________________
४७०
प्रापनासूत्रे नार्याः वीतरागम्-उपशान्त-कपायं क्षीणकपायं वा यदर्शनं तेनायाः वीतरागदर्शनार्याः, अथ सरागदर्शनार्यान् प्ररूपयितुमाह-'से कि तं सरागदंसगारिया ?'आ के ते, कतिविधा इत्यर्थः, सारागदर्शनाया: प्रताः ? भगवानाद-'सरागदसणारिया दसविहा पण्णत्ता'-सरागदर्शनार्याः दशविधाः प्रजाताः, तं जहा' तद्यथा-'निसरगुवएसरुई'-निसर्गोपदेशरुची-रुचिपदस्य प्रत्येकमभिसम्बन्धात्, निसर्गरुचिः१ उपदेशरुचिः२ इत्यर्थः, तत्र निसर्गः-स्वभाव स्तेन रुचिः-अई. त्प्रणीतागमखाभिलापरूपा यस्य स निसर्गरुचिः, उपदेश-आचार्यगुर्वादीनां वस्तुकहलाता है । ऐसे दर्शन जो आर्य हैं वे सरागदर्शनार्य कहलाते हैं। जो दर्शन राग अर्थात् कपाय से रहित हो वह वीतरागदर्शन कहा गया है। उसके कारण जो आर्य हों वे वीतरागदर्शनार्य । मनुष्य दो प्रकार से वीतराग कहलाता है-एक तो कयाय का उपशम होने से दूसरे क्षय होने से। इन दोनों का ही दर्शन वीतरागदर्शन कहलाता है। __सरागदर्शनार्य कितने प्रकार के होते हैं ? इस प्रश्न का भगवान् ने उत्तर दिया है-सरागदर्शनार्य दश प्रकार के होते हैं, जो ये हैं
(१) निसर्गरुचि-निसर्ग अर्थात् स्वभाव से ही अर्हन्त भगवन्त द्वारा उपदिष्ट आगमतत्व के प्रति रुचि अर्थात् अभिलापा होना निसर्ग रुचि है।
(२) उपदेशरुचि-आचार्य एवं गुरु आदि के उपदेश से पूर्वोक्त रुचि का उत्पन्न होना। છે. આવા દર્શનથી જે આર્ય છે તેઓ સરાગ દર્શનાર્ય કહેવાય છે. જે દર્શન રાગ અર્થાત્ કપાય રહિત છે તે વીતરાગ દર્શન કહેવાય છે. તેને કારણે જે આર્યો છે તેઓ વીતરાગ દર્શનાર્ય છે.
મનુષ્ય બે રીતે વીતરાગ કહેવાય છે–એક કપાયને ઉપશમ થવાથી, બીજે ક્ષય થવાથી. આ બન્નેનું દર્શન કે વીતરાગ દર્શન કહેવાય છે.
સરગદર્શના કેટલા પ્રકારના હોય છે?
આ પ્રશ્નને શ્રી ભગવાને ઉત્તર આપે છે–સરાગ દર્શનાર્ય દશ પ્રકાર ના હોય છે જે આ પ્રમાણે છે
(१) निसाय निसय पातू स्यमाथा मन्तवन्त ॥ ७५દિષ્ટ આગમ તત્વની પ્રત્યે રૂચિ અર્થાત્ અભિલાષા થવી તે નિસર્ગ રૂચિ • उपाय छे.
(૨) ઉપદેશ રૂચિ-આચાર્ય તેમજ ગુરૂ વિગેરેના ઉપદેશથી પૂર્વોક્ત રૂચિ નું ઉત્પન્ન થવુ.
