidamAkasikalaM , kAraNanirapekSA utpattiriti cet , tarhi satatotpattiprasaGgaH sAmagrIvaikalyaprativandhayorabhAvAt , tathA ca kathaM tayoH kAdAcitkatvam , atha na kasAccidbhavata iti vyutpattyA kAraNotpattibhyAM virahitabamAkamikalamucyate, bhUyo'pi kathaM tarhi kAdA citkatvaM ? tadAhi tayonityatvaM vA syAdatyantAsattvaM vA, bhavatu nityakhamiti cenna, tayorutpAdavyayadharmakatvopalambhena tadvAdhAt , astu tarhi atyantAsattvamiti cenna, anubhavavirodhAt, sarvairapi tayoradhyAtma saMvedanAt, atha kasAcidapyanyasAma bhavataH kintu khasAdityAkasmikakhamiti cet , nanu tadapi svaM kimasat sadvA? asaccetkathaM tasAdutpattiH ? asataH kasyacidutpattyabhAvAt , saccet tarhi kimutpattyA sattvArthamevahi tasyA gaveSaNAt , tasya cotpatteH prAgeva bhAvena tasyA vaiyarthyAt , kAryakAraNabhAvasyobhayaniSThatvena vAja tadabhAve tadanupapatteriti kathaM khasAditi pakSo'pi sAdhIyAn syAt ? athAsambhAvyopasthitakhamAkasmikatvaM bhavanti hi vaktAro laukikA idamasAkaM samprati vyasanaM kalyANaM vA'kasAdatarkitamApatitamiti tayorapyAkasikalaM tatheti // 106 // For Private and Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit cet na, hetunirapekSatayA yadyetadvivakSitaM tadA pUrvavattayoH satatotpattiprasaGgenAsambhAvyatAnupapatteH,tasmAtsahetukalaM tayorvaktavyaM, tatrApi . na prasiddhabhUtahetukatvaM teSAM zazvadbhAvena taddhetukatve tayorapyasaMbhAvyopasthitakhAbhAvena kAdAcitkatvAsambhavAt tasAdbhUtAtiriktenAtIndriyeNa sukhAdikAraNena bhavitavyaM, bhavatu taHkameva kizcidbhUtAtirikta tatkAraNam , avilakSaNAdapi kAraNAtkAryavelakSaNyotpAdadarzanAt , yathA mArtaNDamaNDalAtprakAzastApazca tathehApyekassAdeva kutazcitkAraNAt sukhiduHkhyAdibhedena jagadvailakSaNyamupapatsyate ? iti cet na, taddhi nirapekSaM vA, sApekSaM vA? nAdyaH, yugapadeva sukhAdi kAryotpAdaprasaGgAt , anapekSatayA tasya kAlavilambAyogAt, na dvitIyaH, apekSaNIyaM hi tasya dRSTaM syAdadRSTaM vA ? na prathamaH, dRSTasya bhUtAderapekSAyAM tasya sadA sannihitalena pUrvavatkAryayogapacApAtAt , na dvitIyaH,bhUtapazcakAtiriktasya tadapekSaNIyasyAnyasyAdRSTasyAnabhyupagamAt ,zaktibhedenaikarasAdapi hetoH kAryavaicitryaM janiSyata iti cettasyAsau zaktibhedo naisargika aupAdhiko vA Adyazcet , tasya zazvadbhAvena kAryasyApi tathAkhaprasaGgaH, dvitIyazcet so'pyupAdhInAM yugapatsampAtena yadi yugapadbhAvI tadA pUrvavatprasaGgaH, kramamAvI cet , nanUpAdhInAM kramamA-15 vitvaM kutastvaM taddhevantarAditi cettasyApi tadanyasAddhetostadityanavasthA, tasmAdadhikamavAhabhiyA zaktibhedasthAne kAraNAnekakhameva RmikakAryavaicitryavidhAnacaturamiSyatAM kimekasya zaktibhedakalpanena ? bhavatu tarhi tayoranyonyasajAtIyameva kizcitkAraNadvayamiti cenna, anyUnAdhikatayA tasyAtyantasAjAtye sukhakAraNameva duHkhakAraNamiti na tahuHkhaM kintu sukhameva tat syAt, sukhamapi vA duHkhameva syAt , duHkhahetusajAtIyena janitatvAt , ubhayamapi cobhayAtmakaM bhavet , zaktivaijAtyAttayoH kAryavaicitryamiti cenna, vijAtIyasAmagrIjanyatvena hi zaktivaijAtyaM, tathA ca zakyabhinnAtmanoH sukhaduHkhahetvorapi kathamaikajAtyam , For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 107 // evamapi vA sAjAtye vizvasya vaizvarUpyavyAghAtastasmAjagadvailakSaNyasya vicitraM kAraNamabhyupetavyam , eva ca sati prekSAvatpravRtteH | sAphalyamapyupapadyate, tathAhi devArcanapAtradAnabrahmacaryAdikarmasu pravarttamAnAH prekSAvanto dRzyante, yadi ca bhUtapariNAmamAtranibandhanaM ta sukhAdikaM bhavet , ka eteSu pravata, nahi niSphale karmaNi bAlizo'pi pravarttate kiM punaH prekSAvantaH, taduktam-"prekSAvatAM yato | vRttiAptA''ste kAryavattayA / prayojanamanuddizya na mando'pi prvrttte||1||" nApi duHkhaikaphale duHkhasyApuruSArthavAt , tathAtve vA / jitaM khodvandhanAdipravartiSNubhirjAlmaiH, nAnAvidhaduHkhamayasaMsArahAnArtha hi mahAtmanAM pravRttiH, puruSArthatve tu tasyAnAyAsasulabhatayA bahutamAyAsasAdhyeSu tapasyAdiSu nityAnandamayamuktisukhopAditsayA kaH prayateta ? yadAha-"yasya duHkhamupAdeyaM tasya heyaM kimucyatAm / heyahInasya kA muktiH kena vA'pyupadizyate // 1 // lAbhapUjAkhyAtyartha teSAM pravRttiriti cenna, aihikalAbhAdinirabhilASukatayA kramaprAptasyApi sAmrAjyAdeH parihAreNa teSAM pravrajyAdividhizravaNAt , khyAtyartha dAnAderapi prAyo vaitAlikAdiSveva darzanena pAtreSu dInAdiSu ca prekSAvatAM tadartha tadanupapatteH, dAmbhikapAkhaNDaisteSAM vipralabdhatvAttathA pravRttiriti cenna, sarveSAM dAmbhikatvAyogAt, keSAJcittadyoge'pi taizca mugdhAnAM pralambhane'pi vimRzyakAritayA prekSAvatAM prAyastasya kartumazakyatvAt , anyathA prekSAvattvahAniprasaGgAt , tasmAtprekSAvatpravRttyanyathA'nupapatyApi jagannAnAtvaheturavazyamabhyupetavyaH, evaM ca sadanuSThAnapradarzakAnAM dharmazAstrANAmapi sArthakatvopapattiriti, tarhi kAyAkArabhUtasambaddha eva brahmacaryapAtradAnAdiH prANibadhastainyAdizca jagadvaicitryasya hetustathA hi zIlAdimahimnA keSAzcinmahAsattvAnAM tadAtvenaiva yuddhAdau vijayAdistaskarAdInAM ca cauryAdikaM kurvatAmeva durvipAko dRzyate, tato dRSTAveva tadupapattau kimadRSTakalpanayA? iti cena, bhavAntarasambhRtAbhyAmeva // 107 // For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir R ECHARHAALACES dharmAdharmAbhyAmubhayeSAmapi tattatphalopapatteH, Adhunikayostu tayostatsahakArikhamAtreNaivopayogAt , pUrNasya ca tatphalasyAmutraiva prAyo bhogyakhAt, kathamanyathA'tiniHkhatayA jaratkuTIrakamAtrasyApyabhAvena sakalaM vAsaraM bhikSATanena zrAntatayA nagaraparisarabhuvi pAdapacchAyAsu suSuptAnAmAtapatrAdipArthivalakSmAdhivAsanadvArA rAjAdhyakSogyatAnumityA vinidrApitAnAM tathAvidhaprayatnAbhAve'pi kaupInavAsasAmapi rAjyalAbhaH, kathaM vA khajIvitamanorathena khavirodhivadhakAmyayA vA sAdhusaMnidhau coreNa | sthApitasya lotrasya rAjapuruSairdarzanAcaurAparAdhenApi sAdhornigrahaH, zrUyate ca loke caurAparAdhena mANDavyamuninigrahaH, dRzyante ca bahulaM pApIyAMso'pi sAmrAjyAdisukhamupabhuJjAnAH, dharmaparAyaNA api ca vyasanazatopataptAH, na cAmISAM tadAnIM brahmacaryatapasyAdirjIvavadhacauryAdizca yathAkramamupalabhyate yena tAveva bhUtasambaddhau teSAM sukhaduHkhahetU kalpyetAm, yattu dhUrttamUladevAdInAM | pAtradAnAnantarameva rAjyalAbhaH, kAlazaukarikAdInAM ca tasminneva janmani nArakAnuguNayAtanAnubhavastatteSAM zubhAzubhAdhyavasAyaprakarSeNa pAtradAnaprANivadhAdijanitayoH puNyapApayoH paramakoTiprAptatayA tatkAlameva vRttilAmAt, natu pAtradAnAde - tasambaddhatayA bhautikazarIravinAzena kAlAntarabhAvini phale tathA'darzanAta, evaM ca yathA rasAyanaviSAdInAM rasavIyevipAkAderasAdhAraNatayA vilambitakhakAryavidhAnasAmarthyavazena vidyamAnAnAmeva kepAzcittathAvidharasAyanalezAzanAdeva jIvitalAbhaH, kepAzcittu balIyasAmeva tAgviSalavAdanamAtreNa vipattiH, tathA maladevakAlazaukarikAdInAM dharmAdharmayorapIti na kazcidvirodhaH, | tathA ca paThanti-"atyugrapuNyapApAnAmiheva phalamApyate / " nanu mA bhatpAtradAnAderbhatasambaddhatvena phalahetutA kintu tajanitayobhUtasambaddhayoreva dharmAdharmayostaddhetutA bhaviSyati kiM tayorAtmasambandhakalpanena ? iti cenna, bhUtAnAM sAdhAraNatvenAsyaiva puruSasyeteSu | For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra paMcaliMgI // 108 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zarIrAdiSu sukhaduHkhopabhogo nAnyasyeti pratiniyamAbhAvaprasaGgAt nanu yasya bhUtaiH kAyAkArapariNataistapasyAdinA dharmAdharmau janyete tasyaiva tatsambandhAttau bhogaM sampAdayato nAnyasyeti kathamaniyamaH 1 iti cenna, yasyeti yacchabdanirdezasya bhUtAtiriktasya bhavatA'nabhyupagamAt, abhyupagame vA sa evAtmeti, tathA ca yasyAtmanA yathA dharmAdharmAvarjitau tasya tajjaniteSu zarIrAdiSu tathaiva bhogo nAnyasya ityAtmasambandhenaiva niyamasiddhiH anyathA''tmasambaddhadharmAdharmAnabhyupagame devArcanAdeva phalahetulAbhyupagame tasya vinazvaralena kAlAntarabhAvinaH phalasyAnupapatti: prasajyeta, tathA ca tadarthasya sadanuSThAnasya bhasmani hutakalpatA syAt, tasmAdAtmasambaddhau kSetrakAlAdisahakAryapekSayA ca phalopabhogaM yAvadavasthAyinau jagadvaicitryakAraNaM tAvabhyupagantavyau, phalopabhogena tadapagame ca pretyabhAvaH, zukladhyAnAdinA sarvathA tatkSaye ca mokSo'pi saGgacchate, aparathA bhUtAnAM nityatayA zarIrAdyapAyA - bhAvena tau na bhavetAmiti, atra ca prayogaH -vivAdAdhyAsitaM jagadvaicitryamAtmasambaddhapadArthavizeSapUrvakaM vaicitryatvAt ghaTapaTAdivaicitryavat, atra ca dRSTAnte kulAlAdyAtmasambaddha prayatnarUpapadArthavizeSapUrvakakhaM prakRteH punaraprayatamAnasyApi bhogadarzanena dharmAdharmapUrvaka bhAvanIyamiti, tasmAtsAdhUktaM 'jaM samAbhUya'tti, athavA yasmAt samAni bhUtAni caitanyAdisvabhAvatayA tulyAH sarve'pyAtmAnaH tatastadgatakAraNavaicitryeNaiva teSAM sukhiduHkhyAdibhedena vaicitryaM saGgacchate nAnyathetyarthaH / etena puruSabho tRvAdisAMkhyaikadezimatamapyapAkRtaM veditavyaM, tathA hyakAraNamakAryaH kUTasthanityacaitanyasvabhAvaH puruSaH, AdikAraNamacetanA pariNAminI ca prakRtiH, tatkArya ca buddhiH sA ca puruSasya sukhAdibhogakaraNazIlatayA kRtyadhyavasAyavyApArA tIrthikairAtmadharmalAbhyupagatadharmAdharmAdibhAvavatI 'ca, puruSastu sarvathA puSkarapalAzavannirlepo bhoktA ca buddhipuruSayostu parasparaM bhedAgrahAnniSkriye'pi puruSe kartRtvA For Private and Personal Use Only bRhadvRttiH 5 li. // 108 //
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie yapi vyAhanyeta, nacAyo vAstavaH kathaM budhAnAca budhAvakayAmA vRddhidharmalAta, |bhimAno buddhitattve cAcetane'pi cetanavAbhimAna ityAdikaM hi tanmataM, tatra yadi kRtyadhyavasAyena kI buddhiriSyate tadA ya evAhaM cetayAmi sa eva karomIti kRtezcaitanyena sAmAnAdhikaraNyaM na syAt caitanyasya puruSadharmakhAt kRtezca buddhidharmasAt , buddhibhedAgrahAdAtmani kartRvAbhimAnAddhAntiriyamiti cet , cetana eva kartA tadupadhAnAcca budhAvakAmapi kartRvAbhimAna iti buvANaH kazcidvAcATo durnivAraH syAt , tathA ca kRtyadhyavasAyo vAstavaH kathaM buddherbhavet ? buddhiniSpAditena ca sukhaduHkha| pariNAmenAtmanaH pariNAmitayA kauTasthyamapi vyAhanyeta, na ca buddhyuparAgAdAtmano bhoktatvamapyatAcikamiti vAcyaM, tasya tatra vAstavatayA'bhyupagamAt , taduktam-sarva pratyupabhogaM yasAtpuruSasya sAdhayati buddhiH| sarva zabdAdigrAmaM pratyAzritya ya upabhogaH sukhAdyanubhavastamityarthaH, api ca dharmAdayo bhAvA buddheH kutastyAH ? prakRteH khakAraNAditi cet na, tasyAstadanabhyupagamAt , abhyupagame vA saiva buddhiriti vyapadizyatAM, kRtaM tasyAH prakRtivyapadezena, atha svAbhAvikA buddhadharmAdayastarhi | tata evAtmanaH sukhAdibhogasiddheH kiM tadarthena brahmacayoMdinA kAyaklezena, atha brahmacayodereva buddhau teSAM jAyamAnakhAdAgantavaste | tatreti cet , tatkimetajanmabhAvinaH prAcyajanmabhAvino vA ? na prathamaH, tadAhi brahmacaryAdisamanantaramevAtmanaH sukhAdyutpAda prasaGgAt , dharmAdibhAvASTakasamRddhAyA buddhanityasaMnikarSAtsukhAdyutpAdasAmarthyena vilambAyogAt , bhavatvevameveti cet na, prAgbha| vasazcitAbhyAmeva dharmAdharmAbhyAM prAyaH sukhAdilAbhasya pramANopapannatayA sarvatIrthakairabhyupagamAt , nApi dvitIyaH, buddheranityatvAbhyupagamenoparame taddharmANAM dharmAdharmAdInAmapyuparamAt, nahi dharmiNyasati taddhAvasthAnasambhavaH, tathA ca satIha janmani ki kRtaH puruSasya sukhAdibhogaH syAditi lAbhamicchato nIcyA api hAniH saMvRttA, yadi ca hitaiSiNI buddhiH kathaM puruSArtha For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit 4-5 paMcaliMgI bRhadvatiH // 109 // %9-% 4 hiMsAstainyAdAvadharmahetau pravata, puruSoparAgApanacaitanyatayA hi sA tathA pravarttamAnA puruSa narakAdiSu duHkhaM bhojayeta, dharmAdharmayoH kharganarakAdiphalatvena pratipAdanAt yadAha-"dharmeNa gamanamUrddha gamanamadhastAdbhavatyadharmeNa / " puruSasyAtyantopakAriNIli buddhistaduktam-"nAnAvidhairupAyairupakAriNyanupakAriNaH puMsaH / guNavatyaguNasya satastasyArthamapArthakaM carati // 1 // " tannaitasyAstaM pratyahitaM kartumucitaM, na ca puruSa eva hiMsAdau pravartate na buddhiriti vaktuM yuktaM, tasya sarvathA niSkriyatA bhyupagamAt , api cAnubhUyamAnatayA sukhaduHkhayostathAtvam anyathA srakcandanAGganAdisaMzleSAtsuSuptamUrchitAdInAmapi sukhitvAdi prasajyeta, evaM ca sati sukhaduHkhadharmayogena buddhyA tadanubhAvukayA bhavitavyaM, tathA cAtmA sukhAdyanubhavitA na syAt , na hyekena hai sukhaduHkhayorupabhoge'nyasyApi tayorevopabhogasambhavaH, tathA sati devadattena sukhAderanubhave yajJadattasyApi tadanubhavApatteH, atha buddhiH svayamanubhUya tajjAtIye sukhaduHkhe puruSamanubhAvayatIti cet na, buddheH svayaM sAkSAt sukhAdyanubhavAnabhyupagamAt , puruSArthameva tasyAH sarvathA pravRtteH, tasmAnna buddhyAzrito dharmAdharmAvAtmani sukhaduHkhayorhetU api tvAtmAzritAveveti, tadevaM sAGyaikadezimate'pi nAtmano dharmAdyanAdhArasya sukhAdyupabhogo ghaTAmazcatIti sthitam / naiyAyikAdayastu dharmAdharmayorAtmadharmatvamicchanto'pi tadguNatvamAcakSate, tathA hi teSAM tatsAdhakamanumAnaM-pazvAdayo devadattaguNAkRSTA devadattamupasarpanti taM prati niyamenopasarpaNavattvAt grAsAdivat , atra dRSTAnte grAsAderAkarSaNaM prayatnenAtmaguNena pareSAM vivakSitaM, prakRte tu pazvAdInAM devadattAtmaguNAbhyAM 4 // 109 dharmAdharmAbhyAmityupasarpaNavattvaM hetuH, pazvAdInAmAkarSaNahetoradRSTasya guNatvaM sAdhayati, tadayuktaM, loke hi rajjvAdinA pazvAderAkaSaNaM saMyogAdidvArA dRSTam , iha tvadRSTena pazcAdInAmAkarSaNaM kena sambandhenAbhimataM ? na tAvatsaMyogena vyayoreva tasya bhavadabhyu A A-% % 4 For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pagamena guNadravyayostadasiddheH, nApi samavAyena parasya tadasiddheH siddhAvapyanyaguNasyAnyatrAsamavAyAt , samavAye vA devadattadharmasamavAyena yajJadatto duHkhyapi sukhI syAt , zuklapaTarUpasamavAyena rakto'pi paTaH zuklo bhavet , na ca samavAyadvArA kasyacitkenApyAkarSANamasti, saMyogadvAreNaiva taddarzanAt , nanu caitroccAritena zabdena guNenApyAkAryamANasya maitrasya zrotre samavAyAdAkarSaNaM : saMbhavati, zabdazravaNAnantaraM maitrasya caitrasamIpAgamanadarzanAt , tathA cAsti samavAyadvArA guNenApyAkarSaNamiti cet na, zabdasya dravyatvena guNatvAsiddheH, tathAhi-zabdo dravyaM sparzavattvAd ghaTavat, na ca sparzavattvamasiddhaM pratighAtakatvena kuDyAdivattatsiddheH, | upalabhyate hi tIvavAdyamAnakAMsyapAtrAdisamutthena zabdena karNazaSkulyupagRhItasya zrotrasya bAdhiryAdinA pratIghAtaH, tathA ca tasya dravyatvasiddhyA dravyeNaiva tena maitrasthAkarSaNaM na guNena, atraca bahuvaktavyamasti taccAgrastutatvAnocyata iti,atha mA bhUddharmAdharmayoH sAkSAsaMyogaH samavAyo vA pazvAdibhistathApi sarvagate nAtmanA saMyuktAH pazvAdayastasmiMzca samavetau dharmAdharmoM ityAtmasaMyogadvArA tAbhyAM davIyasAmapi teSAmAkarSaNamupapatsyata iti cenna, Atmano dehamAtratayA sarvagatatvAnabhyupagamena pazvAdibhiH saMyogAsiddheH, bhavatA kathaJcittadabhyupagame'pi dehAvacchedaM vinA''tmaguNAnAM vRttyalAbhena dharmAdharmayorAtmasaMyogalakSaNadvArasyAkAzasaMyogakalpatayA pazvAkapaNaM pratyakiJcitkaratvAt , evamapi vA vRttilAbhAbhyupagame dehAvacchinna ivAtmani sarvatrApi jJAnecchAsukhAdayastadguNA utpadheran , tathA ca vyApakatayA trailokyavartipadArthajJAnenAtmano'nAyAsena sarvajJatA sarvajJAnAnubhavena ca sukhaduHkhayorapi prakarSasImA sAdhitA sthAt , tanna dharmAdharmAbhyAM guNAbhyAM pazvAdInAmAkarSaNaM saGgacchate, nanu tathA'pi gandhAdinA guNenaiva madhukarAdInAmAkarSaNaM dRSTa, tathA ca paThanti-"ketakIgandhamAghrAya khayamAyAnti SaTpadAH / " tathA prakRte'pi kathaJcidbhaviSyatIti cenna, dravyAnAzritasya For Private and Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH li. paMcaliMgI daguNasya gatyAdyasambhavena tatrApi gandhasahakRtena dravyeNaivAkarSaNaM, kevalaM gandhabhAgasyotkaTatayA tena vyavahAraH, nanu grAsAderAka paNaM prayatnena guNenaivopalabhyate tadihApyadRSTena tAdRzenaiva tadbhaviSyatIti cet na, guNAkRSTatve sAdhye'yaskAntena samIpavartino // 11 // lohasya tilakanetrAJjanAdinA dravyavizeSeNa ca daviSThasyApyaGganAderAkarSaNadarzanAddhetoH sandigdhavipakSavyAvRttikatvenAnaikA|ntikatvAt , guNAkRSTatvasya hi sAdhyasya dravyAkRSTatve vipakSepi hetorniyatopasarpaNatvasya darzanena kiM prayatneneva grAsAdira|dRSTena guNena satAkRSTAH pazvAdayo devadattamupasarpanti, AhozvidaJjanAdinevAGgAnAdirdravyeNa sateti saMdihyate, na cAJjanAdau satyapi | kadAcitkeSAzcidaGganAdyAkarSaNAbhAvAna tasya kAraNatvamiti sAmprataM, tathA sati prayatne satyapi kadAcitkenApi grAsAdyapasAraNena tadAkarSaNAyogAttasyApi kAraNatvaM na syAt , athAdRSTasahakRtamaJjanAdikaM kAraNaM na kevalaM, tarhi prayatno'pyadRSTasahakRta eva kAraNaM na kevala iti tulyaM, sakalakAraNeSvapyadRSTasya sahakAritvopagamAt , adRSTasyApi hi khaphalajanane pratibandhakAbhAvAdisahakAryantarApekSA kiM punarazeSakAraNAnAM, tathA hi yadA kasyacidadRSTaM tasyaiva balIyasA'dRSTAntareNa pratibaddhazaktikaM bhavati, yena vA putrAdinA| saha tadadRSTaphalaM bhoktavyaM, tadadRSTamathApi na phalAbhimukhaM sampadyate, tadA pratibandhakAdRSTAntarAbhAvasya putrAdyaSTasya ca sahakAriBNo'bhAvAtsadapi tadadRSTaM phalaM na janayati, na caitAvatA'pekSakasyAJjanAderadRSTasya vA khakhakArya prati kAraNatvaM virudhyate,tathAtve vATU bIjAderapi kasyacitkAraNatvaM na syAt , sahakAriNaM vinA kuto'pi kAryAnutpAdAt , nanvadRSTasya dravyatve'pyasatpakSa iva bhavatpakSe'pi hai pazvAdibhiH saMyogAdyabhAvAtkathamAkarSaNam ? iti cet na, yathAjanAderaGgAnAdibhistathehApi syAt ko virodhaH ? bhavatApi cAprAptasyApi vipakSAderabhicArAdinA hiMsAdyabhyupagamAt, acintyo hi maNimatrauSadhyAdidravyANAM prabhAvAtizayaH, ata eva zabdasya BASEARCRACADODARA // 11 // For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dravyatayA tadrUpairmatrAkSarairviprakRSTAnAmapi bhujaGgamAdInAmAkarSaNamupalabhyate, dravyatvameva cAdRSTasyopapattimam anyathA tasyAtmavizeSaguNale dehAvacchinnAtmavyavasthitasyaiva tasya vivakSitArthakriyAkAritvaM syAt, prayatnAdInAmAtmavizeSaguNAnAM tathA darzanAt tasmAddravyamadRSTaM tathA ca prayogaH dharmAdharmau dravyam AtmanaH pAravazyakAraNatvAt sauvarNAyasanigaDAdivat, pAravazyaM ca hInamA - tRgarbhAdisthAnaprAptiH, nanu bhavatvadharmasya pAratantryakAraNatvaM tatphalasya hInagarbhAdeH sarvairanIpsitatayA tasya tadupapatteH, na tu dharmmasya tatphalasyAnandAdeH sarvairiSTatayA tasya svAtaMtryahetutvAt tathA ca bhAgAsiddho heturiti cenna, dharmaphalasyApyuttamamAtRgarbhadevAdyutpattisthAnAderuttamasattvAnAmanabhimatatvAt yaduktam - janmApi kiM na dhIrasya bhUyo bhUyastrapAkaram / " tathA ca taddhetutayA dharmasyApi pAratayahetulamupapadyata eva, yadi vA mahAkulInAnAmapi saMvegavatAmapi yoginAmapi keSAJcittapasvinAM nikAcitAvasthatayA vipacyamAnAtpuNyakarmaNo bhogalipsayotpravrajanadarzanena tasyApi pArataMtrya hetukhAvasAyAt, nandiSeNAdInAM tathA zravaNAt kathamanyathA tAdRzo mahAsaccAstathA lokotprAsAspadaM karma samAcareyuH, atha guNatve'pyadRSTasyAtmapAratatryahetutve ko doSaH 1 iti cenna, guNasya dravyapAratatryahetukhAbhAvAt, na khalu dravyaM guNaparatatraM, kiM nAma guNo dravyaparatantraH, anyathA guNAzrayo dravyamiti dravyalakSaNakSatiprasaGgAt, dravyaM cAtmeti kathaM tasyAdRSTAkhyaguNapAratantryaM syAt na ca pudgalatayA mUrttenAdRSTenAmUrta| syAtmanaH sukhaduHkhajananadvAreNAnugrahopaghAtau virudhyete iti vAcyaM, brAhmIpipIlikAdyupayogAdamUrttasyApi jJAnAdervRddhihAnibhyA| manugrahopaghAtadarzanenAvirodhAt, tataH samIcInamadRSTasya dravyatvam, etena yatkaizviddevadattavizeSaguNapreritabhUtakAryAH zarIrAdayaH | kAryatve sati tadbhogasAdhanatvAt gRhAdivat, atra hi nityairmanaH prabhRtibhirhetorvyabhicAro mAbhUditi kAryatve satIti vizeSaNami For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH paMcaliMgItyadRSTasya guNakhasAdhanamupanyastaM, tadapi pratikSiptam , aGganAdyaGgasya bhAvasya ripupradhvaMsasya cAbhAvasya kAryatve sati tadbhogasA-1 dhanatve satyapi devadattAdRSTapUrvakakhAyogena hetoranaikAntikakhAt , sarvaprANinAM zarIrAdyutpAdapradhvaMsayoH svakhAdRSTasattvahAnibhyAM // 11 // janyakhAt, anyathA ekasya kasyacidadRSTasatvena taddhAnyA vA sarveSAM zarIrAdyutpAdatatpadhvasaprasaGgAt , devadattAdRSTasahakArikhamAtraM tu tatrApi na nivAryate, tasmAdito'pi hetornAdRSTasya guNakhasiddhiH, ato dravyameva puNyapApaprakRtirUpamadRSTamiti vyavasthitamiti gaathaarthH|| 86 // sAmprataM kramaprAptamAsravatattvaM pratipipAdayiSustatsvarUpaM tatkAraNaM ca nirUpayannAha suhaduharUvo niyameNa asthi taha Asavo bhavatthANa / sadaNuTThANA paDhamo pANavahAIhiM bIo u // 87 // . ___ vyAkhyA-asti Asrava iti sambandhaH, tatra Asravati-upAdatte banAti aSTavidhaM karma aneneti Asrava-Atmasarasi karmAmbhasAM pravezamArgaH, sa ca sukhaduHkharUpaH, sukhaduHkhagrahaNaM tatkAraNayoH zubhAzubhakarmaNorupalakSaNaM, tatra zubhakarmaNAM sadbhedanIyazubhAyurnAmagotrAdInAmupAdAnasya hetuH-zubhAdhyavasAyAdiH zubharUpa AsravaH zubhAsrava ityarthaH, azubhakarmaNAmasadvedanIyamithyAkhAdInAmAdAnasya kAraNamazubhapariNAmAdirazubharUpo'zubhAsrava ityasau dvividhaH, niyamenAvazyambhAvena 'asti' vidyate 'tathA| tena prakAreNa yathA jIvAdayaH prAgabhihitasvarUpAstattvaM tathA'yamapIti bhAvaH, Asrava uktazabdArthaH, ayamarthaH-jIvasya pratikSaNaM karmagrahaNavyApRtakhabhAvakhAdavazya kenaciddhetunA bhAvyaM, nirhetukasya kAryasyAnutpatteH, tathA ca sati yastatra hetuH sa AsravaH 'bhavasthAnAM' saMsAravartinAM zarIriNAM, na tu muktAnAM, teSAM zubhAzubhakarmAdAnaheturUpAsavAtyantikaprakSayeNa muktiprApteH kathamasau syAt, tadevaM kharUpamukkhA kAraNamAha-sadanuSThAnAdarhadarcanavandanasarvaviratitapaHkhAdhyAyavItarAgapraNidhAnadharmadhyAnAdeH prazasta ALSAD // 11 // For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit kriyAkANDAt 'prathamaH' pUrvaH zubhAsrava ityarthaH, jAyata iti zeSaH, prANivadhAdibhyastu 'tuH punarartho gAthAntarvartI iha yojyate, tena prANAtipAtAdAdizabdAnmRSAvAdakaSAyAdibhyazcAprazastebhyaH karmabhyaH punardvitIyo'zubhAsravaH,bhavati hi yathAkramaM satka| tyAsatkRtyAbhyAmasatorapi zubhAzubhAdhyavasAyAdirUpayoH zubhAzubhAsravayorAvirbhAvaH,satozca vRddhiH, iha ca zubhAsravasya hetusAmAnyopAdAne'pyazubhAsravasya yattadvizeSopAdAnaM tatprANivadhAdInAmatyantaheyatAkhyApanArtham , atra cAvatendriyakaSAyakriyAyogebhyo yathAkramaM paJcapaJcacatuSpazcaviMzatitrisaGkhyebhyaH prAdurbhavanazubhAsravaHkAraNabhedAtkAryakAraNayorabhedopacArAcca dvicakhAriMzadbhedo yadAha-"iMdiakasAyaavvayakiriyA paNa caura paMca paNuvIsA / jogA tiNNeva bhave vAyAlaM Asavo hoi // 1 // " nanu zubhAzubhakarmaNAmAdAnasya bandhasya heturAsrava ityuktaM tacca na saGgacchate, bandhAbhAve AsravAsambhavAt , na babaddhasya karmabandhahekhanuSaGgo nAma, tathAle vA muktAnAmapi tadanuSaGgaprasaGgAt , athA''sravaM vinA'pyasti bandhaH, kathaM tarhi tasya bandhahetutvaM nahi yadabhAve'pi yad bhavati tattaddhetukaM, tathA satyaGkarasyApi zilAzakalahetukatvaprasaGgAdataH kathamAsravasya bandhahetutvamiti cettanna, ubhayorapyanyonyaM kAryakAraNabhAvAbhyupagamAt , evaM tarhi bandhAbhAve nAsravastadabhAve ca na bandha iti parasparAzrayaprasaGga iti cenna, bandhAsavayoH kAryakAraNabhAvapravAhasyAnAditayA yathA pUrvamuttarottaraM pratikAraNakhAbhyupagame tadanavakAzAt, yadi hi ya evAsravo yasya bandhasya kAraNaM sa eva bandhastasyaivAsravasya kAraNaM syAttadA syAdanyonyAzrayadoSo na caivamasti, itarathA bIjAGkurAdI: nAmapi kAryakAraNabhAvAbhAvApatteH, nanvetAvatA bandhAsravayoH samakakSataiva darzitA syAna vizeSaH, tathA ca yathA bandhaheturAsrava ityAsravalakSaNaM, tathA'savahetubandha iti bandhasyApi lakSaNapraNayanaM bhavet , na caivamasti, kaSAyAdyanuviddhasya jIvasya nUtanakamme 8 SOCIAMAKAASANSARKASANA For Private and Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 11 // ACCACADEMICCORDS pudgalaiH saha sambandho bandha iti tallakSaNazravaNAditi cenna, AsravasyotpattyanantaramevAhatya bandhahetutvAt zarIrasya snehAbhyagAdreNunikarasaMzleSavadAtmanaH kaSAyendriyAdyAsravasnehalepAdakSepeNa karmareNusambandhazruteH, na caivaM bandhasya sAkSAdAsravaM pratihetutvaM, vRddhRttiH na hi baddhamAtrameva karma khaphalamAsravarUpaM janayitumalaM, kSetrakAlAdisahakAryApekSayA udayAvasthAprAptasyaiva tasyArthakriyAkaraNasAmarthyAt tasmAtparasparaM kAraNatvAvizeSe'pyanayorAsravahetubandha iti na bandhasya lakSaNaM kintu yathoktameva, tathA ca zubhAzubhakarmAdAnaheturAsrava ityAsravasyAsAdhAraNaM lakSaNaM yuktamuktamiti nAnayoH samakakSateti gAMthArthaH // 87 // prANavadhAdibhyo'zubhAsrava ityuktaM tatra prAkRtalokavihitAtprANavadhAdasau bhavati, vedavihitAttu tasAcchubhAsrava eveti kecinmanyante tAn / sampratyaniSTaprasaJjanena nirasitumAha pANavahAIhinto suhAsavo kiM na soyarIyANa / kaha huja Agamo jIvaghAyasaMdaMsago suddho // 88 // vyAkhyA pakSAntaradyotakaM yadItyavyayamiha yojyate arthAnurodhAt , tena prANavadhAdibhyaH zubhAsravo na bhavatIti tAvatprAyaH sakalatIrthyAnAmavipratipattisiddhaM, yadi punaH prANavadhAdibhyo jIvahiMsAdibhyo'pi AdizabdAttadupadezAnumatyAdigrahaH zubhAsrava | uktazabdArtho'bhyupagamyeta, tadA kim ? ityAkSepe zaukarikANAM saunikAnAmapi 'kimiti' kuto hetoH 'na' naivAsau iSyata iti hai | zeSaH, teSAmapi nityaM hiMsAprasaktatvAdvizeSeNAsau prasajyeta na cedamiSTaM, nanu saunikAnAM pizitAdilolatayA pravRtterna taddhi- I n sAyAH zubhAsravatvaM, yAgAdikAriNAM tu vedavihitatvAtpravRttestasyAstad bhaviSyati, ata eva teSAM tataH svargAdimahAbhyudaya| siddhirityata Aha-'kahe' tyAdi, kathamityatrAnuskhAralopaH prAkRtatvAt , 'kathaM' kena prakAreNa na kathazcidityarthaH 'bhavet' syAt hai ACHARACACY For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'AgamaH ' siddhAntastrayIlakSaNaH 'jIvaghAtasandarzaka:' prANihiMsApratipAdaka iti hetugarbha vizeSaNaM 'zuddha' AdimadhyAvasAnalakSatrikoTyAM parasparavirodhAdivacanadoSakalaGkavarjitaH hiMsopadezakAgamAnAM saMsAranibandhanatayA prAyaH sarvairevA'vigAnenAprAmApyopagamAtkathaM zuddhatA syAt ? ityarthaH nanu vaidikahiMsAyA azubhAsravatvaM kutaH siddhaM yena tatpratipAdakasya vedasyAzuddhatA prasA dhyate ? iti cet pramANAditi brUmaH tathAhi yajJAntaH pAtinI hiMsA pApahetuH hiMsAkhAditarahiMsAvat, na cAsyA hiMsAtvamasiddhaM prANaviyojanAtmikAyAstasyAzchAgAdInAM yAge'pi sarvaireva pratIteH nanu prakRtahiMsA ahiMsA vedavihitatvAt sandhyAva - ndanAdivaditi, anenAnumAnenAhiMsAtvasiddhyA hiMsAtvaniSedhena kathamasyAH pApahetulaM sidhyet ? iti cenna, vikalpAnupapatteH, kimidamahiMsAtvaM kiM hiMsAniSedhamAtraM, hiMsAsadRzapadArthAntaratvaM vA, hiMsA phalAsAdhakatvaM vA, hiMsAzabdAvAcyatvaM vA ? na prathamaH, uSNatvagrAhiNA vahnAvanuSNakhAnumAnavacchAgAdiprANaviyojanarUpahiMsAtvagrAdiNA pratyakSeNA'hiMsAtvAnumAnasya bAdhena hetoH kAlAtyayApadiSTakhAt, na dvitIyaH, anabhyupagamAt, abrAhmaNa ityAdau brAhmaNaniSedhena varNatvAdinA tatsadRzakSatriyAdivarddhisAsadRzaM padArthAntaraM pApahetutayA'lI kasteyAdikaM bhavet na cAtra hiMsAtvaniSedhena prakRtahiMsAyA alIkAdipadArthAntararUpakhaM bhavatA'bhyupagamyate, na tRtIyaH, zyenenAbhicaran yajetetyAdinA'bhicAraprayojanazyenAdiyAgAntaH pAtinyA hiMsAyA vedavihitatve'pi hiMsA phalasAdhakatayA hetoranaikAntikatvAt na ca sA'pi dharmaheturiti vAcyam, abhicArajanitapratipakSAdihiMsAyA abhyudayAdiphaladharmahetukhAbhAve tIrthikAnAmavipratipatteH, na cAnyaphalo'pi dharmo'bhyupeyate yena taddhetukhamabhicArahiMsAyAH kalpyeta, yato'bhyudayaniHzreyasasiddhiH sa dharma iti kaNAdamunivacanAt nApi caturtho, For Private and Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 11 // SHORORSCROSS vyAghAtAta , yAgAntaHpAtinI hiMsetyanena hiMsAzabdavAcyakhamabhyupagamyA hiMsetyanena sAdhyanirdezena tasyAstaniSedhAta , agnISomIyaM pazumAlabhetetyAdinA kevalayAgacchAgAdivadhAbhidhAnaprayogArherAlambhAdizabdairabhidhAnAcca, apica na hiMsyAt sarvabhUtAnItyanena hiMsAniSedhakena vedavAkyAntareNa bAdhitatvAt , prakRtahiMsAyA ahiMsAtvasAdhanamAgamaviruddhatvAnna sAdhIyaH syAt, etadautsargiko hiMsAniSedha ApavAdikastu yAgAdau tadvidhina cotsargeNApavAdo bAdhyate, apavAdaviSayaM parihRtyotsargasya pravRtteH, evaM ca. yAgAdanyatra hiMsAniSedhavAkyaM caritArtham , yAge tu hiMsAvAkyArthAnyathA'nupapattyA tadvidhirastu, yathA bhavatAmautsargiko bhAvastava ApavAdikastu dravyastavaH pRthivyAdibhUtabAdhako'pi bhagavadbhiranujJAtaH, na cAsau na dharmahetustathehApi sarva samAnamiti cet , satyaM, dravyastavasya dharmahetutve'pi tajanitazubhAdhyavasAyAMzasyaiva bhagavato bahumatatvAt tasyaiva ca muktyaGgatayA tena pratipAdanAt, kathaM tarhi etAvAn jinabhavanAdilakSaNastadArambhaH ? iti cenna, asAdharaNaM zubhAlambanaM vinA zubhabhAvasthAnudayena tatkAraNatayA bhAvastavAsamarthAnAM gRhiNAmeva tadanujJAnAt , yadAha-"jo ceva bhAvalese so ceva ya bhagavao bahumao u / na tao viNeyareNaM"ti na tato bhAvaleza itareNa dravyastavena vinA syAdityarthaH, natu bhAvastava iva svarasenaiva dravyastavo bhagavato'bhimataH SaDjIvanikAyasaMyamasvaivAnantaryeNAtyantikamuktisukhasAdhakatamatayA tasyeSTatvAt , Aha ca-"chajjIvahiyaM jiNA viti" na ca sAMsArikasukhalipsayA jainagRhiNAM dravyastave'pi pravRttiH, kintu tannirapekSatayA kRSIvalAnAM kRSau tuSabusAdiniHspRhatayA kaNa-| Ta manoratheneva nityAnandamayaniHzreyasAbhilASeNaiva teSAM tatra pravRtteH, antarA bhaviSNornarasurAdisukhasya palAlasyeva sampAtAyAtatvena gauNatayA tairadhyavasAnAt taduktam-"jiNadhammo mokkhaphalo sAsayasokkho jiNehi pannatto / narasurasuhAI aNusaMgiyAiM iha 8 11 // For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit yUthavyAdivAdhastatra bhavanApa dravyastavaH samIcIna pomAyaM pazumAlameta svargakAmA yAge gavA GOOKSAMAGRANENCES kisipalAla vA // 1 // " arhadvimbavilokanAdinA saJjAtacaraNapariNAmA bhavyasattvA viratisvIkAreNa muktimavApyAbhavaM pRthivyAdIn rakSiSyantItyadhyavasAyena ca teSAM tatra pravRttidarzanAdIryAsamitasya muneH sopayogaM pathi gacchataH kathaJcitpAdAbhihatapipIlikAbAdhavat pRthivyAdibAdhastatra bhavannapi na tattvataH pApaheturvizuddhAzayatayA pariNAmasundarakhAt, evaM cautsargikabhAvastavaprepsayaiva gRhiNAM pravRtterApavAdiko'pi dravyastavaH samIcIna eva, na caivamApavAdikyAmapi yAgAdihiMsAyAmevaM vi| dhAbhiprAyeNa bhavatA pravRttirupalabhyate 'citrayA yajeta pazukAma:' agnISomIyaM pazumAlabheta svargakAma, ityAdivedavacanAdaihikAmuSmikapazukhargAdikAmanayaiva, na hiMsyAt ityAdyautsargikahiMsAniSedhavAkyArthanirapekSatayA haThenaiva yAge gavAdihiMsApravRttyA paramanighRNatAyA evAbhivyaJjanAt , kAmanApUrvikA ca hiMsA'nyahiMsAvahuHkhavedanIyaphalasAdhikaiva sarvazAstreSu gIyate, utsargAnuguNyena ca pravarttamAno'pavAda AtmAnamaznute, yathA jainAnAM teSAM hi bhAvastavarUpotsargavidhihetutayA'kAmanApUrvakatvena ca dravyastavarUpasyA'pavAdavidheH pravRtyA'pavAdopapatteH, dvayorapi cAnayorakAmanApUrvakatvenAnantaryapAramparyAbhyAM mokSaphalatayA ca prAyaH parasparAnugamAt, anyonyAnugatayoreva vA'nayostathAkhAt, na caivaM bhavatpakSepi, tatra hi yajJAdihiMsAvidherApavAdikasya kAmanApUrvakatayA na hiMsyAdityAdezvotsargavidherakAmanApurassaratayA ubhayorapi parasparasAtavyeNa pravRtyA'nyonyAnugamAyogAt , tathA ca kathamapavAdavidherutsargAnuguNyaM syAt, yenAnayorutsargApavAdavidhibhAvaH kalpyeta, na cAsmAkamapi prakRta-6 hiMsAyAH kAmanApUrvekatvaM nAstIti vAcyaM, sarvatra yajJAdividhiSu kAmAmilApazruteH, tAM vinA'hiMsAvidhAviva tadupAdAnaM na svAt , yadapyapavAdaviSayaM parihatyetyAyuktaM tatrApyutsargavidhistAvatsAmAnyarUpatayA prAptau satyAmapavAdaviSaye'pi pravarttamAno'pa For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir C paMcaliMgI bRhadghattiH // 114 // vAdavidhinA khaviSayAdanyatra niyamyata iti vastusthitiH, na ceha tathA'sti kAmanApUrvakatayA sarvathA'pAyanimittatvenotsargavidhipratikUlatayA prakRtahiMsAyA apavAdaviSayatvAbhAvenotsargavidhestatra prApterevAbhAvAt , tathA ca kathaM tatparihAreNotsargavidherna hiMsyAdityAderyAgAdanyatra caritrArthatAbhidhAnaM bhavataH zobheta, bhavatu vA kathazcidapavAdaviSayasamasyAstathApi zAstrAntaraviSayatvAdasya nyAyasya na dharmazAstre'dhikAraH, tatra hyamadukta eva prakAra utsargApavAdavidhyoAyyaH, kiJca yadi na hiMsyAdityAderutsargavidheranAyAsasAdhyAtvargAdiphalaM na sidhyet tadA klezasAdhye yAgAdihiMsAkarmaNyapi pravRttirabhyanujJAyeta , susAdhyA ddhi karmaNaH sAdhyAsiddhau duHsAdhye'pi tasin puMsAM pravRttidarzanAt , na caivamihAsti sarvatIryaireva svazAstre'pyahikAmuSmikAbhyu| dayAvandhyanimittatvenAsyAH prasAdhanAt , "sarve vedA na tatkuryuH sarve yajJAzca bhArata? / sarvatIrthAbhiSekAzca yatkuryAt prANinAM dayA // 1 // " ityAdinA vyAsamuninApi ca sarvadharmasAdhanebhyo'hiMsAyA eva garIyastvena pratipAdanAt , tadevamutsargavidherapyabhimatasiddhau saMbhavantyAM prayatnena prakRtahiMsAyAM pravRttinUnaM svavarNasulabhaM gAyamevAbhivyanakti, tasAduktanyAyena bhedapradarzanAnna bhavadasadabhimatayorutsargApavAdavidhyoH samateti, nanu tathA'pi yathA niHsargeNa prANaprahANakaraNamapi viSaM tAdRgmatrasaMskRtamArogyAdinimittaM bhavati, tathA kharasato'pAyaheturapi hiMsA yAgAdau vaidikamatrasaMskRtA svargAdinibandhanaM sampatsyata iti ? cet, saMskAro hyatrApUrvotpAdo vivakSitaH sa ca kiM hiMsAyA uta taddvAreNa chAgAdeH, Aho hiMsAkAtmanaH ? nAdyaH, praannvi-5||11|| yojanAtmikAyAstasyA abhAvarUpatvenAcaitanyena vA'pUrvasamutpAdAbhAvAt , bhAvarUpe cetana eva ca tadabhyupagamAt, na ca hiMsA| yAstadabhyupagame'pi kAcidiSTasiddhiH, tasyAstajjanyaphalAnavApteH, na dvitIyaH, anabhyupagamAt na hi puruSakRtAdhAgAdezchAgA CCCOCONTENCA-4 For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAvapUrvotpAdo bhavadbhirabhyupeyate, puMsyeva tadabhyupagamAt, yadAha - "saMskAraH puMsa eveSTaH prokSaNAbhyukSaNAdibhiH" / kathaJcidanya kRtAdapi zubhakarmmaNo'nyasya tadanumodanAdidvAreNApUrvotpattiriSyate, na ca prakRtahiMsAyAH zubhakarmatetyAveditakhAt, bhavadabhyupa| gamena tasyAstathAkhe'pi chAgAdeH pazutayA'jJAnabAhulyAt, mRtyumahAbhayaviddalalAcca, na tadanumodanAdisambhavastatkathaM tadutpAdastatra saGgaccheta, na cAnumodanayA'nyasthApi zubhApUrvotpAda iti svadarzana zraddhAlutAmAtramiti vAcyaM - " nihantA cAnumantA ca vizastA krayavikrayI / saMskarttA copaharttA ca khAdakazceti ghAtakAH // 1 // " ityAdinA hiMsAnumanturghAtakavyapadezena tadanu| matijanyapApasaMzleSavadahiM sAnumanturapi tadanumatiprabhavapuNyasaMzleSasya samAnanyAyatayA manumunerapyabhiprAyaviSayatvAt na tRtIyaH, | tadA yabhicArArthAdapi zyenayajJAdestatkarturabhyudaya phalApUrvotpAdaprasaGgAt, vedamantraprayogAvizeSAt, astyeva tatrApi tadutpAdaH kathamanyathA'bhyudayAbhyadhikavipakSAdipratikSepa iti cenna, prAgbhavIyAdevA pUrvAttadupapatteH prAcyajanmasaJcitasyaivA pUrvasyeha janmani prAyo bhoga hetukhena zruteH, yadAha - "yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH phalaM nidhAnasthamivAvatiSThate / tathA tathA tatpratipAdanodyatA pradIpahasteva matiH pravarttate // 1 // yadyevaM zyenAdiyajJAt prAgapi tatphalotpAdaprasaGgaH, niyamena tu tadanantaraM jAyamAno'sau tadutthApUrvasya svAtmani kAraNatvaM nizvAyayatIti cet na, sahakArisamavadhAnAbhAvAdapUrve satyapi phalAnutpAdopapatteH, nahi samarthamapi bIjaM yAvanna kSitijalatejaHprabhRti sahakAricakramadhyamadhyAste tAvadaGkuraM janayitumalaM, kuzUlanihitAdapi tasmAttadutpattiprasaGgAt, tathehApi zyenAdilakSaNasahakArisannidhAveva prAcyApUrvAtphalotpAdaH, atha zyenAdeH kriyAtvenotpannapradhvaMsitvAtsahakAritvAnupapacyA, tajjanyA'dRSTasyaiva tatra hetuteti cenna, kriyAyA abhAvasyApi sahakAritAvirodhAt abhyupagamyante hi bhava For Private and Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgIlAtAspi zyAmarUpAvabhAvasahakArisApekSAdagnisaMyogAtpAkajA ghaTAdiSu rUpAdayaH, na cAbhAvasya nirUpAkhyatayA kAraNatvamA- bRhadvattiH mapi nAstIti vAcyaM, tasya tathA'nabhyupagamAt , tathAtve vA vairitanayaprAgabhAvapradhvaMsayoH sarvAnubhavasiddhaM pramodAdikAraNatvaM / 45 li. // 115| 4Ina syAta. zyenAdeH zubhApUrvotpAdAbhyupagame ca phalavyabhicAro na syAt , kamekatsAdhanavaiguNyAttavyabhicAra iti cena, tatsA daNya'pi kadAciyabhicAropalabdheH, tadaso prAcyApUrvAbhAvaM vA balIyasA pratikUlAdRSTAntareNa sato'pi tasya zaktiprativandhaM vA gamayati, azabhApUrvotpAdazca zyenAdebhevanna niSidhyate, sa ca kAlAntarabhAvine duHkhavedanIyaphalAya kalpate, na ca puNyotpAda|vatpApotpAdo'pi tato na syAditi vaktavyam , abhicArAttadutpAdasya saMvareveSTakhAt , tanna hiMsAkotmano'pi vaidikamantrAcchabhASAtpAdaH, atha saMskAraH zaktyAdhAnaM vivakSitaM, tadapi kiM hiMsAyA uta cchAgAderAho hiMsAtmana iti pUrvavikalpAnAtivaHte, tatra na tAvaddhiMsAyAstasyAH prANavyaparopaNAtmikAyA abhAvarUpatayA zakyAdhAnasthAzakyakhAt, nApi chAgAde, tasya hi zarIre vA zalyAdhAnamAtmani vA nAyaH, tadAnIM taccharIrasya vinazyattayA zaktyAdhAnasya tatrAkizcitkaratAta, na khalu lAkSArasAbasekena sadyazcheye vIjapUraviTapini zaktirAdhIyamAnA kacidupayujyate, kAlAntareNa tatkusumAruNimAnApAdanAta, na dvitIyaH, tatrApi tasyAkiJcitkarakhAdeva, svargaprAptakalena tatra tassa kiJcitkarakhamiti cena, apUrvasyaiva tatprAptau sarvavAdibhiH sAmopagamAta, tasya ca yAgakartRsamavetakhAbhyupagamena chAgAdAvayogAt, nApi hiMsAtmanaH zakkyAdhAne'pi tataH svargaphalAsiddheH, puNyasyaiva taa||11|| tatsAdhanapaTIyasvAt , prakRtahiMsAyAzca pApahetukhenAsakRdAveditakhAt, tathA ca tadAtmani pApasya samavAyAt kathaM khargaH sidhyeta, etena yAge hanyamAnAnAM chAgAdInAM khageprAptene taddhiMsA pApanimittamityapi pratyuktaM, tathA hi kiM vaidikamantrasaMskRtetaro For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pakaraNasahakRtazchAgAdivadha eva yAgaH, Aho matrasaMskRtetaropakaraNakalApaH, chAgavadhastu tadahibhUtaH, nAdyaH, tadA hi yAgAva | kasya skhoM bhavet , hanyamAnasya chAgAdeyAga evAntarbhAvAt , na dvitIyaH, evaM hi prakRtacchAgavaditareSAmapi vadhyamAnAnAM chAgAdInAM vargaprAptiprasaGgAt yAgasAmayyA bahirbhAvAvizeSAt , matrasaMskArAtprakRtacchAgAdestatprAptiriti cenna, matrasaMskArasya tatprAptiprayojakalAbhyupagame pare'pi tena saMskriyantAM parArthasAdhanapravaNakhAtsatpuruSapravRtteH kuyonipakAduddharaNena teSAM svargasau-1 dhAdhiropaNasya ca parArthakhAt, na caitadbhavadabhimatayAgAtsidhyati, tamAdyAgAcchAgAdeH kharga ityasadetat , evamanabhyupagame tu | saMsAramocakAdipraNItApi hiMsA khagehetuH syAt , tadAgamAnAmaprAmANyAnna taduktA hiMsA taddheturiti cet, nanu vedasya kutaH prAmANyam iti vaktavyam , apauruSeyakhAditi cet, kimidamapauruSeyatvaM? prasajyapratiSedharUpaM pahuMdAsarUpaM vA, na prathamaH, kare| puruSAbhAvanizcAyakapramANAbhAvAt , tathA hi na pratyakSeNa tadabhAvo nizcIyate, indriyasadarthasaMnikarSAddhi pratyakSaM jAyate, na ca cirakAlAtIteSu puruSeSvasadAdIndriyasaMnikarSo'sti yena tatpratyakSatayA tadvAkyaracanAyAM kartRsadbhAvaM, vede ca tadanupalambhena tadabhAvaM pratipadyamahi, nAnumAnena tadabhAvAt , vedA apauruSeyA adRzyakartRkatvAdAkAzavaditi tadastIti cenna, adRzyeti kimadRzyamAnatvaM vivakSitaM, darzanAyogyatvaM vA, nAyaH, tadA hi vidyamAnasyaiva karturdezAntaravyavadhAnenAsadAdInAmadRzyatayA tatkAvyasyApyapauruSeyatvaprasaGgAt , na cA'kAzamapyadRzyakartRkatvAdapauruSeyatvamapi tu akartRkatvAdevetyasamarthavizeSaNazca hetuH, na dvitIyaH, taddhi pradhvastaghaTavatkAlAntaravyavadhAnena vA zazaviSANavadatyantAsattvena vA ? na prathamaH, kAlavyavadhAnena darzanAyogyakartRkatvasya jIrNakRpArAmAdiSu pauruSeyatvena vyAptatvAddhetoviruddhatAprasaGgAd, anyathA bhAratAdInAmapyapauruSeyatvApA For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH | 5li. // 116 // tAta, na dvitIyaH, taddhi sarvathA karbabhAvarUpameva, evaM cAkartRkatvAdakartRkA bedA ityarthaH syAt , tathA ca sAdhyAviziSTo hetaH, nApyAgamena siddhaprAmANyAddhi tamAdapauruSeyatvaM sidhyet, na cApauruSeyatvasiddhaM vinA tasya prAmANyasiddhiriti parasparAzrayaprasaGgAt , nanu puruSANAM rAgAdimattvena tadvacanasyAnRtatvazaGkayA na tataH prekSAvatAmaikamatyena sadanuSThAne pravRttiH syAt , asti cAsau, tatastatpravRttyanyathAnupapattyA vedasthApauruSeyatvAvasAya iti cetra, nanu kimajJAtAdvedArthAttaduktAnuSThAne pravRttiqhatAdvA, nAdyaH, hitAhitaprAptiparihAropAyaparijJAnamantareNa prekSAvatpravRttyanupapatteH, tadupAyazca | vedArthastadajJAnAtkathaM tatra pravarteran hitaiSiNaH, na khalu bubhukSurapi kSuhuHkhanivRttisAdhanaM mamedamityajJAtvaiva tanivRttaye bhoja| nAdau pravarttate tadasAdhane'pi pravRttiprasaGgAt , na dvitIyaH, vedArthajJAnopAyAbhAvAt , pUrvapUrvopAdhyAyavyAkhyAnAttajjJAnamiti | cenna, teSAmapi rAgAdimattayA vipralipsA'nAbhogAdinA viparyayeNApi vyAkhyAnasambhavAtkathaM tadarthanizcayaH syAt, tamAna hai prasajyapratiSedharUpamapauruSeyakha saGgatimiyatti, na dvitIyaH, anabhyupagamAt, na hyAkArata itarapuruSasadRzena sarvajJena kenaci nirmitA vedA iti sarvajJamapaDuvAnImAMsakairabhyupagamyate, evaM ca prasajyaparyudAsarUpAbhyAM naarthAbhyAmapauruSeyajasthAnavadhAraNAnna tato vedaprAmANyasiddhiH, nanu gRhItasambandho hi zabdaH svArtha pratipAdayati, anyathA'navagatasaGketasyApi gozabdazravaNAkakudAdimadarthapratItiprasaGgAt, na ca zabdasyocaritapradhvaMsitvena samayagrahaH kattuM zakyate, tathAtve'pyasakRduccAraNAtsamayo grahISyata iti cenna, sadyo vinaSTatvena pUrvasya punaruccAraNAsambhavAt , anyasyApUrvasyaivedAnIM zravaNavivaramadhyAsInasya zravaNAt , tathA ca na zabdasyAbhidhAnyApArAvagamaH, samayavyapekSA hi zabdasyArthapratyAyanazaktirabhidhA, tadanavagamAcca kathaM tena paraHpratyAyyeta, H // 116 // For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ERASA khayamagRhItasamayena parapratyAyanasyAzakyakhAt, vAkyaprayogasya ca tadarthakhAt tasAnnAlikeradvIpavAsina AryAvarttamAgatasya / dhUmAdagnipratipattivadagRhItasambandhAcchandArthapratipatteranupapatternityaH zabdaH, tathA ca zabdamayatvAvedavacAprapaJco'pi nityaH, tathAtve ca tatrApi tasyaiva punaruccAraNAdinA sambandhagrahaH suzakya iti cenna, vinazvarasyApi zabdasya meghAderiva sambandhagrahasambhavAvara | anyathA meghAderapi varSAdyanumAnAbhAvaprasaGgAt , tathA lete dUrAdRzyamAnA meghA vRSTimanto gambhIrastanitasaudAminImacAt prAgupalabdhatAhagmeghavadityatra hi sambandhagrahaNasamaye yaskhA meghavyaktevarSeNa saha sambandho grahItumArabdhastasyA AzutaravinAzitayA'nyasyAH sambandho gRhItaH, tathA'numAnakAle'pi yanmeghavyaktidazenena sambandhaM smRtavAnanumAtA tasyAstadaiva pradhvaMsAdaparayA varSamanuminoti, evaM ca yadyAzuvinAzitayA meghavyakteH sambandhagraho neSyate tadA'numAnakAle'pi prAgananubhUtatvena sambandhassa maraNAmAvAt varSA-1 numAna na syAt , asti cedaM, na ca tatsambandhAdigrahaM vinA saMbhavati, agRhItasambandhAlliGgAlliGgijJAnAnudayA, tasAdasthirANAmapi sambandhagraho'bhyupeyaH, na ca meghasya nAstyAzuvinAzikhamiti vAcyaM, yatsattatkSaNikaM yathA jaladhara ityAdinA kSaNabha sAdhane saugatairubhayavAdisiddhatayA jaladharasya vyAptyaMzatvenopanyAsAt, na ca tatra meghavarSasAmAnyayoH sthiralena sambandhagraha iti vAcyaM, prakRte'pi zabdAbhidheyasAmAnyayostagRhassa durnivArakhAt, sAmAnyasvArthakriyAdyakSamatAttatsambandhagrahe'pi na kazcidupayoga iti cenna, 'nirvizeSaM na sAmAnyaM bhavecchazaviSANavat' iti nyAyena vizeSanAntarIyakakhAt sAmAnyasya tadupagRhItayovyaktyoreva sambandhagrahAbhyupagamAt anyathA bhavatpakSe'pyasya doSasya samAnakhAt, samAnaM caitatsarva prasiddhAnumAne'pi, anyathA tatrApi pratikSaNamupajAyamAnAyA aparAparadhUmavyakteH sambandhagrahaNatatsareNAdyamAvAdazyanumAnaM na syAt, nanu sa evAyaM zabda CASPER For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 117 // GROUGUST ityAdipratyabhijJAnameva pUrvAparakAlabhAvinoH zabdayorekatvaM gRhNAcchabdasya nityakhamavagamayatIti cet na, pUrvAparazabdagatazabdakha-15 bRhadvRttiH sAmAnyaviSayatayaiva caritArthatvenAsya pratyabhijJAnasya lUnapunarjAtakezAdiSvivaikavyaktiviSayatayA bhrAntakhAt, ata evaM pradIpA- 5 li diSu saiveyaM pradIpajvAletyAdyAkArAyAH pratyabhijJAyA ekajvAlA vyaktiviSayatA'bhyupagame bhrAntataiva, nanu lUnapunarjAtakezAdInAmantarA vicchedanAnupalambhAttatpratyabhijJAyA bhavatu bhrAntakha, pradIpajvAlAdestu nairantaryeNa pratibhAsAttadgatAyAstasyAH kathaM tathAtvam ? iti cenna, tailavAdikSayeNAnumAnAjjvAlAdivyaktibhedasiddhau tadekakhagrAhikAyAstasyA bhrAntatvopapatteH, tasAtsAmAnyagocarameva zabdagataM pratyabhijJAnaM, na ca zabdagataM sAmAnya nAstIti vAcyaM, zabdo'yaM zabdo'yamityAyanugatAkArapratyayasa sAmAnya vinA'nupapatteH, zrAvaNatvahetuko'yamanugatapratyaya iti cenna, cAkSuSatvAdinibandhano rUpAdiSvapyanugatapratyaya ityapi kalpyeta, tathA ca tatrApi rUpatvAdisAmAnyAbhAvaprasaGgaH, prasajyatAM kA no hAniriti cenna, pItasitanIlatvAdiSvekAkArapratyayApAtAt , minAkAratayA nIlAdInAM sarvairapi pratIteH kathamevam / iti cet, kathaM punareSAM bhinnAkAratA vilakSaNasAmagrIjanya: tvAt ? iti cenna, bhavatu sAmagrIvailakSaNyAdeSAM bhedastathApi cAkSuSatvamAtranimittako'nugatapratyaya ekAkAro bhavaneSAM kena vAryeta ? bhavatyeva rUpaM rUpamityAyekAkAro'nugatapratyayo nIlAdiSviti cenna, nIle'pi pItAdyAkArAnugatapratItyApatteH cAkSuSatvAvizeSAt , nanu rUpasya vaicitryAdrUpatvanIlatvAdisAmAnyanibandhana evAnugatapratyayo bhavatu zabdasya tu tadabhAvAt , zrAvaNatva // 117 // hetuka evAsAvAstAmiti cenna, zabdasyApi tIbramandAdibhedena kakAragakArAdibhedena ca vaicitryopapatteH, tathA ca zrAvaNatvamAtrahetukatve sarveSvapyeSu tIvra ityeva vA manda ityeva vetyAdirUpeNa tathA kakArAviSvapi kakAra ityeva vA gakAra ityeva vetyAdi For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir EASEA% krameNaikAkAra evAsau prasajyeta, na caitadasti, tasAcchabdatvakatvagatvAdinimitta eva zabde'nugatapratyayaH, sAdetat kutaH punaH zabdagocarapratyabhijJAyA bhrAntatvam , uccAraNAnantaramanupalambhAditi na yuktaM nityatve'pi vyaJjakAmAvAdeva pradIpAbhAvAdandhakArAntaritasya ghaTakheva tatsambhavAt , ata eva vyaJjakadhAnuvidhAnAdekakharUpasyApi zabdasya tIvramandAdibheda upapadyata iti cena, vikalpAnupapatteH, tathA hi kiM zrotraM zabdasya vyaJjakam uta vAyavIyAdhvanayaH ? Aho tAlvAdisaMyogaH 1 abhivyaktirapi kiM jJaptirutAvaraNApasAraNaM nAthaH, jJaptihetoH zrotrasya sannihitatvena sadA zabdopalambhaprasaGgAt, AvaraNApasAraNarUpAyAzcAbhivyakteH zrotreNAzakyatvAt , tathAvidhA vAyava eva hi zabdasyAvArakAH syuH, na ca te bhavanmate niSkriyAmUrtena zrotreNApasArayituM zakyante, na dvitIyaH, tehi jJAtAH zabdamabhivyaMjanti sattAmAtreNa vA na prathamaH, tajjJAnaM hi zrotreNa sthAva, na ca tena vyaJjakA dhvanayaH pratIyante, vaktRvakroccAritasya zabdakhaiva tena pratIterubhayAnubhavAbhAvAt , nApi taiH zabdobhivyajyate zrotreNaiva hai tasya jJapteH, na dvitIyaH, sattAmAtrAvasthitairapi taizcakSurAdibhirikha zabdajJapterayogAt zrotreNaiva tasya pratIterityuktakhAt, atha mA bhUcchabdasya jJaptirabhivyaktiH kinvAvaraNApasAraNarUpA sAtaibhaviSyatIti cet na, sarvagatasyAmUrtasya zabdasyAkAzAderivAvaraNAsambhavAt , sambhave vA vyaJjakairdhvanibhistAdRgvAyurUpAvaraNApasAraNAtsarvatra sarvairapi yogapadyena zabdaH zrUyeta, na tRtIyaH,tasya zabdajanakatvenAbhivyajakakhAyogAt, tathA hi na tAvattasya jJApakatvamabhivyaJjakatvaM, tadA hi badhirasyApi vakturapareSAM ca tAdRzAM zabdazravaNaprasaGgAt , tathA ca badhirAbhAvApattiH, nApyAvaraNApasArakatvaM, prAgvat sarvairapi tacchutyApatteH tasAjanakatvameva tasya, asti ca janakAbhivyaJjakayormahAn vizeSaH, yasin sati hi niyamena padArthopalaMbho jAyate tattasya vyaJjakaM yathA pradIpo ghaTAdeH For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvatiH 5 li. // 118 // SAXSAGARLS ghaTAdyabhAve pradIpe satyapi tadupalambhAbhAvAt , yasiMzca sahakArisAkalyavati sati avazyaM vastUpalambho bhavati tattasya janakaM, yathA bIjamakarasya, na ceha tAlvAdisaMyogasya zabdopalabdhau kadAcidvyabhicAro yenAsau vyaJjakatayA kalpyeta, na caiDamUkAdibhivyabhicAraH, teSAM tAdRk tatsaMyogAyogAt , itarathA bhavatpakSe'pi teSAM tatsaMyoge'pi tadabhivyaktyabhAvena vyabhicAraprasaGgAt, yadapi vyaJjakadharmAnuvidhAnAcchabde tIvrAdibhedopapAdanaM tadapi na samyag yato vyaJjakatayA vikalpitAnAM zrotrAdInAM trayANAM 3 madhyAnna tAvacchotrasya tIvratvAdayo dharmAH santi yena tadanuvidhAnAcchabde'pi tadbheda upapadyeta, pratyutAmacchravaNamUlopaghAtako'nena vakrA tIvraH zabda uccArita ityAkAreNa zrotRRNAM pratisandhAnAvyaGgyazabdadharmatayaiva tIvratvAdeH pratItirna tu vyaJjakazravaNadharmatayA taddharmatve hi tadupaghAto na syAt sahabhuvAM dharmANAM rUpAdInAmiva kharmiNAM pratyupaghAtakakhAyogAt , nApi vAyavIyadhvanidhAnuvidhAnAttIvAdibhedaH, dhvanInAmeva tAvatpratItirnAsti kiM punastaddharmANAM yena tadanuvidhAnAttIvratvAdiH zabde kalpyeta, |bhavantu vA yathA kathaJcittaddhAstathApi tadanuvidhAnavyaGgyasya na saGgacchate, na khalu sUryacandrAdeH prakAzakatvAhAdakatvAdIna / dharmAn vyaGgyA ghaTapaTAdayo'nuvidadhati tathAtve teSAmapi prakAzakatvAdipratibhAsaprasaGgAt , tAlvAdisaMyogasya tUktanyAyena 8 ta janakatvameva na vyaJjakatvaM, tathA ca tIvramandakoSTApavanaprayatnAdisAmagrIjanmanastAlvAdisaMyogAcchabde tIbrAdibhedopapattiH, tadevaM sAmAnyena varNAtmakazabdAnAmanityatvasiyA vedavacasAmapi tatsiddhirupapanA, na hi laukikavacanebhyo mAtrayA'pi tadvacasA bhedamupalabhemahi yena puruSAzakyanirmANatvAdinA hetujAlena teSAmapauruSeyatvamAtiSThemahi, astu tIsaryamANakartRkatvAdAkAzavaditi vedApauruSeyatve sAdhanamiti cet, kathaM punaH karturasaraNaM ? kimabhAvAt ? Aho anubhavAyogAn ? uta tathAvi // 118 // For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAvadhAnAbhAvAt ? nAyaH, kena punaH pramANena karturabhAvo niraNAyi, kiM pratyakSeNa utAnyena ? na prathamaH, kartuMrdezakAlavyavadhA-18 nAdinA'pyanupalambhasambhavenAsadAdipratyakSasya cendriyasanikRSTArthagrAhakatvena tadabhAvagrahaNApravRtteH, pravRttau vA saugatAdyAgameSvapi | tadabhAvagrahAtteSAmapyapauruSeyatvApAtAt, na dvitIyaH, tenaiva sAdhyasiddhau kimasya prakRtAnumAnasyopanyAsena, kizca yadyabhAvAtka rasmaraNaM tadA'kartRkatvAditi hetvarthaH syAt , tathA ca gomAtraniSedhena tadvizeSazAvaleyapiNDavatkartRmAtraniSedhena tadvizeSasya puruSasyApi niSedhaH siddha eva, evaM ca pratijJArthasya hetvarthenAkSiptatvAt , yadi tAM tyakSyasi tadA pratijJAhAnirnigrahasthAnaM 'svIkRtotatyAgaH pratijJAhAniriti' tallakSaNAt, na cettadA sAdhyAviziSTo hetuH, atha tadbhiyA vedA nityA ityAdipratijJAM kuruSe tathApi pratijJAntaraM nigrahasthAnameva, na dvitIyaH, anubhavAbhAvena karturassaraNasya bhAratAdiSvapi samAnatvAt , na hyasadAdibhistatkAro vyAsAdayo'nubhUtA yena saryeran , tRtIye tu siddhasAdhanam avadhAnAdyabhAvena sato'pyanubhUtasyApi karturamaraNopapatteH, na caitAvatA'pauruSeyatvasiddhiH atiprasaGgAt, sAdhanavikalazcAkAzadRSTAntaH, na hyAkAzamasaryamANakartRkatvAdapauruSeyaM |kintvakartRkatvAt, tathA ca vede'pi dezakAlavyavadhAnAdinA karturamaraNasyAnyathA'pyupapacyA vyApteranizcayAdanyathAsiddho hetuH, tadevamapauruSeyatvAsiddhyA tena yadvedasya prAmANyaM sisAdhayiSitaM pareNa tanna saGgatimiyarti, api ca puruSaguNadoSanivandhano vacasA prAmANyAprAmANyavyavahAro loka upalabhyate, tato yadi devasya doSavatkartRpuruSavyAvRtyA prAmANyamabhyupeyate tadA guNavakartRvyAvRtyAprAmANyamapi zaGkayeta, tathA ca tadukteSu kuzalakarmasu nAnuSThAtAro nirvicikitsAH pravarteran , tatojagati sakalo'pi dharmavyavahAra ucchiyeta, IzvarakartRkatvAttatprAmANyamiti cet na, tasya tvayA'nabhyupagamAt nirAkAriSyamANatvAca, tadevaM vedanA For Private and Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI 5li // 119 // AAAAAAAA | mANyasAdhanAya pareNopanyastasyApauruSeyatvAderasiyA taduktahiMsAyA laukikahiMsAtulyatvena tatpradarzakasya tasyAprAmANyamupapanna, bRhadattiH tathA ca prayogaH vedAH pramANatvena na vyavahartavyAH hiMsopadezakatvAt saMsAramocakAgamavaditigAthArthaH // 88 // tadevaM jIvadhAtopadezakAgamAprAmANyapradarzanena tadrakSAprasAdhakasya tasya prAmANyaM sUtrakRtA pratipipAdayiSitaM tacca sarvajJopadezarUpasyaiva tasya saGga cchate, asarvajJopadezasya mithyAjJAnavipralipsAdihetukatayAprAmANyAghrAtatvAditi samprati sarvajJaM tadvacanasya ca prAmANyamupapatibhiH sAdhayituM gAthAyugalamAhaetto ciya atthi phuDaM savannU vigayadosasanbhAvo / kaha saggamukkhayogo dANatavo viNayamAINaM // 89 // / jai hunja na tavayaNaM pamANameyammi haMdi vatthummi / juttIhiM tassa sAhaNamaNatthayaM kiM na bhe bhavai // 9 // vyAkhyA yata eva hiMsopadezaka Agamo na pramANaM tadrakSopadezaka evAsau pramANam 'ata eva' asAdeva hetoH 'asti' vidyate 'sphuTaM' pramANopapannatayA avyaktamiti kriyAvizeSa 'sarva' sakalam anantaguNaparyAyAvaruddhabhUtabhavadbhaviSyatvarUpapadArthajAtAnugataM lokaM tadviparItaM cAlokaM kevalajJAnAvalokena jAnAti yathAvatparicchinattIti sarvajJaH, astIti vartamAnanirdezaH 8 sadA sarvajJasadbhAvapradarzanArtho, na kazcitsa kAlo'sti yatra manuSyaloke sarvajJo nAsti, kadAcidvivakSitadeze tadasattve'pi dezA- // 119 // |ntare tasyAvazyaM bhAvAt , sa ca kaizcidaGganAdiparigrahaliGgenAnumeyarAgAdirapi tattayA'bhyupagamyate, tadapohArtha hetugarbhavizeSamAha-'vigatadoSasadbhAva vigato-mohanIyakSayeNa sarvathA kSINo doSANAM-rAgadveSAdInAM sadbhAva:-satvaM yasya sa tathA, aya-1 For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A% E ASSAGAR marthaH-mohanIyavikAratvAdrAgAdInAM tadudaye teSAmapyudayastatkSaye ca tatkSayaH, yaduktam-"vItarAgA jinAH sarve mohanIyaniva-1 ttitH| tadbhedA hi yataH proktAH sarve rAgAdayo mlaaH||1||" parairapyuktam-"teSAM mohaH paapiiyaanaamRddhskhetrotptteH|" iti, tathA ca mohanIyakSayAdrAgAdikSayaH, tadanantarakSaNe ca jJAnAvaraNAdikSayAllokAlokAvabhAsanakevalajJAnotpAdena sarvajJavyapadezaH, evaM ca kathaM rAgAdimataH sarvajJatA syAt ? tasAdhato vigatadoSasadbhAvastataH sarvajJa iti hetuhetumadbhAvena vizeSaNaM yojyam , athavA sadbhAvaH-sattA doSANAmanudayAvasthatayA sthApyatA tenAyamartho na khalu vigatadoSa ityetAvataiva sarvajJastathAtve upazAntamohasyApyanudayamAtreNa doSavigamAttattAprasaGgAt , kiM nAma yataH sacAto'pi vigatadoSo'taH sarvajJaH sAmprataM tatkakatvenAgamasyaprAmANyaM vipakSe'niSTaprasaGgApAdanena sArddhagAthayA''ha-. | 'kahetyAdi' anuvAralopotra prAkRtatvAt , tena 'kathaM' kena prakAreNa na kathazcidityarthaH, vargo-devalokaH, mokSo-upavargaH,15 tAbhyAM yogaH sAdhyasAdhanabhAvalakSaNaH sambandhaH, upalakSaNaM caitat-narakAdiyogasya bhaveditizeSaH, dAna-pAtreSu nyAyAttakha| vittavitaraNaM, tapaH-anazanAdi, vinayo-gurvAdiSu yathAyathamabhyutthAnAdiH, AdigrahaNAdbrahmacaryAdigrahaH, tato dvandvagarbho bahubrIhiH, tadAdInAM kuzalAnuSThAnAnAM hiMsAcauryAdInAM ca yadIti pakSAntare 'na bhavet na syAt , tatpadena sarvajJaparAmarza: 'tsy| sarvajJasya 'vacanam' AgamaH 'pramANaM' samyagnizcAyakam , 'etasmin' anantarapradarzitatayA pratyakSe handItyupadarzane 'vastuni' svargA| dedonAdInAM ca yathAkrama sAdhyasAdhanabhAvalakSaNe arthe, etaduktaM bhavati-asti tAvatprAyaH sarvavAdisiddhaH khagopavagoMderahiMsApAtradAnAdInAM ca kAryakAraNabhAvaH, na cAsau bIjAkurayoriva pratyakSeNAvasAtuM zakyate, asadAdipratyakSasyendriyArthasannikarSa-15 OALSOCCALCUSS For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir R paMcaliMgI bRhadRttiH // 120 // jatvena dAnAdInAmaindriyakatve'pyanyatarasya sambandhinaH svargAderatIndriyakhAttatsannikarSAbhAvena tatra tasyApravRtteH, nApyanumAnena tadabhAvAt , nanu prekSAvatAM dAnAdiSu pravRttiH phalavatI tatpravRttittvAkarSakavaNigAdipravRttyanumAnenaihikaphalanirapekSatayA teSAM dAnAdipravRtteH phalavattvena kAryakAraNabhAvo'vasIyata iti cet, avasIyatAM nAma tattu pravRtteH phalavattvaM, ki vargAdiphalena || Aho narakAdiphalena ? iti saMdihyate hiMsAdipravRtterapi kaizcitsvargAdiphalatvenopadezAt, tadvaddAnAderapi narakAdiphalatvamapi kazcitsambhAvayet , tathA ca sandihAnA na khargAdyarthino dAnAdiSu pravarteran , tasAtpratyakSAnumAnAbhyAM hetuphalabhAvAnizcayAd dAnAdyeva svargAdi sAdhanaM na hiMsAdIti vinigamanAyAM sarvajJAgama eva pramANaM yadAha-"na mAnamAgamAdanyat mumukSUNAM hi vidyate / mokSamArge tatastatra yatitavyaM mniissibhiH||1||" assadguravo'pyAhuH-"no picchAmo savaNNuNo sayaM na maNapajjavajiNAI / na ya coisadasa puvippamuhe pi suasuaharevi // 1 // evaMpi amhasaraNaM tANaM cakkhU gaIpaIvo y| bhaya ? siddhaMto cia aviruddho iTThadikhehiM // 2 // " tadanabhyupagame hitAhitopAyaM samyagajAnAnAH khargAdyarthinaH kadAciddhiMsAdiSvapi pravarteran , na ca pravRttAvapi tato vAJchitamaznavIran , anupAyAdupeyAsiddheH, na jAtu kSIrAvasiktamapi picumandabIjaM patrapuSpAdyutpAdakrameNa mAkandaphalAya kalpate, tasmAdAgama eva svargAdiyoge dAnAdInAM pramANam , atraivArthe upapattyantaramAha-yuktibhiranumAnA| dipramANopapattibhistasyeti sarvajJasya sAdhanaM mImAMsakAdyupanyastasarvajJanirAkArakapramANapratikSepeNa pratiSThApanam 'anarthakaM | niSprayojanaM, kim ityAkSepe kathaM na 'bhe' bhavatAM 'sarvajJavAdinAM' naiyAyikAnAM bhavati' prasajyate api tu nirarthakaM prApnotItyarthaH, ayamarthaH-AgamaprAmANyena hi prAyaH sarvatIrthyAnAM svargAderdAnAdInAM ca kArya kAraNabhAvanizcayaH, na ca vItarAgaM sarvazaM praNetAraM ANASANA // 120 // For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ARMACANAGAR |vinA tatprAmANyasambhava: rAgAdimadvacanasthAnRtAditvenAprAmANyazaGkAspadakhAdapauruSeyasya ca tasya prAgupadarzitanyAyenAsambhavAt ityAgamaprAmANyAnyathAnupapattyA sarvajJaH sAdhyate, yadi ca sarvajJapUrvakalaM vinApi svakalpanayA AgamaprAmANyAbhyupagamena kAryakAraNabhAvanizcayaH syAt , tadA kimajAgalastanakalpena sAdhitena tena, tasAdatrArthe tatprAmANyamavazyAbhyupeyam , atra mImAM| sakAH pratyavatiSThante, sarvajJasiddhau hi tadAgamaprAmANyaM yujyate, sa eva vA'dyApi na sidhyati tadvAhakapramANAbhAvAt , tathA hi na pratyakSeNa sarvajJo nizcetuM zakyate arthasyendriyasanikarSeNa tasyotpAdAt , sarvajJasya cA'tIndriyalena tatsannikarSAbhAvAt kathamasau gRhyeta, cakSurAdInAM sambaddhapratiniyatArthagrAhakalena tadhaNe vyApArAbhAvAt , 'sambaddhaM vartamAnaM ca gRhyate cakSurAdibhiritivacanAt , nApyanumAnena pratibandhAsiddheH dharmiNo'siddhau hetorAzrayAsiddheH, kathaM sAdhyena pratibandhaH sidhyet, na cApratibaddho heturgamako nAma atiprasaGgAt , siddhau vA dharmiNaH kiM hetUpAdAnena tamantareNApi prAgeva sAdhyasiddheH, nanu bhavantu sarvajJapakSIkaraNe AzrayAsiddhyAdayo doSAH, padArthapakSIkaraNe tu kvAmISAmavakAzaH? tathA hi svargApUrvadevatAdayaH padArthAH kasyacitma|tyakSAH prameyakhAt , ghaTAdivadityanumAnAt pakSadharmatAbalena sarvajJasiddhiriti cenna, anyathAsiddheH, na hi ghaTAdInAM prameyakhena pratyakSatvaM kintu yogyatve satIndriyasannikarSavatvena, anyathA'tItA'nAgatAdInAmapi prameyakhena tathA prasaGgAt, tasmAt prameya khe'pi svargAdInAmindriyasanikarSAbhAvAt pratyakSakha na bhaviSyatItyanumAnAdapi na tatsiddhiH, nApi zabdAta , sahi kiM tenaiva praNItastatsAdhakaH, anyena vA ? yadApi tenaiva tadA'pi kimasarvajJadazAvartinA, uta tadviparItena? nAdyaH, tatpraNItAgamasyAprAmAjyena tatastasyAsiddheH, na dvitIyaH, sati sarvajJatve tena tat praNayanaM tasAca tatprAmANyaM tasAca sarvajJasiddhiriti cakrakadoSaprasa. For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvati // 12 // RECENGALACK gAta , athA'nyenetipakSaH na, tasyApi rAgAdimattayA tatpraNItasya tasyAprAmANyena tatsAdhakakhAyogAta , nApyupamAnAta, gosa- dRzo gavaya ityAdyagRhItasamayasaJjJAsamabhivyAhRtAtidezavAkyazravaNAnantaraM tAdRpiNDadarzanAt sajJAsmaraNasahakRtaM samayagrAhaka yatsAdharmyajJAnamutpadyate tat hi upamAnaM, na cehAtidezyagopiNDasthAnIyaH kazcidupalabhyate yenaitatsadRzaH sarvajJa iti zrutakRtasa| mayasarvajJasajJopahitAtidezavAkyasyopamAtustAdRkpuruSavizeSadarzanena sAdharmyajJAnAtsamayagrahaNaM syAt , upamAnopameyayorubhayo-4 rapyatIndriyatvenopamAnaviSayasyaivAbhAvAt , kathaM tasmAdapi ttsiddhiH| nApyarthApattitaH, sA hi dRSTaH zruto vArtho'nyathA nopapadyata ityarthAntarakalpanA, yathA jIvato devadattasya pratyakSAnupalambhAgRhAbhAvadarzanamanyathA nopapadyata ityarthAntarasya bahirbhAvasthAdRSTasya kalpanA yathoktam-"pramANaSaTkavijJAto yatrArtho nAnyathA bhavan / adRSTaM kalpayedartha, sArthApattirudAhRtA // 1 // " na cAtra sarvajJaM vinA dRSTAdiH kazcidartho nopapadyate yenAsau tadupapattaye sAdhyeta, abhAvapramANena tu tasyAbhAva eva sAdhyata iti sarvajJavAdaH pareSAM na saGgata iti cenna, yattAvaduktamatIndriye'rthe indriyavyApArAbhAvAnna pratyakSeNa sarvajJaH sAkSAskriyata iti | tadAdhunikapratyakSApekSayA siddhasAdhanaM, yatpunaruktaM sambaddhaM vartamAnaM cetyAdi tatra kiM saMbaddhaM gRhyata eva, uta saMbaddhameva gRhyate, nAdyaH, anavahitacetasendriyasambaddhasyApi yogyasyApyarthasyAgrahaNAt, na dvitIyaH, tAdRgaJjanAdisaMskRtacakSuSA vyavahitasyApi bhUnikhAtanidhyAderdarzanAt , atha sphaTikAbhrapaTalAdivyavahitasyevArthasya saMskArakadravyamahimnA kathaJcittatrApyastIndriyasambandho'nyathA'ndhasyApi saMskRtalocanasya taddarzanaprasaGgAditi cenna, bhavakhasau yatra visphAritAkSo draSTA nidhyAdikaM pazyati, yatra tu | tAragapi nibiDapaTTapihitanayanastadIkSate tatra kA gatiH? dRzyaM pratyandhapihitAkSayorubhayorapIndriyasambandhAbhAvAvizeSAt , 1-1-55%AROSAROSCARR25% // 12 // For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dra athAtrApi bhUmyAdivadeva vyavadhAyakenApi paTTAdinA saMskArakasacivatayA cakSuSo darzanazakterapratIpAtena kathazcitsambandhAnni dhyAdidarzanaM bhaviSyatIti cettarhi mantrAdyupagRhItakumArikAdinayanenendriyasambandhAbhAve'pi dezakAlaviprakRSTAnAmarthAnAM pradIpAdau pratyakSeNa grahaNAditi parihAro'stu, nApi vartamAnameva gRhyate pratyabhijJApratyakSeNa sa evAyaM yo mayA prAg dRSTa ityAkAreNAtItAvasthAviziSTasyASyarthasya grahaNAt , evamanabhyupagame pratyabhijJAnAbhAvaprasaGgAt , na ca vizeSyasyaiva tatra grahaNaM na vizeSaNasyeti | sAmprataM, vizeSaNagrahaNaM vinA vizeSyabuddheranudayAt , na hi kuNDalAgrahaNe kuNDalIti buddhiH, yatpunaH svargApUrvetyAdiprayoge'nyathAsidhudbhAvanaM tadapi na yuktam , aupAdhikasambaMdhavAn hi heturanyathAsiddha ucyate, na cendriyasaMnikarSavattvasyopAdhitvaM yujyate tallakSaNAyogAt , indriyasanikarSavatvaM hi yathA sAdhanaM prameyatvaM na vyApnoti, tathA sAdhyamapi kasyacit pratyakSavaM na vyAmoti, nahi | yatpratyakSaM tadindriyasabhikarSavaditi vyAptirasti, aGguSThAdividyAsaMskRtalocanasyendriyasanikarSAbhAve'pyataddezAtatkAlAnAmapyarthAnAM pratyakSakhAt, zvo me bhrAtA''gantetyAdi prAtibhajJAnavato'pi ca tatsanikaSa vinApi bhrAtrAgamanAdyarthasya pratyakSakhAt, sAdhyavyApakA copAdhirgIyate, tasAt prameyatvasya hetoH kasyacitpratyakSatve sAdhye indriyasannikarSavattvaM nopAdhiH, nanu prameyave'pi svargAdInAM kasyacit pratyakSatvaM na bhaviSyati viparyaye bAdhakAbhAvAt , nahi prameyakhakasyacitpratyakSakhayorvyApyavyApakabhAva iti cet na, vikalpAnupapatteH, tathA hi kimidaM prameyatvaM kiM sAkSAtkAripramAviSayakham ? Aho zAbdapramAviSayatvam utAnumitipramAviSayatvaM na prathamaH, vyAghAtAt , ko hi nyAyaviduraH sAkSAtkAripramAviSayAzca svargAdayo naca kasyacitpratyakSA iti vaktumarhati, na dvitIyaH, zAndapramAviSayANAmapi rUpAdInAM cAkSuSAdipramAgocaratvAt , na tRtIyaH, kiM katipayAnAmevAnumitiviSayatvaM sarveSAM For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie parAvA? nAthaH, katipayAsadAdyanumitiviSayatve'pi parvatAmyAdeH keSAzcita pratyakSatvAt , na dvitIyaH, tathAtve svargAdInAM prameyatvavyA-II | bRhadvRttiH kopAt , pramIyate-yathAvanikhilaguNaparyAyAdimattayA sakalapadArthAntaravyAvRttatayA ca paricchidyata iti prameyamiti vyutpatteH, 5li. // 12 // na ca sarvAnumitiviSayatve vargAderyathAvatparicchedyatvaM saMbhavaH, anumAnena sAmAnyarUpatayaiva padArthAnAM paricchedAt , na hi cakSurAdineva dhUmadarzanenApi tArNAdhazeSavizeSavattayA vaDheH pratItiH, evaM rUpaM ca prameyatvaM tattAtparyavRttyA sAdhyaM, "sarvajJatvaM ca dUraM pazyatu vA mA vA tattvamiSTaM tu pazyatu / pramANaM dUradarzI cedetadgRdhrAnupAsahe // 1 // ityAdi sotprAsaM vacaH sarvajJavAdinaH prati vyAharadbhirmImAsakairapyanakSaraM svIkRtameva, atra hyAtmAditattvasya prameyatvarUpaM sAkSAddarzanaM mumukSUNAM vidheyatayopadiSTaM, na caitadAtmAdestrailokyavatisakalapadArthavyAvRttatA sAkSAtkAraM vinA, so'pi ca na niHzeSapadArthapratyakSatAmantareNodetumarhati, na ca sakalArthasArthAnAM yathAvatsaMvedanaM vinA'nyatsarvajJatvaM nAma, sarvAnumeyatvAbhyupagame ca svargAdInAmaupacArikameva prameyatvaM syAt , astvaupacArika-18 meva taditi cet na, mukhyAbhAve kacidapi tasyApravRtteH, nanu ghaTAdiSvasadAdipratyakSeNa mukhyaprameyatvagrahaNAt svargAdiSvaupacArikamapi tadupapatsyate, tathA ca na tena sAdhyasya kasyacitpratyakSatvasya siddhiH, vAstavenaiva tena tasya saMbhAvanAviSayatvAditi cenna, asarvavitpratyakSeNaikasyApi vastunaH sakaladharmavattayA vAstavaprameyatvasya grahItumazakyarUpatvAt , nanvevaM rUpasya prameyatvasya ghaTAdAvamadAdInAmasiddhatvAt , dRSTAntasya sAdhana vikalatvApAdakatayA kathamasya hetukham / iti cenna, sAmAnyarUpatayA siddhakhAt, tasyaiva ca sarvAnumAneSu vyAptiviSayatayA hetutvenopanyAsAt , anyathA yadA vaizeSikAdirmImAMsake prati vizeSasya zabdavAcyatA // 12 // sAdhayan brUte vizeSo'bhidheyaH prameyakhAt sAmAnyavizeSavaditi, tadA prameyakhAdvizeSAbhidheyatA na sidhyet , anyaddhi dRSTAntadharmi For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandie CRUKRABAR NyatIndriye karmakhAdau prameyakham , anyacca sAdhyadharmiNi aindriyake gavAdau vizeSe, yadi cAtra prameyakhasAmAnyasya hetutvaM tadA prakRte'pi tatsamAnam , api ca sAdhyagatAtprameyakhAd dRSTAntagatasya prameyakhaskhAnyAdRzadarzanena dRSTAnte hetorasiddhavAdyApAdanena pratyavasthAne bhavataH varNAvaya'samayoranyatarApAtAt , tathAhi sAdhyagatasya prameyakhasya yadi hetutvamabhimataM tadA pakSavadRSTAnto'pi sAdhyaH syAditivarNyasamaH, dRSTAntagatasya vA tasya ceddhetutvaM vivakSitaM tadA dRSTAntavatpakSo'pyasAdhyaH syAdityavazya| samaH, tasmAtsAdhyadRSTAntayoH prameyakhasyAnyAdRzatve'pi prameyatvasAmAnyassa hetutve na kazciddoSaH, tadevaM prameyatvasya kasyacitpratyakSatvenAnaupAdhikasambandhasiddheryadi vargAdayaH kasyacitpratyakSA na bhaveyustadA prameyA api na syuriti tarkasahAyena tena teSAM kasyacit pratyakSatvasiddhyA sarvajJasiddhiH, yasyaiva te pratyakSAstasyaiva sarvajJazabdavAcyatvAt , api ca yathA'madAdInAmatIndriyArthadarzanAbhAve'pi kutazcinimittAdududdhaprAmbhavIyasaMskAraNAM jAtisarAdInAM tadarzanaM, tathA yogajadharmAnugrahAcchukladhyAnodayena sakalAvaraNavigamAdabhivyaktanaisargikanityajJAnaH kazciddezakAlasvabhAvavyavahitAnapi padArthAn drakSyati ko virodhaH, jAtisarAdInAM ca bhavatA'pyabhyupagamAt , yadapi zabdAdapi na tatsiddhiriti pratyapAdi, tadapi na samyak, keyaM, siddhiryanipedhaH sarvajJasyA''pAdyate, kiM niSpattiH pratItirvA ? nAdyaH, zabdapratipAditayamaniyamAdiyogAbhyAsAsAditaparamasamAdheryogino ghAtikarmacatuSkakSayeNa sarvajJatvaniSpatteH, na dvitIyaH, zabdaM vinA sarvajJavirahiNyadhunAtanakAle evaM dharmakaH sarvajJa iti pratIteranupapatteH, tasAdubhayathA'pi zabdAtsarvajJasiddhiH, na ca cakrakAdidoSaprasaGgaH, svapraNItAdanyapraNItAdvA zabdAsiyabhyupagame'sau syAt , na caivamatra pUrvapUrvatarasarvajJaviracitAgamAduttarottareSAM tattatkuzalakriyAkrameNa sarvajJatvasiddherabhyupagamAt, na caivamanava RAAA** For Private and Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH 5 li. // 123 // sthApAtaH, sarvajJAnAM tadAgamAnAM ca bIjAGkuravadanAdikhAbhyupagamAt , nApyupamAnAttadasiddhiH, na khalvagRhItasamayasaJjJAdivizeSaNAnvitaM sAdharmyajJAnamevopamAnaM, yenAtidezyAbhAvenopamAnAttatsiddhirna syAt , yAvatA yadA kenacitkutazcitsarvajJapravAdaM nizamya zrutapAradRzvA svIkRtAgamaprAmANyaH kazcitkacit kIdRk sarvajJaH ? iti pRSTaH prAha-kathamahaM samUlakApaMkaSitarAgAdidoSajAlaM jJAnAdibhirguNaiH sarvAtizAyinaM bhUtabhaviSyadvarttamAnasamastavastusAkSAtkAradIkSitaM sattamaM nikhilamanujAnAM sarvajJaM varNayituM zakno&AmIti, etadAkarNya praSTA kadAciddezAntaraM gatastAdRzameva itaravilakSaNaM puruSamavalokya nUnamasau sarvajJa iti pratyeti, tadA vaidha yejJAnameva tasyopamAnaM tasmAdevAkRtasamayasarvajJasajJAsaJjisambandhapratipatteH, anyatraivaM na dRSTamiti cena, yadA hi kIdRk karabhaH? iti dAkSiNAtyenAnuyukta udIcyaH karamaM nindan dhik karabhaM lambagrIvaM dIrghajaGgha kaThorakaNThakAzinamapazadaM pazUnAmityAdi ghUte, tannizamya ca dAkSiNAtya uttarApathaM gatastAdRzaM piNDaM nirIkSya nUnamayaM karabha iti nizcinoti, tadA vaidhaya'jJAnenaivAsya karabhasaJjJAsamayagraha ityaadivaidhyopmaanodaahrnnsyaanytraapi darzanAt , sAdharmyagrahaNasya ca dharmamAtropalakSaNatvena nAvyAptilakSaNadoSaH, nanu tAdRkpuruSavizeSasya kacidapyanupalambhAt kathaM vaidhyopmaanaadpi tatsiddhiH ? iti cenna, kiM sarvepAmanupalambho bhavato vA? nAdyaH, tasya sandigdhatvAt , na dvitIyaH, tasyAnupalabdhapitRkeNa bhavataiva vyabhicArAt , tathA ca paThyate- "sarvAdRSTezca sandehAt, khAdRSTervyabhicArataH" iti, yadvA'tidezyAbhAvenopamAnopameyabhAvAbhAvAnnopamAnAttatsiddhiriti yaduktaM-tattasya bhUSaNameva na dUSaNaM yataH-"ananyasAdhAraNagauravazrIna kevalaM merurivAtra meruH / yAvattamapyanvahamudahantI vasundharA bhAti vasundhareva // 1 // " ityAdivatsarvAtizAyitvena sakalopamAnAtivRttatayA tasya bhagavato'nanvayA // 123 // For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie patyA tamigata syAt, na vinA''gamA laGkAraviSayatvAt , yadapi nApattitastatsiddhirityAdi tadapyayuktaM, sarvajJaM vinA''gamaprAmANyalakSaNo'rtho nopapadyeta, tathA ca | taduktakriyAkhanAzvAsena kasyacittatrApravRtyA'ndhamUkaM jagat syAt, na cApauruSeyatvAttatprAmANyamutpatsyata iti vAcyaM, tasya prAgevApAstatvAt , tasAttatprAmANyAnyathA'nupapacyA tatsiddhirupapannA, yadi vA nirviSayatvAnnArthApattiH pramANaM tena na tadadhIne sarvajJasiddhyasiddhI cintAmarhataH, tathA hi viruddhayoH pramANayoH svasvaviSayasthApanenAvirodhApAdakatayA'rthApatteH prAmANyamiSyate tadvAdibhiH yathA jIvatacaitrasya tAvadabhAvapramANena gRhe'bhAvo gRhyate, anumAnena tu jIvan kacidastItyanirdhAritaviSayatayA pravarttamAnena tatra caitrasya sacamapyupanIyate, tadanayoH pramANayoH sattvAsavalakSaNaviruddhArthopasthApakatayaikasmin viSaye pravarttamAnayorvirodho'rthApacyA'numAnasya bahirbhAvalakSaNaviSayAntaracyavasthApanenApAsyata iti jaiminIyA arthApatteH prAmANyaM varNayanti, | tadetadayuktaM, kathaM hi pramANayorvirodhaH samasamayatayA tulyabalatvenaikasmin viSaye viruddhadharmopanAyakatvAditi cenna, jIvaMzcaitro | gRhe nAstIti gRhAbhAvagrAhakasya pramANasya pravRtyanantaraM jIvatA kacidbhAvyamiti sAmAnyaviSayatayA gRhasavopanAyakasyAnumAnasya pravRtteH, samasamayatvAbhAvAt , tathA ca naizcayikatayA gRhAbhAvanizcAyakena prAk pravRttena cA'bhAvapramANena saMdigdhaM | gRhasattvamupanayataH pazcAtpravRttasya cAnumAnasya kathaM virodhaH? tulyabalayoreva tadbhAvAt , nizcAyakatvena cAbhAvapramANasya balI| yaskhAt, anumAnasya ca tenaiva svaviSayatyAjanena bahireva vyavasthApitakhAt, na ca tadupanItayoH sacAsattvayodharmayorapi virodhaH yathA krama sandigdhanizcitatayA tayostadasambhavAt , evaM cAnayorvirodhAbhAvAt kathaM tadavirodhApAdanenArthApatteH sAphalyaM | syAt , atha mahAviSayatvenAvyAhatapravRttitayA'numAnamabhAvapramANaviSayamapi vyAnoti, na caikasin dharmiNi viruddhadharmasaMsargaH For Private and Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandir paMcaliMgI R // 124|| saMbhavati, tato'rthApatyA pratiniyataviSayavyavasthApanena tayoravirodha ApAdyata eveti tasyAH sArthakatvamiti cenna, bahiHsattvagrahe bRhaddhRtiH sAvakAzatayA gRhasattvopanAyakasyAnumAnasya gRhAsattvagrahaM vinA niravakAzavena balavattayA'bhAvapramANena bAdhAt , sAvakAzAnavakA-4 zayoranavakAzo vidhibalIyAniti nyAyAtu, evaM ca nirviSayakhAdApatteH kArthavatvaM bhavatu vA kathaJcit tathA'pyanumAnalakSaNenAghrA-IN tatvAdanumAnameveyaM, tathA hi-sAdhyAvinAbhAvino liGgAtsAdhyanizcAyakamanumAnamityanumAnasya, dRSTaH zruto vA'rtho'nyathA nopapadyata - ityarthAntarakalpaneti cArthApatterlakSaNam , atra cAvinAbhAvAnyathAnupapattizabdayorarthAntarasyApi cArthApattikalpanIyasya sAdhyatvAtsAdhyArthAntarazabdayorapi paryAyatvenAnumAnalakSaNAdarthApattilakSaNasyAbheda ityanumAnAdarthApatterabhedaH, evaM ca jIvatazcaitrasya | dRSTo gRhAbhAvo liGgaM, sa cAnyathA bahirbhAvaliGginaM vinA'nupapadyamAno'rthAntaraM bahirbhAvaM kalpayati-gamayatIti jIvato gRhA|bhAvena liGgenAnyathA'nupapadyamAnena vyAptigrahapurassara bahirbhAvakalpanamanumAnameva, tathA ca prayogaH-jIvaMtro pahirasti jIvana-| vatve sati gRhe'nupalabhyamAnatvAdahamiva, atra cAnumAtA gRhabahiravasthitaH sakalaM gRhamavalokayannAtmAnamudAharaNIkaroti, jIvato gRhAbhAvabahi vayozca kRtakatvAnityatvavatsamavyAptikatvAdviparyayeNApi prayogo draSTavyaH, ata eva liGgavacanasya hetoranyathAs-18 nupapattimeva lakSaNaM pUrvamUrayaH prAhuH, anyathA'nupapannatvaM hetorlakSaNamIritaM tathA-"anyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim / nAnyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim // 1 // " prasiddhAnumAne'pi ca dRSTaH zruto vA parvatAdau dhUmo'gniM vinA'nupapadya-IN mAno'rthAntaramagniM kalpayatItyarthApattilakSaNasyAnumAnalakSaNAdabhedapratIte pattiH pRthakapramANaM, tadevamanumAnAdibhiH pramANaiH sarvajJasiddhestadabhAvasAdhanamabhAvapramANaM parasya niravakAzameva, nanu vivAdAdhyAsitaH puruSaH sarvajJo na bhavati vaktRtvAd , rathya // 124 // For Private and Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandie 40-50-4 COLORAMMARGAO puruSavadityanumAnAt sarvajJAbhAvaH setsyatIti cenna, vivAdAdhyAsitaH puruSaH siddho navA ? siddhazcettadA tasya sarvajJatvenaiva siddhH| paramANuH sAvayavo mUrtatvAditibaddharmigrAhakapramANabAdhaH, na cetsiddhastadA''zrayAsiddho hetuH, tathA sarvajJo na bhavatIti sAdhye kiM sarvajJatAyAH prAgabhAvo vivakSitaH ? Aho pradhvaMsaH ? utAnyonyAbhAvaH ? atyantA'bhAvo vA? nAdyaH, garbhAdiSu sarvajJatAyAH prAgabhAvasyAmAbhirapyabhyupagamAt , kAlAntare tatsiddhiprasaGgAcca, na dvitIyaH, jJAnAvaraNakarmavigamajanmanaH zazvatsakalapadArthAvabhAsinityajJAnavattAlakSaNAyAstasyAH pradhvaMsAsiddheH, na tRtIyaH, tasya pratiyoginirUpaNAdhInanirUpaNatayA pratiyogisarvajJAnabhyupagame tadAtmakatAniSedhasya vivAdAdhyAsite kartumazakyatvAt , na khalu ghaTaH paTo na bhavatItyAdau paTApratItau tattAdAtmyaniSedho ghaTe kathazcitsaGgacchate, pratiyogisarvajJanirUpaNe vA siddhaM naH samIhitaM, na caturthaH, sAsarvajJakhavaktRkhayoH kAryakAraNabhAvAdvA, tAdAtmyAdvA, sapakSe bhUyo darzanAdvA, na prathamaH, sahi dhUmAmyoriva tayoranvayavyatirekAbhyAmavasIyeta, Pna cAtrAmeriva dhUmo'sarvajJakhasyAnvayavyatirekAvanuvidhatte vaktRtva, vivakSApUrvakatAlvAdisaMyogAnvayavyatirekAnuvidhAyikhAttasya, na cotsvapnAyitonmadAdimatAM vivakSAM vinA'pi vaktRkhadarzanAt na tadanuvidhAyikhaM tasyeti vAcyaM, jAgarAvasthAbhAvyabhyAsataJja| nitasaMskArapATavAdinA'spaSTapratibhAsatayA jJAnavivakSAprayatnAnAM teSAmapi sambhavAt , anyathA prayatna vinA koTyavAyutAlvAdisaMyogAbhAvena varNAdyuccAraNAnupapatteH, jJAnAdInAM ca yathottaraM pUrvasya pUrvasya kAryakAraNabhAvaniyamAt, utsvamAdiSvaspaSTa jJAnAdyanabhyupagame ca pUrvAbhyastAnAmeva varNAnAmuccAraNaniyamAbhAvaprasaGgAt , tannAnvayenAsarvajJakhavaktRkhayoH kAryakAraNabhAvAvasAyaH, vyatirekastu sarvajJAnabhyupagame na saMbhavatyeveti kathaM tatastadavasAyaH syAt ?, na dvitIyaH, vRkSakhaziMzapAkhayorivAsarvajJakhavaca CARRORICA For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 125 // RochakKRECRARIA nakartRtvayostAdAtmyApratIteH, tayoH pratiniyatasAmagrIprabhavatvAt , na tRtIyaH, sahasrazaH savatsagavIdarzane'pi vyabhicAro- bRhadvRttiH palambhAt anyathA vajra-lohalekhyaM pArthivatvAdityanumAnaM siddhimAsAdayet , bhUyodarzanAvizeSAt , tasmAtsarvajJAtyantAbhA-|| vo'pi sAdhyArtho na saGgacchate, vaktRtvAditi ca hetoH kiM bhUtabhaviSyadAdigocarAvisaMvAdivacanakartRtvaM vaktRtvamabhimataM tadviparItaM vA, Adhe evaMrUpavaktRtvasya sarvajJatAvyAptatvAdviruddho hetuH, dvitIye siddhasAdhanaM visaMvAdivacovakturasarvajJatvena sarvaira-| pISTatvAt , rathyApuruSavaditi dRSTAnte'pi vyAptyanizcayAdanyathAsiddho hetuH, nahi rathyApuruSo vaktRtvAdasarvajJaH kintu rAgAdimatvAt , prakRtazca puruSo vaktRtve'pi rAgAdimattvAbhAvAtsarvajJo'pi bhaviSyati ko doSaH / na ca yo vaktA sa rAgAdimAniti sAdhanavyApakatvAnnAsyopAdhitvamiti vaktavyaM, tathAtve bhavadgurorjeMminerapi rAgAdimattvApatteH, ApadyatAmiti cenna, tathAtve hi tatkRtavedavyAkhyAyAmanAzvAsena taduktakriyAkANDe bhavatAM pravRttyanupapatteH, tathA cAnirmokSaprasaGgaH, kiJca kimayaM heturanvayI, anvayavyatirekI vA? na prathamaH, bhavadabhiprAyeNAsadvipakSatve'pyuktanyAyenAprayojakatayA sapakSe'nvayAnizcayAt , na dvitIyaH, vipakSasya sarvajJasyAtyantAsattvAbhyupagamena bhavataH zazaviSANAdivattasmAd vyatirekAsiddheH, tanna vaktRtvAddhetoH sarvajJAbhAvasiddhiH, da evaM ca tadabhAvasAdhakapramANavyudAsena siddhaH sarvajJaH, tajjJAnaM ca na cakSurAdijanyaM sarvaviSayatvAt , cakSurAdInAM ca pratini-8 | yatarUpAdigrAhakatvena tadasiddheH, matrAdisaMskArAdamadAdicakSurAdInAM vyavahitAdyarthagrahaNavadacintyapuNyasambhArAtsarvajJacakSurA // 125 // dInAM kathazcitsarvagrAhakatvAbhyupagame'pi teSAmanityatvena vinAze tajjanyasarva viSayajJAnasyApi tatprasaGgAt , na caitadevaM zarIrendriyAdinirmuktAnAM muktAnAmapi tasyeSyamANatvAt , nApi laiGgika tat tAliGgAbhAvAt , bhAve vA kramayogapadyavikalpAnu For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ACCORRESTER papatteH, krameNa tAvatpadArthAnAmAnantyena liGgAttadanumiteH kartumazakyatvAt , yaugapadyena ca tadanumityabhyupagame AnumAnikajJAnasya sAmAnyamAtragocaratvena tadrUpasya sarvajJajJAnasyApi nikhilapadArthadharmagrAhakatvaM na syAt , anumAnasyaivaM svabhAvatvAt , bhAvanAbhyAsAttu sarvajJalaiGgikajJAnasya sakaladharmagrahaNAGgIkAre sajJA'ntareNa tasya sAkSAtkAritvamabhyupagataM bhavet , nApi zAbdaM tat tadA hyabhilApyAnAM bhAvAnAmanantatamabhAgasyeva tena grahaNaM syAt , tasyaiva zrutanibandhena tajanyatajjJAnaviSayatvAt , tathA coktam-"paNNavaNijjA bhAvA aNaMtabhAgo u aNabhilappANaM / pannavANijANaM puNa aNaMtabhAgo suyanibaddho // 1 // " nanvanabhilApyAnAmabhilApyAnAmapyanantAnAM teSAM zrutAnibandhena tadaviSayatvAt , tadagrahaNAbhyupagame vA sarvajJatvahAneH, tasAdindri-1 yaliGgazabdajanyaM tajjJAnaM nityaM sarvaviSayaM naizcayika pratyakSaM vA'bhyupagantavyaM, nanvevamAtmano nityajJAnarUpatvenAsadAdijJAnasyApi nityatvAvizeSAtsarvaviSayatvaprasaGga iti cenna, tadAvaraNApagamAnapagamAbhyAM vizeSAt , dRzyate hi paTalAdyAvaraNAnAvaraNAbhyAM cakSuSaH svaviSayagrahaNaM prati vizeSastadvadihApi bhaviSyati, amUrtenAvArakakarmaNA kathamamUrtasya jJAnasyAvaraNaM ? tathAtve vA''kAzenApi tasyAvaraNaM syAt ? iti cenna, karmaNaH paugalikatvenAmUrttatvAsiddheH, tathA ca prayogaH-sarvaviSayagrAhakajJAnasvabhAvasyAtmanaH khaviSayAgrahaM viziSTAvArakadravyasambandhapUrvakaM tatsvabhAvasya satastasya skhaviSayAgrahaNatvAt , yadevaM tadevaM yathA svaviSayagrahaNakhabhAvasya cakSuSastadagrahaNaM paTalAdyAvArakadravyasambandhapUrvakaM tathA cedaM tasmAttatheti, yacca tadAvArakaM dravyaM tajjJAnAvaraNaM karmeti, tathApi mUrtenApi kathaM tasyAvaraNaM ? vastrazarIrAdyAvaraNe'pi jJAnAnudayaprasaGgAditi cenna, vipopayogena mUrchitasya caitanyahAnopalabdheH, vastrAdestu bAhyatayA sAkSAdAtmA'sambandhena zarIrAdezca sAkSAttatsambandhe'pi jJAnAbhi For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 126 // 6456 CARSAASARAMOCRA vyaktikAraNatayA tadAvArakatvAyogAta , tathApi kathamanAdisahacAriNastasyAtyantiko vigama iti cenna, tAmbhAvanAprabandhA-dAbRhaddhattiH kAJcanamalasyeva vahvayAdisaMyogAttasya tadupapatteH, nahi pravAhato'nAdyapi tannityaM nirhetukaM yena tasya vigamo na bhavet , viga- 5 li. tamapi vA hetumantareNApi punaH prAdurbhavet , taddhetUnAM mithyAjJAnarAgAdInAM tannirAsahetUnAM ca samyagjJAnavairAgyAdInAmavigAnena sarvavAdinAM prasiddheH, tathA ca samyagajJAnAdyabhyAsAnmithyAjJAnAdyapagamena jJAnAvaraNAdipradhvaMsAtparamaprakarSaprAptaM lokAlokAvabhAsakaM kevalajJAnamabhyudeti, nanvabhyAsAdinA'pi kathaM sarvajJajJAnasya paramaprakarSAvAptirlaGghanAdAvabhyAsAdapi tathA'nupalambhAt , na khalu suzikSito'pi kazcitsakalamapi gaganamaNDalaM laGghayitumalamiti cena, na khalvabhyAsAttajjJAnasya paramaprakarSaH kintu mAnasasamya, hogajJAnadhyAnAbhyAsAtizayAtkrameNa jJAnAvaraNAdipradhvaMsena prabalapavanayogAd ghanapaTalAdyAvaraNApagamena sUryamaNDalamiva sadeva TU tadabhivyajyate, nanu mAnasacAkSuSAdijJAnavadasadutpadyate ata eva svabhAvataH sakalArthagrAhi nityajJAnavato'pyAtmanaH saMsAryavasthAyAM niyatArthagrAhakAnityajJAnotpAdastadAvaraNakSayopazamazarIrendiyAdisambandhanibandhana eva, kutaH punaH svarUpeNAtmano nityajJAnasiddhiriti cettatsvabhAvatvAt , tathA ca prayogaH-AtmA svarUpeNa zazvajjJAnavAn tatsvabhAvatvAt , yo yatsvabhAvaH sa zazvattadvAn yathoSNakhabhAvo vahniH zazvadauSNyavAn , jJAnasvabhAvazcAtmA tasmAtso'pi zazvattadvAniti, na ca kathaM khenaiva svabhAvenAsau tadvAniti vAcyam , AtmanaH kathazcijjJAnasya bhedAtadvattopapatteH, AvaraNayogAttu saMsAryAtmanAM sadapi tattathA na prakA- 8 // 126 // zate, na cAtmanastatvabhAvatvamasiddhamiti vAcyam , atatsvabhAvatvaM hyAtmano jJAnasyAnAtmadharmatvAtsyAt Atmano'tyantabhedAdvA ? na prathamaH, jJAnasyAcetanadharmatayA prAyaH kaizcidapyanabhyupagamAt , abhyupagame vA ahaM jAnAmItyAtmavAcinA'haMzabdena ACCESS For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnasya sAmAnAdhikaraNyAnupapatteH, na dvitIyaH, tathAle yAtmAno rUpAdibhiriva jJAnenAsambandhApAtAt anabhyupagamAcca, nahi mImAMsakairamAbhirvA guNaguNinoratyantabheda iSyate, tayorbhedAbhedAGgIkArAt , tathAcAbhedAbhyupagame kathaM na tatvabhAvakhamAtmanaH sichet , ye'pi ca tayoratyantaM bhedamicchanti teSAmapi kathamAtmanA jJAnasya sambandhaH bhedAvizeSAdrUpAdInAmapi tatsambandhaprasadUGgAt , bhedAvizeSe'pi samavAyAt , jJAnasyaiva tatsambandho na rUpAdInAmiti cet na, tasyApAkRtakhAt AstAM vA tathA'pyasau | jJAnasyAtmanA zazvadvA syAt kadAcidvA, nAyaH, suSuptAvasthAyAM jJAnasya pradhvaMsena bhavatA tadabhAvAbhyupagamAt , bhAve vA suSuptakhA| sambhavAt , na dvitIyaH, samavAyasya nityavAbhyupagamAt , anabhyupagame dravyasya guNasamavAyaM vinA nirguNakhApatteH, kadAcidekatarasya sambandhino jJAnasyotpAdAt kAdAcitkalaM tasyeti cenna, jJAnotpAdAtprAka suSuptAdAvAtmano dravyakhAbhAvaprasaGgAt , nirguNasya dravya sya kadAcidapyasambhavAt , yadAha-"dravyaM paryAyaviyuta, paryAyA dravyavarjitAH / ka kadA kena kiM rUpA dRSTA mAnena kena vA 3 // 1 // " na ca jJAnAbhAve'pi dharmAdharmAdivizeSaguNavattayA tadAnIM tasya dravyakha bhaviSyatIti vAcyaM, dharmAdInAM buddhimadAtmapUdivekalena buddhimattvAbhAve teSAmapyabhAvaprasaGgena tadvattayApi tasya tadAnIM dravyatvAsiddheH, vyApakavyAvRttI vyApyavyAvRtteH sarvavA disiddhanAt , sAmAnyaguNairguNavatvena tadAnImapi dravyakhasiddhyabhyupagame vA tasya dikkAlasamAnatApaH, na caivamastitivAcyaM, tadAnImapi zvAsAdimattayA tadvailakSaNyena bhavatApi tasyAbhyupagamAt , tasAdAtmani svabhAvasambaddhameva jJAnamabhyupetavyam , etena yAvadrvyabhAvikhamapi jJAnasya nirastaM mantavyaM, tathAlehi svabhAvasambandhAnupapatteH, mopapAdi kiM nazchinnaM yAvadrvyabhAvikhe hi jJAnasya suSuptamUrchitAdyavasthAnupapattiprasaGgAt , acetayanneva hi suSupto mUJchito veti vyapadizyate tasAtsuSuptAdyavasthAyAM jJAno For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandit paMcaliMgI | bRhadvRttiH 5 li. // 127 // SAMSUNGALORL tpAdAbhAvena na yAvadravyabhAvikhaM tasyeti cet na, tatrApyasphuTAbhatayA jJAnotpAdAbhyupagamAt , anyathA jAgarAdyavasthAyAmAdyajJAnasyAkartRkakhenAnutpAdApatte, jJAnaM hyAtmakaTakamiSyate, jJAnacikIpoprayatnAdizAlinazcAtmana:kartRvaM gIyate, na ca suSuptAdyavasthAyAM bhavatA jJAnamabhyupagamyate, yena jAgarAdyavasthAyAmAdyajJAnaM pratyAtmanaH kartRvaM syAt , tathA ca tadabhAvAduttarottarajJAnAbhAvena nirIhaM jagat jAyeta, suSuptAdyavasthasya jJAnAnabhyupagame ca suptasyApi svapmajJAnAbhAvaprasaGgAt , ubhayorapi avasthayoravizeSAt , suSuptAderAtmamanaHsaMyogAbhAvAt svapnajJAnAsaMbhavena suptAdezca tadbhAvAt tatsaMbhavana tayorvizeSa iti cet, nanu suSuptasyA''tmamana:saMyogAbhAvaH kutastyo yena tasya svapnajJAnAnutpAdaH, tadAnIM hRtpuNDarIkodare nirindriyAtmapradeze manaso vilInatvAt zarIrAvacchinnenAtmanA saMyogAbhAva iti cet, evaM tarhi suSuptasya prANApAnAdi kriyANAmapi anutpAdaprasaGgaH, AtmamanaHsaMyogAbhAvAt prayatnAnutpAdena tadanupapatteH, tasAt suSuptAdyavasthAyAmapi prANApAnAdidarzanAt asphuTapratibhAsatayA jJAnAdisaMbhavAt , | yAvad dravyabhAvikhaM tasyeti / nanvevaM sati sukhaduHkhAdInAmapi tadviSezaguNAnAM yAvad dravyabhAvitvena satatamutpAdaH prasajjeta, tathA ca ekasinnekadaiva ayaM sukhI duHkhI ityAdi vyavahArAdayaH pravarteran ? iti cenna, teSAM jJAnabhedatvena khasaMvedyatayaiva sukhA| divyavahArAdikAraNatvAt , suSuptAdyavasthAyAM tu prabalatarAnubhavAbhAvAt teSAM na saMvedyatA, ata eva duHkhAbhAvasthApi vedyatayaiva puruSArthatA pravAdo na svarUpeNa, kiM punarvidhirUpatayA''hAdaikasvabhAvatayA ca sakalapuruSArthamU bhiSiktasya sukhasya, itarathA srakcandanAdyahi kaNTakAdisAmagrIsannikarSAt suSuptamUJchitAderapi ahaM sukhI ityAdyanubhavaprasaGgAt , tasAt yAvad dravyabhAvitvepi sukhAdInAM tattatkhakAraNakalApena utpAdAt na zazvat tatsaMvedanApattiH / nanu tathApi yAvad dravyabhAvitve jJAnasya nIlaM pazyataH // 127 // For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 555554 sarato vA puruSasya nIlajJAnAnuparameNa viSayAntarasaMcAro na syAt ? iti cet na, nahi vivakSitavyaktirUpatayA yAvad dravyabhAvitvaM brUmaH, kintu sAmAnyarUpatayA, yathA jJAnajAtIyaM vinA AtmadravyaM kadAcinnAsti ? natu nIlajJAnavyaktinAntarIyaka AtmA ityupagamo yena pItAdiviSayAntarasaMcArAbhAvo notpadyeta, tasAnnAsau kSaNo'sti yatra tattadindriyAtmamanAsayogAt Atmani jJAnaM notpadyate, suSuptAdInAM tu prabalamiddhAdhupahatAnta:karaNatayA na spaSTakhena tadanubhavaH, yadyevaM zabdasyApi AkAzavizeSaguNatvena jJAnavad yAvad dravyabhAvikhaprasaGgaH / na caivamasti satyeva Azraye zabdasya pradhvaMsopalambhAt ' iti cet na, zabdasya dravyakhena AkAzaguNatvAsiddheH, yathA caitat tathA prAgeva upapAditaM, tadevam uktanyAyena Atmano jJAnasya bhedAbhAvena | kathaMcit tAdAtmyAna tatvabhAvatvaM heturasiddhaH, evamapi asiddhau Atmano'pi asiddhiprasaGgAt , khabhAvAbhAve bhAvasthApi asa-1 tvAt , tasmAcchazvajjJAnavAn AtmA, kevalaM saMsAryavasthAyAM pratiniyatendriyAdyupAMdhisambandhAt prabalajJAnAvaraNavigamA'bhAvAcca tajjJAnaM na sarva viSayaM, jIvanmuktAdyavasthAyAM ca sakalAvaraNavidhvaMsAt sarvaviSayam / nanu saMsAryavasthAyAM prabalAvaraNatimiratirohitatvAd AtmanazcakSuSa iva pratiniyataviSayamapi jJAnaM na prApnotIti cet ? na, nibiDajaladapaTalI viluptasUryacandrAlpaprakA| zavat tadupapatteH, cakSuSo hi alpaviSayatvena alpatvAt timirAdinA tadAvaraNena tajanyajJAnasya pratibandho yujyate, Atmanastu | mahAvipayalena mahattvAt bhAnumaNDalavad dIpaprakAzamayatvAt ca karmapudgalaistadAvaraNe'pi tajjJAnasya na sarvathA pratibandhaH, tadaMzAnAM kiyatAm atirodhAnena indriyAdidvArApratibhAsAt, evamanabhyupagame jIvasya abhAvApatteH, tathA ca Agama:-"sabajIvANaM pi akkharassa aNaMtabhAgo nicugyADio, jai puNa so'pi AvarijA teNaM jIvo ajIvattaNaM pAvejA" ityAdi, 'akkharassatti' For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Trade paMcaliMgI akSarasya kevalajJAnasvetyarthaH, yathA vA apavarakAntaHsthasya pradIpamaNDalasya vAtAyanavivarairviniHsRtvarAH prabhAkarA bahirapi kiM-1 cit prakAzayanti, tathA kevalajJAnamayasya AtmapiNDasya indriyajAladvAreNa nirgatvarA jJAnAGkurAH pratiniyatAn bahirAnapi // 128 // gocarayantIti kimanupapannam / yattUktaM dhyAnAdyabhyAsAdapi kathaM tajjJAnasya paramaprakarSoM laMghanAdestathAnupalabdheriti, tadapi asa|GgataM, laMghanaM hi audArikazarIrAdisahakRtaprayatnajanyaM taccAtyabhyasyamAnam UrujaMghAdibhaGgApAdanena vAzrayavyAghAtAyaiva prabhavatIti katham abhyAsAttasya paramaprakarSoM bhavet , tajjJAnaM tu zazvat svarasata eva paramakoTimadhyAsInamapi AvaraNayogAd iyaciraM na tathA pratibhAtaM saMprati tu dhyAnAdisahakArisAkalyAd AvaraNakSayeNa AdhAradravyasya ca nityatvena tathAbhivyaktimAsAdayatIti viSamo dRSTAntaH / nanu tajjJAnaM sarvagocaramapi ki krameNa padArthAn sAkSAt kuryAt , yogapadyena vA ? nAdyaH, taddhi sakalArthasA-| kSAtkArasamartha na vA ? samartha ced yugapadeva sAkSAt kurvIta samarthasya kAlakSepAyogAt , na cet samarthaM tadA krameNApi na sAkSAt kuryAt asadAdijJAnavat , na ca indriyajJAnasyeva tasya zarIrendriyAdisahakArisApekSatayA krameNa pravRttiH, tannirapekSatayaiva tasya pravRttirabhyupagamAt , kiM ca krameNa tatpravRttirabhyupagame padArthAnAmAnantyAt, katipayapadArthagrahaNenaiva AyuSaH paryavasAnAt na | sarvArthaviSayatA syAt , na dvitIyaH, prathamakSaNe eva yugapat sakalapadArthagrahaNe dvitIyAdikSaNeSu gRhItagrAhitayA tasya aprAmANyApatteH, 'anadhigatArthagantRpramANamiti' vacanAt , prathamakSaNe eva sarvArthagrahaNAt kSaNAntare jJeyAbhAvena nirviSayatayA tajjJAnasya ajJAnakhaprasaGgAceti cet na, yattAvat kramagrahaNapakSe dUSaNamuktaM tadayuktam , anabhyupagamAt nahi kramavat sahakArisApekSatayA 1 tasya krameNa sarvArthasAkSAtkArikham asAbhirabhyupeyate, dhyAnaghAtikarmakSayAghabhivyaJjakakAraNakalApAd yugapadeva niHzeSapadArtha SUNNECRACKASSES 128 // For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir **USAS CASASHISH nistupani sanasamarthasyaiva tasyAvirbhAvAbhyupagamAd , yaugapadhenaiva tena sarvArthagrahaNaM, yadapi yugapadgrahaNe dvitIyAdikSaNeSu tasya apramANyaprasaJjanaM tadapi na samyaka, tadAhi dhArAvAhijJAnAnAmaprAmANyaprasaGgAt, gRhItagrAhilAvizeSAt , atha tatra prathama jJAnagRhItadharmebhyo'gRhItadharmAntaravattayA vastuno grahaNena anadhigatArthagantRtayA prAmANyamiSyate, iha tu prathamakSaNe eva azepavizeSavattayA sakalapadArthAnAM grahaNAt dvitIyAdikSaNeSu grAhyadharmAntarAbhAvena adhigatArthAdhigantavena kathaM tat iticet ? yatra | tarhi dhArAvAhijJAneSu pUrvajJAnagRhItadharmebhyo'nyUnAnadhikadharmavattayA dvitIyAdijJAnairapi vastuno grahaNaM, tatra kA gatiH, tasmAnna | gRhItagrAhitayA jJAnasya aprAmANyaM, kintu abhUtArthopadhAnena bAdhakajJAnagocaratayA, api ca gRhItagrAhikhamapi tajjJAnasya nAsti, yatrahi pUrvajJAnagRhItadharmaviziSTasyaiva vastuno dvitIyAdijJAnairapi grahaNaM, tatra dvitIyAdijJAnAnAM gRhItagrAhitA, iha tu "aha sabadavapariNAmabhAvaviNNattikAraNamaNaM sAsayamappaDivAI egavihaM kevalaM nANa"mityArSaprAmANyAdekasyaiva tajjJAnasya satatameva sakaladharmavattayA samastArthapratibhAsanakhena kathaM sA bhavet , kSaNabhedena ekasyApi tasya nAnAbAt sA bhaviSyati iti cenna, evaM hi kSaNabhaGgA'bhyupagamena dattaH khahastaH saugatAnAM syAt , kiM ca kiM sarveSAmanadhigatalaM, pramAturvA, na prathamaH, kacitka| dAcitkenacit sarvasyaiva grahaNAyogasya arthasya adhigamAt itarathA'dhunApi nAdhigamyeta, nAnAdau saMsAre yannAdhigataM tadadhigamyate iti saMbhavati, na ca sarvAnadhigato'yamartha iti asarvavidA jJAtuM zakyate, na dvitIyaH, tasyApi sarvathA'nadhigatakhAsiddheH, yadi neha janmani tadA janmAntare'pi tadadhigamassa saMbhavAt , antataH pramAtRpratyabhijJAnasyApi adhigatArthagantukhena aprAmANyA| pAtAt, na ca tasyApi kaizcit smRteriva aprAmANyamabhyupeyate bhavatA, tasAna bhavaduktapramANalakSaNena tajjJAnasyAprAmANyasiddhiH, ARSAAR For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH paMcaliMgI uktanyAyena tasyaiva asiddheH, yadapi prathamakSaNa eva sarvArthagrahaNAd ityAdi, tadapyasamIcInaM, prathamakSaNavat kSaNAntare'pi padA rthAnAM sattvAta , tajjJAnajJeyatAyAH saMbhavena tadajJAnakhaprasaJjanAnupapatteH, dezakAlAdhanapekSatayA nikhilArthagrAhakalena prmaannopp||12|| nAnAM tajjJAnAdibhAvAnAM niyogaparyanuyogAgocarakhAt , anyathA udayagirizikharamadhirohatA bhAkhatA prathamakSaNa eva padArthAnAM prakAzanAt kSaNAntare prakAzyAbhAvena tasyApi abhAvatvaprasaGgasya durvArakhApatteH, nanu ekamin jJAne viruddhAnAM chAyAtapAdInAM pratibhAsAsaMbhavAt saMbhave vA virodhaprasaGgAt , tathA ca tadapratibhAse kathaM tajjJAnasya sarvaviSayasamiti cenna, nahi tajjJAnApratibhAsapratimAsAdhInI bhAvAnAM virodhAvirodhau yena evaM noyeta, kiM nAma! tathAvidhasvakhakAraNasamavadhAnAdhInau, tathA ca parasparavirodhe'pi teSAM tajjJAnapratibhAse ko virodhaH, asadAdijJAne'pi yugapad viruddhArthapratibhAsasyApi anubhavasihAlena tajjJAne tathA tatpratibhAsasya duniSedhakhAt , nanu atItAdInAmarthAnAM kathaM tajjJAnena grahaNaM tadAnIM teSAmasattvAt 1 eva mapi vA vartamAnakAlabhAvinA tena khasamAnasamayatayA teSAM grahaNamabhyupagame tasya viparyayarUpatApatteH, asatAM satvena grahaNAditi cenna, anabhyupagamAt , yadihi tajjJAnamatItAdyarthAn svasamAnakAlatayA gRhNIyAt tadA syAt tasya viparyayakhaM, nacaivam abhyuhai pagamyate apitu atItAdikAlasambandhitayA eva teSAM tena grahaNaM, tathA ca kathaM viparyayatA, zuktikAdau ataddezakAlasya rajatAdeH svasamAnadezakAlatayA grahaNena rajatajJAnAdeviparyayakhadarzanAt , evamanabhyupagame'tItAdiviSayasya satyakhapnajJAnacUDAmaNijJAnAderapi asatyakhaprasaGgAt , khatulyadezakAlatayA tenApi atItAdegrahaNAt , ata eva asadAdInAmapi stambhAdhabhAvajJAnasya khadezakAlAdo tadabhAvaM gRhNata eva prAmANyam , anyathA stambhAdinA mastakAdyabhighAtabhiyA nimza pathi saMcAro na syAta, tasAt // 129 // For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SALMAN (svakAle'pi asadasavanava gRhatastajjJAnasya asadAdijJAnasya vA nAprAmANyam / nanu siddhyatu evamavyAhatasarvaviSayajJAnavAna sarvajJastathApi tasya vItarAgavaM kathaM siddhayet , parAtmastharAgAdisAkSAtkArAt tasyApi rAgAdimattvasaMbhavAditicet na, nahi parasaMgarAgAdyanubhavAt rAgAdimattvaM, kintu svAtmasambaddharAgAdyanubhavAd rAgAdimattvaM, kiM tatsaMvedanAt , itarathA dampatyoH kathaM cinirbharasaMbhogabhaGgidarzanAt kasyacinmahAmunebrahmacAriNo'pi brahmacaryabhaGgena prAyazcittApatteH, varAGganAvargasaMgamAbhAvAt tatra saMbhogavyavahArAbhAvazcet , sovApi samAno'nyatra manodoSAt , tasAt sarvajJavItarAgavayoH samavyAptikatvena parasparasAdhyasAdhanatayA ubhayorapi siddhiH, na vItarAgatve'pi vipratipattiH kartumucitA / nanvevamapi parakIyasAdhananirAkaraNamAtreNa dRDhatarasAdhakapramANaM vinA nAdyApi tatsiddhirdraDhIyasI ! iti cet na, tatsadbhAvAt , tathAhi naSTamuSTyAdiviSayo'visaMvAdyaliGgAnupadezapUrvaka upadezavizeSaH, kasyacit tatsAkSAtkAraviziSTajJAnaprabhavaH, tathAvidhopadezavizeSatvAt , yo ya evaM sa tatsAkSAtkAriviziSTajJAnaprabhavo, yathA asadAdelazaityamAdhuryAdyupadezavizeSaH tatsAkSAtkArijJAnaprabhavaH, tathAcAyaM tasAt tatheti, na cAtra pakSavizeSaNamavisaMvAditvamasiddhaM, cUDAmaNyAdigranthopadiSTAnAM naSTamuSTyAdInAM tathaiva pratyakSAdinA saMvAdadarzanAt , kadAcit visaMvAdo'pi dRzyata iti cenna, samyakazAstrAparijJAnavismaraNAdibhireva tasyopapatteH, na caitAvatA tasya visaMvAditvaM, tathAtve vA prAyaH saMvAdino'kSajapratyakSasyApi kacit sAmagrIvaikalyAd viparyayAdirUpatayA visaMvAdikhena sarvatra tathA prasaGgAt , tasAt samyak tadvidAmavisaMvAdadarzanAt siddhametadvizeSaNam / nanu ayamupadezavizeSo liGgapUrvako bhaviSyati, tatpratipAdyA hi grahoparAgAdyA atIndriyArthA liGgairanumAya tena tatra nibaddhAstatastatpUrvakatvameva tasyeti cenna, tehi atIndriyArthAstena kadAcit | 81 For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI ttiA ***** // 13 // |sAkSAt kRtA na vA ? Adhazcet tarhi tata eva tadupadezavizeSasya sAkSAtkArijJAnapUrvakatvaM siddheH, kiM liGgapUrvakatvakalpanena, 6 dvitIyazcet , kathaM tarhi liGgato'pi tatpratipattiH, nahi kacidapi adRSTe liGgini liGgadarzanAdapi tadanumAnaM, nAlikeradvipavA-18 |sino'pi dhUmadarzanAd azyanumAnaprasaGgAt, sarvathA liMgyanavadhAraNe caitadasyaiva liGga nAnyasyeti niyantumazakyatvAt , anyathA |zravaNAt khargApUrvAdivat tadavadhAraNaM bhaviSyati, tathA ca svargAdeH prekSAvatpravRttilakSaNasAmAnyato dRSTaliGgapUrvakatvamiva teSAmapi tAdRgliGgapUrvakatvaM setsyati ? iti cenna, anyataH kim AptAt , tadviparItAdvA, Adyazcet , siddhaM naH samIhitaM sAkSAskRtakarmaNaH kSINadoSasya ca puruSavizeSasya AptazabdenAbhidhAnAt , tathAca sAkSAtkArijJAnavattayaiva tatsiddhyA atIndriyArthAnAM sAkSAtkArijJAnavizeSatvopapatteH kimatra upadezavizeSasya liGgaprabhavatvakalpanayA, dvitIyAcenna, tasya vipralambhakatvAdinA tasAt zravaNe'pi tadavadhAraNAnupapacyA tadasiddheH, liGgasya AzrayAsiddhiprasaGgAt , tathAca kathaM liGgapUrvakatvamupadezavizeSasya bhavet , api ca liGgasya sAmAnyamAtrAnumApakatayA tatpUrvakatvAbhyupagame tena sAmAnyarUpatayA eva grahoparAgAdyatIndriyArthAnAM paricchedaH sAt , natu digvelApariNAmaphalAdipratiniyamena vizeSarUpatayA tasAdupadezavizeSapraNAyakasya aliGgam , atIndriyArthagocarajJAnamabhyu-18 | petavyamiti nAliGgapUrvakatvavizeSaNAnupapattiH, nanu pUrvapUrvatarapuruSopadezaparamparayA avicchedenAdya yAvadeSa upadezavizeSo'nuva ha~ti ? iticenna, evamanuvRttyabhyupagame vyAkhyAtRzrotaNAmajJAnazaMsayaviparyayAdidoSairbuddhimAdyavismaraNAdibhizca pratikSaNaM hIyamAnatayA yathAvadarthAvagamAbhAvena etAvatA kAlena sarvathA asa viccheda eva syAt , ata eva bhavadabhyupeto'pauruSeyatvasyApi upadezaparamparAmAtrAnuvartino vedasya prAgaktAjJAnAdidoSebhyaH zAkhAnAmucchedaH zrUyate, api ca bhavatu copadezaparamparayA atI ISRAGUA // 130 // For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ndriyArthapratipAdakasyAsya avicchedAbhyupagamaH, tathApyasau na saMgacchate, vedasyeva asyApi avicchedahatorapauruSeyatAyA bhavatApi anabhyupagamAt , upadezaparamparAyA eva vA taddhetutvAbhyupagame, tathA paramparayAnuvartamAnAnAM kumArasaMbhavAdInAmapi tathAtvaprasaGgAt , tasAdasya pauruSeyatvamaGgIkarttavyaM, tathA sati cAnityatayA vicchedasaMbhave yadi atIndriyArthasAkSAtkArI kazcittadupadeSTA nAbhyupeyeta, tadA tasya punaridAnImapi anuvRttiH kathaM bhavet , tasmAdanupadezapUrvako'pi asau svIkarttavyaH, tathA ca nAnupadezapU-15 | vakatvavizeSaNAsiddhiH, nacopadezavizeSaNasya apauruSeyatvenAsiddho'yaM hetuH, apauruSeyatvasya prAgeva niSedhAt , nApi anaikAnti-15 | kastathAvidhopadezavizeSasya hetorasAkSAtkArijJAnapUrvakatve vipakSe'saMbhavAt , nApi viruddhaH sAdhyaviparyayeNa asAkSAtkArijJAnapUrvakatvena hetoravyAptaH, nanu bhavatu asA tornaSTAdiviSayasya upadezavizeSasya sAkSAtkArijJAnaprabhavatvasiddhiH pramANAntarasaMvAdena tasya tadupapatteH, svargApUrvadevatAdiviSayasya tu tasya kathaM tatsiddhiH, nityAtIndriyatvena asadAdInAM tatra pramANAntarasaM-18 vAdAbhAvAditi cena, anumAnatastatsiddheH, tathAhi vargAdyadRSTArthagocara upadezavizeSaH, sAkSAtkArijJAnapUrvakaH, dRSTArthena naSTAdiviSayopadezena saha ekakartRkatvAd , ya evaM sa evaM yathA tathAvidhA''sajanakAdyupadezavizeSaH, tathA cAyaM tasAcathA, avisaMvAdyatIndriyArthapratipAdakatvAdvA naSTAdiviSayopadezavizeSavat , naca avisaMvAditvamasiddham , aihikaphalanirapekSatvena pAralau|kikaphalalipsayA prekSAvatpravRtteranyathAnupapannatvena khargAdisiddhyA tatsiddheH, hetvAbhAsoddhArazcAtrApi prAgvad karttavyaH, tadevamanumAnAdipramANataH sAkSAtkRtasUkSmadezakAlAdivyavahitasakalapadArthasya bhagavataH sarvajJasya siddhyA tadvacaHprAmANyopapatteH yukta CARTA sa evaM yathA tathAvidhAdatvamasiddham , aihikaphalanikatavyaH, tadeva-18 For Private and Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir L 5li. paMcaliMgI muktaM sUtrakRtA 'ittucciya atthi' ityAdi, tadupapAdakaM vacanamitigAthArthaH // 9 // tadevam AsravatattvaM vyAkhyAya adhunA bRhaddha tanirodharUpaM saMvaratattvaM vyavahAranizcayanayAbhyAM vivriitumupkrmte||13|| pAvaTThANehito viraI vavahArasaMvaro hoi / nicchayaNaeNa selesigAi jamaNaMtaro mukkho // 11 // vyAkhyA-pApaM kalmaSaM, tiSThati vasati kAryatayA amISu itipApasthAnAni, prANAtipAtAdIni AzravadvArANi, tebhyo 6 viratinivRttirmanovAkkAyaryAvajjIvaM tadakaraNIyatAdipariNAma iti yAvat , 'vyavahAro,' bahistattvanirUpaNAbhiprAyaH sthUladarzija-2 nanyAya iti yAvat , sthUladarzino hi samityAdimantaM munimupalabhya saMvRto'yamiti vyavaharanti, tena saMvaraNa saMvaraH pApasthAnanirodhastatsaMjJakaM tatvam , 'AzravanirodhaH saMvara' itivacanAt , yadvA saMbriyante nirudhyante pApasthAnAni anena iti saMvaraH samityAdiH, so'pi hi prANAtipAtAdisaMvRtihetutvAt saMvRto'yaM muniriti bAhyalokavyavahArAdihetutvAt , naizcayikasambaranimitta-| tvAcopacAreNa saMvaratattvaM vyapadizyate, ata eva saMvarahetUnAM samitiguptidharmAnupekSAparIpahacAritrANAM yathAkramaM paJca tridazana dvAdaza dvAviMzati paJcabhedatvAdasya saptapazcAzadvidhatvamabhidhIyate, yaduktaM "samiI guttI dhammo aNupehaparIsahA carittaM ca // sattAvana bheyA paNatiya bheyAi saMvaraNe" bhavati saMpadyate, 'nizcayanayena' tAttvikena avyavadhAnAnmuktikAriNA, antastatvanirUpalaNAbhiprAyeNa sUkSmadarzijananyAyena iti yAvat , 'zailezikAyo' zailezinAmyAm avasthAyAM vartamAnasya ayogikevalinaH saMvaro | ".savarA // 13 // bhavati ityanuSajyate, kathaM punariyamavasthA bhavati ? iti ceducyate-sayogikevalI kila kevalotpAdAnantaraM jaghanyenAntarmuhUrttam / utkarSeNa dezonAM pUrvakoTI bhavopagrAhikarmavazAd vihRtya antarmuhUrtAvazeSAyuSkaH prathamabAdarakAyayogena vAdaramanovAgyogI OSAROSAROSAROKARNAS For Private and Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandie SOORAONLODSANGACAGAR niruNaddhi, tataH sUkSmakAyayogena vAdarakAyayogaM niruNaddhi, satyeva tasin sUkSmakAyayogasya niroddhumazakyatvAt , tatazca sarvavAdarayoganirodhAnantaraM sUkSmakriyamanivRtti tRtIyaM zukladhyAnaM dhyAyana sUkSmakAyayogena sUkSmamanovAgyogau niruNaddhi, tatastamapi / sUkSmakAyayogamanantavIryeNa zarIrAdimAtrasahakAriNA khAtmanaiva niruNaddhi, tatastanirodhAnantaraM samucchinnakriyamapratipAti turIyaM zukladhyAnaM dhyAyan sthUlasUkSmatrividhayoganirodhAt ayogikevalitvamAsAdayan hasvapaJcAkSaroccAraNakAlamAtrAM zailezyavasthA pratipadyate, tatra zIlasya lezyAyogapaMkavirahitasya paramaprakarSaprAptasya yathAkhyAtacAritrasya ya IzaH khAmI ayogikevalI tasya tribhAgena khadehAvagAhanAyAmudarAdirandhrapUraNAt saMkocitakhAtmapradezasya zIlezasya iyaM zailezI, yadvA zailezo merustasyeva niruddhasakalayogasya bhagavato'pratipAtitayA niSprakampAvasthA sA zailezI, tasyAM naizvayikaH saMvaro bhavati, sakalayogapradhvaMsAd bandhahetutvena tasyaiva nairantaryeNa muktisAdhakatamatvAt , ata eva Aha-yamAcchailezyavasthAmAvino nizcayasaMvarAdanantaro'vyavahito | mokSo'pavargo vakSyamANalakSaNo jAyate samucchinnakriyAdhyAnasahakRtasyahi nizcayasaMvarasya caramakSaNAnantaraM muktizruteH, yadAha | 'dhyAnasya samucchinnakriyasya caramakSaNe gate siddhiriti, ata eva tasya mukti prati sAdhakatamatvaM, kartRkarmAdItarakArakacakrasamavadhAne |'pi etadanantarameva muktiphalasiddharanantaraphalakaraNamiti tallakSaNasya atraiva upapAdAditigAthArthaH // 91 // sAMprataM paramparayA | saMvaraphalarUpaM nirjarAtattvaM vyAkhyAtumAha tavasA u nijarA iha haMdi pasiddhA u sabavAINaM // iharA tavo vihANaM kiriyAvAINa kaha juttaM // 92 // vyAkhyA-tapyante rasAdayo dhAtavo'zubhAni ca karmAni aneneti tapaH, yaduktaM 'rasAsagmAMsamedosthimajazukrANyanena tapyante / For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir www.kobatirth.org paMcaliMgI bRha 5 li. // 132 // karmANi vA'zubhAnItyatastaponAma nairuktam', taccAnazanAdi, tena tapasA, 'tu: punararthaH, sa ca bhinnakramaH, tena pApasthAnaviratyA saMvaro bhavati, nirjarA punastapasA, athavA turavadhAraNe tena tapasaiva nirjarA, athavA tapaso nirjarAphalaM dRSTamityAptavacanAt , tatra nirjaraNaM prAgupAttasya karmarAzerekadezena kSapaNaM nirjarA, satyapi hetvantareSu mahAvratAdiSu tapa eva pradhAnaM nirjarAGgamiti khyApanArthamavadhAraNam , ata eva nikAcitakarmaNAmapi anena kSapaNAdupacAreNa tapa eva nirjarA ityucyate, tathA cApa "jamhA nikA-1 iyANa vi kammANa taveNa hoi nijaraNaM // tamhA uvayArAo tavo ihaM nijarA bhaNiyA' tathA, puddhiM duccinnANaM duppaDikatANaM ve ittA mukkho natthi aveittA tavasA vA jhosaittAtti" iheti tattvavicAre loke vA, 'haMdi' ityupadarzane, 'prasiddhA tu' taravadhA-1 |raNe tena pratItaiva pramANopapannava itiyAvat , 'sarvavAdinA prAyaH sakalatIrthyAnAM, tathA ca vizvAmitrastrizaMku yAjayAmAsa vasiSThazcAdhamayonijAmakSamAlAmuparyema, tapaHprabhAva eva sa tAdRzasteSAM yata evaM vidhAH pApmAno vilIyante ityAdayastapasaH pApavilayanimittatvapratipAdikA nyAyaTIkAkRtAM vAcaspatiprabhRtInAM vyAhRtayastathA'nyeSAmapi 'kaivartIgarbhasaMbhUto vyAso nAma mahAmuniH / tapasA brAhmaNo jAtastasAjAtirakAraNam // 1 // ityAdayaH, 'itarathA' anyathA, tapaso nirjarAhetutvAsiddhAvityarthaH, tapovidhAnaM kRcchracAndrAyaNAdi tapasyAcaraNAM, kriyAM, tapobrahmacaryAdikarma muktihetutayA vadanti, kriyAvAdina AstikAsteSAM 'kathaM' kena prakAreNa yuktamupapannaM syAt , tasya klezamAtraphalatvaprasaGgAt na kathaMcidityarthaH, evamanabhyupagamehi teSAM hiMsAdinibandhanapApavizuddhaye prAyazcittavidhestatpratipAdakagranthAnAM ca vaiyApatteH, tapAMsi yAtanAzcitrAH, saMyamo bhogavaJcanetyAdi sotpAsavacobhirnAstikAnAmeva tadakaraNAbhyupagamazravaNAt , atra kecit vAdino madhurasnigdhabhojanAbhilASukatayA tapaH kartuma R // 132 For Private and Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AAAAAAAAAAAX sahiSNavaH, tasya nirjarAhetutvaM prati vipratipadyante, tapaHsiddhau hi tasya nirjarAhetutvaM sidhyet , tadeva tu adyApi na sidhyati, tasyaudayikabhAvasthabhAvakAyasaMtAparUpatvena azubhakarmaphalatayA nArakAdikAyasaMtApavad vastutastapasyA'saMbhavAt , atha nArakAdInAM pAravazyena tatkAyasaMtApasya na tathAtvaM? mumukSUNAM tu vacetasaH samAdhinA asya pratipattestathAtvamiticena, cetaHsamAdhimatsAmrAjyasukhasya tathAvidhasyaiva ca jvalanapravezaprayAgataTaprapAtAdestathAtvApAtAt , atha rAjyAdau viSayavyAsaGgahiMsAdinA jvalanapravezAdau ca lokazAstravipratiSiddhakhavadhapravRcyAbhinavakarmabandhAt kathaM tasya tathAtvaM, tarhi prakRte'pi ArtadhyAnAdyutpAdena karmabandhasya samAnatvAt tapastvaM durlabha, kizca rAjyadaurgatyAdhivyAdhinairujyAdinAnAphalAnubhAvakatayA vicitrazaktInAM karmaNAmekarUpAt tapasaH kSayAnupapatteH, kAyasaMtApasya ca tapastvAGgIkAre bhojanAcchAdanAdivaikalyAd bAhulyena tadvatAM bhikSAcarAdInAmeva tapakhitA bhavet , na yogasamAhitacetasAM paramarSINAM tAdRkkAyaklezAbhAvAt , atha na kAyasaMtApamAnaM tapaH, kintu | kiMcit tadabhAve'pi kSayopazamikakuzalAtmapariNAmarUpaM tadiSyate, tathApi tasmAdapi ekasvarUpAt na bhogazaktikasya kameNo vigamaH kutastyaH sakalakarmazaktisaMkarakSayAbhyupagame vA tasmAt kathaMcidanAyAsena ekaromonmUlanAdinA stokakarmakSayasaMbhava | nikhilakamekSayaprasaGgAt , anyathA karmazaktisaMkarAyogAta , tasmAta tapasA nirjarA iti pravAdo grAmyajanadhaMdhIkaraNamAtraphala evaMti, atrocyate-yattAvaduktaM kAyasaMtApamAtratvAt nArakAdiduHkhavada nAsya tapasvamiti, tadayuktaM, tapAkharUpAnavabodhAt, nahi kAyasaMtApamAtra tapa iti bhagavatsiddhAntaH, kiM nAma tattvajJAnaprazamasaMvegasAraM tIrthakarAdisAtvikasattvAnuSThitaM vaimanasyavAjata vAstavaparamAnandamayaM jarjaritadurjarakarmajAlaM dehArogyakAraNaM nirmUlitapratyahaM vazIkRtendriyagrAma paramapadaprApakaM jIvazubhapariNA For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI || marUpaM tapaH samAmananti paramamunayaH, evaM rUpasya cAsya kathaM kAyasaMtApamAtratayA'zubhakarmaphalatvaM saMgacchate, tatkSayopazamenaivAtravRhadvRttiH puNyAtmanAM pravRttisaMbhavAta, na caivaM vidhetra pravatemAnAnAM kAyasaMtApalavasaMbhavepi manaHsaMtApastadabhAvAca manAkakAyasaMtApa: 5 li. // 133 // krIDAvyagrakamArANAmiva sannapi asatkalpa eva, yadapi AttedhyAnAdinA kamebandhakAraNatvena asya sAmrAjyajvalanapravezAdi samAnatopavarNanaM tadapi na samyaka, anabhyupagamAt, manaHsamAdhyAdihetorindriyavazIkAramAtrakAriNa eva cAsya bhagavatAbhyanujJAnAta yadAha "so hu tavo na kAyavo jeNa maNo maMgulaM na ciMtei / jeNa na indiyahANo jeNa ya yogA na sIyaMti // 1 // " tathA, kAyo na kevalamayaM paritApanIyo mRSTai rasaibehuvidheneca lAlanIyaH / cittendriyANi na caranti yathotpatheSu, vazyAni yena ca tadAcaritaM jinAnAm // 1 // na caivaM tapasyatAmArtadhyAnAdyAvirbhAvaH, na ca stokenApi kAyasaMtApena manaHkhedaprAdurbhAvAdasya ArtadhyAnavidhAyikhamitivAcyaM, nirantarAnantasaMsAraduHkhasaMtApakadarthitasya tata eva tasmAdudvijamAnasya tIrthakaramahAvaidyopadezAt tadapAyopAyaM tapasyAdikaM mahauSadhamiva adhigamasya tatra prayatamAnasya duSkomayaM pradhvaMsena, niSpratimaprazamArogyasukharasasaMvedanAt mahAvyAdhitasyeva sutapakhinastadanupapatteH, abhimatArthasiddhI nirbhojanAdijanyazarIrabAdhAyA api pramodahetutvena ratnavaNigAdInAM zravaNAt, yaduktam-"dRSTA ceSTArthasaMsiddhau kAyapIDA hyaduHkhadA / ratnAdivaNigAdInAM tadvadatrApi bhAvyatAm // 1 // zrUyante ca lokepIzvarAvarjanenAbhISTasiddhau pArvatyAstapaHprabhavaklezasya dehapATavahetutA, tathA cAha svakAvye kAlidAsaH, "adyaprabhRtyavanatAGgi? tavAsi dAsaH krItastapobhiritivAdini candramaulau / ahAya sA niyamajaM klamamutsasarja klezaHphalena hi punarnavatAM vidhatte // 1 // iti, bhavatu vA kathaMcitkAyasaMtApaH zubhadhyAnayujastapasvinastathApi tadavadhIraNayA karmanirjarA mahAlAbhamano k- LAXMARL // 1 For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hA rathena utsahiSNustapasi tasya vijigISoriva zatrunizitazastraghAtAvagaNanayA vijayapatAkAbhilASeNa samarazirasi pravRtteravirodhAt / | yadapi citrAzaktibhAjAM karmaNAM kathamekarUpAta kAyasaMtApamAtrAda ityAdilapitaM, tadapi na yuktam , uktanyAyena tapasaH kAyasaMtApamAtratvAnaGgIkArAt , yaccoktaM bhikSAcarAdInAmeva tapasvitA syAdityAdi, tadapi na, vikalpAnupapatteH, tathAhi-kA iyaM | tapakhitA? kiM nirdainyatayA lAbhapUjAdyanapekSatvena mRSTAnnapAnAdilAbhe sati api nirIhatayA tacyAgitvam, aho bhojanA dyarthitayA pratigRhaM bhikSAbhramaNe'pi tadalAbhAd dainyavRttitve sati kAyakRzatA, uta varAkazabdAbhidheyatA ? na prathamaH, evaMvidha tapasvitAyAH mumukSuSu paramamuniSveva bhAvAt , bhikSAcarAdiSu asaMbhavena tatprasaMjanasya tatrAnupapatteH, dvitIyatRtIyapakSayozca siddhasAdhanAt, evaMrUpAyAstasyA bhikSAcarAdiSu asmAbhirapi abhyupagamAt, yoginAM ca keSAMcita tAdRkkAyasaMtApAyogena atapakhitApAdanamapi asaMgataM, dhyAnAparanAmno yogasyApi tapastvAbhyupagamena tadvatAmavivAdena tapakhitvasiddheH, yadapi atha na kAyasaMtApamAtraM tapaH kintu kuzalAtmapariNAmarUpaM tathApi kathamekarUpAt tasAt citrakarmakSaya ityAdi, tadapi asamIcInaM, kuzalAtmapariNAmasya tattvata ekarUpasyApi tattannimittabhedena tAratamyena ca bhedasidhA nAnAzaktibhAjAmapi karmaNAM pradhvaMsahetutvopapatceH, anazanaprAyazcittAdibhedena ca tanimittabhedasya AgamAt siddheH, yadAha-anazanamUnodaratA vRtteH saMkSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInateti bAhyatapaH proktam // 1 // prAyazcittadhyAnavaiyAvRtyavinayAvarthotsargaH svAdhyAya iti tapaH padaH | prakAramAbhyantaraM bhavati, etenAtha sakalakarmazaktisaMkarakSayakAritapa ityAzaMkya yadekaromonmUlanAdinA sakalakarmakSayaprasaMjanaM hai tadapi nirastaM, tattannimittakAraNayujastAratamyavatazca kuzalAtmAdhyavasAyarUpAt tapasastattatkarmazakkyapagamAbhyupagamAt, bhavatu caika 1-44-4ACROKAR For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI mAdalatatsahakAriyogAta da, kim upavAsAdikAyasaMgaNanA rAgAdInAM zAyade vRhaddhattiH 5li. // 134 // rUpAdapi kAlakSetrAdisahakArimatastasmAdakhilakarmapradhvaMsaH, pariNAmatAratamyabhedena tapaso'prameyamahimatayA bhagavatA pratipAdanAt | tat kasya hetorekasmAdapi maNimatrauSadhAdestattatsahakAriyogAt dAridyAmayAdyapagamatastattadabhyudayAdinAnAarthakriyAdarzanena tasAdapi tada virodhAt, etena dhyAnavidhRnanIyA rAgAdayo doSAH, kim upavAsAdikAyasaMtApena, na khalu anAyAsena sAdhyasiddhi|saMbhave klezena tat sisAdhayiSanti prekSAvantaH, naca kAyAdhikaraNAt saMtApAdAtmAdhikaraNAnAM rAgAdInAM kSayo yujyate, tathAtve vA caitrakRtAt tapaso maitrasyApi tatkSayaprasaMgAt , dhyAnAttu samAnAdhikaraNatayA tattat kSayaH saMgacchate ityAdi yaduktaM saugatai|stadapi pratikSiptaM, dhyAnasyApi tapobhedena prAk pratipAdanAt , nahi upavAsAdikameva tapa iti jainasiddhAntaH, yadvA'stu tapaso dhyAnasya pArthakyaM tathApi kiM dhyAnenaiva rAgAdInAM vidhananamiSTam , Aho dhyAnenApi yadyAdyaH pakSaH, tadA bhavatAmapi brahmacaryacaraNasyA'pArthakyaprasaGgaH, dhyAnenaiva tatsiddheH, atha nidhuvanavidhe rAgavRddhihetutayA dhyAnavyAghAtakatvena brahmacaryasya tu tadAGgatvena tadAcaraNasya sArthakatvamiticet ? tarhi pratyahaM snigdhamadhuradugdhAdyabhyavahArasyApi caramadhAtUpacayanimittatvena rAgottejakatayA dhyAnavidhyApakatvena, tadanabhyavahArasya tu brahmacaryavattadaGgatvena tasyApi AcaraNAvirodhAt, anyathA dhyAnAsidhyA rAgAdividhvaMsAyogAt , tamAd rAgAdiprahANamicchatA brahmacaryavad vikRtyAdiparityAgarUpaM tapopi avazyAbhyupeyam , atha dvitIyaH, tadA apizabdena dhyAnAGgatayA anyasya brahmacaryasya grahaNaM ceta? tarhi kAyAnutAparUpasya tapaso'pi tadiSyatAM tasyApi brahmacaryavad tadaGgatvAvizeSAt , tadantareNa snigdhAzinAM tattvato brahmacaryasyApi asaMbhavAt , ubhayagrahaNaM cettadAnujJayA vartAmahe, yadapi kAyasaMtApAtmakasya tapaso vaiyadhikaraNyena rAgAdikSayAsAmarthyAbhidhAnaM tadapi tasya zubhAtmapariNAmatvAbhyupagamena kAyAdA | // 13 // For Private and Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tmanaH kathaMcidabhedena ca rAgAdibhiH sAmAnAdhikaraNyAt prativihitam , astu vA tasya saMtApAtmakalaM, tathApi saMtApasya duHkhAtmakatvena tasya ca AtmAdhikaraNakhena taiH sAmAnAdhikaraNyAt , kevalaM kAyAdhikaraNale tu tasyAcaitanyena tadanubhavAbhAvaprasaGgAt mRtakAyasyApi vA zItAtapAdibhistadanubhavApatteH, evaM ca tapaso rAgAdikSayahetukhasiddhau "mRdvIzayyA prAtarutthAya peyA bhaktaM madhye pAnakaM cAparAhne / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArdharAtre mokSazcAnte zAkyasiMhena dRSTaH", tathA "maNuNNaM bhoyaNaM bhujA maNuNNaM sayaNAsaNaM / maNuNNaMsi AgAraMsi maNuNNaM jhAyae muNI" ityAdi yaduktaM taduktanyAyena mRduzayyAdeH manojJabhojanAdezca yathAkrama muktidhyAnAGgakhAnupapatte rasanAdilolupakhameva bhavatAM vyanakti, api ca kAyasaMtAparUpakhena yadhupavAsAderavidheyatA'bhyupagamyate, tadA praNItarasAdibhujAM manmathonmAdasya prAyo'vazyaM bhAvitayA brahmacaryasyApi tapaso'dhikatarakAyasaMtAparUpatvena avidheyatAdhi patteH, iti tacyAgenApi sukhIbhava, naca snigdhAhArasya dhyAnAvirodhitvena atyAgo nidhuvanasya tu tadvirodhitvena tyAga eva yukta iti vAcyaM ? snigdhAhArasyApi dhyAnavirodhitvena brahmacAriNAmutsargeNa Agame niSedhAt, taduktaM "vibhUsA itthisaMsaggo paNIyaM rasabhoyaNaM / narassa'ttagavesissa visaM tAlauDaM jhaa"||1||at eva bhikSUNAM pratigRhaM bhikSATanena siddhAnte bhojanavidherabhyanujJA, tatrahi praNItAzanAlAbhena lAbhe'pi vA kathaMcid doSazaGkayA tadagrahaNenAmAMsalasya sAdhoH kAyayAtrAmAtreNa tadasaMtApabrahmacaryayorubhayorapi nirvAhopapatteH, tasmAt mokSamANena tapo'pi anuSTheyaM, yadAha "tA jaha na dehapIDA na yAvi viyamasasoNiyattaM pi / jaha dhammajjhANabuDDI tahA imaM hoi kAya" nanvevaM tapasA'labdhavRttInAM karmaNAM kSayAbhyupagame teSAM niSphalatA prasaGgo, na cedamupapannam anupabhuktAnAM teSAM kSayAnupapatteH, 'nAbhuktaM dhIyate karma kalpakoTizatairapi', itismRteH, upapatto vA tadvadevo For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI %% // 135 // %EORORS pabhujyamAnAnAmapi kSayApAtAditi cenna, kAraNasya niyamena kAryajanakakhAnabhyupagamAt , tathA ca sahakArivaikalyazaktipratibandhA-|| bRhadvRttiH dinA karmaNAM kadAcid vRttyalAbhe'pi kSayopapatteH, niyamena kAraNasya kAryajanakakhAbhyupagame vA kuzUlanihitAdapi bIjAdaGkurotpAdaprasaGgAt , matrapratibaddhazakterapi dhUmadhvajAd dAhApAtAt , na caivamasti, tatkasya hetoH sahakAryasamavadhAnapratibandhakama| sannidhAnAbhyAM yathAkramaM tayoH svakAryAkaraNopapAdAt , evaM karmaNAmapi keSAMcid dravyAdisahakArikAraNakalApavirahAt, keSAMcittu prabalatarakarmAntareNa zaktipratibandhAd vRttyalAbhaH, yadAha "udayakkhayakkhaovasamovasamA jaM ca kammuNo bhaNiyA / davAi paMcayaMpai juttamuvakamaNamaovi" tadiha yadi tapasA zaktipratibandhAd alabdhavRttInAmapi karmaNAM kSayaH syAt , tadA ko virodhaH, yadapi 'nAbhukta' mityAdismRtibalAd bhogenaiva karmakSayopapAdanaM tadapi 'kSIyante cAsya karmANi tamin dRSTe parAvare' ityAdinApavAdakena smRtyantareNa bAdhAdanupapannaM, bhogena hi karmaNaH kSaya ityutsargaH, sa ca tapasastattvajJAnAdvA kacitkathaMcit tatkSayAbhyupagamenA'podyate, tad vyavasthitameva tapasA nijareti / sA ca vivAdAdhyAsitaH puruSo nirjIrNaghAticatuSkaH, kevalajJAnavattvAt , ubhayavAdisiddhatAdRkpuruSavad ityanvayavyatirekiNaH, anvayAsiddhau vA yo na jIrNaghAticatuSko nAsau kevalajJAnavAn yathAsadAdiriti, kevalavyatirekiNo vA'numAnAtprAguktAcAgamAd asadAdibhiravasIyate, sarvajJastu | svAnubhavapratyakSeNeti gAthArthaH // 92 // uktA nirjarA sAca baddhasyaiva karmaNaH saMbhavati, tadabhAve tadanupapatteriti saMprati sahetukaM // 135 // ca sopapattikaM bandhatvaM nirUpayannAha micchattAinimitto baMdho iharA kahaM tu sNsaaro| naya loge vi avaddho muccai payarDa jao haMdi // 13 // % - % For Private and Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandit XXX*** vyAkhyA-mithyAkhAdinimitto bandho bhavatIti sambandhaH, tatra karmapudgalajIvapradezAnAM kSIranIravat parasparAnupravezalakSaNaH sambandho bandhaH, na ca karma eva nAsti kutastasya jIvena saha sambandha iti vAcyaM ? sakalajJeyajJAtRsvabhAvasyApi Atmano bhUtAvezitapuruSasyeva khagocarajJAnapratibandhadarzanena tatpratibandhakasya bhUtasyeva jJAnAvaraNAdikarmaNaH prAgeva prasAdhanAt , tena ca karmaNA kuNDamiva badarANAM sakalakarmaNAmadhikaraNabhUtaM bIjamiva cAGkurANAM teSAM prarohasamartha sarveSAmaudArikAdizarIrANAM kAraNaM santatyA'nAdirUpam AmokSaM jIvAvinAbhUtaM kArmaNazarIramArabhyate, kathamevaMrUpasyAsya siddhiriticed ? AgamAditi brUmaH, yadAha-"kammavigAro kammANamaTTavihavicittakammaniSphana / savasi sarIrANaM kAraNabhUyaM muNeyavaM" nanvevaM karmapudgalArabhyatayA asya mUrttatvena audArikazarIravad indriyakatvaprasaGga iticenna, atyantasUkSmapariNAmapariNatAvayava niSpAdyatayA vaikriyAdizarIrasyeva asya pizitacakSuSAmatIndriyatvopapatteH, kimityevamasya kalpanA iticenna, tadantareNa Atmano bandhAsiddheH audArikAdizarIrasambandhAsiddhezca, na khalu ghaTAkAzayoriva mUrttAmUrtayoH karmAtmanoraudArikAdizarIrAtmanorvA parasparAnupravezalakSaNaH sukhaduHkhAnubhavaheturvA bandhavizeSaH saMbhavati, kArmaNazarIrAnAntarIyakasya tu AtmanastadvAreNa karmAdibhiH saha sarvametadupapadyate, tathA ca kArmaNazarIrAnuSaktaH karmavargaNAnAm audArikAdivargaNAnAM ca grahaNena yogavAn kaSAyasnehAnuliptaH karma| rajobhiraudArikAdizarIraizca AtmA kathaMcidabhedena sambadhyate, ityabhyupeyam , ata eva tadavacchinnasya AtmanaH sukhaduHkhAnubhavaH, svavAryeNa audArikAdipudgalAnAmAtmanA cetanatayA pariNamitatvAd yathoktam-'jIvajhavasAyAo jIvattA puggalA pariNamaMtIti, | evamanabhyupagame ca zarIrasya jIvAdatyantabhedAt tadavacchedena tasya sukhaduHkhasaMvedanaM na syAt, nanu bhavatu kAmeNazarIradvAreNa 52-55-2- -20 ** For Private and Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie paMcaliMgI bRhadvRttiH 5li // 136 // XXXXXXX karmAdInAmAtmanA sambandhaH, tasya tu tena kathamasau, sambandhakAntarAbhAvAta, bhAve vA'navasthApAtAditi cenna ? anAdikAlAdAtmanA saha kathaMcittasya tAdAtmyena tatsambandhasya aparyanuyojyatvAt anAditAdAtmyena, tarhi muktAvapi AtmanastadavirahaprasaGga iti cenna, tAiksAmagrIbalAt kSIrasya nIreNeva kadAcit tasyApi tena virahopapatteH tathApi anAditayA tasya nityatvaprasaGga iti cenna, tathAtve'pi bhavadabhimataprAgabhAvavattasya anityatvasiddheH, abhAvasya anAdereSA gatirnatu mAvasya iti cena, anAditve'pi bhAvarUpAyA api mithyAvAsanAyA anityatvAbhyupagamAt , anyathA muktAvapi tatprasaGgAt , pravAhavAhitayA tasyA anAditvaM natu kUTasthatayA, tena tathAtve'pi anityatvaM bhaviSyati iti cet, tarhi kAmaNazarIre'pi tatsamAnaM, etacca jIvasya bhavAntaraprApaNe sAdhakatamam itarathA audArikAdizarIrasya tadbhave eva tyAgena zarIrAntarasya cAbhAvena tadanabhyupagame tU gatyanupapattyA bhavAntaraprAptina syAt , nacAzarIra eva bhavAntaraM prApsyati iti vAcyaM, sadehasyaiva tasyeha gamanadarzanena anyatrApi tathAnumAnAt, acetanasya kathaM tasya tatprApeNasAmarthyamiticenna, acetanasyApi cetanAdhyAsitasya potAderiva tatprayuktyA vayaM prayojakasya dezAntaraprApaNe sAmopalambhAva, svakalpanAvyavasthApitametaditi cenna, AtmanaH sarvagatatvAbhyupagamena gatyabhAvAGgIkAre'pi manaso bhavAntarazarIraprApaNasamarthasya AtivAhikasaMjJayA zarIrAntarasya vaizeSikAdibhirapi abhyupagamAt, prajJAkaragupto'pi Aha-antarAbhavadeho'pi sUkSmatvAnopalakSyate / niSkrAman vApi pravizan nAbhAvo'nIkSaNAdapi // 1 // tadevaM kArma-| NazarIrAnAdisaMbaddhasya saMsAryAtmana audArikAdizarIrasambaddhavAd bandhasiddhiH, sa ca mithyAvAdinimittaH, tatrAnAbhoganimittaM viparItajJAnaM mithyAtvametacca amanaskAnAM, tadanyeSAM tu rAgAdikaluSiteSu adevAdiSu devabuddhirapi, tadukam "adeve devatAbuddhi // 136 // For Private and Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir KR AMMALXX hAragurau gurubhAvanA / atatve tattvabuddhizca mithyAkhamidamucyate // 1 // tadAdiryeSAM te tathA, AdizabdAd aviratikaSAyayogANAM - / | grahaH, tatra manaHsahacaritacakSurAdIndriyANAmaniyamanaM jIvanikAyAnAM paNNAM ca hiMsA aviratiH, anantAnubandhAdibhedAt | krodhAdayaH SoDaza hAsyAdayazca nava kaSAyAH, hAsyAdInAM no kaSAyatve'pi kaSAyasAhacaryAt kaSAyatvaM, satyamRSAdibhedena pratyeka manovacazcaturddhAd audArikAditanmizrakArmaNabhedena kAyastu saptadheti yogAH, te yathAkramaM pazca dvAdaza paJcaviMzati paJcadaza bhedabhAjo, nimittAni nimittakAraNAni yasya sa tathA, ebhiH kAraNaiH saMsAryAtmanAM jJAnAvaraNAdikarmabandhasaMbhavAt , evaM ca nimittabhedena naimittikasya bandhasyApi bhedAdupacAreNa saptapazcAzad vidhatvaM, yadAha 'bandhassa micchaaviraikasAyajogatti heavo cauroti |evaM bandhasya sahetukatvaM samarthya tasyaiva sopapattikatvaM darzayituM vipakSe aniSTaprasaMgamAha 'itarathA' anyathA vandhAnabhyupagame kArmaNazaharirAbhAve tatkAryANAmaudArikAdizarIrANAmabhAvanAtmano bandhAbhAvAt , 'kathaM' kena prakAreNa, turakSamAyAM, tena na kSamyate etat yasaMsaraNaM karmasaMbaddhasya jIvasya gatergatyantareSu saMsaraNaM saMsAraH, bandhAbhAve saMsAro na syAt ityarthaH / kAraNasya bandhasyAbhAve kAryasya saMsArasyAnutpatteH, tathA ca sarveSAM muktiprasaGgena saMsArijIvavirahitaM jagadApota, nanu ApadyatAmayatnena hi muktisiddhau alaM bandhAyAsasahanena kohi sukhena iSTasiddhau tadartha kaSTamabhyupeyAd ityAzaMkAyAM vipakSe'niSTaprasaGgAntaramApAdayan laukikanidarzanena baddhasyaiva mokSa iti samarthayannAha 'na ca' naiva loke'pi atizayitavivekarahitajane'pi AstAM lokottare, tatrahi baddhasyaiva Atmanastadviyogena mokSapratipAdanAt ityapizabdArthaH, abaddho nigiDAdibhirasaMyamita evamucyate-bandhanAt mukto'yamiti vyapadezabhAga bhavati, kintu kuto'pi aparAdhAt pArthivAdibhiH kArAdiSu baddha eva daNDAdinA vizodhitAparAdhaH puruSaH pazcAd | For Private and Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 137 // mucyate, kArAdibhyo bahiSkriyate, tatazca lokena mukto'yaM bandhanAditi vyapadizyate, atra ityadhyAhArastena iti 'prakaTaM sphuTaM laukikAnAmapi pratIto'yamarthaH, yato yasAd hetoH 'handIti' pUrvavat , tatazca yadA loke'pi baddhasyaiva mokSasaMbhavastadAtmano bandhAbhAve'pi ayatnasiddhA muktiriti kA kathA, tasmAd baddhasyaiva AtmanastapodhyAnAdinA tad viyojane mokSo nAnyathA ityabhyupeyaM sarvavAdinAmapyatra saMpratipatteH, tasAt sUktaM bandhAbhAve saMsAramokSau na syAtAmiti, nanu loke yathA baddhasyaiva mokSastathA muktasyaiva bandha ityapi dRzyate, prakRte tu Atmano baddhasyaiva mokSa ityeva vikalpo'bhimato natu vikalpAntaramapi, ayogikevalinaM vihAya pratikSaNaM saMsAryAtmanAM siddhAnte bandhasyaivAbhidhAnAt , yadAha "savAbatthAsu jao pAyaM baMdho bhavattha| jIvANaM" tasmAdasamo lokadRSTAnta iti cenna, prAg baddhAnAM karmaNAmudayaprAptyA kSapaNAttanmuktatvena prAcyatadvandhasya cAvivakSayAbhinavAnAM ca teSAmabhIkSNaM bandhena baddhasyaiva mokSa iti vikalpavanmuktasya bandha iti vikalpAntarasyApi upapatteH, athavA | loke'pi muktasya bandha ityatra svAtacyamAtrApekSayaupacArikaM muktatvaM, baddhasya mokSa ityatraiva tu mokSazabdasya mukhyArthatvaM bandhanAnmuktasya svAtavyaM mokSa iti vastuto mokSazabdArthasya prasiddheH, tathA cAtmana iva loke'pi tattvato baddhasyaiva mokSa ityeka eva vikalpo natu muktasya bandha iti vikalpAntaramapi, sa evAtra dRSTAntakhena upanyastaH, evaM ca dRSTAntadAAntikayorna vaiSamyam iti gAthArthaH // 93 // tadevaM baddhasyaiva mokSa ityanena nityasyApi baddhasya mokSAbhAvaM bandhamokSayozca sAmAnAdhikaraNyamabhi vyaMjya ye kecidasti jagati bandhAbhAve'pi anAdimuktaH puruSavizeSa Izvara ityAcakSate, yeca bandhAbhyupagame'pi nityamAtmAnamapahuvAnAH kSaNikajJAnamAtrasyaiva muktiriti pratijAnate, tanmatadvayaM saMprati teSAM muktyabhAvApAdanena apAkartumAha // 137 // For Private and Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tadaNAisiddhajogo asaMgao naya annavaMdhammi / anno muJcai juttaM khaNabhaMgo tA kahaM bhavau // 94 // vyAkhyA - yasmAd baddhasyaiva mokSo nAbaddhasya 'tat' tasmAddhetoranAdeH prAthamyazUnyAtkAlAt svarasata eva rAgAdiklezabandhAbhAvena siddho mukto'nAdisiddho, natu itaramuktavat kAladezAdipratiniyamena pratipakSabhAvanAdyabhyAsAt mithyAjJAnAdiklezabandhaprahANena siddha ityarthaH yathAha - pataJjaliH, klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTo nirmANakAyamadhiSThAya saMpradAyapradyotakaH sargasaMhArAdinA jagatAmanugrAhakaH puruSavizeSa Izvara iti atra klezakarmAdyaparAmarzena tasya anAdisiddhalaM vyaJjitaM, smRtirapyAha- uttamaH puruSastvanyaH paramAtmetyudAhRtaH / yo lokatrayamAvizya vimartyavyaya IzvaraH // 1 // uttamataM cAtra asaMsAritvaM sarvajJatvAdikaM ca, paramatvaM sarvopAsyata, lokatrayaM sarvopalakSaNam, Avezo jJAnacikIrSAprayatnazAlinaH saMyogaH, bharaNaM dhAraNam, avyayatvamanAgantukajJAnAdivizeSaguNazAlitvam, aizvarya saMkalpApratighAta iti, atrApi asaMsAritvA| nAgantukajJAnAdiguNazAlikhAbhyAmanAdisiddhamuktaM, tadevaM vyavasthitasya anAdisiddhasya Izvarasya, yogo ghaTanA siddhiriti yAvat, asaMgato'nupapanno bandhAbhAve mukteH kathamapi na siddhiriti prasAdhanAt nanu anAdimuktasya IzvarasyAsiddhi - rityasiddhaM tatsAdhakapramANasadbhAvAt nanu tatsAdhakaM pramANaM kiM pratyakSamanumAnaM vA ? na tAvat pratyakSam asmadAdimistasya pratyakSeNa grahItumazakyakhAt, nanu anumAnaM bhaviSyati, tathAhi - anAdiprasiddha kartRkAdanyat sakartRkaM, kAryavAt, ghaTavat na ca kAryatvaM heturasiddhaH, idAnImupajAyamAneSu aGkurAdiSu kAryatvasya pratyakSeNaiva sarvapratIteH, ciraMtaneSu For Private and Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI --** bRhasami // 138 // *** bhUbhUdharAdiSu asmadAdInAM tadasiddhiriti cenna, anumAnatastatrApi tasiddheH, tathAhi-bhUbhUdharAdi kArya sAvayavakhAt, * ghaTavat, svAvayavasamavetavasya ca sAvayavatvasya ghaTasyeva bhUbhUdharAderapi pratyakSeNa darzanAt nAsiddhiH, nApi viruddhaH, sAdhyaviparyayavyAptasya hetoviruddhatvena pratipAdanAt, yathA zabdo nityaH kRtakatvAditi, na ceha sAdhyasakartRkatvaviparyayeNa3 6 akartRkatvena hetoAptirasti, dRSTAntIkRtasya ghaTAdeH kAryajAtasya sarvasyApi kardapUrvakatvopalabdheH, nanu evaM kAryatvasAmAnyAd bhUbhUdharAderapi karTamAtrapUrvakatvaM siddhyati, natu bhavadabhimatasarvajJakarTapUrvakatvaM, tatra ca siddhasAdhanaM, karmabhiH sarvajIvAnAM tatsiddheH, siddhasAdhanamitivacanAditi cenna, karmaNAmacaitanyena vityAdikartRtvAsiddheH cetanasyaiva kartRtvenAbhyupagamAt, nanu 6 tathApi kAryatvasAmAnyasya kartRvizeSeNa vyApterabhAvAt kathamasmAt tasiddhiH, sAdhyAvyAptasyApi ca hetostatsAdhakatve sarva hai | sarvasmAt sidhyet na kazciddhetvAbhAsaH syAt , tathA ca kartRvizeSeNa sAdhyena sAdhanasya kAryatvasAmAnyasya prativandhAmAvAt | tadviparyayeNaiva ca sAdhyasAmAnyena tadbhAvAt , kathamayaM na vizeSaviruddho heturiti cenna, nadyatra vizeSaH sAdhyo yena tadviparyayavyAptyA hetostaviruddhatA zaMkyeta, kiM nAma sAmAnyaM 1 kathaM tarhi vizeSasiddhiriticet, vyAptibalAdupajJAyamAnAyAH sAdhya sAmAnyapratIteratra anyathAnupapatyA pakSadharmatAbalena vA tatsvIkArAt, anyathA prasiddhAnumAnepi parvatagatabahisiddhAbhyupagame tena ca hetoravyAptyA tadviparyayeNaiva ca vyAptyA dhUmavattvahatorvizeSaviruddhatvaM kena vAryate, tathA ca sarvAnumAnocchedaprasaGgaH, tasmAd yathA tatra dhUmasAmAnyAd vahvisAmAnyapratIteranyathA'paryavasAnena pakSadharmatAvalAd tadvizeSasiddhistathA ihApi bhaviyati ko doSaH, nApyanaikAntikaH vipakSe vRttyabhAvAt , nanu akartRkeGkurAdAvapi kAryatvasya darzanAt , kathaM vipakSAvRttitva * *** // 13 // For Private and Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir R miti cenna, tasyApi pakSanikSepAt , tena ca vyabhicArAnudbhAvanAt , udbhAvane vA sarvasyaiva hetorvyabhicArikhaprasaGgena anumAnamAtrasyApi ucchedApatteH, prasiddhAnumAne'pi parvate vahnimatcAsiddhau tenaiva dhUmavattvahetorvyabhicArasya udbhAvayituM zakyakhAt , nApi aprayojakaH, hetoH paraprayuktavyApyupajIvitvena tatsaMbhavAt , atra tu kAryabasya nirupAdhitayaiva sAdhyasambandhana tadabhAhai vAt , nanu atrApi asti kAryabassa sakartRkakhasambandhizarIrikartRkatvamupAdhiH, tathAhi nahi ghaTaH kAryavAt skrtRkH| IPI kintu zarIrikartRkalAt , tathA ca kSityAdeH sakartRkatvavyApakasya tasyAbhAvAt kAryatve'pi sakaTekatvaM na bhaviSyati, vyApa-15 kAbhAve vyApyavyAvRtteH, evaM cAprayojako'yaM heturiti cenna, jJAnacikIrSAprayatnazAlina eva kartRtvena aGgIkArAt, zarIrAvacchedena tu jJAnotpAdAt tasya tatraiva caritArthatvena kartRtvAnupayogAt, evaM ca azarIriNo'pi jJAnAdimataH kSityAdikarturabhyupagamena zarIrakartRtvasyopAdherabhAvAt , na tatprayuktavyAptyupajIvikatvAdaprayojakaH, nanu mA bhUt eSa upAdhiH, kiM tarhi ? akriyAda6 zino'pi kRtabuddhyutpAdakatvamasau bhaviSyati, taduktam-"yadRSTerakriyAdarzino'pi kRtabuddhirutpadyate iti," na ca bhUbhUdharAdidarzanAta tavApi kRtabuddhirjAyate jIrNakUpArAmAdidarzanAt tu akriyAdarzinopi bAlAderapi ca zarIrakartRkametad iti buddhirupajAyate / tasmAttatprayuktaiva kAryakhasakartRkakhayoAptinaM svAbhAvikI aprayojaka iti cenna, bhavatu kAryabavizeSAt zarIrAdimattvakartRra vizeSapratipattiH, tathApi na tAvatA kAryakhasAmAnyakartRsAmAnyayoAptiH kathaMcidapi nivArayituM zakyA, nahi bhojanavize Sasya kSudupazamavizeSavyApto bhojanasAmAnyasya kSudupazamamAtravyAptinirAkartamucitA, yathoktaM vizeSasya vizeSa prati prayojakakhAt sAmAnyavyApterapratikSepArhakhAditi, tasAnaitasAdapi upAdheraprayojakaH / nApi kAlAtyayApadiSTaH, pratyakSAdipramANabAdhita AMMARCAREE ARCOALSINASI-01- 2 For Private and Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI | viSayo hi hetastathA syAta, yathA anuSNo vahniH kRtakakhAditi, atrahi kRtakakhenAgneranuSNakhe sAdhye pratyakSeNa tadoSNyagrahaNAt | bRhadvRttiH | bhavati hetodhiH , evaM paramANusAvayavakhasAdhakasya mUtatvAderanumAnAdibAdho'pi heto!ddhavyaH, naceha kAryatvena kSityAdeH saka-1 // 13 // katvasAdhane pratyakSeNA'kartRkatvagrahaNAt tena hetobAdhA, pratyakSeNAtra kA~grehaNAyogyatvAt , nanu zarIrajJAnacikIrSAprayatnazAlIkA loke prasiddhaH, na ca kSityAdiSu evaMvidhaH karNopalabhyate tasAt pratyakSeNa tadanupalambhena akartRkatvanizcayAd bhavati | kAlAtyayAdiSTo heturiti cenna, jJAnecchAprayatnavAn eva kazabdenAGgIkArAt , tasyaiva kartRtvena sarvatraprasiddheH, atha kathaM na | zarIrasya tatra pravezaH, tasyA'cainyarUpatvAditi cet evaM tarhi icchAprayatnayorapi tasya samAnatvAt tadvAnapi na kartA syAt , hai tathA ca jJAnavAn kartA iti prAptaM, na ca tanmAtravataH kartRtvamupapadyate, karotIti kartA iti vyutpattyA arthakriyopahitasvarUpasyaiva 8 kartRzabdenAbhidhAnAt , anyathA mRtpiNDadaNDAdighaTasAmagrIjJAnamAtravato'pi kumbhakArasya ghaTaniSpAdanaM vinA'pi kartRtvapra| saGgAta , jJAnamAtravatazca kartRtvAbhyupagame sarvasya sarvakartRtvApAtAt , darzanazravaNAdinA sarveSAM sarvapadArtheSu prAyo jJAnamAtrasaMbhavAt , atha zarIrasya jJAnotpAdanopayogitvAt na kartRtvAnupravezaH, tarhi jJAnecchayorapi tatpravezo na bhavet, yathAkramamicchAprayatnayostayorupayogAt , tathA ca kevalaprayatnavAn karteti syAt, na cAvyavadhAnena prayatnAt kartRzabdArthasambhavAt tadvAneva kartA bhavatu iti vAcyaM ? caitanyaM vinA tasyApi anupapatteH, tasmAt zarIrajJAnAdimAneva kartA, tasya cAtrAnupalambhAt pratyakSabAdha iti, // 139 // tadayuktaM jJAnAdericchAdyutpAdopayoge'pi icchAprayatnayorviSayopadarzanArtha punarupayogAt svayaM viSayagrahaNAsAmarthya na jJAnopadarzita eva viSaye tayoH pravRtteH, tasmAttadartha jJAnamavazyamepaNIyaM, na cecchAprayatnAvapi vinA kartRtvaM jJAnamAtravataH prAgeva tanni MOREOGRESCUESCRICS For Private and Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pedhAt , tatazca jJAnecchAprayatnavAneva kartA zarIrasya tu jJAnAdimAtropayogAnnAvazyaM tatra pravezaH, tathA cAzarIriNo jJAnAdimataH kSityAdikarturasmadAdibhirgrahItumazakyatvAnnAtra pratyakSabAdhaH / nApyanumAnavAdhaH, upajIvyAnumAnAbhAvAt , nahi yathA| paramANuH sAvayavo mRtatvAdityAdau paramANurUpadharmiMgrAhakeNa upajIvyAnumAnena tannirvayavatvagrAhiNA sAvayavatvabAdhAd heto migrAhakapramANabAdhaH, tathAtrApi upajIvyAnumAnaM kiMcidasti yena hetostena bAdhaH syAt / Agamastu atra 'vizvatazcakSurityA|diranukUla eva / nApi satpratipakSaH, prativalAnumAnAbhAvAt , nanu vivAdAdhyAsitamakartRka zarIrAjanyatvAd azakyakriyasvAdvA AkAzavad ityasti pratipakSAnumAnamiti cena, AkAzasya ajanyatvamAtreNaiva akartRtvasiddhau zarIrAjanyatvasya heto samarthavizeSaNatvAt , tathA azakyakriyatvasyApi aprayojakatvAt , tatrApi ajanyatvenaiva AkAzasya akartRkatvasiddheH, nanu &AkSityAdi akartRkaM tadvyApakarahitatvAd gaganavat , ityastu pratibalAnumAnamiti cenna, atha kiM kartavyApakaM yavirahAt kSityAderakartRkatvaM sisAdhayiSitaM ? zarIramiti cet, kiM tasya vyApakatvaM, kartari vyApye'yogavyavacchedena tasya ' bhAvaH, kartRtayAhi dRSTAntIkRte kumbhakArAdau zarIrasyAyogaH kadAcidapi nAstItyarthaH, etaccharIrasya kartRvyApakatvamiti cenna, kartuH zarIrasambandhe kAryabuddhimattvasya upAdherbhAvAt , zarIrasya tadvyApakatvamasiddheH yo hi kAryabuddhimAn kartA sazarIrI yathA kulAlAdiH, prakRte tu pakSadharmatAbalAt nityabuddhimAneva karttA sAdhayitumiSTaH, sa ca zarIraM vinApi nityajJAnecchAprayatnabalAt dAkSityAdikaM kariSyati ko virodhaH, atha kartuH zarIramapekSyaiva arthakriyAkaraNam ityetatkartRvyApakatvaM zarIrasya vivakSita tadapi na, karturbAhyArthakriyAsu zarIrApekSAyAmapi khazarIracalanAdyarthakriyAM prati zarIrAntarApekSAnabhyupagamAt abhyupagame vA RECER- CA For Private and Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 14 // ADSASSASSAGARMA anavasthApAtAt , evaM ca yathA laukikaH kartA zarIrAntarAnapekSa eva svazarIraparispandAdyarthakriyAM karoti tathA puruSavizeSaH bRddRci kazcit sarvAtizAyinityajJAnAdimAn azarIryapi sarvakartA bhaviSyati ko doSaH, na ca na santi nityajJAnAdayo'pi anityAnAmeva teSAM sarvatra darzanAditi vAcyam , adRSTakArthasamavAyinAmeva teSAmanityatvAbhyupagamAt , adRSTaikArthasamavAyopi teSAmastyeva anyathA muktAnAmapi tatprasaGgAditi cenna, doSavatsu eva teSAmadRSTaikArthasamavAyAGgIkArAt, nirdoSe tu puruSavizeSe te'pi maviSyanti adRSTaikArthasamavAyo'pi na bhaviSyati iti, nanu nirdoSaH puruSavizeSaH kimAdimukto'nAdimukto vA bhavato'bhimataH, na prathamaH, muktAnAmapi nityajJAnAdiprasaGgAt tathA ca teSAmapi vityAdikartRtvApatteH, anekatatkartRtvaprasaGgAcca, na dvitIyaH, tadasiddheH nityajJAnAdimatastApuruSavizeSasya kenacit kacidapi anupalambhAt iti cenna, anaupAdhikasAmAnya vyAptisahakRtapakSadharmatAbalAt tatsiddheH, tathA ca na pratipakSAnumAnAvakAzaH, evaM ca sakalahetvAbhAsazaGkAvirahAt kAryatva| hetoranAdimuktakSityAdikartRsiddhiriti, atrocyate yattAvaduktamanAdiprasiddhakartRkAdanyat sakartRkamityAdi, tatra kimnaadeH| kAlAt prakarSeNa klezakSayakramamuktetarapuruSavailakSaNyAd atizayena siddho mukto, yadvA'nAdiranAdimuktaH prasiddhazca puraNAdiSu pratItaH sa karttA yasya kSityAdestattathA, tamAdanyad ghaTapaTAdipadArthajAtaM sakartRkamiti sAdhyArtha AyuSmato vivikSitaH, Aho anAdeH kAlAt yat prasiddhakartRkaM lokapratItakartRkaM ghaTAdi tasmAdanyaditi, uta anAdi ca tat prasiddhakartRkaM ca tasmAdanyaditi ? na // 14 // tAvadAyaH, siddhasAdhanAt ghaTAdInAM kulAlAdikartRkatvasya asAkamapi siddhatvAt , aprasiddhavizeSaNazca pakSaH, anAdiprasiddhapuruSakartRkatvasya kSityAderadyApi aprasiddhaH, na dvitIyaH, tadAhi paramANvAtmAkAzAdInAmapi sakartRkatvasiddhiprasaGgAt , 461594%25646 For Private and Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie MKOCTOCTOR na ca tadiSTaM teSAM nityanena khayApi akartRkatAbhyupagamAt , tathA ca bhAgAsiddho hetuH, kSityAdibhAge siddhAvapi paramANvAdi-15 |mAge kAryabasthAsiddheH, na tRtIyaH, prasiddhakartRkasya ghaTAderanAdikhAnupapatteH, upapattau vA''kAzAderiva sakartRkakhavyAghAtAta ubhayoH parasparavirodhAt , tathAtrApi anyazabdena paramANvAdInAmapi pakSavAkSepeNa sakartRkatvasiddhyApAtAca, nanu na bhavadvikalpitaH pratijJArtho mamAbhimataH, kintu samAhAradvandvasamAsAzrayaNAd anAdi ca paramANvAdi prasiddhakartRkaM ca ghaTAdi tasmA|dumayasAdapi anyad bhUbhUdharAdisakartRkatayA sAdhyaM vivakSitaM kAryatvena hetunA iti cet, tadayuktaM, vikalpAnupapatteH, tathAhi kimidaM kAryatvaM kiM prAgasataH khakAraNavRttitvaM kartRrUpakArakajanyatvaM vA, tadvyatiriktakArakajanyatvaM vA, kRtivyApyatvaM vA, kAraNamAtrAdhInatvaM vA, prAgabhAvopalakSitakharUpatvaM vA, na prathamaH, vRttirhi saMyogo vA syAt samavAyo vA syAt , nAdyaH, avayavAvayavilakSaNayoH kAryakAraNayoH bhavatA saMyogAnabhyupagamAt, na dvitIyaH, tasyAnupapatteH, tathAhi kimavayaveSu asato'vayavinaH samavAyaH sato vA, nAdyaH, anyatarasambandhino'sattvena tadanupapatteH, upapattau vA zazaviSANasyApi paTAghavayaveSu samavAyaprasaGgAt , atha tasyAtyantAsattvena na teSu samavAyaH, paTAdestu utpattyanantaraM saMbhavena teSu samavAya utpa|tsyate iti cenna, upapadyatAM nAmAsau kintu yAvanna paTAdyutpattistAvana tasya satvaM tadabhAvAttu kathaM tasya teSu samavAyaH, utpAde'pi ca sattvasamavAyAt prAg na tasya sattvaM, na ca samavAyadvayaM bhavatA iSyate, yena ekasmAt sattvamaparasmAcca avayaveSu tasyAvasthAnaM syAt , na ca upajAyamAna evAsau sattvAdinA saMbhatsyata iti vAcyam , upajAyamAnasyApi anupajAtatvena |saMbandhAyogyatvAt, na dvitIyaH, sattAsamavAyAt prAg ghaTAdeH sattvasyaiva anupapatteH, samavAyAntarAcenna, tasyA'nabhyupagamAt , For Private and Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 14 // atha samavAyAt prAgapi tasya sattvamabhyupagamyate? tarhi kiM samavAyakalpanayA tamantareNApi tasya sattvasiddheH, tadvadavayavino'pi avayaveSu khata eva avasthAnaprasaktezca, na ca sattAsamavAyAt pUrvamavayavI na satrApi asan sattAsaMbandhAttu sabiti vyapadizyate iti vAcyaM, sahi sattAsaMbaMdhAt prAg kAMcidarthakriyAM karoti na vA? karoti cet kathaM na san, na cet kathaM nAsan , api ca sattvA'savayoH parasparaviruddhakhena ekataraniSedhasya anyataravidhinAntarIyakatvena ubhayaniSedhAnupapatteH, bhavatu vA sattAsamavAyAt padArthAnAM satvaM, samavAyasya punaH kasAt sattvaM, samavAyAntarAt cet na, tadanabhyupagamAt, atha svarUpeNaiva tasya sattvamiti cet , nanvevaM padArthAnAmapi tenaiva sattvamastu kiM samavAyena, nanu yadi samavAyasya svarUpeNaiva sattvametAbatA sarvapadArthAnAmapi tathaiva tadAstAmiti kathametaducyate, evaMhi kacitpadArthe kasyacit dharmasya darzanAt tadRSTAntena sarveSAmapi tadApAdane jagadvaicitryavilopaH syAt , nahi zarkarAyAH svata eva mAdhurye zAlyodanAdInAmapi tatsaMyogaM vinApi svata eva tadastu iti yujyate, iti cenna, yadi hi jagati samavAyasya ekasyaiva khataH sacAbhyupagamaH syAt, tadA svIkriyetApi sattAsama| vAyAt tadanyapadArthAnAM sattvaM, na caitadasti, yAvatA samavAyavat sAmAnyasya antyavizeSANAM ca bhavatA svata eva tadaMgIkArAt, na ca dRSTAnte'pi tarhi mAdhuryasya zarkarAyAmiva kSIrAdiSvapi bhAvAt tatsambandhaM vinApi zAlyodanAdiSu tatprasaGga iti vAcyaM, zarkarAkSIrAdimAdhuryasya mAdhuryamAtreNa sAmye'pi anubhavaikasaMvedyAvAntarasAmAnyabhedena minnajAtIyatvAt , tathA ca paThyate-ikSukSIraguDAdInAM mAdhuryasyAntaraM mahat , tathA ca tanmAdhuryasya bhinnajAtIyatvenaiva zAlyodanAdInAM tatsaMyogena mAdhuryavizeSo na khata ityapi kenacit vAcATena vaktuM zaktvAt , iha tu samavAyasya svataH sattvaM dravyAdipadArthAnAM ca sattAsamavAyAt li // 14 // 53 For Private and Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sattvamiti vibhAgaH kartuM na zakyate, saditi pratyayahetoH sattvasya sarvatrApi avizeSAt , na ca sAmAnyAdiSu sattAsambandhAt sattvasvIkAre'navasthApAta iti tatra svata eva tatsvIkAro, dravyAdiSu tu sattAsambandhAditi vAcyaM, dravyAdInAM sattAsambandhAt savAbhyupagame parasparAzrayaprasaGgAt , dravyAdInAM sattve tatra sattAsambandhastatsambandhAca teSAM sattvamiti, asati dharmiNi dharmasambandhAnupapatteH, atha sattAyA nityatvena sarvagatatvena ca tatsambaddhA eva dravyAdayo jAyante, ato na parasparAzrayaprasaGga iti cenna, tatsambaddhA iti kiM tAdAtmyakA, uta tatsamavetA iti vivakSitaM, yadyAdyastadA'laM samavAyena taM vinApi sattAtAdAtmyenaiva dravyAdInAM sattvasiddheH, tAdAtmye ca samavAyAyogAt , atha dvitIyastadA jAyamAnAnAM teSAmadyApyasattvena dharmyamAvAt tatsamavAyAnupapatteH, tasAt sAmAnyAdivad dravyAdInAmapi khata eva sattvamabhyupeyaM kiM sattAsamavAyAt teSAM tatkalpanayA, api cAvayavAvaya vinoH kimasamavAyinoH samavAyaH samavAyinovo ! nAdyaH, paTAvayavaghaTAvayavinorapi samavAyaprasaGgAt , na dvitIyaH, samavAyakalpanA vaiyA , tadvinApi tayoH prAgeva samavAyitvasiddheH, atha pratyakSapramANavedyaH samavAyo na tatra evaM vipratipattiH kartumucitA, tatrApi vA tatkaraNe sarvatrAnAzvAsaprasaGgAditi cenna, pratyakSeNa kiM sambandhabuddhyA 2 vedyate'sau, samavAyabuddhyA, iha buddhyA vA, na prathamaH, saMyuktayorapi ghaTapaTayoH samavetau imau iti pratItiprasaGgAt, sambandhamAtrabuddhestatrApi avizeSAt , na dvitIyaH, ete tantavo'yaM paTo'yaM ca tantupaTayoH samavAya iti buddhaH prAyeNa kasyacidanudayAt , na tRtIyaH, iha tantuSu paTaH, iha zAkhAyAM vRkSa ityAdIha buddhova, iha paTe taMtava iha vRkSe zAkhA ityAdyAkArAyA api ihabuddhyA AdhArAdheyabhAvavaiparItyena samavAyasiddhiprasaGgAt, na caivamAkArA buddhirnAstIti vaktavyam , AgopAlAGganaM prAya evamAkArAyA SAESAROCCASSALMAANGAL For Private and Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI 5li // 14 // eva buddharutpAdadarzanAt , bhavatu evamAkArApi buddhiryathA tathA naH samavAyasidhA prayojanamiti cet, na, evamabhyupagame tantvA bRhadAcA dInAM paTAdyArabhyatvaprasaGgAt , avayavAvayavinoH samavAyavicAre'dhikaraNabuddhigocarasyArambhakatvena bhavatA'bhyupagamAt , mithyA iyamevamAkArA buddhiriti cet, kutaH punarasyA mithyAtvamavasitam , AdhArAdheyabhAvavyavasthitAnAM tantupaTAdInAM vipa-12 yeyapradarzakatvAditi cet, kiM punarAdhAratvaM tantvAdInAM, paTAdyArambhakatvamiti cet, na, nahyArambhakatvamadhikaraNalakSaNaM patanapratibandhakatvasyaiva tallakSaNatvena pratipAdanAt , yadAha udayanAcAryo-dhRtiheturadhikaraNamiti, dhRtizca patanapratibandhaH, anyathA badarAderanArambhakatvena kuNDAdestadadhikaraNatvaM na syAt , tasAt patanapratibandhAdeva kuNDaM badarasyAdhikaraNamucyate, tathehApi yadi tantvAdayaH paTAdInAM patanaM pratibanIyustadA bhavet teSAmadhikaraNatvaM, na caivamasti, tatkasya hetorevaMrUpasya AdhA-18 rAdheyabhAvasya kuNDabadarAdInAmiva atyantabheda eva vyavasthApanAt, tantupaTAdInAM tadabhAvAt , tasAt tvadabhyupagamena Arambhakatve'pi na tattvatastantvAdInAmAdhAratvaM, tadabhAvAcca nAdhArAdheyabhAvaviparyayapradarzanena paTe tantava ityAdibuddhemithyAtvaM, tathAtve ca lokapratItivirodhena tantuSu paTa ityAdibuddherapi bhavadabhimatAyA mithyAtvaprasaGgAt , tasmAnna tantuSu paTa ityAdIhabuddhA vedyate samavAyaH, tathAtve vA paTe tantava ityAdibuddhyApi vedyeta, kiM ca iha tantuSu paTa itibuddherAdhArAdheyarUpatvena na | tataH samavAyasiddhiyuktA, anyAkArayApi bujhchA anyasya siddhikalpane ghaTabuddhyApi paTasiddhikalpanApatteH, api ca ihabuddhyA // 14 // samavAyasya vedyatvAbhyupagame saMyogasyApi samavAyatApattiH, ihabuddhivedyatAyAstatrApi avizeSAt , kiM ca yathA'vayavAvayavinorbhavatA samavAya iSyate, tathA guNaguNyAderapi tathA ca tasya pratyakSavedyatve'yaM paTo'yaM ca zuklo guNo'yaM cAnayoH sama For Private and Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AMARUGGLOG vAya iti bhedenaiva pratipattirbhavet , natu zuklaH paTa ityAdirUpeNa, tAdAtmyenApi pratyakSeNa, tathaiva tasya tvanmate nizcayAt , bhavatu vAsamavAyastathApi asau svarUpasattvAt svata eva yathA samavAyinoH saMbadhyate, tathA sAmAnyamantyavizeSAzca, kharUpasaccavizeSAt / svAzrayeSu svata eva saMbhatsyante, kiM teSAM khAzrayavRttau samavAyakalpanena, tathA ca pazcAnAM dravyAdipadArthAnAM vRttiH samavAya | ityayuktamuktaM vaizeSikaiH, prAgasata iti ca vizeSaNe kAraNasamavAyAt , prAgavidyamAnasya ityartho vivakSitastathA ca kAraNasamavAye sati sattvaM kAryatvamiti tAtpayoH syAt, na ca kAraNasamavAyAdanyat satvaM, kAraNasamavAyasyaiva tvayA sattvenAbhyupagamAt, evaM ca kAraNasamavAyaH kAraNasamavAyameva Azrayata ityAtmAzrayaprasaGgAt , prAgasata iti vizeSaNasyApi anupapattiH, tamAna prAgasataH svakAraNavRttitvakAryatvaM saMgacchata ityasiddho hetuH, nApi dvitIyaH, hetoH sAdhyaviziSTatvaprasaGgAt kartRrUpakArakajanyatvasya sAdhyA sakatakatvAvizeSAt , na tRtIyaH kiM kartRvyatiriktaireva kArakairjanyatvamitihetvartho'bhimata uta kartRvyatiri|ktairapIti, nAdyaH, hetvarthena pratijJArthasya bAdhAt , pratijJAvirodhanigrahasthAnApatteH, siddhasAdhanaM ca bhavadabhimatakartRvyatiriktairevatairbhUbhUdharAderjanyatvasya asmAbhirapi svIkArAt, sAdhanavikalazca dRSTAntaH, karTakulAlAdiprayuktaireva kAraNakarmAdikArakairghaTAdiniSpattidarzanAt , na ca kartRvyatiriktaireva kArakairjanyatvaM kAryakhamiSyate bhavatA, karvaprayuktAnAmeva itarakArakANAM pravRttyabhyupagamAt tathA cApasiddhAnto'pi, na dvitIyaH, kSityAdikartRsiddhiM vinA kartRvyatiriktairapi iti vaktumanucitatvAt , apizabdena karturapi AkSepAt tathA ca tatkartRsiddhau kartavyatiriktairapi ityAdihetvarthasiddhistatsiddhau ca tatkarTasiddhirityanyonyAzrayApatteH, na caturthaH, asadAdiprayatnasya kSityAdikaraNAsAmarthena tadvyApyatvasya tAvattatrAsiddheH, bhavadabhimatasya ca karturadyApyasiddhatvena tatprayatna For Private and Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH Imr // 143 // CAMERASA vyApyatvasyApi asiddheH, tathA cAtrApi asiddho hetuH, na pazcamaH, suSuptAvasthAyAM zvAsaprazvAsAdisantAnasya jAgare'pi azitapItarasAde byAdisaMcArasya kAraNAdhInatve'pi bhavadabhiprAyeNa sakartRtvAnupapatteH, jJAnecchAdizAlino dyAtmanaH kartRtvAGgIkArAt tadAnIM cAsadAdyAtmanAM tadabhAvAt , na ca tadAnImasadAdikartRkakhAsaMbhavAt tasyApi pakSanikSepa iti vAcyaM, jAgare'pi zvAsAdarupAdAnAdijJAnAdyabhAvena asadAdhakartRkatvApatyA pakSanikSepaprasaGgAt , prasajjatAmiticet, na, zvAsAderAsaMsAramAtmAvi nAbhAvitayA upAdAnajJAnAdyabhAve'pi ubhayorapi avasthayorasmadAdikartRkakhAnumAne vastutastadanikSepAt , anyathA AtmanAntarIyakANAM jJAnecchAdInAmapi asmadAdyakartRkatvApAtAt , ata eva bhavatAmapi prANAdimattvAt jIvaccharIrasya sAtmakatvAnumAnaM, kiMtu bhavannItyA suSuptAdeHzvAsAdinA anaikAntikaH prakRto hetuH, na SaSThaH, kAraNavyApArAt prAga sarvathA'sataH kAryasya svarUpalAbhAyogAt, yoge vA vAjiviSANAderapi tallAbhaprasaGgAt , kAraNavyApAra eva tatra nAstIti cenna, sarvathA'satvAvizeSe vAjiviSANAdAviva ghaTAdAvapi kAraNavyApArAsaMbhavAt , idamasya kAraNamidaM cAsya kAryamityAdivyavahArasya kAraNavyApArAt prAgapi kAryasya kAraNeSu kathaMcitsattvenaiva upapatteH, tasmAdatyantAsatvena vAjiviSANAdau kAraNakAryabhAvamanicchatA ghaTAdau ca | tamicchatA kAryasya kAraNaiH saha sambandhaH prAgapi kathaMcidabhyupeyaH, anyathA asambandhAvizeSAt sarva sarvasmAt jAyeta, kiM ca zaktimataH kAraNAt kAryasya niSpattiH, sAca tasya zaktirna sarvakAryaviSayA tathAtvehi ekasmAdapi tantvAdikAraNAt pttghttaa-16||14|| dikAryotpAdaprasaGgAt , na caivamasti, kAraNazaktipratiniyamana kAryotpAdapratiniyamadarzanAt zaktipratiniyamasya ca kAraNe kAryasya kathaMcit sattvaM vinAnupapatteH, upAdAnakAraNasya ca tAdRgsAmagrImadhyAsInasya kAryatvena pariNAmadarzanAdapi kAraNe kAryasya / / C A For Private and Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ASSESSO sattvamavasIyate, itarathA upAdAnakAraNe sarvathA'sataH kAryasyotpAde turivemAdibhya iva tantubhyo'pi paTasya pRthaga dezavApatteH, tasAt kAraNe kArya zaktipratiniyataviSayatayA sat , abhivyaktirUpeNa bA'sad ityabhyupagantavyam , anyathA tasya kharUpalAbhAsaMbhavAt , tathA ca prAgabhAvopalakSitasvarUpakhalakSaNasyApi kAryatvasyAsiddharasiddho hetuH, yo'pi bhUbhUdhArAdeH kAryakhasiddhaye sAvayavatvaheturupanyastastatrApi sAvayavatvaM kiM kAraNamAtrajanyatvaM, dravyasya dravyAntaravRttitvaM vA, bhAgavatvaM vA? na prathamaH, sAdhyasAdhanayorabhinnArthatayA hetoH sAdhyaviziSTatvApAtAt, na dvitIyaH, vRttirhi saMyogo vA syAt samavAyo vA syAta, nAdyaH, tadAhi paTasya turivemAdibhirnimittakAraNaiH saMyogibhiH sAvayavatvaM syAt, na tantubhisteSAM samavAyikAraNatvena taiH saha saMyo| gAnaGgIkArAt, na dvitIyaH, samavAyanirAkaraNena tasya nirAsAt, na tRtIyaH, Atmano'pi kAryatvaprasaGgAta , na ca Atmano |bhAgA na santIti vAcyaM? zarIrAvacchinnasya hyAtmanaH sukhaduHkhayovRttilAma iSyate, yadi ca tasya bhAgA na bhaveyustadA zirasi me vedanA pAde me sukhamityAdivibhAgena sukhaduHkhapratItyudayo na syAt , Atmano nirvibhAgatvena ziraHpAdAdizarIra-15 bhAgAvacchedena sukhaduHkhotpAdAnupapatteH, kevalaM sarvasminneva zarIre sukhasyaiva duHkhasyaiva vA saMvedanamudayAt , na caivamasti tasmAt prAguktapratItyanyathAnupapattyA asti Atmano bhAgavattvaM, tathA ca tasyApi kAryatvaprasaGgaH, evaM ca na sAvayavatvena kSityAdeH kAryatvasiddhiH, yadyapi karmabhiH siddhasAdanApAdane teSAmacetanatvena kartRtvAyogAt tadapAkaraNaM tadapi na yuktaMsazarIratatphala|bhoktRcetanAdhiSThitAnAmacetanAnAmapi karmaNAmacintyamahimnA tattadupAdAnanimittakAraNAdisamavadhAnena kSityAdeH kAryasya saMbhavAt , tathA ca teSAM tatkartRtvasiddhyA siddhasAdhyatApAdanasyopapattiH, asaMbaddhAnAM teSAM kathaM tadupAdAnAdisamavadhAnahetu HAKHABAR RS For Private and Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pacaliMgI tvam iti cenna, asaMbaddhasyApi tAdRgaMjanatilakAdeH kAminyAdyAkarSaNahetutvadarzanAt bhavatApi ca devadattaguNAkRSTAH pazvA bRhadvRttiH dayo devadattamupasarpanti ityAdyanumAnena zarIrAvacchinnAtmasamavetasya adRSTAkhyasya devadattaguNasya pazvAdibhirasaMbaddhasyApi tdaa||14|| |karSaNaM prati kartRtvaprasAdhanAt, na ca AtmanaH sarvagatatvena zarIrAnavacchedenApi adRSTasamavAyAt tatsambandhana pazvAdyAkarSaNaM bhaviSyatIti vAcyam , AtmavizeSaguNAnAM zarIrAvacchedenaiva vRttilAbhopalammAt , anyathA bahirapi sukhaduHkhAnubhavaprasasaGgAt ityuktakhAt , tasmAd bhavatA'pi asambaddhasyaiva adRSTasya pazvAdyAkarSakatvamiti, na cAyaM niyamo yat kA cetanenaiva bhavi-2 tavyam agnidahatItyAdau acetanasyApi agneH kartRvyavahAradarzanAd, aupacArikamasya kartRtvamiti cenna, agnirmANavaka ityAdI hi tApakatvAdinA agnisAdharmeNa anagnAvapi mANavake'gnizabdaprayoga aupacArika iti yuktam , agnau mukhyatApakatvAdisaMbhave mANavakAdau upacArapravRtteH, agnirdahati ityAdau tu agniM vinA kasya mukhyadAhakartRtvam upalabdhaM yat sAdharmyaNAnau taduSacaryeta, agnA veva khAtavyeNa tatkartRtvopalabdheH, nanu tatrApi agninA dahati caitra iti caitrasyaiva kartRtvamagnestu karaNakhamanAyAsenaiva tu dAhasiddhyA'gneH hai kartRtvavivakSeti cet , yatra tarhi puruSavyApAranirapekSatayaiva taruzAkhAgharSaNAdutthito'gnirvanaM dahati tatra kA gatiH, tasmAtsvatatraH kartA iti kartRtvalakSaNasyopapatteracetanasyApi agneH sidhyati kartRtvaM, na ca svAtatryamasiddhaM, kArakAntarAprayojyatvalakSaNasya tasya ihApi siddheH, tadanabhyupagame ca khabhAvahAnau tasyApi abhAvaprasaGgAt , evamanyatrApi acetanasya yathA saMbhavaM kartRtvamUlaM, svavyApAre cAce- // 144 // tanAnAmapi kartRtasya vaiyAkaraNairapi svavyApAre hi kartRtvaM sarvatraivA'sti kAraka ityAdinA'bhyupagamAt , yadvA karmaNAM prAdhAnyatAkhyApanArtha karmabhirityuktaM, vastutastu karmasahakRtAnAM sarvajIvAnAmeva kSityAdikartRtvasiddhyA'smAbhirapi cetanasyaiva tatkartRtvamaGgIkArAt 27%AAGAARAA kuCALCOCCALCANADA For Private and Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siddhasAdhanamastu, evamapi na bhavadabhimatakSityAdikartRsiddhiH, yadapi vizeSaviruddhodbhAvanena kartRtavizeSAsiddhyApAdane pakSadharmatAbalAt tatsAdhanaM tadapi na saMgataM, yuktAhi prasiddhAnumAne sAmAnyavyAptyA'gnisAmAnyapratItau pakSadharmatAvalAt parvatagatAgni pratItiH, ihatu uktanyAyena kAryatrasya hetoranaikAntikakhAdinA sAmAnyavyAptibhaGgena buddhimatkartRmAtrasyApi asiddhyA tadvizeSahai siddhepAstabena kathaM pakSadharmatAbalAdapi siddhiH syAt , tathA ca vizeSaviruddhalaM durvaar| yadapi vipakSAvRttikhena kAryakhasya heto snaikAntikakhavyudasanaM tadapi na samyak , suSuptAvasthAdau bhavadabhiprAyeNa zvAsaprazvAsAdarakartRkakhAd vipakSepi hetorgatakhenAnaikAntikalapratipAdanAt , yadapi zarIrikakalopAdhisambaMdhAt aprayojakakhApAdane jJAnAditrayazAlina eva kartRlakhIkAreNa tanirasanaM tadapi ayuktaM, zarIrasaMbandhaM vinA kartRkhAnupalabdheH, kumbhakArAdiSu tathA darzanAt , tathA ca kSityAdikarttaryapi tattathAkAbhyupeyam , atha zarIraM vinApi kartRkalaM tasya kalpate tarhi kartAramantareNApi kSityAdeH kAryavaM parikalpyatAM, zarIrAvinAbhAvi-5 6 no'pi kartRtasya tadvinApi kalpane kavinAkRtasyApi kAryakhasya taM vinA kalpayituM suzakyakhAt , aMkurAdiSu tathaiva darzanAt , zarIrasya anyatra caritArthakhena kartRbhAgAnupayogaM tu prakRtahetoH kAlAtyayApadiSTakhasamarthane nirAkariSyAmaH, etenAkriyAdarzina ityAdhupAdhyantareNa aprayojakalodbhAvane sAmAnyavyApterapratikSepArhattvena tadapAkaraNamapi nirastaM, karmabhiH siddhasAdhyatApAdanena sAmAnyacyA pratikSepAta, vAdino hi sakartRkakha buddhimatapUrvakalaM vivakSitaM prativAdinastu karmaNAmacetanAnAmapi katekhakhI| kAraNAbuddhimatpUrvakartRkakhamapi tadabhimataM, tathA ca yatkArya tad buddhimatpUrvakakakhamiti sAmAnyavyApterakarAdibhiradRSTAkhyakanipannevyabhicAreNa pratikSepAt kathamaprayojakalanirAsaH, yadapi nanu zarIrajJAnacikIrSAprayatnazAlI kattoM ityAdipUrvapakSeNa pareNa MMARAOM For Private and Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 paMcaliMgI pratyakSavAdhAt kAlAtyayApadiSTakhApAdane bhavatA ca tadayuktamityAdinA nAtra pratyakSabAdha ityantena tadapAsanaM, tadapi asamIcI-1 bRhadvRttiH nama atrahi jJAnecchAprayatnAdInAmadhikopayogAdinA'vazyaM kaThebhAganivezanaM zarIrasya tu jJAnAdyutpAdamAtracaritArthakhena na tathA ||145||4tdityktN. tadatra ucyate'smadAdInAM hi jJAnecchAprayatnayorviSayanirUpaNena bhavati adhikopayogaH, nacaitAvatA zarIrasya jJAnA dyatpAdamAtropayogena tasmAjjJAnasyAdhikyAt katRbhAganivezo na zarIrasyeti sAMprataM, tasya jJAnAdyupayoge'pi arthakriyAM prati | tebhyo'dhikopayogAta , anyathA karacaraNAdivikalpo'pi kumbhakAro ghaTakriyAviSayajJAnecchAprayatnavattvAvizeSAt tadvAniva ghaTa kurvIta, nacaivaM tasmAt jJAnAdibhyo'pi zarIrasyopakArakalena kartRbhAge nivezo'bhyupetavyaH, nanu bhavakhevamasmadAdInAM kSityAdi| kartustu jJAnAdInAM nityakhAbhyupagamena zarIraM vinApi tadvataH kartRlopapatteH kiM tatra tasya kartRkhabhAganivezena jJAnAditrayazAlina eva tasya kartRkhAta, na ca nityaprayatnAdeva sakalakAryasiddheH kiM tatra jJAnena iti vAcyaM, viSayanirUpaNArtha jJAnasyopayogAta jJAnanirUpitaviSayaM vinA prayatnasyApravRtteriticet, na, kSityAdikartunityajJAnAdimataH zarIrAnabhyupagame kramayogapadyAbhyAM kartRkhAnupapattestathAhi-nAsau krameNa kArya karoti, kartRgatakAryagatanityasamarthakAraNasAmagrIsaMbhavena yugapatkaraNaprasaGgAt , naca bhokR gatadharmAdharmayoH sahakAriNoH kAdAcitkalena tadvaikalyAd itarasAmagrIsAkalye'pi yugapanna kariSyatIti vAcyaM, tAbhyAM hi tasya kazci datizaya AdhIyate navA nacet kathaM tayoH sahakArikham atizayAnAdhAyikhAd AdhIyate cettarhi tAbhyAM tasyAtizayAdhAnAta // 145 // prAcyakhabhAvavyAvRtterekAntanityakhavyAghAtaH, bhavatu vA nityakha tathApi tadAhitAtizayaH kimityaso yugapadeva na karoti, zazvadasaMnidhAnAt tayoriticet , nanu tAvapi tatkAyau~ navA, Adyazcet tadA vikSepAbhAvena tatsannidhAnAttadaiva kAryakaraNaprasaGgAt , CASSASSOCTOR For Private and Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyazcettarhi tAbhyAmeva kAryabahetorvyabhicArAt na tataH kSityAdikartRsiddhiH, tasAna krameNa karaNaM / nApi yaugapadyana ekadaiva sakalakAryakaraNe kSaNAntare karttavyAbhAvAt , akartRkavaprasaGgAt tathA ca tajjJAnAdInAM vaiphalyApattiH, api ca nityatvAbhyupagame icchAprayatna viSayanirUpaNArtha jJAnasyopayogo'pi nopapadyate asadAdijJAnAdInAM hyanityakhena kramabhAvitvena ca jJAnaviSayIkRte jalAdau icchA, tadviSayIkRte ca tasin prayatnastataH zarIraparispandAdikrameNa tadavAptiriti yathottaraM kAryakAraNabhAvAt upayogaH | saMgacchate, kSityAdikajJAnAdInAM tu nityatayA yugapad bhAvilena kAryakAraNabhAvAbhAvAt na tadarthaM teSAmupayogasaMbhavaH, tathA ca teSAmanityakhamabhyupetavyam, anityapadArthAnAM ca bhavanmate kAraNatrayaM vinA notpAdaH,tathAhi assadAdijJAnAdInAmAtmA samavAyikAraNam ,AtmamanaHsaMyogo'samavAyikAraNaM, zarIrAdikaM ca nimittakAraNaM na ca kSityAdikarturjJAnAdInAM samavAyikAraNamAtrasaMbhave'pi itarayoHsaMbhavo'nabhyupagamAt ,tathA ca teSAmanityakhAbhyupagame kAraNatrayasAmayyabhAvena utpAdAbhAvAdabhAva eva tatra paryavasyet ,tasmAt | tasya jJAnAditrayamicchatA zarIramapi avazyameSaNIyaM, sakalalokAtizAyikhAt jJAnAdayastasya kAraNatrayaM vinApi bhaviSyantIti cet, na, kikSityAderapi kAryasya tena tathaiva karaNaprasaGgAt lokottaratAyAstasya sarvatrAvyAhatakhAt tasAdasAdAdivat zarIrAdi-18 catuSTayazAlina eva tasyApi kartRvamaGgIkarttavyaM, tathAca tAdRzastasya grahaNayogyasyApi agrahaNena kSityAderakartRkakhAvasAyAd bhavati pratyakSabAdhitaviSayo'yaM hetuH, tathAca pratyakSabAdhitakhAdasya nAnumAnabAdhAvakAza iti neha tadvyavasthApana, yadapi Agamasya anukUlakhAnna tena bAdha ityuktaM tadapi na, AgamaprAmANyehi tataH kSityAdikartRsiddhistatsiddhau ca tatkartRtvena Agamassa prAmANyamiti parasparAzrayaprasaGgAd, Agamena tad bAdhAnupapatteH, yadapi pareNa pratipakSAnumAnopanyAse zarIrAjanyakhassa asamarthaviSezaNa For Private and Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 146 // tvena doSAbhidhAnaM tadapi asaMgataM, zarIrasya kartRbhAganivezasamarthanena tajjanyasyaiva sakartRkakhasiddhau AkAzasthApi tadajanyakhenaiva bRhadbhukti akartRkakhasiyA asamarthavizeSaNakhAsiddhaH, azakyakriyavasthApi aprayojakakhAbhidhAnamanucitaM yadazakyakriyaM tadajanyamiti AkA- 5li | zAdau vyAptisaMbhave sAdhanavyApakatvena tathA yadajanyaM tadakartRkamityapi tatraiva vyAptibhAve'pi yadakartRkaM tadajanyamiti vyApteraMkurAdinA vyabhicArAdabhAvena sAdhyavyApakakhAdajanyakhasyopAdhikhAsiddheH, sAdhanAvyApyakale sati sAdhyasamavyAptikasya upAghilena pratipAdanAt tAdRzavasya coktanyAyenehA'saMbhavAt , yadapi kSityAdyakartRkamityAdi pratibalAnumAnAntareNa kSityAdeH da pareNAkartRkhasAdhane kAryabuddhimattvopAdhyudbhAvanena tatpratikSepaH, so'pi ayuktaH, bhavadabhiprAyeNa kSityAdikartuH kartRtve'pi akA ryabuddhimattvAbhyupagamena, yaH kartA sa kAryabuddhimAniti vyApterayogena prakRtopAdheH sAdhanA'vyApakalasaMbhave'pi, tathA yaHkAryabu-10 ddhimAn sa zarIrI iti vyAptibhAve'pi yaH zarIrI sa kAryabuddhimAniti vyAptyabhAvena sAdhyasamavyAptikatvasya madabhiprAyeNA'siddheH, jIvanmuktasya zarIriNo'pi kevalajJAnAvirbhAvena mayA'kAryabuddhimattvAbhyupagamAt evaM cAsyopAdhikhAsiddhyA zarIrasya kartRvyApaka khasiddhau kSityAdikartuAvartamAnaM zarIraM svavyApyaM kartRkhamapi tato vyAvartayati, tathA ca kSityAdeH kathaM nAkartRkakhasiddhiH, yadapi 6 kartRvyApakakhasya vyAkhyAntaramAzaMkya kartuH zarIrAntaranirapekSasthApi khazarIratadavayavacalanAdyarthakriyAdarzanena kSityAdikarturapi | tadanapekSasyaiva kartRkhasamarthanaM, tadapi na sundaraM, zarIrAntaranirapekSave'pi kartuH kumbhakArAdeH zarIrasambaddhasyaiva svadehatadavayavakriyAyAH // 146 // kumbhAdyarthakriyAyAzca karaNopalambhAt , na ca zarIrasambandhaM vinApi matrAdisaraNena viSApahArAdikriyAdarzanAt tAM prati tasyAprayojakakhamiti vAcyaM, dehAsambaddhasyAtmano viziSTaprayatnaM vinA saraNasyaivAsiddheH, evaM ca kSityAdikarturapi zarIrasambaddhasyaiva kAryaka RECORGANSACAKACK For Private and Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tavaM kalpanIyaM dRSTenaiva arthopapattau adRSTakalpanAyA anavakAzAt , yadapi na saMti nityajJAnAdaya ityAdinA pUrvapakSite doSavatkheva teSAmadRSTaikArthasamavAyasvIkAro nirdoSakhAzrayavizeSe taM vinApi te bhaviSyantItyanena teSAM nityatvasamarthanaM, tadapi na sAdhIyastatsA-18 dhakasya kAryakhahetoruktanyAyenA'siddhavAdinA tatsvarUpasyaiva adyApyasiddhyA nirdoSatAyAstatra nirUpayitumazakyatvAt dharmiNa evAsiddheH, bhavatu vA kathaMcitkalpanayA tatsiddhistathApi tasya nirdoSatA kimanAdimuktakhAt , uta kuto'pi hetordoSonmUlanAt , nAdyaH, nirdoSakhasiddhau anAdimuktakhasiddhistatsiddhau ca nirdoSakhasiddhiriti parasparAzrayaprasaGgAt , na dvitIyaH, doSonmUlanAt prAya sadoSakhena 8 asadAdivat tasya nityasarva viSayajJAnAdyanupapatteH, upapattau vA asadAdInAmapi tatprasaGgAt , doSonmUlanAnantaraM tajjJAnAdInAM sarva viSayasAdikaM bhaviSyatIticet, bhavatu tathApi doSonmUlanajanyatena teSAM nityakhAsiddheH, anyathA bhavadabhimatajIvanmukta6 jJAnAdInAmapi tadApAtAta , tathA ca taireva zarIribhizca sakalabhUbhUdharAdikAryaniSpatteH kimalokikaikatatkartRkalpanayA tasA-14 nirdoSatvA'saMbhavAt na tasya nityajJAnAdiyogastadayogAca na sarvakartRtA,evaM ca zarIrasya kartRvyApakakhasiddharagRhyamANavizeSadazAyAM satpratipakSaH prakRto hetuH, uktanyAyena vizeSagrahaNe tu nyUnavalatayA'nenaiva bAdhitavAd bhavadanumAnaM nodetumarhatIti, etena pakSadha-15 matAbalAdapi tAdRpuruSasAdhanaM nirastaM, tatsahakAriNyAH sAmAnyavyApteH pratikSepeNa tasyA api pratikSepAt , evaM ca kAryakhahetorna kSityAdikasiddhiH, nanu karmabhiH kSityAdeH sakartukalaM kathamupapadyate ? yohi yasya karttA sa tadupAdAnAdyabhijJo dRSTo yathA ghaTAdeH kulAlAdiH, na ca karmaNAM tadupAdAnAdyabhijJavaM saMgacchate teSAmacaitanyAditicet ? nanu kiM sarvathA tadupAdAnAdyabhijJalaM vivakSitaM kiMcidvA, na prathamaH, kulAlAderapi ghaTAyupAdAnAdInAM tadgatAvAntaravizeSANAM vA sarveSAmaparijJAnAt, For Private and Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 147 // 545AMAA% antatastannimittakAraNasya adRSTAderapi aparicchedAt , tathA ca kulAlAderapi sarvathA tadanabhijJatayA kartRvaM na syAt , na dvitIyaH, tadAhi mA bhUt karmaNAM svayamacaitanyena tadupAdAnAdyabhijJavaM jIvasahakRtAnAM tu teSAmapi kathaMcittadabhinnAnAM sAmAnyatastadasti eva, jIvasaMbandhenaiva ca teSAM vRttilAbhAt , tathA ca teSAmapi kSityAdikartRlaM kiMcit tadupAdAnAdyabhijJatayA upapadyata eva, na ca sarva eva kartA kArya tadupAdAnAdyabhijJa eva karotIti niyamo'sti, suSuptamUJchitAdInAM svadehAvayavaceSTAyAstadupAdAnAdyabhijJatAmantareNApi darzanAt , api ca kSityAdikartumA'namekamane vA, eka cettadasau jAnAti navA, jAnAticet , kiM jJAnAntareNa tenaiva vA, yadi jJAnAntareNa, kathamekaM tasyaiva dvitIyavAt , tenaiva cenna, apasiddhAntAt , jainairiva bhavadbhirjJAnasya khasaMvedanakhAnabhyupagamAt , evaM ca svajJAnAparicchede 'pi sakalajagatparicchedena tasya sarvajJatAviSkaraNamiti mahatI zraddhA, anekaM cet | tadapi nityamanityaM vA ? nityamanakaM cet , tadapi pratyekaM sarvaviSayamasarvaviSayaM vA, na tAvadAdyaH, yugapadanekasya nityajJAnasya svaprakAzyaprakAzanAnabhyupagamAt ekadaikasyaiva tatsvIkArAt ekenaiva sarvArthaparicchede'nyeSAM vaiyarthyAcca, na dvitIyaH, pratiniyatAthegocarasya nityasyApi anekasya tasya bhavatA'naGgIkArAt, anekamanityaM cenna, anabhyupagamAt, abhyupagame vA dehasambandhaprasaGgAt , itarathA asadAderiva tasyApi anityAnekajJAnAnupapatteH, upapattau vA muktAnAmapi tadApAtAt , anityatayA ca kadAcid yugapad vinAze tasyAjJatAprApte, kramotpAdavinAzAGgIkAre ca tajjJAnAnAmasadAdijJAnasamAnatayA tasyAsarvajJatAprasaGgAt , evamapi jIvanmuktasyeva tasya sarvajJatA bhaviSyati iticet , tarhi tasyeva dehanAze laukikajJAnAbhAvApAtAt , na ca tasya deha eva nAstIti vAcyam , anityajJAnAdimato'sadAderiva, dehasambandhasya avazyaMbhAvitayA pratipAdanAt , evaM // 147 // For Private and Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir USAC nityAvicchAprayatnAvapi tasya pratyekaM kimekaiko'neko vA ekaiko cetAvapi kiM sargecchAprayatnauvA, saMhArecchAprayatnau vA, yugapadeva ubhaya4| viSayau dvAvapi vA, nAdhastadAhi tabalAt zazvajagataH sarga eva sthAna jAtu saMhAraH, taddhekhabhAvAt , na dvitIyastadApi sarvadA |saMhAra eva sthAna cAsya saMbhavaH sargAbhAve tadanupapatteH, na tRtIyaH, tatrApi yugapadubhayayoH sargasaMhArayorvirodhena tadviSayayoriPAcchAprayatnayorekadaivAsaMbhavAt evamabhyupagame vA bhAvAnAmekaminneva ca kSaNe utpAda vinAzau prasajyetAM, tathA ca bhavadiSTayoH sargapralayayorabhAvApattiH, bhUrikAlavyavadhAnena bhavatA tayoriSTakhAt, Izvarasya nityecchAprayatnavattayA zazvajagatsargapralayakAri| tvena ca tayoH kSaNamapi vyavadhAnAsaMbhavAt , anyathA tadicchAprayatnayornityakhAbhyupagamavaiphalyAta , tasAtsaugatairiva bhavadbhirapi vartamAnAnAmeva sarvabhAvAnAM sargapralayAveSaNIyau kevalaM saugatAnAmekakSaNavyavadhAnena nirhetukayostayoraGgIkAro, bhavatA tu yugapa-10 deva IzvarakartRko tau prasajyete, na ca sRSTAnAM sargaH pralInAnAM pralayazcAnyAyyau niSpAditakriye karmaNi kArakasya kArakanyAyAtipAtAt itivAcyaM, hetubalAyAtasyArthasya nirAkartumazakyakhAt , itarathA Izvarasya sarvadA sarvakartRkakhA'bhyupagamavirodhAt , tadevamicchAprayatnayornityakhAGgIkAre purANAdiprasiddhapurANasargapralayavidhivilopena apUrvA sargapralayau prasAdhayadbhirIzvarasya loko-15 ttaraH kazcinmahimAtizayaH khyApito bhavati, na caivamevAstu iti vAcyam , atyantAsaMbhavivena asArthasyApramANikatayA zazaviSANAderiva sahRdayAnAmabhyupagamAnahakhAt, atha ekarUpAveva tasvecchAprayatnau kevalaM sarjanIyopasaMharaNIyapadArthopAdhibhedAt, sphaTikamaNivat tattajapAkusumAgrupAdhivazAt nAneva pratibhAsete iticet, nanu kiM padArthAnAM sarjanIyalaM saMharaNIyalaM ca, naisargi-15 kamaupAdhikaM vA, na tAvannaisargika sarjanIyasaMharaNIyapadArthAnAmabhinnakhAt, bhedehi teSAM tadupAdhi bhedAttadicchAprayatnayo nA %A5% For Private and Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhaddhA // 148 // AASANDGAOMICROKARSA khapratibhAsaH, nacaivaM sarjanIyAnAmeva saMharaNIyakhAt tasmAt sargecchAtatprayatnanirvaya'kha, sarjanIyatvaM saMhArecchAtatprayatnanivartyavaM tu |saMharaNIyasamiti svAbhAvikezvarecchAprayatnadvayajanyakhopAdhikRtameva bhAvAnAM tathAkhaM na naisargikamiti viparItApattiH,tathA ca tadicchA prayatnayonityavAd yugapadeva padArthAnAM sargapralayau syAtAm , atha prANinAM dezakAlAdipratiniyamena phalavahau dharmAdharmI apekSya | Izvarasya sargAdikaraNaM, tathA ca tayoH krama upapadyate iticenna, dharmAdharmayorapi kAryatayA pralayasaMbhavena tadAnImasattvApAtAta evamasvIkAre vA tasya sarvasaMhArivAsiddheH, tathA ca nyAyaTIkAkRto vAcaspatervizvavyApI vizvazaktiH pinAkI, ityAdizloke vizvasaMhArakArIti tadvizeSaNaM, vizvazabdena kAryastoma ityudayanakRtaM ca tadvyAkhyAnamasamIkSitAbhidhAnaM bhavet , yujyate ca tasya kAruNikatayA tayoH pralayaH puNyApuNyakSayAnmokSa iti vacanAd anAyAsenaiva tena prANinAM mokSaprApaNAt , na ca sargA-18 rambhe'nayorapi tadbhAvAt kathaM mokSa iti vAcyaM, tadAnImapekSAkAraNadharmAdyantarAbhAvena tatsargasyaivAnupapatteH, tadbhAve cAnavasthApApAt , evaM ca tadAnIM dharmAdharmalakSaNApekSAkAraNAbhAvAt prakRtasargasya abhAvaprasaGgaH, mA bhUt vA tayoH pralayaH, tathApi labdhavRttikayoreva hi tayoH sahakArikhamAsthIyate, tathA ca sarge sati tayorvRttilAbhaH, anyathA pralaye'pi tatprasaGgAt, tasmiMzca sati sargaH prANinAM dharmAdharmAvanadhiSThAya IzvareNApi sargAnArambhAt, iti parasparAzrayaprasaGgAt nApekSAkAraNakhaM tayoH saMgacchate, na cASTaguNezvaravAdimatena alabdhavRttiSvapi prANinAmadRSTeSu svadharmAdharmAbhyAmevAsau tadAnIM sarga vidhAsyatIti vAcyam, anyadharmAdharmAbhyAmanyeSAM sargasyAdRSTaphalasukhAdezca anupapatteH, upapattau vA IzvarAdRSTenaiva prANinAM sarvadA tatphalasiddhesteSu tatkalpanAveyarthyaprasakteH, evaM ca sadicchAprayatnayorekakhanityanAGgIkAre tayorevAnekakhaprasaGgaH, sargapralayayozcAnupapattiriti, athAnekau tau 148 // For Private and Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SACREAMSANCHORG tasyeti cenna, anabhyupagamAt yugapat sargapralayaprasaGgAcca, kiM ca sargAdau tasya pravRttirna yuktA kRtakRtyakhAd, krIDArthA iti cenna, tAdRzAM krIDAyA abhAvAt , dRzyate eva tAdRzAmapi IzvarANAm ehi gaccha pata uttiSTha vada maunaM samAcaretyAdirUpeNa krIDA iticenna, teSAMhi lakSmIgoMddharatayA kacidapi ratyalAbhena akRtArthatayA tAdRvinodapravRtteH, tathA cAgamaH, 'parapari| vAyavisAlA aNegakaMdappavisayabhogehiM, saMsAratthA jIvA araiviNoyaM kariti evamiti, evaM ca laukikezvaravad yadi tasyApi anyathA Atmano ratimalabhamAnasya pralaye pravRttistadA 'ekasya kSaNikA tRptiranyaH prANairviyujyate' iti nyAyena sAdhIyasI tasya nirdoSatA kRtArthatA ca samAhitA syAt , atha kAruNyAdasau sargAdau pravartate iticettarhi prANigaNaM na saMharet , sukhinameva ca sRjenna du:khinamanyathA tadanupapatteH, kSetrajJagatadharmAdharmasahakAritayA taM tathA sRjatIticenna, dharmAdharmayorapi tadanadhiSThitayoH khaphalotpAdane'sAmarthyakhIkArAt taduktam-ajJo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchet zvabhra vAzvabhrameva vaa||1|| anyathA tasyaizvaryacyAghAtAta , tathA ca dayAlutayA tasya adharmAdhiSThAnaM na saMgatimiyarti, atha dharmAdharmalakSaNakarmaNAM balIyastayA tatpAravazyena tadanurUpaM phalaM dadAno'sau nopAlambhamarhatIticet , tarhi tAnyeva jIvasahakRtAni prAguktanyAyena jaganirmitAvabhyupagamyatAM kimanena karmasutasyAprabhaviSNutayA teSAmevezvarakhAt taduktam-karmaNAM pAratavyeNa yadi vAsa pravarttanaM / karmaNAmIzatA prAptA tataH kRtamanena kim // 1 // etenArthivAnarthivAbhyAM kArakalaM vyAptaM tatrArthite 'naizvaryaprasaGgo 'narthikhe cAcaitanyaprasaGgaH, evamAtmakhAnAtmanAbhyAM tatrAtmalenityajJAnatvAdiprasaGgo'nAtmatve cAcaitanyaprasaGgaH siddhasAdhanaM ca, evaM cetanasya pravRtti kAruNikatvAkAruNikatvAbhyAM vyAptA, tatra kAruNikatve duHkhAnutpAdakatvaprasaGgo'kAruNikatve cAvItarAgatvaprasaGga For Private and Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI 5 li. // 14 // ityAdayasto IzvaramadhikRtyAzrayAsiddhAH, kSityAdikamadhikRtya ca viparyayA'paryavasitA ityAdi yaduktamudayanena tadapi nirasta, yadi hIzvaro yadyarthive sati kartA syAttadAgnIzvaraH syAd , ityAdi krameNa amI tarkA udbhAvyeran , tadA IzvarAsiddhyA bhaveyurAzrayAsiddhAH, nacaivamAsthIyate kSityAdikamadhikRtya eSAmudbhAvanakhIkArAt, nanu tatrApi viparyayAparyavasAnaM dRSaNamuktaM, tathAhi yadyarthinA kaLasakartRkaM kSityAdikaM syAt tadA anIzvarakartRkaM syAdityAdyApAdanenAniSTaprasaGgarUpANAmamISAM nacAnIzvarakatakamityAdiviparyayaH, sa ca kSityAderIzvarakartRkakhAbhyupagamenaiva paryavasyet , nacaitadabhyupeyate bhavatA, tathA ca viparyayA'paryavasAnena tarkAbhAsakhAd ebhiH kathamIzvaranirAkaraNamiticet ? ucyate-sarveSAmapi eSAM yathAyathaM viparyayaparyavasAyikhena AbhAsakhAnupapatteH tathAhi vyAptimavalambya aniSTaprasaGgarUpastarka iti tarkalakSaNam , atraca yadarthikartRkaM tadanIzvarapUrvakaM yathA ghaTa iti vyAptipuraskAreNa yadyarthikartRkaM syAdanIzvarakartRkaM syAdityaniSTaprasaMjanena prathamastarkaH pravarttate, asya ca nacAnIzvarakartRkamityevaM lakSaNe viparyaye paryavasAnaM tadA na syAd , yadIzvarAnIzvarayorbhAvAbhAvayoriva parasparAbhAvAtmavaM syAt , tadAhi nacAnIzvarakakamityanIzvarakartRkakhaniSedhasya IzvarakartRkakhavidhinAntarIyakalena tatra tAtparya syAt , tathA cezvarAsiddhyA viparyayA 'paryavasAyikhenAsya AbhAsatA bhavet , nacaivamasti kiM tarhi uktanyAyena zazaviSANAdivad AbhAsapratipannabhavadabhyupetezvaraniSedhamAtreNa anIzvazabdo 'sadAdau vartate, evaM ca nacAnIzvarakartRkamityasya, na cAsadAdikartRkamityarthaH syAt , tathA ca na cAsadAdipUrvakaM tasAnArthikartRkam ityupasaMhAre kathamasya tarkasya viparyayaparyavasAyitvaM na bhavet , mImAMsakAbhiprAyeNAJcaitanyAdarthitvazUnyaiH karmabhireva kSityAdeH sakartRkatvasiddheH, evaM yadyarthikatakaM syAd acetanapUrvakaM syAd ityevaM rUpasya dvitIyasyApi, na cAcetanapUrvaka // 149 // For Private and Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir RAMAKARMACROCOCCAL tasmAnAnathiMpUrvamiti viparyayopasaMhAre karmApekSaistatphalabhoktRbhirarthibhi vaiH sakartRkatvasvIkAre viparyayaparyavasAnamasanmate'pi samIcInameva, tathA yadi AtmakarTakaM syAdanityajJAnAdimatpUrva syAdityevaMvidhasya tRtIyasthApi na cAnityajJAnAdimatpUrva tasAnAtmapUrvamiti viparyayaM nigamane pUrvavatmImAMsakanItyA anAtmabhirjJAnavikalaiH karmabhiH kSityAdisiddhau viparyayaparyavasAyitvaM sphuTameva, tathA yadi anAtmakartRkaM syAdacetanapUrvakaM sAdityevaM lakSaNasya caturthasthApi, na cAcetanapUrva tasAnAnAtmapUrvam ityupasaMhAre prAgvat karmasahacarairjIvaiH sahakartRkatvAMgIkAre'sannItyApi viparyayaparyavasAyitvaM saMgacchata eva, evaM kSityAdisargarUpA pravRttiryadi kAruNikaprayuktA syAd , duHkhamayI na syAt , ityevaM kharUpasya paJcamasyApi duHkhamayI ceyamupalabhyate tasAna kAruNikAyuktA ityupasaMhAre bhoktRbhireva AtmabhiH karmadvArA sargasiddheviparyayaparyavasAyitvaM yujyate eva, tathA yadIyaM pravRttirakAruNikaprayuktA syAdavItarAgapUrvA syAt , ityevaM rUpasya SaSThasyApi, naceyamavItarAgapUrvA tasmAnna akAruNikaprayukteti nigamane kAruNikatvAkAruNikatvayorvItarAgatvasarAgatvayozca cetanadharmatvAt karmaNAM cAcaitanyena tadabhAvAt tAdRkkarmabhireva kSityAdinirmA-| NasiddheviparyayaparyavasAyitvamupapadyata eva, vyAptizcaiteSu sarveSvapi prathamatarkavat svayamUhanIyA tAM vinA tarkApravRttaH, tadevamebhistaviparyayaparyavasitvena kSityAdeH parAbhimatakatapUrvakatvanirAsAd viparyayAparyavasAyitayA amI tarkAmAsA iti yaduktaM | pareNa tadanAlocitAbhidhAnam , apica pratitANAmevamAbhAsatApAdane jagataH pradhAnAdikartRkatvasiddhyartha sAMkhyAdibhirupanyaste pramANe yadA naiyAyikAdayastannirAsAya kartRvyApakArthitvAnArthatvAdidvAreNa etAneva tarkAnupanyasyeyustadA te'pi pratibrUyuH, pradhAnAdikamadhikRtyA''zrayAsiddhatvena jagadadhikRtya tu viparyayaparyayavasitatvena AbhAsatvAdamI niravakAzA iti, tathA ca pradhAnAdisiddhe For Private and Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandit paMcaliMgI bRhadvRttiH // 15 // stanmUlatadabhyupetasakalasatkAryAdivAdasiddhizca syAtAM, AstAmiticenna, evaM hi jalpakathAyAM sAMkhyena satkAryavAdasAdhanAya sAdhanopanyaste ghaTakAraNatvena iSTAnAM ca daNDacakrAdInAM vyaJjakatve vyavasthApite 'stu tarhi satkAryamiti naiyAyikenokte samAnatAtrikatayA sAMkhyasya taM prati apasiddhAntAnudbhAvanaprasaGgAt , tathA ca nivRttA tayoH jalpakathA, tasmAtpratitarkANAmitthamAbhAsAtApAdanaM na saMgatamAbhAti, kiMca yadi Izvaro vyApakatayA sarvaviSayajJAnAdimatvena kSityAdivat kuvindAdisAdhAraNamapi paTAdikArya nirmimIte, tadA kimartha tatra paTAdikAraNAnAM vemAdInAM kuvindAdyapekSA, svAdhiSThAnArthamiti cet, na, nityavyApakaprayalavatA IzvareNaiva kSityAdinirmANe paramANvAdivattadadhiSThAnAt adhiSThitAnAmapi adhiSThAtrantarApekSAyAmanavasthApAtAt , paTAdinirmANaM vinA kucindAdestajanyabhogAsiddheH, tadartha tatra tadapekSA kArakANAmiticet ' bhavatu atra kathaMcidbhogArtha teSAM tadapekSA , kSityAdi| nirmANe tu tatkArakANAM kimarthamIzvarApekSA, na tAvattabhogasiddhyartham anAdimuktatvena tasya tadanabhyupagamAt ,IzvarAdhiSThAnaM vinA'caitanyena khato'pravRttestadarthaM teSAM tadapekSA iticet , na,zarIraM tadavayavAMzca vinA prayatnavato'pi kArakAdhiSThAnAyogAt ,anyathA chinnakaracaraNAdyavayavasyApi kuvindasya prayatnavattayA tantvAdikArakAdhiSThAnena paTanirmitiprasaGgAt , prayatnasya dehasambandhe'nityatvamupAdhinityastu asau taM vinApi bhaviSyatIticenna,yaH zarIrI so'nityaprayatnavAn iti sAdhyavyApakatve'pi ubhayasaMpratipannasya nityaprayatnasya kacidapi asiyA Izvarasya cAdyApi sAdhyatayA tannityaprayatnenApi vyabhicArAnudbhAvanAca sAdhanasyApi vyApakatvenAsya upAdhitvAsiddheH, tasAdyathA vityAdinirmANe tasya na tatkArakAdhiSThAnaM tathA paTAdinirmANe'pi tanna saMgacchate, AstAM vA kathaMcidIzvareNa tadadhiSThAnaM tathApi asau kiM kuvindAt prAk tantvAdIn adhitiSThati, saha pazcAd vA ? nAdyaH, kuvindavyApArAt // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir KASAALHAASARAR prAgapi paTotpAdaprasaGgAt , tathA ca sukhamAstAM kuvindaH, tatsAdhyasya IzvareNaiva sAdhanAt / na dvitIyaH, anyatarasya apArthakyApAtAt , atha Izvarasya nityaprayatnavattayA kuvindasya ca bhogasiddhaye sahaiva tadadhiSThAnAnnobhayorapi apArthakyam , ekatareNa kAryani-81 ppattau anyatarasya vaiyarthyamityapi na niyamaH, parimANotpAde saMkhyAparimANapracayAnAmekaikazaH sAmarthe'pi saMbhUyApi pracitAvayavamahattUlapiNDatrayArabdhe mahattare tUlapiNDe teSAM tadarzanAt , tathehApi bhaviSyatIticet ? bhavatu kuvindasya bhogArtha tadartha tadadhiSThAnam , Izvarasya tu nityaprayatnavattayA prAgapi tadadhiSThAnaprasaGgena sahabhAvAyogAt , atha kuvindabhogasiddhArtha sahaivA'sau adhitiSThati tatsAhAyyaM vinA tasya bhogAyogAditi cenna, prayatnanityatAvaiphalyApAtAt , tatsatve'pi prAgeva tadadhiSThAnAbhAvAt , yadapi parimANakAraNodAharaNena saMbhUya tadadhiSThAnavyavasthApanaM tadapi na sundaraM, saMbhUyakArikhe'pi saMkhyAdInAM pratyeka tadArabdhAtparimANAt saMbhUya tadArabdhasya tatra vaijAtyopalambhAt , paTanirmANe tu manAgapi tadanupalambhAt , ko bhavato'nya | IzvarakuvindayoH saMbhUya kArivaM zraddadhIta, yadi caikaikazaH saMkhyAdibhiH parimANavat tAbhyAM niSpAditaH paTaH kacidupalabhyeta tadA saMbhUya niSpAdite tasminnapi parimANa iva vaijAtyamapi dRzyeta, na caivaM, kuvindanirmitasya darzanepi kevalezvaranirmitasya tasthAdarzanAt, na ca jenaiH saMkhyAdInAM parimANaM prati kAraNavamiSyate, ityasamo dRSTAntaH tasmAnna sahAdhiSThAnasaMbhavaH / na tRtIyaH, prathamabhAvinA kuvindAdhiSThAnenaiva paTanirmANAt caramabhAvina IzvarAdhiSThAnasya vaiyarthyAt, saMpAditasya azakyasaMpAdanakhAt , tasAt sakalakArakaprayojakatayA kartRtvena kuvindameva kArakANi apekSante na IzvaraM tasya tatra anupayogAt, nanu mA bhUt paTAdikArya prati teSAmIzvarApekSA, tathApi zarIramantareNApi yathA kathaMcit kSityAdinirmANe tatkArakANAM tadapekSA, For Private and Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 15 // athAtona teSAM svayamapravRttyA tannirmANAnupapatteriticet / astu tAvadevamabhyupagame tasya sarvakarDakhavyAghAta ityeka dapaNama. anyacca bhoktakarmabhireva kArakANAM pravattenena tanimoNopapattyA tadarthamapi tadapekSA vaiyAta, asambadgharacetanaistaisteSAM pravartane tiprasaGga iti cet na, dvaye hi jagati bhAvA bhavanti, kecidasaMbaddhA apyacetanA apyanyeSAM pravartayitAraH, yathA'yaskAntAdayo lohAnAM yathA ca tilakAJjanAdayo dezAdi viprakRSTAnAmapi aGganAdInAM, kecittu saMbaddhA eva cetanA eva tathA, yathA kavindAdayastantuvemAdInAM tadiha karmabhirapi asambaddhA'cetanaireva kSityAghArambhakAH, paramANvAdayo yadi pravartante tadA ko virodhaH, ayaskAntAdiSvapi sarvaireva tathopalambhAt , assadAdInAmagocarohi bhAvAnAM prabhAvAtizayaH, tasmAt kSityAdinimANe karmANi tatsahakRtAM jIvA vA tatkArakANAM prayojakAH, paTAdinirmitI tu teSAM kuvindAdayo'nvayavyatirekAnu vidhAna| siddhakhAta . na ca karmaNAmatIndriyakhena tadanvayavyatirekAnuvidhAnAsiddhakhAt kSityAdinirmANe teSAmaprayojakakhamitivAcyaM, | kSityAdijagavaicitryasyAnyathAnupapanyA tatrApi tatsiddheravazyaM bhAvAditi nobhayatrApi kAryakhAd hetostadatiriktakartR vizeSa| siddhiH, etAvataiva ca sAdhyasiddhau adhikakalpanAyAM pramANAbhAvAt , nanu kAryakhAdasI mA setsIt , tathApi na sarvathA tadabhAvaH | sidhyati atIndriyakhena tasya grahaNAyogasyApi saMbhAvanAspadatvAditi cenna, anumAnAt tatsiddheH, kSityAdyaGkaraparyantaM na parAbhimatabuddhimatapUrvakaM tadanvayavyatirekAnanuvidhAyikhAt , yadevaM tadevaM yathA na paTaH kulAlapUrvakaH, tadanvayavyatirekAnanuvidhAyi ca vivAdAdhyAsitaM tasmAnna tatpUrvakamiti, atra ca mRddaNDAdisAmagye'pi kumbhakArAbhAve kumbha iva yadi kSitijalAdi-bara kAraNasamavadhAne'pi kadAcidaGkurAdikArya na jAyeta, tadA'tiriktabuddhimatpUrvakalaM tasyAnumIyeta, na caivamasti tatsamavadhAne'vazyaM / // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAryadarzanAt tadabhAve cAdarzanAd , anvayavyatirekAnuvidhAnameva ca bhAvAnAM kAryakAraNabhAvabIjaM yathA ca pratyagrotpanneSu aGkarAdiSu tadanvayavyatirekAnanuvidhAnamanubhavasiddhaM, tathA cirotpanneSu bhUbhUdharAdiSyapi tathaiva tanmantavyaM tatsamAnayogakSematvA diti, etena paramANvAdayazcetanayojitAH pravarttante'cetanatvAt vAsyAdivat , acetanapravRttezcetanakAryatvanizcayAdasadAdezcetanasya &| paramANvAdipravRttiM prati aprayojakatvAd yo'tra prayoktA sa Izvara ityapi tatsAdhanaM pratyuktam , atrahi kimidam , AyojanaM para-1 mANvAdInAM kiM kuvindena tantvAderiva hastAdinA tena teSAM grahaNam , Aho pizAcAdinA manujazarIrasyeva sarvAtmanA''skandanaM, nAdyaH, zarIrAbhAvena tasya hastAdyabhAvAt tadgrahaNA'saMbhavAt , saMbhave vA tasya zarIratvaprasaGgAt , zarIrasya cAvyApakatayA mahataH kSityAdikAryarAzerekadaiva tena nirvartayitumazakyatvAt , vyApakatvena vA sakalasyApi AkAzasya tena vyAptyA kSityAdikAryA'na|vakAzApatteH, na dvitIyaH, sahi dehAbhAvAt prayatnena tAnAskandet , sa ca prayatnastatra kiM sAkalyena varttate ekadezena vA, nAdyaH, dezApratiniyamena sarvatra kSityAdikAryaprasaGgAt , na dvitIyaH, tadvirahiNi deze kAryAnutpAdApatteH, apasiddhAntApAtAcca, pravarttanta iti &ca pravRttiH kriyAmAnaM vA, hitAhitaparyAptiparihAraphalA vA ceSTA, kAryonmukhyaM vA, na prathamaH, pavanodbhUtAnAM viyati patAkA dInAM cetanAdhiSThAnamantareNApi pravRttimAtradarzanena hetoranekAntikatvAt , na dvitIyaH, teSAmacaitanyena tAdRzyAzceSTAyA asaMbhavAt , saMbhave'pi svaM prati paraM vA, nAdyaH, hitAhitaparijJAnavaikalyena teSAM tadabhAvAt , bhAve vA teSAmapi caitanyaprasaGgena tadartha |khata eva pravRttyA cetanAdhiSThAnAnupayogAt, na dvitIyaH, dezAdivyavadhAnAt maNimantrauSadhAdimatA cetanena anadhiSThitAnAmapi | varabhojyAdInAM tAdRpravRtyupalambhAt , na tRtIyaH, vAsyAdInAmapi pavanAdinunnAnAM cetanAdhiSThAnaM vinApi jAtu dArvAdi For Private and Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 15 // |cchidAhetupravRttidarzanAt , na tAdRk sA yAdRk cetanAdhiSThitAnAM teSAmiti cenna, cetanAdhiSThitasyApi dhuNasya abuddhipUrva bRhadvRttiH dAruSu bhakSaNadvArA'kSaracaNAkSarapratimAkSarollekhavatyA iva kadAcit tAdRzyA api tasyAH saMbhavAt , tathA ca sAdhyavikalo | 5 li. dRSTAntaH, api ca suSuptamUJchitAdyavasthAsu puMsAmahidaMzacandanalepAdinA tajanyApakAropakAradarzanena dharmAdharmayoracetanayorapi pravRttirupalabhyate, na ca tayozcetanAdhiSThAnaM bhavadabhyupagamena tadAnImAtmano jJAnAdyabhAvena tadasaMbhavAt , yadapi kSityAdibrahmANDaparyantaM sAkSAt paramparayA'vadhArakaprayatnAdhiSThitaM gurutve satyapi apatanAt viyati vihaGgazarIravat saMyuktadravyavacceti dhRte-18 rIzvarasAdhanaM tadapi na saMgataM, prAsAdAdInAM sthUNAdyuparisthitAnAM paTAdInAM vA dhArakapuruSaprayatnaM vinApi kevalena dhArakAdhiSThAnena gurukha satyapi apAtasya darzanAt taddhArakANAM stambhAdInAmacaitanyena prayatnAbhAvAt tathA ca anaikAntiko hetuH, kiM ca dhArakasyezvarasya prayatno nityazcet tadA tadadhiSThAnAnnabhasi kSiptAnAM vANAdInAM pAto na syAt , Izvaraprayatnasya vyApakalena tatrApi bhAvAt , atha kevalezvaranirmitAnAM padArthAnAM tatprayatnAdapAto vANAdInAM tu ubhayanirmitakhena kSepakaprayatnajanyavegavinAzAd bhavatyeva pAta iti cet, evaM tarhi bhavadAzayena kevalezvaranirmitAnAM bhUdharabhUruhAdInAM nityatatprayatnAdhiSThAnAt prabalapavanAdividhUnanenApi ApralayaM pAto na bhavet , na caivamasti, anityazcet tarhi jyotirvimAnAdInAmapi tadvinAzena mahApralayAdayaMgapi pAtaprasaGgaH, apasiddhAntazca, khayA tanityatA svIkArAt , tasmAtsAkSAccharIrasyaiva taddvArAtatsaMyuktAnAM ghaTAdI- | // 15 // nAmapi prayatnena dhAraNaM natu kSityAdInAM, teSAM hi adRSTAdikAraNakalApAdeva tatsvAbhAvyAddhAraNopapatteH, kiM tadarthamIzvaraprayatnakalpanayA, atra ca prayoge parampareti nAbhidhAtavyam Izvaraprayatnena sarvasyApi sAkSAdadhiSThAnAbhyupagamena tadabhidhAne'pasiddhAntA For Private and Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SAMACHAR patteH, evaM kSityAdiprayatnavad vinAzyaM vinAzyatvAt pATyamAnapaTavadityanena saMhAradvArA yadIzvarasAdhanaM, tadapi na sAdhIyaH saMhArasya prAgeva pratiSedhAt , tatsvIkAre'pi vA prayatnasya zarIranAntarIyakakhena tasya cAvyApakalena tadavinAbhAvinaH prayatnasthApi tathAlena yugapad vizvasaMhArAnupapatteH, yadapi yadetatpaTAdinirmANanaipuNyaM kuvindAdInAM vAgvyavahArazca vyaktavAcA, lipi tatkramavyavahArazca bAlAnAM, sa sarvaH khatapuruSavizrAnto vyavahAratvAt , nipuNatarazilpinirmitApUrvaghaTanAnaipuNyavat , caitramaitrAdipadavyavahAravat , patrAkSaravat, pANinIyavarNakramanirdezavacca, ityanena tatsAdhanaM, tadapi na zobhanaM, mahAvidehAdikSetrApekSayA'syAnAditvAt , tathAtve ca khatatrapuruSavizrAnteranupayogenAsAdhyatvAt anAditvenaiva nikhilaprAguktavizvavyavahArasya siddheH, bhAratAdyapekSayA ca siddhasAdhanaM, tatrahi suSamaduSamAdau tatkAlavartinAM puMsAM kuvindAyabhAve'pi kalpapAdapebhya eva aMzu-13 kAdiprAptyA tannirmANAnupayoge kAlAntareNa ca kalpadrumavigamena tallipsAyAM prAktanajanmasaMcitAcintyapuNyasaMbhArArjitatIrthakaranAmakarmodayAt garbhAdhAnAdArabhyAkRtrimajJAnatrayayujA jAtisareNa bhagavatA nAbhitanayena paTaghaTalipyAdinirmitivyavahA| rasya pradarzanena tatra svAtatrabhAji tadvizrAntarabhyupagamAt , kiM ca asatpakSa evAsya vyavahArasya khatatrapuruSavizrAntirupapadyate vyavahArayitumanovAkkAyabhAktvena ca viziSTajJAnavatvena pareSAM tajjJApanasaMbhavAt , bhavatAM tu Izvarasya tadvirahitatvasvIkAreNa tadayogAt, nanu Izvaro'pi zarIrAdyanvayavyatirekAnuvidhAyini vedanirmANAdikArye tad gRhNAti iti cet, nanu taccha- rIravartino jJAnecchAprayatnAH kiM nityA anityA vA, nAdyaH, dehAvacchinnAnAmasadAdijJAnavadanityatvaprasaGgAt , assadAdidehAvacchinnAste tathA natu IzvaradehAvacchinnA iti cenna, kRtakatvena assadAdIzvaradehayoravizeSAt , bhavantu vA For Private and Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 153 // AASARAISRO OM nityAstathApi kimazarIrezvarasaMbandhina eva te, tadanye vA, na prathamaH, zarIrAnvayavyatirekAnuvidhAyinaH kAryasya tebhyo'nudayaprasaGgAt, zarIrAvacchedAttasyApi kAryasya tebhya udaya iti cenna, zarIrAnvayavyatirekAnuvidhAyitadananuvidhAyinoH kAryayoryugapadutpAdAbhyugapame parasparaviruddhakAryadvayajanakatvalakSaNaviruddhadharmasaMsargeNa teSAM bhedaprasaGgAt , vyApakatvAdubhayarUpamapi kArya tebhya utpatsyate iti cena, prayatnasya zarIranAntarIyakatvena tasya cAvyApakatvena tadanupapatteH, prayatnaM vinA ca kAryAnutpAdAt , na dvitIyaH, anabhyupagamAt , nApi anityAH, tathAtve dehAnavacchinnAvacchinnatayA nityAnityabhedena IzvarajJAnAdInAM pratyekaM dvaitApatteH, na caivaM tajjJAnAdInAM nityaikaikatayaiva svIkArAt , manoyogaprasaGgAcAnityAnAM teSAM manassambandhanAntarIyakatvAt , api ca yadIzvaraH kAryavazAd antarAntarA zarIraM gRhNAti, tarhi | tatkartRbhAge nivizite na vA, na prathamaH, tadAhi jJAnacikIrSAprayatnazAlI evahi kartA zarIraM tu na kartRbhAge nivizite, anyatropakSINatvAd ityabhidhAnaM pralApamAtrameva syAt , tathA ca pareNa zarIrAjanyatvena kSityAdarakartRkatvasAdhane'janyatvenaiva AkAzasya tatsidmabhyupagamena taM prati bhavato hetorasamarthavizeSaNatvodbhAvana masaMgataM bhavet , zarIrasya jJAnAdivat kartRbhAge nive| zena samarthatvAd tadajanyatvenaiva AkAzasthApi akartRkatvasiddhiH, tathA ca niranuyojyAnuyogo bhavataH prasajyeta, na dvitIyaH, evaMhi dehAnvayavyatirekAnuvidhAyikAryasiddhaye tadgrahaNamIzvarasya na syAt , tasya kartRtvabhAgAnivezena kAryavizeSasya tadanu- ta vidhAnAnupapatteH, nanu yadi Izvarasya khanirmeye kAryasAmAnye tadanuvidhAnaM bhavet , tadA bhaved dehasya kartRbhAganivezo, yadA 8 tu kAryavizeSa eva tasya tadanuvidhAnaM tadA kathaM tasya tannivezaH syAditi cet, yadyevaM zvAsaprazvAsajAgarAdyajJAnAdiSu kAryeSu // 153 // For Private and Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asadAdyAtmanAM bhavadabhyupagamena suSuptAdyavasthAyAM jJAnacikIrSAprayatnAbhAvena kartRtvAbhAvAt teSAmapi kartRbhAganivezo na syAt , tathA ca nIvyA api nAzena suSTu kartRlakSaNaM samarthitaM syAt , tasmAdavizeSeNa catuSTayasyaiva kartRbhAganivezo'bhyupeyo na vaikasyApi nyAyasya samAnakhAt / yadapi AgamasaMpradAyo'yaM kAraNaguNapUrvakaH pramANakhAt pratyakSAdivad , itIzvarasiddhaye sAdhanamupanyastaM tadapi ayuktaM dvAdazAGgImadhikRtya siddhasAdhanAt , asyahi kAraNaM bhagavAn zrImahAvIrastasya ca guNAH sarvajJakhavItarAgakhavA-1 vizuddhyAdayastatpUrvakasya pramANatvena trikoTIdopavarjitopadarzitArthA'vyabhicAritvalakSaNenAmAkaM siddhatvAt , bhavatastu evamaGgIkAre'pasiddhAntApAtAt , trayImadhikRtya tvasiddheH, tadaprAmANyasya prAk prasAdhanAt , tathA ca kAraNaguNapUrvakatvaM tasyA na siddhat , trayyA hi kAraNamAdyavaktRtayezvaro vaktavyaH, sa ca prAgevopapattibhirnirastaH, AstAM vAsau tathApi tasya rAgAdimacena guNavattvAsiddheH, rAgAdimattvaM tasyAsiddhamiti cenna, sukhaduHkhamayasargavidhinA tasya tatsiddheH, vItarAgANAM prANiSu pravRttidvaitAsaMbhavAt , anyathA tattvavirodhAt , atha janakAdhyApakacikitsakAdInAM putravineyAturAdiSu zikSAdidvArAduHkhotpAdanepi kAru|Nikatvameva, tathA ca tasyApi adharmasahakAryapekSayA jantuSu tadutpAdanepi tanna virotsyate, anyathA janakAdInAmapi tadvirudhyeta iti cenna, janakAdInAM paramakalyANasaMpipAdayiSayaiva putrAdiSu tathA pravRtteH, kAlAntare tathaivopalambhAt manAk zikSAdikaM vinA tadayogAda, kiM ca na janakAdInAM sarvathA vItarAgatvaM yena putrAdiSu tadutpAdanena teSAM vItarAgatvavirodhaH zaMkyeta, prakRte tu kevalasukhamayasarganirmitisamarthasyApi Izvarasya haThenevA'dharmamapekSya prANiSu duHkhasargapravRttiravItarAgatvameva vyanakti, itarathA mahApralaye prANina iva dharmAdharmAvapi saMsAracArakasaMcAraNadurlalitau teSAM saMharet tasmAnIrAgasyAhata iva zarIriNAM For Private and Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anal paMcaliMgI hitAhitaprAptiparihAraphalopadezamAtra eva pravRttiH samIcInA'laM sukhaduHkhamayasRSTyA, IzvaramantareNApi dezakAlAdisahakAri samavadhAnena jantUnAM paripakrimaskhAdRSTaphalopabhogasargAdyupapatteH, ata eva na tasya sarvajJatvamapi rAgAdikSayasamutthatvena tasya // 15 // tadabhAve'bhAvAta , tathA ca pravakturavItarAgatayA'sarvajJatayA ca na tadguNapUrvakatvaM trayyAH siddhimadhirohati, api ca tadguNa pUrvakatvasiyA pramANatvasiddhistayA ca tadguNapUrvakatvasiddhirityanyonyAzrayAdapi na tatsiddhiH, mahAjanaparigrahAta pramANatvasiddhau netaretarAzrayatvamiticet, atha ko'yaM mahAjanaH kimaparIkSakaprabhUtalokaH, uta parIkSAdiguNavattayA mahAn garIyAn jano mahAjanaH, nAdyaH, tasyAparIkSakatvAdeva gatAnugatikatayA lolupatayA vA taduktadehAdyanukUlasnAnazrAddhabhojanAdikriyAsu pravRttyA tatparigraheNa tatprAmANyAsiddheH, itarathA sugatAdyAgamAnAmapi tadApatteH, na dvitIyaH, uktayuktyA pUrvAparavirodhitvena aprAmANikArthopadezakatayA tasya tatparigrahAsaMbhavAt , evaM ca na tat pramANatvaM, na ca bhavatpakSe'pi etad doSAnupaGga iti vAcyam, pramANopapannArthapratipAdakatayA parIkSakANAM parigraheNa prAgeva tatpramANatvasiddheH, etena sarvajJapraNItA vedA vedatvAt , yat punarna sarvajJapraNItaM nAsau vedA yathA'smadAdivAkyam , ityanenApi IzvarasiddhiH pratyuktA, tathAhi-kimidaM vedatvaM ? kimAptopadezatvam , Aho atIndriyArthapratipAdakavAkyam , uta avisaMvAdyarthagocaravAkyatvaM, nAdyaH, hetoH sAdhyAviziSTatvaprasaGgAt , nahi sarvajJapraNItatvAdanyadAptopadezatvaM nAma, na dvitIyaH, buddhAdisiddhAntAnA mapi tathAtvApAtAt teSvapi svargApUrvadevatAdInAmatIndriyArthAnAM pratipAdanAt , tathA ca viruddho hetuH, atha atIndriyArthada pratipAdakapramANavAkyatvaM heturnaca teSAM pramANavAkyatvaM, tathA ca na tairviruddhatAhetoriticenna, evaM hi pazcAd hetuM viziSato MARA rAmANyAsiddhaH,va gatAnugatikatAkaprabhUtalokaH, usa FACTS // 154 For Private and Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SAXYMOUS bhavato hetvantaranigrahasthAnApAtAt, na ca prAmANyavAkyatvamapi vedAnAM siddham , uktanyAyena tannirAsAt , tathA ca vizeSaNAsiddhirapi, na tRtIyaH, avisaMvAditvaM hi arthakriyAkAritvaM yadAha-'arthakriyAsthitizcAvisaMvAda iti vedavAkyAnAM ca | parasparaviruddhArthAbhidhAyakatvena avisaMvAdyarthagocaratvAsiddheH, athAnupalabhyamAnamUlAntaratve sati mahAjanaparigRhItavAkyatvaM| vedatvaM, na hyatra pratyakSAdikaM mUlaM tadarthAnAmatIndriyatvAt tasmAttatsarvajJapraNItatvasiddhiriticenna, anantaroktanItyA mahAjanapa| rigrahAsidhyA tadasiddheH, yadapi vedavAkyAni pauruSeyANi vAkyatvAd asmadAdivAkyavadityanena tatsAdhanaM, tadapi na sundaram , atra tAvadapauruSeyavAdI pratyavatiSThate, vAkyatvamaprayojaka nahi asadAdivAkyaM vAkyatvAt pauruSeyaM kintu tAlvAdisaMyogAnvayavyatirekAnuvidhAnAt, vedavAkyAni tu tadanuvidhAnAbhAvAt vAkyatve'pi apauruSeyANi bhaviSyantIti tAlvAdisaMyogAnuvidhAnamupAdhiH, na ca tAlvAdisaMyogasya sAdhanavyApakatvAnnopAdhitvamiti sAMpratam , AjanmasarvAzrutacarasvapnopalabdhanavya kAvyAdarakANDotthagaganabhAratyAdervA vAkyatve'pi tadanuvidhAnAbhAvAd tathA ca tasya sAdhanavyApakatvAnupapatciriticet, tadayuktaM, khapnopalabdhakAvyAdehi kiM kasyacit kadAcit kvacittadananuvidhAnaM sarveSAM sarvadA sarvatra vA, nAdyaH, tadAhi narakAladezAntareSu tasyApi tadanuvidhAnasaMbhavena assa sAdhanAvyApakatvAyogAt , na dvitIyaH, atra sarveSAM sarvadA sarvatra tadanuvidhAnaM nAstIti arvAgdRzA nirNetumazakyatvAt kadAcittatrApi tadanuvidhAnasya saMbhAvanAviSayatvAt , nahi anAdau saMsAre kasyApi atra tadanuvidhAnaM na jAtamiti saMbhavati, tasmAdasya sAdhanavyApakatvenopAdhiviSayatvAyogAt, vAkyatvaM prayojakameva, nanu mA bhUdaprayojakatvaM, tathApyasya na vivakSitasAdhyasAdhakatvaM, tathAhi vAkyatvAt puruSamAtrakartRkatvaM vedAnAM sidhyet na sarvajJakartR ti sAMsAdhanavyApA, nAya, tadanuvayApi For Private and Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 155 // SAMACROACADA katvam , athAtIndriyatayA vedArthAnAM durbhAtatvenAsarvajJasya tannirmANAsAmarthyAt pakSadharmatAbalena teSAM sarvajJakartRkatvasiddhiri8 ticenna, parasparavyAhatArthAbhidhAyakatvAt svargAdiphalahiMsAdhupadezakatayA ca mUDhavipralambhakapurupakartRkatvasAdhanena teSAM tada-1 siddhiH prAgeva pratipAdanAt , tasmAd vAkyAdapi na IzvarAkhyasarvajJasiddhiH, tadevamanye'pi IzvarasAdhakahetavaH sUkSmadhiyA'nenaiva nyAyenopasthApya apAkaraNIyAH, etena klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTa ityAdinA, uttamaH puruSastvanya, ityAdinA ca, yatpataJjalismRtikArAbhyAmIzvarakharUpaM nirUpitaM tadapi apAstaM mantavyaM, dharmiNa IzvarasthApavadanena dharmarUpANAM tadvizeSaNAnAmapi apoditatvAt , tadevamanAdisiddhapuruSasya asiddharbandhAbhAve'pi anAdisiddhaH puruSaH kazcidastIti yat keSAMcinmataM prAgupanyastaM tannirasta, sAMprataM baMdhAbhyupagamepi kSaNikajJAna mAtrasyaiva muktiriti yatkeSAMcinmataM prAgupakrAntaM tannirasitumAha 'neya anna, ityAdinA' 'naiva' na kathaMcidanyasya aparasya jJAnakSaNasya, 'bandhe' karmasambandhavizeSalakSaNe sati, anyo'paro jJAnakSaNaH, 'mucyate' sakalakarmabandhanAdAtyantikatayA viyujyate, mucyata ityupalakSaNaM tena saMsaratItyapi draSTavyaM yuktazabdAt prAgitiradhyAharttavyaH, iti evaM, 'yuktaM' pramANopapannaM, loke'pi kuto'pi aparAdhAd yasyaiva kArAdiSu bandhastasyaiva daNDAdinA mokSa ityekAdhikaraNatvenaiva tayordarzanAt anyathA'tiprasaGgAt , ayamarthaH, Atmano bandhamokSau sta iti tAvat prAyo vAdinAmavivAdasiddham , AtmA ca saugataiH kSaNikajJAnasaMtAna mAtra eveSyate, na ca tAdRzasya bandhamokSau saMbhavataH, vartamAnajJAnakSaNohi karmavannan kiM khotpAdAt prAga bannIyAt , saha vA, pazcAdvA, na prathamaH, asato bandhAyogAt, na dvitIyaH, sahabhavatoH savyetaragoviSANayoriva tadasaMbhavAt , na tRtIyaH, utpAdakSaNAnantaraM niranvayadhvaMsitayA tasya bandhahetudvitIyAdikSaNAva 450-%A5%25AMANAS // 155 // 1 For Private and Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sthAnAbhAvena tadanupapaceH, apica kaSAyAdisahakRtamanovAkkAyavyApAranibandhano hi bandho gIyate, na ca kapAyAstasya kSaNa| vinazvaratayA kamapi saMskAramAdhAtumIzate yena kAlAntare tatkalamasau upa jIta, na caikasin jJAnakSaNe kaSAyA utpattumapyarhanti, pratikSaNaM tasya svotpAdavinAzAkulIkRtatayA kapAyotpAdakAnAM paraprayuktatAdRvacanaprahArAdInAM saMvedanAbhAvAd anena |mamApakRtamiti pratisaMdhAnAbhAvena tadutpatyayogAt , tathA ca akuzala karmabandhAbhAvAnna pretyatatphalaM kazcidanubhavet , tathA ekamin kSaNe'tizayAdhAnasya azakyabena khagAyeSiNastadartha brahmacayoMdinA na klizyeran, nanu mopapAyekaikazaH kSaNAnAM bandhasta|nimittakapAyAyutpAdo vA, tatsaMtAnasya tvekasya santatamanuvartamAnasyAsI utpatsyata iti cenna, tasyApi santAnibhyo'natirekena | tadvadeva pratisandhAnAdyayogAt tadanupapatteH, atireke vA nAmAntarataH sthiraikAtmAbhyupagamaprasaGgena kSaNabhaGgabhaGgApatteH, prAgeva tasya | nirAsAca, nacaikasmin kSaNe zirasi me vedanA pAde me sukha mityAdyavyApyavRttikhAnubhavaH sukhaduHkhayoH saMgacchate kSaNasya nirbhAgakhena tadasaMbhavAt , naca aparAparakSaNayostatsaMvedanamitivAcyaM, yasyaiva me sukhaM tasyaiva me duHkhamityekakartRkatayA tatpratisaMvedanAta kSaNasAdRzyAdutpadyamAnamidaM bhrAntamiticet na, tadgrahaNamasaMbhavenAsya bhrAntabAsiddheH, kohi kSaNaH kSaNadhvaMsitayA'hamanena sadRza iti svaM gRhNIyAt , bhrAntatvenAsya tatprabhavottarakriyANAM visaMvAdena aihikAmuSmikakarmasvaGginAmapravRttiprasaGgAt , evaM cAnugatamekamadhikaraNaM vinA jJAnakSaNamAtrAbhyupagame bandho na yujyate, tadayogAca na mokSaH, abaddhasya niraparAdhapuruSasyeva tadabhAvAt , tathA ca tadarthakriyAyA nirviSayatvApatteH, saviSayatve vA tatsAdhyasya karmAbhAvalakSaNasya mokSasya bandhAbhAvenaivAyatnasiddhatvAt kiM. tadarthaM prayAsena, etena bandhAbhAve mokSavatsaMsAro'pi nopapadyata ityapi pratipAditam , Atmano manuSyAdiparyAyatyAgena devatAdi CASSACACACANC+% For Private and Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir R- M aDaily paMcaliMgI da paryAya prAptirhi saMsAraH, na cotpAdAnantaraM vinazyato jJAnakSaNasyAsau upapadyate, ekasya kasyacidanugamAbhAvena pUrvaparyAya- bRhaddhRtti vyAvRttyA tasyaiva paryAyAntarApatterasaMbhavAt , tadevaM kSaNikajJAnapakSe'pi bandhAdInAmasaMbhava eva, kathaMcittadabhyupagame'pi ekasya // 156 // sarvAvasthAnvayino'nabhyupagamena anyasyAnyasya kSaNasya te bhaveyuH, na caitaduktanyAyena saMgacchate tasmAt kSaNabhaGgapakSo'pi anupapanna ityAha-'kSaNamaGgaH' kSaNavinazvarajJAnapakSaH, 'tA' iti yasmAdatrApi bandhAdayaH parairabhyupagatA api nopapadyante, tasAt 'kathaM' kena prakAreNa, 'bhavatu' astu, na kathaMcidityarthaH, atra ca kSaNabhaGgapakSe bandhAdayo na yujyante iti vaktavye, yat kSaNabhaGgasyaivAbhAvapratipAdanaM tattasyAtyantAprAmANyena tatpUrvakasya samastasyApi siddhAntasyAprAmANyajJApanArtham , iha ca kSaNikajJAnamAtrasvIkAre bandhAdInAmapi anupapattirityupalakSaNam , ekAntanityAtmapakSepi te nopapadyate eva,tathAhi jIvakarmapradezAnAM vavacayaspiNDavadatyantaM | saMzleSohi bandhaH, sa ca kaSAyAdinibandhanaH, te ca AtmanaH kiM kaMcidatizayamAdadhati na bA, AdadhAnA api kiM prAcyakhabhAvApagamena tadviparyayeNa vA, nAdyaH, ekAntanityakhavyAghAtAt , anyathA tadapagamAbhAvAt , na dvitIyaH kSamAdipradhAnakhabhAvAva| game kaSAyAdibhiratizayasya svAtmarUpapariNamanalakSaNasyAdhAtumazakyatvAt , tathAtve vA bhUyo'pi nityaikAntavyAghAtaH, athAti| zayaM nAdadhati, tarhi kathaM tairAtmAntaragatairiva vivakSitAtmano bandhaH, tadabhAvAcca na mokSaH, prAguktanyAyAt , kiM caikAntanityatvAGgIkAre'nAdyavidyAnavadAtasvabhAvasthAtmanaH paramayogAdyabhyAsenApi anAdheyAtizayatayA tattvajJAnAnutpAdAcchazvadanirmo- // 156 // kSaprasaGgaH, bandhAbhAve saMsAro'pi na ghaTAmazcati, ekasyAtmanopUrvainikAyavizeSaiH zarIrAdibhirabhisambandhohi saMsAraH, taizca kiM tasya kazcidupakAraH kriyate na vA, tenApi kiM teSAmasau kriyate na vA, parasparopakAramantareNa tasyaiva ityAdisaMbandhavyava-11 AHARAC- For Private and Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsu Gyarmandie GACASSACROSSISitech hArAyogAt , tatra yadi tairAtmanaH svAvacchedena jJAnecchAprayatnAdRSTAdyutpAdalakSaNa upakAraH kriyate, tadA tasya pUrvajJAnAdyavasthA| tyAgena nityaikAntahAniH, atha na kriyate, tadA'dRSTAdibandhAbhAvAt aparAparadehAdisambandhalakSaNaH saMsAro na saMgaccheta, atha teSu acetaneSvapi khAtmatayA pariNamitatvena sukhaduHkhAdyanubhavAdAtmanA'pi teSAmasau kriyate iti pakSaH, tarhi atrApi AtmanaH kevalakhasvarUpahAnyA dehAdyAtmasAkSAt karaNena kathaM nityaikAntatA, atha tena teSAmasau na kriyate, tarhi saMyogimAtraM tasya dehAdayo bhaveyuH, tathA cAcaitanyAvizeSAt tadavacchedeneva ghaTAdyavacchedenApi sarvagatatvAbhyupagamena Atmani jJAnasukhAdayaH sarvatrotpadyeran , kohi saMyogimAtratayA acetanatayA ca dehAdInAM ghaTAdInAM ca vizeSaH, atha tadadRSTaniSpAdyatvAt dehAdInAM tadavacchedena bhavanti jJAnAdayo, na ghaTAdyavacchedena, teSAM taniSapAdyatvAbhAvAditicet, atha kathaM tasyaikAntanitya-| | syAdRSTenApi sambandhaH, tannibandhanaiH kaSAyAdibhirAtmanaH saMskArAdhAnAsaMbhavAt saMbhave vA vikAritvena nityaikAntahAneH, kiM|ca prANAtipAtapravRttAvapi nAsti tajjanyaM pAtaka, tadabhAvAt tadutpAdyo narakapAto'pi nAstIti nizcitya nizzaMkaM prANaprahArA|diSu prANinaH pravarteran , nityatvenAtmano'pAyAsaMbhavAt , tathA ca mumukSUNAmapi tadviratirapArthikA syAt , tathA'nAdiprarUDha| mithyAjJAnakavalitasya jIvasya apariNAmitayA nAsti kathaMcit tadvigama iti nizcayena na kazcit taducchedAya yogAGgeSu yateta, evaM cAvikAritayA gamanavacanAdyarthakriyAbhAvaprasaGgena caitanyarUpasyApi tasya sattvamAtramapi kaH zraddadhIta, tathA caikAntani tyAnityapakSayoH saMsArAdayo na yujyante, iti tathA cArSam-"niccassa sabhAvaMtaramapAvamANassa kahaM Nu saMsAro / jammANantara4 naTThassa ceva egaMtao amUlo" amUla iti, ekAnto nirhetuka ityarthaH, tasAnnityAnityobhayAtmatva eva bandhAdInAmupapattiH, For Private and Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH paMcaliMgItahi dravyarUpatayA nitye pavyarUpatayA tu anitye paryAyANAM bandhAdInAmutpAdavyayasaMbhavAt , yadAha-"jaha kaMcaNassa kaMca NabhAveNa avaDhiyassa kaDagAI / uppajanti viNassaMti ceva bhAvA aNegavihA // 1 // evaM ca jIvadavassa dvpjjvvisesmi||157|| yassa / niccattamaniccattaM ca hoi nAo valabbhaMtA // 2 // " evaM ca bandhAdikamabhyupayatAdhyameva pakSo'bhyupeyo nAnyathA tatsidviriti gaathaarthH||94 // tadiyatA kSaNabhaGgAdinirAkaraNena bandhamokSayoH sAmAnAdhikaraNyaM samarthitaM, sAMkhyAH punarnityaikAntavAdino'pi prakRtirbadhyate, puruSo mucyata iti pratijAnAnAstayorvaiyadhikaraNyamAhuH, tathAhi-teSAM matametat-akAraNamakAryazca kUTasthanitya caitanyarUpaH puruSaH, AdikAraNamacetanA nityA pariNAminI ca prakRtiH, tato mahadAdisarga ityAdi, etadeva kiMcid viviyate-tatra kAryakAraNayostAdAtmyena AtmanaH kAryakhakAraNakhayorabhyupagame pariNAmikhenAnityakhApattyA nirmokSaprasaGgAt , akAraNamakAryazca puruSaH, nanu sarvathA buddhyAyakAraNale kathamAtmanaH sattvAdhigamaH, nahi kAryAdidarzanaliGgaM vinA'tIndriyapadArthasiddhau prAyo'nyatpramANamasti, ata uktaM kUTasthacaitanyarUpa iti, acetanAyA buddhazcetanoparAgamantareNa caitanyAbhimAnAnyathA'nupapacyA nityacetano'sau nirUpyata ityarthaH, atha puruSasyAkAraNale kathameSa jagatsarga ityatroktam AdikAraNaM prakRtirityAdi, prakRteH kAraNavAbhyupagame siddhaH sarga iti bhAvaH, yadyevaM prakRteH kAraNabena puruSasya sakalaviSayaprakAzakhabhAvalena ca siddho jagatsargaH kiM mahadAdikalpanayA iti cet, na, Atmano viSayaprakAzasvabhAvakhakhIkAre mokSAbhAvApatteH, sarvopAdhivirahalakSaNasya kaivalyasyaiva mokSapadAbhidheyakhAt , viSayaprakAzasya copAdhikhAt kathaM sopAdherasya muktiH syAt , evaM tarhi ghaTAdipadArthaprakAzasvabhAvatayA pariNatA prakRtireva viSayAvacchinnarUpA bhavatu iti cenna, prakRteH sadAtanakhena viSaya // 157 // For Private and Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 554545515 prakAzasvabhAvakhassa avicchinnapravAhatayA pravRttestatsaMbaddhasyAtmano bhUyo'pi anirmokSaprasaGgAt , prakRtipravRttyanuparameNaiva tasya sopAdhikhAt , atha mAbhUta ubhayorapi anayorviSayaprakAzasvarUpavaM ghaTAdireva sAkSAt caitanyasaMbandhisvabhAvo bhaviSyati iti cenna, ghaTAdeH sAkSAttathAle yAvatsattvaM pratibhAsaprasaGgAt , na caivaM vyavahitaviprakRSTAdihetubhiH sato'pi tasya pratibhAsAbhAvAt , | yadyevaM tarhi ghaTAdireva indriyamAtrapraNAlikayA caitanyasambandho'stu, tathA ca indriyAsanikRSTasya tasya sato'pi apratibhAso ghaTayiSyate kRtaM mano'haMkArAdikalpanena iti cenna, yugapattattadpAdiviSayendriyasannikarSAd yugapat cAkSuSAdibuddhipaJcakaprasaGgAt , tathA ca vyAsaGgakSaNe jJAnakramadarzanenAnyatrApi jJAna kramAnumAnamiti vyAhanyeta, ekadaiva kacitsakalaviSayasannikarSe nikhilendriyavRttiprasaGgena vyAsaGgAnupapatteH, tarhi krameNa manasendriyANAmadhiSThAnAt kramavRttau vyAsaGgopapattermano'bhyupeyatAM, kimahaMkArAdikalpanayA iti cenna, yadi hi indriyamanobhyAmevArthasannikarSAjjJAnotpAda iSyate, tadA yadA svapnadazAyAM zArdUlAbhimAnI kazcit zArdUlo'hamamumartha jAnAmi ityabhimanyate, tadA manuSyo'hamimamartha jAnAmIti manuSyatvenApi arthAvacchedaH syAt , astihi tatra saMnikRSTaM vAstavaM manuSyatvaM, naca tatrendriyamanasorvyApArAbhAvAt na naratvenArthAvaccheda iti sAMprataM, tathAtve svapnajJAnasyApi anutpattiprasaGgAt , suSuptAvapi vA tadutpAdApatteH, naca tatra naratvapratisandhAnamabhrAntaM, zArdUlAbhimAnazca bhrAntaH bhrAntAbhrAntAbhyAM ca jJAnAbhyAM yugapadarthopadhAnaM virudhyate iti vAcyaM, svapne naratvapratisandhAnasyApi bhrAntatvAt , nanu tathApi parasparaviruddhajAtitvena ekadaikasminneva Atmani zArdUlatvanaratvAbhyAmarthopadhAnaM na saMgacchate iti cet, evaM tarhi 4 khApajAgarayoH pratiniyatArthagocarAbhimAnavyApAra indriyamanobhyAmatirikto'haMkAro'bhyupeyaH, yadyevamastu ahaMkAro buddhistu yAMpadhAvA tadutpAdApatteH, naca napArAbhAvAt na naratvenAvinyatvenApi arthA-12 25%25454545 For Private and Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhattiA paMcaliMgI kimartha kalpyate iti cenna, suSuptAvasthAyAmindriyAdInAM vyApArAbhAve'pi zvAsaprazvAsAdisantAnAvirAmAt taddhetutvena buddhi- kalpanopapatteH, tasAda yat svapnajAgarasuSuptAvasthAsu satataM vyApriyate yadadhikaraNazcAnubhavastenAnta krnnenaanubhvdvaaraasNbdhy||158|| | mAno ghaTAdirarthaH puruSamuparaJjayatIti puruSo ghaTAdikamarthamanubhavati, natu buddhirityAdivyavahArapravarttanadvAreNAsau nirvyApArapuru-18 pasvarUpaM tirodhatte ityarthaH / nanvevaM puruSasyAkartRtvopagame puruSaH kurute karma svakRtasya ca karmaNaH phalamupabhuMkta ityAderlokavyavahArasyA'nupapattiprasaGga iti cenna, buddhyAtmanobheMdAgrahAttadupapatteH, buddhisannidhau akarttaryabhoktari ca puruSe vartamAne buddhebhrAntasya tatkartRbhoktRpratyayasyotpAdAt, nanu tathApi buddheracetanakhe kathamiyaM cetanA iti pratyaya iti cenna, cetanasannidheracetanAyA api tasyA bhedAgraheNa khAtmani cetanAbhimAnAt , yadAha-"puruSo'vikRtAtmaiva svani samacetanaM / manaH karoti sAnnidhyAdupAdhiH sphaTikaM yathA // 1 // viviktedRk pariNatau buddhau bhogo'sya prakalpyate / pratibimbodayaH svacche yathA candramaso'mbhasi // 2 // yathA upAdhirjapAkusumAdiH svasAnnidhyAt sphaTikamaraktarUpamapi raktAbhAsaM karoti, tathA puruSo'vi kRtarUpa evAcetanaM mahattattvaM svapratibimbAt svanirbhAsaM cetanamiva karoti, tena sphaTike'rakte'pi raktatvAbhimAna iva antaHkaharaNe'cetane'pi cetanAbhimAna ityAdyazlokArthaH, viviktA vibhAgena vyavasthitA IdRk tattadindriyasannikarSAt tattadviSayAkArA pariNatiryasyAH sA tathoktA, tasyAmevaM vidhAyAM buddhau satyAM puruSasya bhogo lokena kalpyate, kIdRzaH sannityAha-pratibi- mbodayo'tAttvika ityarthaH, yathA candramaso nirmale jale pratibimbanaM, tathA buddherapi Atmani tena viziSTaviSayAkArapariNatAyA hU~ buddhereva vAstavo bhogo natu AtmanastathApi buddherAtmani saMkrAntyA tasyAsau vyavahiyate, yadi punarAtmano vAstavo bhogo bhavet / NAGAR // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatkartRtvenAzrayatve'bhokRtve ca yamarUpa udAsInokata ca tathA katva bhAvalo. tadA tasya svakharUpapradhvaMsena rUpAntarApalyA pariNAmitvena buddhivadanityatvAcetanatvAdayo doSAH prasajeraniti dvitIyazlokArthaH, IzvarakRSNenApi sAMkhyasaptatyAmabhihitaM-tasmAttatsaMyogAdacetanaM cetanAvadiva liGgam / guNakartRtve ca tathA karneva bhvtyudaasiinH||1|| yathA'cetanaM mahattattvaM cetanasambandhAcetanamiva pratibhAti, tathA puruSa udAsIno'kartA'bhoktApi kartRbhoktRbudvisannidhestattadrUpaH pratibhAsata ityarthaH, nanu cetanasyAkartRtve'bhoktRtve ca yamaniyamAdikarmatajjanyApUrvayoranAzrayatvenAphalatvAt saMsArAbhAvaprasaGga iti cenna, buddhereva tatkartRtvenAzrayatvAt tayoH sAphalyopapatteH, buddhereva cAdRSTaparipAkAt saMsAraH, |puruSastu puSkarapalAzavat na karmatatphalena lipyate, puruSaH saMsaratIti vyavahArasya tu buddhisannidhestatropAdhikatvAt , AlocanaM / ca vyApAra indriyANAM, manasastu vikalpaH, abhimAno'haMkArasya, kRtyadhyavasAyo buddhaH, evaM cAsAdhAraNavyApArabhedena mahadAdisargasyopapattiH, prakRtezca buddhinirmANe caritArthatayA na tato jagatsargaH, mahadAdisargasya cAyaM kramaH-prakRtermahAMstato'haMkArastasmAd gaNazca SoDazakaH / tasmAdapi ca SoDazakAt paJcabhyaH paJcabhUtAni // 1 // iti, nanu kRtyadhyavasAyo buddhApAra ityuktaM, buddheracetanatvena kRtiviSayasya ghaTAderapratibhAsAt ghaTaM karomi ityAdyadhyavasAyAnupapatteH, nahi kulAlavedyAM ghaTanirmANa sAmagrImajAnan kuvindo ghaTamahaM karomi ityadhyavaspati iti cenna, buddheraMzatrayayogena tadupapatteH, tathAhi puruSoparAgo viSayoparAgo vyApArAvezazceti aMzAH, bhavatihi mayA idaM karttavyamityadhyavasAyaH, tatra mayeti puruSoparAgo darpaNamukhayoriva buddhipuruSayomaidAgraheNa ekakhAbhimAnAdavAstavaH, idamiti viSayoparAgo, nIlAdyarthendriyasaMnikarSAd buddhernIlAdyAkArapariNAmotpAdo, nizvAsAbhihatasya darpaNasyeva malinimA tAlikA, puruSoparAgaviSayoparAgAbhyAM jaDAyA api buddheH kRtiviSayasya ghaTAdeH pratibhA For Private and Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra paMcaliMgI // 159 // www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sanAttadubhayAyatto ghaTAdigocaraH karomItyadhyavasAyo vyApArAvezaH, evaM cAcetanAyA api buddheH karttavyapadArthaviSayavyApAropapatterghaTAdiniSpattiH, tatraivaMvidhavyApArarUpAyA buddherarthendriyasannikarSAt ayaM ghaTa ityAdirUpo'rthAkAraH pariNAmoM jJAnaM tasyAeva buddherjJAnena saha yaH puruSoparAgasyAvAstavasya sambandhazvetano'hamamuM ghaTamupalabha ityAdyAkAro darpaNapratiphalitasya mukhasyeva tanmalinA'sau upalabdhiriti parasparabhedopalambhAna buddhyAdizabdAnAM paryyAyatvam evaM ca jJAnavadicchAdveSaprayatnasukhaduHkhadharmAdhamarUpa api sapta bhAvA buddhereva dharmAH, tatsAmAnAdhikaraNyena pratIyamAnatvAt yo yatsAmAnAdhikaraNyena pratIyate sa tasya dharmo yathA zuklaH paTa ityAdau paTasAmAnAdhikaraNyena pratIyamAnaH zukro dharmaH paTasya, pratIyate cAhaM jAnAmi icchAmi prayata sukhI duHkhI ityAdirUpeNa buddhisAmAnAdhikaNyena jJAnAdayastasmAt te'pi tatheti, nanu kathaM buddheraSTAveva dharmA jJAnAdInAM saMskAreNa saha navAnAmeva tIrthikairAtmadharmatvena vizeSaguNAkhyayA pratipAdanAt iti cena, jJAnasyaiva anabhivyaktatayA'nuvarttamAnasya smRtikAraNatayAbhyupetatvena saMskArasya sAMkhyairanabhyupagamAt, yadyevaM jJAnAdizAlitayA buddhireva nityacaitanyarUpA'stu, kiM puruSeNa iti cenna, pariNAmitvena tasyA anityatayA tadrUpatAnupapatteriti, eSu ca prakRtiravikRtarUpA buddhyAdayastu sapta prakRtivikRtyubhayarUpA, buddhirhi ahaMkArasya prakRtiH prakRtestu vikRtirevamuttareSvapi yojyam, indriyAdIni tu SoDazavikRtayA eva, yathAkrama mahaMkAratanmAtra kAryatvAt, puruSastu na kasyApi prakRtirnApi vikRtiH, taduktam- mUlaprakRtiravikRtirmahadAdyAH prakRtivikRtayaH sapta / SoDazakastu vikAro na prakRtirna vikRtiH puruSaH // 1 // ete ca buddhyAdayaH prakRterjAyamAnatvAt na tato'tyantaM bhidyante traiguNyAdinA eteSAmapi prakRtyAtmakatvAt, zuklaistantvAdibhirArabdhasya paTAdeH zuklatvAdidarzanena kAryasya kAra For Private and Personal Use Only bRhadvRttiH 5 li. // 159 //
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir NAtmakatvapratIteH, santi cAmISAmapi sukhaduHkhamohAtmakasattvarajastamolakSaNAstrayo guNAH kAryeSu tathopalambhAt , tathAhirAjatanayaH kulazIlayauvanavikramaudAryanyAyazAlI prajAM sukhayati, sa eva ca vidviSo duHkhayati, sa eva ca dhimAM yadetAvantaM kAlamasau na prApta iti kupArthivakadarthitAntameva svAmitayA'bhilASukAM prajAM mohayati, tatkassa hetoH, tasya tattatsukhAdirUpa sattvAdikAraNaprabhavatvena prajAdikaM prati sukhAdyutpAdakatvAt , anena ca sarve padArthAstriguNAtmakatayA vyAkhyAtAH, yathA caitad eSAM 6 prakRtyA sAdharmya tathA hetumattvAdikaM vaidharmyamapi asti, prakRtyAdinAhi hetumanto buddhAdayo natu prakRtiH, kenApi hetumatI ata5 hai evaiSAM vastutastAdAtmye'pi kAryakAraNabhAvena kathaMcid bhedo'pi na virudhyate, kathaM punaH kAraNAtmakatvaM kAryasyeti cet, kAraNavyApArAt prAgapi kAryasya kAraNe sattvAt , kathametaditi cet , ucyate-'asadakaraNA' asaccet kAraNe kArya na jAtvapi kAryasya satvaM syAt , nahi mRtpiNDAt kuvindazatenApi paTaH kartuM zakyate, zakyate tu tantubhya ekenApi tena, tatkasya | hetoH mRtpiNDe paTasthAbhAvAt , tantuSu ca bhAvAt , tasmAtkAraNavyApArAdanantaramiva prAgapi tatra kAryamastyeva, evaM tarhi kAra-1 hANAnAM vaiyaryaprasaGgaH, tadvyApAra vinApi kAryasya sattvAditi cenna, pIDanena tileSu sata eva tailasyeva tena kAryasyAbhi-I vyaktikaraNAt tasAt sadeva kAraNe kAryam , upAdAnagrahaNAdayo'pare'pi hetavaH satkAryasAdhanAya parairupadarzitAste ceha | vistarabhiyA nopanyastA iti svayamabhyUhyAH, nanu yadi kAraNAtmakaM kArya tarhi kAraNAni vyApriyamANAni svAtmAnameva kA kurvanti, tathA ca khAtmani vRttivirodhaH, kRtasya karaNe vaiyarthaM ca prApnuta iti cenna, ekAtme'pi tayostattad-vizeSAvirbhAvati-10 robhAvAbhyAmavirodhAd , avairyathyAcca, yathaikasminneva kUrmadehe tadaMgAni nirgamAdAvirbhavanti, pravezAttirobhavanti, na ca tAni | GAISRASKAAS For Private and Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prabhAva paMcaliMgI 13 tasmAt bhinnAni, evamekasinneva mRtsuvarNAdau ghaTakuNDalAdayo vizeSAstattatsAmagryA prAdurbhavanta utpadyanta ityabhyucyate, kuta zcitkAraNAt tirobhavantazca vinazyantItyabhidhIyante, natu asatAM teSAmutpAdaH, satAM vA vinAzaH, yadAha-'nAsato vidyate // 16 // bhAvo nAbhAvo vidyate sataH, evaM ca na mRdAdeste vizeSA bhinnAH, nanu mUrttatvapramANopapannatvAdinA vyaktebhya evaM parimANubhyo vyaNukAdikrameNa pRthivyAdilakSaNakAryotpAdopapattau kimavyaktaprakRtyAkhyakAraNa kalpanayA iti cenna, samanvayAdihetubhyastadupapatteH, tathAhi vivAdAdhyAsitAH sukhaduHkhamoharUpA avyaktahetukAstadpasamanvitatvAt , ye yadrUpasamanvitAste tadrUpA'vyaktahetukA yathA mRtsuvarNarUpasamanvitA ghaTakaTakAdayo mRtsuvarNAvyaktahetukAstathA ca buddhyAdayo bhedAH sukhaduHkhamohasamanvitA upalabhyante tasAt te'pi tadrUpAvyaktahetukAH, yacca tadavyaktakAraNaM sA prakRtiH, tadrUpasamanvitatvaM ceha buyAdInAM sukhAdyAtmakatvaM | vivakSitaM, na ca tatteSAmasiddhaM yathAkrama prasAdodvegaraudratvAdInAM tatkAryANAM tatropalambhAt , mRdAdInAM cAvyaktatvaM kAryasya ghaTAderanAvirbhAvAvasthA, tadavyatirekAt kAraNasyeti, anyAnyapi parimANAdIni avyaktasAdhanAni sarvagatatvAdi taddharmasAdhanAni ca sAMkhyairdarzitAni tAni ca tacchAstrAt svayamUhanIyAni, taduktaM-bhedAnAM parimANAt samanvayAcchaktitaH pravRtte-18 zretyAdi, tatra bhinnAnAM sArUpyaM samanvayaH, tadevamasti-prakRtistatkArya buddhizca sA ca tadabhinnA kI puruSArtha pravRtteH, ata hai eva tadvyatiriktasya puruSasyApi siddhiH, tathAhi prakRtibuyAdayaH parArthAH saMhatatvAt zayanAsanAvaGgavat , saMhatatvaM ca |buvAdInAM sukhaduHkhAdyAtmakatvaM, parArthatvaM zayanAdInAM ca zarIrAdyarthatvaM, buyAdInAM ca tadarthatvAsaMbhavAt , para AtmA tadartha-18 tvamiha sAdhyatvenAbhimataM, tasmAd vyavasthitametat prakRtyabhinnA buddhiH, kartRtvAt bhoktRtvAcca badhyate tadvivekadarzanAca puruSo // 16 // For Private and Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandie / mucyate iti pUrvapakSaH, tamenaM nirasyaMstathA ye ca jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padaM gavA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrtha nikArata, ityabhidadhAnA muktasyApi tIrthaparAbhavena punarAvRttiM manyante, tanmataM ca bandhAbhAve punarAvRtterabhAvaprasaJjanena saMprati nirAkurvannAha vajjhai payaDI neva ya muccai ya jIvo aippsNgaao| nissesakammamukke puNarAgamaNaM kuo hoi // 95 // vyAkhyA-'badhyate' kaSAyAdinirvartitena karmaNA saMzlipyate 'prakRtiH' pradhAna, naiva ceti ca bhinnakramau tau ca yokSyete, tena 'mucyate ca karmasambandhAd viyujyate ca, 'jIva' puruSaH, tathA ca badhyate prakRtirmucyate ca jIva iti yaducyate kApilaistadapi 'naiva' nAstyeva ityarthaH, evakAreNA'sya pakSasya atyantAprAmANikavaM sUcayati, tadevAha, atiprasaGgAt , abaddhasya muktyabhyupagame lokavyAhAravyavahArapratItInAM virodhAt atizayenAniSTApatterityarthaH, etaduktaM bhavati, yattAvaduktaM buddhiracetanA kI bhoktrI cetyAdi tanna, jJAnecchAdInAM kartRniyAmakatvena karturjJAnAdyAdhArakhasiddhivat caitanyasyApi tanniyAmakatvena kartuzcaitanyAdhArasyApi 6 siddheH, kathaM caitanyasya kartRniyAmakakhamiticet, kRtisAmAdhikaraNyenA'nubhUyamAnAnAM jJAnAdInAM kartRniyAmakala|vaccaitanyasyApi tatsAmAnAdhikaraNyenAnubhUyamAnatayA tanniyAmakakhopapatteH, ya evAhaM cetayAmi, sa eva karomi ityanubhavAt , caitanyapUrvakatvAt prayatnAparanAmAyAH kRtaH, bhrAnto'yaM pratyakSAnubhava iti cenna, bAdhakaM vinAsya bhrAntatvamasiddheH, na hyandhakArAdikAraNAdupajAtasya rajau sarpapratyayasya nAyaM sarpaH kintu rajjureSA ityuttarakAlikaM bAdhikaM pramANamantareNa bhrAntatvaM nizcetuM zakyate,tathApi vA bhrAntatve sarvatra bhrAntatvApatnyA bhrAntAbhrAntavibhAgAnupapatteH, atha kartA acetanaH pariNAmitvAt For Private and Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 16 // CASSIC yaH pariNAmI so'cetano yathA ghaTa iti bAdhikAnumAnAt karturacaitanyasiddheH, bhrAntaH sAmAnAdhikaraNyAnubhava iti cenna, mahattattvasya kartRtve'pi asya bAdhakasya tulyatvAt , tathAhi buddhitattvamakartR pariNAmitvAt ghaTavaditi, atha na pariNAmitvAt ghaTo'kartA, kintu cetanoparAgavirahAt , buddhastu tatsadbhAvAt kartRtvaM setsyati, tathA ca sopAdhikatvAdaprayojako'yaM heturiti cenna, evaM hi cetana eva vAstavA jJAnAdayaH svIkartavyAH syuH, tadAdhAratvalakSaNaM ca kartRtvaM tatraivAbhyupeyaM bhavet , kathamiti ced ucyate-yadihi svabhAvenaiva buddhAnAdhutpAdane sAmarthyamasti, tadA kiM cetanoparAgApekSayA, atha satyAmapi svarUpazaktau | sahakArizaktiM vinA na kAryotpAda iti cenna, uparAgasya sahakAritvenApekSA bhavatAmiva satyapi Atmana upAdAnatvena buyA|dijananasAmarthya indriyArthasannikarSAdisahakAryapekSA iti cet satyaM, tatrahi indriyArthasannikarSAdervAstavatvena tdpekssaadaatmno| yuktA buddhyAdyutpattiH, iha tu cetanoparAgasyAvAstavatvAt tadapekSA buddhitattvAt kathaM jJAnAdayaH prAdurbhaveyuH, nahi bIjasyAkure kartavye marIcikAjalaM sahakAribhavitumarhati, tasmAt svIkuru vA puruSeNa saha buddhervAstavaM tAdAtmyasambandha, parihara vA hai | buddhau tAttvikajJAnAdyutpAdagrahaM, kiM ca ko'yaM cetanoparAgaH, kiM buddhezcetanarUpaH pariNAma uta tatpratibimbanaM, nAdyaH, sahi kiM| | maulacetanavyAvRttyA Aho tadavyAvRttyA na prathamaH, tadAhi tadarthametAvAn prayAsastasya parasya sakalatattvamastakasya puruSa|syAbhAve parArthatvAnupapattyA pravRttyabhAvena guNavato'pi buddhitattvasya zarIrasyevApAryakyaprasaGgAt, kauTasthyavyAghAtAt buddhezcaitanyarUpatayA pravRttyabhAvenAhaMkArAdisargAbhAvaprasaGgAcca, nAparaH, cetanadvetApatteH, ApadyatAM ko doSa iti cenna, buddhezcetanatayA pravRttau maulacetanasya tatsambhedajanitamalalepAbhimAnAbhAve nirupAdhitayA naiyyAyikadarzane Izvarasyeva anAdisiddhatvaprasaGgAt , -LRB4%AUSAMACHAR // 16 // For Private and Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SOURCHASKAROSAROSkeste apUrvacetanasya ca pariNAmitayA'nityatvenAvazyaM tayA vinAzAt tadartha buddhyantarakalpanasyApi anupayogAt , evaM ca pUrvApUrvace|tanAnAmAjavaMjavIbhAvAbhAvAt yathA kramamanAdimuktatvApArthakyayorApacyA bhava khasthaH, na dvitIyaH, pratibimbasyAvAstavatayA buddhermayeti aMzasyApi tathAtvena svapnAnusaMhitAdiva tasmAd vAstavArthakriyA'nupapatteH, nahi mukhoparaktAt darpaNAt vAstavyA mukhArthakriyAyAH saMbhavaH; api ca na cetanoparAgavatvasya kartRtvena saha pratibandho'sti, yena buddheH pariNAmitve'pi tasAtkaDhekatvaM sidhyet , pratibandhagrahaNaviSayasya dRSTAntasyAbhAvAt , nanu mA bhUt cetanoparAgaviraha upAdhiH jJAnAdyanAdhAratvamasau bhaviSyati, na khalu ghaTaH pariNAmitvAdakartA kiM nAma jJAnAdyanAdhAratvAt buddhistu tadAdhAratvAt kI bhaviSyati ko doSa iti cenna, sAdhyasyaiva upAdhitvenobhAvayitumasaGgatatvAt , sarvavAdibhiH prAyo jJAnAdyAdhArasya kartRpadavAcyatayA iSTatvena tada| nAdhArasyAkartRzabdAbhidheyatvenopagamAt , syAdetadevaM yadi kartRjJAnAdyAdhArazabdayoH paryAyatA syAt , na caivaM kartRpadenahi | kRtiyogI prayatnavAnucyate, jJAnAdyAdhArazabdena ca prayatnavyatiriktAzeSadharmAdhArastathA ca tadviparyayasyApi tacchabdAbhyAM tathaivA-| bhidheyatvenArthabhedAt jJAnAdyanAdhAratvasyopAdhitvaM durnivAram , evaM ca tadAdhAratvAt pariNAmitve'pi mahattattvasya kartRtvaM duniSedhamiticet , na, parasparAzrayaprasaGgAt jJAnAdyAdhAratvapratItau hi kartRtvapratItiH, tatpratItau ca jJAnAdyAdhArakhapratItiriti, nacajJAnA|dhAratvakRtiyogitvayorvyApyavyApakabhAvo mumUrSAdibhirvyabhicArAt teSAM jJAnAdyAdhAratve'pi kRtiyogAsaMbhavAt tasmAt nityacaitanyasamudrasyaiva nityaspandAstattadindriyArthasaMnika dupajAyamAnAstattadarthagrAhakatvena pariNatA AtmaguNA eva te jJAnabhedAzcAkSuSaspArzanAdivyapadezabhAja ime vijRmbhante, natu buddhidharmA iti, astu tarhi acetanakAryatvaM kartumahattattvasya caitanyabAdhakam acetanAyA hi For Private and Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH paMcaliMgIlAprakRterAcaM kArya buddhirato'cetanA, kAryakAraNayostAdAtmyena ca kAraNasyAcaitanyena kAryasyApi acaitanyamiticena, asyAH kArya tve'nityatvena vinAzAt pretyabhAvAdyanupapatyA tadasiddheH, kathamiti ceducyate-prAcyajanmaparityAgena uttarajanmalAbhohi prety||162|| bhAvaH sa ca pUrvAdRSTopagrahAd bhavati, vinaSTAyAM ca buddhau tadgatAdRSTasyApi avasthAnAsaMbhavAt nahi dharmiNi asati tadAzrayANAM dharmANAmavasthAnaM saMbhAvayitumapi zakyam , atha prAcyabuddhivinAzAnantarakSaNa eva uttarabuddhyutpattestadgatAdRSTopagrahAt pretyabhAvo TU bhaviSyati iti cenna, uttarabuddhivadeva prAyeNAnantarasamaya eva uttarajanmano'pi lAbhAdubhayorapi samasamayabhAvitvenAvizeSAt kathaM tadgatAdRSTopagrahAt pretyabhAvaH sidhyet, sidhyatu vA kathacidasau tathApi tatkAlotpannAyA buddheryamaniyamAdikarmakANDaM vinA dharmAdharmayornirmANAsAmarthya taddhetuko tau kathaM tadAnIM svakArye sukhAdau vyApriyeyAtAm , api ca kAryatvena buddheH prAcyabhavAntyakSaNasamasamayameva pradhvaMse tadanantarajanmani tadaharjAtasya bAlakasya stanyAdI pravRttinaM bhavet , tatkAlameva buddharjJAnAdidharmASTakAnutpAdAt rAgadveSAvantareNa pravRttihetuprayatnAnutpatteH, mamedaM hitasAdhanaM tajjAtIyatvAt prAganubhUtavat , tathA cedamityA-18 dirUpeSTAnusaMdhAnaM vinA ca rAgAdhanAvirbhAvAt , iha janmani ananubhUtasya prAguktapratibandhasyAsmRtau ceSTAnusaMdhAnAnupapatteH, janmAntarAnubhUtasya ca pratibandhasyeha janmabhAvinA buddhyantareNAsmaraNAt , nAnyadRSTaM saratyanya iti vacanAt , saraNe cAtiprasaGgAt , naca puruSAntarabuddhe nAdibhistasya pravRttiH, anyadharmANAmanyatrApratisaMkrameNa tadanupapatteH, naca mA bhUt jJAnAdyabhAvAt bAlakasya pravRttiriti vAcyaM, sarvAvasthAsu prANinAM jJAnAdizUnyalAbhAvena pravRttyabhAvAyogAt, atha pUrvabuddhividhvaMse taduttarAnutpattidazAyAmapi prakRtivyApArAt bAlaH pravatsyati iti cenna, takhAH sAdhAraNyena jJAnAdizUnyatvena ca niyAmakakhAsaMbhavAt , AAAAAASARAM G*9*EASCHLOSS***** // 16 // For Private and Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandie AMALANGREECCARRC nanu buddhivilaye'pi tadbAsanAnuvRtteH sarvametadupapatsyata iticet , kiM buddhireva vAsanA taddharmo vA, so'pi tadvyatirikto'vyatirikto vA, Aye yadi buddhevilayaH kathamanuvRttiH, sA cet kathaM vilayaH buddhivAsanayoH paryAyavena yugapadanuvRttinivRtyorviro-13 dhAt , dvitIyo'pi dharmivyatiriktasya dharmasyA'khIkArAt svIkAre vA'pasiddhAntAdasaGgataH, na tRtIyaH, dharminivRttau tadavyatiriktasya dharmasyApi nivRttyA'nuvRtterabhAvAt , evaM ca savAsanapUrvabuddhivinAze bIjAbhAvAduttarabuddhyanutpAde kaH saMsaret , tathA ca kartRcAcetanakArya ca buddhitattvamityabhyupagame bahuvyAhanyeta ityasiddho'cetanakAryakhahetuH, atha etaddopabhiyA nityA buddhiripyate, tarhi tasyA nityakhena AsaMsAraM pravRttikhabhAvatayA puruSasyAnirmokSaprasaGgaH, tadvyupahitakharUpatayA tassa khakhabhAvAprApteH, pravRttikhabhAvakhe'pi vAsanAnuvRttilakSaNAdhikAranivRtyA buddherapravRtteH puruSo mokSyate iticet , kathaM punaracetanayA tayA Atmano | niradhikArakhamavasIyate, khadharmeNa jJAnena iticet, na, tasyendriyadvArAjAyamAnakhenAtIndriyametamarthamavasAtumasAmarthyAt , sAmarthe 3 vA'smadAdInAmapi atIndriyArthasAkSAtkAraprasaGgAt aindriyakajJAnasya sancAt , tasmAt khasya niradhikArakhaM nizcetuM nityacaitanya tasyA abhyupetavyam ,evaM cettarhi saMsArAvasthAyAM nityacaitanyasattAvinAbhAvijJAnecchAdiguNAdhikaraNaM buddheranyo nityAtmaivA'GgIkatavyaH, kimantargaDunA mahattattvena nirupapattikena, kiMca kAryasya kAraNAtmakakhAbhyupagame yAvad dharmajAtaM kArye upalabhyate, prAyaH kAraNe'pi tAvanmAtreNa tena bhavitavyaM, nAnyathA tayostattvatastAdAtmyaM syAt , evaM ca buddhAviva prakRtAvapi jJAnecchAdayo'bhyupeyantAm , evamastu iticeta, tarhi buddhirevAstu kiM prakRtyA tayaiva sarvasAdhyasiddheH, buddhikAraNalena sApi iSyatAmiticet, tarhi kalpanAlAghavAd buddhereva nityasamabhyupehi, evaM ca pretyabhAvAderapi avyAghAtenopapatteH kiM prakRtikalpanayA For Private and Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 16 // MRO-A- bRhadvRttiH [5 li. LOCALLOCAL ityevamapi prasiddho hetuH, prakRterasattvena tasyAstatkAryakhAsiddheH, astu tarhi guNatrayAlaGkatalaM bAdhakaM, tathAhi-kartA'cetano guNa- trayAlaMkRtakhAta prakRtivaditicenna, vikalpAsahakhAt , tathAhi kimidaM guNatrayaM? kiM sattvarajastamAMsi, uta jJAnecchAprayatnAH, Aho jJAnadarzanacAritrANi, nAdyaH, akartRtve'pyasya tulyakhAt tathAhi mahattattvamakata sacAdiguNavatcAt prakRtivata, naca sAdhyavikalo dRSTAntaH, jJAnAdyanAdhArakhena tasyA akakhasiddheH, na dvitIyaH, asAdhAraNAnekAntikakhAt , tathAhi jJAnecchAdivayAdhArakhAditi hevarthaH syAta, tasya ca sapakSAt ghaTAdevi vipakSAcetanAdapi vyAvRtteH, cetanasya bhavatA jJAnAdyanAzrayakhenopagamAta, na tRtIyaH, svarUpAsiddhe, nahi bhavato jJAnadarzanAdiguNatrayaM pakSe siddhaM, siddhau vA sapakSAdivakhanmate vipakSAdapi vyAvRttyA hetorasAdhAraNakhAt, asmanmate tu sAdhyaviparyAyavyAptakhena viruddhakhAt , tadevaM kartuzcaitanyabAdhakAnAM nirAsena kRticaitanyoH sAmAnAdhikaraNyAnubhavasthAbhrAntakhAt cetana eva kartA iti vyavasthitaM, sa eva ca bhoktA ymaadi| karturAtmana eva tatphalasukhAdibhoktRvena khasaMviditatayA laukikaprAmANikaprasiddheH, yadAha-'pramAtA svAnyanirbhAsI kartA bhoktA vivRttimAn / svasaMvedanasaMsiddho jIvaH kSityAdyanAtmakaH // 1 // nanu cetanasya vAstavabhogasvIkAre sukhiduHkhyAdibhAvena pUrvarUpanivRttau rUpAntarApacyA pariNAmitvenAnityatvaprasaGga iticenna, sarvapadArthAnAmapi dravyarUpatayA nityatvena paryA-1 yarUpatayA tu anityatvena tathaiva pramANasiddhatayA jainairabhyupagamAt , nahi dravyaM paryAyavarjitaM paryAyA vA dravyavarjitAH kacisanti yenaikAntanityatAM kSaNikatAM ca padArthAnAM pratipadyamahi, taduktam- "dravyaM paryAyaviyutamityAdi" paryAyAzca dravyAstikanayena nityasyApi Atmano devatvanArakatvAdayaH sukhaduHkhAdayazca pariNAmAH, tataH paryAyAstikanayena pariNAmitve'pi tasya CARESC // 16 // -% For Private and Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir naikAntAnityatvam , evaM ca kAraNAsace kAryAbhAvasya sulabhatvena buddharasiddhau tanmUlo'haMkArAdisargo'pi prAptopasargoM nAvasthAtumarhati, buddhijJAnopalabdhizabdAnAM ca sarvapArSadaM caitanyapavyatvamitthameva saMgacchata itisthitaM, yadapyuktaM prakRteH kAryabhedAbuddhyAdaya iti, tatra kimete prakRtervyatiriktA avyatiktA vA, nAdyaH, kAryasya kAraNAtmakatvAbhyupagamena tadanupapatteH, na dvitIyaH, kAryakAraNabhAvasya bhedAdhiSThAnatvAt , prakRtiH kAraNaM buddhiH kAryamityAdivyavahArasya bheda evopapatteH, sarvathA'bhedehi tayobuddhikAraNaM prakRtiH kAryamiti vaiparItyamapi Apadyeta avizeSAt , atha pUrvapadArthAt sahakArisAhityena apUrvapadArthAntarotpAdaH kAryakAraNabhAvo nAsAkamabhimato yenaivaM virodho noyeta, kiM tarhi pradhAnasya buddhyAdirUpeNa pariNAmaH, sa cAbhede'pi saMgacchate, ekasyaiva vastuno rUpAntareNa prAdurbhAvAditicet, atha ko'yaM pariNAmaH, kiM dharmiNa eva dharmAntararUpeNa prAdurbhAvaH, dhAtuvAdiprasiddhenauSadhIpAradAdiyogena tAmrAdeH suvarNAdirUpatayeva, athAvasthitasyaiva dharmiNaH prAcyadharmavyAvRttau kukalAsasya pUrvavarNavyAvRttau varNAntarasyeva dharmAntarasya prAdurbhAvaH, na prathamaH, tadAhi pradhAnasya buddhirUpeNa pariNAma ityarthaH syAt , tatazca kiM | tasyaikadezenAsau bhavet, kArnena vA, nAdyaH, tasya niravayavatvAGgIkAreNa tadabhAvAt , bhAve vA tasAdevaikadezAt buddhiprAdurbhA-18 venA'vayavAntarANAmapariNAmitayA vaiyApAtAt , apasiddhAntaprasaGgAca nAparaH, buddhirUpatayA sarvathA bhAvena pradhAnasyAbhAvApatteH, na dvitIyaH, pradhAnasya prAcyadharmAbhAvena tavyAvRtyA buddhyAkhyasa dharmAntarasya prAdurbhAvAnupapatteH, sattvAdiprAcyadharmanivRttau tu buddhirUpadharmAntarotpAdAbhyupagame buddhastadvirahApatteH, prakRterapi satvAdivirahe'sattvApAtAca, naca sattvAdInAM dharmatvaM guNatvenaiva teSAM bhavatA'bhyupagamAt, na ca buddherapi dharmatvaM siddhaM, jJAnAdhikaraNatayA tassA dharmitvasvIkArAt, na ca prakRti For Private and Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 164 // ACACACCE vikAratayA tasyA dharmatvamiti vAcyaM, kSIravikAratvena dano'pi taddhamatvaprasaGgAt , iSyata evedamiticenna, gandharasavIryAdibhedena kSIravattasyApi pRthaga dharmitayA sarvavAdisiddheH, tasmAt pariNAmarUpo'pi kAryakAraNabhAvo na saMgatimaznute, yadapi sukhaduHkhamohAtmakatayA prakRti sAdharmyaNa kathaMcidbhedApAdanaM tadapi na saMgataM, sarvathA tAdAtmye vaidhayAnupapattyA bhedavirodhAt, buddhyAdInAM tadAtmakatvaM tadapi na, taddhi kimeSAM sarvadA sarvatra sarvAn prati, Aho kadAcit kacitkAMzcideva prati, nAdyaH, tadAdi dezakAlanarAvasthApratiniyamena teSAM sukhAdyutpAdakatvaM na syAt , dRzyate ca tadeva srakcandanAdikamekasyaiva puMso dezAdivi|bhAgena janayat sukhAdikaM, ta eva ca zabdAdayastadaiva kasyacit sukhahetavaH kasyacit duHkhahetava upalabhyante so'yaM vibhAgo na bhavet , na dvitIyaH, sukhAdyAtmakatvavilopaprasaGgAt , nahi nIlaM nIlAtmatayA'nIlavyAvRttaM kaMcit prati nIlaM kaMcit prati anyatheti, yadapi hetumatvAdinA vaidharyeNa kathaMcidbhedApAdanaM tadapi na saMgataM, sarvathA tAdAtmye vaidhAnupapatyA, bhedavirodhAt , evamapi avirodhe saccAdiguNabhedena prakRterapi bhedApAtAt , yadapi, asadakaraNAdityAdinA * kAryasya kAraNe sattvAt tayoraikAtmyasamarthanaM, tadapyayuktaM satkaraNe'pi asya doSasya samAnatvAt , yadi hi kAraNavyApArAtpA-3 gapi sadeva kArya tadA tatkAraNatvameva jahyAt, kAryAnniyamena prAkkAlasambandhi hi kAraNaM, yadanantaraM ca niyamena yad bhavati tattasya kArya, naca saha bhavatoreva tayostallakSaNopapattiH, tathAtve vA saha bhAvukaM sarva sarvasa kArya kAraNaM vA syAt, tathA cA- vyavasthayA nirIhaM jagajAyeta, yadapi kAraNaiH kAryasyAbhivyaktikaraNena teSAM sAphalyAvirbhAvanaM tadapi na cAru, abhivyaktirhi kAryasyotkarSAdhAnaM vA syAt , pratItirvA, AvaraNApanayanaM vA, nAyaH, sata eva kAryasya tadasaMbhavAt , yathAhi paTAva // 16 // For Private and Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sthAyAM tantubhirna tasyotkarSAdhAnaM, tadAskanditasyaiva tasya paTavyapadezabhAvAt tathA kAraNe'pi sarvAtmanA tatsattvAbhyupagame tantra svAdavizeSAt , na dvitIyaH, tasyA indriyArthasannikarSajanyakhAt , paTAvasthAmaprAptasya ca tasyendriyasannikarSAbhAvAt , bhAve vA paTAvasthAyAmiva vizakalitatankhavasthAyAmapi tatsannikarSAt paTapratItiprasaGgAt , tasAt tantubhyo'tiriktaM paTAvasthA'vAsau hevantaraM vAcyaM teSAM paTapratItAveva sAmarthyAt, na tRtIyaH, AvaraNaM hi paTasya tantava eva bhavet , anyadvA kiMcid , nAyaH, ekasyaivAvaraNakhatadapanAyakakhAnupapatteH, nahi paTalaM netrasyAvaraNaM ca tadapanAyakaM ceti saMgacchate, naca tantUnAmAvaraNasamapi saMbha- vati, raNDAkaraNDAvasthitAnAM teSAmitastataH karAdibhirvikaraNe'pi tadantarA paTAnupalabdheH, nAparaH, tadabhAvAt , nahi tailasya tilAniva taNDulAnAM tuSAniva vA paTasya kiMcidAvaraNamupalabhemahi yena tantubhistadapasAraNe tailAdivat paTapRthagupalabhyeta, etena tailadRSTAnto'pi nirastaH, tilatuSAdInAM dyAvArakatvaM pArthakyaM ca sarvAnubhavasiddhaM tena tadapasAraNe yuktA tailAdInAmabhivyaktiH, natu iha tankhAdInAmAvArakakha kasyApi siddhaM yena tadapagame paTAbhivyaktiH syAt , tadapasaraNe hi paTa eva na prAdurbha-12 |vet , tathA ca kastantubhirabhivyajyeta, kiMca kAraNAnAmabhivyaJjakalamaGgIkAre yathA pradIpaH kadAcittadarthamavyApAryamANo'pi vapra|bhApaTalAntaHpAtino ghaTAdInabhivyanakti, tathA tantuturikuvindAdayo'vyApriyamANA api samavadhAnamAtreNa paTamabhivyaMjyuH, nacaivamasti tasAdabhivyaJjakasya pradIpAdeH satprakAzana iva kAraNasya tanvAderasatkaraNe vyApAraH svIkAryaH, yadapi kAryakAraraNayoraikAtmyasvIkAre pareNa khAtmani vRttivirodhApAdane kUrmadRSTAntena tattadvizeSAvirbhAvatirobhAvAbhyAmavirodhapratipAdanaM, tadapyayuktam , AvirbhAvohi vizeSasya paTAdeH kAraNavyApArAt prAk sanasan vA, na prathamaH, kAraNAnAM vaiphalyApAtAt , For Private and Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI 445 | bRhadvRttiH R5li // 165 // na dvitIyaH, asadutpAdAbhyupagamenApasiddhAntaprasaGgAt , satazcAvirbhAvasthAvirbhAvAntarakalpanAyAmanavasthAnAt, nanu asadutpAda pakSepi ayaM samAno doSaH, tathAhi asata utpAdaH kiM sannasan vA, saMzcet kAraNavaiyarthyApAtaH, athAsan tarhi tasyApi utpAdAntaraM vaktavyaM, tathA cAnavasthA, kiM cAmin pakSe vyomAravindAderapi utpAdApattiH, iticenna, abhiprAyAnavabodhAta , dvedhAhi asadabhidhIyate, niHsvabhAvaM sakhabhAvaM ca, tatra niHsvabhAvasya shshvissaannaadenotpaado vinAzo vA,tathAle niHkhabhAvakhavyAghAtAt, sasvabhAvaM ca kAraNavyApArAt prAga ghaTAdikaM, taddhi mRdAdidravyarUpatayA sarvadA sadeva kambugrIvAdimattvaparyAyarUpatayA tu asat, | tasya cAsataH paryAyasya kAraNavyApArAnantaramutpAdaH, nacaivamatrApi sadasadvikalpAbhyAmasadutpAdAdyanupapattitirivAcyaM, nahi naiyAyikairivAsmAbhiH sarvathA prAgasataH kAryasya prAdurbhAva utpAda iSyate, yenaitadvikalpAvakAzo bhavet , kiM tarhi kAraNasyaiva mRtpiNDAdestAdRzasAmagrImadhyAsInasya ghaTAdirUpaparyAyatayA pariNAmaH, kAraNAnyeva hi tattatsAmagrIsAdguNyAt kAryAbhavanti, iti bhagavatsiddhAntAt , naca kAraNasya kAryAbhAve khAtmani kriyAvirodhena kAryakAraNabhAvAnupapattistasya bhedAdhiSThAnakhAditivaktavyaM,dravyaparyAyayoH kAraNakAryakharUpayoH sarvathA'bhedAnaGgIkArAt ,tathAkhe dravyamityeva paryAya ityeva vA pratItiH syAt ,evamastu iticenna,ubhayavyavahArasya sarvAnubhavasiddheH,ananyathAsiddhakAraNAnvayavyatirekAnuvidhAyikhasya kAryAnniyataprAkkAlabhAvitrasya ca yathAkrama kAryakAraNabhAvalakSaNasya mRpiNDaghaTAdiSu dravyapavyarUpeSUpapattezca, yathaikasAdeva mRtpiNDAt suvarNagolakAdvA tatta sahakArisAhityena ghaTazarAvodazcanAdayo mukuTakaTakAdayo vA nAnAvidhA vizeSAH prAdurbhavanti tirobhavanti ca, na tathA kUrma| dehAt sAmagrIbhedenApi caraNagrIvAdInyaGgAni prAdurbhAvatirobhAvAbhyAmanyathA bhAvaM bhajanti upalabhyante, kintu tAnyeva tAni KACAAAAAAAAC CRICK // 165 // For Private and Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathaiva pratyabhijJAnAt, yathA ca ghaTamukuTAdiSu mRdvemavikAreSu AvirbhAva tirobhAvAbhyAmutpAdavinAzavyavahAraH sarvapratItigocaro, na tathA kUrmAGgeSu tathA bhAve'pi kasyacittadvyavahArapravRttiH, tathAle vA janmamaraNAvasthayoriva tasyAGgavikArasaMkocAvasthayorapi tadvyavahAraprasaGgaH tasmAdasamaH kUrmadRSTAnto'pi yadapi samanvayAdihetubhiravyaktasAdhanaM tadapi na zobhanam uktanyA yena buddhyAdInAmasaccasAdhanena samanvitatvAditi hetorAzrayAsiddheH, AstAM vA kathaMcit tatsiddhiH, tathApyanaikAntikakhaM sukhaduHkhamohasamanvitatve'pi puruSasyAvyaktahetukatvAbhAvena hetorvipakSavRttitvAt sukhAdisamanvayastasyAsiddha iticenna, pratyakSeNaiva tatsiddheH, tathAhi jIvanmuktAvasthAyAmeSa darzanamAtreNa bhavyAnAM sukhamabhavyAnAM duHkhaM dhigasmAn yadyogakIlitasakalendriyavRttayo'pi tapavino'pi vayaM nAdyApi IdRzIM vItarAgadazAM labhemahIti keSAMcinmohaM janayatIti, atha tatra puruSakaivalyAvasthAdau draSTRNAmeva saMkalpavyApArAt manasaH sukhAdyutpAdo na puruSAditicettarhi tAdRkzabdarUpAdyupalambhe'pi zrotRprabhRtInAM manaH saMkalpAdeva sukhAdyutpattirnatu zabdAdInAM tadananvayAdityapi syAt, api ca zabdAdInAM tadanvitakhAbhyupagame sarveSAM sarvadA yugapadeva sukhAditrayotpAdaprasaGgaH natu kasyacitkrameNa veti, nahi mecakamaNiH kaMcidapi pratyekAdivarNatayA pratibhAsamutpAdayati, sarvAnapi prati tasya paJcavarNatayaiva pratibhAsotpAdanAt evamapi zabdAdInAM traiguNyAtmakatvopagame tadviSayajJAnasyApi viparyyayatApatteH, triguNasya sataH padArthasya sukhAdyekaikarUpeNa grahaNAt tasmAt zabdAdivanna trayAtmakakhaM buddhyAdInAmapi tathA ca svarUpAsiddho'pi ayaM hetuH, evamapi tatsvIkAre tu puruSe'pi tadastItyanaikAntika eva sAdhyavikalaca dRSTAntaH, ghaTakaTakAdInAM mRdvemAdirUpasamanvitatve'pi kAryAtkathaMcitkAraNasya bhedena mRdAdirUpavyaktahetukatvAt tasmAnna samanvitatrAd hetoH pradhAmAkhyAvyaktasiddhiH, tada For Private and Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadbhuttiH 5li. // 166 // ACCUSACOCOCCIA siddhau tanmUlAnAM buddhyAdInAmapi asiddhiH, yadapi puruSasiddhaye saMhatakhAnumAnopadarzanaM tadapi na samIcInaM, tathAhi kimidaM saMhatavaM kiM sukhAditrayAnvitakha, sAvayavakhaM vA, samudAyo vA, abhinavRttivaM vA, na prathamaH, sAdhyadRSTAntayoH sAdhanasyArtha| bhedAt , dRSTAntehi zayanAdInAM samudAyasaMhatavaM sAdhye tu sukhAdyanvitatvaM tadvivakSitaM, na cArthabhede satyapi zabdasAmyamAtreNa hetoH sAdhanasiddhisambhavo'tiprasaGgAt , yadAha-'arthabhede pratIte'pi zabdasAmyAdabhedinaH, na yuktAnumitiH pANDudravyAdiva 3 hutAzane // 1 // atha dRSTAnte'pi sAdhyatulyameva tadabhimatam asanmate sarvabhAvAnAM sukhAdisamanvayAGgIkArAditicet, tarhi buddhyAdInAmiva zayanAdyaGgAnAmapi asaMhataparArthakhApatAt , sukhAdyanvitAd buddhyAderasaMhata eva pare sukhAdyutpattyabhyupagamAt , astu evamiticenna, buyAdInAmapi vastuto'saMhataparArthakhAsiddheH, bhavasiddhAnte puruSaM vinA kasyacidapi padArthasyAsaMhatakhAnabhyupaga-18 mAt tasya cAcApyasiddheH, asAdanumAnAt siddhAvapi zayanAdidRSTAntena parasya saMhatasyaiva siddhiprApteH, atha tAdRzasya parasya | siddhisvIkAre tenApi saMhatarUpatayA saMhatAntareNArthena bhAvyam , evaM taduttareNApi ityanavasthA syAt , tasmAt tadbhayAt saMhatatvasya parArthakhamAtreNa saha sAmAnyavyAptibalAccAsaMhato paro'GgIkartavyaH, sa cAtmA iti tatsiddhiriticenna, evamapi tasya prAguktanItyA sukhAdyAtmakatAprasaMjanenAsaMhatakhAsiddheH, tathA ca saMhatavAdasaMhatAtmasiddhau iSyamANAyAM saMhatAtmasiddhiH prasaJjantI yatnenoptA hai mASAH sphuTamete kodravA jAtA iti nyAyamanusarati, tasAna saMhatavaM sukhAdyanvitantraM, na dvitIyaH, avayavavyatiriktasAvayavino'nupagamAt bhUtendriyAdiSu kathaMcidavayavikhogapame'pi pradhAnAdiSu tadanupagamena heto- gAsiddheH, na tRtIyaH, sahi ekadezatayA vA, ekakAlatayA vA, ekakAryatayA vA, ekakAraNatayA vA, nAdyaH, pradhAnasya sarvagatalena // 166 // For Private and Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mana- buhmAdInAM ca tadviparyayeNa tadabhAvAt, nahi yAvati deze bukhAdayastAvatyeva pradhAnamapi, pradhAnapuruSayorvA bhavadabhyu-8 pagamena sarvagatakhena tadbhAve'pi parArthavAsiddheH, nahi tAbhyAM saMbhUya kasyacit parassArthaH saMpAdyate, na dvitIyaH, sA hi teSAM zAzvatikI vA syAt, kAdAcitkI vA, na prathamaH, teSAM hi parasparaM kAryakAraNasvabhAvatayA pUrvAparakAlabhAvikhena tadasaMbhavAt, nAparaH, zayanAdyaGgAnAM tathAbhAve'pi mumUrSupuruSazarIrAdyarthatAyA abhAvAt, tathA ca sAdhyavikalo dRSTAntaH, sargAntyakSaNe vA buddhyAdInAmekakAlatAyAmapi puruSArthakhAyogAt anaikAntikakha, prAgvat ca pradhAnapuruSayornityakhena tatsaMbhave'pi pArAthyobhAvAt , na tRtIyaH, pradhAnasya hi kArya buddhistasyAzcAhaMkAra ityAdikrameNa sarveSAmapi eSAM pRthak pRthak kAryakAritayA tadasaMbhavAt, puruSArthalakSaNaikakAryakaraNenaiSAM tatsaMbhava iticenna, itaretarAzrayaprasaGgAta , saMbhUyakAritayA amISAM samudAyalena AtmalakSaNaparasiddhiH, tatsiddhau ca tadarthalakSaNaikakAryakAritayA eSAM samudAyakhamiti, etena caturthopi pratyuktaH, ghugrahaMkArAdInAM pRthak pRthak kAraNajanyakhena tadayogAt, pradhAnasya ca nityatvena kAraNavatvamAtrasthApi asiddheH, api caikakAraNatayA samudAyatvena SoDazakagaNasya ekasAdahaMkArAdutpAdenaikArthakriyAkAritApAtAt , nacaivamasti, tanmAtrebhyaH pRthivyAdibhUtAnAmindriyebhyazca yathAsaMbhavaM rUpAdyAlocanavikalpAnAM vacanAdInAM ca bhavanIyotpAdazravaNAt, puruSANAM ca sarvagatakhanityakhAbhyAmekadezakAlatayA samudAyave'pi udAsInatayA'nupakArakalena parArthavAsaMbhavAt , saMbhave vA tadupakAryatayA parasa paiviMzatitamatattvasya svIkArApatteH, nApi abhinnavRttivaM saMhatatvaM kRtyadhyavasAyAbhimAnAdiprAtikhikavyApArabhedena mahadAdInAM tadasiddheH, pArArthyamapi cAtra cetanArthatvaM vivakSitaM, tatazca mahadAdayastasya kiM kizcidupakAraM kurvanti CRACROO For Private and Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir M paMcaliMgI bRhadvRttiH // 167 // ESSASSACROSSA navA,nacet ,kathaM teSAM pArArthya,nahi loke'pi yo yaM nopakurute tasya tAdarthya nAma,kurvanti cet ,kiM pUrvasvabhAvApagamena tadanapagamena vA, nAyaH, tadAhi cetanasya pariNAmApAtAt ,pUrvasvabhAvahAne na khabhAvAntarApattereva pariNAmabenAGgIkArAt , tathA ca kauTasthyahAnyA svabhAvatyAgena cetanasyApi asatvApatyA kathaM saMhatastrAnumAnAttatsiddhiH syAt, na dvitIyaH, upakArAsiddheH, nahi pAcyAvasthAto'tizayAntarApAdanaM vinA bhAvaspopakAro nAma, nanu yathA paGgurgamanazaktivaikalyAdandhaskandhamadhirodumapekSate, andho'pi dRgvaidhuryAdadhvadarzayitAraM paGgum, evaM ca tayorupakAryopakArakabhAvena parasparApekSyAbhimatasiddhistathA puruSastadartha pravarttamAnAmacetanAmapi svasannidhAnAcetanAvatImiva prakRti kaivalyArthamapekSate, prakRtirapi bhogyavAnyathAnupapatcyA bhoktAraM puruSaM yadAha-puruSasyArthadarzanArtha kaivalyArtha tathA pradhAnasya paMgvandhavadubhayorapi saMyogaH, iti asyArthaH 'pradhAnasyeti, karmaNi SaSThI tena pradhAnasya sarvaprakArasya yad darzanaM puruSeNa tadartha tadanena bhogyatA pradhAnasya darzitA, tatazca bhogyaM pradhAnaM bhoktAramantareNa na bhavatIti yuktA'sya bhoktapekSA atha puruSasyApekSA darzayati-puruSasya kaivalyArtha' tathA bhogyenahi pradhAnena saMbhinnaH puruSastadgataM duHkhatrayaM khAtmani abhimanyamAnaH kaivalyaM prArthayate, taca satvapuruSAnyathAkhyAtinibandhanaM, naca satcapuruSAnyathAkhyAtiH pradhAnamanta| reNeti kaivalyArtha puruSaH pradhAnamapekSata iti, tathA ca paMgvandhavat tayorapi anyonyApekSayA saMyogAdabhISTasiddhirbhaviSyatIti cet , na, yuktAhi paMgvandhayoH parasparApekSayA vRttiH, ubhayorapi tayozcetanakhAt , andhasya darzanAbhAve'pi paGguvacanAkarNanAt tadabhiprAyAvabodhena samyaggamanAdipravRttisaMbhavAt , iha tu prakRteracaitanyena puruSAbhiprAyAnavasAyAt tadAnuguNyena pravRtteranupapatteH, cetanasannidhAnAd darpaNa iva tatpratibimbasaMkrAntyA tatrApi caitanyapratibhAsa iticenna, tatpratibimbamAtrAttadAzayAvisaMvAdena RSARKARGAMARCH // 167 // For Private and Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir S SACROSS prakRtipravRtterayogAt, aparathA AtmAnuSaktazmazrukacasamAracanAdipravRttimaccharIrapratibimbanAd darpaNasyApi pravRttyAdiprasaGgAt , acaitanyenetarapratibimbanena ca pradhAnAt darpaNasyAvizeSAt pradhAnapratiphalanAcetanasyApi vAJcetanApatteH, parasparApekSasaMyoga6 vizeSAdubhayorapi pratibimbya pratibimbaviSayamAvopapatteH, yadi ca pratibimbaparigrahe bhavatAmAdarastadAvazyaM cetane pradhAnasa prativimbanamabhyupeyaM, natu pradhAne cetanasya tattvataH khacchAkhacchavabhAvatayA yathAkramaM tayostadyogyakhAyogyakhabhAvAt sphaTikAndhopalAdiSu tathA darzanAt, tathA ca prayogaH-prakRtiH puruSasannihitApi na kI acetanakhAt, zilAvaditi, tasAnAsyAH puruSArtha pravRttirupapannA, evamapi vA tadabhyupagame nityatvena pravRttisvabhAvatvena cAsyAH zazvatpravRtyA na kazcinmu-6 cyeta, nanu puruSArthanimittA'syAH pravRttiH, sattvapuruSAnyathAkhyAtizca puruSArthastathA ca kSIravat vatsapoSArthamacetanApi tadarthameSA pravartyati tatsiddhau ca nivartyati, kohi prekSAvAn prepsitArthanivRttAvapi tadarthaprayatamAna evAsIt evaM ca pradhAnasya pravattizca puruSasya mokSazceti sarvamupapatsyate yadAha-vatsavivRddhinimittaM kSIrasya yathA pravRttirajJasya / puruSamokSanimittaM tathA pravRttiH pradhAnasya // 1 // iticenna, kiM puruSavyApArAdanyathAkhyAtiH, saccavyApArAdvAH, nAdyaH, tasya zazvaniyApAratvenopagamAt , na dvitIyaH, dharmAdisahakRtasya tasya pravRttau pravartakadharmAt saMsAranibandhanAbhyudayasiyA'nyathAkhyAterayogAt , atha yogAbhyAsajAt nivartakadharmAdeSA bhaviSyatIticet, kimasau puruSasya bhavati pradhAnasya vA, ubhayorvA, nAyaH, vivekakhyAtI satyAmapi pradhAnasya prAgiva pravRttiprasaGgAt , puruSasya pradhAnAd vivekajJAne'pi pradhAnasya tasmAttadabhAvAt, na dvitIyaH, tasyAH puruSaM prati akiMcitkaratvena tadarthavAbhAvApatteH, na tRtIyaH,ubhayorapi kaivalyaprasaGgAt , tathA ca vivakSitapuruSArthamiva anyAthe-10 ANCHAMIRRORECHAR For Private and Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH paMcaliMgI // 16 // CASCAR mapi pradhAnaM na pravarteta, kaivalyasyA'nyathAnupapatteH, yadapi kSIrodAharaNena pradhAnapravRtteH samarthanaM tadapi na sundaraM, nahi kSIraM dhAra- yantyA na tadarthamapi tatpravRttiH, tasmAt tatra gaurava pravarttate na kSIraM pravartata iti vyapadezaH, ihatu pradhAnamacetanakhAt puruSAzayAnavagamAt kathaM tanmuktaye pravarteta, pravRttau vA prakRtapuruSatyAgenA'nyamuktaye'pi kadAcitprayateta acetanapravRtterandhapravRttisamAna-| yogakSemakhAt , cetanoparAgakRtasya tu tatra caitanyapratibhAsasya prAgeva niSedhAt , kiM ca puruSamokSArthamasya pravRttirityetadapi na saMgacchate, puruSasya muktereva aghaTamAnAt , mucervandhanaviyojanArthakhAt puruSasya ca kUTasthatayA'pariNAmikhAt tAdRze ca tasin | savAsanaklezalakSaNasya bandhanasya tadviyojanalakSaNasya ca mokSasyAsaMbhavAt, bandhAbhAve cA javaMjavIbhAvAparanAmnaH saMsArasyApi anupapatteH, atha pradhAnasyaiva saMsAracandhamokSAstatsannidhAnAdeva ca bhRtyagatAnAM jayaparAjayAdInAM svAminIva tadgatAnAM teSAM hai puruSe upacAraH, tatkasya hetoH khAmisaMbandhena bhRtyAnAM jayAditajanyalAbhavat puruSasaMbandhena pradhAnasya saMsArApavargalAbhAt , taduktam-"tasmAnna badhyate nApi mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH // 1 // kazciditi-puruSa ityarthaH, nAnAzrayeti, anekapuruSAzriteti, evaM ca saMsArApavargAdInAM pradhAnagatAnAM puruSe vive-16 kAgrahAdaupacAriko vyavahAra iticenna, prakRtiH kimekadezena mucyate sAmastyena vA, na prathamaH, niravayakhena tasyAstadanaGgIkArAt, aGgIkAre vA muktadeze pariNAmAbhAvena kasyacitpuruSasya kRte mahadAdInutpAdayet , nacaivamasti sAmastyena sarvadA sarvAtmArtha ca mahadAdyutpAdanAGgIkArAt , nacaitadapi upapadyate, iyatA kAlena manuSyalokAvacchedena sarvadezeSvapi dehAvacchinnAnAmanantAtmanAM kaivalyAvAptyA tasyA muktisaMbhavenoparAyA iva bhuvaH saMsAripuruSArtha mahadAdiprarohaprasavasAmarthyAt, tathA ca // 16 // For Private and Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakRterapravRtyA saMsAriNAM manuSyAdInAmapavRtteSu dezeSu bhogaH kaivalyaM ca na syAt, anapavRttadezeSu tasyAH pravRttisaMbhavena AtmanAM bhogAdikaM bhaviSyatIticet, evamapi bhavatu nArakAmarAdInAM na tu manuSyAdInAM teSAM manuSyalokaM vinA'nyatrAnutpAdAt , manuSyAMzca vihAyA'pareSAM mukteranabhyupagamAt, abhyupagamavAdena ca etaduktaM, vastutastu anapavRttadezeSu kasyApi bhogo'pi na yujyate, ekadezena prakRtipariNAmAsvIkArAt, na dvitIyaH, sarvasaMsAriNAM bhogAdyanutpAdaprasaMgAt , tadutpAdasya prakRtinivandhanakhAt tasyAzca muktalenApravRttyA tadutpAdanAsaMbhavAt , api caivamabhyupagame mahAMllAbhaH, manujavyatiriktAnAmapi sakalasaMsAriNAM yamaniyamAdiyogAGgAbhyAsaprayAsamantareNApi kaivalyasiddheH, puruSANAM khato nilepakhena pradhAnabuddhayAdisambandhanirmitasyaiva rAgadveSakaSAyAdipaGkalepasyAGgIkArAt, ata eva kharUpeNa nirduHkhA api AtmAnaH pradhAnasabhedAt tadgatamAdhyAtmikAdhibhautikAdhidaivikalakSaNaM duHkhatrayaM khasambandhitayAbhimanyamAnAstad vihantuM pradhAnadarzanaM prArthayanta iti bhavatAmabhyupagamaH, prakRtermutakhena tu tadanuSaGgAbhAvAt ayatnasiddhaM duHkhatrayApagamalakSaNaM teSAM kaivalyaM, na ca kazcit sahRdayaH sukhenaivAbhimatamAsAdayannAtmAnaM tatsiddhaye klezayitumabhilapati, tasmAnna kathaMcit prakRtermuktisaMbhavaH, tadabhAvAna bandho'pi parasparApekSakhAt bandhamokSayoH, yathAhi bandhAbhAvo mokSa ityatra svapratiyoginaM bandhamavalambya mokSazabdapravRttistathA svapratiyoginameva mokSamapekSya bandhazabdo'pi pravacite, evaM ca nityakhatatpratiSedharUpA'nityanayorivAyA apyanayorekatarApAye'nyatarasyApi apAyaprasaGgaH, api ca mithyAjJAna nibandhanohi bandho'bhyupeyate, tacca kiM prakRterekadeze vartate sarvAtmani vA, nAdyaH, tadAhi mithyAjJAnavirahiNi taddeze bandhAbhA| vAt puruSasyApi taduparAgahetukAnAM mahadAdikrameNAparAparajanmanAmabhAvApatteH, na dvitIyaH, ekasyApi puruSasya sarvasinnapi prakR For Private and Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH 5li. // 16 // tideze yugapadevAnantAnAmapi zarIrAdInAmutpAdApAtAt , kAraNasAmagrItaH kAryasyAvazyaMbhAvAt , tattad dharmAdharmAdisahakArivirahAta na yugapattadutpAda iticenna, dhamodInAmapi prakRtikAyetadavyatiriktabuddhidharmalena zazvatsanidhAnAt, tathA ca buddhilakSaNapurassaraM taddharmAnabhidadhatA vyAhRtamIzvarakRSNena 'adhyavasAyo buddhidharmo jJAnaM virAga aizvaryam / sAtvikametadrUpaM tAmasamamAdviparyyastaM / tasAdekadezakAAbhyAM bandhahetormithyAjJAnasyAsaMbhavAnna prakRtervandhaH, tadabhAvAnna tasyAH saMsAro'pi bandhasyaiva saMsArabIjatayA sarvavAdibhiriSTavAda , evaM ca prakRtebaeNndhAdInAmayogAt tatkRtAnAM teSAmAtmani upacAra iti vAGmAtra, mukhyAbhAve upacArasyApi asiddheH, nahi kakudAdimato mukhyasthArthasya kacidapi abhAve bhAravahanajAvyamAnyAdinA tatsAdhamryeNa gaurvAhika ityAdau vAhike lakSaNayA gozabdapravRttiH saMgacchate, tasAdAtmana eva yathAsaMbhava mithyAjJAnAditattvasAkSAtkArAdinivandhanA bandhAdayo'bhyupetavyAH, kimantargaDabhUtaprakRtikhIkAragraheNa, yadapi bhRtyagatajayaparAjayodAharaNenopacArasamarthanaM tadapi na cAru, tatrahi khAmino'pi vAstavau jayaparAjayau saMbhavata eva, tasyApi kadAcit vayaM yudhyamAnasya tadupalambhAt tena bhRtyagatAvapi tau kadAcitvAmini upacaryete, iha tu puruSasya niSkriyakhena sarvathA bandhAdyabhAvAt pradhAnasya tu tadabhyupagame'pi uktanyAyena tadasaMbhavAt kathaM tadgatAnAM teSAM tatropacAraH kriyamANaH zobheta upacAralakSaNasya sarvathaiva atrAnupapatteH, na ca nAyakAdiva bhRtyasyaiva upakurvato'pi pradhAnasya puruSAtkazcillAbhaH, anarthitayaiva tasya puruSArtha pravRttisvIkArAt tasmAdasamamudAharaNaM, na cAnAdinA mithyAjJAnasaMtAnenAparAparamithyAjJAnajananAt nAstyeva tattvajJAnaprAdurbhAvAvasaro yenAtmano'pi mithyAjJAnAdhucchedakrameNa mokSaH syAditi vAcyam , acintyena vIryamahimnA dIrghakAlAdaranairantaryAbhyAsaprakarSaprAptayogAvirbhUtAt tattvajJAnAnmithyAjJAna // 169 // For Private and Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandir 1-1-%% CAREE 4 pradhvaMsena tasya cAritrAdyavAptikrameNa mokSasiddheH, AdimatA tattvajJAnena kathaM ciraparUDhasya tasya pradhvaMsa iticenna, yogAnugrahAttasya dRDhatayA pratyagratayA cAtivalIyasvenotpatteH, dRzyate ca loke bahoH kAlAdanekaraGgAGganalabdhavijayasyApi kasyacinmahAmallasya |kenacinnavayauvanonmadiSNutayA iti vikrAntena parAjayaH, tathApi tIvrAtapena lavAGkura iva kutazcitsaMskArAt punaHprarUDhena mithyAjJAnena tattvajJAnaM bAdhiSyata iticenna, dhiyAM tattvArthapakSapAtitayA prAptasAmarthenAdimatA'pi tatvajJAnenAnAdimasyApi mithyAjJAnasya samUlakASaM kaSitalena punaH prarohAbhAvAt , tathAca kathaM tena tasya bAdho bhavet , yadAha-niruplavabhUtArthaskhabhAvasya vipaya'yaiH, na bAdhayannavakhe'pi buddhastatpakSapAtataH, etena prakRtipuruSavivekadarzanAduparatAyAM prakRtau puruSasya svarUpeNAvasthAnaM mokSa iti, sAMkhyAnAM mokSalakSaNamapAstaM, tathAhi ko'yaM prakRteruparamo ? vinAzo vA, nirvyApArakha vA, nAdyaH, tasyA nityakhA-18 GgIkArAt, na dvitIyaH, pravRttizIlAyA nirvyApAravAsaMbhavAt , vivekadarzanAt kRtArthavena tatsaMbhava iti cenna, kiM prakRteH purupAd vivekadarzanaM, puruSasya vA prakRteH, parasparaM dvayorapi vA, na prathamaH, prakRteracaitanyena tadayogAt, darzanasa cetanadharmakhAt, | cetanoparAgAt tadyoga iti cenna, tadAnIM tasyApi nivRtteH, anivRttau vA prAgiva vivekadarzanasyAsiddhaH, na dvitIyaH, puruSasya hi vivekadarzanaM citkharUpakhAt vA syAt tattvasAkSAtkArAt vA, nAdyaH, saMsArAvasthAyAmapi tadrUpakhAtyAgena tatprasaGgAt , na dvitIyaH, | tasya buddhidharmakhAna, anyadharmeNa cAnyasya vivekadarzane sarvAtmanAmapi tadApatteH, prakRtyA vivakSitapuruSasambandhitayA buddharutpAda|nena taddharmasyAsya tatra saMkrAntiH, tathA cAnyadharmavepi tasyaiva vivekadarzanaM nAnyasya ityato nAtiprasaGga iticenna, sahi sNkraamhai| tato vyatirikto'vyatirikto vA syAt , nAdyaH, anAhitAtizayatayA prAgavasthAto, vizeSeNa tasAd vivekadarzanAnupapatteH, AC-kA -5 For Private and Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI | bRhadvRttiH // 17 // anyathA'tiprasaGgAt , nAparaH, puruSAt tasyAnapagamApAtAta, nahi yadyato'vyatiriktaM tat tatastatkharUpavat kadAcidapaiti, tathAle vA pradhAnAdapi sattvAdiguNAnAmapAyApatteH, mA bhUt puruSAt tasthApagamaH, kA no hAniriticenna, tasya svarUpalAbhAvena svarUpeNAvasthAnaM mokSa itilakSaNakSatigrasaGgAt , astu tarhi AhAryakhAt khasAdhyasya vivekadarzanasya sAdhitakhAttasthApagama iticet , evaM tarhi satyapi puruSe'pagamAt tadvyatirikto'sau bhavet , tatra ca doSasya prAgevoktakhAt , api ca vivekadarzanAnantaraM puruSAt tasya vigamAbhyupagame jIvanmukterabhAvApattiH, bhUtabhavadbhAvisakalapadArthasAkSAtkArijJAnavattayA hi tattvaM vyAca|kSANo nIrAgaH puruSo jIvanmukto'bhidhIyate, tattvasAkSAtkArApAye copadizannapi asau anavadheyavacanaH syAt , tathAca zAstrapraNayanatatpUrvakakriyAvidhilopena bahu vizIryeta, na tRtIyaH, tattvajJAnasya buddhidharmatvAt tadgatAccaikasmAt tadubhayorapi taddarzanAnupapatteH, nahi sahakasambandhino locanAdadRzo'pi cAkSuSaM jJAnaM jAyata iti vaktuM yuktaM, buddhisambandhAt tacchAyApacyA puruSe'pi tadastIti cenna, chAyAyAstato bhinnatve pUrvadoSAnativRtteH, abhinnatve vA pariNAmitayA tasya svarUpahAnApatteH, evaM ca vivekadarzanAnupapattyA sAMkhyapakSe mokSo na saMgacchata iti sthitaM, taizca bandhamokSayorapi vaiyadhikaraNyamAsthitaM tacca tayoH sAmAnAdhikaraNyavyavasthApanena iha nirAkRtaM, tathAca bandhapratiyogitayA tanmokSo'pi atraiva nirAkaraNamahatIti vandhatattvanirUpaNAvasare'pyasau nirAkRta iti nAnuktopAlambhaH zaMkanIyaH, tadevamatiprasaGgApAdanena prakRtyAdyabhAvaprasAdhanena ca sAMkhyAbhimatau prakRtipuruSayoyathAkramaM bandhamokSau nirasya pUrvaprakAntasaugatavizeSapakSepi mokSAdikametadgAthottarArddhana sArddhayA cottaragAthayA nirasthan nAha 'nissesetyAdi' SaSThIsaptamyoratha pratyabhedAt saptamyantAbhidhAne'pi iha sukhapratipattaye niHzeSakarmamuktasyeti vyAkhyeyaM, tena // 17 // For Private and Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobbith.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie tatvajJAnAtsakalavAsanAklezajAlabandhanAd viyuktasya siddhisaudhamadhyAsInasya ityarthaH, cittasantAnasyetyarthAt punarAgamanaM muktipadAt cyukhA garbhAdhAnAdikrameNa bhUyo'pi zarIrendriyAdisambandhalakSaNamanuSyajanmaprAptiH kutaH kasA torbhavati jAyate, hetvabhAve phalAbhAvasya sulabhatvAnna kutazcidapi ityarthaH, iti gAthArthaH // 95 // kutaHpunaste muktasyApi punarAgamanamAtiSThante, kutazca tadapramANakamityetatsopapattikaM pratipAdayitumAhatA niyapakkhanirAgAradasaNA ei jhatti mutto vi // eyamasagayamaNimittimittha saMsArarUvaM jaM // 96 // vyAkhyA-yasmAt muktasya punarAgamanaM durupapAdaM 'tA' iti tasmAt etadasaMgatamiti saMbandhaH, nijapakSasya khakIyasaMghasya, |athavA prAmANikatayA'bhyupetasya kSaNabhaGganairAtmAdilakSaNasya vasaMmatasya 'nirAkAro' rAjAdibhiH parAbhavaH paratIrthikailpAdikathAyAmupapattibhirnirasanaM vA aprAmANyApAdanamiti yAvat ,tasya darzanaM nirupaplavajJAnena sAkSAtkArastasmAt kAraNAt , 'eti' muktipadAdavatIrya zarIrAdiparigrahakrameNa saMsAramadhivasati, 'jhaTiti' tat kSaNAt darzanAnantaramevetyarthaH, manakhinAM vapakSatiraskArasya duHsahatvAt , tathA ca tatsvarUpasUcakaM kasyacit kavirUpasya vacaH, 'brUta nUtanakUSmANDaphalAnAM ke bhavantyamI // aGgulItarjanAyena na jIvanti manakhinaH // 1 // iti, 'mukto'pi' kSapitanikhilakarmajAlo'pi AstAM saMsArI sahi rAgAdikaluSitatvena khapakSaparAbhavamasahiSNurdUrAdapi etya aparaiH saha vijigISayA yuddhavivAdAdikaM tAvadArabhate evetyapizabdArthaH,iti yaducyate kaizcid 'etad' idaM | 'asaMgataM' niSpramANatayA'samIcInaM, nanu mA bhUt tadanuyAyinIyAM prajAnAmanAzvAsa iti mukto'pi yadi svapakSarakSaNAya ihAvarteta For Private and Personal Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH 5 li. paMcaliMgI tadA ko doSaH,kiM na zrUyante lokapravAdana muktasyApi kRSNasya tattatprayojanavizeSAd dazAvatArA ityata Aha 'animittimityAdi gAthAntavartyapi yaditi padamiha sambadhyate tena yad yasmAd hetoranimittaM niSkAraNakam , atretyatrApi prAgiva saptamI SaSThayarthe // 17 // mantavyA tenAsya muktatayA svIkRtasya sugatavizeSasya saMsArarUpaM bhUyo'pi dehAdyabhisambandhalakSaNaM bhavakharUpaM prasajyata iti kriyA'dhyAhAraH, karmasambandhohi saMsAranimittaM viparyAsavAsanAjalAvasiktAyAM hi AtmabhUmau karmabIjaM janmAGkaraM prasuvati, taduktam- "ajJAnapAMzupihitaM purAtanaM karmabIjamavinAzi / tRSNAjalAbhiSiktaM muJcati janmAkura jantoH // 1 // " na cAsau tasyeSyate, tathA ca tasya punarAvRttinimittaM karma kiM tadIyamanyadIyaM vA, nAdyaH, tasya muktatayA kuzalAkuzalapravRttyabhAvena tadasiddheH, na dvitIyaH, anyadIyakarmaNo'nyena sambandhAbhAvAt , sarvagatAtmavAdimatena kathaMcittatsambandhe'pi tenAnyasya saMsArasaMcArAbhyupagame muktAnAmapi tadApatteH, na ca naiyyAyikairiva parakIyadharmAdharmAdhiSThAnena Izvarasya sargavidhiriva bhavadbhirapi mukta syApi buddhasyeha janmAvRttistathopayate, AstAM vA punarAvRttistathApi tasya kadAcitkathaMcit garbhAdhAnAdiduHkhasaMbhedAt tattvajJAna 4 vilayena bhAvyaM, tathA ca jAtenApi tena punastadartha yatitavyaM, yatamAnasyApi karmasaMbandhAhitatRSNAtaralitAntaHkaraNatayA tattva jJAnotpatteH saMdehAdhirohAt, na cAsAkSAt kRtatattvArthastIthikAn nirAkartuM kSameta, tasAt svapakSavyavasthApanAya muktasyApi punarAgamanamiti durAzaya, kRSNasya cAtyantamuktAvasthasyaiva zakteracintyatayA sarvagatakhAtmAvacchedena matsyAdizarIrasvIkAreNa saMsArAvatAra iti paurANikAnAmabhyupagamaH, nacaivaM bhavatAM tasmAdasamo dRSTAntaH, etena jJAnino dharmetyAdizlokArtho'pi parAsta: lakhatIrthanikAradarzanena paravijigISUNAmasadAdInAmiva rAgAdimattayA paramapadagaterevAsaMbhavAt , kutastvaM punarAgamanamiti gAthA %A4%ACAMASAX // 171 // For Private and Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir KACHAR rthaH // 96 // nanu astu nirmimitta eva saMsAraH ko virodho'nyathAnAdimuktatvenAbhyupetasyApi Izvarasya naiyAyikaiH kAryavizeSaNa zarIrAdiparigrahAbhyupagamo virudhyeta, ityata Aha niyayAvahI na hunjA saMsAro ahetuo sayA hou // mukkho kammAbhAvo sAsayajIvassabhAvo u|| 97 // ___ vyAkhyA-'niyatAvadhiH' iyacciratayA paricchinnasImaH na bhavet , 'na syAt' 'saMsAra' pretyabhAvAparanAmA, ahetukaH karma-| sambandhalakSaNakAraNavikalaH, yadihi nirhetuko'pi saMsArastasyeSyate, tadA yAvat svapakSarakSaNakAlameva teneha speyamatha mokSyate hai iti kutastyo'yaM niyamaH, ahetukAnAmAtmAkAzAdInAM sattvAvadheH, kenApi anupalaMbhAt , athAhetuko'pi asya saMsAraH sAvadhirevopagamyate tatrAha 'sadA' yAvatkAlaM 'bhavatu' jAyatAm ahetukatvAvizeSe'pi tenAvadhimatA bhAvyaM, na tu AkAzAdivat zazvaditi vinigamanAyAM pramANAbhAvAt , kiM ca tadAnIM tasya saMsArAhetukatvasvIkAre prAgapi tathA prasaGgo'vizeSAt , kRSNasya | dehAbhyupagamavacca IzvarasyApi dehaparigrahAbhyupagamo naiyAyikAnAmiti tatprativandirapi na yujyate, evaM cAmibapi pakSe bandhAbhA bena muktasya punarAvRttirdughaTeti vyavasthitaM, tadevaM saprapaJca bandhatvamabhidhAya saMprati kramaprAptaM mokSatattvakharUpaM gAthottarArdhenopanya| syannAha'mokkhoM' ityAdi mokSa iti lakSyapadaM, tuH punarartho gAthAntavartI iha yojyaH, tena mokSastu mokSaH punaH ka ityata Aha'kAbhAvaH karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM bandhanasamAmnAtAnAM sarveSAmapi abhAvo'pagamaH jIvasya tebhya aikAntikAtyantiko viyoga iti | yAvat , 'bandhaviprayogo mokSa iti paramamunivacanAt , 'zAzvatasya dravyAtmakatayA nityasya jIvasyAtmanaH khabhAvaH nijarUpaM, nityacaitanyAnandatA hi jIvasya svabhAvaH sa ca tasya pradIpasya iva prakAzasvabhAvasyApavarakAdivyavadhAnAt prakAza iva karmA For Private and Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhabRttiH // 172 // 4 varaNAt sannapi nAvirbhavati, tadapagamAttu prAdurastIti jIvasvabhAvAvirbhAvakakhAdupacAreNa mokSo'pi tathocyate, athavA karmadhAra- yasamAsAzrayaNAt zAzvata eSa jIvaskhabhAvastadavApyanantaraM jIvasya kadAcidapi nityacaitanyAnandarUpatAyA apracyute, sa ca sambaranirayoH phalamata eva tadanantaraM pratiyoginirUpaNAdhInanirUpaNatayA pratiyoginaM bandhamantarA kRkhA asyopanyAsaH kRta iti mumukSuNA cAsau niyamena jJAtavyo bhavati, nityAnandarUpatayA caturvargamUrdhAbhiSiktakhAt itarathA tadupAyatayA'dhyavasitayoH duHzaMkyayorapi sambaranirjarayormumukSupravRtterAnarthakyApatteH, nahi avijJAtacintAmaNikharUpo bhUyasA mUlyena tamupAdAtuM prekSAvAn prayatate, na cAsau amadAdibhiH pratyakSeNAvasAtuM zakyate, asadAdijJAnasyaindriyakalAt tasya cAtIndriyatvAt , ato'numAnAdasau jJAtavyaH, tathAhi rAgAdikarmasaMcayaH kadAcitkasyacidatyantaM vilIyate pratipakSabhAvanAprakarSatAratamyena jAyamAnApakarSatAratamyatvAt yo yasya prakarSatAratamyena jAyamAnApakarSatAratamyaH sa tasya prakarSakASTAyAmatyantaM vilIyate yathA prAvRSeNyajaladharadhArAsAraprakarSatAratamyena jAyamAnApakarSatAratamyo, nidAghAtapAbhitaptAyA bhUmerUSmA tathA cAyaM tasmAt tathA, ityanumAnAdamadAdInAM karmAtyantAbhAvalakSaNamokSasiddhiH,sarvajJAnAM tu kevalapratyakSAditi,sUtre ca karmAbhAvapadenAnAdiniSkarmatayA pariSTasyA nAdimuktasya nirAsaH, baddhAnAmeva karmaNAmatyantAbhAvasya mokSapadAbhidheyatayA pratipAdanAt zAzvatajIvasvabhAvapadena tu buddhyAdivizeSaguNAtyantocchedaviziSTamAtmasvarUpaM mokSaM ye pratipadyante tanmatavyudAsaH, tathAhi teSAM tadviSayaH pramANopanyAsaH-Atmano buddhadhAdiguNAH kadAcidatyantamucchidyante saMtAnarUpatvena jAyamAnatvAt ,pradIpavata , na cAyamasiddhaH,nirantaraM paramparArUpatayA'mIpAM| janmanaH sarvAnubhavasiddheH, nApi viruddhaH sAdhyaviparyayeNa vyApterasiddhaH nityatayA'tyantAnucchidyamAne gaganAdau vipakSe'pi heto 172 // For Private and Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandie %* ... % 5 A ravRttezca nAnaikAntikaH, na caiSAM kuta uccheda iti vAcyaM ? prasaMkhyAtabhuvastattvasAkSAtkArAt mithyAjJAnAyucchedakrameNa tatsiddhe, "duHkhajanmapravRttidoSamithyAjJAnAnAmuttarottarApAye tadanantarAbhAvAdapavarga:" ityakSapAdamunivacanAt , atra ca pravRttizabdena dhAdharmyapravRttikAryoM dharmAdharmAvucyete, buddhyAdInAmapAyo nAtrokta iticet na, janmapadena teSAmabhidhAnAt , AtmanaH zarIrendriyabuddhivedanAbhisambandhasyaiva janmatvAt , na caiSAmucchede tadabhinnasyA''tmano'pi uccheda iti vaktavyaM, guNaguNino bhedAbhyu-131 pagamAt , nanu evaM muktAvAtmanazcaitanyasukhAdyatyantocchedAt , pASANAdavizeSeNa na tadartha prayatiSyante prekSAvantastasmAnityacaitanyAnandarUpajIvasvabhAva eva mokSaH, tathA ca zrutiH "vijJAnamAnandaM brahma" AnandabrahmaNo rUpaM tacca mokSe'bhivyajyate, iticenna, pramANAbhAvAt , na tAvadasadAdIndriyajanyena pratyakSeNa bhavadabhimatacaitanyAnandarUpatA jIvasyAvasAtuM zakyate, tasya mAnasasyApi indriyakacaitanyavaiSayikasukhayoreva avasAyakatvena tadagocaratvAt , gocaratve vA'nityatvAt saMsArAvasthAyAmapi sA saMvedyeta, tathAcendriyajayoranindriyajayozca tayoryugapadupalambhaprasaGgaH, zarIrAdinA pratibandhAdanindriyajayostayoH saMsAriNo'nanubhava iticenna, zarIrAdyavacchedena tadAvirbhAvadarzanAt upakArakatayA tassa tatpratibandhakatvAsiddheH, bhoktu gAyatanaM zarIramiti tallakSaNAt, nanu anumAnAnnityasukhasiddhirbhaviSyati, tathAhi-mukkyarthinAM pravRttirhi tatprAptyarthA prekSAvatpravRttitvAt svargArthipravRttivat, na ca teSAM nityasukhaM vinAnyaddhitamasti yadartha pravarteran , evaM ca sukhasya caitanyAvinAbhAvitvAt , nityacaitanyasyApi siddhiriti cenna, ahitaparihArArthAyA api tasyA darzanAt , dRzyante hi bhUyAMso daMzAdibhayAd ahi siMhAdInapi parihRtya dUrataH palAyamAnAH, tathA ca prekSAvatpravRttitvasya hetorvyApyatvAsiddhayA nityasukhAsAdha 50-%25 ACACARG For Private and Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rA paMcaliMgI bRhadbhuttiH 5 li. // 173 // katvenAhitaparihArArthaiva muktyarthinAM pravRttirbhaviSyati, nanu mA bhUdanumAnAd vijJAnamAnandaM brahmetyAdyAgamAdeva tatsetsyati, Agama eva ca muktayarthinAM prAyo'tIndriyArtheSu pramANaM tatsahakAritvamAtreNaiva itarayorupayogAt, yadAha-na mAnamAgamAdanyanmumukSUNAM hi vidyate // mokSamArge tatastatra yatitavyaM manISibhiH // 1 // tasAdasti nityaM sukhAdIticenna, duHkhAbhAve tatrAnandAdizabdapravRtterbhAktatvAt , dRSTazca bahulaM loke tatra sukhazabdaprayogaH, tathAhi kecidindhanAdibhArAkrAntamUrtayo'mandasyandamAnaskhedodabindavo vipinAdAgatya antarA zizirasAndradrumacchAyAyAM bhAramavatArya niviSTAH sukhena jIvitAH seti bruvANA upalabhyante, na ca nityasukharAgeNa pravarttamAnasya yogino muktirghaTate, rAgasya bandhanasamAkhyayAbhidhAnAt anyathA svArAjyAdikRte'pi tapasyato muktiprasaGgAt , tapasyAdermuktihetutayApi zruteH, kiM ca nityaM jJAnaM sukhaM ca jJAnAntareNa vedyete navA, na cet satorapi asatkalpanA asaMvedyakhAt, vedyete cet na, tatra vedakajJAnAntarAnabhyupagamAt tathAle vAgnavasthApAtAta, tasAna mokSe nityacaitanyasukharUpatA jIvasyeti,atrocyate yat tAvaduktaM santAnarUpalena jAyamAnakhAt buddhayAdInAmatyantoccheda iti tatra kiM pitaputrapautrAdikrameNa puruSasaMpradAyo gotrAdyaparanAmA santAno vivakSitaH, Aho upAdAnopAdeyabhAvenottarottarakAryaparaMparotpAdaH, uta sAmAnyena sajAtIyakAryakAraNapravAhaH, na prathamaH, tasya puruSeSveva prasiddheH buddhayAdInAM ca guNatvAbhyupagamena tadabhAvAt , |na dvitIyaH, teSAmAtmopAdeyatvasvIkAreNa parasparamupAdAnopAdeyabhAvAnaGgIkArAt, tathA ca pakSadvaye'pi vizeSaNAsiddho hetuH, kiMca uttarottarakAryotpAdo'pi kimavicchedena, vicchedena vA, nAyaH, suSuptamUchitAdyavasthAsu teSAM bhavatA vicchedopagamAt nAparaH, dRSTAntIkRtapradIpe upAdAnopAdeyabhAvena uttarakAryANAmavicchedenotpAdAt , tathAca sAdhanaikadezAsiddhayA sAdhanavikalo | For Private and Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandie dRSTAntaH, na tRtIyaH, buddhathAdibhyo vijAtIyAnAmicchAdInAmapi utpAdadarzanAt niyamena sajAtIyotpatyabhAvAt , smRtyAdInAM |ca bhavadabhiprAyeNa pramANatayA vijAtIyAnAmapi samyagjJAnAdibhyaH saMskArobodhadvAreNotpattyupalambhAt, pAkajaparamANurUpAdInAM caivaMvidhasantAnarUpeNa utpattAvapi bhavatA'tyantocchedAnabhyupagamAt, saMsArasya caivaMrUpasyApi atyantocchedAbhAvAt anaikAntiko'pi, na ca pralaye tasyoccheda itivAcyaM, tasya prAgeva nirAsAt , yadivA nityAnAM buddhayAdInAM muktAvatyantocchedaH / sAdhyate tadA siddhasAdhanam , asmAbhirapi tatra teSAM tatsvIkArAt, yadyapi tattvajJAnAt mithyAnAnAyucchedakrameNa ityAdi | tadapi na yuktaM, bhavatu tattvajJAnAnmithyAjJAnocchedastasAd doSocchedastasAcca dharmAdharmayoranAgatayoranutpattiH saMcitayostu tayoH kathaM tasAducchedo bhogAdeva bhavadbhistatkSayopagamAt , tathAca tatsiddhayai prayogaH, alabdhavRttInyapi karmANi bhogAdeva kSIyante karmatvAt prArabdhakarmavat iti, nAbhuktaM kSIyate karmakalpakoTizatairapi, ityAdyAgamasyApyevameva zravaNAca, atha "kSIyante cAsya karmANi tasmin dRSTe parAvare" ityAgamAntarAt bhogaM vinApi parAparAtmadarzanAdeva karmaNAM kSayopapattiriticenna, asthApi anAgatatadanutpAda eva caritArthatvAt , yadi vA asthAyamarthaH-utpannatattvajJAno jIvanmuktaH kadAcidAtmano bhUyAMsaM karmarAzimavagamya yogaddhisAmarthyAt tattanikAyabhogyakarmaphalAnuguNyena raNDAntaHkaraNabhAjastAMstAn kAyAn nirmAya tattatphalopabhogena asaMkhyeyajanmavipAkinamapi karmajAlaM yugapadeva kSiNotIti bhavasiddhAntAbhiprAyeNa bhogAdeva saMcitayostayoH kSayo na tu jJAnamAtrAditi, astu tarhi evamiticenna, apasiddhAntAt , adattaphalAnAmapi karmaNAM prAyazcittena bhavatApi kSayopagamAt itarathA prAya|zcittavidhestatpratipAdakagranthAnAM ca vaiyarthyApatteH, evaM ca prAcyaprayoge karmatvAditi heturanaikAntikaH, prAyazcittazodhyAnAM teSAM| For Private and Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhaddhattiH // 174 // tathAkhe'pi bhogamantareNApi kSayopapatteH, atra ca karmakSayaM Atyantiko'bhimato na cAsau bhogAt jAyate dhyAnAdijanyatvena | tasyopagamAt tato'nupabhogarUpatapasyAdihetukatatkSayacyAptatvAt karmatvahetoviruddho'pi, sopAdhikatvAdaprayojakazcAyaM, nahi karmatvAt prArabdhaphalakarmANi bhogAt kSayaM nIyante, kiM tarhi akRtaprAyazcitatvAt , tathAca vivAdAdhyAsitAni karmANi api bhavipyantIti vidheyaprAyazcittatayA bhoga vinApi kSeSyanti ko virodhaH, upAdhilakSaNaM cAtra svayameva yojyaM, nAmukta kSIyata ityAdyAgamo'pi akRtaprAyazcittaM tadadhikRtya yojanIyaM, na tu avizeSeNa kSIyante cAsyetyAdyAgamasya tu prakarSaprAptavihitAnuSThAnatapodhyAnAdinivartyaghAtikarmakSayAdarhat svAtmalakSaNaparAparAtmadarzanotpacyA vastutastayoH kAryakAraNabhAve'pi yadi taddarzanasya nairantayoMtpAdAtizayavivakSayA hRdayamadhiSThitamAdau mAlatyAH kusumacApabANena caramaM ramaNIvallabhalocanaviSayaM tvayA bhajate ti, nyAyenAtizayoktyA paurvAparyaviparyaH kalpita iti tAtparya, tadA'smadanukUlameva atrAvipratipatteH, yadi tu zrUyamANa evArtho vivakSita stadA'nupapannaH, ghAtikarmakSayaM vinA paramAtmAdisAkSAtkArAsiddheH, atha parAtmAdidarzanAnantaraM bhavopagrAhikarmakSayo matastadA yathAzrutamapi saMgacchata eva, asmAbhirapi evaM khIkArAt , yaccotpannatattvajJAna ityAdinA'sya tAtparyAntaramupavarNitaM tanna ghaTate, kAmotkalikArUparAgaM vinA tattatkAyanirmANena yoSidAdibhogAnupapatteH, rAgAdInAM ca parasparanAntarIyakatayA tadvato jIva-12 nmuktatvAsiddhiprasaGgAt, raNDAntaHkaraNasaMyogo'pi kAyeSu vaiphalyAt nopapadyate, adRSTopagrahItAnAmeva manasAmAtmasaMyogena jJAnAdyutpAdanasAmarthyAt , jIvanmuktAdRSTopagrahAt teSAM tattatkAyeSu jJAnAdyutpAdakatvamiticet , na, karmanirmuktAtmojjhitatvena dagdhabIjakalpatayA teSAM tadupagrahAsaMbhavAt , anyadIyAdRSTena cAnyadIyamanasAM tadayogAt , yogacimahimnA tadyoga iticet , tarhi / // 174 // For Private and Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir %AAAAAAACAUSTRANGESCORRC tanmahimnaiva tattattiryaGmanuSyAdikAyeSu tadIyamanaHsahakRteSu ca tattatphalamupabhuktAM kimasya raNDAntaHkaraNasahakRtApUrvAnekakAyanirmANaprayAsena, khasvasvAmibhireva teSAmadhiSThAnAnna tu teSu tasyopabhoga iti cenna, vaskhAmyadhiSThAne'pi teSAM vyantarAdibhiradhiSThAnopalambhAt vyantarazaktitazca yogamahimno'cintyatvAt , tasAdasyA''gamasya prAguktameva tAtparya natu etaditi, evaM ca AgAmibubhukSAnutpAdakasya snigdhamadhurabhojanAdeH prAgutpannatavyAvRttisAmarthyavat jJAnatapasyAderanAgatakarmAnutpAdakasyApi saMcitataducchede'pi sAmarthyameSTavyaM, tamAtsamyagjJAnacAritrAdikha AtyantikakarmakSayaheturiti khIkartavyaM, tathA cArSa "nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikaro / tiNhaM pi samAjoge mokkho jiNasAsaNe bhaNio"||1tatkimidAnI karmakSayaM pratibhogokiMcitkara eva, tathA sati "pubiMduviNANaM veaittA mokkho natthi aveaittA" ityAdyAgamo vyAhanyeta iticenna, prArabdhaphalakatipayakarmavigamaM prati kiMcitkaratve'pi tatkAle viSayAbhiSvaGgAdhyivasAyAdihetukApUrvabhUrikarmArjananivandhana-18 tayA AtyantikasakalakarmakSayAkAraNatvena tattvatastasyAkiMcitkaratvAt 'pubiMduviNANamityAdyAgamastu, nikAcitAni tapodhyAnAdyanirjIrNAni ca karmANi uddizya samAdheyaH, tannirjIrNAnAM teSAM vedanaM vinApi muktisaMbhavAt , ata evAsyAgamasyAgrima vAkyaM tavasA vA jhosaittA' iti, yadapi guNaguNinormedAt na buddhyAdhucchede'pi Atmana uccheda iti, tadapyacAru, jJAnAtmanoratyantaM bhede'haM jAnAmItyAdisAmAnAdhikaraNyaM na syAt , mama jJAnamitibhedenaiva pratItiH syAt, samavAyAtsAmAnAdhikaraNyamiti cenna, tasya niSedhAt , tasmAttayorbhedAbhedo'bhyupagantavyo yena sAmAnAdhikaraNyabhedapratItyorubhayorapi saMgatiHsyAt, nanu Atmano jJAnamatyantaM bhidyate satyapi tasin tasyotpAdavinAzavatvAt , yasmin satyapi yadutpAdavinAzavat tat tato'tyantaM For Private and Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 31-04-14 paMcaliMgI bhidyate yathA satyapi paTe mahArajanarAgaH tathAcedaM tasmAttathA, ityanumAnAttayoratyantaM bhedasiddhiriticenna, satyapi payodhau tatka-18 bRhadvRttiH llolAnAmutpAdavinAzitve'pi tatasteSAmabhedAt , atha vAyvAdikAraNasaMyogAt jalAvayavasaMyogAdivizeSasyaiva kallolazabdavAcya- 5 li. // 175 // tvAt tasya cA'vayavinaH samudrAd vyatiriktatvAt bheda iti cenna, saMyujyamAnapadArthAtiriktasya saMyogasyAbhAvAt , nahi parazu|saMyujyamAnAd vRkSAt anyastayoHsaMyogo nAma, nanu tadanaGgIkAre parazuviyukte'pi vRkSe tatsaMyukto'yamiti pratyayaHsyAt iti cenna, | tatra tayo rantaryAbhAvAt , kutastarhi saMyuktAvimau padArthoM anayovA saMyoga ityAdAvekatra vizeSaNatvenAnyatra padArthAbhyAmarthAntaratvena saMyogasya pratipattiriticenna, tatra tayo rantaryAvasthAnAdeva tatpratipattirna saMyogAt , saMyogAdeva nairantaryAvasthAnapratItiriticenna, atha so'pi kenArabhyate, yadi padArthAbhyAM kiM saMyuktAbhyAmasaMyuktAbhyAM vA, nAdyaH, saMyuktAbhyAM hi tAbhyAM saMyogotpAdanaM tasAca tayoH saMyuktatvamityanyonyAzrayaprasaGgAt , saMyogAt prAgeva ca tayoH saMyuktatve tatkalpanAvaiyAdI na dvitIyaH, dUravartino'pi tayoH saMyuktapratyayaprasaGgAt , karmasahakRtAbhyAM tAbhyAmiti cenna, parAcInakarmavadbhyAmapi tAbhyAM hai| saMyogotpAdanApatteH, ubhayoranyatarasya vA saMmukhInakarmaparamparotpAdenAtyAsatyA tAbhyAM tadutpAdanamiticenna, atyAsatteratiri ktasya saMyogasyAnupalambhAva, sA ca pdaarthyonerntyovsthaanaat nAnyA, tacca karmAdikAraNajanyaM tayoH svarUpameva, evaM cAtyAsannatayA'vasthitAbhyAM tAbhyAM nAnyaH saMyogaH, nanu yadi saMyogo nAsti tarhi dUravartinaH puMso bahiravasthite'pi vRkSe grAmasaMyukto'yaM | // 175 // tiSThatIti saMyogapratyayo na prApnoti,mithyApratyayasya kacitsamyaktatpratyayamantareNAnupapatteH, nahi kacidanupalabdhasatyajalasya marI|cikAyAM jalametaditi viparyAya udetIti cenna, anyatra saMyoga vinApi padArthayo rantaryapratyayasya yathArthopalambhena sAntare'pi vRkSe --- - CNG For Private and Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dUratvAdinimittAdnAmAntaHstho'yamiti tatpratyayasya mithyAtvapratIterupapatteH,tadevaM kallolanyAyenotpAdavinAzaktve'pi jJAnamAtma& nona bhetsyate, nacAbhedopiekAnteneSyate, bhinnavyAhAravyavahArAdigocarakhena kathaMcittayorbhedAt , ekAntAbhede guNaguNibhAvasyaivAsiddheH,ata eva bhedapakSe paryAyavinAzotpAdAbhyAM na paryAyavato'pi tadApattiH, kaTakeyUrAdiparyAyotpAdavinAzAbhyAmapi hemnastadanupalambhAt , yadapi nityacaitanyAnandarUpatA muktAvAtmano nAsadAdipratyakSAvaseyA ityAdi tadapi na yuktam , asatpratyakSAgocaratve'pi tasyAH sarvajJapratyakSaviSayakhAt tasya ca prAgeva prasAdhitakhAt, yattu nityatve'pi saMsArAvasthAyAM sA na saMvedyate tatkevala jJAnAvaraNakarmaNA pratibandhAt, zarIrAdinA tuna tatpratibandhaH, pratyuta tasya tatsahakAritvaM, zarIravata eva paramayoginaH zukladhyAna4 prakarSAt sarvathA jJAnAvaraNakSayeNa svasaMvedyanityajJAnAbhivyaktisiddheH, evaM tarhi zarIrAdisahakArivirahAt muktau tadabhivyakti-13 nAzaprasaGga iti cenna, sahakArivinAze'pi kAryasyAvinAzAt , anyathA kulAlavinAze ghaTasyApi vinAzApAtAt, yadyevaM jJAnavattadAnIM nityasukhasyApi anubhavaprasaGga iti cenna, tatpratibandhakasya aindriyakasukhAdyanubhAvakasya vedanIyakarmaNastasyAmapi avasthAyAmatyantAnucchedAt , yadapi prekSAvatpravRttivasyAnyathA'siddhyA mumukSupravRtterahitaniSedhArthakhasamarthanaM tadapi asaMgataM puruSArthasiyarthakhAt prekSAvatpravRtteH, ahitaniSedhasya ca kharUpeNApuruSArthakhAt nahi ahitaniSedha ityevAsau puruSeNeSyate, kiM nAma satyevAmin sukhaM bhavatItyAzayAt , tarhi nidhuvanAdisukhe satyeva rimsAdiduHkha vyAvarttate iti duHkhavyAvRttyarthameva nidhuvanAdisukhaM kAmyate na kharUpeNa ityapi kathaM na syAt iti cenna, tasya svabhAvenaiva kAmyamAnakhAt , ahisiMhAdibhyo'pamRtau duHkhavyAvRttirapi svarUpeNaveSyata iti cenna, tatrApi tasyA bhAvisukhalipsayaiveSyamANakhAt, na ca sukhasyApi duHkhavyAvRttivAJchayA spRha For Private and Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH paMcaliMgI nIyavaM na svabhAvata iti vAcyaM, duHkhavyAvRttisukhayoragnidhUmayoriva vyApakavyApyabhAvAt tena sukhasya duHkhahAnyavinA bhAvi tayA tavyApyakhAt khotpattaye yuktA duHkhahAnerapekSA, duHkhahAnestu siMhAdibhyaH palAyanAdI sukhaM vinApi bhAvena vyaapk||176|| tayA na tadapekSA, evaM ca sukhasya svarUpeNaiva kAmyatvaM duHkhahAnestu mukhaprApaNopAdhikatayA iti siddha, tasmAnmumukSupravRtterapi sukhalakSaNapuruSArtha prayojanauvocitA, yadi ca tatpravRttirahitahAnArtheveSyeta tadA saMsArisaccapravRtterapi hitAhitaprAptiparihArabhedena dvairUpyaM na syAt, kathamiticet, sAdhanapAratatryakSayikhAbhilASalakSaNaduHkhahekhanuSaGgeNa sukhasyaikaviMzatividha duHkhapakSanikSepAta , tathA cAhikaNTakAdilakSaNAhitahAnArthatayA sukhasyApi duHkhapakSanikSepAt tatvato duHkhatve'pi kAmyakhena duHkhalakSaNAhitaprAptyarthatayA ca tatpravRttadvaividhyaM prasajyeta, evaM ca hitaprAptyarthA saMsAriNAM pravRttirna syAdeveti bhava niSkiMcanaH, vasaMvedyasukhasarvasvaharaNAt , atha mumukSUn prati sukhasya duHkhakhaprasAdhanaM, saMsAriNaH prati tu AhlAdarUpatayA tasya sukhakhameve-TU ticenna, taddhetorduHkhahetutrayAnuSaGgasya saMsArAbhinandino'pi pratyavizeSAt , atha duHkhahekhanuSaGge'pi anukUlatayA pratyAtmavedyasya sukhasya pratyAkhyAtumazakyakhAdasti teSAM hitaprAptyatho'pi pravRttiriticenna, tarhi mumukSUNAmapi sA tathA''stAM, muktAvapi tAhazasya sukhasya bhAvAt , ayaM tu vizeSastatra duHkhahekhanuSaGgalezopi nAsti, atha sukhasya zarIrAdyanvayavyatirekAnuvidhAyikhAt muktau ca tadanabhyupagamAt tadabhAva iti na teSAM sA iti cet , tat kiM sukhasyaiva dehAdyanvayavidhAyikhamuta sarveSAmapi Atma vizeSaguNAnAM, sarveSAmiti cet , tarhi IzvarajJAnAdInAmabhAvaprasaGgaH, tasyAtmave'pi dehAdyanaGgIkArAt , nityAste tasyeti cet, 18na, muktasyApi jJAnaM sukhaM ca nityamityavadhAryatAM, kathametadavasitamiticet, anumAnAgamAbhyAmiti brUmaH, tatrAnumAnaM tAvat NAGALOREA // 176 // For Private and Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ALSACASS AtmA svarUpeNa zAzvatajJAnasukhavAn tatsvabhAvakhAt , yo yatsvabhAvaH sa zazvattadvAn yathA prakAzazaityakhabhAvaH sudhAMzuH zazvattadvAn , tathA cArya, tasmAttatheti, tatsvabhAvatvasya cAsiddhabAdiparihAraH prAgeva sarvajJasiddhau kRta iti nehocyate, Agamastu "aha sabadavapariNAmabhAvaviNattikAraNamaNataM // sAsayamappaDivAI ekavihaM kevalannANaM // 1 // kevalanANuvauttA jANaMtI savabhAvaguNabhAve // pAsaMti sabao khalu kevaladiTThIhiM gaMtAhiM // 2 // nitthiNNasabadukkhA jAijarAmaraNabaMdhaNavimukA // avAvAhaM sukkhaM aNuhuMtI sAsayaM siddhA // 3 // ityAdyAgamena ca muktAnAM nityajJAnasukhapratipAdanAt , bhavatAmapi vijJAnamAnandaM brahma, Ananda brahmaNo rUpaM tacca mokSe'bhivyajyate iti zrutyoranyathAnupapattyA tatsiddhiprApteH, atrahi vijJAnAnandayoH sAmAnAdhikaraNyAbhidhAnamAtmAparanAmno brahmaNastatvabhAvalaM sUcayati, tathAcendriyajanyatvAttadbhinnAbhinnakhabhAvayostayorAtmana iva pariNAminityakham , abhivyajyate itipadAdapi nityasamavasIyate, abhivyaktirhi AvaraNApanayanaM tacca vidyamAnasyaiva bhavati, tathA ca saMsArAvasthAyAM sabapi Anando nAnubhUyate tadAvaraNasya karmaNaH satvAt , muktau tu tasyAtyantikakSayAt bhavatyeva nityaM tadanubhavaH, athAbhivyaktiH saMvedanaM tathApi tasya nityavaM, sato'pi tasya saMmRtAvAvaraNasaMbhavenAsaMvedanAt , muktau tu tadabhAvena vedanAt, nanvAtmano jJAnakhabhAvakhAt bhavatu kAyAdivirahe'pi IzvarajJAnavanmuktau tajjJAnaM nityaM, sukhaM tu kathaM nityaM dehAyabhAve tasya kacidapi anupalambhAditi cenna, asti tAvat prekSAvatpravRtteranaupAdhikahitaprAptyarthaprasAdhanena mumukSupravRtterapi tadarthatayA muktau sukhaM, naca tat | kAyAdihetukaM, muktau tadanaGgIkArAt , tato jJAnavannityaM svasaMvedyaM jIvasvabhAvarUpaM tadabhyupeyaM, bhavAvasthAyAM ca tadasaMvedanamAvA-13/ rakasAmAt ata eva tasya mandataratamAdibhAvenopazAntamohAdiguNasthAnamadhyAsInasya samAhitamanasaH sarvatra sAmAyikabhAva CACACANCLASSACSC For Private and Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhaddhRttiH // 177 // 45XASRUSSISRKS madhirUDhasya mahAmunerbhavasthasyApi prakarSatAratamyena khAnubhAvyaH paramAnandaH zrUyate, na ca prakAzAlAdasvabhAvayostAdRzorjJAnasukhayoH bhavAvasthAyAmapi nAvaraNasaMbhava iti tatrApi tadanubhavena bhAvyamiti sAprataM, tAdRzorapi sUryacandrayoH svarbhAnumaNDalena tirodhAnadarzanAt , nanu tathApi na kAyAdikAraNaM vinA kRtasya sukhasyopalambha iti muktAvapi tadapekSA prAptiriticenna, vikalpAsahakhAt, kimasyotpattau kAyApekSA prasaMjate, abhivyaktau vA, uta jJaptI, Aho sthitau, na prathamaH, utpattyasvIkArAt svIkAre vA tasyAnityakhena vinAze sukhasyApi vinAzaprasaGgAt , tathA ca mumukSupravRttarhitaprAptyarthatA vilIyate, prasAdhitA cAsau prAga, na dvitIyaH, tasyA api muktidazAyAmeva saMbhavAt tatra ca tadapekSAyAM pUrvavikalpoktadoSApatteH, na tRtIyaH kArya vinApIzvarajJAnasyeva prakRta sukhasyApi jJaptyupatpatteH, na caturthaH, pralaye saMsArijIvAnAM bhavadupagamena kAyAvacchedamantareNApi dharmAdharmasaMskArANAmiva muktau / sukhasyApi tatsaMbhavAvirodhAt , nanu evaM tarhi bhavatu nityaM sukhaM tathApi saMsArisukheneva tena duHkhazavalena bhAvyaM duHkhaviviktasya tasya kacidapi adarzanAt , tathA ca kiM tena viSasaMpRktapAyasakalpena tAdRzasya tasyehApi bhAvAditi cenna, vaiSayikasukhasyaiva duHkhahetvanuSaGgeNa tacchabalakhAt tasya tu jIvasvabhAvatayA''naupAdhikakhAt duHkhahekhanuSaGgAbhAvena tadvirahitakhAt, yadapi laukikadRSTAntenA''nandaM zruterbhAktakhAbhidhAnaM tadapi na samIcInaM, mukhyArthabAdhena gauNArthakalpanAvakAzAt ihatu mukhasya nityasukhasya prasAdhanena bAdhakAmAvAd duHkhAbhAve sukhazabdopacArAnupapatteH, kiM cAnyatropalabdhasya mukhyasyArthasya kacidupacAraH kriyate, agneriva mANavake, na ca mumukSUnadhikRtya kacitsukhaM bhavatopalabdhaM sarvasya sAMsArikasukhassa duHkhapakSanikSepeNa tatpravRtte| rahitahAnArthatA lakSaNaikarUpyeNaivAbhyupagamAt, evaM ca duHkhAbhAve kimupacaryeta, na ca duHkhAbhAvaH svarUpeNa puruSArtho yena yathA MARCCCCOMMERCSCRACCO // 177 // For Private and Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir CROCOCROSAGAR kathaMcittatra sukhazabdo bhajyeta, sukhaprApyupAyatayaiva tasya puruSeNAbhilaSyamANakhAdityAveditakhAt , api ca yadi kacit vAstavaM sukhaM nAbhyupeyeta tadA vaiSayikasukhasya zazvaduHkhAnuSaGgAt vastuto duHkhatayA tatra sukhazabdasya pravRttirna syAt , mukhyAbhAve gauNazabdApravRtteH mukhyaM tatka upalabdhamiti cet , na, prAguktanItyA'numAnAgamAbhyAM muktau tadupalabdheH, anumAnAdyupalabdhena tenopacArapravRtteH, anyathA merurayaM sthairyeNetyAdau puruSe meruzabdo nopacaryeta meroH kacidapi sAkSAdanupalambhAt , bhAravAhAnAM ca svedabhAjAM bhArAvatAraNena tarucchAyAyAM zItamRdupavanasparzAt sukhasya khasaMvedanasiddheH, na tad dRSTAntAvalambanena duHkhAbhAve AnandAdizabdaprayogaH kartumucitaH, tadevaM nityasukhasiddharhitaprAptireva mumukSUNAM mukhyaH puruSArtho natu ahitahAniritisiddhaM, bhavatu vA duHkhahAnirapi mukhyaH puruSArthastathApi asau ArogyAdijanme cAnubhUyamAnA eva tathA itarathA mUrchAdyavasthAvakhapi prekSAvatpravRttiprasaGgAt , na ca muktau duHkhahAniranubhUyate tatra jJAnAnupagamAt tasAna puruSArthaH, yadAha 'duHkhAbhAvo'pi nAvedyaH puruSArthatayeSyate, nahi mUrchAdyavasthArtha pravRtto dRzyate sudhIH // 1 // preyasIvirahAdijanyaduHkhahAnimabhilaSatAM viSAmyAdI pravRttidarzanenAnanubhUyamAnAyA api tasyAH puruSArthatvaM dRSTamiti cenna, prekSAvaduHkhahAneriha puruSArthatAyAH sAdhyakhAt viSAdipravartiSNUnAM ca lokazAstraniSiddhAcaraNenAprekSAvattayA duHkhahAnerapi viDambanArUpatayA tattvato'puruSArthakhAt , zAstralo| kAviruddhanItyA kharUpeNeSyamANasyaiva arthasya vastutaH puruSArthakhAt , athavA tatrApi kAmAdiviparyastamanasAM pretyapriyatamAdisaMgamA bhisandhinA viSAdiSu hitaprAptyarthameva pravRttena duHkhahAniH puruSArthaH, nanu anubhUyamAnatayA ced duHkhahAneravazyaM puruSArthasamiSyate, tarhi muktAvapi sA'styeva, kevalaM tasyA anubhavamAnaM vivakSitaM svasaMvedanarUpastadvizeSo vA, so'pi kadAcid vA, yAvat CASEARCA RDCOR For Private and Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 li. paMcaliMgI sattvaM vA, Aye, anubhUyata eva hi jIvanmuktena dhyAnajJAnamahimnA khasyAtyantikI duHkhahAniranAgatA, dvitIyetu AdyapakSe vartamAnA |pi sA dehapAtapUrvakSaNe'nubhUyata eva, dvitIyapakSe tu, rogAdijanyaduHkhahAnerapuruSArthaprasaGgAt pradhvaMsarUpatayAnityatvena tasyA // 178 // yAvatsattvamananubhavAt , anubhave vA viSayAntarasaMcAro na syAt iticeducyate-tatra yaduktaM duHkhahAneranubhavamAtravivakSAyAmanubhUyate evahi jIvanmuktenetyAdi tadayuktaM tadAnIM mukterabhAvAt , bhAve vA anubhavamAtrasyApi anupapatteH, sakalavizeSaguNAtyantocchedarUpAyA eva tasyA bhavatA svIkArAt, anubhavasya tu buddhikhena vizeSaguNakhAt , artha muktyAsannatayA jIvanmuktAvasthApi | muktirucyate, tathA ca na tatrAnubhavamAtravyAhatiriticenna, tasyApuruSArthakhAt sukhavatsvasaMvedyAyA eva duHkhahAneH puruSArtha benAbhyupagamAt, itarathA ekena jIvanmuktena khakIyAnAgatAtyantikaduHkhahAnivad yogarddhijanmanA'tIndriyajJAnenApareSA-15 mapi jIvanmuktAnAM tadanyeSAM ca bhAvyanekajanmavyavahitamuktInAM saMsAriNAM bhAviduHkhahAnisaMcayasya sAkSAt kriyamANalena tatpuhai ruSArthakhApatteH, nacaivamasti svarUpeNeSyamANatAmAtranivandhanakhAt puruSArthatAyA ityaGgIkArAt , sAkSAtkAramAtrakhenApi tasyAsta tpuruSArthale sakalastrIpuMsasaMbhogasyApi tatprasaGgena sAdhvI paramayoginastasya vItarAgatA bhavet , yadapi vartamAnApi ityAdi tadapi na samyak, dehanAzaprAkkSaNe tadabhAvAt dehendriyabuddhyAdilakSaNajanmApAyAnantarakSaNe duHkhajanmapravRttI tyAdisUtreNa duHkhAbhAvapratipAdanAt tadutpAdakSaNe ca jJAnAbhAvena tatvasaMvedanAsiddheH, yadapi yAvat sattvaM cetyAdi, tatrApi mA bhUt pAdalagnakaNTakA 4 yuddharaNajanmAyA duHkhahAne sattvAvadhiH khAnubhavastathApi vartamAnakSaNabhAvinyAstasyAstAvadastyasau, cirantanyA api saMskArod bodhadvArAsaraNaM ca, tathAhi duHsaharipuvyAdhijanyaduHkhapradhvaMsasya saranto'dyApi bhUyAMsa upalabhyante, IdRganubhavasaraNayozca puruSA ACCOUSEURGA // 1780 For Private and Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rthatvaM pratItisiddhameva bhavadabhyupetamuktibhuvastu duHkhahAnena vartamAnakSaNe saMvedanaM nApi kadApi smRtiH, AtmanastadAnoM jJAnA-- divirahAt , evaM cAyAH sarvathA'nanubhUyamAnatayA kathamapi puruSArthakhaM na yujyate, nanu yathA nityasukhasvabhAvA muktistathA nityaduHkhakhabhAvApi syAt vaiSayikasukhasya duHkhAvinAbhAvopalambhena muktibhavasyApi tasya tathAnumAnAditicenna, mumukSupravRttyanyathAnupapattyaiva tasyA duHkhasvabhAvatvAnupapatteH, nahi bAlizA api duHkhAvAptaye sukhahAnaye vA prayatante kiM punaH prekSAvantaH, tamAduHkhalezenApi ananuSaktA paramAnandarUpaiva muktiH, yadapi na ca nityasukharAgeNetyAdi tatrApi khArAjyasArvabhomatvAdiniva-| ndhanadharmasyaiva vaiSayikasukharAgasyaiva pravartakatayA bandhanasamAnAtatvAt , niHzreyasasukharAgasya tu paramayogividhIyamAnadharmasyeva nivartakatayA kaivalyahetutvAt , anyathA yathA nityasukharAgAt pravarttamAnasya na sukhamayI muktistathA bhavatpakSepi saMsAraduHkhadveSAt pravarttamAnasya na duHkhahAnimayI sA syAt rAgavad dveSasyApi bandhanatvAt , atha nAsau dveSaH kintu duHkhajihAsAmAtrameva tat sahi parAsahiSNutAlakSaNaH prahalanAtmakazca bhavati, nacAtra tathA tasmAt na bandhanaM, tarhi nityasukhe'pi na rAgaH sukhopAditsAmAtratvAt sahi savilAsaceSTAtmakaH kAminIriraMsAlakSaNazca jAyate naca prakRte tathA tasAtso'pi na bandhanamiti, doSaH parihArazcAtra samau syAtAm , evamanabhyupagame tu paraduHkhaprahANecchAlakSaNAt kAruNyAd dezanAdinA paropakRtaye prayatamAno jIvanmukto'pi pareSu rAgAt na nivRNuyAt , yadvA samAdhibhAjAM mahAmunInAM mokSe saMsAre ca nirabhilApatvenaiva pravRttyA muktisiddheH kRtaM sukhopAditsAmAtreNApi rAgeNa "mokSe bhave ca sarvatra niHspRho munisattama"itivacanAt , yadapi kiM nityaM jJAnaM sukhaM ca vedyete navetyAdi, tadapi na sundaraM, jJAnasya tAvatvaprakAzatvena khavedane jJAnAntarAnapekSaNAt tathAca prayogaH-jJAnaM khaprakAze sajAtIya RRRRRRAA For Private and Personal Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kcbatrth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandie paMcaliMgI bRhadvRttiH // 179 // -% parAnapekSaM prakAzatvAt , yadevaM tadevaM yathA bhAsvatprakAzaH tathAcedaM tasmAttatheti, naca jJAnasya sphuTAbhatvaM prakAzatvaM bhAsvatprakAzasya tu prakAzazabdavAcyatvaM tat , tathA ca pakSadRSTAntayoH prakAzatvasyAthabhedAt zabdasAmyamAtreNa na hetutvamiti zaGkanIyaM, sphuTapratibhAsatvarUpasya tadarthasyobhayatrApi samAnatvenArthasyApyabhedAt, evaM ca yathA bhAvatprakAzaH prakAzAntarAnapekSa eva pramAtRvAne pratibhAsate tathA jJAnamapi jJAnAntarAnapekSameva khataH prakAzate, naca yathA bhAsvatprakAzaH sajAtIyAnapekSo'pi svasaMvedane pramAtRjJAnamapekSate tathA jJAnamapi svasaMvedane jJAnAntaramapekSiSyate iti vAcyaM, prakAzavijJAnayorjaDatvAjaDatvAbhyAM jJAnApekSAnapekSayorupapatteH, ekasyaikadA karaNakarmabhAvo virudhyate iti cenna, IzvarajJAnasya bhavatApi tathA bhAvopagamAt , anyathA jJAnAntarAbhAvena tasya jJeyatvApatteH, atha tasya nityaikarUpatvena kathaMcittathAbhAvo'stu, natu asadAdijJAnasya tadviparyAyAditicenna, evaM tarhi sarvajJajJAnasya bhavadAzayenAnityasyApi tathA bhAvopalambhenAvirodhasya suvacatvAt , tathAhi sarvajJajJAnaM sakalabhuvanavartipadArthaparicchedakSaNe kiM khaM gRhNAti navA ? nacet tarhi sarvajJatAhAniH svajJAnasyaivAgrahaNAt , gRhNAti cettarhi balAtsvasaMvedanatvasiddhiH, tathA ca tadRSTAntenAsadAdijJAnasyApi tatsiddhirdurvArA, ye tu jJAnAntaragrAhyatAM jJAnasya saMgirante, teSAM jJAnAntaramapi jJAnAntareNa grAhyaM tadapi anyenetyanavasthayA viSayAntarasaMcArAbhAvaprasaGgaH, atha tadbhiyA tricaturjJAnebhyaH parastAt kimapi jJAnaM jJAnAntarAgrAhyameva svIkriyate, tarhi Adyameva jJAnaM tatheSyatAM kimuttarottarajJAnAntarAnusaraNaprayAsena tadevamasmadAdijJAnasyApi khasaMvedanatvaM kiM punarmuktau nityasya tasyeti vyavasthitaM, nityasukhasya tu saMsArasukhasyeva AtmAnubhAvyarUpatayaiva prAdurbhAvAna tadanubhave'pi jJAnAntarApekSeti, evaM ca na jJAnAdivizeSaguNocchedo mokSaH, kiM nAma nityajJAnasukhAtmakajIvaskha-4 AGARMACAROCHOCOCOCK // 179 // For Private and Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagersuri Gyanmandit bhAva iti siddhamitigAthArthaH // 97 // tadevaM svAbhimatamokSasvarUpapratipAdanena naiyAyikAdyabhyupetaM mokSamapAkRtya saMprati mAgatavadarzananirmUlitanikhilasavAsanAklezapaTalasya atyantajJAnasantAnocchedo mokSa iti ye pratijAnate mAdhyamakAstanmatamapAkurvanAha saMtANassa na nAso phalavirahA putvaputvavirahovi // saMtANantara kajje paralogo bhe na pAuNa // 98 // vyAkhyA-eSa hi teSAmAzayaH-saMsAriNohi baddhasya mokSaH, rAgAdayazca bandhahetavaH, nacaite ekAntanitye Atmani bandhamAdhAtumIzate nityasyAvikAryakhAt bandhasya ca AtmanaH karmasaMzleSarUpatayopaghAtAnugrahakAritayA ca vikAratvAt taddhetutvAca, tasmAmAtmano bandhastadabhAvAcca na mokSaH, tathAca tayoranupapattyA tAdRzasya Atmano'bhAva eva zreyAn jJAnasya tu kAryatayA vikArAhattvena rAgAdiyogAd bandhaH, kathaMcid bhAvanAvalena tadvigamAcca mokSa ityupapadyate, ayameva ca tasya mokSo yad vinAza iti, etadayuktaM jJAnasya kSaNikatvena vinAzasya ca nirhetukatvenotpAdAnantaraM tasyAyanasiddhatvAt , naca jJAnakSaNasya rAgadibhirbandhaH ApAdayituM zakyate ekAntanityasyeva ekAntAnityasyApi avikAryatayA rAgAdiyogaviyogAsaMbhavAt , tathA ca sati bandhAbhAvAt kathaM mokSaH, nanu mA bhUta jJAnakSaNasya mokSastatsaMtAnasya tu bhaviSyati sahi jJAnAnAmevAnAdiH kAryakAraNapravAhastasya caika| tvAt akSaNikatvAca rAgAdiyogAd bandha upapatsyate, bhAvanAdyatizayAdhAnAcca tadvigamena bhAvitatpravAhAtyantAnutpAdalakSaNo | mokSazca ghaTiSyata iti cenna, santAnasya hi yadi santAnibhyo vyatiriktasyaikatvamakSaNikatvaM ca paramArthasad iSyate, tadA nAmA-181 For Private and Personal Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH 5 li. paMcaliMgI dantareNAtmaiva abhyupetaH syAt , tasya cAtizayAdhAnena bandhamokSayoH sUpapAdatvAt , naca nityasyAvikAryatayA tadanupapattiriti vAcyam , ekAntanityatA nirAsena pariNAminityasyaiva tasyAsAbhiraGgIkArAt , tathA ca kathaM tayoranupapattyA AtmAbhAva eva // 18 // zreyAnityullApo bhavataH zobheta, atha dvayamapi santAnasya saMvRttisadeva abhyupeyate tarhi santAninAM jJAnakSaNAnAmeva vastu sattvaM teSAM cAnekatvakSaNikatvAbhyAmekasyaiva bandhamokSayoranupapattyA'nyasya bandho'nyasya ca mokSa iti syAt , tathAcaikasyAnugatasyAbhAvena ko muktyartha pravarteta, atha santAnibhyo'vyatirikta eva saMtAnastathApi santAninAmanekatvAdinA prAgukta eva doSaH, na cAsya santAnasyAnAgatAnutpAdalakSaNo mokSaH saMgacchate jJAnakSaNasya jJAnakSaNAntarajananasvabhAvatvena anAgatAnutpAdAnupapatteH, evamanabhyupagame'ntyakSaNAnupapattyA santAnasyaivAbhAvaprasaGgAt , tathA hi antyakSaNaH kiM kiMcidArabhate navA ? na prathamaH, sa hi | upAdAnatayA Arabhate sahakAritayA vA, upAdAnatvamapi svasantAnavartinaM jJAnakSaNaM prati santAnAntaravarttinaM prati vA, nAdyaH, khasaMtAnavarttinamAlayajJAnakSaNaM prati vA, rUpAdipravRttijJAnakSaNaM prati vA, upAdAnatve tasyAntyakSaNatvAnupapatteH, bhAvinaH kArya kAraNapravAhasya tadavasthatvAt , nAparaH, putrajJAnasyApi garbhAdhAnAnantaravipadyamAnajanakAntyajJAnakSaNopAdeyatvApatteH, na cApUrvAlayajJAnasantAnAntaraM prati tasyopAdAnatvamiti vAcyam, anAdikAlabhAvinAmanyUnAtiriktAnAmeva AlayasantAnAnAM jagati saMbhavAbhyupagamena apUrveSAM prayatnazatenApi utpAdAsiddheH, athAsau apUrvAlayasantAnaM mopapAdita tathApi sadeva kiMcidAlayasantAnAntaraM pravRttijJAnasantAnAntaraM vopAdAsyata iticenna, tadubhayamapi prati tasyaivAlayasantAnAntarasya pravRttisantAnAntarasya vA tatprAcyakSaNAnAmeva upAdAnatvopapattau taditaropAdAnakalpanAyAM pramANAbhAvAt nahi ekasyaiva jJAnasya upAdAnadvayakalpanaM // 18 // For Private and Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI G bRhadvattiH // 18 // AAAAAAAX ntareNAtmaiva abhyupetaH syAt , tasya cAtizayAdhAnena bandhamokSayoH sUpapAdatvAt , naca nityasyAvikAryatayA tadanupapattiritivAcyam , ekAntanityatA nirAsena pariNAminityasyaiva tasyAsmAbhiraGgIkArAt , tathA ca kathaM tayoranupapattyA AtmAbhAva eva zreyAnityullApo bhavataH zobheta, atha dvayamapi santAnasya saMvRttisadeva abhyupeyate tarhi santAninAM jJAnakSaNAnAmeva vastu sattvaM teSAM cAnekatvakSaNikatvAbhyAmekasyaiva bandhamokSayoranupapattyA'nyasya bandho'nyasya ca mokSa iti syAt , tathAcaikasyAnugatasyAbhAvena ko muktyartha pravarteta, atha santAnibhyo'vyatirikta eva saMtAnastathApi santAninAmanekatvAdinA prAgukta eva doSaH, na cAsya santAnasyAnAgatAnutpAdalakSaNo mokSaH saMgacchate jJAnakSaNasya jJAnakSaNAntarajananasvabhAvatvena anAgatAnutpAdAnupapatteH, evamanabhyupagame'ntyakSaNAnupapattyA santAnasyaivAbhAvaprasaGgAt , tathA hi antyakSaNaH kiM kiMcidArabhate navA ? na prathamaH, sa hi | upAdAnatayA Arabhate sahakAritayA vA, upAdAnatvamapi svasantAnavartinaM jJAnakSaNaM prati santAnAntaravartinaM prati vA, nAdyA, khasaMtAnavartinamAlayajJAnakSaNaM prati vA, rUpAdipravRttijJAnakSaNaM prati vA, upAdAnatve tasyAntyakSaNatvAnupapatteH, bhAvinaH kArya kAraNapravAhasya tadavasthatvAt , nAparaH, putrajJAnasyApi garbhAdhAnAnantaravipadyamAnajanakAntyajJAnakSaNopAdeyatvApatteH, na cApUrvAlayajJAnasantAnAntaraM prati tasyopAdAnatvamiti vAcyam , anAdikAlabhAvinAmanyUnAtiriktAnAmeva AlayasantAnAnAM jagati saMbhavAbhyupagamena apUrveSAM prayatnazatenApi utpAdAsiddheH, athAsau apUrvAlayasantAnaM mopapAdita tathApi sadeva kiMcidAlayasantAnAntaraM pravRttijJAnasantAnAntaraM vopAdAsyata iticenna, tadubhayamapi prati tasyaivAlayasantAnAntarasya pravRttisantAnAntarasya vA tatyAcyakSaNAnAmeva upAdAnatvopapattau taditaropAdAnakalpanAyAM pramANAbhAvAt nahi ekasyaiva jJAnasya upAdAnadvayakalpanaM // 18 For Private and Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SASSAMANAKAM nyAyyaM ziSyajJAnaM prati tatpUrvajJAnavadupAdhyAyajJAnasyApi upAdAnakhaprasaGgAt , athaivamapi antyakSaNaH santAnAntaramupAdadIta, evaM tarhi tasya santAnAntarajanana evopakSINatayA kasyAmutra sukRtaduSkRtaphalopabhogaH syAt , atha saMsArAvasthAyAmantyakSaNa eva santAnAntaraM prasUte, natu saMsArAntarvartimaraNazarIrAntyajJAnakSaNo'pi tasya pretyabhAvinaM vasantAnameva prati prasavitRtvopagamAt, tathA ca prakRtAdantyakSaNAt santAnAntaramArabhamANAdapi iSTa evAsmAkaM muktilAbhena paralokAbhAva iti cenna, ubhayorapi antyakSaNayorniyAmakAbhAvena santAnAntarajanakalasya duvArakhAn tathAcobhayatrApi paralokAbhAvaH samAna eva prasajyate, atha karmavAsanAsahakRtatvena saMsAravartimumUrSadehyantyakSaNAt khasantAnaprasava eva na santAnAntarotpAda iti cena, jJAnavyatirekena karmavAsanAyA api anabhyupagamAt, tathA ca tasyAstadAtmakatayA santAnAntarAnutpAdeniyAmakakhAt vyatirekAbhyupagame vA jJAnAdvaitasiddhAntavyAghAtAt, api ca vivakSito'ntyakSaNaH santAnAntaraM kiM karmasaMskAravirahitatayA khasajAtIyamArabhate tadvijAtIyaM vA, nAyaH, niSkarmaNaH kSaNAt tajjAtIyasyaiva santAnAntarasyotpAdAsaMbhavAt , saMbhave vApUrva-8 niSkarmasantAnaprasavaprasaGgAt , na cedamiSTaM, na dvitIyaH, niSkarmaNo'ntyakSaNAt karmasahakRtavijAtIyasantAnAntarasyotpAdAnupapatteH kAraNAnurUpakhAt kAryasya, anyathA sarvasAtsarvotpattiprasaGgAt , evaM cAntyakSaNasyopAdAnatayA nArambhasaMbhavaH, nApi saha kAritayA 2 | kiMcidanupAdadAnasya sahakArikhAnaGgIkArAt, upAdAnakhasahakAritvalakSaNobhayarUpavikalasya cAvastukhApAtAt ,atha na kiMcidArabhate | iti pakSaH, tarhi takhArthakriyAsAmarthya virahAt asatcaprasaGgaH, nahi naiyAyikairiva sattAsamavAyaH sattvamityabhyupeyate bhavatA yenAthekriyA'bhAve'pi sattAsambandhAdantyakSaNasya sattvaM svAt , tathA ca tadasatve tatpUrvapUrvatarakSaNAnAmapi asattvApattiH, arthakriyA AC-NCAKCON9-- For Private and Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bRhadvRttiH paMcaliMgIkAriNa eva sattvopagamAta yadAha-arthakriyAsamartha yattadeva paramArthasat, evaM ca sakalasyApi santAnasyAsattvena kasyocchedo muktiH syAta, atha svasantAnavartinaM jJAnakSaNamajanayannapi aso santAnAntarabhAvinaM sarvajJajJAnakSaNaM janayiSyati tamAlaMbya tasyotpatte, itarathA sarvajJatAhAne, tathA caitAvatApi arthakriyAkArikhAttasya sacamupapatsyate iti cena, evaM rUpasantAnAntarajJAnajanakatvasyA'ntyakSaNavat tatprAcyakSaNAnAmapi sambhavAt tadvadeva tAnapi Alambya savejJajJAnotpAdAt , tathA cAntyakSaNavata teSAmapi santAnAntarajJAnajanakakhenaiva satvaM syAt na khopAdeyakSaNajanakatvena tathA ca sarvasantAnocchedApattiH, atha teSAM skhasantAnavattijJAnakSaNajanakakhenaiva saccamiSyate tarhi tadvadevAntyakSaNasyApi tenaiva tadastu ko nivArayitA, rAgAdikarmavAsanAvikala|tayA sarvajJasya prAcyakSaNebhyo'ntyakSaNasyA vizeSAt , evaM ca khasantAnavayuttarakSaNAntarajanakatayA'ntyakSaNakhAnupapattiprasaGgaH, atha khasantAnasantAnAntaralakSaNakSaNadvayajanakatayA kevalasantAnAntarakSaNajanakatayA cobhayeSAmapi asti vizeSaH, tena khasantAnakSaNajanakatayAntyakSaNatvaM santAnAntarakSaNajanakatayA ca sattvamasyeti cet, tarhi vartamAnakSaNa ivAtItAnAgatakSaNayorapi tasya sattvaprasaGgaH, tatrApi sarvajJajJAnalakSaNArthakriyAkArikhAt , tadAnIM tasyAsattvena tadanabhyupagame vA sarvajJasyAsarvajJakhApatteH, athAnAgatakSaNAnutpAdalakSaNArthakriyAkAritayA'ntyakSaNasya sattvaM bhaviSyatIti cenna, anAgatAnutpAdasya prAgabhAvatvenAnAdisiddhatayA karaNAyogAt, api cAntyakSaNaH khasantAnavartijJAnaM svarUpazaktivirahAd vA na janayati, uttarakSaNe zarIrAdi sahakAripradhvaMsAd vA, tadatiriktAtIndriyazaktipratibandhAd vA, na prathamaH, tadAhi asau vandhyAsutajJAnatulyatayA santAnAntarajJAnamapi na janayet, na dvitIyaH, saMsArAvasthAntyakSaNa iva saMsRtvarasya maraNAvasthAntyakSaNo'pi AmuSmikajanmabhAvijJAnaM mana-CCCCCE // 18 For Private and Personal Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 05554454545453 notpAdayet , maraNakSaNAnantarameva pretyabhAvizarIrAdeH sahakAriNo'bhAvAt , tathA ca paralokA'bhAvaprasaGgaH, na tRtIyaH, atIndriyazakteranabhyupagamAt abhyupagame'pi tasya sakalaklezajAlavaikalyena tacchakteH pratibandhakAbhAvAt , tadevamantyakSaNasyArambhakatve'nArambhakatve cAntyatvAnupapattyA jJAnasantAnocchedo muktiriti na saMgacchate, kiM cAtmano bandhavicchedalakSaNatvAt muktestadatyantocchedakhIkAre niradhikaraNatvena muktizabdArthAsiddheH sakalabhuvanajanagocaraparamakaruNAdIkSitasya ca bodhisattvasyAtmocchedAya upadezapravRtterasamIcInatvAt sAmatyantapriyasyAtmano vinAzAya prekSAvatAM tadupadezena pravRttyasaGgatezca, tadetatsarva manasyabhisaMdhAya sUtrakRdAha| 'santANassetyAdi' santAnasyAnAdeH jJAnakAryakAraNapravAhasya 'na nAza' Atyantika pradhvaMso na bhavati, antyatvenAbhimatasya kSaNasya | kSaNAntarArambhakatvAbhyupagame tadanupapatteH, athArambhakatvaM nAbhyupagamyate tatrAha-'phalavirahAt, antyakSaNasyArthakriyAyA | abhAvAt pUrvasya pUrvasya prAcyasya prAcyasyeti vIpsayA sarveSAmityarthaH, viraho'bhAvo'pi prasajjata iti zeSaH, na kevala| mantyakSaNasya phalavirahAt asattvaM kintu tatpUrveSAmapi ityapizabdArthaH, tathAhi yathA'ntyakSaNasyottarajJAnAjanakatvena phala-15 virahAt avastusattvaM, tathA tatkAraNatvenAbhimatasya pUrvakSaNasyApi antyakSaNalakSaNaphalavirahAt tathAtvam , evaM tatpUrvasyApi ityevamakhilajJAnasantAnasyApi avastusacApattiH, nanu mA bhUd antyakSaNasya khasantAnavartijJAnajanakatvaM tathApi santAnAntarajJAnajanakatvaM bhaviSyati tAvatA astu tasya savamityata Aha-'saMtANatara' ityAdi' atra ca santAnAntara iti luptasaptamIkaM padaM tena svasantAnaM vihAyA'ntyakSaNasya santAnAntare kArye karttavye santAnAntarajanakatvasvIkAra iti yAvat , paraloka' pretyabhAvaH 'bhe' iti bhavatAM yuSmAkaM mate 'na prApnoti' na saMgacchate, etaduktaM bhavati-ekasyaiva jJAnasa For Private and Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 182 // pAThavavizuddhajJAnotpAdayintaM santAnocchedo mAvena kRtArthatayA pAlasantAnAntyakSaNavata |ntAnasya tattadadRSTavazAt tattannarakAdiSu apUrvApUrvazarIrAdilAmo hi paralokaH, tathA ca mumukSusantAnAntyakSaNavat saMsatvaramumarSasantAnAntyakSaNasyApi uktanyAyena niyAmakAbhAvAt santAnAntarajanakatvena kRtArthatayA paralokAbhAvApattiH, tasyaivasantAnasya gatyantareSu dehAdiprAptyabhAvAditi, tadevaM nAtyantaM santAnocchedo mokSa iti sthitam , etena nikhilAvidyAvAsanocchede vigatavividhaviSayAkAropaplava vizuddhajJAnotpAdo mokSa iti yogAcArANAmapi mokSo nirastaH, hetvabhAvenAvidyAvAsanocchedAnupapatteH, viziSTabhAvanAbhyAso. hi taducchedaheturabhyupeyate sa ca santAnavatisakalajJAnakSaNAnvayino nityasyaikasyAzrayasyAsvIkAre pratikSaNamapUrva iva jAyamAno'tizayAdhAnAyogAt kathamavidyAvAsanAmucchindyAt, tathAca taducchedAbhAve tadvato viSayAkAropaplavAt pUrvajJAnAd vizuddhajJAnAnutpatteH, rAgAdivirahitaM hi ceto vizuddhajJAnamucyate, na ca rAgAdikaluSitAt jJAnAt nIrAgaM tadudetumarhati, anAdirAgAdimato jJAnasantAnAt jAyamAnAnAmuttareSAM kSaNAnAM jJAnarUpatAyA iva rAgAdirUpatAyA apyanuvRtteH, samAdhyAdisaMskArabalAd rAgAdivyAvRtyA nIrAgatA'pi bhaviSyati, bhavatAmivAnAdirAgAdimato'pi Atmano vItarAgasamanyathA sarvajJakhAnupapacyA bahuvizIryateticet, rAgAdyucchedahetoH samAdheH kSaNabhaGgurakhena jJAnakSaNepvadhiropayitumazakyakhAt , Atmani tu sthiratayA tadadhirohasyopapatteryuktaM vItarAgatvaM, na ca golomAderdU,divad visadRzAdapi kAraNAtkAryotpAdadarzanena rAgAdimato'pi jJAnAnIrAgajJAnotpAdo bhaviSyatIti vAcyam , evaM hi pRthivyAdibhUtebhyo'pi jJAnotpattisvIkArApattyA lokAyatamatAbhyanujJAtaprasaGgAt , api ca jIvataH sarvajJasya jJAnaM vizuddhamiti sarvalokapratItaM, tacca saMsArisattvAnAM nIlapItAdyAkAratayA jJAnAni gRhNAti navA, yadyAdyaH pakSastadA tadAkArajJAnagrAhakatayA tasa tadAkAratva CREGARCANA // 18 For Private and Personal Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SACCORR prasaGgaH, antato nIlapItAdirUpaskhadehAkAragrahe'pi tasya sAkAratvAt , tathA ca vigataviSayAkAropaplavatayA tasya vizuddhatvamiti pralApamAtram , atha dvitIyaH, tarhi asarvajJatvaprasaGgaH, jJAnamAtragrahaNe'pi tadIyanIlapItAdyAkArAgrahaNAt nirAkAratAbhyupagame cAsyApasiddhAntApattiH, sarvajJAnAnAM bhavadbhiH sAkAratvasvIkArAt , evaM ca yatheha sarvajJajJAnasya vigataviSayAkAropaplavatvaM nopapadyate tathA muktAvapIti kathaM vizuddhajJAnotpattirmokSaH syAt, na cAvidyAvAsanAM vinA sAkAratvamabhyupeyate bhavatA, tathA ca muktAvapi tadApattyA nikhilavAsanoccheda ityasamIkSitAbhidhAnaM syAt , tasmAt pUrvAparasakalajJAnakSaNAnugAmukasthiraikAtmA'naGgIkAre vizuddhajJAnotpAdo na yujyate, tathA ca ya evAhaM rUpamadrAkSaM sa evA'haM samprati spRzaM spRzAmItyAdau pUrvAparapratyayayoH pratisandhAnAnyathA'nupapattyA sarvapratyayAnAmAtmaivaikaH pratisandhAtA'bhyupetavyaH, anyathA vizuddhajJAnahato - |vanAbhyAsasthA'nupapatteH, na cAlayasantAnagatAnAM pratikSaNaM jAyamAnAnAM jJAnakSaNAnAmatyantasAdRzyAdekatvAdhyAropeNaiva prati|sandhAnopapatteH, tadatiriktasthiraikapratisandhAtRgocara ekatvapratyayo bhrAnta iti vAcyaM, mukhyAbhAve bhrAnterapi anupapatteH, na caikaH pratisandhAtA kacinmukhyaH siddho'sti bhavatAM, tasmAt tadabhyupagama eva vizuddhajJAnotpAdo ghaTAmiyartIti, evaM ca nityasthAtmana eva nityajJAnAnandamayasvabhAvAbhivyajaka Atyantikasakalakarmavigamo mokSa iti vyavasthitamiti gAthArthaH // 98 // tadiyatA prAvAdukAbhihitamokSasvarUpanirAsena svapakSalakSitamuktikharUpamupapAditaM, sAMpratamAtmanaH sarvagatatvena 'muktAH sarvatra tiSThanti vyomavat tApavarjitA, iti vacanAnmuktAtmanAmapi tathAtvena sarvatrAvasthitiriti ye pratijAnate tanmatamapAkariSyanAtmano dehamAtratvavyavasthApanena pratiniyatamAnasthAnalakSaNavizeSaNaprAdhAnyavivakSayA muktAtmanAM varUpanirUpaNAyAha AAAAAAAA ERACROCOLX For Private and Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 183 // 4%ACAREESARISHADS vatthusahAvo eso dehatibhAgUNajIvamANeNa / IsIpabhArAe uppiM ogAhiyA siddhA // 99 // vyAkhyA-vastuno' muktAtmalakSaNasya 'khabhAvaH' sAtmyam 'eSaH' ayaM vakSyamANaH, yathAhi vahnivAyvorUprajvalanatiryapavane niyogaparyanuyogI nAhatastatsvabhAvatvAt , tathA prakRto'pyartha iti bhAvaH, yatkimityAha-dehasya, utkarSataH paJcadhanuHzatapramitasya jaghanyato hastadvayapramANasya tadantarvatino madhyamamAnasya siddhazarIrasya 'tribhAgena tRtIyAMzena, 'Una' hInaM yajIvamAnam AtmaparimANaM tribhAgena dehAntaHpAtijIvapradezazUnyarandhrapUraNAt tribhAganyUnatA draSTavyA tenopalakSitAH siddhAstiSThaMtIti sambandhaH, 'IpatyAgbhArAyA' iti, Ipadalpo yojanASTakabAhalyaH paJcacakhAriMzallakSaviSkambhakhAt 'prAyabhAraH' pudgalanicayo madhyadeze yasyAM sA ISatprAgabhArAaSTamI pRthivI, zeSapRthivyo hi ratnaprabhAdyA mahAprAgbhArA azItyAdisahasrAdhikayojanalakSavAhalyakhAt, athavA IpatyAgbhArA manAgavanatakhAt tasyA ISatprArabhArAbhidhAnAyA muktibhUmeH, 'uppiti' upariSTAt avagAhante ma avatiSThante sa, 'avagADhA' itaH samayamAtreNa galA tatrAvasthitA ityarthaH, 'sidhyanti' niSThitArthA bhavanti sa iti siddhAH, | muktAtmAnaH, sakalakuzalAnuSThAnaphalabhAvamApannA iti bhAvaH, etaduktaM bhavati siddhizilAyA Urdhva yojanamAtre nabhobhAge lokAnto vartate, tamavadhIkRtya ca siddhibhUmyuparivartiyojanAntyakozaSaDbhAge tribhAgAnvitatrayastriMzadadhikadhanustriMzatIlakSaNe siddhAnAM paramo'vagAho dhanuH paJcazatImaddehavato hi nirvRNvato jIvasya muktidazAyAM dehatribhAganyUnatayA bhaNitadhanuHsaMkhyApramitakhena tAvannabhobhAgAvagAhopapatteH, tathA cArSam, "IsIpabbhArAe uvari khalu joaNassa jo koso / kosassa ya chabbhAe siddhANogAhaNA bhaNiyA // 1 // tinni sayA tittIsA dhaNuttibhAgo ya kosa chabbhAgo / jaM paramogAho yaMto te kosassa chabbhAge MOSCACAMASSAMACSC // 183 // For Private and Personal Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandie ASARALA5455 5 // 2 // " evaM madhyamajaghanyAvagAho'pyAvazyakAnusAreNa boddhavyaH, syAdetat bhavakhevamavagAhaH siddhAnAM, tathApi kathaM karmanirma-18| tasyAtmanastatra gatirupapadyate, upapattau vA satataM yatra tatra gacchanneva vAta, nityabhrAmyatazca tasyAssadAdivannityAnandamayakhamapi kathaM zraddhIyeta iti cenna, pUrvaprayogAdinA tatsvAbhAvyena tadupapatteH, tathAhi-vivAdAdhyAsito jIvo gatimAn anuvartamAnapUrvaprayogajasaMskArakhAt vyAvartakakarAdhabhighAtaghaNTAlAlAvat kulAlacakravacca, sidhyatvato'numAnAt gatimAtraM tattUrdhvameva kathamiti ceta ? tatsvabhAvakhAditi brUmaH, tathAca prayogaH karmavinimukto jIva Udhvameva gacchati tAdRgnaisargikapariNAmakhAt vahnivad dhamavaccetti, na cAyamasiddho hetuH, AgamAttatsiddheH, UrdhvagauravadharmANo jIvA ityuditaM jinairitivAcakamukhyavacanAta, tarhi | THMA H SIPAHI tadvadeva vAyvAdipratighAtAt tirathInAdigatikhamapi bhavediticenna, parimANuvat tasya pratighAtAsiddheH, na ca zarIrAdivat kuDyAdinA paramANorapi pratighAta iti vAcyaM, nIrandhramaMjUSAdyantarbhUtAnAmapi mRgamadAdInAM bahirgandhAdhupalabdheH, guNAnAM ca niSkamatvena nirAzrayANAM nirgamanAyasaMbhavAt , yadA ca avayavinAmapi karpUrAdInAM sUkSmapariNAmatayaivamapratirodhastadA kaiva kathA parimANoriti, yadyevaM tatsvabhAvatayA sakarmaNo'pi Atmana Urdhvagatireva syAt , nAstiryagAdigatistathA ca baddhanarakAdigati & prAyogyakarmaNAmapi narakAdigatirna syAt , evaM cAnAyAsena khargApavargAdiprApteH kastadartha tapobrahmacaryAdiSu prayateta iti cenna, matrAdinA dahanasvabhAvasya vaDherdAhapratibandhavat balavakarmaNA UrdhvagAmukasyApi jIvasyordhvagatipratibandhAt , tathA cAdhogatyAdhupapattiH, evaM tarhi lokAntAdupariSTAdapi gatiprasaGga iti cenna, tadupagrAhakasya dharmAstikAyasya tatrAbhAvAt loka eva tadbhAvaprati-18 pAdanAt tatsiddhametat ISatprAgbhArAyA upari avagADhA siddhA na tu sarvatrAvasthitAH, pUrvaprayogAdinA tu samayamAtrameva teSAM For Private and Personal Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH // 184 // SOCROMANCE gatiH, tAvataiva tajjanitasaMskArasya vilayAditi na teSAM satatamitastataH paribhramaNena nityAnandasaMvedanavyAghAta iti gAthArthaH // 99 // sAMprataM sAmAnyajIvasvarUpapratipAdanapurassaraM siddhAnantajJAnamayakhopadarzanacchamanA jJAnazUnyA eva muktAtmAna iti kutIrthyamatamapAkurvannAhajadaNaMtaneyanANI jIvo kammehiM veDhio na tahA / tA kammakkhayabhAve aNantanANINo sayA siddhA // 10 // ___ vyAkhyA-yamAddhetoranantajJeyeSu sakalalokAlokavartiSu prameyeSu 'jJAnI' veditA yathAvasthitanikhilaukAlyabhAvipadArthasamya paricchedanipuNa ityarthaH, 'jIvaH' sAmAnyena saMsAryAtmApi, iha ca jIva iti sAmAnyavivakSayaikavacanopanyAse'pi yadane siddhA iti bahuvacanAbhidhAnaM tadvizeSavivakSayeti na virodhaH zaGkanIyaH, atha yadyevaM khabhAvo jIvaH kathaM tarhi padArtheSvasmadAdInAM sandehAjJAnaviparyayotpAdaH, kathaM cAtItAnAgatAdharthAnavasAyaH, kathaM vA vyavahitaviprakRSTArthAnAmasAkSAtkAra ityata Aha-'karmabhiH' jJAnAvaraNAdibhizcaturbhirghAtisaMharveSTita AcchAdito'nAditatsambandhAt viluptaviziSTacaitanya ityarthaH, 'na tatheti' yugapadanantabhAvatatparyAyAvabhAsanapaTiSTo na bhavati, na khalu padArthasArthaprakaTanapaTuprabhApaTa lavAnapi prabhAkaraH kharbhAnumaNDalatirohitavapuH padArthamAtramapi bhAsayituM prabhaviSNuH, evaM ca karmapaTalAvatakevalajJAnavilocanAnAmasadAdInAM kathaM viSayeSu saMdehAdayo nAvirbhaveyuH, kathaM cAtItAdiviprakRSTAdipadArtheSu samyakpratItiH prAduHSyAt , yasAdevaM 'tA' iti tasAt kAraNAtkarmakSayabhAve niHzeSatayA jJAnAvaraNAdikarmamalApagamasaMbhave 'anantajJAninaH, anantajJeyaviSayakhAt akSayatvAcca, anantaM tacca ACCEKACACC // 18 // For Private and Personal Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tajjJAnaM ca tadvidyate yeSAM te tathA anantasaMvida ityarthaH, 'sadA' zazvana tu kadAcideva tadAvArakakarmaNastAdRkAraNasAmayyA''hatyantikakSayeNa zItalikAvyAdheriva punaH prarohAbhAvAt 'siddhAH' nirvRttAtmAnaH, yathA ca teSAmanantajJAnitvaM tathA sarvajJa siddhau prAkpratipAditamiti gAthArthaH // 10 // idAnImAstikyamupasaMharaMstadvataH samyagdRSTitvanirNayapradarzanapUrvakaM tasyaiva liGgatvaM samarthayannAha iya bhAvaNAsameo sammaddihIna ittha saMdeho / ittuciya liMgamiNaM avahicArI sasajheNaM // 101 // vyAkhyA-ityuktanItyA bhAvanA yathAvadarhaduktajIvAdinavatattvagocaraivA''stikyabuddhiH, tayA 'sametaH, sampannaH 'samyagdRSTiH' prAptasamyaktvaguNasthAnaH 'na' naiva atra samyagdRSTitve'sya 'saMdehaH' saMzayaH, UrdhvatAdisAmAnyadharmavati dharmiNi dolAyamAnasthANupuruSAkArapratyayavat puruSatvAdisAdhAraNadharmayogini prANini samyagdRSTitvamithyAdRSTitvalakSaNobhayakAdyullekhI pratyayaH sa nAstyeva, samyagdarzanopapAdakamithyAdarzanavyAvartakAstikyadharmopalambhena sthANvAdAviva cakrakoTarAdivizeSadharmadarzanena nyAya-18|| nirNIte'rthe tavyAvRtteH, idamuktaM bhakati saMdigdhe'rthe nyAyaH pravartate, nAjJAte, na nizcite, na khalu nAlikeradvIpavAsI dhUmadarzanA dapi agniratreti nizcinoti, AjanmAnupalabdhapUrvatayA dhUmAmyostena pratibandhAgrahaNAt , nApi gRhItapratibandhA api jvAlA18 jAlajaTilamanalamavalokayanto'numAtArastannizcayAya liGgaM mRgayante dRDhatarapratyakSeNaiva ca tatsiddheH, kiM nAma parvatanitambAdi vyavahitatayA saMdihyamAnasyaiva tasya paricchittaye, tathA cAha nyAyabhASyakAraH "nAnupalabdhe na niNIte nyAyaH pravartate kiM tarhi | For Private and Personal Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI // 185 // RAACHARCOST saMdigdhe' iti, tathehApi AstikyaliGganizcite samyagdRSTitve ka saMdehAvakAzaH, yadi caivamapyasau syAt , tadA nyAyasyAprAmA-IPAbaddhati Nyameva syAt sAdhyAnizcAyakatvAt , nahi saMzayavipayyeyAnAskanditasAdhyajJAnajanakatvAd anyadasya prAmANyaM nAma, nirNAyakasyApi saMzayakale saMzayAnucchedazcApadyeta, na ca liGgAntarAdapi sAdhyanizcayastasyApi liGgakhAvizeSeNa prAktanasyeva saMdehApAdakakhAt , pravRttAvarthaprAptyA nizcaya iticet tarhi kimanumAnena yatra yatra saMdehastatra tatra pravRttyAdereva sAdhyanizcayasiddheH, evamastu iticenna, viprakarSAdinA pravRttyagocare'pi arthe'numAnAt tanizcayadarzanAt , anyathA kRtikodayadarzanAd rohiNyAsatyanumAnaM na syAta, tasmAdihAstikyAt samyagdarzanAnumitisiddheryuktamuktaM nAtra saMdeha iti, ata evAha-'ettociyatti' yata eva AstikyarUpabhAvanAvattayA samyagdRSTikhanizcayo'ta eva, liGgaM sAdhanadharmarUpamAstikyalakSaNam 'idametat samyakkhAnumApakatayopanyasyamAnamavyabhicAri' avinAbhAvi, dIrghatvaM prAkRtavAt , khasAdhyena nijAnumeyena samyakkhalakSaNena kekAyitamiva parvatanikuJjavizeSavartinA mayUreNa, ayamabhisandhiH, sAdhyanAntarIyakAdeva hi hetoranaupAdhikasambandhazAlitayA sAdhyasiddhiH, ita| rathA vipakSagAmitayA vyabhicAriNo'pi aupAdhikasambandhavatvenA'ayojakAdapi ca tatsiddhiprasaGgAt , tathA cAnityavAdi| siddhau prameyakhAdikamapi, zyAmalAdisiddhau ca maitratanayakhAdikamapi saddhetuH prasajyeta, tasAtsAdhyAvinAbhAvI eva hetustasiddharaNaM, tAdRzaM cedaM vivakSitaM liGga tasAdupapannam , itaH samyagdarzanAnumAnamiti tathAca-prayogaH vivAdAdhyAsitaH puruSaH / // 185 // samyagdarzanavAn AstikyavatvAt abhayakumAravat , nanu "tattatthasadahANaM sammattaM mannai tameva saccaM / nIsaMkaM jaM jiNehiM pannattaM" ityAdilakSaNAbhyAM samyaksAstikyayostattvArtharucirUpalenAvizeSAt sAdhyAviziSTo'yaM heturiti cenna, zubhAtmapariNAma | For Private and Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AAAACARRORERAKA rUpasamyakkhakAryatayA tatvArthaviSayasatyakhabuddhitvenA''stikyasya tato vizeSAt kAryeNa kAraNAnumAnasya ca pUrvavaccheSavadityAdi-12 sUtre'yaM dezo'bhUt varSAvAn phalakASTAdivAhiphenilanadIpUravattvAt prAgupalabdhatAdRgdezavad ityAyudAharaNopanyAsena parairapISTatvAt , | viruddhAdihetvAbhAsoddhArazca svayamUhanIya iti / svAntadhvAntacayaM kapATavivaranirgatvareNaujasA tajjJA jAtyamaNiM yathA'pavarakAnta -1 samadhyAsitam / yenocairanuminvate tanumatAM samyaktvamantasthamapyAstikyaM zrutamUtritArthaviSayaM taddattacitte janA iti gaathaarthH||10|| na rajanikRtasAphalyaM sadA na nakSatrabudhaparigRhItam / astikulaM cAndramaho na tamo hatyA yena prathitam // 1 // taMtra na viyati prasito budho navIno na sUryasahacaritaH / anizApatitanayaH zrIjinezvaraH mUrirajaniSTa // 2 // yasmin goSThayAM kalayati kalA helayA jalpakelI kaiNDalAnAmapi niravadhikhedadhArApravAham / zaGke sArasvatarasarayaM kSobhatApAnuSaGgAdaGgAnyantaHplavana zubhagaM vAdinAmumanti // 3 // saMprApte vidheyatApadamiti caulukyamANikyatAM zrImahurlabharAji jalpakathayA balgadvikalpaspRzA / pratyAkhyAyata devadaivakulikAn dAnamatkandharAn saMvinavatinAM vihArapadavIM zrutyA samAdhatta yH||4|| ziSyo | 1 naretyAdi, na naiva rajane rAtreH kRtaM sAphalyaM, prakAzAdinA yena, naiva nakSatrabudhAbhyAM tamohalyA dhvAntadhvaMsanena prathitaM na ceti virodhaH, cAndrakulaM tu gacchasamudAyarUpaM, narajanermaya'janmanaH khargAdihetutvena kRtasAphalyaM sadAnanaiH prasannatayA zobhanayakaiH kSatrabudhaiH, natAnA mohatyAjane prasiddham / 2 tatrahi | viyati pratibaddho navInaH pratyayaH sUryasahacarito nizApatitanayazca budho bhavati, ayaMtu navIno'pUrvo budho vicakSaNaH, naiva viruddhayati pratibaddho navIno vigatakhA| mikaH na ca sUribhirAcAryavidvadbhirvA sahacaritaH, anizam apatitanayaH, abhrssttaacaarH| 3 kaNDUlAnAM cAdakharjuyuktAnAM / 4 vAdinojayaparAjayaprAptI sanmAnakhalIkAravidhAnasamA raajaadirjuvidheyH| For Private and Personal Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcaliMgI bRhadvRttiH | 5 li. // 186 // Tra babhUvaturamuSya manuSyamAledikkUlamudyazaHpravahaprabandhau / AdyastayoH pratikalaM khanivezasiya vidyAprasAdyavadano jincndrmriH| // 5 // nartayituM saMvegaM punarnUgAM luptanRtyamiva kalinA / saMvegaraGgazAlA yena vizAlA vyaracirucirA // 6 // dvitIyaH prajJAto'bhavadabhayadevo munipatirviviktAdeyAyAstvaritamapanIyAntarapaTIm / akArSId yo guhyasvarasarasasaMvedanakRte navAjhyAstanvajayAstanu| vivaraNaM kAmuka iva // 7 // tadanusamabhUcchiSyastasya prabhurjinavallabho jagati kavitAgumphA yasya dravadrasamantharAH / anitarakavicchAyApacyA camatkRticuJcavo na hRdi madhurA lagnAH kasya sarasya yatheSavaH // 8 // tacchiSyo jinadattamurirabhavaccAritriNAmagraNIryo madhye samaya vidhiM ca viSayaM satpAratavyaM tathA / etAM siddhapadatrayIM tripathagAM labdhvA yathA mAtRkAM vyAziSTA'hitalakSaNaH kRtamukho vizvaM yathA zAbdikaH // 9 // lolAdolAdhirohAt kAnanazikhariNaH kandarotsaGgaraMgakSoNImarNazobhAvadhi| madhizayitAH pUrNahRnnetrakarNAH jIvAnUna zrotravRtternizamanamanasAmantaraGgana mAtaH zaGke gAnacchalena tridivayuvatayo yadguNAnu. giranti // 10 // saMjajJe jinacandramUriramutaH ziSyavrajagrAmaNIvibhrallocanakArmaNaM bata nRNAM saundaryamaryastanoH / yo gopAhi // 186 // 1 dikUlamubaI, digvyApakaM, nivezo nivaasH| 2 vivikAdeyA vivekavagrAhyA ekAntapradezagrAhyA ca, antarapaTI tadarthajJAnalakSaNA zATikA ca, guyaM rahasyArtharUpam upasthA ca, navAMgyAH sthAnAdyannarUpAyAH pratyayAvayavAyAzca, tanuvivaraNaM sUkSmArthA khalpA vA vyAkhyA zarIraprakAzanaM ca / 3 kavitAgumphAH kAvyaracanAH / 4 vidhirAjJA samyaktvacAritrAdInAM mithyAvAsravAdinivRttirUpo, jinArcA pratyupekSAdi pravRttirUpaca viSayaH, pArataMtryaM gurvAdeH paThitamAtrasiddhamatrapadavat yad vidhyAdi padatrayaM khArthyAbhyAsamAtreNa sAdhyasAdhakaM tatsiddhapadaM, tripathagAM jJAnAdimArgatrayAnugatAM, byAziSTa byAna ahitalakSaNo guNaiH pratItaH kRtamukhaH kRtii| 5jIvAnUn jiivitaussdhaani| 6 aryaH khAmI, gopA rAjAno'pi guruvRSau dharmAcAryadhauM bRhaspatizako c| For Private and Personal Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir || tasaMstavo guruvRSAdhikSepamAtanvato bAlo'pi prativAdino nirajayada daityAniva zrIdhavaH // 11 // jalpena zravaNAmRtena sadane | kAntena siktAM mudA yasyoccairghanasAravarNakacitAM nRtyatpadA bhAratIm / vIkSya stambhasamutthamaunamiSato mudrAdaridrAd bhiyA vidrANA iva vAdinAM mukhadarAdekAntaduHsthA giraH // 12 // samyagdarzanalambhanapratibhuvo bhavyAGginAM bhUyasAM kIrtisphUrtiSu / sUtradhArapadavImAsedivAMso'naghAH / saubhAgyonnatisAkSiNaH svakavibhorlokaMpRNAH projvalA yasyAdyApyavilambino bhuvi guNA bhrAmyanti ziSyA iva // 13 // iti jinapatimUristadvinayo vidheyo vyadhita vivRtimetAM pazcaliyAH subodhAm / yadiha | kimapi baddhaM buddhimaugdhyAdazuddhaM tadupakRtidhurINAH zodhayantu shrutjnyaaH||14|| GVWINVNVVVVVVVNNNNVVVVVVVVVVVVVVVIVO iti zrIjinapatisUriviracitaM paJcaliGgyA vivaraNaM samAptam // GAANNNANNANNANNAMAANNNNNNNNNNNN 1 jalpena kathAvizeSeNAlApena ca dhanasAravarNaiH prabhUtapradhAnAkSaraiH, kacitAM dIpitAM karpUrakuMkumAdicitAM ca, daraH kandaraH, mudrA daridrAH, prabhUtA nimaryAdA vA / 2 guNA jJAnadAyaH, jJAnAdibhiH suziSyaizca, khavibhoH kIrtyAdivisphAraNaM kriyata eva, lokaMpRNAH samastajagadAnandakAH, avilambino'navacchinnA nirAlasyAzca / 3 vidheyaH pratipAditapratipattiparaH / For Private and Personal Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SMALLODSROARDSTROYOUVVVVoey karaODROPERAL zrImajinezvarasUriviracitaM paJcaliGgIprakaraNaM samAptam // For Private and Personal Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only