________________
प्रज्ञापनासूत्रे विकल्पान् प्रतिपादयति-'संठाणओ परिमंडलसंठाणपरिणया वि, वट्टसंठाणपरिणया वि, तंससंठाणपरिणया वि, आययसंठाणपरिणया वि' ये स्कन्धादया गन्धतो दरभिगन्धपरिणता स्तेपांमध्ये केचन-'संठाणओ' संस्थानतः-संस्थानापेक्षया, 'परिमंडलसंठाणपरिणया वि'-परिमण्डलसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'वसंठाणपरिणया वि'-वृत्तसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'तंस सठाणपरिणया वि'-व्यस्त्रसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'चउरंससं ठाणपरिणया वि'-चतुरस्त्रसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'आययस ठाणपरिणया वि'-आयतस स्थानपरिणता अपि भवन्ति, तदेवं संस्थानैः सह दुरभिगन्धस्य पञ्च विकल्पाः सजाताः, वर्णादिभिः संकलने तु २३ त्रयोविंशति विकल्पा भवन्ति, सुरभिदुरभिगन्धयोस्तु सर्व ४६ पट्चत्वारिंशद् विकल्पाः सम्पन्ना. अथ नसस्य वर्णादिभिः सह १०० शतविकल्पान् प्रतिपादयितुमाह'जे रसओ तित्तरसपरिणया ते वष्णओ कालवण्ण परिणया वि, णीलवण्णपरिदृष्टि से उनमें से कोई परिमंडल संस्थान वाले होते हैं, कोई वृत्त संस्थान वाले होते हैं, कोई त्रिकोण संस्थान वाले होते हैं, कोई चौकोर संस्थानवाले होते हैं और कोई आयत संस्थान वाले भी होते हैं। इस प्रकार संस्थानों के योग से दुगंध वाले पुद्गल पांच प्रकार के होते हैं। इस प्रकार वर्ण के ५, रस के ५, स्पर्श के ८ और संस्थान के ५, यो सब मिलाकर इनके भी तेईस भेद होते हैं । दोनों गंधवोले पुद्गलों को सम्मिलित करने से ४६ विकल्प हो जाते हैं।
रस का वर्ण आदि के साथ संयोग करने पर सौ (१००) विकल्प बनते हैं। उनका प्रतिपादन करते हैं
जो पुङ्गल रस की अपेक्षा तिक्तरस परिणमन वाले हैं, उनमें से કોઈ પરિમડલ સ સ્થાનવાળા હોય છે, કોઈ વૃત્ત સ સ્થાનવાળા હોય છે. કોઈ ત્રિકોણ સંસ્થાનવાળા હોય છે. કોઈ ચતુષ્કોણ સ સ્થાનવાળા હોય છે અને કોઈ આયત સ સ્થાનવાળા હોય છે. આ રીતે સ સ્થાનોના યોગ વડે દુધવાળા પુદ્ગલ પાચ પ્રકારના બને છે. આ જ રીતે વર્ણના ૫, રસના ૫ અને સ્પર્શના ૮, અને સ સ્થાનના પ, આમ બધા મળીને આના પણ તેવીસ ભેદ બને છે. બને ગબ્ધ વાળા પુદ્ગલેને એકત્ર કરવાથી ૪૬ વિકલ્પ બની જાય છે.
તેને રસ આદિની સાથે જોડવાથી સો (૧૦૦) વિકપ બને છે તેનું પ્રતિપાદન કરે છે- જે પુદ્ગલ રસની અપેક્ષાએ તિક્ત રસ પરિણામવાળાં છે. તેમાંથી
