________________
१००६
प्रज्ञापनासूत्रे
भवतीति भावः, एतेन सिद्धादिगुणेषु 'सिद्धे नदीहे न हस्से' इत्यादिना दीर्घत्वादोनां कृतः प्रतिषेधोऽपि पूर्वाकारापेक्षया संस्थानस्यानित्थंस्थत्वात् अवसेयः, न तु सर्वथा संस्थानस्पाभावात् इति सिद्धम् । तथाचोक्तं भाष्यकृता - 'सुसिरपरिपूरणाओ पुव्वा गारन्नहाववत्थाओ । संठाणमणित्यंत्थं जं भणियं भणिययागारं ॥१॥ एत्तोच्चिव पडिसेहो सिद्धाइगुणे दीहयाईणं । जयणित्थंत्यं पुव्वागाराविक्खाए नाभावेा” ॥२॥ शुशिरपरिपूरणात् पूर्वाकारान्यथा व्यवस्थातः । संस्थानमनित्थंस्थं तद् भणितमनियताकारात् ॥ १॥ इत एव प्रतिषेधः सिद्धादिगुषु दीर्घत्वादीनाम् । यदनित्थं स्थं पूर्वाकारापेक्षया नाभावः ॥२॥ इति अथोक्तसिद्धानां देशभेदादिना अवस्थानम् प्ररूपयति- जत्थ य एगो सिद्धो तत्थ अणंता भवक्खयविमुक्का | अनोऽन्नमगाढा पुट्ठा सव्वेवि लोगंते ॥ १५८ ॥ के कारण शरीर का पहले वाला ओकार बदल जाता है, इस कारण सिद्धों का संस्थान अनित्यंस्थ कहा गया है । संस्थान की इस अनिय तता के कारण, आगम में यह जो कहा गया है कि सिद्धात्मा 'न दीर्घ है, न ह्रस्व है' आदि, वह कथन भी संगत हो जाता है । सिद्धों में संस्थान का सर्वथा अभाव नहीं है । भाष्यकार ने कहा है-छिद्रों के परिपूर्ण हो जाने के कारण पूर्व का आकार अन्यथा हो जाने से सिद्धों का संस्थान अनित्थंस्थ अर्थात् अनियम कहा गया है । इसी कारण सिद्धों में दीर्घत्व, ह्रस्वत्व आदि का अभाव कहा गया है । सिद्धों के आकार की अनियतता पूर्वाकार की अपेक्षा से है, आकार का अभाव होने के कारण नहीं ।
• अब जीवों के स्थिति के विषय में कथन करते हैं-जहां एक सिद्ध स्थित है वह अनन्त सिद्ध होते हैं । क्यों कि वे सभी भव का क्षय
(છિદ્રો) ભરાઇ જવાના કારણે શરીરને આગળના આકાર બદલાઇ જાય છે. એ કારણે સિદ્ધોના સંસ્થાન અનિત્યસ્થ કહ્યાં છે. સંસ્થાનની આ અનિયતતા ને કારણે આગમમાં જે કહ્યું છે કે સિદ્ધાત્મા ન દીર્ઘ છે ન હસ્વ છે વિ. એ કથન પશુ સંગત થઈ જાય છે. સિદ્ધોમાં સંસ્થાનને સર્વથા અભાવ નથી. ભાષ્યકારે કહ્યુ છે-છિદ્રો પરિપૂર્ણ થઇ જવાને કારણે પૂર્વના આકાર બદલાઇ જવાથી સિદ્ધોના સંસ્થાન અનિત્યસ્થ અર્થાત્ અનિયત કહેલાં છે એ કારણે સિદ્ધોમાં દીત્યું, હસ્વત્વ આદિના અભાવ કહેલા છે. સિદ્ધાના આકારની અનિયતતા પૂર્વીકારની અપેક્ષાએ છે; આકારના અભાવ હેાવાનુ કારણ નથી. વિષયમાં કથન કરે છે જ્યાં એક સિદ્ધ હાય છે.કેમકે તેઓ બધા ભવન
હવે સિદ્ધ જીવાની સ્થિતિના સ્થિત છે, ત્યાં અનન્ત સિદ્ધ સ્થિત
