________________
१००८ जीवाश्च ते घनाश्चेति जीवधनाः मुखकुक्षिप्रभृतिरन्ध्रपूरणान् जीवधना ध्यपदिश्यन्ते अयोधनवन् उपयुक्ताः दर्शने-केवलदर्शने, ज्ञाने च केवलज्ञाने, तत्र सामान्यविश्वं दर्शनम्, विशेषविषयं ज्ञानमित्याशयः, ततः साकारानाकारं सामान्यविशेषोपयोगरूपमित्यर्थः, तत्र साकारं केवलज्ञानोपयुक्तम् अनाकारं केवलदर्शनोपयुक्तम्, सिद्धानामेतत्तुलक्षणम्-तन्मात्रवृत्तिरूपम् लक्षणमवसेयम्, अथ केवलज्ञान केवल दर्शनयोः सर्वविषयतां प्ररूपयति-केवलनाणुवउत्ता जाणंना सवभावगुणभावे 1 पासंता सव्यओ खलु केवल दिद्विहिणताहि ॥१६१।। केवलज्ञानोपयुक्ताः केवलज्ञानेन उपयुक्तान्नतु अन्तःकरणेन तेषामन्तःकरणाभावात्, इति केवलज्ञानोपयुक्ताः जानन्ति सर्वभावगुणभावान्-सर्वपदार्थगुणपर्यायान, तत्र सहवतिनो गुना उच्यन्ते, क्रमवर्तिनः पर्याया उन्यन्ते, तथा पश्यन्ति सर्वतः खलु-निश्चयेन, उदर आदि रंधों के भर जाने के कारण सबन आत्मप्रदेशों वाले हैं। सामान्य धर्म को विषय करने वाले केवल दर्शन के तथा विशेष धर्मों को जनने वाले केवलज्ञाक के सदैव रहने वाले उपयोग से उपयुक्त रहते हैं । ज्ञान साकार अर्थात् विशेष विषयक और दर्शन निराकार अर्थात् सामान्य विषयक होता है। यह सिद्धों का लक्षण कहा गया है।
सिद्ध भगवन्त केवलज्ञान के उपयोग से समस्त पदार्थों के गुणों और पर्यायों को जानते हैं। और अनन्त केवलदर्शन से समस्त पदार्थो को देखते अर्थात् उनके लामान्य स्वरूप को जानते हैं । गुण सहवर्ती और पर्याय क्रमवी होते हैं । इनको वे केवलज्ञान-दर्शन से ही जानते हैं, अन्तःकरण आदि से नहीं, क्योंकि वे अन्तःकरण आदि से रहित हैं । 'केवलदिट्ठीहिणताहिं' यहां बहुवचन देने का ભરાઈ જવાના કારણે સઘન આત્મ પ્રદેશેવાળા છે. સામાન્ય અને વિષયે કરવાવાળા કેવળ દર્શનના તથા વિશેષ ધર્મોના જાણવાવાળા કેવળ જ્ઞાનમાં સદૈવ રહેવાવાળા ઉપયોગથી ઉપયુક્ત રહે છે. જ્ઞાન સાકાર અર્થાત્ વિશેષ વિષયક અને દર્શન નિરાકાર અર્થાત્ સામાન્ય વિષયક હોય છે. આ સિદ્ધોના લક્ષણ કહેલાં છે.
સિદ્ધભગવન્ત કેવળજ્ઞાનના ઉપયોગથી સમસ્ત પદાર્થોના ગુણે અને પર્યાને જાણે છે અને અનન્ત કેવલદર્શનથી સમસ્ત પદાર્થોને દેખે છે અર્થાત્ તેમના સામાન્ય સ્વરૂપને જાણે છે. ગુણસહવતી અને પર્યાય કમવતી હોય છે. તેઓને તે કેવળજ્ઞાન-દર્શનથી જ જાણે છે, અન્ત કરણ આદિથી નહીં; કેમકે तमा मन्त:४२६ माहिथी २डित छे. 'केवलदिद्विहिऽणंताहि' मा मडुपयन આપવાનું કારણ એ છે કે અનન્ત સિદ્ધોના કેવળદર્શન પણ અનન્ત જ છે.
