Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रज्ञापनासूत्रे द्वित्रि चतुरिन्द्रियस्य पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकस्य मनुष्यस्य वानव्यन्तरस्य ज्योतिष्कस्य वैमानिकस्यापि च यस्य कायिकी क्रिया भवति तस्य नियमतः आधिकरणिकी क्रिया भवति, यस्य आधिकरणिकी क्रिया भवति तस्य कायिकी क्रियापि नियमतो भवति इत्येव प्रथमो दण्डकः प्रतिपादितः सम्प्रति कालमधिकृत्य द्वितीय दण्डकमाह-'जं समय-णं भंते ! जीवस्स काइया किरिया कज्जइ तं समयं अहिंगरणिया किरिया कज्जइ, जं समय अहिगरणिया किरिया कज्जइ त समय काइया किरिया कज्जइ?' हे भदन्त ! यं समयम्-यस्मिन् काले खलु जीवस्य कायिकी क्रिया क्रियते-भवति, तं समयम्-तस्मिन् काले किम् आधिकरणिको क्रिया क्रियते-भवति ? एवं यं समयम्-यस्मिन् काले आधिकरणिकी क्रिया क्रियते, भवति, तं समयम्-तस्मिन् काले किं कायिकी क्रिया क्रियते--भवति ? 'यं समयम्' इत्यत्र 'कालाध्वनोरत्यन्तसंयोगे' इति अधिकरणे द्वितीया बोध्या, समयपदेन चात्र 'कालसामान्य परिगृह्यते, भगमें जो वक्तव्यता कही गई है वही भवनवासियों, पृथ्वीकायिक आदि एकेन्द्रियों, द्वीन्द्रियों, त्रीन्द्रियों, चतुरिन्द्रियों, पंचेन्द्रियों, तियंचों, मनुष्यों, वानव्यन्तरों, ज्योतिष्कों और वैमानिकों के विषय में भी समझ लेना चाहिए कि जिसे कायिकी क्रिया होती है, उसे नियमसे आधिकरणिकी क्रिया भी अवश्य होती हैं और जिसे आधिकरणिकी क्रिया होती है, उसे नियमसे कायिकी क्रिया भी होती है, इस प्रकार प्रथम दंडकका प्रतिपादन किया गया है । ____ अब कायिकी की अपेक्षासे दूसरा दंडक कहते हैं
श्रो गौतमस्वामी-हे भगवन् ! जिस समयमें जीव को कायिकी क्रिया होती है, क्या उस समय आधिकरणकी क्रिया होती है? एव जिस समय आधिकरणिकी क्रिया होती है, उस समय कायिकी क्रिया होती है ? 'जं समय' अर्थात् 'यं समय यहां 'कालाध्वनोरत्यन्तसंयोगे' इस सूत्रसे अधिकरण में द्वितीया विभक्ति हुई है। यहां 'समय' शब्द से काल सामान्य अर्थ समझना चाहिए। વક્તવ્યતા કહી છે, તેજ ભવનવાસિયા, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિ, કોન્દ્રિયે, ત્રીન્દ્રિ, ચતુરિન્દ્રિ, પંચેન્દ્રિ, તિર્યંચે, મનુષ્યો, વાનવ્યન્તરો, તિબ્દો અને વૈમાનિકેના વિષયમાં પણ સમજી લેવું જોઈએ કે જેને કાયિકી કિયા થાય છે, તેને નિયમથી આધિકણિકી ક્રિયા પણ અવશ્ય થાય છે અને જેને આધિકરણિકી ક્રિયા થાય છે, તેને નિયમથી કાયિકી કિયા પણ થાય છે. એ પ્રકારે પ્રથમ દંડકનું પ્રતિપાદન કરાયું.
હવે કાળની અપેક્ષાથી બીજ દંડક કહે છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! જે સમયમાં જીવને કાયિકી કિયા થાય છે, શું એ સમયે આધિકરણિકી કિયા થાય છે? તેમજ જે સમયે આધિકરણિકી ક્રિયા થાય છે, તે સમયે કાયિકી लिया थाय छ ? 'जं समय' अर्थात् 'यं समय' माडी 'कालावनारत्यन्तसंयोगे' से सूत्रथा अधि४२માં દ્વિતીયા વિભક્તિ થઈ. અહીં “સ” શબ્દથી કાલ સામાન્ય અર્થ સમજવો જોઈએ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
