Pragnapanasutram Part 01

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 435

४१४
प्रज्ञापनासूत्रे समुग्गपक्खी, विययपक्खी'-चमपक्षिणः, लोमपक्षिणः, समुद्रकपक्षिणः, वितत. पक्षिणश्चेति, तत्र चर्मरूपी पक्षी वर्तते येपां ते चर्मपक्षिणः, एवं लोमरूपी पक्षो विद्यते येषां ते लोमपक्षिणः, तथा गच्छतामपि समुद् कमिव स्थिती पक्षौ येषां ते समुद्कपक्षिणः, एवं सततं विततौ-अनाकुश्चिती पक्षी येषां ते विततपक्षिणः, । अथोद्देशक्रमप्राप्त चर्मपक्षिणं प्ररूपयितुमाह-'से कि त चम्मपक्खी'-'से'-अध किंत'-के ते चर्मपक्षिणः प्राप्ताः ? भगवानाह-'चम्मपक्खी अणेगविहा पण्णत्ता' -चर्मपक्षिणः, अनेकविधाः-नानाप्रकारकाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा'-तद्यथा-'वग्गुली' -वल्गुल्यः, 'चमगीदडः' इति भापा प्रसिद्धाः, 'जलोया'-जलौकसः 'अडिल्ला'अडिल्लाः, 'भारंडपक्खी'-भारण्डपक्षिणः, 'जीवं जीवा' -जीवञ्जीवाः-चक्रवाकाः 'समुदवायसा'-समुद्रवायसाः-समुद्रकाकाः, 'कण्णत्तिया'-कर्णत्रिकाः 'पक्खिविडालिया'-पक्षिविडालिकाः, इत्येतेपु अग्रसिद्धाशपक्षिणो लोकव्यवदारादवगन्तव्याः, 'जे यावन्ने तहप्पगारा'-येऽपि चान्ये तथाप्रकारा:-एवं विधाः रोमपक्षी, समुद्गकपक्षी और विततपक्षी । जिनके पंख चमडे के हों वे चर्मपक्षी, जिनके पंख रोममय (वालों के) हों वे रोमपक्षी, जिनके पंख उडते समय भी समुद्ग (पेटी) जैसे रहें वे समुद्गक पक्षी और जिनके पंख सदा फैले रहें, सिकुडें नहीं, वे विततपक्षी कहलाते हैं। ___ अब सर्वप्रथम निर्दिष्ट चर्मपक्षियों की प्ररूपणा करते हैं-प्रश्न किया गया कि चर्मपक्षी कितने प्रकार के हैं ? भगवान् ने उत्तर दिया -चर्मपक्षी अनेक प्रकार के कहे है । वे ये हैं-चमगादड, जलौक, अडिल्ल, भारंडपक्षी, चक्रवाक, समुद्रवायस (समुद्री काक), कर्णत्रिक, पक्षिविडालिक । इनमें से कुछ प्रसिद्ध हैं और जो प्रसिद्ध नहीं हैं,
તે ચાર પ્રકારો આ છે–ચમપક્ષી, રોમપક્ષી, સમુળ પક્ષી અને વિતત પક્ષી, જેમની પાંખો ચામડાની હેય તે ચમ પક્ષી, જેની પાખ રમમય હોય (पाणी) ते रामपक्षी, 2ी पाणी ती मते ५५ समुह (पट) २वी રહે તેઓ સમુદ્ગ પક્ષી, અને જેની પાંખે સદા એ ફેલાયેલી જ રહે સ કોચાય નહીં તેઓ વિતત પક્ષી કહેવાય છે.
હવે સર્વ પ્રથમ નિદિષ્ટ ચમપક્ષીઓની પ્રરૂપણ કરે છે| પ્રશ્ન પૂછે કે ચર્મપક્ષી કેટલા પ્રકારના હોય છે?
શ્રી ભગવાને ઉત્તર આપે-ચમપક્ષી અનેક પ્રકારના કહ્યાં છે. તેઓ આ રીતના છે–ચમગીદડ, જલૌક, અડિલ્ય, ભારંડ પક્ષી, ચકવાક સમુદ્રવાસ (સમુદ્રને કાંગડા) કર્ણત્રિક પક્ષિ બીલાડીકા, તેમાંથી કેટલાક પ્રસિદ્ધ છે એને જેઓ પ્રસિદ્ધ નથી તેઓને લેકે પાસેથી જાણું લેવા જોઈએ.