________________
१९६
प्रज्ञापनासूत्रे
"पण्णवणा' संसारसमापन्न जीवप्रज्ञापना ? इति प्रश्नाशयः, भगवानाह - 'संसारसमावण्णजीवणवण पंचविहा पण्णत्ता' संसारसमापन्नजीवप्रज्ञापना पञ्चविधा प्रज्ञप्ता, 'तं जहा ' तद्यथा 'एर्गिदिय संसारसमावण्णजीवपण्णवणा; वेइंदियसंसारसमावण्ण जीवपण्णवणा, तेई दियसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा, चउरिदियसंसारसमावण्ण जीवपण्णत्रणा, पंचिदियसंसार समावण्णजीवपण्णवणा' 'एगिदियसंसारमावण्ण जीवपण्णवणा' - एकेन्द्रिय संसारसमापन्न जीवप्रज्ञापना - एकं स्पर्शलक्षणमिन्द्रियं येषां ते एकेन्द्रिया:- पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतिकायाः वक्ष्यमाणलक्षणाः, ते च ते संसारसमापन्नजीवाश्चेति एकेन्द्रियसंसारसमापन्नजीवा स्तेषां प्रज्ञापना - एकेन्द्रियसंसारसमापन्न जीवप्रज्ञापना १, 'बेइंदियसंसारसमावण्ण जीव प्रण्णवणा' द्वीन्द्रियसंसारसमापन्न जीवप्रज्ञापना - द्वे स्पर्शन रसना स्वरूपे इन्द्रिये येषां ते द्वीन्द्रियाः- शङ्खशुक्तिकादयः ते च ते संसारसमापन्नजीवार्थेति भगवान् ने उत्तर दिया- संसारी जीवों की प्ररूपणा पांच प्रकार की है(१) एकेन्द्रिय संसारी जीवों की प्ररूपणा (२) द्वीन्द्रिय संसारी जीवों की प्ररूपणा (३) त्रीन्द्रिय संसारी जीवों की प्ररूपणा (४) चतुरिन्द्रिय संसारी जीवों की प्ररूपणा और (५) पंचेन्द्रिय संसारी जीवों की प्ररूपणा ।
पृथ्वीकाय, अप्रकाय, तेजस्काय, वायुकाय वनस्पतिकाय के स्पर्शन इन्द्रिय वाले जीव एकेन्द्रिय होते हैं । वे संसार समापन्न अर्थात् संसारी जीव हैं । उनकी प्ररूपणा एकेन्द्रिय संसारी समापन्न जीवप्रज्ञापना कहलाती है । जिन जीवों को स्पर्शन और रसना, ये दो इन्द्रियां ही होती हैं, वे शंख शुक्तिका आदि जीव द्वीन्द्रिय कहलाते हैं। जिन जीवों को स्पर्शन, रसना और घ्राण, ये तीन इन्द्रियां होती
શ્રી ભગવાને ઉત્તર આપ્યા-કે સંસારી જીવાની પ્રરૂપણા પાંચ પ્રકારની છે (૧) એકેન્દ્રિય સંસારી જીવાની પ્રરૂપણા (૨) દ્વિઇન્દ્રિય સોંસારી જીવાની પ્રરૂપણા (૩) ત્રિઇન્દ્રિય સ સારી જીવાની પ્રરૂપણા (૪) ચતુરિન્દ્રિય સ`સારી જીવાની પ્રરૂપણા (૫) ૫ ચેન્દ્રિય સ સારી જીવેાની પ્રરૂપણા.
પૃથ્વીકાય, અકાય, તેજસ્કાય, વાયુકાય અને વનસ્પતિકાયના સ્પ ઇન્દ્રિયવાળા જીવ એકેન્દ્રિય હાય છે તેએ સસાર સમાપન્ન અર્થાત્ સંસારી જીવ છે. તેઓની પ્રરૂપણા એકેન્દ્રિય સ સાર સમાપન્ન જીવ પ્રજ્ઞાપના કહેવાય છે. જે જીવની સ્પર્શ અને રસના (જીભ) એ એ ઇન્દ્રિયેાજ હાય છે. તે શખ છીપ વિગેરે જીવા બે ઇન્દ્રિયવાળા કહેવાય છે.
જે જીવાની સ્પ` રસના અને ઠ્ઠાણુ એ ત્રણ ઇન્દ્રિયે! હાય છે તે त्रींद्रिय डीडी, भाउड, विगेरे लवो श्री द्रिय उपाय छे.
