________________
प्रमेयबोधिनी टोका प्र, पद १ सू. ३९ सभेददर्शनार्यनिरूपणम्
४७९
निःशङ्कितः- देश सर्वशङ्कावर्जित, तत्र देशशङ्का यथा - जीवत्वे सामानेऽपि कथमेको भव्यः, अपरस्त्वभव्यः ? इति सर्वशङ्का यथा - निखिलमेवेदं प्रवचनं परिकल्पितं भविष्यति प्रावृत निबन्धत्वादिति, किन्तु इयं देशङ्का, सर्वशङ्का वा न युक्ता तथा हि-रेाहात्येन अग्राह्यत्वेन च भावानां द्वैविध्यात, तत्र हेतु ग्राह्याः जीवास्तित्वादयः, तत्साधक प्रमाणरुद्भादात, अरेतुग्राह्या अभव्याः, तद्धेतृनां प्रकृष्ट ज्ञानगोचरतया अरमदाद्यपेक्षया तत्साधक हेतृनामसम्भगत, प्रचचनस्य प्राकृतोsपि च निबन्धो वालाद्यनुग्रहार्थः कृतः, तथाचोत्तम्- 'वाल स्त्री मूढमूर्खाणां नृणां चारित्रकाङ्क्षिणाम् । अनुग्रहार्य तत्वज्ञैः सिद्धान्तः प्राकृतः स्मृतः ॥' इति, आचार है । किसी एक जिनोक्त विषय में शंका करना देशशंका है और सामान्य रूप से समस्त प्रवचन पर शंका करना सर्वशंका है जैसे - जब सभी जीव स्वभावतः समान हैं तो फिर किसी को भव्य और किसी को अभव्य क्यों कहा गया है ? यह देश शंका है । यह सारा ही प्रवचन कहाँ कल्पनिक तो नहीं है, क्यों कि प्राकृत भाषा में रचित है, ऐसी शंका होना सर्वशंका है । किन्तु यह देशशंका अथवा सर्वशंका करना उचित नहीं । भाव दो प्रकार के होते हैंहेतुग्राह्य और अहेतुग्राह्य । जीव की संज्ञा आदि हेतुग्राह्य हैं क्योंकि उन्हें सिद्ध करने वाले प्रमाण विद्यमान हैं | अभव्यत्व आदि भाव अहेतुग्राह्य हैं, क्योंकि उनके हेतु लोकोत्तर ज्ञान के द्वारा ही जाने जा सकते हैं । हमारी अपेक्षा उनके साधक हैंतु संभव नहीं हैं । सिद्धान्त की प्राकृतभाषा में जो रचना की गई है सो बाल आदि जीवों के अनुग्रह के लिए है । कहा भी है- चारित्र के अभिलाषी बाल,
સામાન્ય રૂપે સમસ્ત પ્રવચન ઉપર શકા કરવી તે સશંકા છે.
યથા—જ્યારે મધાજીવ સ્વભાવથી સમાન છે તે પછી કાઈને ભવ્ય અને કાઇને અભવ્ય કેમ કહેલ છે ? . આ દે શ’કા છે, આ આખુ એ પ્રવચન શુ કલ્પિતતે નહિ હેાયને કેમકે પ્રાકૃત ભાષામા રચિત છે એવી શકા થવી તે સ શંકા છે. કિન્તુ દેશ શકા અગરતા સર્વાં શંકા કરવી તે ઉચિત નથી જણાતુ . ભાવ એ પ્રકારના હૈાય છે-હેતુગ્રાહ્ય અને અહેતુ ગ્રાહ્ય. જીવની સત્તા આદિ હેતુ ગ્રાહ્ય છે. કેમકે તેમને સિદ્ધ કરનારા પ્રમાણ વિદ્યમાન છે. અભ વ્યત્વ આદિ ભાવ અહેતુ ગ્રાહ્ય છે. કેમકે તેમના હેતુ લેકેત્તર જ્ઞાન દ્વારાજ જાણી શકાય છે.
અમારી દૃષ્ટિએ તેમને સાધક હેતુને સ ભવ નથી સિદ્ધાન્તની પ્રાકૃત ભાષામાંજ રચના કરી છે. તે ખાલ આદિ વાના અનુગ્રહ માટે છે કહ્યુ પણ
