________________
-१०४
प्रशापनासूत्र 'संठाणओ परिमंडलसंठाणपरिणया वि, वसंठाणपरिणया वि, तंससंठाणपरिणया वि, चउरंससठाणपरिणया वि, आययसंठाणपरिणया वि२०' ये स्कन्धादयो रसतः अम्लरसपरिणता स्तेपांमध्ये केचन-'संठाणओ' संस्थानतः 'परिमंडलसंठाणपरिणया वि' परिमण्डलसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'वट्टसंठाणपरिणया वि' वृत्तसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'तंससंठाणपरिणया वि'-व्यस्रसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति, केचन-'चउरंससंठाणपरिणया वि'-चतुरस्रसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति; केचन -'आययसंठाणपरिणया वि'-आयतसंस्थानपरिणता अपि भवन्ति, इत्येवं रीत्या अम्लरसस्य वर्णादिभिः सह विंशति विकल्पाः सञ्जाताः, अथ मधुररसस्य वर्णादिभिः सह विंशति विकल्पान् प्रतिपादयितुमाह 'जे रसओ महुररसपरिणया, ते वण्णओ कालवण्णपरिणया वि, णीलवण्णपरि णया वि, लोहियवण्णपरिणया वि, हालिद्दवण्णपरिणया वि, मुकिल्लवण्णपरिणया वि'-'जे' ये स्कन्धादयः 'रसओ'-रसतः 'महुररसपरिणया'-मधुररसपरिणता भवन्ति, 'ते वण्णओ' ते वर्णतः, तेषां मध्ये केचन-वर्णापेक्षया, प्रदर्शित करते हैं जो पुद्गल अम्लरस परिणत होते हैं, उनमें से कोई परिमंडलसंस्थान वाले, कोई वृत्तसंस्थान वाले, कोई त्रिकोणसंस्थान वाले, कोई चतुष्कोणसंस्थान वाले, और कोई आयतसंस्थान वाले होते हैं। इस प्रकार सब मिलकर अम्लरस परिणत पुदगलों के वीस भेद हुए।
अब मधुररसपरिणत पुद्गलों के वर्ण आदि के साथ वीस भेद दिखलाते हैं-जो पुनल रस की अपेक्षा सधुररसपरिणत होते हैं, उनमें से वर्ण की दृष्टि ले कोई काले वर्ण वाले, कोई नीले वर्णवाले, कोई लाल वर्णवाले, और कोई पीले वर्णवाले और कोई शक्लवर्ण होते हैं। इस प्रकार इनके पांच भेद वर्ण की अपेक्षा से समझना चाहिए। પ્રદર્શિત કરે છે-જે પુગલે અસ્ફરસ પરિણામી હોય છે. તેમાંથી કઈ પરિમ ડલ સ સ્થાનવાળા, કેઈ વૃત્ત સંસ્થાન વાળાં, કેઈ ત્રિકોણ સંસ્થાનવાળા કેઈ ચતુષ્કણ સસ્થાનવાળા અને કેઈ આયત સ સ્થાનવાળા હોય છે. આ રીતે બધા મળીને અસ્ફરસ પરિણામી પુદ્ગલેના ૨૦ ભેદ કહેલા છે.
હવે મધુર રસ પરિણત યુગલના વર્ણ આદિની સાથે ૨૦ ભેદ દેખાડે છે –જે પુગલે રસની અપેક્ષાએ મધુરરસ પરિણામવાળાં હોય છે, તેઓમાથી વર્ણની દષ્ટિએ કેઈ કાળા રંગવાળા, કેઈ લીલા રંગવાળાં, કે લાલ રંગ વાળાં, કેઈ પીળા રંગવાળાં, અને કોઈ સફેદ રંગવાળા હોય છે. આ રીતે એમના પાચ ભેદ વર્ણની અપેક્ષાએ સમજવા જોઈએ.
