Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ laillaallltu ROOOOOOOOOOMARRORMORADARICORRAWAMI // aham // zrImadgaNadharavarasudharmasvAmipraNItaM zrutakevalibhadrabAhukhAmidRbdhaniyuktiyuktaM zrImacchIlAGkAcAryavihitavikRtiyutaM zrIAcArAGgasUtram (puurvbhaagH)| mudrayitA mahezAnapuranivAsi zA. lallubhAI kizoradAsavihitadravyasAhAyyena AgamodayasamitikAryavAhakaH zAha-veNIcandraH suurcndraatmjH| mudritaM mohamayyAM nirNayasAgarayantre rA. rA. rAmacaMdra yesU zeDagedvArA vIrasaMvat 2442. vikramasaMvat 1972. krAISTa 1916. prathamasaMskaraNe pratayaH 500 paNyam 1-12-0 For Personal & Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ asya punarmudraNAdyAH sarve'dhikArA AgamasamitikAryavAhakANAmAyattAH All rights reserved by the Agamodaysamiti. Published by Shah Venichand Surchand, for Aganodaysamiti, Mebesana. Printed by Ramchandra Yesu Shedge, at the Nirnaya-sagar Press, 23, Kolbhat Lane, Bombay. For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ R zrIAgamavAcanAmAM madada madadanI rakama. pATaNa 1000 1500 mhesANA HASSIS SUOPISTOSSSSS 1500 1001 501 500 madadagAronA nAma. zeTha uttamacaMda khImacaMda zA. hAlAbhAi maganalAla vohArA lallubhAi kIzoradAsa dosI kasturacaMda vIracaMda zA. rAyacaMda durlabhadAsa parI trIkamadAsa hIrAcaMda jhaverI kasturacaMda jhaveracaMda bAbu cunIlAla pannAlAla saMghavI balAkhIdAsa puMjIrAma nagInadAsa chaganalAla gAmarnu nAma. | madadanI rakama. 1001 pATaNa 551 // mhesANA 501 kAlIyAvADI mhesANA 501 - surata baMdara 501 mhesANA 501 mANasA / 1001 madadagAronA nAma gAmarnu nAma bhaNasAlI rupacaMda mulajInI vIdhavA. bAI rAmakuMvarabAI porabaMdara zA. khusAlabhAI karamacaMda verAvala zA. kalyANacaMda uttamacaMdanI vidhavA naMdubAI prabhAsapATaNa zA. kalyANacaMda lakhamIcaMda verAvala parI bAlAbhAi devacaMda kapaDavaMja zeTha jesIMgabhAi premAmAi kevalabhAi kapaDavaMja gAMdhI rAmacaMda haragoviMdadAsa mhesANA STASHORARISTISAIRAIO pATaNa 501 For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agamasa0 sAhAyyakA zrIAgamamudraNasAhAyyakAH (AgamachapAvavAkhAte madada) // 1 // madadanI rakama amukasUtramA madadagAronAM nAma gAma / madadanI rakama amukasUtramA madadagAronAMnAma gAma |2200 AcArAMgamAM vohorA jesIMgabhAi DosAbhAi - mhesANA jhaverI navalacaMda udayacaMda 4200 bhagavatIjImAM zeTha punamacaMda karamacaMda koTAvALA pATaNa nI vidhavAbAi naMdakora surata baMdara 1090 uvavAijImA ru. 540 zA. harakhacaMda | 750 praznavyAkaraNamA gulAbacaMda amIcaMda ardhA amaracaMdanI dIkarI bena ra-surata baMdara -.. bhAgamA muMbAi baMdara tana tathA tejakora ru.550), 3725 AvazyakajImA bAbu cunIlAla pannAlAla pATaNa zrIkapaDavaMjanA saMghataraphathI (parI sarUpacaMda lalubhAi ru.1000 parI mIThAbhAi kalyANacaMdanI 1651 rAyapaseNIjImAM zA. mohanalAla sAkalacaMda mhesANA peDhImAMthI jJAnakhAtAmAraphata 3501 pannavaNAjImAM kapaDavaMja (phojadAra ru. 651 amadAvAda parI bAlAbhAi dalasukhabhAi (sA. maganalAla kasturacaMdanI / ru. 2331 caudasupananI 1376 samavAyAMgajImA vidhavAbAI hIrAkora ru. 751 bharuca | upajanA ru, 1170 (zA. kasturacaMda nAnacaMda ru.625/rupAla | 1250 naMdIjImAM zeTha premacaMda rAyacaMda muMbAIbaMdara For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ | madadanI rakama amukasUtramA madadagAronAMnAma gAma ] madadanI rakama amukasUtramA madadagAronAMnAma gAma | 1755 oghaniyuktimAM jainavidyAzAlAtaraphathI 1000 zA. rAyacaMdabhAi durlabhadAsa kAlIAvADI zeTha subAjI ravacaMda jayacaMda amadAvAda (saMghataraphathI ru. 1000 chAMNI (zeTha uttamacaMda khImacaMda) 1500 bena parasana zA. nathubhAi pATaNa 2450 jJAtAjImA ru. 1250 jhaverI magana lAlacaMdanI dIkarI ru. 500 kapaDavaMja 1000 zrIThANAMgajImAM zA. maganalAla pItAMbaradAsa amadAbAda sugaDAMgamAM (zA. maganalAla dIpacaMda ) mANasA eka bhAgamA jhaverI kasturacada jhaveracaMda suratabaMdara bAi pAravatI dalachArAma vakhatacaMdanI vidhavA amadAvAda (zeTha lalubhAi kevaladAsa ) kapaDavaMja / (lAla pratApacaMda ru.1200 suratabaMdara For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ * ASSASSINA // aham // zrIsudharmasvAmiviracitaM / zrIzrutakevalibhadrabAhukhAmidRbdhaniyuktiyutaM / zrIzIlAGkAcAryavihitavivaraNasamanvitaM / shriiaacaaraanggsuutrm| OM namaH sarvajJAya // jayati samastavastuparyAyavicArApAstatIrthika, vihitaikaikatIrthanayavAdasamUhavazAtpratiSThitam / bahuvidhabhaGgisiddhasiddhAntavidhUnitamalamalImasaM, tIrthamanAdinidhanagatamanupamamAdinataM jineshvraiH||1||(skndkcchndH) AcArazAstraM suvinizcitaM yathA, jagAda vIro jagate hitAya yH| tathaiva kiJcidgadataH sa eva me, punAtu dhImAn vinayArpitA giraH // 2 // zastraparijJAvivaraNamatibahugahanaM ca gandhahastikRtam / tasmAt sukhabodhArtha gRhNAmyahamaJjasA sAram // 3 // For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayanaM 1 uddezakaH1 iha hi rAgadveSamohAdyabhibhUtena sarveNApi saMsArijantunA zArIramAnasAnekAtikaTukaduHkhopanipAtapIDitena tadapanayanAya heyopAdeyapadArthaparijJAne yatno vidheyaH, sa ca na viziSTavivekamRte, viziSTavivekazca na prAptAzeSAtizayakalApAptopadezamantareNa, Aptazca rAgadveSamohAdInAM doSANAmAtyantikaprakSayAt , sa cAhata eva, ataH prArabhyate'haMdvacanAnuyogaH, sa ca caturdhA, tadyathA-dharmakathAnuyogo gaNitAnuyogo dravyAnuyogazcaraNakaraNAnuyogazceti, tatra dharmakathAnuyoga uttarAdhyayanAdikaH, gaNitAnuyogaH sUryaprajJaptyAdikaH, dravyAnuyogaH pUrvANi sammatyAdikazca, caraNakaraNAnuyogazcAcArAdikaH, sa ca pradhAnatamaH, zeSANAM tadarthatvAt , taduktam-caraNapaDivattiheuM jeNiyare tiNi aNuoga"tti, tathA "caraNapaDivattiheuM dhammakahAkAladikkhamAdIyA / davie daMsaNasohI daMsaNasuddhassa caraNaM tu // 1 // " gaNadharairapyata eva tasyaivAdau praNayanamakAri, atastatpratipAdakasyAcArAGgasyAnuyogaH samArabhyate, sa ca paramapadaprAptihetutvAtsavighnaH, taduktam"zreyAMsi bahuvighnAni, bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM, kvApi yAnti vinaaykaaH|| 1 // " tasmAdazeSapratyUhopazamanAya maGgalamabhidheyaM, taccAdimadhyAvasAnabhedAtridhA, tatrAdimaGgalaM 'suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAya'mityAdi, atra ca bhagavadvacanAnuvAdo maGgalam , athavA zrutamiti zrutajJAnaM, tacca nandyantaHpAtitvAnmaGgalamiti, etaccA| vighnenAbhilaSitazAstrArthapAragamanakAraNaM, madhyamaGgalaM lokasArAdhyayanapaJcamoddezakasUtraM 'se jahA kevi harae paDipuNNe cii samaMsi bhomme uvasantarae sArakkhamANe ityAdi, atra ca idaguNairAcAryaguNotkIrtanam , AcAryAzca paJcanamaskA 1 caraNapratipattihetavo yenetare trayo'nuyogAH / caraNapratipattihetabo dharmakathAkAladIkSAdikAH / dravye darzanazuddhirdarzanazuddhasya caraNaM tu // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAntaHpAtitvAnmaGgalamiti, etaccAbhilaSitazAstrArthasthirIkaraNArtham , avasAnamaGgalaM navamAdhyayane'vasAnasUtram 'abhinivvuDe amAI AvakahAe bhagavaM samiyAsI' atrAbhinivRtagrahaNaM saMsAramahAtarukandocchedya'vipratipattyA dhyAnakAritvAnmaGgalamiti, etacca ziSyapraziSyasantAnAvyavacchedArthamiti, adhyayanagatasUtramaGgalatvapratipAdana vAdhyayanAnAmapi maGgalatvamuktameveti na pratanyate, sarvameva vA zAstraM maGgala, jJAnarUpatvAt , jJAnasya ca nirjarArthatvAt, nirjarArthatvena ca | tasyAvipratipattiH, yaduktam-"jaM annANI kamma khavei bahuyAhiM vAsakoDIhiM / taM nANI tihi~ gutto khavei ussA samitteNaM // 1 // " maGgalazabdaniruktaM ca mAM gAlayatyapanayati bhavAditi maGgalaM, mA bhUgalo vighno gAlo vA nAzaH zAstra|syeti maGgalamityAdi, zeSaM tvAkSepaparihArAdikamanyato'vaseyamiti / PI sAmpratamAcArAnuyogaH prArabhyate-AcArasyAnuyogaH-arthakathanamAcArAnuyogaH, sUtrAdanu-pazcAdarthasya yogo'nuyogaH, sUtrAdhyayanAtpazcAdarthakathanamiti bhAvanA, aNorvA laghIyasaH sUtrasya mahatA'rthena yogo'nuyogaH, sa cAmIbhiArairanuga-13 ntavyaH, tadyathA-nikkhevegahaniruttivihipavittI ya keNa vA kassa / taddArabheyalakkhaNa tadarihaparisA ya suttattho // 1 // tatra nikSepo-nAmAdiH saptadhA, nAmasthApane kSuNNe, dravyAnuyogo dvedhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA tatra cAnupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatirikto'nekadhA, dravyeNa-seTikAdinA dravyasya-AtmaparamANvAderdravyeniSadyAdau vA anuyogo dravyAnuyogaH, kSetrAnuyogaH kSetreNa kSetrasya kSetre vA'nuyogaH kSetrAnuyogaH, evaM kAlena kAlasya * pratiziSyeti pra. 1 yadajJAnI karma kSapayati bahukAbhirvarSakoTIbhiH / tajjJAnI tribhiptaH kSapayatyucchvAsamAtreNa // 1 // mAdiH saptatittivihipAvaNorvA laghIya arthakathanamA For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 2 // kAle vA'nuyogaH kAlAnuyogaH, vacanAnuyoga ekavacanAdinA, bhAvAnuyogo dvedhA-Agamato noAgamatazca, tatrAga- adhyayanaM1 mato jJAtopayukto, noAgamatastu aupazamikAdibhAvaiH, teSAM cAnuyogo'rthakathanaM bhAvAnuyogaH, zeSamAvazyakAnusAreNa jJeyaM, kevalamihAnuyogasya prastutatvAttasya cAcAryAdhInatvAt keneti dvAraM viviyate, tathopakramAdIni ca dvArANi pracura uddezakaH1 taropayogitvAtpradarzyante, tatra keneti kathambhUtena ?, yathAbhUtena ca sUriNA vyAkhyA karttavyA tathA pradarzyate-"desakulajAirUbI saMghayaNI dhiijuo aNAsaMsI / avikatthaNo amAI thiraparivADI gahiyavakko // 1 // jiyapariso jiyaniddo majjhattho desakAlabhAvannU / Asannaladdhapaibho NANAvihadesabhAsaNNU // 2 // paMcavihe AyAre jutto suttatthatadubhayavi-18 hinna / AharaNaheukAraNaNayaNiuNo gAhaNAkusalo // 3 // sasamayaparasamayaviU gaMbhIro dittimaM sivo somo / guNasayakalio jutto pavayaNasAraM parikaheuM // 4 // AryadezodbhUtaH sukhAvabodhavacano bhavatItyato dezagrahaNaM, paitRkaM kula| mikSvAkAdi jJAtakulazca yathotkSiptabhAravahane na zrAmyatIti, mAtRkI jAtistatsaMpanno vinayAdiguNavAn bhavati, 'yatrAkRtistatra guNA vasantI'ti rUpagrahaNaM, saMhananadhRtiyuto vyAkhyAnAdiSu na khedameti, anAzaMsI zrotRbhyo na vastrAdyAkAsati, avikatthano hitamitabhASI, amAyI sarvatra vizvAsyaH, sthiraparipATiH paricitagranthasya sUtrArthagalanAsaMbhavAt , grAhyavAkyaH sarvatrAskhalitAjJaH, jitaparSad rAjAdisadasi na kSobhamupayAti, jitanidro'pramattatvAnnidrApramAdinaH ziSyAn sukhenaiva prabodhayati, madhyasthaH ziSyeSu samacitto bhavati, dezakAlabhAvajJaH sukhenaiva guNavaddezAdau vihariSyati, Asanna-1 // 2 // labdhapratibho drAk paravAdyuttaradAnasamarthoM bhavati, nAnAvidhadezabhASAvidhijJasya nAnAvidhadezajAH ziSyAH vyAkhyAnaM su-10 dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ khamavabhotsyante, jJAnAdyAcArapaJcakayuktaH zraddheyavacano bhavati, sUtrArthatadubhayavidhijJa utsargApavAdaprapaJcaM yathAvad jJApayiSyati, hetUdAharaNanimittanayaprapaJcajJaH anAkulo hetvAdInAcaSTe, grAhaNAkuzalo bahvIbhiryuktibhiH ziSyAn bodhayati, svasamayaparasamayajJaH sukhenaiva tatsthApanocchedau kariSyati, gambhIraH khedasahaH, dIptimAn parAdhRSyaH, zivahetutvAt zivaH, tadadhiSThitadeze mAryAdyupazamanAt , saumyaH sarvajananayanamanoramaNIyaH, guNazatakalitaH prazrayAdiguNopetaH, evaMvidhaH sUriH pravacanAnuyoge yogyo bhavati // tasya cAnuyogasya mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi-vyAkhyAGgAni bhavanti, tadyathA |-upakramo nikSepo'nugamo nayaH, tatropakramaNamupakramaH upakramyate'nenAsmAdasminniti vopakramaH-vyAcikhyAsitazAstrasya samIpAnayanamityarthaH, sa ca zAstrIyalaukikabhedAd dvidhA, tatra zAstrIyaH AnupUrvI nAma pramANaM vaktavyatA'rthA|dhikAraH samavatArazceti poDhA, laukiko nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt polaiva / nikSepaNamanenAsmAdasminniti vA nikSepaH, upakramAnItasya vyAcikhyAsitazAstrasya nAmAdinyasanamityarthaH, sa ca trividhaH, tadyathA-oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca, tatraughaniSpanno'GgAdhyayanAdisAmAnyAbhidhAnanyAsaH, nAmaniSpanna AcArazastraparijJAdivizeSAbhidhAnanAmAdinyAsaH, sUtrAlApakaniSpannazca sUtrAlApakAnAM nAmAdinyasanamiti / anugamanamanenAsmAdasminniti vA'nugamaH, arthakathanamityarthaH, sa ca dvidhA-niryuktyanugamaH sUtrAnugamazceti, tatra niryuktyanugamastrividhaH, tadyathAnikSepaniyuktyanugamaH upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyanugamo nikSepa eva sAmAnyavizeSAbhidhAnayoropaniSpannanAmaniSpannAbhyAM nikSepAbhyAmanugataH sUtrApekSayA vakSyamANalakSaNazceti, upodghAta dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayanaM1 uddezakaH1 | niyuktyanugamazcAbhyAM dvAragAthAbhyAmanugantavyaH, tadyathA-"uddese Niddese ya Niggame khettakAlapurise ya / kAraNapaccayalakkhaNa Nae samoyAraNA'Numae // 1 // kiM kativihaM kassa kahiM kesu kahaM kecciraM havai kAlaM / kai saMtaramavirahiyaM bhavAgarisa phAsaNaNiruttI // 2 // " sUtrasparzikaniyuktyanugamaH sUtrAvayavAnAM nayaiH sAkSepaparihAramarthakathanaM, sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugame, sa ca sUtroccAraNarUpaH padacchedarUpazceti / anantadharmAdhyAsitaM vastvekenaiva dharmeNa nayanti |-paricchindantIti jJAnavizeSA nayAH, te ca naigamAdayaH sapteti / sAmpratamAcArAGgasyopakramAdInAmanuyogadvArANAM yathAyogaM kiJcid bibhaNiSurazeSapratyUhopazamanAya magalArtha prekSApUrvakAriNAM ca pravRttyartha sambandhAbhidheyaprayojanapratipAdikAM niyuktikAro gAthAmAha vaMdittu savasiddhe jiNe a aNuogadAyae savve / AyArassa bhagavao nijuttiM kittaissAmi // 1 // tatra vanditvA sarvasiddhAn jinAMzceti maGgalavacanam , anuyogadAyakAnityetacca sambandhavacanamapi, AcArasyetyabhidheyavacanaM, niyuktiM kariSye iti prayojanakathanamiti tAtparyArthaH, avayavArthastu 'vanditve ti 'vadi abhivAdanastutyo rityarthadvayAbhidhAyI dhAtuH, tatrAbhivAdanaM kAyena stutirvAcA, anayozca manaHpUrvakatvAtkaraNatrayeNApi namaskAra Avedito bhavati, sitaM dhmAtameSAmiti siddhAH-prakSINAzeSakarmANaH, sarve ca te siddhAzca sarvasiddhAH, sarvagra 1 uddezo nirdezazca nirgamaH kSetraM kAlaH puruSazca / kAraNaM pratyayaH lakSaNaM nayAH samavatAraH anumatam // 1 // kiM katividhaM kasya kva keSu kathaM kiyaciraM bhavati kAlam / kati sAntaramavirahitaM bhavAkarSAH sparzanA niruktiH // 2 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ haNaM tIrthAtIrthAnantaraparamparAdisiddhapratipAdaka, tAnvanditveti sambandhaH sarvatra yojyaH, rAgadveSajito jinAH-tIrthakRtastAnapi sarvAn atItAnAgatavarttamAnasarvakSetragatAniti, anuyogadAyinaH-sudharmasvAmiprabhRtayo yAvadasya bhagavato niyuktikArasya bhadrabAhusvAminazcaturdazapUrvadharasyAcAryo'tastAn sarvAniti, anena cAmnAyakathanana svamanISikAvyudAsaH kRto bhavati, 'vanditve'ti ktvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAduttarakriyAmAha-'AcArasya' yathArthanAmnaH 'bhagavata' iti arthadharmaprayatnaguNabhAjastasyaivaMvidhasya, nizcayenArthapratipAdikA yuktiniyuktistAM 'kIrtayiSye' abhidhAsye iti antastatvena niSpannAM niyuktiM bahistattvena prkaashyissyaamiityrthH||1|| yathApratijJAtameva bibhaNiSunikSepArhANi padAni tAvat suhadbhUtvA''cAryaH saMpiNDya kathayati AyAra aMga suyakhaMdha baMbha caraNe taheva satthe ya / pariNAe saMNAe nikkhevo taha disANaM ca // 2 // AcAraaGgazrutaskandhabrahmacaraNazastraparijJAsaMjJAdizAmityeteSAM nikSepaH karttavya iti / tatrAcArabrahmacaraNazastraparijJAzabdA nAmaniSpanne nikSepe draSTavyAH, aGgazrutaskandhazabdA oghaniSpanne, saMjJAdikzabdau sUtrAlApakaniSpanne nikSepe draSTabyAviti // 2 // eteSAM madhye kasya katividho nikSepa ityata AhacaraNadisAvajANaM nikkhevo caukkao ya nAyavyo / caraNami chaviho khalu sattaviho hoi u disANaM // 3 // 1 cAndramatena Nija ubhayapadabhAvAt / HAMRORSCOCALCASCA Jain Education Intemarora For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA. rAgavRttiH (zI0) AKADAKARA adhyayanaM 1 uddezakaH1 // 4 // ROSSA SEXUA* caraNadigvarjAnAM caturvidho nikSepaH, caraNasya SaDUvidhaH, dikzabdasya saptavidho nikSepaH, atra ca kSetrakAlAdikaM yathAsambhavamAyojyam // 3 // nAmAdicatuSTayaM sarvavyApIti darzayitumAha jattha ya jaM jANijjA nikkhevaM nikkhive nirvsesN| jatthaviya na jANijjA caukkayaM nikkhive tattha // 4 // ___ 'yatra' caraNadikzabdAdau yaM nikSepa-kSetrakAlAdikaM jAnIyAttaM tatra niravazeSa nikSiped, yatra tu niravazeSa na jAnIyAdAcArAGgAdau tatrApi nAmasthApanAdravyabhAvacatuSkAtmakaM nikSepaM nikSipedityupadeza iti gaathaarthH||4||prdeshaantrprsiddhsyaarthsy lAghavamicchatA niyuktikAreNa gAthA'bhyadhAyi AyAre aMgaMmi ya puvuddiTho caukkanikkhevo / navaraM puNa nANattaM bhAvAyAraMmi taM vocchaM // 5 // kSullikAcArakathAyAmAcArasya pUrvoddiSTo nikSepaH aGgasya tu caturaGgAdhyayana iti, yazcAtra vizeSaH so'bhidhIyate-'bhAvAcAraviSaya' iti // 5 // yathApratijJAtamAha tassegaTTa pavattaNa paDhamaMga gaNI taheva parimANe / samoyAre sAro ya sattahi dArehi nANattaM // 6 // 'tasya' bhAvAcArasya ekArthAbhidhAyino vAcyAH, tathA kena prakAreNa pravRttiH-pravarttanamAcArasyAbhUt tacca vAcyaM, tathA prathamAGgatA ca vAcyA, tathA gaNI-AcAryastasya katividhaM sthAnamidamiti ca vAcyaM, tathA 'parimANam' iyattA vAcyA, tathA kiM va samavataratItyetacca vAcyaM, tathA sArazca vAcyaH, ityebhiraiH pUrvasmAdbhAvAcArAdasya bhedo-nAnAtvamiti pinnddaarthH||6|| avayavArtha tu niyuktikRdevAbhidhAtumAha // 4 // AS Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyAro AcAlo AgAlo Agaro ya AsAso / Ayariso aMgaMti ya AiNNA''jAi AmokkhA // 7 // Acaryate Asenyata ityAcAraH, sa ca nAmAdicaturddhA tatra jJazarIrabhavyazarIratadvyatirikto dravyAcAroSnayA gAthayA'nusarttavyaH - ' NAmaNa dhoyaNavAsaNasikkhAvaNasukaraNAvirohINi / davvANi jANi loe davvAyAraM viyANAhi // 1 // bhAvAcAro dvidhA - laukiko lokottarazca tatra laukikaH pASaNDikAdayaH paJcarAtrAdikaM yat kurvvanti sa vijJeyo, lokottarastu paJcadhA jJAnAdikaH, tatra jJAnAcAro'STadhA tadyathA - 'kAle viNae bahumANe uvahANe tahA aNiNhavaNe / vaMjaNaatthatadubhae aTThaviho NANamAyAro // 1 // ' darzanAcAro'pyaSTadhaiva tadyathA - 'nissaMkiyanikkakhiya nivvitigicchA amUDhadiTThI ya / uvavUhathirIkaraNe vacchalapabhAvaNe aTTha // 2 // ' cAritrAcAro'pyaSTadhaiva, - 'tinneva ya guttIo paMca samiio aTTha miliyAo / pavayaNamAIu imA tAsu Thio caraNasaMpanno // 3 // tapaAcAro dvAdazadhA, tadyathA - 'aNasaNamUNoyariyA vittIsaMkhevaNaM rasaccAo / kAyakileso saMlINayA ya 1 nAmanadhAvanavAsana zikSaNasukaraNAvirodhIni / dravyANi yAni loke dravyAcAraM vijAnIhi // 1 // 2 kAlo vinayaH bahumAnaH upadhAnaM tathA anihavaH / vyaJjanamarthastadubhayasmin aSTavidho jJAnAcAraH // 1 // nizzaGkito niSkAGkSito nirvicikitso'mUDhadRSTizca / upabRMhA sthirIkaraNaM vAtsalyaM prabhAvanA'STau // 2 // tisra eva ca guptayaH paJca samitayo'STa militAH / pravacanamAtara imAstAsu sthitavaraNasaMpannaH // 3 // anazanamanamaudarya vRttisaMkSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInatA ca bAhyaM tapo bhavati // 4 // prAyazcittaM vinayo vaiyAvRttyaM tathaiva svAdhyAyaH / dhyAnamutsarge'pi ca abhyantaraM tapo bhavati // 5 // anigUhitabalavIryaH parAkramate yo yathoktamAyuktaH / yunakti ca yathAsthAma jJAtavyaH sa vIryAcAraH // 6 // For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 5 // bajjho tavo hoi // 4 // pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ussaggoviya abhiMtarao tavo hoi // 5 // vIryAcArastvanekadhA - 'aNi gUhiyavalavirio parakkamai jo jahuttamAutto / juMjai ya jahAthAmaM nAyavvo vIriyAyAro // 6 // eSa paJcavidha AcAraH, etatpratipAdakazcAyameva granthavizeSo bhAvAcAraH, evaM sarvatra yojyam / idAnImAcAlaH, AcAlyate'nenAtiniviDaM karmAdItyAcAlaH, so'pi caturdhA, vyatirikto vAyuH, bhAvAcAlastvayameva jJAnAdiH paJcadhA / idAnImAgAla:, AgAlanamAgAlaH - samapradezAvasthAnaM, so'pi caturdhA, vyatirikta udakAdernimna pradezAvasthAnaM, bhAvAgAlo jJAnAdika eva, tasyAtmani rAgAdirahite'vasthAnamitikRtvA / idAnImAkaraH Agatya tasmin kurvantItyAkaraH, nAmAdiH, tatra vyatirikto rajatAdiH, bhAvAkaro'yameva jJAnAdiH, tatpratipAdakazcAyameva grantho, nirjarAdiralAnAmatra lAbhAt / idAnImAzvAsaH, AzvasantyasminnityAzvAso nAmAdiH, tatra vyatirikto yAnapAtradvIpAdiH, bhAvAzvAso jJAnAdireva / idAnImAdarzaH, AdRzyate asminnityAdarzo nAmAdiH, vyatirikto darpaNaH, bhAvAdarza ukta eva, yato'smi - nitikarttavyatA dRzyate / idAnImaGgam, ajyate vyaktIkriyate asminnityaGgaM, nAmAdyeva tatra vyatiriktaM zirobAhvAdi, bhAvAGgamayamevAcAraH / idAnImAcIrNam AsevitaM tacca nAmAdiSoDhA, tatra vyatiriktaM dravyAcIrNe siMhAdestRNAdiparihAreNa pizitabhakSaNaM, kSetrAcIrNa vAlhIkeSu saktavaH koGkaNeSu peyA, kAlAcIrNa tvidaM - 'saraso caMdaNapaMko agghai sarasA ya gaMdhakAsAI / pADalisisamalliya piyAi~ kAle nidAhaMmi // 1 // bhAvAcIrNe tu jJAnAdipaJcakaM, tatpratipAdakazcAcA 1 sarasazcandanapaGko'rghati sarasA ca gandhakASAyikI / pATalazirISamallikAH priyAH kAle nidAghe // 1 // For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 1 // 5 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ROSESSASSADSAUR ragranthaH / idAnImAjAtiH, AjAyante tasyAmityAjAtiH, sA'pi caturddhA, vyatiriktA manuSyAdijAtiH, bhAvAjAtistu jJAnAdyAcAraprasUtirayameva grantha iti / idAnImAmokSaH, Amucyante'sminnityAmokSaNaM vA''mokSo, nAmAdiH, tatra vyatirikto nigaDAdeH, bhAvAmokSaH kASTakodveSTanamazeSametatsAdhakazcAyamevAcAra iti / ete kiJcidvizeSAdekamevArtha viziMSantaH pravarttanta ityekArthikAH, zakrapurandarAdivat , ekArthAbhidhAyinAM ca chandazcitibandhAnulomyAdipratipattyarthamudghaTTanam , uktaM ca-"baMdhANulomayA khalu satthaMmi ya lAghavaM asammoho / saMtaguNadIvaNAviya egahaguNA havaMtee // 1 // " // 7 // idAnIM pravarttanAdvAraM, kadA punarbhagavatA''cAraH praNIta ityata Aha sabvesiM AyAro titthassa pavattaNe paDhamayAe / sesAI aMgAI ekkArasa ANupucIe // 8 // __ sarveSAM tIrthakarANAM tIrthapravartanAdAvAcArArthaH prathamatayA'bhavadbhavati bhaviSyati ca, tataH zeSAGgArtha iti, gaNadharA apyanayaivAnupUrvyA sUtratayA praznantIti // 8 // idAnI prathamatve hetumAha __ AyAro aMgANaM paDhamaM aMgaM duvAlasaNhaMpi / ittha ya mokkhovAo esa ya sAro pavayaNassa // 9 // / __ ayamAcAro dvAdazAnAmapyaGgAnAM prathamamaGgamityanUdya kAraNamAha-yato'tra mokSopAyaH-caraNakaraNaM pratipAdyate, eSa ca pravacanasya sAra pradhAnamokSahetupratipAdanAd, atra ca sthitasya zeSAGgAdhyayanayogyatvAd asya prathamatayopanyAsa iti||9|| idAnI gaNidvAraM, sAdhuvargo guNagaNo vA gaNaH so'syAstIti gaNI, AcArAyattaM ca gaNitvamiti pradarzayannAha 1 bandhAnulomatA khaLu zAstre ca lAghavamasaMmohaH / sadguNadIpanamapi ca ekArthaguNA bhavantyete // 1 // dan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAMcArAGgavRttiH (zI0) adhyayanaM1 uddezakaH1 AyArammi ahIe jaM nAo hoi samaNadhammo u / tamhA AyAradharo bhaNNai paDhamaM gaNihANaM // 10 // yasmAdAcArAdhyayanAt kSAntyAdikazcaraNakaraNAtmako vA zramaNadharmaH parijJAto bhavati, tasmAtsarveSAM gaNitvakAraNAnAmAcAradharatvaM prathamam AdyaM pradhAnaM vA gaNisthAnamiti // 10 // idAnIM parimANaM-kiM punarasyAdhyayanataH padatazca parimANamityata Aha__NavabaMbhaceramaio aTThArasapayasahassio veo| havai ya sapaMcacUlo bahubahutarao payaggeNaM // 11 // tatrAdhyayanato navabrahmacAbhidhAnAdhyayanAtmako'yaM padato'STAdazapadasahasrAtmako 'veda' iti vidantyasmAddheyopAdeyapadArthAniti veda:-kSAyopazamikabhAvavartyayamAcAra iti / saha paJcabhizcUDAbhirvarttata iti sapaJcacUDazca bhavati, uktazeSAnu ...) (2) (3) (4) (5) (6) (7) vAdinI cUDA, tatra prathamA 'piMDesaNa sejiriyAbhAsajAyA ya vatthapAesA uggahapaDimatti' saptAdhyayanAtmikA, dvitIyA sattasattikkayA, tRtIyA bhAvanA, caturthI vimuktiH, paJcamI nizIthAdhyayanaM, 'bahubahurao padaggeNaM'ti tatra catuzcUlikAtmakadvitIyazrutaskandhaprakSepAbahuH, nizIthAkhyapaJcamacUlikAprakSepAbahutaro'nantagamapa-yAtmakatayA bahutamazca, padAgreNa-padaparimANena bhvtiiti||11|| idAnImupakramAntargata samavatAradvAra, tatraitAzcUDA navasu brahmacaryAdhyayaneSvavatarantIti darzayitumAha * piMDesaNasijjiriyA bhAsA vatthesaNA ya pAesA iti pra. For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAyAraggANattho baMbhacceresu so smoyri| soviya satthapariNAeN piMDiattho samoyarai // 12 // satthapariNAattho chassuvi kAesu so samoyarai / chajjIvaNiyAattho paMcasuvi vaesu oyarai // 13 // paMca ya mahavvayAI samoyaraMte ya svvvvesuN| savvesi panjavANaM aNaMtabhAgammi oyarai // 14 // uttAnArthAH, navaram 'AcArAgrANi'cUlikAH dravyANi-dharmAstikAyAdIni paryAyA-aguruladhvAdayaH teSAmanantabhAge vratAnAmavatAra iti // 12-13-14 // kathaM punarmahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAra iti?, tadAha chajjIvaNiyA paDhame bIe carime ya svvvvaaiN| sesA mahavvayA khalu tadekadeseNa vvANaM // 15 // ___'chajjIvaNiyA'ityAdispaSTA, kathaM punarmahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAro na sarvaparyAyeSviti ucyate, yenAbhiprAyeNa coditavAMstamAviSkartumAha-"NaNu savvaNabhapaesANaMtaguNaM paDhamasaMjamaTThANaM / chavvihaparivuDDIe chaTThANAsaMkhayA seDhI // 1 // | anne ke pajjAyA? jeNuvauttA carittavisayammi / je tatto'NaMtaguNA jesiM tamaNaMtabhAgammi // 2 // anne kevalagammatti te maI te ya ke tadambhahiyA ? / evaMpi hoja tullA NANaMtaguNattaNaM juttaM // 3 // co| seDhIsu NANadasaNapajAyA teNa tappamANesA / iha puNa carittamettovaogiNo teNa te thovA // 4 // ayamAsAmarthoM lezataH-nanvityasUyAyAM, saMyamasthAnAnyasaMkhyAtAni tAvadbhavanti, teSAM yajaghanyaM tadavibhAgapalicchedena buddhyA khaNDyamAnaM paryAyairanantAvibhAgapalicchedAtmaka bhavati, tacca paryAyasaMkhyayA nirdiSTaM sarvAkAzapradezasaMkhyAyA anantaguNaM, sarvanabhaHpradezavargIkRtapramANamityarthaH, tato dvitI 1 SaDjIvanikAyaH prathame dvitIye carame ca sarvadravyANi / zeSANi mahAvratAni khalu tadekadezena dravyANAm / jAyA ? jeNavattA cAcaNabhapaesANaMtaguNaM paDhamasaMjamadvAro na sarvaparyAyeSviti ucyate, yena For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM, zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH1 AAAAAA yAdisthAnarasaMkhyAtagacchagatairanantabhAgAdikayA vRddhyA SaTsthAnakAnAmasaMkhyeyasthAnagatA zreNirbhavati, evaM caikamapi sthAna sarvaparyAyAnvitaM na zakyate paricchettuM, kiM punaH sarvANyapItyataH ke'nye paryAyAH? yeSAmanantabhAge vratAni varteraniti / syAnmatiH, anye kevalagamyA iti, idamuktaM bhavati-kevalagamyAprajJApanIyaparyAyANAmapi tatra prakSepAbahutvam, evamapi jJAnajJeyayostulyatvAttulyA eva nAnantaguNA iti / atrocArya Aha-yA'sau saMyamasthAnazreNinirUpitA sA sarvA cAriparyAyainidarzanaparyAyasahitaiH paripUrNA tatpramANA-sarvAkAzapradezAnantaguNA, iha punazcAritramAtropayogitvAtparyAyAnatabhAgavRttitvamityadoSaH / idAnIM sAradvAraM, kaH kasya sAra ityAha____ aMgANaM kiM sAro? AyAro. tassa havai kiM saaro?| aNuogattho sAro tassavi ya parUvaNA saaro||16|| __ saSTA, kevalamanuyogArtho-vyAkhyAnabhUto'rthastasya prarUpaNA-yathAsvaM viniyoga iti / anyacca sAro parUvaNAe caraNaM tassavi ya hoi nivvANaM / nivvANassa u sAro avvAbAhaM jiNA biMti // 17 // saSTaiva / idAnIM zrutaskandhapadayornAmAdinikSepAdikaM pUrvavadvidheyaM, bhAvena cehAdhikAraH, bhAvazrutaskandhazca brahmacaryA|tmaka ityato brahmacaraNazabdau nikSeptavyAvityAha__baMbhammI ya caukaM ThavaNAe hoi bNbhnnuppttii| sattaNhaM vaNNANaM navaNha vaNNaMtarANaM ca // 18 // tatra brahma nAmAdicaturkI, tatra nAmabrahma brahmetyabhidhAnam , asadbhAvasthApanA akSAdau sadbhAvasthApanA prativiziSTaya1 AcAryA AhuH pra. ARRESCARSAUGAULANEER // 7 // -05 For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJopavItAdyAkRtimRllepyAdau dravye, athavA sthApanAyAM vyAkhyAyamAnAyAM brAhmaNotsattirvaktavyA, tatprasaGgena ca saptAnAM varNAnAM navAnAM ca varNAntarANAmutsattirbhaNanIyeti / yathApratijJAtamAha ekkA maNussajAI rajjuppattIi do kayA usme| tiNNeva sippavaNie sAvagadhammammi cattAri // 19 // ___ yAvannAbheyo bhagavAnnAdyApi rAjalakSmImadhyAste, tAvadekaiva manuSyajAtiH, tasyaiva rAjyotsattau bhagavantamevAzritya ye sthitAste kSatriyAH, zeSAzca zocanAdrodanAcca zUdrAH, punaragyutpattAvayaskArAdizilpavANijyavRttyA vezanAdvaizyAH, bhagavato jJAnotpattI bharatakAkaNIlAJchanAcchAvakA eva brAhmaNA jajJire, ete zuddhAstrayazcAnye gAthAntaritagAthayA pradarzayiSyante // sAmprataM varNavarNAntaraniSpannaM saMkhyAnamAha saMjoge solasagaM satta ya vaNNA u nava ya aNtrinno| ee dovi vigappA ThavaNA baMbhassa NAyavvA // 20 // saMyogena SoDaza varNAH samutpannAH, tatra sapta varNA nava tu varNAntarANi, etacca varNavarNAntaravikalpadvayaM sthApanAbrahmeti jJAtavyam // sAmprataM pUrvasUcitaM varNatrayamAha-yadi vA prAguddiSTAn sapta varNAnAha pagaI caukkagANaMtare ya te huMti satta vaNNA u / ANaMtaresu caramo vaNNo khalu hoi NAyavo // 21 // 1 je rAya assitA te khattiA jAyA, aNassiyA givaiNo jAyA, jayA aggI uppaNNo tayA pAgabhAvassitA sippiyA vANiyagA jAyA, tehiM tehiM | sippavANijjehiM vitti visaMtIti vaissA uppaNNA / bhaTTArae pavvaie bharahe abhisitte sAvagadhamme uppaNNe baMbhaNA jAyA, NissitA baMbhaNA jAyA, mAhaNatti ukkassagabhAvA dhammapiA jaM ca kiMcivi haNaMtaM picchaMti taM nivAreMti mA haNa bho mA haNa, evaM te jaNeNa sukammanivvattitasaNNA baMbhaNA jAyA / je puNa aNassitA | asippiNo asAvagA te vayaM khalA itikAuM tesu tesu paoyaNesu hiMsAcoriyAdiyAsu dumbhamANA sogadohaNasIlA muddA saMvuttA (iti cUrNiH). For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 8 // prakRtayazcatasraH - brAhmaNakSatriyavaizyazUdrAkhyA AsAmeva catasRNAmanantarayogena pratyekaM varNatrayotpattiH, tadyathA-dvijena kSatriyayoSito jAtaH pradhAnakSatriyaH saMkarakSatriyo vA, evaM kSatriyeNa vaizyayoSito vaizyena zUyAH pradhAnasaMkarabhedau vaktavyAvityevaM sapta varNA bhavanti, anantareSu bhavA AnantarAsteSu yogeSu caramavarNavyapadezo bhavati - brAhmaNena kSatriyAyAH kSatriyo bhavatItyAdi, sa ca svasthAne pradhAno bhavatItibhAvaH // idAnIM varNAntarANAM navAnAM nAmAnyAha aMbagganisAyA ya ajogavaM mAgahA ya sUyA ya / khattA (ya) videhAviya caMDAlA navamagA huMti // 22 // ambaSTha ugraH niSAdaH ayogavaM mAgadhaH sUtaH kSattA videhaH cANDAlazceti // kathamete bhavantItyAhaetarie iNamo aMbaTTho ceva hoi uggo y| biiyaMtaria nisAo parAsaraM taM ca puNa vege // 23 // paDilome sudAI ajogavaM mAgaho ya sUo a / egaMtarie khattA vedehA caiva nAyavvA // 24 // bitiyaMtare niyamA caNDAlo so'vi hoi NAyavvo / aNulome paDilome evaM ee bhave bheyA // 25 // AsAmartho yantra kAdavaseyaH, taccedam brahmapuruSaH vaizyA strI ambaSThaH kSatriyaH puruSaH | brAhmaNaH puruSaH | zUGgaH puruSaH zUhI strI zadI strI vaizyA strI niSAdaH ayogavam pArAsaro vA ugraH etAni nava varNAntarANi, idAnIM varNAntarANAM saMyogotpattimAha vaizyapuruSaH | kSatriyaH puruSaH kSatriyA strI brahmastrI sUtaH mAgadhaH For Personal & Private Use Only zUdraH puruSaH kSatriyA strI kSattA vaizyapuruSaH brAhmastrI vaidehaH zUdrapuruSaH brAhmastrI cANDAlaH adhyayanaM 1 uddezakaH 1 // 8 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** uggeNaM khattAe sovAgo veNavo videheNaM / aMbaTThIe suddIya bukkaso jo nisAeNaM // 26 // sUeNa nisAIe kukkarao sovi hoi NAyabvo / eso bIo bheo caubviho hoi nnaaybvo||27|| anayorapyartho yantrakAdavaseyaH, taccedam / ugrapuruSaH videhaH puruSaH niSAdaH puruSaH zUdraH puruSaH kSattA strI kSattA strI ambaSThI strI zUdrI strI vA niSAdastrI zvapAkaH vaiNavaH bukkasaH kukkurakaH gataM sthApanAbrahma, idAnIM dravyabrahmapratipAdanAya Aha vvaM sarIrabhavio annANI vatthisaMjamo ceva / bhAve u vatthisaMjama NAyavvo saMjamo ceva // 28 // jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM zAkyaparivrAjakAdInAmajJAnAnugatacetasAM bastinirodhamAtraM vidhavAproSitabhartRkAdInAM ca kulavyavasthArtha kAritAnumatiyuktaM dravyabrahma, bhAvabrahma tu sAdhUnAM bastisaMyamaH, aSTAdazabhedarUpo'pyayaM saMyama eva, saptadazavidhasaMyamAbhinnarUpatvAdasyeti, aSTAdaza bhedAstvamI-'divyAtkAmaratisukhAt trividhaM trividhena viratiriti navakam / audArikAdapi tathA tadbrahmASTAdazavikalpam // 1 // ' caraNanikSepArthamAha caraNami hoi chakkaM gaimAhAroguNo vacaraNaM c|khittNmijNmi khitte kAle kAlo jahiM jAo(jo u)||29|| 1 taca prathamacatuSkoSThakAdavagantavyam pra. ***AKASHAN For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana uddezakaH1 devA, kSetraNa dravyAthai hastinAticaraNaM gamana zrIAcA- caraNaM nAmAdiSoDhA, vyatiriktaM dravyacaraNaM tridhA bhavati-gatibhakSaNaguNabhedAt, tatra gaticaraNaM gamanameva, AhAracarAGgavRttiHkaraNaM modakAdeH, guNacaraNaM dvidhA-laukikaM lokottaraM ca, laukikaM yat dravyAthai hastizikSAdikaM vaidyakAdikaM vA zikSante, (zI0) lokottaraM sAdhUnAmanupayuktacaraNamudAyinRpamArakAdervA, kSetracaraNaM yasmin kSetre gatyAhArAdi caryate vyAkhyAyate vA, zabdasAmAnyAntarbhAvAdvA zAlikSetrAdicaraNamiti, kAle'pyevameva // bhAvacaraNamAha bhAve gaimAhAro guNo guNavao pasatthamapasatthA / guNacaraNe pasattheNa baMbhacerA nava havaMti // 30 // bhAvacaraNamapi gatyAhAraguNabhedAt tridhA, tatra gaticaraNaM sAdhorupayuktasya yugamAtradattadRSTegacchataH, bhakSaNacaraNamapi zuddha piNDamupabhujAnasya, guNacaraNamaprazastaM mithyAdRSTInAM samyagdRSTInAmapi sanidAnaM, prazastaM teSAmeva karmodveSTanArtha mUlottaraguNakalApaviSayam , iha cAnenaivAdhikAro, yato navApyadhyayanAni mUlottaraguNasthApakAni nirjarArthamanuzIlyante // eteSAM cAnvArthAbhidhAnAni darzayitumAhasatthapariNA1logavijaoraya sIosaNijja3sammattaM taha logasAranAma5dhuyaM 6 taha mahApariNA7ya 31 aTThamae ya vimokkho 8 uvahANasuyaM 9 ca navamagaM bhaNiyaM / icceso AyAro AyAraggANi sesANi // 32 // | spaSTe, kevalamityeSa navAdhyayanarUpa AcAro, dvitIyazrutaskandhAdhyayanAni tu zeSANi-AcArAgrANIti // sAmpratamupakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdyamAha // 9 // For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ AARRRRRRRRR jiasaMjamo1alogojaha bajjhai jaha yataMpajahiyavvaM |suhdukkhtitikkhaaviy3smmttN4logsaaro 5ya 33 nissaMgayA 6 ya chaDhe mohasamutthA parIsahuvasaggA 7 / nijANaM 8 aTThamae navame ya jiNeNa evaM ti 9 // 34 // tatra zastraparijJAyAmayamarthAdhikAro-'jiyasaMjamotti jIveSu saMyamo jIvasaMyamaH-teSu hiMsAdiparihAraH, sa ca jIvAstitvaparijJAne sati bhavatyato jiivaastitvvirtiprtipaadnmtraarthaadhikaarH| lokavijaye tu 'logo jaha bajjhai jaha ya taM pajahiyavaM'ti, vijitabhAvalokena saMyamasthitena loko yathA badhyate aSTavidhena karmaNA yathA ca tanahAtavyaM tathA jJAtavyamityayamarthAdhikAraH / tRtIye tvayam-saMyamasthitena jitakaSAyeNAnukUlapratikUlopasarganipAte sukhaduHkhatitikSA vidheyeti / caturthe tvayam-prAktanAdhyayanArthasaMpannena tApasAdikaSTatapaHsevinAmaSTaguNaizvaryamudvIkSyApi dRDhasamyaktvena bhavi|tavyamiti / paJcame tvayam-caturadhyayanArthasthitenAsAraparityAgena lokasAraratnatrayodyuktena bhAvyamiti / SaSThe tvayam-prAguktaguNayuktena nisaGgatAyuktanApratibaddhena bhavitavyam / saptame tvayam-saMyamAdiguNayuktasya kadAcinmohasamutthAH parISahA upasargA vA prAdurbhaveyuste samyak soDhavyAH / aSTame tvayam-niryANam-antakriyA sA sarvaguNayuktena samyagvidheyeti / navame tvayam-aSTAdhyayanapratipAdito'rthaH samyagevaM varddhamAnasvAminA vihita iti, tatpradarzanaM ca zeSasAdhUnAmutsAhAthai, 1 udaio bhAvo logA kasAyA jANiyavvA (iti cUrNiH). For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 10 // taduktam-"titthayaro cauNANI suramahio sijjhiyabvayadhuvaMmi / aNimUhiyabalavirio savvatthAmesu ujjamai // 1 // adhyayanaM 1 kiM puNa avasesehiM dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM / hoti na ujamiyabvaM sapaccavAyaMmi mANusse // 2 // " // sAmpratamuddezArthAdhikAraH zastraparijJAyA ayam 8 uddezakaH1 jIvo chakkAyaparuvaNA ya tesiM vahe ya baMdhotti / viraIe ahigAro satthapariNAe~ NAyabvo // 35 // tatra prathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM pratipAdyaM, zeSeSu tu SaTsu vizeSeNa pRthivIkAyAdyastitvamiti, sarveSAM cAvasAne bandhaviratipratipAdanamiti, etaccAnte upAttatvAtpratyekamuddezArtheSu yojanIya, prathamoddezake jIvastadvadhe bandho vira|tizcetyevamiti // tatra zastraparijJeti dvipadaM nAma, zastrasya nikSepamAha davvaM satthaggivisannehaM bilakhAraloNamAIyaM / bhAvo ya duppautto vAyA kAo aviraI yA // 36 // zastrasya nikSepo nAmAdizcaturddhA, vyatiriktaM dravyazastraM khaDgAdyagniviSasnehAmlakSAralavaNAdikaM, bhAvazastraM duSprayukto bhAvaH-antaHkaraNaM tathA vAkAyAvaviratizceti, jiivopghaatkaaritvaaditibhaavH|| parijJApi caturretyAhadavvaM jANaNa paccakkhANe davie sarIra uvagaraNe / bhAvapariNA jANaNa paccakkhANaM ca bhAveNaM // 37 // // 10 // tIrthakarazcatu nI suramahitaH dhruvaM sedhitavye / anigRhitabalavIryaH sarvasthAnodyacchati // 1 // kiM punaravazeSairduHkhakSayakAraNAtsuvihitaiH / bhavati nodyantavyaM | sapratyapAye mAnuSye // 2 // For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatra dravyaparijJA dvidhA-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, jJaparijJA AgamanoAgamabhedAvidhA, Agamato jJAtA'nupayuktaH, noAgamatasvidhA, tatra vyatirikA dravyaparijJA yo yat dravyaM jAnIte sacittAdi sA paricchedyadravyaprAdhAnyAt dravyaparikSeti, pratyAkhyAnaparijJA'pyevameva, tatra vyatiriktadravyapratyAkhyAnaparijJA dehopakaraNaparijJAnam , upakaraNaM ca rajoharaNAdi, sAdhakatamatvAt , bhAvaparijJApi dvidhaiva-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, tatrAgamato jJAtopayuktazca, noAgamatastvidamevAdhyayanaM jJAnakriyArUpaM, nozabdasya mizravAcitvAt , pratyAkhyAnabhAvaparijJApi tathaiva, AgamataH pUrvavat, noAgamatastu prANAtipAtanivRttirUpA manovAkAyakRtakAritAnumatibhedAtmikA jJeyeti / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmpratamAcArAdipradAnasya sukhapratipattaye dRSTAntopanyAsena vidhirAkhyAyate-yathA kazcidrAjA abhinavanagaranivezecchayA bhUkhaNDAni vibhajya samatayA prakRtibhyo dattavAn , tathA kacavarApanayane zalyoddhAre bhUsthirIkaraNe pakveSTakApIThaprAsAdaracane ratnAdyupAdAne copadezaM dattavAn, tAzca prakRtayastadupadezAnusAreNa tathaiva kRtvA yathA'bhipretAn bhogAn bubhujire, ayamatrArthopanayaH-rAjasadRzena sUriNA prakRtisadRzasya ziSyagaNasya bhUkhaNDasadRzaH saMyamo mithyAtvakacavarAdyapanIya sarvopAdhizuddhasyAropaNIyaH, taM ca sAmAyikasaMyama sthirIkRtya pakveSTikApIThatulyAni vratAnyAropaNIyAni, tataH prAsAdakalpo'yamAcAro vidheyaH, tatrasthazcAzeSazAstrAdiratnAnyAdatte, nirvANabhAk bhavati / sAmprataM sUtrAnugameDaTU skhalitAdiguNalakSaNopetaM sUtramuccAraNIyaM, lakSaNaM tvidam-'appaggaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jaM ca / lakkhaNajuttaM 1 alpagranthaM mahAtha dvAtriMzaddoSavirahitaM yaca / lakSaNayuktaM sUtramaSTabhizca guNairupapetam // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 11 // // suyaM me Au ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM - ihamegesiM No saNNA bhavai ( sU0 1 ) suttaM ahi ya guNehiM uvaveyaM // 1 // ityAdi, taccedaM sUtram -- 'suyaM me AusaM! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM - ihamegesiM No saNNA bhavati' asya saMhitAdikrameNa vyAkhyA -saMhitoccAritaiva, padacchedastvayam - zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAtam-iha ekeSAM no saMjJA bhavati / ekaM tiGantaM zeSANi subantAni, gataH sapadacchedaH sUtrAnugamaH, sAmprataM sUtrapadArthaH samunnIyate - bhagavAn sudharmmasvAmI jaMbUnAmna idamAcaSTe yathA- 'zrutam' AkarNitamavagatamavadhAritamitiyAvad, anena svamanISikAnyudAso, 'mayeti sAkSAnna punaH pAramparyeNa 'AyuSmanniti jAtyAdiguNasaMbhave'pi dIrghAyuSkatvagugopAdAnaM dIrghAyuravicchedena ziSyopadezapradAyako yathA syAt, ihAcArasya vyAcikhyAsitatvAttadarthasya ca tIrthakRtpraNItatvAditi sAmarthyaprApitaM teneti tIrthakaramAha, yadi vA -- AmRzatA bhagavatpAdAravindam, anena vinaya Avedito bhavati, AvasatA vA tadantika ityanena gurukulavAsaH karttavya ityAveditaM bhavati etaccArthadvayaM 'AmusaMteNa AvasaMte'tyetatpAThAntaramAzrityAvagantavyamiti, 'bhagavate 'ti bhagaH - aizvaryyAdiSaDarthAtmakaH so'syAstIti bhagavAn tena, 'eva' miti vakSyamANavidhinA 'AkhyAta' mityanena kRtakatvavyudAsenArtharUpatayA Agamasya nityatvamAha, 'ihe'ti kSetre pravacane AcAre zastraparijJAyAM vA AkhyAtamitisaMbandho, yadi vA 'ihe' ti saMsAre 'ekeSAM' jJAnAvaraNIyAvRtAnAM prANinAM 'no saMjJA 1 cUrNyabhiprAyeNa dvitIyasUtrAvataraNametat. 2 patte patte ( gaNaharA) sissehiM pajjuvAsijjamANA evaM bhaNati - 'suyaM me0 (iti cUrNiH). For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 dazakaH 1 // 11 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavati' saMjJAnaM saMjJA smRtiravabodha ityanarthAntaraM sA no jAyata ityarthaH, uktaH padArthaH, padavigrahasya tu sAmAsika padAbhAvAdaprakaTanam / idAnIM cAlanA - nanu cAkArAdikapratiSedhakalaghuzabdasaMbhave sati kimartha nozabdena pratiSedhaH iti ?, atra pratyavasthA, satyamevaM, kiMtu prekSApUrva kAritayA nozabdopAdAnaM, sA ceyam anyena pratiSedhena sarvaniSedhaH syAd, yathA na | ghaTo'ghaTa iti cokte sarvAtmanA ghaTaniSedhaH, sa ca neSyate, yataH prajJApanAyAM daza saMjJAH sarvaprANinAmabhihitAstAsAM sarvAsAM pratiSedhaH prApnotItikRtvA, tAzcemAH - "kai NaM bhaMte ! saNNAo paNattAo ?, goyamA ! dasa saNNAo paNNattAo, taMjahA - AhArasaNNA bhayasaNNA mehuNa saNNA pariggahasaNNA ko hasaNNA mANasaNNA mAyAsaNNA lobhasaNNA ohasaNNA logasaNNa" tti, AsAM ca pratiSedhe spaSTo doSaH, ato nozabdena pratiSedhanamakAri, yato'yaM sarvaniSedhavAcI dezaniSedhavAcI ca, tathAhi-noghaTa ityukte yathA ghaTAbhAvamAtraM pratIyate, tathA prakaraNAdipraMsaktasya vidhAnaM, sa punarvidhIyamAnaH pratiSedhyAvayavo grIvAdiH pratiSedhyAdanyo vA paTAdiH pratIyata iti, tathA coktam -- "pratiSedhayati samastaM prasaktamarthaM ca jagati nozabdaH / sa punastadavayavo vA tasmAdarthAntaraM vA syAd // 1 // " iti, evamihApi na sarvasaMjJAniSedhaH, apitu viziSTasaMjJAniSedho, yayA''tmAdipadArthasvarUpaM gatyAgatyAdikaM jJAyate tasyA niSedha iti // sAmprataM niryuktikRtsUtrAvayavanikSepArthamAha 1 kati bhadanta ! saMjJAH prajJaptAH ?, gautama! daza saMjJAH prajJaptAH, tadyathA - AhArasaMjJA bhayasaMjJA maithunasaMjJA parigrahasaMjJA krodhasaMjJA mAnasaMjJA mAyAsaMjJA lobhasaMjJA ogha saMjJA lokasaMjJA. 2 0 ke ghaTAbhAvamAtraM pratIyate arthaprasakaniSedhena cAprasaktasya pra. For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayanaM 1 uddezakaH1 // 12 // AF%25223 davve sacittAI bhAve'NubhavaNajANaNA snnnnaa| mati hoi jANaNA puNa aNubhavaNA kmmsNjuttaa||38|| | saMjJA nAmAdibhedAccaturdA, nAmasthApane kSuNNe, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA sacittAcittamizrabhedAtridhA, sacittena hastAdidravyeNa pAnabhojanAdisaMjJA acittena dhvajAdinA mizreNa pradIpAdinA saMjJAna-saMjJA avagama itikRtvA, bhAvasaMjJA punardvidhA-anubhavanasaMjJA jJAnasaMjJA ca, tatrAlpavyAkhyeyatvAttAvat jJAnasaMjJA darzayati-'mai hoi jANaNA puNa'tti mananaM matiH-avabodhaH sA ca matijJAnAdiH paJcadhA, tatra kevalasaMjJA kSAyikI zeSAstu kSAyopazamikyaH, anubhavanasaMjJA tu svakRtakarmodayAdisamutthA jantorjAyate, sA ca SoDazabhedeti darzayati AhAra bhaya pariggaha mehuNa sukha dukkha moha vitigicchaa| koha mANa mAya lohe soge logeya dhammohe // 39 // __ AhArAbhilASa AhArasaMjJA, sA ca taijasazarIranAmakarmodayAdasAtodayAcca bhavati, bhayasaMjJA trAsarUpA, parigrahasaMjJA mUrchArUpA, maithunasaMjJA syAdivedodayarUpA, etAzca mohanIyodayAt , sukhaduHkhasaMjJe sAtAsAtAnubhavarUpe vedanIyo|dayaje, mohasaMjJA mithyAdarzanarUpA mohodayAt , vicikitsAsaMjJA cittaviplutirUpA mohodayAt jJAnAvaraNIyodayAcca, krodhasaMjJA aprItirUpA, mAnasaMjJA garvarUpA, mAyAsaMjJA vakratArUpA, lobhasaMjJA gRddhirUpA, zokasaMjJA vipralApavaimanasyarUpA, etA mohodayajAH, lokasaMjJA svacchandaghaTitavikalparUpA laukikAcaritA, yathA-na santyanapatyasya lokAH, zvAno yakSAH, viprA devAH, kAkAH pitAmahAH, bahiNAM pakSavAtena garbha ityevamAdikA jJAnAvaraNakSayopazamAnmohodayAcca bhavati, dharmasaMjJA kSamAdyAsevanarUpA mohanIyakSayopazamAjAyate, etAzcAvizeSopAdAnAtpazcendriyANAM samyagmithyAdRzAM **%A8 // 12 // dain Education International For Personal & Private Use Only w
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ draSTavyAH, oghasaMjJA tu avyaktopayogarUpA vallivitAnArohaNAdiliGgA jJAnAparaNIyAlpakSayopazamasamutthA draSTavyeti / iha punarjJAnasaMjJayA'dhikAro, yataH sUtre saiva niSiddhA 'iha ekeSAM no saMjJA jJAnam-avabodho bhavatIti // 1 // pratiSiddhajJAnavizeSAvagamArthamAha sUtram taMjahA-purathimAo vA disAo Agao ahamaMsi, dAhiNAo vA disAo Agao ahamaMsi, paJcatthimAo vA disAo Agao ahamaMsi, uttarAo vA disAo Agao ahamaMsi, uDDAo vA disAo Agao ahamaMsi, ahodisAo vA Agao ahamaMsi, aNNayarIo vA disAo aNudisAo vA Agao ahamaMsi, evamegesiM No NAyaM bhavati (sU02) "taMjahetyAdi No NAyaM bhavatIti yAvat" tadyatheti pratijJAtArthodAharaNaM, 'puratthimAutti prAkRtazailyA mAgadhadezIbhASAnuvRttyA pUrvasyA dizo'bhidhAyakAt purathimazabdAtpaJcamyantAttasA nirdezaH, vAzabda uttarapakSApekSayA vikalpArthaH, yathA loke bhoktavyaM vA zayitabbaM veti, evaM pUrvasyA vA dakSiNasyA veti / dizatIti dik, atisRjati vyapadizati dravyaM dravyabhAgaM veti bhaavH|| tAM niyuktikRnnikSeptumAha For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayanaM1 uddezaka | nAma ThavaNA davie khitte tAve ya paNNavaga bhaave| esa disAnikkhevo sattaviho hoi nnaayvvo||40|| nAmasthApanAdravyakSetratApaprajJApakabhAvarUpaH saptadhA dignikSepo jJAtavyaH, tatra sacittAdevyasya digityabhidhAnaM nAmadik, citralikhitajambUdvIpAderdigvibhAgasthApanaM sthApanAdik / dravyadignikSepArthamAha terasapaesiyaM khalu tAvaiesuMbhave pesesuN| jaM vvaM ogADhaM jahaNNayaM taM dsdisaagN||41|| dravyadig dvedhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA tAtviyam-trayodazapradezikaM dravyamAzritya yA pravRttA, khaluravadhAraNe, trayodazapradezikameva dik, na punaIzapradezikaM yat kaizciduktamiti, pradezAH-paramANavastairniSpAditaM kAryadravyaM tAvatsveva kSetrapradezeSvavagADhaM jaghanyaM dravyamAzritya dazadivibhAgaparikalpanAto dravyadigiyamiti / tatsthApanA (2) / tribAhukaM navapradezikamabhilikhya catasRSu divekaikagRhavRddhiH kAryA // kSetradizamAha| aTTha paeso ruyago tiriyaM loyassa majjhayAraMmi / esa pabhavo disANaM eseva bhave aNudisANaM // 42 // tiryaglokamadhye ratnaprabhApRthivyA upari bahumadhyadeze mez2antadvauM sarvakSullakAtarau tayoruparitanasya catvAraH pradezA gostanAkArasaMsthAnA adhastanasyApi catvArastathAbhUtA evetyeSo'STAkAzapradezAtmakazcaturasro rucako dizAmanudizAM ca prabhava-utpattisthAnamiti / sthApanA (3) / AsAmabhidhAnAnyAha iMdaggeI jammA ya nerutI vAruNI ya vAyavvA / somA IsANAvi ya vimalA ya tamA ya boddhavvA // 43 // // 13 // For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'AsAmAdyaindrI vijayadvArAnusAreNa zeSAH pradakSiNataH saptAvaseyAH, UrdhvaM vimalA tamA boddhavyA iti // AsAmeva svarUpanirUpaNAyAha dupaesAi duruttara egapaesA aNuttarA ceva / cauro cauro ya disA caurAi aNuttarA duNi // 44 // catasro mahAdizo dvipradezAdyA dvidvipradezottaravRddhAH, vidizazcatasra ekapradezaracanAtmikAH 'anuttarA' vRddhirahitAH, UrddhAdhodigadvayaM tvanuttarameva catuSpradezAdiracanAtmakam // kiJca - aMto sAIAo bAhirapAse apajjavasiAo / savvANaMtapaesA savvA ya bhavaMti kaDajummA // 45 // sarvA'pyantaH - madhye sAdikA rucakAdyA itikRtvA bahizca alokAkAzAzrayaNAdaparyavasitAH, 'sarvAzca' dazApyanantapradezAtmikA bhavanti, 'savvA ya havaMti kaDajummatti sarvAsAM dizAM pratyekaM ye pradezAste catuSkakenApahriyamANAzcatuSkAvazeSA bhavantItikRtvA, tatpradezAtmikAzca diza AgamasaMjJayA kaDajummattizabdenAbhidhIyante tathA cAgamaH - "kaI NaM bhaMte! jummA paNNattA ? goyamA ! cattAri jummA paNNattA, taMjahA - kaDajumme teue dAvarajumme kalioe / se keNaTTheNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA ! je NaM rAsI caukkagAvahAreNaM avahIramANe avahIramANe caupajjavasie siyA se NaM kaDajumme, evaM tipajjavasie teue, dupajjavasie dAvarajumme, egapajjavasie kalioe "tti // punarapyAsAM saMsthAnamAha - 1 kati bhadanta ! yugmAH prajJaptAH ?, gautama ! catvAro yugmAH prajJaptAH, tadyathA kRtayugmaH tryojaH dvApara yugmaH kalyojaH / atha kenArthena bhadantaivamucyate ?, gautama ! yorAzicatuSkakApahAreNApahiyamANo'pahiyamANaJcatuSparyavasitaH syAt sa kRtayugmaH, evaM triparyavasitakhyojaH, dviparyavasito dvApara yugmaH, ekaparyavasitaH kalyojaH * For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH1 // 14 // sagaDDaddhIsaMThiAo mahAdisAo havaMti cattAri / muttAvalI ya cauro do ceva havaMti ruyaganibhA // 46 // mahAdizazcatasro'pi zakaTorddhisaMsthAnAH, vidizazca muktAvalinibhAH, UrdhvAdhodigdvayaM rucakAkAramiti // tApadizamAhajassa jao Aico udeha sA tassa hoi puvdisaa| jatto a atthamei u avaradisA sA uNAyavvA // 47 // dAhiNapAsaMmi ya dAhiNA disA uttarA u vAmeNaM / eyA cattAri disA tAvakhitte u akkhAyA // 48 // tApayatIti tApaH-AdityaH, tadAzritA dik tApadik zeSa sugama, kevalaM dakSiNapArthAdivyapadezaH pUrvAbhimukhasyeti draSTavyaH // tApadigaGgIkaraNenAnyo'pi vyapadezo bhavatIti prasaGgata Aha je maMdarassa pubveNa maNussA dAhiNeNa avareNa / je Avi uttareNaM savvesiM uttaro merU // 49 // sabvesiM uttareNaM merU lavaNo ya hoi dAhiNao / puvveNaM uDheI avareNaM atthamai sUro // 50 // ye 'mandarasya' meroH pUrveNa manuSyAH kSetradigaGgIkaraNena, rucakApekSaM pUrvAdidiktvaM veditavyaM, teSAmuttaro merudakSiNena lavaNa iti tApadigaGgIkaraNena, zeSaM spaSTam // prajJApakadizamAhajattha yajo paNNavao kassavi sAhai disAsu ya nnimittN| jattomuho ya ThAI sA puvvA pacchao avarA // 51 // prajJApako yatra kvacit sthitaH dizAM balAtkasyacinnimittaM kathayati sa yadabhimukhastiSThati sA pUrvA, pRSThatazcApareti, nimittakathanaM copalakSaNamanyo'pi vyAkhyAtA grAhya iti // zeSadiksAdhanArthamAha meroH pUrveNa manuSyAnam // prajJApakadizamAtIjattomuho yaThAI khastiSThati sA pUrvo, // 14 // Jan Education Intematon For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAOCOCOCCALCANORAGAROO dAhiNapAsaMmi u dAhiNA disA uttarA u vAmeNaM / eyAsimantareNaM aNNA cattAri vidisAo // 52 // eyAsiM ceva aTTaNhamaMtarA aTTa huMti annnnaao| solasa sarIraussayabAhallA savvatiriyadisA // 53 // heTThA pAyatalANaM ahodisA sIsauvarimA uDDA / eyA aTThArasavI paNNavagadisA muNeyavvA // 54 // evaM pakappiANaM dasaha aTTaNha ceva ya disANaM / nAmAI vucchAmI jahakkama ANupuvIe // 55 // puvvA ya puvvadakkhiNa dakSiNa taha dakSiNAvarA ceva / avarA ya avarauttara uttara puvuttarA ceva // 56 // sAmutthANI kavilA khelijjA khalu taheva ahidhmmaa| pariyAdhammA ya tahA sAvittI paNNavittIya // 57 // hehA neraiyANaM ahodisA uvarimA u devANaM / eyAiM nAmAiM paNNavagassA disANaM tu||58|| etAH sapta gAthAH kaNThyAH , navaraM dvitIyagAthAyAM sarvatiryagdizAM bAhalyaM-piNDaH zarIrocchrayapramANamiti // sAmpratamAsAM saMsthAnamAha solasa tiriyadisAo sagaDuddhIsaMThiyA munneyvvaa| do mallagamUlAo uDDhe a ahevi ya disaao||59|| SoDazApi tiryadizaH zakaTorddhisaMsthAnA boddhavyAH, prajJApakapradeze saGkaTA bahirvizAlAH, nArakadevAkhye dve eva urdAdhogAminyau zarAvAkAre bhavataH, yataH ziromUle pAdamUle ca svalpatvAnmallakabudhnAkAre gacchantyau ca vizAle bhavata iti // AsAM sarvAsAM tAtparya yantrakAdavaseyaM, taccedam (4) // bhAvadignirUpaNArthamAhamaNuyA tiriyA kAyA taha'ggabIyA caukkagA curo| devA nerahayA vA aTThArasa hoti bhAvadisA // 6 // For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 15 // adhyayanaM1 uddezakaH1 WICHIARAROSSIRIRICAISES ___ manuSyAzcaturbhadAstadyathA-sammUrchanajAH karmabhUmijA akarmabhUmijAH antaradvIpajAzceti, tathA tiryaJco dvIndriyAstrI- (1) (2) (3) (4). |ndriyAzcaturindriyAH paJcendriyAzceti caturddhA, kAyAH pRthivyaptejovAyavazcatvAraH, tathA'gramUlaskandhaparvabIjAzcatvAra eva, ete SoDaza devanArakaprakSepAdaSTAdaza, ebhirbhAvairbhavanAjIvo vyapadizyata iti bhAvadigaSTAdazabhedeti // atra ca sAmAnyadiggrahaNe'pi yasyAM dizi jIvAnAmavigAnena gatyAgatI spaSTe sarvatra sambhavatastayaivehAdhikAra iti tAmeva niyuktikatsAkSAdarzayati, bhAvadikkAvinAbhAvinI sAmarthyAdadhikRtaiva, yatastadarthamanyA dizazcintyanta ityata Aha paNNavagadisaTThArasa bhAvadisAovi tattiyA ceva / ikikaM viMdhejA havaMti aTThArasadvArA // 1 // paNNavagadisAe puNa ahigAro ettha hoi nnaayvyo| jIvANa puggalANa ya eyAsu gayAgaI atthi // 62 // prajJApakApekSayA aSTAdazabhedA dizaH, atra ca bhAvadizo'pi tAvatpramANA eva pratyeka sambhavantItyataH ekaikAM prajJApakadizaM bhAvadigaSTAdazakena 'vindhyet' tADayed , ato'STAdazASTAdazakAH, te ca saMkhyayA trINi zatAni caturviMzatyadhikAni bhavantIti, etaccopalakSaNaM tApadigAdAvapi yathAsambhavamAyojanIyamiti / kSetradizi tu catasRSveva mahAdikSu sambhavo na | vidigAdiSu, tAsAmekapradezikatvAccatuSpadezikatvAcceti gAthAdvayArthaH // ayaM ca diksaMyogakalApaH 'aNNayarIo disAo Agao ahamaMsI'tyanena parigRhItaH, sUtrAvayavArthazcAyam-iha diggrahaNAt prajJApakadizazcatasraH pUrvAdikA Uodhodizau ca parigRhyante, bhAvadizastvaSTAdazApi, anudiggrahaNAttu prajJApakavidizo dvAdazeti, tatrAsaMjJinAM naiSo'vabo // 15 // For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ dho'sti, saMjJinAmapi keSAzcidbhavati keSAJcinneti, yathA'hamamuSyA dizaH samAgata iheti / evamegesiM No NAyaM bhavaitti' | 'evaM' mityanena prakAreNa, prativiziSTadigvidigAgamanaM naikeSAM viditaM bhavatItyetadupasaMhAravAkyam , etadeva niyuktikRdAha__ kesiMci nANasaNNA asthi kesiMci natthi jIvANaM / ko'haM paraMmi loe AsI kayarA disAo vA? // 6 // keSAJcijjIvAnAM jJAnAvaraNIyakSayopazamavatAM jJAnasaMjJA'sti, keSAJcittu tadAvRtimatAM na bhavatIti / yAdRgbhUtA saMjJA na bhavati tAM darzayati-ko'haM parasmin 'loke' janmani manuSyAdirAsam, anena bhAvadig gRhItA, katarasyA vA| dizaH samAyAta ityanena tu prajJApakadigupAtteti, yathA kazcinmadirAmadaghUrNitalolalocano'vyaktamanovijJAno rathyAmArganipatitastacchAkRSTazvagaNApalihyamAnavadano gRhamAnIto madAtyaye na jAnAti kuto'hamAgata iti, tathA prakRto manupyAdirapIti gaathaarthH|| na kevalameSaiva saMjJA nAsti aparA'pi nAstIti sUtrakRdAha atthi me AyA uvavAie, natthi me AyA uvavAie, ke ahaM AsI ? ke vA io cue iha peccA bhavissAmi ? (sU03) . 'asti' vidyate 'mame'tyanena SaSThyantena zarIraM nirdizati, mamAsya zarIrakasyAdhiSThAtA, atati-gacchati satatagatipravRtta AtmA-jIvo'stIti, kiMbhUtaH?-'aupapAtikaH' upapAtaH-prAdurbhAvo janmAntarasaMkrAntiH, upapAte bhava aupapAtika iti, 1 aupapAtikavRttyabhiprAyeNaiSa tRtIyasUtrAvataraNabhAgaH, cUrNyabhiprAyeNa tu 'bhavissAmi' iti paryanta upasaMhAraH, 'bhavati' iti 'taMjahA' iti cAdhikam. For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zI0) // 16 // anena saMsAriNaH svarUpaM darzayati, sa evaMbhUta AtmA mamAsti nAstIti ca evaMbhUtA saMjJA keSAJcidajJAnAvaSTabdhacetasAM na jAyata iti / tathA 'ko'haM' nArakatiryagUmanuSyAdiH pUrvvajanmanyAsaM ?, ko vA devAdiH 'ito' manuSyAderjanmanaH 'cyuto' vinaSTaH 'iha' saMsAre 'pretya' janmAntare 'bhaviSyAmi' utpatsye iti eSA ca saMjJA na bhavatIti // iha ca yadyapi sarvatra bhAvadizA'dhikAraH prajJApakadizA ca, tathApi pUrvasUtre sAkSAtprajJApakadigupAttA'tra tu bhAvadigityavagantavyam / nanu cAtra saMsAriNAM digvidigAgamanAdijA viziSTA saMjJA niSidhyate na sAmAnyasaMjJeti etacca saMjJini dharmiNyAtmani siddhe sati bhavati, 'sati dharmiNi dharmmAzcintyanta' iti vacanAt sa ca pratyakSAdipramANagocarAtItatvAddurupapAdaH, | tathAhi -- nAsAvadhyakSeNArthasAkSAtkAriNA viSayIkriyate, tasyAtIndriyatvAd, atIndriyatvaM ca svabhAvaviprakRSTatvAd, atIndriyatvAdeva ca tadavyabhicArikAryAdiliGgasambandhagrahaNAsambhavAt nApyanumAnena tasyApratyakSatve tatsAmAnyagrahaNazaktyanupapatteH nApyupamAnena, AgamasyApi vivakSAyAM pratipAdyamAnAyAmanumAnAntabhAvAd anyatra ca bAhye'rthe samba ndhAbhAvAdapramANatvaM, pramANatve vA parasparavirodhitvAnnApyAgamena, tamantareNApi sakalArthopapatternApyarthApattyA, tadevaM pramANapaJcakAtItatvAtSaSThapramANaviSayatvAdabhAva evAtmanaH / prayogazcAyam - nAstyAtmA, pramANapaJcakaviSayAtItatvAt, kharaviSANavaditi, tadabhAve ca viziSTasaMjJApratiSedhAbhAvasambhavenAnutthAnameva sUtrasyeti etatsarvamanupAsitagurorvacaH, tathAhi -- pratyakSa evAtmA, tadguNasya jJAnasya svasaMvitsiddhatvAt, svasaMvinniSThAzca viSayavyavasthitayo, ghaTapaTAdInAmapi | rUpAdiguNapratyakSatvAdevAdhyakSatvamiti, maraNAbhAvaprasaGgAcca na bhUtaguNazcaitanyamAzaGkanIyaM, teSAM sadA sannidhAnasambhavAditi, For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 1 // 16 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ heyopAdeyaparihAropAdAnapravRttezcAnumAnena parAtmani siddhirbhavatIti, evamanayaiva dizopamAnAdikamapi svadhiyA svaviSaye yathAsambhavamAyojyaM, kevalaM maunIndreNAnenaivAgamena viziSTasaMjJAniSedhadvAreNAhamiti cAtmollekhenAtmasadbhAvaH pratipAditaH, zeSAgamAnAM cAnAptapraNItatvAdaprAmANyameveti / atra cAstyAtmetyanena kriyAvAdinaH saprabhedA nAstItyanena cAkriyAvAdina etadantaHpAtitvAccAjJAnikavainayikAzca saprabhedA upakSiptAH, te cAmI-'asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culasII / annANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsA // 1 // tatra jIvAjIvAzravabandhapuNyapApasaMvaranirjarAmokSAkhyA nava | padArthAH svaparabhedAbhyAM nityAnityavikalpadvayena ca kAlaniyatisvabhAvezvarAtmAzrayaNAdazItyuttaraM bhedazataM bhavati kriyAvAdinAm , ete cAstitvavAdino'bhidhIyante, iyamatra bhAvanA-asti jIvaH svato nityaH kAlataH 1 asti jIvaH svato'nityaH kAlataH 2 asti jIvaH parato nityaH kAlataH 3 asti jIvaH parato'nityaH kAlataH 4 ityevaM kAlena catvAro bhedA labdhAH, evaM niyatisvabhAvezvarAtmabhirapyekaikena catvArazcatvAro vikalpA labhyante, ete ca paJca catuSkakA viMzatirbhavati, iyaM ca jIvapadArthena labdhA, evamajIvAdayo'pyaSTau pratyekaM viMzatibhedA bhavanti, tatazca nava viMzatayaH zatamazItyuttaraM bhavati 180 / tatra svata iti svenaiva rUpeNa jIvo'sti, na paropAdhyapekSayA isvatvadIrghatve iva, nityaH-zA-13 zvato na kSaNikaH, pUrvottarakAlayoravasthitatvAt , kAlata iti kAla eva vizvasya sthityutpattipralayakAraNam, uktaM ca-| 8"kAlaH pacati bhUtAni, kAlaH saMharate prajAH / kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi duratikramaH // 1 // " sa cAtIndriyo yugapaccirakSiprakriyAbhivyaGgayo himoSNavarSAvyavasthAhetuH kSaNalavamuhUrtayAmAhorAtramAsartuayanasaMvatsarayugakalpapalyopama For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 17 // sAgaropamotsarpiNyavasappiNIpudgalaparAvartAtItAnAgatavartamAnasarvAddhAdivyavahArarUpaH 1 / dvitIyavikalpe tu kAlAdevA- adhyayanaM1 tmano'stitvamabhyupeyaM, kiM tvanityo'sAviti vizeSo'yaM pUrvavikalpAt 2 / tRtIyavikalpe tu parata evAstitvamabhyupagamyate, kathaM punaH parato'stitvamAtmano'bhyupeyate?, nanvetatprasiddhameva sarvapadArthAnAM parapadArthasvarUpApekSayA svarUpaparicchedo, uddezakaH1 yathA dIrghatvApekSayA isvatvaparicchedo isvatvApekSayA ca dIrghatvasyeti, evameva cAnAtmanaH stambhakumbhAdIn samIkSya tavyatirikte vastunyAtmabuddhiH pravartata iti, ato yadAtmanaH svarUpaM tatparata evAvadhAryate na svata iti 3 / caturthavika-18 lpo'pi prAgvaditi catvAro vikalpAH 4 / tathA'nye niyatita evAtmanaH svarUpamavadhArayanti, kA punariyaM niyatiriti, ucyate, padArthAnAmavazyaMtayA yadyathAbhavane prayojakakI niyatiH, uktaM ca-"prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, soDavazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti naashH||1||"|3|| iyaM ca maskariparivrANmatAnusAriNI prAya iti / apare punaH svabhAvAdeva saMsAravyavasthAmabhyupayanti, kaH punarayaM sva-16 bhAvaH?, vastunaH svata eva tathApariNatibhAvaH svabhAvaH, uktaM ca-"kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prayatnaH? // 1 // svabhAvataH pravRttAnAM, nivRttAnAM 8 svabhAvataH / nAhaM karteti bhUtAnAM, yaH pazyati sa pazyati // 2 // kenAJjitAni nayanAni mRgAGganAnAM, ko'laGkaroti rucirAGgaruhAnmayUrAn / kazcotsaleSu dalasannicayaM karoti, ko vA dadhAti vinayaM kulajeSu puMssu ? // 3 // " tthaa'nye'bhi-|||| 17 // dadhate-samastametajjIvAdIzvarAtprasUtaM, tasmAdeva svarUpe'vatiSThate, kaH punarayamIzvaraH?, aNimAdyaizvaryayogAdIzvaraH, uktaM dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ca-"ajJo janturanIzaH syAdAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchecchuLaM vA svargameva vA // 1 // " tathA'nye bruvate |-na jIvAdayaH padArthAH kAlAdibhyaH svarUpaM pratipadyante, kiM tarhi ?, AtmanaH, kaH punarayamAtmA ?, AtmAdvaitavAdinAM | vizvapariNatirUpaH, uktaJca-"eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // " tathA-"puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhaavy"mityaadi| evamastyajIvaH, svataH nityaH kAlata ityevaM sarvatra yojyam // / tathA akriyAvAdino-nAstitvavAdinaH, teSAmapi jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAkhyAH sapta padArthAH svapaharabhedadvayena tathA kAlayadRcchAniyatisvabhAvezvarAtmabhiH SanizcintyamAnAzcaturazItivikalpA bhavanti, tadyathA-nAsti | jIvaH svataH kAlataH nAsti jIvaH parataH kAlata iti kAlena dvau labdhau, evaM yadRcchAniyatyAdiSvapi dvau dvau bhedau pratyekaM bhavataH, sarve'pi jIvapadArthe dvAdaza bhavanti, evamajIvAdiSvapi pratyekaM dvAdazaite, sapta dvAdazakAzcaturazItiriti | 84 / ayamatrArthaH-nAsti jIvaH svataH kAlata iti, iha padArthAnAM lakSaNena sattA nizcIyate kAryato vA?, na cAtmanastAdRgasti kizcillakSaNaM yena sattA pratipadyemahi, nApi kAryamaNUnAmiva mahIdhrAdi sambhavati, yacca lakSaNakAryAbhyAM / nAbhigamyate vastu tannAstyeva, viyadindIvaravat, tasmAnnAstyAtmeti / dvitIyavikalpo'pi yacca svato nAtmAnaM bibharti |gaganAravindAdikaM tatparato'pi nAstyeva, athavA sarvapadArthAnAmeva parabhAgAdarzanAtsarvArvAgbhAgasUkSmatvAccobhayAnupalabdheH sarvAnupalabdhito nAstitvamadhyavasIyate, uktaM ca-"yAvad dRzyaM parastAvadbhAgaH sa ca na dRzyate" ityAdi, tathA yadRcchAmAto'pi nAstitvamAtmanaH, kA punaryadRcchA?, anabhisandhipUrvikA'rthaprAptiryadRcchA, "atarkitopasthitameva sarva, citraM na sattA pratipakAlata iti, hAvAdiSvapi matya evaM yahacchAniya For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 18 // janAnAM sukhaduHkhajAtam / kAkasya tAlena yathA'bhighAto, na buddhipUrvo'tra vRthaa'bhimaanH||1|| satyaM pizAcAH sma adhyayanaM 1 vane vasAmo, bheriM karAtrairapi na spRzAmaH / yadRcchayA siddhyati lokayAtrA, bherI pizAcAH paritADayanti // 2 // " yathA kAkatAlIyamabuddhipUrvakaM, na kAkasya buddhirasti-mayi tAlaM patiSyati, nApi tAlasyAbhiprAyaH-kAkopari patiSyAmi, atha uddezakaH1 ca tattathaiva bhavati, evamanyadapyatarkitopanatamajAkRpANIyamAturabheSajIyamandhakaNTakIyamityAdi draSTavyam , evaM sarva jAtijarAmaraNAdikaM loke yAdRcchikaM kaaktaaliiyaadiklpmvseymiti| evaM niyatisvabhAvezvarAtmabhirapyAtmA nirAkarttavyaH // tathA'jJAnikAnAM saptapaSTirbhedAH, te cAmI-jIvAdayo nava padArthA utpattizca dazamI sat asad sadasat avaktavyaH sadavaktavyaH asadavaktavyaH sadasadavaktavya ityetaiH saptabhiH prakArairvijJAtuM na zakyante na ca vijJAtaiH prayojanamasti, bhAvanA ceyam-san jIva iti ko vetti? kiM vA tena jJAtena?, asan jIva iti ko jAnAti? kiM vA tena jJAtenetyAdi, evamajIvAdiSvapi pratyekaM sapta vikalpAH, nava saptakAstriSaSTiH, amI cAnye catvArastriSaSTimadhye prakSi-15 pyante, tadyathA-satI bhAvotpattiriti ko jAnAti ? kiM vA'nayA jJAtayA? evamasatI sadasatI avaktavyA bhAvotpatti-ra riti ko vetti ? kiM vA'nayA jJAtayeti, zeSavikalpatrayamutpattyuttarakAlaM padArthAvayavApekSamato'tra na sambhavatIti noktam, etaccatuSTayaprakSepAtsaptaSaSTirbhavanti / tatra san jIva iti ko vetti? ityasyAyamarthaH-na kasyacidviziSTaM jJAnamasti yo'tIndriyAn jIvAdInavabhotsyate, na ca taiAtaiH kiJcitphalamasti, tathAhi-yadi nityaH sarvagato'mUrto jJAnAdiguNopeta // 18 // etadguNavyatirikto vA? tataH katamasya puruSArthasya siddhiriti, tasmAdajJAnameva zreyaH / api ca-tulye'pyaparAdhe akA dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ makaraNe loke svalpo doSo, lokottare'pi AkuTTikAnAbhogasahasAkArAdiSu kSullakabhikSusthaviropAdhyAyasUrINAM yathAkramamuttarottaraM prAyazcittamityevamanyeSvapi vikalpeSvAyojyam // tathA vainayikAnAM dvAtriMzadbhedAH, te cAnena vidhinA bhAvanIyAH-suranRpayatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSvaSTasu manovAkAyapradAnacaturvidhavinayakaraNAt, tadyathA-devAnAM vinayaM karoti manasA vAcA kAyena tathA dezakAlopapannena dAnenetyevamAdi / ete ca vinayAdeva svargApavargamArgamabhyupayanti, nIcaivRttyanutsekalakSaNo vinayaH, sarvatra caivaMvidhena vinayena devAdiSUpatiSThamAnaH svargApavargabhAg bhavati, uktaM ca-"viNayA NANaM NANAo desaNaM dasaNAhi caraNaM ca / caraNAhiMto mokkho mokkhe sokkhaM aNAbAhaM // 1 // " atra ca kriyAvAdinAmastitve satyapi keSAJcitsarvagato nityo'nityaH kartAkartA mUrto'mUrtaH zyAmAkataNDulamAtro'GguSThapa mAtro dIpazikhopamo hRdayAdhiSThAna ityAdikaH, asti caupapAtikazca, akriyAvAdinAM tvAtmaiva na vidyate, kutaH punaraupapAtikatvam ?, ajJAnikAstu nAtmAnaM prati vipratipadyante, kintu tajjJAnamakiJcitkarameSAmiti, vainayikAnAmapi nAtmA'stitve vipratipattiH, kintvanyanmokSasAdhanaM vinayAdRte na sambhavatIti pratipannAH / tatrAnena sAmAnyAtmAstitvapratipAdanenAkriyAvAdino nirastA draSTavyAH, AtmAstitvAnabhyupagame ca-"zAstA zAstraM ziSyaH prayojanaM vcnhetudRssttaantaaH| | santi na zUnyaM bruvatastadabhAvAccApramANaM syAt // 1 // pratiSepratiSedhau stazcecchUnyaM kathaM bhavetsarvam ? / tadabhAvena tu| siddhA apratiSiddhA jgtyrthaaH||2||" evaM zeSANAmapyatraiva yathAsambhavaM nirAkaraNamutprekSyamiti // 3 // gatamAnuSaGgikaM, 1 vinayAt jJAnaM jJAnAddarzanaM darzanAt (jJAnadarzanAbhyAM) caraNaM ca / caraNAt (jJAnadarzanacAritrebhyaH) mokSo mokSe saukhyamanAbAdham // 1 // , sU.4 For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) prakRtamanuniyate-tatreha 'evamegesiM No NAyaM bhavaI' ityanena keSAJcideva saMjJAniSedhAtkeSAJcittu bhavatItyuktaM bhavati, adhyayanaM 1 tatra sAmAnyasaMjJAyAH pratiprANi siddhatvAttatkAraNaparijJAnasya cehAkiJcitkaratvAdviziSTasaMjJAyAstu keSAJcideva bhAvAt uddezakaH1 tasyAzca bhavAntaragAmyAtmaspaSTapratipAdane sopayogitvAd sAmAnyasaMjJAkAraNapratipAdanamanAhatya viziSTasaMjJAyAH kAraNaM / sUtrakRddarzayitumAha se jaM puNa jANejjA saha saMmaiyAe paravAgaraNeNaM aNNesiM aMtie vA soccA taMjahA-purathimAo vA disAo Agao ahamaMsi jAva aNNayarIo disAo aNudisAo vA Agao ahamaMsi, evamegesiM jaM NAyaM bhavati-asthi me AyA uvavAie, jo imAo (disAo) aNudisAo vA aNusaMcarei, savvAo disAo a-. disAo, so'haM (sU04) 'se jaM puNa jANejatti sUtraM yAvat so'hamiti 'se' iti nirdezo mAgadhazailyA prathamaikavacanAntaH, sa ityanena ca yaH || prAgnirdiSTo jJAtA viziSTakSayopazamAdimAn sa pratyavamRzyate, yadityanenApi yatnAgnirdiSTaM digvidigAgamanaM, tathA koDahamabhUvamatItajanmani devo nArakastiryagyono manuSyo vA ? strI pumAnapuMsako vA ?, ko vA'muto manuSyajanmanaH prabhraSTo 1 aNusaMsaraha (iti pA0) For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ACCESSASAROGRAM 'haM pretya devAdirbhaviSyAmItyetatparAmRzyate, 'jAnIyAd' avagacched, idamuktaM bhavati-na kazcidanAdau saMsRtau paryaTannasumAna digAgamanAdikaM jAnIyAt, yaH punarjAnIyAtsa evaM 'saha sammaiyAe'tti sahazabdaH sambandhavAcI, saditi prazaMsAyAM, matiH-jJAnam , ayamatra vAkyArthaH-AtmanA saha sadA yA sanmatirvarttate tayA sanmatyA kazcinjAnIte, sahazabdavizeSaNAcca sadA''tmasvabhAvatvaM materAveditaM bhavati, na punaryathA vaizeSikANAM vyatiriktA satI samavAyavRttyA''tmani samaveteti / yadi vA 'sammaie'tti svakIyayA matyA stramatyeti, tatra bhinnamapyazvAdikaM svakIyaM dRSTamataH sahazabdavizeSaNaM, sahazabdazcAsamasta iti, satyapi cAtmanaH sadA matisannidhAne prabalajJAnAvaraNAvRtatvAnna sadA viziSTo'vabodha iti, sA punaH sanmatiH svamatirvA avadhimanaHparyAyakevalajJAnajAtismaraNabhedAccaturvidhA jJeyA, tatrAvadhimanaHparyAyakevalAnAM svarUpamanyatra vistaraNoktaM, jAtismaraNaM tvAbhinibodhikavizeSaH, tadevaM caturvidhayA matyA''tmanaH kazcidviziSTadiggatyAgatI jAnAti, kazcicca paraH-tIrthakRtsarvajJaH, tasyaiva paramArthataH parazabdavAcyatvAtparatvaM, tasya tena vA vyAkaraNam-upadezastena jIvAMstadbhedAMzca-pRthivyAdIn tadgatyAgatI ca jAnAti, aparaH punaH 'anyeSAM' tIrthakaravyatiriktAnAmatizayajJAninAma|ntike zrutvA jAnAtIti, yacca jAnAti tat sUtrAvayavena darzayati-tadyathA-pUrvasyA diza Agato'hamasmi, evaM dakSiNasyAH pazcimAyAH uttarasyA Urdhvadizo'dhodizo'nyatarasyA dizo'nudizo vA''gato'hamasmItyevamekeSAM viziSTakSayopazamAdimatAM tIrthakarAnyAtizayajJAnibodhitAnAM ca jJAnaM bhavati, tathA prativiziSTadigAgamanaparijJAnAntarameSAmetadapi jJAnaM bhavatiyathA asti me'sya zarIrakasyAdhiSThAtA jJAnadarzanopayogalakSaNa 'upapAduko' bhavAntarasaMkrAtibhAga asarvagato bhoktA For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- mUrtirahito'vinAzI zarIramAtravyApItyAdiguNavAnAtmeti / sa ca dravyakaSAyayogopayogajJAnadarzanacAritravIryAtmabhe- adhyayanaM 1 rAGgavRttiH dAdaSTadhA, tatropayogAtmanA bAhulyenehAdhikAraH, zeSAstu tadaMzatayopayujyanta iti upanyastAH / tathA asti ca mamAtmA, (zI0) uddezakaH1 yo'muSyA dizo'nudizazca sakAzAd 'anusazcarati gatiprAyogyakarmopAdAnAdanu-pazcAt saJcaratyanusaJcarati, pAThAntaraM vA 'aNusaMsaraItti digvidizAM gamanaM bhAvadigAgamanaM vA smaratItyarthaH / sAmprataM sUtrAvayavena puurvsuutroktmevaarthmupsN||20|| harati-sarvasyA dizaH sarvasyAzcAnudizo ya Agato'nusaJcarati anusaMsmaratIti vA saH 'ahamityAtmollekhaH, ahaMpratyayagrAhyatvAdAtmanaH, anena pUrvAdyAH prajJApakadizaH sarvA gRhItAH bhAvadizazceti / imamevA) niyuktikRddarzayitumanA gAthAtritayamAha jANai sayaM maIe annesiM vAvi antie socaa| jANagajaNapaNNavio jIvaM taha jIvakAe vA // 14 // ittha ya saha saMmaiatti jaM eaMtattha jANaNA hoI / ohImaNapajjavanANakevale jAisaraNe ya // 65 // paravai vAgaraNaM puNa jiNavAgaraNaM jiNA paraM natthi / aNNasiM socaMtiya jiNehi~ savvo paro aNNo // 66 // kazcidanAdisaMsRtau paryaTannavadhyAdikayA caturvidhayA svakIyayA matyA jAnAti / anAnupUrvInyAyaprakaTanArthaM pazcAdupAttamapyamanyeSAmityetatpadaM tAvadAcaSTe-'anyeSAM vA' atizayajJAninAmantike zrutvA jAnAti, tathA 'jANagajaNapa-14 MNNavio' ityanena paravyAkaraNamupAtaM, tenAyamoM-jJApakaH-tIrthakRttatprajJApitazca jAnAti, yajjAnAti tat. svata eva // 20 // darzayati-sAmAnyato 'jIva'miti, anena cAdhikRtodezakasyArthAdhikAramAha, tathA 'jIvakAyAMzca' pRthvIkAyAdIn itya For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * BAXARALASHISARAS nena cottareSAM SaNNAmapyuddezakAnAM yathAkramamadhikArArthamAheti, atra ca 'saha sammaie'tti sUtre yatpadaM, tatra jANaNatti jJAnamupAttaM bhavati, 'mani jJAne' mananaM matiritikRtvA, tacca kiMbhUtamiti darzayati-'avadhimanaHparyAyakevalajAtismaraNarUpa'miti, tatrAvadhijJAnI saMkhyeyAnasaMkhyeyAnvA bhavAn jAnAti, evaM manaHparyAyajJAnyapi, kevalI tu niyamato'nantAn , jAtismaraNastu niyamataH saMkhyeyAniti, zeSaM saSTam / atra ca sahasammatyAdiparijJAne sukhapratipattyarthaM trayo dRSTAntAH pradarzayante, tadyathA-vasantapure nagare jitazatrU rAjA, dhAraNI nAma mahAdevI, tayorddharmarucyabhidhAnaH sutaH, sa ca rAjA'nyadA tApasatvena pravajitumicchurddharmaruciM rAjye sthApayitumudyataH, tena ca jananI pRSTA-kimiti tAto rAjyazriyaM tyajati ?, tayoktam-kimanayA capalayA nArakAdisakaladuHkhahetubhUtayA svargApavargamArgArgalayA avazyamapAyinyA paramArthata ihaloke'pyabhimAnamAtraphalayetyato vihAyainAM sakalasukhasAdhanaM dharma kartumudyataH, dharmarucistadAkoktavAn yadyevaM kimahaM tAtasyAniSTo ? yenaivaMbhUtAM sakaladoSAzrayiNI mayi niyojayati, sakalakalyANahetorddharmAtpracyAvayatItyabhidhAya pitrA'nujJAtastena saha tApasAzramamagAt , tatra ca sakalAstApasakriyA yathoktAH pAlayannAste, anyadA'mAvAsyAyAH pUrvAhe kenacittApasenodghuSTam-yathA bho bhoH tApasAH! zvo'nAkuTTirbhavitA, ato'dyaiva samitkusumakuzakandaphalamUlAdyAharaNaM kuruta, etaccAkarNya dharmarucinA janakaH pRSTaH-tAta ! keyamanAkuTTiriti, tenoktam-putra! kandaiphalAdInAmacchedanaM, tajhya * * * * 1 yA cetyato pra. 2 ekena pra. 3 latAdInAmacche0 pra. ** dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayana uddezakaH1 // 21 // mAvAsyAdike viziSTe parvadivase na varttate, sAvadyatvAcchedanAdikriyAyAH, zrutvA caitadasAvacintayat-yadi sarvadA'nAkuTTiH syAcchobhanaM bhaved , evamadhyavasAyinastasyAmAvAsyAyAM tapovanAsannapathena gacchatAM sAdhUnAM darzanamabhUt, te ca tenAbhihitAH-kimadya bhavatAmanAkuTTina saJjAtA? yenATavIM prasthitAH, tairapyabhihitam-'yathA'smAkaM yAvajIvamanAkuTTirityabhidhAyAtikrAntAH sAdhvaH, tasya ca tadAkayehApohavimarzena jAtimaraNamutpanna-yathA'haM janmAntare pravrajyAM kRtvA devalokasukhamanubhUyehAgata iti, evaM tena viziSTadigAgamanaM svamatyA-jAtismaraNarUpayA vijJAtaM, pratyekabuddhazca jAtaH, evamanye'pi valkalacIrizreyAMsaprabhRtayo'tra yojyA iti / paravyAkaraNe tvidamudAharaNam-gautamasvAminA bhagavAnvarddhamAnasvAmI pRSTo-bhagavan ! kimiti me kevalajJAnaM notpadyate ?, bhagavatA vyAkRtaM-bho gautama ! bhavato'tIva mamopari sneho'sti, tadvazAt , tenoktam-'bhagavannevamevaM, kiMnimittaH punarasau mama bhagavadupari snehaH?, tato bhagavatA tasya bahuSu bhavAntareSu pUrvasambandhaH samAveditaH 'cirasaMsiTTho'si me paricio'si me goyame'tyevamAdi, tacca tIrthakRddhyAkaraNamAkarNya gautamasvAmino viziSTadigAgamanAdivijJAnamabhUditi / anyazravaNe tvidamudAharaNam-mallisvAminA SaNNAM rAjaputrANAmuddhAhArthamAgatAnAmavadhijJAnena tatpratibodhanArtha yathA janmAntare sahitaireva pravrajyA kRtA, yathA ca tatphalaM devaloke jayantAbhidhAnavimAne'nubhUtaM tathA''khyAtaM, taccAkarNya te laghukarmatvAtpratibuddhA viziSTadigAgamanavijJAnaM ca Ila // 21 // 10metat pra. 2 cirasaMsRSTo'si mayA gautama ! ciraparicito'si mama gautama ! Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ saJjAtaM, uktaM ca-'kiM the taiyaM pamhuI jaM ca tayA bho! jayaMtapavaraMmi / vucchA samayanibaddhaM devA! taM saMbharaha jAtiM // 2 // iti gAthAtrayatAtparyyArthaH // 4 // __ sAmprataM prakRtamanumriyate-yo hi so'hamityanenAhaGkArajJAnenAtmollekhena pUrvAderdiza AgatamAtmAnamavicchinnasaMtatipatitaM dravyArthatayA nityaM paryAyArthatayA tvanityaM jAnAti sa paramArthataH AtmavAdIti sUtrakRddarzayati___ se AyAvAdI loyAvAdI kammAvAdI kiriyAvAdI (sU0 5) 'sa' iti yo bhrAntaH pUrva nArakatiryagnarAmarAdyAsu bhAvadikSu pUrvAdyAsu ca prajJApakadikSu akSaNikAmUrttAdilakSaNopetamAtmAnamaivaiti, sa itthaMbhUtaH 'AtmavAdI ti AtmAnaM vadituM zIlamasyeti, yaH punarevaMbhUtamAtmAnaM nAbhyupagacchati so'nAtmavAdI nAstika ityarthaH / yo'pi sarvavyApinaM nityaM kSaNikaM vA''tmAnamabhyupaiti so'pyanAtmavAdyeva, yataH sarvavyApino niSkriyatvAdbhavAntarasaMkrAntina syAt, sarvathA nityatve'pi 'apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM nityamitikRtvA maraNAbhAvena bhavAntarasaMkrAntireva na syAt , sarvathA kSaNikatve'pi nirmUlavinAzAtso'hamityanena pUrvottarAnusandhAnaM na syAt / ya eva cAtmavAdI sa eva paramArthato lokavAdI, yato lokayatIti lokaH-prANigaNastaM vadituM zIlamasyeti, anena cAtmAdvaitavAdinirAsenAtmabahutvamuktaM, yadivA 'lokApAtIti lokaH-caturdazarajvAtmakaH prANigaNo vA, tatrApatituM 1ca. pra. 2 kimatha tadvismRtaM yaca tadA bho jayantapravare / uSitAH nibaddhasamayaM devAstAM smarata jAtim // 1 // 3 naM vetti. stika ityarthaH / yo'pi syAt, sarvathA nityatve'pi nAzAtso'hamityanena pUrvottarAmaspati, a For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zI 0 ) // 22 // zIlamasyeti, anena ca viziSTAkAzakhaNDasya lokasaMjJA''veditA, tatra ca jIvAstikAyasya sambhavena jIvAnAM gamanAgamanamAveditaM bhavati ya eva ca digAdigamanaparijJAnenAtmavAdI lokavAdI ca saMvRttaH, sa evAsumAn 'karmavAdI' karmajJAnAvaraNIyAdi tadvadituM zIlamasya, yato hi prANino mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaiH pUrva gatyAdiyogyAni karmANyAdadate, pazcAttAsu tAsu virUparUpAsu yoniSUtpadyante, karma ca prakRtisthityanubhAvapradezAtmaka mava seyamiti / anena ca kAlayadRcchAniyatIzvarAtmavAdino nirastA draSTavyAH / tathA ya eva karmavAdI sa eva kriyAvAdI, yataH karma yoganimittaM badhyate, yogazca vyApAraH, sa ca kriyArUpaH, ataH karmaNaH kAryabhUtasya vadanAttatkAraNabhUtAyAH kriyAyA apyasAveva paramArthato vAdIti, kriyAyAzca karmanimittatvaM prasiddhamAgame, sa cAyamAgamaH - " jAve NaM bhaMte ! esa jIve sayA samiyaM eyara veyai calati phaMdati ghaTTati tippati jAva taM taM bhAvaM pariNamati tAvaM ca NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA No NaM abaMdha "tti, evaM ca kRtvA ya eva karmmavAdI sa eva kriyAvAdIti, anena ca sAMkhyAbhimatamAtmano'kriyAvAditvaM nirastaM bhavati // 5 // sAmprataM pUrvoktAM kriyAmAtmapariNatirUpAM viziSTakAlA - bhidhAyinA tiGpratyayenAbhidadhadahaMpratyayasAdhyasyAtmanastadbhava evAvadhimanaHparyAyakevalajJAnajAtismaraNa vyatirekeNaiva trikAlasaMsparzinA matijJAnena sadbhAvAvagamaM darzayitumAha 1 yAvad bhadanta ! eSa jIvaH sadA samitamejate vyejate calati spandate tipyati yAvat taM taM bhAvaM pariNamati tAvaca aSTavidhabandhako vA khaptavidhabandhako vA SaDdhibandhako vA ekavidhabandhako vA, nAbandhakaH. For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 1 // 22 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ akarissaM ca'haM, kAravesuM ca'haM, karao Avi samaNunne bhavissAmi (sU0 6) iha bhUtavartamAnabhaviSyatkAlApekSayA kRtakAritAnumatibhirnava vikalpAH saMbhavanti, te cAmI-ahamakArSamacIkaramahaM kurvantamanyamanujJAsiSamahaM karomi kArayAmyanujAnAmyahamiti kariSyAmyahaM kArayiSyAmyahaM kurvantamanyamanujJAsyAmyahamiti, eteSAM ca madhye Adyantau sUtreNaivopAttau, tadupAdAnAcca tanmadhyapAtinAM sarveSAM grahaNam , asyaivArthasyAviSkaraNAya dvitIyo vikalpaH 'kAravesuM ca'hamiti sUtreNopAttaH, ete ca cakAradvayopAdAnAdapizabdopAdAnAcca manovAkAyaizcintyamAnAH saptaviMzatirbhedA bhavanti, ayamatra bhAvArthaH-akArSamahamityatrAhamityanenAtmollekhinA viziSTakriyApariNatirUpa AtmA'bhihitaH, tatazcAyaM bhAvArtho bhavati-sa evAhaM yena mayA'sya dehAdeH pUrva yauvanAvasthAyAmindriyavazagena viSayaviSamohitAndhacetasA tattadakAryAnuSThAnaparAyaNenA''nukUlyamanuSThitam , uktaM ca-"vihevAvalevanaDiehiM jAI kIraMti jovvaNamaeNaM / vayapariNAme sariyAi~ tAI hiyae khuDukkaMti // 1 // " 'tathA acIkaramaha'mityanena paro'kAryAdau prava-14 tamAno mayA pravRtti kAritaH, tathA kurvantamanyamanujJAtavAnityevaM kRtakAritAnumatibhirbhUtakAlAbhidhAnaM, tathA 'karomI' tyAdinA vacanatrikeNa vartamAnakAlollekhaH, tathA kariSyAmi kArayiSyAmi kurvato'nyAn prati samanujJAparAyaNo bhavipyAmItyanAgatakAlolekhaH, anena ca kAlatrayasaMsparzena dehendriyAtiriktasyAtmano bhUtavartamAnabhaviSyatkAlapariNatirU 1 cakAradvayApizabdopAdAnAnmano. pra. 2 vibhavAvalepanaTitairyAni kriyante yauvanamadena / vayaHparigAme smRtAni tAni hRdaye zalyAyante // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zI0) // 23 // pasyAstitvAvagatirAveditA bhavati, sA ca naikAntakSaNikanityavAdinAM sambhavatItyato'nena te nirastAH kriyApariNAmenAtmanaH pariNAmitvAbhyupagamAditi, etadanusAreNaiva sambhavAnumAnAdatItAnAgatayorapi bhavayorAtmAstitvamavaseyam / yadivA - anena kriyAprabandhapratipAdanena karmaNa upAdAnabhUtAyAH kriyAyAH svarUpamAveditamiti // 6 // atha kimetAvatya eva kriyA utAnyA api santIti etA evetyAha eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavaMti (sU0 7 ) etAvantaH sarve'pi 'loke' prANisaGghAte 'karmmasamArambhAH' kriyAvizeSA ye prAguktAH, atItAnAgatavarttamAnabhedena kRtakAritAnumatibhizca azeSakriyAnuyAyinA ca karotinA sarveSAM saGgrahAditi, etAvanta eva parijJAtavyA bhavanti nAnya iti / parijJA ca jJapratyAkhyAnabhedAdvidhA, tatra jJaparijJayA''tmano bandhasya cAstitvametAvadbhireva sarvaiH karmmasamArambhairjJAtaM bhavati, pratyAkhyAnaparijJayA ca sarve pApopAdAnahetavaH karmmasamArambhAH pratyAkhyAtavyA iti / iyatA sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitamadhunA tasyaivAtmano digAdibhramaNahetUpadarzanapurassaramapAyAn pradarzitumAha-yadivA yastAvadAtmakarmAdivAdI sa digAdibhramaNAnmokSyate, itarasya tu vipAkAn darzayitumAha apariNNAyakammA khalu ayaM purise jo imAo disAo aNudisAo aNusaMcarai, savvAo disAo savvAo aNudisAo sAheti ( sU0 8 ) For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 1 // 23 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ yo'yaM puri zayanAtpUrNaH sukhaduHkhAnAM vA puruSo-janturmanuSyo vA, prAdhAnyAcca puruSasyopAdAnam , upalakSaNaM caitat, sarvo'pi caturgatyApannaH prANI gRhyate, dizo'nudizo vA'nusaJcarati, saH 'aparijJAtakarmA' aparijJAtaM karmAnenetyaparijJAtakA , khaluravadhAraNe, aparijJAtakamaiva digAdau bhrAmyati netara iti, upalakSaNaM caitad , aparijJAtAtmAparijJA-14 takriyazceti, yazcAparijJAtakarmA sa sarvA dizaH sarvAzcAnudizaH 'sAheti' svayaMkRtena karmaNA sahAnusaJcarati, sarvagrahaNaM sarvAsAM prajJApakadizAM bhAvadizAM copasaGgrahArtham // 8 // sa yadApnoti tadarzayati aNegarUvAo joNIo saMdhei, virUvarUve phAse paDisaMvedei (sU09) aneka saMkaTavikaTAdikaM rUpaM yAsAM tAstathA, yauti-mizrIbhavatyaudArikAdizarIravargaNApuddalairasumAn yAsu tA yo-| nayaH-prANinAmutsattisthAnAni, anekarUpatvaM cAsAM saMvRtavivRtobhayazItoSNobhayarUpatayA, yadivA caturazItilakSabhedena, te cAmI caturazItirlakSA:-'puDhavIjalajalaNamAruya ekkakke satta satta lakkhAo / vaNa patteya aNaMte dasa codasa jonnilkkhaao|| 1 // vigaliMdiesu do do cauro cauro ya NArayasuresuM / tiriesu huMti cauro coddasa lakkhA ya| 1pRthvIjalajvalanamAruteSu ekakasmin sapta sapta lakSAH / pratyekavane anante daza caturdaza yonilkssaaH||1|| vikalendriyeSu dve dve catasrazcatasrazca nArakasureSu / tirazci bhavanti catasrazcaturdaza lakSAzca manuSyeSu // 2 // For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- maNuesu // 2 // tathA zubhAzubhabhedena yonInAmanekarUpatvaM gAthAbhiH pradaryate-'sIyAdI joNIo caurAsItI ya saya-18| adhyayana rAGgavRttiH sahassAI / asubhAo ya subhAo tattha subhAo imA jANa // 1 // assaMkhAumaNussA rAIsara saMkhamAdiAUNaM / ti- uddezakaH1 (zI0) tthagaranAmagottaM savvasuhaM hoi nAyavvaM // 2 // tatthavi ya jAisaMpannatAdi sesAu hu~ti asubhaao| devesu kinvisAdI sesAo Tuti u subhaao|| 3 // paMciMdiyatirieK hayagayarayaNe havaMti u subhAo / sesAo a subhAo subhvnnnne||24|| gidiyAdIyA // 4 // deviMdacakkavaTTittaNAI mottuM ca titthagarabhAvaM / aNagArabhAvitAviya sesA u aNaMtaso pattA SI // 5 // " etAzcAnekarUpA yonIdiMgAdiSu paryaTannaparijJAtakarmA'sumAn 'saMdheItti sandhayati-sandhiM karotyAtmanA, sahAvicchedena saMghaTTayatItyarthaH, 'saMdhAvaItti vA pAThAntaraM, 'sandhAvati' paunaHpunyena tAsu gacchatItyarthaH, tatsandhAne |ca yadanubhavati tadarzayati-virUpaM-bIbhatsamamanojJaM rUpaM-svarUpaM yeSAM sparzAnAM duHkhopanipAtAnAM te tathA, spazIzritA duHkhopanipAtAH sparzA ityuktAH, 'tAtsthyAttavyapadeza' itikRtvA, upalakSaNaM caitanmAnasyo'pi vedanA grAhyAH, atastAnevambhUtAn sparzAn 'pratisaMvedayati' anubhavati, pratigrahaNAtpratyekaM zArIrAnmAnasAMzca duHkho // 24 // 1 zItAdyA yonayazcaturazItizca zatasahasrANi / azubhAH zubhAzca tatra zubhA imA jAnIhi // 1 // asaMkhyAyurmanuSyAH saMkhyAyuSkANAM rAjezvarAdyAH / tIrthakaVIIranAmagotraM sarvazubhaM bhavati jJAtavyam // 2 // tatrApi ca jAtisampannatAdyAH zeSA bhavantyazubhAH / deveSu kilbiSAdyAH zeSA bhavanti ca zubhAH // 3 // paJcendriyatiyakSu hayagajaratnayorbhavati shubhaa| zeSAzca zubhAH zubhavarNaikendriyAdyAH // 4 // devendracakravartitve muktvA tIrthakarabhAvaM ca bhAvitAnagAratAmapi ca zeSAstvanantazaH praaptaaH||5|| 2 tAH pra. For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ SARROXOSTERS panipAtAnanubhavatItyuktaM bhavati, sparzagrahaNaM ceha sarvasaMsArAntarvartijIvarAzisaGgrahArtha, sarzanendriyasya sarvajIvavyApitvAd, atredamapi vaktavyaM-sarvAnvirUparUpAn rasagandharUpazabdAn pratisaMvedayatIti, virUparUpatvaM ca sparzAnAM kAryabhUtAnAM vicitrakarmodayAtkAraNabhUtAdbhavatIti veditavyaM, vicitrakarmodayAccAparijJAtakarmA saMsArI sparzAdInvirUparUpAMsteSu teSu yonyantareSu vipAkataH parisaMvedayatIti, Aha ca-"taiH karmabhiH sa jIvo vivazaH saMsAracakramupayAti / dravyakSetrAddhAbhAvabhinnamAvarttate bhushH|| 1 // narakeSu devayoniSu tiryagyoniSu ca manujayoniSu ca / paryaTati ghaTIyantravadAtmA bibhraccharIrANi // 2 // satatAnubaddhamuktaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryakSu bhayakSuttaDDadhA-18 diduHkhaM sukhaM cAlpam // 3 // sukhaduHkhe manujAnAM manaHzarIrAzraye bahuvikalpe / sukhameva hi devAnAM duHkhaM svalpaM ca manasi bhavam // 4 // karmAnubhAvaduHkhita evaM mohAndhakAragahanavati / andha iva durgamArge bhramati hi saMsArakAntAre // 5 // duHkhapratikriyArtha sukhAbhilASAcca punarapi tu jiivH| prANivadhAdIn doSAnadhitiSThati mohsNchnnH||6|| badhnAti tato bahuvidhamanyatpunarapi navaM subahu karma / tenAtha pacyate punaragneragniM pravizyeva // 7 // evaM karmANi punaH punaH sa banaMstathaiva muJcaMzca / sukhakAmo bahuduHkhaM saMsAramanAdikaM bhramati // 8 // evaM bhramataH saMsArasAgare durlabhaM manuSyatvam / sNsaarmhttvaadhaarmiktvdusskrmbaahulyaiH|| 9 // Aryo dezaH kularUpasampadAyuzca dIrghamArogyam / yatisaMsargaH zraddhA dharmazravaNaM ca matitaikSNyam // 10 // etAni durlabhAni prAptavato'pi dRDhamohanIyasya / kupathAkule'haMdukto'tidurlabho 1tatre0pra0. dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 25 // jagati sanmArgaH // 11 // " yadi vA yo'yaM puruSaH sarvA dizo'nudizazcAnusaJcarati tathA'nekarUpA yonIH sandhAvati virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayati, saH 'avijJAtakarmA' avijJAtam - aviditaM karma kriyA vyApAro manovAkkAyalakSaNaH, akArSamahaM karomi kariSyAmItyevaMrUpaH jIvopamardAtmakatvena bandhahetuH sAvadyo yena so'yamavijJAtakarmA, avijJAtakarmatvena ca tatra tatra karmaNi jIvopamardAdike pravarttate yena yenAsyASTavidhakarmmabandho bhavati, tadudayAccAnekarUpayonyanusandhAnaM virUparUpasparzAnubhavazca bhavatIti // 9 // yadyevaM tataH kimityata Aha tattha khalu bhagavatA pariNNA paveiA ( sU0 10 ) 'tatra' karmaNi vyApAre akArSamahaM karomi kariSyAmItyAtmapariNatisvabhAvatayA manovAkkAyavyApArarUpe 'bhagavatA' vIravarddhamAnasvAminA parijJAnaM parijJA sA prakarSeNa prazastA''dau vA veditA praveditA, etacca sudharmasvAmI jambUsvAminAmne kathayati sA ca dvidhA jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca tatra jJaparijJayA sAvadyavyApAreNa bandho bhavatItyevaM bhagavatA parijJA praveditA, pratyAkhyAnaparijJayA ca sAvadyayogA bandhahetavaH pratyAkhyeyA ityevaMrUpA ceti // amumevArtha niryuktikRdAha tattha akAri karissaMti baMdhaciMtA kayA puNo hoi / sahasammaiyA jANai koi puNa hetujattIe // 67 // 'tatra' karmaNi kriyAvizeSe, kimbhUta ityAha- ' akAri karissaMti' akArIti kRtavAn karissanti kariSyAmIti, anenAtItAnAgatopAdAnena tanmadhyavartino varttamAnasya kAritAnumatyozcopasaGgrahAnnavApi bhedA AtmapariNAmatvena yo For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 1 // 25 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ valajAtismaraNazateSu kriyAvizeSeSu pravattatAe jAImaraNamoyaNApa saMviditamitikRtvA pratyakSAta garUpA upAttA draSTavyAH, tatrAnenAtmapariNAmarUpeNa kriyAvizeSeNa 'bandhacintA kRtA bhavati' bandhasyopAdAnamapAtaM bhavati, 'karma yoganimittaM badhyate' iti vacanAt, etacca kazcijAnAti AtmanA saha yA sanmatiH svamatirvA-avadhimanaHparyAyakevalajAtismaraNarUpA tayA jAnAti, kRzcicca pakSadharmAnvayavyatirekalakSaNayA hetuyuttyeti / atha kimarthamasau || kaTukavipAkeSu karmAzravahetubhUteSu kriyAvizeSeSu pravartata ityAha imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAImaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheDaM (sU0 11) __ tatra jIvitamiti-jIvantyanenAyuHkarmaNeti jIvitaM-prANadhAraNam , tacca pratiprANi svasaMviditamitikRtvA pratyakSAsanavAcinedamA nirdizati, cazabdo vakSyamANajAtyAdisamuccayArthaH, evakAro'vadhAraNe, asyaiva jIvitasyArthe pariphalgu-18 sArasya taDillatAvilasitacaJcalasya bahvapAyasya dIrghasukhArthe kriyAsu pravartate, tathAhi-jIviSyAmyahamarogaH sukhena bhogAn bhokSye tato vyAdhyapanayanAtha snehApAnalAvakapizitabhakSaNAdiSu kriyAsu pravarttate, tathA'lpasya sukhasya kRte abhi-12 mAnagrahAkulitacetA bahvArambhaparigrahAdbahvazubhaM karmAdatte, uktaM ca-"dve vAsasI pravarayoSidapAyazuddhA, zayyA''sanaM karivarasturago ratho vA / kAle bhiSagniyamitAzanapAnamAtrA, rAjJaH parAkyamiva sarvamavehi zeSam // 1 // puSTyarthamannamiha yatpraNidhiprayogaiH, saMtrAsadoSakaluSo nRpatistu bhute / yannirbhayaH prazamasaukhyaratizca bhaikSaM, tat svAdutAM bhRzamupaiti na pArthivAnnam // 2 // bhRtyeSu mantriSu suteSu manorameSu, kAntAsu vA madhumadAGkuritekSaNAsu / vizrambhameti na kadAcidapi kSitIzaH, sarvAbhizaGkitamateH katarattu saukhyam // 3 // " tadevamanavabuddhataruNakizalayapalAzacaJcalajIvitaratayaH karmA Jain EducataloK For Personal & Private Use Only nelibrary.org
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zI0) // 26 // gee | zraveSu jIvitopamardAdirUpeSu pravarttante, tathA'syaiva jIvitasya parivandanamAnanapUjanArthaM hiMsAdiSu pravarttante, tatra 'parivandanaM' saMstavaH prazaMsA tadarthamAceSTate, tathAhi ahaM mayUrAdipizitAzanAdvalI tejasA dedIpyamAno devakumAra iva lokAnAM prazaMsAspadaM bhaviSyAmIti 'mAnanam' abhyutthAnAsanadAnAJjalipragrahAdirUpaM tadarthaM vA ceSTamAnaH karmAcinoti tathA pUjanaM pUjA - draviNavastrAnnapAnasatkArapraNAmasevAvizeSarUpaM tadarthaM ca pravarttamAnaH kriyAsu karmAzravairAtmAnaM | sambhAvayati, tathAhi - ' vIrabhogyA vasundhare 'ti matvA parAkramate, daNDabhayAcca sarvA prajA vibhyatIti daNDayati, ityevaM | rAjJAmanyeSAmapi yathAsambhavamAyojanIyam, atra ca vandanAdInAM dvandvasamAsaM kRtvA tAdarthe caturthI vidheyA, parivandanamAnana pUjanAya jIvitasya karmAzraveSu pravarttanta iti samudAyArthaH / na kevalaM parivandanAdyarthameva karmAdatte, anyArthamapyAdatta iti darzayati-jAtizca maraNaM ca mocanaM ca jAtimaraNamocanamiti samAhAradvandvAttAdarthe caturthI, etadarthaM ca prANinaH kriyAsu pravarttamAnAH karmAdadate, tatra jAtyartha krauJcarivandanAdikAH kriyA vidhatte, tathA yAn yAn kAmAn brAhmaNAdibhyo dadAti tAMstAnanyajanmani punarjAto bhokSyate, tathA manunA'pyuktam -- " vAridastRptimApnoti, sukhamakSayamannadaH / tilapradaH prajAmiSTAmAyuSkamabhayapradaH // 11 // ' atra caikameva subhASitam- 'abhayapradAna' miti tuSamadhye kaNikAvaditi, evamAdikumArgopadezAddhiMsAdau pravRttiM vidadhAti / tathA maraNArthamapi pitRpiNDadAnAdiSu kriyAsu pravartate, yadivA mamAnena sambandhI vyApAditastasya vairaniryAtanArthaM vadhabandhAdau pravarttate, yadivA maraNa nivRttyarthamAtmano 1 kArttikeyaH. For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 1 // 26 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ durgAdyupayAcitamajAdinA baliM vidhatte yazodhara iva piSTamayakukkuTena, tathA muktyarthamajJAnAvRtacetasaH paJcAgnitapo'nuSThAnAdikeSu prANyupamaIkAriSu pravarttamAnAH karmAdadate, yadivA jAtimaraNayorvimocanAya hiMsAdikAH kriyAH kurvate / 'jAimaraNabhoyaNAe'tti vA pAThAntaraM, tatra bhojanArtha kRSyAdikarmasu pravarttamAnA vasudhAjalajvalanapavanavanaspatidvitricatu paJcendriyavyApattaye vyApriyanta iti / tathA duHkhapratighAtamurarIkRtyAtmaparitrANArthamArambhAnAsevante, tathAhi-vyAdhi| vedanA" lAvakapizitamadirAdyAsevante, tathA vanaspatimUlatvapatraniryAsAdisiddhazatapAkAditailArthamanyAdisamArambheNa pApaM kurvanti svataH kArayantyanyaiH kurvato'nyAn samanujAnata ityevamatItAnAgatakAlayorapi manovAkAyayogaiH karmAdAnaM vidadhatItyAyojanIyam / tathA duHkhapratighAtArthameva sukhotpattyarthaM ca kalatraputragRhopaskarAdyAdadate, tallAbhapAlanArthaM ca tAsu tAsu kriyAsu pravarttamAnAH pApakarmAsevanta iti, uktaM ca-"Adau pratiSThA'dhigame prayAso, dAreSu pazcAgRhiNaH suteSu / kartuM punasteSu guNaprakarSa, ceSTA taduccaiHpadalaGghanAya // 1 // " tadevaMbhUtaiH kriyAvizeSaiH karmopAdAya nAnAdikSvanusazcaranti anekarUpAsu ca yoniSu sandhAvanti virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayanti, ityetajjJAtvA kriyAvizeSanivRttividheyeti taa||11|| etAvanta eva ca kriyAvizeSA iti darzayitumAha eyAvaMti savvAvaMti logasi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavaMti (sU012) ___ 'eAvantI savvAvantIti etau dvau zabdo mAgadhadezIbhASAprasiddhyA etAvantaH sarve'pItyetatparyAyau, etAvanta eva 1 mokSAyA pra. dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana uddezakaH1 zrIAcA sarvasmin 'loke' dharmAdharmAstikAyAvacchinne nabhaHkhaNDe ye pUrva pratipAditAH 'karmasamArambhAH' kriyAvizeSAH, naitebhyorAGgavRttiH |'dhikAH kecana santItyevaM parijJAtavyA bhavanti, sarveSAM pUrvatropAdAnAditi bhAvaH tathAhi-AtmaparobhayahikAmuSmikA(zI0) tItAnAgatavarttamAnakAlakRtakAritAnumatibhirArambhAH kriyante, te ca sarve'pi prAgupAttA yathAsambhavamAyojyA iti // 12 // evaM sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhya tadupamaIkAriNAM ca kriyAvizeSANAM bandhahetutvaM pradaryopasaMhAradvAreNa // 27 // viratiM pratipAdayannAha jassete logaMsi kammasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNAyakamme (sU0 13) ttibemi // pramathoddezakaH 1 // bhagavAn samastavastuvedI kevalajJAnena sAkSAdupalabhyaivamAha-'yasya' mumukSoH 'ete' pUrvoktAH karmasamArambhAH' kriyAvizeSAH kamaNo vA-jJAnAvaraNIyAdyaSTaprakArasya samArambhA-upAdAnahetavaste ca kriyAvizeSA eva, pari-samantAt jJAtAH -paricchinnAH karmabandhahetutvena bhavanti, huravadhAraNe, manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAmiti muniH sa eva muni - parijJayA parijJAtakarmA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAtakarmabandhahetubhUtasamastamanovAkkAyavyApAra iti, anena tAca mokSAGgabhUte jJAnakriye upAtte bhavato, na hyAbhyAM vinA mokSo bhavati, yata uktam-"jJAnakriyAbhyAM mokSa" iti itizabda etAvAnayamAtmapadArthavicAraH karmabandhahetuvicArazca sakaloddezakena parisamApita iti pradarzakaH, yadivA // 27 // For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'iti' etadahaM bravImi yatprAguktaM yacca vakSye tatsarvaM bhagavadantike sAkSAt zrutveti zastraparijJAyAM prazamodezakaH samAptaH // uktaH prathamoddezakaH sAmprataM dvitIyaH prastUyate - asya cAyamabhisambandhaH - prathamodezake sAmAnyena jIvAstitvaM prasA dhitam idAnIM tasyaive kendriyAdipRthivyAdyastitvapratipipAdayiSayA''ha-yadivA prAk parijJAtakarmatvaM munitvakAraNamupAdezi, yaH punaraparijJAtakarmatvAnmunirna bhavati viratiM na pratipadyate sa pRthivyAdiSu bambhramIti, atha ka ete pRthi vyAdaya ityatastadvizeSAstitvajJApanArthamidamupakramyata iti / anenAbhisambandhenAyAtasyAsyodezakasya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni, yAvannAmaniSpanne nikSepe pRthivyuddezaka iti, tatroddezakasya nikSepAderanyatra pratipAditatvAnneha pradarzyate, pRthi vyAstu yannikSepAdi sambhavati tanniryuktikRddarzayitumAha 1 puDhaary nikakhevo parUvaNAlakkhaNaM parImANaM / uvabhogo satthaM veyaNA ya vahaNA nivittIya // 68 // prAg jIvodezake jIvasya prarUpaNA kiM na kRtetyetacca nAzaGkanIyaM yato jIvasAmAnyasya vizeSAdhAratvAt vizeSasya ca pRthivyAdirUpatvAt sAmAnyajIvasya copabhogAderasambhavAt pRthivyAdicarccayaiva tasya cintitatvAditi / tatra pRthivyA nAmAdinikSepo vaktavyaH, prarUpaNA - sUkSmabAdarAdibhedA, lakSaNaM-sAkArAnAkAropayogakAyayogAdikaM, parimANaM- saMvarttitalokapratarAsaMkhyeyabhAgamAtrAdikam upabhogaH - zayanAsanacaGkramaNAdikaH, zastraM- snehAmla kSArAdi, vedanA - svazarIrAvyaktacetanAnurUpA sukhaduHkhAnubhavasvabhAvA, vadhaH - kRtakAritAnumatibhirupamarddanAdikaH, nivRttiH - apramattasya manovAkkAyagughyA'nupamardAdiketi samAsArthaH / vyAsArthaM tu niryuktikRdyathAkramamAha-- For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH adhyayanaM1 uddezakaH2 (zI0) PAISAKHAPIROSRASARA nAmaMThavaNApuDhavI vvapuDhavI ya bhAvapuDhavI ya / eso khalu puDhavIe nikkhevo caraviho hoi // 69 // spaSTA, nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtyAha| vvaM sarIrabhavio bhAveNa ya hoi puDhavijIvo u / jo puDhavinAmagoyaM kammaM veei so jiivo||7|| dravyapRthivI Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu pRthivIpadArthajJasya zarIraM jIvApetaM tathA pRthivIpadArthajJatvena bhavyo-bAlAdistAbhyAM vinirmukto dravyapRthivIjIvaH-ekabhaviko baddhAyuSko'bhimu-| khanAmagotrazca, bhAvapRthivIjIvaH punaryaH pRthivInAmAdikarmodIrNa vedayati / gataM nikSepadvAraM, sAmprataM prarUpaNAdvAram duvihA ya puDhavijIvA suhumA taha bAyarA ya logaMmi / suhamA ya savvaloe do ceva ya bAyaravihANA // 71 // __ pRthivIjIvA dvividhAH-sUkSmA bAdarAzca, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAH, bAdaranAmakarmodayAttu bAdarAH, karmodayajanite evaiSAM sUkSmavAdaratve na tvApekSike badarAmalakayoriva // tatra sUkSmAH samudgakaparyAptaprakSiptagandhAvayavavat sarvalokavyApinaH, bAdarAstu mUlabhedAdvividhA ityAhaduvihA bAyarapuDhavI samAsao saNhapuDhavi kharapuDhavI / saNhA ya paMcavaNNA avarA chattIsaivihANA // 72 // 'samAsataH' saMkSepAdvividhA bAdarapRthivI-zlakSNabAdarapRthivI kharabAdarapRthivI ca, tatra zlakSNabAdarapRthivI kRSNanIlalohitapItazuklabhedAtsaJcadhA, iha ca guNabhedAdguNibhedo'bhyupagantavyaH, kharabAdarapRthivyAstvanye'pi SaTtriMzadvizeSabhedAH sambhavantIti // tAnAha pRthivI sakSmavAdaratve na tyApa ityAha- sahA ya paMcavaNAca, tatra lakSNavAtriMzadvizeSabhedA // 28 // For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ puDhavI ya sakarA vAlugA ya uvale silA ya loNUse / aya taMba tauasIsaga ruppa suvaNNe ya vaire y||73|| hariyAle hiMgulae maNosilA sAsagaMjaNa pavAle / anbhapaDalabbhavAlua bAyarakAe maNivihANA // 74 // gomejae ya ruyage aMko phalihe ya lohiyakkhe ya / maragaya masAragalle bhuyamoyaga iMdanIle y||72|| caMdappaha verulie jalakaMte ceva sUrakante ya / ee kharapuDhavIe nAmaM chattIsayaM hoi // 76 // atra ca prathamagAthayA pRthivyAdayazcaturdaza bhedAH parigRhItAH, dvitIyagAthayA tvaSTau haritAlAdayaH, tRtIyagAthayA daza gomedakAdayaH, turyagAthayA catvArazcandrakAntAdayaH / atra ca pUrvagAthAdvayana sAmAnyapRthivIbhedAH pradarzitAH, uttaragAthAdvayana maNibhedAH pradarzitAH, etAH spaSTA iti kRtvA na vivRtaaH|| evaM sUkSmabAdarabhedAn pratipAdya punarvarNAdibhedena pRthivIbhedAn darzayitumAhavaNNarasagaMdhaphAse joNippamuhA bhavaMti saMkhenA / NegAi sahassAI huMti vihANaMmi ikkikke // 77 // tatra varNAH zuklAdayaH paJca rasAstiktAdayaH paJca gandhau surabhidurabhI sparzAH mRdukarkazAdayaH aSTau, tatra varNAdike ekaikasmin 'yonipramukhA' yoniprabhRtayaH saMkhyayA bhedA bhavanti, saMkhyeyasyAnekarUpatvAdviziSTasaMkhyArthamAha-anekAni sahasrANi ekaikasmin varNAdike 'vidhAne' bhede bhavanti, yonito guNatazca bhedAnAmiti / etacca saptayonilakSapramANatvAt 1 caMdaNa geruya haMsaga bhuyamoya masAragalle ya pra. For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 29 // pRthivyA evaM sambhAvanIyamiti / uktaM ca prajJApanAyAm-"tattha NaM je te pajattagA eesi NaM vaNNAdeseNaM gaMdhAdeseNaM 13 adhyayana rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassaggaso vihANAI saMkhejAI joNipamuhasayasahassAI pajattayaNissAe apajattayA vakkamaMti, uddezakaH2 taM jatthego tattha niyamA asaMkhejjA, se ttaM kharabAyarapuDhavikAiyA" iha ca saMvRtayonayaH pRthivIkAyikA ukkAH, sA punaH sacittA acittA mizrA vA, tathA punazca zItA uSNA zItoSNA vetyevamAdikA draSTavyeti // etadeva bhUyo niyuktikRt spaSTataramAha vaNNaMmi ya ikike gaMdhaMmi rasaMmi taha ya phAsaMmi / nANattI kAyavvA vihANae hoi ikikaM // 78 // varNAdike ekaikasmin 'vidhAne' bhede sahasrAgrazo nAnAtvaM vidheyaM, tathAhi-kRSNo varNa iti sAmAnyaM, tasya ca bhramarAGgArakokilagavalakajalAdiSu prakarSAprakarSavizeSAdbhedaH kRSNaH kRSNataraH kRSNatama ityAdi, evaM nIlAdiSvapyAyojyaM, tathA rasagandhasparzeSu sarvatra pRthivIbhedA vAcyAH, tathA varNAdInAM parasparasaMyogAsarakesarakarburAdivarNAntarotpattirevamuprekSya varNAdInAM pratyekaM prakarSAprakarSatayA parasparAnuvedhena ca bahavo bhedA vAcyAH // punarapi paryAptakAdibhedA - damAhaje bAyare vihANA pajjattA tattiA apajjattA / suhumAvi haMti duvihA pajjattA ceva apajjattA // 79 // 4 // 29 // bhAvanIyamiti pra. 2 tatra ye te paryAptakAH eteSAM varNAdezena gandhAdezena rasAdezena sparzAdezena sahasrAprazo vidhAnAni saMkhyeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi, paryAptakanizrayA'paryAptakA vyutkAmanti, tad yatraikastatra niyamAdasaMkhyeyAH ityete kharabAdarapRthvIkAyikAH, For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ X OANASAYSAGARK* yAni bAdarapRthivIkAye 'vidhAnAni bhedAH pratipAditAstAni yAvanti paryAptakAnAM tAvantyevAparyAptakAnAmapi, atra ca bhedAnAM tulyatvaM draSTavyaM na tu jIvAnAM, yata ekaparyAptakAzrayeNAsaMkhyeyA aparyAptakA bhavanti, sUkSmA api paryAptakAparyAptakabhedena dvividhA eva, kintu aparyAptakanizrayA paryAptakAH samupadyante, yatra caiko'paryAptakastatra niyamAdasaMkhyeyAH paryAptakAH syuH| paryAptistu 'AhArasarIrindiyaUsAsavaomaNo'hinibattI / hoti jato daliyAo karaNaM pai sA u pajjattI // 1 // ' janturutsadyamAnaH pudgalopAdAnena karaNaM nivartayati tena ca karaNavizeSeNAhAramavagRhya pRthaga khalarasAdibhAvena pariNati nayati sa tAdRkaraNavizeSa AhAraparyAptizabdenocyate, evaM zeSaparyAptayo'pi vAcyAH, tatraikendriyANAmAhArazarIrendriyocchAsAbhidhAnAzcatasro bhavanti, etAzcAntarmuhUrtena janturAdatte, anAptaparyAptiraparyAptako'vAptaparyAptistu paryAptaka iti, atra ca pRthivyeva kAyo yeSAmiti vigrahaH // yathA sUkSmabAdarAdayo bhedAH siddhyanti tathA prasiddhabhedenodAharaNena darzayitumAharukkhANaM gucchANaM gummANa layANa vallivalayANaM / jaha dIsaha nANattaM puDhavIkAe tahA jANa // 8 // yathA vanaspatevRkSAdibhedena spaSTaM nAnAtvamupalabhyate, tathA kRthivIkAyike'pi jAnIhi, tatra vRkSAH-cUtAdayo gucchA-31 vRntAkIsalakIkAsyAdayaH, gulmAni-navamAlikAkoraNTakAdIni, latAH-punnAgAzokalatAdyAH, klyA-trapuSIvAluGkIkozAtakyAdyAH, klayAni ketakIkadalyAdIni // punarapi kanasatibhedadRSTAntena pRthivyA bhedamAha 1 AhAH zarIramindriyANi ucchAso kvaH manaH (eSAM) abhinirvRttiH / bhavati yato dalikAta karaNaM prati saiva paryAptiH // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 zrIAcArAGgavRttiH uddezaka:2 (zI0) // 30 // AGRISOGOSIOSSARAR osahi taNa sevAle paNagavihANe ya kaMda mUle ya / jaha dIsai nANattaM puDhavIkAe tahA jANa // 81 // yathA hi vanaspatikAyasya oSadhyAdiko bheda evaM pRthivyA api draSTavyaH, tatra oSadhyaH-zAlyAdyAH, tRNAni-darbhAdIni, sevAlaM-jalopari malarUpaM, panaka:-kASThAdAvullIvizeSaH paJcavarNaH, kandaH-sUraNakandAdiH, mUlam-uzIrAdIti // ete ca sUkSmatvAnnaikadvyAdikAH samupalabhyante, yatsaMkhyAstUpalambhyante tadarzayitumAhaikassa duNha tiNha va saMkhijANa va na pAsi sakA / dIsaMti sarIrAiM puDhavijiyANaM asaMkhANaM // 82 // spaSTA // kathaM punaridamavagantavyam ?, santi pRthivIkAyikA iti, ucyate, tadadhiSThitazarIropalabdhaH adhiSThAtari pratItirgavAvAdAviva iti, etadarzayitumAha eehi~ sarIrehiM paccakkhaM te parUviyA haMti / sesA ANAgijjhA cakkhuphAsaMna jaM iMti // 8 // 'ebhiH' asaMkhyeyatayopalabhyamAnaiH pRthivIzarkarAdibhedabhinnaiH zarIraiste zarIriNaH zarIradvAreNa 'pratyakSaM sAkSAt 'prarUpitA' khyApitA bhavanti, zeSAstu sUkSmA AjJAgrAhyA eva draSTavyAH, yataste cakSuHsparza nAgacchanti, sparzazabdo vissyaarthH|| prarUpaNAdvArAnantaraM lakSaNadvAramAha uvaogajoga ajjhavasANe maisuya acakkhudaMse ya / aTTavihodayalesA sannussAse kasAyA ya // 84 // tatra pRthivIkAyAdInAM styAnAdyudayAdyA ca yAvatI copayogazaktiravyaktA jJAnadarzanarUpetyevamAtmaka upayogo lakSaNaM, tathA yoga:-kAyAkhya eka eva, audArikatanmizrakArmaNAtmako vRddhayaSTikalpo jantoH sakarmakasyAlambanAya For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ I. 6 vyApriyate, tathA adhyavasAyAH - sUkSmA AtmanaH pariNAmavizeSAH, te ca lakSaNam, avyakta caitanyapuruSamanaH samudbhUtacintAvizeSA ivAnabhilakSyAste'bhigantavyAH, tathA sAkAropayogAntaHpAtimatizrutAjJAnasamanvitAH pRthivIkAyikA boddhavyAH, tathA sparzanendriyeNAcakSurdarzanAnugatA boddhavyAH, tathA jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmodayabhAjastAvadvandhabhAjazca tathA lezyA adhyavasAyavizeSarUpAH kRSNanIlakApotataijasyazcatasraH tAbhiranugatAH, tathA dazavidhasaMjJAnugatAH, tAzca AhArAdikAH prAguktA eva, tathA sUkSmocchrAsaniHzvAsAnugatAH, uktaM ca- " puDhevikAiyA NaM bhaMte! jIvA ANavanti vA pANavanti vA Usasanti vA nIsasaMti vA 1, goyamA ! avirahiyaM satayaM ceva ANavanti vA pANavanti vA Usasanti vA nIsasanti vA " kaSAyA api sUkSmAH krodhAdayaH / evametAni jIvalakSaNAnyupayogAdIni kaSAyaparyavasAnAni pRthivIkAyikeSu sambhavantIti, tatazcaivaMvidhajIvalakSaNakalApasamanugatatvAt manuSyavatsacittA pRthivIti / nanu ca tadidamasiddhamasiddhena sAdhyate, tathAhi na hyupayogAdIni lakSaNAni pRthivIkAyeSu vyaktAni samupalakSyante, satyametad, avyatAni tu vidyante, yathA kasyacitpuMsaH hatpUrakavyatimizramadirAtipAnapittodayAkulI kRtAntaHkaraNavizeSasyAvyaktA cetanA, na caitAvatA tasyAcidrUpatA, evamatrApyavyaktacetanAsambhavo'bhyupagantavyaH, nanu cAtrocchvAsAdikamavyaktacetanAliGgamasti, na ceha tathAvidhaM kiJcizcetanAliGgamasti, naitadevam, ihApi samAnajAtIyalatodbhedAdikamarzomAMsAGkuravazcetanA 1 pRthvIkAyikA bhadanta / jIvA Ananti vA prANanti vA ucchRMsanti vA niHzvasanti vA?, gautama ! avirahitaM satatameva cAnanti vA prANanti vA ucchvasanti vA niHzvasanti vA For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) cihnamastyeva, avyaktacetanAnAM hi sambhAvitaikacetanAliGgAnAM vanaspatInAmiva cetanA'bhyupagantavyeti, vanaspatezca caitanya adhyayanaM 1 viziSTatupuSpaphalapradatvena spaSTa sAdhayiSyate ca, tato'vyaktopayogAdilakSaNasadbhAvAt sacittA pRthivIti sthitam // uddezakaH2 nanu cAzmalatAdeH kaThinapudgalAtmikAyAH kathaM cetanatvamityata Aha aTThI jahA sarIraMmi aNugayaM ceyaNaM kharaM diDaM / evaM jIvANugayaM puDhavisarIraM kharaM hoI // 85 // __ yathA'sthi zarIrAnugataM sacetanaM kharaM dRSTam , evaM jIvAnugataM pRthivIzarIramapIti // sAmprataM lakSaNadvArAnantaraM parimANadvAramAha je bAyarapajattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA tinnivi rAsI vIsuM loyA asaMkhijjA // 86 // | tatra pRthivIkAyikAzcaturdA, tadyathA-bAdarAH paryAptA aparyAptAzca tathA sUkSmA aparyAptAH paryAptAzca, tatra ye bAdarAH5 paryAptakAste saMvartitalokapratarAsaMkhyeyabhAgamAtravartipradezarAzipramANA bhavanti, zeSAstu trayo'pi rAzayaH pratyekamasaMkhyeyAnAM lokAnAmAkAzapradezarAzipramANA bhavanti, yathAnirdiSTakrameNa caite yathottaraM bahutarAH, yata uktam-"savvatthovA bAdarapuDhavikAiyA pajattA, bAdarapuDhavikAiyA apajattA asaMkhejaguNA suhumapuDhavikAiyA apajattA asaMkhejaguNA suhumapuDhavikAiyA pajjattA asaMkhejjaguNA" // prakArAntareNApi rAzitrayasya parimANaM darzayitumAha IDI||31 // 1 sarvastokA bAdarapRthvIkAyikAH paryAptAH bAdarapRthvIkAyikA aparyAptA asaMkhyeyaguNAH sUkSmapRthvIkAyikAH aparyAptA asaMkhyeyaguNAH sUkSmapRthvIkAyikAH paryAptA asaMkhyeyaguNAH. For Personal & Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ pattheNa va kuDaveNa va jaha koi miNija svvdhnnaaii| evaM mavijamANA havaMti loyA asaMkhijjA // 87 // yathA prasthAdinA kazcitsarvadhAnyAni minuyAd, evamasadbhAvaprajJApanAGgIkaraNAllokaM kuDavIkRtyAjaghanyotkRSTAvagAhanAn pRthivIkAyikajIvAn yadi minoti tato'saMkhyeyAn lokAn pRthivIkAyikAH pUrayanti // punarapi prakArAntareNa parimANamAha logAgAsapaese ikkika nikkhive puDhavijIvaM / evaM mavijamANA havaMti loA asaMkhijjA // 88 // spaSTA // sAmprataM kAlataH pramANaM nirdidikSuH kSetrakAlayoH sUkSmabAdaratvamAhaniuNo u hoi kAlo tatto niuNayarayaM havai khittaM / aMgulaseDhImitte osappiNIo asaMkhijjA // 89 // 'nipuNaH' sUkSmaH kAlaH' samayAtmakaH, tato'pi sUkSmataraM kSetraM bhavati, yato'GgalIzreNimAtrakSetrapradezAnAM samayApahAreNAsaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyo'pakrAmantItyataH kAlAt kSetraM sUkSmataram // prastutaM kAlataH parimANaM darzayitumAha__ aNusamayaM ca paveso nikkhamaNaM ceva puDhavijIvANaM / kAe kAyaTTiiyA cauro loyA asaMkhijjA // 9 // tatra jIvAH pRthivIkAye'nusamayaM pravizanti niSkAmanti ca, ekasmin samaye kiyatAM niSkramaH pravezazca 1-2, tathA vivakSite ca samaye kiyantaH pRthivIkAyapariNatAH sambhavanti 3, tathA kiyatI ca kAyasthiti 4 rityete catvAro vikalpAH kAlato'bhidhIyante, tatrAsaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH samayenotpadyante vinazyanti ca, pRthivItvena pari For Personal & Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 32 // adhyayanaM 1 uddezakaH2 NatA apyasaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAH, tathA kAyasthitirapi mRtvA mRtvA'saMkhyeyalokAkAzapradezaparimANaM kAlaM tatra tatrotpadyanta iti, evaM kSetrakAlAbhyAM parimANaM pratipAdya parasparAvagAhapratipipAdayiSayA''ha bAyarapuDhavikkAiyapajatto annmnnmogaaddho| sesA ogAhaMte suhamA puNa savvalogaMmi // 91 // __ bAdarapRthivIkAyikaH paryApto yasminnAkAzakhaNDe avagADhaH tasminnevAkAzakhaNDe'parasyApi bAdarapRthivIkAyikasya zarIramavagADhamiti, zeSAstu aparyAptakAH paryAptakanizrayA samutpadyamAnA anantaraprakriyayA paryAptakAvagADhAkAzapradezAvagADhAH, sUkSmAH punaH sarvasminnapi loke'vagADhA iti // upabhogadvAramAhacaMkamaNe ya hANe nisIyaNa tuyadRNe ya kayakaraNe / uccAre pAsavaNe uvagaraNANaM ca nikkhivaNe // 12 // AlevaNa paharaNa bhUsaNe ya kayavikkae kisIe ya / bhaMDANaMpi ya karaNe uvabhogavihI maNussANaM // 93 // caGkamaNoddhasthAnaniSIdanatvagvartanakRtakaputrakakaraNauccAraprazravaNaupakaraNanikSepaAlepanAharaNabhUSaNakrayavikrayakRSIkaraNabhaNDakaghaTTanAdiSUpabhogavidhirmanuSyANAM pRthivIkAyena bhavatIti // yadyevaM tataH kimityata Aha eehiM kAraNehiM hiMsaMti puDhavikAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 94 // ebhizcamaNAdibhiH kAraNaiH pRthivIjIvAn hiMsanti, kimarthamiti darzayati-'sAtaM' sukhamAtmano'nveSayantaH paraduHkhAnyajAnAnAH katipayadivasaramaNIyabhogAzAkarSitasamastendriyagrAmA vimUDhacetasa iti, 'parasya' pRthivyAzritajanturAzeH 'duHkham' asAtalakSaNaM tadudIrayanti-utsAdayantIti, anena bhUdAnajanitaH zubhaphalodayaH pratyukta iti // adhunA zastra // 32 // For Personal & Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAra-zasyate'neneti zastraM, tacca dvidhA-dravyazastraM bhAvazastraM ca, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAvidhaiva, tatra samAsadravyazastrapratipAdanAyAhahalakuliyavisakuddAlAlittayamigasiMgakaTThamaggI ya / uccAre pAsavaNe eyaM tu samAsao satthaM // 95 // tatra halakulikaviSakuddAlAlitrakamRgazRGgakASThAgyuccAraprazravaNAdikametat 'samAsataH' saMkSepato dravyazastram // vibhAgadravyazastrapratipAdanAyAhakiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu vvasatthaM bhAve a asaMjamo satthaM // 96 // kiJcitsvakAyazastraM pRthivyeva pRthivyAH, kiJcitparakAyazastramudakAdi, tadubhayaM kiJciditi bhUdakaM militaM bhuva iti / tacca sarvamapi dravyazastraM, bhAve punaH 'asaMyamaH' duSprayuktA manovAkAyAH zastramiti // vedanAdvAramAha pAyaccheyaNa bheyaNa jaMghoru taheva aNguvNgesuN| jaha huMti narA duhiyA puDhavikkAe tahA jANa // 97 // __yathA pAdAdikeSvaGgapratyaGgeSu chedanabhedAdikayA kriyayA narA duHkhitAH, tathA pRthivIkAye'pi vedanAM jAnIhi // yadyapi pAdazirogrIvAdInyaGgAni pRthivIkAyikAnAM na santi tathApi tacchedanAnurUpA vedanA'styeveti darzayitumAha natthi ya si aMguvaMgA tayANurUvA ya veyaNA tesiM / kesiMci udIraMtI kesiMca'tivAyae pANe // 98 // | pUrvArddha gatArtha, keSAJcitpRthivIkAyikAnAM tadArambhiNaH puruSA vedanAmudIrayanti, keSAJcittu prANAnapyatipAtayeyu-1 |riti / tathA hi bhagavatyAM dRSTAnta upAtto yathA-caturantacakravarttino gandhapeSikA yauvanavartinI balavatI ArdrAmalaka SAGAR For Personal & Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH2 pramANaM sacittapRthivIgolakamekaviMzatikRtvo gandhapaTTake kaThinazilAputrakeNa piMSyAt, tatasteSAM pRthivIjIvAnAM kazcitsaGghaTTitaH kazcitsaritApitaH kazcidvyApAdito'paraH kila tena zilAputrakeNa na spRSTo'pIti // vadhadvAramAhapavayaMti ya aNagArA Na ya tehi guNehi jehiM anngaaraa| puDhaviM vihiMsamANA na hu te vAyAhi anngaaraa||19|| / iha hyeke kutIrthikA yativeSamAsthAya evaM ca pravadanti-vayam 'anagArAH' pravrajitAH, na ca teSu guNeSu' niravadyAnuSThAnarUpeSu pravarttante, yeSvanagArAH, yathA cAnagAraguNeSu na pravartante tadarzayati-yataste'harnizaM pRthivIjantuvipattikAriNo dRzyante gudapANipAdaprakSAlanArtham , anyathApi nirlepanirgandhatvaM kartuM zakyam , atazca yatiguNakalApazUnyA na vADmAtreNa yuktinirapekSeNAnagAratvaM bibhratIti, anena prayogaH sUcitaH, tatra gAthApUrvArddhana pratijJA, pazcArddhana hetuH, uttaragAthArddhana sAdharmyadRSTAntaH, sa cAyaM prayogaH-kutIthikA yatyabhimAnavAdino'pi yatiguNeSu na pravartante, pRthivIhiMsApravRttatvAd , iha |ye ye pRthivIhiMsApravRttAste te yatiguNeSu na pravarttante, gRhasthavat // sAmprataM dRSTAntagarbha nigamanamAhaaNagAravAiNo puDhavihiMsagA nigguNA agaarismaa| nihosatti ya mailA viraidugaMchAi mailatarA // 10 // _ 'anagAravAdino' vayaM yataya iti vadanazIlAH pRthivIkAyavihiMsakAssanto nirguNA yato'taH 'agArisamA' gRhastha|tulyA bhavanti, abhyuccayamAha-sacetanA pRthivItyevaM jJAnarahitatvena tatsamArambhavartinaH sadoSA api santo vayaM nirdoSA ityevaM manyamAnAH svadoSaprekSAvimukhatvAt 'malinA' kaluSitahadayAH, punazcAtipragalbhatayA sAdhujanAzritAyA niravadyAnuSThAnAtmikAyA virateH 'jugupsayA' nindayA malinatarA bhavanti, anayA ca sAdhunindayA'nantasaMsAritvaM pradarzitaM bhava // 33 // For Personal & Private Use Only w
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ SLAASAASEOSARAS tIti // etacca gAthAdvayaM sUtropAttArthAnusAryapi vadhadvArAvasare niyuktikRtA'bhihitaM, tasya svayamevopAttatvena tadvyAkhyAnasya nyAyyatvAt, taccedaM sUtram 'lajjamANA puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANe'tyAdi // ayaM ca vadhaH kRtakA| ritAnumatibhirbhavatIti tadarthamAha keI sayaM vahaMtI keI annehi~ u vhaaviNtii| keI aNumannaMtI puDhavikAyaM vahemANA // 101 // spaSTA, tadvadhe anyeSAmapi tadAzritAnAM vadho bhavatIti darzayitumAhajo puDhavi samAraMbhai anne'viya so samArabhai kAe / aniyAe aniyAe disse ya tahA adisse y||102|| __ yaH pRthvIkAyaM 'samArabhate' vyApAdayati saH 'anyAnapi' apkAyadvIndriyAdIn 'samArabhate' vyApAdayati udumbarava|TaphalabhakSaNapravRttaH tatphalAntaHpraviSTatrasajantubhakSaNavaditi, tathA 'aNiyAe ya niyAItti akAraNena kAraNena ca, yadivA'saGkalpena saGkalpena ca pRthivIjantUn samArabhate tadArambhavAMzca 'dRzyAn' dardurAdIn 'adRzyAn' panakAdIn / 'samArabhate' vyaapaadytiityrthH|| etadeva spaSTataramAha puDhaviM samArabhaMtA haNaMti tannisie ya bahujIve / suhume ya bAyare ya pajjatte yA apjjtte||103|| spaSTA, atra ca sUkSmANAM vadhaH pariNAmAzuddhatvAttadviSayanivRttyabhAvena draSTavya iti // viratidvAramAhaeyaM viyANiUNaM puDhavIe nikkhivaMti je daMDaM tiviheNa samvakAlaM maNeNa vAyAe kAeNaM // 104 // 'evamityuktaprakArAnusAreNa pRthivIjIvAn vijJAya tadvadhaM bandhaM ca vijJAya pRthivIto nikSipanti ye daNDaM-pRthivI For Personal & Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ S zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 34 // ERASAAPAIARALAR samArambhAdayuparamanti, te IdRkSA anagArA bhavantItyuttaragAthAyAM vakSyati, 'trividhene ti kRtakAritAnumatibhiH 'srvkaalN'| adhyayanaM. yAvajjIvamapi manasA vAcA kAyeneti // anagArabhavane uktazeSamAha 15 uddezakaH2 guttA guttIhi~ savvAhiM samiyA samiIhiM saMjayA / jayamANagA suvihiyA erisayA hu~ti aNagArA // 10 // ___ tisRbhirmanovAkkAyaguptibhirguptAH, tathA paJcabhirIryAsamityAdibhissamitAH, samyak-utthAnazayanacaGkamaNAdikriyAsu yatAH saMyatAH 'yatamAnAH' sarvatra prayatnakAriNaH, zobhanaM vihitaM-samyagdarzanAdyanuSThAnaM yeSAM te tathA, te IdRkSA anagArA bhavanti, na tu pUrvoktaguNAH pRthivIkAyasamArambhiNaH zAkyAdaya iti // gato nAmaniSpanno nikSepaH, adhunA sUtrAnugame-| |'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAryate, taccedaM sUtram aTTe loe parijuNNe dussaMbohe avijANae assi loe pavvahie tattha tattha puDho pAsa AturA paritAuti (sU014) asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarasUtre parijJAtakarmA munirbhavatItyuktaM, yastvaparijJAtakarmA sa bhaavaato bhavatIti, tathA''disUtreNa saha sambandhaH-sudharmasvAmI jambUnAmne idamAcaSTe-'zrutaM mayA' kiM tacchrataM? pUrvoddezakAthai pradaryedamapIti, 'aTTe' ityAdi, paramparasambandhastu 'iha egesiM No sannA bhavatItyuktaM, kathaM punaH saMjJA na bhavatIti, AtatvAt , tadAha'aTTe' ityAdi, aatto nAmAdizcaturkI, nAmasthApane kSuNNe, jJazarIrabhavyazarIravyatirikto noAgamato dravyAtaH zaka ACANCE For Personal & Private Use Only w
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ rimohanIyAdibhibhAvAntayA // 1 // " yadivA jJAnayajIvarAzirityarthaH, bhAvAcyA, yasmA TAdicakrANAmuddhimUle vA yo lohamayaH paTTo dIyate sa dravyAtaH, bhAvArtastu dvidhA-Agamato noAgamatazca, ttraagmto| jJAtA-AtaMpadArthajJastatra copayukto, noAgamatastu audayikabhAvavartI rAgadveSagrahaparigRhItAntarAtmA priyaviprayogAdiduHkhasaGkaTanimagno bhAvArtta iti vyapadizyate, athavA zabdAdiviSayeSu viSavipAkasadRzeSu tadAkAditvAddhitAhitavicArazUnyamanA bhAvArtaH karmopacinoti, yata uktam-"soiMdiyavasaTTe NaM bhaMte! jIve kiM baMdhai ? kiM ciNAi? kiM uva|ciNAi?, goyamA! aha kammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei, jAva aNAdiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAurantasaMsArakantAramaNupariyaTTai" evaM sparzanAdiSvapyAyojanIyam , evaM krodhamAnamAyAlobhadarzanamohanIyacAritramohanIyAdibhirbhAvArtAH saMsAriNo jIvA iti, uktaM ca-"rogabosakasAehiM, iMdiehi ya pnychiN| duhA vA mohaNijeNa, aTTA saMsAriNo jiyA // 1 // " yadivA jJAnAvaraNIyAdinA zubhAzubhenASTaprakAreNa karmaNA''rtaH, kaH punarevaMvidha ityatrAha-lokayatIti lokaH-ekadvitricatuSpaJcendriyajIvarAzirityarthaH, atra lokazabdasya nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhavabhAvaparyAyabhedAdaSTadhA nikSepaM pradaryAprazastabhAvodayavarttinA lokenehAdhikAro vAcyaH, yasmAdyAvAnAtaH sa sarvo'pi pariyUno nAma paripelavo nissAraH aupazamikAdiprazastabhAvahIno'vyabhicArimokSasAdhanahIno veti, sa ca dvidhAdravyabhAvabhedAt , tatra sacittadravyaparighuno jIrNazarIraH sthavirakaH jIrNavRkSo vA, acittadravyapariGno jIrNapaTAdiH, 1 shrotrendriyvshaatto bhadanta ! jIvaH kiM badhnAti ? kiM cinoti ? kimupacinoti ?, gautama ! aSTa karmaprakRtIH zithilabandhanabaddhA gADhabandhanabaddhAH prakaroti, yAvadanAdikamanavanatAgraM dIrghAdhvAnaM cAturantasaMsArakAntAramanuparyaTati. 2 rAgadveSakaSAyai rindriyaizca paJcabhiH / dvidhA mohanIyena vA ArtAH saMsAriNo jiivaaH||1|| SEX For Personal & Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 uddezakaH 2 zrIAcA-sAbhAvapariyUna audayikabhAvodayAtprazastajJAnAdibhAvavikalaH, kathaM vikalA?, anantaguNaparihANyA, tathAhi-paJcacatusvidyekerAGgavRttiH |ndriyAH kramazo jJAnavikalAH, tatra sarvanikRSTajJAnAH sUkSmanigodAparyAptakAH prathamasamayotsannA iti, uktaM ca-"sarvanikRSTo (zI0)- jIvasya dRSTa upayoga eSa vIreNa / sUkSmanigodAparyAptakAnAM sa ca bhavati vijnyeyH|| 1 // tasmAtprabhRti jJAnavivRddhidRSTA jinena jIvAnAm / labdhinimittaiH karaNaiH kaayendriyvaangmnohbhiH||2||" sa ca viSayakaSAyAtaH prazastajJAnanaH kimavastho bhavatIti darzayati-'dussaMbodha' iti, duHkhena sambodhyate-dharmacaraNapratipattiM kAryata iti dussambodho, metAyavaditi, yadivA dussambodho yo bodhayitumazakyo brahmadattavat, kimityevam?, yataH 'aviyANae'tti viziSTAvabodharahitaH, sa caivaMvidhaH kiM vidadhyAdityAha-'asmin pRthivIkAyaloke 'pravyathite' prakarSeNa vyathite, sarvasyArambhasya tadAzrayatvAditi prakarSArthaH, tattatprayojanatayA khananAdibhiH pIDite nAnAvidhazastrAddhIte vA 'vyatha bhayacalanayoritikRtvA vyathitaM bhItamiti, 'tattha tatthe ti teSu teSu kRSikhananagRhakaraNAdiSu 'pRthag'vibhinneSu kAryeSutpanneSu 'pazyeti vineyasya lokAkAryapravRttiH pradarzyate, siddhAntazailyA ekAdeze'pi prAkRte bahvAdezo bhavatIti, 'AturA' viSayakaSAyAdibhiH 'asmin pRthivIkAye viSayabhUte sAmarthyAt pRthivIkArya 'paritApayanti' pari-samantAttApayanti-pIDayantItyarthaH, bahuvacananirdezastu tadArambhiNAM bahutvaM gamayati, yadivA-lokazabdaH pratyekamabhisambadhyate, kazcilloko viSayakaSAyAdibhirAtoM'parastu kAyaparijIrNaH kazciduHkhasambodhaH tathA'paro viziSTajJAnarahitaH, ete sarve'pyAturA viSayajIrNadehAdibhiH sukhA 1 kazcittu pra0 aparo duHsambodhaH nAstIdaM. ti, tana, siddhAntazailyA ekAdezaratApayanti' pari-samantAvAlAko viSayakaSAyAdimi For Personal & Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ taye'smin-pRthivIkAyaloke viSayabhUte pRthivIkArya nAnAvidhairupAyaiH 'paritApayanti' pari-samantAttApayanti-pIDayantIti suutraarthH||14||nnu caikadevatAvizeSAvasthitA pRthivIti zakyaM pratipattuM na punarasaMkhyeyajIvasaGghAtarUpetyetatsarihartukAma Aha saMti pANA puDho siyA lajamANA puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM puDhavikammasamAraMbheNaM puDhavisatthaM samAraMbhemANA aNegarUve pANe vihiMsai (sU0 15) 'santi' vidyante 'prANAH' sattvAH 'pRthag' pRthagbhAvena, aGgalAsaMkhyeyabhAgasvadehAvagAhanayA pRthivyAzritAH sitA vA-sambaddhA ityarthaH, anenaitatkathayati-naikadevatA pRthivI, api tu pratyekazarIrapRthivIkAyAtmiketi, tadevaM sacetanatvamanekajIvAdhiSThitatvaM ca pRthivyA AviSkRtaM bhavatIti / etacca jJAtvA tadArambhanivRttAn darzayitumAha-'lajamANA puDho pAsa'tti, lajjA dvividhA-laukikI lokottarA ca, tatra laukikI snuSAsubhaTAdeH zvazurasaGgrAmaviSayA, lokotarA saptadazaprakAraH saMyamaH, taduktam-"lajjA dayA saMjama baMbhacera'mityAdi, lajjamAnAH-saMyamAnuSThAnaparAH, yadivA 1 lajjA dayA saMyamo brahmacaryam. For Personal & Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 36 // |- pRthivIkAyasamArambharUpAdasaMyamAnuSThAnAllajjamAnAH 'pRthagi'ti pratyakSajJAninaH parokSajJAninazca, atastAn lajjamAnAn | pazyetyanena ziSyasya kuzalAnuSThAnapravRttiviSayaH pradarzito bhavatIti / kutIrthikAstvanyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha- 'aNagArA' ityAdi, navidyate'gAraM - gRhameSAmityanagArA - yatayaH smo vayamityevaM prakarSeNa vadantaH pravadanta iti, 'eke' zAkyAdayo grAhyAH, te ca vayameva janturakSaNaparAH kSapitakaSAyAjJAnatimirA 'iti' evamAdi pratijJAmAtramanarthakamAraTanti, yathA kazcidatyantazucirvodrazcatuHSaSTimRttikAsnAyI gozavasyAzucitayA parityAgaM vidhAya punaH karmakaravAkyAccarmAsthipizitasnAyvAderyathAsvamupayogArthaM saGgrahaM kAritavAn tathA ca tena zucyabhimAnamudvahatA'pi kiM tasya parityaktam !, evamete'pi | zAkyAdayo'nagAravAdamudvahanti, na cAnagAraguNeSu manAgapi pravarttante, na ca gRhasthacaryA manAgapyatilaGghayantIti darzayati'yad' yasmAd 'ima' miti sarvajanapratyakSaM pRthivIkAyaM 'virUparUpaiH' nAnAprakAraiH 'zastraiH' halakuddAlakhanitrAdibhiH pRthivyAzrayaM karmma- kriyAM samArabhamANA vihiMsanti, tathA'nena ca pRthivIkarmasamArambheNa pRthivIzastraM 'samArabhamANo' vyApArayan pRthivIkAyaM nAnAvidhaiH zastrairvyApAdayan 'anekarUpAn' tadAzritAnudakavanaspatyAdIn vividhaM hinasti, nAnAvidhairupAyairvyApAdayatItyarthaH, evaM zAkyAdInAM pArthivajantuvairiNAmayatitvaM pratipAdya sAmprataM sukhAbhilASitayA kRtakAritAnu| matibhirmanovAkkAya lakSaNAM pravRttiM darzayitumAha tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA, imassa caiva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUya 1 yeSAM te pra0 2 samprati. For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 2 // 36 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ NAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM se sayameva puDhavisatthaM samAraMbhai aNNehiM vA puDhavisatthaM samAraMbhAvei aNNe vA puDhavisatthaM samAraMbhaMte samaNujANai (sU015) tatra pRthivIkAyasamArambhe khaluzabdo vAkyAlaGkAre 'bhagavatA' zrIvarddhamAnasvAminA parijJAnaM parijJA sA pravediteti, idamuktaM bhavati-bhagavatedamAkhyAtaM-yathaibhirvakSyamANaiH kAraNaiH kRtakAritAnumatibhiH sukhaiSiNaH pRthivIkArya samArabhante, tAni cAmUni-asyaiva jIvitasya paripelavasya parivandanamAnanapUjanArtha, tathA jAtimaraNamocanArtha duHkhapratighAtahetuM ca sa sukhalipsurduHkhadviT svayamAtmanaiva pRthivIzastraM samArabhate, tathA'nyaizca pRthivIzastraM samArambhayati, pRthivIzastraM samAramamANAnanyAMzca sa eva samanujAnIte, evamatItAnAgatAbhyAM manovAkAyakarmabhirAyojanIyam / tadevaM pravRttaMmateryadbhavati tadarzayitumAha taM se ahiAe taM se abohIe se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTTAya soccA khalu bhagavao aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu Narae iccatthaM gaDDieloe jamiNaM virUvarUvehi satthehiM puDhavikammasamAraMbheNa puDhavisatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsai, se bemi appege A. sU.7 For Personal & Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayanaM1 uddezakaH2 aMdhamanbhe appege aMdhamacche appege pAyamanbhe appege pAyamacche appege gupphamanbhe appege gupphamacche appege jaMghamanbhe 2 appege jANumabbhe 2 appege Urumabbhe 2 appege kaDimabbhe 2 appege NAbhimabbhe 2 appege udaramabbhe 2 appege pAsamanbhe 2 appege piTTimabbhe 2 appege uramabbhe 2 appege hiyayamabbhe 2 appege thaNamabbhe 2 appege khaMdhamanbhe 2 appege bAhumabbhe 2 appege hatthamanbhe 2 appege aMgulimabbhe 2 appege Nahamanbhe 2 appege gIvamanbhe 2 appege haNumabbhe 2 appege ho?mabbhe 2 appege daMtamabbhe 2 appege jibbhamanbhe 2 appege tAlumabbhe 2 appege galamabbhe 2 appege gaMDamabbhe 2 appege kaNNamabbhe 2 appege NAsamanbhe 2 appege acchimabbhe 2 appege bhamuhamabbhe 2 appege NiDAlamanbhe 2 appege sIsamanbhe 2 appege saMpasArae mA appege uddavae, itthaM satthaM samAraMbhamANassa iccete AraMbhA aparipaNAtA bhavaMti (sU016) naa||37|| For Personal & Private Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAHARANASALARSA 'taM se ahiyAe taM se abohIe' tat pRthivIkAyasamArambhaNaM 'se' tasya kRtakAritAnumatibhiH pRthvIzastraM samArabhamA-| NasyAgAmini kAle ahitAya bhavati, tadeva cAbodhilAbhAyeti, na hi prANigaNopamardanapravRttAnAmaNIyasA'pi hitenA''yatyAM yogo bhavatItyuktaM bhavati, yaH punarbhagavataH sakAzAttacchiSyAnagArebhyo vA vijJAya pRthvIsamArambhaM pApAtmaka |bhAvayati sa evaM manyata ityAha-se ta'mityAdi, 'saH' jJAtapRthivIjIvatvena viditaparamArthaH 'ta' pRthvIzastrasamArambhamahitaM samyagavabudhyamAnaH 'AdAnIyaM' grAhyaM samyagdarzanAdi samyagutthAya-abhyupagamya, kena pratyayeneti darzayati-'zrutvA' avagamya sAkSAdbhagavato'nagArANAM vA samIpe, tataH 'iha' manuSyajanmani 'ekeSAM' pratibuddhatattvAnAM sAdhUnAM jJAtaM bhavatIti, yat jJAtaM bhavati tadarzayitumAha-'ese'tyAdi, eSa pRthvIzastrasamArambhaH khaluravadhAraNe kAraNe kAryopacAraM kRtvA | 'naDvalodakaM pAdaroga' iti nyAyenaiSa eva granthaH-aSTaprakArakarmabandhaH, tathaiSa eva pRthvIsamArambho mohahetutvAnmohaHkarmavandhavizeSo darzanacAritrabhedo'STAviMzatividhaH, tathaiSa eva maraNahetutvAnmAra:-AyuSkakarmakSayalakSaNaH, tathaiSa eva narakahetutvAnnarakaH-sImantakAdirbhUbhAgaH, anena cAsAtAvedanIyamupAttaM bhavati, kathaM punarekaprANivyApAdanapravRttAvaSTa-|| vidhakarmabandhaM karotIti, ucyate, mAryamANajantujJAnAvarodhitvAt jJAnAvaraNIyaM banAtyevamanyatrApyAyojanIyamiti, anyadapi teSAM jJAtaM bhavatIti darzayitumAha-'iccatthamityAdi, 'ityevamartham' AhArabhUSaNopakaraNArtha tathA parivandana-18 mAnanapUjanArtha duHkhapratighAtahetuM ca 'gRddho' mUrchito 'lokaH' prANigaNaH, evaMvidhe'pyatiduritanicayavipAkaphale pRthvIkAyasamArambhe ajJAnavazAnmUrchitastvetadvidhatta iti darzayati-'yad' yasmAd 'ima' pRthvIkArya virUparUpaiH zastraiH pRthvI STRESS-5205 ti, ucyate, mAgaH, anena cAsAtA evaM maraNahetutva For Personal & Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0 ) 11 36 11 karma samArabhamANo hinasti, pRthivIkAyasamArambheNa ca pRthivyeva zastraM svakAyAdeH pRthivyA vA zastraM halakuddAlAdi tatsamArabhate, pRthivIzastraM samArabhamANazcAnyAnanekarUpAn 'prANino' dvIndriyAdInvividhaM hinastIti / syAdArekA, ye hi na pazyanti na zRNvanti na jighranti na gacchanti kathaM punaste vedanAmanubhavantIti grahItavyam ?, amuSyArthasya prasiye dRSTAntamAha - ' se bemI' tyAdi, so'haM pRSTo bhavatA pRthivIkAyavedanAM bravImi, athavA 'se' iti tacchandArthe varttate, yattvayA pRSTastadahaM bravImi apizabdo yathAnAmazabdArthe, yathA nAma kazcijjAtyandho badhiro mUkaH kuSThI paGguH anabhi nirvRttapANyAdyavayavavibhAgo mRgAputravat pUrvakRtAzubhakarmodayAddhitAhitaprAptiparihAravimukho'tikaruNAM dazAM prAptaH, tamevaMvidhamandhAdiguNopetaM kazcitkuntAgreNa 'abbhe' iti AbhindyAt tathA'paraH kazcidandhamAcchindyAt sa ca bhidyamA| nAdyavasthAyAM na pazyati na zRNoti mUkatvAnnoccai rAraTIti, kimetAvatA tasya vedanA'bhAvo jIvAbhAvo vA zakyo vijJAtum ?, evaM pRthivIjIvA apyavyaktacetanA jAtyandhavadhiramUkapaGgAdiguNopetapuruSavaditi, yathA vA paJcendriyANAM parispaSTacetanAnAM 'appege pAyamanbhe' iti yathA nAma kazcitpAdamAbhindyAdAcchindyAdvetyevaM gulphAdiSvapyAyojanIyamiti darzayati, evaM jaGghAjAnUrukaTInAbhyudarapArzvapRSTha uro hRdaya stana skandhavAhuhastAGgulinakhagrIvAhanu kauSThadantajihvA tAlugalagaNDakarNanAsikAkSi lalATaziraHprabhRtiSvavayaveSu bhidyamAneSu chidyamAneSu vA vedanotsattirlakSyate, evameSAmutkaTamohAjJAnabhAjAM styAnayadyudayAdavyaktacetanAnAmavyaktaiva vedanA bhavatIti grAhyam / atraiva dRSTAntAntaraM darzayitumAha - 'appege 1 kArya pra. For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 2 // 38 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpamArae appege uddavae' yathA nAma kazcit 'sam' ekIbhAvena prakarSeNa prANAnAM mAraNam-avyaktatvApAdanaM kasyacit | kuryAt, mUrchAmApAdayedityarthaH, tathA'vasthaM ca yathA nAma kazcidapadrApayet prANebhyo vyaparopayet na cAsau tAM vedanAM| sphuTamanubhavati, asti cAvyaktA tasyAsau vedaneti, evaM pRthivIjIvAnAmapi draSTavyamiti / pRthivIkAyikAnAM jIvatvaM prasAdhya tathA nAnAvidhazastrasaMpAte vedanAM cAvirbhAvya adhunA tadvadhe bandhaM darzayitumAha ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNAtA bhavaMti, taM pariNAya mehAvI neva sayaM puDhavisatthaM samAraMbhejA NevaNNehiM puDhavisatthaM samAraMbhAvejjA NevaNNe puDhavisatthaM samAraMbhaMte samaNujANejjA, jassete puDhavikammasamAraMbhA pariNNAtA bhavaMti se hu muNI pariNAtakammetti bemi (sU0 17) iti dvitIya uddezakaH // 'atra' pRthivIkAye 'zastraM' dravyabhAvabhinnaM, tatra dravyazastraM svakAyaparakAyobhayarUpaM, bhAvazastraM tvasaMyamo duSpraNihitamanovAkAyalakSaNaH, etadvividhamapi zastraM samArabhamANasyeti 'ete' khananakRSyAdyAtmakAH samArambhAH bandhahetutvena 'aparijJAtA' aviditA bhavanti, etadviparItasya parijJAtA bhavantIti darzayitumAha-'etthe' tyAdi, 'atra' pRthivIkAye dvividhamapi zastram 'asamArabhamANasya' avyApArayata iti, 'ete' prAguktAH karmasamArambhAH 'parijJAtA' viditA bha 1 cetaneti. 2 pratipAdayan. 30tIti. For Personal & Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayanaM 1 uddezakaH3 vanti, anena ca viratyadhikAraH pratipAdito bhavatIti, tAmeva viratiM svanAmagrAhamAha-'ta'mityAdi, taM pRthivIkA- yasamArambhe bandhaM parijJAya asamArambhe vA'bandhamiti 'medhAvI' kuzalaH etat kuryAditi darzayati-naiva pRthivIzastraM dravyabhAvabhinnaM samArabheta, nApi tadviSayo'nyaH samArambhaH kArayitavyaH, na cAnyAn pRthivIzastraM samArabhamANAn samanujAnIyAt iti, evaM manovAkAyakarmabhiratItAnAgatakAlayorapyAyojanIyamiti, tatazcaivaM kRtanivRttirasau muniriti vyapadizyate, na zeSa iti darzayannupasaJjihIrSurAha-'yasya' viditapRthivIjIvavedanAsvarUpasya, 'ete' pRthivIviSayAH karma|samArambhAH khananakRSyAdyAtmakAH karmabandhahetutvena parijJAtA bhavanti jJaparijJayA tathA pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatA bhavanti, huravadhAraNe, sa eva munirdvividhayA'pi parijJayA parijJAtaM karma-sAvadyAnuSThAnamaSTaprakAraM vA karma yena sa parijJAtakarmA, nAparaH zAkyAdiH, bravImi pUrvavaditi zastraparijJAyAM dvitIya uddezakaH samAptaH // | gataH pRthivyuddezakaH, sAmpratamapkAyoddezakaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake pRthivIkAya-| jIvAH pratipAditAstadvadhe bandho viratizca, sAmprataM kramAyAtasyApkAyasya jIvatvaM tadvadhe bandho viratizca pratipAdyate iti, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe apkAyoddezakaH, tatra pRthivIkAyajIvasvarUpasamadhigataye yAni nava nikSepAdIni dvArANyuktAni, apakAye'pi tAnyeva samAnatayA'tideSTukAmaH kAnicidvizeSAbhidhitsayoddhartukAmazca niyuktikAro gAthAmAha Aussavi dArAI tAI jAiM havaMti puDhavIe / nANattIu vihANe parimANuvabhogasatthe y||106|| For Personal & Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ apkAyasyApi tAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAH pratipAditAnIti, 'nAnAtvaM' bhedarUpaM vidhAnaparimANopabhogazastraviSatyaM draSTavyaM, cazabdAllakSaNaviSayaM ca, tuzabdo'vadhAraNArthaH, etadgatameva nAnAtvaM nAnyagatamiti // tatra vidhAnaM -prarUpaNA, tadgataM nAnAtvaM pradarzayitumAhaduvihA u AujIvA suhumA taha bAyarA ya logaMmi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 107 // spaSTA // tatra paJca bAdaravidhAnAni darzayitumAhasuddhodae ya ussA hime ya mahiyA ya harataNU ceva / bAyara AuvihANA paMcavihA vaNiyA ee||108|| ___ 'zuddhodaka' taDAgasamudranadIhadAvaTAdigatamavazyAyAdirahitamiti, 'avazyAyo' rajanyAM yastrehaH patati, himaM tu zizirasamaye zItapudgalasamparkAjalameva kaThinIbhUtamiti, garbhamAsAdiSu sAyaM prAtarvA dhUmikApAto mahiketyucyate, varSAzaratkAlayoharitAGkaramastakasthito jalabindubhUmisnehasamparkodbhUto haratanuzabdenAbhidhIyate, evamete paJca bAdarApkAyavidhayo vyaavrnnitaaH| nanu ca prajJApanAyAM bAdarApkAyabhedA bahavaH paripaThitAH, tadyathA-karakazItoSNakSArakSatrakadamlalavaNavaruNakAlodapuSkarakSIraghRtekSurasAdayaH, kathaM punasteSAmatra saGgrahaH', ucyate, karakastAvatkaThinatvAddhimAnta:pAtI, zeSAstu sparzarasasthAnavarNamAtrabhinnatvAnna zuddhodakamativarttante, yadyevaM prajJApanAyAM kimartho'parabhedAnAM pAThaH?, ucyate, strIbAlamandabuddhyAdipratipattyarthamiti, ihApi kasmAnna tadarthaM pAThaH ?, ucyate, prajJApanAdhyayanamupAGgatvAdArSa, tatra yuktaH sakalabhedopanyAsaH syAdyanugrahAya, niryuktayastu sUtrArtha piNDIkurvantyaH pravartanta ityadoSaH / ta ete bAdarApakAyAH Jan Education Internal For Personal & Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayana uddezakaH3 // 40 // samAsato dvedhAH- paryAptakA aparyAptakAzca, tatrAparyAptakA varNAdInasamprAptAH, paryAptakAstu varNagandharasasparzAdezaiH sahasrAgrazo bhidyante, tatazca saGkhayeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi bhavanti bhedAnAmityavagantavyaM, saMvRtayonayazcaite, sA ca yoniH sacittAcittamizrabhedAt tridhA, punazca zItoSNobhayabhedAtrividhaiva, evaM gaNyamAnAH yonInAM sapta lakSA bhavantIti // prarUpaNAnantaraM parimANadvAramAha je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA tinnivi rAsI vIsuM logA asaMkhijjA // 109 // ye bAdarApkAyaparyAptakAste saMvartitalokapratarAsaGkhayeyabhAgapradezarAziparimANAH, zeSAstu trayo'pi rAzayo 'viSvak' pRthagasaGkhayeyalokAkAzapradezarAziparimANA iti, vizeSazcAyam-bAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo bAdarApakAyaparyAptakA asaGkhayeyaguNAH bAdarapRthvIkAyAparyAptakebhyo bAdarApkAyikAparyAptakA asaMkhyeyaguNAH sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmASkAyAparyAptakA vizeSAdhikAH sUkSmapRthvIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmApkAyaparyAptA vishessaadhikaaH|| sAmprataM parimANadvArAnantaraM cazabdasUcitaM lakSaNadvAramAhajaha hathissa sarIraM kalalAvatthassa ahuNovavannassa / hoi udagaMDagassa ya esuvamA savvajIvANaM // 110 // ___ athavA para AkSipati-nApkAyo jIvaH, tallakSaNAyogAt prazravaNAdivadityasya hetorasiddhatodbhAvanArthaM dRSTAntadvAreNa lakSaNamAha-jahetyAdi, yathA hastinaH zarIraM kalalAvasthAyAmadhunotpannasya dravaM cetanaM ca dRSTam , evamapkAyo'pIti, yathA vA udakapradhAnamaNDakamudakANDakamadhunosannamityarthaH, tanmadhyavyavasthitaM rasamAtramasaJjAtAvayavamanabhivyaktacazyA // 40 // Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ FOTORAMARIA M | dipravibhAgaM cetanAvad dRSTam , eSA evopamA apkAyajIvAnAmapIti, hastizarIrakalalagrahaNaM ca mahAkAyatvAttadbahu bhavatItyataH sukhena pratipadyate, adhunopapannagrahaNaM saptAhaparigrahArtha, yataH saptAhameva kalalaM bhavati, paratastvarbudAdi, * aNDake'pyudakagrahaNamevamarthameva, prayogazcAyam-sacetanA ApaH, zastrAnupahatatve sati dravatvAt , hastizarIropAdAnabhU takalalavat, vizeSaNopAdAnAtprazravaNAdivyudAsaH, tathA sAtmakaM toyam, anupahatadravatvAd , aNDakamadhyasthitakalala vaditi, tathA Apo jIvazarIrANi, chedyatvAdbhedyatvAdutkSepyatvAdbhojyatvAdbhogyatvAt gheyatvAdrasanIyatvAt sparzanIyatatvAt dRzyatvAd dravyatvAd evaM sarve'pi zarIradharmA hetutvenopanyasanIyAH, gaganavarjabhUtadharmAzca rUpavattvAkAravattvAdayaH, sarvatra cAyaM dRSTAntaH-sAsnAviSANAdisaGghAtavaditi, nanu ca rUpavattvAkAravattvAdayo bhUtadharmAH paramANuSvapi dRSTA ityanaikAntikatA, naitadevaM, yadatra chedyatvAdihetutvenopanyastaM tatsarvamindriyavyavahArAnupAti, na ca tathA paramANavaH, |ataH prakaraNAdatIndriyaparamANuvyavacchedaH, yadivA naivAsau vipakSaH, sarvasya pudgaladravyasya dravyazarIrAbhyupagamAt , jIva-13 sahitAsahitatvaM tu vizeSaH, uktaM ca-"taNavo'NabbhAtivigAra muttajAittao'NilaMtA u / satthAsatthayAo nijiivsjiivruuvaao||1||" evaM zarIratve siddhe sati pramANaM-sacetanA himAdayaH, kvacit apkAyatvAd , itarodakavat iti, tathA sacetanA ApaH, kvacit khAtabhUmisvAbhAvikasambhavatvAd, darduravat, athavA * sacetanA antarikSodbhavA 1 tanavo'NvabhrAdivikArA mUrtajAtitvataH anilAntAstu / zastrAzastrahatA nirjIvasajIvarUpAH // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 41 // ApaH, svAbhAvikavyomasambhUtasampAtitvAt, matsyavat, ata ete evaMvidhalakSaNabhAktvAjjIvA bhavantyapUkAyAH // sAmpratamupabhogadvAramAha pahANe piaNe taha dhoaNe ya bhattakaraNe a see a / Aussa u paribhogo gamaNAgamaNe ya jIvANaM // 111 // snAnapAnadhAvanabhaktakaraNa se kayAnapAtroDupagamanAgamanAdirupabhogaH // tatazca tatparibhogAbhilASiNo jIvA etAni kAraNAnyuddizyApkAyavadhe pravarttanta iti pradarzayitumAha ehiM kAraNehiM hiMsaMtI AukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 112 // 'ebhiH' snAnAvagAhanAdikaiH kAraNairupasthitaiH viSaya viSamohitAtmAno niSkaruNA apakAyikAn jIvAn 'hiMsanti' vyApAdayanti, kimarthamityAha - 'sAtaM' sukhaM tadAtmanaH 'anveSayantaH' prArthayantaH hitAhitavicArazUnyamanasaH katipayadivasa sthAyiramyayauvana darpAdhmAtacetasaH santaH sadvivekarahitAH tathA vivekijanasaMsargavikalAH 'parasya' abAderjantugaNasya 'duHkham' asAtalakSaNaM tad 'udIrayanti' asAtAvedanIyamutpAdayantItyarthaH, uktaM ca - " ekaM hi cakSuramalaM sahajo | vivekastadvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / etadvayaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'parAdhaH ? // 1 // idAnIM zastradvAramucyate uciNagAlaNadhovaNe ya uvagaraNamattabhaMDe ya / bAyaraAukkAe eyaM tu samAsao satthaM // 113 // zastraM dravyabhAvabhedAt dvidhA - dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva tatra samAsato dravyazastramidam - Urddha seca For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH3 // 41 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ namutsecanaM-kUpAdeH kozAdinotkSepaNamityarthaH, 'gAlanaM' ghanamasRNavastrArddhAntena 'dhAvanaM' vastrAdyupakaraNa carmakozakaTAhAdibhaNDakaviSayam, evamAdikaM bAdarApakAye 'etat' pUrvoktaM 'samAsataH' sAmAnyena zastraM, tuzabdo vibhAgApekSayA vizeSaNArthaH // vibhAgatastvidam - kiMcI sakAya satthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satthaM // 114 // kiJcit svakAyazastraM nAdeyaM taDAgasya, kiJcitparakAyazastraM mRttikAsnehakSArAdi, kiJciccobhayaM udakamizrA mRttikodakasyeti, bhAvazastramasaMyamaH pramattasya duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNa iti // zeSadvArANi pRthivIkAyavannetavyAni iti darzayitumAha sesAI dArAI tAI jAIM havaMti puDhavIe / evaM Auchese nijjutI kittiyA esA ( hoi ) // 115 // 'zeSANI' tyuktazeSANi nikSepavedanAvadhanivRttirUpANi tAnyevAtrApi draSTavyAni yAni pRthivyAM bhavantIti, 'evam' uktaprakAreNApUkAyoddezake 'niryuktiH' nizcayenArthaghaTanA 'kIrttitA' pradarzitA bhavatIti // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedam se bemi jahA aNagAre ujjukaDe niyAyapaDivapaNe amAyaM kuvvamANe viyA - hie (sU018 ) 1 nikAyaM paDivane iti pA. For Personal & Private Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 uddezakaH3 (zI0) zrIAcA- se vemI'tyAdi asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake parisamAptisUtre 'pRthivIkAyasamArambhavyAvRtto rAGgavRttiH muni'rityuktaM, na caitAvatA sampUrNo munirbhavati, yathA ca bhavati tathA darzayati, tathA''disUtreNAyaM sambandhaH-sudharma 18|| svAmI idamAha-zrutaM mayA bhagavadantike yat prAk pratipAditamanyaccedamityevaM paramparasUtrasambandho'pi praagvdvaacyH| | sezabdastacchandArtho, sa yathA pRthivIkAyasamArambhavyAvRttyuttarakAlaM sampUrNAnagAravyapadezabhAg bhavati tadahaM bravImi, // 42 // apiH samuccaye, sa yathA vA'nagAro na bhavati tathA ca bravImi 'aNagArA mo tti ege payavamANe tyAdineti, na vidyate agAraM-gRhamasyetyanagAraH, iha ca yatyAdizabdavyudAsenAnagArazabdopAdAnenaitadAcaSTe-gRhaparityAgaH pradhAnaM munitvakAraNaM, tadAzrayatvAtsAvadyAnuSThAnasya, niravadyAnuSThAyI ca muniriti darzayati-'ujjukaDe'tti RjuH-akuTilaH saMyamo duSpaNihitamanovAkkAyanirodhaH sarvasattvasaMrakSaNapravRttatvAyaikarUpaH, sarvatrAkuTilagatiritiyAvat, yadivA mokSasthAnagamana zreNipratipattiH sarvasaMvarasaMyamAt, kAraNe kAryopacAraM kRtvA saMyama eva saptadazaprakAra RjuH taM karotIti RjukRt , RjukArItyarthaH / anena cedamuktaM bhavati-azeSasaMyamAnuSThAyI sampUrNo'nagAraH, evaMvidhazcedRg bhavatIti darzayati-niyAgapaDivanne'tti, yajanaM yAgaH niyato nizcito vA yAgo niyAgo-mokSamArgaH, saGgatArthatvAddhAtoH samyagjJAnadarzanacAritrAtmatayA gataM saGgatamiti, taM niyAgaM-samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaM mokSamArga pratipanno niyAga pratipannaH, pAThAntaraM vA 'nikAyapratipanno' nirgataH kAyaH-audArikAdiryasmAdyasminvA sati sa nikAyo-mokSastaM pratipanno nikAyapratipannaH, tatkAraNasya samyagdarzanAdeH svazatyA'nuSThAnAt, svazaktyA'nuSThAnaM cAmAyAvino bhavatIti darzayati // 42 // For Personal & Private Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ |-amAyaM kubvamANe'tti mAyA-sarvatra svavIryanigUhanaM, na mAyA amAyA tAM kurvANaH, anigUhitabalavIryaH saMyamAnuSThAne parAkramamANo'nagAro vyAkhyAta iti, anena ca tajjAtIyopAdAnAdazeSakaSAyApagamo'pi draSTavya iti, uktaM ca -"sohI ya ujjuyabhUyassa, dhammo suddhassa ciTThaI"tti // tadevamasAvuddhRtasakalamAyAvallIvitAnaH kiM kuryAdityAha jAe saddhAe nikkhaMto tameva aNupAlijjA, viyahittA visottiye ( sUtra0 19) 'yayA zraddhayA' pravarddhamAnasaMyamasthAnakaNDakarUpayA 'niSkrAntaH' pravrajyAM gRhItavAn 'tAmeva' zraddhAmazrAnto yAvajjIvam 'anupAlayed' rakSedityarthaH, pravrajyAkAle ca prAyazaH pravRddhapariNAma eva pravrajati, pazcAttu saMyamazreNI pratipanno varddhamAnapariNAmo vA hIyamAnapariNAmo vA avasthitapariNAmo veti, tatra vRddhikAlo hAnikAlo vA samayAdyutkarSeNAntamauhUrtikaH, nAtaH paraM saklezavizuddhyaddhe bhavataH, uktaM ca-"nAntarmuhUrttakAlamativRtya zakyaM hi jagati sakleSTum / nApi vizoDhuM zakyaM pratyakSo hyAtmanaH so'rthH|| 1 // upayogadvayaparivRttiH sA nirhetukA svabhAvatvAt / AtmapratyakSo hi svabhAvo vyarthA'tra hetuuktiH|| 2 // " avasthitakAlazca dvayovRddhihAnilakSaNayoryavamadhyavajramadhyayoraSTau samayAH, tata UrdhvamavazyaM pAtAt , ayaM ca vRddhihAnyavasthitarUpaH pariNAmaH kevalinAM nizcayena gamyo na chadmasthAnAmiti / yadyapi ca pravrajyAbhigamottarakAlaM zrutasAgaramavagAhamAnaH saMvegavairAgyabhAvanAbhAvitAntarAtmA kazcitpravarddhamAnameva pariNAma zodhizcarjubhUtasya dharmaH zuddhasya tiSTati. 2 puvvasaMjoyaM iti pA. A. sU.8 For Personal & Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayanaM 1 uddezakaH3 -92424 // 43 // bhajate, tathA coktam-"jaha jaha suyamavagAhai aisayarasapasarasaMjuyamauvvaM / taha taha palhAi muNI navanavasaMvegasaddhAe // 1 // " tathApi stoka eva tAdRk bahvazca paripatanti ato'bhidhIyate 'tAmevAnupAlayediti, kathaM punaH kRtvA zraddhAmanupAlayedityAha-vijahe'tyAdi, 'vihAya' parityajya 'visrotasikAM'zaGkAM, sA ca dvidhA-sarvazaGkA dezazaGkA ca, tatra sarvazaGkA kimasti Ahato mArgoM naveti, dezazaGkA tu kiM vidyante apkAyAdayo jIvAH ?, vizeSya pravacane'bhihitatvAt spaSTacetanAtmaliGgAbhAvAnna vidyante iti vA, ityevamAdikAmArekA vihAya sampUrNAnanagAraguNAn pAlayet , yadivA visrotAMsi dravyabhAvabhedAt dvidhA-tatra dravyavisrotAMsi nadyAdisrotasAM pratIpagamanAni, bhAvavisrotAMsi tu mokSaM prati samyagdarzanAdisrotasA prasthitAnAM virUpANi, pratikUlAni gamanAni bhAvavisrotAMsi, tAni vihAya sampUrNAnagAraguNabhaug bhavati, zraddhAM vA'nupAlayediti, pAThAntaraM vA 'vijahittA puvasaMjoga' pUrvasaMyogaH-mAtApitrAdibhiH, asya copalakSaNArthatvAtpazcAtsaMyogo'pi zvazurAdikRto grAhyastaM 'vihAya' tyaktvA 'zraddhAmanupAlayediti mIlanIyaM // tatra yasyA| yamupadezo dIyate yathA 'vihAya visrotAMsi tadanu zraddhAnupAlanaM kArya' sa evAbhidhIyate-na kevalaM bhavAnevApUrvamidamanuSThAnamevaMvidhaM kariSyati, kiM tvanyairapi mahAsattvaiH kRtapUrvamiti darzayitumAha____ paNayA vIrA mahAvIhiM (sU0 20) ** SC-SARLASS saJcAsaMyogA vA'nupAlayediti virUpANi, pAtAsa nadhAdisrotasahAya sampUrNAna ** // 43 // 1 yathA yathA zrutamavagAhate'tizayarasaprasarasaMyutamapUrvam / tathA tathA prahAdate munirnavanavasaMvegazraddhayA // 1 // 2 mArga uta neti pra. For Personal & Private Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'praNatAH' prahAH 'vIrAH' parISahopasargakaSAyasenAvijayAt vIthiH-panthAH mahAMzcAsau vIthizca mahAvIthiH-samyagdarzanAdirUpo mokSamArgo jinendracandrAdibhiH satpuruSaiH prahataH, taM prati prahvAH vIryavantaH saMyamAnuSThAnaM kurvanti, tatazcottamapuruSaprahato'yaM mArga iti pradarya tajanitamArgavisambho vineyaH saMyamAnuSThAne sukhenaiva pravarttayiSyate // upadezAntara-18 mAha-lokaM cetyAdi, athavA yadyapi bhavato matirne kramate'pkAyajIvaviSaye, asaMskRtatvAt , tathApi bhagavadAjJeyamiti zraddhAtavyamityAha logaM ca ANAe abhisameccA akuobhayaM (sU0 21) atrAdhikRtatvAdakAyaloko lokazabdenAbhidhIyate, tamakAyalokaM cazabdAdanyAMzca padArthAn 'AjJayA' maunIndravacanenAbhimukhyena samyagitvA-jJAtvA, yathA'pkAyAdayo jIvAH, ityevamavagamya na vidyate kutazciddhetoH-kenApi prakAreNa jantUnAM bhayaM yasmAt so'yamakutobhayaH-saMyamastamanupAlayediti sambandhaH, yadvA 'akutobhayaH' apakAyaloko, yato'sau na kutazcidbhayamicchati, maraNabhIrutvAt, tamAjJayA'bhisametyAnupAlayed-rakSedityarthaH // apkAyalokamAjJayA abhisametya yatkarttavyaM tadAha se bemi Neva sayaM logaM abbhAikkhijjA Neva attANaM abbhAikkhijA, je loyaM a For Personal & Private Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayanaM 1 uddezakaH3 // 44 // %ASAAMANGARH bbhAikkhai se attANaM abbhAikkhai, je attANaM abbhAikkhai se loyaM abbhAi kkhai (sU0 22) so'haM bravImi, sezabdasya yuSmadarthatvAttvAM vA bravImi, na 'svayam' AtmanA 'lokaH' apkAyaloko'bhyAkhyAtavyaH, |abhyAkhyAnaM nAmAsadabhiyogaH, yathA'cauraM cauramityAha, iha tu jIvA na bhavantyApaH, kevalamupakaraNamAtraM, ghRtatailAdivat , eSo'sadabhiyogaH, hastyAdInAmapi jIvAnAmupakaraNatvAt , syAdArekA-nanvetadevAbhyAkhyAnaM yadajIvAnAM jIvatvApAdanaM, naitadasti, prasAdhitamapAM prAk sacetanatvaM, yathA hi asya zarIrasyAhaMpratyAdibhirhetubhiradhiSThAtA''tmA vyati|riktaH prAk prasAdhita evamapkAyo'pyavyaktacetanayA sacetana iti prAk prasAdhitaH, na ca prasAdhitasyAbhyAkhyAnaM nyAyyam , athApi syAd , Atmano'pi zarIrAdhiSThAturabhyAkhyAnaM karttavyaM, na ca takriyamANaM ghaTAmiyatIti darzayati -'neva attANaM anbhAikkhejjA' naiva 'AtmAnaM' zarIrAdhiSThAtAramahaMpratyayasiddhaM jJAnAbhinnaguNaM pratyakSaM 'pratyAcakSIta' apahuvIta, nanu caitadeva kathamavasIyate-zarIrAdhiSThAtA''tmA'stIti, ucyate, vismaraNazIlo devAnAM priya uktamapi bhANayati, tathAhi-AhutamidaM zarIraM kenacidabhisandhimatA, kapharudhirAGgopAGgAdipariNateH, annAdivat, tathotsRSTamapi kenacidabhisandhimataiva, AhRtatvAd , annamalavaditi, tathA na jJAnopalabdhipUrvakaH parispando bhrAntirUpaH, parispanda- tvAt , tvadIyavacanaparispandavat , tathA vidyamAnAdhiSThAtRvyApArabhAJjIndriyANi, karaNatvAt , dAtrAdivat, evaM kuta // 44 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ rka mArgAnusArihetumAlocchedaH syAdvAdaparazunA kArya:, ata evaMvidhopapattisamadhigatamAtmAnaM zubhAzubhaphalabhAjaM na pratyAcakSIta, evaM ca sati yo hyajJaH kutarkatimiropahatajJAnacakSurapUkAyalokamabhyAkhyAti - pratyAcaSTe sa sarvapramANasiddhamAtmAnamabhyAkhyAti yazcAtmAnamabhyAkhyAti nAsmyahaM sa sAmarthyAdapUkAyalokamabhyAkhyAti, yato hyAtmani pANyAdyavayavopetazarIrAdhiSThAyini praspaSTaliGge'bhyAkhyAte satyavyaktacetanAliGgo'pUkAyalokastena sutarAmabhyAkhyAtaH // evamanekadoSopapattiM viditvA nAyamapkAyaloko'bhyAkhyAtavya ityAlocya sAdhavo nApakAyaviSayamArambhaM kurvantIti, zAMkyAdayastvanyathopasthitA iti darzayitumAha jamANA puDho pAsa-aNagArA moti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM udayakammasamAraMbheNaM udayasatthaM samAraMbhamANe aNegarUve pANe vihiMsai / tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM se sayameva udayasatthaM samArabhati aNNehiM vA udayasatthaM samAraMbhAveti aNNe udayasatthaM samAraMbhaMte samaNujANati / taM se ahiyA taM se abohe| se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya soccA bhagavao a For Personal & Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH adhyayanaM1 (zI0) uddezakaH3 // 45 // RRCENGALOROSCOOLGISG NagArANaM aMtie ihamegesiM NAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalumAre esa khalu Narae, iccatthaM gaDDie loe jamiNaM virUvarUvehi satthehiM udayakammasamArambheNaM udayasatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsai / se bemi saMti pANA udayanissiyA jIvA aNege (sU0 23) 'lajjamAnAH' svakIyaM pravrajyAbhAsaM kurvANAH yadivA sAvadyAnuSThAnena lajjamAnA:-lajjAM kurvANAH 'pRthag'vibhinnAH zAkyolUkakaNabhukkapilAdiziSyAH, pazyeti ziSyacodanA, avivakSitakarmakA api akarmakA bhavanti, yathA-pazya mRgo dhAvatIti, dvitIyArthe vA prathamA suvyatyayena draSTavyA, tatazcAyamarthaH-zAkyAdIn gRhItapravrajyAnapi sAvadyAnuSThAnaratAn pRthagvibhinnAn pazya, kiM tairasadAcaritaM ? yenaivaM pradaya'nta iti darzayati-anagArA vayamityeke zAkyAdayaH pravadanto 'yadidaM' yadetat, kAkA darzayati-'virUparUpaiH' utsecanAgnividhyApanAdizastraiH svakAyaparakAyabhedabhinnarudakakarma | samArabhante, udakakarmasamArambheNa ca udake zastraM udakameva vA zastraM samArabhante, tacca samArabhamANo'nekarUpAnvanaspatidvIndriyAdInvividhaM hinasti, tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA asyaiva jIvitavyasya parivandanamAnanapUjanArtha jAtimaraNamocanArtha duHkhapratighAtahetuM yat karoti tadarzayati-sa svayamevodakazastraM samArabhate anyaizcodakazastraM samArambhayati anyAMzcodakazastraM samArabhamANAn samanujAnIte, taccodakasamArambhaNaM tasyAhitAya bhavati, tathA pRthagvibhinnA pakSa vA prathamA suvvyatyayena dinA, avivakSitakarmakA AlijAM kurvANAH 'pRthag'vibhinna // 45 // For Personal & Private Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadevAbodhilAbhAya bhavati, sa etatsambudhyamAna AdAnIyaM-samyagdarzanAdi samyagutthAya-abhyupagamya zrutvA bhagava-|| to'nagArANAM vA'ntike ihaikeSAM sAdhUnAM yat jJAtaM bhavati tadarzayati-'eSaH' apkAyasamArambho grantha eSa khalu moha eSa khalu mAra eSa khalu naraka ityevamartha gRddho loko yadidaM virUparUpaiH zastraiH udakakarmasamArambheNodakazastraM samArabhamANo'nyAnanekarUpAn prANino vividhaM hinastItyetatprAgvat vyAkhyeyaM, punarapyAha-'se bemI'tyAdi, sezabda Atmanirdeze, so'hamevamupalabdhAnekApkAyatattvavRttAnto bravImi-'santi' vidyante prANina udakanizritAH-pUtarakamatsyAdayo |yAnudakArambhapravRtto hanyAditi, athavA'paraH sambandhaH-prAguktamudakazastraM samArabhamANo'nyAnapyanekarUpAn jantUna | vividhaM hinastIti, tat kathametacchakyamabhyupagantumityata Aha-'santi pANA' ityAdi pUrvavat, kiyantaH punasta iti | |darzayati-'jIvA aNegA' punarjIvopAdAnamudakAzritaprabhUtajIvabhedajJApanArtha, tatazcedamuktaM bhavati-ekaikasmin jIva|bhede udakAzritA 'aneke' asaMkhyeyAH prANino bhavanti, evaM cApkAyaviSayArambhabhAjaH puruSAste tanizritaprabhUtasattvavyApattikAriNo drssttvyaaH|| zAkyAdayastUdakAzritAneva dvIndriyAdIn jIvAnicchanti nodakamityetadeva darzayati ihaM ca khalu bho! aNagArANaM udayajIvA viyAhiyA (sU0 24) __ khaluzabdo'vadhAraNe 'ihaiva' jJAtaputrIye pravacane dvAdazAGge gaNiphTike 'anagArANAM' sAdhUnAm 'udakajIvA' uda-2 karUpA jIvAzcazabdAttadAzritAzca pUtarakachedanakaloddaNakabhramarakamatsyAdayo jIvA vyAkhyAtAH, avadhAraNaphalaM ca nAnyeSAmudakarUpA jIvAH pratipAditAH // yadyevamudakameva jIvAstato'vazyaM tatsaribhoge sati prANAtipAtabhAjaH sAdhava, For Personal & Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayanaM 1 uddezakaH3 COLOCACASSACROCESCROSS iti, atrocyate, naitadevaM, yato vayaM trividhamakAyamAcakSmahe-sacittaM mizramacittaM ca, tatra yo'citto'pakAyastenopayo- gavidhiH sAdhUnAM, netarAbhyAM, kathaM punarasau bhavatyacittaH? kiM svabhAvAdevAhozvicchastrasambandhAt ?, ubhayathA'pIti, tatra yaH svabhAvAdevAcittIbhavati na bAhyazastrasamparkAt, tamacittaM jAnAnA api kevalamanaHparyAyAvadhizrutajJAnino na paribhuJjate, anavasthAprasaGgabhIrutayA, yato nu zrUyate-bhagavatA kila zrIvarddhamAnasvAminA vimalasalilasamullasattaraGgaH zaivalapaTalatrasAdirahito mahAido vyapagatAzeSajalajantuko'cittavAriparipUrNaH svaziSyANAM tRDbAdhitAnAmapi pAnAya nAnujajJe, tathA acittatilazakaTasthaNDilaparibhogAnujJA cAnavasthAdoSasaMrakSaNAya bhagavatA na kRteti, zrutajJAnaprAmANyajJApanArtha ca, tathAhi-sAmAnyazrutajJAnI bAhyendhanasamparkAruSitasvarUpamevAcittamiti vyavaharati jalaM, na punarnirindhanameveti, ato yadbAhyazastrasamparkAt pariNAmAntarApannaM varNAdibhistadacittaM sAdhuparibhogAya kalpate, kiM punastacchastramityata Aha satthaM cetthaM aNuvIi pAsA, puDho satthaM paveiyaM (sU0 25) zasyante-hiMsyante'nena prANina iti zastraM, taccotsecanagAlanaupakaraNadhAvanAdi svakAyAdi ca varNAdyApattayo vA pUrvAvasthAvilakSaNAH zastraM, (tathAhi-agnipudgalAnugatatvAdISapiGgalaM jalaM bhavatyuSNaM gandhato'pi dhUmagandhi rasato virasaM sparzata uSNaM taccoddhRttatridaNDam , evaMvidhAvasthaM yadi tataH kalpate, nAnyathA, tathA kacavarakarISagomUtroSAdIndhanasambandhAt stokamadhyabahubhedAt , stokaM stoke prakSipatItyAdicaturbhaGgikAbhAvanA kAryA, evametat trividhaM zastraM, cazabdo vilakSaNAH zastraM,(tathAhi-agnipudgalA ta taH kalpate, nAnyathA, tathA // 46 // trividhaM zastraM, cazabdo lokaM stokApadhAvasyaM yadi vApaGgalaM jalaM For Personal & Private Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' evaM pRthagvibhinnalakSaNena vibhinnamutsecanAdikaM zastra pravezistramakAyasyAstIti prati 18||svadhAraNArthaH, anyatamazastrasamparkavidhvastameva grAhya, nAnyatheti, 'ettha'tti etasmin apkAye prastute 'anuvicintya' vicArya idamasya zastramityevaM grAhyaM, 'pazye' tyanena ziSyasya codaneti / tadevaM nAnAvidhaM zastramapkAyasyAstIti pratipAditam , etadeva darzayati-'puDho satthaM paveditaM' 'pRthag' vibhinnamutsecanAdikaM zastraM 'praveditam' AkhyAtaM bhagavatA, pAThAntaraM vA 'puDho'pAsaM paveditaM' evaM pRthagvibhinnalakSaNena zastreNa pariNAmitamudakagrahaNamapAzaM praveditam-AkhyAtaM bhagavatA, apAzaH-abandhanaM zastrapariNAmitodakagrahaNamabandhanamAkhyAtamitiyAvad // evaM tAvatsAdhUnAM sacittamizrApkAyaparityAgenAcittapayasA paribhogaH pratipAditaH, ye punaH zAkyAdayo'pkAyopabhogapravRttAste niyamata evApkAyaM vihiMsanti, tadAzritAMzcAnyAniti, tatra na kevalaM prANAtipAtApattireva teSAM, kimanyadityata Aha aduvA adinnAdANaM (sU0 26) __ 'athaveti pakSAntaropanyAsadvAreNAbhyuccayopadarzanArthaH, azastropahatApkAyopabhogakAriNAM na kevalaM prANAtipAtaH, api tvadattAdAnamapi tatteSAM, yato yairapkAyajantubhiryAni zarIrANi nirvatitAni tairadattAni te tAnyupabhuJjate, yathA kazcit pumAn sacittazAkyabhikSukazarIrakAt khaNDamutkRtya gRhNIyAd, adattaM hi tasya tat, paraparigRhItatvAt , parakIyagavAdyAdAnavat, evaM tAni zarIrANyajIvaparigRhItAni gRhRto'dattAdAnamavazyambhAvi, svAmyanujJAnAbhAvAditi, nanu yasya tattaDAgakUpAdi tenAnujJAtaM sakRttapaya iti, tatazca nAdattAdAnaM, svAminA'nujJAtatvAt , parAnujJAtapazvAdighAtavat, nanvetadapi sAdhyAvasthamevopanyastaM, yataH pazurapi zarIrapradAnavimukha eva bhinnAryamaryAdairuccairAraTanvizasyate, For Personal & Private Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakaH3 zrIAcA- tatazca kathamiva nAdattAdAnaM syAt ?, na cAnyadIyasyAnyaH svAmI dRSTaH paramArthacintAyA, nanvevamazeSalokaprasiddhagorAGgavRttiH dAnAdivyavahArasyuTyati, trubhyatu nAmaivaMvidhaH pApasambandhaH, taddhi deyaM yaduHkhitaM svayaM na bhavati dAsIbalIvAdivat, (zI0) na cAnyeSAM duHkhotsatteH kAraNaM halakhaDgAdivat, etadvyatiriktaM dAtRparigRhItrorekAntata evopakAraka deyaM pratijAnate jinendramatAvalambinaH, uktaM ca-"yat svayamaduHkhitaM syAnna ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / kevalamupagrahakaraM dharmakRte // 47 // tadbhaveddeyam // 1 // " iti, tasmAdavasthitametat-teSAM tadadattAdAnamapIti // sAmpratametaddoSadvayaM svasiddhAntAbhyupagamadvAreNa paraH parijihIrgharAha ____kappai Ne kappai Ne pAuM, aduvA vibhUsAe (27 sU0) ___ azastropahatodakArambhiNo hi coditAH santa evamAhuH-yathA naitat svamanISikAtaH samArambhayAmo vayaM, kiM tvAgame nirjIvatvenAniSiddhatvAt 'kalpate' yujyate 'naH' asmAkaM pAtum' abhyavartumiti, vIpsayA ca nAnAvidhaprayojanaviSaya 3 upabhogo'bhyanujJAto bhavati, tathAhi-AjIvikabhasmasnAyyAdayo vadanti-pAtumasmAkaM kalpate na snAtuM vAriNA, zA kyaparivrAjakAdayastu snAnapAnAvagAhanAdi sarva kalpate iti prabhASante, etadeva svanAmagrAhaM darzayati-athavodakaM vi bhUSArthamanujJAtaM naH samaye, vibhUSA-karacaraNapAyUpasthamukhaprakSAlanAdikA vastrabhaNDakAdiprakSAlanAtmikA vA, evaM snAnAdi8 zaucAnuSThAyinAM nAsti kazciddoSa iti // evaM te pariphalguvacasaH parivrAjakAdayo nijarAddhAntopanyAsena mugdhamatInvi mohya kiM kurvantItyAha // 47 // For Personal & Private Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ CALCARSINCREASE puDho satthehiM viuddanti (sU0 28) 'pRthaga' vibhinnalakSaNaiH nAnArUpairutsecanAdizastraiste anagArAyamANAH 'viudRnti'tti apkAyajIvAn jIvanAcyAvatayanti-vyaparopayantItyarthaH, yadivA pRthagvibhinnaiH zastrairapkAyikAnvividhaM kuTTanti-chindantItyarthaH, kudRrddhAtoH chedanArthatvAt // adhunaiSAmAgamAnusAriNAmAgamAsAratvapratipAdanAyAha ettha'vi tesiM no nikaraNAe (sU0 29) | "etasminnapi' prastute svAgamAnusAreNAbhyupagame sati 'kappai Ne kappai Ne pAuM, aduvA vibhUsAe'tti evaMrUpasteSAmayamAgamo yadbalAdapkAyaparibhoge te pravRttAH sa syAdvAdayuktibhirabhyAhataH san 'no nikaraNAe'tti no nizcayaM kartuM | samartho bhavati, na kevalaM teSAM yuktayo na nizcayAyAlam, api tvAgamo'pItyapizabdaH, kathaM punastadAgamo nizcayAya || nAlamiti, atrocyate, ta evaM praSTavyAH-ko'yamAgamo nAma ? yadAdezAtkalpate bhavatAmapkAyArambhaH, ta AhuH-prativiziSThAnupurvIvinyastavarNapadavAkyasaGghAta AptapraNIta AgamaH, nityo'kartRko vA1, tatazcaivamabhyupagate yo yena pratipanna AptaH sa nirAkarttavyaH, anApto'sau apkAyajIvAparijJAnAt tadvadhAnujJAnAdvA bhavAniva, jIvatvaM cApAM prAk prasA| dhitameva, tatastatpraNItAgamo'pi saddharmacodanAyAmapramANam, anAptapraNItatvAd , rathyApuruSavAkyavat, atha nityo'kartRkaH samayo'bhyupagamyate tato nityatvaM duSpratipAdaM, yataH zakyate vaktuM-bhavadabhyupagataH samayaH sakartRko varNapadavA-15 dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH3 SHESCORROSS to kyAtmakatvAt , vidhipratiSedhAtmakatvAt , ubhayasammatasakartRkagranthasandarbhavaditi, abhyupagamya vA brUmaH-apramANamasau, nityatvAdAkAzavat , yacca pramANaM tadanityaM dRSTaM pratyakSAdivaditi, tathA vibhUSAsUtrAvayave'pi pRSTA na pratyuttaradAne kSamAH, yatiyogyaM snAnaM na bhavati, kAmAGgatvAt , maNDanavat, kAmAGgatA ca sarvajanaprasiddhA, tathA coktam-"snAnaM madadappakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame rtaaH||1||" zaucArtho'pi na puSkalo, vAriNA bAhyamalApanayanamAtratvAt , na hyantarvyavasthitakarmamalakSAlanasamartha vAri dRSTaM, tasmAccharIravAGmanasAmakuzalapravRttinirodho bhAvazaucameva karmakSayAyAlaM, tacca vArisAdhyaM na bhavati, kutaH?, anvayavyatirekasamadhigamyatvAtsarvabhAvAnAM, na hi matsyAdayaH tatra sthitA matsyAditvakarmakSayabhAktvenAbhyupagamyante, vinA ca vAriNA maharSayo vicitratapobhiH da karma kSapayantIti, ataH sthitametat tatsamayo na nizcayAya prabhavatIti // tadevaM niHsapatnamapAM jIvatvaM pratipAdya tatpravRttinivRttivikalpaphalapradarzanadvAreNopasaMjihIrSaH sakalamuddezArthamAha ettha satthaM samArabhamANassa iccee AraMbhA apariNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNAyA bhavaMti, taM pariNAya mehAvI va sayaM udayasatthaM samArambhejA NevaNNehiM udayasatthaM samAraMbhAvejA udayasatthaM samAraMbhaMte'vi // 48 // For Personal & Private Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ samArambhayet, naiva aNNe Na samaNujANejA, jassete udayasatthasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNAtakamme (sU0 30) tti bemi // iti tRtIyo'pkAyoddezakaH // 'etasmin' apkAye 'zastraM' dravyabhAvarUpaM samArabhamANasyetyete samArambhA bandhakAraNatvenAparijJAtA bhavanti, atraivApkAye zastramasamArabhamANasyetyete ArambhA jJaparijJayA parijJAtA bhavanti pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti, tAmeva pratyAkhyAnaparijJAM vizeSato jJaparijJApUrvikAM darzayati-tad' udakArambhaNaM bandhAyetyevaM parijJAya medhAvI-maryAdAvyavasthito naiva svayamudakazastraM samArabheta, naivAnyairudakazastraM samArambhayet, naivAnyAnudakazastraM samArabhamANAnsamanujAnIyAt, yasyaite udakazastrasamArambhAH dvidhA parijJAtA bhavanti sa eva muniH parijJAtakarmA bhavati / bravImIti | pUrvavad / iti zastraparijJAyAM tRtIyoddezakaH smaaptH|| / uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake munitvapratipattaye apkAyaH pratipAditaH, tadadhunA tadarthameva kramAyAtastejaskAyapratipAdanAyAyamuddezakaH samArabhyate-tasya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi vAcyAni tAvadyAvannAmaniSpanne nikSepe tejauddezaka iti nAma, tatra tejaso nikSepAdIni dvArANi vAcyAni, atra ca pRthivIvikalpatulyatvAt keSAJcidatidezo dvArANAmapareSAM tadvilakSaNatvAt apoddhAra ityetat dvayamurarIkRtya niyuktikRd gAthAmAha teussavi dArAI tAI jAI havaMti puDhavIe / nANattIu vihANe parimANuvabhogasatthe ya // 116 // pUrvavad / iti zastraparijAlamArambhAH dvidhA parikSA For Personal & Private Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 49 // 'tejaso'pi' agnerapi 'dvArANi' nikSepAdIni yAni pRthivyAH samadhigame'bhihitAni tAnyeva vAcyAni, apvaad| adhyayanaM1 darzayitumAha-'nAnAtvaM' bhedo vidhAnaparimANopabhogazastreSu, turavadhAraNe, vidhAnAdiSveva ca nAnAtvaM nAnyatreti, cshbdaalkssnndvaarprigrhH|| yathApratijJAtanirvahaNArthamAdidvAravyAcikhyAsayA''ha uddezakaH4 duvihA ya teujIvA suhumA taha vAyarA ya logaMmi / suhumA ya savaloe paMceva ya bAyaravihANA // 117 // spaSTA // bAdarapaJcabhedapratipAdanAyAhaiMgAla agaNi accI jAlA taha mummure ya boddhavve / bAyarateuvihANA paMcavihA vaNiyA ee||198|| dagdhendhano vigatadhUmajvAlo'GgAra:-, indhanasthaH ploSakriyAviziSTarUpaH tathA vidyudulkA'zanisaGgharSasamutthitaH sUryamaNisaMsRtAdirUpazcAgniH, dAhyapratibaddho jvAlAvizeSo'rca, jvAlA chinnamUlA'naGgArapratibaddhA, praviralAgnikaNAnuviddhaM bhasma murmuraH, ete bAdarA agnibhedAH paJca bhavantIti // ete ca bAdarAgnayaH svasthAnAGgIkaraNAnmanuSyakSetre'rddhatRtIyeSu / dvIpasamudreSvavyAghAtena paJcadazasu karmabhUmiSu vyAghAte sati paJcasu videheSu, nAnyatra, upapAtAGgIkaraNena lokAsaGkhayeyabhAgavartinaH, tathA cAgamaH-"uvavAeNaM dosu uDDhakavADesu tiriyaloyataTTe (he) ya" asyAyamarthaH-arddhatRtIyadvIpasamudra-4 bAhalye pUrvAparadikSaNottarasvayambhUramaNaparyantAyate UodholokapramANe kapATe tayoH praviSTA bAdarAgniSUsadyamAnakAstavyapadezaM labhante, tathA 'tiriyaloyataTTe (he) yatti tiryaglokasthAlake ca vyavasthito bAdarAgniSUtsadyamAno bAdarAgnivyapa // 49 dezabhAg bhavati / anye tu vyAcakSate-tayostiSThatIti tatsthaH, tiryaglokazcAsau tatsthazca tiryaglokatatsthaH, tatra ca sthita For Personal & Private Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ usitsurbAdarAgnivyapadezamAsAdayati, asmiMzca vyAkhyAne kapATAntargata eva gRhyate, sa ca dvayorUrddhakapATayorityanenaivopAtta iti tadvyAkhyAnAbhiprAyaM na vidmaH / kapATasthApanA ceyam / samudghAtena sarvalokavartinaH, te ca pRthi-|| vyAdayo mAraNAntikasamudghAtena samavahatA bAdarAgniSUtsadyamAnAstavyapadezabhAjaH sarvalokavyApino bhavanti, yatra ca bAdarAH paryAptakAstatraiva bAdarA aparyAptakAH, tannizrayA teSAmutsadyamAnatvAt, tadevaM sUkSmA bAdarAzca paryAptakAparyAptakabhedena pratyekaM dvidhA bhavanti, ete ca varNagandharasasparzAdezaiH sahasrAyazo bhidyamAnAH saGgre vayonipramukhazatasahasrabhedaparimANA bhavanti, tatraiSAM saMvRtA yoniruSNA ca sacittAcittamizrabhedAt tridhA, sapta caiSAM yonilakSA bhavanti // sAmprataM cazabdasamuccitaM lakSaNadvAramAha jaha dehappariNAmo ratiM khajoyagassa sA uvamA / jariyassa ya jaha umhA taovamA teujIvANaM // 119 // __'yatheti dRSTAntopanyAsArthaH 'dehapariNAmaH' prativiziSTA zarIrazaktiH 'rAtrA'viti viziSTakAlanirdezaH 'khadyotaka' iti prANivizeSaparigrahaH, yathA tasyAsau dehapariNAmo jIvaprayoganivRttazaktirAvizcakAsti, evamaGgArAdInAmapi prativiziSTA prakAzAdizaktiranumIyate jIvaprayogavizeSAvirbhAviteti / yathA vA-jvaroSmA jIvaprayogaM nAtivarttate, jIvAdhiSThitazarIrakAnupAtyeva bhavati, eSaivopamA''gneyajantUnAM, na ca mRtA jvariNaH kvacidupalabhyante, evamanvayavyatirekAbhyAmagneH sacittatA muktakagranthopapattimukhena pratipAditA, samprati prayogamAropyate ayamevArthaH-jIvazarIrANyaGgArAdayaH, chedyatvAdihetugaNAnvitatvAt , sAsnAviSANAdisaGghAtavat, tathA AtmasaMyogAvirbhUto'GgArAdInAM prakAzapariNAmaH, For Personal & Private Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayanaM 1 uddezakaH4 // 50 // zarIrasthatvAt , khadyotakadehapariNAmavat , tathA AtmasamprayogapUrvako'GgArAdInAmUSmA, zarIrasthatvAt , jvaroSmavat, na cAdityAdibhiranekAntaH, sarveSAmAtmaprayogapUrvakaM yata uSNapariNAmabhAktvaM tasmAnnAnekAntaH, tathA sacetanaM tejo, yathAyogyAhAropAdAnena vRddhivizeSatadvikAravattvAt , puruSavat, evamAdinA lakSaNenAgneyA jantavo nizceyA iti // uktaM lakSaNadvAraM, tadanantaraM parimANadvAramAha je bAyarapajattA paliassa asaMkhabhAgamittAu / sesA tiNNivirAsI vIsuM logA asaMkhijjA // 120 // ye bAdaraparyAptAnalajIvAH kSetrapalyopamAsaGkhayeyabhAgamAtravartipradezarAziparimANAH bhavanti, te punarbAdarapRthivIkAyapayAptakebhyo'saGkhayeyaguNahInAH, zeSAstrayo'pi rAzayaH pRthvIkAyavadbhAvanIyAH, kintu bAdarapRthivIkAyAparyAptakebhyo bAdarAgyaparyAptakA asaMkhyeyaguNahInAH sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmAgneyAparyAptakA vizeSahInAH sUkSmapRthivIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmAgneyaparyAptakA vizeSahInA iti // sAmpratamupabhogadvAramAha dahaNe payAvaNa pagAsaNe ya see ya bhattakaraNe ya / bAyarateukAe uvabhogaguNA maNussANaM // 121 // dahanaM-zarIrAdyavayavasya vAtAdyapanayanArtha prakRSTaM tApanaM pratApanaM-zItApanodAya prakAzakaraNamudyotakaraNaM-pradIpAdinA bhaktakaraNam-odanAdirandhanaM vedo-jvaravisUcikAdInAm , ityevamAdiSvanekaprayojaneSUpasthiteSu manuSyANAM bAdaratejaskAyaviSayA upabhogarUpA guNA upabhogaguNA bhavantIti // tadevamevamAdibhiH kAraNaiH samupasthitaiH satatamArambhapravRttA gRhiNo yatyAbhAsA vA sukhaiSiNastejaskAyajantUn hiMsantIti darzayitumAha // 50 // kA For Personal & Private Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ eehiM kAraNehiM hiMsaMtI teukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 122 // 'etaiH' dahanAdibhiH kAraNaistejaskAyikAn jIvAn "hiMsantI'ti saGghaTTanaparitApanApadrAvaNAni kurvanti 'sAta' sukha tadAtmano'nviSyantaH 'parasya' bAdarAgnikAyasya duHkham 'udIrayanti' utpAdayantIti // sAmprataM zastradvAra, tacca dravyabhAvazastrabhedAt dvidhA, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva, tatra samAsato dravyazastrapratipAdanAyAha puDhavI AukkAe ullA ya vaNassaI tasA pANA / bAyarateukkAe eyaM tu samAsao satthaM // 123 // 'pRthivI' dhUliH apkAyazca Ardrazca vanaspatiH trasAzca prANinaH, etadvAdaratejaskAyajantUnAM 'samAsataH' sAmAnyena zastramiti // vibhAgato dravyazastramAha kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiNcii| eyaM tu vvasatthaM bhAve ya asaMjamo satthaM // 124 // kiJcicchastraM svakAya eva-agnikAya eva agnikAyasya, tadyathA-tArNo'gniH pArNAgneH zastramiti, kizcicca parakAyazastramudakAdi, ubhayazastraM puna:-tuSakarISAdivyatimizro'gniraparAgne, tuzabdo bhAvazastrApekSayA vizeSaNArthaH, 'etattu' pUrvoktaM samAsavibhAgarUpaM pRthivIsvakAyAdi dravyazastramiti / bhAvazastraM darzayati-bhAve zastram asaMyamo-duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNa iti // uktavyatiriktadvArAtidezadvAreNopasaJjihI!niyuktikRdAha sesAI dArAI tAI jAiM havaMti puDhavIe / evaM teuddese nijuttI kittiyA esA // 125 // uktazeSANi dvArANi tAnyeva yAni pRthivyuddezake'bhihitAni 'evam' uktaprakAreNa tejaskAyAbhidhAnoddezake For Personal & Private Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0 ) // 51 // niryuktiH 'kIrttitA' vyAvarNitA bhavatIti // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedamse bemiva sayaM logaM abbhAikkhejA Neva attANaM abbhAikkhejA, je loyaM abhAikkha se attANaM abbhAikkhai, je attANaM abhAikkhai se loyaM abbhAiki (sU0 31 ) asya ca sambandhaH prAgvadvAcya iti, yena mayA sAmAnyAtmapadArtha pRthivyapkAyajIvapravibhAgavyAvarNanamakAri sa evAhamavyavacchinnajJAnapravAhastejo jIvasvarUpopalambhasamupajanitajinavacanasammado bravImi kiM punastaditi darzayati'naivetyAdi, iha hi prakaraNasambandhAllokazabdenAgnikAyaloko'bhidhitsitaH, atastamagnilokaM jIvatvena naiva 'svayam' AtmanA - 'bhyAcakSIta naivApahuvItetyarthaH, etadabhyAkhyAne hyAtmano'pi jJAnAdiguNakalApAnumitasyAbhyAkhyAnamavApnoti, atha ca prAk prasAdhitatvAdabhyAkhyAnaM naivAtmano nyAyyam, evaM tejaskAyasyApi prasAdhitatvAt abhyAkhyAnaM kriyamANaM na yuktipathamavatarati, evaM cAsya yuktatyAgamabalaprasiddhasyAbhyAkhyAne kriyamANe satyAtmano'pyahaM pratyaya siddhasyAbhyAkhyAnaM bhavataHprAtam / evamastviti cet, tanneti darzayati- 'neva attANaM abbhAikkhejjA' naivAtmAnaM - zarIrAdhiSThAtAraM jJAnaguNaM pratyAtmasaMvedyaM pratyAcakSIta, tasya zarIrAdhiSThAtRtvena AhRtamidaM zarIraM kenacidabhisandhimatA, tathA tyaktamidaM zarIraM kenacidabhisandhimataivetyevamAdibhirhetubhiH prasAdhitatvAt na ca prasAdhitaprasAdhanaM piSTapeSaNavat vidvajjanamanAMsi raJjayati, For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 4 // 51 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM ca satyAtmavatprasAdhitamagnilokaM yaH pratyAcakSIta so'tisAhasika AtmAnamabhyAkhyAti-nirAkaroti, yazcAtmAbhyAkhyAnapravRttaH sa sadaivAgnilokamabhyAkhyAti, sAmAnyapUrvakatvAdvizeSANAM, sati hyAtmasAmAnye pRthivyAdyAtmavibhAgaH siddhyati, nAnyathA, sAmAnyasya vizeSavyApakatvAt , vyApakavinivRttau ca vyApyasyApyavazyaMbhAvinI vinivRttiritikRtvA / evamayamagnilokaH sAmAnyAtmavannAbhyAkhyAtavya iti pradarzitam, adhunA'gnijIvapratipattau satyAM tadviSayasamArambhakaTukaphalaparihAropanyAsAya sUtramAha je dIhalogasatthassa kheyapaNe se asatthassa kheyapaNe je asatthassa kheyapaNe se dIha logasatthassa kheyaNNe (sU0 32) __'ya' iti mumukSudIrghaloko-vanaspatiryasmAdasau kAyasthityA parimANena zarIrocchrayeNa ca zeSaikendriyebhyo dIrgho varttate, tathAhi-kAyasthityA tAvat 'vaNassaikAie NaM bhaMte ? vaNassaikAietti kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA ! aNaMtaM kAlaM| aNaMtAo ussappiNiavasappiNio khettao aNaMtA loyA asaMkhejA poggalapariyaTTA, te NaM puggalapariyaTTA Ava|liyAe asaMkhejaibhAge' parimANatastu 'paDeppannavaNassaikAiyANaM bhaMte ! kevatikAlassa nillevaNA siyA ?, goyamA!| 1 vanaspatikAyo bhadanta / vanaspatikAya iti kAlataH kiyaciraM bhavati ?, gautama ! anantaM kAlam , anantA utsarpiNyavasarpiNyaH, kSetrato'nantA lokAH, IWI asaMkhyeyAH pudgalaparAvartAH, te pudgalaparAvartA AvalikAyA asoye bhAge. 2 pratyutpannavanaspatikAyikAnAM bhadanta! kiyatA kAlena nirlepanA syAt ?, gautama ! pratyutpannavanaspatikAyikAnAM nAsti nilepanA. For Personal & Private Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 52 // paDuppannavaNassaikAiyANaM natthi nillevaNA' tathA zarIrocchrayAcca dIrgho vanaspatiH 'vaNassaMikAiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?, goyamA ! sAiregaM joyaNasahassaM sarIrogAhaNA' na tathA'nyeSAmekendriyANAm, ataH sthitametat sarvathA dIrghaloko vanaspatiriti, asya ca zastramagniH, yasmAtsa hi pravRddhajvAlAkalApAkulaH sakalatarugaNapradhvaMsanAya prabhavati, ato'sau tadutsAdakatvAcchatraM, nanu ca sarvalokaprasiddhyA kasmAdagnireva noktaH, kiM vA prayojanamurarIkRtyoktaM dIrghalokazastramiti, atrocyate, prekSApUrvakAritayA, na nirabhiprAyametatkRtamiti, yasmAdayamutpAdyamAno jvAlyamAno vA havyavAhaH samastabhUtagrAmaghAtAya pravarttate, vanaspatidAhapravRttastu bahuvidhasattvasaMhativinAzakArI vizeSataH syAt yato vanaspatau kRmipipIlikA bhramarakapotazvApadAdayaH sambhavanti, tathA pRthivyapi tarukoTaravyavasthitA syAt, Apo'pyavazyAyarUpAH, vAyurapISaccaJcala svabhAvakomalakizalayAnusArI sambhAvyate, tadevamagnisamArambhapravRttaH etAvato jIvAnnAzayati, asyArthasya sUcanAya dIrghalokazastragrahaNamakarot sUtrakAra iti, tathA coktam -- "jAMyateyaM na icchanti, pAvagaM jalaittae / tikkhamannayaraMsatthaM, savvao'vi durAsayaM // 1 // pAINaM paDiNaM vAvi, uhuM aNudisAmavi / ahe dAhiNao vAvi, dahe uttarao'vi ya // 2 // bhUyANamasamAghAo, havvavAho na saMsao / taM paIvapayAvaDA, 1 vanaspatikAyikAnAM bhadanta ! kA mahatI zarIrAvagAhanA prajJaptA ?, gautama / sAtirekaM yojanasahasraM zarIrAvagAhanA 2 jAtatejasaM necchanti pAvakaM jvalayitum / tIkSNamanyatarat zastraM sarvato'pi durAzrayam // 1 // prAcInaM pratIcInaM vApi UrdhvamanudikSvapi / adho dakSiNato vApi dahati uttarato'pi ca // 2 // bhUtAnAmeSa AghAto havyavAhI na saMzayaH / tat pradIpapratApArthe saMyataH kiJcinnArabheta // 3 // For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 4 // 52 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjao kiMci nArabhe // 3 // " athavA bAdaratejaskAyAH paryAptakAH stokAH, zeSAH pRthivyAdayo jIvakAyA bahavaH, bhavasthitirapi trINyahorAtrANi svalpA itareSAM pRthivyabvAyuvanaspatInAM yathAkramaM dvAviMzatisaptatridazavarSasahasraparimANA dIrghA avaseyA iti, ato dIrghalokaH - pRthivyAdistasya zastram-agnikAyastasya 'kSetrajJo nipuNaH agnikAryaM varNAdito jAnAtItyarthaH, 'khedajJo vA' khedaH - tadvyApAraH sarvasattvAnAM dahanAtmakaH pAkAdyanekazaktikalApopacitaH pravaramaNiriva | jAjvalyamAno labdhAgnivyapadezaH yatInAmanArambhaNIyaH, tamevaMvidhaM khedam-agnivyApAraM jAnAtIti khedajJaH, ato ya eva dIrghalokazastrasya khedajJaH sa eva 'azastrasya' saptadazabhedasya saMyamasya khedajJaH, saMyamo hi na kaJcijjIvaM vyApAdayati ato'zastram, evamanena saMyamena sarvasattvAbhayapradAyinA'nuSThIyamAnenAgnijIva viSayaH samArambhaH zakyaH parihartuM pRthi - vyAdikAya samArambhazcetyevamasau saMyame nipuNamatirbhavati, tatazca nipuNamatitvAdviditaparamArtho'gnisamArambhAdvyAvRtya saMyamAnuSThAne pravarttate / idAnIM gatapratyAgatalakSaNenAvinAbhAvitvapradarzanArthaM viparyayeNa sUtrAvayavaparAmarza karoti -- 'je asatthasse' tyAdi, yazcAzastre - saMyame nipuNaH sa khalu dIrghalokazastrasya - agneH kSetrajJaH khedajJo vA, saMyamapUrvakaM hyagniviSayakhedajJatvam, agniviSayakhedajJatApUrvakaM ca saMyamAnuSThAnam, anyathA tadasambhava evetyetadgatapratyAgataphalamAvirbhAvitaM bhavati // kaiH punaridamevamupalabdhamityata Aha- ' vIrehI 'tyAdi, athavA sadvaktRprasiddhau satyAM vAkyaprasiddhirbhavatItyata upadizyate vayaM abhibhUya diTTha, saMjaehiM sayA jattehiM sayA appamattehiM ( sU0 33) For Personal & Private Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 53 // ghanaghAtikarmasaGghAtavidAraNAnantaraprAptAtulakevalazriyA virAjanta iti vIrAH - tIrthakarAstai vIrairarthato dRSTametadguNadharaizca sUtrato'gnizastraM dRSTam azastraM saMyamasvarUpaM ceti / kiM punaranuSThAyedaM tairupalabdhamiti, atrocyate, 'abhibhUyeti abhibhavo nAmAdizcaturddhA dravyAbhibhavo - ripusenAdiparAjayaH AdityatejasA vA candragrahanakSatrAdi tejo'bhibhavaH, bhAvAbhibhavastu parISahopasargAnIkajJAnadarzanAvaraNamohAntarAyakarmmaniddalanaM, parISahopasargAdisenA vijayAdvimalaM caraNaM, caraNazuddherjJAnAvaraNAdikarmakSayaH, tatkSayAnnirAvaraNamapratihatamazeSajJeyagrAhi kevalajJAnamupajAyate, idamuktaM bhavati| parISahopasargajJAnadarzanAvaraNIyamohAntarAyANyabhibhUya kevalamulAdya tairupalabdhamiti / yathAbhUtaistairidamupalabdhaM tadda|rzayati- 'saMjae hiM' samyag yatAH saMyatAH prANAtipAtAdibhyastaiH, tathA 'sadA' sarvakAlaM caraNapratipattau mUlottaraguNabhedAyAM niraticAratvAdyalavantastaiH, tathA 'sadA' sarvakAlaM na vidyate pramAdo-madyaviSayakaSAyavikathAnidrAkhyo yeSAM | te'pramattAstaiH, evaMbhUtairmahAvIraiH kevalajJAnacakSuSedaM dIrghalokazastram azastraM ca saMyamo dRSTam - upalabdhamiti / atra yatnagrahaNAdIryA samityAdayo guNA gRhyante, apramAdagrahaNAttu madyAdinivRttiriti / tadevametatpradhAnapuruSapratipAditamagnizastramapAyadarzanAdapramattaiH sAdhubhiH parihAryamiti // evaM pratyakSIkRtAnekadoSajAlamapyagnizastramupabhogalobhAtpramAdavazagA ye na pariharanti tAnuddizya vipAkadarzanAyAha je patte guNaTTI se hu daMDetti paccai ( sU0 34 ) yo hi pramatto bhavati madyaviSayAdipramAdairasaMyato 'guNArthI' randhanapacanaprakAzAtApanAdyagniguNaprayojanavAn sa For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 4 // 53 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ | duSpraNihitamanovAkkAyo'gnizastrasamArambhakatayA prANinAM daNDahetutvAddaNDaH prakarSeNocyate procyate, AyurdhRtAdivyapadezavaditi // yatazcaivaM tataH kiM karttavyamityata Aha taM pariNAya mehAvI iyANiM No jamahaM puvvamakAsI pamAeNaM ( sU0 35 ) 'tam' agnikAyasamArambhaM daNDaphalaM parijJAya jJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhyAM 'medhAvI' maryAdAvyavasthito vakSyamA - NaprakAreNa vyavacchedamAtmanyAcinotIti / tameva prakAraM darzayitumAha - 'iyANI' tyAdi, yamahamagnisamArambhaM viSayapramAdenAkulIkRtAntaHkaraNaH san pUrvamakArSa tamidAnIM jinavacanopalabdhAgni samArambhadaNDatattvaH no karomIti // anye tvanyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha lajjamANA puDho pAsa-aNagArA moti ege pavadamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthe hiM agaNikammasamArambheNaM agaNisatthaM samArabhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsaMti / tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA, imassa caiva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM se sayameva agaNisatthaM samArabhai : aNNehiM vA agaNisatthaM samAraMbhAvei aNNe vA agaNisatthaM samArabhamANe samaNujA For Personal & Private Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 54 // Nai, taM se ahiyAe taM se abohiyAe se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya tA adhyayanaM 1 socA bhagavao aNagArANaM ihamegesiM NAyaM bhavati-esa khallu gaMthe esa khalu mohe uddezakaH4 esa khalu mAre esa khalu Narae, iccatthaM gahie loe jamiNaM virUvarUvehiM satyehiM agaNikammasamAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsai (sU0 36) asya granthasyoktArthasyAyamartho lezataH pradarzyate-'lajjamAnAH' svAgamoktAnuSThAnaM kurvANAH sAvadyAnuSThAnena vA lajjAM| kurvANAH 'pRthag' vibhinnAH zAkyAdayaH pazye ti saMyamAnuSThAne sthirIkaraNArtha ziSyasya codanA, anagArA vayamityeke pravadamAnAH, kiM tairvirUpamAcaritaM yenaivaM pradaya'nta iti darzayati yadidaM virUparUpaiH zastrairagnikarmasamArambheNa agnizastraM samArabhamANaH sannanyAnanekarUpAn prANino vihinasti, tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA'syaiva pariphalgujIvitasya parivandanamAnanapUjanArtha jAtimaraNamocanArtha duHkhapratighAtahetuM yatkaroti tadarzayati-'sa' parivandanAdyarthI svata evAgnizastraM samArabhate tathA anyaizcAgnizastraM samArambhayati tathA'nyAMzca agnizastraM samArabhamANAn samanujAnIte, taccAgneH samArambhaNaM 'se' tasya sukhalipsoramutrAnyatra cAhitAya bhavati, tathA tadeva ca tasyAbodhilAbhAya bhavati, 'sa' iti yasyaitadasadAcaraNaM pradarzitaM, sa tu ziSyastadagnisamArambhaNaM pApAyetyevaM sambudhyamAna 'AdAnIya' grAhyaM samyagdarzanAdi 'samya- // 54 // gutthAya' abhyupagamya zrutvA bhagavadantike'nagArANAM vA ihaikeSAM sAdhUnAM jJAtaM bhavati, kim ?, taddarzayati-'eSa' For Personal & Private Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ agnisamArambhaH granthaH-karmahetutvAd eSa eva moha eSa eva mAra eSa eva narakastaddhetutvAditi bhAvaH, ityevamartha ca gRddho loko yatkaroti tadarzayati-yadidaM virUparUpaiH zastrairagnikarma samArabhate tadArambheNa cAgnizastraM samArabhate taccArabhamANo'nyAnanekarUpAn prANino vihinastIti // kathaM punaragnisamArambhapravRttA nAnAvidhAn prANino vihiMsantIti darzayitumAha se bemi-saMti pANA puDhavInissiyA taNaNissiyA pattaNissiyA kaTTanissiyA gomayaNissiyA kayavaraNissiyA, saMti saMpAtimA pANA Ahacca saMpayaMti, agaNiM ca khalu puTTA ege saMghAyamAvajaMti, je tattha saMghAyamAvajaMti te tattha pariyAvajaMti, je tattha pariyAvajaMti te tattha uddAyaMti (sU0 37) tadahaM bravImi yathA nAnAvidhajIvahiMsanamanikAyasamArambheNa bhavatIti / yathApratijJAtArtha darzayati-'santi' vidyante 'prANA' jantavaH, pRthivIkAyanizritAH pRthivIkAyatvena pariNatA ityarthaH, tadAzritA vA kRmikunthupipIlikAgaNDUpadA-18 himaNDUkavRzcikakarkaTakAdayaH, tathA vRkSagulmalatAvitAnAdayaH, tathA tRNapatranizritAH pataGgelikAdayaH, tathA kASThani|zritA-ghuNodehikApipIlikA'NDAdayaH, gomayanizritAH-kunthupanakAdayaH, kacavaraH-patratRNadhUlisamudAyastanizritAH For Personal & Private Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 55 // kRmikITapataGgAdayaH / tathA 'santi' vidyante sampatitumutplutyotplutya gantumAgantuM vA zIlaM yeSAM te sampAtinaH prANino | - jIvA makSikA bhramarapataGgamazakapakSivAtAdayaH, ete ca sampAtinaH 'Ahatya' upetya svata eva, yadivA atyartha kadAcidvA | agnizikhAyAM sampatanti ca / tadevaM pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAM yadbhavati taddarzayitumAha- 'agaNiM cetyAdi, randhanapacana tApanAdyagniguNArthibhiravazyamagnisamArambho vidheyaH, tatsamArambhe ca pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAmetA vakSyamANA avasthA bhavanti, chAndasatvAt tRtIyArthe dvitIyA, tatazcAyamartha:-agninA 'spRSTAH chuptA eke kecana saGghAtam adhikaM gAtrasaGkocanaM mayUrapicchavadApadyante, cazabdasyAdhikyArthatvAt, khaluzabdo'vadhAraNe, agnerevAyaM pratApo nAparasyeti, yadivA saptamyarthe dvitIyA spRSTazabdazca patitavacanaH, tatazcAyamartho bhavati - agnAveva spRSTAH - patitA 'eke' zalabhAdayaH 'saGghAtaM ' samekIbhAvenAdhikaM gAtrasaGkocanam ' Apadyante' prApnuvanti ye ca 'tatra' agnau patitAH saGghAtamApadyante te prANinaH 'tatra' agnau paryApadyante, paryApattiH- sammUrchanam, USmAbhibhUtA mUrchAmApadyante ityarthaH / atha kimarthaM sUtrakRtA | vibhaktipariNAmo'kArIti, ucyate, mAgadhadezIsamanuvRtteH vyAkhyAvikalpapradarzanArthaM vA, adhyAhArAdayo'pi vyAkhyAGgAnItyanena ziSyo jJApito bhavati / atha ke punaste'dhyAhArAdaya iti ?, ucyante, adhyAhAro vipariNAmo vyavahitakalpanA guNakalpanA lakSaNA vAkyabhedazceti, iha ca dvitIyAvibhakteH saptamI pariNAmaH kRta iti / ye ca 'tatra' agnau paryApa dyante te prANinaH kRmipipIlikA bhramarana kulAdayastatrAgnAvapadrAvanti-prANAn muJcantItyarthaH, tadevamagnisamArambhe sati na kevalamagnijantUnAM vinAzaH kiM tvanyeSAmapi pRthivI tRNapatra kASThagomayakacavarAzritAnAM sampAtinAM ca vyApattiravazya For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 4 / / 55 / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ mbhAvinIti, ata eva ca bhagavatyAM bhagavatoktam - "do purisA sarisavayA annamannehiM saddhiM agaNikArya samAraMbhaMti, tattha NaM ege purise agaNikAyaM samujjAleti, ege vijjhaveti, tattha NaM ke purise mahAkammarAe ? ke purise appakammayarAe?, goyamA ! je ujjAleti se mahAkammayarAe, je vijjhaveti se appakammarAe " // tadevaM prabhUtasattvopamarddanakaramadhyArambhaM vijJAya manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhizca taparihAraH kArya iti darzayitumAha ettha satthaM asamAraMbhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI va sayaM agaNisatthaM samAraMbhe neva'NNehiM agaNisatthaM samAraMbhAvejA agaNisatthaM samAraMbhamANe aNNe na samaNujANejjA, jassete agaNikammasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme ( sU0 38) tti bemi // iti caturtha uddezakaH // 'atra' agnikAye 'zastraM' svakAyaparakAyabhedabhinnaM 'samArabhamANasya' vyApArayata ityete ArambhAH pacanapAcanAdayo bandhahetutvenAparijJAtA bhavanti, tathA atraivAgnikAye zastramasamArabhamANasyaite ArambhAH parijJAtA bhavanti, yasyaite agni 1 dvau puruSau sadRzavayasau anyo'nyaM samakamagnikAryaM samArambhayataH, tatraikaH puruSo'gnikAyaM samujjvalayati, eko vidhyApayati, tatra kaH puruSo mahAkarmA kaH puruSo'lpakarmA ?, gautama ! ya ujjvalayati sa mahAkarmA yo vidhyApayati so'lpakarmA. For Personal & Private Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcAGgavRttiH (zI0) // 56 // kAyasamArambhA jJaparijJayA jJAtA bhavanti pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti sa eva muniH paramArthataH parijJAtakameti bravImIti pUrvavat / iti zastraparijJAyAM caturthoddezakaTIkA samAptA // uktazcaturthoddezaH, sAmprataM paJcamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarodezake tejaskAyaH pratipAditaH, tadanantaramavikalasusAdhuguNapratipattaye kramAyAtavAyukAyapratipAdanAvasare vanaspatikAyajIvasvarUpamAvirbhAvyate, kiM punaH kramollaGghanakAraNamiti, ucyate, eSa hi vAyuracAkSuSatvAdduH zraddhAnaH, ataH samadhigatAzeSapRthivyAdye kendriyaprANigaNasvarUpaH ziSyaH sukhameva vAyujIvasvarUpaM pratipatsyate sa eva ca kramo yena ziSyAH jIvAditattvaM prati protsahante yathAvapratipattumiti, vanaspatikAyastu samastalokapratyakSaparisphuTajIvaliGgakalApopetaH, ataH sa eva tAvatpratipAdyate ityanena sambandhenAyAtasyAsya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvannAmaniSpanne nikSepe vanaspatyuddezakaH, tatra vanaspateH svabhedakalA|papratipAdanAya pUrvaprasiddhArthAtidezadvAreNa niryuktikRdAha puDhavIe je dArA vaNasaikAe'vi huMti te ceva / nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe ya // 126 // yAni pRthavIkAyasamadhigataye dvArANyuktAni tAnyeva vanaspatau draSTavyAni, nAnAtvaM tu prarUpaNAparimANopabhogazastreSu cazabdAlakSaNe ca draSTavyamiti // tatrAdau prarUpaNA svarUpanirjJApanAyAha| duviha vaNassaijIvA suhumA taha bAyarA ya logaMmi / suhumA ya savvaloe do caiva ya bAyaravihANA // 127 // 4 // 56 // adhyayanaM 1 uddezakaH 5 For Personal & Private Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ S AGARLSAGAROSAROSAROSAL vanaspatayo dvividhAH-sUkSmA bAdarAzca, sUkSmAH sarvalokApannAzcakSu hyAzca na bhavantyekAkArA eva, bAdarANAM punadvai vidhAne // ke punaste bAdaravidhAne ityata Aha patteyA sAhAraNa bAyarajIvA samAsao duvihA / bArasaviha'NegavihA samAsao chabvihA haMti // 128 // bAdarAH samAsataH dvividhAH-pratyekAH sAdhAraNAzca, tatra patrapuSpamUlaphalaskandhAdIn prati pratyeko jIvo yeSAM te pratye-14 kajIvAH, sAdhAraNAstu parasparAnuviddhAnantajIvasaGghAtarUpazarIrAvasthAnAH, tatra pratyekazarIrA dvAdazavidhAnAH, sAdhAraNA-||2|| stvanekabhedAH, sarve'pyete samAsataH SoDhA prtyetvyaaH|| tatra pratyekatarudvAdazabhedapratyAyanAyAharukkhA gucchA gummA layA ya vallI ya pavvagA ceva / taNavalayahariyaosahijalaruhakuhaNA ya boddhavvA // 129 // vRzcayanta iti vRkSAH, te dvividhAH-ekAsthikA bahubIjakAca, tatraikAsthikAH-picumandAmrakozambazAlAGkollapIluzallakyAdayaH, bahubIjakAstu-udumbarakapitthAstikatindukabilvAmalakapanasadADimamAtuliGgAdayaH, gucchAstu-vRntAkIkarpAsIjapAADhakItulasIkusumbharIpippalInIlyAdayaH, gulmAni tu-navamAlikAseriyakakoraNTakabandhujIvakabANakaravIra|sinduvAravicakilajAtiyUthikAdayaH, latAstu-padmanAgAzokacampakacUtavAsantIatimuktakakundalatAdyAH, vayastu-kuSmANDIkAliGgItrapuSItumbIvAluGkIelAlukIpaTolyAdayaH, parvamAH punaH-ikSuvIraNazuNThazaravetrazataparvavaMzanalaveNukAdayaH, tRNAni tu-zvetikAkuzadarbhaparvakArjunasurabhikuruvindAdIni, valayAni ca-tAlatamAlatakkalIzAlasaralAketakIkadalIka 1 zatapatrI. pra. 2 varcakA. pra. For Personal & Private Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 57 // RECARE ndalyAdIni, haritAni-tandulIyakAdhUyAruhavastulabadarakamArjArapAdikAcillIpAlakyAdIni, auSadhyastu-zAlIvrIhigodhU- adhyayanaM1 mayavakalamamasUratilamudgamASaniSpAvakulatthAtasIkusumbhakodravakagvAdayaH, jalaruhA-udakAvakapanakazaivalakalambukApAvarkakazerukautsalapadmakumudanalinapuNDarIkAdayaH, kuhuNAstu-bhUmisphoTakAbhidhAnAH AyakAyakuhuNakuNDukkodehalikAzalAkAsa uddezakaH5 ppacchatrAdayaH, eSAM hi pratyekajIvAnAM vRkSANAM mUlaskandhakandatvakzAlapravAlAdiSvasaMkhyeyAH pratyekaM jIvAH, patrANi puSpANi caikajIvAni mantavyAni, sAdhAraNAstvanekavidhAH, tadyathA-lohInihustubhAyikAazvakarNIsiMhakarNIzRGgAberaimAlukAmUlakakRSNakandasUraNakandakAkolIkSIrakAkolIprabhRtayaH // sarve'pyete saMkSepAt SoDhA bhavantI'tyuktaM, ke punaste bhedA | ityAha___ aggabIyA mUlabIyA khaMdhabIyA ceva porabIyA ya / bIyaruhA samucchima samAsao vaNasaIjIvA // 130 // tatra koriNTakAdayo'grabIjAH, kadalyAdayo mUlabIjAH, nizallakacaraNikAdayaH skandhavIjAH, ikSuvaMzavetrAdayaH parvabIjAH, bIjaruhAH zAlinIhyAdayaH, sammUrcchanajAH padminIzRGgATakapAThazaivalAdayaH, evamete samAsAttarujIvAH SoDhA kathitAH, nAnye santIti pratipattavyaM // kiMlakSaNAH punaH pratyekataravo bhavantItyata Aha jaha sagalasarisavANaM silesamissANa vattiyA vttttii| patteyasarIrANaM taha huMti sarIrasaMghAyA // 131 // yatheti dRSTAntopanyAsArthaH, yathA sakalasarSapANAMzleSayatIti zleSaH-sarjarasAdistena mizritAnAM 'vartitA' valitA vatiH // 57 // 10trilarI0 pra. 20pAvAka. pra. 3 kuhaNeti ni0. 40berA.pra. For Personal & Private Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ || tasyAM ca vauM pratyekapradezAH krameNa siddhArthakAH sthitAH, nAnyo'nyAnuvedhena, cUrNitAstu kadAcidanyo'nyAnuvedhabhAjo'pi syurityataH sakalagrahaNaM, yathA'sau vartistathA pratyekataruzarIrasaGghAtA, yathA ca sarSapAstathA tadadhiSThAyino jIvAH, yathA zleSavimizritAstathA rAgadveSapracitakarmapudgalodayamizritAH jIvAH, pazcimArddhana gAthAyA upanyastadRSTAntena saha sAmyaM pratipAditaM, tatheti zabdopAdAnAditi // asminnevArthe dRssttaantaantrmaah| jaha vA tilasakkuliyA bahuehiM tilahiM meliyA sNtii| patteyasarIrANaM taha huMti sarIrasaMghAyA // 132 // yathA vA tilazaSkulikA-tilapradhAnA piSTamayapolikA bahubhistilairniSpAditA satI bhavati, tathA pratyekazarIrANAM tarUNAM zarIrasaGghAtA bhavantIti draSTavyamiti ||saamprtN pratyekazarIrajIvAnAmekAnekAdhiSThitatvapratipipAdayiSayA''ha nANAvihasaMThANA dIsaMtI egajIviyA pattA / khaMdhAvi egajIvA tAlasaralanAlierINaM // 133 // nAnAvidhaM-bhinnaM saMsthAnaM yeSAM tAni nAnAvidhasaMsthAnAni patrANi yAni caivaMbhUtAni dRzyante tAnyekajIvAdhiSThitAnyavagantavyAni, tathA skandhA apyekajIvAdhiSThitAstAlasaralanAlikeryAdInAM, nAtrAnekajIvAdhiSThitatvaM sambhavatIti, avaziSTAnAM tvanekajIvAdhiSThitatvaM sAmarthyAtpratipAditaM bhavati // sAmprataM pratyekatarujIvarAziparimANAbhidhitsayA''ha patteyA pajjattA seDhI' asaMkhabhAgamittA te| logAsaMkhappajjattagANa sAhAraNANaMtA // 134 // pratyekatarujIvAH paryAptakAH saMvartitacaturasrIkRtalokazreNyasaMkhyeyabhAgavAkAzapradezarAzitulyapramANAH, ete ca puna Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zI0) // 58 // badaratejaskAyaparyAptakarAzerasaGghayeyaguNAH, ye punaraparyAptakAH pratyekatarujantavaH te hyasaGghayeyAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, ete'pyaparyAptakA bAdaratejaskAyajIvarA zerasaGgha ceyaguNAH, sUkSmAstu vanaspatayaH pratyekazarIriNaH pa ryAptakA aparyAptakA vA na santyeva, sAdhAraNAstvanantA iti vizeSAnupAdAnAt ?, sAdhAraNAH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAsakabhedena caturvidhA api pRthak pRthaganantAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, ayaM tu vizeSaH - sAdhAraNavAdaraparyAptakebhyo bAdarA aparyAptakA asaMkhyeyaguNAH vAdarAparyAptakebhyaH sUkSmAH aparyAptakA asaGghayeyaguNAstebhyo'pi sUkSmAH paryAptakAH asaGghayeyaguNA iti // sampratyeSAM tarUNAM yo jIvatvaM necchati taM prati jIvatvapratipAdanecchayA niryuktikRdAhaeehiM sarIrehiM paJcakkhaM te parUviyA jIvA / sesA ANAgijjhA cakkhuNA je na dIsaMti // 135 // 'etaiH ' pUrvapratipAditaistaruzarIraiH pratyakSapramANaviSayaiH 'pratyakSaM' sAkSAt 'te' vanaspatijIvAH 'prarUpitAH' prasAdhitAH, tathAhi na hyetAni zarIrANi jIvavyApAramantareNaivaMvidhAkArabhAji bhavanti, tathA ca prayogaH - jIvazarIrANi vRkSAH, akSAdyupalabdhibhAvAt, pANyAdisaGghAtavat, tathA kadAcit sacittA api vRkSAH, jIvazarIratvAt, pANyAdisaGghAtavadeva, tathA mandavijJAnasukhAdimantastaravaH, avyaktacetanAnugatatvAt, suptAdipuruSavat, tathA coktam - " vRkSAdayo'kSAdyupalabdhibhAvAtyANyAdisaGghAtavadeva dehAH / tadvatsajIvA api dehatAyAH, suptAdivat jJAnasukhAdimantaH // 1 // " 'zeSA' iti sUkSmAste ca cakSuSA nopalabhyanta ityAjJayA grAhyA iti, AjJA ca bhagavadvacanamavitathamaraktadviSTapraNItamiti zraddhAtavyamiti // sAmprataM sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAha For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH5 / / 58 / /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhAraNamAhAro sAhAraNa ANapANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM eyaM // 136 // samAnam-ekaM dhAraNam-aGgIkaraNaM zarIrAhArAderyeSAM te sAdhAraNAH teSAM sAdhAraNAnAm-anantakAyAnAM jIvAnAM |'sAdhAraNaM' sAmAnyamekamAhAragrahaNaM tathA prANApAnagrahaNaM ca sAdhAraNameva, etatsAdhAraNalakSaNam, etaduktaM bhavatiekasminnAhAritavati sarve'pyAhAritavantastathaikasminnucchrasite niHzvasite vA sarve'pyucchasitA niHzvasitA veti // amumevArtha spaSTayitumAha___egassa ujaM gahaNaM bahUNa sAhAraNANa te ceva / jaM bahuyANaM gahaNaM samAsao taMpi egassa // 137 // eko yaducchAsaniHzvAsayogyapudgalopAdAnaM vidhatte bahUnAmapi sAdhAraNajIvAnAM tadeva bhavati, tathA yacca bahavo grahaNamakArSarekasyApi tadeveti // atha ye bIjAtparohanti vanaspatayasteSAM kathamAvirbhAva ityata Aha joNibhUe bIe jIvo vakkamai so va anno vA / jo'vi ya mUle jIvo so ciya patte paDhamayAe // 138 // __ atra bhUtazabdo'vasthAvacanaH, yonyavasthe bIje yonipariNAmamajahatItyarthaH, bIjasya hi dvividhAvasthA-yonyavasthA ayonyavasthA ca, yadA yonyavasthAM na jahAti bIjamujjhitaM ca jantunA tadA yonibhUtamucyate, yonistu jantorutpattisthAnamavinaSTamiti, tasmin bIje yonibhUte jIvo 'vyutkrAmati' utpadyate, sa eva pUrvako bIjajIvo'nyo vA''gatya tatropadyate, etaduktaM bhavati-yadA jIvenAyuSaH kSayAdvIjaparityAgaH kRto bhavati, tasya ca yadA bIjasya kSityudakAdisaMyogastadA kadAcitsa eva prAktano jIvastatrAgatya pariNamate kadAcidanya iti, yazca mUlatayA jIvaH pariNamate sa eva prathama 855462523929 For Personal & Private Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) A- adhyayana uddezaka:5 // 59 // patratayA'pIti, ekajIvakartRke mUlapatre itiyAvat, prathamapatrakaM ca yA'sau bIjasya samucchUnAvasthA bhUjalakAlApekSA saivo-| cyata iti, niyamapradarzanametat , zeSaM tu kizalayAdi sakalaM na mUlajIvapariNAmAvirbhAvitamevetyavagantavyamiti // yata uktam-"sabbo'vi kisalao khalu uggamamANo aNantao bhnnio"ityaadi||tthaa'prN sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAha cakkAgaM bhajamANassa gaMThI cuNNaghaNo bhave / puDhavisarisabheeNaM aNaMtajIvaM viyANehi // 139 // yasya mUlakandatvapatrapuSpaphalAderbhajyamAnasya cakrakaM bhavati, cakrAkAraH samacchedo bhaGgo bhavatItiyAvat, yasya ca granthiH-parva bhaGgasthAnaM vA 'cUrNena' rajasA 'dhano' vyApto bhavati, yo vA bhidyamAno vanaspatiH pRthivIsadRzena bhedena kedAroparizuSkatarikAvat puTabhedena bhidyate, tamanantakAyaM vijAnIhi // tathA lakSaNAntaramAha gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM jaM ca hoi nicchIraM / jaM puNa paNaTThasaMdhiya aNaMtajIvaM viyANAhi // 140 // saSTArthA // evaM sAdhAraNajIvAn lakSaNataH pratipAdya samprati nAmagrAhamanantAn vanaspatIn darzayitumAhasevAlakatthabhANiyaavae paNae ya kiMnae ya haDhe / ee aNaMtajIvA bhaNiyA aNNe aNegavihA // 141 // sevAlakatthabhANikA'vakapanakakiNvahaThAdayo'nantajIvA gaditA anekaprakArAzcAnye'pItthamavagantavyA iti // samprati pratyekatarUNAmekAdijIvaparigRhItazarIradRzyatvaM pratipipAdayiSayAhaegassa duNha tiNha va saMkhijjANa va tahA asaMkhANaM / patteyasarIrANaM dIsaMti sarIrasaMghAyA // 142 // 1 sarvo'pi kizalayaH khaladracchannanantako bhaNitaH. // 59 // in Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekajIvaparigRhItazarIraM tAlasaralanAlikeryAdiskandhaH, sa ca cakSurgrAhyaH, tathA bisamRNAlakarNikAkuNakakaTAhAnAmekajIvaparigRhItatvaM cakSudRzyatvaM ca, dvitrisaGghayeyAsaGkhayeyajIvaparigRhItatvamapyevaM dRzyatayA bhAvanIyamiti // kimanantAnAmapyevaM ?, netyata Aha ikkassa duNha tiNha va saMkhijANa va na pAsi sakkA / dIsaMti sarIrAI nioyajIvANa'NatANaM // 143 // naikAdInAmasaGghayeyAvasAnAnAmanantatarujIvAnAM zarIrANyupalabhyante, kutaH?, abhAvAt, na hyekAdijIvaparigRhItAnyanantAnAM zarIrANi santi, anantajIvapiNDatvAdeva, kathaM taryupalabhyAste bhavantIti darzayati-dRzyante zarIrANi bAdara-14 | nigodAnAmanantajIvAnAM, sUkSmanigodAnAM tu nopalabhyante, anantajIvasaGghAtatve satyapyatisUkSmatvAditi bhAvaH, nigodAstu niyamata evAnantajIvasaGghAtA bhavantIti, uktaM ca-"golA ya asaMkhejA huMti NioA asaGkhyA gole / ekkeko ya nioe aNaMtajIvo muNeyavvo // 1 // " evaM vanaspatInAM vRkSAdipratyekAdibhedAttathA varNagandharasasparzabhedAt sahasrAgrazo vidhAnAni saGkhayeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi bhedAnAmavaseyAnIti, tathAhi-vanaspatInAM saMvRtA yoniH, sA |ca sacittAcittamizrabhedAt tridhA, tathA zItoSNamizrabhedAcca, tathA pratyekatarUNAM daza lakSA yonibhedAnAM, sAdhAraNAnAM |ca caturdaza, kulakoTInAM, dvayorapi paJcaviMzatikoTizatasahasrANIti // uktaM vidhAnadvAram , idAnI parimANamabhidhIyatetatra prathamaM sUkSmAnantajIvAnAM darzayitumAha 1 golAzcAsaGkhyayA bhavanti nigodA asaGkhayeyA gole / ekaikazca nigodo'nantajIvo muNitavyaH // 1 // SASARALIACASEAACARSANA For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 60 // pattheNa va kuDaveNa va jaha koi miNija svvdhnnaaii| evaM mavijamANA havaMti loyA aNaMtA u // 144 // adhyayanaM 1 __ prasthakuDavAdinA yathA kazcitsarvadhAnyAni pramiNuyAt, mitvA cAnyatra prakSiped, evaM yadi nAma kazcitsAdhAraNajIvarAziM lokakuDavena mitvA'nyatra prakSipet tata evaM mIyamAnA anantA lokA bhavantIti // idAnIM bAdaranigodapari uddezakaH5 mANAbhidhitsayA''ha je bAyarapajattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA asaMkhaloyA tinnivi sAhAraNANaMtA // 145 // __ ye paryAptakabAdaranigodAste saMvartitacaturazrIkRtasakalalokamatarAsaGkhayeyabhAgavartipradezarAziparimANA bhavanti, ete punaH pratyekazarIrabAdaravanaspatiparyAptakajIvebhyo'saGkhayeyaguNAH, zeSAstrayo'pi rAzayaH pratyekamasaGkhayeyalokAkAzapradezaparimANAH, ke punastraya iti?, ucyante, aparyAptakabAdaranigodA aparyAptakasUkSmanigodAH paryAptakasUkSmanigodAH, ete |ca kramazo bahutarakA draSTavyA iti, sAdhAraNajIvAstebhyo'nantaguNAH, etacca jIvaparimANaM, prAktanaM tu rAzicatuSTayaM nigodaparimANamiti // parimANadvArAnantaramupabhogadvAramabhidhitsurAha AhAre uvagaraNe sayaNAsaNa jANa juggakaraNe ya / AvaraNa paharaNesu a satyavihANesu a bahusuM // 146 // | AhAraH-phalapatrakizalayamUlakandatvagAdinirvartyaH, upakaraNaM vyajanakaTakakavalakArgalAdi, zayanaM-khaTAphalakAdi, A-18 sanam-AsandakAdi, yAnaM-zibikAdi, yugyaM-gantrikAdi, AvaraNam-phalakAdi, praharaNaM-lakuTamusuNDyAdi, zastravidhAnAni ca bahUni tannivAni, shrdaatrkhgkssurikaadignnddopyogitvaaditi|| tathA'paro'pi paribhogavidhiH, taddarzanAyAha ti, sAdhAraNajIvAdaranigodA aparyAprAyaH pratyekamasaGkhayeyalo, ete / For Personal & Private Use Only wwwbar og
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ A. sU. 11 Aja kaTTakamme gaMdhaMge vattha malla joe ya / jhAvaNaviyAvaNesu a tillavihANe a ujjoe // 147 // AtodyAni - paTahabherIvaMzavINAjhalaryAdIni, kASThakarmma- pratimAstambhadvArazAkhAdi, gandhAGgAni - bAlakapriyaGgupatra kadamanakatvakkandanozIradevadArvAdIni, vastrANi - valkalakArpAsamayAdIni, mAlyayogA- navamAlikAbakulacampakapunnAgAzokamAlatIvicakilAdayaH, dhmApanaM dAho bhasmasAtkaraNamindhanaiH, vitApanaM - zItAbhyardditasya zItApanayanAya kASThaprajvAlanAt, tailavidhAnaM tilAtasI sarSapeGgudIjyotiSmatIkaraJjAdibhiH, udyoto- varttitRNacUDAkASThAdibhiriti // evametAnyu|pabhogasthAnAni pratipAdya tadupasajihIrSurAha eehiM kAraNehiM hiMsaMti vaNassaI bahU jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 148 // 'etaiH' gAthAdvayopAttaiH kAraNaiH' prayojanaiH 'hiMsanti' vyApAdayanti pratyekasAdhAraNavanaspatijIvAn bahUn vanaspatisamArambhiNaH puruSAH, kiMbhUtAsta iti darzayati- 'sAtaM' sukhaM tadanveSiNaH 'parasya' vanaspatyAdyekendriyAdeH 'duHkhaM ' bAdhAmutsAdayanti // sAmprataM zastramucyate tacca dvidhA dravyabhAvabhedAt, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva, tatra samAsadravyazastrAbhidhitsayA''ha kappaNikuhANiasiyagadattiyakuddAlavAsiparasU a / satthaM vaNassaIe hatthA pAyA muhaM aggI // 149 // kalpyate - chidyate yayA sA kalpanI - zastravizeSaH, kuThArI prasiddhaiva, asiyagaM-dAtraM dAtrikA - prasiddhA, kuddAlakavAsiparazavazca, ete vanaspateH zastraM, tathA hastapAdamukhAgnayazca ityetatsAmAnyazastramiti // vibhAgazastrAbhidhitsayA''ha For Personal & Private Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 61 // kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satthaM // 150 // kiJcit svakAyazastraM- lakuTAdi kiJcicca parakAyazastraM - pASANAiyAdi tathobhayazastraM - dAtrAtrikAkuThArAdi, etad dravyazastraM, bhAvazastraM punarasaMyamaH duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNa iti // sakalaniryuktyarthaparisamAptipracikaTayiSayA''hasesAI dArAI tAIM jAIM havaMti puDhavIe / evaM vaNassaIe nijjuntI kittiyA esA // 151 // uktavyatiriktazeSANi tAnyeva dvArANi yAni pRthivyAmabhihitAni tatastadvArAbhidhAnAdvanaspatau niryuktiH 'kIrttitA' vyAvarNiteti // sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedam -- taM No karissAmi samuTThAe, mattA maimaM, abhayaM vidittA, taM je No karae, esovarae, etthovarae, esa aNagAreti paccaI (sU0 39 ) asya cAnantaraparamparAdisUtraiH sambandhaH prAgvadvAcyaH, uktaM prAk 'sAtAnveSiNo hi vanaspatijantUnAM duHkhamudIrayanti, tatazca tanmUlameva duHkhagahane saMsArasAgare bhrAmyanti sattvAH' ityevaM viditakaTukavipAkaH samastavanaspatisattvaviSayavimardanivRttimAtyantikImAtmani darzayannAha - 'tat' vanaspatInAM duHkhamahaM dRSTapratyapAyo na kariSye, yadivA tadduH| khotpattinimittabhUtaM vanaspatAvArambhaM - chedanabhedanAdirUpaM no kariSye manovAkkAyaiH, tathA'parairna kArayiSye, tathA kurvvatazcAnyAnnAnumaMsye, kiM kRtveti darzayati - sarvajJopadiSTamArgAnusRtyA samyak pratrajyotthAnenotthAya samutthAya pravrajyAM For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH 5 // 61 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratipadyetyarthaH, tadevaM varjitasakalasAvadyArambhakalApaH saMstadvanaspatiduHkhaM tadArambhaM vA no kariSyAmIti, anena ca | saMyamakriyA darzitA, na ca kriyAta eva mokSAvAptiH, kiM tarhi !, jJAnakriyAbhyAM, taduktam-"nANaM kiriyArahiyaM kiriyAmettaM ca do'vi egantA / na samatthA dAuM je jammamaraNadukkhadAhAI // 1 // " yata evamato viziSTamokSakAraNabhUtajJAnapratipipAdayiSayA''ha-'mattA maima' matvA-jJAtvA avabudhya yathAvat jIvAna , matirasyAstIti matimAn , matimAnevopadezA) bhavatItyatastadvAreNaiva ziSyAmantraNaM he matiman ! pravrajyAM pratipadya jIvAdipadArthAzca jJAtvA mokSama| vAmotIti, samyagjJAnapUrvikA hi kriyA phalavatIti darzitaM bhavati / punaratraivAha-'abhayaM vidittA' avidyamAnaM bhaya-13 masminsattvAnAmityabhayaH-saMyamaH, sa ca saptadazavidhAnastaM cAbhayaM-sarvabhUtaparipAlanAtmakaM saMsArasAgarAnnirvAhaka viditvA vanaspatyArambhAnnivRttirvidheyeti / etadeva darzayitumAha-'taM je no karae' ityAdi, 'ta' vanaspatyArambhaM 'yo' viditatadArambhakaTukavipAkaH no kuryAt , tasya prativiziSTeSTaphalAvAptirnAnyasyAndhamUdayA pravarttamAnasya, abhilapitaviprakRSTasthAnaprAptipravRttAndhakriyAvyAghAtavaditi mantavyaM, jJAnamapi kriyAhInaM na mokSAya, gRhAntardahyamAnaninakSupagucakSujJAnavaditi, evaM jJAtvA'bhyupetya ca taparihAraH karttavya iti darzitaM bhavati / evaM yaH samyagjJAnapUrvikAM nivRttiM karoti sa eva samastArambhanivRtta iti darzayati-'esovarae'tti eSa eva sarvasmAdArambhAvanaspativiSayAduparato yo yathAvat jJAtvA''rambhaM na karotIti, sa punarevaMvidhanivRttibhAkiM zAkyAdiSvapi sambhavatyutehaiva pravacana iti darzayati-'etthova 1jJAnaM kriyArahitaM kriyAmAtraM ca dve apyekAntAt / na samarthe dAtuM yAni janmamaraNaduHkhadAhakAni // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- rAGgavRttiH| * (zI0) rae'tti etasminneva jainendre pravacane paramArthata uparato nAnyatra, yathApratijJAtaniravadyAnuSThAyitvAduparatavyapadeza adhyayanaM 1 bhAg bhavati na zeSAH zAkyAdayaH, tadviparItatvAd , eSa eva ca sampUrNAnagAravyapadezamaznute iti darzayati-'esa|5 aNagAretti pavuccaI' 'eSaH' atikrAntasUtrArthavyavasthito'vidyamAnAgAro'nagAraH prakarSeNa ucyate procyate iti, ki uddezakaH5 kRtaH prakarSaH ?, anagAravyapadezakAraNabhUtaguNakalApasambandhakRtaH prakarSaH, itizabdo'nagAravyapadezakAraNaparisamAptidyotI, etAvadanagAralakSaNaM nAnyaditi, ye punaH projjhitapAramArthikAnagAraguNAH zabdAdInviSayAnaGgIkRtya pravarttante te tu nApekSante vanaspatIn jIvAn , yato bhUyAMsaH zabdAdayo guNA vanaspatibhya eva niSpadyante, zabdAdiguNeSveva vartamAnA rAgadveSaviSamaviSavighUrNamAnalolalocanA narakAdicaturvidhagatyantaHpAtino boddhavyAH, tadantaHpAtina eva ca zabdAdiviSayAbhiSvaGgiNo bhavantIti // asyArthasya prasiddhaye gatapratyAgatalakSaNamitaretarAvadhAraNaphalaM sUtramAha je guNe se AvaTTe je AvaTe se guNe (sU040) | yo 'guNaH' zabdAdikaH sa AvataH, Avartante-paribhramanti prANino yatra sa AvataH-saMsAraH, iha ca kAraNameva kAryatvena vyapadizyate yathA naDDalodakaM pAdarogaH, evaM ya ete zabdAdayo guNAH sa AvataH, tatkAraNatvAt, athavai-5 kavacanopAdAnAtpuruSo'bhisambadhyate, yaH zabdAdiguNe varttate sa Avarte vartate, yazcAvarte varttate sa guNe vartata iti, atra kazciccodyacaJcurAha-yo guNeSu varttate sa Avarte vartata iti sAdhu, yaH punarAvarte vartate nAsau niyamata eva // 2 // guNeSu vartate, yasmAtsAdhavo vartanta Avarte na guNeSu tadetatkathamiti, atrocyate, satyam , Avarte yatayo vartante na guNeSu,8 For Personal & Private Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ kintu rAgadveSapUrvakaM guNeSu vartanamihAdhikriyate, tacca sAdhUnAM na sambhavati, tadabhAvAt , Avarto'pi saMsaraNarUpo du:khAtmako na sambhavati, sAmAnyatastu saMsArAntaHpAtitvaM sAmAnyazabdAdiguNopalabdhizca sambhavatyevAto nopalabdhiH pratiSidhyate, rAgapariNAmo dveSapariNAmo vA yastatra sa pratiSidhyate, tathA coktam-"kaNNasokkhehiM saddehiM pemma nAbhinivesae" ityAdi, tathA-"na zakyaM rUpamadraSTuM, cakSurgocaramAgatam / rAgadveSau tu yau tatra, tau budhaH parivarjayet // 1 // " kathaM punarguNabhUyastvaM vanaspatibhya iti pradarzyate-veNuvINApaTahamukundAdInAmAtodyavizeSANAM vanaspaterutpattiH, tatazca manoharAH zabdA niSpadyante, prAdhAnyamatra vanaspatervivakSitaM, anyathA tu tantrIcarmapANyAdisaMyogAcchandaniSpattiriti, rUpaM punaH kASThakarmastrIpratimAdiSu gRhatoraNavedikAstambhAdiSu ca caramaNIyaM, gandhA api hi karpUrapATalAlavalIlavaGgaketakIsarasacandanAgurukakkolakelAjAtiphalapatrikAkesaramAMsItvapatrAdInAM surabhayo gandhendriyAhlAdakAriNaH prAdurbhavanti, rasAstu bisamRNAlamUlakandapuSpaphalapatrakaNTakamaJjarItvagaGkurakisalayAravindakesarAdInAM jihvendriyaprahlAdino niSpadyante atibahava iti, tathA sparzAH padminIpatrakamaladalamRNAlavalkaladukUlazATakopadhAnatUlikapracchAdanapaTAdInAM sparzanendriyasukhAH prAduSSyanti, evameteSu vanaspatiniSpanneSu zabdAdiguNeSu yo varttate sa Avarte vartate, yazca AvartavatI sa rAgadveSAtmakatvAt guNeSu vartata iti, sa caavto nAmAdibhedAccaturdA, nAmasthApane kSuNNe, dravyAvataH svAmitvakaraNAdhikaraNeSu yathAsambhavaM yojyaH, svAmitve nadyAdInAM kvacittavibhAge jalaparibhramaNaM dravyasyAvataH, 1 karNasaukhyeSu zabdeSu prema nAbhinivezayet . bhivanti, rasAstu iti, tathA spAH pAvanaspatiniSpanneSu / For Personal & Private Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) adhyayana uddezakA 5 // 63 // dravyANAM vA haMsakAraNDavacakravAkAdInAM vyoni krIDatAmAvartanAdAvartaH, karaNe tu tenaiva jaladravyeNa bhramatA yadanyadAvarttate tRNakaliJcAdi sa dravyeNAvataH, tathA trapusIsakaloharajatasuvarNairAvartyamAnairyadanyattadantaHpAtyAvartyate sa dravyairAvarttata iti, adhikaraNavivakSAyAmekasmin jaladravye AvartastathA rajatasuvarNarItikAtrapusIsakeSvekasthIkRteSu bahuSu dravyeSvAvarttaH, bhAvAvarto nAmAnyo'nyabhAvasaGkrAntiH, audayikabhAvodayAdvA narakAdigaticatuSTaye'sumAnAvarttate, iha ca bhAvAvartenAdhikAro na zeSairiti // atha ya ete guNAH saMsArAvarttakAraNabhUtAH zabdAdayo vanaspaterabhinivRttAste kiM niyatadigdezabhAjaH uta sarvadikSu ityata Aha uhuM ahaM tiriyaM pAINaM pAsamANe rUvAiM pAsati, suNamANe saddAiM suNeti, uhuM ahaM pAINaM mucchamANe rUvesu mucchati, saddesu Avi (sU0 41) prajJApakadigaGgIkaraNAdUrddhadigvyavasthitaM rUpaguNaM pazyati prAsAdatalahAdiSu, 'adha'mityavAD adhastAt girizikharaprAsAdAdhirUDho'dhovyavasthitaM rUpaguNaM pazyati, adhaHzabdArthe avADintyayaM vartate, gRhabhittyAdivyavasthitaM rUpaguNaM tiryak pazyati, tiryakzabdena cAtra dizo'nudizazca parigRhyante, tAzcemAH-'prAcIna miti pUrvA dig, etaccopalakSaNam , anyA apyetadAdyAstiryagdizo draSTavyA iti, etAsu dikSu pazyan cakSurjJAnapariNato rUpAdidravyANi cakSuAhyatayA pariNatAni pazyati-upalabhata ityarthaH, tathA tAsu ca zRNvan zRNoti zabdAnupayuktaH zrotreNa nAnyatheti // atropalabdhimAtra // 63 // For Personal & Private Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratipAditaM, na copalabdhimAtrAtsaMsAraprapAtaH, kintu yadi mUchoM rUpAdiSu karoti, tato'sya bandha iti darzayitumAha'uha'mityAdi punarU dermUrchAsambandhanArthamupAdAnaM, mUrchan rUpeSu mUrchati, rAgapariNAma yAn rajyate rUpAdiSvityarthaH, evaM zabdeSvapi mUrchati, apizabdaH sambhAvanAyAM samuccaye vA, rUpazabdaviSayagrahaNAcca zeSA api gandharasasparzA gRhItA bhavanti, 'ekagrahaNe tajjAtIyAnAM grahaNAd, AdyantagrahaNAdvA tanmadhyagrahaNamavaseyamiti // evaM viSayalokamAkhyAya vivakSitamAha esa loe viyAhie ettha agutte aNANAe (sU0 42) / 'eSa' iti rUparasagandhasparzazabdaviSayAkhyo loko vyAkhyAtaH, lokyate paricchidyate itikRtvA, etasmiMzca prastute zabdAdiguNaloke'gupto yo manovAkkAyaiH manasA dveSTi rajyate vA vAcA prArthanaM zabdAdInAM karoti kAyena zabdAdida|| viSayadezamabhisarpati, evaM yo hyagupto bhavati so'nAjJAyAM varttate, na bhagavatpraNItavacanAnusArItiyAvaditi // evaM-18|| || guNazca yatkuryAttadAha puNo puNo guNAsAe, vaMkasamAyAre (sU0 43) tatazcAsAvasakRcchabdAdiguNalubdho na zaknotyAtmAnaM zabdAdigRddhenivartayitum, anivartamAnazca punaH punarguNAsvAdo bhavati, kriyAsAtatyena zabdAdiguNAnAsvAdayatItyarthaH, tathA ca yAdRzo bhavati tadarzayati-vakra:-asaMyamaH kuTilo For Personal & Private Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zI0) // 64 // narakAdigatyAbhimukhyapravaNatvAt samAcaraNaM samAcAraH - anuSThAnaM, vakraH samAcAro yasyAsau vakrasamAcAraH, asaMyamAnuSThAyItyarthaH, avazyameva zabdAdiviSayAbhilASI bhUtopamarddakArItyato vakrasamAcAraH, prAkU zabdAdiviSayalavasamAsvAdanAdbhRddhaH punarAtmAnamAcArayitumasamarthatvAdapathyAmraphalabhojirAjavadvinAzamAzu saMzrayata iti // evaM cAsau nitarAM jitaH zabdAdiviSayasamAsvAdanAt 'khaMtaputtovva' idamAcarati -- pamatte'gAramAvase (sU0 44 ) pramatto viSayaviSamUrcchitaH 'agAraM' gRhamAvasati, yo'pi dravyaliGgasamanvitaH zabdAdiviSayapramAdavAn asAvapi viratirUpabhAva liGgarahitatvAt gRhastha eveti // anyatIrthikAH punaH sarvadA sarvathA'nyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha lajjamANA puDho pAsa, aNagArA moti ege pavadamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vaNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatthaM samArabhamANA aNNe aNegarUve pANe vihisaMti, tattha khalu bhagavayA pariNNA paveditA, imassa caiva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAtImaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM se sayameva vaNassaisatthaM samAraMbhai ahiM vA vassaisatthaM samAraMbhAvei apaNe vA vaNassaisatthaM samArabhamANe For Personal & Private Use Only adhyayanaM 1 uddezakaH5 // 64 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaNujANai, taM se ahiyAe taM se avohIe, se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuThThAe soccA bhagavao aNagArANaM vA aMtie ihamegesiM NAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khallu Narae, iccatthaM gaDDie loe, jamiNaM virUvarUvehi satyehiM vaNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsaMti (sU0 45) prAgvat jJeyaM, navaraM vanaspatyAlApo vidheya iti // sAmprataM vanaspatijIvAstitve liGgamAha se bemi imaMpi jAidhammayaM eyaMpi jAidhammayaM imaMpi vRddhidhammayaM eyaMpi vidhammayaM imaMpi cittamaMtayaM eyaMpi cittamaMtayaM imaMpi chipaNaM milAi eyaMpi chipaNaM milAi imaMpi AhAragaM eyapi AhAragaM imaMpi aNiJcayaM eyapi aNiccayaM imaMpi asAsayaM eyapi asAsayaM imaMpi caovacaiyaM eyaMpi caovacaiyaM imaMpi vipariNAmadhammayaM eyapi vipariNAmadhammayaM (sU0 46) For Personal & Private Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvo bravImi, athavA vanaspaticaitanzadAnAya sUtrArambhastayogyazca puruSottamapattistaddharmakam, eta. *S adhyayana uddezakaH5 zrIAcA- so'hamupalabdhatattvo bravImi, athavA vanaspaticaitanyaM pratyakSapramANasamadhigamyamAnasvarUpaM yattadahaM bravImi, yathArAGgavRttiH pratijJAtamartha darzayati-'imaMpi jAidhammaya'ti ihopadezadAnAya sUtrArambhastadyogyazca puruSo bhavatyatastasya sAmarthyena (zI0) sannihitatvAttaccharIraM pratyakSAsannavAcinedamA parAmRzati, idamapi-manuSyazarIraM, jananaM-jAtirutpattistaddharmakam, eta dapi vanaspatizarIraM taddharmaka-tatsvabhAvameva, itipUrvako'pizabdaH sarvatra yathAzabdArthe dvitIyastu samuccaye vyAdAkhyeyaH, tatazcAyamarthaH-yathA manuSyazarIraM bAlakumArayuvavRddhatApariNAmavizeSavat cetanAvatsadAdhiSThitaM praspaSTacetanAka mupalabhyate, tathedamapi vanaspatizarIraM, yato jAtaH ketakatarurbAlako yuvA vRddhazca saMvRtta iti, atastulyatvAdetadapi jAtidharmaka, na ca kazcidvizeSo'sti, yena satyapi jAtidharmatve manuSyAdizarIrameva sacetanaM na vanaspatizarIramiti, nanu ca jAtidharmatvaM kezanakhadantAdiSvapyasti, avyabhicAri ca lakSaNaM bhavatyasti ca vyabhicAraH, tasmAdayuktaM kalpayituM jAtidharmatvaM jIvaliGgamiti, ucyate, satyamasti jananamAtraM, kintu manuSyazarIraprasiddhabAlakumArakAdyavasthAnAmasambhavaH kezAdiSvasti sphuTaH, tasmAdasamaJjasametad , api ca-kezanakhaM cetanAvatsadArthAdhiSThitazarIrasthaM jAtamityucyate, varddhate iti vA, na punastvayaivaM taravo'pi cetanAvatsadArthAdhArasthA iSyante, tvanmate bhuvo'cetanatvAttasmAdayuktamiti / athavA jAtidharmatvAdIni samuditAni sUtroktAnyeka eva hetuH, na pRthak hetutA, na ca samudAyahetuH kezAdiSvasti tasmAdadoSa iti / tathA yathedaM manuSyazarIrakamanavarataM bAlakumArAdyavasthAvizeSairvarddhate, tathaitadapi vanaspatizarIramaGkara| kizalayazAkhAprazAkhAdibhirvizeSairvarddhata iti, tathA yathedaM manuSyazarIraM cittavadevaM vanaspatizarIramapi cittavat, ACRECE% For Personal & Private Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ katham ?, cetayati yena taccittaM jJAnaM, tatazca yathA manuSyazarIraM jJAnenAnugatamevaM vanaspatizarIramapi, yato dhAtrIprapunnATAdInAM svApavibodhasadbhAvaH tathA'dhonikhAtadraviNarAzeH svapraroheNAveSTanaM prAvRDrajaladharaninAdaziziravAyusaMsparzAdaGkurodbhedaH, tathA madamadanasaGgaskhalagativighUrNamAnalolalocanavilAsinIsannUpurasukumAracaraNatADanAdazokataroH palavakusumodgamaH, tathA surabhisurAgaNDUSasekAdvakulasya spRSTaprarohikAdInAM ca hastAdisaMsparzAtsaGkocAdikA parisphuTA kriyopalabdhiH, na caitadabhihitatarusambandhi kriyAjAlaM jJAnamantareNa ghaTate, tasmAtsiddhaM cittavattvaM vanaspateH iti / tathA yathedaM chinnaM mlAyati tathaitadapi chinnaM mlAyati, manuSyazarIraM hi hastAdi chinnaM mlAyati - zuSyati, tathA taruzarIramapi pallavaphalakusumAdi chinnaM zoSamupagacchat dRSTaM, na cAcetanAnAmayaM dharmma iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM stanakSIravyaJjanaudanAdyAhArAbhyavahArAdAhArakaM tathaitadapi vanaspatizarIraM bhUjalAdyAhArAbhyavahArakaM, na caitadAhArakatvamacetanAnAM dRSTam, atastadbhAvAtsacetanatvamiti / tathA yathedaM manuSyazarIramanityakaM na sarvadA'vasthAyi tathaitadapi vanaspatizarIramanityaM niyatAyuSkatvAt, tathAhi - asya daza varSasahasrANi utkRSTamAyuH / tathA yathedaM manuSyazarIramazAzvataM - pratikSaNamAvIcImaraNena maraNAt tathaitadapi vanaspatizarIramiti / tathA yathedamiSTAniSTAhArAdiprAdhyA 'cayApacayikaM' vRddhihAnyAtmakaM tathaitadapi iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM vividhapariNAmaH- tattadrogasamparkAt pANDutvodaravRddhizopha kRzatvAGgulinAsikA pravezAdirUpo bAlAdirUpo vA, tathA rasAyana snehAdyupayogAdviziSTakAntibAlopacayAdirUpo vipariNAmaH taddharmakaMtatsvabhAvakaM tathaitadapi vanaspatizarIraM tathAvidharogodbhavAtpuSpapatraphalatvagAdyanyathAbhavanAt tathA viziSTadauhRda pradAnena For Personal & Private Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 66 // puSpaphalAdyupacayAdvipariNAmadharmakam / evamanantaroktadharmakalApa sadbhAvAdasaMzayaM gRhANaitat - sacetanAstarava iti // evaM vanaspatezcaitanyaM pradarzya tadArambhe bandhaM tatparihArarUpaviratyAsevanena ca munitvaM pratipAdayannupasaJjihIrSurAha-- ettha satthaM samArabhamANassa icchete AraMbhA apariNNAtA bhavati, ettha satthaM asamArabhamANassa icce AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI Neva sayaM vaNasaitthaM samAraMbhejA NevaNNehiM vaNassaisatthaM samAraMbhAvejA NevaNNe vaNassaisatthaM samAraMbhaMte samaNujANejjA, jassete vaNassatisatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme (sU0 47 ) tti bemi // paJcama uddezakaH samAptaH // 'etasmin ' vanaspatau zastraM dravyabhAvAkhyamArabhamANasyetyete ArambhA aparijJAtA - apratyAkhyAtA bhavanti, etasmiMzca vanaspatau zastramasamArabhamANasyetyete ArambhAH parijJAtAH - pratyAkhyAtA bhavantIti pUrvavaccarcaH, yAvat sa eva muniH parijJAtakarmeti bravImi pUrvvavaditi / zastraparijJAdhyayane paJcamodezakaTIkA parisamApteti / uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSThaH samArabhyate - asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddezake vanaspatikAyaH pratipAditaH, tadanantaraM ca trasakAyasyAgame paripaThitatvAt tatsvarUpAdhigamAyAyamuddezakaH samArabhyate, tasya copakramAdIni catvArya For Personal & Private Use Only adhyayana 1 uddezakaH 5 // 66 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ |nuyogadvArANi vAcyAni, yAvannAmaniSpanne nikSepe trasakAyoddezakaH, tatra trasakAyasya pUrvaprasiddhadvArakramAtidezAya tadvibhinnalakSaNadvArAbhidhAnAya ca niyuktikRdAha tasakAe dArAI tAI jAI havaMti puDhavIe / nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe ya // 152 // trasyantIti trasAsteSAM kAyastrasakAyastasmiMstAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAM pratipAditAni, nAnAtvaM tu vidhAnaparimANopabhogazastradvAreSu, cazabdAllakSaNe ca pratipattavyamiti // tatra vidhAnadvAramAha duvihA khalu tasajIvA laddhitasA ceva gaitasA ceva / laddhIya teuvAU teNa'higAro ihaM natthi // 153 // _ 'dvividhA' dvibhedAH, khaluravadhAraNe, trasatvaM prati dvibhedatvameva, sanAt-spandanAt trasAH, jIvanAtprANadhAraNAjIvAH, sA eva jIvAstrasajIvAH, labdhitrasA gatitrasAzca, labdhyA tejovAyU trasau, labdhistacchaktimAtraM, labdhitrasAbhyAmihAdhikAro nAsti, tejaso'bhihitatvAdvAyozcAbhidhAsyamAnatvAd, ataH sAmarthyAdgatitrasA evAdhikriyante // ke punaste kiyajhedA vetyata Aha neraiyatiriyamaNuyA surA ya gaio cauvvihA ceva / pajjattApajjattA neraiyAI anAyavvA // 154 // nArakA-ratnaprabhAdimahAtama pRthvIparyantanarakAvAsinaH saptabhedAH, tiryaJco'pi dvitricatuSpaJcendriyAH, manuSyAH sammUrchanajAH garbhavyutkrAntayazca, surA bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAH, ete gatitrasAzcaturvidhAH, nAmakarmodayA For Personal & Private Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH6 RRRRRRRRRRY bhinivRttagatilAbhAdgatitrasatvam , ete ca nArakAdayaH paryAptAparyAptabhedena dvividhA jJAtavyAH, tatra paryAptiH pUrvoktava poDhA, tayA yathAsambhavaM niSpannAH paryAptAH, tadviparItAstvaparyAptakA antarmuhurttakAlamiti // idAnImuttarabhedAnAhativihA tivihA joNI aMDApoaajarAuA ceva / beiMdiya teindiya cauro paMciMdiyA ceva // 155 // daarN|| atra hi zItoSNamizrabhedAttathA sacittAcittamizrabhedAttathA saMvRtavivRtatadubhayabhedAttathA strIpuMnapuMsakabhedAccetyAdIni bahUni yonInAM trikANi sambhavanti, teSAM sarveSAM saGgrahArtha trividhA trividheti vIpsAnirdezaH, tatra nArakANAmAdyAsu tisRSu bhUmiSu zItaiva yoniH caturthyAmuparitananarakeSu zItA adhastananarakeSUSNA paJcamISaSThIsaptamISUSNava netare, garbhavyutkrAntikatiryamanuSyANAmazeSadevAnAM ca zItoSNA yonirnetare, dvitricatuHpaJcendriyasaMmUrchanajatiryaDmanuSyANAM trividhA'pi yoniH zItA uSNA zItoSNA ceti, tathA nArakadevAnAmacittA netare, dvIndriyAdisammUrchanajapaJcendriyatiryamanuSyANAM trividhA'pi yoniH sacittAcittA mizrA ca, garbhavyutkrAntikatiryamanuSyANAM mizrA yonirnetare, tathA devanArakANAM saMvRtA yonirnetare, dvitricaturindriyasammUrchanajapaJcendriyatiryamanuSyANAM vivRtA yonirnetare, garbhavyutkrAntikatiryagmanuSyANAM saMvRtavivRtA yonirnetare, tathA nArakA napuMsakayonaya eva, tiryaJcastrividhAH-strIpuMnapuMsakayonayo'pi, manuSyA apyevaM traividhyabhAjaH, devAH strIpuMyonaya eva, tathA'paraM manuSyayonesvaividhyaM, tadyathA-kUrmonnatA, tasyAM cAhatcakravA - zItA zItoSNeti / tatra nArakANAmAdyAsu tisUSu bhUmipUSNaiva yoniH caturthyAMmuparitananarakeSUSNA'dhastananarakeSu zItA paJcamISaSThIsaptamISu zItaiva netare | iti pA., matAntarAbhiprAyakavAyaM pAThaH, asti saGgrahaNIvRttAvevaM matadvayamapi. yonina caturindriyatA mizrAvatArakadevAnAmA vitricaNA paJcamIpAsaH, tatramAdAcetyA 67 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ disatpuruSANAmutpattiH, tathA zaGkhAvarttA, sA ca strIratnasyaiva tasyAM ca prANinAM sambhavo'sti na niSpattiH, tathA vaMzIpatrA, sA ca prAkRtajanasyeti, tathA'paraM traividhyaM niryuktikRddarzayati - tadyathA - aNDajAH potajAH jarAyujAzceti, tatrANDajAH pakSyAdayaH, potajAH valgulIgajakalabhakAdayaH, jarAyujA gomahiSImanuSyAdayaH, tathA dvitricatuHpaJcendriyabhedAcca bhidyante, evamete sAstrividhayonyAdibhedena prarUpitAH, etadyonisaGgrAhiNyau ca gAthe- 'puDhe vidagaagaNimAsyapatteyanioyajIvajoNINaM / sattaga sattA sattaga sattaga dasa codasa ya lakkhA // 1 // vigaliMdie do do cauro cauro ya nArayasuresu / tiriyANa honti cauro codasa maNuANa lakkhAI // 2 // evamete caturazItiyonilakSA bhavanti, tathA kulaparimANaM 'kulekoDisayasahassA battIsahanava ya paNavIsA / egiMdiyabiti iMdiya cauriMdi yaha riyakAyANaM // 1 // addhatterasa bArasa dasa dasa nava ceva koDilakkhAIM / jalayara pakkhicauppaya urabhuyaparisappajIvANaM // 2 // paNuvIsaM chavvIsaM ca sayasahassAI nArayasurANaM / bArasa ya sayasahassA kulakoDINaM maNussANaM // 3 // egA koDAkoDI sattANautiM ca sayasahassAIM / paJcAsaM ca sahassA kulakoDINaM muNeyabvA // 4 // aGkato'pi 197500000000000 sakalakulasaGgraho'yaM boddhavya iti / uktA parUpaNA, tadanantaraM lakSaNadvAramAha 1 1 pRthvyudakAgnimArutapratyekanigodajIvayonInAm / sapta sapta sapta sapta daza caturdaza ca lakSAH // 1 // vikalendriyeSu dve dve catasrazcatastrazca nArakasurayoH / tirathAM bhavanti catasrazcaturdaza manuSyANAM lakSAH // 2 // 2 kulakoTizatasahasrANi dvAtriMzat aSTASTanava ca paJcaviMzatiH / ekendriyadvitrIndriyacaturindriyaharitakAyAnAm // 1 // ardhatrayodaza dvAdaza daza daza nava caiva koTIlakSAH / jalacarapakSicatuSpadorobhujaparisarpajIvAnAm // 2 // paJcaviMzatiH SaDviMzatizca zatasahasrANi nArakasurayoH / dvAdaza ca zatasahasrANi kulakoTInAM manuSyANAm // 3 // ekA koTIkoTI saptanavatizca zatasahasrANi / paJcAzabca sahasrANi kulakoTInAM muNitavyAni // 4 // 3 sattaha ya nava ya aTThavIsaM ca / beindiyateindiya. pra. For Personal & Private Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) dasaNanANacaritte cariyAcarie a dANalAbhe a| uvabhogabhogavIriya iMdiyavisae ya laddhI ya // 156 // adhyayanaM 1 uvaogajogaajjhavasANe vIsuMca laddhi odaiyA(NaM udyaa)| aTThavihodaya lesA sannusAse kasAe a 157 'darzana' sAmAnyopalabdhirUpaM cakSuracakSuravadhikevalAkhyaM, matyAdIni jJAnAni svaparaparicchedino jIvasya pariNAmAH uddezakaH6 jJAnAvaraNavigamavyaktAstattvArthaparicchedAH, sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtAni cAritraM, cAritrAcAritraM dezaviratiH sthUlaprANAtipAtAdinivRttilakSaNaM zrAvakANAM, tathA dAnalAbhabhogopabhogavIryazrotracakSurghANarasanardezanAkhyAH daza labdhayaH jIvadravyAvyabhicAriNyo lakSaNaM bhavanti, tathopayogaH-sAkAro'nAkArazcASTacaturbhedaH, yogo manovAkAyAkhyastridhA, adhyavasAyAzcAnekavidhAH sUkSmAH manaHpariNAmasamutthAH, viSvag-pRthag labdhInAmudayAHprAdurbhAvAH kSIramadhvAsravAdayaH, jJAnAvaraNAdyantarAyAvasAnakarmASTakasya svazaktipariNAma udayaH, lezyA:-kRSNAdibhedA azubhAH zubhAzca kaSAyayogapariNAmavizeSasamutthAH, saMjJAstvAhArabhayaparigrahamaithunAkhyAH, athavA dazabhedAH-anantarokAzcatasraH krodhAdyAzca catasrastathaughasaMjJA lokasaMjJA ca, ucchAsaniHzvAsau prANApAnau, kaSAyAH kaSaH-saMsArastasyAyAH krodhAdayo'nantAnubandhyAdibhedAt SoDazavidhAH / etAni gAthAdvayopanyastAni dvIndriyAdInAM lakSaNAni yathAsambhava-18 mavagantavyAnIti, na caivaMvidhalakSaNakalApasamuccayo ghaTAdiSvasti, tasmAttatrAcaitanyamadhyavasyanti vidvaaNsH|| abhihitalakSaNakalApopasaJjihIrSayA tathA parimANapratipAdanArtha gAthAmAha 68 // lakSaNamevaM ceva u payarassa asaMkhabhAgamittA u / nikkhamaNe ya pavese egAIyAvi emeva // 158 // For Personal & Private Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ WACHUCARICHARANGAISAS tuzabdaH paryAptivacanaH, dvIndriyAdijIvAnAM lakSaNaM-liGgametAvadeva darzanAdi paripUrNa, nAto'nyadadhikamastIti / parimANaM punaH kSetrataH saMvartitalokapratarAsaGgha yeyabhAgavartipradezarAziparimANAstrasakAyaparyAptakAH, ete ca bAdaratejaskAyaparyAptakebhyo'saGkhayeyaguNAH, trasakAyaparyAptakebhyastrasakAyikAparyAptakAH asaGkhayeyaguNAH, tathA kAlataH pratyutpanatrasakAyikAH sAgaropamalakSapRthaktvasamayarAziparimANA jaghanyapade, utkRSTapade'pi sAgaropamalakSapRthaktvaparimANA eveti, tathA cAgamaH-"paDappannatasakAiyA kevatikAlassa nillevA siyA?, goyamA! jahannapae sAgarovamasayasahassapuhuttassa | ukkosapade'vi sAgarovamasayasahassapuhuttassa" / udvarttanopapAtau gAthAzakalenAbhidadhAti-niSkramaNam-udvarttanaM praveza:upapAtaH jaghanyenaiko dvau trayo vA utkRSTatastu 'evameveti pratarasyAsaGghayayabhAgapradezaparimANA evetyarthaH // sAmpratamavirahitapravezanirgamAbhyAM parimANavizeSamAhanikkhamapavesakAlo samayAI ittha aavliibhaago| aMtomuhuttaviraho udahisahassAhie donni // 159 // daarN|| | jaghanyena avirahitA saMtatA traseSu utsattiniSkramo vA jIvAnAmekaM samayaM dvau trIna vetyAdi, utkRSTenAtrAvalikA'sa theyabhAgamAtraM kAlaM satatameva niSkramaH pravezo vA, ekajIvAGgIkaraNenAvirahazcintyate gAthApazcimArddhana-avirahaH sAtatyenAvasthAnam , ekajIvo hi trasabhAvena jaghanyato'ntarmuhUrtamAsitvA punaH pRthivyAyekendriyeSUtpadyate, prakarSaNAdhikaM sAgaropamasahasradvayaM ca trasabhAvenAvatiSThate santatamiti // uktaM pramANadvAraM, sAmpratamupabhogazastravedanAdvAratrayapratipAdanAyAha 1 pratyutpannatrasakAyikAH kiyatA kAlena nirlepAH syuH ?, gautama ! jaghanyapade sAgaropamazatasahasrapRthaktvena utkRSTapade'pi sAgaropamazatasahasrapRthaktvena / K For Personal & Private Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 69 // RESEARCH SEARCASSASA maMsAIparibhogo satthaM satthAiyaM aNegavihaM / sArIramANasA veyaNA ya duvihA bahuvihA ya // 160 // dAraM // 4 // adhyayana | mAMsacarmakezaromanakhapicchadantasnAyavasthiviSANAdibhistrasajIvasambandhibhirupabhogo bhavati, zastraM punaH 'zastrAdika uddezaka |miti' (zastraM) khaDgatomarakSurikAdi tadAdiryasya jalAnalAdestacchastrAdikamanekavidhaM-svakAyaparakAyobhayadravyabhAvabhedabhinnamanekaprakAraM trasakAyasyeti, vedanA cAtra prasaGgenocyate-sA ca zarIrasamutthA manaHsamutthA ca dvividhA yathAsambhavaM, tatrAdyA zalyazalAkAdibhedajanitA, itarA priyaviprayogApriyasamprayogAdikRtA, bahuvidhA ca jvarAtIsArakAsazvAsabhagandarazirorogazUlagudakIlakAdisamutthA tIbreti // punarapyupabhogaprapaJcAbhidhitsayA''ha maMsassa kei aTThA kei cammassa kei romANaM / picchANaM pucchANaM daMtANa'TThA vahijaMti // 161 // keI vahaMti aTThA kei aNaTThA pasaMgadoseNaM / kammapasaMgapasattA baMdhaMti vahati mAraMti // 12 // mAMsAthai mRgazUkarAdayo vadhyante, carmArtha citrakAdayaH, romArtha mUSikAdayaH, picchArtha mayUragRddhakapiJcurudukAdayaH, pucchArthaM camaryAdayaH, dantArtha vAraNavarAhAdayaH, vadhyanta iti sarvatra sambadhyate iti // tatra kecana pUrvoktaprayojanamuddizya ghnanti, kecittu prayojanamantareNApi krIDayA nanti, tathA pare prasaGgadoSAt mRgalakSakSipteSulelukAdinA tadantarAlavyavasthitA aneke kapotakapiJjalazukasArikAdayo hanyante, tathA karma-kRSyAdyanekaprakAraM tasya prasaGgaH-anuSThAnaM tatra prasaktAH-sanniSThAH santastrasakAyikAn bahUn nanti rajjvAdinA, nanti-kazalakuTAdibhiH tADayanti, mArayantiprANairviyojayantIti // evaM vidhAnAdidvArakalApamupavarNya sakalaniyuktyarthopasaMhArAyAha 69 // For Personal & Private Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSSIC sesAI dArAI tAI jAI havaMti puDhavIe / evaM tasakAyaMmI nijjuttI kittiyA esA // 16 // / uktavyatiriktAni zeSANi dvArANi tAnyeva vAcyAni yAni pRthvIsvarUpasamadhigame nirUpitAni, ata evamazeSadvArAbhidhAnAtrasakAye niyuktiH kIrttitaiSA sakalA bhavatItyavagantavyeti // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam se bemi saMtime tasA pANA, taMjahA-aMDayA poyayA jarAuA rasayA saMseyayA ___ saMmucchimA ubbhiyayA uvavAiyA, esa saMsAretti pavuccaI (sU048) asya cAnantaraparamparAdisUtrasambandhaH prAgvadvAcyaH, so'haM bravImi yena mayA bhagavadvadanAravinda vinisRtArthajAtAvadhAraNAt yathAvadupalabdhaM tattvamiti, 'santi' vidyante trasyantIti trasAH-prANino dvIndriyAdayaH, te ca kiyajhedAH kiMprakArAzceti darzayati-tadyatheti vAkyopanyAsArthaH, yadivA 'tat' prakArAntaramarthato yathA bhagavatA'bhihitaM tathA'haM bhaNAmIti, aNDAjAtAH aNDajAH-pakSigRhakokilAdayaH, potA eva jAyante potajAH 'anyeSvapi dRshyte| 3||(pA-3-2-101) iti janerDapratyayaH, te ca hastivalgulIcarmajalUkAdayaH, jarAyuveSTitA jAyanta iti jarAyujAH, pUrva vat DapratyayaH, gomahiSyajAvikamanuSyAdayaH, rasAjAtA rasajA:-takAranAladadhitImanAdiSu pAyukRmyAkRtayo'tisUkSmA bhavanti, saMsvedAjjAtAH saMsvedajAH-matkuNayUkAzatapadikAdayaH, sammurchanAjAtAH sammUrchanajAH-zalabhapipIlikAmakSikAzAlikAdayaH, udbhedanamudbhittato jAtA udbhijAH, pRSodarAditvAddalopaH, pataGgakhaJjarITapArIplavAdayaH, upapAtAjAtA ARARA vA-2-101 itiaNDAjAtAH aNDajAyopanyAsArthaH, yAdavIti basAH-ANibhAgavadanAravindavinistA For Personal & Private Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayana zrIAcA-1 rAGgavRttiH (zI0) uddezakaH6 upapAtajAH, athavA upapAte bhavA aupapAtikA:-devA nArakAca, evamaSTavidhaM janma yathAsambhavaM saMsAriNo nAtivartante, etadeva zAstrAntare trividhamupanyastaM "sammUrchanagarbhopapAtA janma" (tattvArtha0a0 2 sU0 32) rasasvedajodbhijAnAM sammUrchanajAntaHpAtitvAt aNDajapotajajarAyujAnAM garbhajAntaHpAtitvAt devanArakANAmaupapAtikAnta pAtitvAt iti trividhaM janmeti, iha cASTavidhaM sottarabhedatvAditi / evametasminnaSTavidhe janmani sarve trasajantavaH saMsAriNo nipatanti, naitadvyatirekeNAnye santi, ete cASTavidhayonibhAjo'pi sarvalokapratItA bAlAGganAdijanapratyakSapramANasamadhigamyAH, 'santi ca' anena zabdena traikAlikamastitvaM pratipAdyate trasAnAM, na kadAcidetairvirahitaH saMsAraH sambhavatIti, etadeva darzayati-'esa saMsArotti pavuccati' eSaH-aNDajAdiprANikalApaH saMsAraH procyate, nAto'nyastrasAnAmusattiprakAro'stItyuktaM bhavati // kasya punaratrASTavidhabhUtagrAme usattirbhavatItyAha-.. __maMdassAviyANao (sU0 49) __ mando dvidhA-dravyabhAvabhedAt, tatra dravyamando'tisthUlo'tikRzo vA, bhAvamando'pyanupacitabuddhibolaH kuzAstravAsitabuddhivo, ayamapi sadbuddherabhAvAdvAla eva, iha bhAvamandenAdhikAraH, 'mandasyeti bAlasyAviziSTabuddheH ata eva avijAnato-hitAhitaprAptiparihArazUnyamanasaH ityeSo'nantaroktaH saMsAro bhavatIti // yadyevaM tataH kimityAha nijjhAittA paDilehitA patteyaM parinivvANaM savvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesiM // 70 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvANaM savvesiM sattANaM assAyaM aparinivvANaM mahabbhayaM dukkhaM tibemi, tasaMti pANA padiso disAsu ya (sU0 50) evamimaM trasakAyamAgopAlAGganAdiprasiddhaM nizcayena dhyAtvA niAya cintayitvetyarthaH, ktvApratyayasyottarakriyApekSatvAd bravImItyuttarakriyA sarvatra yojanIyeti / pUrva ca manasA''locya tataH pratyupekSaNaM bhavatIti darzayati-paDilehetta'tti pratyupekSya-dRSTvA yathAvadupalabhyetyarthaH, kiM taditi darzayati-'pratyeka'mityekamekaM trasakArya prati parinirvANaMsukhaM pratyekasukhabhAjaH sarve'pi prANinaH, nAnyadIyamanya upabhuGkte sukhamityarthaH, eSa ca sarvaprANidharma iti darzayati-sarveSAM prANinAM-dvitricaturindriyANAM, tathA sarveSAM bhUtAnAM-pratyekasAdhAraNasUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakatarUNAmiti, tathA sarveSAM jIvAnAM-garbhavyutkrAntikasammUrchanajaupapAtikapaJcendriyANAM, tathA sarveSAM sattvAnAM-pRthivyAyekendriyANAmiti, iha ca prANAdizabdAnAM yadyapi paramArthato'bhedastathApi uktanyAyena bhedo draSTavyaH, uktaM ca-'prANA dvitricatuH proktAH, bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyAH proktAH, zeSAH sattvA udiiritaaH||1||" iti, yadivAzabdavyutpattidvAreNa samabhirUDhanayamatena bhedo draSTavyaH, tadyathA-satataprANadhAraNAlANAH kAlatrayabhavanAd bhUtAH |trikAlajIvanAt jIvAH sadA'stitvAtsattvA iti, tadevaM vicintya pratyupekSya ca yathA sarveSAM jIvAnAM pratyeka parinivarNi-sukhaM tathA pratyekamasAtam-aparinirvANaM mahAbhayaM duHkhamahaM bravImi, tatra duHkhayatIti duHkhaM, tadviziSyate-kiM 1542525523 dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 71 // viziSTam ?-'asAtam' asadvedyakauzavipAkajamityarthaH, tathA 'aparinirvANa miti samantAt sukhaM parinirvANaM na pari- adhyayana nirvANamaparinirvANaM samantAt zarIramanaHpIDAkaramityarthaH, tathA 'mahAbhaya'miti mahacca tadbhayaM ca mahAbhayaM, nAtaH paramanyad bhayamastIti mahAbhayaM, tathAhi-sarve'pi zArIrAnmAnasAcca duHkhAdudvijante prANina iti, iti zabdaevamarthe, uddezakaH6 evamahaM bravImi samyagupalabdhatattvo yatprAguktamiti / etacca bravImItyAha-'tasaMtI' tyAdi, evaMvidhena ca asAtAdivizeSaNaviziSTena duHkhenAbhibhUtAstrasyanti-udvijanti prANA iti prANinaH, kutaH punarudvijantIti darzayati-pragatA dik8 pradigvidik ityarthaH, tataH pradizaH sakAzAdudvijanti, tathA prAcyAdiSu ca dikSu vyavasthitAstrasyanti, etAzca prajJApakavidhivibhaktA dizo'nudizazca gRhyante, jIvavyavasthAnazravaNAt, tatazcAyamarthaH pratipAdito bhavati kAkA-na kAcidiganudigvA yasyAM na santi trasAH trasyanti vA yasyAM sthitAH kozikArakITavat , kozikArakITo hi sarvadigbhyo'nudigbhyazca bibhyadAtmasaMrakSANArtha veSTanaM karoti zarIrasyeti, bhAvadigapi na kAcittAdRzyasti yasyAM vartamAno janturne trasyet, zArIramAnasAbhyAM duHkhAbhyAM sarvatra narakAdiSu jaMghanyante prANino'tastrAsaparigatamanasaH srvdaa'vgntvyaaH|| evaM sarvatra dikSvanudikSu ca trasAH santIti gRhNImaH, digvidigvyavasthitAstrasAstrasyantItyuktaM, kutaH punastrasyanti -yasmA-|| tadArambhavadbhiste vyApAdyante, kiM punaH kAraNaM?, te tAnArambhanta ityata Aha tattha tattha puDho pAsa AturA paritAvaMti, saMti pANA puDho siyA (sU0 51) 'tatra tatra' teSu teSu kAraNeSUtpanneSu vakSyamANeSu arcAjinazoNitAdiSu ca pRthagvibhinneSu prayojaneSu, pazyeti ziSya-18 For Personal & Private Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ codanA, kiM tatpazyeti darzayati- 'mAMsabhakSaNAdigRddhA AturAH - asvasthamanasaH pari - samantAttApayanti - pIDayanti nAnAvidhavedanotpAdanena prANivyApAdanena vA tadArambhiNastrasAniti, yena kenacidArambheNa prANinAM santApanaM bhavatIti darzayannAha - 'saMtI' tyAdi, 'santi' vidyante prAyaH sarvatraiva prANAH prANinaH 'pRthak' vibhinnAH dvitricatuHpaJcendriyAH 'zritAH' pRthivyAdizritAH, etacca jJAtvA niravadyAnuSThAyinA bhavitavyamityabhiprAyaH / anye punaranyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayannAha lajjamANA puDho pAsa aNagArA moti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyasamAraMbheNa tasakAyasatthaM samArabhamANA aNNe aNegarUve pANe vihiMsati, tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAImaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM se sayameva tasakAyasatthaM samArabhati aNNehiM vA tasakAyasatthaM samAraMbhAvei aNNe vA tasakAyasatthaM samArabhamANe samajANa, taM se ahiyAe taM se abohIe, se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya soccA bhagavao aNagArANaM aMtie ihamegesiM NAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu For Personal & Private Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyayanaM 1 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH6 // 72 // mohe esa khalu mAre esa khalu Narae, iccatthaM gaDDie loe jamiNaM virUvarUvehi satthehiM tasakAyasamAraMbheNa tasakAyasatthaM samAraMbhamANe apaNe aNegarUve pANe vihiMsati (sU0 52) pUrvavat vyAkhyeyaM, yAvat 'aNNe aNegarUve pANe vihiMsaitti // yAni kAnicitkAraNAnyuddizya trasavadhaH kriyate tAni darzayitumAha se bemi appege accAe haNaMti, appege ajiNAe vahaMti, appege maMsAe vahaMti, appege soNiyAe vahaMti, evaM hiyayAe pittAe vasAe picchAe pucchAe vAlAe siMgAe visANAe daMtAe dADhAe NahAe prahAruNIe aTTIe aTTimiMjAe aTTAe aNaTAe, appege hiMsiMsu metti vA vahati appege hiMsaMti metti vA vahaMti appege hiMsissaMti metti vA vahati (sU0 53) tadahaM bravImi yadartha prANinastadArambhapravRttaiApAdyanta iti, apyeke'rcAyai nanti, apiruttarApekSayA samuccayArthaH, 'eke' kecana tadarthitvenAturAH, arcyate'sAvAhArAlaGkAravidhAnairityarcA-dehastadarthaM vyApAdayanti, tathAhi-lakSaNavatpuru // 72 // For Personal & Private Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ - SamakSatamavyaGgaM vyApAdya taccharIreNa vidyAmantrasAdhanAni kurvanti upayAcitaM vA yacchanti durgAdInAmagrataH, athavA viSaM yena bhakSitaM sa hastinaM mArayitvA taccharIre prakSipyate pazcAdviSaM jIryati, tathA ajinArtha-citrakavyAghrAdIna vyApAdayanti, evaM mAMsazoNitahRdayapittavasApicchapucchavAlazRGgaviSANadantadaMSTrAnakhasnAyvasthyasthimiJjAdiSvapi vAcyaM, mAMsAthai sUkarAdayaH, trizUlAlekhArtha zoNitaM gRhNanti, hRdayAni sAdhakA gRhItvA maznanti, pittArtha mayUrAdayaH, vasAthai vyAghramakaravarAhAdayaH, picchArtha mayUragRdhrAdayaH, pucchArtha rojhAdayaH, vAlArtha camaryAdayaH, zRGgArtha rurukhaDgAdayaH, ta|tkila zRGgaM pavitramiti yAjJikA gRhaNanti, viSANArtha hastyAdayaH, dantArtha zRgAlAdayaHH timirApahatvAttaddantAnAM, daMSTrArtha varAhAdayaH, nakhArtha vyAghrAdayaH, snAyavartha gomahiSyAdayaH, asthyarthaM zaGkhazuktyAdayaH, asthimiJjAthai mahiSavarAhA|dayaH, evameke yathopadiSTaprayojanakalApApekSayA ghnanti, apare tu kRkalAsagRhakokilAdIn vinA prayojanena vyApAdayanti, anye punaH 'hiMsisu metti' hiMsitavAneSo'smatsvajanAnsiMhaH sarpo'rirvA'to nanti, mama vA pIDAM kRtavanta ityato hanti, tathA anye vartamAnakAla eva hinasti asmAn siMho'nyo veti nanti, tathA'nye'smAnayaM hiMsiSyatItyanAgatameva sAdikaM vyApAdayanti // evamanekaprayojanopanyAsena hananaM trasaviSayaM pradarzya uddezakArthamupasaJjihIrSarAha ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNAyA bhavanti, taM pariNAya mehAvI va sayaM tasa1 viSANArtha zRgAlAdayaH, dantArtha hastyAdayaH iti pra0, paraM 'viSANaM tu zRGge kolebhadantayoH' itynekaarthvcnaannaaymsundr|. dan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zastra.pari1 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH7 // 73 // kAyasatthaM samAraMbhejA Neva'NNehiM tasakAyasatthaM samAraMbhAvejjA Neva'NNe tasakAyasatthaM samAraMbhaMte samaNujANejA, jassete tasakAyasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme (sU0 54) tibemi // iti SaSTha uddezakaH // prAgvadvAcyaM, yAvatsa eva munistrasakAyasamArambhaviratatvAt parijJAtakarmatvAtpratyAkhyAtapApakarmatvAditi bravImi bhagavataH trilokabandhoH paramakevalAlokasAkSAtkRtasakalabhuvanaprapaJcasyopadezAditi SaSThoddezakaH smaaptH|| | uktaH SaSThoddezakaH, sAmprataM saptamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-abhinavadharmANAM duHzraddhAnatvAdalpaparibhogatvAdutkramAyAtasyoktazeSasya vAyoH svarUpanirUpaNArthamidamupakramyate-tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyopakramAdIni | catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvannAmaniSpanne nikSepe vAyUddezaka iti, tatra vAyoH svarUpanirUpaNAya katicidvArAtidezagI niyuktikRdgAthAmAha ___ vAussa'vi dArAI tAI jAiM havaMti puDhavIe / nANattI u vihANe parimANuvabhogasattheya // 164 // PL vAtIti vAyustasya vAyorapi tAnyeva dvArANi yAni pRthivyAM pratipAditAni, nAnAtva-bhedaH, tacca vidhAnaparimANopa|bhogazastreSu, cazabdAllakSaNe ca draSTavyamiti // tatra vidhAnapratipAdanAyAha 1 vadbhAvanIya pra. For Personal & Private Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ duvihA u vAujIvA suhumA taha bAyarA u logaMmi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 16 // vAyureva jIvA vAyujIvAH, te ca dvividhAH-sUkSmavAdaranAmakarmodayAt sUkSmA bAdarAzca, tatra sUkSmAH sakalalokavyA-| pitayA avatiSThante, dattakapATasakalavAtAyanadvAragehAntardUmavat vyAptyA sthitAH, bAdarabhedAstu paJcaivAnantaragAthayA vakSyamANA iti // bAdarabhedapratipAdanAyAha ukkaliyA maMDaliyA guMjA ghaNavAya suddhavAyA ya / bAyaravAuvihANA paMcavihA vaNiyA ee||166|| | sthitvA sthitvotkalikAbhiryo vAti sa utkalikAvAtaH, maNDalikAvAtastu vAtolIrUpaH, guJjA-bhambhA tadvat guJjan yo vAti sa guJjAvAtaH, ghanavAto'tyantaghanaH pRthivyAdyAdhAratayA vyavasthito himapaTalakalpo, mandastimitaH zItakAlAdiSu zuddhavAtaH, ye tvanye prajJApanAdau prAcyAdivAtA abhihitAsteSAmeSveva yathAyogamantarbhAvo draSTavya iti, evamityete bAdaravAyuvidhAnAni-bhedAH 'paJcavidhAH' paJcaprakArA vyAvarNitA iti // lakSaNadvArAbhidhitsayA''ha jaha devassa sarIraM aMtaddhANaM va aNjnnaaiisuN| eovama Aeso vAe'saMtevirUvaMmi // 167 // __yathA devasya zarIraM cakSuSA'nupalabhyamAnamapi vidyate cetanAvaccAdhyavasIyate, devAH svazaktiprabhAvAttathAbhUtaM rUpaM kurva-I nti yaccakSuSA nopalabhyate, na caitadvaktuM zakyate-nAstyacetanaM ceti, tadvadvAyurapi cakSuSo viSayo na bhavati, asti ca cittavAM-2 zceti, yathA vA'ntardhAnamaJjanavidyAmantrairbhavati manuSyANAM, na ca nAstitvamacetanatvaM ceti, etadupamAno vAyAvapi bhavati 1 etadupamAnena pra. For Personal & Private Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 74 // zastra. pari 1 uddezakaH 7 'Adezo' vyapadezo'satyapi rUpa iti, atra cAsacchando nAbhAvavacanaH, kiM tvasadrUpaM vAyoriti cakSurgAhyaM tadrUpaM na bhavati, sUkSmapariNAmAt paramANoriva, rUparasasparzAtmakazca vAyuriSyate, na yathA'nyeSAM vAyuH sparzavAneveti, prayogArthazca 3 gAthayA pradarzitaH, prayogazcAyaM-cetanAvAn vAyuH, aparapreritatiryaganiyamitagatimattvAt, gavAzvAdivat tiryageva gamananiyamAbhAvAt aniyamita vizeSaNopAdAnAcca paramANunA'nekAntikAsaMbhavaH, tasya niyamitagatimattvAt, jIvapudgalayoH 'anuzreNigati' ( tattvA0 a0 2 sU0 27) riti vacanAt evameSa vAyuH - ghanazuddhavAtAdibhedo'zastropahatazcetanAvAnavagantavya iti // parimANadvAramAha je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA tinnivi rAsI vIsuM logA asaMkhijjA / / 168 / / ( dAraM ) ye vAdaraparyAptakA vAyavaste saMvarttitalokapratarAsaGkhyeyabhAgavarttipradezarAziparimANAH, zeSAstrayo'pi rAzayo viSvak| pRthagasaGghayeyalokAkAzapradezaparimANA bhavanti, vizeSazcAyama trAvagantavyaH - bAdarApUkAyaparyAptakebhyo bAdaravAyuparyAptakA asaGkhayeyaguNAH bAdarApakAyA paryAptakebhyo bAdaravAyukAyAparyAptakA asaGkhyeyaguNAH sUkSmApUkAyA paryAptakebhyaH sUkSmavA|yvaparyAptakA vizeSAdhikAH sUkSmApUkAyaparyAptakebhyaH sUkSmavAyuparyAptakA vizeSAdhikAH // upabhogadvAramAha viyaNaghamaNAbhidhAraNa ussi caNaphusaNaANupANU a / bAyaravAukkAe uvabhogaguNA maNussANaM // 169 // vyajanabhastrAdhmAtAbhidhAraNotsiJcana phUtkAraprANApAnAdibhirbAdaravAyukAyena upabhoga eva guNa upabhogaguNo manuSyANAmiti // zastradvArAbhidhitsayA''ha, tatra zastraM dravyabhAvabhedAdvividhaM dravyazastrAbhidhitsayA''ha For Personal & Private Use Only // 74 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ via a tAlavaMde suppasiyapatta celakaNNe ya / abhidhAraNA ya bAhiM gaMdhaggI vAusasthAI // 170 // vyajanaM-tAlavRntaM sUrpasitapatracelakarNAdayaH dravyazastramiti, tatra sitamiti cAmaraM, prasvinno yadbahiravatiSThate vAtAgamanamArge sA'bhidhAraNA, tathA gandhAH - candanozIrAdInAM agnirjyAlA pratApazca tathA pratipakSavAtazca zItoSNAdikaH, pratipakSavAyugrahaNena svakAyAdizastraM sUcitamiti, evaM bhAvazastramapi duSpraNihitamanovAkkAya lakSaNamavagantavyamiti // adhunA sakalaniryuktyarthopasa jihIrSurAha sAI dAraM tAI jAIM havaMti puDhavIe / evaM vAuchese nijjutI kittiyA esA // 171 // 'zeSANi' uktavyatiriktAni tAnyeva dvArANi pRthivIsamadhigame yAnyabhihitAnIti, evaM sakaladvAra kalApavyAvarNanAd vAyukAyoddezake niryuktiH kIrttitaiSA'vagantavyeti // gato nAma niSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedam -- 'pahU ejassa duguMchaNAe 'tti, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarodeza ke paryantasUtre trasakAyaparijJAnaM tadArambhavarjanaM ca munitvakAraNamabhihitam, ihApi tadeva dvayaM vAyukAyaviSayaM munitvakAraNamevocyate, tathA para|mparasUtrasambandhaH 'ihamegesiM No NAyaM bhavaitti, kiM tat jJAtaM bhavati ?, 'pahu ejassa durguchaNAe tti, tathA AdisUtrasamba ndhazca 'suyaM me AusaMteNa' mityAdi, kiM tat zrutaM ?, yatprAgupadiSTaM tathaitacca pahU ejassa durguchaNAe ( sU0 55 ) 'duguJcha 'ti jugupsA prabhavatIti prabhuH samarthaH yogyo vA, kasya vastunaH samartha iti ?, 'eja kampane ' ejatItyejo - For Personal & Private Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 75 // vAyuH kampanazIlatvAt tasyaijasya jugupsA-nindA tadAsevanaparihAro nivRttiritiyAvat tasyA-tadviSaye prabhurbhavati, vA- zastra.pari1 yukAyasamArambhanivRttau zakto bhavatItiyAvat , pAThAntaraM vA 'pahU ya egassa duguMchaNAe' udrekAvasthAvarttinaikena guNena uddezakA sparzAkhyenopalakSita ityeko-vAyustasyaikasya ekaguNopalakSitasya vAyorjugupsAyAM prabhuH, cazabdAt zraddhAne ca prabhurbhavatIti, arthAt yadi zraddhAya jIvatayA jugupsate ttH|| yo'sau vAyukAyasamArambhanivRttau prabhuruktastaM darzayati AyaMkadaMsI ahiMyaMti NaccA, je ajjhatthaM jANai se bahiyA jANai, je bahiyA jA Nai se ajjhatthaM jANai, eyaM tulamannesiM (sU0 56) | 'taki kRcchrajIvana' ityAtaGkanamAtaGka:-kRcchrajIvanaM-duHkhaM, tacca dvividha-zArIraM mAnasaM ca, tatrAdyaM kaNTakakSArazastra-14 gaNDalUtAdisamutthaM, mAnasaM priyaviprayogApriyasamprayogepsitAlAbhadAridyadaurmanasyAdikRtam, etadubhayamAtaGkaH, enamAtakaM pazyati tacchIlazcetyAtaGkadarzI, avazyametadubhayamapi duHkhamApatati mayyanivRttavAyukAyasamArambhe, tatazcaitadvAyukAyasamArambhaNamAtaGkahetubhUtamahitamiti jJAtvaitasmAnnivarttane prabhurbhavatIti / yadivA''taGko dvedhA-dravyabhAvabhedAt, tatra dravyAtaGke idamudAharaNam-jaMbuddIve dIve bharahe vAsaMmi atthi supasiddhaM / bahuNayaraguNasamiddhaM rAyagihaM NAma NayaraMti // 1 // tatvAsi garuyadariyArimaddaNo bhuyaNaniggayapayAvo / abhigayajIvAjIvo rAyA NAmeNa jiyasattU // 2 // aNa-| // 75 // 10mApatitamapyanivRtta. pra. anAyIti sambodhane'nyasyAzcarya vA. 2 jambUdvIpe dvIpe bharate varSe'sti suprasiddham / bahunagaraguNasamRddhaM rAjagRhaM nAma nagaramiti // 1 // tatrAsIt gurudaptArimardano bhuvananirgatapratApaH / abhigatajIvAjIvo rAjA nAmnA jitazatruH // 2 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ varayagaruyasaMvegabhAvio dhammaghosapAmUle / so annayA kayAI pamAiNaM pAsae sehaM // 3 // coijaMtamabhikkhaM avarAha nAtaM puNo'vi kuNamANaM / tassa hiyaha rAyA sesANa ya rakkhaNahAe // 4 // AyariNANuNNAe ANAvai so uNiyayapuri | sehiM / tivvukkaDadavvehiM saMdhiyapuvvaM tahiM khAraM // 5 // pakkhitto jattha Naro NavaraM godohamettakAleNaM / NijjiNNamaMsasoTrANiya aThiyasesattaNamuvei // 6 // do tAhe puvvamae purise ANAvae tahiM raayaa| egaM gihatthavesaM bIyaM pAsaMDiNevatthaM // 7 // puvvaM ciya sikkhavie te purise pucchae tahiM raayaa| ko avarAho esiM? bhaNaMti ANaM aikkamai // 8 // pAsaMDio jahutte Na vaTTai attaNo ya AyAre / pakkhivaha khAramajjhe khittA godohamettassa // 9 // dadvaNa hivasese te purise aliyarosarattaccho / sehaM AloyaMto rAyA to bhaNai AyariyaM // 10 // tumhavi ko'vi pamAdI? sAsemi ya taMpi Natthi bhaNai gurU / jai hohI to sAhe tumhe cciya tassa jANihiha // 11 // seho gae NivaMmI bhaNaI te sAhuNo u Na puNatti / | hohaM pamAyasIlo tumhaM saraNAgao dhaNiyaM // 12 // jai puNa hoja pamAo puNo mamaM saDabhAvarahiyassa / tumha guNehiM 1 anavaratagurusaMvegabhAvito dharmaghoSapAdamUle / so'nyadA kadAcitpramAdinaM pazyati ziSyam // 3 // codyamAnamabhIkSNamaparAdhaM taM punarapi kurvantam / tasya hitArtha rAjA zeSANAM ca rakSaNArthAya // 4 // AcAryAnujJayA Anayati sa tu nijapuruSaiH / tIvotkaTadravyaiH saMyuktapUrva tatra kSAram // 5 // prakSipto yatra naro navaraM godohamAtrakAlena / nirjIrNamAMsazoNito'sthizeSatvamupaiti // 6 // dvau tadA pUrvamRtau puruSAvAnayati tatra rAjA / eka gRhasthaveSaM dvitIyaM pASaNDinepathyam // 7 // pUrvameva | zikSitAn tAn puruSAn pRcchati tatra rAjA / koparAdho'nayoH? bhaNanti AjJAmatikAmati // 8 // pAkhaNDiko yathokte na vartate AtmanazcAcAre / prakSipata kSAramadhye kSiptau godomAtreNa // 9 // dRSTvA'sthyavazeSau tau puruSau alikrossrktaakssH| zaikSakamAlokayan rAjA tato bhaNatyAcAryam // 10 // yuSmAkamapi ko'pi pramAdI?, zAsayAmi ca tamapi nAsti bhaNati guruH / yadi bhaviSyati tadA kathayiSyAmi yUyameva taM jJAsyatha // 11 // zaikSako gate nRpe bhaNati tAn sAdhUMstu na punariti / bhaviSyAmi pramAdazIlo yuSmAkaM zaraNAgato'tyartham // 12 // yadi punarbhavetpramAdaH punarmama zaTha(zrAddha) bhAvarahitasya / yuSmAkaM guNaiH For Personal & Private Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zastra-pari1 uddezakaH7 R zrIAcA- suvihiya! to sAvagarakkhasA mucce // 13 // AyaMkabhaoviggo tAhe so Niccaujjuo jaao| koviyamatI ya samae raNNA rAGgavRttiH ta marisAvio pacchA // 14 // davvAyaMkAdasI attANaM savvahA Niyattei / ahiyAraMbhAu sayA jaha sIso dhammaghosassa (zI0) // 15 // bhAvAtaGkAdazI tu narakatiryamanuSyAmarabhaveSu priyaviprayogAdizArIramAnasAtaGkabhItyA na pravarttate vAyusamA rambhe, api tvahitametadvAyusamArambhaNamiti matvA pariharati, ato ya AtaGkadarzI bhavati vimalavivekabhAvAt sa vaayus||76|| mArambhasya jugupsAyAM prabhuH, hitAhitaprAptiparihArAnuSThAnapravRtteH, tadanyaivaMvidhapuruSavaditi / vAyukAyasamArambhanivRtteH kAraNamAha-'je ajjhattha'mityAdi, AtmAnamadhikRtya yadvarttate tadadhyAtma, tacca sukhaduHkhAdi, tadyo jAnAti-avabudhyate svarUpato'vagacchatItyarthaH, sa bahirapi prANigaNaM vAyukAyAdikaM jAnAti, yathaiSo'pi hi sukhAbhilASI duHkhAco|dvijate, yathA mayi duHkhamApatitamatikaTukamasadvedyakarmodayAdazubhaphalaM svAnubhavasiddhaM evaM yo vetti svAtmani sukhaM ca sadvedyakarmodayAt zubhaphalamevaM ca yo'vagacchati sa khalvadhyAtma jAnAti, evaM ca yo'dhyAtmavedI sa bahirvyavasthitavAyukAyAdiprANigaNasyApi nAnAvidhopakramajanitaM svaparasamutthaM ca zarIramanaHsamAzrayaM duHkhaM sukhaM vA vetti, svapratyakSatayA paratrApyanumIyate, yasya punaH svAtmanyeva vijJAnamevaMvidhaM na samasti kutastasya bahirvyavasthitavAyukAyAdiSvapekSA?, yazca bahirjAnAti so'dhyAtma yathAvadavaiti, itairatarAvyabhicArAditi / parAtmaparijJAnAcca yadvidheyaM taddarzayitumAha-eyaM 1 suvihitAH tataH zrAvakarAkSasAt mudheyam // 13 // AtathabhayodvignastadA sa nilamudyukto jAtaH / kovidamatiya samaye rAjJA kSamitaH pazcAt // 14 // dravyAtavAdI AtmAnaM sarvathA nivartayati / ahitArambhAt sadA yathA ziSyo dharmaghoSasya // 15 // -CA // 76 // For Personal & Private Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSasyopajAyate yazass / jaha hoi anikhAkhaduHkhAnubhavo'nvaSaya - tulamannesimityAdi, etAM tulAM yathoktalakSaNAm anveSayed-gaveSayediti, kA punarasau tulA ?, yathA''tmAnaM sarvathA su-| khAbhilASitayA rakSasi tathA'paramapi rakSa, yathA paraM tathA''tmAnamityetAM tulAM tulitasvaparasukhaduHkhAnubhavo'nveSayedevaM kuryAdityarthaH, uktaM ca-"kaDeNaM kaMTaeNa va pAe viddhassa veyaNaTTassa / jaha hoi anivvANI savvattha jiesutaM jANa // 1 // " tathA "mariSyAmIti yad duHkhaM, puruSasyopajAyate / zakyastenAnumAnena, paro'pi parirakSitum // 1 // " // atazca yathA'bhihitatulAtulitasvaparA narAH sthAvarajaGgamajantusaGghAtarakSaNAyaiva pravarttante, kathamiti darzayati iha saMtigayA daviyA NAvakhaMti jIviuM (sU0 57) 'iha' etasmin dayaikarase jinapravacane zamanaM zAntiH-upazamaH prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNasamyagdarzanajJAnacaraNakalApaH zAntirucyate, nirAbAdhamokSAkhyazAntiprAptikAraNatvAt , tAmevaMvidhAM zAntiM gatAH-prAptAH zAntigatAH, zAntau vA sthitAH zAntigatAH, dravikA nAma rAgadveSavinirmuktAH, dravaH-saMyamaH saptadazavidhAnaH karmakA|ThinyadravaNakAritvAd-vilayahetutvAt sa yeSAM vidyate te dravikAH, nAvakAnti-na vAJchanti nAbhilaSantItyarthaH, ki nAvakAGkSanti ?-'jIvituM' prANAn dhArayituM, kenopAyena jIvituM nAbhikAnti?, vAyujIvopamardanenetyarthaH, zeSapRthivyAdijIvakAyasaMrakSaNaM tu pUrvoktameva, samudAyArthastvayam-ihaiva jaine pravacane yaH saMyamastadvyavasthitA evonmUlitAtituGgarA 1 kASThena kaNTakena vA pAde viddhasya vedanAtasya / yathA bhavatyanirvANI (asAtA) sarvatra jIveSu tAM jAnIhi // 1 // 2 khaparAntarAH. pra. For Personal & Private Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 77 // gadveSadrumAH parabhUtopamardaniSpannasukhajIvikAnirabhilASAH sAdhavo, nAnyatra, evaMvidhakriyAvabodhAbhAvAditi // evaM vyavasthite sati lamANe puDho pAsa aNagArA moti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthe hiM vAu kammasamAraMbheNaM vAusatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsati / tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAI maraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM se sayameva vAusatthaM samArabhati aNNehiM vA vAusatthaM samAraMbhAvei aNNe vAusatthaM samAraMbhaMte samaNujANati, taM se ahiyAe taM se abohIe, setaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavao aNagArANaM aMtie ihamegesiM NAyaM bhavati - esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu rie, itthaM gaDDie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsati ( sU0 58 ) For Personal & Private Use Only zastra. pari1 uddezakaH 7 // 77 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ se saMta saMpAimA pANA Ahacca saMpayaMti ya pharisaM ca khalu puTThA ege saMghAya - mAvati, je tattha saMghAyamAvajjaMti te tattha pariyAvajjaMti, je tattha pariyAvajaMti tattha udAyaMti, ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI va sayaM vAusatthaM samAraMbhejjA Neva'NNehiM vAusatthaM samAraMbhAvejA Neva'NNe vAusatthaM samAraMbhaMte samaNujANejjA, jassete vAusatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti sehuNI pariNNAyakamme ( sU0 59 ) ttibemi pUrvavanneyaM // samprati SaDjIvanikAyaviSayavadhakAriNAmapAyadidarzayiSayA tannivRttikAriNAM ca sampUrNamunibhAvapradarzanAya sUtrANi prakramyante etthaMpi jANe uvAdIyamANA, je AyAre Na ramaMti, AraMbhamANA viNayaM vayaMti, chaMdo vaNIyA ajjhovavaNNA, AraMbhasattA pakaraMti saMgaM ( sU0 60 ) etasminnapi prastute vAyukAye, apizabdAt pRthivyAdiSu ca samAzritamArambhaM ye kurvvanti te upAdIyante - karmaNA For Personal & Private Use Only w
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) badhyanta ityarthaH, ekasmin jIvanikAye vadhapravRttaH zeSanikAyavadhajanitena karmaNA badhyate, kimiti ?-yato na hyakajIva zastra.pari1 nikAyaviSaya ArambhaH zeSajIvanikAyopamardamantareNa kartuM zakyata ityatastvamevaM jAnIhi, zroturanena parAmarzaH, atra ca dvitIyArthe prathamA, tatazcaivamanvayo lagayitavyaH-pRthivyAdyArambhiNaH zeSakAyArambhakarmaNA upAdIyamAnAn jAnIhi, ke uddezaka punaH pRthivyAdyArambhiNaH zeSakAyArambhakarmaNopAdIyante ? iti, Aha-je AyAre Na ramaMti' ye hyaviditaparamArthA jJAnadarzanacaraNatapovIryAkhye paJcaprakArAcAre 'na ramante'na dhRtiM kurvanti, tadadhRtyA ca pRthivyAdyArambhiNaH, tAn karma-12 bhirupAdIyamAnAn jAnIhi, ke punarAcAre na ramante ?, shaakydigmbrpaarshvsthaadyH| kimiti ?, yata Aha-'AraMbhamANA viNayaM vayaMti' ArambhamANA api pRthivyAdIn jIvAn vinayaM-saMyamameva bhASante, karmASTakavinayanAdvinayaH-saMyamaH, zAkyAdayo hi vayamapi vinayavyavasthitA ityevaM bhASante, na ca pRthivyAdijIvAbhyupagamaM kurvanti, tadabhyupagame vA tadAzritArambhitvAt jJAnAdyAcAravikalatvena naSTazIlA iti / kiM punaH kAraNaM?, yenaivaM te duSTazIlA api vinayavyavasthitamAtmAnaM bhASante ityata Aha-'chandovaNIyA ajjhovavaNNA' chandaH-svAbhiprAyaH icchAmAtramanAlocitapUrvAparaM viSayAbhilASo vA, tena chandasA upanItAH-prApitA ArambhamArgamavinItA api vinayaM bhASante, adhikamatyarthamupapannA taccittAstadAtmakAH adhyupapannAH-viSayaparibhogAyattajIvitA ityarthaH, ya evaM viSayAzAkarSitacetasaste kiM kuyuri| tyAha-AraMbhasattA pakaraMti saMga ArambhaNamArambhaH-sAvadyAnuSThAnaM tasmin saktAH-tatparAH prakarSeNa kurvanti, sajyante 1 chandenopanItAH pra. 'abhiprAyavazau chandau' ityamarokteH 'chando vaze'bhiprAye ca' iti sakArAnte'nekArthoke yamasAdhuH. For Personal & Private Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ yena saMsAre jIvAH sa saGgaH-aSTavidhaM karma viSayasaGgo vA taM saGgaM prakurvanti, saGgAcca punarapi saMsAraH, AjavaMjavIbhA-14 meM varUpaH, evaMprakAramapAyamavAmoti SaDjIvanikAyaghAtakArIti // atha yo nivRttassadArambhAtsa kiMviziSTo bhavatItyata Aha se vasumaM savvasamaNNAgayapaNNANeNaM appANeNaM akaraNijaM pAvaM kammaM No aNNesiM, taM pariNAya mehAvI va sayaM chajjIvanikAyasatthaM samAraMbhejA Neva'NNehiM chajjIvanikAyasatthaM samAraMbhAvejjA Neva'NNe chajjIvanikAyasatthaM samAraMbhaMte samaNujANejA, jassete chajjIvanikAyasatthasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme (sU061) tibemi // iti saptamoddezakaH / iti prathamamadhyayanam // __'se' iti pRthivyuddezakAdyamihitanivRttiguNabhAk SaDjIvanikAyahanananivRtto 'vasumAn' vasUni dravyabhAvabhedAvidhAdravyavasUni-marakatendranIlavajrAdIni bhAvavasUni-samyaktvAdIni tAni yasya yasminvA santi sa vasumAn dravyavAnityarthaH, iha ca bhAvavasubhirvasumattvamaGgIkriyate, prajJAyante yaistAni prajJAnAni-yathAvasthitaviSayagrAhINi jJAnAni,sarvANi samanyAgatAni prajJAnAni yasyAtmanaH sa sarvasamanvAgataprajJAna:-sarvAvabodhavizeSAnugataH sarvendriyajJAnaiH paTubhiryathAvasthitaviSayagrAhibhiraviparItairanugata itiyAvat, sena sarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA, athavA sarveSu dravyaparyAyeSu samyaganugataM prajJAnaM 1 itaH prAk 'punaH punastatraivotpattiH' iti pra. na ca yuktaH, 2 punaH punastatraiva saGgaH karmotpattirUpaH, tamajJAnenAtmanA, gataH sarvendriyajJAna jJAnAni,sarvANi sA 4. na ca yuktaH, For Personal & Private Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ zastra.pari1 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH7 // 79 // yasyAtmanaH sa sarvasamanvAgataprajJAna AtmA, bhagavadvacanaprAmANyAdevametat dravyaparyAyajAtaM nAnyatheti sAmAnyavizeSaparicchedAnnizcitAzeSajJeyaprapaJcasvarUpaH sarvasamanvAgataprajJAna Atmetyucyate, athavA-zubhAzubhaphalasakalakalApaparijJAnAnnarakatiryaknarAmaramokSasukhasvarUpaparijJAnAccAparituSyannanaikAntikAdiguNayukte saMsArasukhe mokSAnuSThAnamAviSkurvan sarvasamanvAgataprajJAna AtmA'bhidhIyate, tenaivaMvidhenAtmanA ' akaraNIyam' akarttavyamihaparalokaviruddhatvAdakAryamiti matvA nAnveSayet-na tadupAdAnAya yatnaM kuryAdityarthaH, kiM punaH tadakaraNIyaM nAnveSaNIyamiti ?, ucyate, 'pApaM karma' adhaHpatanakAritvAtsApaM kriyata iti karma, taccASTAdazavidhaM prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakrodhamAnamAyAlobhapremadveSakalahAbhyAkhyAnapaizUnyaparaparivAdaratyaratimAyAmRSAmithyAdarzanazalyAkhyamiti, evametat pApamaSTAdazabhedaM nAnveSayet-na kuryAt svayaM na cAnyaM kArayet na kurvANamanyamanumodeta / etadevAha-'taM pariNNAya mehAvI'tyAdi 'tat' pApamaSTAdazaprakAraM pariH-samantAt jJAtvA medhAvI-maryAdAvAn naiva svayaM SaDjIvanikAyazastraM svakAyaparakAyAdibhedaM samA|rabheta naivAnyaiH samArambhayet na cAnyAn samArabhamANAn samanujAnIyAt , evaM yasyaite suparIkSyakAriNaH SaDjIvanikAyazastrasamArambhAH tadviSayAH pApakarmavizeSAH parijJAtA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca, sa eva muniH pratyAkhyAtakarmatvAt-pratyAkhyAtAzeSapApAgamatvAt , tadanyaivaMvidhapuruSavaditi / itizabdo'dhyayanaparisamAptipradarzanAya, bravImIti sudharmasvAmyAha svamanISikAvyAvRttaye, bhagavato'panItaghanaghAtikarmacatuSTayasya samAsAditAzeSapadArthAvirbhAvakadivyajJAnasya praNatAzeSagIrvANAdhipatezcatustriMzadatizayasamanvitasya zrIvarddhamAnasvAmina upadezAtsarvametadAkhyAtaM // 79 // - For Personal & Private Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadatikrAntaM mayeti / uktaH sUtrAnugamaH nikSepazca sasUtrasparzaniryuktiH / samprati nayA naigamAdayaH, te cAnyatra suvicAritAH saGkSepatastu sarve'pi ete dvedhA bhavanti, jJAnanayAzcaraNanayAzca tatra jJAnanayA jJAnameva pradhAnaM mokSasAdhanami tyadhyavasyanti, hitAhitaprAptiparihArakAritvAt jJAnasya, tatpUrvaka sakaladuHkhaprahANAcca jJAnameva na tu kriyA, caraNana - yAstu caraNasya prAdhAnyamabhidadhati, anvayavyatirekasamadhigamyatvAtsakalapadArthAnAM tathAhi - satyapi jJAne sakalavastugrAhiNi samullasite na caraNamantareNa bhavadhAraNIyakarmocchedaH, tadanucchedAcca mokSAlAbhaH, tasmAnna jJAnaM pradhAnaM, caraNe punaH sati sarvamUlottaraguNAkhye ghAtikarmocchedaH, taducchedAt kevalAvabodhaprAptiH, tatazca yathAkhyAtacAritravahnijvAlAkalApapratApitasakalakarmmakandocchedaH, taducchedAdavyAbAdhasukhalakSaNamokSAvAptiriti, tasmAccaraNaM pradhAnamityadhyavasyAmaH / atrocyate, ubhayamapyetanmithyAdarzanaM, yata uktam - " haiyaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyA / pAsaMto paMgulo daho, | dhAvamANo ya aMdhao // 1 // " tadevaM sarve'pi nayAH parasparanirapekSA mithyAtvarUpatayA na samyagbhAvamanubhavanti, samuditAstu yathAvasthitArthapratipAdanena samyaktvaM bhavanti, yata uktam -- "aivaM savvevi NayA micchAdiTThI sapakkhapaDibaddhA / aNNoSNaNissiyA puNa havaMti te ceva sammattaM // 1 // " tasmAdubhayaM parasparasApekSaM mokSaprAptaye alaM, na pratyekaM jJAnaM caraNaM ceti, nirdoSaH khalveSa pakSa iti vyavasthitaM / tathA cobhayaprAdhAnyadidarzayiSayAha - savvesiMpi NayANaM bahuvidhavatta 1 hataM jJAnaM kriyAhInaM hatA'jJAnataH kriyA / pazyan paGgurdagdho dhAzvAndhaH // 1 // 2 evaM sarve'pi nayAH mithyAdRSTayaH khapakSapratibaddhAH / anyo'nyanizritAH punarbhavanti ta eva samyaktvam // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ zastra.pari1 uddezakaH zrIAcA- MvvayaM NisAmettA / taM savaNayavisuddhaM jaM caraNaguNahio sAhU ||1||crnnN ca guNazca caraNaguNau tayoH sthitazcarAGgavRttiH raNaguNasthitaH, guNazabdopAdAnAt jJAnameva parigRhyate, yato na kadAcidAtmano guNinastena jJAnAkhyena guNena viyo(zI0) go'sti, tato'sau sahabhAvI guNaH, ato bahuvidhavaktavyaM nayamArgamavadhAryApi sarUpAt jJAnacaraNayoreva sthAtavyamiti nizcayo viduSAM, na cAbhilaSitaprAptiH kevalena caraNena, jJAnahInatvAt , andhagamikriyAprativiziSTapradezaprAptivat, na ca jJAnamAtreNAbhISTaprAptiH, kriyAhInatvAt , cakSurjJAnasamanvitapanapuruSaardhadagdhanagaramadhyAvasthitayathAvasthitadarzijJAnavat, tasmAdubhayaM pradhAnaM, nagaradAhanirgame paDnabandhasaMyogakriyAjJAnavat // evamidamAcArAGgasandohabhUtaM prathamAdhyayanaM SaDjIvanikAyasvarUparakSaNopAyagarbhamAdimadhyAvasAneSu dayaikarasamekAntahitApattikAri mumukSuNA yadA'dhItaM bhavati sUtrataH zikSakeNArthatazcAvadhRtaM bhavati zraddhAmasaMvegAbhyAM ca yathAvadAtmIkRtaM bhavati tato'sya mahAvatAropaNamupasthApanaM parIkSya nizIthAdyabhihitakrameNa sacittapRthivImadhyagamanAdinA zraddadhAnasya sarva yathAvidhi kAryam / kaH punarupasthApane vidhiriti ?, atrocyate, zobhaneSu tithikaraNanakSatramuhUrteSu dravyakSetrabhAveSu ca bhagavatAM pratikRtIrabhivandya pravarddhamAnAbhiH |stutibhiH atha pAdapatitotthitaH sUriH saha zikSakeNa mahAvratAropaNapratyayaM kAyotsargamutsAu~kaikaM mahAnatamAdita Arabhya triruccArayed yAvannizibhuktiviratiravikalA triruccAritA, pazcAdidaM triruccaritavyam-'icceiyAI paMca mahavvayAI rAibhoyaNaveramaNachaThAI attahiyaDayAe upasaMpajittA NaM viharAmi' pazcAdvandanakaM dattvotthito'bhidhatte avanatAGga 1 ityetAni paJca mahAvratAni rAtribhojanaviramaNaSaSThAni AtmahitArthAyopasaMpadya virahAmi. 9SANSAROSAGAR ASSOCROSEX // 80 // For Personal & Private Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ *ASAAAAAAAAAG05464 yaSTiH-'saMdizata kiM bhaNAmI'ti, sUriH pratyAha-vanditvA'bhidhatsvetyevamukto'bhivandhotthito bhaNati-'yuSmAbhirmama mahAvratAnyAropitAni icchAmyanuziSTimiti, AcAryo'pi praNigadati-'nistArakapArago bhavAcAryaguNairvarddhasva' vacanaviratisamanantaraM ca surabhivAsacUrNamuSTiM ziSyasya zirasi kirati, pazcAdvandanakaM dattvA pradakSiNIkarotyAcArya namaskAramAvartayan , punarapi vandate, tathaiva ca karoti sakalakriyAnuSThAnam , evaM tripradakSiNIkRtya viramati ziSyaH, zeSAH sAdhavazcAsya mUrbhi yugapadvAsamuSTiM vimuzcanti surabhiparimalAM yatijanasulabhakesarANi vA, pazcAtkAritakAyotsargaH sUrirabhidadhAti-gaNastava koTikaH sthAnIyaM kulaM vairAkhyA zAkhA amukAbhidhAna AcArya upAdhyAyazca, sAdhvyAH pravatinI tRtIyoddeSTavyA, yathA''sannaM copasthApyamAnA ratnAdhikA bhavanti, pazcAdAcAmlaM nirvikRtikaM vA svagacchasantatisamAyAtamAcarantIti / evametadadhyayanamAdimadhyAntakalyANakalApayogi bhavyajanatAmanaHsamAdhAnAdhAyi priyaviprayogAdiduHkhAvarttabahulakaSAyajhapAdikulAkulaviSamasaMsRtisarittAraNasamarthamamaladayaikarasamasakRdabhyasitavyaM mumukSuNeti // AcAryazrIzIlAGkaviracitA zastraparijJAdhyayanaTIkA samApteti (granthAgraM zlokAH 2221) / Jain Education Triternational For Personal & Private Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ DOE ON ityAcArAGge zastraparijJAdhyayanam // 1 // Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ namaH zrIvarddhamAnAya, varddhamAnAya paryayaiH / uktAcAraprapaJcAya, niSprapaJcAya tAyine // 1 // zastraparijJAvivaraNamatigahanamitIva kila vRtaM pUjyaiH / zrIgandhahastimizrairvivRNomi tato'hamavaziSTam // 2 // uktaM prathamAdhyayanaM, sAmprataM dvitIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - iha hi mithyAtvopazamakSaya kSayopazamAnyatarAvAptasamyagdarzanajJAnakAryasyAtyantikaikAntAnAbAdhaparamAnandasvatattvasukhAnAvaraNajJAnadarzanalakSaNalakSitamokSakAraNasyAzravanirodhanirjarArUpasya mUlottaraguNabhedabhinnasya cAritrasyAparAzeSatra tavRtikalpaniSpAditaniSpratyUhasakalaprANigaNasaGghaTTanaparitApanApadrAvaNanivRttirUpasya saMsiddhaye maraNAbhAvaprasaGgAdabhUtaguNAtmadharmmajJAnopalabdhervArhaspatyamatanirAsena sAmAnyato jIvAstitvaM pratipAdya vizeSatazca bauddhAdimatanirAsenai kendriyAvanivanAnalapavanavanaspatibhedAMzca jIvAn prakaTayya yathAkramaM | samAnajAtIyAzmalatAdyudbhedadarzanAdarzomAMsAGkuravat avikRtabhUmikhananopalabdhermmaNDUkavat viziSTAhAropacayApacayazarIrAbhivRddhikSayAnvayavyatirekagaterarbhakazarIravat aparapreritApratihatA niyatatirazcInagamanAdgavAzvAdivat sAlakakanUpurAlaGkA|rakAminIcaraNatADanavikArAdhigateH kAmukavadityAdibhiH prayogaiH tathoccaiH zira udghATya sUkSmabAdaradvitricatuSpacendriyasaMjJItaraparyAptaka aparyAptakabhedAMzca pradarzya zastraM ca svakAyaparakAya bhedabhinnaM tadvadhe bandhaM viratiM ca pratipAdya punarapi tadeva cAritraM yathA sampUrNa bhAvamanubhavati tathA'nenAdhyayanenopadizyate, tathAhi --adhigatazastraparijJAsUtrArthasya tatpratipAditaikendriyapRthivIkAyAdi zraddadhAnasya samyak tadrakSApariNAmavataH sarvopAdhizuddhasya tadyogyatayA''ropitapaJcamahAvratabhArasya sAdhoryathA rAgAdikaSAya lokasya zabdAdiviSayalokasya vA vijayo bhavati tathA'nenAdhyayanena pratipAdyate / For Personal & Private Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0 ) // 82 // tathA ca niyuktikAreNAdhyayanArthAdhikAraH zastraparijJAyAM prAgniradezi - " loo jaha bajjhai jaha ya taM vijahiyanvaM"ti, | ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti / tatra sUtrArthakathanamanuyogaH, tasya dvArANi upAyA vyAkhyAGgAnItyarthaH, tAni copakramAdIni, tatropakramo dvedhA - zAstrAnugataH zAstrIyaH lokAnugato laukika iti, nikSepastridhA - oghanAmasUtrAlApaka niSpannabhedAt, anugamo dvedhA sUtrAnugamo niryuktyanugamazca, nayA-naigamAdayaH / tatra zAstrIyopakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca tatrAdhyayanArthAdhikAro'dhyayana| sambandhe zastraparijJAyAM prAgeva niradezi, uddezArthAdhikAraM tu svayameva niyuktikAraH pracikaTayiSurAha - sayaNe ya addattaM bIyagaMmi mANo a atthasAro a / bhogesu loganissAi loge amamijjayA ceva // 163 // tatra prathamoddeza kArthAdhikAraH 'svajane' mAtApitrAdike abhiSvaGgo'dhigatasUtrArthena na kArya ityadhyAhAraH, tathA ca sUtram - 'mAyA me piyA me' ityAdi 1, 'adadattaM bIyamiti dvitIya uddezake adRDhatvaM saMyame na kAryamiti zeSaH, viSayakaSAyAdau cAdRDhatvaM kAryamiti, vakSyati ca - 'araI AuTTe mehAvI' 2, tRtIya uddezake 'mANo a atthasAro atti jAtyAdyupetena sAdhunA karmmavazAdvicitratAmavagamya sarvamadasthAnAnAM mAno na kAryaH, Aha ca - ' ke goAvAdI ? ke mANAvAdI' tyAdi, arthasArasya ca nissAratA varNyate, tathA ca- 'tibiheNa jA'vi se tattha mattA appA vA bahugA ve'tyAdi 3, caturthe tu 'bhogesu'tti bhogeSvabhiSvaGgo na kArya iti zeSaH, yato bhoginAmapAyAn vakSyati, sUtraM ca - 'thIhiM loe paJcahie' 4, paJcame tu 'logaNissAe 'tti tyaktasvajanadhanamAnabhogenApi sAdhunA saMyamadehapratipAlanAya svArthA For Personal & Private Use Only loka.vi. 2 uddezakaH 1 // 82 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ rambhapravRttalokanizrayA vihartavyamiti zeSaH, tathA ca sUtram-'samuTThie aNagAre' ityAdi jAva parivae' 5, SaSThoddezake tu-'loe amamijjayA ceva' lokanizrayA'pi viharatA sAdhunA tasmin loke pUrvAparasaMstute'saMstute ca na mamatvaM kArya, paGkajavattadAdhArasvabhAvAnabhiSvaGgiNA bhAvyamiti, tathA ca sUtram-je mamAIyamaI jahAti se jahAti mamAtiyaM' gaathaataasryaarthH|| nAmaniSpanne tu nikSape lokavijaya iti dvipadaM nAma, tatra lokavijayayonikSepaH kAryaH, sUtrAlApakaniSpanne ca nikSepe yAni nikSepArhANi sUtrapadAni teSAM ca nikSepaH kAryaH, sUtrapadopanyastamUlazabdasya ca kaSAyAbhidhAyakatvAt kaSAyAzca nikSeptavyAH, tadevaM nAmaniSpannaM bhaviSyatsUtrAlApakaniSpannanikSepopakSiptaM sAmarthyAyAtaM ca yannikSeptavyaM tanniyu|ktikAro gAthayA sampiNDyA''caSTe logassa ya vijayassa ya guNassa mUlassa taha ya ThANassa / nikkhevo kAyavvo jamUlAgaM ca saMsAro // 164 // | kaNThayA, kevalaM 'jaMmUlAgaM ca saMsAra' iti yanmUlakaH saMsArastasya ca nikSepaH kAryaH, tacca mUlaM kaSAyAH, yataH nArakatiryagnarAmaragatiskandhasya garbhaniSekakalalArbudamAMsapezyAdijanmajarAmaraNazAkhasya dAridyAdyanekavyasanopanipAtapatragahanasya priyaviprayogApriyasamprayogArthanAzAnekavyAdhizatapuSpopacitasya zArIramAnasopacitatIvrataraduHkhopanipAtaphalasya saMsAratarormUlam-AdyaM kAraNaM kaSAyAH-kapaH-saMsArastasyA''yA itikRtvA // tadevaM yAnyatra nAmaniSpanne yAni ca sUtrAlApakaniSpanne nikSeptavyapadAni sambhavanti tAni niyuktikAraH suhRdbhUtvA vivekenA''caSTelogotti ya vijaatti ya ajjhayaNe lakkhaNaM tu nipphaNNaM / guNamUlaM ThANaMti ya suttAlAve ya nipphaNNaM // 16 // For Personal & Private Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- kaNThyA, tatra 'yathoddezastathA nirdeza'iti nyAyAllokavijayayonikSepamAha loka.vi.2 rAGgavRttiHlogassa ya nikkhevo aTTaviho chaviho u vijayassa / bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM // 166 // uddezakaH1 (zI0) tatra lokyata iti lokaH, 'loka darzana' ityasmAddhAtoH 'akartari ca kArake saMjJAyA (pA. 3-3-19) miti ghaJ, sa ca dharmAdharmAstikAyavyavacchinnamazeSadravyAdhAraM vaizAkhasthAnasthakaTinyastakarayugmapuruSopalakSitamAkAzakhaNDaM paJcAstikAyAtmako veti, tasya nikSepo'STadhA-nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhavabhAvaparyavabhedAt , 'chabviho u vijayassa'tti vijayaH / abhibhavaH parAbhavaH parAjaya iti paryAyAH, tasya nikSepaH SaDvidho vakSyate, tatrASTaprakAre loke yenAtrAdhikArastamAha-bhAve kasAyalogo'tti bhAvalokenAtrAdhikAraH, sa ca bhAvaH SaTprakAra audayikAdiH, tatrApyaudayikabhAvakaSAyalokenAdhikAraH, tanmUlatvAt saMsArasya, yadyevaM tataH kimata Aha-'ahigAro tassa vijaeNaM'ti adhikAro-vyApAraH, tasya-audayika|bhAvakaSAyalokasya 'vijayena' parAjayeneti gaathaarthH|| tatra loko'STadhA nikSepArtha prAgupAdezi vijayazca poDhA, tannikSepArthamAhalogo bhaNio vvaM khittaM kAlo abhAvavijao a|bhv loga bhAvavijao pagayaM jaha bajjhaI logo 16 tatra lokazcaturviMzatistave vistarato'bhihitaH, nanu ca keyaM vAco yuktiH? 'lokazcaturviMzatistave'bhihita' iti, kimatrAhai nupapannam ?, ucyate, iha hyapUrvakaraNaprakramAdhirUDhakSapakazreNidhyAnAgnidagdhaghAtikarmendhanenotpannanirAvaraNajJAnena vipacya mAnatIrthakaranAmAvirbhUtacatustriMzadatizayopetena zrIvarddhamAnasvAminA heyopAdeyArthAvirbhAvanAya sadevamanujAyAM pariSadyAcA dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ |rArtho babhASe, gaNadharaizca mahAmatibhiracintyazaktyupetaiau~tamAdibhiH pravacanArthamazeSAsumadupakArAya sa evAcArAGgatayA dahabhe, AvazyakAntarbhUtazcaturviMzatistavastvArAtIyakAlabhAMvinA bhadrabAhusvAminA'kAri, tatazcAyuktaH pUrvakAlabhAvinyAcArAGge vyAkhyAyamAne pazcAtkAlabhAvinA caturviMzatistavenAtideza iti kazcit sukumAramatiH, atrAha-naiSa doSo, yato bhadrabAhusvAminA'yamatidezo'bhyadhAyi, sa ca pUrvamAvazyakaniyuktiM vidhAya pazcAdAcArAGganiyuktiM cakre, tathA coktam-"Avassayassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre"tti sUktam / vijayasya tu nikSepaM nAmasthApane kSuNNatvAda-18| nAdRtya dravyAdikamAha-'davva'mityAdinA, dravyavijayo vyatirikto dravyeNa dravyAt dravye vA vijayaH kaTutiktakaSAyAdinA zleSmAdenRpatimallAdervA, kSetravijayaH SaTkhaNDabharatAderyasmin vA kSetre vijayaH prarUpyate, kAlavijaya iti kAlena | vijayo yathA SaSTibhirvarSasahasrairbharatena jitaM bharataM, kAlasya prAdhAnyAt, bhRtakakarmaNi vA mAso'nena jita iti, yasmin // havA kAle vijayo vyAkhyAyata iti, bhAvavijaya audayikAderbhAvasya bhAvAntareNa aupazamikAdinA vijayaH / tadevaM lo kavijayayoH svarUpamupadarya prakRtopayogyAha-bhave'tyAdi, atra hi bhavalokagrahaNena bhAvaloka evAbhihitaH, chandobhaGgabhItyA hrasva evopAdAyi, tathA cAvAci-"bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNa'ti, tasya audayikabhAvakapAyalokasya aupazamikAdibhAvalokena vijayo yata etadatra prakRtam, idamatra hRdayam-aSTavidhalokaSaDDidhavijayayoHprA 1 Avazyakasya dazakAlikasya tathottarAdhyayaneSvAcAre For Personal & Private Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) SECREENSE loka.vi.2 uddezakaH1 // 84 // gvyAvarNitasvarUpayorbhAvalokabhAvavijayAbhyAmatropayoga iti, yathA cASTaprakAreNa karmaNA lokaH-prANigaNo badhyate, bandhasyopalakSaNatvAdyathA ca mucyata ityetadapyatrAdhyayane prakRtamiti gaathaarthH|| tenaiva bhAvalokavijayena kiM phalamityAha vijio kasAyalogo seyaM khu tao niyatti hoi / kAmaniyattamaI khalu saMsArA mucaI khippaM // 168 // ___ vyAkhyA-'vijitaH' parAjitaH, ko'sau ?-kaSAyalokaH audayikabhAvakaSAyaloka itiyAvat, vijitakaSAyalokaH san kimavApnotItyAha-saMsArAnmucyate kSipram , atastasmAnnivartituM zreyaH, khurvAkyAlaGkAre avadhAraNe vA, nivartituM zreya eva, kiM kaSAyalokAdeva nivRttaH saMsArAnmucyate AhozvidanyasmAdapi pApopAdAnahetoriti darzayati-'kAme'tyAdi gAthArddha sugamam / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, tatrAskha|litAdiguNopetaM sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam-'je guNe se mulaTThANe je mUlahANe se guNe' ityAdi // asya ca nikSepaniyuktyanugamana pratipadaM nikSepaH kriyate, tatra guNasya paJcadazadhA nikSepa:vve khitte kAle phala pajjava gaNaNa karaNa abbhAse / guNaaguNe aguNaguNe bhava sIlaguNe ya bhAvaguNa // 16 // |..nAmaguNaH sthApanAguNaH dravyaguNaH kSetraguNaH kAlaguNaH phalaguNaH paryavaguNaH gaNanAguNaH karaNaguNaH abhyAsaguNaH guNAguNaH aguNaguNaH bhavaguNaH zIlaguNaH bhAvaguNazceti gAthAsamAsArthaH // tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccarite nikSepaniryuktyanugamena tadavayave nikSipte satyupodghAtaniyuktaravasaraH, sA ca "uddese'tyAdinA dvaargaathaadvyenaanugntvyaa| sAmprataM sUtrasparzikaniyukteravasaraH, tatrApi sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyAdikamAha CASS // 4 // For Personal & Private Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ vvaguNo vvaM ciya guNANa jaM taMmi saMbhavo hoi / saccitte accitte mIsaMmi ya hoha davvaMmi // 170 // tatra dravyaguNo nAma dravyameva, kimiti !, guNAnAM yato guNini tAdAtmyena sambhavAt (vaH), nanu ca dravyaguNayorlakSaNavidhAnabhedAbhedaH, tathAhi-dravyalakSaNaM-guNaparyAyavad dravyaM, vidhAnamapi-dharmAdharmAkAzajIvapudgalAdikamiti, guNalakSaNaM-dravyAzrayiNaH sahavartino nirguNA guNA iti, vidhAnamapi-jJAnecchAdveSarUparasagandhasparzAdayaH svagatabhedabhinnA iti, naiSa doSo, yato dravye sacittAcittamizrabhedabhinne sa guNastAdAtmyena sthitaH, tatrAcittadravyaM dvidhA-arUpi rUpi ca, tatrArUpidravyaM tridhA-dharmAdharmAkAzabhedabhinnaM, tacca gatisthityavagAhadAnalakSaNaM, guNo'pyasyAmUrttatvAgurulaghupayoMyalakSaNaH, tatrAmUrttatvaM trayasyApi svaM rUpaM na bhedena vyavasthitam , agurulaghuparyAyo'pi, tatparyAyatvAdeva, mRdo mRtpiNDasthAsakozakuzUlaparyAyavat, rUpidravyamapi skandhataddezapradezaparamANubhedaM, tasya ca rUpAdayo guNAH abhedena vyavasthitAH, | bhedenAnupalabdheH, saMyogavibhAgAbhAvAt , svAtmavat / tathA sacittamapyupayogalakSaNalakSitaM jIvadravyaM, na ca tasmAdbhinnA jJAnAdayo guNAH, tadbhede jIvasyAcetanatvaprasaGgAt , tatsambandhAdbhaviSyatIti cet, anupAsitaguroridaM vaco, yato na hi svato'satI zaktiH kartumanyena pAryate, na hyandhaH pradIpazatasambandhe'pi rUpAvalokanAyAlamiti / anayaiva dizA mizradravye'pyekatvasaMyojanA svabuddhyA kAryeti gaathaarthH|| tadevaM dravyaguNayorekAntenaikatve pratipAdite satyAha ziSyaH-tatkimidA nImabhedo'stu, naitadapyasti, yataH sarvathA'bhede'bhyupagamyamAne satyekenaivendriyeNa guNAntarasyApyupalabdheraparendriyavaiphalyaM 18|| syAt, tathAhi-cUtaphalarUpAdau cakSurAdyupalabhyamAne rUpAdyAtmabhUtAvayavidravyAvyatiriktarasAderapyupalabdhiH syAd, rUna NAGANA For Personal & Private Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 85 // pAdisvarUpavad evaM hyabhedaH syAd-yadi rUpAdau samupalabhyamAne'nye'pi samupalabhyeran, anyathA viruddhadharmAdhyAsAdvidyeran ghaTapaTavaditi / tadevaM bhedAbhedopapattibhirvyAkulitamatiH ziSyaH pRcchati - ubhayathA'pi doSApattidarzanAtkathaM gRhNImaH 1, AcArya Aha-ata eva bhedAbhedo'stu tatrAbhedapakSe dravyaM guNo bhedapakSe tu bhAvo guNa iti, tathAhi - guNaguNinoH paryAyaparyAyiNoH sAmAnyavizeSayoravayavAvayavinorbhedAbhedavyavasthAnenaivAtmabhAvasadbhAvAt, Aha hi - "davvaM pajjavavijuyaM davvaviuttA ya pajjavA Natthi / uppAyaiibhaMgA haMdi daviyalakkhaNaM eyaM // 1 // nayAstava syAtpadalAJchitA ime, rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // 2 // " i tyAdi svayUthyairatra bahu vijRmbhitamityalaM vistareNa / etadeva niyuktikAraH samastadravyapradhAne jIvadravye guNabhedena vyava sthitamAha saMkuciyaviyasiyattaM eso jIvassa hoi jIvaguNo / pUreha haMdi logaM bahuppaesattaNaguNeNaM // 171 // jIvo hi sayogivIryasadddravyatayA pradezasaMhAravisargAbhyAmAdhAravazAt pradIpavat saGkucati vikasati ca, eSa jIvasyAtmabhUto guNo, bhedaM vinA'pi SaSThayupalabdheH, tadyathA-rAhoH ziraH zilAputrakasya zarIramiti, tadbhava eva vA saptasamuddhAtavazAt saGkucati vikasati ca, samyak samantataH ut- prAbalyena hananam - itazcetazcAtmapradezAnAM prakSepaNaM samudghAtaH, sa ca kaSAyavedanAmAraNAntikavaikriyataijasAhAraka kevali samudghAtabhedAt saptadhA, tatra kaSAyasamudghAto'nantA 1 dravyaM paryAyaviyutaM dravyaviyutAzca paryavA na santi / utpAdasthitibhaGgA handi dravyalakSaNametat // 1 // For Personal & Private Use Only loka.vi. 2 uddezakaH 1 // 85 //
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ *OSAA RAFARMACIAS nubandhikrodhAdyupahatacetasa AtmapradezAnAmitazcetazca prakSepaH, ityevaM tIvrataravedanopahatasyApi vedanAsamudghAtaH, mAraNA||ntikasamudghAto hi mumUrSArasumata Aditsitotpattipradeze AlokAntAdAtmapradezAnAM bhUyo bhUyaH prakSepasaMhArAviti, vaiki yasamudghAto vaikriyalabdhimato vaikriyosAdanAya bahirAtmapradezaprakSepaH, taijasasamudghAtastaijasazarIranimittaM tejolezyAlabdhimatastejolezyAprakSepAvasare iti, AhArakasamudghAtazcaturdazapUrvavida AhArakalabdhimataH kvacitsandehApagamanAya tIrtha karAntikagamanArthamAhArakazarIraM samupAdAtuM bahirAtmapradezaprakSepaH, kevalisamudghAtaM tu samastalokavyApitayA'ntanIMtAdanyasamudghAtaM niyuktikAraH svata evAcaSTe-'pUrayati' vyApnoti handItyupapradarzane, kim-'loka' caturdazarajvAtmaka-2 mAkAzakhaNDaM, kuto?, bahupradezaguNatvAt, tathAhi-utpannadivyajJAna AyuSo'lpatvamavadhArya vedanIyasya ca prAcurya 8 daNDAdikrameNa lokapramANatvAdAtmapradezAnAM lokamApUrayati, taduktam-"daMDe kavADe maMthaMtare ya'tti gAthArthaH // gato da dravyaguNaH, kSetrAdikamAha devakuru susamasusamA siddhI ninbhaya dugAdiyA ceva / kala bhoaNuju vaMke jIvamajIve ya bhAvaMmi // 172 // | kSetraguNaH devakurvAdiH, kAlaguNe suSamasuSamAdiH, phalaguNe siddhiH, paryavaguNe nirbhajanA, gaNanAguNe dvikAdi, karaNa|guNe kalAkauzalyam, abhyAsaguNe bhojanAdi, guNAguNe RjutA, aguNaguNe vakratA, bhavaguNazIlaguNayorbhAvaguNArthamupAttena jIvagrahaNena gatArthatvAdgAthAyAM pRthaganupAdAnaM, bhavaguNo jIvasya nArakAdirbhavaH, zIlaguNo jIvaH kSAntyAdhu 1 daNDaH kapATo manthA antarANi ca. CACAASANSAR Jan Education Internal For Personal & Private Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 loka.vi.2 uddezakaH1 vati, samyaka kriyA siddhiphalaguNena zrIAcA- peto, bhAvaguNo jIvAjIvayoH, iti saMyojyakaiko vyAkhyAyate-tatra devakurUttarakuruharivarSaramyakahaimavatahairaNyavataSaTpaJcArAGgavRttiH dazadantaradvIpakAkarmabhUmInAmayaM guNo, yaduta tatratyamanujA devakumAropamAH sadAvasthitayauvanA nirupakramAyuSo manojJaza(zI0) bdAdiviSayopabhoginaH svabhAvamAIvArjavaprakRtibhadrakaguNAsannadevalokagatayazca bhavanti / kAlaguNo'pi bharatairAvatayo |stisRSvapyekAntasuSamAdiSu samAsu sa eva sadAvasthitayauvanAdiriti / phalameva guNaH phalaguNaH, phalaM ca kriyAyA bhavati, tasyAzca kriyAyAH samyagdarzanajJAnacAritrarahitAyA aihikAmuSmikArtha pravRttAyA anAtyantiko'naikAntiko bhavan phalaguNo'pyaguNa eva bhavati, samyagdarzanajJAnacAritrakriyAyAstvaikAntikAtyantikAnAbAdhasukhAkhyasiddhiphalaguNo'vApyate, etaduktaM bhavati-samyagdarzanAdikaiva kriyA siddhiphalaguNena phalavatI, aparA tu sAMsArikasukhaphalAbhAsa eva, phalAdhyAropAnniSphaletyarthaH / paryAyaguNo nAma dravyasyAvasthAvizeSaH paryAyaH sa eva guNaH paryAyaguNaH, guNaparyAyayornayavAdAntareNAbhedAbhyupagamAt , sa ca nirbhajanArUpo, nizcitA bhajanA nirbhajanA-nizcito bhAga ityarthaH, tathAhi-skandha dravyaM dezapradezena bhidyamAnaM paramANvantaM bhedaM dadAti, paramANurapyekaguNakRSNadviguNakRSNAdinA anantazo'pi bhidyamAno bhedadAyIti / gaNanAguNo nAma dvikAdikaH, tena ca sumahato'pi rAzergaNanAguNeneyattA'vadhAryate / karaNaguNo nAma kalAkauzalaM, tathAhi-udakAdau karaNapATavArtha gAtrotkSepAdikAM kriyAM kurvanti / abhyAsaguNo nAma bhojanAdiviSayaH, tadyathA-tadaharjAtabAlako'pi bhavAntarAbhyAsAt stanAdikaM mukha eva prakSipati uparataruditazca bhavati, yadivA'bhyAsa- vazAt santamase'pi kavalAdermukhavivaraprakSepAvyA(po vyA)kulitacetaso'pi catudadgAtrakaNDUyanamiti / guNAguNo nAma guNa eva guNaH paryAyaguNaH, tathAhi skandha // 86 // For Personal & Private Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ INSTAGRA eva kasyacidaguNatvena vipariNamate, yathA''rjavopetasyarjutvAkhyo guNo mAyAvinaH pratyaguNo bhavati, uktaM ca-"zAThyaM hImati gaNyate vratarucau dambhaH zucau kaitavaM, zUre nighRNatA Rjau vimatitA dainyaM priyAbhASiNi / tejasvinyavaliptatA mukharatA vaktaryazaktiH sthire, tatko nAma guNo bhavet sa viduSAM yo durjanairnAGkitaH? // 1 // " / aguNaguNo nAmAguNa eva ca kasyacit guNatvena vipariNamate, sa ca vanaviSayo, yathA gaurgalirasaJjAtakiNaskandho gogaNasya madhye sukhenaivAste, tathA ca-"guNAnAmeva daurjanyAdhuri dhuryo niyujyate / asaJjAtakiNaskandhaH, sukhaM jIvati gaurgaliH // 1 // " / bhavaguNo nAma bhavanti-utpadyante teSu teSu sthAneSviti nArakAdirbhavaH, tatra tasya vA guNo bhavaguNaH, sa ca jIvaviSayaH, tadyathAnArakAstIvrataravedanAsahiSNavastilazazchinnasandhAnino'vadhimantazca bhavaguNAdeva bhavanti, tiryazcazca sadasadvivekavikalA api santo gaganagamanalabdhimanto, gavAdInAM ca tRNAdikamapyazanaM zubhAnubhAvenApadyate, manujAnAM cAzeSakarmakSayo, devAnAM ca sarvazubhAnubhAvo bhavaguNAdeveti / zIlaguNo nAma parairAkruzyamAno'pi zIlaguNAdeva na krodhavazo bhavati, athavA zabdAdike zobhane azobhane vA svabhAvAdeva viditavedyavanmAdhyasthyamavalambate / bhAvaguNo nAma bhAvA:-audayikAdayasteSAM guNo bhAvaguNaH, sa ca jIvAjIvaviSayaH, tatra jIvaviSaya audayikAdiH SoDhA, tatraudayikaH prazasto'prazastazca, tIrthakarAhArakazarIrAdiH prazastaH, aprazastastu zabdAdiviSayopabhogahAsyaratyaratItyAdiH, aupazamika upazamazreNyantargatAyuSkakSayAnuttaravimAnaprAptilakSaNastathA satkarmAnudayalakSaNazceti, kSAyikabhAvaguNazcaturdA, tadyathA-kSINasapta 1'rjave pra. 2 daurAtmyAtU pra. For Personal & Private Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezakaH1 // 87 // kasya punarmithyAtvAgamanaM 1kSINamohanIyasyAvazyaMbhAvizeSaghAtikarmakSayaH 2 kSINaghAtikarmaNo'nAvaraNajJAnadarzanAvirbhAvaH 3 apagatAzeSakarmaNo'punarbhavastathA''tyantikaikAntikAnAbAdhaparamAnandalakSaNasukhAvApti 4 zceti, kSAyopazamikaH kSAyopazamikadarzanAdyavAptiriti, pAriNAmiko bhavyatvAdiriti, sAnnipAtikastvaudayikAdipaJcabhAvasamakAlaniSpAditaH, tadyathA-manuSyagatyudayAdaudayikaH sampUrNapaJcendriyatvAvApteH kSAyopazamikaH darzanasaptakakSayAt kSAyikaH cAritramohanIyopazamAdaupazamikaH bhavyatvAsAriNAmika iti, ukto jIvabhAvaguNaH / sAmpratamajIvabhAvaguNaH, sa caudayikapAriNAmikayoreva sambhavati, nAnyeSAM, tatraudayikastAvad udaye bhava audayikA, sa cAjIvAzrayo'nayA vivakSayA, | yaduta-kAzcit prakRtayaH pudgalavipAkinya eva bhavanti, kAH punastAH ?, ucyante, audArikAdIni zarIrANi pazca Sad saMsthAnAni trINyaGgopAGgAni SaT saMhananAni varNapaJcakaM gandhadvayaM paJca rasA aSTau sparzA agurulaghunAma upaghAtanAma parAghAtanAma udyotanAma AtapanAma nirmANanAma pratyekanAma sAdhAraNanAma sthiranAma asthiranAma zubhanAma azubhanAma, etAH sarvA api pudgalavipAkinyaH, satyapi jIvasambandhitve pudgalavipAkitvAdAsAmiti, pAriNAmiko'jIvaguNastu dvedhA-anAdipAriNAmikaH sAdipAriNAmikazceti, tatrAnAdipAriNAmiko dharmAdhikiAzAnAM gatisthityavagAhalakSaNaH, sAdipAriNAmikastvabhrendradhanurAdInAM paramANUnAM ca varNAdiguNAntarApattiriti gAthAtAsaryArthaH // ukko guNo, mUlanikSepArthamAha mUle chakkaM ve odaiuvaesa AimUlaM ca / khitte kAle mUlaM bhAve mUlaM bhave tivihaM // 173 // // 87n For Personal & Private Use Only w
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlasya SoDhA nikSepo, nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt , nAmasthApane gatArthe, dravyamUlaM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM tridhA-audayikamUlamupadezamUlamAdimUlaM ceti, tatraudayikadravyamUlaM vRkSAdInAM mUlatvena pariNatAni yAni dravyANi, upadezamUlaM yacikitsako rogapratighAtasamartha mUlamupadizatyAturAyeti, tacca pippalImUlAdikaM, AdimUlaM nAma yadvakSAdimUlotsattAvAdyaM kAraNaM, tadyat sthAvaranAmagotraprakRtipratyayAnmUlanivarttanottaraprakRtipratyayAcca mUlamutpadyate, etaduktaM bhavati-teSAmaudArikazarIratvena mUlanivarttakAnAM pudgalAnAmudayiSyatAM kArmaNaM zarIramAdyaM kAraNaM, kSetramUlaM yasmin kSetre mUlamutsadyate vyAkhyAyate vA, evaM kAlamUlamapi, yAvantaM vA kAlaM mUlamAste, bhAvamUlaM tu vidheti gaathaarthH|| tathAhi odaiyaM uvadiTThA Ai tigaM mUlabhAva odi| Ayario uvadiTThA viNayakasAyAdio AI // 174 // | bhAvamUlaM trividham-audayikabhAvamUlam upadeSTumUlam AdimUlaM ceti, tatraudayikabhAvamUlaM vanaspatikAyamUlatvama-1|| nubhavannAmagotrakarmodayAt mUlajIva eva, upadeSTrabhAvamUlaM tvAcArya upadeSTA-yaiH karmabhiHprANino mUlatvenotpadyante, teSAmapi mokSasaMsArayorvA yadAdibhAvamUlaM tasya copadeSTetyetadeva darzayati-'viNayakasAAio AI' tatra mokSasyAdimUlaM jJAnadarzanacAritratapaaupacArikarUpaH paJcadhA vinayaH, tanmUlatvAnmokSAvApteH, tathA cAha-"viNayA NANaM NANAu dasaNaM dasaNAhi caraNaM tu / caraNAhiMto mokkho mukkhe sukkhaM aNAbAhaM // 1 // vinayaphalaM zuzrUSA guruzuzrUSAphalaM zruta-18 jJAnam / jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM caashrvnirodhH||2|| saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / / 1 vinayAt jJAnaM jJAnAdarzanaM jJAnadarzanAbhyAM caraNaM tu / jJAnadarzanacaraNebhyastu mokSo mokSe saukhyamanAbAdham // 1 // in Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI.) loka.vi.2 uddezakA1 // 86 // tasmAkriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam // 3 // yoganirodhAd bhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinyH||4||" ityAdi, saMsArasya tvAdimUlaM viSayakaSAyA iti // mUlamuktamidAnIM sthAnasya paJcadAdhA nikSepamAha__NAmaMThavaNAdavie khittaddhA uDDa uvaraI vshii| saMjama paggaha johe ayala gaNaNa saMdhaNA bhAve // 17 // ___ tatra dravyasthAnaM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyANAM sacittAcittamizrANAM sthAnam-AzrayaH, kSetrasthAnaM bharatAdi U dhastiryaglokAditi, yatra vA kSetre sthAna vyAkhyAyate, addhA-kAlaH tatsthAnaM dvidhA-kAyasthitibhavasthitibhedAt , tatra kAyasthitiH pRthivyaptejovAyUnAmasaGkhayeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, vanaspatestu tA evAnantAH, vikalendriyANAma(Na)saGkhayeyA varSasahasrAH, paJcendriyatiryagmanujAnAM saptASTau vA bhavAH / bhavasthitistu vAyUdakavanaspatipRthivInAM trisaptadazadvAviMzativarSasahasrAtmikA, tejasastrINyahorAtrANi, dvIndriyANAM zaGkhAdInAM dvAdaza varSANi, trIndriyANAM pipIlikAdInAmekonapaJcAzadahorAtrANi, caturindriyANAM bhramarAdInAM SaNmAsAH, paJcendriyatiryagmanuSyANAM trINi palyopamAni, devAnAM nArakANAM ca kAyasthiterabhAvAdbhavasthitiH trayastriMzatsAgaropamANIti, iyamutkRSTA dvirUpApi, jaghanyA tu sarva-| SAmantarmuhUrttAtmikA, navaraM devanArakayordaza varSasahasrANIti, athavA addhAsthAna-samayAvalikAmuhUrtAhorAtrapakSamAsatveyanasaMvatsarayugapalyopamasAgaropamotsarpiNyavasarpiNIpudgalaparAvartAtItAnAgatasarvAddhArUpamiti / UiMsthAna tu kAyotsagodikam , asyopalakSaNatvAnniSaNNAdyapi gRhyate / uparatiH-viratiH, tatsthAnaM deze sarvatra ca zrAvakasAdhuviSayaM / vasati addhAsthAna-samayAmati / UrddhasthAna yA vasati // 88 // For Personal & Private Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAnaM yo yatra grAmagRhAdau vasati / saMyamasthAnaM saMyamaH-sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtarUpaH, tasya paJcavidhasyApyasaGkhayeyAni saMyamasthAnAni, kiyadasaGkhayamiti cet atIndriyatvAdarthasya na sAkSAnnirdeSTuM zakyate, AgamAnusAropamayA tUcyate-ihaikasamayena sUkSmAgnijIvA asaGkhayeyalokAkAzapradezapramANA utpadyante, tebhyo|'gnikAyatvena pariNatA asaGkhayeyaguNAH, tato'pi tatkAyasthitirasaGkhayeyaguNAH, tato'pyanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAnyasaGkhayeyaguNAni, saMyamasthAnAnyapyetAvantyeveti sAmAnyataH, vizeSatastUcyate-sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhInAM pratyekamasaGkhayeyalokAkAzapradezatulyAni saMyamasthAnAni, sUkSmasamparAyasya tvAntarmuhUrtikatvAdantarmuhartasamayatulyAnyasaGkhayeyAni saMyamasthAnAni, yathAkhyAtasya tvekamevAjaghanyotkRSTaM saMyamasthAnam , athavA saMyamazreNyantargatAni saMyamasthAnAni grAhyANi, sA cAnena krameNa bhavati, tadyathA-anantacAritraparyAyaniSpAditamekaM saMyamasthAnam , asaGkhayeyasaMyamasthAnanirvartitaM kaNDakaM, taizcAsaGkhayeyairjanitaM SaTsthAnaka, tadasaGkhyAtmikA zreNIti / pragrahasthAnaM tu prakarSaNa gRhyate vaco'syeti pragrahaH-grAhyavAkyo nAyaka ityarthaH, sa ca laukiko lokottarazca, tasya sthAnaM pragrahasthAnaM, laukikaM tAvatsazvavidhaM, tadyathA-rAjA yuvarAjo mahattaraH amAtyaH kumArazceti, lokottaramapi paJcavidhaM, tadyathA-AcAryopAdhyAyapravRttisthaviragaNAvacchedakabhedAditi / yodhasthAnaM paJcadhA, tadyathA-AlIDhapratyAlIDhavaizAkhamaNDalasamapAdabhedAt / acalasthAnaM tu caturddhA-sAdisaparyavasAnAdibhedAt, tadyathA-sAdisaparyavasAnaM paramANvAderdravyasyaikapradezAdAvavasthAnaM jaghanyata eka samayamutkRSTatazcAsaGkhayeyakAlamiti, sAdyaparyavasAnaM siddhAnAM bhaviSyadaddhArUpam , anAdisaparyavasAnamatItAddhArU For Personal & Private Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 89 // pasya zailezyavasthAntyasamaye kArmaNataijasazarIrabhavyatvAnAM ceti, anAdyaparyavasAnaM dharmAdharmAkAzAnAmiti / gaNanA- 6 loka.vi.2 sthAnamekaLyAdikaM zIrSaprahelikAparyantaM / sandhAnasthAnaM dvidhA-dravyato bhAvatazca, punarapyekaikaM dvidhA-chinnAcchinnabhedAt , uddezakaH1 tatra dravyacchinnasandhAna kaJcakAdeH, acchinnasandhAnaM tu pakSmotsadyamAnatantvAderiti, bhAvasandhAnamapi prazastAprazastabhedAt / dvedhA, tatra prazastAcchinnabhAvasandhAnamupazamakSapakazreNyAmArohato jantorapUrvasaMyamasthAnAnyacchinnAnyeva bhavanti, zreNivyatirekeNa vA pravarddhamAnakaNDakasyeti, chinnaprazastabhAvasandhAnaM punaraupazamikAdibhAvAdaudayikAdibhAvAntaragatasya puna rapi zuddhapariNAmavataH tatraiva gamanam , aprazastAcchinnabhAvasandhAnamupazamazreNyAH pratipatato'vizuddhyamAnapariNAmasyAnazAntAnubandhimithyAtvodayaM yAvat, upazamazreNimantareNApi kaSAyavazAt bandhAdhyavasAyasthAnAnyuttarottarANyavagAhamAnasya vA iti, aprazastacchinnabhAvasandhAnaM punaraudayikabhAvAdaupazamikAdibhAvAntarasaGkrAntau satyAM punastatraiva gamanamiti / iha dvAradvayaM yogapona vyAkhyAtaM, tatra sandhAnasthAnaM dravyaviSayamitarattu bhAvaviSayamityuktaM sthAnam // athavA bhAvasthAnaM kaSAyANAM yat sthAnaM tadiha parigRhyate, teSAmeva jetavyatvenAdhikRtatvAta, teSAM kiM sthAnaM?, yadAzritya ca te bhavanti, zabdAdiviSayAnAzritya ca te bhavantIti taddarzayati paMcasu kAmaguNesu ya saddappharisarasarUvagaMdhesuM / jassa kasAyA vati mUlaTThANaM tu saMsAre // 176 // Baa tatrecchAnaGgarUpaH kAmastasya guNA yAnAzrityAsau cetaso vikAramAdarzayati, te ca zabdasparzarasarUpagandhAsteSu paJca svapi vyasteSu samasteSu vA viSayabhUteSu 'yasya' jantorviSayasukhapipAsonmukhasyAparamArthadarzinaH saMsArAbhiSvaniNo rAga SAKASEXAAAAAA / / 89 // For Personal & Private Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ | dveSatimiropaplutadRSTermanojJetaraviSayopalabdhau satyAM kaSAyA 'varttante' prAdurbhavanti, tanmUlazca saMsArapAdapaH prAdurbhavatItyataH zabdAdi viSayodbhUta (tAH) kaSAyAH 'saMsAre' saMsAraviSayaM mUlasthAnameveti etaduktaM bhavati - rAgAdyupahatacetAH paramArthamajAnAno'tatsvabhAve'pi tatsvabhAvAropaNenAndhAdapyandhatamaH kAmI modate, yata Aha- "dRzyaM vastu paraM na pazyati jaga tyandhaH puro'vasthitaM, rAgAndhastu yadasti tatpariharan yannAsti tat pazyati / kundendIvara pUrNacandrakalazazrImallatApallavAnAropyAzucirAziSu priyatamAgAtreSu yanmodate // 1 // " dveSaM vA karkazazabdAdau vrajatIti, tatazca manojJetarazabdAdiviSayAH kaSAyANAM mUlasthAnaM, te ca saMsArasyeti gAthAtAtparyArthaH // yadi nAma zabdAdiviSayAH kaSAyAH kathaM tebhyaH saMsAra iti ?, ucyate, yataH karmmasthiteH kaSAyA mUlaM, sA'pi saMsArasya, saMsAriNazcAvazyaMbhAvinaH kaSAyA iti, etadevAha - -jaha savvapAyavANaM bhUmIe paTTiyAiM mUlAI / iya kammapAyavANaM saMsArapaiTTiyA mUlA // 177 // yathA sarvapAdapAnAM bhUmau pratiSThitAni mUlAni, evaM karmapAdapAnAM saMsAre kaSAyarUpANi mUlAni pratiSThitAnIti gAthArthaH // nanu ca kathametacchraddheyaM-karmmaNaH kaSAyA mUlamiti ?, ucyate, yato mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahe - tavaH, tathA cAgamaH - "jIve NaM bhaMte! katihi ThANehiM NANAvaraNijjaM kammaM baMdhai ?, goyamA ! dohiM ThANehiM, taMjahA - rAgeNa va doseNa va / rAge dubihe - mAyA lobhe ya, dose duvihe - kohe ya mANe ya / eehiM cauhiM ThANehiM vIriovagRhiehiM / jIvo bhadanta / katibhiH sthAnairjJAnAvaraNIyaM karma banAti ?, gautama / dvAbhyAM sthAnAbhyAM tayathA-rAgeNa vA dveSeNa vA / rAgo dvividho mAyA lobhazca, dveSo dvividhaH krodhava mAnava, etaizcaturbhiH sthAnairvIryopagUDhairjJAnAvaraNIyaM karma banAti. For Personal & Private Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezakaH1 // 9 // NANAvaraNijja kammaM baMdhaI" evamaSTAnAmapi karmaNAM yojyamiti / te ca kaSAyA mohanIyAntaHpAtino'STaprakArasya ca 6 karmaNaH kAraNaM, mohanIya kAmaguNAnAM ca (iti) darzayati ___aTTavihakammarukkhA savve te mohaNijamUlAgA / kAmaguNamUlagaM vA tammUlAgaM ca saMsAro // 178 // yadavAdi prAk-'iya kammapAyavANaM' tatra katiprakArAH te karmapAdapAH kiMkAraNAzceti?, ucyate, aSTavidhakarma|vRkSAH, te sarve'pi mohanIyamUlAH, na kevalaM kaSAyAH, kAmaguNA api mohanIyamUlAH, yasmAdvedodayAt kAmAH, vedazca mohanIyAntaHpAtItyatastanmohanIyaM mUlam-AdyaM kAraNaM yasya saMsArasya sa tathA iti gAthArthaH // tadevaM pAramparyeNa |saMsArakaSAyakAmAnAM kAraNatvAnmohanIyaM pradhAnabhAvamanubhavati, tatkSaye cAvazyambhAvI karmakSayaH, tathA cAbhANi"jaha matthayasUIe, hayAe hammae talo / tahA kammANi hammaMti, mohaNije khayaM gae // 1 // " tacca dvidhA-darzanacAritramohanIyabhedAt, etadevAha duviho a hoi moho daMsaNamoho carittamoho a| kAmA carittamoho teNa'higAro ihaM sutte // 179 // mohanIyaM karma dvedhA bhavati, darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ceti, bandhahetordvavidhyAt , tathAhi-arhatsiddhacaityatapaHzrutagurusAdhusaGghapratyanIkatayA darzanamohanIyaM karma badhnAti, yena cAsAvanantasaMsArasamudrAntaHpAtyevAvatiSThate, tathA tIvrakaSAyabahurAgadveSamohAbhibhUtaH san dezasarvaviratyupaghAti cAritramohanIyaM karma badhnAti, tatra mithyAtvasamyagmithyAtvasa 1 yathA mastakasUcyA hatAyAM hanyate tAlaH / tathA karmANi hanyante mohanIye kSayaM gate // 1 // // 9 // For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ CRORRECRA.COM myaktvabhedAtredhA darzanamohanIyaM, tathA SoDazakaSAyanavanokaSAyabhedAccAritramohanIyaM paJcaviMzatidhA, tatra kAmAH zabdAdayaH paJca cAritramohaH, tena cAtra sUtre'dhikAro, yataH kaSAyANAM sthAnamatra prakRtaM, tacca zabdAdikapaJcaguNAtmakamiti gAthArthaH // tatra cAritramohanIyottaraprakRtistrIpuMnapuMsakavedahAsyaratilobhAzritakAmAzrayiNaH kaSAyAH saMsAramUlasya ca karmaNaH pradhAnaM kAraNamiti pracikaTayiSurAha saMsArassa u mUlaM kammaM tassavi huMti ya ksaayaa| 'saMsArasya' nArakatiryagnarAmaragatisaMsRtirUpasya(mUla)kAraNamaSTaprakAraM karma,tasyApi karmaNaH kaSAyAH-krodhAdayo nimittaM bhavanti / teSAM ca pratipAditazabdAdisthAnAnAM pracurasthAnatvapratipAdanAya punarapi sthAnavizeSa gAthAzakalenAha te sayaNapesaatthAiesu ajjhatthao a ThiA // 18 // svajana:-pUrvAparasaMstuto mAtApitRzvazurAdikaH preSyo-bhRtyAdiroM-dhanadhAnyakupyavAsturatnabhedarUpaH te svajanAdayaH kRtadvandvA AdiryeSAM mitrAdInAM teSu sthitAH kaSAyA viSayarUpatayA, adhyAtmani ca viSayirUpatayA prasannacandraikendriyAdInAmiti gaathaarthH|| tadevaM kaSAyasthAnapradarzanena sUtrapadopAttaM sthAnaM parisamApya teSAmeva kaSAyANAM sUtramUlapadopAttAnAM jetavyatvAdhikRtAnAM nikSepamAha *NAmaMThavaNAdavie uppattI paccae ya Aeso / rasabhAvakasAe yA teNa ya kohAiyA cauro // 181 // yathAbhUtArthanirapekSamabhidhAnamAtraM nAma, sadbhAvAsadbhAvarUpA pratikRtiHsthApanA, kRtabhImadhUkuTyutkaTalalATa(paTa)ghaTitatri dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.vi.2 uddezakaH1 zrIAcA- zUlarakkAsyanayanasandaSTAdharaspandamAnavedasalilacitrapustAcakSavarATakAdimateti, dravyakaSAyA jJazarIrabhavyazarIrAbhyAM vyatirAGgavRttiH riktAH karmadravyakavAyA nokarmadravyakaSAyAzceti, svAditsitAttAnudIrNodIrNAH pudgalA dravyaprAdhAnyAt karmadravyaka(zI0) SAyAH, nokarmadravyakaSAyAstu vibhItakAdayaH, utpattikaSAyAH zarIropadhikSetravAstusthANvAdayo yadAzritya teSAmutpattiH, tathA coktam-'kiM etto kaDhayaraM jaM mUDho thANuammi aavddio| thANussa tassa rUsai na appaNo duppaogassa // 2 // " // 91 // pratyayakaSAyAH kaSAyANAM ye pratyayAH-yAni bandhakAraNAni, te ceha manojJetarabhedAH zabdAdayaH, ata evosattipratyayayoH kAryakAraNagato bhedaH, AdezakaSAyAH kRtrimakRtabhRkuTIbhaGgAdayaH, rasato rasakaSAyaH kaTutiktakaSAyapaJcakAntargataH, bhAvakaSAyAH zarIropadhikSetravAstusvajanapreSyArcAdinimittAvirbhUtAH zabdAdikAmaguNakAraNakAryabhUtakaSAyakarmodayAtmapariNAmavizeSAH krodhamAnamAyAlobhAH, te caikaikazo'nantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanabhedena bhidyamAnAH SoDazavidhA bhavanti, teSAM ca svarUpAnubandhaphalAdi gAthAbhirabhidhIyante, tAzcemAH-"jalareNupuDhavipavvayarAIsariso caubviho koho / tiNisalayAkahaDiyaselatthaMbhovamo mANo // 1 // mAyAvalehigomuttimeMDhasiMgaghaNavaMsamUlasamA / lobho haliddakaddamakhaMjaNakimirAyasAmANo // 2 // pakkhacaumAsavaccharajAvajjIvANugAmiNo kamaso / devaNaratiriyaNArayagaisAhaNaheyavo bhaNiyA // 3 // " eSAM ca nAmAdyaSTavidhakaSAyanikSepANAM katamo nayaH kamicchatItyetadabhidhIyate-tatra naiga 1 kimetasmAtkaSTakaraM yanmUDhaH sthANAvApatitaH / sthANave tasmai ruSyati nAtmano duSprayogAya // 1 // 2 jalareNupRthvIparvatarAjIsadRzazcaturvidhaH krodhH| PAtinizalatAkASThAsthizailastambhopamo mAnaH // 1 // mAyA'valekhikAgomUtrikAmeSazRGgaghanavaMzImalasamA / lobho haridAkardamakhaJjanakRmisagasamAnaH // 3 // pakSacaturmAsabAsarayAvajjIvAnugAminaH krmshH| devanatiryamArakagatisAdhanahetayo annitaaH||3|| RESCARSAROSAROCOCOCCASSES For Personal & Private Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ masya sAmAnyavizeSarUpatvAnnaikagamatvAcca tadabhiprAyeNa sarve'pi sAdhayo nAmAdayara, sanavyavahArau tu kapAyasambandhAbhAvAdAdezasamutpattI necchataH, RjusUtrastu vattemAnArthaniSThatvAdAdezasamutpattisthApanA mecchati, zabdastu mAno'pi katha-1 JcidbhAvAntarbhAvAnAmabhAvAvicchatIti gAthAtAtparyArthaH // tadevaM kaSAyAH karmakAraNatvenoktAH, tadapi saMsArasya, saca katividha iti darzayati dabve khitte kAle bhavasaMsAre a bhASasaMsAre / paMcaviho saMsAro jatthete saMsaraMti jiaa|| 182 // dravyasaMsAro vyatirikto dravyasaMsRtirUpaH, kSetrasaMsAro yeSu kSetreSu dravyANi saMsaranti, kAlasaMsAraH yasmin kAla iti, nArakatiryanarAmaragaticaturvidhAnupUryudayAvAntarasaGkramaNaM bhavasaMsAraH, bhAvasaMsArastu saMsRsisvabhAva audayikAdibhAvapariNatirUpaH, tatra ca prakRtisthityanubhAgapradezabandhAnAM pradezavipAkAnubhavanam, evaM dravyAdikaH paJcavidhaH saMsAraH, athavA dravyAdikazcaturdhA saMsAraH, tadyathA-azvAddhastinaM grAmAnagara vasantAda grISmaM audayikAdaupazamikamiti gaathaarthH|| tasmiMzca saMsAre karmavazagAH prANinaH saMsarantItyataH karmanidarzanArthamAha NAmaMThavaNAkammaM davbakammaM paogakammaM ca / samudANiriyAvahiyaM AhAkammaM tavokammaM // 183 // kiikamma bhAvakammaM dasaviha kammaM samAsao hoi| nAmakarma karthizUnyamabhidhAnamAtraM, sthApanAkarma pustakapatrAdau karmavargaNAnAM sadbhAvAsadbhAvarUpA sthApanA, dravya-14 karma vyatiriktaM dvidhA-dravyakarma nodravyakarma ca, tantra dravyakarma karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalAH bandhayogyA badhyamAnA For Personal & Private Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) baddhAzcAnudIrNA iti, nodravyakarma kRSIvalAdikarma / atha karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalA dravyakarmetyavAci, kAH pu- loka.vi.2 nastA vargaNA iti saGkIrtyante ?, iha vargaNAH sAmAnyena caturvidhAH-dravyakSetrakAlabhAvabhedAt , tatra dravyata ekaTyAdi uddezakaH1 saGkhyayAsakhyeyAnantapradezikAH kSetrato'vagADhadravyaikadvyAdisaGkhyeyAsakhyeyapradezAtmikAH kAlata ekaThyAdisa khyeyAsaGkhyeyasamayasthitikAH bhAvato rUparasagandhasparzasvagatabhedAtmikAH sAmAnyataH, vizeSatastUcyante-tatra paramANUnAmekA vargaNA, evamekaikaparamANUpacayAt sakhyeyapradezikAnAM skandhAnAM saGkhyeyAH asaGkhyeyapradezikAnAmasakhyeyAH, etAzcaudArikAdipariNAmAgrahaNayogyAH, anantapradezikAnAmapyanantA agrahaNayogyAH, tA ullaGghaya audArikagrahaNayogyAstvanantAnantapradezikAH khalvanantA eva bhavanti, tatrAyogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte audArikazarIragrahaNayogyA jaghanyA vargaNA bhavati, punarekaikapradezavRddhyA pravarddhamAnA audArikayogyotkRSTavargaNA yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH ko vizeSaH ?, jaghanyAt utkRSTA vizeSAdhikAH, vizeSastvasyA evaudArikajaghanyavargaNAyA anantabhAgaH, tasya cAnantaparamANumayatvAdekaikottarapradezopacaye satyapyaudArikayogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTamadhyavartinI-10 nAmAnantyaM, tata audArikayogyotkRSTavargaNAyAM rUpaprakSepeNAyogyavargaNA jaghanyA bhavanti, etA apyekaikapradezavRddhyoskRSTAntA anantA bhavanti, jaghanyotkRSTavargaNAnAM ko vizeSaH?, jaghanyAbhyo'sakhyeyaguNA utkRSTAH, tAzca bahupradezatvAdatisUkSmapariNAmatvAccaudArikasyAnantA evAgrahaNayogyA bhavanti, alpapradezatvAdvAdarapariNAmatvAcca vaikriyasyApIti, atra ca yathA yathA pradezopacayastathA tathA vizrasApariNAmavazAdvargaNAnAM sUkSmataratvamavaseyam / etadevotkRSTopari For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpaprakSepayogyAyogyAdikaM vaikriyazarIravargaNAnAM jaghanyotkRSTavizeSalakSaNaM cAvaseyaM, tathA vaikriyAhArakAntarAlavaya'yogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTavizeSAsakhyeyaguNatvamiti, punarapyayogyavargaNopari rUpaprakSepAt jaghanyAhArakazarIrayogyavagaNA bhavanti, tAzca pradezavRddhyA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti? ucyate, jaghanyAbhya utkRSTA vizeSAdhikAH, ko vizeSa iti cet?, jaghanyavargaNAyA evAnantabhAgaH, tasyApyanantaparamANutvAdAhArakazarIrayogyavargaNAnAM pradezottaravRddhAnAmAnantyamiti bhAvanA, tasyAmevotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte jaghanyA AhA-4 rakAgrahaNayogyavargaNAH, tataH pradezavRddhyA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA eva AhArakasya sUkSmatvAd bahupradezatvAccAyogyA eva bhavanti, bAdaratvAdalpapradezatvAcca taijasasyeti, jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti ? ucyate, jaghanyAbhya utkRSTA anantaguNAH, kena guNakAreNeti cet , abhavyebhyo'nantaguNAH siddhAnAmanantabhAga iti, tadupari rUpe prakSipte taijasazarIravargaNA jaghanyAH, etA api pradezavRddhyA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaraM?, jaghanyAbhya utkRSTA vizeSAdhikA, vizeSastu jaghanyavargaNAnantabhAgaH, tasyApyanantapradezatvAjaghanyotkRSTAntarAlavargaNAnAmAnantyaM bhavati, taijasotkRSTavargaNopari rUpe prakSipte satyagrahaNavargaNA bhavanti, evamekAdivRddhyotkRSTAntA anantAH, tAzcAtisUkSmatvAd bahupradezatvAcca taijasasyAgrahaNayogyAH, bAdaratvAt alpapradezatvAcca bhASAdravyasyApIti, jaghanyotkRSTayoranantaguNatvena vizeSo, guNakArazcAbhavyebhyo'nantaguNaH siddhAnAmanantabhAga iti, tasyAmayogyotkRSTavarga-1 NAyAM rUpe prakSipte jaghanyA bhASAdravyavargaNA bhavati, tasyAzca pradezavRddhyA utkRSTavargaNAparyantAnyanantAni sthAnAni For Personal & Private Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- bhavanti, jaghanyotkRSTayorvizeSo jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA bhavati, atrApyanantabhAgasyAnantaparamANvAtma- loka.vi.2 rAGgavRttiH katvAdbhApAdravyayogyavargaNAnAmAnantyamavaseyaM, tadanenaikAdipradezavRddhiprakrameNAyogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTAdikaM jJAtavyaM, navaraM jaghanyotkRSTayorbhedo'yam-abhavyAnantaguNaH siddhAnamtabhAgAtmakaH, tAsAM ca pUrvahetukadambakAdeva bhASAdravyA uddezakaH1 (zI0) nApAnadravyayorayogyatvamavaseyam, ayogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte AnApAnavargaNA jaghanyA, sato ruupottrvRddhyo||93|| skRSTavargaNAntA anantA bhavanti, jaghanyAtautkRSTA jaghanyAnantabhAgAdhikA, tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyotkRSTabhedenAgrahaNavargaNA, vizeSastvabhavyebhyo'nantaguNaH siddhAnAmanantabhAgaH, punarapyayogyotkRSTavargaNopari pradezAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA manodravyavargaNA, jaghanyavargaNAnantabhAgo vizeSaH, punarapi pradezottarakrameNAgrahaNavargaNA, vizeSazcAbhavyAnanta guNAdikaH, tAzca pradezabahutvAdatisUkSmatvAcca manodravyAyogyAH, alpapradezatvAd bAdaratvAcca kArmaNasyApi, tadupari rUpe 5 prakSipte jaghanyAH kArmaNazarIravargaNAH, punarapyekaikapradezavRddhyA varddhamAnA utkRSTA yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kaH prativizeSa iti !, ucyate, jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA, sa cAnantabhAgo'namtAnantaparamANvAtmako'ta evAnamtabhedabhinnAH karmadravyavargaNA evaM bhavanti, AbhizcAtra prayojana, dravyakarmaNo vyAcikhyAsitatvAditi / zeSA api vargaNAH kramAyAtAH vineyajanAnugrahArtha vyutpAdyante-punarapyutkRSTakarmavargaNopari rUpAdiprakSepeNa jaghanyotkRSTabhedabhinnA dhruvavargaNAH, jaghanyAbhya utkRSTAH sarvajIvebhyo'nantaguNAH, sadupari rUpaprakSepAdikrameNAmantA ev|4||| 93 // jaghanyotkRSTabhedA adhruvavargaNAH, adhruvatvAdadhuvAH, pAkSikasadbhAvAdadhruvatvaM, jaghanyotkRSTabhedo'nantarokta eva, taduskRSTo For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari rUpAdipravRddhyA jaghamyotkRSTabhedA anantA eva zUnyA vargaNA bhavanti, jaghanyotkRSTavizeSaH pUrvavat, tAsAM saMsAre'pyabhAvAt zUnyavargaNA ityabhidhAnam, etaduktaM bhavati - adhruvavargaNopari pradezavRddhyA'nantA api na sambhavantIti prathamA zUnyavargaNA, tadupari rUpAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedAH pratyekazarIravargaNA bhavanti, jaghanyAtaH kSetrapalyopamAsakhyeya bhAgapradezaguNotkRSTA, tadupari rUpottarAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyavargaNA bhavanti, jaghanyava - gaNAta utkRSTA tvasaGkhyeyabhAgapradezaguNA, tadasaGkhyeya bhAgo'dhya saGkhyeyalokAtmaka iti dvitIyA zUnyavargaNA, tadupari rUpAdivRddhyA bAdaranigodazarIravargaNA jaghanyAtaH kSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgapradezaguNotkRSTA, tadupari rUpAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedA tRtIyA zUnyavargaNA, utkRSTA jaghanyAto'saikhyeyaguNA, ko guNakAra iti ?, ucyate, aGgulA sakhyeyabhAgapradezarAzerAvAlikAkAlAsaGkhyeyabhAgasamayapramANakRtapaunaHpunyavargamUlasyAsaGkhyeya bhAgapradezapramANa iti, tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyotkRSTabhedA sUkSmanigodazarIravargaNA, jaghanyAta utkRSTA AvalikAkAlAsaMkhyeyabhAgasamayaguNA, tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyotkRSTabhedA caturthI zUnyavargaNA, jaghanyAta utkRSTA caturasrIkRtalokasyAsakhyeyAH zreNyaH, tAzca pratarAsakhyeyabhAgatulyA iti, tadupari rUpAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA mahAskandhavargaNA, jaghanyAta utkRSTA kSetrapalyopamasyAsaGkhyeyaguNA saMkhyeyaguNA veti / uktAH samAsato vargaNAH, vizeSArthinA tu karmaprakRtiravalokanIyeti / sAmprataM prayogakarma, vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prakarSeNa yujyata iti prayogaH, sa ca manovAkkAyalakSaNaH paJcadazadhA, kathamiti ?, ucyate, tatra manoyogaH satyAsatyamizrAnubhayarUpazcaturddhA evaM vAgyogo'pi, kAya For Personal & Private Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAGgavRttiH (zI) loka.vi.2 uddezakA // 94 // yogaH saptadhA-audArikaudArikamizravaikriyavaikriyamizrAhArakAhArakamizrakArmaNayogabhedAt , tatra manoyogo manaHparyAptyA paryAptasya manuSyAdeH, vAgyogo'pi dvIndriyAdInAm , audArikayogastiryagmanujayoH zarIraparyApterU, tadAratastu mizraH, kevalino vA samudghAtagatasya dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu, vaikriyakAyayogo devanArakabAdaravAyUnAm , anyasya vA vaikriyalabdhimataH, tanmizrastu devanArakayorutpattisamaye'nyasya vA vaikriyaM nivartayataH, AhArakakAyayogazcaturdazapUrvavida AhArakazarIrasthasya, tanmizrastu nirvartanAkAle, kArmaNayogo vigrahagatau kevalisamudghAte vA tRtIyacaturthapaJcamasamayeSviti / tadanena paJcadazavidhenApi yogenAtmA'STau pradezAn vihAyottaptabhAjanodakavadudvarttamAnaiH sarvairevAtmapradezairAtmapradezAvaSTabdhAkAzadezasthaM kArmaNazarIrayogyaM karmadalikaM yad badhnAti tatprayogakarmetyucyate, uktaM ca-"jAva NaM esa jIve eyai veyai calai phaMdaItyAdi tAva NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no NaM abNdhe"| samudAnakarma sampUrvAdApUrvAcca dadAteyuDantAt pRSodarAdipAThena AkArasyokArAdezena rUpaM bhavati, tatra prayogakarmaNaikarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM samyagmUlottaraprakRtisthityanubhAvapradezabandhabhedenAG-maryAdayA dezasarvopaghAtirUpayA tathA spRSTanidhattanikAcitAvasthayA ca svIkaraNaM samudAnaM tadeva karma samudAnakarma, tatra mUlaprakRtibandho jJAnAvaraNIyAdiH, uttaraprakRtibandhastUcyate-uttaraprakRtibandho jJAnAvaraNIyaM paJcadhA-matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAvaraNabhedAt, tatra kevalAvArakaM sarvaghAti zeSANi tu dezasarvaghAtInyapi, darzanAvaraNIyaM navadhA-nidrApaJcakadarzanacatuSTayabhedAt, tatra 1 yAvadeSa jIva ejate dhyejate calati spandate, tAvadaSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA SaDvidhabandhako vA ekavidhavandhako vA, naivAbandhakaH. // 14 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ nidrApaJcakaM prAptadarzanalabdhyupayogopaghAtakAri, darzanacatuSTayaM tu darzanalabdhiprAptereva, atrApi kevaladarzanAvaraNaM sarvaghAti | zeSANi tu dezataH, vedanIyaM dvidhA-sAtAsAtabhedAt , mohanIyaM dvidhA-darzanacAritrabhedAt, tatra darzanamohanIyaM tridhA| mithyAtvAdibhedAt, bandhatastvekavidhaM, cAritramohanIyaM pozakaSAyanavanokaSAyabhedAtpaJcaviMzatividham , atrApi mithyAtvaM saJjavalanavarjA dvAdaza kaSAyAzca sarvaghAtinyaH, zeSAstu dezaghAtinya iti, AyuSkaM caturddhA-nArakAdibhedAt, nAma dvicatvAriMzabhedaM gatyAdibhedAt, trinavatibhedaM cottarottaraprakRtibhedAt, gatizcaturdA jAtirekendriyAdibhedAtsaJcadhA zarIrANi audArikAdibhedAtpaJcadhA audArikavaikriyAhArakabhedAdaGgopAGgaM tridhA nirmANanAma sarvajIvazarIrAvayavaniSpAdakamekadhA bandhananAma audArikAdikarmavargaNaikatvApAdakaM paJcadhA saGghAtanAmaudArikAdikarmavargaNAracanAvizeSasaMsthApakaM paJcadhA saMsthAnanAma samacaturasrAdi SoDhA saMhanananAma vajraRSabhanArAcAdi SoDaiva sparzo'STadhA rasaH paJcadhA gandho dvidhA varNaH paJcadhA AnupUrvI nArakAdizcaturdA vihAyogatiH prazastAprazastabhedAt dvidhA agurulaghUpaghAtaparAghAtAtapodyotocchvAsapratyekasAdhAraNatrasasthAvarazubhAzubhasubhagadurbhagasusvaraduHsvarasUkSmavAdaraparyAptakAparyAptakasthirAsthirAdeyAnAdeyayazaHkIrtiayaza kIrtitIrthakaranAmAni pratyekamekavidhAnIti, gotramuccanIcabhedAt dvidhA, antarAyaM dAnalAbhabhogopabhogavIryabhedAt paJcadhetyuktaH prakRtibandho, bandhakAraNAni tu gAthAbhirucyante-"paMDiNIyamaMtarAiya uvaghAe 1 saptadhA-anantAnubandhimithyAtvAdibhedAt bandhatastu pazcadhA pra. 2 dvAdaza pra. 3 ekaviMzatividham pra. 4 pratyanIkatve'ntarAya upadhAte. For Personal & Private Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 95 // tapeosa NiNhavaNe / AvaraNadugaM bandhai bhUo accAsaNAe ya // 1 // bhUyANukaMpavayajogaujjuo khaMtidANagurubhatto / bandhai bhUo sAyaM vivarIe bandhaI iyaraM // 2 // arahaMtasiddhaceiyatavasuagurusAdhusaMghapaDiNIo / baMdhai daMsaNamohaM anaMtasaMsArio jeNaM // 3 // tivvakasAo bahumohapariNato rAgadosasaMjutto / baMdhai carittamohaM duvihaMpi carittaguNadhAI // 4 // micchaddiTThI mahAraMbhapariggaho tivvalobha NissIlo / niraAuyaM nibaMdhai pAvamatI roddapariNAmo // 5 // ummaggadesao mamgaNAsao gUDha hiyaya mAillo / saDhasIlo a sasallo tiriAuM baMdhaI jIvo // 6 // pagatIeN taNukrasAo dANarao sIlasaMjamaviNo / majjhimaguNehi~ jutto maNuyAu~ bandhaI jIvo // 7 // aNuvvayamahavvaehi ya bAlatavo'kAmanijjarAe ya / devAuyaM NibaMdhai sammaddiTThI u jo jIvo // 8 // maNavayaNakAyavako mAilo gAravehi~ paDibaddho / azubhaM baMdhai nAmaM tappaDipakkhehiM subhanAmaM // 9 // arihaMtAdiSu bhatto suttaruI payaNumANa guNapehI / bandhai 1 tatpradveSe nihvne| AvaraNadvikaM badhnAti bhUto'tyAzAtanayA ca // 1 // bhUtAnukampAvratayogodyuktaH kSAnti (mAn ) dAnI gurubhaktaH / badhnAti bhUtaH sAtaM viparIto banAtItarat // 2 // arhatsiddhacaityattapaH zrutamusAdhusaGghapratyanIkaH / badhnAti darzana mohamanantasaMsAriko yena // 3 // tIvrakaSAyo bahumohapariNato rAgadveSasaMyuktaH / badhnAti cAritramohaM dvividhamapi cAritraguNaghAti // 4 // mithyAdRSTirmahArambhaparigrahastIvralokho nizzIlaH / narakAyuSkaM nibadhnAti zapayatI raudrapariNAmaH // 5 // unmArgadezako mArganAzako gUDhahRdayo mAyAvI / zAmyazIlaca sazalya stiryagAyurvabhAti jIvaH // 6 // prakRtyA tanukaSAyo dAnarataH zIlasaMyamavihInaH / madhyamaguNairyuko manujAyurbadhnAti jIvaH // 7 // aNuvratamahAvrataizca bAlatapo'kAmanirjarayA ca / devAyurnibadhnAti samyagdRSTizca yo jIvaH // 8 // sanovancanakAyavako mAyAvI gauravaiH pratibaddhaH / azubhaM badhnAti nAma tatpratipakSaiH zubhanAma // 9 // arhadAdiSu bhaktaH sUtraruciH pratanumAno guNaprekSI / For Personal & Private Use Only loka.vi. 2 uddezakaH 1 // 95 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ uvAgoyaM vivarIe baMdhaI iyaraM // 10 // pANavahAdIsu rato jiNapUyAmokkhamaggavigghayaro / ajjei aMtarAyaM Na laii | jeNicchiyaM lAbhaM // 11 // " sthitibandho mUlottaraprakRtInAmutkRSTajaghanyabhedaH, tatrotkRSTo mUlaprakRtInAM jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAntarAyANAM triMzatsAgaropamakoTIkovyaH yasya ca yAvatyaH koTIkovyaH sthitistasya tAvantyeva varSazatAnyabAdhA, tadupari pradezato vipAkato vA anubhacaH, etadeva pratikarmmasthiti yojanIyaM, saptatimmohanIyasya, nAmagotrayoviMzatiH, trayastriMzatsAgaropamANyAyuSaH pUrvakoTItribhAgo'bAdhA / jaghanyo jJAnadarzanAvaraNamohanIyAntarAyANAmantarmuhUrtta, nAmagotrayoraSTau muhUrttAH, vedanIyasya dvAdaza, AyuSaH kSulakabhavaH, sa cAnApAnasaptadazabhAgaH / sAmpra tametadeva bandhadvayamuttaraprakRtInAmucyate tatrotkRSTo matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAvaraNanidrApazJcakacakSurdarzanAdicatuSkAsadvedyadAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM viMzateruttaraprakRtInAM triMzatsAgaropamakoTIkovyaH, strIvedasAtavedanIyamanujagatyAnupUrvINAM catasRNAM paJcadaza, mithyAtvasyaudhikamohanIyavat kaSAyaSoDazakasya catvAriMzat koTIkovyaH, napuMsakavedAratizokabhaya jugupsAnarakatiryaggatye kendriyapazJcendriyajAtyaudA rikavaikriyazarIratadaGgopAGgadvayataijasakArmmaNahuNDasaMsthAnAntya| saMhanana varNagandharasasparzana ra katiryagAnupUrvI agurulaghUpaghAtaparAdhAtocchvAsAtapodyotAprazasta vihAyogatitra sasthAvarabAdaraparyA| taka pratyekAsthirAzubhadurbhagaduHsvarAnAdeyAyazaH kIrttinirmANanIcairgotrarUpANAM tricatvAriMzata uttaraprakRtInAM viMzatiH, puMve dahAsyaratidevagatyAnupUrvI dvayAdyasaMsthAna saMhananaprazastavihAyo gatisthirazubhasubhagasusvarAdeyayazaH kIrttyazcairgotrarUpANAM pa1 baghnAtyucairgotraM viparIto banAtItarat // 10 // prANavadhAdiSu rato jinapUjA mokSamArgavighnakaraH / arjayatyantarAyaM na labhate yenepsitaM lAbham // 11 // For Personal & Private Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) -SACARSACROSAROSAROSAROSAX JcadazAnAmuttaraprakRtInAM daza, nyagrodhasaMsthAnadvitIyasaMhananayodaza tRtIyasaMsthAnanArAcasaMhananayozcaturdaza kubjasaM- loka.vi.2 sthAnArdhanArAcasaMhananayoH poDaza vAmanasaMsthAnakIlikAsaMhananadvitricaturindriyajAtisUkSmAparyAptakasAdhAraNAnAmaSTAnAmuttaraprakRtInAmaSTAdaza, AhArakatadaGgopAGgatIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTIkoTirbhinnAntarmuhUrttamabAdhA, devanArakAyuSorau uddezakaH1 ghikavat , tiryagmanuSyAyuSaH palyopamatrayaM pUrvakoTitribhAgo'bAdhA / ukta utkRSTaH sthitibandho, jaghanya ucyate-matyAdipaJcakacakSurdarzanAdyAvaraNacatuSkasavalanalobhadAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM paJcadazAnAmantarmuhUrtamantarmuhUrtamevAbAdhA, nidrApaJcakAsAtAvedanIyAnAM SaNNAM sAgaropamasya trayaH saptabhAgAH palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAH, sAtAvedanIyasya dvAdaza muhUtto antarmuharttamabAdhA, mithyAtvasya sAgaropamaM palyopamAsakhyeyabhAganyUnam , AdyakaSAyadvAdazakasya catvAraH saptabhAgAH sAgaropamasya palyopamAsakhyeyabhAganyUnAH, savalanakrodhasya mAsadvayaM, mAnasya mAsaH, tadadhaiM mAyAyAH, puMvedasyASTau saMvatsarAH, sarvatrAntarmuhUrttamabAdhA, zeSanokaSAyamanuSyatiryaggatipaJcendriyajAtyaudArikatadaGgopAGgataijasakArmaNaSaTsaMsthAnasaMhananavarNagandharasasparzatiyagmanujAnupUrvIagurulaghUpaghAtaparAghAtocchAsAtapodyotaprazastAprazastavihAyogatiyaza kItivarjanasAdiviMzatikanirmANanIcairgotradevagatyAnupUrvIdvayanarakagatyAnupUrvIdvayavaikriyazarIratadaGgopAGgarUpANAmaSTaSaTyuttaraprakRtInAM sAgaropamasya dvau saptabhAgau palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnau antarmuhUrtamabAdhA, vaikriyaSaTkasya tu sAgaropamasaha-4 1 ggatijAtipazcakaudA0 pra. 2 devadvikanarakadvikavaikriyadvikaAhArakadvikayazaHkIrtitIrthakaranAmakarmarahitAnA zeSanAmaprakRtInAM tathA nIcairgotrasya cetyAsAmu // 96 // hAttaraprakRtInAM pra. For Personal & Private Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ sasya do saptabhAgau palyopamAsankhyeyabhAganyUnAvantarmuhUrtamabAdhA, AhArakatadaGgopAGgatIrthakaranAmnAM sAgaropamako|| TIkoTibhinnAntarmuhartamabAdhA, nanu cotkRSTo'pyetAvanmAtra evAbhihitastataH ko'nayorbheda iti!, ucyate, utkRSTAt sahakhyeyaguNahIno jaghanya iti, yazaHkIyuccairgotrayoraSTamuhUrtAnyantarmuhUrtamabAdhA, devanArakAyuSordaza varSasahasrANyantarmuhurtamabAdhA, tiryagmanujAyuSoH kSullakabhavo'ntarmuhUrttamabAdheti, bandhanasaGghAtayoraudArikAdizarIrasahacaritatvAttadgata evotkRSTajaghanyabhedo'vagantavya iti / uktaH sthitibandhaH, anubhAvabandhastUcyate-tatra zubhAzubhAnAM karmaprakRtInAM prayogakarmaNopAttAnAM prakRtisthitipradezarUpANAM tIbramandAnubhAvatayA'nubhavanamanubhAvaH, sa caikadvitricatuHsthAnabhedenAnugantavyaH, tatrAzubhaprakRtInAM kozAtakIrasasamakvathyamAnArddhatribhAgapAdAvazeSatulyatayA tIvrAnubhAvo'vagantavyo, mandAnubhAvastu jAtirasaikadvitricaturguNodakaprakSepAsvAdatulyatayeti, zubhAnAM tu kSIrekSurasadRSTAntaH pUrvavadyojanIyaH, atra ca kozAtakIrNarasAdAvudakabindvAdiprakSepAt vyatyayAdvA bhedAnAmAnantyamavaseyamiti / atra cAyUMSi bhavavipAkIni AnupUrvyaH kSetravipAkinyaH zarIrasaMsthAnAGgopAGgasaGghAtasaMhananavarNagandharasasparzAgurulaghUpaghAtaparAghAtodyotAtapanirmANapratyekasAdhAraNasthirAsthirazubhAzubharUpAH pudgalavipAkinyaH, zeSAstu jJAnAvaraNAdikA jIvavipAkinya ityukto'nubhAvabandhaH / pradezabandhastvekavidhAdibandhakApekSayA bhavati, tatra yadekavidhaM badhnAti tadA prayogakarmaNaikasamayopAttAH pudgalAH sAtAbedanIyabhAvena vipariNamante, paDidhabandhakasya tvAyumrmohanIyavarjaH SoDhA, saptavidhabandhakasya saptadhA, aSTavidhabandhakasyASTadheti, tatrAdyasamayaprayogAttAH pudgalAH samudAnena dvitIyAdisamayeSvalpabahupradezatayA'nena krameNa vyavasthApayati-tatrA For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddezakA 1 zrIAcA- yuSaH stokAH pudgalAH, tadvizeSAdhikAH pratyekaM nAmagotrayoH, parasparaM tulyAH, tadvizeSAdhikAH pratyekaM jJAnadarzanAvaraNArAGgavRttiH ntarAyANAM, tebhyo vizeSAdhikA mohanIye / nanu ca tebhyo vizeSAdhikA ityatra nirdhAraNe paJcamI, sA ca "paJcamI vibhakte" (zI0) (pA02-3-42) ityanena sUtreNa vidhIyate, asya cAyamoM-vibhAgo vibhaktaM tatra paJcamI vidhIyamAnA yatrAtyantavibhAgastatraiva bhavati, yathA mAthurebhyaH pATaliputrakA abhirUpatarAH, iha ca karmapudgalAnAM sarvadaikatvaM, tathAvasthAnAmeva ca buddhyA bahupradezAdiguNena pRthakkaraNaM cikIrSitaM, tatra SaSThI saptamI vA nyAyyA, tadyathA-gavAM goSu vA kRSNA sampannakSIratameti, |naiSa doSo, yatrAvadhyavadhimatoH sAmAnyavAcI zabdaH prayujyate tatraiva SaSThIsaptamyau, "yatazca nirdhAraNa (pA02-3-41) mityamAnena sUtreNa vidhIyate, yathA gavAM kRSNA sampannakSIratamA, manuSyeSu pATaliputrakAH AdhyatarAH, karmavargaNApudgalAnAM vedanIye bahutarA iti, yatra punarvizeSavAcI zabdo'vadhitvenopAdIyate tatra paJcamyeva, yathA khaNDamuNDazabalazAbaleyadhavaladhAvaleyavyaktibhyaH kRSNA sampannakSIratameti, ato nAtra vibhAgaH kAraNamavibhAgo vA, yato mAthurapATaliputrakAdivibhAgena vibhaktAnAmapi sAmAnyamanuSyAdizabdoccAraNe SaSThIsaptamyau bhavato, yatra tu punAthurAdivizeSo'vadhitvenopAdIyate tatra kAryavazAdekasthAnAmapi paJcamyeva, tadiha satyapi karmavargaNAnAmekatve tadvizeSasyAvadhitvenopAdAnAtpaJcamyeva nyAyyeti, tadvizeSAdhikA vedanIye / uktaH pradezabandhaH samudAnakApIti / sAmpratamIryApathikaM, "Ira gati| preraNayoH" asmAdbhAve Nyat , IraNamIryA tasyAH panthA IryApathastatra bhavamIryApathika, kazcaryAyAH panthA bhavati?, yadAzritA sA bhavatIti ?, etacca vyutpattinimittaM yatastiSThato'pi tadbhavati, pravRttinimittaM tu sthityabhAvaH, taccopazAntakSINa // 97 // For Personal & Private Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ RRORRECRSS mohasayogakevalinAM bhavati, sayogakevalino'pi hi tiSThato'pi sUkSmagAtrasaJcArA bhavanti, uktaM ca-"kevalI NaM bhaMte ! assiM samayaMsi jesu AgAsapadesesu hatthaM vA pAyaM vA ogAhittA NaM paDisAharejA, pabhU NaM bhaMte ! kevalI tesu cevAgAsapa-10 desesu paDisAharittae?, No iNahe samaDe, kahaM?, kevalissa NaM calAI sarIrovagaraNAI bhavaMti, calovagaraNattAe kevalI No saJcAeti tesu cevAgAsapadesesu hatthaM vA pAyaM vA paDisAharittae" tadevaM sUkSmataragAtrasaJcArarUpeNa yogena yatkarma |badhyate tadI-pathikam-IryAprabhavaM, IhetukamityarthaH, tacca dvisamayasthitikam-ekasmin samaye baddhaM dvitIye veditaM, tRtIyasamaye tadapekSayA cAkarmateti, kathamiti?, ucyate, yatastatprakRtitaH sAtAvedanIyamakaSAyatvAt sthityabhAvena badhyamAnameva parizaTati, anubhAvato'nuttaropapAtikasukhAtizAyi pradezataH sthUlarUkSazuklAdibahupradezamiti, uktaM ca-"appaM bAyaramauyaM bahuM ca lukkhaM ca sukkilaM ceva / maMdaM mahavvataMtiya sAtAbahulaM ca taM kammaM // 1 // " alpaM sthititaH sthiterevAbhAvAt , bAdaraM pariNAmato'nubhAvato mRdanubhAvaM, bahu ca bahupradezaiH, rUkSaM sparzato, varNena zukta, mandaM lepataH, sthUlacUrNamuSTimRSTakuDyApatitalepavat mahAvyayamekasamayenaiva sarvApagamAt, sAtAbahulamanuttaropapAtikasukhAtizAyIti / uktamIryApathikam , adhunA AdhAkarma, yadAdhAya-nimittatvenAzritya pUrvoktamaSTaprakAramapi karma badhyate tadAdhAkamrmeti, tacca zabdasparzarasarUpagandhAdikamiti, tathAhi-zabdAdikAmaguNaviSayAbhiSvaGgavAn sukhalipsurmohopahatacetAH paramArthA 1 kevalI bhadanta ! asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA'vagAhya pratisaMharet, prabhurbhadanta ! kevalI teSvevAkAzapradezeSu pratisaMhartum ?, naiSo'rthaH samarthaH, katham ?, kevalinazcalAni zarIropakaraNAni bhavanti, calopakaraNatayA kevalI na zaknoti teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA pratisaMhartum. For Personal & Private Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.vi.2 uddezakaH1 zrIAcA- 18 sukhamayeSvapi sukhAdhyAropaM vidadhAti, taduktam-"duHkhAtmakeSu viSayeSu sukhAbhimAnaH, saukhyAtmakeSu niyamAdiSu duHkharAGgavRttiH buddhiH| utkIrNavarNapadapatirivAnyarUpA, sArUpyameti viparItagatiprayogAt // 1 // " etaduktaM bhavati-karmanimittabhUtA (zI0) manojJetarazabdAdaya evAdhAkarmetyucyante iti / tapaHkarma tasyaivASTaprakArasya karmaNo baddhaspRSTanidhattanikAcitAvastha syApi nirjarAhetubhUtaM bAhyAbhyantarabhedena dvAdazaprakAraM tapaHkarmetyucyate / kRtikarma tasyaiva krmnno'pnynkaarkmh||9 // siddhAcAryopAdhyAyaviSayamavanAmAdirUpamiti / bhAvakarma punarabAdhAmullaGghaya svodayanodIraNAkaraNena vodIrNAH pudgalAH pradezavipAkAbhyAM bhavakSetrapudgalajIveSvanubhAvaM dadato bhAvakarmazabdenocyanta iti / tadevaM nAmAdinikSepeNa dazadhA karmoktam , iha tu samudAnakarmopAttenASTavidhakarmaNA'dhikAra iti gAthAzakalena darzayati aTTaviheNa u kammeNa ettha hoI ahiigaaro||184|| gAthArddha kaNThyamiti gaathaadvyprmaarthH|| tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccArite nikSepaniyuktyanugamena pratipadaM nikSipte nAmAdinikSepe ca vyAkhyAte satyuttarakAlaM sUtraM vitriyate je guNe se mUlaTThANe, je mUlaDhANe se guNe / iti se guNaTTI mahayA pariyAveNaM puNo puNo rase pamatte-mAyA me piyA me bhajA me puttA me dhUA me pahusA me sahisayaNasaMgaMthasaMthuA me vivittuvagaraNaparivaTTaNabhoyaNacchAyaNaM me / iccatyaM gahie loe // 98 // For Personal & Private Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho ya rAo ya paritappamANe kAlAkAlasamuTThAI saMjogaTThI aTAlobhI Alupe sahasAkAre viNiviTucitte, ettha satthe puNo puNo, appaM ca khalu AuyaM ihamegesiM mANa vANaM tNjhaa-|| 62 // asya cAnantaraparamparAdisUtraH sambandho vAcyaH, tatrAnantarasUtrasambandhaH-'se hu muNI pariNNAyakamme'ti, sa muniH parijJAtakA bhavati yasyaitadguNamUlAdikamadhigataM bhavati, paramparasUtrasambandhastu se jaM puNa jANijjA sahasaMmuiyAe / paravAgaraNeNaM aNNesiM vA soccA' svasammatyA paravyAkaraNena tIrthakaropadezAdanyebhyo vA''cAryAdibhyaH zrutvA jAnIyAt-paricchindyAt, kiM tadityucyate-'je guNe se mUlaThANe', AdisUtrasambandhastu 'suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAya' kiM tat zrutaM bhavatA yadbhagavatA AyuSmatA''khyAtamiti?, ucyate, 'je guNe se mUlaDhANe, 'ya' iti sarvanAma prathamAntaM mAgadhadezIvacanatvAdekArAntaM sAmAnyoddezArthAbhidhAyIti, guNyate-bhidyate vizeSyate'nena dravyamiti guNaH, sa ceha zabdarUparasagandhasparzAdikaH, 'sa' iti sarvanAma prathamAntamuddiSTanirdezArthAbhidhAyIti, 'mUla'miti nimittaM kAraNaM pratyaya iti paryAyAH, tiSThantyasminniti sthAnaM, mUlasya sthAnaM mUlasthAnaM, 'vyavacchedaphalatvAd vAkyAnA'miti nyAyAt ||ya eva zabdAdikaH kAmaguNaH sa eva saMsArasya-nArakatiryagnarAmarasaMsRtilakSaNasya yanmUlaM kAraNaM kaSAyAsteSAM sthAnam- Azrayo varttate, yasmAnmanojJetarazabdAdhupalabdhau kaSAyodayaH, tato'pi saMsAra iti, athavA mUlamiti-kAraNaM, taccA For Personal & Private Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.vi.2 uddezakA 1 zrIAcA STaprakAraM karma, tasya sthAnam-AzrayaH kAmaguNa iti, athavA mUlaM-mohanIyaM tadbhedo vA kAmastasya sthAnaM zabdAdiko rAGgavRttiH viSayaguNaH, athavA mUlaM-zabdAdiko viSayaguNastasya sthAnamiSTAniSTaviSayaguNabhedena vyavasthito guNarUpaH saMsAra eva, (zI0) AtmA vA zabdAdhupayogAnanyatvAd guNaH, athavA mUla-saMsArastasya zabdAdayaH sthAnaM kaSAyA vA, guNo'pi zabdAdikaH kaSAyapariNato vA''tmeti, yadivA mUlaM saMsArasya zabdAdikaSAyapariNataH sannAtmA tasya sthAnaM zabdAdikaM, gunno'py||99|| sAveveti, tatazca sarvathA ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM varttate / nanu ca vartanakriyAyAH sUtre'nupAdAnAt kathaM prakSepa iti ?, ucyate, yatra hi kAcidvizeSakriyA naivopAdAyi tatra sAmAnyakriyAmasti bhavati vidyate vartata ityAdikAmupAdAya vAkyaM parisamApyate, evamanyatrApi draSTavyamiti / athavA mUlamityAcaM pradhAnaM vA, sthAnamiti kAraNaM, mUlaM ca tatkAraNaM ceti vigRhya karmadhArayaH, tatazca ya eva zabdAdiko guNaH sa eva mUlasthAnaM saMsArasya AdyaM pradhAnaM vA kAraNamiti, zeSaM pUrvavaditi / sAmpratamanayoreva guNamUlasthAnayorniyamyaniyAmakabhAvaM darzayaMstadupAttAnAM viSayakaSAyAdInAM bIjAGkaranyAyena parasparataH kAryakAraNabhAvaM sUtreNaiva darzayati-'je mUlaThThANe se guNe'tti, yadeva saMsAramUlAnAM karmamUlAnAM vA kaSAyANAM sthAnam-AzrayaH zabdAdiko guNo'pyasAveva, athavA kaSAyamUlAnAM zabdAdInAM yat sthAnaM karma saMsAro divA tattatsvabhAvApatteHguNo'pyasAveveti, athavA zabdAdikaSAyapariNAmamUlasya saMsArasya karmaNo vA yat sthAnaM-mohanIyaM karma zabdAdikaSAyapariNato vA''tmeti tadguNAvApteH guNo'pyasAveva, yadivA-saMsArakaSAyamUlasyAtmano yat sthAnaM| viSayAbhiSvaGgo'sAvapi zabdAdiviSayatvAd guNarUpa eveti / atra ca viSayopAdAnena viSayiNo'pyAkSepAt sUcanArtha // 99 // Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvAcca sUtrasyetyevamapi draSTavyaM - yo guNe guNeSu vA varttate sa mUlasthAne mUlasthAneSu vA varttate, yo mUlasthAnAdau varttate sa eva guNAdau varttata iti, ya eva jantuH zabdAdike prAgvyAvarNitasvarUpe guNe varttate sa eva saMsAramUlakaSAyAdisthAnAdau varttate, etadeva dvitIyasUtrApekSayA vyatyayena prAgvadAyojyam, anantagamaparyAyatvAt sUtrasyaivamapi draSTavyaM - yo guNaH sa eva mUlaM sa eva ca sthAnaM, yanmUlaM tadeva guNaH sthAnamapi tadeva, yat sthAnaM tadeva guNo mUlamapi tadeveti, yo guNaH zabdAdiko'sAveva saMsArasya kaSAyakAraNatvAnmUlaM sthAnamapyasAveva ityevamanyeSvapi vikalpeSu yojyaM, viSayanirdeze ca viSayyapyAkSipto, yo guNe varttate sa mUle sthAne cetyevaM sarvvatra draSTavyam, iha ca sarvvajJapraNItatvAdanantArthatA sUtrasyAvagantavyA, tathAhi - mUlamaMtra kaSAyAdikamupanyastaM kaSAyAzca krodhAdayazcatvAraH, krodho'pyanantAnubandhyAdibhedena caturddhA, anantAnubandhino'pyasaGkhyeya lokAkAzapradezapramANAni bandhAdhyavasAyasthAnAnyanantAzca tatparyAyAsteSAM ca pratyekaM sthAnaguNanirUpaNenAnantArthatA sUtrasya sampadyate, sA ca chadmasthena sarvAyuSA'pyaviSayatvAdanantatvA) ccAzakyA darzayituM, digdarzanaM tu kRtamevAto'nayA dizA kuzAgrIyazemuSyA guNamUlasthAnAnAM parasparataH kAryakAraNabhAvaH saMyojanA ca kAryeti / tadevaM ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM yadeva mUlasthAnaM sa eva guNa ityuktaM, tataH kimityata Aha-' iti se guNaTThI mahayA ' ityAdi, itirhetau yasmAcchandAdiguNaparIta AtmA kaSAyamUlasthAne varttate, sarvo'pi ca prANI 'guNArthI' guNaprayojanI guNAnurAgItyatasteSAM guNAnAmaprAptau prAptinAze vA kAGkSAzokAbhyAM sa prANI 'mahatA' aparimitena pari-samantAttApaH | paritApastena - zArIramAnasasvabhAvena duHkhenAbhibhUtaH san paunaHpunyena teSu teSu sthAneSu 'vaset' tiSThedutpadyeta, kimbhUtaH For Personal & Private Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.vi.2 uddezakA maNa pitari rAgAva sAhmaNA iti, bha zrIAcA- san?-pramattaH / pramAdazca rAgadveSAtmako, dveSazca prAyo na rAgamRte, rAgo'pyutpatterArabhyAnAdibhavAbhyAsAnmAtApitrArAGgavRttiH diviSayo bhavatIti darzayati--'mAyA meM' ityAdi, tatra mAtRviSayo rAgaH saMsArasvabhAvAdupakArakartRtvAdvopajAyate, rAge (zI0) 4ca sati madIyA mAtA kSutpipAsAdikAM vedanAM mA prApadityataH kRSivANijyasevAdikAM prANyupaghAtarUpAM kriyAmArabhate, tadupaghAtakAriNi vA tasyAM vA'kAryapravRttAyAM dveSa upajAyate, tadyathA-anantavIryaprasaktAyAM reNukAyAM rAmasyeti, evaM // 10 // pitA me, pitRnimittaM rAgadveSau bhavato, yathA rAmeNa pitari rAgAttadupahantari ca dveSAt saptakRtvaH kSatriyA vyApAditAH, subhUmenApi trisaptakRtvo brAhmaNA iti, bhaginInimittena ca kezamanubhavati prANI, tathA bhAryAnimittaM rAgadveSodbhavaH, tadyathA-cANAkyena bhaginIbhaginIpatyAdyavajJAtayA bhAryayA coditena nandAntikaM dravyArthamupagaitana kopAnandakulaM kSaya ninye, tathA putrA me na jIvantIti Arambhe pravartate, evaM duhitA me duHkhinIti rAgadveSopahatacetAH paramArthamajAnAnastattadvidhatte yena aihikAmuSmikAn apAyAn avApnoti, tadyathA-jarAsandho jAmAtari kase vyApAdite svabalAvalepAdapastavAsudevapadAnusArI sabalavAhanaH kSayamagAt , snuSA me na jIvantItyArambhAdau pravarttate, 'sakhisvajanasaMgranthasaMstutA meM sakhA-mitraM svajanaH-pitRvyAdiH saMgranthaH-svajanasyApi svajanaH pitRvyaputrazAlAdiH saMstuto-bhUyo bhUyo darzanena paricitaH, athavA pUrvasaMstuto mAtApitrAdirabhihitaH pazcAtsaMstutaH zAlakAdiH sa iha grAhyaH, sa ca me duHkhita iti paritapyate, viviktaM zobhanaM pracuraM vA upakaraNaM-hastyazvarathAsanamaJcakAdi parivartanaM-dviguNatriguNAdibhedabhinnaM tadeva, bhojanaM-modakAdi AcchAdanaM-paTTayugmAdi tacca me bhaviSyati naSTaM vA / 'iccattha miti ityevamarca gRddho lokaH teSveva cANakyena For Personal & Private Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtApitrAdirAgAdinimittasthAneSvAmaraNaM pramatto mamedabhahamasya svAmI poSako vetyevaM mohitamanA 'vaset tiSThediti, uktaM ca-"putrA me bhrAtA me svajanA me gRhakalatravargo me / iti kRtamemezabdaM pazumiva mRtyurjamaM harati // 1 // putrakalatraparigrahamamatvadoSairnaro vrajati nAzam / kRmika iva kozakAraH parigrahAdduHkhamAnoti // 2 // " amumevArtha niyutikAro gAthAdvayenAha___ saMsAraM chettumaNo kamma ummUlae tadahAe / ummUlijja kasAyA tamhA u caija sayaNAI // 185 // mAyA metti piyA me bhagiNI bhAyA ya putsadArA me|atthNmi ceva giddhA jammaNamaraNANi paavNti||186|| 'saMsAra' nArakatiryagnarAmaralakSaNaM mAtApitRbhAryAdisnehalakSaNaM vA 'chettumanA' unmumUlayiSuraSTaprakAraM karmonmUlayet, tadunmUlanArtha ca tatkAraNabhUtAn kaSAyAnunmUlayet, kaSAyApagamanAya ca mAtApitrAdigasaM snehaM jahyAt, yasmAnmAtApitrAdisaMyogAbhilASiNo'rthe-ratnakupyAdike gRddhAH-adhyupapannA janmajarAmaraNAdikAni duHkhAnyasubhRtaH prApnuvantIti gAthAddhayArthaH // tadevaM kaSAyendriyapramatto mAtApitrAdyarthamarthopArjanarakSaNatatsaro duHkhameva kevalamanubhavatItyAha-'aho' ityAdi, ahazca sampUrNa rAtriM ca, cazabdAtpakSaM mAsaM ca, nivRttazubhAdhyavasAyaH pari-samantAttapyamAnaH paritapyamAnaH san tiSThati, tadyathA-"kaiyA vaccai sattho? kiM bhaNDaM kattha kittiyA bhUmI / ko kayavikkayakAlo nimvisai kiM kahiM keNa? // 1 // " 1 kadA vrajati sArthaH kiM bhANDaM kutra kiyatI bhUmiH / kaH krayavikkayakAlo nirviSayati (nirvizati.) kiM kva kena ! // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 101 // ityAdi, sa ca paritapyamAnaH kimbhUto bhavatItyAha - 'kAle 'tyAdi, kAlaH - karttavyAvasarastadviparIto'kAlaH samya - gutthAtum - abhyudyantuM zIlamasyeti samutthAyIti padArthaH, vAkyArthastu - kAle karttavyAvasare akAlena tadviparyAsena samu| tiSThate - abhyudyatamanuSThAnaM karoti tacchIlazceti, karttavyAvasare na karotyanyadA ca vidadhAtIti, yathA vA kAle karotyevamakAle'pIti, yathA vA'navasare na karotyevamavasare'pIti, anyamanaskatvAdapagatakAlAkAla viveka iti bhAvanA, yathA | pradyotena mRgApatirapagatarbhatRkA satI grahaNakAlamativAhya kRtaprAkArAdirakSA jighRkSiteti, yastu punaH samyakkAlotthAyI | bhavati sa yathAkAlaM parasparAnAbAdhayA sarvAH kriyAH karotIti, taduktam -- "mAsairaSTabhirahA ca, pUrveNa vayasA''yuSA / tat karttavyaM manuSyeNa yenAnte sukhamedhate // 1 // dharmAnuSThAnasya ca na kazcidakAlo mRtyoriveti / kimarthaM punaH kAlAkAlasamutthAyI bhavatItyAha - 'saMjogaDI ' saMyujyate saMyojanaM vA saMyogo'rthaH - prayojanaM saMyogArthaH so'syAstIti saMyogArthI, tatra dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadarAjyabhAryAdiH saMyogastenArthI - tatprayojanI, athavA zabdAdiviSayaH saMyogo | mAtApitrAdibhirvA tenArthI kAlAkAlasamutthAyI bhavatIti / kiM ca - ' aTThAlobhI' artho - ralakupyAdistatra A-samantAlobho'rthAlobhaH sa vidyate yasyetyasAvapi kAlAkAlasamutthAyI bhavati, mammaNavaNigvat, tathAhi - asAvatikrAntArthopArjanasamarthayauvanavayA jalasthalapathapreSitanAnAdezabhANDabhRtabohitthagantrIkoSTramaNDalikAsambhRtasambhAro'pi prAvRSi | saptarAtrAvacchinnamuzalapramANajaladhArAvarSaniruddha sakalaprANigaNasaJcAramanorathAyAM mahAnadIjalapUrAnItakASThAni jighRkSuru For Personal & Private Use Only loka.vi. uddezakaH 1 // 101 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhogadhavisare nivRttAparAzeSazubhapariNAmaH kevalamarthopArjanapravRtta iti, uktaM ca-"ukkhaNai khaNai nihaNai rattiM Na suati diyAvi ya ssNko| liMpai Thaei sayayaM laMchiyapaDilaMchiyaM kuNai // 1 // bhuMjasu na tAva rikko jemeuM naviya anja majIhaM / navi ya vasIhAmi ghare kAyavvamiNaM bahuM ajaM // 2 // " punarapi lobhino'zubhavyApArAnAha-'AlaMpe' A-samantAllumpatItyAlumpaH, sa hi lobhAbhibhUtAntaHkaraNo'pagatasakalakartavyAkarttavyaviveko'rthalobhaikadattadRSTiraihikAmuSmikavipAkakAriNInirlAJchanagalakarttanacauryAdikAH kriyAH karoti, anyacca-sahasakAre' karaNaM kAraH, asamIkSitapUrvAparadoSaM sahasA karaNaM sahasAkAraH sa vidyate yasyetyarza Adibhyo'ca,(pA05-2-127)athavA chAndasatvAtkartaryeva ghaJ , karotIti kAraH, tathAhi-lobhatimirAcchAditadRSTirabaiMkamanAH zakuntavaccharAghAtamanAlocya pizitAbhilASitayA sandhicchedanA-| dito vinazyati, lobhAbhibhUto hyarthaMkadRSTistanmanAstadarthopayukto'rthameva pazyati nApAyAn , Aha c-vinnivitttthcitte'| vividham-anekadhA niviSTa-sthitamavamADhamarthopArjanopAye mAtApitrAdyabhiSvaGge vA zabdAdiviSayopabhoge vA cittam-antaHkaraNaM yasya sa tathA, pAThAntaraM vA 'viNiviTThaciTTe'tti, vizeSeNa niviSTA kAyavAgmanasAM parispadAtmikA'rthopArjanopAyAdI ceSTA yasya sa vinivissttcessttH| tadevaM mAtApitrAdisaMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAro viniviSTacitto viniviSTaceSTo vA kimbhUto bhavatItyAha-'ittha' ityAdi, 'atra' asminmAtApitrAdau zabdAdiviSayasaMyoge vA viniviSTacittaH|| 1 utkhanati khanati nidadhAti (hanti ) rAtrau na svapiti divA'pi ca sazaGkaH / limpati sthagayati satataM lAJchitapratilAJchitaM karoti // 1 // bhuGva na tAvanniApAro jimituM nApi cAdya maDkSyAmi / nApi ca vatsyAmi gRhe kartavyamidaM bahvaya // 2 // Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezakaH1 // 102 // |san pRthivIkAyAdijantUnAM yacchastram-upaghAtakAri tatra punaH punaH pravarttate, evaM paunaHpunyena zastre pravRtto bhavati yadi pRthivIkAyAdijantUnAmupaghAte varttate, tathAhi-zasu hiMsAyA'mityasmAcchasyate hiMsyata iti karaNe STranvihitaH, tacca |svakAyaparakAyAdibhedabhinnamiti / pAThAntaraM vA 'ettha satte puNo puNo, 'atra' mAtApitRzabdAdisaMyoge lobhArthI san 'sakto' gRddhaH adhyupapannaH paunaHpunyena viniviSTaceSTa AlumpakaH sahasAkAraH kAlAkAlasamutthAyI vA bhavatIti / etacca sAmpratakSiNAmapi yujyeta yadyajarAmaratvaM dIrghAyuSkaM vA syAt, taccobhayamapi nAstItyAha-'appaM ca' ityAdi, alpaMstokaM cazabdo'dhikavacanaH, khaluravadhAraNe, Ayuriti bhavasthitihetavaH karmapudgalAH 'iheti saMsAre manuSyabhave vA 'ekeSAM' keSAJcideva 'mAnavAnAM' manujAnAmiti padArthaH, vAkyArthastu-iha asmin saMsAre keSAJcinmanujAnAM kSullakabhavopalakSitAntarmuharttamAtramalpaM-stokamAyurbhavati, cazabdAduttarottarasamayAdivRddhyA palyopamatrayAvasAne'pyAyupi khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAtsaMyamajIvitamalpameveti, tathAhi-antarmuhUrtAdArabhya dezonapUrvakoTiM yAvatsaMyamAyuSkaM, taccAlpameveti, athavA tripalyopamasthitikamapyAyuralpameva, yatastadapyantarmahartamapahAya sarvamapavartate, ukkaM ca-"addhA jogukose |baMdhittA bhogabhUmiesu lahuM / savvappajIviyaM vajjaittu uvvaTTiyA doNhaM // 1 // " asyA ayamarthaH-utkRSTa yoge-bandhAdhyavasAyasthAne AyuSo yo bandhakAlo'ddhA utkRSTa eva taM badbhA, va?-bhogabhUmikeSu' devakumvodijeSu, tasya kSiprameva] sarvAlpamAyurvajayitvA 'dvayoH' tiryagmanuSyayorapavRttikA-apavartanaM bhavati,etaccAparyAptakAntarmuhUrtAntardraSTavyaM, tata Urdhvamanapavartanameveti / sAmAnyena vA''yuH sopakramAyuSAM sopakramaM nirupakramAyuSAM nirupakrama, yadA hyasumAn svAyuSastri 2 // For Personal & Private Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAge tribhAgatribhAge vA jaghanyata ekena dvAbhyAM votkRSTataH saptabhiraSTabhirvA karpharantarmuhUrtapramANena kAlenAtmapradezaracanAnADikAntarvartina AyuSkakarmavargaNApudgalAn prayatnavizeSeNa vidhatte tadA nirupakramAyurbhavatIti, anyadA tu sopakramAyuSka iti, upakramazcopakramaNakAraNairbhavati, tAni cAmUni--"daMDakasasattharajU aggI udagapaDaNaM visaM vAlA / sIuNhaM arai bhayaM khuhA pivAsA ya vAhI ya // 1 // muttapurIsanirohe jiNNAjiNNe ya bhoyaNe bahuso / ghaMsaNagholaNapIlaNa Aussa uvakkamA ete // 2 // " uktaM ca "svato'nyata itastato'bhimukhadhAvamAnApadAmaho nipuNatA nRNAM kSaNamapIha | yajjIvyate / mukhe phalamatikSudhA sarasamalpamAyojitaM, kiyacciramacarvitaM dazanasaGkaTe sthaasyti?|| 1 // ucchAsAvadhayaH prANAH, sa cocchrAsaH samIraNaH / samIraNAccalaM nAnyat , kSaNamapyAyuradbhutam // 2 // " ityAdi / ye'pi dIrghAyuSkasthi|tikA upakramaNakAraNAbhAve AyuHsthitimanubhavanti te'pi maraNAdapyadhikAM jarAbhibhUtavigrahAM jaghanyatamAmavasthAmanubhavantIti tadyathetyAdinA darzayati taMjahA-soyapariNANehiM parihAyamANehiM cakkhupariNANehiM parihAyamANehiM ghANapariNANehiM parihAyamANehiM rasaNApariNANehi parihAyamANehiM phAsapariNANehiM 1 daNDaH kazA zastraM rajjuragnirudakaM patanaM viSaM vyaalaaH| zItamuSNamaratirbhayaM kSutpipAsA ca vyAdhizca // 1 // mUtrapurISanirodhaH jIrNe'jINe ca bhojane bahuzaH / gharSaNaM gholanaM pIDanamAyuSa upakramA ete // 3 // For Personal & Private Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 103 // loka.vi.2 uddezakaH1 parihAyamANehiM abhikaMtaM ca khalu vayaM sa pehAe tao se egadA mUDhabhAvaM jaNayaMti // 63 // zRNoti bhASApariNatAn pudgalAniti zrotraM, tacca kadambapuSpAkAraM dravyato bhAvato bhASAdravyagrahaNalabdhyupayogasvabhAvamiti, tena zrotreNa pariH-samantAd ghaTapaTazabdAdiviSayANi jJAnAni parijJAnAni taiH zrotraparijJAnarjarAprabhAvAtsarihIyamAnaiH sadbhistato'sau-prANI 'ekadA' vRddhAvasthAyAM rogodayAvasare vA 'mUDhabhAvaM' mUDhatAM karttavyAkarttavyAjJatAmindriya-| pATavAbhAvAdAtmano janayati, hitAhitaprAptiparihAravivekazUnyatAmApadyata ityarthaH, janayantIti caikavacanAvasare 'tiDagaM tiDo bhavantIti bahuvacanamakAri, athavA tAni vA zrotravijJAnAni parikSIyamANAnyAtmanaH sadasadvivekavikalatAmApAdayantIti, zrotrAdivijJAnAnAM ca tRtIyA prathamArthe subvyatyayena draSTavyeti, evaM cakSurAdivijJAneSvapi yojyam , atra ca karaNatvAdindriyANAmevaM sarvatra draSTavyaM-zrotreNAtmano vijJAnAni cakSuSA''tmano vijJAnAnIti, nanu ca tAnyeva draSTaNi kuto na bhavanti ?, ucyate, azakyamevaM vijJAtuM, tadvinAze tadupalabdhArthasmRtyabhAvAt , dRzyate ca hRSIkopaghAte'pi tadupalabdhArthasmaraNaM, tadyathA-dhavalagRhAntarvartipuruSapaJcavAtAyanopalabdhArthasya tadanyatarasthagane'pi tadupapattiriti, tathAhiahamanena zrotreNa cakSuSA vA mandamarthamupalabhe, anena ca sphuTataramiti spaSTaiva karaNatvAvagatirakSANAM, yadyevamanyAnyapi karaNAni santi tAni kiM nopAttAni?, kAni punastAni?, ucyante, vAkpANipAdapAyUpasthamanAMsi vacanAdAnaviharaNo | dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ tsargAnandasaGkalpavyApArANi, tatazcaiteSAmAtmopakArakatvena karaNatvaM, karaNatvAdindriyatvamiti, evaM caikAdazendriyasadbhAve | sati paJcAnAmevopAdAnaM kimarthamiti, AhAcAryo naiSa doSaH, iha hyAtmano vijJAnotpattau yat prakRSTamupakArakaM tadeva karaNatvAdindriyam, etAni tu vAkUpANyAdIni naivAtmano'nanyasAdhAraNatayA karaNatvena vyApriyante, atha yAM kAJcana kriyAmupAdAya karaNatvamucyate evaM tarhi darAderapyutkSepAdisambhavAtkaraNatvaM syAt, kiM ca-indriyANAM svaviSaye niyatatvAt nAnyendriya kAryamanyadindriyaM kartumalaM, tathAhi - cakSureva rUpAvalokanAyAlaM na tadabhAve zrotrAdIni yastu rasAdyupalambhe zItasparzAderapyupalambhaH sa sarvavyApitvAt sparzanendriyasyetyanAzaGkanIyam, iha tu punaH pANicchede'pi tatkAryasyAdAnalakSaNasya dazanAdinA'pi nirvarttyamAnatvAdyatkiJcidetat manasastu sarvendriyopakArakatvAdantaHkaraNatvamiSyata eva, tasya ca bAhyendriyavijJAnopaghAtenaiva gatArthatvAnna pRthagupAdAnamiti, pratyekopAdAnaM ca kramotsattivijJAnopalakSaNArthaM, tathAhi - yenaivendriyeNa saha manaH saMyujyate tadevAtmIyaviSayaguNagrahaNAya pravarttate netaraditi, nanu ca dIrghazaSkulI| bhakSaNAdau paJcAnAmapi vijJAnAnAM yaugapadyenopalabdhiranubhUyate, naitadasti, kevalino'pi dvAvupayogau na staH, AstAM tAvadArAtIyabhAgadarzinaH paJcopayogA iti, etaccAnyatra nyakSeNa pratipAditamiti neha pratAyate yastu yaugapadyenAnubhavAbhAsaH sa drAgvRttitvAnmanaso bhavatIti, uktaM ca- " AtmA sahati manasA mana indriyeNa, svArthena cendriyamiti krama eSa zIghraH / yogo'yameva manasaH kimagamyamasti ?, yasminmano vrajati tatra gato'yamAtmA // 1 // " / iha cAyamAtmendri1 svapakSe bhAvamano vyApriyate ityarthaH. For Personal & Private Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezakaH1 // 104 // yalabdhimAn Aditsitajanmotsattideze samayenAhAraparyAptiM nirvarttayati, tadanantaramantarmuhUrtena zarIraparyAptiM, tato'pI- ndriyaparyAptiM tAvataiva kAlena, tAni ca paJcendriyANi-sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANIti, tAnyapi dravyabhAvabhedAt pratyeka dvividhAnIti, tatra dravyendriyaM nivRttyupakaraNabhedAt dvidhA, nivRttirapyAntaravAhyabhedAt dvidhaiva, nirvartyata iti nivRttiH, kena nirvaya'te?, karmaNA, tatrotsedhAGgalAsakhyeyabhAgapramitAnAM zuddhAnAmAtmapradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnenAvasthitA yA vRttirabhyantarA nivRttiH, teSvevAtmapradezeSvindriyavyapadezabhAk yaH pratiniyatasaMsthAno nirmANanAmnA pudgalavipAkinA varddhakisaMsthAnIyena AracitaH karNazaSkulyAdivizeSaH aGgopAGganAmnA ca niSpAdita iti bAhyA nivRttiH, tasyA eva nivRtterdvirUpAyAH yenopakAraH kriyate tadupakaraNaM, taccendriyakAryasamartha, satyAmapi nivRttAvanupahatAyAM masUrAkRtirUpAyAM nivRttau tasyopaghAtAnna pazyati, tadapi nivRttivad dvidhA, tatrAbhyantaramakSNastAvat kRSNazuklamaNDalaM bAhyamapi patrapakSmadvayAdi, evaM zeSeSvapyAyojanIyamiti, bhAvendriyamapi labdhyupayogabhedAt dvidhA, tatra labdhi nidarzanAvaraNIyakSayopazamarUpA yatsannidhAnAdAtmA dravyendriyanivRttiM prati vyApriyate, tannimitta Atmano manassA|civyAdarthagrahaNaM prati vyApAra upayoga iti, tadatra satyAM labdhau nirvRttyupakaraNopayogAH, satyAM ca nivRttAvupakaraNopayogI, satyupakaraNa upayoga iti, eteSAM ca zrotrAdInAM kadambakamasUrakalambukApuSpakSurapranAnAsaMsthAnatA'vagantavyeti, | viSayazca zrotrendriyasya dvAdazabhyo yojanebhya AgataM zabdaM gRhNAti cakSurapyekaviMzatiSu lakSeSu sAtirekeSu vyavasthitaM prakAzakaM prakAzyaM tu sAtirekayojanalakSasthitaM rUpaM gRhNAti, zeSANi tu navabhyo yojanebhya AgataM svaviSayaM gRhNanti, yojanIyamiti, pa nivRttivad vivAndriya kAryasamaca ca niSpAdita mAM // 104 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanyatastvaGgalAsakhyeyabhAgaviSayatvaM sarveSAm, atra ca 'soyapariNANehiM parihAyamANehI'tyAdi ya utpattiM prati vyatyayenendriyANAmupanyAsaH sa evamartha draSTavyaH-iha saMjJinaH paJcendriyasya upadezadAnenAdhikRtatvAdupadezazca zrotrendriyaviSaya itikRtvA tatparyAptau ca sarvendriyaparyAptiH sUcitA bhavati / zrotrAdivijJAnAni ca vayo'tikrame parihIyante, to vAha-'abhikata'mityAdi, athavA zrotrAdivijJAnairapacitaiH karaNabhUtaiH sadbhiH 'abhikaMtaM ca khalu vayaM sa pehAe' tatra prANinAM kAlakRtA zarIrAvasthA yauvanAdirvayaH tajarAmabhi-mRtyuM vA krAntamabhikrAntam , iha hi catvAri vayAMsi-kumArayauvanamadhyamavRddhatvAni, uktaM ca-"prathame vayasi nAdhItaM, dvitIye nArjitaM dhanam / tRtIye na tapastapta, caturthe ki kariSyati // 1 // " tatrAdyavayodvayAtikrame jarAbhimukhamabhikrAntaM vayo bhavati, anyathA vA trINi vayAMsi-kaumArayauvanasthaviratvabhedAd, uktaM ca-"pitA rakSati kaumAre, bhartI rakSati yauvane / putrAzca sthAvire bhAve, na strI svAtantryamahati // 1 // " anyathA vA trINi vayAMsi, bAlamadhyavRddhatvabhedAt , uktaM ca-ASoDazAdbhavedbAlo, yAvatkSIrAnnavartakaH / / madhyamaH saptatiM yAvatparato vRddha ucyate // 1 // " eteSu vayassu sarveSvapi yopacayavatyavasthA tAmatikrAnto'tikrAntavayA ityucyate, caH samuccaye, na kevalaM zrotracakSurghANarasanasparzanavijJAnairvyastasamastairdezataH sarvato vA parihIyamANairvA mauDhyamApadyate, vayazcAtikrAntaM 'prekSya' paryAlocya 'sa' iti prANI khaluriti vizeSaNe vizeSeNa-atyartha mauDhyamApadyata iti, Aha ca-'tato se' ityAdi, 'tata' iti tasmAdindriyavijJAnApacayAdvayo'tikramaNAdvA sa iti prANI 'ekadeti vRddhAva 1 cakSuSaH saMkhyeyabhAge yadyapi tathApi sarveSAM viSayasya sAmAnyena vivakSaNAditthamukta. For Personal & Private Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.vi.2 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH1 // 105 // sthAyAM mUDhabhAvo mUDhatvaM-kiMkartavyatAbhAvamAtmano janayati, athavA 'se'tasyAsubhRtaH zrotrAdivijJAnAni parihIyamANAni mUDhabhAvaM janayantIti // sa evaM vArddhakye mUDhasvabhAvaH san prAyeNa lokAvagIto bhavatItyAha jehiM vA saddhiM saMvasati te vi NaM egadA NiyagA puTviM parivayaMti, so'vi te Niyae pacchA parivaejjA, NAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM NAlaM tANAe vA saraNAe vA, se Na hAsAya Na kiDDAe Na ratIe Na vibhUsAe (sU0 64) vAzabdaH pakSAntaradyotakA, AstAM tAvadaparo loko 'yaiH' putrakalatrAdibhiH 'sAI' saha saMvasati, ta eva bhAryAputrAdayo Namiti vAkyAlaGkAre 'ekadeti vRddhAvasthAyAM 'niyagA' AtmIyA ye tena samarthAvasthAyAM pUrvameva poSitAH te |taM 'parivadaMti' pari-samantAdvadanti-yathA'yaM na mriyate nApi mazcakaM dadAti, yadivA parivadanti-paribhavantItyuktaM bhavati, athavA kimanena vRddhenetyevaM parivadanti, na kevalameSAM, tasyAtmApi tasyAmavasthAyAmavagIto bhavatIti, Aha ca-"valisantatamasthizeSitaM, zithilasnAyudhRtaM kaDevaram / svayameva pumAn jugupsate, kimu kAntA kamanIyavigrahA? // 1 // " gopAlabAlAGganAdInAM ca dRSTAntadvAreNopanyasto'rtho buddhimadhitiSThatItyatastadAvirbhAvanAya kathAnakam-kauzAmbyAM nagaryA arthavAn bahuputro dhano nAma sArthavAhaH, tena caikAkinA nAnAvidhairupAyaiH svApateyamupArjitaM, taccAzeSaduHkhitabandhujanasvajanamitrakalatraputrAdibhogyatAM ninye, tato'sau kAlaparipAkavazAdvRddhabhAvamupagataH san putreSu samyakpAlano // 105 // For Personal & Private Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacitakalAkuzaleSu samastakAryacintAbhAra nicikSepa / te'pi vayamanenedRzImavasthAM nItAH sarvajanAgresarA vihitA iti kRtopakArAH santa kulaputratAmavalambamAnAH svataH kvacit kAryavyAsaGgAt svabhAryAbhistamakalpaM vRddhaM pratyajajAgaran , tA apyudvartanasnAnabhojanAdinA yathAkAlamakSuNNaM vihitvtyH| tato gacchatsu divaseSu varddhamAneSu putrabhANDeSu prauDhIbhavatsu bhartRSu jaraduddhe ca vivazakaraNaparicAre sarvAGgakampini galadazeSazrotasi sati zanaiH zanairucitamupacAraM zithilatAM ninyuH| asAvapi mandapratijAgaraNatayA cittAbhimAnena vizrasayA ca sutarAM duHkhasAgarAvagADhaH san putrebhyaH snuSAkSuNNAnyAcacakSe, tAzca svabhartRbhizcekhidyamAnAH sutarAmupacAraM parihRtavatyaH, sarvAzca paryAlocyaikavAkyatayA svabhartRnabhihitavatyaH-kriyamANe'pyayaM pratijAgaraNe vRddhabhAvAdviparItabuddhitayA'paDate, yadi bhavatAmapyasmAkamuparyavisrambhastato|'nyena vizvasanIyena nirupayata, te'pi tathaiva cakruH, tAstu tasminnavasare sarvA api sarvANi kAryANi yathA'vasaraM vihitavatyaH, asAvapi putraiH pRSTaH pUrvavirukSitacetAstathaiva tA apavadati, naitA mama kiJcitsamyak kurvanti, taistu pratyayikavacanAdavagatatattvairyathA'yamupacaryamANo'pi vArdhakyAdrorudyate, tatastairapyavadhIrito'nyeSAmapi yathAvasare tadbhaNDanasvabhAvatAmAcacakSire / tato'sau putrairavadhIritaH snuSAbhiH paribhUtaH parijananAvagIto vADmAtreNApi kenacidapyananuvaya'mAnaH sukhiteSu duHkhitaH kaSTatarAmAyuHzeSAmavasthAmanubhavatIti / evamanyo'pi jarAbhibhUtavigrahastRNakubjIkaraNe'pyasamarthaH san kAryekaniSThalokAtparibhavamApnotIti, Aha-"gAtraM saGkacitaM gatirvigalitA dantAzca nAzaM gatA, dRSTibhraMzyati rUpameva 1 smRtopakArAH 2 asamartha. For Personal & Private Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezakA hasate vaktraM ca lAlAyate / vAkyaM naiva karoti bAndhavajanaH patnI na zuzrUSate, dhikkaSTaM jarayA'bhibhUtapuruSaM putro'pyavajJAyate // 1 // " ityAdi / tadevaM jarAbhibhUtaM nijAH parivadanti, asAvapi paribhUyamAnastadviraktacetAstadapavAdAJjanAyAcaSTe, Aha ca-'so vA' ityAdi, vAzabdaH pUrvApekSayA pakSAntaraM darzayati, te vA nijAstaM parivadanti, sa vA jarAjajaritadehastAnnijAnanekadoSodghaTTanatayA parivadet-ninded, athavA khiMdyamAnArthatayA taansaavvgaayti-pribhvtiityrthH| ye'pi pUrvakRtadharmavazAttaM vRddhaM na parivadanti te'pi taduHkhApanayanasamarthA na bhavanti, Aha ca-'nAla'mityAdi, nAlaMna samarthAH te-putrakalatrAdayaH, taveti pratyakSabhAvamupagataM vRddhamAha, trANAya zaraNAya veti, tatrApattaraNasamartha trANamucyate, yathA mahAzrotobhiruhyamAnaH sukarNadhArAdhiSThitaM plavamAsAdyApastaratIti, zaraNaM punaryadavaSTambhAnnirbhayaiH sthIyate taducyate, tat punardurga parvataH puruSo veti, etaduktaM bhavati-jarAbhibhUtasya na kazcit trANAya zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya zaraNAya veti, uktaM ca-"janmajarAmaraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kvacilloke // 1 // " ityAdi, sa tu tasyAmavasthAyAM kimbhUto bhavatItyAha-'se Na hassAe' ityAdi, 'sa' jarAjIrNavigraho na hAsyAya bhavati, tasyaiva hasanIyatvAt na parAn hasituM yogyo bhavatItyarthaH, sa ca samakSaM parokSaM vA evamabhidhIyate janaiH-kiM kilAsya hasitena hAsyAspadasyeti, na ca krIDAyai-na ca laGghanavalganAsphoTanakrIDAnAM yogyo'sau bhavati, nApi ratyai bhavati, ratiriha viSayagatA gRhyate, sA punarlalanAvagRhanAdikA, tathAbhUto'pyavajugUhiSuH strIbhirabhidhIyate-na lajjate 1 tadvyatirika. pra. 2 vidyamAnA0 pra. // 106 // For Personal & Private Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavAn na pazyati AtmAnaM nAvalokayati ziraH palitabhasmAvaguNDitaM mAM duhitRbhUtamevaM gRhitumicchasItyAdivacasAmAspadatvAnna ratyai bhavati, na vibhUSAyai, yato vibhUSito'pi pratatacarmavalIkaH sa naiva zobhate, uktaM ca-"na vibhUSaNamasya yujyate, na ca hAsyaM kuta eva vibhramaH / atha teSu ca vartate jano, dhruvamAyAti parAM viDambanAm ||1||jN 'jaM karei taM taM na sohae jovvaNe atikaMte / purisassa mahiliyAi va ekkaM dhamma pamuttUNaM // 2 // " gatamaprazastaM mUlasthAnaM, sAmprataM prazastamucyate iccevaM samuTThie ahovihArAe aMtaraM ca khalu imaM sapehAe dhIre muhuttamavi No pamA yae vao acceti jovvaNaM va (sU065) athavA yata evaM te suhRdo nAlaM trANAya zaraNAya vA ataH kiM vidadhyAdityAha-'icceva' mityAdi, 'itiH' upapradarzane, aprazastamUlaguNasthAne vartamAno jarAbhibhUto na hAsyAya na krIDAyai na ratyai na vibhUSAyai pratyekaM ca zubhAzubhakarmaphalaM prANinAmityevaM matvA samutthitaH-samyagutthitaH zastraparijJoktaM mUlaguNasthAnamadhitiSThan aho-ityAzcarye viharaNaM vihAraH AzcaryabhUto vihAro ahovihAro-yathoktasaMyamAnuSThAnaM tasmai ahovihArAyotthitaH san kSaNamapi no pramAdayedittyuttareNa saNTaGkaH, kiMca-'aMtaraM cetyAdi, antaramityavasaraH, taccAryakSetrasukulotpattibodhilAbhasarvaviratyAdikaM, caH samuccaye, khalu 1 yadyatkaroti tattanna zobhate yauvane'tikrAnte / puruSasya mahilAyA vA ekaM dharma pramucya // 2 // viharaNaM vihAra san kSaNamapi cAyakSetrasukulotpati For Personal & Private Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 107 // ravadhAraNe, 'ima' mityanenedamAha-vineyastapaHsaMyamAdAvavasIdan pratyakSabhAvApannamAryakSetrAdikamantaramavasaramupadarthyAbhidhIyatetavAya mevambhUto'vasaro'nAdau saMsAre punaratIva sudurlabha eveti, atastamavasaraM 'saMprekSya' paryAlocya dhIraH sanmuhUrttamapyekaM no 'pramAdayet' pramAdavazago bhUyAditi, samprekSyetyatra anusvAralopazchAndasatvAditi, anyadapyalAkSaNikamevaM jAtIyamasmAdeva hetoravagantavyamiti, AntamaharttikatvAcca chAnasthikopayogasya muhUrttamityuktam, anyathA samayamapyekaM na pramAdayediti vAcyaM taduktam- "samprApya mAnuSatvaM saMsArAsAratAM ca vijJAya / he jIva ! kiM pramAdAnna ceSTase zAntaye satatam ? // 1 // nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakata DillatAvilasitapratimam // 2 // " ityAdi, kimarthaM ca no pramAdayedityAha - 'vayo accei'tti, vayaH - kumArAdi atyeti - atIva eti-yAti atyeti, anyacca - ' jovvaNaM va'tti atyetyanuvartate, yauvanaM vA'tyeti - atikrAmati, vayograhaNenaiva yauvanasya gatatvAttadupAdAnaM prAdhAnyakhyApanArthe, dharmArthakAmAnAM tannibandhanatvAtsarvavayasAM yauvanaM sAdhIyaH, tadapi tvaritaM yAtIti, uktaM ca- "naivegasamaM cavalaM ca jIviyaM jovvaNaM ca kusumasamaM / sokkhaM ca jaM aNiccaM tiNNivi turamANabhojAI // 1 // " tadevaM matvA ahovihArAyotthAnaM zreya iti // ye punaH saMsArAbhiSvaGgiNo'saMyamajIvitameva bahu manyante te kiMbhUtA bhavatItyAha jIvie iha je pamattA se haMtA chettA bhettA luMpittA viluMpittA uddavittA uttAsaittA, 1 nadIvegasamaM capalameva jIvitaM yauvanaM ca kusumasamam / saukhyaM ca yadanityaM trINyapi tvaramANabhojyAni // 1 // For Personal & Private Use Only loka.vi. 2 uddezakaH 1 // 107 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ akaDaM karissAmitti maNNamANe, jehiM vA saddhiM saMvasai te vA NaM egayA niyagA taM pudiva poseMti, so vA te niyage pacchA posijjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA (sU0 66) . ye tu vayo'tikramaNaM nAvagacchanti, te 'ihe'tyasminnasaMyamajIvite 'pramattAH' adhyupapannA viSayakaSAyeSu pramAdyanti, pramattAzcahanizaM paritapyamAnAH kAlAkAlasamutthAyinaH santaH sattvopaghAtakAriNIH kriyAH samArambhata iti, Aha ca-'se haMtA' ityAdi, 'se'ityaprazastaguNamUlasthAnavAnviSayAbhilASI pramattaH san sthAvarajaGgamAnAmasumatAM hantA bhavatIti, atra ca bahuvacanaprakrame'pi jAtyapekSayaikavacananirdeza iti, tathA chettA karNanAsikAdInAM bhettA zironayanodarAdInAM lumpayitA granthicchedAdibhiH vilumpayitA grAmaghAtAdibhiH apadrAvayitA prANavyaparopako viSazastrAdibhiH avadrApayitA vA, utrAsako lossttprkssepaadibhiH| sa kimartha hananAdikAH kriyAH karotItyAha-'akarDa' ityAdi, akRtamiti, yadanyena nAnuSThitaM tadahaM kariSyAmItyevaM manyamAno'rthopArjanAya hananAdiSu pravartate / sa evaM krUrakarmAtizayakArI samudralaDanAdikAH kriyAH kurvannapyalAbhodayAdapagatasarvasvaH kiMbhUto bhavatItyAha-'jehiM vA' ityAdi, vAzabdo bhinnakramaH || pakSAntaradyotakaH 'yaiH'mAtApitRsvajanAdibhiH sArddha saMvasatyaso ta eva vANa'miti vAkyAlaGkAre 'ekade'tyarthanAzAdyApadi zaizave vA nijAH' AtmIyA bAndhavAH suhRdo vA 'puci' pUrvameva 'taM' sopAyakSINaM poSayanti, sa vA prApteSTamano dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH loka.vi.2 (zI0) uddezaka-1 // 108 // SSRUSSISESEISSA rathalAbhaH saMstAnnijAn pazcAt 'poSayed' arthadAnAdinA sanmAnayediti / te ca poSakAH poSyA vA tava Apadgatasya na trANAya bhavantItyAha-'nAlaM' ityAdi, 'te' nijA mAtApitrAdayaH, tavetyupadezaviSayApanna ucyate, 'trANAya' ApadrakSaNArtha 'zaraNAya'nirbhayasthityartha 'nAlaM' na samarthAH, tvamapi teSAM trANazaraNe kartuM nAlamiti // tadevaM tAvatsvajano na trANAya bhavatItyetatpratipAditaM, artho'pi mahatA klezenopAtto rakSitazca na trANAya bhavatItyepratipipAdayiSurAha uvAIyaseseNa vA saMnihisaMnicao kijaI, ihamegesiM asaMjayANa bhoyaNAe, tao se egayA rogasamuppAyA samuppajaMti, jehiM vA saddhiM saMvasai te vA NaM egayA niyagA taM puTviM pariharaMti, so vA te niyage pacchA pariharijA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA (sU067) 'upAdite'ti 'ada bhakSaNe' ityetasmAdupapUrvAnniSThApratyayaH, tatra 'bahulaM chandasI'tIDAgamaH, upAditam-upabhuktaM, tasya zeSamupabhuktazeSaM, tena vA, vAzabdAdanupabhuktazeSeNa vA sannidhAnaM-sannidhistasya saMnicayaH sannidhisannicayaH, athavA || 4 samyag nidhIyate-avasthApyata upabhogAya yo'rthaH sa sannidhistasya sannicayaH-prAcuryamupabhogyadravyanicaya ityarthaH, sa] 'iha' asminsaMsAre 'ekeSAm' asaMyatAnAM saMyatAbhAsAnAM vA keSAJcid 'bhojanAya' upabhogArtha "kriyate' vidhIyata // 108 // For Personal & Private Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti. asAvapi yadarthamanuSThito'ntarAyodayAttatsaMpattaye na prabhavatItyAha-tao se' ityAdi, 'tato' dravyasannidhisanni-1 cayAduttarakAlamupabhogAvasare 'se'tasya bubhukSoH 'ekadeti dravyakSetrakAlabhAvanimittAvibhovitavedanIyakamrmodaye 'rogasamutpAdAH' jvarAdiprAdurbhAvAH 'samutpadyanta' ityAvirbhavanti / sa ca taiH kuSTharAjayakSmAdibhirabhibhUtaH sanmagnanAsiko galatpANipAdo'vicchedapravRttazvAsAkulaH kiMbhUto bhavati ityAha-'jehiM' ityAdi, 'ya'mAtApitrAdibhirnijaiH sArddha saMvasati ta eva vA nijAH 'ekadA'rogotpattikAle pUrvameva taM pariharanti, sa vA tAnnijAnpazcAtparibhavotthApitavivekaH 'pariharetU' tyajet , tannirapekSaH seDukavat syAdityarthaH, te ca svajanAdayo rogotpattikAle pariharanto'pariharanto vAna trANAya bhavantIti darzayati-nAla'mityAdi, pUrvavad, rogAdyabhibhUtAntaHkaraNena cApagatatrANena ca kimAlambya samyakkaraNena rogavedanAH soDhavyAH? ityAha jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM (sU068) jJAtvA pratyeka prANinAM duHkhaM tadviparItaM sAtaM vA'dInamanaskena jvarAdivedanotpattikAle svakRtakarmaphalamavazyamanu||bhavanIyamiti matvA na vaiklavyaM kAryamiti, uktaM ca-"saha kalevara ! duHkhamacintayan , svavazatA hi punastava durlabhA / / / bahutaraM ca sahiSyasi jIva he !, paravazo na ca tatra guNo'sti te // 1 // " yAvacca zrotrAdibhirvijJAnaiH parihIyamAnaH jarAjIrNa na nijAH parivadanti yAvaccAnukampayA na poSayanti rogAbhibhUtaM ca na pariharanti tAvadAtmArtho'nuSTheya ityetadarzayati For Personal & Private Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 Baa uddezakaH1 CHACKERACROSAGAR aNabhikaMtaM ca khalu vayaM saMpehAe (sU069) cazabda Adhikye khaluzabdaH punararthe pUrvamabhikrAntaM vayaH samIkSya mUDhabhAvaM bajatIti pratipAditam , anabhikrAntaM ca punarvayaH saMprekSya "Ayalu samaNuvAsenjAsi" ityuttareNa sambandhaH, 'AtmArtham' AtmahitaM 'samanuvAsayet' kuryaadityrthH| kimanatikrAntavayasaivAtmahitamanuSTheyamutAnyenApi iti?, pareNApi labdhAvasareNAtmahitamanuSTheyamityetadarzayati| khaNaM jANAhi paMDie (sU070) kSaNa:-avasaro dharmAnuSThAnasya, sa cAryakSetrasukulotpattyAdikaH, parivAdapoSaNaparihAradoSaduSTAnAM jarAbAlabhAvarogANAmabhAve sati, taM kSaNaM 'jAnIhi' avagaccha 'paNDita' aatmjny!| athavA'vasIdan ziSyaH protsAhyate-he anatikrAntayauvana ! parivAdAdidoSatrayAspRSTa! paNDita! dravyakSetrakAlabhAvabhedabhinnaM 'kSaNam' avasaramevaMvidhaM 'jAnIhi' avabudhyasva, tathAhi-dravyakSaNo dravyAtmako'vasaro jaGgamatvapaJcendriyatvaviziSTajAtikularUpabalArogyAyuSkAdiko manuSyabhAvaH saMsArottaraNasamarthacAritrAvAptiyogyastvayA'vAptaH, sa cAnAdau saMsAre paryaTato'sumato durApo bhavati, anyatra tu naitaccAritramavApyate, tathAhi-devanArakabhavayoH samyaktvazrutasAmAyike eva, tiryakSu ca kasyaciddezaviratireveti / kSetrakSaNaH kSetrAtmako'vasaro yasmin kSetre cAritramavApyate, tatra sarvaviratisAmAyikasyAdholaukikagrAmasamanvitaM tiryakSetrameva, tatrApyaddhatRtIyadvIpasamudrAH, tatrApi paJcadazasu karmabhUmiSu, tatrApi bharatakSetramapekSya arddhaSar3izeSu janapadeSvityAdikaH kSetrakSaNa:kSetrarUpo'vasaro'dhigantavyaH, anyasmiMzca kSetra Adye eva sAmAyike / kAlakSaNastu kAlarUpaH kSaNo'vasaraH, sa cAvasappiNyAM 4-%ARCLARRESS 9 // For Personal & Private Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 |tisRSu samAsu suSamaduSSamAduSSamasuSamAduSSamAkhyAsu utsarpiNyAM tu tRtIyacaturthArakayoH sarvaviratisAmAyikasya bhavati, etacca pratipadyamAnakaM pratyabhyadhAyi, pUrvapratipannAstu sarvatra tiryagUrddhAdholoke sarvAsu ca samAsu draSTavyAH, bhAvakSaNastu dvedhA-karmabhAvakSaNo nokarmabhAvakSaNazca, tatra karmabhAvakSaNaH karmaNAmupazamakSayopazamakSayAnyatarAvAptAvavasara ucyate, tatropazamazreNyAM cAritramohanIya upazamite'ntammauhUrtika aupazamikazcAritrakSaNo bhavati, tasyaiva mohanIyasya kSayeNAntammauhUrtika eva chadmasthayathAkhyAtacAritrakSaNo bhavati, kSayopazamena tu kSAyopazamikacAritrAvasaraH, sa cotkRSTato dezonAM pUrvakoTiM yAvadavagantavyaH, samyaktvakSaNastvajaghanyotkRSTasthitAvAyuSo vartamAnasya, zeSANAM tu karmaNAM palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAntaHsAgaropamakoTikoTIsthitikasya jantorbhavati,sa cAnena krameNeti, granthikasattvebhyo'bhavyebhyo'nantaguNayA zuddhyA vizuddhyamAno matizrutavibhaGgAnyatarasAkAropayuktaH zuddhalezyAtrikAnyataralezyo'zubhakarmaprakRtInAM catuHsthAnikaM rasaM dvisthAnikatAmApAdayan zubhAnAM ca dvisthAnikaM catuHsthAnikatAM nayan banaMzca dhruvaprakRtIH parivarttamAnAzca bhavaprAyogyA badhnanniti, dhruvakarmaprakRtayazcemAH-paJcadhA jJAnAvaraNIyaM navadhA darzanAvaraNIyaM mithyAtvaM kaSAyaSoDazakaM bhayaM jugupsA taijasakArmaNazarIre varNagandharasasparzAgurulaghUpaghAtanirmANanAmAni paJcadhA'ntarAyaH, etAH saptacatvAriMzad dhruvaprakRtayaH, |AsAM sadA badhyamAnatvAt , manuSyatirazcoranyataraH prathamaM samyaktvamutpAdayannetA ekaviMzatiH(m )parivarttamAnA badhnAti, tadyathA-devagatyAnupUrvIdvayapaJcendriyajAtivaikriyazarIrAGgopAGgadvayasamacaturasrasaMsthAnaparAghAtocchvAsaprazastavihAyogatipraza-| statrasAdidazakasAtAvedanIyoccairgotrarUpA iti, devanArakAstu manuSyagatyAnupUrvIdvayaudArikadvayaprathamasaMhananasahitAni For Personal & Private Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 11 // zubhAni bannanti, tamatamAnArakAstu tiryaggatyAnupUyinIcairgotrasahitAnIti, tadadhyavasAyopapannaH sannAyuSkamabananaloka.vi.2 yathApravRttena karaNena granthimAsAdyApUrvakaraNena bhittvA mithyAtvasyAntarakaraNaM vidhAyAnivRttikaraNena samyaktvamavApnoti, tata UrdU krameNa kSIyamANe karmaNi pravarddhamAneSu kaNDakeSu dezaviratyAderavasara iti / nokarmabhAvakSaNastvAlasyamo uddezakaH1 hAvarNavAdastambhAdyabhAve samyaktvAdyavAptyavasara iti, AlasyAdibhistUpahato labdhvA'pi saMsAralaGghanakSama manuSyabhavaM bodhyAdikaM nAmotIti, uktaM ca-"Alassamoha'vannA thaMbhA kohA pamAya kiviNattA / bhayasogA annANA vikkheva kuUhalA ramaNA // 1 // eehiM kAraNehiM labhrUNa sudulahapi mANussaM / na lahai suI hiariM saMsAruttAraNiM jIvo // 2 // "|5|| tadevaM caturvidho'pi kSaNa uktaH, tadyathA-dravyakSaNo jaGgamatvAdiviziSTaM manuSyajanma kSetrakSaNa AryakSetraM kAlakSaNo |dharmacaraNakAlo bhAvakSaNaH kSayopazamAdirUpaH / ityevaMbhUtamavasaramavApyAtmArtha samanuvAsayedityuttareNa smbndhH| kiM ca jAva soyapariNANA aparihINA nettapariNANA aparihINA ghANapariNANA aparihINA jIhapariNNANA phari0, icceehiM virUvarUvehiM paNNANehiM aparihINehiM A yaTuM saMmaM samaNuvAsijjAsi (sU071) ttibemi // prthmoddeshH|| 1 AlasyaM moho'varNaH stambhaH krodhaH pramAdaH kRpnntaa| bhayazokau ajJAnaM vikSepaH kautUhalaM ramaNam // 1 // etaiH kAragarlabdhvA sudurlabhamapi mAnuSyaM / na labhate C // 110 // zrutiM hitakarI saMsArottAriNI jIvaH // 2 // For Personal & Private Use Only w
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAvadasya vizarAroH kAyApazadasya zrotravijJAnAni jarasA rogeNa vA aparihInAni bhavanti, evaM netraghrANarasanasparzavijJAnAni na viSayagrahaNasvabhAvatayA mAndyaM pratipadyante, ityetaiH 'virUparUpaiH' iSTAniSTarUpatayA nAnArUpaiH 'prajJAnaiH' prakRTaijJAnairaparikSIyamANaiH sadbhiH kiM kuryAd ? ityAha-'Ayaha' ityAdi, Atmano'rtha AtmArthaH, sa ca jJAnadarzanacAritrAtmakaH, anyastvanartha eva, athavA''tmane hitaM-prayojanamAtmArtha, tacca cAritrAnuSThAnameva, athavA Ayata:aparyavasAnAnmokSa eva, sa cAsAvarthazcAyatArtho'tastaM, yadi vA''yatto-mokSaH arthaH-prayojanaM yasya darzanAditrayasya tattathA 'samanuvAsayet' iti 'vasa nivAse' ityetasmAddhetumaNNijantAllisip saM-samyag yathoktAnuSThAnena anu-pazcAdanabhikrAntaM vayaH saMprekSya kSaNam-avasaraM pratipadya zrotrAdivijJAnAnAM vA-prahINatAmadhigamya tata AtmArtha 'samanuvAsayeH' Atmani viddhyaaH| athavA 'arthavazAd vibhaktipuruSapariNAma'itikRtvA tena vA AtmArthena jJAnadarzanacAritrAtmakenAtmAnaM 'samanuvAsayed bhAvayedraJjayet , AyatArtha vA mokSAkhyaM samyag-apunarAgamanenAnviti-yathoktAnuSThAnAtpazcAdAtmanA | 'samanuvAsayed'adhiSThApayed / 'itiH' parisamAptau, bravImIti sudharmasvAmI jambUsvAminamidamAha, yadbhagavatA zrIvarddhamAnasvAminA'rthato'bhyadhAyi tadevAhaM sUtrAtmanA vacmIti / dvitIyAdhyayanasya prathama uddezakaH smaaptH|| **GRASSASSAGA For Personal & Private Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.vi.2 uddezakaH2 zrIAcA- uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyasya vyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH, iha viSayakaSAyamAtApitrAdilorAGgavRttiH kavijayena mokSAvAptihetubhUtaM cAritraM yathA sampUrNabhAvamanubhavatyevaMrUpo'dhyayanArthAdhikAraH prAgiradezi, tatra mAtA(zI0) pitrAdilokavijayena rogajarAdhanabhibhUtacetasA''tmArthaH-saMyamo'nuSTheya ityetatprathamoddezake'bhihitam : ihApi tasmi bhanneva saMyame vartamAnasya kadAcinmohanIyodayAdaratiH syAd , ajJAnakarmalobhodayAdvA'dhyAtmadoSeNa saMyame na dRDhatvaM bhve||111|| | dityato'ratyAdivyudAsena yathA saMyame dRDhatvaM bhavati tathA'nena pratipAdyate, athavA yathA'STaprakAraM kApahIyate tathA | asminnadhyayane pratipAdyate ityadhyayanArthAdhikAre'bhyadhAyi, tacca kathaM kSIyata ityAha araiM AuTTe se mehAvI, khaNaMsi mukke (sU072) asya cAnantarasUtreNa sambandho vAcyaH, sa cAyam-'Ayaha samaNuvAsenjAsi' AtmArtha saMyama samyaktayA kuryAt, tatra kadAcidaratyudbhavo bhavettadarthamAha-'araI' ityAdi, paramparasUtrasambandhastu 'khaNaM jANAhi paMDie' kSaNa-cAritrAvasaramavApyAratiM na kuryAdityAha-'araI' ityAdi, AdisUtrasambandhastu 'suaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAya' kiM tacchutamityAha-'araiM AuTTe se mehAvI' ramaNaM ratistadabhAvo'ratistAM paJcavidhAcAraviSayAM mohodayAt kaSAyAbhiSvaGgajanitAM mAtApitRkalatrAdyutthApitAM 'sa' ityaratimAn 'medhAvI' viditAsArasaMsArasvabhAvaH san Avarteta apavateta nivartayedityuktaM bhavati, saMyame cAratirna viSayAbhiSvaGgaratimRte kaNDarIkasyevetyata idamuktaM bhavati-viSayAbhiSvaGge rati nivarteta, nivarttanaM caivamupajAyate yadi dazavidhacakravAlasAmAcArIviSayA ratirutpadyate pauNDarIkasyeveti, tatazcedamuktaM // 111 // For Personal & Private Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ BOSSES GRISESSA bhavati-saMyame ratiM kubIta, tadvihitaratastu na kiJcidvAdhAyai, nApIhAparasukhottarabuddhiriti, Aha ca-"kSititalazayanaM vA prAntabhaikSAzanaM vA, sahajaparibhavo vA nIcadurbhASitaM vA / mahati phalavizeSe nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre duHkhamutpAdayanti // 1 // taNasaMthAranisaNNo'vi muNivaro bhttttraagmymoho| jaM pAvai muttisuhaM taM katto cakkavaTTIvi? // 2 // " ityAdi ca / atra hi cAritramohanIyakSayopazamAdavAptacAritrasya punarapi tadudayAdavadidhAviSoranena sUtreNopadezo dIyate, taccAvadhAvanaM saMyamAt yahetubhirbhavati tAnniyuktikAro gaathyaa''csstte| biiuddese aDho u saMjame koi hujja araIe / annANakammalobhAiehiM ajjhatthadosehiM // 197 // iha hi prathamoddezake bahvayo niyuktigAthA AmaMstviyamevaiketyato mandabuddheH syAdArekA yathA iyamapi tatratyaivetyato vineyasukhapratipattyartha dvitIyoddezakagrahaNamiti, kazcitkaNDarIkadezIyaH 'saMyama' saptadazabhedabhinne 'adRDhaH' zithilo mohanIyodayAdaratyudbhavAdbhavet , mohanIyodayo'pyAdhyAtmikairdoSairbhavet , te cAdhyAtmadoSA ajJAnalobhAdayaH, AdizabdAdicchAmadanakAmAnAM parigraho, mohasyAjJAnalobhakAmAdyAtmakatvAtteSAM cAdhyAtmikatvAditi gaathaarthH|| [dvitIyAdhyayane dvitIyoddezakaniyuktiH // nanu cAratimato medhAvino'nena sUtreNopadezo dIyate yathA-saMyamAratimapavarteta, medhAvI cAtra viditasaMsArasvabhAvo vivakSito, yazcaivaMbhUto nAsAvaratimAn tadvAMzcenna viditavedya ityanayoH sahAnavasthAnalakSaNena virodhena virodhAcchAyAtapayoriva naikatrAvasthAnam , uktaM ca-"tajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti raaggnnH| 1 tRNasaMstAraniSaNNo'pi munivaro bhraSTarAgamadamohaH / yatprApnoti muktisukhaM kutastat cakravartyapi ? // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 112 // tamasaH kuto'sti zaktirdina karakiraNAgrataH sthAtum // 1 // " ityAdi, yo hyajJAnI mohopahatacetAH sa viSayAbhiSvaGgAtsaMyame sarvadvandvapratyanIke ratyabhAvaM vidadhyAd Aha ca - ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGgavikSepitAste, kAme saktiM dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vA / vidvazcittaM bhavati hi mahanmokSamArgekatAnaM, nAlpaskandhe viTapini kapatyaMsabhittiM gajendraH // 1 // " naitanmRSyAmahe, yato hyavAptacAritrasyAyamupadezo ditsitaH, cAritrAvAptizca na jJAnamRte, tatkAryatvAccAritrasya, na ca jJAnAratyorvirodhaH, api tu ratyaratyoH, tatazca saMyamagatA ratirevAratyA vAdhyate na jJAnam, ato jJAnino'pi cAritramohanIyodayAtsaMyame syAdevAratiH, yato jJAnamapyajJAnasyaiva bAdhakaM, na saMyamArateH, tathA coktam- jJAnaM bhUri yathArthavastuviSayaM svasya dviSo bAdhakaM, rAgArAtizamAya hetumaparaM yuGkte na kartR svayam / dIpo yattamasi vyanakti kimu no rUpaM sa evekSatAM, sarvaH svaM viSayaM prasAdhayati hi prAsaGgiko'nyo vidhiH // 1 // tathedamapi bhavato na karNavivaramagAdyathA- 'balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyatItyato yatkiJcidetat, athavA nAratyApanna evaivamucyate, api tvayamupadezo medhAvI saMyamaviSaye mA vidhAdaratimiti / saMyamAratinivRttazca san kaM guNamavApnotItyAha - 'khaNaMsi mukke 'paramaniruddhaH kAlaH kSaNaH jaratpaTTazATikApATanadRSTAntasamayaprasAdhitaH tatra mukto vibhaktipariNAmAdvA kSaNena - aSTaprakAreNa karmmaNA saMsArabandhanairvA viSayAbhiSvaGgasnehAdibhirmukto bharatavaditi, ye punaranupadezavarttinaH kaNDarIkAdyAste caturgatikasaMsArAntarvarttino duHkhasAgaramadhivasantItyAha ca aNANAya puTThAvi ege niyadvaMti, maMdA moheNa pAuDA, apariggahA bhavissAmo samu For Personal & Private Use Only loka.vi. 2 uddezakaH2 // 112 //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ na sarve saMyamAlA ' jaDA apa TThAya laddhe kAme abhigAhai, aNANAe muNiNo paDilehaMti, ittha mohe puNo puNo / sannA no havvAe no pArAe (sU0 73) AjJApyata ityAjJA-hitAhitaprAptiparihArarUpatayA sarvajJopadezastadviparyayo'nAjJA tayA anAjJayA satyA 'spRSTAH parISahopasaggaiH, apizabdaH sambhAvanAyAM sa ca bhinnakramo nivanta ityasmAdanantaraM draSTavyaH, 'eke' mohanIyodayA-4 tkaNDarIkAdayo na sarve saMyamAtsamastadvandvopazamarUpAt nivartante apIti, sambhAvyata etanmohodayasyetyapizabdArthaH, kiMbhUtAH santo nivartanta ityAha-'mandA' jaDA apagatakarttavyAkarttavyavivekAH, kuta evaMbhUtA?, yato 'mohena prAvRtA' damoha:-ajJAnaM mithyAtvamohanIyaM vA tena prAvRtA-guNThitAH, uktaM ca-"ajJAnaM khalu kaSTaM krodhAdibhyo'pi srvpaapebhyH| artha hitamahitaM vA na vetti yenAvRto lokH||1||" ityAdi, tadevamavAptacAritro'pi karmodayAtparISahodaye'GgIkRtaliGgaH pazcAdbhAvatAmAlambata ityuktam / apare tu svaruciviracitavRttayo nAnAvidhairupAyairlokAdartha jighRkSavaH kila vayaM saMsArodvignA mumukSavasteSu teSu ArambhaviSayAbhiSvaGgeSu pravartata iti darzayati-'apariggahA' ityAdi, pariH-samantAt manovAkkAyakarmabhirgRhyata iti parigrahaH sa yeSAM nAstItyaparigrahA evaMbhUtA vayaM bhaviSyAma iti zAkyAdimatAnusAriNaH svayUthyA vA 'samutthAya' cIvarAdigrahaNaM pratipadya, tato labdhAn kAmAn 'abhigAhante' sevante, tivyatyayena caikavacanamiti, atra cAntyavratopAdAnAt zeSANyapi grAhyANi, ahiMsakA vayaM bhaviSyAma evamamRSAvAdina ityAdyapyAyojyam / tadevaM zailUSA ivAnyathAvAdino'nyathAkAriNaH kAmArthameva tAMstAn pravrajyAvizeSAnbibhrati, uktaM ca-"svecchAviracitazAstraiH uktaM ca-" ritros Join Education International For Personal & Private Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 113 // pravrajyAveSadhAribhiH kssudraiH| nAnAvidhairupAyairanAthavanmuSyate lokH||1||" ityAdi / tadevaM pravrajyAveSadhAriNo labdhA- loka.vi.2 nkAmAnavagAhante tallAbhArtha ca tadupAyeSu pravarttante ityAha-'aNANAe' ityAdi, 'anAjJayA' svairiNyA buddhyA 'munaya' iti muniveSaviDambinaH kAmopAyAn 'pratyupekSante' kAmopAyArambheSu paunaHpunyena lagantIti, Aha ca-'ettha' ityAdi, uddezaka:2 'atra' asmin viSayAbhiSvaGgAjJAnamaye bhAvamohe paunaHpunyena 'sannAH' viSaNNA nimagnAH paGkAvamagnA nAgA ivAtmAnamAkraSTuM nAlamiti, Aha ca-'no havvAe no pArAe' yo hi madhyemahAnadIpUraM nimagno bhavatyasau nArAtIyatIrAya nApi pAremahAnadIpUramiti, evamatrApi kutazcinnimitAttyaktagRhagRhiNIputradhanadhAnyahiraNyaratnakupyadAsIdAsAdivibhava AkizcanyaM pratijJAyArAtIyatIradezyAgRhavAsasaukhyAnnirgataH san no havAetti bhavati, punarapi vAntabhogAbhilASitayA yathoktasaMyamA-18 bhAvena takriyAyA viphalatvAt no pArAe tti bhavati, ubhayato muktabandhanA muktolIvobhayabhraSTo na grahastho nApi pravajita ityuktaM bhavati, uktaM ca-"indriyANi na guptAni, lAlitAni na cecchayA / mAnuSyaM durlabhaM prApya, na bhuktaM nApi zoSitam // 1 // " iti / ye punaraprazastaratinivRttAH prazastaratimadhizayAnAste kiMbhUtA bhavantItyAha vimuttA hu te jaNA je jaNA pAragAmiNo, lobhamalobheNa duguMchamANe laddhe kAme nAbhigAhai (sU074) // 113 // vividham-anekaprakAraM dravyato dhanasvajanAnuSaGgAdbhAvato viSayakaSAyAdibhyo'nusamayaM mucyamAnA eva bhAvini bhUta-15 vadupacArAnmuktA vimuktAH te janA ye janAH sarvasvajanabhUtA nirmamatvAH pAragAmino bhavanti, pAro-mokSaH saMsArANavataTa-15 For Personal & Private Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRttitvAttatkAraNAni jJAnadarzana cAritrANyapi pAra iti, bhavati hi tAdarthyAttAcchandyaM yathA tandulAn varSati parjanyaH, atastatpAraM - jJAnadarzanacAritrAkhyaM gantuM zIlaM yeSAM te pAragAminaH, te muktA bhavantIti pUrveNa sambandhaH / kathaM punaH | sampUrNapAragAmitvaM bhavatItyAha - 'lobhaM' ityAdi, iha hi lobhaH sarvasaGgAnAM dustyajo bhavati, tathAhi - kSapakazreNyantargatasyApagatAzeSakaSAyasyApi khaNDazaH kSipyamANo'pyanubadhyata iti, atastaM lobhaM, tadvipakSeNa alobhena 'jugupsamAno' nindanpariharan kiM karotItyAha - 'laddhe' ityAdi, 'labdhAn' prAptAnicchAmadanarUpAn kAmAn 'nAbhigAhate' na sevate, yo hi zarIrAdAvapi nivRttalobhaH sa kAmAbhiSvaGgavAnna bhavati, brahmadattAmantritacitravaditi, pradhAnAntyalobhaparityAgena copasarjanAdhastanaparityAgo draSTavyaH, tadyathA - krodhaM kSAntyA jugupsamAno mAnaM mArddavena mAyAmArjavenetyAdyapyAyojyaM, lobhopAdAnaM tu sarvakaSAyaprAdhAnyakhyApanArthamupAdade, tathAhi tatpravRttaH sAdhyAsAdhyavivekavikalaH kAryAkAryavicArarahitaH sannarthaikadattadRSTiH pApopAdAnamAsthAya sarvAH kriyAH adhitiSThatIti, taduktam- " dhAMvei rohaNaM tarai sAyaraM bhamai giriNiguMjesuM / mArei baMdhavaMpihu puriso jo hoi dhaNaluddho // 1 // aDai bahuM vahai bharaM sahai chuhaM pAvamAyarai dhiTTho / kulasIlajAipaccayadhidaM ca lobhadduo cayai // 2 // " ityAdi, tadevaM kutazcinnimittAtsahApi lobhAdinA niSkramya punarlobhAdiparityAgaH kAryaH, anyastu lobhaM vinApi pravrajyAM pratipadyata iti darzayati 1 dhAvati rohaNaM tarati sAgaraM bhrAmyati girinikuJjeSu / mArayati bAndhavamapi puruSo yo bhavati dhanalubdhaH // 1 // aTati bahu vahati bhAraM sahate kSudhAM pApamAcarati dhRSTaH / kulazIlajAtipratyayadhRtIzca lobhAbhidrutastyajati // 2 // For Personal & Private Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 114 // viNAvi lobhaM nikkhamma esa akamme jANai pAsai, paDilehAe nAvakaMkhai, esa loka.vi.2 aNagAritti pavuccai, aho ya rAo paritappamANe kAlAkAlasamuTThAi saMjogaTThI aTTA hai uddezakaH2 lobhI AlaMpe sahakAre viNiviTracitte ittha satthe puNo puNo se Ayabale se nAibale se mittabale se piccabale se devabale se rAyabale se corabale se atihibale se kiviNabale se samaNabale, icceehiM virUvarUvehiM kajjehiM daMDasamAyANaM saMpehAe bhayA kajai, pAvamukkhutti mannamANe, aduvA AsaMsAe (sU075) kazcidbharatAdiniHzeSato lobhApagamAdvinApi lobhaM 'niSkramya' pravrajyAM pratipadya, pAThAntaraM vA 'viNaittu lobha' sajvalanasaMjJakamapi lobhaM 'vinIya'nirmUlato'panIya eSa evaMbhUtaH san 'akarmA'apagataghAtikarmacatuSTayAvibhUtAnAvaraNajJAno vizeSato jAnAti sAmAnyataH pazyati, etaduktaM bhavati-evaMbhUto lobho yena tatkSaye mohanIyakSaye cAvazyaM ghAti-IN kammaikSayastasmiMzca nirAvaraNajJAnasadbhAvastato'pi bhavopagrAhikApagama ityato lobhApagame akarmetyuktam / yatazcaivambhUto lobho durantastaddhAnau cAvazyaM karmakSayastataH kiM kartavyamityAha-'paDilehAe'ityAdi, pratyupekSaNayA-guNadoSapayolocanayopapannaH sannathavA lobhavipAkaM pratyupekSya-paryAlocya tadabhAve guNaM ca lobhaM 'nAvakAGkSati' nAbhilaSatIti, yazcAjJAno // 114 // pahatAntaHkaraNo'prazastamUlaguNasthAnavI viSayakaSAyAdyupapannastasya pUrvoktaM viparItatayA sarva saMtiSThate, tathAhi-alobha CERCERASAASARK****** For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ lobhena jugupsamAno labdhAn kAmAnavagAhate, lobhamanapanIya niSkramya punarapi lobhaikamanAH sakA na jAnAti nApi pazyati, apazyazcApratyupekSaNayA'bhikAzati / yacca prathamoddezake'prazastamUlaguNasthAnamavAcitacca vAcyamiti, Aha ca-'aho ya rAo' ityAdi, ahorAtraM paritapyamAnaH kAlAkAlasamutthAyI saMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAro viniviSTacittaH atra-zastre pRthivIkAyAdhupaghAtakAriNi paunaHpunyena varttate / kiM ca-'se Ayabale' Atmano balaM-zaktyupacaya |AtmabalaM tanme bhAvItikRtvA nAnAvidhairupAyairAtmapuSTaye tAstAH kriyAH aihikAmuSmikopaghAtakAriNIrvidhatte, tathAhi'mAMsena puSyate mAMsa'mitikRtvA paJcendriyaghAtAdAvapi pravarttate, aparAzca lumpanAdikAH sUtreNaivAbhihitAH, evaM ca 'jJAtibalaM' svajanabalaM me bhAvIti, tathA tanmitrabalaM me bhaviSyati yenAhamApadaM sukhenaiva nistariSyAmi, tatpretyabalaM bhavipyatIti bastAdikamupahanti, tadvA devabalaM bhAvIti pacanapAcanAdikAH kriyA vidhatte, rAjabalaM vA me bhaviSyatIti rAjAnamupacarati, cauragrAme vA vasati caurabhAga vA prApsyAmIti caurAnupacarati, atithibalaM vA me bhaviSyatItyatithInupacarati, atithirhi niHspRho'bhidhIyate iti, uktaM ca-"tithiparvotsavAH sarve, tyaktA yena mhaatmnaa| atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH // 1 // " etaduktaM bhavati-tadvalArthamapi prANiSu daNDo na nikSeptavyaH iti, evaM kRpaNazramaNArthamapi vAcyamiti, evaM pUrvoktaiH 'virUparUpaiH'nAnAprakAraiH piNDadAnAdibhiH kAryaiH 'daNDasamAdAna'miti daNDyante-vyApAdyante prANino yena sa daNDastasya samyagAdAnaM-grahaNaM samAdAnaM, tadAtmabalAdikaM mama nAbhaviSyat | yadyahametannAkariSyamityevaM 'saMprekSayA' paryAlocanayA evaM saMprekSya vA bhayAt kriyate, evaM tAvadihabhavamAzritya daNDa For Personal & Private Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 115 // samAdAnakAraNamupanyastam , AmuSmikArthamapi paramArthamajAnAnairdaNDasamAdAnaM kriyata iti darzayati-pAvamokkho'tti| loka.vi.2 ityAdi, pAtayati pAsayatIti vA pApaM tasmAnmokSaH pApamokSaH, 'iti' hetau, yasmAtsa mama bhavISyatIti manyamAnaH uddezakaH2 daNDasamAdAnAya pravartata iti, tathAhi-hutabhuji SaDjIvopaghAtakAriNi zastre nAnAvidhopAyaprANyupaghAtAttapApavidhvaMsanAya pippalazamIsamittilAjyAdikaM zaThavyudAhitamatayo juhvati, tathA pitRpiNDadAnAdau bastAdimAMsopaskRtabhojanAdikaM dvijAtibhya upakalpayanti tadbhuktazeSAnujJAtaM svato'pi bhuJjate, tadevaM nAnAvidhairupAyairajJAnopahatabuddhayaH / pApamokSArtha daNDopAdAnena tAstAH kriyAH prANyupaghAtakAriNIH samArabhamANAH anekabhavazatakoTIdurmocamaghamevopAdadata iti / kiJca-'aduvA' ityAdi, pApamokSa iti manyamAno daNDamAdatta ityuktam , athavA AzaMsanam AzaMsA-aprAptaprApaNAbhilASastadartha daNDasamAdAnamAdatte, tathAhi-mamaitat parutsarAri vA pretya vopasthAsyate ityAzaMsayA kriyAsu pravarttate, rAjAnaM vA'rthAzAvimohitamanA avalagati, uktaM ca "ArAdhya bhUpatimavApya tato dhanAni, bhozyAmahe kila vayaM satataM sukhAni / ityAzayA dhanavimohitamAnasAnAM, kAlaH prayAti maraNAvadhireva puMsAm // 1 // ehi gaccha patottiSTha, vada maunaM samAcara / ityAdyAzAgrahAstaiH, krIDanti dhanino'rthibhiH // 2 // " ityAdi // tadevaM jJAtvA kiM karttavyamityAha // 115 // taM pariNNAya mehAvI neva sayaM eehiM kajehiM daMDaM samAraMbhijjA neva annaM eehiM For Personal & Private Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ kajjehiM daMDaM samAraMbhAvijA eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhaMtaMpi annaM na samaNujANijjA, esa magge AriehiM paveie, jahettha kusale novaliMpijAsi tibemi (sU076) logavijayassa bitio uddeso // 2 // 'taditi sarvanAma prakrAntaparAmarzi, 'tat' zastraparijJoktaM svakAyaparakAyAdibhedabhinnaM zastram, iha vA yaduktam aprazastaguNamUlasthAnaM-viSayakaSAyamAtApitrAdikaM, tathA kAlAkAlasamutthAnakSaNaparijJAnazrotrAdivijJAnaprahANAdikaM tathA''tmabalAdhAnAdyartha ca daNDasamAdAnaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pariharet 'medhAvI' maryAdAvartI, jJAtaheyopAdeyaH san kiM kuryAdityAha-'neva sayaM' ityAdi, naiva 'svayam' AtmanA etaiH-AtmabalAdhAnAdikaiH 'kAryaiH' karttavyaiH samupasthitaiH sadbhiH 'daNDa' sattvopaghAtaM samArabhet, nApyanyamaparamebhiH kArhisAnRtAdikaM daNDaM samArambhayet, tathA samArabhamANamapyaparaM yogatrikeNa na samanujJApayed / eSa copadezastIrthakRdbhirabhihita ityetat sudharmasvAmI jambUsvAminamAheti darzayati-'esa' ityAdi, 'eSa' iti jJAnAdiyukto bhAvamArgoM yogatrikakaraNatrikeNa daNDasamAdAnaparihAralakSaNo vA 'AryaiH' ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhya ityAryAH-saMsArArNavataTavartinaH kSINaghAtikamauzAH saMsArodaravivaravartibhAvavidaH tIrthakRtastaiH 'prakarSaNa' sadevamanujAyAM parSadi sarvasvabhASAnugAminyA vAcA yogapadyAzeSasaMzIticchecyA prakarSeNa veditaH-kathitaH pratipAdita itiyAvat, evambhUtaM ca mArga jJAtvA kiM karttavya vAmI jambUsvAminamAnamANamapyaparaM yogatrikeNa na samajAta, nApyanyamaparamebhiH kAtmibala 25 For Personal & Private Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) mityAha-'jahettha' ityAdi, teSu teSvAtmabalopadhAnAdikeSu kAryeSu samupasthiteSu satsu daNDasamupAdAnAdikaM pariharan 'kuzalo' nipuNaH avagatatattvo yathaitasmin daNDasamupAdAne svamAtmAnaM 'nopalimpayeH' na tatra saMzleSaM kuryA iti, vibhaktipariNAmAdvA etena daNDasamupAdAnajanitakarmaNA yathA nopalipyase tathA sarvaiH prakAraiH kuryAstvam / itizabdaH parisamAptau, bravImIti pUrvavat / lokavijaye dvitIya uddezakaH smaaptH|| loka.vi.2 uddezakaH3 // 116 // / ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake saMyame dRDhatvaM kAryamasaMyame cAdRDhatvamuktaM, taccobhayamapi kaSAyavyudAsena sampadyate, tatrApi mAna utpatterArabhya uccairgotrotthApitaH syAt atastadvayudAsArthamidamabhidhIyate / asya cAnantarasUtreNa sambandhaH-'jahettha kusale novaliMpejAsi' kuzalo nipuNaH sannasminnuccairgotrAbhimAne yathA''tmAnaM nopalimpayestathA vidadhyAstvaM, kiM matvA ?, ityatastadabhidhIyate se asaiM uccAgoe asaiM nIAgoe, no hINe no airitte, no'pIhae, iya saMkhAya ko goyAvAI ko mANAvAI?, kaMsi vA ege gijjhA, tamhA no harise no kuppe, bhUehiM jANa paDileha sAyaM (sU077) 'se asaI uccAgoe asaI nIAgoetti' 'sa' iti saMsAryasumAn 'asakRd' anekazaH uccairgotre mAnasatkArArhe, // 116 // For Personal & Private Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ M OTOROSAROSAGAR utpanna iti zeSaH, tathA asakRnnIcairgotre sarvalokAvagIte, paunaHpunyenosanna iti, tathAhi-nIcairgotrodayAdanamtamapi kAlaM tiryazvAste, tatra ca paryaTan dvinavatinAmottaraprakRtisatkarmA saMstathAvidhAdhyavasAyopapannaH AhArakazarIratatsavAtabandhanAGgopAGgadevagatyAnupUrvIdvayanarakagatyAnupUrvIdvayavaikriyacatuSTayarUpA etA dvAdazakarmaprakRtInirlepyAzItisakA tejovAyuSUtpannaH san manujagatyAnupUrvIdvayamapi nirlepya tata uccairgotramudlayati palyopamAsaMkhyeyabhAgena, atojovAyuSvAdya eva bhaGgakaH, tadyathA-nIcairgotrasya bandha udayo'pi tasyaiva satkarmatA'pIti, tato'pyudvattasyAparaikendriyagatasyAyameva bhaGgaH, baseSvapyaparyAptakAvasthAyAmayameva, anilepite tUccairgotre dvitIyacaturthoM bhaGgo, tadyathA-nIcairgotrasya bandha udayo'pi tasyaiva satkarmatA tUbhayarUpasyaiveti dvitIyaH, tathA uccairgotrasya bandho nIcasyodayaH satkarmatA tUbhayarUpasyeti caturthaH, zeSAstu catvAro na santyeva, tiryazUccairgotrasyodayAbhAvAditi bhAvaH, tadevamuccairgotrodvalanena kalaMkalIbhAvamApanno'nantaM kAlamekendriyeSvAste, anudvalite vA tiryazvAste'nantA utsarpiNyavasarpiNIH, AvalikAkAlAsaDkhye 1 syAnyatrApi AdAvaya. pra. 2 anirlepite tUcargotre dvitIyo bhaGgakaH, kasyacitprathamasamaya evAparasyAntamuhUrtAdvordhvamuccai!trasambandhasadbhAve caturthabhaGgakaH, tadyathA-nIcairgotrasya bandha udayo'pi tasyaiva satkarmatA tUbhayarUpasyaiveti dvitIyaH, tathorgotrasya bandho nIcasyodayaH satkarmatA tUbhayarUpasyeti caturthaH, zeSAstu catvAro na santyeva, tiryakSabairgotrasyodayAbhAvAditi bhAvaH / tadevamuJcairgotrodbalanena kalaMkalIbhAvamApanno'saMkhyeyamapi kAlaM sUkSmatraseSvAste, tato'pyudatta uccairgotrodayAbhAve sati dvitIyacaturthabhanakastho'nantamapi kAlaM tiryakSvAste iti, sa ca anantA utsarpiNyavasappiNIH, AvalikAkAlAsaMkhyeyabhAgasamayasaMkhyAna pudgalaparAvartAniti pra. 3 nIcairgotrasya bandha uccairgotrasyodayaH uccanIcairgotre satI 3 uccairgotrasya bandha uccairgotrasyodaya uccanIcairgotre satI 5 uccairgotrasyodaya uccanIcaigotre satI 6 uccairgotrasyodaya uccairgotraM sat 7 ityevaMrUpAH zeSAstRtIyapaJcamaSaSThasaptamabhaGgarUpAzcatvAraH. pra. For Personal & Private Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezakaH3 // 117 // / vijJeyo yadekArI yadA kamotkamAbhyAvadA bhavati, sUkSmada munabhavati, tatra dravyotyeka anye tu yabhAgasamayasaMkhyAn pudgalaparAvAniti, kIdRzaH punaH pudgalaparAvartta iti ? ucyate, yadaudArikavaikriyataijasabhASAnApAnamanaHkarmasaptakena saMsArodaravivaravarttinaH pudgalAH AtmasAtpariNAmitA bhavanti tadA pudgalaparAvartta ityeke, anye tu dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturdA varNayanti, pratyekamasAvapi bAdarasUkSmabhedAt dvaividhyamanubhavati, tatra dravyato bAdaro yadaudArikavaikriyataijasakArmaNacatuSTayena sarvapudgalA gRhItvojjhitAstadA bhavati, sUkSmaH punaryadaikazarIreNa sarvapudgalAH sparzitA bhavanti tadA draSTavyaH 1, kSetrato bAdaro yadA kramotkramAbhyAM mriyamANena sarve lokAkAzapradezAH spRSTA bhavanti tadA vijJeyaH, sUkSmastu tadA vijJeyo yadaikasmin vivakSitAkAzakhaNDake mRtaH punaryadA tasyAnantarapradezavRddhyA sarva lokAkAzaM vyAmoti tadA grAhyaH 2, kAlato bAdaro yadotsarpiNyavasarpiNIsamayAH kramotkramAbhyAM mriyamANenAliGgitA bhavanti tadA vijJeyaH, sUkSmastUtsarpiNIprathamasamayAdArabhya krameNa sarvasamayA mriyamANena yadA chuptA bhavanti tadA'vagantavyo 3, |bhAvato bAdaro yadA'nubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni kramotkramAbhyAM mriyamANena vyAptAni bhavanti tadA'bhidhIyate, anubhAgabandhAdhyavasAyapramANaM tu saMyamasthAnAvasare prAgevAbhyadhAyIti, sUkSmastu jaghanyAnubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAdA|rabhya yadA sarveSvapi krameNa mRto bhavati tadA'vaseya iti / tadevaM kalaMkalIbhAvamApanno'nyo vA nIcairgotrodayAdanantamapi kAlaM tiryazvAste, manuSyeSvapi tadudayAdeva cAvagIteSu sthAneSUtpadyate, tathA kalaMkalIsattvo'pi dvIndriyAdiSUpannaH san prathamasamaye eva paryAptyuttarakAlaM voccairgotraM baddhA manuSyeSvasakRduccairgotramAskandati, tatra kadAcittRtIyabhaGgakasthaH paJcamabhaGgopapanno vA bhavati, tAvimau-nIcairgotraM banAtyuccairgotrasyodayaH satkarmatA tUbhayasya tRtIyaH, paJcamastUccairgotraM // 117 // dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ | badhnAti tasyaivodayaH satkarmmatA tUbhayasya, SaSThasaptamabhaGgau tUparatabandhasya bhavataH, aviSayatvAnna tAbhyAmihAdhikAraH, tau cemaubandhoparame uccairgotrodayaH satkarmmatA tUbhayasyeti SaSThaH, saptamastu zailezyavasthAyAM dvicaramasamaye nIcairgotre kSapite uccai - gotrodayastasyaiva satkarmmateti, tadevamuccAvaceSu gotreSu asakRdupadyamAnenAsumatA paJcabhaGgakAntarvarttinA na mAno vidheyo nApi dInateti / tayozcoccAvacayoH gotrayorbandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni tulyAnItyAha - 'No hINe No airitte' yAvantyuccairgotre 'nubhAvabandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni nIcairgotre'pi tAvantyeva, tAni ca sarvANyapyasumatA'nAdisaMsAre bhUyo 'bhUyaH sparzitAni, tata uccairgotrakaNDakArthatayA'subhRnna hIno nApyatiriktaH, evaM nIcairgotrakaNDakArthatayA'pIti / | nAgArjunIyAstu paThanti - " egamege khalu jIve aIaddhAe asaI uccAgoe asaI nIAgoe, kaMDagaTTayAe no hINe no airitte" ekaiko jIvaH khaluzabdo vAkyAlaGkAre atIte kAle'sakRduccAvaceSu gotreSUtyannaH, sa coccAvacAnubhAgakaNDakApekSayA na hIno nApyatirikta iti, tathAhi - uccairgotrakaNDakebhya ekabhavikebhyo'nekabhavikebhyo vA nIcairgotrakaNDakAni na hInAni nApyatiriktAnItyato'vagamyotkarSApakarSo na vidheyau, asya copalakSaNArthatvAt sarveSvapi madasthAneSvetadAyojyaM / yatazcoccAvaceSu sthAneSu karmmavazAdutpadyante, balarUpalAbhAdimadasthAnAnAM cAsamaJjasatAmavagamya kiM karttavyamityAha - 'no'pIhae' apiH sambhAvane sa ca bhinnakramo, jAtyAdInAM madasthAnAnAmanyatamadapi no 'IhetApi' nAbhilaSedapi athavA no spRhayet - nAvakAGkSaditi / tatra yadyuccAvaceSu sthAneSvasakRdutpanno'sumAMstataH kimityAha - 'iya saMkhAya' ityAdi, itirupapradarzane 'iti' etatpUrvoktanItyoccAvaca sthAnotyAdAdikaM 'parisaMkhyAya' jJAtvA 'ko gotravAdI For Personal & Private Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 118 // bhaved ?" yathA mamoccairgotraM sarvalokamAndanIyaM nAparasyetyevaMvAdI ko buddhimAn bhavet ?, tathAhi - mayA'nyaizca jantubhiH sarvANyapi sthAnAnyanekazaH prAptapUrvANIti, tathoccairgotranimittamAnavAdI vA ko bhavet ?, na kazcitsaMsArasvarUpaparicchedItyarthaH, kiM ca - 'kaMsi vA ege gijjhe' anekazo'nekasmin sthAne'nubhUte sati tanmadhye kasminvA ekasminuccairgotrAdikes| navasthitasthAnake rAgAdivirahAdekaH kathaM gRdhyet ?, tAtparyam-AsevAM viditakarmapariNAmo vidadhyAt, yujyeta gA yadi tatsthAnaM prAptapUrvaM nAbhaviSyat, taccAnekazaH prAptapUrvam, atastallAbhAlAbhayoH notkarSApakarSo vidheyAviti, Aha ca'tamhA' ityAdi, yato'nAdau saMsAre paryaTatA'sumatA'dRSTAyattAnyasakRduccAvacAni sthAnAnyanubhUtAni tasmAtkathazcidu|ccAvacAdikaM madasthAnamavApya 'paNDito' heyopAdeyatattvajJo 'na hRpyet' na harSa vidadhyAd uktaM ca - " sarvasukhAnyapi bahuzaH prAptAnyaTatA mayA'tra saMsAre / uccaiH sthAnAni tathA tena na me vismayasteSu // 1 // jai so'vi Nijjaramao paDisiddho ahamANamahaNehiM / avasesa mayaTThANA parihariavvA payatteNaM // 2 // " nApyavagItasthAnAvAptau vaimanasyaM vidadhyAd, Aha ca- 'no kuppe' adRSTavazAttathAbhUtalokAsammataM jAtikularUpabalalAbhAdikamadhamamavApya 'na kupyet' na krodhaM kuryAt, katarannIcasthAnaM zabdAdikaM vA duHkhaM mayA nAnubhUtamityevamavagamya nodvegavazagena bhAvyam, uktaM ca-- " avamAnAparibhraMzAdvadhabandhadhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca, jAtyantarazateSvapi // 1 // saMte ye avimhaiDaM asoiuM paMDieNa 1 yadi so'pi nirjarAmadaH pratiSiddho'STamAnamathanaiH / avazeSANi madasthAnAni parihartavyAni prayatnena // 1 // 2 satsu ca vismetumazocituM paNDitena cAsatsu / zakyaM hi drumopamita hRdayena hitaM dharatA // 1 // bhUtvA cakravartI pRthvIpatirvimalapANDuracchatraH / sa eva nAma bhUyo'nAthazAlAlayo bhavati // 2 // For Personal & Private Use Only loka. vi. 2 uddezakaH3 // 118 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ SUSHISEIROSRACHARISHISHG ya asaMte / sakkA hu dumovamiahiaeNa hi dharateNa // 2 // hoUNa cakkavaTTI puhaivaI vimalapaMDaracchatto / so ceva nAma bhujo aNAhasAlAlao hoi // 3 // " ekasmin vA janmani nAnAbhUtAvasthA uccAvacAH karmavazato'nubhavati / tadevamuccanIcagotranirvikalpamanAH anyadapi avikalpena kiM kuryAdityAha-bhUehiM' ityAdi, bhavanti bhaviSyantyabhUvaniti ca bhUtAni-asubhRtasteSu 'pratyupekSya' paryAlocya vicArya kuzAgrIyayA zemuSyA jAnIhi-avagaccha, kiM jAnIhi?'sAtaM' sukhaM tadviparItamasAtamapi jAnIhi, kiM ca kAraNaM sAtAsAtayoH? etajAnIhi, kiM cAbhilaSantyavigAnena prANina iti, atra jIvajantuprANyAdizabdAnupayogalakSaNadravyasya mukhyAna vAcakAnvihAya sattAvAcino bhUtazabdasyopAdAnenedamAvirbhAvayati-yathA'yamupayogalakSaNapadArtho'vazyaM sattAM bibharti, sAtAbhilASyasAtaM ca jugupsate, sAtAbhilASazca zubhaprakRtitvAd ato'parAsAmapi zubhaprakRtInAmupalakSaNametadavaseyam, ataH zubhanAmagotrAyurAdyAH karmaprakRtIranudhAvatyazubhAzca jugupsate sarvo'pi prANI / evaM ca vyavasthite sati kiM vidheyamityAha samie eyANupassI, taMjahA-andhattaM bahirattaM mUyattaM kANattaM kuMTattaM khujattaM vaDabhattaM sAmattaM sabalattaM saha pamAeNaM aNegarUvAo joNIo saMdhAyai virUvarUve phAse parisaMveyai (sU078) 1 karmavazago0 pra. 2 budhyakha. ca vyavasthite sati sAyam, ataH zubhasAtaM ca jugupsate tazabdasyopAdAne nANana For Personal & Private Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH loka.vi.2 (zI0) uddezakaH3 // 119 // athavA bhUteSu zubhAzubharUpaM karma pratyupekSya yatteSAmapriyaM tanna vidadhyAt ityayamupadezo, nAgArjunIyAstu paThanti- "puriseNaM khalu dukkhubveasuhesae" 'puruSo' jIvaH Namiti vAkyAlaGkAre 'khaluH' avadhAraNe duHkhAt udvego yasya sa duHkhodvegaH, sukhasyaiSakaH sukhaiSakaH, yAjakAditvAtsamAsazchAndasatvAdvA, duHkhodvegazcAsau sukhaiSakazca duHkhodvegasukhaiSakaH, sarvo'pi prANI duHkhodvegasukhaiSaka eva bhavatyato jIvaprarUpaNaM kArya, taccAvanivanapavanAnalavanaspatisUkSmabAdaravikalapaJcendriyasaMjJItaraparyAptakAparyAptakarUpaM zastraparijJAyAmakAryeva, teSAM ca duHkhaparijihINAM sukhalipsUnAmAtmaupamyamAcaratA tadupamardakAni hiMsAdisthAnAni pariharatA''tmA paJcamahAvrateSvAsthayaH, tatparipAlanArtha cottaraguNA apyanuzIlanIyAH, tadarthamupadizyate-'samie eyANupassI' pazcabhiH samitibhiH samitaH san etat-zubhAzubhaM karma vakSyamANaM cAndhatvAdikaM draSTuM zIlaM yasyetyetadanudarzI bhUteSu sAtaM jAnIhIti saNTaGkaH, tatra 'samiti'riti 'iN gatA' vityasmAtsampUrvAt ktinnantAdbhavati, sA ca paJcadhA, tadyathA-iryAbhASaNA''dAnanikSepotsargarUpAH, tatrairyAsamitiH prANavyaparopaNanataparipAlanAya, bhASAsamitirasadabhidhAnaniyamasaMsiddhaye, eSaNAsamitirasteyavrataparipAlanAya, zeSadvayaM tu samastavrataprakRSTasyAhiMsAvratasya saMsiddhaye vyApriyate iti, tadevaM paJcamahAvratopapetastadvattikalpasamitibhiH samitaH san bhAvata etadbhUtasAtAdikamanupazyati, athavA yadanudayasau bhavati tadyathetyAdinA sUtreNaiva darzayati 'andhatvamityAdinA yAvat virUparUpe phAse parisaMveeI' saMsArodare paryaTana prANI andhatvAdikA avasthA bahuzaH parisaMvedayate, sa cAndho dravyatobhAvatazca, tatraikendriyadvIndriyatrIndriyA dravyabhAvAndhAH, caturindriyAdayastu mithyAdRSTayobhAvAndhAH, uktaM ca-"ekaM hi cakSuramalaM sahajo mitirasadabhidhA, tadyathA-paryAbhASaparNahIti saNTaGkaH, tatra sAma etat-zubhAzubhaM kamA apyanuzI iti tadevaM pnycmho| eSaNAsamitirakSayotsargarUpAH, tatraryApta mata gata // 119 // Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekastadvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / etadyaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'praadhH||1||" samyagdRSTayastUpahatanayanA dravyAndhAH, ta evAnandhA na dravyato na ca bhAvataH, tadevamandhatvaM dravyabhAvabhinnamekAntena duHkhajananamavApnotIti, uktaM ca-"jIvanneva mRto'ndho yasmAtsarvakriyAsu paratantraH / nityAstamitadivAkarastamo'ndhakArArNavanimagnaH // 1 // lokadvayavyasanavahnividIpitAGgamandhaM samIkSya kRpaNaM parayaSTineyam / ko nodvijeta bhayakRjananAdivogrAtkRSNAhinaikanicitAdiva cAndhagarttAt? // 2 // " evaM badhiratvamapyadRSTavazAdanekazaH parisaMvedayate, tadAvRtazca sadasadvivekavikalatvAdaihikAmuSmikeSTaphalakriyAnuSThAnazUnyatAM bibharti iti, uktaM ca-"dharmazrutizravaNamaGgalavarjito hi, lokshrutishrvnnsNvyvhaarbaahyH| kiM jIvatIha badhiro? bhuvi yasya zabdAH, svapnopalabdhadhananiSphalatAM prayAnti? // 1 // svakalatrabAlaputrakamadhuravacaHzravaNabAhyakaraNasya / badhirasya jIvitaM kiM jIvanmRtakAkRtidharasya ? // 2 // " evaM mUkatvamapyekAntena duHkhAvaha parisaMvedayate, uktaM ca-"duHkhakaramakIrtikaraM mUkatvaM sarvalokaparibhUtam / pratyAdeza mUDhAH karmakRtaM kiM na pazyanti ? // 1 // " tathA kANatvamapyevaMrUpamiti, Aha ca-"kANo nimagnaviSamonnatadRSTirekaH, zako virAgajanane jananAturANAm / yo naiva kasyacidupaiti mana:priyatvamAlekhyakarmalikhito'pi kimu svarUpaH? // 1 // " evaM 'kuNTatvaM' pANivakratvAdikaM kubjatvaM' vAmanalakSaNaM 'vaDabhatvaM vinirgatapRSThIvaDabhalakSaNaM 'zyAmatvaM' kRSNalakSaNaM 'zabalatvaM' zvitralakSaNaM sahajaM pazcAdbhAvi vA karmavazago bhUrizo duHkharAzidezIyaM parisaMvedayate / kiM ca-saha 'pramAdena' viSayakrIDAbhiSvaGgarUpeNa zreyasyanudyamAtmakena 'anekarUpAH' saGkaTavikaTazItoSNAdibhedabhinnA yonIH 'saMdadhAti'saMdhatte kanjatva' vAmanalayAcadupaiti manaHpamiti, Aha bhUkatvaM sarvatidharasya ? // 2 For Personal & Private Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA-1 rAGgavRttiH (zI0) // 12 // caturazItiyonilakSasambandhavicchedaM vidadhAtIti bhAvaH, samyag dhAvatIti vA, tAsu tAsvAyuSkabandhottarakAlaM gaccha- loka.vi.2 tItyarthaH, tAsu ca nAnAprakArAsu yoniSu 'virUparUpAn'nAnAprakArAn 'sparzAn' duHkhAnubhavAn parisaMvedayate, anubhavatItyarthaH // tadevamuccairgotrotthApitamAnopahatacetA nIcairgotravihitadInabhAvo vA'ndhabadhirabhUyaM vA gataH sannAvabudhyate karttavyaM uddezakaH3 na jAnAti karmavipAkaM nAvagacchati saMsArApasadatAM nAvadhArayati hitAhite na gaNayati aucityamityanavagatatattvo mUDhastatraivoccairgotrAdike viparyAsamupaiti, Aha ca se abujjhamANe haovahae jAImaraNaM aNupariyamANe, jIviyaM puDho piyaM ihamegesiM mANavANaM khittavatthumamAyamANANaM, ArattaM virattaM maNikuMDalaM saha hirapaNeNa itthiyAo parigijjhati tattheva rattA, na ittha tavo vA damo vA niyamo vA dissai, saMpuNNaM bAle jIviukAme lAlappamANe mUDhe vippariyAsamuvei (sU079) 'se' ityuccairgotrAbhimAnI andhabadhirAdibhAvasaMvedako vA karmavipAkamanavabudhyamAno hatopahato bhavati, nAnAvyAdhisa-18 dbhAvakSatazarIratvAddhataH samastalokaparibhUtatvAdupahataH, athavoccairgotragarvAdhmAtatyaktocitavidheyavidvajanavadanasamudbhUtazabdAyazaHpaTahahatatvAddhataH abhimAnosAditAnekabhavakoTinIcairgotrodayAdupahataH, mUDho viparyAsamupaitItyuttareNa sambandhaH, // 120 // tathA jAtizca maraNaM ca samAhAradvandvastad 'anuparivarttamAnaH' punarjanma punarmaraNamityevamarahaTTaghaTIyantranyAyena saMsArodare|4|| For Personal & Private Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ ECORRECRACTER vivartamAnaH, AvIcImaraNAdvA pratikSaNaM janmavinAzAvanubhavan duHkhasAgarAvagADho vizarAruNyapi nityatAkRtamatiH hite'pyahitAdhyavasAyo viparyAsamupaiti, Aha ca-'jIvitam AyuSkAnuparamalakSaNamasaMyamajIvitaM vA 'pRthag' iti pratyekaM pratiprANi 'priyaM' dayitaM vallabham 'ihe'ti asmin saMsAre 'ekeSAm' avidyopahatacetasAM mAnavAnAmiti, upalakSaNArthatvAt prANinAM, tathAhi-dIrghajIvanAtha tAstA rasAyanAdikAH kriyAH sattvopaghAtakAriNIH kurvate, tathA 'kSetra' zAlikSetrAdi 'vAstu' dhavalagRhAdi mama idamityevamAcaratAM satAM tatkSetrAdikaM preyo bhavati, kiM ca-'Araktam' ISadraktaM va. strAdi viraktaM' vigatarAgaM vividharAgaM vA 'maNiH' iti ratnavaiDUryendranIlAdi 'kuNDalaM' karNAbharaNaM hiraNyena saha strIH parigRhya 'tatraiva' kSetravAstvAraktaviraktavastramaNikuNDalasyAdau 'raktA' gRddhA adhyupapannA mUDhA viparyAsamupayAnti, vadanti canAtra'tapo vA' anazanAdilakSaNaM 'damo vA' indriyanoindriyopazamalakSaNo 'niyamovA' ahiMsAttalakSaNaH phalavAn dRzyate, tathAhi-taponiyamopapetasyApi kAyaklezabhogAdivaJcanAM vihAya nAnyatphalamupalabhyate, janmAntare bhaviSyatIti cedyudrAhitasyollApaH, kiM ca-dRSTahAniradRSTakalpanA ca pApIyasIti, tadevaM sAmpratekSI bhogasaGgavihitaikapuruSArthabuddhiH sampUrNa yathAvasarasampAditaviSayopabhogaM 'bAlaH' ajJaH 'jIvitukAmaH' AyuSkAnubhavanamabhilapan 'lAlapyamAnaH' bhogArthamatyartha lapan vAgdaNDaM karoti, tadyathA-atra tapo damo niyamo vA phalavAnna dRzyata ityevamartha bruvan mUDhaH abudhyamAno hatopahato jAtimaraNamanuparivarttamAno jIvitakSetrakhyAdilobhaparimohitamanAH 'viparyAsamupaiti' tattve'tattvAbhinivezam atattve ca tattvAbhinivezaM hite'hitabuddhimityevaM sarvatra viparyayaM vidadhAti, uktaM ca-"dArAH paribhavakArA bandhujano For Personal & Private Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 121 // loka.vi.2 uddezakaH3 bandhanaM viSaM vissyaaH| ko'yaM janasya moho?, ye ripavasteSu suhRdAzA // 1 // " ityAdi // ye punarunmajjatazubhakarmApAditAdhyavasAyapuraskRtamokSAste kiMbhUtA bhavantItyAha iNameva nAvakaMkhaMti, je jnnaadhuvcaarinno|jaaiimrnnN parinnAya, care saMkamaNe daDhe (1) natthi kAlassa NAgamo, savve pANA piyAuyA, suhasAyA dukkhapaDikUlA appiyavahA piyajIviNo jIviukAmA, savvesi jIviyaM piyaM, taM parigijjha dupayaM cauppayaM abhijuMjiyA NaM saMsiMciyA NaM tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahuyA vA, se tattha gaDDie ciTTai, bhoaNAe, tao se egayA vivihaM parisiDheM saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taMpi se egayA dAyAyA vA vibhayanti, adattahAro vA se avaharati, rAyANo vA se vilaMpaMti, nassai vA se viNassai vA se, agAradAheNa vA se Dajjhai iya, se parassa'TTAe kUrAiM kammAI vAle pakuvvamANe teNa dukkheNa saMmUDhe vippariyAsamuvei, muNiNA hu evaM paveiyaM, aNohaMtarA ee no ya ohaM tarittae, atIraMgamA daa||121|| For Personal & Private Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ ee no ya tIraM gamittae, apAraMgamA ee no ya pAraM gamittae, AyANijaM ca AyAya taMmi ThANe na ciTThai, vitahaM pappa'kheyanne taMmi ThANaMmi ciTTai (sU080) 'iNameva' ityAdi, idameva pUrvoktaM sampUrNajIvitaM kSetrAGganAparibhogAdikaM vA 'nAvakAGkati' nAbhilaSanti, ye janA 'dhruvacAriNo' dhruvo-mokSastatkAraNaM ca jJAnAdi dhruvaM tadAcarituM zIlaM yeSAM te tathA, dhUtacAriNo vA dhunAtIti dhUtaMcAritraM taccAriNa iti / kiM ca-'jAI' ityAdi, jAtizca maraNaM ca samAhAradvandvaH tat 'parijJAya' paricchidya jJAtvA 'caret' udyukto bhavet , ka?--'saGkramaNe' saGkramyate'neneti saGkramaNaM-cAritraM tatra 'dRDho' vizrotasikArahitaH parISahopa| saggaiH niSprakampo vA yadi vA azaGkamanAH san saMyama cara, na vidyate zaGkA yasya manasastadazaGkam azaGka mano yasyAsAvazaGkamanAH-tapodamaniyamaniSphalatvAzaGkArahita AstikyamatyupapetastapodamAdau pravarteta, yatastadvAn rAjarAjAdInAM pUjAprazaMsA) bhavati, (na caupazamikasukhAvAptaphalasya tapasvinaH samastadvandvadavIyaso'satyapi paraloke kiJcit zUyate, uktaM ca-"saMdigdhe'pi pare loke, tyAjyamevAzubhaM budhaiH / yadi nAsti tataH kiM syAdasti cennAstiko htH||1||" ityAdi / tasmAt svAyatte saMyamasukhe dRDhena bhAvyaM, na caitadbhAvanIyaM yathA-parutparAri vRddhAvasthAyAM vA dhamma kariSyAmIti, yataH-'nasthi' ityAdi, 'nAsti' na vidyate 'kAlasya' mRtyoranAgamaH-anAgamanamanavasara itiyAvat , tathAhi-sopakramAyuSo'sumato na kAcitsA'vasthA yasyAM karmapAvakAntarvI janturjatugolaka iva na vilIyeta iti, (uktaM ca-"zizuma dRDhena bhAvyaM, ma budhaiH / yadi nAstinvadavIyaso'satyapi paravAna dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.vi.2 uddezakaH3 zrIAcA- zizuM kaThoramakaThoramapaNDitamapi ca paNDitaM, dhIramadhIraM mAninamamAninamapaguNamapi ca bahuguNam / yatimayatiM prakA- rAGgavRttiH zamavalInamacetanamatha sacetanaM, nizi divase'pi sAndhyasamaye'pi vinazyati ko'pi kathamapi // 1 // " tadevaM sarvakaSatvaM (zI0) mRtyoravadhAryAhiMsAdiSu dattAvadhAnena bhAvyaM, kimiti ?, yataH-'savve pANA piyAuyA' prANazabdenAtrAbhedopacArAt | tadvanta eva gRhyante, sarve prANino-jantavaH 'priyAyuSaH' priyamAyuryeSAM te tathA, nanu ca siddhairvyabhicAro, na hi te // 122 // | priyAyuSastadabhAvAt , naiSa doSo, yato mukhyajIvAdizabdavyudAsena prANazabdasyopacaritasya grahaNaM saMsAraprANyupalakSaNArthamiti yatkiJcidetat , pAThAntaraM vA 'savve pANA piyAyayA' AyataH-AtmA'nAdyanantatvAt sa priyo yeSAM te tathA, sarve'pi prANinaH priyAtmAnaH / priyAtmatA ca sukhaduHkhaprAptiparihAratayA bhavatIti Aha ca-'suhasAyA dukkhapaDikUlA'| sukham-AnandarUpamAsvAdayantIti sukhAsvAdA:-sukhabhoginaH sukhaiSiNa ityuktaM bhavati, duHkham-asAtaM tatpratikUlayantIti duHkhapratikUlA:-duHkhadveSiNa ityuktaM bhavati, tathA 'apriyavadhA' apriyaM-duHkhakAraNaM tat ghnantyapriyavadhAH, tathApi |'piyajIviNo' priyaM-dayitaM jIvitam-AyuSkamasaMyamajIvitaM yeSAM te tathA, 'jIviukAmA' yata eva priyajIvino'ta eva dIrghakAlaM jIvitukAmAH-dIrghakAlamAyuSkAbhilASiNo duHkhAbhibhUtA apyantyAM dazAmApannA jIvitumevAbhilaSanti, 18|| uktaM ca "remai vihavI visese ThitimittaM thevavittharo mahaI / maggai sarIramahaNo rogI jIe cciya kayattho // 1 // "|| tadevaM sarvo'pi prANI sukhajIvitAbhilASI, tacca nArambhamRte, asAvapi prANyupaghAtakArI, prANinAM ca jIvitamatyarthaM dayi 1 ramate vibhavavAn vizeSe sthitimAtraM stokavistAro'bhilaSati / mArgayati zarIramadhano rogI jIvita eva kRtArthaH // 1 // // 122 // For Personal & Private Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyabhAvabhedAt, dravyaugho nadIpUrAdiko bhAvogho'STaprakAraM karma saMsAro vA tena hi prANyanantamapi kAlamuhyate tamoghaM jJAnadarzanacAritrabohitthasthA tarantItyoghantarA na oghantarA anoghantarAH, taratezchAndasatvAt khaza, khittvAnmumAgamaH, ete kutIrthikAH pArzvasthAdayo vA jJAnAdiyAnavikalAH yadyapi te'pyoghataraNAyodyatAstathApi samyagupAyAbhAvAt na oghataraNasamarthA bhavantIti, Aha ca - 'no ya ohaM tarittae' 'na ca' naivoghaM bhAvaughaM tarituM samarthAH, saMsAraughataraNapratyalA na bhavantItyarthaH, tathA 'atIraMgamA' ityAdi, tIraM gacchantIti tIraGgamAH pUrvavat khazpratyayAdikaM, na | tIraGgamA atIraGgamAH eta iti pratyakSabhAvamApannAn kutIrthikAdIn darzayati, na ca te tIragamanAyodyatA api tIraM gantumalaM sarvajJopadiSTasanmArgAbhAvAditi bhAvaH tathA 'apAraMgamA' ityAdi, pAraH-taTaH parakUlaM tadgacchantIti pAraGgamA na pAraGgamA apAraGgamAH 'eta' iti pUrvoktAH, pAraMgatopadezAbhAvAdapAraGgatA iti bhAvanIyaM, na ca te pAragatopadezamRte pAragamanAyodyatA api pAraM gantumalam, athavA gamanaM gamaH pArasya pAre vA gamaH pAragamaH, sUtre tvanusvAro'lAkSaNiko, na pAragamo'pAragamastasmA apAragamAya, asamarthasamAso'yaM, tenAyamarthaH - pAragamanAya te na bhavantItyuktaM bhavati, tatazcAnantamapi kAlaM saMsArAntarvarttina evAsate, yadyapi pAragamanAyodyamayanti tathApi te sarvajJopadezavikalAH svaruciviracitazAstrapravRttayo naiva saMsArapAraM gantumalam, atha tIrapArayoH ko vizeSa iti ucyate, tIraM mohanIyakSayaH pAraM zeSaghAtikSayaH, athavA tIraM ghAticatuSTayApagamaH pAraM bhavopagrAhyabhAva ityarthaH syAt kathamoghatArI kutIrthAdiko na bhavati tIrapAragAmI cetyAha - ' AyANijjaM' ityAdi, AdIyante-gRhyante sarvabhAvA anenetyAdAnIyaM zrutaM tadAdAya For Personal & Private Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 124 // 4aa tadutte tasmin saMyamasthAne na tiSThati, yadi vA-AdAnIyam-AdAtavyaM bhogAGga dvipadacatuSpadadhanadhAnyahiraNyAdi loka.vi.2 tadAdAya-gRhItvA, athavA-mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogairAdAnIyaM-karmAdAya, kiMbhUto bhavatItyAha-'tasmin' jJAnAdimaye mokSamArge samyagupadeze vA prazastaguNasthAne na tiSThati-nAtmAnaM vidhatte, na kevalaM sarvajJopadezasthAne na tiSThati uddezakA viparyayAnuSThAyI ca bhavatIti darzayati-'vitaha' ityAdi, vitatham-asadbhUtaM durgatihetuM tattathAbhUtamupadezaM prApyAkhedajJaHakuzalaH khedajJo vA'saMyamasthAne tasmiMzca sAmpratekSyAcarita upadiSTe vA tiSThati, tatraivAsaMyamasthAne'dhyupapanno bhavatItiyAvat, athavA vitathamiti AdAnIyabhogAvyatiriktaM saMyamasthAnaM tatprApya khedajJo-nipuNastasmin sthAne AdAnIyasya hantRNi tiSThati, sarvajJAjJAyAmAtmAnaM vyavasthApayantItyarthaH / ayaM copadezo'navagatatattvasya vineyasya yathopadezaM pravarttamAnasya dIyate, yastvavagataheyopAdeyavizeSaH sa yathAvasaraM yathAvidheyaM svata eva vidhatta ityAha ca uddeso pAsagassa natthi, bAle puNa nihe kAmasamaNunne asamiyadukkhe dukkhI dukkhA Nameva AvarTa aNupariyadRi (sU0 81) tibemi // lokavijaye tRtIyoddezakaH // uddizyate ityuddezaH-upadezaH sadasatkartavyAdezaH sa pazyatIti pazyaH sa eva pazyakastasya na vidyate, svata eva viditavedyatvAttasya, athavA pazyatIti pazyakaH-sarvajJastadupadezavI vA tasya uddizyata ityuddezo-nArakAdivyapadezaH // 124 // uccAvacagotrAdivyapadezo vA sa tasya na vidyate, tasya drAgeva mokSagamanAditi bhAvaH, kaH punaryathopadezakArI na bhava-14 For Personal & Private Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ AIRACLEARCH tamityato bhUyo bhUyastadevopadizyata ityAha-'savvesiM' ityAdi, sarveSAmavigAnena 'jIvitam' asaMyamajIvitaM 'priyaM' dayitaM, yadyevaM tataH kimityata Aha-taM parigijjha' tad-asaMyamajIvitaM 'parigRhya' Azritya, kiM kurvantItyAha| 'dupayaM' ityAdi, 'dvipadaM' dAsIkarmakarAdi 'catuSpadaM' gavAzvAdi 'abhiyujya' yojayitvA abhiyogaM grAhayitvA vyApArayitvetyuktaM bhavati, tataH kimityata Aha-'saMsiMciyA NaM' ityAdi, priyajIvitArthamarthAbhivRddhaye dvipadacatuSpadAdivyApAreNa 'saMsicya' arthanicayaM saMva_ 'trividhena' yogatrikakaraNatrikeNa yApi kAcidalpA paramArthacintAyAM bahvayapi phalgudezyA 'se' tasyArthArambhiNaH sA cArthamAtrA 'tatra' iti dvipadAdyArambhe 'mAtrA' iti sopaskAratvAtsUtrANAM arthamAtrA-arthAlpatA bhavati' sattAM bibharti, kiMbhUtA?, sA sUtreNaiva kathayati-alpA vA bahvI vA, alpabahutvaM cApekSikamataH sarvA'pyalpA sarvA'pi bahvI 'sa' ityarthavAn 'tatra' tasminnarthe 'gRddhaH' adhyupapannastiSThati, nAlocayatyarthasyopArjanaklezaM na gaNayati rakSaNaparizramaM na vivecayati taralatAM nAvadhArayati phalgutAm , uktaM ca-kRmikulacitaM lAlAklinnaM vigandhi jugupsitaM, nirupamarasaprItyA khAdannarAsthi nirAmiSam / surapatimapi zvA pArzvasthaM sazaGkitamIkSate, na hi gaNaM yati kSudro lokaH parigrahaphalgutAm // 1 // " ityAdi, sa ca kimarthamarthamarthayata ityata Aha-'bhoyaNAe' bhojanam-upahAbhogastasmai arthamarthayate, tadarthI ca kriyAsu pravartate, kriyAvatazca kiM bhavatItyAha-'tao se' ityAdi, tataH 'se' tasyA valaganAdikAH kriyAH kurvataH 'ekadA' lAbhAntarAyakarmakSayopazame 'vividhaM' nAnAprakAraM 'pariziSTaM prabhUtatvAdbhuktoddharitaM |'sambhUtaM' samyakparipAlanAya bhUtaM-saMvRttaM, kiM tat?, mahacca tatsaribhogAGgatvAdupakaraNaM ca mahopakaraNaM-dravyanicaya For Personal & Private Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.Si.2 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH3 // 123 // ityarthaH, sa kadAcillAbhodaye bhavati, asAvapyantarAyodayAnna tasyopabhogAyetyAha-'taMpi se' ityAdi, tadapi samudro|ttaraNarohaNakhananabilapravezarasendramardanarAjAvalaganakRSIvalAdikAbhiH kriyAbhiH svaparopatApakAriNIbhiH skopabhogAyopArjitaM sat 'se'tasyArthopArjanopAyaklezakAriNaH 'ekadA bhAgyakSaye 'dAyAdAH' pitRpiNDodakadAnayogyAH 'vibhajante' vilumpanti, 'adattahAro vA' dasyurvA apaharati, rAjAno vA 'vilumpanti' avacchindanti 'nazyati vA' svata evATavItaH 'se'tasya 'vinazyati vA' jIrNabhAvApatteH 'agAradAhena vA' gRhadAhena vA dahyate, kiyanti vA kAraNAnyarthanAze vakSyante ityupasaMharati-'iti' evaM bahubhiH prakArairupArjito'pyartho nAzamupaiti, naivopArjayiturupatiSThata ityupadizyate, |saH arthasyotpAdayitA parasmai-anyasmai arthAya-prayojanAya anyaprayojanakRte 'krUrANi' galakarttanAdIni 'karmANi' anuSThAnAni 'bAla' ajJaH 'prakurvANaH' vidadhAnaH 'tena' karmavipAkApAditena 'duHkhena' asAtodayena (saM) mUDhaH' apagatavivekaH 'viparyAsamupaiti' apagatasadasadvivekatvAtkAryamakArya manyate vyatyayaM ceti, uktaM c-"raagdvessaabhibhuuttvaakaaryaakaarypraangmukhH| epa mUDha iti jJeyo, viparItavidhAyakaH // 1 // " tadevaM mauTyAndhatamasAcchAditAlokapathAH sukhArthino duHkhamRcchanti jantava iti jJAtvA sarvajJavacanapradIpamazeSapadArthasvarUpAvirbhAvakamAlalambire munayaH, adazca mayA na svamanISikayocyate sudharmasvAmI jambUsvAminamAha, yadi svamanISikayA nocyate kautastyaM tahIMdamityata Aha'muNiNA' ityAdi, manute jagatastrikAlAvasthAmiti muniH-tIrthakRttena 'etad' asakRduccairgotrabhavanAdikaM prakarSaNAdau vA sarvasvabhASAnugAminyA vAcA veditaM-kathitaM vakSyamANaM ca praveditaM, kiM tadityAha-'aNoha' ityAdi, ogho dvidhA // 123 // // For Personal & Private Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ %AA%CRACRECONOCOCAL tItyAha-'bAle' ityAdi, bAlo nAma rAgAdimohitaH, sa punaH kaSAyaiH karmabhiH parISahopasagarvA nihanyata iti / nihaH, nipUrvAddhanteH karmaNi DaH, athavA snihyata iti snihaH-snehavAn rAgItyarthaH, ata evAha-'kAmasamaNunne' kAmAHicchAmadanarUpAH samyag manojJA yasya sa tathA, athavA saha manojJairvarttata iti samanojJo, gamakatvAtsApekSasyApi samAsaH, kAmaiH saha manojJaH kAmasamanojJo, yadivA kAmAn samyaganu-pazcAt snehAnubandhAjAnAti sevata iti kAmasamanujJaH, evaMbhUtazca kiMbhUto bhavatItyAha-'asamiyadukkhe' azamitam-anupazamitaM viSayAbhiSvaGgakaSAyotthaM duHkhaM yena sa tathA, yata evAzamitaduHkho'ta eva duHkhI zArIramAnasAbhyAM duHkhAbhyAM, tatra zArIraM kaNTakazastragaNDalUtAdisamutthaM mAnasaM priyaviprayogApriyasaMprayogepsitAlAbhadAridyadaurbhAgyadaurmanasyakRtaM tadvirUpamapi duHkhaM vidyate yasyAsau duHkhI, evaMbhUtazca san kimavApnotItyAha-dukkhANaM' ityAdi, duHkhAnA-zArIramAnasAnAmAvartta-paunaHpunyabhavanamanuparivarttate, duHkhAvartAvamagno baMbhramyata ityarthaH, / itiH parisamAptau, bravImIti pUrvavat // lokavijayasya tRtIyoddezakaTIkA samAptA // 3 // For Personal & Private Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 125 // CCCASSASAR tao se egayA rogasamuppAyA samuppajaMti, jehiM vA saddhiM saMvasai te va NaM egayA loka.vi.2 niyayA puTviM parivayaMti, so vA te niyage pacchA parivaijA, nAlaM te tava tANAe uddezakaH4 vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA, jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM, bhogA me va aNusoyanti ihamegesiM mANavANaM (sU0 82) uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturthasya vyAkhyA prastUyate-bhogeSvanabhiSaktena bhAvyaM, yato bhoginAmapAyA dayante (iti) prAguktaM, te cAmI-'tao se egayA' ityAdi, anantarasUtrasambandhaH 'dukkhI dukkhANameva AvarlDa aNupariyaTTai' tti, tAni cAmUni duHkhAni 'tao se' ityAdi, paramparasUtrasambandhastu 'bAle puNa nihe kAmasamaNuNNe', te ca kAmA duHkhAtmakA eva, tatra cAsaktasya dhAtukSayabhagandarAdayo rogAH samutpadyante ityato'padizyate-'tata' iti kAmAnuSaGgAt karmopacayastato'pi paJcatvaM tasmAdapi narakabhavo narakAnniSekakalalArbudapazIvyUhagarbhaprasavAdirjAtasya ca romAH prAdu:Syanti, 'se' tasya kAmAnuSaktamanasaH 'ekade'tyasAtAvedanIyavipAkodaye 'rogasamutpAdA' iti rogANAM-ziro'tizUlA-14 dInAM samutpAdAH-prAdurbhAvAH 'samutpadyante' prAdurbhavanti, tasyAM ca rogAvasthAyAM kiMbhUto bhavatyasAvityata Aha-jehi // 125 // ityAdi, yairvA 'sArddhamasau saMvasati, ta evaikadA nijAH pUrva parivadanti, sa vA tAnnijAn pazcAtparivadet , nAlaM 'te' tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, iti jJAtvA duHkhaM pratyekaM sAtaM ca svakRta dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 9ASALMANGA karmaphalabhujaH sarve'pi prANina iti matvA rogotpattau na daurmanasya bhAvanIyaM, na bhogAH zocanIyA iti, Aha ca'bhogA meM' ityAdi, bhogAH-zabdarUparasagandhasparzaviSayAbhilASAstAnevAnuzocayanti-kathamasyAmapyavasthAyAM vayaM bhogAn bhukSmahe?, evaMbhUtA vA'smAkaM dazA'bhUyena manojJA api viSayA upanatA nopabhogAyeti / IdRkSazcAdhyavasAyaH keSAzcideva bhavatItyAha-'ihamegesiM' ityAdi, 'iha' saMsAre ekeSAmanavamataviSayavipAkAnAM brahmadattAdInAM mAnavAnAmevaMbhUto'dhyavasAyo bhavati, na sarveSAM, sanatkumArAdinA vyabhicArAt , tathAhi-brahmadatto mAraNAntikarogavedanAbhibhUtaH santApAtizayAt spRzantI praNayinImiva vizvAsabhUmI mUrchA bahumanyamAnaH tathA hastIkRto vihastatayA viSayIkRto vaiSamyaNa gocarIkRto glAnyA dRSTo duHkhAsikayA kroDIkRto kAlena pIDitaH pIDAbhirnirUpito niyatyA Aditsito daivena antike'ntyocchAsasya mukhe mahApravAsasya dvAri dIrghanidrAyA jihvAgre jIvitezasya varttamAno viralo vAci vihvalo vapuSi pracuraH pralApe jito jUmbhikAbhirityevaMbhUtAmavasthAmanubhavannapi mahAmohodayAt bhogAMzcikATiSuH pArthopaviSTAM bhAryAmanavaratavedanAvezavigaladazruraktanayanAM kurumati ! kurumatItyevaM tAM vyAharannadhaH saptamI narakapRthvImagAt, tatrApi tIvrataravedanAbhibhUtopya'vagaNayya vedanAM tAmeva kurumatI vyAharatItyevaMbhUto bhogAbhiSvaGgo dustyajo bhavati keSAJcit , na punaranyeSAM mahApuruSANAmudArasattvAnAm Atmano'nyaccharIramityevamavagatatattvAnAM sanatkumArAdInAmiva yathoktarogavedanAsadbhAve satyapi mayaivaitatkRtaM soDhavyamapi mayaivetyevaM jAtanizcayAnAM karmakSapaNodyatAnAM na manasaH pIDotpadyate iti, uktaM ca-"upto yaH svata eva mohasalilo janmAlavAlo'zubho, rAgadveSakaSAyasantatimahAnirvighnabIjastvayA / 4 For Personal & Private Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 126 // PASSES SORASIA rogairaGkurito vipatkusumitaH karmadrumaH sAmprataM, soDhA no yadi samyageSa phalito duHkhairadhogAmibhiH // 1 // loka.vi.2 punarapi sahanIyo duHkhapAkastvayA'yaM, na khalu bhavati nAzaH karmaNA saMcitAnAm / iti saha gaNayitvA yadyadAyAti | samyag , sadasaditi viveko'nyatra bhUyaH kutastyaH ? // 2 // " api ca-bhogAnAM pradhAnaM kAraNamartho'tastatsvarUpameva uddezakaH4 nirdidikSurAha tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahugA vA, se tattha gaDDie ciTTai, . bhoyaNAe, tao se egayA viparisiTuM saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taMpi se egayA dAyAyA vibhayaMti, adattahAro vA se harati, rAyANo vA se vilupaMti, nassai vA se viNassai vA se, agAraDAheNa vA se Dajjhai iya, se parassa aTThAe kUrANi kammANi bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamuvei (sU083) trividhena yA'pi tasya tatrArthamAtrA bhavati alpA vA bahI vA, sa tasyAmarthamAtrAyAM gRddhastiSThati, sA ca bhojanAya kila bhaviSyati, tatastasyaikadA vipariziSTaM sambhUtaM mahopakaraNaM bhavati, tadapi 'se' tasyaikadA dAyAdA vibhajante, // 126 // adattahAro vA tasya harati, rAjAno vA vilumpanti, nazyati vA vinazyati vA, agAradAhena vA dahyate iti, sa For Personal & Private Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ parasmai arthAya RrANi karmANi bAlaH prakurvANastena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti, etacca prAgeva vyAkhyAtamiti neha pratAyate // tadevaM duHkhavipAkAn bhogAn pratipAdya yat karttavyaM tadupadizatItyAha AsaM ca chandaM ca vigiMca dhIre !, tumaM ceva taM sallamAhatu, jeNa siyA teNa no siyA, iNameva nAvabujhaMti je jaNA mohapAuDA, thIbhi loe pavvahie, te bho! vayaMti eyAiM AyayaNAiM, se dukkhAe mohAe mArAe naragAe naragatirikkhAe, sayayaM mUDhe dhammaM nAbhijANai, uAhu vIre, appamAo mahAmohe, alaM kusalassa pamAeNaM, saMtimaraNaM saMpehAe bheuradhamma saMpehAe, nAlaM pAsa alaM te eehiM (sU084) 'AzA' bhogAkAGkSAM, caH samuccaye, chandanaM chandaH-parAnuvRttyA bhogAbhiprAyastaM ca, cazabdaH pUrvApekSayA samuccayArthaH, tAvAzAchandau 'vevizva' pRthakkuru tyaja 'dhIra!' dhI:-buddhistayA rAjata iti, bhogAzAchandAparityAge ca duHkhameva kevalaM na tatprAptiriti, Aha ca-'tumaM ceva' ityAdi, vineya upadezagocarApanna AtmA vA upadizyate-tvameva tadbhogAzAdikaM zalyamAhRtya-svIkRtya paramazubhamAdatse, na tu punarupabhogaM, yato bhogopabhogo yairevArthAdyupAyairbhavati taireva na || bhavatItyAha-jeNa siA teNa no siyA' yenaivArthopArjanAdinA bhogopabhogaH syAt tenaiva vicitratvAt karmapari For Personal & Private Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.vi.2 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH4 // 127 // MORRORESULTALLASS Natena syAd , athavA yena kenaciddhetunA karmabandhaH syAttanna kuryAta, tatra na varttatetyarthaH, yadivA yenaiva rAjyopabhogAdinA karmabandho yena vA nirgranthatvAdinA mokSaH 'syAd' bhavettenaiva tathAbhUtapariNAmavazAnna syAditi / etaccAnubhavAvadhAritamapi mohAbhibhUtA nAvagacchantItyAha-'iNameva' ityAdi, idameva hetuvaicitryaM 'na budhyante' na saMjAnate, ke ?ye janA maunIndropadezavikalA mohena-ajJAnena mithyAtvodayena vA prAvRtAH-chAditAstattvaviparyastamatayo mohanIyodayAdbhavanti / mohanIyasya ca tadbhedakAmAnAM ca striyo garIyaH kAraNamiti darzayatithIbhi' ityAdi, strIbhiH-aGganAbhibhRtkSepAdivibhramairasau lokaH AzAcchandAbhibhUtAtmA krUrakarmavidhAyI narakavipAkaphalaM zalyamAhRtya tatphalamabudhyamAno mohAcchAditAntarAtmA prakarSeNa vyathitaH parAjito vazIkRta itiyAvat, na kevalaM svato vinaSTAH, aparAnapi asakRdupadezadAnena vinAzayantItyAha-'te bho!' ityAdi, 'te' strIbhiHpravyathitA bho! ityAmantraNe etadvadanti-yathaitAni-syAdIni 'AyatanAni' upabhogAspadabhUtAni vartante, etaizca vinA zarIrasthitireva na bhavatIti / etacca pravyathanamupadezadAnaM vA teSAmapAyAya syAdityAha-'se' ityAdi, teSAM 'se' ityetat pravyathanamAyatanabhaNanaM vA 'duHkhAya' bhavati-zArIramAnasAsAtavedanIyodayAya jAyate, kiM ca-'mohAe' mohanIyakarmabandhanAya ajJAnAya veti, tathA 'mArAe' maraNAya, tato'pi 'naragAe' narakAya narakagamanArtha, punarapi 'naragatirikkhAe' tato'pi narakAduddhRttya tirazcayetatprabhavati, tiryagyonyartha tat strIpravyathanaM bhogAyatanavadanaM vA sarvatra sambandhanIyaM / sa evamaGganApAGgavilokanAkSitastAsu tAsu yoniSu paryaTannAtmahitaM na jAnAtItyAha-'sayayaM' ityAdi, satatam-anavarataM duHkhAbhibhUto mUDho 'dharma' // 127 // For Personal & Private Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ BACREARRANGALARAM kSAntyAdilakSaNaM durgatiprasUtiniSedhakaM na jAnAti' na vetti / etacca tIrthakRdAheti darzayati-'udAha' ityAdi, utlAprAbalyenAha udAha-uktavAn , ko'sau?-vIraH-apagatasaMsArabhayastIrthakRdityarthaH, kimuktavAn, tadeva pUrvoktaM vAcA darzayati-'apramAdaH' karttavyaH, kva?-'mahAmohe' aGganAbhiSvaGga eva, mahAmohakAraNatvAnmahAmohaH, tatra pramAdavatA na bhaavym| Aha ca-'alam' ityAdi, 'alaM' paryAptaM, kasya ?-'kuzalasya' nipuNasya sUkSmekSiNaH, kenAlaM?-madyaviSayakaSAyanidrAvikathArUpeNa paJcavidhenApi pramAdena, yataH pramAdo duHkhAdyabhigamanAyokta iti / syAt-kimAlambya pramAdenA|lamiti ?, ucyate-'santi' ityAdi, zamanaM zAntiH-azeSakarmApagamo'to mokSa eva zAntiriti, niyante prANinaH paunaHpunyena yatra caturgatike saMsAre sa maraNaH-saMsAraH zAntizca maraNaM ca zAntimaraNaM, samAhAradvandvastat 'saMprekSya' paryAlocya, pramAdavataH saMsArAnuparamastatsarityAgAcca mokSa ityetadvicAryeti hRdayaM, sa vA kuzalaH prekSya viSayakaSAyapramAdaM na |vidadhyAd, athavA zAntyA-upazamena maraNaM-maraNAvadhiM yAvat tiSThato yatphalaM bhavati tatsaryAlocya pramAdaM na kuryA-3 diti / kiM ca-'bheura' ityAdi, pramAdo hi viSayakaSAyAbhiSvaGgarUpaH zarIrAdhiSThAnaH, tacca zarIraM bhiduradharma, svata eva |bhidyata iti bhiduraM sa eva dharmaH-svabhAvo yasya tadbhiduradharma etat 'samIkSya' paryAlocya pramAdaM na kuryAditi sambandhaH, ete ca bhogA bhujyamAnA api na tRptaye bhavantItyAha-'nAlaM'ityAdi, 'nAlaM' na samarthA abhilASocchittaye yatheSTAvAptAvapi bhogAH etat pazya jAnIhi, ato'laM tava kuzala! 'ebhiH' pramAdamayairduHkhakAraNasvabhAvairviSayairupabhogairiti, na caite bahuzo'pyupabhujyamAnA upazamaM vidadhatIti, uktaM ca-"yalloke vrIhiyavaM, hiraNyaM pazavaH striyH| ACCCCCRACTRESS For Personal & Private Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 928 // uddezakaH 4 nAlamekasya tatsarvamiti matvA zamaM kuru // 1 // upabhogopAyaparo vAJchati yaH zamayituM viSayatRSNAm / dhASatyAkrami- 7 loka.vi. 2 tumasau, puro'parAhe nijacchAyAm // 2 // " tadevaM bhogalipsUnAM tatprAptAvaprAptau ca duHkhameveti darzayati -- eyaM parasa muNI ! mahabbhayaM nAivAijja kaMcaNaM, esa vIre pasaMsie, je na nivvijjai AyANA, na me dei na kuppijjA thovaM laddhuM na khiisae, paDisehio pariNamijjA, eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi ( sU0 85 ) tibemi // 'etat' pratyakSameva bhogAzAmahAjvaragRhItAnAM kAmadazAvasthAtmakaM mahadbhayaM bhayahetutvAt duHkhameva mahAbhayaM tacca maraNakAraNamiti mahadityucyate, etat mune! 'pazya' samyagaihikAmuSmikApAyApAdakatvena jAnIhItyuktaM bhavati / yadyevaM tatkiM kuryAdityAha - 'nAivAeja' ityAdi, yato bhogAbhilaSaNaM mahadbhayamatastadarthaM 'nAtipAtayet' na vyatheta 'kaJcana' kamapi jIvamiti, asya ca zeSatratopalakSaNArthatvAnna pratArayet kaJcanetyAdyapyAyojyaM / bhoganirIhaH prANAtipAtAditratArUDhazca kaM guNamavApnotItyAha - 'esa' ityAdi, 'eSa' iti bhogAzAcchandavivecako'pramAdI paJcamahAvratabhArArohaNonnAmitaskandho vIraH karmmavidAraNAt 'prazaMsitaH' stuto devarAjAdibhiH, ka eSa vIro nAma ? yo'bhiSyata ityata Aha- 'je' ityAdi, yo 'na nirvidyate' na khidyate na jugupsate, kasmai ? - 'AdAnAya' AdIyate gRhyate'vApyate Atma svatattvamazeSAvA|rakakarmmakSayAvirbhUtasamastavastugrAhijJAnA (nA) bAdhasukharUpaM yena tadAdAnaM - saMyamAnuSThAnaM tasmai na jugupsate, tadvA kurvan |sikatAkavalacarvaNadezIyaM kvacidalAbhAdau na khedamupayAtIti, Aha-'na meM' ityAdi, mamAyaM gRhasthaH sambhRtasaMbhAro' For Personal & Private Use Only // 128 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ CASSASSAMAGRAAS pyupasthite'pi dAnAvasare na dadAtItikRtvA na kupyet' na krodhavazago bhUyAd, bhAvanIyaM ca-mamaivaiSA karmapariNati-18 rityalAbhodayo'yam, anena cAlAbhena karmakSayAyodyatasya me tatkSapaNasamartha tapo bhAvIti na kizcittUyate, athApi kathaJcit stokaM prAntaM vA labheta tadapi na nindedityAha-thovaM' ityAdi, 'stokam' aparyAptaM 'laDhuM' labdhA na nindehAtAraM dattaM vA, tathAhi-katicitsikthAnayane bravIti-siddha odano bhikSAmAnaya lavaNAhAro vA asmAkaM nAstItyannaM dadasvetyevaM atyudvattacchAtravanna vidadhyAt / kiM ca-paDisehio' ityAdi, 'pratiSiddhaH' aditsitastasmAdeva pradezAt 'pariNamet' nivarttata, kSaNamapi na tiSThenna daurmanasyaM vidadhyAnna ruNTannapagacchet na tAM sImantinImapavaded-dhikte gRhavAsamiti, uktaM ca-"diTThA'si kaserumaI ! aNubhUyAsi kserumi!| pIyaM ciya te pANiyayaM vari tuha nAma na daMsaNaM // 1 // " ityAdi / paThyate ca-paDilAbhio pariNamejA" pratilAbhitaH-prAptabhikSAdilAbhaH san pariNamet, noccAvacAlApaiH tatraiva saMstavaM vidadhyAd, vaitAlikavaddAtAraM notprAsayediti / upasaMharannAha-eyaM' ityAdi, 'etat pravrajyAnirvedarUpaM adAnAkopanaM stokAjugupsanaM pratiSiddhanivarttanaM muneridaM maunaM-munibhirmumukSubhirAcaritaM tvamapyavAptAnekabhavakoTidurApa-18 saMyamaH san 'samanuvAsayeH' samyag vidhatsvAnupAlayeti vineyopadeza AtmAnuzAsanaM vA / itiH parisamAptau, bravImi pUrvavat // lokavijayAdhyayanacaturthoddezakaTIkA samAptA // 1 dRSTA'si udAramate! anubhUtA'si udAramate / / pItameva te pAnIyaM varaM tava nAma na darzam // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezakA // 129 // uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcamasya vyAkhyA pratanyate, tasya cAyamabhisambandhaH, iha bhogAn parityajya lokanizrayA saMyamadehapratipAlanArtha viharttavyamityuktaM tadatra pratipAdyate, iha hi saMsArodvegavatA parityaktabhogAbhilASeNa mumukSuNotkSiptapaJcamahAvratabhAreNa niravadyAnuSThAna vidhAyinA dIrghasaMyamayAtrArtha dehaparipAlanAya lokanizrayA viharttavyaM, nirAzrayasya hi kuto dehasAdhanAni ?, tadabhAve dharmazceti, uktaM hi-"dharma carataH sAdhorloke nizrApadAni pazcApi / rAjA gRhapatiraparaH SaTAyA gaNazarIre ca // 1 // " sAdhanAni ca vastrapAtrAnnAsanazayanAdIni, tatrApi prAyaH pratidinamupayogitvAdAhAro garIyAniti, sa ca lokAdanveSTavyo, lokazca nAnAvidhairupAyairAtmIyaputrakalatrAdyartha Arambhe pravRttaH, tatra sAdhunA saMyamadehanimittaM vRttiranveSaNIyeti darzayati jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM logassa kammasamAraMbhA kajaMti, taMjahA-appaNo se puttANaM dhUyANaM suNhANaM nAINaM dhAINaM rAINaM dAsANaM dAsINaM kammakarANaM kammakarINaM AesAe puDhopaheNAe sAmAsAe pAyarAsAe, saMnihisaMnicao kajjai, ihamegesiM mANavANaM bhoyaNAe (sU086) 'yaiH' aviditavedyaiH 'ida'miti sukhaduHkhaprAptiparihAratvamuddizya 'virUparUpaiH' nAnAprakArasvarUpaiH 'zastraiH' prANyupaghAtakAribhirdravyabhAvabhedabhinnaiH 'lokAya' zarIraputraduhitusnuSAjJAtyAdyarthe 'karmaNAM-sukhaduHkhaprAptiparihArakriyANAM // 129 // in Education Interaoral For Personal & Private Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyikAdhikaraNikAprAdoSikApAritApanikAprANAtipAtarUpANAM kRSivANijyAdirUpANAM vA, samArambhA iti madhyagrahaNAdbahuvacananirdezAcca saMrambhArambhayorapyupAdAnaM, tenAyamarthaH-zarIrakalatrAdyartha saMrambhasamArambhArambhAH 'kriyante' anuSThIyante, tatra saMrambha iSTAniSTaprAptiparihArAya prANAtipAtAdisaGkalpAvezaH, tatsAdhanasannipAtakAyavAgvyApArajanitaparitApanAdilakSaNaH samArambhaH, daNDatrayavyApArApAditacikIrSitaprANAtipAtAdikriyAnivRttirArambhaH, karmaNo vA-aSTaprakArasya samArambhAH-upArjanopAyAH kriyanta iti, lokasyeti caturthyarthe SaSThI, sA'pi tAdayeM, kaH punarasau loko? yadartha saMrambhasamArambhArambhAH kriyanta ityAha-'taMjahA appaNo se' ityAdi, yadivA lokasya tRtIyArthe SaSThI, yaditi hetau, yasmAllokena nAnAvidhaiH zastraiH karmasamArambhAH kriyanta ityatastasmin loke sAdhurvRttimanveSayet , yadarthaM ca lokena karmasamArambhAH kriyante tadyathetyAdinA darzayati-taMjahA appaNo se' ityAdi, 'tadyathe'tyupapradarzanArtho, noktamAtramevAnyadapyevaMjAtIyakaM mitrAdikaM draSTavyaM, 'se'tasyArambhAripsorya AtmA-zarIraM tasmai artha tadartha karmasamArambhAH-pAkAdayaH kriyante, nanu ca lokArthamArambhAH kriyanta iti prAgabhihitaM, na ca zarIraM loko bhavati, naitadasti, yataH paramArthadRzAM jJAnadarzanacAritrAtmakamAtmatattvaM vihAyAnyatsarva zarIrAdyapi parAkyameva, tathAhibAhyasya paudgalikasyAcetanasya karmaNo vipAkabhUtAni paJcApi zarIrANItyataH zarIrAtmA'pi lokazabdAbhidheya iti, tadevaM kazciccharIranimittaM kArabhate, parastu putrebhyo duhitRbhyaH snuSAH-vadhvastAbhyo jJAtayaH-pUrvAparasambaddhAH svajanAH jAtebhyo dhAtrIbhyo rAjabhyo dAsebhyo dAsIbhyaH karmakarebhyaH karmakarIbhyaH Adizyate parijano yasminnAgate tadAtitheyAyetyA Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 130 // dezaH-prAghUrNakastadartha karmasamArambhAH kriyanta iti sambandhaH, tathA 'puDho paheNAe' ityAdi, pRthak pRthak putrAdibhyaH loka.vi.2 praheNakArtha tathA 'sAmAsAe'tti zyAmA-rajanI tasyAmazanaM zyAmAzaH tadartha, tathA 'pAyarAsAe'tti prAtarazanaM prAtarAzastasmai, karmasamArambhAH kriyanta iti sAmAnyenoktAvapi vizeSArthamAha-'sannihi' ityAdi, samyagnidhIyata iti sannidhiH uddezaka:5 vinAzidravyANAM dadhyodanAdInAM saMsthApanaM, tathA samyag nizcayena cIyata iti sannicayaH-avinAzidravyANAM abhayAsitAmRdvIkAdInAM saGgrahaH, sannidhizca sannicayazca sannidhisannicayaM, prAkRtazailyA pulliGgatA, athavA sannidheH sannicayaH sannidhisannicayaH, sa ca parigrahasaMjJodayAdAjIvikAbhyAsAdvA dhanadhAnyahiraNyAdInAM kriyata iti / sa ca kima-18 rthamityAha-'iha' ityAdi, 'iheti manuSyaloke 'ekeSA'mihaloke kRtaparamArthabuddhInAM 'mAnavAnAM manuSyANAM 'bhojanAya' upabhogArthamiti / tadevaM virUparUpaiH zastrairAtmaputrAdyartha karmasamArambhapravRtte loke pRthakpraheNakAya zmAmAzAya prAtarAzAya keSAJcinmAnavAnAM bhojanArtha sannidhisannicayakaraNodyate sati sAdhunA kiM karttavyamityAha samuTThie aNagAre Arie Ariyapanne AriyadaMsI ayaMsaMdhitti adakkhu, se nAIe nAiyAvae na samaNujANai, savvAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivvae (sU087) - samyak satataM saGgataM vA saMyamAnuSThAnenotthitaH samutthito, nAnAvidhazastrakarmasamArambhoparata ityarthaH, na vidyate'- // 130 // gAraM-gRhamasyetyanagAraH, putraduhitRsnuSAjJAtidhAtryAdirahita ityarthaH, so'nagAraH ArAdyAtaH sarvaheyadharmebhyaH For Personal & Private Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ STAIGAISAIRAUX ityAyaH-cAritrAhaH, AryA prajJA yasyAsAvAryaprajJaH, zrutavizeSitazemuSIka ityarthaH, Arya-praguNaM nyAyopapatraM pazyati / tacchIlazcetyAryadarzI pRthakpraheNakazyAmAzanAdisaGkalparahita ityarthaH, 'ayaMsaMdhIti' sandhAnaM sandhIyate vA'sAviti sandhirayaM sandhiryasya sAdhorasAvayaMsandhiH, chAndasatvAdvibhakkeralugityayaMsandhiH-yathAkAlamanuSThAnavidhAyI yo yasya vartamAnaH kAlaH karttavyatayopasthitastatkaraNatayA tameva sandhatta iti, etaduktaM bhavati-sarvAH kriyAH pratyupekSaNopayogasvAdhyAyabhikSAcaryApratikramaNAdikAH asapatnA anyo'nyAbAdhayA AtmIyakarttavyakAle karotItyarthaH, itiH heto, yasmAdyathAkAlAnuSThAna vidhAyI tasmAdasAveva paramArtha pazyatItyAha-'adakkhu'tti, tivyatyayena ekavacanAvasare bahuvacanamakAri, tatazcAyamarthaH-yo hyArya AryaprajJa AryadarzI kAlajJazca sa eva paramArthamadrAkSInnApara iti, pAThAntaraM vA 'ayaM saMdhimadakkhu' 'ayam' anantaravizeSaNaviziSTaH sAdhuH 'sandhi' karttavyakAlam 'adrAkSId' dRSTavAn, etaduktaM bhavati-yaH parasparAbAdhayA hitAhitaprAptiparihArarUpatayA vidheyAvasaraM vetti vidhatte ca sa paramArtha jJAtavAniti, athavA bhAvasandhiH-jJAnadarzanacAritrANAmabhivRddhiH sa ca zarIramRte na bhavati, tadapi nopaSTambhakakAraNamantareNa, tasya |ca sAvadyasya parihAraH karttavya ityata Aha-'se NAIe' ityAdi, 'sa' bhikSustadvA'kalpyaM 'nAdadIta' na gRhNIyAnApyaparamAdApayet-grAhayet, nApyaparamaneSaNIyamAdadAnaM samanujAnIyAdapi, athavA saiGgAlaM sadhUmaM vA nAdyAt-na bhakSayennAparamAdayedadantaM vA na samanujAnIyAditi, Aha-'savvAmagaMdha' ityAdi, AmaM ca gandhazca AmagandhaM samAhAradvandvaH, sarva ca tadAmagandhaM ca sarvAmagandhaM, sarvazabdaHprakArakArye'tra gRhyate na dravyakArUye, Amam-aparizuddhaM, gandhagraha For Personal & Private Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.vi.2 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA 5 // 131 // Nena tu pUtigRhyate, nanu ca pUtidravyasyApyazuddhatvAt AmazabdenaivopAdAnAkimartha bhedenopAdAnamiti !, satyam , azuddhasAmAnyAgRhyate, kiM tu pUtigrahaNenehAdhAkarmAdyavizuddhakoTirupAttA, tasyAzca gurutaratvAt prAdhAnyakhyApanArthaM punarupAdAnaM, tatazcAyamarthaH-gandhagrahaNenAdhAkarma 1 auddezikatrikaM 2 pUtikarma 3 mizrajAtaM 4 bAdaraprAbhRtikA 5 adhyavapUraka 6 zcaite SaDudgamadoSA avizuddhakoTyantargatA gRhItAH, zeSAstu vizuddhakovyantarbhUtA AmagrahaNenopAttA draSTavyA iti, sarvazabdasya ca prakArakAAbhidhAyakatvAd yena kenacit prakAreNa Amam-aparizuddha pUti vA bhavati tatsarva jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA 'nirAmagandhaH' nirgatAvAmagandhau yasmAtsa tathA 'parivrajet' mokSamArge jJAnada-| rzanacAritrAkhye pariH-samantAdgacchet saMyamAnuSThAnaM samyaganupAlayeditiyAvat / AmagrahaNena pratiSiddhe'pi krItakRte tathApyalpasattvAnAM vizuddhakovyAlambanatayA mA bhUttatra pravRttiratastadeva nAmagrAhaM pratiSiSedhiSurAha adissamANe kayavikkyesu, se Na kiNe na kiNAvae kiNaMtaM na samaNujANai, se bhikkhU kAlanne bAlanne mAyanne kheyanne khaNayanne viNayanne sasamayaparasamayanne bhAvanne pa riggahaM amamAyamANe kAlANuTThAI apaDiNNe (sU088) krayazca vikrayazca krayavikrayau tayoradRzyamAnaH, kIdRkSazca tayoradRzyamAno bhavati?, yatastayonimittabhUtadravyAbhAvAdakiJcano'thavA krayavikrayayoradizyamAnaH-anapadizyamAnaH, kazca tayoranapadizyamAno bhavati', yaH krItakRtApari // 131 // For Personal & Private Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhogI bhavatIti, Aha ca-se Na kiNe' ityAdi, 'sa'mumukSurakiJcano dharmopakaraNamapi na krINIyAt svato nApyapareNa krApayet krINantamapi na samanujAnIyAd , athavA nirAmagandhaH parivrajedityatrAmagrahaNena hananakoTitrikaM gandhagrahaNena pacanakoTitrika krayaNakoTitrikaM tu punaH svarUpeNaivopAttam, ato navakoTiparizuddhamAhAraM vigatAGgAradhUmaM bhuJjIta, etadguNaviziSTazca kiMbhUto bhavatItyAha-se bhikkhU kAlanne kAla:-karttavyAvasarastaM jAnAtIti kAlajJaH-viditavedyaH, tathA 'bAlaNNe' balajJaH balaM jAnAtIti balajJaH, chAndasatvAddIrghatvaM, AtmabalaM sAmarthya jAnAtIti yathAzakyanuSThAnavidhAyI, anigRhitabalavIrya ityarthaH, tathA 'mAyanne yAvadravyopayogitA mAtrA tAM jAnAtIti tajjJaH, tathA 'kheyanne khedaH-abhyAsastena jAnAtIti khedajJaH athavA khedaH-zramaH saMsAraparyaTanajanitastaM jAnAtIti, uktaM ca-"jarAmaraNadaurgatyavyAdhayastAvadAsatAm / manye janmaiva dhIrasya, bhUyo bhUyastrapAkaram // 1 // " ityAdi, athavA 'kSetrajJaH' saMsaktaviruddhadravyaparihAryakulAdikSetrasvarUpaparicchedakaH, tathA 'khaNayanno' kSaNa eva kSaNakaH-avasaro bhikSArthamupasarpa-|| NAdikastaM jAnAtIti, tathA 'viNayanne' vinayo-jJAnadarzanacAritraupacArikarUpastaM jAnAtIti, tathA 'sasamayaparasamayaNNe' svasamayaparasamayau jAnAtIti, svasamayajJo gocarapradezAdau pRSTaH san sukhenaiva bhikSAdoSAnAcaSTe, tadyathA-SoDazodgamadoSAH, te cAmI-AdhAkarma 1 auddezikaM 2 pUtikarma 3 mizrajAtaM 4 sthApanA 5 prAbhRtikA 6 prakAzakaraNaM 7 krItaM 8 udyatakaM 9 parivartitaM 10 abhyAhRtaM 11 udbhinnaM 12 mAlApahRtaM 13 AcchedyaM 14 anisRSTaM 15 adhyavapUrakazceti 16 / SoDazotpAdanadoSAH, te cAmI-dhAtrIpiNDaH 1 dUtIpiNDaH 2 nimittapiNDaH 3 AjIvapiNDaH 4 For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zI0) // 132 // zrIAcA vanIpakapiNDaH 5 cikitsApiNDaH 6 krodhapiNDaH 7 mAnapiNDaH 8 mAyApiNDaH 9 lobhapiNDaH 10 pUrvasaMstavapiNDaH 11 rAGgavRttiH pazcAtsaMstavapiNDaH 12 vidyApiNDaH 13 mantrapiNDaH 14 cUrNayogapiNDaH 15 mUlakarmmapiNDazceti 16 / tathA dazaiSaNAdoSAH, te cAmI -zaGkita 1 mrakSita 2 nikSipta 3 pihita 4 saMhRta 5 dAyako 6 nmizrA 7 pariNata 8 lipto 9 jjhita10 doSAH / eSAM codgamadoSA dAtRkRtA eva bhavanti, utpAdanAdoSAstu sAdhujanitAH, eSaNAdoSAzco bhayotyAditA iti / tathA parasamayajJo grISmamadhyAhRtIvratara taraNikaranikarAvalI DhagalatsvedabindukaH klinnavapuSkaH sAdhuH kenacid dhiga| jAtidezyenAbhihitaH kimiti bhavatAM sarvajanAcIrNa snAnaM na sammatamiti ?, sa Aha-prAyaH sarveSAmeva yatInAM kAmAGgatvAjjalasnAnaM pratiSiddhaM, tathA cArSam - " snAnaM madadakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH // 1 // ityAdi, tadevamubhayajJastadviSaye prazna uttaradAnakuzalo bhavati, tathA 'bhAvanne' bhAvaH - cittAbhiprAyo dAtuH zroturvA taM jAnAtIti bhAvajJaH, kiM ca- 'pariggahaM amamAyamANe' parigRhyata iti parigrahaH - saMyamAtiriktamupakaraNAdiH tamamamIkurvan- asvIkurvan manasA'pyanAdadAna itiyAvat sa evaMvidho bhikSuH kAlajJo balajJo mAtrajJaH kSetrajJaH khedajJo kSaNajJaH vinayajJaH samayajJo bhAvajJaH parigrahamamamIkurvANazca kiMbhUto bhavatItyAha - ' kAlANur3AI' yadyasmin kAle karttavyaM tattasminnevAnuSThAtuM zIlamasyeti kAlAnuSThAyI - kAlAnatipAtakarttavyodyato, nanu cAsyArthasya 'se bhikkhU kAlanne' ityanenaiva gatArthatvAt kimarthaM punarabhidhIyate iti 1, naiSa doSaH, tatra hi jJaparijJaiva kevalA'bhihitA, karttavyakAlaM jAnAti, iha punarAsevanAparijJA karttavyakAle kArya vidhatta iti / kiM ca- 'apaDiNNe' nAsya pratijJA vidyate ityapratijJaH, For Personal & Private Use Only loka. vi. 2 uddezaka: 5 // 132 //
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratijJA ca kaSAyodayAdAvirasti, tadyathA-krodhodayAt skandAcAryeNa svaziSyayantrapIlanavyatikaramAlokya sabalavAhanarAjadhAnIsamanvitapurohitopari vinAzapratijJA'kAri, tathA mAnodayAt bAhubalinA pratijJA vyadhAyi-kathamahaM zizana svabhrAtRnutpannanirAvaraNajJAnAMzchadmasthaH san drakSyAmIti ?, tathA mAyodayAt mallisvAmijIvena yathA'parayativipralambhanaM bhavati tathA pratyAkhyAnaparijJA jagRhe, tathA lobhodayAccAviditaparamArthAH sAmpratakSiNo yatyAbhAsA mAsakSapaNAdikA api pratijJAH kurvate, athavA apratijJaH-anidAno vasudevavat saMyamAnuSThAnaM kurvan nidAnaM na karotIti, athavA gocarAdau praviSTaH sannAhArAdikaM mamaivaitadbhaviSyatItyevaM pratijJA na karotItyapratijJo, yadivA syAdvAdapradhAnatvAnmaunIndrAgamasyaikapakSAvadhAraNaM pratijJA tadrahito'pratijJaH, tathAhi-maithunaviSayaM vihAyAnyatra na kvaciniyamavatI pratijJA vidheyA,yata uktam -"na ye kiMci aNuNNAyaM paDisiddhaM vAvi jiNavariMdehiM / mottuM mehuNabhAvaM na taM viNA rAgadosehiM // 1 // tathA 1 nApi kiJcidakalpanIyamanujJAtaM kAraNe ca samutpanne nApi kiJcit pratiSiddhaM, kintu eSA teSAM tIrthakRtAM nizcayavyavahAranayadvayAzritA samyagAjJA mantavyA yaduta kArye jJAnAdyAlambane satyena sadbhAvasAreNa sAdhunA bhavitavyaM, na mAtRsthAnato yatkiJcidAlambanIyamityarthaH, tAttvikajJAnAdyAlambanasidhyaiva mokSapathasiddharbAhyAmAnuSThAnasya anekAntikatvAdanAtyantikatvAca, ityameva tasya dravyatvasiddheH, athavA satyaM nAma saMyamastena kArya samutpanne bhavitavyaM, yathA yathA saMyama upasarpati tathA | tathA karttavyaM, tadutsarpaNaM ca zaktyanigUhanenaiva nirvahatIti, sarvatra yathAzakti yatitavyameveti bhAvaH, Aha ca bRhadbhASyakAra:-"kajaM nANAdIyaM sarca purNa hoi saMjamo NiyamA / jaha jaha sohei caraNaM taha taha kAyabvayaM hoi // 1 // " doSA rAgAdayo nirudhyante-santo'pyapravRttimanto jAyante yenAnuSThAnavizeSeNa pUrvakarmANi prAgabhavopAttajJAnAvaraNAdikarmANi ca yena kSIyante sa so'nuSThAnavizeSo mokSopAyo jJAtavyaH, rogAvasthAsu-jvarAdirogaprakAreSu zamanamivocitauSadhapradAnApathyaparihArAdhanuSThAnamiva, yathA tena vidhIyamAnena jyarAdirogaH kSayamupagacchati, evamutsarge utsargamapavAde cApavAda samAcarato rAgAdayo nirudhyante pUrvakAmANi ca kSIyante, 9.7%*%Fen Jiu Bi %Shui ***Gong Fen * For Personal & Private Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- rAGgavRttiH (zI0) "dosA jeNa nirujjhaMti jeNa jijhaMti pubbakammAI / so so mukkhovAo, rogAvatthAsu samaNaM va // 2 // je jattiyA loka.vi.2 u heU bhavassa te ceva tattiyA mukkhe / gaNaNAiyA loyA duNhavi puNNA bhave tullA // 3 // " ityAdi / 'aryasandhI ke uddezakaH 5 tyArabhya kAle aNuhAItti yAvadetebhyaH sUtrebhya ekAdaza piNDaiSaNA niyUMDhA iti / evaM tayapratijJa ityanena sUtreNedamApannaM-na kvacikenacitpratijJA vidheyA, pratipAditAzcAgame nAnAvidhA abhigrahavizeSAH, tatazca pUrvottaravyAhatiriva lakSyata ityata Aha duhao chettA niyAi, vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM uggahaNaM ca kaDAsaNaM eesu ceva jANijjA (sU089) 'dvidheti rAgeNa dveSeNa vA yA pratijJA tAM chittvA nizcayena niyataM vA yAti niyAti jJAnadarzanacAritrAkhye mokSamArge saMyamAnuSThAne vA bhikSAdyartha vA, etaduktaM bhavati-rAgadveSau chittvA pratijJA guNavatI, vyatyaye vyatyaya iti, sa evambhUto bhikSuH kAlajJo balajJo yAvavidhA chindan kiM kuryAdityAha-'vatthaM paDiggahaM ityAdi yAvat eesu ceva athavA yathA kasyApi rogiNo'dhikRtapathyauSadhAdikaM pratiSidhyate kasyApi punasvadevAnujJAyate, evamatrApi yaH samarthastasyAkalpyamanyasya tu tadevAnujJAyate, tathoktaM DI bhiSagvarazAstre-"utpadyate hi sA'vasthA, dezakAlAmayAn prati / yasyAmakArya kArya syAt, karmakArya ca varjaye // 1 // " diti. / 2 naiva kiJcidanujJAtaM pratiSiddhaM vApi, // 133 // jinavarendraH / muktvA maithunabhAvaM na tad vinA rAgadveSAbhyAm // 1 // doSA yena nirudhyante yena kSIyante pUrvakarmANi / sa sa mokSopAyo rogAvasthAsu zamanamiva // 2 // ye yAvanto hetavo bhavasya ta eva tAvanto mokSasya / gaNanAtItA lokA dvayorapi pUrNA bhaveyustulyAH // 3 // For Personal & Private Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ jANejA' eteSu putrAdyarthamArambhapravRtteSu sannidhisannicayakaraNodyateSu jAnIyAt-zuddhAzuddhatayA paricchindyAtaM, paricchedazcaivamAtmakaH-zuddhaM gRhNIyAdazuddhaM parihareditiyAvat, kiM tadvijAnIyAt ?-vastraM vastragrahaNena vastraiSaNA sUcitA, tathA patagRha-pAtram, etadhaNena ca pAtraiSaNA sUcitA, kambalamityanenA''vikaH pAtraniryogaH kalpazca gRhyate, pAdapuJchanakamityanena ca rajoharaNamiti, ebhizca sUtraroghopadhiraupagrahikazca sUcitaH, tathaitebhya eva vastraiSaNA pAtraiSaNA ca niyUMDhA, tathA avagRhyata ityavagrahaH, sa ca paJcadhA-devendrAvagrahaH 1 rAjAvagrahaH 2 gRhapatyavagrahaH 3 zayyAtarAvagrahaH 4 sAdharmikAvagrahazceti, anena cAvagrahapratimAH sarvAH sUcitAH, ata evAsau niyUDhAH, avagrahakalpikazcAsminneva sUtre kalpyate, |tathA kaTAsanaM, kaTagrahaNena saMstAro gRhyate, AsanagrahaNena cAsandakAdiviSTaramiti, Asyate-sthIyate asminniti vA''-18 sanaM-zayyA, tatazca AsanagrahaNena zayyA sUcitA, ata eva niyUMDheti / etAni ca sarvANyapi vastrAdInyAhArAdIni caiteSu svArambhapravRtteSu gRhastheSu jAnIyAt , sarvAmagandhaM parijJAya nirAmagandho yathA bhavati tathA parivrajeriti bhAvArthaH / eteSu ca svArambhapravRtteSu gRhastheSu parivrajan yAvallAbhaM gRhNIyAduta kazcinniyamo'pyastItyAha laddhe AhAre aNagAro mAyaM jANijjA, se jaheyaM bhagavayA paveIyaM, lAbhutti na majijjA, alAbhutti na soijA, bahuMpi lar3e na nihe, pariggahAo appANaM avasakijA (sU090) 'labdhe' prApte satyAhAre, AhAragrahaNaM copalakSaNArtham anyasminnapi vastraupadhAdike 'anagAraH' bhikSuH 'mAtrAM jAnIyAt' yAvanmAtreNa gRhItena gRhasthaH punarArambhe na pravartate yAvanmAtreNa cAtmano vivakSitakAryaniSpattirbhavati tathA Arty CARSAGARROCESS dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 134 // bhUtAM mAtrAmavagacchediti bhAvaH, etacca svamanISikayA nocyata ityata Aha- ' se jaheyaM' ityAdi, tadyathA - idamuddezakA|derArabhyAnantarasUtraM yAvadbhagavatA - aizvaryAdiguNasamanvitenArddhamAgadhayA bhASayA sarvasvabhASAnugatayA sadevamanujAyAM pariSadi kevalajJAnacakSuSA'valokya 'praveditaM' pratipAditaM sudharmmasvAmI jambUsvAmine idamAcaSTe / kiM cAnyat - 'lAbho 'tti ityAdi, lAbho vastrAhArAdermama saMvRtta ityato'ho ! ahaM labdhimAnityevaM madaM na vidadhyAt na ca tadabhAve zokAbhi bhUto vimanasko bhUyAditi, Aha ca- 'alAbho'tti ityAdi, alAbhe sati zokaM na kuryAt, kathaM ? - dhigmAM mandabhAgyo'haM yena sarvadAnodyatAdapi dAturna labhe'hamiti, api tu tayorlAbhAlAbhayormAdhyasthyaM bhAvanIyamiti, uktaM ca- "labhyate labhyate sAdhu, sAdhureva na labhyate / alabdhe tapaso vRddhirlabdhe tu prANadhAraNam // 1 // " ityAdi, tadevaM piNDa| pAtravastrANAmeSaNAH pratipAditAH, sAmprataM sannidhipratiSedhaM kurvannAha - 'bahupI' tyAdi, 'bahupi' bahvapi labdhvA 'na nihe' tti na sthApayet-na sannidhiM kuryAt, stokaM tAvanna sannidhIyata eva, bahvapi na sannidadhyAdityapizabdArthaH, na kevalamAhArasannidhiM na kuryAd, aparamapi vastrapAtrAdikaM saMyamopakaraNAtiriktaM na bibhRyAditi, Aha - 'pari' ityAdi, parigRhyata iti parigraho - dharmopakaraNAtiriktamupakaraNaM tasmAdAtmAnamapaSvaSked-apasarpayed, athavA saMyamopakaraNamapi mUrchayA parigraho bhavati, 'mUrcchA parigrahaH' ( tattvA0 a0 8 sU0 ) itivacanAt tata AtmAnaM parigrahAdapasarpayannupakaraNe turagavat mUrcchA na kuryAt, nanu ca yaH kazciddharmopakaraNAdyapi parigraho, na sa cittakAluSyamRte bhavati, tathAhi -A|tmIyopakAriNi rAga upaghAtakAriNi ca dveSaH, tataH parigrahe sati rAgadveSau nediSThau, tAbhyAM ca karmmabandhaH, tataH kathaM For Personal & Private Use Only loka. vi. 2 uddezakaH 5 // 134 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ na parigraho dhamrmmopakaraNam ?, uktaM ca- "mamAhamiti caiSa yAvadabhimAnadAhajvaraH, kRtAntamukhameva tAvaditi na prazAntyunnayaH / yazaHsukhapipAsitairayamasAvanarthottaraiH, parairapasadaH kuto'pi kathamapyapAkRSyate // 1 // " naiSa doSaH, na hi dhammoMpakaraNe mamedamiti sAdhUnAM parigrahAgrahayogo'sti, tathA hyAgamaH - "avi appaNo'vi dehaMmi, nAyaraMti mamAiDaM", yadiha parigRhItaM karmmabandhAyopakalpate sa parigraho, yattu punaH karmanirjaraNArthaM prabhavati tatparigraha eva na bhavatIti / Aha caannA NaM pAsae pariharijjA, esa magge AyariehiM paveie, jahittha kusale nova - liMpijjAsi timi (sU0 91 ) Namiti vAkyAlaGkAre, 'anyathe'tyanyena prakAreNa pazyakaH san parigrahaM pariharet, yathA hi aviditaparamArthA gRhasthAH sukhasAdhanAya parigrahaM pazyanti na tathA sAdhuH tathAhi ayamasyAzayaH - AcAryasatkamidamupakaraNaM na mameti, rAgadveSamUlatvAt parigrahAgrahayogo'tra niSedhyo, na dhamrmopakaraNaM, tena vinA saMsArArNavapArAgamanAditi, uktaM ca - " sAdhyaM yathA kathaJcit svalpaM kArya mahacca na tatheti / plavanamRte na hi zakyaM pAraM gantuM samudrasya // 1 // " atra cAhatAbhAsairboTikaiH | saha mahAnvivAdo'stItyato vivakSitamartha tIrthakarAbhiprAyeNApi sisAdhayiSurAha - 'esa magge' ityAdi, dhamrmopakaraNaM na parigrahAyetyeSaH - anantarokto mArgaH ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhya ityAryAH - tIrthakRtastaiH 'praveditaH' kathito, na tu yathA boTikaiH kuNDikA taTTikA lambaNikA azvavAladhivAlAdi svaruciviracito mArga iti, na vA yathA maudgalikhAtiputrAbhyAM 1 apyAtmano'pi dehe nAcaranti mamAyitum. For Personal & Private Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 135 // MAGASSARAMAGAG zauddhodaniM dhvajIkRtya prakAzitaH, ityanayA dizA anye'pi parihAryA iti / iha tu svazAstragauravamutsAdayitumAyaH loka.vi.2 pravedita ityuktam , asmiMzcAryapravedite mArge prayatnavatA bhAvyamiti, Aha ca-'jahettha' ityAdi, labdhvA karmabhUmi 8 uddezakA mokSapAdapabIjabhUtAM ca bodhiM sarvasaMvaracAritraM ca prApya tathA vidheyaM yathA 'kuzalo' viditavedyaH 'atra' asminnAryaprave6 dite mArge AtmAnaM pApena karmaNA nopalimpayet iti / evaM copalimpanaM bhavati yadi yathoktAnuSThAnavidhAyitvaM na bhavati, satAM cAyaM panthA yaduta-yatsvayaM pratijJAtaM tadantyocchAsaM yAvadvidheyamiti, uktaM ca-"lajjAM guNaughajananI jananImivAryAmatyantazuddhahRdayAmanuvartamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi santyajanti, satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm // 1 // " itizabdo'dhikArasamAptyartho, 'bravImi' iti so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindamupAsatA azrAvIti // parigrahAdAtmAnamapasarpayedityuktaM, tacca na nidAnocchedamantareNa, nidAnaM ca zabdAdipaJcaguNAnugAminaH | kAmAH, teSAM cocchedo'sukaro, yata Aha____ kAmA duratikamA, jIviyaM duppaDivUhagaM, kAmakAmI khalu ayaM purise, se soyai jUrai tippai paritappai (sU0 92) kAmA dvividhAH-icchAkAmA madanakAmAzca, tatrecchAkAmA mohanIyabhedahAsyaratyadbhavAH, madanakAmA api mohanIyabhedavedodayAt prAduSSyanti, tatazca dvirUpANAmapi kAmAnAM mohanIyaM kAraNaM, tatsadbhAve ca na kAmoccheda ityto||||135|| duHkhenAtikramaH-atilaghanaM vinAzo yeSAM te tathA, tatazcedamukkaM bhavati-na tatra pramAdavatA bhAvyaM / na kevalamatra jI For Personal & Private Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ tariabbo mahoahI // 1 // vAlamA duratimA iti prAgabhyadhAyi tamAma ayam' ityadhyakSaH vite'pi na pramAdavatA bhAvyamiti, Aha ca-'jIviyaM' ityAdi, jIvitam-AyuSka tat kSINaM sat 'duSpratibRMhaNIyaM' durabhAvArthe, naiva vRddhiM nIyate itiyAvat , athavA jIvitaM-saMyamajIvitaM taduSpratibRMhaNIyaM, kAmAnuSaktajanAntarvarttinA duHkhena vRddhiM nIyate, duHkhena niSpratyUhaH saMyamaH pratipAlyate iti, uktaM ca- AgAse gaMgasouvva, paDisoubva duttro| bAhAhiM ceva gaMbhIro, tariabbo mahoahI // 1 // vAlugAkavalo ceva, nirAsAe hu saMjamo / javA lohamayA ceva, cAveyavvA sudukkaraM // 2 // " ityAdi, yena cAbhiprAyeNa kAmA duratikramA iti prAgabhyadhAyi tamabhiprAyamAviSkurvannAha'kAmakAmI' ityAdi, kAmAn kAmayitum-abhilaSituM zIlamasyeti kAmakAmI 'khalu' vAkyAlaGkAre 'ayam' ityadhyakSaH 'puruSaH' jantuH / yastvevaMvidho'viratacetAH kAmakAmI sa nAnAvidhAn zArIramAnasAn duHkhavizeSAnanubhavatIti darza-IP yati-se soyaItyAdi, 'sa' iti kAmakAmI IpsitasyArthasyAprAptau tadviyoge ca smRtyanuSaGgaH zokastamanubhavati athavA zocata iti kAmamahAjvaragRhItaH san pralapatIti, uktaM ca-"gate premAbandhe praNayabahumAne ca galite, nivRtte sadbhAve jana iva jane gacchati purH| tamutprekSyotprekSya priyasakhi! gatAMstAMzca divasAna , na jAne ko heturdalati zatadhA yanna hRdayam // 1 // " ityAdi zocate, tathA 'jUrai'tti hRdayena khidyate, tadyathA-"prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsIdbahujanadayitena prema kRtvA janena / hRtahRdaya ! nirAza! klIva! saMtapyase kiM?, na hi jaDagatatoye setubandhAH kriyante // 1 // " 1 AkAze gaGgAzrota iva, pratizrota iva dustaraH / bAhubhyAmeva gambhIrastarItavyo mahodadhiH // 1 // vAlukAkavala iva, nirAkhAda eva saMyamaH / yavA lohamayA eva, carvayitavyAH suduSkaram // 2 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 136 // ityevamAdi, tathA 'tippai'tti 'tipR tepR prakSaraNArthau' tepate kSarati saJcalati maryAdAto bhrazyati nirmaryAdo bhavatItiyAvat, tathA zArIramAna sairduHkhaiH pIDyate, tathA pariH samantAdvahirantazca tapyate paritapyate, pazcAttApaM vA karoti, yatheSTe putrakalatrAdau kopAt kvacidgate sa mayA nAnuvarttita iti paritapyate, sarvANi caitAni zocanAdIni viSayaviSAvaSTabdhAntaHkaraNAnAM duHkhAvasthAsaMsUcakAni, athavA zocata iti yauvanadhanamadamohAbhibhUtamAnaso viruddhAni niSevya punarvayaH pariNAmena mRtyukAlopasthAnena vA mohApagame sati kiM mayA mandabhAgyena pUrvamazeSaziSTAcIrNaH sugatigamanaikaheturdurgatidvAraparigho dhamrmo nAcIrNaH ? ityevaM zocata iti, uktaM ca- "bhavitrIM bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyat kiJcidvihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm // 1 // " tathA jUratItyAdInyapi svabuddhyA yojanIyAni, uktaM ca - "saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryajAtaM pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmmaNAmAvipatterbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH // 1 // " ityAdi // kaH punarevaM na zocata ityAha AyayacakkhU logavipassI logassa aho bhAgaM jANai uDDuM bhAgaM jANai tiriyaM bhAgaM jANa, gaDDie loe aNupariyahamANe, saMdhiM viittA iha macciehiM, esa vIre pasaMsie je baddhe paDimoyae jahA aMto tahA bAhiM jahA bAhiM tahA aMto, aMto For Personal & Private Use Only loka. vi. 2 uddezaka: 5 // 136 //
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * aMto pUi dehaMtarANi pAsai puDhovi savaMtAI paMDie paDilehAe (sU0 93) AyataM-dIrghamaihikAmuSmikApAyadarzi cakSuH-jJAnaM yasya sa AyatacakSuH, kaH punarityevaMbhUto bhavati? yaH kAmAnekAntenAnarthabhUyiSThAn parityajya zamasukhamanubhavati, kiM ca-logavipassI' lokaM viSayAnuSaGgAvezAptaduHkhAtizaya tathA tyaktakAmAvAptaprazamasukhaM vividhaM draSTuM zIlamasyeti lokavidarzI, athavA lokasya UrdhvAdhastiryagbhAgagatikAraNAyuSkasukhaduHkhavizeSAn pazyatIti, etadarzayati-'logassa' ityAdi, lokasya-dharmAdharmAstikAyAvacchinnAkAzakhaNDasyAdhobhAgaM jAnAtIti-svarUpato'vagacchati, idamuktaM bhavati-yena karmaNA tatropadyante'sumantaH yAdRk tatra sukhaduHkhavipAko bhavati taM jAnAti, evamUrddhatiryagbhAgayorapi vAcyaM, yadivA lokavidarzIti-kAmArthamarthopArjanaprasaktaM || gRddhamadhyupapannaM lokaM pazyatIti / etadeva darzayitumAha-'gaDDie' ityAdi, ayaM hi loko 'gRddhaH' adhyupapannaH kAmAnuSaGge tadupAye vA tatraivAnuparivarttamAno bhUyo bhUyastadevAcaraMstajanitena vA karmaNA saMsAracakre'nuparivarttamAnaH-paryaTannAyatacakSuSo gocarIbhavan kAmAbhilASanivartanAya na prabhavati?, yadivA kAmagRddhAn saMsAre'nuparivarttamAnAnasumataH pazyetyevamupadezaH, api ca-'saMdhi' ityAdi, iha 'maryeSu' manujeSu yo jJAnAdiko bhAvasandhiH, sa ca mattyeSveva sampUrNo bhavatIti martyagrahaNam , atastaM viditvA yo viSayakaSAyAdIn parityajati sa eva vIra iti darzayati-'esa' ityAdi, 'eSaH' anantaroktaH AyatacakSuryathAvasthitalokavibhAgasvabhAvadarzI bhAvasandhervettA parityaktaviSayatarSo vIraH karmavihadAraNAt 'prazaMsitaH' stutaH viditatattvairiti / sa evaMbhUtaH kimaparaM karotIti cedityAha-'je baddhe' ityAdi, yo ** ** dain Education international For Personal & Private Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA loka.vi.2 rAGgavRttiH (zI0) uddezaka:5 // 137 // baddhAn dravyabhAvabandhanena svato vimukto'parAnapi mocayatItyetadeva dravyabhAvabandhanavimokSaM vAcoyuktyA''caSTe'jahA aMto tahA bAhiM' ityAdi, yathA'ntarbhAvabandhanamaSTaprakArakarmanigaDanaM mocayati evaM putrakalatrAdi bAhyamapi, yathA vA bAhya bandhubandhanaM mocayati evaM mokSagamanavighnakAraNamAntaramapIti, yadivA-kathamasau mocayatIti cettattvAvirbhAvanena, syAdetat-tadeva kiMbhUtamityAha-'jahA aMto' ityAdi, yathA svakAyasyAntaH-madhye amedhyakalalapizitAsRkpratyAdipUrNatvenAsAratvamityevaM bahirapyasAratA draSTavyA, amedhyapUrNaghaTavaditi, uktaM ca-"yadi nAmAsya kAyasya, yadantastadvahirbhavet / daNDamAdAya loko'yaM, zunaH kAkAMzca vArayet // 1 // " iti, yathA vA bahirasAratA tathA'tAntarapIti / kiM ca-'anto anto' ityAdi, dehasya madhye madhye pUtyantarANi-pUtivizeSAn 'dehAntarANi' dehasyA vasthAvizeSAn , iha mAMsamiha rudhiramiha medo majjA cetyevamAdi pUtidehAntarANi pazyati' yathAvasthitAni pari|cchinnattItyuktaM bhavati, yadivA dehAntarANyevaMbhUtAni pazyati-'puDho' ityAdi, 'pRthagapi' pratyekamapi apizabdAtkuSThAdyavasthAyAM yogaponApi sravanti navabhiH zrotrobhiH karNAkSimalazleSmalAlAprazravaNoccArAdIn tathA'paravyAdhivizeSApAditavraNamukhapUtizoNitarasikAdIni ceti / yadyetAni tataH kiM ?-paMDie paDilehAe' etAnyevaMbhUtAni galacchototraNaromakUpAni 'paNDitaH' avagatatattvaH 'pratyupekSeta' yathAvasthitamasya svarUpamavagacchediti, uktaM ca-"maMsahiru 1 mAMsAsthirudhiranAyvavanaddhakalmaSamedamajjAbhiH / pUrNe carmakoze durgandhe'zucibIbhatse // 1 // saMcAraka(zravat )yantragaladva!mUtrAntasvedapUrNe / dehe bhavet kiM rAgakAraNaM azucihetau // 2 // SGAROCESSOCCCC // 17 // For Personal & Private Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiraNhAruvaNaddha kalamalayameyamajjAsu / puNNaMmi cammakose duggaMdhe asuibIbhacche // 1 // saMcArimajaMtagalaMtavacca muttaMta seapuNNaMmi / dehe hujjA kiM rAgakAraNaM asuiheummi ? // 2 // " ityAdi / tadevaM pUtidehAntarANi pazyan pRthagapi srava - ntItyevaM pratyupekSya kiM kuryAdityAha - 'se maimaM parinnAya mA ya hu lAlaM paccAsI, mA tesu tiricchamappANamAvAyae, kAsaMkAse khalu ayaM purise, bahumAI kaDeNa mUDhe, puNo taM karei lohaM veraM vaDDhei appaNo, jamiNaM parikahijja imassa ceva paDivUhaNayAe, amarA ya mahAsaDDI aTTameyaM tu pehAe apariNNAe kaMdai (sU0 94 ) 'sa' pUrvokko yatirmatimAn zrutasaMskRtabuddhiryathAvasthitaM dehasvarUpaM kAmasvarUpaM ca dvividhayA'pi parijJayA parijJAya kiM kuryAdityAha - 'mA ya hu' ityAdi, 'mA' pratiSedhe caH samuccaye hurvAkyAlaGkAre, lalatIti lAlA - atruTyammukhazleSmasantatiH tAM pratyazituM zIlamasyeti pratyAzI, vAkyArthastu yathA hi bAlo nirgatAmapi lAlAM sadasadvivekAbhAvAt punarapyaznAtItyevaM tvamapi lAlAvatyaktvA mA bhogAn pratyazAna, vAntasya punarapyabhilASaM mA kurvityarthaH / kiM ca' mA tesu tiricchaM' ityAdi, saMsArazrotAMsi ajJAnAviratimithyAdarzanAdIni pratikUlena vA tirazcInena vA'tikramaNIyAni, nirvANazrotAMsi tu jJAnAdIni tatrAnukUlyaM vidheyaM, mA teSvAtmAnaM tirazcInamApAdayeH, jJAnAdikArye pratikUlatAM mA For Personal & Private Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ IDIA zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezaka 5 // 138 // SCRECAUSESAMSAROSASSASR vidadhyAH, tatrApramAdavatA bhAvyaM, pramAdavAMzcehaiva zAnti na labhate, yata Aha-'kAsaMkAse' ityAdi, yo hi jJAnAdizrotasi tirazcInavattI bhogAbhilASavAn sa evaMbhUto'yaM puruSaH sarvadA kiMkarttavyatAkula idamahamakArSamidaM ca kariSye ityevaM bhogAbhilASakriyAvyApRtAntaHkaraNo na svAsthyamanubhavati, khaluzabdo'vadhAraNe, vartamAnakAlasyAtisUkSmatvAdasaMvyavahAritvamatItAnAgatayozcedamahamakArSamidaM ca kariSya ityevamAturasya nAstyeva svAsthyamiti, uktaM ca-"idaM tAvat karomyadya, zvaH kartA'smIti cAparam / cintayanniha kAryANi, pretyArtha nAvabudhyate // 1 // " atra dadhighaTikAdramakadraSTAnto vAcyaH, sa cAya-dramakaH kazcit kvacinmahiSIrakSaNAvAptadugdhaH taddadhIkRtya cintayAmAsa, mamAto ghRtavetanAdi yAvadbhAryA apatyosattistatazcintA, kalahe pANiprahAreNaiva dadhighaTikAvyApattirityevaMcintAmanorathavyAkulIkRtAntaHkaraNa iti taddaddhyAnayane ziroviNTalIkAcIvare AdIyamAne iva ziro vidhUyAsphoTitA dadhighaTiketyevaM yathA tena na taddadhi bhakSitaM nApi kasmaicitpuNyAya dattam, evamanyo'pi kAsaMkasaH-kiMkattevyatAmUDho niSphalArambho bhavatIti, athavA kasyate'sminniti kAsaH-saMsArastaM kaSatIti-tadabhimukho yAtIti kAsaMkaSaH, yo jJAnA| dipramAdavAn vakSyamANo vetyAha-'bahamAyI' kAsaMkaSo hi kaSAyairbhavati, tanmadhyabhUtAyA mAyAyA grahaNe teSAmapi grahaNaM draSTavyamiti, tataH krodhI mAnI mAyI lobhIti draSTavyamiti / api ca-'kaDeNa mUDha' karaNaM kRtaM tena mUDhaH[kiMkarttavyatAkulaH sukhArthI duHkhamaznute iti, uktaM hi-"souM sovaNakAle majaNakAle ya majiuM lolo| jemeuM ca 1 khapituM zayanakAle majanakAle ca maGgu lolaH (capalaH) / jemituM ca varAko jemanakAle na zaknoti // 1 // maa||138|| For Personal & Private Use Only dain Education International
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ varAo jemaNakAle na cAei // 1 // " atra mammaNavaNigdRSTAnto vAcyaH, sa caivaM kAsaMkaSaH bahumAyI kRtena mUDhastatatkaroti yenAtmano vairAnuSaGgo jAyata iti, Aha ca-'puNo taM kareI'tyAdi, mAyAvI paravaJcanabuddhyA punarapi tatalobhAnuSThAnaM tathA karoti yenAtmano vairaM varddhate, athavA taM lobhaM karotIti-arjayati yena janmazateSvapi vairaM varddhata iti, uktaM ca-"duHkhAtaH sevate kAmAn , sevitAste ca duHkhadAH / yadi te na priyaM duHkhaM, prasaGgasteSu na kSamaH // 1 // " kiM punaH kAraNamasumAMstatkaroti yenAtmano vairaM varddhate?, ityAha-'jamiNaM' ityAdi, 'yaditi yasmAdasyaiva-viza-18 rAroH zarIrakasya paribRMhaNArtha prANaghAtAdikAH kriyAH karotIti, te ca tenopahatAH prANinaH punaH zatazo nanti, tato mayedaM kathyate-kAsaMkaSaH khalvayaM puruSo bahumAyI kRtena mUDhaH punastatkaroti yenAtmano vairaM varddhayatIti, yadivA yadidaM mayopadezaprAyaM paunaHpunyena kathyate tadasyaiva saMyamasya paribRMhaNArtham, idaM cAparaM kathyate-'amarAya' ityAdi, | amarAyate'namaraH san dravyayauvanaprabhutvarUpAvasakto'mara ivAcarati amarAyate, ko'sau ?-'mahAzraddhI' mahatI cAsau |zraddhA ca mahAzraddhA sA vidyate bhogeSu tadupAyeSu vA yasya sa tathA, atrodAharaNaM-rAjagRhe nagare magadhasenA gaNikA, tatra kadAciddhanaH sArthavAho mahatA dravyanicayena samanvitaH praviSTaH, tadrUpayauvanaguNagaNadravyasampadAkSiptayA magadhasenayA'sAvabhisaritaH, tena cAyavyayAkSiptamAnasenAsau nAvalokitA'pi, asyAzcAtmIyarUpayauvanasaubhAgyAvalepAnmahatI duHkhAsikA'bhUt, tatazca tAM parimlAnavadanAmavalokya jarAsandhenAbhyadhAyi-kiM bhavatyA duHkhAsikA kAraNaM ?, kena dAvA sArddhamuSiteti, sA tvavAdId-amareNeti, kathamasAvamara ityukte tayA sadbhAvaH kathito nirUpitazca yAvattathaivAdyA For Personal & Private Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezakaH5 // 139 // KAALCARRARAM pyAsta ityato bhogArthino'rthe prasaktA ajarAmaravakriyAsu pravarttanta iti / yazcAmarAyamANaH kAmabhogAbhilASukaH sa kiMbhUto bhavatItyAha-'aTTa' ityAdi, atiH-zArIramAnasI pIDA tatra bhava ArtastamArttamamarAyamANaM kAmArtha mahAzraddhAvantaM 'prekSya' dRSTvA paryAlocya vA kAmArthayorna mano vidheyaM iti, punaramarAyamANabhogazraddhAvataH svarUpamucyate -'apariNNAeM' ityAdi, kAmasvarUpaM tadvipAkaM vA aparijJAya tatra dattAvadhAnaH kAmasvarUpAparijJayA vA 'krandate' bhogeSvaprAptanaSTeSu kAlAzokAvanubhavatIti, uktaM ca-"cintA gate bhavati sAdhvasamantikasthe, mukte tu taptiradhikA ramite'pyatRptiH / dveSo'nyabhAji vazavartini dagdhamAnaH, prAptiH sukhasya dayite na kathaJcidasti // 1 // " ityAdi / tadevamanekadhA kAmavipAkamupadarya upasaMharati se taM jANaha jamahaM bemi, teicchaM paMDie pavayamANe se haMtA chittA bhittA luMpaittA vilupaittA uddavaittA, akaDaM karissAmitti mannamANe, jassavi ya NaM karei, alaM bA lassa saMgeNaM, je vA se kArai bAle, na evaM aNagArassa jAyai (sU0 95) ttivemi // 'se'tti tadarthe tadapi hetvarthe, yasmAtkAmA duHkhaikahetavaH tasmAttajAnIta yadahaM bravImi, madupadezaM kAmaparityAgaviSayaM kaNe kuruteti bhaavaarthH| nanu ca kAmanigraho'tra cikIrSitaH, sa cAnyopadezAdapi siddhyatyevetyetadAzaGkayAha-teiccha' ityAdi, kAmacikitsAM 'paNDitaH' paNDitAbhimAnI pravadannaparavyAdhicikitsAmivopadizannaparaH-tIrthako jIvopamarde // 139 // For Personal & Private Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ varttata iti, Aha - ' se haMtA' ityAdi, 'sa' ityaviditatattvaH kAmacikitsopadezakaH prANinAM hantA daNDAdibhiH chettA karNAdInAM bhettA zUlAdibhiH lumpayitA granthicchedanAdinA vilumpayitA avaskandAdinA apadrAvayitA prANavyaparopaNAdinA, nAnyathA kAmacikitsA vyAdhicikitsA vA aparamArthadRzAM sampadyate, kiM ca - 'akRtaM' yadapareNa na kRtaM kAmacikitsanaM vyAdhicikitsanaM vA tadahaM kariSya ityevaM manyamAnaH hananAdikAH kriyAH karoti, tAbhizca karmmabandhaH, ato ya evaMbhUta upadizati yasyApyupadizyate ubhayorapyetayorapazyatvAda kAryamiti, Aha ca - 'jassavi ya NaM' ityAdi, yasyApyasAvevaMbhUtAM cikitsAM karoti, na kevalaM svasyetyapizabdArthaH, tayordvayorapi kartuH kArayituzca hananAdikAH kriyAH, ato 'alaM' paryAptaM 'bAlasya' ajJasya 'saGgena' karmmabandhahetunA karturiti, yo'pyetat kArayati 'bAlaH' ajJastasyApyalamiti saNTaGkaH, etaccaivambhUtamupadezadAnaM vidhAnaM vA'vagatatattvasya na bhavatItyAha - 'na evaM' ityAdi, evambhUtaM | prANyupamardena cikitsopadezadAnaM karaNaM vA 'anagArasya' sAdhoH jJAtasaMsArasvabhAvasya na jAyate-na kalpate, ye tu kAmacikitsAM vyAdhicikitsAM vA jIvopamardena pratipAdayanti te bAlAH - avijJAtatattvAH, teSAM vacanamavadhIraNIyameveti bhAvArthaH / itiH parisamAjhyarthe, bravImIti pUrvavaditi lokavijayasya paJcamodezakaTIkA samApteti / co For Personal & Private Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezaka // 140 // uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSTha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-saMyamadehayAtrArtha lokamanusaratA sAdhunA loke mamatvaM na karttavyamityuddezArthAdhikAro'bhihitaH, so'dhunA pratipAdyate-asya cAnantarasUtrasambandho vAcyo 'naivamanagArasya jAyata' ityabhihitam , etadevAtrApi pratipipAdayiSurAha se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya tamhA pAvakammaM neva kujjA na kAravejjA (sU096) yasyAnagArasyaitatpUrvoktaM na jAyate so'nagArastat-prANyupaghAtakAri cikitsopadezadAnamanuSThAnaM vA saMbuddhyamAnaHavagacchan jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharannAdAtavyam AdAnIyaM tacca paramArthato bhAvAdAnIyaM jJAnadarzanacAritrarUpaM tad 'utthAye'tyanekArthatvAdAdAya-gRhItvA athavA so'nagAra ityetadAdAnIyaM-jJAnAdyapavargakakAraNamityevaM sa-18 myagavabuddhyamAnaH samyaksaMyamAnuSThAnenotthAya-sarva sAvadhaM karma na mayA karttavyamityevaM pratijJAmandaramAruhya, ktvApratyayasya pUrvakAlAbhidhAyitvAt kiM kuryAdityAha-tamhA' ityAdi, yasmAt saMyamaH sarvasAvadyArambhanivRttirUpaH tasmAttamAdAya pApaM-pApahetutvAt karma kriyAM na kuryAt svato manasA'pi na samanujAnIyAdityavadhAraNaphalaM, apareNApi na kAra|yediti, Aha ca-na kArave' ityAdi, apareNApi karmakarAdinA pApasamArambhaM na kArayedityuktaM bhavati, prANAtipAta mRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakrodhamAnamAyAlobharAgadveSakalahAbhyAkhyAnapaizUnyaparaparivAdAratiratimAyAmRSAvAdamithyA|darzanazalyarUpamaSTAdazaprakAraM pApaM karma svato na kuryAnnApyapareNa kArayedevakArAccAparaM kurvantaM na samanujAnIyAdyoga|trikeNApi bhAvArthaH / syAdetat-kimekaM prANAtipAtAdikaM pApaM kurvato'paramapi Dhaukate AhosvinnetyAha // 14 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ siyA tattha egayaraM vipparAmusai chasu annayaraMmi, kappai suhaTThI lAlappamANe, saeNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamuvei, saeNa vippamAeNa puDho vayaM pakuvvai, jaMsime pANA pavvahiyA, paDilehAe no nikaraNayAe, esa parinnA pavuccai, kammovasaMtI (sU0 97) 'syAttatra' kadAcittatra pApArambhe 'ekataraM' pRthivIkAyAdisamArambhaM viparAmRzati-pRthivIkAyAdisamArambhaM karoti, ekataraM vA''zravadvAra parAmRzati-Arabhate sa SaTsvanyatarasmin kalpyate, yasminnevAlocyate tasminneva pravRtto draSTavyaH, idamuktaM bhavati-pRthivIkAyAdiSu SaTsu jIvanikAyeSvAzravadvAreSu vA madhye'nyatarasminnapi pravarttamAno yasminneva paryAlocyate tasminneva kalpyate, sarvasminneva vartata iti bhAvArthaH / kathamanyatarasmin pRthivIkAyAdisamArambhe vartamAno|'parakAyasamArambhe sarvapApasamArambhe vA varttate ityevaM manyate?, kumbhakArazAlodakaplAvanadRSTAntenaikakAyasamArambhakosparakAyasamArambhako bhavati, athavA prANAtipAtAsravadvAravighaTanAdekajIvAtipAtAdekakAyAtipAtAdvA aparajIvAtipAtI draSTavyaH, pratijJAlopAccAnRto, na ca tena vyApAdyamAnenAsumatA''tmA vyApAdakAya dattastIrthakareNa cAnujJAto'taHprA|NinaH prANAn gRhNannadattagrAhI, sAvadyopAdAnAcca pArigrAhikaH, parigrahAcca maithunarAtrIbhojane api gRhIte, yato nAparigRhItamupabhujyate paribhujyate cetyato'nyatarArambhe SaNNAmapyArambho'thavA anAvRtacaturAzravadvArasya kathaM caturthaSaSThavratAvasthAnaM syAd ?, ataH SaTsvanyatarasmin pravRttaH sarveSvapi pravRtta iti, athavaikataramapi pApasamArambhaM ya Arabhate sa SaTsvanyatarasmin kalpate-yogyo bhavati, akarttavyapravRttatvAd, athavaikataramapi yaH pApArambhaM karotyasAvaSTaprakAraM karmAdAya SaT For Personal & Private Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ HS zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 141 // svanyatarasmin kalpate-prabhavati, paunaHpunyenotpadyata ityarthaH, syAt-kimarthamevaMvidhaM pApakaM karma samArabhate?, taducyate 13 loka.vi.2 'suhahI lAlappamANe' sukhenArthaH sukhArthaH sa vidyate yasyAsAviti matvarthIyaH, sa evambhUtaH sannatyarthaM lapati punaH punarvA * lapati lAlapyate vAcA kAyena dhAvanavalganAdikAH kriyAH karoti manasA ca tatsAdhanopAyAMzcintayati, tathAhi-sukhArthI mI uddezakaH 6 san kRSyAdikarmabhiH pRthivIM samArabhate snAnArthamudakaM vitApanArthamAgniM dharmApanodArtha vAyuM AhArAthIM vanaspati trasakAyaM vetyasaMyataH saMyato vA rasasukhArthI saccittaM lavaNavanaspatiphalAdi gRhNAtyevamanyadapi yathAsaMbhavamAyojyaM / sa caivaM lAlapyamAnaH kiMbhUto bhavatItyAha-'saeNa'ityAdi, yattaduptamanyajanmani duHkhatarukarmabIjaM tadAtmIyaM duHkhatarukAryamAvirbhAvayati, tacca tenaiva kRtamityAtmIyamucyate, atastena svakIyena 'duHkhena' svakRtakamrmodayajanitena 'mUDhaH' paramArthamajAnAno 'viparyAsamupaiti' sukhArthI prANyupaghAtakAraNamArambhamArabhate, sukhasya ca viparyAso duHkhaM tadupaiti, uktaM ca"duHkhadvida sukhalipsurmohAndhatvAdadRSTaguNadoSaH / yAM yAM karoti ceSTAM tayA tayA duHkhamAdatte // 1 // " yadivA 'mUDho hitAhitaprAptiparihArarahito viparyAsamupaiti-hitamapyahitabuddhyA'dhitiSThatyahitaM ca hitabuddhyeti, evaM kAryAkAryapathyApathyavAcyAvAcyAdiSvapi viparyAso yojyaH, idamukkaM bhavati-moho'jJAnaM mohanIyabhedo vA, tenobhayaprakAreNApi mohena mUDho'lpasukhakRte tattadArabhate yena zArIramAnasaduHkhavyasanopanipAtAnAmanantamapi kAlaM pAtratAM vrajatIti / punarapi mUDhasyAnarthaparamparAM darzayitumAha-'saeNa' ityAdi, svakIyenAtmanA kRtena pramAdena-madyAdinA 'vividha miti madyaviSa // 141 // |yakaSAyavikathAnidrANAM svabhedagrahaNaM, tena pRthag-vibhinnaM vrataM karoti, yadivA pRthu vistIrNa 'vaya'miti vayanti-paryaTanti For Personal & Private Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANinaH svakIyena karmaNA yasmin sa vayaH - saMsArastaM prakaroti, ekaikasmin kAye dIrghakAlAvasthAnAd, yadivA kAraNe kAryopacArAt svakIyena nAnAvidhapramAdakRtena karmmaNA vayaH - avasthAvizeSastame kendriyAdikalalArbudA ditadaharjAtabAlAdivyAdhigRhItadAridryadaurbhAgyavyasanopanipAtAdirUpaM prakarSeNa karoti-vidhatta iti / tasmiMzca saMsAre'vasthAvizeSe vA prANinaH pIyante iti darzayitumAha - 'jaMsime' ityAdi, yasmin svakRtapramAdApAditakarmmavipAkajanite caturgatikasaMsAre ekendriyAdyavasthAvizeSe vA 'ime' pratyakSagocarIbhUtAH 'prANA' ityabhedopacArAtprANinaH 'pravyathitAH' nAnAprakArairvyasano pani - pAtaiH pIDitAH, sukhArthibhirArambhapravRttairmohAdviparyastaiH pramAdavadbhizca gRhasthaiH pASaNDikairyatyAbhAsaizceti vA / yadi nAmAtra pravyathitAH prANinastataH kimityAha - 'paDi' ityAdi, etat saMsAracakravAle svakRtakarmaphalezvarANAmasumatAM gRhasthAdibhiH parasparato vA karmmavipAkato vA pravyathanaM pratyupekSya viditavedyaH sAdhurnizcayena nitarAM vA niyataM vA kriyante nAnAduHkhAvasthA jantavo yena tannikaraNaM nikAraH-zArIramAnasa duHkhotpAdanaM tasmai no karmma kuryAd, yena prANinAM pIDosadyate tamArambhaM na vidadhyAditi bhAvArthaH / evaM ca sati kiM bhavatItyAha - 'esa' ityAdi, yeyaM sAvadyayoganivRttireSA parijJA- etattattvataH parijJAnaM prakarSeNocyate procyate, na punaH zailUSasyeva jJAnaM nivRttiphalara hitamiti / evaM dvividhayA'pi jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca prANinikAraparihAre sati kiM bhavatItyAha - 'kammovasaMtI' tti karmmaNAm - azeSadvandvavAtAtmaka saMsArata rubIjabhUtAnAmupazAntiH - upazamaH, karmakSayaH prANinikArakriyA nivRtterbhavatItyuktaM bhavati / asya ca | karmmakSayapratyUhasya prANinikaraNasya mUlamAtmAtmIyagrahaH, tadapanodArthamAha For Personal & Private Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezakA 6 // 142 // je mamAiyamaI jahAi se cayai mamAiyaM, se hu diTThapahe muNI jassa natthi mamAiyaM, taM parinnAya mehAvI viDattA logaM vaMtA logasannaM se maimaM parivamijAsi tibemi|| nAraiM sahaI vIre, vIre na sahaI rti|jmhaa avimaNe vIre, tamhA vIre na rji||1||(suu098) mamAyita-mAmakaM tatra matirmamAyitamatistAM yaH parigrahavipAkajJo 'jahAti' parityajati sa 'mamAyitaM' svIkRtaM parigraha 'jahAti' parityajati, iha dvividhaH parigraho-dravyato bhAvatazca, tatra parigrahamatiniSedhAdAntaro bhAvaparigraho niSiddhaH, parigrahabuddhiviSayapratiSedhAcca bAhyo dravyaparigraha iti / athavA kAkA nIyate, yo hi parigrahAdhyavasAyakaluSitaM jJAnaM parityajati sa eva paramArthataH sabAhyAbhyantaraM parigrahaM parityajati, tatazcedamuktaM bhavati-satyapi sambandhamAtre cittasya parigrahakAluSyAbhAvAnnagarAdisambandhaH pRthvIsambandhe'pi jinakalpikasyeva niSparigrahataiva, yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'se hu' ityAdi, yo hi mokSakavighnahetoH saMsArabhramaNakAraNAt parigrahAnnivRttAdhyavasAyaH, huH avadhAraNe, sa eva |muniH dRSTo jJAnAdiko mokSapatho yena sa dRSTapathaH, yadivA dRSTabhayaH-avagatasaptaprakArabhayaH zarIrAdeH parigrahAtsAkSA4 pAramparyeNa vA paryAlocyamAnaM saptaprakAramapi bhayamApanIpadyata ityataH parigrahaparityAge jJAtabhayatvamavasIyata iti / etadeva pUrvoktaM spaSTayitumAha-'jassa' ityAdi, yasya 'mamAyitaM' svIkRtaM parigraho na vidyate sa dRSTabhayo muniriti sambandhaH, kiM ca-'ta' ityAdi, 'ta' pUrvavyAvarNitasvarUpaM parigrahaM dvividhayA'pi parijJayA parijJAya 'medhAvI' jJAta // 142 // For Personal & Private Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ ROCOCCRACRORRC jeyo viditvA 'loka' parigrahAgrahayogavipAkinamekendriyAdiprANigaNaM 'vAntvA' udgIrya 'lokasya' prANigaNasya saMjJA dazaprakArA atastAM 'sa' iti muniH, kiMbhUto?-'matimAn sadasadvivekajJaH 'parAkramethAH' saMyamAnuSThAne samudyacche, saMyamAnuSThAnodyogaM samyagvidadhyA itiyAvad, athavA'STaprakAraM kAriSaDvarga vA viSayakaSAyAn vA parAkramasveti, itiradhikArasamAptau, bravImIti pUrvavat / sa evaM saMyamAnuSThAne parAkramamANastyaktaparigrahAgrahayogo muniH kiMbhUto bhavatItyAha-tasya hi tyaktagRhagRhiNIdhanahiraNyAdiparigrahasya niSkiJcanasya saMyamAnuSThAnaM kurvataH sAdhoH kadAcinmohanIyodayAdaratirAviH syAt , tAmutpannAM saMyamaviSayAM 'na sahate' na kSamate, ko'sau ?-vizeSeNerayati-preyarati aSTaprakAraM karmAriSaDvarga veti vIraH-zaktimAn , sa eva vIro'saMyame viSayeSu parigrahe vA yA ratirutpadyate tAM 'na sahate' na marSati, yA cAratiH saMyame viSayeSu ca ratistAbhyAM vimanIbhUtaH zabdAdiSu na rajyati, ato ratyaratiparityAgAnna vimanasko bhavati nApi rAgamupayAtIti darzayati-yasmAttyaktaratyaratiravimanA vIrastasmAt kAraNAdvIro 'na rajyati' zabdAdiviSayagrAme na gAya vidadhAti / yata evaM tataH kimityAha sade phAse ahiyAsamANe niviMda naMdi iha jIviyassa / muNI moNaM samAyAya, dhuNe kammasarIragaM // 2 // paMtaM lUhaM sevaMti vIrA saMmattadaMsiNo / esa ohaMtare muNI tinne mutte virae viyAhie tibemi (sU0 99) Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezakaH6 // 143 // __ yasmAdvIro ratyaratI nirAkRtya zabdAdiSu viSayeSu manojJeSu na rAgamupayAti, nApi duSTeSu dveSa, tasmAcchabdAn sparzAzca manojJetarabhedabhinnAn 'ahiyAsamANe'tti samyak sahamAno nirvinda nandItyuttarasUtreNa sambandhaH, etaduktaM bhavati-manojJAn zabdAn zrutvA na rAgamupayAti, nApItarAn dveSTi, AdyantagrahaNAccetareSAmapyupAdAnaM draSTavyaM, tatrApyatisahanaM | vidheyamiti, uktaM-"saddesu a bhayapAvaesu, soyavisayamuvagaesu / tuTeNa va ruDheNa va samaNeNa sayA na hoavvaM // 1 // evaM rUvesu a bhaddayapAvaesu0 / tahA gaMdhesu a0||" ityAdi vAcyaM, tatazca zabdAdInviSayAnatisahamAnaH kiM kuryAdityAha-niviMda' ityAdi, ihopadezagocarApanno vineyo'bhidhIyate, sAmAnyena vA mumukSorayamupadezaH, nirvindasva-jugupsasva aizvaryavibhavAtmikA manasastuSTirnandistAm 'iha' manuSyaloke yajIvitamasaMyamajIvitaM vA tasya yA nandiH-tuSTiH pramodo yathA mamaitatsamRddhayAdikamabhUdbhavati bhaviSyati vetyevaMvikalpajanitAM nandI jugupsasva-yathA kimanayA pApopAdAnahetubhUtayA'sthirayeti ?, uktaM ca-vibhava iti kiM madaste?, cyutavibhavaH kiM viSAdamupayAsi / karanihitakandukasamAH, pAtotpAtA manuSyANAm // 1 // " evaM rUpabalAdiSvapi vAcyaM, sanatkumAradRSTAnteneti, athavA paJcAnAmapyatIcArANA|matItaM nindati pratyutpannaM saMvRNotyanAgataM pratyAcaSTe, syAdetat-kimAlambya karotItyAha-'muNI' tyAdi, munistrikAlavedI yatirityarthaH, munerayaM maunaH-saMyamo, yadivA munerbhAvaH munitvaM tadapyasAveva maunaM vA vAcaH saMyamanam , asya copalakSaNArthatvAt kAyamanasorapi, ataH sarvathA saMyamamAdAya, kiM kuryAt 1-dhunIyAt karmazarIraka audArikAdiza 1 zabdeSu ca bhadrakapApakeSu zrotraviSayamupagateSu / tuSTena vA sRSTena vA zramaNena sadA na bhavitavyam // 1 // evaM rUpeSu ca bhadrakapApakeSu / tathA gandheSu ca. // 14 // For Personal & Private Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ HESARIANGALOREGAOC rIraM vA, athavA 'dhunIhi' vivecaya pRthakkuru tadupari mamatvaM mA vidhatsveti bhAvArthaH / kathaM taccharIrakaM dhUyate, mamatvaM vA tadupari na kRtaM bhavatItyAha-prAnta' svAbhAvikarasarahitaM svalpaM vA 'rUkSam' AgantukasnehAdirahitaM 'dravyato bhAvato'pi prAntaM-dveSarahitaM vigatadhUma rUkSaM-rAgarahitamapagatAGgAraM 'sevante' bhuJjate, ke ?-'vIrAH' sAdhavaH, kiMbhUtAH?'samatvadarzinaH' rAgadveSarahitAH samyaktvadarzino vA-samyak tattvaM samyaktvaM taddarzinaH paramArthadRzaH, tathAhi-idaM zarIrakaM kRtaghnaM nirupakAri, etatkRte prANinaH aihikAmuSmikaklezabhAjo bhavanti, anekAdeze caikAdeza itikRtvA, prAntarUkSasevI samatvadazI ca ke guNamavApnotItyAha-'esa' ityAdi, eSa iti prAntarUkSAhArasevanena kAdizarIraM dhunAno bhAvato bhavaughaM taratIti / ko'sau ?-'muniH' yatiH, athavA kriyamANaM kRtamitikRtvA tIrNa eva bhavaughaM, kazca bhavaughaM tarati ?-yo 'muktaH' sabAhyAbhyantaraparigraharahitaH, kazca parigrahAnmukto bhavati ?-yo bhAvataH zabdAdiviSayAbhiSvaGgAdvirataH, tatazca yo muktatvena viratatvena vA vikhyAto muniH sa eva bhavaughaM tarati, tIrNa eveti vA sthitam / itiradhikAra parisamAptau, bravImIti pUrvavat / yazca muktatvaviratatvAbhyAM na vikhyAtaH sa kiMbhUto bhavatItyAha duvvasumuNI aNANAe, tucchae gilAi vattae, esa vIre pasaMsie, accei loyasaMjogaM, esa nAe pavuccai (sU0 100) bhAvataH zabdAdi to, bravImIti pUrvavat / yato muniH sa eva bhavA kara For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.vi.2 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH6 // 144 // vasu-dravyametacca bhavye'rthe vyutpAditaM 'dravyaM ca bhavya' ityanena, bhavyazca-muktigamanayogyaH, tatazca muktigamanayogyaM yadravyaM tadvasu, duSTaM vasu durvasu durvasu cAsau munizca durvasumuniH-mokSagamanAyogyaH, sa ca kuto bhavati?-anAjJayAtIrthakaropadezazUnyaH svairItyarthaH, kimatra tIrthakaropadeze duSkaraM yena svairitvamabhyupagamyate ?, taducyate-uddezakAderArabhya sarvaM yathAsambhavamAyojyaM, tathAhi-mithyAtvamohite loke saMboddhaM duSkaraM vrateSvAtmAnamadhyAropayituM ratyaratI nigrahItuM zabdAdiviSayeSviSTAniSTeSu madhyasthatAM bhAvayituM prAntarUkSANi bhoktum , evaM yathoddiSTayA maunIndrAjJayA asidhArakalpayA duSkaraM saJcarituM, tathA'nukUlapratikUlAMzca nAnAprakArAnupasargAn soDhum , asahane ca karmodayo'nAdyatItakAlasukha|bhAvanA ca kAraNaM, jIvo hi svabhAvato duHkhabhIruranirodhasukhapriyaH, ato nirodhakalpAyAmAjJAyAM duHkhaM vasati, avasaMzca kiMbhUto bhavatItyAha-'tuccha' ityAdi, tuccho-riktaH, sa ca dravyato nirddhano ghaTAdirvA jalAdirahito bhAvato jJAnAdirahitaH, jJAnAdirahito hi kvacitsaMzItiviSaye kenacitpRSTo'parijJAnAt glAyati vaktuM, jJAnasamanvito vA cAritrariktaH pUjAsatkArabhayAt zuddhamArgaprarUpaNAvasare glAyati yathAvasthitaM prajJApayituM, tathAhi-pravRttasannidhiH sannidhernirdoSatAmAcaSTe, evamanyatrApIti / yastu kaSAyamahAviSAgadakalpabhagavadAjJopajIvakaH sa suvasurmunirbhavatyarikto na glAyati ca vaktuM, yathAvasthitavastuparijJAnAdanuSThAnAcca, Aha ca-'esa' ityAdi, 'eSa' iti suvasumunijJAnAdharikto | yathAvasthitamArgaprarUpako vIraH karmavidAraNAt 'prazaMsitaH' tadvidbhiH zlAdhita iti / kiM ca-'acceI'tyAdi, sa| evaM bhagavadAjJAnuvartako vIro'tyeti-atikrAmati, kaM? 'lokasaMyoga' lokenAsaMyatalokena saMyogaH-sambandhaH // 144 // For Personal & Private Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamatvakRtastamatyeti, athavA loko bAhyo'bhyantarazca, tatra bAhyo dhanahiraNyamAtRpitrAdiH Antarastu rAgadveSAdistakArya vA aSTaprakAraM karma tena sArddha saMyogamatyeti-atilayatItyuktaM bhavati / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'esa' ityAdi, yo'yaM lokasaMyogAtikramaH 'eSa nyAyaH' eSa sanmArgaH mumukSUNAmayamAcAraH 'procyate' abhidhIyate, athavA param AtmAnaM ca mokSaM nayatIti chAndasatvAtkarttari ghaJ nAyaH, yo hi tyaktalokasaMyoga eSa eva parAtmano mokSasya nyAyaH procyate-mokSaprApako'bhidhIyate sadupadezAt / syAdetat-kiMbhUto'sAvupadeza ityata Aha jaM dukkhaM paveiyaM iha mANavANaM tassa dukkhassa kusalA parinnamudAharaMti, ii kamma parinnAya savvaso je aNannadaMsI se aNannArAme je aNaNNArAme se aNannadaMsI, 'jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthai jahA tucchassa katthai tahA puNNassa / katthai, (sU0 101) yaduHkhaM duHkhakAraNaM vA karma lokasaMyogAtmakaM vA 'praveditaM' tIrthakRdbhirAveditaM 'iha' asmin saMsAre 'mAnavAnA' jantUnAM, tataH kiM?-tasya 'duHkhasya' asAtalakSaNasya karmaNo vA 'kuzalA' nipuNA dharmakathAlabdhisampannAH svasamayaparasamayavida udyuktavihAriNo yathAvAdinastathAkAriNo jitanidrA jitendriyA dezakAlAdikramajJAste evaMbhUtAH parijJAmupAdAnakAraNaparijJAnaM nirodhakAraNaparicchedaM codAharanti jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharanti parihArayanti For Personal & Private Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAya tadAkavalinI gaNadharasya tyAdi anyadraSTuM zIla jAya kathayati makathayeti / bhUto?-ya: layitumAha mastu kuza zrIAcA- PAcI kiMca-iti kamma' ityAdi, itiH pUrvaprakrAntaparAmarzako yattaduHkhaM praveditaM manujAnAM yasya ca duHkhasya parijJAM sAloka.vi.2 rAGgavRttiH kuzalA udAharanti tahaHkhaM karmakRtaM tatkammoSTaprakAraM parijJAya tadAzravadvArANi ca, tadyathA-jJAnapratyanIkatayA jJAnA(zI0) varaNIyamityAdi, pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya tadAzravadvAreSu 'sarvazaH' sarvaiH prakArairyogatrikakaraNatrikarUpairna varteta. uddezakA athavA sarvazaH parijJAya kathayati, sarvazaH parijJAnaM ca kevalino gaNadharasya caturdazapUrvavido vA, yadivA sarvazaH kathA // 145 // yati AkSepaNyAdyA caturvidhayA dharmakathayeti / sA ca kIhakkathetyAha-'je' ityAdi, anyadraSTuM zIlamasyetyanyadI yastathA nAsAvananyadarzI-yathAvasthitapadArthadraSTA, kazcaivaMbhUto?-yaH samyagdRSTimaunIndrapravacanAvibhUtatattvArtho, yazcAnanyadRSTiH so'nanyArAmo-mokSamArgAdanyatra na ramate / hetuhetumadbhAvena sUtraM lagayitumAha-'je' ityAdi, yazca bhagavadupadezAdanyatra na ramate so'nanyadazI, yazcaivambhUtaH so'nyatra na ramata iti, uktaM ca-"zivamastu kuzAstrANAM vaizeSikaSaSTitantrabauddhAnAm / yeSAM durvihitatvAdbhagavatyanurajyate cetH||1||" ityAdi / tadevaM samyaktvasvarUpamAkhyAtaM kthyNshcaarktdvissttH| kathayatIti darzayati-'jahA puNNassa' ityAdi, tIrthakaragaNadharAcAryAdinA yena prakAreNa 'puNyavataH' surezvaracakravartimANDalikAdeH 'kathyate' upadezo dIyate 'tathA' tenaiva prakAreNa 'tucchasya' dramakasya kASThahArakAdeH kathyate, athavA pUrNo-| 1 kathAcatuSTayalakSaNaM tvidaM-sthApyate hetudRSTAntaiH, khamataM yatra paNDitaiH / syAdvAdadhvanisaMyuktaM, sA kathA''kSepaNI matA // 1 // mithyAdRzAM mataM yatra, pUrvAparavirodhakRt / tannirAkriyate sadbhiH, sA ca vikSepaNI matA // 2 // yasyAH zravaNamAtreNa, bhvenmokssaabhilaassitaa| bhavyAnAM sA ca vidvadbhiH, proktA saMvedanI kathA // 3 // // 145 // yatra saMsArabhogAGgasthitilakSaNavarNanam / vairAgyakAraNaM bhavyaiH, soktA nivedanIkathA // 4 // For Personal & Private Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ XALAPAGARES PARA SA jAtikularUpAdyupetastadviparItastuccho, vijJAnavAn vA pUrNastato'nyastuccha iti, uktaM ca-"jJAnaizvaryadhanopeto, jAtyanvayabalAnvitaH / tejasvI matimAn khyAtaH, pUrNastuccho viparyayAt // 1 // " etaduktaM bhavati-yathA dramakAdestadanugrahabuddhyA pratyupakAranirapekSaH kathayatyevaM cakravatyoMderapi, yathA vA cakravartyAdeH kathayatyAdareNa saMsArottaraNahetumevamitarasyApi, atra ca nirIhatA vivakSitA, na punarayaM niyamaH-ekarUpatayaiva kathanIyaM, tathA hi-yo yathA budhyate tasya tathA kathyate,8 baddhimato nipuNaM sthUlabuddhastvanyatheti, rAjJazca kathayatA tadabhiprAyamanuvartamAnena kathanIyaM, kimasAvabhigRhItamithyAhapTiranabhigRhIto vA saMzItyApanno vA?, abhigRhIto'pi kutIrthikaivyudAhitaH svata eva vA?, tasya caivambhUtasya yadyevaM kathayedyathA-"dazasUnAsamazcakrI, dazacakrisamo dhvjH| dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo nRpH||1||" tadbhaktiviSayarudrAdidevatAbhavanacaritakathane ca mohodayAttathAvidhakarmodaye kadAcidasau pradveSamupagacched, dviSTazcaitadvidadhyAdityAha ca avi ya haNe aNAiyamANe, itthaMpi jANa seyaMti natthi, keyaM purise kaM ca nae ?, esa vIre pasaMsie, je baddhe paDimoyae, uDDe ahaM tiriyaM disAsu, se savvao savvaparinnAcArI, na lippaI chaNapaeNa, vIre, se mehAvI aNugghAyaNakheyanne, je ya bandhapa mukkhamannesI kusale puNa no baddhe no mukke (sU0 102) 1 tAdAruvana0. pra. For Personal & Private Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 146 // loka.vi.2 uddezakaH6 *ACASAASAASAHA** apiH sambhAvane, AstAM tAvadvAcA tarjanam , anAdriyamANo hanyAdapi, cazabdAdanyadapyevaMjAtIyakrodhAbhibhUto daNDakazAdinA tADayediti, uktaM ca-"tattheva ya niDhavaNaM baMdhaNa nicchubhaNa kaDagamaddo vA / nibvimayaM va nariMdo kareja saMghapi so kuddho||1||" tathA taccanikopAsako nandabalAt buddhotpattikathAnakAdbhAgavato vA bhalligRhopAkhyAnAdraudro vA peDhAlaputrasatyakyumAvyatikarAkarNanAt pradveSamupagacchet , dramakakANakuNTAdirvA kazcittamevoddizyoddizya adharmaphalopadarzaneneti / evamavidhikathanenehaiva tAvadAdhA, AmuSmiko'pi na kazcidguNo'stItyAha ca-etthaM pi' ityAdi, mumukSoH parahitArtha dharmakathAM kathayatastAvatpuNyamasti, pariSadaM tvaviditvA'nantaropavarNitasvarUpakathane 'atrApi dharmakathAyAmapi 'zreyaH' puNyamityetanAstItyevaM jAnIhi, yadivA'sau rAjAdiranAdriyamANastaM sAdhu dharmakathikamapi hanyAt / kathami|tyAha-'etthaMpI'tyAdi, yadyadasau pazuvadhatarpaNAdika dharmakAraNamupanyasyati tattadasau dharmakathiko'trApi zreyo na vidyate ityevaM pratihanti, yadivA yadyadavidhikathanaM tatra tatredamupatiSThate-atrApi zreyo nAstIti, tathAhi-akSarakovidapariSadi pakSahetudRSTAntAnanAdRtya prAkRtabhASayA kathanamavidhiritarasyAM cAnyatheti / evaM ca pravacanasya hIlanaiva kevalaM karmabandhazca, na punaH zreyo, vidhimajAnAnasya maunameva zreya iti, uktaM ca-"sAvajaNavajANaM vayaNANaM jo na yANai visesaM / vuttuMpi tassa na khamaM kimaMga puNa desaNaM kAuM? // 1 // " syAdetat-kathaM tarhi dharmakathA kAryetyucyate-'ko'yaM' 1 tatraiva niSThApanaM bandhanaM niSkAzanaM kaTakamadai vA / nirviSayaM vA narendraH kuryAtsaGghamapi sa kruddhaH // 1 // 2 sAvadhAnavadyayorvacanayoryoM na jAnAti vizeSam / vaktumapi tasya na kSamaM kimaGga punardezanAM kartum ? // 1 // // 146 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAdi, yo hi vazyendriyo viSayaviSaparAGmukhaH saMsArodvignamanA vairAgyAkRSyamANahRdayo dharmaM pRcchati, tenAcAryAdinA dharmaka thikenAsau paryAlocanIyaH - ko'yaM puruSo ?, mithyAdRSTiruta bhadrakaH, kena vA''zayenAyaM pRcchati, kaM ca devatAvizeSaM nataH, kimanena darzanamAzritamityevamAlocya yathAyogyamuttarakAlaM kathanIyaM etaduktaM bhavati-dharmakathAvidhijJo hyAtmanA paripUrNaH zrotAramAlocayati dravyataH -- kSetrataH kimidaM kSetraM taccanikairbhAgavatairanyairvA tajjAtIyaH pArzvasthAdibhirvotsargarucibhirvA bhAvitaM, kAlato duSSamAdikaM kAlaM durlabhadravyakAlaM vA, bhAvato'raktadviSTamadhyasthabhAvApannamevaM payAlocya yathAyathA'sau budhyate tathA tathA dharmmakathA kAryA, evamasau dharmmakathAyogyaH, aparasya tvadhikAra eva nAstIti, uktaM ca - " jo he vAyapakkhami heuo Agamammi Agamio / so sasamayapaNNavao siddhaMtavirAhao aNNo // 1 // " ya evaM dharmmakathAvidhijJaH sa eva prazasta ityAha ca - 'esa' ityAdi, yo hi puNyA puNyavatordharmakathA samadRSTirvidhijJaH zrotRvivecakaH 'eSaH' anantarokto 'vIraH karmmavidArakaH 'prazaMsitaH' zlAghitaH / kiMbhUtazca yo bhavatItyAha - 'je baddhe' ityAdi, yo hyaSTaprakAreNa karmaNA snehanigaDAdinA vA baddhAnAM jantUnAM pratimocakaH dharmakathopadezadAnAdinA sa ca tIrtha kRdgaNadhara AcAryAdirvA yathoktadharmmakathAvidhijJa iti / kva punarvyavasthitAn jantUn mocayatItyAha - 'u' ityAdi, Urddha jyoti - SkAdIn adho bhavanapatyAdIn tiryakSu manuSyAdIniti / kiM ca - 'se savvao' ityAdi, 'sa' iti vIro baddha timocakaH 'sarvataH sarvakAlaM sarvaparijJayA dvividhayA'pi carituM zIlamasyeti sarvaparijJAcArI - viziSTajJAnAntritaH sarvasaMvaracAritro1 yo hetuvAdapakSe hetuka Agame AgamikaH / sa khasamaya prajJApakaH siddhAntavirAdhako'nyaH // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 147 // / loka.vi.2 uddezakA SASASAASAASAASAASAS peto vA, sa evaMbhUtaH ke guNamavApnotItyAha-'na lippaItyAdi, 'na lipyate' nAvaguNThyate, kena?--'kSaNapadena' hiMsAspadena prANyupamardajanitena, 'kSaNu hiMsAyAmi'tyasyaitadrUpaM / ko'sau ?, vIra iti / kimetAvadeva vIralakSaNamutAnyadapya(stya)stItyAha| 'se mehAvI'tyAdi, sa 'medhAvI' buddhimAn yaH 'aNodghAtanasya khedajJaH' aNatyanena jantugaNazcaturgatikaM saMsAramityaNaMkarma tasyot-prAbalyena ghAtanam-apanayanaM tasya tatra vA khedajJo-nipuNaH, iha hi karmakSapaNodyatAnAM mumukSUNAM yaH karmakSapaNavidhijJaH sa medhAvI kuzalo vIra ityuktaM bhavati, kiM cAnyat-'je ya'ityAdi, yazca prakRtisthityanubhAvapradezarUpasya caturvidhasyApi bandhasya yaH pramokSaH tadupAyo vA tamanveSTuM-mRgayituM zIlamasyetyanveSI, yazcaivambhUtaH sa vIro medhAvI khedajJa iti pUrveNa sambandhaH, aNodghAtanasya khedajJa ityanena mUlottaraprakRtibhedabhinnasya yoganimittAyAtasya kaSAyasthitikasya karmaNo badhyamAnAvasthAM baddhaspRSTanidhattanikAcitarUpAM tadapanayanopAyaM ca vettItyetadabhihitaM, anena cApanayanAnuSThAnamiti na punaruktadoSAnuSaGgaH prasajati / syAdetat-yo'yamaNodghAtanasya khedajJo bandhamokSAnveSako vA'bhihitaH sa kiM chadmastha Ahosvit kevalI?, kevalino yathoktavizeSaNAsambhavAt chadmasthagrahaNaM, kevalinastarhi kA vAleMti ?, ucyate-'kusale' ityAdi, kuzalo'tra kSINaghAtikamAzo vivakSitaH, sa ca tIrthakRt sAmAnyakevalI vA chadmastho hi karmaNA baddho mokSArthI tadupAyAnveSakaH, kevalI tu punarghAtikarmakSayAnno baddho bhavopagrAhikarmasadbhAvAnno mukto, yadivA chadmastha evAbhidhIyate-'kuzala' avAptajJAnadarzanacAritro mithyAtvadvAdazakaSAyopazamasadbhAvAt taduda // 147 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ yavAniva na baddho'dyApi tatsatkarmatAsadbhAvAnno mukta iti / evambhUtazca kuzalaH kevalI chadmastho vA yadAcIrNavAnAcarati vA tadapareNApi mumukSuNA vidheyamiti darzayati se jaM ca Arabhe jaM ca nArabhe, aNAraddhaM ca na Arabhe, chaNaM chaNaM pariNAya logasannaM hai ca savvaso (sU0 103) _ 'sa' kuzalo yadArabhate ArabdhavAn vA azeSakarmakSapaNopAyaM saMyamAnuSThAnaM yacca nArabhate mithyAtvAviratyAdika saMsArakAraNaM, tadArabdhavyamArambhaNIyamanArabdhamanArambhaNIyaM ceti, saMsArakAraNasya ca mithyAtvAviratyAdeH prANAtipAtAdyaSTAdazarUpasya caikAntena nirAkAryatvAt , tanniSedhe ca vidheyasya saMyamAnuSThAnasya sAmarthyAyAtatvAttanniSedhamAha'aNAraddhaM ca' ityAdi, anArabdham-anAcIrNa kevalibhirviziSTamunibhirvA tanmumukSurnArabhate-na kuryAdityupadezo, yacca mokSAGgamAcIrNa tatkuryAdityuktaM bhavati / yattadbhagavadanAcIrNa parihArya tannAmagrAhamAha-'chaNaM chaNaM' ityAdi, 'kSaNa hiMsAyAM' kSaNanaM kSaNo-hiMsanaM kAraNe kAryopacArAt yena yena prakAreNa hiMsotpadyate tattajjJaparijJayA parijJAya pratyAkhyA-3 naparijJayA parihared, yadivA kSaNaH-avasaraH karttavyakAlastaM taM jJaparijJayA jJAtvA''sevanAparijJayA ca Acarediti / || kiM ca-'loyasannaM' ityAdi, 'lokasya' gRhasthalokasya saMjJAnaM saMjJA-viSayAbhiSvaGgajanitasukhecchA parigrahasaMjJA vA tAM dAca jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharet , kathaM?--'sarvazaH sarvaiH prakArairyogatrikakaraNatrikeNetyarthaH, tasyaivaM ci vidheyasya saMyamAnasamArabhate-na cha' ityAdi, kSaNa USIPASAURUSISASSANG jalt Education International For Personal & Private Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka.vi.2 uddezaka // 148 // vidhasya yathoktaguNAvasthitasya dharmakathAvidhijJasya baddhapratimocakasya karmodghAtanakhedajJasya bandhamokSAnveSiNaH satsa-| thavyavasthitasya kumArganirAcikIrSohiMsAdyaSTAdazapApasthAnaviratasyAvagatalokasaMjJasya yadbhavati taddarzayati uddeso pAsagassa natthi, bAle puNe nihe kAmasamaNunne asamiyaduvakhe dukkhI dukkhA Nameva AvarTa aNupariyadRi ( sU0 104) tti bemi // lokavijayAdhyayanam 2 // uddizyate nArakAdivyapadezenetyuddezaH sa 'pazyakasya paramArthadRzo na vidyate ityAdIni ca sUtrANyuddezakaparisamApti yAvattRtIyoddezake vyAkhyAtAni, tata evArtho'vagantavyaH, AkSepaparihArau ceti / tAni cAmUni bAlaH punanihaH kAmasamanujJaH azamitaduHkhaH duHkhI duHkhAnAmevAvarttamanuparivarttate / itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat // (granthAnam 2500) // uktaH sssstthoddeshkH|| tasarisamAptau coktaH sUtrAnugamaH sUtrAlApakaniSpannanikSepazca sasUtrasparzaniyuktikaH / sAmprataM naigamAdayo nayAH, te cAnyatra nyakSeNa pratipAditA iti neha pratanyante, saMkSepatastu jJAnakriyAnayadvayAntargatatvAtteSAM tAveva pratipAdyate, tayorapyAtmIyapakSasAvadhAraNatayA mokSAGgatvAbhAvAt pratyeka mithyAdRSTitvam, ataH panavandhavat parasparasApekSatayeSTakAryAvAptiravagantavyeti upagamyate // iti lokavijayAdhyayanasya TIkA samAptA // 2 // zrIAcArAne itizrIzIlAGkAcAryavRttiyataM lokavijayAdhyayanaM dvitIyam // 148 // Bain Education Internationa For Personal & Private Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyaM / nana uktaM dvitIyamadhyayanaM, sAmprataM tRtIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, tatra zastraparijJAyAmasyArthAdhikAro'bhANi, yathA zItoSNayoranukUlapratikUlapariSahayoratisahanaM karttavyaM, tadadhunA pratipAdyate, adhyayanasambandhastu zastraparijJoktamahAvratasampannasya lokavijayAdhyayanaprasiddhasaMyamavyavasthitasya vijitakaSAyAdilokasya mumukSoH kadAcidanulomapratilomAH parIpahAH prAduSSanti, te'vikRtAntaHkaraNena samyak soDhavyA ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam , asya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikAro dvedhA, tatrApyadhyayanArthAdhikAro'bhihitaH, uddezArthAdhikArapratipAdanArthaM tu niyuktikAra AhapaDhame suttA assaMjayatti 1 biie duhaM aNuhavaMti 2|tie na hu dukkheNaM akaraNayAe va samaNutti 3 // 198 // uddesaMmi cautthe ahigAro u vamaNaM kasAyANaM / pAvaviraIo viuNo u saMjamo ittha mukkhutti 4 // 199 // / prathamoddezake'yamarthAdhikAro, yathA-bhAvanidrayA suptAH-samyavivekarahitAH, ke?-asaMyatA:-gRhasthAsteSAM ca bhAvasutAnAM doSA abhidhIyante, jAgratAM ca guNAH, tadyathA-'jarAmacuvasovaNIe nare' ityAdi 1, dvitIye tu ta evAsaMyatA yathA bhAvanidrApannA duHkhamanubhavanti tathocyate, tadyathA-'kAmesu giddhA nicayaM karaMti' 2, tRtIye tu 'na hu' naiva duHkhasahanAdeva kevalAcchramaNaH akaraNatayaiva-akriyayaiva saMyamAnuSThAnamantareNetyarthaH, vakSyati ca-'sahie dukkhamAyAya gadA nityAdi 1, rahasthAsteSAM 199 4- dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ teNeva ya puTTo no mAmayamo'traiva pratipAdyate, kSapakAyAnikSepaM nirdidikSurAhatoDa nikkhevo // 200 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 149 // *BARAANHUSISAAR PASSAR teNeva ya puTTho no jhaMjhAe' 3, caturthoddezake tvayamadhikAro, yathA-kapAyANAM vamanaM kArya, pApasya ca karmaNo viratiH, zIto03 'viduSo' viditavedyasya saMyamo'traiva pratipAdyate, kSapakazreNiprakramAt kevalaM bhavopagrAhikSayAnmokSazceti gaathaadvyaarthH|| nAmaniSpanne tu nikSepe zItoSNIyamadhyayanamataH zItoSNayonikSepaM nirdidikSurAha uddezakaH1 nAma ThavaNA sIyaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / emeva ya uNhassavi caubviho hoi nikkhevo // 20 // dra sugmaa| tatra nAmasthApane anAdRtya dravyazItoSNe darzayitumAhadabve sIyaladavvaM davyuhaM ceva uNhadavvaM tu / bhAve u puggalaguNo jIvassa guNo aNegaviho // 201 // jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyazItaM zItaguNopetaM guNaguNinorabhedAt zItakAraNaM vA yadravyaM dravyaprAdhAnyAcchItaladravyameva dravyazItaM-himatuSArakarakAdi, evaM dravyoSNamapIti / bhAvatastu dvedhA-pudgalAzritaM jIvAzritaM ca, gAthAzakalenAcaSTe-tatra pudgalAzritaM bhAvazItaM pudgalasya zIto guNo guNasya prAdhAnyavivakSayeti, evaM bhAvoSNamapi, jIvasya tu zItoSNarUpo'nekavidho guNaH, tadyathA-audayikAdayaH SaDU bhAvAH, tatraudayikaH karmodayAvirbhUtanArakAdibhavakaSAyosattilakSaNaH uSNaH, aupazamikaH karmopazamAvAptasamyaktvaviratirUpaH zItaH, kSAyiko'pi zIta eva, kSAyikasamyaktvacAritrAdirUpatvAd, athavA'zeSakarmadAhAnyathAnupapatteruSNaH, zeSA api vivakSAto dvirUpA apIti // asya ca jIvabhAvaguNasya zItoSNavivekaM svata eva niyuktikAraHpracikaTayiSurAha // 149 // sIyaM parIsahapamAyuvasamaviraI suhaM cauNhaM tu / parIsahatavujamakasAya sogAhiyAraI dukkhaM // 202 // dAraM / For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ AGARLAR, 'zIta'miti bhAvazItaM, tacceha jIvapariNAmasvarUpaM gRhyate, sa cAyaM pariNAmo-mArgAcyavananirjarArtha pariSoDhavyAH parISahAH 'pramAdaH' kAryazaithilyaM zItalavihAratA 'upazamo' mohanIyopazamaH, sa ca samyaktvadezaviratisarvaviratilakSaNaH, upazamazreNyAzrito vA, tatkSayo veti, 'virati'riti prANAtipAtAdiviratyupalakSitaH saptadazavidhaH saMyamaH 'sukhaM cala sAtAvedanIyavipAkAvirbhUtamiti / etat sarva parISahAdi zItamuSNaM ca gAthAzakalenAha-parISahAH-pUrvavyAvarNitasvarUpAH tapasyudyamo-yathAzakti dvAdazaprakAratapo'nuSThAnaM 'kaSAyAH' krodhAdayaH 'zoka' iSTAprAptivinAzodbhavaH AdhiH 'veda' strI napuMsakavedodayaH 'aratiH' mohanIyavipAkAccittadauHsthyaM 'duHkhaM ca' asAtAvedanIyodayAdIni, etAni parIpahAdIni pIDAkAritvAduSNamiti gAthAsamAsArthaH / vyAsArtha tu niyuktikAraH svata evAcaSTe-tatra parISahAH zItoSNayoyorapyabhihitAH, tato mandabuddheranadhyavasAyaH saMzayo viparyayo vA syAd atastadapanodArthamAha itthI sakkAraparIsaho ya do bhAvasIyalA ee / sesA vIsaM uNhA parIsahA huMti nAyavvA // 203 // strIparISahaH satkAraparISahazca dvAvapyetau zItau, bhAvamano'nukUlatvAt , zeSAstu punarvizatiruSNA jJAtavyA bhavanti, manasaH pratikUlatvAditi gaathaarthH|| yadivA parISahANAM zItoSNatvamanyathA AcaSTeje tivvappariNAmA parIsahA te bhavaMti upahA u / je maMdappariNAmA parIsahA te bhave sIyA // 204 // daarN| tIvro-duHsahaH pariNAmaH-pariNatiryeSAM te tathA, ya evambhUtAH parISahAste uSNAH, ye tu mandapariNAmAste zItA iti, | idamuktaM bhavati-ye zarIraduHkhotpAdakatvenodIrNAH samyaksahanAbhAvAccAdhividhAyinaste tIvrapariNAmatvAduSNAH, ye puna dain Education International For Personal & Private Use Only Gramindainelibrary.org
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) zIto03 uddezakaH1 // 15 // ARREARRRRRRRORE rudIrNAH zArIrameva kevalaM duHkhamutsAdayanti mahAsattvasya na mAnasaM te bhAvato mandapariNAmAH, yadivA ye tIvrapariNAmAH-prabalAvirbhUtasvarUpAste uSNAH, ye tu mandapariNAmAH-ISallakSyamANasvarUpAste zItA iti / yasarISahAnantaraM pramAdapadamupanyastaM zItatvena yacca tapasyudyama ityuSNatvena tadubhayaM gAthayA''caSTedhaMmaMmi jo pamAyai atthe vA sIalutti taM viti / ujuttaM puNa annaM tatto upahaMti NaM viti // 205 // daarN| / 'dharme' zramaNadharme yaH 'pramAdyati'nodyama vidhatte 'arthe vA' arthyata ityarthoM-dhanadhAnyahiraNyAdistatra tadupAye vA zItala ityevaM taM 'bruvate' AcakSate, udyuktaM punaranyaM tataH-saMyamodyamAt kAraNAduSNamityevaM bruvate, Namiti vAkyAlaGkAra iti gAthArthaH // upazamapadavyAcikhyAsayA''hasIIbhUo parinivvuo ya saMtotaheva paNhANo (lhaao)|houvsNtksaaotennuvsNto bhave jiivo||206||daarN| upazamo hi krodhAdyudayAbhAve bhavati, tatazca kaSAyAmyupazamAt zItIbhUto bhavati, krodhAdijvAlAnivoNAt parinivRto bhavati, caH samuccaye, rAgadveSapAvakopazamAdupazAntaH, tathA krodhAdiparitApopazamAt 'prahAditaH' Apannasukho, yato hyupazAntakaSAya eva evambhUto bhavati tenopazAntakaSAyaH zIto bhavatIti, ekArthikAni vaitAnIti gaathaarthH|| adhunA viratipadavyAkhyAmAhaabhayakaro jIvANaM sIyagharo saMjamo bhavai siio|assNjmo ya uNho eso anno'vi pjjaao||207||daarN| abhayakaraNa zIlaH, keSAM?-jIvAnAM, zIta-sukhaM tadha-tadAvAsaH, ko'sau ?-saMyamaH saptadazabhedaH, ato'sau zIto // 15 // For Personal & Private Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavati, samastaduHkhahetudvandvoparamAd, etadviparyayastvasaMyama uSNaH, 'epa' zItoSNalakSaNaH saMyamAsaMyamayoH paryAyo'nyo vA sukhaduHkharUpo vivakSAvazAdbhavatIti gAthArthaH // sAmprataM sukhapada vivaraNAyAha nivvANasuhaM sAyaM sIIbhUyaM payaM aNAbAhaM / ihamavi jaM kiMci suhaM taM sIyaM dukkhamavi unhaM // 208 // sukhaM zItamityuktaM tacca samastadvandvo paramAdAtyantikaikAntikAnAbAdhalakSaNaM nirupAdhikaM paramArthacintAyAM muktisukhameva sukhaM nAparam, etacca samasta karmopatApAbhAvAcchItamiti darzayati- 'nirvANasukha' miti, nirvANam - azeSakarmmakSayastadavAptau vA viziSTAkAzapradezaH tena tatra vA sukhaM nirvANasukham, asya caikArthikAni - sAtaM zItIbhUtaM padamanAbAdhamiti / ihApi saMsAre yatkiJcit sAtAvedanIyavipAkodbhUtaM sAtaM sukhaM tadapi zItaM manaAlhAdAd, etadvipayaryastu duHkhaM, taccoSNamiti gAthArthaH // kaSAyAdipadavyAcikhyAsayAha jjhai tivvakasAo sogabhibhUo unnaveo ya / uNhayaro hoi tavo kasAyamAIvi jaM Dahai // 209 // 'dahyate' paripacyate, ko'sau ? - 'tIvrA' utkaTA udIrNA vipAkAnubhavena kaSAyA yasya sa tathA, na kevalaM kaSAyAgninA dahyate, 'zokA'bhibhUtazca' iSTaviyogAdijanitaH zokastenAbhibhUtaH tirohitazubha vyApAro'sAvapi dahyate, tathA udIrNovipAkApanno vedo yasya sa tathA, udIrNavedo hi pumAn striyaM kAmayate, sA'pItaraM, napuMsakastUbhayamiti, tatprAtyabhAve kAGkSodbhUtAratidAhena dahyate, cazabdAdicchA kAmAprAptijanitAratipAvakena dahyate, tadevaM kaSAyAH zoko vedodayazca dAhakatvAduSNaH sarve vA mohanIyamaSTaprakAraM vA kamrmoSNaM, tato'pi taddAhakatvAduSNataraM tapa iti gAthAzakalena For Personal & Private Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 151 // darzayati-uSNataraM tapo bhavati, kimiti ?-yataH kaSAyAdikamapi dahati, AdizabdAcchokAdiparigraha iti gAthArthaH / zIto0 3 yenAbhiprAyeNa dravyabhAvabhedabhinne parISahapramAdodyamAdirUpe zItoSNe jagAdAcAryastamabhiprAyamAviSkaroti uddezakaH1 __ sIuNhaphAsasuhaduhaparIsahakasAyaveyasoyasaho / huja samaNo sayA ujjuo ya tavasaMjamovasame // 210 // zItaM coSNaM ca zItoSNe tayoH sparzaH taM sahata iti sambandhaH, zItasparNoSNasparzajanitavedanAmanubhavannArtadhyAnopagato bhavatItiyAvat , zarIramanasoranukUlaM sukhamiti, tadviparItaM duHkhaM, tathA parISahakasAyavedazokAn zItoSNabhUtAn sahata iti / tadevaM zItoSNAdisahaH san bhavet 'zramaNaH' yatiH sadodyuktazca, va?-tapaHsaMyamopazame iti gaathaarthH||18 sAmpratamupasaMhAravyAjena sAdhunA zItoSNAtisahanaM karttavyamiti darzayatisIyANi ya uNhANi ya bhikkhUNaM huMti vishiyvvaaii| kAmA na seviyavvA sIosaNijassa nijuttI // 211 // __'zItAni' parISahapramAdopazamaviratisukharUpANi yAnyabhihitAni 'uSNAni ca' parISahatapaudyamakaSAyazokavedAratyAtmakAni prAgabhihitAni tAni 'bhikSUNAM' mumukSUNAM viSoDhavyAni, na sukhaduHkhayoH utsekaviSAdau vidheyau, tAni caivaM samyagdRSTinA sahyante yadi kAmaparityAgo bhavatIti gAthAzakalenAha-kAmA' ityAdi gAthArddha sugamaM / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetamazeSadoSavAtavikalaM sUtramuccArayitavyaM, taccedam // 151 // suttA amuNI sayA muNiNo jAgaraMti (sU0 105) For Personal & Private Use Only w
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ asya cAnantarasUtreNa sambandho vAcyaH, sa cAyam-iha duHkhI duHkhAnAmevAvarttamanuparivarttata ityuktaM, tadihApi bhAvasuptA ajJAnino duHkhino duHkhAnAmevAvarttamanuparivartante iti, uktaM ca-"nAtaH paramahaM manye, jagato duHkhakAraNam / yathA'jJAnamahArogo, durantaH sarvadehinAm // 1 // " ityAdi, iha suptA dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra nidrApramAdavanto dravyasuptAH, bhAvasuptAstu mithyAtvAjJAnamayamahAnidrAvyAmohitAH, tato ye 'amunayaH' mithyAdRSTayaH satataM bhAvasuptAH sadvijJAnAnuSThAnarahitatvAt , nidrayA tu bhajanIyAH, munayastu sadbodhopetA mokSamArgAdacalantaste satatam-anavarataM 'jAgrati' hitAhitaprAptiparihAraM kurvate, ato dravyanidropagatA api kvacidvitIyapauruSyAdau satataM jAgarUkA eveti // enameva bhAvasvApaM jAgaraNaM ca viSayIkRtya niyuktikAro gAthAM jagAdasuttA amuNio sayA muNio suttAvi jAgarA hu~ti / dhammaM paDuca evaM niddAsutteNa bhaiyavvaM // 212 // suptA dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra nidrayA dravyasuptAn gAthAnte vakSyati, bhAvasuptAstvamunayo-gRhasthA mithyA-5 tvAjJAnAvRtA hiMsAdyAsravadvAreSu sadA pravRttAH, munayastvapagatamithyAtvAdinidratayA'vAptasamyaktvAdibodhA bhAvato jAgarUkA eva, yadyapi kvacidAcAryAnujJAtA dvitIyapauruSyAdau dIrghasaMyamAdhArazarIrasthityarthaM nidrAvazopagatA bhavanti tathApi sadA jAgarA eva,) evaM ca dharma pratItyoktAH suptA jAgradavasthAzca / dravyanidrAsuptena tu bhAjyametad-dharmaH syAdvA na vA, yadyasau bhAvato jAgarti tato nidrAsuptasyApi dharmaH syAdeva, yadivA bhAvato jAgrato nidrApramAdAvaSTabdhAntaHkaraNasya na syAdapi, yastu dravyabhAvasuptastasya na syAdeveti bhajanArthaH / atha kimiti dravyasuptasya dharmo na bhavatIti !, dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zI0) zrIAcA-| ucyate, dravyasupto hi nidrayA bhavati, sA ca durantA, kimiti ?, yataH styAnarddhitrikodaye samyaktvAvAptirbhavasiddhi-18| zIto03 rAGgavRttiH kasyApi na bhavati, tadvandhazca mithyAdRSTisAsvAdanayoranantAnubandhibandhasahacaritaH, kSayastvanivRttibAdaraguNasthAnakAlasaMkhyeyabhAgeSu kiyatsvapi gateSu satsu bhavati, nidrApracalayorapi udaye prAgvadeva, bandhoparamastvapUrvakaraNakAlasaMkhyeyabhAgAnte 18 uddezakaH1 bhavati, kSayaH punaH kSINakaSAyadvicaramasamaye, udayastUpazamakopazAntamohayorapi bhavatItyato duranto nidraaprmaadH| yathA // 152 // ca dravyasupto duHkhamavApnotyevaM bhAvasupto'pi (iti) darzayitumAha jaha sutta matta mucchiya asahINo pAvae bahuM dukkhaM / tivvaM apaDiyAraMpi vaTTamANo tahA logo // 213 // supto nidrayA matto madirAdinA mUchito gADhamarmaprahArAdinA asvAdhInaH-parAyatto vAtAdidoSodbhavagrahAdinA yathA bahu duHkhamapratIkAramavApnoti, tathA bhAvasvApe-mithyAtvAviratipramAdakaSAyAdike'pi 'vartamAnaH' avatiSThamAno 'lokaH' prANigaNo narakabhavAdikaM duHkhamavAmotIti gaathaarthH|| punarapi vyatirekadRSTAntadvAreNopadezadAnAyAha eseva ya uvaeso paditta payalAya pNthmaaiisuN| aNuhavai jaha saceo suhAI samaNo'vi taha ceva // 214 // nA 'eSa evaM pUrvokta upadezo yo vivekAvivekajanitaH, tathAhi-sacetano vivekI pradIpte sati prapalAyamAnaH sukhamanu bhavati, pathiviSaye ca sApAyanirapAyavivekajJaH, AdigrahaNAdanyasminvA dasyubhayAdau samupasthite sati, yathA vivekI // 152 // sukhenaiva tamapAyaM pariharan sukhabhAg bhavati, evaM zramaNo'pi bhAvataH sadA vivekitvAjAgradavasthAmanubhavan samastaka For Personal & Private Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ | lyANAspadIbhavati / atra ca suptAsuptAdhikAragAthAH - "jAgaraha NarA NiccaM jAgaramANassa baDhae buddhI / jo suai na so dhaNNo jo jaggai so sayA dhanno // 1 // suara suaMtassa suaM saMkiyakhaliyaM bhave pamattassa / jAgaramANassa suaM | thirapariciamappamattassa // 2 // nAlasseNa samaM sukkhaM, na vijjA saha niddayA / na veraggaM pamAeNaM, nAraMbheNa dayAluyA // 3 // jAgariA dhammINaM AhammINaM tu suttayA seA / vacchAhivabhagiNIe akahiMsu jiNo jayaMtIe // 4 // suyai ya ayagarabhUo suaMpi se nAsaI amayabhUaM / hohii goNabbhUo nahaMmi sue amayabhUe // 5 // " tadevaM darzanAvaraNIyakarmmavipAkodayena kvacitsvapannapi yaH saMvigno yatanAvAMzca sa darzanamohanIya mahAnidrApagamAjjAgradavastha eveti / ye tu suptAste'jJAnodayAdbhavanti, ajJAnaM ca mahAduHkhaM, duHkhaM ca jantUnAmahitAyeti darzayati loyaMsi jANa ahiyAya dukkhaM, samayaM logassa jANittA, ittha satthovarae, jassime sadA ya ruvAya rasAya gaMdhA ya phAsA ya abhisamannAgayA bhavaMti (sU0 106) 'loke' SaDjIvanikAye 'jAnIhi ' paricchindyA duHkhahetutvAdduHkham - ajJAnaM mohanIyaM vA tadahitAya - narakAdibha 1 jAgRta narA nityaM jAgrato vardhate buddhiH / yaH svapiti na sa dhanyaH yo jAgarti sa sadA dhanyaH // 1 // svapiti khapataH zrutaM zaGkitaskhalitaM bhavetpramattasya / jAgarataH zrutaM sthiraparicitamapramattasya // 2 // nAlasyena samaM saukhyaM na vidyA saha nidrayA / na vairAgyaM pramAdena nArambheNa dayAlutA // 3 // jAgrattA dharmiNAM adharmiNAM tu suptatA zreyasI / vatsAdhipabhaginyA akathayat jino jayantyAH // 4 // khapiti cAjagarabhUtaH zrutamapi tasya nazyatyamRtabhUtam / bhaviSyati gobhUto naSTe zrute'mRtabhUte // 5 // For Personal & Private Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 153 // vavyasanopanipAtAya, iha vA bandhavadhazArIramAnasapIDAyai jAyata ityetajjAnIhi, parijJAnAccaitatphalaM yaduta - dravyabhAvasvApAdajJAnarUpAdduHkhahetorapasarpaNamiti, kiM cAnyat - 'samaya' mityAdi, samayaH - AcAro'nuSThAnaM taM lokasyAsumadrAtasya jJAtvA atra zastroparato bhavedityuttarasUtreNa sambandho, loko hi bhogAbhilASitayA prANyupamardAdikaSAyahetukaM ka |mmapAdAya narakAdiyAtanAsthAneSUtpadyate, tataH kathaJcidudvRttyAvApya cAzeSaklezanAtanaM dharmakAraNamAryakSetrAdau manuSyajanma punarapi mahAmohamohitamatistattadArabhate yena yenAdho'dho vrajati, saMsArAnnonmajjatIti, ayaM lokAcArastaM jJAtvA, athavA samabhAvaH samatA tAM jJAtvA 'lokasye' ti saptamyarthe SaSThI, tatazcAyamartho -- 'loke' jantusamUhe 'samatA' samazatrumitratAM samAtmaparatAM vA jJAtvA yadivA sarve'pyekendriyAdayo jantavaH sadA svotpattisthAnariraMsavo maraNabhIravaH sukhepsavo duHkhadvipa ityevambhUtAM samatAM jJAtvA kiM kuryAdityAha - ' ettha satthovarae', 'atra' asmin SaTUkAyaloke zastrAdravyabhAvabhedAduparato dharmmajAgaraNena jAgRhi yadivA yadyatsaMyamazastraM prANAtipAtAdyAsravadvAraM zabdAdipaJcaprakAkAmaguNAbhiSvaGgo vA tasmAdya uparataH sa muniriti, Aha ca - 'jassime' ityAdi, yasya munerime - pratyAtmavedyAH | samasta prANigaNendriyapravRttiviSayabhUtAH zabdarUparasagandhasparzA manojJetarabhedabhinnA 'abhisamanvAgatA' iti, abhiH-Abhimukhyena samyag - iSTAniSTAvadhAraNatayA'nviti - zabdAdisvarUpAvagamAt pazcAdAgatAH - jJAtAH paricchinnA yasya munerbhavanti sa lokaM jAnAtIti sambandhaH, idamuktaM bhavati - iSTeSu na rAgamupayAti nApItareSu dveSam, etadevAbhisamanvAgamanaM teSAM nAnyaditi, yadivehaiva zabdAdayo duHkhAya bhavantyAstAM tAvatparaloka iti uktaM ca - " raktaH zabde hariNaH sparze For Personal & Private Use Only zIto0 3 uddezakaH 1 // 153 //
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHAKULAATOGUSACROREX nAgo rase ca vAricaraH / kRpaNapataGgo rUpe bhujago gandhe nanu vinssttH||1|| paJcasu raktAH paJca vinaSTA yatrAgRhItapara-12 mArthAH / ekaH paJcasu raktaH prayAti bhasmAntatAmabudhaH // 2 // " athavA zabde puSpazAlAdbhadrA nanAza rUpe arjunakataskaraH gandhe gandhapriyakumAraH rase saudAsaH sparze satyakiH sukumArikApatirvA lalitAGgakaH, paratra ca nArakAdiyAtanAsthAnabhayamiti // evaM zabdAdInubhayaduHkhasvabhAvAnavagamya yaH parityajedasau kaM guNamavApnuyAdityAha se AyavaM nANavaM veyavaM dhaMmavaM baMbhavaM pannANehiM pariyANai loyaM, muNIti vucce, dhammaviU ujjU, AvadRsoe saMgamabhijANai (sU0 107) yo hi mahAmohanidrAvRte loke duHkhamahitAya jAnAno lokasamayadarzI zastroparataH san zabdAdIna kAmaguNAn duHkhaikahetUnabhisamanvAgacchati jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAcaSTe 'sa' mumukSurAtmavAn-AtmA jJAnAdiko'syA|stItyAtmavAn , zabdAdiparityAgena hyAtmA'nena rakSito bhavati, anyathA nArakaikendriyAdipAte satyAtmakAryAkaraNAtkuto'syAtmeti, pAThAntaraM vA 'se AyavI nANavI' AtmAnaM zvabhrAdipatanarakSaNadvAreNa vettItyAtmavit, tathA jJAnayathAvasthitapadArthaparicchedakaM vettIti jJAnavit, tathA vedyate jIvAdisvarUpam aneneti vedaH-AcArAdyAgamaH taM vettItti vedavit, tathA durgatiprasRtajantudharaNasvabhAvaM svargApavargamArga dharma vettIti dharmavit, evaM brahma-azeSamalakalaGkavikalaM yogizarma vettIti brahmavit, yadivA aSTAdazadhA brahmeti, evambhUtazcAsau prakarSeNa jJAyate jJeyaM yaistAni prajJAnAni-matyA dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zI0) zrIAcA- dIni tailokN yathAvasthitaM jantulokaM tadAdhAraM vA kSetraM jAnAti-paricchinattItyuktaM bhavati, ya eva zabdAdiviSayasaGgasya zIto03 rAGgavRttiH parihartA sa eva yathAvasthitalokasvarUpaparicchedIti / yazcAnantaraguNopetaH sa kiM vAcya ? ityata Aha-'muNI' tyAdi, yo hyAtmavAn jJAnavAn vedavAn dharmavAn brahmavAn prajJAnairvyastaiH samastairvA lokaM jAnAti sa munirvAcyo, manute uddezakaH 1 manyate vA jagatastrikAlAvasthAM muniritikRtvA, kiM ca-'dhamma' ityAdi, dharma-cetanAcetanadravyasvabhAvaM zrutacAritrarUpaM // 154 // vA vettIti dharmavit, 'Rju'riti RjoH-jJAnadarzanacAritrAkhyasya mokSamArgasyAnuSThAnAdakuTilo yathAvasthitapadArthasvarUpaparicchedAdvA RjuH sarvopAdhizuddho'vakra itiyAvat / tadevaM dharmaviddajurmuniH kimbhUto bhavatItyAha-'AvaTTa' ityAdi, bhAvAvoM-janmajarAmaraNarogazokavyasanopanipAtAtmakaH saMsAra iti, uktaM hi-"rAgadveSavazAviddhaM, mithyAdarzana. dustaram / janmAvarte jagatkSiptaM, pramAdAbhAmyate bhRzam // 1 // " bhAvoto'pi zabdAdikAmaguNaviSayAbhilASaH, Avadartazca zrotazcAvarttazrotasI tayo rAgadveSAbhyAM sambandhaH-saGgastamabhijAnAti-Abhimukhyena paricchinatti-yathA'yaM saGgaH AvarttazrotasoH kAraNaM, jAnAnazca paramArthataH ko'bhidhIyate?, yo'nartha jJAtvA pariharati, tatazcAyamarthaH-saMsArazrota:saGgaM rAgadveSAtmakaM jJAtvA yaH pariharati sa eva AvartasrotasoH saGgasyAbhijJAtA // suptajAgratAM doSaguNaparicchedI ke 8 guNamavApnuyAdityAhasIusiNaccAI se niggaMthe arairaisahe, pharusayaM no veei, jAgara verovarae, vIre evaM // 154 // dukkhA pamukkhasi, jarAmacuvasovaNie nare sayayaM mUDhe dhammaM nAbhijANai (sU0 108) SACRAECIPROCHAS jalt Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ PERASAARISIRISHAHAR sabAhyAbhyantaragrantharahitaH san zItoSNatyAgI sukhaduHkhAnabhilASukaH zItoSNarUpau vA parISahAvatisahamAnaH saMyamAsaMyamaratyaratisahaH san paruSatAM-karkazatAM pIDAkAritAM parISahANAmupasargANAM vA karmakSapaNAyodyataH sAhAyyaM manyamAno 'no vetti' na tAn pIDAkAritvena gRhNAtItyuktaM bhavati, yadivA saMyamasya tapaso vA paruSatAM zarIrapIDotpAdanAta karmalepApanayanAdvA saMsArodvignamanA mumukSurnirAbAdhasukhonmukho 'na vetti' na saMyamatapasI pIDAkAritvena gRhNAtItiyAvat / kiM ca-'jAgara' ityAdi, asaMyamanidrApagamAjAgatIti jAgaraH, abhimAnasamuttho'marSAvezaH parApakArAdhyavasAyo vairaM tasmAduparato vairoparato, jAgarazcAsau vairoparatazceti vigRhya karmadhArayaH, ka evambhUto?--'vIraH' karmApana| yanazaktyupetaH, evambhUtazca tvaM vIra! AtmAnaM paraM vA duHkhAhuHkhakAraNAdvA karmaNaH pramokSyasIti / yazca yathoktAdviparItaH AvarttazrotasoH saGgamupagato'jAgaraH sa kimAmuyAdityAha-jarA ca mRtyuzca tAbhyAmAtmavazamupanIto 'nara' prANI 'satatam' anavarataM 'mUDho' mahAmohamohitamatirddharma-svargApavargamArga nAbhijAnIte-nAvagacchati, tat saMsAre sthAnameva nAsti yatra jarAmRtyU na staH, devAnAM jarA'bhAva iti cet, na, tatrApyupAntyakAle lezyAbalasukhaprabhutvavarNahAnyupapatterastyeva ca teSAmapi jarAsadbhAvaH, uktaM ca-"devA NaM bhaMte! savve samavaNNA?, no iNaDhe samaDhe, sekeNa tuNaM bhaMte! evaM 1 devA bhadanta ! sarve samavarNAH 1, naiSo'rthaH samarthaH, tat kenArthena bhadanta! evamucyate?, gautama! devA dvividhAH-pUrvotpannakAzca pazcAdupapannakAzca / tatra ye | te pUrvotpannakAste'vizuddhavarNAH, ye pazcAdutpannAste vizuddhavarNAH. dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zIto03 uddezakA 1 zrIAcA vuccai?, goyamA! devA duvihA-puvvovavaNNagA ya pacchovavaNNagA ya / tattha NaM je te pubbovavaNNagA te NaM avisuddharAGgavRttiH navaNNayarA, je NaM pacchovavaNNagA te NaM visuddhavaNNayarA" evaM lezyAdyapIti, cyavanakAle tu sarvasyaivaitadbhavati, tadyathA(zI0) "mAlyamlAniH kalpavRkSaprakampaH, zrIhInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA kAmarAgAGgabhaGgo, dRSTibhrAntirvepathuzcAra |tizca // 1 // " yatazcaivamataH sarva jarAmRtyuvazopanItamabhisamIkSya kiM kuryaadityaah||155|| pAsiya AurapANe appamatto parivvae, maMtA ya maima, pAsa AraMbhajaM dukkhamiNaMti NacA, mAI pamAI puNa ei gabbhaM, uvehamANo sadarUvesu ujjU mArAbhisaMkI maraNA pamuccaI, appamatto kAmehiM, uvarao pAvakammehi, vIre Ayagutte kheyanne, je pajjavajAyasatthassa kheyaNNe se asatthassa kheyanne, je asatthassa kheyapaNe se pajjavajAyasatthassa kheyanne, akammassa vavahAro na vijjai, kammuNA uvAhI jAyai, kammaM ca paDi lehAe (sU0 109) sa hi bhAvajAgarastaistairbhAvasvApajanitaiH zArIramAnasaidaHkhairAturAn-kiMkarttavyatAmUDhAn duHkhasAgarAvagADhAn prANAnabhedopacArAt prANino 'dRSTvA jJAtvA'pramattaH parivrajed-udyuktaH san saMyamAnuSThAnaM vidadhyAt / api ca-'maMtA' i For Personal & Private Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAdi, he matiman ! - sazrutika ! bhAvasutAturAn pazya, matvA caitajjAgratsuptaguNadoSApAdanaM mA svApamatiM kuru, kiM ca - 'AraMbha' mityAdi, ArambhaH - sAvadyakriyAnuSThAnaM tasmAjjAtamArambhajaM, kiM tad ? - duHkhaM tatkAraNaM vA karma / 'ida' miti pratyakSagocarApannamazeSArambhapravRttaprANigaNAnubhUyamAnamityetat 'jJAtvA' paricchidya nirArambho bhUtvA''tmahite jAgRhi / yastu viSayakaSAyAcchAditacetA bhAvazAyI sa kimApnuyAdityAha - 'mAI' ityAdi, madhyagrahaNAccAdyantayorgrahaNaM, | tena krodhAdikaSAyavAn madyAdipramAdavAnnArakaduHkhamanubhUya punastiryakSu garbhamupaiti / yastvakaSAyI pramAdarahitaH sa kimbhUto bhavatItyAha - 'uveha' ityAdi, bahuvacananirdezAdAdyartho gamyate, zabdarUpAdiSu yau rAgadveSau tAvupekSamANaH - akurvan Rjurbhavati-yatirbhavati, yatireva paramArthata RjuH, aparastvanyathAbhUtaH khyAdipadArthAnyathAgrahaNAdvakraH, kiM ca-sa RjuH zabdAdInupekSamANo maraNaM mArastadabhizaGkI- maraNAdudvijaMstatkaroti yena maraNAt pramucyate / kiM tatkarotItyAha - 'appamatta ' ityAdi, kAmairyaH pramAdastatrApramatto bhavet / kazcApramattaH syAd ?, ya kAmArambhakebhyaH pApebhya uparato bhavatIti darzayati - 'uvarao' ityAdi, uparato manovAkkAyaiH kutaH ? - pApopAdAnakarmmabhyaH ko'sau ? - vIraH, kimbhUto ? - guptAtmA, kazca gupto bhavati ?, yaH khedajJo, yazca khedajJaH sa kaM guNamavApnuyAdityAha - 'je pajjava' ityAdi, zabdAdInAM viSayANAM paryavAHvizeSAsteSu - tannimittaM jAtaM zastraM paryavajAtazastraM - zabdAdivizeSopAdAnAya yatprANyupaghAtakAryanuSThAnaM tatparyavajAta zastraM tasya paryavajAta zastrasya yaH khedajJo - nipuNaH so'zastrasya - niravadyAnuSThAnarUpasya saMyamasya khedajJo, yazcAzastrasya saMyamasya | khedajJaH sa paryavajAtazastrasya khedajJaH, idamuktaM bhavati - yaH zabdAdiparyAyAniSTAniSTAtmakAn tatprAptiparihArAnuSThAnaM ca For Personal & Private Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIto03 uddezakaH1 zrIAcA- zastrabhUtaM vetti so'nupaghAtakatvAtsaMyamamayazastrabhUtamAtmaparopakAriNaM vetti, zastrAzastre ca jAnAnastatrAptiparihArau virAGgavRttiH dhatte, etatphalatvAt jJAnasyeti, yadivA zabdAdiparyAyebhyastajanitarAgadveSaparyAyebhyo vA jAtaM yajjJAnAvaraNIyAdi (zI0) karma tasya yacchastraM dAhakatvAt tapastasya yaH khedajJaH tajjJAnAnuSThAnataH so'zastrasya saMyamasyApi khedajJaH, pUrvoktAdeva hetoH, hetuhetumadbhAvAcca yo'zastrasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasyApi khedajJa iti, tasya ca sNymtpHkhedjnysyaasrvniro||156|| dhaadnaadibhvopaattkrmkssyH| karmakSayAcca yadbhavati tadapyatidizati-'akammassa' ityAdi, na vidyate kASTaprakAramasyetyakA tasya 'vyavahAro na vidyate' nAsau nArakatiryagnarAmaraparyAptakAparyAptakabAlakumArAdisaMsArivyapadezabhAga bhavati / yazca sakarmA sa nArakAdivyapadezena vyapadizyata ityAha-kammuNA' ityAdi, upAdhIyate-vyapadizyate yenetyupAdhiH-vizeSaNaM sa upAdhiH karmaNA-jJAnAvaraNIyAdinA jAyate, tadyathA-matizrutAvadhimanaHparyAyavAn mandamatistIkSNo vetyAdi, cakSudarzanI acakSudarzanI nidrAlurityAdi, sukhI duHkhI veti, mithyAdRSTiH samyagmithyAdRSTiH strI pumAnna puMsakaH kaSAyItyAdi, sopakramAyuSko nirupakramAyuSko'lpAyurityAdi, nArakaH tiryagyonika ekendriyo dvIndriyaH paryAptiko'paryAptakaH subhago durbhaga ityAdi, uccairgotro nIcaigotro veti, kRpaNastyAgI nirupabhogo nirvIryaH, ityevaM karmaNA saMsArI vyapadizyate / yadi nAmaivaM tataH kiM karttavyamityAha-'kammaM ca ityAdi, karma-jJAnAvaraNIyAdi tatpratyupekSya bandhaM vA prakRtisthityanubhAvapradezAtmaka paryAlocya, tatsattAvipAkApannAMzca prANino yathA bhAvanidrayA zerate tathA'vagamyAkarmatopAye bhAvajAgaraNe yatitavyamiti, tadabhAvazcAnena prakrameNa bhavati, tadyathA-aSTavidhasatkarmApUrvAdikaraNakSa MORRORSAAMSANSAMS // 156 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhstkrmtaa| darzanAvaralyAnakeSu guNasthAnakeSu ca mayAvidhAnamucyate-tatra jJAnAharaNakAlIyAM zaile-/ REARRACCESTEALESALES pakazreNiprakrameNa mohanIyakSayaM vidhAyAntarmuhUrtamajaghanyotkRSTaM kAlaM saptavidhasatkarmA, tataH zeSaghAtitraye kSINe catavidhabhavopagrAhisatkarmA jaghanyato'ntarmuhUrtamutkRSTato dezAnAM pUrvakoTiM yAvat, punarUdvai paJcahasvAkSarodgiraNakAlIyAM zailezyavasthAmanubhUyAkA bhavati / sAmpratamuttaraprakRtInAM sadasatkarmatAvidhAnamucyate-tatra jJAnAvaraNIyAntarAyayoH pratyekamupAttapaJcabhedayozcaturdazasvapi jIvasthAnakeSu guNasthAnakeSu ca mithyAdRSTerArabhya kevaliguNasthAnAdArato'paravikalpAbhAvAt pnycvidhstkrmtaa| darzanAvaraNasya trINi satkarmatAsthAnAni, tadyathA-navavidhaM nidrApaJcakadarzanacatuSTayasamanvayAd etat sarvajIvasthAnAnuyAyi, guNasthAneSvapyanivRttibAdarakAlasaGkhyeyabhAgAn yAvat 1, tataH katicitsaGkhyeyabhAgAvasAne styAnarddhitrayakSayAt SaTsatkarmatAsthAnaM 2, tataH kSINakaSAyadvicaramasamaye nidrApracalAdvayakSayAccatu:satkarmatAsthAnaM, tasyApi kSayaH kSINakaSAyakAlAnta iti / vedanIyasya dve satkarmatAsthAne, tadyathA-dve api sAtAsAte ityekaM, anyatarodayArUDhazailezyavasthetaradvicaramakSaNakSaye sati sAtamasAtaM vA karmeti dvitIyaM 2 / mohanIyasya paJcadaza satkarmatAsthAnAni, tadyathA-poDaza kaSAyA nava nokaSAyA darzanatraye sati samyagdRSTeraSTAviMzatiH 1, samyaktvobalane samyagamithyAdRSTeH saptaviMzatiH 2, darzanadvayodalane'nAdimithyAdRSTervA paDriMzatiH 3, samyagdRSTeraSTAviMzatisatkamaNo'nansAnubandhyuddhalane kSapaNe vA caturviMzatiH 4, mithyAtvakSaye trayoviMzatiH 5, samyagmithyAtvakSaye dvAviMzatiH 6, kSAyikasamyagdRSTerekaviMzatiH 7, apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakSaye trayodaza 8, anyataravedakSaye dvAdaza 9, dvitIyavedakSaye satyekAdaza 10, hAsyAdiSaTakSaye paJca 11, puMvedAbhAve catvAri 12, sajvalanakrodhakSaye trayaH 13, mAnakSaye dvau 14, Jain Education Inter n al For Personal & Private Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 157 // | mAyAkSaye satyeko lobhaH 15, tatkSaye ca mohanIyAsatteti / AyuSo dve satkarmmatAsthAne sAmAnyena, tadyathA - parabhavA| yuSkabandhottarakAlamAyuSkadvayamekaM 1, dvitIyaM tu tadbandhAbhAva iti / nAmno dvAdaza satkarmmatAsthAnAni, tadyathA - trina vatiH 1 dvinavatiH 2 ekonanavatiH 3 aSTAzItiH 4 SaDazItiH 5 azItiH 6 ekonAzItiH 7 aSTasaptatiH 8 paTsatatiH 9 paJcasaptatiH 10 nava 11 aSTau 12 ceti, tatra trinavatiH - gatayazcatasraH 4 paJca jAtayaH 5 paJca zarIrANi 5 | pazca saGghAtAH 5 bandhanAni pazca 5 saMsthAnAni SaT 6 aGgopAGgatrayaM 3 saMhananAni SaT 6 varNapaJcakaM 5 gandhadvayaM 2 rasAH paJca 5 aSTau sparzA 8 AnupUrvIcatuSTayaM 4 agurulaghUpaghAtaparAghAtocchrAsAtapodyotAH SaT 6 prazastetara vihAyogatidvayaM 2 pratyekazarIratrasazubhasubhagasusvarasUkSmaparyApta kasthirAdeyayazAMsi setarANIti viMzatiH 20 nirmANaM tIrthakaratvamityevaM sarvasamudAye trinavatirbhavati 93, tIrthakaranAmAbhAve dvinavatiH 92, trinavaterAhArakazarIra saGghAtabandhanAGgopAGgacatuSTayAbhAve satyekonanavatiH 89, tato'pi tIrthakaranAmAbhAve'STAzItiH 88, devagatitadAnupUrvIdvayodbalane SaDazItiH 86, yadivA azItisatkarmaNo narakagatiprAyogyaM banataH tadgatyAnupUrvIdvaya vaikriyacatuSkabandha kasya paDazItiH devagatiprAyogyabandhakasya veti, tato narakagatyAnupUrvIdvayavaikriyacatuSTayodvalane'zItiH 80, punarmanuSyagatyAnupUrvIdvayodbalane'STasatatiH 78, etAnyakSapakANAM satkarmmatAsthAnAni / kSapakazreNyantargatAnAM tu procyante, tadyathA - trinavaterna ra katiryaggatitadAnupUrvIdvayaikadvitricaturindriyajAtyAtapodyotasthAvarasUkSma sAdhAraNarUpairnarakatiryaggatiprAyogyaistrayodazabhiH karmabhiH kSapitairazItirbhavati, dvinavatestvebhistrayodazabhiH kSapitairekonAzItiH, yA'sAvAhArakacatuSTayApagamenai konanavatiH saJjAtA For Personal & Private Use Only zIto0 3 uddezakaH 1 // 157 //
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAASAASASARAN tatastrayodazanAmni kSapite SaTsaptatirbhavati, tIrthakaranAmAbhAvApAditA'STAzItiH, aSTAzItestrayodazanAmAbhAve paJcasaptatiH, tatrAzIteH SaTsaptatervA tIrthakarakevalizailezyApanadvicaramasamaye tIrthakaranAmnaH prakSepAt vedyamAnanavakarmaprakRtivyudAsena kSayamupagate zeSanAmni antyasamaye navasatkammatAsthAnaM, tAzca vedyamAnA navemAH, tadyathA-manujagati 1 paJcendriyajAti 2 trasa 3 bAdara 4 paryAptaka 5 subhagAdeya 6-7 yaza-kIrti 8 tIrthakararUpAH 9, etA eva zailezyantyasamaye sattAM vibhrati, zeSAstu ekasaptatiH saptapaSTiA dvicaramasamaye kSayamupayAnti, etA eva nava atIrthakarakevalinastIrthakaranAmarahitA aSTau bhavanti, ato'ntyasamaye'STasatkarmatAsthAnamiti / sAmAnyena gotrasya dve satkarmatAsthAne, tadyathA| uccanIcagotrasadbhAve satyekaM satkarmatAsthAnaM, tejovAyUccairgotrodvalane kAlaMkalIbhAvAvasthAyAM nIcairgotrasatkarmateti dvitIyaM, yadivA ayogidvicaramasamaye nIcairgotrakSaye satyuccairgotrasatkarmatA, evaM dvirUpagotrAvasthAne satyekaM satkarmatAsthAnamanyataragotrasadbhAve sati dvitIyamityevaM karma pratyupekSya tatsattApagamAya yatinA yatitavyamiti / kiM ca kammamUlaM ca jaM chaNaM, paDilehiya savvaM samAyAya dohiM aMtehiM adissamANe taM parinAya mehAvI viittA logaM vaMtA logasannaM se mehAvI parikkamijAsi (sU0 110) / ttibemi // zItoSNIyoddezaH 1 // karmaNo mUlaM-kAraNaM mithyAtvAviratipramAdakapAyayogAH, caH samuccaye, karmamUlaM ca pratyupekSya 'yatkSaNa'miti 'kSaNu va sati vijAcargotrakSaye vAyucargotro sAmAnyena vAnava atIva zailezyanta For Personal & Private Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ mohitaM loka mAno vA tatkamapadezaM ca sarvanavRtti vidadhyAti - zrIAcA- 4 hiMsAyAM' kSaNanaM-hiMsanaM yatkimapi prANyupaghAtakAri tat karmamUlatayA pratyupekSya parityajet , pAThAntaraM vA 'kammamAhUyA rAmavRttiH jaM chaNaM' ya upAdAnakSaNo'sya karmaNaH tatkSaNaM kAhUya-karmopAdAya tatkSaNameva nivRttiM kuryAd, idamuktaM bhavati-a(sI0) jJAnapramAdAdinA yasminneva kSaNe karmahetukamanuSThAnaM kuryAttasminneva kSaNe labdhacetAH tadupAdAnahetonivRtti vidadhyAditi, uddezaka punarapyupadezadAnAyAha-'paDilehia' ityAdi, 'pratyupekSya' pUrvoktaM karma tadvipakSamupadezaM ca sarva 'samAdAya' gRhItvA // 158 // antahetutvAdantau-rAgadveSau tAbhyAM sahAdRzyamAnaH tAbhyAmanapadizyamAno vA tatkarma tadupAdAnaM vA rAgAdikaM jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti, rAgAdimohitaM lokaM viSayakaSAyalokaM vA jJAtvA vAntvA ca 'lokasaMjJA viSayapipAsAsaMjJitAM dhanAyAgrahagraharUpAM vA 'sa' medhAvI maryAdAvyavasthitaH san 'parAkrameta' saMyamAnuSThAne udyukto bhavet viSayapipAsAmariSadurga vA'STaprakAraM vA karmAvaSTabhyAd / itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat / iti zItoSNIyAdhyayanaprathamoddezakaTIkA samAptA // uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, pUrvoddezake bhAvasuptAH pradarzitAH, iha tu teSAM svApavipAkaphalamasAtamucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedamjAiM ca buddhiM ca iha'jja ! pAse, bhUehiM jANe paDileha sAyaM / tamhA'tivije paramaMti // 158 // NaccA, saMmattadaMsI na karei pAvaM // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAtiH - prasUtiH bAlakumArayauvanavRddhAvasthAvasAnA vRddhiH 'iha' manuSyaloke saMsAre vA adyaiva kAlakSepamantareNa, jAtiM ca vRddhiM ca 'pazya' avalokaya, idamuktaM bhavati jAyamAnasya yadduHkhaM vRddhAvasthAyAM ca yacchArIramAnasamutpadyate tadvivekacakSuSA pazya, uktaM ca - "jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa jaMtuNo / teNa dukkheNa saMtatto, na sarai jAimappaNo // 1 // virasarasiyaM rasaMto to so joNImuhAu niSphiDai / mAUe appaNo'via veaNamaulaM jaNemANo // 2 // " tathA - 'hINabhiNNasaro dINo, vivarIo vicittao / dubbalo dukkhio vasai, saMpatto carimaM dasaM // 3 // ' ityAdi, athavA Arya ityAmantraNaM bhagavAn gautamamAmantrayati, iha Arya ! jAtiM vRddhiM ca tatkAraNaM karmma kAryaM ca duHkhaM pazya, dRSTvA'vabuddhyasva yathA ca jAtyAdikaM na syAt tathA vidhatsva / kiM cAparaM - 'bhUehi 'mityAdi, bhUtAni - caturdazabhUtagrAmAstaiH samamAtmanaH sAtaM sukhaM 'pratyupekSya' paryAlocya jAnIhi, tathAhi - yathA tvaM sukhapriya evamanye'pIti, yathA ca tvaM duHkhadviDevamanye'pi jantavaH, evaM matvA'nyeSAmasAtotpAdanaM na vidadhyAH, evaM ca janmAdiduHkhaM na prApsyasIti, uktaM ca - " yatheSTaviSayAH sAtamaniSThA itarattava / anyatrApi viditvaivaM na kuryAdapriyaM jane // 1 // " yadyevaM tataH kimityAha - ' tamhA' ityAdi, 'tasmAd' jAtivRddhisukhaduHkhadarzanAdatIva vidyA- tattvaparicchetrI yasyAsAvatividyaH sa 1 jAyamAnasya yadduHkhaM mriyamANasya jantoH / tena duHkhena saMtapto na smarati jAtimAtmanaH // 1 // virasarasitaM rasan tataH sa yonimukhAt nissarati / mAturAtmano'pi ca vedanAmatulAM janayan // 2 // hInabhinnakharo dIno viparIto vicittakaH / durbalo duHkhito vasati saMprAptaH caramAM dazAm // 3 // For Personal & Private Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) | zIto03 uddezakaH2 // 159 // | 'paramaM mokSaM jJAnAdikaM vA tanmArga jJAtvA samyaktvadazI san pApaM na karoti, sAvadyamanuSThAnaM na vidadhAtItyuktaM bhavati / pApasya ca mUlaM snehapAzAstadapanodArthamAha ummuMca pAsa iha macciehiM, AraMbhajIvI ubhayANupassI / kAmesu giddhA nicayaM ka raMti, saMsiccamANA puriti gabhaM // 2 // 'iha' manuSyaloke caturvidhakaSAyaviSayavimokSakSamAdhAre mattyaiH sArddha dravyabhAvabhedabhinnaM pAzamut-prAbalyena 'muJca' apAkuru, sa hi kAmabhogalAlasastadAdAnahetohi~sAdIni pApAnyArabhate ato'padizyate-'AraMbha' ityAdi, ArambheNa jIvituM zIlamasyetyArambhajIvI-mahArambhaparigrahaparikalpitajIvanopAyaH ubhayaM-zArIramAnasamaihikAmuSmikaM vA draSTuM zIlamasyeti sa tathA, kiM ca kAmesu' ityAdi, kAmA-icchAmadanarUpAsteSu gRddhAH-adhyupapannA nicayaM-karmopacayaM kurvanti / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'saMsicca' ityAdi, tena kAmopAdAnajanitena karmaNA 'saMsicyamAnAH' ApUryamANA garbhAdgarbhAntaramupayAnti, saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTante, Asata ityuktaM bhavati / tadevamanibhRtAtmA kiMbhUto bhavatItyAha- . ___ avi se hAsamAsaja, haMtA naMdIti mnnii| alaM bAlassa saMgeNa, veraM vaDvei appnno||3|| hIbhayAdinimittazcetoviplavo hAsastamAsAdya-aGgIkRtya 'sa' kAmagRbhurhatvA'pi prANino 'nandI'ti krIDeti manyate, tAtmA kibhAbhAntaramupayAnti, tyAha-saMsiJca' ityamA icchAmadanarUpA // 159 // For Personal & Private Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadati ca mahAmohAvRto'zubhAdhyavasAyo yathA ete pazavo mRgayArtha sRSTAH, mRgayA ca sukhinAM krIDAyai bhavati, ityevaM mRSAvAdAdattAdAnAdiSvapyAyojyaM / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'ala'mityAdi, alaM-paryAptaM bAlasya-ajJasya yaH prANAtipAtAdirUpaH saGgo viSayakaSAyAdimayo vA tenAlaM, bAlasya hAsyAdisaGgenAlaM, kimiti ced?, ucyate, 'vera'mityAdi, puruSAdivadhasamutthaM vairaM tadvAlaH saGgAnuSaGgI sannAtmano varddhayati, tadyathA-guNasenena hAsyAnuSaGgAdagnizANaM nAnAvidhairupAyairupahasatA navabhavAnuSaGgi vairaM varddhitaM, evamanyatrApi viSayasaGgAdAvAyojyaM // yatazcaivamataH kimityAha tamhAtivijo paramaMti NaJcA, AyaMkadaMsI na karei pAvaM / aggaM ca mUlaM ca vigiMca dhIre, palicchidiyA NaM nikammadaMsI // 4 // yasmAdvAlasaGgino vairaM varddhate tasmAdatividvAn parama-mokSapadaM sarvasaMvararUpaM cAritraM vA samyagjJAnaM samyagdarzanaM vA, etatparamiti jJAtvA kiM karotItyAha-Ayake'tyAdi, AtaGko-narakAdiduHkhaM tadraSTuM zIlamasyetyAtaGkadarzI sa 'pApa' pApAnubandhi karma na karoti, upalakSaNArthatvAnna kArayati nAnumanyate / punarapyupadezadAnAyAha-'aggaM ca'ityAdi, agraMbhavopagrAhikarmacatuSTayaM mUlaM-ghAtikarmacatuSTayaM, yadivA mohanIyaM mUlaM zeSANi tvagraM, yadivA mithyAtvaM mUlaM zeSaM tvayaM, tadevaM sarvamagraM mUlaM ca 'vigiMca' iti tyajApanaya pRthakkaru, tadanenedamuktaM bhavati-na karmaNaH paudgalikasyAtyantikaH kSayaH, api tvAtmanaH pRthakkaraNaM, kathaM mohanIyasya mithyAtvasya vA mUlatvam ? iti cet, tadvazAccheSaprakRtibandho yataH, For Personal & Private Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 16 // uktaM ca-"na mohamativRttya bandha uditastvayA karmaNAM, na caikavidhabandhanaM prakRtibandhavibhayo mahAn / anAdibhavahetureSa|| zIto03 na ca vadhyate nAsakRttvayA'tikuTilA gatiH kuzala! karmaNAM darzitA // 1 // " tathA cAgamaH-"kahaNNaM bhaMte! jIvA aha uddezaka kammapagaDIo baMdhaMti ?, goyamA! NANAvaraNijjassa udaeNaM darisaNAvaraNija kammaM niyacchai, darisaNAvaraNijjassa kammassa udaeNaM daMsaNamohaNIyaM kammaM niyacchai, dasaNamohaNijjassa kammassa udaeNaM micchattaM niyacchai, micchatteNaM udi-| NNeNaM evaM khalu jIve aDhakammapagaDIo baMdhaI", kSayo'pi mohanIyakSayAvinAbhAvI, uktaM ca-"nAyagaMmi hate saMte, |jahA seNA viNassaI / evaM kammA viNassaMti, mohaNije khayaM gae // 1 // " ityAdi, athavA mUlam-asaMyamaH karma vA, agraM-saMyamatapasI mokSo vA te mUlAgre 'dhIraH' akSobhyo dhIvirAjito vA vivekena duHkhasukhakAraNatayA'vadhAraya / kiM ca-'palicchidiyA Na'mityAdi, tapaHsaMyamAbhyAM rAgAdIni bandhanAni tatkAryANi vA karmANi chittvA niSkarmadarzI bhavati, niSkarmANamAtmAnaM pazyati tacchIlazca niSkarmatvAdvA apagatAvaraNaH sarvadarzI sarvajJAnI ca bhavati // yazca nikarmadI bhavati so'paraM kimAnuyAdityAha 1 kathaM bhadanta ! jIvA aSTa karmaprakRtInanti !, gautama! jJAnAvaraNIyasyodayena darzanAvaraNIya karma bananti, darzanAvaraNIyasya karmaNa udayena darzanamohanIyaM lAkarma badhnanti, darzanamohanIyasya karmaNa udayena mithyAtvaM badhnanti, mithyAtvenoditenaivaM khalu jIvA aSTa karmaprakRtIbhranti // 2 nAyake hate sati yathA senA vinshyti| evaM karmANi vinazyanti mohanIye kSayaM gate // 1 // 150 // For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ esa maraNA pamuccai, se hu diTTabhae muNI, logaMsi paramadaMsI vivittajIvI uvasaMte samie sahie yA jae kAlakaMkhI parivae, bahuM ca khalu pAvaM kammaM pagaDaM ( sU0 111 ) bibe 'eSa' ityanantarokto mUlAgrarecako niSkarmmadarzI maraNAd - AyuH kSayalakSaNAt mucyate, AyuSo bandhanAbhAvAd, ya| divA AjavajavIbhAvAdAvIcImaraNAdvA sarva eva saMsAro maraNaM tasmAtpramucyate / yazcaivaM sa kimbhUto bhavatItyAha - 'se hu' ityAdi, 'saH' anantarokto munirdRSTaM saMsArAdbhayaM saptaprakAraM vA yena sa tathA, huravadhAraNe dRSTabhaya eva / kiM ca'loyaMsi' ityAdi, loke dravyAdhAre caturddazabhUtagrAmAtmake vA paramo - mokSastatkAraNaM vA saMyamaH taM draSTuM zIlamasyeti paramadarzI, tathA 'viviktaM' strIpazupaNDakasamanvitazayyAdirahitaM dravyataH bhAvatastu rAgadveSarahitamasakGkiSTaM jIvituM zIlamasyeti viviktajIvI, yazcaivambhUtaH sa indriyanondriyopazamAdupazAnto, yazcopazAntaH sa paJcabhiH samitibhiH samyagvA ito - to mokSamArge samitaH, yazcaivaM sa jJAnAdibhiH sahitaH - samanvito, yazca jJAnAdisahitaH sa sadA yataHapramAdI / kimavadhizcAyamanantaroko guNopanyAsa ityAha- 'kAla' ityAdi, kAlo - mRtyukAlastamAkAGkSituM zIlamasyeti kAlAkAGkSI sa evambhUtaH pari:- samantAttra jelarivrajet yAvasaryAyAgataM paNDitamaraNaM tAvadAkAGkSamANo viviktajIvitvAdiguNopetaH saMyamAnuSThAnamArge pariSvaSkediti / syAdetat- kimarthaM evaM kriyate ? ityAha-mUlottaraprakRtibhedabhinnaM prakRtisthityanubhAvapradeza bandhAtmakaM bandhodayasatkarmmatAvyavasthAmayaM tathA baddhaspRSTanidhatta nikAcitAvasthA For Personal & Private Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIto03 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 161 // uddezaka:2 gataM karma tacca na isIyasA kAlaMna kSayamupayAtItyataH kAlAkAGkSItyuktaM, tatra bandhasthAnApekSayA tAvanmUlottaraprakRtInA bahutvaM pradaryate, tadyathA-sarvamUlaprakRtIrbanato'ntamuhUrta yAvadaSTavidhaM, AyuSkavarja saptavidhaM, tajaghanyenAntarmuhUrtamutkRSTatastadrahitAni trayastriMzatsAgaropamANi pUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni, sUkSmasaMparAyasya mohanIyabandhoparame AyuSkabandhAbhAvAt SaDvidham , etacca jaghanyataH sAmayikamutkRSTatastvantarmuhUrttamiti, tathopazAntakSINamohasayogikevalinAM saptavidhabandhoparame sAtamekaM banatAmekavidhaM bandhasthAnaM, tacca jaghanyena sAmayikamutkaSTato dezonapUrvakoTikAlIyaM / idAnImuttaraprakRtibandhasthAnAnyabhidhIyante-tatra jJAnAvaraNAntarAyayoH paJcabhedayorapyekameva dhruvabandhitvAddhandhasthAnaM, darzanAvaraNIyasya trINi bandhasthAnAni-nidrApaJcakadarzanacatuSTayasamanvayAd dhruvabandhitvAnnavavidhaM 1, tataH styAnacitrikasyAnantAnubandhibhiH saha bandhoparame padbhidhaM 2, apUrvakaraNasakhyeyabhAge nidrApracalayobandhoparame catuvidhaM bandhasthAnaM 3 / vedanIyasyaikameva bandhasthAna-sAtamasAtaM vA banataH, ubhayorapi yaugapadyena virodhitayA bandhAbhA|vAt / mohanIyavandhasthAnAni daza, tadyathA-dvAviMzatiH-mithyAtvaM 1 SoDaza kaSAyA 17 anyataravedo 18 hAsyaratiyugmAratizokayugmayoranyatara 20 dayaM 21 jugupsA 22 ceti 1, mithyAtvavandhoparame sAsvAdanasya saivaikaviMzatiH 2, saiva samyagamithyAdRSTeraviratasamyagdRSTervA anantAnubandhyabhAve saptadazavidhaM bandhasthAnaM 3, tadeva dezaviratasyApratyAkhyAnabandhAbhAve trayodazavidhaM 4, tadeva pramattApramattApUrvakaraNAnAM yatInAM pratyAkhyAnAvaraNabandhAbhAvAnnavavidhaM 5, etadeva hAsyAdiyugmasya bhayajugupsayozcApUrvakaraNacaramasamaye bandhoparamAtpaJcavidhaM 6, tato'nivRttikaraNasaGkhyeyabhAgAvasAne puMve // 16 // For Personal & Private Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadyathA yoktiprAyogyAnupUrvI ayazaHkIrtirnimANAptikasthAne paryApta dabandhoparamAccaturvidhaM 7, tato'pi tasminneva saGkhyeyabhAge kSayamupagacchati sati krodhamAnamAyAlobhasavalanAnAM krameNa bandhoparamAtrividhaM 8 dvividha 9 mekavidhaM 10 ceti, tasyApyanivRttikaraNacaramasamaye bandhoparamAnmohanIyasyAbandhakaH / AyuSaH sAmAnyenaikavidha bandhasthAnaM caturNAmanyatarat, dyAdeyogapadyena bandhAbhAvo virodhAditi / nAmno'STau bandhasthAnAni, tadyathA-trayoviMzatistiryaggatiprAyogyaM banatastiryaggatirekendriyajAtiraudArikataijasakAma'NAni huNDasaMsthAnaM varNagandharasasparzAstiryaggatiprAyogyAnupUrvI agurulaghUpaghAtaM sthAvaraM bAdarasUkSmayoranyataradaparyAptakaM pratyekasAdhAraNayoranyatarat asthiraM azubhaM durbhagaM anAdeyaM ayaza-kIrtinirmANamiti, iyamekendriyAparyAptakaprAyogya banato mithyAdRSTarbhavati 1, iyameva parAghAtocchAsasahitA paJcaviMzatiH, navaramaparyAptakasthAne paryAptakameva vAcyaM 2, iyameva cAtapodyotAnyatarasamanvitA paDriMzatiH, navaraM bAdarapratyeke eva vAcye 3, tathA devagatiprAyogyaM banato'STAviMzatiH, tathAhi-devagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 vaikriya 3 taijasa 4 kArmaNAni 5 zarIrANi samacaturasraM 6 aGgopAGgaM 7 varNAdicatuSTayaM 11 AnupUrvI 12 agurulaghU 13 paghAta 14 parAghAta 15 ucchAsAH 16 prazastavihAyogatiH17 trasaM |18 bAdaraM 19 paryAptakaM 20 pratyekaM 21 sthirAMsthirayoranyatarat 22 zubhAzubhayoranyatarat 23 subhagaM 24 susvaraM 25 AdeyaM 26 yazAkIrtyayazAkIyoranyatarat 27 nirmANamiti 28, eSaiva tIrthakaranAmasahitA ekonatriMzat, sAmprataM | triMzat-devagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 vaikriyA 3 hArakA 4 GgopAGga 6 catuSTayaM taijasa 7 kArmaNe 8 saMsthAnamAdyaM 9 1 sthiraM. 2 zubhaM. / dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) zIto03 uhezakaH2 // 162 // POSTASISRAHOROSCASISRES varNAdicatuSka 13 AnupUrvI 14 agurulaghU 15 paghAtaM 16 parAghAta 17 ucchAsaM 18 prazastavihAyogatiH 19 vasaM 20 bAdaraM 21 paryAptakaM 22 pratyekaM 23 sthiraM 24 zubhaM 25 subhagaM 26 susvaraM 27 AdeyaM 28 yaza-kIrti 29 nirmANa30 miti ca banata eka bandhasthAnaM 6, eSaiva triMzattIrthakaranAmasahitA ekatriMzat 7, eteSAM ca bandhasthAnAnAmekendriyadvIndriyatrIndriyanarakagatyAdibhedena bahuvidhatA karmagranthAdavaseyA, apUrvakaraNAdiguNasthAnakatraye devagatiprAyogyabandhoparamAdyazaHkIrtimeva banataH ekavidhaM bandhasthAnamiti 8, tata Urkha nAmno bandhAbhAva iti / gotrasya sAmAnyenaika bandhasthAnaM-uccanIcayoranyatarat, yogaponobhayobandhAbhAvo virodhAditi / tadevaM bandhadvAreNa lezato bahutvamAveditaM karmaNAM, tacca bahu karma prakRtaM baddhaM prakaTaM vA, tatkAryapradarzanAt, khaluzabdo vAkyAlaGkAre'vadhAraNe vA, baDheva tatkarma / yadi nAmaivaM tatastadapanayanArtha kiM karttavyamityAha saccami dhiI kuvvahA, etthovarae mehAvI savvaM pAvaM kammaM josai (sU0 112) | sadbhyo hitaH satyaH-saMyamastatra dhRtiM kurudhvaM, satyo vA maunIndrAgamo yathAvasthitavastusvarUpAvirbhAvanAt, tatra bhagavadAjJAyAM dhRtiM kumArgaparityAgena kurudhvamiti, kiM ca etthovarae' ityAdi, 'atra' asmin saMyame bhagavadvacasi vA upasAmIpyena rato-vyavasthito 'medhAvI' tattvadazI 'sarvam' azeSa 'pApa' karma saMsArArNavaparibhramaNahetuM jhoSayati-zoSayati kSayaM nayatItiyAvat / ukto'pramAdaH, tatpratyanIkastu pramAdaH, tena ca kaSAyAdipramAdena pramattaH kiMguNo bhavatItyAha baa||162|| For Personal & Private Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ agacitte khalu ayaM purise, se keyaNaM arihae pUriNNae, se aNNavahAe aNNapariyAvAe aNNapariggahAe jaNavayavahAe jaNavayapariyAvAe jaNavayapariggahAe (sU0 113) anekAni cittAni kRSivANijyAvalaganAdIni yasyAsAvane kacittaH, khaluravadhAraNe, saMsArasukhAbhilASya ne kacitta eva bhavati, 'ayaM puruSa' iti pratyakSagocarIbhUtaH saMsAryapadizyate, atra ca prAgupanyastadadhighaTikayA kapiladaridreNa caM | dRSTAnto vAcya iti / yazcAnekacitto bhavati sa kiM kuryAdityAha - 'se keyaNa' mityAdi, dravyaketanaM cAlinI paripU| rNakaH samudro veti bhAvaketanaM lobhecchA, tadasAvanekacittaH kenApyabhRtapUrvaM purayitumarhati, arthitayA zakyAzakyavicArAkSamo'zakyAnuSThAne'pi pravarttata ityuktaM bhavati, sa ca lobhecchApUraNavyAkulitamatiH kiM kuryAdityAha - ' se aNNavahAe' ityAdi, sa lobhapUraNapravRtto'nyeSAM prANinAM vadhAya bhavati, tathA'nyeSAM zArIramAnasa paritApanAya, tathA'nyeSAM dvipadacatuSpadAdInAM parigrahAya janapade bhavA jAnapadAH kAlapraSTAdayo rAjAdayo vA tadvadhAya, magadhAdijanapadA vA tadvadhAya, tathA janapadAnAM lokAnAM parivAdAya-dasyurayaM pizuno vetyevaM marmodghaTTanAya, tathA janapadAnAM magadhAdInAM parigrahAya, prabhavatIti sarvatrAdhyAhAraH // kiM ya ete lobhapravRttA vadhAdikAH kriyAH kurvvanti te tathAbhUtA evAsate utAnyathA'pIti darzayati AsevittA etaM (vaM) aTuM iccevege samuTTiyA, tamhA taM biiyaM no seve, nissAraM pAsiya For Personal & Private Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - zrIAcArAGgavRttiH (zI0) - - // 163 // - nANI, uvavAyaM cavaNaM NaccA, aNaNNaM cara mAhaNe, se na chaNena chaNAvae chaNaMtaM nANu- zIto03 jANai, nirdibaMda naMdi, arae payAsu, aNomadaMsI, nisapaNe pAvehiM kammehiM (sU0114) uddezakaH2 evam-anantaroktamarthamanyavadhaparigrahaparitApanAdikamAsevya 'ityeveti lobhecchApratipUraNAyaiva 'eke' bharatarAjAdayaH 'samutthitAH' samyagyogatrikeNotthitAH saMyamAnuSThAnenodyatAstenaiva bhavena siddhimAsAdayanti / saMyamasamutthAnena ca samutthAya kAmabhogAn hiMsAdIni cAnavadvArANi hitvA kiM vidheyamityAha-'tamhA' yasmAdvAntabhogatayA kRtapratijJastasmAdbhogalipsutayA taM dvitIyaM mRSAvAdamasaMyama vA nAseveta / viSayArthamasaMyamaH sevyate, te ca viSayA niHsArA | iti darzayati-'nissAraM' ityAdi, sAro hi viSayagaNasya tatprAptau tRptistadabhAvAnniHsArastaM dRSTvA 'jJAnI' tattvavedI || na viSayAbhilASaM vidadhyAt / na kevalaM manuSyANAM, devAnAmapi viSayasukhAspadamanityaM jIvitamiti ca darzayati-'uvavAyaM cavaNaM NaccA' upapAtaM-janma cyavanaM-pAtastacca jJAtvA na viSayasaGgonmukho bhavediti, yato niHsAro viSayagrAmaH samastaH saMsAro vA sarvANi ca sthAnAnyazAzvatAni, tataH kiM karttavyamityAha-'aNaNNa'mityAdi, mokSamArgAdanyo'saMyamo nAnyo'nanyaH-jJAnAdikastaM cara 'mAhaNa' iti muniH / kiM ca-se na chaNe' ityAdi, sa munirananyasevI prANino na kSaNuyAt-na hanyAt nApyaparaM ghAtayet ghAtayantaM na samanujAnIyAt / caturthavratasiddhaye vidamupadizyate-'nibiMda // 163 / / ityAdi, nirvindasva-jugupsasva viSayajanitAM 'naMdI' pramodaM, kimbhUtaH san ? 'prajAsu' strISu arakto-rAgarahito, dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvayecca yathaite viSayAH kimpAkaphalopamAstrapuSIphalanivandhanakaTavaH, atastadarthe parigrahAgrahayogaparAGmukho bhavediti, uttamadharmapAlanArthamAha-'aNoma' ityAdi, avama-hInaM mithyAdarzanAviratyAdi tadviparyastamanavamaM tadraSTuM zIlamasyetyanavamadarzI samyadgarzanajJAnacAritravAn , evambhUtaH san prajAnugAM nandiM nirvindasveti saNTaGkaH / yazcAnavamasaMdarzI sa kimbhUto bhavatItyAha-nisanna' ityAdi, pApopAdAnebhyaH karmabhyo niSaNNo-niviNNaH pApakarmabhyaH pApakarmasu vA kartavyeSu nivRtta itiyAvat // kiM ca kohAimANaM haNiyA ya vIre, lobhassa pAse nirayaM mahaMtaM / tamhA ya vIre virae vahAo, chidija soyaM lahubhUyagAmI // 1 // gaMthaM pariNAya iha'jja ! dhIre, soyaM pariNNAya carija daMte / ummaja lar3e iha mANavehiM, no pANiNaM pANe samArabhijA // 2 // si tibemi / dvitIya uddezakaH 3-2 // krodha AdiryeSAM te krodhAdayaH mIyate-paricchidyate'neneti mAna-svalakSaNaM anantAnubandhyAdivizeSaH, krodhAdInAM mAnaM krodhAdimAnaM, krodhAdi yo mAno-garvaH krodhakAraNastaM hanyAt , ko'sau?-dhIraH, dveSApanodamuktvA rAgApanodArthamAha -'lohassa' ityAdi, lobhasyAnantAnubandhyAdezcaturvidhasyApi sthitiM vipAkaM ca pazya, sthitimahatI sUkSmasamparAyAnuyAyitvAd vipAko'pyapratiSThAnAdinarakApattermahAn , yata AgamaH-"macchA maNuA ya sattami puDhaviM" te ca mahA COMCARRORSCORKS For Personal & Private Use Only anww.jainelibrary.org
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) - // 164 // lobhAbhibhUtAH saptamapRthivIbhAjo bhavantIti bhAvArthaH / yadyevaM tataH kiM karttavyamityAha-'tamhA' ityAdi, yasmAllobhAbhibhUtAH prANivadhAdipravRttitayA mahAnarakabhAjo bhavanti, tasmAdvIro lobhahetoH-vadhAdvirataH syAt, kiM ca"chiMdija' ityAdi, zokaM bhAvoto vA chindyAt-apanayet, kimbhUto?-laghubhUto-mokSaH saMyamo vA taM gantuM zIla uddezakaH2 masyeti laghubhUtagAmI, laghubhUtaM vA kAmayituM zIlamasyeti laghubhUtakAmI, punarapyupadezadAnAyAha-'gantha' mityAdi, 'granthaM' bAhyAbhyantarabhedabhinnaM jJaparijJayA parijJAya ihAdyaiva kAlAnatipAtena dhIraH san pratyAkhyAnaparijJayA parityajet , kiM ca-'soya' mityAdi, viSayAbhiSvaGgaH saMsArazrotastat jJAtvA dAnta indriyanoindriyadamena saMyamaM carediti,8 kimabhisandhAya saMyama caredityAha-'ummaja laDu'mityAdi, iha mithyAtvAdizaivalAcchAditasaMsArahUde jIvakacchapaH zrutizraddhAsaMyamavIryarUpamunmajanamAsAdya-labdhvA, anyatra sampUrNamokSamArgAsambhavAt mAnuSyeSvityuktaM, ktvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAduttarakriyAmAha-'no pANiNa' mityAdi, prANA vidyante yeSAM te prANanasteSAM prANAn-paJcendriyatrividhabalocchAsanizvAsAyuSkalakSaNAn 'no samArabhethAH' na vyaparopayeH, tadupaghAtakAryanuSThAnaM mA kRthA ityuktaM bhavati, itiH parisamAptau, bravImIti pUrvavat / zItoSNIyAdhyayane dvitIyoddezakaTIkA samApteti / ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake duHkhaM tatsahanaM ca pratipAditaM, na ca tatsahanenaiva saMyamAnuSThAnarahitena pApakarmAkaraNatayA vA zramaNo bhavatItyetat prAguddezArthAdhikArani- // 164 // rdiSTamucyate, tato'nena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ SRIGANGACANCHAR saMdhi loyassa jANittA, Ayao bahiyA pAsa, tamhA na haMtA na vighAyae, jamiNaM anna mannavitigicchAe paDilehAe na karei pAvaM kammaM, kiM tattha muNI kAraNaM siyA? (sU0 115) tatra sandhivyato bhAvatazca, tatra dravyataH kuDyAdivivaraM bhAvataH karmavivaraM, tatra darzanamohanIyaM yadudIrNa tatkSINaM zeSamupazAntamityayaM samyaktvAvAptilakSaNo bhAvasandhiH, yadivA jJAnAvaraNIyaM viziSTakSAyopazamikabhAvamupagatamityayaM samyagjJAnAvAptilakSaNaH sandhiH, athavA cAritramohanIyakSayopazamAtmakaH sandhistaM jJAtvA na pramAdaH zreyAniti, yathA hi lokasya cArakAdyavaruddhasya kuDyanigaDAdInAM sandhi-chidraM jJAtvopalabhya na pramAdaH zreyAn , evaM mumukSorapi karma& vivaramAsAdya lavakSaNamapi putrakalatrasaMsArasukhavyAmoho na zreyase bhavatIti, yadivA sandhAna sandhiH, sa ca bhAvasandhi - nadarzanacAritrAdhyavasAyasya karmodayAt truTyataHpunaHsandhAnaM-mIlanam , etatkSAyopazamikAdibhAvalokasya vibhaktipariNAmAdvA loke jJAnadarzanacAritrAhe bhAvasandhi jJAtvA tadakSuNNapratipAlanAya vidheyamiti, yadivA sandhiH-avasaro dharmAnuSThAnasya taM jJAtvA lokasya-bhUtagrAmasya duHkhotpAdanAnuSThAnaM na kuryAt / sarvatrAtmaupamyaM samAcaredityAha-'Ayao' ityAdi, yathA hyAtmanaH sukhamiSTamitarattvanyathA tathA bahirapi-Atmano vyatiriktAnAmapi jantUnAM sukhapriyatvamasukhApriyatvaM ca pazya' avadhAraya / tadevamAtmasamatAM sarvaprANinAmavadhArya kiM karttavyamityAha-'tamhA' ityAdi, yasmAtsarve'pi jantavo duHkhadviSaH sukhalipsavastasmAtteSAM 'na hantA' na vyApAdakaH syAnnApyaparaistAn jantUna vividhaiH-nAnAprakArairupA For Personal & Private Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ CARE zIto03 uddezakaH3 zrIAcA- tAyairghAtayet vighAtayediti, yadyapi kAMzcit sthUlAn sattvAn svayaM pApaNDino na nanti tathA'pyaudezikasannidhyAdiparibhorAGgavRttiH gAnumateraparairghAtayanti / na caikAntena pApakarmAkaraNamAtratayA zramaNo bhavatIti darzayati-'jamiNa' mityAdi, yadidaM(zI0) yadetat pApakarmAkaraNatAkAraNaM, kiM tad ?, darzayati-anyo'nyasya parasparaM yA vicikitsA-AzaGkA parasparato bhayaM lajjA vA tayA tAM vA pratyupekSya parasparAzaGkayA'pekSayA vA pApaM-pApopAdAnaM karmAnuSThAnaM 'na karoti' na vidhatte, kiM // 165 // prazne kSepe vA, 'tatra' tasmin pApakarmAkaraNe kiM muniH kAraNaM syAt?, kiM muniritikRtvA pApakarma na karoti ?, kAkA pRcchati, yadivA yadi nAmAsau yathoktanimittAtsApAnuSThAna vidhAyI na saJjajJe kimetAvataiva munirasau?, naiva munirityarthaH, adrohAdhyavasAyo hi munibhAvakAraNaM, sa ca tatra na vidyate, aparopAdhyAvezAt , vineyo vA pRcchati-yadidaM parasparAzaGkayA AdhAkAdipariharaNaM tanmunibhAvAGgatAM yAtyAhosvinnati?, AcArya Aha-saumya ! nirastAparavyApAraH zRNu-'jamiNa'mityAdi, (aparopAdhinirasta heyavyApAratvameva munibhAvakAraNamiti bhAvArthaH, yataH zubhAntaHkaraNapariNAmavyApArApAditakriyasya munibhAvo nAnyatheti, ayaM tAvannizcayanayAbhiprAyo vyavahArAbhiprAyeNa tUcyate-yo hi samyagdRSTirutkSiptapaJcamahAvratabhArastadvahane pramAdyannapyaparasamAnasAdhulajjayA guhyadyArAdhyabhayena gauraveNa vA kenicidAdhAkAdi pariharan pratyupekSaNAdikAH kriyAH karoti, yadi ca tIrthoddhAsanAya mAsakSapaNAtApanAdikA janavijJAtAH kriyAH karoti, tatra tasya munibhAva eva kAraNaM, tadvyApArApAditapAramparyazubhAdhyavasAyopapatteH // tadevaM zubhAntaHkaraNavyApAravikalasya munitve | sadasadbhAvaH pradarzitaH, kathaM tarhi naizcayiko munibhAva ityata Aha // 165 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayaM tatthuvehAe appANaM vippasAyae-aNannaparamaM nANI, no pamAe kayAivi / Ayagutte sayA vIre, jAyAmAyAi jAvae // 1 // virAgaM rUvehiM gacchijjA mahayA khuDaehi ya, AgaiM gaI pariNNAya dohivi aMtehiM adissamANehiM se na chijjai na bhijjai na Dajjhai na hamai kaMcaNaM savvaloe (sU0 116) samabhAvaH samatA tAM tatroprekSya-paryAlocya samatAvyavasthito yadyatkaroti yena kenacitprakAreNAneSaNIyapariharaNaM lajAdinA janaviditaM copavAsAdi tatsarva munibhAvakAraNamiti, (yadivA samayam-AgamaM tatrotprekSya yadAgamoktavidhinAnuSThAnaM tatsarva munibhAvakAraNamiti bhAvArthaH,) tena cAgamotprekSaNena samatotprekSayA vA''tmAnaM 'viprasAdayed' vividha prasAdayedAgamaparyAlocanena samatAdRSTayA vA AtmAnaM vividhairupAyairindriyapraNidhAnApramAdAdibhiH prasannaM vidadhyAd / AtmaprasannatA ca saMyamasthasya bhavati, tatrApramAdavatA bhAvyamityAha ca-'aNaNNaparama'mityAdyanuSTup , na vidyate'nyaH paramaH-pradhAno'smAdityananyaparamaH-saMyamastaM 'jJAnI' paramArthavit 'no pramAdayet tasya pramAdaM na kuryAtkadAcidapi, yathA cApramAdavattA bhavati tathA darzayitumAha-Ayagutte' ityAdi, indriyanoindriyAtmanA guptaH AtmaguptaH 'sadA' sarvakAlaM yAtrA-saMyamayAtrA tasyAM mAtrA yAtrAmAtrA, mAtrA ca 'accAhAro na sahe' ityAdi, tayA''tmAnaM yApayedyathA viSayAnudIraNena dIrghakAlaM saMyamAdhAradehapratipAlanaM bhavati tathA kuryAdityuktaM bhavati, uktaM ca-"AhArArtha karma kuryAdanindyaM, Join Education International For Personal & Private Use Only anww.jainelibrary.org
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIto0 3 uddezakaH 3 zrIAcA syAdAhAraH prANasandhAraNArtham / prANAH dhAryAstattvajijJAsanAya, tattvaM jJeyaM yena bhUyo na bhUyAt // 1 // " saivAtmaguptatA rAGgavRttiH kathaM syAditi cedAha-virAga' mityAdi, viraJjanaM virAgastaM virAgaM rUpeSu manojJeSu cakSurgocarIbhUteSu 'gacched' yAyAt, (zI0) rUpamatIvA''kSepakArI ato rUpagrahaNam , anyathA zeSaviSayeSvapi virAgaM gacchedityuktaM syAt, mahatA-divyabhAvena yadya vasthitaM rUpaM kSullakeSu vA manuSyarUpeSu sarvatra virAgaM kuryAditi, athavA divyAdi pratyekaM mahat kSullaM ceti kriyA pUrvavat, // 166 // nAgArjunIyAstu paThanti-"visayaMmi paMcagaMmIvi, duvihaMmi tiyaM tiyaM / bhAvao sudda jANittA, se na lippai dosuvi // 1 // " zabdAdiviSayapaJcake'pi iSTAniSTarUpatayA dvividhe hInamadhyamotkRSTabhedamityetat bhAvataH-paramArthataH suSTu jJAtvA sa muniH pApena karmaNA dvAbhyAmapi-rAgadveSAbhyAM na lipyate , tadakaraNAditi bhAvaH, syAt-kimAlambyaitatkarttavyamityAha-'AgaI' mityAdi, Agamanam-AgatiH sA ca tiryaDmanuSyayozcaturdA, caturvidhanarakAdigatyAgamanasadbhAvAd, devanArakayodvaidhA, tiryagmanuSyagatibhyAmevAgamanasadbhAvAd, evaM devagatirapi, manuSyeSu tu paJcadhA, tatra mokSagatisadbhAvAd, atastAmAgatiM gatiM ca parijJAya saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyamavetya manuSyatve ca mokSagatisadbhAvamAkalayyAntahetutvA dantI-rAgadveSau tAbhyAM dvAbhyAmantAbhyAmadRzyamAnAbhyAmanapadizyamAnAbhyAM vA, ktvApratyayasyottarakriyAmAha-'se' idatyAdi, saH-AgatigatiparijJAtA rAgadveSAbhyAmanapadizyamAno na chidyate'syAdinA na bhidyate kuntAdinA na dahyate pAva kAdinA na hanyate narakagatyAnupUrvyAdinA bahuzaH, athavA rAgadveSAbhAvAt siddhyatyeva, tadavasthasya caitAni chedanAdIni vizeSaNAni 'kaMcaNa' miti vibhaktipariNAmAt kenacitsarvasminnapi loke na chidyate nApi bhidyate rAgadveSopazamAditi, // 166 For Personal & Private Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECAGRAARCOACHAR tadevamAgatigatiparijJAnAdrAgadveSaparityAgastadabhAvAcca chednaadisNsaarduHkhaabhaavH| apare ca sAmpratekSiNaH kuto vayamAgatAH? va yAsyAmaH? kiM vA tatra naH sampatsyate?, naivaM bhAvayantyataH saMsArabhramaNapAtratAmanubhavantIti darzayitumAha avareNa puTviM na saraMti ege, kimassa tIyaM kiM vA''gamissaM / bhAsaMti ege iha mANavAo, jamassa tIyaM tamAgamissaM // 1 // nAIyamaTuM na ya AgamissaM, aTuM niyacchanti tahAgayA u| vihuyakappe eyANupassI, nijjhosaittA khavage mhesii||2|| rUpakaM, 'apareNa' pazcAtkAlabhAvinA saha pUrvamatikrAntaM na smarantye ke'nye mohAjJAnAvRtabuddhayo yathA kimasya || jantonarakAdibhavodbhUtaM bAlakumArAdivayopacitaM vA duHkhAdyatItaM kiM vA''gamiSyati AgAmini kAle kimasya sukhAbhi-18 lASiNo duHkhadviSo bhAvIti, (yadi punaratItAgAmiparyAlocanaM syAnna tarhi saMsAraratiH syAditi, uktaM ca-"keNa mametthuppattI kahaM io taha puNo'vi gaMtavvaM? / jo ettiyaMpi ciMtai itthaM so ko na niviNNo ? // 1 // " eke punamahAmithyAjJAnino bhASante-'iha' asmin saMsAre manuSyaloke vA mAnavA-manuSyA yathA yadasya jantoratItaM strIpuMnapuMsakasubhagadurbhagazvagomAyubrAhmaNakSatriyavizUdrAdibhedAvezAt punarapyanyajanmAnubhUtaM tadevAgamiSyam-AgAmIti, yadivA na vidyate paraH-pradhAno'smAdityaparaH-saMyamastena vAsitacittAH santaH 'pUrva' pUrvAnubhUtaM viSayasukhopabhogAdi 1 kena mamAtrotpattiH ketaH tathA punarapi gantavyam / ya iyadapi cintayati atra sa kaH na nirviSNaH ? // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 167 // 'na smaranti' na tadanusmRtiM kurvate, eke rAgadveSavipramuktAH, tathA'nAgatadivyAGganAbhogamapi nAkAGkSanti, kiM ca- asya jantoratItaM sukhaduHkhAdi kiM vA''gamiSyam - AgAmItyetadapi na smaranti yadivA kiyAn kAlo'tikrAntaH kiyAneSyati, lokottarAstu bhASante - eke rAgadveSarahitAH kevalinazcaturdazapUrvavido vA yadasya jantoranAdinidhanatvAt kAla| zarIrasukhAdyatItamAgAminyapi tadeveti, apare tu paThanti - " avareNa putraM kiha se atItaM, kiha AgamistaM na saraMti ege / bhAsanti ege iha mANavAo, jaha sa aIaM taha AgamissaM // 1 // " apareNa - janmAdinA sArddhaM pUrvam - atikrAntaM janmAdi na smaranti, 'kathaM vA' kena vA prakAreNAtItaM sukhaduHkhAdi, kathaM caiSyamityetadapi na smaranti, eke bhASante -kimatra jJeyaM ?, yathaivAsya rAgadveSamohasamutthaiH karmabhirbaddhyamAnasya jantostadvipAkAMzcAnubhavataH saMsArasya yadatikrAntamAgAmyapi tatprakArameveti yadivA pramAdaviSayakaSAyAdinA karmANyupacityeSTAniSTaviSayAnanubhavataH sarvajJavAksudhAsvAdAsaMvido yathA saMsAro'tikrAntastathAgAmyapi yAsyati, ye tu punaH saMsArArNavatIrabhAjaste pUrvottaravedina ityetaddarzayitumAha - 'nAIya' mityAdi, tathaiva - apunarAvRttyA gataM gamanaM yeSAM te tathAgatAH- siddhAH, yadivA yathaiva jJeyaM tathaiva gataM - jJAnaM yeSAM te tathAgatAH - sarvajJAH, te tu nAtItamarthamanAgatarUpatayaiva niyacchanti - avadhArayanti nApyanAgatamatikrAntarUpatayaiva, vicitratvAt pariNateH punararthagrahaNaM paryAyarUpArtha, dravyArthatayA tvekatvameveti, yadivA nAtItamarthaM viSayabhogAdikaM nApyanAgataM divyAGganAsaGgAdikaM smarantyabhilaSanti vA, ke ?, tathAgatAH - rAgadveSAbhAvAt punarAvRttirahitAH, tuzabdo vizeSamAha, yathA mohodayAdeke pUrvamAgAmi vA'bhilaSanti, sarvajJAstu naivamiti / tanmA For Personal & Private Use Only zIto0 3 uddezaka 3 // 167 //
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ rgAnuyAyyapyevambhUta eveti darzayitumAha - 'vihnaya kappe' ityAdi, vividham- anekadhA dhUtam - apanItamaSTaprakAraM karmma yena sa vidhUtaH ko'sau ? kalpaH- AcAro, vidhUtaH kalpo yasya sAdhoH sa vidhUtakalpaH sa etadanudarzI bhavati, atItAnAgatasukhAbhilASI na bhavatItiyAvat, etadanudarzI ca kiMguNo bhavatItyAha - 'nijjhosa' ityAdi, pUrvopacitakarmaNAM nijjhaSayitA- kSapakaH kSapayiSyati vA tRjantametantaM vA / karmakSapaNAyodyatasya ca dharmmadhyAyinaH zukladhyAyino vA mahAyogIzvarasya nirasta saMsArasukhaduHkhavikalpAbhAsasya yatsyAttaddarzayati -- kA araI ke ANaMde?, itthaMpi aggahe care, savvaM hAsaM pariccaja AlINagutto parivva, purisA ! - tumameva tumaM mittaM kiM bahiyA mittamicchasi ? ( sU0 117 ) iSTAprAptivinAzottho mAnaso vikAro'ratiH, abhilaSitArthAvAtAvAnandaH, yogicittasya tu dharmmazukladhyAnAvezAviSTabdhadhyeyAntarAvakAza syAratyAnandayorupAdAnakAraNAbhAvAdanutthAnamevetyato'padizyate - keyamaratirnAma ko vA''nanda iti ?, nAstyevetarajana kSuNNo'yaM vikalpa iti / evaM tarhyaratirasaMyame saMyame cAnanda ityetadanyatrAnumatamanenAbhiprAyeNa na vidheyamityetadanicchato'pyApannamiti cet, na, abhiprAyAparijJAnAd yato'trAratirati vikalpAdhyavasAyo niSiSitsitaH, na prasaGgAyAte apyaratiratI, tadAha - 'etthaMpI'tyAdi, atrApyaratAvAnande copasarjanaprAye na vidyate 'graho' gA tAtparya yasya so'grahaH, sa evambhUtazcared-avatiSTheta, idamuktaM bhavati - zukladhyAnAdArato'ratyAnandau kutazcinni For Personal & Private Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 168 // mittAdAyAtau tadAgrahagraharahitastAvapyanucarediti / punarapyupadezadAnAyAha - 'savva' mityAdi, (sarvaM hAsyaM tadAspadaM vA | parityajyAG - maryAdayendriyanirodhAdikayA lInaH AlIno gupto manovAkkAyakarmabhiH kUrmmavadvA saMvRtagAtraH ) AlInazcAsau guptaJcAlIna guptaH sa evambhUtaH pariH samantAdvrajet parivrajet saMyamAnuSThAnavidhAyI bhavediti / tasya ca mumukSorAtmasAmarthyAt saMyamAnuSThAnaM phalavadbhavati na paroparodheneti darzayati - 'purisA' ityAdi, yadivA tyaktagRha putra kalatradhanadhAnyahiraNyAditayA akiJcanasya samatRNamaNimuktAleSTukAJcanasya mumukSorupasargavyAkulitamateH kadAcinmitrAdyAzaMsA bhavetadapanodArthamAha - 'purisA' ityAdi, pUrNaH sukhaduHkhayoH puri zayanAdvA puruSo - jantuH, puruSadvArAmantraNaM tu puruSasyai| vopadezArhatvAttadanuSThAnasamarthatvAcceti, kazcitsaMsArAdudvigno viSamasthito vA''tmAnamanuzAsti, pareNa vA sAdhvAdinASnuzAsyate - yathA he puruSa - he jIva ! tava sadanuSThAnavidhAyitvAttvameva mitraM, viparyayAccAmitraH kimiti bahirmitrami - cchasi ? - mRgayase, yato hyupakAri mitraM, sa copakAraH pAramArthikAtyantikaikAntikaguNopetaM sanmArgapatitamAtmAnaM vihAya nAnyena zakyo vidhAtuM, yo'pi saMsArasAhAyyopakAritayA mitrAbhAsAbhimAnastanmoha vijRmbhitaM yato mahAvya| sanopanipAtArNavapatana hetutvAdamitra evAsau, idamuktaM bhavati - AtmaivAtmano'pramatto mitram, AtyantikaikAntikaparamArthasukhotpAdanAt, viparyayAcca vipayayo, na bahirmitramanveSTavyamiti, yastvayaM vAhyo mitrAmitravikalpaH so'dRSTodayanimittatvAdaupacArika iti, uktaM hi - "duppaMtthio amittaM appA supatthio a te mittaM / suhadukkhakAraNAo 1 duSprasthito'mitra AtmA suprasthitaca te mitram / sukhaduHkhakAraNAt AtmA mitramamitrazca // 1 // For Personal & Private Use Only zIto0 3 uddezakaH 3 // 168 //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ / appA mittaM amittaM ca // 1 // " tathA-"apyekaM maraNaM kuryAt , saMkruddho balavAnariH / maraNAni tvanantAni, janmAni ca karotyayam // 1 // " yo hi nirvANanirvartakaM vratamAcarati sa Atmano mitraM, sa caivambhUtaH kuto'vagantavyaH? kiMphalazcetyAha jaM jANijA uccAlaiyaM taM jANijjA dUrAlaiyaM, jaM jANijjA dUrAlaiyaM taM jANijjA uccAlaiyaM, purisA ! attANamevaM abhiNigijjha evaM dukkhA pamuccasi, purisA ! saccameva samabhijANAhi, saccassa ANAe se uvaTThie mehAvI mAraM tarai, sahio dhamma mAyAya seyaM samaNupassaha ( sa0 118) 'ya' puruSaM 'jAnIyAt' paricchindyAtkarmaNAM viSayasaGgAnAM coccAlayitAram-apanetAraM taM jAnIyAd 'dUrAlayika'miti, dUre sarvaheyadharmebhya ityAlayo dUrAlayaH-mokSastanmArgo vA sa vidyate yasyeti matvarthIyaSThan dUrAlayikastamiti, hetuhetumadbhAvaM darzayituM gatapratyAgatasUtramAha-jaM jANeje'tyAdi, yaM jAnIyArAlayikaM taM jAnIyAduccAlayitAramiti, etaduktaM bhavati-yo hi karmaNAM tadAsravadvArANAM coccAlayitA-apanetA sa mokSamArgavyavasthito mukto veti, yo vA sanmArgAnuSThAyI sa karmaNAmuccAlayiteti, sa ca Atmano mitramato'padizyate-'purisA' ityAdi, he jIva! AtmAnamevAbhinigRhya dharmadhyAnAdvahirviSayAbhiSvaGgAya niHsarantamavarudhya tataH 'evam' anena prakAreNa duHkhAtsakAzAdAtmAnaM For Personal & Private Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 169 / / XESCASSERURSACS ni: zIto03 pramokSyasi, evamAtmA karmaNAM uccAlayitA''tmano mitraM bhavati / api ca-purisA' ityAdi, he puruSa! sadbhyo hitaH satyaH-saMyamastamevAparavyApAranirapekSaH samabhijAnIhi-AsevanAparijJayA samanutiSTha, yadivA satyameva samabhijAnIhi uddezakaH3 * gurusAkSigRhItapratijJAnirvAhako bhava, yadivA satyaH-AgamastaparijJAnaM ca mumukSostaduktapratipAlanaM / kimarthametaditi cedAha-saccasse'tyAdi, satyasya-AgamasyAjJayopasthitaH san medhAvI 'mAraM' saMsAraM tarati, kiM ca-'sahI'tyAdi, sahito-jJAnAdiyuktaH saha hitena vA yuktaH sahitaH 'dharma' zrutacAritrAkhyaM 'AdAya' gRhItvA, kiM karotItyAha-zreyaH' puNyamAtmahitaM vA samyag-aviparItatayA'nupazyati samanupazyati / ukto'pramattaH tadguNAzca, tadviparyayamAha duhao jIviyassa parivaMdaNANaNapUyaNAe, jaMsi ege pamAyaMti (119) dvidhA-rAgadveSaprakAradvayenAtmaparanimittamaihikAmuSmikArtha vA yadivA dvAbhyAM-rAgadveSAbhyAM hato dvihato duSTaM hato vA durhataH, sa kiM kuryAd ?-jIvitasya kadalIgarbhaniHsArasya taDillatAsamullasitacaJcalasya parivandanamAnanapUjanArtha hiMsAdiSu / pravarttate, parivandanaM-parisaMstavastadarthamAceSTate, lAvakAdimAMsopabhogapuSTaM sarvAGgopAGgasundaramAlokya mAM janAH sukhameva || parivandiSyante, zrImAn jIyAstvaM bahUni varSazatasahasrANItyevamAdi parivandanaM, tathA mAnanArtha karmopacinoti, dRSTI // 169 // rasabalaparAkramaM mAmanye'bhyutthAnavinayAsanadAnAJjalipragraharmAnayiSyantItyAdi mAnanaM, tathA pUjanArthamapi pravarttamAnAH karmAnavairAtmAnaM bhAvayanti, mama hi kRtavidyasyopacitadravyaprAgbhArasya paro dAnamAnasatkArapraNAmasevAvizeSaiH pUjA For Personal & Private Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSSSSSSSSOCROSAG kariSyatItyAdi pUjanaM, tadevamartha karmopacinoti / kiM ca 'jaMsi ege'ityAdi, yasmin parivandanAdinimitte eke rAgadveSopahatAH pramAdyanti, na te Atmane hitaaH|| etadviparItaM tvAha sahio dukkhamattAe puTTho no jhaMjhAe, pAsimaM davie lokAlokapavaMcAo muccai (120) tibemi // tRtIya uddezo 3-3 // sahito-jJAnAdisamanvito hitayukto vA duHkhamAtrayA upasargajanitayA vyAdhyudbhavayA vA spRSTaH san 'no jhaMjhAe'tti no vyAkulitamatirbhavet , tadapanayanAya nodyacched , iSTaviSayAvAptau rAgajhaJjhA'niSTAvAptau ca dveSajhaJjheti, tAmubhayaprakArAmapi vyAkulatAM parityajediti bhAvaH / kiM ca-'pAsima' mityAdi, yaduktamuddezakAderArabhyAnantarasUtraM yAvat tamimamarthaM pazya-paricchinddhi karttavyAkarttavyatayA vivekenAvadhAraya, ko'sau ?-dravyabhUto-muktigamanayogyaH sAdhurityarthaH, evambhUtazca kaM guNamavApnoti ?-Alokyata ityAlokaH, karmaNi gha, loke caturdazarajvAtmake Aloko lokAlokastasya prapaJcaH-paryAptakAparyAptakasubhagAdidvandvavikalpaH, tadyathA-nArako nArakatvenAvalokyate, ekendriyAdirekendriya-|| (yAdi) tvena, evaM paryAptakAparyAptakAdyapi vAcyaM, tadevambhUtAtprapaJcAnmucyate-caturdazajIvasthAnAnyataravyapadezArho na bhavatItiyAvad / itiH parisamAptau, bravImIti pUrvavat // iti zItoSNIyAdhyayane tRtIyoddezakaTIkA samAptA // KARANA dan Education International For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 17 // uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake pApakarmAkaraNatayA duHkha- zIto03 sahanAdeva kevalAcchramaNo na bhavatIti api tu niSpratyUhasaMyamAnuSThAnAdityetatpratipAditaM, niSpratyUhatA ca kaSAyavamanAdbhavati, tadadhunA prAguddezArthAdhikAranirdiSTaM pratipAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramu- uddezakA 4 ccArayitavyaM, taccedam se vaMtA kohaM ca mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca, eyaM pAsagassa daMsaNaM, uvarayasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM sagaDabbhi (sU0 121) ___ 'sa' jJAnAdisahito duHkhamAtrAspRSTo'vyAkulitamatirdravyabhUto lokAlokaprapazcAt muktadezyaH svaparApakAriNaM krodhaM ca vamitA 'Tuvam udgiraNe' ityasmAttAcchIlikastRn , tadyoge ca SaSThyAH pratiSedhe krodhazabdAd dvitIyA, luDantaM vaitat , yo hi yathoktasaMyamAnuSThAyI so'cirAt krodhaM vamiSyati, evamuttaratrApi yathAsambhavamAyojyaM, tatrAtmAtmIyopaghAtakA-12 riNi krodhakammavipAkodayAtkrodhaH, jAtikularUpabalAdisamuttho garvo mAnaH, paravaJcanAdhyavasAyo mAyA, tRSNAparigrahapariNAmo lobhaH, kSapaNopazamakramamAzritya ca krodhAdikramopanyAsaH, anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNa-|| saJjavalanasvagatabhedAvirbhAvanAya vyastanirdezaH, cazabdastu parvatapRthvIreNujalarAjilakSaNalakSakaH krodhasya, shailstmbhaasthikaa-15||170|| SThatinizalatAlakSaNalakSako mAnasya, vaMzakuDaGgImeSazRGgagomUtrikA'valekhakalakSaNalakSako mAyAyAH, kRmirAgakaImakhaJja-1|| RANCCSCANCSC RECARROGRACCX For Personal & Private Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5*5* naharidrAlakSaNasUcako lobhasya, tathA yAvajjIvasaMvatsaracAturmAsapakSasthityAvirbhAvakazceti / tadevaM krodhamAnamAyAlobhada vamanAdeva pAramArthikaH zramaNabhAvo, na tatsambhave sati, yata uktam-sAmaNNamaNucaraMtassa kasAyA jassa ukkaDA hu~ti / mannAmi ucchupuppha va niSphalaM tassa sAmaNNaM // 1 ||jN ajiaM caritaM desUNAevi puvakoDIe / taMpi kasAiyametto hArei naro muhutteNaM // 2 // " / svamanISikAparihArArtha gautamasvAmyAha-'eya' mityAdi, 'etad yatkaSAyavamanamanantaramupAdezi tat pazyakasya darzanaM' sarva nirAvaraNatvAtpazyati-upalabhata iti pazyaH sa eva pazyakaH-tIrthakRt zrIvarddhamAnasvAmI tasya darzanam-abhiprAyo yadivA dRzyate yathAvasthitaM vastutattvamaneneti darzanam-upadezo, na svamanISikA, kimbhUtasya pazyakasya darzanamityAha-'uvaraya' ityAdi, uparataM dravyabhAvazastraM yasyAsAvuparatazastraH zastrAdvoparataH zastroparataH, bhAve zastraM tvasaMyamaH kaSAyA vA, tasmAduparataH, idamuktaM bhavati-tIrthakRto'pi kaSAyavamanamRte na nirAvaraNasakalapadArthagrAhiparamajJAnAvAptiH, tadabhAve ca siddhivadhUsamAgamasukhAbhAvaH, evamanyenApi mumukSuNA tadupadezavartinA tanmArgAnuyAyinA kaSAyavamanaM vidheyamiti, zastroparamakArya darzayan punarapi tIrthakaravizeSaNamAha-'paliyaMtakarassa' paryantaM karmaNAM saMsArasya vA karoti tacchIlazceti paryantakarastasyaitad rdazanamiti snnttngkH| yathA ca tIrthakRt saMyamApakA|rikaSAyazastroparamAtkarmaparyantakRdevamanyo'pi taduktAnusArIti darzayitumAha-'AyANa' mityAdi, AdIyate-gRhyate 1 zrAmaNyamanucarataH kaSAyA yasyotkaTA bhavanti / manye ikSupuSpavat niSphalaM tasya zrAmaNyam // 1 // yadarjitaM cAritraM dezonayA'pi pUrvakoTyA / tadapi kaSAyitamAtro hArayati naro muhUrtena // 2 // 25*5625 * * * For Personal & Private Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 171 // zIto03 uddezakA 4 AtmapradezaiH saha zliSyate'STaprakAraM karma yena tadAdAnaM-hiMsAdyAzravadvAramaSTAdazapApasthAnarUpaM vA tasthitenimittatvAkapAyA vA''dAnaM tadvamitA svakRtabhidbhavati, svakRtamanekajanmopAttaM karma bhinattIti svakRtabhit, yo hyAdAnaM karmaNAM kaSAyAdi niruNaddhi so'pUrvakarmapratiSiddhapravezaH svakRtakarmaNAM bhettA bhavatIti bhAvaH, tIrthakaropadezenApi parakRtakarmakSapaNopAyAbhAvAt svakRtagrahaNaM, tIrthakareNApi parakRtakarmakSapaNopAyo na vyajJAyIti cet, tanna, tajjJAnasya sakalapadArthasattAvyApitvenAvasthAnAt // nanu ca heyopAdeyapadArthahAnopAdAnopadezajJo'sau na sarvajJa iti saGgirAmahe, etAvataiva paropakArakartRtvena tIrthakaratvopapatteH, tadetanna satAM manAMsyAnanda yati, yuktivikalatvAt, yataH samyagjJAnamantareNa hitAhitaprAptiparihAropadezAsambhavo, yathAvasthitaikapadArthaparicchedazca na sarvajJatAmantareNeti darzayitumAha je egaM jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai (sU0 122) __ 'yaH' kazcidavizeSitaH 'eka' paramANvAdi dravyaM pazcAtpuraskRtaparyAyaM svaparaparyAyaM vA 'jAnAti' paricchinatti sa sarva svaparaparyAyaM jAnAti, atItAnAgataparyAyidravyaparijJAnasya samastavastuparicchedAvinAbhAvitvAd, idameva hetuhetumadbhAvena lagayitumAha-'je savva' mityAdi, yaH sarva saMsArodaravivaravarti vastu jAnAti sa ekaM ghaTAdi vastu jAnAti, tasyaivAtItAnAgatapayoyabhedastattatsvabhAvApattyA'nAdyanantakAlatayA samastavastusvabhAvagamanAditi, taduktam-"egadaviyassa je 1 ekadravyasya ye'rthaparyaMvA vacanaparyaMvA vA'pi / tItAnAgata bhUtA(vartamAnA) tAvattad bhavati dravyam // 1 // // 171 // dan Education International For Personal & Private Use Only .
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ atthapajjavA vayaNapajjavA vAvi / tIyANAgayabhUyA tAvaiyaM taM havai davvaM // 1 // sambhavinameva sarvasattvopakAriNamupadezaM dadAtIti darzayati tadevaM sarvajJastIrthakRt, sarvajJazca savvao pamattassa bhayaM, savvao appamattassa natthi bhayaM, je egaM nAme se bahuM nAme, bahuM nAma se egaM nAme, dukkhaM logassa jANittA vaMtA logassa saMjogaM jaMti dhIrA mahAjANaM, pareNa paraM jaMti, nAvakakhaMti jIviyaM ( sU0 123 ) sarvataH - sarvaprakAreNa dravyAdinA yadbhayakAri kammapAdIyate tataH 'pramattasya' madyAdipramAdavato 'bhayaM' bhItiH, tadyathApramatto hi kamrmopacinoti dravyataH sarvairAtmapradezaiH kSetrataH padigvyavasthitaM kAlato'nusamayaM bhAvato hiMsAdibhiH, yadivA 'sarvatra' sarvato bhayamihAmutra ca etadviparItasya ca nAsti bhayamiti, Ah ca - 'savvao' ityAdi, 'sarvataH ' aihikAmuSmikApAyAd 'apramattasya' AtmahiteSu jAgrato nAsti bhayaM saMsArApasadAtsakAzAtkarmmaNo vA apramattatA ca kapAyAbhAvAdbhavati, tadabhAvAccAzeSamohanIyAbhAvaH, tato'pyazeSakarmakSayaH, tadevamekAbhAve sati bahUnAmabhAvasambhavaH, | ekAbhAvo'pi bahUvabhAvAnAntarIyaka ityevaM gatapratyAgatasUtreNa hetuhetumadbhAvaM darzayitumAha - 'je ega' mityAdi, yo hi pravarddhamAna zubhAdhyavasAyAdhirUDhakaNDakaH ekam - anantAnubandhinaM krodhaM 'nAmayati' kSapayati sa bahUnapi mAnAdInnAmayati - kSapayati apratyAkhyAnAdIn vA svabhedAnnAmayati, mohanIyaM caikaM yo nAmayati sa zeSA api prakRtIrnAmayati, yo vA For Personal & Private Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIto03 uddezakA 4 zrIAcA- dAbahUn sthitizeSAnnAmayati so'nantAnubandhinamekaM nAmayati mohanIyaM vA, tathAhi-ekonasaptatibhirmohanIyakoTIkorAGgavRttiH TibhiH kSayamupAgatAbhiH jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAntarAyANAmekonatriMzadbhiH nAmagotrayorekonaviMzatibhiH (zI0) zeSakoTIkoTyA'pi dezonayA mohanIyakSapaNArho bhavati, nAnya ityato'padizyate-yo bahunAmaH sa eva paramArthata eka nAma iti, nAma iti kSapako'bhidhIyate upazAmako vA, upazamazreNyAzrayeNaikabahUpazamatA baDhekopazamatA vA vAcyeti, // 172 // tadevaM bahekakAbhAvamantareNa mohanIyakSayasyopazamasya vA'bhAvaH, tadabhAve ca jantUnAM bahuduHkhasambhava iti darzayati'dukkha' mityAdi, 'duHkham' asAtodayastatkAraNaM vA karma tat 'lokasya' bhUtagrAmasya jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca yathA tadabhAvo bhavati tathA vidadhyAt, kathaM tadabhAvaH? kA vA tadabhAve guNAvAptirityubhayamapi darzayitumAha-vaMtA' ityAdi, vAntvA'tyaktvA lokasya-Atmavyatiriktasya dhanaputrazarIrAdeH 'saMyoga' mamatvapUrvakaM sambandhaM zArIraduHkhAdihetuM taddhetukarmopAdAnakAraNaM vA 'yAnti' gacchanti 'dhIrAH' karmavidAraNasahiSNavaH yAntyanena mokSamiti yAnaM -cAritraM taccAnekabhavakoTidurlabhaM labdhamapi pramAdyatastathAvidhakarmodayAt svapnAvAptanidhisamatAmavApnotyato mahacchabdena vizeSyate, mahacca tadyAnaM ca mahAyAnaM, yadivA mahadyAna-samyagdarzanAditrayaM yasya sa mahAyAno-mokSastaM yAntIti sambandhaH / syAt-kimekenaiva bhavenAvAptamahAyAnadezyacAritrasya mokSAvAptiruta pAramparyeNa?, ubhayathA'pi brUmaH, tadyathAavAptatadyogyakSetrakAlasya laghukarmaNastenaiva bhavena muktyavAptiraparasya tvanyatheti darzayati-pareNa para' mityAdi, samyaktvapratiSiddhanarakagatitiryaggatayo jJAnAvAptiyathAzaktipratipAlitasaMyamA AyuSaH kSayAt saudharmAdikaM devalokamavApnu // 172 // For Personal & Private Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanti, tato'pi puNyazeSatayA karmmabhUmyAryakSetra sukulotpattyArogyazraddhAzravaNasaMyamAdikamavApya viziSTataraM svargamanuttaropapAtikaparyantamadhitiSThanti, punarapi tatazyutasyAvAptamanuSyAdisaMyamabhAvasyAzeSakarmakSayAnmokSaH, tadevaM pareNa saMyamenodiSTavidhinA 'paraM' svarga pAramparyeNApavargamapi yAnti, yadivA 'pareNa' samyagdRSTiguNasthAnena 'paraM' dezaviratyAdyayogikevaliparyantaM guNasthAnakamadhitiSThanti pareNa vA'nantAnubandhikSayeNollasatkaNDakasthAnAH 'paraM' darzanamohanIyacAritramohanIyakSayaM ghAtibhavopagrAhikarmmaNAM vA kSayamavApnuvanti, evaMvidhAzca karmmakSapaNodyatA jIvitaM kiyadgataM kiM vA zeSamityevaM nAvakAGkSanti, dIrghajIvitvaM nAbhilaSantItyarthaH, asaMyamajIvitaM vA nAvakAGkSantIti, yadivA pareNa paraM yAntItyuttarottarAM tejolezyAmavApnuvantIti, uktaM ca - "je Ime ajjattAe samaNA niggaMthA viharaMti ee NaM kassa teyalessaM vIIvayaMti ?, goyamA !, mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teyalessaM vIivayai, evaM dumAsapariyAe asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM, timAsapariyAe asurakumArANaM devANaM caumAsapariyAe gahagaNanakkhattatArArUvANaM joisiyANaM | devANaM, paMcamAsapariyAe caMdimasUriyANaM joisiMdANaM joisarAINaM teulessaM, chammAsapariyAe sohammIsANANaM devANaM, 1 ya ime adyatayA zramaNA nirmanthA viharanti, ete kasya tejolezyAM vyativrajanti ?, gautama ! mAsaparyAyaH zramaNo nirmantho vyantarANAM devAnAM tejolezyAM vyativrajati, evaM dvimAsaparyAyaH asurendravarjitAnAM bhavanavAsinAM devAnAM trimAsaparyAMyo'surakumArANAM devAnAM caturmAsaparyAyaH pragaNanakSatratArArUpANAM jyotiSkAnAM devAnAM pazcamAsaparyAyaH candrasUrya yojyoMtiSkendrayojyatIrAjayostejolezyAM, paNmAsaparyAyaH saudharmezAnAnAM devAnAM saptamAsaparyAyaH sanatkumAra mAhendrANAM devAnAM aSTamAsaparyAyo brahmalokalAntakAnAM devAnAM navamAsaparyAyo mahA zukrasahasrArANAM devAnAM dazamAsaparyAya AnataprANatAraNAcyutAnAM devAnAM ekAdazamAsaparyAyo graiveyakANAM dvAdazamAsaH zramaNo nirbrantho'nuttaropapAtikAnAM devAnAM tejolezyAM vyatitrajati, tataH paraM zuklaH zuklAbhijAtirbhU (tyo bhU0 )zvA tataH paJcAtsidhyati For Personal & Private Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) zIto03 uddezakA 4 sattamAsapariAe saNaMkumAramAhiMdANaM devANaM, aTTamAsapariyAe baMbhalogalaMtagANaM devANaM, navamAsapariAe mahA sukkasahassArANaM devANaM, dasamAsapariyAe ANayapANayaAraNacuANaM devANaM, egArasamAsapariyAe gevejANaM, bArasamAse samaNe niggaMthe aNuttarovavAiyANaM devANaM teyalesaM vIyavayai, teNa paraM sukke sukkAbhijAI bhavittA tao pacchA sijjhi|" yazcAnantAnubandhyAdikSapaNodyataH sa kimekakSayAdeva pravarttate uta netyAha___ egaM vigiMcamANe puDho vigiMcai, puDhovi, saDDI ANAe mehAvI logaM ca ANAe abhisamiccA akuobhayaM, asthi satthaM pareNa paraM, nasthi asatthaM pareNa paraM (sU0 124) 'ekam' anantAnubandhinaM krodhaM kSapakazreNyArUDhaH kSapayan 'pRthag' anyadapi darzanAdikaM kSapayati, baddhAyuSko'pi darzanasaptakaM yAvatkSapayati, pRthaganyadapi kSapayannavazyamanantAnubandhinAmakaM kSapayati pRthag-anyad kSayAnyathAnupapatteH, kiMguNaH kSapakazreNiyogyo bhavatItyAha-'saDDI' ityAdi, zraddhA-mokSamArgAdyamecchA vidyate yasyAsau zraddhAvAn 'AjJayA' tIrthakarapraNItAgamAnusAreNa yathoktAnuSThAnavidhAyI 'medhAvI' apramattayatiH maryAdAvyavasthitaH zreNya) nApara iti / kiM ca'logaM ca' ityAdi, caH samuccaye 'loka' SaDDIvanikAyAtmakaM kaSAyaloka vA 'AjJayA' maunIndrAgamopadezena 'abhisametya' jJAtvA SaDDIvanikAyalokasya yathA na kutazcinnimittAbhayaM bhavati tathA vidheyaM, kaSAyalokapratyAkhyAnaparijJAnAcca tasyaiva parihatuna kutazcidbhayamupajAyata iti, lokaM vA carAcaramAjJayA-AgamAbhiprAyeNAbhisametya na kutazcidaihikAmu // 173 // For Personal & Private Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAra tata ekasmAtyaH tato'pi mukhazotarasti pAramparya vA vivaraNa para miti prakarSaNasya, athavA / SAMROSECONOMICROCHAR SmikApAyasandarzanato bhayaM bhvti| tacca bhayaM zastrAdbhavati, tasya ca zastrasya prakarSagatirastyuta neti?, astIti darzayati'atthi' ityAdi, tatra dravyazastraM kRpANAdi tatsareNApi paramasti-tIkSNAdapi tIkSNatarama sti, lohakartRsaMskAravizeSAt , yadibA zastramityupaghAtakAri tata ekasmAtpIDAkAriNo'nyat pIDAkAryupadyate tato'pyaparamiti, tadyathA-kRpANAbhighAtAdvAtotkopaH tataH ziro'tiH tasyA jvaraH tato'pi mukhazoSamUrchAdaya iti, bhAvazastrapAramparya tvekasUtrAntaritaM svata eva || pratyAkhyAnaparijJAdvAreNa vakSyati, yathA ca zastrasya prakarSagatirasti pAramparya vA vidyate azastrasya tathA nAstIti darzayitumAha-natthi' ityAdi, 'nAsti' na vidyate, kiM tad-'zastraM' saMyamaH tat 'pareNa para'miti prakarSagatyApannamiti, tathAhi-pRthivyAdInAM sarva tulyatA kAryA na mandatIvrabhedo'stIti, pRthivyAdiSu samabhAvatvAt sAmAyikasya, athavA zailezyavasthAsaMyamAdapi paraH saMyamo nAsti, tadU guNasthAnAbhAvAditi bhaavH| yo hi krodhamupAdAnato bandhataH sthitito vipAkato'nantAnubandhilakSaNataH kSayamAzritya pratyAkhyAnaparijJayA jAnAti so'paramAnAdidaryApItyetadeva pratisUtraM lagayitavyamityAha je kohadaMsI se mANadaMsI, je mANadaMsI se mAyAdaMsI, je mAyAdaMsI se lobhadaMsI, je lobhadaMsI se pijjadaMsI, je pijadaMsI se dosadaMsI, je dosadaMsI se mohadaMsI, je mohadaMsI se gabbhadaMsI, je gabbhadaMsI se jammadaMsI, je jammadaMsI se JainEducation International For Personal & Private Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) zIto03 uddezakaH4 // 174 // mAradaMsI, je mAradaMsI se narayadaMsI, je narayadaMsI se tiriyadaMsI, je tiriyadaMsI se dukkhadaMsI / se mehAvI abhiNivahijjA kohaM ca mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca pijaM ca dosaM ca mohaM ca ganbhaM ca jammaM ca mAraM ca narayaM ca tiriyaM ca dukkhaM ca / eyaM pAsagassa dasaNaM uvarayasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM nisiddhA sagaDabbhi, kimasthi ovAhI pAsagassa? na vijjai ?, natthi(sU0 125) tibemi||shiitossnniiyaadhyynm 3 // yo hi krodhaM svarUpato vetti anarthaparityAgarUpatvAjjJAnasya pariharati ca sa mAnamapi pazyati pariharati ceti, yadivA yaH krodhaM pazyatyAcarati sa mAnamapi pazyati, mAnAdhmAto bhavatItyarthaH, evamuttaratrApi AyojyaM, yAvat sa duHkhadazIti, sugamatvAnna viviyate / sAmprataM krodhAdeH sAkSAnnivarttanamAha-'se' ityAdi, sa medhAvI 'abhinivartayed vyAvatayet, kiM tat ?-'krodhamityAdi yAvaduHkhaM', sugamatvAvyAkhyAnAbhAvaH, svamanISikAparihArArthamAha-'eya' mityAdi, 'etad' | anantaroktamuddezakAderArabhya pazyakasya-tIrthakRto darzanam-abhiprAyaH, kimbhUtasya ?-uparatazastrasya paryantakRtaH, punarapi kimbhUto'sau ?-'AyANa'mityAdi, AdAnaM karmopAdAnaM niSedhya pUrvasvakRtakarmabhidasAviti, kiM cAsya bhavatItyAha-'kimatthI'tyAdi, 'pazyakasya kevalinaH 'upAdhiH' vizeSaNaM upAdhIyata iti vopAdhiH, dravyato hiraNyAdirbhAvato'STaprakAraM karma, sa dvividho'pyupAdhiH kimastyAhosvinna vidyate?, nAstIti, etadahaM bravImi, sudharmasvAmI jambU sugamatvAnna vidhimityAdi yAvaduHkha tIrthakRto darzanamA niSedhya pUrvasvakRta bopAdhiH, dravyato himA jambU.31 // 174 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAminaM kathayati, yathA so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindamupAsa(ya)tA sarvametadazrAvi tadbhavate tadupadiSTArthA3 nusAritayA kathayAmi, na punaH svamativikalpazilparacanayeti / gataH sUtrAnugamaH, tadgatau ca samAptazcaturthoddezakaH // tatsa mAptau cAtItAnAgatanayavicArAtidezAt samAptaM zItoSNIyAdhyayanamiti // granthAnam 790 // atha caturthaM samyaktvAkhyamadhyayanam / uktaM tRtIyamadhyayanaM, sAmprataM caturthamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-iha zastraparijJAyAmanvayavyatirekAbhyAM paDIvanikAyAn vyutpAdayatA jIvAjIvapadArthadvayaM vyutpAditaM, tadvadhe ca bandhaM viratiM ca bhaNatA''sravasaMvarapadArthadvayamUce, tathA lokavijayAdhyayane loko yathA badhyate yathA ca mucyata iti vadatA bandhanirjare gadite, zItoSNIyAdhyayane tu zItoSNarUpAH parISahAH soDhavyA iti bhaNatA tatphalalakSaNo mokSo'bhihitaH, tatazcAdhyayanatrayeNa saptapadArthAtmakaM tattvamabhihitaM, tattvArthazraddhAnaM ca samyaktvamucyate, tadadhunA pratipAdyate, anena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi vyAvopakrame'rthAdhikArI dvedhA, tatrAdhyayanArthAdhikAraH samyaktvAkhyaH zastraparijJAyAM prAgevAbhANi, uddezakArthAdhikArapratipAdanAya tu niyuktikAra Aha__ paDhame sammAvAo bIe dhammappavAiyaparikkhA / taie aNavajatavo na hu bAlataveNa mukkhutti // 215 // uddesaMmi cautthe samAsavayaNeNa NiyamaNaM bhaNiyaM / tamhA ya nANadaMsaNatavacaraNe hoi jaiyavvaM // 216 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya04 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH1 // 175 // prathamoddezake samyagvAda ityayamarthAdhikAraH, samyag-aviparIto vAdaH samyagvAdo-yathAvasthitavastvAvirbhAvanaM, dvitIye tu dharmapravAdikaparIkSA, dharma pravadituM zIlaM yeSAM te dharmapravAdinasta eva dharmapravAdikAH, dharmaprAvAdukA ityarthasteSAM parIkSA-yuktAyuktavicAraNamiti, tRtIye'navadyatapovyAvarNanaM, na ca bAlatapasA-ajJAnitapazcaraNena mokSa ityayamarthAdhikAraH, caturthoddezake tu 'samAsavacanena' saGkepavacanena 'niyamanaM bhaNitaM' saMyata ukta iti / tadevaM prathamoddezake samyagdarzanamuktaM, dvitIye tu samyagjJAnaM, tRtIye bAlatapovyudAsena samyaktapaH, caturthe tu samyakcAritramiti, tasmAccazabdo hetau, yatazcatuSTayamapi mokSAGgaM prAguktaM tasmAt jJAnadarzanastapazcaraNeSu 'mumukSuNA yatitavyaM' tatpratipAlanAya yAvajIvaM yatno vidheya iti gAthAdvayArthaH // adhunA nAmaniSpannanikSepAyAtasya samyaktvAbhidhAnasya nikSepaM cikIrSurAhanAmaMThavaNAsammaM davvasammaM ca bhAvasammaM ca / eso khalu sammassA nikkhevo cauviho hoi // 217 // akSarArthaH sugamaH, bhAvArtha tu sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyabhAvagataM niyuktikAraH pratipipAdayiSurAhaaha dabbasamma icchANulomiyaM tesu tesu dbvesuN| kayasaMkhayasaMjutto pautta jaDha bhiSaNa chiNNaM vA // 218 // 'athe' tyAnantarye jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyasamyaktvamityAha, 'aicchAnulomikaM' icchA-cetaHpravRttirabhiprAyastasyAnulomam-anukUlaM tatra bhavamaicchAnulomikaM tacca teSu teSvicchA bhAvAnukUlyatAmAkSudravyeSu kRtAdhupAdhibhedena saptadhA bhavati, tadyathA-kRtam-apUrvameva nirvartitaM rathAdi, tasya yathA'vayavalakSaNaniSpatterdravyasamyakartustannimittacittasvAsthyotpatteH // 175 // For Personal & Private Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadarthaM vA kRtaM tasya zobhanAzukaraNatayA samAdhAnahetutvAdvA dravyasamyag 1, evaM saMskRte'pi yojyaM, tasyaiva rathAderbhagnajIpoMDhAparAvayavasaMskArAditi 2, tathA yayordravyayoH saMyogo guNAntarAdhAnAya nopamardAya upabhokturvA manaHprItyai payaHzarkarayoriva tatsaMyuktadravyasamyak 3, tathA yatprayuktaM dravyaM lAbhahetutvAdAtmanaH samAdhAnAya prabhavati tatprayuktadravyasamyak 4, pAThAntaraM vA - 'uvautta' tti yadupayuktam - abhyavahRtaM dravyaM manaHsamAdhAnAya prabhavati tadupayuktadravyasamyak 4, tathA | jaDhaM-parityaktaM yadbhArAdi tattyaktadravyasamyak 5, tathA dadhibhAjanAdi bhinnaM sat kAkAdisamAdhAnotpatterbhinnadravyasamyak 6, tathA'dhikamAMsAdicchedAcchinna samyak 7, sarvamadhye tatsamAdhAnakAraNatvAddravya samyak, viparyayAdasamyagiti gAthArthaH // bhAvasamyakpratipAdanAyAha tivihaM tu bhAvasammaM daMsaNa nANe tahA carite ya / daMsaNacaraNe tivihaM nANe duvihaM tu nAyavvaM // 219 // trividhaM bhAvasamyak - darzanajJAnacAritrabhedAt, punarapyekaikaM bhedata AcaSTe - tatra darzanacaraNe pratyekaM trividhe, tadyathA - | anAdimithyAdRSTerakRtatripuJjasya yathApravRttakaraNakSINazeSakarmmaNo dezonasAgaropamakoTikoTI sthiti kasyA pUrvakaraNa bhinnanthermithyAtvAnudayalakSaNamantarakaraNaM vidhAyAnivRttikaraNena prathamaM samyaktvamupAdayata aupazamikaM darzanam 1, uktaM ca - " UsaradesaM dahelayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchattANudae uvasamasammaM lahai jIvo // 1 // " upazamazreNyAM caupazamikamiti, tathA samyaktvapudgalopaSTambhajanitAdhyavasAyaH kSAyopazamikaM 2, darzanamohanIyakSayAt kSAyikaM 3, 1 USaradezaM dagdhaM ca vidhyAti vandavaH prApya / evaM mithyAtvAnudaye aupazamikasamyaktvaM labhate jIvaH // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya04 uddezakaH1 zrIAcA- cAritramapyupazamazreNyAmaupazamikaM 1 kaSAyakSayopazamAt kSAyopazamikaM cAritraM 2 cAritramohanIyakSayAtkSAyikaM 3, jJAne rAGgavRttiH tu bhAvasamyag dvidhA jJAtavyaM, tadyathA-kSAyopazamikaM kSAyikaM ca, tatra caturvidhajJAnAvaraNIyakSayopazamAt matyAdi catu(zI0) vidhaM kSAyopazamikaM jJAnaM, samastakSayAtkSAyika kevalajJAnamiti / tadevaM trividhe'pi bhAvasamyaktve darzite sati parazco dayati-yadyevaM trayANAmapi samyagvAdasambhave kathaM darzanasyaiva samyaktvavAdo rUDho? yadihAdhyayane vyAvarNyate, ucyate, // 176 // tadbhAvabhAvitvAditarayoH, tathAhi-mithyAdRSTeste na staH, atra ca samyaktvaprAdhAnyakhyApanAya andhetararAjakumAradvayena bAlAGganAdyavabodhArtha dRSTAntamAcakSate-tadyathA-udayasenarAjJo vIrasenasUrasenakumAradvayaM, tatra vIraseno'ndhaH, sa ca ta|| prAyogyA gAndharvAdikAH kalA grAhitaH, itarastvabhyastadhanurvedo lokazlAghyAM padavImagamat , etacca samAkarNya vIrasenedinApi rAjA vijJapto yathA'hamapi dhanurvedAbhyAsaM vidadhe, rAjJA'pi tadAgrahamavagamyAnujJAtaH, tato'sau samyagupAdhyAyo padezAt prajJAtizayAdabhyAsavizeSAcca zabdavedhI saJjajJe, tena cArUDhayauvanena svabhyastadhanurvedavijJAnakriyeNAgaNitacakSudezenasadasadbhAvena zabdavedhitvAvaSTambhAparabalopasthAne sati rAjA yuddhAyAdezaM yAcitaH, tenApi yAcyamAnena vitere, vIrasenena ca zabdAnuvedhitayA parAnIke jajambhe, paraizcAvagatakumArAndhabhAvairmUkatAmAlambyAsau jagrahe, sUrasenena ca viditavRtAntena rAjAnamApRcchya nizitazarazatajAlAvaSTabdhaparAnIkena mocitaH / tadevamabhyastavijJAnakriyo'pi cakSuvikalatvAnnAlamabhipretakAryasiddhaye iti / etadeva niyuktikAro gAthayopasaMhartumAha kuNamANo'viya kiriyaM paricayaMtovi synndhnnbhoe|dito'vi duhassa uraMna jiNai aMdho parANIyaM // 220 // // 176 // saddhaye iti / zatajAlAvaSTabdhaparAnAbhArAndhabhAvairmUkatAmAlambyAmApa yAcyamAnena vita For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ kurvannapi kriyAM parityajannapi svajanadhanabhogAn dadadapi duHkhasyoraH na jayatyandhaH parAnIkamiti gaathaarthH|| tadeva dRSTAntamupadarya dArTAntikamAhakuNamANo'vinivittiM pricyNto'visynndhnnbhoe|dito'viduhss uraM micchaddiTThI na sijjhai u||22|| kurvannapi nivRttim-anyadarzanAbhihitAM, tadyathA-paJca yamAH paJca niyamA ityAdikAM tathA parityajannapi svajanadhanabhogAn paJcAgnitapaAdinA dadadapi duHkhasyoraH mithyAdRSTirna sidhyati, turavadhAraNe, naiva sidhyati, darzanavikalatvAda, andhakumAravat asamarthaH kAryasiddhaye / yata evaM tataH kiM karttavyamityAhatamhA kammANIyaM jeumaNo daMsaNaMmi payaijjA / dasaNavao hi saphalANi huMti tavanANacaraNAiM // 222 // yasmAtsiddhimArgamUlAspadaM samyagdarzanamantareNa na karmakSayaH syAt, tasmAtkAraNAkAnIkaM jetumanAH samyagdarzane prayateta, tasmiMzca sati yadbhavati tadarzayati-darzanavato hi 'hiH' hetau yasmAtsamyagdarzaninaH saphalAni bhavanti tapojJAnacaraNAnyatastatra yatnavatA bhAvyamiti gAthArthaH // prakArAntareNApi samyagdarzanasya tatpUrvakANAM ca guNasthAna-18 kAnAM guNamAvirbhAvayitumAha sammattupattI sAvae ya virae aNaMtakammaMse / dasaNamohakkhavae uvasAmante ya uvasaMte // 223 // khavae ya khINamohe jiNe aseDhI bhave asNkhijaa|tvvivriio kAlo saMkhijaguNAi seDhIe // 224 // samyaktvasyotpattiH samyaktvotpattistasyAM vivakSitAyAmasaGghayeyaguNA zreNirbhavedityuttaragAthArddhAnte kriyAmapekSya sa dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 177 // mbandho lagayitavyaH, kathamasaGkhyeyaguNA zreNirbhavediti ?, atrocyate, iha mithyAdRSTayo dezonakoTI koTikarmmasthitikA | granthikasattvAste karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmmapracchanotpannasaMjJAstebhyo 'saGkhye yaguNanirjarakAH, tato'pi pipRcchiSuH san sAdhusamIpaM jigamiSustasmAdapi kriyAviSTaH pRcchan, tato'pi dharmma pratipitsuH asmAdapi kriyAviSTaH pratipadyamAnaH, tasmAdapi pUrvapratipanno'saGkhyeyaguNanirjaraka iti samyaktvotpattirvyAkhyAtA, tadanantaraM viratAviratiM pratipitsupratipadyamAnapUrvapratipannAnAmuttarottarasyAsaGkhyeyaguNA nirjarA yojyA, evaM sarvaviratAvapIti, tato'pi pUrvapratipanna sarva virateH sakAzAt 'anaMtakammaMse'tti 'padaikadeze padaprayoga' iti yathA bhImasano bhImaH satyabhAmA bhAmA evamanantazabdopalakSitA anantAnubandhinaH, te hi mohanIyasyAMzAH-bhAgAH tAMzcikSapayiSura saGkhyeyaguNanirjarakaH, tato'pi kSapakaH, tasmAdapi kSINAnantAnubandhikaSAyaH, etadeva darzanamohanIyatraye'bhimukha kriyArUDhApavargatrayamAyojyaM, tato'pi kSINasaptakAtkSINasaptaka evopazamazreNyArUDho'saGkhyeyaguNanirjarakaH, tato'pyupazAntamohaH, tasmAdapi cAritramohanIyakSapakaH, tato'pi kSINamohaH, atra cAbhimukhAditrayaM yathAsambhavamAyojanIyam, asmAdapi 'jino' bhavasthakevalI, tasmAdapi zailezyavastho'saGkhyeyaguNanirjarakaH / tadevaM karmanirjarAyai asakhyeyalokAkAzapradezapramANaniSpAditasaMyamasthAnapracayopAttazreNiH | sottarottareSAmasaGkhyeyaguNA, uttarottara pravarddhamAnAdhyavasAya kaNDakopapatteriti, kAlastu tadviparIto'yogikevalina Arabhya pratilomatayA sakhyeyaguNayA zreNyA jJeyaH, idamuktaM bhavati yAvat kAlena yAvatkarmAyogikevalI kSapayati tAva| nmAtraM karma sayogikevalI sakhyeyaguNena kAlena kSapayati evaM pratilomatayA yAvaddharmaM pipRcchiSustAvanneyamiti gAthA - For Personal & Private Use Only sabhya0 4 uddezakaH 1 // 177 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ -UCRICRORE dvayArthaH // evamantaroktayA nItyA darzanavataH saphalAni tapojJAnacaraNAnyabhihitAni, yadi punaH kenacidupAdhinA vidadhAti tataH saphalatvAbhAvaH, kazcAsAvupAdhistamAha AhArauvahipUA iDDIsu ya gAravesu kaitaviyaM / emeva bArasavihe tavaMmi na hu kaitave smnno|| 225 // AhArazca upadhizca pUjA ca Rddhizca-AmoSadhyAdikA AhAropadhipUjarddhayastAsu nimittabhUtAsu jJAnacaraNakriyAM karoti, tathA gAraveSu triSu pratibaddho yatkaroti tatkRtrimamityucyate, yathA ca jJAnacaraNayorAhArAdyarthamanuSThAnaM kRtrima sanna phalavadbhavati evaM sabAhyAbhyantare dvAdazaprakAre tapasyapIti, na ca kRtrimAnuSThAyinaHzramaNabhAvo, na cAzramaNasyAnuSThAnaM guNavaditi, tadevaM nirupadherdarzanavatastapojJAnacaraNAni saphalAnIti sthitamato darzane yatitavyaM, darzanaM ca tattvArthazraddhAnaM, tattvaM cotpannApagatakalaGkAzeSapadArthasattAvyApijJAnaistIrthakRdbhiryadabhASi, tadeva sUtrAnugamAyAtena sUtreNa darzayati se bemi je aIyA je ya paDupannA AgamissA arahaMtA bhagavaMto te savve evamAikkhanti evaM bhAsaMti evaM paNNaviMti evaM parUviMti-savve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA na haMtavvA na ajjAveyavvA na paricittavvA na pariyAveyavvA na uddaveyavvA, esa dhamme suddhe niie samiJca loyaM kheyaNNehiM paveie, taMjahA-uTThiesu vA aNuTThiesu in Education Interaoral For Personal & Private Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 178 // vA uvaTTie vA aNuvaTThiesu vA uvarayadaMDesu vA aNuvarayadaMDesu vA sovahiesu vA aNovahie vA saMjogaraesu vA asaMjogaraesu vA, taccaM ceyaM tahA ceyaM asti ceyaM paccai ( sU0 126 ) gautamasvAmyAha-yathA so'haM bravImi yo'haM tIrthakaravacanAvagatatattvaH zraddheyavacana iti yadivA zauddhodaniziSyAbhimatakSaNikatvavyudAsenAha-yena mayA pUrvamabhANi so'hamadyApi bravImi nAparo, yadivA sezabdastacchandArthe yacchraddhAne samyaktvaM bhavati tadahaM tattvaM bravImIti, ye'tItAH - atikrAntA ye ca pratyutpannAH - varttamAnakAlabhAvino ye cAgAminaH ta | evaM prarUpayantIti sambandhaH, tatrAtikrAntAstIrtha kRtaH kAlasyAnAditvAdanantA atikrAntA anAgatA adhyanantA AgA|mikAlasyAnantatvAtteSAM ca sarvadaiva bhAvAditi varttamAnatIrthakRtAM ca prajJApakApekSitayA anavasthitatve satyapyutkRSTajaghanyapadina eva kathyante, tatrotsargataH samayakSetrasambhavinaH saptatyuttarazataM taccaivaM pazJcasvapi videheSu pratyekaM dvAtriMzatkSetrAtmakatvAdekaikasmin dvAtriMzat dvAtriMzat paJcasvapi bharateSu paJcaiva mairAvateSvapIti, tatra dvAtriMzatsaJcabhirguNitAH SaSTayuttarazataM (160) bharatairAvatadazaprakSepeNa saptatyadhikaM zatamiti, jaghanyatastu viMzatiH, sA caivaM pazJcasvapi mahAvideheSu mahAvidehAntarmahAnadyubhayataTa sadbhAvAttIrthakRtAM pratyekaM catvAraH, te'pi paJcabhirguNitA viMzatirbharatairAvatayostvekAntasuSamAdAvabhAva eveti, anye tu vyAcakSate - meroH pUrvAparavidehayorekaika sadbhAvAnmahAvidehe dvAveva tataH paJcasvapi dazaiveti, tathA ca te For Personal & Private Use Only samya0 4 uddezakaH 1 // 178 //
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhaH-"sattarasayamukkosaM iare dasa samayakhettajiNamANaM / cottIsa paDhamadIve aNaMtara'ddhe ya te duguNA // 1 // " ime?-'arhanto' arhanti pUjAsatkArAdikamiti, tathA aizvaryAdyupetA bhagavantaH, te sarva eva parapraznAvasare evamAcakSate yaduttaratra vakSyate, vartamAnanirdezasyopalakSaNArthatvAdidamapi draSTavyam-evamAcacakSire evamAkhyAsyanti, evaM sAmAnyataH sadevamanujAyAM pariSadi arddhamAgadhayA sarvasattvasvabhASAnugAminyA bhASayA bhASante, evaM prakarSeNa saMzItyapanodAyAnte vAsino jIvAjIvAsavabandhasaMvaranirjarAmokSapadArthAn jJApayanti prajJApayanti, evaM samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH 18 mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH svaparabhAvena sadasatI tattvaM sAmAnyavizeSAtmakamityAdinA prakAreNa prarUpaya |nti, ekArthikAni vaitAnIti, kiM tadevamAcakSate iti darzayati-yathA 'sarve prANAH' sarva eva pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH dvitricatuHpaJcendriyAzcendriyabalocchAsanizvAsAyuSkalakSaNaprANadhAraNAt prANAH, tathA sarvANi bhavanti bhaviSyantyabhUvanniti |ca bhUtAni caturdazabhUtanAmAntaHpAtIni, evaM sarva eva jIvanti jIviSyanti ajIviSuriti jIvAH-nArakatiryagnarAmarala-18|| kSaNAzcaturgatikAH, tathA sarva eva svakRtasAtAsAtodayasukhaduHkhabhAjaH sattvAH, ekArthA caite zabdAH 'tattvabhedaparyAyaiH pratipAdana mitikRtveti, ete ca sarve'pi prANinaH paryAyazabdAveditA na hantavyAH daNDakazAdibhiH nAjJApayitavyAH prasahyAbhiyogadAnato na parigrAhyA bhRtyadAsadAsyAdimamatvaparigrahato na paritApayitavyAH zArIramAnasapIDotpAdanato nApadrAvayitavyAHprANavyaparopaNataH 'eSaH' anantaroko 'dhammo durgatyargalAsugatisopAnadezyaH, asya ca pradhAnapurapArthatvAdvizeSaNaM darzayati-'zuddhaH' pApAnubandharahitaH na zAkyadhigjAtInAmivaikendriyapaJcendriyavadhAnumatikalaGkAGkitaH, For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya04 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 179 // uddezakA AARRRRRRR tathA 'nityaH' apracyutirUpaH, paJcasvapi videheSu sadAbhavanAt, tathA 'zAzvataH' zAzvatagatihetutvAt yadivA nityatvAcchAzvato, na tu nityaM bhUtvA na bhavati, bhavyatvavat, abhUtvA ca nityaM bhavati ghaTAbhAvavaditi, ayaM tu trikAlAvasthAyIti, amuM ca 'loka' jantulokaM duHkhasAgarAvagADhaM 'sametya' jJAtvA taduttaraNAya 'khedajJaiH' jantuduHkhaparicchettabhiH 'praveditaH' pratipAdita iti, etacca gautamasvAmI svamanISikAparihAreNa ziSyamatisthairyArtha babhASe // enameva sUtroktamartha niyuktikAraH sUtrasaMsparzakena gAthAdvayena darzayati| je jiNavarA aIyA je saMpai je aNAgae kaale| sabvevi te ahiMsaM vadiMsu vadihiti vivaditi // 226 // | | chappiya jIvanikAeNovi haNeNo'vi ahnnaavijaa|noviaannumnnijjaa sammattassesa nijuttii||227|| [caturthe'dhyayane prathamoddezakaniyuktiH] gAthAdvayamapi kaNThyaM / tIrthakaropadezazca paropakAritayA tatsvAbhAvyAdeva pravarttamAno bhAskarodaya iva prabodhyavizeSanirapekSatayA pravartate(tat)tadyathetyAdinA darzayati-'taMjahA-uDiesu vA' ityAdi, dharmacaraNAyodyatA utthitA-jJAnadarzanacAritrodyogavantaH, tadviparyayeNAnutthitAH teSu nimittabhUteSu tAnuddizya bhagavatA sarvavedinA trijagatpatinA dharmaH praveditaH, evaM sarvatra lagayitavyaM, yadivA utthitAnutthiteSu dravyato niSaNNAniSaNNeSu, tatraikAdazasu gaNadhareSUtthiteSveva vIravarddhamAnasvAminA dharmaH praveditaH, tata upasthitA dharma zuzrUSavo jighRkSavo vA tadviparyayeNAnupasthitAsteSviti, nimittasaptamI ceyaM, yathA carmaNi dIpinaM hantIti, nanu ca bhAvopasthiteSu cilAtiputrAdiSviva dharmakathA yuktimatI anupasthiteSu tu kaM guNaM puSNAti?, anupasthiteSvapIndranAgAdiSu vicitratvAtkarma // 179 // ** Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAISHA RAHISI pariNateH kSayopazamApAdanAdguNavatyeveti yatkizcidetat, prANina AtmAnaM vA daNDayatIti daNDaH, sa ca manovAkAyalakSaNaH, uparato daNDo yeSAM te tathA, tadviparyayeNAnuparatadaNDAH, teSUbhayarUpeSvapi, tatroparatadaNDeSu tatsthairyaguNAntarAdhAnArtha dezanA, itareSu tUparatadaNDatvArthamiti, upadhIyate-saGgrahyata ityupadhiH, dravyato hiraNyAdiH bhAvato mAyA, saha upadhinA vartanta iti sopadhikAstadviparyayeNAnupadhikAsteSviti, saMyogaH-sambandhaH putrakalatramitrAdijanitastatra ratAH saMyogaratAstadviparyayeNaikatvabhAvanAbhAvitA asaMyogaratAsteSviti, tadevamubhayarUpeSvapi yadbhagavatA dharmadezanA'kAri tat 'tathyaM' satyametaditi, cazabdo niyamArthaH, tathyamevaitadbhagavadvacanaM, yathAprarUpitavastusadbhAvAttathyatA vacaso bhavatItyato vAcyamapi tathaiveti darzayati-tathA caitadvastu yathA bhagavAn jagAda, yathA-sarve prANA na hantavyA ityAdi, evaM samyagdarzanaM zraddhAnaM vidheyam, etaccAsminneva maunIndrapravacane samyagmokSamArgavidhAyini samastadambhaprabandhoparate prakarSaNocyate procyata iti, na tu yathA anyatra 'na hiMsyAtsarvabhUtAnI'tyabhidhAyAnyatra vAkye yajJapazuvadhAbhyanujJAnAt pUrvottarabAdheti // tadevaM samyaktvasvarUpamabhidhAya tadavAptau yadvidheyaM taddarzayitumAha taM Aittu na nihe na nikkhive jANittu dhammaM jahA tahA, diDehiM nivveyaM gacchijjA, no logassesaNaM care ( sU0 127) _ 'tat' tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyagdarzanamAdAya-gRhItvA tatkAryAkaraNato 'na niheti na gopayet tathAvidhasaMsargA SAX*** For Personal & Private Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya04 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH1 // 18 // dinimittotthApitamithyAtvo'pi jIvasAmarthyaguNAnna tyajedapi, yathA vA zaivazAkyAdInAM gRhItvA vratAni punarapi vratezvarayAgAdividhinA gurusamIpe nikSipyotpravrajanaM, evaM gurvAdeH sakAzAdavApya samyagdarzanaM 'na nikSipet' na tyajet , kiM kRtvA?-yathA tathA'vasthitaM dharma jJAtvA zrutacAritrAtmakamavagamya, vastUnAM vA dharma-svabhAvamavabudhyeti / tadavagame tu kiM cAparaM kuryAdityAha-'diDhehiM' ityAdi, dRSTairiSTAniSTarUpairnirvedaM gacched, virAgaM kuryAdityarthaH, tathAhizabdaiH zrutaiH rasairAsvAditairgandhairAghAtaiH spazaiMH spRSTaiH sadbhirevaM bhAvayet-yathA zubhetaratApariNAmavazAdbhavatItyataH kasteSu rAgo dveSo veti / kiM ca-'no loyassa' ityAdi, 'lokasya prANigaNasyaiSaNA-anveSaNA iSTeSu zabdAdiSu pravRttiraniSTeSu tu heyabuddhistAM 'na caret' na vidadhyAt // yasya caiSA lokaiSaNA nAsti tasyAnyApyaprazastA matirnAstIti darzayati jassa natthi imA jAI aNNA tassa kao siyA?, diTuM suyaM mayaM viNNAyaM jaM eyaM parikahijjai, samemANA palemANA puNo puNo jAiM pakappaMti (sU0 128) yasya mumukSoreSA jJAtiH-lokaiSaNAbuddhiH 'nAsti' na vidyate, tasyAnyA sAvadyArambhapravRttiH kutaH syAt ?, idamuktaM bhavati-bhogecchArUpAM lokaiSaNAM parijihIrSo va sAvadyAnuSThAnapravRttirupajAyate, tadarthatvAttasyA iti, yadivA 'imA anantaroktatvAt pratyakSA samyaktvajJAtiH prANino na hantavyA iti vA yasya na vidyate tasyAnyA avivekinI buddhiH kumArgasAvadyAnuSThAnaparihAradvAreNa kutaH syAt / / ziSyamatisthairyArthamAha-dimityAdi, yadetanmayA parikathyate tatsa // 180 // For Personal & Private Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ SROSARO KAROGRAMMAR vaH kevalajJAnAvalokena dRSTaM, tataH zuzrUSubhiH zrutaM, laghukarmaNA bhavyAnAM mataM, jJAnAvaraNIyakSayopazamAdvizeSeNa jJAtaM vijJAtam, ato bhavatA'pi samyaktvAdike matkathite yatnavatA bhavitavyamiti / ye punaryathoktakAriNo na syuH te kathambhUtA bhaveyurityAha-'samemANA' ityAdi, tasminneva manuSyAdijanmani 'zAmyanto' gAyenAtyarthamAsevAM kurvantaH tathA 'pralIyamAnAH' manojendriyArtheSu paunaHpunyenaikendriyadvIndriyAdikAM jAti prakalpayanti, saMsArAvicchittiM viddhtiityrthH|| yadyevamaviditavedyAH sAmpratakSiNo yathAjanmakRtarataya indriyArtheSu pralInAH paunaHpunyena janmAdikRtasandhAnA jantavastataH kiM karttavyamityAha aho arAo ya jayamANe dhIre sayA AgayapaNNANe pamatte bahiyA pAsa appamatte sayA parikamijAsi tibemi (sU0 129) // samyaktvAdhyayane prathamoddezakaH 4-1 // ahazca rAtriM ca yatamAna eva yatnavAneva mokSAdhvani 'dhIraH' parISahopasargAkSobhyaH 'sadA' sarvakAlam 'AgataM' svIkRta 'prajJAnaM' sadasadviveko yasya sa tathA, 'pramattAn' asaMyatAn paratIthikAnvA dharmAdvahirvyavasthitAn pazya, tAMzca tathAbhUtAn dRSTvA kiM kuryAdityAha-'appamatte' ityAdi, apramattaH sannidrAvikathAdipramAdarahito'kSinimeSonmeSAdAvapi sadopayuktaH parAkramethAH karmaripUna mokSAdhvani vA / itiradhikArasamAptau, bravImIti pUrvavat / iti samyaktvAdhyayane prathamoddezakaTIkA prismaaptaa| For Personal & Private Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0 ) // 181 // uktaH prathamoddezakaH / sAmprataM dvitIyavyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH - iha anantarodezake samyagvAdaH pratipAditaH, sa ca pratyanIkamithyAvAdavyudAsenAtmalAbhaM labhate, vyudAsazca na parijJAnamantareNa, parijJAnaM ca na vicAramRte, ato mithyAvAdabhUtatIrthikamata vicAraNAyedamupakramyate, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyedamAdisUtraM - 'je AsavA' ityAdi, yadiveha samyaktvamadhikRtaM tacca saptapadArthazraddhAnAtmakaM tatra mumukSuNA'vagatazastraparijJAjIvAjIvapadArthena saMsAramokSakAraNe nirNetavye, tatra saMsArakAraNamAtravastagrahaNAcca bandhagrahaNaM, mokSakAraNaM tu nirjarA tagrahaNAcca saMvarastatkAryabhUtazca mokSaH sUcito bhavatItyata Azravanirjare saMsAramokSakAraNabhUte samyaktvavicArAyAte darzayitumAha je AsavA te parissavA je parissavA te AsavA, jai aNAsavA te aparissavA je aparisvA te aNAsavA, ee pae saMbujjhamANe loyaM ca ANAe abhisamiccA puDho paveiyaM (sU0 130 ) 'ya' iti sAmAnyanirdezaH, AzravatyaSTaprakAraM karmma yairArambhaiste AsravAH, pariH samantAtsravati - galati yairanuSThAnavizeSaiste parisravAH, ya evAsravAH - karmmabandhasthAnAni ta eva parisravAH - karmanirjarAspadAni idamuktaM bhavati yAni itarajanAcaritAni sragaGganAdIni sukhakAraNatayA tAni karmmabandhahetutvAdAsravAH, punastAnyeva tattvavidAM viSayasukhaparAGmukhAnAM niHsAratayA saMsArasaraNidezyAnItikRtvA vairAgyajanakAni ataH parisravAH - nirjarAsthAnAni / sarvavastUnA - For Personal & Private Use Only samya0 4 uddezakaH 2 // 181 //
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ manaikAntikatAM darzayitumetadeva viparyayeNAha-'je parissavA' ityAdi, ya eva parizravAH-nirjarAsthAnAni-arhatsAdhutapa-4 zcaraNadazavidhacakravAlasAmAcAryanuSThAnAdIni, tAnyeva karmodayAvaSTabdhazubhAdhyavasAyasya durgatimArgapravRttasArthavAhasya jantormahAzAtanAvataH sAtaddhirasagAravapravaNasyAsravA bhavanti-pApopAdAnakAraNAni jAyante, idamuktaM bhavati-yAvanti karmanirjarArtha saMyamasthAnAni tadvandhanAyAsaMyamasthAnAnyapi tAvantyeva, uktaM ca-"yathAprakArA yAvantaH, sNsaaraaveshhetvH| tAvantastadviparyAsAnnirvANasukhahetavaH // 1 // " tathAhi-rAgadveSavAsitAntaHkaraNasya viSayasukhonmukhasya duSTAzayatvAtsarva saMsArAya, picumandarasavAsitAsyasya dugdhazarkarAdikaTukatvApattivaditi, samyagdRSTastu viditasaMsArodanvataH nyakRtaviSayAbhilASasya sarvamazuci duHkhakAraNamiti ca bhAvayataH saJjAtasaMvegasyetarajanasaMsArakAraNamapi mokSAyeti bhaavaarthH| punaretadeva gatapratyAgatasUtraM sapratiSedhamAha-'je aNAsavA' ityAdi, prasajyapratiSedhasya kriyApratiSedhaparyavasAnatayA parisravA ityanena saha sambandhAbhAvAt paryudAso'yam, Asravebhyo'nye'nAsravAH-vratavizeSAH, te'pi karmodayAdazubhAdhyavasAyino'parisravAH karmaNaH, koGkaNAryaprabhRtInAmiveti, tathA'parisravAH-pApopAdAnakAraNAni kenacidupAdhinA pravacanopakArAdinA kriyamANAH kaNavIralatAbhrAmakakSullakasyevAnAsravAH-karmabandhanAni na bhavanti, yadivA AsravantItyAnavAH, pacAdyaca, evaM parisravantIti parisravAH, atra caturbhaGgikA-tatra mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogairya eva karmaNAmAsravAH-bandhakAH ta evApareSAM parisravAH-nirjarakAH, ete ca prathamabhaGgapatitAH sarve'pi saMsAriNazcaturgatikAH, sarveSAM pratikSaNamubhayasadbhAvAt , tathA ye AsravAste'parisravA iti zUnyo'yaM dvitIyabhaGgako, bandhasya zATAvi For Personal & Private Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) SAEXER // 182 // nAbhAvitvAd, evaM ye'nAsravAste parisravAH, ete cAyogikevalinastRtIyabhaGgapatitAH, caturthabhaGgapatitAstu siddhAH, te- samya04 SAmanAsravatvAdaparisravatvAcceti, atra cAdyantabhaGgako sUtropAttau, tadupAdAne ca madhyopAdAnasyAvazyaMbhAvitvAt madhyabhaGgakadvayagrahaNaM draSTavyamiti / yadyevaM tataH kimityAha-'ee pae' ityAdi, etAni-anantaroktAni padyate-gamyate yebhyos uddezakAra rthastAni padAni, tadyathA-ye AsravA ityAdIni, parasya cArthAvagatyartha zabdaprayogAdetatsadavAcyAnarthAzca samyag-aviparyAsena budhyamAnastathA 'lokaM' jantugaNamAsravadvArAyAtena karmaNA badhyamAnaM tapazcaraNAdinA ca mucyamAnamAjJayA-tIrthakarapraNItAgamAnusAreNAbhisametya-Abhimukhyena samyak paricchidya cazabdo bhinnakramaH pRthak praveditaM cAbhisametya pRthagAsavopAdAnaM nirjaropAdAnaM cetyetacca jJAtvA ko nAma dharmAcaraNaM prati nodyacchediti?, kathaM praveditamiti cet, taducyate, AsravastAvajjJAnapratyanIkatayA jJAnanihnavena jJAnAntarAyeNa jJAnapradveSeNa jJAnAtyAzAtanayA jJAnavisaMvAdena jJAnAvara-1 NIyaM karma badhyate, evaM darzanapratyanIkatayA yAvadarzanavisaMvAdena darzanAvaraNIyaM karma badhyate, tathA prANinAmanukampanatayA bhUtAnukampanatayA jIvAnukampanatayA sattvAnukampanatvena bahUnAM prANinAmaduHkhosAdanatayA azocanatayA ajUraNatayA apIDanatayA aparitApanatayA sAtAvedanIyaM karma badhyate, etadviparyayAccAsAtAvedanIyamiti, tathA'nantAnubandhyuskaTatayA tIvradarzanamohanIyatayA prabalacAritramohanIyasadbhAvAnmohanIyaM karma badhyate, mahArambhatayA mahAparigrahatayA paJcendriyavadhAt kuNimAhAreNa narakAyuSkaM badhyate, mAyAvitayA anRtavAdena kUTatulAkUTamAnavyavahArAttiryagAyurbadhyate, 4|182 // prakRtivinItatayA sAnukrozatayA amAtsaryAnmanuSyAyuSkaM, sarAgasaMyamena dezaviratyA bAlatapasA akAmanirjarayA devAyu C IRCASE For Personal & Private Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ kamiti, kAyarjutayA bhAvarjutayA meM parjutayA avisaMvAdanayogena zubhanAma badhyate, viparyayAcca viparyaya iti, jAtikulabalarUpatapAzrutalAbhaizvaryamadAbhAvAduccairgotraM, jAtyAdimadAt paraparivAdAcca nIcairgotraM, dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyavidhAnAdAntarAyikaM karma badhyate, ete hyAsravAH, sAmprataM parisravAH pratipAdyante-anazanAdi sabAhyAbhyantaraM tapa ityAdi, evamAsravakanirjarakAH saprabhedA jantavo vAcyAH, sarve'pi ca jIvAdayaH padArthA mokSAvasAnA vaacyaaH| etAni ca padAni sambudhyamAnastIrthakaragaNadharairlokamabhisametya pRthak pRthak praveditam, anyo'pi tadAjJAnusArI caturdazapUrvavidAdiH sattvahitAya parebhya AvedayatItyetadarzayitumAha AghAi nANI iha mANavANaM saMsArapaDivaNNANaM saMbujjhamANANaM vinnANapattANaM, aTTAvi saMtA aduvA pamattA ahA saccamiNaM tibemi, nANAgamo macumuhassa asthi, icchA paNIyA vaMkAnikeyA kAlagahiyA nicayaniviTThA puDho puDho jAiM pakappayaMti (sU0 131) jJAnaM sakalapadArthAvirbhAvakaM vidyate yasyAsau jJAnI sa 'AkhyAti' AcaSTe 'ihe'ti pravacane keSAM?-mAnavAnAM, sarvasaMvaracAritrAhatvAtteSAm , athavopalakSaNaM caitaddevAdInAM, tatrApi kevalyAdivyudAsAya vizeSaNamAha-'saMsAra' ityAdi, saMsAra-caturgatilakSaNaM pratipannAH saMsArapratipannAH, tatrApi ye dharma bhotsyante grahISyante ca munisuvratasvAmighoTakadRSTAntena teSAmevAkhyAtItyetaddarzayati-'sambudhyamAnAnAM' yathopadiSTaM dharma samyagavabudhyamAnAnAM, chadmasthena tvajJAta dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya04 zrIAcArAGgavRttiH ' (zI0) uddezakA // 183 // budhyamAnetaravizeSeNa yAdagbhUtAnAM kathayitavyaM tAn sUtreNaiva darzayati-vijJAnaprAptAnAM' hitAhitaprAptiparihArAdhyavasAyo vijJAnaM tatprAptA vijJAnaprAptAH, samastaparyAptibhiH paryAptAH, saMjJina ityarthaH, nAgArjunIyAstu paThanti-"AghAi dhamma khalu se jIvANaM, taMjahA-saMsArapaDivannANaM mANusabhavatthANaM AraMbhaviNaINaM dukkhuvveasuhesagANaM dhammasavaNagavesayANaM sussUsamANANaM paDipucchamANANaM viNNANapattANaM" etacca prAyo gatArthameva, navaramArambhavinayinAmityArambhavinayaH-ArambhAbhAvaH sa vidyate yeSAmiti matvarthIyasteSAmiti / yathA ca jJAnI dharmAmAcaSTe tathA darzayati-'aTTAvi' ityAdi, vijJAnaM prAptA dharma kathyamAnaM kutazcinnimittAdAta api santaH cilAtiputrAdaya iva athavA pramattA viSayAbhiSvaGgAdinA zAlibhadrAdaya iva tathAvidhakarmakSayopazamApatteryathA pratipadyante tathA''caSTe-yadivA''rtAH-duHkhinaH pramattAH-sukhinaH, te'pi pratipadyante dharma, kiM punarapare?, athavA ArttAH-rAgadveSodayena pramattA viSayaiH, te ca tIthikA| gRhasthA vA saMsArakAntAraM vizantaH kathaM bhavatAM vijJAtajJeyAnAM karuNAspadAnAM rAgadveSaviSayAbhilASonmUlanAya na prabhavanti / etaccAnyathA mA maMsthA iti darzayitumAha-'ahA sacca' mityAdi, idaM yanmayA kathitaM kathyamAnaM ca tadyathAsatyaM, yAthAtathyamityarthaH, ityetadahaM bravImi, yathA durlabhamavApya samyaktvaM cAritrapariNAmaM vA pramAdo na kAryaH, syAt|kimAlambya pramAdo na kAryastadAha-nANAgamo' ityAdi, na hyanAgamo mRtyormukhasya kasyacidapi saMsArodaravartino'|stIti, uktaM ca-"vadata yadIha kazcidanusaMtatasukhaparibhogalAlitaH / prayatnazataparo'pi vigatavyathamAyuravAptavAnnaraH ||1||n khalu naraH suraughasiddhAsurakinnaranAyako'pi yH| so'pi kRtAntadantakulizAkrameNa kRzito na nazyati // 2 // " // 183 // Jan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathopAyo'pi mRtyumukhapratiSedhasya na kazcidastIti, uktaM ca-"nazyati nauti yAti vitanoti karoti rasAyanakriyAM, carati guruvatAni vivarANyapi vizati vizeSakAtaraH / tapati tapAMsi khAdati mitAni karoti ca mantrasAdhanaM, tadapi kRtAntadantayantrakrakacakramaNairvidAryate // 1 // " ye punarviSayakaSAyAbhiSvaGgAt pramattA dharma nAvabudhyante te kimbhUtA bhavantItyAha-'icchA' ityAdi, indriyamanoviSayAnukUlA pravRttirihecchA tayA viSayAbhimukhamabhikarmabandhaM saMsArAbhimukhaM vA prakarSeNa nItA icchApraNItAH, ye caivambhUtAste 'vaMkAniketA' vaGkasya-asaMyamasya A-maryAdayA saMyamAvadhibhUtayA niketabhUtAH-AzrayA vaGkAniketAH, vaGko vA niketo yeSAM te vaGkAniketAH, pUrvapadasya dIrghatvaM, ye caivambhUtAste 'kAlagRhItAH' kAlena-mRtyunA gRhItAH kAlagRhItAH, paunaHpunyamaraNabhAja ityarthaH, dharmacaraNAya vA gRhItaH-abhisandhitaH kAlo yaiste kAlagRhItAH, AhitAgnidarzanAdApatyAdvA niSThAntasya paranipAtaH, tathAhi-pAzcAtye vayasi parutsarAri vA apatyapariNayanottarakAlaM vA dhamma kariSyAma ityevaM gRhItakAlAH, ye caivambhUtAste nicaye niviSTA-nicaye karmanicaye tadupAdAne vA sAvadyArambhanicaye niviSTAH-adhyupapannAH, ye cecchApraNItA vaGkAniketAH kAlagRhItA nicaye niviSTAste taddharmANaH kimaparaM kurvantIti darzayitumAha-'puDho puDho' ityAdi, pRthakpRthagekendriyadvIndriyAdikAM jAtimanekazaH 'pra* kalpayanti' prakurvanti, pAThAntaraM vA 'ettha mohe puNo puNo' 'atra' asminnicchApraNItAdike hRSIkAnukUle mohe karmarUpe vA mohe nimagnAH punaH punastatkurvanti yena tadapracyutiH syAt // tadapracyutau ca kiM syAdityAha ihamegesiM tattha tattha saMthavo bhavai ahovavAie phAse paDisaMveyaMti, ciTuM kammahiM dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya04 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezaka // 184 // kUrehiM ciTuM pariciTui, aciTuM kUrehi kammehiM no ciTuM pariciTui, ege vayaMti adu vAvi nANI nANI vayaMti aduvAvi ege (sU0 132) 'iha' asmiMzcaturdazarajjvAtmake loke 'ekeSAM' mithyAtvAviratipramAdakaSAyavatAM 'tatra tatra' narakatiryaggatyAdiSu yAtanAsthAnakeSu 'saMstavaH' paricayo bhUyobhUyogamanAdbhavati, tataH kimityAha-'ahovavAie' ityAdi, ta evamicchayA praNI-10 tatvAdindriyavazagAstadvazitvAttadanukUlamAcaranto narakAdiyAtanAsthAnajAtasaMstavAstIthikA adhyaudezikAdi nirdoSamAcakSANA 'adhaaupapAtikAn' narakAdibhavAn 'sparzAn' duHkhAnubhavAn 'pratisaMvedayanti' anubhavanti, tathAhi-lokAyatikA bruvate-"piba khAda ca cArulocane !, yadatItaM varagAtri! tanna te / na hi bhIru ! gataM nivarttate, samudayamAtramidaM kalevaram // 1 // " vaizeSikA api sAvadyayogArambhiNaH, tathAhi te bhASante-'abhiSecanopavAsabrahmacaryagurukulavAsavAnaprasthayajJadAnamo(pro)kSaNadignakSatramantrakAlaniyamAH' ityAdi, anye'pi sAvadyayogAnuSThAyino'nayA dizA vAcyAH, syAt kiM sarvo'pIcchApraNItAdiryAvattatra tatra kRtasaMstavo'dhaaupapAtikAn sparzAn pratisaMvedayatyAhosvitkazcideva tadyogyakarmakAryevAnubhavati !, na sarva iti darzayati-'ciTTha' ityAdi, ciTTha-bhRzamatyartha 'krUraiH' vadhabandhAdibhiH 'ka-|| rmabhiH' kriyAbhiH 'ciha'miti bhRzamatyarthameva virUpAM dazAM vaitaraNItaraNAsipatravanapatrapAtAbhighAtazAlmalIvRkSAliGganAdijanitAmanubhavaMstamastamAdisthAneSu paritiSThati, yastu nAtyartha hiMsAdibhiH karmabhirvarttate so'tyantavedanAnicite SAMA36H38*************** // 184 // For Personal & Private Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ NSvapi narakezAnI vadati, va bhASante, yA kevalino **** FARNAGACASANSAR dhvapi narakeSu notpadyate, syAt-ka evaM vadatItyAha-ege vayaMtI' tyAdi, 'eke' caturdazapUrvavidAdayo 'vadanti' avate|'thavA'pi jJAnI vadati, jJAnaM-sakalapadArthAvirbhAvakam asyAstIti jJAnI, sa caitad bravIti, yadivyajJAnI kevalI bhASate zrutakevalino'pi tadeva bhASante, yacca zrutakevalino bhASante nirAvaraNajJAnino'pi tadeva vadantItyetadgatapratyAgatasUtreNa darzayati-nANI' ityAdi, jJAninaH' kevalino yadvadantyathavA'pyeke-zrutakevalino yadvadanti tadyathArthabhASitvAdekameva, ekeSAM sarvArthapratyakSatvAdapareSAM tadupadezapravRtteriti, vakSyamANe'pyekavAkyateti / tadAha AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi samaNA ya mAhaNA ya puDho vivAyaM vayaMti, se diTuM ca Ne suyaM ca Ne mayaM ca Ne viNNAyaM ca Ne uDDhe ahaM tiriyaM disAsu savvao supaDilehiyaM ca Ne-savve pANA savve jIvA savve bhUyA savve sattA hantavvA ajAveyavvA pariyAveyavvA parighettavvA uddevayavvA, itthavi jANaha natthittha doso aNAriyavayaNameyaM, tattha je AriA te evaM vayAsI-se duddiTuM ca bhe dussuyaM ca me dummayaM ca bhe duviNNAyaM ca bhe uDDe ahaM tiriyaM disAsu savvao duppaDilehiyaM ca bhe, jaM NaM tunbhe evaM Aikkhaha evaM bhAsaha evaM parUveha evaM paNNaveha-savve pANA 4 ****** For Personal & Private Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 185 // haMtavvA 5, itthavi jANaha natthittha doso, aNAriyavayaNameyaM, vayaM puNa evamAikkhAmo evaM bhAsAmo evaM parUvemo evaM paNNavemo- savve pANA 4 na haMtavvA 1 na ajjAveyavvA 2 na paridhittavvA 3 na pariyAveyavvA 4 na uddaveyavvA 5, itthavi jANaha natthittha doso, AyariyavayaNameyaM puvvaM nikAya samayaM patteyaM patteyaM pucchissAmi, haMbho pavAiyA! kiM bhe sAyaM dukkhaM asAyaM ? samiyA paDivaNe yAvi evaM bUyA - savvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesiM jIvANaM savvesiM sattANaM asAyaM aparinivvANaM mahabbhayaM dukkhaM tibemi ( sU0 133 ) // caturthAdhyayane dvitIya uddezakaH 4-2 // 'AvantI'ti yAvantaH 'keAvantI'ti kecana 'loke' manuSyaloke 'zramaNAH' pASaNDikAH 'brAhmaNA' dvijAtayaH pRthakpRthag viruddho vAdo vivAdastaM vadanti, etaduktaM bhavati - yAvantaH kecana paralokaM jJIpsavaste AtmIyadarzanAnurAgitayA pArAkyaM darzanamapavadanto vivadante, tathAhi - bhAgavatA bruvate - "paJcaviMzatitattvaparijJAnAnmokSaH, sarvavyApyAtmA niSkriyo nirguNazcaitanyalakSaNo, nirvizeSaM sAmAnyaM tattva" miti, vaizeSikAstu bhASante - " dravyAdiSaTpadArthaparijJAnAnmokSaH, samavAyijJAnaguNenecchAprayatna dveSAdibhizca guNairguNavAnAtmA, parasparanirapekSaM sAmAnyavizeSAtmakaM tattva" miti For Personal & Private Use Only samya0 4 uddezakaH2 // 185 //
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkyAstu vadanti-"yathA paralokAnuyAyyAtmaiva na vidyate, niHsAmAnya vastu kSaNikaM ce"ti, mImAMsakAsta mokSasarvajJAbhAvena vyavasthitA iti, tathA keSAJcit pRthivyAdaya ekendriyA jIvA na bhavanti, apare vanaspatInAmapyacetanatAmAhuH, tathA dvIndriyAdInAmapi kRmyAdInAM na jantusvabhAvaM pratipadyante, tadbhAve vA na tadvadhe bandho'lpabandhatA veti, tathA hiMsAyAmapi bhinnavAkyatA, taduktam-prANI prANijJAnaM ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiMsA // 1 // " ityevamAdika auddezikaparibhogAbhyanujJAdikazca viruddho vAdaH svata evAbhyUhyaH / yadi-1 |vA brAhmaNAH zramaNA dharmaviruddhaM vAdaM yadvadanti tatsUtreNaiva darzayati-se dihaM ca Ne' ityAdi yAvat 'natthittha doso'tti, 'se'tti tacchabdArthe yadahaM vakSye tat 'dRSTam upalabdhaM divyajJAnenAsmAbhirasmAkaM vA sambandhinA tIrthakRtA AgamapraNAyakena cazabda uttarApekSayA samuccayArthaH, zrutaM cAsmAbhirgurvAdeH sakAzAt , asmadguruziSyairvA tadantevAsibhirvA matamabhimataM yuktiyuktatvAdasmAkamasmattIrthakarANAM vA vijJAtaM ca tattvabhedaparyAyairasmAbhirasmattIrthakareNa vA, svato na paropadezadAnena, etaccordhvAdhastiryakSu dazasvapi dikSu sarvataH sarvaiH-pratyakSAnumAnopamAnAgamArthApattyAdibhiH prakAraiH suSTu pratyupekSitaMca-paryAlocitaMca, manaHpraNidhAnAdinA asmAbhirasmattIrthakareNa vA, kiM tadityAha-sarve prANAH sarve jIvAHsarve bhUtAH sarve sattvA hantavyA AjJApayitavyAH parigRhItavyAH paritApayitavyA apadrApayitavyAH, 'atrApi' dharmacintAyAmapyevaM jAnItha, yathA nAstyatra yAgAthai devatopayAcitakatayA vA prANihananAdau 'doSaH' pApAnubandha iti, evaM yAvantaH kecana pASaNDikA auddezikabhojino brAhmaNA vA dharmAviruddhaM paralokaviruddhaM vA vAdaM bhASante / ayaM For Personal & Private Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 samya04 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA2 ca jIvopamardakatvAt pApAnubandhI anAryapraNIta iti, Aha ca-ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhyaH ityAryA| stadviparyAsAdanAryA:-krUrakarmANasteSAM prANyupaghAtakArIdaM vacanaM, ye tu tathAbhUtA na te kimbhUtaM prajJApayantItyAha-'tattha' ityAdi, 'tatreti vAkyopanyAsArthe nirdhAraNe vA, ye te AryA dezabhASAcAritrAryAsta evamavAdiSuryathA yattadanantaroktaM durdaSTametaduSTaM dRSTaM durdRSTaM 'bhe' yusmAbhiryuSmattIrthakareNa vA, evaM yAvadduSpratyupekSitamiti / tadevaM duISTAdikaM pratipAdya duSprajJApanAnuvAdadvAreNa tadabhyupagame doSAviSkaraNamAha-jaMNa'mityAdi, Namiti vAkyAlaGkAre, yadetadvakSyamANaM yUyamevamAcadhvamityAdi yAvadatrApi yAgopahArAdau jAnItha yUyaM yathA nAstyevAtra-prANyu|pamardAnuSThAne doSaH-pApAnubandha iti, tadevaM paravAde doSAvirbhAvanena dharmAviruddhatAmAvirbhAvya svamatavAdamAryA Avi rbhAvayanti-'vaya' mityAdi, punaH zabdaH pUrvasmAdvizeSamAha, vayaM punaryathA dharmaviruddhavAdo na bhavati tathA prajJApayAma iti, tAnyeva padAni sapratiSedhAni hantavyAdIni yAvanna kevalamatra-asmadIye vacane nAsti doSo'trApi-adhikAre jAnItha yUyaM yathA 'atra' hananAdipratiSedhavidhau nAsti doSaH-pApAnuvandhaH, sAvadhAraNatvAdvAkyasya nAstyeva doSaH, prANyupaghAtapratiSedhAccAryavacanametat, evamukte sati te pApaNDikA UcuH-bhavadIyamAryavacanamasmadIyaM tvanAryamityetannirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, yuktivikalatvAt , tadatrAcAryo yathA paramatasyAnAryatA syAttathA didarzayiSuH svavAgyantritA vAdino na vicalayiSyantItikRtvA pratyekamatapracchanArthamAha-'puvva' mityAdi, 'pUrvam' AdAveva 'samayam' AgamaM yadyadIyAgame'bhihitaM tat 'nikAcya' vyavasthApya punastadvirUpApAdanena paramatAnAryatA pratipAdyetyatastadeva paramataM praznayati, // 186 // For Personal & Private Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadivA pUrva prAznikAnnikAcya tataH pASaNDikAn praznayitumAha-patteya' mityAdi, ekamekaM prati pratyeka bhoH prAvAdukAH! bhavataH praznayiSyAmi, kiM 'bhe' yuSmAkaM 'sAtaM' manaAhvAdakAri duHkhamutAsAtaM-manaHpratikUlaM?, evaM pRSTAH santo yadi sAtamityevaM brUyuH tataH pratyakSAgamalokabAdhA syAd, atha cAsAtamityevaM brUyuH tataH 'samiyA' samyak pratipannAMstAn prAvAdukAna svavAgyantritAnapyevaM brUyAt-'apiH' sambhAvane, sambhAvyate etadbhaNanaM-yathA na kevalaM bhavatAM duHkhamasAtaM, sarveSAmapi prANinAM duHkhamasAtaM manaso'nabhipretam aparinirvANam-anivRttirUpaM mahadbhayaM duHkhamityetat parigaNayya sarve'pi prANinona hantavyA ityAdi vAcyaM, taddhanane ca doSaH, yastvadoSamAha tadanAryavacanam / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat , tadevaM prAvAdukAnAM svavAgniyantraNayA'nAryatA pratipAditA, atraiva rohaguptamantriNA viditAgamasadbhAvena mAdhyasthyamavalambamAnena tIrthikaparIkSAdvAreNa yathA nirAkaraNaM cakre tathA niyuktikAro gAthAbhirAcaSTe khuDaga pAyasamAsaM dhammakahaMpi ya ajaMpamANeNaM / channeNa annaliMgI paricchiyA rohagutteNaM // 227 // / anayA gAthayA saGkepataH sarva kathAnakamAveditaM kSullakasya, 'pAdasamAso' gAthApAdasaGkepastamajalpatA dharmakathAM ca 'channena' prakaTena 'anyaliGginaH' prAvAdukAH 'parIkSitAH' nirUpitAH 'rohaguptena' rohaguptanAmnA mantriNeti gaathaasmaasaarthH| bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam-campAyAM nagaryA siMhasenasya rAjJo rohagupto nAma mahAmantrI, sa cAhadarzanabhAvitAntaHkaraNo vijJAtasadasadvAdaH, tatra ca kadAcidrAjA''sthAnastho dharmavicAraM prastAvayati, tatra yo yasyAbhimataH sa taM zobhanamuvAca, sa ca tUSNIbhAvaM bhajamAno rAjJoktaH-dharmavicAraM prati kimapi na brUte bhavAn ?, sa tvAha For Personal & Private Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0 ) // 187 // kimebhiH pakSapAtavacobhiH ?, vimarzAmaH svata eva dharmma parIkSAmahe tIrthikAnityabhidhAya rAjAnumatyA 'sakuNDalaM vA vadanaM na vatti, ayaM gAthApAdo nagaramadhye Alalambe, sampUrNA tu gAthA bhANDAgAritA, nagaryAM coddhuSTaM, yathA-ya enaM gAthApAdaM pUrayiSyati tasya rAjA yathepsitaM dAnaM dAsyati tadbhaktazca bhaviSyatIti, taM ca gAthApAdaM sarve'pi gRhItvA prAvAdukA nirjagmuH punazca saptame'hani rAjAnamAsthAnasthamupasthitAH, tatrAdAveva parivrAD bravIti -- bhikkhaM paviTTeNa maeja dinaM, pamayAmuhaM kamalavisAlanettaM / vakkhattacitteNa na suTTu nAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na vanti // 228 // sugamaM, navaramaparijJAne vyAkSepaH kAraNamupanyastaM na punarvItarAgateti pUrvagAthAvisaMvAdAdasau tiraskRtya nirddhATitaH / punastApasaH paThati phalodaNaM mi gihaM paviTTho, tatthAsaNatthA pamayA mi diTThA / vakhittacitteNa na suThu nAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti / / 229 / sugamaM pUrvavat / tadanantaraM zauddhodaniziSyaka Aha-- mAlAvihAraMmi maeja diTThA, uvAsiyA kaMcaNabhUsiyaMgI / vakkhattacitroNa na su nAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // 230 // For Personal & Private Use Only samya0 4 uddezakaH 2 // 187 //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvavada, evamanayA dizA sarve'pi tIthikA vAcyAH, AItastu punaneM kazcidAgata iti rAjJA'bhANi, mantriNA vAItakSallako'pyevambhUtapariNAma ityevaM saMpratyaya eSAM syAdityato bhikSArtha praviSTaH pratyuSasyeva kSullakaH samAnItaH, tenApi gAthApAdaM gRhItvA gAthA babhASe, tadyathA khaMtassa daMtassa jiiMdiyassa, ajjhappajoge gayamANasassa / kiM majjha eeNa viciMtaeNaM?, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // 231 // sugamA, atra ca kSAntyAdikamaparijJAne kAraNamupanyastaM na punarvyAkSepa ityato gAthAsaMvAdAt zAntidamajitendriyatvA-I dhyAtmayogAdhigatezca kAraNAdrAjJo dharma prati bhAvollAso'bhUt, kSullakena ca dharmapraznottarakAlaM pUrvagRhItazuSketarakaIma-15 golakadvayaM bhittau nikSipya gamanamArebhe, punargacchan rAjJoktaM-kimiti bhavAn dharma pRSTo'pi na kathayati?, sa cAvo|cat-he mugdha! nanu kathita eva dharmo bhavataH zuSketaragolakadRSTAntena / etadeva gAthAdvayenAhaullo sukko ya do chUDhA, golayA mhiyaamyaa| dovi AvaDiyA kuDe, jo ullo tattha (so'ttha) lggi| evaM laggati dummehA, je narA kAmalAlasA / virattA u na laggati, jahA se mukkagolae // 233 // ayamatra bhAvArtha:-ye hyaGgapratyaGganirIkSaNavyAsaGgAt kAminInAM mukhaM na pazyanti tadabhAve tu pazyanti te kAmagRdhutayA sAH, sArdratayA ca saMsArapake karmakardame vA laganti, ye tu punaH zAntyAdiguNopetAH saMsArasukhaparAGmukhAH For Personal & Private Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) kASThamunayaste zuSkagolakasannibhA na kvacillagantIti gAthAdvayArthaH / samyaktvAdhyayane dvitIyoddezakaniyuktiH / iti samyaktvAdhyayane dvitIyoddezakaH samAptaH // 4-2 // samya04 uddezakA // 188 // ___ ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake paramatavyudAsadvAreNa samyaktvamavicalaM pratipAdayatA tatsahacaritaM jJAnaM tatphalabhUtA ca viratirabhihitA, satyapi cAsmiMstraye na pUrvopAttakamaNo niravadyatapo'nuSThAnamantareNa kSayo bhavatItyatastadadhunA pratipAdyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi sUtram uvehi NaM bahiyA ya logaM, se savvalogaMmi je kei viNNU , aNuvIi pAsa nikkhittadaMDA, je kei sattA paliyaM cayaMti, narA muyaccA dhammaviutti aMjU , AraMbhajaM dukkhamiNaMti NaccA, evamAha saMmattadaMsiNo, te savve pAvAiyA dukkhassa kusalA pariNa mudAharaMti iya kammaM pariNNAya savvaso (sU0 134) yo'yamanantaraM pratipAditaH pANDilokaH enaM dharmAdvahirvyavasthitamupekSasva-tadanuSThAnaM mA anumaMsthAH, cazabdo'nuktasamuccayArthaH, tadupadezamabhigamanaparyupAsanadAnasaMstavAdikaM ca mA kRthA iti / yaH pANDilokopekSakaH sa ke guNamavApnu // 188 // For Personal & Private Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ SARAGRAARA yAdityAha-'se savvaloe' ityAdi, yaH pASaNDilokamanAryavacanamavagamya tadupekSAM vidhatte sa sarvasmiMlloke-manuSyaloke ye kecidvidvAMsastebhyo'graNIvidvattama iti syAt, loke kecana vidvAMsaH santi? yebhyo'dhikaH syAdityata Aha-'aNuvII' ityAdi, ye kecana loke 'nikSiptadaNDAH' nizcayena kSipto nikSiptaH-parityaktaH kAyamanovAGamayaH prANyupadhAtakArI daNDo ra yaiste vidvAMso bhavantyeva etadanuvicintya-paryAlocya pazya-avagaccha / ke coparatadaNDA ityata Aha-je keI' ityAdi, ye kecanAvagatadharmANaH sattvAH-prANinaH 'palita'miti karma tattyajanti, ye coparatadaNDA bhUtvA'STaprakAraM karma nanti te |vidvAMsa ityetadanuvicintya-akSinimIlanena paryAlocya 'pazya' vivekinyA matyA'vadhAraya / ke punarazeSakarmakSayaM kurvanti ? ityata Aha-nare' ityAdi, narAH-manuSyAsta evAzeSakarmakSayAyAlaM nAnye, te'pi na sarve api tu mRtArcA-mRteva mRtA saMskArAbhAvAda, zarIraM yeSAM te tathA, niSpratikarmazarIrA ityarthaH, yadivA arcA-tejaH, sa ca krodhaH, sa ca kaSAyopalakSaNArthaH, tatazcAyamoM-mRtA-vinaSTA arcA kaSAyarUpA yeSAM te mRtArcAH, akaSAyiNa ityarthaH, kiM ca 'dharma' zrutacAritrAkhyaM vidantIti dharmavidaH, iti heto, yata eva dharmavido'ta eva RjavaH-kauTilyarahitAH / syAdetat-kimAlambyaitadvidheyamityata Aha-'AraMbhaja' mityAdi, sAvadyakriyAnuSThAnamArambhastasmAjAtamArambha, kiM tad ?-duHkhamidamiti sakalaprANipratyakSaM, tathAhi-kRSisevAvANijyAdyArambhapravRtto yacchArIramAnasaM duHkhamanubhavati tadvAcAmagocaramityataH pratyakSAbhidhAyinedamoktam, 'itiH' upapradarzane, ityetadanubhavasiddhaM duHkhaM jJAtvA mRtArcA dharmavida Rjavazca bhavantIti / etacca samastavedino bhASanta iti darzayati-'eva'mityAdi, 'evaM' pUrvoktaprakAreNa 'AhuH' uktavantaH, ke eva **48444444444***X For Personal & Private Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0 ) // 189 // mAhuH ? - samatvadarzinaH samyaktvadarzinaH samastadarzino vA yaduddezakAderArabhyoktaM tadevamUcurityarthaH kasmAtta UcurityAha - 'te sabve' ityAdi, yasmAtte sarve'pi sarvavidaH 'prAvAdikA:' prakarSeNa maryAdayA vadituM zIlaM yeSAM te prAvAdinaH, ta eva prAvAdikAH - yathAvasthitArthasya pratipAdanAya vAvadUkAH, 'duHkhasya' zArIramAnasalakSaNasya tadupAdAnasya vA karmmaNaH 'kuzalA' nipuNAstadapanodopAyavedinaH santaH te sarve'pi jJaparijJayA parijJAya heyArthasya pratyAkhyAna parijJAmudAharanti, 'itiH' upapradarzane, ityevaM pUrvoktanItyA karmmabandhodaya satkarmmatAvidhAnataH parijJAya 'sarvazaH' sarvaiH prakAraiH kuzalAH pratyAkhyAnaparijJAmudAharanti yadivA mUlottaraprakRtiprakAraiH sarvaiH parijJAyeti mUlaprakArA aSTau utaraprakRtiprakArA aSTapazAzaduttaraM zatam, athavA prakRtisthityanubhAvapradezaprakAraiH, yadivodayaprakArairbandhasatkarmmatA kArya bhUtairAgAmibandhasatkarmmatAkAraNaizca karmma parijJAyeti, te cAmI udayaprakArAH, tadyathA - mUlaprakRtInAM trINyudayasthAnAni, aSTavidhaM saptavidhaM caturvidhamiti, tatrASTApi karmmaprakRtIyaugapadyena vedayato'STavidhaM taca kAlato'nAdikamaparyavasitamabhavyAnAM bhavyAnAM tvanAdisaparyavasitaM sAdisaparyavasitaM ceti, mohanIyopazame kSaye vA saptavidhaM, ghAtikSaye caturvidhamiti / sAmpratamuttaraprakRtInAmudayasthAnAnyucyante, tatra jJAnAvaraNIyAntarAyayoH paJcaprakAraM ekamudayasthAnaM, darzanAvaraNIyasya dve, darzanaca| tuSkasyodayAccatvAri anyasaranidrayA saha paJca, vedanIyasya sAmAnyenaikamudayasthAnaM sAtamasAtaM veti, virodhAdyaugapadyo - dayAbhAvaH, mohanIyasya sAmAnyena navodaya sthAnAni, tadyathA-daza nava aSTau sapta SaTU paJca catvAri dve ekaM ceti, tatra daza mithyAtvaM 1 anantAnubandhI krodho'pratyAkhyAnaH pratyAkhyAnAvaraNaH savalanazcetyetatkrodhacatuSTayam 5 evaM mAnAdi For Personal & Private Use Only samya0 4 uddezakaH3 // 189 //
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAHAHARLARI catuSTayamapi yojyaM anyataro vedaH 6 hAsyaratiyugmam aratizokathugmaM vA 8 bhayaM 9 jugupsA 10 ceti, bhayamugupsayoranya tarAbhAve nava, dvayAbhAve'STau, anantAnubandhyabhAve sapta, mithyAtvAbhAve SaT , apratyAkhyAnodayAbhAve paJca, pratyAkhyAnAvara*NAbhAve catvAri, parivarttamAnayugalAbhAve sajvalanAnyataravedodaye sati dve, vedAbhAve ekamiti, AyuSo'pyekamevodayasthAna caturNAmAyuSAmanyataraditi, nAmno dvAdazodayasthAnAni, tadyathA-viMzatiH ekaviMzatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH SaDviMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat viMzat ekatriMzat nava aSTau ceti, tama saMsArasthAnAM sayogimA jIvAnAM dazodayasthAnAni nAmro bhavanti, ayoginAM tu caramadvayamiti, atra ca dvAdaza dhruvodayAH karmaprakRtayaH, tadyathA-taijasa-1 kArmaNe zarIre 2 varNagandharasasparzacatuSTaya 6 agurulaghu 7 sthiraM 8 asthiraM 9 subhaM 10 azubhaM 11 nirmANa 12 miti, tatra viMzatiratIrthakarakevalinaH samudghAtagatasya kArmaNazarIrayogino bhavati, tadyathA-manuSyagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 vasaM 3 bAdaraM 4 paryAptakaM 5 subhagaM 6 AdeyaM 7 yazaHkIrtiriti 8dhruvodaya 12 sahitA viMzatiH 20, ekaviMzatyAdIni tUdayasthAnAni ekatriMzatparyantAni jIvaguNasthAnabhedAdanekabhedAni bhavanti, sAni ceha pranthagauravabhathAt pratyeka nocyanta ityata || ekaikamedAvedanaM kriyate, tatraikaviMzatiH gatiH 1 jAtiH 2 AnupUrvI 3 trasaM 4 bAdaraM 5 paryAptAparyApta yoramyatarat 6 subhagadurbhagayoranyasarat 7 AdeyAnAdeyayoranyatarat 8 yazaHkIrthayazAkIyoranyatarat 9, esAzca nava dhruvodaya 12 sahitA ekaviMzatiH 21, caturvizatistu tiryaggatiH 1 ekendriyajAtiH 2 audArikaM 3 huNDasaMsthAnaM 4 upaghAtaM 5 pratye-|| kasAdhAraNayoranyatarat 6 sthAvaraM 7 sUkSmabAdarayoranyatarat 8 durbhagaM 9 anAdeyaM 10 aparyAptakaM 11 yazaHkIrtyayaza:-18 K***ACHERERASAARA*%*6 ORTAOG For Personal & Private Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya04 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA kIoranyatara 12 diti, tatraivAparyAptakApanayane paryAptakaparAghAtAbhyAM prakSiptAbhyAM paJcaviMzatiH 25, SaDriMzatistu yA|'sau kevalino viMzatirabhihitA saivaudArikazarIrAGgopAGgadvayAnyatarasaMsthAnAdyasaMhananopaghAtapratyekasahitA veditavyA mizrakAyayoge vartamAnasya 26, saiva tIrthakaranAmasahitA kevalisamudghAtavato mizrakAyayogina eva saptaviMzatiH 27, saiva prazastavihAyogatisamanvitA'STAviMzatiH 28, tatra tIrthakaranAmApanayane ucchAsa 1 susvara 2 parAghAta 3 prakSepe sati triMzadbhavati 30, tatra susvare niruddhe ekonatriMzat 29, saiva triMzattIrthakaranAmasahitA ekatriMzat 31, navodayastu manuSyagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 vasaM 3 bAdaraM 4 paryAptakaM 5 subhagaM 6 AdeyaM 7 yazaHkIrti 8 stIrthakaramiti 9, etA ayogitIrthakarakevalinaH, etA eva tIrthakaranAmarahitA aSTAviti 8, gotrasyaikameva sAmAnyenodayasthAnaM, uccanIcayoranyatarad, yaugapadyenodayAbhAvo virodhAditi, tadevamudayabhedairanekaprakAratAM karmaNaH parijJAya pratyAkhyAnaparijJAmudAharantIti // yadi nAma karmaparijJAmudAharanti tataH kiM kAryamityAha iha ANAkaMkhI paMDie aNihe, egamappANaM saMpehAe dhuNe sarIraM, kasehi appANaM jarehi appANaM,-jahA junnAI kaTAI havvavAho pamatthai / evaM attasamAhie aNihe, vigiMca kohaM avikaMpamANe (sU0 135) 'iha' asmin pravacane AjJAmAkAvituM zIlamasyeti AjJAkAGkSI-sarvajJopadezAnuSThAyI, yazcaivambhUtaH sa 'paNDito | // 19 // For Personal & Private Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ | | viditavedyaH astriho bhavati, snihyate zliSyate'STaprakAreNa karmmaNeti striho na sniho'strihaH, yadivA snihyatIti snihorAgavAn yo na tathA so'snihaH, upalakSaNArthatvAccAsya rAgadveSarahita ityarthaH, athavA nizcayena hanyata iti nihataH bhAvaripubhirindriyakaSAyakarmmabhiH yo na tathA so'nihataH, iha pravacane AjJAkAGkSI paNDito bhAvaripubhiranihato, nAnyatra, yazcAnihataH sa paramArthataH karmmaNaH parijJAtA / yazcaivambhUtaH sa kiM kuryAdityAha - 'e gamappANa' mityAdi, so'nihato - sniho vA AtmAnamekaM dhanadhAnyahiraNya putrakalatrazarIrAdivyatiriktaM 'saMprekSya' paryAlocya dhunIyAccharIrakaM, sambhAvanAyAM liGa, sarvasmAdAtmAnaM vyatiriktaM pazyataH sambhAvyata etaccharIravidhUnanamiti, tacca kurvatA saMsArasvabhAvaikatvabhAvanaivarUpA bhAvayitavyeti -- "saMsAra evAyamanarthasAraH, kaH kasya ko'tra svajanaH paro vA ? / sarve bhramantaH svajanAH pare ca, bhavanti bhUtvA na bhavanti bhUyaH // 1 // vicintyametadbhavatA'hameko, na me'sti kazcitpurato na pazcAt / svakarmmabhirbhrA - tiriyaM mamaiva, ahaM purastAdahameva pazcAt // 2 // sadaiko'haM na me kazcit, nAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama // 3 // " tathA - ekaH prakurute karmma, bhunaktyekazca tatphalam / jAyate mriyate caika, eko yAti bhavAntaram // 1 // ityAdi, kiM ca- 'kasehi appANaM jarehi appANaM' paravyatirikta AtmA zarIraM tat kaSTatapazcaraNAdinA kRzaM kuru, yadivA 'kaSa' kasmai karmmaNe'lamityevaM paryAlocya yacchakkoSi tatra niyojayedityarthaH, tathA 'jara' zarIrakaM jarIkuru, tapasA tathA kuru yathA jarAjIrNamiva pratibhAsate, vikRtiparityAgadvAreNAtmAnaM niHsAratAmApAdayedityarthaH, kimarthamityetaditi cedAha - 'jahA' ityAdi, yathA 'jIrNAni' niHsArANi kASThAni 'havyavAho' hutabhukpramaJjAti- zIghraM For Personal & Private Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ samya04 uddezakA zrIAcA- bhasmasAt karoti, dRSTAntaM pradarya dArzantikamAha-evaM attasamAhie' 'evam' anamtaroktadRSTAntaprakAreNAtmanA rAGgavRttiH samAhitaH AtmasamAhitaH, jJAnadarzanacAritropayogena sadopayukta ityarthaH, AtmA vA samAhito'syetyAtmasamAhitaH, sadA (zI0) || zubhavyApAravAnityarthaH, AhitAgyAdidarzanAdApatvAdvA niSThAntasya paranipAtaH, yadivA prAkRte pUrvottaranipAto'tantraH, samAhitAtmetyarthaH, 'astrihaH' sneharahitaH saMstapo'gninA karmakASThaM dahatIti bhaavaarthH|| etadeva dRssttaantdaantikgt||191|| martha niyuktikAro gAthayopasaJjighRkSurAhajaha khalu jhusiraM kahU~ suciraM sukaM lahuM Dahai aggii| taha khalu khavaMti kammaM sammacaraNe ThiyA sAhU // 234 // ___ gatArthA / atra cAstrihapadena rAganivRttiM vidhAya dveSanivRttiM vidhitsurAha-'vigiMca koha'mityAdi, kAraNe'kAraNe vA'tikrUrAdhyavasAyaH krodhaH taM parityaja, tasya ca kArya kampanaM tatpratiSedhaM drshyti-avikmpmaanH||ki vigaNayyaitaskuryA-14 || dityAha imaM niruddhAuyaM saMpehAe, dukkhaM ca jANa adu AgamessaM, puDho phAsAiMgha phAse, loyaM ca pAsa viphaMdamANaM, je nivvuDA pAvahiM kammehiM aNiyANA te viyAhiyA, tamhA ativijo no paDisaMjalijAsi tibemi (sU0 136) caturthe tRtiiyH||4-3|| 'idaM' manuSyatvaM 'niruddhAyuSka' niruddhaM-parigalitamAyuSka 'samprekSya' paryAlocya krodhAdiparityAgaM vidadhyAt, kiMca RECRRRRRRRY // 191 // dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ' dukkha' mityAdi, krodhAdinA dandahyamAnasya yanmAnasaM duHkhamutpadyate tajjAnIhi, tajjanitakarmmavipAkApAditaM cAgAmi duHkhaM samprekSya krodhAdikaM pratyAkhyAnaparijJayA jAnIhi, parityajerityarthaH, AgAmi duHkhasvarUpamAha - 'puDho' ityAdi, pRthak saptamanarakapRthivIsambhavazItoSNa vedanA kumbhIpAkAdiyAtanAsthAneSu 'sparzAna' duHkhAni caH samuccaye, na kevalaM krodhAdhmAtastasminneva kSaNe duHkhamanubhavatItyAgAmIni pRthag duHkhAni ca spRzed-anubhavet tena cAtiduHkhenAparo'pi loko duHkhita ityetadAha - 'loyaM ca' ityAdi, na kevalaM krodhAdivipAkAdAtmA duHkhAnyanubhavati, lokaM ca zArIramAnasaduHkhApannaM vispandamAnamasvatantramitazcetazca duHkhapratIkArAya dhAvantaM 'pazya' vivekacakSuSA'valokaya / ye tvevaM na te | kimbhUtA bhavantItyata Aha-'je nivvuDA' ityAdi, ye tIrthakaropadezavAsitAntaHkaraNA viSaya kaSAyAbhyupazamAnnirvRtAHzItIbhUtAH pApeSu karmasu 'anidAnAH' nidAnarahitAste paramasukhAspadatayA vyAkhyAtAH, aupazamika sukhabhAktvena prasiddhA ityarthaH, yata evaM tataH kimityAha - 'tamhA' ityAdi, yasmAdrAgadveSAbhibhUto duHkhabhAgbhavati tasmAdatividvAn| viditAgamasadbhAvaH sanna pratisavale :- kodhAgninA''tmAnaM noddIpayeH, kaSAyopazamaM kurvityarthaH / itiradhikAra parisamAptau, bravImIti pUrvavat, samyaktvAdhyayane tRtIyoddezakaTIkA samApteti / uktastRtIyodezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddeza ke niravadyaM tapo'bhihitaM taccAvikalaM satsaMyamavyavasthitasya bhavatItyataH saMyamapratipAdanAya caturthodezaka ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezasyAdi sUtram - For Personal & Private Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) samya04 uddezakaH3 // 192 // AvIlae pavIlae nippIlae jahittA puvvasaMjogaM hiccA uvasamaM, tamhA avimaNe vIre, sArae samie sahie sayA jae, duraNucaro maggo vIrANaM aniyagAmINaM, vigiMca maMsasoNiyaM, esa purise davie vIre, AyANijje viyAhie, je dhuNAi samussayaM vasittA baMbhaceraMsi (sU0 137) ADIpadarthe, ISatpIDayed avikRSTena tapasA zarIrakamApIDayed, etacca prathamapravrajyA'vasare, tata UrdUmadhItAgamaH pariNatArthasadbhAvaH san prakarSeNa vikRSTatapasA pIDayetprapIDayet , punaradhyApitAntevAsivargaH saGkrAmitArthasAraH zarIraM tityakSu sArddhamAsakSapaNAdibhiH zarIraM nizcayena pIDayenniSpIDayet, syAt-karmakSayArtha tapo'nuSThIyate, sa ca pUjAlAbhakhyAtyarthena tapasA na bhavatyato nirarthaka eva zarIrapIDanopadeza ityato'nyathA vyAkhyAyate-kammaiva kArmaNazarIraM vA ApIDayetprapIDayeniSpIDayet ,atrApISadAdikA prakarSagatiravaseyA,yadivA ApIDayetkarma apUrvakaraNAdikeSu samyagdRSTyAdiSu guNasthAnakeSu, tato'pUrvakaraNAnivRttibAdarayoH prapIDayet , sUkSmasamparAyAvasthAyAM tu niSpIDayet , athavA ApIDanamupazamazreNyAM prapIDanaM kSapakazreNyAM niSpIDanaM tu zailezyavasthAyAmiti / kiM kRtvaitatkuryAdityAha-'jahittA' ityAdi, pUrvaH saMyogaH pUrvasaMyogo-dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdikRtastaM tyaktvA, yadivA pUrvaH-asaMyamo'nAdibhavAbhyAsAttena saMyogaH pUrvasaMyogastaM tyaktvA 'AvIlaye dityAdisambandhaH, kiM ca-'hiccA'ityAdi, 'hi gatA vityasmAt pUrvakAle ktvA 'hitvA' gatvA, kiM CALCALCARRC- daa||192|| dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimanA vigata tarakatvAcca yasyAsahito jJAnAdinyena saMyamAna tata?-upazama-indriyanoindriyajayarUpaM saMyamaM vA 'gatvA' pratipadyApIDayediti varttate, idamuktaM bhavati-asaMyamaM tyaktvA saMyama pratipadya tapazcaraNAdinA''tmAnaM karma vA''pIDayet prapIDayenniSpIDayediti, yataH karmApIDanArthamupazamapratipattistatratipattau cAvimanaskatetyAha-'tamhA' ityAdi, yasmAtkarmakSayAyAsaMyamaparityAgastatparityAge cAvazyaMbhAvI saMyamastatra ca na cittavaimanasyamiti, tasmAdavimanA vigataM bhogakaSAyAdiSvaratau vA mano yasya sa vimanA yo na tathA so'vimanAH, ko'sau?, vIraH karmavidAraNasamarthaH, / avimanaskatvAcca yatsyAttadAha-'sArae' ityAdi, suSvA-jIvanamaryAdayA saMyamAnuSThAne rataH svArataH, paJcabhiH samitibhiH samitaH, saha hitena sahito jJAnAdisamanvito vA sahitaH, 'sadA' sarvakAlaM sakRdAropitasaMyamabhAraH saMstatra 'yateta' yatnavAn bhavediti / kimarthaM punaH paunaHpunyena saMyamAnuSThAnaM pratyupadezo dIyate? ityAha-'duranucaro' ityAdi, duHkhenAnucaryata iti duranucaraH, ko'sau ?-mArgaH-saMyamAnuSThAnavidhiH, keSAM ?-'vIrANAm' apramattayatInAM, kimbhUtAnAmityAha-'aNiyadR' ityAdi, anivoM-mokSastatra gantuM zIlaM yeSAM te tathA teSAmiti, yathA ca tanmArgAnucaraNaM kRtaM bhavati tadarzayati-vigiMca' ityAdi, 'mAMsaM' zoNitaM darpakAri vikRSTatapo'nuSThAnAdinA 'vivecaya' |pRthakkuru, tadrAsaM vidhehItiyAvat , evaM vIrANAM mArgAnucaraNaM kRtaM bhavatIti bhAvaH / yazcaivambhUtaH sa ke guNamavAnuyAdi-13|| tyAha-'esa' ityAdi, 'eSa' mAMsazoNitayorapanetA puri zayanAt puruSaH dravaH-saMyamaH sa vidyate yasyAsau dravikaH, matvarthIyaSThan, dravyabhUto vA muktigamanayogyatvAt , kamaripuvidAraNasahiSNutvAdvIra iti, mAMsazoNitApacayapratipAdanAcca taduttareSAmapi medaAdInAmapacaya ukta eva draSTavyaH, tadbhAvabhAvitvAtteSAmiti / kiM ca 'AyANije' ityAdi, sa vI dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 193 // rANAM mArge pratipannaH mAMsazoNitayorapanetA mumukSUNAmAdAnIyo - grAhya Adeyavacanazca vyAkhyAta iti / kazcaivambhUta ityAha - 'je dhuNAI' ityAdi, 'brahmacarye' saMyame madanaparityAge voSitvA yaH 'samucchrayaM' zarIrakaM karmmopacayaM vA tapazcaraNAdinA 'dhunAti' kRzIkaroti sa AdAnIya iti vividhamAkhyAto vyAkhyAta iti sambandhaH // uktA apramattAH, tadvidha|rmaNastu pramattAnabhidhitsurAha-- nittehiM palicchinnehiM AyANasoyagaDhie bAle, avvocchinnabaMdhaNe aNabhikkaMta saMjoe tamaMsi aviyANao ANAe laMbho natthi ttibemi ( sU0 138 ) nayaMtyarthadezam - arthakriyAsamarthamarthamAvirbhAvayantIti netrANi - cakSurAdInIndriyANi taiH paricchinnaiH - yathAsvaM viSayagrahaNaM prati niruddhaiH sadbhirAdAnIyo'pi bhUtvoSitvA brahmacarye punarmohodayAdAdAnasrotomRddhaH - AdIyate - sAvadyAnuSThAnena svIkriyata ityAdAnaM karma saMsArabIjabhUtaM tasya srotAMsi - indriyaviSayA mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA vA teSu gRddhaHadhyupapannaH syAt, ko'sau ! - ' bAlaH ' ajJaH raagdvessmhaamohaabhibhuutaantHkrnnH| yazcAdAnasrotomRddhaH sa kimbhUtaH syAdityAha- 'agvocchinnabaMdhaNe' ityAdi, avyavacchinnaM janmazatAnuvRtti bandhanam - aSTaprakAraM karmma yasya sa tathA, kiM ca - 'aNabhikaMta' ityAdi, anabhikrAntaH - anatilaGgitaH saMyogo dhanadhAnya hiraNya putra kalatrA dikRto'saMyama saMyogo vA | yenAsAvanabhikrAntasaMyogaH tasya caivambhUtasyendriyAnukUlyarUpe mohAtmake vA tamasi varttamAnasyAtmahitaM mokSopAyaM vA' For Personal & Private Use Only samya0 4 | uddezakaH 3 // 193 //
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijAnata AjJAyAH-tIrthakaropadezasya lAbho nAstItyetadahaM bravImi tIrthakaravacanopalabdhasadbhAva iti, yadivA''jJA bodhiH samyaktvam, astizabdazcAyaM nipAtastrikAlaviSayI, tenAyamarthaH-tasyAnabhikAntasaMyogasya bhAvatamasi vartamAnasya bodhilAbho nAsInnAsti na bhAvIti / etedavAha jassa natthi purA pacchA majjhe tassa kuo siyA?, se hu pannANamaMte buddhe AraMbhovarae, saMmameyaMti pAsaha, jeNa baMdhaM vahaM ghoraM pariyAvaM ca dAruNaM paliLiMdiya bAhiragaM ca soyaM, nikaMmadaMsI iha macciehiM, kammANaM saphalaM daTTaNa tao nijAi veyavI (sU0 139) / yasya kasyacidavizeSitasya karmAdAnasrotogRddhasya bAlasyAvyavacchinnabandhanasyAnabhikAntasaMyogasyAjJAnatamasi varta mAnasya 'purA' pUrvajanmani bodhilAbho nAsti-samyaktvaM nAsIt 'pazcAdapi' eNye'pi janmani na bhAvi 'madhye' madhyajanmani tasya kutaH syAt iti ?, etaduktaM bhavati-yatyaiva pUrva bodhilAbhaH saMvRtto bhaviSyati vA tasyaiva vartamAnakAle bhavati, yena hi samyaktvamAsvAditaM punarmithyAtvodayAttatpracyavate tasyApArddhapudgalaparAvartenApi kAlenAvazyaM tatsadbhAvAt , na hyayaM sambhavo'sti pracyutasya samyaktvasya punarasambhava eveti, athavA niruddhendriyo'pi AdAnasrotogRddha ityuktaH, tadviparyayabhUtasya tvatikrAntasukhasmaraNamakurvataH AgAmi ca divyAGganAbhogamanabhikAzato vartamAnasukhAbhiSvaGgo'pi naiva syAdityetaddarzayitumAha-'jassa natthi' ityAdi, yasya bhogavipAkavedinaH pUrvabhuktAnusmRtirnAsti nApi pAzcAtyakAla mila punarasambhava ekavate tasyApAIpatto bhaviSyatine For Personal & Private Use Only brary.org
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zI0) // 194 // bhogAbhilASitA vidyate tasya vyAdhicikitsArUpAn bhogAn bhAvayato 'madhye' vartamAnakAle kuto bhogecchA syAt,|4|| samya.4 mohanIyopazamAnnaiva syAdityarthaH / yasya tu trikAlaviSayA bhogecchA nivRttA sa kimbhUtaH syAdityAha-'se hu' ityAdi, 'huH' yasmAdarthe yasmAnnivRttabhogAbhilASastasmAtsa prajJAnavAn-prakRSTaM jJAnaM prajJAnaM-jIvAjIvAdiparicchettR tadvidyate ya uddezakA3 syAsau prajJAnavAn, yata eva prajJAnavAnata eva buddhaH-avagatatattvo, yata evambhUto'ta evAha-AraMbhovarae' sAvadyAnuSThAnamArambhastasmAduparata aarmbhoprtH| etaccArambhoparamaNaM zobhanamiti darzayannAha-'samma'mityAdi, yadidaM sAvadyArambhoparamaNaM samyagetat-zobhanametat samyaktvakAryatvAdvA samyaktvametadityevaM pazyata-evaM gRhNIta yUyamiti / kimityArambhoparamaNaM samyagiti cedAha-'jeNa' ityAdi, yena kAraNena sAvadyArambhapravRtto bandhaM nigaDAdibhiH vadhaM kazAdibhiH 'ghora' prANasaMzayarUpaM 'paritApaM zArIramAnasaM 'dAruNaM' asahyamavApnotyata ArambhoparamaNaM samyagbhUtaM kuryAt , kiM kRtvetyAha-'palicchindi'ityAdi, 'paricchindya' apanIya, kiM tat?-srotaH' pApopAdAnaM, tacca bAhyaM dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdirUpaM hiMsAdyAzravadvArAtmakaM vA, cazabdAdAntaraM ca rAgadveSAtmakaM viSayapipAsArUpaM veti, kiM ca-NikkammadaMsI'tyAdi, niSkrAntaH karmaNo niSkA -mokSaH saMvaro vA taM draSTuM zIlamasyeti niSkarmadazI, 'iheti saMsAre matryeSu || madhye ya eva niSkarmadI sa eva bAhyAbhyantarasrotasazchetteti syAt / kimabhisandhya sa bAhyAbhyantarasaMyogasya chettA niSkarmadarzI vA bhavet ityata Aha-'kammANaM ityAdi, mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaiH kriyante-badhyanta iti ka- // 194 // ANi-jJAnAvaraNIyAdIni teSAM saphalatvaM dRSTvA sa vA niSkarmadI vedavidvA karmaNAM phalaM dRSTvA, teSAM ca phalaM-jJAnA Jain Educatio n For Personal & Private Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ varaNIyasya jJAnAvRtiH darzanAvaraNasya darzanAcchAdanaM vedanIyasya vipAkodayajanitA vedanetyAdi, nanu ca na sarveSAM karmaNAM vipAkodayamicchanti, pradezAnubhavasyApi sadbhAvAt tapasA ca kSayopapatterityataH kathaM karmaNAM saphalatvaM?, naiSa doSo, nAtra prakArakAya'mabhipretam , apitu dravyakArUya, taccAstyeva, tathAhi-yadyapi pratibandhavyakti na vipAkodayastathApyaSTAnAmapi karmaNAM sAmAnyena so'styevetyataH karmaNAM saphalatvamupalabhyate, tasmAt-karmaNastadupAdAnAdAsravAdvA nizcayena yAti niryAti-nirgacchati, tanna vidhatta itiyAvat , ko'sau?--'vedavid' vedyate sakalaM carAcaramaneneti vedaHAgamastaM vettIti vedavit , sarvajJopadezavatItyarthaH // na kevalasya mamaivAyamabhiprAyaH, sarveSAmeva tIrthakarANAmayamAzaya iti darzayitumAha je khalu bho! vIrA te samiyA sahiyA sayAjayA saMghaDadaMsiNo AovarayA ahAtahaM loyaM uvehamANA pAINaM paDiNaM dAhiNaM uINaM iya saJcaMsi pari (cie) ciTiMsu, sAhissAmo nANaM vIrANaM samiyANaM sahiyANaM sayAjayANaM saMghaDadaMsINaM AovarayANaM ahAtahaM loyaM samuvehamANANaM kimathi uvAhI?, pAsagassa na vijai nasthittibemi (suu0140)|| caturthe caturthaH 4-4 / iti samyaktvAdhyayanam // 4 // yadivA uktaH samyagvAdo niravadyaM tapazcAritraM ca, adhunA tatphalamucyate-'je khalu' ityAdi, khaluzabdo vAkyAla For Personal & Private Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 195 // GkAre, ye kecanAtItAnAgatavarttamAnAH 'bho' ityAmantraNe 'vIrAH ' karmmavidAraNa sahiSNavaH samitAH samitibhiH sahitA | jJAnAdibhiH sadA yatAH satsaMyamena 'saMghaDadaMsiNo' tti nirantaradarzinaH zubhAzubhasya AtmoparatAH pApakarmmabhyo yathA tathA avasthitaM 'lokaM' caturdazarajjvAtmakaM karmmalokaM vopekSamANAH - pazyantaH sarvAsu prAcyAdiSu dikSu vyavasthitA ityevaMprakArAH 'satya' miti RtaM tapaH saMyamo vA tatra paricite-sthire tasthuH - sthitavantaH, upalakSaNArthatvAt trikAlaviSayatA draSTavyA, tatrAtIte kAle anantA api satye tasthuH varttamAne paJcadazasu karmmabhUmiSu saGkhyeyAstiSThanti anAgate anantA api sthAsyanti teSAM cAtItAnAgatavarttamAnAnAM satyavatAM yajjJAnaM yo'bhiprAyastadahaM kathayiSyAmi bhavatAM zRNuta yUyaM, kimbhUtAnAM teSAM ? - ' vIrANA' mityAdIni vizeSaNAni gatArthAni kimbhUtaM jJAnamiti cedAha - kiM prazne 'asti' vidyate ?, ko'sau ? - ' upAdhiH' karmmajanitaM vizeSaNaM, tadyathA - nArakastiryagyonaH sukhI duHkhI subhago durbhagaH paryApta ko'paryAptaka ityAdi, Ahosvinna vidyata iti paramatamAzaGkya ta UcuH - 'pazyakasya' samyagvAdAdikamarthaM pUrvopAttaM pazyatIti pazyaH sa eva pazyakastasya karmmajanitopAdhirna vidyate, ityetadanusAreNAhamapi bravImi na svamanISikayeti / gataH sUtrAnugamaH, tadgatau ca samAptazcaturthoddeza ko, nayavicArAtidezAt samAptaM samyaktvAdhyayanaM caturthamiti // graM0 620 // For Personal & Private Use Only samya0 4 uddezakA 3 // 195 //
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha lokasArAkhyaM paJcamamadhyayanam / uktaM caturthamadhyayanaM sAmprataM paJca mamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarAdhyayane samyaktvaM pratipAditaM tadantargataM ca jJAnaM, tadubhayasya ca cAritraphalatvAt tasyaiva ca pradhAnamokSAGgatayA lokasAratvAt tatpratipAdanArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikAro dvedhA, tatrApyadhyayanArthAdhikAro'bhihitaH, uddezArthAdhikAraM tu niyuktikAraH pratipipAdayiSurAha hiMsagavisayAraMbhaga egacarutti na muNI paDhamagaMmi / virao muNinti biie avirayavAI pariggahio ||236|| taie eso apariggaho ya nivvinnakAmabhogo ya / acvattassegacarassa paccavAyA cautthaMmi // 237 // haraovamo ya tavasaMyamaguttI nissaMgayA ya paMcamae / ummaggavajjaNA chaTThagaMmi taha rAgadose ya // 238 // hinastIti hiMsakaH ArambhaNamArambho viSayANAmArambho'syeti viSayArambhakaH, vyadhikaraNasyApi gamakatvAtsamAsaH, Nvulantasya vA yAjakAdidarzanAt samAso, viSayANAmArambhako viSayArambhaka iti, hiMsakazca viSayArambhakazceti vigRhya samAhAradvandvaH, prAkRtatvAtpuMliGgatA, ayamarthI - hiMsakaH prANinAM viSayArambhakazca viSayArthaM sAvadyArambhapravRttazca na muniH, tathA viSayArthameva eka eva caratyekacaraH sa ca na muniriti, etadadhikAratrayaM prathamoddezake 1, dvitIye tu hiMsAdipApasthAnakebhyo virato munirbhavatItyayamarthAdhikAraH, vadanazIlo vAdI aviratasya vAdI aviratavAdI parigrahavAn bhavatItyeta For Personal & Private Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka05 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA // 196 // ca tyAcyAvityathA tapaHsaMyamagusayo nitabhatto'yatinavaH prazasyatyapAyA bhavantItyamayanirviSNakAmabhogazcetyayamA cAtroddezake pratipAdayiSyata iti 2, tRtIye tveSa eva virato muniraparigraho bhavatIti nirviNakAmabhogazcetyayamarthAdhikAraH 3, caturthe tvavyaktasya-agItArthasya sUtrApariniSThitasya pratyapAyA bhavantItyayamarthAdhikAraH 5, pazcamake tu hradopamena sAdhunA bhAvyaM, yathA hi hrado jalabhRto'pratisravaH prazasyo bhavati, evaM sAdhurapi jJAnadarzanacAritrabhRto visrotasikArahita iti, tathA tapaHsaMyamaguptayo niHsaGgatA cetyayamarthAdhikAraH 5, SaSThe tUnmArgavarjanA-kudRSTiparityAgaH, tathA rAga dveSau ca tyAjyAvityayamarthAdhikAraH 6, iti gAthAtrayArthaH // nAmaniSpanne tu nikSepe'tra dvidhA nAma-AdAnapadena gauNaM |ceti, etat dvividhamapi niyuktikAraH pratipAdayitumAha AyANapaeNAvaMti goNNanAmeNa logasArutti / logassa ya sArassa ya caukkao hoha nikkhevo // 239 // AdIyate-prathamameva gRhyata ityAdAnaM tacca tatpadaM ca AdAnapadaM tena karaNabhUtenAvantItyetanAma, adhyayanAdAvAvantIzabdasyoccAraNAd , guNairniSpannaM gauNaM tacca tannAma ca gauNanAma tena hetunA lokasAra iti, lokasya-caturdazarajjvA|tmakasya sAraH-paramArtho lokasAraH dvipadaM nAmetyataH lokasya sArasya ca pratyekaM catuSkako nikSepo bhavati, tadyathA-nAmaloko yasya kasyacilloka iti nAma kriyate, sthApanAlokazcaturdazarajjvAtmakasya lokasya sthApanA gAthAtrayAdavaseyA, taccaitat-tiriaM cauro dosuM chaddosu aThTha dasa ya ekeke / bArasa dosuM solasa dosuM vIsA ya causuM tu // 1 // puNaravi solasa dosuM bArasa dosuM tu huMti nAyavvA / tisu dasa tisu aThaccha ya dosu dosuM tu cattAri // 2 // oyaria loamajjhA cauro cauro ya savvahiM NeyA / tia tia duga duga ekkekkagaM ca jA sattamIe u // 3 // dravyaloko jIvapudga // 196 // dain Education International For Personal & Private Use Only anww.jainelibrary.org
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ ladharmmAdharmmAkAzakAlAtmakaH Sar3idhaH bhAvalokastvaudayikAdiSaDbhAvAtmakaH sarvadravyaparyAyAtmako vA / sAro'pi nAmAdi caturvidhaH, tatra nAmasthApane sugamatvAdanAdRtya dravyasArapratipAdanAyAha savvasa thUla guru majhe desappahANa sarirAI / dhaNa eraMDe vahare khairaM ca jiNAdurAlAI // 240 // atra pUrvArddhapazcArddhayoryathAsaGkhyaM laganIyaM, sarvasve dhanaM sArabhUtaM, tadyathA - koTisAro'yaM paJcakapardakasAro vA, sthUle eraNDaH sAraH, sArazabdo'tra prakarSavAcI, sthUlAnAM madhye eraNDo bhiNDo vA prakarSabhUtaH, gurutve vajraM, madhye khadiraH, deze AmravRkSo veNurvA, pradhAne yo yatra pradhAnabhAvamanubhavati sacitto'citto mizrazceti, sacitto dvipadazcatuSpado'padazceti, dvipadeSu jinaH catuSpadeSu siMhaH apadeSu kalpavRkSaH, acitteSu vaiDUryo maNiH, mizreSu tIrthakara eva vibhUSitaH, zarIreSvaudArikaM muktigamanayogyatvAdviziSTarUpApattezca, AdigrahaNAt svAmitvakaraNAdhikaraNeSu sAratA yojyA, tadyathA - svAmitve gorasasya ghRtaM sArabhUtaM, karaNatve maNisAreNa mukuTena zobhate rAjA, adhikaraNe dabhi ghRtaM jale padmamutthitamityAdigAthArthaH // bhAvasArapratipAdanAyAha bhAve phalasAhaNayA phalao siddhI suhuttamavariTThA / sAhaNaya nANadaMsaNasaMjamatavasA tahiM pagayaM // 241 // 'bhAve' bhAvaviSaye sAre cintyamAne phalasAdhanatA sAraH phalam - arthakriyAvAptistasya sAdhanatA phalasAdhanatA - phalArthamArambhe pravarttanaM tataH phalAvAptiH pradhAnaM, phalato'pyanaikAntikAnAtyantikarUpAt sAMsArikAtsakAzAttadviparyastaM phalaM sAraH, kiM tat ? - siddhiH, kimbhUtA'sau ? -- 'uttamasukhavariSThA' uttamaM ca tadAtyantikaikAntikAnAbAdhatvAt sukhaM ca For Personal & Private Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka.5 | uddezakAra zrIAcA- uttamasukhaM tena variSThA-varatamA, tatsAdhanAni ca gAthAzakalena darzayati-sAdhanakAni' prakRSTopakArakANi jJAnadarzanasaMrAGgavRttiH yamatapasi, tasmiMzca bhAvasAre siddhAkhyaphalasAdhane jJAnAdike prakRtaM jJAnadarzanacAritreNa bhAvasArarUpeNAtrAdhikAra iti (zI0) gAthArthaH / tasyaiva jJAnAdeH sicyupAyasya bhAvasAratAM prtipaadynnaah||197|| logaMmi kusamaesu ya kAmapariggahakumaggalaggesuM / sAro hu nANadaMsaNatavacaraNaguNA hiyaTThAe // 242 // | 'loke' gRhasthaloke kutsitAH samayAH kusamayAH teSu ca, kimbhUteSu ?-kAmaparigrahega ye kutsitA mArgAsteSu lagneSu, hurhetau, yasmAllokaH kAmaparigrahAgrahI gRhasthabhAvameva prazaMsati, vakti ca-'gRhAzramasamo dharmo, na bhUto na bhaviSyati / pAlayanti narAH zUrAH, klIbAH paassnnddmaashritaaH||1||' gRhAzramAdhArAzca sarve'pi pASaNDinaH ityevaM mahAmohamohitaicchAmadanakAmeSu pravarttate, tathA tIthikA apyaniruddhandriyaprasarA dvirUpakAmAbhiSvaGgiNaH ityatasteSu sAro jJAnadarzanatapazcaraNaguNAH, uttamasukhavariSThasiddhihetutvAt, hitA-siddhistadarthatvAditi gAthArthaH // yato jJAnadarzanatapazcaraNaguNA hitArthatayA sArastasmAtkiM karttavyamityAha- caiUNaM saMkapayaM sArapayamiNaM daDheNa cittavvaM / atthi jio paramapayaM jayaNA jA rAgadosehiM // 243 // _ 'tyaktvA' projjhya, kiM tat?-'zaGkApadaM' kimetanmadArabdhamanuSThAnaM niSphalaM syAdityevaMmbhUto vikalpaH zaGkA tasyAH kApadaM-nimittakAraNaM taccAharokteSvatyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagrAhyeSvartheSu yA saMzItiH-sandeha ityetadrUpaM taccha // 19 // For Personal & Private Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ kApadaM vihAya sArapadaM-idaM jJAnAdikaM prAgupanyastaM dRDhena-ananyamanaskena tIrthikadambhapratAraNAkSobhyena grAhya, tadeva zaGkApadavyudAsakArya gAthAzakalena darzayati-asti jIvaH, asya ca padArthAnAmAdAvupanyAsAjIvapadArthasya ca prAdhAnyAdupalakSaNArthavAdA zeSapadArthagrahaNaM, asti-vidyate jI vetavAn jIvati jIviSyatIti vA jIvaH zubhAzubhaphalabhokteti, sa ca pratyakSa evAhaMpratyayasAdhyaH, icchAdveSaprayatnAdikAryAnumAnasAdhyo vA, tathA ajIvA api dharmAdharmAkAzapudgalA gatisthityavagAhanyaNukAdiskandhahetavaH santi,evamAnavasaMvarabandhanirjarA api vidyante, pradhAnapuruSArthatvAd AdyantagrahaNe madhyagrahaNasyAvazyaMbhAvitvAdAcaM jIvapadArtha sAkSAdupanyasyAntyaM mokSapadArthamupanyasyati-paramaM ca tasadaM ca paramapadaM, tacAstIti sambandha iti, asti mokSaH zuddhapadavAcyatvAd bandhasya saMpratipakSatvAnmokSAvinAbhAvitvAdvA bandhasyeti, satyapi mokSe yadi tadavAptAvupAyo na syAttato janAH kiM kuryurityatastatkAraNAstitvaM darzayati-'yatanA'yatno rAgadvepeSu, rAgadveSopazamAghaH saMyamo'sAvapyastIti / tadevaM sati jIve paramapade ca zaGkApadavyudAsena jJAnAdikaM sArapadaM dRDhena grAhyamiti gaathaarthH|| tato'pyaparAparasAraprakarSagatirastIti darzayannupakSepamAhalogassa u ko sAro? tassa ya sArassa ko havai sAro? tassa yasAro sAraM jai jANasi pucchio sAha244 ___ 'lokasya caturdazarajvAtmakasya kA sAraH, tasyApi sArasya ko'paraH sAraH, tasvApi sArasArasya sAraM yadi jAnAsi tataH pRSTo mayA kathayeti gAthArthaH // praznapativacanArthamAha logassa sAra dhammo dhammapi ya nANasAriyaM ciMti / nANaM saMjamasAraM saMjamasAraM ca nivvANaM // 245 // For Personal & Private Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zI0) samastasyApi lokasya tAvaddharmaH sAro, dharmamapi jJAnasAraM bruvate, jJAnamapi saMyamasAraM, saMyamasyApi sArabhUtaM nirvANa- loka05 miti gAthArthaH // ukto nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam uddezakaH1 __ AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi vipparAmusaMti aTTAe aNaTTAe, eesu ceva vipparAmusaMti, guru se / kAmA, tao se mArate, jao se mArate tao se dUre, neva se aMto neva dUre (sU0 141) 'AvantI'tti yAvanto jIvA manuSyA asaMyatA vA syuH, 'keAvaMti'tti kecana 'loke' caturdazarajvAtmake gRhasthAnyatIrthikaloke vA SaDjIvanikAyAn ArambhapravRttA vividham-anekaprakAraM viSayAbhilASitayA 'parAmRzanti' upatApayanti, daNDakazatADanAdibhirghAtayantItyarthaH, kimartha viparAmRzantIti darzayati-'arthAya' arthArtha arthAdvA arthaH-prayojanaM dharmArthakAmarUpaM, karmaNi lyablope paJcamI, arthamuddizya-prayojanamutprekSya prANino ghAtayanti, tathAhi-dharmani-18 mittaM zaucArtha pRthivIkArya samArabhante, arthArtha kRSyAdi karoti, kAmArthamAbharaNAdi, evaM zeSeSvapi kAyeSu yathAyogaM vAcyaM, anarthAdvA-prayojanamanuddizyaiva tacchIlatayaiva mRgayAdyAH prANyupadhAtakAriNIH kriyAH kurvanti, tadevamAdanAdvA prANino hatvA eteSveva-SaDjIvanikAyasthAneSu vividham-anekaprakAraM sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakAdibhedena tAnekendri-| dAyIna prANinastadupaghAtakAriNaH parAmRzanti, tAn prapIDya teSvevAnekaza- utpadyanta itiyAvat, yadivA tatSaDjIvani-|| kAyabAdhA'vAptaM karma teSveva kAyeSUtpadya te taistaiH prakArairudIrNa viparAmRzanti-anubhavantIti, nAgArjunIyAstu paThanti / // 198 // |-"jAvaMti kei loe chakkAyavahaM samArabhaMti ahAe aNahAe vA" ityAdi, gatArtha, syAd-asau kimarthamevaMvidhAni ka-14 For Personal & Private Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ AC-%COCALGARI- N ANi kurute yAnyasya kAyagatasya vipacyante?, taducyate-gurU se kAmA' 'se' tasyAparamArthavidaH kAmyanta iti kAmAHzabdAdayaste guravo dustyajatvAt, kAmA hyalpasattvairanavAptapuNyopacayairullacayituM duSkaramityatastadartha kAyeSu pravartate tatpravRttau ca pApopacayastadupacayAcca yatsyAttadAha-'tataH' SaDjIvanikAyaviparAmarzAt paramakAmagurutvAcAsau maraNaM mAraH-AyuSaH kSayastasyAntarvarttate, mRtasya ca punarjanma janmani cAvazyaMbhAvI mRtyurevaM janmamaraNAt saMsArodanvati majjanonmajanarUpAnna mucyate / tataH kimaparamityAha-'jao se'ityAdi, yato'sau mRtyorantastato'sau 'dUre' paramapadopAyAt jJAnAditrayAt tatkAryAdvA mokSAd, yadivA sukhArthI kAmAnna parityajati, tadaparityAge ca mArAntarvartI, yatazca mArAntarvartI tato jAtijarAmaraNarogazokAbhibhUtatvAdasau sukhAhUre / yasmAdasau kAmagurustadgurutvAnmArAntarvatI tadantavartitvAtkimbhUto bhavatItyata Aha-'neva se'ityAdi, naivAsau viSayasukhasyAntarvartate, tadabhilASAparityAgAcca naivAsau dUre, yadivA yasya guravaH kAmAH sa kiM karmaNo'ntarbahirveti praznAvasare satyAha-Neva se'ityAdi, naivAsau karmaNo'ntaH-madhye bhinnagranthitvAtsambhAvitAvazyaMbhAvikarmakSayopapatteH, nApyasau dUre dezonakoTIkoTikarmasthitikatvAt , cAritrAvAptAvapi naivAntarnaiva ca dUre ityetacchakyate vaktuM, pUrvoktAdeva kAraNAditi, athavA yenedaM prANAyi kimasAvantarbhUtaH saMsArasyAhozvidvahirvarttate ityAzaGkayAha-'Neva se'ityAdi, naivAsau saMsArAntaH ghAtikarmakSayAt nApi dUre adyApi hai bhavopagrAhikarmasadbhAvAditi // yo hi bhinnagranthiko durApAvAptasamyaktvaH saMsArArAtIyatIravartI sa kimadhyavasAyI syAdityAha IOS For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka05 uddezakA // 199 // se pAsai phusiyamiva kusagge paNunnaM nivaiyaM vAeriyaM, evaM bAlassa jIviyaM mNdss| aviyANao, kUrAI kammAiM bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariAsamuvei, moheNa gambhaM maraNAi ei, ettha mohe puNo puNo (sU0 142) __'se pAsaItyAdi, 'saH' apagatamithyAtvapaTalaH samyaktvaprabhAvAvagatasaMsArAsAraH pazyati' dRzirupalabdhikriya ityata upalabhate-avagRcchati, kiM tat?-'phusiyamiva'tti kuzAgra udakabindumiva bAlasya jIvitamiti sambandhaH, tatkimbhUtamityAha-'paNunna'mityAdi, praNunnam-anavaratAparAparodakaparamANUpacayAt praNunnaM-preritaM vAteneritaM sannipatitaM bhAvini bhUtavadupacArAnnipatadeva nipatitaM, dArzantikaM darzayati-'eva'miti yathA kuzAgre binduH kSaNasambhAvitasthitikaH evaM bAlasyApi jIvitam , avagatatattvo hi svayamevAvagacchati nApyasau tadabhikAjati ato bAlagrahaNaM, bAlo hyajJaH, sa cAjJAnatvAdeva jIvitaM bahu manyate, yata eva bAlo'ta eva mandaH-sadasadvivekApaTuH, yata eva buddhimando'ta eva paramArtha na jAnAti, ataH paramArthamavijAnata evambhUtaM jIvitamityevaM pazyati / paramArthamajAnaMzca yatkuryAttadAha-'kUrANi'ityAdi, 'krUrANi' nirdayAni niranukrozAni 'karmANi' anuSThAnAni hiMsAnRtasteyAdIni sakalalokacamatkRtikArINi aSTAdaza vA pApasthAnAni 'bAlaH' ajJaH prakarSeNa kurvANaH, kaJabhiprAye kriyAphale AtmanepadavidhAnAttasyaiva takriyAphalavipAkaM darzayati-'tena' krUrakarmavipAkApAditena duHkhena 'mUDhaH' kiMkartavyatA''kulaH, kena kRtena mamaitaduHkhamupazamaM yA // 199 // For Personal & Private Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ -OSASTROUSSSSSSSS yAditi mohamohito viparyAsamupaiti-yadeva prANyupaghAtAdi duHkhosAdane kAraNaM tadupazamAya tadeva vidadhAtIti / kiM ca -'moheNa'ityAdi, 'moha' ajJAnaM mohanIyaM vA mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASamayaM tena mohena mohitaH san karma bannAti, tena ca garbhamavAmoti, tato'pi janma punarbAlakumArayauvanAdivayovizeSAH, punarviSayakaSAyAdinA karmopAdAyAyuSaH kSayAt maraNamavApnoti, AdigrahaNAtpunargamityAdi, narakAdiyAtanAsthAnametItyato'bhidhIyate-'ettha'ityAdi, 'atra' asminnanantarokte 'mohe' mohakArye garbhamaraNAdike paunaHpunyenAnAdikamaparyantaM caturgatika saMsArakAntAraM paryaTati, nAsmAdapaitItiyAvat, kathaM punaH saMsAre na bamdhamyAt?, taducyate-mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASAbhAvAd, asAveva kuto?, viziSTajJAnotsatteH?, saiva kuto?, mohAbhAvAt , yadyevamitaretarAzrayatvaM, tathAhi-moho'jJAnaM mohanIyaM vA, tadabhAvo viziSTajJAnotpatteH, sA'pi tadabhAvAditi bhaNatA spaSTameva itaretarAzrayatvamuktaM, tatazca na yAvadviziSTajJAnosattiH saMvRttA na tAvatkarmazamanAya pravRttiH syAt , naiSa doSaH, arthasaMzayenApi pravRttidarzanAditi / Aha c| saMsayaM pariANao saMsAre parinnAe bhavai, saMsayaM apariyANao saMsAre apari nAe bhavai (sU0 143) 'saMsaya mityAdi, saMzItiH saMzayaH-ubhayAMzAvalambA pratItiH saMzayaH, sa cArthasaMzayo'narthasaMzayazca, iha cArthoM mokSo mokSopAyazca, tatra mokSe na saMzayo'sti, paramapadamitipratipAdanAt, tadupAye tu saMzaye'pi pravRttirbhavatyeva, arthasaMza Jain Education Internal oral For Personal & Private Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka05 uddezakaH1 // 20 // yasya pravRttyaGgatvAt / anarthastu saMsAraH saMsArakAraNaM ca, tatsandehe'pi nivRttiH syAdeva, anarthasaMzayasya nivRttyaGgatvAt' ataH saMzayamarthAnarthagataM parijAnato heyopAdeyapravRttiH syAdityetadeva paramArthataH saMsAraparijJAnamiti darzayati-tena saMzayaM parijAnatA saMsArazcaturgatikaH tadupAdAnaM vA mithyAtvAviratyAdi anartharUpatayA parijJAtaM bhavati jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA tu parihRtamiti, yastu punaH saMzayaM na jAnIte sa saMsAramapi na jAnAtIti darzayitumAha-saMsayaM' ityAdi, 'saMzayaM' sandehaM dvividhamapyaparijAnato heyopAdeyapravRttina syAt , tadapravRttau ca saMsAro'nityAzucirUpo vyasanopanipAtabahulo niHsAro na jJAto bhavati // kutaH punaretannizcIyate? yathA tena saMzayavedinA saMsAraH parijJAta iti?, kimatra nizcetavyaM, saMsAraparijJAnakAryaviratyupalabdheH, tatra sarvaviratipraSThAM viratiM nirdidikSurAha je chee se sAgAriyaM na sevai, kaTu evamaviyANao biiyA maMdassa bAlayA, laddhA huratthA paDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNaya tti bemi (sU0 144) 'je chee' ityAdi yazcheko-nipuNa upalabdhapuNyapApaH sa 'sAgAriya'ti maithunaM na sevate manovAkAyakarmabhiH, sa eva yathAvasthitasaMsAravedI, yastu punarmohanIyodayApArzvasthAdiH tatsevate, sevitvA ca sAtagauravabhayAt kiM kuryAdityAha-'kaTTa' ityAdi, rahasi maithunaprasaGgaM kRtvA punargudinA pRSTaH sannapalapati, tasya caivamakAryamapalapato'vijJApayato vA kiM syAdityAha-'biiyA' ityAdi, 'mandasya' abuddhimata ekamakAryAsevanamiyaM bAlatA-ajJAnatA, dvitIyA tadapavanaM mRSA -1250-26CRORORSCOCOCK-400 // 20 // For Personal & Private Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAdaH tadakaraNatayA vA punaranutthAnamiti, nAgArjunIyAstu paThanti-"je khalu visae sevaI sevittA vA NAloei, pareNa vA puDho niNhavai, ahavA taM paraM saeNa vA doseNa pAviTThayareNa vA doseNa uvaliMpijjatti" sugama / yadyevaM tataH kiM kuryAdityAha-laddhA hu' ityAdi, labdhAnapi kAmAn 'huratthe'tti bahizcitrakSullakAdivattadvipArka pratyupekSya cittAdvahiH kuryAt, yadivA huzabdo'pizabdArthe, rephAgamaH subvyatyayena dvitIyArthe prathamA, tato'yamoM-labdhAnapyarthyante -abhilaSyanta ityarthAH-zabdAdayastAnupanatAnapi tadvipAkadvAreNa 'pratyupekSya' paryAlocya tataH 'Agamya jJAtvA durantaM zabdAdiviSayAnuSaGgaM, ktvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAttAM darzayati-tadanAsevanatayA parAnAjJApayet, svato'pi pariharediti, etadahaM bravImi yena mayA pUrvArthavyAvarNanamakAri sa evAhamavyavacchinnasamyagjJAnapravAhaH zabdAdiviSayasvarUpo-15 palambhAt samupajanitajinavacanasaMmada iti / etacca vakSyamANaM bravImIti, tadAha pAsaha ege rUvesu giddhe pariNijamANe, ittha phAse puNo puNo, AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi AraMbhajIvI, eesu ceva AraMbhajIvI, itthavi bAle paripaccamANe ramaI pAvehi kammehiM asaraNe saraNaMti mannamANe, ihamegesiM egacariyA bhavai, se bahukohe bahumANe bahumAe bahulobhe bahurae bahunaDe bahusaDhe bahusaMkappe AsavasattI paliucchanne uThThiyavAyaM pavayamANe, mA me kei adakkhU annAyapamAyadoseNaM, sayayaM mUDhe Jain Education Internation For Personal & Private Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zI0) // 201 // dhammaM nAbhijANai, aTTA payA mANava ! kaMmakoviyA je aNuvarayA avijAe palimu. loka05 kkhamAhu Avameva aNupariyati tibemi (145) // lokasAre prathamoddezakaH 5-1 // uddezakA _ 'pAsaha'ityAdi, he janAH! pazyata yUyamekAntapuSTadhANo, bahuvacananirdezAdAdyartho gamyate, 'rUpeSu' rUpAdiSvindriya-| viSayeSu niHsArakaTuphaleSu 'gRddhAn' adhyupapannAn sataH indriyaviSayAbhimukhaM saMsArAbhimukhaM vA narakAdiyAtanAsthAnakeSu / vA pariNIyamAnAn prANina iti / te ca viSayagRnava indriyavazagAH saMsArArNave kimAnuyurityAha-ettha phAse'ityAdi, 'atra' asmin saMsAre hRSIkavazagaH san karmapariNatirUpAn sparzAn paunaHpunyena-AvRttyA tAneva teSu teSveva sthAneSu prApnuyAditi / pAThAntaraM vA 'ettha mohe puNo puNo' 'atra' asmin saMsAre 'mohe' ajJAne cAritramohe vA punaH punarbhavatIti / ko'sAvevambhUtaH syAdityata Aha-'AvaMtI'tyAdi, yAvantaH kecana 'loke' gRhasthaloke 'ArambhajIvinaH' sAvadyAnuSThAnasthitikAH, te paunaHpunyena duHkhAnyanubhaveyuriti / ye'pi gRhasthAzritAH sArambhAstIthikAdayaste'pi taduHkhabhAjina iti darzayati-'eesu'ityAdi, eteSu' sAvadyArambhapravRtteSu gRhastheSu zarIrayApanArthaM vartamAnastIrthikaH pAvasthAdivA 'ArambhajIvI' sAvadyAnuSThAnavRttiH pUrvoktaduHkhabhAg bhavati / AstAM tAvadgRhasthastIrthiko vA, yo'pi saMsArArNavataTadeza-| mavApya samyaktvaratnaM labdhvA'pi mokSakakAraNaM viratipariNAmaM saphalatAmanItvA kamrmodayAt so'pi sAvadyAnuSThAyI // syAdityAha-'etthavi bAle'ityAdi, 'atra' asminnapyahANItasaMyamAbhyupagame 'bAlo' rAgadveSAkulitaH paritapyamAnaH For Personal & Private Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ R paripacyamAno vA viSayapipAsayA ramate, kaiH-pApaiH karmabhiH, viSayArtha sAvadyAnuSThAne dhRti vidhatte, kiM kurvANa ityAha -'asaraNa'mityAdi, kAmAgninA pApairvA karmabhiH paripacyamAnaH sAvadyAnuSThAnamazaraNameva zaraNamiti manyamAno bhogecchA'jJAnatamiJAcchAditadRSTiviparyayaH san bhUyo bhUyo nAnArUpAvedanA anubhavediti / AstAM tAvadanye, pravrajyAmapyabhyupetya kecidviSayapipAsAstiAMstAn kalkAcArAnAcarantIti darzayitumAha-ihamegesimityAdi, 'iha' manuSyaloke ekeSAM na sarveSAM, caraNaM caryate vA caryA ekasya caryA ekacaryA, sA ca prazastetarabhedena dvidhA-sA'pi dravyabhAvabhedAt pratyeka dvidhA, tatra dravyato gRhasthapASaNDikAdeviSayakaSAyanimittamekAkino viharaNaM, bhAvatastu aprazastA na vidyate, sA hi rAgadveSavirahAdbhavati, na ca tadrahitasyAprazastateti / prazastA tu dravyataH pratimApratipannasya gacchanirgatasya sthavirakalpikasya caikAkinaH saGghAdikAryanimittAnnirgatasya, bhAvatastu punA rAgadveSavirahAdbhavati, tatra dravyato bhAvatazcaikacaryA anukhannajJAnAnAM tIrthakRtAM pratipannasaMyamAnAm , anye tu caturbhaGgapatitAH, tatrAprazastadravyaikacaryodAharaNaM, tadyathA-pUrvadeze dhAnyapUrakAbhidhAne sanniveze ekastApasaH prathamavayA devakumArasadRzavigrahaH SaSThabhaktena tagAmanirgamapathe tapastepe, dvitIyo'pyupagrAmaM girigahvare'STamabhaktena tapaHkarmaNA''tApanAM vidhatte, tasmai ca grAmanirgamapathavartine zItoSNasahiSNave guNairAkRSTo loka AhArAdibhiH saparyayopatiSThate, sa ca tathA lokena pUjyamAno vAgbhirabhiSTrayamAnaH AhArAdinopacaryamANo janamUce-matto'pi giriparisarAtApI duSkarakArakaH, tato'sau lokastena bhUyo bhUyaH procyamAnastamekAkinaM tApasamadrikuharavAsinaM paryapUjayad, duSkaraM ca paraguNotkIrtanamitikRtvA tasyApi saparyAdikaM vyadhAt , tadevamAbhyAM pUjAkhyA ECACCESCALCCAROCALOCALSACROCOCG dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 202 // tyarthamekacaryA vidadhe, ato'prazastA, evamanayA dizA'nye'pyaprazastaikacaryAzritA dRSTAntA yathAsambhavamAyojyA iti / loka05 tadevaM sUtrArthe vyAkhyAte sUtrasparzikaniyuktyA niyuktikAro vyaacikhyaasuraah| cAro cariyA caraNaM egar3ha vaMjaNaM tahiM chakaM / davvaM tu dArusaMkama jalathalacArAiyaM bahuhA // 246 // uddezakA __'cAra' iti'cara gatibhakSaNayoH' bhAve ghaJ, caryeti 'gadamadacarayamazcAnupasarge' (pA03-1-100) ityanena karmaNi bhAve vA yat , caraNamiti vA, bhAve lyut, ekaH-abhinno'rtho'syetyekArtha, kiM tat ?-vyaJjanaM' vyajyate-AviSkriyate'rtho'neneti vyaJjanaM-zabda ityetatpUrvoktaM zabdatrayamekArtha, ekArthatvAcca na pRthag nikSepaH, 'tatra' cAranikSepe paTUM, cArasya SaTprakAro nikSepa ityarthaH, tadyathA-nAmasthApanetyAdi, tatra sugamatvAnnAmasthApane anAdRtya jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyacAraM gAthAzakalena darzayati-'dabvaM tu' tti tuzabdaH punaHzabdArthe dravyaM punarevambhUtaM bhavati, dArusaGkramazca jalasthalacArazca dArusamajalasthalacArau tAvAdI yasya tadArusamajalasthalacArAdikaM 'bahudhA' anekadhA, tatra dArusaGkramo jale setvaadiH| kriyate, sthale vA gartalaGghanAdikaH, jalacAro nAvAdinA, sthalacAro rathAdinA, AdigrahaNAt prAsAdAdau sopAnapa-|| kathAdiriti, yadyaddezAddezAntarAvAptaye dravyaM sa sa dravyacAra iti gaathaarthH|| sAmprataM kSetrAdikamAha khittaM tu jaMmi khitte kAlo kAle jahiM bhave caaro| bhAvaMmi nANadaMsaNacaraNaM tu pasatthamapasatthaM // 247 // | kSetraM punaryasmin kSetre cAraH kriyate yAvadvA kSetraM caryate sa kSetracAraH, kAlastu yasmin kAle carati yAvantaM vA kAlaM // 202 // sa kAlacAraH, bhAve tu dvidhA caraNaM-prazastamaprazastaM ca, tatra prazastaM jJAnadarzanacaraNAni, ato'nyadaprazastaM gRhasthAnya majalasthalacArAta lahanAdikA, tathAdiriti. BASAHES dain Education International For Personal & Private Use Only .
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ **HIGAIT tIrthakANAmiti gAthArthaH // tadevaM sAmAnyato dravyAdikaM cAra pradarya prakRtopayogitayA yate vacAraM prazastaM praznavAraNa drshyitumaah| (loge caunvihaMmI samaNassa caubviho kahaM caaro?| hoI ghiI ahigAro visesao khittakAlesu // 248 _ 'loke' caturvidhe dravyakSetrakAlabhAvarUpe 'zramaNasya' zrAmyatIti zramaNo yatistasya kathambhUto dravyAdizcaturvidhazcAraH syAd ?, iti prazne nirvacanamAha-bhavati dhRtirityeSo'dhikAraH, dravye tAvadarasavirasapAntarUkSAdike dhRtirbhAvayitavyA, kSetre'pi kutIrthikabhAvite prakRtyabhadrake vA nodvegaH kAryaH, kAle'pi duSkAlAdau yathAlAbhaM santoSiNA bhAvyaM, bhAvespyAkrozopahasanAdau noddIpitavyaM, vizeSatastu kSetrakAlayoravamayorapi dhRtirbhAvyA, dravyabhAvayorapi prAyastanimittatvAt // punarapi dravyAdikaM vizeSato yatezcAramAha pAvovarae apariggahe a gurukulanisevae jutte / ummaggavajae rAgadosavirae ya se vihare // 249 // XI 'pApoparataH' pApAt-pApahetoH sAvadyAnuSThAnAddhiMsA'nRtAdattAdAnAbrahmarUpAduparataH pApoparataH, tathA na vidyate pari-1 graho'syetyaparigrahaH, pApoparato'parigrahazceti dravyacAraH, kSetracAramAha-guroH kulaM gurukulaM-gurusAnnidhyaM tatsevako-yuktaH samanvito yAvajjIvaM gurUpadezAdineti, anena kAlacAraH pradarzitaH, sarvakAlaM gurUpadezavidhAyitvopadezAd, bhAvacAramAha-udgato mArgAdunmArgaH-akAryAcaraNaM tadvarjakaH, tathA rAgadveSavirataH sa sAdhurviharet-saMyamAnuSThAnaM kuryAditi, gatA niyuktiH| sAmprataM sUtramanuzriyate-tatra viSayakaSAyanimittaM yasyaikacaryA syAt sa kimbhUtaH syAdityAha-se bahu kohe' ****** **** dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 203 // ityAdi, 'sa' viSayagRdhurindriyAnukUlavatkacaryApratipannastIrthiko gRhastho vA paraiH paribhUyamAno bahuH krodho'syeti bahukrodhaH, tathA vandyamAno mAnamudvahata iti bahumAnaH, tathA kurukucAdibhiH kalkatapasA ca bahumAyI, sarvametadAhArAdilobhAtkarotItyato bahulobhaH, yata evamato bahurajAH - bahupApo bahuSu vA''rambhAdiSu rato bahurataH, tathA naTavadbhogArthe bahUn veSAn vidhatta iti bahunaTaH, tathA bahubhiH prakAraiH zaTho bahuzaThaH, tathA bahavaH saGkalpAH - karttavyAdhyavasAyA yasya sa bahusaGkalpaH, ityevamanyeSAmapi caurAdInAmekacaryA vAcyeti, sa evambhUtaH kimavasthaH syAdityAha - ' Asava' ityAdi, AsravAH - hiMsAdayasteSu saktaM - saGkaM AzravasaktaM tadvidyate yasyAsAvAzravasaktI - hiMsAdyanuSaGgavAn palitaM-karmma tenAva|cchannaH, karmAvaSTabdha itiyAvat sa caivambhUto'pi kiM brUyAdityAha - 'uTThiya' ityAdi, dharmmacaraNAyodyuktaH utthitastadvAda utthitavAdastaM pravadan, tIrthiko'pyevamAha - yathA ahamapi pravrajito dharmmacaraNAyodyata ityevaM pravadan karmmaNA'vacchAdyata iti / sa cotthitavAdI AsraveSu pravarttamAnaH AjIvikAbhayAt kathaM pravarttata ityAha-'mA me' ityAdi, mA mAM 'kecana' anye'drAkSuravadyakAriNamityataH pracchannamakAryaM vidadhAti etaccAjJAnadoSeNa pramAdadoSeNa vA vidhatta iti / kiM ca - 'sayaya 'mityAdi, 'satatam' anavarataM mUDho mohanIyodayAdajJAnAdvA 'dharma' zrutacAritrAkhyaM nAbhijAnAti, na vi vecayatItyarthaH / yadyevaM tataH kimityAha - 'aTTA' ityAdi, ArttA viSAyakaSAyaiH 'prajAyanta' iti prajAH - jantavaH he mAnava !, manujasyaivopadezArhatvAnmAnavagrahaNaM, 'karmmaNi' aSTaprakAre birbhatsite 'kovidAH' kuzalAH, na dhamrmAnuSThAna iti, ke te ye satataM dharmaM nAbhijAnanti karmmabandhakovidAzceti ?, ata Aha-- 'je aNuvarayA' ityAdi, ye kecanAni punaH For Personal & Private Use Only loka0 5 uddezakaH 1 // 203 //
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ diSTasvarUpAH 'anuparatAH' pApAnuSThAnebhyo'nivRttA jJAnadarzanacAritrANi mokSamArga ityeSA vidyA ato viparyayeNAvidyA tayA pari-samantAt mokSamAhuH te dharma nAbhijAnanta iti sambandhaH, dharmamajAnAnAzca kimAnuyurityAha-'Ava' ityAdi, bhAvAvataH-saMsArastamaraghaTTaghaTIyantranyAyenAnuparivartante, tAsveva narakAdigatiSu bhUyo bhUyo bhavantItiyAvat / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / lokasArAdhyayane prathamoddezaka iti // 1 // HARRISOSTOSASSROX43S uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-iha prAguddezake ekacaryApratipanno'pi sAvadyAnuSThAnAdviraterabhAvAcca na munirityuktam , iha tu tadviparyayeNa yathA munibhAvaH syAttathocyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi sUtram AvantI keyAvantI loe aNAraMbhajIviNo tesu, etthovarae taM jhosamANe, ayaM saMdhIti adakkhU , je imassa viggahassa ayaM khaNetti annesI esa magge AriehiM paveie, uThThie no pamAyae, jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM, puDhochaMdA iha mANavA puDho dukkhaM paveiyaM se avihiMsamANe aNavayamANe, puTTho phAse vipaNunnae (sU0 146) For Personal & Private Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka05 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA // 204 // 'yAvantaH' kecana 'loke' manuSyaloke 'anArambhajIvinaH' ArambhaH-sAvadyAnuSThAnaM pramattayogo vA, uktaM ca-"AdANe nikkheve bhAsussagge aThANagamaNAI / sambo pamattajogo samaNassavi hoi AraMbho // 1 // " tadviparyayeNa tvanArambhastena jIvituM zIlaM yeSAM ityanArambhajIvino yatayaH samastArambhanivRttAH teSveva-gRhiSu putrakalatrasvazarIrAdyarthamArambhapravRtteSvanArambhajIvino bhavanti, etaduktaM bhavati-sAvadyAnuSThAnapravRtteSu gRhastheSu dehasAdhanArthamanavadyArambhajIvinaH sAdhavaH paGkAdhArapaGkajavannirlepA eva bhavanti / yadyevaM tataH kimityAha-'atra' asmin sAvadyArambhe kartavye 'uparataH' saGkucitagAtraH, atra vA''hate dharme vyavasthita uparataH pApArambhAt, kiM kuryAt sa?-'tat' sAvadyAnuSThAnAyAtaM karma 'jhoSayan' kSapayan munibhAvaM bhajata iti / kimabhisandhAyAtroparataH syAdityAha-'ayaM saMdhI' ityAdi, avivakSitakarmakA apyakarmakA dhAtavo, yathA pazya mRgo dhAvati, evamatrApyadrAkSIdityetakriyAyoge'pyayaM sandhiriti prathamA kRteti, 'aya'miti pratyakSagocarApanna AryakSetrasukulotpattIndriyanirvRttizraddhAsaMvegalakSaNaH 'sandhiH' avasaro mithyAtvakSayAnudayalakSaNo vA samyaktvAvAptihetubhUtakarmavivaralakSaNaH sandhiH zubhAdhyavasAyasandhAnabhUto vA sandhirityenaM svAtmani vyavasthApitamadrAkSIdbhavAnityataHkSaNamapyekaM na pramAdayet na viSayAdipramAdavazago bhUyAt / kazca na pramattaH syAdityAha-'je imassa' ityAdi, 'ya' ityupalabdhatattvaH 'asya' adhyakSasya vizeSeNa gRhyate anenASTaprakAraM karma tadvetarazarIraviziSTaM bAhyendriyeNa gRhyata iti vigrahaH-audArikaM zarIraM tasya 'ayaM' vArttamAnikakSaNaH evambhUtaH sukhaduHkhAnyatararUpazca gataH evambhUtazca bhAvItyevaM AdAne nikSepe bhASAyAmutsarge ca sthAne gamanAdau / sarvaH pramattayogaH zramaNasyApi bhavasyArambhaH // 1 // // 204 // For Personal & Private Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaH kSaNAnveSaNazIlaH so'nveSI sadA'pramattaH syAditi / svamanISikAparihArArthamAha - 'esa magge' ityAdi, 'eSaH' anantaroko 'mArgo' mokSapathaH 'AryaiH' sarvaheyadharmmArAtIya (tIra) varttibhistIrthakaragaNadharaiH prakarSeNAdau vA veditaH kathitaH pravedita iti / na kevalamanantaroko vakSyamANazca tIrthakaraiH pravedita iti tadAha - 'uTThie' ityAdi, sandhimadhigamyotthito dharmmacaraNAya kSaNamapyekaM na pramAdayet / kiM cAparamadhigamyetyAha - ' jANittu' ityAdi, jJAtvA prANinAM pratyekaM duHkhaM tadupAdAnaM vA karmma tathA pratyekaM sAtaM ca-manaAhlAdi jJAtvA samutthito na pramAdayet / na kevalaM duHkhaM karmma vA pratyekaM, tadupAdAnabhUto'dhyavasAyo'pi prANinAM bhinna eveti darzayitumAha - 'puDho ' ityAdi, pRthag -bhinnaH chandaH - abhiprAyo yeSAM te pRthagchandAH, nAnAbhUtabandhAdhyavasAyasthAnA ityarthaH, 'ihe 'ti saMsAre saMjJiloke vA, ke te? - 'mAnavAH' manuSyAH, upalakSaNArthatvAdanye'pi, saMjJinAM pRthaksaGkalpatvAcca tatkAryamapi karmma pRthageva, tatkAraNamapi duHkhaM nAnArUpamiti, kA raNabhede kAryabhedasya avazyaMbhAvitvAditi, ataH pUrvoktaM smArayannAha - 'puDho' ityAdi, duHkhopAdAnabhedAd duHkhamapi prANinAM pRthak praveditaM, sarvasya svakRtakarmmaphalezvaratvAt nAnyakRtamanya upabhuGkte iti / etanmatvA kiM kuryAdityAha - ' se ' ityAdi, 'saH' anArambhajIvI pratyeka sukhaduHkhAdhyavasAyI prANino vividhairupAyairahiMsan tathA'napavadan - anyathaiva vyava sthitaM vastvanyathA vadannapavadan nApavadan anapavadan, mRSAvAdamabruvannityarthaH, pazya ca tvaM tasyApi prAkRtatvAdArSatvAdvA lopaH, evaM parasvamagRhNannityAdyapyAyojyam / etadvidhAyI ca kimaparaM kuryAdityAha - 'puTTho' ityAdi, sa paJcamahAvratavyavasthitaH san yathAgRhItapratijJAnirvahaNodyataH spRSTaH parISahopasargaistAn tatkRtAn zItoSNAdisparzAn duHkhasparzAn vA ta For Personal & Private Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka. 5 uddezakAra // 205 // sahiSNutayA anAkulo vividhairupAyaiH-prakAraiH saMsArAsArabhAvanAdibhiH prerayet, tatpreraNaM ca samyaksahanaM, na tatkRtayA duHkhAsikayA''tmAnaM bhAvayeditiyAvat // yo hi samyakkaraNatayA parISahAna saheta sa kiMguNaH syAdityAha esa samiyA pariyAe viyAhie, je asattA pAvehi kammehiM udAhu te AyaMkA phusaMti, iti udAhu dhIre te phAse puTTho ahiyAsai, se puTvipeyaM pacchApeyaM bheuradhamma viddhaMsaNadhammamadhuvaM aNiiyaM asAsayaM cayAvacaiyaM vippariNAmadhamma, pAsaha eyaM ruuvsNdhi| (sU0 147) 'eSaH' anantarokto yaH parIpahANAM praNodakaH 'samiyA' samyak zamitA vA zamo'syAstIti zamI tadbhAvaH zamitA 'paryAyaH' pravrajyA samyak zamitayA vA paryAyaH-pravrajyA'syeti vigRhya bahuvrIhiH sa samyakparyAyaH zamitAparyAyo vA vyAkhyAto nApara iti / tadevaM parISahopasargAkSobhyatAM pratipAdya vyAdhisahiSNutAM pratipAdayannAha-'je asattA' ityAdi, ye'pAkRtamadanatayA samatRNamaNileSTukAzcanAH samatApannAH pApeSu karmasvasaktAH-pApopAdAnAnuSThAnAratAH 'udAhu' kadAcittAn tathAbhUtAn sAdhUna 'AtaGkA' AzujIvitApahAriNaH zUlAdayo vyAdhivizeSAH 'spRzanti' abhibhavanti pIDayanti / yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'iti udAha' ityAdi, 'iti' etadvakSyamANamudAhRtavAn-vyAkRtavAn, ko'sau ?-'dhIroM' dhI:-buddhistayA rAjate, sa ca tIrthakRdgaNadharo vA, kiM tadudAhRtavAn ?-tairAtakaiH spRSTaH san ARREARRRRRROR // 205 // For Personal & Private Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAna sparzAn-duHkhAnubhavAn vyAdhivizeSApAditAnadhyAsayet-saheta / kimAkalayyetyAha-'se puva' mityAdi, sa spRSTaH pIDitaH AzukAribhirAtakairetadbhAvayed yathA pUrvamapyetad-asAtAvedanIyavipAkajanitaM duHkhaM mayaiva soDhavyaM, pazcAdapyetanmayaiva sahanIyaM, yataH saMsArodaravivaravartI na vidyata evAsau yasyAsAtAvedanIyavipAkApAditA rogAtaGkA na bhaveyaH, tathAhi-kevalino'pi mohanIyAdighAticatuSTayakSayAdutpannajJAnasya vedanIyasadbhAvena tadudayAttatsambhava iti, ya-18| tazca tIrthakarairapyetadvaddhaspRSTanidhattanikAMcanAvasthAyAtaM karmAvazyaM vedyaM nAnyathA tanmokSaH, ato'nyenApyasAtAvedanIyodaye | sanatkumAradRSTAntena mayaivaitatsoDhavyamityAkalayya nodvijitavyamiti, uktaM ca-"svakRtapariNatAnAM durnayAnAM vipAkaH, CANCERIAGAR 1-2-3-4 karmabandhazcaturvidhaH, tadyathA-prakRtibandhaH 1 sthitibandhaH 2 anubhAgabandhaH 3 pradezabandhaH 4, tatra prakRtibandho'STavidhaH, jJAnAvaraNIyAdyantarA-11 | yAntaH, ete'STAvapi mUlabhedAH, uttarabhedAstu jJAnAvaraNIye paJca, darzanAvaraNIye nava, vedanIye dvau, mohanIye'STAviMzatiH, AyuSazcatvAraH, nAmnaH dvicatvAriMzat sapta / SaSTircA trinavatirvA vyuttarazataM vA, gotre dvau, antarAye paJca, iti mUlottaraprakRtibandhaH / sthitibandhe jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAntarAyeSu triMzatkoTIkovya utkRSTA sthitiH, mohanIye saptatikoTAkoThyaH, nAmagotrayoviMzatiH, AyuSi 33 sAgaropamANi pUrvakoTitribhAgonAni, nAmagotrayorjaghanyA sthitiraSTau muhUrtAH, vedanIyassa bArasamuhuttA, aMtomuhuttA sesANaM iti sthitibandhaH, zubhAzubhakarmapudgaleSu-"jo raso aNubhAgo vucai tattha subhesu mahuro asubhesu amahuro raso tassa bandho aNubhAgabaMdhoM" aNubhAgabandho smtto| pradezAH-karmavargaNAskandhAH teSAM bandhaH jIvapradezaH samaM vayayaHpiNDavatkSIranIrasambandhavadA, uktaM ca-"jIvakarmapradezAnAM, yaH sambandhaH parasparam / kRzAnulohabaddhatoH, taM bandhaM jagadurbudhAH // 1 // " spRSTabaddhanidhattanikAcitakAraNabhedAt sa punazcaturvidhaH, tathAhisamUhagatAyaHsUcisambandhavat spRSTakarmabandhaH, davarakabaddhasUcisambandhavaddhakarmabandhaH, varSAntaritadavarakabaddhasUcikAsambandhavannidhattakarmabandhaH, agnidhbhAtazacikAsamavAyamelakavanikAcitakarmabandhaH. ACCORNSARA%AY For Personal & Private Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zI0) loka05 uddezakAra // 206 // punarapi sahanIyo'nyatra te nirguNasya / svayamanubhavato'sau duHkhamokSAya sadyo, bhavazatagatiheturjAyate'nicchataste // 1 // " api ca etadaudArikaM zarIraM suciramapyauSadharasAyanAdyupabRMhitaM mRnmayAmaghaTAdapi niHsArataraM sarvathA sadA vizarAviti darzayannAha-'bhiduradhamma'mityAdi, yadivA pUrva pazcAdapyetadaudArikaM zarIraM vakSyamANadharmasvabhAvamityAha-'bhiduradhamma'mityAdi, svayameva bhidyata iti bhiduraH sa dharmo'sya zarIrasyeti bhiduradharma, idamaudArikaM zarIraM supoSitamapi |vedanodayAcchirodaracakSururaHprabhRtyavayaveSu svata eva bhidyata iti bhiduraM, tathA vidhvaMsanadharma pANipAdAdyavayavavidhvaMsanAt, tathA avazyaMbhAvasambhAvitaM triyAmAnte sUryodayavat dhruvaM na tathA yattadadhuvaM, tathA apracyutAnusannasthiraikasvabhAvatayA kUTasthanityatvena vyavasthitaM sannityaM naivaM yattadanityamiti, tathA tena tena rUpeNodakadhArAvacchazvadbhavatIti zAzvataM tato'nyadazAzvataM, tatheSTAhAropabhogatayA dhRtyupaSTambhAdaudArikazarIravargaNAparamANUpacayAccayaH tadabhAvena tadvicaTanAdapacayaH, |cayApacayau vidyete yasya taccayApacayikam , ata eva vividhaH pariNAmaH-anyathAbhAvAtmako dharmaH-svabhAvo yasya tadvipariNAmadharma / yatazcaivambhUtamidaM zarIrakamato'syopari ko'nubandhaH kA mUrchA ?, nAsya kuzalAnuSThAnamRte'nyathA sAphalyamityetadevAha-'pAsaha' ityAdi, pazyatainaM pUrvoktaM rUpasandhi, bhiduradharmAdyAghAtaudArika pazcendriyanirvRttilAbhAvasarAtmaka, dRSTvA ca vividhAtaGkajanitAn sparzAnadhyAsayediti // etatpazyatazca yatsyAttadAha samuppehamANassa ikkAyayaNarayassa iha vippamukkassa natthi magge virayassa tibemi / (sU0 148) / samyagutprekSamANasya-pazyato'nityatAghrAtamidaM zarIramityevamavadhArayato nAsti mArga iti sambandhaH, kiM ca-AD FACHCRACAARAKAR // 206 // For Personal & Private Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhividhau samastapApArambhebhyaH AtmA Ayatyate-Aniyamyate yasmin kuzalAnuSThAne vA yatnavAn kriyata ityAyatanaMjJAnAditrayam ekam-advitIyamAyatanamekAyatanaM tatra ratastasya, kiM ca-'iha' zarIre janmani vA vividhaM paramArthabhAvanayA zarIrAnubandhAt pramukto vipramuktastasya 'nAsti' na vidyate, ko'sau?--'mArgo' narakatiryamanuSyagamanapaddhatiH, varttamAnasAmIpye vartamAnadarzanAnna bhaviSyatIti nAstItyuktaM, yadivA tasminneva janmani samasta karmakSayopapatternAsti narakAdimArgaH, kasyeti darzayati-'viratasya' hiMsAdyAzravadvArebhyo nivRttasya, itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat sudharmasvAmyAtmAnamAha, yadbhagavatA vIravarddhamAnasvAminA divyajJAnenArthAnupalabhya vAgyogenoktaM tadahaM bhavatAM bravImi, na svamativiracaneneti / virata eva munirbhavatyetatpratipAdya sAmpratam 'aviratavAdI parigrahavAniti yaduktaM tatpratipAdayannAha AvaMtI keyAvaMtI logaMsi pariggahAvaMtI, se appaM vA bahuM vA aNuM vA thUlaM vA cittamaMtaM vA acittamaMtaM vA eesu ceva pariggahAvaMtI, etadeva egesiM mahabbhayaM bhavai, logavittaM ca NaM uvehAe, ee saMge aviyANao / (sU0 149) yAvantaH kecana loke 'parigrahavantaH' parigrahayuktAH syustata(tra) evambhUtaparigrahasadbhAvAdityAha-'se appaM vA' ityAdi, 4 tadrvyaM yatparigRhyate tadalpaM vA-stokaM vA syAt kapardakAdi, bahu vA syAt dhanadhAnyahiraNyagrAmajanapadAdi, aNu vA syAt mUlyatastRNakASThAdi pramANato vajrAdi, sthUlaM vA syAt mUlyataH pramANatazca hastyazvAdi, etacca cittavadvA syAda Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ ES zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 207 // cittavadveti / etena ca parigraheNa parigrahavantaH santa eteSveva parigrahavatsu gRhastheSvantarvatino tino'pi syuH, yadi loka05 vaiteSveva SaTsu jIvanikAyeSu viSayabhUteSvalpAdiSu vA dravyeSu mUrcI kurvantaH parigrahavanto bhavanti, tathA cAvirato uddezakaH2 virativAdaM vadannalpAdapi parigrahAt parigrahavAn bhavati, evaM zeSeSvapi vrateSvAyojyam , ekadezAparAdhAdapi sarvAparAdhitAsambhavaH, anivAritAmravatvAt / yadyevamalpenApi parigraheNa parigrahavattvamataH pANipuTabhojino digambarAH sarajaskaboTikAdayo'parigrahAH syuH, teSAM tadabhAvAt , naitadasti, tadabhAvAdityasiddho hetuH, tathAhi-sarajaskAnAmasthyAdiparigrahAdvoTikAnAmapi piJchikAdiparigrahAd anta(ntata)zca zarIrAhArAdiparigrahasadbhAvAt , dharmopaSTambhakatvAdadoSa iti5 ced tad itaratrApi samAnaM, kiM digambarAgrahagraheNeti / etaccAlpAdiparigraheNa parigrahavattvamaparigrahAbhimAninAM cAhArazarIrAdikaM mahate'nayeti darzayannAha-etadeve'tyAdi, etadeva-alpabahutvAdiparigraheNa parigrahavattvamekeSAM-parigrahavatAM narakAdigamanahetutvAt sarvasyAvizvAsakAraNAdvA mahAbhayaM bhavati, prakRtiriyaM parigrahasya, yaduta-tadvAn sarvasmAccakati, yadivaitadeva zarIrAhArAdikamaparasyAlpasyApi pAtratvaktrANAderddharmopakaraNasyAbhAvAd gRhigRhe samyagupAyAbhAvAdavidhinA'zuddhamAhArAdikaM bhuJjAnasya karmabandhajanitamahAbhayahetutvAnmahAbhayaM, tathaitaddharmazarIraM samastAcchAdanAbhAvAdvIbhatsa pareSAM mahAbhayaM, tanniravadyavidhipAlanAbhAvAcca mahAbhayamiti / yataH parigraho mahAbhayamato'padizyate-'loga' ityAdi, 'lokasya' asaMyatalokasya 'vittaM' dravyamalpAdivizeSaNaviziSTaM, cazabdaH punaHzabdArthe, Namiti vAkyAlaGkAre, loka- // 207 // vittaM lokavRttaM vA AhArabhayamaithunaparigrahotkaTasaMjJAtmakaM mahate bhayAya punarutprekSya-jJAtvA jJaparijJayA pratyAkhyAnapari For Personal & Private Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ RRRRRRR jJayA pariharet / tasariharjuzca yatsyAttadAha-ee saMge' ityAdi, 'etAn alpAdidravyaparigrahasaGgAn zarIrAhArAdisagAn vA 'avijAnataH'akurvANasya vA tatparigrahajanitaM mahAbhayaM na syAt // kiM ca se supaDibaddhaM sUvaNIyaMti naccA purisA paramacakkhU viparikamA, eesu ceva baMbhaceraM tibemi, se suyaM ca me ajjhatthayaM ca me-baMdhapamukkho ajjhattheva, ittha virae aNagAre dIharAyaM titikkhae, pamatte bahiyA pAsa, appamatto parivae, eyaM moNaM sammaM a___NuvAsijjAsi tibemi ( sU0 150) / lokasArAdhyayane dvitIyoddezakaH 5-2 // 'se' tasya parigrahaparihartuH suSTu pratibaddhaM supratibaddhaM suSTupanItaM sUpanItaM jJAnAdi ityetat jJAtvA 'he puruSa!' mAnava ! paramaM jJAnaM cakSuryasyAsau paramacakSuH mokSakadRSTiA san vividhaM tapo'nuSThAnavidhinA saMyame karmaNi vA parAkramasveti / atha kimartha parAkramaNopadeza ityata Aha-'eesu ceve' tyAdi, ya ime parigrahaviratAH paramacakSuSazcaiteSveva paramArthato brahmacarya nAnyeSu, navavidhabrahmacaryaguptyabhAvAd , yadivA brahmacaryAkhyo'yaM zrutaskandhaH, etadvAcyamapi brahmacarya tadetevevAparigrahavatsu, itiradhikAraparisamAptau, bravImyahaM yaduktaM vakSyamANaM ca sarvajJopadezAdityAha-se suaMca meM ityAdi, tadyat kathitaM yacca kathayiSyAmi tacchrataM ca mayA tIrthakarasakAzAt tathA Atmanyadhi adhyAtmaM mamaitaccetasi dAvyavasthitaM, kiM tadadhyAtmani sthitamiti darzayati-bandhAtsakAzAtpramokSaH bandhapramokSastathA 'adhyAtmanyeva' brahmacarye For Personal & Private Use Only
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka05 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA vyavasthitasyaiveti / kiM ca-'ittha' ityAdi, 'atra' asmin parigrahe jighRkSite virataH, ko'sau ?-nAsyAgAraM-gRhaM vidyata ityanagAraH, sa evambhUto 'dIrgharAtraM' yAvajjIvaM parigrahAbhAvAt yat kSutpipAsAdikamAgacchati tat 'titikSeta' saheta / punarapyupadezadAnAyAha-'pamatte' ityAdi, pramattAn-viSayAdibhiH pramAdairbahirddharmAbyavasthitAn pazya gRhasthatIrthikAdIn / dRSTvA ca kiM kuryAditi darzayati-apramattaH san saMyamAnuSThAne parivrajediti / kiM ca-'eya' mityAdi, 'etat' pUrvoktaM saMyamAnuSThAnaM muneridaM maunaM-sarvajJoktaM samyag 'anuvAsayeH' pratipAlayeH 'iti' adhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / lokasArAdhyayane dvitIyodezakaH samAptaH // 208 // __ ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate-asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroktoddezake'viratavAdI parigrahavAnityabhihitam , iha tu tadviparyaya ucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi apariggahAvaMtI eesu ceva apariggahAvaMtI, succA vaI mehAvI paMDiyANa nisAmiyA samiyAe dhamme AriehiM paveie jahittha mae saMdhI jho sie evamannattha saMdhI dujosae bhavai, tamhA bemi no nihaNijja vIriyaM / (sU0 151) yAvantaH kecana loke'parigrahavanto viratA yataya ityarthaH, te sarve eteSveva-alpAdiSu dravyeSu tyakteSu satsvaparigraha // 208 // For Personal & Private Use Only
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanto bhavanti, yadivaiteSveva SaTsu jIvanikAyeSu mamatvAbhAvAdaparigrahA bhavanti / syAt kathamaparigrahabhAvaH syAdityAha - 'soccA' ityAdi 'vaI' tti subvyatyayena dvitIyArthe prathamADato vAcaM - tIrthakarAjJAmAgamarUpAM 'zrutvA' AkarNya 'medhAvI' maryAdAvyavasthitaH sazrutiko heyopAdeyaparihArapravRttijJaH, tathA 'paNDitAnAM' gaNadharAcAryAdInAM vidhiniyamAtmakaM vacanaM nizamya sacittAcittaparigrahaparityAgAdaparigraho bhavati / syAdetat-kadA punarutpannanirAvaraNajJAnAnAM tIrthakRtAM vAgyogo bhavati yenAsAvAkarNyate ?, ucyate, dharmmakathA'vasare, kimbhUtastaiH punardharmaH pravedita ityAre kApanodA|rthamAha - 'samiya'tti 'samatA' samazatru mitratA tayA''yairddharmmaH pravedita iti uktaM ca- "jo caMdaNeNa bAhuM AliMpai vAsiNA va taccheti / saMdhuNai jo a jiMdati mahesiNo tattha samabhAvA // 1 // " yadivA''ryeSu - dezabhASAcaritrA''ryeSu | samatayA bhagavatA dharmaH praveditaH, tathA coktam- "jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthaI " tyAdi, athavA zamino | bhAvaH zamitA tayA sarvaheyadharmmArAtIyavarttibhiH AryaiH prakarSeNAdau vA dharmo veditaH praveditaH, indriyanoindriyopazamena tIrthakRdbhirddharmaH prajJApita itiyAvat / syAd-anyairapi svAbhiprAyeNa dharmmAH praveditA evetyatastadvyudAsArthaM bhagavAne vAha' jahetthe'tyAdi, sadevamanujAyAM parSadi bhagavAnevamAha - yathA'tra mayA jJAnAdiko mokSasandhiH 'jhosio' tti sevita iti, yadivA 'atra' asmin jJAnadarzanacAritrAtmake mokSamArge samabhAvAtmake indriyanoindriyopazamarUpe mayA mumukSuNA | svata eva sandhAnaM sandhiH - karmmasantatiH sandhIyata iti vA bhavAdbhavAntaramaneneti sandhiH - aSTaprakAra karmmasantatirUpaH sa 1 yazcandanena bAhU Alimpati vAsyA vA takSNoti / saMstauti yazca nindati maharSayastatra samabhAvAH // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka0 5 uddezakA3 zrIAcA- jhoSitaH-kSapitaH ato ya eva tIrthakRdbhirddhammo'bhihitaH sa eva mokSamArgo nApara ityetadevAha-yathA'tra mayA sandhi- rAGgavRttiHoSitaH evamanyatra-anyatIrthikapraNIte mokSamArge sandhiH-karmasantatirUpaH duryodhyo bhavati-duHkSayo bhavati, asamIcI-1 (zI0) natayA tadupAyAbhAvAd, yadi nAma bhagavatA'tra karmasandhijhoSitastataH kimityAha-yasmAdasminneva mArge vyavasthitena / mayA'pi vikRSTatareNa tapasA karma kSapitaM tato'nyo'pi mumukSuH saMyamAnuSThAne tapasi ca vIrya 'no nihanyAt' no nigRh||209|| yed anigUhitabalavIryo bhUyAd, etadahaM bravImi paramakAruNyAkRSTahRdayaH parahitaikopadezadAyItyetadvIravarddhamAnasvAmyAha, |sudharmasvAmI svaziSyANAM kathayati sma // kazcaivambhUtaH syAdityAha je pubuTThAI no pacchAnivAI, je pubuDhAI pacchAnivAI, je no puvvuTTAyI no pacchAnivAI, se'vi tArisie siyA, je parinnAya logamannesayaMti / (sU0 152) . yaH kazcidviditasaMsArasvabhAvatayA dharmacaraNaikapravaNamanAH pUrva-pravrajyA'vasare saMyamAnuSThAnenotthAtuM zIlamasyeti pUrvotthAyI pazcAcca zraddhAsaMvegatayA vizeSeNa varddhamAnapariNAmo no nipAtI, nipatituM zIlamasyeti vigRhya NiniH nipatanaM vA nipAtaH so'syAstIti nipAtI, siMhatayA niSkrAntaH siMhatayA vihArI ca gaNadharAdivat prathamo bhaGgaH / dvitIyabhaGgaM sUtreNaiva darzayannAha-pUrvamutthAtuM zIlamasyeti pUrvotthAyI, punarvicitratvAt karmapariNatestathAvidhabhavitavyatAniyogAtpazcAnnipAtI syAt, nandiSaNavat, kazciddarzanato'pi goSThAmAhilavaditi / tRtIyabhaGgasya cAbhAvAdanupAdAnaM, +4%94%ACANAGAR // 209 // Join Education International For Personal & Private Use Only
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ tata ityata Aha 'so'pi zAtatyatastAdRza eva-gRhasthatulya evatta darzayannAha-ye'pi skha sa cAyam-'je no puvudvAyI pacchAnivAtI', tathAhi-utthAne sati nipAto'nipAto vA cintyate, sati dhammiNi dharmacintA, tadutthAnapratiSedhe ca dUrotsAditaiva nipAtacinteti / caturthabhaGgadarzanAya tvAha-yo hi no pUrvotthAyI na ca pazcAnnipAtI so'virata eva gRhasthaH sannotthAyI bhavati samyagviraterabhAvAt nApi pazcAnnipAtI utthAnAvinAbhAvi tvAnnipAtasya, zAkyAdayo vA caturthabhaGgapatitA draSTavyAH, teSAmapyubhayAsadbhAvAditi / nanu ca gRhasthA eva caturthabhadAGgapatitA yuktA vaktuM, tathAhi-teSAM sAvadyayogAnuSThAnenAnutthAnatayA pratijJAmandarAropAbhAvAnnipAtAbhAvaH, zAkyA dirapi caturthabhaGgapatita ityata Aha-'so'pi' zAkyAdirgaNaH paJcamahAvratabhArAropaNAbhAvena sAvadyayogAnuSThAnatayA 4 no pUrvotthAyI nipAtasya ca tatpUrvakatvAnnopazcAnnipAtItyatastAdRza eva-gRhasthatulya eva syAd, AmravadvArANAmubhayeSAma pyasaMvRtatvAt , udAyinRpamArakavat / anye'pi ye sAvadyAnuSThAyinaste'pi tAdRkSA eveti darzayannAha-ye'pi svayUthyAH pArzvasthAdayo dvividhayA'pi parijJayA lokaM parijJAya punaH pacanapAcanAdyartha tameva lokamanvAzritA anveSayanti vA te'pi gRhasthatulyA eva bhaveyuH // svamanISikAparihArArthamAha eyaM niyAya muNiNA paveiyaM, iha ANAkaMkhI paMDie aNihe, puvvAvararAyaM jayamANe, sayA sIlaM supehAe suNiyA bhave akAme ajhaMjhe, imeNa ceva jujjhAhi, kiM te jujjheNa vajjhao? (sU0 153) For Personal & Private Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka05 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH3 // 21 // 'etad' yadutthAnanipAtAdikaM prAgupanyastaM tatkevalajJAnAvalokanena 'niyAya'tti jJAtvA 'muninA' tIrthakRtA 'praveditaM' kathitam / idaM cAnyatpraveditamityAha-'iha' asmin maunIndre pravacane vyavasthitaH san 'AjJAM' tIrthakaropadezamAkAnituM zIlamasyetyAjJAkAnI-AgamAnusArapravRttikaH, kazcaivambhUtaH?-paNDitaH' sadasadvivekajJaH 'asnihA' sneharahitaH / rAgadveSavipramukto'harnizaM gurunirdezavI yatnavAn syAdityetadAha-pUrvarAtraM-rAtreH prathamo yAmo'pararAtraM-rAtreH pAzcAtyaH etadyAmadvayamapi 'yatamAnaH' sadAcAramAcaret , madhyavartiyAmadvayamapi yathoktavidhinA svapan vairAtrAdikaM vidadhyAt, rAtriyatanApratipAdanena cAyapi pratipAditaiva bhavati, AdyantagrahaNe madhyagrahaNasyAvazyaMbhAvitvAt / kiM ca-'sadA' sarvakAlaM 'zIlam' aSTAdazabhedasahasrasaGkhyaM saMyama vA yadivA catuoM zIlaM-mahAvratasamAdhAnaM tisro guptayaH paJcendriyadamaH kaSAyanigrahazcetyetacchIlaM samprekSya mokSAGgatayA'nupAlayet nAkSinimeSamAtramapi kAlaM pramAdavazago bhUyAt / kazca zIlasamprekSakaH syAdityAha-yo hi zrutvA zIlasamprekSaNaphalaM niHzIlanivratAnAM ca narakAdipAtavipAkamAkAgamAt, |'bhavet' syAt 'akAma' icchAmadanakAmarahita iti, tathA nAsya 'jhaJjhA' mAyA lobhecchA vA vidyata ityajhaJjhaH, kAma-I jhaJjhApratiSedhAcca mohanIyodayaH pratiSiddhaH, tatpratiSedhAcca zIlavAn syAditi, etaduktaM bhavati-dharma zrutvA syAt akAmo'jhaJjhazcetyanena cottaraguNA gRhItAH, upalakSaNArthatvAcca mUlaguNA api gRhItAH, tataH syAt ahiMsakaH satyavAdItyAdyapi draSTavyaM / nanu cAnyajjIvAccharIramityevaMbhAvanAyuktasyAnigRhitabalavIryasya parAkramamANasyASTAdazazIlAGgasahasradhAriNo'pi me yathopadezaM pravarttamAnasyApi nAzeSakarmamalApagamo'dyApi bhavatItyatastathAbhUtamasAdhAraNakAraNamAcakSva // 21 // For Personal & Private Use Only
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ yenAhamAzvevAzeSamalakalaGkarahitaH syAm , ahaM ca bhavadupadezAd api siMhenApi saha yuddhye, na me karmakSayArtha pravRttasya kiJcidazakyamastItyatrottaraM sUtreNaivAha-anenaivaudArikeNa zarIreNendriyanoindriyAtmakena viSayasukhapipAsunA svairiNA sArddha yudhyasva, idameva sanmArgAvatAraNato vazIkuru, kimapareNa bAhyataste yuddhena?, antarAriSadargakarmaripujayAdvA sarva setsyati bhavato, nAto'paraM duSkaramastIti // kiMtviyameva sAmagrI agAdhasaMsArArNave paryaTato bhavakoTisahasraSvapi duSprApeti darzayitumAha juddhArihaM khalu dullahaM, jahittha kusalehiM parinnAvivege bhAsie, cue hu bAle gabbhAisu rajjai, assi ceyaM pavuccai, rUvaMsi vA chaNaMsi vA, se hu ege saMviddhapahe muNI, annahA logamuvehamANe, iya kamma pariNAya savvaso se na hiMsai, saMjamaI no pagabbhai, uvehamANo patteyaM sAyaM, vaNNAesI nArabhe kaMcaNaM savvaloe egappamuhe vi disappainne niviNNacArI arae payAsu (sU0154) etadaudArikaM zarIraM bhAvayuddhArha, khaluravadhAraNe, sa ca bhinnakramo, durlabhameva-duSprApameva, uktaM ca-"nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam // 1 // " ityAdi, pAThAntaraM For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka05 uddezakaH3 zrIAcA- vA-"juddhAriyaM ca dullaha" tatrAnArya saGgrAmayuddhaM parISahAdiripuyuddhaM tvArya tad durlabhameva tena yuddhyasva, tato bhavato'zerAGgavRttiH dipakarmakSayalakSaNo mokSo'cirAdeva bhAvIti bhAvArthaH / tacca bhAvayuddhArha zarIraM labdhvA kazcittenaiva bhavenAzeSakarmakSayaM (zI0) vidhatte, marudevIkhAminIva, kazcit saptabhiraSTabhirvA bhavairbharatavat, kazcidapArddhapudgalaparAvartena, aparo na setsyatyeva, kimityevaM yata Aha-yathA yena prakAreNa 'atra' asmin saMsAre 'kuzalaiH' tIrthakRdbhiH 'parijJAvivekaH' parijJAnaviziSTatA, // 211 // kasyacit ko'pyadhyavasAyaH saMsAravaicitryahetuH 'bhASitaH' prajJApitaH, sa ca matimatA tathaivAbhyupagantavya iti / tadeva parijJAnanAnAtvaM darzayannAha-labdhvA'pi durlabhaM manujatvaM prApya ca mokSaikagamanahetuM dharma punarapi kamrmodayAttasmAt cyuto |'bAlaH' ajJaH 'garbhAdiSu rajyate' garbha AdiryeSAM kumArayauvanAvasthAvizeSANAM te garbhAdayaH teSveva gAyamupayAti, yathaibhiH sArddha mama viyogo mA bhUt ityadhyavasAyI bhavati, yadivA dharmAcyutastatkaroti yena garbhAdiSu yAtanAsthAneSu saGgamupayAti, 'rijaItti vA kvacitpAThaH, rIyate-gacchatItyarthaH / syAt-koktamidaM ?, yat prAg vyAvarNitamityAha-asminiti Arhate pravacane 'etat' pUrvoktaM prakarSaNocyate procyate / etacca vakSyamANamatraivocyate iti darzayannAha-rUpe' cakSurindriyaviSaye'dhyupapanno, vAzabdAdanyatra vA sparzarasAdau 'kSaNe' pravarttate, 'kSaNu hiMsAyAM' kSaNanaM kSaNo-hiMsA tasyAM pravarttate, vAzabdAdanyatra cAnRtasteyAdAviti, rUpapradhAnatvAdviSayANAM rUpitvAcca rUpopAdAnaM, AsravadvArANAM ca hiMsApradhAnatvAttadAditvAcca tadupAdAnamiti / bAlo rUpAdiviSayanimittaM dharmAcyutaH san garbhAdiSu rajyate, anAhate mArge idamucyate, yastu punargarbhAdigamanahetuM jJAtvA viSayasaGgaM dharmAdacyuto hiMsAdyAzravadvArebhyo nivarttate sa kiMbhUtaH SESSORIAUSIASISUSTUS // 211 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdityAha-'sa' jitendriyo, huravadhAraNe, sa evaika:-advitIyo 'muniH' jagatrayamantA 'saMviddhapathaH' samyagviddhaHtADitaH kSuNNaH panthAH-mokSamArgo jJAnadarzanacAritrAkhyo yena sa tathA, 'saMviddhabhayetti vA pAThaH, saMviddhabhayo dRSTabhaya ityarthaH, yo hyAsravadvArebhyo hiMsAdibhyo nivRttaH sa eva muniH kSuNNamokSamArga iti bhAvArthaH / kiM ca-anyena prakAreNAnyathA-viSayakaSAyAbhibhUtaM hiMsAdikarmasu pravRttaM 'loka' gRhasthalokaM pAkhaNDilokaM vA pacanapAcanauddezikasaccittAhArAdipravRttamuprekSamANo'nyathA vA AtmAnaM nivRttAzubhavyApAramuprekSamANaH saMviddhapatho muniH syAt iti / lokaM cAnyathoprekSya kiM kuryAdityAha-'iti' pUrvoktaihetubhiryadbaddhaM karma tadupAdAnaM ca sarvataH parijJAya jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA'pi sarvataH pariharet / kathaM pariharatItyAha-'sa' karmaparihartA kAyavAGmanobhina hinasti jantUn na ghAtayatyaparai pyanumanyate / kiM ca-pApopAdAnapravRttamAtmAnaM saMyamayati, saptadazaprakAraM vA saMyama karoti saMyamayati, AcAraktibantaM vaitat saMyama ivAcarati saMyamayati / kiM ca-'no pagabbhaI' 'galbha dhArthe' asaMyamakarmasu pravRttaH san na pragalbhatvamAyAti, rahasyapyakAryapravRtto jiheti na dhRSTatAM avalambata iti, upalakSaNArthatvAdasya kSuNNamokSapatho munina krudhyati, na jAtyAdimAnamudahati, na vaJcanAM vidhatte, na lubhyati / kimAkalayyatatkuryAdityAha-'utprekSamANaH' avagacchan pratyeka prANinAM sAtaM mano'nukUlaM nAnyasukhenAnyaH sukhIti nApi paraduHkhena duHkhItyataH prANino na hiMsyAditi / prANinAM pratyekaM sAtamutprekSamANazca kiM kuryAdityAha-varNyate-prazasyate yena sa varNaH-sAdhukArastadAdezI varNAdezI-varNAbhilASI san nArabhate kazcana pApArambhaM sarvasminnapi loke, yadivA-tapaHsaMyamAdikamapyArambhaM yazaHkIrtyarthaM nArabhate, pravacano Join Education International For Personal & Private Use Only
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 212 // dbhAvanArthaM tvArabhate, tadudbhAvakAzcAmI - " prAvacanI dharmakathI vAdI naimittikastapasvI ca / vidyAsiddhaH khyAtaH kavirapi cAvakAstvaSTau // 1 // yadivA varNo- rUpaM tadAdezI-tadabhilASukaH nodvarttanAdikAH kriyA Arabheta, kimbhUtaH sannetatkuryAdityAha - 'eko' mokSo'zeSamalakalaGkarahitatvAt saMyamo vA rAgadveSarahitatvAt tatra pragataM mukhaM yasya sa tathA -mokSe tadupAye vA dattaikadRSTirna kaJcana pApArambhamArabheta iti, kiM ca-mokSasaMyamAbhimukhA dik tato'nyA vidik tAM prakarSeNa tIrNo vidikpratIrNaH, sa caivambhUtaH sannArambhI syAt, kumArgaparityAgena na pApArambhAnveSI bhavatItyarthaH, kiM ca-caraNaM cAraH - anuSThAnaM nirviNNasya cAro nirviNNacAraH so'syAstIti nirviNNacArI, kuta iti cet, yataH 'prajAsvarataH prajAyanta iti prajAH - prANinastatrArataH - tadArambhApravRtto nirmamatvo vA, yazca zarIrAdiSvapi mamatvarahitaH sa nirviNNacAryeva bhavati, yadivA prajAH - striyastAsvarataH Arambhe'pi nirvedamAgacchati, kAraNAbhAve kAryasyApyabhAvAditi // yazca prajAsvaraktaH ArambharahitaH sa kimbhUtaH syAdityAha - se vasumaM savvasamannAgayapannANeNaM appANeNaM akaraNijaM pAvakammaM taM no annesI, jaM saMmaMti pAsahA taM moNaMti pAsahA jaM moNaMti pAsahA taM saMmaMti pAsahA, na imaM sakkaM siDhilehiM addijjamANehiM guNAsAehiM vaMkasamAyArehiM pamattehiM gAramAvasaMtehiM, muNI moNaM samAyA dhuNe sarIragaM, paMtaM lUhaM sevaMti vIrA sammattadaMsiNo, esa o - t For Personal & Private Use Only loka0 5 uddezakaH3 // 212 //
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ SISUSTUSASIASSAGE hantare muNI, tiNNe mutte virae viyAhie tibemi (sU0 155) // lokasAre tRtI yoddezakaH // 5-3 // vasu-dravyaM, sa cAtra saMyamastadvidyate yasya sa nivRttArambho munirvasumAn sarva samyaganvAgataM prajJAnaM padArthAvirbhAva yasyAtmanastenAtmanA sarvasamanvAgataprajJAnarUpApannena yadakarttavyaM pApakarma tanno kadAcidapyanveSati, upalabdhaparamArtharUpeNAtmanA na sAvadyAnuSThAna vidhAyI syAditi bhAvArthaH / yadeva samyak prajJAnaM tadeva pApakarmavarjanaM, yadeva ca pApakarmavarjanaM tadeva ca samyak prajJAnamityetadgatapratyAgatasUtreNaiva darzayitumAha-samyagiti-samyagjJAnaM samyaktvaM vA tatsahacaritaM, anayoH sahabhAvAdekagrahaNe dvitIyagrahaNaM nyAyyaM, yadidaM samyagjJAnaM samyaktvaM vetyetatpazyata tanmanerbhAvo maunaM-saMyamAnuSThAnamityetatpazyata, yacca maunamityetat pazyata tatsamyagjJAnaM naizcayikasamyaktvaM vA pazyata, jJAnasya viratiphalatvAt samyaktvasya cAbhivyaktikAraNatvAt samyaktvajJAnacaraNAnAmekatA'dhyavaseyeti bhAvArthaH / etacca na yena kenacicchakyamanuSThAtumityAha-naitatsamyaktvAditrayaM samyaganuSThAtuM zakyaM, kaiH ?-'zithilaiH' alpapariNAmatayA mandavIyaH saMyamatapasodhRtidRDhimarahitairiti, kiM ca-AdraiH-putrakalatrAdyanuSaGgajanitasnehAdAIkriyamANairetatpUrvoktamazakyamiti sambandhaH, kiM ca-guNAH-zabdAdayasteSvAsvAdo yeSAM te guNAsvAdAstairiti, kiM ca-vakraH samAcAro yeSAM te tathA taiH, mAyAvibhirityarthaH, tathA-viSayakaSAyAdipramAdaiH pramattairiti, kiM ca-agAraM-gRhaM tad AdyakSaralopAdgAramityuktaM tadagAramA dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka05 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA // 213 // vasadbhiH-sevamAnaiH, pApakarmavarjanarUpaM maunamanuSThAnamazakyamiti sarvatra yojanIyaM / kathaM tarhi zakyamityAha-muniH' jagatrayasya mantA maunaM-munitvamazeSasAvadyAnuSThAnavarjanarUpaM 'samAdAya' gRhItvA dhunIyAccharIrakamaudArikaM karmazarIraM veti / kathaM ca taddhananamityAha-prAntaM-paryuSitaM vallacanakAdyalpaM vA, tadapi rUkSaM vikRterabhAvAt , tat 'seknte' tadabhyavaharanti, ke te?-vIrAH karmavidAraNasahiSNavaH, kiMbhUtAH?-samyaktvadarzinaH samatvadarzino vA / yazca prAntarUkSasekI sa kiMguNaH syAdityAha-'eSaH' anantaroktavizeSaNaviziSTaH ogho-bhAvaughaH saMsArastaM taratIti, ko'sau ?-muniH, vartamAnasAmIpye vA vartamAnavadveti tIrNa evAsau, sabAhyAbhyantarasaGgAbhAvAnmuktavanmuktaH, kazcaivambhUto ?-yaH sAvadyAnuSThAnAdvirata ityevaM vyAkhyAtaH / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / lokasArAdhyayane tRtIyoddezakaH parisamApta iti|| ASSASSISSISSES uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAdyoddezake hiMsakasya viSayArambhakasyaikacarasya munitvAbhAvaH pradarzito, dvitIyatRtIyayostu hiMsAviSayArambhaparigrahavyudAsena tadvato doSa pradaya virata eva munirbhavatItyetatpratipAditam , asmiMzca ekacarasyAmunibhAve doSodbhAvanataH kAraNamAha, ityanena sambandhenAyAtasyAsyodezakasyAdisUtram gAmANugAmaM dUijamANassa dujAyaM dupparakaMtaM bhavai aviyattassa bhikkhuNo (sU0 156 ) // 213 // For Personal & Private Use Only
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ grasati buddhyAdIn guNAniti grAmaH, grAmAdanu-pazcAdaparo grAmo grAmAnugrAmastaM, 'dUyamAnasya' anekArthatvAddhAtUnAM viharataH ekAkinaH sAdhoryatsyAt taddarzayati-duSTaM yAtaM duryAtaM, gamanakriyAyA gardA, gacchata evAnukUlapratikUlopasargasadbhAvAdahannakasyeva kRtagatibhedasya duSTavyantarIjaGghAcchedavat, tathA duSTaM parAkrAntam-AkrAntaM sthAnamekAkino bhavati, sthUlabhadreAzritopakozAgRhasAdhoriveti, yadivA-catuSproSitabhartRkAgRhoSitasAdhoriva, tasya mahAsattvatayA akSobhe'pi duSparAkrAntameveti, etacca na sarvasyaiva duryAtaM duSparAkrAntaM ca bhavatItyato vizinaSTi-avyaktasya bhikSoriti, bhikSaNazIlo bhikSustasya, kimbhUtasya ?-avyaktasya, sa cAvyaktaH zrutavayobhyAM syAt , tatra zrutAvyakto yenAcAraprakalpo'rthato nAdhigato bhavati gacchagatAnAM tannirgatAnAM tu navamapUrvatRtIyavastviti, vayasA cAvyakta ASoDazavarSAdgaccha|gatAnAM tannirgatAnAM ca triMzata iti, atra caturbhagikA, zrutavayobhyAmavyaktasyaikacaryA na kalpate, saMyamAtmavirAdhanAtaH | ityAdyo bhaGgaH, tathA zrutenAvyakto vayasA ca vyaktaH, asyApyekacaryA na kalpate, agItArthatvAdubhayavirAdhanAsadbhAvAditi dvitIyaH, tathA zrutena vyakto vayasA cAvyaktaH, tasyApi na kalpate, bAlatayA sarvaparibhavAspadatvAd vizeSataH stenakuliGgAdInAmiti tRtIyaH, yastUbhayavyaktaH sa sati kAraNe pratimAmekAkivihAritvamabhyudyatavihAraM vA pratipadyatAm , asyApi kAraNAbhAve ekacaryA nAnumatA, yatastasyAM guptIryAbhASeSaNAdiviSayA bahavo doSAH prAduSpanti, tathAhi-ekAkI paryaTan yadIryApathaM zodhayati tataH zvAyupayogAbhazyati tadupayuktazcenneryApathaM zodhayedityAdikAH zeSA api samitayo vAcyAH, anyacca-ajIrNena vAtAdikSobheNa vA vyAdhyudbhave saMyamAtmavirAdhanA pravacanahIlanA ca, tatra yadi Jain Education Internasional For Personal & Private Use Only ww.jainelibrary.org
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 214 // karuNApannA gRhasthAH pratijAgaraNaM kuryustarhyajJAnatayA paTkAyopamardanaM kurvANAH saMyamabAdhAmApAdayeyuH, atha na kazcittatra tathAbhUtaH karttavyodyataH syAt tata AtmavirAdhanA, tathA'tisArAdau mUtrapurISajambAlAntarvarttitvAt pravacanahIlanA, api ca-grAmAdivyavasthitaH san dhigjAtyAdinA kezaluJcitAdyadhikSepeNAdhikSiptaH san parasparopamardakAri daNDAdaNDi bhaNDanaM vidadhyAt, tacca gacchagatasya na sambhavati, gurvAdyupadezasambhavAt, taduktaM ca - " akko sahaNaNamAraNadhamma bhaMsANa bAlasulabhANaM / lAbhaM maNNai dhIro jahuttarANaM abhAvami // 1 // " ityevamAdinopadezena gacchAntargato guruNA'nuzAsyate, gacchanirgatasya punardoSA eva kevalA iti, uktaM ca - " sAhaMmiehiM saMmujjaehiM egAgio a jo vihare / AyaMkapaurayAe chakkAyavahaMmi AvaDai // 1 // eNgAgiassa dosA itthI sANe taheva paDiNIe / bhikkha'visohi mahavvaya tamhA sabiijjae gamaNaM // 2 // " ityAdi, gacchAntarvarttinastu bahavo guNAH, tannizrayA aparasyApi bAlavRddhAderudyatavihArAbhyupagamAt, yathAhi udake samarthastarannaparamapi kASThAdi vilagnaM tArayati, evaM gacche'pyudyatavihAryaparaM sIdantamudyamayati, tadevamekAkino doSAn vIkSya gacchAntarvihAriNazca guNAn kAraNAbhAve vyaktenApi naikacaryA vidheyA, kutaH punaravyakteneti sthitaM / nanu ca sati sambhave pratiSedho yukto, na cAsti sambhavaH ekAkivihAritAyAH, ko hi nAma bAlizaH sahAyAn vihAya samastApAyAspadamekA kivihAritAmabhyupeyAditi, atrocyate, na kiJcidapi karmmapariNaterazakyamasti, tathAhi 1 AkrozavadhamAraNadharma aMzAnAM bAlasulabhAnAm / lAbhaM manyate dhIraH yathottarANAmabhAve // 1 // 2 sAdharmikeSu samyagudyateSu ekAkI ca yo viharet / AtaGkapracuratAyAM SaTTAyavadhe sa patati // 1 // 3 ekAkino doSAH strI zvA tathaiva pratyanIkaH / bhikSA'vizodhiH mahAvrateSu tasmAtsadvitIyena gamanam // 2 // For Personal & Private Use Only loka0 5 uddezakaH4 // 214 //
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka 0555555OMOMOMOMOM -svAtanyagadAgadakalpasya samastavyasanapravAhasetubhUtasyAzeSakalyANaniketanasya zubhAcArAdhArasya gacchasyAntarvartinaH vacitramAdaskhalite coditAH avagaNayya sadupadezamaparyAlocya saddharmamavicArya kaSAyavipAkakaTukatAmanavadhArya paramArtha pRSThataH kRtvA kulaputratAM vAGmAtrAdapi kecitkopanighnAH sukhaiSiNo'gaNitApado gacchAnnirgacchanti, tatra caihikAmuSmikApAyAnavApnuvantIti, uktaM ca-"jaha sAyaraMmi mINA saMkhohaM sAyarassa asahaMtA / Niti tao suhakAmI NiggayamittA viNassaMti // 1 // evaM gacchasamudde sAraNavIIhiM coIyA saMtA / Niti tao suhakAmI mINA va jahA viNassaMti // 2 // gacchaMmi kei purisA sauNI jaha paMjaraMtaraNiruddhA / sAraNavAraNacoiya pAsatthagayA pariharaMti // 3 // jahA diyApoyamapakkhajAyaM, savAsayA paviumaNaM maNAgaM / tamacAiyA taruNamapattajAyaM, DhaMkkAdi avvattagama harejjA // 4 // " evamajAtasUtravayaHpakSastIrthikadhvAlAdibhirvilupyate gacchAlayAnnirgato vAGmAtreNApi coditaH san iti / etadarzayitumAha vayasAvi ege buiyA kuppaMti mANavA, unnayamANe ya nare mahayA moheNa mujjhai, saMbAhA bahave bhujo 2 duraikkammA ajANao apAsao, eyaM te mA hou, eyaM kusalassa 284546452625239 1 yathA sAgare mInAH saMkSobhaM sAgarasyAsahamAnAH / nirgacchanti tataH sukhakAmino nirgatamAtrA vinazyanti // 1 // evaM gacchasamudre smAraNavIcibhinoM| ditAH santaH / nirgacchanti tataH sukhakAmino mInA iva yathA vinazyanti // 2 // gacche kecit puruSAH zakunayo yathA paJjarAntaraniruddhAH / smAraNavAraNacoditAH pArzvasthatAM gatAH parityajanti // 3 // yathA dvijapotamajAtapakSaM khakAdAvAsakAt plavitumanasaM manAm / tatrAzaktaM taruNamajAtapatraM, DhakkAdayo'vyaktagamaM hreyuH(rnti)||4|| dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka05 uddezakA4 zrIAcArAGgavRttiH dasaNaM, taTThiIe tammuttIe tappurakAre tassannI tannivesaNe, jayaM vihArI cittanivAI (zI0) paMthanijjhAI palivAhire, pAsiya pANe gacchijjA (sU0 157) // 215 // kvacittapaHsaMyamAnuSThAnAdAvavasIdantaH pramAdaskhalitA vA gudinA dharmeNa vacasA'pi 'eke' apuSTadharmANaH anavagataparamArthAH 'uktAH' coditAH kupyanti, ke te?-'mAnavA' manujAH krodhavazagA bhavanti, bruvate ca-kathamahamaneneyatAM| sAdhUnAM madhye tiraskRtaH, kiM mayA kRtam ?, athavA'nye'pyetatkAriNaH santyeva, mamApyevambhUto'dhikAro'bhUt, dhigme jIvitamityAdi, mahAmohodayena krodhatamisrAcchAditadRSTayaH ujjhitasamucitAcArA ubhayAnyatarAvyaktA mInA iva gacchasamudrArnigatya vinAzamAmuvanti, yadivA vacasA'pi yathA ka ime luzcitAH malopahatagAtrayaSTayaH pragetanAvasara evAsmA bhirdraSTavyA ityAdinoktA eke krodhAndhAH kuSyanti mAnavAH, apizabdAtkAyenApi spRSTAH kupyanti, kupitAzcAdhikaramaNAdi kurvantItyevamAdayo doSA avyaktaikacaryAyAM gurvAdiniyAmakAbhAvAtprAduSpyuriti, gurusAnnidhye caivambhUta upadezaH sambhavet , tadyathA-"AkruSTena matimatA tattvArthAnveSaNe matiH kAryA / yadi satyaM kaH kopaH? syAdanRtaM kiM nu kopena ? // 1 // " tathA "apakAriNi kopazcetkope kopaH kathaM na te? | dharmArthakAmamokSANAM prasahya paripanthini ||2||"ityaadi, kiM punaH kAraNaM vacasA'pyabhihitA aihikAmuSmikApakArakAriNaH svaparabAdhakasya krodhasyAvakAzaM dadatItyAha-unnato mAno'syetyunnatamAnaH, unnataM vA''tmAnaM manyata iti, sa caivambhUto 'naroM' manuSyo mahatA mohena-prabalamohanIyodayena // 215 // Jan Education Interaoral For Personal & Private Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajJAnodayena vA 'muhyati' kAryAkAryavicAravivekavikalo bhavati, sa ca mohamohitaH kenacicchikSaNArthamabhihito mithyAhaSTinA vA vAcA tiraskRto jAtyAdimadasthAnAnyatarasadbhAvenonnatamAnamandarArUDhaH kupyati, mAmapyevamayaM tiraskaroti, dhigme jAti pauruSaM vijJAnaM cetyevamabhimAnagrahagRhIto vAGmAtrAdapi gacchAnnirgacchati, tannirgato vA'dhikaraNAdiviDambanayA''tmAnaM viDambayati, athavonnamyamAnaH kenacit durvidagdhenAho'yaM mahAkulaprasUta AkRtimAn paTuprajJo mRSTavAk samastazAstravettA subhagaH sukhasevyo vetyAdinA vacasA tathyenAtathyena votpAsyamAna unnatamAno garvAdhmAto mahatA cAritramohena muhyati saMsAramohena vohyata iti / tasya connatamAnatayA mahAmohena muhyato mohAcca vADmAtreNApi kuSyataH kopAca gacchanirgatasyAnabhivyaktasya bhikSoAmAnugrAmamekAkinaH paryaTato yatsyAttadAha-tasyAvyaktasyaikacarasya paryaTataH sambAdhayantIti sambAdhAH-pIDAH upasargajanitA nAnAprakArAtakajanitA vA bhUyo bhUyo bahvayaH syuH, tAzcaikAkinA'vyaktena niravadyavidhinA 'duratikramA' duratilacanIyAH, kimbhUtasya duratikramA ityAha-tAsAM nAnAprakAranimittotthA|pitAnAM bAdhAnAmatisahanopAyamajAnAnasya samyakaraNasahanaphalaM cApazyato duratikramaNIyAH pIDA bhavanti, tatazcAtaGkapIDAkUlIbhUtaH sanneSaNAmapi layet , prANyupamardamapyanumanyeta, vAkaNTakanuditaH sannavyaktatayA prajvaleta, naitadbhAvayed yathA matkarmavipAkApAditA etAH pIDAH paro'tra kevalaM nimittabhUtaH, kiM ca-"AtmadrohamamaryAda, mUDhamujjhitasatpatham / sutarAmanukampeta, narakArciSmadindhanam // 1 // " ityAdikA bhAvanA AgamAparimalitamatenaM bhavediti / etatpradarya bhagavAn vineyamAha-'etad' ekacaryApratipannasya bAdhAduratikramaNIyatvamajAnAnasyApazyatazca 'te' tava / in Education Interaoral For Personal & Private Use Only againelibrary.org
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ A zrIAcA- rAGgavRttiH (zI0) // 216 // madupadezavarttino mA bhavatu, AgamAnusAritayA sadA gacchAntarvatI bhavetyarthaH / sudharmasvAmyAha-etat pUrvoktaM tat loka05 'kuzalasya zrIvarddhamAnasvAmino 'darzanam' abhiprAyo yathA'vyaktasyaikacarasya doSAH satatamAcAryasamIpavarttinazca guNA iti / AcAryasamIpavartinA ca kiM vidheyamityAha-tasya-AcAryasya dRSTistadRSTistayA satataM vartitavyaM heyopAdeyArtheSu, uddezakA4 | yadivA tasmin saMyame dRSTistadRSTiH, sa eva vA''gamo dRSTistadRSTistayA sarvakAryeSu vyavaharttavyam , tathA-tenoktA sarvasaGgebhyo viratirmuktistayA sadA yatitavyam, tathA puraskaraNaM puraskAraH-sarvakAryeSvagrataH sthApanaM, tasya-AcAryasya puraskArastatpuraskArastasmin-tadviSaye yatitavyam , tathA tasya saMjJA tatsaMjJA-tajjJAnaM tadvAMstatsaMjJI sarvakAryeSu syAt, na svamativiracanayA kArya vidadhyAt, tathA tasya-gurornivezanaM-sthAnaM yasyAsau tannivezanaH, sadAgurukulavAsI syAditi bhAvaH / tatra gurukule nivasan kimbhUtaH syAdityAha-yatamAno-yatanayA viharaNazIlo vihArI syAt, yatamAnaH prANyupamardanamakurvan pratyupekSaNAdikAH kriyAH kuryAditi, kiM ca-cittam-AcAryAbhiprAyastena nipatitu-kriyAyAM pravartituM zIlamasyeti cittanipAtI sadA syAditi, tathA guroH kvacidgatasya panthAnaM niryAtuM-pralokituM zIlamasyeti pathani-8 yAyI, upalakSaNaM caitat tena suSupsoH saMstArakapralokI bubhukSorAhArAnveSItyAdinA gurorArAdhakaH sadA syAt, kiM capariH-samantAt guroravagrahAt purataH pRSThato vA'vasthAnAtsadAkAryamRte bAhyaH syAd, etasmAcca sUtrAtrayaH IryodezakA nirgatA iti / kiM ca-kvacitkAryAdau gudinA preSitaH san dRSTvA prANino yugamAtradRSTistadupaghAtaM pariharan gacchet / kiM ca kaa||216|| se abhikkamamANe paDikkamamANe saMkucamANe pasAremANe viNivadRmANe saMpalijjamANe, AAA%95 in Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ egayA guNasamiyassa rIyao kAyasaMphAsaM samaNucinnA egatiyA pANA uddAyaMti, ihalogaveyaNavijjAvaDiyaM, jaM AuTTikayaM kaMmaM taM parinnAya vivegamei, evaM se appa mAeNa vivegaM kiTTai veyavI (sU0 158) 'sa' bhikSuH sadA gurvAdezavidhAyI etadvyApAravAn bhavati, tadyathA-abhikrAman-gacchan pratikrAman-nivartamAnaH saGkacan hastapAdAdisaGkocanataH prasArayan hastAdInavayavAn vinivartamAnaH samastAzubhavyApArAt, samyak pariHsamantAddhastapAdAdInavayavAMstannikSepasthAnAni vA rajoharaNAdinA mRjana-parimRjana gurukulavAse vasediti sarvatra sambandhanIyaM, tatra niviSTasya vidhiH-bhUmyAmekamUlaM vyavasthApya dvitIyamutkSipya tiSThet, nizcalasthAnAsahiSNutayA bhUmI pratyu|pekSya pramAya' ca kukkuTIvijRmbhitadRSTAntena saGkocayet prasArayedvA, svapannapi mayUravatsvapiti, sa kilAnyasattvabhayA-3 dekapArzvazAyI sacetanazca svapiti, nirIkSya ca parivartanAdikAH kriyA vidhatte, ityevamAdi saMparimRjan sarvAH kriyAH karoti |(evN cApramattatayA pUrvoktAH kriyAH kurvato'pi kadAcidavazyaMbhAvitayA yatsyAttadAha-'ekadA' kadAcit , 'guNasamitasya' guNayuktasyApramattatayA yateH 'rIyamANasya' samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH parikAmataH saGkucataH prasArayato |vinivartamAnasya saMparimRjataH kasyAJcidavasthAyAM kAyaH-zarIraM tatsaMsparzamanucIrNAH-kAyasaGgamAgatAH smpaatimaadyH| prANinaH eke paritApamApnuvanti-eke glAnatAmupayAnti eke'vayavavidhvaMsamApadyante, apazcimAvasthAM tu sUtraNeva darza Jon Education International For Personal & Private Use Only
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 217 // yati-eke 'prANAH' prANinaH 'apadrAnti' prANairvimucyante, atra ca karmabandhaM prati vicitratA, tathAhi-zailezyavasthAyAM loka05 mazakAdInAM kAyasaMsparzena prANatyAge'pi bandhopAdAnakAraNayogAbhAvAnnAsti bandhaH, upazAntakSINamohasayogikevalinA uddezakA4 sthitinimittakaSAyAbhAvAt sAmayikaH, apramattayaterjaghanyato'ntarmuhUrtamutkRSTatazcAntaHkoTIkoTIsthitiriti, pramattasya tvanAkuTTikayA'nupetyapravRttasya kacitpANyAdyavayavasaMsparzAt prANyupatApanAdau jaghanyataH karmabandha utkRSTatazcata prAktana eva vishessittrH| sa ca tenaiva bhavena kSipyata iti sUtreNaiva darzayitumAha-iha-asmin loke-janmani vedanamanubhavanamihalokavedanaM tena vedyam-anubhavanIyamihalokavedanavedyaM tatrApatitamihalokavedanavedyApatitaM, idamuktaM bha-18 vati-pramattayatinA'pi yadakAmataH kRtaM karma kAyasaGghaTTanAdinA tadaihikabhavAnubandhi, tenaiva bhavena kSapyamANatvAd, AkuTTIkRtakarmaNi tu yadvidheyaM tadAha-yattu punaH kAkuTTayA kRtam-AgamoktakAraNamantareNopetya prANyupamardena vihitaM tatparijJAya jJaparijJayA 'vivekameti' vivicyate'neneti vivekaH-prAyazcittaM dazavidha tasyAnyataraM bhedamupaiti, tadvivekaM vA-abhAvAkhyamupaiti-tatkaroti yena karmaNo'bhAvo bhavati / yathA ca karmaNo viveko bhavati tathA darzayitumAha-eva'miti vakSyamANena prakAreNa 'se' tasya karmaNaH sAmparAyikasya sadA vedavid 'apramAdena' pramAdAbhAvena dazavidhaprAyazcittAnyatarabhedasamyaganuSThAnena 'vivekam' abhAvaM kIrtayati 'vedavit' tIrthakaro vedavidvA-AgamavidgaNadharazcaturdazapUrvavidveti // kimbhUtaH punarapramAdavAn bhavatItyAha // 217 // se pabhUyadaMsI pabhUyaparinnANe uvasaMte samie sahie sayAjae, daTuM vippaDiveei a For Personal & Private Use Only
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ ppANaM kimesa jaNo karissai?, esa se paramArAmo jAo logaMmi itthIo, muNiNA hu eyaM paveiyaM, ubbAhijamANe gAmadhammehiM avi nibbalAsae avi omoyariyaM kujjA avi uhUM ThANaM ThAijA avi gAmANugAmaM dUijjijjA avi AhAraM vucchidijA avi cae itthIsu maNaM, puvvaM daMDA pacchA phAsA puvvaM phAsA pacchA daMDA, iccee kalahAsaMgakarA bhavaMti, paDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNAe ttibemi, se no kAhie no pAsaNie no saMpasAraNie no mAmae No kayakirie vaigutte ajjhappasaMvuDe parivajjai sayA pAvaM evaM moNaM samaNuvAsijjAsittibemi (sU0 159) // 5-4 // lokasAre caturthaH // 'sa' sAdhuH prabhUtaM pramAdavipAkAdikamatItAnAgatavartamAnaM vA karmavipAka draSTuM zIlamasyeti prabhUtadarzI, sAmpratekSitayA na yatkiJcanakArItyarthaH, tathA prabhUtaM sattvarakSaNopAyaparijJAnaM saMsAramokSakAraNaparijJAnaM vA yasya sa prabhUtaparijJAnaH, yathAvasthitasaMsArasvarUpadarzItyarthaH, kiM ca-upazAntaH kaSAyAnudayAdindriyanoindriyopazamAdvA, tathA paJcabhiH sami-18 tibhiH samitaH samyagvA mokSamArgamitaH samitaH, tathA jJAnAdibhiH sahitaH-samanvitaH saha hitena vA sahitaH, 'sadA dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka05 uddezakA // 218 // sarvakAlaM yataH sadAyataH, sa evambhUto'pramatto gurorantikamAvasan pramAdajanitasya karmaNo'ntaM vidhatte / sa ca syAdyanukUlaparISahopapattau kiM vidadhyAdityAha-'dRSTvA' avalokya strIjanamupasargakaraNAyodyatamAtmAnaM 'viprativedayati' paryAlocayati, tadyathA-samyagdRSTirasmi, tathotkSiptamahAvratabhAraH zaracchazAGkanirmalakulalabdhajanmA akAryAkaraNatayotthita ityevamAtmAnaM paryAlocayati, taM ca strIjanaM kimeSa strIjano mama tyaktajIvitAzasyojjhitaihikasukhAbhilASasyopasagargAdikaM kuryAt?, athavA vaiSayikasukhasya duHkhapratIkArarUpatvAt kimeSa strIjanaHsukhaM vidadhyAd ? anyo vA putrakalatrAdiko jano mama mRtyunA jighRkSitasya vyAdhinA vA''ditsitasya kiM tatpratIkArAdikaM kuryAditi ? / yadivaivaM strIjanasvabhAvaM cintayediti sUtreNaiva darzayati-sa eSa strIjana AramayatItyArAmaH paramazcAsAvArAmazca paramArAmaH jJAtatattvamapi janaM hAsavilAsopAGganirIkSaNAdibhirbibbokarmohayatItyarthaH, yAH kAzcanAsmin loke striyaH tA moharUpA vijJAya yAvanna parityajanti tAvatsvata eva parityajet / etacca tIrthakareNa praveditamiti darzayitumAha-'muninA' zrIvarddhamAnasvAminotpannajJAnenaiva 'etat' pUrvoktaM, yathA striyo bhAvabandhanarUpAH, 'pravedita' prakarSeNAdau vA vyAkhyAtamiti / etacca vakSyamANaM praveditamityAha-ut-prAbalyena mohodayAd bAdhyamAnaH-pIDyamAnaH udbAdhyamAnaH, kaiH?-grAmadhammaiH grAmAH-indriyagrAmAsteSAM dhAH-svabhAvA yathAsvaM viSayeSu pravartanaM tairuddhAdhyamAno gacchAntargataH san gudinA'nuzAsyate, kathamanuzAsyata ityata Aha-apiH sambhAvanAyAM, nirbalaM-niHsAramantaprAntAdikaM yavyaM tadAzakaH-tadbhojI syAt , yadivA nirgataM balaM-sAmarthyamasyeti nirbalaH evambhUtaH sannAzIta, balAbhAve ca grAmadharmopazamadarzanAd, balAbhAvazcAhArahAnyA syAditi // 218 // in Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ SCREUSSANASSA darzayati-apyavamaudarya kuryAd, yadi hyantaprAntAzino'pi na mohopazamaH syAt tatastadapi vallacanakAdinA dvAtriMzakavalamAtraM gRhNIyAt , tenApyanupazame kAyotsargAdinA kAyaklezaM kuryAdityetaddarzayati-apyUrva sthAnaM tiSThet , zItoSNAdau kAyotsargeNAtApanAM kuryAt , tenApyanupazame grAmAnugrAmamapi viharet , niSkAraNe vihAro niSiddho mohopazamanArtha tu kuryAt , kiMbahunA?, yena yenopAyena viSayecchA nivarttate tattatkuryAt, paryante AhAramapi vyavacchindyAd, api pAtaM vidadhyAt apyudandhanaM kuryAt na ca strISu manaH kuryAdityAha ca-apiH samuccaye, strISu yanmanaH pravRttaM tat parityajet , tatsarityAge hi kAmA dvirUpA api dUrata eva parityaktA bhavantIti, uktaM ca-"kAma! jAnAmi te rUpaM, saMkalpAtkila jAyase / na tvAM saMkalpayiSyAmi, tato me na bhaviSyasi // 1 // " kiM punaH kAraNaM strISu mano na vidheyamityAha-strIsaGgapravRttAnAmaparamArthadRzAM 'pUrva' prathamameva tatsaGgAvicchedArthamarthopArjanapravRttasya kRSivANijyAdikriyAH kurvato'gaNitakSutpipAsAzItoSNAdiparISahasyaihikaduHkharUpA daNDAH, te ca strIsambhogAtprathamameva kriyanta iti pUrvami-13 tyuktaM, pazcAcca viSayanimittajanitakarmavipAkApAditanarakAdiduHkhavizeSAH sparzA bhavanti, yadivA syAdyakAryapravRttasya pUrva daNDapAtAH pazcAddhastapAdacchedAdikAH sparzA bhavanti, yadivA pUrva sparzAH pazcAddaNDapAtA iti, athavA pUrva daNDAHpratADanAdikAH pazcAtsparzAH-sambAdhanAliGganacumbanAdikAH, tadyathA-vandyAnItAvaruddharAjakumArIgavAkSakSiptapatadAvIla grahaNAdrAjapuruSAvalokanatADanena mUcchitarAjakumArItaddarzanato vaNigindradattasyAgrato daNDAH pazcAtsparzA iti, pUrva vA sukhAdisparzAH pazcAddaNDA lalitAGgakasyevAnyeSAM copapatInAmiti / kiM ca-ityete strIsambandhAH kalahaH-saGgrAmasta dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka05 uddezakA4 // 219 // trAsaGgaH-saMbandhastatkarA bhavanti, yadivA kalahaH-krodhaH AsaGgo-rAga ityato rAgadveSakAriNo bhavanti, yadyevaM tataH kiM kuryAdityAha-aihikAmuSmikApAyataH strIsaGgapratyupekSayA 'Agametta'tti jJAtvA AjJApayedAtmAnamanAsevanayeti, itiradhikAraparisamAptau, bravImyahaM tIrthakaravacanAnusAreNa-duHkhaM ca tAH parihartumiti, punarapi tatsariharaNopAyamAha-'sa' strIsaGgaparityAgI strInepathyakathAM zRGgArakathAM vA no kuryAt , evaM ca tAstyaktA bhavanti, tathA-tAsAM narakavIthInAM svargApavargamArgArgalAnAmaGgapratyaGgAdikaM na pazyet , yatastannirIkSyamANaM mahate'narthAya bhavatIti, uktaM ca-"sanmArge tAvadAste prabhavati puruSastAvadevendriyANAM, lajjA tAvadvidhatte vinayamapi samAlambate tAvadeva / dhUcApAkRSTamuktAH zravaNapathajuSo nIlapakSmANa ete, yAvallIlAvatInAM na hRdi dhRtimuSo dRSTibANAH patanti // " tathA-tAbhirnarakavisambhabhUmibhiH sArddha na samprasAraNaM-paryAlocanamekAnte nijasvasrAdibhirapi kuryAditi, uktaM ca-"mAtrA svanA duhitrA vA, na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyati // 1 // " ityevamAdi, tathA-na tAsu svArthaparAsu mamatvaM kuryAt, tathA-kRtA-anuSThitA tadupakAriNI maNDanAdikA kriyA yena sa kRtakriya ityevambhUto na bhUyAt, na strINAM vaiyAvRttyaM kuryAt , kAyayoganirodha iti bhAvaH, tathA tathaitAH zubhAnuSThAnaparipanthinIna vAGmAtreNApyAlapediti vAgyoganirodhaH, tathA-Atmanyadhi adhyAtma-manastena saMvRtto'dhyAtmasaMvRttaH-strIbhogAdattamanAH sUtrArthopayuktaniruddhamanoyogaH, evambhUtazca kimaparaM kuryAdityAha-pariH-samantAt varjayet-pariharet 'sadA sarvakAlaM 'pApa' kilbiSaM tadupAdAnaM vA karma, upasaM R // 219 // Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ haraNArthamAha-etad' yaduddezakAderArabhyoktaM, muneridaM maunaM munibhAvo vA tadAtmani samanuvAsayeH-Atmani viddhyaaH|| | itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / lokasArAdhyayane caturthoddezakaH prismaaptH|| uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM pazcama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake'vyaktasyaikacarasya pratyapAyAH pradarzitAH, atastAn parijihIrSuNA sadA''cAryasevinA bhavitavyam , AcAryeNa ca idopamena bhAvyaM, tadantevAsinA ca tapaHsaMyamaguptena niHsaGgena ca viharttavyamiti, etatpratipAdanasambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram se bemi taMjahA-avi harae paDipuNNe samaMsi bhome ciTThai uvasaMtarae sArakkhamANe, se ciTui soyamajhagae se pAsa savvao gutte, pAsa loe mahesiNo je ya pannANa___maMtA pabuddhA ArambhovarayA sammameyaMti pAsaha, kAlassa kaMkhAe parivvayaMti ttibemi (sU0 160) sezabdastacchabdArthe, yadguNa AcAryoM bhavati tadahaM tIrthakaropadezAnusAreNa bravImIti, tadyatheti vAkyopanyAsArthe, apizabdo bhaGgasamuccayArthaH, te cAmI bhaGgAH-eko hrado-jalAzayaH parigalatsrotAH paryAgalatsrotAzca, sItAsIto For Personal & Private Use Only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka05 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezaka:5 // 22 // dApravAhahUdavat , aparastu parigalatsrotAH no paryAgalasrotAH, padmadavat , tathA paro no parigalatsrotAH paryAgalasrotAca, lavaNodadhivat, aparastu no parigalasrotA no paryAgalasrotAca, manuSyalokAdahiH samudravat / tatrAcAryaH zrutamaGgIkRtya prathamabhaGgapatitaH, zrutasya dAnagrahaNasadbhAvAt , sAmparAyikakarmApekSayA tu dvitIyabhaGgapatitaH, kaSAyodayAbhAvena grahaNAbhAvAttapaHkAyotsargAdinA kSapaNopapattezceti, AlocanAmaGgIkRtya tRtIyabhaGgapatitaH, AlocanAyA 8 apratizrAvitvAt , kumArga prati caturthabhaGgapatitaH, kumArgasya hi pravezanirgamAbhAvAt , yadivA dhammibhedena bhaGgA yojyante-tatra sthavirakalpikAcAryAH prathamabhaGgapatitAH, dvitIyabhaGgapatitastIrthakRt , tRtIyabhaGgasthastvahAlandikaH, sa ca kvacidarthAparisamAptAvAcAryAdennirNayasadbhAvAt , pratyekabuddhAstUbhayAbhAvAccaturthabhaGgasthA iti, iha punaH prathamabhaGgapatitenobhayasadbhAvinA'dhikAraH, tathAbhUtasyaivAyaM hradadRSTAntaH, sa ca hrado nirmalajalasya 'pratipUrNo' jalajaiH sarvartujairupazobhitaH same bhUbhAge vidyamAnodakanirgamapravezo nityameva tiSThati, na kadAcicchoSamupayAti, sukhottArAvatArasamanvitaH, upazAntam-apagataM rajaH kAluSyApAdakaM yasya sa tathA, nAnAvidhAMzca yAdasAM gaNAn saMrakSan saha vA yAdogaNairAtmAnamArakSan-pratipAlayana sArakSan tiSThatItyeSA kriyA prakRtaiva / yathA cAsau hradastathA''cAryo'pIti darzayati-'saH' mapravezodAntaH, sAcaturthabhaGgasthA maGgasthastvahAlamA yo // 220 // 1 udakAH karo yAvatkAlena zuSyati tajjaghanyaM landaM tata ArabhyotkRSTaM pazcarAtriMdivalakSaNaM landaM, tadatra gRhyate, utkRSTalandasyAnatikrameNa carantIti yathAlandikAH, paJcako gaNo'muM kalpaM pratipadyate, mAsakalpakSetraM ca gRhapatihArAbhiH SaDbhivIthIbhirjinakalpikavatparikalpayanti. 2 paryAgalasrotovadarthApekSayA grAhakatvAt tRtIyabhaGgapatita iti gamyam. For Personal & Private Use Only
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryaH prathamabhaGgapatitaH paJcavidhAcArasamanvito'STavidhAcAryasampadupetaH, [tadyathA-"AyAra sua sarIre vayaNe vAyaNa maI paogamaI / ee susaMpayA khalu aTThamiA saGgahaparinnA // 1 // "] SaTtriMzadguNagaNAdhAro idakalpo nirmalajJAnapratipUrNaH same bhUbhAga iti saMsaktAdidoSarahite sukhavihAre kSetre samo vA jJAnadarzanacAritrAkhyo mokSamArgaH upazamavatAM tatra tiSThati-samadhyAste, kiMbhUtaH?-'upazAntarajA' upazAntamohanIya iti, kiM kurvan !-jIvanikAyAn rakSan svataH paratazca sadupadezadAnato narakAdipAtAdveti, 'srotomadhyagata' ityanena prathamabhaGgapatitaM sthavirAcAryamAha, tasya hi zrutArthadAnagrahaNasadbhAvAt srotomadhyagatatvam, sa ca kimbhUtaH syAdityAha-'saH' AcAryo'kSobhyahUdakalpaH 'sarvataH' sarvaprakAratayendriyanoindriyarUpayA guhyA gupta ityetatpazya AcAryavyatirekeNAnye'pyevambhUtA bahavaH sAdhavaH sambhavantI|tyetannirdidikSurAha-iha manuSyaloke pUrvavyAvarNitasvarUpAH 'maharSayo' mahAmunayaH santi, ityetatpazya, kimbhUtAste mahazarSaya ityata Aha-na kevalamAcAryA hradakalpA ye cAnye sAdhavaste'pi idakalpAH, kimbhUtAH-prakarSeNa jJAyate'neneti pra jJAna-svaparAvabhAsakatvAdAgamastadvantaH prajJAnavantaH, Agamasya vettAra ityarthaH, tajjJA api mohodayAt kvaciddhetUdAharaNAsambhave jJeyagahanatayA saMzayAnAH na samyak zraddhAnaM vidadhyurityato vizinaSTi-'prabuddhAH' prakarSeNa yathaiva tIrthakRdAha tathaivAvagatatattvAH prabuddhAH, tathAbhUtA api karmagurutvAnna sAvadyAnuSThAnaviratiM kuryurityato vizeSayati-'ArambhoparatAH' ArambhaH-sAvadyo yogastasmAduparatA ArambhoparatAH, etacca na maduparodhena grAhyam api tu svata eva ku 1 AcAraH zrutaM zarIraM vacanaM vAcanA matiH prayogamatiH / etAH susaMpadaH khalu aSTamI saMgrahaparijJA // 1 // dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka05 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH5 // 221 // zAgrIyayA buddhyA vicAryamityAha-etadyanmayA proktaM tatsamyag madhyasthA bhUtvA samaryAdaM yUyamapi pazyata / api caitatpazyata-kAla' samAdhimaraNakAlastadabhikAsanyA sAdhavo mokSAdhvani saMyame pariH-samantAdrajanti parivrajanti-udyacchanti, itiradhikAraparisamAptau, bravImItyetatprakaraNoddezakAdhyayanazrutaskandhAGgaparisamAptau prayujyate, tadihAdhikAraparisamAptau draSTavyamiti // AcAryAdhikAraM parisamApayya vineyavaktavyatAmAha vitigicchasamAvanneNaM appANeNaM no lahai samAhi, siyA vege aNugacchaMti asitA vege anugacchaMti, aNugacchamANehiM aNaNugacchamANe kahaM na nivije ? (sU0 161) vicikitsA yA cittaviplutiH yathA idamapyastItyevamAkArA yuktyA samupapanne'pyarthe mativibhramo mohodayAdbhavati, tathAhi-asya mahatastapaHklezasya sikatAkaNakavalaniHsvAdasya syAt saphalatA na veti ? kRSIvalAdikriyAyA ubhayathA|'pyupalabdheriti, iyaM ca matirmithyAtvAMzAnuvedhAdbhavati jJeyagahanatvAcca, tathAhi-arthastrividhaH-sukhAdhigamo duradhigamo'nadhigamazca zrotAraM prati bhidyate, tatra sukhAdhigamo yathA cakSuSmatazcitrakarmanipuNasya rUpasiddhiH duradhigamastvanipuNasya anadhigamastvandhasya, tatrAnadhigamarUpo'vastveva, sukhAdhigamastu vicikitsAyA viSaya eva na bhavati, dezakAlasvabhAvaviprakRSTastu vicikitsAgocarIbhavati, tasmin dharmAdharmAkAzAdau yA vicikitseti, yadivA 'viigicchatti viddhajjugupsA, vidvAMsaH-sAdhavo viditasaMsArasvabhAvAH parityaktasamastasaGgAsteSAM jugupsA-nindA asnAnAt prasvedajalaklinna // 221 // For Personal & Private Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ malatvAddurgandhivapuSastAnnindati - ko doSaH syAdyadi prAsukena vAriNA'GgakSAlanaM kurvIrannityAdi jugupsA tAM vicikitsAM vidvajjugupsAM vA samyagApannaH - prAptaH AtmA yasya sa tathA tena vicikitsAsamApannenAtmanA nopalabhate 'samAdhiM' cittasvAsthyaM jJAnadarzanacAritrAtmako vA samAdhistaM na labhate, vicikitsAkaluSintAntaHkaraNo hi kathayato'pyAcAryasya sa - myaktvAkhyAM bodhiM nAvApnoti / yazcAvApnoti sa gRhastho vA syAdyatirveti darzayitumAha- 'sitAH' putrakalatrAdibhiravabaddhAH, vAzabda uttarApekSayA pakSAntaramAha, 'eke' laghukarmANaH samyaktvaM pratipAdayantamAcAryamanugacchanti - AcAryoktaM pratipadyante, tathA 'asitA vA' gRhavAsavimuktA vA 'eke' vicikitsAdirahitA AcAryamArgamanugacchanti / teSAM ca madhye yadi kazcit kaGkaTukadezyaH syAt sa tAn prabhUtAnanapAcI namArgapratipannAnavalokyAsAvapi karmmavivarataH pratipadyetApIti darzayitumAha- AcAryoktaM samyaktvamanugacchadbhirviratAvirataiH saha saMvasaMstairvA codyamAno'nanugacchan- apratipadyamAnaH kathaM na nirvedaM gacched ?, asadanuSThAnasya mithyAtvAdirUpAM vicikitsAM parityajyAcAryoktaM samyaktvameva pratipadyete| tyarthaH, yadivA sitAsitairAcAryoktamanugacchadbhiH - avagacchadbhirbudhyamAnaiH sadbhiH kazcidajJAnodayAnmatijADyatayA kSapakAdizcirapravrajito'pyananugacchan -anavadhArayan kathaM na nirvidyeta ?, na nirvedaM tapaHsaMyamayorgacchet, nirviNNazcedamapi bhAvayet, yathA-nAhaM bhavyaH syAM na ca me saMyatabhAvo'pyastIti, yataH sphuTavikaTamapi kathitaM nAvagacchAmi, evaM ca nirvi SNasyAcAryAH samAdhimAhuH - yathA - bhoH sAdho ! mA viSAdamavalambiSThAH, bhavyo bhavAn, yato bhavatA samyaktvamabhyupagataM, tacca na granthibhedamRte, tadbhedazca na bhavyatvamRte, abhavyasya hi bhavyAbhavyazaGkAyA abhAvAditi bhAvaH // kiM cAyaM vira For Personal & Private Use Only
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka0 5 uddezakaH5 // 222 // tipariNAmo dvAdazakaSAyakSayopazamAdyanyatamasadbhAve sati bhavati, sa ca bhavatA'vAptaH, tadevaM darzanacAritramohanIye bhavataH kSayopazamaM samAgate, darzanacAritrAnyathAnupapatteH, yatpunaH kathyamAne'pi samastapadArthAvagatirna bhavati tajjJAnAvaraNIyavijRmbhitaM, tatra ca zraddhAnarUpaM samyaktvamAlambanamityAha tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM (sU0 162) yatra kvacitsvasamayaparasamayajJAcAryAbhAvAt sUkSmavyavahitAtIndriyapadArtheSUbhayasiddhadRSTAntasamyaghetvabhAvAcca jJAnA-| varaNIyodayena samyagjJAnAbhAve'pi zaGkAvicikitsAdirahita idaM bhAvayet, yathA-tadevaikaM satyam-avitathaM, 'niHzaGka'miti ahaMdukteSvatyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagrAhyeSvartheSvevaM syAt evaM vA ityevamAkArA saMzItiH zaGkA nirgatA zaGkA yasmin pravedane tanniHzavaM, yatkimapi dharmAdharmAkAzapudgalAdi praveditaM, kaiH?-'jina'tIrthakarai rAgadveSajayanazIlaiH, tattathyamevetyevambhUtaM zraddhAnaM vidheyaM samyakpadArthAnavagame'pi, na punarvicikitsA kAryeti / kiM yaterapi vicikitsA syAyenedamabhidhIyate', saMsArAntarvarttino mohodayAttatkiM? yanna syAditi, tathA cAgamaH -"asthi NaM bhaMte! samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNija kammaM vedeti?, haMtA atthi, kahannaM samaNAvi NiggaMthA kaMkhAmohaNija kammaM veyaMti?, goamA! 1 asti bhadanta / zramaNA api nirgranthAH kAhAmohanIyaM karma vedayanti ?, hanta asti, kathaM zramaNA api nirgranthAH kADhAmohanIyaM karma vedayanti !, gautama ! | teSu teSu jJAnAntareSu caritrAntareSu zakitAH kAjitA vicikitsAsamApanA bhedasamApannAH kAluSyasamApannAH, evaM khalu gautama! zramaNA api nigranthAH kAhAmohanIyaM || karma vedayanti, tatrAlambanaM tadeva satyaM nizzakaM yajjinaiH praveditam / atha nUnaM bhadanta ! evaM mano dhArayan AjJAyA ArAdhako bhavati?, hanta gautama! evaM mano dhArayan AjJAyA ArAdhako bhavati. // 222 // For Personal & Private Use Only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ tesu tesu nANantaresu caritaMtaresu saMkiyA kaMkhiyA viigicchAsamAvannA bheyasamAvannA kalusasamAvannA, evaM khalu goyamA ! samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNijjaM kammaM vedaMti, tatthAlaMbaNaM 'tameva saccaM NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM' se NUNaM bhaMte! evaM maNaM dhAremANe ANAe ArAhae bhavati ?, haMtA goamA ! evaM maNaM dhAremANe ANAe ArAhae bhavati " kiM cAnyat ? - " vItarAgA hi sarvajJA, mithyA na bruvate kvcit| yasmAttasmAdvacasteSAM tathyaM bhUtArthadarzanam // 1 // " ityAdi // sA punarvicikitsA pravitrajiSorbhavatyAgamAparikarmitamateH, tatrApyetatpUrvoktaM bhAvayitavyamityAha sassi NaM samannassa saMpavvayamANassa samiyaMti mannamANassa egayA samiyA hoi 1, samiyaMti mannamANassa egayA asamiyA hoi 2, asamiyaMti mannamANassa egayA samiyA hoi 3, asamiyaMti mannamANassa egayA asamiyA hoi 4, samiyaMti mannamA mANassa samiyA vA asamiyA vA samiA hoi uvehAe 5, asamiyaMti mannamANassa samiyA vA asamiyA vA asamiyA hoi uvehAe 6, uvehamANo aNuvehamANaM bUyA - uhAhi samiyAe, iccevaM tattha saMdhI jhosio bhavai, se uTTiyassa Thiyassa gaI samaNupAsaha, itthavi bAlabhAve appANaM no uvadaMsijA ( sU0 163 ) For Personal & Private Use Only ainelibrary.org
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 223 // zraddhA- dharmecchA sA vidyate yasyAsau zraddhAvAMstasya 'samanujJasya' saMvignavihAribhirbhAvitasya saMvignAdibhirvA guNaiH pratrajyArhasya 'saMpravrajataH' samyakpravrajyAmabhyupagacchato vicikitsA - zaGkA bhavet, tatraitasya samyagjIvAdipadArthAvadhAraNAzatasyedamupadeSTavyam, yathA - tadeva satyaM niHzaGkaM yajjinaiH praveditamiti, tadevaM pravrajyAvasare tadeva niHzaGkaM yajjinaiH prave | ditamityevaM yathopadezaM pravarttamAnasya pravarddhamAnakaNDakasya sata uttarakAlamapi tadadhikatA tatsamatA tanyUnatA tadabhAvo vA syAdityevaMrUpAM vicitra pariNAmatAM darzayitumAha-tasya zraddhAvataH samanujJasya saMpravrajatastadeva niHzaGkaM yajjinaiH praveditamityetatsamyagityevaM manyamAnasya 'ekadA ' ityuttarakAlamapi zaGkAkAGkSAvicikitsAdirahitatayA samyageva bhavati-na | tIrthakara bhASite zaGkAdyutpadyata iti 1 / kasyacittu pravrajyAvasare zraddhAnusAritayA samyagiti manyamAnasya taduttarakAlamadhItAnvIkSikIkasya durgRhItahetudRSTAntalezasya jJeyagahanatA vyAkulitamateH 'ekade 'ti mithyAtvAMzodaye'samyagiti bhavati, tathAhi - asau sarvanayasamUhAbhiprAyatayA anantadharmAdhyAsitavastuprasAdhane sati mohAdekanayAbhiprAyeNaikAMzasAdhanAya prakramate, yadi nityaM kathamanityamanityaM cetkathaM nityamiti, parasparaparihAralakSaNatayA'nayoravasthAnAt, tathAhi - apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM hi nityam ato'nyapratikSaNavizarArurUpamanityamityevamAdikamasamyagbhAvamupayAti, na punarvi vecayati, yathA anantadharmmAdhyAsitaM vastu sarvanayasamUhAtmakaM ca darzanamatigahanaM mandadhiyAM zraddhAgamyameva na hetukSobhyamiti, uktaM ca - "sarvairnayairniyatanaigama saGgrahAdyerekaikazo vihitatIrthikazAsanairyat / niSThAM gataM bahuvidhairgamaparyayaiste, zraddheyameva vacanaM na tu hetugamyam // 1 // " ityAdi, yato hetuH pravarttamAnaH ekanayAbhiprAyeNa pravarttate, ekaM ca dharmma Jain Education ional For Personal & Private Use Only loka0 5 uddezakaH5 // 223 //
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ -la YASAISISSA sAdhayet, sarvadharmaprasAdhakasya hetorasambhavAditi 2 / punarapi vicitrabhAvanAmAha-kasyacit mithyAtvalezAnuviddhasya kathaM paugalikaH zabda ityAdikamasamyagiti manyamAnasya 'ekadeti mithyAtvaparamANUpazamatayA zaGkAvicikitsAdyabhAve gurvAdhupadezataH samyagiti bhavati, yadi hi paudgalikaH zabdo na syAt tatastatkRtAvanugrahopaghAtau zravaNendriyasya na syAtAm , | amUttatvAdAkAzavadityAdikaM samyag bhavati 3 / kasyacittvAgamAparimilitamateH kathamekenaiva samayena paramANorlokAntagamanamityAdikamasamyagiti manyamAnasyaikadeti-kuhetuvitarkAvirbhAvAvasare nitarAmasamyageva bhavati, tathAhi-caturdazarajvAtmakasya lokasyAdyantAkAzapradezayoH samayAbhedatayA yaugapadyasaMsparzAt tAvanmAtratA paramANoH syAt, pradezayorlokAntadvayagatayovaikyamityAdikamasamyagiti bhavati, na tvasau svAgrahAviSTa etadbhAvayati, yathA-visrasApariNAmena zIghragatitvAt paramANorekasamayenAsakhyeyapradezAtikramaNaM, yathA hi aGgalidravyamekasamayenAsakhyeyAnapyAkAzapradezAnatilayati, etadeva kuta iti cet, na hi dRSTe'nupapannaM nAma, na ca sakalapramANapraSThapratyakSasiddhe'rthe'numAnamanveSTavyaM, tathAhiyadyanekapradezAtikramaNaM sAmayikaM na bhavet tato'GgalamAtramapi kSetramasankhyeyasamayAtikramaNIyaM syAt, tathA ca sati dRSTeSTabAdhA''padyateti yatkiJcidetat 4 / sAmprataM bhaGgakopasaMhAradvAreNa paramArthamAvirbhAvayannAha samyagityevaM manyamAnasya zaGkAvicikitsAdirahitasya satastadvastu yatnena tathArUpatayaiva bhAvitaM tatsamyagvA syAdasamyagvA, tathApi tasya tatra samyagutprekSayA-paryAlocanayA samyageva bhavati, IryApathopayuktasya kvacinANyupamardavat 5 / sAmpratametadviparyayamAha-asamyagiti kizcidvastu manyamAnasya zaGkA syAdagdarzitayA chadmasthasya satastadvastu samyagvA syAdasamyagvA, tasya tadasamyagevore - SIS CANC4-25 2-56 For Personal & Private Use Only
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAjavRttiH (zI0) // 224 // kSayA, asamyagparyAlocanatayA'zuddhAdhyavasAyatayetiyAvat , yadyathA zaGkayettattathaiva samApayete'ti vacanAditi 6 // yadivA | loka05 -"samiyaMti mannamANassa" ityAdyanyathA vyAkhyAyate-zamino bhAvaH zamitA 'itiH' upapradarzane tAmetAM zamitAM manyamAnasya zubhAdhyavasAyinaH 'ekade'tyuttarakAlamapi zamitaiva bhavati-upazamavattaivopajAyate, anyasya tu zamitAmapi manyamA uddezakA5 * nasya kaSAyodayAdazamitopajAyata iti, anayA dizottarabhaGgeSvapi samyagupayujyAyojyamiti / tadevaM samyagasamyagityevaM paryAlocayannaparasyApyupadezadAnAyAlamiti, Aha ca-AgamaparikamitamatitvAdyathAvasthitapadArthasvabhAvadarzitayA samyagasamyagiti coprekSamANaH-paryAlocayannaparamanutprekSamANaM gaDDarikAyUthapravAhapravRttaM gatAnugatikanyAyAnusAriNaM zaGkayA vA'padhAvantaM brUyAd, yathA-'utprekSasva'paryAlocaya samyagbhAvena mAdhyasthamavalambya kimetadahaMduktaM jIvAditattvaM ghaTAmiya lhozcinnetyakSiNI nimIlya cintayeti bhAvaH / yadivA uprekSamANaH saMyamamut-prAbalyenekSamANaH-saMyame udyacchannanulekSamANaM brUyAt , yathA-samyagbhAvApannaH san saMyamamutprekSasva-saMyame udyogaM kuru / kimavalambyetyAha-'ityevaM' pUrvoktena prakAreNa 'tatra' tasmin saMyame 'sandhiH' karmasantatirUpo 'jhoSitaH' kSapito bhavati, yadi saMyame samyagbhAve volekSaNaM syAt, nAnyatheti / samyaguraprekSamANasya ca yatsyAttadAha-se' tasya samyagutthAnenotthitasya niHzaGkasya zraddhAvataH sthitasya gurukule gurorAjJAyAM vA yA gatirbhavati-yA padavI bhavati tAM samyaganupazyata yUyaM, tadyathA-sakalalokazlAdhyatA jJAnadazenastheye cAritre niSprakampatA zrutajJAnAdhAratA ca syAditi, yadivA svagopavagodikA gatiH syAt, to pazyatIta // 224 // |sambandhaH, athavA utthitasya-saMyamodyogavataH tadabhAvena ca sthitasya pArzvasthAdegati-sakalajanopahAsyarUpAmadhamasthAna For Personal & Private Use Only
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ %AAAAARCANORAN gati vA pazyateti / tadevamudyuktetarayorgatimupalabhya paJcavidhAcArasAre prakramitavyaM, yadi nAmAnupasthitasya virUpA gatirbha vati tataH kimityAha-'atrApi'asaMyame bAlabhAvarUpe itarajanAcarite AtmAnaM sakalakalyANAspadaM nopadarzayet , bAlAnu6SThAnavidhAyI mA bhUditi yAvat, tathAhi-bAlAH zAkyakApilAdayastadbhAvito bAlabhAvamAcarati, vakti ca-nityatvAda mUrttatvAccAtmanaH prANAtipAta eva nAstyAkAzasyeva, na hi vRkSAdicchede dAhe vA''kAzasya bhidA ploSo vA syAt , evamAtmano'pi zarIravikAre'vikAritvam , uktaM ca-"na jAyate na mriyate kadAcinnAyaM bhUtvA bhaviteti // nainaM chindanti | zastrANi, nainaM dahati pAvakaH / na cainaM kledayantyApo, na zoSayati mArutaH // 1 // acchedyo'yamabhedyo'yamadhikArI sa ucyate / nityaH satatagaH sthANuracalo'yaM snaatnH||2||" ityAdi // adhyavasAyAttaddhananAdau pravRttasya tatpratiSedhArthamAha tumaMsi nAma sacceva jaM haMtavvaMti mannasi, tumaMsi nAma sacceva jaM ajjAveyavvaMti manasi, tumaMsi nAma sacceva jaM pariyAveyavvaMti mannasi, evaM jaM paricittavvaMti mannasi, jaM uddaveyaMti manasi, aMjU ceyapaDibuddhajIvI, tamhA na haMtA navi ghAyae, aNusaMveya NamappANeNaM jaM haMtavvaM nAbhipatthae (sU0 164) yo'yaM hantavyatvena bhavatA'dhyavasitaH sa tvameva, nAmazabdaH sambhAvanAyAM, yathA bhavAn ziraHpANipAdapArzvapRSThorUda dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka05 zrIAcArAjavRttiH uddezaka:5 (zI0) // 225 // ravAn evamasAvapi yaM hantavyamiti manyase, yathA ca bhavato hananodyataM dRSTvA duHkhamutpadyate evamanyeSAmapi, taduHkhApIdanAcca kilbiSAnuSaGgA, idamuktaM bhavati-nAtrAntarAtmanaH AkAzadezasya vyApAdanena hiMsA, api tu zarIrAtmanaH, tasya |hi yatra kvacitsvAdhAraM zarIraM nitarAM dayitaM tadviyojIkaraNameva hiMseti, uktaM ca-"paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchaasniHshvaasmthaanydaayuH| prANA dazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA // 1 // " na ca saMsArasthasya sarvathA amUrttatvAvAptiH, yenAkAzasyeva vikAro na syAt, sarvatraiva ca prANyupamardacikIrSitAyAmAtmatulyatA bhAvayitavyetyetaduttarasUtrairdarzayitumAha-tvamapi nAma sa eva yaM preSaNAdinA AjJApayitavyamiti manyase, tathA tvamapi nAma sa eva yaM paritApayitavyamiti manyase, evaM yaM parigRhItavyamiti manyase, yamapadrAvayitavyamiti manyase asau tvameva, yathA bhavato'niSTApAdanena duHkhamutsadyate evamasyApItyarthaH, yadivA yaM kAyaM hantavyAditayA'dhyavasyasi tatrAnekazo bhavato'pi bhAvAttvamevAsI, evaM mRSAvAdAdAvapyAyojyam / yadi nAma hantavyaghAtakayoruktakrameNaikyaM tataH kimityAha-'aJju riti RjuH praguNaH sAdhuritiyAvat , cazabdo'vadhAraNe, etasya-hantavyaghAtakaikatvasya pratibodhaH pratibuddhametatpratibuddhaM tena jIvituM zIlamasyetyetatpratibuddhajIvI sAdhureva tatsarijJAnena jIvati nApara ityuktaM bhavati / yadi nAmaivaM tataH kimityAha'tasmAd' hanyamAnasyAtmana iva mahaduHkhamutpadyate tasmAdAtmaupamyAdanyeSAM jantUnAM na hantA syAt, nApyapareghAMtayet na ca ghnato'numanyeta, kiM ca-saMvedanam-anubhavanaM anu-pazcAtsaMvedanaM kena?-AtmanA, yasareSAM mohodayAddhananAdinA duHkhotpAdanaM vidhIyate tatpazcAdAtmanA saMvedyamityAkalayya yatkimapi hantavyamiti cikIrSitaM tannAbhiprArthayet-nAbhila // 225 // SSAX For Personal & Private Use Only
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ |pet / nanu cAtmanA'nusaMvedanamityuktaM, saMvedanaM ca sAtAsAtarUpaM, tacca yathA naiyAyikavaizeSikANAmAtmano bhinnena guNabhUtenaikArthasamavAyinA jJAnena bhavati tathA bhavatAmapyAhosvidabhinnenAtmana ityasya prativacanamAha je AyA se vinnAyA je vinnAyA se AyA jeNa viyANai se AyA taM paDucca paDi saMkhAe, esa AyAvAI samiyAe pariyAe viyAhie tibemi (sU0 165) // 5-5 // .ya AtmA nitya upayogalakSaNaH vijJAtA'pyasAveva, na tu punastasmAdAtmano bhinnaM jJAnaM padArthasaMvedaka, yazca vijJAtA -padArthAnAM paricchedaka upayogaH AtmA'pyasAveva, upayogalakSaNatvAjjIvasya upayogasya ca jJAnAtmakatvAditi / jJAnAmanorabhedAbhidhAnAdvauddhAbhimataM jJAnamevaikaM syAditi cet, tanna, bhedAbhAvo'tra kevalaM cikIrSito naikyaM, etadevaikyaM yo bhedAbhAva iti ced, vArtametat, tathAhi-paTazuklatvayorbhedenAvasthAnAbhAve'pi naikatvApattiH, atrApi zuklatvavyatirekeNa nAparaH paTaH kazcidapyastIti ced, azikSitasyollApo, yataH zuklaguNavinAze sarvathA paTAbhAvApattiH syAt, tadAtmanA vinaSTa eveti cet, bhavatu kA no hAniH?, anantadhAtmakatvAdvastuno'paramRdvAdidharmasadbhAve taddharmavinAze'pyavinaSTa eva, ityevamAtmano'pi pratyutpannajJAnAtmakatayA vinAze'pyaparAmUrtatvAsakhyeyapradezatA'guruladhvAdidharmasadbhAvAdavinAza evetyalaM prasaGgena / nanu ca ya AtmA sa vijJAtetyatra tRjantena karturabhidhAnAdAtmanazca kartRtvAttatazca ya evAtmA sa eva vijJAtetyatra vipratipattyabhAvo, yena cAsau jAnAti tadbhinnamapi syAt, tathAhi-tatkaraNaM kriyA vA bhaved?, yadi For Personal & Private Use Only
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15625% zrIAcA- rAGgavRttiH (zI0) // 226 // karaNaM taddAtrAdivadbhinnaM syAt, atha kriyA sA yathA kartRsthA sambhavatyevaM karmasthA'pItyevaM bhedasambhave kuta aikya-18 loka0 5 miti yazcodayettaM prati spaSTataramAha-'yena' matyAdinA jJAnena karaNabhUtena kriyArUpeNa vA vividhaM-sAmAnyavizeSAkA uddezaka:5 ratayA vastu jAnAti vijAnAti sa AtmA, na tasmAdAtmano bhinnaM jJAnaM, tathAhi-na karaNatayA bhedaH, ekasyApi kartRkarmakaraNabhedenopalabdheH, tadyathA-devadatta AtmAnamAtmanA paricchinatti, kriyApakSe pAkSiko hyabhedo bhavatA'pyabhyupagata eva, api ca-bhUtiryeSAM kriyA saiva, kAraka saiva cocyata' ityAdinaikatvameveti / jJAnAtmanozcaikatve yadbhavati tadarzayitumAha-taM' jJAnapariNAmaM 'pratItya'AzrityAtmA tenaiva 'pratisaGghayAyate' vyapadizyate, tadyathA-indropayukta indra ityAdi, yadivA matijJAnI zrutajJAnI yAvatkevalajJAnIti, yazca jJAnAtmanorekatvamabhyupagacchati sa kiMguNaH syAdityAha-eSaH' anantaroktayA nItyA yathAvasthitAtmavAdI syAt, tasya ca samyagbhAvena zamitayA vA 'paryAyaH' saMyamAnuSThAnarUpo vyAkhyAtaH / ityadhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat // lokasArAdhyayane paJcamoddezakaH // GResuktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSTha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarodezake hradopamenAcAryeNa bhAvyamityetaduktaM, tathAbhUtAcAryasaMparkAcca kumArgaparityAgo rAgadveSahAnizcAvazyaMbhAvinItyatastatpratipAdanasambandhenAgatasyAsyoddezakasyAdisUtram 8 // 226 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ RASANSAR aNANAe ege sovaTANA ANAe ege niruvaTANA, eyaM te mA hou, eyaM kusalassa daMsaNaM, taTTiIe tammuttIe tappurakAre tassannI tannivesaNe (sU0 166) iha tIrthakaragaNadharAdinopadezagocarIbhUto vineyo'bhidhIyate, yadivA sarvabhAvasambhavitvAdbhAvasya sAmAnyato'bhidhAnam , anAjJA-anupadezaH svamanISikAcarito'nAcArastayA'nAjJayA tasyAM vA 'eke' indriyavazagA durgati jigamiSavaH svAbhimAnagrahagrastAH saha upasthAnena-dharmAcaraNAbhAsodyamena vartanta iti sopasthAnAH, kila vayamapi pratrajitAH sadasaddharmavizeSavivekavikalAH sAvadyArambhatayA pravarttante, eke tu na kumArgavAsitAntaHkaraNAH, kintu AlasyAvarNastambhAdhupabRMhitabuddhayaH, 'AjJAyAM' tIrthakaropadezapraNIte sadAcAre nirgatamupasthAnam-udyamo yeSAM te nirupsthaanaaH-srvjnyprnniitsdaacaaraanusstthaanviklaaH| etatkumArgAnuSThAnaM sanmArgAvasIdanaM ca dvayamapi 'te' tava guruvineyopagatasya durgatihetutvAnmA bhUditi sudharmasvAmI svamanISikAparihArArthamAha-etad' yatpUrvoktaM yadivA anAjJAyAM nirupamasthAnatvamAjJAyAM ca sopamasthAnatvamityet 'kuzalasya' tIrthakRto darzanamabhiprAyaH, yadivaitadvakSyamANaM kuzalasya darzanamityAha-kumArga parityajya sadA''cAryAntevAsinA evaMbhUtena bhAvyaM, tasya-AcAryasya dRSTistadRSTistayA vartitavyaM, sA vA tIrthakarapraNItAgamadRSTistadRSTistayeti, tathA tasya-AcAryasya tIrthakRto vA muktistanmuktistayA, tathA tamAcArya sarvakAryeSu puraH karotIti tatpuraskAraH-AcAryAnumatyA kriyAnuSThAyItyarthaH, tathA tatsaMjJI-tajjJAnopayuktaH, tathA tannivezana:-sadA gurukulanivAsI // sa evaMbhUtaH kiMguNaH syAdityAha For Personal & Private Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zI0) loka05 uddezakA // 227 // *540SANRUSSISSIPAS abhibhUya adakkhU aNabhibhUe pabhU nirAlaMbaNayAe je mahaM abahimaNe, pavAraNa pa vAyaM jANijjA, sahasaMmaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM vA aMtie succA (sU0 167) __'abhibhUya' parAjitya parIpahopasargAn ghAticatuSTayaM vA tattvamadrAkSIt , kiM ca-nAbhibhUto'nabhibhUtaH anukUlapratikUlopasagaiH paratIrthikairvA, sa evambhUtaH 'prabhuH' samarthoM nirAlambanatAyAH-nAtra saMsAre mAtApitRkalatrAdikamAlambanamastIti tIrthakRdvacanamantareNa narakAdau patatAmityevambhUtabhAvanAyAH samartho bhavati, kaH punaH parIpahopasargANAM jetA kenacidanabhibhUto nirAlambanatAyAH prabhurbhavati? ityevaM pRSTa tIrthakRt sudharmasvAmyAdiko vA''cAryo'ntevAsinamAha-yaH puraskRtamokSo 'mahAn' mahApuruSo laghukarmA mamAbhiprAyAnna vidyate bahirmano yasyAsAvabahirmanAH, sarvajJopadezavattIti yAvat, kutaH punastadupadezanizcaya iti cedAha-prakRSTo vAdaH pravAdaH-AcAryapAramparyopadezaH pravAdastana pravAdena pravAdasarvajJopadezaM 'jAnIyAt' paricchindyAditi / yadivA'NimAdyaSTavidhaizvaryadarzanAdapi na tIrthakRdvacanAdvahirmano vidhatte, tIrthikAnindrajAlikakalpAniti matvA tadanuSThAnaM tadvAdAMzca paryAlocayati, kathamityAha-'pavAeNa pavAyaM jANijjA' prakRSTo vAdaHpravAdaH-sarvajJavAkyaM tena maunIndreNa pravAdena tIrthakapravAda 'jAnIyAt' parIkSayet , tadyathA-vaizeSikAH tanubhuvanakaraNAdikamIzvarakartRkamiti pratipannAH, taduktam-"anyo janturanIzaH syAdAtmanaH sukhduHkhyoH| Izvaraprerito gacchetsvarga vA zvabhrameva ca // 1 // " ityAdikaM pravAdamAtmIyapravAdena paryAlocayet , tadyathA-abhrendradhanurAdInAM visra cedAha-prakRSTo vAdaH pravAda darzanAdapi na tIrthakRpA jANijjA' pra // 227 // dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ sApariNAmalabdhAtmalAbhAnAM tadatiriktezvarAdikAraNaparikalpanAyAmatiprasaGgaH syAt, tathA ghaTapaTAdInAM daNDacakracIvarasalilakulAlaturIvemazalAkAkuvindAdivyApArAnantarAvAptAtmalAbhAnAM tadanupalabdhavyApArezvarasya kAraNaparikalpanAyAM rAsabhAderapi kiM na syAt , tanukaraNAdInAmapyavandhyasvakRtakammApAditaM vaicitryaM, kammeNo'nupalabdheH kuta etaditi cet , samAnaH paryanuyogaH, api ca-tulye mAtApitrAdike kAraNe'patyavaicitryadarzanAttadadhikena nimittena bhAvyaM, taccezvarAbhyupagame'pyadRSTameveSTavyaM, nAnyathA sukhaduHkhasubhagadurbhagAdi jagadvaicitryaM syaaditi| tathA sAlacA evamAhuH-yathA 'sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH, prakRtermahAMstato'haGkAraH, tasmAdekAdazendriyANi pazca tanmAtrANi, tanmAtrebhyaH paJcabhUtAni, buddhyadhyavasitamartha puruSazcetayate, sa cAkartA nirguNazceti, tathA prakRtiH karoti puruSa upabhuGkte tataH kaivalyAvasthAyAM draSTA'smIti nivarttate' ityAdikaM yuktivikalatvAnnirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, tathAhi-prakRteracetanatvAt kuta AtmopakArAya kriyApravRttiH syAt?, kuto vA dRSTatyAtmopakArAya pravRttirna syAt ?, acetanAyAstadvikalpAsambhavAt , nityAyAzca pravRttinivRttyabhAvAt , puruSasyApyakartRtve saMsArodvegamokSautsukyabhoktRtvAdyabhAvaH syAditi, uktaM ca-"na virakto na nirviNNo, na bhIto bhavabandhanAt / na mokSasukhakAGkI vA, puruSo nisskriyaatmkH||1|| kaH pravrajati sAkhyAnAM, niSkriye kSetrabhoktari / niSkriyatvAtkathaM vA'sya, kSetrabhoktRtvamiSyate? // 2 // " iti / tathA zauddhodaniziSyakA yatsattitsarva kSaNikamityevaM vyavasthitAH, tatrottaram, yadi niranvayo vinAzaH syAt tataH pratiniyataH kAryakAraNabhAva eva na syAt , ekasantAnAntargatatvAtsyAditi cet, azikSitasyollApaH, tathAhi-na santAnivyatirekeNa kazcitsantAno'sti, CARRIAGRICRORNYASRE dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 228 // tathA ca sati pUrvakAlakSaNAvasthAyitvameva kAraNatvam, evaM ca sarve sarvasya kAraNaM syAt, sarvasya pUrvakAlakSaNAvasthAyi - tvAdyatkiJcidetaditi, kiM ca - "yajAtamAtrameva pradhvastaM tasya kA kriyA kumbhe ? / notpannamAtrabhane kSiSThaM santiSThate vAri // 1 // karttari jAtavinaSTe dharmAdharmmakriyA na sambhavati / tadabhAve bandhaH ko bandhAbhAve ca ko mokSaH 1 // 2 // ityAdi / bArhaspatyAnAM tu bhUtavAdenAtmapuNyapApaparalokAbhAvavAdinAM nirmmaryAdatayA janatAtigAnAM nyakkArapadavyAdhAnamanuttaramevottaramiti / api ca - " abrahmacaryaratairmUDhaiH paradAragharSaNAbhirataiH / mAyendrajAlaviSavavatprarttitamasatkimapyetat // 1 // tathA -- " mithyA ca dRSTirbhavaduHkhadhAtrI, mithyAmatizcApi vivekazUnyA / dharmAya yeSAM puruSAdhamAnAM, | teSAmadharmo bhuvi kIdRzo'nyaH 1 // 2 // " ityanayA dizA sarve'pi tIrthikavAdAH sarvajJavAdamanuzritya nirAkAryA iti sthitaM / tannirAkaraNaM ca sarvajJapravAdaM nirAkAryaM ca tIrthikapravAdamebhistribhiH prakArairjAnIyAdityAha - mananaM matiH- jJAnaM | jJAnAvaraNIyakSaya kSayopazamAnyatarasadbhAvAnantarameva sahasA - tatkSaNameva matyA prAtibhabodhAvadhyAdijJAnena paricchindyAt saha vA jJAnena jJeyaM sacchobhanayA mithyAtvakalaGkAGkarahitayA matyA'vagacchet, svaparAvabhAsakatvAnmateriti, kadAcitparavyAkaraNenApyavagacchet paraH - tIrthakRttasya tena vA vyAkaraNaM - yathAvasthitArthaprajJApanam AgamaH paravyAkaraNaM tena vA jAnIyAt, tathA'pyanavagame'nyeSAmAcAryAdInAM antike zrutvA yathAvasthitavastusadbhAvamavadhArayed // avadhArya ca kiM kuryA|dityAha For Personal & Private Use Only loka0 5 uddezakaH 6 // 228 //
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ nidesaM nAivadvejjA mehAvI supaDilehiyA savvao savvappaNA sammaM samabhiNNAya, iha ArAmo parivvae nidriyaTTI vIre AgameNa sayA parakkame (sU0 168) nirdizyata iti nirdezaH-tIrthakarAdyupadezastaM nAtivarteta 'medhAvI' maryAdAvAniti / kiM kRtvA nirdezaM nAtivartetetyata Aha-suSTu pratyupekSya heyopadeyatayA tIrthikavAdAn sarvajJavAdaM ca 'sarvataH' sarvaiH prakArairdravyakSetrakAlabhAvarUpaiH sarvAtmanAsAmAnyavizeSAtmakatayA padArthAn paryAlocya sahasanmatyAditrikeNa paricchidya sadA''cAryanirdezavI tIrthakapravAdanirAkaraNaM kuryAt, kiM ca kRtvetyata Aha-samyageva svaparatIrthikavAdAn 'samabhijJAya' buddhA tato nirAkaraNaM kuryAt / kiM ca-iha' asmin manuSyaloke AramaNamArAmo ratirityarthaH, sa cArAmaH paramArthacintAyAmAtyantikaikAntikaratirUpaH saMyamaH tamAsevanaparijJayA parijJAya AlIno guptazca 'parivrajet' saMyamAnuSThAne viharet , kiMbhUta ityAha-niSThitomokSastenArthI yadivA niSThitaH-parisamAptaH arthaH-prayojanaM yasya sa niSThitArthaH 'vIra' karmavidAraNasahiSNuH san 'Agamena' sarvajJapraNItAcArAdinA 'sadA' sarvakAlaM 'parAkramethAH' karmaripUn prati mokSAdhvani vA gaccheH / ityadhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / kimarthaM punaH paunaHpunyenopadezadAnamityAha uDhe soyA ahe soyA, tiriyaM soyA viyaahiyaa| ee soyA viakkhAyA, jehiM saMgaMti pAsaha // 1 // GREASAARIKA* ** dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka0 5 uddezakaH6 // 229 // MAGHARIBIFURCACIO zrotAMsi-kaunavadvArANi tAni ca pratibhavAbhyAsAdviSayAnubandhAdIni gRhyante, tata UrdU zrotAMsi-vaimAnikA- GganA'bhilASecchA vaimAnikasukhanidAnaM vA, adho bhavanapatisukhAbhilASitA, tiryag vyantaramanuSyatiryagviSayecchA, yadivA prajJApakApekSayoddhe girizikharaprAgbhAranitambaprapAtodakAdIni adho'pi zvadhanadIkUlaguhAlayanAdIni tiryagapyArAmasabhA''vasathAdIni prANinAM viSayopabhogasthAnAni vividhamAhitAni-prayogavisrasAbhyAM svakarmapariNatyA vA janitAni vyAhitAni, etAni ca karmAsravadvArANItikRtvAzrotAMsIva srotAMsi, ebhizca tribhiH prakArairapyanyaizca pApopAdAnahetubhUtaiH 'saGgaM prANinAmAsaktiM karmAnuSaGga vA pazyata, itiheto, tasmAtkarmAnuSaGgAt kAraNAdetAni srotAMsItyato'padizyate, Agamena sadA parAkramethA iti // kiM ca AvaDhaM tu pehAe ittha viramija veyavI, viNaittu soyaM nikkhamma esamahaM akammA jANai pAsai paDilehAe nAvakaMkhai iha AgaI gaI parinnAya (sU0 169) rAgadveSakaSAyaviSayAvartta karmabandhAvata vA tuzabdaH punaHzabdArthe bhAvAvarta punarutprekSya 'atra' asmin bhAvAvarte viSayarUpe 'vedavid' Agamavid 'viramed' AsravadvAranirodhaM vidadhyAt, pAThAntaraM vA "vivegaM kiTTai vedavI" AsravadvAranirodhena tajjanitakarmavivekam-abhAvaM 'kIrtayati' pratipAdayati vedaviditi / AmravadvAranirodhena ca yatsyAttadAha-srotaH-AsravadvAraM tadvinetum-apanetuM niSkramya' pravrajya 'eSa' iti pratyakSaH prastutArthasya cAvazyaMbhAvitvAdeSa iti Kaa // 229 / / For Personal & Private Use Only
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA pratyakSavAcinA sarvanAmnokto yaH kazcidityarthaH 'mahAn mahApuruSaH atizayikakarmavidhAyI, evambhUtazca kiMviziSTaH syAditi darzayati-'akA'nAsya karma vidyata ityakA, karmazabdena cAtra ghAtikarma vivakSitaM, tadabhAvAcca jAnAti vizeSataH pazyati ca sAmAnyataH, sarvAzca labdhayo vizeSopayuktasya bhavantItyataH pUrva jAnAti pazcAcca pazyati, a|nena ca kramopayoga AviSkRtaH, sa cotpannadivyajJAnastrailokyalalAmacUDAmaNiH surAsuranarendrakapUjyaH saMsArArNavapAravatI viditavedyaH san kiM kuryAdityAha-sa hi jJAtajJeyaH surAsuranaropahitAM pUjAmupalabhya kRtrimAmanityAmasArAM sopAdhiko ca 'pratyupekSya' paryAlocya hRSIkavijayajanitasukhaniHspRhatayA tAM nAkAGkSati-nAbhilapatIti / kiM ca-'iha' asmin | manuSyaloke vyavasthitaH san utpannajJAnaH prANinAmAgatiM gatiM ca saMsArabhramaNaM tatkAraNaM ca jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA nirAkaroti // tannirAkaraNe ca yatsyAttadAha accei jAImaraNassa vamaggaM vikkhAyarae, savve sarA niyati, takkA jattha na vijai, maI tattha na gAhiyA, oe, appaiTThANassa kheyanne, se na dIhe na hasse na vaTTe na taMse na cauraMse na parimaMDale na kiNhe na nIle na lohie na hAlidde na sukille na surabhigaMdhe na durabhigaMdhe na titte na kaDue na kasAe na aMbile na mahure na kakkhaDe na maue na garue na lahue na uNhe na niddhe na lukkhe na kAU na ruhe na For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) loka05 uddezakA // 230 // saMge na itthI na purise na annahA parinne sanne uvamA na vijae, arUvI sattA, apa yassa payaM natthi, (sU0 170) 'atyeti' atikrAmati jAtizca maraNaM ca jAtimaraNaM tasya 'vaTTamaggaM'ti panthAnaM mArga upAdAnaM kamrmetiyAvat , tadatyeti-azeSakarmakSayaM vidhatte, tatkSayAcca kiMguNaH syAdityAha-vividham-anekaprakAraM pradhAnapuruSArthatayA''rabdhazAstrArthatayA tapaHsaMyamAnuSThAnArthatvena (AkhyAto) vyAkhyAto mokSaH-azeSakarmakSayalakSaNo viziSTAkAzapradezAkhyo vA tatra rato vyAkhyAtarataH, AtyantikaikAntikAnAvAdhasukhakSAyikajJAnadarzanasaMpadupeto'nantamapi kAlaM saMtiSThate / kimbhUta iti | cet , na tatra zabdAnAM pravRttiH, na ca sA kAcidavasthA'sti yA zabdairabhidhIyeta ityetatpratipAdayitumAha-'sarve' niravazeSAH 'svarA'dhvanayastasmAnnivartante, tadvAcyavAcakasambandhe na pravartante, tathAhi-zabdAH pravarttamAnA rUparasagandhasparzAnAmanyatame vizeSe saGketakAlagRhIte tattulye vA pravarteran , na caitattatra zabdAdInAM pravRttinimittamasti, ataH zabdAnabhidheyA mokSAvastheti |n kevalaM zabdAnabhidheyA, uprekSaNIyA'pi na sambhavatItyAha-sambhavatpadArthavizeSAstitvAdhyavasAya UhastarkaH-evamevaM caitatsyAt , sa ca yatra na vidyate tataH zabdAnAM kutaHpravRttiH syAt / kimiti tatra tarkAbhAva iti cedAhamananaM matiH-manaso vyApAraH padArthacintA sautpattikyAdikA caturvidhA'pi matistatra na grAhikA, mokSAvasthAyAH sakala-| vikalpAtItatvAt , tatra ca mokSe kAzasamanvitasya gamanamAhozcinniSkarmaNaH?, na tatra karmasamanvitasya gamanamastItyeta // 230 // For Personal & Private Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzayitumAha-'ojaH' eko'zeSamalakalaGkArahitaH, kiM ca-na vidyate pratiSThAnamaudArikazarIrAdeH karmaNo vA yatra so'pratiSThAno-mokSastasya 'khedajJo' nipuNo, yadivA apratiSThAno-narakastatra sthityAdiparijJAnatayA khedajJo, lokanADiparyantaparijJAnAvedanena ca samastalokakhedajJatA AveditA bhavati / sarvasvaranivartanaM ca yenAbhiprAyeNoktavAMstamabhiprAyamAviSkurvannAha- 'sa' paramapadAdhyAsI lokAntakozaSaDbhAgakSetrAvasthAno'nantajJAnadarzanopayuktaH saMsthAnamAzritya na dIrgho na isvo na vRtto na vyasro na caturasro na parimaNDalo varNamAzritya na kRSNo na nIlo na lohito na hAridro na zuklo gandhamAzritya na surabhigandho na durabhigandho rasamAzritya na tikto na kaTuko na kaSAyo nAmlo na madhuraHsparzamAzritya na karkazo na mRdurna laghuna guruna zIto noSNo na snigdho na rukSo 'na kAU' ityanena lezyA gRhItA, yadivA na kAyavAn yathA vedAntavAdinAm-'eka eva muktAtmA tatkAyamapare kSINakkezA anupravizanti Adityarazmaya ivAMzumantamiti, tathA na ruhaH 'ruha bIjajanmani prAdurbhAve ca' rohatIti ruhaH, na ruho'ruhaH, karmabIjAbhAvAdapunarbhAvItyarthaH, na punaryathA zAkyAnAM darzananikArato muktAtmano'pi punarbhavopAdAnamiti, uktaM ca-"dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya, nirvANamapyanavadhAritabhIruniSTham / muktaH svayaMkRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha moharAjyam // 1 // " tathA ca na vidyate saGgo'mUrttatvAdyasya sa tathA, tathA na strI na puruSo nAnyatheti-na napuMsakaH, kevalaM sarvairAtmapradezaiH pariH-samantAdvizeSato jAnAtIti parijJaH, tathA sAmAnyataH samyagjAnAti-pazyatIti saMjJaH, jJAnadarzanayukta ityarthaH, yadi nAma svarUpato na jJAyate muktAtmA tathA'pyupamAdvAreNAdityagatiriva jJAyata eveti cet, tanna, yata Aha-upamIyate sAdRzyAt paricchi Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka0 5 uddezakA6 zrIAcA-18dyate yayA sopamA-tulyatA sA muktAtmanastajjJAnasukhayorvA na vidyate, lokAtigatvAtteSA, kuta etaditi cedAha-teSAM rAGgavRttiH muktAtmanAM yA sattA sA arUpiNI, arUpitvaM ca dIrghAdipratiSedhena pratipAditameva / kiM ca-na vidyate padam-avasthA(zI0) vizeSo yasya so'padaH, tasya padyate-gamyate yenArthastatsadam-abhidhAnaM tacca 'nAsti' na vidyate, vAcyavizeSAbhAvAt, tathAhi-yo'bhidhIyate sa zabdarUpagandharasasparzAnyataravizeSeNAbhidhIyate, tasya ca tadabhAva ityetadarzayitumAha, yadivA // 231 // dIrgha ityAdinA rUpAdivizeSanirAkaraNaM kRtaM, iha tu tatsAmAnyanirAkaraNaM kartukAma Aha se na sadde na rUve na gaMdhe na rase na phAse, icceva ttivemi (sU0 171) // SaSTha uddeshkH| lokasArAdhyayanaM samAptaM // 5-6 // 'sa' muktAtmA na zabdarUpaH na rUpAtmA na gandhaH na rasaH na sparza ityetAvanta eva vastuno bhedAH syuH, tatpratiSedhAcca nAparaH kazcidvizeSaH sambhAvyate yenAsau vyapadizyateti bhAvArthaH / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / gataH sUtrAnugamaH, tadgatau cApavargamApta uddezakaH, tadapavargAvAptau ca nayavaktavyatA'tidezAtsamAptaM lokasArAkhyaM paJcamamadhyayanamiti // grnthaagr01115|| // 231 // - -- - - For Personal & Private Use Only
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dhutAkhyaM SaSThamadhyayanam ***RARASUSASTICARA uktaM paJcamamadhyayanaM, sAmprataM SaSThamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane lokasArabhUtaH saMyamo mokSazca pratipAditaH, sa ca niHsaGgatAvyatirekeNa karmadhunanamantareNa ca na bhavatItyatastatpratipAdanArthamidamupakramyata ityanena meM sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikArI dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAraH prAgabhANi, uddezArthAdhikAraM tu niyuktikAro bibhaNiSurAhapaThame niyagavihaNaNA kammANaM vitiyae taiyagaMmi / uvagaraNasarIrANaM cautthae gAravatigassa // 250 // prathamoddezake nijakAH-svajanAsteSAM vidhUnanetyayamarthAdhikAraH, dvitIye karmaNAM, tRtIye upakaraNazarIrANAM, caturthe gauravatrikasya, vidhUnaneti sarvatra sambandhanIyam , upasargAH sanmAnanAni ca, yathA sAdhubhirvidhUtAni tathA paJcamoddezake || pratipAdyata ityarthAdhikAraM parisamApayya nikSepamAha-sa ca tridhA, tatraughaniSpanne'dhyayanaM, nAmaniSpanne tu dhUtaM, tacca caturdA, tatrApi nAmasthApane sugamatvAdanAdRtya dravyabhAvadhUtapratipAdanAya gAthAzakalam uvasaggA sammANayavihaANi paJcamaMmi uddese / vvadhuyaM vatthAI bhAvadhuyaM kamma aTThavihaM // 251 // dravyadhUtaM dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIra Jain Education Internal For Personal & Private Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI.) dhutA06 uddezakaH1 // 232 // vyatiriktaM dravyadhUtaM dravyaM ca tadvastrAdi dhUtaM ca rajo'panayanArtha dravyadhUtaM, AdigrahaNAdvakSAdi phalArtha, bhAvadhUtaM kaPASTavidhaM, tadvimokSArtha dhUyata iti gaathaashklaarthH|| punarapyenamevArtha vizeSataH pratipAdayitumAha| ahiyAsittuvasagge divve mANussae tiricche ya / jo vihuNai kammAiM bhAvadhuyaM taM viyANAhi // 252 // __adhikamAsahyAtyartha sor3havA, kAnatisahya ?-upasargAn, kiMbhUtAn ?-divyAnmAnuSAMstairazcAMzca yaH karmANi saMsAratarubIjAni vidhunAti-apanayati tadbhAvadhutamityevaM jAnIhi, kriyAkArakayorabhedAdvA karmadhUnanaM bhAvadhUtaM jAnIhIti bhAvArthaH // gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM, taccedam obujjhamANe iha mANavesu AghAi se nare, jassa imAo jAio savvao supaDilehiyAo bhavaMti, AghAi se nANamaNelisaM, se kiTTai tesiM samuTThiyANaM nikkhittadaNDANaM samAhiyANaM pannANamaMtANaM ihamattimaggaM, evaM (avi) egemahAvIrA vipparikamaMti, pAsaha ege avasIyamANe aNattapanne se vemi, se jahAvi (sevi) kuMme harae viNiviTucitte pacchannapalAse ummaggaM se no lahai bhaMjagA iva saMnivesaM no cayaMti evaM (avi) ege aNegarUvehiM kulehiM jAyA rUvehiM sattA kaluNaM thaNaMti niyANao te na labhaMti mukkhaM, // 232 // For Personal & Private Use Only
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ aha pAsa tehiM kulehiM AyattAe jAyA, -gaMDI ahavA koDhI, rAyaMsI avamAriyaM / kANiyaM jhimiyaM ceva, kuNiyaM khujjiyaM tahA // 1 // udariM ca pAsa mUyaM ca, sUNIyaM ca gilAsaNiM / vevaI pIDhasappiM ca, silivayaM mahumehaNiM // 2 // solasa ee rogA akkhAyA aNupuvvaso / aha NaM phusaMti AyaMkA, phAsA ya asamaMjasA // 3 // maraNaM tesiM saMpehAe uvavAyaM cavaNaM ca naccA, pariyAgaM ca saMpehAe ( sU0 172 ) svargAyari tatkAraNAni ca tathA saMsAraM tatkAraNAni cAvabudhyamAno'nAvArakajJAnasadbhAvAda 'ihe'ti martyaloke mAnaveSu viSayabhUteSu dharmamAkhyAti sa naro bhavopagrAhi karmmasadbhAvAt manuSyabhAvavyavasthitaH san dharmmamAcaSTe, na punayethA zAkyAnAM kuDyAdibhyo'pi dharmmadezanAH prAduSSyanti, yathA vA vaizeSikANAmulakabhAvena padArthAvirbhAvanam, evamasmAkaM na, kathaM ? - ghAtikarmakSaye tUtpannanirAvaraNajJAno manuSyabhAvApanna eva kRtArtho'pi sattvahitAya sadevamanujAyAM parSadi kathayatIti / kiM tIrthakara eva dharmmamAcaSTe utAnyo'pi ?, anyo'pi yo viziSTajJAnaH samyakpadArthaparicchedI sa dharmAvirbhAvanaM karotIti darzayitumAha-yasyAtIndriyajJAninaH zrutakevalino vA 'imAH ' zastraparijJAyAM sAdhitatvAt pratyakSavAcinedamA'bhihitAH 'jAtayaH' ekendriyAdayaH 'sarvataH sarvaiH prakAraiH sUkSmavAdaraparyAptakAparyAptakarUpaiH suSThu - zaGkAdivyu For Personal & Private Use Only
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) dhutA06 uddezakA // 233 // dAsena 'pratyupekSitAH' prati upa-sAmIpyena IkSitAH-jJAtA bhavanti sa dharmamAcaSTe nApara iti / idamevAha-AkhyAti' kathayati 'sa' tIrthakRtsAmAnyakevalI aparo vA'tizayajJAnI zrutakevalI vA, kimAkhyAti?-'jJAna' jJAyante paricchidyante jIvAdayaH padArthAH yena tajjJAnaM-matyAdi paJcadhA, kimbhUtaM jJAnamAkhyAti?-anIdRzaM' nAnyatredRzamastItyanIdRzaM, yadivA sakalasaMzayApanayanena dharmamAcakSANa eva sa Atmano jJAnamananyasadRzamAkhyAti / keSAM punaH sa dharmamAcaSTa ityata Aha--'sa' tIrthakRdgaNadharAdiH 'kIrtayati' yathAvasthitAn bhAvAn pratipAdayati 'teSAM' dharmacaraNAya samyagutthitAnAM, yadivA utthitA dravyato bhAvatazca, tatra dravyataHzarIreNa bhAvato jJAnAdibhiH, tatra striyaH samavasaraNasthA ubhayathA'pyutthitAH zRNvanti, puruSAstu dravyato bhAjyAH, bhAvosthitAnAM tu dharmamAvedayati uttiSThAsUnAM ca devAnAM tirazcAMca, ye'pi kautukAdinA zRNvanti tebhyo'pyAcaSTe, bhAvasamutthitAn vizizeSayiSurAha-nikSiptAH-saMyamitAH manovAkAyarUpAH prANyupamardakAritvAddaNDA iva daNDA yaiste tathA teSAM nikSiptadaNDAnAM, tathA 'samAhitANaM' samyagAhitAH-tapaHsaMyama udyuktAH samAhitA ananyamanaskAsteSAM, tathA prakarSeNa jJAyate'neneti prajJAnaM tadvatAM sazrutikAnAm 'iha' asminmanuSyaloke 'muktimArga' jJAnadarzanacAritrAtmakaM kIrtayatIti sambandhaH / tasya ca tIrthakRtaH sAkSAddharmamAvedayataH kecana laghukarmANastathaiva pratipadya dharmacaraNAyodyacchantyapare tvanyathetyetatpratipAdayitumAha-apizabdazcArthe, cazabdazca vAkyopanyAsAthai, evaM ca tIrthakRtA''vedite satyeke-labdhakarmavivarA vividhaM saMyamasaGgrAmazirasi parAkramante, parAn vA indriyakamaripUn Akramante parAkramanta iti / etadviparyayamAha-sAkSAttIrthakare sakalasaMzayacchettari dharmamAvedayati satyekAn // 233 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabalamohodayAvRtAn saMyame'vasIdataH pazyata yUyaM, kimbhUtAnityAha-nAtmane hitA prajJA yeSAM te anAtmaprajJAstAniti, hai kutaH punaH saMyamAnuSThAne'vasIdanti ityArekAyAM so'haM bravImi / atra dRSTAntadvAreNa sopapatti-kiM kAraNamityAha sezabdastacchabdAthai, apizabdazcArthe, sa ca vAkyopanyAsArthaH, tadyathA ca kUmmo mahAhUde viniviSTaM cittaM yasyAsau viniviSTacitto-gAyamupagataH palAzaiH-patraiH pracchannaH palAzapracchannaH, sUtre tu prAkRtatvAvyatyayaH, 'ummaggati vivaraM unmajyate'neneti vonmajyam , Urddha vA mArgamunmArga, sarvathA arandhramityarthaH , tadasau na labhataH ityakSarArthaH / bhAvArthastvayamkazcid hudo yojanazatasahasravistIrNaH prabalazevAlaghanakaThinavitAnAcchAdito nAnArUpakarimakaramatsyakacchapAdijalacarAzrayaH, tanmadhye caikaM visrasApariNAmApAditaM kacchapagrIvAmAtrapramANaM vivaramabhUt , tatra caikena kUrmeNa nijayUthAt prabhraSTena viyogAkulatayetastatazca zirodharAM prakSipatA kutazcittathAvidhabhavitavyatAniyogena tadrandhre grIvAnirgamanamAptaM, tatra cAsau zaraccandracandrikayA kSIrodasalilapravAhakalpayopazobhitaM vikacakumudanikarakRtopacAramiva tArakAkIrNa nabhastalamIkSAJcakre, dRSTvA cAtIva mumude, AsIccAsya manasi-yadi tAni madvayA'NyetatsvargadezyamadRSTapUrva manorathAnAmapyaviSayabhUtaM pazyanti tataH zobhanamApadyata ityetadavadhArya tUrNamanveSaNAya bandhUnAmitazcetazca babhrAma, avApya ca nijAna hai| punarapi tadvivarAnveSaNArtha sarvataH paryaTati, na ca tadvivaraM vistIrNatayA idasya pracuratayA yAdasAmIkSate, tatraiva ca vinAzamupayAta iti |(asyaaymrthopnyH-sNsaarhuude jIvakUrmaH karmazevAlavivarato manuSyAryakSetrasukulotpattisamyaktvAvasAnanabhastalamAsAdya mohodayAt jJAtyartha viSayopabhogAya vA sadanuSThAnavikalo na saphalatAM nayati, tattyAge kutaH punaH For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0 ) // 234 // saMsArahUdAntarvarttinastadavAptiH ?, tasmAdavApya bhavazatadurApaM karmmavivarabhUtaM samyaktvaM kSaNamapyekaM tatra na pramAdavatA bhA - vyamiti tAtparyArthaH / punarapi saMsArAnuSaGgiNAM dRSTAntAntaramAha - 'bhaJjagA' vRkSAsta iva zItoSNaprakampanacchedana zAkhAkarSaNakSobhAmoTanabhaJjanarUpAnupadravAn sahamAnA api 'sannivezaM' sthAnaM karmmaparatayA na tyajanti, evamityAdinA dAntikamartha darzayati - 'eva' miti vRkSopamayA 'apiH' sambhAvane, 'eke' karmmaguravo'nekarUpeSu kuleSUccAvaceSu jAtA dharmmacaraNayogyA api rUpeSu cakSurindriyAnukUleSUpalakSaNArthatvAcchandAdiSu ca viSayeSu 'saktAH' adhyupapannAH zArIramAnasaduHkhaduHkhitA rAjopadravopadrutAH agnidAhadagdhasarvasvA nAnAnimittAhitAdhayo'pi na sakaladuHkhAvAsaM gRhavAsaM karmmanighnAstyaktumalam, api tu tatsthA eva teSu teSu vyasanopanipAteSu satsu 'karuNaM stananti' dInamAkrozanti, tadyathA - hA tAta ! hA mAtaH hA daiva ! na yujyate bhavata evaMvidhe'vasare evambhUtaM vyasanamApAdayituM, taduktam -- " kimidamacintitamasadRzamaniSTamatikaSTamanupamaM duHkham / sahasaivopanataM me nairayikasyeva sattvasya ? // 1 // " ityAdi, yadivA rUpAdiviSayAsaktA upacitaka|rmANo narakAdivedanAmanubhavantaH karuNaM stanantIti, na ca karuNaM stananto'pyetasmAt duHkhAnmucyante ityetaddarzayitu| mAha-duHkhasya nidAnam - upAdAnaM karmma tataste vilapanto'pi na labhante 'mokSaM' duHkhApagamaM mokSakAraNaM vA saMyamAnuSThAnamiti / duHkhavimokSAbhAve ca yathA nAnAvyAdhyupasRSTAH saMsArodare prANino vivarttante tathA darzayitumAha - 'artha' iti vAkyopanyAsArthe pazya tvaM teSUccAvaceSu kuleSu, AtmatvAya - AtmIyakamrmAnubhavAya jAtAH, tadudayAccemAM avasthAmanubhavantItyAha - SoDazarogavaktavyAnugataM zlokatrayaM, vAtapittazleSmasannipAtajaM caturddhA gaNDaM tadasyAstIti gaNDI - gaNDa For Personal & Private Use Only dhutA0 6 uddezakaH 1 // 234 //
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlAvAnityAdi, athavetyetatpratirogamabhisambadhyate, athavA rAjAMsI apasmArItyAdi, athavA tathA-'kuSThI' kuSThamaSTAdazabhedaM tadasyAstIti kuSThI, tatra sapta mahAkuSThAni, tadyathA-aruNodumbaranizyajihvakapAlakAkanAdapauNDarIkadadrukuSThAnIti, mahattvaM caiSAM sarvadhAtvanupravezAdasAdhyatvAcceti, ekAdaza kSudrakuSThAni, tadyathA-sthUlAruSka 1 mahAkuSThai 2 kakuSTha 3carmadala 4 parisarpa 5 visarpa 6 sidhma 7 vicarcikA 8 kiTibha 9pAmA 10 zatAruka 11 saMjJAnIti, sarvANyapyaSTAdaza, sAmAnyataH kuSThaM sarva sannipAtajamapi vAtAdidoSotkaTatayA tu bhedbhaagbhvtiiti| tathA-rAjAMso-rAjayakSmA so'syAstIti rAjAMsI, kSayItyarthaH, sa ca kSayaH sannipAtajazcaturvyaH kAraNebhyo bhavati iti, uktaM ca-"tridoSo jAyate yakSmA, gado hetucatuSTayAt / vegarodhAt kSayAccaiva, sAhasAdviSamAzanAt // 1 // " tathA-apasmAro vAtapittazleSmasannipAtajatvAccaturdA, tadvAnapagatasadasadvivekaH bhramamUrchAdikAmavasthAmanubhavati prANIti, uktaM ca-"bhramAvezaH sasaMrambho, dveSodreko htsmRtiH| apasmAra iti jJeyo, gado ghorshcturvidhH||1||" tathA 'kANiya'ti akSirogaH, sa ca dvidhA-garbhagatasyotpadyate jAtasya ca, tatra garbhasthasya dRSTibhAgamapratipannaM tejo jAtyandhaM karoti,tadevaikAkSigataM kANaM vidhatte, tadeva raktAnugataM raktAkSaM pittAnugataM piGgAkSaM zleSmAnugataM zuklAkSaM vAtAnugataM vikRtAkSaM, jAtasya ca vAtAdijanito'bhiSyando bhavati, tasmAcca sarve rogAH prAduSSyantIti, uktaM ca-"vAtAtpittAtkaphAdraktAdabhiSyandazcaturvidhaH / prAyeNa jAyate ghoraH, srvnetraamyaakrH||1||" iti, tathA-'jhimiya'ti jADyatA sarvazarIrAvayavAnAmavazitvamiti, tathA 'kuNiya'ti garbhAdhAnadoSAd | 1 apagataH smAraH smaraNaM yasmAt saH apasmAraH tasminsati tadrogiNaH sarvaviSayA smRtiH nazyati. gAta kSayAJcavannapAtajazcatuya kAyA ta bhedabhAgbhayA 10 zatAruka CRICASSOCALCUSTORE For Personal & Private Use Only
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 235 // hasvaikapAdo nyUnaikapANirvA kuNiH, tathA 'khujjiyaMti kubjaM pRSThAdAvasyAstIti kubjI, mAtApitRzoNitazukradoSeNa garbha| sthadoSodbhavAH kubjavAmanakAdayo doSA bhavantIti, uktaM ca- "garbhe vAtaprakopena, dauhRde vA'pamAnite / bhavet kubjaH kuNiH paGgurmUko manmana eva vA // 1 // " mUko manmana evetyetadekAntarite mukhadoSe laganIyamiti / tathA -- 'udariM catti caH samuccaye vAtapittAdisamutthamaSTadhodaraM tadasyAstItyudarI, tatra jalodaryasAdhyaH zeSAstvacirotthitAH sAdhyA iti, te cAmI bhedAH - "pRthak samastairapi cAnilAdyaiH, plIhodaraM baddhagudaM tathaiva / AgantukaM saptamamaSTamaM tu, jalodaraM | ceti bhavanti tAni // 1 // " iti, tathA 'pAsa mUyaM ca'tti pazya- avadhAraya mUkaM manmanabhASiNaM vA, garbhadoSAdeva jAtaM taduttarakAlaM ca paJcaSaSTirmukhe rogAH saptasvAyataneSu jAyante, tatrAyatanAni oSThau dantamUlAni dantA jihvA tAlu kaNThaH sarvANi ceti, tatrASTAtroSThayoH paJcadaza dantamUleSvaSTau danteSu paJca jihvAyAM nava tAluni saptadaza kaNThe trayaH sarveSvAyataneSviti, 'sUNiyaM ca' tti zUnatvaM zvayathurvAtapittazleSmasannipAtaraktAbhighAtajo'yaM SoDheti, uktaM ca - "zophaH syAt SaDvidho ghoro, doSairutsedhalakSaNaH / vyastaiH samastaizcApIha, tathA raktAbhighAtajaH // 1 // " iti, tathA 'gilAsaNiM' ti bhasmako vyAdhiH, sa ca vAtapittotkaTatayA zleSmanyUnatayopajAyata iti, tathA 'vevaI'ti vAtasamutthaH zarIrAvayavAnAM kampa iti uktaM ca - " prakAmaM vepate yastu, kampamAnazca gacchati / kalApakha taM vidyAnmuktasandhinibandhanam // 1 // " iti, tathA 'pIDhasappiM ca'tti janturgarbhadoSAt pIDhasapitvenotpadyate, jAto vA karmmadoSAdbhavati, sa kila pANigRhItakASThaH prasatIti, tathA 'silivayaM' ti zlIpadaM - pAdAdau kAThinyaM, tadyathA - prakupitavAtapittazleSmANo'dhaH prapannA For Personal & Private Use Only dhutA0 6 uddezakaH 1 // 235 //
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ da vakSNo(vakSo)rujaGghAsvavatiSThamAnAH kAlAntareNa pAdamAzritya zanaiH zanaiH zophamupajanayanti tacchlIpadamityAcakSate -"purANodakabhUmiSThAH, sarva Su ca shiitlaaH| ye dezAsteSu jAyante, zlIpadAni vishesstH||1|| pAdayohastayozcApi, zlIpadaM jAyate nRNAm / karNoSThanAzAsvapi ca, kecidicchanti tdvidH||2||" tathA "mahumehaNi ti madhumeho-bastirogaH sa vidyate yasyAsau madhumehI, madhutulyaprasrAvavAnityarthaH, tatra pramehANAM viMzatirbhedAH, statrAsyAsAdhyatvenopanyAsaH, tatra sarva eva pramehAH prAyazaH sarvadoSotthAstathApi vAtAdyutkaTabhedAdviMzatirbhedA bhavanti, tatra kaphAdaza SaT phtiAt vAtajAzcatvAra iti, sarve'pi caite'sAdhyAvasthAyAM madhumehatvamupayAntIti, uktaM ca-"sarva eva pramehAstu, kAlenApratikAriNaH / madhumehatvamAyAnti, tadA'sAdhyA bhavanti te // 1 // " iti / tadevaM poDazApyete-anantaroktAH 'rogA' vyA|dhayo vyAkhyAtAH 'anupUrvazo' anukrameNa 'atha' anantaraM 'Na' iti vAkyAlaGkAre 'spRzanti' abhibhavanti 'AtaDkA' AzujIvitApahAriNaH zUlAdayo vyAdhivizeSAH 'sparzAzca' gADhaprahArAdijanitA duHkhavizeSAH 'asamaJjasAH' kramayogapadyanimittAnimittotpannAH spRzantIti sambandhaH / na rogAtakaireva kevalairmucyate, anyadapi yat saMsAriNo'dhikaM syAttadAha-teSAM karmagurUNAM gRhavAsAsaktamanasAmasamaJjasarogaiH klezitAnAM 'maraNaM' prANatyAgalakSaNaM 'saMprekSya' paryAlocya punarupapAtaM cyavanaM ca devAnAM karmodayAt saJcitaM jJAtvA tadvidheyaM yena gaNDAdirogANAM maraNopapAtayozcAtyantiko|'bhAvo bhavati, kiM ca-karmaNAM mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAhitAnAmabAdhottarakAlamudayAvasthAyAM paripAkaM ca | 'samprekSya' zArIramAnasaduHkhotpAdakaM paryAlocya taducchittaye yatitavyaM / sa ca karuNaM stanantItyAdinA granthenopapAta For Personal & Private Use Only
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zI0 ) // 236 // cyavanAvasAnenAvedito'pi punarapi tadgarIyastvakhyApanAya prANinAM saMsAre nirvedavairAgyotpattyarthamabhidhitsukAma AhataM suNeha jahA tahA saMti pANA aMdhA tamasi viyAhiyA, tAmeva saI asaI aiacca uccAvayaphAse paDisaMveei, buddhehiM eyaM paveiyaM - saMti pANA vAsagA rasagA udae udaecarA AgAsagAmiNo pANA pANe kilesaMti, pAsa loe mahabbhayaM ( sU0 177 ) 'taM' karmmavipAkaM yathAvasthitaM tathaiva mamAvedayataH zRNuta yUyaM tadyathA-nArakatiryaGnarAmaralakSaNAzcatasro gatayaH, tatra narakagatau catvAro yonilakSAH paJcaviMzatikula koTilakSAH trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTA sthitiH vedanAzca paramAdhArmikaparasparodIritasvAbhAvikaduHkhAnAM nArakANAM yA bhavanti tA vAcAmagocarAH, yadyapi lezatazcikathayiSorabhidheyaviSayaM na vAgavatarati tathA'pi karmmavipAkAvedanena prANinAM vairAgyaM yathA syAdityevamarthaM zlokaireva kiJcidabhidhIyate - "zravaNalavanaM netroddhAraM karakramapATanaM, hRdayadahanaM nAsAcchedaM pratikSaNadAruNam / kaTavidahanaM tIkSNApAta trizUlavibhedanaM, dahanavadanaiH kaGkeghoraiH samantavibhakSaNam // 1 // tIkSNairasibhirdIptaiH kuntairviSamaiH parazvadhaizcatraiH / parazutrizUlamudgaratomaravAsImuSaNDhIbhiH // 2 // sambhinnatAluzirasa richannabhujAzchinnakarNanAsauSThAH / bhinnahRdayodarAntrA bhinnAkSipuTAH suduHkhArttAH // 3 // nipatanta utpatanto viceSTamAnA mahItale dInAH / nekSante trAtAraM nairayikAH karmmapaTalAndhAH // 4 // chidyante kRpaNAH kRtAntaparazostIkSNena dhArAsinA, krandanto viSavIci (vaccha )bhiH parivRtAH saMbhakSaNavyApRtaiH / pAThyante For Personal & Private Use Only dhutA0 6 uddezakaH1 // 236 //
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ krakacena dAruvadasina pracchinnabAhudvayAH, kumbhISu trapupAnadagdhatanavo mUSAsu caantrgtaaH||5|| bhRjyante jvaladambarISahatabhugajvAlAbhirArAviNo, dIptAGgAranibheSu vjrbhvnessvnggaarkessutthitaaH| dahyante vikRtordhvabAhuvadanAH krandanta AtasvanAH, pazyantaH kRpaNA dizo vizaraNAstrANAya ko no bhavet ? // 6 // " ityAdi / tathA tiryaggatau pRthivIkAyajantUnAM 4|| sapta yonilakSA dvAdaza kulakoTilakSAH svakAyaparakAyazastrANi zItoSNAdikA vedanAH, tathA'pkAyasyApi sapta yonilakSAH sapta ca kulakoTilakSAH vedanA api nAnArUpA eva, tathA tejaskAyasya sapta yonilakSAH trayaH kulakoTIlakSAH pUrvavadvedanAdikaM, vAyorapi sapta yonilakSAH sapta ca kulakoTIlakSAH vedanA api zItoSNAdijanitA nAnArUpA eva, pratyekavanaspaterdaza yonilakSAH sAdhAraNavanaspatezcaturdaza ubhayarUpasyApyaSTAviMzatiH kulakoTIlakSAH, tatra ca gato'sumAnanantamapi kAlaM chedanabhedanamoTanAdijanitA nAnArUpA vedanA anubhavannAste, vikalendriyANAmapi dvau dvau yonilakSau kulakovyastu dvIndriyANAM sapta trIndriyANAmaSTau caturindriyANAM nava, duHkhaM tu kSutpipAsAzItoSNAdijanitamanekadhA'dhyakSameva teSAmiti, paJcendriyatirazcAmapi catvAro yonilakSAH kulakoTIlakSAstu jalacarANAmarddhatrayodaza pakSiNAM dvAdaza catuppadAnAM daza uraHparisarpANAM daza bhujaparisappANAM nava vedanAzca nAnArUpA yAstirazcAM sambhavanti tAH pratyakSA eveti, uktaM ca-"kSuttahimAtyuSNabhayArditAnAM, parAbhiyogavyasanAturANAm / aho ! tirazcAmatiduHkhitAnAM, sukhAnuSaGgaH kila vArtametad // 1 // " ityAdi / manuSyagatAvapi caturdaza yonilakSA dvAdaza kulakoTIlakSAH, vedanAstvevambhUtA iti-"duHkhaM strI-|| kukSimadhye prathamamiha bhave garbhavAse narANAM, bAlatve cApi duHkhaM malalulitatanustrIpayaHpAnamiznam / tAruNye cApi duHkhaM For Personal & Private Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhutA06 uddezakA zrIAcA- bhavati virahajaM vRddhabhAvo'pyasAraH, saMsAre re manuSyA! vadata. yadi sukhaM svalpamapyasti kiJcit // 1 // bAlyAprabhRti rAGgavRttiH ca rogairdaSTo'bhibhavazca yAvadiha mRtyuH / zokaviyogAyogairdurgatadoSaizca naikvidhaiH||2|| kSuttRhimoSNAnilazItadAhadA(zI0) 4 riyazokapriyaviprayogaiH / daurbhAgyamAnabhijAtyadAsyavairUpyarogAdibhirasvatantraH // 3 // " ityAdi / devagatAvapi catvAro yonilakSAH SaDviMzatiH kulakoTIlakSAH teSAmapIpviSAdamatsaracyavanabhayazalyavitudyamAnamanasAM duHkhAnuSaGga // 237 // eva, sukhAbhAsAbhimAnastu kevalamiti, uktaM ca-"deveSu cyavanaviyogaduHkhiteSu, krodheAmadamadanAtitApiteSu / AryA! nastadiha vicArya saMgirantu, yatsaukhyaM kimapi nivedanIyamasti // 2 // " ityAdi / tadevaM caturgatipatitAH saMsAriNo nAnArUpaM karmavipAkamanubhavantItyetadeva sUtreNa darzayitumAha-'santi' vidyante 'prANAH' prANinaH 'andhA' cakSurindriyavikalA bhAvAndhA api sadvivekavikalAH 'tamasi' andhakAre narakagatyAdau bhAvAndhakAre'pi ca mithyAtvAviratipramAdakaSAyAdike karmavipAkApAdite vyavasthitA vyAkhyAtAH / kiM ca-tAmevAvasthAM kuSThAdyApAditAmekendriyAparyAptakAdikA vA sakRdanubhUya karmodayAttAmeva asakRd-anekazo'tigatyoccAvacAna-tIvramandAn sparzAna-duHkhavizeSAn 'pratisaMvedayati' anubhavati / etacca tIrthakRdbhirAveditamityAha-'buddhaiH' tIrthakRdbhiH 'etad' anantaroktaM prakarSaNAdau vA veditaM praveditam / etacca vakSyamANaM praveditamityAha-'santi' vidyante 'prANAH' prANino 'vAsakAH' 'vAsU zabdakutsAyAM' vAsantIti vAsakAH-bhASAlabdhisampannA dvIndriyAdayaH, tathA rasamanugacchantIti rasagAH-kaTutiktakaSAyAdirasavedinaH saMjJina ityarthaH, ityevambhUtaH karmavipAkaH saMsAriNAM samprekSya iti sambandhaH, tathA-'udake' udakarUpA evaikendriyA // 237 // For Personal & Private Use Only
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ jantavaH paryAptakAparyAptakabhedena vyavasthitAH, tathA udake carantItyudakacarAH-pUtarakacchedanakaloDaNakatrasA matsyakacchapAdayaH, tathA sthalajA api kecana jalAzritA mahoragAdayaH pakSiNazca kecana tadgatavRttayo draSTavyAH, apare tu AkAzagAminaH pakSiNaH, ityevaM sarve'pi 'prANAH' prANino'parAn prANinaH AhArAdyartha matsarAdinA vA 'klezayanti' upatApayanti / yadyevaM tataH kimityata Aha-'pazya' avadhAraya 'loke' caturdazarajvAtmake, karmavipAkAtsakAzAt 'mahadbhayaM' nAnAgatiduHkhaklezavipAkAtmakamiti // kimiti karmavipAkAnmahadbhayamityAha bahudukkhA hu jantavo, sattA kAmesu mANavA, abaleNa vahaM gacchanti sarIreNaM pabhaMgureNa aTTe se bahudukkhe ii bAle pakuvvai ee rogA bahU naccA AurA pariyAvae nAlaM pAsa, alaM taveehi, eyaM pAsa muNI! mahabbhayaM nAivAija kaMcaNaM (sU0 178) bahUni duHkhAni karmavipAkApAditAni yeSAM jantUnAM te tathA, huryasmAdevaM tasmAttatrApramAdavatA bhAvyaM / kimityevaM bhUyo bhUyo'padizyata ityata Aha-yasmAdanAdibhavAbhyAsenAgaNitottarapariNAmAH 'saktAH' gRddhAH 'kAmeSu' icchAmadanarUpeSu 'mAnavAH' puruSA ityato na punruktdossaanussnggH| kAmAsaktAzca yadavAmuvanti tadAha-balarahitena niHsAreNa tuSamuSTikalpenaudArikeNa zarIreNa 'prabhaGgureNa' svata eva bhaGgazIlena tatsukhAdhAnAya karmopacityA'nekazo vadhaM gacchanti, kaH punarasau vipAkakaTukeSu kAmeSu yo ratiM vidadhyAdityAha-mohodayAdAtaH agaNitakAryAkAryovavekaH so'sumAnbahu Jan Education Internal For Personal & Private Use Only
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 238 // duHkhaM prAptavyamaneneti bahuduHkha ityenaM kAmAnuSaGgaM prANinAM klezaM vA 'bAlo' rAgadveSAkulitaH prakarSeNa karoti prakaroti, tajjanitakarmmavipAkAcca anekazo vadhaM gacchati, yadivA rogeSu satsu ityetadvakSyamANaM bAlo'jJaH prakaroti tadAha| etAn gaNDakuSTharAjayakSmAdIn rogAn bahunUtpannAniti jJAtvA tadrogavedanayA AturAH santaH cikitsAyai prANinaH paritApayeyuH, 'lAvakAdipizitAzinaH kila kSayavyAdhyupazamaH syAdityAdivAkyAkarNanAjjIvitAzayA garIyasyapi prANyupamarde pravartteran, naitadavadhArayeyuH yathA - svakRtAvandhyakarmmavipAkodayAdetat, tadupazamAccopazamaH, prANyupamardacikitsayA ca kilbiSAnuSaGga eveti etadevAha pazyaitadvimalavivekAvalokanena yathA 'nA' na samarthAH cikitsAvidhayaH kamrmodayopazamaM vidhAtuM, yadyevaM tataH kiM karttavyamiti darzayati- 'alaM' paryAptaM 'tava' sadasadvivekinaH 'ebhi:' pApopAdAnabhUtaizcikitsA vidhibhiriti / kiM ca - 'etat' prANyupamardAdikaM 'pazya' avadhAraya he 'mune' ! jagatrayasvabhAvavedin mahad - bRhadbhayahetutvAdbhayaM yadyevaM tataH kiM kuryAditi darzayati- 'nAtipAtayet na hanyAt kaJcana prANinaM, yata eka| sminnapi prANini - hanyamAne'STaprakAramapi karma vadhyate taccAnuttArasaMsAragamanAyetyato mahAbhayamiti, yadivA ee | roge bahU NaccetyAdiko granthaH kAmAnadhikRtya neyaH, etAn rogarUpAn kAmAn bahUn jJAtvA AsevanAprajJayeti AturAHkAmecchAndhA aparAn prANinaH paritApayeyuH ityAdinA prakrameNeti // tadevaM rogakAmAturatayA sAvadyAnuSThAnapravRttAnAmu|padezadAna purassaraM mahAbhayaM pradarzya tadviparyastAnAM sasvarUpAM guNavattAM didarzayiSuH prastAvamAracayannAha - AyANa bho sussUsa ! bho dhUyavAyaM paveyaissAmi iha khalu attattAe tehiM tehiM ku For Personal & Private Use Only dhutA0 6 uddezakaH 1 // 238 //
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiM abhiserNa abhisaMbhUyA abhisaMjAyA abhinivbuDA abhisaMbuDDA abhisaMbuddhA abhinitA aNupuvveNa mahAmunI ( sU0 179 ) 'bhoH' iti ziSyAmantraNaM, yadahamuttaratrAvedayiSyAmi bhavatastad ' AjAnIhi ' - avadhAraya, 'zuzrUSasva' zravaNecchAM vi dhehi 'bhoH' iti punarapyAmantraNamarthagarIyastvakhyApanAya nAtra bhavatA pramAdo vidheyo, dhUtavAdaM kathayiSyAmyahaM, (dhUtam - aSTaprakArakarmmadhUnanaM jJAtiparityAgo vA tasya vAdo dhUtavAdaH taM pravedayiSyAmi) avahitena ca bhavatA bhAvyamiti / nAgArjunIyAstu paThanti - "dhutovAyaM paveyaMti" aSTaprakAra karmmadhUnanopAyaM nijadhUnanopAyaM vA pravedayanti tIrthakarAdayaH / ko'sAvupAya ityata Aha-' iha' asmin saMsAre 'khaluH' vAkyAlaGkAre Atmano bhAva AtmatA - jIvAstitA svakRtakarmmapariNatirvA tayA'bhisambhUtAH - saJjAtAH, na punaH pRthivyAdibhUtAnAM kAyAkArapariNAmatayA IzvaraprajApatiniyogena veti teSu teSUccAvaceSu kuleSu yathAsvaM kamrmodayApAditeSu 'abhiSekeNa zukrazoNitaniSekAdikrameNeti, tatrAyaM kramaH -- " saptAhaM kalalaM vindyAttataH saptAhamarbudam / arbudAjjAyate pezI, pezIto'pi ghanaM bhavet // 1 // " iti tatra yAvatkalalaM tAvadabhisambhUtAH, pezIM yAvadabhisaJjAtAH, tataH sAGgopAGgasnAyu ziroromAdikramAbhinivarttanAdabhinirvRttAH, tataH prasUtAH santo'bhisaMvRddhAH, dharmmazravaNayogyAvasthAyAM varttamAnA dharmmakathAdikaM nimittamAsAdyopalabdhapuNyapApatayA'bhisambuddhAH, tataH sadasadvivekaM jAnAnAH abhiniSkrAntAH, tato'dhItAcArAdizAstrAstadartha bhAvanopabRMhitacara For Personal & Private Use Only
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhutA06 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA // 239 // NapariNAmA anupUrveNa zikSakagItArthakSapakaparihAravizuddhikaikAkivihArijinakalpikAvasAnA munayo'bhUvanniti // abhisambuddhaM ca pravivrajiSumupalabhya yannijAH kuryustadarzayitumAha taM parikkamaMtaM paridevamANA mA cayAhi iya te vayaMti-chaMdovaNIyA ajjhovavannA akaMdakArI jaNagA ruyaMti, atArise muNI (Na ya) ohaM tarae jaNagA jeNa vippajaDhA, saraNaM tattha no sameDa. kahaM na nAma se tattha ramaha?, eyaM nANaM sayA samaNavAsijjAsi ttibemi (sU0 180) dhUtAdhyayanoddezakaH 6-1 // | 'tam' avagatatattvaM gRhavAsaparAGmukhaM mahApuruSasevitaM panthAnaM parAkramamANamupalabhya mAtApitRputrakalatrAdayaH paridevamAnA mA'smAn parityaja 'iti' etat te kRpAmApAdayanto vadanti, kiM cAparaM vadantItyAha-chandenopanItAH chandopanItAH-tavAbhiprAyAnuvartinastvayi cAbhyupapannAH, tadevambhUtAnasmAnmA'vamaMsthA ityevamAkrandakAriNo 'janakA' mAtApitrAdayo janA vA rudanti / evaM ca vadeyurityAha-na tAdRzo munirbhavati, na caughaM saMsAraM tarati, yena pAkhaNDavipralabdhena 'janakA' mAtApitrAdayaH 'apoDhA' tyaktA iti / sa cAvagatasaMsArasvabhAvo yatkaroti tadAha-na hyasAvanuraktamapi bandhuvarga 'tatra' tasminnavasare zaraNaM sameti, na tadabhyupagamaM karotItyarthaH / kimityasau zaraNaM naitItyAhakathaM nu nAmAsau 'tatra' tasmin gRhavAse sarvanikArAspade narakapratinidhau zubhadvAraparidhe ramate ?, kathaM gRhavAse dvandvai // 239 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahetau vighaTitamohakapATaH san ratiM kuryAditi ? / upasaMhAramAha-etat' pUrvoktaM jJAnaM sadA Atmani 'samyaganuvAsayeH' vyavasthApayeH, itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / dhUtAdhyayanasya prathamoddezakaH samAptaH // uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake nijakavidhUnanA prati-II pAditA, sA caivaM phalavati syAdyadi karmavidhUnanaM syAd , ataH karmavidhUnanArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasthAsyoddezakasyAdi sUtram AuraM logamAyAe caittA puvvasaMjogaM hiccA uvasamaM vasittA baMbhaceraMsi vasu vA a___Nuvasu vA jANittu dhammaM ahA tahA ahege tamacAi kusIlA (sU0 181) 'loka' mAtApitRputrakalatrAdikaM tamAturaM snehAnuSaNatayA viyogAt kAryAvasAdena vA yadivA jantuloka kAmarAgAturam 'AdAya' jJAnena 'gRhItvA' paricchidya tathA tyaktvA ca 'pUrvasaMyoga' mAtApitrAdisambandha, tathA hitvA'gatvopazamaM uSitvApi brahmacarye, kimbhUtaH sanniti darzayati-vasu dravyaM tadbhUtaH kaSAyakAlikAdimalApagamAdvItarAga ityarthaH, tadviparyayeNAnuvasu sarAga ityarthaH, yadivA vasuH-sAdhuH anuvasuH-zrAvakaH, taduktam-"vItarAgo vasujJeyo, jino vA saMyato'thavA / sarAgo hya'nuvasuH proktaH, sthaviraH zrAvako'pi vA // 1 // " tathA jJAtvA 'dharmaM zrutacAritrAkhyaM For Personal & Private Use Only
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 240 // yathAtathAvasthitaM dharmma pratipadyApyathaike mohodayAttathAvidhabhavitavyatAniyogena 'taM' dharmma prati pAlayituM na zaknuvanti, kiMbhUtAH ? - kutsitaM zIlaM yeSAM te kuzIlA iti, yata eva dharmapAlanAzaktA ata eva kuzIlAH // evambhUtAzca santaH kiM kuryurityAha vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM viusijjA, aNupuvveNa aNahiyAsemANA parIsahe durahiyAsa, kAme mamAyamANassa iyANiM vA muhutteNa vA aparimANAe bhee, evaM se aMtarAehiM kAmehiM AkevaliehiM avainnA cee ( sU0 182 ) kecidbhavazatakoTidurApamavApya mAnuSaM janma samAsAdyAlabdhapUrvI saMsArArNavottaraNapratyalAM bodhidroNImaGgIkRtya mokSatarubIjaM sarvaviratilakSaNaM caraNaM punardurnivAratayA manmathasya pAriplavatayA manaso lolupatayendriyagrAmasyAne kabhavAbhyAsApAditaviSayamadhuratayA prabalamohanIyodayAdazubhavedanIyodayAsannaprAdurbhAvAdayazaH kIrttyatkaTatayA avagaNayyA''yatimavicArya kAryAkArya urarIkRtya mahAvyasanasAgaraM sAmpratekSitayA'dhaH kRtakulakramAcArAstattyajeyuH, tattyAgazca dharmopakaraNa| parityAgAdbhavatItyatastaddarzayati - vastramityanena kSaumikaH kalpo gRhItaH, tathA 'patagrahaH' pAtraM 'kambalaM' aurNikaM kalpaM pAtraniryogaM vA 'pAdapuJchana kaM' rajoharaNaM etAni nirapekSatayA vyutsRjya kazcideza viratimabhyupagacchati, kazciddarzanamevAlambate, kazcittato'pi bhrazyati / kathaM punardurlabhaM cAritramavApya punastattyajedityAha - parISahAn duradhisahanIyAn 'anukra For Personal & Private Use Only dhutA0 6 uddezakAra // 246 //
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 meNa' paripAcyA yogapadyena vodIrNAnanadhisahamAnAH-parISaharbhagnA mohaparavazatayA puraskRtadurgatayo mokSamArga paritya janti / bhogArtha tyaktavatAmapi pApodayAdyatsyAttadAha-'kAmAn' virUpAnapi 'mamAyamANassa'tti svIkurvato bhogAdhyavasAyino'ntarAyodayAt 'idAnIM tatkSaNameva pravrajyAparityAgAnantarameva bhogaprAptisamanantarameva vA antarmuhUrtena vA kaNDarIkasyevAhorAtreNa vA tato'pyUrva zarIrabhedo bhavatyaparimANAya, evambhUta AtmanA sArddha vivakSitazarIrabhedo bhavati yenAnantenApi kAlena punaH paJcendriyatvaM na prApnoti / etadevopasaJjihIrSurAha-evaM pUrvoktaprakAreNa 'sa' bhogAbhilASI AntarAyikaiH kAmaiH-bahupratyapAyaiH na kevalamakevalaM tatra bhavA AkevalikAH-sadvandvAH sapratipakSA itiyAvat asampUrNA vA, taiH sadbhiravatIrNAH saMsAraM tAn vA dvitIyArthe tRtIyA, 'caH' samuccaye, 'eta' iti bhogAbhilASiNaH, kAmairatRptA eva zarIrabhedamavApnuvantIti tAtparyArthaH // apare tvAsannatayA mokSasya kathaJcitkutazcit kadAcidavApya caraNapariNAma pratikSaNaM laghukarmatayA pravarddhamAnAdhyavasAyino bhavantIti darzayitumAha ahege dhammamAyAya AyANappabhiisu paNihie care, appalIyamANe daDhe savvaM giddhiM parinnAya, esa paNae mahAmuNI, aiacca savvao saMgaM na mahaM athitti iya ego ahaM, assi jayamANe ittha virae aNagAre savvao muMDe rIyaMte, je acele parivusie saMcikkhai omoyariyAe, se AkuTe vA hae vA lucie vA paliyaM pakattha a RECARREARREAR. - For Personal & Private Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhutA06 uddezakAra zrIAcA duvA pakattha atahehiM saddaphAsehiM iya saMkhAe egayare annayare abhinnAya titikkharAmavRttiH mANe parivvae je ya hirI je ya ahirImANA (sU0 183) (zI0) 'artha' anantarameke vizuddhapariNAmatayA AsannApavargatayA 'dharma' zrutacAritrAkhyaM 'AdAya' gRhItvA vstrptnhaa||241|| didharmopakaraNasamanvitA dharmakaraNeSu praNihitAH parISahasahiSNavaH sarvajJopadiSTaM dharma careyuriti / atra ca pUrvANi pramAdasUtrANyapramAdAbhiprAyeNa paThitavyAnIti, uktaM ca-"yatra pramAdena tiro'pramAdaH, syAdvA'pi yatnena punHprmaadH| viparyayeNApi paThanti tatra, suutraannydhiikaarvshaadvidhijnyaaH||1||"| kimbhUtAH punardharma careyurityAha-kAmeSu mAtApitrAdike vA loke na pralIyamAnA apralIyamAnAH-anabhiSaktA dharmacaraNe 'dRDhAH' tapaHsaMyamAdau draDhimAnamAlambamAnA dharmaM carantIti, kiM ca-sarvAM 'gRddhiM' bhogakA duHkharUpatayA jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA parityajet / tatparityAge guNamAha-eSa' iti kAmapipAsAparityAgI prakarSeNa nataH-prahaH saMyame karmadhunanAyAM vA mahAmunirbhavati hanApara iti / kiM ca-'atigatya' atyetyAtikramya 'sarvataH sarvaiH prakAraiH 'saGgaM sambandhaM putrakalatrAdijanitaM kAmAnu SaGgaM vA, kiM bhAvayedityAha-na mama kimapyastIti yatsaMsAre patata AlambanAya syAditi, tadabhAvAcca 'iti' uktakrameNako'hamasmin-saMsArodare, na cAhamanyasya kasyaciditi / etadbhAvanAbhAvitazca yatkuryAttadAha-'atra' asmin maunIndre pravacane virataH san sAvadyAnuSThAnAddazavidhacakravAlasAmAcAryA yatamAnaH, ko'sau?-'anagAraH' pravrajitaH, eka A-CRACKCANCCCCA ITE vA loke na pralIyamAnA gaddhi bhogakAGkSA duHkharUpatayA nataH prahaH saMyame / | // 241 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvabhAvanA bhAvayannatra maudarye saMtiSThata ityuttarasUtreNa sambandhaH, iyameva kriyA anantarasUtreSvapi lagayitavyeti, kiM ca"sarvataH' dravyato bhAvatazca muNDo 'rIyamANaH saMyamAnuSThAne gacchan, kimbhUta ityAha-yaH 'acelaH' alpacelo jinakalpiko vA 'paryuSitaH saMyame udyuktavihArI antaprAntabhojI, tadapi na prakAmatayetyAha- 'saMcikkhai' saMtiSThate avamaudarye / nyUnodaratAyAM varttamAnaH san kadAcitpratyanIkatayA grAmaMkaNTakaistudyetetyetaddarzayitumAha - 'sa' munirvAgbhirAkruSTo vA daNDAdibhirhato vA luJcito vA kezotpATanataH pUrvakRtakarmmapariNatyudayAdetadavagacchan samyaktitikSamANaH parivrajediti, etacca bhAvayet, tadyathA - "pAvANaM ca khalu bho kaDANaM kammANaM pubiduccinnANaM duppaDikkaMtANaM vedayittA mukkho, natthi aveyaittA, tavasA vA jhosaittA" ityAdi / kathaM punarvAgbhirAkruzyata ityAha- 'paliaM ti karmma jugupsitamanuSThAnaM | tena pUrvAcaritena kuvindAdinA prakathya jugupsyate, tadyathA - bho kolika ! pratrajita! tvamapi mayA sArddhamevaM jalpasIti, | athavA jakAracakArAdibhiraparaiH prakAraiH prakathya nindAM vidhatte, ebhirvA vakSyamANaiH prakArairityAha - 'atathyaiH' vitathairasadbhUtaiH zabdaizcaurastvaM pAradArika ityevamAdikaiH sparzezva asadbhUtaiH sAdhoH karttumayuktaiH karacaraNacchedAdibhiH svakRtAdRSTa| phalamityetat 'saGkhyAya' jJAtvA titikSamANaH pravrajediti, yadivA etat saGkhyAya, tadyathA - "paMcahiM ThANehiM chau - 1 pApAnAM ca khalu bhoH kRtAnAM karmaNAM pUrva ducIrNAnAM duSparAkrAntAnAM vedayitvA mokSaH, nAstyavedayitvA tapasA vA kSapayitvA 2 paJcabhiH sthAnaizchadmastha | utpannAnupasargAn sahate kSamate titikSate adhyAsayati, tayathA-yakSAviSTo'yaM puruSaH, unmAdaprApto'yaM puruSaH, dRptacitto'yaM puruSaH mama ca tadbhava vedanIyAni karmANyudIrNAni bhavanti yadeSa puruSa Akrozati badhnAti tepate vidhyati paritApayati, mama ca samyak samAnasya yAvadadhyAsInasyaikAntataH karmanirjarA bhavati / paJcabhiH sthAnaiH kevalI udIrNAn parISaddAnupasargAt yAvadadhyAsayet yAvat mamAdhyAsayataH bahavazchadmasthAH zramaNA nirmanthA udIrNAn parIvahopasargAn samyak sahiSyante yAvad adhyAsidhyante. For Personal & Private Use Only
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 242 // matthe uppanne uvasagge sahai khamai titikkhai ahiyAsei, taMjahA - jakkhAiTThe ayaM purise 1, ummAyapatte ayaM purise 2, dittacitte ayaM purise 3, mamaM ca NaM tabbhavaveaNIyANi kammANi udinnANi bhavaMti - jannaM esa purise Ausai baMdhai tippai piTTai paritAvei 4, mamaM ca NaM samma sahamANassa jAva ahiyAsemA Nassa egaMtaso kammaNijjarA havai 5 / paMcahiM ThANehiM kevalI udinne parIsahe uvasange jAva ahiyAsejjA, jAva mamaM ca NaM ahiyA semANassa bahave chaumatthA samaNA niggaMthA udinne parIsahovasagge sammaM sahissaMti jAva ahiyAsissaMti" ityAdi, parISahAJcAnukUlapratikUlatayA bhinnA ityetaddarzayitumAha - ekatarAn - anukUlAn anyatarAn - pratikUlAn parISahAnudIrNAnabhijJAya samyaktitikSamANaH parivrajet yadivA'nyathA parIpahANAM dvaividhyamityAha-ye ca parISahAH satkArapuraskArAdayaH sAdhorhAriNo-mana AhlAdakAriNo ye tu pratikUlatayA ahAriNo - manaso'niSTA, yadivA hIrUpAH - yAcanA'celAdayaH, ahImanasazca - alajjAkAriNaH zItoSNAdayaH ityetAn dvirUpAnapi parISahAn samyak titikSamANaH parivrajediti // kiM ca ciccA savvaM vittiyaM phAse samiyadaMsaNe, ee bho NagiNA vRttA je logaMsi aNAgaNadhammaNo ANAe mAmagaM dhammaM esa uttaravAe iha mANavANaM viyAhie, ittho - vara taM jhosamA AyANijaM parinnAya pariyAeNa vigiMcai, iha egesiM egacariyA hoi tatthiyarA iyarehiM kulehiM suddhesaNAe savvesaNAe se mehAvI parivvae suDiMbha For Personal & Private Use Only dhutA0 6 udezakaH 2 // 242 //
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ aduvA dubhi aduvA tattha bheravA pANA pANe kilesaMti, te phAse puTTho dhIre ahiyA sijjAsi tibemi (sU0 184 ) // dhUtAdhyayane dvitIyodezakaH // 6-2 // tyaktvA savA parISahakRtAM visrotasikA parISahApAditAn sparzAn-duHkhAnubhavAn 'spRzet' anubhavet samyagadhisaheta, sa kimbhUtaH?-samyag itaM-gataM darzanaM yasya sa samitadarzanaH, samyagdRSTirityarthaH / tatsahiSNavazca kimbhUtAH syurityAha-bhoH' ityAmantraNe 'ete' parISahasahiSNavo niSkiJcanA nirgranthA bhAvanagnA "uktAH' abhihitAH, yasminmanuSyaloke anAgamanaM dharmo yeSAM te'nAgamanadharmANaH, yathA''ropitapratijJAbhAravAhitvAnna punargRhaM pratyAgamanepsava iti, kiM ca-AjJApyate'nayetyAjJA tayA mAmakaM dharma samyaganupAlayet tIrthakara evamAheti, yadivA dharmAnuSThAyyeva mAha-dharma evaiko mAmakaH anyattu sarva pArakyamityatastamahamAjJayA-tIrthakaropadezena samyakkaromIti, kimityAjJayA hai dharmo'nupAlyata ityata Aha-'eSaH' anantaroktaH 'uttaravAda' utkRSTavAda iha mAnavAnAM vyAkhyAta iti / kiM ca P-'atra' asmin karmadhunanopAye saMyame upa-sAmIpyena rata uparataH tad-aSTaprakAraM karma 'jhoSayan' kSapayana dharma catArediti, kiM cAparaM kuryAdityAha-AdIyata ityAdAnIyaM-karma tatparijJAya mUlottaraprakRtibhedato jJAtvA 'paryAyeNa' zrAmaNyena vivecayati, kSapayatItyarthaH / atra cAzeSakarmadhunanAsamartha tapastadvAhyamadhikRtyocyate-'iha' asmin pravacane 'ekeSAM' zithilakarmaNAmekacaryA bhavati-ekAkivihArapratimA'bhyupagamo bhavati, tatra ca nAnArUpAbhigraha vize Jain Education interrara For Personal & Private Use Only anwinjanelibrary.org
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 243 // pAstapazcaraNavizeSAzca bhavantItyatastAvanAbhRti kAmadhikRtyAha-'tatra' tasminnekAkivihAre 'itare' sAmAnyasAdhubhyo vi-| dhutA06 ziSTatarA 'itareSu' antaprAnteSu kuleSu zuddhaSaNayA dazaiSaNAdoSarahitenAhArAdinA 'sarveSaNayeti sarvA yA''hArAdyudgamo uddezakA tpAdanagrAsaiSaNArUpA tayA suparizuddhena vidhinA saMyame parivrajanti, bahutve'pyekadezatAmAha-sa medhAvI maryAdAvyavasthitaH saMyame parivrajediti, kiM ca-sa AhArasteSvitareSu kuleSu surabhirvA syAt athavA durgandhaH, na tatra rAgadveSau vidadhyAt, kiM ca-athavA tatraikAkivihAritve pitRvanapratimApratipannasya sato 'bhairavA' bhayAnakA yAtudhAnAdikRtAH zabdAH prAdurbhaveyuH, yadivA 'bhairavA' bIbhatsAH 'prANAH' prANino dIptajihvAdayo'parAn prANinaH 'klezayanti' u-10 patApayanti, tvaM tu punastaiH spRSTastAn sparzAn duHkhavizeSAn "dhIraH' akSobhyaH sannatisahasva / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / dhUtAdhyayane dvitIyoddezakaH parisamAptaH // ___ ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake karmadhUnanA'bhihitA, sA ca nopakaraNazarIravidhUnanAmantareNa, ityatastadvidhUnanArthamidamArabhyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtramuccArayitavyam , taccedameyaM khu muNI AyANaM sayA suyakkhAyadhamme vihUyakappe nijjhosaittA, je acele pa // 24 // rikhusie tassa NaM bhikkhussa no evaM bhavai-parijuNNe me vatthe vatthaM jAissAmi suttaM Jalt Education International For Personal & Private Use Only
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAissAmi sUI jAissAmi saMdhissAmi sIvissAmi ukkasissAmi vukkasissAmi parihissAmi pAuNissAmi, aduvA tattha parikkamaMtaM bhujo acelaM taNaphAsA phusaMti sIyaphAsA phusaMti teuphAsA phusaMti daMsamasagaphAsA phusaMti egayare annayare virUvarUve phAse ahiyAsei acele lAghavaM AgamamANe, tave se abhisamannAgae bhavai, jaheyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA savvao savvattAe saMmattameva samabhijANijjA, evaM tesiM mahAvIrANaM cirarAyaM puvvAiM vAsANi rIyamANANaM daviyANaM pAsa ahiyAsiyaM (sU0 185) 'etat' yatpUrvoktaM vakSyamANaM vA 'khuH' vAkyAlaGkAre, AdIyate ityAdAnaM-karma AdIyate vA'nena karmetyAdAnakarmopAdAnaM, tacca dharmopakaraNAtirikta vakSyamANaM vastrAdi tanmuniH nirdoSayiteti sambandhaH, kimbhUtaH?-'sadA' sarvakAlaM suSTvAkhyAto dharmo'syeti svAkhyAtadharmA-saMsArabhIrutvAdyathAropitabhAravAhItyarthaH, tathA vidhUtaH-kSuNNaH samyagspRSTaH kalpaH-AcAro yena sa tathA, sa evambhUto munirAdAnaM jhoSayitvA AdAnamapaneSyati, kathaM punastadAdAnaM vastrAdi syAdyena tat jhoSayitavyaM bhavedityAha-alpArthe naJ, yathA'yaM pumAnajJaH, svalpajJAna ityarthaH, yaH sAdhunosya For Personal & Private Use Only
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhutA06 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA // 244 // cela-vastramastItyacelaH, alpacela ityarthaH, saMyame 'paryuSito' vyavasthita iti, tasya bhikSoH 'naitadbhavati' naitatkalpate yathA parijIrNa me vastramacelako'haM bhaviSyAmi na me tvakrANaM bhaviSyati, tatazca zItAdyarditasya kiM zaraNaM me syAditi vastraM | vinetyato'haM kazcana zrAvakAdikaM pratyagraM vastraM yAciSye, tasya vA jIrNasya vastrasya sandhAnAya sUtraM yAciSye, sUciMca yAciSye, avAptAbhyAM ca sUcisUtrAbhyAM jIrNavastrarandhaM sandhAsyAmi-pATitaM seviSyAmi, laghu vA sadaparazakalalaganata utkarSayiSyAmi, dIrgha vA sat khaNDApanayanato vyutkarSayiSyAmi, evaM ca kRtaM saparidhAsyAmi tathA prAvariSyAmItyAdyArtadhyAnopahatA asatyapi jIrNAdivastrasadbhAve yadbhaviSyattA'dhyavasAyino dhammaikapravaNasya na bhavatyantaHkaraNavRttiriti, yadivA jinakalpikAbhiprAyeNaivaitatsUtraM vyAkhyeyaM, tadyathA-'je acele' ityAdi, nAsya celaM-vastramastotyacela:| acchidrapANitvAt pANipAtraH, pANipAtratvAt pAtrAdisaptavidhatanniryogarahito'bhigrahavizeSAt tyaktakalpatrayaH kevalaM rajoharaNamukhavastrikAsamanvitastasyAcelasya bhikSo tadbhavati, yathA-parijINa me vastraM chidraM pATitaM cetyevamAdi vastragatamapadhyAnaM na bhavati, dharmiNo'bhAvAddhAbhAvaH, sati tu dhammiNi dharmAnveSaNaM nyAyyamiti satpathaH, tathedamapi tasya na bhavatyeva yathA-aparaM vastramahaM yAciSye ityAdi pUrvavanneyaM, yo'pi chidrapANitvAt pAtraniryogasamanvitaH kalpatrayAnyatarayukto'sAvapi parijIrNAdisadbhAve tadgatamapadhyAnaM na vidhatte, yathAkRtasyAlpaparikarmaNo grahaNAtsUcisUtrAnveSaNaM na karoti / tasya cAcelasyAlpacelasya vA tRNAdisparzasadbhAve yadvidheyaM tadAha-tasya hyacelatayA parivasato jIrNavastrAdikRtamapadhyAnaM na bhavati, athavaitatsyAt-tatrAcelatve parAkramamANaM punastaM sAdhumacelaM kacidrAmAdau tvakrANAbhAvAt tRNa // 244 // Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ ***** zayyAzAyinaM tRNAnAM sparzAH paruSAstRNairvA janitAH sparzAH-duHkhavizeSAstRNasparzAste kadAcit spRzanti, tAMzca samyaga adInamanasko'tisahata iti sambandhaH, tathA zItasparzAH spRzanti-upatApayanti, tejaH-uSNastatsparzAH spRzanti, tathA daMzamazakasparzAH spRzanti, eteSAM tu parISahANAmekatare'viruddhA daMzamazakatRNasparzAdayaH prAdurbhaveyuH, zItoSNAdiparISahANAM vA parasparaviruddhAnAmanyatare prAduSSyuH, pratyekaM bahuvacananirdezazca tIvramandamadhyamAvasthAsaMsUcakaH, ityetadeva darzayati-virUpaM-bIbhatsaM mano'nAhAdi vividhaM vA mandAdibhedAdrUpaM-svarUpaM yeSAM te virUparUpAH, ke te?-'sparzAH' duHkhavizeSAH, tadApAdakAstRNAdisparzA vA, tAn samyakkaraNenApadhyAnarahito'dhisahate, ko'sau?-'acelaH' apagatacelo|'lpacelo vA acalanasvarUpo vA samyaktitikSate, kimabhisandhya parISahAnadhisahata ityata Aha-lagho vo lAghavaM, dravyato bhAvatazca, dravyato jhupakaraNalAghavaM bhAvataH karmalAghavaM 'Agamayan' avagamayan budhyamAna itiyAvad adhisahate parISahopasargAniti, nAgArjunIyAstu paThanti-"evaM khalu se uvagaraNalAghaviyaM tavaM kammakkhayakAraNaM karei" 'evam' uktakrameNa bhAvalAghavArthamupakaraNalAghavaM tapazca karoti iti bhAvArthaH / kiM ca-'se' tasyopakaraNalAghavena karmalAghavamAgamayataH karmalAghavena copakaraNalAghavamAgamayatastRNAdisparzAnadhisahamAnasya 'tapaH' kAyaklezarUpatayA bAhyamabhisamanvAgataM bhavati-samyag Abhimukhyena soDhaM bhavati / etacca na mayocyate ityetaddarzayitumAha-'yathA' yena prakAreNa 'ida'miti yaduktaM vakSyamANaM caitadbhagavatA-vIravarddhamAnasvAminA prakarSaNAdau vA veditaM praveditamiti, yadi nAma bhagavatA praveditaM tataH kimityAha-tad-upakaraNalAghavamAhAralAghavaM vA 'abhisametya' jJAtvA evakAro'vadhAraNe, tadeva lAghavaM ********* For Personal & Private Use Only www. library.org
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) / / 245 / / jJAtvetyarthaH, kathamiti cet taducyate - 'sarvata' iti dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca tatra dravyataH AhAropakaraNAdau | kSetrataH sarvatra grAmAdau kAlato'hani rAtrau vA durbhikSAdau vA sarvAtmaneti bhAvataH kRtrima kalkAdyabhAvena, tathA 'samyaktva' - miti prazastaM zobhanaM ekaM saGgataM vA tattvaM samyaktvaM, yaduktam - "prazastaH zobhanazcaiva ekaH saGgata eva ca / ityetairupasRSTastu, bhAvaH samyaktvamucyate // 1 // " tadevambhUtaM samyaktvameva samatvameva vA 'samabhijAnIyAt' samyagAbhimukhyena jAnIyAt paricchindyAt, tathAhi - acelo'pyeka celAdikaM nAvamanyate, yata uktam - "jo'vi duvatthativattho egeNa acelago va saMtharai / Na hu te hI Mti paraM savve'vi ya te jiNANAe // 1 // " tathA - " je khalu visarisakappA saMghayaNa| dhiyAdikAraNaM pappa / Na'vamannai Na ya hINaM appANaM mannaI tehiM // 2 // savve'vi jiNANAe jahAvihiM kammakhavaNaaTThAe / viharaMti ujjayA khalu sammaM abhijANaI evaM // 3 // " ti, yadivA tadeva lAghavamabhisametya sarvato dravyAdinA sarvAtmanA nAmAdinA samyaktvameva samyagabhijAnIyAt, tIrthakaragaNadharopadezAt samyakkuryAditi tAtparyArthaH / etacca nAzakyAnuSThAnaM jvaraharatakSaka cUDAlaGkAraratnopadezavadbhavataH kevalamupanyasyate, api tvanyairbahubhizcirakAlamA sevitamityetadarzayitumAha - 'evam' ityacelatayA paryuSitAnAM tRNAdisparzAnadhisahamAnAnAM teSAM mahAvIrANAM sakalalokacamatkRti-kAriNAM 'cirarAtraM' prabhUtakAlaM yAvajjIvamityarthaH, tadeva vizeSato darzayati- 'pUrvANi' prabhUtAni varSANi 'rIyamANAnAM' 1 yo'pi dvivastranivastra ekena acelako vA nirvahati / naiva hIlayati paraM sarve'pi ca te jinAjJAyAm // 1 // ye khalu visadRzakalpAH saMhananadhRtyAdikAraNaM prApya / nAvamanyate na ca hInamAtmAnaM manyate tebhyaH // 2 // sarve'pi jinAjJAyAM yathAvidhi karmakSapaNArthe / viharantyudyatAH khalu samyagabhijAnAtyevam // 3 // For Personal & Private Use Only dhutA0 6 uddezakaH3 // 245 //
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ AARCRACK saMyamAnuSThAnena gacchatA, pUrvasya tu parimANaM varSANAM saptatiH koTilakSAH SaTpaJcAzacca koTisahasrAH, tathA prabhUtAni varSANi rIyamANAnAM, tatra nAbheyAdArabhya zItalaM dazamatIrthakaraM yAvatpUrvasaGkhyAsadbhAvAt pUrvANItyuktaM, tataH ArataH zreyAMsAdArabhya varSasaGkhyApravRttervaSANItyuktamiti, tathA 'dravyANAM' bhavyAnAM muktigamanayogyAnAM 'pazya' avadhAraya yattuNasparzAdikaM pUrvamabhihitaM tadadhisoDhavyamiti samyakkaraNena sparzAtisahanaM kRtametadavagaccheti // etaccAdhisahamAnAnAM yatsyAttadAha AgayapannANANaM kisA bAhavo bhavaMti payaNue ya maMsasoNie visseNiM kaTu parinnAya, esa tipaNe mutte virae viyAhie tibemi (sU0 186) ___ AgataM prajJAnaM padArthAvirbhAvakaM yeSAM te tathA teSAmAgataprajJAnAnAM tapasA parISahAtisahanena ca kRzA 'bAhavaH' bhujA bhavanti, yadivA satyapi mahopasargaparISahAdAvAgataprajJAnatvAd 'bAdhAH' pIDAH kRzA bhavanti, karmakSapaNAyotthitasya zarIramAtrapIDAkAriNaH parISahopasargAn sahAyAniti manyamAnasya na manaHpIDotpadyata iti, taduktam-"NimmANei paro cciya appANa u Na veyaNaM sarIrANaM / appANo ccia hiayassa Na uNa dukkhaM paro dei // 1 // " ityAdi, zarIrasya tu pIDA bhavatyeveti darzayitumAha-pratanuke ca mAMsaM ca zoNitaM ca mAMsazoNite dve api, tasya hi rUkSAhAra 1 vidadhAti paro naivAtmano vedanA zarIrANAm / Atmana eva hRdayasya na punarduHkha paro dadAti // 1 // dain Education International For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhatA06 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH3 // 246 // tvAdalpAhAratvAcca prAyazaH khalatvenaivAhAraH pariNamati, na rasatvena, kAraNAbhAvAcca pratanveva zoNitaM tattanutvAnmAMsa- mapIti tato medAdInyapi, yadivA prAyazo rUkSaM vAtalaM bhavati, vAtapradhAnasya ca pratanutaiva mAMsazoNitayoH, ace latayA ca tRNasparzAdiprAdurbhAvena zarIropatApAt pratanuke mAMsazoNite bhavata iti sambandhaH, 'saMsArazreNI' saMsArAvatU taraNI rAgadveSakaSAyasaMtatistAM kSAntyAdinA vizreNI kRtvA, tathA 'parijJAya' jJAtvA ca samatvabhAvanayA, tadyathA-ji nakalpikaH kazcidekakalpadhArI dvau trIn vA bibharti, sthavirakalpiko vA mAsArddhamAsakSapakaH tathA vikRSTAvikRSTatapazcArI pratyahaM bhojI kUragaDuko vA, ete sarve'pi tIrthakRdvacanAnusArataH parasparAnindayA samatvadarzina iti, uktaM ca-"jovi duvatthativattho egeNa acelago va saMtharai / na hu te hIleMti paraM savvevi hu te jiNANAe // 1 // " tathA jinakalpikaH pratimApratipanno vA kazcitkadAcit SaDapi mAsAnAtmakalpena bhikSAM na labheta tathA'pyasau kUragaDukamapi yathaudanamuNDastvamityevaM na hIlayati / tadevaM samatvadRSTiprajJayA vizreNIkRtya 'eSa' uktalakSaNo muniH tIrNaH saMsArasAgaraM eSa eva muktaH sarvasaGgebhyo virataH sarvasAvadyAnuSThAnebhyo vyAkhyAto nApara iti / bravImItizabdau pUrvavat // tadevaM saMsArazreNI vizleSayitvA yaH saMsArasAgaratIrNavattIrNo muktavanmukto virato vyAkhyAtaH, taM ca tathAbhUtaM kimaratirabhibhaveduta neti, acintyasAmarthyAt karmaNo'bhibhavedityetadevAha // 246 // virayaM bhikkhu rIyaMtaM cirarAosiyaM araI tattha kiM vidhArae ?, saMdhemANe samuTThie, For Personal & Private Use Only
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahA se dIve asaMdINe evaM se dhamme Ariyapadesie, te aNavakaMkhamANA pANe aNaivAemANA jaiyA mehAviNo paMDiyA, evaM tesiM bhagavao aNuTTANe jahA se diyA - poe evaM te sissA diyA ya rAo ya aNupuvveNa vAiya tibemi ( sU0 187 ) dhUtAdhyayane tRtIyodezakaH // 6-3 // viratamasaMyamAd bhikSaNazIlaM bhikSaM 'rIyamANaM' nissarantamaprazastebhyo'saMyamasthAnebhyaH prazasteSvapi guNotkarSAduparyupari varttamAnaM cirarAtraM- prabhUtaM kAlaM saMyame uSitazcirarAtroSitastamevaMguNayuktam ' aratiH' saMyamodvignatA ' tatra' tasmin saMyame pravarttamAnaM 'kiM vidhArayet' kiM pratiskhalayet ?, kiMzabdaH prazne, kiM tathAbhUtamapi mokSaprasthitaM praNAyya viSayamaratirvidhArayet, omityucyate, tathAhi - durbalAnyavinayavanti cendriyANyacintyA mohazaktirvicitrA karmmapariNatiH kiM na kuryAditi, uktaM ca - " kammoNi NUNaM ghaNacikkaNAI garuyAI vairasArAI / NANahiaMpi purisaM paMthAo uppahaM | Niti // 1 // " yadivA kiM kSepe, kiM tathAbhUtaM vidhArayedaratiH ?, naiva vidhArayedityarthaH, tathAhi asau kSaNe kSaNe vizuddhataracaraNapariNAmatayA viSkambhitamohanIyodayatvAllaghukarmmA bhavatIti, kutastamaratirvi (rna vi)dhArayedityAha-kSaNe kSaNe'vyavacchedenottarottaraM saMyamasthAnakaNDakaM saMdadhAnaH samyagutthitaH samutthitaH uttarottaraM guNasthAnakaM vA saMdadhAno yathAkhyAtacA1 karmANi nUnaM dhanakaThorANi gurukAni vajrasArANi / jJAnasthitamapi puruSaM patha utpathaM nayanti // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ ch4-% OM zrIAcA- ritrAbhimukhaH samutthito'sAvatastamaratiH kathaM vidhaaryediti| sa caivambhUto na kevalamAtmanastrAtA pareSAmapyaratividhAra- dhutA0 6 rAGgavRttiH katvAt trANAyetyetadarzayitumAha-dvirgatA Apo'sminniti dvIpaH, sa ca dravyabhAvabhedAt dvedhA-tatra dravyadvIpa AzvA-18 sadvIpaH, AzvAsyate'sminnityAzvAsaH AzvAsazcAsau dvIpazcAzvAsadvIpo, yadivA AzvasanamAzvAsaH, AzvAsAya dvIpa uddezakaH3 (zI0) * AzvAsadvIpaH, tatra nadIsamudrabahumadhyapradeze bhinnabohitthAdayastamavApyAzvasanti, asAvapi dvedhaa-sndiino'sndiin||247|| |zceti, yo hi pakSamAsAdAvudakena plAvyate sa sandIno, viparItastvasandInaH siMhaladvIpAdiH, yathA hi sAMyAtrikAstaM || dvIpamasandInamudanvadAderuttitIrSavaH samavApyAzvasanti evaM taM bhAvasaMdhAnAyotthitaM sAdhumavApyApare prANinaH samAzvasyuH, yadivA dIpa iti prakAzadIpaH, prakAzAya dIpaH prakAzadIpaH, sa cAdityacandramaNyAdirasandIno'parastu vidyu dulkAdiH sandIno, yadivA pracurendhanatayA vivakSitakAlAvasthAyyasandIno viparItastu sandIna iti, yathA hyasau stharApuTAdyAvedanato heyopAdeyahAnopAdAnavatAM nimittabhAvamupayAti tathA kvacitsamudrAdyantarvartinAmAzvAsakArI ca bha vati evaM jJAnasaMdhAnAyotthitaH parISahopasargAkSobhyatayA'sandInaH sAdhurviziSTopadezadAnato'pareSAmupakArAyeti, a pare bhAvadvIpaM bhAvadIpaM vA anyathA vyAcakSate-tadyathA-bhAvadvIpaH samyatkvaM, tacca pratipAtitvAdaupazamikaM kSAyopazanAmikaM ca saMdIno bhAvadvIpaH, kSAyikaM tvasandIna iti, taM dvividhamavApya parItasaMsAratvAt prANina Azvasanti, bhAva dIpastu sandInaH zrutajJAnam asaMdInastu kevalamiti, taccAvApya prANino'vazyamAzvasantyeveti, athavA dharma saMda- R||247 // dhAnaH samutthitaH sannaraterduSpradhRSyo bhavatItyukte kazciccodayet-kimbhUto'sau dharmo? yatsandhAnAya samutthita iti, 2%2595A dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ atrocyate, yathA'sau dvIpo'sandInaH - asalilapluto'va rugNavAhanAnAmitareSAM ca bahUnAM jantUnAM zaraNyatayA''zvAsahe| turbhavatyevamasAvapi dharmaH 'AryapradezitaH' tIrthakarapraNItaH kaSatApacchedanirghaTito'sandInaH, yadivA kutarkApradhRSyata - yA'sandInaH - akSobhyaH prANinAM trANAyAzvAsabhUmirbhavati / tasya cAryadezitasya dharmmasya kiM samyaganuSThAyinaH kecana santi ?, omityucyate, yadi santi kimbhUtAsta ityata Aha- 'te' sAdhavo bhAvasandhAnodyatAH saMyamArateH praNodakA mokSanediSThA bhogAnanavakAGkSanto dharme samyagutthAnavantaH syuriti etaduttaratrApi yojyam, tathA prANino'natipAtayantaH, upalakSaNArthatvAt zeSamahAvratagrahaNamAyojyaM, tathA kuzalAnuSThAnapravRttatvAdayitAH sarvalokAnAM tathA 'medhAvino' maryAdAvyavasthitAH 'paNDitAH' pApopAdAna parihAritayA samyakpadArthajJA dharmmacaraNAya samutthitA bhavantIti / ye punastathAbhUtajJAnAbhAvAt samyagvivekavikalatayA nAdyApi pUrvoktasamutthAnavantaH syuH te tathAbhUtA AcAryAdibhiH samyaganupAlyA yAvadvivekino'bhUvannityetaddarzayitumAha - 'evam' uktavidhinA 'teSAm' aparikarmitamatInAM 'bhagavato' vIravarddhamAnasvAmino dharme samyaganutthAne sati tatparipAlanatastathA sadupadezadAnena parikarmitamatitvaM vidheyamiti, atraiva dRSTAntamAha-dvijaH - pakSI tasya potaH zizuH dvijapotaH sa yathA tena dvijena garbhaprasavAt prabhRtyaNDakocchUno|cchUnatarabhedAdikAsvavasthAsu yAvanniSpannapakSastAvatpAlyate evamAcAryeNApi zikSakaH pravrajyAdAnAdArabhya sAmAcAryupadezadAnenAdhyApanena ca tAvadanupAtyate yAvadgItArtho'bhUt, yaH punarAcAryopadezamullaGghaya svairitvAdyathA kathaJcittriyAsu pravarttate sa ujjayinI rAjaputravadvinazyediti, tadyathA - ujjayinyAM jitazatro rAjJo dvau putrau, tatra jyeSTho dharmmagho For Personal & Private Use Only
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 248 // pAcAryasamIpe saMsArAsAratAmavagamya pravavrAja, krameNa cAdhItAcArAdizAstro'vagatatadarthazca jinakalpaM pratipitsaH dvi-R dhutA0 6 tIyAM sattvabhAvanAM bhAvayati, sA ca pazcadhA-tatra prathamopAzraye dvitIyA tabahiH tRtIyA catuSke caturthI zUnyagRhe pa-11 uddezakaH3 JcamI zmazAne, tatra paJcamI bhAvanAM bhAvayataH sa kaniSTho bhrAtA tadanurAgAdAcAryAntikamAgatyovAca-mama jyAyAn bhrAtA vAste ?, sAdhubhirabhANi-kiM tena?, sa Aha-pravrajAmyahaM, AcAryeNokto-gRhANa tAvat pravrajyAM punardrakSyasi, sa tu tathaiva cakre, punarapi pRcchata AcAryA UcuH-kiM tena dRSTena ?, nAsau kasyacidullApamapi dadAti, jinakalpa pratipatukAma iti, asAvAha-tathA'pi pazyAmi tAvaditi, nibandhe darzitaH, tUSNIbhAvasthita eva vanditaH, tadanurAgAcca ni|Siddho'pyAcAryeNa nivAryamANo'pyupAdhyAyena dhriyamANo'pi sAdhubhirasAmpratametadbhavato duSkaraM duradhyavaseyamityevaM kathyamAne'pyahamapi tenaiva pitrA jAta ityavaSTambhena mohAttathaiva tasthau yathA jyeSTho bhrAteti, itaro devatayA''gatya vanditaH, zikSakastu na vanditaH, tato'sAvaparikarmitamatitvAtkupitaH, avidhiritikRtvA devatA'pi tasyopari kupitA satI talaprahAreNAkSigolako bahinizcikSepa, tatastajyAyAn hRdayenaiva devatAmAha-kimityayamajJastvayA kadarthitaH, tadasyAkSiNI punarnavIkuru, sA tvavAdIt-jIvapradezairmuktAvimau golako na zakyau punarnavIkartuM ityuktvA RSivacanamalaGghanIyamityavadhArya tatkSaNazvapAkavyApAditailAkSigolako gRhItvA tadakSNozcakAra / ityevamanupadezapravarttanaM sApAyamityavadhArya ziSyeNa sadA''cAryopadezavarttinA bhAvyam , AcAryeNApi sadA svaparopakAravRttinA samyak svaziSyA ytho-4||248 // tavidhinA pratipAlanIyA iti sthitam / ityetadevopasaMharannAha-yathA dvijapoto mAtApitRbhyAmanupAlyate evamAcA For Personal & Private Use Only
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ yeNApi ziSyA aharnizam 'anupUrveNa' krameNa 'vAcitAH' pAThitAH zikSA grAhitAH samastakAryasahiSNavaH saMsArottaraNasamarthAzca bhavanti / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / dhUtAdhyayane tRtIyoddezakaH parisamApta iti // uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake zarIropakaraNadhUnanAs| bhihitA, sA ca paripUrNA na gauravatrikasamanvitasyetyatastadbhUnanArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAskhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam evaM te sissA diyA ya rAo ya aNupuvveNa vAiyA tehiM mahAvIrehiM pannANamantehiM tesimaMtie pannANamuvalabbha hiccA uvasamaM phArusiyaM samAiyaMti, vasittA baMbhaceraMsi ANaM taM notti mannamANA AghAyaM tu succA nisamma, samaNunnA jIvissAmo ege nikkhamate asaMbhavaMtA viDajjhamANA kAmehiM giddhA ajjhovavannA samAhimAghAyamajosayaMtA satthArameva pharusaM vayaMti (sU0 188) 'evam' iti dvijapotasaMvarddhanakrameNaiva 'te ziSyAH' svahastapravAjitA upasampadAgatAH prAtIcchakAzca divA ca rAtrau ca JainEducatioralI nal For Personal & Private Use Only Linelibrary.org
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) dhutA06 uddezakaH4 // 249 // 'anupUrveNa' krameNa 'vAcitAH' pAThitAH, tatra kAlikamahnaH prathamacaturthapauruSyoradhyApyate utkAlikaM tu kAlavelAvarja sakalamapyahorAtramiti, taccAdhyApanamAcArAdikrameNa kriyate, AcArazca trivarSaparyAyo'dhyApyata ityAdikrameNAdhyApitAH | ziSyAzcAritraM ca grAhitAH, tadyathA-yugamAtradRSTinA gantavyam kUrmavatsaGkacitAGgena bhAvyamityAdyevaM zikSA grAhitA vAcitAH-adhyApitAH, kairiti darzayati-tairmahAvIraiH-tIrthakarairgaNadharAcAryAdibhiH, kimbhUtaiH-prajJAnavadbhiH, jJAnibhire|vopadezAdi dattaM lagatItyato vizeSaNaM, te tu ziSyAH dviprakArA api prekSApUrvakAriNasteSAm-AcAryAdInAm 'antike' samIpe prakarSeNa jJAyate aneneti prajJAnaM-zrutajJAnaM, tasyaivAparasmAdAptisadbhAvAdityatastad, 'upalabhya' labdhvA bahuzrutIbhUtAH prabalamohodayApanItasadupadezotkaTamadatvAt tyaktvopazamaM, sa ca dvedhA-dravyabhAvabhedAt , tatra dravyopazamaH katakaMphalAdyApAditaH kaluSajalAdeH bhAvopazamastu jJAnAditrayAt , tatra yo yena jJAnenopazAmyati sa jJAnopazamaH, tadyathA-AkSepaNyAdyanyatarayA dharmakathayA kazcid upazAmyatItyAdi, darzanopazamastu yo hi zuddhena samyagdarzanenAparamupazamayati, yathA zreNikenAzraddadhAno devaH pratibodhita iti, darzanaprabhAvakairvA sammatyAdibhiH kazcidupazAmyati, cAritropazamastu krodhAdyupazamo vinayanamrateti, tatra kecana kSudrakA jJAnodanvato'dyApyuparyeva plavamAnAstamevaMbhUtamupazamaM tyaktvA jJAnalavottambhitagavAdhmAtAH 'pAruSyaM' paruSatAM 'samAdadati' gRhanti, tadyathA-parasparaguNanikAyAM mImAMsAyAM vA eko'paramAha-tvaM na jAnISe na caiSAM zabdAnAmayamartho yo bhavatA'bhANi, api ca-kazcideva mAdRzaH zabdArthanirNayAyAlaM, na sarva iti, uktaM ca-"pRSTA guravaH svayamapi parIkSitaM nizcitaM punaridam naH / vAdini ca mallamukhya ca mAgevAntaraM ga RAGGRECERCORCHASE // 249 // dan Education For Personal & Private Use Only wagainelibrary.org
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ OCARLOCROSONAMASSRO cchet // 1 // " dvitIyastvAha-nanvasmadAcAryA evamAjJApayantItyukte punarAha-so'pi vAcikuNTho buddhivikalaH kiM jAnIte?, tvamapi ca zukavatpAThito nirUhApoha ityAdInyanyAnyapi dugRhItakaticidakSaro mahopazamakAraNaM jJAnaM viparItatAmApAdayan svauddhatyamAvirbhAvayana bhASate, uktaM ca-"anyaiH svecchAracitAnarthavizeSAn zrameNa vijJAya / kRtsnaM vADmayamita iti khAdatyaGgAni darpaNa // 1 // krIDanakamIzvarANAM kukkuTalAvakasamAnavAllabhyaH / zAstrANyapi hAsyakathA laghutAM vA kSullako nayati // 2 // " ityAdi, pAThAntaraM vA "heccA uvasama ahege pArusiyaM samAruhaMti" tyaktvopazamam 'artha' anantaraM bahuzrutIbhUtAH eke na sarve paruSatAmAlambante, tatazcAlaptAH zabditA vA tUSNIbhAvaM bhajante huGkAraziraHkampanAdinA vA prativacanaM dadati / kiM ca-eke punarbrahmacarya-saMyamastatroSitvA AcAro vA brahmacarya tadartho'pi brahmacayameva tatroSitvA AcArArthAnuSThAyino'pi tadbhasitAstAmAjJAM-tIrthakaropadezarUpAM 'no iti manyamAnAH' nozabdo dezapratiSedhe dezatastIrthakaropadezaM na bahu manyamAnAH sAtAgauravabAhulyAccharIrabAkuzikatAmAlambante, yadivA apavAdamAlambya vartamAnA utsargacodanAcoditAH santaH naiSA tIrthakarAjJetyevaM manyante, darzayanti cApavAdapadAni "kujA bhikkhU gilANassa, agilAe samAhiyaM" ityAdi, tatazca yo yena glAyati tasya tadapanayanArthamAdhAkAMdyapi kArya, syAdetatkiM teSAM nAkhyAtAH kuzIlAnAM pratyapAyAH yathA''zAtanAbahulAnAM dIrghaH saMsAra iti?, taducyate-'tuH' avadhAraNe, AkhyAtamevaitatkuzIlavipAkAdikaM zrutvA 'nizamya' avabudhya ca zAstArameva paruSaM vadantIti sambandhaH / kimarthaM tarhi 1 kuryAdbhikSuglAnasya aglAnyA samAhitaM. For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhutA06 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH4 // 25 // zRNvantIti cettadAha-samanojJA' lokasammatA jIviSyAma itikRtvA praznavyAkaraNArthameva zabdazAstrAdIni zAstrA-| NyadhIyate, yadivA anenopAyena lokasammatA jIviSyAma itikRtvaike niSkramya, athavA samanojJA udyuktavihAriNaH santo jIviSyAmaH saMyamajIvitenetyevaM niSkramya punarmohodayAd asambhavantaH-te gauravatrikAnyataradoSAt jJAnAdike mokSamArge na samyagbhavanto-nopadeze vartamAnA vividhaM dahyamAnAH kAmaiddhA gauravatrike'dhyupapannA viSayeSu 'samAdhi' indriyapraNidhAnamAkhyAtaM tIrthakRdAdibhiH yamA(A)veditaM(taH)taM 'ajoSayanta:' asevamAnA durvidagdhA AcAryAdinA zAstrAbhiprAyeNa codyamAnA api tacchAstArameva paruSaM vadanti-nAsminviSaye bhavAn kiJcijAnAti, yathA'haM sUtrArtha zabdaM gaNitaM nimittaM vA jAne tathA ko'nyo jAnIte?, ityevamAcAryAdikaM zAstAraM hIlayantaH paruSaM vadanti, yadivA zAstA-tIrthakRdAdistamapi paruSaM vadanti, tathAhi-kacitskhalite coditA jagaduH-kimanyadadhikaM tIrthakRddhakSyatyasmadgalakarttanAdapIti, ityAdibhirapAcInairAlAparalIkavidyAmadAvalepAcchAstrakRtAmapi dUSaNAni vadeyuH // na kevalaM zAstAraM paruSaM vadantyaparAnapi sAdhUnapavadeyurityetadAha* sIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rIyamANA asIlA aNuvayamANassa biiyA maMdassa bA layA (sU0 189) zIlam-aSTAdazazIlAGgasahasrasaGkhyaM, yadivA mahAvratasamAdhAnaM paJcendriyajayaH kaSAyanigrahastriguptiguptatA cetyetacchIla vidyate yeSAM te zIlavantaH, tathA upazAntAH kaSAyopazamAt, atra zIlavandrahaNenaiva gatArthatvAdupazAntA ityetadvize // 25 // For Personal & Private Use Only
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ USASSASSASSASS SaNaM kaSAyanigrahaprAdhAnyakhyApanArtha, samyak khyAyate-prakAzyate'nayeti saMkhyA-prajJA tayA 'rIyamANAH' saMyamAnuSThAne | parAkramamANAH santaH kasyacidvizrAntabhAgadheyatayA azIlA eta ityevamanuvadato'nu-pazcAdvadataH pRSThato vadato'nyena | vA mithyAdRSTyAdinA kuzIlA ityevamukte'nuvadataH pArzvasthAdeH dvitIyaiSA 'mandasya' ajJasya 'bAlatA' mUrkhatA, ekaM tAvatvatazcAritrApagamaH punaraparAnudyuktavihAriNo'pavadata ityeSA dvitIyA bAlatA, yadivA zIlavanta ete upazAntA vetyevamanyenAbhihite kaiSAM pracuropakaraNAnAM zIlavattopazAntatA vA ityevamanuvadato hInAcArasya dvitIyA bAlatA bhavatIti // apare tu vIryAntarAyodayAt svato'vasIdanto'pyaparasAdhuprazaMsAnvitA yathAvasthitamAcAramAvedayeyuH, itye-18 tadarzayitumAha niyamANA vege AyAragoyaramAikkhaMti, nANabbhaTThA daMsaNalUsiNo (sU0 190) eke-karmodayAt saMyamAnnivartamAnA liGgAdvA, vAzabdAdanivartamAnA vA, yathAvasthitamAcAragocaramAcakSate, vayaM tu kartumasahiSNava AcArastvevambhUta ityevaM vadatAM teSAM dvitIyA vAlatA na bhavatyeva, na punarvadanti-evaMbhUta evAcAro yo'smAbhiranuSThIyate, sAmprataM duSamAnubhAvena balAdyapagamAnmadhyabhUtaiva vartanI zreyasI notsargAvasara iti, uktaM hi -"nAtyAyataM na zithilaM, yathA yuJjIta sArathiH / tathA bhadraM vahantyazvA, yogaH sarvatra puujitH||1||" api ca-jo jattha hoi bhaggo, ovAsaM so paraM aviMdaMto / gaMtuM tattha'cayaMto, imaM pahANaMti ghoseti // 1||")ityaadi / kimbhUtAH 1yo yatra bhavaMti bhanno'vakAzaM so'paramavindan / gantuM tatrAsamartha idaM pradhAnamiti ghoSayati // 1 // in Education Interaoral For Personal & Private Use Only
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 251 // punaretadevaM samarthayeyurityAha-sadasadviveko jJAnaM tasmAdbhaSTA jJAnabhraSTAH, tathA 'dasaNalUsiNo'tti samyagdarzanavidhvaMsino- dhutA06 sadanuSThAnena svato vinaSTA aparAnapi zaGkotpAdanena sanmArgAcyAvayanti // apare punarvAhyakriyopapetA apyAtmAnaM uddezakA nAzayantItyAha___ namamANA vege jIviyaM vippariNAmaMti puTTA vege niyati jIviyasseva kAraNA, ni kkhaMtaMpi tesiM dunnikkhaMtaM bhavai, bAlavayaNijjA hu te narA, puNo puNo jAI pakappiti ahe saMbhavaMtA vidAyamANA ahamaMsIti viukkase udAsINe pharusaM vayaMti, paliyaM pakathe aduvA pakathe atahehi, taM vA mehAvI jANijjA dhamma (sU0 191) namanto'pyAcAryAdevyataH zrutajJAnArtha jJAnAdibhAvavinayAbhAvAt karmodayAd eke na sarve saMyamajIvitaM 'vipa-|| |riNAmayanti' apanayanti, saccaritAdAtmAnaM dhvNsyntiityrthH| kiM cAparamityAha-eke-aparikarmitamatayo gauravatrikapratibaddhAH spRSTAH parISahairnivartante saMyamAt liGgAdveti, kimarthaM ?-jIvitasyaiva-asaMyamAkhyasya kAraNAt-nimittAt sukhena vayaM jIviSyAma itikRtvA sAvadyAnuSThAnatayA saMyamAnnivartante / tathAbhUtAnAM ca yatsyAttadAha-teSAM gRhavAsAnniekAntamapi jJAnadarzanacAritramUlottaraguNAnyataropaghAtAhuniSkrAntaM bhavati / taddharmaNAM ca yatsyAttadAha-hurhetau yasmAdasamyaganuSThAnAt duniSkrAntAstasmAdbAlAnAM-prAkRtapuruSANAmapi vacanIyAH-gA bAlavacanIyAste narA iti / kiM ca // 251 // For Personal & Private Use Only
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ paunaHpunyenArahaTTaghaTIyantranyAyena jAtiH - utpattistAM kalpayanti kimbhUtAste ityAha- adhaH saMyamasthAneSu sambhavantovarttamAnA avidyayA vA'dho varttamAnAH santo vidvAMso vayamityevaM manyamAnA laghutayA''tmAnaM vyutkarSayeyuriti - AtmanaH zlAghAM kurvate, yatkiJcijjAnAno'pi mAnonnatatvAdrasasAtAgauravabahulo'hamevAtra bahuzruto yadAcAryo jAnAti tanmayA'lpenaiva kAlenAdhItamityevamAtmAnaM vyutkarSayediti / nAtmazlAghatayaivAsate, aparAnapyapavadeyurityAha - 'udAsInAH ' rAga| dveSarahitA madhyasthA bahuzrutatve satyupazAntAstAn skhalita codanodyatAn paruSaM vadanti, tadyathA-svayameva tAvatkRtyamakRtyaM vA jAnIhi tato'nyeSAmupadekSyasIti / yathA ca paruSaM vadanti tathA sUtreNaiva darzayitumAha - 'paliyaMti anuSThAnaM tena pUrvAcaritenAnuSThAnena tRNahArAdinA prakathayed - evambhUtastvamiti, anyathA vA kuNTamaNDAdibhirguNairmukhavikArAdibhirvA prakathayediti / kimbhUtaiH ? -'atathyaiH' avidyamAnairiti / upasaMharannAha - 'tad' vAcyamavAcyaM vA 'taM' vA dharmaM zrutacA|ritrAkhyaM 'medhAvI' maryAdAvyavasthito 'jAnIyAt' samyak paricchindyAditi // so'sabhyavAdapravRtto vAlo gurvAdinA yathA'nuzAsyate tathA darzayitumAha ahammaTThI tumaMsa nAma vAle AraMbhaTTI aNuvayamANe haNa pANe ghAyamANe haNao yAvi samaNujANamANe, ghore dhamme, udIrie uvehai NaM aNANAe, esa visanne viyade viyAhie timi ( sU0 192 ) For Personal & Private Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 252 // artho'syAstItyarthI, adharmeNArthI adharmmArthI, yato nAma tvamevambhUto'to'nuzAsyase, kuto'dharmmArthI ? yato 'bAlaH' ajJaH kuto bAlo ?, yata 'ArambhArthI' sAvadyArambhapravRttaH, kutaH ArambhArthI ?, yataH prANyupamardavAdAnanuvadannaitad brUSe, tadyathA - jahi prANino'parairevaM ghAtayan pratazcApi samanujAnAsi gauravatri kAnubaddhaH pacanapAcanAdikriyApravRttAMstatpiNDatakka tatsamakSaM tAnanuvadasi ko'tra doSo ?, na hyazarIrairddharmaH karttu pAryyate, ato dharmAdhAraM zarIraM yatnataH pAlanIyamiti, uktaM ca - " zarIraM dharmmasaMyuktaM, rakSaNIyaM prayatnataH / zarIrAjjAyate dharmmo, yathA bIjAtsadaGkuraH // 1 // " iti kiM caivaM bravISi tvaM, tadyathA - 'ghoraH ' bhayAnako dharmaH sarvAsravanirodhAt duranucaraH ut-prAbalyeneritaH kathitaH pratipAditastIrthakaragaNadharAdibhirityevamadhyavasAyI bhavAMstamanuSThAnata 'upekSate' upekSAM vidhatte, 'Nam' iti vAkyAlaGkAre, 'anAjJayA' tIrthakaragaNadharAnupadezena svecchayA pravRtta iti, ka evambhUta iti darzayati- 'epa' ityanantarokto'dharmmArthI bAla ArambhArthI prANinAM hantA ghAtayitA nato'numantA dharmopekSaka iti, viSaNNaH kAmabhogeSu, vividhaM tardatIti vitardIhiMsakaH 'tarda hiMsAyAmityasmAt karttari pacAdyac, saMyame vA pratikUlo vitardaH ityevaMrUpastvameSa vyAkhyAta ityato'haM bravImi tvaM medhAvI dharmma jAnIyA iti // etacca vakSyamANamahaM bravImItyata Aha kimaNeNa bho ! jaNeNa karissAmitti mannamANe evaM ege vaittA mAyaraM piyaraM hiccA nAyao ya pariggahaM vIrAyamANA samuTThAe avihiMsA suvvayA daMtA passa dINe For Personal & Private Use Only dhutA0 6 uddezakaH4 // 252 //
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ uppaie paDivayamANe vasaTTA kAyarA jaNA lUsagA bhavaMti, ahamegesiM siloe pAvae bhavai, se samaNo bhavittA vibhaMte 2 pAsahege samannAgaehiM saha asamannAgae namamANehiM anamamANe viraehiM avirae daviehiM adavie abhisamiccA paMDie mehAvI niTTiya? vIre AgameNaM sayA parakkamijAsi tibemi (sU0 193) // iti dhUtAdhyayane caturtha uddezakaH 6-4 // kecana-viditavedyA vIrAyamANAH samyagutthAnenotthAya punaH prANyupamardakA bhavantIti, kathamutthAya?-kimahamanena 'bhoH' ityAmantraNe 'janena' mAtApitRputrakalatrAdinA svArthapareNa paramArthato'nartharUpeNa kariSyAmIti, na mamAyaM kasyacidapi kAryasya rogApanayanAderalamityato'nena kimahaM kariSye?, yadivA pravibrajiSuH kenacidabhihitaH kimanayA sikatAkavalasannibhayA pravrajyayA kariSyati bhavAn ?, adRSTavazAyAtaM tAvadbhojanAdikaM bhukSvetyabhihito virAgatAmApanno bravItikimahamanena bhojanAdinA kariSye?, bhuktaM mayA'nekazaH saMsAre paryaTatA tathApi tRpti bhUt, tatkimidAnImanena janmanA bhaviSyatItyevaM manyamAnA eke viditasaMsArasvabhAvA uditvA'pyevaM tato 'mAtaraM' jananIM 'pitaraM' janayitAraM 'hitvA' tyaktvA 'jJAtayaH' pUrvAparasambandhinaH svajanAstAn parigRhyata iti parigrahaH-dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadAdiH taM, kimbhUtAH?-vIramivAtmAnamAcaranto vIrAyamANAH, samyak saMyamAnuSThAnenotthAya samutthAya vividhairupAyairhisA vihiMsA dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhutA zrIAcArAmavRttiH (zI0) uddezakaH4 // 253 // AARAKAR na vidyate vihiMsA yeSAM te'vihiMsAH, tathA zobhanaM vrataM yeSAM te suvratAH, tathendriyadamAddAntAH, ityevaM samutthAya, nAgArjunIyAstu paThanti-"samaNA bhavissAmo aNagArA akiMcaNA aputtA apasUyA avihiMsagA suvvayA daMtA paradattabhoiNo pAvaM kammaM na karessAmo samuThAe" sugamatvAnna vitriyate, ityevaM samutthAya pUrva pazcAt 'pazya' nibhAlaya 'dInAn' zRgAlatvavihAriNo vAntaM jighRkSUna pUrvamutsatitAn saMyamArohaNAt pazcAsApodayAt pratipatata iti, kimiti dInA bhavantIti darzayati-yato 'vazA"' vazA indriyaviSayakaSAyANAM tata ArtA vazArtAH, tathAbhUtAnAM ca karmAnuSaGgaH, taduktam-"soiMdiyavasaTTeNaM bhaMte! kai kammapagaDIo baMdhai?, goyamA! AuavajAo satta kammapagaDIo jAva aNupariathai / kohavasaTTeNaM bhaMte! jIve evaM taM ceva" evaM mAnAdiSvapIti, tathA 'kAtarA' parISahopasagrgopanipAte sati viSayalolupA vA kAtarAH, ke te?-janAH, kiM kurvanti ?-te pratibhannAH santaH 'lUSakA bhavanti' bratAnAM vidhvaMsakA bhavanti, ko hyaSTAdazazIlAGgasahasrANi dhArayiSyatItyevamabhisandhAya dravyaliGgaM bhAvaliGga vA parityajya prANinAM virAdhakA bhavanti / teSAM ca pazcAtkRtaliGgAnAM yatsyAttadAha-'artha' Anantarye 'ekeSAM' bhagnapratijJAnAmutpravrajitAnAM tatsamanantaramevAntarmuhUrtena vA paJcatvApattiH syAd, ekeSAM tu 'zloko' zlAghArUpaH pApako bhavet , svapakSAtparapakSAdvA mahatyayazaHkIrtirbhavati, tadyathA-sa eSa pitRvanakASThasamAno bhogAbhilASI vrajati tiSThati vA, nAsya vizvasanIyaM, yato nAsyAkarttavyamastIti, uktaM ca-"paralokaviruddhAni, kurvANaM dUratastyajet / AtmAnaM yo na saMdhatte, so'nyasmai syAtkathaM 1 shrotrendriyvshaato bhadanta ! kati karmaprakRtIbadhnAti ?, gautama ! AyurvarjAH sapta karmaprakRtIryAvat anuparivarttate / krodhvshaattto bhadanta ! jIvaH, evameva tat. , ko hyaSTAdazazIlAlAnAM yatsyAttadAha-artha' nAvArUpaH pApako bhavet , svapakSAsanIya, yato naasyaa| // 253 / / For Personal & Private Use Only
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ SOSIAALISESSASSASS hitH||1||" ityAdi, yadivA sUtreNaivAzlAghyatAM darzayitumAha-so'yaM zramaNo bhUtvA vividhaM bhrAnto-bhagnaH zramaNavibhrAnto, vIpsayA'tyantajugupsAmAha, kiM ca-pazyata yUyaM karmasAmarthyam 'eke' vizrAntabhAgadheyAH samanvAgatairudhuktavihAribhiH saha vasanto'pyasamanvAgatAH-zItalavihAriNaH, tathA 'namamAnaiH' saMyamAnuSThAnena vinayavadbhiH 'anamamAnAn' nipuNatayA sAvadyAnuSThAyino, viratairaviratA dravyabhUtairadravyabhUtAH pApakalaGkAGkitatvAdevambhUtairapi sAdhubhiH saha vasanto'pi, evambhUtAn 'abhisametya' jJAtvA kiM karttavyamiti darzayati-'paNDitaH' tvaM jJAtajJeyo 'medhAvI' maryAdAvyavasthito 'niSThitArthaH' viSayasukhaniSpipAso 'vIraH' karmavidAraNasahiSNurbhUtvA 'Agamena' sarvajJapraNItopadezAnusAreNa 'sadA' sarvakAlaM parikAmayeriti / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavad // dhUtAdhyayanasya caturthoddezakaH prismaaptH|| uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake karmavidhUnanArtha gauravatrayavidhUnanA'bhihitA, sA ca karmavidhUnanopasargavidhUnanAmantareNa na sampUrNabhAvamanubhavati, nApi satkArapuraskArAtmakasanmAnavidhUnanAmantareNa gauravatrayavidhUnanA sampUrNatAmiyAdityata upasargasanmAnavidhUnanArthamidamupakramyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAskhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam se gihesu vA gihataresu vA gAmesu vA gAmaMtaresu vA nagaresu vA nagaraMtaresu vA jaNa Jan Education international For Personal & Private Use Only
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15% dhutA06 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezaka.5 // 254 // SUAMILISSUS vayesu vA jaNavayaMtaresu vA gAmanayaraMtare vA gAmajaNavayaMtare vA nagarajaNavayaMtare vA saMtegaiyA jaNA lUsagA bhavaMti aduvA phAsA phusaMti te phAse puDhe vIro ahiyAsae, oe samiyadaMsaNe, dayaM logassa jANittA pAINaM paDINaM dAhiNaM udINaM Aikkhe, vibhae kiTTe veyavI, se uTTiesu vA aNuTTiesu vA sussUsamANesu paveyae saMtiM viraiM uvasamaM nivvANaM soyaM ajaviyaM maddaviyaM lAghaviyaM aNaivattiyaM savvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesiM sattANaM savvesi jIvANaM aNuvIi bhikkhU dhammamAikkhijjA (sU0 194) 'sa' paNDito medhAvI niSThitArthoM vIraH sadA sarvajJapraNItopadezAnuvidhAyI gauravatrikApratibaddho nirmamo niSkiJcano nirAza ekAkivihAritayA grAmAnugrAmaM rIyamANaH kSudratiryagnarAmarakRtopasargaparISahApAditAn duHkhasparzAna nirjarArthI | samyagadhisaheta, va punarvyavasthitasya te parISahopasargA abhipateyuriti darzayati-AhArAdyartha praviSTasya gRheSu vA, ucanIcamadhyamAvasthAsaMsUcakaM bahuvacanaM, tathA gRhAntareSu vA, grasanti buddhyAdIn guNAniti grAmAH teSu vA tadantarAleSu| vA, naiteSu karo'stIti nakarANi teSu vA tadantarAleSu vA, janAnAM-lokAnAM padAni-avasthAnAni yeSu te janapadAH // 254 // For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ avantyAdayaH sAdhuviharaNayogyAH arddhaSaDriMzatirdezAsteSu tadantarAleSu vA, tathA grAmanagarAntare vA grAmajanapadAntare vA nagarajanapadAntare vA udyAne vA tadantare vA vihArabhUmigatasya vA gacchato vA, tadevaM tasya bhikSo mAdInadhizayAnasya kAyotsargAdi vA kurvata eke kAluSyopahatAtmAno ye janA lUSayantIti lUSakA bhavanti, 'lUSa hiMsAyA'mityasmAt lyuD, te 'santi' vidyante, tatra nArakAstAvadupasargakaraNaM pratyavastu, tiryagamarayorapi kAdAcitkatvAnmAnuSyANAmevAnukUlapratikUlasadbhAvAjanagrahaNaM, yadivA jAyanta iti janAH, te ca tiryagnarAmarA eva janazabdAbhihitAH, te ca janA anukUlapratikUlAnyatarobhayopasargApAdAnenopasargayeyuriti, tatra divyAzcaturvidhAH, tadyathA-hAsyAt 1 praddheSAd 2 vimarzAt 3 pRthagvimAtrAto 4 vA, tatra kelIkilaH kazcidvyantaro vividhAnupasargAn hAsyAdeva kuryAt , yathA bhikSArthaM praviSTaiH kSullakairbhikSAlAbhArthaM palalavikaTatarpaNAdinopayAcitakaM vyantarasya prapede, bhikSAvAptau ca tadyAcamAnasya kutazcidupalabhya vikaTAdikaM tairbuDhauke, tenApi kelyaiva te kSullakAH kSIbA iva vyadhAyiSata 1, pradveSeNa yathA bhagavato mAghamAsarajanyante tApasIrUpadhAriNyA vyantaryodakajaTAbhAravalkalaviSubhissecanamakAri 2, vimarzAkimayaM dRDhadhA na vetyanukUlapratikUlopasargaH parIkSayet, yathA saMvignasAdhubhAvitayA kayAcidvyantaryA strIveSadhAriNyA zUnyadevakulikAvAsitaH 1'puracchimeNaM kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA jAva magahAo ettae, dakkhiNeNaM kappai niggaMdhANa vA niggaMthINa vA jAva kosaMbIo ettae, pacchimeNaM jAva thUNAvisao, uttareNaM jAva kuNAlAvisao, tAva Arie khitte, no kappai itto bAhiM'ti, asyAM ca AryabhUmikAyAM sArddhapaJcaviMzatirjanapadA dharmakSetrANyaIdbhiraktAni // For Personal & Private Use Only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zI0) zrIAcA- sAdhuranukUlopasaggaiMrupasagito dRDhadharmeti ca kRtvA vandita iti 3, tathA pRthag vividhA mAtrA yeSUpasagargeSu te pRthagvi dhutA06 rAmavRttiH mAtrAH-hAsyAditrayAnyatarArabdhA anyatarAvasAyino bhavanti, tadyathA bhagavati saGgamakeneva vimarzArabdhAH pradveSeNa paryava uddezaka:5 sitA iti, mAnuSA api hAsyapradveSavimarzakuzIlapratisevanAbhedAccaturdA, tatra hAsyAddevasenAgaNikA kSullakamupasargayantI daNDena tADitA rAjAnamupasthitA, kSullakena tadAhUtena zrIgRhodAharaNena rAjA pratibodhita iti 1, pradveSAdgajasukumAra-18 // 255 // syaiva zvazurasomabhUtineti 2, vimarzAccandragupto rAjA cANAkyacodito dharmaparIkSArthamantaHpurikAbhirdharmamAvedayantaM sAdhumupasargayati, sAdhunA ca pratADya tAH zrIgRhodAharaNaM rAjJe niveditamiti 3, tatra kutsitaM zIlaM kuzIlaM tasya pratisevanaM kuzIlapratisevanaM tadartha kazcidupasarga kuryAt , tadyathA-IrSyAlugRhaparyuSitaH sAdhuzcatasRbhiH sImantinIbhiH proSitabhartRkAbhiH sakalAM rajanImekaikayA pratiyAmamupasagito na cAsautAsu lulubhemandaravanniSprakampo'bhUditi / / tairyagyonA api bhayapradveSAhArApatyasaMrakSaNabhedAccaturthaiva, tatra bhayAtsarpAdibhyaH, pradveSAdyathA bhagavatazcaNDakauzikAt, AhArAt siMhavyAghrAdibhyaH, apatyasaMrakSaNAt kAkyAdibhya iti / tadevamuktavidhinopasargApAdakatvAjanA lUSakA bhavanti, athavA teSu grAmAdiSu sthAneSu tiSThato gacchato vA sparzAH-duHkhavizeSA AtmasaMvedanIyAH spRzanti-abhibhavanti, te caturvidhAH ||-tadyathA-ghaTTanatA'kSikaNukAdeH patanatA bhramimUrchAdinA stambhanatA vAtAdinA zleSaNatA tAlunaH pAtAdagulyAdevo / syAt, yadivA vAtapittazleSmAdikSobhAt sparzAH spRzanti, athavA niSkiJcanatayA tRNasparzadaMzamazakazItoSNAdyApA- // 255 // |ditAH sparzAH-duHkhavizeSAH kadAcitspRzanti-abhibhavanti, taizca spRSTaH parISahastAn sparzAna-duHkhavizeSAn 'dhIraH SARKARISHRA For Personal & Private Use Only
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ akSobhyo'dhisaheta narakAdiduHkhabhAvanayA'vandhyakamrmodayApAditaM punarapi mayaivaitatsoDhavyamityAkalayya samyak titikSeteti / kIdRkSo'dhisahetetyata Aha, yadivA sa evambhUto na kevalamAtmanastrAtA sadupadezadAnataH pareSAmapIti darzayitumAha - 'ojaH' eko rAgAdivirahAt samyag itaM gataM darzanamasyeti samitadarzanaH samyagdRSTirityarthaH, yadivA 'zamitam' upazamaM nItaM 'darzanaM' dRSTirjJAnamasyeti zamitadarzanaH, upazAntAdhyavasAya ityarthaH, athavA samatAmitaMgataM darzanaM - dRSTirasyeti samitadarzanaH, samadRSTirityarthaH, evambhUtaH sparzAnadhisaheta, yadivA dharmmamAcakSItetyuttarakriyayA saha sambandhaH, kimabhisandhAya dharmmamAcakSIteti darzayati- 'dayAM' kRpAM 'lokasya' jantulokasyopari dravyato jJAtvA kSetrataH prAcInaM pratIcInaM dakSINamudIcInamaparAnapi digvibhAgAnabhisamIkSya sarvatra dayAM kurvan dharmmamAcakSIta, kAlato yAvajjIvaM bhAvato'rakto'dviSTaH kathamAcakSIta ? - tadyathA - sarve jantavo duHkhadviSaH sukhalipsavaH AtmopamayA sadA draSTavyA iti uktaM ca-- " na tatparasya saMdadhyAt, pratikUlaM yadAtmanaH / eSa saGgrAhiko dharmaH kAmAdanyaH pravarttate // 1 // ) ityAdi, tathA dharmamAcakSANo 'vibhajet' dravyakSetra kAlabhAvabhedairAkSepaNyAdikathAvizeSairvA prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraharAtrIbhojanavirativizeSairvA dharmaM vibhajet, yadivA ko'yaM puruSaH kaM nato | devatAvizeSamabhigRhIto'nabhigRhIto vA ? evaM vibhajet, tathA kIrttayedratAnuSThAnaphalaM ko'sau kIrttayed ? - vedavid, A| gamaviditi / nAgArjunIyAstu paThanti - "je khalu samaNe bahussue bajjhAgame AharaNaheukusale dhammakahAladdhisampanne khettaM kAlaM purisaM samAsajja ke'yaM purise kaM vA darisaNamabhisampanno ? evaMguNajAie pabhU dhammassa Aghavittae" iti, For Personal & Private Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhutA06 uddezakaH5 yAcakSIta, tathA nirvANaM mUla tAparityAgAta anatipatya' yA te prANina zrIAcA- hai kaNThyaM / sa punaH keSu nimittabhUteSu kIrtayedityAha-'sa' Agamavit svasamayaparasamayajJaH 'utthiteSu vA' bhAvotthAnena rAGgavRttiH yatiSu, vAzabdaH uttarApekSayA pakSAntaradyotakaH, pArzvanAthaziSyeSu caturyAmotthiteSveva varddhamAnatIrthAcAryAdiH paJcayAmaM (zI0) dharma pravedayediti, svaziSyeSu vA sadotthiteSvajJAtajJApanAya dharma pravedayediti, 'anutthiteSu vA' zrAvakAdiSu 'zuzrUSa mANeSu' dharma zrotumicchatsu gurvAdeH paryupAsti kurvatsu vA saMsArottAraNAya dharma pravedayet / kimbhUtaM prvedyedityaah-sh||256|| manaM zAntiH, ahiMsetyarthaH, tAmAcakSIta, tathA viratim , anena ca mRSAvAdAdizeSavratasaGgrahaH, tathA 'upazamaM' krodhajayAd, anena cottaraguNasaGgrahaH, tathA nirvRtiH nirvANaM mUlaguNottaraguNayoraihikAmuSmikaphalabhUtamAcakSIta, tathA 'zaucaM' sarvopAdhizucitvaM nirvAcyavratadhAraNaM, tathA ArjavaM mAyAvakratAparityAgAt , tathA mArdavaM mAnastabdhatAparityAgAt, tathA lAghavaM sabAhyAbhyantaragranthaparityAgAt , kathamAcakSIteti darzayati-'anatipatya' yathAvasthitaM vastvAgamAbhihitaM tathA'natikramyetyarthaH, keSAM kathayati?-'sarveSAM prANinAM dazavidhAH prANA vidyante yeSAM te prANinasteSAM sAmAnyataH saMjJipaJcendriyANAM, tathA 'sarveSAM bhUtAnAM' muktigamanayogyena bhavyatvena bhUtAnAM-vyavasthitAnAM, tathA 'sarveSAM jIvAnAM' saMyamajIvitena jIvatAM jijIviSUNAM ca, tathA 'sarveSAM sattvAnAM' tiryaDnarAmarANAM saMsAre klizyamAnatayA karuNAspadAnAmekArthikAni vaitAni prANAdIni vacanAni ityatasteSAM kSAntyAdikaM dazavidhaM dharma yathAyogaM prAgupanyastaM zAntyAdipadAbhihitam 'anuvicintya' svaparopakArAya bhikSaNazIlo bhikSurdharmakathAlabdhimAn 'AcakSIta' pratipAdayediti / yathA ca dharma kathayettathA''ha // 256 // Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNuvIi bhikkhU dhammamAikkhamANe no attANaM AsAijA no paraM AsAijjA no annAiM pANAiM bhUyAiM jIvAiM sattAiM AsAijjA se aNAsAyae aNAsAyamANe vajjhamANANaM pANANaM bhayANaM jIvANaM sattANaM jahA se dIve asaMdINe evaM se bhavaDa saraNaM mahAmuNI, evaM se uTTie ThiyappA aNihe acale cale abahillese parivvae saMkkhAya pesalaM dhammaM diTTimaM parinivvuDe, tamhA saMgati pAsaha gaMthehiM gaDhiyA narA visannA kAmakaMtA tamhA lUhAo no parivittasijA, jassime AraMbhA savvao savvappayAe suparinnAyA bhavaMti jesime lUsiNo no parivittasaMti, se vaMtA kohaM ca mANaM ya mAyaM ca lobhaM ca esa tuTTe viyAhie tibemi (sU0 195) sa bhikSurmumukSuranuvicintya-pUrvApareNa dharma puruSaM vA''locya yo yasya kathanayogyastaM dharmamAcakSANaH ADiti maryAdayA yathA'nuSThAnaM samyagdarzanAdeH zAtanA AzAtanA tayA AtmAnaM no AzAtayet , tathA dharmamAcakSIta yathA''tmana AzAtanA na bhavet , yadivA''tmana AzAtanA dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyato yathA''hAropakaraNAdevyasya kAlAtipAtAdikRtA''zAtanA-bAdhA na bhavati tathA kathayed , AhArAdidravyavAdhayA ca zarIrasyApi pIDA For Personal & Private Use Only
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 257 // bhAvAzAtanArUpA syAt, kathayato vA yathA gAtrabhaGgarUpA bhAvAzAtanA na syAt tathA kathayediti, tathA no paraM zu- dhutA06 zrUrSu AzAtayed-hIlayed , yataH paro hIlanayA kupitaH sannAhAropakaraNazarIrAnyatarapIDAyai pravarttateti, atastadAzAtanAM varjayana dharma brUyAditi, tathA'nyAn vA sAmAnyena prANino bhUtAn jIvAn sattvAnno AzAtayed-bAdhayet , ta uddezakA5 devaM sa muniH svato'nAzAtakaH parairanAzAtayan tathA'parAnAzAtayato'nanumanyamAno pareSAM vadhyamAnAnAM prANinAM bhUtAnAM jIvAnAM sattvAnAM yathA pIDA notsadyate tathA dharma kathayediti, tadyathA-yadi laukikakuprAvacanikapArzvasthAdidAnAni prazaMsati avaTataTAgAdIni vA tataH pRthivIkAyAdayo vyApAditA bhaveyuH, atha dUSayati tato'pareSAM a-18 ntarAyApAdanena tatkRto bandhavipAkAnubhavaH syAt, uktaM ca-"je udANaM pasaMsaMti, vahamicchaMti pANiNaM / je uNaM paDisehiMti, vitticcheaM kariti te // 1 // " tasmAttaddAnATataDAgAdividhipratiSedhavyudAsena yathAvasthitaM dAnaM zuddhaM prarUpayet sAvadyAnuSThAnaM ceti, evaM ca bruvannubhayadoSaparihArI jantUnAmAzvAsabhUmirbhavatIti, etadRSTAntadvAreNa darza-18 yati-yathA'sau dvIpo'sandInaH zaraNaM bhavatyevamasAvapi mahAmuniH tadrakSaNopAyopadezataH vadhyamAnAnAM vadhakAnAM ca tadadhyavasAyavinivarttanena viziSTaguNasthAnApAdanAccharaNyo bhavati, tathAhi-yathoddiSTena kathAvidhAnena dharmakathA kathayan kAMzcana pravrAjayati kAMzcana zrAvakAn vidhatte kAMzcana samyagdarzanayujaH karoti, keSAJcitprakRtibhadrakatAmApAdayati / kiMguNazcAsau dvIpa iva zaraNyo bhavatItyAha-'eva'miti vakSyamANaprakAreNa 'sa' zaraNyo mahAmunibhovotthAnena // 257 // 1ye tu dAnaM prazaMsanti vadhamicchanti prANinAm / ye caitat pratiSedhayanti vRtticchedaM kurvanti te // 1 // + For Personal & Private Use Only
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyamAnuSThAnarUpeNa ut-prAbalyena sthita utthitaH, tathA sthito jJAnAdike mokSAdhvanyAtmA yasya sa sthitAtmA, tathA snihyatIti sniho na sniho'striha:-rAgadveSarahitatvAt apratibaddhaH, tathA na calatItyacalaH parISahopasargavArilo |'pIti, tathA calA aniyatavihAritvAt , tathA saMyamAvahirnirtagA lezyA-adhyavasAyo yasya sa bahirlezyaH yo na tathA so'bahirlezyaH, sa evambhUtaH pari-samantAt saMyamAnuSThAne vrajet parivrajet , na kvacitpratibadhyamAna itiyAvat, sa ca kimiti saMyamAnuSThAne parivrajedityAha-saMkhyAya' avadhArya 'pezalaM' zobhanaM 'dhamma' aviparItArtha darzanaM-dRSTiH sadanuSThAnaM vA sA yasyAstyasau dRSTimAn , sa ca kaSAyopazamAt kSayAdvA, pariH-samantAnnirvRtaH-zItIbhUto / yastva saGkhyAtavAn pezalaM dharma mithyAdRSTirasau na nirvAtIti darzayitumAha-itihetau yasmAdviparItadarzano mithyAdRSTiH tAsaGgavAnna nirvAti tasmAt 'saGga' mAtApitRputrakalatrAdijanitaM dhanadhAnyahiraNyAdijanitaM vA saGgavipAkaM vA pazyata yUyaM vivekenAvadhArayata, sUtreNaiva saGgamAha-ta evaM saGgino narAH sabAhyAbhyantarairgranthairgrathitA avabaddhA viSaNNA granthasaGge nimanAH kAmaiH-icchAmadanarUpairAkrAntA avaSTabdhA na nirvAnti, yadyevaM tataH kiM karttavyamityAha-yasmAtkAmAdyAsaktacetasaH svajanadhanadhAnyAdimUrchitAH kAmajaiH zArIramAnasAdibhirduHkhairupatApitAstasmAd rUkSAt-saMyamAnniHsaGgAtmakAt 'no parivitraset' na saMyamAnuSThAnAdvibhIyAt, yataH prabhUtataraduHkhAnuSaGgiNo hi saGgina iti / kasya punaH saMyamAnna pari6 vitrasanaM sambhAvyata ityAha-yasya mahAmuneravagatasaMsAramokSakAraNasyeme saGgAH-ArambhA anantaroktA avigAnataH sarvaja-18 nAcaritatvAt pratyakSAsannavAcinedamA'bhihitAH 'sarvataH' sarvAtmakatayA suparijJAtA bhavanti, kimbhUtA ArambhAH?-ye Jain Education internator For Personal & Private Use Only
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- rAGgavRttiH (zI0) dhutA0 6 uddezakaH5 // 258 // vime granthagrathitA viSaNNAH kAmabharAkrAntA janA 'lUSiNo' lUSaNazIlAH hiMsakA ajJAnamohodayAt 'na parivitrasanti' na bibhyati, yo hyevambhUtAMzcArambhAn jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharati tasyaite suparijJAtA bhavanti / yazcArambhANAM parijJAtA sa kimaparaM kuryAdityAha-'sa' mahAmuniH pUrvavyAvarNitasvarUpo 'vAntvA' tyaktvA krodhaM ca mAnaM ca mAyAM ca lobhaM ceti, svagatabhedasaMsUcanArtho vyastanirdezaH, sarvAnuyAyitvAt krodhasya prathamopAdAnaM tatsambaddhatvAnmAnasya lobhArthaM mAyopAdIyata ityatastatkAraNatvAnmAyAyA lobhasyAdAvupanyAsaH tataH sarvadoSAzrayatvAt sarvagurutvAcca sarvopari lobhasya, kSapaNAkramaM vA''zrityAyamupanyAsa iti, cakAro hItaretarApekSayA samuccayArthaH / sa evaM krodhAdIn vAntvA mohanIya troTayati, sa caiSo'pagatamohanIyaH saMsArasantatestuTTaH-apasRto vyAkhyAtastIrthakRdAdibhiritiradhikAraparisamAptau, bravImItyetat pUrvoktaM // yadi vaitadvakSyamANamityAha kAyassa viyAghAe esa saMgAmasIse viyAhie se hu pAraMgame muNI, avihammamANe phalagAvayaTTI kAlovaNIe kaMkhija kAlaM jAva sarIrabheuttibemi (sU0 196) 6-5 // dhUtAdhyayanam // 6 // 'kAyaH' audArikAditrayaM ghAticatuSTayaM vA tasya 'vyAghAto' vinAzaH, athavA cIyata iti kAyastasya vizeSeNAGgamaryAdayA''yuSkakSayAvadhilakSaNayA ghAto vyAghAtaH-zarIravinAzaH eSa saGgrAmazIrSarUpatayA vyAkhyAto, yathA hi saGgrAma // 258 // For Personal & Private Use Only
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ PARASOOSAAREIGAS zirasi parAnIkanizitAkRSTakRpANaniryatprabhAsaMvalitodyatsUryatviDudbhUtavidyunnayanacamatkRtikAriNi kRtakaraNo'pi subhaTazcittavikAraM vidhatte, evaM maraNakAle'pi samupasthite parikammitamaterapyanyathAbhAvaH kadAcitsyAd ato yo maraNakAle na muhyati sa pAragAmI muniH saMsArasya karmaNo vA utkSiptabhArasya vA paryantayAyIti / kiM ca-vividhaM parISahopasagaihanyamAno vihanyamAnaH na vihanyamAno'vihanyamAnaH na nirviNNaH san vaihAnasaM gArddhapRSThamanyadvA bAlamaraNaM pratipadyata iti, yadivA hanyamAno'pi sabAhyAbhyantaratayA tapaHparISahopasaggaiH phalakavadavatiSThate na kAtarIbhavati, tathA kAlenopanItaH kAlopanIto-mRtyukAlenAnyavazatAM prApitaH san dvAdazavarSasaMlekhanayA''tmAnaM saMlikhya girigahvarAdisthaNDilapAdapopagamaneGgitamaraNabhaktaparijJAnyatarAvasthopagataH 'kAlaM' maraNakAlamAyuSkakSayaM yAvaccharIrasya jIvena sArddha bhedo bhavati tAvadAkAled, ayameva ca mRtyukAlo yaduta zarIrabhedo, na punarjIvasyAtyantiko vinAzo'stIti / itiradhikAraparisamAptau, bravImItyAdikaM pUrvavaditi, paJcamoddezakaH, tatsamAptau samAptaM dhUtAkhyaM SaSThamadhyayanamiti // graM0 835 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zI0) // 259 // RSA SHAHAHAHAHAHAHA vimo08 athASTamaM vimokSAdhyayanam (saptamaM vyucchinnam) uddezakaH1 uktaM SaSThamadhyayanaM, atha saptamASTamAdhyayanamArabhyate, adhunA saptamAdhyayanasya mahAparijJAkhyasyAvasaraH, tacca vyavacchinamitikRtvA'tilakadhASTamasya sambandho vAcyaH, sa cAyam-ihAnantarAdhyayane nijakarmazarIropakaraNagauravatrikopasargasanmAnavidhUnanena niHsaGgatA'bhihitA, sA caivaM sAphalyamanubhavati yadyantakAle'pi samyagniryANaM syAdityataH samyagniryANapratipAdanAyedamArabhyate, yadivA niHsaGgavihAriNA nAnAvidhAH parISahopasargAH soDhavyA ityetatpratipAditaM, tatra mAraNAntikopasarganipAte sati adInamanaskena samyagniryANameva vidheyamityasyArthasya pratipAdanAyedamArabhyate ityanena sa-18 mbandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramadvArAyAto'rthAdhikAro dvedhA, tatrA pyadhyayanArthAdhikAraH prAgabhihitaH, uddezArthAdhikAraM tu niyuktikAro bibhaNipurAhaasamaNunnassa vimukkho paDhame biie akppiyvimukkho| paDisehaNA ya ruTThassa ceva sambhAvakahaNA ya // 253 // taiyaMmi aMgaciTThAbhAsiya AsaMkie ya kahaNA ya / sesesu ahIgAro uvagaraNasarIramukkhesu // 254 // uddesaMmi cautthe vehANasagiddhapiTTamaraNaM ca / paMcamae gelannaM bhattaparinnA ya boddhavvA // 255 // // 259 // chaTThami u egattaM iMgiNimaraNaM ca hoi boddhavvaM / sattamae paDimAo pAyavagamaNaM ca nAyavvaM // 256 // For Personal & Private Use Only
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNupuvvivihArINaM bhattaparinnA ya iMgiNImaraNaM / pAyavagamaNaM ca tahA ahigAro hoi aTThamae // 257 // atrAdyodezake'yamarthAdhikAraH, tadyathA - asamanujJAnAma - samanojJAnAM vA trayANAM triSaSTyadhikAnAM prAvAdukazatAnAM vimokSaH - parityAgaH kAryaH, tathA tadAhAropadhizayyAtadRSTiparityAgazca pArzvasthAdayaH punazcAritratapovinayeSvasamanojJAH, yathAcchandAstu paJcasvapi jJAnAcArAdiSvasamanojJAsteSAM yathAyogaM tyAgo vidheya iti 1 / dvitIye tu akalpikasya- AdhAkarmmAdervimokSaH - parityAgaH kAryo, yadivA''dhAkarmmaNA kazcinnimantrayet tataH pratiSedho vidheyaH, (tatpratiSedhe ca ruSTasya sataH siddhAntasadbhAvaH kathanIyo yathaivambhUtaM dAnaM tava mama ca na guNAyeti 2 / tRtIye tUdezake'yamarthAdhikAraH, tadyathAgocaragatasya yateH zItAdinA kampanAdikAyAmaGgaceSTAyAM satyAM gRhasthasyeyamArekA syAd yathA - grAma dhammai ruddhAdhyamAnasya | zRGgArabhAvAvezAdasya yateH kampanamityevaM bhASite AzaGkite vA tadAzaGkAvyudAsAya yathAvasthitArthakathanA kriyata iti 3 / zeSeSu tUdezakeSu paJcasvayamarthAdhikAraH, tadyathA - upakaraNazarIrANAM vimokSaH - parityAgastadviSayaH samAsato vyAsatastUcyatecaturthIdezake svayamarthAdhikAraH, tadyathA - vaihAnasam - udbandhanaM gArddhapRSTham - aparamAMsAdihRdayanyAsAddhRddhAdinA''tmavyApAdanam, etat prakAradvayaM maraNaM vAcyaM 4 / paJcamake tu glAnatA bhaktaparijJA ca boddhavyA 5 / SaSThe tvekatvam ekatvabhAvanA tatheGgitamaraNaM ca boddhavyaM 6 / saptamakeSu pratimAH - bhikSupratimA mAsAdikA vAcyAH, tathA pAdapopagamanaM ca jJAtavyamiti 7 / aSTamake tvayamarthAdhikAraH, stadyathA - anupUrvavihAriNAM - pratipAlitadIrghasaMyamAnAM zAstrArthagrahaNapratipAdanottarakAlamavasIdatsaMyamAdhyayanAdhyApanakriyANAM niSpAditaziSyANAmutsargataH dvAdazasaMvatsara saMlekhanA krama saMlikhitadehAnAM bhaktaparijJeGgita For Personal & Private Use Only
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15% zrIAcA- 6 maraNaM pAdapopagamanaM vA yathA bhavati tathocyata iti gAthApaJcakasamAsArtho, vyAsArthastu pratyuddezakaM vakSyate / nikSepastu vimo08 rAGgavRttiH |tridhA-oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazceti, tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpanne tu vimokSa iti / (zI0) nAma, tatra vimokSasya nikSepaM cikIrSuH niyuktikAra Aha uddezakA nAmaMThavaNavimukkho vve khitte ya kAla bhAve ya / eso u vimukkhassA nikkhevo chaviho hoi // 258 // // 26 // nAmavimokSaH sthApanAvimokSo dravyavimokSaH kSetravimokSaH kAlavimokSo bhAvavimokSazcetyevaM vimokSasya nikSepaH poDhA bhavatIti gAthAsamAsArthaH // vyAsArthapratipAdanAya tu sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyAdivimokSapratipAdanadvAreNAha davvavimukkho niyalAiesu khittaMmi caaryaaiisuN| kAle ceiyamahimAiesu aNaghAyamAIo // 259 // / dravyavimokSo dvedhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIravya|tirikto nigaDAdikeSu viSayabhUteSu yo vimokSaH sa dravyavimokSaH, subvyatyayena vA paJcamyarthe saptamI, nigaDAdibhyo dravyebhyaH dAsakAzAdvimokSo dravyavimokSaH, aparakArakavacanasambhavastu svayamabhyUhyAyojyaH, tadyathA-dravyeNa dravyAt sacittAcittami zrAdvimokSa ityAdi, kSetravimokSastu yasmin kSetre caurakAdike vyavasthito vimucyate kSetradAnAdvA yasminvA kSetre vyAvarNyate sa kSetravimokSaH, kAlavimokSastu caityamahimAdikeSu kAleSvanAghAtAdighoSaNApAdito yAvantaM kAlaM mucyate yasminvA kAle vyAkhyAyate so'bhidhIyate iti gaathaarthH|| bhAvavimokSapratipAdanAyAha // 26 // duviho bhAvavimukkho desavimukkho ya savvamukkho ya / desavimukkhA sAha savvavimukkhA bhave siddhaa||260|| Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHISHISHI SSSHOSHISHIPAISAIAS bhAvavimokSo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra copayukto, noAgamatastu dvidhA-dezataH sarva-| tazca, tatra dezato'viratasamyagdRSTinAmAdyakaSAyacatuSkakSayopazamAddezaviratAnAmAdyASTakaSAyakSayopazamAdbhavati, sAdhUnAM ca dvAdazakaSAyakSayopazamAt kSapakazreNyAM ca yasya yAvanmAnaM kSINaM tasya tatkSayAdezavimuktatetyataH sAdhavo dezavimuktA, |bhavasthakevalino'pi bhavopagrAhisadbhAvAddezavimuktA eva, sarvavimuktAzca siddhA bhaveyuH iti gaathaarthH|| nanu bandhapUrvakatvA-19 nmokSasya nigaDAdimokSavadityAzaGkAvyavacchedArtha bandhAbhidhAnapUrvakaM mokSamAha kammayadavvehi samaM saMjogo hoi jo u jIvassa / so baMdho nAyavvo tassa viogo bhave mukkho // 261 // karmadravyaiH' karmavargaNAdravyaiH 'sama' sArddha yaH saMyogo jIvasya sabandhaH prakRtisthityanubhAvapradezarUpo baddhaspRSTanidhattanikAcanAvasthazca jJAtavyaH, tathaikaiko hyAtmapradezo'nantAnantaiH karmapudgalaibaMddhaH, badhyamAnA apyanantAnantA eva, zeSANAmagrahaNayogyatvAt , kathaM punaraSTaprakAraM karma banAtIti ced, ucyate, mithyAtvodayAditi, uktaM ca-"kehaM NaM bhaMte ! jIvA aha kammapagaDIo baMdhati?, goamA! NANAvaraNijjassa kammassa udaeNaM darisaNAvaraNija kammaM niacchanti, daMsaNamohaNijassa kammassa udaeNaM micchattaM Niyacchanti, micchatteNaM uinneNaM evaM khalu jIve aDhakammapagaDIo ba 1 atra kathamanyathA ? ityevarUpA. 2 kathaM bhadanta ! jIvA aSTakarmaprakRtIbadhnanti ?, gautama! jJAnAvaraNIyasya karmaNa udayena darzanAvaraNIyaM karma badhnanti (udayate), darzanamohanIyasya karmaNa udona mithyAtvaM badhnanti (udayate), mithyAvena uditena evaM khalu jIvo'STakarmaprakRtIrbadhnAti. " banAtIti ced, ucyate, mithyAtvodayAdAta, pa... dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) vimo08 uddezakaH1 // 261 // | dhai" yadivANehatuppiagattassa reNuo laggaI jahA aNge| taha rAgadosaNehAliyassa kammapi jIvassa // 1 // " i. tyAdi, tasyaivambhUtasyASTaprakArasya karmaNaH AsravanirodhAt tapasA'pUrvakaraNakSapakazreNiprakrameNa zailezyavasthAyAM vA yo'sau| viyoga:-kSayaH sa mokSo bhavediti gAthArthaH // asya ca pradhAnapuruSArthatvAt prArabdhAsidhArAvratAnuSThAnaphalatvAt tIthikaiH saha vipratipattisadbhAvAcca yathAvasthitamavyabhicAri mokSasya svarUpaM darzayitumAha, yadivA pUrva karmaviyogoddezena mokSasvarUpamabhihitaM, sAmprataM jIvaviyogodezena mokSasvarUpaM darzayitumAhajIvassa attajaNiehi ceva kammehiM puvvabaddhassa / savvavivego jo teNa tassa aha ittio mukkho // 262 // jIvasyAsaikhyeyapradezAtmakasya svato'nantajJAnasvabhAvasyAtmaneva-mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogapariNatena janitAni-baddhAni yAni karmANi taiH pUrvabaddhasyAnAdibandhabaddhasya pravAhApekSayA tena karmaNA 'sarvavivekaH' sarvAbhAvarUpatayA yo vizleSastasya-jantoH 'athe'tyupapradarzane etAvanmAtra eva mokSo nAparaH paraparikalpito nirvANapradIpakalpAdika iti gAthArthaH // ukto bhAvavimokSaH, sa ca yasya bhavati tasyAvazyaM bhaktaparijJAdimaraNatrayAnyatareNa maraNena bhAvyaM, tatra kArye kAraNopacArAt tanmaraNameva bhAvavimokSo bhavatItyetatpratipAdayitumAha bhattaparinnA iMgiNi pAyavagamaNaM ca hoi nAyavvaM / jo marai carimamaraNaM bhAvavimukkhaM viyANAhi // 263 // bhaktasya parijJA bhaktaparijJA'nazanamityarthaH, tatra trividhacaturvidhAhAranivRttimAn sapratikarmazarIro dhRtisaMhananavAn 1 snehasrakSitagAtrasya reNulaMgati yathA'Gge / tathA rAgadveSasnehArdrasya karmApi jIvasya // 1 // // 261 // For Personal & Private Use Only
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathA samAdhirbhavettathA'nazanaM pratipadyate, tatheGgite pradeze maraNamiGgitamaraNamidaM caturvidhAhAranivRttisvarUpaM viziSTasaMha| nanavataH svata evodvarttanAdikriyAyuktasyAvagantavyaM, tathA parityaktacaturvidhAhArasyaivAdhikRtaceSTAvyatirekeNa ceSTAntarama|dhikRtyaikAntaniSpratikarmazarIrasya pAdapasyevopa- sAmIpyena gamanaM varttanaM pAdapopagamanametacca jJAtavyaM bhavati, yo hi bhavasiddhikazcaramaM - antimaM maraNamAzritya mriyate sa etatpUrvoktatrayAnyatareNa maraNena mriyate, nAnyena vaihAnasAdinA bA lamaraNanetyetaccAnantaroktaM maraNaM ceSTAbhedopAdhivizeSAt traividhyamanubhavadbhAvamokSaM vijAnIhIti gAthArthaH // sAmpratametadeva | maraNaM saparAkrametarabhedAd dvividhamiti darzayitumAha saparikame ya aparikkamae ya vAghAya ANupubbIe / suttatthajANaeNaM samAhimaraNaM tu kAyavvaM // 264 // 'parAkramaH' sAmarthyaM saha parAkrameNa varttata iti saparAkramastasmiMzca maraNaM syAt, tadviparyaye cAparAkrame - jaGghAbalapari| kSINe tadbhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanabhedAtrividhamapi maraNaM saparAkrametarabhedAt pratyekaM dvaividhyamanubhavati, tadapi vyAghAtimetarabhedAt dvidhA bhavet, tatra vyAghAtaH siMhavyAghrAdikRto'vyAghAtastu pravrajyAsUtrArthagrahaNAdikayA''nupUrvyA vipakrimamAyuSkakSayamanubhavato yo bhavati so'vyAghAta ihAnupUrvItyuktaM, tatra paramArthopakSepeNopasaMharati- vyAghAtenAnupUrvyA vA saparAkramasyAparAkramasya vA maraNe samupasthite sati sUtrArthajJena kAlajJatayA samAdhimaraNameva karttavyaM, bhaktapa | rijJeGgitamaraNapAdapopagamanAnAmanyatarad yathAsamAdhi vidheyaM, na vehAnasAdikaM bAlamaraNaM karttavyamiti gAthArthaH // tatra | saparAkramamaraNaM dRSTAntadvAreNa darzayitumAha For Personal & Private Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zI0) // 262 // saparakkamamA so jaha maraNaM hoi ajjavairANaM / pAyavagamaNaM ca tahA eyaM saparakkamaM maraNaM // 265 // saha parAkrameNa varttata iti saparAkramaM kiM tat ? - maraNaM Adizyate ityAdezaH AcAryapAramparyazrutyAyAto vRddhavAdo yamaitihyamAcakSate, sa Adezo 'yathe' tyudAharaNopanyAsArthaH, yathaitattathA'nyadapyanayA dizA draSTavyaM, 'AryavairA' vairasvAmino yathA teSAM maraNamabhUt tathA pAdapopagamanaM ca, etacca saparAkramaM maraNamanyatrApyAyojyamiti gAthArthaH // bhAvArthastu kathA - nakAdavaseyaH, tacca prasiddhameva yathA''ryavairairvismRta karNAhitazRGgaberaiH pramAdAdavagatAsannamRtyubhiH saparAkramaireva rathAvartta - zikhariNi pAdapopagamanamakArIti / sAmpratamaparAkramaM darzayitumAha aparakkamamA so jaha maraNaM hoi udahinAmANaM / pAovagame'vi tahA evaM aparakkamaM maraNaM // 266 // na vidyate parAkramaH - sAmarthyamasminnityaparAkramaM kiM tat ? - maraNaM, tacca yathA jaGghAbalaparikSINAnAmudadhinAmnAm Aryasamu drANAM maraNamabhUd, ayamAdezo - dRSTAnto vRddhavAdAyAta iti, pAdapopagamane'pi tathaivAdezaM jAnIyAd yathA pAdapopagamanena teSAM maraNamabhUditi, etad - aparAkramaM maraNaM yadAryasamudrANAM saJjAtamevamanyatrApyAyojyamiti gAthA'kSarArthaH // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam - AryasamudrA AcAryAH prakRtikRzA evAsan, pazcAcca tairjaGghAvala parikSINaiH zarIrAllAbhamanapekSya tattityakSubhirgacchasthairevAnazanaM vidhAya pratizrayaikadeze nirdhArimaM pAdapopagamanamakAri // sAmprataM vyAghAtimamAha vAghAiyamAeso avaraDo hujja annataraeNaM / tosali mahisIha hao evaM vAghAiyaM maraNaM // 267 // vizeSeNAghAto vyAghAtaH - siMhAdikRtaH zarIravinAzastena nirvRttaM tatra vA bhavaM vyAghAtimaM, kazcitsiMhAdyanyatareNApa For Personal & Private Use Only vimo0 8 uddezakaH 1 // 262 //
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAddho bhaved-Arabdho bhavet tena yanmaraNaM tadvyAghAtimaM, tatra vRddhavAdAyAta Adezo-dRSTAntaH, yathA-tosalinAmAcAryo mahiSyA''rabdhazcaturvidhAhAraparityAgena maraNamabhyupagatavAn etavyAghAtimaM maraNamiti gAthA'kSarArtho, bhAvArthastu va kathAnakAdavaseyaH, taccedam-tosalinAmAcAryo'raNyamahiSIbhiH prArabdhaH, tosalideze vA baDhayo mahiSyaH sambhavanti, hai tAbhizca kadAcidekaH sAdhuraTavyantarvArabdhaH, sa ca tAbhiH kSudyamAno'nirvAhamavagamya caturvidhAhAraM pratyAkhyAtavAniti // sAmpratamavyAghAtimapratipAdanecchayA''haaNupubvigamAeso pavvajAsuttaatthakaraNaM ca / vIsajio(yoninto mukko tivihassa nIyassa // 268 // AnupUrvI-kramastaM gacchatItyAnupUrvIgaH, ko'sau?-Adezo-vRddhavAdaH, sa cAyaM, tadyathA-pUrvamutthitasya pravrajyAdAnaM, tataH sUtrakaraNaM punararthagrahaNaM, tatastadubhayanirmAtaH supAtranikSiptasUtrArthaH gurvAdinA'nujJAto'bhyudyato maraNatrikAnyatarAya 'niryan' nirgacchan trividhasyAhAropadhizayyAkhyasya nityaparibhogAnnityasya mukto bhavati, tatra yadyAcAryastadA ziSyAnnipAdyA'paramAcArya vidhAyotsargeNa dvAdazasAMvatsarikyA saMlekhanayA saMlikhya tato gacchavisarjito gacchAnujJayA svasthApitAcAryavisarjito vA abhyudyatamaraNAyAparAcAryAntikamiyAt, evamupAdhyAyaH pravartiH sthaviro gaNAvacchedakaH sAmAnyasAdhurvA''cAryavisarjitaH kRtasaMlekhanAparikA bhaktaparijJAdikaM maraNamabhyupeyAt , tatrApi bhAvasaMlekhanAM kuryAt // dravyasaMlekhanAyAM tu kevalAyAM doSasambhavAdityAhapaDicoio ya kuvio raNNojaha tikkha sIyalA aannaa| taMbole ya vivego ghaTTaNayAjA pasAo y||269|| For Personal & Private Use Only
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 263 // praticoditaH sannAcAryeNa punarapi saMlikhetyevamabhihitaH 'kupitaH kruddho yathA ca rAjJaH pUrva tIkSNAjJA pazcAcchItalIbhavati evamAcAryasyApi 'tambole' nAgavallIpatre ca kuthite zeSarakSaNAya 'vivekaH' parityAgaH kAryaH, tataH 'ghahanA' kadarthanA kAryA, tatsahiSNoH pazcAdyAvat prasAda iti gAthA'kSarArthaH, bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam-ekena sAdhunA dvAdazavarSasaMlekhanayA''tmAnaM saMlikhya punarabhyudyatamaraNAyAcAryo vijJaptaH, tenApyabhANi - yathA'dyApi saMlikha, tato'sau kupitaH tvagasthizeSAmaGgulIM bhaGkRtvA darzayati, kimatrAzuddhamiti ?, AcAryo'pi yenAbhiprAyeNoktavA~ - stamAviSkaroti-ata evAzuddho bhavAn, yato vacanasamanantaramevAGgulIbhaGgadvAreNa bhAvAzuddhatAmAviSkRtavAnityuktvAsscAryastatpratibodhanAya dRSTAntaM darzayati, yathA- kasyacidrAjJo nityaM niSpandinI locane, te ca svavaidyopanyastAnuSThAnavato'pi na svasthatAmiyAtAM punarAgantukena vaidyenAbhihitaH - svasthIkaromi bhavantaM yadi muhUrtta vedanAM titikSase vedanArttazca na mAM ghAtayasIti, rAjJA cAbhyupagataM, aJjanaprakSepAnantarodbhUtatItravedanArttenApagate mamAkSiNI ityevaMvAdinA vyApAdayitumArebhe tato rAjJastIkSNAjJA, yatazca pUrvamavyApAdanamabhyupagatamataH zItaleti, muhUrttAccApagatavedanaH paTunayanazca pUjitavaidyo mumude rAjeti, evamAcAryasyApi tIkSNA praticodanAdikA''jJA paramArthatastu zItaleti, yadi punarevaM kathite'pi nopazAmyati tataH zeSasaMrakSaNArthaM vikRtanAgavallIpatrasyeva vivekaH kriyate, athAcAryopadezaM pratipadyate tato gaccha eva tichato ghaTTanA durvacanAdibhiH kadarthanA kriyate, yadi ca tathApi na jvalati tataH zuddha itikRtvA'nazanadAnena pratijAgaraNena ca prasAdaH kriyata iti // kimbhUtaH punaH kiyantaM vA kAlaM kathaM vA''tmAnaM saMlikhedityetat hRdi vyavasthApyAha- For Personal & Private Use Only vimo0 8 uddezakaH 1 // 263 // Jainelibrary.org
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ nipphAIyA ya sIsA sauNI jaha aMDagaM payatteNaM / bArasasaMvacchariyaM so saMlehaM aha karei // 270 // cattAri vicittAiM vigaInijUhiyAiM cattAri / saMvacchare ya dunni u egaMtariyaM tu AyAmaM // 271 // nAivigiTTho u tavo chammAse parimiyaM tu AyAmaM / annevi ya chammAse hoi vigiTuM tavokammaM // 272 // vAsaM koDIsahiyaM AyAma kAu ANupuvIe / girikaMdaraMmi gaMtuM pAyavagamaNaM aha karei // 273 // sUtrArthatadubhayaiH svaziSyAH prAtIcchakA vA 'niSpAditA' yogyatAmApAditAH zakuninevANDaka prayatnena, tato'sau 'artha' anantaraM dvAdazasAMvatsarikI saMlekhanAM karoti, tadyathA-catvAri varSANi 'vicitrANi' vicitratapo'nuSThAnavanti |bhavanti, caturthaSaSThASTamadazamadvAdazAdike kRte pAraNakaM savikRtikamanyathA veti, paJcamAdArabhya saMvatsarAdaparANi catvAri varSANi nirvikRtikameva pAraNakamiti, navamadazamasaMvatsaradvayaM tvekAntaritamAcAmlamekasminnahani caturthamaparedhurAcAmlena pAraNakamiti, tata ekAdazasaMvatsaraM dvidhA vidhatte-tatrAdyaM SaNmAsaM nAtivikRSTaM tapaH karoti, caturtha SaSThaM vA vidhAya parimitenAcAmlena pAraNakaM vidhatte, nyUnodaratAM karotItyarthaH, aparaSaNmAsaM tu vikRSTatapazcaraNavataH pUrvoktameva pAraNakaM, dvAdazaM tu saMvatsaraM koTIsahitamAcAmlaM karoti, pratidinamAcAmlena bhuGkte, AcAmlasya kovyAH koTiM |mIlayatyataH koTIsahitamityuktaM, caturmAsAvazeSe tu saMvatsare tailagaNDUSAnaskhalitanamaskArAdyadhyayanAyApagatavAtamukhaya ntrapracArArtha paunaHpunyena karotIti, tadevamanayA''nupUrvyA sarva vidhAya sati sAmarthya guruNA'nujJAto girikandaraM 8 lagatvA sthaNDilaM pratyupekSya 'artha' anantaraM pAdapopagamanaM karoti, iGgitamaraNaM vA bhaktapratyAkhyAnaM vA yathAsamAdhi Jain Educa For Personal & Private Use Only w.jainelibrary.org
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) vimo08 uddezakaH1 // 264 // vidhatta iti gaathaactussttyaarthH|| anayA ca dvAdazasaMvatsarasaMlekhanA''nupUrvyA krameNa AhAraM paritanuM kurvata AhArAbhilApocchedo bhavatItyetadgAthAdvayena darzayitumAhakaha nAma so tavokammapaMDio jo na nicajuttappA / lahavittIparikkhevaM vacai jemaMtao ceva ? // 274 // AhAreNa virahio appAhAro ya saMvaranimittaM / hAsaMto hAsaMto evAhAraM niraMbhijA // 275 // | kathaM nAmAsau tapaHkarmaNi paNDitaH syAt ?, yo na nityamudyuktAtmA san vartanaM vRttiH-dvAtriMzatkavalaparimANala-| kSaNA tasyAH parikSepaH-saMkSepo vRttiparikSepaH laghurvRttiparikSepo'syeti laghuvRttiparikSepaH tadbhAvaM yo bhuJjAna eva na brajati kathamasau tapaHkarmaNi paNDitaH syAt ?, tathA''hAreNa virahito dvitrAn paJcaSAn vA vAsarAn sthitvA punaH pArayati tatrApyalpAhAro'sau bhavati, kimartha?-'saMvaranimittam' anazananimittaM, evamasAvupavAsaiH pratipAraNakamalpAhAratayA ca hAsayan hAsayannAhAramuktavidhinA pazcAnnirundhyAd-bhaktapratyAkhyAnaM kuryAditi gaathaadvyaarthH|| ukto nAmaniSpanno nikSepastaniyuktizca, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam se bemi samaNunnassa vA asamaNunnassa vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMcchaNaM vA no pAdejA no nimaMtijA no kujA veyAvaDiyaM paraM ADhAyamANe tibemi (sU0 197) // 264 // For Personal & Private Use Only
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ so'haM bravImi yo'haM bhagavataH sakAzAt jJAtajJeya iti, kiM tadbhavImi ?-vakSyamANaM, tadyathA-'samanojJasya vA' vAzabda uttarApekSayA pakSAntarodyotakaH, samanojJo dRSTito liGgato na tu bhojanAdibhiH tasya, tadviparItastvasamanojJaHzAkyAdistasya vA, azyata ityazanaM-zAlyodanAdi, pIyata iti pAnaM-drAkSApAnakAdi, khAdyata iti khAdimaM nAlikerAdi, svAdyata iti svAdima-karpUralavaGgAdi, tathA vastraM vA pAtraM vA patadahaM vA kambalaM vA pAdapuJchanaM vA, no pradadyAt-prAsukamaprAsukaM vA tadanyeSAM kuzIlAnAmupabhogAya no vitareta , nApi dAnArthaM nimantrayet , na ca teSAM vaiyAvRttyaM kuryAt , param-atyarthamAdriyamANa iti, atyarthamAdaravAnna tebhyaH kimapi dadyAt nApi tAnAmantrayet na ca teSAM vaiyAvRttyamuccAvacaM kuryAditi, bravImItyadhikAraparisamAptau // etacca vakSyamANamahaM bravImItyAha dhuvaM ceyaM jANijjA asaNaM vA jAva pAyapuMchaNaM vA labhiyA no labhiyA bhuMjiyA no bhuMjiyA paMthaM viuttA viukkamma vibhattaM dhammaM josemANe samemANe calemANe pAijA vA nimaMtija vA kujjA veyAvaDiyaM paraM aNADhAyamANe tibemi (sU0 198) te hi zAkyAdayaH kuzIlA azanAdikamupadazyaivaM ayuH, yathA-dhruvaM caitajjAnIyAt-nityamasmadAvasathe bhavati labhyate vA'to bhavadbhiretadazanAdikamanyatra labdhvAvA'labdhvA vA bhuktvA vA'bhuktvA vA asmaddhRtaye'vazyamAgantavyaM, alabdha A. sU. 45 19 dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH vimo08 uddezakaH1 (zI0) lAbhAya labdhe'pi vizeSAya bhukte punaH punarbhojanAyAbhukte'pi prathamAlikArthamasmaddhRtaye yathAkathaJcidAgantavyaM, yadyathA vA bhavatAM kalpanIyaM bhavati tattathA dAsyAma iti, anupatha evAsmadAvasatho bhavatAM vartate, anyathA'pyasmatkRte panthAnaM vyAvApi vakrapathenApyAgantavyamapakramya vA'nyagRhANi samAgantavyaM, nAtrAgamane khedo vidheyaH, kimbhUto'sau zA-1 kyAdiriti darzayati-'vibhakta' pRthagbhUtaM dharma 'juSan' Acaran, etacca kadAcitpratizrayamadhyena 'samemANe tti samA-1 gacchan tathA 'calemANe'tti gacchan brUyAd yadivA'zanAdi pradadyAt azanAdidAnena vA nimantrayedanyadvA prazrayabadvaiyAvRttyaM kuryAt , tasya kuzIlasya nAbhyupeyAt na tena saha saMstavamapi kuryAt , kathaM param-atyarthamanAdriyamANaH-anAdaravAn, evaM hi darzanazuddhirbhavatIti bravImItyetatpUrvoktaM // yadi vaitadvakSyamANamityAha // 265 // ihamegesiM AyAragoyare no sunisaMte bhavati te iha AraMbhaTTI aNuvayamANA haNa pANe ghAyamANA haNao yAvi samaNujANamANA aduvA adinnamAyayaMti aduvA vAyAu viujaMti, taMjahA-asthi loe natthi loe dhuve loe adhuve loe sAie loe aNAie loe sapajjavasie loe apajjavasie loe sukaDetti vA dukkaDetti vA kallANetti vA pAvetti vA sAhutti vA asAhutti vA siddhitti vA asiddhitti vA ni P // 265 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ etti vA anirati vA, jamiNaM vippaDivannA mAmagaM dhammaM pannavemANA itthavi jA ha akasmAt evaM tesiM no suyakkhAe dhamme no supannatte dhamme bhavai ( sU0 199 ) 'iha' asminmanuSyaloke 'ekeSAM' puraskRtAzubhakarmmavipAkAnAmAcaraNamAcAro - mokSArthamanuSThAnavizeSastasya gocaroviSayaH no suSThu nizAntaH- paricito bhavati, te cApariNatAcAragocarA yathAbhUtAH syuH tathA darzayitumAha - 'te' anadhItAcAragocarA bhikSAcaryA'snAnasvedamalaparIpa hatArjitAH sukhavihAribhiH zAkyAdibhirAtmasAtyariNAmitAH 'iha' manuSyaloke ArambhArthino bhavanti, te vA zAkyAdayo'nye vA kuzIlAH sAvadyArambhArthinaH, tathA vihArArAmataDAgakUpakaraNaudezika bhojanAdibhirdharmaM vadanto'nuvadantaH, tathA jahi prANina ityevamaparairghAtayanto pratazcApi samanujAnantaH, athavA adattaM parakIyaM dravyamagaNitavipAkAstirohitazubhAdhyavasAyAH 'Adadati' gRhantIti, kiM ca-tatra prathamatRtIyatrate a lpavaktavyatvAt pUrva pratipAdya tato bahutaravaktavyatvAt dvitIyatratopanyAsa iti, ' athaveti' pUrvasmAt pakSAntaropakSepakaH, tadyathA adattaM gRhNantyathavA vAco vividhaM nAnAprakArA yuJjanti, 'tadyathetyupakSepArthaH, asti 'lokaH' sthAvarajaGgamAtmakaH, tatra navakhaNDA pRthvI saptadvIpA vasundhareti vA, apareSAM tu brahmANDAntarvarttI, apareSAM tu prabhUtAnyevambhUtAni brahmANDA - nyudakamadhye plavamAnAni saMtiSThante, tathA santi jIvAH svakRtaphalabhujaH, asti paralokaH, sto bandhamokSau, santi paJca mahAbhUtAni ityAdi, tathA'pare cArvAkA AhuH - nAsti loko mAyendrajAlasvapna kalpamevaitatsarvaM tathA hyavicAritaramaNI For Personal & Private Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 266 // yatayA bhUtAbhyupagamo'pi teSAmato nAsti paralokAnuyAyI jIvo, na staH zubhAzubhe, kiNvAdibhyo madazaktivadbhUtebhya vimo08 eva caitanyamityAdinA sarva mAyAkAragandharvanagaratulyam , upapattyakSamatvAditi, uktaM ca-"yathA yathA'rthAzcintyante, 8 vivicyante tathA tathA / yadyetatsvayamarthebhyo, rocate tatra ke vayam // 1 // bhautikAni zarIrANi, viSayAH karaNAni | 4 uddezakA ca / tathApi mandairanyasya, tattvaM samupadizyate // 2 // " ityAdi, tathA sADkhyAdaya AhuH-'dhruvo' nityo lokaH, AvirbhAvatirobhAvamAtratvAdusAdavinAzayoH, asato'nutpAdAt satazcAvinAzAt, yadivA 'dhruvaH' nizcalaH, saritsamudrabhUbhUdharAbhrANAM nizcalatvAt , zAkyAdayastvAhuH-adhruvo loko'nityaH, pratikSaNaM vizarArusvabhAvatvAt, vinAzahetorabhAvAt nityasya ca kramayogapadyAbhyAmarthakriyAyAmasAmarthyAt, yadivA 'adhruvaH' calaH, tathAhi-bhUgolaH keSAcinmatena nityaM calannevAste, Adityastu vyavasthita eva, tatrAdityamaNDalaM dUratvAdye pUrvataH pazyanti teSAmAdityodayaH || AdityamaNDalAdho vyavasthitAnAM madhyAhnaH ye tu dUrAtikAntatvAnna pazyanti teSAmastamita iti, anye punaH sAdiko | loka iti pratipannAH, tathA cAhuH-"AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / aprataya'mavijJeyaM, prasuptamiva sarvataH 1 // tasminnekArNavIbhUte, naSTasthAvarajaGgame / naSTAmaranare caiva, pranaSToragarAkSase // 2 // kevalaM gaharIbhUte, mahAbhUtavivarjite / acintyAtmA vibhustatra, zayAnastapyate tpH|| 3 // tasya tatra zayAnasya, nAbhaH paMga vinirgatam / taruNaravimaNDalanibhaM, hRdyaM kAJcanakarNikam // 4 // tasmin pajhe tu bhagavAn daNDI yjnyopviitsNyuktH| brahmA tatrotpannastena jaga- // 266 // nmAtaraH sRssttaaH||5|| aditiH surasAnAM ditirasurANAM manumanuSyANAm / vinatA vihaGgamAnAM mAtA vizvaprakArA For Personal & Private Use Only w
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ NAm // 6 // kadrUH sarIsRpANAM sulasA mAtA tu nAgajAtInAm / surabhizcatuSpadAnAmilA punaH sarvabIjAnAm // 7 // " ityAdi, apare tu punaranAdiko loka ityevaM pratipannAH, yathA zAkyA evamAhuH-anavadagro'yaM bhikSavaH! saMsAraH, pUrvA ca koTI na prajJAyate, avidyA nirAvaraNAnAM sattvAnAM na vidyate, na ca sattvotpAda iti, tathA saparyavasito loko, jagatpralaye sarvasya vinAzasadbhAvAt , tathA'paryavasito lokaH, sataH AtyantikavinAzAsambhavAt , 'na kadAcidanIdRzaM jagaditi vacanAt , tatra yeSAM sAdikasteSAM saparyavasito yeSAM tvanAdikasteSAmaparyavasita iti, keSAJcittUbhayamapIti, tathA coktam-"dvAveva puruSau loke, kSarazcAkSara eva ca / kSaraH sarvANi bhUtAni, kUTastho'kSara ucyate // 1 // " ityAdi, tadevaM paramArthamajAnAnA astItyAdyabhyupagamena lokaM vivadamAnAH nAnAbhUtA vAco niyuJjanti, tathA''tmAnamapi prati vivadante, tadyathA-suSTu kRtaM sukRtamiti vA duSkRtamiti vetyevaM kriyAvAdinaH saMpratipadyante, tathA suSTu kRtaM yat sarvasaGgaparityAgato mahAnatamagrAhi, tathA'pare duSkRtaM bhavatA yadasau mugdhamRgalocanA putramanutpAdyojjhiteti, tathA ya eva kazcitpravrajyodyataH kalyANa ityevamabhihitaH sa evApareNa pAkhaNDikavipralabdhaH klIbo'yaM gRhAzramapAlanAsamartho'napatyaH pApa ityevamabhidhIyate, tathA sAdhuriti vA asAdhuriti vA svamativikalpitarucibhirabhidhIyate, tathA siddhiriti vA asiddhiriti vA naraka iti vA anaraka iti vA, evamanyadapyAzritya svAgrahagrahiNo vivadanta iti darzayati, 'yadidaM vipratipannA' yatpUrvoktaM lokAdikaM tadidamAzritya vividhaM pratipannA-vipratipannAH, tathA coktam-"icchaMti kRtrimaM sRSTivAdinaH sarvameva mitiliGgam / kRtsnaM lokaM mAhezvarAdayaH sAdiparyantam // 1 // nArIzvarajaM kecit kecitsomAgnisambhavaM dan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARISA zrIAcA- lokam / dravyAdiSaDikalpaM jagadetatkecidicchanti // 2 // IzvarapreritaM kecitkecidbrahmakRtaM jagata / avyaktaprabhavaM sarva.tA vimo08 rAGgavRttiH | vizvamicchanti kApilAH // 3 // yAdRcchikamidaM sarva, kecidbhUtavikArajam / keciccAnekarUpaM tu, bahudhA saMpradhAvitAH (zI0) // 4 // " ityAdi, tadevamanavagAhitasyAdvAdodanvatAmekAMzAvalambinAM matibhedAH prAduSpyanti, taduktam-"lokakriyA uddezakaH1 |''tmatattve vivadante vAdino vibhinnArtham / aviditapUrva yeSAM syAdvAdavinizcitaM tattvam // 1 // " yeSAM tu punaH syAdvAdamata // 267 // nizcitaM teSAmastitvanAstitvAderarthasya nayAbhiprAyeNa kathaJcidAzrayaNAt vivAdAbhAva eveti, atra ca bahu vaktavyaM tattu no4cyate, granthavistarabhayAd, anyatra ca sUtrakRtAdau vistareNa suvihitatvAditi / te ca vivadantaH parasparato vipratipannAH 'mAmakam' ityAtmIyaM dharma prajJApayantaH svato naSTAH parAnapi nAzayanti, tathAhi-kecitsukhena dharmamicchanti apare duHkhenAnye snAnAdineti, tathA mAmaka evaiko dharmo mokSAyAnirvAcyazca nApara ityevaM vadanto'puSTadharmANo'viditaparamArthAn pratArayanti, teSAmuttaraM darzayati-'atrApi' asti loko nAsti vetyAdau jAnIta yUyam 'akasmAditi mAgadhadeze AgopAlAGganAdinA saMskRtasyaivoccAraNAdihApi tathaivoccArita iti, kasmAditi heturna kasmAdakasmAd hetorabhAvAdityarthaH, tatrAsti loka ityukte'trApyevaM jAnIta yathA na bhavatyevamakasmAd, hetorabhAvAditi, tathAhi-yadyekAntenaiva loko'sti tato'stinA saha samAnAdhikaraNyAdyadasti tallokaH syAd evaM ca tatpratipakSo'pyaloko'stItikRtvA loka evAlokaH syAd, vyApyasadbhAve vyApakasyApi sadbhAvAdalokAbhAvaH, tadabhAve ca tatpratipakSabhUtasya lokasya prAgevAbhAvaH sarvagatatvaM vA lokasya syAditi, athavA loko'sti, na ca loko bhavati, loko'pi nAmAsti, na ca loko'lokAbhAva ityevaM SAAR For Personal & Private Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ -STOROSAGARSANSAR syAd, aniSTaM caitat , kiM ca-astervyApakatve lokasya ghaTapaTAderapi lokatvaprAptiH, vyApyasya vyApakasadbhAvanAntarIyakatvAt , kiM ca-asti lokaH ityeSApi pratijJA loka itikRtvA hetorapyastitvAt, pratijJAhetvorekatvAvAptiH, tadekatve hetvabhAvaH, tadabhAve kiM kena siddhyatIti?, utAstitvAdanyo loka ityevaM ca pratijJAhAniH syAt , tadevamekAntenaiva lokAstitve'bhyupagamyamAne hetvabhAvaH pradarzitaH, evaM nAstitvapratijJAyAmapi vAcyaM, tathAhi-nAsti loka iti bruvan vAcyaHkiM bhavAnastyuta neti?, yadyasti kiM lokAntarvartI na veti, yadi lokAntargataH kathaM nAsti loka iti bravISi?, atha bahirbhUtastataH kharaviSANavadasadbhUta eveti kasya mayottaraM dAtavyam , ityanayA dizaikAntavAdinaH svayamabhyUhya pratikSeptavyA iti, 'eva' miti yathA'stitvanAstitvavAdasteSAmAkasmiko-niyuktikaH, evaM dhruvAdhruvAdayo'pi vAdA niyuktikA e| veti, asmAkaM tu syAdvAdavAdinAM kathaJcidabhyupagamAnna yathoktadoSAnuSaGgo, yataH svaparasattAvyudAsopAdAnApAdyaM hi vastuno vastutvam , ataH svadravyakSetrakAlasvabhAvato'sti paradravyAdicatuSTayAnnAstIti, uktaM ca "sadeva sarva ko necchet , svarUpAdicatuSTayAt ? / asadeva viparyAsAnna cenna vyavatiSThate // 1 // " ityAdi, alamatiprasaGgenAkSaragamanikArthatvAt prayAsasya, evaM dhruvAdhruvAdiSvapi paJcAvayavena dazAvayavena vA'nyathA vaikAntapakSaM vikSipya syAdvAdapakSo'bhyUhyAyojya iti / sAmpratamupasaMharati-evaM' uktanItyA teSAmekAntavAdinAM na svAkhyAto dharmo bhavati, nApi zAstrapraNayanena suprajJA-1 pito bhavati // kiM svamanISikayA bhavatedamabhidhIyate ?, netyAha-yadivA kimbhUtastarhi suprajJApito dharmo bhavatItyAha se jaheyaM bhagavayA paveiyaM AsupanneNa jANayA pAsayA aduvA guttI vaogoyarassa For Personal & Private Use Only
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 268 // ttibemi savvattha saMmayaM pAvaM, tameva uvAikamma esa mahaM vivege viyAhie, gAme vA aduvA raNe neva gAme neva rapaNe dhammamAyANaha paveiyaM mAhaNeNa maimayA, jAmA tinna udAhiyA jesu ime AyariyA saMbujjhamANA samuTTiyA, je NivvuyA pAvehiM kamehiM aNiyANA te viyAhiyA ( sU0 200 ) tadyathA 'idaM' syAdvAdarUpaM vastuno lakSaNaM samastavyavahArAnuyAyi kvacidapyapratihataM 'bhagavatA ' zrIvarddhamAna svAminA praveditam, etadvA'nantaroktaM bhagavatA praveditamiti, kimbhUteneti darzayati- AzuprajJena, nirAvaraNatvAt satatopayuktenetyarthaH, kiM yaugapadyena ?, neti darzayati- 'jAnatA' jJAnopayuktena, tathA 'pazyatA' darzanopayuktenaitatpraveditaM yathA naipAmekAntavAdinAM dharmaH svAkhyAto bhavati, athavA guptirvAggocarasya - bhASA samitiH kAryetyetatpraveditaM bhagavatA, yadivA asti nAsti dhruvAnuvAdivAdinAM vAdAyotthitAnAM trayANAM triSaSTyadhikAnAM prAvAdukazatAnAM vAdalabdhimatAM pratijJAhetudRSTAntopanyAsadvAreNa tadupanyastadUSaNopanyAsena ca tatparAjayApAdanataH samyaguttaraM deyam, athavA guptirvAggocarasya vidheyetyetadahaM bravImi vakSyamANaM cetyAha- tAn vAdino vAdAyotthitAnevaM brUyAd-yathA bhavatAM sarveSAmapi pRthivyaptejovAyuvanaspatyArambhaH kRtakAritAnumatibhiranujJAto'taH sarvatra 'sammatam' abhipretamapratiSiddhaM 'pApaM pApAnuSThAnaM, mama tu naitatsammatamityetaddarzayitumAha - 'tadeva' etatpApAnuSThAnamupa- sAmIpyenAtikramya - atilaGghya yato'haM vyavasthi For Personal & Private Use Only vimo0 8 udezakaH 1 // 268 //
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ to'ta eSa mama viveko vyAkhyAtaH, tatkathamahaM sarvApratiSiddhAsravadvAraiH saMbhASaNamapi kariSye ?, AstAM tAvadvAda ityevimasamanujJavivekaM karotIti, atrAha codakaH-kathaM tIrthakAH sammatapApA ajJAnino mithyAdRSTayo'caritriNo'tapa svino veti ?, tathAhi-te'pyakRSTabhUmivanavAsino mUlakandAhArA vRkSAdinivAsinazceti, atrAhAcAryaH-nAraNyavAsAdinA dharmaH, api tu jIvAjIvaparijJAnAt tatpUrvakAnuSThAnAcca, tacca teSAM nAstItyato'samanojJAste iti / kiM ca-sadasadvivekino hi dharmaH, sa ca grAme vA syAt athavA'raNye, naivAdhAro grAmo naivAraNyaM dharmanimittaM, yato bhagavatA na vasimamitaradvA''zritya dharmaH praveditaH, api tu jIvAditattvaparijJAnAt samyaganuSThAnAcca, atastaM dharmamAjAnIta 'praveditaM' kathitaM 'mAhaNeNa'tti bhagavatA, kimbhUtena ?-'matimatA' mananaM-sarvapadArthaparijJAnaM matistadvatA matimatA kevalinetyarthaH / kiMbhUto dharmaH pravedita ityAha-'yAmA' vratavizeSAH traya udAhRtAH, tadyathA-prANAtipAto mRSAvAdaH parigra-1 hazceti, adattAdAnamaithunayoH parigraha evAntarbhAvAt trayagrahaNaM, yadivA yAmA-cayovizeSAH, tadyathA-aSTavarSAdAtriMzataH prathamastata UrddhamASaSTeH dvitIyastata UrdhvaM tRtIya iti atibAlavRddhayoyudAso, yadivA yamyate-uparamyate saMsAra bhramaNAdebhiriti yAmAH-jJAnadarzanacAritrANIti te 'udAhRtA' vyAkhyAtAH, yadi nAmaivaM tataH kimityAha-'yeSu' avisthAvizeSeSu jJAnAdiSu vA ime dezAryA apAkRtaheyadharmA vA sambudhyamAnAH santaH samutthitAH, ke ?-ye 'nirvRtAH' kro dyAdyapagamena zItIbhUtAH pApeSu karmasu 'anidAnA' nidAnarahitAH te 'vyAkhyAtAH' pratipAditA iti // ka ca punaH pApakarmasvanidAnA ityata Aha For Personal & Private Use Only
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAmavRttiH (zI0) // 269 // uhUM ahaM tiriyaM disAsu savvao savvAvaMti ca NaM pADiyakaM jIvehiM kammasamArambhe vimo08 NaM taM parinnAya mehAvI neva sayaM eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhijA nevanne eehiM kAehiM uddezakA daMDaM samAraMbhAvijA nevanne eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhaMte'vi samaNujANejA jeva'nne eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhaMti tesipi vayaM lajjAmo taM parinnAya mehAvI taM vA daMDaM annaM vA no daMDabhI daMDaM samAraMbhijAsi tibemi (sU0 201 ) // vimokSAdhyayano dezakaH 8-1 // UmadhastiryagdikSu 'sarvataH sarvaiH prakAraiH sarvA yAH kAzcana dizaH cazabdAdanudizazca 'Nam' iti vAkyAlaGkAre 'pratyeka jIveSu' ekendriyasUkSmatarAdikeSu yaH karmasamArambhaH-jIvAnuddizya ya upamardarUpaH kriyAsamArambhaH 'Nam' iti vAkyA-| laGkAre taM karmasamArambhaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pratyAcakSIta, ko'sau ?-'medhAvI' maryAdAvyavasthita | iti, kathaM pratyAcakSItetyAha-naiva svayamAtmanA 'eteSu' caturdazabhUtagrAmAvasthiteSu 'kAyeSu' pRthivIkAyAdiSu 'daNDam' u-18 pamardai samArabheta, na cApareNa samArambhayet, naivAnyAn samArabhamANAn samanujAnIyAt , ye cAnye daNDaM samArabhante, // 269 // subvyatyayena tRtIyArthe SaSThI, tairapi vayaM lajjAma ityevaM kRtAdhyavasAyaH san tajjIveSu karmasamArambhaM mahate'nAya 'pari Bain Education International For Personal & Private Use Only
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ |jJAya' jJAtvA 'medhAvI' maryAdAvAn , tathA pUrvoktaM daNDamanyadvA mRSAvAdAdikaM daNDAdvibhetIti daNDabhIH san no 'daNDa' | hA prANyupamardAdikaM samArabhethAH, karaNatrikayogatrikeNa pariharediti, itiradhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavat / vimokSA dhyayane prathamoddezaka iti // uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake'naghasaMyamapratipAlanAya kuzIlaparityAgo'bhihitaH, sa caitAvatA'kalpanIyaparityAgamRte na sampUrNatAmiyAd ato'kalpanIyaparityAgArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram se bhikkhU parikamija vA ciTija vA nisIijja vA tuyahija vA susANaMsi vA sunAgAraMsi vA giriguhaMsi vA rukkhamUlaMsi vA kuMbhArAyayaNaMsi vA huratthA vA kahiMci viharamANaM taM bhikkhuM uvasaMkamittu gAhAvaI bUyA-AusaMto samaNA! ahaM khalu tava aTAe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapucchaNaM vA pANAiM bhUyAiM jIvAiM sattAiM samArabbha samuddissa kIyaM pAmicaM For Personal & Private Use Only
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimo08 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA // 27 // acchijaM aNisaTuM abhihaDaM Aha9 ceemi AvasahaM vA samussiNomi se bhuMjaha vasaha, AusaMto samaNA! bhikkhU taM gAhAvaI samaNasaM savayasaM paDiyAikkhe-AusaMto! gAhAvaI no khalu te vayaNaM ADhAmi no khalu te vayaNaM parijANAmi, jo tuma mama aTAe asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 pANAI vA 4 samArambha samudissa kIyaM pAmiccaM acchijaM aNisaTuM abhihaDaM AhaTu ceesi AvasahaM vA samussiNAsi, se virao Auso gAhAvaI ! eyassa akaraNayAe (sU0 202) 'sa' kRtasAmAyikaH sarvasAvadyAkaraNatayA pratijJAmandaramArUDho bhikSaNazIlo bhikSuH bhikSArthamanyakAryAya vA 'parAkrameta' viharet tiSThedvA dhyAnavyagro niSIdedvA adhyayanAdhyApanazravaNazrAvaNAdRtaH, tathA zrAntaH kacidadhvAnAdau tvagvatanaM vA vidadhyAt, vaitAni vidadhyAditi darzayati--'zmazAne vA' zabAnAM zayanaM zmazAnaM-pitRvanaM tasmin vA, tatra ca tvagvattenaM na sambhavatyato yathAsambhavaM parAkramaNAdyAyojyaM, tathAhi-gacchavAsinastatra sthAnAdikaM na kalpate, pramAdaskhali tAdau vyantarAdyupadravAt , tathA jinakalpArtha sattvabhAvanAM bhAvayato'pi na pitRvanamadhye nivAso'nujJAtaH, pratimApratidApannasya tu yatraiva sUryo'stamupayAti tatraiva sthAnaM, jinakalpikasya vA, tadapekSayA zmazAnasUtram , evamanyadapi yathAsambhava // 27 // For Personal & Private Use Only
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAyojyaM, zUnyAgAre vA giriguhAyAM vA 'huratthA va 'tti anyatra vA grAmAderbahistaM bhikSaM kvacidviharantaM gRhapatirupasaMkramya vineyadezaM gatvA 'brUyAd' vadediti, yacca brUyAttaddarzayitumAha - sAdhuM zmazAnAdiSu parikramaNAdikAM kriyAM kurvANamupasaGkramya - upetya pUrvasthito vA gRhasthaH prakRtibhadrako'bhyupetasamyaktvo vA sAdhvAcArAkovidaH sAdhumuddizyaitadbhUyAt - yathaite labdhApalavdha bhojinaH tyaktArambhAH sAnukrozAH satyazucaya eteSu nikSiptamakSayamityato'hametebhyo dAsyAmItyabhisandhAya sAdhumupatiSThate, vakti ca - AyuSman ! bhoH zramaNa ! ahaM saMsArArNavaM samuttitIrSuH 'khaluH' vAkyAlaGkAre 'tavArthAya ' yuSmannimittaM azanaM vA pAnaM vA khAdimaM vA svAdimaM vA tathA vastraM vA patagrahaM vA kambalaM vA pAdapuJchanaM vA samuddizyaAzritya kiM kuryAditi darzayati - paJcendriyocchvAsa nizvAsAdisamanvitAH prANinastAn abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti bhUtAni tAni tathA jIvitavanto jIvanti jIviSyantIti vA jIvAH tAn, saktAH sukhaduHkheSviti sattvAstAn | samArabhya - upamardya, tathAhi - azanAdyArambhe prANyupamardo'vazyaMbhAvI, etacca samastaM vyastaM vA kazcitpratipadyeta, iyaM cAvizuddhikoTirgRhItA, sA cemA - " AhAkammuddesia mIsajjA bAyarA ya pAhuDiA / pUia ajjhoyarago uggamakoDI a chanbhe // 1 // vizuddhikoTiM darzayati- ' krItaM' mUlyena gRhItaM 'pAmiccaM 'ti aparasmAducchinnamudyatakaM gRhItaM balA| tkAritayA vA'nyasmAdAcchidya rAjopasRSTo vA'nyebhyo gRhibhyaH sAdhordAsyAmItyAcchindyAt, tathA 'anisRSTaM' parakIyaM yattadantike tiSThati na ca pareNa tasya nisRSTaM dattaM tadanisRSTaM tadevaMbhUtamapi sAdhordAnAya pratipadyate, tathA svagRhAdAhRtya 1 AdhAkamaudezike mizrajAtaM bAdarA ca prAkRtikA / pUtizca adhyavapUraka udgamakoTI ca SaDbhedA // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- rAGgavRttiH (zI0) vimo08 uddezakAra // 271 // SAMROCHALASAROSAROK 'emitti dadAmi tubhyaM vitarAmi, evamazanAdikamuddizya brUyAt, tathA 'AvasathaM vA' yuSmadAzrayaM samucchRNomi-AderArabhyApUrva karomi saMskAraM vA karomItyevaM prAJjaliravanatottamAGgaH san azanAdinA nimantrayet , yathA-bhukSvAzanAdikaM matsaMskRtAvasathe vasetyAdi, dvivacanabahuvacane apyAyojye / sAdhunA tu sUtrArthavizAradenAdInamanaskena pratiSedhitavyamityAha-AyuSman! zramaNa! bhikSo! taM gRhapati samanasaM savayasamanyathAbhUtaM vA pratyAcakSIta, kathamiti ceddarzayati -yathA AyuSman ! bho gRhapate! na khalu tavaivaMbhUtaM vacanamahamAdriye, khaluzabdo'pizabdArthe, sa ca samuccaye, nApi tavaitadvacanaM 'parijAnAmi' AsevanaparijJAnena parividadhe'hamityarthaH, yastvaM mama kRte'zanAdi prANyupamardaina vidadhAsi yAvadAvasathasamucchrayaM vidadhAsi, bho AyuSman gRhapate! virato'hamevambhUtAdanuSThAnAt , katham ?-etasya-bhavadupanyastasyAkaraNatayetyato bhavadIyamabhyupagama na jAne'hamiti // tadevaM prasahyAzanAdisaMskArapratiSedhaH pratipAdito, yadi punaH kazcidviditasAdhvabhiprAyaH pracchannameva vidadhyAttadapi kutazcidupalabhya pratiSedhayedityAha se bhikkhuM parikamija vA jAva huratthA vA kahiMci viharamANaM taM bhikkhuM uvasaMkamittu gAhAvaI AyagayAe pehAe asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 jAva AhaTu ceei AvasahaM vA samussiNAi bhikkhU parighAseDe, taM ca bhikkhU jANijjA sahasammaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM vA succA-ayaM khalu gAhAvaI mama aTAe asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 jAva // 271 // For Personal & Private Use Only
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvasahaM vA samussiNAi, taM ca bhikkhU paDilehAe AgamittA ANavijjA aNAse vaNAe tibemi (sU0 203) taM bhikSu kvacit zmazAnAdau viharantamupasaGkramya prAJjalirvanditvA gRhapatiH prakRtibhadrakAdikaH kazcidAtmagatayA prekSayA'nAviSkRtAbhiprAyaH kenacidalakSyamANo yathA'hamasya dAsyAmItyazanAdikaM prANyupamardenArabheta, kimarthamiti ceharzayati-tadazanAdikaM bhikSu 'parighAsayituM' bhojayituM, sAdhubhojanArthamityarthaH, AvasathaM ca sAdhubhiradhivAsayitumiti, tadazanAdikaM sAdhvartha niSpAditaM bhikSuH 'jAnIyAt' paricchindyAt, kathamityAha-vasanmatyA paravyAkaraNena vA tIrthakaropadiSTopAyena vA anyebhyo vA tatsarijanAdibhyaH zrutvA jAnIyAditi varttate, yathA'yaM khalu gRhapatirmadarthamazanAdikaM prANyupamardaina vidhAya mahyaM dadAtyAvasathaM ca samucchRNoti, tadbhikSuH samyak 'pratyupekSya' paryAlocyAvagamya ca jJAtvA 'jJApayet' taM gRhapatimanAsevanayA yathA'nena vidhAnenopakalpitamAhArAdikaM nAhaM bhuje evaM tasya jJApanaM kuryAd, yadyasau zrA vakastato lezataH piNDaniyuktiM kathayed , anyasya ca prakRtibhadrakasyodgamAdidoSAnAvirbhAvayet prAsukadAnaphalaM ca prarUzApayet , yathAzaktito dharmakathAM ca kuryAt , tadyathA-"kAle deze kalpyaM zraddhAyuktena zuddhamanasA ca / satkRtya ca dA|tavyaM dAnaM prayatAtmanA sdbhyH||1||" tathA-"dAnaM satpuruSeSu svalpamapi guNAdhikeSu vinayena / vaTakaNikeva mahAntaM nyagrodhaM satphalaM kurute // 2 // duHkhasamudraM prAjJAstaranti pAtrArpitena dAnena / laghuneva makaranilayaM vaNijaH sadyAnapAtreNa // 3 // " ityAdi, itiradhikAraparisamAptau, bravImItyetatpUrvoktaM vakSyamANaM cetyAha For Personal & Private Use Only
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH vimo08 uddezakAra (zI0) // 272 // bhikkhaM ca khalu puTThA vA apuTThA vA je ime Ahacca gaMthA vA phusaMti, se haMtA haNaha khaNaha chiMdaha dahaha payaha Alupaha vilupaha sahasAkAreha vipparAmusaha, te phAse dhIro puTTho ahiyAsae aduvA AyAragoyaramAikkhe, takiyA NamaNelisaM aduvA vaiguttIe goyarassa aNuputveNa saMmaM paDilehae Ayatagutte buddhehiM evaM paveiyaM (sU0 204) ___ 'caH' samuccaye 'khalu' vAkyAlaGkAre bhikSaNazIlo bhikSustaM bhikSu pRSTvA kazcidyathA bho bhikSo! bhavadarthamazanAdikamAvasathaM vA saMskariSye'nanujJAto'pi tenAsau tatkarotyavazyamayaM cATubhirbalAtkAreNa vA grAhayiSyate, aparastvIpatsAdhvAcAravidhijJo'to'pRSdaiva chadmanA grAhayiSyAmItyabhisandhAyAzanAdikaM vidadhyAt, sa ca tadaparibhoge zraddhAbhaGgAccATuzatAgrahaNAcca roSAvezAnniHsukhaduHkhatayA'lokajJA ityanuzayAca rAjAnusRSTatayA ca nyakkArabhAvanAtaH pradveSamupagato hananAdikamapi kuryAditi darzayati-ekAdhikAre bahvatidezAdya ime praznapUrvakamapraznapUrvakaM vA AhArAdikaM 'granthAt' mahato dravyavyayAd 'AhRtya' DhaukitvA AhRtagranthA vA-vyayIkRtadravyA vA tadaparibhoge 'spRzanti' upatApayanti, kathamiti ceddarzayati-'sa' IzvarAdiH pradviSTaH san hantA svato'parAMzca hananAdau codayati, tadyathA-hatainaM sAdhu daNDAbhi|'kSaNuta'vyApAdayata chinnahastapAdAdikaM dahata agnyAdinA pacata urumAMsAdikaM Alumpata vastrAdikaM vilumpata sarvasvAH // 272 // For Personal & Private Use Only
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahAreNa sahasAt kArayata-Azu paJcatvaM nayata tathA vividhaM parAmRzata-nAnApIDAkaraNairbAdhayata, tAMzcaivambhUtAn 'ssa n' duHkhavizeSAn 'dhIraH' akSobhyaH taiH spazaiMH spRSTaH sannadhisaheta, tathA paraiH kSutpipAsAparISahaiH spRSTaH sannadhisaheta, na tu punarupasaggaiH parISahairvA tarjito viklavatAmApannastaduddezikAdikamabhyupeyAdanukUlairvA sAntvavAdAdibhirupasargito nAdadyAd , api tu sati sAmarthya jinakalpikAdanyaH AcAragocaramAcakSItetyAha-nAnAvidhopasargajanitAn sparzAnadhisaheta, athavA sAdhUnAmAcAragocaram-AcArAnuSThAnaviSayaM mUlottaraguNabhedabhinnamAcakSIta, na punarnayairdravyavicAraM, tatrApi mUlaguNasthairyArthamuttaraguNAn tatrApi piNDaiSaNAvizuddhimAcakSIta, atra ca piNDaiSaNAsUtrANi paThitavyAni, api ca-"yasvayamaduHkhitaM syAnna ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / kevalamupagrahakaraM dharmakRte tadbhaveddeyam // 1 // " kiM sarvasya sarva kathayet ?, neti darzayati-tarkayitvA' paryAlocya puruSaM, tadyathA-ko'yaM puruSaH kaJca nato'bhigRhIto'nabhigRhIto madhyasthaH prakRtibhadrako vetyevamupayujya yathArha yathAzakti cAvedayet, satyAM ca zaktau paJcAvayavenAnyathA vA vAkyenAnIdRzam-ananyasadRzaM svaparapakSasthApanAvyudAsadvAreNAvedayediti, atha sAmarthyavikalaH syAt kuSyati vA kathyamAne'sAvanukUlapratyanIkastato vAgguptirvidheyetyAha-sati sAmarthya zRNvati vA dAtari AcAragocaramAcakSIta, 'athave'tyanyathAbhAve tu vAggudhyA vyavasthitaH sannAtmahitamAcaran 'gocarasya' piNDavizuddhyAderAcAragocarasya 'AnupUA' udgamapraznAdirUpayA samyagazuddhiM pratyupekSeta, kimbhUtaH?-AtmaguptaH san , satatopayukta ityarthaH, naitanmayocyata ityAha-'buddhaiH' kalpyAkalpyavidhijJaiH 'etat' pUrvoktaM praveditam // etadvA vakSyamANamityAha For Personal & Private Use Only
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) vimo08 uddezakA // 273 // se samaNunne asamaNunnassa asamaNaM vA jAva no pAijA no nimaMtijA no kujjA ve- yAvaDiyaM paraM ADhAyamANe tibemi (sU0 205) na kevalaM gRhasthebhyaH kuzIlebhyo vA akalpyamitikRtvA''hArAdikaM na gRhNIyAt , sa samanojJo'samanojJAya tat pUrvoktamazanAdikaM na pradadyAt , nApi param-atyarthamAdriyamANo'zanAdinimantraNato'nyathA vA teSAM vaiyAvRttyaM kuryAditi, bravImItizabdAvadhikAraparisamAptyau~ / kimbhUtastarhi kimbhUtAya dadyAdityAha dhammamAyANaha paveiyaM mAhaNeNa maimayA samaNunne samaNunnassa asaNaM vA jAva kujjA veyAvaDiyaM paraM ADhAyamANe ( sa0 206) tibemi||8-2|| __ 'dharma' dAnadharma jAnIta yUyaM 'pravedita' kathitaM, kena-zrIvarddhamAnasvAminA, kimbhUtena?-'matimatA' kevalinA, kimbhUtaM dharmamiti darzayati-yathA samanojJaH-sAdhurudhuktavihArI aparasmai-samanojJAya cAritravate saMvinAya sAmbhogikAyaikasAmAcArIpraviSTAyAzanAdikaM caturvidhaM tathA vastrAdikamapi caturdA 'pradadyAt' prayacchet , tathA tadarthaM ca nimantrayet, pezalamanyadvA vaiyAvRttyam-aGgamardanAdikaM kuryAt , naitadviparyastebhyo gRhasthebhyaH kutIrthikebhyaH pArzvasthAdibhyo'saMvignebhyo'samanojJebhyo vetyetatpUrvoktaM kuryAditi, kintu samanojJebhya eva param-atyarthamAdriyamANastadarthasIdane paramuttapyamAnaH samyagvaiyAvRttyaM kuryAt , tadevaM gRhasthAdayaH kuzIlAdayastyAjyA iti darzitam , ayaM tu vizeSo-gRhasthebhyo // 273 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAvallabhyate tAvadgRhyate, kevalamakalpanIyaM pratiSidhyate, asamanojJebhyastu dAnagrahaNaM prati sarvaniSedha iti / itibravImi-1 zabdau pUrvavat / vimokSAdhyayane dvitIyoddezakaH smaaptH||8-2|| ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake'kalpanIyAhArA dipratiSedho'bhihitastatpratiSedhakupitasya dAturyathAvasthitapiNDadAnaprarUpaNA ca, tadihApyAhArAdinimittaM praviSTena zItAdyaGgotkampadarzanAnyathAbhAvavato gRhapateryathAvasthitapadArthAvedanato gItArthena sAdhunA'sadArekA'paneyetyanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam majjhimeNaM vayasAvi ege saMbujjhamANA samuTThiyA, succA mehAvI vayaNaM paMDiyANaM nisAmiyA samiyAe dhamme AriehiM paveie te aNavakaMkhamANA aNaivAemANA apariggahemANA no pariggahAvaMtI savvAvaMti ca NaM logaMsi nihAya daMDaM pANehiM pAvaM kammaM akuvvamANe esa mahaM agaMthe viyAhie, oe juimassa kheyanne uvavAyaM cavaNaM ca naccA (sU0 207) LISAAAAAASAASAASAAC Jain Education Intematonal For Personal & Private Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 274 // iha trINi vayAMsi - yuvA madhyamavayA vRddhazceti, tatra madhyamavayAH paripakvabuddhitvAddharmmAI ityAdau darzayati-madhyamena vayasA'pyeke sambudhyamAnAH dharmacaraNAya samyagutthitAH samutthitA iti, satyapi prathamacaramavayasorutthAne yato bAhulyAyogyatvAcca prAyo vinivRttabhogakutUhala iti niSpratyUhadharmmAdhikArIti madhyamavayograhaNaM / kathaM sambuddhyamAnAH samutthitA | ityAha-iha trividhAH sambudhyamAnakA bhavanti, tadyathA - svayaM buddhAH pratyekabuddhAH buddhabodhitAzca tatra buddhabodhitenehAdhikAra | iti darzayati- 'medhAvI' maryAdAvyavasthitaH 'paNDitAnAM' tIrthakRdAdInAM 'vacanaM' hitAhitaprApti parihArapravarttakaM 'zrutvA' AkarNya pUrva pazcAt 'nizamya' avadhArya samatAmAlambeta, kimiti ? - yataH samatayA - mAdhyasthyenAryaiH - tIrthakRdbhirdharmaH - zrutacAritrAkhyaH 'praveditaH' Adau prakarSeNa vA kathita iti, te ca madhyame vayasi zrutvA dharmma sambudhyamAnAH samutthitAH santaH kiM | kuryurityAha- te niSkrAntAH mokSamabhi prasthitAH kAmabhogAnabhikAGkSantaH tathA prANino'natipAtayantaH parigrahamaparigRhantaH, AdyantayorgrahaNe madhyopAdAnamapi draSTavyam, tathA (to) mRSAvAdamavadanta ityAdyapi vAcyam, evambhUtAH svadehe'pyamamatvAH 'savvAvaMti 'tti sarvasminnapi loke, caH samuccaye sa ca bhinnakramaH, 'Nam' iti vAkyAlaGkAre, no parigrahavantazca bhavantItiyAvat kiM ca prANino daNDayatIti daNDaH paritApakArI taM daNDaM prANiSu prANibhyo vA 'nidhAya' kSisvA tyaktvA 'pApa' pApopAdAnaM 'karmma' aSTAdazabhedabhinnaM tat 'akurvANaH' anAcaranneSu mahAn, na vidyate granthaH sabAhyAbhyantaro'syetyagranthaH ' vyAkhyAtaH' tIrthakara gaNadharAdibhiH pratipAdita iti / (kazcaivambhUtaH syAdityAha - 'ojaH' advitIyo rAgadveSarahitaH 'dyutimAn' saMyamo mokSo vA tasya 'khedajJo' nipuNo devaloke'pyupapAtaM cyavanaM ca jJAtvA sarvasthAnAni Jain Educational For Personal & Private Use Only vimo0 8 uddezakaH 3 // 274 //
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyatAhitamatiH pApakarmavIM syAditi / kecittu madhyamavayasi samutthitA api parISahendriyairlAnatAM nIyanta iti darza-16 yitumAha| AhArovacayA dehA parIsahapabhaMgurA pAsaha ege savidiehi parigilAyamANehiM (sU0 208) AhAreNopacayo yeSAM te AhAropacayAH, ke te?-dihyanta iti dehAstadabhAve tu mlAyante niyante vA, tathA 'parIpahaprabhaJjinaH' parISahaiH sadbhirbharA dehA bhavanti, tatazcAhAropacitadehA api prAptaparIpahA vAtAdikSobheNa vA pazyata yUyameke klIvAH sarvairindriyairlAyamAnaiH klIbatAmIyuH, tathAhi-kSutpIDito na pazyati na zRNoti na jighratItyAdi, tatra kevalino'pyAhAramantareNa zarIraM glAnabhAvaM yAyAd AstAM tAvadaparaH prakRtibhaGgurazarIra iti, syAnmata-akevalyakRtArthatvAt kSudvedanIyasadbhAvAccAhArayati dayAdIni vratAnyanupAlayati, kevalI tu niyamAt setsyatItyataH kimarthaM zarIraM || dhArayati ? taddharaNArtha cAhArayatIti?, atrocyate, tasyApi catuHkarmasadbhAvAnnaikAntena kRtArthatA, tatkRte zarIraM vibhRyAt, taddharaNaM ca nAhAramantareNa, kSudvedanIyasadbhAvAcceti, tathAhi-vedanIyasadbhAvAttatkRtA ekAdazApi parISahAH keva-18 lino vyastasamastAH prAduSSyanti ityata AhArayatyeva kevalIti sthitam , ata AhAramRte glAnatendriyANAmiti pratipA4|| ditaM // viditavedyazca parISahapIDito'pi kiM kuryAdityAha oe dayaM dayai, je saMnihANasatthassa kheyanne se bhikkhU kAlanne balanne mAyanne *SSACRE5AARA Jain Education For Personal & Private Use Only
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0 ) / / 275 / / khaNanne viNayanne samayanne pariggahaM amamAyamANe kAleNuTTAi apaDine duhao chittA niyAI ( sU0 209 ) 'ojaH' eko rAgAdirahitaH san satyapi kSutpipAsAdiparISahe 'dayAmeva dayate' kRpAM pAlayati, na parISahaiH tarjito dayAM khaNDayatItyarthaH / kaH punardayAM pAlayatItyAha-yo hi laghukarmmA samyaG nidhIyate nArakAdigatiSu yena tatsannidhAnaMkarma tasya svarUpanirUpakaM zAstraM tasya khedajJo nipuNo, yadivA sannidhAnasya-karmmaNaH zastraM - saMyamaH sannidhAnazastraM tasya khedajJaH - samyak saMyamasya vettA, yazca saMyamavidhijJaH sa bhikSuH kAlajJaH - ucitAnucitAvasarajJaH, etAni ca sUtrANi lo| kavijayapaJcamoddezaka vyAkhyAnusAreNa netavyAnIti, tathA balajJo mAtrajJaH kSaNajJo vinayajJaH samayajJaH parigrahamamatvena acaran kAlenotthAyI apratijJaH ubhayatazchettA sa caivambhUtaH saMyamAnuSThAne nizcayena yAti niryAtIti // tasya ca saMyamAnuSThAne parivrajato yatsyAttadAha taM bhikkhuM sIyaphAsaparivevamANagAyaM uvasaMkamittA gAhAvaI bUyA - AusaMto samaNA ! no khalu te gAmadhammA uvvAhaMti ?, AusaMto gAhAvaI ! no khalu mama gAmadhammA uvvAhaMti, sIyaphAsaM ca no khalu ahaM saMcAemi ahiyAsittae, no khalu me kappar3a For Personal & Private Use Only vimo0 8 uddezakaH3 / / 275 / /
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ agaNikAyaM ujjAlittae vA (pajjAlittae vA ) kArya AyAvittae vA payAvittae vA annesiM vA vayaNAo, siyA sa evaM vayaMtassa paro agaNikAyaM ujjAlittA pajAlittA kArya AyAvija vA payAvijja vA taM ca bhikkhU paDilehAe AgamittA ANavijA aNAvaNAe timi ( sU0 210 ) // 8-3 // 'tam' antaprAntAhAratayA nistejasaM niSkiJcanaM bhikSaNazIlaM bhikSumatikrAntasoSmayauvanAvasthaM samyaktvakrANAbhAvatayA zItasparzaparivepamAnagAtraM upasaGkramya - AsannatAmetya gRhapatiH - aizvaryoSmAnugato mRganAbhyanuviddhakazmIrajabahalara sAnuli tadeho mInamadAgurughanasAradhUpitarallikAcchAditavapuH prauDhasImantinI sandohaparivRto vAtIMbhUtazItasparzAnubhavaH san kimayaM munirupahasitasurasundarIrUpasampado matsImantinIravalokya sAttvikabhAvopetaH kampate uta zItenetyevaM saMzayAno brUyAt-bho AyuSman ! zramaNa ! kulInatAmAtmana AvirbhAvayan pratiSedhadvAreNa praznayati-no bhavantaM grAmadharmAH - viSayA ut- prAbalyena bAdhante ?, evaM gRhapatinokte viditAbhiprAyaH sAdhurAha - asya hi gRhapaterAtmasaMvittyA'GganAvalokanA''vi - SkRtabhAvasyAsatyAzaGkA'bhUd ato'hamasyApanayAmItyevamabhisandhAya sAdhurvabhASe - AyuSman ! gRhapate ! 'no khalu' naiva grAmadharmmA mAmudvAdhante yatpunarvepamAnagAtrayaSTiM mAmIkSAMcakRSe tacchItasparzavijRmbhitaM, na manasijavikAraH, zItasparzamahaM na khalu zaknomyadhisoDhuM, evamuktaH san bhaktikaruNArasAkSiptahRdayo brUyAt- suprajvalitamAzuzukSaNiM kimiti na sevase ?, Jain Education Theronal For Personal & Private Use Only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimo08 uddezakA4 zrIAcA- 18| mahAmunirAha-bho gRhapate! na khalu me kalpate'gnikAyaM manAm jvAlayituM (ujjvAlayituM) prakarSeNa jvAlayituM prajvAlayituM rAGgavRttiH svato jvalitAdau 'kArya' zarIramISat tApayitumAtApayituM vA prakarSeNa tApayituM pratApayituM vA, anyeSAM vA vacanAt (zI0) mamaitatkartuM na kalpate, yadivA'gnisamArambhAyAnyo vA vaktuM na kalpate mameti / taM caivaM vadantaM sAdhumavagamya gRhapatiH kadAcidetatkuryAdityAha-syAt-kadAcitsa-paro gRhastha evamuktanItyA vadataH sAdhoragnikAyamujvAlayya prajvAlayya vA // 276 // kAyamAtApayet pratApayedvA, taccojjvAlanAtApanAdikaM bhikSuH 'pratyupekSya' vicArya svasanmatyA paravyAkaraNenAnyeSAM vAntike zrutvA-avagamya jJAtvA taM gRhapatimAjJApayet-pratibodhayet , kayA-anAsevanayA, yathaitat mamAyuktamAsevituM, bhavatA tu punaH sAdhubhaktyanukampAbhyAM puNyaprAgbhAropArjanamakArIti, bravImItizabdAvuktAau~ / vimokSAdhyayanasya tRtIyoddezakaH prismaaptH| uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake gocarAdigatena zItAdyaGgaPI vikAradarzanAnyathAbhAvApannasya gRhasthasyAsadArekA vyudastA, yadi punargRhasthAbhAve yoSita evAnyathAbhAvAbhiprAyeNopa sargayeyuH tato vaihAnasagArddhapRSThAdikaM maraNamapyavalambanIyaM, kAraNAbhAve tu tanna kAryamityetatpratipAdanArthamidamArabhyata || ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram | // 276 // For Personal & Private Use Only
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ je bhikkhU tihiM vatthehiM paripusie pAyacautthehiM tassa NaM no evaM bhavai-cautthaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijjAiM vatthAI jAijjA ahApariggahiyAiM vatthAI dhArijA, no dhoijjA no dhoyarattAI vatthAI dhArijA, apaliovamANe gAmaMtaresu omacelie, eyaM khu vatthadhArissa sAmaggiyaM (sU0 211) iha pratimApratipanno jinakalpiko vA acchidrapANiH, tasya hi pAtraniryogasamanvitaM pAtraM kalpatrayaM cAyamevaughopadhi-17 rbhavati naupagrahikaH, tatra zizirAdau kSaumika kalpadvayaM sArddhahastadvayAyAmaviSkambhaM tRtIyastvaurNikaH, sa ca satyapi zIte nAparamAkAGkatItyetaddarzayati-yo bhikSuH tribhirvastraiH 'paryuSito' vyavasthitaH, tatra zIte patatyekaM kSaumikaM prAvRNoti, tato'pi zItAsahiSNutayA dvitIyaM kSaumika, punarapi atizItatayA kSaumikakalpadvayopayaurNikamiti, sarvathaurNikasya bAhyAcchAdanatA vidheyA, kimbhUtaistribhirvasvairiti darzayati-pAtracaturthaiH patantamAhAraM pAtIti pAtraM, tabrahaNena ca pAtraniryogaH saptaprakAro'pi gRhItaH, tena vinA tadhaNAbhAvAt , sa cAyam-"pattaM pattAbaMdho pAyaDhavaNaM ca pAyakesariA / paDalAi rayattANaM ca gocchao pAyaNijogo // 1 // " tadevaM saptaprakAraM pAtraM kalpatrayaM rajoharaNaM 1 mukhavastrikA 2 cetyevaM dvAdazadhopadhiH, stasyaivambhUtasya bhikSoH 'Nam' iti vAkyAlaGkAre 'naivaM bhavati' nAyamadhyavasAyo bhavati, tadyathA-na mamAsmin 1 pAtraM pAtrabandhaH pAtrasthApanaM ca pAtrakezarikA / paTalAni rajasnANaM ca gocchakaH pAtra niryogaH // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 277 // SaNA bhavagRhItAni dhArayet, na talavAsino hyaprAptavarSAdau gayA, pUrva dhautAni pazcAdraktA gopanI kAle kalpatrayeNa samyak zItApanodo bhavatyatazcaturtha vastramahaM yAciSye, adhyavasAyaniSedhe ca tadyAcanaM dUrotsAditameva, vimo08 yadi punaH kalpatrayaM na vidyate zItakAlazcApatitastato'sau jinakalpikAdiryathaiSaNIyAni vastrANi yAceta-utkarSa-15 NApakarSaNarahitAnyaparikarmANi prArthayediti, tatra "uddi 1 pahe 2 aMtara 3 ujjhiyadhammA 4 ya" catasro vastra-17 uddezakaH4 SaNA bhavanti, tatra cAdhastanyoyoragraha itarayostu grahaH, tatrApyanyatarasyAmabhigraha iti, yAjAvAptAni ca vastrANi yathAparigRhItAni dhArayet, na tatrotkarSaNadhAvanAdikaM parikarma kuryAd // etadeva darzayitumAha-no dhAvat-13 prAsukodakenApi na prakSAlayet, gacchavAsino hyaprAptavarSAdau glAnAvasthAyAM vA prAsukodakena yatanayA dhAvanamanujJAtaM, na tu jinakalpikasyeti, tathA-na dhautaraktAni vastrANi dhArayet, pUrva dhautAni pazcAdratAnIti, tathA grAmAntareSu gacchan vastrANyagopayana bajed, etaduktaM bhavati-tathAbhUtAnyasAvantaprAntAni bibharti yAni gopanIyAni na bhavanti, tadevamasAvavamacelikaH, avamaM ca taccelaM cAvamacelaM pramANataH parimANato mUlyatazca, tadyasyAstyasAvavamacelika 8 ityetat-pUrvoktaM 'khuH' avadhAraNe, etadeva vastradhAriNaH sAmagryaM bhavati-eSaiva trikalpAtmikA dvAdazaprakAraughikopadhyAtmikA vA sAmagrI bhavati, nApareti // zItApagame tAnyapi vastrANi tyAjyAnItyetadarzayitumAhaaha puNa evaM jANijjA-uvAikaMte khallu hemaMte gimhe paDivanne ahAparijunnAiM vatthAI // 277 // pariTuvijA, aduvA saMtaruttare aduvA omacele aduvA egasADe aduvA acele (sU0 212) For Personal & Private Use Only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ yadi tAni vastrANyaparahemantasthitisahiSNUni tata ubhayakAlaM pratyupekSayan vibharti, yadi punarjIIMrNadezyAni jIrNA| nIti jAnIyAt tataH parityajatItyanena sUtreNa darzayati, atha punarevaM jAnIyAdyathA'pakrAntaH khalvayaM hemanto grISmaH pratipannaH apagatA zItapIDA yathAparijIrNAnyetAni vastrANi, evamavagamya tataH pariSThApayet parityajediti, yadi punaH sarvANyapi na jIrNAni tato yadyajIrNa tattavariSThApayet, pariSThApya ca nissaGgo viharet, yadi punaratikrAnte'pi zizire | kSetrakAlapuruSaguNAdbhavecchItaM tataH kiM karttavyamityAha- apagate zIte vastrANi tyAjyAni, athavA kSetrAdiguNAddhimakaNini vAte vAti satyAtmaparitulanArthaM zItaparIkSArthaM ca sAntarottaro bhavet - sAntaramuttaraM - prAvaraNIyaM yasya sa tathA, kvacitmAvRNoti kvacitpArzvavartti bibhartti, zItAzaGkayA nAdyApi parityajati athavA'vamacela ekakalpaparityAgAt dvikalpadhArItyarthaH, athavA zanaiH zanaiH zIte'pagacchati sati dvitIyamapi kalpaM parityajet tata ekazATakaH saMvRtaH, athavA''tyantike zItAbhAve tadapi parityajedato'celo bhavati, asau mukhavastrikArajoharaNamAtropadhiH // kimarthamasAvekaikaM vastraM parityajedityAha lAghaviyaM AgamamANe, tave se abhisamannAgae bhavai ( sU0 213 ) laghorbhAvo lAghavaM lAghavaM vidyate yasyAsau lAghavika (sta) mAtmAnamAgamayan - ApAdayan vastraparityAgaM kuryAt, zarI ropakaraNakarmmaNi vA lAghavamAgamayan vastraparityAgaM kuryAditi / tasya caivambhUtasya kiM syAdityAha - 'se' tasya vastrapa For Personal & Private Use Only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimo08 uddezakA zrIAcA- rityAgaM kurvataH sAdhostapo'bhisamanvAgataM bhavati, kAyaklezasya tapobhedatvAt , uktaM ca-"paMcahiM ThANehiM samaNANaM nirAGgavRttiH ggaMthANaM acelagatte pasatthe bhavati, taMjahA-appA paDilehA 1 vesAsie rUve 2 tave aNumae 3 lAghave pasatthe 4 viule (zI0) iMdiyaniggahe 5" // etacca bhagavatA praveditamiti drshyitumaah||278|| jameyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA savvao savvattAe sammattameva samaa. bhijANijjA (sU0 214) __yadetadbhagavatA-vIravarddhamAnasvAminA praveditaM tadevAbhisametya-jJAtvA 'sarvataH sarvaiH prakAraiH sarvAtmatayA samyaktvameva samatvaM vA-sacelAcelAvasthayostulyatAM 'samabhijAnIyAt' AsevanAparijJayA Aseveteti // yaH punaralpasattvatayA bhagavadupadiSTaM naiva samyag jAnIyAtsa etadadhyavasAyI syAdityAha jassa NaM bhikkhassa evaM bhavai-puTo khala ahamaMsi nAlamahamaMsi sIyaphAsaM ahiyAsittae, se vasumaM savvasamannAgayapannANeNaM appANeNaM kei akaraNayAe AuTTe tavassiNo hataM seyaM jamege vihamAie tatthAvi tassa kAlapariyAe, sevi tattha 1 paJcabhiH kAraNaiH zramaNAnAM nirgranthAnAmacelakatvaM prazastaM bhavati, tadyathA-alpA pratilekhanA 1 vaizvasikaM rUpaM 2 tapo'numataM 3 lAghavaM prazastaM 4 vipula indriyanigrahaH 5. PARAGOSSAUGH SHARE // 278 // For Personal & Private Use Only
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ viaMtikArae, icceyaM vimohAyataNaM hiyaM suhaM khamaM nissesaM ANugAmiyaM tibemi . (sU0 215) // 8-4 // vimokSAdhyayane caturtha uddezakaH // 'Nam' iti vAkyAlaGkAre yasya bhikSormandasaMhananatayA evambhUto'dhyavasAyo bhavati, tadyathA-spRSTaH khalvahamasmi rogAtakaiH zItasparzAdibhirvA rUyAdyupasagairvA, tato mamAsminnavasare zarIravimokSaM kartuM zreyo 'nAlaM' na samartho'hamasmi, 'zItasparza' zItApAditaM duHkhavizeSa bhAvazItasparza vA khyAdhupasargam 'adhyAsayitum' adhisoDhumityato bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanamutsargataH kartuM yuktaM, na ca tasya mamAsminnavasare'vasaro yato me kAlakSepAsahiSNurupasargaH samu-| tthito rogavedanAM vA cirAya soDhuM nAlamato vehAnasaM gArddhapRSThaM vA ApavAdikaM maraNamatra sAmprataM, na punarupasargitastadevAbhyupeyAdityAha-'sa' sAdhuH vasu-dravyaM sa cAtra saMyamaH sa vidyate yasyAsau vasumAn, sarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA kazcidarddhakaTAkSanirIkSaNAdupasargasambhave satyapi tadakaraNatayA A-samantAdvatto-vyavasthita AvRtto, yadivA zItasparzavAtAdijanitaM duHkhavizeSamasahiSNustaccikitsAyA akaraNatayA vasumAn sarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA AvRtto-vyava|sthita iti, sa copasargito vAtAdivedanAM cAsahiSNuH kiM kuryAdityAha-hurhetau yasmAccirAya vAtAdivedanAM soDhumasahiSNuH, yadivA yasmAt sImantinI upasargayitumupasthitA viSabhakSaNodvandhanADupanyAsenApi na muJcati tatastapasvinaH prabhUtatarakAlanAnAvidhopAyopArjitatapodhanasya tadaiva zreyo yadaikaH kazcinnijaiH sapatnIko'pavarake pravezitaH ArUDhapraNa Jan Education Interamera For Personal & Private Use Only
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSON zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 279 // yapreyasImArthitastannirgamopAyamalabhamAna AtmodvandhanAya vihAyogamanaM tadA''dadyAdviSaM vA bhakSayet patanaM vA kuryAda | vimo08 dIrghakAlaM vA zItasparzAdikamasahiSNuH sudarzanavat prANAn jahyAt / nanu ca vehAnasAdikaM bAlamaraNamuktaM, taccAnAya, uddezakA4 tatkathaM tasyAbhyupagamaH, tathA cAgamaH-"icceeNaM bAlamaraNeNaM maramANe jIve aNaMtehiM neraiyabhavaggahaNehiM appANaM saMjoei jAva aNAiyaM ca NaM aNavayaggaM cAurataM saMsArakaMtAraM bhujo bhujo pariyaTTaItti, atrocyate, naiSa doSo'trAsmAkamArhatAnAM, naikAntataH kiJcitpratiSiddhamabhyupagataM vA maithunamekaM vihAya, api tu dravyakSetrakAlabhAvAnAzritya tadeva pratiSidhyate tadeva cAbhyupagamyate, utsargo'pyaguNAyApavAdo'pi guNAya kAlajJasya sAdhoriti, etadarzayitumAha-dIrghakAlaM saMya|mapratipAlanaM vidhAya saMlekhanAvidhinA kAlaparyAyeNa bhaktaparijJAdimaraNaM guNAyeti, evaMvidhe tvavasare tatrApi vehAnasagA praSThAdimaraNe api kAlaparyAya eva, yadvatkAlaparyAyamaraNaM guNAya evaM vehAnasAdikamapItyarthaH, bahunA'pi kAlaparyAyeNa || yAvanmAtraM karmAsau kSapayati tadasAvalpenApi kAlena karmakSayamavApnotIti darzayati-'so'pi' vehAnasAdevidhAtA, na kevalamAnupUrvyA bhaktaparijJAdeH kartetyapizabdArthaH, 'tatra' tasmin vehAnasAdimaraNe 'viaMtikArae'tti vishessennaantiy'ntiH| |-antakriyA tasyAH kArako vyantikArakaH, tasya hi tasminnavasare tadvehAnasAdikamautsargikameva maraNaM, yato'nenApyApavAdikena maraNenAnantAH siddhAH setsyanti ca, upasaJjihIrgharAha-ityetat' pUrvoktaM vehAnasAdimaraNaM vigatamohAnAmAyatanam-AzrayaH karttavyatayA tathA hitam apAyaparihAratayA tathA sukhaM janmAntare'pi sukhahetutvAt tathA 'kSama' yuktaM // 279 // 1 ityetena bAlamaraNena mriyamANo jIvo'nantai rayikabhavagrahaNairAtmAnaM saMyojayati yAvadanAdikaM cAnavadanaM cAturantaM saMsArakAntAraM bhUyo bhUyaH parivartate. / For Personal & Private Use Only
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAptakAlatvAt tathA niHzreyasaM karmakSayahetutvAt tathA 'AnugAmika' tadarjitapuNyAnugamanAt, itibravImizabdau pUrvavad / vimokSAdhyayanasya caturthoddezakaH samAptaH // uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarodezake bAlamaraNaM gArddhapRSThAdikamupanyastam , iha tu tadviparyastaM glAnabhAvopagatena bhikSuNA bhaktaparijJAkhyaM maraNamabhyupagantavyamityetatpratipAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram je bhikkhU dohiM vatthehiM parivusie pAyataiehiM tassa NaM no evaM bhavai-taiyaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijjAiM vatthAI jAijjA jAva evaM khu tassa bhikkhussa sAmaggiyaM, aha puNa evaM jANijjA-uvAikate khalu hemante gimhe paDivaNNe, ahAparijunnAI vatthAI paridRvijjA, ahAparijunnAiM pariTThavittA aduvA saMtaruttare aduvA omacele aduvA egasADe aduvA acele lAghaviyaM AgamamANe tave se abhisamannAgae bhavai jameyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA savao savvattAe sammattameva sa dain Educati o nal For Personal & Private Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) vimo00 uddezaka.5 // 28 // mabhijANiyA, jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-puTTho abalo ahamasi nAlamahamaMsi gihatarasaMkamaNaM bhikkhAyariyaM gamaNAe, se evaM vayaMtassa paro abhihaDaM asaNaM vA 4 AhaTu dalaijjA, se puvvAmeva AloijjA-AusaMto! no khalu me kappai abhihaDaM asaNaM 4 bhuttae vA pAyae vA anne vA eyappagAre (sU0 216) tatra vikalpaparyuSitaH sthavirakalpiko jinakalpiko vA syAt, kalpadvayaparyuSitastu niyamAjjinakalpikaparihAravizuddhikayathAlandikapratimApratipannAnAmanyatamaH, asmin sUtre'padiSTo yo bhikSurjinakalpikAdirdhAbhyAM vastrAbhyAM paryuSito vastrazabdasya sAmAnyavAcitvAdekaH kSaumiko'para auNika ityAbhyAM kalpAbhyAM paryuSitaH-saMyame vyavasthitaH, kimbhUtAbhyAM kalpAbhyAM?-pAtratRtIyAbhyAM paryuSita ityAdyanantaroddezakavanneyaM yAvat 'nAlamahamaMsi'tti spRSTo'haM vAtAdibhI rogaiH 'abalaH asamarthaH 'nAlaM' na samartho'smi gRhAdvahAntaraM saGkamituM, tathA bhikSArtha caraNaM cayoM bhikSAcayoM tadgamanAya 'nAlaM' na samartha iti, tamevambhUtaM bhikSumupalabhya syAdvahastha evambhUtAmAtmIyAmavasthAM vadataH sAdhoravadato'pi paro gRhasthAdiranukampAbhaktirasAhRdayo'bhihRtaM-jIvopamardanivRttaM, kiM tad-azanaM pAnaM khAdimaM svAdimaM cetyArAdAhRtya tasmai sAdhave 'dalaeja'tti dadyAditi / tena ca glAnenApi sAdhunA sUtrArthamanusaratA jIvitaniSpipAsunA'vazyaM marttavyamityadhyavasAyinA kiM vidheyamityAha-sa jinakalpikAdInAM caturNAmapyanyatamaH pUrvameva-AdAveva 'Alocayet' vicArayet , katare Jain Education Internal oral For Personal & Private Use Only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ NodgamAdinA doSeNa duSTametat ?, tatrAbhyAhRtamiti jJAtvA'bhyAhRtaM ca pratiSedhayet, tadyathA - AyuSman gRhapate ! na khalvetanmamAbhihRtamabhyAhRtaM ca kalpate azanaM bhoktuM pAnaM pAtumanyadvaitatprakAra mAdhA kamrmmAdidoSaduSTaM na kalpate, ityevaM taM gRhapatiM dAnA yodyatamAjJApayediti pAThAntaraM vA "taM bhikkhu kei gAhAvaI uvasaMkamittu bUyA - AusaMto samaNA ! ahannaM tava aTThAe asaNaM vA 4 abhihaDaM dalAmi, se puvvAmeva jANejjA - AusaMto gAhAvaI ! jannaM tumaM mama aTThAe asaNaM vA 4 abhihaDaM cetesi, No ya khalu me kappai eyappagAraM asaNaM vA 4 bhottae vA pAyae vA, anne vA tahappagAre"tti, kaNThyaM, tadevaM pratiSiddho'pi zrAvakasaMjJiprakRtibhadrakamithyAdRSTInAmanyatama evaM cintayet tadyathA - eSa tAvat glAno na zaknoti bhikSAmaTituM na cAparaM kaJcana bravIti tadasmai pratiSiddho'pyahaM kenacicchadmanA dAsyAmItyevamabhisandhAyAhArAdikaM Dhaukayati, tatsAdhuraneSaNIyamitikRtvA pratiSedhayet // kiM ca jassa NaM bhikkhussa ayaM pagappe - ahaM ca khalu paDinnatto apannittehiM gilANo agilANehiM abhikakha sAhammiehiM kIramANaM veyAvaDiyaM sAijjissAmi, ahaM vAvi khalu appannitto pannittassa agilANo gilANassa abhikakha sAhammiyassa kujjA Parasi karaNAe Ahaddu parinnaM aNukkhissAmi AhaDaM ca sAijjissAmi 1, AparinaM ANakkhissAmi AhaDaM ca no sAijissAmi 2, Ahaddu parinnaM no ANa For Personal & Private Use Only
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) vimo08 uddezakaH5 // 28 // kkhissAmi AhaDaM ca sAijjissAmi 3, Aha9 parinnaM no ANakkhissAmi AhaDaM ca no sAijissAmi 4 evaM se ahAkiTTiyameva dhammaM samabhijANamANe saMte virae susamAhiyalese tatthAvi tassa kAlapariyAe se tattha viaMtikArae, icceyaM vimohAyayaNaM hiyaM suhaM khamaM nissesaM ANugAmiyaM tibemi (sU0 217) 8-5 / vimokSAdhya yane paJcama uddeshkH|| __ 'Nam' iti vAkyAlaGkAre yasya bhikSoH parihAravizuddhikasya yathAlandikasya vA'yaM-vakSyamANaH 'prakalpaH' AcAro bha vati, tadyathA-ahaM ca khalu 'caH' samuccaye 'khaluH' vAkyAlaGkAre ahaM kriyamANaM vaiyAvRttyamaparaiH 'svAdayiSyAmi' abhilavA SiSyAmi, kimbhUto'haM?-pratijJapto-vaiyAvRttyakaraNAyAparairuktaH-abhihito yathA tava vayaM vaiyAvRttyaM yathocitaM kurma iti, kimbhUtaiH paraiH-apratijJaptaiH-anukkaiH, kimbhUto'haM-glAno-vikRSTatapasA karttavyatA'zakto vAtAdikSobheNa vA glAna iti, kimbhUtairaparaiH-aglAnaiH-ucitakarttavyasahiSNubhiH, tatra parihAravizuddhikasyAnupArihArikaH karoti kalpasthito vA paro, yadi punaste'pi glAnAstato'nye na kurvanti, evaM yathAlandikasyApIti, kevalaM tasya sthavirA api kurvantIti darzayati-nirjarAm 'abhikAkSya' uddizya 'sAdhammikaiH' sadRzakalpikairekakalpasthairaparasAdhubhirvA kriyamANaM vaiyAvRttyamahaM 'svAdayiSyAmi' abhikAjayiSyAmi yasyAyaM bhikSoH prakalpaH-AcAraH syAt sa tamAcAramanupAlayana bhaktaparijJayA'pi // 281 // Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Education jIvitaM jahyAt, na punarAcArakhaNDanaM kuryAditi bhAvArthaH / tadevamanyena sAdhammikeNa vaiyAvRttyaM kriyamANamanujJAtaM, sAmprataM sa evAparasya kuryAditi darzayitumAha - 'caH' samuccaye apizabdaH punaH zabdArthe, sa ca pUrvasmAdvizeSadarzanArthaH, 'khaluH' vAkyAlaGkAre, ahaM ca punarapratijJaptaH - anabhihitaH pratijJaptasya - vaiyAvRttyakaraNAyAbhihitasya aglAno glAnasya nirjarAmabhikAGkSya sAdhammikasya vaiyAvRttyaM kuryA, kimartha ? - 'karaNAya' tadupakaraNAya tadupakArAyetyarthaH, tadevaM pratijJAM parigRhyApi bhaktaparijJayA prANAn jahyAt na punaH pratijJAmiti sUtrabhAvArthaH / idAnIM pratijJAvizeSadvAreNa caturbhaGgikAmAha - ekaH kazcidevambhUtAM pratijJAM gRhNAti tadyathA - glAnasyAparasya sAdharmikasyAhArAdikamanveSayiSyAmi, aparaM ca vaiyAvRttyaM yathocitaM kariSyAmi, tathA'pareNa ca sAdharmikeNAhRtamAnItamAhArAdikaM svAdayiSyAmi - upabhokSye, evambhUtAM pratijJAmAhRtya-gRhItvA vaiyAvRttyaM kuryAditi 1 tathA'para AhRtya - pratijJAM gRhItvA yathA'paranimittamanvIkSiSye AhArAdikamAhRtaM cApareNa na svAdayiSyAmIti 2, tathA'para AhRtya pratijJAmevambhUtAM tadyathA-nAparanimittamanvIkSiSyAmyAhArAdikamAhRtaM cAnyena svAdayiSyAmIti 3, tathA'para AhRtya pratijJAmevambhUtAM tadyathA-nAnvIkSiSye'paranimittamAhArAdikaM nApyAhRtamanyena svAdayiSyAmIti 4, evambhUtAM ca nAnAprakArAM pratijJAM gRhItvA kutazcid glAyamAno'pi jIvitaparityAgaM kuryAt, na punaH pratijJAlopamiti / amumevArthamupasaMhAradvAreNa darzayitumAha - 'evam' uktavidhinA 'sa' bhikSurakhagatatattvaH zarIrAdiniSpipAsuH yathAkIrttitameva dharmmam uktasvarUpaM samyagabhijAnan - AsevanAparijJayA AsevamAnaH, tathA lAghavikamAgamayannityAdi yaccaturthoddezake'bhihitaM tadatra vAcyamiti, tathA 'zAntaH' kaSAyopazamAcchrAnto vA a Anal For Personal & Private Use Only
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ d- 4 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) vimo08 uddezakA5 nAdisaMsAraparyaTanAd virataH sAvadyAnuSThAnAt zobhanAH samAhRtA-gRhItA lezyAH-antaHkaraNavRttayastaijasIprabhRtayo vA yena sa susamAhRtalezyaH, evambhUtaH san pUrvagRhItapratijJApAlanAsamarthoM glAnabhAvopagatastapasA rogAtaDkena vA pratijJAlopamakurvan zarIraparityAgAya bhaktapratyAkhyAnaM kuryAt, 'tatrApi' bhaktaparijJAyAmapi 'tasya' kAlaparyAyeNAnAgatAyAmapi kAlaparyAya eva niSpAditaziSyasya saMlikhitadehasya yaH kAlaparyAyo-mRtyoravasaro'trApi glAnAvasare'sAveva kAlaparyAya iti, karmanirjarAyA ubhayatra samAnatvAt , sa bhikSustatra-AlAnatayA'nazanavidhAne vyantikArakaH-karmakSayavidhAyIti / uddezakArthamupasaJjihIrSurAha-sarva pUrvavad / vimokSAdhyayanasya paJcamoddezakaH prismaaptH|| // 282 // BORRRRRRRRRING uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSTha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake glAnatayA bhaktapratyAkhyAnamuktam , iha dhRtisaMhananAdibalopeta ekatvabhAvanAM bhAvayanniGgitamaraNaM kuryAdityetatpratipAdyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyodezakasyAdau sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam je bhikkhU egeNa vattheNa parisie pAyabiIeNa, tassa NaM no evaM bhavai-biiyaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijaM vatthaM jAijA ahApariggahiyaM vatthaM dhArijA jAva gimhe // 282 // Jan Education Internal For Personal & Private Use Only
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDivanne ahAparijunnaM vatthaM paridRvijA 2 ttA aduvA egasADe aduvA acele lAgha viyaM AgamamANe jAva sammattameva samabhijANIyA (sU0 218) gatArtha // tasya ca bhikSorabhigrahavizeSAt sapAtramekaM vastraM dhArayataH parikammitamaterlaghukarmatayA ekatvabhAvanA'dhyavasAyaH syAditi darzayitumAha jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ege ahamaMsi na me atthi koina yAhamavi kassavi, evaM se egAgiNameva appANaM samabhijANijjA, lAghaviyaM AgamamANe tave se abhi samannAgae bhavai jAva samabhijANiyA (sU0 219) 'Nam' iti vAkyAlaGkAre, yasya bhikSoH 'eva'miti vakSyamANaM bhavati, (tadyathA-eko'hamasmi saMsAre paryaTato na me pAramArthika upakArakartRtvena dvitIyo'sti, na cAhamanyasya duHkhApanayanataH kasyacid dvitIya iti, svakRtakarmaphalezvaratvAtprANinAM, evamasau sAdhurekAkinamevAtmAnam-antarAtmAnaM samyagabhijAnIyAt, nAsyAtmano narakAdiduHkhatrANatayA zaraNyo dvitIyo'stItyevaM saMdadhAno yadyadrogAdikamupatApakAraNamApadyate tattadaparazaraNanirapekSo mayaivaitatkRtaM mayaiva soDhavyamityetadadhyavasAyI smygdhishte| kuta etadadhisahata ityata Aha-lAghaviyamityAdi, caturthoddezakavadgatArtha, yAvat 'sammattameva samabhi jANiya'tti // iha dvitIyoddezake udgamosAdanaiSaNA pratipAditA, tadyathA-'AusaMto samaNA! ahaM khalu A. sU. 48 For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) vimo08 uddezakaH6 // 283 // RAHARSAREER tava aThAe asaNaM vA 4 vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA pANAI bhUyAI jIvAI sattAI samAraMbha samuhissa kIyaM pAmiccaM acchejaM aNisiha AhaTTa ceemi' ityAdinA grantheneti, tathA'nantaroddezake grahaNaiSaNA pratipAditA, "siyA ya se evaM vayaMtassavi paro abhihaDaM asaNaM vA 4 Aha1 dalaejjA" ityAdinA granthena, tato grAsaiSaNA'vaziSyate, atastatpratipAdanAyAha se bhikkhU vA bhikkhuNI vA asaNaM vA 4 AhAremANe no vAmAo haNuyAo dAhiNaM haNuyaM saMcArijA AsAemANe, dAhiNAo vAmaM haNuyaM no saMcArijA AsAemANe, se aNAsAyamANe lAghaviyaM AgamamANe tave se abhisamannAgae bhavai, jameyaM bhagavayA paveiyaM tamevaM abhisamiccA savvao savvattAe sammattameva a(sama)bhi jANiyA (sU0 220) 'sa' pUrvavyAvarNito "bhikSuH' sAdhuH sAdhvI vA azanAdikamAhAramudgamotpAdanaiSaNAzuddhaM pratyutpannaM grahaNaiSaNAzuddhaM ca gRhItaM sadaGgAritAbhidhUmitavarjamAhArayet, (tayozcAGgAritAbhidhUmitayo rAgadveSau nimittaM, tayorapi sarasanIrasopalabdhiH, kAraNAbhAve ca kAryAbhAva itikRtvA rasopalabdhinimittaparihAraM darzayati-sa bhikSurAhAramAhArayanno vAmato hanuto da|kSiNAM hanuM rasopalabdhaye saJcArayedAsvAdayannazanAdikaM, nApi dakSiNato vAmAM saJcArayedAsvAdayan , tatsaJcArAsvAdanena // 283 // For Personal & Private Use Only
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi rasopalabdhau rAgadveSanimitte aGgAritatvAbhidhUmitatve syAtAmato yatkiJcidapyAsvAdanIyaM nAsvAdayet, pAThAntaraM vA 'ADhAyamANe' AdaravAnAhAre mUcchito gRddho na saJcArayediti, hanvantarasaGkamavadanyatrApi nAsvAdayediti darzayati-sa hyAhAraM caturvidhamapyAhArayan rAgadveSau pariharannAsvAdayediti, tathA kutazcinnimittAddhanvantaraM saJcArayannapyanAkhAdayan snycaaryediti| kimiti yata Aha-AhAralAghavamAgamayan-ApAdayan no AsvAdayedityAsvAdaniSedhena cAntaprAntAhArAbhyu pagamo'bhihito bhavati, evaM ca tapaH 'se' tasya bhikSorabhisamanvAgataM bhavatItyAdi gatArtha yAvat 'sammattameva samabhijA6 Niya'tti // tasya cAntaprAntAzitayA'pacitamAMsazoNitasya jaradasthisantataH kriyA'vasIdatkAyaceSTasya zarIraparityAgabuddhiH syAdityAha jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-se gilAmi ca khalu ahaM imaMmi samae imaM sarIragaM aNupuvveNa parivahittae, se aNupuvveNaM AhAraM saMvahijjA, aNupuvveNaM AhAraM saMvaTTittA kasAe payaNue kiccA samAhiyacce phalagAvayaTThI uTThAya bhikkhU abhini vuDacce (sU0 221) 'Nam' iti vAkyAlaGkAre yasyaikatvabhAvanAbhAvitasya bhikSorAhAropakaraNalAghavaM gatasya 'eva'miti vakSyamANo'bhiprAyo bhavati, 'se' iti tacchabdArthe tacchabdo'pi vAkyopanyAsArthe, 'caH' zabdasamuccaye 'khaluH' avadhAraNe, ahaM cAsmin 'samaye' For Personal & Private Use Only
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimo08 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 284 // avasare saMyamAvasare glAyAmi glAnimeva gato rUkSAhAratayA tatsamutthena vA rogeNa pIDito'to na zaknomi rUkSatapobhirabhiniSTaptaM zarIrakamAnupUA-yatheSTakAlAvazyakakriyArUpayA parivoDhuM-nAlamahaM kriyAsu vyApArayitum , asminnavasare idaM pratikSaNaM zIryamANatvAccharIrakamiti matvA sa bhikSurAnupUrvyA-caturthaSaSThAcAmlAdikayA AhAraM 'saMvartayet' saMkSipet uddezakA |na punarvAdazasaMvatsarasaMlekhanA''nupUrvIha gRhyate, glAnasya tAvanmAtrakAlasthiterabhAvAd , atastatkAlayogyayA''nupUrvyA| 5 dravyasaMlekhanArthamAhAraM nirndhyaaditi| dravyasaMlekhanayA saMlikhya ca yadaparaM kuryAttadAha-SaSThASTamadazamadvAdazAdikayA''nupUrvyA''hAraM saMvartya kaSAyAn pratanUn kRtvA sarvakAlaM hi kaSAyatAnavaM vidheyaM vizeSatastu saMlekhanAvasare ityatastAn pratanUna kRtvA samyagAhitA-vyavasthApitA arcA-zarIraM yena sa samAhitArcaH, niyamitakAyavyApAra ityarthaH, yadivA arcAlezyA samyagAhitA-janitA lezyA yena sa samAhitArcaH, ativizuddhAdhyavasAya ityarthaH, yadivA'rcA-krodhAdyadhyavasAyAtmikA jvAlA samAhitA-upazamitA'rcA yena sa tathA, 'phalaM' karmakSayarUpaM tadeva phalakaM tenApadi-saMsArabhramaNarUpAyAmarthaH-prayojanaM phalakApadarthaH sa vidyate yasyAsau phalakApadarthI, yadivA phalakavadvAsyAdibhirubhayato bAhyato'bhyantaratazcAvakRSTaH phalakAvakRSTa ityevaM vigRhyApatvAt 'phalagAvayahI' ityuktaM, yadivA takSyamANo'pi durvacanavAsyAdibhiH kapAyAbhAvatayA phalakavadavatiSThate tacchIlazceti phalakAvasthAyI, vAsIcandanakalpa ityarthaH, sa evambhUtaH pratidinaM sAkArabhaktapratyAkhyAyI balavati rogAvege utthAya-abhyudyatamaraNodyama vidhAyAbhinivRttArcaH-zarIrasantAparahito dhRtisaM- // 284 // hananAdyupato mahApuruSAcIrNamArgAnuvidhAyIGgitamaraNaM kuryAt // kathaM kuryAdityAha For Personal & Private Use Only
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jain Educatio aNupavisittA gAmaM vA nagaraM vA kheDaM vA kabbarDa vA maDaMbaM vA paTTaNaM vA doNamuhaM vA AgaraM vA AsamaM vA sannivesaM vA negamaM vA rAyahANiM vA taNAI jAijjA taNAI jAittA se tamAyAe egaMtamavakkamijjA, egaMtamavakkamittA appaMDe appapANe appabIe appaharie appose appodae apputiMgapaNagadagamaTTiyamakkaDAsaMtANae pi lehiya 2 pamajiya 2 taNAI saMtharijjA, taNAIM saMtharittA itthavi samae ittariyaM kujjA, taM saccaM saccavAI oe tinne chinnakahaMkahe AIyaTThe aNAIe ciccANa bheuraM kAyaM saMvihUya virUvarUve parIsahovasagge assi vissaMbhaNayAe bheravamaNucinne sthAvi tassa kAlapariyAe jAva aNugAmiyaM tibemi ( sU0 222 ) 8-6 // vimokSAdhyayane SaSTha uddezakaH // 8 // grasati buddhyAdIn guNAniti gamyo vA'STAdazAnAM karANAmiti grAmaH, sarvatra vAzabdaH pakSAntaradarzanArthaH, nAtra karo vidyata iti nakaraM, pAMzuprAkArabaddhaM kheTaM, kSullakaprAkAraveSTitaM karbaTaM, arddhatRtIyagavyUtAntargrAmarahitaM maDambaM pattanaM For Personal & Private Use Only
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 285 // tu dvidhA-jalapattanaM sthalapattanaM ca, jalapattanaM yathA kAnanadvIpaH, sthalapattanaM yathA mathurA, 'droNamukhaM' jalasthalanirgama- vimo08 pravezaM yathA bharukacchaM tAmaliptI vA, Akaro' hiraNyAkarAdiH, 'AzramaH' tApasAvasathopalakSita AzrayaH, 'sanniveza' yAtrAsamAgatajanAvAso janasamAgamo vA 'naigamaH' prabhUtataravaNigvargAvAsaH 'rAjadhAnI' rAjAdhiSThAnaM rAjJaH pIThikAsthAnami | uddezakaH6 tyarthaH, eteSvetAni vA pravizya tRNAni yAceta, tataH kimityAha-saMstArakAya prAsukAni darbhavIraNAdikAni kvacidrAmAdau tRNasvAminamazuSirANi tRNAni yAcitvA sa tAnyAdAyaikAnte-giriguhAdAvapakrAmed-gacchedekAntaM-raho'pakramya ca prAsukaM mahAsthaNDilaM pratyupekSate, kimbhUtaM taddarzayati-alpAnyaNDAni kITikAdInAM yatra tadalpANDaM tasmin , alpazabdo'trAbhAve varttate, aNDakarahita ityarthaH, tathA'lpAH prANino-dvIndriyAdayo yasmin tattathA, tathA alpAni bIjAni nIvArazyAmAkAdInAM yatra tattathA, tathA alpAni haritAni-dUrvApravAlAdIni yatra tattathA, tathA'lpAvazyAye-adhastanoparitanAvazyAyavipnuvarjite, tathA'lpodake-bhaumAntarikSodakarahite, tathottiGgapanakodakamRttikAmarkaTasantAnarahite, tatrottigaH-pipI|likAsantAnakaH panako-bhUmyAdAvullivizeSaH udakamRttikA-acirApkAyAkRtA mRttikA markeTasantAnako-lUtAtantu-da jAlaM, tadevambhUte mahAsthaNDile tRNAni saMstaret , kiM kRtvA?-tat sthaNDilaM cakSuSA pratyupekSya 2, vIpsayA bhRzabhAvamAha, evaM rajoharaNAdinA pramRjya 2, atrApi vIpsayA bhRzArthatA sUcitA, saMstIrya ca tRNAnyuccAraprasravaNabhUmi ca pratyupekSya pUrvo-18 bhimukhasaMstArakagataH karatalalalATasparzidhRtarajoharaNaH kRtasiddhanamaskAraH AvartitapazcanamaskAro'trApi samaye apiza- // 285 // bdAdanyatra vA samaye 'itvara'miti pAdapoMpagamanApekSayA niyatadezapracArAbhyupagamAdiGgitamaraNamucyate, na tu punaritvaraM For Personal & Private Use Only
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ | sAkAraM pratyAkhyAnaM, sAkArapratyAkhyAnasyAnyasminnapi kAle jinakalpikAderasambhavAt kiM punaryAvatkathika bhaktapratyAkhyAnAvasara iti, itvaraM hi rogAturaH zrAvako vidhatte, tadyathA - yadyahamasmAdrogAt paJcaSairahobhirmuktaH syAM tato bhokSye, nAnyathetyAdi, tadevamitvaram - iGgitamaraNaM dhRtisaMhananAdibalopetaH svakRtatvagvarttanAdikriyo yAvajjIvaM caturvidhAhAraniyamaM kuryAditi, uktaM ca - "paccekkhara AhAraM caubvihaM Niyamao gurusamIve / iMgiyadesaMmi tahA ciThThapi hu niyamao kui // 1 // ubvattai pariattara kAigamAI'vi appaNA kuNai / savvamiha appaNaci Na annajogeNa dhitibalio // 2 // " tacceGgitamaraNaM kimbhUtaM kimbhUtazca pratipadyata ityAha- 'tad' iGgitamaraNaM sadbhayo hitaM satyaM, sugatigamanAvi| saMvAdanAtsarvajJopadezAcca satyaM tathyaM, tathA svato'pi satyaM vadituM zIlamasyeti satyavAdI, yAvajjIvaM yathoktAnuSThAnAdyathA''ropitapratijJAbhAranirvahaNAdityarthaH, tathA 'ojaH' rAgadveSarahitaH, tathA 'tIrNaH' saMsArasAgaraM, bhAvini bhUtavadupacA rAtIrNavatIrNa ityarthaH, tathA 'chinnA' apanItA 'kathaM' kathamapi yA 'kathA' rAgakathAdikA vikathArUpA yena sa chinnakathaMkathaH, yadivA kathamahamiGgitamaraNapratijJAM nirvahiSye ityevaMrUpA yA kathA sA chinnA yena sa chinnakathaM kathaH, duSka| rAnuSThAnavidhAyI hi kathaMkathI bhavati, sa tu punarmahApuruSatayA na vyAkulatAmiyAditi, tathA A - samantAdatIva itA - | jJAtA paricchinnA jIvAdayo'rthA yena so'yamAtItArthaH AdattArtho vA yadivA'tItAH - sAmastyenAtikrAntAH arthAH - 1 pratyAkhyAti AhAraM caturvidhaM niyamAd gurusmiipe| iGgitadeze tathA ceSTAmapi niyamataH karoti // 1 // udvartate parivartate kAyikyAdyapi AtmanA karoti / sarvamihAtmanaiva nAnyayogena dhRtivalikaH // 2 // For Personal & Private Use Only
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- prayojanAni yasya sa tathA, uparatavyApAra ityarthaH, tathA A-samantAdatIva ito-gato'nAdyanante saMsAre AtItaH na vimo08 rAGgavRttiH AtItaH anAtItaH, anAdatto vA saMsAro yena sa tathA, saMsArArNavapAragAmItyarthaH, sa evambhUta iGgitamaraNaM pratipadyate, uddezakA (zI0) || vidhinA 'tyaktvA' projjhya svayameva bhidyate iti bhiduraM-pratikSaNavizarAruM 'kArya' karmavazAgrahItamaudArikaM zarIraM tyaktvA, tathA 'saMvidhUya' parISahopasargAn pramathya 'virUparUpAn' nAnAprakArAn sor3hA 'asmin' sarvajJapraNIta Agame 'vinmbh||286|| NatayA vizvAsAspade taduktArthAvisaMvAdAdhyavasAyena bhairavaM bhayAnakamanuSThAnaM klIbairduradhyavasamiGgitamaraNAkhyamanucIrNavAn| anuSThitavAniti, tacca tena yadyapi rogAturatayA vyadhAyi tathApi tatkAlaparyAyAgatatulyaphalamiti darzayitumAha-'ta-15 trApi' rogapIDA''hiteGgitamaraNAbhyupagame'pi, na kevalaM kAlaparyAyeNetyapizabdArthaH, 'tasya' kAlajJasya bhikSorasAveva kAlaparyAyaH, karmakSayasyobhayatra samAnatvAditi, Aha ca-'sevi tattha viyaMtikArae' ityAdi pUrvavadgatArtham , itibravImizabdAvapi kSuNNArthAviti vimokSAdhyayanasya SaSThoddezakaH smaaptH|| | uktaH SaSThoddezakaH, sAmprataM saptamavyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake ekatvabhAvanAbhAvitasya dhRtisaMhananAdyupetasyeGgitamaraNamabhihitam , iha tu saivaikatvabhAvanA pratimAbhiniSpAdyata itikRtvA'tastAH pratipAdyante, tathA viziSTatarasaMhananopetazca pAdapopagamanamapi vidadhyAdityetaccetyanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram // 286 // je bhikkhU acele parisie tassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-cAemi ahaM taNaphAsaM Jain EducatiUNIL For Personal & Private Use Only MinMubinelibrary.org
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiyAsittae sIyaphAsaM ahiyAsittae teuphAsaM ahiyAsittae daMsamasagaphAsaM ahiyAsittae egayare annatare virUvarUve phAse ahiyAsittae, hiripaDicchAyaNaM ca'haM no saMcAemi ahiAsittae , evaM se kappei kaDibaMdhaNaM dhArittae // (sU0 223) yo bhikSuH pratimApratipanno'bhigrahavizeSAdacelo-digvAsAH 'paryuSitaH' saMyame vyavasthito 'Nam' iti vAkyAlaGkAre |'tasya' bhikSoH 'eva'miti vakSyamANo'bhiprAyo bhavati, tadyathA-zaknomyahaM tRNasparzamapi soDhuM dhRtisaMhananAdyupetasya vairAgyabhAvanAbhAvitAntaHkaraNasyAgamena pratyakSIkRtanArakatiryagvedanA'nubhavasya na me tRNasparzI mahati phalavizeSe'bhyudyatasya kiJcit pratibhAsate, tathA zItoSNadaMzamazakasparzamadhisodumiti, tathA ekatarAn anyatarAMzcAnukUlapratyanIkAn | virUparUpAn 'sparzAn' duHkhavizeSAnadhyAsayituM-sodumiti, kiM tvahaM hI-lajjA tayA guhyapradezasya pracchAdanaM hrIpracchAdanaM, taccAhaM tyaktuM na zaknomi, etacca prakRtilajAlukatayA sAdhanavikRtarUpatayA vA syAt, evamebhiH kAraNaiH 'se' tasya 'kalpate' yujyate 'kaTibandhana' colapaTTakaM kartuM, sa ca vistareNa caturaGgalAdhiko hasto dairyeNa kaTipramANa iti gaNanApramANenaikaH, punaretAni kAraNAni na syuH tato'cela eva parAkrameta, acelatayA zItAdisparza samyagadhisaheteti // etatna-18 tipAdayitumAha aduvA tattha parakamaMtaM bhujo acelaM taNaphAsA phusanti sIyaphAsA phusanti teuphAsA For Personal & Private Use Only
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimo08 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH7 // 287 // phusanti daMsamasagaphAsA phusanti egayare annayare virUvarUve phAse ahiyAsei, cele lAghaviyaM AgamamANe jAva samabhijANiyA (sU0 224) sa evaM kAraNasadbhAve sati vastraM vibhRyAdathavA naivAsau jihveti, tato'cela eva parAkrameta, taM ca tatra saMyame'celaM | parAkramamANaM bhUyaH-punastRNasparzAH spRzanti-upatApayanti, tathA zItoSNadaMzamazakasparzAH spRzantIti, tathaikatarAnanyatarAMzca virUparUpAn sparzAnudInadhisahate asAvacelo'celalAghavamAgamayannityAdi gatArtha yAvat 'sammattameva samabhijANiya'tti // kiM ca-pratimApratipanna eva viziSTamabhigrahaM gRhNIyAt , tadyathA-ahamanyeSAM pratimApratipannAnAmeva kiJciddAsyAmi, tebhyo vA grahISyAmItyevamAkAraM caturbhaGgikayA'bhigrahavizeSamAha jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaM ca khalu annesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 AhaGa dalaissAmi AhaDaM ca sAijjissAmi 1 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaM ca khalu annesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 Aha9 dalaissAmi AhaDaM ca no sAissAmi 2 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaM ca khalu asaNaM vA 4 Aha9 no dalaissAmi AhaDaM ca sAijjissAmi 3 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaM ca khalu annesiM // 287 // Jan Education International For Personal & Private Use Only 4mjainelibrary.org
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikkhUNaM asaNaM vA 4 Ahahu no dalaissAmi AhaDaM ca no sAijissAmi 1, ahaM ca khalu teNa ahAiritteNa ahesaNijjeNa ahApariggahieNaM asaNeNa vA 4 abhikala sAhammiyassa kujA veyAvaDiyaM karaNAe, ahaM vAvi teNa ahAiritteNa ahesaNijjeNa ahApariggahieNaM asaNeNa vA pANeNa vA 4 abhikala sAhammiehiM kIramANaM veyAvaDiyaM sAijissAmi lAghaviyaM AgamamANe jAva sammattameva samabhi jANiyA (sU0 225) etacca pUrva vyAkhyAtameva, kevalamiha saMskRtenocyate-yasya bhikSorevaM bhavati-vakSyamANam , tadyathA-ahaM ca khalvanyebhyo-I || bhikSubhyo'zanAdikamAhRtya dAsyAmyaparAhRtaM ca svAdayiSyAmItyeko bhaGgakaH 1, tathA yasya bhikSorevaM bhavati, tadyathA-ahaM ca khalvanyebhyo'zanAdikamAhRtya dAsyAmyaparAhRtaM ca no svAdayiSyAmIti dvitIyaH 2 yasya bhikSorevaM bhavati, tadyathAahaM ca khalvanyebhyo'zanAdikamAhRtya no dAsyAmyaparAhRtaM ca svAdayiSyAmIti tRtIyaH 3 tathA yasya bhikSorevaM bhavati, tadyathA-ahaM ca khalvanyebhyo bhikSubhyo'zanAdikamAhRtya no dAsyAmyaparAhRtaM ca no svAdayiSyAmIti caturthaH 4 / ityevaM caturNAmabhigrahANAmanyataramabhigrahaM gRhNIyAt, athavA eteSAmevAdyAnAM trayANAM bhaGgAnAmekapadenaiva kazcidabhigrahaM gRhNI CASSESCRIGARRORRECORRECRC For Personal & Private Use Only mjanelibrary.org
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 288 // yAditi darzayitumAha-yasya bhikSorevaMbhUto'bhigrahavizeSo bhavati, tadyathA-ahaM ca khalu tena yathA'tiriktena-Atmapari-1 vimo08 bhogAdhikena yathaiSaNIyena yatteSAM pratimApratipannAnAmeSaNIyamuktam , tadyathA-paJcasu prAbhRtikAsu agrahaH dvayorabhigrahaH uddezaka tathA yathAparigRhItenAtmArtha svIkRtenAzanAdinA nirjarAmabhikAGkSaya sAdharmikasya vaiyAvRtyaM kuryAd, yadyapi te pratimApratipannatvAdekatra na bhuJjate tathApyekAbhigrahApAditAnuSThAnatvAtsAmbhogikA bhaNyante, atastasya samanojJasya karaNAyaupakaraNArtha vaiyAvRtyaM kuryAmityevaMbhUtamabhigrahaM kazciddhAti / tathA'paraM darzayitumAha-vAzabdaH pUrvasmAtpakSAntaramAhaapizabdaH punaHzabdArthe, ahaM vA punastena yathAtiriktena yathaiSaNIyena yathAparigRhItenAzanena 4 nirjarAmabhikAjhya sAMdhammikaiH kriyamANaM vaiyAvRttyaM svAdayiSyAmi-abhilaSiSyAmi, yo vA'nyaH sAdharmiko'nyasya karoti taM cAnumodayiSyAmi-yathA suSTu bhavatA kRtamevaMbhUtayA vAcA, tathA kAyena ca prasannadRSTimukhena tathA manasA ceti, kimityevaM karoti?-lAghavikamityAdi, gatArtha // tadevamanyatarAbhigrahavAn bhikSuracelaH sacelo vA zarIrapIDAyAM satyAmasatyAM vA AyuHzeSatAmavagamyodyatamaraNaM vidadhyAditi darzayitumAha jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-se gilAmi khalu ahaM imammi samae imaM sarIragaM aNupuvveNaM parivahittae, se aNuputveNaM AhAraM saMvahijjA 2 kasAe payaNue kiccA 4 // 288 // samAhiyacce phalagAvayaTThI uTThAya bhikkhU abhinivvuDacce aNupavisittA gAmaM vA nagaraM dain Education al onal For Personal & Private Use Only
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA jAva rAyahANiM vA taNAI jAijA jAva santharijA, itthavi samae kArya ca jogaM ca IriyaM ca paccakkhAijjA, taM saccaM saccAvAI oe tine chinnakahakahe AiyaTThe aAIe ciccANaM bheuraM kAryaM saMvihuNiya virUvarUve parIsahovasagge assi vissaMbhaNAe bhairavamaNucinne tatthavi tassa kAlapariyAe, sevi tattha viantikArae, icceyaM vimohAya - yaNaM hiyaM suhaM khamaM nissesaM ANugAmiyaM tibemi ( sU0 226 ) 8-7 // Namiti vAkyAlaGkAre, yasya bhikSorevaMbhUto vakSyamANo'bhiprAyo bhavati, tadyathA - glAyAmi khalvahamityAdi yAvattRNAni saMstaret, saMstIrya ca tRNAni yadaparaM kuryAttadAha- atrApi samaye - avasare na kevalamanyatrAnujJApya saMstArakamAruhya siddhasamakSaM svata eva paJcamahAnatAropaNaM karoti, tatazcaturvidhamapyAhAraM pratyAcaSTe, tataH pAdapopagamanAya kArya ca - zarIraM pratyAcakSIta, tadyogaM ca-AkuJcanaprasAraNonme nimeSAdikam, tatheraNamIryA tAM ca sUkSmAM kAyavAggatAM manogatAM vA'prazastAM pratyAcakSIta, tacca satyaM satyavAdItyAdyanantarodezakavanneyam / itibravImizabdAvapi kSuNNArthAviti vimokSAdhyayanasya saptamoddezakaH samAptaH 8-7 // For Personal & Private Use Only
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimo08 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA // 289 // uktaH saptamoddezakaH, sAmpratamaSTama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezakeSu rogAdisambhave kAlaparyAyAgataM parijJeGgitamaraNapAdapopagamanavidhAnamuktam, iha tu tadevAnupUrvIvihAriNAM kAlaparyAyAgatamucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtramucyate anuSTup // aNupuTveNa vimohAiM, jAiM dhIrA samAsajja / vasumanto maimanto, savvaM naccA aNelisaM // 1 // duvihaMpi viittA NaM, buddhA dhammassa pAragA / aNupuvvIi savAe, ArambhAo(ya)tiuddaI // 2 // kasAe payaNU kiccA, appAhAre titikkhe|ah bhikkhU gilAijA, AhArasseva antiyaM // 3 // jIviyaM nAbhikaGkhijjA, maraNaM novi patthae / duhao'vi na sajijA, jIvie maraNe tahA // 4 // AnupUrvI-kramaH, tadyathA-pravrajyAzikSAsUtrArthagrahaNapariniSThitasyaikAkivihAritvamityAdi, yadivA AnupUrvI-saMlekhanAkramazcatvAri vikRSTAnItyAdi tayA AnupUrvyA yAnyabhihitAni, kAni punastAni?-'vimohAni' vigato moho yeSu yeSAM vA yebhyo vA tAni tathA-bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanAni yAnyevaMbhUtAni yathAkramamAyAtAni dhIrAH-akSobhyAH samAsAdya-prApya vasu-dravyaM saMyamastadvanto vasumantaH, tathA mananaM matiH-heyopAdeyahAnopAdAnAdhyavasAyastadvanto matimantaH, tathA 'sarva' kRtyamakRtyaM ca jJAtvA yadyasya vA bhaktaparijJAnAdikaM maraNavidhAnamucitaM dhRtisaMhananAdyapekSayA'nanyasa // 289 // Bain Education Internasional For Personal & Private Use Only
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRzam - advitIyam, sarva jJAtvA samAdhimanupAlayediti // 1 // kiM ca- dve vidhe prakArAvasyeti dvividhaM tapo bAhyamabhyantaraM ca tadviditvA - Asevya yadivA mokSAdhikAre vimoktavyaM dvividhaM tadapi bAhyaM zarIropakaraNAdi AntaraM rAgAdi, | taddheyatayA viditvA tyaktvetyarthaH, heyaparityAgaphalatvAt jJAnasya, 'Na'miti vAkyAlaGkAre, ke viditvA ? - 'buddhA' avagatatattvA dharmmasya - zrutacAritrAkhyasya pAragAH - samyagvettAraH, te buddhA dharmmasvarUpavedinaH 'AnupUrvyA' prabrajyAdikrameNa saMyamamanupAlaya mama jIvataH kazcidguNo nAstItyataH zarIramokSAvasaraH prAptaH tathA kasmai maraNAyAlamahamityevaM 'saMkhyAya' jJAtvA, ArambhaNamArambhaH - zarIradhAraNAyAnnapAnAdyanveSaNAtmakastasmAt truyyati - apagacchatItyarthaH, subvyatyayena paJcamyarthe caturthI, pAThAntaraM vA 'kammuNAo tiaTTaI' karmASTabhedaM tasmAt truTayiSyatIti truvyati 'varttamAnasAmIpye varttamAnavadve'( pA0 3-3 - 131) tyanena bhaviSyatkAlasya varttamAnatA // 2 // sa cAbhyudyatamaraNAya saMlekhanAM kurvan pradhAnabhUtAM bhAvasaMlekhanAM kuryAdityetaddarzayitumAha- kaSaH - saMsArastasyAyAH kaSAyAH - krodhAdayazcatvArastAn pratanUn kRtvA tato yatkiJcanAznIyAt, tadapi na prakAmamiti darzayati- 'alpAhAraH' stokAzI SaSThASTamAdi saMlekhanAkramAyAtaM tapaH kurvvan yatrApi pArayettatrApyalpamityarthaH, (alpAhAratayA ca krodhodbhavaH syAdatastadupazamo vidheya) iti darzayati- titikSate - asadRzajanAdapi durbhASi tAdi kSamate, rogAtaGkaM vA samyakU sahata iti, tathA ca saMlekhanAM kurvvannAhArasyAlpatayA 'athe' tyAnantarye 'bhikSuH' mumukSuH 'glAyet' AhAreNa vinA glAnatAM vrajet, kSaNe mUrcchannAhArasyaivAntikaM - paryavasAnaM vrajediti, catvAri vikRSTAnI|tyAdi saMlekhanAdvanaM vihAyAzanaM vidadhyAdityarthaH, yadivA glAnatAmupagataH sannAhArasyAntikaM - samIpaM na vrajet, tathAhi For Personal & Private Use Only
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) vimo08 uddezakA // 29 // ASULIREACHIRIA SARA AhArayAmi tAvatkaticiddinAni punaH saMlekhanAzeSaM vidhAsye'hamityevaM nAhArAntikamiyAditi // // kiM ca-tatra saMlekha-| nAyAM vyavasthitaH sarvadA vA sAdhujIvitaM-prANadhAraNalakSaNaM nAbhikAGket, nApi kSudvedanAparISahamanadhisahamAno maraNaM prArthayed 'ubhayato'pi' jIvite maraNe vA na saGgaM vidadhyAt jIvite maraNe tathA // 4 // kiM bhUtastarhi syAdityAha majjhattho nijarApehI, samAhimaNupAlae / anto bahiM viUssija, ajjhatthaM suddhamesae // 5 // kiMcuvakamaM jANe, aauukhemssmppnno| tasseva antaraddhAe, khippaM sikkhija paNDie // 6 // gAme vA aduvA rapaNe, thaMDilaM pddilehiyaa| appapANaM tu vinAya, taNAiM saMthare muNI // 7 // aNAhAro tuyahijjA, puTTo tattha hiyAsae / nAivelaM uvacare, mANussehi vipuTavaM // 8 // rAgadveSayormadhye tiSThatIti madhyasthaH, yadivA jIvitamaraNayornirAkAGkSatayA madhyastho nirjarAmapekSituM zIlamasyeti nirjarApekSI, sa evaMbhUtaH samAdhi-maraNasamAdhimanupAlayet-jIvitamaraNAzaMsArahitaH kAlaparyAyeNa yanmaraNamApadyate tat samAdhistho'nupAlayediti bhAvaH / antaH kaSAyAn bahirapi zarIropakaraNAdikaM vyusRjyAtmanyadhyadhyAtmam-antaHkaraNaM tacchuddhaM sakaladvandvoparamAdvisrotasikArahitamanveSayet-prArthayediti // 5 // kiM caupakramaNamupakramaH-upAyastaM yaM kaJcana jAnIta, kasyopakramaH ?-'AyuHkSemasya' AyuSaH kSemaM samyakpAlanaM tasya, | // 29 // For Personal & Private Use Only
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasya sambandhi tadAyuH ! - AtmanaH, etaduktaM bhavati - AtmAyuSo yaM kSemapratipAlanopAyaM jAnIta taM kSiprameva zikSet-vyApArayet paNDito - buddhimAn, 'tasyaiva' saMlekhanA kAlasya 'antaraddhAe'ti antarakAle'rddhasaMlikhita eva dehe dehI yadi kazcit vAtAdikSobhAt AtaGka AzujIvitApahArI syAt tataH samAdhimaraNamabhikAGkSan tadupazamopAyameSaNIyavidhinA'bhyaGgAdikaM vidadhyAt, punarapi saMlikhet, yadivA''tmanaH AyuHkSemasya- jIvitasya yatkimapyupakramaNam - AyuHpugalAnAM saMvarttanaM samupasthitaM tajjAnIta, tatastasyaiva saMlekhanAkAlasya madhye'vyAkulitamatiH kSiprameva bhaktaparijJAnAdikaM zikSeta | - Aseveta paNDito - buddhimAniti // 6 // saMlekhanAzuddhakAyazca maraNakAlaM samupasthitaM jJAtvA kiM kuryAdityAha - grAmaH - pratIto, grAmazabdena cAtra pratizraya upalakSitaH, pratizraya eva sthaNDilaM- saMstArakabhuvaM pratyupekSya, tathA araNye vetyanena copAzrayAdvahirityetadupalakSitam, udyAne giriguhAyAmaraNye vA sthaNDilaM pratyupekSya vijJAya cAlpaprANaM- prANirahitam, grAmAdiyAcitAni prAsukAni darbhAdimayAni tRNAni saMstaret 'muniH' yathocitakAlasya vetteti // 7 // saMstIrya ca tRNAni yatkuryA - tadAha-na vidyate AhAro'syetyanAhAraH tatra yathAzakti yathAsamAdhAnaM ca trividhaM caturvidhaM vA''hAraM pratyAkhyAyAropitapaJcamahAvrataH kSAntaH - kSAmita samasta prANigaNaH samasukhaduHkhaH AvarjitapuNyaprAgbhAratayA maraNAdavibhyat saMstArake tvagvarttanaM kuryAt, tatra ca spRSTaH parISahopasargaistyakta dehatayA samyaktAnadhyAsayed - adhisaheta, tatra mAnuSyairanukUla pratikUlaiH parISahopasagaiH spRSTo-vyApto nAtivelamupacaret na maryAdolaGghanaM kuryAt, putrakalatrAdisambandhAnnArtadhyAnavazago bhUyAt, pratikUlairvA parISahopasargairna krodhanighnaH syAditi // 8 // etadeva darzayitumAha For Personal & Private Use Only
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zI0) // 291 // saMsappagA ya je pANA, je ya uDDamahAcarA / bhuJjanti maMsasoNiyaM, na chaNe na pama vimo08 jae // 9 // pANA dehaM vihiMsanti, ThANAo navi ubbhme| AsavehiM vivittehiM, uddezakaH8 tippamANo'hiyAsae // 10 // ganthehiM vivittehiM, AukAlassa paare| paggahiyataragaM ceyaM, daviyassa viyANao // 11 // ayaM se avare dhamme, nAyaputteNa saahie|aayvjN paDIyAra, vijahijjA tihA tihA // 12 // saMsarpantIti saMsarpakAH-pipIlikAkroSTrAdayo ye prANAH-prANino ye corddhacarA-gRdhrAdayo ye cAdhazcarAH bilavAsitvAtsAdayasta evaMbhUtA nAnAprakArAH 'bhuJjante' abhyavaharanti mAMsaM siMhavyAghrAdayaH tathA zoNitaM mazakAdayaH, tAMzca prANina AhArArthinaH samAgatAnavantisukumAravaddhastAdibhinna kSaNuyAt-na hanyAt na ca bhakSyamANaM zarIrAvayavaM rajoharaNAdinA pramArjayediti // 9 // kiM ca-prANAH-prANino dehaM mama (vi)hiMsanti, na tu punarjJAnadarzanacAritrANI-14 tyatastyaktadehAzinastAnantarAyabhayAnna niSedhayet, tasmAcca sthAnAnnApyuddhamet-nAnyatra yAyAt, kiMbhUtaH san ?AzravaiH-prANAtipAtAdibhirviSayakaSAyAdibhirvA 'viviktaiH' pRthagbhUtairavidyamAnaiH zubhAdhyavasAyI tairbhakSyamANo'-15 pyamRtAdinA tRpyamANa iva samyaktatkRtAM vedanAM taistapyamAno vA'dhyAsayed-adhisaheta // 10 // kiM ca- // 291 // granthaiH sabAhyAbhyantaraiH zarIrarAgAdibhiH 'viviktaiH' tyaktaiH sadbhigranthairvA-aGgAnaGgapraviSTairAtmAnaM bhAvayan dharmazukla dain Education International For Personal & Private Use Only w
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAnAnyataropetaH 'AyuHkAlasya' mRtyukAlasya 'pAragaH' pAragAmI syAt-yAvadantyA ucchAsanizvAsAstAvattadvidadhyAda, etanmaraNavidhAnakArI siddhiM triviSTapaM vA prAmuyAditi gataM bhaktaparijJAmaraNaM / sAmpratamiGgitamaraNaM zlokArdAdinocyatetadyathA-'pragRhItatarakaM cedaM' prakarSaNa gRhItataraM pragRhItataraM tadeva pragRhItatarakam , 'ida'miti vakSyamANamiGgitamaraNam, etaddhi bhaktapratyAkhyAnAtsakAzAnniyamena caturvidhAhArapratyAkhyAnAdiGgitapradezasaMstArakamAtravihArAbhyupagamAcca viziSTataradhRtisaMhananAdyupetena prakarSaNa gRhyata iti, kasyaitadbhavati ?-dravyaM-saMyamaH sa vidyate yasyAsau dravikastasya 'vijA nato' gItArthasya jaghanyato'pi navapUrvavizAradasya bhavati, nAnyasyeti, atrApIGgitamaraNe yatsaMlekhanAtRNasaMstArA-1 || dikamabhihitaM tatsarva vAcyam // 11 // ayamaparo vidhirityAha-ayaM sa' iti so'yam 'aparaH' anyo bhaktapratyAkhyAnAdbhinna iGgitamaraNasya 'dhammoM' vizeSo 'jJAtaputreNa vIravarddhamAnasvAminA suSThAhitaH-upalabdhaH svAhitaH, asya cAnantaraM vakSyamANatvAtpratyakSAsannavAcinedamA'bhidhAnaM, atrApIGgitamaraNe pravrajyAdiko vidhiH saMlekhanA ca pUrvavadraSTavyA, tathopakaraNAdikaM hitvA sthaNDilaM pratyupekSyAlocitapratikrAntaH paJcamahAvratArUDhazcaturvidhamAhAraM pratyAkhyAya saMstArake tiSThati, ayamatra vizeSaH-Atmavarja praticAram-aGgavyApAra vizeSeNa jahyAt-tyajet 'trividhatrividhene'ti manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhiH svavyApAravyatirekeNa parityajet , svayameva codvartanaparivarttanaM kAyikAyogAdika 8|| vidhatte ||12||(srvthaa prANisaMrakSaNaM paunaHpunyena vidheyamiti darzayitumAha hariesu na nivajijjA, thaNDilaM muNiyA sae / viosijja aNAhAro, puTo tatthas Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 292 // hiyAsae // 13 // indiehiM gilAyanto, samiyaM Ahare munnii| tahAvi se agarihe, vimo08 acale je samAhie // 14 // abhikkame paDikkame, saGkucae psaare| kAyasAhAra- uddezaka NaTTAe, itthaM vAvi aceyaNo // 15 // parikkame parikilante, aduvA ciTTe ahaaye| ThANe Na parikilante, nisIijjA ya aMtaso // 16 // haritAni-dUrvAGkarAdIni teSu na zayIta sthaNDilaM matvA zayIta tathA sabAhyAbhyantaramupadhi vyutsRjya-tyaktvA'nAhAraH san spRSTaH parISahopasagaiH 'tatra' tasmin saMstArake vyavasthitaH san sarvamadhyAsayed-adhisaheta // 13 // kiM casa hyanAhAratayA munilAyamAna indriyaiH zamino bhAvaH zamitA-samatA tAM sAmyaM vA AtmanyAhArayed-vyavasthA|payet nArtadhyAnopagato bhUyAditi, yathAsamAdhAnamAste, tadyathA-saGkocananiviNNo hastAdikaM prasArayet tenApi nirviNNa upavizet yatheGgitadeze saJcaredvA, tathApyasau svakRtaceSTatvAdagardA eva, kiMbhUta iti darzayati-acalo yaH samAhitaH, yadyapyasAviGgitapradeze svataH zarIramAtreNa calati tathApyabhyudyatamaraNAnna calatItyacalaH samyagAhitaM-vyavasthApitaM dharmadhyAne zukladhyAne vA mano yena sa samAhitaH, bhAvAcalitazceGgitapradeze caGkamaNAdikamapi kuryAditi // 14 // etaddarzayitumAha -prajJApakApekSayA'bhimukhaM kramaNamabhikramaNaM, saMstArakAdgamanamityarthaH, tathA pratIpaM-pazcAdabhimukhaM kramaNaM pratikramaNa-12 // 292 // mAgamanamityarthaH, niyatadeze gamanAgamane kuryAditiyAvat, tathA niSpanno niSaNNo vA yathAsamAdhAnaM bhujAdikaM saGko predaze svataH zarIramAtreNa calavicalitazcejitapradeze cakamayAdritApa pazcAdabhimukha dain Education International For Personal & Private Use Only wwwane brary.org
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ cayeprasArayedvA, kimarthametaditi ceddarzayati-kAyasya-zarIrasya prakRtipelavasya sAdhAraNArtha, kAyasAdhAraNAcca tasIDAkR|tAyuSkopakramaparihAreNa svAyuHsthitikSayAnmaraNaM yathA syAt, na punasteSAM mahAsattvatayA zarIrapIDotthApitacittasyAnya thAbhAvaH syAditi bhAvaH, nanu ca niruddhasamastakAyaceSTasya zuSkakASThavadacetanatayA patitasya pracuratarapuNyaprAgbhAro'bhi|hita iti, nAyaM niyamaH, saMvizuddhAdhyavasAyatayA yathAzaktyAropitabhAranirvAhiNaH tattulya eva karmakSayaH atrApyasau vAzabdAttatra vA pAdapopagamane'cetanavatsakriyo'pi niSkriya eva, yadivA 'atrApi' iGgitamaraNe'cetanavacchuSkakASThavatsavakriyArahito yathA pAdapopagamane tathA sati sAmarthya tiSThed // 15 // etatsAmarthyAbhAve caitatkuryAdityAha-yadi niSaNNasyAniSaNNasya vA gAtrabhaGgaH syAt , tataH parikAmet-cakramyAd yathAniyamite deze'kuTilayA gatyA gatAgatAni kuryAt , tenApi zrAntaH san athavopaviSTastiSThet , 'yathAyato' yathApraNihitagAtra iti, yadA punaH sthAnenApi pariklamamiyAt tadyathA-niSaNNo vA paryaGkeNa vA arddhaparyaGkeNa votkuTukAsano vA paritAmyati tadA niSaNNaH syAt , tatrApyuttAnako vA pArzvazAyI vA daNDAyato vA lagaNDazAyI vA yathA samAdhAnamavatiSThet // 16 // kiM ca AsINe'NelisaM maraNaM, indiyANi samIrae / kolAvAsaM samAsajja, vitahaM pAure sae // 17 // jao vajaM samuppaje, na tattha avalambae / tara ukkase appANaM, phAse tatthAhiyAsae // 18 // ayaM cAyayatare siyA, jo evmnnupaale| savvagAyaniro For Personal & Private Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimo08 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA // 293 // hevi, ThANAo navi ubbhame // 19 // ayaM se uttame dhamme, puvaThThANassa pgghe| aciraM paDilehittA, vihare ciTTha mAhaNe // 20 // 'AsInaH' AzritaH kiM tat?-maraNam , kiMbhUtam ?-'anIdRzam' ananyasadRzamitarajanaduradhyavaseyam , tathAbhUtazca kiM kuryAditi darzayati-indriyANISTAniSTasvaviSayebhyaH sakAzAdrAgadveSAkaraNatayA samyagIrayet-prerayediti, kolAghuNakITakAsteSAmAvAsaH kolAvAsastamantaghuNakSatamuddehikAnicitaM vA 'samAsAdya'labdhvA tasmAdyadvitatham-AgantukatadutthajanturahitamavaSTambhanAya prAdureSayet-prakaTaM pratyupekSaNayogyamazuSiramanveSayet // 17 // iGgitamaraNe codanAmabhidhAya yanniSedhyaM taddarzayitumAha-'yato' yasmAdanuSThAnAdavaSTambhanAdervajravadvajra-gurutvAtkarma avayaM vA-pApaM vA tatsamutpadyetaprAduSSyAt, na tatra ghuNakSatakASThAdAvavalambeta-nAvaSTambhanAdikAM kriyAM kuryAt , tathA 'tataH' tasmAdutkSepaNApakSepaNAdeH kAyayogAdduSpraNihitavAgyogAdArtadhyAnAdimanoyogAccAvadyasamutpattihetorAtmAnamutkarSed-utkrAmayet, pApopAdAnAdAtmAnaM nivartayeditiyAvat, tatra ca dhRtisaMhananAdyupatopratikarmazarIraH pravardhamAnazubhAdhyavasAyakaNDako'pUrvApUrvapariNAmArohI sarvajJapraNItAgamAnusAreNa padArthasvarUpanirUpaNAhitamatiH anyadidaM zarIraM tyAjyamityevaMkRtAdhyavasAyaH sarvAn sparzAnduHkhavizeSAnanukUlapratikUlopasargaparISahApAditAn tathA vAtapittazleSmadvandvetaraprodbhUtAn karmakSayAyodyato mayaivaitadavA kRtaM soDhavyaM cetyetadadhyavasAyI adhyAsayed-adhisaheta, yato yanmayA tyaktaM zarIrakametadevopadravanti na punarjighRkSitaM // 293 // For Personal & Private Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmAcaraNamityAkalayya sarvapIDAsahiSNurbhavediti // 18 // gata iGgitamaraNAdhikAraH, sAmprataM pAdapopagamanamAzrityAhaanantaramabhidhAsyamAnatvAdyo'yaM pratyakSo maraNavidhiH, sa cA''yatataro, (na kevalaM bhaktaparijJAyA iGgitamaraNavidhirAyatataraH, ayaM ca tasmAdAyatatara iti cazabdArthaH, Ayatatara ityAGabhividhau sAmastyena yata AyataH, ayamanayoratizayenAyata AyatataraH, yadivA'yamanayoratizayenAtto-gRhIta AttataraH, yatnenAdhyavasita ityarthaH, tadevamayaM pAdapopagamanamaraNavidhirAttataro-dRDhataraH syAdbhavet , atrApi yadiGgitamaraNe pravrajyAsaMlekhanAdikamuktaM tatsarvaM draSTavyamiti, yadyasAvAyatataraH tataH kimiti darzayati-yo bhikSuH 'evam' uktavidhinaiva pAdapopagamanavidhimanupAlayet 'sarvagAtranirodhe'pi' uttapyamAnakAyo'pi mUrchannapi maraNasamudghAtagato vA bhakSyamANamAMsazoNito'pi kroSTagRdrapipIlikAdi-| bhirmahAsattvatayA''zaMsitamahAphalavizeSaH saMstasmAtsthAnAt-pradezAt dravyato bhAvato'pi zubhAdhyavasAyasthAnAnna vyuddhamet-na sthAnAntaraM yAyAt // 19 // kiM ca-'aya' mityantaHkaraNaniSpannatvAtpratyakSaH 'uttamaH' pradhAno maraNavidhiH sarvo ttaratvAddharmo-vizeSaH pAdapopagamanarUpo maraNavizeSa iti, uttamatve kAraNaM darzayati-'pUrvasthAnasya pragraha' iti paJcamyarthe taSaSThI pUrvasthAnAdbhaktaparijJeGgitamaraNarUpAtmakarSaNa graho'tra pAdapopagamane, pragRhItatarametadityarthaH, tathAhi-atra yadiGgi tamaraNAnumataM kAyaparispandanaM tadapi niSedhyate acchinnamUlapAdapavannizceSTo niSkriyo dahyamAnazchidyamAno vA viSamapa4|| tito vA tathaivAste na tasmAtsthAnAcalati, cilAtaputravat , etadeva darzayati-aciraM sthAnaM, tacca sthaNDilaM tatpUrvavidhinA pratyupekSya tasmin pratyupekSite sthaNDile biharediti, atra pAdapopagamanAdhikArAdviharaNaM tadvidhipAlanamuktaM, tacca sthAnA For Personal & Private Use Only
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimo08 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA // 294 // sthAnAntarasaMkramaNam , etadeva ca darzayati-tiSThet sarvagAtranirodhe'pi, sthAnAntarAsaGkamaNaM kuryAdityarthaH, ko'sau?'mAhaNe'tti sAdhuH, sa hi niSaNNopaniSaNNa Urdhvasthito vA niSpratikAyadyathAnikSiptamaGgamacetana iva na cAlayeditiyAvat // 20 // etadeva prakArAntareNa darzayitumAha- . acittaM tu samAsajja, ThAvae tattha appagaM / vosire savvaso kAyaM, na me dehe parIsahA // 21 // jAvajIvaM parIsahA, uvasaggA iti saGkhyA / saMvuDe dehabheyAe, iya pannehiyAsae // 22 // bheuresu na rajijA, kAmesu bahutaresuvi / icchA lobhaM na sevijjA, dhuvavannaM sapehiyA // 23 // sAsaehiM nimantijA, divvamAyaM na sadahe / taM paDibujjha mAhaNe, savvaM nUmaM vihUNiyA // 24 // na vidyate cittamasminnityacittam-acetanaM jIvarahitamityarthaH, tacca sthaNDilaM phalakAdi vA 'samAsAdya' labdhvA phalake'pi samarthaH kazcitkASThe vA'vaSTabhya tatrAtmAnaM sthApayet , vyavasthApya ca tyaktacaturvidhAhAro meruriva niSpakampaH kRtAlocanAdiparikA gurubhiranujJAto vyutsRjet , 'sarvazaH' sarvAtmanA 'kArya'dehaM, vyutsRSTadehasya ca yadi kecana parIpahopasagAH syustato bhAvayet na me dehe parISahAH' matsambandhI deha eva na bhavati, parityaktatvAt , tadabhAve kutH| parISahAH, yadivA na mama dehe parIpahAH, samyakkaraNena sahamAnasya tatkRtapIDayodvegAbhAvAt , ataH parISahAn // 294 // For Personal & Private Use Only
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmazatrujayasahAyAnitikRtvA'parISahAneva manyate // 21 // te punaH kiyantaM kAlaM soDhavyA ityAzaGkAvyudAsArthamAha'yAvajIvaM' yAvatprANadhAraNaM tAvatsarISahA upasargAzca soDhavyA ityetat 'sakhyAya' jJAtvA tAnadhyAsayediti, yadivA na me yAvajIvaM parISahopasargA ityetatsakhyAya-jJAtvA'dhisaheta, yadivA yAvajIvamiti-yAvadeva jIvitaM tAvatparISahopasargajanitA pIDeti, tatpunaH katipayanimeSA'vasthAyi etadavasthasya mamAtyantamalpamevetyata etatsaGkhyAya-jJAtvA saMvRto yathAnikSiptatyaktagAtro 'dehabhedAya' zarIratyAgAyotthita itikRtvA 'prAjJaH' ucitavidhAnavedI, yadyatkAyapIDAkAryupatiSThate tattatsamyagadhisaheta // 22 // evaMbhUtaM ca sAdhumupalabhya kazcidrAjAdi gairupanimantrayet, tatpratividhAnArthamAha|bhedanazIlA bhidurAH-zabdAdayaH kAmaguNAsteSu prabhUtatareSvapi 'na rajyet' na rAga yAyAt, pAThAntaraM vA 'kAmesu bahulesuvi' icchAmadanarUpeSu kAmeSu bahuleSu-analpeSvapItyarthaH, yadyapi rAjA rAjyakanyAdAnAdinopapralobhayet tathApi tatra na gAya'miyAt, tathA icchArUpo lobha icchAlobhaH-cakravartIndratvAdyabhilASAdiko nidAnavizeSastamasau nirjarA|pekSI na seveta, surarddhidarzanamohito bahmadattavannidAnaM na kuryAdityarthaH, tathA cAgamaH-'ihalogAsaMsappaoge 1 paralogAsaMsappaoge 2 jIviyAsaMsappayoge 3 maraNAsaMsappayoge 4 kAmabhogAsaMsappayoge 5 ityAdi, 'varNaH' saMyamo mokSo vA sa ca sUkSmo durjeyatvAt , pAThAntaraM vA-dhuvavannami'tyAdi, dhruvaH-avyabhicArI sa cAsau varNazca dhavavarNastaM saMprekSya dhruvAM vA zAzvatIM yazaHkIrti paryAlocya kAmecchAlobhavikSepaM kuryAditi // 23 // kiM ca-zAzvatA-yAvajjIvamaparikSayA bhA.sU. 50 For Personal & Private Use Only
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimo08 zrIAcArAvRttiH (zI0) uddezaka // 295 // pratidinadAnAdvA'staiistathAbhUtairvibhavaiH kazcinnimantrayet tatpratibudhyasva yathA zarIrArtha dhanaM mRgyate tadeva zarIramazAzvatamiti, tathA divyAM mAyAM na zraddadhIta, tadyathA-yadi kazciddevo mImAMsayA pratyanIkatayA vA bhaktyA vA'nyathA vA kautukAdinA nAnarddhidAnato nimantrayet, tAM ca tatkRtAM mAyAM na zraddadhIta, tathA budhyasva yathA devamAyaiSA, anyathA kuto'yamAkasmikaH puruSo durlabhametadravyaM prabhUtataramevaMbhUte kSetre kAle bhAve ca dadyAt, evaM dravyAdinirUpaNayA devamAyAM budhyasva iti, tathA devAGganA vA yadi divyaM rUpaM vidhAya prArthayet tAmapi budhyasveti, 'mAhaNe'tti sAdhuH 'sarvam' azeSa 'nUmati karma mAyAM vA tat tAM vA 'vidhUya' apanIya devAdimAyAM budhyasveti kriyA // 24 // kiM ca savvade'hiM amucchie, AukAlassa pArae / titikkhaM paramaM naccA, vimohannayaraM hiyaM // 25 // tibemi // vimokSAdhyayanamaSTamaM samAptam / uddeshH||8-8|| ___ sarve ca te'rthAzca sarvArthA:-paJcaprakArAH kAmaguNAstatsampAdakA vA dravyanicayAstaisteSu vA amUrchitaH-anadhyupapannaH AyuHkAlasya yAvanmAnaM kAlamAyuH saMtiSThate asau AyuHkAlastasya pAram-AyuSkapudgalAnAM kSayo maraNaM tadgacchatIti pAragaH, yathoktavidhinA pAdapopagamanavyavasthitaHpravarddhamAnazubhAdhyavasAyaH svAyuHkAlAntagaH syAditi / tadevaM pAdapopagamanavidhi parisamApayyopasaMhAradvAreNa trayANAmapi maraNAnAM kAlakSetrapuruSAvasthAzrayaNAttulyakakSatAM pazcArddhana darzayatititikSA-parISahopasargApAditaduHkhavizeSasahanaM tatrayANAmapi parama-pradhAnamastIti 'jJAtvA' avadhArya 'vimohAnyataraM // 295 // For Personal & Private Use Only
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ hita miti vigato moho yeSu tAni vimohAni-bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanAni teSAmanyataratkAlakSetrAdikamAzritya tulyaphalatvAddhitaM abhipretArthasAdhanAdato yathAzakti trayANAmanyatarattulyabalatvAdyathAvasaraM vidheyaM, iti adhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavat, nayavicArAdikamanugataM vakSyamANaM ca draSTavyamiti vimokSAdhyayanasyASTamoddezakaH samAptaH / samApta ca vimokSAdhyayanamaSTamamiti // granthAnam // 1020 // Bain Education Internationa For Personal & Private Use Only
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zI0) // 296 // athopadhAnazrutAkhyaM navamamadhyayanam uktamadhyayanamaSTamaM sAmprataM navamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarAdhyayaneSvaSTasu yo'rtho'bhihitaH sa tIrthakRtA vIravarddhamAnasvAminA svata evAcIrNa ityetannavame'dhyayane pratipAdyate,) anantarAdhyayana sambandhastvayam - ihAbhyudyatamaraNaM triprakAramabhihitaM, tatrAnyatarasminnapi vyavasthito'STAdhyayanArthavidhAyinamatighoraparISahopasargasahiSNumAviSkRtasanmArgAvatAraM tathA ghAtitaghAticatuSTayAvirbhUtAnantAtizayAprameyamahAviSayasvaparAvabhAsakakevalajJAnaM bhagavantaM zrIvarddhamAnasvAminaM samavasaraNasthaM sattvahitAya dharmmadezanAM kurvANaM dhyAyedityetatpratipAdanArthamidamadhyayanamucyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca tatrAdhyayanArthAdhikAro lezato'bhihitastameva niyuktikAraH spaSTataraM bibhaNipurAha jo jahayA titthayaro so taiyA appaNo ya titthammi / vaNNei tavokammaM ohANasuyaMmi ajjhayaNe // 276 // yo yadA tIrthaduyate sa tadA''tmIye tIrthe AcArArthapraNayanAvasAnAdhyayane svatapaHkarmma vyAvarNayatItyayaM sarvatIrthakRtAM kalpaH, ( iha punarupadhAnazrutAkhyaM caramamadhyayanamabhUt ata upadhAnazrutamityuktamiti // kimekAkAraM kevalajJAnava| tsarvatIrthakRtAM tapaHkammatAnyathetyA re kAnyudAsArthamAha For Personal & Private Use Only upadhA09 uddezakaH 1 // 296 //
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ savvesiM tavokammaM niruvasaggaM tu vaNNiya jiNANaM / navaraM tu vaddhamANassa sovasaggaM muNeyavvaM // 277 // titthayaro caunANI suramahio sijjhiyavvaya dhuvammi / aNigRhiyabalavirao tavovihANaMmi ujjamai // kiM puNa avasesehiM dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM / hoi na ujjamiyavvaM sapaccavAyaMmi mANusse 1 // 279 // gAthAtrayamapyuttAnArtham // adhyayanArthAdhikAraM pratipAdyoddezArthAdhikAraM pratipAdayannAha - cariyA 1 sijjA ya2 parIsahAya 3 AyaMkiyA (e) cigicchA 4 ya / tavacaraNeNa'higAro causuddesesu nAyavvo // 280 // caraNaM caryata iti vA caryA - zrIvIravarddhamAnasvAmino vihAraH, ayaM prathamoddeza ke'rthAdhikAraH 1, dvitIyodezake tvayamarthAdhikAraH, tadyathA - zayyA - vasatiH sA ca yAdRgbhagavata AsIt tAdRgvakSyate 2, tRtIye tvayamarthAdhikAraH - mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH, upalakSaNArthatvAdupasargAzcAnukUlapratikUlA varddhamAnasvAmino ye'bhUvan te'tra pratipAdyante 3, caturthe tvayamarthAdhikAraH, tadyathA - 'AtaGkite' kSutpIDAyAmAtaGkotpattau viziSTAbhigrahAvAptAhAreNa cikitsediti 4, tapazcaraNAdhikArastu caturSvapyuddezakeSvanuyAyIti gAthArthaH // nikSepatridhA - oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpanne tUpadhAnazrutamiti dvipadaM nAma, tatropadhAnasya zrutasya ca yathAkramaM nikSepaH kartavya iti nyAyAdupadhAnanikSepacikIrSayA''ha nAmaMThavaNuvahANaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / emeva ya suttassavi nikkhavo cauvviho hoi // 289 // nAmopadhAnaM sthApanopadhAnaM dravyopadhAnaM bhAvopadhAnaM ca zrutasyApyevameva caturddhA nikSepaH, tatra dravyazrutamanupayuktasya For Personal & Private Use Only
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadhA09 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA // 297 // yat zrutaM dravyArtha vA yat zrutaM kuprAvacanikazrutAni ceti dravyazrutam , bhAvazrutaM tvnggaannggprvissttshrutvissyopyogH|| tatra sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyAdyupadhAnapratipAdanAyAha davvuvahANaM sayaNe bhAvuvahANaM tavo carittassa / tamhA u nANadasaNatavacaraNehiM ihAhigayaM // 282 // upa-sAmIpyena dhIyate-vyavasthApyata ityupadhAnaM dravyabhUtamupadhAnaM dravyopadhAnaM, tatpunaH zayyAdau sukhazayanArtha ziro|'vaSTambhanavastu, 'bhAvopadhAna miti bhAvasyopadhAnaM bhAvopadhAnaM, tatpunarjJAnadarzanacAritrANi tapo vA sabAhyAbhyantaraM, tena hi cAritrapariNatabhAvasyopaSTambhanaM kriyate, yata evaM tasmAt jJAnadarzanatapazcaraNairihAdhikRtamiti gAthArthaH // kiM punaH kAraNaM cAritropaSTambhakatayA tapo bhAvopadhAnamucyate ityAha jaha khalu mailaM vatthaM sujjhai udagAiehiM davvehiM / evaM bhAvuvahANeNa sujjhae kammamaDhavihaM // 283 // 'yathe'tyudAharaNopanyAsArthaH yathaitattathA'nyadapi draSTavyamityarthaH, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, yathA malinaM vastramudakAdibhirdravyaiH zuddhimupayAti evaM jIvasyApi bhAvopadhAnabhUtena sabAhyAbhyantareNa tapasA aSTaprakAraM karma zuddhimupayAtIti // asya ca karmakSayahetostapasa upadhAnazrutatvenAtropAttasya 'tattvabhedaparyAyAkhye'tikRtvA paryAyadarzanAyAha-yadivA tapo'nuSThAnenApAditA avadhUnanAdayaH karmApagamavizeSAH sambhavantItyatastAn darzayitumAhaodhUNaNa dhuNaNa nAsaNa viNAsaNaM jhavaNa khavaNa sohikrN|cheynn bheyaNa pheDaNa DahaNaM dhuvaNaM ca kammANaM // 28 // tatrAvadhUnanam-apUrvakaraNena karmagranthe dApAdanaM, tacca tapo'nyatarabhedasAmarthyAdbhavatItyeSA kriyA zeSeSvapyekAdaza // 297 // Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ supadeSvAyojyA, tathA 'dhUnanaM' bhinnagrantheranivarttikaraNena samyaktvAvasthAnaM, tathA 'nAzanaM' karmaprakRteH stibukasaGkameNa prakRtyantaragamanaM, tathA 'vinAzanaM zailezyavasthAyAM sAmastyena kAbhAvApAdanaM, tathA dhyApanam-upazamazreNyA karmAnudayalakSaNaM vidhyApanaM, tathA 'kSapaNam' apratyAkhyAnAdiprakrameNa kSapaka zreNyAM mohAdyabhAvApAdanaM, tathA 'zuddhikara'mityanantAnubandhikSayaprakrameNa kSAyikasamyaktvApAdanaM, tathA 'chedanam' uttarottarazubhAdhyavasAyArohaNAsthitihAsajananaM, tathA 'bhedanaM' bAdarasamparAyAvasthAyAM saJjavalanalobhasya khaNDazo vidhAnaM, tathA 'pheDaNanti apanayanaM catuHsthAnikAdInAmazubhaprakRtInAM rasatarUyAdisthAnApAdanaM, tathA 'dahanaM' kevalisamudghAtadhyAnAgninA vedanIyasya bhasmasAtkaraNaM, zeSasya ca dagdharajutulyatvApAdanaM, tathA 'dhAvanaM' zubhAdhyavasAyAnmithyAtvapudgalAnAM samyaktvabhAvasaMjananamiti, etAzca karmaNo'vasthAH prAyaza upazamazreNikSapakazreNikevalisamudghAtazailezyavasthAprakaTanena prabhUtA AvirbhAvitA bhavantItyatastatprakaTanAya prakramyate, tatropazamazreNyAmAdAvevAnantAnubandhinAmupazamanA tAvatkathyate, ihAsaMyatasamyagdRSTidezaviratapramattApramattAnAmanyataro'nyatarayoge vartamAna Arambhako bhavati, tatrApi darzanasaptakamekenopazamayati, tadyathA-anantAnubandhinazcaturaH, uparitanalezyAtrike ca vizuddhe sAkAropayogyantaHkoTIkoTIsthitisatkarmA parivartamAnAH zubhaprakRtIreva banan pratisamayamazubhaprakRtInAmanubhAgamanantaguNahAnyA hAsayan zubhAnAM cAnantaguNavRddhyA'nubhAgaM vyavasthApayan palyopamAsaGkhyeyabhAgahInamuttarottaraM sthitibandhaM kurvan karaNakAlAdapi pUrvamantarmuhUrtta vizudhyamAnaH karaNatrayaM vidhatte, tacca pratyekamAntamauhUrtika, tadyathA-yathApravRttakaraNamapUrvakaraNamanivRttikaraNaM ceti, caturyupa Jain Education Inte For Personal & Private Use Only
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 298 // zAntAddhA, tatra yathApravRtta karaNe pratisamayamanantaguNavRddhyA vizuddhimanubhavati, na tatra sthitighAtarasaghAta guNazreNIguNasaGkramANAmanyatamo'pi vidyate, tathA dvitIyamapUrvakaraNaM, kimuktaM bhavati ? - apUrvAmapUrvI kriyAM gacchatItyapUrvakaraNaM, tatra ca prathamasamaya eva sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGkramA anyazca sthitibandha ityete paJcApyadhikArA yaugapadyena pUrvamapravRttAH pravarttanta ityapUrvakaraNaM, tathA'nivRttikaraNamityanyo'nyaM nAtivarttante pariNAmA asminnityanivRttikaraNaM, eta| duktaM bhavati - prathamasamayapratipannAnAM tatkaraNamasumatAM sarveSAM tulyaH pariNAmaH, evaM dvitIyAdiSvapyAyojyaM, atrApi pUrvoktA eva sthitighAtAdayaH paJcApyadhikArA yugapatpravarttanta iti, tata ebhistribhirapi karaNairyathoktakrameNAnantAnubandhinaH kaSAyAnupazamayati, upazamanaM nAma yathA dhUlirudakena siktA drughaNAdibhirhatA na vAyvAdibhiH prasarpaNAdivikArabhAgbhavati, evaM karmmadhUlyapi vizuddhyudakAdrIMkRtA anivRttikaraNakriyAhatA satyudayodIraNasaGkramanidhattanikAcanAkaraNAnAmayogyA bhavati, tatrApi prathamasamayopazAntaM karmmada likaM stokaM dvitIyAdiSu samayeSvasaGkhyeyaguNavRddhyopazamyamAnamantarmuhUrttena sarvamapyupazAntaM bhavati, evamekIyamatenAnantAnubandhinAmupazamo'bhihitaH, anye tvanantAnubandhinAM visaM yojanAmevAbhidadhati, tadyathA - kSAyopazamikasamyagdRSTayazcaturgatikA apyanantAnubandhinAM visaMyojakAH, tatra nArakA devA | avirata samyagdRSTayastiryaJco'viratadezaviratA manuSyA aviratadezaviratapramattApramattAH, ete sarve'pi yathAsambhavaM vizodhivivekena pariNatA anantAnubandhivisaMyojanArthaM prAguktaM karaNatrayaM kurvanti, tatrApyanantAnubandhinAM sthitimapavarttayanapavarttayan yAvatpalyopamAsakhyeyabhAgamAtrA tAvadvidhatte, tamapi palyopamAsaGkhyeyabhAgaM badhyamAnAsu mohaprakRtiSu 4 // 298 // For Personal & Private Use Only upadhA0 9 uddezakaH 1
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratisamayaM saGkAmayati, tatrApi prathamasamaye stokaM dvitIyAdiSvasa-khyeyaguNaM evaM yAvaccaramasamaye sarvasaGkameNAvalikAgataM muktvA sarva saGkAmayati, AvalikAgatamapi stibukasaGkrameNa vedyamAnAsvaparaprakRtiSu saGkrAmayati, evamanantAnubandhino visaMyojitA bhavanti / idAnIM darzanatrikopazamanA bhaNyate-tatra mithAtvasyopazamako mithyAdRSTirvedakasamyagdRSTiA samyaktvasamyagmithyAtvayostu vedaka evopazamakaH, tatra mithyAtvasyopazamaM kurvastasyAntaraM kRtvA prathamasthiti vipAkenAnubhUyopazAntamithyAtvaH sannupazamasamyagdRSTirbhavatIti / sAmprataM vedakasamyagdRSTirupazamaNi pratipadyamAno'nantAnubandhino visaMyojya saMyame vartamAno darzanatrikamupazamayatyanena vidhinA, tatra yathApravRttAdIni prAgvatrINi karaNAni kRtvA'ntarakaraNaM kurvan vedakasamyaktvasya prathamasthitimAntamauhUrtikI karoti, itarAM tvAvalikAmAtrAM, tataH kiJcinyUnamuhUrttamAtrAM sthiti khaNDayitvA badhyamAnAnAM prakRtInAM sthitivandhamAtreNa kAlena tatkarmadalikaM samyaktvaprathamasthitau prakSipannetyevamanayA prakriyayA samyaktvabandhAbhAvAdantaraM kriyamANaM kRtaM bhavati, mithyAtvasamyagmithyAtvaprathamasthitidalikamAva-14 likAmAtraparimANaM samyaktvaprathamasthitau stibukasaGkrameNa saGkramayati, tasyAmapi samyaktvaprathamasthitau kSINAyAM satyAmupazAntadarzanatriko bhavatIti / tadanantaraM cAritramohanIyamupazamayan pUrvavat karaNatrayaM karoti, navaraM yathApravRttakaraNamapramattaguNasthAna eva bhavati, dvitIyaM tvapUrvakaraNamaSTamameva guNasthAnaka, tasya ca prathamasamaya eva sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGkramApUrvasthitibandhA yaugapadyena paJcApyadhikArAH pravarttante, tatrApUrvakaraNasakhyeyabhAge gate nidrApracalayorvandhavyavacchedo bhavati, tato'pi bahuSu sthitikaNDakasahasreSu gateSu satsu parabhavikanAmnAM caramasamaye triMzato nAma Jain Education national For Personal & Private Use Only
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadhA09 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakaH1 // 299 // CAMERASARAM prakRtInAM bandhavyavacchedaM vidhatte, tAzcemAH-devagatistadAnupUrvI paJcendriyajAtikriyAhArakazarIratadaGgopAGgAni taijasakArmaNazarIre caturasrasaMsthAnaM varNagandharasasparzAgurulaghUpaghAtaparAghA~tocchAsa~prazastavihAyogaititrasaMbAdareparyAptakapratyeka sthirazubhaisubhagasusvarAdeyanirmANatIrthakarainAmAni ceti, tato'pUrvakaraNacaramasamaye hAsyaratibhayajugupsAnAM bandhavyavacchedaH, hAsyAdiSaTkasya tUdayavyavacchedazca, sarvakarmaNAmaprazasto (NAM dezo) pazamanAnidhattanikAcanAkaraNAni ca vyavacchidyante, tadevamasaMyatasamyagdRSTyAdiSvapUrvakaraNAnteSu sapta kANyupazAntAni labhyante, tata UrdhvamanivRttikaraNaM, saca navamo guNaH, tatra vyavasthita ekaviMzatInAM mohaprakRtInAmantaraM kRtvA napuMsakavedamupazamayati, tadanantaraM strIvedaM, tato hAsyAdisaptakaM (paTa), punaH puMvedasya bandhodayavyavacchedaH, tata UrdhvaM samayonAvalikAdvayena puMvedopazamaH, tataH krodhadvayasya punaH saJjavalanakrodhasyaivaM mAnatrikasya mAyAtrikasya ca, tataH sajvalanalobhaM sUkSmakhaNDAni vidhatte, tatkaraNakAlacaramasamaye lobhadvayamupazamayati, evaM cAnivRttikaraNAnte saptaviMzatirupazAntA bhavati, tataH sUkSmakhaNDAnyanubhavan sUkSmasamparAyo bhavati, tadante jJAnAntarAyadazakadarzanAvaraNacatuSkayaza-kIryuccairgotrANAM bandhavyavacchedaH, tadevamaSTAviMzatimohaprakRtyupazame satyupazAntavItarAgo bhavati, sa ca jaghanyata eka samayamutkRSTato'ntarmuhUrta, tatpratipAtazca bhavakSayeNAddhAkSayeNa vA syAt , sa ca yathA''rUDho bandhAdivyavacchedaM ca yathA kRtavAMstathaiva pratipatanvidhatte, kazcicca mithyAtvamapi gacchediti, yastu bhavakSayeNa pratipatati tasya prathamasamaya eva sarvakaraNAni pravarttante, ekabhava eva kazcid vAradvayamupazamaM vidadhyAditi / sAmprataM kSapakazreNiAvarNyate-asyAzca manuSya evASTavarSopari vartamAna Arambhako bhavati, sa ca // 299 // For Personal & Private Use Only
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ *SORIASIS prathamameva karaNatrayapUrvakamanantAnubandhino visaMyojayati, tataH karaNatrayapUrvakameva mithyAtvaM taccheSaM ca samyamithyAtve prakSipan kSapayati, evaM samyagmithyAtvaM, navaraM taccheSaM samyaktve prakSipati, evaM samyaktvamapi, taccaramasamaye ca vedakasamyagdRSTirbhavati, tata Urdhva kSAyikasamyagdRSTiriti, etAzca saptApi karmaprakRtIrasaMyatasamyagdRSTyAdyapramattAntAH kSapayanti, baddhAyuSkazcAtraivAvatiSThate, zreNikavad , aparastu kaSAyASTakaM kSapayituM karaNatrayapUrvakamArabhate, tatra yathApravRttakaraNamapramattasyaiva, apUrvakaraNe tu sthitighAtAdikaM prAgvannidrAdvikasya devagatyAdInAM ca triMzatAM hAsyAdicatuSkasya (ca) yathAkrama bandhavyavaccheda upazamazreNikrameNa vaktavyaH, anivRttikaraNe tu styAnarddhitrikasya narakatiryaggatitadAnupU] kendriyAdijAticatuSTayAtapodyotasthAvarasUkSmasAdhAraNAnAM SoDazaprakRtInAM kSayaH, tataH kaSAyASTakasyApi, anyeSAM tu mataM-pUrva kaSAyASTakaM | kSapyate, pazcAt SoDazeti, tato napuMsakavedaM, tadanantaraM hAsyAdiSaTkaM, punaH puMvedaM, tataH strIvedaM, tataH krameNa krodhAdIn sajvalanAn kSapayati, lobhaM ca khaNDazaH kRtvA kSapayati, tatra bAdarakhaNDAni kSapayannanivRttibAdaraH sUkSmAni tu sUkSmasamparAya iti, tadante ca jJAnAvaraNIyAdInAM SoDazaprakRtInAM bandhavyavacchedaM vidhatte, tataH kSINamoho'ntarmuhUrta sthitvA tadante dvicaramasamaye nidrAdvayaM kSapayati, antasamaye ca jJAnAntarAyadazakaM darzanAvaraNacatuSkaM ca kSapayitvA nirA-11 varaNajJAnadarzanasamanvitaH kevalI bhavati, sa ca sAtAvedanIyamevaikaM badhnAti yAvatsayoga iti, sa cAntarmuhUrta dezonAM pUrvakoTiM vA yAvadbhavati, tato'sAvantarmuhUrtAvazeSamAyurjJAtvA vedanIyaM ca prabhUtataramatastayoH sthitimAmyApAdanArtha 4samudghAtametena krameNa karoti, tadyathA-audArikakAyayogI AlokAntAvA'dhaHzarIrapariNAhapramANaM prathamasamaye For Personal & Private Use Only
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA- daNDaM karoti, punardvitIyasamaye tirazcInamAlokAntAtkAyapramANamevaudArikakArmaNazarIrayogI kapATavatkapATaM vidhatte, upadhA09 rAGgavRttiH va tRtIyasamaye tvaparadiktirazcInameva kArmaNazarIrayogI manthAnavanmanthAnaM karoti, anuzreNigamanAcca lokasya prAyazo | bahu pUritaM bhavati, tatazcaturthasamaye kArmaNakAyayogenaiva manthAntarAlavyApanAtsaha niSkuTairlokaH pUrito bhavati, punarane uddezakaH1 (zI0) naiva krameNa pazcAnupUA samudghAtAvasthAM caturbhireva samayairupasaMharaMstavyApAravAMstattadyogo bhavati, kevalaM SaSThasamaye manthAnamupasaMharannaudArikamizrayogI syAditi, tadevaM kevalI samudghAtaM saMhRtya pratyarpya ca phalakAdikaM tato yoganirodhaM vidhatte, tadyathA-pUrva manoyogaM bAdaraM niruNaddhi, punarvAgyogaM kAyayogaM ca bAdarameveti, punaranenaiva krameNa sUkSmamanoyogaM niruNaddhi, tataH sUkSmavAgyogaM niruNaddhi, tataH sUkSmakAyayogaM nirundhana sUkSmakriyamapratipAti tRtIyaM zukladhyAnabhedamArohati, tannirodhe ca vyuparatakriyamanivarti caturtha zukladhyAnamArohati, tadArUDhazcAyogikevalibhAvamupagataH sannantarmuhUrta yAvatkAlamajaghanyotkRSTamAste, tatra cAsau yeSAM karmaNAmudayo nAsti tAni sthitikSayeNa kSapayan vedyamAnAsu cAparama kRtiSu saGkAmayan kSapayaMzca tAvadgato yAvadvicaramasamayaM, tatra ca dvicaramasamaye devagatisahagatAH karmaprakRtIH kSapayati, hatAzcemAH-devagatistadAnupUrvI vaikriyAhArakazarIratadaGgopAGgacatuSTayametadvandhanasaGghAtAviti ca, tathA tatraivAparA imAH kSapayati, tadyathA-audArikataijasakArmaNAni zarIrANi etadvandhanAni trINi saGghAtAMzca SaT saMsthAnAni SaT saMhananAni / audArikazarIrAGgopAGgaM varNagandharasasparzA manuSyAnupUrvyagurulaghUpaghAtaparAghAtocchrAsaprazastAprazastavihAyogatayastathA'paryA- 5 // 30 // takapratyekasthirAsthirazubhAzubhasubhagadurbhagasusvaraduHsvarAnAdeyAyaza kIrcinirmANAni tathA nIcairgotramanyataradinIyamiti, PROSES RESSACRARIX dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ caramasamaye tu manuSyagatipaJcendriyajAtitrasabAdaraparyAptakasubhagAdeyayazaHkIrttitIrthakaratvAnyataravedanIyAyuSkoccairgotrANyetA dvAdaza tIrthakRt keSAMcinmatenAnupUrvIsahitAstrayodaza atIrthakRcca dvAdazaikAdaza vA kSapayati, azeSakarmakSayasamanantarameva cAsparzavadgatyA aikAntikAtyantikAnAbAdhalakSaNaM sukhamanubhavan siddhA(byAkhyaM lokAyamupaitItyayaM gaathaataatpryaarthH|| sAmpratamupasaMharaMstIrthakarAsevanataH prarocanatAM darzayitumAha evaM tu samaNucinnaM vIravareNaM mahANubhAvaNaM / jaM aNucarittu dhIrA sivamacalaM janti nivvANaM // 284 // 'evam' uktavidhinA bhAvopadhAnaM-jJAnAdi tapo vA vIravarddhamAnasvAminA svato'nuSThitamato'nyenApi mumukSuNaitadanuSTheyamiti gAthArthaH // samAptA brahmacaryAdhyayananiyuktiH // sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam- . ahAsuyaM vaissAmi jahA se samaNe bhagavaM uTTAe / saMkhAe taMsi hemaMte ahuNo pavvaie rIitthA ||1||nno cevimeNa vattheNa pihissAmi taMsi hemaMte / se pArae AvakahAe, evaM khu aNudhammiyaM tassa // 2 // cattAri sAhie mAse, bahave pANajAiyA Agamma / abhirujjha kAyaM vihariMsu, ArusiyA NaM tattha hiMsiMsu // 3 // saMvaccharaM sAhiyaM mAsaM jaM na rikAsi vatthagaM bhgvN|acele tao cAi taM vosijja vatthamaNagAre // 4 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 301 // AryasudharmasvAmI jambUsvAmine pRcchate kathayati, yathAzrutaM yathAsUtraM vA vadiSyAmi, (tadyathA-sa zramaNo bhagavAn upadhA09 vIravarddhamAnasvAmyutthAya-udyatavihAraM pratipadya sarvAlaGkAraM parityajya paJcamuSTikaM locaM vidhAyaikena devadUSyeNendrakSiptena uddezakaH1 yuktaH kRtasAmAyikapratijJa AvirbhUtamanaHparyAyajJAno'STaprakArakarmakSayArtha tIrthapravarttanArtha cotthAya 'saMkhyAya'jJAtvA tasmin hemante mArgazIrSadazamyAM prAcInagAminyAM chAyAyAM pravrajyAgrahaNasamanantarameva 'rIyate sma' vijahAra,) tathA ca kila kuNDagrAmAnmuhUrttazeSe divase kAragrAmamApa, tatra ca bhagavAnita Arabhya nAnAvidhAbhigrahopeto ghorAn parISahopasargAnadhisahamAno mahAsattvatayA mlecchAnapyupazamaM nayan dvAdaza varSANi sAdhikAni chadmastho maunavratI tapazcacAra, atra ca sAmAyikAropaNasamanantarameva surapatinA bhagavadupari devadRSyaM cikSipe, tat bhagavatA'pi niHsaGgAbhiprAyeNaiva dharmopakaraNamRte na dharmo'nuSThAtuM mumukSubhiraparaiH zakyata iti kAraNApekSayA madhyasthavRttinA tathaivAvadhAritaM, na punastasya tadupabhogecchA'stIti // etaddarzayitumAha-na caivAhamanena vastreNendraprakSiptenAtmAnaM pidhAsyAmi-sthagayiSyAmi tasmin hemante tadvA vastraM tvaktrANIkariSyAmi, lajjApracchAdanaM vA vidhAsyAmi, kiMbhUto'sAviti darzayati-'sa' bhagavAn pratijJAyAH hA parISahANAM saMsArasya vA pAraM gacchatIti pAragaH, kiyantaM kAlamiti darzayati-yAvatkathaM yAvajIvamityarthaH, kimarthaM punarasau / bibhartIti cedarzayati-khuravadhAraNe sa ca bhinnakramaH, etadvastrAvajJAvadhAraNaM tasya bhagavato'nu-pazcAddhAmikamanudhArmikameveti, aparairapi tIrthakRdbhiH samAcIrNamityarthaH, tathA cAgamaH-"se bemi je ya aIyA je ya paDuppannA je ya Aga // 301 // messA arahaMtA bhagavanto je ya pavvayanti je a pavvaissanti savve te sovahI dhammo desiavvottikaTTha titthadhammayAe For Personal & Private Use Only
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ esA'Nudhammigatti egaM devadUsamAyAe pavvaiMsu vA pavvayaMti vA pavvaissanti va"tti, api ca-garIyastvAtsacelasya, dhrmaasyaanyaistthaagtH| ziSyasya pratyayAccaiva, vastraM dadhe na lajjayA ||1||"ityaadi // tathA bhagavataH pravrajato ye divyAH sugandhipaTavAsA AsaMstadgandhAkRSTAzca bhramarAdayaH samAgatya zarIramupatApayantIti, etadarzayitumAha-caturaH samadhikAn mAsAn bahavaH prANijAtayo-bhramarAdikAH samAgatya Aruhya ca 'kAya' zarIraM 'vijahuH' kAye pravicAraM cakruH, tathA 5|| mAMsazoNitArthitayA''ruhya 'tatra' kAye 'Na'miti vAkyAlaGkAre, 'hiMsiMsu' itazcetazca vilumpanti smetyarthaH // kiyanmAnaM kAlaM taddevadUSyaM bhagavati sthitamityetadarzayitumAha-tadindropAhitaM vastraM saMvatsaramekaM sAdhikaM mAsaM 'jaM Na rikkAsi'tti yanna tyaktavAn bhagavAn tatsthitakalpa itikRtvA, tata UrdhvaM tadvastraparityAgI, vyutsRjya ca tadanagAro bhagavAnacelobhUditi, tacca suvarNavAlukAnadIpUrAhatakaNTakAvalagnaM dhigjAtinA gRhiitmiti|| kiM ca adu porisiM tiriyaM bhittiM cakkhumAsajja antaso jhAyai / aha cakkhubhIyA saMhiyA te hantA hantA bahave kaMdisu // 5 // sayaNehiM vitimissehiM ithio tattha se parinnAya / sAgAriyaM na sevei ya, se sayaM pavesiyA jhAi // 6 // je ke ime agAratthA mIsIbhAvaM pahAya se jhaaii| puTThovi nAbhibhAsiMsu gacchai nAivattai aMjU For Personal & Private Use Only www.ainelibrary.org
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zI0) // 302 // // 7 // No sukarameyamegesiM nAbhibhAse ya abhivAyamANe / hayapuvve tattha daNDehiM lUsiyapuvve appapuNNehiM // 8 // 'atha' Anantarye puruSapramANA pauruSI - AtmapramANA vIthI tAM gacchan dhyAyatIryAsamito gacchati, tadeva cAtra dhyAnaM yadIryAsamitasya gamanamiti bhAvaH kiMbhUtAM tAM ? - tiryagbhittiM zakaTorddhivadAdau saGkaTAmagrato vistIrNAmityarthaH, kathaM dhyAyati ?, 'cakSurAsAdya' cakSurdattvA'ntaH - madhye dattAvadhAno bhUtveti, taM ca tathA rIyamANaM dRSTvA kadAcidavyaktavayasaH kumArAdaya upasargayeyuriti darzayati- 'atha' Anantarye cakSuH zabdo'tra darzanaparyAyo, darzanAdeva bhItA darzanabhItAH saMhitA - militAste bahavo DimbhAdayaH pAMsumuSTyAdibhirhatvA hatvA cakranduH, aparAMzca cukruzuH - pazyata yUyaM nagno muNDitaH, tathA ko'yaM kuto'yaM kimIyo vA ayamityevaM halabolaM cakruriti // kiM ca zayyata eSviti zayanAni - vasatayasteSu kutazcinni mittAdvyatimizreSu gRhasthatIrthikaiH, tatra vyavasthitaH san yadi strIbhiH prArthyate tatastAH zubhamArgArgalA iti jJAtvA jJaparijJayA pratyAkhyAna parijJayA pariharan sAgArikaM - maithunaM na seveta, zUnyeSu ca bhAvamaithunaM na seveta, ityevaM sa bhagavAn svayam AtmanA vairAgyamArgamAtmAnaM pravezya dharmmadhyAnaM zukladhyAnaM vA dhyAyati // tathA-ye kecana ime'gAraM gRhaM tatra tiSThantIti agArasthAH - gRhasthAstairmizrIbhAvamupagato'pi dravyato bhAvatazca taM mizrIbhAvaM prahAya - tyaktvA sa bhagavAn dharmadhyAnaM dhyAyati, tathA kutazcinnimittAdgRhasthaiH pRSTo'pRSTo vA na vakti, svakAryAya gacchatyeva, na tairukto mokSapathamativarttate dhyAnaM vA, For Personal & Private Use Only upadhA0 9 uddezakaH 1 // 302 //
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'aMjutti RjuH RjoH saMyamasyAnuSThAnAt, nAgArjunIyAstu paThanti-'puDho va so apuTTho va No aNunnAi pAvagaM bhagavaM' kaNThyam // kiM ca-naitadvakSyamANamuktaM vA ekeSAm-anyeSAM sukarameva, nAnyaH prAkRtapuruSaiH kartumalaM, kiM tattena kRtamiti darzayati-abhivAdayato nAbhibhASate, nApyanabhivAdayayaH kuSyati, nApi pratikUlopasagairanyathAbhAvaM yAtIti darzayati -daNDaihatapUrvaH 'tatra' anAryadezAdau paryaTana tathA 'lUSitapUrvo' hiMsitapUrvaH kezaluzcanAdibhirapuNyaiH-anAryaiH paapaacaarairiti|| kiM ca pharusAiM duttitikkhAi aiacca muNI parakkamamANe / AghAyanadRgIyAI daNDajuddhAI mudvijuddhAiM // 9 // gaDhie mihukahAsu samayaMmi nAyasue visoge adakkhu / eyAi se urAlAiM gacchai nAyaputte asaraNayAe // 10 // avi sAhie duve vAse sIodaM abhuccA nikkhante / egattagae pihiyacce se ahinnAyadaMsaNe sante // 11 // 'paruSANi' karkazAni vAgduSTAni tAni cAparairduHkhena titikSyanta iti dustitikSANi tAnyatigatya-avigaNayya 'muniH' bhagavAn viditajagatsvabhAvaH parAkramamANaH samyaktitikSate, tathA AkhyAtAni ca tAni nRtyagItAni ca AkhyAtanRtyagItAni tAni uddizya na kautukaM vidadhAti, nApidaNDayuddhamuSTiyuddhAnyAkarNya vismayotphullalocana uSitaromakUpo bhavati, tathA 'gra Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadhA09 zrIAcA- rAGgavRttiH (zI0) / uddezakaH1 ACCARSACCOR // 303 // thitaH' avabaddho 'mithaH' anyo'nyaM 'kathAsu' svairakathAsu samaye vA kazcidavabaddhastaM strIdvayaM vA parasya kathAyAM gRddhamapekSya tasminavasare 'jJAtaputro' bhagavAn vizoko vigataharSazca tAnmithaHkathA'vabaddhAn madhyastho'drAkSIt , etAnyanyAni cAnukUlapratikUlAni parISahopasargarUpANyurAlAni duSpradhRSyANi duHkhAnyasmaran 'gacchati' saMyamAnuSThAne parAkramate, jJAtA:-kSatriyAsteSAM putraH-apatyaM jJAtaputraH-vIravarddhamAnasvAmI sa bhagavAnnaisaduHkhasmaraNAya gacchati-parAkramata iti sambandhaH, yadivA zaraNaMgRhaM nAtra zaraNamastItyazaraNaH-saMyamastasmai azaraNAya parAkramata iti, tathAhi-kimatra citraM yadbhagavAnaparimitabalaparAkramaH pratijJAmandaramArUDhaH parAkramate iti?, sa bhagavAnapravrajito'pi prAsukAhArAnuvAsIt , zrUyate ca kila paJcatvamupagate mAtApitari samAptapratijJo'bhUt , tataH pravivrajiSuH jJAtibhirabhihito, yathA-bhagavan! mA kRthAH kSate kSArAvasecanamityevamabhihitena bhagavatA'vadhinA vyajJAyi, yathA-mayyasminnavasare pravrajati sati bahavo naSTacittA vigatAsavazca syurityavadhArya tAnuvAca-kiyantaM kAlaM punaratra mayA sthAtavyamiti?, te UcuH-saMvatsaradvayenAsmAkaM zokApagamo bhAvIti, bhaTTArako'pyomityuvAca, kiM tvAhArAdikaM mayA svecchayA kArya, necchAvighAtAya bhavadbhipasthAtavyaM, tairapi yathAkathaJcidayaM! tiSThatvitimatvA taiH sarvaistathaiva pratipede // tato bhagavAMstadvacanamanuvAtmIyaM ca niSkramaNAvasaramavagamya saMsArAsAratAM | vijJAya tIrthapravarttanAyodyata iti darzayitumAha-api sAdhike dve varSe zItodakamabhuktvA-anabhyavahRtyApItvetyarthaH, aparA api pAdadhAvanAdikAH kriyAH prAsukenaiva prakRtya tato niSkrAnto, yathA ca prANAtipAtaM parihatavAn evaM zeSavratAnyapi pAlitavAniti, tathA 'ekatva'miti tata ekatvabhAvanAbhAvitAntaHkaraNaH pihitA-sthagitA'rcA-krodhajvAlA yena sa tathA, RECRCCh // 303 // Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ XOSSASSASSACARE yadivA pihitAroM-guptatanuH sa bhagavAn chadmasthakAle'bhijJAtadarzanaH-samyaktvabhAvanayA bhAvitaH zAntaH indriynoindriyaiH|| sa evaMbhUto bhagavAn gRhavAse'pi sAvadyArambhatyAgI, kiM punaH pravrajyAyAmiti darzayitumAha puDhaviM ca AukAyaM ca teukAyaM ca vAukAyaM ca / paNagAiM bIyahariyAiM tasakAyaM ca savvaso naccA // 12 // eyAiM santi paDilehe, cittamantAi se abhinnAya / parivajiya viharitthA iya saGkhAya se mahAvIre // 13 // adu thAvarA ya tasattAe, tasA ya thAvarattAe / aduvA savvajoNiyA sattA kammuNA kappiyA puDho bAlA // 14 // bhagavaM ca evamannesiM sovahie hu luppaI bAle / kammaM ca savvaso naccA taM paDiyAikkhe pAvagaM bhagavaM // 15 // duvihaM samicca mehAvI kiriyamakkhAya'NelisaM nANI / AyANaso yamaivAyasoyaM jogaM ca savvaso NaccI // 16 // zlokadvayasyApyayamarthaH-etAni pRthivyAdIni cittamantyabhijJAya tadArambhaM parivarya viharati sma, kriyAkArakasambandhaH, tatra pRthivI sUkSmabAdarabhedena dvidhA, sUkSmA sarvagA, bAdarA'pi zlakSNakaThinabhedena dvidhaiva, tatra zlakSNA zuklAdipaJcavarNA, na For Personal & Private Use Only
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadhA09 uddezakaH1 zrIAcA- ra kaThinA tu pRthvIzarkarAvAlukAdi SaTtriMzadbhedA zastraparijJAnusAreNa draSTavyA, apkAyo'pi sUkSmabAdarabhedAvidhA, tatra rAGgavRttiH sUkSmaH pUrvavadAdarastu zuddhodakAdibhedena paJcadhA, tejaHkAyo'pi pUrvavat navaraM bAdaro'GgArAdi paJcadhA, vAyurapi tathaiva, (zI0) navaraM bAdara utkalikAdibhedena paJcadhA, vanaspatirapi sUkSmabAdarabhedena dvidhA, tatra sUkSmaH sarvago bAdaro'pyagramUlaskandha parvabIjasammUrchanabhedAtsAmAnyataH SoDhA, punardvidhA-prokaH sAdhAraNazca, tatra pratyeko vRkSagucchAdibhedAvAdazadhA, saadhaa||304|| raNastvanekavidha iti, sa evaM bhedabhinno'pi vanaspatiH sUkSmasya sarvagatatvAdatIndriyatvAcca tadvyudAsena bAdaro bhedatvena saMgRhItaH, tadyathA-panakagrahaNena bIjAkurabhAvarahitasya panakAderulyAdivizeSApannasya grahaNaM, bIjagrahaNena tvagrabIjAderupAdAnaM, haritazabdena zeSasyetyetAni pRthivyAdIni bhUtAni santi' vidyanta ityevaM pratyupekSya tathA 'cittavanti' sacetanAnyabhidhAya-jJAtvA 'iti' etatsakhyAya-avagamya sa bhagavAnmahAvIrastadArambhaM parivartya vihRtavAniti // pRthivIkAyAdInAM jantUnAM trasasthAvaratvena bhedamupadarya sAmpratameSAM parasparato'nugamanamapyastItyetadarzayitumAha-'artha' Anantarye 'sthAvarAH' pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH te 'trasatayA' dvIndriyAditayA 'vipariNamante' karmavazAd gacchanti, cazabda | uttarApekSayA samuccayArthaH, tathA 'trasajIvAzca' kRmyAdayaH 'sthAvaratayA' pRthivyAditvena karmanighnAH samutsadyante, tathA cAnyatrApyuktam-"ayaNNaM bhante ! jIve puDhavikkAiyattAe jAva tasakAiyattAe uvavaNNapuve?, hantA goamA! asaI aduvA'NaMtakhutto jAva uvavaNNapuve"tti, athavA sarvA yonayaH-utpattisthAnAni yeSAM sattvAnAM te srvyonikaaH| 1 ayaM bhadanta ! jIvaH pRthvIkAyikatayA yAvat trasakAyikatayotpannapUrvaH?, hanta gautama ! asakRt anantakRtvo yAvadutpannapUrvaH, // 304 // For Personal & Private Use Only
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ IML sattvAH sarvagatibhAjaH, te ca 'bAlA'rAgadveSAkalitAH svakRtena karmaNA pRthaktayA sarvayonibhAktvena ca 'kalpitAH' vyavasthitA iti, tathA coktam-"Natthi kira so paeso loe vAlaggakoDimitto'vi / jammaNamaraNAbAhA aNegaso jattha Navi pattA // 1 // " api ca-"raGgabhUmirna sA kAcicchuddhA jagati vidyate / vicitraiH karmanepathyairyatra sattvaina nATitam // 2 // " ityAdi // kiM ca-bhagavAMzca-asau vIravarddhamAnasvAmyevamamanyata-jJAtavAn saha upadhinA vartata iti sopadhikaH-dravyabhAvopadhiyuktaH, duravadhAraNe, lupyata eva-karmaNA klezamanubhavatyeva 'ajJo' bAla iti, yadivA hurhetau ya-10 smAtsopadhikaH karmaNA lupyate bAlastasmAtkarma ca sarvazo jJAtvA tatkarma pratyAkhyAtavAMstadupAdAnaM ca pApakamanuSThAnaM bhagavAn varddhamAnasvAmIti // kiM ca-dve vidhe-prakArAvasyeti dvividhaM, kiM tat?-karma, tacceryApratyayaM sAmparAyikaM ca, tadvividhamapi 'sametya' jJAtvA 'medhAvI' sarvabhAvajJaH, 'kriyAM' saMyamAnuSThAnarUpAM karmocchetrImanIhazIm-ananyasadRzImAkhyAtavAn, kiMbhUto?-jJAnI, kevalajJAnavAnityarthaH, kiM cAparamAkhyAtavAniti darzayati-AdIyate karmAneneti AdAna-duSpraNihitamindriyamAdAnaM ca tat srotazcAdAnasrotastat jJAtvA tathA'tipAtasrotazca upalakSaNArthatvAdasya mRSAvAdAdikamapi jJAtvA tathA 'yogaM ca' manovAkAyalakSaNaM duSpaNihitaM 'sarvazaH' sarvaiH prakAraiH karmabandhAyeti jJAtvA kriyAM saMyamalakSaNAmAkhyAtavAniti smbndhH|| kiM caM . aivattiyaM aNAuhi~ sayamannesiM akrnnyaae|jssitthio parinnAyA savvakammAvahA1 nAsti kila sa pradezo loke vAlAprakoTImAtro'pi / janmamaraNAbAdhA bhanekazo yatra naiva prAptAH // 1 // Jain Educatio n al For Personal & Private Use Only
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) upadhA09 uddezakA // 305 // use adakkhu // 17 // ahAkaDaM na se seve savvaso kamma adakkhU / jaM kiMci pAvagaM bhagavaM taM akuvvaM viyaDaM bhuJjitthA // 18 // No sevai ya paravatthaM parapAevI se na bhuJjitthA / parivajjiyANa umANaM gacchai saMkhaDiM asaraNayAe // 19 // mAyaNNe asaNapANassa nANugiddhe rasesu apaDinne / acchipi no pamajijjA novi ya kaMDUyae muNI gAyaM // 20 // AkuTTiH-hiMsA nAkuTTiranAkuTirahiMsetyarthaH, kiMbhUtAm ?-atikrAntA pAtakAdatipAtikA-nirdoSA tAmAzritya, svato'nyeSAM cAkaraNatayA-avyApAratayA pravRtta iti, tathA yasya striyaH svarUpatastadvipAkatazca parijJAtA bhavanti, sarva kauvahantIti sarvakarmAvahAH-sarvapApopAdAnabhUtAH sa evAdrAkSIt-sa eva yathAvasthitaM saMsArasvabhAvaM jJAtavAniti, etaduktaM bhavati-strIsvabhAvaparijJAnena tatsarihAreNa ca sa bhagavAn paramArthadaryabhUditi // mUlaguNAnAkhyAyottaraguNa(NAn pracikaTayiSurAha-'yathA' yena prakAreNa pRSTvA vA'pRSTvA vA kRtaM yathAkRtam-AdhAkAdi nAsau sevate, kimiti ? -yataH 'sarvazaH' sarvaiH prakAraistadAsevanena karmaNA'STaprakAreNa bandhamadrAkSIt-dRSTavAn , anyadapyevaMjAtIyakaM na sevata iti darzayati-yatkiJcisApaka-pApopAdAnakAraNaM tadbhagavAnakurvan 'vikaTaM' prAsukamabhuta-upabhuktavAn // kiM ca-no se // 305 // For Personal & Private Use Only SIU ane bar og
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ vate ca-nopabhuGkte ca paravastraM-pradhAnaM vastraM parasya vA vastraM paravastraM nAsevate, tathA parapAtre'pyasau na bhute, tathA pariva ApamAnam-avagaNayya gacchati asAvAhArAya saGkhaNDyante prANino'syAmiti saGkhaNDistAmAhArapAkasthAnabhUtAmazaraNAya zaraNamanAlambamAno'dInamanaskaH kalpa itikRtvA parISahavijayArtha gacchatIti // kiM ca-AhArasya mAtrAM jAnAtIti mAtrAjJaH, kasya?-azyata ityazanaM-zAlyodanAdi pIyata iti pAnaM-drAkSApAnakAdiH tasya ca, tathA nAnugRddho 'raseSu' vikRtiSu, bhagavato hi gRhasthabhAve'pi raseSu gRddhirnAsIt, kiM punaH pravrajitasyeti?, tathA raseSveva grahaNaM pratyapratijJo, yathA-mayA'dya siMhakesarA modakA eva grAhyA ityevaMrUpapratijJArahito'nyatra tu kulmASAdau sapratijJa eva, tathA'kSyapi rajaHkaNukAdyapanayanAya no pramArjayennApi ca gAtraM munirasau kaNDUyate-kASThAdinA gAtrasya kaNDUvyapanodaM na vidhatta iti // kiM ca appaM tiriyaM pehAe appi, piTTao pehAe / appaM buie'paDibhANI paMthapehi care jayamANe // 21 // sisiraMsi addhapaDivanne taM vosija vatthamaNagAre / pasAritu bAhu~ parakkame no avalambiyANa kaMdhami // 22 // esa vihI aNukanto mAhaNeNa miimyaa| bahusoapaDinneNa bhagavayA evaM riyaMti // 23 // tibemi // updhaanshrutaadhyynoddeshH1||9-1|| Jain Educationsaney For Personal & Private Use Only
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0 ) // 306 // alpazabdo'bhAve varttate, alpaM tiryak tirazcInaM gacchan prekSate, tathA'lpaM pRSThataH sthitvotprekSate, tathA mArgAdi kenacipRSTaH sannapratibhASI sannalpaM brUte, maunena gacchatyeva kevalamiti darzayati- pathiprekSI 'cared' gacchedyatamAnaH prANiviSaye yatnavAniti // kiM ca - adhvapratipanne zizire sati taddevadRSyaM vastraM vyutsRjyAnagAro bhagavAn prasArya bAhU parAkramate, na tu punaH zItArditaH san saGkocayati, nApi skandhe'valambya tiSThatIti // sAmpratamupasajihIrSurAha - eSa caryAvidhi - ranantarokto'nukrAntaH - anucIrNaH 'mAhaNeNa'tti zrIvarddhamAnasvAminA ' matimatA' viditavedyena 'bahuzaH' anekaprakArama pratijJena - anidAnena 'bhagavatA' aizvaryAdiguNopetena, 'evam' anena pathA bhagavadanucIrNenAnye mumukSavo'zeSakarmakSayAya sAdhavo 'rIyante' gacchantIti / itiradhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavad, upadhAnazrutAdhyayanasya prathamodezaka iti // uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarodezake bhagavatazcaryA'bhihitA, tatra cAvazyaM kayAcicchayyayA - vasatyA bhAvyamatastatpratipAdanAyAya muddezakaH prakramyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyo| dezakasyAdi sUtram - 'cariyAsaNAI sijAo egaiyAo jAo buiyAo / Aikkha tAiM sayaNAsaNAI jAI sevitthA se mahAvIre // 1 // AvesaNasabhApavAsu paNiyasAlAsu egayA vAso / aduvA paliyaThANesu palAlapuJjasu egayA vAso // 2 // AgantAre ArA For Personal & Private Use Only upadhA0 9 uddezakaH 1 // 306 // Kainelibrary.org
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAgAre taha ya nagare va egayA vaaso|susaanne suNNagAre vA rukkhamUle va egayA vAso // 3 // eehiM muNI sayaNehiM samaNe Asi paterasavAse / rAiM divaMpi jayamANe a pamatte samAhie jhAi // 4 // 'caryAyAmavazyaMbhAvitayA yAni zayyAsanAnyabhihitAni sAmarthyAyAtAni tAni zayanAsanAni-zayyAphalakAdInyAcakSva sudharmasvAmI jambUnAmnA'bhihito yAni sevitavAn mahAvIro-varddhamAnasvAmIti, ayaM ca zlokazcirantanaTIkAkAreNa na vyAkhyAtaH, tatra kiM sugamatvAdutAbhAvAt , sUtrapustakeSu tu dRzyate, tadabhiprAyaM ca vayaM na vidma iti // praznapativacanamAha-bhagavato hyAhArAbhigrahavat pratimAvyatirekeNa prAyazo na zayyA'bhigraha AsIt, navaraM yatraiva caramapauruSI | bhavati tatraivAnujJApya sthitavAn, taddarzayati-A-samantAdvizanti yatra tadAvezanaM-zUnyagRhaM sabhA nAma grAmanagarAdInAM tadvAsilokAsthAyikArthamAgantukazayanArthaM ca kuDyAdyAkRtiH kriyate, 'prapA' udakadAnasthAnam AvezanaM ca sabhA ca prapA ca AvezanasabhAprapAstAsu, tathA 'paNyazAlAsu' ApaNeSu 'ekadA' kadAcidvAso bhagavato'thavA 'paliya'nti karma tasya sthAnaM karmasthAnaM-ayaskAravarddhakikuDyAdikaM, tathA palAlapuJjeSu maJcopari vyavasthiteSvadho, na punasteSveva, jhuSiratvAditi // kiM ca-prasaGgAyAtA Agatya vA yatra tiSThanti tadAgantAraM tatpunAmAnagarAdvA bahiH sthAnaM tatra, tathA ArA| me'gAraM-gRhamArAmAgAraM tatra vA tathA nagare vA ekadA vAsaH, tathA zmazAne zUnyAgAre vA, AvezanazUnyAgArayorbhedaH For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAvRttiH (zI0) upadhA09 uddezakaH2 // 307 // sakuDyAkubyakRto, vRkSamUle vA ekadA vAsa iti // kiM ca eteSu' pUrvokteSu 'zayaneSu' vasatiSu sa 'muniH' jagatrayavettA RtubaddheSu varSAsu vA 'zramaNaH' tapasyudyuktaH samanA vA''sIt nizcalamanA ityarthaH, kiyantaM kAlaM yAvaditi darzayati'patelasavAse'tti prakarSaNa trayodazaM varSa yAvatsamastAM rAtriM dinamapi yatamAnaH saMyamAnuSThAna udyuktavAn tathA'pramatto-nidrAdipramAdarahitaH 'samAhitamanAH' visrotasikArahito dharmadhyAnaM zukladhyAnaM vA dhyAyatIti // kiM ca Nipi no pagAmAe, sevai bhagavaM uTTAe / jaggAvai ya appANaM isiM sAI ya apaDinne // 5 // saMbujjhamANe puNaravi AsiMsu bhagavaM uTTAe / nikkhamma egayA rAo bahi caMkamiyA muhuttAgaM // 6 // sayaNehiM tatthuvasaggA bhImA AsI aNegarUvA ya / saMsappagA ya je pANA aduvA je pakkhiNo uvacaranti // 7 // adu kucarA uvacaranti gAmarakkhA ya sattihatthA ya / adu gAmiyA uvasaggA itthI egaiyA purisA ya // 8 // nidrAmapyasAvaparapramAdarahito na prakAmataH sevate, tathA ca kila bhagavato dvAdazasu saMvatsareSu madhye'sthikagrAme vyantaropasargAnte kAyotsargavyavasthitasyaivAntarmuhUrta yAvatsvapnadarzanAdhyAsinaH sakRnnidrApramAda AsIt, tato'pi cotthAyAtmAnaM 'jAgarayati' kuzalAnuSThAne pravartayati, yatrApISacchayyA''sIt tatrApyapratijJaH-pratijJArahito, na ta // 307 // JainEducatioinle For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ trApi svApAbhyupagamapUrvakaM zayita ityarthaH // kiM ca sa muniniMdrApramAdAd vyutthitacittaH 'saMbudhyamAnaH' saMsArapAtAyAyaM pramAda ityevamavagacchan punarapramatto bhagavAn saMyamotthAnenotthAya yadi tatrAntarvyavasthitasya kutazcinnidrApramAdaH syAt tatastasmAnniSkramyaikadA zItakAlarAtrAdau bahizcaGkramya muhUrttamAtraM nidrApramAdApanayanArtha dhyAne sthitavAniti // kiM ca-zayyate - sthIyate utkuTukAsanAdibhiryeSviti zayanAni - AzrayasthAnAni teSu tairvA tasya bhagavata upasargA 'bhImA' bhayAnakA Asan anekarUpAzca zItoSNAdirUpatayA'nukUlapratikUlarUpatayA vA, tathA saMsarpantIti saMsarpakAH - zUnyagRhAdAvahina - kulAdayo ye prANinaH 'upacaranti' upa - sAmIpyena mAMsAdikamaznanti athavA zmazAnAdau pakSiNo gRdhrAdaya upacara - ntIti varttate // kiM ca - 'atha' anantaraM kutsitaM carantIti kucarAH - caurapAradArikAdayaste ca kvacicchUnyagRhAdau 'upacaranti' upasargayanti, tathA grAmarakSAdayazca trikacatvarAdivyavasthitaM zaktikuntAdihastA upacarantIti, atha 'grAmikA' grAmadharmmAzritA upasargA ekAkinaH syuH, tathAhi - kAcitstrI rUpadarzanAbhyupapannA upasargayet puruSo veti // kiM ca ihaloiyAiM paraloiyAI bhImAI aNegarUvAI | avi subbhi dubbhigandhAI saddAI agavAI // 9 // ahiyAsae sayA samie phAsAI virUvarUvAI / araI raI abhibhUya yaha mAhaNe abahuvAI // 10 // sa jaNehiM tattha pucchi egacarAvi egayA rAo | avvAhie kasAitthA pehamANe samAhiM apanei // 11 // ayamaMtaraMsi For Personal & Private Use Only
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcA rAGgavRttiH (zI0) // 308 // ko ittha? ahamaMsitti bhikkhu Ahaddu / ayamuttame se dhamme tusiNIe kasAie jhAI // 12 // ihaloke bhavA aihalaukikAH - manuSyakRtAH ke te? - ' sparzAH' duHkhavizeSA divyAstairazcAzca pAralaukikAstAnupasargApAditAn duHkhavizeSAnadhyAsayati-adhisahate, yadivA ihaiva janmani ye duHkhayanti daNDaprahArAdayaH pratikUlopasargAsta aihalaukikAH, tadviparyastAstu pAralaukikAH, 'bhImA' bhayAnakA 'anekarUpAH' nAnAprakArAH, tAneva darzayati-api surabhi - gandhAH - srakcandanAdayo durgandhAH - kuthitakaDevarAdayaH, tathA zabdAzcAnekarUpA vINAveNumRdaGgAdijanitAH, tathA kramelakara sitAdyutthApitAstAMzcAvikRtamanA 'adhyAsayati' adhisahate, 'sadA' sarvakAlaM samyagitaH samitaH - paJcabhiH samitibhiryuktaH, tathA sparzAna- duHkhavizeSAnaratiM saMyame ratiM copabhogAbhiSvaGge'bhibhUya - tiraskRtya 'rIyate' saMyamAnuSThAne vrajati, 'mAhaNe' tti pUrvavad 'abahuvAdI' abahubhASI, ekadvivyAkaraNaM kvacinnimitte kRtavAniti bhAvaH // 'sa' bhaga| vAnarddhatrayodaza pakSAdhikAH samA ekAkI vicaran tatra zUnyagRhAdau vyavasthitaH san 'janaiH' lokaiH pRSTaH, tadyathA - ko bhavAn ? kimatra sthitaH ? kutastyo vetyevaM pRSTo'pi tUSNIM bhAvamabhajat, tathopapatyAdyA apyekacarA - ekAkina ekadA-ka | dAcidrAtrAvahni vA papracchuH, avyAhRte ca bhagavatA kapAyitAH tato'jJAnAvRtadRSTayo daNDamuSTyAditADanato'nAryatvamAcaranti, bhagavAMstu tatsamAdhiM prekSamANo dharmmadhyAnopagatacittaH san samyaktitikSate kiMbhUtaH ? - 'apratijJo' nAsya vairaniryAtanapratijJA vidyata ityapratijJaH // kathaM te papracchuriti darzayitumAha-ayamantaH - madhye ko'tra vyavasthitaH ?, evaM saGketAgatA duzcAriNaH pRcchanti karmma karAdayo vA tatra nityavAsino duSpraNihitamAnasAH pRcchanti, tatra caivaM pRcchatAmeSAM bhramayAM For Personal & Private Use Only upadhA0 9 uddezakaH2 // 308 //
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAAAAAAAAAA stUSNIbhAvameva bhajate, kvacidbahutaradoSApanayanAya jalpatyapi, kathamiti darzayati-ahaM bhikSurasmIti, evamukte yadi te|'vadhArayanti tatastiSThatyeva, athAbhipretArthavyAghAtAt kaSAyitA mohAndhAH sAmpratekSitayaivaM brUyuH, yathA-tUrNamasmAtsthAnAnnirgaccha, tato bhagavAnaciyattAvagraha itikRtvA nirgacchatyeva, yadivA na nirgacchatyeva bhagavAn kiMtu so'yamuttamaH pradhAno dharma AcAra itikRtvA sa kaSAyite'pi tasmin gRhasthe tUSNIbhAvavyavasthito yadbhaviSyattayA dhyAyatyeva-na dhyAnAtmacyavate // kiM ca jaMsippege paveyanti sisire mArue pavAyante / taMsippege aNagArA himavAe nivAyamesanti // 13 // saMghADIo pavesissAmo ehA ya samAdahamANA / pihiyA va sakkhAmo aidukkhe himagasaMphAsA // 14 // taMsi bhagavaM apaDinne ahe vigaDe ahIyAsae / davie nikkhamma egayA rAo ThAie bhagavaM samiyAe // 15 // esa vihI 'aNukanto mAhaNeNa maImayA / bahuso apaDiNNeNa bhagavayA evaM rIyanti // 16 // ttibemi // navamasya dvitIya uddezakaH 9-2 // yasmin zizirAdAvapyeke tvaktrANAbhAvatayA 'pravepante' dantavINAdisamanvitAH kampante, yadivA 'pravedayanti' For Personal & Private Use Only
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 309 // zItajanitaM duHkhasparzamanubhavanti, ArttadhyAnavazagA bhavantItyarthaH tasmiMzca zizire himakaNini mArute ca pravAti satyeke na sarve 'anagArAH' tIrthikapravrajitA himavAte sati zItapIDitAstadapanodAya pAvakaM prajvAlayanti - aGgArazakaTikAmanveSayanti, prAvArAdikaM yAcante yadivA'nagArA iti pArzvanAthatIrthapravrajitA gacchvAsina eva zItArditA nivAtameSanti - ghaGgazAlAdikAvasatIrvAtAyanAdirahitAH prArthayanti // kiM ca-iha saGghATIzabdena zItApanodakSamaM kalpadvayaM trayaM vA gRhyate, tAH saGghATIH zItArditA vayaM pravekSyAmaH, evaM zItArditA anagArA api vidadhati, tIrthikapratrajitAstvedhAH samidhaH kASThAnItiyAvad etAzca samAdahantaH zItasparza soDhuM zakSyAmaH, tathA saMghAMTyA vA pihitAH - sthagitAH kambalAdyAMvRtazarIrA iti, kimarthametatkurvantIti darzayati-yato'tiduHkhametad-atiduHsahametadyaduta himasaMsparzAHzItasparzavedanA duHkhena sahyanta itiyAvat // tadevamevaMbhUte zizire yathoktAnuSThAnavatsu ca svayUthyetareSvanagAreSu yadbha|gavAn vyadhAttaddarzayitumAha- 'tasmin ' evaMbhUte zizire himavAte zItasparze ca sarvakaSe 'bhagavAn' aizvaryAdiguNopetastaM zItasparzamadhyAsayati-adhisahate, kiMbhUto'sau ? - 'apratijJo' na vidyate nivAtavasatiprArthanAdikA pratijJA yasya sa tathA, kAdhyAsayati ? - 'adho vikaTe' adhaH- kuDyAdirahite channe'pyupari tadabhAve'pi ceti, punarapi vizinaSTi - rAgadveSavira - hAdravyabhUtaH karmmagranthidrAvaNAdvA dravaH- saMyamaH sa vidyate yasyAsau dravikaH, sa ca tathA'dhyAsayan yadyatyantaM zItena bA - dhyate tatastasmAt channAnniSkramya bahirekadA rAtrau muhUrttamAtraM sthitvA punaH pravizya sa bhagavAn zamitayA samyagvA samatayA vA vyavasthitaH san taM zItasparza rAsabhadRSTAntena soDhuM zaknoti - adhisahata iti // etadevoddeza kArthamupasaMjihIrSu For Personal & Private Use Only upadhA0 9 uddezakaH2 // 309 //
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rat rAha-esa vihI ityAdyanantaroddezakavanneyamiti / itibravImItizabdau pUrvavad / upadhyAnazrutasya dvitIyoddezakaH parisamApta iti // n ___ ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake bhagavataH zayyAH pratipAditAH, tAsu ca vyavasthitena ye yathopasargAH parISahAzca soDhAstatpratipAdanArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram taNaphAse sIyaphAse ya teuphAse ya daMsamasage ya / ahiyAsae sayA samie phAsAiM virUvarUvAiM // 1 // aha duccaralADhamacArI vajabhUmiM ca subbhabhUmiM ca / paMtaM sijaM seviMsu AsaNagANi ceva paMtANi // 2 // lADehiM tassuvasaggA bahave jANavayA lUsiMsu / aha lUhadesie bhatte kukurA tattha hiMsiMsu nivaiMsu // 3 // appe jaNe nivA rei lUsaNae suNae dasamANe / chucchukAriMti AhaMsu samaNaM kukkurA dasaMtutti // 4 // tRNAnAM-kuzAdInAM sparzAstRNasparzAH tathA zItasparzAH tathA tejaHsparzA-uSNaspazciAtApanAdikAle Asan yadivA gacchataH kila bhagavatastejaHkAya evAsIt , tathA daMzamazakAdayazca, etAn tRNasparzAdIn 'virUparUpAn' nAnAbhUtAn ACCAR-SORSCARR RRARA For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadhA09 zrIAcArAGgavRttiH (zI0) uddezakA // 31 // bhagavAnadhyAsayati, samyagitaH-samyagbhAvaM gataH samitibhiH samito veti // kiM ca-'atha' Anantarye duHkhena caryatesminniti duzcaraH sa cAsau lADhazca-janapadavizeSo duzcaralADhastaM cIrNavAn-vihRtavAn , sa ca dvirUpo-vajrabhUmiH zudhabhUmizca, taM dvirUpamapi vihRtavAn , tatra ca prAntAM 'zayyAM' vasatiM zUnyagRhAdikAmanekopadravopadrutA sevitavAn , tathA prAntAni cAsanAni-pAMzUtkarazarkarAloSTAdyupacitAni ca kASThAni ca durghaTitAnyAsevitavAniti // kiM ca-lADhA nAma janapadavizeSAsteSu ca dvirUpeSvapi lADheSu 'tasya' bhagavato bahava upasargAH prAyazaH pratikUlA AkrozazvabhakSaNAdaya Asan , tAneva darzayati-janapade bhavA jAnapadA-anAryA''cAriNo lokAH te bhagavantaM lUSitavanto-dantabhakSaNolmukadaNDaprahArAdibhirjihiMsuH, athazabdo'pizabdArthe, sa caivaM draSTavyaH, bhaktamapi tatra 'rUkSadezya' rUkSakalpamantaprAntamitiyAvat , te cAnAryatayA prakRtikodhanAH karpAsAdyabhAvatvAcca tRNaprAvaraNAH santo bhagavati virUpamAcaranti, tathA tatra 'kurkurAH' zvAnaste ca jihiMsuH, upari ca nipeturiti // kiM ca-'alpaH' stokaH sa jano yadi paraM sahasrANAmeko yadivA nAstye* vAsAviti yastAn zuno lUSakAn dazato 'nivArayati' niSedhayati, api tu daNDaprahArAdibhirbhagavantaM hatvA toraNAya sItkurvanti, kathaM nAmainaM zramaNaM kurkurAH zvAno dazantu-bhakSayantu?, tatra caivaMvidhe janapade bhagavAn SaNmAsAvadhi kAlaM | sthitavAniti // kiM ca 310 // elikkhae jaNA bhujo bahave vajabhUmi phrusaasii| laTuiM gahAya nAliyaM samaNA tattha ya dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ vihariMsu // 5 // evaMpi tattha viharantA puTapuvvA ahesi suNiehiM / saMluJcamANA suNaehiM duccarANi tattha lAhiM // 6 // nihAya daNDaM pANehiM taM kAyaM vosajamaNagAre / aha gAmakaNTae bhagavante ahiAsae abhisamiccA // 7 // nAgo saMgAmasIse vA pArae tattha se mahAvIre / evaMpi tattha lADhehiM aladdhapuvvovi egayA gAmo // 8 // _ 'idRkSaH' pUrvoktasvabhAvo yatra janastaM tathAbhUtaM janapadaM bhagavAn 'bhUyaH' paunaHpunyena vihRtavAn , tasyAM ca vajrabhUmau / bahavo janAH paruSAzino-rUkSAzino rUkSAzitayA ca prakRtikodhanAstato yatirUpamupalabhya kadarthayanti, tatastatrAnye zramaNAH zAkyAdayo yaSTiM-dehapramANAM caturaGgulAdhikapramANAM vA nAlikAM gRhItvA zvAdiniSedhanAya vijhuriti||kiNc-evmpi / yaSTyAdikayA sAmagryA zramaNA viharantaH 'spRSTapUrvA' ArabdhapUrvAH zvabhirAsan , tathA 'saMlucyamAnA' itazcetazca bhakSyamANAH zvabhirAsan , durnivAratvAtteSAM, 'tatra' teSu lADheSvAryalokAnAM duHkhena caryanta iti duzcarANi-grAmAdInIti ||tdevNbhuutessvpi lADheSu kathaM bhagavAn vihRtavAniti darzayitumAha-prANiSu yo daNDanAiNDo-manovAkkAyAdikastaM bhagavAn 'nidhAya' tyaktvA, tathA taccharIramapyanagAro vyutsRjyAtha 'grAmakaNTakAn' nIcajanarUkSAlApAnapi bhagavAMstAMstAna samyakkaraNatayA I nirjarAmabhisametya-jJAtvA'dhyAsayati-adhisahate // kathamadhisahata iti dRSTAntadvAreNa darzayitumAha-'nAgo'hastI ya Jain Educational For Personal & Private Use Only
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) upadhA09 uddezakA thA'sau saMgrAmamUrddhani parAnIka jitvA tatsArago bhavati, evaM bhagavAnapi mahAvIrastatra lADheSu parISahAnIkaM vijitya | pArago'bhUt, kiM ca-tatra' lADheSu viralatvAdrAmANAM kvacidekadA vAsAyAlabdhapUrvo grAmo'pi bhagavatA // kiM ca uvasaMkamantamapaDinnaM gAmaMtiyammi appattaM / paDinikkhamittu lUsiMsu eyAo paraM palehitti // 9 // hayapuvo tattha daNDeNa aduvA muTTiNA adu kuntaphaleNa / adu leluNA kavAleNa hantA hantA bahave kandisu // 10 // maMsANi chinnapuvvANi uTuMbhiyA egayA kAyaM / parIsahAI luMciMsu aduvA paMsuNA uvakariMsu // 11 // uccAlaiya nihaNiMsu aduvA AsaNAu khalaiMsu / vosaTTakAyapaNayA''sI dukkhasahe bhagavaM apaDinne // 12 // 'upasaGkAmantaM' bhikSAyai vAsAya vA gacchantaM, kiMbhUtam-'apratijJaM' niyatanivAsAdipratijJArahitaM grAmAntikaM prAptamaprAptamapi tasmAdAmAtpratinirgatya te janA bhagavantamalUSiSuH, etaccocuH-ito'pi sthAnAtparaM dUrataraM sthAnaM 'paryehi' gaccheti // kiM ca-tatra grAmAderbahirvyavasthitaH pUrva hato hatapUrvaH, kena?-daNDenAthavA muSTinA'thavA kuntAdiphalenAthavA leSTunA kapAlena-ghaTakhaparAdinA hatvA hatvA bahavo'nAryAzcakranduH-pazyata yUyaM kiMbhUto'yamityevaM kalakalaM cakruH // kiM 4SCARRORECACACCE // 311 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAUSASHISEASOSROTAX |ca-mAMsAni ca tatra bhagavatacchinnapUrvANi ekadA kAyamavaSTabhya-Akramya tathA nAnAprakArAH pratikUlaparISahAzca bhaga vantamaluJciSuH, athavA pAMsunA'vakIrNavanta iti // kiM ca-bhagavantamUrdhvamutkSipya bhUmau 'nihatavantaH' kSiptavantaH, athavA Pl'AsanAt' godohikotkuTukAsanavIrAsanAdikAt 'skhalitavanto' nipAtitavantaH, bhagavAMstu punargyutsRSTakAyaH parISa hasahanaM prati praNata AsIt , parISahopasargakRtaM duHkhaM sahata iti duHkhasaho bhagavAn, nAsya duHkhacikitsApratijJA viHdyata ityapratijJaH // kathaM duHkhasaho bhagavAnityetadRSTAntadvAreNa darzayitumAha sUro saGgAmasIse vA saMvuDe tattha se mahAvIre / paDisevamANe pharusAiM acale bha gavaM rIyitthA // 13 // esa vihI aNukkanto0 jAva rIyaM // 14 // tibemi 9-3 // yathA hi saMgrAmazirasi 'zUraH' akSobhyaH paraiH kuntAdibhirbhidyamAno'pi varmaNA saMvRtAGgo na bhaGgamupayAtIti, evaM sa bhagavAnmahAvIraH 'tatra' lADhAdijanapade parISahAnIkatudyamAno'pi pratisevamAnazca 'paruSAn' duHkhavizeSAn merurivAcalo-niSpakampo dhRtyA saMvRtAGgo bhagavAn 'rIyate sma' jJAnadarzanacAritrAtmake mokSAdhvani parAkramate smeti // uddezakArthamupasaMjihIrSurAha-esa vihI'tyAdi pUrvavad / upadhAnazrutAdhyayanasya tRtIyoddezakaH prismaaptH|| ***, For Personal & Private Use Only nelibrary.org
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 312 // uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarodezake bhagavataH parISahopasargAdhisahanaM pratipAditaM tadihApi rogAtaGkapIDAcikitsAnyudAsena samyagadhisahate tadutpattau ca nitarAM tapazcaraNAyodyacchatItyetatpratipAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram -- omoyariyaM cAes apuTThe'vi bhagavaM rogehiM / puTTe vA apuTThe vA no se sAijjaI teicchaM // 1 // saMsohaNaM ca vamaNaM ca gAyabbhaMgaNaM ca siNANaM ca / saMbAhaNaM ca na se kappe dantapakkhAlaNaM ca parinnAe // 2 // virae gAmadhammehiM rIyai mAhaNe abahuvAI | sisiraMmi egayA bhagavaM chAyAe jhAi AsIya // 3 // AyAvai ya gimhANaM acchai ukkuDue abhitAve / adu jAva ittha lUheNaM oyaNamaMthu kummAseNaM // 4 // api zItoSNadaMzamazakAkrozatADanAdyAH zakyAH parISahAH soDhuM na punarava modaratAM, bhagavAMstu punA rogairaspRSTo'pi vAtAdikSobhAbhAve'pyavamaudarya nyUnodaratAM zaknoti kartuM, loko hi rogairabhidrutaH saMstadupazamanAyAvamodaratAM vidhatte bhagavAMstu tadabhAve'pi vidhatta ityapizabdArthaH, athavA'spRSTo'pi kAsazvAsAdibhirdravyarogaiH apizabdAtspRSTo'pyasadvedanIyAdibhirbhAvarogairnyanodaratAM karoti, atha kiM dravyarogAtaGkA bhagavato na prAduSSyanti yena bhAvarogaiH spRSTa ityuktaM ?, taducyate, bhagavato hi na prAkRtasyeva dehajAH kAsazvAsAdayo bhavanti, AgantukAstu zastraprahArajA bhaveyuH ityetadeva For Personal & Private Use Only upadhA0 9 uddezakaH4 // 312 //
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzayati-saca bhagavAn spRSTo vA zvabhakSaNAdibhiraspRSTo vA kAsazvAsAdibhirnAsau cikitsAmabhilapati, na dravyoSadhAdyapayogataH pIDopazamaM praarthytiiti|| etadeva darzayitumAha-gAtrasya samyak zodhanaM saMzodhanaM-virecanaM niHsotrAdibhiH tathA vamanaM madanaphalAdibhiH, cazabda uttarapadasamuccayArtho, gAtrAbhyaGganaM ca sahasrapAkatailAdibhiH snAnaM codvartanAdibhiH saMbAdhanaM ca hastapAdAdibhistasya-bhagavato na kalpate, tathA sarvameva zarIramazucyAtmakamityevaM 'parijJAya' jJAtvA dantakASThAdibhidantaprakSAlanaM ca na kalpata iti // kiM ca-virato' nivRttaH kebhyo?-'grAmadharmebhyo' yathAsvamindriyANAM zabdAdibhyo viSayebhyo 'rIyate' saMyamAnuSThAne parAkramate, 'mAhaNe'tti, kiMbhUto bhagavAn ? asAvabahuvAdI, sakRddhyAkaraNabhAvAdbahuzabdopAdAnam , anyathA hi avAdItyeva brUyAt , tathaikadA zizirasamaye sa bhagavAMzchAyAyAM dharmazukladhyAnadhyAyyAsIcceti // kiM ca-subvyatyayena saptamyarthe SaSThI, grISmevAtApayati, kathamiti darzayati-tiSThatyutkuTukAsano'bhitApa-tApAbhimukhamiti, 'artha' Anantarye dharmAdhAraM dehaM yApayati sma rUkSeNa-sneharahitena kena?-'odanamanthukulmASeNa' odanaM ca-kodravaudanAdi manthu ca-badaracUrNAdikaM kulmASAzca-mASavizeSA evottarApathe dhAnyavizeSabhUtAH paryuSitamASA vA siddhamASA vA odanama-18 nthukulmASamiti samAhAradvandvaH tenAtmAnaM yApayatIti sambandha iti // etadeva kAlAvadhivizeSaNato darzayitumAha.. eyANi tinni paDiseve aTTa mAse a jAvayaM bhagavaM / api ittha egayA bhagavaM addha mAsaM aduvA mAsaMpi // 5 // avi sAhie duve mAse chappi mAse aduvA viha For Personal & Private Use Only
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadhA09 uddezakaH4 zrIAcA- ritthA / rAovarAyaM apaDinne annagilAyamegayA bhuje // 6 // chaTTeNa egayA bhule rAvRttiH aduvA aTTameNa dasameNaM / duvAlasameNa egayA bhuJja pehamANe samAhiM apaDinne // 7 // (zI0) NaccA NaM se mahAvIre no'viya pAvagaM sayamakAsI / annehiM vA Na kAritthA kIraMtaMpi nANujANitthA // 8 // 'etAni' odanAdInyanantaroktAni pratisevate, tAni ca samAhAradvandvena tirohitAvayavasamudAyapradhAnena nirdezA kasyacinmandabuddheH syAdArekA yathA-trINyapi samuditAni pratisevata iti, atastavyadAsAya trINItyanayA sakhyayA || nirdeza iti, trINi samastAni vyastAni vA yathAlAbhaM pratisevata iti, kiyantaM kAlamiti darzayati-aSTau mAsAn Rtubaddha saMjJakAnAtmAnaM ayApayad-vartitavAn bhagavAniti, tathA pAnamapyarddhamAsamathavA mAsaM bhagavAn pItavAn // api camAsadvayamapi sAdhikam athavA paDapi mAsAn sAdhikAn bhagavAnpAnakamapItvA'pi 'rAtroparAtra'mityaharnizaM vihRtavAn, kiMbhUtaH?-'apratijJaH' pAnAbhyupagamarahita ityarthaH, tathA 'annagilAya'nti paryuSitaM tadekadA bhuktavAniti // kiM ca-SaSThenaikadA bhule, SaSThaM hi nAmaikasminnahanyekabhaktaM vidhAya punardinadvayamabhuktvA caturthe'hayekabhakkameva vidhatte, tatazcAdyantayorekabhaktadinayoktadvayaM madhyadivasayozca bhaktacatuSTayamityevaM SaNNAM bhaktAnAM parityAgAtvaSThaM bhavati, evaM| dinAdivRddhyA'STamAdyAyojyamiti, athASTamena dazamenAthavA dvAdazamenaikadA kadAcidbhuktavAn, 'samAdhi' zarIrasamA // 313 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhAnaM 'prekSamANaH' paryAlocayana na punarbhagavataH kathaMciddaurmanasyaM samutpadyate, tathA'pratijJaH-anidAna iti // kiM ca-jJAtvA heyopAdeyaM sa mahAvIraH karmapreraNasahiSNurnApi ca pApakaM karma svayamakArSIt na cApyanyairacIkarata na ca kriyamANamaparairanujJAtavAniti // kiM ca gAmaM pavise nagaraM vA ghAsamese kaDaM paraTTAe / suvisuddhamesiyA bhagavaM AyatajogayAe sevitthA // 9 // adu vAyasA digichattA je anne rasesiNo sattA / ghAsesaNAe ciTThanti sayayaM nivaie ya pehAe // 10 // aduvA mAhaNaM ca samaNaM vA gAmapiNDolagaM ca atihiM vaa| sovAgamUsiyAriM vA kukuraM vAvi viTriyaM purao // 11 // vitticcheyaM vajanto tesimappattiyaM pariharanto / mandaM parakkame bhagavaM ahiMsamANo ghAsamesitthA // 12 // grAma nagaraM vA pravizya bhagavAn grAsamanveSayet , parArthAya kRtamityudgamadoSarahitaM, tathA suvizuddhamutpAdanAdoSarahitaM, tathaiSaNAdoSaparihAreNaiSitvA-anveSya bhagavAnAyataH-saMyato yogo-manovAkAyalakSaNaH AyatazcAsau yogazcAyatayogo -jJAnacatuSTayena samyagyogapraNidhAnamAyatayogasya bhAva AyatayogatA tayA samyagAhAraM zuddhaM grAsaiSaNAdoSaparihAreNa se SCKAALCRECCASCCSCRECORE For Personal & Private Use Only
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) // 314 // vitavAniti // kiMca-atha bhikSA paryaTato bhagavataH pathi vAyasA:-kAkA 'digichatti bubhukSA tayA''rtA bubhukSArtA upadhA09 ye cAnye rasaiSiNaH-pAnArthinaH kapotapArApatAdayaH sattvAH tathA grAsasyaiSaNArtham-anveSaNArtha ca ye tiSThanti tAn satatam-anavarataM nipatitAn bhUmau 'prekSya' dRSTvA teSAM vRttivyavacchedaM varjayanmandamAhArArthI parAkramate // kiM ca-atha brA uddezakA4 hmaNaM lAbhArthamupasthitaM dRSTvA tathA zramaNaM zAkyAjIvakaparivATtApasanirgranthAnAmanyatamaM 'grAmapiNDolaka' iti bhikSayodarabharaNArtha grAmamAzritastundaparimRjo dramaka iti, tathA'tithiM vA-Agantukam tathA zvapAka-cANDAlaM mArjArI vA kukuraM vApi-zvAnaM vividhaM sthitaM 'purataH' agrataH samupalabhya teSAM vRtticchedaM varjayana manaso duSpaNidhAnaM ca varjayan8 manda-manAk teSAM trAsamakurvan bhagavAn parAkramate, tathA parAMzca kunthukAdIn jantUn ahiMsan grAsamanveSitavAniti // kiM ca avi sUiyaM vA sukkaM vA sIyaM piMDaM purANakummAsaM / adu bukkasaM pulAgaM vA laddhe piMDe aladdhe davie // 13 // avi jhAi se mahAvIre AsaNatthe akukkue jhANaM / uDDe ahe tiriyaM ca pehamANe samAhimapaDinne // 14 // akasAI vigayagehI ya sadarUvesu a.. mucchie jhAI / chaumattho'vi parakkamamANo na pamAyaM saiMpi kuvitthA // 15 // saya // 314 // meva abhisamAgamma AyatajogamAyasohIe / abhinivvuDe amAille AvakahaM bhagavaM Jan Education Interrarona For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ samiyAsI // 16 // esa vihI aNu0 rIyai // 17 // tibemi 9-4 brahmacaryazrutaskandhe navamAdhyayane caturtha uddezakaH // 9 // __'sUiyaM tti dadhyAdinA bhaktamArtIkRtamapi tathAbhUtaM zuSkaM vA-vallacanakAdi zItapiNDaM vA-paryuSitabhaktam tathA 'puraannhai| kulmASaM vA' bahudivasasiddhasthitakulmASaM, 'bukkasaMti cirantanadhAnyaudanaM, yadivA. purAtanasaktupiNDaM, yadivA bahudivasa sambhRtagorasaM godhUmamaNDakaM ceti, tathA 'pulAkaM' yavaniSpAvAdi, tadevambhUtaM piNDamavApya rAgadveSavirahAd draviko bhagavAn tathA'nyasminnapi piNDe labdhe'labdhe vA dravika eva bhagavAniti, tathAhi-labdhe paryApte zobhane vA notkarSa yAti, nApyalabdhe'paryApte'zobhane vA''tmAnamAhAradAtAraM vA jugupsate // kiM ca-tasmiMstathAbhUta AhAre labdha upabhukte'labdhe cApi dhyAyati sa mahAvIro, duSpraNidhAnAdinA nApadhyAnaM vidhatte, kimavastho dhyAyatIti darzayati-AsanasthaHutkuTukagodohikAvIrAsanAdyavastho'kautkucaH san-mukhavikArAdirahito dhyAna-dharmazuklayoranyataradArohati, kiM punastatra dhyeyaM dhyAyatIti darzayitumAha-Urdhvamadhastiryaglokasya ye jIvaparamANvAdikA bhAvA vyavasthitAstAn dravyaparyAyanityAnityAdirUpatayA dhyAyati, tathA samAdhim-antaHkaraNazuddhiM ca prekSamANo'pratijJo dhyAyatIti // kiM ca-na kaSAyyakapAyI tadudayApAditabhrakuTyAdikAryAbhAvAt , tathA vigatA gRddhiH-gArthya yasyAsau vigatagRddhiH, tathA zabdarUpAdiSvindriyArtheSvamUcchito dhyAyati, mano'nukUleSu na rAgamupayAti nApItareSu dveSavazago'bhUditi, tathA chadmani-jJAnadarzanA For Personal & Private Use Only
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - zrIAcArAvRttiH (zI0) varaNIyamohanIyAntarAyAtmake tiSThatIti chadmastha ityevaMbhUto'pi vividham-anekaprakAraM sadanuSThAne parAkramamANo na pramAdaM upadhA09 -kaSAyAdikaM sakRdapi kRtavAniti // kiM ca-svayameva-AtmanA tattvamabhisamAgamya viditasaMsArasvabhAvaH svayaMbuddhaH saM uddezakaH4 stIrthapravarttanAyodyatavAn , tathA coktam-"AdityAdivibudhavisaraH sAramasyAM trilokyAmAskandantaM padamanupamaM yacchivaM| tvAmuvAca / tIrtha nAtho laghubhavabhayacchedi tUrNa vidhatsvetyetadvAkyaM tvadadhigataye no kimu syAnniyogaH // 1 // " ityAdi, kathaM tIrthapravarttanAyodyata iti darzayati-'AtmazuddhyA' AtmakarmakSayopazamopazamakSayalakSaNayA''yatayogaM-supraNihitaM manovAkAyAtmakaM vidhAya viSayakaSAyAdyupazamAdibhirnivRttaH-zItIbhUtaH, tathA amAyAvI-mAyArahita upalakSaNArthatvAdasyAkrodhAdyapi draSTavyaM, 'yAvatkatha miti yAvajjIvaM bhagavAn paJcabhiH samitibhiH samitaH tathA tisRbhirguptibhirguptshcaasiiditi||shrutskndhaadhyynoddeshkaarthmupsNjihiirghraah-essH-anntroktH zastraparijJAderArabhya yo'bhihitaH so'nukrAntaHanuSThita AsevanApariyA sevitaH, kena?-zrIvarddhamAnasvAminA 'matimatA' jJAnacatuSTayAnvitena bahuzaH-anekazo'pratijJena-anidAnena bhagavatA-aizvaryAdiguNopetena, ato'paro'pi mumukSuranenaiva bhagavadAcIrNena mokSapraguNena pathA''tmahita-18 |mAcaran rIyate-parAkramate, itiradhikAraparisamAptau, bravImIti sudharmasvAmI jambUsvAmine kathayati-so'haM bravImi yena mayA bhagavadvadanAravindAdarthajAtaM niryAtamavadhAritamiti // ukto'nugamaH sUtrAlApakaniSpannanikSepazca sasUtrasparzaniyuktikaH, sAmprataM nayAH, te ca naigamasaGgrahavyavahAraRjusUtrazabdasamabhirUdvaivaMbhUtabhedabhinnAH sAmAnyataH sapta, te cAnyatra // 315 // sammatyAdI lakSaNato vidhAnatazca nyakSeNAbhihitA iti, iha punasta eva jJAnakriyAnayAntabhovadvAreNa samAsataHpro dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ cyante, adhikRtAcArAGgasya jJAnakriyAtmakatayobhayarUpatvAt jJAnakriyAdhInatvAnmokSasya tadarthaM ca zAstrapravRtteriti bhAvaH, atra ca parasparataH savyapekSAveva jJAnakriyAnayau vivakSitakAryasiddhaye'laM nAnyo'nyanirapekSA vityetatprapaJcayate, tatra jJAnanayAbhiprAyo'yam - yathA jJAnameva pradhAnaM na kriyeti, samastaheyopAdeyahAnopAdAnapravRtterjJAnAdhInatvAt, tathA hi sunizcitAt samyagjJAnAtpravRtto'rthakriyArthI na visaMvAdyate, tathA coktam -- "vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA matA / mithyAjJAnAt pravRttasya phalAsaMvAdadarzanAd // 1 // " ityAdi, saMvinniSThatvAcca viSayavyavasthitInAM tatpUrvakasakaladuHkhaprahINatvAccAnvayavyatirekadarzanAcca jJAnasya prAdhAnyaM tathAhi - jJAnAbhAve'narthaparihArAya pravarttamAno'pi tatkaroti yena nitarAM pataGgavadanarthena saMyujyate, jJAnasadbhAve ca samastAnapyarthAnarthasaMzayAMzca yathAzaktitaH pariharati, tathA cAgamaH - 'paDhamaM nANaM tao' ityAdi, evaM tAvatkSAyopazamikaM jJAnamAzrityoktaM, kSAyikamapyAzritya tadeva pradhAnaM, yasmAdbhagavataH praNatasurAsuramukuTakoTivedikAGkitacaraNayugalapIThasya bhavAmbhodhitaTasthasya pratipannadIkSasya trilokabandhostapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH saJjAyate yAvajjIvAjI vAdyakhilavastuparicchedarUpaM ghanaghAtikarmmasaMhatikSayAtkevalajJAnaM notpannamityato jJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAditi / adhunA kriyAnayAbhiprAyo'bhidhIyate, tadyathA - kriyaiva pradhAna maihikAmuSmika phalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAt yasmAdarzite'pi jJAnenArthakriyAsamarthe'rthe pramAtA prekSApUrvakArI yadi hAnopAdAnarUpAM pravRttikriyAM na kuryAt tato jJAnaM viphalatAmiyAtU, tadarthatvAttasyeti, yasya hi yadarthaM pravRttistattasya pradhAnamitaradapradhAnamiti nyAyAt, saMvidA viSayavyavasthAnasyApyarthakriyArthatvAttri For Personal & Private Use Only
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayavi. zrIAcA IMyAyAH prAdhAnyam , anvayavyatirekAvapi kriyAyAM samupalabhyete, yataH-samyacikitsAvidhijJo'pi yathAthauMSadhAvAptArAGgavRttiH vapi upayogakriyArahito nollAghatAmeti, tathA coktam-"zAstrANyadhItyApi bhavanti mUrkhA, yastu kriyAvAn puruSaH (zI0) |sa vidvAn / saMcintyatAmauSadhamAturaM hi, kiM jJAnamAtreNa karotyarogam // 1 // " tathA "kriyaiva phaladA pusAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet // 1 // " ityAdi, takriyAyuktastu ythaa'bhilssitaarth||316|| bhAgbhavatyapi, kuta iti cet na hi dRSTe'nupapannaM nAma, na ca sakalalokapratyakSasiddhe'rthe'nyatpramANAntaraM mRgyata iti, tathA''muSmikaphalaprAdhyArthinA'pi tapazcaraNAdikA kriyaiva kartavyA, maunIndraM pravacanamapyevameva vyavasthita, yata uktaM'ceiyakulagaNasaGke AyariyANaM ca pavayaNa sue ya / sabvesu'vi teNa kayaM tavasaJjamamujjamanteNaM // 1 // " itazcaitadevamaGgIkartavyaM, yatastIrthakRdAdibhiH kriyArahitaM jJAnamapyaphalamuktaM, uktaM ca-subahuM pi suamadhItaM kiM kAhi crnnvissphuunn(mukk)ss| aMdhassa jaha palittA dIvasatasahassakoDIvi // 1 // " dRzikriyApUrvakakriyAvikalatvAttasyeti |bhAvaH, na kevalaM kSAyopazamikAjjJAnAkriyA pradhAnA, kSAyikAdapi, yataH satyapi jIvAjIvAdyakhilavastuparicchedake jJAne samullasite na vyuparatakriyAnivartidhyAnakriyAmantareNa bhavadhAraNIyakamrmocchedaH, tadacchedAcca na mokSAvAptirityato na jJAnaM pradhAnaM, caraNakriyAyAM punaraihikAmuSmikaphalAvAptirityataH saiva pradhAnabhAvamanubhavatIti, tadevaM jJAnamRte samyakriyAyA abhAvaH, tadabhAvAcca tadarthapravRttasya jJAnasya vaiphalyam / evamAdInAM yuktInAmubhayatrApyupalabdheAkulitamatiH 1 caityakulagaNasaddhe AcArya ca pravacane zrute ca / sarveSvapi tena kRtaM tapaHsaMyamayorudyacchatA // 1 // 2 subapi zrutamadhItaM kiM kariSyati viprahINacaraNasya ? / andhasya yathA pradIptA dIpazatasahasrakovyapi // 1 // -GRAIGARCANARAKAR // 316 // For Personal & Private Use Only
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAGgavRttiH (zI0) dvAsaptatyadhikeSu hi zateSu saptasu gateSu guptAnAm / saMvatsareSu mAsi ca bhAdrapade zahara zIlAcAryeNa kRtA gambhUtAyAM sthitena TIkaiSA / samyagupayujya zodhyaM mAtsaryavinAkRtairAyaH kRtvA''cArasya mayA TIkA yatkimapi saMcitaM puNyam / tenAmuyAjagadidaM nivRtimatulAM sadAcAramA varNaH padamatha vAkyaM padyAdi ca yanmayA prityktm| tacchodhanIyamatra ca vyAmohaH kasya no bhvti?||4|| tattvAdityAparAbhidhAnazrImacchIlAcAryavihitA vRttirbrahmacaryazrutaskandhasya AcArAGgasya samAptA // // 317 // iti zrImadbhadrabAhusvAmisaMdRbdhaniyuktisaMkalitAcArAGgaprathamazrutaskandhasya vRttiH zrIvAharigaNivihitasAhAyyakena zrIzIlAGkAcAryeNa tattvA dityAparAbhidhAnena vihitA''yAtA saMpUrtim / // 317 // For Personal & Private Use Only
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ SOSIAALIGROSARIAIS ziSyaH pRcchati-kimidAnI tattvamastu?, AcArya Aha-nanvabhihitameva vismaraNazIlo devAnAMpriyo yathA jJAnakriyAnayau parasparasavyapekSau sakalakarmakandocchedAtmakasya mokSasya kAraNabhUtAviti, pradIptasamastanagarAntarvartiparasparopakAryopakArakabhAvAvAptAnAbAdhasthAnau pavandhAviveti, tathA coktam-"saMjoyasiddhIeN phalaM vadantI'tyAdi, svatantrapravRttau tu na vivakSitakArya sAdhayata ityetacca prasiddhameva, yathA 'hayaM NANa'mityAdi, Agame'pi sarvanayopasaMhAradvAreNAyamevArthobhihito, yathA-'savvesipi NayANaM bahuvihavattavayaM nnisaamettaa| taM savvaNayavisuddhaM jaM caraNaguNaDio sAhU // 1 // tti', tadetadAcArAGgaM jJAnakriyAtmaka adhigatasamyakpathAnAM kuzrutasaritkaSAyajhaSakulAkulaM priyaviprayogApriyasaMprayogAyanekavyasanopanipAtamahAvarta mithyAtvapavaneraNopasthApitabhayazokahAsyaratyaratyAditaraGga vizrasAvelAcitaM vyAdhizatanakacakrAlayaM mahAgambhIraM bhayajananaM pazyatAM trAsosAdakaM mahAsaMsArArNavaM sAdhUnAmuttitIrSatAM taduttaraNasamarthamavyAhataM yAnapAtramiti, ato mumukSuNA''tyantikaikAntikAnAbAdhaM zAzvatamanantamajaramamaramakSayamavyAbAdhamuparatasamastadvandvaM samyagdarzanajJAnavratacaraNakriyAkalApopetena paramArthaparamakAryamanuttamaM mokSasthAnaM lipsunA samAlambanIyamiti tadAtmakasya brahmacaryAkhyazrutaskandhasya nirvRtikulInazrIzIlAcAryeNa tattvAdityAparanAmnA vAharisAdhusahAyena kRtaa| TIkA parisamApteti // zlokato granthamAnam // 976 // 1 saMyogasiddheH phalaM vadanti (naivaikacakreNa rathaH prayAti / andhazca paJjuzca vane sametya tau saMprayuktau nagaraM praviSTau // 1 // ) 2 hataM jJAnaM 2 SAmapi nayAnAM bahuvidhavaktavyatAM nizamya / tatsarvanaya vizuddhaM yacaraNaguNasthitaH sAdhuH // 1 // For Personal &Private Use Only