Book Title: Uttaradhyayan Sutra
Author(s): Bhavvijay Gani
Publisher: Divya Darshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032088/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bhAcavijaya gaNivara kRta TIkA sameta uttarAdhyayana sUtra divyadarzana Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arham siddhAntamahodadhi-zrImadvijayapremasUrIzvarasadgurubhyo namaH mahopAdhyAyazrImadbhAvavijayagaNiviracitakvRittyA sahita zrI uttarAdhyayanasUtram :preraka nyAyavizArada vardhamAnataponidhi pa. pU. AcAryadevazrI vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja dravya sahAyaka zrI naDiyAda zve. mUrtipUjaka jaina saMgha jJAnakhAtu-naDiyAda kiMmata ru. 75-00 punaH prakAzaka divya darzana TrasTa 68-gulAlavADI, muMbaI-400004 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama adhyayanakramAMka AnaMda kI bAta kaI varSoM se aprApya bane huye zAstragranthoM kI pratIkSAmeM baiThe hue mumukSu vidvAnoM ko isa grantharatna ke prakAzana se jo harSa kI urmiyA~ prasphuTita hogI usa kA nirvacana nahIM kiyA jA sakatA / uttarAdhyayaya sUtra bhagavAna mahAvIrasvAmI ke mArmika upadezoM kA mUlyavAn mahAnidhi hai / Atmahita kI sAdhanA meM padArpaNa karane vAle mumukSuoM ke liye yaha sUtragrantha tejasvI prakAzaja hai| 157 165 181 samuce janasaMgha meM isa sUtra ko kaMThastha karane kI pavitra praNAlI calI A rahI hai / grantha ke bhItarI bhAvoM kI spaSTatA karane vAlA, mahopAdhyAya zrI bhAvavijayagaNivara kA vivaraNa grantha janasaMghameM atipriya hotA calA jA rahA hai| pU. munirAja zrI padmasenavijaya mahArAja ne isa prakAzana ke pIche jo athaka prayAsa kiyA hai vaha amUlya hai / suzrAvaka mohanabhAI je. zahA kA sahayoga bhI avismaraNIya hai / evaM naDIyAda nagarI kA zve. mU. jana saMgha bhI dhanyavAdAha hai, jisane apane jJAnanidhi se isa grantha ke prakAzanameM sadvyaya kiyA hai| adhyayanAbhidhA vinayazruta parISaha caturaMgIya pramAdApramAda akAmamaraNIya kSullakanimranthIya urabhrIya kApilIya namipravrajyA drumapatraka bahuzrutapUjA harikezIya citrasambhUtIya iSukArIya sabhikSuka brahmacaryasamAdhisthAna pApazramaNIya saMyatIya mRgAputrIya mahAnirgranthIya samudrapAlIya rathanemIya kezigautamIya pravacanamAtR yajJIya sAmAcArI khalukIya mokSamArgagati samyaktvaparAkrama tapomArgagati caraNavidhi pramAdasthAna karmaprakRti lezyAdhyayana anagAramArgagati jIvAjIvavibhakti -:-: 206 210 214 217 258 266 273 isa zAstra ke samyaka adhyayana se sva-para kalyANa kI sAdhanA ujAgara kI jAya yahI zubha AkAMkSA rakhI jAya / -prakAzaka Mmmmmmmm 310 vi. saM. 2039, mahAsuda 11 330 345 352 371 375 382 384 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // // sidAntamahodadhyAcAryadeva zrIvijayapremasUrIzvaragurubhyo nmH|| mahopAdhyAyazrImadbhAvavijayagaNiviracitavivRttyA sahitaM uttarAdhyayanasUtram / - - - OM namaH siddhisAmrAjya-saukhyasantAnadAyine / trailokyapUjitAya zrI-pArzvanAthAya tAyine // 1 // zrIvarddhamAnajinarAjamanantakIrti, vAgvAdinI ca sudhiyAM jananIM praNamya / / . zrIuttarAdhyayanasaMjJakavAGmayasya, vyAkhyAM likhAmi sugamA sakayAM ca kAzcit // 2 // niryuktyarthaH pAThA-ntarANi cArthAntarANi ca prAyaH / zrIzAntisUriviracita-vRtterjeyAni tattvajJaiH // 3 // pUrvairvihitA yadyapi, bahvayaH santyasya vRttayo rucirAH / padyanibaddhakathArtha, tadapi kriyate prayatno'yam // 4 // ihottarAdhyayanAnIti kaH zabdArthaH 1 ucyate, uttarANi zrIdazavaikAlikaniSpatteH prAk zrIAcArAGgapaThanottarakAlaM paThyamAnatvena dazavaikAlikaniSpatteranu ca tata evorddhamadhIyamAnatvena, uttarANi vA pradhAnAnyadhyayanAni uttarAdhyayanAni, tAni ca SaTtriMzat, tatra zrIjinendrapraNItadharmakalpavRkSasya vinaya eva mUlamityAdI zAsanAdhikArI zrIsudharmakhAmI vinayAdhyayanamAha / tasya cedamAdi sUtrammUlam-saMjogA vippamukkassa, aNagArassa bhikkhunno| viNayaM pAukarissAmi,ANupurvi suNeha me // 1 // vyAkhyA- saMyogAd dravyato mAtApitrAdisaMbaMdhAdbhAvatazca kaSAyaviSayAdikliSTatarabhAvasaMbaMdhAt 'vippamukkassatti' vividhairjJAnabhAvanAdibhiH prakAraiH prakarSeNa parISahasahanAdirUpeNa mukto vipramuktastasya, ayaM bhAvaH "anyo'nyaM bhavacakre, yAtAH sarve'pyanantazo jiivaaH|| mAtrAdibandhubhAvaM, zatradAsInabhAvaM c||1||" tataH ko'dha nija tathA "koho a mANo a aNiggahIA, mAyA ya lobho apavaDDamANA // cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAI puNabbhavassa // 1 // " tato na deyaH kopAdivipakSapakSasyAvakAzaH, ityAdibhAvanAbhiH khajanAdigocarAbhidhaMgarahitasya / tathA-'aNagArassatti' na vidyate agAraM dravyato dRSadAdiracitaM gRhaM, bhAvatazca anaMtAnubaMdhyAdikRtaM kaSAyamohanIyaM yasyAsau anagArastasya bhikSoH sAdhoH vinayaM sAdhujanAsevitaM samAcAra, abhyutthAnAdikamupacAraM vA prAduSkariSyAmi prakaTIkariSyAmi kthyissyaamiityrthH| 'ANavitti' AnupA paripAcyA prAkRtatvAttatIyArthe dvitIyA / 'suNeha metti' taM vinayaM prAduSkariSyataH sato me mama sakAzAt zRNuta zravaNaM prati sAvadhAno bhavata, anena vAkyena dharmamabhidhAtukAmena dhIdhanena pUrva zrotA'bhimukhaH kartavya iti sUcitaM, anyathA vaktavAkyasya vaiphalyaprasaMgAt, uktaM hi-"apratibaddhe zrotari, vakturvAcaH prayAnti vaiphalyam / nayanavihIne bharcari, lAvaNyaguNastRNaM strINAm // 1 // " kiM caivaM zrotAramabhimukhIkRtyApi dharma vadato vakturlAbha eva, yaduktaM-"na bhavati dharmaH zrotuH, sarvassaikAMtato hitazravaNAt // avato'nugrahabayA, vaktastvekAMtato bhvti||1||" iti sUtrArtha guNaH, sa ca jIvAdabhinna iti vinItaguNaireva vinayakharUpamAhamUlam-ANANidesayare, gurUNamuvavAyakArae / iMgiAgArasaMpanne, se viNIyatti vuccai // 2 // __ vyAkhyA-AjJA,-saumya ! idaM kuru, idaM ca mAkArSIriti guruvacanaM, tasyA nirdeza idamitthameva karomIti nizcayAbhidhAnamAjJAnirdezastaM karotItyAjJAnirdezakaraH / tathA gurUNAM AcAryAdInAM upapAtaH samIpadezAvasthAnaM, tatkArakastadvidhAyI gurupArthAvasthAyI, na tu gurvAdezAdibhItyA dUradezasthAyIti bhAvaH, iMgitaM nipuNamatijJeyaM pravRttinivattisUcakaM ISadbhUziraHkaMpAdyAkAraH sthUladhIsaMvedyaH prasthAnAdibhAvajJApako digavalokanAdiH, Aha ca-"avaloaNaM disANaM, vibhaNaM sADayassa saMvaraNaM // AsaNasiDhilIkaraNaM, paDhialiMgAI eAiM // 1 // " anayoM dve iMgitAkArau tAbhyAM gurugatAbhyAM saMpanno yuktastadveditayA iMgitAkArasaMpannaH sa iti pUrvoktavizeSaNayukto vineyo vinIto vinayAnvita ityucyate tIrthakarAdyairiti suutraarthH||2|| avinItatvatyAgena hi vinIto bhavatIti avinItakharUpamAhamUlama-ANANidesayare, gurUNamaNuvavAyakArae / paDiNIe asaMbuddhe, aviNIetti vuccaI // 3 // Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utcarApyayanasUtram vyAkhyA- AjJAnirdezaM na karotItyAjJAnirdezAkaraH, tathA gurUNAmanupapAtakArakaH, pratyanIkaH prtikulvrtii| * kuto'yamevaMvidhaH 1 ityAha- yato asaMbuddho'jJAtatattvaH, so'vinIta ityucyate, kUlavAlakazramaNavat, tathA hi sarerekasya shissyo'bh-dviniito'tirossnnH||ckop kopasadanaM. zikSyamANaH sa srinnaa||1|| dakSayA zikSayA sUri-stathApi tamazikSayat // sa tu tAmapi mene'nta-vipAktavizikhopamAm // 2 // hitazikSA hi duSTAnAM, nopakArAya jAyate // payaHpAnamivAhInAM, kintu syAdviSavRddhaye // 3 // natvA'nyadA siddhazaile, jinAnuttarato gurUn // peSTuM duSTaH sa pRSThastho, gaMDazailamaloThayat // 4 // zabdAyamAnamAyAntaM, taM ca prekSya gururghatam // pAdau prAsArayat prAjJastataH so'gAttadantare // 5 // akSatAMgastataH sUriH, kruddhastena kukarmaNA // bhAvIpAto'GganAyAste, re ! pApeti zazApa tam // 6 // gurogiraM mRSAkattuM, kSulaH kSudramatiH sa tu // gatvA nirmAnuSAraNye, tasthau giriNadItaTe // 7 // sa satrAtApanAsevI, tapastepe sudustapam // pAraNAM cAdhvagAdibhyo, mAsapakSAdinA vyadhAt // 8 // athAyAtAsu varSAsu taruNAMbudakAmukaiH // apUryatArNavAnItai-naMdIvezyAH payodhanaiH // 9 // enaM kUlaMkaSAkUlaM, nikaSAsaMsthitaM munim // mAnaiSIdaMbupuro'bdhiM, duSTo vAha ivATavIm // 10 // iti dhyAtvA nadIdevyA, sA'nyato'vAhi vAhinI // phUlavAlaka ityUcu-statastaM saMyataM janAH // 11 // (yugmam ) itazca zreNiko rAjA, pure rAjagRhe'bhavat // naMdA ca cilaNA cAstAM, mahipyau tasya maMjule // 12 // tatrAcAyAH suto jajJe-'bhayo'nyasyAH sunNdnaaH|| kuunnikhlvihllaa-stryo'bhuuvnmnohraaH||13|| kAlAdyA bhrAtarasteSAM, dazA''san bhinnamAtRkAH // mAtrA satrA'bhayastatrA-''dade dIkSAM jinAntike // 14 // pravrajatI tadA naMdA, dadau hallavihalayoH // kuMDaladvitayaM deva-dattaM kSaumayugaM tathA // 15 // rAjyaM jyeSThasya bhAvIti, dhyAtvA raajaapydaattyoH|| gaMdhadvIpaM secanaka, hAraM ca tridazArpitam // 16 // kUNikaste ca kAlAdyAH, duSTA badA'nyadA nRpam // vibhajyAdadire rAjyaM, rAjA tvajani kunnikH|| 17 // rAjyAdikaM dadau hArA-dikaM tAto'nayoH svayam // iti rAjyavibhAgaM te. nAduhalavihalayoH // 18 // kArAstha eva pitari, viSa bhuktvAnyadA mRte // sAnutApo ratiM prApa, pure tatra na - NikaH // 19 // vAsayitvA tato'nyatra, navyAM caMpAbhidhAM purIm // uvAsa vAsava iva, maharddhiH kUNiko nRpH||20|| hArakuMDalavAsobhi-rdivyairbhUSitabhUghanau // gaMdhadvIpaM tamArUDhau, sAntaHpuraparicchadau // 21 // krIDAyai pratyahaM hallavihalI jagmaturnadIm // tadeti krIDayAmAsa, tadvadhUrgandhasindhuraH // 22 // (yugmam ) skandhe'dhyAropayatkAzcichuNDayA''dAya sundarIH // kAzcinyavezayanmaulau, kAzcidantAntareSvadhAt // 23 // urkIkRtya karaM kAdhidvAlikAvadviyatyadhAt // kAzcidAndolayaholA-miva zuNDAM vilolayan // 24 // "kiMbahunA" ? yathA yathA procire tA-stasmai zastAya hastine // vibhaMgajJAnavAn so'pi, prAvarttata tathA tathA // 25 // taca prekSyAgutaM sarvo-'pyevaM paurajano jagau // rAjyazrIphalabhoktArA-vimAveva na kUNikaH // 26 // taca padmAvatI rAjI, zrutvA kUNikabhUbhujaH / jAtAmarSaprakarSeti, ciMtayAmAsa cetasi // 27 ||divyhaaraadinaa gaMdha-hastinA cAmunA ginA // rAjyaM na rAjate prAjya-mapyanAjyamivAzanam // 28 // tat patyA sarvamapyeta-drAhayiSye balAdapi // dhyAtveti sA khamAkUtaM, raho rAjJe nyavedayat // 29 // bhUpo'vAdIdAdadAno, bhrAtrorapi ramAmaham // kAkAdapi nikRSTaH sAM, tadalaM vArtayAnayA // 30 // niSiddhApi nRpeNaivaM, nAgrahaM taM mumoca sA // bAlAnAmiva bAlAnA-mAgraho hi bhavedUlI // 31 // prapede tadvizAmIza-statpremavivazo'tha saH // akAryamapi kiM prAyo, na kurveti 1vshaavshaaH!|| 32 // yaduktam-"suvaMzajo'pyakRtyAni, kurute preritaH striyA // snehala dadhi mamAti, pazya maMthAnako na kim ? // 33 // " hArAdikaM nRpo'nyedhu-tirau tAvayAcata // vihAya dUrataH meha-munmatta iva cIvaram // 34 // tAvUcatustAtadattaM, tadAtuM nAImAvayoH // tathApi dabahe rAjan ! rAjyAMzaM cehadAsi nau // 35 // ityuktaH pArthivastAbhyAM, kaSAyakaluSo'vadat // vAtsalyAdavimRzyaiva, tAtenAdAyi kiM tataH 1 // 35 // kiM cAIti mamaivedaM, sAraM rabacatuSTayam // ranAni rAjagAminI-tyucyate hi jaDairapi // 37 // tatastaddIyatAM noce-drahISyAmi balAdapi // omityuktvA tato hala-vihalo jagmaturraham // 38 // dadhyatuzceti rAjJo'sya, zobhano nAyamAzayaH / vAsaH sasarpadhAnIva, neha zreyAMstadAvayoH // 39 // dhyAtvesAdAya hArAdi, sarva tau saparicchadau // caMpAyAM nizi nirgatya, vaizAlI jagmatuH purIm // 40 // mAtAmahAya tau tatra, ceTakAya mahIbhuje // sarva khodaMtamAvedyA-sthAtAM tatkRtagauravau // 41 // kUNi Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utcarAyavanasUtram kastUbhayabhraSTa-tayA cintAJcitastataH // vaizAlyAM tau gatau jJAtvA, preSItaM vacakhinam // 42 // gatvA dUto'pi vaizAlI, natvA ceTakamityavak // rAjan ! kUNikarAjastvAM, mayA vijJapayatyadaH // 43 // gajAdiralAnyAdAyA-gatAviha kumArakau // preSaNIyau drutaM pUjyai-stulyairmayi tayostathA // 44 // to cennAgacchatastarhi, preSyaM sadyo dvipAdikam // no cedvo bhavitA bhUyA-nAyAso'nuzayAvahaH // 45 // atheti ceTako'voca-hRta ! tvaM hi kUNikam // tAtadattA bhrAtRlakSmI-grahItuM yujyate na te // 46 // rakSyaMte zaraNAyAtAH, kiM cAnye'pi manakhibhiH // taddauhitrau kathaMkAraM, preSaNIyAvimau myaa?||47|| dauhitratvAtsamAnA me, bhavaMto yadyapi trayaH // nyAyitvAdAzrita viziSyete tathA'pyam // 48 // satyapyevaM dApayAmi, dvipAdi tava tuSTaye // dadAsi yadi rAjyAMza, nyAyopetaM tvametayoH // 49 // taceTakavaco gatvA, dUtaH khaskhAmine'vadat // krodhAdhmAtastataH so'pi, yAtrAbhaMbhAmavIvadat // 50 // kAlAdhairdazabhiyukto, bhraatRbhirnijsnnibhaiH|| trayastriMzatsahasrAzva-rathasiMdhurasaMyutaH // 51 // prayastriMzatkoTipatti-kalitazcalitastataH // kRNiko'cchAdayatsainyai- vaM dyAM ca rajobharaiH // 52 // (yugmam ) tato yuto'STAdazabhi-bhUpairmukuTadhAribhiH // sasapaMcAzatsahasra-rathahastihayAnvitaH // 53 // ceTako'pyabhyagAtsasa-paMcAzatkoTipattiyuk // khadezasImni sainye ca, vArddhivyUhamacIkarat // 54 // (yugmam ) ___ kUNiko'pyAgatastatra, tArzvavyUha vyadhAvale // nyadhAcamUpatitve ca, kAlaM kAlamivotkaTam // 55 // vyaktavIragaNonmukta-pRSaktAcchAditAMbare // ArebhAte raNaM bhIma-mujhe api tato bale // 56 // niSAdinA vyadhAdhuddhaM, niSAdI rathinA rathI // sAdinA ca samaM sAdI, padAtistu padAtinA // 57 // kAlI jayArthamuttAlaH, samaM ceTakasenayA // yudhyamAnastadA rAjJa-theTakasyAntike yayau // 58 // dinaM pratyekavizikha-muktisaMdhAdharastataH // ceTako divyabANena, taM kRtAntAtithiM vyadhAt // 59 // caMpApaterbalaM zokA-kulaM draSTumivAkSamaH // tadA bhAnurjagAmAsta, vizazrAma tato rnnH||60|| dvitIye'pyahi sainyAbhyA-mArabdhe saMgare punH|| mahAkAlaM kRNikasya, senAnyaM ceTako'vadhIt // 6 // anyeSvapi hateSvevaM, tenASTakhaSTabhirdinaiH // zokAkrAnto'zokacandraH, iti cetasyacintayat // 62 // rAjJo'syA'jAnatA divyAM, zaktimetAM hahA mayA // mudhaiva prApitAH kAlaM, kAlAdhA bhrAtaro daza // 63 // tadadyApi suraM kaMcidArAdhyAmuM jayAmyarim // no cedbhaviSyAmyanuga-steSAmahamapi drutam // 64 // dhyAtveti devatAdhyAne, sthitaM taM vi. hitASTamam // prAgjanmasaMgatau zakra-camareMdrAvupeyatuH ||65||kimicchsiiti jalpaMtau, tAvityUce'tha kUNikaH // yadi tuSTau yuvAM sadya-zceTako mAryatAM tadA // 66 // Uce zakraH sadharmANaM, ceTakaM na hi hanmyaham // kariSyAmyaMgarakSA tu, tava bhktivshNvdH|| 67 // mahAzilAkaMTakAha-rathAdimuzale raNe // camareMdrastvadAttasmai, vairinirjayakAraNe // 68 // tatrAdye vairiSu kSiptA-vapi karkarakaMTakau // mahAzilAmahAzastre, iva syAtAM mRtipradau // 69 // yuddhe dvitIye tu rathamuzale bhramakaM vinA // bhrAmyataH parito vairi-pakSapeSaNatatpare // 70 // tatastuSTo yayau duSTaH, kUNikaH samarAjiram // mamaMtha pArddhinyUhaM ca, maMthAcala ivodadhim // 71 // tamApataMtaM saMharnu, sAmarSazceTako nRpaH // mumocAkarNamAkRSya, sadyo divyaM zilImukham // 72 // kUNikasya puro vajra-kavaca bajrabhRddadhau // pRSThe tu lauhaM sannAhaM, tadA tasyAsurezvaraH // 73 // tasmin divye zare vajra-varmaNA skhalite'ntarA // bhaTAzceTakarAjasya, menire sukRtakSayam // 74 // satyasaMgho dvitIyaM tu, ceTako nAmucaccharam // dvitIye'pyahi tadvANaM, tathaivA'jani niSphalam // 75 // Adhe raNe SaNNapati-lekSA nRNAM yayuH kSayam // lakSAzcaturazItizca, dvitIye tu mahAhave // 76 // teSyeko varuNaH zrAddho, nAganaptA yayau divam // tatsuhadbhadrako nRtvaM, tiryaktvaM narakaM pare // 77 // ityanvahaM jAyamAne, samare sainyayostayoH // yAtsu khakhapuraM naMSTvA-'STAdazakhapi rAjasu // 78 // praNazya ceTako-zo, vaizAlImavizatpurIm // rurodha sarvatastAM ca, kUNikaH prabalairbalaiH // 79 // (yugmam ) atha secanakArUDhI, kUNikasyAkhilaM balam // upadudruvatuhalla-vihallau tau pratikSapam // 80 // avaskaMdapradAnAyA''gataM taM gaMdhahastinam ||n haMtamanagaMtaM vA. tatsainye ko'pyabhUt prabhuH // 8 // tanmArge maMtriNAM buddhyA, kUNikA'cAkarattataH // khAtikA jvaladaMgAra-pUrNA parNAdyavastRtAm // 82 // rAtrau tatrAgataH so'tha, gajo jJAtvA vibhaMgataH // jvaladaMgAragartI tAM, nunno'pi na puro'calat // 83 // tAvUcatustataH khinnau, kumArAviti taM dvipam // parebhyaH kiM vibheSi ? tvaM, yatpuro na calasyare ! // 84 // varaM vA poSitaH zazva-tkhAminaM yo'nuvarttate // kRtaghno'hiriSa khAmi Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 4 // uttraapyynsuutrm| kRtyanAzI bhavAnnatu // 85 // ityuktaH siMdhurastAbhyAM, svAmibhaktadhuraMdharaH // gRhItvA zuMDayA skandhA-ttI balenodatArayat // 86 // svayaM tu tasyAM gAyAM, datvA jhaMpA vipadya ca // Adye'gAnnarake dhairya-maho tasya pazorapi ! // 87 // tadvIkSya sAnutApau tau, kumArAviti ddhytuH||krodhaandhaabhyaaN dhigAvAbhyAM, kimakAryamidaM kRtam ! // 8 // kRte yasya kRto deza-tyAgo bhrAtA ripuukRtH|| asmiMzca vyasanAMbhodhau, kSipto mAtAmaho'pyaho ! // 89 // nihatya taM gajaM yuktaM, naiva jIvitumAvayoH // jIvAvazcedvIradeva-ziSyIbhUyaiva nAnyathA // 90 // (yugmam ) tadA zAsanadevyA tau, nItau vIrajinAntike // pravajyaikAdazAMgAni, sudhiyau peThatuH kramAt // 91 // guNaravaM tapastattvA, saMlikhya ca samAdhinA // halaH suro jayaMte'bhU-vihalastvaparAjite // 12 // gRhIte'pi vrate tAbhyAM, purImAdAtumakSamaH // vyadhAtsaMdhAmityazoka-candro nistandravikramaH // 93 // kharayuktahalairenAM, nagarI na khanAmi cet // tadA tyajAmyahamasUn, bhRgupAtAdinA dhruvam // 94 // tathApi tAM purI bhakta-manIze zreNikAtmaje ||krmaat khedaM gate devI, kApItyUce nabhaHsthitA // 95 // "samaNe jadi kUlavAlae, mAgadhi gaNiaM gamissae ||raayaa ya asogacaMdae, vesAliM nagaliM gahissae // 96 // " tannizamya nRpastuSTa-stAM vezyAmevamAdizet // ihAnaya patIkRtya, bhadre tvaM kUlavAlakam // 97 // tatprapadyAbhavanmAyA-zrAvikA sA paNAMganA // muneH kuto'pi tatrastha-majJAsIttaM ca saMyatam // 98 // tatrAraNye tato gatvA, taM ca natvA yathAvidhi // iti sA daMbhinI proce, vacanairamRtopamaiH // 99 // naMtuM tIrthAni caMpAtaH, prabho ! prasthitayA mayA // sarvatIrthAdhikAH pUjya- pAdA diSTyA'tra vanditAH // 10 // matpAtheyAttadAdAya, bhikSAmanugRhANa mAm // tayeti sAdaraM prokta-statsArthe sAdhurapyagAt // 1 // tasyAdAnmizritadravyAn , sAmodA sApi modakAn // tadbhakSaNAdatIsAra- stasyAsIdatidussahaH // 2 // tataH sA tatra tadvaiyAvRtyadaMbhena tasthuSI // muhurmunimupAsarpa-tsarpavatkuTilAzayA // 3 // udvarttanAdinA khAMga-sparza caaciikrnmuhuH|| bheSajAntaradAnAca, tamullAghaM vyadhAcchanaiH / / 4 // tatkaTAkSasarAgokti-zarIrasparzavibhramaiH // munermano'calattasya, strIsaMge kanu ? tatsthiram // 5 // tyaktavratastatastasyA-mAsaktaH so'bhavattathA // yathA tayA vinA sthAtuM, nAbhUtkSaNamapi prabhuH // 6 // tadvazaH kUNikopAntaM, tato'gAtkUlavAlakaH // satkRtya kUNiko'pyeva-mabravIttaM munibruvam // 7 // mahA. tman ! gRhyate neya-mupAyairbahubhiH purI // tatastadhaNopAyaM, vidhehi dhiSaNAnidhe ! // 8 // tato daivajJaveSeNa, vaizAlI praviveza sH|| zrIsuvratArhataH stUpaM, bhramaMstatra dadarza ca // 9 // dadhyau ca nUnamasyAsti, pratiSThAlamamuttamam // abhaMgA tanmahinAsau, nagarI nanu varttate // 10 // kathaM mayA pAtanIya-stadasAviti ciMtayan // apRcchayata purIrodhAkuleneti janena saH // 11 // vada daivajJa ! vaizAlyA,rodho yAsyatyasau kadA ? // khinnAH smo yadvayaM kArA-vAsenevAmunA bhRzam // 12 // muditaH sa tato'vAdIt, paappNkaikshuukrH|| stUpo'sau yAvadatra syA-ttAvadudveSTanaM va 1 vaH // 13 // salokAH ! yadyayaM stUpo, yuSmAbhiH pAtyate drutam // tadA'payAti niyataM, purIrodho'dhunaiva hi // 14 ||prokto dhUrtena teneti, bAlavadvAleizo janaH // taM stUpaM bhaktumArebhe, dhUrteH ko na hi vaMcyate // 15 // stUpe ca bhaktumAragdhe, gatvA mAgadhikAdhipaH // sadyo'pAsArayacaMpA-dhIzaM krozadvayaM ttH|| 16 // tataH sa pratyayairlokaH, stUpe mUlAtprapAtite // vyAghuTya kUNiko'vikSat , purI sabalavAhanaH // 17 // tadA cAnazanaM kRtvA, smRtvA pNcnmskriyaaH|| ceTako nyapatat kRpe, baddhA'yaHputrikAM gle||18|| tadA tatrAsanAsthaiyA-dAgatya dhrnnaadhipH|| sAdharmika tamAdAya, ninAya bhavane nije // 19 // vidhAyArAdhanAM samyak, prapAlyAnazanaM ca tat / tatrasthaH prApya paMcatvaM, ceTakastridivaM yayau // 20 // itazca sujyeSThAsUnu-dauhitrazceTakaprabhoH // vaizAlyAmAyayau daivA-tadA stykikhecrH||21|| mAtAmahaprajAM sarvA, luMkhyamAnAM sa rakSitum // ninAya nIlavatyadrI, drutamutpAvya vidhyaa|| 22 // kopAviSTaH kUNiko'tha, tAM purI yuktarAsabhaiH // kheTayitvA halaistIrNa-pratijJaH khapurI yayau // 23 // kUlavAlakanAmA tu, mRtvAgAnarakaM kudhiiH||uddhRtstu tato'nante, saMsAre paryaTiSyati // 24 // kUlavAlakamuneriva duHkhA-vAptirevamavinItamuneH syAt // dhRSTatAM tadapahAya suziSyaiH, sadgurovinaya eva vidheyH||25|| itikUlapAlakakathA, iti sUtrArthaH // 3 // atha dRSTAMtapUrvakamavinItasya doSamAhamUlam-jahA suNI pUikaNNI, nikkasijjai svso| evaM dussIla paDiNIe, muharI nikkasijai // 4 // vyAkhyA-yathA zunI, pUtI paripAkAt kuthitagandhau, upalakSaNatvAt kRmikulAkulau ca karNau yasyAH sA pUtikarNI, niSkAzyate bahiH karNyate, 'saghasotti' sarvebhyo gRhAMgaNAdibhyo "hata hata" ityAdivAkyairleSTvAdibhizca, atra ca zunIti Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram strInirdezo'tIvakutsAsUcakaH, 'pUtikarNIti' vizeSaNaM tu sarvAMgakutsAsUcakam , upanayamAha-evamanena prakAreNa duHzIlo duSTAcAraH, pratyanIkaH prAgvat , mukharo bahuvidhAsaMbaddhabhASI, niSkAzyate sarvataH kulagaNasaMghAdebahiH kriyate, iti sUtrArthaH // 4 // nanu kuto'yaM jJAtvApyanarthahetau dauzzIlye ramate ? pApopahatamatitvAttatraivAsya ratiH syAdetadeva dRSTAMtena darzayatimUlam-kaNakuMDagaM caittANaM, viTaM bhuMjai sUare / evaM sIlaM caittANaM, dussIle ramaI mie // 5 // ___ vyAkhyA-kaNAstaMdulAsteSAM tanmizro vA kuMDakaH kukkasaH kaNakuMDakarataM tyaktvA viSTAM purISaM bhukte, zUkaro gartAzUkaro yatheti gamyate. evamavinItaH zIlaM prastAvAcchobhanamAcAraM tyaktvA duSTaM zIlaM duzzIlamanAcArarUpaM tatra ramate dhRtimAdhatte, mRga iva mRgo'pAyAnabhijJatvAt , yathA hi mRgo gItAkSipto maraNApAyamapazyan vyAdhamanusarati, tathA'yamapi pretyadurgatipAtamapazyanniviveko duHzIle ramate, iti sUtrArthaH // 5 // uktamupasaMhRtya kRtyamupadizatimUlam-suNiAbhAvaM sANassa, sUarassa narassa yAviNae Thavija appANaM, icchaMto hiamppnno||6|| _ vyAkhyA-zrutvA AkarNya abhAvaM azobhanabhAvaM sarvato niSkAzanarUpaM 'sANassatti' prAkRtatvAt zunyAH zUkarasya copamAnasya narasya copameyasya vinaye sthApayedAtmAnamAtmanaiveti zeSaH, icchan hitamaihikaM pAratrikaM ca AtmanaH, vinayAdeva hitAvApsaryaduktam-"viNayA nANaM nANAo, daMsaNaM daMsaNAo caraNaM ca // caraNAhito: mokkho, mokkhe sukkhaM nirAbAhaM // 1 // iti sUtrArthaH // 6 // yatazcaivaM tataH kimityAhamUlam-tamhA viNayamesijjA, sIlaM paDilabhe jo| buddhaputtaniAgahI, na nikkasijjai knnhui||7|| vyAkhyA-tasmAdvinayameSayet , dhAtUnAmanekArthatvAt , kuryAt , kiM punarvinayasya phalaM ? yadevamupadizyate, ityAha zIlaM pratilabheta prAmuyAt , yato vinayAt , anena vinayasya zIlAvAptiH phalamuktaM, atha tasya kiM phalamityAha-ghudAnAmAcAryAdInAM putra iva putro buddhaputraH sAdhuH, nizcitaM yajanaM niyAgaH saMpUrNabhAvastavarUpaH sarvasaMvarastatphalabhUto mokSazca, kAraNe kAryopacArAttadarthI san na niSkAzyate 'kaNhuitti' kutazvidgacchAdeH, kiMtu vinItattvena sarvatra mukhya eva kriyate iti sUtrArthaH // 7 // kathaM punarvinayo vidheya ityAzayenAhamUlam-nisaMte siA muharI, buddhANaM aMtie syaa|ajuttaanni sikkhijA, nirahANi u vje||8|| vyAkhyA-nizAnto nitarAmupazAMtaH, antaHkrodhatyAgAdvahizca zAntAkAratvAt , syAt bhavet amukharaH, tathA buddhAnAM AcAryAdInAM antike samIpe sadA sarvakAlaM arthayuktAni heyopAdeyArthavAcakAnyAgamavAkyAni zikSeta abhyaset , nirarthakAni tadviparItAni tu punarvAtsyAyanAdIni varjayet pariharediti sUtrArthaH // 8 // kathaM punararthayuktAni zikSetetyAhamUlam-aNusAsio na kuppijjA, khaMti sevija pNddie|khuddddehiN saha saMsagi, hAsaM kIDaMca vajae // 9 // vyAkhyA-anuziSTaH kadAcit paruSoktyApi, zikSito na kupyet na kopaM kuryAt / tarhi kiM kuryAdityAhazAnti paruSabhASaNAdisahanAtmikA seveta, paMDito buddhimAn , tathA 'khuDehiMti' kSudrairbAlaiH zIlahInaiH pArthasthAdibhirvA saha samaM 'saMsaggiti' saMsarga paricayaM, hAsaM hasanaM, krIDAM ca anyAkSarikAprahelikAdAnAdikAM varjayet , lokAgamaviruddhatvAdgurukarmabaMdhahetutvAccaiSAmiti suutraatheH||9|| punaranyathA vinayamevAhamUlam-mA ya caMDAliaMkAsI, bahuaM mA ya aalve|kaalenn ya ahijittA, taojhAeja eggo||10|| vyAkhyA-mA niSedhe, caH samuccaye, caMDaH krodhastaddhazAdalIkamanRtabhASaNaM mAkArSIrmAvidhAH / lobhAlIkAdyupalakSaNaM caitat / tathA bahu eva bahukaM aparimitaM AlajAlarUpaM strIkathAdikaM mA ca AlapedbhASeta, bahubhASaNAtvAdhyAyAdikAryahAnivAtakSobhAdisaMbhavAt / kiM tarhi kuryAdityAha-kAlena prathamapauruSyAdilakSaNena, caH punararthe, adhItya paThi- . tvA pRcchAdhupalakSaNaM caitat , tato'dhyayanAdyanantaraM dhyAyecintayedekako bhAvato rAgAdirahito dravyato viviktavasatyAdau sthita iti sUtrArthaH // 10 // itthamakAryaniSedhaH kAryavidhizcoktaH, atha kadAcidetadvayatyaye kiM kAryamityAhamUlam-Ahacca caMDAliaMkaTu, na niNhavija kyaaivi|kddN kaDitti bhAsijjA, akaDaMNo kaDitti a||11|| ___ vyAkhyA-'Ahaca' kadAcicaMDAlIkaM pUrvoktaM kRtvA na nihuvIta mayA na kRtamiti nApalapet , kadAcidapi yadA parairna jJAtastadApItyarthaH / kiM tarhi kuryAdityAha-kRtaM vihitaM caMDAlIkAdi kRtameva bhASeta, na tu bhayalajAdibhirakR Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram tamiti / tathA akRtaM caMDAlIkAdi no kRtamiti akRtameva bhASeta, na tu mAyoparodhAdinA akRtamapi kRtamiti vadet , mRSAvAdAdidoSasaMbhavAt / ayaM cAtrA'bhiprAyaH-kathaMcidaticArotpattau lajjAdyakurvan gurupArzvamAgatya-"jaha bAlo jappaMto, kajamakajaM ca uju bhaNai ||tN taha AloejA, mAyAmayavippamuko u // 1 // " ityAdyAgamamanasarana yathAvat zalyamAlocayediti sUtrArthaH ||11||ath yadaiva gururvakti tadaiva pravRttinivRttI karttavye ityAzaMkA nirAkartumAhamUlam-mA galiassuba kasaM, vayaNamicche puNo puNo / kasaMva daTumAiNNe, pAvagaM parivajae // 12 // vyAkhyA-mA niSedhe galyazca iva avinItavAjIva kazAM kazAprahAraM vacanaM pravRttinivRttiviSayaM upadezaM gurUNAmicchedabhilapet punaH punarvAraM vAraM / ayaM bhAvaH-yathA galirazvaH kazAprahAraM vinA na pravarttate nivarttate vA, naivaM suziyeNApi pravRttinivRttyoH punaH punarguruvacanamapekSyaM, kiMtu 'kasaM vetyAdi'-kazAM carmayaSTiM dRSTvA AkIrNa iva vinItAzva iva prakramAt suziSyo gurorAkArAdikaM dRSTvA pApakaM azubhAnuSThAnaM parivarjayet sarvaprakAraistyajet, upalakSaNatvAt zubhAnuSThAnaM ca kuryAt / ayamAzayaH- yathA AkIrNo'zvaH kaSAgrahaNAdinA ArohakAbhiprAyaM jJAtvA kazayA'spRSTa eva tadAzayAnurUpaM ceSTate tathA suziSyo'pyAkArAdyairAcAryAzayaM jJAtvA vacanenAprerita eva sarvakRtyeSu pravarttate, mAbhUgurorvacanAyAsa iti sUtrArthaH // 12 // galyAkIrNakalpaziSyayordoSaguNAvAhamUlam - aNAsavA thUlavayA kusIlA, miuMpi caMDaM pakaraMti sIsA / cittANuA lahu dakkhovaveA, pasAyae te hu durAsayaMpi // 13 // vyAkhyA-anAzravA guruvacasyasthitAH, sthUlavacaso'vicAritabhASiNaH, kuzIlAH kutsitAcArAH, mRdumapi akopanamapi guruM caMDaM prakurvati, prakarSeNa vidadhati ziSyAH, ye punazcittAnugA gurumano'nuvarttinaH laghu zIghraM dAkSyopapetA avilaMbitakAritvayuktAzca bhavaMti, atra 'upa, apa, ita' iti zabdatrayasthApane pRSodarAditvAdapazabdasyAkAralope ca upapeta iti siddham / te ziSyAH prasAdayeyuH prasannaM kuryuH, huH punararthe, durAzayamapi atikopanamapi prastAvAdguruM, kiM punaranutkaTakaSAyamiti, atrodAharaNaM caMDarudrAcAryaziSyaH, tatkathAsaMpradAyazcAyamujayinyAM puri sAtro-dyAne naMdanasannibhe // caMDarudrAbhidhaH sUriH sagacchaH samavAsarat // 1 // UnAdhikakri cchIyatapakhinAm // darza darza sa cAkupyat . prakRtyApyatiroSaNaH // 2 // bhUyasAM vAraNaM hyeSAM, mayaikenAtiduSkaram // paraM roSAtirekAnme, khahitaM na hi jAyate // 3 // dhyAtveti sUrirekAMte, tasthau sddhyaanhetve| taptiM vihAya ziSyANAM, svAdhyAyadhyAnatatparaH // 4 // [ yugmam ] itazcojayinIvAsI, vyavahArisuto yuvA // AgAtkuMkumaliptAMgo, navoDhastatra mitrayuk // 5 // sAdhUn dRSTvA parIhAsa- pUrvakaM tAn praNamya ca // so'vAdIdbhagavaMto me,dharma brUta sukhAkaram // 6 // vaihAsiko'yamiti te, jJAtvA no kiMcidUcire // tato bhUyaH sa nirgrathAn , sopahAsamabhASata // 7 // daurbhAgyAdbhAryayA tyakto, virakto'ha gRhAzramAt // tat prasadya bhavAMbhodhi- tArakaM datta me vratam // 8 // dhUrtaH pratArayatyasmA-narmavAkyairmuhurmuhuH // taghRSyatAmasau samyak, ciMtapitveti te jaguH // 9 // guroradhInA na vayaM, khayaM dIkSAdi dadmahe // tadAzraya vratAya tva- masmadgurumitaH sthitam // 10 // zrutveti savayasyo'tha, so'brajatsUrisannidhau // abravIttaM ca vaMditvA, sopahAsaM kRtAMjaliH // 11 // gRhavyApArato bhagno, lagno'smi tvtpdaajyoH|| tatpravrAjaya mAM khAmi-stiSThAmi sasukhaM yathA // 12 // sahAsyAmiti tadvAcaM, zrutvA kopAtirekataH // sUrijagI vratecchuzce-ttadA bhasmAnaya drutam // 13 // tatastatsuhRdaikenA-nIte bhasmani sAdhurAT // taM gRhItvA khabAhubhyAM, locaM kRtvA dadau vratam // 14 // tadvilokya viSaNNAsta-dvayasthAstamathAbhyadhuH // mitra ! sadyaH palAyakha, dhAma yAmo vayaM yathA // 15 // AsannasiddhikaH so'tha, laghukarmetyaciMtayat // kathaM gacchAmyahaM gehaM, khavAcA khIkRtavrataH // 16 // pramAdasaMgatenApi, yA vAk proktA manakhinA // sA kathaM dRSadutkIrNA-kSarAlIvA'nyathA bhavet // 17 // narmaNApi mayA labdhaM, rakSaNIyaM tato vratam // jahAti ghumaNiM ko hi, vinAyAsamupasthitam // 18 // dhyAtveti bhAvasAdhutvaM, sa sudhIH pratyapadyata // yathAsthAnaM tato jagmu- stadvayasthA viSAdinaH // 19 // vineyo'thAvadatsUriM, bhagavan ! baMdhavo mama // zrAmaNyaM mocayiSyaMti, tadyAmo'nyatra kutracit // 20 // gaccho mahAnasau gacchan, pracchannamapi yajanaiH // jJAyate tad dvayorevA-''vayorgamanamarhati // 21 // sUriH provAca yadyevaM, tadA'dhyAnaM vilokaya // yathA rajanyAM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarApyayanasUtram gacchAmaH, so'pyAlokya tamAyayau // 22 // pratasthe'tha nizIthinyAM, sUrinUtanaziSyayuk // puro yAhIti guruNA, coktaH ziSyo yayau puraH // 23 // apazyanizi vRddhatvAt, sthANunA skhalito guruH // vedanAvihvalo jajJe, jvaladroSabharAkulaH // 24 // hA duSTaziSya ! sanmArgo, na vyalokIti vibruvan , daMDena ziSyaM zirasi, kRtaloce jaghAna saH // 25 // tatprahArasphuTanmauli-nirgacchadrudhiro'pi sH|| na vyabravInApyakupyat, pratyutaivamaciMtayat // 26 // khagacchamadhye sasukhaM, tiSThato'mI mahAzayAH // adhanyena mayA duHkha-bhAjanaM vihitA hahA ! // 27 // AjanmasaukhyadAH ziSyA, guroH syuH ke 'pi dhIdhanAH // Adya eva dine'haM tu, jAto'sAtakaro guroH // 28 // sthAvAdinA guroH pIDA, mAbhUyo'pi bhUyasI // dhyAyanniti prayatnena, sa cacAla zanaiH zanaiH // 29 // tasyaivaM brajataH nidheH|| mahAtmanaH samutpade, nizAyAmeva kevalam // 30 // atha prabhAte saMjAte-'bhyudite ca divAkare // sUriNA dadRze ziSyo, rudhirAlipsamastakaH // 31 // tataH zAMtarasAcAMta-khAMtaH sUriraciMtayat // aho / navInaziSyasyA-'pyamuSya zAMtiruttamA // 32 // krodhAdhmAtena mayakA, daMDenaivaM hato'pi yat // nAtanodvAGmanodeha-vaiguNyaM kiMcidapyasau // 33 // cirapranajitasyApi, roSadoSAMzca jAnataH // prAptAcAryapadasthApi, dhigme prabalakopatAma! // 34 // iyaciraM su duSpAlaM, pAlitaM mayakA vratam // paraM tanniSphalaM jajJe, kopAttanme'munA kRtm||35|| bhAvanAbhiriti bhAvitacittaH, so'pi kevalamavApa munIMdraH // evamutkaTaruSo'pi guroH syu-rmokSadAH savinayAH suvineyAH // 36 // iti zrIcaMDarudrAcAryakathA // iti sUtrArthaH // 13 // atha gurucittAnuvRtterupAyamAhamUlam-nApuTTho vAgare kiMci, puTTo vA naaliaNvde||kohN asaccaM kugvijA,dhArijA piamappiaM // 14 // vyAkhyA- nApRSTaH kathamidamityAdi guruNA'jalpitaH vyAgRNIyAdvadettAdRzakAraNaM vinA, kiMcit stokamapi, pRSTo vA nAlIkamanRtaM vadet, kAraNAMtareNa ca gurubhirnirbhasito'pi na tAvatkupyet , kathaMcidutpannaM tu krodhamasatyaM tadutthavikalpaviphalIkaraNena kurvIta vidadhyAt / krodhAsatyatvakaraNe cAyaM dRSTAMta:- tathAhi kutracidrAme, kulaputrasya kasyacit // sodaraH pratyanIkena, ninye yamaniketanam // 1 // tatastajananI proce, tamiti pratyahaM muhuH // prabhavikSurapi bhrAtR-ghAtakaM haMsi no kutaH // 2 // balino khalasAyaMte, vairazuddhyai na karhicit // na vipakSamupekSante, pannagA api mAninaH ! // 3 // tadAkarNya saroSeNa, tena pauruSazAlinA // jIvanAhaM pragRhyAri-rAninye mAturantikam // 4 // proktazcAre ! bhrAtRghAtin !, kathaM tvA mArayAmyaham ? // tataH sa prAMjaliH proce, kRpANaM prekSya kaMpitaH // 5 // hanyaMte zaraNAyAtA, yathA tvaM mAM tathA jahi // sadainyamiti tenokte, sa mAturmukhamaikSyata // 6 // sApi taM dInatAM prApta, prekSyotpanna kRpA'lapat // AryaiH putra! na mAryate, kadApi zaraNAgatAH // 7 // yataH-"zaraNAgatavisrabdha-praNatavyasanArditAn // rogiNaH paMgumukhyAMzca, naiva naMti mahAzayAH // 8 // " putraH provAca mAtarme, roSaH syAtsaphalaH kthm?|| sarvatra saphalaH kopo, na kArya iti sApyavak // 9 // iti mAtRgirA jAto- pazAntistaM mumoca sH|| tau natyA kSamayitvA ca, khAgaH so'pi gRhaM yayau // 10 // mAtRvAkyamadhigamya yathAsau, moghameva vidadhe dila kopam // tadvadeva bhajatA jinavANI, sAdhunApi viphalaH sa vidheyaH // 11 // iti krodhAsatyIkaraNe kulaputrakathA // tathA 'dhArijatti' dhArayet samatayA'vadhArayet , priyaM prItyutpAdakaM stutyAdi, apriyaM ca tadviparItaM nindAdi, na tayo rAga dveSaM vA kuryAdityarthaH, udAharaNaM cAtra tRtIyabhUtasya, tathAhi pure kasmiMzcidazive, samutpanne'tidAruNe // amaMdamAMdyapIDAbhi-vidrute cAkhile jane // 1 // tacchAntaye ca bhUpena, DiDime vAdite sati // bhUbhujo'bhyarNamabhyetya, jagadurmAtrikAstrayaH // 2 // [yugmam ] zamayAmo vayaM khAmi-nazivaM bhavadAjJayA // nRpo'jalpadupAyena, keneti brUta mAMtrikAH ! // 3 // teSveko'thAbravIdrUpaM, pRthvInAthAvadhAryatAm // maMtrasiddhaM mamAstyekaM, bhUtaM sadyaH zivakaram // 4 // tacAtiruciraM rUpaM, vikRtya puri paryaTat // na vIkSaNIyaM dRSTaM tu, draSTAraM hanti koptH||5|| tatprekSyAdhomukhaM tiSThe-dyo'sau rogairvimucyate // tadAkarNya jagau rAjA, caMDenAnena naH kRtam ! // 6 // athAvAdIdbhUtavAdI, dvitIyo'vanivallabham // maMtrasiddhaM mamApyasti, bhUtaM nUtanazaktiyuk // 7 // tacAtilaMbavistIrNa-kukSikaM paMcamastakam // ekakramaM zikhAhInaM, bIbhatsaM zyAmalaM mahat // 8 // gAyanarInRtanmuMcadaTTahAsAn pade pade / rUpaM vidhAya sakale, pure bhramati sarvataH // 9 // [yugmam ] tadvIkSyopahasetsamyak, praviloketa vA na yaH // dUSayedyazca tanmauli-drutaM bhidheta saptadhA // 10 // yastvarcayati puSpAdyaiH, sadvAkyaiH zlAghate ca tat // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram / gadAstasya vilIyaMte, vAtobUtA ivAMbudAH // 11 // tannizamyAbhyadhAdbhUmA-nasmAkamamunApyalam // tRtIyo'thAvadadvAja-nasti bhUtaM mamApi hi // 12 // kurUpamapi tannaiva, kadAcidapi kupyati // priyApriyakRtorhanti, dRSTamevA ''mAMstathA // 13 // tato rAjJA pradattAjJaH, sa maaNtrikshiromnniH|| azivopazamaM cakre, tat paryATyA'khile pure||14|| tato'sAvazivadhvaMsa-modinA medinIbhRtA // apUji vstrbhuussaadyai-lokaishc sakalairapi // 15 // evaM vimuNDazirasaM maladigdhadehaM, dviSTo hi garhati muni sujanastu nauti // satsAdhunA samadRzAntimabhUtavattat, soDhavyameva sakalaM priyamapriyaM ca // 16 // iti priyApriyasamatve tRtIyabhUtakathA; iti sUtrArthaH // 14 // nanu kopAdyasatyakaraNAdinA ki mAtmana eva damanamupadizyate ? na parasyetyatrocyatemUlam-appA ceva dameabo, appA hu khallu duimo||appaa daMto suhI hoi, AsaM loe parattha ya // 15 // vyAkhyA-'appA cevatti' Atmaiva damitavyo manojJAmanojJaviSayeSu rAgadveSatyAgena upazamaM netavyaH, kutazcaivamupadizyate ? ityAha 'appA hutti' Atmaiva khalu yasmAhuImo durjayaH, ata evAtmadamanamevopadizyate iti bhAvaH / kiM punarAtmadamane phalamityAha-AtmA dAntaH sukhI bhavati asmin loke iha bhave, paratra ca parabhave, yato dAntAtmAno maharSaya ihaiva devairapi pUjyante, paratra mokSaM ca sAdhayanti, adAntAtmAnastu caurapAradArikAdaya ihaiva vinazyanti, paratra ca durgatipAtAdi prAmuvanti / tatra cAyamudAharaNasaMpradAyaH, tathAhi sanniveze kkApyabhUtAM, caurezau dvau sahodarau // AjagmurmunayastatrA-'nyadA sArthena saMyutAH // 1 // dhArAsAraiH sughAsArai- vamucchAsayan bhRzam // tadaiva vizvajIvAtuH, prAdurAsIt ghanAgamaH // 2 // yuktaM varSAsu nAsmAkaM, vihartumiti sAdhavaH // vasatiM yAcituM caura-patyoH pArtha tayoryayuH // 3 // tatastaddarzanodbhUta-pramodau tau praNamya tAn // bhavyau papracchatuH pUjyAH ! ke hetuM yUyamAgatAH 1 // 4 // abhyadhuH sAdhavo'smAkaM, vihAro jaladAgame // na kalpate tato datta, varSAyogyamupAzrayam // 5 // datvAtha vasatiM teSAM, tau vyajijJapatAmiti // grAhyamasmadgRheSveva, yuSmAbhirazanAdikam // 6 // te'bhyadhurdhAmni naikasmin , bhikSAmAdadmahe vayam // kintu mAdhukarI vRttiM, kurmaH sarveSu vezmasu // 7 // yuvAbhyAM tu mahAbhAgau, vasatereva dAnataH // upArjitaM mahatpuNyaM, sakalaklezanAzakam // 8 // yataH-"upAzrayo yena datto, munInAM guNazAlinAm // tena jJAnAdyupaSTaMbha-dAyinA pradade na kim ? // 9 ||surrddhiH sukulotpatti- bhogalabdhizca jAyate // sAdhUnAM sthAnadAnena, kramAnmokSazca labhyate // 10 // " ityAkarNya vizeSAttI, saMtuSTau bhejatuyatIn // tasthustatra caturmAsI, munayo'pi yathAsukham // 11 // caturmAsyAM ca pUrNAyAM, nirgranthA vijihIrSavaH, ityabhASanta tAvanya-vratamAdAtumakSamau // 12 // santau bhavantau kurutAM, rAtrau bhojanavarjanam // atrAmutra ca yahoSA, bhUyAM saH syunizAzane // 13 // yadAhuH- "medhAM pipIlikA haMti, yUkA kuryAjalodaram // kurute makSikA vAMti, kuSTarogaM ca kolikaH // 14 // kaMTako dArukhaMDaM ca, vitanoti galavyathAm // vyaMjanAMtarnipatita-stAlu vidhyati vRzcikaH // 15 // vilamastu gale nAlaH, sarabhaMgAya jAyate // ityAdayo dRSTadoSAH, sarveSAM nizi bhojane // 16 // ulUkakAkamArjAragRprazaMbarazUkarAH // ahivRzcikagodhAzca, jAyate rAtribhojanAt // 17 // vAcaMyamAnAM tau vAca-mityAkarNya vitenatuH // nizAhAraparihAraM, vijAhaH sAdhavo'pyatha // 18 // tatastau tadvataM samyaka, pAlayAmAsaturmudA // jagmatuzcAnyadA caurya-kRte cauravrajairvRtau // 19 // bahu gomAhiSaM lAtvA, valitAste'tha dasyavaH // adhvanyevAzanAyaMto, mahiSaM jArekakam // 20 // tanmAMsameke saMskartu-mArabhaMtA'pare punaH / grAmamekaM samIpasthaM, madyArtha jagmurunmadAH // 21 // bhaya te palapaktAro, lobheneti vyaciMtayan // hAlAhetogatAn hantu-mupAyaM kurmahe vayam // 22 // bhAge'smAkaM yathA''yAti, prabhUtaM dhenumAhiSam // te vimRzyeti tadbhojye, pizite cikSipurviSam // 23 // daivAttathaiva saJcintya, prAmamadhyagatA api // kSiptvA hAlAhalaM hAlA-dale tatpArzvamAyayuH // 24 // tadA ca vasupUrNo'pi, prAptapUrvodayo'pi hi // vAruNIsevayA sadyo, yayAvastaM gabhastimAn // 25 // tato'nyaiH sAgrahaM proktA-vapi tau sodarau tadA // pratamaMgabhayAnnavA-bhuAtAM satvazAlinau // 26 // anye tvanyonyadattena. mayena pizitena ca // viSaya mRtvA durgatimaiyaruH // 27 // tatastAnnidhanaM prAptA-nirikSya nikhilAnapi // ityaciMtayatAM citte, tAvubhau svIkRtapratau // 28 // nUnaM hAlAhalAlIDhe, madyamAMse babhUvatuH // eteSAmanyathA kasmA-dakasmAnmaraNaM bhavet // 29 // bhASayo bhaviSyace-nizAmuktivrataM hitam // AvAmapyetadAhArA-tatprApsyAvo dazAmimAm // 30 // mahopakA na bhuktana, Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarASyamanasUtram // 9 // riNo nUnaM jJAninaste maharSayaH // pratyAkhyAnamidaM datta - mAvayoryaiH zubhAvaham // 31 // dhyAyaMtAviti dhenvAdi, tAvAdAya gRhaM gatau // abhUtAM sukhinau dharma - karmaNA'tra paratra ca // 32 // itthaM rasajJAdamanAdapImA - vavindatAM dasyupatI sukhAni // sarvAtmanA khaM damayaMstu saukhyaM, yadazrute kiM kila tatra vAcyam // 33 // ityAtmadamane bhrAtuiyakathA, tadevamAtmA dAMtaH sukhI bhavatIti sUtrArthaH // 15 // kiM punarviciMtyAtmAnaM damayedityAha - mUlam - varaM me appA daMto, saMjameNa taveNa ya / mAhaM parehiM dammaMto, baMdhaNehiM vahehi a // 16 // byAkhyA--varaM pradhAnaM, me mayA AtmA jIvastadAdhArabhUtaH kAyo vA, dAMto damaM prAhito'saMyamaceSTAto nyAvartitaH, kenetyAha-saMyamena paMcAzvaviramaNAdinA, tapasA cAnazanAdinA, mA ahaM parairanyaiH 'dammaMtoti' ArSatvAmitaH kheditaH, kairityAha-baMdhanairbradhAdiracitairmayUrabaMdhAdyaiH, vadhaizca lakuTAditADanaiH // udAharaNaM cAtra secanakahastI tathAcaTavyAmekasyAM, hastiyUthamabhUnmahat // tatsvAmI ca babhUvaikaH, siMdhuro bhUdharopamaH // 1 // pravRddhaH kalamaH ko'pi, mAhanmAmiti ciMtayan // bAladvipAn jAtamAtrA - navadhItsa tu duSTadhIH // 2 // tataH sagarbhA kariNI, tasya kAcidaciMtayat // bhavitA kalabhazcenme, taM haniSyati yUthapaH // 3 // tasmAttadrakSaNopAyaM karomIti visRzya sA // khaJjayamAnA daMbhena, zanairyathAdapAsarat // 4 // pratIkSamANaM yUthezaM, ghaTIhara vAsaraiH // dvitrairmilaMtI sA tasya, vikhaM codapAdayat // 5 // prasUtikAle tvAsanne - 'pazyatsA kaJcidAzramam // suSuve ca tamAzritya vizvastA kalamaM zubham // 6 // yUthe gatvA'tha yUthezaM, vaMcayitvA ca sA muhuH / tamAzramaM samAgatya, svanaMdanamadIdhayat // 7 // sugdhatvamadhurAkAraM, kalabhaM munayo'pi tam // salIlaM lAlayAmAsuH, khaputramiva vatsalAH // 8 // zuNDAmApUrya salilaiH, sakalaH kalabho'pi saH // saharSiputrakaiH sekaM cakArAzramabhUruhAn // 9 // taM secanakanAmAnaM tApasAH procire tataH // kramAcca yauvanaM prAptaH, so'bhUtprAjyaparAkramaH // 10 // aTannaTavyAM tathUthaM dvipaH so'pazyadanyadA / arIramaca saMjAtA-nurAgAstatkareNukAH // 11 // taM dRSTvA'marSaNo yUtha - nAthastaM pratyadhAvata / vRddhaM nihatya taM yUtha - khAmI secanako'bhavat // 12 // anyApi kAcitkariNI, kalabhaM rakSituM nijam // upAyaM mama mAteva, mAkArSIditircitatham // 13 // kRtaghnaH sa gajo'bhAMkSI-nmakSu taM tApasAzramam // bhajanti khAzrayaM dantA - balAH prAyaH khalA iva // 14 // [ yugmam ] asmAbhiH poSitenA'pi dvipenA'nena hA ! vayam // upadrutAstatkimapi, darzayAmo'sya tatphalam // 15 // dhyAtveti tApasAH kopA - gatvA zreNikabhUbhRte // puSpAdiprAbhRtabhRto, vijJA vyajJapayannidam // 16 // [ yuggam ] prabho ! secanakAGkSAnaH, sarvalakSaNalakSitaH // bhadrajAtirvane'smAkaM vidyate gandhasindhuraH // 17 // pRthivyAM ratnabhUso'yaM, tavaivA'Iti bhUpate ! // zrutveti sainyayuk rAjA, taM prahitumagAinam // 18 // upAyairbhUribhirbhUpa-staM gRhItvAtha daMtinam // AnIya khapure'banA - dAlAne zRMkhalAgaNaiH // 19 // tataH svIyavazAyUtha - viyogAturacetasam // aruntudairvacobhistaM, niniMduriti tApasAH // 20 // re ! kRtaghna 1 ka 1 tadvIrya, zauNDIrya cAdhunA taba // phalamAdabajJAyA, idamAjanma bhujyatAm ! // 21 // nizamyeti kSatakSAra-kSepakalpAM sa tadbhiram // roSAdAlAnamunmUlya, dadhAve prati tApasAn // 22 // hatapratihatAn kurva - stAMzcAraNyaM gato gajaH // tAn babhaMjAzramAn bhUyaH, prabhaMjana iva lumAn // 23 // punastadbahaNAyA'gA - tadvanaM zreNiko nRpaH // tadetya'vadhinA'jJAsI-dvajAdhiSTAyikA surI // 24 // siMdhuro'sAvasya vazyo - 'vazyaM bhAvI mahIpateH // jJAtveti sA'bravIdvadhAlaM, vAkyaiH pIyUSa pezalaiH // 25 // bhUyAMso bhASino batsa 1, svayaM dAntasya te guNAH // kRtabandhavadhairanyai - ranyathA tvaM damiSyase // 26 // tacchrutvA sa svayaM gatvA, rAtrAvAlAnamAzrayat // tad jJAtvA nRpatistuSTa - stasyAca bahudhA vyadhAt // 27 // svayaM dAMta iti prema, tatrAdhAdbhUdhavo bhRzam // nyadhAca paTTahastinaM // vyadhAdvRttiM ca bhUyasIm // 28 // dAMtaH svayaM prApa yathA ramAmasau, tathA zivArthI manujo'pyavApnuyAt // khayaMdamI maMkSu sakAmanirjarAM parastu no tAmiti damyatAM khayam // 29 // iti secanakakarikathA || tadevaM svayameva khAtmA damanIya iti sUtrArthaH // 16 // atha vinayAMtaramAhamUlam - paDiNIaM ca buddhANaM, vAyA aduva kammuNA / AvI vA jaivA rahasse, Neva kujjA kayAivi // 17 // - vyAkhyA - pratyanIkaM pratikUlaM ceSTitamiti zeSaH, caH pAdapUraNe, buddhAnAmAcAryAdInAM vAcA 'kiM tvamapi kiMcijAnISe ?' ityAdirUpayA 'aduvatti' athavA karmaNA saMstArakAtikramaNapANipAdasparzanAdinA, AvirvA janasamakSaM, divA rahasi ekAMte 'Nevanti' naiva atra evakAraH "zatrorApe guNA prAzA, doSA vAcyA gurorapi" iti kumatA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 10 // uttarApyayanasUtram pohArthaH / kuryAdvidadhyAt , kadAcidapi paruSamASaNAdisamaye'pIti sUtrArthaH // 17 // atha zuzrUSaNA vinayamAhamUlam-Na pakkhao Na purao, Neva kiJcANa pitttto| Na juMje aruNA Uru, sayaNe No pddissunne||18|| vyAkhyA-na pakSato dakSiNAdipArthamAzrityopavizediti sarvatra gamyaM, tathopavezane hi tatpaMktipravezAdAtmano'pi tatsAmyadarzanarUpo'vinayaH syAt, pAThanAdi samaye ca gurorapi sanmukhaprekSaNe vakrAvalokanena skandhakandharAdibAdhA bhavediti / tathA na purato'grataH, tatra hi vandArulokasya gurumukhAdarzanAdinA aprItiH syAditi / tathA naiva kRtyAnAM kRtikarmAhoNAM gurUNAmityarthaH, pRSThataH pRSThadezamAzritya, tatra dvayorapi mukhAprekSaNena na tAdRzo rasaH syAditi, tathA na yuMjyAna saMghaTTayet atisaMvezadezopavezanAdinA UruNA AtmIyena UraM gurusaMbaMdhinaM, tathAkaraNe'tyantAvinavaprasaMgAt , upalakSaNaM caitat zeSAMgasparzatyAgasya / tathA zayane zayyAyAM zayita upaviSTo vA na pratizRNuyAt na khIkuryAdguruvAkyamiti zeSaH, ayaM bhAvaH-zayyAsthitaH ziSyo guruNA kRtyaM prati prokto na tatra sthita eva karomyeyedamityAdi vadet, kintu guruvacaHzraSaNAnantaraM tatkAlameva kRtAMjaligurupAzramAgatya pAdapatanapUrvamanugRhIto'hamiti manyamAno bhagavanicchAmya'nuziSTimiti vadediti sUtrArthaH // 18 // tathAmUlam--Neva palhatthiaM kujA, pakkhapiMDaM va sNje| pAe pasArae vAvi, Na ciThe guruNaMtie // 19 // __ vyAkhyA-naiva paryastikAMjAnujaMghopari vastraveSTanarUpAM kuryAt , pakSapiNDaM vA vAhudvayena kAyapiNDanAtmakaM, saMyataH sAdhuH, tathA pAdau prasArayedvApi naivetIhApi yojyam , atra vA zabdaH samuccaye, api zabdastu itastato'pi naiva nikSipediti drshnaarthH| anyacca-na tiSThennAsIta gurUNAmaMtike atyantasannidhau kintucitapradeza eva, anyathA avinayadoSasaMbhavAt , anena cAvaSTaMbhAdikamapi tatra naiva kuryAditi sUcitamiti sUtrArthaH // 19 // punaH pratizravaNavidhimAhamUlam-AyariehiM vAhitto, tusaNIo Na kayAivi / pasAyapehI NiAgaTTI uvaciDhe guruM sayA // 20 // vyAkhyA-AcAryairgurubhiH 'vAhittotti' vyAhRtaH zabditaH tUSNIkastUNIMzIlona kadAcidapi glAnAdyavasthAyAmapi bhavet, kintu prasAdaprekSI prasAdo'sau me yadanyasadbhAve'pi guravo mAmAdizaMtIti prekSituM vicArayituM zIlamasyeti prasAdaprekSI, niyAgArthI mokSArthI upatiSThet , mastakena vande ityAdi vadan savinayamupasat guru dharmAcAryAdika sadeti sUtrArthaH // 20 // tathAmUlam-AlavaMte lavaMte vA, Na NisIja kayAivi / caiUNa AsaNaM dhIro, jao jattaM paDissuNe // 21 // vyAkhyA-Alapati sakRdvadati, lapati vAraMvAraM, gurau iti gamyate, na niSIdet, na niSaNNo bhavet , kadAcidapi, vyAkhyAnAdikAryeNa vyAkulatAyAmapi, kintu tyaktvA apahAya AsanaM pAdapuMchanAdi, dhIro buddhimAn , yato yabavAn, 'jattaMti' prAkRtatvAt jakArasya bindulope takArasya ca dvitve yadgurava Adizati tatpratizRNuyAdavazyavidheyatayA'bhyupagacchediti sUtrArthaH // 21 // atha pRcchAvinayamAhamUlam-AsaNagaoNa pucchijjA, Neva sijjAgao kyaa|aagmmukudduo saMto,pucchijjA pNjliiuddo||22|| vyAkhyA-Asanagata AsanAsIno na pRcchetsUtrAdikamiti zeSaH, naiya zayyAgataH saMstArakasthitastathAvidhAvaskhA vineti gamyate,kadAcibahuzrutatve'pi, ayaMbhAvaH-bahuzrutenApi saMzaye sati praSTavyaM, pRcchatA ca guroravajJAna kAryA, sadApi guruvinayasthAnatikramaNIyatvAditi, kiM tarhi kuryAdityAha-'AgammetyAdi' Agamya gurupArthamesya utkuTuko muktAsanaH kAraNe pAdapuMchanAdigato vA san pRcchet sUtrAdikamiti zeSaH, prAMjalipuTaH kRtAMjaliriti sUtrArthaH // 22 // Izasa ziSyasya guruNA yatkArya tadAhamUlam-evaM viNayajuttassa, suttaM atthaM ca tadubhayaM / pucchamANassa sIsassa, vAgareja jahAsuaM // 23 // nyAkhyA-evaM uktanItyA vinayayuktasya sUtraM kAlikotkAlikAdi, artha ca tasyaivAbhidheyaM, tadubhayaM satrArthomayaM, pRcchato jJAtumicchataH ziSyasa khayaM dIkSitasyopasaMpannasa vA nyAraNIyAtkathayat, yathA yena prakAreNa zrutamAkArNitaM gurubhya iti zeSaH, na tu khabuddhikalpitamiti suutraarthH|| 23 // punarvineyasya vAgavinayamAhamUlam-musaM parihare bhikkhU, Na ya ohAriNi vae / bhAsAdosaM parihare, mAyaM ca vajae sayA // 24 // vyAkhyA-mRSAM asatyaM bhUtanihavAdikaM pariharet , "dharmahAniravibhAso, dehArthavyasanaM tathA // asatyamASiNAM Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram // 11 // niMdA, durgatizvopajAyate // 1 // " iti vimRzya sarvaprakAramapi tyajet bhikSurmuniH, na ca naivAvadhAriNIM prastAvAdvANIM gamiSyAma evetyAdinizvayAtmikAM vadet bhASeta, kiM bahunA 1 bhASAdoSaM sAvadhAnumodanAdyaM jakAramakArAdikaM ca pariharet, mAyAM ca zabdAt krodhAdIMzca asatyahetUn varjayetsadA sarvakAlamiti sUtrArthaH // 24 // kiJcamUlam - Na lavija puTTo sAvajaM, Na NiraThThaNa mammayaM / appaNaTThA paraTThA vA, ubhayassaMtareNa vA // 25 // vyAkhyA - na lapennayadet pRSTaH kenApi sAvadhaM sapApaM vacanamiti sarvatra jJeyam, na nirartha niSprayojanaM abhidheyazUnyaM vA, yathA - " eSa vandhyAsuto yAti, khapuSpakRtazekharaH / mRgatRSNAmbhasi snAtaH, zazazRMgadhanurddharaH // 1 // " iti / tathA na naiva marmagaM marmavAcakaM 'tvaM kANaH' ityAdikaM, asyAtisaMklezotpAdakatvAditi, AtmArtha svArtha, parArtha vA anyArthe, ubhayasyAtmanaH parasya ca prayojanAditizeSaH, tathA antareNa vA vinA vA prayojanamiti sUtrArthaH // 25 // itthaM svagatadoSApohamuktvA upAdhikRtadoSatyAgamAha mUlam - samaresu agAresu, saMdhIsu a mahApahe / ego egitthie saddhiM, Neva ciTThe Na saMlave // 26 // vyAkhyA - samareSu lohakArazAlAsu upalakSaNaM caitadazeSanIcAspadAnAM, agAreSu gRheSu, saMdhipu gRhahayAntarAleSu, mahApathe rAjapathAdau, eko'sahAya ekastriyA sArddha saha naiva tiSThennaivorddhasthAnastho bhavet, na saMlapenna tathaiva saha saMbhASaM kuryAt, atyaMtaduSTatAkhyApakaM cAtraikagrahaNaM, anyathA hyevaMvidhAspadeSu sasahAyasyApi striyA sahAvasthAnaM saMbhASaNaM ca doSAyaiva, pravacanamAlinyAdidoSasaMbhavAt uktaM hi " mAtrA khasrA duhitrA vA, na viviktAsano bhavet / balavAniMdriyagrAmaH, paMDito'pyatra muhyati // 1 // " iti sUtrArthaH // 26 // kadAcit skhalite ca guruNA zikSito yatkuryAttadAhamUlam - jaM me buddhANusAsaMti, sIeNa pharuseNa vA / mama lAbhotti pehAe, payao taM paDissuNe // 27 // vyAkhyA - yanme mAM buddhA guravaH anuzAsati zikSayanti, zItena upacArAt zItalena AhlAdakenetyarthaH, paruSeNa vA karkazena vacaseti zeSaH mama lAbho'prAptArthaprAptirUpo'yaM, yanmAmanAcArakAriNamamI sanmArge sthApayaMti, iti prekSayA evaMvidhabuddhyA prayataH prayatnavAn tadanuzAsanaM pratizRNuyAt, vidheyatayA'GgIkuryAditi sutrArthaH // 27 // nanu atra paratra ca paramopakAri guruvacanamapi kiM kasyApyaniSTaM syAt 1 yenaivamucyata ityAhamUlam - aNusAsaNamovAyaM, dukkaDassa ca coaNaM / hiaM taM maNNae paNNo, vesaM hoi asAhuNo // 28 // vyAkhyA- anuzAsanaM zikSaNaM 'ovAyaMti' upAye mRduparuSabhASaNAdau bhavamaupAyaM, tathA duSkRtasya ca kutsitAcaritasya ca codanaM preraNaM, hA ! kimidamAcaritamityAdirUpaM, gurukRtamiti dRzyaM hitamihaparalokopakAri tadanuzAsanAdi manyate prAjJaH, dveSyaM dveSotpAdakaM tadbhavatyasAdhorasAdhubhAvasya tadevamasAdhorguruvAkyamapyaniSTaM syAdityuktamiti sUtrArthaH // 28 // amumevArtha prakaTayannAha mUlam-hiaM vigayabhayA buddhA, pharusaMpi aNusAsaNaM / vesaM taM hoi mUDhANaM, khaMtisohikaraM payaM // 29 // vyAkhyA - hitaM pathyaM vigatabhayA ihalokaparalokAdAnAkasmAdAjIvikAmaraNAzlokabhayarahitA buddhA avagatatatvAH marmyate iti zeSaH, paruSamapyanuzAsanaM gurukRtamiti jJeyaM / 'vesaMti' dveSyaM tadanuzAsanaM bhavati mUDhAnAM hitAhitavivekavikalAnAM / kSAMtiH kSamA, zuddhirAzayazuddhatA, tatkaraM upalakSaNatvAnmAdavArjavAdikaramapi, kSAMtyAdihetutvAdbhurvanuzAsanasya, padaM jJAnAdiguNAnAM sthAnamiti sUtrArthaH // 29 // punarvinayamevAha 1 mUlam - AsaNe uvaciThijjA, aNuce akkue thire / appuTThAI giruTThAi, NisIijjappakukura // 30 // vyAkhyA - Asane pIThAdau varSAsu, Rtubaddhe tu pAdapuMchane upatiSThet, upavizet, anuce dravyato nIce bhAvatastu alpamUlyAdau gurvAsanAditi gamyate, akuce aspaMdamAne, natu tinizaphalakavatkiMciccalati, tasya zRGgArAGgatvAt / sthire samapAdasthititayA nizvale, anyathA satvavirAdhanAsaMbhavAt / iddze'pyAsa ne 'appuThAItti' alpotthAyI na punaH punarutthAnazIlaH, nirutthAyI nimittaM binA notthAnazIlaH, niSIdet AsIta 'appakukuratti' alpaspaMdanaH karAdibhirapyalpameva calan, yadvA alpaM kaukucyaM karacaraNabhrUbhramaNAcasaceSTArUpaM yasya so'lpakaukucya iti sUtrArthaH // 30 // saMpratyeSaNa samitiviSayaM vinayamAha - mUlam-kAleNa Nikkhame bhikkhU, kAleNa ya paDikkame / akAlaM ca vivajittA, kAle kAlaM smaayre||31|| byAkhyA - kAle prastAve saptamyarthe tRtIyA, niSkrAmedgacchedAhArAdyartha bhikSuH, akAlanirgame AtmaklAmanAdidoSasaM Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 12 // uttarApyayanaratram bhavAt / tathA kAle ca pratikrAmet pratinivarteta bhikSATanAditi zeSaH / ayaM bhAvaH-alAme'lpalAme vA atilAmArthI na paryaTanneva tiSThet , kiM tarhi kuryAdityAha-akAlaM ca tattakriyAyA asamayaM vivayaM vihAya kAle prastAve kAlaM tattatkAlocitaM pratyupeSaNAdyanuSThAnaM samAcaret kuryAt / yaduktam "kAlaMmi kIramANaM, kisikammaM bahuphala jahA hoi // isa sabadhi kiriA, NiNikAlaMmi viNNA // 1 // " iti sUtrAryaH // 31 // miyA nirgatazca yatkuryAttadAhamUlam-parivADIe Na ciTTejA, bhikkhU dattesaNaM care / paDirUveNa esittA, miaMkAleNa bhkkhe||32|| nyAkhyA-paripATyAM paMktyAM muMjAnamAnavasaMbaMdhinyAM na tiSThedbhikSArtha, aprItyadRSTakalyANatAdidoSasaMbhavAt , yahA paripATyAM dAyakasaudhasaMbaMdhinyAM paMktisthagRhabhikSAgrahaNAya naikatrAvatiSThet , tatra dAyakadoSAparijJAnaprasaMgAt / tathA bhikSurdattaM dAnaM tasmin gRhiNA dIyamAne eSaNA tadvatadoSAnveSaNAtmikA dattaiSaNA tAM caredAseveta, anena grahaNaiSaNA uktA, kiM kRtvA dattaiSaNAM caredityAha-'paDirUveNa' ityAdi-pratirUpeNa ciraMtanamunInAM pratibiMbana patadrahAdidhAraNAtmakena sakalAnyadarzanivilakSaNena, na tu 'bhikSApi nADaMbaraM vinA prApyate' iti dhyAtvA kRtADaMbareNa, eSayitvA paveSayitvA anena ca gaveSaNoktA, prAsaiSaNAmAha-mitaM parimitaM, amitabhojane hi khAdhyAyavidhAtAdibahudoSasaMbhavAt , kAlena "NamokAreNa pAritA" ityAdyAgamoktaprastAvena adbhutAvilaMbitarUpeNa vA bhakSayejhuMjIteti sUtrArthaH // 33 // bhikSAcaryA ca kurvatA pUrvAgatAnyabhikSukasaMbhaSe yatkArya tadAhamUlam-NAidUramaNAsapaNe, NaNNesiM ckkhuphaaso| ego cihija bhattahA, laMghiAtaM NaDakame // 33 // nyAkhyA-'gAidUrati' vibhaktivyatyayAnnAtidUre viprakarSavati deze, tatra bhikSunirgamAjJAnAt eSaNAzuddhaghasaMbhavAca, tathA nAsanne prastAvAnnAtinikaTe, tatra pUrvAgatAnyabhiSaNAmaprItisaMbhavAt , nAnyeSAM bhikSukApekSayA apareSAM gRhasthAnA 'cakkhuphAsaotti' atra saptamyarthe tas , tatazcakSuHsparze dRSTigocare tiSThediti sarvatra yojyaM, kiMtu asaubhikSurbhikSunikramaNaM pratIkSate iti yathA gRhasthA na vidanti tathA viviktapradeze tiSThediti bhaavH| ekaH pUrvapraviSTabhikSukopari dveSarahitaH, bhaktArtha bhojananimittaM 'laMghiatti' ullaMghya tamiti bhikSukaM nAtikAmet na gRhamadhye gacchet , tadaprItyapavAdAdidoSasaMbhavAt / iha ca mitaM kAlena bhakSayediti bhojanavidhimabhidhAya yat punarbhikSATanakathanaM tadglAnAdinimittaM vayaM vA kSudhAmasahiSNoH punarbramaNamapi na doSAyeti jJApanArthamiti sUtrArthaH // 33 // punastadtameva vidhimAhamUlam-NAi ucce va NIe vA, NAsapaNe NAi duuro| phAsuaM parakaDaM piMDaM, paDigAhijja saMjae // 34 // nyAkhyA-nAtyuce gRhoparibhUmyAdau nIce vA bhUmigRhAdau sthita iti zeSaH, tatrotkSepanikSepanirIkSaNAsaMbhavAt , dAyakApAyasaMbhavAca / yathA nAtyuco dravyata uccaiHkRtakaMdharo bhAvatacAhaM labdhimAniti madAdhmAtaH, nIcazca dravyato'tyantAvanatagrIvaH bhAvatastu na mayAdha kimapi labdhamiti dainyavAn , vA zabda ubhayatrApi smuccye| tathA nAsanne nAtidUrapradeze sthita iti zeSaH, AsanmAtidUrayohi yathAyogaM jugupsAzaMkAneSaNAdayo doSAH syuH, tatra sthitazca prAsukaM sahajasaMsaktajajaMturahitaM pareNa gRhiNA khArthe kRtaM parakRtaM piMDamAhAraM pratigRhNIyAt khIkuryAt , saMyato batiritisUtrArthaH // 34 // punAsaiSaNAvidhimAhamUlam-appapANappabIaMmi, paDicchaNNami saMvuDe // samayaM saMjae bhuMje, jayaM aparisADiaM // 35 // vyAkhyA-atrAlpazabdo'bhAvavAcI, tataca alpaprANe apasthitAgantukatrasaprANarahite, tathA'lpabIje zAlyAdipIjavarjite, upalakSaNatvAtsakalasthAvarajaMtuvikale ca, praticchanne upari AcchAdite, anyathA saMpAtimaprANisaMpAtasaMbhavAt , saMvRte pArthataH kaTakuLyAdinA saMkaTadvAre, aTavyAM tu kuDaMgAdau sthAne iti zeSaH, anyathA dInAdinA yAcame dAnAdAnayoH puNyabaMdhapradveSAdidoSadarzanAt , samakamanyamunibhiH saha, na tu rasalaMpaTatayA samUhAsahiSNutayA vA ekAkyeva, gacchasthitasAmAcArI ceyaM, saMyataH sAdhurbhujIta, aznIyAt , 'jayaMti'yatamAnaH, 'surasura"cabacaba"kasakasa. kA'dizabdAnakurvan , 'aparisADiaMti' parizATIrahitaM yathA syAttathetisUtrArthaH // 35 // yaduktaM yatamAna iti tatra pAgyatanAmAhamUlam-sukaDitti supakkitti, succhiNNe suhaDe mdde|| suNiTie sulahatti, sAvajaM vajae munnii||36|| vyAkhyA-sukRtaM suSchu nivarttitaM annAdi, supakkaM ghRtapUrAdi, itiH ubhayatra pradarzane, succhinnaM zAkapatrAdi, suhRtaM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram zAkapatrAdestiktatvAdi, yadvA sudRtaM sUpayavAgvAdinA pAtrakAdeghRtAdi,sumRtaM ghRtAyeva saktusUpAdau, suniSThitaM suSTu niSThA rasaprakarSAtmikAM gataM, sulaSTaM atizobhanamodanAdi, akhaMDojjvalakhAdusikthatvAdinA, ityevaM prakAramanyadapi sAvA baco varjayenmuniH / yadvA suSTu kRtaM yadanena ripoH pratikRtaM, supakaM mAMsAdi, succhinno'yaM nyagrodhAdiH, suhRtaM kadamesa dhanaM caurAthaiH, sumRto'yaM pratyanIkaviprAdiH, suniSThito'yaM prAsAdakUpAdiH, sulaSTo'yaM karituragAdiriti sAmAnyenaiva sAvadhaM varjayenmuniriti / anavadhaM tu sukRtamanena dharmadhyAnAdi, supakamasya vacanavijJAnAdi, succhinnaM khehanigaDAdi, suhRto'yaM ziSyaH khajanebhya utpAtrAjayitukAmebhyaH, sumRtamasya paMDitamaraNamarnuH, suniSThito'yaM sAdhvAcAre, sulaSTo'yaM dArako vratagrahaNasvetyAdirUpaM vAkyaM vadedapItisUtrArthaH // 36 // saMprati vinItetarayorupadezadAne guroyetsyAttadazeyannAhamUlam-ramae paMDie sAsaM, hayaM bhaI va vAhae // bAlaM sammai sAsaMto, galiassaM va vAhae // 37 // __ vyAkhyA-ramate abhiratimAn bhavati, paMDitAna vinItaziSyAn zAsadAjJApayan pramAdaskhalite zikSayan vA gururiti zeSaH, kamiva ka ityAha-hayamivAzcamiva bhadraM kalyANAvahaM vaahko'shrdmH| bAlamajJaM zrAmyati khidyate zAsat , sahi sakRdukta eva kRtyaM na kurute, tatazca punaH punastamAjJApayan guruH zrAmyatyeveti bhAvaH, atrApi dRSTAMtamAha-galyathamiva vAhaka iti sUtrArthaH // 37 // guruzikSaNe bAlasvAzayamAhamUlam-khaDDaAme caveDA me, akkosA ya vahA ya me // kallANamaNusAsaMto, pAvadihitti mnnnni||38|| vyAkhyA-khaDkAH TakarA me mama, capeTAH karatalAghAtA me, AkrozAzca niSThurabhASaNAni me, vadhAzca daMDAdighAtA me, ayaMbhAvaH- khaDkAdaya eva me guruNA dIyante natvanyatkimapi samIhitamastItyanuzAsyamAno bAlazciMtayati, anyava-kalyANamihaparalokahitaM 'aNusAsaMtotti' vibhaktivyatyayAdanuzAsataM zikSayantaM guruM pApadRSTiH pApabuddhirayamAcArya iti sa manyate, yathA pApo'yaM guptipAla iva nighRNo mAM hantIti / athavA vAgbhireva kalyANaM 'aNusAsaMtotti' guruNA anuzAsthamAnaH zikSyamANaH pApadRSTiH kuziSyaH khaDDakAdirUpA guruvAco manyate iti sUtrArthaH // 38 // vinItAdhyavasAyamAhamUlam-putto me bhAya NAitti, sAhu kallANa mnnnni||paavdihii uappANaM, sAsaM dAsittimaNNai // 39 // vyAkhyA-atra ivArthasya gamyamAnatvAdvibhaktivyatyayAJca putramiva bhrAtaramiva jJAti khajanamiva 'me' iti mAM ayamAcAryo'nuzAstItyadhyAhAraH, ityevaM sAdhuH suziSyaH kalyANakAri anuzAsanaM manyate, yataH sa ziSya evaM vicArayati, yatsauhArdAdeSa mAmanuzAsti, durvinItatve hi mama kimasya parihIyate ? kintu mamaivArthabhraMza iti / bAlaH punaH kiM manyate ? ityAha-pApadRSTistu kuziSyaH punarAtmAnaM 'sAsaMti' zAsyamAnaM dAsamiva manyate, yathaiSa dAsamiva mAmAjJApayatIti sUtrArthaH // 39 // vinayasarvakhamAhamUlam-Na kovae AyariyaM, appANaMpiNa kovae // buddhovaghAINa siA, Na siyA ttottgvese||40|| __ vyAkhyA-na kopayena kopavazagaM kuryAttAdRzavacanAdibhirAcArya, upalakSaNatvAdanyamapi vinayAha, AtmAnamapi gurumiH paruSabhASaNAdinA'nuziSyamANaM na kopayet , kathaMcitsakopatAyAmapi buddhopaghAtI AcAryAdhupaghAtakArI na sthAna bhavet udAharaNaM cAtra, tathAhi- gacche kApi purA'bhUvan , gnnisNptsmnvitaaH| yugapradhAnAH prakSINa-pApmAnaH suuripunggvaaH||1||cikiirssvo'pi te samyag, vihAraM muninAyakAH // kSINajaMghAbalA nityaM, pure kApyavatasthire // 2 // satkheteSu munIndreSu, jinazAsanabhAnuSu // tIrtha sanAthamastIti, cintayanto mahAdhiyaH // 3 // tatratyAH zrAvakA dhanyaM-manyAH samyagupAcaran / tadyogyaiH snigdhamadhurai-rAhArairauSadhaizca tAn // 4 // [ yugmam ] gurukarmabharAkAntA, niHnehAH khagurAvapi // anyadA tatsamIpasthAH, kuziSyA vyamRzanniti // 5 // asmAbhiH pAlanIyo'yaM, kiyazciramajaGgamaH // stheyaM cAtra kiyatkAlaM, kArAyAmiva bandibhiH // 6 // tataH kenApyupAyena, kAryate'nazanaM guroH // mRte'smin baMdhanonmuktA, viharAmo yathA Sayam // 7 // vimRzyeti puraH sUre-rantaprAntAzanAdikam // upanIya sphuratkhedA, ivaivaM te jaDA jaguH // 8 // IzAmapi yuSmAkaM, yogyamannauSadhAdikam // sampAdayanti na zrAddhA, dhanino'pyavivekinaH // 9 // nirviNNAstadamI nUnaM, zrAvakA nityadAnataH // bhaveyurnIrasA bhUri-pIDanAnnekSavo'pi kim ? // 10 // akiMcanA vayaM tatkiM, kurmo Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 14 // uttarApyayanasUtram dattopajIvinaH // kutaH sampAdayAmazca, yuSmadyogyAzanAdikam // 11 // guroH puro nigadyeti, te bhikSAyai gatAH punaH // sUriyogyaM na jagRhu-PhidattAzanAdikam // 12 // tadrAhaNArtha cAtyartha-mAgrahe zrAvakaiH kRte // te procurguravo nedaM, praNItaM bhujate'dhunA // 13 // kintu saMlekhanAheto-ralpAlpaM rasavarjitam // gRhaMti sUrayo bhaktaM, khadehe'pi gataspRhAH // 14 // tacchutvA zrAvakAH kheda-bharabhaMguramAnasAH // gurupArthamupetyaivaM, jagadurgaddAkSaram // 15 // jineSu vizvasUryeSu, cirAtIteSvapi prabho ! // yuSmAbhiH zAsanaM jainaM, bhAti vezmeva dIpakaiH // 16 // akAle'pi tadArebhe, pUjyaiH saMlekhanA kutaH 1 // aprastAve hi no kArya-mArabhante bhvaadRshaaH||17|| nirvedahetureteSA-mahaM bhAvIyapi khayam // na cintanIyaM svapne'pi, bhagavadbhiryugottamaiH // 18 // ziraHsthA api yadyUyaM, jagatpUjyapadAmbujAH // nAsmAkaM na vineyAnAM, cAmISAM bhArakAriNaH // 19 // idAnIM tanna kartavyaH, pUjyaiH saMlekhanAgrahaH // zrutvetIGgitavitsUri-riti cetasyacintayat // 20 // nUnamasmadvineyAnAM, sarvametadvijRmbhitam // tadamIbhiH kRtaM prANai-reSAM nirvedahetubhiH // 21 // dharmArthinA hi nAnyeSAM, pIDotpAdyA kadAcana // dhyAtveti sUrayaH procuH, samatAmRtavArddhayaH // 22 // vaiyAvRtyaM kArayadbhiH, sadAsmAbhirajaGgamaiH // yUyamete vineyAzca, khedanIyAH kiyacciram // 23 // taduttamArthamevAtha, pratipadyAmahe vayam // iti sambodhya tAn bhaktaM, pratyAkhyAntisma suuryH|| 24 // guruH prapAlyAnazanaM jagAma, triviSTapaM niSThitapApakarmA // ziSyAstu te prApurihApavAda, paratra duHkhaM ca gurUpaghAtAt // 25 // iti gurUpaghAtikuziSyakathA // tadevaM buddhopaghAtI na syAt / tathA 'na siA tottagavesaetti' tudyate vyathyate'neneti totraM, dravyataH prAjanako bhAvatastu doSodbhAvakaM vacanameva, tadveSayati, kimahameSAM jAtyAdidUSaNaM vacmIti anveSayatIti totragaveSako na syAditi sUtrArthaH // 40 // tadevamAcArya na kopayedityuktaM, kathaMcitkupite punaH kiMkAryamityAhamUlam-AyarizaM kuviNaccA, pattieNa psaaye|| vijjhavija paMjalIuDo, vaijja Na puNatti a||41|| vyAkhyA-AcAryamupalakSaNatvAdupAdhyAyAdikaM vA kupitaM azikSaNAdRSTidAnAdinA prAduSkRtakopaM jJAtvA 'pattieNatti' pratItijanakena zapathAdinA, yadvA prItyA sAmnaiva priyavacobhASaNAdikena prasAdayet prasannaM kuryAt, kathamisAha-'vijjhavijatti' vidhyApayet kathaJcidudIritakopAnalamapi zAntaM kuryAt prAalipuTaH kRtAJjaliH, itthaM kAyika mAnasaM ca vidhyApanopAyamuktvA vAcikaM taM darzayati, 'vaijjatti' agretanacakArasya bhinnakramaskheha yogAt vadecca brUyAca kimityAha-na punariti, ayaM bhAvaH-khAmin ! pramAdAcaritamidaM kSamyatAM, na punaritthamAcariSyAmIti guruM prasAdayan ziSyo vadeceti sUtrArthaH // 41 // atha yathA guroH kopa eva notpadyate tathAhamUlam-dhammajiaM ca vavahAraM, buddhehIyariaM sayA // tamAyaraMto vavahAraM, garahaM NAbhigacchai // 42 // vyAkhyA-dharmeNa kSAntyAdinA arjita upArjitaH, caH pUttauM, yo vyavahAraH pratyupekSaNAdirmumukSukriyArUpaH buddhaititattvairAcaritaH sevitaH sadA sarvakAlaM tamAcaran sevamAnaH 'vavahAraMti' vizeSeNa avaharati pApakarmeti vyavahArastaM pApakarmApahAriNamityarthaH, gaha) avinIto'yamitinindA nAbhigacchati na prApnoti yatiriti zeSaH, tadA ca na sAdevaguroH kopotpattiriti sUtrArthaH // 42 // kimbahunAmUlam-maNogayaM vaktagayaM, jANittAyariassa u|| taM parigijjha vAyAe, kammuNA uvvaaye||43|| __ vyAkhyA-manogataM manasi sthitaM tathA vAkyagataM kRtyamitizeSaH, jJAtvA AcAryasya guroH, tu zabdaH kAyagatakAryapariprahArthaH, tat manogatAdi gurukRtyaM parigRvAGgIkRtya, vAcA idamitthaM karomItyAdirUpayA, karmaNA kriyayA taniSpAdanAtmikayA, upapAdayedvidadhIteti sUtrArthaH // 43 // sacaivaM vinItatayA yAdRk syAttadAhamUlam-vitte acoie NiccaM, khippaM havai sucoie // jahovaidaM sukayaM, kiccAI kubai sayA // 44 // vyAkhyA-vitto vinItatayA prasiddhaH ziSyaH 'acoietti'anodito'prerita eva pratiprastAvaM gurukRtyeSu pravarttate ityadhyAhAraH, nityaM sadA na tu kadAcideveti bhAvaH, na cAyaM khayaM pravarttamAno gurubhiH prerito'nuzayavAnapi sthAt, kintu kSipraM zIghraM bhavati yathocitakRtyakArIti gamyate, sucodake zomanaprerayitari gurau satIti zeSaH, tatazca yathopadiSTaM upadiSTAnatikrameNa suSThu kRtaM sukRtaM yathA syAdevaM kRtyAni karoti, sadA sarvadeti sUtrArthaH // 44 // athopasaMhartumAhamUlam-NaccA Namai mehAvI, loe kittI se jaayi||hvi kiccANa saraNaM, bhUANaMjagai jhaa||45|| vyAkhyA-jJAtvA'nantaroktaM sarvamadhyayanArthamavagamya namati tattatkatyakaraNaM prati prahIbhavati medhAvI maryAdAvartI. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram / loke kIrtiH mulabdhamasya janma ! nistIrNo bhavAbdhiranenetyAdikA se tasya jAyate prAdurbhavati, tathArUpazca bhavati kRtyAnAM puNyAnuSThAnAnAM zaraNamAzrayaH, bhUtAnAM prANinAM jagatI pRthvI yatheti sUtrArthaH // 45 // nanu vinayaH pUjyaprasAdanaphalaH, pUjyaprasAdanAca kiM labhyate ? ityAhamUlam-pujjA jassa pasIaMti, saMbuddhA puvsNthuaa||psnnnnaa lAbhaissaMti, viulaM ahiaNsuaN||46|| vyAkhyA-pUjyA AcAryAdayo yasya ziSyasya prasIdanti tuSyanti sambuddhAH samyagajJAtatatvAH pUrva vAcanAdikAlAt prAk saMstutA vinayaviSayatayA paricitAH samyakstutA vA sadbhUtaguNotkIrtanAdinA pUrvasaMstutAH prasannAH saprasAdAH lambhayiSyanti prApayiSyanti, vipulaM vistIrNa, artho mokSaH, sa prayojanamasyetyArthika, zrutamaGgopAGgAdibhedaM, anena pUjyaprasAdanasyAnantaraM phalaM zrutalAbhaH, paramparaM tu mokSa iti sUcitamiti sUtrArthaH // 46 // atha zrutAvAptau tasya aihikamAmuSmikaM ca phalaM kAvyAbhyAmAhamUlam- sa pujasatthe suviNIasaMsae, maNIruI ciTTai kammasaMpayA // tavosamAyArisamAhisaMvuDe, mahajuI paMcavayAiM pAliyA // 46 // vyAkhyA-sa iti prasAditaguroH prAptazrutaH ziSyaH, pUjyaM vinItatayA zlAghyaM zAstraM yasyAsau pUjyazAstraH, suSThu vinIto'panItaH prasAditaguruNaiva zAstrarahasyapradAnena saMzayaH sUkSmArthaviSayaH sandeho yasya sa suvinItasaMzayaH, manasaHprastAvAdUrusambandhinazcittasya ruciricchA yasmina sa manorucirgarumanonavartI na ta khecchAcArIti bhAvaH 'ciTTAkammasaMpayatti' karma kriyA, dazavidhacakravAlasAmAcArI, tasyAH saMpat samRddhiH karmasaMpat tayopalakSitastiSThati Aste / tathA tapaso. 'nazanAdeH samAcArI samAcaraNaM, samAdhizcetaHkhAsthyaM, tAbhyAM saMvRto niruddhAzravaH tpHsmaacaariismaadhisNvRtH| mahatI dyutistapastejomayI yasya sa mahAdyutirbhavatIti zeSaH / kiM kRtvetyAha-paJca vratAni prANAtipAtaviramaNAdIni pAlayitvA saMspRzyeti sUtrArthaH // 41 // tathAmUlam-sa devagaMdhavamaNussapUie, caittu dehaM malapaMkapuvayaM // siddhe vA havai sAsae deve vA, apparae mahiDDiettibemi // 48 // meM uttarajjhayaNassa paDhamajjhayaNaM samattaM // 1 // WATER MARATHI PRANAMATPARENEFTERSARANG vyAkhyA-sa vinItavineyo munirdevaimAnikajyotiSkaiH, gandharvaizca gandharvanikAyopalakSitaiya'ntarabhavanapatibhirmanuSyaizca nRpAdyaiH pUjito'rcito devagandharvamanuSyapUjitaH, tyaktvA'pahAya dehaM zarIraM, 'malapaMkapuSpayaMti' malapako raktavIrye tatpUvaikaM tatprathamakAraNaM, siddho vA bhavati zAzvataH sarvakAlAvasthAyI, na tu buddhAdivattIrthanikAre punaratrAgaMtA ! / sAvazeSakarmA tu devo vA bhavati, alparajAH pratanubadhyamAnakarmA, mahatI vikurvaNAdirUpA Rddhiryasya sa maharddhikaH, avirAdhitamunidharmANAM maharddhikavaimAnikadeveSvevotpAdAt, iti parisamAptau bravImi tIrthakaragaNadharAdhupadezena na tu khabuddhapaiveti sUtrArthaH // 48 // yaayaalyyaay dyv ivyi // iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyAzravopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttI vinayazrutAkhyaM prathamAdhyayanaM sampUrNam // 1 // leelllaillai AGAR Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram "athadvitIyamadhyayanam" // aham // vyAkhyAtaM prathamAdhyayanamatha dvitIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, iha pUrvAdhyayane vinaya uktaH, sa ca svasthAvasthaiH parISahAtaizca vidheya etha. atha ke nAmaite parISahAH 1 iti jijJAsAyAM tatkharUpAvedakamidamucyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsya parIpahAdhyayanasyedamAdisUtram mUlam-suaMme AusaM teNaM bhagavayA evamaskAyaM,iha khalu bAvIsaM parIsahA, samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiA,je bhikkhU soccA NaccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariA parivayaMto puTThoNa vihnnejaa| vyAkhyA-zrutamAkarNitaM me mayA AyuSmanniti ziSyAmaMtraNaM, idazca sudharmakhAmI jambUskhAminaM pratyAha, tena jagaprayapratItena bhagavatA'STamahAprAtihAryAdisamagraizcaryayuktena evamamunA vakSyamANaprakAreNa AkhyAtaM kathitaM, kimAkhyAtamityAha, 'iha khalutti' atra khaluzabdamya evakArArthatvAt ihaiva jinapravacane eva, na tu zAkyAdizAsane, dvAviMzatiH parIpahAH santIti gamyate, yadivA 'AusaMteNaMti' mayA ityasya vizeSaNaM kArya, tatazca AvasatA AgamoktamaryAdayA vasatA gurukulavAse iti zeSaH, anena ca yAvajIvaM gurukulavAsa eva sarvathA vastavyamityAha, uktaJca"NANassa hoi bhAgI, thirayarao desaNe caritte a|| dhaNNA AvakahA je, gurukulavAsaM Na muNcNti||1||"ath yadbhagavatA dvAviMzatiH parISahAH santItyAkhyAtaM tatkimanyato'vagamya khato veti ziSyasaMzayaM nirAkartumAha,zramaNena tapakhinA bhagavatA mahAvIreNa zrIvarddhamAnakhAminA kAzyapena kAzyapagotreNa 'paveiatti' sUtratvAt praviditAH prakarSaNa utpannakavalajJAnatayA khayaM sAkSAtkAritvalakSaNena viditA jJAtAH natvanyopadezeneti bhAvaH, te ca kIdRzA ityAha-'je bhikkhU' ityAdi- yAn parISahAn bhikSuH sAdhuH zrutvA gurupArthe samAkarNya, jJAtvA yathAvadavabudha, jitvA punaH punarabhyAsena paricitAn vidhAya, abhibhUya sarvathA tatsAmarthyamupahatya, bhikSAcaryAyAM bhikSATane parivrajan samantAdgacchan spRSTaH AzliSTaH prakramAtparIpahaireva no naiva vihanyeta saMyamazarIropaghAtena vinAzaM labheta, udIryante hi bhikSATane prAyaH parIpahA iti tadhaNaM, uktaJca-"bhikkhAyariAe bAvIsaM parIsahA uIrijaMtitti" ityukta uddezaH / pRcchAmAha___ mUlam- kayare khalu te bAvIsaM parIsahA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiA je bhikkhU succA NaccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariAe parivayaMto puTTho No vihaNejA // vyAkhyA-katare kiM nAmAnaste anantarasUtroddiSTAH khalu vAkyAlaMkAre zeSaM prAgvat / nirdezamAha mUlam- ime khalu te bAvIsaM parIsahA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiA je bhikkhU succA NaccA jiccA abhibhUya bhikkhAyariAe parivayaMto puTTho No vihaNejjA // vyAkhyA-ime hRdi varttamAnatayA pratyakSAH, te iti ye tvayA pRSTAH, zeSaM prAgvat // mUlam- taMjahA-digiMchAparIsahe ( 1 ), pivAsAparIsahe (2), sIaparIsahe ( 3 ), usiNaparIsahe (4), daMsamasayaparIsahe (5), acelaparIsahe (6), araiparIsahe (7), itthIparIsahe (8), cariAparIsahe (9), NisIhiAparIsahe (10), sijAparIsahe (11), akkosaparIsahe (12), vahaparIsahe (13), jAyaNAparIsahe ( 14 ), alAbhaparIsahe (15), rogaparIsahe (16), taNaphAsaparIsahe ( 17 ), jallaparIsahe ( 18), sakArapurakAraparIsahe (19), paNNAparIsahe (20), aNNANaparIsahe (21), daMsaNaparIsahe ( 22) // ___ vyAkhyA-tadyathA ityupanyAsArthaH, 'digiMchA' dezIparibhASayA bubhukSA, saiva bhRzamAkulatAheturapi, asaMyamabhIrutvena AhArapacanAprAsukAneSaNIyabhojanAdivAJchAvinivarttanena pari samantAt sadyate iti parISaho digiMchAparISahaH (1) pipAsA tRSA, saiva parISahaH pipAsApariSahaH (2) evaM sarvatrApi, navaraM, zItaM himasamayAdI jAtaH zItasparzaH (3) uSNaM nidAghAditApAtmakam ( 4 ) daMzamazakAH pratItAH, yUkAdyupalakSaNaJcaite (5) acela celAbhAvo jinakalpikavizeSANAM, anyeSAM tu jIrNamalpamUlyaJca celaM sadapyacelameva (6) ratiH saMyamaviSayA dhRtistadviparItA cAratiH (7) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 17 // strI rAmA, saiva tadgatarAgahatugativilAmahAsaceSTAcakSurvikArakucabhArAdyavalokane'pi tadabhilASavinivarttanena pariSasamANatvAt parISahaH (8) caryA vihArAmikA (9) naiSedhikI khAdhyAyabhUH (10) zayyA upAzrayaH (11) Akrozo'sabhyabhASaNarUpaH (12) vadho lakuTAdibhistADanam (13) yAcanA prArthanA (14) alAbho vAJchitavastuno'prAptiH (15) rogaH kuSTAdiH (16 ) tRNasparzo darbhAdisparzaH ( 17 ) jalo malaH (18) satkAro vastrAdibhiH pUjanam , puraskAro'bhyutthAnAdisampAdanam , tAveva parISahaH (19) prajJA khayaM vimarzapUrvako vastuparicchedaH (20) jJAnaM matyAdi, tadabhAvathAjJAnam ( 21 ) darzanaM samyagdarzanam , tadeva vicitramatazravaNe'pi samyak pariSahyamANaM nizcalatayA dhAryamANaM parISaho darzanaparISahaH (22) itthaM nAmataH parISahAnuktvA kharUpato vivakSustAnAhamUlam-parIsahANaM pavibhattI, kAsaveNaM paveiA // taM bhe udAharissAmi, ANupuddhiM suNeha me // 1 // __ vyAkhyA-parIpahANAM pUrvoktAnAM pravibhaktiH pRthakvarUpatArUpaH pravibhAgaH kAzyapena zrImahAvIreNa praveditA prarUpitA, tAM parISahapravibhaktiM bhatti' bhavatAM udAhariSyAmi pratipAdayiSyAmi AnupUrvyA krameNa zRNuta he ziSyAH! yayamiti zeSaH, me mamodAharataH sakAzAditi suutraarthH||1|| iha ca "chahAsamA veaNA natthi" iti parISahANAM madhye kSutparISaha eva dussaha ityAditastamAhamUlam-digiMchAparigae dehe, tavassI bhikkhu thAmavaM // Na chiMde Na chiMdAvae, Na pae Na payAvae // 2 // ___ vyAkhyA-digiMchAparigate kSudhAvyAse dehe zarIre sati tapakhI paSThApTamAdivikRSTataponuSThAyI bhikSurmuniH sthAmavAn saMyamabalavAn na chindyAt khayaM, na chedayedanyaiH, phalAdikamiti zeSaH, tathA na pacet khayaM, na cAnyaiH pAcayet , upalakSaNatvAca nAnyaM chindantaM pacantaM vA'numanyeta, evaM na khayaM krINIyAnApi kApayedanyairna cAnyaM krINantamanumanyeta, tadevaM kSutkSAmakukSirapi navakoTizuddhagevAhAraM svIkuryAditi sUtrArthaH // 2 // kiJcamUlam-kAlIpavaMgasaMkAse, kise dhamaNisaMtae // mAyaNNe asaNapANassa, adINamaNaso care // 3 // vyAkhyA-kAlI kAkajaMghA, tasyAH parvANi kAlIpANi, tatsaMkAzAni tatsadRzAni tapaHzoSitamAMsazoNitatayA'GgAni bAhujaMghAdIni yasya sa kAlIparvasaMkAzAGgaH, sUtre tu vyatyayaH prAkRtatvAt / ata eva kRzaH kRzazarIraH, dhamanIbhiH zirAbhiH santato vyAptaH, izAvastho'pi mAtrajJaH parimANavedI, natvatilaulyAdatimAtropabhogI, kasye. tyAha-azanamodanAdi, pAnaM sauvIrAdi, tayoH samAhAre'zanapAnaM, tasya / tathA adInamanA anAkulacitazcaret saMyamamArge yAyAt / ayaM bhAvaH, atyantaM kSudhApIDito'pi sAdhanavakoTIzaddhamapyAhAraM prApya na laulyA tadaprAptau ca na dInatvamavalambetetyevaM kSutparISahaH soDho bhavatIti sUtrArthaH // 3 // udAharaNaJcAtra, tathAhi astyatra bharate kharga-jayinyujayinI purI // hastimitrAbhidhaH zreSThI, tatrAbhUdbharibhUtimAn // 1 // saubhAgyasevadhidakSA-vadhistasya ca valabhA / akANDa evAniyata, khaprANebhyo'pi valabhA // 2 // saMsArAsAratAM dhyAyaM-stato vairAgyavAnasau // prAbrAjIt hastibhUtyAha-putrayuk sAdhusannidhau // 3 // anyadA tAvujayinyAH, prasthitau saha saadhumiH||prti bhojakaTaM yAntA-varaNyAnImavApatuH // 4 // hastimitramunestatra, garmAbhitkaNTako mahAn // mamaH pAdatale tena, puro gantuM sa nAzakat // 5 // tataH sa tadvayathApUraiH, prApitaH prANasaMzayam // khasannidhisthitAn sAdhU-nabhyadhAditi dhInidhiH // 6 // yUyaM vrajata kAntAra-pArazca prAmuta drutam // ahaM tvihaivAnazanaM, kariSye gantumakSamaH // 7 // tacchrutvA munayaH procu-hastimitra ! viSIda mA // tvAM sahotpATya neSyAmo, mokSyAmo na punarvane // 8 // dharmakRtyeSu sAraM hi, vaiyAvRtyaM jagurjinAH // tatpunarlAnasambandhi, vinA puNyaM na labhyate // 9 // vaiyAvRtyaM tadetatte, kariSyAmo vayaM mudA // tadAkarNya jagau hasti-mitrarSiH satvasevadhiH // 10 // satyametatparamahaM, prAptakAlo'smi sAmpratam // tanmAmutpAvya mA yUyaM, mudhA bAdhAmavApsyatha ! // 11 // kizcAtra thApadAkIrNe, pracuropadrave vane // sarveSAM tyaktasArthAnAM, na sthAtumucitaM ciram // 12 // ityuktvA'nazanaM kRtvA, kSamayitvA ca saMyatAn // sa sadhaH preSayAmAsa, saha sArthena sAgraham // 13 // sthAtukAmamapi snehA-tsahAdAyAtha tatsutam // prasthitA munayo hastimitrastvasthAdguhAntare // 14 // dUraM gatvApi tatputro, vaJcayitvA munInagAt // pituH samIpaM sneho hi, nirmatrAkarSaNaM matam // 15 // tatastAto'vadatputra !, na zobhanamadaH kRtam // munIn vimucya matpArtha-mavimRzya yadAgamaH // 16 // prAsukAnodakAdInAM, dAtA nAstIha ko'pi yat // kSuttRSAvivazastasmA-svamapyatra vipatsyase ! // 17 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 18 // utsarApyayanasUtram tataH putro'vadattAta !, yadbhAvyaM tadbhavatviha // paramasyAmavasthAyAM, muktvA vo na vrajAmyaham ! // 18 // hastimitro'tha tatraiva, divase vedanAkulaH // smRtapaJcanamaskAro, vipadyAjani nirjaraH // 19 // vipannamapi jIvantaM, suto mohAdvivedatam // prayuktAvadhirajJAsI-tsuro'pi prAgbhavaM nijam // 20 // adrAkSIcca vapuH khIyaM, tatrasthaM tanayaJca tam // tatastatkRpayA khAMGge, pravizyeti suro'bravIt // 21 // bhikSAyai vatsa ! gaccha tvaM, so'vAdIt kva vrajAmyaham // uvAca nirjaro yAhi, bhUruheSu vaTAdiSu // 22 // tadvAsino janAstubhyaM, pradAsyantyazanAdikam // tatprapadya yayau so'pi, mugdhAtmA bhUruhAmadhaH // 23 // dharmalAbha iti procaiH, procya tatrAtha tasthuSe // tasmai bhikSAmadAdRkSA-nirgatyAlaGkRtaH karaH // 24 // itthaM bhikSAM dadau tasmai, hastimitrAmaro'nvaham // kRtAhAraJca taM snehA-dvArtayAmAsa sarvadA // 25 // deze bhojakaTasthAtha, jajJe durbhikSamulvaNam // tatastatrAbhavadbhikSA, bhikSUNAmatidurlabhA // 26 // tinaste tato varSe, dvitIye prati mAla vam // valitAH pUrvadRSTena, celustenaiva vartmanA // 27 // aTavyAMcAyayustasyAM,kSallakaM dadRzuzca tam // ka tiSThasi ? kathaM mujhe ?, papracchuriti taJca te // 28 // avAdItso'tha tiSThAmi, sarvadA piturantike // vRkSanirgatahastAca, labhe'hamazanAdikam // 29 // adya yAvadvinA''hAraM, vRddhaH kiM jIvatIti te // taM vIkSituM gatAH zuSkamadrAkSustakalevaram // 30 // tataste vyamRzannUnaM, hastimitro'bhavatsuraH // kRpayA'nnAdidAnena, tenaivAyamarakSyata // 31 // atrAhuH ke'pi bAlena, na soDhaH kSutparISahaH // vRddhena sa punaH soDho, dhairyAdharitabhUbhRtA // 32 // anye tyAhuH sutenApi, soDha eva parIpahaH // yannAsau prAsukAlAbhe-'pyaicchadroktaM phalAdikam // 33 // hastibhatirapi jJAtvA''hAralAbhaM sudhAzanAt // AlocitaH pratikrAnto, vijahAra saharSibhiH // 34 // parIpaho durviSaho yathA''bhyAM, sehe bubhukSAviSayo munibhyAm // aidaMyugInairapi puNyapInaiH, sadhastathA'sau manasApyadInaiH // 35 // iti kSudhAparISahe hastimitrakathA // 3 // __uktaH kSutparISahaH, kSudhArtasya ca zuddhAhArArthaM paryaTataH zramAdeH pipAsotpadyate, sApi samyak soDhavyeti tatparISahamAhamUlam-tao puTTho pivAsAe, dogucchI lajjasaMjae // sIodagaM Na sevijA, viaDassesaNaM cre||4|| vyAkhyA-tataH kSutparISahAdanantaraM spRSTo'bhidrutaH, pipAsayA, 'doguMcchitti' jugupsako'nAcArasyeti zeSaH, 'lajasaMjaetti' lajjAyAM saMyame samyak yatate iti lajjAsaMyataH, zItodakaM sacittAmbu na seveta napAnAdinA bhajet , kintu 'viyaDassatti' vikRtasya vahnayAdinA vikAraM prApitasya eSaNAM eSaNAsamiti caret punaH punaH seveta, na tvekavAraM eSaNAyA azuddhAvapi tRSAtirekAttadaneSaNIyaM gRhNIyAditi sUtrArthaH // 4 // tathAmUlam-chiNNAvAesu paMthesu, Aure supivAsie // parisukkamuhaddINo, taM titikkhe parIsahaM // 5 // vyAkhyA-chinno'pagata ApAto janasaMcAro yeSu te chinnApAtA vijanA ityarthasteSu pathiSu mArgeSu gacchanniti zeSaH, Aturo'tyantA''kulakAyaH, kuta evamityAha-yataH 'supivAsie' suSTu atizayena pipAsitastRSitaH parizuSkamapagataniSThIvanatayA'nAdeM mukhaM yasya sa parizuSkamukhaH, sa cAsAvadInazca parizuSkamukhAdInaH, taM tRSAparISahaM titikSeta saheta, ayaM bhAvaH-ekAntasthAnastho'pi bahutRSAvyAkulo'pi ca noktamaryAdAmulaMghayettatastRTparISahaH soDho bhavatItisUtrArthaH // 5 // kathAsampradAyazcAtra / tathAhi abhUdujayinIpuryyA, dhanamitrAbhidho vaNik // dhanazarmAzrayastasya, dhanazarmA suto'bhavat // 1 // guruvANI samAkarNya, guruvairAgyavAn dhanaH // putreNa puNyasatreNa, satrA tatrA''dade vratam // 2 // khasmin pare ca sahitau, sahitau tau vrtivjaiH||prsthitaavelgpuraa-'dhvni madhyaMdine'nyadA // 3 // tadA ca bhISmagrISmArka-karasampAtatApitaH // pipAsApIDito bAlaH, sa cacAla zanaiH zanaiH // 4 // munayo'nye'grato jagmu-rdhanamitramuniH punaH // pazcAJcacAla suunostt-prempaashniytritH|| 5 // mArge tatrAyayau raMga-ttaraMgAtha taraGgiNI // tataH pitA'lapatputraM, tAM nirIkSya pramodabhAva // 6 // jAnAmi ceSTayA vatsa !, tvAM pipAsAparAjitam // madabhyarNe ca nAstyambhaH, prAsukaM tatkaromi kim ? // 7 // tadidAnI nadInIraM, pItvodanyAni hanyatAm // niSiddhamapi kArya hi, kAryamApadi dhIdhanaiH // 8 // yaduktaM'niSiddhamapyAcaraNIyamApadi, kriyA satI nA'vati yatra sarvathA // ghanAmbunA rAjapathe'ti picchile, kvacidudhairapyapathena gamyate // 9 // " mRtyudAmApadamimAM, tadulaMghya kathaMcana // pazcAdAlocayeH pApaM, samIpe sadguroridam // 10 // tyuidIrya samuttIrya, sa nadImityacintayat // nUnaM maddarzane putro, hiyA pAsyati nodakam // 11 // hImAn kurvanna Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 19 // utarAdhyayanasUtram kAhi, svacchAyAto'pi zaGkate // taddarzanapathAdasyA - pasarAmi zanaiH zanaiH // 12 // dhyAtveti sa puro'cAlIt, lostha prApa nimnagAm // tRSArtto'pi na tattoya-mapivacca dRDhavrataH // 13 // anye tvAddurudanyAni, bAdhitaH ma zizurbhRzam // zuSyattAlumukhoraska - zvetasIti vyacintayat // 14 // pivAmya'nAdeyamapi, nA''deyaM vAri sAmpratam // prAyazcittaM grahISyAmi pazcAtsadgurusannidhau // 15 // vimRzyeti samutpATya, pAtumaalinA jalam // ninye yAvanmukhasvAgre, so'dhyAsIditi tAvatA // 16 // pibAmImAn kathaM jIvA - nahaM vijJAtajainagIH // udabindau yadekatrA'saGkhadhajantUn jinA jaguH // 17 // trasAH pUtara matsyAdyAH, sthAvarAH panakAdayaH // nIre syuriti tadudghAtI, sarveSAM hiMsako bhavet // 18 // tatkiyadbhirdinairyAnti, rakSitA api ye dhruvam // tAn prANAn rakSituM dakSaH, paraprANAnniinti kaH 1 // 19 // sajIvaM jIvanamidaM, tanna pAsyAmi sarvathA // nirNIyeti zanairnadyAM sa mumocAalerjalam // 20 // bAlo'pyabAladhairyastA-muttIrya taTinIM tataH // tattIra eva so'pata - tRSNayA gantumakSamaH // 21 // dharmasthairya dadhacitte, pipAsAvivazo'pi saH // smRtapaJcanamaskAro, vipadya tridivaM yayau // 22 // prayujyAthAvadhijJAnaM jJAtvA pUrvabhavaM nijam // puro gatvA sthitaM tAtaM, prekSya khAGge pravizya ca // 23 // anvagAddhanamitraSi, tatazcalayituM suraH // samAyAntaM sutaM dRSTvA, hRSTaH so'pyacalatpuraH // 24 // [ yugmam ] athodanyA vyathArttAnAM munInAmanukampayA // dhanazarmA'maro bhUri- gokulAnyadhvani vyadhAt // 25 // temyo'dhigatya tatrAdi, sAdhavaH svAsthyamAsadan // sudhAkuNDe - bhya AsAdya, pIyUSamiva nirjarAH // 26 // viharantaH sukhenaivaM, tatkRte brajikA traje // ullaMghyAraNyamApuste, kramAdantimagokulam // 27 // tato'gre gacchatAM teSAM madhyAtkasyApi viNTikAm // khaM jijJApayiSuH so'tha tatra vyasmarayatsuraH // 28 dUraM gatvA viNTikAM ca, smRtvA sa valito vratI // upadherviNTikAM tatrA - 'pazyatkhAM na tu gokulam // 29 // tAmAdAya pracalito, milito'nyatapodhanaiH // avadadviSTikAlAbhaM, gokulAdarzanaM ca saH // 30 // jAtAzcaryAstadAkarNya, munayo vyamRzanniti // nUnaM divyAnubhAvena, gokulAnyabhavan vane // 31 // atrAntare prAdurAsIt, sasuraH kAntibhAsuraH // vihAya pitaraM sarvAn, munIna'nyAnnanAma ca // 32 // enaM kuto na namasI - tyuktaH sa pratibhistataH // svIyaM vyatikaraM sarva, nivedyetyavadatsuraH // 33 // sajIvAmbho'pi pAtuM ya - sadAsau me matiM dadau, tatpUrvabhavavasApi, sAdhu reSana vandyate // 34 // snehAdapi riporeva, kArya vihitavAnasau // yahurgatinimittaM me, tadA tadupadiSTabAn // 35 // apAsyaM cetsacittAmbu, tadetadvacanAdaham // vratabhaGgabhavAtpApA- dabhramiSyaM tadA bhave // 36 // sa eva hi budhaiH pUjyo, guruzca janako'pi ca // ziSyaM sutaM ca yaH kvApi, naivonmArge pravarttayet // 37 // dhanazarmasuparvaivamudIryAgAtriviSTapam // sAdhavo'pi tataH sthAnA-dvijahuste yathAsukham // 38 // kSullo yathA'yaM dhanazarmanAmA, sehe pipAsAM sudRDhapratijJaH // evaM samatrairapi saMyataiH sA, sathA mahAnandapadAnuraktaiH // 39 // iti tRparISahe dhanazarmamuni kathA // 2 // uktastRSAparISahaH, kSutpipAsAsahanakRzatanozca zItakAle zItamapi bahu lagatIti zItaparISahamAha - mUlam -- caraMtaM virayaM lUhaM, sIaM phusai egayA // NAivelaM muNI gacche, soccA NaM jiNasAsaNaM // 6 // vyAkhyA - carantaM grAmAnugrAmaM mokSamArge vA vrajantaM virataM sAvadyayogAnnivRttaM 'lahaMti' tailAbhyaMgasnAnasnigdhAhArAdiparihAreNa rUkSaM, munimitizeSaH, zItaM himaM, spRzati, abhidravati, bAdhate ityarthaH / ekadA zItakAle, tataH kiM kuryAdityAha - na naiva ativelaM velAM khAdhyAyAdisamayAtmikAmatikramya zItabhayAnmuniH sAdhurgacchet sthAnAntaramupasarpet zrutvA 'miti' vAkyAlaGkAre, jinazAsanaM jinAgamaM 'anyo jIvo'nyazca dehaH, tIvratarAzca narakAdau zItavedanA anubhUtA ! jIvairityAdikam' itisUtrArthaH // 6 // kiJca - mUlam - Na me NivAraNaM atthi, chavittANaM Na vijjai // ahaM tu aggiM sevAmi, ii bhikkhu Na ciMtae // 7 // vyAkhyA - na me mama nivAraNaM zItavAtAdinivArakaM saudhAdyasti vidyate, tathA chavitrANaM tvaktrANaM kambalavastrAdi na vidyate, tato'haM zItamapAkartuM tu punaragniM seve iti bhikSurna cintayenna dhyAyet, cintAniSedhe sevanaM tu dUrApAstamiti sUtrArthaH // 7 // dRSTAntazcAtra / tathAhi pUre rAjagRhe'bhUvaM- zdhatvArazcaturottamAH // sakhAyo'nyonyamutkRSTa-premabhAjo vaNigvarAH // 1 // bhadrabAhukhAmi - pArzve, zrutvA dharma jinoditam / te catvAro'pi saJjAta- saMvegAH prAbrajan mudA // 2 // guruzruzrUSaNAtpAra- dRzvAmaste zrutodadheH // ekAkitvavihArAkhyAM, pratimAM pratipedire // 3 // kalpazvAyamabhUtteSAM yadvihArAzanAdikam // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 20 // uttarApyayanasUtram tRtIya eva prahare, kArya kArya samAhitaiH // 4 // turyayAmapraveze tu, bhavedyo yatra saMsthitaH // tena tatra pratimayA, stheyaM praharasaptakam // 5 // kalpamenaM zrayantaste, viharanto dharAtale // parecavi puraM rAja-gRhaM punarupAyayuH // 6 // tadA ca tuhinavyUhaiH, pIDayan jagatIjanam // patrapuSpaphalopetAn , sthANUn kurvan mahIruhAn // 7 // taTAkAnyapi sarvANi, styAnayannAjyavanizi // nirAspadAn pakSipazu-zvApadAn dArutAM nayan // 8 // zItakampradaridrANAM, dantavAdyaM pravAdayan // kRzAnusevinaM kurvan , sarva zrotriyavajanam // 9 // ruSTAnapi mitho'tyartha, dampatIn parirambhayan // hemanta H pravavRte, vizvaM hemamayaM sRjan // 10 // [ caturbhiH kalApakam ] himattauM tatra vaibhAra-gireste munayaH pure // AhArArtha samAjagmuH, prahare'hastRtIyake // 11 // kRtAhArAzca te sarve, gantuM vaibhArabhUdharam // pRthak pRthag nyavarttanta, puramadhyAnmaharSayaH // 12 // vaibhArAdriguphAdvAre, prAptasyaikasya teSvatha // dvitIyasya purodyAne, tRtIyasya tadantike // 13 // turyasya tu puropAnte, caturthaH praharobhavat // kAyotsarga tataH kRtvA, te tatraivAvatasthire // 14 // [ yugmam ] teSvadrikaMdarAdvAra-saMsthitasya tapakhinaH // uccaiH sthitatvAdalaga-cchItamatyantadAruNam // 15 // patattuhinasamparka-zItalaiH zailamArutaiH // kAyazcakampe tasyocai-na kiJcidapi mAnasam ! // 16 // sa zItavedanAM samyak, sahamAno mhaamuniH|| yAminyAH prathame yAme, paralokamasAdhayat // 17 // udyAnasthasya nIcaistvA-cchItamalpaM kimapyabhUt // tato rajanyAH prahera, dvitIye sa vyapadyata // 18 // udyAnapArthavRttestu, vRkSAdyAzrayato'lagat // zItamalpaM tato yAme, sa vipannastRtIyake // 19 // AsIdalpataraM zItaM, turyasya nagaroSmaNA // tataH sa prahare turye, parAsutvamagAnmuniH // 20 // catvAro'pi prAjyadhairyA munIMdrAH, svarga prApuste vipoti zItam // itthaM sarvaiH sAdhubhistyaktakAmai-statsoDhavyaM muktisaMyuktikAmaiH // 21 // iti zItaparISahe sAdhucatuSkakathA // 3 // idAnIM zItavipakSamaSNamiti, yadvA zItakAle zItaM tadana grISme uSNamiti tatparISahamAhamUlam-usiNappariAveNaM, paridAheNa tajie // priMsu vA pariAveNaM, sAyaM No paridevae // 8 // vyAkhyA-uSNaM uSNasparzayukta bhUreNuzilAdi, tena paritApa uSNaparitApastena, tathA paridAhena bahiH khedamalAbhyAM vahinA vA, antazca tRSNotthadAharUpeNa tarjito'tyantapIDitaH, tathA 'ciMsuvatti' grISme, vAzabdAt zaradi vA paritApena ravikiraNakRtena tarjita ityatrApi yojyam , sAtaM sukhaM pratItizeSaH, no paridevet 'hA ! kadA candracandanajhaMjhAnilAdayaH sukhahetavo mama saMpatsyante' iti na pralapediti sUtrArthaH // 8 // mUlam-uNhAbhitatto mehAvI, siNANaM Novi patthae // gAyaM No parisiMcejA,Na vIejjA ya appayaM // 9 // vyAkhyA-uSNAbhitapto medhAvI maryAdAvartI lAnaM jalAbhiSekaM 'Novi patthaetti' apebhinnakramatvAt no naiva prArthayedapi, abhilaSedapi, kathaM punastatkuryAditibhAvaH, tathA gAtraM dehaM no parisiJcet na sUkSmAmbubindubhirArdIkuryAt , na vIjayecca tAlavRntAdibhiH, alpakamapi, stokamapi, kimpunarbahuriti sUtrArthaH // 9 // udAharaNazcAtra, tathAhi__ abhUlakSmIkulAgAraM, nagarI tgraabhidhaa|| dattapramodastatrAsI-ittanAmA vaNigvaraH // 1 // sa bhadrAbhAryaga sAkaM, mujAnaH sukhamuttamam // arahannakanAmAnaM, putrrtnmjiijnt||2|| dharmamArhatamAkA -'rhanmitrAcAryasannidhau // virakto vratamAdatta, dattaH patnIsutAnvitaH // 3 // datto'rahannakaM snehA-diSTairbhojyairapoSayat // kadAcidapi bhikSArtha,preSayAmAsa taM na tu // 4 // uttamarNa ivAnena, kigayaM poSyate'nvaham // samartho'pi ca kiM bhikSA-caryAmeSa na kAryate ? // 5 // dhyAyanto'pIti nigraMthA, vaktuM kimapi nAzakan // putraM vA pAlayan vaptA, niSedhuM kena zakyate ? // 6 // [yugmam ] nidAghasamaye'nyedhu-dattaH sAdhuLapadyata // tadviyogAnmahAduHkha-mAsasAdA'rahannakaH // 7 // tato'nye saMyatAstAta-virahAturacetase // tasmai dvitrAn dinAn yAva-dAnIyAhAramArpayan // 8 // atha taM yatayo'yocan , mikSArthaM paryaTa khayam // nedAnIM pitRvatko'pi, dAsyatyAnIya bhojanam // 9 // dagdhopariSThAt piTako- pamAM vAcaM nizamya tAm // cacAla vimanAH so'tha, bhikSAyai munibhiH samam // 10 // atIvasukumArAGgaH, pUrvamapyakRtazramaH // tadA nidAghatApena, paryabhUyata so'dhikam // 11 // grISmArkakiraNottapta-reNukAnikareNa saH // adahyata pado DhaM, maulau ca tapanAMzubhiH // 12 // pazcAsthito'nyasAdhubhya-stRSA zuSyanmukhAmbujaH // mahebhyasadanacchAyAM, vizramAya sa zizriye // 13 // saubhAgyamanmathaM taM ca, tatrasthaM tdgRheshvrii||dhnaaddhyvnnijobhaaryaa-'pshytprossitbhrtRkaa // 14 // aciMtayaca sA rUpa- maho ! asya manoharam // yadRSTamAtramapi me, samAkRSati mAnasam // 15 // tadamuM ramayitvA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 21 // khaM, karomi saphalaM vayaH // dhyAtveti prAhiNodAsI, sA tadAhvAnahetave // 16 // dAsyAhUtaH so'pi tasyAH, manasIca gRhe'vizat // sApi harSabharodazca-tkucakumbhA tamabhyagAt // 17 // papraccha ca smitonmizra-dantAMzudyotitAdharA // samagrasubhagottaMsa!, kiM yAcati bhavAniti // 18 // adhArahannakaH smAha, bhikSAmabhyarthaye zubhe / tsmera-smarApasmAravihvalA // 19 // vazIkaromyamuM snigdha-madhurAhAradAnataH // khAdubhojyaM hi sarveSAM, vazIkaraNamucamam // 20 dhyAtveti sArpayattasmai, modakAn sundarAn bahUn // so'pi paryaTanaglAnaH, prApya tAn mumude bhRzam // 21 // pazyantI snigdhayA dRSTyA, sA prapaccheti taM punaH // yuvatve'pi tvayA tIvra, kimarthaM vratamAdade // 22 // munirUce mayA dIkSA, jagrahe saukhyahetave // sudhAmadhurayA vAcA, tataH sA punarabravIt // 23 // yadyevaM tanmayA sArddha, mukha vaiSayikaM sukham // pAlitAyA iyatkAlaM, dIkSAyAH phalamApnuhi // 24 // kurUpaduHsthasthavira- karkazAGgajanocitAm , imAM kaSTakriyAM muJca, mudhA khaM vaJcayakha mA // 25 // idaM gRhamiyaM lakSmI-rayaM parijano'khilaH // sarvametatta.vAyattaM, yadi tvaM khIkaroSi mAm // 26 // lAvaNyAbyamidaM rUpaM, zarIraM cedamAvayoH // anyonyasaGgamAdadya, saphalatvaM prapadyatAm // 27 // bhavedyadi ca dIkSAyAM, bhavato'tyantamAgrahaH // bhuktabhogastadA bhUyo, vArddhake tAM samAcareH // 28 // zrutveti tadvacastasyAH, vibhramAMzca vilokya saH // bhamacitto'bhavatko vA, kAminIbhirna bhidyate ? // 29 // yaduktaM-"dRSTAzcitre'pi cetAMsi, haranti hariNIdRzaH ! // kimpunastAH smitasmera-vibhramabhramitekSaNAH ! // 30 // " tataH khIkRtya tadvAca-mavatasthe sa tdhe|| tayA sAkaM yathAkAma, reme cAtyantaraktayA // 31 // atha gocaracaryAyAM. vasatau cA'rahannakam // aprekSamANA munayo-'nveSayannikhile pure // 32 // tatpravRttimapi kvApi, nAlabhanta tathApi te // tatastanmAturAryAyA-staM tadRttAntamUcire // 33 // vArtA nizamya tAM putra-zokenAtigarIyasA // praNaSTacittA sA bhUtA-''viSTevonmattatAmagAt // 34 // tato'rahannaketyuccai-vilapantI sagadgadam // sA pure sakale'bhrAmya- vRttA ceTakapeTakaiH // 35 // panthAnamabhiSiJcantI, nayanazravadazrubhiH // tamizreNeva mohena, praskhalantI pade pade // 36 // uSTo'rahannakaH kvApi, putro me prANavallabhaH ? // yaM yaM pazyati taM taM ca, pRcchantIti punaH punaH // 37 // kRtAnukampA sujanai-hasyamAnA ca durjanaiH // dRSTA'rahannakenocai- rgavAkSasthena sA'nyadA // 38 // [tribhirvizeSakam ] pratyabhijJAya tAM prekSya, tadavasthAM ca tAdRzIm // sa samutpannanirvedaH, vahRdIti vyacintayat // 39 // aho ! me nirvivekatvamaho ! duSkarmakAritA // yadasyA vacanaistyaktaM, mayA muktipradaM vratam // 40 // dussahe vyasane mAtA, pAtiteyamapIdRze // khAtmA ca vratabhaGgena, bhavAbdhau pAtito hahA ! // 41 // idAnImapi tanmAtuH, zokamunmUlayAmyaham // dhyAtveti sa gRhAttasmA-nirjagAma sasambhramaH // 42 // kulAGgAropamo mAta-rasau tvAmarahannakaH // namatIti bruvan bASpa-plutAkSastAM nanAma c||43|| taM vIkSya khasthacittA sA, sapramodevamabravIt // etAvanti dinAnyasthAt ?, kutra putra ! bhavAniti // 44 // tataH provAca sa prAcyaM, sarva vyatikaraM nijam // taM zrutvA sA'vadadvatsa !, bhUyaH khIkuru saMyamam // 45 // tucchAnAM martyasaukhyAnA-meteSAM hetave kRtin ! ||anntduHkhdaa mA sm-sviikaarnrkvythaaH||46|| so'zaMsannaiva zakto'smi, pApo'haM vratapAlane ! // tato vadasi cenmAtaH !, karomyanazanaM tadA // 47 // tuSTA bhadrA'bhyadhAdra !, tavaitadapi sAmpratam // natvanantabhavabhrAnti-nimittaM vratabhaanam // 48 // yadAhuH-"varamaggimi paveso, varaM visuddheNa kammuNA maraNaM // mA gahiadhayabhaMgo, mA jI khaliasIlassa // 49 // " tataH sa yogaM sAvarSa, pratyAkhyAya mahAzayaH // kSamayitvA'khilAn jantU-ninditvA duritaM nijam // 50 // zritvA catvAri zaraNAnyAdAyA'nazanaM tathA // gatvA bahirdinezAMzu-tApitAmazrayacchilAm // 51 // [ yugmam ] dharmadhyAnI pAdapopagamanaM pratipAlayan // tAmuSNavedanAM samyak, sahamAno'tidAruNAm // 52 // sa sAdhuH sukumArAGgaH, smaran paJca nmskriyaaH|| vyalIyata muhUrtena, tatra mrakSaNapiNDavat // 53 // [yugmam ] itthamuSNamadhisasa sa pazcA-ittanandanamunikhidazo'bhUt // evametadaparairapi samyag, marSaNIyamRSibhirniramaH // 54 // ityuSNaparISahe arahannakamunikathA // 4 // __ apa grISme uSNaM tadanu ca varSAsu daMzamazakAH syuriti tatparISahamAhamUlam-puTTho a daMsamasaehiM, samareva mhaamunnii||nnaago saMgAmasIse vA, sUro abhihaNe paraM // 10 // nyAkhyA-spRSTo'bhidrutaH, caH pUrtI, daMzamazakairupalakSaNatvAcUkAmatkuNAdimizca 'samarevatti' sama eva zatrumitreSu tulyacitta eva, prAkRtatvAdvisarjanIyasa rephaH, mahAmuniH 'NAgo sajhAmasIse vatti' nAga iva karIva, vAzabdassevArtha Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 22 // uttarApyayanasUtram khAtra sambandhAt , saMgrAmazirasi raNamastake zUraH parAkramI abhihanyAt jayet paraM zatru, ayaM bhAvaH- yathA zUraH karI, zarairvyathyamAno'pi tAnagaNayan raNazirasi zatru jayati, evaM munirapi daMzAdyaiH pIDyamAno'pi bhAvavipakSaM krodhAdikaM jayediti sUtrArthaH // 10 // kathaM punarbhAvaripuM jayedityAhamUlam-Na saMtase Na vArijA, maNaMpi Na pose||uveh Na haNe pANe, bhuMjate mNssonniaN|| 11 // vyAkhyA-na saMtrasennodvijeiMzAdibhya iti zeSaH, na vArayenna niSedhayeiMzAdIneva tudato'pi mAbhUdantarAya iti, tathA manazcittaM tadapi AstAM vacanAdi na pradUSayenna praduSTaM kuryAt , kintu 'uvehatti' upekSeta audAsInyena pazyet, ata eva na hanyAt prANino jIvAn bhuAnAn bhakSayato mAMsazoNitaM, kintvAhArArthino'mI bhojyaM caiSAM mama vapurbahusAdhAraNaM ca yadi bhakSayanti tarhi kimatra pradveSeNeti cintayediti sUtrArthaH // 11 // udAharaNazcAtra, tathAhi__ astyakampA purI campA-bhidhAnA bhUvibhUSaNam // tasyAM sAnvarthanAmAsI-jitazatrurmahIpatiH // 1 // tasya zramaNabhadrAhvaH, sUnuH sAtvikapuGgavaH // yuvarAjo'jani jaga-janAhAdanacandramAH // 2 // dharmaghoSaguroH pArthe, dharma zrutvA jinoditam // viraktaH kAmabhogebhyo, mahAtmA so'grahIdratam // 3 // zrutAmbhonidhipArINaH, sa prasAdAdgurorabhUt // ekAkitvavihArAkhyAM, pratimAM ca prapannavAn // 4 // nimnabhUmipradezeSu, viharan so'nyadA muniH // zaratkAle mahATavyAM, tasthau pratimayA nizi // 5 // sUcIsamAnavadanA-statra daMzA shsrshH|| vilagya komale tasya, zarIre zoNitaM papuH // 6 // nirantaraM vilmaistai-dshairdshnttpraiH|| sa muniH varNavarNo'pi, lohavarNa ivA''babhau // 7 // dazatsu teSu tasyocai-vedanA''sIttathApi saH // titikSAmAsa tAM kSAnti-kSamo na tu mamArja tAn // 8 // acintayaJca daMzotthA, vyathA'sau kiyatA mama // ito'pyanantaguNitA, narakeSu hi sA bhavet // 9 // yataH- "paramAdhArmikotpannA, mithojAH kSetrajAstathA // nArakANAM vyathA vaktuM, pAryante jJAninA'pi na ! // 10 // " kiJca-anyadvapuridaM jIvAjIvazcAnyaH zarIrataH // jAnannapIti ko dakSaH, karoti mamatAM tanau ? // 11 // kizcAnena zarIreNa, svalpakAlavinAzinA // yadyeSAM jAyate tRptiH, kiM na prAsaM? tadA mayA // 12||bhaavynniti sa prAjJaH, kSamamANazca tAM vythaam|| rAmAyeva jahau prANAn , daMzaiH zoSitazoNitaH // 13 // iti viSaya sa daMzaparIpaha, zramaNabhadramunistridazo'bhavat // tadaparairapi sAdhuvarairayaM, jinayaconipuNaiH pariSayatAm // 14 // iti daMzamazakaparISahe zramaNabhadrazramaNakathA // 5 // atha daMzAdhaiH pIDyamAne'pi vastrAnveSaNaparo na syAdityacelaparISahamAhamUlam-parijuNNehiM vatthehi, hokkhAmitti acele||aduvaa sacelae hokkhaM, ii bhikkhUNa ciNte||12|| vyAkhyA-parisamantAt jIrNairdulairvastraiH kalpAdibhiH 'hokkhAmitti' bhaviSyAmi acelakazcelahIno'lpadinamAvitvAdeSAM, prAcyasya 'iti' zabdasya bhinnakramasyeha sambandhAt ityetadbhikSurna cintayediti yogaH, 'aduvatti' athavA sacelako bhaviSyAmi, parijIrNavastraM hi mAM dRSTvA kazcidupAsakaH sundarANi vastrANi dAsyatIti bhikSurna cintayet, ayaM bhAvaH- na jIrNacelo'nyacelAnAM lAbhAsambhAvanayA dainyaM, lAbhasambhAvanayA vA pramodaM, gacchediti sUtrArthaH // 12 // yataHmUlam-egayA acelao hoi, saceleAvi egyaa|| eaMdhammahiaMNaccA, NANI No paridevae // 13 // vyAkhyA-ekadA jinakalpAdyavasthAyAM sarvathA celAbhAvena jIrNAdi vastratayA vA'celako bhavati, sacelakazcApi ekadA sthavirakalpikAdyavasthAyAM, tataH kimityAha-etadityavasthaucityena sacelatvamacelatvaJca dharmahitaM sAdhudharmopakArakaM jJAtvA'vabudhya, tatrA'celatvasya dharmahitatvamalpapratyupekSaNAdinA, sacelakatvasya tu tathAtvamamyAdyArambhanivArakatveneti dhyeyaM, jJAnI no paridevayet , acelasya mama zItasampAtasantApitasya kimidAnI zaraNamiti na dainyamAlambeteti sUtrArthaH // 13 // udAharaNam sampradAyazcAyamatra, tathAhi___ abhUtpure dazapure, somadevo dvijAgraNIH // tasya bhAryA'bhavadrudra--somAhA paramAItI // 1 // tayorabhUtAM dvau putrI, guNaratnamahodadhI // tatrAryarakSito jyeSTho, dvitIyaH phalgurakSitaH // 2 // tatrA'dhItya pituH pArthe, tadvidyAmAryarakSitaH // jagAmAdhikavidyArthI, pATalIputrapaTTanam // 3 // sAGgavedapurANAdyAH, vidyAstatra caturdaza // adhItyAgAddazapuraM, puraM sa khajanotsukaH // 4 // tamadhItacaturveda, jJAtvA''yAtaM narezvaraH // abhigamya gajaskandhe-'dhyAropyAvIvizatpure // 5 // kRtvottambhitaketuM ta-nagaraM nAgarA api // abhyAyayustaM sarve'pi, prauDhaprAbhRtapANayaH // 6 // sampUjyamAnaH Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 23 // sarveNa, pUrjanena nRpeNa ca // jagAma khagRhaM vAhya-zAlAmadhyavasaca sH|| 7 // puralokena rAjJA cA-'ya'mAnaM taM dhanAdinA // dRSTvA tadvandhayo hRSTa-mAnasA bahvamAnayan // 8 // AvaddhatoraNaM sadyaH, pauraistanmandiraM tadA // rUpyakharNamaNidhenu-prabhRtiprAbhRtai tm||9|| athAryarakSito dadhyo, pramAdAjananIM nijAm // yannAdrAkSamahaM pUrva, tadvinItasya nocitam // 10 // madviyogAdazAM mAtA, kAmapyAtA bhaviSyati // tadadyApi nijAM lakSmI, darzayan modayAmi tAm // 11 // dhyAtveti sa drutaM divya-vastrAbharaNabhUpitaH // antargahamagAtkhIyAM, savitrI praNanAma ca // 12 // khAgataM tava he putre-tyudityA maunamAzritA // udAsIneva sA tvasthAt , premAntabahu vibhratI // 13 // snehodrekaM tadA mAturapazyannityuvAca saH // cirAdetaM bhaktimantaM, mAtA bhASase na kim ? // 14 // athetthaM rudrasomAkhya-tkimebhiH khAnyanAzakaiH // hiMsopadezakaiH zAstrai-radhItairnarakapradaiH // 15 // eteSAM ca prabhAveNa, tvAM ghore duHkhasAgare // patipyantaM prapazyantyAH, syAdAnandaH kathaM ? mama // 16 // mahAci pratyayazcette, bhaktizca mayi vidyate // khargApavargadaM vatsa !, dRSTivAdaM tadA paTha // 17 // athAryarakSito dadhyA- vapi lokapramodinA // tenAdhItena kiM ? yena, jananI me na tuSyati // 18 // dhyAtvetyambAM sa papraccha, dRSTivAdaH ka paThyate ? // sA'pyavAdIdRSTivAdo-'dhIyate sAdhusannidhau // 19 // darzanAnAM vicAro yo, dRSTivAdaH sa ucyate // tannAmA'pya'sya zAstrasya, dRzyate sundarAnvayam // 20 // ityAryarakSito dhyAyan , jagAda jananImiti // adhyeSye'haM dRSTivAdaM, tvadAdezavazaMvadaH // 21 // [ yugmam ] saGgasyante kka punarme, dRSTivAdasya pAThakAH // zrutveti rudrasomA taM, smAha hrssollsttnuH|| 22 // tvayA vinItaputreNa, supuprajananISvaham // nItA prathamatAmetaM, madAdezaM cikIrSatA // 23 // tadgaccha vatsa ! tvarita-mikSuvATamito mama // sUrIstosaliputrAkhyAn , sthitAMstatra samAzraya // 24 // pAThayiSyanti te tubhyaM, dRSTivAdaM mhaamte!||so'pyuuce mAtaradhyeSye, prAtargatvA tadantikam // 25 // bhAvayan dRSTivAdArtha, so'tha nizyapi nA'khapIt // ApRcchyAmbAM nizAzeSa, tamadhyetuM cacAla sH|| 26 // itazca tatpiturmitraM, grAme kvApyabhavadvijaH // sa cAryarakSitaM zrutvA-''yAtaM dhAmnItyacintayat // 27 // pramAdena suhRtputraM, nAdrAkSaM gatavAsare // pazyAmi taM tadadyApi, manmanombhojabhAskaram // 28 // dhyAtveti sa dvijaH pUrNA, ikSuyaSTInavottamAH // tatkhaNDaM caikamAdAyo- tsukastatsadanaM yayau // 29 // nirgacchantaM gRhAdArya- rakSitaM sa nirakSata // kintUpAlakSayat spaSTa-prakAzAbhAvato na tam // 30 // ko'si tvamiti bhUdevaH, so'prAkSIdAryarakSitam // AryarakSitanAmAha-masmIti mAha so'pi tam // 31 // athAvadavijo mitra-putra ! tvAM hyastane dine // nAdrAkSamiti tajAtaM, dinaM me vatsaropamam // 32 // ityuktvA somajaM premNA, samAliMgya dvijo jgau|| tvannimittaM mayA''nItA, gRhANekSulatA imAH // 33 // so'vAdIdikSusandoho, manmAturdIyatAmayam // ahaM tu dehacintAyai, bahirgacchAmi sAmpratam // 34 // manmAtuzceti kathaye- yadgacchannAryarakSitaH // mAmeva pUrvamadrAkSI- kalitaM lalitekSubhiH // 35 // tenetyuktastadambAyai, tatsarva sa dvijo'vadat // tacchrutvA rudrasomApi, nipuNeti vyacintayat // 36 // yatsUnoH prasthitasyAbhU-nimittamidamuttamam // tadasau nava pUrvANi, sAdhikAni paThiSyati // 37 // dadhyau vizuddhadhIrArya jana // lapsye'haM dRSTivAdasya. vibhAgAnava sAdhikAn // 38 // athekSasadanaM prAptaH, somasUrityacintayat // ajJAtavandanavidhi- madhye gacchAmyahaM katham ? // 39 // tadihAhaM pravekSyAmi, zramaNopAsakaiH samam // sAdhUnAM vandanAcAraM, yathA tebhyo'vadhAraye // 40 // vimRzyeti kSaNaM yAva-vAryasthAdAryarakSitaH // tatrAgAd ddhhrshraaddh-staavdvndnhetve||41|| so'vizadvasatiM bADha-kharaM naiSedhikIM vadan // garjaniveryApathikI, praticakrAma cakramAt // 42 // abhivandha tataH sUrIn , munIMzca vidhipUrvakam // puro gurorupAvikSat , kSitiM ca pratyupekSya saH // 43 // athAryarakSitastasmA-davadhAryAkhilaM vidhim // pravizyopAzraye sUrIn, munIMzca vidhinA'namat // 44 // kintvasau vizadyataH // navyazrAddho'yamiti taM. garavo vividsttH||45|| papracchuzca tamAcAryA, dharmAsiste kuto'bhavat ? // sopyabhyadhAnmayA dharmaH, zrAddhAdasmAdupAdade // 46 // taM vIkSya munayo'pyuccai-gurUn vyajJapayaniti // AryarakSitabhaTTho'yaM-rudrasomAtmajaH prabho ! // 47 // caturdazAnAM sadvidyA-sthAnAnAmeSa pAragaH ||praaveshi pattane rAjJA, gajArUDho gate'hani // 48 // atrAgamanamapyasya, durghaTaM vedavedinaH // tadasmin zrAvakAcAraM, prekSya citrIyate manaH / // 49 // athAryarakSitaH sarva, khavRttAntamudIrya tam // iti vyajijJapatsUrIn , panakozIkRtAaliH // 50 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 24 // ucarApyayanasUtram adhyetuM dRSTivAdaM hi, pUjyAnahamazizriyam // tattadadhyApanenocaiH, prasAdaH kriyatAM mayi ! // 51 // tacchutvA sUrayo'pyUcuyadyevaM tatparivraja // krameNa dRSTivAdaM te, pAThayAmo yathA vayam // 52 // somajanmApyuvAcaivaM, pravrAjayata mAM drutam // kintu sthAnAdato'nyatra, gantavyaM sUripuGgavaH // 53 // iha sthitaM hi mAM rAjA, khajanAH pUrjanAstathA // dIkSAtaH pAtayiSyanti, prasahyApyanurAgataH // 54 // tacchrutvA gacchayuktAste, tamAdAyAnyato prajan // abhUdAdyamidaM ziSyacaurya ! zrIvIrazAsane // 55 // tataH pravrAjayanArya-rakSitaM munipuGgavAH // kramAJcaikAdazAGgAni, gurupArthe papATha saH // 56 // yAvAMstosaliputrANAM, dRSTivAdaH sphuTo'bhavat // tAyantaM taM ca jagrAha, buddhimaanaaryrkssitH|| 57 // zrIvaakhAmino bhUyAn , dRSTivAdo'sti samprati // zrutveti so'caladvajrA-zritAM prati purIpurIm // 58 // mArgAyAtAmathAvaMtI-mAsadat somadevabhUH // tatra zrIbhadraguptAha- sUrizakrAnanAma ca // 59 // te sUrayo'pi taM sarva-guNADhyaM zrutapUrviNaH // upalakSyAliliGgurdrAk, prmodaacaivmuucire||60|| dhanyo'si kRtakRtyo'si, labdhajanmaphalo'si ca // yattyaktvA zAsanaM zaivaM, jainamaGgIkRtaM tvayA ! // 61 // kiJcAdhAnazanaM kartu-micchAmi khalpajIvitaH // tatastvAM prArthaye vatsa !, bhava niryAmako mama // 62 // tato'GgIkRtya tadvAcaM, tasthau ttraaryrkssitH|| te sUrayopyanazanaM, vidhAyeti tamUcire // 63 // ekatropAzraye vajra-khAminA saha mA bseH|| kintu sthitvA paratra tvaM, paThestasyAntike zrutam // 64 // vasedUjeNa sArddha hi, yaH sopakramajIvitaH // ekAmapi nizAM nUna, tena sAkaM mriyeta saH // 65 // tadvacaH pratipadyAtha, tAnniAmya ca somabhUH // purImagAdvajrayutAM, bahistasthau ca tAM nizAm / / 66 // tasyAH kSapAyAH prAnte ca, vajro'muM khapnamaikSata // matpAtrasthaM sAvazeSa, payaH ko'pyatithiH ppau||67|| prAtastaM khapnamAcakhyau, sAdhUnAM sAdhusindhuraH // teSAmajAnatAM samyak, tadarthazcaivamabravIt // 68 // AgantAdya muniH kopi, sa ca pUrvagataM zrutam // asmatpArthAtsudhIH sarva, kiJcidUnaM grahISyati // 69 // athAryarakSitaHprAta-rvajrAcAryamavandata // kuta AgAstvamiti ? taM, vajrakhAmyapi pRSTavAn ! // 70 // so'vak tosaliputrAhva-sUripArthAdihAgamam // kimAryarakSito'si ? tva-miti vo'pi taM jagau // 71 // evameveti tenokte, vajrasUrirado'vadat // khAgataM tava kintu tvaM, sthito'si ka pratizraye ? // 72 // so'vag bahiH sthitosmIti, tato vajrastamabhyadhAt // bahiH sthitaM kathaMkAraM, tvaM paThiSyasi ? sanmate ! // 73 // so'vAdIt bhdrguptaah-suuriindrsyaanushaasnaat||khaaminnhmito bhinna-mupAzrayamupAzrayam // 74 // dattopayogaM vajro'pi, tannimittaM vibhAvya ca ||proce yuktamidaM proktaM, taiH pUjyAnasAgaraiH // 75 // athaa'nyvstisthsyaa-pyaaryrkssitsnmuneH||shriimaan vajraguruH pUrvA-'dhyApanAya pracakrame // 76 // tato'lpenApi kAlena, nava pUrvANyadhItya tm||dshmN pUrvamadhyetuM, pravRttaM gururityvk||77||puurvsy dazamasyAtha, yamakAni paTha drutam // tataH paThitumArebhe, viSamANyapi tAni sH||78|| 1 dazamaM pUrvamadhyetuM, yairadhIta : prabhurbhavet / yamakAnIti tAnyAhuH, sUtrANi parikarmaNaH // granthAntare 'yavikAni" iti yamakasthAne dRzyate-iti gasaMjJakapustake / itazca pitarAvArya-rakSitasya samutsukau // iti prAhiNutAM bhUyaH, sandezAn bahubhirjanaiH // 79 // Agaccha kulabhAno ! tvaM, vatsodyotaM vidhehi naH // tvadviyogAdyadasmAkaM, darzarAtrIyate jagat // 80 // iti sandezavacana- ryAvadAgAna somabhUH // tAvattAbhyAM tamAhvAnu, preSitaH phalgurakSitaH // 81 // so'pyAgatya praNamyArya-rakSitarSimado'vadat // kimevaM khakuTumbe'pi, nirmohatvaM tvayA''dRtam ? // 82 // vairAgyAdvA na te rAgo, yadyapi kheSu vidyate // tathApi zokamamAMstAn , kAruNyena samuddhara // 83 // kizcAdAtuM parivrajyA-mutsukAH santi bandhavaH // tatrAgasa tatasteSAM, dehi muktipradaM vratam // 84 // atheti vyAjahArArya-rakSitaH phalgurakSitam // yadi sUnRtametatsyAt , tadA tvaM khIkuru vratam // 85 // iti tenoditaH prAjJaH, so'vadaddehi me vratam // tatastasmai dadau dIkSAM, bhgvaanaaryrkssitH||86|| gantuM smAha punaH phalgu- rakSito'pyAryarakSitam // gamanAyotsukaH so'pi, zrIvajaM pRSTavAMstataH // 87 // vajrakhAmI tato'vAdI-dvatsa ! tvaM paTha mA braja // nirviNNaH so'tha yamakai-rityapRcchatpunargurUn // 88 // kiyanmAtraM mayA'dhItaM, kiyaccheSaM ca varttate // khAmin ! dazamapUrvasye-tyAkhyAhi mama sAmpratam // 89 // tataH smitvA'vadatsariH, pUrvasya dazamasya hi // bindumAtraM tvayA''dAyi, zeSaM tu jaladheH samam // 90 // athAryarakSitaH smAha, zrAnto'smi ! paThanAdaham // pAraM prAptuM tadetasya, na zakSyAmyambudheriva // 91 // gururjagAda vatsa! tvaM, sodyamo'si sudhIrasi // tadasya pAraM tvaritaM, lapsyase kiM viSIdasi ? // 92 // itthamutsAhito'dhyetuM, pravRtto'pi punaH punaH // gantuM papraccha Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttraapyynsuutrm| // 25 // sa gura, taM gurustu niSiddhavAn // 93 // anyadA sa sahAdAyA-'nujaM gurvantikaM gataH // ityUce'sau mama bhrAtA, mAmAhAtumihAyayau // 94 // tadAdizata mAM pUjyAH, zrutveti vymRshdguruH||rkssymaanno'pysau, kasmA-gantumutsahate? muhuH // 95. // vicintayanniti zrImAn, vajrakhAmI guNodadhiH // zrutopayogaM kRtavA-niti ca jnyaatvaaNsttH||96 // nA''gantA'sau gataH sathaH, khalpamAyurmamA'pi ca // tadetaddazamaM pUrva, mayi sthAsyati nizcitam // 97 // jJAtvetsanumato gantuM, zrIvapreNAryarakSitaH // puraM dazapuraM phalgu-rakSitena samaM yayau // 98 // zrutvA tamAgata rudra-somAsomo nRpo'pi ca // nAgarAzca mudAgamya, praNamyopAvizan puraH // 99 // teSAM hitAya sopyubai-vidadhe dharmadezanAm // tAzcAkarNya mahAnanda-mavindanta nRpAdayaH // 100 // tato bhrAtRvyadauhitra-suSAputrAdibhiH samam // rudrasomAudade dIkSA, samyaktvaM pArthivaH punaH // 1.1 // kathaM putrIsnuSAdInAM, puro nama ivA'nyaham // tiSThAmIti hiyA soma-devo na prAvajatpunaH // 102 // kintu khajanaputrAdi-snehapAzaniyatritaH // zazvattatpArtha evAsthA-na tvanyatra jagAma sH|| 103 // tazcAryarakSitAcAryAH, procurevaM muhurmuhuH // tAta ! yUyaM parivrajya, phalaM gRhNIta janmanaH // 104 // yajJasUtrapadatrANa-chatrazATakakuNDikAH // cenme'numanyase tarhi, pravrajAmIti so'pya'vak // 105 // yathAkathaJciddhakho'yaM, tArya eveti cintayan // sUristadurarIkRtya, somadevamadIkSayat // 106 // karaNaM caraNaM cAnu-vRttimeva vitanvatA // pAhaNIyo mayo tAto. dhyAtveti smAha taM guruH // 107 // sarve'mI munayazcola-paDheM paridadhatyamI // sthaviratvAttu yuSmAkaM, zATako'pyanumanyate ! // 108 // chatrAdikaM punarneta-dAtmanAM bahu zobhate ! // nizamyeti vacaH sUreH, somadevamunirjagau // 109 // gantuM zaknomyahaM naiva, putra! chatraM vinA''tape // viNmUtrotsarjane zaucaM, kathaM syAtkarake vinA ? // 110 // tyajAmi yajJasUtraM ca, vipratyAvedakaM katham // pIDA ca syAtkaNTakairme, vinopAnahamadhvani // 111 // sUriHsmAhA'tha yadyevaM, tiSThatvetattadA'khilam // bhavadbhistyajyatAM kintu, sarvo'pya'nyaH prigrhH||112|| tataH parigrahaM so'nya-matyAkSIdatha sUrayaH // bAlAn kiJcicchikSayitvA-'nyadA nantuM jinAn yayuH // 113 // tatastacchikSitA bAlAH, somadevatapakhinam // hitvA kSalakaparyantAna.sarvasAdhana vavandire // 114 // darzadarza soma te caivaM procire mithaH // nA'smAbhirvandanIyo'yaM, chatravAn sthaviro muniH // 115 // tacchutvA somadevarSI-ruSTo'bhASiSTa tAniti // are ! matputrapautrAdIn , vandadhve bAlakAnapi // 116 // mAM tu vRddhaM gurostAta-mapi no namathA'rbhakAH! // tatkiM mayA parivrajyA, nopAttA'dyApi vidyate ? // 117 // bAlAHprocurdIkSitasya, bhavecchatrAdikaM katham // tyaktAtapatrAH sarve'pi, dRzyante sAdhavaH khalu ! // 118 // somo'tha vyamRzacchAyAH, apyevaM zikSayanti mAm // sAdhyAcAraviruddhaM ta-cchatrametajahAmyaham // 119 // vicintyeti jinAnnatvA-''gatAnsUrInuvAca saH // udvejakena sarveSAM, chatreNAnena me kRtam // 120 // gururjagAda yadyevaM, tadA chatraM vimucyatAm // prabale tvAtape dhAryaH, kalpako mastakopari // 121 / / gurau gate'nyadA kApi, bAlAstacchikSitAH punaH // taM vihAyAparAnnemu- statpRSTAzcaivamUcire // 122 // kamaNDaludharatvAddhi, na tvAM vandAmahe vayam // yatkadApi yateH pArthe, nA'pazyAma kamaNDalum // 123 // tacchutvA sUrimApRcchaya, sa prAgvatkuNDikAM jahau // pAtrakeNaivA'tha zaucaM, kArya gururapItyavak // 124 // punastathaiva taM bAlA, nA'naman suurishikssitaaH|| avandananidAnaJca, pRSTAsteneti taM jaguH // 125 // yajJopavItavantaM no, muniM manyAmahe vayam // tataH somaH sutaM pRSTvo-pavItamapi muktavAn // 126 // tanmokSaNakSaNe tvevaM, procuH zrIAryarakSitAH // etanmuJcata kopasmAn, viprAno vettyado vinA ? // 127 // ityaM chatrAdike tena, tyakte bAlAH punarjaguH // na zATakopasaMvyAnamenaM vandAmahe munim // 128 // somadevastadApharNya, jajalpA'nalpakopabhAk ||re ! mA namata mAM yUyaM, samaM pitRpitAmahaiH // 129 // ye'nye namanti taireva, santuSTima bhaviSyati ! // kaTIpaTTakamenaM tu, na tyakSyAmi ! bhavadrAi // 130 // tadAkaye yayurvAlAH, anyadA ca mhaamuniH|| vihitA'nazanaH ko'pi.tatra gacche vyapadyata // 13 // taka pituH kaTIpaTTa-tyAjanAya jagau guruH|| asya deha vahati ya-stasya lAbho bhvenmhaan||132||ttstcchikssitaaH pUrva-dIkSitA bhikSavaH pre| udatiSThastamuddoDhuM, tadA cetya'bravIdguruH // 133 // yUyaM yadutthitAH sarve-'pyamuM lAbhaM jighRkSavaH // tadasmadvandhuvargo'yaM, nirjarAM lapsyate katham ? // 134 // tadAkarNya sakarNo'tha, somadevamunirjagau // kimatra prApyate putra!, nijarA bhUyasItarA ? // 135 // uvAca sUriH kArye'smi-nirjarA jAyate bhRzam // so'bhyadhAdahamapyenaM, tadvahiSye sahapibhiH // 136 // gururjagI bAlakRtaH, upasargo'tra jAyate // taM cetsahitumIzidhve, vahanIyastadA ayam // 137 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 26 // uttarApyayanasUtram taM ca cenna sahiSyadhve, tadA syAtsundaraM na naH // iti sthirIkRtaH somo-'bahattaM saha sAdhumiH // 138 // tadA ca tassa purato, gacchatsu bahusAdhuSu // tadvaputsargArthametAsu, sthitAkhAryAsu pRsstthtH|| 139 // pUrvasaGketitA vAlAH, somadevamune tam // kaTIpaTTakamAkRSyA-''dAya ca tvaritaM yayuH // 140 // [yugmam ] atIva lajitaH so'tha, parairUce zavaM sajan // upasarga sahakhA'muM, mA muzca mRtakaM karAt // 141 // tatastasthA'nyamuninA, mAnopetAnyacIvaram // padaM davarakeNoca-vidhAya kaTipaTTavat // 142 // pazyanti mAnuSAH pazcA-diti hINo'pi taM zavam // sa uvAhopa sargo'sau, jAta ityavadhArayan // 143 // pariThApya zabaM pazcA-dAgataM vIkSya taM guruH ||proce tAta ! kimacedaM, vAsaH paridadhe ? laghu // 144||somH zazaMsa putraa'dyo-psrgo'bhuudupsthitH||gte ca zATake tena, paryadhAM laghu cIvaram // 145 // sasammA ivAcAryA-stanizamyaivamUcire // tAtArthamAnayata bho-vineyAH! pRthu zATakam // 146 // tataH somo'bravIputra !, lajjanIyaM babhUva yat // tanme'dya sakalaidRSTa-mAkRSTe kaTipaTTake // 147 // taccolapaTTa evA'stu, zATakena kRtaM mama // ityUcAnamanUcAnA-staM tathaivA'numenire // 148 // ityupAyaizcolapaTuM, grAhitaH sUripuGgavaH // somastataH paraM samyaka, sehe'celaparISaham // 149 // pazcAdacIvaraparISahameSa yadvat , zrIsomadevamunirityasahiSTa samyakU // sadyaH parairapi tathA zramaNaiH sa nityaM, zrImajinendravacanAnyanuvarttamAnaiH // 150 // ityacelaparISahe somadevarSikathA // 6 // ____ acelasa cA'pratibaddhavihAriNaH zItAdimiH pIDyamAnasyA'ratirapi syAditi tatparISahamAhamUlam-gAmANugAmaM rIaMtaM, aNagAraM akiMcaNaM / araI aNuppavise, taM titikkhe parIsahaM // 14 // vyAkhyA-vAmana jigamiSato'nupAmazca tanmArgAnukUlo grAmAnugrAmastaM, upalakSaNaM caitannagarAdeH 'rIaMtaMti' rIyamANaM viharantaM anagAraM muni akiJcana niSparigrahaM, aratiH saMyamaviSayA adhRtiH anupravizenmanasi labdhAspadA mavet , taM aratirUpaM titikSeta saheta parISahamiti sUtrArthaH // 14 // tatsahanopAyamAhamUlam-araiM piTTao kizcA, virae Ayarakkhie / dhammArAme NirAraMbhe, uvasaMte muNI care // 15 // myAkhyA-ararti pRSThataH kRtvA dharmavinaheturiyamiti tiraskRtya virato nivRtto hiMsAdeH, AtmA rakSito durgatihetorapadhyAnAderanenetyAtmarakSitaH, dharme zrutadharmAdau Aramate ratimAn syAditi dharmArAmaH, nirArambho'sakriyAbhyo nivRttA, upazAntaH krodhAdhupazamavAn munivaret, saMyama paripAlayena punarutpannAratirapi vrataM tyaktukAmaH khAditi sUtrAH // 15 // kathAnakacAtra tathAhi jitazatrurabhadrapaH, pure'calapure purA // tatsuto yuvarAi dIkSAM, rathAcAryAntike'grahIt // 1 // viharanto'nyadA tena, yuvarAjarSiNA samam // puNyaprathA rathAcAryA- stagarAnagarI yayuH // 2 // teSAM khAdhyAyaziSyAstu, vizvavilyAtakIrcayaH // AryarAdhAbhidhAcAryA, ujjayinyAM tadA'bhavan // 3 // tacchiSyAH kepyavantIta-stagarAnagarI gatAH // ratha cAryAnavandanta, tatastairityapRcchayata // 4 // AryarAdhA nirAbAdhA-ssanti kacittaNakhanaH // kavinirupasarga vA-'yaMtyAM tiSThanti sAdhavaH // 5 // te procire sarvamasti, bhavyaM pUjyaprasAdataH // rATpurodhaHsutau kintu, tatrodvejayato yatIn // 6 // tacchutvA yuvarAjarSiH, so'dhyAsIditi zuddhadhIH // avaMtInRpaputro yaH, sa bhAtRnyo bhavenmama // 7 // asau sAdhUnavajJAya, saMsAre mA amediti // ApRcchaya khagurun zIghramujayinyAM jagAma sH|| 8 // AryarAdhAn praNamyAtha, tairniSiddho'pi sa khayam // yayau bhikSArthamAdAya, kSulakaM rAhadarzakam // 9 // gacchaMca yuvarAjarSiH, kSulakaM tamado'vadat // vezma darzaya me tAva-nRpasUnomunidviSaH // 10 // nRpAGgajarAhatasyA-dIzat kSulako'pi sH||praavishyuvraajrssi-rpi tatra bhyojjhitH||11|| tadA ca tatra krIDantI, sutau rAjapurodhasoH // abhUtAM satAveka-rAzau pApagrahAviva // 12 // dRSTvA taM cA''gataM rAja-parivAro'bravIditi // prajA'nyatra mune! no cet, tvAM kumArau hnissytH|| 13 // tadAkApi sa puro, yayau dhairyanidhirmuniH // dharmabAma iti pro-DikharamuvAca ca // 14 // ayaM krIDanakaprAyo, yadihAgAnmuniH khayam // tadasmazAgyayogena, jAtamaghAti zomanam // 15 // jalpantAviti to rAja-purohitasutau zaThau // tAM munergiramAkarNya, tadabhyarNamupebatuH // 16 // [yugmam ] abhyapattAM ca sAgho! tvaM, nartituM budhyase na vA ! so'vAdIdvezya'haM nAvyaM, vAcaM vAdayata buSAm // 17 // bAremAte tatastUrya-tADanaM tau yathAtathA // bAdhaM vAdayituM kintu, nA'jJAziSTAM yathocitam // 18 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarASyayanasUtram // 27 // tato vAcaMyamaH proce, samyag vAditravAdanam // re ! kolikau ! na jAnItho, yuvA jaDaziromaNI // 19 // tadAkarNyAtiruSTau tau muniM hantumadhAvatAm // niyuddhavedI sAdhustu, tAvAyAntau gRhItavAn // 20 // kuTTayitvA tadaGgAni, sandhibhyazcodatArayat // muninA inyamAnau tu tau cakrandaturuccakaiH // 21 // zrutvA''krandAMstadA dadhyau, bahiH sthastatparicchadaH // hanyamAnaH kumArAbhyAM, nUnamAkrandati vratI // 22 // RSidviSostayorevaM, zikSAM datvA gate munau // sAzakastatparikara - stayoH pArzvamagAttataH // 23 // nizceSTau kASTavadvaktu- mapyazaktau gatau bhuvam // dRzA'tidInayA prekSamANau sarva paricchadam // 24 // tau samIkSya tathAvasthau, sambhrAntastatparicchadaH // nyavedayadudantaM taM drutaM nRpapurodhasoH // 25 // [ yugmam ] tadAkarNyAtisambhrAntau, sadyo rAjapurohitau // putrayorduravasthAM tAM tatrAyAtASapazyatAm // 26 // parIvAragirA jJAtvA munimUlAM dazAM ca tAm // jagmaturyatipArthe tau, kSipraM kSmApapurodhasau // 27 // ityUcatuzva natvA zrI-AryarAdhapadAmbujAn // pUjyAH ! prasIdatedAnIM, putrau jIvayatA''vayoH // 28 // AryarAdhA jagubhUpa !, vedmayahaM nAtra kiJcana // prAghUrNakamamuM kintu, prasAdaya mahAmunim // 29 // bhUpo'pyutthAya tatpArzva, gatvA natvA ca taM munim // upAvizatpurastasya pratyabhijJAtavAMzca tam // 30 // evaJcovAca he bhrAtaH !, svabhrAtRvyaM paTUkuru // tato munirjagAdetthaM, tasya kalyANakAmyayA // 31 // yattvaM svaputrabhANDAnA -mapi sAdhu viDambanAm // zikSAM dAtuM na zaknoSi tatsaurAjyaM dhigastu ! te // 32 // rAjJA nyAyavatA lokaM, sAmAnyamapi pIDayan // nigrAhyaH khalu putro'pi, kimpunaH sAdhubAdhakaH! // 33 // athA'bhyadhAnnRpo bhrAta - rmantumenaM kSamatra me // anukampakha cedAnIM, tau bAlI durdazAM gatau // 34 // muniH provAca yadyetA-vAdadAte vrataM hitam // tadA tau sajjayAmi drAkU, kumArau nAnyathA punaH // 35 // purohitena rAjJA ca pratipannena tadvacaH // pRSTau kumArau tau dIkSA -''dAnaM svIcakratustadA // 36 // tataH sa yuvarAjarSiH, prAk kRtvA luJcanaM tayoH // pazcAttau sajjayAmAsa, dIkSayAmAsa ca drutam // 37 // tatra pRthvIpateH putro, nizaGkoSpAlayadvratam // muhurjAtimadaM cakre, purohitasutaH punaH // 38 // pradveSAditi dadhyau ca sa dIkSAM pAlayannapi // aho ! anena muninA, dIkSito'smi balAdaham // 39 // tato durlabhabodhitvaM, purodhaH sUnurArjayat // kramAdvAvapi tau kAlaM kRtvA devau babhUvatuH // 40 // itazca puryA kauzAmtryAM, zreSThyabhUttApasAbhidhaH // sa mRtvA svagRhe jajJe, lobhAvezena zUkaraH // 41 // sa khasaudhAdikaM dRSTvA, jAtajAtismRtiH kiriH // nijaghne tatsutaireva tasya zrAddhadine'nyadA // 42 // tato resAvazAveNI - kalpaH khagRha eva saH // bhujago'jani jAtiM ca, sasmAra prAgvadAtmanaH // 43 // bhramannayaM gRhAntarno, mAvadhIditi cintibhiH // sutaireva hataH so'hiH, svasUnostanayo'bhavat // 44 // prAgvajjAtismRtiM prApto, mUkatvaM khIcakAra saH // khuSAmambAM sutaM tAtaM kathaM ? vacmIti cintayan // 45 // upAyaiH pracurairmAtApitRbhyAM vihitairapi // mAyAmUkasya tasyA'gA-na mUkatvaM kadAcana // 46 // azokadatta ityAsI - tasyAhnA tAtani 1 rasA pRthvI eva vazA strI tasyA veNIkalpaH // rmitA // lokAstu tajalpaMta - majalpanmUkanAmakam // 47 // jJAtvA jJAnena mUkasya, pratibodhamathA'nyadA // caturjJAnadharAstatra, sthavirAH samavAsaran // 48 // taizca mUkagRhe zreSThau zramaNau prahitAvubhau // tacchikSitAmimAM gAthAM, puro mUkasya peThatuH // 49 // "tAvasa ! kimimiNA ? mUa - vaeNa paDivajja jANituM dhammaM // mariUNa sUaroraga, jAo puttassa toti // 50 // " zrutveti vismito mUka- stau praNamyeti pRSTavAn // etadyuvAM kathaM vittha-statastAvityavocatAm // 51 // ihodyAne sthitA asma-guravo hi vidantyadaH // tAbhyAM saha tato mUko, gatvodyAne'namagurUn // 52 // zrutvA tahezanAM pApa - paMkaplAvanavAhinIm // sa tApasazreSThijIvaH, zrAddhadharmamupAdade // 53 // itazca jAtimadakR-tpurohitasutomaraH // mahAvidehe sarvajJa - mityapRcchatkRtAJjaliH // 54 // ahaM kimasmi ? suprApa - bodhistaditaro'tha vA // jino jagAda deva ! tva- masi durlabhabodhikaH // 55 // suro'pRcchatpunaH sArva, kotpatsya'hamitazrayutaH // jino jagau tvaM kauzAmoyAM, mUkabhrAtA bhaviSyasi // 56 // dharmAvAtizca te mUkA -dbhAvinIti nizamya saH // jinaM praNamya kauzAmbyAM, mUkopAntamagAtsuraH // 57 // datvA tasmai bahudravyaM, tamityUce ca so'maraH // ahaM tvanmAturutpatsye, garbhe khargAtparacyutaH // 58 // akAle'pi tadA tasyAH, bhAvI mAkandadohadaH // sadAphalAmrastaddheto- ropito'sti mayA girau // 59 // AmrANi yAcate sA ca yadA taddohadAkulA // akSarANi purastasyA - stvametAni likhestadA // 60 // garbhasthamaGgajamimaM mAtarmaM dadAsi cet // dade tadAnImAnIya, sahakAraphalAni te // 61 // idaM tasyAM prapannAyAM samAnIya tato Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 28 // uttarApyayanasUtram -gireH // phalAni tasya cUtasya, tasyai dadyA mahAmate ! // 32 // mAM ca jAtaM khasAtkRtvA, jaina dharma vibodhayaH // na punastvamupekSethA, devabhUyaM gato'pi mAm // 63 // kiJca vaitATyanityAha-caityapuSkariNIjale // nyastamasti khanAmA, kuNDaladvitayaM mayA // 64 // bahUpAyairanutpanna-pratibodhasya se punaH // tadarzanIyaM bhavatA, khargalokamupeyuSA // 65 // iti tadvacane tena, mUkenA'GgIkRte sati // purohitasutaH khargI, khasthaH svasthAnamAsadat // 66 // sa cAnyadA divazyutvA, mUkAmbAkukSimAyayau // tasyAcAbhUdakAle'pi, tadAmraphaladohadaH // 67 // taM jJAtvetyalikhanmUka-stadane smRtdevgiiH|| cenme garbhamamuM datse, tadA''mrANi samAnaye // 68 // tadvacaH pratipannAyA-stasyA devoktaparvatAt // AnIyA''mrANi mUko'pi, taM dohadamapUrayat // 69 // sampUrNadohadA sA'tha, samaye suSuve sutam // tasyA'rhaddatta ityA''hvA, pitarau cakraturmudA // 7 // tataH sa mUkastaM bAla-sodaraM lAlayan khayam // dharmAbhyAsakRte caityo-pAzrayeSvanayatsadA // 71 // mUnIn vandayituM mUko, nIcaizcakre ca taM balAt // sa tu vIkSya munInucai-rarodInna tvvndt||72|| nItopyupAzraye tena, modakAdyaiH pralobhya sH|| yatidarzanato'nazyat , karabhAdiva sairibhaH // 73 // mUkenokto'pi bahudhA, sAdhUnAM gandhamapyasau // na sehe kugrahagrasta, iva mtritgugguloH|| 74 // parizrAntastato mUkaH, prAbrAjItsA dhusnnidhau||prpaaly saMpamaM varga, gataH prAyukta cA'vadhim // 75 // sAnujaM tamapazyaca, pariNItacatuSpriyam // tatpUrva 1 uSTrAnmahiSa iva // bhavavAkyaM cA-smArSItvIkRtamAtmanA // 76 // durbodhasya tatastasya, pratibodhAya so'maraH // pAthaH pUrNadRtiprAya, procaizcakre jalodaram // 77 // utthAtumapi tadbhArA-darhaddattaH zazAka n|| jahuvaidyAzca sarve'pi, taM cikitsitumkssmaaH||78|| sadyaH samagrarogAntaM, karomItyuzakairvadan // tato'bhramatpure tatra, sa devo vaidyarUpabhRt // 79 // arhaddatto'tha taM vIkSya, sadyaH mAha kRtaanyjliH|| nIrujaM kuru mAM vaidya !, vyapanIya jalodaram // 8 // nijagAdA'gadaGkAro, gado'sAdhyo'yamasti te // tathApi zamayAmyena-mupAyairvividhairaham // 81 // kintu bheSajazastrAde- rasuM kotthalakaM mama // yAvajIvaM samutpATya, tvayA sevyo'hamanvaham // 82 // tato rogI jagau roga-menaM hRtavatastava // sevako'smi vinA mUlyaM, krItaH kiM ? bhUribhASitaiH // 83 // nIto nIrogatAM mAyA-bhiSajA bheSajaistataH // taddAsatvamurIkRtya, tena sAkaM cacAla sH|| 84 // utpATanArtha tasyAtha, zastrakotthalakaM nijam // devo dadau mahAbhAraM, nirmame taM ca mAyayA // 85 // arhahatto'pi taM bhUri-bhAramanvahamudvahan // iti dadhyau kathamayaM, mayA zazvadvahiSyate ? // 86 // vAgbaddhazca kathaGkAraM, bhAramenaM jahAmyaham // cintayanniti so'caalii-dviivdhaantkndhrH|| 87 // dadarza cA'nyadA kvApi, saadhuunkhaadhyaayttpraan|| tadA taM vIvadhodvima-mevaM mAyAbhiSara jagau // 88 // pravrajyAM yadi gRhNAsi, tadA tvaM mucyase mayA ||s nizamyeti 1 atrAniTtvAdiTA na bhAvyam , tathApi sarveSAM ghAtUnAM vikalpiteTtvaM [ dhUgauditaH-4-4-38 ] iti sUtre 'bahulamekeSAM vikalpaH iti matAntarapradarzanena samarthitavantaH shriihemcndrsuuryH|| tadvANI-mityabhANIdbharAditaH // 89 // vAhaM vAhamamuM bhAraM, vajrasAramaharnizam // kuJjIbhUto'smyahaM tanme, sAmprataM sAmprataM vrtm||90||tto mAyAgadaGkAra-staM ninye munisannidhau // tasmai pradApya dIkSAM ca, khayaM khlokmiiyivaan||11|| gate deve vrataM hitvA-'rhaddatto'gAnnijaM gRham // suro'pyavadhinA'jJAsI-taMpravrajyAparicyutam // 92 // tato jalodaravyAdhi-bAdhitaM taM vyadhAtpunaH // tayaiva paripATyA ca, dIkSayAmAsa nirjaraH // 93 // mUkadeve gate'tyAkSI-dahahattaH punarbatam // tRtIyavAramapyevaM, vratamAdAya so'mucat // 94 // atho caturthavelAyAM, punaH pravrAjya taM suraH // tatsthirIkaraNAyA'sthA-cityaM tatpArzva eva sH|| 95 // surastatpratibodhAya, tRNabhAradharo'nyadA // praveSTuM prajvaladAme, samaM tena pracakrame // 96 // dakSaMmanyastato deva-mahahatto'bravIdidam // madhye pradIpanaM yAsi, tRNabhAraM dadatkatham ? // 97 // devo'vak vetsi yadheta-ttarhi kopAdipAvakaiH // jAjvalyamAnaM vizati, gRhavAsaM kuto bhavAn ? // 98 // tannizamyApyabuddhaM taM, sahAdAya puro prajan // muktvA mArga suro'cAlI-dutpathenA'TavIM prati // 99 // tato durlabhabodhista-miti provAca sAgraham // hitvA'dhvAnamaraNyAnI, pravizasyutpathena kim ? // 10 // svargI jagAda yadyeta-jAnAsi tvaM tadA kutaH 1 // vihAya mukti panthAnaM, vivikSasi bhavATavIm // 101 // tadAkApyabuddhena, tena sAdhaM sudhAzanaH // anirvedaH zriyAM mUla-miti dhyAyan puro yayau // 102 // vyantaraM pUjitaM santaM, 1 yogyam // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utsarApyayanasUtram // 29 // nipatantamadhomukham // ahaMdattaH kacicaitye-'drAkSIdivyAnubhAvataH // 103 // tataH sa vismayAmarSa-prakarSAvezasa laH // amunA vAkyabANena, mukhacApamayojayat // 104 // yathA yathA'rcyate lokai-ya'ntaro'sau tathA tathA // patatyadhomukho nIcai-rucaiH saMsthApito'pi yat // 105 // tasmAdasmAdadhanyo'nyo, na dRSTaH ko'pi bhUtale // ityUpAnaM ca taM sAdhu-mevaM devo'vadatpunaH // 106 // [ yugmam ] yaducaiH saMyamasthAne, sthApito'pi punaH punaH // pUjyamAno'pi lokaizca, tato'dhaH patasi drutam // 107 // tasmAttvamapyadhanyo'si, re durbodhaziromaNe ! // tadA''kayo'tisambhrAnto-'rhahattaH pRSTavAniti // 108 // bhUyo bhUyo vadannevaM, ko'si ? tvamiti me vada // tataH suro mUkarUpaM, darzayitvetyuvAca tam // 109 // zRNu bhrAtaH ! suraH zrImA-nAsIstvaM pUrvajanmani // tadA ca bhavatA mahya-mityabhUtpratipAditam // 110 // bhavatsahodaratveno-tpannaM vyutvA triviSTapAt // bodhayejainadharma ma prApto'pi surAlayam // 111 // iti tvaduktaM ca mayA, tadAsItsvIkRtaM yataH // tvAM vibodhayituM devI-bhUto'pyatrA''gamaM tataH // 112 // svIkRtyA'pi tato dharma, mA vimuJca muhurmuhuH // nizamyeti marudvAkya-mahahatto'bravIdidam // 113 // devo'haM prAgbhave'bhUvaM, yattatra pratyayo nu kaH? // tato devastamAdAya, yayau vaitADhyaparvatam // 114 // kuNDaladvitayaM tena, proktapUrva sa nirjaraH // tannAmAkaM samAkRSya, puSkariNyA adarzayat // 115 // tadvIkSya khAbhidhAnAGka, jAtismaraNamApa sH|| labdhabodhistato bhAva-saMyamaM pratyapadyata // 116 // sthApayitveti taM dharme, svasthAnaM tridazo yayau // arhahatto'pi tadanu-sehe'ratiparISaham // 117 // prApyabodhamamarAditi yadva-saMyato'ratiparISahameSaH // soDhavAn zamadhanairaparaira-pyevameva sa sadA shniiyH|| 118 // ityaratiparISahe arhahattamunikathA // 7 // utpannasaMyamAratazca strImiH prArthyamAnasya tadabhilASaH syAditi strIparISahamAhamUlam- saMgo esa maNusANaM, jAo logaMmi itthiio| __ jassa eA pariNAyA, sukaDaM tassa sAmaNNaM // 16 // vyAkhyA-saGgo lepa eSa vakSyamANo manuSyANAM makSikANAmiva zleSmA, tamevAha-yAH kAzcana mAnuSyAdyA loke jagati striyo yuvatayaH, etA hi hAvabhAvAdibhiratyantAsaktihetavo manuSyANAmityevamuktaM, anyathA gItAdyapi saGgahetureva, manuSyagrahaNaM ca teSAmeva maithunasaMjJAtirekAt, tataH kimityAha- yasya yateretAH striyaH parijJAtA jJaparijayA atrAmutra ca mahAnarthahetutayA viditAH, pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAtAH, 'sukaDaMti' suSThukRtaM 'tassatti' vibhaktivyatyayAttena zrAmaNyaM cAritraM, ayaM bhAvaH-avadyahetutyAgo hi vrataM, rAgadveSAveva cAvadyahetU, na ca strIbhyaH paraM rAgadveSamUlamastIti strIpratyAkhyAna eva zrAmaNyaM sukRtaM bhavatIti sUtrArthaH // 16 // ataH kiM vidheyamityAhamUlam-eamAdAya mehAvI, paMkabhUA u itthIo ||no tAhi viNihaNejjA, carejattagavesae // 17 // vyAkhyA-etamanantaramuktaM vakSyamANaJcArthamAdAya buddhyA gRhItvA medhAvI tamevAha- paGkaH kardamastadbhatA eva muktipathapravRttAnAM vighnakaratvena mAlinyahetutvena ca tadupamA eva, turavadhAraNe, striyo bhavantItyavadhArya no naiva tAmiH strIbhiH 'viNihaNijatti' vinihanyAt saMyamajIvitopaghAtena atipAtayedAtmAnamiti zeSaH / kRtyamAhacareddharmAnuSThAna seveta, AtmagaveSakaH kathaM mayA''tmA saMsArAnistAraNIya ityabhiprAyavAniti sUtrArthaH // 17 // udAharaNazcAtra, tathAhi udAyibhapopaje'bhata. pATalIpatrapattane // nandavaMze kRtAnando. navamo nandabhapatiH // // kalpakAnvayajoDanalpa-buddhitalpo vikalpavit // tasyAsIcchakaTAlAho, matrI jiSNorivAGgirA // 2 // tasya lakSmIvatI patnI, viSNolakSmIrivA'bhavat // sthUlabhadrazrIyakAhau, dvAvabhUtAM tayoH sutau // 3 // yakSA yakSadattA bhUtA, bhUtadattA ca senikA // veNA reNeti saMjJAzca, sutAH saptA'bhavaMstayoH // 4 // yakSA dakSA'grahIttAsu, zrutaM sakRdapi zrutam // ekaikavAradvayA'nyA, apyevaM jagahu tam // 5 // yAvadreNA saptakRtvaH, kAvyAdhAkarNya satvaram // nirmame kaNThapIThasthaM, khAmidhAnamivocakaiH // 6 // rUpeNApratirUpeNa, dattapatrA raterapi // lAvaNyapuNyA paNyastrI, tatra kozAbhidhA'bhavat // 7 // sthUlabhadraH kalAcAryA-dadhItya sakalAH kalAH // kozAM vIkSyAnuraktastAM, tasthau tasyA niketane // 8 // bhUribhUripradAnastAM, sa khIcake klaanidhiH|| tasyA mAnasamapyAtmA-yattaM cakre gunnairnijaiH||9|| aho! zrIsthUlabhadrasya, saubhAgyaM jagaduttamam // tanmayIvA'mavaghena, kozA vAravadhUrapi // 10 // tayA samamavijJAtA-'horAtraparivartanaH // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 30 // uttarAdhyayanasUtram vilAsairvividhaiH sthUla-bhadro reme guNAmbudhiH // 11 // yadabhUnniviDaM prema, tayoranyonyaraktayoH // api vAcaspatervAcAM tadbhavennaiva gocaraH // 12 // dRDhAnurAgau tau bhinna- dehAvapyekamAnasau // anyonyaM virahaM nAdhi - sehAte nakhamAMsavat // 13 // kozAsakta iti sthUla-bhadro nA'gAnnijaM gRham // zrIyakastu babhUvAGga - rakSako nandabhUbhujaH // 14 // itazca nandanRpatiM, nAmnA vararuciH kaviH // nanyairaSTottarazata - kAvyairanvahama stavIt // 15 // tAni zrutvA nRpastuSTo, maniSa vyalokata // sa tu midhyAmatemtasya, prazaMsAM nA'karotkaveH // 16 // tataH pRthvIpatistasmai, bhaTTAyA'dAnna kiJcana // bhaTTo'pi zrIsakhAdhInaM viveda nRpatiM tadA // 17 // lokoktyA sacitraM taM ca, vijJAya gRhiNIvazam // bheje lakSmIvata svArtha siddhayai vararucirdvijaH // 18 // tAM tuSTAM stutibhizcaivaM yayAce sa mahAkaviH // matkAvyaM girA rAjJaH puro mantrI prazaMsatu // 19 // dAkSiNyenaiva dakSApi, tadvAcaM tAM prapadya sA // uvAca mantriNe so'pi, tadAkarNyA'bravIditi // 20 // samyagdRzo na yuktaM me, tatkAvyAnAM prazaMsanam // kintu tvadAgrahAdhInaH kariSye tadapi priye ! // 21 // pratipadyetyagAdbhUpa- sabhAM sacivapuGgavaH // tatrAyAtaH sa bhaTTo'pi nRpaM tuSTAva pUrvavat // 22 // sutiprAnte ca bhUpenA-mAtyavakre vilokite // aho ! sUktAni kAvyAni, prAzaMsIditi dhIsakhaH // 23 // nRpo'tha tasmai dInArA - naSTottarazataM dadau // itthaM tAvaddhanaM tasmai, bhUpo'dAt prativAsaram // 24 // zakaTAlastato dadhyau, dattvA'smai dhanamanvaham // kozaM niSThApayatyeSa, nRpo niSkAraNaM kimu ? // 25 // dhyAtveti nandabhUpAla - mavAdIditi dhIsakhaH // khAmin ! kimasmai bhaTTAya, pratyahaM dIyate dhanam // 26 // rAjA jagAda kAvyAni varNitAni tvayA'sya yat // tato'smai dIyate noce- tpUrvaM nA'dAmahaM katham ? // 27 // amAtyaH smAha vRttAni, laukikAni paThatyayam // tAni prAzaMsiSamahaM, tato bhUpatirityavak // 28 // kiM purANAni kAvyAni paThatyeSa puro mama 1 // uvAca sacivaH santi, jIrNAnyetAni nizvitam // 29 // yadyatra pratyayo na syA- ttadA saptA'pi matsutAH // taduktAnyeva kAvyAni, paThiSyanti prabhoH puraH // 30 // tannizamyA'tha sAzcaryo, nRpo jayanikAntare // saptA'pi mantriputrIstAH samAhUya nyavIvizat // 31 // athA''gato vararuciH, kAvyaistAvadbhiruttamaiH // tuSTAva kSmApatiM kSipraM, tAni yakSA'pyadhArayat // 32 // rAjAdezAtsabhAmetya, tathaiva kathayaca sA // evaM vAradvayaM zrutvA, yakSadattA'pi tAnya'vak // 33 // sarSA adhyevamUcustA - stAni rAjJo'grataH kramAt // tato vararuce rAjA, ruSTo dAnamavArayat // 34 // gaGgAsrotojale yatraM, cakre vararucistataH // aSTAprazatadInAra - granthikAM tatra ca nyadhAt // 35 // prAtazca jAhnavIM stutvA 'GghriNA yatramacIcalat // dInAragranthirutputya, nyapatattatkare tadA // 36 // lokastatpratyahaM prekSya, vismitaH procivAniti // aho ! gaGgApi dInArA - nasmai datte stutA satI // 37 // janottyA tannizamyA'tha, mantriNe smAha bhUdhavaH // proce'mAtyaH prabho ! prAtardrakSyAmo 'daH svayaM vayam // 38 // ityuktvA svagRhaM gatyA, mantrI prepIcaraM varam // gatvA gaGgAM so'pi sAyaM, zarastambe tirodadhe // 39 // tadA cASTottarazata- dInAragranthikAM svayam // tatra gaGgApayoyatre, channaM vararucirnyadhAt // 40 // valitazca tataH sadyo, jagAma nijadhAma saH // AdAya granthikAM tAM ca, caro'dAnmantriNe rahaH // 41 // channarakSita dInAragranthinA mantriNA samam // prAtaH pauraparIto'gA-dbhUjAniratha jAhravIm // 42 // tatrA''yAto vararuci-rdidRkSaM vIkSya bhUpatim // protsarpidarpaH prAraMbhe, gaGgAM stotuM vizeSataH // 43 // stutiprAnte ca pAdAbhyAM vipro yatramacIcalat // dInAgranthikA sAtu, notlutyA''gAtkarodare // 44 // yadA sa granthikAM nA''pa, pANinA'pi gaveSayan // smitvA'mAtyastadetyUce, gaGgA datte'dya kiM na te 1 // 45 // khadravyamupalakSyA'tha, gRhANeti nigadya saH // tAM granthikAM dadau tasmai, tAM ca prekSya sa khinnavAn // 46 // khAM pravardhayituM khyAtiM janaM vaJcayituM ghanam // sAyamatra dhanaM kSiptvA prAtargRhNAtyasau prabho! // 47 // itthaM vararucerdambhe, mantriNokte nRpAdayaH // ayaM mahAdhUrtta iti, taM nindanto gRhaM yayuH // 48 // [ yugmam ] tenAmAtyaprayogeNa, prAptanindaH sa vADavaH // iti vyacintayadroSA - dvADavAgniriva jvalan // 49 // hilIto'smi mudhA loke, pApenA'nena mantriNA // tadyathAzaktyahamapi pratikurve'sya kiJcana // 50 // dhyAtveti tasyA'mAtyasya, chidrANi jJAtumanvaham // vastrAdidAnaistaddAsIM, vazIcakre sa kAJcana // 51 // matrigehasvarUpaM taM pRcchantaM sA'nyadetyavakU // asti zrIkavIvAhaH, prArabdho'mAtyasadmani // 52 // tatra bhUmibhujo bhoktuM, satantrasyAgamiSyataH // niSpAdyate pradAnAya, vividhAyudhadhoraNI // 53 // chalAnveSI tadA''sAdya, chalaM vararucirdvijaH // apAThayacchizUnevaM, modakAdivazIkRtAn // 54 // " yatkarttA zakaTAlo'yaM, tanna jAnAti pArthivaH // hatvA nandaM tasya rAjye, zrIyakaM sthApayiSyati // 55 // " prati Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAppayanasUtram khAna paThyamAnaM, bAlakaistannizamya ca // tatsvarUpaM nRpo jJAtuM, praiSInmatrigRhe caram // 56 // sopyAgatya yathAdRSTaM, zananiSpAdanAdikam ||raajnye vyajJapayadrAjA-'pyakupyanmaMtriNe ttH|| 57 // atha sevArthamAyAto-'namanmaMtrI yato ytH|| kopAtparAakhastasyA-'bhavadbhapastatastataH // 58 // tato'tikupitaM pRthvI-patiM vijJAya dhIsakhaH // vyAdhuvya gehamAgatya, zrIyakaM procivAniti // 59 // praNate mayi makte'pi, yattiSThati parAmukhaH // tanmanye'smaddhipA kenA-'pyacAsau dveSito nRpaH // 69 // dviSTazca bhUdhavo bhUri, vaiguNyaM naH kariSyati // nRpadurjanasaNA-mAtmIyo hi na kazcana // 61 // tadyAvadayamasmAkaM, na karoti kulakSayam // tadrakSAyai tAvadetaM, vatsAdezaM kuruSva me // 6 // khaDna mauliM chindhAstvaM, bhUpatiM namato mama // zrUyAzceti prabhudveSI, pitA'pi na mato mama // 63 // AsannamRtyau vRddhatvA-nmayi caivaM mRte sati // mavaMzavezmastambhastvaM, bhavitAsi ciraM ttH|| 64 // tacchrutvA zrIyakaH mAha, rudaniti sagadgadam // tAtedaM garhitaM karma, apaco'pi kimAcaret ? // 65 // tvAM nihatya bhaviSyAmi, naivAhaM kulapAMsanaH // tanmAmeva kulaM trAtuM, mArayorvIpateH puraH // 66 // tato matrI jagau vatsa !, mRte'pi tvayi paarthivH|| kopahetau mayi sati, kSapayatyeva naH kulam // 67 // tadvimarzamamuM muktvA, vatsa ! khIkuru mdvcH|| tyajedekaM kulasvArthe, zratimenAM vicAraya // 68 // nRpapraNAmAvasare, viSaM tAlapuTaM mukhe // kSiptvA khayaM vipatsye'haM, tAtahatyA tato na te // 69 // tadetatpratipaya tvaM, malinIkuru vidviSam // subuddhe'smatkulaM cAsmA-duddhara vysnoddheH|| 70 // tacchutvA zrIyako dadhyau, kiM karomika yAmyaham // vacmi ? cedaM puraH kasya, dvidhApyApatitaM mama // 71 // itastAtavapuSotaH, itdhaajnyaavytikrmH|| ApannastadayaM nyAyaH, itA vyAghra itastaTA // 72 ||dhyaaynnv kathamA pANI prapadya tAm // purato nRpateH pArthe, jagAma zrIyako drutam // 73 // pRSThataH shkttaalo'gaa-nRpshcaabhuutpraangmukhH|| upavizya tato matrI, kizcidUce yathocitam // 74 // tathApyajalpati mApe, kSiptvA'mAtyo mukhe viSam // nRpaM nanAma tanmauliM, zrIyako'pya'sinA'cchinat // 75 // tato hAhAravo lokai-dhake bhUpo'pi sambhramAt // tamityUce tvayA vatsa !, duSkara kimidaM kRtam ? // 76 // uvAca zrIyakaH khAmin !, yadasmin praNate'pi vaH // nAsItprasattistat jJAto, mayA'yaM drohakRt prabhoH // 77 // khAmidrohI ca nigrAsa, ityayaM nihataH pitaa|| yena prabhoratuSTiH syA-ttAtenA'pi hi tena kim ? // 78 // tacchutvA byamRzadbhapo, yadIksevakAnapi // jano'nyathA''khyatsA nUnaM, mAyA vararuceH kaveH ! // 79 // yadvA mamaiva doSo'yaM, yattadA na vyacArayam // avimRzyakaro yasmA-dandhAdapi viziSyate / ||8||dhyaatvetyaacaasydbhuupH, zrIyakaM priyabhASitaiH // premNA khayaM vitene ca, zakaTAlorddhadehikam // 81 // Uce ca zrIyakaM matri- mudreyaM gRhyatAmiti // praNamya zrIyako'pyeva- matha vyajJapayanRpam // 82 // asti zrIsthUlabhadrAhaH, kozAgehe mamAgrajaH // tiSThatastatra tasyAdha, jajJe dvAdazavatsarI // 83 // tasyAsI dIyatA mudrA, zrutvetyAhUya taM nRpH|| jagAda matrimudreya-masmAkaM gRhyatAmiti // 84 // vicAryedaM kariSyAmI-tyukta tena nRpo'vadat // yadvicArya tadadyaiva, vicAraya mahAzaya ! // 85 // azokavanikAM gatvA, so'pyevaM vyamRzattataH // niyoginAM rAjakArya-vyagrANAMka sukha mavet 1 // 86 // niyogI duHsthavatkAle-'pyabhute nahi bhojanam // adhamarNa iva kvApi, neSTe nidrAtumapyasau ! // 87 // rAjyacintAkulaH khItha, sa smartumapi na prabhuH ||kaa'sau kSamojnubhavituM, gItanATyAdikaM punaH ? // 88 // satyapyevaM khAmibhaktaH, khAmikRtyaM vidhIyate // nopadraveyuH pizunA-ceniSkAraNavairiNaH // 89 // pizunopadravo'pyuccai- na duHkhAkurute tadA // yadi rAjJAM mano na syAt , patAkAJcalacaJcalam // 90 // nRpeSu calacittatva- sandehastvamunaiva hi // rAjJA'pAsto'nurakte'pi, mattAte dveSamIyuSA // 91 // tadevamaihika saukhyaM, tasya na syAtparatra tu // duSkarma draviNakrItA, daukate narakavyathA // 92 // tadaihikAmuSmikArtha-bAdhake khAmikarmaNi // yatyate cettadA kiM na, yatsate khahite prate // 93 // dhyAtveti sthiravairAgyaH, sthUlabhadro vizuddhadhIH // veNImudakhanataila-kastUrIpaGkapaGkilAm // 94 // kRtvA dharmadhvajaM rana-kambalasya dazAgaNaiH // sabhAM gatvA'bhyadhApa-mAlocitamidaM mayA // 95 // ityuktvA dharmalAmaM ca, datvA sa prasthito muniH||nirmoho niragAdrAja-gehAdarka ivAmbudAt // 96 // mAyAM vidhAya gantA'yaM, vezyAvazmani kiM punaH 1 // iti dhyAyan gavAkSeNa, mApastaM yAntamaikSata // 97 // kuthyatkuNapadurgandha-durgame'pyA''spade sa tu // gacchannAcchAdayad ghANaM, nA'pi vakramamoTayat // 98 // tathA prajantaM taM dRSTvA, dadhyAvevaM sa bhUdhavaH ||viit moho mahAtmAyaM, sudhA ghyAtaM mayA'nyathA // 99 / / sthUlabhadro'pi sambhUta-vijayakhAmisannidhau // gatvA natvA ca tAn Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 32 // uttarApyayanasUtram dIkSA-mAdade vidhipUrvakam ||10||shriiykaay dadau mantrI-mudrAM nandanRpastataH // so'pi cakre rAjyacintAM, dhInidhivinayI nayI // 101 // bhaTTo vararuciH so'pi, sipeve bhUpamanvaham // kozA khasAraM bheje co-pakozAM tadvazaMvadaH // 102 // sthUlabhadre dRDhaprItiH, kozAtvanyamiyeSa na // sthUlabhadraguNAn kintu, sA sasmAra diyAnizam // 103 // bhrAtuH priyeti tadguhe, pratyahaM zrIyako yayau / taM ca vIkSyodbhavadbhUri-duHkhapUrA ruroda sA // 104 // zrIyakastAM tadetyAkhya-drahi bhadre ! karomi kim ? // asau pApo vararuci-mama tAtamaghAtayat // 105 // zrIsthUlabhadravirahaM, cAyamevAtanottava // aruntudaviSAdigdha-zalyazalyasahodaram // 106 // tava khasAraM tadyAva-dupakozAM bhajatyayam // vairanitinopAyaM, tAvatkiJcidvicAraya // 107 // yadi cAyaM pibenmadhaM, vairazuddhistadA bhavet // tadAdizyopakozAM tvaM, kArayA'muM surApibam // 108 // evaM devaravAkpaM sA, khIcakAra paNAganA // Uce ca bhaginI madya-ruciM vararuciM kuru // 109 // tatastaM madyapaM cakre, sApyupAyena kenacit // nAsti kiJcanAkArya, strIvazAnAM vidAmapi // 110 // khaira pararucirbhaddo, madyamadyAsti paayitH|| upakozeti kozAye, prabhAte'jJApayattataH // 111 // kozA'pi taM tavRttAnta, zrIyakAya nyavedayat // tacchutvA zrIyakopyuJcai-stuSTo'gAt bhuupprssdi|| 112||shkttaalgunnaan smAraM, smAraM nandanRpoDanyadA // ityUce zrIyakAmAtya-mAsthAvasthaH sagadgadam // 103 // zakaTAlo mahAmatrI, mamA'bhUdbharidhInidhiH // idaM tena vinA sthAnaM, zUnyavatpratibhAti me ! // 114 // uvAca zrIyakaH khAmi-niha kiM kurmahe ? vayam // surApAyI vararuciH pApaM sarvamidaM vyadhAta // 115 // kimeSa madyaM pibatI-tyapRcchattaM tato nRpaH // idaM vo darzayiSyAmI-tyuvAca zrIyako'pi hi // 116 // dvitIye cAhi sabhyAnAM, rAjJazca zrIyakaH sudhiiH|| ephaikamArpayatpana, zikSitenA'nujIvinA // 117 // ugrapratyagramadana-phalaniHsyandabhAvitam // pApasyAdApayatpAtho-ruhaM vararuceH punaH // 118 // nRpAdyAstAni pamAni, ghAyaM prAyamavarNayan // tato vararuciHkhIya-mapyajighrat payoruham // 119 // surAM sa candrahAsAkhyA, nizApItAM tatovamat // tadvIkSya bharsitaH sabhyaiH, sabhAyA nirjagAma ca // 120 // sa khanindApanodAya, prAyazcittacikIstataH // ityapRcchat dvijAn kiM hi, madyapAnAghaghAtakam ? // 121 // tApitatrapuNaH pAnaM, madirApAnapApahRt // tairityukte so'pi sadya- stannipIya vyapadyata // 122 // itazca sthUlabhadro'pi, sambhUtavijayaprabhUn // sevamAnaH zrutAmbhodheH, pAraM prApa kramAtsudhIH // 123 // sambhUtavijayAcAryAn , praNamya munayastrayaH // varSAkAle'nyadA''yAte, cakrurevamabhigrahAn // 124 // sthitvA siMhaguhAdvAre, cturmaasiimupossitH|| kAyotsarga kariSyAmI-tyAdyazcakre pratizravam // 125 // gviSAzIrviSabila-dvAre sthaasyaamyupossitH|| catarmAsI kRtotsargo, dvitIyo'bhyagrahIditi // 126 // sthAsyAmi kRpaphalake, kRtvotsargamupoSitaH // caturmAsImahamiti, pratipede tRtIyakaH // 127 // jJAtvA tAn saMyatAn yogyA- nanumene guruyaMdA // sthUlamadrastadotthAya, gurUnevaM nyajijJapata // 128 // kurvan SaDrasamAhAra-makurvan prabalaM tapaH // sthAsyAmyahaM caturmAsI, kozAvezyA niketane // 129 // sUristamupayogena, yogyaM jJAtvA'nvamanyata // sarve'pya'GgIkRtasthAnA- nya manmunayastataH // 130 // zAntAn jitendriyAn ghora-taponiSThAnirIkSya tAn // zAnti prApustrayo'pyete, siMhasArapaTTikAH // 131 // atha zrIsthUlabhadro'pi, kozAsadanamAsadat // kozA'pi pramadotsarpiomaharSA tamabhyagAt // 132 // ayaM parISahovino, bhanmaH saMyamavIvadhAt // AgAnUnaM tadadyA'pi, daivaM jAgarti mAmakam // 133 // cintayantIti sA'voca-dvAcA pIyUSakulyayA // khAgataM bhavataH khAmin / kAmadhikArirUpa he!|| 134 // adya cintAmaNi lebdhaH, phalito'dya suradrumaH // adya kAmagavI prAsA, nAtha ! tvayi samAgate // 135 // adyAntarAyApagamAt, puNyaM prAdurabhUnmama // diSTyA pIyUSavRSTyAmaM, yatprAptaM tava darzanam // 136 // atha prasadya sadyo mAM, samAdiza karomi kim ? // sarvametattavaivAsti, vittaM cittaM vapuryaham // 137 // tataH zrIsthUlabhadrarSi-maMgavAnevamabravIt // citrazAlAmimAM dehi, sthAtuM mAsacatuSTayam // 138 // gRhyatAmiti sA'pyuktvA, sajayitvA ca tAM dadau // bhagavAn sthUlabhadro'pi, tasthau tatra samAhitaH // 139 // kozAdataM SaDrasADhya-mAhAramupabhujya ca ||prnnidhaanN dadhI sAdhuH sAdhudharmAjaSaTpadaH // 140 // rUpalAvaNyakozo'tha, kozA kaushlshevdhiH|| zRGgArAgArazRGgAra-dharA'nAnmunisanidhau // 141 // kaTAkSairlakSayantI taM, muni smarazaropamaiH // hAvairmanogataM bhAva-mudvamaMtI manoharaiH // 142 // uttarIyayathAsthAna-sthApanavyAjato muhuH // nyaayantI stanau stabdhau, khasaundaryamadAdiva // 143 // sallAvaNyasudhA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarAppayanasUtram pIna-trivalIvallimAlam // darzayantI madhyadeza-magamoTanapATavAt // 144 // romarAjIvalayitAM, gambhIrAM nAmikRSikAm // prakAzayantI sunnIvI-bandhocchrAsanakaitavAt // 145 // dagdhapUrva mahezeno-jIvayantI manobhavam // paJcamajanigItana, pIyUSadravabandhunA // 146 // vRtA sakhIgaNairveNu-vINAghAtodyavAdakaiH // sA sAdhoH puratazcakre, nAvyaM vizcaikamohanam // 147 // [ SaDDiH kulakam ] tadvIkSyA'pi sthUlabhadro, dharmadhyAnaM mumoca na // tataH kozA purastasyo-pavizyeti giraM jagau // 148 // khAmiMstava viyogena, tIbraduHkhaughadAyinA // abhUnme dinamekaikaM, divyasaMvatsaropamam // 149 // sodaraM baDavAvahe-manye tvadvirahaM vibho ! // yadayaM netranIroghaM, pAyaM pAyamavardhata // 150 // tanmAM nirvApaya khAMga-pariSvaMgasudhArasaiH // tvadvizleSajvalajjvAlA-jihvajvAlAkarAlitAm // 151 // sambhogakalahotpanna-mapi madvirahaM bhavAn // nAsahiSTa purA khArmi-statprema ka gataM ? tava // 152 // vicitrAzleSarucirA, yAstvayA kAmakelayaH // anubhUtA mayA sAkaM, tAH kiM te vismRtAH 1 prabho! // 153 // vibho ! vidhehi karuNAM, nije hadi nidhehi mAm // pidhehi duHkhavadanaM, dehi prativaco mama // 154 // iti zrutvA'pi sa muni-ne cukSoma manAgapi // bahvImiratiSAsyAmiH, sumeruH kimu kampate // 155 // itthaM tatkSobhanopAyA-stayA niyaM kRtA mapi // abhavan viphalAstatra, kulize parazastravat // 156 // evaM tasyendriyajaya-prakarSa vIkSya vismitA // tyaktasambhogakAmA sA, taM praNamyaivamatravIt // 157 // yadajJAnAttvayA sAkaM, prAgvadntumanA aham // akArSa kSobhanopAyAn , tadAgastvaM sahakha me // 158 // sthUlabhadrastatastasyai, zrAddhadharmamabhASata // prabuddhA sA'pi taM dharma, khIkRtyAbhyagrahIditi // 159 // vizrANayati mAM yasmai, tuSTo nandamahIpatiH // taM vihAyA'pare mAH, sarve'pi mama bAndhapAH // 160 // atha prAnte caturmAkhA-stIrNakhakhapratizravAH // te prayo munayo jagmuH, kramAtvagurusannidhau // 161 // tatrA''yAntaM siMhaguhA-maharSi kiJcidutthitaH // gururjagI khAgataM te, vatsa ! duSkarakAraka! // 162 // anyAvapyevameva dvau, proce sUriH samAgatau // sthUlabhadro'pya'thA''yAsI-saMtIrNAbhigrahArNavaH // 163 // taJcA''yAntaM samutthAya, smAha sUriH sasambhramam // duSkaraduSkarakArin !, khAgataM te taponidhe ! // 164 // sAmarSAstannizamyeti, dadhyuste yatayAyaH // guraSo matriputratvA-devamAmayantyamum ! // 165 // nityaM SaDrasamAhAraM, bhuktvA tatra sthito' pya'sau // gurubhiH kathyate sAdhuH, kRtaduSkaraduSkaraH! // 166 // vayamapyaiSadabde ta-lAsyAmo'mumabhigraham / dhyAyanta iti te mAsAn , kaSTAdaSTA'tyavAhayan ! // 167 // varSAkAle'tha samprAse, mAnI siMhaguhAmuniH // sambhUtavijayAcAryAn , praNamyeti vyajijJapat // 168 // sarvadA SaDrasAhAra-bhojI kozAniketane // sthAsyAmyahaM caturmAsI, sthUlabhadra iva prabho ! // 169 // ayaM hi sthUlabhadrasya, sparddhayA'jIkarotyadaH / vimRzyatyupayogaM ca, dattvaivaM sUrirabravIt // 170 // vatsAbhigrahamenaM mA-kArduSkaraduSkaram // kSamo hi sthUlabhadro'muM, nirvoDhuM nA'paraH punaH ! // 171 // api khayambhUramaNa-starItuM zakyate sukham // ayaM tvabhigraho dhartu, duSkarebhyo'pi duSkaraH ! // 172 // duSkaro'pyasti nAyaM me, ka nu duSkaraduSkaraH 1 // kariSyAmyeva tadamu-mityUce sa punargurUn // 173 // ayoce sUriretasmAdabhigrahakadAgrahAt // vatsa ! te bhAvinI lAma-micchato mUlavicyutiH ! // 174 // enAmapi gurorvAcaM, mumukSuravamatya sH|| vIraMmanyo yayI kozA-sadanaM madanAzrayam / // 175 // spadhayA sthUlabhadrasya, nUnamAgA zA'pi taM vilokyeti, dayau dakSA namaca tam // 176 // sthityartha prArthayAmAsa, sa sAdhucitrazAlikAm // kozApi tAM dadau so'pi, sotsekastA praviSTavAn // 177 // bubhuje ca tayA datta-mAhAraM SaDrasAzcitam // atha kozA'pi tatrAgA-nmadhyAhe taM parIkSitum // 178 // mRgAkSIM tAM ca sa prekSya, kSaNAkSobhamupAgataH // madanAvezavivazaH, saMvezanamayAcata // 179 // tataH kozA tamityUce, khAmin ! paNyAjanA vayam ! // khIkurmaH zakramapi no, dhanadAnaM binA kRtam ! // 180 // muniH mAha prasatha tvaM, mAM nirvApaya saGgamAt // vahnau zaityamivA'smAsu, draviNaM tu sudu-. lemam ! // 181 // tvadAjJAvivazathAhaM, dhanamapyAnaye drutam // nivedayasi cenmalaM, tatprAptisthAnamuttamam // 182 // tato bodhayituM sA taM, proce nepAlabhUpatiH // nanyasAghorlakSamUlyaM, pradatte rakhakambalam // 183 // tatastvaM tatra gatvA''zu, taM samAnaya matkRte // zrutveti so'pya'kAle'pi, nepAlaM prati celivAn // 184 // tatra gatvA dharAdhIzA-dranakambalamApya ca // vavale sa muniH sayo, vezyAM dhyAyanmanontare // 185 // tatra mArga sthitAnAM ca, dasyUnAM zakunastadA // AyAti lakSyamityUce, tadajJAsIca dasyurAT // 186 // kimAyAtItyapRcchaca, vRkSArUDhaM Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 34 // ucarAdhyayanasUtram caraM tataH // so'pyAkhyadbhikSumevaikaM, vIkSe kamapi nA'param // 187 // atha tatrAgataM sAdhu, dhRtvA caurA vyalokayan // apazyaMtazca kimapi, dravyaM te mumucurmunim // 188 // zakunaH punarityAkhya-dyAti lakSamidaM puraH // tato vidhRtya taM sAdhu-mabhyadhAditi caurarAT // 189 // vayaM tavAbhayaM dadmaH, tathyaM dhada kimasti ? te // tato yati gau yUrya, satyaM zRNuta dasyavaH ! // 190 // asti kSipto vaMzamadhye, vezyArtha ranakambalaH // matpArtha iti tenokte-'mucattaM caurarAT munim // 191 // athAgatya sa kozAyai, ratnakambalamArpayat // gRhanirdhamane sA'pi, taM nicikSepa paGkile // 192 // viSaNNo vIkSya tatsAdhu-rityUce sundari ! tvayA // mahAmUlyo'pyasau paGke, kiM kSipto ratnakambalaH 1 // 193 // kozA zazaMsa yadyeta-jAnAsi tvaM tadA katham // AtmAnaM guNaratnADhyaM, kSipasi ? zvabhrakardame // 194 // kiJca ranatrayamidaM, bhuvanatrayadurlabham // madaGge khAlajambAla- kalpe kSipasi kiM mudhA ? // 195 // tacchutvotpannavairAgyaH, kozAmiti jagau ytiH|| saMsArAbdhau patatsAdhu, rakSito'haM tvayA'naghe! // 196 // aticArotthaduSkarma-malaM kSAlayituM nijam // atha jJAnAmbusampUrNa, zrayiSye'haM guruhadam // 197 // kozA'bravIdrahmacarya-sthitayA'pi mayA mune! // yadevaM khedito'si tvaM, tanmithyA duSkRtaM mama! // 198 ||aashaatnaa mayA yuSma-pratibodhAya yA kRtA ||saa soDhavyA gurorAjJA, voDhavyA ca khamaulinA ! // 99 // icchAmyetaditi procya, so'pyAgAdgurusannidhau // tAn praNamya prakurvANaH, khanindAmiti cAbravIt // 200 // ahaM hi nirguNo'pi zrI-sthUlabhadra ivAcaran // prApaM viDambanA kAka, iva cakrAGgavattaran ! // 201||kaa'hN ? satvojjhitaH!ka? zrI- sthUlabhadrazca dhIradhIH ! // va sarSapaH 1 ka hemAdriH 1, ka khadyotaH kva cAMzumAn ? // 202 // ityudIyolocanAM ca, gRhItvA sa vizuddhadhIH ||sudustpN tapastape, karmendhanahutAzanam // 203 // yathA ca rathikaM puNya-kozaH kozA vyabodhayat // tathA kathAnakaM jJeyaM, zrIAvazyakavRttitaH // 204 // strIparISaha iti zramaNodhaiH, sthUlabhadramunivatsahanIyaH // mAnasaM hariguhAmunivannaH tvAtmanaH zazimukhISu nidheyam // 205 // iti strIparISahe sthUlabhadrarSikathA // 8 // strIparISahazcaikatra vasatastAdRzavazAjanasaMsargavazAnmandasatvasya syAditi naikatra sthAne stheyaM, kintu grAmAnugrAmavihArarUpA caryA kAryeti tatparISahamAhamUlam-ega eva care lADhe, abhibhUa parIsahe / gAme vA nagare vAvi, nigame vA rAyahANie // 18 // vyAkhyA-eka eva rAgAdirahita eva caret , apratibaddhavihAreNa viharet , lADhayati prAsakaiSaNIyAhAreNa yApayati AtmAnamiti lADhaH, abhibhUya nirjitya parISahAn kSudhAdIn , va caredityAha-grAme vA, nagare vA, 'apiH' pUraNe, nigame vA vaNiganivAse, rAjadhAnyAM vA rAjJo nivAsapuryA, maDambAdyupalakSaNaJcaitaditi sUtrArthaH // 18 // punaHprastutamevAhamUlam-asamANo care bhikkhU, neakujA pariggaraM / asaMsatto gihatthehiM, aNikeo parivae // 19 // ___ vyAkhyA-asamAno'sadRzo gRhasthaiH sahAzrayamUrchArahitatvena, anyatIrthikaizca sahAniyatavihArAdinA caredviharedbhikSurmuniH,kathametatsyAdityAha-naiva kuryAtparigrahaM, grAmAdiSu mamatvarUpaM, mamatvAbhAvazca kathaM syAdityAha-asaMsakto'saMbaddho gRhasthaihibhiH, aniketo gRharahitaH parivrajet sarvato viharet , gRhasthasaMsargAdereva grAmAdau mamatvaM svAditi bhAva iti sUtrArthaH // 19 // AkhyAnazcAtra, tathAhi__ abhavan bhuvanAbhoga-bhAsanAmbhojapANayaH // sUrayaH saGgamAhAnA, jinaajnyaapaalnodytaaH||1|| utsargazcApavAdaJca, vidantaste yathAsthitam // kSINajabAbalAstasthuH, pure kolakirAbhidhe // 2 // ekadA tatra durbhikSe, sAte gacchasaMyutam // siMhAcArya khaziSyaM te, dUradeze vyahArayan // 3 // khayaM tu tatraiva pure, nava bhAgAn prakalpya te // vijahumAsakalpAdi-vidhinA vidhivedinaH // 4 // kSINajavAbalatvAtte, tatrasthA api na vyadhuH // pratibandhaM purazrAddha-kulazayyAsanAdiSu // 5 // prakRSTAMstaguNAn vIkSya, purAdhiSThAyikA surI // teSu bhaktiM dadhau prAjyAM, bheje tAMzca divAnizam // 6 // varSAntare ca tatrAgAt , prahitaH siMhamUriNA // saGgamAcAryazuddhayartha, tacchiSyo dattasaMjJakaH // 7 // yatra sthitaistairAcArya-cchaH prasthApito'bhavat // te tatraivAlaye'bhUvaM-stadAyAtAH punaH kramAt // 8 // tAMzca tatra sthitAn dRSTvA, durvidagdhaziromaNiH // utsagaiMkarucirdatta-sAdhurevaM vyacintayat // 9 // tiSThanto'traiva dRzyante, yadI sUrayastataH // manye na bhAvatopyete, mAsakalpAdi kurvate ! // 10 // tadamIbhiH sahaikatra, mamodhuktavihAriNaH // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarANyayanasUtram // 35 // sthAtuM na yuktapityasthA-tpArzvasthe sa kuTIrake // 11 // pazcAdgatvA suripArthe, so'namattAnnirAdaraH // sAdhusaukhyavihArAdi-vArtA tairapyapRcchayata // 12 // datto'pi sakalaM sUri-pRSTaM proce yathAtatham // bhikSAkAle ca mikSArtha, jagAma saha sUribhiH // 13 // dattasAdhuM sahAdAya, saGgamasthavirA api // nissaMgAH paryaTantisma, procanIcakuleSu te // 14 // kAladauHsthyAdaTantopi, nApuste bhakSyamuttamam // lebhire prAntamaikSyaM tu, svalpa khalpaM kvacit kvacit // 15 // tato dattamunirbhekSyaM, tathAvidhamanAmuvan // kopAviSTo babhUSAnta-duSTazcaivamacintayat // 16 // bhramayatyeSa vRddho mAM, prativezma nirarthakam // sazraddhazrAddhagehAni, na darzayati me punaH ! // 17 // sUrayopi tadAkUtaM. jJAtvA kopeGgitAdibhiH // tattuSTikAribhikSArtha-mibhyazreSThigRhaM yayuH // 18 // duSTarevatikAsaMjJa-vyantarIbhirupadrutaH // tasya ca zreSThinaH putro, rudannAsIdaharnizam // 19 // agAzca radatastasya, eNmAsI na tu kecana // upAyAH prAbhavaMstatra, maataapitraadikaaritaaH||20|| gatvA tasya zizoH pArthe. kRtvA cappaTikAdhvanim // vatsa ! mArudihItyUcu-stadA saGgamasa rayaH // 21 // teSAM tadvAkyamAkarNya, revatyo bhayavihvalAH // Azu nezuH zizurapi, na ruroda tataH param // 22 // tIkSya muditaH zreSThI, modakaistAnyamatrayat // hRdyA hi prApyate bhikSA, guNaiH paricayena vA // 23 // dattAyA'dAparyazcitta-modakAMstAMzca modakAn // sUrimukhyAH punarnaika-mapi taM jagRhuH khayam // 24 // bhramanmayA samaM pUrNA-'' hAro mA khidyatAmasau ! // dhyAtveti vasatiM gantuM, vyasRjan guravo'tha tam // 25 // viziSTagRhamekaM me, guravo darzayaMzcirAt // mAM visRjyAtha yAsyanti, saudhAn zreSThatarAn svayam // 26 // cintayanniti dattarSi-jaMgAmopAzraya nijam // khayaM zaTho hi sarala-mapyanyaM manyate zaThama // 27 // AcAryAsta ciraM bhrAntvA. gRhItvA AyayuH khAzrayaM dvAva-pyAhAraM ca vitenatuH // 28 // athAvazyakakAle taM, procuH snggmsuuryH|| Alocayatu bhikSAyA, doSAnaghatanAn bhavAn ! // 29 // yuSmAbhiH samamevAdya, bhikSAyai hiNDito'smyaham // tatkimAlocayAmIti, dattenoke gururjagI // 30 // dhAtrIcikitsApiNDo'dya, bhakSitosti tvayaiva yaH ||tmaalocy tacchutvA, sakopa iti so'pravIt // 31 // api sarSapamAtrANi, paracchidrANi pazyasi ! // Atmano bilvamAtrANi, pazyannapi na pazyasi ? // 32 // draSTuM khadoSAn lokAnoM, naikamapyasti locanam // santi locanalakSANi, paradoSavilokane // 33 // vibruva miti datto'gA-ttato nijakuTIrakam // tatrastho'pi ca sUrINAM, doSAnevaM vyacintayat // 34 // tasmai nindAkAriNe'pi, nAkupyan sUrayastu te // cukopa kintu tadbhaktA, purAdhiSThAyikA surI // 35 // tatastasya kuziSyasya, zikSAyai vicakAra sA // madhyarAtre nIravRSTiM, sUcIdurbhedadurdinAm // 36 // sakarkarotkaraM reNu-nikaraM kharavAyunA // utkSipyotkSipya cikSepa, tasya copari sA surI // 37 // dattastato bhayabhrAnta-khAnto dhvAntAvRtekSaNaH // andhAdhukSiptavatpazya-napi naikSiSTa kiJcana // 38 // vepamAnavapuH so'tha, bhayavyAkulayA girA // va santi pUjyA ityucaiH, sUrisiMhAnazabdayat // 39 // zabdena tAzA bhItaM, taM jJAtveti gururjagau // vatsAtrAgaccha so'thA''khya-na vaH pazyAmi tAmasaiH // 40 // tatastasyAGgulImekA-mAmRzyAdIzadguruH // sA ca dIpazikhevoccai-didIpe tatprabhAvataH // 41 // tadRSTvA vyamRzahatto, doSadarzI guNeSvapi // nizi pradIpamapyasma-duravo rakSayantyamI // 42 // tacca taM cintitaM jJAtvA-'vadhijJAnena devatA // puro bhUyetthamAcaSTa, ruSTA niSThurayA girA // 43 // caMdrojjvalacaritreSu, yadguruSvIDazevyapi // doSAn pazyasi tannAsti, tvattonyo bhuvi durjanaH! // 44 // tvamevaM sadgurUnninda-nidAnI lapsyase kSayam ! // jvAlAjivaM jvaladrUpa-mAkrAman zalabho yathA // 45 // samatArasapIyUSa-kuNDaM yadyapi sUrayaH // zaktimanto'pya'mI nindA-phalaM no darzayanti te // 16 // tathApi gurupAdAbja-bhaktA'haM tava durmate ! // adhunA tadavajJAyA, darzayAmi drutaM phalam // 47 // tacchrutvA jAtabhIdatto, nipatya gurupAdayoH // khamantuM kSamayAmAsa, zaraNIkRtavAMzca tAn // 48 // guravo'pi jaguvetsa !, mAmeSInosti te bhayam // upazAntA tato devI, tAnnatvA'gAnnijAspadam // 49 // navabhAgavihArAyAM, guruNoktAM nijakriyAm // zrutvA datto'pi nizzako, gurubhakto'bhavadbhRzam // 50 // yathA paritve'pyasahiSTa caryA-parISahaM saGgamasUrirevam // tathA munIndraiH sakalaiH sa sayo, nIvRtpurAdipratibandhamuktaiH // 51 // iti caryAparISahe saGgamAcAryakathA / 9 // yathA ca prAmAdiSvapratibaddhana caryAparISahaH sahyate, tathA naiSedhikI parISaho'pi dehAdiSvaprati baDhena sahya iti tamAhamUlam-susANe suNNagAre vA, rukkhamUle va egago / akukkuo nisIejjA, na ya vittAsae paraM // 20 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 35 // uttarAdhyayanasUtram vyAkhyA- zmazAne pratIte, zUnyAgAre vA zUnyagRhe, vRkSamUle vA vRkSAghobhUbhAge, ekaka uktarUpaH, akutkuco duSTaveSTArahito niSIdet upavizet / na ca naiva vitrAsayet, paramanyaM manuSyAdikaM, ayaM bhAvaH- zmazAnAdau ekako'pi bhUribhairavopasargAdyupalambhe'pi na svayaM vibhIyAt na ca vikRtakharazarIravikArAdibhiranyeSAM bhayamutpAdayaditi sUtrArthaH // 20 // tatra tiSThataH kadAcidupasargotpattau kiM kRtyamityAha mUlam -- tattha se ciTThamA Nassa, uvasaggAbhidhArae / saMkAbhio na gacchijjA, uTThittA aNNamAsaNaM // 21 // vyAkhyA-tatra zmazAnAdau 'se' tasya tiSThata upasargA divyAdyAH sambhaveyuriti zeSaH / tAnupasargAnabhidhArayet, kiM nAmaite dRDhamanaso me kariSyantIti cintayan saheta, zaGkAbhIrustatkRtApakArazaGkAtasrasto na gacchenna yAyAt utthAya tatsthAnamapahAya anyadaparamAsanaM sthAnamiti sUtrArthaH // 21 // dRSTAntazcAtra, tathAhi abhUtpure gajapure, kurudattasutAbhidhaH // mahebhyaputro mahatAM, guNAnAmekamAspadam // 1 // sa saMvibho gurUpAnte, pratrajyAdhItya ca zrutam // pratipede 'nyadaikAki - vihArapratimAM sudhIH // 2 // viharannekadA so'tha, sAketanagarAntike // art pratimA turya - pauruSyAM dhairyamandaraH // 3 // tatazca godhanaM hatvA caurA grAmAtkutazcana // kurudattasutasyarSeH pArzvasthenAdhvanA yayuH // 4 // sAdhupArzvamathAbhyeyu - godhanAnveSakA api // dvau mArgoM tatra dRDDA te, papracchuzceti taM munim // 5 // brUhi sAdho ! pathA kena, jagmucaurAH sagodhanAH ! // tacchrutvApi munisteSAM na dadau kiJciduttaram // 6 // tataste kupitA vAri-klinnAmAdAya mRttikAm || maulau tasya muneH pAlIM, babandhurduSTacetasaH // 7 // tatra kSitvA citAGgArAn yayuste krodhavihvalAH // munistu tairjvalanmauli - rapyevaM hRdya cintayat // 8 // " saha kalevara ! khedamaci - ntayan, svavazatA hi punastava durlabhA ! // bahutaraM ca sahiSyasi jIva he !, paravazo na ca tatra guNo'sti te // 9 // " dhyAyanniti yatimaliM, manazcAkampayannahi // sahitvA copasarga taM, paralokamasAdhayat // 10 // naiSedhikyAH parISahaH, zrImunirAjena yathA'munA'dhi sehe // sakalairapi sAdhubhistathAsau, sahanIyo mahanIyapAdapadyaiH // 11 // iti naiSedhikIparISa kurudattasutarSikathA // 10 // naidhikItazca svAdhyAyAdi kRtvA zayyAmAgacchediti zayyAparISahamAha mUlam -- uccAvayAhiM sijAhiM, tavassI bhikkhu thAmavaM / nAivelaM NihaNNejA, pAvaviTThI vihaNNai // 22 // vyAkhyA-uccAH zItAtapanivArakatvAdibhirguNairutkRSTAH, tadviparItAstvavacAH, uccAbhAvacAztha, uccAvacAstAbhiH zayyAbhirvasatibhistapasvI tapaH karttA, bhikSurmuniH, sthAmavAn zItAtapAdi sahanaM prati sAmarthyavAn, na naiva atibelaM svAdhyAyAdi velAtikrameNa vihanyAt, iMtergatAvapi pravRtteratrAhaM zItAdibhirabhibhUta iti sthAnAntaraM gacchet / yadvA ativelaM anyasamayAtizAyinIM maryAdAM samatArUpAM uccazayyAvAptau aho ! sabhAgyohaM ! yasyedRzI sarvartusukhadA zayyeti harSeNa, avacAvAptau ca aho ! mandabhAgyohaM ! zayyAmapi sundarAM na lebhe iti viSAdena, na vihanyAnna lakSyet / kutazcaivamupadizyata ityAha- pApadRSTiH pApabuddhiH 'viharaNai' iti - prAkRtatvAdvihanti ullaGghate maryAdAmiti zeSa iti sUtrArthaH // 22 // kimpunaH kuryAdityAha mUlam -- pairikkaM uvassayaM lahuM, kallANaM aduva pAvagaM / kimegarAI karissai, evaMtastha hiAsae // 23 // vyAkhyA - pratiriktaM khyAdivirahitamupAzrayaM vasatiM labdhvA prApya, kalyANaM zobhanaM ' aduvatti' athavA pApakarmazobhanaM kiM na kizcitsukhaM duHkhaM ceti gamyate,' ekarAtraM ekAM rAtriM kariSyati vidhAsyati ? kalyANaH pApako vA upAzraya iti prakramaH / ayaM bhAvaH - kecitsukRtino maNisuvarNamayeSu vicitracitrazAleSu saundaryendirAdharIkRtamandareSu saptabhaumAdimandireSu yAvajjIvaM vasanti, tadanye tu jIrNaparNatRNAdimayeSu kolondarAdivilikhitabhUtaleSu kuTIrakeSu, mama tvadyaiveyamevaMvidhA vasatiH ! kalye tvanyA bhaviSyati ! tatkimatra harSeNa viSAdena vA 1 / mayA hi samabhAvArthameva pratamAdRtamevamanena prakAreNa tatra kalyANe pApake vopAzraye'dhyAsIta, sukhaM duHkhaM vA / jinakalpikApekSaJcaikarAtramiti, itarApekSayA tu katipayarAtrIriti sUtrArthaH // 23 // udAharaNaJcAtra tathAhi babhUva pUryA kauzAmbyAM, yajJadattAbhidho dvijaH // tasyAbhUtAM somadatta - somadevAbhidhau sutau // 1 // somabhUtimuneH pArzve, tau dvAvapi mahAzayI // prAtrAjiSTAM bhavodvignA - vabhUtAM ca bahuzrutau // 2 // anyadA khajanAn draSTuM tau kauzAstrImupeyatuH // khajanAstu tadA'vantyAM gatvA'bhUvan sthitAstayoH // 3 // tatastAvapya calatA-mabhimAlavakaM munI // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram // 37 // pibanti tatra deze ca madyaM kecidvijA api // 4 // tatra brAhmaNageheSu bhikSArtha gatayostayoH // dravyeNAnyena saMyojya, madyaM viprastriyo daduH // 5 // anye tvAhurdade tAbhi - madyameva yathAsthitam // tadvizeSamajAnantA - vapAtAM taca tAvapi // 6 // vapurbhramAdinA sIdhu, pItaM jJAtvAtha tau munI // jAtAnutApau niSpApau, mitho vyamRzatAmiti // 7 // ayuktametadAvAbhyA-majAnadbhayAM mahatkRtam // surAmapya'pivAvA''vAM, pramAdAdasamIkSya yat // 8 // sevetAkalpya - mapyeva - mAhArArthI kadAcana ! // tadAhAraparIhAra - mevA''vAM kurvahe'dhunA ! // 9 // ityAlocyApagAtIra-gatakASThopari sthitau // tAvakAS pAdapopa - gamanaM munisattamau // 10 // akAle'pi tadA megha - vRSTirjajJe'tibhUyasI // pUrayantI payaH pUrai - nadIM plAvitasaikataiH // 11 // ArUDhazramaNaM dAru, tatAroDupavattataH // utteratustato naiva, tadApi pratinau tu tau // 12 // so'tha sindhurayaH kUla - tarUnmUlanatatparaH // kASThArUDhau yatI sadya-stau ninAya payonidhau // 13 // ucchalalolakallola-lolanAndolanavyathAm // ullolotkSiptakASThaughA - bhighAtaJcAtidAruNam // 14 // jalajantukRtAM prAsa - vibAdhAzcAtiduHsahAm // tatra dhIramanaskau tA-vakSametAM kSamAnidhI // 15 // [ yugmam ] yAvajjIvaM viSati, tIvraM zayyAparISaham // devabhUyaM somadatta - somadevAvavindatAm // 16 // tau sAdhusiMhau sahataH sma zayyA -parIpahaM yadvadahAryadhairyau // tathA viSayo munibhiH sa sarvaiH, zamAmRtakSIrapayodhikalpaiH // 17 // iti zayyAparISahe somadattasomadevarSikathA // 11 // zayyAsthitasya ca kadAcittathAvidhaH zayyAtaro'nyo vA kazcidAkrozedapi, tata AkrozaparISahamAha - mUlam - akkosija paro bhikkhu, na tesiM paDisaMjale / sariso hoI bAlANaM, tahmA bhikkhU na saMjale // 24 // vyAkhyA - AkrozettiraskuryAt paro'nyo bhikSu, dhig muNDa ! kimiha tvamAgatosItyAdivAkyaiH, na 'tesiMti' supo vacanasya ca vyattayAttasmai prati saMjvalet, pratyAkrozadAnAdinA vahnivaddIpyeta / cintayeccaivaM - " AkruSTena matimatA, tatvArthAlocane matiH kAryA // yadi satyaM kaH kopaH 1, syAdanRtaM kiM nu kopena 1 // 1 // " kimevamupadizyata ityAha- pratisaMjvalan hi sAdhuH sadRzo bhavati bAlAnAmajJAnAM, tathAvidhakSapakavat // tathA hi kAprabhUtkazci- danagAro guNAnvitaH // tapo'tidustapaM mAsa - kSapaNAdikamAcaran // 1 // tadguNAvarjitA kApi, taM nanAmA'nizaM surI // kArya maducitaM pUjyaiH, prasAdyamiti cAbravIt // 2 // zrutvA viprasya kasyApi, durvAkyaM so'nyadA muniH // jAtakopaH samaM tena, yoddhuM pravavRtetarAm // 3 // kSutkSAmadehaH kSapaka - svatastena dvijanmanA // hatvA muSTyAdibhiH pRthvyA-mapAtyata tarakhinA // 4 // guhurmuhustADayitvA dvijena mumuce'tha saH // tataH svasthAnamagamatkSapako'pi kathaJcana // 5 // tatpArzve'tha vibhAvaryA, vibhAbhirbhAsurA surI // samAjagAma tatpAdau, praNanAma va pUrvavat // 6 // tAM devIM jalpayAmAsa, na kiJcitkSapakaH punaH // ajalpantaM ca taM sAdhu-mevaM papraccha devatA // 7 // tvaM na jalpayasi khAmi-naparAdhAtkuto'dya mAM ? // tato vAcaMyamopyuccaiH, pratyuvAceti nirjarIm // 8 // dvijena hanyamAno'pi, yannAhaM rakSitastvayA // mamApakAriNastasya kiJcinnApakRtaM ca yat // 9 // tatastvAM vAdaye nAhaM, vAGmAtraprItikAriNIm // tacchrutvetyabhyadhAddevI, smitavicchuritAdharA // 10 // [ yugmam ] yuvayorabhavadyuddhaM, yadAnyonyavilagnayoH // tadAhamapi tatraivA - 'bhUvaM kautukadarzinI 11 // kintu tulyau yuvAM dRSTau, kopAviSTau mayA tadA // kaH sAdhuH ? ko dvijazceti, nAjJAsiSamahaM tadA ! // 12 // yuSmadrakSAM viprazikSA - mata eva ca na vyadhAm // zrutveti kSapakaH zAnta - kopATopo'bravIditi // 13 // sUnRtA preraNA devi tvayA'sau vihitA mama // tadamuSyAticArasya, mithyAduSkRtamastu me ! // 14 // tato yatiM taM praNipatya satya - bhaktyA nijaM dhAma jagAma devI // kupyanmuniH syAditi bAlatulyo, nAkrozakAriSvapi tena kupyet // 15 // itikSapakakathA // uktamevArtha nigamayitumAha- 'tamhatti' yasmAdvAlAnAM sadRzo bhavati tasmAdbhikSurna saMjvalediti sUtrArthaH // 24 // kRtyopadezamAha mUlam - soccANaM pharusA bhAsA, dAruNA gAmakaMTayA / tusiNIo uvehejjA, na tAo maNasI kare // 25 // vyAkhyA- zrutvA 'Namiti' vAkyAlaMkAre, paruSAH karkazA bhASA vAcaH, dArayanti saMyamaviSayAM dhRtimiti dAruNAH, tathA grAma indriyagrAmastasya kaNTakA ivAtiduHkhotpAdakatvena grAmakaNTakAH, 'tusiNIoti' tUSNIMzIlo na kopAtparu Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 38 // utarASyayanasUtram SabhASI / upekSetAvadhIrayet, prakramAtparuSabhASA eva, kathamityAha-na tA manasi kuryAttadbhASiNi dveSAkaraNeneti bhAva iti sUtrArthaH // 25 // dRSTAntazcAtra, tathAhi abhUtpure rAjagRhe, gRhe niHzeSa sampadAm // mAlAkAro'rjunAhnAnaH, skanda zrI stasya ca priyA // 1 // yakSo muGgarapANyAhnaH purAdrAjagRhAdvahiH // arjunasyArAmamArge - 'bhavadgotradevatA // 2 // kusumairmedurAmoda-pramoditajagajjanaiH // yakSamarjuno bhUri-bhaktyA'pUjayadanvaham // 3 // skanda zrIranyadA bhartu bhaktaM datvA gRhaM prati // puSpANyAdAya valitA, yakSacaityAntikaM yayau // 4 // tadA ca tAM durlalita-goSThIsatkA madotkaTAH // yakSavezmasthitAH prekSA-mAsuH paT kAmino narAH // 5 // asau saundaryavasati-rvanitA'rjunamAlinaH // gRhyatAmiti jalpanto, drutaM te jagRhuzca tAm // 6 // yakSAyatanamadhye ca, tAM samAnIya kAminIm // yakSasyApre nubhujire, te sarve'pi punaH punaH // 7 // tadA ca yakSapUjArtha, tatrAgAdarjuno'pi hi / taJcAyAntaM vilokyaivaM, skanda zrIstAnabhASata // 8 // Agacchatyarjuno'sau ta kiM mAM yUyaM vimokSyatha ? // tataste'cintayannUna - metasyAH priyamastyadaH // 9 // varAkAnmAlikAdasmA-nnAsmAkaM bhIru ! bhIriti // bruvantaste babandhuzca drutamarjunamAlinam // 10 // taM yakSasya puro nyasya, tasya pazyata eva hi // siSevire te tatkAntA-mahampUrvikayA muhuH // 11 // svabhAryA bhujyamAnAM tai- vakSyA'cintayadarjunaH // enaM yakSaM puSpaputraiH, pUjayAmyahamanvaham // 12 // adya tvasyaiva purataH prApnomyetAM viDambanAm // tannizcitamidaM naiva, yakSaH kopyatra vidyate 1 // 13 // yadi cAtra bhavedyakSa - stadAsau mAM khasevakam // naivedAnImupekSeta, pIDyamAnamanAthavat // 14 // dhyAyantamiti taM jJAtvA yakSastadanukampayA // pravivezAzu tasyAne 'chidattadvaMdhanAni ca // 15 // sahasrapala niSpannaM, gRhItvA lohamudgaram // tAnnArIsaptamAn goSThI-puruSAn SaT jaghAna ca // 16 // itthaM pratidinaM nArI - saptamAn mAnavAn sa SaT // jaghAna satatAbhyAsAdrAmaM bhrAmaM purAdvahiH // 17 // tajjJAtvA pUrjanaH sarva-sa -stAvanna niragAdvahiH // yAvattena hatA na syuH, SaT nArIsaptamA narAH // 18 // anyadA tatpuropAnte, zrIvIraH samavAsarat // natvarjunabhayAtko'pi, jinaM nantuM yayau janaH // 19 // tadA tatpuvAstavyaH, zrutvA zrImajjinAgamam // evaM sudarzanaH zreSThI, dadhyau harSoclasattanuH // 20 // aho ! jagajanAmbhojaprabodhananabhomaNim || zrIvIramapi nantuM no, yAtyarjunabhayAjjanaH // 21 // jinasya vizvatritaya- trAyiNo dhyAyinaM janam // hantumISTe na hIndro'pi tajjano'yaM vibheti kim ? // 22 // yadbhAvyaM tadbhavatu vA khAminaM kintu vanditum // yAsyAmyeveti sa dhyAtvA, niragAnnagarAdvahiH // 23 // arjuno'pi dadhAve drAg, vIkSyAyAntaM sudarzanam // ullAlayan mudgaraM taM, puSpakandukalIlayA // 24 // taM cApatantaM vegena, dhanurmuktapRSaktavat // vIkSyeti vyamRzadvarya - sthairya - dhairyaH sudarzanaH // 25 // ayaM mudgarapANirmA, hantumAyAti mAlikaH // tadAtmakRtyaM kurveha - mevaM dhyAtveti so'bravIt // 26 // arhatsiddhamunIn jainaM, dharme va jagaduttamam // zaraNaM pratipanno'smi, zrIvIraM ca jagadgurum // 27 // kiJcA smAdupasargAce -- dadyamokSo bhavenmama // tadA caturvidhAhAraH, kalpate nAnyathA punaH ! // 28 // itthaM nigadya sAkArAanazanaM pratipadya ca // smaran paJca namaskArAn, kAyotsarga cakAra saH // 29 // sadyaH sudarzanAbhyarNa - mAyAsIdarjuno'pyatha // nAzakattamupadrotuM, kintu dharmaprabhAvataH // 30 // tatastaM parito'bhrAmya-dvalavAnarjuno'dhikam // zazAka zazakaM siMha- miva nAkramituM punaH // 31 // bhrAmaM bhrAmamavizrAmaM, yakSaH zrAnto'bhavattataH // na tu taM draSTumaiziSTa, duISTyA'rkamulUkavat // 32 // AdAya mudgaraM muktavA -'rjunaM yakSo'gamattataH // api devabalAddharma- balameva viziSyate ! // 33 // muktastenArjunaH pRya, papAta cchinnazAkhivat // uttasthau ca kSaNAdarza, moTayan gatanidravat // 34 // kimakArSa 1 ka sthito'smi ?, kA dazA mama vidyate ! // iti sa jJAtavAnnaiva nidrAvasthAnubhUtavat // 35 // so'thA'prAkSItsvasvarUpaM, kRtotsarge sudarzanam // upasargaH zazAmeti, sopyutsargamapArayat // 36 // sarva tatpUrvavRttAntaM, tasmai samyag jagAda ca // tacchrutvA jAtanirvedo--'rjunazcintitavAniti // 37 // aho ! ajJAninA ghoraM karmedaM narakapradam ! // mayA kRtamiti dhyAyan so'pRcchaditi taM punaH // 38 // kimarthaM prasthitosi tvaM 1, brUhi bhrAtaH ! sudarzana ! // so'bhyabhASchrImahAvIraM vandanArthaM brajAmyaham // 39 // tacchrutvetyarjuno'vAdI - indituM paramezvaram // ahamapyAgamiSyAmi tvayA saha mahAmate / // 40 // tatastena samaM hRSTaH, zrImahAvIrasannidhau // agAtsudarzanaH svAmidarzanotsukadarzanaH // 41 // zrIbarddhamAnatIrtheza - pAdapadmau praNamya tau // samyaka zuzruvaturdharma-dezanAM klezanAzinIm Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram // 39 // // 42 // dezanAnte ca sarvajJaM, praNamyApRcchadarjunaH // svAmin ! kathaM vizuddhirme bhavedbahulapApmanaH // 43 // athoce bhagavAMstvaM ce-dAtmazuddhiM cikIrSasi // tarhi saMyamamAdAya, tapastapyakha dustapam // 44 // malaM kharNagataM vahni - IsaH kSIragataM jalam // yathA pRthakkarotyevaM, jantoH karmamalaM tapaH // 45 // yathAmbudA vilIyante, pracaNDapatranAhatAH // tathA tIvratapo'pAstAH, pApmAnaH prabalA api // 46 // tannizamyArjunaH svAmi-samIpe vratamAdade || nirjarArtha vyahArSIca, pure rAjagRhe sadA // 47 // nirantaraM SaSThatapaH kurvan sAmyasudhAmbudhiH // sAdhvAcAraM ca sakalaM, niSkalaMkamapAlayat // 48 // asmatsvajanahantA'sau duSTo duSkarmadUSitaH // dhUrto dhatte'dhunA sAdhu-veSaM veSaviDambakaH ! // 49 // ityAdyairvahulokokte - rAkrozaistADanaistathA // sa mahAtmA na khukSobha, pratyutaivamacintayat // 50 // [ yugmam ] "maniMdA yadi janaH paritoSameti, nanvaprayAsajanito'yamanugraho me // zreyo'rthino hi manujAH paratuSTihetoduHkhArjitAnyapi dhanAni parityajanti // 51 // kiJca "akosahaNaNamAraNa - dhammanbhaMsANa bAlasulahANaM // lAbha maNNai dhIro, jahuttarANaM alAbhaMmi // 52 // " iti dhyAyan sa SaNmAsa, soDhAkrozaparISahaH // kRtakarmakSayaH prApa, kebalajJAnamujjvalam // 53 // tatazviraM sa pratibodhya bhavyAn, muktiM yayAvarjunamAlisAdhuH // etadvadAkrozaparISahonyai - rapi kSamAThyaiH zramaNairviSayaH // 54 // ityAkrozaparISahe'rjunamAlikarSikathA // 12 // 1 muktiM yayAvarjunamAlikarSiH / iti 'ga' saMjJakapustake // atha kazcidAkrozamAtradAnenAtuSyan vadhamapi vidadhyAditi vadhaparISahamAha mUlam - hao na saMjale bhikkhu, maNaMpi na paosae / titikkhaM paramaM naccA, bhikkhudhammaM vicitae // 26 // vyAkhyA - hato yaSTyAdibhistADito na sayalet, kAyataH kampanapratyAhananAdinA, vacanatazca pratyAkrozadAnAdinA jvalaMtamivAtmAnaM nopadarzayeddhithurmanazcittaM tadapi na pradUSayet na kopAdvikRtaM kurvIta, kintu titikSa kSamAM paramAM dharmasAdhanaM prati prakarSatIM jJAtvA avagatya bhikSudharma yatidharma kSAntyAdirUpaM vastukharUpaM vA vicintayet bhAvayeca kSamAmUla eva munidharmo, yacca mannimittamayaM karmopacinoti, so'pi mamaiva doSa iti nainaM prati kopa ucita iti sUtrArthaH // 26 // amumevArtha prakArAntareNAha - mUlam - samaNaM saMjayaM daMtaM, haNejjA kovi kasthai / natthi jIvassa nAsotti, evaM pehijja saMjae // 27 // vyAkhyA- zramaNaM tapakhinaM, saMyataM pRthvIkAyAdihiMsAnivRttaM idaJca lAbhAdyartha bAhyavRttyApi sambhavedata Aha-dAntamindriyanoindriyadamena, hanyAttADayetko'pi tAdRzo duSTaH, kutraciddhAmAdau tatra kiM kAryamityAha - nAsti jIvasthAtmana upayogalakSaNasya nAzo'bhAvaH, zarIrasyaiva nAzAt / 'itiH' pUrNe, 'evaM' kharUpArthe, prekSeta mAvayetsaMyataH sAdhuriti sUtrArthaH // 27 // nidarzanaJcAtra, tathAhi abhUnnagaryA zrAvastyAM, jitazatrurmahIpatiH // sadharmacAriNI tasya, dhAriNI saMjJikA'bhavat // 1 // gaurIzayoH skanda iba, skandako'bhUtsutastayoH // purandarasutAdezyA, purandarayazAH sutA // 2 // tadA daNDaki bhUpo'bhU-kumbhakArakRte pure // purohitastu tasyA''sI - dabhavyaH pAlakAbhidhaH ! // 3 // tena daNDakisaMjJena, bhUbhRtA bhUribhUtinA // purandarayazAH kanyA, pitRbhyAM paryaNAyi sA // 4 // anyadA suvratakhAmI, bhavyAmbhojanabhodhvagaH // zrAvastyAM samavAsArSI-surAsuranamaskRtaH // 5 // dhanyaMmanyaH skandako'gA - taM nantuM paramezvaram // zrutvA taddezanAM zrAddha-dharmazca pratyapadyata // 6 // purodhAH pAlakaH so'tha, kumbhakArakRtAtpurAt // kenacidrAjakAryeNa, zrAvastyAmanyadA''yayau // 7 // sa ca bhUpasabhAmadhye, kurvannirmanthagarhaNAm // drutaM niruttarIcakre, skandakena mahAdhiyA // 8 // pApaH prApa tato dveSaM, pAlakaH skandakopari // apakartumpunaH kiJci- tasya na prAbhavattadA // 9 // kRtaprastutakRtyo'tha, pAlakaH svAspadaM yayau / jagAma na tu tacittA - tkopaH skandakagocaraH // 10 // atha zrIsuvratakhAmi - pAdAnte dAntamAnasaH // prAtrAjItskandakaH sArka, martyAnAM paJcabhiH zataiH // 11 // kramAdbahuzrute jAte, skandake suvrataprabhuH // tasmai ziSyatayA tAni paJca sAdhuzatAnyadAt // 12 // anyedyuH suvratArhantaM, skandakaH pRSTavAniti // vrajAmyahaM khasurdeza -mAdezaH syAdyadi prabhoH // 13 // jagau jagatprabhustatro - tpatsyate mAraNAntikaH // sarveSAmupasargo va stacchrutvA skandako'vadat // 14 // ArAdhanAsAdhako hi, nopasargastapakhinAm // duHkhAyate mahAnanda - mahAnandAbhilASiNAm ! // 15 // tato 1 munipaJcazatAnyadAt / iti 'ga' saMjJakapustake // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 40 // uttarApyayanasUtram brUhi prabho ! tasminnupasarga upasthite // ArAdhakA bhaviSyAmo, vayaM yadvA virAdhakAH 1 // 16 // khAmI mAha tvAM vinA'nye, sarvepyArAdhakA iti // skandakastannizamyeti, vyamRzazamutsukaH // 17 // ArAdhakA iyantaH syu-vihAre yatra sAdhavaH // nUnaM sa zubha eveti, vicintya skandako'calat // 18 // kramAgatvA kumbhakAra-kRte sa sapari. cchdH|| udyAne samavAsArSI-ttamazrauSIca paalkH|| 19 // tataH prAgvairazuddhayartha-mudyAne tatra pAlakaH // pracchannaM gopayAmAsa, vividhAyudhadhoraNIm // 20 // iti daNDakirAze cA-'SaDakSINamuvAca saH // jitaH parISahairatra, skandako'sti samAgataH // 21 // ayaM vayaM mahAvIrya-zcaNDadordaNDavikramaiH // sAdhuveSadharairyukto, bhaTAnAM paJcabhiH zataiH // 22 // udyAne gopitaiH zastra-prakarairatidAruNaiH // tvAM vandituM gataM hatvA, rAjyametadrahISyati ! // 23 // [ yugmam ] pratyayazcenna te khAmi-trasminmadvacane bhavet // tadA tadgopitAstrANi, gatvodyAnaM vilokaya ! // 24 // evaM vyudrAhitastena, tadudyAnaM gato nRpaH // sthAneSu pAlakokteSu, nAnAstrANi niraikSata / // 25 // dRSTvA tAni nRpaH kruddho, munInsarvAnavandhayat // akArya vidyate kiJci-nA'vimRzya vidhAyinAm // 26 // pApasya pAlakasyaiva, tAnibaddhayArpayannRpaH // yattubhyaM rocate tattva- meSAM kuryA iti bruvan ! // 27 // mUSakAniva mArjAra-stAn prApya mudito'tha saH // saMyatAn saMyatAnmarya-pIDAyatrAntike'nayat // 28 // iti proce ca re ! yUya-miSTaM smarata daivatam // idAnIM pIDayiSyAmi, yatreNAnena vo'khilAn // 29 // tataste sAdhavo dhIrA, jJAtopasthitamRtyavaH // jIvitAzAmRtyubhIti-vipramuktA manakhinaH // 30 // gRhItAlocanA samyaka, maitrIbhAvamupAgatAH // paryantArAdhanAM sarve, vidadha vidhipUrvakam ! // 31 // [ yugmam ] marttavyaM kAtareNApi, dhIreNApi ca bhUspRzA // dvidhApi niyate mRtyau, dhIrairbhAvyaM manakhibhiH // 32 // ityAdi vadatotsAhya-mAnAH skandakasUriNA // abhavaMste vizeSeNa, khadehe'pi gtspRhaaH!||33|| [yugmam ] krUrAzayaH krUrakarmA, krUragIH pAlakastataH // ekaikaM zramaNaM yatre, kSepaM kSepamapIDayat // 34 // pIDyamAnAna vineyAn khAn, vIkSyAntardayatAmayam // iti sa skandakaM yatra-pArthe baddhamadhArayat // 35 // pIDyamAnAnagArAGgo-cchalacchoNitabindubhiH // samantAddhiyamANo'pi, nA'kupyatskandakaH punH||36|| kintu sAmyasudhAspanda samayocitaiH // vAkyairniryAmayAmAsa, tAnevaM sa mahAzayaH! // 37 // "bhinnaH zarIrato jIvo, jIvAdbhinnazca vigrhH|| vidanniti vapu ze'pyantaH khigheta kaH kRtI ? // 38 // kiJcAkhilo vipAko'ya-masti khakRtakarmaNaH // duHkhAya nopasargasta-tsatAM karmajighAMsatAm // 39 // avazyaM nAzino bAya-syAGgasyA'sya kRte tataH // kopaH kAryo nAntaraGga-dhruvadharmadhanApahaH // 40 // " skandakeneti niryAmya-mAnA nirmalamAnasAH // mahAtmAno vipakSe ca, mitre ca smdRssttyH||41|| yatrapIDanapIDAM tAM, kSamamANAH kssmaadhnaaH|| kevalaM prApya kaivalya-sukhaM te lebhire kramAt ! // 42 // [yugmam] drutaM hateSu tenaivaM, yUnapaJcazatarSiSu // eka kSulukamuddizya, pAlakaM skandako'vadat // 43 // anukampyamimaM bAlaM, pIDyamAnaM nirIkSitum // nAhaM zakSyAmi niyataM, pUrva pIDaya mAM tataH! // 44 // tacchrutvA pAlakastasya, bhUri duHkhavidhitsayA // guroH pazyata eva drAk , prAk taM bAlamapIDayat ! // 45 // zukladhyAnasudhAsAra-zAntakarmahutAzanaH // bAlaH so'pi mahAsattvo, mahAnandamavindata ! // 46 // tadvIkSya skandakAcAryaH, kruddho'ntardhyAtavAniti // anena saparIvAraH, pApenA'smi vinAzitaH! // 47 // kSullako'pi hi madvAcA, kSaNamekaM na rakSitaH // nigrAhya eva pApo'sau, tanmayA garvaparvataH // 48 // ayaM bhUpo'pi nigrAyo-smadvinAzanibandhanam // upekSAkAriNo'smAkaM, badhyA jAnapadA api ! // 49 // tahuSkarasya cedasya, bhavenmattapasaH phalam // tadAhaM dAhako'mISAM, bhUyAsaM bhAvijanmani ! // 50 // itthaM kRtanidAnaH sa, pIDitastena dudhiyA // mRtvA vahnikumAreSu, suro'bhUtparamarddhikaH // 51 // purandarayazAstatra, dine caivamacintayat // kuto hetoH purImadhye, na dRzyante'dya saadhvH!|| 52 // itazca skandakamune-rajoharaNamuttamam // raktAbhyaktaM kara iti, jagRhe gRdhrapakSiNA // 53 // tadrajoharaNaM ca drAg , bhavitavyaniyogataH // puraH purandarayazo-devyA gRdhro nyapAtayat // 54 // tacAdAyodveSTayantI, sA svayaM parikarmitam // kAmbalaM khaNDamadrAkSI-zAtuH pravrajatorpitam // 55 // cihena tena ca jJAtvA, sodarAdInmunIn hatAn // mahatImadhRti prAptA, sA'vAdIditi bhUpatim // 56 ||re sAdhudviSTa ! pApiSTha !, vinaMkSyatyadhunA bhavAn // maharSINAM surANAM ca navajJA shubhaavhaa!||57|| ityadIryeti dadhyau cA-'dhanA'haM vratamAdade // alaM saMsAravAsenA-jamunA duHkhaughadAyinA ! // 58 // cintayantIti sA devaiH, suvratasvAmisannidhau // nItA''dAya parivrajyAM, paralokamasAdhayat ! Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarASyayanasUtram // 41 // // 59 // jJAtvA'thA'vadhinA prAcyaM, svavRttaM skandakAmaraH // krodhAdhmAto dezayukta- madhAkSInmaMkSu tatpuram // 60 // tato'raNyamabhUddeza- bhUmau daNDakibhUpateH // adyApi daNDakAraNya - miti tatprocyate budhaiH // 61 // ekonapaJcazatasAdhuvarairavArya - vIryairyathA vadhaparIpaha eSa soDhaH ! // sAstathA yamaparairapi sAdhumukhyaiH, zrIskandakazramaNavanna punarvidheyam // 62 // iti vadhaparISahe saparivAraskandakarSikathA // 13 // parairabhihatasya ca yatestathAvidhauSadhAdiyAcitameva syAditi tatparISahamAha - mUlam - dukkaraM khalu bho nizyaM, aNagArassa bhikkhuNo / sabaM se jAiaM hoI, natthi kiMpi ajAiaM // 28 // vyAkhyA- duSkaraM duranuSTheyaM, khalurvizeSaNe, nirupakAriNa iti vizeSaM dyotayati, 'bho' ityAmanraNe, nityaM sarvakAlaM yAvajjIvamityarthaH, anagArasya bhikSoH / kiM tadduSkaramityAha - yatsarvamAhAropakaraNAdi 'se' tasya yAcitaM bhavati, nAsti kiJciddantazodhanAdikamapyayAcitamiti sUtrArthaH // 28 // tatazca - mUlam - goaraggapavihassa, pANI no suppasArae / seo agAravAsotti, ii bhikkhU na ciMtae // 29 // vyAkhyA-gocaro bhikSAcaryA, tasyAgraM gocarAtraM, eSaNA zuddhagrAhitayA pradhAnagocara ityarthaH / tatpraviSTasya mune - riti gamyaM, pANirhasto no naiva suprasArakaH sukhena prasArayituM zakyaH / kathaM hi nirupakAriNA paraH pratidinaM prArthavituM zakyate ? uttarasya 'iti' zabdasyAtra yogAdityato hetoH zreyAn prazasyo'gAravAso gArhasthyaM, tatra hi na ko'pi prAte, svabhujArjitaM ca dInAdibhyaH saMvibhajya bhujyate ityetadbhikSurna cintayet, bahusAvadyo hi gRhavAsaH, kathaM zreyAniti sUtrArthaH // 29 // udAharaNasampradAyazcAtra, tathAhi astyatra bharate svarNa-mayI tridazenirmitA // pratibimbamiva svarga-lokasya dvArakA purI // 1 // balArdhacakriNI rAma-kRSNAhrau vizvavizrutau // tatrA'bhUtAM vasudeva - rohiNIdevakIsutau // 2 // tau ca pradyumnazAmbAdyaiH sArdhakoTitrayonmitaiH // yuktau kumArairanyaizva, koTizo yadupuGgavaiH // 3 // surarAmAbhirAmAbhiH strIbhiH saha sahasrazaH // bhogAbhogAnabhuAtAM, pUrNAkhilamanorathau // 4 // [ yugmam ] anyadA dvArakApuryA, kevalajJAnabhAskaraH // bhavyAbjapratibodhArtha, zrInemiH samavAsarat // 5 // tadA ca zrIneminAthaM, vanditvA rAmakezavI // samAkarNayatAM dharma-dezanAM saparicchadau // 6 // dezanAnte ca sarvajJaM, praNamyApRcchadacyutaH // amuSyA dvArakApuryAH, svargadhikArisaMpadaH // 7 // yadUnAM mama cAntaH kiM, bhAvI khata utAnyataH 1 // tato jagAda bhagavAn, jJAnarAzirivAGgavAn // 8 // bahiH zauryapurAtpArA - sarAhnastApaso'bhavat // vIkSya nIcakulAM kAJcitkanyAM so'bhUtsmarAturaH // 9 // tayA samaM ca yamunA- dvIpe gatvA''rarAma saH // tatastayorabhUtsanu-pretI dvaipAyanAhvayaH // 10 // sa parivrAjako brahmacArI zAnto jitendriyaH // hAste yaduSu snehAt kurvan SaSThatapaH sadA // 11 // zAmbAdibhiH sa madyAndhaiH, kuTTitazcaNDatAM gataH // yedubhiH 1 yadubhiH sakalaiH sAka, dvArakAM jvAlayiSyati / iti 'ga' saMjJakapustake || sakala sAkaM, dvArakAM jvAlayiSyati // 12 // vasudevajarAdevI - nandanAnnijasodarAt // bhAvI jarAkumArAtha, taba mRtyurjanArdana ! // 13 // zrutveti yadavaH sarve'pyulmukAyitadRSTayaH // vyalokayan jarAputraM, so'pi caivamacintayat // 14 // kanIyAMsaM kulAdhAraM, bhrAtaraM bhrAtRvatsalam // kathaGkAraM haniSyAmi ? vasudevasuto'pyaham // 15 // tadetadanyathA kurve, dhyAyanniti jarAGgajaH // jinaM natvA yayau sadyaH, kAntAraM cApatUNabhRt // 16 // jinavAcaM janazrutyA, zrutvA dvaipAyano'pi tAm // yadUnAM dvArakAyAzca, rakSAM kartumagAinam // 17 // natvArhantaM harirapi, prAvizadvArakApurIm // taM cAnartha madyamUlaM, dhyAyannityudaghoSayat // 18 // madyonmattakumAraugha - hatAdvaipAyanAdyataH // upadravo dvArakAyAH, zrInemikhAminoditaH // 19 // tatpArzvasthAcalAsanna -kadambavanamadhyataH // kAdambarIdarIvartti - zilAkuNDeSu bhUriSu // 20 // sakalaM prAkkataM madyaM, heyaM peyaM na tatpunaH // lokAH sarve'pi tacchrutvA, jahustatrAkhilAM surAm // 21 // ( tribhirvizeSakam ) prAtA'tha baladevastha, snehAttasyaiva sArathiH // siddhArthaH zrutasarvajJa - vANirityavadadvalam // 22 // notsahe durdazAM prApte, draSTuM svIyapurIkule // tadahaM khAmipAdAnte, prabrajAmi tvadAjJayA // 23 // tato'jabIilo'jasra - sravadazrujalAvilaH // bhrAtarmayedaM tvadvazya-prANenA'pyanumanyate // 24 // kintu taM pAlayitvA tvaM devatvamupAgataH // bhrAtarmA vyasanaprApta-mAgatya pratibodhayeH // 25 // tatprapadyAtha siddhArtho, parivrajya jinAntike // 1 kadambavanavarttiSu / iti 'ga' saMjJakapustake || Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 42 // utcarAgyayanasUtram atyugraJca tapastaptvA, SaDbhirmAsaiH suro'bhavat // 26 // itazcAnekavRkSaugha-patatkusumasaGgamAt // SaNmAsyA sA surA kuNDa-sthitA pakkarasA'bhavat // 27 // tadA ca ko'pi zAmbasya, lubdhakaH paryaTana vane // tatra yAtastRSAkrAntaH, papau tAM madirAM mudA // 28 // muditastena madhena, bhRtvA pArthasthitAM datim // dadau zAmbAya tatpItvA, tuSTaH zAmbo'pi taM jagau // 29 // prApta hRdyamidaM madya-madya kutra ? tvayA sakhe ! // kAdambarIkandarAyA-mavApamiti so'pyavak // 30 // kumAraiH saha durdAntai-stataH zAmbo'pare'hani // guhAM kAdambarI gatvA, muditastAM surAM ppau||31|| bahoH kAlAdadhigatAM, yAvattRpti nipIya tAm // unmattA girimArohan , krIDantaste kumArakAH // 32 // tatra dvaipAyanaM dhyAna-sthitamAtApanAparam // vIkSyeti te mithaH procu-madyonmAdavazaMvadAH // 33 // ayaM hi neminA prokto'smatpurIkulanAzakaH! // taddhanyatAM hato kheSa, kathaM hantA purIkule ! // 34 // vadanta iti te sarve, cpettaayssttimussttibhiH|| nijanuH pAdaghAtaizca, dvaipAyanamuni muhuH // 35 // itthaM hatvA mRtaprAyaM, vidhAya dharaNItale // pAtayitvA ca te jagmuH, kumArA dvArakApurIm // 36 // tadvijJAya carairviSNu-viSaNNo dhyAtavAniti // aho ! eSAM kumArANAM durdAntatvamanarthakRt ! // 37 // athaiSAM prANabhUtAnAM, kiM karomIti cintayan 1 // dvaipAyanamanunetuM, tatrAgAtsabalo hariH! // 38 // tacApazyatparivrAjaM, kopAruNavilocanam // tatastatkopazAntyartha-mabhyadhAditi mAdhavaH // 39 // bho mahAtApasa! krodhaH, paratrA'tra ca duHkhadaH // naivAtaH kvApi kupyanti, mahAsattvA dameratAH // 40 // madyonmAdAnirvivekai-mandajJAnaizca mtsutaiH|| emiryadaparAddhaM ta-nmaharSe! mRSyatAM tvayA // 41 // ityukte'pi sa kRSNenA-'zAntakrodho'bhyadhAdidam // bhavataH sAmavacanai-rathAmIbhiH kRtaM hare ! // 42 // yuvAM muktvA lokayuktAM, nirdagdhaM dvArakA mayA // cakre nidAnaM tvatputrai-henyamAnena niSThuram ! // 43 // nAlIkaM nemivAkyaM ta-pratijJA'pyanyathA na me|| tadhuvAM yAtamanau hi, dIse'ndhukhananena kim ? ||44||raamo'pyuvaac he bhrAtaH, prayatnenAmunA kRtam ! // kiM cATUni vidhIyante, mudhA'muSya tridaNDinaH 1 // 45 // avazyaM bhAvyapAkarte, na zakro'pi prabhUyate // na ca sarvavido vAkya-manyathA syAtkathaJcana ! // 46 // tataH zokAkulamanA, nijaM dhAma yayau hariH // prasiddhamAsIloke ca, dvaipAyananidAnakam // 47 // athAcyuto dvitIyehi, vapuryAmityaghoSayat // bhavatA'taH paraM lokAH!, dharmAzaktA vizeSataH // 48 // tadAkaNya janaH savA, jajJa dharmarato bhRzam ! // tadAravatakAdrI zrI-nemizca samavAsarat // 49 // tacchrutvA tatra gatvA ca, jinaM natvA ca mAdhavaH // azrauSIddezanAM vizva-janamohatamoharAm // 50 // zrutvA tAM dezanAM zAmbapradyumnAdyAH kumArakAH // bahavaH prAjan rukmi-NyAdyAzca yaduyoSitaH // 51 // dvaipAyanaH kadA kartA, dvArakAyA upadravam // tadeti viSNunA pRSTo, neminAtho'bravIditi // 52 // asau dvAdaza varSAnta-rakA jvAlayiSyati // ityuktvA vyaharatkhAmI, kRSNo'pi dvArakAM yayau // 53 // dvitIyavAramapyeva-mathaviSNuraghoSayat // upasthitamidaM lokAH!, dvaipAyanabhayaM mahat // 54 // tatkRpAsunatAsteya-brahmacaryAparigrahAna // yathAzakti prapadya tapastathA // 55 // kurudhvaM devapUjAca, prayatnena mahIyasA // ityAkA'khilo loka-stattathA pratyapadyata // 56 // mRtvA vahrikumAreSU-tpanno dvaipAyano'pyatha // dvArakAmAyayau smRtvA, prAgvairaM yadugocaram // 57 // devapUjAtaponiSThapaurAyAM puri tatra sH||prN dharmavizeSeNa, nApakartumabhUtprabhuH // 58 // tataH sonveSayaMzchidrA-Nyasuro'sthAtpuro'ntare // athetthaM dvAdaze varSe, prAse loko vyacintayat // 59 // asmattapaH prabhAvAddhi, naSTo dvaipAyanAmaraH // tahustapaM tapastyaktvA'dhunA khairaM ramAmahe ! // 60 // iti te krIDituM lamA, madyamAMsAdisevinaH // dvaipAyano'pi tacchidramAsAdya mumude'dhikam // 61 // dvArakAyAM tadAcAsa-nutpAtAH kssysuuckaaH|| halacakrAdirakhAni, praNezuH sIrizAGiNoH // 62 // tato vikRtya saMvarta-bAtaM dvaipAyanAsuraH // kASThapatratRNavyUhA-nAhatyA'pUrayatpurIm // 63 // digbhyo'STabhyo'pi tenaiva, vAtena nikhilAn janAn // palAyamAnAnAnIya, nicikSepa puro'ntare // 64 // dvAsaptatiM puro madhya-gatAH SaSTiM bahiHsthitAH // kulakoTIH piNDayitvA, sa devo'nimadIpayat // 65 // dvArakAyAM tato jvAlA-jihvo jajvAla sarvataH // unmUlya vRkSavallayAdI-nmuhustatrA'suro'kSipat // 66 // vahinA tena nIrandhrabhUmena vyAkulIkRtAH // sandAnitA ivA'nIzA, gantumekamapi kramam // 67 // bAlavRddhavadhUyuktAH, krandantaH karuNakharam // sarvepyanyonyasaMlamAH, paurAstatrAvatasthire // 68 // [ yugmam ] gRhA maNivarNamayA, vyalIyanta kSaNAttadA // 1 itthaM dvAdaza varSANAM, prAnte loko vyacintayat / iti 'ga' saMjJakapustake // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparApyayanasUtram // 43 // pusphuTuH saudhapIThAni, tutruTuH kuTTimAnyapi // 69 // dRSTvA purI dayamAnA-matha vyAkulamAnasau // vasudevagRhaM rAmakRSNau tvaritamIyatuH // 70 // vasudevaM devakI ca, rohiNI ca rathe drutam // tAvAropayatAM tasmA-dAkraSTuM vahisAba TAt // 71 // hayA vRSAzca no celuH, stambhitAstena nAkinA // tadA rAmamukundau taM, rathamAkRSatAM khayam // 72 // sthAmAbhirAma! hArAma, ! hA mahArAja! kezava ! // pAhi pAvakapAtotthA-dasmAdasmAnupadravAt // 73 // iti paurakRtAkrandAn , zrutvA dainyaM gatau balAt // gopure ninyatu ki-bhamAkSamapi to ratham // 74 // [ yugmam ] tatastadropuraM datta-kapATaM vidadhe'suraH // tau cA'rarI pArNighAtai, rAmakRSNau babhAtuH // 75 // tathApi na rathaH paGka-manabaniragAtpuraH // dvaipAyanAsuropyevaM, tadA'vAdIdalAcyutau // 76 // yuSAM vihAya naivAnyaM, mokSyAmIti mayA purA // proktaM tatkiM vismRtaM vAM, ? yadadhaivaM vimukhathaH ! // 77 // tacchutvA'tivyAkulo tau, pitaro'pyevamUcire // vatsI yAtaM yuSAM santu, zreyAMsi yuvayoH punaH ! // 78 // yuSayorjIvatormAvI, punaryadukulodayaH // vayaM tvatha prapannAma, zaraNaM nemitIrthapam // 79 // pratyAkhyAtastathA'smAmi-rAhAro'pi caturvidhaH // ityuktvA te namaskArAn, gaNapanto'vatasthire // 80 // dvaipAyanAmarasteSu, vavarSApa hutAzanam // tato mRtvA'bhavan devA, vasudevAdayastrayaH // 81 // __ atho rudantau karuNaM, bahirgatvA balAcyutau // jIrNodyAnasthitau dapa-mAnAM dadRzatuH purIm // 82 // jvalatpazujanAkranta-kolAhalasamAkulAm // paritaH prasRtajvAlA-jihvajvAlAkarAlitAm // 83 // zrAddhadevazrotriyasya, pahikuNDatvamAzritAm // tau vIkSya dvArakA bASpA-plutAkSAviti dadhyatuH // 84 // [ yugmam ] purandaradhanuSkalpa-manisyatvamaho! zriyAm // jalabuludadezyaM ca, jIvitavyamaho ! vizAm // 85 // khamasaGgamakalpAca, bandhusaGgA aho amI! // aho ! apratikAryatvaM, bhavitavyasya vastunaH // 86 // yaduktaM-"dhArijai iMto jala-nihI vi kallola bhinnakulaselo // na hu annajammanimmia, suhAsuho divprinnaamo|| 87 // " athovAca hariH srv-smptkhjnvrjitau|| AvAM bhrAtaH! ka yAsAvo 1, bhItau yUthacyutaiNavat // 88 // balo'vAdItpANDuputrAH, santi naH snigdhavAndhavAH // tatpurI pANDumathurAM, yAsAvo'vAcyavArddhigAm // 89 // proce kRSNo mayA kRSNAM, pratyAdAya sameyuSA // ganottaraNavelAyAM, beDAntarddhAnaropataH // 90 // pANDavA rAjyamAcchidya, tadA nirviSayAH kRtaaH|| durdazAyAM gamiSyAvA, tatpArthe sAmprataM katham ? // 91 // [ yugmam ] rAmo'vag na smarantyAryA, duHkhamamiva vipriyam // duSprApamaaktayo-pakAraM vismaranti ca // 92 // tanmedaM vimRza prAtaH !, karttAro bhaktimeva te // zrutveti sabalaH pUrvI, pratyacAlInarAyaNaH // 93 // itazca dvArakApuryA, jvalantyAM kujavArakaH // rAmasUnuH khagehAna- mAruyothairado'vadat // 94 // ahaM caramadehaH zrI-neminA kathitaH purA ! // idAnIM tu prabhostasya, ziSyo'smi khIkRtavrataH // 95 // sA cetsatyA vibhorvANI, 1 yAsyAvo'pAcyavArddhimAm / iti 'ga' saMjJakapustake // tatkimadha jvalAmyaham ? // ityUcAnaM jvaladehA-jRmbhakAstamudakSipan // 96 // ninyuH pahavadezastha khAmipArthe ca taM surAH // tataH zrInemipAdAnte, prANAjItkubjavArakaH // 97 // rAmakRSNayadUnAM yAH, striyo'bhUvan gRhe sthitAH // tAH kRtAnazanAH sarvAH, purIdAhe divaM thayuH // 98 // pUrvoktAH kulakovyastu, drAgdagdhAstena nAkinA // purI tu dagdhA SaNmAsyA, tadanulAvitAdhinA // 99 // itazca pAdacAreNa, brajantau rAmakezavau // mArgAyAtaM hasti jagmatuH kramAt // 100 // tatra cAbhUdacchadanto, bhUpatidhRtarASTrabhUH // pUrva kezavasAhAyyA-pANDavaiItavAndhavaH // 101 // tadetyUce'cyuto rAma, kSudhA mAM bahu bAdhate ! // kramaM tannaikamapyArya !, gantuM zaknomi sAmpratam // 102 // balo'bravIttava kRte, bhakArya nagarImimAm // bhrAtargacchAmyahaM tvaM tu, tiSTheratrApramadvaraH // 103 // yadi cAtra pure kazci-dapAyo me bhaviSyati // tadA veDAM kariSyeha-mAgacchestvaM nizamya tAm // 104 // ityuktvA'ntahariM dhyAyan , prAvizattatpuraM balaH // divyarUpaH pumAnko'ya-miti lokairvilokitaH // 105 // aho / pramANo. petatva-mahorUpamahomahaH ! // iti dadhyurSalaM prekSya, paurAstatra pure'khilAH // 106 // te zrutadvArakAdAhA, iti / vyasRzanmithaH // jvalatvapuryA niryAto, nanvAyAto'stya'sau halI // 107 // rAmo'pi mudrikAM datvA, mojyaM kAndavikAcchubham // Adade kaTakaM datvA, zauNDikAdvAruNImapi // 108 // tadAdAya bahirgantuM, prasthitaM prekSya sAtva. tam // savismayAH purArakSA, gatvA raajnye'vdnndH|| 109 // rUpeNa sIriNastulyo, naraH kopyadha dasyuvat // mudrikA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 44 // uttarApyayanasUtram valaye bhUri-mUlye datyA bhavatpure // 110 // gRhItvA bhojyamadire, astIdAnI bahibrajan // tato yat syAdvidheya ta-ddharAdhIza ! vidhIyatAm // 111 // [yugmam ] tacchutvA sa nRpo hantuM, balaM balayuto yayau // gopuraM ca vyadhAitta-kapATa sajitArgalam // 112 // yuyutsayA tamAyAntaM, vIkSya zveDAM vyadhAdalaH // muktvA'nnapAne pArzvasthamArohaJca mahAgajam // 113 // unmUlyAlAnamahitAn , hantuM pravavRte hlii|| rAmakSveDAM mukundo'pi, zrutvA''gAgopure drutam // 114 // bhaktvA kapATau puyoM ca, pravizyAdAya cArgalam // hatvA sainyAnacchadantaM, vazIkRtyA'cyuto'bravIt // 115 ||aatmvairinnre mUDha !, kimidaM bhavatA kRtm|| kimasmAkaM vapurvIrya-mapyajJAsIdgataM bhavAn ! // 116 // atha mukto'si rAjyaM khaM, muMzvetyuktvA balAcyutau // gatvodyAnamabhujAtA, kiJcittadbhojanAdikam // 117 // tato vidhAyAcamanaM, celatuH prati dakSiNAm // avApatuzca kauzAmba-canaM musalikezayau // 118 // surApAnAtsalavaNA'zanAdrISmAtapAt zramAt // zokAtpuNyakSayAcA'bhU-tatra viSNustRSAturaH ! // 119 ||so'thaa'vaadiidvlN bhrAta-stRSA zuSyati me mukham // gantuM zItatarucchAye-'pyatra zaknomi no vane // 120 // rAmo'pyUce priyabhrAta-rjalArtha yAmyahaM drutam // atrA'pramatto vizrAmya-stiSThestvaM tu tarostale // 121 // kSaumeNa vapurAcchAdya, nyasya jAnUpari kramam // suSyApa drutale viSNu-stato bhUyo'bhyadhAbalaH // 122 // yAvadAyAmyahaM vAri, samAdAya tvadantikam // tAvattiSTherapramattaH, prANavallabha he hare! // 123 // uddizya vanadevIzca, smAha rAmo mamAnujaH // vallabho vizvalokAnAM, jIvAturmama duHkhinH|| 124 // asti vaH zaraNe tsmaa-shussmaabhirvndevtaaH!|| trAtavyo'yamiti procaiH, procyA'gAdambhase balaH // 125 // vitanvanmRgayAM dIrgha-kUrcastUNadhanurdharaH // vyAghracarmAvRto'thA''gA-tatra vyAdho jraanggjH||126|| tathAstha so'cyutaM vIkSya, mRgo'yamiti cintayan // nicakhAna zaraM tIkSNaM, tadaGgitalamarmaNi // 127 // utthAyA'tha drutaM viSNuH, smAha nirmanturapyaham // anAlApyaiva kenaivaM, zaraNAGgitale htH| // 128 // nA'jJAtagotranAmA ya-ko'pi pUrva hato mayA ! // tagotraJcAbhidhAnaJca, tvama'pyA''khyAhi me nijam // 129 // nikuJjastho'tha sa proce, harivaMzaraveraham // suto'smi vasudevasya, jarAdevIsamudbhavaH // 130 // jarAkumAranAmA'gra-janmA rAmamukundayoH // zrInemivAkyamAkarNya, kRSNaM trAtumihAgamam ! // 131 // dvAdazAbdIbabhUvA'dya, vasatotra bane mama // nA'pazyaM mAnuSaM tvatra, brUhi kastvamihA''gataH 1 // 132 // tacchutvA viSNurityAkhya-dAgacchAgaccha bAndhava ! // tava bhrAtA'smyahaM kRSNo, yaMtrAtuM tvaM vanaM zritaH ! // 133 // bhrAtardvAdaza varSANi, vanavAsAdikastava // mudhAyAso'bhavanmithyA materiva tapasvataH! // 134 // tadAkAkulakhAMtaH-sambhrAnto bhRzamunmanAH // kezavo vakti kimaya-miti dadhyau jarAGgajaH // 135 // Ayayau ca drutaM tatra, prekSAJcakre ca kezavam // prajalpan hA ! hatosmIti, mumUrhoyA papAta ca // 136 // kathaJcillabdhasaMjJastu, jarAbhUrvilapan bhRzam // aprAkSItpuNDarIkAkSaM, tvamAgAddhAtaratra kim ? // 137 // dvaipAyanena kiM dagdhA, dvArakA yadubhiH samam // kiM nemikhAmino vANI, sA savoM sUnRtA'bhavat ? // 138 // kRSNo'tha sarvavRttAntaM, yathAjAtama'bhASata // tataH zokAmisantaptaH, proSAcaivaM jarAsutaH! // 139 // AtithyaM pAturatitheH, pApenA'daH kRtaM mayA ||haa ! va gacchAmyahaM khAsthya-mavApsyAmi ka vA gataH 1 // 140 // durdazAmbhodhimamasya, bhrAtuotRhitasya te // ghAtako'haM na hi sthAnaM, prApsyAmi narakeSvapi ! // 141 // ahaM tavaiva rakSAyai, vanavAsamazizriyam ! // tvamapyatraiva durdaive-nA''nItastatkaromi kim ? // 142 // bhUtvA zrIvasudevasya, sutastava ca sodrH|| kimakArSamidaM karma, zvapacairapi garhitam ! // 143 // vidhe! vidhehi karuNAM, drutaM mAmapi mAraya // nA''syaM pApasya pazyenme, bhrAvahanturyathA jnH!|| 144 // prasadya sadyo mAtarme.dehi mArga vsndhre!|| pazcAdapi hi gantavye, zvaH yAmyadhunaiva yat ! // 145 // yadvA nemivacaH zrutvA-'mariSyaM cettadaiva hi // bhrAtRhatyA mahApApa-malagiSyattadA na me ! // 146 // mukundo'tha tamityUce, bhrAtaH ! khedamamuM tyaja // bhavitavyaM bhavatyeva, kiM tatra paridevanaiH // 147 // tatkaustubhamabhijJAnaM, lAtvA me yAhi pANDavAn // vArtA mamAkhilAM brUyA-steSAM snehalacetasAm // 148 // draupacAnayane jAta-bhaparAdhaM ca madirA // tvaM teSAM kSamayeH santu, te te sAhAyyadAyinaH ! // 149 // yaduSvekastvamevA'si, jIvaMstadgaccha satvaram // anyathA maddhakrodhA-drAmastvAM mArayiSyati ! // 150 // bhUyo bhUya iti proktaH, kezavena jarAGgajaH // agAtkaustumamAdAyA-''kRSya kRSNakramAccharam // 151 // gate ca tasmin kRSNo'Ni, zaraghAtavyathAturaH // uttarAbhimukho dhIraH, provAceti kRtAJjaliH // 152 // arhatsiddhasadAcA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 45 // utarASyayanasUtram ya - pAdhyAyamunipuGgavAn // namAmi neminAmAnaM, tIrthanAthaM ca bhAvataH // 153 // ityudIrya hRSIkezaH, sthitvA ca tRNasaMstare // AvRtya vAsasA khIya- vapuzceti vyacintayat // 154 // putrA pradyumnazAsvAdyA, rukmiNyAdyAH striyazca me // dhanyA ye prAtrajan pUrva, dhigmAM tu prAptadurdazam // 155 // iti dhyAyan harirghAta - jAtapIDAtirekataH // tadaiva naSTasadbhAva - zvetasIti vyacintayat // 156 // aparAbhUtapUrvasya, matyairdevaizca janmataH // dvaipAyanena pApena, datteyaM durdazA mama ! // 157 // kulaM ca me kSayaM nItaM, tenaivA'hetuvidviSA / tacetpazyAmi taM duSTaM, tadA hanmya'dhunA'pya'ham ! // 158 // kSaNaM dhyAnamiti prApya, raudraM viSNurvyathAkulaH // sampUrNAbdasahasrAyu-stRtIyAmavanImagAt ! // 159 // rAmo'tha padminIpatra - puTenA''dAya jIvanam // AgAhurvihagairjAtA - zaMkaH kRSNAntike drutam // 160 // eSa nidrAM gatostIti, dhyAyannasthAtkSaNaM balaH // kRSNopari bhramaMtIzca dadarza zyAmamakSikAH / // 169 // bhItastato halI bhrAtR-mukhAdvatraM vyapAnayat // vipannaM vIkSya taM mUrcchA-kulaH pRthvyAM papAta ca // 162 // kathamapyAptasaMjJastu, siMhanAdaM vyadhAdvalaH // vitrastaiH zvApadaiH sAkaM, cakampe tena tadvanam // 163 // itthaM tato'bravIccA'yaM, bhrAtA me prANavallabhaH // vizvaikavIraH supto'tra, hato yena durAtmanA // 164 // sa cetsatyo bhaTastanme, pratyakSIbhavatu drutam // na hi strIsuptabAlarSi - pramattAn hanti satpumAn / // 165 // ityuccairuccaran duHkha - bharabhaGguramAnasaH // tatrAraNye bhramatkRSNA - 'ntike gatvA'rudacca saH // 166 // hA ! yAdavakulottaMsa !, hA ! samagraguNAmbudhe ! // kkAsi ? tvaM puNDarIkAkSa !, manmanombhojabhAskara ! // 167 // pUrva hi mAM vinA sthAtuM nA'bhUH kSaNamapi kSamaH ! // na me'dhunA tu vacana - mapi datse kuto ? hare ! // 168 // mayA mantuH kRto nAsti, tatkutaH kupito bhavAn ? // kAlakSepo 'yaM yadvA, taba kopasya kAraNam // 169 // kRtakAlakSepamapi, mAM tvadAyattajIvitam // sambhASaya hare ! na syu - stvArazA hi sthirakrudhaH ! // 170 // kadApya'kupitaM mahA-mamuM me priyasodaram // vanadevyo'nunayata, yUyaM mayi kRpAlavaH ! // 171 // tvayi prasanne sati me, naiSA'vasthA'pi duHkhadA // ruSTe tu tvayi pazyAmi, sarva zUnyamidaM jagat ! // 172 // tatprasa samutthAya, salilaM piba bAndhava ! | arko'staM yAti tannAyaM, nidrAkAlo bhavAdRzAm ! // 173 // rAmo vilApairityAdyai-stAM nizAmatyabAhayat // jajalpa prAtarapyeya-muttiSThottiSTha bAndhava ! // 174 // tathA'pya'nuttiSThato'sya, zabaM mohavimohitaH // Aropya sIrabhRtskandhe, babhrAmAdrivanAdiSu ! // 175 // itthaM tasmin bhramatyeva, prAvRTkAlaH samAair || apazyacA'vadhijJAnA - ttaM siddhArthasuro'tha saH // 176 // dadhyau caivaM neharAgA-tirekAtkuNapaM hareH // bhramati svayamutpATya, bhrAtA me durdazAM gataH ! // 177 // tadamuM bodhayAmIti, dhyAyannAgatya so'maraH // rathaM kRtvA martyarUpo, mahAdrerudatArayat // 178 // viSamaM zailamulaMghya, same bhagnaM ca taM ratham // sandhAtumudyataM devaM taM vIkSyeti valosavIt // 179 // ullaMghya sthapuTaM zailaM yo'bhajyata same'dhvani // rathaM tamakSataM kartuM kathamicchasi ? mUDha re ! // 180 // tataH suro'vadadyuddha - sahasreSu hato na yaH // sa te'nujo yadA jIve - dvinA janyaM mRto'dhunA // 181 // ratho'pi mAmakIno'yaM, nUnaM sajjo bhavettadA // ityuktvA'tha suro vaptumArebhe'zmani padminIm // 182 // tadvIkSyoce balo rohatyabjinI kiM dRSadyapi // so'jalpante'nujo jIve yadA rohediyaM tadA // 183 // suro bhUyaH puro bhUya, dagdhavRkSaM siSeca saH // balo'brUtAmbusekaiH kiM, luSTaduH syAtsapallavaH 1 // 184 // jagAda devaH kuNapaM, tava skandhe sthitaM yadA // jIviSyati tadA zAkhI, bhavitA'sau sapallavaH // 185 // punaH kiJcitpuro gatvA, haritAni tRNAni saH // devo dhenuzabAsyeSu, balAtkSesuM pracakrame // 186 // balastato babhANaiva - metA gAvo'sthitAM gatAH // amIbhirharitairbhUyaH, kiM jIviSyanti ? re jaDa ! // 187 // suro'pyA''khyadbhavadbhAtA, jIviSyati yadA yayam // etA gAvastRNairebhiviSyanti punastadA // 188 // athA'dhyAsIditi balaH, kiM mamAra mamA'nujaH // ekayaiva girA prAhuH, sarvepyete janA yataH ! // 189 // tataH suparvA siddhArtha - rUpaM kRtvA balaM jagau // siddhArthaH sArathiH so'haM, pravrajya tridazo'bhavam // 190 // ApadgataM bodhayermA-miti pravrajato mama // tvayoktamAsIttadahaM tvAM bodhayitumAgamam // 199 // viSNormRtyurjarAputrAt, proktaH zrIneminA'bhavat // satvamUttata evAmbhaH - kRte tvayi gate sati ! // 192 // hariNA prahito datvA - bhijJAne kaustubhaM nijam // agAjjarAkumArastu tvaritaM pANDavAntikam // 193 // balabhadro'tha siddhArtha - mAliMgyaivamabhASata // tvayA'haM bodhitaH sAdhu, bhrAtaH ! kurve'dhunA kimu 1 // 194 // siddhArtho'thA'vadajJAta- ridAnIM te vivekinaH // sarvasaGgaparityaktA, paritrajyaiva yujyate ! // 195 // rAmastatpratipadyAzu, nAkinA tena Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 46 // uttarApyayanasUtram saMyutaH // taTinIsaGgame'bhyarcya, saJcaskAra harervapuH // 196 // rAmasya dIkSAkAlaM ca, jJAtvA zrInemitIrthakRt // cAraNazramaNaM praiSI-tatpArthe prAprajavalaH // 197 // tuhikAzailazRGge ca, gatvA'tyugraM tapo'tanot // tasthau siddhArthadevo'pi, tadrakSAyai tadantike // 198 // itazca sa jarAsUnuH, prAptaH pANDavasannidhau // dvArakAkRSNanAzAdya-mavadahattakaustubhaH // 199 // tataH zokAmbhodhimannAH, pANDavA vatsarAvadhi // krandantaH karuNaM preta-karmANi vidadhuhareH // 20 // vratArthino'tha tAn jJAtvA, ghRtaM paJcazatarSibhiH // caturjJAnaM dharmaghoSa-muniM preSIcchivAGgajaH // 201 // tato datvA jarAsUno-rAjyaM tasyAntike guroH // pravrajya pANDavAzcaku-rporaM sAbhigrahaM tapaH // 202 // zrInemi te'nyadA nantuM, prasthitAH prati raivatam // zuzruvuH khAminirvANaM, hastikalpapuraM gatAH // 203 // tataste prodbhavahuHkhA, Arukha vimalAcalam // vidhAyAnazanaM prApya, kevalaM zivamAsadan // 204 // itazca tuGgikAzaila-zRGgastho bhagavAn balaH // atitInaM mAsapakSa-kSapaNAdi tapo'tanot // 205 // so'nyadA pravizan kApi, pure mAsasya pAraNe // striyA kayA'pyandhukaNTha-sthayA'darzi sabAlayA // 206 // sA'bhUyagramanA vIkSya, rAmarUpaM manoramam // kumbhakaNThabhramADimbha-kaNThe pAzaM bavandha ca // 207 // taM rudantaM kSipyamANaM, kUpe prekSyArbhakaM muniH // dadhyau rUpamidaM dhime, mahAnarthaikakAraNam ! // 208 // ahaM vanastha evA'tha, dattaM kaasstthaadihaarkaiH|| AhArAdi grahISyAmi, na yAsyAmi purAdiSu // 209 // abhigRhyeti rAmarSi-stAM vazAM pratibodhya ca // tata eva nivRttyA'gA-tuGgikAdriziroyanam // 210 // mAsikAdi tapaH kRtvA, muniH pAraNakeSu saH // tRNakASThAdihAribhyaH, prAsukAhAramAdade // 211 // kASThAdihArakAnIcA-nahamabhyarthaye katham ? // purA trikhaNDanAtho'pi, naivaM dadhyau balastadA ! // 212 // yAcamAno mahebhyAna-pyanyo nirvedamaznute // rAmarpistu na nirvadaM, lebhe tatprArthanAdapi // 213 // titikSamANo rAmarSi-revaM yAyAparISaham // sudustapaM tapastape, mAsikAdi mahAzayaH // 214 // kASThAdihArakAste'tha, khakharAjamado'vadan // tapaH karoti vipine, naraH ko'pi suropamaH ! // 215 // tataste vyamRzannana-masmadrAjyajighRkSayA // tapaH karoti mantraM vA, sAdhayatyayamuttamam // 216 // sadyo vyApAdayAmasta-tatra gatvA'dya taM naram // sahante na hi rAjAno-'paraM rAjyArthinaM janam ! // 217 // dhyAtyeti te valopAnte, sasainyA yugapadyayuH // bahUn siMhAMtatazcakre, siddhArthastatra bhIpaNAn // 218 // vIkSya tAn vikRtAn bhItA, natvA rAmaM iti khyAti, loke lebhe tato blH|| 219 // sa ca rAmamunistatra, vane tiSThan kRpoddhiH|| siMhAdInAM vApadAnAM, puro dharmakathAM vyadhAt // 220 // tayA dezanayA vyAgha-siMhAdyAH zvApadA api // babhUvubahavaH zAntAH, kecittu zrAddhatAM dadhuH // 221 // kecicAnazanaM cakruH, ke'pi bhadrakatAM yayuH // saktamAMsAzanAH ke'pi, rAmasAdhu siSevire ! // 222 // eNastveko balamuni, prekSya prAgbhavasaGgateH // jAtajAtismRtiH prApta-saMve gastaM sadA'bhajat // 223 // sa ca tatrA''gatAn sAnna-pAnAn kASThAdihArakAn // sAdhvarthamanvepayitu--maraNye' ma'bhamat // 224 // tAMzca vIkSyA''gato bhikSA-dAyakAna sAdhusannidhau // spRzaMstadaDI zirasA, prerayAmAsa taM rayAt // 225 // samApya dhyAnameNena, samaM tenA'dhvadarzinA // rAmarpirapi bhikSAyai, tapaH pAraNakeSva'gAt // 226 // atha pradhAnakASThArtha-manyadA rthkaarkaaH|| vane tatra samAjagmuH, cicchiduzca tarUn bahUn // 227 // sa sAraGgo bhraman vIkSya, tAn bhujAnAn pramodavAn // drutaM nyavedayat dhyAna-sthitAya balasAdhave ||228||dhyaanN prapUrya rAmarSirapi mAsasya pAraNe // hariNena samaM tena, tatra mikSAkRte yayau // 229 // rathakArapurogo'tha, rAmaM vIkSya vyacinta yo vane'pyatra, muniH kalpadruvanmarau // 230 // aho! asya muneH kSAnti-raho! rUpamaho! mahaH // tadahaM kRtakRtyo'smi, yasyAsAvatithirmuniH // 231 // athAsmai bhojanaM datvA-''tmAnaM vimalayAmyaham // vicintyeti sa paJcAGga-spRSTabhUrmunimAnamat // 232 // AnIyA'zanapAnAdi, pradAtuzcopacakrame // tannirdoSamiti jJAtvA, jagrAha bhagavAnapi // 233 // mRgo'pi sa tadA bASpa-jalApUrNavilocanaH // nidhyAyan sAdhurathikA-vaghyAyaditi zuddhadhIH // 234 // aho! atyugratapasAM, nivAso'sau mhaamuniH|| anugrahaM rathakRta-zcake khAGge'pi nirmmH||235|| aho ! sulabdhajanmA'yaM, rathakAro mahAmanAH // zuddhaiH pAnAzanaiH sAdhu, pratilambhayati sma yaH // 236 // nirbhAgyo'haM tu samprApsa-tiryaktvaH karmadoSataH // tapastasuM munerdAtu-cAsamarthaH karomi kim ? // 237 // tadA ca rAmarathakR- mR Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 47 // gANAmupari kSaNAt // mahAvAyuvidhUto'rddha-cchinno'patanmahAdrumaH // 238 // patatA taruNA tena sudhyAnAste hatAtrayaH // brahmaloke'bhavan devAH, padmottaravimAnagAH // 239 // vrataM varSazataM yAvatprapAlya tridivaM gataH // rAmo'thAvadhinA'jJAsI - tRtIyanarake'nujam // 240 // tataH sa bhrAtaraM draSTu-mutsukaH snehasambhramAt // kRSNAbhyarNamagAtkRtvA, puruttaravaikriyam // 249 // maNidyutibhirudyotaM kRtvA dRSTvA ca sodaram // pUrvavatsnehalo rAmaH parirabhyaivamabravIt // 242 // bhrAtA te rAmanAmAhaM, paJcamAddevalokataH // ihA''gato'smi tadrUhi, kimabhISTaM karomi te 1 // 243 // kRSNo'pyuvAca svakRta - karmadoSodbhavAmimAm // pIDAM bhuje na ko'pyatra, pratikartu bhavetprabhuH // 244 // tato rAmastamAtraSTuM narakAtsnehamohitaH // drutamutpATayAmAsa, pANiyugmena vAlavat // 245 // utpATitaH sa rAmeNa, vahisthanavanItavat // vilIyamAna ityUce, viSNustaM gadgadAkSaram // 246 // mAM muJca muJca he bhrAtaH !, prayAsenAmunA kRtam // tvayA dyutpATyamAnasya, pIDA me jAyate bhRzam // 247 // na ca karmaparINAmo devairapyanyathA bhavet // tatprayatnamamuM tyaktvA, madabhISTamadaH kuru // 248 // zaGkhacakragadAkhaGga-dhAriNaM garuDadhvajam // pItAmbaraM vimAnasthaM kRtvA mAmaanadyutim // 249 // AtmAnaM halamusala-dhAriNaM nIlavAsasam // tAlaketuM vimAnasthaM, vikRtyenduccha vicchavim // 250 // gatvA ca bharatakSetre, darzaya tvaM pade pade // vizeSato dveSipure - vasmannAzapramodiSu // 259 // [ tribhirvizeSakam ] tayA durdazayA jAta- tiraskAro yathA''vayoH // upazAmyati lokazca, vezyAvAmavinazvarau // 252 // idaM bhrAtRvaco rAmaH, svIkRtya bharate gataH // sarvatrA'darzayadrUpa - dvayaM kRtvA tathaiva tat // 253 // tadvIkSya vismi - tAn lokA - nityUce ca sa nirjaraH // AvayoH pratimAM kRtvA, prapUjayata bho janAH ! // 254 // utpattisthitividhvaMsa - kArakA vayameva hi // AgacchAma iha svargA-tsvarga yAmazca lIlayA // 255 // asmAbhirdvArakA'kAri, kSiptA saMhRtya codadhau // vayameva ca lokAnAM khargAdisukhadAyakAH // 256 // tadAkarNya janAH sarve, sarvatra balakRSNayoH // arcI kRtvA'rcayaMsteSA - mudayaM ca dadau suraH // 257 // loko'khilo vizeSAtta- tpUjAsakto'bhavattataH // iti bhrAturvacaH kRtvA rAmaH svasthAnamAsadat // 258 // tasya rAmAmarasya prAgU, dvAdazAbdazatAyuSaH // svarloke jIvitaM jajJe, sAgarANi dazaiva hi // 259 // tatazyutazcotsarpiNyAM, bhAvinyAM dvAdazArhataH // kRSNajIvasyA'mamasya, tIrthe'sau siddhimeSyati // 260 // kASThAdihArakajanAdazanAdi gRhNan, yAjyAparIpahamasau balabhadrasAdhuH // sehe yathA vipulasattvanidhistathA'yaM, sarvairapi pratigaNairniyataM viSayaH // 261 // iti yAjyAparISahe balabhadrarSikathA // 14 // yAjyApravRttazca kadAcillAbhAntarAyadoSAnna labheta ityalAbhaparISahamAha mUlam -- paresu ghAsa mesijjA, bhoaNe pariNiTTie / laddhe piMDe aladdhe vA, nANutappijja saMjae // 30 // vyAkhyA- pareSu gRhastheSu prAsaM kavalaM epayedvaveSayet, anena madhukaravRttimAha / bhojane odanAdau pariniSThite niSpanne sati, pUrva gamane hi sAdhvarthe pAkAdipravRtteH / tatazca labdhe prApte 'svalpe aniSTe vA ityadhyAhAraH ' piNDe AhAre / alabdhe vA nAnutapyeta, saMyato muniH / yathA'ho ! mamA'dhanyatA ! yadahaM kiJcinnalabhe iti pazcAttApaM na kurvIta sUtrArthaH // 30 // kiM vimRzya nAnutapyetetyAha uttarAdhyayanasUtram mUlam - ajjevAhaM na labbhAmi, avi lAbho suve siA / jo evaM paDisaMcikkhe, alAbho taM na tajjai // 31 // vyAkhyA-- adyaiva asminneva dine ahaM na labhe, na prApnomi, 'apiH' sambhAvane sambhAvyate etallAbhaH prAptiH zvaH AgAmini dine syAdbhavedupalakSaNatvAdanyedyuranyataredyurvA / ya evamuktanItyA 'paDisaMcikkhetti' pratisamIkSate, adInamanAH sanna'lAbhamAzritya Alocayati, 'alAbho' alAbhaparISahastaM na tarjayennAbhibhavedanyathAbhUtaM tvabhibhavediti bhAvaH / atra laukikamudAharaNaM, tathAhi baladevo vAsudevo, dArukaH satyako'pi ca // anyadAzrapahatAH, prApurekAM mahATavIm // 1 // pratiyAmaM vArakeNa, jAgradbhiH stheyamAtmabhiH / iti nizcitya te tatra, vaTasyAdho'vasannizi // 2 // suteSva'nyeSvA''dyayAme yAmikaM tatra dArukam // pizAcarUpabhRtkopaH, samAgatyaivama'bravIt // 3 // prasiSye zayitAnetA - nahaM kSutkSAmakukSikaH // tvaM rakSako'si yadyeSAM tanniyuddhaM pradehi me // 4 // omityuktvA dAruko'pi tena sAkamayuddhyata // azaknuvan pizAcaM taM jetumuccaikopa ca // 5 // cukopa dAruko'tyarthe, pizAcAya yathA yathA // kopAtmakaH pizAco'pi, so'vardhata tathA tathA // 6 // varddhamAnena tenAbhi- bhUyamAno muhurmuhuH // dArukaH prathamaM yAmaM, kRcchreNa mahatA'tyagAt // 7 // dvitIye Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 48 // uttarApyayanasUtram yAme tUtthApya, satyakaM dAruko'khapIt // tamapi vyAkulIcakre, sa pizAcastathaiva hi // 8 // balaM prabodhya suSvApa, so'tha yAme tRtIyake // pizAco'pi tathaiva drAk, balamapyabalaM vyadhAt // 9 // azeta turyaprahare,harimutthApya saatvtH|| pizAcastu tamapyeva-mabhyetyovAca garvitaH // 10 // suptAnetAnahaM pmAtu- mAgato'smi bubhukSitaH // viSNuHproce mAmajitvA, sahAyAn haMsi me katham ? // 11 // tataH pizAcagopIzI, niyuddhaM cakraturbhRzam // sphoTayantAviva bhujA-sphoTaibrahmANDasampuTam // 12 // yathA yathothairyuyudhe, sa pizAcastathA tathA // aho! tarakhI maloya-mityatuSyadRzaM hariH // 13 // kRSNo yathA yathA'tuSya-tso'hIyata tathA tathA // hariNeti kSayaM nIto, laghu DhaM babhUva saH // 14 // tataH prakSipya taM nAbhau, rarakSa madhusUdanaH // tAMstrInprAtarapazyaca, ghRSTakUparajAnukAn ! // 15 // yUyamevaM kena ghRSTAH 1, ityapRcchacca tAnhariH // te procire vayaM ghRSTAH, pizAcena balIyasA // 16 // tato niSkAsya nAbhestaM, darzayanmAdhavo'bhyadhAt // pizAcarUpaH kopoya-mAyAto yo'bhavannizi // 17 // anena yuddhayamAneya-dhuSmAbhizcakupe bhRzam // tadasI vavRdhe yasmA-kopaH kopena vardhate // 18 // vRddhiM gatazca yuSmAkaM, parAbhavamasau vyadhAt // vRddhiM gatA hi doSAya, dvidakopAmiviSadrumAH // 19 // mayA tu kurvatA yuddha, zAntatvenotkaTo'pya'yam // prApitastanutAM yasmA-tkopaH kSAntyaiva jIyate // 20 // tacchrutvA taM pizAcaM ca, tathAbhUtaM samIkSya te||tryo'pi vismitA bahIM, prazaMsAM cakrire hareH // 21 // kopo yathA kluptapizAcamUrti-murAriNA zAntatayA vijigye // jayantya'lAbhaM munayo'pi tadvat , pUrvoktasUtrArthavicintanena // 22 // iti kopapizAcajayakatheti sUtrArthaH // 31 // nidarzanaJcAtra, tathAhi___ magadheSu purA grAme, pUravArakasaMjJake // vipro bhUpaniyukto'bhU-kRSiH pArAzarAmidhaH // 1 // grAmINaiH so'nyadA lokai-rAjakSetrANi vApayan // nirdayaM vAhayAmAsa, veSTayA sIrazatAni SaT // 2 // kSudhitAMstRSitAn zrAMtAna , tAn vRSAnmAnuSAMzca saH // bhojanAvasare bhakte, samAyAte'pi nA'mucat // 3 // kintu tairvyAkulairgobhiH, karSakaizca pRthak pRthak // ekaikavAraM khakSetre-'vAhayat halaSadazatIm // 4 // tato'ntarAyakaraNAt , dRDhaM karmAntarAyikam // upAya mRtvA bhrAntvA ca, bhave kimapi punnytH|| 5 ||dvaarkaapuri kRSNasya, vAsudevasya nandanaH // so'ma kukSijo DhaNDhaNAbhidhaH // 6 // [yugmam ] kramAtsa yauvanaM prApto, bhUyasIbhUpaputrikAH // paryaNaiSItvasaundaryA-dharitAmarasundarIH // 7 // zrInemisvAminaH pArthe, dharmamAkarNya so'nyadA // viraktaH prAvrajatkRSNa-kRtadIkSAmahotsavaH // 8 // adhIyAnaH zrutaM sArdha, svAminA vijahAra sH|| tasyAntarAyikaM karmA-'nyadodayamavApa tat // 9 // tataH sa viSNoH putro'pi, ziSyo'pi trijgdguroH|| dvArakAyAM puri kharga-lakSmIjitvarasaMpadi // 10 // mahecchAnAM mahebhyAnAM, sadaneSvapi paryaTan // bhaikSyaM kimapi na prApa, prApa cennocitaM tadA ! // 11 // [ yugmam ] samaM tena gato'nyo'pi, muniH kiJcana nA''naze // tato hetumalabdheH zrI- nemiM papraccha ddhnnddhnnH||12|| tatpUrvabhavavRttAntaM, tatastaM prabhurabhyadhAt // taM zrutvA gADhasaMvego, DhaNDhaNo'bhyagrahIditi // 13 // lAmaM munInAmanyeSAM, na bhokSye'hama'taH param // abhigRti sa prAjJo, bhikSAyai pratyahaM yayau // 14 // bhikSA cAlabhamAnaH sa, nodviveja na vA janam / ' nininda kintu khaM karma-doSameva vyacintayat // 15 // adInamAnaso nitya-mityalAbhaparIpaham // sahamAno'tyagAtkAlaM, kiyantamapi DhaNDhaNaH // 16 // athAnyadA neminAthaM, papraccheti nraaynnH|| eSu khAmivineyeSu, ko nu duSkarakArakaH // 17 // uvAca bhagavAn sarve-'pyamI duSkarakArakAH ! // sarveSu DhaNDhaNamuni-stvatiduSkarakArakaH ! // 18 // hariNA kathamityukte, tasya vyatikaraM prbhuH|| parISahasyAlAbhasya, sahanAdikamabhyadhAt // 19 // tato bhaktibharo mAJcaH kezavo'vadat // mahAtmA DhaNDhaNamuniH, kvA'dhunA vidyate ? vimo ! // 20 // jino jagau sa bhi. kSArtha, gato'sti dvArakApurIm // nagaryAM pravizaMstasyAM, pazyasi tvaM mukunda ! tam // 21 // zrutvetyarhantamAnamya, dAzArho dvArakAM yayau // tadIyadarzanautsukya-sindhupUrapraNunahat // 22 // puryA ca pravizan kSAma-vigrahaM zAntacetasam // adrAkSIttaM muniM mUrti-mantaM dharmamivA'cyutaH // 23 // tato'timudito viSNu-bhaktibhAvolasanmanAH // uttatAra kariskandhA-dAkRSTa iva tadguNaiH // 24 // ilAtalamilanmauliH, praNanAma ca taM hariH // nirAbAdhavihAra ca, papraccha racitAjaliH // 25 // viSNunA vandyamAnaM ca, kazcidibhyo nirIkSya tam // dadhyau mahAtmA ko'pyeSa, govindo yaM hi vandate ! // 26 // daivAttasyaiva dhaninaH, sadane DhaNDhaNo'pyagAt // ibhyo'pi modakAMstastra, zraddhA. zuddhAzayo dadau // 27 // DhaNDhaNo'tha jinAmyaNe, gatvA darzitamodakaH // ityaprAkSIkimu kSINaM, tanme karmAntarA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 49 // utarAdhyayanastram bikam 1 || 28 // jino'vAdInna tatkarma, kSINaM lAbhastvayaM hareH // viSNunA vandito yatvaM tatte'dAnmodakAn dhanI ! // 29 // tacchrutvA rAgarobAdi - vihIno DhaNDhaNo muniH // paralAbhamamuM naivo-pajIvAmIti cintayan // 30 // gatvA zuddhasthaNDiloya, modakAMstAnamUrcchitaH / pariSThApayituM dhIraH, prArebhe kSodayan bhRzam ! // 31 // [ yugmam ] dadhyau caivamaho ! dADha, karmaNAM bajralepavat // aho ! teSAJcAkSayatvaM, cakravarttinidhAnavat // 32 // devendrA dAnavendrAzca, narendrAzca mahAbalAH / naiva karmaparINAma - manyathA kartumIzvarAH / // 33 // dhyAyannityAdi sajyAna - kSINaduSkarmasaMhatiH // maharSiTeNDhaNaH prApa, kevalajJAnamuttamam // 34 // vihRtya suciraM pRthvyAM, bhavyajantUn vibodhya ca // sarvakarmakSayaM kRtvA kramAnbhuktimavApa saH // 35 // ityalAbhaviSayaM parISahaM, DhaNDhaNarSiradhisoDhavAn yathA // sAta munivaraistathAparai - rapyasau zivasukhAtitatparaiH // 36 // ityalAbhaparISahe TaNDhaNarSikathA // 15 // alAbhAcAntaprAntAzinAM kadAcidrogAH samutpadyeranniti rogaparISahamAha - mUlam - NazcA upaiaM dukkhaM, veaNAe duhaTTie | adINo ThAva paNNaM, puTTho tattha hi aase||32|| vyAkhyA jJAtvA'dhigamya utpatitaM udbhUtaM duHkhayatIti duHkho jvarAdirogastaM vedanayA sphoTapRSThagrahAdipIDayA duHkhenArtaH kriyatesma duHkhArtito duHkhapIDita ityarthaH / adIno dainyahInaH sthApayet, duHkhArtitatvena calatI sthirIkuryAt, prajJAM svakarmaphalamevedamiti tattvadhiyaM, 'puTThotti' aperlutatvAt spRSTo'pi vyApto'pi rAjamandAdibhiH, tatra prajJAsthApane sati adhyAsIta adhisaheta, prakramAdrogajaM duHkhamiti sUtrArthaH // 32 // nanu cikitsayA kiM na rogApanodaH kriyate ? ityAha mUlam -- gicchaM nAbhinaMdijjA, saMvikkhanta gavesae // eaM khu tassa sAmaNNaM, jaM na kujjA na kArave // 33 // vyAkhyA - cikitsAM rogapratikArarUpAM nAbhinandennAnumanyeta, anumatiniSedhAca durApAste karaNakAraNe / 'saMcikkhatti' prAkRtatvAdekArasya luptasya darzanAt 'saMcikkhe' samAdhinA tiSThet na tu kUjitakarkarAyitAdi kuryAt, AtmAnaM cAritrAtmAnaM gaveSayati tadapAyarakSaNena mArgayati yo'sau AtmagaveSakaH kimityevamata Aha- 'eaMti' etadanantaramabhidhIyamAnaM 'khusi' vasmAttasya zramaNasya zrAmaNyaM zramaNabhAvo, yanna kuryAnna kArayet upalakSaNatvAjJAnumanyeta prakramAcikitsAM / jinakalpikApekSaJcaitat / sthavirakalpikAstvapavAde puSTAlambanA yatanayA cikitsAM kArayantyapi, yaduktaM - "kAhaM acchittiM aduvA ahIhaM, tavovahANesu a ujjamissaM / gaNaM ca nIIi a sAravissaM, sAlaMba sevI samuvei mukkhaM // 1 // " iti sUtrArthaH // 31 // dRSTAntazcAtra, tathAhi- abhUdbhUrbhUribhRtInAM, nagarI mathurAbhidhA // tatrA''sIcchatruvitrAsI, jitazatrurdharAdhavaH // 1 // kAlAhAM so'nyadA bezyAM dRSTvA hRdyatarAkRtim // cikSepAntaHpure smera - smarApasmAravihvalaH ! // 2 // bhuJjanasya tayA bhogAM - stasya rAjJo'bhavatsutaH // kAlAvezyAsuta iti, kAlavaizikasaMjJakaH // 3 // krameNa yauvanaM prAptaH, prasuptaH so'nyadA nizi // zabdaM zrutvA zRgAlAnAM, papraccheti khasevakAn // 4 // zabdo'sau zrUyate keSAM 1, pherUNAmiti te'vadan // kumAro'thA'bravIdetAn zrAnayata kAnanAt // 5 // te'pyekaM jaMbukaM baddhA''nIya tasmai dadurvanAt // krIDAratiH kumArospi, vAraM vAraM jaghAna tam // 6 // sa 'khi' khIti dhvaniM cakre, inyamAno yathA yathA // tamAkarNya kumAronta-rjaharSocaistathA tathA // 7 // mAryamANazca tenaivaM, sa gomAyurvyapadyata / akAmanirjarAyogA- dhantaratvamavApa ca // 8 // itazca sa kSmApasutaH, sAdhUnAmantike'nyadA / zrutvA dharma viraktAtmA, parivrajyAmupAdade // 9 // pratipanno'nyadaikAkivihArapratimAM ca saH // viiranmudgarau lAi - pure'gAguNasevadhiH // 10 // tadA ca tasyA'rzorogaH, prAdurAsInmahAmuneH // suduHsahavyathAsindhu - pravartanaghanAghanaH // 11 // so'tyartha vyAdhinA tena, pIyamAno'pi dhIradhIH // na jAtu manasApyaiSI-dbhiSajaM bheSajaM tathA // 12 // kadA yAsyatyasau vyAdhi - rityapi dhyAtavAnna saH // kintu svakarmadoSo'ya - miti dhyAtvA'sahiSTa tam // 13 // satra cA'bhUtpure zrImAn, hatazatrurmahIpatiH // kAlavaizikasAghobha, khasA tasya mahiSya'bhUt // 14 // jJAtvA'rzorogamutpannaM, sA sodaramunestadA // cikitsAviSayaM tasyA - 'mitrahaM cA'vabudhya tam // 15 // arzoghnamauSadhaM sArdhaM, bhikSayA snehamohitA // bhikSArthamAgatAyAdA tasmai sodarasAdhave // 16 // [ yugmam ] so'tha bhuktatadAhAra-stadantargatamauSadham // jJAtvA jAto'nutAponta - zcintayAmAsa sanmuniH // 17 // aho ! anupayogenA - 'yuktametanmayA kRtam // Adade bheSajamidaM yadarzIjantunAzanam // 18 // abhi Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 50 // uttarAdhyayanasUtram / hasya bhaGgo'dhikaraNagrahaNaM tathA // syAdAhArArthinAmevaM, tadAhAraM jahAmyaham // 19 // iti dhyAtvA sa nirgatya, purAdArutha bhUdharam || mahAsattvaH pAdapopa - gamanaM vidadhe muniH // 20 // taJcAttAnazanaM jJAtvA 'rakSayatvanarairnRpaH // asyopasarga mAkArSItkazcidityavadhArayan // 21 // itazca yo hatastena, zivo'bhUdyantarastadA // so'pazyattaM bhraman jAta - kopaH prAyukta cAvadhim // 22 // jJAtvA prAgbhavavArtA tAM vairaniryAtanodyataH // taM munIndramupadrotuM savatsAM vyakarocchivAm // 23 // nRpA''yuktA narA yAvattasthuste sAdhusannidhau // tAvatsA vyantarakRtA, zRgAlI na jaghAsa tam // 24 // yadA tu te narA jagmuH, sAdhupArzvAttadA tu sA // zivA 'khi' khIti kurvANA, taM cakhAda muhurmunim // 25 // tAM zivotpAditAM pIDAmarzobAdhAM ca duHsahAm // sa mahAtmA'sahiSToccai - dhairyA'dharitabhUdharaH ! // 26 // duHkhe rogotthite satya - pyArtadhyAnavidhAyake // gomAyUtpAdite cotra - raudradhyAnAnubandhake // 27 // samatArasapAthodhi-rmunIndraH kAlavaizikaH // nArtaraudre vyadhAtkintu, dharmadhyAnaM dadhau sthiram // 28 // [ yugmam ] evaM paJcadazAhAni, tAM zRgAlIkRtavyathAm // sahamAno mahAsatvaH, prapAlyA'nazanaM zubham // 29 // kevalajJAnamAsAdya, kRtvA karmakSayaM ca saH // mahAmunirmahAnanda - padaM prApa mahAzayaH // 30 // [ yugmam ] iti rogaparISahaM yathA, pariSehe munikAlavaizikaH // sakalairapi sAdhubhistathA, sahanIyo'yamudArasAhasaiH // 31 // iti rogaparISahe kAlavaizikakathA // 16 // rogiNazca zayanAdiSu duHsahatarastRNasparza iti tatparISahamAha - mUlam -- acelagassa lUhassa, saMjayassa tavassiNo // taNesu suamANassa, hojA gAya viraahnnaa||34|| vyAkhyA- acelakasya rUkSasya saMyatasya tapakhinaH tRNeSu darbhAdiSu zayAnasya upalakSaNatvAdAsInasya ca bhavedgAtravirAdhanA zarIravidAraNA, atra ca sacelasya tapakhinaH tRNasparzAsambhava ityuktamacelasyeti / acelasyApi trigdhavapuSo nAtiduHkhAkarastRNasparza ityuktaM rUkSasyeti, rUkSasyApi haritatRNagrAhiNastApasAdivadasaMyatasya tRNasparzo na vyathAyai syAditi saMyatasyetyuktamiti sUtrArthaH // 34 // tataH kimityAha mUlam - Ayavassa nivAraNaM, aulA havai veaNA // eaM naccA na sevaMti, taMtujaM taNatajiA // 35 // vyAkhyA - Atapasya dharmasya nipAtena saMpAtena atulA mahatI bhavati vedanA, tataH kiM kAryamityAha-etadanantaroktaM jJAtvA na sevante taMtujaM vastraM kambalaM vA, tRNairdarbhAdibhistarjitAH pIDitAstRNatarjitAH / ayaM bhAvaH - yadyapi darbhAditRNavilikhitavapuSa AtapotpannakhedakledavazAt kSatakSAranikSeparUpaiva pIDA syAttathApi karmakSayArthibhirvastrAdikamanAdadAnairArttadhyAnamakurvANaiH sA samyak soDhavyA, jinakalpikApekSaJcaitat / sthavirakalpikAstu sApekSasaMyamatvAdvastrAdi sevante'pIti sUtrArthaH // 36 // udAharaNaJcAtra, tathAhi zrAvastInagarI bhartu - rjitazatrumahIpateH // bhadrAbhidho'bhavatsUnuH, sAtvikeSu ziromaNiH // 1 // munInAmantike jainaM, dhama zrutvA viraktadhIH // sa pravrajyAmupAdatta, kramAcA'bhUdvahuzrutaH // 2 // pratipadyA'nyadaikAki - vihArapratimA jatI // vijahAra dharApIThe - 'pratibaddhaH samIravat // 3 // anyedyurviharan so'tha, kvApi rAjyAntare gataH // herikoyamiti jJAtvA, jagRhe rAjapUruSaiH // 4 // kastvaM ? kena caratvAya, prahitosIti ? jalpa re ! // papracchuriti taM bhUyaH, puruSAH paruSAH ruSAH // 5 // vratI tu pratimAsthatvA - nna kimapyuttaraM dadau / tataste kupitAH kSAra - dAnena tamatakSayan // 6 // nizAtakhadravattIkSNa- ghArairderbhezva taM munim // gADhamAveSTya muktvA ca, te duSTAH svAzrayaM yayuH // 7 // yatestasyA''miSaM bAuM, samantAdapi taiH kuzaiH // vidagdhasyeva vaidagdhyaM, durvidagdhairakRtyata ! // 8 // tathApi kaluSaM dhyAna - makurvANaH kSamAnidhiH // sa samyagadhisehe taM tRNasparzaparISaham // 9 // lagnA zUkazikhA'pya'Gge 'GginAM kSobhAya jAyate // sa tu dakSo na cukSobha, mAMsamanaiH kuzairapi ! // 10 // evaM tRNasparzaparISahaM yathA - 'dhisoDhavAn bhadramunirmahAzayaH // tathA'yama'nyairapi sAdhupuGgavai - stitikSaNIyaH kSatamohavairibhiH // 11 // iti tRNasparzaparISahe bhadramaharSi kathA // 17 // tRNAni ca malinAnyapi kAnicidbhavanti tatsaGgamAcca parikhedena jalaH sambhavatIti tatparISahamAha - mUlam -- kilipaNagAe mehAvI, paMkeNa va raeNa vA / dhiMsu vA paritAveNaM, sAyaM no paridevae // 36 // 1 papracchuriti taM bhUpa - puruSA RSipuGgavam / iti 'ga' saMjJakapustake // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarApyayanasUtram vyAkhyA-klinnagAtro vyAptadeho medhAvI srAnAkaraNarUpamaryAdAvartI, paGkena vA khedAmalarUpeNa, rajasA vA pAMzunA, 'priMsuvatti' grISme, yA zabdAccharadi vA, paritApena hetubhUtena, ayaMbhAvaH-paritApAddhi khedaH, khedAcapaGkarajasI, tatazca klinnagAtratA bhavatIti / tato grISmAdau paritApAdinA klinnagAtro'pi kiM na kuryAdityAha-sAtaM sukhamAzrityeti zeSaH, no paridevayet , kathaM kadA vA me malApagamena sAtaM bhAvItina pralapediti suutraarthH||36||kiN tarhi kuryAdityAhamUlam-veeja nijarApehI, AriaM dhmmmnnuttrN||jaav sarIrabheotti, jallaM kAraNa dhArae // 37 // ___ vyAkhyA-vedayetsaheta, prakramAt jalajanitaM duHkhaM, nirjarApekSI AtyantikakarmakSayAbhikAMkSI, Arya sarvAzubhAcArarahitaM, dharma zrutacAritrarUpaM, anuttaraM sarvottama, prapanna iti zeSaH / atha sAmoktamapyartha vizeSAdvayaktIkurvannAhajAvetyAdi-yAvaditi maryAdAyAM, zarIrabhedo dehanAzastaM maryAdIkRtya, jalaM malaM kAyenAGgena dhArayet / dRzyante hi kepi davadagdhasthANuvadvicchAyakRSNakAyAH zItavAtAdibhirupahanyamAnA rajaHpujAvaguNThitA malAvilakalevarA narAH, akAmanirjarAtazca na kazcitteSAM guNo, mama tu samyak sahamAnasya mahAn guNa iti matvA no malApanodAtha snAnAdi kuryAt , yataH-"na zakyaM nirmalIkartu, gAvaM sAnazatairapi // azrAntamiva srotobhi- navabhirmalamudrit // 1 // iti sUtrArthaH // 37 // kathAnakaJcAtra, tathAhi___ abhavatpuri campAyAM, sunando nAma vANijaH // sa ca zrAddhaH sarvapaNyairvyavahAraM vinirmame // 1 // yadauSadhAdikaM tasya, pArzve yo'mArgayanmuniH // sa tattasmai dadau darpA-''viSTaH kinycidvjnyyaa!||2|| tasya hadde'nyadA jagmu-prISmakAle maharSayaH // bhaiSajyArtha parikheda-malaklinnakalevarAH // 3 // teSAM ca malagandhenA-'tyutkaTena prasarpatA // bheSajAnAmazeSANA-mapi gandho'bhyabhUyata // 4 // malagandhaM tamAghAya, surabhidravyabhAvitaH // sunando'cintayatsarvo'pyA''cAro vatinAM zubhaH // 5 // kintvevamatidurgandha-mazeSajanagarhitam // yadete vibhrati malaM, sarvathA tanna sundaram // 6 // iti dhyAyan sa duSkarmo-pArjayanmuninindayA // mRtazca tadanAlocya, zrAvakatvAtsuro'bhavat // 7 // tatazcayutazca kauzAmbI-puryA so'bhUnmahebhyabhUH // prAvAjIca guroH pArthe, zrutvA dharma viraktadhIH // 8 // tasyA'nyadA tannirgrantha-malagardAsamarjitam // karmodiyAya tenA'bhU- tso'tidurgandhavigrahaH // 9 // zaTatsAdikuNapa-gandhAdapyadhikaM tadA // tadIyadehadurgandhaM, na soDhuM ko'pya'bhUtprabhuH // 10 // tadvapuHspRSTapUrveNa, vAyunA'pi jano'khilaH // atyartha vyAkulazcakre, sarpaNeva prasarpatA ! // 11 // tadA ca yatra yatrA'sau, bhikSAdyartha yayau ytiH|| tatra tatra janaH sarva-stadndhenA'bhyabhUyata // 12 // tadIyadehadaurgandhyo-DAho jajJe jane mahAn // tatastamanye munayaH, procurevaM mahAdhiyaH // 13 // mune ! tvadaGgadaurgandhyA-duDDAho jAyate bhRzam ! // tattvayA vasatAveva, stheyaM gamyaM vahirna hi // 14 // ityukto munibhiH so'tha, daurgandhyApaninISayA // uddizya zAsanasurI, kAyotsarga vyadhAnnizi // 15 // tatastuSTA'vadaddevI, kimabhISTaM karomi te // Uce vAcaMyamo devi !, cArugandhaM vidhehi mAm // 16 // tataH surI sugandhaM taM, tathA cakre yathA janaH // sarvastadaGgamAghAya, naiSItkastUrikAmapi ! // 17 // aho ! mumukSurapyeSa, sugandhidravyamAvitaH // sarvadA tiSThatItyuccai-ruDDAhaH punarapyabhUt // 18 // tatastena viSaNNena, bhUyo'pyArAdhitA satI // gandhaM khAbhAvikaM tasya, zarIre vidadhe surI // 19 // iti jallaparISahaM yathA, na sunandaH prathamaM visoDhavAn // aparairanagArakujarai-ne vidheyaM vidhivedibhistathA // 20 // iti malaparISahe sunandazrAddhakathA // 18 // jallopaliptazca zucInparAn sakriyamANAn puraskriyamANAMzca dRSTvA satkArapuraskArau spRhayediti tatparISahamAhamUlam-abhivAyaNamabbhuTThANaM, sAmI kujjA nimNtnnN||je tAiMpaDisevaMti, na tersi pIhae muNI // 38 // vyAkhyA-abhivAdanaM zironamanAdipUrva praNamAmItyAdivacanaM, abhyutthAnaM sasambhramamAsanamocanaM, khAmI rAjAdiH kuryAt , vidadhyAt nimantraNaM, adya yuSmAbhirmadgRhe mikSA gRhItavyetyAdirUpaM, ye iti khayUthyAH paratIrthikA vA, tAnyamivAdanAdIni pratisevante AgamaniSiddhAnyapi bhajante, na tebhyaH spRhayet / yathA bhAgyavanto'mI ye itthamabhivAdanAthaiH sakriyante iti yatirna cintayediti sUtrArthaH // 38 // kiJcamUlam-aNukkasAI appicche aNNAesI alolue||rsesunaannugijjhijjaa,naannutppej paNNavaM // 39 // vyAkhyA-aNukaSAyI alpakaSAyI, tAdRzo hi namaskArAdikamakurvate na kupyati, tatsaMpattau vA nAhaMkAravAn bhavati, na vA tadarthamAtApanAdi chana kurute, na ca tatra gRddhiM vidhatte / ata eSAlpeccho, dharmopakaraNaprAsimAtrAbhilASI, na sa Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / 52 / / tkArAdyAkAMkSI / ata evA'jJAto jAtizrutAdibhireSayati gaveSayati piNDAdInItyajJAtaiSI / kutaH punarevaM 1 yatoslolupaH, na sarasaudanAdilAmpaTyavAn / evaM vidho'pi sarasAhArabhojino'nyAn vIkSya kadAcidanyathA syAdata Aha-- raseSu madhurAdiSu nA'nugRjyet nAbhikAMkSAM kuryAt / tathA nA'nutapyeta tIrthAntarIyAn nRpAdyaiH satkriyamANAn prekSya kimahameSAM madhye na prabrajitaH ! kiM mayA stokalokapUjyA bahujanaparibhavanIyAH zvetabhikSavaH kakSIkRtAH ! iti nA'nutApaM kuryAt, 'paNNavaMti' prajJAvAn heyopAdeyavivecananipuNabuddhimAn / anena satkArakAriNi toSa, nyakkArakAriNi roSaJcAkurvatA'sau parISaho'dhyAsItavya ityuktaM bhavatIti sUtrArthaH // 39 // udAharaNaJcAtra, tathAhi uttarAdhyayanastram babhUva mathurApuryA-mindradattapurohitaH // gavAkSastho'nyadA'drAkSI - tsa vrajantamadho munim // 1 // sAdhorasya zirasyaGghri, muJcannasmIti cintayan // yatestasyopari dveSAt sa khapAdamalambayat // 2 // purohitena tenaivaM nyakkAre vihite'pi saH // manasA'pi munirnaivA - kupyacchAntarasodadhiH ! // 3 // tacca prekSya purazreSThI, zrAddhontardhyAtavAniti // jJAtvaivA'sau durAtmAsya - vyadhAnmUrdhni muneH kramam // 4 // tadasya sAdhudviSTasya, pApiSThasya durAtmanaH // avazyaM chedanIyo'Gghri-rmayopAyena kenacit // 5 // dhyAtveti tasya chidrANi, mArgayannapyanApnuvan // so'tha zreSThI puraH sUreH, khAM pratijJAmabhASata // 6 // gururjagAda satkAra - nyakkArau hi maharSibhiH // harSakhedAvakurvadbhiH sayAtreva mahAmate ! // 7 // pratijJA tadiyaM zreSThin !, kimarthaM nirmitA tvayA ? // tadAkarNya jagau zreSThI, tathyametanmuniprabho ! // 8 // kintu tena tadAvajJA, yatkRtA bhUyasI muneH // utpannabhUriduHkhena, tatsandhAsau mayA kRtA // 9 // kiJca cetsAdhvavajJAyAH, phalamasya na darzyate // tadA sarve'pya'mI lokA, niHzukAstAM vitanvate // 10 // sandhA cenme na pUryeta, tadA jIvAmyahaM katham 1 // tatpUrtestadupAyaM me, kiJcidbhUta munIzvarAH ! // 11 // suristenetthamatyartha, prArthyamAno'bravIditi // purodhasastasya saudhe, vada kiM vidyate'dhunA ? // 12 // zreSThI smAha gRhaM navyaM kRtamasti purodhasA // sa bhUpaM tatpravezAhe, satatraM bhojayiSyati // 13 // tadarthamadhunA bhojyaM, vividhaM tatra jAyate // tadAkarNyA'vadatsUristAkSiNyoparodhataH // 14 // purodhaso navyasaudhe, bhuktyarthaM saparicchadam // pravizantaM vizAmIzaM kare dhRtvA svapANinA // 15 // prAsAda eSa patatI-tyuditvA cApasArayeH // tadA cAhaM tadAgAraM pAtayiSyAmi vidyayA // 16 // [ yugmam ] tannizamya tathA'kArSI- dibhyo'patacca tadgRham // tataH zreSThI nRpazreSTha - mityUce tuSTamAnasaH // 17 // yuSmAnhantumupAyosya - manena vihito'bhavat // na cennavyo'pyasau kasmA - dakasmAnnilayaH patet 1 // 18 // tataH kruddho nRpo baddhA rpayattasmai purohitam // yattubhyaM rocate zreSThi- stadvidadhyA iti bruvan // 19 // taM sAdhvavajJAvRttAntaM, smarayitvA purodhasaH // zreSThIndrakIle tatpAdaM chettukAmo nyadhAttataH // 20 // purodhAH kAndizIko'thA - 'travIdevaM sagadgadam // taM sAdhvavajJAmantuM me, sahakha tvaM mahAmate ! // 21 // naivaM munijanAvajJAM, kariSyehamataH param // tatkRpAmayazIla ! tvaM, kRpAM kRtvA vimuJca mAm // 22 // tenetyudIritaH zreSThI, kRpAniSTho mumoca tam // jainA hi drutameva syuH, kruddhAH apyArdramAnasAH ! // 23 // atha piSTamayIM kRtvA, mUrti tasya purodhasaH // zreSThI chittvA ca tatpAda, khAM pratijJAmapUrayat // 24 // yatheti satkAraparISahaM sa, zreSThI na sehe na tathA vidheyam // kintveSa sarvairbratibhiH purodha - 'vajJAtavAcaMyamavadviSAH // 25 // iti satkArapuraskAraparISahe sAdhuzrAddhakathA // 19 // ihAtra pUrvaJca zrAvakasya yat parISahAbhidhAnaM tadAdimanayacatuSkamateneti bhAvanIyam uktaJca - " tiNhaMpi NegamaNao, parIsaho jAva ujjusuttAotti" atra 'tiNhati' trayANAM sarvaviratadezaviratA'viratAnAmiti / sAmprataM pUrvoktAzeSaparIpahAn jayato'pi kasyacijjJAnAvaraNIyasyodayAt prajJAyA apakarSe, tadapagamAcca prajJotkarSe, vaiklavyotsekau syAtAmiti prajJAparISahamAha , mUlam --se nUNaM mae pUrva, kammAnANaphalA kaDA / jeNAhaM nAbhijANAmi, puTTho keNai kaNhuI // 40 // vyAkhyA--se zabdo 'thazabdArtha upanyAse, nUnaM nizcitaM mayA pUrva prAk karmANi ajJAnaphalAni jJAnAvaraNarUpANi kRtAni, jJAnanindAdibhirupArjitAni / yaduktaM - " jJAnasya jJAninAM caiva nindApradveSamatsaraiH / upaghAtaizca vighnaizva, jJAnaghnaM karma badhyate // 1 // " mayetyabhidhAnaM ca svayamakRtasyopabhogAsambhavAduktaM hi - "zubhAzubhAni karmANi, svayaM kurvanti dehinaH // svayamevopabhujyante, duHkhAni ca sukhAni ca // 1 // " kuta etadityAha - yena hetunAhaM nAbhi Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram jAnAmi nAvabudhye, pRSTaH, kenacit khayamajAnatA kasmiMzcijjIvAdI vastuni sugame'pIti sUtrArthaH // 40 // Aha yadi pUrva kRtAni karmANi tarhi kiM na tAni tadaiva veditAni ? ucyatemUlam-aha pacchA uijati, kammAnANaphalA kddaa| evamAsAsi appANaM, namA kammavivAgayaM // 41 // vyAkhyA-atheti vAkyAntaropanyAse, pazcAdabAdhottarakAlamudIryante vipacyante karmANyajJAnaphalAni kRtAni, dravyAdisAcivyAdeva teSAM vipAkadAnAttatastadvighAtAyaiva yalo vidheyo na tu viSAdaH, evamamunA prakAreNa AzvAsaya khasthIkuru AtmAnaM mA vaiklavyaM kRthA ityarthaH / uktameva hetuM nigamayati, jJAtvA karmavipAkakaM karmaNAM kutsitavipAkamiti sUtrArthaH // 41 // idazca sUtrayugmaM prajJApakarSamAzrityoktaM, upalakSaNatvAcAsya jJAnAvaraNakSayopazamAtprajJotkarSa'pi notseko vidheya ityapi dRzyaM, yaduktaM-" pUrvapuruSasiMhAnAM, vijJAnAtizayasAgarAnantyaM / zrutvA sAmpratapuruSAH, kathaM svabuddhyA madaM yAnti // 1 // iti" nidarzanazcAtra, tathAhi__ ujjayinyAM puri kharga-jayinyAM nijasampadA // abhavan kAlakAcAryAH, sadodyatavihAriNaH // 1 // bahuzrutAnAM nirgrantha-dharmAmbhojavivakhatAm // teSAM ziSyAstu pArzvasthAH, sarve pArzvasthatAM dadhuH ! // 2 // sAdhvAcAre'pyanudyogAH, sUtrArthagrahaNAlasAH // zikSitA mRduvANIbhi-rapi te'ntardadhuH krudham // 3 // tathApi zikSayAmAsu-stAnAcAryAH suzikSayA // zuno lAGgUlavatte tu, tatyajurvakratAM na hi ! // 4 // tataste sUrayaH khinnA-zvetasyevamacintayan // smAraNAdibhireteSAM, khAdhyAyo me'vasIdati // 5 // guNazca kazcidapyeSAM, madvAkyaiva jAyate // karmabandhastu me nityaM, bhavatyebhiranAzravaiH // 6 // vihAya tadaman kvApi, gacchAmIti vicintya te // zayyAtarazrAvakAya. paramArtha nyavedayana // 7 // UcuzcaivaM mayi gate, cetsyuH sAnuzayA amI // tadA madAzritAmAzAM, bhRzaM santaya' darzayeH ! // 8 // evamuktvA ca muktvA ca, suptaaNstaankhilaanpi|| nizAvasAne sUrIndrA, nagaryA niryyusttH||9||svkiiyshissyshissysy, bahuziSyasya dhImataH // pArthe sAgarasUreste, varNabhUmau khayaM yayuH // 10 // adRSTapUrvAn taannopaa-lkssytsaagrsttH|| nA'bhyuttasthau na cAnaMsI-dajJAnaM hi ripUyate ! // 11 // nA'kupyan sUrayo jJAnA-tte tenA'satkRtA api // tasthuH kintu tadabhyarNe, tAnapRcchacca sAgaraH // 12 // brUhi vRddhamune ! kasmAt , sthAnAdatra tvamAgamaH 1 // avantyA iti gAmbhIryA-mbhodhayaH sUrayo'bhyadhuH ! // 13 // vineyAn pAThayan so'tha, sUrIndrAniti pRSTavAn // jJAtArtho'yaM zrutaskandho, vRddha ! te vidyate na vA // 14 // jJAtArtha iti tairukte, prajJAdaduvA ca saH // mayA vyAkhyAyamAnaM tvaM, zrutaskandhamamuM zRNu // 15 // ityuktvA sa vizeSAttaM, vyAkhyAtumupacakrame // prajJAvantamasau vRddho, mAM jAnAtviti cintayan ! // 16 // itazca kAlakAryANAM, ziSyAste prAtarutthitAH // nijaM gurumapazyanto jajJire bhRzamAkulAH // 17 // papracchuriti sambhrAnta-khAntAH zayyAtaraM ca te // asmAn vimucya guravaH, ka gatA iti zaMsa naH // 18 // sakopa iva sopyevaM, smAha teSA hitecchayA // aho! pramAdino yUyaM vinayAdiguNojjhitAH! // 19 // dIkSitAH zikSita rAdyaiH poSitAzca yaiH // gurUMstAnapi no yUyaM, kRtaghnA varivasyatha ! // 20 // pravartadhvaM sadAcAre, nunnA api na sUribhiH // tatkA yuSmAdRzaiH ziSyai-rarthasiddhirbhavedguroH 1 // 21 // kiJca yUyaM vineyA a-pyAtmIyaM gurumapyaho! // gataM kvApi na cedvittha, jAnAmi tadahaM kutaH 1 // 22 // uktAH zayyAtareNeti, lajitAste punarjaguH // asmAbhiryAdRzaM cakre, phalamAsAdi tAdRzam // 23 // guroviyuktA hi vayaM, nirAdhArA gatahiyaH // zobhAM nAnumahe maule-bhraSTA iva ziroruhAH // 24 // na ca tubhyamanuktvA te, brajeyuH kA'pi sUrayaH ! // durvinItA na ca prAgva-dbhaviSyAmaH punarva / 25 // tatprasadya tvamasmAkaM, hi tatpAvirtA dizam // tAnAsAdya yathAtmAnaM, sanAthaM kumehe vayam ! // 26 // iti nirbandhapUrva taiH, pRSTaH zayyAtaro'pi tAn // jagI gurorvihArAzAM, sarve te'pya'calaMstataH // 27 // suvarNabhUmi prati tAn , prasthitAn prekSya saMyatAn // ityapRcchajjano mArge, ko'sau vrajati sUrirAT ? // 28 // te procuH kAlakAcAryA, yAntyete gacchasaMyutAH // tallokoktyA sAgaro'pi, zrutvA papraccha kAlakAn // 29 // AyAtyavantyAH kimiha, vRddharSe ! matpitAmahaH 1 // te'vadan veDyado nAhaM, janotyA tu zrutaM mayA // 30 // itazca kAlakAcAryaziSyAste nikhilA api // gaveSayantaH khagurU-nAjagmuH sAgarAntikam // 31 // tAnvIkSyAbhyutthitaM santi, ka pUjyA iti vAdinam // munayaH sAgarAcArya-mapRcchanniti te'khilAH // 32 // AgatAH santi kimiha, ke'pyA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 54 // ucarApyayanasUtram cAryadhurandharAH 1 // pRSTastairiti sAzaMkaH, sAgaro'pyabravIditi // 33 // AcAryavaryAnAyAtA-natra no vemi kAMcana // eko vRddhayatiH kintU-jayanyA astyupAgataH! // 34 // taM vRddhasAdhumasmAka-midAnIM darzayeti taiH // uditaH sAgarAcArya-stAnmunIndrAnadIzat // 35 // te'tha tAnpratyabhijJAya, samprAptAH paramAM mudam // jaguH sAgaramete hi, sUrIndrAH kAlakAbhidhAH ! // 36 // ziSyairasmAdRzairduSTai-ravinItaiH pramAdibhiH // khinnA amI vimucyAsmA-natraikA kina aayyuH|| 37 // pramAdena yathAsmAbhi-rajJAnena tathA tvayA // avajJAtAH sUrayasta-tsAgara ! smo vayaM samAH! // 38 // ityuktvA te khAparAdha, kSamayAJcakrire guroH // sAgarAryo'pi sambhrAntaH, sUrInnatvaivamabravIt // 39 // yuSmAkaM vizvapUjyAnAM, yadajJAnavazAnmayA // AzAtanA kRtA tasyA, mithyAduSkRtamastu me ! // 40 // vAraMvAramudIryaiva-mityaprAkSIcca sAgaraH // zrutaM vyAkhyAmi kIdRkSa-mahaM brUta pitAmahAH! // 41 // sUrIndrAH procire vatsa !, bhavyaM vyAkhyAsi yadyapi // tathApi garva mA kArSIH, sarvajJo basti ko'dhunaa?|| 42 // ityuktvA kAlakAcAryAH, palakaM vAlukAbhRtaM // nadyA AnAyayaM-stasya pratibodhAya dhiidhnaaH||43|| sthAne kvA'pya'khilAM kSiptvA, reNumuddhRtya tAM punaH // dvitIyasthAnake nyAsthaM-stato'pi ca tRtIyake // 44 // sthAneSu bahuSu kSepaM, kSepamevaM smuddhRtaaH|| vAlukA jajJire stoka-tarA bhUmyAdisaGgataH // 45 // pradaya reNudRSTAnta- mevaM te sAgaraM jaguH // vatsa ! nadyAM yathA santi, bhUyasyo vAlukAH khataH // 46 // vijJAnamevaM sampUrNa-manantamavinazvaram // abhUtvato jinendreSu, lokAlokaprakAzakam // 47 // palakena yathopAttAH, saritaH stokavAlukAH // tathA gaNadharaiH stokaM, jinendrAdAdade zrutam // 48 // sthAne sthAne ca nikSipyo-tkSiptAH kSityAdisaGgataH // kSIyamANA yathA'bhUvan , stokAH pallakavAlukAH // 49 // tathA zrutaM gaNabhRtA-mapyAgatamanukramAt // kAlAdidoSataH ziSye-- valpAlpatarabuddhiSu // 50 // vismRsAdeH kSIyamANa-malpamevA'tha vartate // vivekinA vimRzyeti, na kAryo dhImadaH kvacit // 51 // [ yugmam ] evamevAmRtpiNDa-dRSTAntamapi darzayan // ujagAra guruH prajJA-madaM mA kuru sAgara ! // 52 // yataH-" mA vahau kovi gavaM, ittha jage paMDio ahaM ceva // AsavaNumaIo, taratamajogeNa mai vihavA // 53 // " pratibuddhastadAkaNye, sAgaro dhiSaNAmadaM ||jhaaN prAkRtadhIdarpa-doSaM caalocynmuhuH||54|| sAgarakSapakavanmunIzvarai-noM vidheya iti dhImadaH kvacit // kintukAlakamunIndravatsadA, sahya eva dhiSaNAparISahaH // 55 // iti prajJAparISahe sAgarAcAryakathA // 20 // __ idazca prajJAprakarSamAzrityodAharaNamuktaM, tadabhAve tu khayaM jJeyamiti, idAnIM prajJAyA jJAnavizeSarUpatvAttadvipakSabhUtatvAcAjJAnasyAjJAnaparISahamAha, so'pi cAjJAnabhAvAbhAvAbhyAM dvidhaiva syAttatra tatsadbhAvapakSamadhikRtyedaM sUtradvayamucyatemUlam-NirahagaMmi virao, mehuNAo susNvuddo|jo sakkhaM nAbhijANAmi, dhammaM kllaannpaavgN||42|| vyAkhyA-' niraDhagaMmitti' arthaH prayojanaM, tadabhAvo nirartha. tadeva nirarthakaM, tasmin , prayojanaM vinetyarthaH, virato nivRtto, maithunaadbrhmnnH| satyAmapi hiMsAdyAzravaviratau yadasyopAdAnaM tadasyaivA'tigRddhihetutayA pustyajatvAt , susaMvRta indriyanoindriyasaMvaraNena, yo'haM sAkSAt parisphuTaM nAbhijAnAmi, dharma vastukhabhAvaM, 'kallANatti' luptasya biMdordarzanAtkalyANaM zubhaM, pApakaM ca tadviparItaM, cakArasya gamyatvAt / ayaM bhAvo, yadi virateH kazcidarthaH sidhyenna tadA mametthamajJAnaM sambhavediti // 42 // na ca sAmAnyacaryayaiva kuto viziSTaphalAvAptiH syAditi vAcyaM 1 yataHmUlam-tavovahANamAdAya, paDimaM pddivjjo| evaMpi viharao me, cchaumaM na NiaTTai // 43 // vyAkhyA-tapo bhadramahAbhadrAdiH, upadhAnamAgamopacArarUpamAcAmlAdi, AdAya Asenya, pratimA mAsikyAdirUpAM pratipadyamAnasyAMgIkurvataH, evamapi viziSTacaryayApi viharato niHpratibandhatvenAniyataM vicarataH, chama jJAnAvaraNAdi karma na naiva nivarttate nApaiti, tatkimanena ? kaSTAnuSThAneneti yatinaM cintayedityuttarasUtrasthena saha sambandha nIyamiti sUtradvayArthaH // 43 // evaM jJAnAbhAve vyAkulatvaM na kArya, upalakSaNatvAcAsya jJAnasadbhAve notseko'pi vidheya ityapyavaseyaM, yataH-"jJAnaM madadarpaharaM, mAghati yastena tasya ko vaidhaH 1 // amRtaM yasya viSAyate, tasya cikitsA kathaM kriyate ? // 1 // iti / udAharaNazcAtra, tathAhi gaMgAkUle sthite kApi, nagare bhrAtarAvubhau // zrutvA dharma guroH pArthe, saMvignau bhejaturbatam // 1 // bahuzrutastayore ko-'nyastvabhUdabahuzrutaH // bahuzruto yaH sa prApA-''cArya khaguroH kramAt // 2 // sUtrArthagrahaNAdyartha-mupasarpadbhira Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayanasUtram / / 55 / / nvaham // vineyaiH kSaNamapyekaM, sa lebhe nA'hi vizramam // 3 // rAtrAvapi ca taireva pratipRcchAdikAribhiH // naiva nidrAsukhaM kiJcidapi sUrirbabhAja saH // 4 // alpazruto yastaddhAtA, sa tu bhuktvA'zanAdikam // vAsare ca rajanyAM ca, tiSThatisma yathAsukham // 5 // tataH sa sUriH satato- jAgareNA'tikheditaH // udvimacitto nitarA - mityanyedyuracintayat ! // 6 // aho ! sapuNyo mAtA, bhuktvA khapiti yaH sukham ! || ahaM tvadhanyo nidrAtuM na zaknomi nizAsvapi ! // 7 // abhyastaM hi mayA jJAnaM, saukhyAyA'bhUttu duHkhadam ! // tanmUrkhatvaM varaM nUnaM, nidrAprabhRtisaukhyadam ! // 8 // [ yaduktaM kenacit ]" mUrkhatvaM hi sakhe ! mamA'pi rucitaM tasmin yadaSTau guNAH, nizvinto bahubhojano'trapanA naktaM divA zAyaikaH // kAryAkAryavicAraNAndhabaMdhiro mAnApamAne samaH, prAyeNAmayavarjito dRDhavapurmUrkhaH sukhaM jIvati ! // 9 // " durjyAnenAmunA jJAnAvaraNIya mupArjya saH // vipannastadanAlocya suro'bhUdratapAlanAt // 10 // tatazyutazca bharata-kSetre'traiva sa nirjaraH // AbhIrapalyAmAbhIra - khAminastanayo'bhavat // 11 // sa kramAdyauvanaM prApto, rUpalAvaNyazAlinIm // AbhIratanayAmekAM, pitRbhyAmudavAhyata // 12 // tasya sArdhaM tayA saukhyaM, bhuAnasya sutA'jani // bhadrAbhidhA svIyarUpa - tRNIkRtasurAGganA ! // 13 // sA kanyakA kramAnnavya - tAruNyena vibhUSitA // jajJe samagrataruNa - cetoha riNavAgurAH ! // 14 // na veSo nApyupaskAra - stAdRzo'bhUttathApi sA // svarUpeNaiva sarveSA - mAcakarSa dRzo vizAm // 15 // tasyAH pitA'nyadA sarpirvikretuM tanayAnvitaH // ghRtasya zakaTaM bhRtvA, cacAla nagaraM prati // 16 // anAMsi sarpiH sampUrNA - nyAdAyAnye'pi bhUrayaH // goduhastaruNAstena, samaM celurmadotkaTAH // 17 // tasyAbhIrasya zakaTaM, bhadrA khayamakheTayat // zakaTAnAM kheTane sA, jhatIvanipuNA'bhavat // 18 // tato'nye goduhastyakta-mArgAstasyA didRkSayA // utpathe prerayan kSipra - manAMsi khamanAMsi ca // 19 // smeratadvadanAmbhoja-bhramarIkRtadRSTayaH // akheTayan khazakaTAM - stadIyazakaTAntike // 20 // vizcaikakArmaNaM tasyAH, pazyanto rUpamadbhutam // prApnuvantaH zaravyatvaM, smarasyAkRSTadhanvanaH ! // 21 // yathAtathA kheTayantaH zakaTAna'khilAna'pi // sadyastaruNagopAste, bhaJjayAmAsurutpathe ! // 22 // [ yugmam ] tataH khinnA vyadhustasyAH saMjJAmazakaTeti te // asAvazakaTAtAta, iti tajjanakasya ca // 23 // tadvIkSya jAtavairAgya-stasyAstAto vivAhya tAm // tasyai datvA ca sarvasvaM prAtrAjItsAdhusannidhau // 24 // sa muni svaguroH pArzve, vidhipUrvakamArhatam // paThati sma zrutaM yAva - duttarAdhyayanatrayam // 25 // caturthAdhyayane tasyo - hiSTe'saMkhayasaMjJake // karmodiyAya tajjJAnA - varaNaM prAgbhavArjitam // 26 // AcAmlayugalena dvau divasau jagmatuH param || eko'pyA''lApakastasya, sodyamasyA'pi nA'gamat // 27 // tato'vAdIdgurustaM cet, prayatnaM kurvato'pi te // idamadhyayanaM nAyA - tyanujJA kriyate tadA // 28 // sa proce'dhyayanasyA'sya, khAmin ! yogosti kIdRzaH 1 // gururjagAdA''cAmlAni, kAryANi paThanAvadhi // 29 // tataH ziSyo'bhyadhAdasyA - nujJayA me'dhunA kRtam ! || AcAmlAni kariSye'haM yAvatpaThanamanvaham ! // 30 // ityuktvA sa pratidinaM kurvannAcAmlasattapaH // abhyasyati smA'dhyayanaM, tadanirviNNamAnasaH ! // 31 // jaDo hi zAstre'nAyAti, tannindAtatparo bhavet // sa tu svakIyaM karmaiva, nininda jJAnavAdhakam // 32 // evaM dvAdazabhirvarSai - stenAcAmlavidhAyinA // tatpeThe'dhyayanaM tasya, tatkarmA'pi kSayaM yayau // 33 // tato'sau drutamevAnya-dapi zrutamadhItavAn // kramAcca kevalajJAnaM prApya nirvRttimAsadat ! // 34 // iti sAdhuvaro visoDha - vAnayamajJAnaparISahaM yathA // anagArapurandaraiH pa- rairapi saH sa tathA kSamAparaiH // 35 // ityajJAnaparISahasa hane 'za kaTApitRmunikathA // jJAnasadbhAve tu zrIsthUlabhadrodAharaNaM, tathAhi caturdazAnAM pUrvANAM pArazvA mahAmuniH // kadAcitsthUlabhadrarSiH, zrAvastyAM samavAsarat // 1 // tatra cAbhUtprabhostasya prAgvayasyo'tivatsalaH // dhanadevAbhidhastasya, priyA cA''sIddhanezvarI // 2 // tasminnantumanAyAte, sthUlabhadraguruH khayam // jagAma suhRdo dhAma, taM cA'pazyaddhanezvarI // 3 // tataH sA drutamutthAya, taM praNamya ca sAdaram // dadAvAsanamatyucaM, tatra copAvizatprabhuH // 4 // dhanadevaH kutra yAtaH 1, ityaprAkSIca tatpriyAm // sudIrghAnsA'pi niHzvAsAnmuJcantItyavadattadA // 5 // khAminmama priyaH sarva, vyayatesma bahirdhanam // dhanahInazca lebhe'sau, sarvatrApyati lAghavam ! // 6 // tataH so'nveSayAmAsa, nidhIn pitrAdisaJcitAn / viparyayAdavasthAyA, na hi tAnapyavindata // 7 // bhama kAnto'tha vANijya - hetordezAntare yayau // lakSmIrvasati vANijye, lokoktimiti bhAvayan // 8 // tacchrutvA tasya gehaM ca, vIkSyAvasthAntaraM gatam // zrutopayogamakarot, sthUlabhadragururguNI // 9 // stambhasyAdhaH sthitaM dRSTvA, mahAntaM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram sevadhi tataH // tasya priyavayasyasyo-pakAraM krtumudytH||10|| mitrapriyAyai taM stambha, darzayan krsNjnyyaa|| dharmopadezavyAjene-tyuvAca munipunggvH||11||[yugmm ] idamIraktacca tAhakU, pazya jAtaM hi kIdRzam // idaM ca vadatastasyA'bhiprAyo'yamabhUdguroH // 12 // idamIg dravyajAtaM, khavezmanyeva vidyate // tathApyajJAnato'bhUtta-dramaNaM tasya tArazam ! // 13 // prekSakha kIdRzaM jAtaM, tadetadasamaJjasam // zrAvakAstu sahAyAtA-stadAkayetyacintayan // 14 // vezmedaM cAru vIkSya prAg, jIrNaprAyaM ca sAmpratam // anityatAdarzanArtha, bhagavanto vadantyadaH // 15 // tasyai punaH punaH procya, sthUlabhadro'pi tasathA // pAdAnaiH pAvayannurvI, viharannanyato yayau // 16 // AgAnirdhana evA'tha, dhanadevo nijaM gRham // sthUlabhadrAgamaM tasmai, smAha hRSTA dhanezvarI // 17 // so'pRcchat sthUlabhadreNa, kimuktamiti me pada // sA'bhyadhAt sthUlabhadro na, kiJcidUce vizeSataH // 18 // kiMtvenaM stambhamasakR-darzayannityabhASata // idamIra taca tAk, pazya jAtaM hi kIdRzam ! // 19 // dhanadevastadAkA -'dhyAsIdevaM kuzAgradhIH // naiva nirhetukAM ceSTAM, tAdRzAH kvApi kurvate ! // 20 // tanUnamasya stambhasyA-'dhastAdbhAvI nidhiH kvcit||dhyaatvetyudkhnt stambha, nidhizcAvirabhUnmahAn // 21 // dhanadevo nidhestasmA-nAnAvidhamaNibrajam // AsAdyApetadAriyo, babhUva dhndopmH||22|| bhagavAn zakaTAlanandanarSi-naM yathA jJAnaparISahaM viSehe // aparairmunibhistathA na kArya, bhavitavyaM hi pyodhivdgbhiiraiH|| 23 // iti jJAnaparISahe sthUlabhadrAcAryakathA // 21 // sAmpratamajJAnAddarzanepi kasyApi zaGkAsyAditi darzanaparISahamAhamUlam-Nasthi nUNaM pare loe, iDivAvi tvssinno|aduvaa vaMcio mhitti,ii bhikkhU na ciNte||44|| vyAkhyA- nAsti nUnaM nizcitaM paraloko janmAntaraM, bhUtacatuSTayAtmakatvAdvapuSaH, tasya cAtraiva pAtAdAtmanaca pratyakSatayA'nupalabhyamAnatvAt / RddhirvA tapomAhAtmyarUpA AmoSadhyAdiH, sA'pi naiva vidyate, aperminnakramatvAttapakhino'pi sato mameti gamyate, tasyA apyanupalabhyamAnatvAdeveti bhAvaH / 'aduvatti' athavA vaJcito'stri, bhogAnAmiti zeSaH, iti anena zirastuNDamuNDanopavAsAdinA yAtanAtmakena dharmAnuSThAnena ityetadbhikSurna cintayet / yata AtmIya AtmA khapratyakSa eva, caitanyAditadguNAnAM mAnasapratyakSeNa khayamanubhavAt , kevalinAM tu sarvepyAtmAnaH pratyakSA eva, tatazca bhUtacatuSTayAtmakasyAGgasyAtraiva nAze'pyAtmano bhavAntaragAmitvAdastyeva paraloka iti| Rddhayospyatra kAlAnubhAvena na santi paraM mahAvideheSu sarvadA santyeva / Atmano vaJcanAkalpanamapyayuktaM, bhogAnAM duHkhAtmakatvAt , uktaJca-"ApAtamAtramadhurA, vipAkakaTavo viSopamA viSayAH // avivekijanAcaritA, vivekijanavarjitAH paapaaH||1||" tapopi na yAtanA, duHkhanibandhanaM, karmakSayahetutvAt , yathAzaktividhAnAca, yaduktaM-" sohu tavo kAyabo, jeNa maNo maMgulaM na ciMteI // jeNa na iMdiahANI, jeNa ya jogA na haayti||1|| iti sUtrArthaH // 44 // -tathAmUlam-abhUjiNA asthi jiNA, aduvA vi bhvissii|musN te evamAhaMsu, ii bhikkhU na ciMtae // 45 // vyAkhyA-abhUvannAsan jinAH kevalinaH, 'athiti' nipAtaH tatazca asti vidyante jinA mahAvideheSu, athavA bhaviSyanti jinA ityapi mRSA alIkaM, te jinAstattvavAdinaH, evamanantaroktaprakAreNa AhuH kathayanti, iti bhikSune cintayet , anumAnapramANAdisiddhatvAt sarvajJasyeti sUtrArthaH // 45 // nidarzanaM cAtra, tathAhi vatsAbhUmau bhUriziSya-parivArA bahuzrutAH // AryASADhAbhidhAcAryA, babhUvurvizvavatsalAH // 1 // yo yasteSAM gaNe bhaktaM, pratyAkhyAya vyapadyata // taM taM niryAmya nirgrantha-mitthaM te sUrayo'vadan // 2 // devabhAvaMgatenA''zu, deyaM me TanaM tvayA // ityakte'pi bahanAM tai-nAgAtko'pi divaM gtH||3|| athA'nyadAkhaziSyaM te, niryAmyAtIva vallabham // evamUcuH sanirbandhaM, guravo gaddAkSaram // 4 // khargagatena bhavatA, vatsa ! vatsalacetasA // avazyaM darzanaM deyaM, tvAmiti prArthaye bhRzam // 5 // mayA hi bahusAdhUnA-mevamuktamabhUtparam // nA''gAtko'pi tvaM tu vatsA-''gaccheH nehamamuM smaran // 6 // tatprapadya vipadyAzu, devIbhUto'pi sa drutam // nAyayau prathamotpanna- surkaaryairvilmbitH|| 7 // tasminanAgate sadyo, viparyastamanA guruH // evaM vyacintayannUnaM, paraloko na vidyate ! // 8||jnyaandrshncaaritraa-raadhkaaH zAntacetasaH // vihitAnazanAH samya-gmayA niryAmitAH svayam ||9||mdvaacN pratipannAzca, vineyA mama ye mRtaaH|| snehaleSvapi teSveko-'pyA''gAnno kathamanyathA ? // 10 // [yugmam ] tadadya yAvaccakre'sau, kriyA kaSTapradA mudhA // mogAn hitvA manojJAMzca, mayAtmA vaJcito vRthA ! // 11 // bhuktvA bhogAMstadadyApi, kariSye saphalaM januH // para Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 57 // loke asati kaH, klizyate kuzalo mudhA ! // 12 // vimRzyeti khaliGgastha, eva mithyAtvamAzritaH // utpraprajitukAmo'sau, muktvA gacchaM viniryayau // 13 // atrAntare'vadhijJAnA-tvarUpaM khaguroridam // jJAtvA divaM gataH ziSyo, viSaNNo dhyAtavAniti ! // 14 // aho ! madguravo jainA-gamanetrAnvitA api|| vimuktimArga muJcanti, mohAndhatamasAkulAH! // 15 // aho ! mohasya mahimA, jagajaitro vijRmbhate // jAtyandhA iva ceSTante, pazyanto'pyakhilA janAH! // 16 // kulavAnapi dhIro'pi, gabhIro'pi sudhIrapi // mohAjahAti maryAdAM, kalpAntAdiva vAridhiH // 17 // tanmohapreritA yAva-nAmI duSkarma kurvate // tAvadetAnvibodhyAhaM, kurve sanmArgamAzritAn ! // 18 // dhyAtvetyAgatya sa suraH, khagurorgamanAdhvani // grAmamekaM vicakre tat-pArthe divyaM ca nATakam // 19 // tataH sa sUristannATyaM,prekSyamANo manoharam // Urddha eva hi SaNmAsI-mAsItprAjyapramodabhAk // 20 // zItAtapakSudhAtRSNA-SaNmAsAtikramazramAn // divyAnubhAvAnnAjJAsI-tannATyaM sa vilokayan // 21 // tasminnatye'tha devena, saMhate so'cltpurH||kssnnmekN zubhaM nAyaM, dRSTaM diSTyeti bhAvayan // 22 // sa devo'tha tadAkUtaM, parIkSitumalaGkRtAn // SaT jIvakAyasaMjJAn SaT , vidadhe bAlakAn vane // 23 // dRSTvAtha sUristeSvAdyaM, bhUribhUSaNabhUSitam // iti dadhyau shishorsyaa-'lngkaaraanaacchinnyhm||24|| eSAM dravyeNa bhogecchA, ciraM me pUrayiSyate // mRgatRSNAmbupAnecchA-dezyA dravyaM vinA hi sA // 25 // vimRzyeti sa taM kSIra-kaNThaM sotkaNThamabravIt ||re ! muzca muJcAlaGkArAn , bAlakaH sa tu nA'mucat // 26 // tato ruSTaH sa taM zAvaM, jagrAha galakandale // so'bhako'pi bhayoddhAnta-stamityUce sagadgadam // 27 // asyAmaTavyAM bhImAyAM, bibhya pRthvIkAyikasaMjJo'ha-masmi tvAM zaraNaM shritH|| 28 // azAzvatA hyamI prANA, vizvakIrtizca zAzvatI // yazorthI prANanAze'pi, tadrakSeccharaNAgatam ! // 29 // bAlaM mAM dInatAM prApta, pAhi pAhi prabho ! ttH| taireva bhUSitA bhUrye, rakSeyuH zaraNAgatam ! // 30 // yataH-" vihalaM jo avalaMbai, AvaipaDiaM ca jo samuddharai // saraNAgayaM ca rakkhai, tisu tesu alaMkiA puhavI // 31 // " ityAdyukto'pi lubdhAtmA, sa sUristasya kandharAm // yAvanmoTayituM lama-stAvacchAvaH punarjagI // 32 // bhagavannekamAkhyAnaM, zrutvA kuryA yathocitam // sUrijaMgAda tahi, sopyAkhyat zrUyatAmiti // 33 // prAme kvApi kulAlo'bhU-tsa cAnyedhurmudaM khanan // AkrAntaH patatA khAni-taTeneti vaco'vadat // 34 // yatprasAdAdvaliM bhikSA, dade jJAtIMzca poSaye // sA'pyA''krAmati bhUmirmA, tajAtaM zaraNAdbhayam ! // 35 // yathA sAjIvikAmukhya-saukhyArthI pRthivIM zritaH // varAkaH kumbhakAro'yaM, tayaivopahato drutam ! // 36 // bhagavannahamapyevaM, bhItastvAM zaraNaM zritaH // tvaM ca muSNAsi mAM tadbhI-rmamApi zaraNAdabhUt ! // 37 // tadAkAtidakSo'si, re ! bAleti vadan guruH // tadbhUSaNAni jagrAha, nijagrAha ca tAM zizum ! // 38 // tAnazeSAnalaGkArA-nakSipatvapratigrahe // vratAddhaSTo hi dakSo'pi, nizzUko jAyate bhRzam ! // 39 // ___ tataH puro brajan kAJci-datikrAnto vanIM guruH|| bAlakaM prAgvadadrAkSI- dapkAyAkhyaM dvitIyakam // 40 // tasiMstasyA'pya'laGkArAM-stathaivA''dAtumudyate // so'pyA''khyAya nijAmAkhyA-mAkhyAnaM khyAtavAniti // 41 // "ekastAlAcarazcAru-kathAkathanakovidaH // paattlaahvo'bhvdbhri-subhaassitrshdH||42|| so'nyadA prottaran gaGgA, nIrapUraiH pravAhitaH // tIrasthairdadRze lokai-rityUce ca savismayaiH // 43 // bahuzrutaM citrakathaM, gaMgA vahati pATalam // vAyamAnA'stu bhadraM te, brUhi kiJcitsubhASitam // 44 // samAkobhayAkarNi-sakarNastajanoditam // zlokamekamanazlIlaM, pATalo'pyevamabravIt // 45 // yena rohanti bIjAni, yena jIvanti krsskaaH|| tasya madhye vipadyeta, jAtaM me zaraNAdbhayam ! // 46 // " kathAM procyeti tadbhAvaM, cAviSkRtya sthite zizau // kRpAM hitvA''dade sUri-stasthApyAbharaNavrajam // 47 // tato'pyane vrajasteja-skAyikAkhyaM tRtIyakam // vIkSyArbhakamabhUtsUri-stadbhUSAgrahaNodyataH // 48 // tataH so'pi zizuH prAgva-prAduSkRtya nijAbhidhAm // itthaM kathAM kathayituM, paTuvAkyaiH pracakrame // 49 // "kkApyAzrame tApasoDabhU-tsavedA vhnipuujkH|| tasyoTaje'nale naivA-'nyadA dagdhe sa ityvk||50|| yamahaM madhusarpibhyA, tarpayAmi divAnizam // dagdhastenaivoTajo me, jAtaM taccharaNAdbhayam ! // 51 // yadvAraNyaM gataH kazci-dvahi vyAghabhiyA nizi // ajvAlayat pramattazca, dagdhastenA'bravIditi // 52 // mayA hi vyAghrabhItena, pAvakaH zaraNIkRtaH // dagdhaM tena ca Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 58 // uttarASpayanavam gAtraM me, jAtaM zaraNato bhayam ! // 53 // " ityuktvAkhyAnakaM tasso-panayaM ca prakAzya saH // taskhau zizustatastasya, bhUSaNAnyAdade guruH // 54 // tato'pya''rbhakaM vAyu-kAyAkhyaM vIkSya pUrvavat // lAtuM tasyApyalaGkArAn , sUrirughamavAna'bhUt // 55 // so'pi zAvo nijaM nAma, prAgvattasmai prakAzayan ||aakhyaanN vaktumArebhe, vAgmitvaM nATayanijam // 56 // "ekaH ko'pi yuvA bhUri-balo'bhUtpInabhUghanaH // vAtarogagRhItaM taM, prekSya ko'pIti pRSTavAn // 57 // lavanaplavanodyogI, prAgbhUtvApyadhunA bhavAn // yAti yaSTimavaSTabhya, kasya vyAdherupadravAt 1 // 58 // so'vAdIyo marujyaSThA-''SADhayoH saukhyado bhavet // sa eva bAdhate'haM me, jAtaM hi zaraNAdbhayam ! // 59 // " AkhyAnamityuditvA ta-dAvayitvA ca pUrvavat // zizoH sthitasya tasyApi, bhUSaNAnyagrahIdguruH // 6 // ___ bhUyopi purato bAlaM, prAgvadAbharaNairbhUtam // sa vanaspatikAyAkhyaM, paJcamaM sUrikSita // 61 // tasyApi bhUSaNagaNaM, grahItuM sodyame gurau // so'pItyAkhyAnamAcakhyau, khAbhikhyAkhyAnapUrvakam // 62 // "drume puSpaphalAkIrNe, kApi ke'pya'vasan khagAH // vRkSo vayaM naH zaraNa-miti vizrabdhacetasaH // 63 // teSAM ca vasatAM tatra, nirAbAdhamathAnyadA // apatyAni bahUnyanta-nIDaM krIDanti jajJire // 64 // itazca tasya vRkSasya, pArthAtkA'pyudgatA latA // taM taraM pariveSTyocai-rAruroha drumopari // 65 // tayA ca latayA'nyedyu-vilagya bhujago mahAn // Aruhya taM drumaM tAni, khagApatyAnyabhakSayat // 66 // tataste vihagAH khIyA-patyavidhvaMsadaHkhitAH // karyantastamalaM proca-ritthamAharmahamithaH // 67 // adya yAvatsukhaM vRkSe, sthitamatrAnupadrave // asmAdeva latAyuktA-dadyAbhUccharaNAdbhayam // 68 // " ityudIrya kathAM tasyA, bhAvaM prAgvat prakAzya ca // tasthuSastasya zAvasyA-'pyAdade bhUSaNAni saH // 69 // tato'gre prasthitaH SaSThaM, trasakAyAkhyamarbhakam ||viikssy tasyApyalaGkArAn , so'bhUdAcchettumutsukaH // 70 // nijAmAkhyAM samAkhyAya, so'pyA''khyAnacatuSTayam // avAdIvIndriyAdInAM, caturNA tatra sambhavAt // 71 // "tathA hi nagare kApi, parIte parito'ribhiH // bhItA bahisthA mAtaGgAH, purAntaH prAvizan drutam // 72 // tAMzca madhyasthitailokai-rannAdikSayabhIrubhiH // niSkAzyamAnAnagarA-dvidviSo'pIDayana bhRzama ||73||prN naH zaraNaM bhAvI-tyAzayA vizato'pi tAn // nirIkSya durdazAM prAptAM-stadA ko'pItya'bhASata // 74 // bhItAH paurAH karSayanti, yuSmAnninanti ca dviSaH // tattvApi yAta mAtaGgAH !, jAtaM zaraNato bhayam // 75 // " prAgvat sopanaye tena, prokte'pyevaM kathAnake // amuJcati gurau bAlo, dvitIyAmabravItkathAm // 76 // "nagare kvApyabhUdbhapaH, sa ca duSTo nijainraiH|| khIya eva pure caurya, sarvadA'cIkarabhRzam // 77 // rAjJastasya purodhAstu, sarva janamabhaNDayat // khinnAstato'khilA lokAH, parasparamado'vadan // 78 // yatra rAjA khayaM cauro, bhaNDakazca purohitH|| yAta paurAH ! purAttasmA-jAtaM hi zaraNAdbhayam // 79 // " kathAM sopanayAM prAgva-dimAmUcAnamapyamum // nA'nUcAno'mucagastaM, janaM duSTa iva grahaH ! // 80 // tatastRtIyamAkhyAnaM, vaktuM prAkrasta so'rbhakaH // "tathA hi kApyabhUdAme, dvijanmA ko'pi kaamukH||81|| tasya cAsItsutA madhya- vayobhUSitabhUghanA // udagrarUpalAvaNyA, jagannetrasudhAjanam // 82 // anyadA tAM sutAM vIkSya, riMsuH sa dvijo'bhavat // na hi prabalabhogecchaH, sthAnAsthAne vicArayet // 83 // tAM ca kAmayamAno'pi, na siSeve sa lajjayA // tatkAmasthAnivRttezca, jajJe kSINatanubhRzam // 84 // taM cAtidurbalaM prekSya, sanirbandhaM tadaGganA // aprAkSIkSAmatAhetuM, so'pyAcakhyau yathAtatham // 85 // tataH sA vyamRzakSA, yonAM nApnuyAdayam // tadAvazyaM vipagheta, drAg dazA dazamIM gataH // 86 // vidhAyAkAryamapyeta-tadenaM jIvayAmyaham // nijo bhartA hi patnIbhi-jIvanIyo yathAtathA // 87 // sA vicintyeti taM proce, mA kAridhRti priya ! // ahaM kenA'pyupAyana, kariSyAmi tavehitam // 88 // tamityAzvAsya sA putrI-miti provAca dambhinI // pUrva hi naH sutAM yakSo, bhuGkte pazcAdvivAdyate // 89 // kRSNabhUteSTAnizAyAM, tattvaM yakSAlayaM brajeH // tvAM bhoktumughataM tatrA-''gataM yakSaM ca mAnayeH // 90 // he putri ! tatrodhotaM ca, mA kASIyakSamIkSitum // udyote hi kRte yakSaH, saroSamupayAsyati // 91 // tacchutvA mAtRvisrambhA, khIcakre sA'pi tadvacaH // visandho hi jano'kArya-mapi sadyaH prapadyate ! // 92 // rAtrau ca mAtRproktAyAM, sA yakSekSaNakautukAt // zarAvasthagitaM dIpaM, lAtvA yakSAlayaM yayau // 93 // tanmAtrA prahito bhaTTo-'pyA''gAttayakSamandiram // tAM copabhujya niHzaMkaM, ratazrAnto'khapItsukham // 94 // zarAvasampuTAhIpa- mAviSkRtyA'tha kautukAt // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarApyayanasUtram pazyantI tatsutA tatra, tAtaM dRSTvetyacintayat // 95 // aho mayA samaM mAyA, mAtrA'pi mahatI kRtA // bhartA taha. yamevAstu, mama kiM lajjayA'dhunA ? // 96 // kiJca khatAtamapyena-mapazaMkaM bhajAmyatha / / nartanodyuktanatakyA, vada. nAvaraNena kim ? // 97 // sA vimRzyeti pinA'pi, samaM reme yathAruci // ratazrAntau ca tau suptau, prAbudhyetAM prage'pi na // 98 // mAtA tasyAstataH kAnta-viyogodanaduHkhataH // alabdhanidrA yAminyAM, prAtastAvityabhASata // 99 // udgate'pi ravau vizvaM, vizvaM spRzati cA''tape // prabuddhe'pya'khile loke, hale ! jAgarti no sukhI // 10 // tatsavitrIvacaH pUrva-prabuddhA sA tadaGgajA // zrutvA tadIyabhAvaM cA-'yagamyetyuttaraM dadau // 1.1 // mAtastvayaiva prokaM me, yadyakSaM bahu mAnayeH // yakSeNa cAhatastAta--stadanyaM tAtameSaya ! // 102 // imAmAkarNya tadvAcaM, braahmnniitybrviitpunH|| nava mAsAn khIyakukSI, kaSTenA'dhAri yA mayA // 103 // viNmUtre ca ciraM yasyA, mardite sA'pi nndnaa|| matkAntamaharattanme, jAtaM zaraNato bhayam // 10 // " pUrvavadbhAvanApUrva-mityuktepi kathAnake // tenA'muktaH zizusturyamAkhyAnamidamuktavAn // 105 // "tathA hi kvApyabhUdrAme, vipraH ko'pi mahAdhanaH // sa ca dharmadhiyA mUDhaH, sarovaramacIkhanat // 106 // tasya pAlyAM devakula-mArAmaM ca vidhApya saH // pravarya chAgayajJaM ca, muhustatra cakAra saH // 107 // ayaM hi dharmastrANaM me, paraloke bhaviSyati // dhyAyanniti sa yajJeSu, chagalAnavadhIdbahUn // 108 // bhUdevaH so'nyadA mRtvA, chAMgeSvevodapadyata // so'pi chAgaH kamAvRddhiM, prApto'bhUtpInabhUdhanaH // 109 // yajJe hantuM nIyamAnaH, svaputraireva so'nyadA // khopazaM tattaTAkAdi, dRSTvA khAM jAtimasmarat // 110 // mayaiva kAritamidaM, mamaivAbhUdvipattaye // nindannevaM vakRtyaM sa, 'bubu' zabdaM vydhaanmuhuH||111|| tathAbhUtaM ca taM vIkSya, jJAnI ko'pi mahAmuniH // tatpUrvabhavavRttAntaM, vijJAyaivamayocata // 112 // khAnitaM hi tvayaivedaM, saro vRkSAzca ropitAH // pravartitA makhAzcA'tha, kiM "bubU' kuruSe pazo ! // 113 // iti sAdhuvacaH zrutvA, sa chAgo maunamAzrayat // khakarmaNyudite kiM hi, pUtkArairiti cintayan // 114 // tUSNIkaH sAdhuvAcA'ya-majo'bhUdityavetya te // athA'pRcchan dvijAH sAdhu-mityAzcaryabharAkulAH // 115 // kimeSa mepo bhagava-nAkarNya bhavatAM vacaH // tUSNIkatvaM dadhau nAga, iva mantravazIkRtaH ? // 116 // muni gau bhavattAto, mRtvA'sau chagalo'bhavat // dRSTvA caitattaTAkAdi, jAtismaraNamAsadat // 117 // tato duHkhAbubudhyAna-muccaiH kurvanmayoditam // khakarmaNAM doSamamuM, jJAtvA maunaM dadhau drutam // 118 // tatastadaGgajAH procuH, kaH pratyaya iha prabho! // vinA pratyayamuktaM hi, parokSaM zraddadhIta kaH ? // 119 // sAdhurUce samaI paH, prAgbhave nihitaM khayam // nidhi ceharzayatyeSa, tadA hyetadyathAtatham // 120 // tadAkarNya nidhisthAnaM, darzayetyuditaH sutaH // chAgo gatvA nidhisthAne, pAdAneNA'khanadbhuvam // 121 // tatastattanayairjAta-pratyayairyatisannidhau // sa chAgo mumuce jaina-dharmazca pratyapadyata // 122 // dharma zrutvA munestasmA-nmeSo'pi pratipadya saH // vihitAnazanaH sadyo, devabhUyamavindata // 123 // pretya me zaraNaM bhAvI-tyAzayA sa dvijo yathA // taTAkAdi vyadhAttaca, tasyAzaraNatAmagAt // 124 // evaM bhayA'pi bhItena, bhavantaH shrnniikRtaaH|| cenmuSNanti tadA me'pi, trANamatrANatAM gatam // 125 // " itvaM caturbhirAkhyAna-gurostenoditairapi // na durbhAvo nyarvatiSTA-'sAdhyoroga ivaussdhaiH||126|| tatastasyA'pyalaGkArAn , sarirjagrAha pUrvavat // lubdho jano hi no dravya-stRpyatyabdhirivAmbubhiH // 127 // evaM SaNNAM kumArANA- maattairaabhrnnbrjaiH|| pratigrahaM durvikalpai-rAtmAnaM ca babhAra saH // 128 // tato drutaM drutaM sUriH, puro gantuM pracakrame // sambandhyeSAM zizUnAM mAM, mAdrAkSIditi cintayan // 129 // devo'pyevaM parIkSAbhi-staM praNaSTavatAzayam // jJAtvaikAM vyakarotsAdhvIM, tatsamyaktvaM parIkSitum // 130 // tAM ca gurvImalaGkAra-nikaraiH parimaNDitAm // vIkSya sUriH sasaMrambhA-rambhamevamuvAca sH|| 131 // ajitAkSI bhUribhUSA-bhUSitA tilakAGkitA // zAsanoDAhakRhuSTa-sAdhvi ! tvaM kuta AgatA ? // 132 // sUrestasyeti vacanaM, zrutvA roSabharAkulA // sA vatinyapi niHzakaM, pratyuvAceti taM drutam // 133 ||re sUre ! sarpapAbhAni, paracchidrANi pazyasi ? // Atmano bilvamAtrANi, pazyannapi na pazyasi ? // 134 // kiJcaivaM zikSayannanyaM, nirdoSaH khalu zobhate // khayaM sadoSastu paraM, na zikSayitumarhati ! // 135 // yadi ca tvaM manyase khaM, zramaNaM brahmacAriNam // samaleSTusuvarNa sa-kriyamupravihAriNam // 136 // tadabhyehi mamAbhyarNa-mutkarNaH kiM praNazyasi ? ||vilokyaami jyeSThArya !, yathAhaM te pratigraham // 137 // tayetyuhAhitaH sAdhvyA, tUSNIkaH sa vrajan puraH // dadarza sainyamAgacchat , kRtaM tenaira naakinaa||138|| bhayoddhAntastataH sUriH, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 6 // ucarASpayanasUtram sainyAdhvAnaM vihAya saH // nazyannapi nRpasyaiva, purogAIvayogataH // 139 // nRpo'pi prekSya taM hasti-skandhAhutIrya cA'namat // Aha ma cAho ! bhAgyaM me, yUyaM yadiha vIkSitAH ! // 140 // tatkRtvA'nugrahaM khAmi-nmayIdaM modakAdikam // eSaNIyaM prAsukaM ca, gRhyatAM gRhyatAM drutam // 141 // nA'dya bhokSye'hamityu?-rvadan sUristu nA''dade // pAtrastho bhUSaNauSo mA, dRzyatAmiti cintayan ! // 142 // taM muJca muJcetyUcAnaM, bhiyA bhUpastu nA'mucat // hiyA na neti jalpantI, navoDhA ramaNo yathA ! // 143 // bhUbhujA muhurAkRSTa-mapi sUriH patagRham // na mumoca navoDhA strI, bharnAkRSTamivAMzukam ! // 144 // tataH prasava tatpANe-tamAcchidya patagRham // tatra yAvannRpaH kSemu-mArebhe modakAdikam // 145 // tAvatsa tAnalaGkArA-nirIkSya kupito bhRzam ! // tamAcAryamuvAcaivaM, bhRkuTIvikaTAnanaH // 146 // are pApa ! tvayA nUnaM, putrA vyApAditA mama // no cetkathamamI tessaa-mlngkaaraastvaantike||147 // re duSTa ! dviSTha ! pApiSTha !, sAdhuveSaviDambaka ! // yAsyasi tvaM kathaM jIvan , vyApAdya mama nandanAn ! // 148 // zrutveti bhUbhRto bhASA, sAdhyasAkulamAnasaH // adhomukhaH so'nUcAno-'nUcAno dhyAtavAniti // 149 // aho! vimUDhacittenA-kAryametatkRtaM mayA // yadetadIyaputrANA- mAdade bhUSaNagrajaH! // 150 // ma jJAtaM bhUskhAminA'munA // tadasau mAM kumAreNa, mArayiSyati kenacit ! // 151 // pApmano nikhilasyApi, phalametadupasthitam // idAnImegha tatko'tra, zaraNaM me bhaviSyati ? // 152 // athavA pUrvameveda-mavimRzya vyadhAmaham // tatsaMyamasukhaM tyaktaM, yanmayA bhogakAmyayA // 153 // tatraivaM cintayatyeva, mAyAM saMhatya tAM suraH // AvirvabhUva khatanu-dyutidhotitadiGmukhaH // 154 // tamityUce ca bhagavan !, so'haM ziSyo'smi vaH priyaH // khayaM niryAmya yaH pUjyai- rAgantuM prArthito'bhavat // 155 // ahaM hi vratamAhAtmyA-tsuro'bhUvaM maharddhikaH // smRtvA vAkyaM ca pUjyAnAM, khavAgbaddha ihA''gamam // 156 // madanAgamane kazci- kAlakSepo babhUva yaH // sa tu jJeyo nvotpnndevkaaryaakultvtH||157|| saMyamabhraSTacittAMca, yuSmAn bodhayituM mayA // tannATyaM vidadhe pUjyai-yadRSTamadhunA'dhvani ! // 158 // mayaiva yuSmadAkUta-parIkSArtha pariSkRtAH // SaTkAyAhA dArakAH SaT , sasAdhvIkA vikurvitAH // 159 // tato'vabudhya vaH prAjyaM, mohonmAdamuditvaram // mayodapAdi sainyAdi-bhayaM tadvaMsanaSidham // 160 // zaGkAtakamamuM tasmA- tyaktvA mohasamanvitam // unmArgagaM mano'vApta-sanmArga kurutaa''tmnH||161|| kiJca-"saMkaMtadidhapemA, visayapasattAsamattakattathA // aNahINamaNaakajA. narabhavamasaha na ti sarA // 162 // cattAri sayAI gaMdho u maNualogassa // uhuM vacai jeNaM, na hu devA teNa AvaMti // 163 // " ityAcAgamavAkyAni, jAnadbhirapi sUrimiH // madanAgamanepyeta- karmArabdhaM kimIzam ? // 164 // anyaca divyanAvyAdi-vilokanakutU. halAt // kAlaM yAntaM bahumapi, naiva jAnanti nirjraaH!|| 165 // yuSmAbhirapi tahivya-nATakAkSiptamAnasaiH // UIsthaireva SaNmAsI, ninye'zrAntairmuhUrttavat ! // 166 // tadbhadantAH! vimoho'yaM, kartuM vo naiva yujyate // kalpAnte'pi kimu kSIrA-mbhodhirulachate'vadhim 1 // 167 // bhavAzA api yadA, kurvantyevamanIdRzam // dRDhadharmA jagati ka- stadA sanyo bhaviSyati // 168 // tahurAcaritaM sarva-mAlocyedaM mahAdhiyaH! // samAcarata cAritraM, karmakakSahutAzanam // 169 // gIrvANavANIM zrutveti, pratibuddho mahAzayaH // sa sUriH khadurAcAraM, bhUyo bhUyo nininda tam // 17 // vAraM vAraM ca taM deva-mAryASADho'bravIditi // sAdhu sAdhu tvayA vatsa !, bodhitohaM mahAmate ! // 171 // ahaM hi narakAdhvAnaM, prapanno'pi svakarmabhiH // mokSamArga tvayaivA'tha, prApito bhAvabandhunA // 172 // dharmAdbhaSTasya me bhUyo, dharmadAnavidhAyinaH // tavA'nRNo'haM naiva syAM, bravImi kimataH param 1 // 173 // taM devamabhinandheti, svasthAnamagamahuruH // AlocitapratikAnta-stapotyugraM cakAra ca // 174 // suro'pi sUriM natvA taM, pramodabharameduraH // kSamayitvA khAparAdha, suralokamagAtpunaH // 175 // nASADhasUririti darzanagocaraM prAk, sehe parISahamamuM na tathA vidheyam // sariH sa eva sahate sma yathA ca pazcA-tsarvaistathA vrativaraiH satataM sa samaH // 176 // iti samyaktvaparISahe zrIApADhAcAryakathA // 22 // ityuktA dvAviMzatiH priisshaaH|| __ nanvate kasmin kasminkarmaNyantarbhavantIti ceducyate-"daMsaNamohe saNa-parIsaho paNNa 1 nANa 2 paDhamaMmi // parimelAmaparIsaha, satteva carittamohaMmi // 1 // " atra 'paDhamaMmitti' jJAnAvaraNe, 'carimetti' aMtarAye / atha yaduktaM sasa paritramohe, iti tAnAha-"akosa 1 araba 2 itthI 3, nisIhiA 4 acela 5 jAyaNA 6 ceva // sakAra Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarASpavanasUtram // 11 // purakAre 7, ekkArasa veaNijaMmi // 2 // " yaduktaM ekAdaza vedanIye iti te'mI-"paMceva ANupucI 5, cariA 6 sejA 7 taheva jale 8 a|| vaha 9 roga 10 taNapphAsA 11, sesesu natthi avayAro // 3 // " tathA utkarSataH samakaM viMzatireva parISahA udayante, mitho viruddhayoH zItoSNayozcaryAnaSedhikyozcaikatarasyaiva bhAvAt / tathA'nivRttivAdarAkhyaM navamaguNasthAnakaM yAvatsarve'pi parISahAH sambhavanti, udayastu pUrvoktahetovizatereva / sUkSmasamparAyAditraye tu caturdaza, sasAnAM cAritramohaprativaddhAnAM darzanaparISahasya ca tatrAbhAvAt , udayastveteSu dvAdazAnAm / sayogikevalini ekAdaza, vedhapratibaddhAnAmeva tatra sambhavAt , udayastviha navAnAmiti // sAmpratamadhyayanopasaMhArArthamAhamUlam-ee parIsahA save, kAsaveNaM pveiaa|je bhikkhU Na vihaNaNejA, puTTo keNai kaNhuitti bemi||46|| vyAkhyA-ete anantaroktAH parISahAH sarve kAzyapena zrImahAvIrakhAminA praveditAH prarUpitA yAn jJAtveti zeSaH, bhikSurna vihanyeta na parAjIyeta, spRSTo bAdhitaH kenA'pi dvAviMzaterekatareNA'pi, 'kaNhuitti' kasmiMzciddeze kAle vA iti sUtrArthaH, 'itiH' parisamAptau, bravImIti prAgvat // 46 // jyyaay iyaa iti zrItapAgacchIyopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyabhujiSyopAdhyAya-12 ra zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dvitIyAdhyayanaM sampUrNam // 2 // nAhanchanDanhaLahaLahaLalA "atha tRtIyAdhyayanam" // arhan / uktaM parISahAdhyayanaM samprati caturaGgIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane parISahasahalamuktaM, tacca kimAlambanamaGgIkRtya kartavyamiti praznasambhave mAnuSatvAdicaturaGgadurlabhatvamAlambanamAzrittyuttaraM, savAlambanamanenocyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtrammUlam-cattAri paramaMgANi, dullahANiha jaMtuNo / mANusattaM suI sajhA, saMjamammi a vIriaM // 1 // ___ vyAkhyA-catvAri catuHsaMkhyAni paramAGgAni pradhAnakAraNAni, dharmasyeti zeSaH, durlabhAni duHprApANi, iha saMsAre, jantodehinastAnyevAha-mAnuSatvaM narajanma durlabham / yataH-"egidiAijAisu, paribhamamANANa kammavasagANa // jIvANaM saMsAre, sudullahaM mANusaM jammaM // 1 // " zruti zravaNaM, dharmasyeti gamyate, sA'pi duravApA / yataH"Alassa mohevaNNA, thaMbhA kohA mAya kivaNNattA // bhaya sogA aNNANA, vakkheva kuUhalA ramaNA // 1 // eehiM kAraNehiM, labhrUNa sudulahaMpi mANussaM // na lahai suI hiariM, saMsAruttArANaM jIvo // 2 // iti" tathA zraddhA zraddhAnaM, dharmasyaiva, sA'pi durlabhaiva / yataH-"kubohamicchAbhiNivesajogao, kusatthapAsaMDavimohiA jaNA // na sahahane jiNaNAhadesiaM, cayaMti bohiM puNa kei pAviaM // 1 // iti" / saMyame viratau, caH samuJcaye, vIrya mAmarthya. tadapi durlabham / yataH-"sahahamANovi jao, sammaM jiNaNAhadesi dhammaM // na tarai samAyariu, vispaaipmaayvivsmnno||1|| iti suutraarthH||1||maanusstvaadiinaaN ca durlabhatvaM kathayatA colakAdayo daza dRSTAntAH sUcitAH, tAMzcaivamAvizvakAra niyuktikaarH| "collaga 1 pAsaga 2 dhaNNe 3, jUe 4 rayaNe a5 sumiNa 6 cakke a7|| camma 8 juge9paramANU 10, dasa dilutA mnnualNbhe||1||" tatra colako bhojanaM, tadupalakSitamudAharaNaM colakastacaivaM, tathA hi atraiva bharatakSetre, pure kAmpIlyanAmake // brahmAbhidho'bhavadbhapa-thulanyAhvA ca tatpriyA // 1 // tayoH putro bramadatto, brahmabhUpe mRte sati // culanIratadIrghAkhya-bhUpabhIteH palAyitaH ! // 2 // suhRdA varadhanunA, samaM pRthmyAM pari. bhraman // sundarAkRtirityagra-janmanA'sevi kenacit ! // 3 // [ yugmam ] taM bhUdevaM bhUyasISu, sahAyaM durdazAvapi / divAnizaM sevamAnaM, brahmadatto'bravIditi // 4 // brahmadattAbhidhaM labdha-rAjyamAkarNya mAM sakhe ! // matsamIpe tvayA''. gamya- manRNaH svAmahaM yathA ! // 5 // omityuktvA dvijaH so'tha, khasthAnamagamanmudA // krameNa brahmadatto'pi, cakravartitvamAsadat // 6 // tadvijJAya sa vipro'pi, kAmpIlyapuramAgamat // abhiSekastadA cA'bhU-cakriNo dvAdazA. bdikaH // 7 // tato ravimivolUko, dadarzA'pi nRpaM na sH|| nApa pApa iva kharge, pravezamapi tadgRhe ! // 8 // vinA hi guNavaiguNye, duSprApo bhUpasaGgamaH ||so'y nyAtveti jIrNAnAM, cakre dhvajamupAnahAm ! // 9 // atha dvAdazabhirvarSeH, krIDAyai nirgate nRpe // dvijastaM dhvajamutpAkhyA-ajajadharaiH samam // 10 // bhUpo'tha taM dhvajaM vIkSya, sarvadhvajavi Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 12 // uttarApyayanasUtram lakSaNam // Izo'yaM dhvajaH kasse-tyapRcchatpAripArthakAn ! // 11 // na vima iti tairukte, pArthivastamajUhavat // abhyarNamAgataM taM ca, prekSyopAlakSayatkhayam // 12 // durdazAsu sahAyo'sau, mamAsIditi cintayan // gajAduttIrya taM cakrI, sasnehaM prisskhje!|| 13 // tasmai kozalikI vArtA-mApRcchayeti nRpo'vadat // yAcakha sanmate ! sadyo, yattubhyaM rocate'dhunA // 14 // vipro'jalpat priyAM pRSTvA, yAciSye tvAmahaM vibho ! // vihassA'tha napaH proce. tAM pRDvA drutamApateH // 15 // dvijastato nijagrAma, gatvA'prAkSIditi priyAm // cakrI tuSTo dadAtISTaM, tatkimabhyarthaye priye ! // 16 // sagnizamyeti sA dadhyo, vRddhiM prAso svayaM dvijaH // mAnayiSyati mAM naiva, smpdutkrssgrvitH!||17|| yaduktaM-"pravarddhamAnaH puruSa-prayANAmupaghAtakaH // pUrjitAnAM mitrANAM, dArANAM vezmanAM tathA // 18 // " tadasmai tAzaM kiJcit , prArthyamartha pravImyaham // jIvAmaH sasukhaM yena, na cotkarSaH prajAyate // 19 // dhyAtveti sA'bhya. dhAdvipraM, khAmin ! yAcakha bhojanam // dInAradakSiNAyuktaM, bharate sarvavezmasu ! // 20 // nagaraprAmadezAdhai-bahubhiH kiM parigrahaiH // kacAkulo bhavennityaM, teSAM satyApanAdinA ? // 21 // tatprapadya tataH sadyaH, so'pi gatvA nRpAntike // ayAcata khajAyokta-mityUce ca pramodabhAk // 22 // ahaM hi prAk bhavadgahe, prabho ! bhokSye tataH param // tvadantaHpurabhUmIzA-'mAtsalokagRheSva'pi // 23 // evamasminpure bhuktvA, pareSyapi purAdiSu // bhokSye'haM bharatakSetre, sakaleSu yathAkramam // 24 // itthaM savetra bhuktvA ca, bhokSye tvatsadane punH|| ityUcAnaM ca taM vipra-mityUce mediniiptiH||25|| tuSTAnmattaH kimetAva-dyAcase ? tvaM mahAmate ! // pratyakSAtkalpavRkSAtkiM, karIraM ko'pi yAcate ? // 26 // tvametadyAcamAno hi, yAAbhyAsAnna lajjase ! // viDambanAprAyamidaM-na tvahaM dAtumutsahe ! // 27 // tattvaM vRNuSva dezAdhaM, draviNaM vA yathepsitam // saMsthitazca mamAbhyaNe, muMva vaiSayikaM sukham // 28 // vipraH proce na dezAdhaiH, kArya mama mahIpate ! // kintu pUrvoktameva tvaM, dehi cedAtumIhase ! // 29 // tadAkarNya nRpo'dhyAsI-daho ! satyapi dAtari // nA''dAtumISTaM nibhogya-staddadAmyatadeya hi // 30 // dhyAtyeti cakrI tadvAcaM, pratipradya khasamani // tase bhojanadInArau, dadau divye ca cIpare // 31 // tataH pratigRhaM vipro, bhuAno'pi nRpAjJayA // pAraM purasya tasyA'pi, na prApApArasamanaH ! // 32 // tarhi va bharatakSetra-vezmanAM prAntamApya saH // cakravartigRhe bhoktuM, bhUyo vArakamAnayAt ! // 33 // divyAnubhAvAcadi vA sa bhUyo-pyurvIpaterbhojanamaznuvIta // bhraSTo naratvAnna tu dharmahInaH, punarnaratvaM labhate pramAdI ! // 34 // iti colakadRSTAntaH prthmH||1|| atha pAzaphadRSTAntaH tathA hi golaviSaye, grAme ca caNakAbhidhe // caNezvarIpriyo jaina-vipro'bhUSaNakAdvayaH // 1 // anyadA tadgRhe tastha- ninaH ke'pi sAdhavaH // tadA ca tasya putro'bhU-dadatairdazanaiH samama // 2 // jAtamAtraM ca taM bAlaM. mnibhyo'nmydvijH||he bhadantAH ! sadanto'sau, jAto'stIti nivedayan // 3 // tataste munayaH procurbAlo'yaM bhavitA nRpH|| tacchutvA ghaNako bhUri-viSaNNo dhyAtavAnidam // 4 // matsuto'pyeSa mAyAsI-drAjyArambhairadhogatim ! // dhyAtveti ghRSTvA taddantAn , sa sAdhubhyastadapyavak // 5 // munayo'pyavadannava-mayaM hi radagharSaNAt // bhavitA bhUpatinimbA-ntarito bharito guNaiH // 6 // tatastasyA'bhidhAM cakre, cANakya iti tatpitA // so'tha zukladvitIyendu-riva vRddhiM dadhau kramAt // 7 // kalindikAH kaNThapIThe, sa cakAra khanAmavat // janmAntarAnugAmIva, zrAddhatvaJcAdito'prayat // 8 // yauvane paryaNaiSIca, kulInAM viprakanyakAm // nirdhano'pi hi santoSA-dravyArtha nodhamaM vyadhAt ! // 9 // anyadA tatpriyA prAtu-vivAhe'gAdguhe pituH // nirdhanatvena sAmAnya-veSA bhUSaNavarjitA ! // 10 // mahebhyabAmaNodUDhA-staginyo'parA api // tatrA''yayurmahAmUlya-vastrabhUSaNabhUSitAH ! // 11 // tAsAM parijanaH sarvacakre bhUyAsamAdaram // vAkyaiH paijuSapIyUSa-bhUyaH sambhASaNAdikam ! // 12 // cANakyasyA'GganAM tAM tu, na kiJciko'pya'jalpayat // Adaro hi mavetsarvaH, zrINAM na tu vapuSmatAm // 13 // tAM ca bhUSaNatAmbUla-gandhamAlyAdi. varjitAm // bandhuvargo bhaginyAdi-rapi vADhamahIlayat // 14 // bhrAtRjAyAdayo'pya'syAH, pratipattiM na cakrire // patibhedazca niyataM, bhojanAdAvapi nyadhuH ! // 15 // tato'tilajitodvimA, dauHsthyAtprApsA parAbhavam // kathaJcidapi vIvAha-mativAhayati sma sA // 16 // vivAhotsavapUttau tu, sA khIyaireva cIvaraiH // AgAtpatyugrhe zokasavadazrujalAvilA // 17 // cANakyenA'tha tahuHkha- duHkhinA duHkhakAraNam // pRSTA'pi sA tatkusthAna-praNavanna hiyA'vadat // 18 // tato bharnA sanirbandha-muktA muktAgaNopamam // muzcantyazrutrajaM mAha, kathaJcittaM parAbhavam // 19 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram taM nizamyA'tha cANakya-zvetasIti vyacintayat // nUnaM jagati dAriyaM, socchvAsaM maraNaM nRNAm ! // 20 // paraM parAbhavasthAnaM, vizAM dAridyameva hi // yena mAturahepyevaM, prApadeSA parAbhavam ! // 21 // prakAzayanti dhaninA-masatyAmapi bandhutAm // lajjante durgatairlokA-stAtvikasajanairapi ! // 22 // kalAvAn kulavAn dAtA, yazakhI rUpavAnapi // vinA zriyaM mavenmoM , nistejAH kSINacandravat // 23 // dauHsthyanAzAya tatkici-hAtAraM prArthaye svayam // dvijanmanAM hi yAbaiva, nidhAnaM paramaM matam // 24 // mama dauHsthyApanodastu, bhAvIrAba kenacit // tApopazAntiH zailasya, na hi syAnmeghamantarA // 25 // dadAti nandabhUpaca, viprANAM bahulaM dhanam // vimRzyeti jagAma drAk, cANakyaH pATalIpuram // 26 // so'tha kArtikarAkAryA, pUrvanyastAsanabrajAm // gatvA''sthAnasamAM nanda-nRpAsanamazizriyat // 27 // atha rAjasabhAM nanda-mahIpatirupAgamat // ekena siddhaputreNa, nimittajJena sNyutH|| 28 // tatrasthaM vIkSya cANakyaM, siddhaputro'bravIditi // vipro'sau nandavaMzasya, chAyAmAkramya tiSThati // 29 // tatazcANakyamuzidAsyuvAceti sAdaram // bhagavannidamadhyAkha, dvitIyaM siMhaviSTaram // 30 // sthAsyatyasminnAsane ma- kamaNDaluriti bruvan // sa tatra kuNDikAM nyAstha-mA'tyAkSIdAdyamAsanam // 31 // tRtIyamevaM daNDena, caturthazcAkSamAlayA // paJcamaM brahmasUtreNa, so'rundhanamanATayan // 32 // tato dAsI z2agau dhArSa-maho ! asya dvijanmanaH // yadevamucyamAno'pi, na muJcatyAdyamAsanam // 33 // tadvipreNA'pi dhRSTena, kimaneneti vAdinI // sA nihatyA'niNA vegA-cANakyamudatiSThipat // 34 // tayA dAsyeti cANakyo-'dhikSiptaH prajvalan kudhA // samakSaM sarvalokAnA-mamuM cake pratizravam // 35 // "kozaizca bhRtyaizca nibaddhamUlaM, putraizca mitraizca vivRddhazAkham // utpAvya nandaM parivartayAmi, mahAdrumaM vAyuriyogravegaH! // 36 // " pratizrunyeti cANakyo, niragAnagarAdvahiH // anena bhikSuNA kiM syA-diti rAjJApyupekSitaH! // 37 // pitrA proktaM smaran bimbA-ntaritaM rAjyamAtmanaH // bimbabhUtaM naraM so'tha, prAsukAmo'bhramadbhuvi // 38 // mayUrapoSakagrAma, sothAgAnandabhUpateH // parivrAjakaveSeNa, bhikSArtha tatra cA'bhramat // 39 // tatrAsIddhAmaNIputryAH, zazabhatpAnadohadaH // taM ca pUrayituM ko'pi, nA'zakanmatimantarA // 40 // tasyA'vRttau ca sA bAlA, lateSa tanutAM dadhau // strINAM hi dohadApUrti-vyAdhimaraNaM smRtam ! // 41 // tadA ca prekSya cANakyaM, tasyAH pitrAdibandhavaH // itya cchaMzcandrapAna- dohadaH pUryate katham ? // 42 // cANakyo'tha jagAdevaM, tatsutaM datta cenmama // tadAhaM dohadaM tasyAstvaritaM pUrayAmyamum // 43 // apUrNadohadA garbhA-nvitA mA miyatAmiyam // tairvimRzyeti cANakya-vacanaM pratipedire // 44 // sacchidramatha cANakyo-'cIkaratpaTamaNDapam // tasyo cA'mucacchannaM, naraM chidrapidhAyakam // 45 // chidrasya tasya cA'dhastA-jyadhAtsthAlaM payobhRtam // nizIthe kArtikIcandra-statra pratimitiM dadhau // 46 // pratibimba ca taccAndra-mantarvanyAH pradarya saH // pivetyUce tatastuSTA, tatpAtuM sA pracakrame // 47 // candrapAnadhiyA sthAla-payaH sA'pAdyathAyathA // pidadhe maNDapachidra-muparisthastathA tathA // 48 // evaM dohadamApUrya, tasyAH pRthvyAM paribhraman // cANakyo dhAtuvAdAthaiH, prAreme draviNArjanam // 49 // sampUrNadohadA sA'pi, samaye suSuSe sutam // taM ca pitrAdayazcandra-guptanAmAnamUcire // 50 // vavRdhe candragupto'pi, khajanAn modayan kramAt // audAryadhairyagAmbhIryasaundaryAdiguNaiH samam // 51 // sa bAlakaiH saha krIDAM, kurvannuvazivatsadA // dadau prAmAdikaM teSAM, hayIkRtyAroha tAn // 52 // taM draSTukAmazcANakyo, bhramaMstatrA'nyadA yayau // apazyaJcandraguptaM ca, krIDantaM bhUpalIlayA // 53 // mahArAja ! mamA'pi tvaM, kiJciddehIti cA'bravIt // tatazcandro'nadadvipra!, gRhANa surabhIrimAH // 54 // cANakyo'thA'bravIdetA, gAvo gRhan vibhemyaham // bamANa candro mA bhaipI-vIrabhogyA hi bhUriyam // 55 // tataH papraccha cANakyaH, kasyAyamiti bAlakAn ? // zizorapyasya vijJAnaM, prakRSTamiti cintayan // 56 // jagurbAlAH paritrAjaH, putro'sau vipra ! vartate // garbhastho'pyeSa yattasmai, datto dohadapUraNAt ! // 57 // cANakyo'tha khakIyaM taM, bAla jJAtvetyabhASata // ehi vatsa ! dade rAjyaM, yasmai datto'si so'smyaham // 58 // tacchutvA drutamAyAtaM, hatvA taM rAjya kAMkSiNaM // cANakyo drAk palAyiSTa, salopatra iva taskaraH // 59 // dhAtuvAdArjitadravyaiH, senAM kRtvA'tha kAzcana // rurodha pATalIputraM, pratijJApUraNAya sH||60 // tato nandena tatsainye, khalpatvAdvidrute drutam // cANakyazcandraguptena, samaM sadyaH palAyata ! // 61 // tato nandazcandraguptaM, grahItuM sAdino bhuun||aadishy prAvizantuSTaiH, pauraiH klasotsave pure // 62 // teSAM nandAzcavArANAM, madhyAdekaH samAyayau // candraguptamanukSipraM, vAyuvegena vAjinA // 63 // dUrAdvIkSya tamAyAntaM, Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 64 // uttarApyayanasUtram caannkyshcaarudhiinidhiH||praaviivishnycndrgusN, savezasthe sarovare // 64 // svayaM tu nirNejakavat , prArebhe vastradhAvanam // tatrA''yAto'tha nandAzva-vArastamiti pRSTavAn // 65 // candragumo vrajannatra, dRSTo re ! rajaka ! tvayA // sopyUce'ntaHsaro naMSTvA, praviSTaH sa hi vidyate // 66 // tataH sAdI tamAkraSTuM, pravivikSuH sarontare // uttIrya turagAcchastra-sannAhAdi vihAya ca // 67 // kaupInamAtrabhRdyAva-jalopAntamupAyayau // tAvattasyaiva khaGgana, cANakyastacchiro'cchinat ||68||[yugmm ] candraguptamathAiya, tasminnAropya vAjini ||caannkyH purto'caalii-prtibhaavibhvorjitH||69|| ccha, he vatsa ! tvAmahaM yadA // sAdine'vAdiSaM citte, kimacinti tvayA tadA // 70 // candraH provAca he pUjyAH !, dhyAtametanmayA tadA // etadeva vidantyAH , sundaraM khalu na tvaham ! / / 71 // tadAkarSyAtisantuSTathANakyo dhyAtavAniti // vazaMvadaH sadApyeSa, bhAvI mama sadazvavat // 72 // dhyAyantamiti cANakyaM, brajantaM purato drutam // candragupto'bravIdArya !, kSudhA mAM bAdhate'dhikam // 73 // tatazcandra bahirmuktvA, bhaktArtha caNakAtmajaH // prati grAma vajannaka, bhaTTaM dRSTvati pRSTavAn // 74 // grAme'tra labhyate bhikSA, so'bhyadhAlabhyate bhRzam ! // mayApyatrAdhunA lebhe, dadhikUrakarambakaH // 75 // cANakyo'cintayadbhakta-kRte grAme vrajAmyaham ||ekaakii candraguptastu, bahistiThati sAmpratam // 76 // tadayaM mayi dUrasthe, nirdayainandasAdibhiH // haniSyate cettadbhAvi, rAjyaM me khapna eva hi ! // 77 // tasmAdasyaiva bhaTTasyo-darAtkRSvA karambakam // dade tasmai durdazA hi, taraNIyA yathAtathA ! // 78 // dhyAtveti jaTharaM tasya, cANakyo dArayatsvayam // khArthasiddhayai paradroha-karAn dhira dhig narAdhamAn ! // 79 // tato hatvA sa tadbhojyaM, candraguptamabhojayat // sopyatikSudhito'jJAsI-na tadrasaviparyayam ! // 80 // mauryayukto'tha cANakyo, grAmamekaM dinAtyaye // agAttatra ca bhikSAyai, bhrAmyan roragRhaM yayau // 81 // tadA ca tasya gehasya, khAminyA vRddhayaikayA // bAlAnAM bhUyasAmuSNa-rabbA'bhUtpariveSitA // 82 // tasyAmekaH zizu daM, kSudhitaH prakSipan karam // dagdhA. gulI rurodoca-staM ca vRddhetya'bhASata // 83 // vetsi cANakyavannaiva, kiJcittvamapi mUDha re!|| tannizamyA'tha cANakyastAM papraccheti sAdaram // 84 // vRddhe ! tvayA kutazcakre, cANakyo'tra nidarzanam ! // vRddhabuddhistato vRddhA, cANakyamibamabhyadhAt // 85 // yathA hi pUrva cANakyo, bAhyaM dezamasAdhayan // rundhAnaH pATalIputraM, mUDhaH prApa vigopanAm // 86 // bAlako'pi tathaivAya-malihan paritaH zanaiH // madhya eva kSipan pANi, dAhamatyugrabhAsadat // 87 // cANakyastata evAsya, tulAmAropito mayA // mahAnapi hi nirbuddhiAlAdapi viziSyate // 88 // tacchRtvA yoSito'pyasyAH, zasyA dhIriti cintayan // cANakyo himavatkUTa-sannivezaM tato yayau // 89 // tatra rAjJA parvatakAmidhena samamuttamAm // cANakyo vidadhe maitrI, kAMkSan sAhAyakaM tataH // 9 // anyedhuriti cANakya-staM proce cetsamIhase // nandamunmUlya tadrAvaM, vibhajyAdabahe tadA // 91 // mama buddhibalaM sainya-balaM ca bhavato'tulaM // kAryesmi vyatAM labhatAM skhe| // 92 // tadaGgIkRtya cANakya-vAkyaM parvatako nRpH|| sacandraguptaH prArebhe, nandadezasya sAdhanam // 93 // puramekaM tu tenaiva, grahItumazakan balAt // viveza tatra cANakyo, bhikSAyai bhikSuveSabhRt // 94 // tatra vAstUni samprekSa-mANaH sotha tridaNDikaH // sakalApAH sapta devyo-'pazyadindrakumArikAH // 15 // abhaGgaM tatpuraM tAsAM, prabhAvAdavabudhya sH|| mayaitAH kathamutthApyA, vimamarzeti yAvatA // 96 // tAvattaM purarodhArtAH, papracchuriti nAgarAH // bhagavan ! purarodho'yaM, kadA khalvapayAsyati ? // 97 // tataH provAca cANakyo, yAvadatra bhavantyamUH // devInAM pratimAstAva-tpurarodhakSatiH kutaH ? // 98 // paurAste'tha tataH sthAnA-ttAH kSipramudapATayan // dhUtaiH pratAritAnAM hi, nA'kArya kizcidaGginAm ! // 99 // tadA cANakyasaGketA-candraparvatakAvapi // palAyetAM drutaM taccA-''karyocairmumude janaH // 100 // bhUyo vyAghuTya tau kSipra-magrahISTAM ca tatpuram // nandadezaM ca cANakya-dhiyA'sAdhayatAM rayAt // 101 // pravardhamAnasainyAdi-saMyutAste trayo'pya'tha // aveSTayannandapuraM, nidhAnamiva bhoginaH // 102 // tadA ca kSINapuNyatvAt , kSINabuddhiparAkramaH // cANakyasyAntike nando, dharmadvAramayAcata ! // 103 // tataH provAca cANakya-stvamekena rathena yat // netumIzastadAdAya, purAnniryAhi nirbhayaH // 104 // nando'pi dve striyau kanyA-mekAM sAradhanAni ca // rathe'dhiropya nagarA-niryayau dInatAM gtH||105|| cANakyacandraguptau ca, sa ca parvatako nRpaH // pure praveSTumAjagmu-sadaivAnandamedurAH // 106 // tadA ca sA nandasutA, candraguptaM niraikSata // sadyo jAtAnurAgA ca, jajJe tatsaGgamotsukA // 107 // candraguptAsyacandraka-cakorAyitalocanAm // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram vIkSya khanandanAM nando, nirAnando'bravIdidam // 108 // he putri ! yadyasau saumyo, rocate te yuvA tadA // AzrayAmuM drutaM rAja-putryo hi syuH svayaMvarAH // 109 // yAhi yAhi tvadudvAha-cintayA saha satvaram // tenetyuktA mRgAkSI sA, rathAdudatarattataH // 110 // candrasya ca rathe yAva-tsA''roDhumupacakrame // daivAttAvadabhajyanta, drutaM tasyArakA nava // 111 // amaGgalakarIM tAM ca, jJAtvA candro nyavArayat // cANakyastaM tato'vAdI-dvatsemAM mA niSedhaya // 112 // yadanena nimittena, sundarodarkavAdinA // puruSAnnava yAvatte, vaMzo bhAvI maharddhikaH // 113 // mUttomiva zriyaM candra-stAmathAropayadrathe // nandasampadamAdAtuM, tadguhe te trayo'pyaguH // 114 // tatra caikA'bhavatkanyA, garalIbhUtabhUghanA // AjanmAmojayattAM hi, nandarAD viSamaM viSam // 115 // tAM ca parvatakaH prekSya, jajJe gADhAnurAgabhAka // cANakyo'pi tatastasmai, tAM dadau dhiSaNAnidhiH // 116 // tadaiva tasyA vivAhaM, prArebhe sa mhiiptiH|| saMkrAntagaralacAbhU-tsadyastatpANisaGgamAt // 117 // viSavyAptavapuH so'tha, candraguptamidaM jagau // he mitra ! yAmyahaM mUccho-muragagrastavazam // 118 // tatpAhi pAhi mAM vatsa !, kuru kAJcitpratikriyAm // anyathAha mA niyataM vyathayAnayA // 119 // tato jAGgulikA mantra-vijJAzca kveti vAdinam // cANakyo'nvaziSacandra- guptamevaM tadA zanaiH // 120 // pazcAnmAryo'pya'yaM maurya !, mriyate khayameva cet // tadopekSakha dakSo hi, rakSetko yAntamAmayam ? // 121 // ["anyacca"-]tulyArtha tulyasAmarthya, marmajJaM vyavasAyinam // ardharAjyaharaM mitraM, yo na hanyAtsa hanyate ! // 122 // tatsAmprataM sAmprataM te, maunameveti tena saH // anuziSTo bhrakuTyA ca, niSiddho maunamAzrayat // 123 // tataH parvatakozaH, prapede nAmazeSatAm // udyamo hi vinA bhAgyaM, pratyutAnarthado bhavet ! // 124 // tasya rAjyamaputrasya, rAjyaM nandasya cAkhilam // babhUSa candraguptasyA-dhInaM bhAgyaikasevadheH // 125 // tadA ca ke'pi tadrAjye, caurya nandanarA vyadhuH // anyamArakSakaM kazci-cANakyo'mArgayattataH // 126 // agAca naladAmAhva-kuvindasya gRhaM bhraman // matkoTakabileSvapniM, kSipantaM taM dadarza ca // 127 // kiM karoSIti cANakya-stamaprAkSIca sAdaram ? // unmukhIbhUya sotkarSa, kuvindopyevamabravIt // 128 // duSTAnmatkoTakAnetAn , matsUnodazadAyinaH // sAnvayAn hantumanalaM, bileSu prakSipAmyaham // 129 // iti tasya girA jJAtvA, karmaThaM socamaM ca tam // gatvA ca candraguptAnte, cANakyo'jUhavanmudA // 130 // tasmai purAdhyakSatAM ca, candraguptAdadApayat // bhojyAdyaiH so'pi vithAsyA-'khilAMcaurAn jaghAna tAn // 131 // evaM mauryasya sAmrAjya, jAte niSkaNTake'nyadA // kozArjanAya cANakyaH, paurAnADhyAnajUhavat // 132 // bhojayitvA ca tAn sadyo, madyaM hRdyamapAyayat // hAlAhalAhalenAstavivekAste tato'bhavan // 133 // teSUnmatteSu nRtyatsU-tpatatsu prapatatsu ca // cANakyo'pi kSIvaceSTA-manutiSThannado'vadat // 134 // tridaNDaM dhAturakte dve, cIvare svarNakuNDikA // vazaMvado me bhUmAMzca, tanme vAdaya holakam ! // 135 // tanizamyA'paraH sIdhu-pAnAndho madamudvahan // kasyApyanuktAM khAM lakSmI, prAduSkurvannidaM jagau // 136 // yojanAnAM dazazatI, brajato mattadantinaH // pade pada dade lakSaM, tanme vAdaya holakam ! // 137 // tato'hampUrvikApUrva-manyopyevamavocata // use tilADhake bADha-mudgate phalite'pi ca // 138 // niSpadyante'tra yAvanta-stilAstAvanti mdhe|| santi dInAralakSANi, tanme vAdaya holakam ! // 139 // [yugmam ] anyopyUce navyavarSA-pUrNazailApagAraye // eka vAsarasAta-navanItena bhUsA // 140 // pAlImahaM nivabhAmi, tanme vAdaya holakam ! // tenetyukte'paro'vAdIdvAdI cAkSepapUrvakam // 141 // [ yugmam ] ekAhajAtajAtyAzva-kizoraskandhakesaraiH // veSTaye'daH puraM viSvak, tanme vAdaya holakam ! // 142 // tataH paro'vadacchAlI, vidyate dve mamottame // prasUtikAgardabhike, chinnachinnaprarohike // 143 // etadranadvayapate-stanme vAdaya holakam ! // anyastvevaM jagau dravya-sahasraM mama vidyate // 144 // sadA candanalisoha-mapravAsI RNojjhitaH // asmi khavazabhAryazca, tanme vAdaya holakam ! // 145 // itthaM te madi. rApAna-vivazAH smpdo'khilaaH|| prAduzcakrurgadyapo hi, sadbhAvaM drAk prakAzayet // 146 // yataH-"kuviassa Aurassa ya, vasaNappattassa rAgarattassa // mattassa maraMtassa ya, sambhAvA pAyaDA hoti // 147 // " tatazca teSAM cANakyaH, zriyaM vijJAya dhInidhiH // tebhyaH khAsthyaM prapannebhyo, yathAI dhanamagrahIt // 148 ||[tthaa hi-] sAmayoneH zubhagaterephayojanayAyinaH // padameyAni dInAra-lakSANyAcAdupAdade // 149 // prarUdvaikatilotpanna-tilameyAni cAparAt // ekAhamrakSaNAjyaM ca, pratimAsaM tRtIyataH // 150 // turyAkadinotpannAna , pratimAsaM kizorakAn // zAlIzca paJca Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 66 // uttarAdhyayanasUtram / mAtkoSThA - gArapUraNasaMmitAn // 151 // ityAdAya zriyaM tebhyo 'parAdapi janavajAt // dravyamAdAtumakaro - thANakyo yantrapAzakAn // 152 // kepyAhurdevatAdattA, devanAstasya te'bhavan / tataH sa sthAlamApUrya, dInArazvatvare yayau // 153 // ityUce ca janAn yo hi, dyUte jayati mAM janaH // tasmai dadAmi niyataM dInArAnakhilAnamUn // 154 // jeSyAmi yadyahaM tarhi, grahISye niSkamekakam // tacchrutvArebhire rantuM lubdhAstena samaM janAH // 155 // dyUtakrIDAsu dakSo'pi, vijetuM taM na kopi hi // alaMbhUSNurabhUtteSAM pAzakAnAM prabhAvataH // 156 // pAzakaiH sampadApAzai- stairni jecchAnuvarttibhiH // vijitya lokAMzcANakyaH, svarNaiH kozamapUrayat // 157 // taM tu nirjetumaparA - tpurAderAgatA api // svarNameva dadustasmai, na tu ko'pi jigAya tam // 158 // divyAnubhAvAdibalena yadvA, jIyeta kenA'pi sa dhIsakho'pi // pramAdato hAritamartyajanma, janmI punarno labhate naratvam // 159 // iti pAzakadRSTAnto dvitIyaH // 2 // atha dhAnyadRSTAntaH tathA hi bharatakSetre, vizAle zAlilakSmIbhiH // dvAtriMzatA sahasraiH sadviSayaiH zobhite'bhitaH // 1 // anekanagaragrAma- pattanAdivirAjite // prazastAyAM meghavRSTI, saMpannAyAM ghanAgame // 2 // sarvadhAnyeSu copteSu, kRSidakSaiH kRSIvalaiH // tanniSpattau prakRSTAyAM, jAtAyAM nirupadravam // 3 // bahubhedAni dhAnyAni, pradhAnAni bhavanti hi // samagrajantujI - bAtu-kalpAni sarasAni ca // 4 // [ caturbhiH kalApakam ] tathA hi- "zAligodhUmacanaka - mudramASatilANukAH // rAjamASayavatrIhi- kalA yakkaMgukodravAH // 5 // makuSTakADhakIvalla - kulatthazaNacInakAH // yugandharImasUrau cA - 'tasIkalamaSaSTikAH // 6 // " ityAdIn sasyarAzIMstAn, bharatakSetramadhyagAn // saMmIlya racayetko'pi, puamabhralihaM suraH // 7 // sarpapaprasthamekaM ca, tatra kSiptvA karambayet // tAn sarpapAn pRthakkartu-mekAM vRddhAM samAdizet // 8 // jaratI sA jarAkampra - karA zUrpakadhAriNI // vigalallocanA bhUri-vilolavalivallarI // 9 // vivicya dhAnyarAzIMstAn, piNDitAnakhilAnapi // taireva sarpapaiH prasthaM, kiM bhUyo'pi prapUrayet ? // 10 // [ yugmam ] divyaprabhAvAdyadi vA kadAci - dvivecayettAnapi sarpapAn sA // cyuto naratvAnna tu pApakarmA, janaH punarvindati martyajanma ! // 1 // i dhAnyadRSTAntaH // 3 // atha dyUtadRSTAntaH, tathA hi abhUtpure ratnapure, nRpo nAmnA zatAyudhaH // tasya caiko yuvA'vApta - yauvarAjyaH suto'bhavat // 1 // sa cetyAlocayAmAsA--'nyadA mitrAdibhiH samam // adya tAtaM nihatyAhaM, svayaM rAjyamupAdade ! || 2 || AlocantaM ca nipuNo, jJAtvA'mAtyaH kathaJcana // rAjJe vyajJapayatso'pi tannizamyetyacintayat // 3 // asambhAvyamidaM tAta - mapi yanmArayetsutaH ! // zazAGkaH zopayedvA-rddhimiti hi zraddadhIta kaH ? // 4 // lobhAvezAkulo yadvA, kugrahagrastavajjanaH // naiva kAryamakArya vA, niDo vetti kiJcana ! // 5 // yaduktaM - "novekkhara kulajAI, pemmaM sukayaM ca gaNai na ya ayasaM // luddho kuNai akajaM, mArai pahu baMdhu mittaMpi ! // 6 // " tadeSa putro yAvanmAM, lobhagrasto na mArayet // tAvatsvarakSaNopAyaM, sadyaH kaJcitkaromyaham // 7 // vimRzyeti mahAbuddhiH, praNAmAyAgataM sutam // iti provAca tadbhAva -mavidanniva bhUdhavaH // 8 // rAjyabhAraparizrAnto, rAjyaM te ditsurapyaham // svakIyakulamaryAdAM, nolayitumutsahe // 9 // atikrAman hi maryAdA - mAcIrNA pUrvapUruSaH // zalabhognimivola- mAno vipadamazrute ! // 10 // kupyetkulAdhidevI ca, maryAdolakAya tat // samAkarNaya tAM rAjya - sukhabhUruhasAraNIm // 11 // ullaGghayAnukramaM rAjya-mabhikAMkSati yaH sutaH // janako vA svayaM yasmai, rAjyaM dAtuM samIhate // 12 // sa cetsuto jayettAtaM dyUte rAjyaM tadA'zrute // tatra dyUte yayA rItyA, jeyaM sA zrUyatAM tvayA // 13 // asyAM sabhAyAM stambhAnAM varttate'STottaraM tam // azrayo'pi pratistaMbhaM vartante'STottaraM zatam // 14 // tatraikenaiva dAyena, dIvyan yadi nirantaram // aSTatarazataM vArAn dyUte jayati mAM bhavAn // 15 // azrirekA tadA stambha - syaikasya vijitA bhavet // evaM sASTazatAzrINAM jaye stambho bhavejitaH // 16 // itthamaSTottarazata-stambhAnAM vijaye kRte // rAjyaM tavArpayiSyAmi, satvaraM nAtra saMzayaH // 17 // kiJcaikavAramapyatra, hArite sakalaM jitam // yAtyeva sakRdapyanya - khIsaGge brahmacaryavat // 18 // ityAkarNya piturvAkyaM, bhUpabhUrityacintayat // dyUtAcellabhyate rAjyaM, ko hanyAjanakaM tadA 1 // 19 // dhyAtveti sa samaM rAjJA, dyUtakrIDAM pracakrame // vijitya nikhilAn staMbhA na tu rAjyamavindata // 20 // surAnu Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttraapyynsuutrm| bhAvAdathavA sa sarvAn , stambhAn vijityApi labheta rAjyam // pramAdato naSTamanuSyajanmA, prApnoti janturna punarnaratvam ! // 21 // iti dyUtadRSTAntazcaturthaH // 4 // atha ravadRSTAntaH, tathA hi pure dhanasamRddhe'bhU-ddhanadAhro paNig jarI // prabhUtaratnakoTInA, prabhuH prabhurivAmbhasAm // 1 // udAraM vyavahAraM ca, kAraM kAraM sadApi sH|| upArjitairapi dhanairyatnAdranAnyupAdade // 2 // dhanadaH svadhanaM tacca, naiva kasyApyavocata / AyurvittaM gRhacchidraM, no vAcyamiti cintayan // 3 // vizvAsaM khIyaputrANA-mapyakurvan divAnizam // nidhAnamiva bhogIndra-staM ranaughaM rarakSa saH ! // 4 // apare'pi pure tatra, bhUyAMso dhanino'bhavan // anekadhanakoTInAM. vA. mino dhanadopamAH // 5 // te ca svIyepu saudhepu, patAkAH koTisaMmitAH // khairamuttambhayAmAsu-rnAnAvarNavirAjitAH // 6 // veladbhistai_jaistepAM, mudhAzuddhA vbhuhaaH|| himAdrizikharANIva, sandhyAbhraH payaneritaH // 7 // dhanadastu dhvajaM naivo-ttambhayAmAsa karhicit // na zrINAmanusAreNa, veSAdikamapi vyadhAt ! // 8 // tato mahatvamicchantaH, sutAstasyetyacintayan // roravaceSTate rana-vraje satyapi naH pitA ! // 9 // ratnavikrayaNotpanna-dhanakoTImitAnasau // dhvajAnapi nije gehe, naivottambhayati kvacit ! // 10 // tadayaM jAtayAmazce-dyAti kvApi tadA vayam // ratnAni tAni vikrIya, dhvajAnuttambhayAmahe // 11 // vyApArArthamathAnyedhu-vRddhe dezAntaraM gate // prAraMbhira te ratnAnAM, vikraya prItacetasaH // 12 // tebhyo mUlyAnabhijJebhya-stAni dezAntarAgatAH // rakhAni jagRhuryatta-nmUlyaM datvA vaNigjanAH // // 13 // tena ranaughalAbhena, hRSTAste paNijAM prajAH // jagmuH pArasakUlAdI-nijadezAn drutaM drutam ! // 14 // ranavikrayasAta-vittakoTimitAn dhvajAn // sotsavaM tatsutAH khIya- saudhe'dhyAropayaMstataH // 15 // yuddho'tha gehamAyAtaH, zrutvA ratnAyavikrayam // patAkAzca prekSya duHkhaM, mAnase'mAnamAnaze // 16 ||ityuuce ca sutAn kopa-kamprakAyoruNekSaNaH // re lakSmIkandakuddAlAH !, yUyaM niryAta madgRhAt // 17 // tAni vikrItaratnAni, samAnIyA'khilAnyapi // mamaukasi praveSTavyaM , yuSmAbhirnAnyathA punaH ! // 18 // iti tenoditAstasya, tanayA vinayAnvitAH // pratyAzamabhraman ratna-prAptiM pratyAzayAkulAH // 19 // anyAnyadezavAstavya-vaNijAM dattamuttamam // paraM te paryaTanto'pi, taM ratnAghaM na lebhire // 20 // marunmahimnA yadi vA'znuvIraM-staM ratnarAzi dhanadasya putrAH ||cyuto naratvAtkRtapApakarmA, narodhigacchenna tu mAnupatvam ! // 21 // iti ratnadRSTAntaH paJcamaH // 5 // atha svapnadRSTAntaH, tathA hiabhRdbhabhAminIbhAle, kSetre bharatanAmani // gauDadezo jAtarUpa-tilakazriyamAzrayan // 1 // tatrAsItpATalIputraM, ropamam // mUladevo rAjaputra-statrA'bhUdvapamanmathaH // 2 // udAracittaH sakala-kalAzAlI priyaMvadaH // - tajJo nakavijJAna-vijJo vimaladhInidhiH // 3 // zUraH pratijJAnirvAhI, dhUrttavidyaikaseyadhiH // so'bhUducitavihInAnAthavandhurguNapriyaH // 4 // [ yugmam ] taskaradyUtakArAdiH, sAdhuprAjJAdhiko'thavA // yo yo mimela tApyaM, sa meje sphaTikAzmavat // 5 // kutUhalairnavanavai- mAnavAn vismayaM nayan // vRtto mitraiH pure tatrA-'carat khecaravaca saH // 6 // tatrAzeSaguNADhye'pi, dyUtavyasanamutkaTam // abhUtsarvakalApUrNe, zazAGka iva lAJchanam // 7 // pitrAdibhiniSiddho'pi, dyUtAsaktiM sa nAmucat // vyasanaM hi vizAM prAyo, dustyajaM syAtkhabhAvayat ! // 8 // tato'sau vyasanAsakta, iti pitrA tiraskRtaH // mAnAnnijapuraM hitvA, bhramannajayanIM yayau // 9 // gulikAyAH prayogAca, tatra vAmanarUpabhRt // kalAbhirvahubhirlokAn , raayan vishruto'bhvt|| 10 // rUpalAvaNyavijJAna-kalAkauzalazAlinI / / tatrAsIdevadattAhA, vezyA varga ivorvazI // 11 // tAM sarvotkRSTasakala-kalAkauzalagarvitAm // kalAbhirvismayaM netuM na dakSo'pi kSamo'bhavat // 12 // lokebhyastatsvarUpaM ta-nmUladevo nizamya tAm // didRkSAmAsa dakSo hi, dakSamanya dikSate // 13 // tato nizAnte gatvA sa, tannizAntasya sannidhau // vAmanastanmano hA~, gItaM gAtuM pracakrame // 14 // tadgItaM sphItamAko -dazcadromAJcakakSukA // devadattA'bhavadbhari- sudhApUrairivArdritA // 15 // gItena tena halohAkarSAyaskAntavandhunA // kuraGgIvAkRSTacittA, sA tanvaGgItyacintayat // 16 // aho ! azrutapUrvAsI, gItirasyAtibandhurA // tadgAtAsau na sAmAnyo, naraH kintu narottamaH ! // 17 // dhyAtveti ceTikAmekAM, sA praipIttaM samIkSitum // sA'pi taM vAmanaM vIkSyA-''gatA tAmityabhASata // 18 // gandharvo vAmanAkAraH, ko'pi svAmini ! gA. yati // kuraGgamadavadrUpa-mantarApi manoharaH // 19 // tadAkarNya tamAhvAtuM, praipInmAdhavikAbhidhAm // kumjAM dAsI devadattA, sA'pi gatveti taM jagau // 20 // asmAkaM svAminI deva-dattA vijJapayatyadaH // kalAnidha ! prasIda tva-mA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparApyayanasUtram gacchAmmanniketanam // 21 // mUladevo'vadatkumje !, nAgamiSyAmi tadgaham // gaNikAjanasaGgo hi, niSiddho buddhizAlinAm // 22 // yaduktaM-"yA vicitraviTakoTinighRSTA, madyamAMsaniratA'tinikRSTA // komalA vacasi cetasi duSTA, tAM bhajanti gaNikAM na viziSTAH // 23 // " tenetyuktA'pi sA cATu-zatairAvajrya taM bhRzam // sanirbandhaM kare vRtvA-'cIcalannilayaM prati // 24 // so'tha gacchan puro yAntI, kubjAmAsphAlya tAM rayAt // kalAyAH kauzalAvidyA-prayogAca vyadhAhajum // 25 // tatasmavismayAnandA, sA taM prAvIvizadgRhe // devadattA'pi taM prekSya, babhUvA''modamedurA // 26 // vAmanasyA'pi sA tasya, vIkSya lAvaNyamadbhutam // vismitA viSTare tujhe, gaurapAtaM nyavIvizat // 27 // tatastayA kujikayA, darzayantyA nijaM vapuH // prokte taceSTite deva-dattA devaM viveda tam // 28 // vaidagdhyagarbherAlApaiH, kurvan goSThI tayA samam // mUladevo manastasyAH, khayazaM vidadhe drutam // NayakusalaM parihA-sapesalaM lddhvaannidulliaN||aalvnnNpi hu ccheA- Na kammaNaM kiM ca mUlIhiM ? // 30 // " athaiko vaiNikastatrA-''yayau vINAvizAradaH // AdezAddevadattAyAH, so'pi vINAmavIvadat // 31 // tAmAkarNya pramuditA, devadattavamabravIt // mAdhu sAdhu tvayA vINA, vAditA varavaiNika ! // 32 // smitvA'tha vAmanaH proce-'vntiiloko'khilopyho||shubhaashubhvibhaagN drAga, vetti kAmaM vicakSaNaH ! // 33 // devadattA tadAkaNya tam // mahAtman ! kimiha kSuNNaM, vidyate yadvadasyadaH 1 // 34 // so'vAdIkimapi nyUnaM, ghartate na bhavAnzAm // kintu vaMzaH sazalyo'ya-masti tatrI ca garbhiNI // 35 // vidvan ! kathamidaM jJeya-mityukte devadattayA // so'pyesaharzayAmIti, vadan vINAmupAdade // 36 // taMtryAH kezaM dRSatkhaNDa, vaMzAcAkRSya dattavAn // tAM cAzu praguNIkRtya, khayaM vINAmavAdayat // 37 // vyaktagrAmakharAM prAma-rAgasaGgamama lAm // atucchamUrchanAM lopha-karNapAnthasudhAprapAm // 38 // majughoSavatIM ghoSa-vatImAkarNya tAM rayAt // devadattA satatrAsI-tparatazramanA bhRzam ! // 39 // [yugmam ] kareNurekA pUtkAra-zIlA'bhUttadgRhAntike // tadvINAkaNitaM zrutvA, sA'pi tUSNIkatAM dadhau! // 40 // devadattA tataH sneho-daJcadromodmA'vadat // aho! vidagdha ! vaidagdhya-midaM te jagaduttamam // 41 // vipazcIvAdane dakSA, vANItumburunAradAH // gIyante ye budhairvizve, te vizve'pi jitAstvayA // 42 // vaiNiko'pi tadA natvA, tasya pAdAbado'vadat // vipaJcIvAdanaM sadyaH, prasadya mama zikSaya // 43 // dhUrttAdhipo'bhyadhAnnAhaM, samyagjAnAmi valakIm // asti kintu dizi prAcyAM, pATalIputrapattanam // 44 // tatra vikramasenAhaH, kalAcAryo'sti dhInidhiH // mala. devo'hazca kiJci-dvINAM vidvastadAzrayAt // 45 // vipaJcIvAdanAnAya, sampUrNa tu ta eva hi // kalayanti kalAkeli-nilayAH kuzalottamAH! // 46 // nATyAcAryo'tha tatrA''gA-dvivabhUtirmahAmatiH // vAmanAyAvadaheva-dattA taM bharatopamam // 47 // mUladevo'bravIdeta-cchikSitAyAH purastava // astyayaM bharataH kintu, vizeSo jJAsyate'dhunA // 48 // vicAraM bhArataM tasyA-prAkSI dhipastataH // vizvabhUtistu taM mUDho-'vamene vAmanatvataH // 49 // tataH sa tasya bharata vyAkhyAM khairaM vitanvataH // pUrvAparavirodhAkhyaM, doSaM tatrodabhAvayat // 50 // uvAnAnucitaM kiJci-dvizvabhUtistato ruSA // sopahAsaM zazaMsaivaM, mUladevo'pi taM tadA // 51 // raGgAcAryAGganAkheva, tvamevaM nATayaH kudham // na tvanyatreti tenokte, hINo maunaM babhAra saH // 52 // devadattA'tha taM kharva, pazyantI snigdhyA dRzA // vizvabhUtervilakSatva-mapanetumado'vadat // 53 // bhavanto nAdhunA vasthAH, santi kAryAkulatvataH // tato vimRzya vaktavyaH, praznasyArthaH kSaNAntare ! // 54 // jAyate nATyavelA ta-hevadatte ! vrajAmyaham // evaM vadaMstato vizva-bhUtistasthA gRhAdyayau // 55 // devadattA'tha sammAnya, vaiNikaM visasarja tam // bhojanAvasare jAte, ceTikAM caivamabhyadhAt // 56 // AhUyatAmaGgamardaH, ko'pi srAnArthamAvayoH // uvAca kharvaH kurveha-mabhyaGgaM te yadIcchasi ! // 67 // devadattA'vadahakSa !, tvamatadapi vetsi kim ? // sovAdIdvemi no kintu, tajjJapArzve sthitomyaham // 58 // dAsyAnItaM gRhItvA'tha, pakkatailaM sa vAmanaH // prArebhe'bhyaanaM tena, vazIcakre ca tanmanaH // 59 // aho ! sarvakalAdAkSyaM, pANisparzopyaho ! mRduH // tatsarvathA na sAmAnyaH, kintu siddhapumAnasau // 60 // prakRtyezarUpasya, na syuretAdRzA guNAH // pracchannaM rUpametamya, tatprAdupkArayAmyaham // 61 // devadatteti saJcintya, tatpAdAne praNamya ca // ityuvAca guNaigva, jJAtaM te rUpamaddhanam : // 12 // dakSo dAkSiNyavAn siddha-pumAnAzritavatsalaH // mahAbhAgazca me khyAtastvaM guNereva taasheH||63|| tatte khAbhAvika rUpaM. draSTamatkaNThate mnH|| tyaktvA mAyAmimAM kRtvA, kRpA tanma Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram pradarzaya // 64 // itthaM tayA sanirbandha-mudito mudito'tha saH // AkRSya guTikA rUpa-vipayeyakarI mukhAt // 65 // navayauvanalAvaNya-maJjulaM smarajitvaram // Avizcakre nijaM rUpaM, jagajanamanoharam // 66 // [ yugmam ] tatastaM rakcakoraika-candraM lavaNimodadhim // vIkSya harSollasadroma-harpocaiH sA visiSmiye // 67 // prasAdo me mahAMzcakre, yuSmAmiriti vAdinI // devadattA vitene'tha, tadaGgAbhyaMgamAtmanA // 68 // atha dvAvapi to lAtvA, vyavattAM saha bhojanam // devadUSye tato deva-dattAdatte sa paryadhAt // 69 // tato vidagdhagoSThI tau, kSaNaM rahasi cakratuH // mUladevaM tadA deva-dattaivamavadanmudA // 70 // paro lakSA narA dakSA, mahAtman ! pIkSitA mayA // na tu tvAmantarA'nyena, itaM kenApi me manaH ! // 71 // yataH-"nayahiM ko na dIsai, keNa samANaM na hoMti ullAvA // hiayANaMdaM jaM puNa, jaNayai taM mANusaM viralaM // 72 // " kiJca-"bhavanti saguNAH ke'pi, kurUpA mRganAbhivat // indravAruNavatke'pi, rUpavanto'pi nirguNAH // 73 // ye tu mandAravadrUpa- vantaH sAraguNAnvitAH // te cintAmaNivatpRthvyAM, durlabhAH syurbhavAdRzAH ! // 74 // " nAthAmi tadahaM nAtha !, nA'tha kAryA vicAraNA // yathA sthito'si maJcitte, tathA stheyaM mamAlaye // 75 // so'thA'vAdIdayi ! dravya-hIne vaidezike mayi // pratibandho na te yukto, bhramaryA iva kiMzuke ! // 76 // sarvepAmapi jantUnAM, prema syAtsadhane jane // arthamAtraiSiNAM vezyA-janAnAM tu vizeSataH ! // 77 // guNAnurAgAgaNikA, yadi syAnnirdhane ratA // tadA chupArjanAbhAvA-tsIdettasyAH kulaM sadA ! // 78 // vezyA smAha guNajJAnAM, premNo mAnasajanmanaH // dhanaM nibandhanaM na syA-guNAH kintu nibandhanam // 79 // dhanaM hi bAhyamibhyAstabahireva spRzanti naH // citte tu tvAdazA eva, pravizanti kalAdhanAH / // 80 // yataH- "sajanAnAM vaco dravyamAsAdatiricyate // snigdhaM cAlokitaM lakSA-sauhArda koTitastathA // 81 // khadezaH paradezazcA-'nyeSAM na ta kalAvatAm // sakalo hi zazIva syA-pUjanIyo jagatraye // 82 // " tadanvahaM tvayA'vazya-mAgantavyaM mamaukasi // sanirbandhaM tayetyuktaH, pratipede sa tadvacaH // 83 // tato mitho'nuraktau tau, tulyacAturyazAlinau // ciraM cikrIDatuH khairaM, kareNukariNAviva // 84 // devadattA'ya nRtyArtha-mAhUtA rAjavetriNA // mUladevaM sahAdAya, yayau pArthivaparSadi // 85 // uddAmakaraNaM tatra, nATakaM nirmame ca sA // paTahaM vAdayastA cA-'nartayartanAyakaH // 86 // vIkSya taM nATakakAnta, bhUkAnto vismitA bhRzam // yAcakha barAmatyUcaM, nyAsAcakra tayA tu sH||87|| gADhapremA tato mUla-deve deva ivApsarAH // devadattA samaM tena, saukhyamanvahamanvabhUt // 88 // mUladevastu tatrApi, na dhUtavyasanaM jahA~ // tatastaM devadattaiva-mUce sAnunayaM rahaH // 89 // kalaGkastvAdRzAM ghUtaM, vairasvamiva vaaridheH|| tadidaM vyasanaM zrINAM, bhyasanaM muzca valabha ! // 90 // tayetyukto'pi nA'tsAkSI-mUladevastu devanam // dustyajaM vyasanaM prAyo, vizAM guNavatAmapi ! // 91 // tasyAM puryA sAryavAho-'calAho'bhUnmahAdhanaH // sa tu pUrva mUladevA-devadattArato'bhavat // 92 // yayatsAThamArgayattatta-tso'dAttakhai dhanAdikam // prANAnapi jano rAgI, datte vittasya kA kathA ! // 93 // tatrA''. bAntaM mUladevaM, jJAtvA so'ntaH kuSaM dadhI // roSaH syAtprANinAM prAyaH, ekadravyAbhilASiNAm ! // 94 // chidrANi mUladevasthA-'nveSayAmAsa so'nyaham // takiyA na yayau tasyAH, sodhe dhUrtI vinA chalam // 95 // athoce devadattAM ta-nmAnA kaitavasevadhim // kitavaM mUladevAI, nidravyaM muzca nandane ! // 96 // bhUrivittaprade nitya-macale nicalA bhava // ekatra koze dvau khago,na hi mAtaH kadAcana ! // 97 // devadattA'bravInmAtaH!, kevalaM dhanarAgiNI // nAsmyahaM kintu me bhUyAn, pratibandho guNopari ! // 98 // krodhAmAtA'vadanmAtA, dhUrte syustatra ke guNAH 1 // devadattA tato'vAdI-sadaNAkSiptamAnasA // 99 // dakSo dAkSiNyavAna dhIraH, kalAvedI priyaMvadaH // dAtA vizeSavicArya, tatraivA'muM jahAmyaham // 10 // tataH sA kuhinI kopA-viSTA duSTA nijAgajAm // pratibodhayituM naikAn, dRSTAntAnityadIzat // 101 // sA yAvake'rthite'dAtaM, nIrasaM dAru candane // mAlye nirmAlyamikSau ca, tatprAntaM nIramAsave // 102 // kimetaditi sA putryA, pRSTA caivamayocata // idaM yApriyaste'sau, tAraktaM muJca tadrutam // 103 // devadattA'bhyadhAnmAtaH!, parIkSAmavidhAya kim // tametatsamamAkhyAsi, mUryo maNimivopalam 1 // 10 // parIkSyatAmayaM tarhi, jananyetyuditA sutA // ithUna prArthayituM dAsI, prAhiNodacalAntike // 105 // devadattA yAcate tvA-mithuniti tayoditaH // ikSumiH zakaTaM bhRtvA-'calaH preSItpramodataH // 106 // tadRSTvA'kA'vadatpazyA-'calasaudAryamadbhutam // praiSInmAnAtigAnikSan , kalpavRkSa ivAzu yaH // 107 // tataH sutA jagau mAta-ryadyahaM syAM kare Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1| 10 || uttarAdhyayanasUtram NukA // tadA mamopayujyanta, ikSavo'mI asaMskRtAH // 108 // atraivArthe mUladevo'pyAdeSTavyo bhujiSyayA // iyoMrapi tayormAta- vizeSo jJAyate yathA / / 109 / / ityuktvA mUladevAnte, praiSItsA mAdhavIlatAm // sApyasti devadasAyA, ikSuzraddheti taM jagau // 110 // tatassa paMcapAnikSU - nAdAyApAsya tattvacam // muktvA mUlAgraparvANi, dhaGgulA gaNDikA vyadhAt // 111 // karpUravAsitAstAzca cAturjAtakasaMskRtAH // zUlaprotAH zarAvAntaH, kSiptvA preSIttadAvRtAH // 112 // tAH prekSya muditA deva - dattA''khyajjananImiti // anayorantaraM pazya, kAcavaiDUryayoriva ! // 113 // tadahaM tadguNaireva tasmin raktAsmi nAnyathA // akkA dadhyau nainameSA, tyajatyatyantamohitA // 114 // karomyupAyaM tatkaJcidyenAyaM kAmukaH svayam || puryA niryAti jAGgulyAH, pATheneva gRhAdahiH // 115 // dhyAtveti zambhalI smAhA'calaM kaitavakovidA // grAmAntaraM gamiSyAmI - tyalIkaM brUhi me sutAm // 116 // tamAhvAsyati dhUrta sA, jJAtvA tvAmanyato gatam / / tadA bhaTairvRtaH sajjai-rmatsaGketAttvamApateH // 117 // dhUrttatAmRgadhUrtta ca taM tathaivApamAnayeH // yathAbhUyo'tra nAgacche-tsarpadhAJjIva mUSakaH // 118 // tatsvIkRtyA'calo deva - dattAyai svaM vitIryaca // grAmaM yAmItyuditvA ca, niragAttanniketanAt // 119 // niHzaMkA devadattA'tha, mUladevamavIvizat // akkAvAcA'calopyAgAnatra satro dbhaTairbhaTaiH // 120 // taM cA''yAntaM vIkSya deva - dattA tasmai nyavedayat // tato bhIto mUladeva - stalpakhAdho nyalIyata // 121 // zayyAdhaHsthaM ca taM jJAtvA, zambhalIsaMjJayAcalaH // tatropavizya palyaGke, devadattAmidaM jagau // 122 // snAsyAmyahaM devadatte !, snAnIyaM praguNIkuru // sA'vAdIdAsane tarhi, nAnArhe'tropavizyatAm // 123 // sa pro'traiva paryaGke -'bhyaktaH strAtazca sAmbaraH / khapne'dyA'haM sa ca khapno, bhavetsatyApitaH zriye // 124 // nAsyAmyahaM tatraiva tenetyukte jagAda sA || svAminneSamidaM hRdyaM, tUlikAdi vinaMkSyati // 125 // acalo'pya'bravIttarhi, dAsye sarvamitaH zubham // akkApyuvAca kiM putri !, bharturiSTaM karoSi na // 126 // tataH paravazA deva-dattA dUnamanA api // abhyajyodvartayAmAsa paryaGkasthitameva tam // 127 // uSNaiH khalijalAdyaistaM trapayAmAsa sA tataH // talpAghaHstho mUladeva -stairabhryita sarvataH // 128 // so'tha dadhyau mamApyadyA -''patitaM vyasanaM mahat // prANinaH prAjyarAgasya, kiM vA duHkhaM na sambhavet / // 129 // yataH - "dezatyAgaM vahitApaM, kuTTanaM ca muhurmuhuH // rAgAtirekAnmaMjiSThA'pyazrute kiM punaH pumAn ! // 130 // tadidAnImupAyaM kaM kurve tiSThAmi yAmi vA // digmUDhavaditi dhyAyaMstatrAsthAddhUrtarAT tadA // 131 tato'calabhaTAn dRSTi-saMjJayA''hUya kuTTinI // tayaivA'calamAdikSa-dUrtto niSkAzyatAmiti // 132 // tatastamacalo dhRtvA, kezapAze samAkRSat // iti covAca re ! brUhi, zaraNaM tava ko'dhunA ? // 133 // mayA bhUritarairvittaiH khIkRtAM gaNikAmimAm // riraMsoste'dhunA brUhi, kurve'haM kaJca nigraham 1 // 134 // mUladevo'tha paritaH, prekSya zatroTAn bhaTAn // iti dadhyau balaM kurve, cettadA jIvitaM ka me 1 // 135 // nirAyudho'haM kartavyaM, dhairaniryAtanaM ca me // tadbalAvasaro nAya - miti dhyAtvetyuvAca saH // 136 // yattubhyaM rocate tattvaM, sAmprataM kuru satvaram // tacchrutvA'cintayatsArtha - patirityaM mahAmatiH // 137 // mahApuruSa ityeSa, rUpeNaiva nirUpyate // sulabhAni ca saMsAre, vyasanAni satAmapi ! // 138 // yaduktaM - "kasya syAnna skhalitaM, pUrNAH sarve manorathAH kasya // kasyeha sukhaM nityaM, daivena na khaNDitaH ko vA 1 // 139 // " daivAdApadamApanna - stannAyaM nigrahocitaH // vimRzyetyacalaH proce, mUladevaM mahAmanAH 1 // 140 // ito'parAdhAnmukto'si prAptopyenAM dazAM mayA // tattvayApyupakartavya - mIDaze samaye mama / // 141 // tenetyuktvA vimuktosau, sadyo nirgatya tadgRhAt // purIbahiHsthe sarasi, snAtvA vastrANi dhautavAn // 142 // dadhyau cetyunmanA mAyAM kRtvA'nenA'smi vaJcitaH // tadupAyaM vairazuddheH, kApi gatvA karomyaham ! // 143 // dhyAyannityacalanmUla- devo veNNAtaTaM prati // tatra mArge'TavIM caikAM, prApa dvAdazayojanIm // 144 // vinA sahAyaM duSprApa-pArAM tAmavadhArayan // sahArya mArgayanmArga - mukhe'TavyAH sa tasthivAn // 145 // tadA ca sundarAkAraH, zambalasthagikAdharaH // vipraH kuto'pi TakkA - jAtistatra samAyayau // 146 // tuSTastato'vadanmUla- devastamiti sAdaram // kiyaddUraM ka ca grAme, gantavyaM te dvijottama / // 147 // dvijo jagAda yAsyAmi, kAntArAtparataH sthitam // grAmaM vIranidhAnAkhyaM brUhi va tvaM gamiSyasi 1 // 148 // dhUrto'bhyadhata gantavyaM mama veNNAtaTe pure // dvijo'vAdIttadA''gacchA-tigacchAvo yathA'TavIm // 149 // tau brajanto vane madhyaM - dine palvalamAmutAm // kSaNaM vizramyatAmatre -tyUce tatrA'paraM dvijaH // 150 // tataH prakSAlya vadana - pANipAdAdi Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 71 // dhUrtarAT // drucchAyAmAzrayat snigdha-vadhUvatkhedahAriNIm // 151 // viprastu sthagikAmadhyA-tsaktUnA''kRSya vaarinnaa|| ArdrayAmAsa tAn bhoktuM, caika evopacakrame // 152 // dhUrtoM dadhyau kSudhArtatvA-bhojyaM naa''daav'daanmm|| bhuktvA tRptaH punarayaM, mamA'pyetatpradAsyati ! // 153 // viprastu mArgamitrAyA-'pyasmai no kiJcidapyadAt // yAcako hi svayaM prAyo-'nyasmai dAtuM na zaknuyAt ! // 154 // vipre'tha sthagikA vaDvA, purataH prasthite sati // dhUrtezo'nuvrajan dadhyA-caparAhne pradAsyati ! // 155 // dvijastathaiva sAyAhU-'pyabhuktA'smai tu no dadau // kalye dAsyatyasau nUna-miti dadhyau ca dhUrtapaH // 156 // puro yAntau ca tau rAtrau, jAtAyAM vaTasannidhau // mArga muktvA suSu. patuH, prabhAte ca pracelatuH // 157 // jAte madhyaMdine prAgva-dvipro bhuGkte sma natvadAt // mUlastvAzAtantubaddha-jIvitaH purato'calat ! // 158 // tRtIye tu dine mUla-devo dadhyau kSudhAturaH // tIrNaprAyATavI tasmA-dadyAvazyaM pradAsyati // 159 // tatrApyahi dvijo nAdA-ttIrNe'raNye jagau tu tam // vayasya ! taya mArgoyaM, mama cAyaM brajAmi tat // 160 // mUladevo'bhyadhAdbhaTTa !, tvatsAhAyyAdiyaM mayA // tIrNA mahATavI tumva-mahimneva mahAnadI // 161 // kAryotpattau tato mUla-devanAno mamAntike // veNNAtaTe tvamAgacche-rnAmA''khyAhi nijaM ca me // 162 // ahaM nighRNazarmeti, janairdattAparAbhidhaH // dvijo'smi saddhaDo nAme-tyuditvA so'gamattataH // 163 // prati veNNAtaTaM gacchan , mUladevastato'ntarA // vasantaM grAmamaikSiSTa, bhikSArtha tatra cAgamat // 164 // bhrAmaM bhrAmaM tatra lebhe, kulmApAneva kevalAn // tAnAdAya pratasthe'tha, mUlaH prati jalAzayam // 165 // atrAntare tapasteja-staraNiM zAntacetasam // mAsopavAsinaM sAdhu-mAyAntaM grAmasaMmukham // 166 // samIkSya mudito mUla-deva evamacintayat // dhanyo'haM yanmayA dRSTaH, samaye'sminnasI muniH // 167||[yugmm ] yathA bhavenmarusthalyA, dulebhastri batrayAdhAraH, sthAne'trA'sau mahAmuniH ! // 168 // grAme'sminkRpaNe kizci-dapyasau na ca lapsyate // lapsye'haM tu punarbhojya-matra vA'nyatra vA bhraman // 169 // imAn vizuddhAn kulmASAM-staddatvA'smai mahAtmane // vivekazAkhinaM kurve-'cirAtsaphalamAtmanaH ! // 170 // dhyAtvetyudgataromAJcaH, pramodAzruvimizraka // bhaktipUrva mUladevo. muni natvaivamabravIt // 171 // vyasanAmbhodhipatite, mayi kRtvA kRpAM prabho ! // etAnAdatva kulmApA-mAJca nistAraya drutam ! // 172 // dravyAdizuddhiM vijJAya, tatastAnAdade yatiH // tataH pramudito mUla-deva evamavocata // 173 // dhanyAnAM hi narANAM syuH, kulmASAH sAdhu pAraNe // tadA ca vIkSya tadbhaktiM, hRSTA kA'pi surItyavak // 174 // vatsa ! tvayA kRtaM sAdhu, sAdhubhaktiM vitanvatA // tataH zlokottarArdhana, yatte'bhISTaM vRNuSva tat ! // 175 // mUladevo'pi tAM devI-mavAdInmuditastataH // dehi vezyAM devadattAM, rAjyaJcebhasahasrayuk // 176 // devyuvAcA'cirAdeva, lapsyase sarvamapyadaH // mUladevastataH sAdhu, natvA grAme'gamatpunaH // 177 // bhikSAM tatrA'parAM prApya, bhuktvA ca sa puro vrajan // prApa veNNAtaTaM pAntha-zAlAyAM tatra cAkhapIt // 178 // nizAyAzcAntime yAme, pUrNendu nirmalaghutim // khame'pazyanmUladevaH, pravizantaM nijAnane // 179 // tadA kArpaTiko-'pyeko'drAkSItsvapnaM tameva hi // vinidraH sa tu papracchA-'nyeSAM khapnaphalaM ttH|| 180 // khamArtha tasya tatraiva-mekaH kArpaTiko'vadat // maNDakaM sAjyamadyatvaM, khaNDAyuktaM ca lapsyase ! // 181 // sa ca kArpaTikaH prApa, tAvatA'pi parAM mudam // mUladevastu mUDhAnAM, no teSAM khapnamabravIt // 182 // so'tha kArpaTiko lebhe, gehAcchAdanakarmaNi // yathoktaM maNDakaM tathA-'nyeSAM kheSAM nyavedayat // 183 // pratyUSe mUladevastu, gatvodyAne dhiyA nidhiH // mAlikaM prINayAmAsa, kusumAvacayAdinA // 184 // tuSTastasmai mAliko'pi, varapuSpaphalAnyadAt // tAnyAdAyA'gamatkhana-zAstrakovidadhAmni saH // 185 // natvA datvA ca puSpAdi, pAThakAya nyvedyt||muuldevo nijaM khapnaM, so'pi hRSTo'bravIditi // 186 // vatsa ! vakSyAmyahaM khapna-phalaM tava zubhe kSaNe // adyAtithI bhavAsmAkaM, so'pi tatpratyapadyata // 187 // tatastaM slapayitvA ca, bhojayitvA ca sAdaram // upAdhyAyo'bhyadhAvatsa !, kanyeyaM pariNIyatAm // 188 // mUlo'vAdInmamAjJAta-kulasyApi nijAM sutAm // tAta ! datse kathaM kAraM, tataH so'pyevamAlapat // 189 // kulaM guNAzca te vatsa !, mUtyaiva viditA mayA // tadimAM me sutAM sadyaH, pANau kRtya kRtArthaya ! // 190 // ityuktvA'dhyApakastasmai, kanyAM datvaivamabravIt // saptarAtrAntare bhAvI, khanAdasmAnnRpo bhavAn ! // 191 // hRSTastato mUladeva-stadAvAse sukhaM 1 madhyesaptadinaM bhAvI // iti 'ga' saMjJakapustake // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarApyayanasUtram vasan // gatvodyAne paJcamehni, campakadrutale'khapIt // 192 // tadA ca tatpurAdhIzaH, prApAputraH parAsutAm // tato'dhivAsayAmAsuH, paJca divyAni dhIsakhAH // 193 // hastyazvachatrabhRGgAra-cAmarA mantravAsitAH // purImadhye bhraman rAjya-yogyaM matyai tu nA''muvan ! // 194 // tato bahirdhemantaste, mUladevaM vyalokayan // prasuptamaparAvRtta-cchAyaM campakasannidhau // 195 // tatazcakre hayo heSAM, gajo gulagulAyitam // abhiSekaM ca bhRGgAra-cAmarau vIjanaM tathA // 196 // puNDarIkaM ca tasyo , vyakasatpuNDarIkavat // sukhAmiprAptimuditai-janaizcakre jayAravaH // 197 // tatastaM sindhuraH sauva-skandhe'dhyAropayatvayam // prAvIvizacca nagare, nAgarairnirmitotsave // 198 // rAjyAbhiSekaM tasyA'tha, cakruH sAmantamatriNaH // tadA ca devatA byoni, vyaktamevamavocata // 199 // "devatAnAM prabhAveNA-vAptarAjyaH kalAnidhiH // eSa vikramarAjAhvo, rAjA mAnyo'khilairjanaiH // 20 // yastvasya bhUpaterAjJA-mAtmadveSI na maMsyate // tamahaM nigrahISyAmi, vidyutpAta ivAjhipam // 201 // " tannizamyA'khilaM rAja-maNDalaM bhItavismitam // tasyA'vazyamabhUvazyaM, saukhyaM dharmavato yathA // 202 // so'tha bhUpo vyadhAtprIti, prAbhRtapreSaNAdinA // vicAradhavalAkhyeno-jayanIkhAminA samam // 203 // [itazca-] devadattA'pi tAM prekSya, mUladevaviDambanAm // ityuvAcA'calaM kopA-vezakampitavigrahA // 204 // remUDha ! kiM tvayA jJAtA, pariNItavadhUraham // yanmamApi gRhe'kArSI-rasamaJjasamIdRzam // 205 // ataH paraM samAgamyaM, naivAsmadvezmani tvayA // ityuktvA taM ca niSkAzya, gehAtsAgAnRpAntikam // 206 // ityUce ca prabho ! datta, taM varaM mama sAmpratam // nRpaH proce yadiSTaM te, tadAkhyAhi yathA dade // 207 // mUladevaM vinA nAnyaH, ko'pi preSyo madAlaye // acalazcAyamAgaccha-nivArya iti sA'vadat // 208 // astvevaM kintu ko hetu-riti pRSTe'tha bhUbhRtA // devadattAjJayAvA, tAmavocata mAdhavI // 209 // ruSTo'tha pArthivaH sArtha- vAhamAhUya taM jagau // re ! kimatrA'dhipo'si tvaM, yadevaM kuruSe balam ? // 210 // devadattAmUladevI, ratabhUtau pure mama // yattvayA dharSitau tattvAM, mArayiSyAmi sAmpratam // 211 // kSudreNAnena bhUjAne !, kiM hateneti vAdinI // devadattA'mocayattaM, bhUpa // 212 // asyA vAkyena muktastvaM, yadyapyacala ! samprati // tathApi mUladeve'trA-''nIte zuddhirbhavettava // 213 // acalo'tha nRpaM natvA-jnveSayAmAsa sarvataH // mUladevaM na tu prApa, nirbhAgya iva setradhim // 214 // tayA nyUnatayA bhUpA-bhItaH sArthapatistataH // agAtpArasakUlaM drAga, bhANDAnyAdAya vAhanaiH // 215 // itazca mUladevo'pi, tadrAjyamapi nIrasaM // manyamAno vinA deva-dattAM nirlavaNAnnavat // 216 // prAhiNoddevadattAyai, lekhaM satapANinA // sA'pi ta vAcayAmAsA-''nandApUrNamanA iti // 217 // [yugmam ] khasti veNNAtaTAnmUladevenojayanIsthitA // AliMgyAlApyate deva-dattA cittAjahaMsikA // 218 // astIha kuzalaM deva- gurupaadprsaadtH|| tvayA'pi khAGgavArtatva-vArtA jJApyA mude mama // 219 // kiJca sAdhormayA dattaM, dAnaM tadvIkSya mAM surI // Uce varaM vRNuSveti, tato'hamiti tAM jagau // 220 // devadattAsahasrabha-yuktaM rAjyaM pradehi me // tato rAjyaM mayA labdhaM, taca vyartha tvayA vinA ! // 221 // tatsatvaraM tvayA''gamya-mihApRcchaya dharAdharam // kAlakSepazca nAtrArthe, kartavya iti maGgalam // 222 // vAcayitveti sA tuSTA, dUtamevamabhASata // ahaM tadekacittApi, kurve'pekSAM puriipteH||223|| dRSTo dUtastato gatvA, bhUpamevaM vyajijJapat // mUladevanRpo deva !, manmukheneti yAcate // 224 // khAminme devada. ttAyAM, niviDaM prema varttate // tatsA preSyA yadA tasyA, yuSmAkaM ca rucirbhavet // 225 // tataH proce nRpo rAjyamapyetattasya vidyate // tatti vikramarAjena,rAjJaitanmAtramarthitam 1226 // ityuditvA devadattAM, samAkArya nRpo'lapat // bhadre / cireNa sampUrNa, tava cetaHsamIhitam ! 227 // devatAdattarAjyazrIHprAhiNonmUladevarAT ||tv nijaM maye, tattvayA tatra gamyatAm // 228 // ityavantInRpeNoktA, sAgAdveNNAtaTaMkramAt // tAM ca prAvIvizanmUla-devarAT sotsavaM pure // 229 // so'tha vaiSayika saukhyaM, bhujAno devadattayA // dharmakRtyaM vyadhAnnitya-marhacaityArcanAdikam // 230 // ___ itazcAgaNyapaNyaughaM, bhRtvA pArasakUlataH // AgAdveNNAtaTe'nyeyuH, sArthavAho'calAhvayaH // 231 // kiM nAgAtra nRpo'stIti, tatra lokAn sa pRSTavAn // rAjA vikramarAjAkhyo, vartate'treti te jaguH // 232 // tataH varNamaNImuktA-bhRtasthAlopadAM dadhat // mApAlaM prekSituM so'gA-dbhapopyAsanamArpayat // 233 // tamupAlakSayanmakSu, bhUpo bhUpaM tu nA'calaH // zreSThin ! kutastvamAyAsI-rityaprAkSInRpo'tha tam // 234 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayanasUtram // 73 // pratyuvAcA'calaH khAmi--nnAgA pArasakUlataH // tatastaM vArtayAmAsa prajAnAthaH sagauravam // 335 // bhANDaM darzayituM paJca-kule tenA'tha yAcite // bhUpo'bhyadhAtsameSyAmaH, kautukena svayaM vayam // 236 // mahAprasAda ityukte'calenA'tha nRpo yayau // tatsArthasthAnamAsthAnaM, dhiyAM paJcakulAnvitaH // 237 // maJjiSThAkramukAdIni, so'pi bhANDAnyadarzayat // tato'vadannRpo bhANDa - midamevAsti kiM tava 1 // 238 // bhANDaM mamedamevAstI - tyukte tena nRpo'vadat // satyaM brUyA na cecchulka- cauryA vigrahanigrahaH // 239 // nAnyasyApi purolIkaM vacUmyahaM kiM punaH prabho ! // tenetyukte nRpo'vAdI - diti paJcakulaM prati // 240 // ardhadAnaM zreSThino'sya kriyatAM satyavAdinaH // kintu bhANDAni sarvANi, tolanIyAni me puraH // 249 // teSAM ca tolane bhAra - vaiSamyAdavighAtataH // vaMzavedhAca maJjiSThA - yaMtarmene nRpo'param // 242 // bhANDasthAnAni sarvANi, narendro'bhedayattataH // tebhyo muktAsvarNarUpyavidrumAdi viniryayau // 243 // tatprekSyotpanna kopenA - 'calo'badhyata bhUbhRtA // are pratyakSacauro'yaM, badhyatAmiti vAdinA ! // 244 // muktvA bhaTAMzca tatsArtha-sthAne'gAtpArthivo gRham // ArakSako'pi taM baddha-manaiSIdrUpasannidhau // 245 // gADhabaddhaM ca taM dRSTvA, choTayitvA ca bhUdhavaH // sArthavAha ! kimu tvaM mAM saAnAsIti pRSTavAn ? // 246 // so'vAdIdbhuvanodyota - karaM vairitamoharam // tvAM janezaM dinezaM ca, no jAnAti jaDo'pi kaH ? // 247 // cATuvAkyaiH kRtaM samyak, yadi vetsi tadA vada // nRpeNetyuditaH proce - 'calastarhi na vezyaham // 248 // tataH pRthvIpatirdeva - dattAmAhUya taM tathA // adarzayattAM ca vIkSyA -'calo'bhUyAkulo bhRzam // 249 // tato vilakSaM kSmAnyaste - kSaNaM hINamadhomukham // vismayasmeranayanA, devadatteti taM jagau // 250 // daivAdvipadamAptasya, kAryamevaM tvayASpi me // tadetyuktastvayA yo'bhU - nmUladevo'yamasti saH // 259 // tadidaM vyasanaM vitta - dehasandehasAdhanam // prApto'pi tvaM vimukto'si rAjJA dInadayAlunA // 252 // vIkSApanno'tha sa zreSThI, praNipatya tayoH kramAn // ityuvAcAkhilAnmantUn, sahadhvaM me tadAkRtAn // 253 // AgasA kupitastena, vicAradhavalonRpaH // pravezamapyavantyAM me, yuSmadvAcaiva dAsyati // 254 // naradevo'vadaddeva - dattAdevI yadA tvayi // prasAdamakaronmantu- rmayA soDhastadaiva te // 255 // tato'calaH pramudito, bhUyo'pi praNanAma tau // strapayitvA'bhojayattaM, devadattA'pi sAdaram // 256 // bhUpo'pi bhUrimUlyAni datvA vAsAMsi tasya tat // zulkaM mumoca santohi dviSAmapyupakAriNaH // 257 // dUtaM datvA''tmano gantu - mavantyAM vyasRjazca tam // avantIzo'pi tadvAcA, pravezaM tasya dattavAn // 258 // vipro nighRNazarmA'pi prAptarAjyaM nizamya tam // agAdveNNAtaTaM mUla- devabhUpaM nanAma ca // 259 // pratyabhijJAya bhUpo'pi, taM kRtajJaziromaNiH // adRSTasevayA tasmai dadau grAmaM tameva hi // 260 // so'tha kArpaTiko'zrauSI - dyaccandraprAsalakSaNAt // svapnAdAsInmUladevo nRpaH samyagvicAritAt // 261 // tataH so'cintayaddhiyAM, yatsvapnastAdRzastadA // Avedanena mandAnAM nIto niSphalatAM mayA ! // 262 // tadadyApi hi cetpItvA, gorasaM sarasaM zaye // tadAhamIdRzaM svapnaM, bhUyaH pazyAmi rAjyadam ! // 263 // iti dhyAyan rAjyalakSmIM, kAMkSan so'nizamakhapIt // na tu taM svapnamaikSiSTa, gUDhamarthamivAbudhaH ! // 264 // kadApya'sau kArpaTiko'pi pazyetvamaM tamapyutkaTabhAgyayogAt // na tu pramAdAcyutamartyajanmA, labheta bhUyo'pi jano naratvam ! // 265 // iti svapnadRSTAntaH SaSThaH // 6 // atha ' caketti' padasUcito rAdhAvedhadRSTAntastathA hi abhUdindrapuraM nAma, puramindrapuropamam // nRpastatrendradattAho, babhUvendra iva zriyA // 1 // rAjJastasyA'bhavan vahnayo, vallabhAH prANavallabhAH // sutA dvAviMzatistAsA - mAsan pRthvIpatipriyAH // 2 // tAMstu sarvAnapi nRpo, mahotsavapurassaram || kalAbhyAsArthamamuca - tkalAcAryasya sannidhau // 3 // sa ca bhUpo'nyadA prekSya, mantriputrIM manoramAm // upayeme tAM ca mantrI, dIrghadarzItyazikSayat // 4 // yadA garbhasamutpatti - jayate tava he sute ! // tadA dinAdikaM sarva-mapi jJApyaM tvayA mama // 5 // pratipede piturvANIM, tathA'mAtyasutA'pi tAm // nodvAhamanu bhUpastu, tAM pasparza dadarza ca // 6 // bahupriyo bhUpriyastAM, sasmArA'pi na karhicit / // bhUribhAryasya kiM kArya, tasya na syAt vinApi tAm 1 // 7 // anyadA tAmRtusnAtAM, dadarza pRthivIpatiH // vadhUH kasyeyamityanyAH papraccha ca nijapriyAH // 8 // prabho ! tavaiva patnIya-miti tAbhirudIrite // tathaiva saha tAM rAtri - muvAsA'vanivAsavaH // 9 // tatraiva rAtrau sA garbha, babhAra nRpasaGgamAt // khAtipAthomucaH saGgAcchuktirmuktAmaNImiva // 10 // garbhasambhavakAlaM taM, sA'tha pitre nyavedayat // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 74 // uttarAdhyayanasUtram abhijJAnArthamuza- proktAni vacanAni ca // 11 // sAbhijJAnaM dhIsakho'pi tatsarvaM patrake'likhat // nRpAjJayA''nayattAM ca, khagehe prasavonmukhIm // 12 // garbhakAle ca sampUrNe, sA'sUta sutamuttamam // tataH pramudito'mAtya - stasya janmotsavaM vyadhAt // 13 // surendradatta ityAkhyAM, tasya cakre ca sotsavam // so'pyavardhiSTa tahe, kalpadruriva nandane // 14 // agnikAkhyaH parvatako, bahalI sAgarAbhidhaH // dAserA iti catvAra - stasyA'bhUvan sahodbhavAH // 15 // taizcaturbhiH samaM dAsA - patyaiH krIDAM manoramAm // kurvANaH sa kalAbhyAsa-yogyaH samajani kramAt // 16 // taM ca mAtAmaho'nyedyuH, kalAgrahaNahetave // kalAcAryasya tasyaivA'bhyAse'muJcanmahAmahaiH // 17 // mAtAmahakalAcAryazikSAbhiH sakalA api // krIDAstyaktvA kalAbhyAsa - mekacitto vyadhatta saH // 18 // dAserAste kalAbhyAsA-vasare pUrvasaMstavAt // antarAyAn vyadhUstasya, tumulAkarSaNAdinA // 19 // tairapyasvalitotsAhaH, kurvan so'bhyAsamanvaham || svabhAvavatsadabhyastA-cakre dvAsaptatiM kalAH // 20 // vizeSAcca dhanurvedAbhyAsaM sa vidadhe tathA // asAdhayadyadhArAdhA- - vedhamapyanuvAsaram // 21 // te tu dvAviMzatiH samya-kalAbhyAsaM na cakrire // kurvanto vividhAM krIDA - manyonyaM valganAdikAm // 22 // pAThakena praNunnAstu, kalAgrahaNakarmaNi // duSTavAkyAni jalpanto 'bhUvaMstatkuTTanodyatAH ! // 23 // tAMzca kamvAdinAcArya - stADayedyadi karhicit // tadA rudantaste gatvA svabhAtRRNAM nyavedayan // 24 // tatastAstaM kalAcArya - mityupAlambhayan rupA // bhavantyasmAdRzAM prAya - stanayAH khalu durlabhAH ! // 25 // tadasmAkaM sutA ete, pAThanIyA yathAsukham // tADanIyAstu yuSmAbhi-naiva niSThuramAnasaiH // 26 // tato dadhyAvupAdhyAyo - 'mIpAmadhyApanAnmayA || samprAptaM naiva sanmAna- mupAlambhastvalabhyata ! // 27 // tadamISAM zukalAzva-- dezyAnAM duSTacetasAm / adhyApanaprayAsena, mamAtibahunA kRtam ! // 28 // tenetyupekSitAH kSmApa - putrAste sakalAH kalAH // nAmnaiva jagRhuH sabhyak, natvavindanta kAJcana // 29 // yataH - " nAnudyogavatA na ca pravasatA nAtmAnamutkarSatA, nAlasyopahatena nAnyamanasA nAcAryavidvepiNA // na bhrUbhaGgavilAsavismitamukhIM sImantinIM dhyAyatA, loke khyAtikaraH satAmabhimato vidyAguNaH prApyate ! // 30 // " tAdRzAnapi bhUpastAn viveda viduSo'khilAn // AntaraGgaM guNaM vetti, parIkSAmantarA hi kaH ? // 31 // saputrAM mantriputrIM tu, pUrvavadyasmaranRpaH // gatAharbhuktamapyalpabuddhayo hi smaranti na ! // 32 // itazca mathurApuryA, jitazatrormahIpateH // bhUrbhuvaH svarvadhUjaitrA, sutA nirvRtirityabhUt // 33 // tAmazeSakalAdakSa, prAptAbhinavayauvanAm // anyedyuH prAhiNonmAtA, pariSkRtya nRpAntike // 34 // sA'pi gatvA sabhAmadhye, praNanAma mahIdhavam // tAM nivezya nijotsaGge, nRpopyevamacintayat // 35 // pANigrahaNayogyA'sau sutA'bhUtprAptayauvanA // prAyo bhavanti bhUpAnAM, nandanAzca svayaMvarAH // 36 // tadabhISTena bhartrA'sau, vivAyeti vimRzya saH // sute ! kaste barA'bhISTaH, sasnehamiti pRSTavAn ? // 37 // sA proce yaH pumAn rAdhA - vedhaM sAdhayati sphuTam // khAminnahaM variSyAmi, taM varaM vasudhAvaram // 38 // tata indrapurAdhIza - syendradattasya bhUbhujaH // kalAbhyAsaparAn bhUya-starAnAkarNya nandanAn // 39 // jitazatrunRpastatra, gantuM prAtiSThipatsutAm // yuktAM vRddhaiH kulAmAtyai - zvaturaGgacamUvRtAm // 40 // [ yugmam ] kramAdindrapure sA'gA-dindradattanRpo'pi tAm // pure prAvIvizantuSTa - cetA gurubhirutsavaiH // 41 // dadhyau cAszeSa bhUpebhyaH kRtapuNyo'smi nanvaham // yatkanIyaM vihAyAnyA-nmatsutaM pariNeSyati ! // 42 // dhyAyanniti pratijJAM ca tasyAstAmavadhArayan // akArayannRpo bhavyaM svayaMvaraNamaNDapam // 43 // kAJcanastambhasaMlagna - caJcanmANikyatoraNe // mauktikasvastika zreNI - danturIbhUtabhUtale // 44 // sugandhipaJcavarNADhya - puSpaprakarapUjite // vicitrolocaracanA - citrIyitajagatraye // 45 // akANDodbhUtasandhyAbhra-paTalabhrAntikAribhiH // abhraMlihaiH paJcavarNaiH, ketulakSairvibhUSite // 46 // tasmiMzca maNDape zakrA - sthAnamaNDapasannibhe // indradatto nRpaH stambha - mekamucairatiSThipat // 47 // [ caturbhiH kalApakam ] catvAri sRSTyA catvAri, saMhatyA cAtivegataH // bhrAmyanti lohacatrANi, stambhoI ca nyavIvizat // 48 // teSAM copari rAdheti - prasiddhAM zAlabhaJjikAm // asthApayadadhastAcca, tailasampUrNa kuNDikAm // 49 // kuNDItailasthacakrAdi- prativimbAnusArataH // rAdhAyA vAmanayanaM, vedhyaM tatra ca sAdhakaiH // 50 // tataH sa bhUpaH sAnandaM, dvAviMzatyA sutaiH samam // purAdvahiHsthe tatrAgA - nmaNDape saparicchadaH // 51 // surendradattasaciva- statrAgA - tsacivo'pi saH // paurAzca koTizastatrA -''yayuH kautukamIkSitum // 52 // sarvAlaGkArasubhagA, lakSmIriva vapuSmatI // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utcarApyayanasUtram khayaMvarasraja kAma-dolAbhAM vinatI kare // 53 // dadhAnA zvetavastrANi, vyUtAnIvendukAntibhiH // harantI sarva garva, netrareva savibhramaiH // 54 // darzanAdapi vizveSAM, vizAM nirvRtidAyinI // tasthau nirvRtikanyApi, tasya stambhasa rAnnidhau // 55 // [ tribhirvizeSakam ] athoce bhUpatiryeSTha-sutaM zrImAlisaMjJakam // rAdhAvedhAtkanImenA, rAjya cAmuhi vatsa he| // 56 // sa tvanabhyAsatazcApA-karSaNepyakSamo'bhavat / tathApi dhAyamAlamvya, kathaJcittadupAdade // 57 // yatra vA tatra yA yAtu, muktaH zrImAlinA zaraH // ityuktvA so'mucadvANaM, sadyaH pAzcAlikAM prati // 58 // vizikhaH sa tu cakreNA-sphalya bhamo'patachavi // aho! kalAyAniti so-'hAsi lokaistato bhRzam ! // 59 // vIkSApanastato vIkSA-babhUva bhuvameva saH // vivikSuriva pAtAlaM, tayA nindotthayA hiyA // 6 // zaraH kasyApyevameka-maticakrAma cakrakam // kasyApi dve trINi kasyA-pyanyeSAM cAnyato yayau // 61 // na punaH ko'pi rAdaputro, rAdhAvedhamasAdhayat // mithI natulyatA hAni-rmA'bhUditi dhiyA kimu ! // 62 // tadvilokya sanirveda, dadhyAvevaM gharAdhavaH // amIbhistanayairloka-samA va: // amIbhistanayairloka-samakSaM dharpito'smi haa!||63|| bhtlvyaapimtkiirti-maartisNhaarkaarinnH||mm vairiNa evAmI, putrarUpeNa jajJire ! // 64 // amIbhiH satkalAhIna-bhUyobhirapi kiM sutaiH 1 // zreSThaH kalAvAMstveko'pi, kSIrAbdheriva cndrmaaH!|| 65 // putro hi guNavAn pitro-mahAnandAya jAyate // guNahInastu duHkhAya, kahedhUma ivAGgajaH! // 66 // yadAhuH-"kAmaM zyAmavapustathA malinayatyAvAsavastrAdikam // lokaM rodayate bhanakti janatAgoSThI kSaNenApi yaH // mArgepyaGgulilama eva janakasyAbhyeti na zrayase // hA ! khAhApriya ! dhUmamaGgajamimaM sUtvA na kiM lajitaH 1 // 67 // " gatasarvakhavadbhape, dhyAyatyevamadhomukhe // uvAca sacivaH khAmin !, kimevaM durmanAyase 1 // 68 // babhASe bhUpatirmatrin!, putrairebhirazikSitaiH // dhvasto me mahimA tena, daurmanasyaM zrayAmyaham ! // 69 // mayUce daurmanasyena, kRtaM yatte suto'paraH // surendradattanAmA'sti, dauhitro me klaanidhiH||7||raadhaavedhN vidhAtuM sa, prabhUSNurvidyate pramo! // tadAkarpo'bhyadhAdbhapo, matrinnAhaM smarAmi tam ! // 71 // rAjJaH puraM tato vRtta-patraM tatsacivo'mucat // tadvAcayitvA smRtvA ca, sarva bhUpo'pyamodata // 72 // kA'dhunA sa suto'tIti, rAjJokte dhIsakho'pi tam // darzayAmAsa bhUpo'pi, tamAliGgayetyavocata // 73 // rAdhAvedhaM sAdhayitvA, vatsa ! kenApyasAdhitam // rAjyayuktAM kanImenAM, khIkuru tvaM mahAmate ! // 74 // tataH pramANamAdezaH, pUjyAnAmityudIrya saH // stambhasya tasya pArthe ca, gatvA cApamupAdade // 75 // adhijIkRtya tatsatya- sandhaH saMdhAya cAzugam // UddemuSTiradhoraSTi-statra tasthI ca bhUpabhUH // 76 // dadhyau nittikanyA'pi, vIkSya taM rUpamanmatham // aho rUpamaho kAnti-raho lAvaNyamadbhutam ! // 77 // // eSa vidhyati cedrAdhAM, tatkRtArthA bhavAmyaham // dhyAyantIti tadekAgra-cittAsIdyoginIva sA // 78 // tadA ca tatsamIpasthA, dAserAste caturdizam // cakuH kolAhalaM probaikhAlikAsphAlanAdinA // 79 // te'pi dvAviMzatI rAja-sutA ullaNThabhASaNaiH // asau vidhyatu mA rAdhA-mityapAyAn vitenire // 80 ||skhlite sati te zIrSa, chetsyAva iti vAdinau ||paacyoststhtustkh, khagavyaprakarau narau // 81 // samIpasthaH kalAcAryo-'pyevaM smAha muhurmuhuH // skhalite te vadho bhAvI, tadbhUyAstvaM smaahitH|| 82 // dAserAMstAn kumArAMcA-'gaNayan sumaTau ca tI // kuNDikAtailasaMkrAnta-cakrAntaya'stalocanaH // 83 // lakSye niruddhayA dRSTyA, jJAtvA cakrASTakAntaram // tadekAmanAH sadyaH, kumAro vyamucaccharam // 84 // [yugmam ] pravizya teSAM cakrANA-mantarAle zaro'pi sH|| kSaNAdvivyAdha rAdhAyA, vAmanetrakanInikAm // 85 // tato lokaiH pramuditai-cake jayajayAravaH // tadaikAgryakarasthairya-laghuhastatvazaMsibhiH // 86 // tadA nivRttikanyA'pi, mukhe tasya pramodamAk // kaTAkSamAlikAM nyAstha-tkaNThe tu kusumasrajam // 87 // tamobhiriva lokasya, sutairebhirabhUnmama // yanmAlinyaM tadA pUrNa-vidhuneva tvayA hRtam // 88 // tattvayaiva sutenAha-masmi putrItyudIrayan // tadendradattarAjendraH, premNA taM pariSakhaje // 89 // [yugmam ] tataH kumAraratAM kanyA-mupAyaMsta mahAmahaiH // indradattanarendro'pi, tasmai rAjyaM dadau kramAt // 9 // te tu dvAviMzatiH pUrva-manabhyAsAttadA katham // rAdhAvedhaM sAdhayanti, zrayanti ca nRpazriyam 1 // 91 // divyAnubhAvAdatha te'pi rAdhA-vedhaM kumArAH kila sAdhayeyuH // pramattacittastu jano naratvA-vyutaH punastanna labheta sadyaH // 92 // iti rAdhAveghadRSTAntaH saptamaH // 7 // atha carmadRSTAntastathA hi hada eko'bhavat kApi, yojanAni sahasrazaH / / vistIrNo'gAdhapAnIyo, bhUrinIracarai taH // 1 // takha copari Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 76 // uttarAdhyayanasUtram zevAla - jAlairanyonyasaGgataiH // sarvatrAcchAdanaM carma - samAnaM samabhUtsadA // 2 // tatra caiko'vasatkUrmaH, putrapautrAdisaMyutaH // grIvAM prasArayAmAsa sa cAbdAnAM zate zate // 3 // anyadA tasya sAndrasya, madhye zevAlacarmaNaH // chidraM babhUSa prabala - samIraNasamIraNAt // 4 // daivayogAtsa kUrmo'pi, grIvAM prAsArayattadA / randhreNa tena grIvA'pi, niggAJcarmaNo vahiH // 5 // tataH sa pUrNimAcandra - tArAmaNDalamaNDitam | adRSTapUrvamAkAzaM vIkSyAtyantaM visiSmiye // 6 // mahAzcaryamidaM svIya-bandhUnAM darzayAmyaham // dhyAtvetyAhnAtumAtmIyA- nmadhye hRdamagAca saH // 7 // tAnAhUya sametastu, na lebhe paryaTannapi // tacchidraM pavanodbhUtaiH, zeSAlaiH sthagitaM kSaNAt ! // 8 // kUrmaH punastatra labheta randhaM, pazyeca pUrNa zazinaM kadAcit // paricyuto martyabhavAnnaratvaM labheta janturna tu dharmahInaH ! // 9 // iti carmaSTAnto'STamaH // 8 // atha yugadRSTAntaH tathA hi asti svayambhuramaNa - vAridhirvalayAkRtiH // sahasrayojanodvedho 'saMkhyayojanavistRtaH // 1 // vihAya valayaM sarvAkArairjalacarairbhRte // sarveSAmapi vArddhAMnA-mantime tatra nIradhau // 2 // devaH ko'pi dizi prAcyAM, lIlayA nikSipedyugam // yugasya tasya kakubhi, pazcimAyAM ca kIlikAm // 3 // [ yugmam ] tasminnapAre'kUpAre, bhrAmyantI samilA'tha sA // khayameva yugacchidre, pravizetkiM kadAcana 1 // 4 // pracaNDavAtotthitavIcinunnA, daivAtsvayaM sA'pi yugas ram // kuryAtpravezaM na tu puNyahInaH pumAnpunarvindati martyabhAvam ! // 5 // iti yugadRSTAnto navasaH // 9 // jaya paramANudRSTAntastathA hi stambhamekaM mahAmAnaM, mANikyamayamuttamam // khasAmarthyaparIkSArtha, gIrvANaH kopyacUrNayat // 1 // tacca cUrNamatilakSNaM nirmAya paramANuvat // nalikAntarnicikSepa, kSepIyaH sa sudhAzanaH // 2 // Aruhya merucUlAyAM, so'tha phUtkutamArutaiH // drutamulAlayAmAsa, taccUrNa parito'khilam // 3 // tena devena vikSiptA - stataste paramANavaH // pracaNDapavanoddhRtA, abhajanta dizodizam // 4 // atha vizvazraye ko'pi, zaktimAna vidyate na saH // yastaM stambhaM punaH kuryA - taireva paramANubhiH // 5 // stambho yathA'sau paramANubhistaiH kenApi niSpAdayituM na zakyaH / pramAdinA prANabhRtA tathaiva, bhUyo'pi labhyeta na mAnavatvam // 6 // iti // yadvA kA'pi sabhA bhUri-stambhA dagdhA kRzAnunA // taireva pudgalairna syA - tathA nRtve'pi bhAvanA // 7 // iti vA paramANudRSTAnto dazamaH // 10 // itthaM jinendragaditAni manuSyajanma-daurlabhyasUcanacaNAni nidarzanAni // AkarNya bho bhavijanAH ! bhagavatpraNIte, dharme mahodabakare kuruta prayatnam // 626 iti daza dRSTAntAH sampUrNAH / tatra yathA mAnuSatvaM durlabhaM tathA darzayitumAhamUlam -- samAvaNNA Na saMsAre, nANAguttAsu jAisu // kammA nANAvihA kaTu, puDho vistaMbhiA payA // 2 // byAkhyA --- samApannAH samantAtprAptAH prajA iti yogaH, mAnuSyamiti gamyate, ' Neti' vAkyAlaMkAre, ketyAhasaMsAre bhave, tatrApi ketyAha- nAnAgotrAsu anekAbhidhAnAsu jAtiSu kSatriyAdiSu, atra hetumAha- karmANi jJAnAvaramIyAdIni nAnAvidhAni anekaprakArANi kRtvA nirvartya teSAmadhInAH santaH 'puDhotti' pRthakbhedena ekaikaza ityarthaH, 'vissaMbhiatti' prAkRtatvAdanukhAralope vizvabhRto jagatpUrakA vartante iti zeSaH, kvacitkadAcidutpattyA sarvajagavyApanAduktaM ca- "natthi kira so paeso, loe vAlaggakoDimittovi // jammaNamaraNAvAhA, jattha jiehiM na saMpattA // 1 // " tato'vApyA'pi narajanma khakRtakarmAnubhAvato'nyAnyagatibhAginya eva prajA janasamUharUpA bhavantIti durlabhameva punarnarajanmeti sUtrArthaH // 2 // etadeva spaSTayati mUlam -- egayA devaloesu, naraesuvi egayA // egayA AsuraM kAryaM ahAkammehiM gacchai // 3 // vyAkhyA - ekadA zubhakarmAnubhavakAle devalokeSu saudharmAdiSu, narakeSu ca ratnaprabhAdiSu, apizabdazcakArArthe, ekadA duSkarmodayakAle, ekadA 'AsuraM' asurasambandhinaM kAyaM nikAyaM, ' ahAkammerhiti' yathAkarmabhistattadgatyanurUpaceSTitairyathAyogaM sarAgasaMyamamahArambhabAlatapaHprabhRtibhiH, 'gacchaitti' vacanavyatyayAdgacchanti prANina ityuttareNa yoga iti sUtrArthaH // 3 // mUlam -- egayA khattio hoI, tao caMDAlabokso // tao kIDapayaMgo a, tao kuMthupivIliA // 4 // vyAkhyA -- ekadA kSatriyo rAjA bhavati, janturiti gamyaM, sutravaicitryAdbahuvacanaprakramepyekavacanaM, tatastadanantaraM caNDAlo Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram // 77 // mAtaGgaH, yahA zUdreNa trAhmaNyA jAtazcaNDAlaH, bokaso varNAntarasaGkarajanmA, tathAhi brAhmaNena zUyAM jAto niSAdaH, brAhmaNenaiva vaizyatriyAM jAtazcAMbaSTha ityucyate / tatra nipAdenAmbaSThyAM jAtastu bokaso bhaNyata iti vRddhavAdaH / iha ca kSatriyacANDAlabokasagrahaNAdyathAkramaM sarvA uccanIcasaGkIrNajAtaya upalakSitAH / tataH kITaH prasiddhaH, pataGgaH zalabhaH, caH samuccaye, kuMthuH, pipIlikA ca, bhavatIti yojyaM, azeSatiryagbhedopalakSaNaJcedamiti sUtrArthaH // 4 // itthaM sarvatra paryaTanto'pi gurukarmatvena te na nirvidyante ityAha mUlam -- evamAtra joNIsu, pANiNo kammakivvisA // na nivijjaMti saMsAre, sabaTThesu va khattiA // 5 // vyAkhyA - evamanena nyAyena AvartaH punaH punarbhramaNarUpaH parivarttastatpradhAnA yonayazcaturazItilakSapramANAni jIvotpattisthAnAni AvartayonayastAsu, prANino jIvAH, karmaNA kliSTena kilviSA adhamAH karmakilviSAH, na nirvidyante, kadaitasmAtparyaTanAnmokSo bhAvIti nodvijante, saMsAre bhave, keSviva ke ? sarve ca te arthAzca dhanakanakAdayaH sarvArthAH viSa kSatriyA rAjAnaH, ayaM bhAvaH - yathA manojJAn zabdAdIn muAnAnAM teSAM tRSNA vardhate evaM tAsu tAsu yoniSu punaH punarutpattimanubhavatAmapi saMsAriNAM, kathamanyathA te tatpratighAtArtha nodyamaM kuryuH 1 iti sUtrArthaH // 5 // tatamamUlam -- kamma saMgehiM saMmUDhA, dukliA bahuveaNA // amANusAsu joNIsu, viNihammaMti pANiNo // 6 // vyAkhyA - karmasaMgairjJAnAvaraNIyAdikarmasambandhaiH saMmUDhAH atyartha mUDhAH duHkhitA asAtayuktAH, kadAcittanmAnasamevaikaM syAdityAha - bahuvedanA bhUrizArIrapIDAH, amAnuSISu narakatiryagAbhiyogyAdidevadurgatisambandhinISu yoniSu vinihanyante, vizeSeNa nipAtyante, arthAtkarmabhiH na tu tAbhya uttAraM labhante prANino jIvAstato durlabhameva mAnavatvamiti sUtrArthaH // 6 // kathaM tarhi tadavAptirityAhamUlam - kammANaM tu pahANAe, ANupuvI kayAi u // jIvA sohimaNuppattA, AyayaMti maNussayaM // 7 // vyAkhyA - karmaNAM tu punarnarakagatipratibandhakAnAmanantAnubandhyAdInAM 'pahANApatti' prahANyA apagamena, kathaM prahANirityAha-AnupUrvyA krameNa, na tu jhagityeva, ata evAha - 'kayAiutti' 'tu' zabda evakArArthe, tataH kadAcideva na sarvadA jIvAH prANinaH zuddhiM kliSTakarmApagamAtmikAM, anuprAptAH samprAptAH Adadate svIkurvanti manuSyatAM manujajanma, viziSTazuddhinibandhanaistanukaSAyatvAdibhireva tadAyurvandhAditi sUtrArthaH // 7 // evaM kathaJcinmAnuSye prApte'pi zrutidurlabhetyAha S mUlam -- mANussaM viggahaM laddhuM, sui dhammassa dullahA // jaM succA paDivajjaMti, tavaM khaMtimahiMsayaM // 8 // vyAkhyA- 'mANussaMti' sUtratvAnmAnuSyakaM manuSyabhavasambandhinaM vigrahaM dehaM, 'laDhuMti' labdhvA'pi, apergamyatvAt, zrutiH zravaNaM, dharmasya durlabhA duSprApA pUrvoktAlasyAdihetubhiH, sa ca dharmaH "mRddhI zayyA prAtarutthAya pevA, madhye bhaktaM pAnakaM cAparAhe // drAkSAkhaNDaM zarkarA cArdharAtre, mokSazcAnte zAkyasiMhena dRSTaH // 1 // " ityAdivadAdikalpito'pi syAdatastadapohArthamAha-yaM dharma zrutvA pratipadyante bhavyA iti zeSaH, tapo'nazanAdi dvAdazavidhaM, zAnti krodhajayalakSaNAM, mAnAdijayopalakSaNaJcaiSA, ahiMsratAM hiMsanazIlatvAbhAvaM, anena prathamatratamuktaM, zeSavratopalakSaNacaitat etadRttitulyAni hi zeSavratAni, evaJca tapasaH kSAntiprabhRticatuSTayasya mahAvratapaJcakasya cAbhidhAnAddazavidho'pi dharmo'bhyadhAyIti sUtrArthaH // 8 // zrutiprAptAvapi zraddhA durlabhetyAha mUlam - Ahacca savaNaM ladhuM, saddhA paramadulahA // soccA neAuaM maggaM, bahave paribhassaI // 2 // vyAkhyA-'Ahacca' kadAcit zravaNaM prakramAddharmasyAkarNanaM, upalakSaNatvAnmAnuSyaM ca, 'laGkhuti' apizabdasya gamyamAnatvAt labdhvApyavApyApi zraddhA dharmarucirUpA paramadurlabhAtIvadurApA, kutaH punaH paramadurlabhatvamasyA ityAha- zrutvAkarNya naiyAyikaM nyAyopapannaM mArge samyagdarzanAdirUpaM muktipathaM bahavo'neke 'paribhassaitti' paribhrazyanti cyavante, prakramAnnaiyAyikamArgAdeva / yathA jamAliprabhRtayaH, yacca prAptamapyapaiti tacintAmaNivatparamadurlabhamevetibhAvaH / atha ke te jamAlaprabhRtaya iti tadvaktavyatA likhyate, tadyathA - " bahuraya jamAli pabhavA 1, jIvapaesA ya tIsa guttAo 2 // jayatAsADhAo 3, sAmuccheAsamittAo 4 // 1 // gaMgAo do kiriA 5, chaluA terAsiANa uppattI 6 // therAba goDumAhila - puTumabaddhaM paruvaMti 7 // 2 // " anayorarthaH - bahubhiH samayairvastu niSpadyate na tvekasamayenetimanvAnA bahuratA jamAliprabhavA jamAlerutpannAH 2 / pradezo 'ntyapradezaH, sa eva jIvo yeSAM te pradezajIvAH, prAkRtatvAcca vyatvave Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 78 // ucarAppayanasUtram jIvapradezAste tiSyaguptAdudbhUtAH 2 / avyaktAH saMyatAdijJAne sandehavAdina ASADhAcAryAjAtAH 3|saamunchedaa utpAdAnantarameva vastusamucchedavAdino'zvamitrAjAtAH 4 // 1 // dvikriyA ekatra samaye kriyAdvayAnubhavavAdino gaMgAcAryAjAtAH 5 / trairAzikAnAM jIvAjIvanojIvarUparAzitrayavAdinAM 'chaluatti' vaizeSikAbhimatapaTpadArthanirUpakasvAdulUkagotratvAcca paDulUko rohaguptastasmAdutpattiH 6 / sthavirAzca goSThAmAhilAH, spRSTaM kaJcakavat , abaddhazcA'saMbaddhaM, na tu kSIranIravadanyonyAnugatamAtmapradezaiH samaM karmetizeSaH, prarUpayanti, anena ca goSThAmAhilAdevAvaddhikAnAmutpattiriti sUcitamiti gAthAdvayAkSarArthaH // 2 // bhAvArthastvanayoH sampradAyAdavaseyaH, sa cAyaM-"zrIvIrajJAnato varSa-zcaturdazabhirutthitaM // teSvAdinihnavasyAdau, vRttAntaM vacmi tadyathA // 1 // " pure kSatriyakuNDAkhye, zrImadvIrajinakhasuH // sudarzanAyAstanayo, jamAliH kSatriyo'bhavat // 2 // jagaprayamanohAridarzanA priyadarzanA // zrIvIrakhAmiduhitA, priyA tasyA'bhavat priyA // 3 // anyecustatra bhagavAn , zrIvIraH samavAsarat // jamAlirjAyayA sAkaM, sArve nantumagAttadA ||4||svaamideshnyaa jAta-saMvegaH sNymotsukH|| gRhaM gatvAgrahItpitro-ranujJAM sakathaJcana // 5 // mahotsavaistato vizva-zlAghyairgatvA'rhato'ntike // jamAliH prAbrajatpaJca-zatakSatriyasaMyutaH // 6 // tadA ca khAminaH putrI, tatpriyA priyadarzanA / / prAbAjItkhAmino'bhyarNe, strIsahasreNa saMyutA // 7 // jamAlizramaNaH so'tha, viharan khAminA samam // papAThaikAdazAGgAni, tapastepe ca dustapam // 8 // tataH sAdhvIsahasraM ta- sAdhupaJcazatIM ca tAm // prabhustasmai dadau ziSya-tayAmukhyaM vidhAya tam // 9 // so'nyadA khAminaM natvA, papraccheti kRtAJjaliH // satatro'haM vibho'nyatra, viharAmi tvadAjJayA // 10 // lAbhAbhAvAtprabhustasmai, na dadau kiJciduttaram // anipiddhaM hanumata-miti mene tadA sa tu // 11 // niragAca prabhoH pArthA-dvihartuM saparicchadaH // kramAca puryA zrAvastyAM, viharannanyadA'gamat // 12 // tatrodyAne koSTukAkhye, tasthuSastasya karhicit // antaprAntAzanairdAgha-jvaraH prAdurabhUnmahAn // 13 // upaviSTatayA sthAtu-makSamaH sa tato yatIn // ityUce saMstArako me, kriyatAM kriyatAM drutam ! // 14 // tataH saMstArakaM kartu, pravRtAn vratino nijAn // saMstArakaH kRto no ve-tyapRcchatsa muhurmuhuH // 15 // saMstArakaH kRto nAsti, kintvadyApi vidhIyate // tairityukte paribhraSTa-samyaktvaH sa vyacintayat // 16 ||'kriymaannN kRtamiti', jinoktaM sUnRtaM katham ? // saMstArako yatsaMstIrya-mANo'pyeSa na saMstRtaH ! // 17 // tadadhyakSaviruddhatvA-tanna saGgatimaGgati // vimRzyetyakhilAnsAdhU-nAhUyaivamabhASata // 18 // 'kriyamANaiH kRtamiti', zrImahAvIrabhApitam // mithyA. dhyakSaviruddhatvA-cchaityaM hutabhujo yathA! // 19 // na cAdhyakSaviruddhatvaM, tasyAsiddhaM bhavetkacita // saMstArako / stIrya-mANo'pyeSa na saMstRtaH // 20 // niSpadyate kSaNavyUhai-yatkAryamaparAparaiH // tatkathaM kRtamityAdya-samaye'pi nigadyate // 21 // prArambhe'pi kRtaM cetsyA-tadA'nyatra kSaNabaje // kRtasyaiva vidhAnenA-'navasthA syAdanAhatA! 22 // satyapyevaM manyate ce-kriyamANaM kRtaM tadA // ghaTAderupalam bho'stu, prArambhakSaNa eva hi // 23 // 'kRtameva kRtaM' tasmA-cauktikaM bho maharSayaH! // tadamuM bhAmakaM pakSaM, kakSIkuruta sUnRtam ! // 24 // na ca vAcyaM sa sarvajJaH, kathaM mithyAvadediti ? // yayAtso'pi tajAtu, mahAnto'pi skhalanti hi // 25 // evaM vipravadantaM taM, jamAliM mArgavicyutam // sthavirAH procurArya ! tvaM, viruddhaM kiM vadasyadaH 1 // 26 // rAgadveSavinirmuktA, na bhASante mRSA jinAH // vacane'pi ca no teSAM, doSalezo'pi sambhavet // 27 // [tathAhi-]AdyakSaNe cetkAryasyo- tpattirna syAttadA katham // kSaNAntare tadutpattiH, syAtkSaNatvAvizeSataH 1 // 28 // uktazca-"Adyatantupraveze ca, notaM kiJcighadA paTe // antyatantupraveze'pi, notaM syAnna paTodayaH // 29 // " na cA'dhyakSavirodho'pi, sambhavediha karhicit // saMstIryate yadvastrAdi, taddhi saMstRtameva yat // 30 // yAvat prAk saMstRtaM tAvat, punaH saMstIryate na yat // tataH kRtasyA'karaNA-nA'navasthApi vidyate // 31 // yaccArambhakSaNe kumbho-palambho'stviti bhApitam // tadapyasadyadanyasyA-rambhe'nyad dRzyatAM katham ? // 32 // tadA hi zivakAdInA-mevAvAntarakarmaNAm // varttate kriyamANatvaM, te ca dRzyanta eva hi // 33 // kumbhaH punaranArabdha-stadAnIM dRzyate katham ? // ghaTaM karotItyuktistu, prArambhe sthUlapaddhitaH // 34 // kriyamANaM kRtamiti, sarvajJasya vacastataH // pramANameva na puna-zchadmasthAnAM bhavAdRzAm ! // 35 // marvajo'pyanataM brayA-diti tvadvacanaM punH|| satAM na zrotumapyaha, ma mattonmattapralApavat ! // 36 // tajjainendraM vacasadhyaM, mA dUSaya mahAmate ! // duSkarmaNA'munA mAsma-bhrAmyassaMsArasAgare ! // 37 // ekasyApi jinoktasya, pada Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAppayanasUtram - sotthApane janaH // mithyAtvaM labhate tasmA-didamAlocaya dutam // 38 // tairityukto'pi nAtyAkSI-jamAliH sAprahaM yadA // tadA vihAya ta keci-nmunayo jinamAzrayan // 39 // kecittu zrAdhAnAsta-nmataM tsthstdntike|| bayAyayau purImadhyA-taM nantuM priyadarzanA // 40 // tadagre'pi jamAlista-mataM prAgvanyarUpayat // pUrvasnehAtsA'pi sarve, pratyapadyata tattathA // 41 // gatvA copAzraye TaNka-kumbhakArasya vezmani // prAkAzayatpuraH sarva-sAdhvInAM sapatermatam // 42 // zayyAtarasya TaNkasyA-'pyagre sA tadavocata // sa tu zrAddhastadAkarNya, daghyAvevaM vishuddhdhiiH||4|| utyApayatyaso jainaM, vacastathyaM tadAgrahAt // tadimAM bodhayiSyAmi, samaye kApi yuktibhiH // 44 // dhyAtveti sojavIdArye !, vizeSamahamIdRzam // samyagjAnAmi no kintu, yUyaM jAnIya tadvidaH // 45 // kulAlaH so'nyadA paka-bhANDAnyavartayankhayama // svAdhyAyakaraNakAna-zrIvIrahitaH paTe // 46 // cikSepa jvaladakAra dhImAnkenApyalakSitam // tataH paTaM dayamAnaM, vIkSya sA pratinI jagau // 47 // [yugmam ] saMghATI mama dagdheyaM, mo ttk| svatpramAdataH // Taeko'vAdIhasamAnA, dagdheti procyate katham 1 // 48 // bhavanmate hi sampUrNa-saMghATIdahane khalu // dagdhA saMghATIti vaktuM, yuktaM na punaranyathA ! // 49 // atha cedbhagavadvAkyaM, khIkriyeta tadA padaH // vaktuM yujyeta tadvizva-mAnyaM tatpratipadyatAm // 50 // tannizamya galanmithyA-darzanA priyadarzanA // ityavAdIdaho Arya !, sAdhya bodhitA tvayA ! // 51 // ataH paraM jainavacaH, pramANaM me jagaddhitam // yattu taSitaM tassa, mithyAduSkRtamA me! // 52 // ityuktvA sA yayau pArthe, jamAleH saparicchadA // tasyAgre cAvadannaikA, yuktIrjinamatAnugAH // 53 // tasA vacobhirapi sa, nAmucattaM kadAgraham // rasona iva durgandhaM, sugandhidravyavAsanaiH // 54 // tataH sA saparIbArA, gatazeSAzca sAdhavaH // hitvA durmatamamaM taM, zrImahAvIramAzrayat // 55 // tadA ca bhagavAMzcampAnagarI pAvayannabhUt // jamAlirapi nIroga-zcampAyAmagamattataH // 56 // tatra caitye pUrNabhadrA-'bhidhAne tasthuSo'haMtaH // pArthe gatvA nAtidUre, sthitvA caivamuvAca sH|| 57 // bhagavan ! bhavataH ziSyA-cchamasthA bahavo yathA // paralokaM gatA nAhaM, vijJeyaH kila tAdRzaH ! // 58 // yato'hamasmi samprApta-kevalajJAnadarzanaH // jino'haMzceti tenokte, gautamastamado'vadat // 59 // jamAle ! kevalI jAta-stvaM cedetattadA yada // loko jIvazca kimasau, zAzvato'zAzvato'thavA ? // 60 // so'tha tasyottaraM dAtu-mazakto maunamAzrayat // tato jagAda bhagavAn , jamAle ! zRNu mcH||61|| prabhasyAsyottare maha-chaktAH ziSyAH sahasrazaH // chamasthAH santi me kintu, tvadvannaivaM vadanti te // 62 // atra pratyuttara cedaM, jAnIhi tvaM yathAtatham // lokajIvau hi vidyate, zAzvatAzAzvatau sadA // 63 // tathA hi dravyarUpeNa, lokaH zAcata ucyate // azAzvatastu poya-parAvRttaH pratikSaNam // 64 // dravyarUpeNa jIvo'pi, kathyate kila shaashvtH|| nRdevatvAdiparyAya-parAvRttestva'zAzvataH // 65 // iti svAmivaco naiva, zraddadhau sa kadAgrahAt // prabhupArthAva nirgatya, khairaM paryATa bhUtale // 66 // nihnavatvAca saMghenA-'khilenApi bahiSkRtaH // sa byudagrAhayalokAn , bahubhiH kumatoktimiH // 67 // evaM jamAliH zrAmaNyaM, prapAlya bahuvatsarAn // prAnte saMlekhanAmardha-mAsikI pravidhAya ca // 68 // tatpAtakamanAlocya, mRtaH SaSThe suraalye|| trayodaza samudrAyuH, suraH kilviSiko'bhavat // 69||[yugmm] vipanaM taM samAkarNya, pramuM papraccha gautamaH // jamAliratyupratapAH, kAM gatiM gatavAniti ? // 70 // jino jagI SaSThakalpe, so'bhUtkiviSikaH surH|| gaNI smAha kuto ghora-tapaso'pyasya sA.gatiH ||71||jin gurU-pAdhyAyAdevirodhataH // jamAlistAM gatiM lebhe, kRtabharitapA api ! // 72 // tatadhyutvA ka sa khAmin / yAsthatIti punarjinam 1 // papraccha gautamakhAmI, tato'vAdIdado vibhuH // 73 / / tiryanunAkiSu bhavAn katiciamitvA, siddhiM gamiSyati cireNa tatazzyuto'sau // prApyA'pi bodhamiti kecana hArayanti, taddevarajamiva durlabha eva bodhiH // 74 // iti prathamanihavakayA // 1 // "atha vIravibhorjJAnAt , SoDazAgyA babhUvuSaH // nihavassa dvitIyasa, vRttAntaM vacmi tadyathA // 1 // " purA pure rAjarahe, caitye guNazilAmidhe // vasusaMjJA mahAprajJAH, sUrayaH samavAsaran // 2 // teSAmazeSapUrvAbdhi-pAragANAM manakhinAm // ziSyo'bhUttiSyaguptAkhyaH, pUrvAdhyayanatatparaH // 3 // pUrvamAtmapravAdAkhyaM, saptamaM paThato'nyadA // jIvanadezaviSaya- stassArtho'yamupAgamat // 4 // ekaH pradezo jIvasa, na jIva iti kathyate // evaM dvitricatuSpAca-saMkhyAtAsaMkhyakA api // 5 // yAvatpradezenA'pyUno, jIvo jIvo na bhaNyate // Une vastuni yatpUrNa-vyapadezo na vA. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 80 // uttarAdhyayanasUtram stavaH // 6 // lokAkAzapradezaugha- tulyAzeSapradezavAn // jIvaH punarjIva iti vaktavyo vyakta buddhibhiH // 7 // enamarthamadhIyAno - dhamakarmodayena saH // tadA vipratipedAnaH, sthavirAnityabhASata // 8 // ekenApi pradezena, vihInAH sakalA api // jIvapradezA no jIva-vyapadezaM labhanti cet 1 // 9 // tadA sa eva vaktavyaH, pradezo jIvasaMjJayA // tadbhAva eva jIvatvaM bhavatIti vinizcayAt // 10 // tatastaM procurAcAryA, vatsA'yuktaM bravISi kim ? // nokastha pradezasya, jIvatvaM yujyate kvacit // 11 // aMzA niraMzA jIvasya, pradezA ityudIritAH // ghaTasyevANavaste ca, tulyAH sarve parasparam // 12 // tadvizeSAtkutastasyai-kasya jIvatvamiSyate ? || pUraNAditi cettanna, yuktaM yuktivirodhataH // 13 // yathAyaM pUrakastadva-tsanti sarve'pi pUrakAH // teSAmanyatamenApi, vinA syAjjIvatA na yat // 14 // athAntimatvAditi cet, tadapi syAnna yauktikam // antimatvaM yatastasyA -''pekSikaM na tu tAtvikam // 15 // ApecikaJca naikatra, niyataM syAtkadAcana || apekSAvazatastasya sarvatrApi pravartanAt // 16 // tadekena vinA tena, jIvatvaM na yathA'pare / labhante na tathA so'pi, tairvinApnoti jIvatAm // 17 // [" tatazca"] aNAvekatra no kumbha-vyapadezo maSedyathA // tathaikasminpradeze syA- nirdezo nAtmanopi hi // 18 // bhavetpradezAdekasmAtpUrNasyArthakriyApi na / paTakArya hi no tanto- rekasmAdupalabhyate // 19 // tatkRtsnAtmapradezeSu, jIvatvamiti nizcitam // zraddhehi bhagavadvAkyaM vidhehi saphalaM januH // 20 // evaM prajJApyamAno'pi, gurubhiH karuNAparaiH // kadAgrahagRhItaH sa na tatkumatamatyajat ! // 21 // tataH kAyotsargapUrva, sUrIndraiH sa bahiSkRtaH / paryATa pRthavyAM kumatai-rjanAn vyuddhAhayan ghanAn // 22 // puryAmAmalakalpAyAM, so'nyadA paryaTan yayau / AmrasAlavane vAsthA-tsa paricchadasaMyutaH // 23 // tasyAM puryA ca mitrazrIsaMjJo'bhUt zrAvakAgraNIH // jinendracaraNAmbhoja - bhajanaikamadhuvrataH // 24 // sa taM satatramAyAtaM zrutvA'nya zrAvakaiH samam // tatrodyAne'gamattaM ca praNanAma yathocitam // 25 // taddezanAM ca zuzrAva nihavaM taM vidannapi // tada tiSyagupto'pi, nijaM prAkAzayanmatam // 26 // samaye bodhayiSyAmi, dRSTAnteneti cintayan // mitrazrIrna samaM tena, vivAdaM vidadhe tadA // 27 // kintu sa pratyahaM tatra, taM nantuM pAyayA yayau // samayajJA hi kurvanti, zubhodarkAya tAmapi // 28 // atha jemanavArA'bhU-gariSThA tadgRhe'nyadA / tadodyAne tamAhvAtuM, mitra zrI zrAvako yayau // 29 // adya yUyaM khapAdAbhyAM pAvitrayata madgRham / ityuktvA saparIvAraM, svasaudhe ca ninAya tam // 30 // so'tha hacaiH khaNDakhAdyairmodakAdyaizca bhUribhiH // bhRtAni bahu pAtrANi, DhaukayAmAsa tatpuraH // 31 // khAdyasyaikasyaikamaMza, tilamAtraM ca tasya saH // dadAvevaM modakAde - rapi sarvasya vastunaH // 32 // itthaM kUrasya sUpasyA- yekaikaM sikthamArpayat / / ghRtasya bindu zAkasyApyaMzaM tantuM paTasya ca // 33 // sa tu ziSyayuto dadhyau, nUnaM kenApi hetunA // pUrvamevaM dadAtyeSa pazcAtpUrNa pradAsyati // 34 // mitrazrIstu tadA proce, bandhUnevaM svayaM naman // drutaM namata bho ! yUrya, nirgranthAn pratilambhitAn ! // 35 // tataH saziSyaH so'vAdI- tkiM vayaM dharSitA iti 1 // mitrazrIratravIdyUyaM mayakA dharSitAH katham 1 // 36 // antyA savayavA deya - vastUnAmarpitA mayA // antyAvayavamAtrazca mate vo'vayavI bhavet ! // 37 // taccetsatyaM tadA kA hi, gharSaNA vihitA mayA 1 // ebhireva hi pUrNAnAM, kArya bhAvi bhavanmate ! // 38 // atha cedaItAM vANI, sUnRtAbhyupagamyate // tadA teSAM matenAhaM bhavantaM pratilambhaye // 39 // tayA girA tiSyaguptaH, saMvRddhaH saparicchadaH // ityabhyadhAnmahA zrAddha !, satyeyaM preraNA kRtA ! // 40 // atha vIra vibhorvAkyaM pramANaM mama sarvadA // tadutthApanasataM, midhyAduSkRtamastu me // 41 // tataH pramuditakhAnto, mitrazrIrbhaktipUrvakam // valAhArAdibhiH samyakra, pratilambhayati sma tam // 42 // Alocya tatpApamavApa tiSya- gupto'pi zuddhiM parivArayuktaH // gato'pi bodhiryadanena labdha- stadasya bhAgyaM viSayo na vAcAm // 43 // iti dvitIyanihnavakathA // 2 // "caturdazottare vIra-mokSAdvarSazatadvaye // jAtasyA'tha tRtIyasya, nihavasyocyate kathA // 1 // " "tadyathA " - puryA zvetambikAnAnayAM, vane polAzasaMjJake // sagacchAH samavAsArSu - rAryASADhAkhyasUrayaH // 2 // AgADhayogavahanaM, pratipannAH kriyAratAH // babhUvurbrahavaH ziSyA -steSAmAgamapAThinaH // 3 // anyadA nizi sUrINAM teSAmAsIdvisUcikA // na tvajAgarayan kaJci-dvineyaM te mahAdhiyaH ! // 4 // tayA rujA vipannAzca, kalpe saudharmasaMjJake // vimAne nalinIgulme, sudhyAnAddevatAM yayuH // 5 // so'tha devovadhijJAnopayogAttaM nijaM vapuH // dadarzAgADhayogAntaH - praviSTAMstAMzca saMyatAn // 6 // tatastatkRpayA khAne, pravizya sa khuro munIn // vairAtrikasya velA'bhUdityuditvodatiSThapat // 7 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 81 // prAgvadyogakriyA sarvAM, kArayaMstAMzca pAThayan // divyAnubhAvAtsakalaM, drutameva samApayat // 8 // niyUMDhayogakAryAstA-nathetyUce sa nirjaraH // devabhUyaM gato'bhUva-mamukasmin dine hyaham // 9 // khAGge ca prAvizaM bhUyo, yuSmadyogasamAptaye // atha tvahaM gamiSyAmi, kRtakRtyo nijAspadam // 10 // tadasaMyatabhAve'pi, yuSmAbhiH saMyatairmayA // kAritaM yadvandanAdi, tatkSamadhvaM kSamAdhanAH ! // 11 // kSamayitveti tAn devo, dehaM hitvA'gamaddivam // tadaGgaM te'pi munayaH, pariSThApyetyacintayan // 12 // ajJAnAdvandito'smAbhi-riyatkAlamasaMyataH // tadanyo'pi munirdevaH, saMyato veti vetti kaH ? // 13 // yathA'haM nA'paraM veni, tathA so'pi na mAmiti // evaM surI vA sAdhvI ve-tyAryikAmapi vetti kH?||14|| tataH sakalamavyaktaM, vaktavyaM tattvavedibhiH // yathA na syAnmRpAvAdo, na cAsaMyatavandanam // 15 // dhyAyanta iti te jAtAH, zaGkAmithyAtvamAzritAH // avyaktabhAvasvIkArA-nAvandanta parasparam // 16 // avyaktabhAvaM te sarve-'nyeSAmapi purastathA // prarUpayanto vyaharan , samameva yathAruci ! // 17 // jJAtvA vipratipannAMstAn, sthavirAH kecidUcire // avyaktabhAvAGgIkAre, bhAvo hi bhavatAmayam // 18 // nirNatuM zakyate kiJci-dapi jJAnena naiva yat // avyaktAH pratipattavyA-stadbhAvAH sakalA api ! // 19 // na cedaM saGgataM yuSma-nmataM yuktivirodhataH // yadvastunirNayakara, jJAnamevopalabhyate ! // 20 // ced jJAnasyAkhilasyApi, na syAnnizcayakAritA // jJAnopadarzitA tarhi, kriyeyaM kriyate katham ? // 21 // kiJca cetsarvathA jJAnaM, naiva nizcayakArakam // tatkathaM pratyahaM bhakta-pAnAderapi nizcayaH // 22 // yataH-"idaM zuddhamutAzuddhaM, nirjIvamuta jIvayuk // ityAdikamapi jJAnaM, vinA nizcIyate na hi // 23 // " atha cedbahuzo dRSTa-saMvAdaM vyavahArataH // ucyate bhaktapAnAde-AnaM nirNayakArakam // 24 // vyavahArAdeva tarhi, sAdhvAderapi vastunaH // jJAnaM nirNayakArIti, kuto na pratipadyate ? // 25 // chadmasthAnAM hi sarvA syA-tpravRttirvyavahArataH // taducchede tu tIrthasyA-'pyucchedo yatprasajyate // 26 // yadAhuH-"jai jiNamayaM pavajaha, tA mA vavahAra nicchae muaha // vavahAra naocchee, titthuccheo jao vassaM // 27 // " vyavahAraM prapadyadhvaM, tadyUyamapi sAdhavaH ! // ityuktA api taina~va, tatyajuste tamAgraham // 28 // tataH kAyotsargapUrva, sthavireste bahiSkRtAH // paryaTanto'nyadA jagmuH, puraM rAjagRhAbhidham // 29 // mauryavaMzyo nRpastatra, balabhadrAbhidho'bhavat // AgatAn khapure'zrIpI- yaktaH so'vyaktanihnavAn // 30 // suzrAvakaH sa rAjA tAn, pratibodhayituM nijaiH|| bhaTairAnAyayadvaddhAM-zcaityAdguNazilAhvayAt // 31 // kaTamardaina sarvAna-pyamanmardayateti ca // sevakAnAdizadbhUmAn , darzayan kRtrimA ruSam // 32 // kaTamarde hi maryante, kaTAdhaHsthA janA dvipaiH // iti dvipAn kaTAMzcaivA-ninyire rAjapUruSAH // 33 // tAnvIkSya munayo bhItA, iti bhUpatimUcire // zrAddho'pi tvaM kathaM sAdhU-nasmAn haMsi mahIpate ! // 34 // taskarA herikA veti, ko vo vettIti bhUbhujA // prokta te procire rAja-nUnaM sAdhUnavehi naH // 35 // bhUpo'vAdIdvastu sarva-mapyavyaktaM bhavanmate // tannaH sAdhUnavehIti, yuSmAbhiH kathyate katham ? // 36 // yuSmanmate cAhamapi, zrAddho'nyo vA'smi tatkatham // yUyaM mAM zrAvakaM brUta, khayamavyaktavAdinaH? // 37 // atha cetpratipadyeta, vyavahAranayastadA // nimranthazramaNAn yuSmAn , zraddadhAmyahamuttamAn // 38 // tataste lajjitA bADhaM, saMbuddhA bhUbhujo girA // zramaNAH smo vayamiti, nizzakaM pratipedire // 39 // UcuzcaivaM cirabhrAntAH, sAdhu rAjaMstvayA vayam // sanmArga prApitA mArga-darzineva vilocnaaH||40|| tato'vAdInnRpo yuSmAn , pratibodhayituM mayA // ayuktaM vidadhe yatta-nmarSaNIyaM maharSibhiH // 41 // ityudIrya bahumAnapUrvakaM, tena bhUpativareNa vanditAH // sAdhavaH punaravAptabodhayaH, pUrvavajagati te vijahire // 42 // iti tRtIyanihnavakathA // 3 // __ "khAmimokSAdgate viMza-tyadhike'bdazatadvaye // utpannasyA'tha turyasya, nihnavasya kathAM truve // 1 // " "tathAhi" nagaryA mithilAkhyAyAM, caitye lakSmIgRhAbhidhe // samavAsArgharAcAryAH, zrImahAgirisaMjJakAH // 2 // teSAM ziSyasya koDinnA-khyasya ziSyo'bhavatsudhIH // azvamitrAbhidhaH pUrva-paThanodyatamAnasaH // 3 // pUrva vidyAnupravAdA-bhidhAne dazame'nyadA // tasya naipuNikaM vastu, paThato'rtho'yamAgamat // 4 // vartamAnakSaNagatA, jIvA nairayikAdayaH // vaimAnikAntAH sarve'pi, vyucchetsyanti kSaNAntare // 5 // iha vipratipannaH sa. pratyapadyata sarvathA // jIvAdInAM padArthAnAM. samucchedaM pratikSaNam // 6 // Uce ca sarvathA sarve, vastUtpannamanukSaNam // yAti nAzaM yathA zaka-cApavidyudghanAdayaH // 7 // ityUcAnaM tamAcAryAH, smAhurevaM mahAdhiyaH // sarvathA vastuno nAzaM, mA khIkArSIH pratikSaNam // 8 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 82 // uparApavanaramama yataH-"aparAparaparyAyo-tpattinAzAdyapekSayA // kathaJcideva vastUnAM, nAzo'nukSaNamiSyate // 9 // " sarvathA maryavidhvaMsa-khIkAre tu kSaNAntare // pratyakSeNa tathArUpaH, padArtho dRzyate katham ? // 10 // "kiJca"-pratikSaNaM vastunAze, sarvathA svIkRte katham // aihikaH pAratrikazca, vyavahAro'pi sidhyati ? // 11 // tathAhi-"bhuktiprArambhako'nyaH syA-tRptiranyasya jAyate // anyo gacchati panthAna-manyo'nubhavati zramam // 12 // " "pazyatyanyo ghaTAparthAn , jJAnamanyasya jAyate // anyaH prArabhate kArya, kartA cAnyo bhavejanaH // 13 // " "anyaH karoti duSkarma, narake yAti cAparaH // cAritraM pAlayatyanyo, muktimanyo'dhigacchati // 14 // " iti sarva vaiparItyaM, bhvetkssnnikvaadtH|| na caitadRSTamiSTaM vA, kenApi kacidapyaho! // 15 // tatsarvathA vastunAzo-'nukSaNaM naiva yauktikH||jnyeyo'sau kintu paryAya-parAvRttyA vicakSaNaH // 16 // sUtre'pi nArakAdInA-mucchedo yaH prakIrtitaH // paryAyAntarasamprA. dhyatAma // 17 // jainAnAM makhilaM vastu, dravyataH zAzvataM bhavet // aparAparaparyAya-parAvRttestvazAzvatam // 18 // iti sUribhiruktopi, na mene sa muniryadA // bahizcakre tadotsarga-pUrva nihnava ityayam // 19 // tato vyuddhAhitaiH sArdha, sAdhubhirbhUtale'bhramat // sa samucchedavAdoktyA, lokAn byudAhayan bhRzam // 20 // so'nyadA paryaTana rAja-gRhegAtsaparicchadaH // zulkAdhyakSAstatra rAjJo, babhUvuH zrAvakottamAH! // 21 // te ca tAnAgatAn jJAtvA, sAmucchedikanihnavAn // dadhyuretAn bodhayAmaH, karkazenApi karmaNA // 22 // yataH-"yaH karkazopyupAyaH prAga , vipAke sundaro bhavet // sopyaGginAM hitastIvraH, pratikAra ivApaToH // 23||dhyaatvetyaarebhire teSAM, tADanaM te kazAdibhiH // tataste munayaH procu-rbhayavepitabhUghanAH // 24 // asmAbhiH zrAvakA yUyaM, janazrutyA zrutAH purA // tatkiM vidhatta vidhvaMsa-masmAkaM vratinAmapi ? // 25 // zrAddhAH procurabhUdAttaM, vrataM yaiste bhavanmate // vyucchinnAH sarvathA yUyaM, cotpannAH kecanA'pare ! // 26 ||.kinyc pratikSaNaM yuSmAn , khayameva vinazvarAn // vinAzayatyanya iti, pratipadyeta kaH sudhIH 1 // 27 // yuSmanmate ca vayama-pyapare zrAvakA na tu // atha cetsvAmisiddhAntaM, pramANIkurutottamam // 28 // tadA tu yuSmAMstAneva, zraddadhmaH zramaNottamAn // na ca yuSmAnnAzayAma-sta eva zrAvakA vayam // 29 // yataH-"tadeva vastu kAlAdi-sAmagryA khAmino mate // ekasAmayikatvena, vyucchinatti kSaNAntare // 30 // dvisAmayikabhAveno-tpadyate cApare punH|| dvisAmayikatAM tyaktvA, tatrisAmayikaM bhavet // 31 // evaM punaH punarvAcyaM, caturAdikSaNeSvapi // nArakAdyA apyanenA-''zayena kSaNikA matAH // 32 // zrutveti pratibuddhAste, kSaNakSayakadAgraham // hitvA vIravibhorvANI, tatheti pratipedire // 33 // atha tairmuditairupAsakaiH, kSamayitvA parivanditA mudA // vyaharan bhuvi te maharSayaH, punarAsAditazrutabodhayaH // 34 // iti caturthanihnavakathA // 4 // "prabhormokSAdgate'ndAnA-maSTAviMze zatadvaye // jAtasya nihnavasyAtha, paJcamasyocyate kathA // 1 // " "tadyathA"taTinyA ullukAtAyAH, pUrvasminpuline puraM // AsIdullakatIrAkhyaM, paramArddha manoramam // 2 // tasyA eva sarakhatyAH, dvitIyapuline punaH // babhUva bhUrilakSmIkaM, kheTasthAmAbhidhaM puram // 3 // mahAgiriguroH ziSyaH, kheTasthAmapure'nyadA // dhanaguptAbhidhaH sUri-zcaturmAsImavAsthitaH // 4 // tasya ziSyo gaGgadevA-cAryastu saparicchadaH // tasthAvullukatIrAkhye, pure prAcyataTasthite // 5 // sa cAnyedhuH zaratkAle, guruvandanahetave // kheTasthAmapure gacchan , pravivezollukAnadIm ||6||khlvaattsy tadA tasya, zIrSa sUya zusaGgamAt // babhUva tApaH pAnIya-saGgAcchaityaM ca paadyoH||7|| gaGgadevastato dadhyA-vekatra samaye kriyA // ekaiva vedyata iti, sUtroktirghaTate katham ? // 8 // zItamuSNaM ca yugapa-ghadahaM vedaye'dhunA // kriyAdvayopayogaH syA-tadaikasamaye'pi hi // 9 // dhyAtveti khagurUnnatvA, so'vAdIttaM nijaM matam // tataste procire mAsma-vAdIretadayauktikam // 10 // upayogayugaM vatsa !, yugapannopapadyate // chAyAtapavadanyonyaM, viruddhaM tadbhavedyataH // 11 // yadA syAtprANinAM zIto-payogavyApRtaM manaH // tadA noSNopayoge ta-vApriyeta virodhataH // 12 // yaugapadyAmimAnastU-payogayugalasya yH|| sa tu mAnasasaJcAra-kramasyA'nupalakSaNAt // 13 // mano hi maulipAdAdA-cupayuktIbhavana hi // jJAyate sUkSmatAtyantA-sthiratAzIghratAdibhiH // 14 // "tatazca" yathA pAthoruhadala-zatasa vyatibhedane // pratIyamAnamapyasti, yaugapacaM na vAstavam // 15 // tathopayo gayugmasya, yogapadhaM bhavAzAm // pratIyamAnamapi no, vAstavaM kiM bahUktibhiH // 16 // iti sUribhiruktaH sa, tadA tUSNIkatAM dadhau // na vahAsIdvAsanAM tAM, zrapucchamiva vakratAm // 17 // asanmatena tenAnyAn , sa byudanA. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 83 // uttarAdhyayanastram / iyanmunIn // AgrahI hi khavatkartu - micchatyanyamalarkavat // 18 // taM ca zrutvA janazrutyA, jananyugrAhaNodyatam // sUrayo'vArayanneSa, saMsAre mA bhramIditi ! // 19 // tathApi taM tathAvastha-matyajantaM tamAgraham // utsargapUrvamAcAryAH, zAsanAnnirakAzayan // 20 // tato vyudvAhayan lokA-nasadbhAvanayA tayA // pure rAjagRhe'nyedhu- ryayau khairaM paribhraman // 21 // sukhaM tatrAvatasthe ca maNinAgAkhyabhoginaH // caitye mahAtapastIra - prabhAvahadapArzvage // 22 // tatra copAdizadidaM zrotRsandohasaMsadi / vedyate yugapajjIvaiH, kriyAyugalamapyaho ! // 23 // iti prarUpayantaM taM, parSanmadhyasthameva saH / udyamya mudgaramiti, proce, caityAdhipaH phaNI // 24 // zrIvIreNA'tra samava - sRteneti. prarUpitam / ekaiva vedyate jIvai - rekasmin samaye kriyA // 25 // tatkiM tvamadhikajJAno, jAto ? vIraprabhorapi // yadanyathA vacastasya, kuruSe duSTa ziSya re ! // 26 // muca durvAsanAmenA - maGgIkuru vibhorvacaH // no cettva zikSayiSyAmi, mudgareNA'munA'dhunA // 27 // pratyakSIbhUya tenaivaM, zikSito nAganAkinA / tatso'GgIkRtavAn mithyAduSkRtaM me'stviti bruvan // 28 // gaGgadeva iti tena bhoginA, bodhitaH punaravAptabodhikaH // gAGgavArivimalaM dadhavrataM bhUtale viharati sma pUrvavat // 29 // iti paJcamanihnavakathA // 5 // "catuzcatvAriMzadADhyai- rvarSANAM paJcabhiH zataiH // zrIvIramukterjAtasya SaSThasyAthocyate kathA // 1 // " tadyathA" - zrI antaraJjikApuryA, balazrIrabhavanRpaH // tiraskArI ripubala - zriyAM svIyabalazriyA // 2 // tasyAM nagaryAma- bhUtaguhAbhidhe // sagacchAH samavAsArSuH, zrIgupsAhvayasUrayaH // 3 // itazcaiko bhUrividyA - balADhyo rgavaparvataH // paritrADAyayau tasyAM puryAmakhilazAstravit // 4 // lohapaTTAbaddhatundo, jambUzAkhAM dadhat kare // pure tatrAbhramalokaiH, pRSTacaivamuvAca saH // 5 // idaM tundaM mahAvidyA- sambhAreNAtibhUyasA // sphuTatIti mayA loha -pakena nibadhyate ! // 6 // jambUdvIpe ca me kopi, prativAdI na vidyate // iti sUcayituM jambU-zAkhAsau priyate mayA ! // 7 // tato lokAH 'pohasAla', iti nAmnA tamUcire // so'pi rAjasabhAM gatvA, balazrInRpamityavak // 8 // tava puryA bhavetko'pi, yadi vAdI tadA mayA // vAdaM kAraya no cenme, jayaDhakkAM samarpaya ! // 9 // tAro bAdino'nyasyA - SbhAvAdbhUmivibhustataH // vimanasko'pyadAttasmai, paTahaM jayasucakam // 10 // parapravAdAH sarve'pi, zUnyA itaki so'pyatha // udghoSayitumArebhe, DiNDimAghAtapUrvakam // 11 // itazca teSAM zrIgupta-sUrINAM bhAganIsutaH // ziSyazva rohaguptAkhya-statrAgacchan purAntarAt // 12 // paritrAkAritAM zrutvoghoSaNAM tAmadovadat // kariSye vAdamamunA, tanmAbAdaya tAnakam ! // 13 // udghoSaNAM niSidhyeti, gatvA ca gurusannidhau // paritrA paTahApoha - vArtA teSAM jagAda saH // 14 // tatastaM procurAcAryA, vatsa ! duSTu kRtaM tvayA // sa hi tridaNDiko bhUri-vidyADhyo vidyate yataH // 15 // sa ca vAde parAbhUto, vidyAbhiH prativAdinaH / karotyupadravaM nAnA- vidhAmidambhikAgraNIH // 16 // vRzvikAnpannagAnAkhU - nmRgazUkaravAyasAn // zakuntikAzca kurute, sa hi vidyAmiruTAn // 17 // tato'vAdIdrohaguptaH, kRtaM cintanayA'nayA / na hi vAdaM pratijJAyA - 'ntarddhAtuM zakyate'dhunA // 18 // mayA hi zAsanaM jaina-mapi mA dharSayatvayam // iti vAdo'GgIkRtasta- dhadbhAvyaM tadbhavatviha / // 19 // tatastaM vAdakaraNaikA nirNIya sUrayaH // paribrAjitvarIH pATha-siddhA vidyA imA daduH // 20 // kekino nakulA otu - vyAjasiMhAtha kauzikAH // zyenAtha yAmirjAyante tadvidyAbAdhakAH kramAt // 21 // atha cedaparaM kiJci - dupadravakaraM bhavet // rajoharaNametattvaM bhramayeH paritastadA // 22 // anenaiva nihanyAma, tadupadravakArakam // asyAnubhAvAcchakrasyA'pyajayyastvaM bhaviSyasi ! // 23 // ityuktvA mantrayitvA ca te rajoharaNaM varam // dadustasmai tadAdAya, sopyagADUpaparSadi // 24 // kiM besi durvidagdho'sau parivrAjakadarduraH // pUrvapakSastadasyaiva bhavatviti jagAda ca // 25 // ete hi jainA dakSAH syu-rvAdAdau yuktipATavAt / tadeSAmeva siddhAntaM gRhAmIti vicintayan // tatatridaNDikovAdIt, dvau rAzI mama sammatau // jIvarAzirajIvAnAM, rAzizceti krameNa tau // 27 // [ yugmam ] tadAkarNya tadA rohagupta evaM vyacintayat // ayaM hi mama siddhAnte, praviSTo dhUrta dhUrvahaH // 28 // ahamapyevamevAtha, cedvakSye tadayaM janaH // jJAspatyasau paritrAjo, mataM svIkRtavAniti // 29 // tadvacaH satyamapyasyo -tthApanIyaM mayA'dhunA // vAde hi tathyamapyanya- vaco hanyeta yuktibhiH // 30 // dhyAtveti so'vadadvAdi - nmAvAdIrIdRzaM vacaH // yajjIvAjIvanojIva-rUpaM rAzitrayaM bhavet // 31 // tatra jIvA mavasthAdyA, ajIvAzca ghaTAdayaH // no jIvAstu chinnagRha - goSApucchAdayo , Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 84 // utsarApyayanasUtram matAH // 32 // vAcyaM na cedaM traividhya-mayuktaM yuktivedibhiH // daNDAdAvAdimadhyAnta-rUpatraividhyadarzanAt // 33 // mAveSvevaM jagatkAla-mukhyeSu sakaleSvapi // vidhyaM dRzyate tanna, dvaividhyaM syAdihocitam // 34 // teneti rAzitritayaM, vyavasthApya parAjitaH // parivrAT tajjayAyA'tha, vRzcikAn vidadhe bahUn // 35 // UIkRtorupucchAMstAnAyAto vIkSya durdharAn // rohagupto nyadhAdbhari-bahiNastannivarhaNAn // 36 // vRzcikeSu mayUraistai-nihateSu tridaNDikaH // bhogAbhogena kInAza-daNDAbhAn bhogino'tanot // 37 // dRSTvotkaTasphuTATopa-vikaTAMstAnayo muniH / / cakAra nakulAMstaizca, te vyAlA janire drutam // 38 // tataH paritrAD vidadhe, mUSakAn dazanodyatAn // rohaguptavimuktaiste-'pyotubhirdAg nijakSire // 39 // tIkSNazRGgAMstato'muzca-tsa parivrAjako mRgAn // te'pi vyApraiH sAdhumuktai-nihatA vilayaM yayuH // 40 // cakAra zUkarAn so'tha, tridaNDI caNDadaMSTrikAn // rohagupto'pi tAn rudraiH, pArIndrAk nyavArayat // 41 // mumocA'tha dvikavyUhAn , vajratuNDAstridaNDikaH // tAMzca nyaSedhayadvicAvihitaiH kaushikaivrtii|| 42 // atiduSTAH zakunikA-stataH sanyAsiko'mucat // zyenairniruttarIcakre, tAMzca sAdhumahAbalaiH // 43 // vidyAbhirAbhistaM jetuM, parivAD nA'zakadhadA // tadA sa mumuce vidyA-nirmitAM rAsabhI ruSA // 4 // tAM cAyAntI rohagato. nirIkSya paritastanama // tadrajoharaNaM bhrAma, bhrAmaM tena jaghAna tAma // 15 // tanmahinA niSprabhAvA, nivRttA sA'pi rAsabhI // tasyopari parivrAja- chardayitvA tirodadhe // 46 // kSINavidyAbalaH so'tha, tridaNDI tena nirjitaH // ahIlyatA'khilairloka-nirdeSTra iva pannagaH // 47 // tataH sa lajito'tyartha, niragAdrAjasaMsadaH // rohaguptastvagAlokaiH, stUyamAno'ntike guroH // 48 // yathA jAtamavAdIca, tAdavyatikaraM guroH // tadAkA'vadatsUri-rIkRtakadAgrahaH // 49 // vijetuM vAdinaM rAzi-tritayaM sthApitaM tvayA // rAzidvitayamevAsti, vAstavaM tu jagatraye // 50 // evamuttiSThatA vatsa, ! noktaM cetparSadi tvayA // idAnImapi tattatra, gatvAkhyAhi yathAtatham // 51 // yugmama ] zrIgaptasaribhiriti.prokto'pi sa punaH punH|| mamApabhrAjanA mA'bhaditi naiSIdgurorgiram // 52 // evamUce ca nanvatra, doSaH ko nAma vidyate ? // astyeva rAzitritayaM, vAstavaM yajagatraye // 53 // gururjagAvasadbhAva--menaM mAkhyAhi sanmate! // AzAtanA jinAnAM syA-dasato hi prarUpaNe // 54 // evaM nivAryamANo'pi, sUribhiH sa tamAgraham // nAtyAkSIkintu taiH sAka-mArebhe vAdamunmadaH // 55 // tatastena sahAcAyo, gatvA pArthivapadi // ityUcumema ziSyeNA-'munA'yuktaM tadoditam // 56 // dvAvevarAzI vidyate, mate na: kathito jinaiH // asau tu vAdinaM jetuM, jagau rAzitrayaM tadA // 57 // atha cA'yaM madAdhmAtaH, satyaM na pratipadyate // mayA prajJApyagAnastu, vivAdAyopatiSThate // 58 // AkarNayobhayAkarNi, rAjastadvAdamAvayoH // satyAsasaviveko hi, na syAyuSmAzaibinA // 59 // tato rAjJAbhyanujJAtA-statra zrIguptasUrayaH // upavizyA'vadan rohaguptaM brUhi nijaM matam // 60||rohgupto jagau jIvA-dajIyo bhidyate yathA // vilakSaNatvAnojIyo-'pyevaM tasmAhimiyate // 61 // tajjIvAjIvanojIva-rUpaM rAzitrayaM sphuTam // mataM mameti tenokte, jajalpuriti sUrayaH // 62 // jIvAdvilakSaNatvaM ya-rojIvasyoditaM tvayA // tanna saGgacchate jIva-dharmANAM tatra darzanAt // 63 // nojIvo hi chinnapallI-pucchAdistava saMmataH // tatra tu prekSyate jIva-lakSaNaM sphuraNAdikam // 64 // atha cejIvadezatvA-nojIvaH sa tvayocyate // tatkiM sa dezaH syAjIvA-dbhinnastaditaro'thavA ? // 65 // bhinnazcettena jIvena, punastatsaGgamaH katham ? // bhinno hi dezo'nyatrApi, saMmiletparamANuvat // 66 // tasya dezasya cAnyena, jIvena saha saGgame // mukhaduHkhAdi sArya,syAttayoH karmasaGkarAt // 67 // atha jIvasya karmeva, deze saMkrAmatIti cet // tadA tu doSI jAyetAM, kRtanAzAkRtAgamau // 68 // kRtanAzo hi jAyeta, nAzAddezasthakarmaNaH // jIvasthakarmaNo deze, saJcArAvAkRtAgamaH // 69 // kizcAmUrtasya jIvasya, gaganasva karhicit // naiva dezo mavezinaH, khato'pi parato'pi ca // 70 // abhinnazcettadA tu syA-jIvAntargata eva saH // tadA ca rAzidvitaya-mevAsInna tu tatrayam // 71 // athA'minno'pyayaM dezaH, sthAnamedavivakSayA // no jIvaH kathyate kumbha-gRhAcAkAzavadyadi // 72 // tarhi rAzi!bajIva-nAmA'pi pratipadyatAm // vyomAdInAmajIvAnA-mapyevaM dezasambhavAt // 73 // tathAtve ca bhavedrAzicatuSkaM bhavato mate // tadrAzitrayamevAtra, kutastvaM pratipadyase 1 // 74 // athA'jIvAnoajIvo, lakSaNakyAna miyate // no jIvo'pi tadA jIvA-lakSaNaikyAnna midyate // 75 // tadrAzivayamevAsti, vAstavaM na tu tatrayam // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarApyayanasUtram evaM tayorabhUdvAdaH, SaNmAsI yAvadanvaham // 76 // atha bhUpo guruM proce, khAmin ! vAdaH samApyatAm // nilaM sIdati me rAja-kArya vyagratayA'nayA // 77 // Uce sUririyatkAlaM, dhRto'yaM lIlayA mayA // athA'sya nigrahaM prAtaH, kariSye nAtra saMzayaH // 78 // tataH prabhAte guravaH, sabhAM gatveti taM jaguH // ehi satyaparIkSArtha, gacchAmaH kutrikApaNam // 79 // haTTo hi devasambandhI, 'kutrikApaNa' ucyate // sadbhAvAnakhilAstatra, pradatte prArthitaH suraH // 80 // ityuktvA te sahAdAya, rohagusaM nRpAnvitAH // sudhiyAmApaNA jagmu-guravaH kutrikApaNam // 81 // tatra jIvAnajIvAMzca, nojIvAMzca pradehi naH // tairityuktaH suro jIvA-najIvAMzca dadau drutam // 82 // nojIvAstu jagatyatra, no santIti zazaMsa ca // nojIve yAcite bhUyo-'pyajIvaM vA dadau surH||83 // rohaguptaM tataH sUri-rUce muJca kadAgraham // nojIvazcedasti vizve, tarhi nAdAtkathaM suraH 1 // 84 // prabhairityAdibhiH sUri-staM drutaM nRpasAkSikam // nijagrAha catuzcatvA-riMzaMdyutazatonmitaH // 85 // tathApi rohagutasyA-'tyajatastaM . kadAgraham // khelamalakabhasma drAk, zirasi nyakSipadguruH // 86 // tatastaM nihnava iti, sUrirAjairbahiSkRtam // cakre nirviSayaM bhUpaH, kuddhastacchAkhyadarzanAt // 87 // jayati zrImahAvIra-jina ityakhile pure // udghoSaNAM dharAdhIza-zvakAra guruzAsanAt // 88 // gurudatteyamityaGge, vahan bhUti tataH param // nirlajjo rohaguso'pi, khairaM babhrAma bhUtale // 89 // sa vaizeSi. kasUtrANi, kalpayAmAsa ca khayam // padArthAniyataM dravya-guNAdIn SaT prarUpayan // 90 // pUrvoditAH praznagaNAsviha-jJeyA bRhadRttivilokanena // AsAdito'pyevamapaiti bodhi-yalAdayaM tannanu rkssnniiyH||91||iti sssstthnihnvkthaa||6|| ___"atho caturazItyADhyai-varSANAM paJcabhiH zataiH // zrIvIramukterjAtasya, sasamasyocyate kathA ||1||""tthaa hi"devendravanditAH pUrvo-ditAH shriiaaryrkssitaaH|| puraM dazapuraM jagmu-ranyadA gacchasaMyutAH // 2 // teSAM ziSyAstrayo'bhUvan, vizeSeNa vickssnnaaH|| teSu durbalikApuSpa-mitranAmAdimo mataH // 3 // dvaitIyikastu sUrINAM, sodaraH phlgurkssitH|| tRtIyastvabhavadgoSThA-mAhilaH sUrimAtulaH // 4 // tadA ca mathurApuryA-mAyayau ko'pi nAstikaH // nAstyAtmesAdibhikyai-rlokAn vyurAhayan bahUn // 5 // tatra cA'bhUtsAdhusaho, na punaH ko'pi vAdakRt // nAstikastu sa nigrAhyaH, kathaJcillokavaJcakaH // 6 // iti vAdinamAnetuM, saGghaH sa mathurAsthitaH // zramaNAn prAhiNot zrImadAryarakSitasannidhau // 7 // iti vyajJapayaMste'pi, gatvA zrIAryarakSitAn // lokAn vyudrAhayatyuccai-mathurApuri nAstikaH // 8 // tattaM jetuM khayaM pUjyA, nagarI pAvayantu tAm // preSayantvathavA kazci-dvineyaM vAdijitvaram // 9 // tataste sUrayastatra, vRddhatvAdntumakSamAH // bAdalabdhidhara goSThA-mAhilaM preSayaMstadA // 10 // so'pi tatrAga trA-''hAtumAgatasAdhubhiH // vAde niruttarIcakre, tazca cArvAkamupradhIH // 11 // jitakAzI sUripArthe, yiyAsurapi sa vratI // savAgrahavazAttatra, caturmAsImavAsthitaH // 12 // __itazca vizravandhAH zrI-AryarakSitasUrayaH // nijAyuHprAntamAsanna-vijJAyaivamacintayan // 13 // yogyasyaiva vineyastha, pradeyA gaNadhAritA // ayogyasya tu tahAne, dAturdoSo bhavenmahAn // 14 // yadAhuH-"bUDho gaNaharasaho, gojamAIhiM dhIrapurisehiM // jo taM Thavei apatte, jANato so mahApAvo! // 15 // " tadAcAryapadaM deyaM, yogyasyaiva vivekinA // ayogyasta na tasyAH , pAyasasyeva vaaysH!||16|| yogyasta mama dadhiH // asti durbalikApuSpa-mitranAmA mahAzayaH // 17 // sarveSAmAttadIkSANAM, madvandhUnAM tu sarvathA // zrIphalgurakSito goSThA-mAhilo vA'sti sammataH // 18 // kAMkSanti gaNadhAritvaM, khajanatvAddhi te tayoH // samyagjAnanti na tveSAM, prayANAM gauNamantaram // 19 // tatastadantaraM procya, sarvarSINAM nije pade // ziSyaM durbalikApuSpa-mitrAkhyaM khApayAmyaham // 20 // vimRzyetsakhilAn sAdhUn , samAhUya munIvaraH // vallatailAjyakumbhAnAM, dRSTAntAnityavocata // 21 // valakumbhAdyathA riktI-kartuM nIcairmukhIkRtAt // niSpAvA nikhilA madhya-gatA niryAnti satvaram // 22 // evaM durbalikApuSpa-mitranAmno mahAmateH // jAto'smi zrutasUtrArtha-dAne ballaghaTopamaH // 23 // adhomukhIkRtAttaila-ghaTAttailaM yathA drutam // niryAti bhUri kiJcittu, tiSThatyapi ghaTAzritam // 24 // phalgurakSitasaMjJasya, zrutAmAyArpaNe tathA // jAto'smyahaM tailakumbha-sannibho bho maharSayaH / // 25 // avAzukhIkRtAdAjyakummAtu stokameva hi // ghRtaM niryAti bhUyastu, tiSThatyeva ghaTAntare // 26 // evaM jAto'smyahaM goSThA-mAhilAmiSasanmuneH // zrImatsiddhAntasUtrArtha-dAne ghRtaghaTopamaH // 27 ||.tdyN zrutapAyodhi-pArasthA guNodadhiH // astu Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarAghavanasvam likApuSpa--mitrarSioM gaNAdhipaH // 28 // iyatkAlaM madAdezo, yuSmAbhirmAnito yathA // ataH paraM tathA mAnda, co'muSya gaNezituH // 29 // akRte'pi madAdeze, jAtu kopo na me bhavet // ayaM tu stokamapyAgo, na kasApi sahipyate // 30 // ityukte sUribhiH sarve, pratyapadyanta tattathA // tato durvalikApuSpa-mitramityaM jagI guruH||31|| guNitvAtsa ! gaccho'yaM, tvadake sthApyate mayA // tadasau bhavatA mava-pAlanIyo mahAmate ! // 32 // zrIphalgurakSite goSThA-mAhile ca yathA mayA // pravRttaM bhavatA'pyevaM, vartitavyaM, vizeSataH // 33 // ityuktvA sthApayitvA ca, taM munIndraM nije pade // vihitAnazanAH kharga, jagmuH zrIAryarakSitAH // 34 // zrIAryarakSitAcAryAn , samAkarNya divaGgatAn // goSThAmAhilanAmApi, yayau dazapure drutam // 35 // nyadhIyata nije padde, ziSyaH ko nAma sUribhiH // iti cAgatamAtro'pi, so'prAkSIdakhilAn munIn // 36 // tato'bhyutthAya te kumbha-dRSTAntAMstAnudIrya ca // zrImahulikApuSpa-mitrAkhyaM sUrimUcire // 37 // tannizamyodgatAmoM, mAhilaH sarvasAdhubhiH // ihaiva tiSThatetyukto-'pyanicchanniryayau bahiH // 38 // pUrvopAzrayapArthasthe, sthitvA sopAzraye pRthak // prAvartiSThAnyasAvAdIn , vyuddhAhayitumucakaiH // 39 // vyuddhAhayitumaiziSTa, na punaH kazcanApi saH // tataH so'nveSayAmAsa, sUrINAM chidramanvaham // 40 // itaca puSpamitrAkhya-sUrayopyarthapauruSIm // sarvarSINAM purazcakuH, zrutArthakathanAtmikAm // 41 // sUrINAM sannidhAne'rtha, zRNuteti maharSibhiH // tadA prokto mAhilarSi-IviSTo'bravIditi // 42 // niSpAvakumbhakalpasya, tasyAbhyaNe mahAdhiyaH / // yUyameva zrutAmAyAn , gRhIta nikhilAnapi // 43 // pUrva karma pravAdAkhya-maSTamaM sUrayastu te // adhyApayanto bandhyAdi-sAdhUnAmabhavaMstadA // 44 // tatrAvandhyamatirvandhyo-'nya dAdhItyAnucintayan // traividhyaM karmabandhasya, nyAcakhyAviti tadyathA // 45 // jIvairhi badhyate karma, baddhaM spRSTaM nikAcitam // tatra baddhaM yathA sUcI-kalApastantuveSTitaH // 46 // spRSTaM yathA sUcikAstAH, kiTTenaikatvamAzritAH // nikAcitaM yathA tApa-kuTTanairekatAM gatAH // 47 // banAyevaM pUrvamAtmA, rAgAdipariNAmataH // pradezaiH sakalaiH karma, vijJAnAvaraNAdikam // 48 // tadeva kurute spRSTaM, tatparINAmavRddhitaH // saMkliSTAntu parINAmA-tatkaroti nikAcitam // 49 // tatra baddhaM yAti nAza-mupAyairnindanAdibhiH // prAyazcittAdhupAyaistu, spRSTaM karma nivartate // 50 // nikAcitaM tu yatkarma, jIvaiH sudRDhabandhanAt // udayenaiva tatprAyo, vedyate nAnyathA punH||51 // ityanuprekSamANaM taM, goSThAmAhila ityavak // maivaM vAdIryadasmAbhi-gurubhyo nedRzaM zrutam // 52 // yadi syAdAtmanA karma, baddhaM spRSTaM nikAcitam // tadA tadapRthagbhAvA-mokSastasya kathaM bhavet ? // 53 // vandhyo'bhyadhAtkathaM tarhi, sambandho jiivkrmnnoH|| tata ityalapadgoSThA-mAhilaH kalpanApaTuH // 54 // yathA kaJcukino dehaM, bahiH spRzati kakSukaH // vapuSA saha sambaddho, na tvasau jAtu jaayte||55|| evaM karmApi jIvena, spRSTaM baddhaM punarna tat // yastu tanmanyate baddhaM, tasya na syAdbhavakSayaH ||56||etaavdev gurubhiH, proktaM naH paatthnkssnne|| eSa sUristu tattattvaM, naiva jAnAti kiJcana // 57 // jAtAzaGkastato gatvA, pandhyaH sUrIndrasannidhau // niveSa mAhilavacaH, kiM tathyamiti pRSTavAn ? // 58 // sUrayaH procuruktaM hi, prAgmavA sabhyameva te // mAhilakha tu gInaiva, yuktA yuktivirodhataH // 59 // jIvo hi khAvagAhAbhi-vyApta evAmbare sthisam // gRhNAti karmadalika, jAtu na tvanyadezagam // 60 // tathA ca vahnayayApiNDa-badaikyaM jIvakarmaNoH // sthAna tu spRSTamAtratvaM, dehakaJcukavattayoH // 61 // athAtmAnyapradezasthaM, karmAdAyAnuSeSTayet // yadyAtmAnaM tadA tassa, ghaTate kazukopamA // 62 // kintu svAdapasiddhAnta-stadA sUtravirodhataH // sUtre sanyapradezastha-karmAdAnaM niSidhyate // 63 // kiJca kaJcakavatkarma, cedvahiHsthitamAtmani // vedanApi tadA karma-nimittAntaH kathaM bhavet 1 // 64 // atha saMcAri. bhAvAtsyA-karma madhyepi saMsthitam // ityantarvedanApi sA-diti cettena manyate // 65 // tarhi kajhukakalpatvaM, karmaNo nyAhataM sphuTam // kakSuko hi pahiH spRSTa, eva svAnna tu madhyagaH // 66 // tadA ca yugapanna sthA-dahirmadhye ca vedanA // karmaNo bahirantarvA' sambandhAdvedanA kutH1|| 67 // saMcAritvAca tatkarma, na gacchati bhavAntare // jIvena saha dehastha-niHzvAsAdisamIravat // 68 // sarjIvapradezasta-nibaddhaM karma manyatAm // rAgAdivandhahetUnAM, sajhAvAtsakalAtmani // 69 // na cAvibhAgasambandhA-tpArthakyaM jIvakarmaNoH // naiva bhAvIti vijJeyaM, tadvAkyAkarjanAttvayA // 70 // yato'vimAgasambandha-vatorappazmahemayoH // dhyagmAvo jAyamAnaH, pratyakSeNa nirIkSyate // 71 // ityAdimiH sUrikhAsya-vandhyo niHzaktAM gataH // mAhilAyA'vadattAni, dUtaM gatvA tadantike // 72 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarASyayanasUtram / 11 20 11 tathApi sa zaThavitA - nAtyAkSIttaM kadAgraham // kSobhanAM punaranyatra, kariSyAmIti cintayan // 73 // anyadA navamaM pUrva, pratyAkhyAnAbhitraM paThan // vandhyasAdhurmuneH pratyA-khyAnamevamavarNayat // 74 // yAvajjIvaM sarvameva, prANiprANAtipAtanam // trividhaM trividhenAGgI, pratyAkhyAti vratIbhavan // 75 // ityAdyAkarNya taM goSThA-mAhilaH proci - bAniti // parimANayutaM pratyA-khyAnaM sAdhorna yujyate // 76 // yAvajjIvamiti prokte, kAlamAnamurIkRtam / tathA cA haniSyAmItyAzaMsAdUSaNaM bhavet // 77 // tasmAdaparimANena, pratyAkhyAmyakhilaM badham // trividhaM trividheneti, vAcyaM svIkurvatA vratam // 78 // evaM vadantaM taM bandhyo-bhyadhAditi mahAmatiH // AzaMsA kiM kAlamAnA-jAyate bASchyA'thavA 1 // 79 // Adye pakSe muneraddhA - pratyAkhyAnaM vitanvataH // pauruSyAdipadoccAre - 'pyAzaMsA syAdanAhatA ! // 80 // pauruSyAdipadenAddhA - pratyAkhyAne'pi nizcitam // yAmAdikaM kAlamAna - meva yasmAdudIryate // 81 // atha tatrApi padaM tanno vAcyamiti cettadA // bhavedanazanApattiH pravrajyAdina eva hi ! // 82 // na ca sAdhormabennAddhA - pratyAkhyAnamiti tvayA // vaktavyamapasiddhAnta - doSApattiryato bhavet // 83 // siddhAnte hi jinairaddhA-pratyAkhyAnaM tapakhinAm / / kartavyatvena kathitaM, dazadhA'nAgatAdikam // 84 // vAJchArUpo dvitIyo'pi, pakSo no yujyate kacit // muneranyabhave'vadya - sevAzA yanna vidyate // 85 // anyaccAparimANatvaM pratyAkhyAnasya yatpurA // tvayA proktaM tadapi no, yukta yuktivirodhataH // 86 // kriyamANe'parimANa - pratyAkhyAne hi jAyate // anAgatAddhA sarvApi, pratyAkhyAnasya gocaraH // 87 // tadA cAyuHkSayAdeva - bhavaM gatavato yateH // sAvadyasevane'vazyaM, vratabhaGgaH prasajyate ! // 88 // atha yAvacchakti yasmAt pratyAkhyAnaM vidhIyate // tasmAdaparimANatva - miti cedabhidhIyate // 89 // tarhi zaktimitaM pratyAkhyAnamaGgIkRtaM svayam // tathA cAparimANatva - svIkArastasya nocitaH // 90 // kiJcAzaMsAvazAnnaiva, yAvajjIveti paThyate // vratabhaGgabhayAtkintu, yAvajjIveti paThyate // 91 // AzaMsArahitatvena, tatsAvadhikamapyaho // pratyAkhyAnaM na doSAya, kAyotsarganidarzanAt // 92 // ityAdivandhyavacanaM, na yadA khIcakAra saH // tadA sarve'pi munaya - stamevaM procire muhuH // 93 // mahAtmanitthamevedaM vandhyavAkyamurIkuru // evamevaitaduktaM zrI-AryarakSitasUribhiH // 94 // anye'pi sthavirA anya gacchIyA ye bahuzrutAH // te'pi pRSTA jaguH pratyAkhyAnaM sAbadhikaM dhruvam // 95 // tathA'pi mAhilo naiva, taM kadAgrahamatyajat // Agraho yaGginAM prAyo 'sAdhyaH syAtkSayarogavat // 96 // tAnityUce ca no yUyaM tattvaM jAnItha kiJcana / tIrthaGkarairhi bhAvo'yaM kathito'sti maduktavat // 97 // tataH sAdhvAdikaH sarva-saGghaH praSTuM jinezvaram // uddizya zAsanasurIM, kAyotsarga vinirmame // 98 // sA'pyA''yayau brUta, kiM karomIti vAdinI 1 // saGghaH smAheti pRccha tvaM, gatvA sImandharAdhipam // 99 // kiM goSThAmA hilamuni - rudIrayati sUnRtam // so durbalikApuSpa- mitrAdiH sakalo'thavA ? // 100 // tato devyavadaddatta, kAyotsargabalaM mama // yathA'nekasurAkIrNe, mArge syAM gantumIzvarI // 1 // sanA'tha kRte kAyo--tsarga zAsanadevatA // gatvA videhe sokta yuktyA'prAkSIjagatprabhum // 2 // zazaMsa zambhuzakro'tha, saGgho'sau vakti zranRtam // mAhila - stvanRtaM bhUte, nihavo hyeSa saptamaH // 3 // tadAkarNyA''gatA devI, saGghamevamavocata | kAyotsarga pArayitvA, bhASitaM zRNutA'rhataH // 4 // saGghaH satyo mAhilastu, nihavo'nRtabhASakaH // tayetyukte'vadadgoSThA -- mAhilo'tikadAgrahI ! // 5 asau varAkI khalparddhA - statra gantuM kkaM zaknuyAt ? // tatkalpitamiyaM vakti, na punarjinabhASitam ! // 6 // tatastaM puSpamitrAkhya-sUrayo'pyevamUcire // samyak zraddhehi nocettvaM, saGghabAhyaH kariSyase ! // 7 // tathApi tattanmatamatyajantaM, cakAra saGgho'khilasaGghanAzaM // vyudvAhayan so'pi janAnanekAn, babhrAma bhUmau gatabodhiratnaH ! // 108 // iti saptamanihavakathA // 7 // " iti khalpajinaprokta-vacanotthApakA amI // saptoktA nihavAH pUrva, proktA gAthAdvayena ye // 1 // " " atha bhUriSisaMvAdI, prasaGgAt procyate'STamaH // zrIvIramukterjAto'bda - zataiH SaDvirnavottaraiH // 2 // " " tathAhi " rathavIrapurAmikhye, pure'bhUddIpakAbhidham // vanaM tatrAryakRSNAkhyAH, sUrayaH samavAsaran // 3 // itazca zivabhUtyAkhyaH, kSatriyaH sAtvikAgraNIH // sahasrayodhI tatratyaM nRpaM sevitumAzrayat // 4 // nRpo dadhyau parIkSe'hamasya dhairyAdikAn guNAn // nirguNo manujIvI syA- tsvAmino no sukhAkaraH // 5 // parIkSApUrvamevAsmai pradAsye vRttimapyaham // nirguNe hi jane dattaM syAdbhasmani hutopamam ! // 6 // dhyAtveti bhUpatiH zyAma - caturdazyAM nizAmukhe // pazumekaM vAruNIM ca, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 8 // ucarApyayanasUtram tasa datvaivamabravIt // 7 // zmazAnasthe mAtRdevI-gRhe gatvA tvamekakaH // pazumadhavaliM dehi, kRtyametadvidhehi naH // 8 // zivabhUtistadAdAya, dhIraH pretavane yayau // nihatya chagalaM mAtR-devInAM ca baliM dadau ||9||dhudhiH to'smIti tatraivA-''rebhe tanmAMsabhakSaNam // zmazAnamAtRdevIbhyo, vibhayAmAsa na tvasau // 10 // tadA ca tadbhApanAya, bhUpena prahitA narAH // tatrAgatya zivAzabdAn , bhairavAn parito vyadhuH // 11 // babhAja tairapi kSoma, tanmano na manAgapi // na cAGge'pyabhavattasya, romojhedo bhayodbhavaH // 12 // tatsvarUpaM tato rAje, procuste rAjapUruSAH // so'pi khasthatayA bhuktvA, jagAma mApasannidhau // 13 // tato'vabudhya taM zUraM, bahIM vRttiM dadau nRpaH // zivabhUtistato bhUpaM, sipeve tamaharnizam // 14 // anyadA sa nRpaH senA-patyAdInakhilAn bhaTAn // ityAdideza mathurAnagarI gRhyatAM drutam // 15 // tataH sarvAbhisAreNa, celuste mathurAM prati // purAbahizca gatveti, parasparamacintayan // 16 // vayaM hi mathurAM jetuM, prasthitAH pArthivAjJayA // dve cAtra mathurApuryo, vidyate dakSiNottare // 17 // tadgogharo vizeSazca, noktaH ko'pi mahIbhRtA // caNDakhabhAvo bhRpazca, na praSTuM zakyate punaH ! // 18 // tadasmAbhiH ka gantavyaM, dhyAyanta iti te'khilAH // sthAtuM gantuM cAsamarthA, yAvanmArge'vatasthire // 19 // zivabhUtistAvadAgA-tatra tAMzcaivamabravIt // kiM sthitA yUyamazubha-nimittaskhalitA iva // 20 // yathAsthite'tha tairukte, so'vAdIcintayA kRtam // samameva grahISyAmo, vayaM tannagarIdvayam // 21 // te procurasyAH senAyAH, vibhAgayugale kRte // nA''dAtuM zakyate'smAbhi-rekApi nagarI sakhe ! // 22 // bhAvI bhUyastaraH kAla, ekasyA api nirjaye // ekAM jitvA tadanyasyA, nirjayo'pyati duSkaraH // 23 // zivabhUtistato'vAdI-dyadyevaM tarhi bho bhaTAH ! // tayormadhye durjayA yA, sA sadyo mama dIyatAm // 24 // dvayormadhye daviSThA yA, tAM brajetyudite'tha taiH // so'pAcya mathurAdezaM, yayau buddhipalorjitaH // 25 // tasya dezasya ca prAntyAn , grAmAdIn sAdhayan khayam // durgAn jagrAha nikhilAn, kramAca nagarImapi // 26||vshiikRtyaath tadrAjya, zivabhUtirmahAmatiH // gatvA ca bhUbhujo'bhyarNe, sarva vyatikaraM jagau // 27 // tataH prIto'vadadbhUpaH, kAmitaM te dadAmi kim ? // kiJcidvimRzya so'pyUce, khAtaJyaM dehi me prabho / // 28 // yathA hi mAM manobhISTAM, krIDAM kurvantamuccakaiH // yattadvA vastu gRhNantaM, na ko'pi pratiSedhayet ! // 29 // evamastviti bhUpo'pi, satyasandho'bhyadhAttataH // so'pi nAnAvidhAH krIDAH, kurvastatrA'bhramatpure // 30 // dyUtakAraiH samaM reme, sa kadAciddivAnizam // kadAcittu surAM pItvA, kSIbaH kSIvaiH sahAramat // 31 // kadAcittu siSeve'sau, sundaraM gaNikAgaNam // kadAcittu jalakrIDAM, cakAra jalahastivat // 32 // vijahAra kadAcittu, kAnane nandanopame // kurvan puSpoccayakrIDAM, vRto viTajanairghanaiH // 33 // bhramannevaM sa khasaudhe, nizIthe'pyA''yayau na vA // ullachate hi maryAdAM, prAyo vItabhayo janaH ! // 34 // yAvaca sa gRhe nAgA-ttAvattasya vazA khayam // nAnAtisma na cAzeta, pAlayantI satIvratam // 35 // nityaM kSudhAjAgarAbhyAM, sA'tha khinnA manakhinI // anyadA tasya jananI-miti mAha sagadgadam // 36 // putro yuSmAkamAyAti, nizIthe pratyahaM gRhe // yAvadAgamanaM cAhaM, na bhule na zaye'nvaham // 37 // nityaM kSujAgarAbhyAM tatpIDA me jAyate bhRzam // tatkiGkaromyahaM mAta-stvadAdezavazaMvadA // 38 // zvazrUH zazaMsa subhage !, khapihi tvaM yathAsukham // adyAhameva jAgarmi, tayetyuktA'khapIdvadhUH // 39 // gRhadvAraM pidhAyAsthAtasya mAtA tu jAgratI // so'thA''gato'vadatsayo, dvAramudghATyatAmiti // 40 // mAtA proce'dhunA yatra, dvAramu dghATitaM bhavet // tatra prayAhi na patra, dvAramudghATyate'dhunA ! // 41 // tadAkA'kharvagarvaH, zivabhUtiracintayat // mAtrA'pamAnito'dyA'haM, tadyAmyanyatra kutracit ! // 42 // yataH-"sthAnasthAdapamAne'pi, dehinastadvaraM rjH|| pAdAhataM yadutthAya, mUrddhAnamadhirohati ! // 43 // " vimRzyeti nijAdgahA-yAghuTya nagare bhraman // daivAdudghaTitadvAraM, sAdhUpAzrayamaikSata ! // 44 // tatastatra pravizyArya-kRSNAcAryAn praNamya tAn // mAM pravrAjayatetyUce, te tu prAtrAjayanna tam // 45 // khayameva tatastena, luJcite. khIyamastake // guravo dadire tasmai, liGgaM dharmadhvajAdikam // 46 // tamupAttavrataM jJAtvA, prAtastatrA''yayau nRpaH // mAmanApRcchaya kimidaM, tvayA kRtamiti bruvan ? // 47 // sa proce pRSTamevaita-khAtaMtryaprArthinA mayA // tato nRpastaM natvA'gA-dvimanAstadviyogataH // 48 // bahirvihRtya tatrAguH, sUrayo'pya'nyadA punaH // tadA zivaM nRpaHsnehA-dAhUya khagRhe'nayat // 49 // anicchato'pi tasyA'dA-dbhadhavo ranakammalam // tamAdAyAgataM sUriH, zivabhUti tadetsavaka // 50 // kimayaM bhavatA vatsa !, jagRhe ratnakambalaH // nahi Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram no bahumUlyasa, vaskhAdergrahaNaM matam ! // 51 // ityukto'pi sa sUrIndra-staM na tatyAja mUcheyA // kintUpadhau gopayitvA, rarakSa channamanvaham // 52 // asya mUchonidAnena, kimananeti sUrayaH // tasmin kvApi gate rana-kambalaM tamakarSayan // 53 // vidhAya tasya zakalA-niSadyAyai tapakhinAm // ArpayaMstaca vijJAya, zivabhUtiradUyata // 54 // kRtAvahitthastasthau ca, gurozchidrANi mArgayan // anyadA varNayaMzcaivaM, sUrayo jinakalpikAn // 55 // bhavanti dvividhAstAva-jinakalpikasAdhavaH // tatraike muate pANA-vanye tvabhanti pAtrake // 56 // te'pi pratyekamuditA, dvividhA jinapuGgavaH // tatra paskhadharA eke-'nye tucIvarabArjitAH // 57 // zratvetyAdi zivo'voca-jinakalpo'dhunA kutH|| vidhIyate na nimranyai-nipparigrahatArthimiH ? // 58 // sUrijaMgAda vyuchino, jinakalpo hi bhArate // zrIvIrakhA. mipAtreNa, zrIjambUkhAminA samam // 59 // so'vAdIdalpasattvAnAM, vyuchinno'sau na mArazAm // mAdRzo hi mahAsatvaH, kartumISTe'dhunApyamum ! // 6 // mokSArthinA hi sakala-styAjya eva parigrahaH // vastrapAtrAdikamapi, tattyasyAmi parigraham ! // 61 // sUrayaH procire vatsa !, vanapAtrAdikaM sadaH // dharmopakaraNaM tena, na parigraha ucyate ! // 62 // tadrakSaNe ca no kazci-doSo mokSArthinA bhaveta // lomAdeva hi mokSasa, vighnaH syAnna tucIvarAt ! // 63 // prayogazcAtra vastrAdi, na doSAya tapakhinAm // dharmopaSTammadAyitvAt , zuddhAhArAdivatsphuTam ! // 64 // naca heturasiddho'ya-miti vAcyaM tvayA yataH // dharmopaSTambhadAyitvaM, takhA'dhyakSeNa dRzyate ! // 65 // tathA hikhAnopavezanakhApa-nikSepagrahaNAdiSu // jantupramArjanArtha hi, rajoharaNamiSyate // 66 // sampAtimAdisatvAnAM, rakSAyai mukhavatrikAm // bhaktapAnasthajantUnA, parIkSAyai ca pAtrakam // 67 // smyktvjnyaancaaritr-tpHsaaNdhnhetve|| cIvarANi ca kalpAdI-nyagIkurvanti sAdhavaH // 68 // [ yugmam ] vasvairvinA tu zItoSNa-daMzAdibhirupadrutaH // apacyAnAnmunirjAtu, samyaktvAdeH skhaledapi ! // 69 // dharmopakaraNasyaivaM, dharmopaSTambhadAyitA // sunizciteti pratinAM, tadAdAnaM na duSyati // 7 // vinopakaraNaM yastu, jIvAdIkhAtumIzvaraH // jinendravattasya doSaH, syAttadagrahaNe'pi na // 71 // sa cAdyasaMhananavA-nevasthAnA'paraH punaH // taca saMhananaM kasyA-'pyadhunA nAsti bhArate // 72 // yuktayetyAdikayokto'pi, zivo'tyaktakadAgrahaH // hitvA vakhAdikaM namo, niragAnagarAhiH // 73 // tocAnasthitaM nantuM, tadbhaginyuttarAbhidhA // yayau namaM ca taM vIkSya, sA'pi namA'bhavadrutam ! // 74 // mikSArtha nagarImadhye, praviSTAM tAM tu namikAm // dadarza gaNikA kAci-dadhyau caivaM khacetasi // 75 // aGgAnyAcchAditAnvevA-'smAkaM gauravamiyati // prakAzyAni tu tAni syu-rjugupsyAni khabhAvataH // 76 // tadenAM namikAM vIkSyA'lAsu loko viraMkSyate // dhyAtveti tasai vastrANi, sA balAtparyaghApayat // 77 // tathApi tAmanicchantI, zivamUtirado'vadat // sAdhvInAM vasanAdAne, nUnaM doSo na vidyate // 78 // ata eva ca devIyaM, pradatte cIvarANi te // tattvayAmUni dhAryANI-tyuktA sA tena tAnyadhAt // 79 // zivabhUtezca ziSyo dvA-vabhUtAM buddhizAlinau // koDiakoTTavIrAkhyau, tAbhyAmAsItparamparA // 8 // ityaSTamo dikpaTasaMjJanihavaH, prakAzito hAritazuddhabodhikaH // lagdho'pi bodhijatIti kasyacit , tadrakSaNaM tatkuruta prayanataH ! // 81 // ityaSTamanihavakathA // iti samAsA nihalavaktanyateti sUtrArthaH // 9 // atha mAnuSatvAditrayAvAsAvapi saMyame vIrya durlamamityAhamUlam-suiMca laddhaM saddhaM ca, vIriaM puNNa dullhN|| bahave roamANAvi. noyaNaM pddivje||10|| vyAkhyA-zruti, cazabdAtmAnuSatvaM ca, labdhvA prApya, zrAM ca, vIrya, prakramAtsaMyamaviSayaM punaHzabdasya vizeSakatvAt vizeSeNa durlamaM, yato bahavo rocamAnA api zraddadhAnA api 'noyaNaMti' sUtratvAno enaM saMyamaM pratipadyante cAritramohanIyakarmodayataH satsakizreNikAdivatkartuM nAGgIkurvantIti sUtrArthaH // 10 // athAsya caturaGgasya phalamAhamUlam-mANusataMmi AyAo, jo dhamma succa sadahe // tavassI vIriaM laDu, saMkhuDe niDhuNe rayaM // 11 // myAkhyA-mAnuSatve AyAto yo vama zrutvA 'sahahetti' zraddhatte sa tapakhI nidAnAdigI prazasyataponvitaH vIrya saMyamodyogaM labdhvA saMvRtaH sthagitAzravo nighunoti nitarAmapanayati, rajo badhyamAnakarmarUpaM, tadapanayanAtha muktimevAmotIti bhAva iti sUtrArthaH // 11 // ityAmuSmikaM phalamuktamidAnImaihikaM phalamAhamUlam-sohI ujuabhUassa, dhammo suddhassa ciTTai / / NihANaM paramaM jAi,ghayasittiva pAvae // 12 // myAkhyA-zuddhiH kaSAyakAluyApagamaH, sAditi gamyate, RjubhUtasa caturajaprAptyA mukti prati praguNIbhUtasya Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarApSayanavam tathA ca dharmaH kSAntyAdiH zuddhasya tiSThatyavicalatayA Aste, azuddhasya tu kadAcitkaSAyodayAdasau vicalatyapi, dharmApasthitau ca nirvANaM jIvanmuktirUpaM paramaM prakRSTaM yAti gacchati, uktaM hi-"nirjitamadamadanAnA, vAkAyamanovikArarahitAnAm // vinivRttaparAzAnA-mihaiva mokSaH suvihitAnAm // 1 // iti" kathambhUtaH san ? ghRtasikaH pAvaka iva jvalana iya, tapastejojvalitatvena dhRtatarpitAnalasamAnaH saniti suutraaryH|| 12 // itpaM phalamu. padaye ziSyopadezamAhamUlam-vigiMca kammuNo heuM, jasaM saMghiNu khaMtie // pADhavaM sarIraM hiccA, uhUM pakkamaI disiM // 13 // vyAkhyA-'vigiMcatti' vivecaya pRthakkuru karmaNaH prastAvAnmAnuSatvAdipratibandhakasya hetumupAdAnakAraNaM mithyAtvAvirasAdikaM, tathA yazohetutvAt yazaH saMyamo, vinayo vA, tatsaJcinu puSTaM kuru, kayA ? kSAntyA, upalakSaNatvAnmArdavAdi. mica, evaM ca kRte kiM syAdityAha-pADhayati' pArthivaM, paraprasiddhyA pRthivIvikAraM, zarIraM vapurhitvA tyaktvA, uhI dizamiti sambandhaH, prakrAmati prakarSaNa punamevAbhAvarUpaNa gacchatIti sUtrAyaH // 13 // evaM ta yinAM phalamuktvA samprati taditareSAM tadAhamUlam-visAlisehiM sIlehiM, jakkhA uttarauttarA // mahAsukkAva dippaMtA, maNNaMtA apuNaJcayaM // 14 // appiA devakAmANaM, kAmarUvaviuviNo // uI kappesu ciTThati, puvAvAsasayA bahU // 15 // vyAkhyA-visAlisehiti' magadhadezIbhASayA visadRzaiH khakhacAritramohanIyakarmakSayopazamApekSayA vibhinnaiH zIlaipretapAlanAtmakairanuSThAnavizeSairyakSA devA UrdhvaM kalpeSu tiSThantIti uttareNa sambandhaH / kIdRzA yakSA ityAha-uttarotarA yayottaraM pradhAnAH, mahAzuklA atizayojvalatayA candrAdityAdayaH te iva dIpyamAnAH prakAzamAnAH, anena zarIrasampaduktA, sukhasampadamAha-manyamAnA manasyavadhArayanto viziSTakAmAdiprAptisamuttharatisAgarAvagADhatayA dIrghasthitimattayA ca apunazyavaM apunazcyavanaM tiryagAdiSUtpatterabhAvam // 14 // tathA 'appi atti' arpitA ivArpitA DhaukitAH prakramAtprAkRtasukRtena, keSAmityAha-devakAmAnAM divyAGganAsparzAdInAM, kAmena icchayA rUpavikaraNaM yeSAM te kAma raNazaktiyaktA ityarthaH / UrdvamuparikalpeSu saudharmAdiSu, upalakSaNatvAt praiveyakAnuttareSu ca, tiSThanti AyuHsthitimanubhavanti, pUrvANi saptatikoTilakSaSadapaMcAzatkoTisahasravarSaparimitAni, varSazatAni pratItAni, bahUnyasaMkhyeyAni, jaghanyato'pi tatra palyopamasthititvAt , palyopame ca teSAmasaMkhyeyAnAmeva bhAvAt, pUrvavarSazataprahaNaM tviha pUrvavarSazatAyuSAmeva caraNayogyatayA vizeSAddezanAyogyatvamiti sUcanArthamiti sUtradvayArthaH // 14 // // 15 // atha teSAmetAvadeva phalamutAnyadapItyAhamUlam-ta hiccA jahAThANaM,jakkhA Aukkhae cuaa|| uventimANusaM joNiM,se dasaMgebhijAyai // 16 // nyAkhyA-tatra teSu devalokeSu saudharmAdiSu sthitvA yathAsthAnaM yadyasya khAnuSThAnAnurUpamindrAdipadaM tasmin yakSA AyuHkSaye khakhajIvitAvasAne cyutA bhraSTA upayAnti gacchanti mAnuSI yoni, tatra ca 'saiti' sAvazeSazubhakarmA janturdaza aGgAni bhogopakaraNAni yaskhAsau dazAGgo'bhijAyate, ekavacananirdezastviha visadRzazIlatayA kadhidazAGgaH kazcinnavAGgAdirapi jAyate iti vaicitrya sUcanArtha iti sUtrArthaH // 16 // atha dazAGgAnyevAhamUlam-khittaM vatthu hiraNaM ca, pasavodAsaporusaM // cattAri kAmakhaMdhANi, tattha se uvavajaI // 17 // vyAkhyA-kSetraM prAmArAmAdi, setuketUbhayAtmakaM vA, vAstu khAtocchritobhayAtmakaM, hiraNyaM suvarNa, upalakSaNatvAt rUpyAdi ca, pazavo gomahiNyAdayAH, dAsAtha preyarUpAH, 'porusaMti' prAkRtatvAt pauruSeyaM ca padAtisamUho dAsapauruSeyamiti, catvArazcatuHsaMkhyA, atra hi kSetraM vAstu cetyekaH,hiraNyamiti dvitIyaH, pazava iti tRtIyaH, dAsapauruSeyamiti caturthaH, ete kAmA manojJAH zabdAdayaH taddhetavaH skandhAstattatpudgalasamUhAH kAmaskandhA yatra mavantIti gamyate, prAkRtatvAcca napuMsakanidezaH, tatra teSu kulaMSu sa upapadyataM // 17 // anana caMkamajamuktamaya zeSANi navAjAnyAhamUlam-mittavaM nAivaM hoi, uccAgoe avaNNavaM // apyAyaMke mahApaNNe, abhijAe jaso ble||18|| (1) tatra setukSetraM yadaraghaTTAdijalena siyate // 1 // ketukSetramAkAzodakaniSpAbasasyam // 2 // umayakSetraM tu ubhayajalaniSpApasa svamiti 3 // (2)tra sAtaM bhUmigRhAdi // 1 // ucchivaM prAsAdAdi // 2 // tadumayaM bhUmigRhoparisthaprAsAdam // 3 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparASpayanasUtram mvAkhyA-mitravAnvayakhavAn bhavatIti yogaH 1jJAtimAna khajanavAna bhavati 2 / ubairgotra uttamakulaH 3 // paH samuccaye, varNavAn prazastazarIracchaviH 4 / alpAta Atavirahito nIroga ityarthaH 5 / mahAprAjJaH pnndditH6| abhijAto vinItaH, sa hi sarvajanAbhigamyo bhavati, durvinItastu zeSaguNayuktopi na tatheti 7 / ata eva ca 'jasotti' yazasI zubhakhyAtimAn 8 / 'baletti' balI kAryakaraNamprati sAmarthyavAn 9 / ubhayatra sUtratvAnmatvarthIyalopa iti sUtradvayArthaH // 18 // nanu yathoktaguNayuktaM mAnuSyameva tatphalamutAnyadapItyAhamUlam-bhoccA mANussae bhoe, appaDirUve ahaauaN|| puvaM visuddhasaddhamme,kevalaM bohi bujhiaa||19|| vyAkhyA-bhuktvA mAnuSyakAn manuSyasambandhino mogAn manojJazabdAdIn , apratirUpAn ananyatulyAn, yathAyurAyuSo'natikrameNa, pUrva pUrvajanmani vizuddho nidAnAdirahitaH saddharmaH zobhanadharmo'syeti vizuddhasaddharmaH, kevalamakalaI bodhiM jinoktadharmAvAsilakSaNaM buddhA anubhUya prApyeti yAvat // 19 // tataH kimityAhamUlam-cauraMgaM dullahaM maccA, saMjamaM pddivjjhiaa||tvsaadhuakmmNse,siddhe havai sAsaetti bemi||20|| // ii taiyamajjhayaNaM sammattaM // nyAkhyA-caturaGgamuktakharUpaM durlabhaM duSprApaM matvA jJAtvA saMyama sarvasAvadyaviratirUpaM pratipadyAsevya tapasA pAnAntareNa ca dhutakarmAzo vidhvastAzeSakarmabhAgaH siddho bhavati, sa cAnyatIrthikakalpitasiddhavanna punarihAyAtIsAha-zAzvataH zazvadbhavanAt , zazvadbhavanaJca punarbhavanibandhanakarmabIjAtyantikocchedAttathA cAha-"dagdhe bIje yathAtyantaM, prAdurbhavati nAGkaraH // karmavIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkaraH // 1 // " iti sUtradvayArthaH iti bravImIti prAgvat // 20 // yyilaadymaayl iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyara zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau tRtIyAdhyayanaM sampUrNam // 3 // ROOO // atha caturthAdhyayanam // // arhan / uktaM tRtIyamadhyayanamatha caturthamArabhyate, assa cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane caturaGgI durlametyuktamiha tu tat prAptAvapi mahate doSAya pramAdo, mahate guNAya cApramAda iti pramAdApramAdau heyopAdeyatayA pahuM pramAdApramAdAmidhaM caturthAdhyayanamAha, tasya cedamAdisUtrammUlama-asaMkhayaM jIvia mA pamAyae, jarovaNIassa hu natthi tANaM // eaM viANAhi jaNe pamatte, kaM nu vihiMsA ajayA gahiMti // 1 // nyAkhyA-asaMskRtaM asaMskaraNIyaM, jIvitaM prANadhAraNaM, yatnazatairapi sato vardhayituM truTitasa vA tasya karNapAzavatsandhAtumazakyatvAt, yaduktaM-"vAsAI doNNi tiNNi va, vAhijA jai gharaM pi sIDei // sA kA vi natyi nII, sIDijada jIviraM jIe ! // 1 // " tathA-"malaiH kautukairyogai-vidyaamNtraistthaussdhaiH|| na zaktA maraNAtrAtuM, sendrA devagaNA api ! // 1 // " tataH kiM kAryamityAha-mA pramAdIH, ayaM bhAvaH- yadyAyuH kathaJcitsaMskartuM zakya sAvapina pramAdo doSAya, yadA tu naivaM tadA cataraGgI pramAdinAM bhUyo dulebheti mA pramAda kRthAH / nanu ? vArdhaka eSa dharma kariSyAmIti ko'pi vakti ityAzaMkyAha-jarAmupanItaH prApito gamyamAnatvAtsa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 92 // uttarAdhyayanasUtram karmabhirjaropanItastasya 'hu' iti nizcaye nAsti trANaM zaraNaM yena jarA'panIyate na taccharaNamasti yaduktaM - " rasAyaNa nisevaMti, majjaM maMsaM rasaM tahA // bhuMjaMti sarasAhAraM, jarA tahavi na nassae // 1 // " jarAjarjaravapuSazca naiva tAdRzI dharmakaraNazaktiH syAttato yAvadasau na vyApnoti tAvaddharme mA pramAdIH / uktaM ca- " tadyAvadindriyabalaM, jarayA rogairna bAdhyate prasabham // tAvaccharIramUrcchA, tyaktvA dharme kuruSva matim // 1 // " jaropanItasya ca trANaM nAstItyatrA'TTanamo dRSTAntastatra cAyaM sampradAyaH, tathAhi ujjayanyAM nagaryo zrI-jitazatrurnRpo'bhavat // tatra cApratimallobhUnmallarAjo'TTanAbhidhaH // 1 // sa ca gatvAnyarAjyasthai-rapi mallairayudhyata // tasya dordaNDakaNDUstu, vyapaninye na kenacit // 2 // tadA cAmbhodhitIrasthe, pure sopArakAbhidhe // mallayuddhapriyaH siMha- girisaMjJo'bhavannRpaH // 3 // yo malleSvajayattasmai, bhUpaH so'dAddhanaM ghanam // iti tatrAno gatvA, pratyandamajayatparAn // 4 tataH siMhagirirdadhyau, yadAgatyAnyarAjyataH // ayaM jayati manmalAnmamApabhrAjanA hi sA // 5 // tato'hamaparaM kaJcitkurve malaM balotkaTam // dhyAtveti mArgayanmalaM, vArddhitIre yayau nRpaH // 6 // vasAM pibantaM mInAnAM, tatrAdrAkSIca dhIvaram // tatastaM balinaM jJAtvA, poSayAmAsa pArthivaH // 7 // azikSayanniyuddhaM ca, bhUpastasya tarakhinaH // tataH so'bhUnmahAmalo - 'jayyonyairhastimalavat // 8 // athAno niyuvAhe, samAsanne nijAtpurAs // zambalena balIvarda, bhRtvA sopArakaM yayau // 9 // sa ca mAtsyikamalena, niyuddhe nirjito drutam // viSAdamAsasAdoce - no hastIva hastinA // 10 // svIyAvAse tato gatvA 'TTana evaM vyaci - ntayat // kenApyajitapUrvohaM mallenAnena nirjitaH // 11 // tAruNyopacayAJcAyaM, cIyamAnabalaH katham ? // punarjayyo yA kSINa - jasA yauvanahAnitaH ! // 12 // kartavyA vairazuddhizva, mayopAyena kenacit // zalyavat khAkarotyantarmAnamlAnirhi mAninAm // 13 // dhyAtveti tajjaitrabalaM, so'nyaM mallaM gaveSayan // saurASTre bahavo mallAH zrutve tamabhivrajan // 14 // bhRgukacchasamIpastha - haraNIgrAmasImani // ekaM karSakamadrAkSI - tkarpAsavapanodyatam // 15 // [ yugmam ] halamekena hastena, vAhayantaM drutaM drutam // dvitIyenotpATayantaM, phalahIstRNalIlayA // 16 // taJca prekSya pumAneSa, baliSTha iti cintayan // tadIyAhAravIkSAyai, tatrAsthAdyAvadanaH // 17 // [ yugmam ] prAtarAzakRte tAvalAtvA kUrabhRtaM ghaTam // tatrAgAttatpriyA so'pi, sIramacchoTayattataH // 18 // kUraJca sadyaH kumbhasthaM, jagrase grAsalIlayA // gatvA kvApi purISasyotsarga cakre ca karSakaH // 19 // aTTano'pi tato gatvA, tatpurISaM vyalokata // taccAdrAkSIdatikhalpaM, zuSkaM chAgapurISavat // 20 // jATharAgniM tatastasya, jJAtvA prabalamaTTanaH // vairazuddhisamarthoyaM, bhAvItyantarabhAvayat // 21 // tasyaiva saudhe sandhyAyAM, yayAce vasatiM ca saH // so'pi tAmArpayattatra, mahopyasthAdyathAsukham // 22 // kA yuSmAkaM jIviketi, taM ca papraccha vArtayan // proce kRSIvalopyevamasmyahaM nanu nirdhanaH // 23 // tatprAjyena prayatnena, kRSiM kurve tathA pi hi // annamapyudarApUrti - karaM sampadyate na me ! // 24 // mallobAdIdamuM mukto - mamehi samaM mayA // atistokena kAlena kurve tvAmIzvaraM yathA ! // 25 // sopyUce'haM tadAgacchAmyAdizedyadi mAM vazA // pRSTA malena tatrArthe, tataH sApyevamabravIt // 26 // uptostyanena karpAso -'dhunA sa ca vinA'munA // vinazyati tadA ca syA- tkathamAjIvikA mama 1 // 27 // malobravIdatra yAvAn, karpAsazcitito bhavet // gRhANa tAvato mUlya- madhunaivArpayAmi te // 28 // ityudIrya tayA prokta-mAnaM malo dadau dhanam // tatonumene sA kAntaM, kiM hi vittAnna jAyate ? // 29 // ano tamAdAya, yayAvujjayanIM javAt // poSayAmAsa taM proccai - rupAyaizca parazzataiH // 30 // azikSayaca tasyotraM, malayuddhaM mahaujasaH // phalahImala ityasyA - 'bhidhAnaM ca vinirmame // 31 // dvitIyAnde ca samprApte, malayuddhamahotsave // aTTanogAtsamaM tena, punaH sopArake pure // 32 // atha siMhagirau rAjJi mallayuddhadidRkSayA // samaM pauraiH parola - raGgamaNDapamAzrite // 33 // yodhaM yodhamanekeSu, malledhUparateSu ca // niyuddhArthamaDhauketAM, phalahImAtsyiko mithaH // 34 // [ yugmam ] kSobhayantau bhujAsphoTa - khairvIramanAMsyapi // kampayantau dharApIThaM, durdharaiH pAdadarduraiH // 35 // muSTAmuSTiprakurvantau dantAdantIva kuarau // prabalaiH pAdavinyAsai - rnamayantAviva kSamAm // 36 // bhUtale nipatantau ca, chinnamUlamahAdruvat // kSmAtalAccAvadhUyAGga-muttiSThantau vinidravat // 37 // vilagantau mitho vADhaM, cirAnmilitabandhuvat // kRtaprahAraDuDuva - dviyuAnau ca satvaram // 38 // utpatantau pataGgavat, plavamAnau plavaGgavat // tau ciraM cakraturmala - yuddhaM malaziromaNI // 39 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtrama // 93 // [paJcabhiH kulakam ] kinnu tulyabalau vIkSya, tau jayazrIH svayaMvarA // dhya yantI kaM vRNomIti, nakamapyavRNottadA // 40 // pUrNa bhAvi dvitIyehni, niyuddhamanayornanu // ityunamyau nRpastAva-tAvapi khAzrayaM gatau // 41 // tatoTTanena phalahI, proce putra ! taducyatAm // tena mallena yadvAda, tvadaGga bAdhitaM bhavet // 42 // aTTanAya tataH sarve, phalahI satyamabravIt // prAyazcittagrahIteva, gurave zuddhamAnasaH ! // 43 // tato'danaH pakataila-mardanairvahitApanaiH // tadarbhapajaizca drAga , vidadhe taM punarnavam // 14 // mAtsyikanyApi pArthe'Gga-mardakAnprAhiNonnRpaH // sa tu zramAditAGgo'pi, garvAnnAmardayadvapuH // 45 // proce ca kkanu raGkoyaM, sthAtuM zakSyati me puraH // ahaM hyamuSya janaka-mapyajaiSaM purA javAt ! // 46 // samayuddhAvajAyetAM, dvitIyadivase'pi tau // pArthive cotthite prAgva-tamasajjagadaTTanaH // 47 // mAtsyikastu madAviSTo-'cIkaranAGgagamardanam // niyuddhamArabhetAM tau, tRtIyepyahi pUrvavat // 48 // tadA ca mAtsyika vIkSya, niyuddhazrAntavigraham // nirojaskaprahAraJca, vaizAkhasthAnasaMsthitam // 49 // phalahIti vadaMstasya, bhrUsaMjJAmaTTano vyadhAt // jagrAha phalahIgrAhaM, pANinA so'pi mAtsyikam // 50 // [ yugmam ] taM kamaNDaluvanmauliM, mayacca sH|| tatastuSTo bahudravya-maTTanAyArpayannapaH // 51 // taca datvA hAlikAyA-'TTano'pi visasarja tam // khayaM tvavantImagamat , kRtArtho vairazuddhitaH // 52 // vimuktayuddhavyApAro, gRhe tiSThan sutAdibhiH // vRddho'yama'samarthoya-miti so'hIlyatAnaham ! // 53 // tato mAnAdanApRcchya, tAn kAzAmbI jagAma saH // Ava. tsaraM siSeve ca, sthitvA kvApi rasAyanam // 54 // baliSThatAM tataH prAptaH, prApte yuddhotsave'TTanaH // kurvanniyuddhamavadhIdrAjJo malaM niraGgaNam // 55 // Agantukena mallo me, vyApAdita iti krudhA // prazazaMsa na taM bhUpa-stena loko'pi nA'stavIta ! // 56 // tato mAbhUcchamo vyartho, mameyAniti cintayan // ityekAmabravIdAyA~, khaM jJApayitumanaH // 57 // sA ceyaM-"kathayati vanazakunAnAM, kathayata he zakunakAH ! zakunakAnAm // yadihAhanena nihato, niragaNaH zastrarahitena ! // 58 // " zrutveti zrutapUrvI taM, mahAmalaM mahIpatiH // yAvajjIvaM jIvikAha, tuSTastasmai dadau dhanam // 51 // loko'pi draviNaM tasmai, yathAzakti dadau tadA // tatrasthaM prAptavittaM ca, zruzruvurbandhavo'pi tam // 60 // tataste'bhyeya tatpArthe, taM pAdapatanAdibhiH // vizvAsyopayikaiH prAgva-dazrayan vittalobhataH // 61 // adhyAsIdaTTano vitta-lundhA hyete zrayanti mAm // nirdhanasya tu me bhUyaH, kariSyanti parAbhavam // 62 // visrasApi zarIraM me, khIkaroti zanaiH zanaiH // tayA vyAptastu naivAhaM, bhaviSyAmyauSadhairyuvA // 63 // adhInaM mAnavAnAM ta-dveSajaM na hi vidyate // punarnavaM bhavedyena, jarAjarjaramaGgagakam // 64 // na ca vArdhakadivyAstraM, prayuktaM kAlavidviSA // patakAye skhalayituM, zakyaM khajanakaGkaTaiH ! // 65 // tajjarAyA na hi trANaM, bheSajaM bandhavo'pi ca // trANaM tu dharma eva sthA-tsarvAvasthAsu tatvataH // 66 // tatsAmarthya kiJcidastIha dehe, yAvattAvaddharmamArAdhayAmi // dhyAtvetyantaM sadurUNAmupAnte, pravrajyA'bhUdaTTanaH saukhyapAtram // 67 // itsaTTanamalakathA // evaM jarAbhibhatasyATanasyeva bheSajaiH khajanai, trANaM na bhavati / tatazca 'eamityAdi' etamanantarottamartha vijAnIhi vizeSaNAvabudhyakha, tathA etaca vakSyamANaM jAnIhi, janA lokAH pramattAH pramAdaparAH 'ubhayatra sUtratvAdekavacanaM' kaM ? artha, prakramAt trANaM, 'nu' iti vitarke, vihiMsrA vividhahiMsanazIlAH, tathA ayatAH pApasthAnebhyo'nuparatAH, 'gahititti' grahISyanti svIkariSyanti, ayaM bhAvaH-ete pramattAdivizeSaNAnvitAH khakRtaduSkarmabhirnarakAdikameva yAtanAsthAnaM yAsyanti, paraM nAsti trANamiti sUtrArthaH // 1 // iha cAsaMskRtaM jIvitaM, jaropanItasya ca na trANamato mA pramAdIrityukte, arthasthApi puruSArthatayA sakalaihikAmuSmikaphalanibandhanatayA ca tadupArjanaM prati pramAdo na kArya iti keSAJcitkadAzayo bhavatIti tanmatamapAkartumAha mUlam-je pAvakammahiM dhaNaM maNUsA, samAyayaMtI amaiM gahAya // pahAya te pAsapayahie nare, verANubaddhA narayaM uviti // 2 // vyAkhyA-ye kecana pApakarmabhiH kRSivANijyAdibhiranuSThAnairdhanaM dravyaM manuSyA mAnavAsteSAmeva prAyo dravyopArjanopAyapravRtteritthamukta, samAdadate svIkurvate, amatiM kumati, "dhanairduHkulInAH kulInA bhavanti, dhanaireva pApAtpunanistarante // dhanebhyo viziSTo na loke'sti kazci-ddhanAnyarjayadhvaM dhanAnyarjayadhvam // 1 // " ityAdikAM gRhItvA ya prakarSeNa hitvA dhanameva te dhanaikarasikAH, 'pAsapayaTTiatti' pAzA iva pAzA bandhananivandhana Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 14 // uttarApyayanasUtram / tvAtstriyaH, uktaM ca-"vArI gayANa jAlaM, timINa hariNANa vaggurA ceva // pAsA ya sauNayANaM, narANa baMdhatthamitthIo // 1 // " iti, teSu 'payaTTiatti' ApatvAt pravRttAH pAzapravRttA narAH puruSAH, punarnaropAdAnamAdarakhyApanArtha, vaireNa vairahetunA pApakarmaNAnubaddhAH satatamanugatA vairAnubaddhA narakaM ratnaprabhAdikaM upayAnti gacchanti, te hi dravyamupAyaM rAmAkhabhiramante, tadabhiratyA ca narakagatibhAja eva syuriti bhAvaH, tasmAdihaiva vadhavandhAdihetutayA paratra ca narakAdi durgatidAyitvena tatvataH puruSArtha eva na bhavatyartha iti tattyAgato dharma prati mA pramAdIrityuktaM bhavati / dravyalubdhAnAM cAtraivApAyadarzako'yamudAharaNasampradAyaH tathA hi nagare kApi. babhavaiko malimlacaH // sa caikamakhanatkRpaM. mahAntaM khagrahAntare ||1||dtvaa kSAnaM tama. khinyAM, salakSmIkagRheSu saH // bahulaM dravyamAdAya, kUpe tatrAkSipatsadA // 2 // dhanaM datvA ca kasyApi, pariNinye sa kanyakAm // nirguNo'pi jano jAyA-mavApnoti dhanena hi ! // 3 // prajAtAyAM tu jAyAyA-miti dadhyo sa taskaraH // vRddhiGgatAnyapatyAni, vakSyantyanyasya me ramAm ! // 4 // apatyamapi hantavyaM, tallakSmIkSayakRnmayA // tajananyAM tu jIvantyAM, tanihantuM na zakSyate ! // 5 // sApatyApi vadhUrvadhyA, tanmayeti vimRzya maH // tatraiva kUpe cikSepa, nihatya sasutAM striyam // 6 // dravyeNAnyAM punaH pANI, kRtya prAgvajadhAna saH // evaM punaH punarlobha-grahagrasto vinirmame ! // 7 // anyadA sa kanImekA-muNyeme manoramAm // jAtApatyAmapi na tA-mavadhIdrUpamohitaH // 8 // pUrNASTavarSe sajAte, tajAte cetyacintayat // mayA bhUyastara kAla-miyaM mohena rakSitA // 9 // enAM nihatya tatpa. thAt , mArayiSyAmi dArakam // dhyAtveti mArayitvA tAM, kUpe tatrAkSipadrutam ! // 10 // mAryamANAM ca tAM vIkSya, bhayabhrAntastadaGgajaH // gRhAnnirgatya pRcakre, nirvalAnAM do balam ! // 11 // tataH kiM pUtkaroSIti, lokaiH pRSTo jagAda saH // nihatya janayitrI me, kUpe kSiptAdhunAmunA // 12 // tacchutvA tasya saudhAntaH, pravizyorIMzapUruSAH // taM cauraM jagRhurjIva-grAhaM grAhA iva dvipam // 13 // kUpaM ca dadRzurdravyA-pUrNamasthibhirAkulam // tato'vabudhya taM dasyu, badA ninyunRpAntikam // 14 // bhUpopyupAyairbhUyobhi-staM prapIjyAkhilaM dhanam // lokebhyo dApayattaM ca, viDambyAmArayadatam // 15 // ityarthalobhena kukarma kurva-nihApi pIDAmadhiyAti jantuH // amutra cAdhogatimeti tena, tyaktvArthalobhaM kuru dharmayatnam // 16 // iti dravyalobhe corakathA // tadevaM dhanamatra paratra cAnarthakArIti sUtrArthaH // 2 // atha karmaNo'vandhyatAM kathayan prastutamevArtha draDhayitumAhamUlam- teNe jahA saMdhimuhe gahIe, sa kammuNA kiJcai pAvakArI // evaM payA peJca idaM ca loe, kaDANa kammANa na mukkhu atthi // 3 // vyAkhyA-stenacauro yathA sandhimukhe kSAtradvAre gRhIta AttaH khakarmaNA khIyAnuSThAnena kRtyate chidyate pApakArI pApakaraNazIlaH, kathaM punarayaM kRtyate ? ityatra sampradAyastathA hi nagare kvApyabhUtkopi, caurazcauryavizAradaH // sa cAnekaprakAreSu, kSAtreSu nipuNobhavat // 1 // nandyAvartaghaTAmbhodhi-kapizIrSAdisaMsthitam // kSAtraM datvAnvahaM cakre,tAskarya sa hi taskaraH // 2 // sarvato dattaphalake-'nyadAspavarake kvacit // sa kSAtramakhanacAru, kapizIrSakasaMsthitam // 3 // tatra kSAtraM khanantaM taM, jJAtvA jAgradhAdhipaH // utthAya taM pradezaM drAk, bamAja nibhRtakramaH // 4 // gRhe praviSTaH zastreNa, prahariSyati mAmasau // iti so'rdhapraviSTaM taM, drutaM jagrAha pAdayoH // 5 // tato gRhItohamiti, sa proce bAbadasyave // so'pi taM hastayordhatvA, bahiH kaSTuM samAkRSat // 6 // so'ntaHsthena gRhezena, bahiHsthena ca dasyunA // AkRSyamANo naivAbhU-tkhAGgasaGgopane kSamaH // 7 // atIva saGkaTe kSAtre, tadA tatra khanirmite // so'kRtyata bhRzaM tIkSNaiH, kapizIrSakadantakaiH // 8 // tataH sa cauraH saparAkramAbhyAM, tAbhyAmubhAbhyAmapi kRSyamANaH // kSAtreNa tena khakRtena kRttaH, pIDAM prapede maraNAvasAnAm ! // 9 // iti khakRtakarmabhoge corakathA // evamanenodAharaNadarzitanyAyena prajA prANisamUharUpA, pretya paraloke, 'ihaM ca loetti' iha loke ca, khakRtakarmanirmitavividhavAdhAbhiH kRtyate, kutazcaivamucyata ityAha- yataH kRtAnAM karmaNAM na mokSo'sti, yaduktaM-"yadiha kriyate karma, tat paratropabhujyate // mUlasikteSu vRkSeSu, phalaM zAkhAsu jaayte||1||" tataH pApakarma na vidheyaM, AstAM vA pApakarma, tatprazaMsA''zaMsA'pi na kAryA, tasyA apyanarthahetutvAttathA ca vRddhAH Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarASpayanasUtram dasyurekaH pure kApi, durArohepi mandire // Aruhya kSAtramakhana-ddhanaM cAdAya niryayau // 1 // tataH praatbhudrvy-vinaashotpnnduHkhtH|| prabuddhena gRhezena, tumule bahule kRte // 2 // loke ca milite bhUri-tare tatra sa taskaraH // kaH kiM vaktIti nirNetu-mAgAnma[laveSabhRt // 3 // [ yugmam ] lokAzcaivaM tadA procu-rdurArohe'tra vezmani // Aruhya dasyunA tena, kSAtrametatkathaM kRtam ? // 4 // kSAtreNAnena laghunA, parAskandI kathaM ca sa // praviSTo vittamAdAya, nirgato vA bhaviSyati ? // 5 // tadasya khecarasyeva, gATa caraziromaNeH // vAcAmagocarAM zaki, dRSTvA citrIyate manaH // 6 // iti lokoktimAkarNya, tuSTazcauro'pyacintayat // satyametatkathamahaM, praviSTo nirgato'munA ? // 7 // iti khIyaM vIkSamANo, vakSaH kukSI kaTItaTam // muhurmuhuH kSAtramukhaM, prekSAJcakre jaDAzayaH ! // 8 // tatrAgatA rAjanarAstatastaM, nizcitya cauraM jagRhuH sudakSAH // ninyuzca sadyo nRpaterupAnte, nRpopi taM zikSayati sma samyak ! // 9 // iti pApaprazaMsAbhilASe caurakathA // evaM pApakarmaprazaMsAbhilASopi sadoSa iti na kArya iti sUtrArthaH // 3 // iha ca karmaNAmavandhyatvamuktaM, tatra ca kadAcidvandhubhya eva tanmukti vinI, amuktI vA dhanAdivattadvibhajyaivAmI bhokSyantaityapi kazcinmanyetA'ta AhamUlam-saMsAramAvaNNa parassa aTTA, sAhAraNaM jaM ca karei kammaM // kammarasa te tassa u veakAle, na baMdhavA baMdhavayaM uviti // 4 // vyAkhyA-saMsaraNaM teSu teSUcAvacakuleghu paryaTanaM saMsArastamApannaH prAsaH parasyAtmavyatiriktasya putrakalatrAdeH 'aTThatti' arthAt prayojanamAzritya sAdhAraNaM 'jaMcatti' casya vA zabdArthatvAdbhinnakramatvAca sAdhAraNaM vA yadAtmanonyepAzcaitadbhaviSyatIti buddhipUrvakaM karoti karma kRSyAdyanuSThAnaM, bhavAniti gamyaM, karmaNastasyaiva kRSyAdeH te tava karmakartuH 'tassautti' tu zabdasyApizabdArthatvAttasyApi parArthasya sAdhAraNasya vA AstAmAtmanimittasyeti bhAvaH, vedakAle vipAkakAle na naiva bAndhavAH khajanA yadartha karma kRtavAn te bAndhavatAM tadvibhajanaspheTanAdinA 'uviMtitti' upayAnti, tena khajanopari mohaM hitvA dharma evAvahitena bhAvyaM / uktaJca__ "rogAmAto duHkhAditastathA khajanaparivRto jIvaH // kaNati karuNaM sabASpaM, rujaM nihantuM na zaktosau // 1 // mAtA mAtA bhaginI, bhAryA putrastathA ca mitrANi // na nanti te yadi ruja, khajanabalaM kiM vRthA vahasi ? // 2 // rogaharaNepyazakAH, pratyuta dharmasya te tu vighnakarAH // maraNAJca na rakSanti, khajanaparAbhyAM kimabhyadhikam ? // 3 // tasmAtkhajanasyArthe, yadihAkArya karoSi nirlaja ! // bhoktavyaM tasya phalaM, paralokagatena te mUDha ! // 4 // tasmAtkhajanasyopari, vihAya rAgaM ca nivRto bhUtvA // dharma kuruSva yatnA-dihaparalokasya pathyadanam ! // 5 // ' atrodAharaNamAbhIrIvazcakavaNijastatra cAyaM sampradAyaH-- ___ tathA hi nagare kvApi, vaNigeko'bhavatpurA // sa ca haTTasthitazcakre, nyApAra prativAsaram // 1 // anyadA saralAtyartha-mAmIryakA tadApaNe // rUpakadvayamAdAya, karpAsArthamupAgamat // 2 // karpAsazca samartho'bhU-tadA tasmAtsa naigamaH // ekarUpakakarSAsaM, tolayitvA dadau dvizaH // 3 // dvayo rUpakayordattaH, kaso me dvirapaNAt // sA tu jJAtveti tAvantaM, tamAdAya yayau drutam // 4 // vaNik sa tu tadA dadhyo, rUpako'yaM mayA mudhA // lebhe bhAgyAttadadyaina-mupabhuje'hamAtmanA ! // 5 // iti dhyAtvA rUpakasya, tasyAjyasamitAguDAn // gRhe praiSIdbhAryayA ca, ghRtapUrAnacIkarat ! // 6 // tayA'tha ghRtapUreSu, kRteSvAgAtpurAntarAt // tajAmAtA tatra mitra-yuktaH kAryeNa kenacit ! // 7 // tataH sA ghRtapUraistai-staM sataMtramabhojayat // jAmAtA hi bhavetprAyaH, zvazrUNAmativallabhaH ! // 8 // tasmin gate ca sa vaNim , bhojanAya gRhaM gataH // vIkSya khAbhAvikaM bhakta-mevaM papraccha kAminIm ! // 9 // manakhini ! kuto nAdya, ghRtapUrAH kRtAstvayA ? // jagAda ramaNI khAmi-nirmitAste'bhavanmayA // 10 // kintu hetoH kutopyatrAyAto'smahuhituH ptiH|| samitro ghRtapUraistai- jito gamanotsukaH ! // 11 // tannizamya samutpanna-viSAdaH sa vyacintayat // mayA parArthamAbhIrI-varAkI vaJcitA vRthA ! // 12 // tadvipratAraNotpannaM, pApameva mama sthitam // ghRtapUrAstu te jagdhAH, parairetya kutazcana // 13 // pApaM hi kriyate mUDhaH, strIputrAdikRte bhRzam // vipAkasya tu kAle ta-tkhayamevopabhujyate ! // 14 // iti dhyAyan bahirgatvA, dehacintAM vidhAya saH // grISmamadhyAhnArkataso, vizazrAma tarotale // 15 // sAdhumekaM ca bhikSAyai, yAntaM vIkSyaivamabravIt // bhagavannehi vizrAmya, vArtayanmAmiha Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 96 // uccarAmyamanastram kSaNam // 16 // munirjJAnI jagau gamyaM, khakAryeNa mayA drutam // vizrAmAya tato nAhaM, sthAsyAmIha mahAmate / // 17 // vaNikU procenyakAryeNA - 'pyArya ! kiM kopi gacchati 1 // yadbhavadbhiH khakAryeNa, bhayA gamyamitIritam ! // 18 // uvAca muniranyArthe, klizyante bahavo janAH // bhAryAdyartha klizyamAna - stvamevAtra nidarzanam // 19 // ityekenaiva vAkyena, pratibodhamavApa saH // samayAI vacaH khalpa-mapi hi syAnmahAphalam ! // 20 // tataH pUjyAH katiSThantItyapRcchattaM muniM vaNik // jagAda yatirudyAne, tiSThAmyahamitaH sthite // 21 // nirgrantho'tha pure gatvA, prAptaprAkabhojanaH // udyAnegAtkRtAhAraH, khAdhyAyaM ca vyadhAtsudhIH // 22 // velAnusArato jJAtvA kRtAhAraM tapodhanam // gatvA tadantike zrauSI - jainaM dharma sa naigamaH // 23 // bandhUnApRcchaya dIkSAyai, yAvadAyAmyahaM vibho ! // tAvatpUjyairiha stheya - mityUce ca viraktadhIH // 24 // gRhe ca gatvA khajanAn, jAyAM ceti jagAda saH // haTTApArato lAbhaH svalpa eva prajAyate // 25 // kariSye dezavANijyaM, prAjyalAbhakRte tataH // taca syAtsArthavAhena, vidyete dvau ca tAviha // 26 // tatraikaH svadhanaM datvA nayate puramIhitam // tatra copArjite vitte, bhAgaM gRhNAti na svayam // 27 // dvitIyastu nijaM vittaM pradatte naiva kiJcana / pUrvArjitaM ca sakalaM, sevitaH san vilumpati // 28 // tadrUta sArthanAthena, kena sAkaM brajAmyaham 1 // khajanAH procire yAtu, prathamena samaM bhavAn // 29 // tataH sa bandhubhistatrA, tatrodyAne drutaM yayau // ka sArthavAha iti taiH pRSTazcaivamavocata // 30 // sthitaH kiGkelivRkSAdhaH, sAdhureSa guNodadhiH // siddhipuryAH sArthavAho, datvA dharmadhanaM nijam // 31 // vyApAraM kArayatyaMzaM na ca gRhNAtyupArjite // ta da nena samaM mukti-purIM yAsyAmi kAmitAm // 32 // [ yugmam ] sArthezo'nyastu vijJeyo, jAyAdikhajanAtmakaH // sa hi dharmadhanaM prAcyaM, hanti datte na ca khataH // 33 // kiJca yuSmAbhirevoktaM, yadAdyena samaM braja // tanmuktvA bandhusambandhaM, sAdhumenaM zrayAmyaham // 34 // ityudIrya sa vaNigmunipArzve, bandhumohamapahAya mahAtmA // khIcakAra munidharmamudAraM, saukhyamatra ca paratra ca lebhe // 35 // iti bandhumohApohe vaNikathA // yathA cAyaM vaNik khajanakharUpaM bhAvayan dharma pratipannastathAnyairapi dakSairyatitavyamiti sUtrArthaH // 4 // itthaM tAvatsvakRtakarmaNAM bandhubhyo na muktirityuktaM, adhunA tu dravyameva tanmuktaye bhAvIti kasyApyAzayaH syAdata Aha mUlam - vitteNa tANaM na labhe pamatte, imammi loe aduvA paratthA // dIvapaNaTTeva anaMtamohe, neAuaM daddumadahumeva // 5 // vyAkhyA - vittena dravyeNa trANaM svakRtakarmabhyo rakSaNaM na labhate na prApnoti, pramatto madyAdipramAdavazaM gataH, tyAha- 'imammitti' asminnanubhUyamAne loke janmani, 'aduvatti' athavA paratreti parabhave / yaccoktamiha loke iti, tatra purohitaputrodAharaNam, tatra cAyaM sampradAyaH - tathA hi nagare kApi, bhUpaH kutracidutsaye // bahirniryAti zuddhAnte, prozcairityudaghoSayat // 1 // sarvairapi naraiH sadyo, nirgantavyaM bahiH purAt // na niryAsyati yastaM tu, nigrahISyati bhUpatiH // 2 // tadAkarNya narAH sarve, niryayustvaritaM purAt // rAjJAmAjJAmanullaMghyAM sudhIrullaMghate hi kaH 1 // 3 // tadAcaiko rAjamitraM, purohitasuto yuvA // na niryayau purAdvAra- vadhUdhAmani saMsthitaH // 4 // kathaJcittaM ca vijJAya, jagRhurnRpapUruSAH // tebhyaH kiJcidvitIryAtmA, na tu tena vyamocyata // 5 // kintu rAjJo vayasyoha -miti darpAtsa taiH samam // cakre vivAda darpo hi, syAdandhakaraNo nRNAm ! // 6 // tatastaM pArthivopAnte, ninyire nRpapUruSAH // rAjJApyAjJAbhaGgakArI - tyAdiSTo vadhya eva saH ! // 7 // purohitastadAkarNyo- petyorvIzamadovadat // svAmin / dadAmi sarvakhaM, muJcata me sutam // 8 // purohiteneti dhanena bhUpo, nimaMtrayamANo'pi na taM mumoca // tataH sazUlAmadhiropito'ntaM, jagAma dInaH zaraNena hInaH ! // 9 // dhanaM na prANAyetyarthe purohitasutakathA // evamanyepi vittena trANamatraiva tAvanna labhante AstAmanyajanmani, tanmUrcchAvataH punaradhikaM doSamAha - 'dIvetyAdi' tatra 'dIvappatti' prAkRtatvAtpranaSTadIpa iva, vigataprakAzadIpa iva, anantastadbhava eva prAyastasyAnuparamAt moho mithyAjJAnamoharUpo dravyAdimohAtmako vA'skhetyanantamohaH, 'neAuaMti' nizcita Ayo lAbho nyAyo muktirityarthaH, sa prayojanamasyeti naiyAyikastaM, samyagdarzanAdirUpaM muktimArga, 'dahuMti' apergamyatvAd dRSTvApi upalabhyApi, 'adaddumevatti' prAkRtatvAdadraSTaiva bhavati, atra cAyaM sampradAyaH tathA hi mahati kApi, bhUdhare bhUrikandare // tigmAMzukiraNAbhedya - nIrantravanagahare // 1 // vahnimeSAMsi cAdAma, gRhItagurudIpikAH // bilena vivizuH kepi dhAtuvAdaparA narAH // 2 // [ yugmam ] tatra teSAM pramAdena, viSyAtau Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram // 97 // bahridIpakau // sarveSAmapi jantUnAM pramAdo hi ripUyate ! // 3 // tato guhAtamojAta-mohAste parito'bhraman // dRSTapUrva bilAdhyAnaM, na punarlebhire tadA // 4 // tatra bhramantazca mahAviSaiste, daSTA bhujaGgairviSaghUrNitAGgAH // kutrApi garte patitAzca nimne, jagmuH kRtAntAtithitAM varAkAH ! // 5 // iti dhAtuvAdikathA // yathA caite pradIpalAdhyAnopi pramAdapranaSTapradIpAstamovimUDhAH sarpadaSTA garte patitAzca taM mArga dRSTvApyadraSTAra eva jAtAH, evamanyo'pi prANI kathaJcitkarmakSayopazamAdeH prAptAt zrutajJAnadIpAnmuktimArga dRSTvApi vittAdyAsaktipramAdanaSTazrutajJAnadIpo mithyAjJAnatamovimUDho lobhAhidaSTaH kugatigarte patitazca tasyA'draSTaiva bhavati, tathA ca na kevalaM khatastrANAya vittaM na bhavati kintu kathaJcilabdhaM trANahetu samyagdarzanAdikamapyupahantIti sUtrArthaH // 5 // evaM vittAdi na trANAyetyupadarzya yatkartavyaM tadAha mUlam - suttesu AvI paDibaddhajIvI, na vIsase paMDia AsupapaNe / ghorA muhuttA abalaM sarIraM, bhAruMDapakkhIva carappamatto // 6 // vyAkhyA-mupteSu dravyataH zayAneSu, bhAvatastu dharma pratyajAgratsu, 'caH' pAdapUraNe, 'apiH' sambhAvane, tato'yamarthaH, suteSvapyAstAM jAgratsu pratibuddho dravyato nidrArahito, bhAvatastu yathAvasthitavastujJAnavAn, jIvatItyevaM zIlaH pratibuddhajIvI, ayaM bhAvaH - dvidhA supteSvapi nirvivekajaneSu vivekI na gatAnugatikatayA svapiti, kintu dvidhApi pratibuddha eva yAvajjIvamAste, atra ca dvidhApyapramattatAyAM 'agaDadatta' udAharaNaM, tatra cAyaM sampradAyaH / tathA hi atraiva bharate puNya - pIyUSakamalAkare | padmAzritaM padmamivA - 'bhavacchaGkhapuraM puram // 1 // nyAyAnyAyakSIranIra - vivecanavicakSaNaH // rAjahaMso'bhavattatra, guNairnAmnA ca sundaraH // 2 // zakrasyeva zacI tasya, sulasAkhyA mahiSyabhRt // sarvAGgasubhagAloka - netrAdhvagasudhAprapA // 3 // yathAmanorathaM bhogA - nupabhuJjanayostayoH // babhUvAgaDadattAhro, nandanaH sundarAkRtiH // 4 // pitrormanorathaiH sArdhaM, vardhamAnaH krameNa saH // prApa tAruNyamasvarNa - ratnaM sarvAGgabhUSaNam // 5 // lokaMpRNasya tasyorvI - dayitasya suto'pi saH // janodvegakaro jajJe, bhAnoH putra ivAntakaH // 6 // sa hi hiMsApriyo'lIka - vAdI dharmArthavarjitaH // ramamANo'nyarAmAbhi - rniHzaGkaM garvaparvataH // 7 // mAMsAzI madyapo dyUta-rativyUto vRto viTaiH // vezyAvRndairanugato - 'nvahaM tatrAbhramatpure // 8 // [ yugmam ] tato vimuktamaryAdaM, mahonmAdamudIkSya tam // vyAkulAH sakalAH paurA, bhUpAyeti vyajijJapan // 9 // svAmiMstvadIyaputreNa, SaNDhavatsvairacAriNA // udvejitA vayaM bhUri- bhujageneva mUSakAH ! // 10 // na ca vAcyaM matsuto vaH, kathamudvejayediti ? // kSIrodAdapi sambhUtaH, kAlakUTo na hanti kim 1 // 11 // anAcArA na ye khapne - 'pyabhavan bhavatAM pure // te sarvepi tadAcArye - NevAnena pravartitAH ! // 12 // na caivaM ceSTamAnasya, tasyopekSA varIyasI // dAhAya jAyate vahi-rivAnyAyo supekSitaH ! // 13 // ityAdibhirlokavAkyai - rAkarNya sutaceSTitam // maryAdAjaladhirbhUpaH, kopATopAdadovadat // 14 // are ! kumAraM vadata, yanme dezAdvaja drutam ! || ataH paraM tavAnyAyaM, sahiSye na hi sarvathA ! // 15 // putropyanyAyakRnyAya-tatparaiH parihIyate // na hi karNApahaM svarNa, kenApi paridhIyate ! // 16 // idaJca vacanaM rAjJo, janazrutyA nizamya saH // khaGgapANirahaGkArA-tkumAro niragAdbahiH // 17 // ullaMghyAdrisarigrAma- purAraNyAni bhUrizaH // gaGgAjalAplutAbhyarNA, purIM vArANasIM yayau // 18 // sa cAparicitatvena, kenApyavihitAdaraH // babhrAma vimanAstatra, yUthabhraSTa ivaiNakaH // 19 // bhramaMzcaivaM mahAtmAnaM, zAstrAkUpArapAragam // kRpAvantaM pApabhIruM, gambhIramupakAriNam // 20 // rathAzvagajazikSAzca, zikSayantaM nRpAGgajAn // kvacitpavanacaNDAkhyaM, kalAcArya sa dRSTavAn // 21 // [ yugmam ] taM ca prekSya kumAronta-ravindata parAM mudam // nirvApayanti santo hi, darzanenApi candravat // 22 // amuM kalAcAryaraviM, pratibhAbhAnubhAsuram // zraye tamopanodArtha - miti cAntaracintayat // 23 // tatpAdakamale natva - pAvizaca tadantike // kutastvamAgA iti taM kalAcAryo'pi pRSTavAn // 24 // ekAnte'tha tamAhUya, kumAramyaritaM nijam // jagAda sakalaM satya- mityUce ca kRtAJjaliH // 25 // khAmin ! durmatinA krIDA - ratinA mayakA purA // kalAbhyAsaH kRto nAsti, nAstikena damo yathA ! // 26 // cikIrSAmi kalAbhyAsaM, pUjyAnAmantike tataH // niSkalo hi pumAn vizve, pshorpytiricyte|| 27 // tato'lapatkalAcAryaH, paropakRtikarmaThaH // vatsa ! matsadane sthitvA, kalAbhyAsaM kuruSya he ! // 28 // kintu tvayA svavaMzAdi - prakAzyaM naiva kasyacit // ihatyabhUpatvatpitro - rnAsti tuSTirmatho Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 98 // uttarANavanastram yataH / // 29 // kumAro'pi vacastasya, tattathA pratyapadyata // tatastaM sArdhamAdAya, nijaM dhAma jagAma saH // 30n mAtRvyo'yaM mAyAta, iti palyai jagAda ca // jananImiva tAM bhaktyA, kumAropyanamattataH // 31 // tataH sA sapayitvA taM, bhojayAmAsa sAdaram // kalAcAryopyadAttasmai, vastrANyAbharaNAni ca // 32 // idaM madIyaM turaga-sadanaspandanAdikam // khakIyaM bhavatA jJeyaM, stheyaM cAtretyuvAca ca // 33 // tataH kumAraH santuSTa-cetAstasya gRhe vasan // prAcyA vimucya duzceSTAH, kalAbhyAsaparobhavat // 34 // vinayAmRtavAn loka-kairavANi pramodayan // sograhIdalpakAlena, candravatsakalAH kalAH // 35 // mA vismarantvimA bhUri-bhAgyairlandhA mameti sH|| kalAparizramaM cakre, gRhomaantovrm||36|| tasyodyAnasya pArthe ca, cAruvAtAyanAJcitama // abhadvizAlamattakaM. zreSThasya zreSTino gRhama // 37 // tatra cAsItsutA tasya, nAnA madanamaMjarI // kharvadhUgarvasarvakha-sarvakaSavapulatA // 38 // sA ca nityaM gavAkSasthA, taM dadarza nRpAGgajam // prAkSipattaM pratipremNA, patrapuSpaphalAdi ca // 39 // rAjAGgajastu no samyaka, tAM mRgAkSImudakSata // vidyAgrahaNalobhena, gurorAzaGkayA tathA // 40 // anyadA madanonmAda-vivazA sA vazA drutam // jaghAnAzokagucchena, taM kalAbhyAsatatparam // 41 // tadA tvagaDadattastAM, savizeSa niraikSata // nityaM nitambinIsaGge, kasya vA syAnmano dRDham ? // 42 // sampUrNacandravadanAM, vinidrAmbhojalocanAm // varNakumbhAbhavakSojA, pallavAtAmrapANikAm // 43 // prAdurbhUtairbahirmU-ranurAgalavairiva // kiGkelipallavaizchannAM, mUrtAmiva vanazriyam // 44 // liptAM svarNadravaNeva, pIyUSeNeva nirmitAm // tAM vIkSya vismitazcitte, kumAro dhyAtavAniti // 45 // [tribhirvizeSakam ] kimiyaM kamalA nAga-kanI devAGganA'thavA // vidyAdharI vA matpuNyaiH, pratyakSA vA sarakhatI 1 // 46 // dhyAtvetyUce ca tAM subhra !, kA'si tvaM kasya vA sutA ? // mAM kalAbhyAsaraktaJca, parimohayase kutaH 1 // 47 // sAnandA sA tataH proce, nAmnA madanamaMjarI // bandhudattAbhidhazreSThi-mukhyasya tanayA'smyaham // 48 // ihaiva hi pure yUnA, kenApyasmi vivAhitA // idaM tu mandiraM viddhi, matpiturguNamandiram // 49 // tvAM ca dRSTvA jagajaitra-rUpaM cittAnamAskarama // jAtAmyeSA mahAbhAga !, tvadekAyattajIvitA ||50||maardhikaariruupstvN. yataHprabhati viikssitH|| tataH prabhRti mAmuccai-rbAdhate ghasmaraH smaraH ! // 51 // kAmadAghajvarocchityai, nityaM tvadarzanAmRtam // pibAmi sa tu tenApi, ghRddhimeva prayAtyaho ! // 52 // amRtasyApi tannUna-masAdhyo'sau mahAjvaraH // no cettadbhojanA devAH, santApyante'munA katham ? // 53 // tvatsaGgamaikagozIrSa-sAdhyo'yamathavA jvaraH // paraHzatairapi parai-hIyate bheSajaiH katham ? // 54 // tahoSajJopacAraM me, na kariSyati cedbhavAn // tadAvazyamayaM jantuH, paralokaM gamiSyati ! // 55 // yathA nirvApite netre, darzanena zrutI girA // tathA nirvApaya khAga-saGgamenAGgamapyadaH // 56 // iti tadvAkyamAkarNya, kumArontaracintayat // nUnaM kAmAnalapluSTA, prAmuyAtprAntamapyasau // 57 // "prANinAM hi sakAmAnAM, zAstre proktA dazA daza // tatrAdyAyAM bhavecintA-'parasyAM saGgamaspRhA // 58 // tRtIyAyAM tu niHzvAsa-zcaturthyAM tu smarajvaraH // dehe dAhazca paJcamyAM, SaSThyAM syAjhojanAruciH // 59 // saptamyA tu bhavenmUrchA-'STamyAmunmAda ulvaNaH // navamyA prANasandeho, dazamyAM prANavicyutiH // 60 // " tadasau sundarI mAsma, mriyatAM mdviyogtH|| dhyAtvetyUce kumArastAM, girA pIyUSakalpayA // 61 // mRgAkSi ! sundarAjyasya, rAjJaH zaGkhapurezituH // prathama nandanaM nAnA-'gaDadattamavehi mAm // 62 // kalAcAryAntike kartuM, kalAbhyAsamihAgamam // tvatsevane tu nAyAnti, kalA ruSTA ivAGganAH // 63 // tadutsuko'pi nedAnIM, tvayA saGgantumutsahe // ito brajaMstu hatvA tvAM, gamiSyAmi na saMzayaH // 64 // ityAdhuktvA kathaJcittAM, khasthIkRtya nRpAGgajaH // jagAma gehmudyaanaa-ptdruupaakssiptmaansH||65|| anyadA bhUpabhUravA-rUDho rAjapathe vrajan // tumulaM rodasIkukSi-mbhari zrutvetyacintayat // 66 // kiM cukSobha payorAzI- jvAla jvalano'thavA // vairisainyamutAyAtaM, taDidvA patitA kacit ! // 67 // dhyAyannevaM dadazaiMka, kumAro mattadantinam // mUlAdunmUlitAlAnaM, paryaTantamitastataH // 68 // niSAdinA parityaktaH, kuziSya iva sUriNA // mahAbalaiH pAdapAtai-ya'Jcayanniva medinIm // 69 // mArayan pazumAdIn, gRhahaTTAdi pAtayan // so'pi vyAlaH kSaNAtkAla, ivAbhyAgAnRpAjajam // 70 // [ yugmam ] tadA ca lokAH prAkArA-gArAderupari sthitAH // muJca muJca nyAlamArga-miti rAjAajaM jaguH // 71 // kumArastu hayaM hitvA, tUrNamAhAsta hastinam // tatastaM prati mattebho, dadhAve krodhavihvalaH // 72 // uttarIyaM purastasya, kumAraH praakssiptttH|| dantaprahArAMstatrAdA-droSAndhaH sindhurastu sH||73|| pRSThe gatvA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram / kumAro'ya, gADhamuSTyA jaghAna tam // avaliSTa tatastUNe, kumAramabhikuaraH // 74 // tatpRSThasthaH svayaM bhrAmyan , praharaMstaM ca muSTibhiH // cakrabhrameNAbhramayat, kumArastu dvipaM ciram // 75 // bhrAmaM bhrAmaM ca nirviNNaM, taM gajaM sulasAmajaH // Aruroha mahAsatvaH, pArIndra iva parvatam // 76 // vazIkRtadvipaM taM ca, vIkSya saudhopari sthitaH // bhUpo bhuvanapAlAkhyaH, prAjyaM vismayamAnaze // 77 // sUryAcandramasau tejaH-saumyatvAbhyAM jayanniva // kumAraH koyamiyurvI-nAtho'pRcchaJca vetriNam // 78 // vetrI proce prabho'muSya, veni nAhaM kulAdikam // paThan kintu kalAcAryapArthe dRSTostyayaM mayA // 79 // tataH pRSTaH kalAcAryaH, samAkArya mahIbhRtA // samabhyarthyAbhayaM tasya, vRttAntaM sarvamabravIt // 80 // tatastuSTastamAhvAtuM, vetriNaM prAhiNonnRpaH // riporapi guNAn dRSTvA, guNarAgI hi modate ! // 81 // tenAhUtaH kumAro'pi, baDvAlAne matagajam // sAzaGkaH kSamApateH pArthe, yayau lokaiH kRtastutiH // 82 // yAvannanAma paJcAGga-praNAmena sa pArthivam // tAvadA linggybhuupst-mupaaveshydaasne|| 83 // taM ca pazyannRpo dadhyo, puruSo bayamuttamaH // etAdRzo bhavedasmi-nvinayaH kathamanyathA ? // 84 // yathA namanti pAthobhiH, pAthodAH phaladAH phalaiH // namanti vinayenaiva, tdvduttmpuurussaaH|| 85 // dhyAtvetyAdi nRpaH premNA, tAmbUlAdi samarpya ca // tamityapRcchaddakSatva-masti kAsu kalAsu te ? // 86 // tato brIDAvazAtkiJci-dajalpati nRpAgaje // guruH proce'sti dakSo'sau. kalAsu sakalAkhapi // 87 // kintu santo na bhASante, satopi khaguNAn hiyA // ityasau maunamAdhatte, kumAro guNasevadhiH // 88 // iti zrutvA guNAstasya, rAjJi romAJcamaJcati // upadApANayaH paurA-statrAjagmuH sahasrazaH // 89 // te muktvA prAbhRtaM natvA, nRpaM copAvizan puraH // prAbhRtaM tattu bhUjAniH, kumArAya dadau mudA // 90 // atha te nAgarA itthaM, naranAthaM vyajijJapan // khAminiyaM pUrI pUrva-mAsItvargapurIsamA // 91 // sA taskareNa kenApi, muSyamANA pratikSaNam // jAtAsti rorasadana-prAyA tadrakSa rakSa tAm // 92 // tatobravItpurArakSa- mevaM kruddho narAdhipaH ||re ! satyapi tvayi kathaM, muSyate dasyunA purI ? // 93 // purArakSo'vadaddeva !, bhUyAMso divasA gtaaH|| mamAnveSayatazcauraM, na tu prApaM karomi kim ? // 94 // atrAntare nRpaM natvA-'gaDadatto vyajijJapat // samAdizata mAM khAmin !, yathA gRhNAmi taskaram // 95 // saptabhirvAsaraizcaurA-'lAbhe tvamau vizAmyaham // tatotivismitaH kSmApaH, smAha sAdhaya kAmitam ! // 96 // tatobhinamya bhUjAni-manudvimamanAH khayam // babhrAma bhUpabhUdhaura-vI. kSAyai paritaH purIm // 97 // maThaprapAdevakula-vezyAzauNDikavezmasu // mAlikabUtakArAdi-sthAneSu vipineSu ca // 98 // pratyahaM kurvatastasya, parimoSigaveSaNam // SaD dinAni yayuH kintu, nAsasAda sa taM kacit // 99 // [yugmam] saptame'hi kumAro'tha, cintA cAnto vyacintayat // mudhA sandhAM vyadhAmenA-mahaM jIvitanAzinIm ! / / 10. // tattAmAdAya vAmAkSIM, kvacidanyatra yAmyaham // yadvA khayaM pratizrutya, karomi kathamanyathA ? // 101 // pratijJApAlana 1 madhyesaptadinaM caurA-lAbhe tvagnau vizAmyaham // iti 'ga' saMjJakapustake // vIra- narANAM hi mahAnatam // zirazchede'pi tadvIraH, khAMpratijJAM na muJcati ! // 102 // tataH pratijJAnirvAhaH, kArya eva mayAdhunA // dhyAtvetyAdi kumArogA-daparAhe purAbahiH ! // 103 // adho rasAlasAlasya, kasyacitsaMsthito'tha bhraSTaH khecarendra ivaapshyhishokhilaaH||104|| atrAntare ca tatraikaH, parivrAjaka Ayayau // tridaNDakuNDikAmAlI, muNDamaulimahAbalaH // 105 // raktAkSaM hastihastAbha-hastaM karkazakuntalam // raudrAkAraM dIrghajaGgha-majinoddhaddhapiNDikam // 106 // taM vIkSya maapbhuunuun-mmiibhirdehlkssnnaiH|| taskaroyamiti dhyAyan , parivAjetyabhASata // 107 // [yugmam ] kosi tvaM hetunA kena, cintA cAntazca dRzyase 1 // tataH kumAro dhiSaNA-dhiSaNastamadovadat // 108 // dAridyavidrutaH zUnya-khAntaH khAmin ! bhramAmyaham // paraM parAbhavasthAnaM, vizAM dAridyameva hi ! // 109 // adya chinami te dauHsthya-mityUce'tha tridnnddikH|| sopyUce sarvamiSTaM me, bhAvi yussmtprsaadtH!||110|| tadA corunabhomArgo-laMghanotthazramAdiva // pazcimAmbhonidhau tUrNaM, majati sma nabhomaNiH // 111 // tato'rkakAntavizleSo-tpannazokabharairiva // digaGganAsu mAlinya-mupetAsu tamobharaiH // 112 // kozAtkRpANamAkRSya, baddhA parikaraM ca sH||proce kumArameohi, yathA kurve tavehitam ! // 113 // [ yugmam ] ityudIrya samaM tena, gatvA puryA sa taskaraH // kvacidibhyagRhe'kArSItyAnaM zrIvatsasaMsthitam // 114 // tena kSAtreNa gehAntaH, pravizya nibhRtakramam // peTAH pATacaro baDhI, vittApUrNAH samAkRSat // 115 // tadrakSAyai kumAraM ca, tatra saMsthApya taskaraH // pralobhya duHsthAnAninye, supsAndevakulAdiSu Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 100 // utarASyamanasUtram / // 116 // peTAcotpATya taiH zeSaM, kumAreNAtmanA tathA // nagaryA niryayau kenA - 'pyadRSTaH sa pizAcavat // 117 // tadA ca bhUpabhUrdadhyau, hanmyenamasinA'dhunA // yadvA mama kulInasya chalaM kartu na yujyate ! // 118 // kiJca niyaM kRte kasya, muSNAti nagarImayam // gehe cAsya kiyadvitta-miti ca jJeyamasti me / / 119 // tannAyamadhunAmA, ghyAyanRpAGgajaH // tamantrayAsIddakSo hi, nautsukyaM kurute kvacit // 120 // sarveSvatha purodyAna -mAgateSu malimlucaH // kumAramadyApi bahukA vidyate nizA // 121 // kSaNamAtramihodyAne, vatsa ! vizramyatAM tataH // vinIyate yathA sarvai - vavadhodvahanazramaH // 122 // AmetyuktvA tato rAja-putro vRkSasya kasyacit // mUlAdakSiNatastasthau, parimoSI tu vAmataH // 123 // anyonyaM hantumicchantau vijetuM vAdinAviva // alIkanidrayA dhUrta-praSThau suSupatuzca tau ! // 124 // bhAravAhAstu te zrAnta-supsA vizrandhacetasaH // tItrAM tandrAmavindanta, tAdRzAM sulabhA hi sA ! // 125 // utthAya srastarAhakSaH, kumArastu zanaiH zanaiH // kRpANapANiranyasya, tarormUlamazizriyat // 126 // apramate zramaNavat, kumAre tatra saMsthite // nistriMzapANirnistriMzaH, samuttasthau sa taskaraH // 127 // nihatya bhArikAstAMzca, kumAraM yAvadaikSata || AkRSTAsiH purobhUya, tAvatsopyevamabravIt // 128 // puraluNTAka re ! pApa !, vizvastajanaghAtaka ! // ciraM kRtasya pApasya phalamApnuhi sAmpratam ! // 129 // ityuktvA gacchatastasya, pAdau khaGgena so'cchinat // chinnamUlastarurivA - pataJcaurastato bhuvi // 130 // proce caivaM parityaktajIvitAzo nRpAGgajam // ahaM mujaGgamAhvAna - zrauro'bhUvaM mahAbalaH // 131 // iha rasazAne bhUmyantaH sadanaM mama vidyate // tatrAsti me svasA, 'vIramatI' saMjJA kumArikA // 132 // abhijJAnAya tadasiM, mamAdAya mahAmate ! // gatvAmuSya vaTasyAdhaH, zabdayestAM mulocanAm // 133 // madbhUmivezmano dvAre, tayA codghATite sati // tAmuduhyAkhilaM dravya - mAdadIdhA madarjitam // 134 // pazcAttu sasukhaM tatra, tiSTheranyatra vA brajeH // tenetyuktaH kumArastaM, vAkyairAzvAsayacchubhaiH // 135 // tasminmRte tu tatkhaGgaM, lAtvA gatvA vaTAntike // zabditA tena sambhrAtA, sA dvAramudghATayat // 136 // tAM ca dRSTvA jagannetra kairavAkarakaumudIm // iyaM hi smarasarvasva - miti dadhyau nRpAtmajaH // 137 // saumya ! kastvaM kimarthaM vA - SS yAsIriti tayA ca saH // pRSTo'vAdIdyathA vRttaM, tataH sAntaradUyata // // 138 // kRtAvahitthA proce ca, khAminehi gRhAntare // vIraH sopyavizattatra, tasmai sApyAsanaM dadau // 139 // atha nAthastvamevAsya, bhUghanasya dhanasya ca // ityudI - ff dhUrtAsA, vAsavezmodaghATayat // 140 // talpaM ca praguNIkRtya, smAha vizramyatAmiha // ahaM tu tvatkRte kAnta !, gozIdravamAnaye // 141 // tayetyuktaH kumAropi, bheje talpamanalpadhIH // tasyAM bahirgatAyAM ca, cetasIti vyaci - ntayat // 142 // nyAyazAstre hi vizvAsaH, sarvasyApi niSidhyate // vizeSatastu nArINA - marINAM ca vicakSaNaiH // 143 // strINAM dviSAM vA vizvAso, vizvAsaM janayejjanam // iyaM tu strIripuzceti, vizvAsArhA na sarvathA // 144 // dhyAtveti talpe vinyasya, vasanacchannadArukam // tato dUre tirodhAya tasthau sundaranandanaH // 145 // bahirhantumazakyo yaH, so'tra supto haniSyate // ityUrddha tasya talpasya nyastA yaMtrazilAbhavat // 146 // tadA ca sA zilA dasyu - khasrA yaMtraprayogataH // pAtitA'cUrNayatcUrNa, tAM zayyAM zarakANDavat // 147 // tato mayA hataH suSThu, bhrAtRghAtIti vAdinIm // dhRtvA kezeSu tAmeva-mavAdItpArthivAGgajaH // 148 // kapaTairapi mAM hantu -mAH ! pApe ! kaH prabhurbhavet ? // zAmyekiM baDavAvahi - rghanairapi ghanAghanaiH 1 // 149 // ityuktvA tAM sahAdAya, bhUgehAnnirjagAma saH // rUpaM nirUpya rakto'pi, viraktastatkukarmaNA // 150 // atha dhairyanidhestasya, mukhAbjamiva vIkSitum // pUrvAcalazirodeza - mAruroha nabhomaNiH // 151 // bhUpAbhyarNa tato gatvA, nizAvRtaM nivedayan // ito dasyuH svasA tasyA - ''nIteyamiti so'bravIt // 152 // medinImandiraM tathA-dIdRzanmedinIpateH // nRpopi vittaM tatrasthaM, sarva tatkhAminAmadAt // 153 // nijAGgajAJca kamala-senAkhyAM kamalekSaNAm // dadau bhUpabhuve bhUpa - stacaritraizcamatkRtaH // 154 // zataM gajendrAn grAmAMtha, sahasramayutaM hayAn // lakSaM padAtInniSkAMzca tasmai prayutamArpayat // 155 // paurA api purIdasyu - hantAraM tamapUjayan // guNavAn rAjamAnyazca yadvA kena na pUjyate 1 // 156 // tato bhUmIbhujAdatte, prAsAde saptabhUmike // nasthau nRpAtmajazcitte, vibhranmadanamaMjarIm // 157 // prApto'pi bhUpateH putrIM lakSmIM kIrttiJca bhUyasIm // tAM nodatArayaccittA - dahomoho'ti dustyajaH ! // 158 // athAnyadA kumArasya, svasaudhe tasthuSo'ntike // AgAtkAcidvazA dattAsssanA copavizatpuraH // 159 // kimarthamAgatAsIti, tena pRSTA ca sAbravIt ? // ahaM madanamaMjaryA, preSitAsmi Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanastram // 1.1 // tavAntike // 160 // tayetyuktaM ca he kAnta !, mAM viyogAmitApitAm // nijasaGgamagozIrSa--dravairnirvApaya drutam // 161 // anyaca mattamAtA-bandhaM taskaramAraNam // duSTastrIdambhaveditvaM, nRpanirmitapUjanam // 162 // loke ca vizrutAM kIrti, tavAkarSyAti vismitA // tvatsaGgamotsukA prANA-napi kunchAddadhAti sA // 163 // [ yugmam ] zrutveti datvA tAmbUlaM, tasyai bhUpAtmajo'vadat // bhadre ! tAM brUhi yannaiva, vidheyotsukatA tvayA / // 164 // yathA matsaGgamautsukyaM, bAdhate tvAM sulocne!|| tathA tvatsaGgamautsukyaM, bADhaM mAmapi bAdhate ! // 165 // prastAvamantarA kintu, na kiJcitkriyate budhaiH // tataH samayamAsAdya, kariSyAmi samIhitam ! // 166 // ityuktvA sulasAsUnudutikAM visasarja tAm // sApi prAmumudattasya, vAkyairmadanamaMjarIm // 167 // anyeSuH karabhArUDhau, tatpituH sevakAbubhau // AyAtau tadgRhe to ca, dRSTvA'modata bhUpabhUH // 168 // tau cAlijaya dRDhaM bASpa-jalAplAvitalocanaH // sonAkSIkazalaM ? pitro-statastAvityavocatAma // 169 // pitroH zreyosti kintu tva-dvirahAkulayostayoH // na cettvadarzanaM bhAvi, tadA tUrNa mariSyataH ! // 170 // sotha gatvA nRpaM proce, matpituH sevakAvubhau // mAmAhvAtumihAyAto, tatra tadgantumutsahe // 171 smAhorvIzaH punardeya-masmAkaM darzanaM tvayA // tvadarzanena tRptAH smaH, pIyUSeNeva no vayam // 172 // ityuditvA nRpastasmai, datvA cAbharaNAdikam // samaM tena nijAM putrI, prAhiNotsaparicchadAm // 173 // tataH puryA bahiH senAM, nivezya sakalAM nijAm // ekena syandanenAsthA-tpUrmadhye bhUpabhUH svayam // 174 // yAminyAH prathame yAme, rahastAM dUtikA prati // prAhiNotsevakaM caikaM, sopi gatveti tAM jagau // 175 // senA prasthApya nRpabhU- rathenaikena tiSThati // kRte madanamaMjaryA-stattAmAnaya satvaram // 176 // tato gatvA tayA kSipraM, proktA madanamaMjarI // pArzve bhUpabhuvo harSo-sphulAGgA''gAtsakhIyutA // 177 // sopi rAgAmayakSINa-dAkSyamandAkSa. locanaH // syandanedhyAropayattA-maho sarvakaSAH striyaH ! // 178 // soya prerya hayAn puryA, niryAto'nIkamAgataH // prayANaM kArayAmAsa, DhakkAvAdanapUrvakam // 179 // gacchan prayANairacchinna-dezamullaMghya bhUbhRtaH // kumAraH pAdapAkIrNI, prApadekAM mahATavIm // 180 // pramadvarAnnarAn garjA-rapairjAgarayanniva // dhArAsArairbhuvaM siJca-stadA cAgAddhanAgamaH // 181 // Rtau tatrApi rATputraH, pitroH sajantumughataH // na tasthau kvApi cakAGga, iva mAnasamantarA // 182 // tatrAraNye brajattasya, sainyaM ca bahu milavAn // rurodha kopi bhilezaH, srotovegamivAcalaH // 183 // tadbhiH prabalaibhinnaM, kumArasyAbalaM balam // dizodizaM nanAza drAg, meghavRndamivAnilaiH // 184 // sainye naSTepi sulasA-sutaH prAjyaparAkramaH // yukto madanamaMjaryA, rathenaikena tasthivAn // 185 // yudhyamAnazca tadbhila-balaM prabalamapyalam // sa zarairarupadudrAva, dhvAntamazuriSAMzubhiH // 186 // tato naSTaM nijAnIkaM, dRSTvA bhillaprabhuHkhayam // yuddhAbADhaukata krodha-daSToSTho niThuraM jhuvan // 187 // ghorAghAtanirghoSai-khAsayantau vanecarAn // pRSaktaiH satatonmuktaiH, kurvANo vyomi maNDapam // 188 // anyonyamuktanArAca-gharSaNotpannamahinA // ananaM vidhududyotaM, darzayantau muhumuhuH // 189 // sAzcarya vanadevImi-/kSitau vIrakuarau // tatastau cakratuNA-bANi tulyabalau ciram // 19 // [tribhirvizeSakam ] na tvekopi jayaM lebhe, sato dadhyau nRpAtmajaH // jayyo'sau naujasA tasmA-chalenApi jayAmpamum // 191 // vimRzyeti dharAdhIza-sUnurmadanamaMjarIm // kAritodArazRGgArAM, puraH khassa nyavIvizat // 192 // tAM ca prekSya surIkalpa-rUpAM mohitamAnasam // kumArastIkSNavANena, inmarmaNi jaghAna tam // 193 // tataH sa millabhUmIzaH, patitaH pRthivItale // ghAtavyathAkulopyevaM, kumAraM pratyabhASat // 194 // ahaM hi sparavIreNa, hatapUrvastvayA hataH // tanmayAyaM hata iti, smayaM mAsma kRthA vRthA // 195 // ityudIrya mRte tasmin , bhUpabhUH khaparicchadam // prekSamANopi naiziSTa, naMSTvA kApi gataM tadA // 196 // ephenaiSa spandanena, tato gacchannapAGgajaH // ullaMghya tAmaraNyAnI-mekaM gokulamAsadat // 197 // nirgatya gokulAca hau, puruSo tamapRcchatAm ||k yAsyatIti sa sAha, yAmi zaGkhapure saham // 198 // AvAmapi tvayA sArgha-mAgacchAvo yadIcchasi ? // iti tAbhyAM punaH pRSTovAdIdomiti bhUpabhUH // 199 // rathe cAcI yojayantaM, tamevaM tAvabocatAm // astra mArge kAntAraM, krUracApadasaGkalam // 20 // cauro duryodhanAhAna-statra tiSThati durjayaH // matto hastI viSadhe, vyAlo vyAghrazca dAruNaH // 201 // tadadhvAnamamuM muktvA, saumya ! gacchAdhunAmunA // sopadravaM hi panthAna-mRjumapyAzrayeta kaH ? // 202 // proce kumArosminneva, mArge gacchata nirbhayAH // sasukhaM prApayiSyAmi, yuSmAn zaGkhapure drutam // 203 // tacchutvA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 102 // uttarApyayanasUtram tau narAvanye, cAdhvanInA dhanAnvitAH // celustena samaM mInA, ivAbdhiH srotasA saha // 204 // tadA caiko jaTAjUTa-mukuTAGkitamastakaH // trizUlakuNDikAdhArI, bhasmoddhUlitabhUghanaH // 205 // mahAvratI sametyaiva-muvAca nRpanandanam // putra ! zaGkhapure devA-nantumemi tvayA samam // 206 // [ yu-mam ] kintu matsannidhau varNa-dInArAH santi kecana // devAnAM balipUjArthe, dattA dhArmikapUruSaiH // 207 // tAnAdatva yathA mArge, brajAmo nirbhayaM vayam // dhane hi nikaTasthe naH, sAzakaM syAnmano bhRzam // 208 // ityuditvA kumArAya, sa dhanagranthikAM dadau // AziSazca dadattasmai, cacAla saha saarthikaiH||209|| sa ca gAnena nRtyena, ceSTAbhirgatibhiH khraiH|| kathAbhirvividhAbhizcA-'raayatpathikAn pathi // 210 // na tasya vyazvasIdbhikSu-veSasyApi nRpAtmajaH // avizvAsaH zriyAM mUla-mityantaH paricintayan // 211 // vAhAMzca vAhayaMstUrNa, kAntArAntarjagAma sH|| tadA ca rAjaputrAdIn , jaTilaH so'bravIdidam // 212 // ekaM gokulamastyatra, kalagokulasaGkulam // varSArAnaM tatra cAhaM, gatavarSe sthito'bhavam // 213 // tatratyAnAM ballavAnA-matyartha valabhosmyaham // sarveSAmAtmanAM tasmA-te'dya dAsyanti bhojanam // 214 // gatvA''gacchAmi tadyAvatAvadatra pratIkSatAm // karomi saphalaM janma, yathAtithyaM vidhAya yaH // 215 // ityuktvA sa vratI gatvA-''nIya dadhyAjyapAyasam // kumAramavadatputra !, kRtArthaya mama zramam // 216 // pratyutpannamatiH so'ya, proce maulau vyathAsti me||RssibhojyN ca no kalpyaM, tannedaM bhokSyate mayA // 217 // ityuktvA vArayannetra-saMjJayA sArthikAMzca sH|| kuziSyA iva gurvAjJAM, te tu tAM naiva menire // 218 // viSamizraMca tadbhojyaM, bhuktvA drAg mRtyumAgnuvan // tato'dhAbaccharAnmuJcan , kumAraM prati sa vratI // 219 // kumAro'pyardhacandreNa, hatvA marmANi marmavit // pAtayAmAsa taM pRthvyAM, tataH sopyeSamabravIt // 220 // ahaM duryodhanAhAna-zcauraH kenApyanirjitaH // tvayaikenaiva bANena, prApitaH prANasaMzayam // 221 // tvavIrya vIkSya tuSTonta-vacmi te sUnRtaM vacaH // vAmato'smAdreimadhye, nadyorasti surAlayaH // 222 // tasya pazcimabhAge ca, sajitA vidyate zilA // tAM prerya pravizervAma-bhAgasthe bhUmidhAmani // 223 // tatrAsti rUpalAvaNya-puNyAjI navayauvanA // nAmnA jayazrIH patnI me, draviNaM cAtipuSkalam // 224 // tatsarvamAtmasAtkuryA, dadyAzcAgni mRtasya me // vadanne kSaNAhasyu-rdIrghanidrAmavApa sH||225|| tato dArUNi saMmIlya, taM prajvAlya mahIzasUH ||rthmaaruhy tatprokte,yayau devakule drutam // 226 // zilAM codghATya tenoH ,zabditA dsyusundrii||mdhyesaudhN samehIti, sametya tama bhASata // 227 // tadrUpaM ca jagajaitraM, kumAro yAvadakSata // taM jaghAnApahastena, tAvanmadanamaMjarI // 228 // iti cAkhyanmayA sakhyaH, pitarau khajanAstathA // tyaktAstava kRte tvacA-'trapaH kAmayase parAm // 229 // tato'sau mA bhavatvasyA, viSAda iti cintayan // vihAya vittayuktAM tAM, rathArUDhaH puro'calat // 230 // laGghamAnazca gahanaM, gahanaM strIcaritravat // pulindavRndamutrasta-mapazyannazyaduccakaiH // 231 // kimasti mattahastIti, dhyAyaMzcAyaM vyalokayat // yAvasarvAdizastAva-idazaikaM mataGgajam // 232 // udastena khahastena, pAtayantaM patatriNaH // mUlAdapyunmUlayantaM, pAdapAn sindhuvegavat // 233 // madAmbunijharaklinnaM, sitaM sitamarIcivat // ugradantaM mahApAdaM, kailAsamiva jnggmm||234||tN mattAnekapaM prekSya, prastAM madanamaMjarIm // AvAsyodatarattUrNa, syandanAnRpanandanaH // 235 // [ tribhirvizeSakam ] yayau ca saMmukhaM tasya, dhairyAdharitabhUdharaH // taM ca vaJcayituM nyAstha-duttarIyaM tadaprataH // 236 // prahartuM tatra dantAbhyAM, nIcaijarjAtaM ca taM gajam // utplutyArohadatyartha, khedayitvA mumoca ca / / 237 // rathamAruhya gacchaMzca, puro vyAnaM vilokya sH|| hitvA rathamagAttasya, saMmukhaM vikasanmukhaH // 238 // tamAyAntaM prati vyAghraH, krodhoduSitakesaraH // pucchamAcchoTayan vyAtta-vakro yAvadadhAvata // 239 // tAvadvAmakaraM vastrA-veSTitaM nyasya tanmukhe // jaghAnAparapANisthakRpANyA niSkRpaH sa tam // 240 // punaH zatAGgamAruhya, puro gcchnntucchdhiiH|| dUrAdadhvani niHzUkaM, dandazUkaM dadarza sH||241|| atyutkaTasphaTATopaM, bhAsuraM mnnikaantibhiH|| dhamanIsphAraphUtkAra, pracaNDaM yamadaNDavat // 242 // lohitAkSaM kAlakAnti-mAyAntaM vIkSya taM bhayAt // kamprAGgI vyalagatpatyuH, kaNThe madanamaMjarI // 243 // [ yugmam ] mujaGgAdbhIru ! mA bhaipI-rityuttavA bhUpabhUstataH // tannetragativANi, stambhayAmAsa vidyayA // 244 // AhituNDikabadbhariH, krIDayitvA mumoca tam // itthaM kathaJcidullaMghyA-'raNyaM zaGkhapure yayau // 245 // yaJca tasya balaM bhilla-balAnaSTamabhUtpurA // tadapyanyena mArgeNA-''yayau bhUpabhuvontike // 246 // taM cAyAntaM samAkarNya, sundaro bhuupurndrH|| abhyAjagAma sAnandaM, nandanaM drssttumudytH|| 247 // abhyAyAntaM kumAropi, zrutvA tAtaM sasambhramaH // gatvA nanAma Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 10 // bhUpITha-nyastazastakhamastakaH // 248 // tataH pramodAzrujala-klinnanetro dharAdhavaH // tamAliMgya nivezyAke, mUrdhni jau muhurmuhuH // 249 // uttambhitadhvaje baddha-toraNe khapure ca tam / / priyAdvayAnvitaM hastyA-rUDhaM prAvIvizannRpaH // 250 // tato gato gRhe'naMsI-sa savitrI vadhUyutaH // putra ! tvamakSayo bhUyA, iti sApyAziSaM ddau|| 251 // bhojanAnantaraM pitrA, pRSTaH putro yathAtatham // sarva svavRttamAcakhyo, sarveSAM vismayAyaham // 252 // tato rAjJA yauvarAjye, sthApito modayan janAn // kurvANo vividhAH krIDAH, sa kAlaM kazcidatyagAt // 253 // anyadAnagabhUpAjJA-vartinaM janayan janam // dumAn vibhUSayan sarvAn , mAnavAniva yauvanam // 254 // mAninImAnakuTTAka-kalakokilakUjitaH // mattadvirephajhaMkAra-mukharIkRtadigmukhaH // 255 // viprayuktavadhUdhairya-luNTAkamalayAnilaH // madamutpAdayana rtata madhUtsavaH // 256 // [ tribhirvizeSakam ] tadA ca rantumudyAnaM, pArthivaH paurasaMyutaH // yayau kRtAdvAnamiva, vAtoDUnadrupallavaiH // 257 // samaM madanamaMjaryA, tatrAgAdbhapabhUrapi // savismayaM sakAmaM ca, paurdaarairniriikssitH||258|| dolAndolanapAnIya-krIDApuSpocayAdibhiH // sa tatra kAntayA sAkaM, reme haririva zriyA // 259 // rAmaM rAmaM yathAkAma, vinodairvividhairatha // aparAhne purAdhIzaH, samaM pauraiH pure yayau // 26 // ratipriyaH kumArastu, visRSTAnyaparicchadaH // priyAdvitIyaH suciraM, ranvA yAvatpure vrajet // 261 // tAvatprANapriyA tasya, daSTA duSTena bhogi utsaGgenyapatatpatyu-rdaSTAhamiti vAdinI // 262 // tato maMtrAdibhiryAva-tAM cikitsati bhUpabhUH // tAvatsA garalavyApA-mUJchitA'bhUdacetanA // 263 // tato vipannAM tAM jJAtvA, kumAro mohamohitaH // ruroda rodasIkukSimbha. ribhiH paridevanaiH // 264 // dadhyau caivaM vinAmuSyAH, kathaM jIviSyate mayA // vallabhAnAM viyogo hi, vaherapyatiricyate // 265 // tadavazyaM praveSTavyaM, mayA vahnau sahAnayA // khalpA hi sasate pIDA, bhUripIDApahA budhaiH // 266 // iti dhyAtvA citAM kRtvA, tatra kAntAM nidhAya ca // pravivikSuH svayaM yAva-jvalayAmAsa so'nalam // 267 // tAvattatra tudvoM, devAdvidyAdharottamI // ityUcatuzca ta sadya-stahuHkha vIkSya duHkhitI // 268 // hutAze hotumAsmAnaM, kuto hetostvamIhase ? // na hISTaM vidyate kiJcit , prANinAM prANitAte ! // 269 // kumAraH mAha kAntA me, vipannA pannagAdiyam // vinA cainAM na zaknomi, jIvituM tacchraye'nalam // 270 // jIvayAvo jIvitezAM, tava tanmA mRthA ghRthA // ityuktyA maMtritairnIraiH, khecarau tAmasiJcatAm // 271 // tataH sA vItanidreva, vikasalocanA khayam // saMvRtya svAGgamuttasthau, kumArasya mudA samam // 272 // athApRcchaya kumAraM khe-carayorgatayostayoH // ghorAndhakAranikare, jAte ca kSaNadAkSaNe // 273 // puramadhye'dhunA gantuM, na yuktamiti cintayan // sapriyo bhUpabhUH pratyA-sannadevakule yayau // 274 // [ yugmam ] udyotAyA''nayAmyagni-mityuditvA gatazca sH|| AttAH punarAyAti, yAvaddhayAyanijAM priyAm // 275 // tAvadAlokamadrAkSI-madhyedevakulaM sphuTam // tata Agatya sAzavaM, sa kAntAmiti pRSTavAn // 276 // AdAya vahnimahAya, nivRttena mayA priye ! // dRSTo mahAnihAlokaH, so'dhunA kiM na dRzyate ? // 277 // sA proce khakarasthasya, vaherdItasya vAyunA // Aloka iha saMkrAnto, dRSTo bhAvI priya ! tvayA // 278 // tataH priyAyai datvAsiM, nidhAya bhuvi jAnunI // dhamatyadhomukho dhUma-dhvajaM yAvannRpAGgajaH // 279 // tAvattasyAH karAtkoza-vihIno'sistadagrataH // papAta gurunirghAto, vidyuddaNDa ivAmbudAt // 28 // kRpANaH kozahIno'ya-mapatadbhUtale kutaH ? // sambhrAntenA'tha tenaiva-mapRcchayata nitambinI // 281 // saMmohavyAkulaM cetaH, sAmprataM me'bhavadbhRzam // tato'yaM nyapattatpANeH, kRpANa iti sA'bravIt // 282 // tato jvalanamujvAlya, rAtriM tatrAtivAhya ca // prAtarjAyApatI svIya-saudhe tau muditau gatau // 283 // vRttAntaM taM ca bandhUnA-mUcatuH khedaharSadam // sukhaM cAbhajatAM nityaM, paJcagocaragocaram // 284 // anyadA bhUpabhUrvAha-vAhanArtha bahirgataH // ninye'raNye'pahatyAzu, vakrazikSitavAjinA // 285 // tatrayaM bhramanneka-madrAkSIcaityamuttamam // kimihAdbhutavIkSArtha, siddhasamA''gataM divaH // 286 // caityasya tasya pArSaM ca, kalpadruriva jaGgamaH // caturjJAnadharaH sAmya-sudhArasamahodadhiH // 287 // prativrAtaH parivRtaH, purandara ivAmaraiH // AzrayaH zreyasAM zreSTha-ratnAnAmiva rohaNaH // 288 // bhAsamAno guruguNai-mahobhiriva bhAskaraH // jitendriyatvarUpAbhyAM, kalAkelikalAM haran // 289 // cAraNazramaNastena, nayanAnandacandramAH // adarzi sAhasagati- nA dhAmnA raviM jayan // 290 // [ caturbhiHkalApakam ] tataH praNamya taM bhaktyA, prAptAzIrupavizya ca // zuzrAva bhUpabhUdharma-dezanAM klezanAzinIm // 291 // tatra ca prekSya puruSAn , paJca cAri Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 104 // uttarApyayanasUtram prakAkSiNaH // kumAro'vasaraM prApya, papraccheti kRtAJjaliH // 292 // rUpalAvaNyatAruNya-puNyAH paJca narA amii|| khAmin ! dIkSAM jighRkSanti, kutohetostvadantike // 293 // gururjagAda camarI-saMjJA palIha vidyate // dharaNIdharanAmAsI-jhillezastatra durdharaH // 294 // anyadA nRpamUH kazci-dAgAttadbhuvi sainyayuk // senAmanAzayattasya, milezo millavRndayuk // 295 // nAzite bhilacake ca, kumAreNa tarakhinA // stenezastena yuyudhe, na tvekopyjytprm||296|| tataH kumAraH khAM nArI, purazcake manoramAm // tAM ca prekSya kSubdhacittaM, sovadhIdbhilabhUpatim // 297 // kumAreca gate paJca, sodarAH zabaraprabhoH // tadAyayurvipannaM cA-pazyan jyeSThasahodaram // 298 // tataste vairazudyartha, rayAdhyAnamanuzritAH // prAptAH zaGkhapure'drAkSu-staM kumAra bhaTairvRtam // 299 // kumAramAraNacchidraM, vIkSamApazca te'nyadA // udyAne dadRzuH sAyaM, taM strImAtraparicchadam // 30 // tadA tanmAraNopAyaM, teSu dhyAyatsu bhoginA // daSTA tasyAjanA tAM ca, kumAro jJAtavAn mRtAm // 301 // tatastayA samaM mohAt , kumAre martumudyate // AyAtaM khecarayugaM, kRpayA tAmajIvayat // 302 // vihAyodyAnamAsanne, gatvA devakule ttH|| vimucya kAminI tatra, kumAro vahnaye yayau // 303 // cirAlabdhacchalAste tu, channaM devakule sthitAH // anAgatamamuM hanma, iti paJcApyacintayan // 30 // anyAnnivAye caturaH, caturazchamakarmaNi // tadvighAtaikaniSTho'sthA-kaniSTho dvArasannidhau // 305 // vismerakautukaH 1 tau ciraM cakratuyuddhaM / iti 'ga' saMjJakapustake / / so'tha, tajjAyArUpamIkSitum // cirasaGgopitaM dIpa-mAvizcakre samudkAt // 306 // tato nirIkSya taM jAtA-nurAgA saivamabravIt // saumya ! tvaM bhava bhartI me, mariSyAmi na cedaham // 307 // mugdhe ! tvAM kAmaye kAma, bibhemi tvatpateH param // tenetyuktA ca sA krUrA-zayA punaradovadat // 308 // adhunAhaM haniSyAmi, khapatiM tava pshytH|| tanmA bhaiSIstayetyuktaH, sa dIpaM niravApayat // 309 // acintayaJca yo martu-mudyato'bhUtsahAnayA // kAntaM tamapi duSTeyaM, mayi raktA jighAMsati ! // 310 // haridrArAgayA tanme, kRtamAnayAnayA // viSavallImiva krUro-do nArI hi kaH zrayet ? // 311 // asyA duSTastriyA yogA-dvidyate mRta eva yaH // vipakSasyApi tasyAtha, mAraNaM no na yujyate // 312 // tatsarvathA varAkaM taM, jIvayiSyAmi sAmpratam // tatraivaM cintayatyeva, so'pyAgAdAttapAvakaH // 313 // AgacchatA mayodyoto, dRSTaH kuta ihAdhunA // khakAntAmityapRcchacca, tataH sA kuTilAbravIt // 314 // khapANisthajvaladvaDhe, prakAza iha saGgamAt // dRSTo bhAvIti tanmene, saralaH so'pi sUnRtam // 315 // atha palyAH pradAyAsiM, tasmin dhamati pAvakam // kozAtkRpANamAkRSya, ghAtaM yAvanmumoca sA // 316 // tAvatkRpArasAmbhodhi-rasau bhillAdhipAnujaH // apahastena hatvAsiM, pAtayAmAsa bhUtale // 317 // tacca strIcaritaM proce, sodarANAM sa dAruNam // tato viraktAH sarve'mI, vrataM lAtumihAyayuH ||318||kumaaredN tava prokta-meSAM vairAgyakAraNam // tadAkAtisambhrAntaH, kumAro dhyAtavAniti // 319 // aho ! caritraM nArINAM, dAruNebhyo'pi dAruNam // aho ! tanmanasAM krUra-bhAvo vyAghrAdijitvaraH // 320 // dhyAtuM vaktuM ca yannaiva, zakyaM dhIdhanavAgmibhiH // nAryo raktA viraktAzca, viceSTante tadapyaho ! // 321 // yaH premNA manyate vAmAH, khaprANebhyo'pi vallabhAH // adhyavasyanti tamapi, hantuM hetuM vinApi tAH // 322 // api vArAMnidherApo, gaGgAyAH sikatAkaNAH // mIyante dhIdhanaiH kaizci-naiva strIcaritaM punaH // 323 // dhyAyantyanyadvadantyanya-nAryaH kurvanti cetarat // yA mAyAzAkinIgrastA-stAsu rajyeta kA sudhiiH1||324|| tanmAM dhigastu nirlajaM, yena tasyAH kRte mayA // ahAri tayazo hAri,kulaJca malinIkRtam // 325 // yahA viveko vairAgya, pANDityaM saMyamo damaH // tAvatsyAtprANinAM yAva-nna syuste ramaNIvazAH // 326 // saMsAre ca sukhaM strIbhya-stAzcaivaMvidhaceSTitAH // tanme saMsAravAsena, kRtaM duHkhaughadAyinA ! // 327 // dhyAtvetyAdi gurUnatvA, jagAdaivaM nRpAGgajaH // khAminnidaM caritraM me, yatpUjyaiH pratipAditam // 328 // ahaM hyeSAM bhrAtRSAtI, tassA duSTastriyAH patiH // nirviNNosmi bhavAdasmA-nizamya caritaM nijam ! // 329 // sadyaH prasadya tanmayaM, dIkSA datta munIdharAH ! // aihikAmuSmikAnanta- sukhAkurasudhApagAm ! // 330 // tatastairdIkSito dIkSA-matyugrAM paripAlya sH|| sudustapaM tapastAvA, kramAnnirvANabhAgabhUt // 331 // yathA cAyaM sudhIdravya-nidrAM pariharan purA // dasyunA tadbhaginyA ca, nAvazyata kathaJcana ! // 332 // prAnte ca bhAvato jAna-tparatrApyabhavatsukhI // anyopyevaM dvidhA jAna-dubhayatra sukhI bhavet // 333 // iti sundarabhUpanandanarSe-zcaritaM citrakaraM nizamya samyak // bhavikaiH zivakAM Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 105 // thimirdvidhApi, zrayaNIyaH prativuddhajIvibhAvaH // 334 // iti dravyabhAvanidrAtyAge'gaDadattasAdhukathA / pratibuddhajIvI san kiM kuryAdityAha-'na vIsase' ityAdi-na vizvasyAtpramAdeSviti gamyate, ayaM bhAvaH-bahujanAratavAt pramAdA nAnarthakAriNa iti vizrambhavAnna bhavet ,paNDito vidvaan| Azu zIghramucitakRtyeSu pravartitavyamiti prajJA yasya sa AzuprajJaH, kutazcAyamAzuprajJo ? yato ghorA raudrAH satatamapi prANApahAriNo muhUrtAH kAlavizeSA divasAdhupalakSaNaM caite, kadAcicchArIrabalAt ghorA apyamI na prabhaviSyantItyata Aha-abalaM balarahitaM mRtyudAyino muhUrtAnirAkartuM visoDhuM vA asamartha zarIraM vapuH, uktazca-"satthagIjalasAvaya-vIsUiAvAhiahivisAIhiM // jajaramiNaM sarIraM, uvakkamehiM bahuvihehiM // 1 // jaM UsAsAyattaM, dehaM jIvassa kayalikhaMbhasamaM // jaraDAiNiAvAsaM, kA kIrau tattha dIhAsA ! // 2 // " tarhi kiM kAryamityAha-bhAruNDapakSIva carA'pramattaH, yathA bhAruNDapakSI apramattazcarati, tathA tvamapi pramAdarahitazcara, vihitAnuSThAnamAsevakha, anyathA tu yathA bhAruNDapakSiNaH pakSyantareNa saha sAdhAraNasya madhyavarticaraNasya sambhavAtsvalpamapi pramAdyato'vazyameva mRtyuH, uktaJca-"ekodarAH pRthaggrIvA, anyAnyaphalakAkSiNaH ||prmttaa hi vinazyanti, bhAruNDA iva pakSiNaH // 1 // " tathA tavApi pramAdyataH saMyamajIvitAjhaMza eveti sUtrArthaH // 6 // amumevArtha spaSTayannAhamulam- care payAiM parisaMkamANo, jaM kiMci pAsaM iha mannamANo // lAbhaMtare jIvia vUhaittA, pacchA pariNAya malAvadhaMsI // 7 // vyAkhyA-caredgacchenmuniriti zeSaH, padAni pAdanikSeparUpANi parizaGkamAnaH, mA me saMyamavirAdhanA bhUyAditi paribhAvayan tathA 'jaM kiMcitti' yatkiJciduzcintitAdyapi pramAdapadaM pAzamiva pAzaM bandhahetutayA manyamAno jAnAnaH, ayaM bhAvaH- yathA bhAruNDapakSI padAni parizaGkamAnazcarati, yatkiJciddavarakAdyapi pAzaM manyamAnastathA sAdhurapyapramatazcaret / nanu ? yadi parizaGkamAnazcarettarhi pUrvoktadoSaparihArArthamAdita evA'nazanaM kurutAmityAzaGkAnirAsArthamAhalAbhAntare apUrvArthaprAsirUpe sati, ayaM bhAvaH-yAvadviziSTaviziSTatarasamyagdarzanajJAnAdyavAsiritaH sambhavati tAvadidaM jIvitaM prANadhAraNarUpaM bRhayitvA, akAlopakamarakSaNena annapAnopayogAdibhizca vRddhiM nItvA pazcAlAbhavize. paprAseruttarakAlaM parijJAya sarvaprakArairavabudhya yathedaM nedAnI prAgvadguNavizeSArjanakSama, na cAtastAdRzI nirjarA, na ca jarayA vyAdhinA cAbhibhUtaM tattathAvidhadharmadhyAnaM prati samarthamiti jJaparijJayA jJAtvA tataH pratyAkhyAnaparijJayA bhaktaM pratyAkhyAya sarvathA jIvitanirapekSo bhUtveti bhAvaH, malApadhvaMsI karmamalavinAzI syAditi zeSaH, yadvA malAzrayatvAnmala audArikaM zarIraM, tadapadhvaMsI syAttannirapekSo bhavediti bhAvaH / tato yathAgamaM pravarttamAnasya yAvallAbhaM dehadhAraNamapi guNAyaiveti sthitam / iha ca yAvallAbhaM dehadhAraNe maNDikadasyurudAharaNam , tatrAyaM vRddhavAdaH / tathAhi veNNAtaTapure tunna-kAro maNDikasaMjJakaH // parasaharaNAsakto-'bhavanmAyAniketanam // 1 // sa ca me vraNamastIti, jAnuvaddhapaTaccaraH // rAjamArga sthitazcakre, vAsare tunnakAratAm // 2 // rAtrI tu dhanidhAmabhyo, dhanaM hatvA purAdahiH // udyAnasthe bhUmigehe, nicikSepAnuvAsaram // 3 // tatra cAsItkhasA tasya, kanyakA prAptayauvanA // kUpa ko'bhavattatro-pakaNThanyastaviSTaraH // 4 // yaM ca pralobhyAnayati, sa cauro bhAranAhakam // tamupAvIvizatkUpapArthasthAsane tatvasA // 5 // pAdazaucamiSAtpAde, dhRtvAndhau nyakSipaJca tam // itthaM tasyAtyagAtkAlo, muSNataH sakalaM puram // 6 // pizAcamiva taM dhatu, purArakSopi nAzakat // pUrvokto mUladevAha-statra cAbhUnnRpastadA // 7 // tata udvejitAstena, rAkSaseneva dasyunA // paurAH sarve mUladeva-bhUpamevaM vyajijJapan // 8 // svAmin ! kenApi caureNa, pratyahaM muSNatA puram // vrataM vinApi nirgrantho, nirmame nikhilo janaH ! // 9 // sa ca grahItuM kenApi, zakyate na mahIpate ! // pAhi pAhi prajAH sarvA-stasmAdasmAdupadravAt ! // 10 // sadyasta nigrahISyAmI-tyuktvA paurAn visRjya ca // nRpazcakrenyamArakSaM, taM dhartuM so'pi nAzakat ! // 11 // tato nizi khayaM zyAmAM-zukaM prAvRtya bhUpatiH // zaGkAsthAneSu babhrAma, na tu taskaramaikSata ! // 12 // prAnto bhUpastato yAva-tsabhAyAmakhapIkvacita // kotrAstIti vadaMmnAva-tatropeyAya maNDikaH // 13 // ahaM kArpaTiko'smIti, samayajJo'vadannRpaH // ehi tvAmIzvaraM kurve, maNDikopyevamabravIt // 14 // bhujiSya iva bhUjAni-stato maNDikamanvagAt // khakAryasiddhayai dakSo hi, nIcama Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 106 // uttarAdhyayanasUtram / pyanuvarttate / // 15 // tato dhanigRhe kvApi kRtvA kSAtraM malimlucaH // AkRkSatsAravastUni mAnusUnurasUniva // 16 // ta sarva paskandI, zirasyAropya bhUpateH // puraskRtya ca taM kRSTa- kRpANo bhUgRhaM yayau // 17 // madhye bhUmigRhaM bhUpa- mAnIyottArya bIvadham // kSAlayA'syAtitheH pAdAviti jAmimuvAca saH // 18 // tataH kUpopakaNThasthe, pIThe sA vinivezya tam // pAdazaucacchalAdyAva-tasya pAdamupAdade // 19 // tAvattanmRdutAmana - jitvarImanubhUya sA // madirAkSI mRdUbhUta-cittA citte vyacintayat // 20 // eSa satpuruSo bhukta- pUrvarAjyo'sti nizcitam // janmato bhAravAhasya, pAdasparzo hi nedRzaH ! // 21 // narottamamamuM tanna, kUpe kSepsyAmi sarvathA // dhyAtveti sA zanairevaM, tamuvAca manakhinI // 22 // kUpe'tra bahavaH kSiptAH pAdazaucamiSAnmayA // tvAM tu kSepsyAmi naivAtra, tvanmahimnA vazIkRtA ! // 23 // tato drutamitaH svAmin !, yAhi kRtvA kRpAM mayi // anyathA tvadhunA bhAvi, maraNaM dhruvamAvayoH ! // 24 // tannizamya valasyAyaM, samayo neti cintayan // AnItavittavinyAsa - vyagre caure nanAza H // 25 // gate ca rAjJi naSToya-mityUce sA tu sodaram // kaGkalohAsimAdAyA - 'nubhUpaM sopyadhAvata // 26 // taM sannikRSTamAkRSTakRpANaM prekSya pArthivaH // nilIyAsthAcatvarastha - pASANastambhasannidhau // 27 // kopAndho maNDikastu drAk, sa evAyaM pumAniti // kaMkAsinA dRpatstambhaM, chittvA taM khagRhe yayau // 28 // pATacaro jAnubaddhA-palepArdrapaTacaraH // prAtazva tunnakAratvaM, gatvA rAjapathe vyadhAt // 29 // bhUpopi khagRhe gatvA 'tivAsa rajanIM ca tAm // taM draSTuM niragAdvAja-pATikAkapaTAdbahiH // 30 // taM ca prekSyApaNadvAre, tIkSNaprekSApaNo nRpaH // rAtridRSTAnumAnena, pratyabhijJAtabAn drutam // 31 // dadhyau ca nizi vAjIva, yo javena vrajannabhUt // sa evAyaM dine khaa, iva vyAjena ceSTate ! // 32 // svavezmani tato gatvA 'bhijJAnAkhyAnapUrvakam // tamAkArayituM kSmApaH, prAhiNonnijasevakAn // 33 // tairAhUtaH sa cauropi, manasyevamamanyata // na hataH sa naro nUna-muttAlena mayA nizi ! // 34 // sambhAvyate narAdhIzaH, sa eva ca pumAn sudhIH // mAM hi pratyabhijAnIyA - jAniH kathamanyathA 1 // 35 // iti dhyAyan yayau rAjJaH, samIpe sa malimlucaH // taJcopAvivizadbhUpo, mahAbuddhirmahAsane // 36 // AlApayan sudhAkalpai - staJcAlApaiH sagauravam // ityUce pArthivo mAM, dIyatAM bhaginI nijA // 37 // dRSTvA me bhaginIM nAnyo, niragAnmagRhAdvahiH // tatsa evAyamityanta- rnizvikAya sa taskaraH // 38 // khasA me gRhyatAM khAmi - nnityUce ca dharAdhavam // nRpopi cArurUpADhyA - mupayeme tadaiva tAm // 39 // maNDikaM ca mahAmAtyaM, cakre nItividAM varaH // dravyeNa kAryamastIti, taM ca rAjA'nyadA'vadat // 40 // tato'tipracure vitte, datte tena mahIpatiH // taM bahumAnayadbhUyo - 'pyanyadAnAyayaddhanam // 41 // evaM punaH punaH kurve - stadvittaM sakalaM nRpaH // AnAyayadvidagdhA hi kArya buddhadhaiva kurvate ! // 42 // ki nmAtramatha dravya-masti tvatsodarAntike // ityanyadA tatsvasAra- maprAkSIca kSamAprabhuH // 43 // dhanametAvadevAbhUda- syetyukte tayA ca rASTra // lekhyakasyAnusAreNa, tatpaurANAmadApayat // 44 // maNDikaJca pracaNDAjJo viDambya niviDaM nRpaH // zUlAmAropayatpApa - kAriNAM hi kutaH sukham 1 // 45 // yathA cAyaM mUladeva - nRdevena malimlucaH // akAryakAryapi dravya-lAbhaM yAvadadhAryata ! // 46 // evaM munIndrairapi bhUridoSa-nidAnamapyaGgamudArasatyaiH // AnirjarAlAbhamapekSaNIya - mupekSaNIyaM ca tato'nyathAtve // 47 // iti yAvallAbhaM dehadhAraNe maNDikadRSTAnta iti sUtrArthaH // 7 // samprati yaduktaM jIvitaM bRMhayitvA malApadhvaMsI syAditi tatkiM svAtaMtryeNaiva 1 utAnyathetyAha mUlam -chaMda niroheNa uvei mukkhaM, Ase jahA sikkhiavammadhArI // puvAIM vAsAIM carappamatto, tamhA muNI khippa muvei mukkhaM // 7 // vyAkhyA - chandonirodhena svacchandatAniSedhena upaiti mokSaM muktiM, ayaM bhAvaH - gurupArataMtryeNa svAgrahaviraheNa ca tatra tatra pravartamAnopi saMklezavikalatayA na karmabandhabhAk kintvavikalacaraNatayA nirjarAmevApnoti, gurupArataMtryeNApravartamAnazcAgrahagrahagrastatayA anantasaMsAritvAdyanarthabhAgeva bhavati, yaduktaM - "chaThThaTThamadasamaduvAlasehiM mAsaddhamAsakhamaNehiM // akarito guruvayaNaM, anaMtasaMsArio hoI // 1 // " tatsarvathA guruparataMtreNaiva muninA bhAyaM uktaJca" nANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte a // ghaNNA AvakahA e, gurukulavAsaM na muMcati // 1 // " atra dRSTAntamAha- 'Ase' ityAdi - azvasturago, yathA zikSito valganotplavanadhAvanAdizikSa grAhito, varmadhArI sannAhadharastato vizeSaNakarmadhArayaH, anena zikSakaparataMtratayA svAtaMtryApohamAha, tatoyamarthaH - yathAzvaH svAtaMtryaM vihAya pravarta Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarASavanasthaya // 10 // mAno raNAgaNe no pairibhirupahanyate, iti tanmokSaM prAmoti, khataMtrastu pUrvamazikSito raNasthAna prAptastairupahanyate, patra cAyaM sampradAyaH___ tathA sekena bhUpena, dvayoH kSatriyaputrayoH // dattAvadhakizorau dvau, zikSAyai poSaNAya ca // 1 // tatraikaH kAlayogyasta-mAhAraiH poSayan zubhaiH // azikSayadvAjikalA, valganotplavanAdikAH // 2 // anyastvasmai zubhaM vastu, ko dadAtIti cintayan // tuSAdikaM dadau taM ca, gharaTTe'vAhayatsadA ||3||raajnyaa dattaM ca tadyogyaM, bumuje khayameva sH|| na ca vAjikalAM tasmai, zikSayAmAsa kAJcana ! // 4 // anyadopasthite yuddhe, rAjJoktAviti tau narau // AgacchataM yuvAM tUrNa-mAruhyAcaM nijaM nijam // 5 // tatastau turagArUDhI, prAptau bhUbharturantikam // tadAjJayA prAvizatA, madhyeyuddhamudAyudhau // 6 // tayorekaH sAdicittA-nuvRttyA saJcaran hyH|| sadyo jagAma saGgrAma-pAraM zikSAguNAnvitaH // 7 // anyastu duSTazikSAvAn , zubhazikSAvinAkRtaH // tatrApi bhramimArebhe, gharaTTakaniyuktavat // 8 // yaMtrabhramaNa bhrAmyantaM, taM ca prekSya turaGgamam // azikSitoyamityanta-vidAMzcakruH pare bhttaaH||9|| tatastatsAdinaM hatvA, jagRhustamarAtayaH // vijJeyA bhAvanA caivaM, dRSTAntasyAsya dhIdhanaiH // 10 // Adyo yathAtho nijasAdipAra-taMtryAtsamitpAramavApa sadyaH // dharmArthinopyevamavApnuvanti, saMsArapAraM gurupArataMtryAt // 11 // iti vAjidvayakathA // ata eva ca 'puvAiMti' pUrvANi pUrvoktapramANAni varSANi ca cara, satatamAgamoktakriyAM sevakha, apramattaH pramAdaparihartA, 'tamhatti' tasmAtsvAtaMtryavimuktAdapramAdAcaraNAdeva muniH kSipramupaiti mokSaM, atra pUrvANi varSANi iti ca etAvadA. yuSAmeva cAritrapariNAmaH syAditi darzanArthamuktamiti sUtrArthaH // 8 // nanu ? yadi chandonirodhena muktistantakAle evAyaM kriyatAmityAzaGkAnirAsArthamAhamUlam- sa puvamevaM na labheja pacchA, esovamA sAsayavAiANaM // visIaI siDhile Auammi, kAlovaNIe sarirassa bhee // 9 // vyAkhyA-sa iti yattadornityAbhisambandhAt yaH pUrvamapramatto na syAt so'pramAdAtmakaM chandonirodhaM 'putvamevati' evaM zabdasya upamArthatvAt pUrvamiva antyakAlAt prAgiva na labheta na prApnuyAt pazcAdantyakAlepi, kiJca 'esovamatti' eSopamA iyaM sampradhAraNA yadvayaM pazcAddharma kariSyAma iti zAzvatavAdinAM nirupakramAyuSkatayA zAzvatamivAtmAnaM manyamAnAnAM yujyetApi, na tu jalabudbudasamAnAyuSAmanyeSAM, tathA cAyamuttarakAlepi chandonirodhamanApnuvan viSIdati, kathamahamakRtadharmakarmA paratra narakAdivedanA anubhaviSyAmIti vaiklavyamanubhavati, zithile AtmapradezAnmuzcatyAyuSi kAlena mRtyunA upanIte Dhaukite zarIrasya bhede sarvazATAt pRthagbhAve tasmAdAdita eva pramAdaH parihartavya iti sUtrArthaH // 9 // kathaM punaH pUrvamiva pazcAdapi chandonirodhaM na labhate ? ityAhamUlam-khippaM na sakei vivegameDaM, tamhA samuTThAya pahAya kAme // sameca logaM samayA mahesI, appANurakhkhI caramappamatto // 10 // nyAkhyA-kSipraM tatkSaNa eva na zaknoti vivekaM dravyato bahiHsaGgatyAgarUpaM, bhAvataH kaSAyApohAtmakaM, etuM gantu kartamityarthaH / kRtaparikarmA hi dUtaM tatparityAgaM kartamalaM. na tu tadanyaH, atrodAharaNaM, brAhmaNI tathA meko dvijo'nyatra, gatvA deze mahAmatiH // sAGgAn vedAnadhItyAgA-tkRtakRtyo nijaM gRham // 1 // tasmai caikena vipreNa, surUpA khasutA dade // lokAca dakSiNAbhistaM, vedazaM dhaninaM vyadhuH // 2 // tataH sa svIkRte bhUrInalaMkArAnakArayat // sApi tAn paridhAyAsthA-bhUSitaiva divAnizam // 3 // tAM cetyuvAca tatkAntaH, kAnte ! paridheyAH pariSkArA, na tu pratidinaM tvayA // 4 // taskaropadravaH prAnta-grAme satra bhavezam // na cottArayituM zakyA, drutamete tadAgame // 5 // sAtha mAha yadA khAmi-bAyAsyantIha dasyavaH // etAnuttArayipyAmi, tadAhamavilambitam // 6 // ityuktvA sA tathaivAsthA-na tu tAnudatArayat // suzikSAmapi manyante, dakSaMmanyA na jantavaH // 7 // caurAH kecica tAM nityaM, maNDitAM dRSTapUrviNaH // tasyA eva gRhe'nyedhu-vivizurjagRhuca tAm // 8 // nityaM snigdhAzanAtpIna-pANipAdA tadA ca sA // kaTakAdyapanetuM drAk , nAnabhyAsAdabhUt prabhuH // 9 // tatastasyAH karau chittvA, lAtvA ca kaTakAdikam // pATacarA yayustUrNaM, pApAnAM hi kuto dayA ? // 10 // yathA Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 108 // utarAdhyayanasUtram casA prAk parikarmahInA, tadApanetuM na zazAka bhUSAH // kartuM vivekaM na tathA paropi, kSipraM prabhuH syAtparikarmahInaH // 11 // iti dvijavadhUkathA // na ca marudevyudAharaNamatra vAcyamAzcaryarUpatvAttasya yata evaM tasmAtsamutthAya pazcAkariSyAmItyAlasyatyAgenodyamaM kRtvA prahAya parityajya kAmAn icchAmadanAtmakAn sametya jJAtvA lokaM prANisamUhaM 'samayatti' samatayA samazatrumitratayA maharSiH san yadvA maha ekAntotsavarUpo mokSastamicchatItyevaM zIlo mahaSI san, AtmAnurakSI kugatigamanAdibhyo'pAyebhya Atmano rakSakaH carApramattaH pramAdarahitaH, iha ca pramAdaparihArAparihArayo raihikamudAharaNaM vaNig mahilA, tatra cAyaM sampradAyaH, tathA hi naigamaH svagRhe kopi, nAnAzilpavidhAyinaH // muktvA karmakarAn vANijyArtha dezAntare yayau // 1 // tAMzca karmakarAMstasya, mahilA svasvakarmasu // na prAyukta zubhairvAkyaiH, khAGgasaMskAratatparA // 2 // na ca teSAmadAtkAlo- papannaM bhojanAdikam // sIdanto yayuranyatra, sarve karmakara rAstataH // 3 // tatastattatkRtyahAnyA, vyanezatpracuraM dhanam // taba svarUpamAyAto - 'jJAsItsarva gRhaprabhuH // 4 // alakSmIvattato gehA - tpramadAM tAM pramadvarAm // niSkAzyAnyAM niHkhakanyAM so'vRNodbahubhirdhanaiH // // 5 // tadbandhuzcaivamUce ce-dAtmAnaM rakSayatyasau // tadA pariNayAmyenA-manyathA tu na sarvathA // 6 // tadAkarNya kanI jJAta - paramArthA mahAmatiH // rakSiSyAmyahamAtmAna - mityUce khajanAnnijAn // 7 // tatastAM pariNIyAgA - tpunardezAntare vaNik // nAGgabhUSAdikaM cakre, pramAdaM tadvazA tu sA // 8 // AlApayantI madhure-rAlApaiH zravaNAmRtaiH // dAsakarmakarAdIMzca, prAyukta khakhakarmaNi // 9 // prAtarAzAdikaM teSAM bhojanaM samaye dadau / akAlaparihINaM ta-dvetanaM ca yathoditam // 10 // evamAvarjitAH sarve tathA karmakarAdayaH // sodyamaM svakhakarmANi cakrire prativAsaram // 11 // itthaM pramAdAdAtmAnaM, rakSantI sA manakhinI // naiva vyanAzayatkiJcidapi kRtyaM dhanaM tathA // 12 // gRhezotha gRhe prApta - stAmudIkSyApramAdinIm // sarvasvasvAminIM cakre, muditastadguNairbhRzam // 13 // ityapramAdo mahate guNAya, bhavedihaivApaguNAya cAnyaH // tasmAtparatrApi bhavedguNAyA -SpramAda eveti carApramattaH // 14 // iti vaNikpatnIkatheti sUtrArthaH // 10 // pramAdamUlaM ca rAgadveSAviti sopAyaM tattyAgamAha mUlam - muhuM muhuM mohaguNe jayaMtaM, aNegarUvA samaNaM caraMtaM / phAsA phusaMtI asamaMjasaM ca, na tesu bhikkhu maNasA pausse // 1 // vyAkhyA - muhurmuhurvAraM vAraM mohopakAriNo guNA mohaguNAH zabdAdayastAn jayantamabhibhavantaM, anekAni kArkazyakurUpatvAdIni rUpANi yeSAM te anekarUpAH zramaNaM muniM carantaM saMyamAdhvani gacchantaM, spRzanti khAni khAni iMdriyANi gRhAmANatayA iti sparzAH zabdAdayaste spRzanti, gRhyamANatayaiva sambadhnanti, 'asamaMjasaM catti' cazabdasyAvadhAraNArthatvAdasama asameva ananukUlameva yathAsyAttathA na teSu bhikSuH, 'maNasatti' apergamyatvAnmanasApi, AstAM vAcA kAyena ca, pradviSyAt, ayaM bhAvaH - amanojJazabdAdiSu kathaJcidindriyaviSayatvamApanneSu aho eSAmaniSTatvamiti na cintayet na vA tAn pariharediti sUtrArthaH // 11 // tathA mUlam - maMdA ya phAsA bahulohaNijjA, tahappagAresu maNaM na kujjA / rakkhajja kohaM viNaija mANaM, mAyaM na seve payahijja lohaM // 12 // vyAkhyA- mandayanti vivekinamapi janamajJatAM nayantIti mandAH, ca samuccaye, sparzAH zabdAdyAH, bahUn lobhayanti mohayantIti bahulobhanIyAH, anena teSAmAkSepakatvamuktaM, 'tahappagAresutti' apergamyamAnatvAttathAprakAreSvapi bahulobhanIyeSvapi mRdusparzamadhurarasAdiSu manazcittaM na kuryAnna nivezayet, evaM ca pUrvasUtreNa dveSasya parihAra uktaH, anena ca rAgasya, sa ca kathaM syAdityAha - rakSennivArayetkrodhaM, vinayedapanayenmAnamahaGkAraM, mAyAM paravaJcanabuddhirUpAM na seveta na kuryAt, 'payahijjati' prajajhAlobhamabhiSvaGgarUpaM, tathA ca krodhamAnayordveSAtmakatvAnmAyAlo bhayozca rAgarUpatvAtkrodhAdinigraha eva rAgadveSaparihAra iti sUtrArthaH // 12 // atha yaduktaM 'tamhA samuTThAya pahAya kAme' ityAdi - tatkadAciccarakAdiSvapi syAditi zaGkApohArthamAha mUlam -- je saMkhayA tucchaparappavAI, te pijjadosANugayA parajjhA / ee ahammutti durgacchamANo, kaMkhe guNe jAtra sarIrabheotti bemi // 13 // // ii cautthamajjhayaNaM sammattaM // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarASyayanasUtram // 109 // vyAkhyA--ye ityanirdiSTasvarUpAH saMskRtAH kRtrimazuddhimanto na tu tatvavedinaH, ata eva tucchA yadRcchAbhidhAyitayA niHsArAH, parapravAdinaH paratIrthikAste premadveSAnugatA jJeyA iti zeSastathAhi - sarvathA sUnRte jivApi yA kadAgrahAdapratItiH sA na rAgadveSAbhyAM vineti bhAvanIyaM, ata eva 'parajjhatti' dezyatvAt paravazA rAgadveSagrahaprastatayA tadvazAH, yadi te IdRzAstarhi kiM kAryamityAha - ete adharmahetutvAdadharmA ityamunolekhena jugusamAnA unmArgagAmino'mI iti tatsvarUpamavadhArayan na tu nindan, nindAyAH sarvatra niSedhAt evaM viSaya kiM kuryAdityAha - kAMkSedabhilaSedguNAn jJAnadarzanacAritrAdIn jinAgamoktAn, kiyatkAlamityAha - yAvaccharIrabhedo dehAt pRthagbhAvo maraNamiti yAvat, anena ca jaineSveva samutthAnaM kAmaprahANaM ca tAtvikamanyatra tu na tAdRzamiti sUcitamiti sUtrArthaH // 13 // iti bravImIti prAgvat // coves vegne. 16703870 iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAya zrIvimalaharSagaNimahopAdhyAya zrImunivimalagaNiziSyabhujiSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayana sUtravRttau caturthAdhyayanaM sampUrNam // 4 // Emememememen inimene G // atha paJcamAdhyayanam // uktaM caturthAdhyayanamathAkAmamaraNIyAkhyaM paJcamamArabhyate / asya cAyamabhisambandha ihAnantarAdhyayane kAMguNAn yAvaccharIrabheda iti vadatA maraNaM yAvadapramAdo vidheya ityuktaM, maraNaM ca kati bhedaM 1 kiM heyaM ? kiJcopAdeyamityanena sambandhenAyAtamidaM tatosya prArambhe maraNavibhAgo niryuktikRtA proktaH saMkSepAttAvaducyate / tathAhi - " AvI 1 ohi 2 aMtima 3 valAyamaraNaM 4 vasahamaraNaM ca 5 // aMtosalaM 6 tabbhava 7 bAlaM 8 tahapaMDiaM 9 mIsaM 10 // 1 // chaumatthamaraNa 11 kevali 12 vehAyasa 13 giddhapiTumaraNaM ca 14 // maraNaM bhattapariNNA 15 iMgiNi 16 pAovagamaNaM ca 17 // 2 // " iti saptadazavidhamaraNam, tatra vIcirvicchedaH aMtaramityarthastadabhAvAdavIci, nArakatiryagUnarAmarANAmutpattisamayAtprabhRtinijanijAyuH karmadalikAnAmanusamayamanubhavanAdvicaTanaM tatpradhAnaM maraNamavIcimaraNaM 1 avadharmaryAdA, tatazca yAni nArakAdibhavanibandhanatayA AyuH karmadalikAnyanubhUya mriyate mRto vA yadi punastAnyevAnubhUya mariSyati tadA taddravyAvadhimaraNaM, sambhavati hi gRhItojjhitAnAmapi karmadalikAnAM punargrahaNaM, pariNAmavaicitryAt / evaM kSetrAdiSvapi bhAvanIyaM 2 / antebhavamantikaM, ayaM bhAvaH - yAni nArakAdyAyuSkatayA karmadalikAnyanubhUya mriyate mRto vA na punastAnyanubhUya mariSyati taddravyato'ntikamaraNaM, evaM kSetrAdiSvapi vAcyaM 3 / "valAyamaraNaMti" valatAM saMyamAnnivarttamAnAnAM duzvaraM tapazcaraNaM kartuM vrataM mokkuJcAzaknuvatAM kathaJcidasmAkamasmAnmuktirastu iti dhyAyatAM yanmaraNaM tadvalanmaraNaM, etaca bhagnavratapariNAmAnAM munInAmeva syAt 4 / vazena iMdriyaviSayaviSayeNa paravazatvena ArttA dIpazikhAvalokanAkulapataGgavadAkulitA vazArttAsteSAM maraNaM vazArttamaraNaM 5 / antaH zalyaM lajjAdiSazAdanAlocitadurAcArarUpaM yeSAM te antaHzalyAsteSAM maraNamantaHzalyamaraNaM, idaJcAtIva duSTaM yadAhuH- "eaM sasalamaraNaM, mariUNa mahAbhae duraMtaMmi // suciraM bhamaMti jIvA, dIhe saMsArakaMtAre // 6 // " tabbhavatti" yasmin bhave sAmprataM prANI varttate tadbhavayogyame vAyurvaddhA punastatkSayeNa yadA mriyate tadA tadbhavamaraNaM, idaJca saMkhyAtavarSAyuSAM nRtirathAmeva, na tvasaMkhyAtavarSAyuSAM nRtirathAM, devanArakANAM ca teSAM punaranantaraM tadbhayAbhAvAt 7 / bAlAnAM mithyAzAmaviratasamyagdRzAM vA maraNaM bAlamaraNam 8 / paNDitAnAM sarvaviratimabhyupagatAnAM maraNaM paNDitamaraNam 9 / mizrANAM bAlapaNDitAnAM dezaviratAnAM maraNaM mizramaraNam 10 / chadmasthAnAM matizrutAvadhimanaHparyAyajJAnavatAM tratinAM maraNaM chadmasthamaraNam 11 / kevalinAM utpannakevalAnAM maraNaM kevalimaraNam 12 / vihAyasi AkAze bhavaM vaihAyasaM, ayaM bhAvaH-UrddhaM vRkSazAkhAdAvudbandhanena bhRgupAtakUpapAtazastrAdibhirvA maraNaM vaihAyasamaraNaM 13 / gRprairupalakSaNatvAchakunikAzivAdibhizca spRSTaM sparzanaM yatra tanutraspRSTaM, idaJca mRtagajAdizavAntaH pravizya gRdhrAdyairAtmAnaM bhakSayataH syAt 14 / bhaktaM bhojanaM tasya, upalakSaNatvAt pAnAdezca / parijJA, idaM mayA bhUrizo bhuktametaddhetukaJcAvadyamiti, Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 19 // uttarAppayanaram jJaparijayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA parityAgo bhaktaparijJA tayA maraNaM bhaktaparijJAmaraNam 15 / iMgyate pratiniyatadeza eva ceSTyate yatra tadiGginImaraNaM, idaJca caturvidhAhArapratyAkhyAnavato niyamitapradeze khayamevodvarttanAdi kurvato muneH syAt 16 / pAdapo vRkSaH, upazabdaH sAdRzye, tataH pAdapamupagacchati sArazyana prApnotIti pAdapo. pagamanaM, ayaM bhAvaH yathA pAdapaH patitaH sama viSamamityacintayagnibalamAste paraprayogAttu kampate, tathAyamapi bhagavAn yadahaM prathamato yatra same viSame vA patitaM tattatraiva sthApayati na tu khatamalayatIti 17 / idazcAntyamaraNaprayaM yadyapi vaimAnikatvamuktilakSaNasamAnaphaladaM, yaduktaM-"evaM paJcakkhANaM, aNupAleUNa suvihio sammaM / vemANio ya devo, havija ahavA vi sijhejA // 1 // " tathApi viziSTaviziSTataraviziSTatamadhRtimatAmevottarottaraM sambhavatIti vizeSAt prathamaM kanIyaH, dvitIyaM madhyaM, tRtIyaM jyeSThamiti dhyeyaM / eSu ca sAdhvInAmAdyameva / yadAhu:"sabAvi a ajAo, sadhevi a paDhamasaMghayaNavajA / save vi desavirayA, paccakhANeNa u maraMti // " atra hi pratyAkhyAnazabdena bhaktaparijaiva jJeyA / iGginImaraNaM tu viziSTataradhRtisaMhananavatAmeva syAdityAryikAniSedhAdevAvasIyate, pAdapopagamanaM tu viziSTatamadhRtimatAM vajrarpabhanArAcasaMhananavatAmeva sthAduktaJca-"paDhamaMmi a saMghayaNe, vaTuMto selakuDasAmANo / tesipi a buccheo, caudasapuvANa vucchee // 1 // " ityuktaH saMkSepAnmaraNavibhAgo vistaratastu bRhaTTIkAto jJeyaH / eSAJca madhye "dhIreNa vi mariavaM, kAuriseNa vi avassa mriaii| tamhA avassamaraNe, varaM khu dhIrattaNe maraNaM // 1 // saMsAraraMgamajjhe, dhIvalasannaddhabaddhakaccho u / hatUNa mohamalaM, harAmi ArAhaNapaDAgaM // 2 // " ityAdi dhyAtvA dhIraiH paNDitamaraNamupAdeyamanyattu heyamityalaM prsnggen| sAmprataM sUtrama mUlam-aNNavaMsi mahohaMsI, ege tiNNe duruttare / tattha ege mahApaNNe, imaM paNhamudAhare // 1 // vyAkhyA-arNaya ivArNavo'dRSTaparapAratayA bhava eva tasmin , mahAnoghaH pravAho bhavaparamparAtmako yatra sa mahauSaH tasmin , eko rAgadveSAdisahabhAvarahitaH, tIrNa iva tIrNaH tIraprApta ityarthaH / duruttare duHkhenottarituM zakye bhavArNave eva, tatra sadevamanujAsurAyAM parSadi, ekastIrthakaranAmakarmodayAdanuttarAvAsavibhUtitayA advitIyaH, sa hi ekadA eka eva bhavatItyevamuktaM, mahatI nirAvaraNatayA aparimANA prajJA kevalajJAnalakSaNA yasya sa tathA, imamanantaravakSyamANaM praSTavyArtharUpamudAharedudAhRtavAniti sUtrArthaH // 1 // tathA himUlam-santime a duveThANA, akkhAyA maarnnNtiaa| akAmamaraNaM ceva, sakAmamaraNaM tahA // 2 // vyAkhyA-"saMtitti" vacanavyatyayAt sto vidyete, ime pratyakSe, caH pUraNe, ve dvisaMkhye, tiSThantyanayorjantava iti sthAne, AkhyAte, prAktanatIrthakarairapikathite / maraNamevAnto nijAyuSaH paryanto maraNAntastasmin bhave mAraNAntike, te eva nAmataH prakAzayati, akAmamaraNaM vakSyamANalakSaNaM, caH samucaye, eveti pUttauM, sakAmamaraNaM tathA vakSyamANameveti sUtrArthaH // 2 // keSAM punarime ? kiyadvAraM ? cetyAhamUlam--bAlANaM akAmaM tu, maraNaM asaiM bhve| paMDiANaM sakAmaM tu, ukoseNaM saI bhave // 3 // vyAkhyA-bAlA iva bAlAH sadasadvivekavikalAsteSAM akAmaM, 'tuti' tuzabdasya evakArArthatvAdakAmameva maraNamasakRdvAraMvAraM bhavette hi viSayAbhiSvaGgAnmaraNamanicchanta eva mriyante, tata eva ca bhavATavImaTanto bhUyo bhUyastadeva maraNamAsAdayanti, paNDitAnAM cAritravatAM saha kAmanAbhilASaNa vatteta iti sakAmaM saka sakAmatvaJca maraNAgame trAsAbhAvAt , tadabhAvazca tAdRzAM maraNasyotsavabhUtatvAt / yadAhuH-"saJcitatapodhanAnAM, nityaM vrataniyamasaMyamaratAnAm // utsavabhUtaM manye, maraNamanaparAdhavRttInAm // 1 // " na tu paramArthatasteSAM maraNaM prati sakAmatvaM, maraNAbhilASasya niSiddhatvAduktaM hi-"mA mA hu viciMtejA, jIvAmi ciraM marAmi a laDaMti / jai icchasi tari je, saMsAramahoahimapAraM // 1 // " tu zabdaH pUrvApekSayA vizeSadyotakaH, taca maraNaM "ukkoseNaMti" utkarSopalakSitaM kevalisambandhItyarthaH, akevalino hi saMyamajIvitaM dIrgha spRhayeyurapi, muktiprAptiritaH syAditi / kevalinastu kRtakRtyatayA tadapi necchanti AstAM bhavajIvitamiti tanmaraNasyaivotkarSeNa sakAmatA / "saiMti" sakRdekavArameva bhavet , jaghanyena tu zeSacAritriNAM saptASTa vA vArAn syAdityAkUtamiti sUtrArthaH // 3 // athAnayoyoH sthAnayorAcaM sthAnamAhamUlam-tatthimaM paDhamaM ThANaM, mahAvIreNa desi / kAmagiddhe jahA bAle, bhisaM kUrAiM kubaI // 4 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 111 // vyAkhyA-tatreti tayorakAmamaraNasakAmamaraNAkhyayoH sthAnayormadhye idaM vakSyamANaM prathama sthAna mahAvIreNa caramatIrthakRtA, tatraiko mahAprajJa iti sAmAnyokterabhivyaktinimittamidaM "desi" prarUpitaM / kiM tadityAha-kAmeSu icchAnadanAtmakeSu gRddho'bhikAMkSAvAn kAmagRddhaH, yathetyupadarzanArtha, bAla uktarUpo bhRzamatyartha krUrANi raudrANi prANi. vyaparopaNAdIni karmANIti zeSaH, "kuvaitti" karoti zaktI satyAM, azaktau tu tandulamatsyavanmanasApi kroti| tAni ca kRtvA prakramAdakAma eva mriyate iti sUtrArthaH // 4 // idameva spaSTayatibhUlam-je giddhe kAmabhoesu, ege kUDAya gacchai / na me dikhe pare loe, cakkhudiTTA imA raI // 5 // vyAkhyA--ga ityanirdiSTanAmA gRddho lampaTaH, kAmau ca zabdarUpAkhyo, bhogAzca sparzarasagandhArAH, kAmabhogAsteSu ekaH kazcidatikrUrakarmA kUTAya gacchati / tatra kUTaM dravyato mRgAdibandhanaM, bhAvato mithyAbhASaNAdi, tasmai pravartate ityarthaH / sa hi mAMsAdilubdhatayA mRgAdibandhanAnyArabhate, mithyAbhASaNAdIni ca sevate, preritazca kaishcidvkti,| "na meM" iti, na mayA dRSTaH paraloko bhUtabhAvijanmAtmakaH, kadAcidviSayaratirapi tAdRzyeva syAdityAha, cakSuSA dRSTA cakSuTeSTA, iyaM ratiH kAmajanitA cittaprahAttiH tatkathaM dRSTatyAgAdadRSTaprArthanayAtmAnaM vaJcaye ? iti tasyAzaya iti sUtrArthaH // 5 // punastadAzayameva vyaayati ( 1 ) cittaprasattiH mUlam-hatthAgayA ime kAmA, kAliA je annaagyaa| ko jANai pare loe, atthi vA natthi vA punno||6|| vyAkhyA-hastAgatAH khAdhInatayA hastaprAptA ime pratyakSAH kAmAH zabdAdyAH, kAlikA anizcitakAlAntaraprAptayo ye anAgatA bhAvibhavasatkAH, kathaM punaramI anizcitalAbhAH? ityAha-ka ityatra punaH zabdasya vyavahitasya sambandhAtkaH punarjAnAti ? naiva kazcidityarthaH / yathA paraloko'sti vA ? nAsti vA ? tataH sandigdhe paraloke kaH pratyakSAn kAmAn vihAya kAlikakAmArtha yateteti tasyAbhiprAya iti sUtrArthaH // 6 // kazcittu jJAtaparalokopi kA. mAMstyanumazakta idamAhamUlam-jaNeNa saddhiM hokkhAmi, ii bAle pagabhai / kAmabhogANurAeNaM, kesaM saMpaDivajai // 7 // vyAkhyA-janena lokena sArddha saha bhaviSyAmi, ayaM bhASaH, bahurjano bhogAsaGgI tadahamapi tadgatiM gamiSyAmi ! na hi iyAn jano mUDha ityamunA prakAreNa bAlo'jJaH pragalbhate dhAryamavalambate / alIkavAcAlatayA khayaM naSTaH parAnapi nAzayati / na ca kimbahunApi janenonmArgaprasthiteneti cintayati ! sa caivaM kAmabhogAnurAgeNa klezamiha paratra ca sampratipadyate prApnotIti sUtrArthaH // 7 // yathA cAyaM klezaM prApnoti tathA prAhamUlam--tao se daMDaM samArabhai, tasesu thAvaresua / aTTAe va aNaTTAe, bhUaggAmaM vihiMsai // 8 // vyAkhyA-tataH kAmabhogAnurAgAtsa dhRSTo daNDaM manodaNDAdikaM samArabhate pravarttayati, praseSu dvIndriyAdiSu, sthAvareSu ca pRthivyAdiSu, arthAya vittaprAptyAdikAryAya, anarthAya vA yadAtmano mitrAdervA nopayujyate tasmai nirarthakamityarthaH / nanu nirarthakamapi kiM kopi daNDamArabhate ? Arabhata eva tAdRzapazupAlavat // tathAhi kopyajApAlaH, saMniveze kvacidvasan // ajAzcArayituM nitya-maTatisma banAntare // 1 // ajAbraje ca madhyAhe, nyagrodhadrumamAzrite // tasya chAyAmupAzritya, sopyuttAnatayA'khapIt // 2 // laghunA dhanuSA muktai-baMdarAsthibhiranvaham // vaTasya tasya patrANi, chidrayAmAsa cAsakRt // 3 // krIDApareNa tenaivaM, prAyo viddhAkhilacchadaH // nyagrodho nirmame nityA-bhyAsAdvA kiM na sAdhyate ? // 4 // tatra caikonyadA bhrAmya-nAgato gotrividrutaH // bhUpabhUstaM tathAbhUtaM, vaTaM vIkSya visimiye ! // 5 // kenaivamasya parNAni, chidritAnyakhilAnyapi ? // ityapRcchacca tamajApAlaM bhUpAlanandanaH // 6 // so'vAdItkrIDayaitAni, chidritAni mayA sakhe ! // tatastasmai bahu dravyaM, datvA rAjAGgajo jagau // 7 // maduktamaya'netre tvaM, yadi sphoTayituM sphuTam // prabhUyase tadA kArya, samagraM mama sikhyati // 8 // sa proce cetsa puruSaH, pArzvavartI bhavenmama // tadAhaM bhavataH kArya, kartuM zaknomi nAnyathA // 9 // pazupAlaM tato nItvA, puramadhye nRpAtmajaH // channamasthApayadrAja-mArgAsanne niketane // 10 // dAyAdazca nija rAja-pATikAyai vinirgatam // tasyAdarzayadasyAzu, netre sphovye iti bruvan // 11 // sopi cApavimuktAbhyAM, golikAbhyAM tadIkSaNe // pakkasphoTakavatsadyo-'sphoTayatkhayamasphuTaH // 12 // tataH samprAptasAmrAjya-stamAhUya sa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 112 // uttarApyayanasUtram bhUpabhUH // pazupAlamuvAcaivaM, brUhi kaM te varaM dade 1 // 13 // so'bravIdyatra tiSThAmi, dehi prAmaM tameva me // tatasto dadau rAjA, tadiSTaM tuSTamAnasaH // 14 // so'tha grAme tatra tumbI-rikhUzcAvApayavahUn // niSpannaM ca guDaM tumnaiH, sAkaM khAdannidaM jagau // 15 // "aTTamarse pi sikkhijjA, sikkhina niratthayaM // aTTamaTTappasAeNa, khajae guDatuMbayaM // 16 // " itthaM gAyana pratidina-mamandAmodameduraH // pazupAlaH sukhaM kAla-mativAhayati sma saH // 17 // yathAyamarthena vinA vaTasya, patrANi vivyAdha dRzau tu sArtham // anyopi janturvitanoti daNDA-rambhaM tathA sArthamanarthakaJca // 18 // iti pazupAlakathA // daNDamArabhata ityuktaM, na cAsau daNDArambhamAtreNAvatiSThate, kintu "bhRaggAmaMti" bhUtAH prANinasteSAM grAmaH samUhastaM vividhaiH prakArairhinasti vyApAdayati, anena daNDatrayavyApAra ukta iti sUtrArthaH // 8 // kimayametAvadeva karotItyAhamUlam-hiMse bAle musAvAI, mAille pisuNe saDhe / bhuMjamANe suraM maMsaM, seameaMti mannai // 9 // __ vyAkhyA-hiMsro hiMsanazIlaH san , bAlo mUDho, mRSAvAdI mithyAbhASaNazIlaH, 'mAileti' mAyA paravaJcanopAyacintanaM tadvAn , pizunaH paradoSaprakAzakaH, zaTho veSaviparyAsAdinA AtmAnamanyathAbhUtaM darzayati, maNDikacauravat / ata eva ca bhuAnaH, surAM madyaM, mAMsaM ca, zreyo'tiprazasyametaditi manyate, upalakSaNatvAdbhApate c| "na mAMsabhakSaNe doSo, na madya na ca maithune" ityAdIti sUtrArthaH // 9 // tathAmulam-kAyasA vayasA matte, vitte giddhe a itthisu / duhao mala saMciNai, sisuNAguva mahi // 10 // vyAkhyA-'kAyasatti' sUtratvAtkAyena, vacasA vacanena, upalakSaNatvAnmanasA ca, matto dRsaH / tatra kAyena matto madAndhagajavat yatastataH pravRttimAn , yadvA aho ! ahaM balavAn rUpAMzceti cintayan , vacasA khaguNAn khyApayan aho ! ahaM sukhara iti vA dhyAyan , manasA ca madAdhmAtacetAH, aho ! ahamavadhAraNazaktimAniti vA manyamAno vitte dhane gRddho gRddhimAn / cazabdo bhinnakramaH, tataH strISu ca gRddhaH / tatra vitte gRddha ityanena adattAdAnagrahaNam tadbhAvabhAvitvAttasya / tathA khIpu gRddha ityanena tu methunAsevitvamuktaM, sa hi striyaH saMsArasArabhUtA manyate vakti ca / "satyaM vacmi hitaM vacmi, sAraM pacmi punaH punaH // asminnasAre saMsAre, sAraM sArAlocanA // 1 // " tadAsaktazca maithuna sevata eveti / tataH sa kiM kuryAdityAha-'duhaotti' dvidhA rAgadveSAbhyAM malamaSTaprakAraM karma saJcinoti babhAti, ka iva kimityAha-zizunAga ivAlasa iva mRttikA, sa hi snigdhatanutayA bahIrajobhiravaguNDyate, tAmeva cAznAtIti bahirantazca malamupacinoti, tatazca kharataradinakarakaranikarasparzataH zuSyanihaiva klizyate / tathAyamapyupacitakarmavazAdihaiva janmani klizyate vinazyati ceti sUtrArthaH // 10 // idameva spaSTayatimUlam-tao puTTho AyaMkeNa, gilANo paritappai / pabhIo paralogassa, kammANuppehi appaNo // 11 // vyAkhyA-'taotti' sa evaikaH tato vA daNDArambhAdhupArjitamalAdanuspRSTo'bhibhUtaH, kena ? AtaGkena AzughAtinA zUlavizucikAdirogeNa glAno mandaH paritapyate, bahirantazca khidyate / prabhItaH prakarSaNa trastaH 'paralogassatti' paralokAt, ASetvAtpaJcamyarthe SaSThI, kuta evaM yataH karma kriyAM anuprekSate ityevaMzIlaH kamAnuprekSI, kasya? AtmanaH. sa hi hiMsAdikAM khaceSTAM smaranmayA na kiJcicchubhamAcaritaM ! kintu sadaivAjarAmaravaceSTitamiti ghyAyan manasi rogeNa vapuSi ca khidyate / bhavati hi viSayalolupamanasopi prAyaH prANatyAgasamaye'nutApaH ! yaduktaM-"bhavitrI bhAvAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyatkiJcidvihitamazubhaM yauvanamadAt // punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm // 1 // " iti sUtrArthaH // 11 // etadeva vyaktIkarotimUlam-suA se narae ThANA, asIlANaMca jA gaI // bAlANaM kUrakammANaM, pagADhA jattha veannaa|12|| ___ vyakhyA-zrutAni 'me' mayA narake sthAnAni kumbhIvaitaraNyasipatravanAdIni, tatkimiyatApi paritapyata ityAhaazIlAnAM ca durAcArANAM yA gatirnarakAdikA sApi zrutA, kIdRzItsAha-bAlAnAmajJAnAM krUrakarmaNAM hiMsAdiraudrakarmakAriNAM pragADhAH prakRSTA yatra yasyAM gatau vedanAH zItoSNAdyAH / tatazca mamApyevaMvidhAnuSThAnasya tAdRzyeva gatiriti dhyAyan paritapyata iti sUtrArthaH // 12 // kiJcamUlam-tatthovavAiaM ThANaM, jahA me tmnnussuaN|| ahA kammehiM gacchaMto, so pacchA paritappai // 13 // vyAkhyA-tatra narakeSu upapAte bhavamopapAtikaM sthAnaM sthitiH yathA yena prakAreNa syAditi zeSaH, me mayA tadi Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAyaenasUtram // 113 // tyanantaroktamanuzrutamavadhAritaM, gurubhya iti zeSaH / ayaM bhAvaH-garbhajatve hi garbhAvasthAnAvasthAM yAvacchedabhedAdiduHkhAnAmantaramapi syAt , oNpapAtikatve tvantarmuharttAnantarameva mahAvedanodaya iti kutastadantarasambhavaH 1 tathA ca 'ahA. kammahiMti' yathAkarmabhirgamiSyamANagatyanurUpaiH karmabhistIvratIvratarAdyanubhAvAnvitairgacchan tadanurUpameva sthAnaM sa iti pAlaH pazcAdityAyupi hIyamAne paritapyate, yathA dhigmAM duSkarmakAriNaM ! kimadhunA mandabhAgyaH karomi ? ityAdi zocatIti sUtrArthaH // 13 // amumevArtha dRSTAntadvArA dRDhayannAhamUlam-jahA sAgaDio jANaM, samaM heccA mhaaph| visamaM manamoiNNo, akkhe bhaggaMmi soyi|14| __ vyAkhyA-yathA zAkaTiko gaMtrIvAhakaH 'jANaMti' jAnan samamupalAdirahitaM hitvA tyaktvA mahApathaM rAjamArga viSamaM mArgamavatIrNA gantuM pravRtto'kSe dhuri bhane khaNDite zocati, dhigme jJAnaM ! yadahaM jAnanapAyamavApamiti sUtrArthaH // 14 // athopanayamAhamUlam-evaM dhammaM viukamma, ahamma pddivjiaa|baale maccumuhaM patte, akkhe bhaggeva soai // 15 // __ vyAkhyA-evamiti zAkaTikavat dharma zubhAcAraM vyutkramya ulaMghya adharma hiMsAdikaM pratipadya svIkRtya bAlo mUDho mRtyumukhaM maraNagocaraM prAptaH akSe bhagna iva zocati, ayaM bhAvaH- yathA'kSabhane zAkaTikaH zocati tathAyamapi maraNAvasthAyAmAtmAnaM zocati, hA! kimetanmayA kRtamiti sUtrArthaH // 15 // zocanAnantaraJca kimasI karotItyAhamUlam-taose maraNaMtaMmi, bAle saMtassaI bhyaa|| akAmamaraNaM marai, dhutte vA kaliNA jie // 16 // vyAkhyA-tata ityAtakotpattI zocanAnantaraM 'setti' sa bAlaH, maraNamevAnto maraNAntastasminnupasthite iti zeSaH, bAlo rAgAdivyagracittaH saMtrasyati bibhetItyarthaH / kutaH ? bhayAnarakagatigamanasAdhvasAt , anena tasyAkAmatvamuktaM, sa ca tathApi maraNAnna mucyata ityAha-akAmasyAnicchato maraNamakAmamaraNaM tena mriyate, sUtre cArSatvAt dvitIyA, narakazcAsA gacchati, tatra cAsau zocatIti zeSaH / ka iva kIdRzaH san ? dhUrta iva dyUtakAra iva, vAzabdasyopamArthatvA kalinA ekena prakramAdAyena jitaH, yathA hyayamekena dAyena jitaH sannAtmAnaM zocati, tathAyamapyatitucchairatucchasaMklezaphalairmabhogairdivyasaukhyaM hArito duHkhI san zocatIti sUtrArthaH // 16 // prastutamartha nigamayitumAhamUlam-eaM akAmamaraNaM, bAlANaM, tu pveiaN| etto sakAmamaraNaM paMDiANaM suNeha me // 17 // vyAkhyA-etadanantarameva duHkRtakarmaNAM paralokAdvibhyatAM yanmaraNamuktaM tadakAmamaraNaM bAlAnAmeva, 'tu' zabdasya evArthatvAt pravaditaM prarUpitaM tIthakarAdibhiriti shessH| paNDitamaraNaprastAvanAmAha-'ettAtti' ito'kAmamaraNAdanu sakAmamaraNaM paNDitAnAM sambandhi zRNutAkarNayata me mama vadata iti zeSa iti sUtrArthaH // 17 // yathA pratijJAtamevAhamUlam-maraNaM pi sapuNNANaM, jahA me tmnnussuaN| vippasannamaNAghAyaM, saMjayANaM vusImao // 18 // . vyAkhyA-'maraNamapi AstAM jIvitamityapizabdArthaH, bhavatIti gamyate sapuNyAnAM puNyavatAM, kiM sarvamapi ? netyAha-yathA yenaprakAreNa me mama kathayata iti zeSaH / taditi pUrvasUtropAttaM, anuzrutamavadhAritaM navadbhiriti gamyaM, kIdRzaM ? maraNamityAha-'vippasannaMti' vividhairbhAvanAdibhiH prakAraiH prasannA maraNepyanAkulacetaso viprasannAstatsambandhi maraNamapi viprasannaM, tathA na vidyate AghAtaH pIDAtmakastAdRzayatanayA paraprANinAmAtmanazca vidhivatsaMlikhitazarIratayA yasmiMstadanAghAtaM, keSA ? punaridamityAha-saMyatAnAM cAritriNAM 'vusImaotti' ApatvAvazyavantaH vazyAnyAyattAni prastAvAdindriyANi vidyante yeSAM te vazyavantasteSAM, etaccAtpaNDitamaraNameva, tatoyamarthaH-yathA khetasaMyatAnAM vazyavatAM viprasannamanAghAtaM ca bhavati tathA nA'nyaprANinAmiti sUtrArthaH // 18 // kiJcamUlam-Na imaM savesu bhikkhusu,na imaM savesu gaarisu|naannaasiilaa agArasthA,visamasIlA ya bhikkhuNo19 - vyAkhyA-nedaM paNDitamaraNaM 'sadhesu bhikkhusutti' sUtratvAtsarveSAM bhikSaNAM paradattopajIvinAM atinAmiti yAvat , kintu keSAJcidevopacitapuNyAnAM bhAvabhikSuNAM / tathA ca tadgRhasthAnAM dUrApAstameva, ata evAha-nedaM sarveSAmagAriNA, sarvacAritriNAmeva tatsambhavAt , sarvacAritrapariNAme tu sati teSA NAmeva tatsambhavAt , sarvacAritrapariNAme tu sati teSAmapi tattvato yatitvAt / kuta evaM ? yato nAnAzIlA anekavidhavratA agArasthA gRhasthA anekavidhabhaGgakopetatvAddezavirataH / viSamazIlAzca visadRzazIlAca mikSayo, na hi sarvejinamatapratipannA apyanidAnino'vikalacAritriNo vA niyante ! tarhi ka tIrthAntarIyAH 1 iti strArthaH // 19 // viSamazIlatAmeva bhiSaNAM samarthayitumAha Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 114 // uttarAdhyayanasUtram mUlam - saMti egehiM bhikkhUhiM, gAratthA saMjamuttarA / gAratthehi a savehiM, sAhavo saMjamuttarA // 20 // vyAkhyA - santi vidyante ekebhyaH kupravacanabhikSubhyaH 'gAratthatti' sUtratvAdagArasthAH saMyamena dezaviratyAtmakena uttarAH pradhAnAH saMyamottarAH, kutIrthikabhikSavo hi jIvAstikyAdirahitAH sarvathA'cAritriNazceti kathaM tebhyaH samyagdRzo dezacAritriNo gRhiNaH saMyamottarA na syuH 1 kiJca agArasthebhyazca sarvebhya iti, anumativarjasarvottamadezaviratiM prAptebhyo'pi sAdhavaH saMyamottarAH sampUrNasaMyamAnvitatvAtteSAM / atra ca vRddhavAdo yathA -kopi zrAddhaH sAdhu papraccha, zrAddhasAdhvoH kimantaramiti ? sAdhurUce merusarpapAntaraM / tadAkarSyAkulIbhUtaH punaH papraccha, kuliGgizrAddhayoH kimantaraM ? muniH mAha tadeva, tataH prasAdamAsasAdeti / uktaJca - "desikkadesavirayA, samaNANaM sAvagA suvihiANaM // siM parapAsaMDA, sahamaM pi kalaM na agghaMti // 1 // " tadevaM bhikSUNAmapi teSAM cAritrAbhAvAt paNDitamaraNAbhAva eveti sUtrArthaH // 20 // nanu kutIrthikabhikSavopi nAnAliGgadharA eva, tatkathaM tebhyo gRhasthAH saMthamottarAH ? iti sandehApohAyAha mUlam - cIrAjiNaM nagiNiNaM, jaDI saMghADi muMDiNaM / eAI pi na tAiMti, duHsIlaM pariAgayaM // 21 // vyAkhyA - cIrANi ca cIvarANi, ajinaM ca mRgAdicarma, cIrAjinaM / 'nagiNiNaMti' ArpatvAnnAgnyaM, 'jaDitti' bhAvapradhAnatvAnnirdezasya jaTitvaM, saMghATI vastrasaMhatijanitA kaMthetyarthaH, 'muMDiNaMti muMDatvaM, etAnyapi nijanijaprakri yAkalpitAni pratiliGgAnyapi kiM ? punargArhasthyamityapizabdArthaH, na naiva trAyante narakAdidurgateH, kamityAha - duHzIlaM durAcAraM 'pariAgayaMti' paryAyAgataM pravrajyAparyAyaM prAptaM, ArpatvAcca yAkArasyaikasya lopaH / na hi kaSAyakaluSacetaso'tikaSTaheturapi bahirvaka vRttirnarakAdikugatinivAraNAyAlaM ! tato na liGgadhAraNaM vaiziSTyaheturiti sUtrArthaH // 21 // nanu ? kathaM gRhAdyabhAvepi teSAM durgatiriti ceducyate mUlam - piMDola eva dussIle, naragAo na muccaI / bhikkhAe vA gihatthe vA, suvae kamaI divaM // 22 // vyAkhyA- 'piMDolaevatti' vA - zabdo'pi zabdArthastatazca piNDAvalagako'pi svIyAhArAbhAvato bhaikSyasevakopi, AstAM gRhAdimAn, duHzIlo narakAtsvakarmopasthApitAt sImantakAderna mucyate / tatra codAharaNaM tathAvidhadramakaH tathAhi dramakaH kopi pure rAjagRhe'bhavat // sa ca bhikSAkRte nityaM, babhrAma sakale pure // 1 // vaibhAragiripArzvastha - mudyAnaM sa gatonyadA / udyAnikArthamAyAtaM janaM bhuAnamaikSata // 2 // tataH sa tatra bhikSArtha, paryabhrAmyanmuhurmuhuH // vadannucaiH svaraM dIna - vacAMsi rasalolupaH // 3 // na tu kopi dadau tasmai, bhAgyahInAya kiJcana // tataH pradvicittaH sa duSTadhIrityacintayat // 4 // amI hi kukSimbharayo, bhakSayantyakhilaM svayam // dInAya na tu me khalpamapi yacchanti nirdayaH // 5 // tadamUnupavaibhAraM niviSThAn duSTacetasaH // kayAcicchilayA tUrNa, cUrNayAmIti cinta 1 piNDaM paradattagrAsamavalagate sevate iti piNDAvalagaH sa eva piNDAvalagakaH / yan // 6 // vaibhAragirimArutha, sa krodhAdhmAtamAnasaH // sarvAtmanA vilagyaikAM, zilAM gurvImacIcalat // 7 // [ yugmam ] tasyAM viluNThitAyAM drAk, sa pRthak sthAtumakSamaH // luNThastayA samaM tasyA, evAdhastAdupAyayau // 8 // tatastayA kSuNNatanuH sa raudra-dhyAnAnubandhI dramako vipadya // tamastamAyAM bhuvi nArakatvaM, madhye'pratiSThAnamavApa pApAt // 9 // iti dramakakathA / tato na bhikSutvamAtraM kugatinivArakaM, nanu ? tarhi tatvataH kiM sugatiheturityAha'bhikkhAe vatti' bhikSAmatti bhuMkte iti bhikSAdaH, vA vikalpe, anena vratI proktaH, gRhastho vA, suSThu zobhanaM niraticAratayA samyagbhAvAnugatayA ca vrataM zIlapAlanAtmakaM yasyeti sutrataH, krAmati gacchati divaM devalokaM / mukhyatayA vratapAlanasya muktihetutve'pi divaM krAmatIti kathanaM jaghanyato'pi devalokAvAptiritaH syAditi sUcanArtha, anena ca vratapAlanameva tatvataH sugatiheturiti proktamiti sUtrArthaH // 22 // atha yairvratairgRhastho'pi divaM yAti tAnyAhamUlam - AgArisAmAiaMgAI, saDDI kAeNa phAsae / posahaM duhao pakkhaM, egarAI na hAvae // 23 // vyAkhyA-AgAriNo gRhiNaH sAmAyikaM samyaktvazrutadezaviratirUpaM tasyAGgAni niHzaGkatAkAlAdhyayanANutratAdirUpANi agArisAmAyikAMgAni 'saDDItti' zraddhAvAn kAyena upalakSaNatvAnmanasA vAcA ca 'phAsaetti' spRzati sebate, tathA pauSadhaM AhArapauSadhAdikaM 'duhao pasaMti' prAkRtatvAt dvayorapi sitetararUpayoH pakSayoH caturdazIpUrNimAditithiSu 'egarAiMti' apergamyamAnatvAdekarAtrimapi kevalarAtrisambandhinamapItyarthaH, upalakSaNatvAccaikadinamapi Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram // 115 // na 'hAvaetti' na hApayenna hAniM prApayet, rAtrigrahaNaM tu divA vyAkulatayA kartumazaktI rAtrAvapi pauSadhaM kuryAditi sUcanArtha / iha ca sAmAyikAGgatvenaiva siddhe yadasya bhedenopAdAnaM tadAdarakhyApanArthamiti sUtrArthaH // 23 // prastu tamevArthamupasaMharannAha - mUlam -- evaM sikkhAsamAvaNNe, givAse vi subae / muccaI chavipavAo, gacche jakkhasalogayaM // 24 // vyAkhyA- evamuktanyAyena zikSayA vratAtmikayA samApanno yuktaH zikSAsamApannaH gRhavAsepyAstAM dIkSAparyAya itya pizabdArthaH, sutrataH zobhanatrato mucyate muktimAbhoti, kuta ityAha- 'chavipavA otti' chavistvak, parvANi jAnukUrSarAdIni, tayoH samAhAre chaviparva tadyogAdaudArikaM dehamapi chaviparva tasmAttatazca gacchet yAyAt yakSA devAH, samAno loko'syeti salokaH tasya bhAvaH salokatA sAdRzyamityarthaH, yakSaiH salokatA yakSasalokatA tAM / iyaM ca devagatAveva syAdityarthAddevagatiM / anena ca paNDitamaraNAvasare prasaGgAdvAlapaNDitamaraNamuktamiti sUtrArthaH // 24 // atha prastutaM paNDitamaraNameva phalopadarzanadvAreNAha mUlam - aha je saMbuDe bhikkhU, duNhamannayare siA / savadukkhappahINe vA, devevAvi mahiDDie // 25 // vyAkhyA - athetyupadarzane, yaH kazcitsaMvRtaH pihitasamagrAzravadvAro bhikSurbhAvasAdhuH sa ca dvayoranyatara ekataraH syAt, yayordvayorekataraH syAttAvAha - sarvANi yAni duHkhAni kSutpipAsAbhISTaviyogAniSTasaMyogAdIni taiH prakarSeNa punaranutpAdalakSaNena hIno rahitaH sarvaduHkhaprahINo vA syAditi sambandhaH, sa ca siddha eva devo vA syAt, apiH sambhAvane, sambhavati hi saMhananAdi vaiklavyAnmukteraprAptau devo'pi syAditi, kIdRk ? maharddhika iti sUtrArthaH // 25 // yatrAsau devo bhavati tatra kIdRzA AvAsAH kIdRzAzva devA ityAha mUlama - uttarAI vimohAI, juimaMtANupuvaso / samAiNNAiM jakkhehiM, AvAsAIM jasaMsiNNo // 26 // vyAkhyA - uttarA uparivarttino'nuttaravimAnAkhyA vimohA iva vimohA alpavedAdimohanIyatvAt dyutimanto dIptimantaH, 'aNupuvasotti' AnupUrvyA krameNa vimohAdivizeSaNaviziSTAH, saudharmAdiSu hi anuttaravimAnAnteSu pUrvA pUrvApekSayA prakarSavantyeva vimohatvAdIni vizeSaNAni / tathA samAkIrNA vyAptA yakSairdevairAvAsAH, prAkRtatvAnnapuMsakaliGgatvaM sarvatra / devAstu tatra yazakhinaH zlAghAnvitAH // 26 // tathA-- mUlam -- dIhAuA iDimaMtA, samiddhA kAmarUviNo / ahuNovavannasaMkAsA, bhujjo accimAlippabhA // 27 // vyAkhyA - dIrghAyuSazciraJjIvinaH, Rddhimanto ratnAdisampadupetAH, 'samiddhA' atidIptAH, kAmarUpiNaH abhilASAnurUparUpavidhAyinaH, anuttareSvapi tacchaktiyuktatvAt, adhunopapannazaMkAzAstatkAlotpannadevakalpAH, anuttareSu hi varNatyAdi yAvadAyustulyameva syAt, 'bhujotti' bhUyAMsaH prabhUtA ye arcirmAlinaH sUryAstadvat bhA yeSAM te tathA / na tvekasyArkasya tAdRzI dyutirastIti sUtrArthaH // 27 // upasaMhartumAha mUlam - tAni ThANANi gacchaMti, sikkhittA saMjamaM tavaM / bhikkhAe vA gihatthe vA, je saMti parinivuA 28 // vyAkhyA -- tAnyuktarUpANi sthAnAni AvAsAn gacchanti zikSitvA'bhyasya, saMyamaM saptadazabhedaM, tapo dvAdazabhedaM, bhikSAdA vA gRhasthA vA prAkRtatvAdvacanavyatyayaH, ye zAntyA upazamena parinirvRtAH vidhyAtakaSAyAnalAH zAntiparinirvRtA bhavantIti zeSa iti sUtrArthaH // 28 // etacca vijJAya maraNepi mahAtmAno yathAbhUtA bhavanti tathAha - mUlam -- tesiM succA sapujjANaM, saMjayANaM vusImao / na saMtaMsaMti maraNaMte, sIlavaMtA bahussuA // 29 // vyAkhyA-teSAmanantaroktasvarUpANAM yatInAM zrutvA AkarNya pUrvoktasthAnAvAptimiti zeSaH / kIdRzAnAmityAhasatAmindrAdInAM pUjyAH satpUjyAsteSAM saMyatAnAM saMyamavatAM 'vusImaotti' prAgvat, na saMtrasyanti nodvijante maraNAnte upasthite zIlavantazcAritravanto bahuzrutA AgamavacaH zravaNazuddhadhiyaH, ayaM bhAvaH - ajJAtadhArmikagatayo'nupArjitadharmANazca maraNAdudvijante, yathA vA'smAbhirgantavyamiti, na tu nizcitasadgatigamanA upArjitadharmANaH / yadAhuH"carino nirupakliSTo, dharmo hi mayeti nirvRtaH svasthaH / maraNAdapi nodvijate, kRtakRtyosmIti dharmAtmA // 1 // " iti sUtrArthaH // 29 // itthaM sakAmamaraNakharUpamabhidhAya ziSyopadezamAha - 1 vazyAnyAyattAni prastAvAdindriyANi vidyante yeSAM te vazyavantasteSAm // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram mulam-tuliA visesamAdAya, dayAdhammamsa khaMtie / vippasIeja mehAvI, tahAbhUeNa aprnnaa||30|| vyAkhyA-tolayitvA parIkSya, bAlamaraNapaNDitamaraNe, vizeSaca bAlamaraNAt paNDitamaraNasya viziSTatvaM, AdAya rahItvA dayAdharmasya ca, yatidharmasya ca, camya gamyatvAt vizeSamazeSadharmAtizAyitvalakSaNamAdAya kSAntyA kSamayA karajamatayA viprasIdeta prasannatAM majeta.nata kanadvAdazavarSasaMlekhanatathAvidhatapasvivannijAlimahAdinA kaSAyamabala mveta medhAvI maryAdAvartI, tathAbhUtena yathAmaraNakAlAtpUrvamanAkulamanA abhUt maraNakAle'pi tayAsthitenAtmano. palakSita iti sUtrArthaH // 30 // viprasannaca kiM kuryAdityAhamUlam-tao kAle abhippae, sahI taalismNtie| viNaija lomaharisaM, bheaMdehassa kaMkhae // 31 // vyAkhyA-tataH kapAyopazAnteranantarakAle maraNakAle abhiprete abhirucite, kadA ca maraNamabhipretaM 1 yadA yogA notsarpanti, 'sahItti' zraddhAvAn tAdRzaM maraNabhayotthaM antike samIpe gurUNAmiti zeSaH vinayedapanayedromaharSa, hA ! nahaM mariSyAmItyabhiprAyodbhavaM romAJcaM, kizca bhedaM vinAzaM dehasya kAMkSediva kAMkSettyakaparikarmatayA, na tu maraNAsaM. zayA, heyatvAttasyA iti sUtrArthaH // 31 // nigamayitumAhamUlam-aha kAlammi saMpatte,AghAyAya smussyN| sakAmamaraNaM marai,tihamannayara muNitti bemi // 32 // vyAkhyA-atha maraNAbhilASAnantaraM kAle maraNakAle samprAse "niSphAiA ya sIsA, sauNI jaha aMDayaM payateNaM // bArasa saMvaccharisaM, aha saMlehaM to karei // 1 // " ityAdinA krameNa samAyAte, AghAtAya saMlekhanAdikrameNa vinAzAya 'samussayaMti' syAdivyatyayAtsamucchrayasthAntaH kArmaNadehasya bahiraudArikAGgasya, kiM kuryAdityAha-sakAmakheva sAmilApasyeva maraNaM sakAmamaraNaM tena mriyate, trayANAM bhaktaparikSeGginIpAdapopagamanAnAmanyatareNa sUtratvAdvibhativyatyayaH sarvatra muniH sAdhuriti sUtrArthaH // 32 // iti bravImiti prAgvat // ymaayvyaakyaalyyaayaa iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyatrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyadhI-2 2 bhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttI paJcamAdhyayanaM sampUrNam // 5 // H LamajalakansanmAlAmAla // atha SaSThAdhyayanam // // arhan / uktaM paJcamAdhyayanamathAlanirgranthIyAkhyaM SaSThamArabhyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane maraNavi. bhaktirukkA tatra cAnte paNDitamaraNamuktaM taca vidyAcaraNasampannAnAM nirgranthAnAmeva syAt iti tatvarUpamanenocyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdau niyuktikArokaM paJcanimranthakharUpaM vRhaddIkAto jJeyamatra tu sUtramevAnuliyate, tacedaMmUlam-jAvaMtavijA purisA, sabe te dukkhsNbhvaa| luppaMti bahuso mUDhA, saMsAraMmi aNaMtae // 1 // vyAkhyA-pAvanto yatparimANAH, na vidyate vidyA tatvajJAnAtmikA yeSAM te avidyAH, puruSA narAH, sarve te duHkhasya sambhava utpattiryeSu te duHkhasambhavAH / IzaH santo lupyante dAribAdimirvAdhyante, bahuzo'nekazaH mUDhA hitAhitavike pratyasamAH , saMsAre bhave anantake antarahite, anena nirgranthakharUpajJApanArthaM tadvipakSa ukta iti bhaavniiyN| atra cAyaM kathAnakasampradAyastayAhi ekaH kopi pumAn dauHsthyo-padruto bhAgyavarjitaH // kRpyAdi kurvannapi no, tatphalaM kiJcidAsadat // 1 // tato rahAdvinirgasa, draviNopArjanAya saH // upAyAn vividhAn kurvan , bhUyo banAma bhUtale ||2||n tu kizcidapi sa, dhanamudhamavAnapi // apyudyataiH amiriva, na zrIH puNyaM vinApyate // 3 // niSphalanamaNenAtha, niviNNaH sa Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayanasUtrama // 117 // gRhaM prati // nyavarttiSTa vinAlAbha-mudyamo hi zratho bhavet // 4 // sa cAnyadA kacidvAme, nizi vAsArthamAgataH // tasthau devakule sthAnA-vAptistatraiva tAdRzAm // 5 // tatra tatrasthite pazyatyeva devakulAttataH // vidyAsiddhaH kumbhapANiH, puruSaH ko'pi niryayau // 6 // so'pi taM kumbhamabhyarcya -vAdIdatimanoramam // kuru vAsagRhaM zayyAsanabhAryAdisaMyutam // 7 // tenAtha kAmakumbhena, tadukte nirmite'khile // tatra sthitvA'bhukta bhogAn, so'GganAbhiH sahAdbhutAn // 8 // saahAra prabhAte ca tatsarvamapi satvaram // tatsvarUpaM tadakhilaM, duHsthamartyo dadarza saH // 9 // dadhyau caivaM niSphalena, kimAyAsena me'munA // enamevAtha seviSye, kAmitArthasuradrumam // 10 // dhyAtveti sevanaM tasya kurvan vinayapUrvakam // sa tanmano vazIcakre, vinayAdvA na kiM bhavet 1 // 11 // tataH siddhapumA - nUce, brUhi kiM te samIhitam 1 // binA samIhAM sevA hi, na kenApi vidhIyate // 12 // sa smAhAhaM janmato'pi, dAridyeNAsmi vidrutaH // na cApnomi dhanaM kizcit prayatnairvividhairapi // 13 // dausthyasyaivApanodAya, bambhramImi mahItale // strigdhaM mitramivopAntaM, na tu tanme vimuJcati // 14 // tvAzcopakAriNaM prekSya, hRdyavidyAsudhAmbudam // dAri " grISmasantApa- samuttaptaH zritosmyaham // 15 // tat prasadya mahAbhAga !, tathA kuru yathA mama // tvadvatsukhopabhogaH syAtsanto mAzritavatsalAH // 16 // tacchrutvA dhyAtavAn siddha - pumAnevamaho ! ayam // duravasthAparAbhUto, jAyate bhRzamAturaH // 17 // vrataM satpuruSANAJca dInAdInAmupakriyA // tadasyopakRtiM kRtvA karomi saphalaM januH // 18 // dhyAtvetyUce siddhavidyaH, kimu vidyAM dadAmi te // vidyAbhimaMtritaM kumbha- mathaveti nigadyatAm // 20 // bhogAbhogotsukaH sodha, vidyAsAdhanabhIrukaH // vidyAdhivAsitaM kumbha - meva dehItyuvAca tam // 20 // vidyAsiddhastatastammai, sadyastaM kalazaM dadau || dakSaH kakSIkRte hyarthe, vilambaM nAvalambate // 21 // duHsthamartyopi taM kumbha - mAdAyAmodameduraH // yayau tUrNaM nijagrAma-miti dadhyau ca cetasi // 22 // dezAntaraprAptayA kiM, pInayApi tayA zriyA / yAM vidviSo na pazyanti, yA ca mitrairna bhujyate // 23 // ityasau ghaTamAhAtmyAt, kRtvA vezmAdi kAmitaM // svacchandaM bubhuje bhogAn bandhumitrAdibhiH samam // 24 // svataH siddheSu bhogeSu, kimebhiriti buddhayaH // tadA kRSyAdikarmANi, mumucustasya bandhavaH // 25 // dhenvAdInAM pazUnAJca, rakSAM cakrurna te jaDAH // nazyanti sma tatastepi, tiSThedvA kimarakSitam 1 // 26 // sukhIkRto'munA bandhu - yukto'hamiti sammadAt // pItAsavo'nyadA skandhA -hitakumbho nanarta saH // 27 // unmattasya karAttasya, vicyutaH kalazastataH // sadyo'bhUcchatadhA bhAgya- hInasyeva manorathaH // 28 // kumbhaprabhAvaprabhavaM bhavanaM vibhavAdi ca // tato gandharvanagara - mitra tUrNa tirodadhe // 29 // kumbhotthayA sampadA rahitA bhRzam // tataste'nvabhavadduHkhaM, sarve'nyapreSyatAdibhiH // 30 // atha prAgeva vidyAmagrahISyatsa cetsvayam // ekasya tasya bhaGge'nya-makariSyattadA ghaTam // 31 // vidyAM vinA tu kalazaM tAdRzaM kartu - makSamaH // nityaM daurgatyasAGgatyA - datyantaM vyAkulo'bhavat // 32 // yathA pramAdAdanupAttavidyaH, sa mandadhIrduHkhamihaiva leme // tathAGgino'nyepi labhenti tatva-jJAnaM vinA duHkhamanekabhedam // 33 // iti vidyAhInatve duHsthakatheti sUtrArthaH // 1 // yatazcaivaM tato yatkAryaM tadAha prAcyayA ca mUlam - samikkhaM paMDie tamhA, pAsa jAipahe bahU // appaNA saccamesijA, mitiM bhUpasu kappae // 2 // vyAkhyA - samIkSya Alocya paNDitastattvAtattvavivekaniSNaH, 'tamhatti' yasmAdevamavidyAvanto lupyante tasmAt, kiM samIkSyetyAha- 'pAsetyAdi' - pAzA iva pAzA atyantapAravazyahetavo bhAryAdisambandhAsta eva tItramohodayAdihetutayA jAtInAmekendriyAdijAtInAM panthAnastatprApakatvAnmArgAH pAzajAtipadhAstAn bahUn prabhUtAn vidyArahi - tAnAM viluptihetUn kiM kuryAdityAha - AtmanA svayaM na tu paroparodhAdinA, sajyo jIvebhyo hitaH satyaH saMyamastaM eSayedgaveSayet, kiJca maitrIM mitrabhAvaM bhUteSu pRthivyAdiprANiSu kalpayetkuryAditi sUtrArthaH // 2 // aparazcamUlam - mAyA piA NDusA bhAyA, bhajjA puttAya orsaa| nAlaM te mama tANAya, luppaMtassa sakammuNA // 3 // " vyAkhyA - pUrvArdhe spaSTaM, navaraM 'NDusatti' khuSA putravadhUH, 'orasatti' urasi bhavA aurasAH khayamutpAditA ityarthaH, nAlaM na samarthAstai mAtrAdayo mama trANAya rakSaNAya lupyamAnasya svakarmaNA jJAnAvaraNIyAdineti // 3 // tatazcamUlam - eamahaM sapehAe, pAse samia daMsaNe / chiMda gehiM siNehaM ca, na kaMkhe puvasaMthavaM // 4 // 1 AtmanepadasyAnityatvAdayaM prayogaH samarthanIyaH // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 118 // uttarApyayanasUtram / vyAkhyA-evamanantaroktamartha khaprekSayA khabuddhyA 'pAsetti' pazyedavadhArayet , zamitamupazamitaM darzanaM prastAvA. mithyAtvAtmakaM yena sa zamitadarzanaH samyagdRSTiH san , "chiMdatti' sUtratvAt chiMdyAt , gRddhiM viSayAmiSvaGgarUpAM, sehaca khajanAdiprema, na naiva kAMkSedabhilaSet pUrvasaMstavaM pUrvaparicayaM, ekagrAmoSito'yamityAdikaM, yato na kopi duHkho. tpattI atrAmutra vA trANAya dharma vineti sUtradvayArthaH // 4 // enamevArtha vizeSato'nadyAsyaiva phalamAhamUlam-gavAsaM maNikuMDalaM, pasavo dAsaporusaM / sabameaM caittA NaM, kAmarUvI bhavissasi // 5 // vyAkhyA-gAvazca azvAzca gavAzcaM, atra gozabdena dhenavo vRSabhAzca gRhyante, pazutve'pyanayoH pRthagupAdAnamatyantopayogitvena prAdhAnyAt , maNayazca candrakAntAdyAH, kuNDalAni ca karNAbharaNAni maNikuNDalaM, upalakSaNaM caitatvarNAdInAM srvbhuussnnaanaanyc| pazavo'jaiDakAdayaH / dAsAzca gRhajAtAdayaH 'porasaMti' sUtratvAt pauruSeyaM ca puruSasamUho dAsapauruSeyaM / sarvamevaitat pUrvoktaM tyaktvA hitvA saMyamAGgIkAreNeti bhAvaH, kAmarUpI bhaviSyasi, ihaiva vikaraNAdhanekalabdhiyogAt paratra ca devabhavApteriti sUtrArthaH // 6 // punardvitIyagAthoktasatyakharUpameva vizeSata AhamUlam-thAvaraM jaMgamaM ceva, dhaNaM dhannaM uvakkharaM / paJcamANassa kammehiM, nAlaM dukkhAo moanne||6|| 1 athavA-samyakUpakAreNa itaM prAptaM darzanaM samyaktvaM yena sa samitadarzanaH etAdRzaH saMyamI // ga. gha vyAkhyA-sthAvaraM gRhArAmAdi, jaGgamaM palyAdi, 'cevatti' samuccaye, dhanadhAnye pratIte, upaskaraM gRhopakaraNaM, etAni karmabhiH pacyamAnasya jIvasya nAlaM, na prabhUNi duHkhAdvimocane iti sUtrArthaH // 6 // tatazcamUlam-ajjhatthaM savao sabaMdissa pANe piAyae / na haNe pANiNo pANe,bhayaverAo uvarae // 7 // vyAkhyA-'ajjhatthaMti' sUtratvAdadhyAtmasthaM, tatrAdhyAtma manastatra tiSThatIti adhyAtmasthaM, taceha prastAvAtsu. khAdi sarvata iSTasaMyogAniSTaviyogAdihetubhyo jAtamiti zeSaH, sarva sakalaM 'dissatti' dRSTvA priyAdisvarUpeNAvadhArya, casya gamyamAnatvAtprANAMzca jIvAn "piAyaetti' priya AtmA yeSAM te tathA tAn , bahuhiraNyakoTimUlyenA'bhayakumArAprAptayavamAtrakAleyadRSTAntena dRSTvA na hanyAt prANinaH prANAn indriyAdIn , prANina ityatra jAtitvAdekavacanaM 1 yathA rAjagRhe sabhAsthitena zreNikanRpeNa proktaM, samprati nagare kiM vastu sulabhaM khAdu cAsti ? kSatriyAH procurmAsaM samargha svAda cAsti / tadA abhayakumAreNa cintitaM, ete nirdyaaH| yathA punarapyevaM na jalpeyustathA kuryAm / tato rAtrau sarvakSatriyagRheSu pRthak pRthaka gatvA abhaya evamavAdIt / bho kSatriyAH! rAjaputrazarIre mahAvyAdhirutpannosti! yadi manuSyasatkaM kAleyamAMsaM TaMkadvayamitaM dIyate tadA sa jIvati nAnyatheti vaidyairuktamasti / tato yUyaM rAjJo grAsajIvino bhavadbhirevaitatkArya karttavyaM / / tadA ekenoktaM dInArasahasraM gRhANa para mAM mucca. anyatra gaccha ! abhayena tadhItam / evaM rAtrau pratigRhaM paribhramya tairdattAni bahUni dInAralakSANyAdAya prabhAte nRpasabhAyAM taddhanaM kSatriyebhyo darzitaM, proktaJca / aho ! gatadine yUyamevamavadata! yanmAMsaM sulabhamiti, adya tu etAvatA dravyeNApi tanmAMsa mayA na prAptaM tato lajitA amayena hakitA mAMsabhakSaNaniyamaM prApitAzca / atrArthe zlokaH-"svamAMsaM durlabhaM loke, lakSeNApi na labhyate / alpamUlyena labhyeta, palaM parazarIrajam" kIdRzaH sannityAha-bhayaM ca bhItirvairaM ca dveSo bhayavairaM tasmAduparato nivRttaH sanniti sUtrArthaH // 7 // evaM hiMsAzrapanirodhamuktvA zeSAzravanirodhamAhamUlam-AdANaM narayaM dissa, nAyaija taNAmavi / doguMchIappaNo pAe,diNNaM bhuMjija bhoaNaM // 8 // vyAkhyA-AdIyate ityAdAnaM, dhanadhAnyAdi, narakahetutvAnnarakaM dRSTvAvadhArya nAdadIta na gRhNIyAttRNamapi, AstAM hirnnyaadi| kathaM tarhi jIvanamityAha-'doguMchitti' jugupsate AtmAnaM AhAraM vinA dharmadhurAdharaNAkSamamityevaM zIlo jugupsI, na tu rasAdilampaTaH, AtmanaH sambandhini pAtre, na ta gRhasthapAtre. tatra bhAnasya pazcAtkodido pAt , dattaM gRhasthairiti zeSaH, mujIta bhojanamAhAraM / anena parigrahAzravaparihAra uktaH, tadevaM tanmadhyapatitastadhaNena gRpate iti nyAyAnmRSAvAdAdattAdAnamaithunalakSaNAzravatrayanirodha ukta eveti sUtrArthaH // 8 // evaM paJcAzravaviramaNAtmake saMyame prokte yathA pare vipratipadyante tathA darzayitumAhamUlam-ihamege u maNNaMti, appaJcakkhAya pAvagaM / AyariaM vidittANaM, sabadukkhA vimuccai // 9 // vyAkhyA-iha jagati eke kecitparatIrthikAH, tuH punararthe, manyante abhyupagacchanti upalakSaNatvAtparUpayanti ca, yathA apratyAkhyAya anivArya pAtakaM prANAtipAtAdi 'AyariaMti' AcArikaM nijanijAcAramavamanuSThAnaM tadeva viditvA yathAvadavabudhya sarvaduHkhAt zArIramAnasAdvimucyate, yadAhuH-"paJcaviMzatitatvajJo, yatra tatrAzrame rataH // jaTI Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram / // 119 // gust zikha vApi mucyate nAtra saMzayaH // 1 // teSAM hi jJAnameva muktikAraNaM, na caitacAru, na hi rogiNAmapyaubadhAdijJAnAdeva rogAbhAvaH, kintu tadAsevanAdeva, tarhi bhAvarogebhyo jJAnAvaraNAdikarmabhyopi mahAvratAtmakapaJcAjhopalakSitakriyAM vinA kathaM muktiriti 1 te caivamanAlocayanto bhavaduHkhAkulitA vAcAlatayaiva AtmAnaM svasthayantIti // 9 // tathA cAha mUlam -- bhaNatA akariMtA ya, baMdhamokkhapaiNNiNo / vAyAvIriametteNaM, samAsAsaMti appayaM // 10 // vyAkhyA--bhaNantaH prakramAt jJAnameva muktyaGgamiti bruvantaH, akurvantazca muktyupAyAnuSThAnaM, bandhamokSayoH pratijJAbhyupagamo bandhamokSapratijJA tadvanto bandhamokSapratijJino, vidyete bandhamokSAvityevaMvAdina eva, na tu tathAnuSThAyinaH / vAgvIrya vacanazaktirvAcAlateti yAvat, tadevAnuSThAnazUnyaM vAgvIryamAtraM tena samAzvAsayanti, jJAnAdeva SayaM muktiM yAsyAma iti svasthayantyAtmAnamiti sUtradvayArthaH // 10 // na ca tadvAgvIrya trANAya syAdityAhamUlam - cittA tAyae bhAsA, kao vijANusAsaNaM / visaNNA pAvakammehiM, bAlA paMDiamANiNo // 11 // vyAkhyAna naiva citrA prAkRtasaMskRtAdikA trAyate rakSati bhASA vacanAtmikA pApebhya iti zeSaH, syAdetadacintyo hi maNimaMtrauSadhInAM prabhAva iti maMtrAdyAtmikA bhASA trANAya bhASinItyAzaGkApohAyAha- kuto vidyAyA vicitramaMtrAtmikAyA anuzAsanaM zikSaNaM vidyAnuzAsanaM trAyate pApAnna kuto'pi tanmAtrAdeva muktau zeSAnuSThAnavaiya prasaGga iti bhAvaH / ye tu vidyAnuzAsanaM trANAyetyAhuste kIdRzA ityAha- 'visaNNatti ' vividhaM sannA manAH pApakamasu hiMsAdyanuSThAneSu satatakAritayeti bhAvaH, kutazcaivaM ? yataste bAlA mUDhAH paNDitamAtmAnaM manyanta iti paNDitamAninaH, ayaM bhAvaH- ye bAlAH paNDitamAninazca na syuste svayaM samyagajAnAnAH paraM pRccheyustadupadezAcA duSkarmANi tyajeyurna tu teSu viSaNNA evAsIran ! ye tu bAlAH paNDitamAninazca te tu khayamajJA api jJatvagaryAdanyaM jJAninamanAzrayanto viSaNNA eva syuriti sutrArthaH // 11 // atha sAmAnyatayaiva muktipathapratyarthinAM doSamAha--je kei sarIre mUlam - vaNe rUve asavaso / maNasA kAyavakkeNaM, save te dukkhasaMbhavA // 12 // vyAkhyA - ye keciccharIre saktA lAlanAbhyaJjanodvarttanAdibhirbaddhAgrahAH, tathA varNe gauravatvAdike, rUpe saundarye, ca zabdAt sparzAdiSu ca saktA AsaktAH, 'sabasotti' sUtratvAtsarvathA svayaM karaNakAraNAdibhiH sarvaiH prakAraiH, manasA kathaM vayaM pInadehA varNAdimantazca bhaviSyAma iti dhyAnAt kAyena rasAdyupabhogena, vAkyena rasAyanAdipraznarUpeNa, sarve te jJAnAdeva muktirityAdivAdino duHkhasambhavA ihAmutra ca duHkhabhAjanamiti sUtrArthaH // 12 // yathA caite duHkhabhAjanaM tathA darzayannupadezasarvasvamAha sattA, mUlam -- AvannA dIhamaddhANaM, saMsAraMmi anaMtae / tamhA sarvvAdisaM passa, appamatto parivae // 13 // vyAkhyA-- ApannAH prAptA dIrghamanAdyanantaM adhvAnamivAdhvAnaM, anyAnyabhavabhramaNarUpaM mArga, saMsAre anantake aparyavasAne duHkhAnyanubhavantIti zeSaH 'tampatti' yasmAdevamete muktimArgavairiNo duHkhasambhavAstasmAt 'saJcadisaMti' sarvadizaH prastAvAdazeSabhAvadizoSTAdazabhedAH "puDhavi 1 jala 2 jalaNa 3 vAyA 4 mUlA 5 khaMdha 6 gga 7 porabIA ya 8 // bi 9 ti 10 ca 11 paNiMditiriA 12 ya nArayA 13 devasaMghAyA 14 // 1 // saMmucchima 15 kammA 16 kammabhUmiganarA 17 tahaMtaraddIvA 18 // bhAvadisAo dissati, saMsArI niayame AhiM // 2 // " itigAthAdvayoktAH pazyan apramattaH pramAdarahitaH, yathA teSAM ekendriyAdInAM virAdhanA na syAnna ca teSu punarutpattirbhavati tathA parivrajeH saMyamAdhvani yAyAH suziSyeti sUtrArthaH // 13 // kathaM paritrajedityAha - mUlam - bahiA uDDamAdAya, nAvakaMkhe kayAivi / putrakammakkhayaTThAe, imaM dehaM samuddhare // 14 // vyAkhyA - bahirbhUtaM saMsArAditi gamyate, Urddha sarvoparisthitamarthAnmokSamAdAya gRhItvA mayaitadarthaM yatitavyamiti nizvitya nAvakAMkSedviSayAdikaM nAbhilaSet kadAcidapi upasargaparISahAkulitatAyAmapi AstAmanyadA / evaJca satyAkAMkSAkAraNaM dehadhAraNamapyayuktamityAzaGkApohArthamAha-pUrva pUrvakAlabhAvi yatkarma tatkSayArtha imaM pratyakSaM dehaM samuddharet ucitAhArAdibhiH paripAlayet, taddhAraNasya vizuddhihetutvAttatpAte hi bhavAntarotpattAvaviratiH syAduktaJca - " saMjamaM saMjamAo appANameva rakkhijjA // muJcati ativAyAo, puNo visohI na yAviraI // 1 // " tato nirabhivaGgatayA zarIroddharaNamapi karttavyamiti sUtrArthaH // 14 // dehapAlane ca nirabhiSvaGgatAvidhimAha - " satya Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. ucarAghavanarakSam mUlam - vigiMca kammuNo heDaM, kAlakhI paribae / mAyaM piMDassa pANassa, kaI laDUNa bhkkhpaa|| pAlyA-vivicca pRthakRtya karmaNo jJAnAvaraNAdehetumupAdAnakAraNaM mithyAtvAviratyAdikaM, kAlamanuSThAnApasare kAkSatItyevaM zIlaH kAlakAMkSI parivrajediti prAgvat , mAtra yAvatyA saMyamanirvAhastAvatI jJAtveti zeSaH, piNDala modanAdeH, pAnasya ca sauvIrAdeH, khAdyakhAdyAnAdAnaM tu yateH prAyastatparibhogAsambhavAt , kRtaM khArthameva vihita gRhasvairiti zeSaH, prakramAt piNDAdikameva lamdhyA prApya bhakSayediti sUtrArthaH // 15 // muktazeSazca ma dinAntaramuktaye sthApyamityAhamUlam-sannihiM ca na kuvijA, levamAyAi saMjae / pakkhIpattaM samAdAya, niravikkho paribae // 16 // vyAkhyA-sannidhiH samayoktyA dinAntare bhojanArtha bhaktAdisthApanaM taM na kurvIta, caH pUrvApekSayA samucaye, lepa mAtrayA yAvatA pAtraM lipyate tAvantamapi sannidhiM na kuryAdAstAM pahuM, saMyato muniH, kimevaM pAtrAyupakaraNasannidhirapi na kartavya ityAha-'pakkhItyAdi' pakSIva pakSI, pAtraM patadrahAdibhAjanaM, upalakSaNatvAccheSopakaraNazca samAdAya gRhItvA nirapekSo nirabhilASaH parivrajedayaM bhAvaH-yathA pakSI pakSasaJcayamAdAya yAti tathAyamapi pAtrA tatazca pratyahamasaMyamapalimanyabhIrutvAt pAtrAdisannidhikaraNam na doSAyeti sUtrArthaH // 16 // kathaM punarnirapekSaH parivrajedityAhamUlam-esaNAsamio lajU , gAme aNiao care / appamatto pamattehi, piMDavAyaM gavesae // 17 // ___ vyAkhyA-epaNAyAmudgamotpAdanagrahaNagrAsaviSayAyAM samita upayukta eSaNAsamitaH, anena nirapekSatvamuktaM, 'lajUtti' lajjA saMyamastadvAn , grAme upalakSaNatvAnnagarAdau ca aniyatavRttizcaret viharet , anenApi nirapekSatavoktA, caraMca kiM kurvItetyAha-apramattaH san pramattebhyo gRhasthebhyaste hi viSayAdisevanAsaktatvAtpramattA ucyante piNDapAtaM mikSAM gaveSayaditi sUtrArthaH // 17 // itthaM saMyamakharUpaprarUpaNadvArA nirgranthakharUpamuktaM, na caitamijamatikalpitamityAha mUlam-evaM se udAhu aNNuttaranANI aNuttaradasI aNuttaranANadasaNadhare ____ arahA NAyaputte bhayavaM vesAlie viAhietti bemi // 18 // vyAkhyA-evamanena prakAreNa 'se' iti, sa khAmI 'udAhutti' udAhatavAn uvAcetyarthaH / anuttarajJAnI sarvottaTajJAnavAn / tathA'nuttaraM sarvotkRSTaM pazyatItyanuttaradarzI / sAmAnyavizeSagrAhitayA ca darzanajJAnayorbhedaH / yadAhu:"jaM sAmaNNaggahaNaM, daMsaName visesi nANaMti" anuttare jJAnadarzane yugapadupayogAbhAvepi labdhirUpatayA dhArayatItyanuttarajJAnadarzanadharaH / pUrvavizeSaNAbhyAM hi jJAnadarzanayorupayogasa minnakAlatokkA, tatadhopayogavandhiyamapi minnakAlaM bhAvIti vyAmohaH kasyacinmAbhUdata uktamanuttarajJAnadarzanadhara iti na paunaruktyaM / arhan tIrthakaro, jJAta udArakSatriyaH sa ceha siddhArthastatputro jJAtaputraH zrIvarDamAnajinaH, bhagavAn samacaryAdimAn , vizAlAH ziSyA yazaHprabhRtayo vA guNA vidyante yasa sa vaizAlikaH, 'vijAhieti' vyAkhyAtA sadevamanujAsurAyAM parSadi dharmasa kathayiteti sUtrArthaH // 18 // iti bravImIti prAgvat // jnmaay i iti shriitpaagcchiiymhopaadhyaayshriivimlhrssgnnimhopaadhyaayniimunivimlgnnishissyo| za pAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtrapatI SaSThamadhyayanaM sampUrNam // 6 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayanasUtram / "atha saptamAdhyayanam' // 121 // 641 ||AUM||vyaakhyaatN SaSThamadhyayanaM sAmpratamaura zrIyAbhidhaM saptamaM prastUyate, asya cAyaM sambandhaH, ihAnantarAdhyayane nirtratvaM uktaM taca rasagRddheH parihArAdeva syAt tatparihArastu vipakSe dopadarzanAttaca dRSTAntopadarzanadvArA sphuTaM syAditi rasagRddhidoSadarzakorabhrAdidRSTAntapratipAdakamidamArabhyate, ityanena sambandhenAyAte'sminnadhyayane dRSTAntapaJcakaM vAyaM yadAha niyuktikRt -" urabbhe 1 kAgiNi 2 aMbaea 3 vavahAra 4 sAyare ceva 5 // paMcee dihaMtA, ora bhIaMmi ajjhathaNe // 1 // " tatrAdAvurabhradRSTAntAbhidhAyakamidamAdisUtram mUlam - jahA esaM samuddissa, koi posija elayaM / oaNaM javasaM dijA, posejjAvi sayaMgaNe // 1 // vyAkhyA - yathetyudAharaNopadarzane, Adizyate vividhakAryeSu AjJApyate parijano'sminnAgata ityAdezaH prAcUrNakarataM samuddizya yathA'sau sameSyati samAyAtazcainaM bhokSyata iti vicintya kazcitparalokanirapekSaH poSayet elakamUraNakaM, kathamityAha-odanaM bhuktazeSaM tadyogya zeSAnnopalakSaNazcaitat yavasaM mudgamASAdi ca dadyAttadagrato Dokayet, poSayet, punarvacanamasyAdarakhyApanArtha, apiH sambhAvane, saMbhAvyate hi kopyevaMvidho gurukarmeti, svakAGgaNe svakIyagRhaprAGgaNe, anyatra hi niyuktaH kadAcinnaudanAdi dadAtIti vakAGgaNa ityuktamiti sUtrArthaH // 1 // tato'sau kIdRzo bhavatItyAhamUlam - o se puDhe parivUDhe, jAyamee mahodare / pINie viule dehe, AesaM parikaMkhae // 2 // vyAkhyA - tata ityodanAdibhojanAtsa ityurabhraH, puSTa upacitamAMsatayA puSTimAn, parivRDhaH samarthaH, jAtamedA upacitacaturthadhAtuH, ata eva mahodaro bRhajjaTharaH, prINitastarpito yathAkAlamupaDhaukitAhArAdibhireva, vipule vizAle dehe sati AdezaM parikAMkSatIva parikAMkSati / iha ca urabhrArbhakasya prAghUrNakAbhikAMkSAbhAve'pi yadevamuktaM tadAdezayogyo'sau jAta iti janairujyamAnatvAt, tadyogyazca tamicchatItyupacArAducyate, yathA hi varAha kanI varamanichantyapi tamicchatItyucyate iti sUtrArthaH // 2 // tatazca mUlam----jAva na ei Aese, tAva jIvai se duhI / aha pattaMmi Aese, sIsaM chittUNa bhujai // 3 // vyAkhyA --- yAvanneti na samAyAti Adezo'tithistAvajjIvati prANAn dhArayati sa urabhro duHkhI, vadhyamaNDanamivAsyaudanAderadanasya dAnaM / ahetyAdi - athAnantaraM prApte Agate Adeze ziro mastakaM chitvA dvidhA vidhAya bhujyate tenaiva khAminA prAghUrNakayukteneti zeSaH / atra cAyaM samprAdAyaH tathA hi nagare kApi, gRhasthaH ko'pi niSkriyaH // urabhrabAlakaM kazcit pupoSA'tithihetave // 1 // mugdhatvamaJjulAkAraM, kRtakarNAvacUlakam // khapitAGgaM haridrAdi - rAgAlaGkRtabhUSanam // 2 // tacAtipInavapuSaM gRhAcipatibAlakAH // krIDAprakArairvividhaiH krIDayAJcakruranvaham // 3 // [ yugmam ] taJca dRSTvA lAlyamAnamutkopaH ko'pi tarNakaH // vimuktaM goduhA mAtrA, gopitaM na papau payaH // 4 // lihatI taM tataH sehA-denuH papraccha vatsakam // kuto hetoridaM dugdhaM, na pivasyadya nandana ! // 5 // so'vAdIdbhojanai ramyaiH, sarve'smatkhAminandanAH // urabhraM poSayantyenaM, lAlayanti ca putravat // 6 // mandabhAgyAya jayaM tu, na kAle pAvayantyapaH // na ca yacchanti pUrNAni, zuSkANyapi tRNAnyaho ! // 7 // pakki bhedena tanmAta-rmano me dUyate bhRzam ! // ata eva ca na kSIra--maya sadyaH pivAmyaham // 6 // tacchrutvA gaurjagau vatsa !, kimatrArthe viSIdasi ? // urapoSaNaM hota - dAturArpaNasannibham // 9 // rogiNA'bhyarthyamAnaM hi nizcitAsannamRtyunA // yathA padhyamapathyaM vA, sarva tasmai pradIyate // 10 // jJeyaM vatsa ! tathaiveda - murabhrasyApi poSaNam // lapsyate niyataM mRtyu - mAgate'bhyAgate sau // 11 // zuSkastokatRNAvApti-rapyasau zobhanA tataH // upadravavinirmuktaiH suciraM jIvyate yayA // 12 // jananyetyuditaH premNA, varNakaH stanyamApivat // prAghUrNakAH samAjagmu - svatsvAmisadane'nyadA // 13 // tasurabhraM tato hatvA gRhezastAnabhojayat // nighnanti hi parAn khalpA-yApi svArthAya nirdayAH 1 // 14 // taJca vA inyamAna - mamAnaM mItamAnasaH // nApAnmAtuH payaH sAya - mAyAtAyAH sa tarNakaH // 15 // dugdhApAnanidAnaM ca, pRSTo mAtrA'javIditi // mAtaradya kutopyatrA - ''yayuH prAghUrNakA ghanAH // 16 // tato vyAttAnanaH kRSTa-jihvApro Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 122 // uttarASavanavam vileSaNaH ||hto'smslaaminaa dInaH, sa mepo pikharaM rasan / // 17 // tAM dazA sakha pAI, na pa pAsa sahe // bhavanti mRducittA hi, paraduHkhena duHkhitaaH| // 18 // dhenurjagI suta / tadaiva mayA tavokta-pUrNAyusocamihAturadAnadezyam // tattasya duHkhamapahAya pUrti vidhAya, mAM prazrutAmanugRhANa grahANa dugdham // 19 // itpuratA sTAnta iti sUtrArthaH // 3 // evaM sTAntamuktvA tamevAnuvadan dArzantikayojanAmAhamUlam-jahA khalu se urabbhe, AesAe samIhie / evaM bAle ahammiDhe, Ihai narayAuaM // 4 // . vyAkhyA-yathA yena prakAreNa khalu nidhaye sa iti pUrvoktakharUpa urana AdezAya prApUrNakArya samIhito'sApAdezAya bhAvIti kalpitaH san AdezaM parikAMkSatItyanuvartate, evamanenaiva nyAyena vAlo mUDhaH, adharmaH pApamiTo vaskhAsau adharmeSTaH, yahA atizayenAdharmo'dharmiSTaH, Ihate kAmchati tadanukUlAcaraNena narakAyukaM narakajIvitamiti sUtrArthaH // 4 // uktamevArtha prapaJcayan sUtratrayamAhamUlam-hiMse bAle musAvAI, addhANami vilove| anna dattahare teNe, mAI kannu hare saDho // 5 // isthIvisayagiddhe a, mahAraMbhapariggahe / muMjamANe suraM maMsaM, parivUDhe paraM dame // 6 // ayakakkarabhoI a, tuMdille cialohie / Au narae kaMkhe, jahA esava elapa // 7 // vyAkhyA-hiMsraH khabhAvata eva prANighAtakaH, bAlojjJaH, sapAvAdI asatyabhASakaH, adhvani mArge prajato javAniti zeSaH, vividhaM sarvakhaharaNAdinA lumpatIti vilopakaH, anyairadattaM haratIti anyAdattaharaH, steno grAmapurAviDa cauryeNa kalpitavRttiH, mAyI vaJcanaikacittaH, 'kaM nu hareti' kamiti kasvArtha nu vitarke hariSyAmItyabhyavasAyI kaMnuharaH, zaTho vakrAcAraH // 5 // strISu viSayeSu ca gRddhaH, SaH samucaye, mahAnaparimita Arambho mUrijantUpamardako nyApAraH parigrahazca dhanadhAnyAdisaJcayo yasya sa tathA, bhujAnaH khAdan surAM madhaM mAMsaM, parivRDhaH puSTamAMsazoNita. tayA nAnAkriyAsamarthaH, ata eva paraMdamo'nyeSAM damayitA // 6 // ajasya chAgasya karkaraM yadbhakSyamANaM karkarAyate taha prastAvAdatipakkaM mAMsaM tadbhojI, ata eva tundilo vRhajaTharaH, citalohitaH puSTazoNitaH, zeSadhAtUpacayopalakSaNametat , AyurjIvitaM narake sImantakAdau kAMkSatIva kAMkSati, tadyogyakArambhitayA kamiva ka ivetyAha-'jahA esa va elaetti' Adezamiva yathA eDakaH proktarUpaH / iha ca hiMsetyAdinA sArghazlokadvayenArambharasagRddhI prokta, AuamityAdinA zlokArdhena tu durgatiprAptirUpopAya ukta iti sUtratrayArthaH // 7 // atha sAkSAdaihikApAyaM sUtradvayenAhamUlam-AsaNaM sayaNaM jANaM, vittaM kAme abhujiaa| dussAhaDaM dhaNaM hiccA, bahu saMciNiArayaM // 8 // tao kammagurU jaMtU, paJcappannaparAyaNe / aeva AgayAese, maraNaMtami soaI // 9 // vyAkhyA-AsanaM, zayanaM, yAnaM vAhanaM, vittaM, kAmAMdha zabdAdIn , bhuktvopabhujya, duHkhena saMhiyate mIlyate iti duHsaMhataM dhanaM hitvA pUtAcasayayena, bahu prabhUtaM sacityopAyaM rajo'STaprakAra karma // 8 // tataH karmasaJcayAnantaraM karmaguruH karmabhArito jantuH, pratyutpannaM vartamAnaM tasmin parAyaNastatparaH pratyutpannaparAyaNaH / "etAvAneva loko'yaM yAvAnindriyagocaraH" iti nAstikamatAnusAritayA paralokanirapekSa ityarthaH / 'aebatti' ajaH pazuH sa coha prakramAdurabhrastadvat / 'AgayAesetti' sUtratvAt Adeze prAghurNake Agate sati, anena prapaJcitavedivineyAnuprahAyoktamapyuranaraSTAntaM smArayati, kimityAha-maraNarUpaH antaH avasAnaM maraNAntastasmin zocati / ayaM bhAvaHyayA''deze samAgate urabhraH zocati tathA'yamapi, dhigmAM! viSayanyAmohitamatimupArjitagurukarmANaM ! hA! kedAnI mayA gantavyamityAdi pralApataH khidyate, nAstikasApi prAyastadA zokasambhavAditi sUtradvayArthaH // 9 // aihikamapAyamuktvA pAramavikamAhamUlam-tao AuparikkhiNe, cuA dehA vihiNsgaa|aasuriiaN disaM bAlA, gacchaMti avasA tmN||10|| nyAkhyA-tataH zocanAntaraM 'bhAuti' AyuSi tavasambandhini jIvite parikSINe sarvathA kSayagate cyuto aTo dehAdvihiMsako vividhaiH prakAraiH prANighAtakaH 'AsurIaMti' asurA raudrakarmakarmaThAsteSAmiyaM jAsurI tAM dizaM bhAvadizaM narakagatimityarthaH, bAlo ajJo gacchati avazaH paravazaH, sarvatra bahuvacananirdezastu eka eva naitAnaH kintu bhUyAMsa iti sUcanAyeM, 'tamaMti' tamoyuktAM gativizeSaNazcaitat, yaduktaM-nibaMdhayAratamasA, vabagayagahacaMdasUra Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 123 // NakkhattA // nirayA aNaMta viaNA, paNadvasadAivisayA ya // 1 // iti sUtrArthaH // 10 // samprati kAkiNyAmradRSTAntadvayamAha mUlam-jahA kAgaNie heDaM, sahassaM hArae nro||aptthN aMbagaMbhuccA, rAyA rajaMtu hArae // 11 // vyAkhyA-yatheti dRSTAntopadarzane kAkiNyA rUpakAzItitamabhAgarUpAyAH 'heuMti' hetoH kAraNAtsahanaM dazazatAtmakaM dInArANAmiti gamyate, hArayennaraH pumAn / ihAsau sampradAyaH tathA hi durgataH ko'pi, bhrAmaM bhrAmaM mahItale // upAyairvividhairniSka-sahasraM samupArjayat // 1 // vavale saha sArthena, tadAdAya gRhaM prati // janmabhUmirjanminAM hi, nAnyadeze'pi vismaret // 2 // vidhAya kAkiNIreka-rUpakasya sa cAdhvani // ekaikAM kAkiNIM nityaM, vyayatismA'zanAdinA // 3 // anyadA kAkiNImekAM, vismArya kApi so'calat // dUraMgatazcatAM smRtvA, cetasIti vyacintayat // 4 // kAkiNyekAvaziSTA me, vismRtA bhojanAspade // itastRtIyadivase, lapsye cAhaM gRhaM nijam // 5 // tadekakAkiNIheto-ranyarUpakabhedanam // prAtarbhAvIti tAmeva, vyAghuTya drutamAnaye // 6 // dhyAtveti kvApi saGgopya, sa dravyanakulaM drutam // nyavartiSTa vimUDhA hi, khalpArtha bhUrihAriNaH ! // 7 // gopyamAnazca taM dravya-nakulaM ko'pi dRSTavAn // tasin gate tu taM hatvA, tatastUrNa ma naSTavAn // 8 // so'tha tadvismRtisthAna-mavApso duHsthapUruSaH // tatrAgatena kenApi, hRtAM na prApa kAkiNIm // 9 // tato'sau dravyanakula-sthApanasthAnamAgataH // nApazyattatra tamapi, dhUrtadhAmnIva sUnRtam // 10 // kRcchAlandhe tatastasmin , dhane naSTe ma nirdhanaH // prAptapraNaSTanayana, ivocairduHkhamAsadat // 11 // tataH sa duHkhAtizayAdvimUDhamanA nijaM dhAma jagAma niHsvaH // alpasya hetobahuhAritaM khaM, nininda cA''pattaTinInimamaH // 12 // iti kaakinniidRssttaantH|| __ tathA 'apatthaMti' apathyamAmraphalaM bhuktvA rAjA rAjyaM nRpatvaM turavadhAraNe bhinnakramazca tato hArayedeva, sambhava yeva hi tasyApathyabhojino rAjyahAraNamityakSarArthaH, bhAvArthastu sampradAyAdavaseyaH, sa cAyam__tathA hi pArthivaH ko'pi, shkaarphlpriyH||bhuuni bubhuje tAni, rsnaarslolupH|| 1 // tebhyo'jIrNamabhUttasma, tato jajJe visUcikA // ajIrNaM khaluH sarveSAM, rogANAmAdikAraNam // 2 // tatastaM vividhopAyai-racikitsaMzcikitsakAH, // nIrogatve ca jAte te, procurevaM mahIpatim // 3 // rogoyamadhunAsmAbhiH, zamitopi kathaJcana // punazcUtaphalAkhAde, bhAvI mRtyuprado drutam // 4 // tairityukto nRpo dadhyau, satsu mAkandazAkhiSu // nAhaM zakSyAmi hAtuM tat-phalAni rasalampaTaH // 5 // dhyAtvetyacchedayatsA-nmAkandAn viSaye nije // AtmahetorvimUDhA hi, bahUnAsupapAtakAH! // 6 // anyadA prAbhRtAyAto, dvAvazvau vakrazikSitau // Aruhya bhUpasacivau, vAhakelyAMprajagmatuH // 7 // valgAkarSaNatastUrNa, calantau tau ca vAjinau // araNyaM ninyaturdeza-mullaMghya nRpamaMtriNau // 8 // tayozca zrAntayostatra, svayaM saMsthitayornRpaH // uttIrya dhIsakhasakhaH, pravizakvApi kAnane // 9 // vAryamANopyagAyena, tatra cUtatarostale // nipadya pakkapatitA- nyaspRzattatphalAni saH // 10 // tAni cAdAya jighantaM, maMtrItyUce mahIdhavam // apathyAhArato jantu-vinazyati viSAdiva // 11 // tadarzanaM sparzanazcA-prANazcaiSAM na te'rhati // strINAmivaiSAM spadiau, manaHsthairya hi no bhavet // 12 // sthairyAbhAve ca bhogo'pi, syAdeSAM jIvitApahaH // tatkimpAkaphalAnIva, sAjyAnyetAnyapi prabho ! // 13 // tenetyukto'pi ko doSaH 1, syAdebhiriti cintayan // bubhuje tAni bhUpo hi, dustyajA rasagRddhatA ! // 14 // suptasiMha iva daNDaghaTTanA-dutthito laghu tataH phalAzanAt // AmayaH sa nRpatiM vyanAzaya-nna bapathyanighasaH zubhAvahaH // 19 // ityapathyAmraphalAzane nRpadRSTAnta iti sUtrArthaH // 11 // evaM dRSTAntadvayamabhidhAya dAntikayojanAmAhamUlam-evaM mANussagA kAmA, devkaamaannmNtie|shssgunniaa bhujo, AuMkAmA ya diviA // 12 // vyAkhyA-evamiti kAkiNyAmrakasadRzA manuSyANAmamI mAnuSyakAH kAmA viSayA devakAmAnAmantike samIpe kimityevamata Aha-sahasraguNitAH sahasralakSaNena guNakAreNa guNitA divyakAmA iti sabandhaH, bhUyo bahUn vArAn manuSyAyuHkAmApekSayA iti zeSaH, AyurjIvitaM kAmAzca zabdAdayo divibhavA divyAsta eva divyakA anena caite 1 maMtrisahitaH // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 124 // uttarApyayanasUtram pAmatibhUyastvaM sUcayan kArSApaNasahasrarAjyatulyatAmAha / iha ca pUrva 'devakAmANamaMtietti' kAmamAtropAdAne'pi 'AuM kAmA ya digviA' ityatra yadAyupopyAdAnaM tattatratyAyupkAdInAmapi manuSyajIvitAdyapekSayAtibhUyastvakhyApanArthamiti sUtrArthaH // 12 // manuSyakAmAnAmeva kAkiNyAmraphalopamatAM bhAvayitumAha-- mUlam-aNegavAsAnauA, jA sA paNNavao tthiii| jANi jIti dummehA, UNe vAsasayAUe // 13 // ___ vyAkhyA-anekAni bahUni tAni cehAsaMkhyeyAni varSANAM vatsarANAM nayutAni saMkhyAvizeSA anekavarSanayutAni, prAkRtatvAtsakArasyAkAraH / nayutAnayanopAyastvayaM-"caturazItivarSalakSA pUrvAGgaM, taca pUrvAGgena guNitaM pUrva / pUrva caturazItilakSAhataM nayutAUM, nayutAGgamapi caturazItilakSAhataM nayutamiti" / kA nAmaivamucyate ityAha-jA seti' prajJApakaH ziSyAn pratyAha-yA sA bhavatAmasmAkaJca prtiitaa| 'paNNavaotti' prakRSTaM jJAnaM prajJA sA vidyate yasyAsau prajJAvAn , na ca kriyAvikalaM jJAnaM prakRSTa syAditi prajJAzabdena kriyApyAkSipyate, tatazca prajJAvato jJAnakriyAvataH sthitivabhavAyurlakSaNA adhikRtatvAdivyakAmAzca bhavantIti zeSaH, yAnyanekavarSanayutAni divyasthiterdivyakAmAnAM ca viSayabhUtAni jIyante hArayanti taddhetubhUtAnuSThAnAkaraNeneti bhAvaH / durmedhaso durmatayo viSayavivazAH prANina iti gamyate, ka punastAni hArayantItsAha-Une varSazatAyuSi, prabhUte khAyuSi pramAdAdekavAraM hAritAnyapi punaraya'nte, asmiMstu saMkSiptAyuSyekadApi hAritAni hAritAnyeva, zrIvIrakhAmitIrthe ca prAyo nyUnavarSazatAyuSaH eva prANina ityevamucyate / ayaM ceha samudAyArthaH, guruH ziSyAnuddizyopadizati, asaMkhyavarSanayutAni ko'rthaH palyopamasAgaropamANi jJAnakriyAvato munerdevalokeSu sthitiH prakramAtkAmAzca sarvotkRSTA bhavantItyasmAkaM jinavaraH zraddadhatAM pratItamevAsti / durmedhasastu ihaye khalpAyuSi tucchakAmabhogeSu lolupA dharmAkaraNena tAM sthiti tAn kAmAMzca hArayantIti / dRSTAntadAAntikayojanA tvevaM, manuSyANAmAyurviSayAvAtikhalpatayA kAkiNyAmraphalopamAH, surANAmAyuHkAmAzcAtipracuratayA kArSApaNasahasrarAjyatulyAstato yathA dramako rAjA vA kAkiNyAmraphalakate kArSApaNasahasraM rAjyaM ca hAritavAnevamete'pi durdhiyo'lpataramanuSyAyuH kAmArtha prabhUtAn devAyuH kAmAn hArayantIti sUtrArthaH // 13 // samprati vyavahArodAharaNamAha-- mUlam-jahA ya tiNNi vaNNiA, mUlaM cittUNa niggyaa| egotthalahae lAbha, ego mUleNa Agao // 14 // vyAkhyA-yatheti nidarzanopanidarzane, cazabdaH pUrvoktadRSTAntApekSayA samuccaye, trayo vaNijaH mUlaM nIvIM gRhItvA nirgatAH khasthAnAt sthAnAntaraM prati prasthitA iSTasthAnaM gatAca, tatra ca gatAnAmeko vANijyakalAkalitaH, atra eteSu madhye labhate lAbhaM viziSTadravyopacayAtmakaM, ekasteSvevA'nyataro yastathA nAtinipuNo nApyatyantAnipuNaH sa mUladhanena yAvadgRhAnnItaM tAvataivopalakSita AgataH khasthAnaM prApa iti sUtrArthaH // 14 // tathAmUlam-ego mUlaMpihArittA, Agao tattha vaannio| vavahAre uvamA esA, evaM dhamme viANaha // 15 // vyAkhyA-eko'nyataraH pramAdaparo ghUtamadyAdiSvatyantamAsaktaH mUlamapi hArayitvA nAzayitvA AgataH prAptaH khasthAnamiti zeSaH, tatra teSu madhye vaNigeva vANijaH, atra ca sampradAyaHtathA hi puryA kApyeko, babhUvebhyo mahAdhanaH // samprAptayauvanAstasya, jajJire nndnaastryH||1|| teSAM sahasraM datvA pratyekamekadA // tadbhAgyAdiparIkSArtha-mityuvAca sa naigmH||2|| gatvA pRthaka purIvite-neyatA vyavahatya ca // kAlenaitAvatA''gamyaM, yuSmAbhiH sakalairiha // 3 // tataste taddhanaM lAtvA, gatvA cAnyAnyanIti // pRthak pRthak pattaneSu, tasthuH susthitacetasaH // 4 // teSveko'cintayat preSIt , parIkSArtha pitA hi naH // toSaNIyaH sa tadbhUri-dhanopArjanayA mayA // 5 // caJcApuruSakalpo hi, pumarthAsAdhakaH pumAn // pumartheSu ca sarveSu, pradhAnaM gRhiNAM dhanam // 6 // tadapArjanayogyaM ca. vayo me vartate'dhanA // dvitIyameva hi vayo, draviNopArjane kSamam // 7 // yaduktaM-"prathame nArjitA vidyA, dvitIye nArjitaM dhanam // tRtIye na tapastaptaM, caturthe kiM kariSyati // 8 // " vimRzyeti ghUtamadha-vezyAdi vyasanojjhitaH // yathocitaM vyayan vitta-madanAcchAdanAdinA // 9 // vyApAra vividhaM kurvan , anarvANaM sa vANijaH // upArjayabahu dravyaM, vyApAro hi suradrumaH // 10 // dvitIyo'cintayadvitta-masti bhUyastaraM hi naH // vinArjanA bhujya tu tatkSIyate kSaNAta // 11 // tanmayA rakSatA mUlaM, bhoktavyaM dhanamarjitam // dhyAtveti nAtibhUyAMsaM, sa 1 uttamam / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 125 // uttarAdhyayanasUtram vANijyodyamaM vyadhAt // 12 // viziSTAhAravasana - gandhamAlyavibhUSaNaiH // vyayati smA'khilaM vittaM sa ca nityamupArjitam // 13 // dadhyau tRtIyo durbuddhiH, saMkhyAtumapi duHzakam // paryAptamasti no gehe, vittaM vArIva vAridhau // 14 // tathApi vArdhakAvRddho, vardhamAnaspRhAkulaH // sudUre prAhiNodasmA - napasmAro guNAniva // 15 // taddravyopArjanopAyAn, hitvA saMklezakArakAn // bhokSye'haM nIvikAvitta-meva vahnirivendhanam // 16 // dhyAtveti taddhanaM dhUta - vezyAmadyAmiSAdibhiH // gandhamAlyAGgarAgaizcA- cirAtsarvaM vyanAzayat // 17 // atho yathoktakAlAnte, te trayaH svagRhaM yayuH // teSvAdyaM tatpitA tuSTaH, sarvasvasvAminaM vyadhAt // 18 // dvitIyaM tu sutaM geha-vyApAreSu niyutavAn // sa cAnnAdi sukhaM lebhe na tu zrIkIrtigauravam // 19 // chinnamUlaM tRtIyaM tu, khasaudhAnnirakAzayat // sa ca bhUyastaraM duHkhaM lebhe'nyapreSyatAdibhiH // 20 // kepyAhurvaNijo'bhUvaM-strayo vANijyatatparAH // teSveko bhAgyavAn labdha-lAbho'modata bandhuyuk // 21 // lAbhavyayI mUlayuto'parastu, babhUva bhUyo vyavahartumutkaH // lAbhaM vinA mUla bhogI, lebhe tRtIyastu bhujiSyabhAvam // 22 // iti vaNiktrayadRSTAntaH // atha dRSTAntopanayaprastAvakaM sUtrapazcArdhamanutriyate, vyavahAre vyApAre upamA eSA'nantaroktA, evaM vakSyamANanyAyena dharma dharmaviSaye enAmevopamAM vijAnIteti sUtrArthaH // 15 // kathamityAha - mUlam - mANusataM bhave mUlaM, lAbho devagaI bhave / mUlaccheeNa jIvANaM, naragatirikkhattaNaM dhuvaM // 16 // vyAkhyA--mAnuSatvaM manujajanma bhavenmUlamiva mUlaM, khargApavargAdyuttarottaralAbhahetutvAt / tathA lAbha iva lAbha narajanmApekSayA viSayasukhAdibhirviziSTatvAddeva gatirdevatvAvAptirbhavet, mUlacchedena naragatihAnyAtmakena jIvAnAM nArakatvaM ca dhruvaM nizcitaM idamiha pAramparyam - " yathA kepi trayaH saMsAriNo jIvA naratvaM prAptAH teSveko mArdavArjavA - diguNADhyo madhyamArambhaparigrahavAn mRtvA mUlarakSakavaNigvat kArSApaNasahasrasthAnIyaM nRtvameva lebhe / dvitIyastu samyaktvacAritrAdiguNAnvitaH sarAgasaMyamAlabdhalAbhavaNigvalAbhatulyAM devagatiM prAptaH / tRtIyastu hiMsAmRSAvAdAdisAvadyayogayuktazchinnamUlavaNigvat mUlacchedadezyAM narakatiryaggatimAsasAdeti sUtrArthaH // 16 // mUlacchedameva spaSTayatimUlam - duhao gai bAlassa, AvaI vahamUliA / devattaM mANusattaM ca, jaM jie lolayA saDhe // 17 // vyAkhyA- 'duhaotti' dvidhA gatiH prakramAnnarakagatitiryaggatirUpA bAlasya rAgadveSAkulasya syAditi gamyate / tatra ca gatasya 'Avaitti' Apat syAt, sA ca kIdRzItyAha - badhastADanaM mUlamAdiryasyAH sA tathA, mUlazabdAca chedabhedagArAropaNAdiparigrahaH / labhante hi prANino narakatiryakSu trividhA vadhAdyApadaH, kimityevamata Aha-devatvaM mAnuSatvaM ca yajjitopahAritaH 'lolayA saDhetti' lolatA mAMsAdilAmpaTyaM tadyogAjjIvopi lolatetyuktaH, zaTho vizvastajanavaJcakaH, iha lolatAzabdena paJcendriyavadhAdikamupalakSate, tato'nena narakaheturuktaH, yaduktaM - "mahAraMbhayAe mahApariggahiyAe kuNimAhAreNaM paMciMdiavaheNaM jIvA nirayAuaM niacchaMtitti" zaTha ityanena tu zAkhyamuktaM tacca tiryagatihetu:, yadAhu:- "tiriAu gUDhahiao, saDho sasalo samajjiNaitti" ayaM cAtra bhAvArtha:- yato'yaM bAlo narakatiryaggatihetubhyAM lolatAzAThyAbhyAM devatvanaratve hAritastato'sya dvividhaiva gatiH sambhavatIti sUtrArthaH // 17 // punarmUlacchedameva spaSTayati mUlam - o jie saI hoi, duvihaM duggaiM gae / dullahA tassa ummaggA, addhAe sucirAdavi // 18 // vyAkhyA - tato devatvanaratvAbhAvAt 'jietti' sarva vAkyaM sAvadhAraNamiti nyAyAjjita eva hArita eva 'saiMti' sadA bhavati dvividhAM narakatiryagurUpAM durgatiM gataH, kutazcaivaM 1 yato durlabhA tasya bAlasya 'umaggatti' sUtratvAdunmajjA narakatiryaggatinirgamanarUpA addhAyAmanAgatakAle sucirAdapi prabhUtAyAmapi bAhulyApekSayA caivamuktaM, anyathA hi kecidekabhavenaiva tata uddhRtya muktimapi labhanta iti sUtrArthaH // 18 // itthaM pazcAnupUrvyA mUlahAriNi pUrvamupanayamupadarzya mUlapravezini tadupadarzanAyAha mUlam -- evaM jiaM sapehAe, tuliA bAlaM ca paMDiaM / mUliaM te pavesaMti, mANusaM joNimiMti je // 19 // vyAkhyA-- evaM uktanItyA jitaM devatvanaratve hAritaM bAlaM 'sapehAetti' samprekSya samyagAlocya, tathA tolayitvA guNadoSavattayA paribhAvya bAlaM paNDitaM ca maulikaM mUladhanaM te mUlapravezakavaNiksadRzAH pravezayanti ye mAnuSAM yonimAyAnti, bAlatvaM tyaktvA taducitapAMDityA sevanAditi sUtrArthaH // 19 // kathaM manuSyayonimAyAntItyAha Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1126 // uttarApSayanavam mUlam-vemAyAhi sikkhAhiM, je narA gihisuvvyaa|uviti mANupaM joNiM, kammasaccA hu pANiNo // 20 // vyAkhyA-vimAtrAbhirvividhapariNAmAbhiH zikSAbhiH prakRtibhadrakatvAderabhyAsarUpAbhiH, uktaJca-"cauhi ThANeTiM jIvA maNussAuaM nibaMdhaMti, taMjahA-pagatibhaddayAe, pagativiNIayAe, sANukosayAe, amacchariayAetti"ye narAH gRhiNazca te suvratAzca dhRtasatpuruSatratA gRhisuvratAH, satpuruSavratazca laukikA apyevamAhuH-"vipadhupaiH khe padamanuvidheyaM ca mahatA, priyA nyAyyA vRttirmalinamasubhaGge'pyasukaram // asanto nAbhyarthyAH suhRdapi na yAnyastanudhanaH, satAM kenoddiSTaM viSamamasidhArAvratamidam // 1 // " AgamoktavatadhAraNaM tveSAM na sambhavati, devagatihetusvAttasya / yattadornityAbhisambandhAt te upayAnti prApnuvanti mAnuSI yoni, kimityevamata Aha-'kammetyAdi / yasmAt satyAnyavandhyaphalAni karmANi jJAnAvaraNIyAdIni yeSAM te satyakarmANaH, sUtratvAyatyaye karmasatyAH prANinaH iti sUtrArthaH // 20 // atha labdhalAbhopanayamAhamUlam jesiM tu viulA sikhkhA, mUliaMte aithiaa|siilvNtaa savisesA,adINA jaMti devayaM // 21 // vyAkhyA-yeSAM tu vipulA niHzaGkitAdirUpadarzanAcArAdiviSayatvena vistIrNA zikSA grahaNAsevanAtmikAstIti zeSaH, maulikaM mUladhanarUpaM mAnuSatvaM te narAH 'ahatthiatti' atikramyolaMghya zIlavantaH, aviratasamyagdRSTyapekSayA sadAcAravantaH, viratAviratApekSayA tvaNuvratavanto viratApekSayA punarmahAtratAdimantaH, saha vizeSeNa uttarottaraguNapratipattirUpeNa vartante iti savizeSAH, ata evA'dInAH, kathaM vayamamutra bhayiSyAmaH ? iti vaiklavyavikalAH, yAnti devatAM devatvaM aidaMyugInajanApekSayA cetthamuktaM, viziSTasaMhananAdisAmagrIsadbhAve tu mokSamapi yAntIti sUtrArthaH // 21 // uktamartha nigamayanupadezamAha-- mUlam -evamadINavaM bhikkhuM, AgAri ca viaanniaa| kahaM nu jiccamelikkhaM,jiccamANona sNvide||22|| vyAkhyA-evamuktanyAyena lAbhAnvitaM adInavantaM dainyarahitaM mirdhA munimagAriNaM ca gRhasthaM vijJAya vizeSaNa tathAvidhazikSAvazAddevanaragatiprAptirUpeNa jJAtvA kathaM kena prakAreNa nu vitarke 'jicaMti' sUtratvAt jIyeta hArayedvivekI viSayakaSAyAdibhiriti zeSaH / 'elikkhaMti' IdRzaM devatvAdilakSaNaM lAbha, kathaM ca jIyamAno hAryamANo na 'saMvidetti' sUtratvAnna saMvitte na jAnIte ? api tu saMvitta eva, saMvidAnazca yathA na jIyate tathA yateteti bhAvaH iti sUtrArthaH // 22 // samudradRSTAntamAha-- mUlam-jahA kusagge udagaM, samuddeNa samaM minne| evaM mANussagA kAmA, devakAmANamaMtie // 23 // vyAkhyA-yatheti dRSTAntopanyAse, kuzAgre darbhakoTau yadudakaM jalaM tatsamudreNa samudrajalena samaM minuyAt, ayaM bhAvaH-yathA kopyajJaH kuzAgrabindumAdAya samudrajalamiyadevAsti nAdhikamiti mAnaM kuryAt , na ca kuzAgrajalasamudrajalayostulyatvamasti / evaM mAnuSyakAH kAmA devakAmAnAmantike samIpe, ayamAzayo yadyapi kA manuSyakAmAn devakAmopamAn manyata, paraM kuzAgrajalabindusamudravanmanuSyadevakAmAnAM mahadevAntaramiti suutraarthH||23|| uktamevArtha nigamayannupadezamAhamUlam-kusaggamittA ime kAmA, saMniruddhammi aaue|kss heDaM purA kAuM, jogakkhemaM na sNvide||24|| vyAkhyA-kuzApramAtrA darbhAgrasthitajalavadatyalpA ime kAmA manuSyasambandhino bhogAste'pi na palyopamAdimAne dIrgha AyuSi, tataH 'kassa heuMti' prAkRtatvAt kaM hetuM kiM kAraNaM 'purAkAuMti' puraskRtyAzritya, alabdhassa lAmo yogo labdhasya pAlanaM kSemastayoH samAhAre yogakSemaM, aprApsaviziSTadharmAvAptiM prAptasya ca tasya pAlanaM na saMvitte na jAnAti jana iti zeSaH, ayaM bhAvaH-yogakSemAjJAne hi bhogAbhiSvaGga eva heturmanuSyabhogAca dharmaprabhAvaprabhavadivya bhogApekSayA'tyalpAH tatastattyAgato bhogAbhilASiNApi dharma eva yatanIyamiti sUtrArthaH // 24 // ityaM dRSTAntapaJcakamuktaM, tatra cAdau urabhradRSTAntena bhogAnAmAyatAvapAyabahulatvamukta, apAyabahulamapi yatra tuccha na tatparihartuM zakyata iti kAkiNyAmraphaladRSTAntAbhyAM tattucchatvaM darzitaM, tucchamapi lAbhacchedAtmakanyavahArAmijhatayA Aya vyayatolanAnipuNa eva tyaktuM zakta iti vaNigvyavahAradRSTAntaH, AyavyayatolanA ca kathaM kAryeti samudradRSTAntastatra ca dinyakAmAnAmandhijalopamatvamukta, tathA ca teSAmupArjanaM mahAnAyo'nupArjanaM tu mahAn vyaya iti tatvato darzitamiti dhyeyaM / iha ca yogakSemAsaMvedane kAmAnivRtta eva syAditi tasya doSamAha Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 17 // mUlam-iha kAmA niaTTassa, attahe avrjjhi| soccA neAuaMmaggaM, jaM bhujo paribhassai // 25 // vyAkhyA-iheti manuSyatve jinamate vA prApte iti zeSaH, kAmebhyo'nivRtto'nuparataH kAmAnivRttastamya Atmano'rtha AtmArthaH svargAdiraparAdhyati, anekArthatvAddhAtUnAM bhrazyati / kutazcaivamityAha-zrutvA upalakSaNatvAtpratipadya ca naiyAyikaM nyAyopapannaM mArga ratnatrayarUpaM muktimArga, yadyasmAdbhUyaH punaH paribhrazyati, kAmanivRttiM pratipanno'pi gurukarmatvAttataH pratipatati / ye tu zrutvApi na pratipannAH, zravaNaM vA yeSAM nAsti te'pi kAmAnivRttA eveti mAva iti sUtrArthaH // 25 // yastu kAmebhyo nivRttastasya guNamAhamUlam-iha kAmaniadRssa, attahe nAvarajjhai / praidehaniroheNaM, bhave devitti me suaM // 26 // vyAkhyA-iha kAmebhyo nivRttaH kAmanivRttastasyAtmArthaH svargAdi parAdhyati na prazyati, kutaH punarevaM ? yataH pUtiH kuthito deha audArikaM zarIraM tasya nirodho'bhAvaH pUtidehanirodhastena kAmanivRtto bhavehevaH saudharmAdikalpavAsI / upalakSaNatvAt siddho vA / ityetanmayA zrutaM paramagurubhya iti zeSa iti sUtrArthaH // 26 // tadanu yadasau prApnoti tadAhamUlam-iDDI jui jaso vaNNo, AuM suhamaNuttaraM / bhujo jattha maNussesu, tattha se uvavajai // 27 // vyAkhyA-RddhiH varNAdikA, dhutiH zarIrakAntiH, yazaH parAkramakRtA prasiddhiH, varNo gAmbhIryAdiguNotthA zlAghA, gauratvAdirvA, AyurjIvitaM, sukhaM yatheSTaviSayAvAptiH, anuttaraM sarvotkRSTamidaJca sarvatra yojyate / etAni yatra yeSu manuSyeSu bhavanti prAcyamya bhUyaHzabdasyeha yogAt bhUyaH punastatra teSu sa upapadyate jAyate iti sUtrArthaH // 27 // evaJca kAmAnivRttyA yasyAtmArtho vinazyati sa pAlaH, itarastu paNDita ityarthAduktaM, samprati sUtratrayeNa punastayoH svarUpamupadopadezamAhamUlam-bAlassa passa bAlataM, ahammaM pddivjiaa|ciccaa dhammaM ahammihe, naraesu uvavajaha // 28 // vyAkhyA-bAlasya mUDhasya pazya bAlatvaM, kiM tadityAha-adharma viSayAsaktirUpaM pratipadyAGgIkRtya tyaktvA dharma bhogatyAgarUpaM 'ahammiTetti' prAgvannarake upalakSaNatvAdanyatra durgatI upapadyate // 28 // tathA-- mUlam-dhIrassa passa dhIrattaM, sbdhmmaannuvttinno|ciccaa adhammaM dhammihe, devesu uvavajjai // 29 // vyAkhyA-dhiyA rAjate iti dhIro buddhimAn , parISahAdyajayyo vA dhIrastasya pazya dhIratvaM, sarvadharma kSAntyAdirUpamanuvartate tadanukUlAcaraNena svIkarotItyevaMzIlo yaH sa sarvadharmAnuvartI tasya sarvadharmAnuvartinaH / dhIratvamevAhasaktvA adharma bhogAbhiSvaGgarUpaM 'dhammiTetti' iSTadharmA deveSUpapadyate // 29 // tataH kiM kartavyamityAhamUlam-tuliA NaM bAlabhAvaM, abAlaMceva pNddie| caiUNa bAlabhAvaM, abAlaM sevae muNini bemi||30|| ||ii sattamajjhayaNaM sammattaM // vyAkhyA-tolayitvA bAlabhAvaM bAlatvaM, 'avAlaMti' bhAvapradhAnatvAnnirdezasya abAlatvaM, caH samuccaye, 'eveti' sUtratvAdanukhAralopaH, tatazca evamanantaroktanyAyena paNDitastattvajJaH tyaktvA bAlabhAvaM 'abAlaMti' abAlatvaM sevate muniriti sUtratrayArthaH // 30 // iti bravImIti prAgvat // yrrrruyaarrulllluu iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrI bhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau saptamAdhyayanaM sampUrNam // 7 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 128 // uttarApyayanasUtram "athASTamAdhyayanam" vyAkhyAtaM saptamamadhyayanaM, atha kapilamunipraNItatvena kApilIyAkhyamaSTamamArabhyate, asya cAya sambandho'nantarAdhyayane rasagRddhityAga uktaH, sa ca nirlobhasyaiva syAdityatra nirlobhatvamucyate, ityanena sambandhenAyAtasyA'ssa prastAbanArthamAdI kapilamunicaritamucyate / tatrAyaM sampradAyaH tathAhi puryA kauzAmyAM, jitazatrumahIzituH // purodhAH kAzyapAho'bhU-vidyAmbhonidhipAragaH // 1 // yazakhinI yazA nAnI, tasyAsItprANavalabhA // ajaniSTa tayoH sUnuH, krameNa kapilAbhidhaH // 2 // kapileca zizAveSa, vipade kAzyapo'nyadA // kAlaH kAlamakAlaM vA, na hi mRtyorapekSate // 3 // mRte tasminapo'nyasmin , purohitapadaM nyadhAt // astaGgate ravI tejaH, pradoSa iva dIpake // 4 // hayArUDhaM dhRtacchatraM, taM nUtanapurohitam // gacchantamanyadApazya-dhazA bhUriparicchadam // 5 // taddarzanAnilodbhUta-bhUriduHkhAnalArditA // sAraM smAraM nijaM kAntaM, ruroda vivazA yazA // 6 // kapilo'pi nijAmambAM, rudatIM vIkSya duHkhitaH // rudanityavadanmAta-stvaM rodiSi kuto'ni // sA'vAdIdasya viprasya, yA sampat putra! vartate // sA'bhavattvatpituH sarvA, gatA ca tvayi nirgunne||8|| satyapi tvayi putre yat, kramAyAtA'pya'gAdramA // tato'haM duHkhitA kurve, rodanaM nandanA'nvaham // 9 // sutaH proce brUhi mAta-vidyAbhyAsAya pAThakam // yathA tadantike'dhItya, bhavAmi guNavAnaham // 10 // yazA'zaMsanna ko'pyatra, bhavantaM pAThayiSyati // yo hi tvAM pAThayettasmai, kupynnnypurohitH||11|| tadvatsa ! gaccha zrAvastI, tatrAsti tvatpituH suhRt // indradattadvijaH prAjJaH, sa hi tvAM pArayiSyati // 12 // tataH sa gatvA zrAvastI-mindradattaM praNamya ca // AtmAnaM jJApayitvoce, tAtA'dhyApaya mAmiti // 13 // upAdhyAyo'bhyadhAvatsa !, yuktaste'sau manorathaH // vizeSaM nAhaM kaJcit , pazyAmi pshumuuddhyoH|| 14 // kintu te bhojanaM dAtuM, niHsatvAdakSamo'smyaham // tadvinA ca kathaM nitya-makhinnastvaM paThiSyasi ? // 15 // bhrAtuSputrAya te vidyArthine prAghurNakAya ca // bhojyadAne'pyazakto'smi, tanme duHkhAyate bhRzam ! // 16 // alapatkapilastAta !, kRtaM cintanayA'nayA // bhikSAvRttyA kariSye'haM, pratyahaM prANadhAraNam // 17 // uvAca pAThako bhikSA-vRttyA'dhyetuM na zakSyate // tadehi tava bhukyathai, prArthaye kaJcidIzvaram // 18 // ityuktvA sa samaM tena, zAlibhadrebhyamandiram // jagAma kuara iva, kalabhena samaM saraH // 19 // OMbhUrbhuvaHskharityAdi-gAyatrImaMtravAdinam // dattAziSaM tamibhyo'pi, kiM kAryamiti pRSTavAn // 20 // Uce dvijo'muM manmitra-putramadhyetumAgatam // bhojaya pratyahaM jJAno-paSTambho hi mahAphalaH // 21 // saharSa zAlibhadreNa, tadvAkye khIkRte'nvaham // papATha pAThakopAnte, bhuktvA taddhAnimANavaH // 22 // bhoktugatasya tadgahe, kapilakhAnuvAsaram // 1 alpavayaskaH / dAkhakA taruNI bhojyaM, zobhanaM paryaveSayat // 23 // tasya vidyAbhirAtmAnaM, bhojyairaGgazca puSNataH // udamUdyauvanaM dAkSyA-rojIvanajIvanam // 24 // hAsyazIlo dvijaH so'tha, tasyAM dAsyAmarajyata // yauvanaM hi vikArANAM, sarveSAmAdikAraNam // 25 // tayA ca raktayA sAkaM, kapilo'ramatA'nizam // tadekacittA tazcaiva-mUce dAsyanyadA rahaH // 26 // tvameva me priyaH kintu, niHkho'sItyaparaM naram // seve vakhAdiheto- te kopaH prajAyate // 27 // anvamanyata nirmanyu-statrArthe kapilo'pi tAm // tasyAM puryAzcAnyadA''sI-dAsInAmutsavo mahAn // 28 // tadA ca prekSya tA dAsI-mudvimA kapilo dvijaH // kutastavAratiriti, papraccha mehamohitaH // 29 // sA'vAdIdadya dAsInA-mutsavaH samupasthitaH // na ca me patrapuSpAde-mUlyaM kiJcana viyate! // 30 // tadvinA tu sakhImadhye, labhipye'haM vigopanAm // sazriyo hi striyo niHkhAM, hIlayanti sakhImapi // 31 // tacchrutvA kapilopyanta-raghRtA'dhRtimuccakaiH // yAti sthAnAntaraM duHkhaM, prItyA vArIva kulyayA // 32 // tatastamavadaddAsI, sundara ! tvaM viSIda maa|| atrAsti zreSThiSu zreSTho, dhanAkhyo dhanadopamaH // 33 // yastaM prabodhayetsusaM, sa tasmai svarNamASako // dadAtIti nizAzeSe, yAhi tvaM tasya mandire // 34 // kalpakAle ca kalyANin , kAntaiH kalyANabhASitaiH // prabodhayestaM rAjIvamivArkaH komalaiH karaiH // 35 // ityuktvA kazcidanyaH prAga, mA yAsIditi zaGkayA // autsukyAjJAtakAlA sA, nizIthe prajighAya tam // 36 // sa ca rAjanaraizcaura, iti baddhaH pathi brajan // prasenajinmahIjAneH, puraH prAtaranI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 129 // bata // 37 // rAjJA pRSTazca vRttAntaM, sarva satyaM jagau nijam // tacchutvetyabhyadhAdbhapaH, kRpArasamahodadhiH // 38 // yanmArgayasi tattubhyaM, dadAmi vada kAmitam // svAmin vicArya yAciSye, provAceti tato dvijaH // 39 // so'ya rAjJAbhyanujJAto, gatvA'zokavanAntare // dadhyau vastrAdikaM bhAvi, na hi mASadvayena me // 40 // tatsuvarNazataM yAce, yadvA tenApi no bhavet // gRhayAnAdi taniSka-sahasraM prArthaye nRpAt ! // 41 // yadvA tenApi nApatya-vivAhAdi bhaviSyati // talakSaM prArthaye dAtuH, sattve kiM stokayAnayA // 42 // uddhAro bandhudInAde-lakSeNApi na sambhavI // sampadAM ca phalaM bandhu-dInAdInAmupakriyA // 43 // koTi koTizataM koTi-sahasraM vA tadarthaye // tasyeti dhyAyataH punny-vshaadiymbhuunmtiH||44|| mASadvitayamUlasyA-pyaho lobhamahIruhaH // visphUrjitaM yatkoTInAM, lAme'pyuraH pravardhate ! // 45 // lobhaH khalpo'pi lAbhenA-'mbhojanAlamivAmbhasA // vRddhiM yAtItyalaM tena, santoSasukhadasyunA // 46 // videzaM mAtRnirdezA-dvidyArthamahamAgataH // sApi nopArjitA kintu, vyasanaM mahadarjitam ! // 47 // mAtuguMrozca vAkyAni, kulAcAraM ca lumpatA // mayA viSayagRddhena, karmAnahamidaM kRtam ! // 48 // viSavadviSamodakaviSayaistadalaM. mama // dhyAyannityAdisaMvegA-jAtismRtimavApa saH // 49 // khayaMbuddhaH khayaM kRtvA, locaM mUrdhani zuddhadhIH // devatAdattaliGgo drAga, rAjJo'bhyarNe jagAma saH // 50 // vimRSTaM kimiti spaSTaM, pRSTo rAjJA vishissttdhiiH|| nijAM manorathazreNI, nivedyetyavadanmuniH // 51 // yathA lAbhastathA lobho, lAbhAllobhaH pravardhate // mASadvayAzritaM kArya, kovyApi na hi niSThitam ! // 52 // tannizamya nRpastuSTo-'vAdInmuJca prataM drutam // dadAmi koTImapi te, muMzva bhogAn yathAsukham ! // 53 // muniH mAha kRtaM dravya-rasArairnispRhasya me // jAto nirgrantha evAha, dharmalAbho'stu bhUpate ! // 54 // ityuktvA bhUbhujo'bhyarNA-nirgatyopaM tapazcaran // vicaran bhuvi SaNmAsyA-kevalajJAnamApa sH||55|| __ itazca yojanAnyaSTA-daza sarvatra vistRtA // aTavyekA'bhavadrAja-gRhAbhidhapurAdhvani // 56 // tatra cetkaTadAsAkhyA-caurAH paJcazatImitAH // balabhadrAdayo'bhUvan , pAtAle pannagA iva // 57 // vijJAya pratibodhAI-stAMzca vi. jJAnacakSuSA // teSAmupakRti kartu, tatrAraNye yayau yatiH // 58 // tamAyAntaM drumArUDho-pazyadeko malimlucaH // AyAti zramaNaH kopI-tyanyeSAJca nyavedayat // 59 // asmAnavagaNayyaiva, sametyayamiti kudhA // gRhItvA te muni ninyu-rupasenApatiM drutam // 60 // Uce senApatiH krIDAM, kurmo'neneti cintayan // sAdho ! tvaM nRtya nRtyeti, tato yatirado'vadat // 61 // vAdyaM nRtyasya hetusta-dvAdakazca na vidyate // tannRtyaM syAtkathaM ? kArya, na hi syAtkAraNaM vinA // 62 // vAditeSvatha tAleSu, caurANAM paJcabhiH zataiH // dhruvakAnucakairgAya-anarta kapilo muniH // 63 // tadyathA-"adhuve asAsayaMmi, saMsAraMmi u dukkhapaurAe // kiM nAma hoja taM kammayaM, jeNAhaM duggaiM na gacchejA // 64 // pratidhruvamimaM gAyana, dhruvaM kapilakevalI // jagau sUrIn dhruvAn zAnta-rasapIyUSasAgarAn // 65 // etadadhyayanaM jajJe, taireva dhruvakairdhavam // zAstratvaM pratipadyante, vacassipi hi tAdRzAm // 66 // teSu cAcaM dhruvaM zrutvA, kepyabudhyanta dasyavaH // kecittvanya kecidanya-taraM tadapare param // 67 // itthaM munIndraH pratiyodhya tUrNa-madIkSayatpaJcazatAni caurAn // vihRtya pRthvyAM suciraM kramAva, babhUva nirvANapurAdhivAsI // 68 // ityuktaH sampradAyaH, sAmprataM sUtraM prastUyate, taccedaM mUlam-adhuve asAsayaMmi, saMsArammi u dukkhapaurAe / kiM nAma hoja taM kammayaM, jeNAhaM duggaiM na gacchejA // 1 // vyAkhyA-kapilo hi bhagavAn khayaM buddhazcaurapratibodhArtha prathamamamuM dhruvaM jgau| dhruvakalakSaNaJcedaM-"ja gijai purva cia, puNo puNo sabakatvabaMdhesu // dhuvayaMti tamiha tivihaM, chappAya cauppayaM dupayaM // 1 // ti" atra 'adhuvetti' dhruva ekAspadapratibaddhaH sthira ityarthaH, na tathA adhruvastasmin saMsAra iti sambandhaH / bhramanti hyatra sarvasthAneSu jantavaH yaduktaM-"raGgabhUmirna sA kAci-cchuddhA jagati vidyate // vicitraiH karmanepathya-yaMtra jIvana nATitam // 1 // " tathA azAzvate kAlatopyaniye, azAzvataM hi sarvamidaM rAjyAdi, yaduktaM-"calaM rAjyaizvarya dhanakanakasAraH parijano, nRpAdvA vAlabhyaM calamamarasaukhyaM ca vipulaM // calaM rUpArogyaM balamiha calaM jIvitamidaM, jano dRSTo yo vai janayati sukhaM sopi hi calaH // 1 // " saMsAre bhave pracurakANi prabhUtAni duHkhAni zArIramAnasAni yatra sa tathA, prAkRtatvAca nyatyaye 'dukkhapaurAetti' kimici prazne, nAmeti vAkyAlaGkAre, bhavettat karmaiva karmakamanuSThAnaM ? yena karmaNA hetubhUtena Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 13 // uttarApyayanasUtram ahaM durgatiM narakAdikAM 'na gacchejatti' na gaccheyaM / atra ca tasya bhagavataH saMzayAbhAve'pi durgatigamanAmAvepi / yadevamuktaM tatprativodhanIyapUrvasaGgatikApekSamiti suutraarthH||1|| evaJca bhagavatodgIte tAlAn kuTTayadbhizcaureca pratyu. dvIte'smin dhruvake punarbhagavAnAha mUlam-vijahittu puvasaMjogaM, na siNehaM kahici kuvijjA / __ asiNeha siNehakarehi, dosapaosehiM muJcae bhikkhu // 2 // vyAkhyA-vihAya tyaktvA pUrvasaMyogaM. pUrvaparicitAnAM mAtApitrAdikhajanAnAmupalakSaNatvAinasya ca sambandha, na ahamabhiSvaGga kacidvA'bhyantare vA parigrahe kurvIta kuryAt , tathA ca ko guNaH 1 ityAha, asnehaH prativandharahitaH prAkRtatvAdvisargalopaH, snehakareSvapi putrakalatrAdiSu AstAmanyeSu, apizcAtra lupto draSTavyaH, doSAzca ihaiva manastApAdayaH, pradoSAzca paratra narakaprAptyAdayo doSapradoSAstairmucyate tyajyate bhikSuriti sUtrArthaH // 2 // punaryadasau kRtavAstadAha mUlam-to NANadaMsaNasamaggo, hianisseasAe sbjiivaannN| tesiM vi mokkhaNahAe, bhAsaI muNivaro vigayamoho // 3 // vyAkhyA-'totti' tato'nantaraM bhASate munivara iti sambandhaH, sa ca kIdRza ityAha / jJAnadarzanAbhyAM prastAvA. kevalAbhyAM samagraH samanvitaH, kimartha bhASate ? ityAha / 'hianisseasAetti' sUtratvAt hito bhAvArogyahetutvAt pathyo yo nizreyaso mokSastasmai tadartha, keSAM ? sarvajIvAnAM, 'tesiMti' cassa gamyatvAtteSAJca paJcazatacaurANAM vimokSaNArya bhASate vakti vartamAna nirdezastatkAlApekSayA munivaro vigatamohaH ksspitmohniiykrmaa| iha ca 'himanisseasAe sabajIvANamityanenaiva caritAryatve'pi tesiM vimokkhaNahAetti' yat punarabhidhAnaM tattadA bhagavatastAnevoddizya pravRttiriti prAdhAnyakhyApanArthamiti sUtrArthaH // 3 // yacAsau bhASate tadAhamUlam-savaM gaMthaM kalahaMca, vippajahe tahAvihaM bhikkhuu| sabesu kAmajAesu,pAsamANona lippaI tAI // 4 // vyAkhyA-sarvamazeSaM anyaM vAyaM dhanAdikaM AntaraM mithyAtvAdikaM parigrahaM, kalahahetutvAkalahaH krodhalaM, ca zabdAnmAnAdIMca, AntaragrantharUpatve'pyeSAM pRthaka grahaNaM bahudopatAkhyApanArtha, 'vippajahetti' viprajayAttyajet , tathAvidhaM karmabandhahetuM dharmopakaraNamapItyabhiprAyaH / bhikSurmuniH tatazca kiM sthAdityAha, sarveSu kAmajAteSu zabdAdiviSayasamUheSu 'pAsamANotti' pazyan atyantakaTukaM tadoSamiti zeSaH, na lipyate na sajyate tAici' trAyate rakSayAtmAnaM durgateriti trAyIti sUtrArthaH // 4 // itthaM granthatyAge guNamuktvA vyatireke doSamAha mUlam-bhogAmisadosavisanne, hianisseasabuddhivivajjatthe / bAle a maMdie mUDhe, bajjhaI macchiA va khelaMmi // 5 // vyAkhyA-mogA eva raddhihetutvAdAmiSaM bhogAmiSaM, tadevAtmadUSaNAhoSo mogAmiSadoSastasmin vividhaM samo nimamo bhogAmiSadoSaviSaNNaH, hite nizreyase mokSe buddhistallAbhopAyaviSayA mativiparyastA viparyayavatI yasa sa hitanizreyasabuddhiviparyastaH, bAlabAjJaH, maidietti' sUtratvAnmando dharmakaraNampasalasaH, mUDho mohAkulitacetAH madhyate zliSyate'rthAt jJAnAvaraNAdikarmaNA makSikeva zleSmaNi rajaseti gamyate / ayaM bhAvaH-yathA'sau tadbhandhenAkRpyamANA khele majati, mamA ca revAdinA badhyate, evaM jIvopi bhogAmiSamamaH karmaNeti sUtrArthaH // 5 // nanu yayevaM karmabandhahetavo bhogAsahi kiM na sarve'pi tAMstyajantItyAha mUlam-duparizcayA ime kAmA, no sujahA adhiirpurisehi| aha saMti subayA sAhU, je taraMti ataraM vaNiA vA // 6 // vyAkhyA-duSparityajA duHkhena parityaktuM zakyA ime pratyakSAH kAmA zabdAdyAH no naiva 'sujahatti' ASatvAtsuhAnAH sutsajAH, kaiH 1 adhIrapuruSai ! asAtvikanaraiH, yaha duHparityajA ityuktvA punarna sujahA ityuktaM tadatyantadustyajatvakhyApakaM, adhIragrahaNAttu dhIraiH sutyajA evetyucyate, ata evAha "ahetyAdi' atheti vAkyAntaropanyAse, santi vidyante, subratA niSkalaGkavratAH sAdhavo ye taranti atikAmanti ataraM tarItumazakyaM bhavamityarthaH / vaNija iva, vAzabdasya ivArthatvAt / yathA hi vaNijo'taraM nIraSiM yAnapAtrAdinA taranti evamete'pipratAdinA bhavamiti / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram uktaM ca-viSayagaNaH kApuruSa, karoti vazavartinaM na satpuruSam // banAti mazakameva hi, lUtAtanturna mAtaGgam // 1 // " iti sUtrArthaH // 6 // kiM sarve'pi sAdhavo'taraM taranti ? uta netyAha mUlam-samaNAmu ege vayamANA, pANavahaM miA ayANaMtA / maMdA nirayaM gacchaMti, bAlA pAviAhiM dihIhiM // 7 // vyAkhyA-zramaNAH smo vayamityeke kecanAnyatIrthikA vadamAnAH khAbhiprAyaM dIpayantaH, 'dIptijJAnayanavimatyupasambhASopamaMtraNe vada ityAtmanepadam / prANavadhaM prANaghAtaM mRgA iva mRgA mUDhatvAt ajAnantaH ! ke prANinaH ? ke vA teSAM prANAH 1 kathaM vA vadhaH? ityanavabudhyamAnAH / anena prathamavratamapina vidanti AstAM zeSANIti sUcitaM, ata eva mandA iva mandA mithyAtvamahArogAkulitAH 'nirayaM' narakaM gacchanti, bAlA nirvivekAH pApikAbhiH pApahetumiraSTibhirdarzanAbhiprAyarUpAbhiH "brahmaNe brAhmaNamAlabheta, indrAya kSatraM, marujyo vaizya, tapase zudra" tathA-"yasya budirna ta, hatvA sarvamidaM jagat // AkAzamiva paGkena, nAsau pApena lipyate // 1 // " ityAdikAbhirdayAdamavAvAmiH, teSAM ca narakaM gacchatAM veSAdikaM na trANAya syAdyaduktaM-"carmavalkalacIrANi, kUrcamuNDazikhAjaTAH // na vyapohanti pApAni, zodhako tu dayAdamau // 1 // " iti sUtrArthaH // 7 // ata evAha mUlam-na hu pANavahaM aNujANe, muccija kayAi sabadukkhANaM / evaM AriehiM akkhAyaM, jehiM imo sAhudhammo paNNatto // 8 // vyAkhyA-na hu naiva prANavadhaM mRSAvAdAderupalakSaNazcaitat, 'aNujANetti' apeDhuMsasya darzanAdanujAnannapi AstAM kurvan kArayan vA mucyeta tyajyeta kadAcit kvApi kAle 'saccadukkhANaMti' suvyatyayAtsarvaduHkhe, zArIramAnasaiH klezaiH, tato himAdinivRttA eva zramaNA bhavaM tarantIti tatvam / na caitanmayaivocyata ityAha, evamuktanItyA AyaistIrthakarAdimirAkhyAtaM kathitaM, yairAyarasau sAdhudharmo hiMsAnivRttyAdiH prajJaptaH prarUpita iti sUtrArthaH // 8 // sAdhudharmamevAhamUlam-pANe a nAivAijjA, se samietti vuccai taaii| tao se pAvayaM kammaM, nijAi udagaM va thalAo9 __ vyAkhyA-prANAnnAtipAtayet , cakArAtkAraNAnumatyorniSedhamAha / mRpAvAdAdiparihAropalakSaNazcaitat / kimiti prANAnnAtipAtayedityAha, 'setti' yaH prANAnnAtipAtayati sa samitaH samitimAn ityucyate / kiM bhUtaH sannityAha, pAyI avazyaM prANitrAtA, samitatvepi ko guNaH 1 ityAha, tataH samitAt 'se iti' atha pApadaM azubha karma niryAti nirgacchati, udakamiva sthalAdatyunataraDhabhUpradezAditi sUtrArthaH // 9 // yaduktaM prANAnnAtipAtayediti tadeva spaSTayati mUlam jaganissiehiM bhUehi, tasanAmahiM thAvarehiM ca / no tesimArabhe daMDaM, maNasA vayasA kAyasA ceva // 10 // vyAkhyA-jaganizriteSu lokAzriteSu bhUteSu jantuSu, prasanAmasu prasanAmakarmodayavatsu dvIndriyAdiSu, sthAvareSu pRthivyAdiSu, caH samucaye, no naiva teSu Arabheta kuryAddaNDaM vadhAtmakaM 'maNasA vayasA kAyasA cevatti' sUtratvAt manasA vacasA kAyena 'cevatti' samuccaye, idamiha tAtparya-"sadhevi dukkhamirU, sadhevi suhAbhilAsiNo sattA // sadhevi jIvaNapiA, sace maraNAo bIhaMti // 1 // " iti matvA na kasyApi hiMsAM kuryAditi sUtrArthaH // 10 // uktA mUlaguNA athottaraguNA vAcyAsteSu caiSaNAsamitiH pradhAneti tAmAha mUlam-suddhesaNAo naccA NaM, tattha dRvija bhikkhU appANaM / jAyAe ghAsamesijA, rasagiddhe na siA bhikkhAe // 11 // vyAkhyA-zuddhA nirdoSA eSaNA udgamotpAdanAdyAH zuddhaiSaNAstA jJAtvA tatra sthApayennivezayedbhikSurmumukSurAtmAnaM, kimuktaM bhavati ? aneSaNIyatyAgena zuddhameva gRhNIyAttadapi kimartham ? ityAha-'jAyAetti' yAtrAyai saMyamanirvAhAm , 'ghAsaMti' prAsameSayedveSayat / eSaNAzuddhamapyAdAya kathaM bhoktavyamiti prAsaiSaNAmAha- raseSu nigdhamadhurAdiSu Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 12 // uttarApyayanasUtram gRddho gRddhimAn na syAnna bhavedikSAdhe'nena rAgatyAga ukto, popalakSaNazcaitanatazca gagadveSavimukto bhuJjIteti sUtrArthaH // 11 // rasAgRddhazca yatkuryAttadAhamUlam-paMtANi ceva sevijA,sIapiMDaM puraannkummaasN| adu bakkasa pulAgaM vA,javaNaTThAe nisevae mthu||12 vyAkhyA-prAntAnyeva nIrasAnyeva seveta bhujIta, kAni punaH prAntAnItyAha-zItapiNDaM zItAhAraM, zIto'pi zAlyAdipiNDaH sarasa eva syAdata Aha-purANAH prabhUtavarSadhRtAH kulmASA rAjamApAstAna , ete hi purANA atyantaptayo nIrasA bhavantIti tadrahaNaM, upalakSaNaJcaitat purANamudgAdInAM 'adu' ityathavA 'nakasaM' mudrAdinahi. kAniSpannamanaM, pulAkamasAraM valacanakAdi, vA samuccaye / 'javaNaTAetti' yApanArtha dehanirvAhArtha niSeveta bhujIta, manyuzca badarAdicUrNa, casya gamyamAnatvAt atirUkSatayA cAsya prAntatvaM / iha ca yApanArthamityanenaitatsUcitaM, yadi tena zarIrayApanA syAttadA tadeva seveta, yadi tu vAtodrekAdinA tadyApanaiva na syAt tadA gacchagato muniH sarasamapi seveta / jinakalpikAdirgacchanirgatasta prAntAdInyeva seveta, tasya tArazAnAmevAdAnAnujJAnAt / punaH kriyA. midhAnaM tu na sakRdetAni seveta, kintu sarvadApIti sUcanArthamiti sUtrArthaH // 12 // zuddheSaNAviparyaye doSamAha mUlam-je lakkhaNaM ca suviNaM ca, aMgavijaM ca je puNjNti|| ___na hu te samaNA vuccaMti, evaM AyariehiM akkhAyaM // 13 // vyAkhyA- ye munayo lakSaNaM zubhAzubhasUcakaM puruSAdilakSaNaM tatpratipAdakaM zAstramapi lakSaNaM, "asthivarthAH sukhaM mAMse. tvaci bhogAH striyo'kSiSu // gatI yAnaM khare cAjJA, sarva satve pratiSThitam // 1 // " ityAdikaM / khapnaM ca khAsa zubhAzubhasUcakaM zAstraM, "alaGkRtAnAM dravyANAM, vAjivAraNayostathA // vRSabhasya ca zuklasya, darzane prApnuyAyazaH // 1 // " tathA-"mUtraM vA kurute khane, purISazcApi lohitam // pratibukhyeta yaH so'rtha-nAzaM prApnoti nibhitam // 1 // " ityAdikaM / ajhavidyAM ca ziraHprabhRtyaGgasphuraNataH zubhAzubhasUcikA, "siraphuraNe kira rajaM, piamelo hoi bAhupha / acchipharaNaMmi apiaM. ahare piasaMgamo hoii||1||" ityAdikAM / praNavamAyAvIjAdivarNavinyAsAtmikAM vA / cakAraH sarvatra vAzabdArthaH, ye prayuate vyApArayanti, punarye iti grahaNaM lakSaNAdibhiH pRthak sambandhasUcanArtha, tatazca pratyekamapi lakSaNAdIni ye prayuJjate, na tu samastAnyeva, 'na hu' naiva te zramaNA ucyante / iha ca puSTAlambanaM vinA tayApAraNe evamucyate, anyathA karavIralatAbhramakatapakhino'pi tathAtvApatteH, evaM AcAmerAkhyAtaM kathitamiti sUtrArthaH // 13 // teSAM phalamAha mUlam-iha jIviaM aniamettA, panbhaTThA samAhijoehiM / te kAmabhogA rasagiddhA, uvavajati Asure kAe // 14 // vyAkhyA-iha janmani jIvitamasaMyamajIvitaM aniyamya dvAdazavidhatapovidhAnAdinA aniyaMtrya prabhraSTAH pracyutAH samAdhicittasvAsthyaM tatpradhAnA yogAH zubhamanovAkAyacyApArAH samAdhiyogAstebhyaH te'nantarokkAH kAmabhogeSu pUrvokeSu raseSu madhurAdiSu ca gRddhA lolupAH kAmamogarasagRddhAH, mogAntargatatvepi rasAnAM pRthagrahaNamatikhahetuvalyApakaM, upapadyante jAyante Asure asurasambandhini kAye nikAye, evaMvidhA hi kizcitkaSTAnuSThAnamanutiSThanto'pi virAdhakatvAdasureSvevotpadhante iti sUtrArthaH // 14 // tato'pi vyutAste kiM prApnuvantItyAhamUlam-tattovi uvaTTittA, saMsAraM bahuM annupriaddNti|bhukmmlevlittaannN, bohI hoI sudullaho tesiM15 vyAkhyA-tatopi asuranikAyAduddhRtya nirgatya saMsAraM bhavaM 'bahu' vistIrNa anuparyaTanti sAtatyena paribhramanti, kizca bahukarmalepaliptAnAM bodhiH presa jinadharmAvAptiH bhavati sudurlabho'tizayena duSprApaH teSAM, ye lakSaNAdi prayujate / yatathaivamato nottaraguNavirAdhanA kAryeti sUtrAyaH // 15 // nanu kimete jAnanto'pyevaM lakSaNAdi prayuJjate ? ucyate-lobhavazAdata eva tadAkulasyAtmano duSpUratvamAha-- mUlam-kasiNaMpi jo imaM logaM, paDipuNNaM daleja ikkassa / teNAvi se na saMtusse, ii duppUrae ime AyA // 16 // vyAkhyA-kRtvamapi sakalamapi yaH surendrAdirimaM pratyakSaM lokaM pratipUrNa dhanadhAnyAdibhRtaM 'dalejatti' dadyAt 'ikassaci' ekasmai kasmaicidArAdhakAya tenApi dhanAdipUrNalokadAyakenApi sa lubdho na santunyet , anena dAyakena Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram 193 // mama paripUrNatA kRteti na santuSTimApnuyAt / yaduktaM-"na vahistRNakASThAye-naMdIbhirvA mahodadhiH // na caivAtmArthasAreNa, zakyastarpayituM kvacit // 1 // ityamunA prakAreNa duHkhena pUrayituM zakyo duSpUraH saeva duSpUrakaH 'imetti' asaM pratyakSa AtmA jIvastadicchAyAH pUrayitumazakyatvAditi sUtrArthaH // 16 // asantoSe vaviditaM hetumAhamUlam-jahA lAho tahA loho, lAhA loho pavaDai / domAsakayaM kajaM, koDIevi na nihi // 17 // vyAkhyA-yathA lAmo dravyaprAptiH tathA lobho mUrchA bhavatIti zeSaH, kimevamityAha- yato lAbhAlomaH pravardhate, yathA yathA lAbhastathA tathA lobhaH pravardhata ityarthaH / kutazcaivamityAha-dvAbhyAM mASAbhyAM kRtaM dvimASakRtaM kArya prayojana dAsyAH puSpatAmbUlamUlyarUpaM koTyApi dInArANAM na niSThitaM na niSpanna, uttarottaravizeSAbhilASAditi sUtrArthaH // 17 // dvimASakRtaM ca kArya strImUlamiti tatparihAropadezamAha mulam-No rakkhasIsu gijjhijjA, gaMDavacchAsu nnegcittaasu|| jAo purisaM palobhittA, khelaMti jahA vA dAse hiM // 18 // vyAkhyA-no naiva, rAkSasya iva rAkSamyaH zriyastAsu, yathA hi rAkSasyo raktasarvakhamapakarSanti jIvitaM ca prANinAmapaharanti, evametA api tatvato hi jJAnAdInyeva jIvitaM, jJAnAdIni ca tAbhirapahiyanta evetyevamuktaM / 'gijhijatti' gRdhyedabhikAMkSAvAn bhavet, kIrazISu ? 'gaMDavacchAsutti' pizitapiNDarUpatvAdgaNDe iva gaNDe kucau vakSasi yAsAM tAstathA tAmu, vairAgyotpAdanArthazcetthamukta / anekAnyanekasaMkhyAni caJcalatayA cittAni gAsAM tAstathA tAsu, uktaJca-"hRdyanyadvAnyanyat ,karmaNyanyat puro'tha pRSThe'nyat // anyattava mama cAnyat , strINAM sarve kimapyanyat // 1 // " yAH striyaH puruSaM kulInamapi pralobhya tvameva me zaraNaM tvameva ca me priya ityAdikAbhirvAgbhirvipratArya khelanti krIDanti 'jahAvatti' vAzabdasyaivakArArthatvAt yathaiva dAsairahi yAhi mA vAyAsIrityAdibhiH krIDAbhirdAsamiva puruSaM pravartayanyo vilasantIti sUtrArthaH // 18 // punastAsAmevAtiheyatAM darzayannAha mUlam-nArIsu no pagijjhijjA, itthI vippajahe aNagAre / dhammaM ca pesalaM NaccA, tattha Thavija bhikkhU appANaM // 19 // vyAkhyA-nArISu no naiva pragRdhyet prazabdaH prArambhe, tato gRddhimArabhetApi na, kiM punaH kuryAditi bhAvaH / 'ityitti' striyo 'vippajaheti' viprajayAt tyajet , pUrva nArIgrahaNAnmAnuSya evoktA, iha tu deva tiryasambandhinyopi tyAjyA uktA iti na pInaruttayaM / anagAro muniH, kiM punaH kuryAdityAha-'dhamma catti' cazabdasyAvadhAraNArthatvAt dharmameva brahmacaryAdirUpaM pezalamatra paratra caikAntahitatvenA'timanokaM jJAtvAvabudhya tati dharma sthApavedbhikSurmunigatmAnamiti sUtrArthaH // 19 // adhyayanArthopasaMhAramAha mUlam-iti esa dhamme, akkhAe kavileNaM ca vimuddhapaNNeNaM / ___ tarihiMti je kAhiMti, tehiM ArAhia duvelogatti bemi // 20 // vyAkhyA-ityanena prakAreNa eSa pUrvokto dharmo munidharma AkhyAtaH kathitaH, kenetyAha-kapileneti pUrvasaGgatikavAdamI mavacanaM pratipadyantAmityAtmAnameva nirdizati, caH pUttauM, vizuddhaprajJena nirmalajJAnena / athArthasiddhimAha'tarihaMtitti' tariSyanti bhavAbdhimiti zeSaH, ke ? ityAha-ye narAH kariSyanti prakramAdamuM dharma, anyaca, tairArAdhito dvau loko ihalokaparalokarUpau, iha mahAjanapUjyatayA paratra ca khargApavargAdiprAptiriti sUtrArthaH // 20 // iti pravImIti prAgvat // yrrukyaay iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyatrImunivimalagaNiziSyo-ni pAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau aSTamAdhyayanaM sampUrNam // 8 // S Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram // atha navamAdhyayanam // // arham // uktamaSTamAdhyayanaM, atha namipravrajyAkhyaM navamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhonantarAdhyayane nirlobhatvamuktaM, nirlobhavehApi zakrAdipUjyaH syAttadupadarzanAyedamucyate, ityanena sambandhanAyAtasyAsya prastAvanArthaM namicaritaM tAvadihAvazyaM vAcyam / yathAcAyaM pratyekabuddhastathAnyepi karakaNDAdayastrayaH pratyekabuddhAstatsamakAlakhargacyavanadIkSopAdAnakevalajJAnamahAnandapadabhAjo babhUvuryadvakSyati, "karakaMDU kaliMgesu, paMcAlesu a dummuho // namI rAyA videhesu, gaMdhAremu a naggara // 1 // tti" tataH prasaGgAttacaritAnyapIhocyante / // 134 // tatrAdau vRSabhaM vIkSya, pratibuddhasya dhInidheH // karakaNDumahIjAne-zcaritaM vacmi tadyathA // 1 // atraiva bharate campA -nagaryAM guruvikramaH // bhUpobhUguNaratnAnA - mudadhirdadhivAhanaH // 2 // putrI ceTakabhUbhartuH, zIlAdiguNasebadhiH // rAjJI tasyAbhavatpadmAvatI padmA hareSi // 3 // bhuAnA bhUbhujA sAkaM, bhogAbhogAn yathAsukham // babhUva sA kramAdanta - nI patnI mahIpateH // 4 // kRtapArthivanepathyA, dhRtacchatrA dharAbhRtA / viharAmyahamArAme, paTTebhaskandhamAzritA // 5 // ityabhUddoha dastasyAH, kAle garbhAnubhAvataH // tasyApUrNe ca sA kArzya, kRSNapakSenduvadadhau // 6 // [ yugmam ] tataH pRthvIbhRtA pRSTA, mahiSI kAryakAraNam // jagau taM dohadaM rAjJaH, pramodadrumadohadam // 7 // tato bhUpastayA sAka-mAruhya jayakuJjaram // svayaM tadupari chatraM dadhatpUrNendusundaram // 8 // sAnandaM paurapaurIbhiH, prekSyamANo balAnvitaH // prAvRTkAlapravezena, ramyamArAmamAsadat // 9 // [ yugmam ] tadA ca navyapAthoda - pAthaH saGgamasambhavaH // gandhaH prAdurabhUdbhUmeH surabhirnAsikandhayaH // 10 // taca gandhaM samAdhAya, dhyAyan vindhyAcalATavIm // vyAlaH kAla ivottAlaH, kAntAraM pratyadhAvata // 11 // vyAvartamAno vikrAntai- bhUyobhirapi sa dvipaH // kadAgrahAdiva zaTho, gamanAnna nyavartata // 12 // kurvANairvividhopAyAn svalyamAnopi mAnavaiH // na tasthau sindhuraH sindhu-pUraH zaraNairiva // 13 // vihasteSu tatasteSu, pazyatsveva sa hastirAT // pazyatoharavadrUpa - rAjJyau hatvA vane'nayat // 14 // tatra prekSya kSamApAlo, dUrAdekaM vaTadrumam | devImUce gajo zleSa, gantA'muSya taroradhaH // 15 // tatra cAsmin gate sadyaH, zAkhAM nyagrodhazAkhinaH // gRhNIyAstvaM grahISyeta -cchAkhAmahamapi priye ! // 16 // AvAM tato gamiSyAvo, gajaM hitvA nijaM puraM // anyathA tvAvayorbhAvI, vanesmin kopyupadravaH // 17 // pratipannApyado vAkyaM, vaTasyAdho gate gaje // tacchAkhAgrahaNAyAlaM, nAbhUdrAjJI cirakriyA // 18 // kSmApastu dakSastacchAkhA - mAlamvyodataradvaTAt // prANapriyAmapazyaMzca, vyalApIditi duHkhitaH // 19 // ayi kAMte ! kadA bhAvI ?, saGgamaH punarAvayoH // amunA ripurUpeNa, kariNA vaJcitosmi hA ! // 20 // tvadviyogodbhavaM duHkhaM, dAvAbherapi duHsaham // asoDhapUrva dayite !, sahiSyehaM kiyacciram 1 // 21 // duHkhametad ghaTembhodhi-riva mAti na me hRdi // tatkiM kurve ? ka gacchAmi 1, puraH kasya bravImi vA 1 // 22 // ityAdi vilapan duHkha - bharabhaGguramAnasaH // dantipAdAnusAreNa yayau campApurIM nRpaH // 23 // rAjJaH priyAM tu tAM dantI, ninye nirmAnuSATavIm // pipAsAvivazastatrA - vizaccaikaM mahAsaraH // 24 // bAauM surabhavattatra, krIDati dvirade zanaiH // uttatAra tato rAjJI, kuraGgIva mahAgireH // 25 // sarastIrtvA ca haMsIva, pulinoddezamAgatA // pazyantI paritopazya - daraNyAnIM bhayapradAm // 26 // yUthacyUtakuraGgIva, tataH sAtyarthamAturA // muktakaNThaM rurodoce - rodayantI khagAnapi // 27 // kathaJciddhairyamAlamvya, dadhyau caivaM nRpAGganA || duSkarmadoSato zApa - diyamApatitA mama // 28 // na cAticikaNaH karma-malo rodanasambhavaiH // vinetuM zakyate nIra - stadalaM, rodanena me / // 29 // kiJcAsmin gahane vyAghra - siMhAdizvApadAkule // upadravopi kopi syAt, tat pramAdaM jahAmyaham // 30 // iti dhyAtvA kRtacatuH - zaraNA sA mahAzayA // kSamayitvAkhilAn sattvAn, ninditvA duritaM nijam // 31 // sAkArAnazanaM kRtvA - 'raNyanistaraNAvadhi || smarantI prakaTaM paJca parameSThinamastriyAH // 32 // madhvAnaM nijapuryAzca, digmUDhatvAdajAnatI // gantuM pravavRte kAJciddizamuddizya satvaram // 33 // [ tribhirvizeSakam ] raGgatA ca sA prekSya, tatra kaJcanatApasam // pipriye'ntaH payaH prApya, pipAsuriva jaGgale // 34 // kRtAbhivAdana tAza, papraccheti sa tApasaH // mAtaH ! kuta ihAyAsI - stvaM devIva manoramA // 35 // ahaM ceTakarATraputrI, dadhivAhanarADvadhUH // ihAnItA dvipeneti, svavRttaM sApyavocata || 36 || ahaM ceTakabhUbharturbAndhavosmi mahAzaye ! Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarASyayanasUtram // 135 // tammA bhaiSIrmA kRthAbha, zokaM nIcajanocitam // 37 // ityuktvA tApasa zreSTha - stasyai vanaphalAnyadAt // AtithyaM ititheH zrINAmanusAreNa jAyate // 38 // pArerNavaM pota iva, nItvA pArevanaM ca tAm // darzayan basato prAmAnityuvAca taponidhiH // 39 // sIrakRSTAM bhuvaM naivA - kAmAmo vayamityaham // nAyAsyAmi purastvaM tu, nirbhayAtaH paraM brajeH // 40 // dezo dantapurasyAyaM, dantavakro'tra bhUpatiH // gatvA puretra campAyAM, gaccheH sArthena saMyutA // 41 // ityuditvA nyavartiSTha, ziSTAtmA tApasAgraNIH // sApi dantapure prAptA, sAdhvInAmantike yayau // 42 // kRtapraNAmAM vidhi- ttAzca pArthivakAminIm // zrAddhe ! tvaM kuta AyAsI - rityapRcchat pravarttinI // 43 // sApyuvAca nijAM bArtA, binA garbha yathAsthitAm // smRtAnubhUtaduHkhA ca jajJezruklinnalocanA // 44 // tataH pravarttinI proce, mA khidyasva mahAzaye ! // karmaNAM hi parINAmo 'pratikAryaH surairapi // 45 // " kiJca - " vAtoddhUtadhvajaprAnta - caJcalaizvaryazarmaNi // caleSTajanasaGgesmin bhave saukhyaM na kiJcana // 46 // janmarogajarAzoka - mRtyudauH syAdyupadravaiH // vyAkuletra bhave duHkha - meva prAyo bhavedvizAm // 47 // yaceha syAtsukhaM kiJci-dviSayAdyupabhogajam // duHkhAnuSaGgAtadapi duHkha eva nimajjati // 48 // yata eva ca saMsAro, duHkhAnAmekamAspadam // prapadyante mokSamArga - mata eva vivekinaH // 49 // iti taddezanAM zrutvA, viraktA sAdade vratam // pRSTApyAcaSTa no garbha, cAritrAdAnazaGkayA // 50 // garbhavRddhau ca sAdhvIbhiH, pRSTA kimidamityasau // satyamUce tatastAstAM, sAdhvIM gutamarakSayan // 51 // garbhakAle ca sampUrNe, zayyAntaragRhasthitA // asUta sutaralaM sA, maNiM rohaNabhUriva // 52 // tato gRhItvA taM bAlaM, gatvA pretavane'mucat // tattAtanAmamudrAGkaM ratnakambalaveSTitam // 53 // draSTuM tadbrAhakaM sAtha, taJca trAtumupadravAt // pracchannaM saMsthitAdrAkSI-dRzA premAsRtArdrayA // 54 // tatrAyAtastadA preta-vanezo'patyavarjitaH // jagRhe taM nijagRhe, nItvA patnyai ca dattavAn // 55 // tasyAvakarNaka iti, sAnandaH sobhidhAM vyadhAt // AryApi tadgRhaM vIkSya, jagAmopAzrayaM nijam // 56 // kva garbha iti sAdhvIbhiH, pRSTA cetyavadanmRSA // mRtaH suto mayA jAtaH, sa ca tyaktaH kvacitataH // 57 // sAdhvyopi saralAH sarvA - stattathA pratipedire // bAlastu vavRdhe tasya, saudhe paGka ivAmbujam // 58 // vatsaM gauriva taM bAlaM, dhyAyantI sA tu saMyatA // jagAma pratyahaM preta- vanapAlasya dhAmani // 59 // tatpayA ca samaM prema, cakre sambhASaNAdibhiH // alAlayacca taM bAla-maho ! mohotidurjayaH // 60 // avApa yacca bhikSAyAM, zobhanaM modakAdikam // tadvAlAyArpayatsopi, tasyAM rAgaM dadhau tataH // 61 // janmatastasya dehe ca, rUkSakaNDUrabhUdbhRzam // sa ca vRddhiGgato bAlaiH, samaM krIDannadovadat // 62 // ahaM vo nRpatistasmA-dhUyaM datta karaM mama // bAlAH procuH karasthAne, brUhi kiM te pradIyate 1 // 63 // sa proce caNDakaNDUko, mAM kaNDUyadhvamuccakaiH // karaNAnena tuSTosmi kRtaM tadaparaiH karaiH // 64 // tatastasyAbhidhAM bAlAH, karakaNDUriti vyadhuH // guNakriyAdibhirnAma, navInamapi jAyate // 65 // kiJcitprauDhatvamApannaH, zmazAnaM ca rarakSa saH // tadeva hi kule tasmin gIyate kAryamuttamam // 66 // hetoH kutazvidAyAtI, zmazAne tatra cAnyadA // dvau munI vaMzajAlAnta - daNDamekamapazyatAm // 67 // tayoreko yatirdaNDa- lakSaNajJo mahAmatiH / taM vaMzaM darzayanneva - mavAdIdaparaM munim // 68 // yAvatA vardhate catvA - - lAnyaparANyayam / / tAvatpratIkSya yo yena-mAdatte sa bhavennRpaH // 69 // taca sAdhuvaco vRkSa - nikuAntaravartinA // tena mAtaGgaputreNa, dvijenaikena ca zrutam // 70 // tato vaMzasya tasyAdhaH, khanitvA caturaGgulam // chittvA prachannavRttyA taM, vADavo daNDamAdade // 71 // taca prekSya dvijenAttaM, karakaNDuH krudhA jvalan // Achidya jagRhe ko vA, rAjyalakSmIM na kAMkSati ? // 72 // tatastaM karaNe nItvA daNDaM dehItyavag dvijaH // sa proce'sau zmazAne me, jAtastanna dadAmi te // 73 // viprovocadanenaiva kArya me varttate tataH // asya sthAnenyamAdAya, daNDamenaM pradehi me // 74 // tenetyuktopi taM daNDaM, karakaNDuranarpayan // kuto'muM na dadAsIti, pRSTaH kAraNikaistadA // 75 // bAlobravItsurasyeva daNDasyAsya prabhAvataH // bhaviSyAmi nRpo nUnaM, tadasyAmuM dade katham 1 // 76 // tato vihasya taM bAla - mevaM kAraNikA jaguH // rAjyAvAsau dvijasyAsya, grAmamekaM tvamarpayeH // 77 // tatprapadya nijaM dhAma, karakaNDuryayau drutam // dvijopyanyAn dvijAneva-- mUce gatvA khamAspadam // 78 // daNDaM mamApi jagrAha, balAccANDAlabAlakaH // tataH kathaJcittaM hatvA daNDamAdadmahe vayam // 79 // kathamapyetadAkarNyA-vakarNakapitA tataH // patnIputrAnvitonazya - tsutarakSAkRte kSaNAt // 80 // gatvA ca kAJcanapure, te trayopi purAdvahiH // kutrApi suSupuH Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 136 // uttarApyamanastram zrAntAH, khApo hi zramabheSajam // 81 // tadA ca nagare tatrA-putro rAjA vyapadyata / tatodhivAsayAmAsu surakhaM maMtripuGgavAH // 82 // turaGgo'pi bhramaMsteSAM suptAnAmantike yayau // taca pradakSiNI cakre, bAlaM devamivAstikaH // 83 // taJca tejakhinaM zreSTha - lakSaNaM vIkSya nAgarAH // tuSTA jayAravaM cakru- stUryanirghoSamizritam // 8" / / dhyAnena tena vidhvasta- pramIlaH sotha bAlakaH // jRmbhAyamANa uttasthA - vAruroha ca taM hayam // 85 sUryadhvanipratidhvAnA - pUrNadyAvAkSamAntaraH // pauraiH parItaH parita-stArApatirivoDubhiH // 86 // yuktaH pitRbhyAM nagare, pravizan sa ca vADavaiH // aroSi mAtaGga iti, mAtaGga iva zUkaraiH // 87 // [ yugmam ] tato gRhItvA taM daNDaM, karakaNDuH purokarot // tasya rAjyapradAne hi sa eva pratibhUrabhUt // 88 // nirmito jvalanenevA-jvaladdaNDastadA casaH // taca prekSya dvijA bhItA, nezuH zaramiva dvikAH // 89 // pure praviSTo rAjye cA-bhiSikto dhIsakhAdibhiH // sotha rAjA sajAtIyA- nmAtaGgAnvidadhe dvijAn // 90 // uktaJca - "dadhivAhanaputreNa rAjJA ca karakaNDunA // vATadhAnakavAstavyA -zvANDAlA brAhmaNIkRtAH // 91 // " tasyAvakarNaka iti, tyaktvAdyaM nAma nIrasam // bAlotameva tatprocuH, karakaNDuriti prajAH // 92 // prAptarAjyaJca taM zrutvA, daNDacchedI sa vADavaH / AgatyovAca rAjanme, dehi grAmaM tadoditam // 93 // kaM grAmaM te dadAmIti, rAjJokaH sa punarjagau // campAyAM me gRhaM tasmA - tadeze grAmamarpaya // 94 // tato lekhaM lilekhaivaM, karakaNDunarezvaraH // dadhivAhanabhUpAlaM, prati niSpratimo guNaiH // 95 // "tathAhi--" khasti zrIkAJcanapurA-tkarakaNDurmahIpatiH // sambhASate nRpaM campA -dhipaM zrIdadhivAhanam // 96 // paramAtmaprabhAveNa, kalyANamiha vidyate / zrImadbhirapi tadjJApyaM khazarIrAdigocaram // 97 // kiJcAsmai brAhmaNAyaiko, grAmo deyaH samIhitaH // dAsye vo rucitaM grAmaM, nagaraM vA tadAspade // 98 // idaM kArya dhruvaM kArya, nAtra kAryA vicAraNA // mUlyAvAptau vimarzo hi, vyartha eveti maGgalam // 99 // lekhamenaM samAdAya, viprazcampApurI gataH // AsthAnasthasya bhUpasya, pANipadmAtithiM vyadhAt // 100 // tadvAcanahavirhoma - dIsakrodhahutAzanaH // tamityUce dharAdhIzo, bhrakuTIvikaTanAnaH // 1 // re ! mAtaGgasya kiM tasya, khajAtirapi vismRtA 1 // anAtmajJolikhalekha, yo mamopari duSTadhIH // 2 // lekhenAnena taM nIca -masparzya spRSTapUrviNA // ahaM malInatAM nIto 'jJAnAdvA kiM na jAyate 1 // 3 // re vipra ! yAhi yAhi tvaM, nocenmAtaGgalekhadaH // yAsyasi tvaM pataGgatvaM, matkopajvalanedhunA // 4 // tenetyukto dvijo gatvA, tadUce karakaNDave // krodhAdhmAtastataH sopi, yAtrAbherImavIvadat // 5 // caturaGgacamUcakra - rbhuvamAcchAdayanniva // jagAma campAnagarIM, sarvatastAM rurodha ca // 6 // vIrANAmutsava ivA- nandadAyI tatonvaham // purasthAyibahiH sthAyi - sainyayorabhavadraNaH // 7 // tAca padmAvatI sAdhvI, vArtA zrutvetyacintayat // ajJAnena pitAputrau kurutaH samaraM mithaH // 8 // bhUyasAM prANinAM nAzo, dAvavahAvivAhave // tayornarakado bhAvI, tadgatvA zamayAmi tam // 9 // iti dhyAtvA mukhyasAdhvI - mApRcchadha ca mahAsatI // karakaNDusamIpegA - tsopyutthAya nanAma tAm // 10 // sAtha tasmai rahaH procya, prAcyaM vRttAntamAtmanaH // ityAkhyattava mAtAhaM, pitA ca dadhivAhanaH // 11 // tasAtena samaM yuddhaM, na yuktaM te mahAmate ! // kulInA hi na lumpanti, gurUNAM vinayaM kacit // 12 // tacchrutvA tena pRSTau tAvUcatuH pitarAvapi // putro naH pAlitosi tvaM samprAptaH pretakAnane // 13 // sAdhvIvAkye tato jAta - pratyayopi sa pArthivaH // darpAnnApAsarajjanyA-drAjanyAnAM sau bahuH // 14 // AryA yayau tato madhye- puraM rAjJo gRhe drutam // tAzcopAlakSayazcevyaH praNemuzca sasambhramam // 15 // diSTayA dRSTAdya mAtastva-miyatkAlaM ka ca sthitA // cirAtkiM darzanaM dattaM kimidaM svIkRtaM vratam 1 // 16 // ityAdyuccairvadantyastA, ruruduzca muhurmuhuH / iSTAnAM darzane jIrNa-mapi duHkhaM navAyate ! // 17 // taM ca kolAhalaM zrutvA tatrAyAto dharAdhipaH // tAM praNamyAsanaM datvA, ka garbha iti pRSTavAn // 18 // rAjan ! garbhaH sa evAyaM yeneyaM veSTitA purI // tayetyu kAzca sa prApA - nandaM vAcAmagocaram // 19 // utkaNThotkarSapAnIyA - pUrNamAnasamAnasaH // sutena tena saGgantuM gantuM pravavRte nRpaH // 20 // samAyAntaM samAkarNya, karakaNDunRpopi tam // abhyAgAt pAdacAreNa, pAdayozcApatatpituH // 21 // pitApi taM nataM dorbhyA-mAdAya pariSakhaje // tadaGgasaGgapIyUSai-nijaM nirvApayan vapuH // 22 // bhUpAbdheH pazyatastasyA-dRSTapUrva sutoDupam // lalaMghe laghu hRtkUla - mudvelaiH pramadodakaiH // 23 // taJcAbhyaSiJcadaGkasthaM nRpaH prAk sammadAzrubhiH // rAjyAbhiSekanIraizca, pazcAsiMhAsanasthitam // 24 // iti cAvocadAyuSman !, rAjyametatkramAgatam // pAlanIyaM tathA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAppayanasUtram 11 // kokA, yathA naiva smaranti mAm // 25 // niyojyemA rAjyabhAra-dhurAM tvayi dhurandhare // dhAkhe dharmadhurA yukta-mida hi samaye vidAm // 26 ||ityuktvaa vratamAdatta, nRpaH sdgurusnnidhii||krknnddudhraadhiish-kRtnisskrmnnotsvH // 27 // atha prtaapdaapaani-dhvstveriyshodrumH|| karakaNDanRpo rAjya-dvayaM sanayamanvazAt // 28 // sa coziH khamAbena, bhRzaM vllbhgokulH|| khIcake tAni bhUyAsi, yAdAMsIva payonidhiH // 29 // sa cAnyadA gataH kApi, gokule jaladAtyaye / surabhIH saurabheyAMzca, tarNakAMzca vilokayan // 30 // gauraM gaurIgurugireH, zRGgAdgaGgAjalAtAt // ekaM tarNakamadrAkSI-mugdhaM nigdhatanucchavim // 31 // jAtapremA tatastasmin , bhUmAn goduhamUcivAn // etanmAtuH payosyaiva, deyaM dohyA tu naiva sA // 32 // kiJca vRddhiM gatasyAsya, maJcittAnandadAyinaH // anyAsAmapi dhenUnAM, pAyanIyaM payonvaham // 33 // gopAlo'pi mahIpAla-vacanaM pratipadya tat // tathaiva vidadhe ko yA, rAjJAmAjJAM vilumpati // 34 // sotha vatso vardhamAnaH, spardhamAnaH zazivipA // palopacayadurlakSya-kIkasaH prAjyavikramaH // 35 // zobhamAnosakUTena, kUTenevAvanIdharaH // tIkSNApravartulottuGga-zRGgastAruNyamAsadat / / 36 // [ yugmam ] tathA bhUtaM ca taM mApo, kRpabhairaparaiH samam // krIDayAyodhayattaM tu, nAjaipItkopi zAGkaraH // 37 // kAlAntare ca bhUpAlo, gato gokulamIkSitum // ghaTTayamAnaM paDakAyai-rdadarzakaM jaradvam // 38 // mahokSaH sa mahAvIryaH, ketyapRcchacca godu 1 himAdreH / ham // sovAdIddeva ! vRSabhaH, sa evAyaM jarAturaH // 39 // tannizamya nRpodhyAsI-dadhyAsInaH zubhAzayam // aho / anityatA sarva-bhAyAnAM vacanAtigA // 40 // balinopi balIvardA, nezuIpsA api drutam // yasya hambhAraveNa jyA-TakAreNeva pkssinnH||41|| caladoSTho galadRSTi-naSTaujA vizrasAvazAt // so'dhunA paDakaiH klRptAM, sahate parighaTTanAm ! // 42 ||ydruupN pazyatAM nendu-darzanepyAdaro'bhavat // sopyadya tanute dRSTo, jugupsA hA purIpavat ! // 43 // tadvikramavayorUpa-vibhutvavibhavAdikam // vIkSyatedhyakSamevaita-patAkAJcalacaJcalam ! // 44 // satyapyevaM jano mohA-ja jAnAti yathAsthitam ||tttmev nigRhNAmi, gRhNAmi januSaH phalam ||45||dhyaatveti kRtvA khayameva locaM, vibhranmunerveSamamartyadattam // pratyekabuddhaH pratibuddhajIvI, bhuvi vyahArSItkarakaNDarAjaH // 46 // [ iti karakaNDanRpakathA // 1 // ] __ atha pratyekabuddhasya, buddhasyendradhvajekSaNAt // rAjJo dvimukhasaMjJasya, kathAM vakSyAmi tadyathA // 1 // pAJcAladezatilake, pure kAmpilyanAmani // yavAbhidhobhavadbhUpo, harivaMzAbdhicandramAH // 2 // tasyAsIguNamAlADhyA, guNamAlAhayA priyA // tayA samaM nRpo bhogAn, bhuAnaH kaalmtygaat||3||anydaa ca guNAsthAna-mAsthAnasthaHsa paarthivH|| dezAntarAgataM dUta-miti papraccha kautukAt // 4 // rAjyenyeSAM vidyamAnaM, madrAjye kiM na vidyate ? // dUtopAdIttava vibho !, nAsti citrasabhA zubhA // 5 // tataH kAryavidAkArya, nRpatiH sthapatIn jagau // citrasatrasabhA citra-samA me kriyatAmiti // 6 // pramANamAdeza iti, procya tepi zubhe kSaNe // prArebhire bhuvaH khAtaM, sabhAnyAsavidhitsayA // 7 // paJcame ca dine tasmA-talAtejasA jvalan // mauliH prAduramUdrana-mayo ravirivArNavAt // 8 // tata sthapatayastuSTA-stamAcakSuH kSamAbhRte // sotsAhaH sotsavaM sopi, tatrAgatya tamAdade // 9 // apUjayaca sthapati-prabhRtIn vsnaadibhiH|| tepi citrasabhAM khalpa-kAlenaiva vitenire // 10 // bhittinyastairmaNigaNai-rnityAlokAM vimAnavat // devIbhiriva mANikya-putrikAbhiradhiSThitAm // 11 // mANikyatoraNaiH zakra-cApairiva virAjitAm // paJcavarNamaNivyUha-racanAJcitakuTTimAm // 12 // sabhA sudharmA mattopi, kiM ramyeti samIkSitum // ucaiH kRtaM maulimiva, zikharaM guru vibhratIm // 13 // vicitracitraracanA-citrIyitajagatrayIm // AhvayantImivAmAn, khozAyai calaGkajaiH // 14 // pravizya tAM samAM bhUmi-ballabhaH zobhane dine // Aropayannije maulau, taM divyaM maulimutsavaH // 15 // [paJcabhiH kulakam ] tasya maulermahimAbhU-drAjJastasthAnanadvayam // rAvaNasya yA hAra-prabhAveNa dazAnanI // 16 // tato dvimukha ityUce, tasya nAmAkhilairjanaiH // kramAca nRpatestasya, tanayAH sapta jajJire // 17 // guNamAlA tato daghyo, suteSveteSu satkhapi // ekAM chekAM vinA putrI, manye janma nirarthakam // 18 // lakSmIriva sutApi sthA-kAcitpitroH zubhAvahA // tatastatprAptaye kaJci-devamArAdhayAmyaham // 19 ||dhyaatveti madanAkhyasya, sA yakSasopayAcitam // cakre sutArtha khalpaM hi, sarva gauravamabhute // 20 // tatastasyAH sutApyekA, jajJe saundaryasevadhiH // mandAramajArIprApti-khanadarzanasUcitA // 21 // tato rAjJA mudA cakre, tasyA janmamaho mahAn // dattaM Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 138 // uttarAdhyayanasUtrama mahAvibhUtyA ca yakSasvApyupayAcitam // 22 // dattA madanayakSeNa, maarIkhaprasUcitA // iti tAmavadattAtI, nAmnA madanamaarI // 23 // kramAzca varddhamAnA sA, kalpavalIva nandane // jaganmanoharaM prApa, yauvanaM rUpapAvanam // 24 // AdarzAdiSu saMkrAntAt, tadIyapratibimbataH // anyatra nAbhavattasyA, rUpasyAnukRtiH kacit // 25 // itazvojjayanI bhartu- dhaNDapradyota bhUbhRtaH // dUtaH kenApi kAryeNa, kAmpilyanagaraM yayau // 26 // sa ca pratyAgatobantI - miti pradyotamabravIt // khAmin / kAmpilyanAthasya, jAtamasti mukhadvayam // 27 // rAjJAtha kathamityukte, sovAdIttasya bhUpateH // maulirekosti tasmiMzcA-ropite syAnmukhadvikam // 28 // tacchrutvA sa nRpo jAta-lobhaH koTIrahetave // vAgminaM prAhiNohUtaM, pArzve dvimukhabhUbhujaH // 29 // tataH sa gatvA natvA ca pAJcAlAdhIzamabravIt // caNDapratApaH zrIcaNDa - pradyotaste'vadatyadaH // 30 // mukhadvayakaraM mauli - ralaM me preSayeddrutam // nocedraNAya praguNo, bhaveH kiM bhUribhASitaiH 1 // 31 // tatovAdInnRpo dUta !, yadi pradyota bhUdhavaH // datte me yAcitaM kiJcit, tadAhamapi taM dade // 32 // kiM vaH prArthyamiti prokte, dUtena kSmAdhavo'bhyadhAt // radAMzunikaronmizra - smitabicchuritAdharaH // 33 // gandhadvipo'nalagiri-rabhiMbhIrU rathottamaH / rAjJI zivAbhidhA loha - jaMghaH saMdezahArakaH // 34 // svarAjyasArANyetAni, dIyante tena cenmama // tadA mayApi mukuTo, rAjyasAraH pradIyate ! // 35 // gatvA dUtopi tatsarva, pradyotAya nyavedayat // tato didIpe tasyoccaiH, kopo vAyorivAnalaH // 36 // tato bherIM prayANArthaM, pravAdyojjayanIpatiH // cacAla prati pAJcAlaM, calayannacalAM balaiH // 37 // pUrayanto dizaH sarvA, bRMhitairgarjitairiva // dhArAsArairiva rasAM, siJcanto madavAribhiH // 38 // kharNAdibhUSaNairvidyuddaNDairiva birAjitAH // lakSadvikaM dvipA reju - satsainye'bdA iSAmbare // 39 // [ yugmam ] paJcAyutAni turagA - stvarAdharitavAyaSaH // tatsenAM bhUSaNAnIvAmbujanetrAM vyabhUSayan // 40 // AyuktavAjino nAnA-vidhaiH praharaNairbhUtAH // zatAGgA viMzatizatI - mitAstatra virejire // 41 // tadvalaM prabalaM cakru - i kramakramazAlinAm // kRtavairivipattInAM pattInAM sapta koTayaH // 42 // sajjayA sajjayArthinyA, saMyutaH senayA'nayA // pAJcAlasandhimacchinnaiH, prayANaiH sa nRpo yayau // 43 // taJcAyAntaM carairjJAtvA dvimukhopi mahAbalaH // jayecchurAjaye'gacchat, sIni dezasya saMmukhaH // 44 // durbhedaM garuDavyUhaM, caNDapradyotapArthivaH // khasainye vidadhe vArdhivyUhaM dvimukharAT punaH // 45 // utsAhiteSu vIreSu, raNanikhAnanikhanaiH // atha pravavRte yuddhaM, sainyayorubhayormithaH // 46 // tadA ca zastrasaGgottha-sphuliGgakaNavarSaNaiH // vIrAH kepi divApyulkA - pAtotpAtamadarzayan // 47 // laghuistA bhaTAH kepi, mumucurbizikhAMstadA // tadAdAnadhanurnyAsA - karSaNAdiSvalakSitAH // 48 // nistriMzairnizitaiH keSi, kumbhikumbhAnabhedayan // tuGgAni zailazRGgANi, taDiddaNDairivAmbudAH // 49 // kecidbhaTottamA bhinna- dehA apyabhimAnibhiH // ghAtavyathAM na vividuH, samparAyaparAyaNAH // 50 // daNDairakhaNDayan kepi, vipakSAn kepi muGgaraiH // sazasyAMzcakrire zalyaiH kecitkecittu zaktibhiH // 51 // evaM raNe jAyamAne, kAlarAtrinibhe vizAm || maulestasya prabhAveNA - jayyo bhUdvimukho nRpaH // 52 // tatsainyena tatopAstaM, pradyotasyAkhilaM balam // vidudrAva drutaM bhAnu-dhAnA dhAma vidhoriva // 53 // tadA cojjayanInAthaM, nazyantaM dvimukho drutam // jagrAha zazakagrAhaM, krauJcabandhaM babandha ca // 54 // taM gRhItvAvizadbhUmA - nutpatAkaM nijaM puram // sAnandaM vandibhiriba, pauraiH kRtajayAravaH // 55 // nyadhApayacca niviDaM, nigaDaM tatpadAtnayoH // mahAnapi jano lobhAt, kAM kAM nApadamaJjata 1 // 56 // prAptopi durdazAM devAnmA nRpaH khidyatAmayam // iti taM sukhitaM cakre, bhUpaH khAnAdanAdinA // 57 // rAjJeobhyarNe sabhAsthasya, pradyotopyanvahaM yayau // nyavIvizadvizAmIzo - 'rdhAsane taJca gauravAt // 58 // anyadA ca sutAM rAjJo dRSTvA madanamaarIm // pradyoto jAtagADhAnu - rAgo bhUdvADhamAkulaH // 59 // dhyAyatastasya tAM sRSTeH, sAraM sAraGgalocanAm // nAgAnnidrA nizIrSyAluH, kAminIvAparA rateH // 60 // smaronmAdasamudbhUta-cimtAdAghajvarArditaH // puSpatalpepi suptosau, svAsthyaM nApa manAgapi // 61 // varSAyitAM ca tAM rAtriM, kathaJcidatibAhya saH // prAtaH sabhAM yayau taJco- dvInaM vIkSyAbravInnRpaH // 62 // adya te vidyate rAjan!, kiM pIDA kApi rogajA 1 // hemantebjamiva mlAna -mAstraM te kathamanyathA ! // 63 // pRSTopyevaM prativacaH, pradyoto na dadau yadA // dAtinyAkulo bhUpaH sanirbandhamadovadat // 64 // rAjan ! pratibaco dehi, nivedaya nijAM vyathAm // abruvANe tvayi kartha, bhAvinI tattratikriyA 1 // 65 // tataH sa dIrgha niHzvasya, jagau labbAM vihAya ca // na vyAdhirvAyate Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucraasspynsuutrm| rAjan !, bAdhate kintu mAM smaraH // 66 // tacadicchasi me kSema, tadA madanamaarIm // dehi putrIM nijAM marsa, no cedvahnau vizAmyaham // 67 // dvimukhopi dadau tasmai, nijAM putrIM mahAmahaiH // tAzcAvApya nijaM janma, sopi dhanyamamanyana // 68 // vyasRjahimukhastaM cA-nyadA datvA hayAdikam // pradyotopi tatoyAsI-purImujayanIM mudA // 69 // upasthite zakramahe-'nyadA ca dvimukho nRpaH // nAgarAnAdizacchaka-dhvajaH saMsthApyatAmiti // 70 // tataH paTu dhvajapaTaM, kiGkiNImAlabhAriNam // mAlyAlimAlinaM ratna-mauktikAvalizAlinam // 71 // veSTitaM cIvaravarai-nAndInirghoSapUrvakam // drutamuttambhayAmAsuH, paurAH paurandaraM dhvajam // 72 // [yugmam ] apUjayan yathAzakti, taM ca puSpaphalAdibhiH // purastasya ca gItAni, jaguH kepi zubhakharAH // 73 // kecittu nanRtuH keci-ducairvAdyAnyavAdayan // arthitAnyarthinAM kepi, daduH kalpadrumA iva // 74 // karpUramizraghusRNa-jalAcchoTanapUrvakam // mithaH kecittu cUrNAni, surabhINi nicikSipuH // 75 // evaM mahotsavairAgA-tpUrNimA saptame dine // tadA cApUjayadbhUri-vibhUtyA bhUdhavApi tam // 76 // sampUrNa cotsave vastra-bhUSaNAdi nijaM nijam // AdAya kASThazeSa ta, pArAH pRthvyAmapAtayan // 77 // paredhustaJca viNmUtra-liptaM kusthAnasaMsthitam // AkramyamAnaM baalaadyai-bhuupo'pshydvhirgtH||78|| tataH saMvegamApanno dadhyau caivaM dhraadhipH|| ya evaM pUjyamAno'bhU-tsarvairlokairgate'hani // 79 // sa evAdya mahAketuH, prApnotrotAM viDambanAm // dRzyate kSaNikatvaM tat, kSaNikAnAmiva zriyAm // 80 // AyAti yAti ca kSipraM. yA sampatsindhupuravat // pAzulAyAmiva prAjJa-stasyAM ko nAma rajyate // 81 // tyaktvA viDambanaprAyA. tadenAM rAjyasampadama // zraye niHzreyasakarI. zamasAmrAjyasampadam // 82 // dhyAtveti vidhyAtamamatvavahiH, katvA svayaM locmupaattdiikssH||prtyekbuddho dvimukhaH suparva-vitIrNaliGgo vyaharat pRthivyaam||83|| [iti zrIdvimukhanRpakathA // 2 // ] __ atha pratyekabuddhasya, naminAno mahAtmanaH // balayAt pratibuddhasya, tRtIyasya kathAM bruve // 1 // tathA khatraiva bharate. deze mAlavakAbhidhe // AsIhAsIkRtakharga, sudarzanapuraM puram // 2 // tatrAsIcchatruvitrAsI, rAjA maNirathAbhidhaH // yugabAhustadanujo, yuvarAjo'bhavatsudhIH // 3 // saundaryeNAtivaryeNa, jayantI jayavAhinIm // jinavANIsudhApAna-dhvastAjJAnahalAhalA // 4 // nizcalaM zailarekhAva-dadhatI zIlamuttamam // yugabAhozca madana-rekhAsaMjJA'bhavapriyA 5||[yugmmaa tasyA gaNAmatApraNe-zcandrojvalayazodyutiH // sutazcandrayazAzcandra, ivAnandaprado'bhavat // 6 // bhrAtRjAyAM tAM ca dRSTvA-'nyadA maNiratho nRpaH // ityantazcintayAmAsa, vyathito mAnmathaiH zaraiH // 7 // yadi bhogAnna bhujeha-manayAganayA samam // avakezidrumasyeva, tadA me niSphalaM januH // 8 // kathaM punarvinArAgaM, svAdasyAH saGgamo mama // nakhekapakSayA prItyA, kAminAM kAmitaM bhavet ! // 9 // tadasyAH praNayotpatte-rupAyAn rcyaabhyhm|| pazcAdvijJAya tadbhAvaM, kariSyAmi yathocitam // 10 // dhyAtveti tasmai tAmbUla-puSpabhUSAMzukAdikam // praiSIhAsyA samaM kAma-vivazAnAmaho ! kudhIH // 11 // sA tu jyeSThaprasAdoya-miti dhyAtvA tadAdade // athAnyadA nRpovAdI-dvijane tAmiti khayam // 12 // tvadrUpaM prekSya raktaM mAM, pumAMsaM khIkaroSi cet // sundari : tvAM tadA kurve, khAminI rAjyasampadAm // 13 // sA proce strItvapaNDhatva-hInasya bhavataH khataH // puMstvamastyeva tatkasmA-nmayA na pratipadyate // 14 // tvaddhAturyuvarAjasya, panyA me rAjyasampadaH // khAdhInA eva santIti, zUnyametatpralobhanam // 15 // kiJca khIkurvate mRtyu-mapi santo mahAzayAH // lokadvayaviruddhaM tu, na cikIrSanti jAtucit ! // 16 // anyocchiSTAnnavacchiSTAH, parAmapi parAGganAm // necchanti kiM punaH putrI-tulyAM prAturlaghoH striyam // 17 // paranArIrieMsApi, rAvaNasyeva duHkhadA // mahatAmapi jAyeta, tanmahArAja! muJca tAm // 18 // tacchatvA duSTadhIkUpo, bhUpontardhyAtavAniti // yugabAhurbhavedyAva-tAvannecchati mAmasau // 19 // tadvisambhaNa taM hatvA, grahIyehaM balAda{ // sa bhrAtApi ripuna, yo'syAH saGgentarAyakRt // 20 // iti dhyAtvA sa pApAtmA, bhrAtuzchidrANyamArgayat // kAmabhUtAturANAM hi, sutyajaM lehacIvaram // 21 // madanA tu na tAM vAtA, jagAda yugavAhave // nivRtto madirA jyeSTho, durbhAvAditi jAnatI // 22 // sA cAnyadA vidhuM khame, dRSTvA patye nyavedayat // sopyUce candravadvidhA-nandinaM lapsyase sutam // 23 // tataH pramuditakhAntA, sutagarbha babhAra sA // pArijAtatarorvIja-miva meruvasundharA // 24 // pUjayAmi jinAn sAdhUn , zRNomi jinasaGkathAH // ityabhUhohadastasyAH, kAle garbhAnubhAvataH // 25 // tasiMga dohade pUrNe, garbhaH sa vavRdhe sukham // athAnyadA vasanta -rAgAdrAgijanapriyaH // 26 // malayA. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 14 // uttarAppayanasUtram milazailUSa-prayogArandhanartanAH // dadhalInaTIla-tpalabolAsihastakAH // 27 // mAkandamajarIpukha-madhugulara librajam / / kokiladhvanimaMtrAsta-mAninImAnakupraham // 28 // puSpitAzokatilaka-lavaGgabakulAkulam // vile. rakusumasrasta-parAgallinabhUtalam // 29 // krIDAsaktapriyAyukta-vyaktakinnarasevitam // poragaurapaurakhI-gItAnItamRgagrajam // 30 // vasantasaGgamAdramya-mudhAnaM rantumudyataH // pramadAtpramadAyukto yugavAryayo tadA // 31 // paJcabhiH kulakama 1 dinaM ca nAnAlIlAmi-rativAsa sa nizyapi // tatraivAsthAdalpataMtro, rambhAvezmani cAlapIt // 32 // tadA maNirayo dadhyau, khalpataMtro mamAnujaH // nizAnyAsatamoghore, bAyodhAne'dya tiSThati // 33 // tattatra gatvA taM hatvA, pUrayiSyAmi kAmitam // dhyAtveti khaGgamAdAya, yayAvudyAnamudyataH // 34 // yAmikAniti cAprAkSI-dhugabAhuH ka vidyate ? // rambhAgRhetra sutostI-tyUcire tepi sambhramAt // 35 // mA bhUdAturvanasthakho-pa. dravaH kazcidityaham // ihAgAmiti sajalpan , sopi rambhAgRhe'vizat // 36 // sasambhramaM samutyAya, namantaM smAra cAnujam // bhrAtAtra nizi sthAtuM, yuktamAgaccha tatpure // 37 // ullaMghyA nAmajasthAjJA, tAtaspeveti cintayan // yugabAhustato yAva-tpure gantuM pracakrame // 38 // tAvatpApApakIrtyAdi-bhayamutsRjya durmatiH // prIvAyAmasinA bhUpa-staM vizvastaM jaghAna saH ! // 39 // prahAravedanAkrAnte, tasiMca patite bhuvi // aho| akSatramakSatraM, pUSa. kAreti tatpriyA // 40 // tato dadhAvire kRSTa-maNDalAyoTA nttaaH| kimetadastItyUcAnA-nityUce tAMzca bhUpatiH // 41 // matkarAtpatitaH khagaH, pramAdAttadalaM miyA // tenetyukte ca te'jAnan, sarva tasa kuceSTitam // 12 // tato maNirathaM dUra-mapa sArya balena te // yugabAhoH kharUpaM tat, tatputrAya nyavedayan // 43 // sopi zokAkulo vaivAn , samAhUyAgamahane // praNakarmANi yatnena, pituthAkArayatkRtI // 44 // kSaNAntare ca nidheSTo, naSTavAgmIlitekSaNaH // yugavAhurabhUdrakta-nirgamAtpANDuvigrahaH // 45 // tato jJAtvA tamAsanna-mRtyu dhIrA mRdukharam // proce madanarekheti, satkarNAbhyarNamAzritA // 46 // dhIra ! dhIratvamAdRtya, cetaHkhAsthyamurIkuru // kasyApyupari roSa ca, mA kAstviM dhiyAMnidhe / // 47 // sahakha vyasanaM gheda-bhAgataM nijakarmaNA // aparAdhyati jantorhi, nijaM kameva nAparaH // 48 // uktaJca-"jaM jeNa kayaM kammaM, annabhave ihabhave a satteNaM // taM teNa veiavaM, nimittamitta paro hoi // 49 // " kizcAItsiddhanirgrantha-dharmANAM zaraNaM kuru // jIvahiMsAdIni pApa-sthAnAnyaSTAdaza tyaja // 50 // mahAmate ! gRhANa tvaM, paralokAdhvazambalam // zalyavahuHkhadAninda, durAcArAn purAkRtAn // 51 // dhamayakhAparAghaca, sarveSAM prANinAM prabho ! // tatkRtAnaparAdhAMca, kSamasa tvamapi khayam // 52 // nAzayenijamevArtha, deSastasmAdvimuzca tm|| suhado mama sarvepi, jIvA iti vibhAvaya // 53 // devaM sarvajJamahantaM, guruMca guNino munIn / dharma jinapraNItaM ca, yAvajIvamurIkuru // 54 // jIvahiMsAnRtasteyA-pramacaryapariprahAn // trividhaM trividhena tvaM, pratyAkhyAhi mahAmate ! // 55 // dhanakhajanamitrAdA-babhiSvaGgazca mA kRthAH // na hi prANabhatAM tAni, bhaveyuH zaraNaM bhave // 56 // dharmo dhanaM suhadvandhu-riti cAntarvibhAvaya // duHkhahatsukhadAtA ca, yatsa evAtra janminAm // 7 // idAnI muJca sAvadha-mAhArazca caturvidham // ucchAse carame deha-mapi vyutsRja dhIra ! he // 58 // smRtena veSa pApopi, jantuH sthAniyataM suraH / parameSThinamaskAra-maMtra taM smara mAnase // 59 // ityAdi tadvacaH sarSa, khamauliracitAaliH // yugavAhuH pratipede, vipede ca kSaNAntare // 60 // paJcame suraloke ca, zakratulyaH suro'bhavat // maho! mahI mahIyAna mahimA. dharmasya ghamaNerapi // 61 // tataH pravavRte candra-yazAH krnditumunmnaaH||dcyo madanarekhA tu, dhIradhIriti cetasi // 2 // dhig vig lomamivAnartha-mUlaM rUpamidaM mama // baDhIkSya kSubdhacittena, rAjJA mAtApi maaritH|| 63 // asArasyAsya rUpasa, hetoH kSaNavinAzinaH // ghida kRtaM tena mUDhena, kimakAryamidaM hahA ! // 64 // athAyaM pApakRcchIlA-pAyaM kartA balAnmama // tadarthamevAnarthoya-manena vihito'sti yat // 65 // siMhasya kesarAH satyAH, zIlaM phaNipatermaNiH // prANeSu satsu no hartu, zakyante kintu kenacit // 66 // batiSye paralokArtha, tadgatvA nIvRdantare // no cenme putramapyetaM, haniSyati sa duSTadhIH! // 67 // dhyAtveti sA mahAsatvA, nizIthe niragAttataH // alakSitA candrayazo-mukhyaiH zokAMzukAvRtaiH // 68 // pUrvAmamivrajantI ca, bhUri duHkhabharAturA // prAtaH prApATavImekAM, naikApadasadhulAm // 69 // tatra yAntI ca madhyAhe, prApadekaM mahAsaraH // mukhAdi tatra prakSAlya, prANavRttiM vyadhAtphalaiH // 70 // sAkArAnazanaM kRtvA, sAtha mArgazramAkulA // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 14 // uttraaygnsuutrm| tathapohAya tatraivA-raNye rambhAgRhe'khapIt // 71 // kramAna pagrinInAthe, rAgavatyaparAgate // tahuHkhAdiva saGkoca-mAzrite paminIkule // 72 // ravikaNThIravAbhAvA-niHzakaM. bhuvane vane // viharatsu tamaHpuja-kuAreSu nirantaram // 73 // uDupUjRmbhamANepu, nizAvallIsumeSviva // nizAviyukte cakrAGga-cake krandati dAruNam // 74 // tamomivyAptigahanI-bhUte ca gahanAntare // rAtriotetyavahitA, sA babhUva mahAsatI // 75 // [ caturbhiH kalApakam ] tadA ca vyAghrasiMhAdi-gujitaiyUMkaghUtkRtaiH // ghoNighoNAravAla-phUtkRtaiH pheruphetkRtaiH // 76 // vibhyatI sA namaskAra-maMtraM sasmAra mAnase // sa hi sarvAkhavasthAsu, sahAyo hetumantarA // 77 // [yugmam ] ardharAtre ca tatkukSA-vutpede bhUyasI vyathA // mArgazramabhayodbhata-garbhasaJcalanodbhavA // 78 // suSuve sAtha kRccheNa, sutaM lakSaNalakSitam // tatspardhayeva pUrvApi, bAlArka suSuve tadA // 79 // tayoreva tadA jajJe, bAlayorupamA mithaH // sacakrAnandinosteja-khinoH komalapAdayoH // 80 // kandharAlambitayuga-bAhunAmAkamudrikam // taM bAlaM tatra muktvAtha, ratnakambalaveSTitam // 81 // khaM mano rakSakamiva, tatsamIpe vimucya sA // yagau sarasi vAsAMsi, kSAlayAmAsa tatra ca // 82 // [ yugmam ] majjanAya praviSTAM ca, taTAke tAM jaladvipaH // dhAvan kareNa jagrAha, bakoTa: zapharImiva // 83 // uccairullAlayAmAsa, tAM sa kandukalIlayA // AyAti durdazAyAM hi, khAjanyAdiva durdazA // 84 // patantImambarAttAM ca, netrakairavakaumudIm // vidyAdharo'grahInandI-zvaradvIpaM brajan yuvA // 85 // vaitAbdhe tena nInA ca, rudatI sA tamatravIt // gatarAtrau mahAbhAga !, prasUtAsmi sutaM vane // 86 // taM ca rambhAgRhe muktvA snAnArtha sarasIM gatA // jaladvipenotkSiptAhaM, pataMtI bhavatA''dade // 87 // tat zvApadena kenApi, sa bAlo mArayiSyate // AhAravirahAdyadvA, khayameva mariSyati ! // 88 // tanme putrapradAnena, prasAdaM kuru sundara ! // tamihAnaya tatrAzu, naya mAM vA nayAzraya ! // 89 // uvAca khecarazcenmAM, ramaNaM pratipadyase / tadA sadA dAsa ivA-5s dezakArI bhavAmi te // 90 // kizcAtra zaile gAndhAra-deze ratnAvahe pure // zreNidvayaprabhurabhU-maNicUDAbhidho nRpaH // 91 // tasya putrosmi kamalA-vatIkukSIsamudbhavaH // nAnA maNiprabho bhUri-mahAvidyAbalAnvitaH // 92 // anyadA matpitA zreNi-dvayarAjyaM pradAya me // cAraNazramaNopAnte, virakto vratamAdade // 93 // kramAJca viharanatrA-''gataH so'bhUgate'hani // caityAni vandituM nandI-zvare cAdha gato'dhunA // 94 // taJca nantuM brajastatra, tvAM patantIM vihAyasaH // kalpavallImivAnanda-dAyinImahamAdade // 95 // tato yathA rakSitA tvaM, patanopadravAnmayA // madanopadravAdbhadre !, tathA tvamapi rakSa mAm // 96 // anyaca tvatsutaM pAhA-pahRto mithilaaptiH|| nirapatyo'grahItpadma-ratharAT paryaTan vane // 97 // kSaNAnmilitasainyazca, gatvA puryA tamArpayat // mahiSyAH puSpamAlAyAH, sApi taM pAti putravat // 98 // prajJaptIvidyayA hyeta-nmayoktaM tacca nAnyathA // tatprasIda zucaM muJca, saphalIkuru yauvanam // 99 // mAM vidhAyAdhipaM sarva-khecarINAM bhavezvarI // dRzA vAcA ca mAM raktaM, sambhAva sulocane ! // 100 // tadAkarNya satI dadhyau, vipAkaH karmaNAmaho! // anyAnyavyasanA'Gkara-pUdhAtrI gavAmi yat / // 1.1 // vihAya putrasAmrAjya-paricchadadhanAdikam // yatrAtuM niragA bhaGga-stasyehApyupatiSThate / // 102 // tat prANinAmapuNyAnAM, garIyAnapyupakramaH // duHkhAyaiva bhavetkiM vA, pauruSaM vimukhe vidhau 1 // 103 // yaduktaM-"chittvA pAzamapAsya kUTaracanAM bhaktvAbalAdvAgurAM // paryantAgnizikhAkalApajaTilAnnirgatya dUraM vanAt // vyAdhAnAM zaragocarAdapi javAdutplutya dhAvanmRgaH / kUpAntaH patitaH karotu vidhure kiM vA vidhI pauruSam ? // 104 // " satyapyevaM mayA zIlaM, naiva tyAjyaM kathaJcana // pIDanavyasanepIkSu-mAdhurya kiM vimuJcati ? // 105 // ayazca madanonmAdo-nmatto vetti na kiJcana // tadupAyena kenAmuM, durbodha bodhayAmyaham // 106 // asya vyAkSepahetorvA, kAlakSepaM karomyaham // sa hi prazasthata prA-razubhe samupasthite // 107 // dhyAtveti sAbhyadhAhakSa !, nItvA nandIpare'dya mAm // devAn vandaya tatrAhaM, kariSyAmi tava priyam // 108 // tataH sa tAM vimAnasthAM, hRSTo nandIzvare'nayat // tatra cAhadgRhAH santi, dvApaJcAzadanazvarAH // 109 // dIrdheSu yojanazataM, tadardhe pRthuleSu ca // caityeSu teSu Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 142 // ucarApyamanastram tujheSu, yojanAni sisatim // 110 // caturvizaM zataM santi, pratimAH zAzvatAItAm // sarvaratnamayAH vaca-ku vratasamucchrayAH // 111 // [ yugmam ] tato vimAnAduttIrya, madanAkhecarau mudA // pUjApUrvamatrandetAM, RSabhAdhAna jinottamAn // 112 // caturjJAnagharaM taM ca maNicUDamahAmunim // tAvubhAvapi vanditvA yathaucitvaM nyakadatAm // 113 // tato jJAnena vijJAya, madanAcaritaM muniH // dharme maNipramAyeti, samayAImupAdizat // 114 // - ca paratra-nidAnaM sampadAM padam // pAlanIyaM yathAzakti, sarvato dezato'thavA // 115 // sarvakhINAM parityAge, sarvato brahma kathyate // paranArIniSedhe tu taduktaM dezato jinaiH // 116 // tato yaH sakalA nArI- vihAtuM na prabhuvet // tenApi pararAmA tu, tyAjyA narakadAyinI // 117 // naraH parastriyAM raktaH, kSaNikaM sukhamIkSate // na tu tatsaGgamotpanna-manantaM duHkhamAyatau // 118 // parastrIsevanAtsaukhya-mabhikAMkSati yo jaDaH // viSavallIphalAkhAdAsa hi vAJchati jIvitam ! // 119 // tatkalaGkakulasthAnaM, kIrtivalIkuThArikA // heyA parAGganA'vazyaM, narakAdhvapradIpikA // 120 // zrutveti khecaro buddhaH, kSamayitvA sa tAM jagau // atha tvamasi jAmirme, brUhISTaM kiM karomi te // 121 // sApi prItAtravIddhAtaH !, sarvamiSTaM tvayA kRtam // idaM darzayatA tIrtha, vacmi tatkimataH param // 122 // atha me laghuputrasya, vRttAntaM kathaya prabho ! // tayetyukto muniH proce, zRNu bhadre ! samAhitA // 123 // ihaiva jambUdvIpe prAg - videhAvanimaNDane // vijaye puSkalAvatyAM pure zrImaNitoraNe // 124 // jajJe'mitayazAcI, tasya puSpavatI priyA // tayozcAstAM sutau puSpa- zikharalazikhAbhidhau // 125 // [ yugmam ] rAjyaM caturazItiM sa - pUrvalakSAH prapAlya tau // prAtrAjiSTAM bhavodvinau, cAraNazramaNAntike // 126 // cAritraM pAlayitvA ca, pUrvalakSANi poDaza // abhUtAmacyute kalpe, zakrasAmAnikau surau // 127 // dvAviMzatiM sAgarANi, tatra jIvi - tamuttamam // divyaiH sukhairnavanave - rativAhya cyutau ca tau // 128 // dhAtakIkhaNDabharate, hariSeNArdhacakriNaH // samudradattAdevIjA-vabhUtAM tanayAvubhau // 129 // [ yugmam ] AdyaH sAgaradevAho - 'paraH sAgaradattakaH // dRDhasutratasArvAnte, dAntau prAtrajatAM ca tau // 130 // tRtIye cAhi sudhyAnau, taDitpAtena mAritau // jAtau zukre surau sapta- dazasAgarajIvitau // 131 // dvAviMzasyArhato neme-rjJAnotpattimahotsavam // vidhAtuM tau gatau devA - viti prabhumapRcchatAm // 132 // ito bhavAzcyutAvAvAM, kutrotpatsyAva he prabho ! // svAmyUcenaiva bharate, mithilAkhyAsti satpurI // 133 // tatpateryuvayoreko, jayasenasya nandanaH // bhAvI sudarzanapure, yugabAhoH paraH punaH // 134 // tatvatastu yuvAM tatra, pitAputrau bhaviSyathaH // ityaIdvAkyamAkarNya, tau devau jagmaturdivam // 135 // tayozcaikacyutaH pUrva, videhAbhidhanIvRti // mithilAyAM mahApuryA, jayasenasya bhUpateH // 136 // mahiSyA vanamAlAyAH, kukSau samavatIrNavAn // kramAjjAtaM ca taM proce, nAmnA padmarathaM nRpaH // 137 // [ yugmam ] yauvanasthaM ca taM rAjA, rAjye nyasyAdade vratam // tataH padmaratho rAjyaM, zAsti zastaparAkramaH // 138 // dvitIyastu surazyutvA bhadre ! tava suto'bhavat // taJca rambhAgRhe muktvA, yAvattvaM sarasIM gatA // 139 // tAvattatrAgataH padma-rathozvApahRto bhraman // taM prekSya prAg bhavapremNA, pramodAdvaitamAsadat // 140 // duHstho nidhibhiva sehA - dhAvadrAjA tamAdade // tAvattatsainyamapyAgA-tatra vAjipadAnugam // 141 // gajArUDhastato rAjA puryA gatvA tamArpayat // mahiSyAH puSpamAlAyA - cakre janmotsavaM tathA // 142 // puNyavAMste suto bhadre !, sasukhaM tatra vardhate // sannidhiH sannidhisthAyI, puNyaM hi prANinAM bhave // 143 // evaM munau vadatyeva, maNistambhavibhUSitaM // kiGkiNIjAlamukharaM, rucinyaJcitabhAskaram // // 144 // zobhitaM toraNairdvAra - mukhapatralatopamaiH // lambamAnoDDumAlAbha - muktAdAmavirAjitam // 145 // untuGgazikharaM sUrya-dhvAnApUrNadigantaram // ramyaM vimAnaM tatraika-mantarikSAdavAtarat // 146 // [ tribhirvizeSakam ] tasmAcca niragAdekaH, suro bhAsurabhUSaNaH // amarInikaraprokta-jayazabdo mahAmahAH // 147 // sa triH pradakSiNIkRtya, madanAmAdito'namat // muniM tu pazcAdAnamya, yathAsthAnamupAvizat // 148 // nirIkSyAnucitaM taca dUnacetA maNiprabhaH // ityuvAcAmaraM vAcA, nyAyapAdapakulyayA // 149 // surairnaravaraizcAtra, nItayo hi pravartitAH // ta eva cetA lumpanti, tadAnyeSAM kimucyate 1 // 150 // kalitaM sakalaiH sAdhu-guNairdoSairvinAkRtam // muktvA munima deva !, kiM tvayA prAg natAGganA // 151 // suro'bravIdidaM satyaM zRNu kiM tviha kAraNam // AsItsudarzanapure, rAjA maNirathAbhidhaH // 152 // tena svabhrAtRjAyArtha, yugabAhurnijo'nujaH // zirodhAvasinA jamne, vasante Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarANavanaslama // 14 // vipine khitaH // 153 // sa ca kaNThagatamANo-'nayA madanarekhayA // nimitaH prApitaca, jainadharma vipanavAn // 154 // dazArNavAyurdevo'bhU-drasaloke haripramaH // sa cAhaM puNyanaipuNyA-menAM drakSumihAgamam // 155 // para samyakttavamUlaM zrI-jinadharmamiyaM sudhIH // prAgbhave prApayanmA ta-dharmAcAryoM sasau mama // 156 // yadukta-"jo bena suddhadhammami ThAvijo saMjaeNa gihiNA vA // so ceva tassa jAyai dhammagurU dhammadANAjo // 157 // " mata eva mayA pUrva, natAsau dharmasevadhiH // nizamyeti manasevaM, cintayAmAsa khecaraH // 158 // bho| bIjenadharmasa, prabhAvo bhuvnaatH|| saulyaM dadAti niHsaMkhyaM, bhaNamAtraM zritopi yaH / 159 // suroSa madanAmUce, kiM kuhaM tavehitam // sAvAdIttattvatobhISTaM, kartuM no yUyamIdharAH // 160 // yanme janmajarAmRtyu-rogAdirahitaM hitam // muktisaukhyaM priyaM taca, khoyamenaiva sidhyati // 11 // tayApi mAM surapraSTha 1, mithilAvA nava dutam // paralokahitaM kurve, yathA vIkSya sutAnanam // 162 // tato devena sA ninye, mithilAnagarI kSaNAt // janmadIkSAkevalAnAM, sthAnaM malInamIzayoH // 163 // tatra pUrva jinAnnatvA, jagmaturmadanAsurau // sAdhvInAM sannidhI tAtha, praNamyAgre nyaSIdatAm // 164 // tataH sAdhvyo'bhyadhumeM, yalabdhvA mAnuSaM mavam // dharmAdharmavipAkama, jJAtvA dharmo vidhIyatAm // 165 // vighaTante hi jIvAnAM, dhanabhUghanabandhavaH // dharmastu no vighaTate, kadApi shriijinoditH||166 // ityAdidezanAprAnte, madanAmavadatsuraH // ehi yAvo rAjagehe, draSTuM sutamukhAmbujam // 167 // sAvIdaya me premNA, kRtaM duHkhaughadAyinA // bhave hi bhrAmyatAM kasko, nAbhUdvandhuH paro'thavA // 168 // tadahIpyAmyahaM dIkSAM, tvaM tu khAbhISTamAcara // tayetyukte suro natvA, sAdhvIstAca yayau divam // 169 // sAdhvInAmantike tAsAM, prANAjItsApi zuddhadhIH // suvratetyabhidhAM prAptA, dustapaM ca nyadhAttapaH // 17 // itazca tasya bAlasya, prabhAvaNAkhilA dviSaH // nemuH pamarathaM deva-mahimeva dumA jinam // 171 // tatastuSTo nRpastasya, namirityabhidhAM vyadhAt // kRtvA mahotsavaM tulyaM, mahattvayocitaM zriyAm // 172 // sAdhudharmaH samitimi-riva dhAtrIbhiranvaham // paJcabhiH saMrakSyamANaH, kramAddhiM camAra saH // 173 // kizcidRddhiM ca samprAsa-caTulaizcalanaizcalan // bruvaMzca manmanAlApai-vidhaM vizvamamodayat // 174 // aSTame vatsare taM ca, kalAgrahaNahetave // ninAyopakalAcArya, bhUpo bhUyobhirutsavaiH // 175 // soya prajJAsurAcAryaH, kalAcAryAntike paThan // ekazo darzitA eva, jagrAha sakalAH kalAH // 176 // kramASa yauvanaM prAso, lAvaNyajalavAridhiH // akAmyata sa devImi-rapi vizvamanoharaH // 177 // yAsAM rUpaM prekSamANA, jitadevAganAgaNam // manye sarvepi gIrvANA, nirnimeSadRzo'bhavan // 178 // ikSvAkuvaMzajA rAja-kanyAthAtaryazAlinIH // aSTottarasahasraM tAH, kSamApastenodavAhayat // 179 / [ yugmam ] maghavAniva devImiH, samaM tAmiH samaM sukham // mujAno gamayAmAsa, kAlaM kaJcinimeSavat // 18 // anyadA ca narmi rAjye, nyakha pArayo nRpaH // vairAgyAtamAdAya, kramAnApa parampadam // 181 // tato naminRpo rAjyaM, nyAyenApAlayattathA // anyAvazabdo vyarthobhU-dvAcyAbhAvAyathA bhuvi // 18 // itazca yasyAM doSAyAM, nyahanmaNiratho'nujam // tasyAmevAhinA daSTo, mRtvA turyAM yayau bhuvam // 183 // rAjye basa tatazcandra-yazasaM sacivAdayaH ||iyoH sodarayodehe, samaM saJcaskarustayoH // 184 // tatazcandrayazA bhUpo, nItivallIpayodharaH // piteva pAlayAmAsa, prajAH prAjyaparAkramaH // 185 // anyadA ca name rAjJo, rAjyasAraH sitadvipaH // unmUlyAlAnamunmatto-ucaladvindhyAcalamprati // 186 // sudarzanapuropAnte, prajantaM taca dantinam // apazyaMzcandrayazaso, vAsAlIkhasa sevakAH // 187 // tadvipoyaM yAtIti, te nRpAya nyavedayan // bhUpopi taM cirAkhinnaM, pure prAvIvizabije // 188 // tatrasthaM kuaraM taca, jJAtvA caranarainamiH // tanmArgaNAya tatraika, preSItsandezahArakama // 189 // sopi gatvAvadacandra-yazasaM dhtsausstthvH|| vakti tvAM manmukheneti, raajnmimhiiptiH||19|| gRhItosti tvayA ta-hastI yaH sa tu mAmakaH // tadenaM preSayaH sadyo, nAnyadIyaM hi susthiram // 191 // Uce candrayazA dUta !, jagAda kimidaM namiH // mAgitAni hi rakhAni, dIyante na hi kenacit // 192 // bhavanti na ca kalApi, nAsA tAnyatitAmi bhoH ! // prAmANi kintu balibhi-rimogyA hi bhUriyam // 193 // tAM candracasaso pAcaM, dUto gatvA'vadannameH // kopATopAttataH sopi, yAtrAnakamavAdayat // 194 // pratyavantIn pratale, Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 144 // uttarAyavanasvam kalitaH prabalaibelaiH // pratyanIkanRpAnIka-makarAkarakumbhabhUH // 195 // tacAyAntaM caraiqhatvA, candrabhUpopyamitrajan // viru dvavihagairjAni-puruSairiva vAritaH // 196 // tatastaM sacivAH procuH, puraM pihitagopuram // kRtvA tiSTha prabho! pacA-kariSyAmo yathocitam // 197 // candropi tattathA cakre, namivAgatya tatpuram // balenAveSTayadviSvag, bhoge. neva nidhi phaNI // 198 // taca zrutvA janazrutyA, suvratAryA nyacintayat // imau janakSayaM kRtvA, mAsma yAtAmaghogatim // 199 // tadenau bodhayAmIti, dhyAtvA''pRcchapa mahattarAm // sAdhvIbhiH saMyutA sAgA-samIpe namibhUbhujaH // 20 // tAM praNamyAsanaM datvA, namirbhuvi niviSTavAn // AryApi dharmamAkhyAya, tamevamavadatsudhIH // 201 // rAjannasArA raajyshrii-bhogaashcaaytidaarunnaaH // gatiH pApakRtAM ca sA-narake duHkhasaGghale // 202 // tadvimuccAhavaM ko hi, jyeSThamAtrA sahAhavaH 1 // narmi proce kathamayaM, sthAnmama jyeSThasodaraH1 // 203 // tataH sAdhvI jagau tasmai, svavRttAntaM yathAsthitam // namistathApyahaGkArA-trAmucadvigrahAgraham // 204 // sAtha madhye puraM candra-yazaHpArthe yayau drutam // sopi tAM pratyabhijJAya, nanAmAzrujalAvilaH // 205 // datvAtha viSTaraM tarI, kSitinAthe kSitau sthite // tAM zuddhAntajanopyetyA-namadvASpAyitekSaNaH // 206 // atha candrayazAH sAdhvI-mityace gddaakssrm| aGgIkRtaM tvayA mAtaH !, kimidaM durdharaM vratam ? // 207 // sAnyAtha khIyavRttAnte, tasmai tasminnivedite // sahodaraH sa me kAstI-tyapRcchattAM sa pArthivaH // 208 // AryA jagAda yena tvaM, rodhitosi sa te'nujaH // tadAkarNya mahAnanda-mavindata mahIdhavaH // 209 // yayau ca sodaraM draSTu-mutsukaH so'tisatvaram // nehAtirekapAthodazAntadarpadavAnalaH // 210 // taJcAyAntaM nizamyAgA-bamirAjopi saMmukhaH // bhUnyastamastakaH pAdA-vagrajasya nanAma ca // 211 // tazcAnamantaM candropi, doAmAdAya sAdaram // parirabhe dRDhaM nehA-dekIkurvannivAtmanA // 212 // mahotsavairmahIyobhi-staJca prAvIvizatpure // manyamAno nijaM janma, kRtArtha bhrAtRsaGgamAt // 213 // taJca kramAgate rAjye, nyasya candrayazA nRpaH // parivrajyAmurIkRtya, vijahAra vasundharAm // 214 // pAkazAsanavaJcaNDa-zAsanotha namirnRpaH // nyAyAmbujAruNo rAjya-dvayamanvaziSaJciram // 215 // athAnyadA tasya dehe, dAhobhUdatiduHsahaH // bhUpo nApa rati kApi, vyAdhinA tena bAdhitaH // 216 // cikitsA yaadheshckrshcikitskaaH|| tAsta tatrAbhavanmaDhe. hitazikSA ibaaphlaaH||217|| tato vedyaH parityako-'sAdhyoyamitivAdibhiH // kharbhAnuriva zItAMzu, sa rogo'pIDayannRpam // 218 // tadA ca candanarasai, rAjJaH kiJcidabhUtsukham // iti taM sakalA rAjyo, nityaM khayamagharSayan // 219 // tadvAhukaGkaNagaNa-raNatkAramahAravaH // rAjJo rogAturasyAbhU-tkarNAghAtakaro bhRzam // 220 // zokArtasya mRdaGgAdi-nAdavanmama rogiNaH // duHkhAkaroti zabdoya-miti rAjA jagau tataH // 221 // taccAkarNya kramAdrAyo, rAjJaH saukhyakRte khayam // ekaikamekazeSANi, karaNAnyudatArayan // 222 // ekaikaM tattu kalyANa-hetave dadhire kare // tadA ca nAbhavatkolA-halazcandanagharSaNe // 223 // nRpovAdIttato yanna, zrUyate kaGkaNadhvaniH // tanmanye candanaM devyo, na gharSanti pramadvarAH // 224 // maMtrI proce prabho ! devyaH, sarvA gharSanti candanam // paramekAkibhAvena, zabdAyante na kaGkaNAH // 225 // tadAkarNya nRpo dadhyo, zAntamoho mahAzayaH // bahUnAM saGgame doSaH, syAdekasya tu na kacit // 226 // valayAnAmapi miyo, gharSaNaM vasatAmabhUt // ekAkinAM tu tannaiva, teSAM samprati jAyate // 227 // saGgastadakhilo duHkha-kAraNaM prANinAM bhave // ekatvaM tu mahAnanda-hetuH syAtsaGgavarjanAt // 228 // tacchAmyedayaM dAha-stadAhaM vratamAdade // dhyAyanniti prasuto dAga, nidrAsukhamavApa sH|| 229 // tasyAM kArtikarAkAyAM, rAtrI tassa mahIpateH // dAhaH pANmAsikaH sadyo-'zAmyatpuNyaprabhAvataH // 23 // prabhAte ca tanUbhUta-tandraH khane dadarza saH // AtmAnaM merumaulistha-site. maskandhamAzritam // 231 // tUryanAdaiH prabuddhoya, hRSTo namiracintayat // aho ! mayA pradhAnodya, dRSTaH khapno mahAphalaH // 232 // kizcAhamIdRzaM zailaM, iSTapUrvIti bhAvayan // jAtismaraNamAsAdya, sojJAsIditi zuddhadhIH // 23 // pUrva narabhave dIkSA-mAdAya tridivaM gataH // jinajanmotsave meru-madrAkSamahamIdRzam // 234 // tataH sa vidhvastavimohajAlo, vidhAya locaM khayamAttadIkSaH // pratyekabuddho vibudhapradatta-veSo vyahAnnimirAT pRthivyAm // 235 // iti zrInamirAjarSikathA // 3 // kathAzeSaM tvamUSya sUtrasiddhamiti sUtramihaiva vyAkhyAyate, taccedaM 1 gharSaNaM bhUyasAmabhUt / iti ga. gha. pustake // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 145 // uttarApyayanavam mUlam-caiUNa devalogAo, ubavaNNo mANusaMmi logaMmi / uvasaMtamohaNijjo, sarai porANi jAiM // 1 // byAkhyA-cyutvA devalokAt zukrAbhidhakhargAt , utpanno mAnuSyake loke manuSyabhave, upazAnta anuditaM mohanIyaM darzanamohanIyAtmakaM yasya sa upazAntamohanIyaH, smarati purANAmeva paurANikI cirantanI jAti janma, vartamAnanirdezastvatra sarvatra tatkAlApekSayA iti sUtrArthaH // 1 // tataH kimityAhamUlam-jAiM sarittu bhayavaM, sahasaMbuddhoaNuttare dhamme / puttaM Thavittu raje, abhinikkhamaI namIrAyA // 2 // vyAkhyA-jAtiM smRtvA, bhagazabdasya dhairyasaubhAgyamAhAtmyayazovairAgyaizcaryasUryapuNyaprayanastrIcihAdivAcakatvenAnekArthatvepi bhagazabdotra ghaTamAne dhairyAdAvarthe varttate, tato bhagavAn dhairyAdimAn 'sahatti' khayameva sambuddho na tvanyena pratibodhitaH, ketyAha-anuttare sarvotkRSTe dharme cAritradharme, putraM sthApayitvA rAjye abhiniSkrAmati pravrajyAmAdace naminAmA rAjeti sUtrArthaH // 2 // kiM kRtvAbhiniSkrAmatItyAhamUlam-so devalogasarise, aMteuravaragaovare bhoe / a~jittu namI rAyA, buddho bhoge pricyi||3|| vyAkhyA-sa pUrvokto devalokasadRzAn , iha devalokazabdena devalokasthA bhogA lakSyante, maJcAH krozantItyAdau maJcazabdena maJcasthapuruSavat / tato devalokasthabhogatulyAn 'aMteuravaragaotti' varAntaHpuragato varAn pradhAnAn mogAn manojazabdAdIn bhuktvAnubhUya namI rAjA buddho vijJAtatattvo bhogAn parityajati, punarbhogagrahaNaM vismarapazIlavinayAnugrahArthamiti sUtrArthaH // 3 // kiJca mUlam-mihilaM sapurajaNavayaM, balamorohaM ca pariaNaM ca savaM / ciccA abhinikkhaMto, egaMtamahiDio bhayavaM // 4 // vyAkhyA-mithilAM mithilAbhirdhA nagarI saha purairanyanagarairjanapadena ca vartate yA sA tathA tAM, balaM hastyAdicaturaGga, avarodhazcAntaHpuraM, parijanaM parivAraM, sarva niravazeSaM tyaktvA vihAya abhiniSkrAntaH pravrajitaH ekAntaM dravyato vijanamudyAnAdi, bhAvatastu "ekohaM nAsti me kazci-nAhamanyasya kasyacit // na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau dRzyosti yo mama // 1 // " iti bhAvanayA eka evAhamityanto nizcaya ekAMtastamadhiSThita Azrito bhagavAn iti sUtrArthaH // 4 // tadA ca yadabhUttadAha mUlam-kolAhalagabbhU, AsI mihilAi patvayaMtaMmi / taiA rAyarisimmi, namimmi abhinikkhamaMtaMmi // 5 // vyAkhyA-kolAhalo vilApAdikalakalaH, sa eva kolAhalakaH, sa bhUto jAto yarmistatkolAhalakabhUtaM, AsIdabhUmithilAyAM sarva gRhArAmadevakulAdIti gamyate / pravrajati pravrajyAmAdadAne tadA tasminkAle, rAjA cAso rAjyAvasthApekSayA, RSizca tatkAlApekSayA rAjarSistasminnamau abhiniSkrAmati gRhAnnirgacchati satIti sUtrArthaH // 5 // atrAntare ca yadabhUttadAhamUlam-abbhuTi rAyarisiM, pavajAThANamuttamaM / sakko mAhaNarUveNa, imaM vayaNamabbavI // 6 // vyAkhyA-abhyutthitamabhyudyataM rAjarSi pravrajyaiva sthAnamAzrayo jJAnAdiguNAnAM pravrajyAsthAnaM tasminnuttame zreSThe, sUtratvAdvibhaktivyatyayaH, zakra indro mAhanarUpeNa dvijaveSeNA''gatyeti zeSaH, tadAhi tadAzayaM parIkSitukAmaH zakraH khayamAgAditi / tataH sa idaM vakSyamANaM vacanamabravIditi sUtrArthaH // 6 // yadabravIttadAhamUlam-kiM nu bho aja mihilAe, kolaahlgsNkulaa| succaMti dAruNA sahA, pAsAesu gihesua||7|| ___ vyAkhyA-kimiti prazne, nu iti vitarke, bho! ityAmaMtraNe, agha mithilAyAM puryA kolAhalakena bahalakalakalarUpeNa sakulA vyAptAH kolAhalakasakulAH zrUyante ? dAruNA hRdayodvegakarAH, zabdA vilApAkrandAdayaH, prAsAdeSu, raheSu taditareSu, ca zabdAtrikacatuSkacatvarAdiSu ceti sUtrArthaH // 7 // tatazcamUlam-eamahaM nisAmittA, heuukaarnncoio| tao namirAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 8 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 146 // ucarAppayanadadham vyAkhyA--etamanantaroktamarthe nizamya, hatuH paJcAvayavAkyarUpaH, kAraNacAnyayAnupapattimAtra, tAmyAM coditaH prerito hetukAraNacoditaH, iha ca hetukAraNe kolAhalakasaGkalAH zabdAH zrUyante ityanenaiva sUcite, tathA hi-ayuktamidaM tava niSkramaNamiti pratijJA 1 / AkrandAdidAruNazabdahetutvAditi hetuH 2 / yadyadAkrandAdidAruNazabdahetustattavarmApinAmayuktaM, yathA prANAtipAtAdiriti dRSTAntaH 3 / AphandAdidAruNazabdahetudhedaM tava niSkramaNamityupanayaH 4 / tasmAdayuktamevedaM tava niSkramaNamiti nigamanamiti 5 / paJcAvayavamanumAnavAkyamiha hetuH / AkrandAdidAruNazamdahetutvaM tvaniSkramaNasyAyuktatvaM vinA nopapadyate ityetAvanmAtraM tu zeSAvayavavivakSArahitaM kAraNaM, anayoH pRthagupAdAnaM tu sAdhanavAkyavaicitryaracanArthamiti dhyeyaM / 'taotti' tataH preraNAnantaraM namirAjarSidevendramidamabravIditi sUtrArthaH // 8 // yadavAdIttadAhamUlam--mihilAe ceie vacche, sIacchAe maNorame / pattapupphaphalovee, bahUrNa bahuguNe sayA // 9 // byAkhyA-mithilAyAM puri, citiriha prastAvAt patrapuSpAdhupacayastatra sAdhu cityaM cityameva caityamudyAnaM tasmin 'vacchetti' sUtratvAdRkSo vidyata iti zeSaH / kIdRzaH ? ityAha-zItacchAyaH zItalacchAyo manoramo manoramAbhidhaH patrapuSpaphalopeto bahUnAM prakramAt khagAdInAM bahuguNaH phalAdibhirbhRzamupakArI sadA sarvakAlaM, ekArazcAtra sUtre sarvatra mAgadhabhASAnusaraNAt jJeya iti sUtrArthaH // 9 // tatra kimityAhamUlam-vAeNa hIramANaMmi, ceiaMmimaNorame / duhiA asaraNA attA, ee kaMdati bho ! khagA // 10 // ___ vyAkhyA-vAtena vAyunA hriyamANe itastataH kSipyamANe 'ceiaMmitti' citiriheSTakAdicayastatra sAdhuryogyo vA cityaH sa eva caityastasmin ko'rtho'dhobaddhapIThike upari cocchUitapatAke manorame manohare tasmin vRkSa iti zeSaH / duHkhaM jAtaM yeSAM te duHkhitAH, azaraNAstrANarahitA ata evArtAH pIDitA ete pratyakSA krandanti AkrandAn kurvanti bho! ityAmaMtraNe khagAH pakSiNaH / iha ca kimadya mithilAyAM dAruNAH zabdAH zrUyanta iti yatsvajanAkrandanamuktaM tatkhagAkrandanaprAyamAtmA ca vRkSakalpastatvato hi khalpakAlameva sahAvasthAnena uttarakAlaM ca khagatigAmitayA drumAzritakhagopamA evAmI khajanAdayaH / uktaJca-"yadvadrume mahati pakSigaNA vicitrAH, kRtvAzrayaM hi nizi yAnti punaH prabhAte / tadvajagatyasakRdeva kuTumbajIvAH, sarve sametya punareva dizo bhajante // 1 // iti" tatathAkrandAdidAruNazabdAnAM maniSkramaNahetukatvamasiddhaM, khakhakAryahetukatvAtteSAM / Aha ca-"AtmArtha sIdamAnaM khajanaparijano rauti hAhAravArto, bhAryA cAtmIyabhogaM gRhavibhavasukhaM khaM vayasyAzca kAryam / krandantyanyonyamanyastviha hi bahujano lokayAtrAnimittaM, yo vA yasmAca kiJcinmRgayati hi guNaM roditISTaH sa tasmai // 1 // " tathA ca sali bhavadukte hetukAraNe asiddhe eveti sUtrArthaH // 10 // mUlam-eama nisAmittA, heuukaarnncoio| tao narmi rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 11 // ___ vyAkhyA-enamartha nizamya hetukAraNayoH pUrvoktayozcodito'siddhe bhavadukte hetukAraNe ityupapatyA prerito hetukAraNacoditaH, tato narmi rAjarSi devendra idamabravIditi sUtrArthaH // 11 // mUlam-esa aggI a vAU a, eaM Dajjhai maMdiraM / bhayavaM aMteuraM teNaM, kIsaNaM nAva pikkhaha 12 vyAkhyA-eSa pratyakSo'mizca vAyuzca etatpratyakSaM dahyate mandiraM gRhaM taveti zeSaH, amivAyU ca tadA zaka evAdarzayaditi vRddhAH, he bhagavan ! 'aMteurateNaMti' antaHpurAbhimukhaM 'kIsatti' kasmAt 'Na' vAkyAlaMkAre nAvaprekSase nAvalokase ? yadyadAtmIyaM tattatrAtavyaM, AtmIyaJcedaM tavAntaHpurAdIti sUtrArthaH // 12 // mUlam-eamahaM nisAmittA, heukaarnncoio| tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 13 // vyAkhyA-spaSTaM navaraM hetukAraNacarcA ihottaratra ca bRhaTThIkAtovaseyeti // 13 // mUlam-suhaM vasAmo jIvAmo, jesiM mo natthi kiMca NaM / mihilAe DajjhamANIe, na me Dajjhai kiMca NaM // 14 // vyAkhyA-sukhaM yathA khAdevaM vasAmastiSThAmaH jIvAmaH prANAn dhArayAmaH yeSAM 'moci' asmAkaM nAsti kiMcana pastujAtaM yataH-"ekohaM na ca me kazcit , khaH paro vApi vidyate / yadeko jAyate jantu-mriyate caika eva hi||1|| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApSayanavam // 147 // iti" na kiJcidantaHpurAdi madIyamasti yatrAtavyaM syAt , ata eva mithilAyAM dasamAnAyAM na me dasate kicana khalpamapIti sUtrArthaH // 14 // idameva bhAvayitumAhamUlam-cattaputtakalattassa, nivAvArassa bhikkhuNo / pina vijae kiMci, appiaMpina vije||15|| vyAkhyA-tyaktaputrakalatrasya nirvyApArasya muktakRSyAdikriyasya mikSoH priyamiSTaM na vidyate kiJcidalpamapi, apriyamapi aniSTamapi na vidyate / etena yaduktaM nAsti me kiJcaneti tatsamarthitamiti sUtrArthaH // 15 // evamapi sukhena vasanaM jIvanaM kathaM sthAdityAhamUlam -bahuM khu muNiNo bhaI, aNagArassa bhikkhunno| sabao vippamukkassa, egaMtamaNupassao // 16 // vyAkhyA-bahu bhUri khu nizcaye munerbhadraM sukhaM anagArakha bhikSorapi sata iti zeSaH / kIdRzasya munerityAha-sarvato vAsAbhyantaraparigrahAdipramuktasya / eka evAhamityanto nizcaya ekAntastaM anupazyataH paryAlocayata iti sUtrArthaH // 16 // mUlam-eamaTaM nisAmittA, heuukaarnncoio| tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 17 // mUlam -pAgAraM kAraittA NaM, gopurhaalgaannia| osUlagasayagghIo, tao gacchasi khttiaa||18|| vyAkhyA-prAkAraM vapraM kArayitvA gopurATTAlakAni ca / tatra gopurANi pratolIdvArANi, gopuragrahaNamargalAkapATopalakSaNaM, akAni ca vaprakoSThakoparivartIni raNakaraNasthAnAni / 'osUlagatti' khAtikAH, 'sayagdhIottizatanyo yaMtrarUpAH, tata evaM sarva nirAkulIkRtya 'gacchasitti' vibhaktivyatyayAdgaccha he kSatriya ! / hetUpalakSaNaJcedaM, yo yaH kSatriyaH syAt sa sa purarakSAM kurvIta, yathA bharatAdiH, kSatriyazca bhavAniti sUtrArthaH // 18 // mUlam-eamahaM nisAmittA, heuukaarnncoio| tao namI rAyarisI, deviMdaM innmbbvii|| 19 // mUlam-saddhaM ca nagaraM kiccA, tava saMvaramaggalaM / khaMtIniUNapAgAraM, tiguttaM duppadhaMsagaM // 20 // vyAkhyA-zraddhAM tatvarucirUpAM sarvaguNAdhAratayA nagaraM puraM kRtvA vidhAya, anena ca prazamasaMvegAdIni gopurANi kRtvetyupalakSyate / tapo'nazanAdi bAhyameveha grAhyaM, tatpradhAnaH saMvarastapaHsaMvarastaM, argalAmityupalakSaNatvAdargalAkapATa kRtvA zAnti kSamA, nipuNaM zraddhApratyanIkasyAnantAnubandhikopasya rodhakatvena vairanivAraNaM prati kuzalaM prAkAraM kRtvA, upalakSaNazcaipA mAnAdirodhakAnAM mArdavAdInAM / 'tiguttaMti' tisRbhiraTTAlakotsUlakazataghnIsthAnIyAbhirmanoguptyAdiguptibhirguptaM duSpradharSakaM parairdurabhibhavaM, vapravizeSaNAnyetAni / anena prAkAraM kArayitvetyAdeH prativacanamuktaM // 20 // samprati tu satsu prAkArAhAlakeSvavazyaM yoddhavyaM taccAyudheSu vairiSu ca satteva syAdata Aha- . mUlam-dhaNuM parakama kiccA, jIvaM ca iriaM syaa| dhiiM ca keaNaM kiccA, sacceNaM palimaMthae // 21 // vyAkhyA-dhanuH kodaNDaM parAkramaM jIvavIryollAsarUpaM utsAhaM kRtvA, jIvAM ca pratyaMcAM ca ryAmIryAsamiti, upalakSaNatvAccheSasamitIzca kRtvA sadA / dhRti ca dharmAbhiratirUpAM ketanaM zRGgamayadhanurmadhye kASThamayamuSTayAtmakaM kRtvA, tatketanaM satyena manaHsatyAdinA strAyusthAnIyena 'palimaMthaetti' banIyAt // 21 // tataH kimityAhamUlam-tavanArAyajutteNaM, bhittUNaM kammakaMcuaM / muNivigayasaMgAmo, bhavAo parimuccaI // 22 // vyAkhyA-tapaH SaDvidhamAbhyantaraM tadeva nArAco lohamayo bANastadyuktena prakramAddhanuSA bhitvA vidArya karmakaJcukaM karmagrahaNena cAtmavoddhato vairI bhavatItyuktaM bhavati, vakSyati ca"appA mittamamittaM ca, dupaTiasupaTThietti" muniH sAdhuH karmabhede jeyasya jitatvAt vigatasaMgrAmo yasya sa vigatasaMgrAmaH bhavAt saMsArAt parimucyate / anena sUtratrayeNa prAkAraM kArayitvetyAdisUtrasya siddhasAdhanatokteti sUtratrayArthaH // 22 // mUlam-eamahaM nisAmittA, heukaarnncoio| tao narmi rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 23 // mUlam-pAsAe kAraittANaM,vaddhamANagihANi a| vAlaggapoiAoa,tao gacchasi khttiaa!||24|| vyAlpA-prAsAdAn kArayitvA vardhamAnagRhANi cAnekadhA vAstuzAstroktAni 'vAlaggapoIAotti' dezIbhASayA valabhIya kArayitvA, azeSaracanAvizeSopalakSaNazcaitat , tato gaccha kSatriya ! / anena yaH prekSAvAn sa sati sAmarthya gRhAdi kArayati, prekSAvAMca bhavAniti sUcitamiti sUtrArthaH // 24 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 14 // ucarApyayanastram mUlam-eamaTTha nisAmittA, heukAraNacoio / tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 25 // mUlam-saMsayaM khalu so kuNai, jo magge kuNai gharaM / jattheva gaMtumicchijjA, tattha kuvija sAsayaM // 26 // vyAkhyA-saMzayaM sandehaM khalu nizcaye sa kurute yathA kadAcinme gamanaM na bhavedapIti yo mArge kurute gRhaM, gamananimaye hi tatkaraNAyogAt / nanu gamananizcaye kuto mArge gRhaM na kriyate ityAha-yatraiva vAJchitapradeze gantumicchet 'tattheti' sAvadhAraNatvAdvAkyasya tatraiva kurvIta khasyAtmanA AzrayaH khAzrayastaM, tato'yamarthaH-idaM tAvadihAvasthAna mArgAvasthAnaprAyaM tadiha gRhAdi na kriyate, yattu jigamiSitamasmAbhirmuktipadaM tadAzrayavidhAne ca pravRttA evaM vayamiti siddhasAdhanametadapIti sUtrArthaH // 26 // mUlam-eamaDhe nisAmittA, heukaarnncoio| tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 27 // mUlam-Amose lomahAre a, gaThibhee atkre|ngrss khemaM kAUNaM, tao gacchasi khattiA! 28 vyAkhyA-AsamantAt muSNantItyAmoSAzcaurAstAn , lomahArA ye nirdayatayA khavighAtazaGkayA ca jantUn hatvaiva sarvakhaM haranti tAMzca, granthibhedA ye ghurgharakakartikAdinA pranthiM mindanti tAMtha, tathA taskarAn sarvadA cauryakAriNo nivAryeti zeSaH / nagarasya kSemaM kRtvA tato gaccha kSatriya ! anena ca yo nyAyI nRpaH sa caurAdInigRhNAti, nyAyI nUpazca tvamiti sUcitamiti sUtrArthaH // 28 // mUlam-eama nisAmittA, heuukaarnncoio| tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 29 // mUlam-asaI tu maNussehi, micchAdaMDo pjujje|akaarinnotth vajjhaMti, muccai kAragojaNo // 30 // vyAkhyA-asakRdanekadhA turevakArArthe, tato'sakRdeva manuSyairnarmithyA vyalIko'naparAdhiSvapi ajJAnAbhinivezAdibhirdaNDo dezatyAgavigrahanigrahAdiH prayujyate vyApAryate, kathamityAha-akAriNa AmoSaNAderavidhAyino'tretyasmin loke badhyante nigaDAdibhiH, mucyate kArako vidhAyakaH prakramAdAmoSaNAdereva jano lokaH / anena ca yaduktaM prAgAmoSakAdInivArya nagarasya kSemaM kRtvA gaccheti tatra teSAM jJAtumazakyatayA kSemakaraNamapyazakyamuktamiti sUtrArthaH mUlam-eamahaM nisAmittA, heuukaarnncoio| tao nami rAyarisiM, deviMdo innmbbvii|| 31 // vyAkhyA-prAgvannavaramiyadbhiH praznaH svajanAntaHpurapuraprAsAdanRpadharmaviSayaH kimasya rAgosti naveti parIkSya ti dveSAbhAvaparIkSAye vijigIputAmUlatvAdveSasya tAmeva parIkSitumanAH zakra idamavadat // 31 // mUlam-je kei patthivA tumbha, na namaMti nraahivaa| vase te ThAvaittANaM, tao gacchasi khattiA ! // 32 // nyAkhyA-ye kecit pArthivA nRpAstubhyaM na namanti he narAdhipa ! he rAjan ! vaze AtmAyattau tAn nRpAn sthApayitvA vazIkRtyetyarthaH, tato gaccha kSatriya ! / anena ca yaH samartho rAjA so'namanRpAn namayati, samarthapArthivazva tvamiti sUcitamiti sUtrArthaH // 32 // mUlam-eamaTuM nisAmittA, heukaarnncoio| tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavo // 33 // mUlam-jo sahassaM sahassANaM, saMgAme dujae jiNe |egN jiNija appANaM, esase paramo jo||34|| vyAkhyA-yaH sahasraM sahasrANAM dazalakSAtmakaM prakramAt subhaTasambandhi saMgrAme durjaye jayedabhibhavet , sa cedekaM jayedAtmAnamanAcArapravRttamiti gamyate / eSonantaroktaH 'se iti' tasya jetuH subhaTadazalakSajayAt paramaH prakRSTo jayaH, anena cAtmana evAtidurjayatvamuktam // 34 // tatazcamUlam-appANameva jujjhA hi, kiM te jujjheNa bjjho| appANameva appANaM, jaittA suhamehae // 35 // vyAkhyA-'appANamevatti' dvitIyAyAstRtIyArthatvAdAtmanaiva saha yudhyakha, kiM 1 na kiJcidityarthaH, te tava yuddhena bAbata iti bAyapArthivAnAzritya, evaJca 'appANamevatti' AtmAnaM 'jaittatti' jitvA sukhaM aikAntikaM muktisukharUpamedhate prAmoti // 35 // kathamAtmanyeva jite sukhAvAsirityAhamUlam -paMciMdiANi kohaM, mANaM mAyaM taheva lobhaM ca / dujayaM ceva appANaM, sabamappe jie jiaN||36|| vyAkhyA-paJcendriyANi zrotrAdIni krodho mAno mAyA tathaiva lomazca 'dujayaM cevatti' durjayaM iti vizeSaNaM sarvatra sambadhyate, caH samucaye, evaH pUrtI, atati gacchati anekAnyajyavasAyAntarANIti AtmA manaH, napuMsakani Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAmyayanasUtram // 149 // dezasta sarvatra sUtratvAt , sarvametadindriyAdi upalakSaNatvAnmithyAtvAdi ca Atmani jIve jite jitaM, tato vAkhArijayamupekSyAtmana eva jaye pravRttosmyahamiti sUtratrayArthaH // 36 // mUlam-eamahaM nisAmittA, heukaarnncoio| tao narmi rAyarisiM, deviMdoiNamabbavI // 37 // nyAkhyA-spaSTaM, navarametAvatA tassa rAgadveSAbhAvaM nizcityAdhunA jinadharmasthairya parIkSitumindra idamavAdIt // 37 // mUlam-jaittA viule japaNe, bhoittA smnnmaahnne|dccaa bhuccA ya jahAya, tao gacchasi khattiA! 38 __ vyAkhyA--'jaittatti' yAjayitvA vipulAn vistIrNAn yajJAn , bhojayitvA zramaNabrAhmaNAn , datvA dvijAdibhyo gobhUmikharNAdi, bhuktvA ca manojJazabdAdIn , iSTvA ca svayaM yAgAn , tato gaccha kSatriya ! anena yadyat prANiprItikaraM tattaddharmAya, viprAdiprANiprItikarazca yAgAdi iti sUcitamiti sUtrArthaH // 38 // mUlam-eamahaM nisAmittA, heukAraNa coiio| tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 39 // mUlam-jA sahassaM sahassANaM,mAse mAse gavaM de| tassAvi saMjamo seo,aditassAvi kiNcnnN||40|| vyAkhyA-yaH sahasraM sahasrANAM dazalakSANItyarthaH, mAse mAse gavAM dadyAt, tasyApyevaMvidhadAturapi saMyamo hiMsAdyAzravaviramaNAtmakaH zreyAnatiprazasyaH, adadatopi kiJcana khalpamapi vastu / evaJca saMyamasya prazasyataratvaM vadatA yajJAdInAM sAvadhatvamarthAt jJApitaM / yaduktaM yAjJikaiH-"SaT zatAni niyujyante, pazUnAM madhyamehani // athamedhasya vacanA-nyUnAni pazubhitribhiH // 1 // " tataH pazuhiMsAtmakatvAtsAvadyA eva yaagaaH| tathA dAnAnyapi azanAdInAM dharmopakaraNAnAJca dharmAya bhavanti, varNagobhUmyAdInAM tu dAnAni prANyupamardahetutvAtsAvadhAnyeva sAvacatvAJca yAgAdIni na prANiprItikarANItibhAva iti sUtrArthaH // 40 // mUlam-eamaTuM nisAmittA, heukaarnncoio| tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 41 // vyAkhyA-prAgvannavaraM jinadharmasthairyamavadhArya vrataM prati dADhya parIkSitumidamAcacakSe hryshvH||41|| mUlam-ghorAsamaM caittA NaM, annaM patthesi aasmN| iheva posaharao, bhavAhi maNuAhivA ! // 42 // vyAkhyA-ghorotyantaduranucaraH sacAsAvAzramazca ghorAzramo gArhasthyaM, tasyaivAlpasatvairduSkaratvAt / uktaJca"gRhAzramaparo dhamo, na bhUto na bhaviSyati // pAlayanti narAH zUrAH, klIbAH paassnnddmaashritaaH|| anyaM prArthayase ? AzramaM dIkSAlakSaNaM, nedaM hInasatvocitaM bhavAzAM yuktaM / tarhi kiM yuktamityAha-ihAsminneva gRhAzrame sthita iti gamyate, poSadho'STamyAditithiSu vratavizeSastatra rataH pauSadharato bhava he manujAdhipa / aNupratAdhupalakSaNazcaitat, asyaivopAdAnaM tu pauSadhadineSyavazyambhAvAttaponuSThAnakhyApakaM / iha ca yadyadghoraM tattaddharmAdhinA'nuSTheyaM, ghorathAyaM gRhAzrama iti ghorapadena sUcitamiti sUtrArthaH // 42 // mUlam --eamaDhe nisAmisA, heukAraNa coio| tao namI rAyarisI, deviMdaM imAmabbavI // 43 // mUlam-mAse mAse u jo bAlo,kusaggeNaM tu bhuNje|n so suakkhAyadhammassa,kalaM agghai solsiN||44|| __vyAkhyA-mAse mAse eva tuzabdasyaivakArArthatvAnnatvardhamAsAdau yaH kazciddhAlo nirvivekaH kuzAgreNaiSa darbhAgreNaiva muMkte, na tu karAkulyAdibhiH / na naiva sa tAdRzataponuSThAyI, suSTu zobhanaH sarvasAvadhaviratirUpatyAdAkhyAtastIrthakaraiH kathitaH khAkhyAto dharmo yasya sa khAkhyAtadharmo muniH tasya kalA bhAgamati arhati SoDazI SoDazAMzasamopi na syAditibhAvaH / tato yatvAkhyAtaM na syAt tadghoramapi dharmArthinA nAnuSTheyaM, AtmaghAtAdivat / khAkhyAtazca mukhyatayA munidharma eva, na tu gRhAzramastato gRhAzramAdayameva zreyAniti / nanu ? pUrvasUtre ihaiva 'posaharao bhavAhIti' vAkyena dezavirateH kartavyatA zakreNoktA, dezaviratazca bAlapaNDita ucyate, 'samaNovAsayA mAlapaMDiA' iti vacanAt, tatkathamiha bAlazabdena dezavirato vyapadiSTa iticeducyate-dezaviratasya bAlapaNDitatve satyapi ekAdazAviratimattApekSayA bAlyAMzasya prAdhAnyavivakSayavamuktaM sambhAvyate / dRzyate hi samaye sAkhAdanavatAM jJAnAMzavattve'pi tatprAdhAnyavivakSayA jJAnitvavyapadeza iti sUtrAtheH // 44 // mUlam-eamaha nisAmittA, heukAraNacoio / tao nami rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 45 // nyAkhyA-punarnIrAgatAmeva parIkSitumado'vadadindraH // 45 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 15 // uttarApyayanasUtram mUlam-hiraNaM suvaNNaM maNimuttaM, kasaM dUsaM ca vAhaNaM / kosaM vaDDAvaittA NaM, tao gacchasi khattiA ! // 46 // vyAkhyA-hiraNyaM ghaTitavarNa, suvarNa tato'nyat , maNayazcandranIlAdyA muktAzca mauktikAni maNimuktaM, kAkha kAMsyabhAjanAdi, dUSyaM vastraM, cakAraH khagatAnekabhedasUcakaH, vAhanaM rathAzvAdi, kozaM bhANDAgAraM, vardhayitvA pUrti nItvA tato gaccha kSatriya ! ayaM bhAvaH-yo yaH sAkAMkSaH sa sa dharmAnuSThAnAyogyaH, sAkAMkSazca bhavAn, AkAMkSaNIyakharNAdivastUnAM sampUrNatvAbhAvAditi sUtrArthaH // 46 // mUlam-eyamajhu nisAmittA, heukaarnncoio| tao namI rAyarisI, deviMdaM iNamabbavI // 17 // mUlam-suvaNNaruppassa u pavvayA bhave, siA hu kelAsasamA asaMkhayA / narassa luddhassa na te hiM kiMci, icchA hu AgAsa samA aNaMtiA // 48 // vyAkhyA-suvarNa ca rUpyaM ca suvarNarUpyaM tasya, tuH pUrtI, parvatAH parvatapramANA rAzayaH 'bhavetti' bhaveyuH syAtkadAcit , huravadhAraNe bhinnakramazca, tataH kailAsasamA eva, na tu laghugiripramANAH, kailAsazcAtra meruriti vRddhAH, tepyasaMkhyakAH saMkhyArahitA na tu dvitrAH, narasya lubdhasya na taiH tAzairapi kharNarUpyaparvataiH kiJcidapi khalpamapi paritoSakAraNaM syAditi gamyaM / kuta ityAha-icchA abhilASo huriti yasmAt AkAzena samA AkAzasamA anantikA antrhitaa| uktazca-"na sahasrAdbhavet tuSTi-ne lakSAnna ca kottitH||n rAjyAnnaiva devatvA-nendratvAdapi dehinAm // 1 // " iti // 48 // tathAmUlam-puDhavI sAlI javA ceva, hiraNaM psubhissh| paDipuNNaM nAlamegassa, ii vijjA tavaM cre||49|| vyAkhyA-pRthvI bhUmiH, zAlayo lohitazAlyAdayaH, yayAH pratItAH, caH zeSadhAnyasamuccayArthaH, evo'vadhAraNe bhinnakramo'ne yokSyate, hiraNyaM, suvarNa, rUpyAdyupalakSaNametat , pazubhirgavAdibhiH saha pratipUrNa samastaM naiva alaM samartha prakramAdicchApUrtaye ekasya jantoriti zeSaH / ityetatpUrvoktaM 'vijatti' viditvA tapo dvAdazavidhaM carettata eva niHspRhatayecchApUrti sambhavAdanena ca santoSa evAkAMkSApohe kSamo na tu varNAdItyuktaM / tataH santuSTasya me kharNAdau sAkAMkSatvameva nAstIti tadvardhanodhamo dUrApAsta eveti sUtradvayArthaH // 49 // mUlam-eyama nisAmittA, heukaarnncoio| tao namiM rAyarisiM, deviMdo iNamabbavI // 5 // mUlam-accheragamabbhudae, bhoe cayasi patthivA! / asaMte kAme patthesi, saMkappeNa vihaNNasi // 51 // _ vyAkhyA-AzcaryamidaM varttate yat tvamevaMvidhopi 'ambhudaetti' aDatakAnAzcaryarUpAn bhogAn sajasi he pArthiva ! tathA'sato'vidyamAnAn kAmAn praarthyse| tadapyAcaryamiti sambandhaH / athavA kastavAtra doSa ? saGkalpenottarottarabhogAbhilASarUpeNa vikalpena vihanyase bAdhyase, anantatvAdevaM vidhasaGkalpasya / paraM yo vivekI sa prAptAn kAmAnaprAptakAmAkAMkSayA na tyajedvivekI ca bhavAniti sUtrArthaH // 51 // mUlam-eamahaM nisAmittA, heukaarnncoio| tao namI rAyarisI, devidaM iNamabbavI // 52 // mUlam-sallaM kAmA visaM kAmA, kAmA AsI visovmaa|kaame patthemANA, akAmA jati duggiN||53|| myAkhyA-zalyamiva zalpaM kAmAH zabdAdayaH, viSamiva viSaM kAmA, kAmA AzIviSopamAH, AzIviSaH srpstdupmaaH| kiJca kAmAn prArthayamAnA apergamyatvAt prArthayamAnA api akAmA iSyamANakAmAbhAvAcAnti durgati, tataH kathaM tatparihAra Acarya ? asadbhogaprArthanamapi yadbhavatA sambhASitaM tadapyayuktaM, mumukSUNAM kacidapi kAMkSAyA abhAvAt / uktaM hi-"mokSe bhave ca sarvatra, niHspRho munisattamaH" iti // 53 // kathaM punaH kAmAn prArthayamAnA durgatiM yAntItsAhamUlam-ahe vayai koheNaM, mANeNaM ahamA gii| mAyA gaipaDigghAo, lohAo duhao bhayaM // 54 // vyAkhyA-adho narakagatau vrajati krodhena, mAnena adhamA gatiH, 'mAyatti' suvyatyayAnmAyayA gateH prastAvAsagateH pratiSAto vinAzo gatipratighAto, lobhAt 'duhaotti' dviprakAramaihikaM pAratrikaM ca bhayaM, svAditi sarvaca Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram / // 15 // gamyaM / kAmeSu ca prArthyamAneSvavazyaM bhAvinaH krodhAdayate cazA iti kathaM na tat prArthanayA durgatiriti sUtradvayArthaH // 54 // itthamanekairapyupAyaistaM kSobhayitumazaktaH zakraH kimakarodityAha mUlam-avaujjhiUNa mAhaNarUvaM viurUviUNa iMdattaM / vaMdai abhitthuNaMto imAhiM mahurAhiM vaggUhi // 55 // vyAkhyA-apoya tyattavA brAmaNarUpaM 'viurUviUNatti' vikRtya indratvaM uttaravaikriyamindrarUpaM vandate namati abhiSTuvan stutiM kurvan imAbhirvakSyamANAbhirmadhurAbhirmanoharAbhirvAgbhirvANIbhiriti sUtrArthaH // 55 // tathA hi mUlam-aho te nijio koho, aho te mANo praajio| aho te nirakiA mAyA, aho te loho vasIkao // 56 // vyAkhyA-aho ! iti vismaye te tvayA nirjitaH krodhaH, yatastvamanamanapavazIkaraNAya preritopi na kSubhitaH / tathA aho ! te mAnaH parAjito yastvaM mandiraM dasata ityAdhuktopi kathaM mayi jIvatIdaM syAditi nAhakRti kRtavAn ! aho ! te nirAkRtA mAyA, yastvaM purarakSAhetuSu mAyAjanyeSu prAkArAhAlakotsUlakAdiSu mano na vinyastavAn ! tathA'ho! te lobho vazIkRtA yastvaM hiraNyAdivarddhanAya noditopi icchAyA AkAzasamatvamevAbhihitavAn ! / / 56 // tathAmUlam-aho te ajavaM sAhu, aho te sAhu mahavaM / aho te uttamA khaMtI, aho te mutti uttmaa||57|| vyAkhyA- spaSTaM, navaramArjavaM mAyAbhAvaH, sAdhu zobhanaM, mArdavaM mAnAbhAvaH, kSAntiH krodhAbhAvaH, muktirnirlobhateti sUtradvayArthaH // 57 // itthaM guNaiH stutvA phalopadarzanadvAreNa stutimAhamUlam-ihaMsi uttamo bhaMte, peccA hohisi uttmo|loguttmuttmN ThANaM, siddhiM gacchasi niiro||58|| vyAkhyA-ihAsmin loke asi vartase uttamaH uttamaguNAnvitatvAt , he bhadaMta ! he pUjya ! 'pecatti' presa paraloke bhaviSyasi uttamaH, kathamityAha-'loguttamuttamaMti' lokasya uttamottamaM atizayapradhAnaM lokottamottamaM sthAnaM, kiM tadityAha-siddhiM muktiM 'gacchasitti' sUtratvAdgamiSyasi, nIrajA niSkarmeti sUtrArthaH // 58 // upasaMharatimUlam-evaM abhitthuNaMto,rAyarisiM uttimAi sddhaae|paayaahinnN kuNaMto, puNo puNo vaMdae skko||59|| nyAkhyA-evamuktanyAyena abhiSTuvan rAjarSi uttamayA zraddhayA pradakSiNAM kurvan punaH punavendate praNamati shkrH||59|| mUlam-to vaMdiUNa pAe, cakaMkusalakkhaNe munivrss| __ AgAseNuppaio, laliacavalakuMDalatirIDI // 60 // vyAkhyA-tatastadanantaraM vanditvA pAdau cakrAzalakSaNo munivarasya AkAzena utpatitaH khargAbhimukhaM gataH lalite ca te savilAsatayA capale caJcalatayA lalitacapale tAdRze kuNDale yasya sa lalitacapalakuNDalaH sacAsau kirITI ca mukuTavAn lalitacapalakuNDalakirITIti sUtrArthaH // 60 // zakreNaivaM stUyamAnaH sa muniH kimutkarSa vyadhAduta netyAhamUlam namI namei appANaM, sakkhaM sakkeNa coio| caiUNa gehaM vaidehI,sAmaNNe pajjuvaDio // 61 // vyAkhyA-namirnamayati khatattvabhAvanayA prahaM karotyAtmAnaM khaM natUtsekaM nayati / uktaJca-"saMtaguNakittaNeNavi purisA lajjati je mahAsattA // iarA puNa aliapasaMsaNeSi hiae na mAyaMti // 1 // " kimbhUto namiH ? sAkSApratyakSIbhUya zakreNa coditaHpreritaH tyaktvA gehaM 'paidehitti' sUtratvAdvidehI videhadezAdhIzaH zrAmaNye paryupasthitaH udyato na tu tatpreraNayApi dharmAdvicyuto'bhUditi bhAva iti suutraarthH||11|| athAmuSya munimukhyasya dRSTAntenopadezamAha mUlam-evaM kariMti saMbuddhA, paMDiA pviakkhnnaa| viNiahati bhogesu, jahA se namI rAyarisitti bemi // 62 // vyAkhyA-evamiti yathAmunA naminAmA muninA nizcalatvaM kRtaM tathA'nyepi kurvanti, kIrazAH 1 saMbuddhA avagatatatvAH, paNDitA nizcitazAstrArthAH, pravicakSaNA abhyAsAtizayAkriyAmprati pravINAH, tAzAzca santo vinivartante Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 152 // uttarASyayanasUtram uparamante 'bhogetti' bhogebhyo yathA sa namI rAjarSistebhyo nivRtta iti bravImIti pUrvavaditi sUtrArthaH // 62 // iti samApto'dhyayanasUtrArthaH, atha prakrAntazeSaM prastUyate tavedaM atha naggatisaMjJasya, sambuddhasyAmrapAdapAt // turyapratyekabuddhasya, kathAM vakSyAmi tadyathA // 1 // atraiva bharatakSetre, deze gAndhArasaMjJake // zrIpANDuvardhanapure, rAjA siMharatho'bhavat // 2 // anyadA tasya bhUbharttu-dvayazvAvuttarApathAt // upAyane samAyAtau zatravAjivijitvarau // 3 // tayormadhye babhUvaika- sturaGgo vakrazikSitaH / tamArohannRpo devA - dvitIryaM tu tadaGgajaH // 4 // tataH sainyAnvito rAjA, nirgatya nagarAdvahiH // vAhakelIgato vAha-vAhanArtha pracakrame // 5 // prakRSTAM tadgatiM draSTuM, kazayA prAharacca tam // tataH sa turagaH sindhu-pUrAdapyacalaGkRtam // 6 // taM rakSituM nRpo valgA - mAcakarSa yathA yathA / tathA tathA hayo jajJe, javanaH pavanAdapi // 7 // gacchannevaM yojanAni, dvAdazAtigato hayaH // tamaraNye'nayannadyAH, pUrastarumivodadhau // 8 // AkRSyAkRSya nirviNNo, valgAM tatrAmucannRpaH // turaGgamopi tatraiva, tasthau tatkSaNamAtmanA // 9 // tatastaM vAjinaM jJAtvA, bhUzako vakrazikSitam // baddhA kApi drume bhrAmyan, prANavRttiM vyadhAtphalaiH // 10 // rAtrivAsAya cArUDho, girimekaM mahIpatiH // dadarzakaM darzanIyaM prAsAdaM saptabhUmikam // 11 // tasya madhye praviSTazvA - drAkSIdekAM mRgekSaNAm // rUpalAvaNyatAruNya - tiraskRtaratizriyam // 12 // sasambhramaM samutthAya, pramodabharamedurA // dadau sApyAsanaM tasmai, so'pi tasminnupAvizat // 13 // mithastAvanvarajyetAM, kSaNAhUtIkRtekSaNau // anyonyadarzanodbhUta - lehAvezahatatrapau // 14 // kAsi tvaM 1 subhage ! kiJca tiSThasyekAkinI bane ? // atheti bhUbhujA pRSTA, sotkaNThaM saivamabravIt // 15 // bhavanesminvedikAyAM, pUrvamudvaha mAM prabho ! // pazcAsvasthamanAH sarva, vakSye vRttAntamAtmanaH // 16 // tatkarNAmRtamAkarNya, vAkyaM tasyA dharAdhipaH // sarasaM bhojanaM prApya, bubhukSuriva pipriye // 17 // bhavane tatra sAnandaM praviSTazca jinAlayam // so'pazyattasya tu puro, vedikAM zubhabedikAm // 18 // tato natvA jinaM sandhyA-samaye vedikAM gataH // gAndharveNa vivAheno-vizastAmuduvAha saH // 19 // aat are gavA, vilAsairvividhaiH sukham // ativAhya nizAM prAtastau jinendraM praNematuH // 20 // rAjJaH siMhAsanasthasyo-paviSTArdhAsane mudA // sAtha rAjJI jagau rAjan ! vArtA me zrUyatAmiti // 21 // atraiva bharatakSetre, zAlilakSmIvibhUSite // kSitipratiSThitapure - 'bhavadvijitazatrurAT // 22 // sa cAnyadA sabhAmekAM, kArayitvA manoharAm // sarvA citrakara zreNI-mAhUyaivamavocata // 23 // yAvanti vo gRhANi syu- rbhAgaistAvanmitairiyam // citraNIyA sabhA citrai - zvitraizvitraikahetubhiH // 24 // pramANamAjJetyuktvAtha, naike citrakRtopi tAm // Arebhire citrayituM, karasteSAM sa eva hi // 25 // tatra caiko jarI citra - karazcitrAGgadAbhidhaH // acitrayatsabhAM nitya-masahAyaH sutojjhitaH ||26||tsy caikAbhavatputrI, nAmnA kanakamaMjarI // rUpayauvanacAturya- kalAsarvasvasevadhiH // 27 // sA pratyahaM sabhAsthasya, gatvA bhaktamadAt pituH // sa tu tasyAmAgatAyA - magAnnityaM vahirbhuvi // 28 // anyedyurbhaktamAdAya, prasthitA sA janAkule // rAjyamArge yayau yAva - tkanI mantharagAminI // 29 // tAvattatra javenAdri - vAhinIpUrajiSNunA // vAhayantaM hayaM bhUpa-mazvavAraM dadarza sA // 30 // tato bhItA praNaSTA sA, gate tatra sabhAmagAt // sabhaktAmAgatAM tAM ca, vIkSya vRddho bahiryayau // 31 // tasya putrI tu tatrasthA, kautukAtkuTTime'likhat // vividhairvarNakairekaM, kekipicchaM yathAsthitam // 32 // atrAntare sabhAM draSTuM tatrAyAto mahIpatiH // tatkekipicchamAdAtuM cikSepa karamaasA // 33 // tatpicchaM tatkare nAgA- nnakhabhaGgastvajAyata / pravRttirhi vinA tattva-jJAnaM syAnniSphalA nRNAm // 34 // tato vilakSaM kSmApAlaM, vIkSamANamitastataH // savilAsaM vihasyeti, proce kanakamaarI // 35 // maJcako hi tribhiH pAdaiH, sthito na bhavediti // pazyantyAsturyapAdaM me, turyamUrkho'miladbhavAn // 36 // ke'nye trayaH kathaJcAhaM, turyaH ? ityavanIbhRtA // pRSTA sA punarityUce, taM rAjAnamajAnatI // 37 // ahaM citrAGgadAhasya, vRddhacitrakRtaH sutA // ihasthasya piturhato - rAyAnyAdAya bhojanam // 38 // rahasA bhUyasA vAhaM, vAhayantaM catuSpathe // adyaikaM martyamadrAkSaM sa mUrkhaH prathamo mataH // 39 // [ yugmam ] rAjamArgo hi bAlastrI - vRddhAdyaiH saGkulo bhavet // iti tatra javenAzvAn, vAhayanti na dhIdhanAH // 40 // nirdayaH sa tu tatrApi, raMhasA vAhayan hayam // khaTTAyAmAdimaH pAdaH, kathyate bAlazAgraNIH ! // 41 // dvitIyastu mahIpAlo - 'vijJAtaparavedanaH // zilpinAM vezmatulyAMzai - ryo'dAcitrayituM sabhAm // 42 // santi citrakRto'neke - 'nyeSu sarveSu vezmasu // mama tAtastu niSputro, duHstho vRddhazva vidyate // 43 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utcarApyayanasUtram // 15 // tasyApyanyaiH saha samaM, bhUpo bhArga prakalpayan // dvitIyaH procyate mUDha-stRtIyastu pitA mama ! // 44 // sa hi pUrvArjitaM sarva, bubhuje citrayan sabhAm // vinArjanAM bhujyamAnaM, vittaM hi syAtkiyaciram ? // 45 // atha yatkiJcidAdAyA-gatAyAM mayi bhojanam // sa yAti dehacintAyai, na tu pUrva karoti tAm // 46 // tatazca zItalIbhUtaM, tadbhojyaM virasaM bhavet // sadannepi hi zIte syA-dvairasyaM kiM punaH pare ? // 47 // tAdRzaM ca vidhAyAnnaM, bhuAno matpitAnizam // tRtIyaH procyate jAlma-zcaturthastu bhavAnmataH ! // 48 // Agamo hi kadApyatra, na sambhavati kekinAm // tatsyAtkautaskutaH pAta-statpicchaspeha kuTTime ? // 49 // ayAtrApi tadAnItaM, syAtkenApIti cettadA // tasya prAg nirNayaH kArya-stadromasphuraNAdinA // 50 // taM vinA tu kSipan pANi-masiMstvaM mUDha eva hi ! // tatovAdInnRpaH satya-mahaM pAdasturIyakaH // 51 // dadhyau ca bhUpatiraho !, asyA vacanacAturI // aho buddhirahorUpamaho lAvaNyamaddhatam // 52 // pANaukRtya tadenAM khaM, karomi saphalaM januH // dhyAyanniti nijaM dhAma, rutsukaH // 53 // tAtaM prabhojya tasyAJca, gatAyAM khagRhe nRpaH // praiSIcitrAGgadAbhyaNe, zrIguptAbhidhadhIsakham // 54 // tenArthitaH pArthivArtha, kanI kanakamaarIm // citrAGgadovadadyukta-madaH kintvasmi nirdhanaH // 55 // tadvivAhotsavaM rAjJaH, pUjAzca vidadhe katham ? // duHsthAnAM khudarApUrti-rapi kRcchreNa jAyate ! // 56 // sacivenAtha tadvAkye, rAjJaH prokte nRpopa hi // dhanadhAnyahiraNyAthai-stasya gehamapUrayat // 57 // zubhe cAhni mahIzastA-mupayeme mahAmahaiH // dadau ca tasyai prAsAda, dAsAdhaM ca paricchadam // 58 // tasya rAjJo'bhavan rAjyo, bahulAstAsu cAnvaham // bhUpatesisaudhegA-dekaikA khakhavArake // 59 // tasmindine tu bhUpenA-diSTA kanakamaMjarI // yayau dAsyA samaM rAjJo, gehaM bhUSaNabhUSitA // 60 // tatrAgamayamAnA sA, nRpaM tasthau tu viSTare // rAjyAgate ca vinaya-mabhyutthAnAdikaM vyadhAt // 61 // bhUpe'tha supte zayyAyA-mevaM madanikAbhidhA // pUrvasaGketitA dAsI, jagau kanakamaMjarIm // 62 ||khaamini! tvaM kathAM hi, kAzcitkautukakAriNIm // sA proce rAjJi nidrANe, kathayiSyAmi tAmaham // 63 // tacchRtvA bhUdhavo dadhyA-vasthAzcAturyapezale // vacane zrUyamANe hi, zarkarA karkarAyate // 64 // tato'nayA vakSyamANa-mAkhyAnamahamapyaho ! // zRNomIti nRpo dhyAyan , suSvApAlIkanidrayA // 65 // athoce madanA devi !, supto rAT kathyatAM kathA // sA'vadatsAvadhAnA tvaM, zRNu tAM vacmi tadyathA // 66 // zrIvasaMtapure zreSThI, varuNAkhyo dRSanmayam // acIkaradevakula-mekamekakarocchrayam // 67 // tatra devakule devaM, caturhastaM nyadhatta sH|| tadAkarNya jagau jAta-kotukA madaneti tAm // 68 // ekahaste suragRhe, caturhastaH suraH kayam ? // mAtIti saMzayaM chindhi, sa hi khAdkurute hadi // 69 // devI mAhAdhunAyAti, nidrA me tatparecavi // idaM vakSyAmi te ko hi, nidrAsukhamupekSate ? // 7 // evamastviti jalpantI, tato'gAnmadanA gRham // atho yathocitasthAne-'skhapItkanakamaMjarI // 71 // bhUpastvacintayadiyaM, vArtA saGgacchate katham ? // tasyA rahasyaM pRcchAmi, tadenAmadhunaiva hi // 72 // yadvA vakSyatyaso jAlma-masmin prazne kRte hi mAm // a/ditA ca vArtA syA-dvallabhAtopi vlbhaa||73|| zvasta nepi dine dAsse, tadasyA eva vArakam // yathArthakathitA vArtA, zrUyate khayameva sA // 74 // dhyAtvetyadAnnRpastasyai, dvitIyepyahi vArakam ! / tathaiva rAjJi supse tA-mado madanikA'vadat ! // 75 // tAmoktAM kathAM brUhi, tayetyukte ca sA'bravIt // devazcaturbhujaH so'bhU-na tu tanmAnabhUghanaH // 76 // athAkhyAhi kathAmanyA-mevaM madanayoditA // rAjJI jagau vane kApi, raktAzokadrumo'bhavat // 77 // zAkhAzatAkulasyApi, tasya chAyA tu nAbhavat // jagAda madanA tasya, chAyA na syAttaroH katham ? // 78 // sAkhyattandrAkulAsmIti, kalye vakSyAmyadastava // tatastasyai dadau bhUpa-stRtIyepyahi vArakam // 79 // prAgvanmadanayA pRSTA, sAtha proce mahAzayA // tarostasyAbhavacchAyA-'dhastAdUrdhantu nA'bhavat // 8 // AkhyAnamanyadAkhyAhI-tyuktA madanayA punaH // sAvAdIt kvApyabhUdAme, kopi dAserapAlakaH // 81 // tasya caiko mahAkAyo, ravaNontarvaNaM caran // ekaM babUlamadrAkSIt , phalapuSpabharAkulam // 82 // tataH sa taM drumamabhi-grIvAM prAsArayanmuhuH // patramAtramapi prApa, na tu tasya mahAtaroH // 83 // jAtakopastatastasya, drumasyo kramelakaH // viNmUtre vyasRjatko vA, kadaryebhyo na kupyati ? // 84 // madanAkhyanmukhenApi, yaM na prApa mahAdrumam // tasyopari zakRnmUtre, sa dAsero vyadhAtkatham ? // 85 ||raajnyii jagAvidaM kalye, vakSye nidrAmi sAmpratam // turyepyahi tato rAjA, tasyai vArakamArpayat // 86 // tato dAtyA tayA pRSTA, proce kanakamaMjarI // babUlaH sa hi kUpebhU-tattaM psAtuM Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 154 // uttarAdhyayanasUtram sa nAzakat // 87 // prAgvatkathAntaraM pRSTA, tayA sA caivamatravIt // bhUpena kvApi kenApi, gRhItau dvau malimluco // 88 // maJjUSA nihitau tau ca nRpo nadyAmavAhayat // dayArdracetA na puna - mArayAmAsa to svayam // 89 // yAntIM nadIjale vIkSya, tAM peTAM kepyakarSayan // tAM samudghATya te caiva-mapRcchaMstau vinirgatau // 90 // yuvayoH kSiptayoratra, jajJire kati vAsarAH 1 // adya turya dinamiti tayorekobravIttadA // 91 // kathaM turyamaharjJAta-miti pRSTA bhujayayA // devyUce va idaM vakSye, nidrAkAlo hyupasthitaH // 92 // paJcamepi dine rAjJA, kautukAhattavArakA // tathaiva dAsyA pRSTA ce-tyUce kanakamaMjarI // 93 // tRtIyajvaravAnAsI - dityajJAsItsa taM dinam // ityuktvA sA kathAmanyAM dAsyA pRSThaivamabravIt // 94 // jajJire bahulA rAjJyo, rAjJaH kasyApi kutracit // tAsu caikAbhavattasya, svaprANebhyopa vallabhA // 95 // rAjJInAM zaGkayAnyAsAM, kalAdairbhUgRhasthitaiH // sa ca tasyAH kRte channa-malaGkArAnakArayat // 96 // ko hi kAlodhunAstIti, kalAdAMstAMzca kautukAt // kopyapRcchattadA caiko, rAtrirastItyabhASata // 97 // tatra rAtriH kathaM jJAte-tyuktA rAjJI bhujiSyayA // proce pramIlAbhyetIti, vakSye'nedyuridaM tava // 98 // SaSThapyahi nRpaprApta - cArakA sAtha tAM jagau / bhUgRhepi nizAndhatvA-tsa kSapAM jJAtavAniti // 99 // kathAntaraJca pRSTaivaM, sAkhyatkasyApi bhUpateH // peTAM bhUSaNasapUrNA, nidrAM kopyaDhaukayat // 100 // tasyAM cAnudghATitAyA - mevApazyannRpo'khilAn // tanmadhyasthAnalaMkArA - ndAsyAkhyatsyAdidaM katham 1 // 101 // rAjJI smAha tavedaM vo, vadiSyAmi zaye'dhunA // prAptA ca vArakaM prAgva-ceTyA pRSTevamabhyadhAt // 102 // babhUva peTikA sA hi khacchasphaTikanirmitA // tattasyAM pihitAsyAyA - mapi bhUSA dadarza rAT // 103 // AkhyAnairIdRzairyAvat, SaNmAsAn sA narezvaram // vyamohayattataH sobhU-tasyAmeva rato bhRzam // 104 // nRpAGgajA apyanyAstu, rAjJIrnAjalpayannRpaH // tatastAH kupitA nityaM tasyArichadrANyamArgayan // 105 // Uccai - vamayaM bhUpo - SnayA nUnaM vazIkRtaH // kulInA api nastyaktvA, yadasyAmeva rajyate // 106 // citrakUttanayA sA tu, sudhIrmadhyaMdinenvaham // sthitvA garbhagRhe hitvA vastrabhUSA nRpArpitAH // 107 // Amucya pitRsatkAni, vastrANyAbharaNAni ca / ekAkinI khamAtmAna - mevamucairabodhayat // 108 // [ yugmam ] re jIva ! mA madaM kArSI- rmA vidhA Rddhigauravam // mA vismArSIrnijAM pUrvAvasthAM prAptopi sampadam // 109 // alaGkArAstrapumayA, jIrNAni vasanAni ca // nijAnImAni jAnIhi sarvamanyattu bhUpateH // 110 // taddarpamapahAya tva- mAtman ! zAntamanA bhava // yathA sucirametAsAM padaM bhavasi sampadAm // 111 // anyathA tu narendrastvAM gRhItvA galakandale || niSkAzayiSyati gRhAtU, kuthitAGgIM zunImiva // 112 // taca taceSTitaM dRSTvA, duSTAstuSTA chalAnviSaH // ityucire'parA rAjJyo, janezaM vijane sthitam // 113 // yadyapi tvaM prabho'smAsu, niHsnehosi tathApi hi // rakSAmastvAM vayaM vighnAt, striyo hi patidevatAH // 114 // tvatpriyA sA hi kurute, kArmaNaM kiJcidanvaham // tayA vazIkRtastvaM tu na jAnAsi tadapyo ! // 115 // atha rAjJA kathamida - mityuktAstAH punarjaguH // yadi pratyeSi na tadA tvaM nirUpaya kenacit // 116 // sA hi sthitvApavarake, pidhAya dvArabhanvaham // kRtvA kuveSaM madhyAhne, kiJcinmuNamuNAyate ! // 117 // tannizamya nRpastatra, gatastadvIkSituM svayam // prAgyatsvanindAM kurvatyA - stasyAH zuzrAva tAM giram // 118 // tatastuSTo nRpodhyAsI-daho ! asyAH zubhA matiH // aho vivekacchekatva - maho mAnApamAnanam ! // 119 // madonmattA bhavantyanye, khalpAyAmapi sampadi // asau tu sampadutkarSa, samprAptApi na mAdyati ! // 120 // tadasyAH santi sarvepi, guNA eveti nizcitam // rAjJyastvetA guNamapi, doSaM pazyanti matsarAt / // 121 // uktaJca - "jADyaM hImati gaNyate vratarucau dambhaH zucau kaitavam // zUre nirghRNatA Rjau vimatitA dainyaM priyAlApini // tejakhinyavaliptatA mukharatA vaktaryazaktiH sthire // tatko nAma guNo bhavetsa guNinAM yo durjanairnAGkitaH 1 // 122 // dhyAtveti bhUpatistuSTaH, paTTarAjJIM cakAra tAm // guNairmahatvamApnoti, jano na tu kulAdibhiH // 123 // nRpo vimalacandrAkhya- sUripArzve sa cAnyadA // samaM kanakamaaryA, zrAddhadharmamupAdade ! // 124 // sAtha citrakRtaH putrI, kramAnmRtvA divaM yayau // avirAdhitadharmANaH, sureSveva prajanti hi // 125 // vaitADhye toraNapure, dRDhazaktimahIpateH // sutA kanakamAlAkhyA, jajJe vargAcyutA tu sA // 126 // tAM prAptayauvanAM prekSya, rUpADhyAM mohitonyadA // hatvAnaiSIdiha girau, khecaro vAsavAbhidhaH // 127 // vidyayA vihite sadyaH, prAsAdesmin vimucya tAm // sa vyadhAdvedikAmenAM yAvadudrodumudyataH // 128 // tAvadatrAgatastasyA, agrajastAM gavaSayan // yoddhumAhAsta kanaka - tejAstaM khecaraM krudhA // 129 // vidyA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayanastram // 155 // balorjitau yuddhaM kurvantau tulyavikramau // tAvanyonyaprahAreNa, sadyobhUtAM yamAtithI // 130 // khaM tadvinAzakI - nAzaM, nindantI vIkSya tau mRtau // ciraM ruroda kanaka-mAlA bhrAtRzucAkulA // 131 // tadA cAtrAgato vAnamantarAkhyaH surottamaH // vatse ! tvaM mama putrIti, premNA yAvaduvAca tAm // 132 // sutAmanveSayaMstAva - dRDhazaktirihAyayau // tataH kanakamAlAM drAk, zabarUpAM surokarot // 133 // atha tAn patitAn pRthvyAM, khaputrIputravAsabAn // vipannAn vIkSya saMvigno, dRDhazaktiracintayat // 134 // vAsavena suto nUnaM, jane tena ca vAsavaH // sutA tu vAsavenaiva, mAryamANena mAritA // 135 // tatsaMsAretra duHkhADhye, kRtI ko nAma rajyate 1 // dhyAtveti prAbrajadvidyA - ghararAjastadaiva saH // 136 // mAyAM hRtvA tato devaH, samaM kanakamAlayA // nanAma zramaNaM so'pi kimetaditi pRSTavAn 1 // 137 // athokte bhrAtRpaJcatvo- dante kanakamAlayA // mayA zabatrayaM dRSTaM, kathamityavadanmuniH ? // 138 // surothAcIkathanmAyA, mayAsau tava darzitA ! // muniH smAha kuto heto- rmAyA me darzitA tvayA 1 // 139 // devovAdIttatra hetuM, dRDhazaktimune! zRNu // kSitipratiSThitapure, jajJe vijitazatrurAT // 140 // sa ca citrakRtaH putrIM, nAnA kanakamaMjarIm // upayemenyadA sA ca paramazrAvikAbhavat // 141 // tayA paJcanamaskArA - dinA niyAmito mRtaH // tatpitA citrakRdvAna -mantarAkhyaH surobhavat // 142 // sohamatrAdhunAyAto'pazyaM zokAkulAmimAm // utpannabhUripremA co-payogamavadheradAm // 143 // asau me prAgbhavasute -tyajJAsiSamahaM tataH // tvAJca tatkSaNamAyAntaM, nirIkSyaivamacintayam // 144 // pitrA sahAsau maMtrIti, bhAvI me virahonayA // dhyAtvetyadarzayamimAM, mAyayA te zavopamAm // 145 // tvAM ca pratrajitaM prekSya, mAyA drAk saMhRtA mayA // tanme duzceSTitamidaM, soDhavyaM sumune ! tvayA // 146 // dharmatayA tvamupakartAsi tatkutaH 1 // itthamAttheti saalpannutpapAta munistataH // 147 // tadA kanakamAlApi, zrutvA vRttAntamAtmanaH // prAptA jAtismRtiM sadyo, dadarza prAgbhavaM nijam // 148 // matpitAyamiti prema, sure sA tatra bibhratI // tAta ! ko me baro bhAvI yaprAkSIttaM divaukasam // 149 // surothAvadhinA jJAtvA proce prAcyastava priyaH // rAjA vijitazatruH sa, devIbhUya cyuto divaH // 150 // dRDhasiMha mahInetuH sutaH siMharathAhvayaH // jAtosti medinIbhartA, bharttA bhAvI sa te sute ! // 151 // [ yugmam ] tatsaGgo me kathamiha, bhAvItyuktastayA punaH 1 // surovAdIdihAgantA, vAjinApahRto hi saH // 152 // tadudvegaM vihAya tva- miha tiSTha yathAsukham // ahaM tvadAdezakArI, sthAsyAmi tava sannidhau // 153 // ityuktvA saparIvAraH, prAsAde'sthAdihAmaraH // tasthau kanakamA - lApi, tadabhyarNe surIvRtA // 154 // svAmin / kanakamAlAM tAM mAmavehi guNodadhe ! // sa devastu yayau meruM, caityanatyai gate'hani // 155 // tatastvamaparAhne matpuNyAkRSTa ihAgamaH // manmanonayanAmbhoja - vibhAsanavibhAkaraH // 156 // mayA tUtkaNThayA tAtA-gamaM yAvatpratIkSitum // azaktayA tvayA sAkaM, svayamAtmA vivAhitaH / / 157 // eSa khAmin svavRttAnto mayA tubhyaM niveditaH // iti tadvAkyamAkarNya, jAtiM sasmAra pArthivaH // 158 // atrAntare suravadhU - yutastatrAgataH suraH // praNeme bhUbhujA sopi, tamuccairabhyanandayat // 159 // tato vivAhavRttAnte, prokte kanakamAlayA // tyarthaM mudito deva-zviraM bhUpamavArtayat // 160 // divyaM bhojyaM ca madhyAhne, sabhAryo bubhuje nRpaH // itthaM sthitvA mAsamekaM, sonyadetyavadatpriyAm // 161 // arakSakaM bhojyamiva dvikA rAjyaM mama dviSaH // upadroSyanti tadbhantu - manumanyasva mAM priye ! // 162 // sAvadatstvatpuraM dUre, pAdacAreNa tatkatham // ito yAsyasi tatra tvaM tato vAtrAgamiSyasi ? // 163 // tatprajJasIM mahAvidyAM gRhANa tvaM madantikAt // tato rAjA gRhItvA tAM vidhipUrvamasAdhayat // 164 // agAcca vyomamArgeNa, priyAM pRSTvA nijaM puram // lokaiH pRSTazca sakalaM, yathAvRttamacIkadhat // 165 // tataH kRtotsavAH paurAH, procurevaM savismayAH // aho ! bhUmIvibhorbhAgyA-bhyudayo bhuvanAdbhutaH // 166 // sampadAmAspadepyanye vindanti vipadaM vizaH // asau tu bhAgyavAn vyApa-dAspadepyApa sampadam // 167 // bhRpriyastu priyAM dhyAyan paJcamehi yayau nagam // dinAni katicittatra, sthitvAyAsItpunaH pure // 168 // evaM muhurmuhuH zaile, vrajantaM taM nRpaM prajAH // nagesmin gatirasyeti, nAmnA naggatimUcire // 169 // taM cAnyadA gataM tasminnadrAvityavadatsuraH // AdezaM khaprabhoH kartuM yAsyAmyahamitodhunA // 170 // yadyapyenAM vihAyAhaM, kApi no gantumutsahe // anulaMdhyAM prabhorAjJAM tathApyulaMghaye katham // 171 // kAlakSepazca me bhUyAn bhavitA tatra bhUpate ! // itaH sthAnAcca nAnyatra, sutA me lapsyate ratim // 172 // tadyathaikAkinI na syA- dasau Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 156 // uttarApyayanasUtram kArya tathA tvagA // madviyogenyathA duHkha-masyA bhUri bhaviSyati // 173 // ityudIrya gate deve, tasyA dhRtikRte nRpaH // akArayannage tatra, nagaraM navyamuttamam // 174 // pralobhya lokAMzcAnekAn , pure tatra nyavAsayat // caityAnyacIkaratteSu, jinArcAzca nyavIvizat // 175 // grAmAn sahasrazastatrA-raNye caavaasynnRpH| taca rAjyadvayaM samyaka, zazA. sodaprazAsanaH // 176 // nyAyena pAlayan rAjyaM, krIDan kanakamAlayA // jinAMzca pUjayannityaM, sa trivargamasAdhayat // 177 // sotha kArtikarAkAyA-manyadA sainyasaMyutaH // narendro nagarAdrAja-pATikAyai viniryayA // 178 // tadA ca pallavAtAnaM, maJjarIpuapijaram // mAkandamekamadrAkSI-cchatrAkAraM sadAphalam // 179 // cUtasya tasya kAntasya, maGgalArthamilApatiH // Adade majarImekAM, zepAmiva sudhAbhujaH // 180 // sainyalokAstataH sarve, ptrpllvmaariiH|| AdAya dAruzeSa taM, sahakAraM vitenire // 181 // gatvArAmaM nivRttotha, tatrAyAtaH kSaNAntare // AmraH kamraH sa kutreti, rAjA papraccha maMtriNam // 182 // maMtriNA ca tarau tasmin, kASThazepe pradarzite // IdRzosI kathamabhU-dityapRcchat punarnRpaH // 183 // uvAca sacivo vAcaM, khAminnasya mahAtaroH // jagRhe majarI pUrva-mekA yuSmAbhiruttamA // 184 // ityamuM sainikAH sarve, patrapuSpaphalAdikam // gRhItvA cakrurazrIkaM, dhaninaM taskarA iva // 185 // tadAkarNya nRpo dadhyau, caJcalatvamaho! zriyAm // yattAdRzopyasau cUtaH, kSaNAnniHzrIkatAM yayau ! // 186 // yadava tuSTi kutpUrva, syAttadeva kSaNAntare // jAyate'nIdRzaM vAnti-samaya bhojana ythaa!|| 187 // yathA hi buddhadATopaH, sandhyArAgazcana sthiraH // sampadopi tathA sarvA, na sthirA iti nizcitam // 188 // yastu mohena jAnAti, bAlizaH sampadaM sthirAm // zAzvatIM manyate mandaH, sa hi saudAminImapi // 189 // tato dusskrmtaamisr-tmisraaklpyaanyaa|| Ayatau duHkhadAyinyA, kRtaM me rAjyasampadA // 190 // evaM vimRzyAtasAdhudharmaH, pratyekavuddhazcaturazcaturthaH // gAndhArarAr3a naggatinAmadheyaH, pRthvyAM vyahArSItsuradattaveSaH // 191 // iti naggatinRpakathA // 4 // tatazca rAjyeSu nyasya putrAMste, catvAropyAtavratAH // kSitipratiSThitapure, viharantonyadA yyuH||1|| tatra cAbhUcatudvAra-mekaM yakSaniketanam // tasmiMzca vyantaro mUrti--sthitaH pUrvAmukhobhavat // 2 // karakaNDamunistatra, pUrvadvArA praviSTavAna // apAcIsaMmukhadvArA, dvimukhazca mhaamuniH||3|| parAGmakhaH kathaM sAdho-stiSThAmIti vicintayan / / tadAparaM vyadhAdyakSo, dakSiNAbhimukhaM mukham // 4 // namistu pazcimadvArA, praavishdykssmndire|| tatopi vadanaM prAgyatRtIyamakarotsuraH // 5 // naggatistvavizattatro-ttaradvArA guNottaraH // yakSazcakre tatopyAsya, tatazcAbhUcaturmukhaH // 6 // karakaNDostu sA rUkSa-kaNDUdehe tadAyabhUt // tataH sa kaNDUyanakaM, lAtvA'kaNDUyata zrutim // 7 // tena saGgopyamAnaM ca, tadvIkSya dvimukhobravIt // tyaktaM rAjyAdi cetsarvaM, tadAdaH saJcinopi kim ? // 8 // tenetyuktoope no kiJcit , karakaNDuryadAvadat // tadA dvimukharAjA, namisAdhuradobhyadhAt // 9 // tyaktarAjyAdikAryApi, nigrenthopi bhavAn khayam // karoti kArya cedanya-dopaprekSaNalakSaNam // 10 // kimarthaM tarhi rAjyastho-dhikRtAn kRtavAn bhavAn // parAparAdhavIkSAyai, kriyante hi niyoginH|| 11 // idAnIM tu niyogitvaM, niHsaGgasyocitaM na te // tacchrutvA namimityUce, naggatirgatadurgatiH // 12 // yadi sarva vihAya tvaM, mokSAyodyacchase mune ! // tadA kimarthamanyasya, nindAM vitanuSe vRthA ? // 13 // karakaNDurathAcakhyau, mokSAkAMkSipu bhikSuSu // vArayannahitaM sAdhu-nindakaH kathyate katham ? // 14 // yA roSAtparadoSoktiH, sA nindA khalu kathyate // sA tu kasyApi no kAryA, mokSamAgargAnusAribhiH // 15 // hitavuddhyA tu yA zikSA, sA nindA nAbhidhIyate // ata eva ca sAnyasya, kupyatopi yate // 16 // yadArSa-"rUsaU vA paro mA vA visaM vA pariattau // bhAsiavA hiA bhAsA sapakkhaguNakAriA // 17 // " anuziSTimimAM ziSTA-muditAM karakaNDunA // te trayopyurarIcaku-vijahuzca yathAruci // 18 // puSpottaravimAnAtte, catvAropi sahacyutAH // sahopAttavratA mokSaM, sahaivAsAdayan kramAt // 19 // iti pratyekabuddhAnAM, caturNA zamazAlinAm // sampradAyAnusAreNa, caritaM parikIrtitam // 20 // kalyANakAri narakAri vikArahAri, pratyekabuddhacaritaM duritApahAri // itthaM nizamya zagazAkhighanAnukAri, bhavyA bhajantu sukRtaM bhuvanopakAri // 21 // iti samAptA prasaGgAgatA pratyekabuddhavaktavyatA // AADASPANDAARADDITIOPARDSDARSDADAGDAMDADERSTAGDAMPIPARADIO DADAPAEDABADODARASDAEDIA 6 iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharpagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNizipyabhujiSyoupAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttI navamAdhyayanaM sampUrNam // 9 // Wamanraoravancorpoom apco m 6050dsapanesapacropsocore Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram // atha dazamAdhyayanam // // 157 // // arham // vyAkhyAtaM navamAdhyayanaM, samprati drumapatrakAkhyaM dazamamArabhyate, asyacAyaM sambandhaH, ihAnantarAdhyayane dharmamprati niSkampatvamuktaM, taccAnuzAsanAdeva syAditi anuzAsanAbhidhAyakamidamArabhyate, anena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya prastAbanArtha gautamaM prati zrImahAvIreNedamuktamiti ihopayoginI gautamavaktavyatA tAvatkAciducyate / tathA hi atrAbhUdbharatakSetre, kharlakSmInirjitAlakA // samagranagarIpraSThA, pRSThacampAbhidhA purI // 1 // tasyAM sAlamahAsAlanAmAnau sodarAvubhau // rAjarAjiguNau rAja- yuvarAjau babhUvatuH // 2 // jAmiryazomatI saMjJA, piTharo bhaginIpatiH // gAgilirbhAgineyazcA- meyabuddhistayorabhUt // 3 // tasyAJca puryAmanyedyu - viharan jagadIzvaraH // zrIvIraH samavAsApa - dbhavyAmbhojanabhomaNiH // 4 // tataH sAlamahAsAlau, sArva vanditumudyatau // maharSA jagmatuH prAjya- pramodabharamedurau // 5 // jinaM natvA ca sadbhaktyA yathAsthAnaM nyaSIdatAm // sarvajJopi jagau dharma, saMsArAmbhodhitArakam // 6 // tamAkarNya viraktAtmA, jinaM natvA gRhaM gataH // rAjyametadgRhANeti, sAlaH sodaramatravIt // 7 // sovAdInmama rAjyena kRtaM durgatidAyinA // pratrajiSyAmyahamapi bhavodvignastvayA samam // 8 // jAmeyaM gAgiliM rAjye sthApayitvA mahotsavaiH // tataH sAlamahAsAlau, prAtrAjiSTAM jinAntike // 9 // viharantau ca tau nityaM, zrI vIrasvAminA samam // ekAdazAGgImanyUnAM, peThatuH zuddhadhInidhI // 10 // anyadA prasthitaM campA, prati rAjagRhAt purAt // prabhuM sAlamahAsAlau, praNipatyetyavocatAm // 11 // nagaryA pRSTacampAyAM, prativodhayituM nijAn // svAminnAvAM yiyAsAvo, yadyanujJAM prayacchasi // 12 // amUDhalakSyo bhagavAM - statastau gautamAnvitau // AdizattAM purIM gantuM pi tatra yayuH kramAt // 13 // tatra kAJcanapAthoje, niviSTo nAkinirmite // zrIgautamazcaturjJAnI, prAraMbhe dharmadezanAm // 14 // zrutvA gAgalibhUpopi, tamAyAtaM samAtulaM // yazomatIpiTharayug, yayau vanditumutsukaH // 15 // harSotkarSollasadroma - harSo natvAtha tAnnupaH // upavizya yathAsthAna - mazraupIddharmadezanAm // 16 // saMsArAsAratAsArAM, tAJcAkarNya viraktadhIH // gAgalirnagarIM gatvA - GgajaM rAjye nyavIvizat // 17 // pitRbhyAM sahitaH prAjye - rutsavai - zvAdade vratam // gautamasvAmipAdAnte, dAntAtmA medinIpatiH // 18 // tataH sAlamahAsAla - gAgalyAdibhiranvitaH // gaNI gantuM jinAbhyarNe 'calacampApurIM prati // 19 // tadA sAlamahAsAlA - vityacintayatAM mudA // yadbhavAttAri - tAnyetA - nyetadbhavyamabhUdbhRzam // 20 // tadA ca dadhyurityanta - gagalyAdyA api trayaH // aho ! sAlamahAsAlAvasmAkamupakAriNau // 21 // etAbhyAM hi vayaM pUrva, rAjyazrIbhAjanIkRtAH // idAnIM tu mahAnanda - prApakaM prApituM vratam // 22 // ityAdidhyAna dAvAbhi - dhvasta kalmaSabhUruhaH // muktimandiranizreNiM, kSapakazreNimAzritAH // 23 // mohamattebhapaJcatva-paJcAsyA mArga eva te / caJcatprapaJca paJcApi paJcamajJAnamAsadat ! // 24 // // yugmam ] jinA - bhyarNa gatAstetha, gautamakhAminA samam // pradakSiNIkRtya jinaM, jagmuH kevalipadi // 25 // tatastAn gautamaH proce - 'nabhijJA iva bhoH ! katham 1 // yUyaM yAta samAyAta, vandadhvaM bhuvanaprabhum // 26 // jinAnmA''zAtayetyuktaH, zrIvIreNAtha gautamaH // tatkSaNaM kSamayitvA tA-niti dadhyau nije hRdi // 27 // durbhagaM hariNAkSIva, bhajatedyApi mAM na hi // kevalajJAnalakSmIsta - tkiM setsyAmi navAthavA 1 // 28 // iti cintayataH zrIma-dindrabhUtigaNezituH // asau surANAM saMlApaH, karNajAhamagAhata // 29 // jinenAdyoditaM yo hi, jinAnnamati bhUcaraH // skhalandhyASTApadaM gatvA sa hi tadbhavasiddhikaH // 30 // iti devavacaH zrutvA - 'STApadaM gantumudyataH // papraccha gautamaH sArva - sArvabhaumaM kRtAJjaliH // 31 // tatastApasabodhAya, tasya sthairyAya ca prabhuH // tatra gantuM tamAdikSa-damoghAjJA hi pAragAH // 32 // nidhAnaM sarvalabdhInAM, tataH zrIgautamaprabhuH // bhaktyAbhivandya tIrthezaM, pratastheSTApadaM prati // 33 // itazca koDinnadinna - sevAlAstApasAstrayaH // tApasAnAM paJcazatyA, pratyekaM parivAritAH // 34 // muktiraSTApadArohA - dvizAmIti vibhorvacaH // zrutvA janAnanAtpUrva, prasthitAH santi taM prati // 35 // [ yugmam ] upavAsatapAsteSu, prathamaH saparicchadaH // kandAdibhojano bheje, tasyAdrerAdi mekhalAm // 36 // SaSThakArI dvitIyastu, pakkapatrAdi Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 158 // utarAdhyayanasUtram mojanaH // dvitIyAM mekhalAM prApa, sataMtrastasya bhUbhRtaH // 37 // tRtIyastvaSTamatapAH, zuSkazevAlapAraNaH // tasyAdreH saparIvAra - stRtIyAM prApa mekhalAm // 38 // na tu kopi girestasya, klizyamAnopyagAMcchiraH // gamyaM garutmato meru kiM yAnti kekinaH 1 // 39 // atha te tApasAH sarve, khatejovijitAruNam // AyAntaM gautamaM prekSyA - cintayanniti vismitAH ! // 40 // tapaHkRzAGgA api no, yatrAroDhuM kSamA vayam // gariSThakAyastatrAya-mArokSyati kathaM yatiH 1 // 41 // ucairmukheSu teSvevaM cintayatsveva gautamaH // jaGghAcAraNalabdhyArka - razmInAlambya saJcaran // 42 // tUrNa teSAmuparyAgA-tkSaNAccAgAdadRzyatAm // javanaiH pavanaiH preryamANo megha ivoccakaiH // 43 // [ yugmam ] tApasAste tu taM proccaiH, prazaMsanto vyacintayan // asya ziSyA bhaviSyAmo 'muSmAduttarato gireH // 44 // gautamastu gataH zaila-maulau bharatakAritam // hRtAvasAdaM prAsAdaM, darzanIyaM dadarza tam // 45 // mAnavarNAnvitAnAdi - jinAdIn sthApanAjinAn // nanAma nityapratimA - pratimAMstatra ca prabhuH // 46 // sAkSAdiva jinAMstAMzca, darza darza pramodabhAk // santuSTAvAtisantuSTa - cetA iti gaNAdhipaH // 47 // " jagaciMtAmaNi jaganAha jagaguru jagarakkhaNa, jagavaMdhava jagasatthavAha jAgabhAvaviakkhaNa || aTThAvayasaMThaviarUva kammaTTha viNAsaNa, cauvIsaM vi jiNavara jayaMtu appaDihayasAsaNa // 48 // iti stutvA ca natvA ca caityAnnirgatya gautamaH // uvAsa rAtrivAsAyA - 'zoko'zokatarostale // 49 // 1 zAzvatapratimAtulyAn // itazca dhanadaH zakra - dikpAlo nantumarhataH // tatrAyAto jinAnnatvA, vavande gaNinaM mudA // 50 // dezanAyAM gaNezopi, tatvatrayanirUpaNe // iti sAdhuguNAnUce, gurutatvaM prarUpayan // 51 // " mahAvratadharAstItra- tapaH zopitavigrahAH // antaprAntAzanAstulya- zatrumitrA jitendriyAH // 52 // niSkaSAyA mahAtmAnaH sAdhavo guravaH smRtAH // tArayanti paraM ye hi, tarantaH potavatsvayam ! // 53 // [ yugmam ]" tachrutvA gaNigAtraM ca vIkSyAtimRdu pIvaram // zrIdo dadhyau visaMvAdi, vacosya svavapuSyapi // 54 // antaprAntAzanatve hi, nedRk syAdaGgasauSThavam // iti vaizramaNaH kiJci - jahAsa vikasanmukhaH ! // 55 // tato jJAtvA tadAkUtaM caturjJAnI jagau prabhuH // dhyAnameva pramANaM syAt, tanutvaM na tano punaH // 56 // asya saMzayapaGkasya, kSAlanAya jalopamam // zrIpuNDarIkAdhyayanaM, zRNu vitteza ! tadyathA // 57 // vijaye puSkalAvatyAM, videhAvanimaNDane // nagaryAM puNDarIkiyAM, mahApadmanRpobhavat // 58 // tasya padmAbatIrAjJI - kukSijau sundarAkRtI // puNDarIkakaNDarIkA - bhidhau putrau babhUvatuH // 59 // tasyAM nagaryAmanyedyuH, sthavirAH samavAsaran // udyAne nalinavane, tridazA iva nandane // 60 // tAn praNamya mahApadmaH zrutvA dharma virakadhIH // gatvA puryA puNDarIkaM, nyadhAdrAjye mahAmahaH // 61 // kaNDarIkaJca saMsthApya, yauvarAjyegrahItam // puNDarIka mahArAja - kRtadIkSAmaho nRpaH // 62 // adhItya sarvapUrvANi, kramAtsamprAptakevalaH // mAsikAnazanenAgA-tsa rAjarSiH paraM padam // 63 // athAnyedyuH pAvayanto, dharAM caraNareNubhiH // ta eva sthavirAstatra, bhUyopi samavAsaran // 64 // tAMzca zrutvA''gatAn hRSTaH, puNDarIkaH praNamya ca // nizamya dezanAM samyak, zrAddhadharmamupAdade // 65 // kaNDarIattaraar, zrutvA dharmamadovadat // AdAsyehaM bhavodvidmaH pravrajyAM yuSmadantike // 66 // tadyAvadbhUpamApRcchayAgacchAmyahamiha prabho ! // tAvatpUjyairiha stheyaM, kurvANairmayyanugraham // 67 // pratibandhaM mA kRthAstva - mityukto gurubhistataH // kaNDarIko drutaM gatvA puryAmityagrajaM jagI // 68 // mayA gurorjinayaco, labdhamabdherivAmRtam // Arogyamiva vairAgyaM, tatprabhAvAnmamAbhavat // 69 // tadyuSmAbhiranujJAto, vratamAdAtumutsahe // nRjanma hArayetko hi, pramAdena ralavat 1 // 70 // puNDarIko'bravInmAsmA-dhunAkArSIrbratagraham / rAjyaM dadAmi te bhuMkSva, bhogAn gRDAmyahaM vratam // 71 // kaNDarIko bhyavAdbhogai, rAjyena ca kRtaM mama // pratameva hi mebhISTaM, bubhukSoriva bhojanam // 72 // puNDarIkovadadvatsa !, sAdhudharmotiduSkaraH // tyAjyAni pratinAM pApa - sthAnAnyaSTAdaza dhruvam // 73 // brahmavrataM ca dhartavyaM, durdharaM surazailavat // mano nidheyaM santoSe, vidheyaM ca gurorvacaH // 74 // bAhubhyAM vArddhitaraNa - miva tadukaraM vratam // tvaJcAtisukumArosi, zItoSNAdivyathAsahaH // 75 // dIkSAdAnaM tato vatsa !, sAmprataM sAmprataM na te // bhuktabhogo vratAbhoga - maGgIkuryA yathAsukham // 76 // kaNDarIkolapat klIva - narANAM duSkaraM vratam // paralokArthinAM dhIra- puMsAM tannaiva duSkaram // 77 // tanme datta pratAnujJAM drutamityanujo vadan // bhUbhujA vratamAdAtuM kathamapyanvamanyata // 78 // kaNDarIkastataH prAjye - rutsavairbratamAdade // adhItyaikAdazAGgAni, tapastepe ca dustapam // 79 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uctarASyayanasUtram // 159 // athAnyadA tasya tanA-vantaprAntAzanAdibhiH // dAhajvarAdayo rogA, babhUvuratiduHsahAH // 80 // anAcArairyaza ivA - mayaiH pIDAmayaizca taiH // tattanustanutAM bheje, vaivarNya cAhi candravat // 81 // punarapyanyadA tatra, kaNDarIkeNa saMyutAH // ta evAdasahasreNa, sthavirA: samavAsaran // 82 // tAnnizamyAgato bhUpo, natvA zuzrAva dezanAm // kaNDarIkaM naman bhUri-rogaM tadvapuraikSata // 83 // rAjAtha sthavirAnUce, prAsukairbheSajAdibhiH // cikitsAM kArayiSyAmi, kaNDarIkamahAmuneH // 84 // tadyUyaM me yAnazAlA - malaGkuruta sUrayaH / // ityuktA bhUbhRtA tepi tatra gatvA - batasthire // 85 // cikitsakA nRpAdiSTA, vividhairauSadhAdibhiH // kaNDarIkaM kramAccaku - rnirAmayakalevaram // 86 // tato bhUjAnimApRcchaya, sthavirA vyaharaMstataH // zramaNAnAM hi naikatra, sthitirAyatizobhanA // 87 // kaNDarIkastu nAcAlI-drAjabhojyeSu gRddhimAn // jihvendriyaM hi jIvAnAM, manovadurjayaM smRtam // 88 // taca jJAtvA puNDarIkastatrAgatyAnamacchrAiH // taM tripradakSiNIkRtyA - vAdIdavaM kRtAJjaliH // 89 // dhanyastvaM kRtakRtyastvaM, tvayA saphalitaM januH // santyajya rAjyabhAryAdi, sarve yatsvIkRtaM vratam ! // 90 // ahaM tvadhanyo niHsAraM bhUriduHkhajalArNam // riputaskaradAyAdA - dhInaM vidyullatAcalam // 91 // vipAkakaTukAnityaM, viSayAkhAdasundaram // apyavazyaM parityAjyaM, rAjyaM na tyaktumIzvaraH // 92 // [ yugmam ] ityekazo nRpeNoktaH, sa munirmonamAzrayat // dvistriruktastu mandAkSa - vilakSo vyaharattataH / / 93 / / kiJcitkAlaM vyahArSIca, gurubhiH samamunmanAH // durAveza ivAsAdhyaH, prANinAM hi durAzayaH // 94 // anyadA tu vratodvidmaH paribhraSTazubhAzayaH // kaNDarIko gurUn muktvA, jagAma nagarIM nijAm // 95 // tatra bhUpagRhopAnta - sthitozokataroradhaH // nyaSIdadgatasarvakha iva cintAzatAkulaH // 96 // tadA ca puNDarIkasya, dhAtrI tatra samAgatA // zokAmbhonidhimagnaM taM dRSTvA rAjJe nyavedayat // 97 // tato guNopi doSAya, jAta ityavadhArayan / / sAntaHpuraparIvAro, bhUpastatrAyayau drutam // 98 // taM tripradakSiNIkRtya, natvA covAca pUrvavat // satvadhAnmaunamevaikaM, duSTagrahagRhItavat // 99 // bhUyo bhUyobhyadhAtko hi, hitvA kharnarakaM zrayet // kAcakhaNDamupAdatte, ko vA tyaktvA marunmaNim ? // 100 // prAjyaM sAmrAjyamutsRjya, ko vA vAJchati niHkhatAm // ko vA muktvA vrataM bhogAn, kAMkSati kSaNabhaGgurAn // 101 // satyapyevaM yadi syAtte, bhogecchA tarhi kathyatAm // dadAtyanucitaM vastu, prArthanAmantarA hi kaH ? // 102 // bhogavAJchA mamAstIti, hitvA vrIDAM vratI jagau // tatastasmai nRpo rAjyaM, pApabhAramivArpayat // 103 // locaM kRtvA caturyAmaM, dharma ca pratipadya saH // kaNDarIkAtsAdhu liGgaM, sukhapiNDamitrAdade || 104 // gurUpAnte paritrajya, bhokSyehamiti nizcayI // socAlIddizamuddizya, tatpAdAmbhojapAvitAm // 105 // kaNDarIkastu tatraiva, dine suvahubhojanam // cakhAdAdRTakalyANa, ivocairgRddhimudvahan // 106 // praNItamatimAtraM tanmandAgnastasya bhojanam // ajIryamANaM vidadhe, vedanAmatidAruNAm // 107 // pApoyamiti nIrAgaiH, sacivAdyairupekSitaH // sotha vyathAnadIpUre, plavamAno vyacintayat // 108 // samprAptavyasanaM nAtha - mupekSantetra ye jaDAH // vipakSebhyotiricyante, sevakA api te dhruvam // 109 // tatohaM yadi jIvAmi, tadopekSA vedhAyinaH // saputrapautrAn maMtryAdIn ghAtayAmyakhilAnapi ! // 110 // raudradhyAnamiti dhyAyan, krUrastandulamatsyavat // rAjyAdau mUrcchito bAr3ha, jambAla iva zUkaraH // 111 // sobhUdvipadya jyeSThAyu-rnArakaH saptamAvanI || ante hi yAzI buddhistAdRzyeva gatirbhavet // 112 // " puNDarIkotha samprApya, gurUn dharma prapadya ca // zItarUkSArasAhArai-vakArASTamapAraNam // 113 // taizvAhArairabhUttasya, dehasandehakRdyathA // tathApi sthairyamAsthAya sa rAjarSiradovadat // 114 // namoha dvayo bhagavadbhyaH, samprAptebhyaH parampadam // siddhebhyaH sthavirebhyazca, sAdhubhyazca namo namaH // 115 // gurUpAnte mayA pUrva - mupAttAsti catuvratI // idAnImapi saMsArArNavanAvaM zrayAmi tAm // 116 // jinAdInAmadInohaM, zaraNaM svIkaromi ca // prAnte cAbhISTamapyeta - dvathutsRjAmi nijaM vapuH // 117 // kRtakRtya iti prApya, paJcatvaM sa mahAmuniH // trayastriMzatsAgarAyuH, sarvArtha trizobhavat // 118 // tatazcyutvA videheSu, prApya nRtyaM sa setsyati // svayaMvarA bhavetsiddhiH, prANinAM hi sadharmaNAm // 119 // tasmAtkRzatvapInatve, no hetU puNyapApayoH // kAraNe tu tayoH zrIda !, dhyAne eka zubhAzubhe // 120 // kRzopi pazya durdhyAnA - tkaNDarIko yayAvadhaH // puSTopi puNDarIkastu, zubhadhyAnAtsurobhavat // 121 // aho ! khAmI mamAkRta - majJAsIditi vismitaH // dhanado jAtasaMvega-staM natvA hyAzrayaM yayau // 122 // zrIdasA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 16 // uttarApyayanasUtram mAniko vajra-khAmijIvastadA mudA // samyaktvaM prApa taM cAnye, bhApante jRmbhakAmaram // 123 // sa ca paJcazatI. mAnaM, tadadhyayanamagrahIt // natvA ca gaNinaM puNyA-zayaH svAzrayamAzrayat // 124 // prabhAte ca gaNI natvA, jinendrAnuttaran gireH // proce taimtApasastvaM no, guruH ziSyAzca te vayam // 125 // gautamaH mAha yuSmAka-masmAkaM ca gururjinaH // te procuH kimu yupmAka-mapyanyo vidyate guruH ? // 126 // gaNI jagAda sarvajJaH, surAsuranamaskRtaH // jitarAgo jayati me, guruvIro jagadguruH / / 127 // tadAkaNya pramuditA-ste sarve tApasottamAH // devArpitayati vepAH, prAjajan gautamAntike // 128 // taizca sAdhaM calan bhikSA-kAle jAtetha tAn gaNI // kiM bhojanaM yuSmadarthamAnayAmIti pRSTavAn ? // 129 // prAjyaiH puNyagururasau, prApto vAJchitadAyakaH // tadadya hRdyairazanai-starpayAmaH kSudhAnalama ! // 130 // iti te muditAH sarve-pyUcire tvatprasAdataH // paramAtman ! bhavatu naH, paramAnena pAraNam // 13 // tato gato gaNI pArzva-grAme kenApi bhaktitaH // khaNDAjyapAyasaiH prAjyaiH, prAsukaiH pratyalambhyata // 132 // patadvahastadApUrNa-statpANI didyute tadA // pUrNenduriva tadvakra-lIlAM zikSitumAgataH ! // 133 // athAyAntaM karasthaikapAtraM taM prekSya sAdhavaH // iti te cintayannUnaM, pazcAdeSyati pAyasam // 134 // iyatA tvamunA no no, bhAvIni tilakAnyapi // yadvAcintyaprabhAvesmin , kRtaM cintnyaanyaa|| 135 // prabhustvAgatya vidhiva-tparipATyA nivezya tAn // abhojayadyathAkAmaM, pAyasaM parivapayan ! // 136 // akSINamahAnasayA, labdhyA tatpAtrasaMsthitam // nAkSayatpAyasaM tAva-dapi vA rivodakam // 137 // ekottarA paJcazatI, tadA zevAlabhakSiNAm // iti dadhyAtraho bhAgyamasmAka muditoditam ! // 138 // AzrayaM sarvalabdhInA-mopadhInAbhivAdrirAT ||prvrtkH sanmArgANAM, taTinInAmivAmvudaH // 139 // prazAstA zastazAstrANAM, digdezAnAmivAryamA // yazobhizca mahobhizca, nyaJcayaMzcandrabhAskarau // 140 // siddhipuryAH sArthavAho, lokottaraguNAkaraH // yadayaM militaH svAmI, kRpArasamahodadhiH // 141 // [ tribhirvizepakam ] kiJca prasAdAdasyaiva, labdho bodhiH mudurlabhaH // jagacintAmaNiH zrImAn , vIrasvAmI ca naMsyate // 142 // didAnI bhavAmbhodhi-rasmAbhistINa eva hi // vyApto janmajarAroga-maraNAdijalomibhiH // 143 // ityAdi dhyAnamAhAtmyA-dbhAnA eva te kSaNAt // sauhityamiva samprApuH, kevljnyaanmujjvlm||144|| atha sarveSu tapteSa gaNezo bubhuje svayam // tAn vismitAn sahAdAya, bhUyopi prAcalatpuraH // 145 // kramAtsamavasaraNa-samIpabhuvamIyuSAm // dinnAdInAM prAtihArya-lakSmImAptasya pazyatAm // 146 // ekottarapaJcazatI-mitAnAM paSThakAriNAm // utpede kevalajJAnaM, pUrvoktadhyAnayogataH // 147 // [ yugmam ] tAvatAmeva koDinna-pramukhAnAM tu tatkSaNam // sarva pazyatAM jajJe, paJcamajJAnasaGgamaH // 148 // atha pradakSiNIcakre, taivRto gaNabhRjinam // grahabajaiH parivRtaH, sumerumiva cndrmaaH|| 149 // tAMzcaivamabravIdvIkSya, brajato jinaparpadi // bho bho ! yUyamihAyAta, namata trijagadguruma // 150 // jinAnmA''zAtayetyukta-stato bhagavatA gaNI // mithyAduSkRtapUrva tAn , kSamayitvetyacintayat // 151 // gurukarmA hyahaM nAsmin , bhave prApsyAmi nirvRtim // amI maddIkSitA dhanyA-statkAlotpannakevalAH // 152 // kurvANamevamadhRti-mindrabhUtigaNAdhipam // iti mAha mahAvIra-khAmI vizvakavatsalaH // 153 // aSTApadAtsiddhiriti, kiM grAhyaM daivataM vacaH // yadvA jinAnAmAyuSman !, jinAnAmiti sopyavak // 154 // prabhuH smAhAdhRti tanmA-kArSIH snehA yadaGginAm // bhavanti suNThadvidala-carmorNAkaTasannibhAH // 155 // cirantanAtparicayAt , tavorNAkaTasannibhaH // praNayo varttatesmAsu, prApyate tanna kevalam // 156 // yo hi vittavadhUjJAti-rAgatyAganibandhanam // rAgohadgurudharmAdau, prazastaH kathito jinaiH // 157 // sopyAyuSman ! yathAkhyAtaM, pratibadhnAti saMyamam // raviM vinA dinamiva, taM vinA nahi kevalam // 158 // gate tvasmadate rAge, dhruvaM te bhAvi kevalam // AvAmitadhyutau tulyau, bhaviSyAvo dhRtiM kuru // 159 // itthamudIrya tadA hitazikSA, tasya muniprakarasya ca dAtuM // adhyayanaM drumapatrakasaMjJaM, smAha jino jagatIhitametat // 160 // ityuktA prastAvanA, sAmprataM sUtramanusriyate, taccedam mUlam-dumapattae paMDuae jahA, nivaDai rAigaNANamaccae / evaM maNuANa jIvi, samayaM goama ! mA pamAyae // 1 // vyAkhyA-drumo vRkSastasya patraM parNa drumapatraM tadeva drumapatrakaM, 'paMDuaetti' ApatvAt pANDurakaM kAlapariNAmAttathAvidharogAdervA jAtazvetabhAvaM, yathA yena prakAreNa nipatati zithilavRntavandhanatvAdbhazyati / 'rAigaNANaMti' rAtri Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarApyayanakSam // 16 // gaNAnAM dinagaNAvinAmAvitvAdrAtriMdivasamUhAnAM, atyaye atikrame 'evaMti' evaMprakAraM manuSyANAmupalakSaNatvAtsarvajIvAnAM jIvitamAyuH, tadapi hi rAtridinagaNAnAmatikrame yathAsthityA adhyavasAyAdikRtopakrameNa vA azyatItyevamucyate / yatazcaivamataH samayamapi AstAmAvalikAdi, apergamyamAnatvAt , he gautama ! he indrbhuute| mA pramAdIrmA pramAdaM kRthAH, zeSaziSyopalakSaNaJceha gautamagrahaNaM, sarveSAmanuzAsanArthatvAdasya / atra pANDurakapadAkSisaM yauvanasyApyanityatvaM prakaTayituM niyuktikAro gAthAtrayamAha-"pariaTTialAyaNNaM, calaMtasaMdhi muaMtabiMTAgaM // pattaM vasaNappattaM, kAlappattaM bhaNati gAhaM // 1 // " parivartitaM kAlapariNAmAdanyathAkRtaM lAvaNyaM saukumAryAdirUpamasyeti parivartitalAvaNyaM, tathA calatsandhi, ata eva 'muaMtabiMTAgaMti' muJcantaM tyajantaM yasya tattathA patadityarthaH / patraM parNa, vyasanamApadaM prApta vyasanaprApta, kAlaM prakramAtpatanaprastAva prAsaM kAlaprApta, bhaNati gAthAM pallavAn pratIti zeSaH // 1 // tAmevAha-"jaha tumhe taha amhe, tumbhe vi a hohiA jahA amhe // appAhei paDataM, paMDuapattaM kisalayANaM // 2 // " yatheti sAdRzye tato yathA yUyaM samprati kisalayabhAvaM prAptAH snigdhatvAdiguNairgarvamudvahatha asmAMzcopahasatha tathA vayamapyatItadazAyAmabhavAma, tathA yUyamapi bhaviSyatha yathA vayaM vivarNavicchAyatayopasahanIyAnIti bhAvaH / 'appAheitti' putrasya piteva hitamupadizati, patatpANDupatraM kisalayAnAM // 2 // nanu kimevaM pANDupatrapallavAnAmullApaH sambhavati ? yenaivamucyata ityAha-"navi atthi navi a hohI ulAvo kisalapaMDupattANaM // uvamA khalu esa kayA, bhaviajaNavibohaNaTAe // 3 // " spaSTA / yathA ceha kisalayAni pANDupatreNAnuziSyante tathAnyopi yauvngrvito'nushaasniiyH| "tathA coktaM vAcakamukhyaiH-"paribhavasi kimiti lokaM, jarasA parijarjarIkRtazarIram // acirAttvamapi bhaviSyasi, yauvanagarva kimudvahasi // 1 // " tadevaM jIvitayauvanayoranityatAM jJAtvA pramAdo na vidheya iti sUtrArthaH // 1 // bhUyopyAyuSa evAnityatvamAha mUlam-kusagge jaha osabiMdue, thovaM ciTTai lNbmaanne| eva maNuANa jIviaM, samayaM goyama mA pamAyae // 2 // vyAkhyA-kuzAgre yathA avazyAyabindukaH zaratkAlabhAvizlakSNavarSabinduH, khArthe kapratyayaH, stokamalpaM kAlamiti zeSaH, tiSThati lambamAnako manAg nipatan / baddhAspado hi kAlAntaramapi kSamatetyevaM viziSyate, evamanujAnAmItyAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 2 // uktArthamupasaMharannupadezamAhamU-ii ittariaMmi Aue, jIviae bhupnycvaaye| vihuNAhi rayaM purekaDaM,samayaM goyama mA pamAyae 3 vyAkhyA-ityuktanyAyena itvare khalpakAlabhAvini "eti upakramahetubhiranapavartyatayA yathAvaddhaM tathaivAnubhavanIyatAM gacchatIti AyuH" taccaivaM nirupakramameva tasmin , tathA anukampitaM jIvitaM jIvitakaM, ca zabdasya gamyatvAtasiMca, arthAt sopakramAyuSi, bahavaH prabhUtAH pratyapAyA nAzahetavo'dhyavasAyAdayo yasmiMstattathA tasmin / anena cAnukampyatve hetuH sUcitaH, evaJcoktarUpadrumapatradRSTAntajalabindudRSTAntAbhyAM manujAyurnirupakramaM sopamaM ca tucchamityatosthAnityatAM jJAtvA 'vihuNAhitti' vidhunIhi jIvAt pRthakuru, rajaH karma, 'purekaDaMti' purA tatkAlApekSayA pUrva kRtaM vihitaM tat vidhunanopAyamAha-samayamapi gautama ! mA pramAdIriti sUtrArthaH // 3 // na ca punartRtvAvAptI dharmodhamA kariSyata iti dhyeyaM, yataH mUlam-dulahe khalu mANuse bhave, cirakAleNavi sabapANiNaM / . gADhA ya vivAga kammuNo, samayaM goyama mA pamAyae // 4 // vyAkhyA-durlabho duSprApaH khalurvizeSaNe, apuNyAnAmiti vizeSayati, mAnuSo manuSyasambandhIbhavo janma, ghirakAlenApi prabhUtakAlenApi, AstAM khalpakAlenetyapizabdArthaH, sarvaprANinAM sarvajIvAnAM / kuta ityAha-gADhA vinAzayitumazakyAH, ca iti yasmAt , vipAkA udayAH karmaNAM naragativighAtiprakRtirUpANAM, yata evamataH samayamapIsAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 4 // kathaM punarmanujatvaM durlabhamiti sUtradazakenAhamUlam-puDhavikAyamaigao, ukkosa jIvo u saMvase |kaalN saMkhAIyaM, samayaM goyama mA pmaaye||5|| vyAkhyA-pRthivIkAyamatigataH prAptaH 'ukosaMti' utkarSato jIvaH, tuH pUraNe, saMvasettadrUpatayaivAvatiSThate, kAlaM saMspAtItaM asaMkhpeyotsarpiNyavasarpiNIrUpaM, ataH samayamapItyAdi prAgvat // 5 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 162 // uttarApyayanasUtram mUlam-AukkAyamaigao, ukkosaM jIvo u sNvse| kAlaM saMkhAIyaM, samayaM goyama mA pamAyae // 6 // mUlam-teukAyamaigao, ukkosaMjIvo usNvse| kAlaM saMkhAIaM, samayaM goama mA pamAyae // 7 // mUlam-vAukAyamaigao, ukkosaM jIvo u sNvse| kAlaM saMkhAIaM, samayaM goyama mA pamAyae // 8 // vyAkhyA-idaM sUtratrayaM pRthvIsUtravavyAkhyeyam // 6 // 7 // 8 // mUlam-vaNassaikAyamaigao,ukosaM jIvo u sNvse|kaalmnnNtN duraMtaM,samayaM goyama mA pamAyae // 9 // vyAkhyA-idamapi prAgavat , navaraM-anantaM anantotsarpiNyavasarpiNIrUpaM, sAdhAraNApekSazcaitat / duSTaH anto'skheti durantastaM,etadapi sAdhAraNApekSameva / te khatyantAlpabodhatvena tata uddhRttA api na prAyo viziSTaM mAnuSAdibhavamAmuvanti 9 // mU-beiMdiakAyamaigao, ukkosaMjIvo usNvse| kAlaM saMkhijjasapiNa,samayaM goyama mA pamAyae 10 teiMdiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u sNvse|kaalN saMkhijjasaNNiaM, samayaM goyama mA pamAyae 11 cauriMdiyakAyamaigao, ukkosaM jIvo u sNvse| kAlaM saMkhijasaNNiaM, samayaM goyama mA pamAyae 12 vyAkhyA-idamapi sUtratrayaM spaSTaM,navaraM-kAlaM saMkhijasaNNiaMti'saMkhyeyasaMjJitaM saMkhyAtavarSasahasrAtmakam / 10 / 11 / 12 / mUlam-paMciMdiyakAyamaigao, ukkosaMjIvo usNvse| sattaTThabhavaggahaNe, samayaM goyamamA pamAyae 13 vyAkhyA-paJcendriyA uttaratra devanArakayorabhidhAsyamAnatvAnmanuSyatvasya ca durlabhatayA prakrAntatvAttiryaJca eveha gRhyante, 'sattaTTatti' sapta vA aSTa vA saptASTAni bhavagrahaNAni janmopAdAnAni, tatra sapta bhavAH saMkhyAtAyuSi, aSTamastvasaMkhyAtAyuSIti // 13 // mUlam-deve neraie aigao,ukkosaM jIvo u sNvse| ikvikabhavaggahaNe,samayaM goyama mApamAyae 14 vyAkhyA-devAnnairayikAMzcAtigata utkarSato jIvaH saMvaset ekaikabhavagrahaNaM, ataH samayamapi gautama ! mA pramAdIriti sUtradazakArthaH // 14 // uktamevArthamupasaMharannAhamUlam-evaM bhavasaMsAre, saMsarai subhAsubhehiM kmmhiN|jiivopmaaybhulo,smyN goyama mA pamAyae 15 vyAkhyA-evamuktanyAyena bhavAstiryagAdijanmAnyeva saMsAro bhavasaMsArastasmin , saMsarati paryaTati, zubhAzubhaiH karmabhiH pRthvIkAyAdibhavahetubhiH, jIvaH pramAdabahulo'taH samayamapItyAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 15 // itthaM nRtvadaurlabhyamuktamatha tadavAptAvapi uttarottaraguNA durlabhA eveti sUtrapaJcakenAhamU-ladbhUNavi mANusattaNaM,AriattaM puNaravi dullahAbahave dasuA milakkhuA,samayaM goyama mA pamAyae16 vyAkhyA-labdhvApi kathaMzcinmAnuSatvaM, AryatvaM, magadhAcAryadezotpattirUpaM punarapi bhUyopi durlabhaM / kRta evamitsAha-yato bahavo dasyavo dezapratyantavAsinazcaurAH, 'milakkhuatti' mlecchA avyaktavAco yaduktaM Arya vadhAryate, te ca zakayavanAdidezodbhavAH / yeSu dharmAdharmagamyAgamyabhakSyAbhakSyAdijJAnavikaleSu pazuprAyeSvavApyApi mAnuSyaM janturna kaJcidapyartha sAdhayatIti / ataH samayamapItyAdi prAgvat // 16 // mUlam labhrUNavi AriattaNaM, ahINapaMciMdiayA hu dullahA / vigaliMdiayA hu dIsai, samaya goyama mA pamAyae // 17 // vyAkhyA-itthamatidurlabhamapyAryatvaM labdhvA ahInapaJcendriyatA huravadhAraNe bhinnakramazca tato durlamaiva, kutA ? ilAha-vikalAni rogAdibhirupahatAnIndriyANi yeSAM te tathA tadbhAvo vikalendriyatA, huritinipAto nipAtAnAmanekArthatvAbAhulyavAcakastatazca yato bAhulyena vikalendriyatA dRzyate, ityahInapaJcendriyatA durlbhaiveti| samayamityAdi prAgvat // 17 // mUlam-ahINapaMcaMdiattaMpi se lahe, uttamadhammasuI hu dullahA / kutitthinisevae jaNe, samayaM goyama mA pamAyae // 18 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram vyAkhyA-kathamapyahInapaJcendriyatvamapi sa janturlabheta,tathApyuttamadharmazrutistatvazravaNAtmikA, huravadhAraNe minnakamaca. tato darlabhaiva / kimiti? yataH kutIrthinipevakaH zAkyAdipAkhaNDipayepAsako jano lokaH katIthino hi lAbhAdyArthino yadeva prANinAM priyaM tadevopadizanti, tattIrthakarANAmapyevaMvidhatvAt / uktaJca-"satkArayazolAbhA-rthimitra mUTairihAnyatIrthakaraiH // avasAditaM jagadidaM, priyANyapadhyAnyupadizadbhiH / 1 / " iti sukaraiva teSAM sevA, tatsevinA ca kuta uttamadharmazrutiH 1 tataH samayamityAdi prAgvat // 18 // mUlam labhrUNavi uttamaM suI, sadahaNA puNaravi dullhaa| micchattanisevae jaNe, samayaM goama mA pamAyae // 19 // vyAkhyA lagbhvApi uttamAM zrutiM jinapraNItadharmazravaNarUpAM, zraddhAnaM tattvarucirUpaM punarapi durlabhaM / tatra hetumAhamithyAtvamatatve tatvamiti pratyayaH tanniSevate yaH sa mithyAtvaniSevako jano'nAdibhavAbhyAsAdgurukarmatvAca prAyastatraiva pravRtterataH samayamityAdi prAgvat // 19 // mUlam-dhammapi hu sahaMtayA, dullahayA kAraNa phaasyaa| iha kAmaguNesu mucchiA, samayaM goama mA pamAyae // 20 // vyAkhyA-dharma prastAvAtsarvajJoktaM, apibhinnakramaH, hukyiAlaGkAre, tataH 'saddahatayatti' zraddadhatopi kartumabhilaSatopi durlamakAH kAyena aGgena sparzakAH kartAraH, hetumAha-iha jagati kAmaguNeSu zabdAdipu mUchitA gRddhA jantava 1:, prAyeNa hi rogiNAmapathyamivAhitakAriNopyanukUlA viSayAH prANinAM priyAH syurityato durApAM dharmasAmagrImavApya samayamapi gautama ! mA pramAdIriti sUtrapaJcakArthaH // 20 // kiJca sati dehasAmarthya dharmasparzaneti tadanityatAkathanenApramAdopadezaM sUtrapaTkenAhamUlam-parijUrai te sarIrayaM,kesA paMDurayA havaMti tese soabale ahAyai, samayaM goama mA pamAyae 21 myAkhyA--parijIryati sarvaprakArairvayohAnimanubhavati te tava zarIrameva jarAdibhirabhibhUyamAnatayA anukampyamiti zarIrakaM / kezAH pANDurakAH, pUrva janamanonayanahAriNotsantaM zyAmA api bhUtvA sAmprataM vayaHpariNAmAt zuklA bhavanti te tava punaste zabdopAdAnaM bhinnavAkyatvAdaduSTaM / tathA 'se iti' tat yat pUrvamabhUt zrotrabalaM karNabalaM dUrAdapi zabdopAdAnarUpaM,caH samuccaye,hIyate jarAtaH khympaiti| ataHzArIrasAmarthyasyAsthiratvAtsamayamityAdi prAgvat 21 mUlam-parijUrai te sarIrayaM,kesA paMDurayA havaMtiteose cakkhubale ahAyaI,samayaM goamamA pamAyae 22 mUlam-pariz2arai te sarIrayaM,kesA paMDurayA hvNtite|se ghANabale ahAyaI,samayaM goama mA pamAyae 23 mUlam-parijUraite sarIrayaM,kesA paMDurayA hvNtite|se jibbhabale ahAyaI,samayaM goamamA pamAyae24 mUlam-parijUraite sarIrayaM,kesApaMDurayA havaMti te|se phAsabale ahAyaI,samayaM goamamA pamAyae25 mUlam-parijUraite sarIrayaM,kesA paMDurayA hvNtite|se sababale a hAyaI,samayaM goama! mA pamAyae26 vyAkhyA-idamapi sUtrapaJcakaM prAgyannayaM, navaraM 'sabaletti' sarveSAM karacaraNAdyavayavAnAM balaM vakhavyApArasAmarthya iha ca prathamaM zrotropAdAnaM tadbhAve zeSendriyANAM sadbhAvena paTutaratvena ca prAdhAnyAditi sUtraSadkArthaH // 26 // jarAtaH zarIrAzaktiruktA, atha rogebhyastAmAha mUlam-araI gaMDaM visUIA, AyaMkA vivihA phusaMti te| vivaDai viddhaMsai te sarIrayaM, samayaM goyama mA pamAyae // 27 // vyAkhyA-aratirvAtAdijanitazvittodvegaH, gaMDaM gaDaH, visUcikA ajIrNavizeSaH, AtaGkAH sadyoghAtino rogavizeSAH, vividhA bahuprakArAH spRzanti te tava zarIramiti zeSaH / tatazca 'vivaDaitti' vizeSeNa patati balopacayAdapaiti, vidhvaskhati jIvamuktamadhaH patati te zarIrakamato yAvajjarA rogAzca gAtraM na jarjarayanti tAvatsamayamityAdi Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 164 // uttarAdhyayanasUtram prAgvat / kezapANDuratvAdi jarAcihaM, rogAzva, yadyapi gautame na sambhavanti, tathApi tannizrayAzeSaziSyapratibodhArthatvAdaduSTamidamiti sUtrArthaH // 27 // atha yathA apramAdo vidheyastathAha mUlam - vucchiMda siNehamappaNo, kumuaM sAraiaM vA pANiaM / se sabasiNehavajie, samayaM goama mA pamAyae // 28 // vyAkhyA - vyucchiddhi apanaya lehaM madviSayamabhiSvaGgaM, AtmanaH svasya, kimiva kiM ? kumudamiva candravikAsikamalafee 'sAraiaMti' sUtratvAccharadibhavaM zAradaM, vAzabda upamArtho bhinnakramazca prAg yojitaH, pAnIyaM jalaM, tatabha kumudaM yathA prathamaM jalamanamapi jalaM vihAya varttate, tathA tvamapi virasaM sRSTamapi madviSayaM snehaM chiMddhi, chitvA 'se' iti tataH sarvasnehavarjitaH san samayamapi gautama mA pramAdIH / iha ca zAradapadopAdAnaM zAradajalasyeva snehasyApyatimanoramatvasUcanArthamiti sUtrArthaH // 28 // kiJca mUlam - ciccA dhaNaM ca bhAriaM pavaio hi si aNagAriaM / mAvataM puNovi Avie, samayaM goyama mA pamAyae // 29 // vyAkhyA--tyaktvA parihRtya dhanaM catuSpadAdi ca zabdo bhinnakramastato bhAryA ca tyaktvA, pravrajitaH pratipanno hiryasmAt 'sitti' sUtratvAdakAra lope asi varttase anagAritAM munitvaM, ato mA vAntaM udgIrNa punarapi bhUyopi 'Avipatti' ApibeH / kintu samayamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 29 // kathaM vAntApAnaM na syAdityAhamUlam - avaujjhia mittabaMdhavaM, viulaM ceva dhaNohasaMcayaM / mA biiaM gavesae, samayaM goama mA pamAyae // 30 // vyAkhyA--apola muktvA mitrANi ca bAndhavAzca mitrabAndhavaM vipulaM vistIrNa, caH samuccaye, evaH pUta, dhanasya kanakAdidravyasya oghaH samUhaH tasya saJcayaH kozo dhanaughasaJcayastaM, mA tat mitrAdikaM dvitIyaM punaH svIkArArthamiti zeSaH, gaveSaya anveSaya / zrAmaNyAzrayaNe hi tattyaktamiti vAntopamaM bhUyopi tadbhaveSaNe ca vAntApAnameva syAdi* tyabhiprAyaH, kintu samayamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 30 // itthaM mamatvocchedArthamuktvA darzanazuddhyarthamAhamUlam -nahu jiNe ajja dIsaI, bahumae dIsaI maggadesie / saMpai Aue pahe, samayaM goama mA pamAyae // 31 // vyAkhyA-nahu naiva jino'rhan adyAsmin kAle dRzyate, yadyapIti gamyaM, tathApi 'bahumaetti' bahumataH panthAH sa ca dravyato nagarAdimArgo bhAvatastu jJAnAdirUpo muktimArgaH, iha ca bhAvamArga eva gRsate, tatatha muktimArgo dRzyate / kIdRzaH 1 ityAha- ' maggadesietti' mArgyamANatvAnmArgo mokSastasya 'desietti' sUtratvAddezakaH prApako mArgadezakaH / ayaM bhAvaH- yadyapyadhunArhannAsti paraM tadupadiSTo mArgastu dRzyate / na cedRzoyamatIndriyArthadarzinaM jinaM vinA sambhavatItyasandigdhacetaso bhAvinopi bhavyA na pramAdaM vidhAsyanti, tataH samprati adhunA satyapi mayIti bhAvaH / naiyAyike nizcitamuktyAkhyalAbhaprayojane pathi mArge kevalAnutpattisaMzayena samayamapi gautama ! mA pramAdIritthaJca vyAkhyA sUtrasya sUcakatvAdIti sUtrArthaH // 31 // tathA mUlam - avasohiA kaMTagApahaM, uiNNosi pahaM mahAlayaM / gacchasi maggaM visohiA, samayaM goyama mA pamAyae // 32 // vyAkhyA -- avazodhya parihRtya 'kaNTagApahaMti' AkAro'lAkSaNikaH, kaNTakAzca dravyato bubUlakaNTakAdyAH, bhAvatazvarakAdidarzanAni, iha ca bhAvakaNTakairevAdhikAraH, tairAkulaH panthAH kaNTakapathastaM, tatazca avatIrNosi anupraviTosi panthAnaM samyagdarzanAdikaM bhAvamArga 'mahAlayaMti' mahAntaM, kazcidavatIrNopi mArga na gacchedata Aha- gacchasi yAsi mArga, na punaH sthita evAsi, samyagdarzanAderutsarpaNena mArgagamanapravRttatvAdbhavataH / kiM kRtvA 1 vizoSya nizcitya mArgameveti prakramaH, tadevaM pravRttaH san samayamapi gautama ! mA pramAdIriti sUtrArthaH // 32 // uktA mArgatipattistatprattipattau ca kasyApyanutApopi syAditi taM nirAkartumAha Page #168 -------------------------------------------------------------------------- Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarAppayanastram 165A nyAse, tataH kiM punastiSThasi ? tIramAgataH prAptaH / bhAvato hi arNayo bhavaH karma SA, sa ca dvividhopi tvayA tIrNaprAya eveti kathaM tIraM prAptopi audAsInyaM bhajase ? naivedaM tavocitamiti bhAvaH / kintu 'abhituratti' Abhimukhyena varakha zIno bhava, pAraM paratIraM, bhAvato muktipadaM 'gamittaetti' gntuN| tataya samayamityAdi prAgvaditi suutraarthH||34|| na ca mama pAraprAptiyogyatA nAstItyapi dhyeyaM, yataH mUlam-akalevaraseNimUsiA, siddhiM goama loaM gacchasi / khemaM ca sivaM aNuttaraM, samayaM goama mA pamAyae // 35 // vyAkhyA-na vidyate kalevaraM vapuryeSAM te akalevarAH siddhAsteSAM zreNi uttarottarazubhAdhyavasAyarUpAM ApakaNi 'Usimatti' ucchritya uttarottarasaMyamasthAnAvAptyA ucchritAmiva kRtvA he gautama ! tvaM siddhiM siddhisaMjJaM lokaM 'gacchasitti' vibhaktivyatyayAdgamiSyasi, kIdRzaM ? siddhilokamityAha-kSemaM paracakrAdibhayahInaM, caH samupaye, zivamazeSaduritopazAntikalitaM, anuttaraM sarvotkRSTaM, tataH samayamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 35 // atha nigamayannupadezasarvaskhamAha mUlam -buddhe parinibuDe care, gAma gae nagare va sNje| saMtimagaM ca vUhae, samayaM goama mA pamAyae // 36 // vyAkhyA-buddho jJAtaheyAdivibhAgaH, parinirvRtaH kaSAyAmizAntyA zItibhUtaH san carerAsevakha saMyamamiti zeSaH, 'gAmatti' vibhaktilopAt prAme gataH sthito nagare vA upalakSaNatvAdaraNyAdiSu vA sarvatrApi nIrAga iti bhAvaH, saMyataH samyakapApasthAnebhyo nivRttaH zAntimArga muktimArga, ca zabdo bhinnakramastato bRhayeca bhanyajanebhya upadezanAdadi nayeH, tataH samayamapi gautama mA pramAdIriti sUtrArthaH // 36 // itthaM jinotamAkarNya gautamo yadakAttidAha mUlam buddhassa nisamma bhAsiaM, sukhiamttttpovsohiaN| rAgaM dosaM ca chiMdiA, siddhiM gaI gae bhayavaM goyametti bemi // 37 // vyAkhyA-buddhasya kevalAlokAlokitalokAlokakharUpasya zrIvardhamAnakhAmino nizamyAkarNya bhASitaM vacaH, suSu mAdarzanAdiprakAreNa kathitaM, ata evArthapradhAnAni padAni arthapadAni tairupazobhitaM, rAgadveSaM ca kittA siddhiM gatiM gato bhagavAn gautamaH prathamagaNadhara iti sUtrArthaH // 37 // iti bravImIti prAgvat // 10 // yaayaamrry iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyaza zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dazamAdhyayanaM sampUrNam // 10 // kalalalalalalalalalalalalalalalalalalalala clm Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarASyayanasUtram mUlam -- abale jaha mAravAhae, mA magge visame'vagAhiA / pacchA pacchANutAvae, samayaM goama mA pamAyae // 33 // byAkhyA--abalo deMhasAmarthyahIno yathetyaupamye bhAravAhakaH, mA niSedhe 'maggetti' mArga 'visametti' viSamaM jayaare pravizya tyaktAGgIkRtabhAraH sanniti gamyaM, pazcAttatkAlAnantaraM, pazcAdanutApakaH pazcAttApakarobhUditi zeSaH / ayaM maHmaH --yathA kazcidduHstho dezAntaraM gato bahubhirupAyaiH kharNAdikamupArjya khagRhamAgacchannatibhIrutayA vastvantarAntahitaM svarNAdikaM khazirasyAropya katiciddinAni samutpATya kvacidupalAdisaGkule pathi aho ahamanena bhAreNAkAnta iti tamutsRjya gRhamAgatotyantanirdhanatayAnutapyate, kiM mayA nirbhAgyena tyaktamiti / evaM tvamapi pramAdena tyaktasaMbamabhAraH sannevaMvidho mA bhUH, kintu samayamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 33 // athAlpaM tIrNa bahu ca taraNIyamilabhiprAyeNotsAhabhaGgo mA bhUdityAha mUlam - tiSNohusi aNNavaM mahaM, kiM puNa ciTThasi tIramAgao / abhitura pAraM gamittae, samayaM goyama mA pamAyae // 34 // // 165 // vyAkhyA - 'tiNNohusitti' tIrNa evAsi, arNavamivArNavaM saMsAraM mahAntaM guruM kimiti prazne, punariti vAkyopamyAse, tataH kiM punastiSThasi ? tIramAgataH prAptaH / bhAvato hi arNavo bhavaH karma vA, sa ca dvividhopi tvayA tIrNaprAya eveti kathaM tIraM prAptopi audAsInyaM bhajase 1 naivedaM tavocitamiti bhASaH / kintu 'abhituratti' Abhimukhyena tvarakha zIghro bhava, pAraM paratIraM, bhAvato muktipadaM 'gamittaetti' gantuM / tatazca samayamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 34 // na ca mama pAraprAptiyogyatA nAstItyapi dhyeyaM, yataH - mUlam -- akalevaraseNimUsiA, siddhiM goama loaM gacchasi / khemaM ca sivaM aNuttaraM, samayaM goama mA pamAyae // 35 // myAkhyA- na vidyate kalevaraM vapuryeSAM te akalevarAH siddhAsteSAM zreNiM uttarottarazubhAdhyavasAyarUpAM kSapakazreNi 'Usianti' ucchritya uttarottarasaMyamasthAnAvAtyA ucchritAmiva kRtvA he gautama ! tvaM siddhiM siddhisaMjJaM lokaM 'gacchasitti' vibhaktivyatyayAdgamiSyasi kIdRzaM ? siddhilokamityAha-kSemaM paracakrAdibhayahInaM, caH samuccaye, zivamazeSaduritopazAntikalitaM, anuttaraM sarvotkRSTaM, tataH samayamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 35 // atha nigamayannupadezasarvakhamAhamUlam -- buddhe parinibuDe care, gAma gae nagare va saMjae / saMtimaggaM ca vUhae, samayaM goama mA pamAyae // 36 // // athaikAdazamadhyayanam // // arham // uktaM dazamamadhyayanaM, atha bahuzrutapUjAkhyamekAdazamArabhyate / asya cAyaM sambandhaH, ihAnantarAdhyayane'pramAdArthamanuziSTiruktA, sA ca vivekinaiva samyagavadhAryate, vivekazca bahuzrutapUjAto bhavatItyatra bahuzrutapUjocyate, ityanena sambandhenAyAtasya asyedamAdimaM sUtram - mUlam -saMjogA vippa mukkassa, aNagArassa bhikkhuNo / AyAraM pAukarissAmi, ANuputriM suNeha me // 1 // vyAkhyA- saMyogAdvipramuktasyAnagArasya bhikSoH, AcAramucitavidhiM bahuzrutapUjArUpaM, prAduSkariSyAmi jAnupUrvyA krameNa zRNuta me mama vadata iti zeSa iti sUtrArthaH // 1 // iha hi bahuzrutapUjA prakrAntA, bahuzrutakharUpaJcAbahuzrutakharUpe prarUpite sukhenaiva jJAyata iti tatsvarUpaM tAvadAha mUlam -- je Avi hoi nivijje, thaddhe luddhe aNiggahe / abhikkhaNaM ullavaI, aviNIe abahussu // 2 // vyAkhyA--yaH kazcit ; cApizabdau bhinnakramAvagre yokSyete, bhavati nirvidyaH samyakzAstrAvagamavinAkRtaH, api zabdasyeha sambandhAtsavidyopi yaH stabdho'haGkArI, lubdho rasAdiSu gRddhaH, na vidyate nigraha indriyamanonirodhAtma Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 166 // uttarApyayanasUtram ko'syeyanigrahaH, abhIkSNaM punaH punaH ut prAbalyenAsambaddhabhASitAdirUpeNa lapati vakki ullapati, avinItaca vinayarahitaH, 'abahussuetti' yattadornityAbhisambandhAtso'bahuzruta ucyate iti zeSaH / iha va savidyasyApyapahuzrutatvaM bahuzrutatvaphalAbhAvAditi dhyeyaM, etadviparItastu bahuzruta iti sUtrArthaH // 2 // athezamabahuzrutatvaM bahuzrutatvaza kathaM syAdityAhamUlam-aha paMcahi ThANehiM, jehiM sikkhA na lbbhii|thNbhaa kohA pamAeNaM, rogeNAlassaeNa y||3|| vyAkhyA-athetyupanyAse, paJcabhiH sthAnaiH prakArairyavekSyamANaiH zikSA grahaNAsevanAtmikA na labhyate tairIzamabahuzrutatvaM prApyata iti zeSaH / keH punaH sA na labhyate / ityAha-stambhAt mAnAt , krodhAt kopAt , pramAdena macAdinA, rogeNa galatkuSTAdinA, AlasyenAnutsAhAtmanA, zikSA na labhyata iti prakramaH / pazabdaH samastAnA vyastAnAzcaiSAM hetutvaM dyotayati // 3 // evamabahuzrutatvahetUnuktvA bahuzrutatvahetUnAhamUlam-aha ahahiM ThANehi, sikkhAsIletti vuccai |ahssire sayA daMte, na ya mammamudAhare // 4 // vyAkhyA-athASTabhiH sthAnaiH zikSA zIlayatyabhyasyatIti zikSAzIla iti ucyate, jinAdibhiriti zeSaH / tAnyevAha-'ahassiretti' ahasanazIlo na sahetukamahetukaM vA hasannevAste, sadA sarvakAlaM dAnta indriyanoindriyadamavAn , na ca marma parApabhAjanakAri udAharet uccArayet // 4 // mUlam-nAsIle na visIle a, na siA ailole|akkohnne saccarae, sikkhAsIletti vuccai // 5 // __ vyAkhyA-na naiva azIlaH sarvathAzIlavikalaH, na vizIlo na virUpazIlo'tIcArakaluSitavrataH, na syAnna bhavedatilolupo'tyantaM rasalampaTaH, akrodhanaH kSamAvAn , satyaratastathyavacanAsaktaH, 'sikkhAsIletti' ityevamanantaroktaguNavAn zikSAzIla ityucyata iti sUtratrayArthaH // 5 // kizcAbahuzrutatvabahuzrutatvayoravinayavinayAveva mUlahetU tato yaiH sthAnairavinIto yaizca vinItastAni darzayitumAhamUlam-aha caudasahiM ThANehiM, vadRmANe u saMjae / aviNIe vuccaI so u, nivANaM ca na gacchai // 6 // ___ vyAkhyA-atheti prAgvat , caturdazasu sthAneSu, sUtre saptamyarthe tRtIyA sUtratvAt , vartamAnastiSThan , tuH pUraNe, saMyato muniravinIta ityucyate, 'so utti' sa punaravinIto nirvANaM mokSaM na gacchati // 6 // caturdazasthAnAnyAhamUlam-abhikkhaNaM kohI havai, pabaMdhaM ca pakubaI / mittijamANo vamai, suaM labhrUNa majai // 7 // __ vyAkhyA-abhIkSNaM punaH punaH krodhI bhavati, sahetukamahetukaM vA kupyannevAste 1 / prabandhaM ca kopasyaivAvicchedarUpaM 'pakuvaitti' prakarSaNa karoti, kupitaH sannanekairapi sAntvanairnopazAmyati 2 / 'mittijamANotti' mitrIyamANopi mitraM mamAyamastvitIpyamANopi ape sasya darzanAdvamati sajati, prastAvAnmaitrI, ayaM bhAvaH-yadi kopi sAdhurdhAmikatayA vakti, yathAhaM tava pAtralepAdi kArya kurve iti, tatosau pratyupakArabhIrutayA prativakti, mamAlamaneneti / yadvA kRtamapi kRtaghnatayA na manyate iti vamatItyucyate 3 tathA 'suaMti' apergamyatvAt zrutamapyAgamamapi labdhvA mAdyati, darpa yAti / zrutaM hi madApahaM, sa tu tenApi rapyatIti bhAvaH 4 // 7 // mUlam-avi pAvaparikkhevI, avi mittesu kuppai / suppiassAvi mittassa, rahe bhAsai pAvagaM // 8 // vyAkhyA-apiH sambhAvane, pApaiH kathaJcitsamityAdiSu skhalitalakSaNaiH parikSipati nindatItyevaMzIlaH pApaparikSepI, AcAryAdInAmiti zeSaH / gurUNAM samityAdau skhalitalakSaNaM pApaM puraskRtya tAniMdatItyarthaH 5 / apibhinnakramastato mitrebhyopi suhRyopi kupyati krudhyati, sUtre saptamI caturthyarthe 6 / tathA supriyasyApyativallabhasthApi mi. prasya rahasi ekAnte bhASate, pApameva pApakaM, agrataH priyaM vakti pRSThatastu pratisevakoyamityAdikaM tadoSamevAvikarotIti bhAvaH 7 // 8 // mUlam-paiNNavAI duhile, thaddhe luddhe annigghe| asaM vibhAgI aviatte, aviNIetti vuccaI // 9 // vyAkhyA-pratijJayA idamitthamevetyekAntavAdarUpayA vadanazIlaH pratijJAvAdI, yadvA prakIrNamasambaddhaM vadatIti prakIrNavAdI 8 / 'duhiletti' drohaNazIlo drogdhA, mitrasyApIti zeSaH 9 / stabdhastapasvyahamityAyahakRtimAn 10 / lubdho bhojyAdiSvamikAMkSAvAn 11 / anigrahaH prAgvat 12 / asaMvibhAgI AhArAdikaM prApyAtigarddhano nAnyasmai Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAppayanasUtram saspamapi yacchati, kintvAtmAnameva poSayati 13 / 'aviaceti' aprItikaro dRzyamAno mASyamANo vA sarvasApvaprItimeyotpAdayati 14 / evaMvidhadopAnvito'vinIta ityucyate itinigamanam // 9 // ityamavinItasthAnAmyuktvA vinItasthAnAnyAhamUlam-aha paNNarasahiM ThANehiM. suviNIetti vuccaI |niiaavittii acavale, amAI akuuuhle||10|| __ vyAkhyA-atha paMcadazabhiH sthAnaH suSTu zobhano vinIto vinayAnvitaH suvinIta ityucyate, tAnyevAha-'nIvittItti' nIcamanaddhataM yathAsyAdevaM vartata hatyevaMzIlo nIcavartI, guruSa nyagavRttimAna yadaktaMnI mirja gare ThANaM, nIyaM ca AsaNANi a|| nIaM ca pAe vaMdijA, nIaM kujA ya aMjaliM // 1 // " tathA na capalo'capalastatra capalo gatisthAnabhASAbhAvabhedAcaturdhA / tatra gaticapalo drutadrutacArI, sthAnacapalo yastiSThannapi hastAdibhizcalanevAste, bhASAcapalo'sadasabhyAsamIkSyAdezakAlapralApibhedAcaturdhA / tatrAsadavidyamAnamasti khapuSpamityAdi, asabhyaM kharaparuSAdi, asamIkSyAnAlocya pralapantItyevaMzIlA asadasabhyAsamIkSyapralApinastrayaH, adezakAlapralApI tu caturthoM yo'tIte kArye vakti, yadIdaM tatra deze kAle vA'kariSyattadA sundaramabhaviSyaditi / bhAvacapalastu saH, yaH prastute sUtre'rthe vA'samApta evAnyad gRhNAti 2 / amAyI, na manojJamAhArAdikamavApya gurvAdivaJcakaH 3 / akutUhalo nendrajAlAdikautukavilokanatatparaH 4 // 10 // mUlam appaM cAhikkhivai, pabaMdhaM ca na kubaI / mittijjamANo bhayai, suaM laTuM na majai // 11 // vyAkhyA-atrAlpazabdo'bhAvavAcI, tatazcAlpamiti naiva kaJcanAdhikSipati tiraskaroti 5 / prabandhazca kopAvicchedarUpaM na karoti 6 / mitrIyamANaH pUrvoktanyAyena bhajate, mitrIyitAramupakurute, pratyupakArampratyazakto vA kRtaghno na syAt 7 / zrutaM labdhvA na mAdyati, kintu madadoSaparijJAnAtsutarAmeva namati 8 // 11 // mUlam na ya pAvaparikkhevI, na ya mittesukuppii| appiassAvi mittassa, rahe kallANa bhAsaI // 12 // vyAkhyA-na ca pApaparikSepI, pUrvoktarUpaH 9 / na ca kathaJcitsAparAdhebhyopi mitrebhyaH kupyati 10 / apriyasthApi mitrasya rahasi kalyANaM bhASate, ayaM bhAvaH mitramitiya pratipannaH sa yadyapyapakRtizatAni kurute tathApyekamapi tatkRtamupakAramanusmaran na rahasyapi tadoSaM vakti / Aha ca-"ekasukRtena duSkRta-zatAni ye nAzayanti te dhanyAH, na tvekadoSajanito, yeSAM roSaH shtkRtghnH||1||" iti // 11 // 12 // mUlam-kalahaDamaravajae, buddhe abhijaaige| hirimaM paDisalINe, suviNIetti vuccaI // 13 // vyAkhyA-kalahazca vAciko vigrahaH, DamaraJca pANighAtAdijaM tadvarjakaH kalahaDamaravajakaH 12 / buddho buddhimAnetaca sarvatrAnugamyata eveti na prakRtasaMkhyAvirodhaH / abhijAtiM kulInatAM gacchati jAtyavRSabha ivotkSiptabhArani. bahaNAdityabhijAtigaH 13 / hrImAn lajjAvAn , sa hi kaluSAzayatvepyakAryamAcaran lajjate 14 / pratisaMlIno gurupArthe'nyatra vA sthito na hi kArya vinA yatastatazceSTate 15 / prastutamupasaMharati, 'suviNIetti' sa evaMvidhaguNAnvitaH suvinIta ityucyate iti sUtrASTakArthaH // 13 // yazcaivaM vinItaH sa kIhak syAdityAhamUlam-vase gurukule NicaM, jogavaM uvhaannvN| piaMkare piaMvAI, se sikkhaM laDumarihaI // 14 // nyAkhyA-vasettiSThegurukule gacche nityaM sadA gurvAjJopalakSaNazcaitattato yAvajIvamapi gurvAjJAyAmeva tiSThedityarthaH / yogo vyApAro dharmasya tadvAn , upadhAnamanopAnAdhyayanAdau yathAyogamAcAmlAdistapovizeSastadvAn , priyaGkaraH kathaJcitkenacidapakRtopi na tatpratikUlaM karoti, kintu mamaiva karmaNo'sau doSa iti dhyAyan apriyakAriNyapi priyameva ceSTata ityarthaH / ata eva 'piaMvAitti' kenacidapriyamuktopi priyameva vadatItyevaMzIlaH priyaMvAdI / Aha ca"karayalamaliassa vi damaNayassa mahamahai pesalo gaMdho / taviassavi sajjaNamANusassa mahurA samullAvA // 1 // ' tathA cAsya ko guNaH 1 ityAha-sa evaMvidhaguNavAn zikSA zAstrArthagrahaNatadAsevanAdirUpAM landhumavAptumarhati yogyo bhavati, na tu tdvipriito'viniitH| yazca zikSA labhate sa bahuzruto'parastvabahuzruta iti bhAva iti sUtrArthaH // 14 // evaM savipakSaM bahuzrutaM saprapaJcamabhidhAya tasyaiva stutidvAreNa pUrvapratijJAtaM tatpratipattirUpamAcAramAhamUlam-jahA saMkhami payaM nihittaM,duhaovi viraayi| evaM bahussue bhikkhU , dhammo kittI tahA suyaM 15 vyAkhyA-yatheti dRSTAnte, zaMkhe payo dugdhaM nihitaM nyastaM 'duhaovitti' khasambandhyAzrayasambandhiguNadvayalakSaNena Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram prakAradvayenApItyapizabdArthaH, virAjate zobhate, tatra hi tanna kaluSIbhavati, na cAmlatAM bhajate, nApi ca parizravati, evamanena prakAreNa bahuzrute 'bhikkhutti' bhikSau munI, dharmo munidharmaH kIrttiH zlAghA, tathA zrutamAgamo virAjate iti sambandhaH / ayaM bhAvaH - yadyapi dharmakIrttizrutAni nirupalepatAdiguNena svayaM zobhAvanti tathApi midhyAtvAdikAluSyApagamAnnairmalyAdiguNaiH zaMkha sadRze bahuzrute sthitAnyAzrayaguNena vizeSAt zobhante, na ca tatra tAni mAlinyamanya bhAvaM hAniJca kadAcit prayAntIti sUtrArthaH // 15 // punarbahuzrutastavamevAha // 168 // mUlam -- jahA se kaMboANaM, AipaNe kaMthae siA / Ase javeNa pavare, evaM bhavai bhussue|| 16 // vyAkhyA -- yathA sa iti prasiddhaH, kAmbojAnAM kambojadezodbhavAnAM azvAnAM madhye AkIrNo guNairiti zeSaH, kanthakaH pradhAno'zvo yaH kila dRSacchakalabhRtakutapanipAtadhvanerna saMtrasyati, syAt bhavedazvo javena vegena pravaraH pradhAnaH, evamityupanaye, tata Izo bhavati bahuzrutaH, jainA hi munayaH paratIrthikebhyaH sakalaguNaiH kAmbojA ivAnyAzvebhyo viziSyante, ayaM tvAkIrNakanthakA zvavattebhyopyadhikaH zIlAdiguNaiH pravara iti sUtrArthaH // 16 // mUlam -- jahAiNNasamArUDhe, sUre daDhaparakame / ubhao naMdighoseNaM, evaM bhavati bahussu // 17 // vyAkhyA -yathA AkIrNa jAtyAdiguNopetamazvaM samArUDho'dhyAsitaH AkIrNasamArUDhaH zUrazvArabhaTo dRDhaparAkramo gADhabala: 'usaotti' ubhayato vAmato dakSiNatazca nAndIghoSeNa dvAdazatUryaninAdena upalakSito bhAti, evaM bhavati bahuzrutaH / ayaM bhAvaH - yathaivaMvidhaH zUro na kenApyabhibhUyate, na cAnyastadAzritastathAyamapi jinAgamAzvamAzrito dasaparavAdidarzanepi cAtrastastajjayamprati samartha ubhayatazca dinarAtryoH khAdhyAyaghoSAtmakena nAndIghoSeNopalakSito sairapi parairna parAbhUyate, na ca tadAzritonyopIti sUtrArthaH // 17 // mUlam - jahA kareNuparikiNNe, kuMjare sahihAyaNe / balavaMte appaDihae, evaM bhatrati bahussue // 18 // vyAkhyA -- yathA kareNuparikIrNo hastinIbhiH parivRttaH kuaro hastI SaSTihAyanaH SaSTivarSapramANaH tasya hyetAvatkAlaM yAvatprativarSa balopacayastatastadapacaya ityevamuktaM, ata eva ca 'balavaMteti' balaM vapuHsAmarthyamasyAstIti balavAn, apratihato na madotkaTairapi paragajaiH parAGmukhIkriyate, evaM bhavati bahuzrutaH, sopi hi kareNubhiriva autpattikyAdibuddhibhirvividhavidyAbhizca vRtaH paSTihAyanatayA sthiramatirata eva ca balavattayA apratihato bhavati, na hi darzanopahantRbhiH pratihantuM zakyata iti sUtrArthaH // 18 // mUlam - jahA se tikkhasiMge, jAyakhaMdhe virAyaI / vasahe jUhA hivaI, evaM bhavai bahussue // 19 // vyAkhyA --- yathA sa tIkSNazRGgI nizitaviSANaH jAto'tyantamupacitaH skandhosyeti jAtaskandhaH, samastAGgopAGgopacayopalakSaNaJcaitat virAjate vRSabho yUthAvipatirgosamUhakhAmI san evaM bhavati bahuzrutaH / sopi parapakSakSodakatayA tIkSNAbhyAM khazAstraparazAstrarUpAbhyAM zRGgAbhyAM zobhito gacchAdigurukAryadhurAdharaNadhurINatayA ca jAtaskandha iva jAtaskandhaH / ata eva yUthasya sAdhvAdisamUhasyAdhipatirAcAryatvaM gataH san virAjate iti sUtrArthaH // 19 // mUlam - jahA se tikkhadADhe, udagge duppahaMsae / sIhe miANa pavare, evaM bhavai bahussue // 20 // vyAkhyA -yathA sa tIkSNadaMSTra udagra utkaTa ata eva 'duppahaMsapatti' duSpradharSako'nyaiH parAbhavitumazakyaH siMhaH kesarI mRgANAmAraNyajantUnAM pravaro bhavati, evaM bhavati bahuzrutaH / ayamapi hi parapakSabhedakatvAttIkSNadaMSTrAdezyainaigamAdinayaiH pratibhAdiguNodagratayA ca durabhibhava ityanyatIrthyAnAM mRgatulyAnAM pravara eveti sUtrArthaH // 20 // mUlam - jahA se vAsudeve, saMkhacakkagadAdhare / appaDihayabale johe, evaM bhavai bahussue // 21 // vyAkhyA- yathA sa vAsudevaH, zaMkhaM pAJcajanyaM, cakraM sudarzanaM, gadAM ca kaumodakIM, dharatIti zaGkhacakragadAdharaH / apratihatabalaH askhalitasAmarthyaH, ayaM bhAvaH - ekaM sahajasAmarthyavAnanyacca tathAvidhAyudhAnvita iti yodhaH subhaTaH, evaM bhavati bahuzrutaH / sopi hyekaM sahajapratibhAprAgalbhyavAnaparaJca zaMkhacakragadAtulyaiH samyagjJAnadarzanacA ritrairupeta iti yodhaH karmavairI parAbhavaM pratIti sUtrArthaH // 21 // mUlam -- jahA se cAuraMte, cakkavaTTI mahiDDie / caudasarayaNA hivaI, evaM bhavai bahurasue // 22 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uctarASyayanasUtram // 169 // tryAkhyA--- yathA sa caturbhirhayagajarathanarAtmakaiH sainyairantaH zatruvinAzarUpo yasya sa tathA, cakravartI SaTkhaNDabharatAdhipo maharddhiko divyalakSmIvAn, caturdaza ca tAni ratnAni ca caturdazaratnAni tAni cAmUni - " seNAvara 1 gA hAI 2, purohi 3 gaya 4 turaya 5 vahuI 6 itthI 7 / cakkaM 8 chattaM 9 cammaM 10, maNi 11 kAgiNi 12 khagga 13 daMDo 14 a / 1 / tti" teSAmadhipatiH khAmI caturdazaralAdhipatiH / evaM bhavati bahuzrutaH, sopi hi dAnAdibhicaturbhirdharmairantaH karmavairiNAmasyeti caturantaH, RddhayazcAmapauSadhyAdyA mahatya evAsya bhavanti, sambhavanti ca caturdazaropamAni pUrvANi tasyeti sUtrArthaH // 22 // mUlam -- jahA se sahassakkhe, vajjapANI puraMdare / sakke devAhivaI, evaM bhavaI bahussu // 23 // vyAkhyA -- yathA sahasrAkSaH sahasralocanaH, kathamiti ceducyate, indrasya hi paMca maMtrizatAni vannetrANAM ca sahasraM indrakArya eva vyApriyate iti, yadvA yadanye netrANAM sahasreNa pazyanti tadasau dvAbhyAM netrAbhyAM sAdhikaM pazyatIti sahasrAkSa ityucyate iti sampradAyaH / tathA vajraM praharaNavizeSaH pANAvasyeti vajrapANiH, lokoktyA ca asurANAM pUrdAraNAt purandaraH, zakro devAdhipatirevaM bhavati bahuzrutaH / sopi zrutajJAnena sakalAtizayanidhAnena locanasahasreNeva jAnIte, IdRzasya ca prazasyalakSaNatayA vajralakSaNamapi pANau sambhavatIti vajrapANiH, pUH zarIramapyucyate taca dustapataponuSThAnena dArayati kRzIkarotIti purandaraH, dRDhadharmatayA cAyaM surairapi pUjyata iti tatpa tirapyucyata iti sUtrArthaH // 23 // mUlam -- jahA se timiraviddhaMse, uttidvaMte divAyare / jalaMte iva teeNaM, evaM bhavai bahussue // 24 // vyAkhyA -- yathA sa timiravidhvaMsastamaH stoma vinAzakaH uttiSThannudgacchan divAkaraH sUryaH, sa hi Urddha nabhobhAgamAkrAman bhRzaM tejasvitAM bhajate na tvavatarannityevaM viziSyate, jvalanniva jvAlAM muJcanniva tejasA mahasA, evaM bhavati bahuzrutaH / sopi hi ajJAnadhvAntavidhvaMsI saMyamasthAneSu zuddhazuddhatamAdyadhyavasAyata utsarpastapastejasA jvalanniva bhavatIti sUtrArthaH // 24 // mUlam -- jahA se uDuvai caMde, nakkhattaparivArie / paDipuNNe puNNamAsIe, evaM bhavai bahussue // 25 // vyAkhyA- yathA sa paurNamAsyAH pUrNimAyAH uDupatirnakSatrAdhipazcandro nakSatrairazvinyAdibhirupalakSaNatvAdrahatAra kAbhizca parivAritaH, patirapi kazvidekAkyeva syAnmRgapativaditi uDupatirityukte'pi nakSatraparivArita ityuktaM, pratipUrNaH sakalakalAkalitaH, evaM bhavati bahuzrutaH / sopi nakSatrakalpAnAM sAdhUnAM patistatparivAritaH sakalakalAkalitatvena pratipUrNazca syAditi sUtrArthaH // 25 // mUlam - jahA se sAmAi ANaM, koTTAgAre surakkhie / nANA dhannapaDipuNNe, evaM bhavai bahussue // 26 // vyAkhyA -yathA sa ' sAmAiANaMti' samAjaM samUhaM samavayantIti sAmAjikAH samUhavRttayo lokAstepAM koSThAgAro dhAnyAzrayaH suSThu prAharikapuruSAdivyApAraNadvAreNa rakSitazcaramUSakAdibhya iti surakSitaH, nAnA anekaprakArANi dhAnyAni zAlyAdIni taiH pratipUrNo bhRto nAnAdhAnyapratipUrNaH, evaM bhavati bahuzrutaH / sopi sAmAjikAnAmiva gacchvAsinAmupayogibhirnAnAdhAnyopamairaGgopAGgaprakIrNakAdibhedaiH zrutajJAnavizeSaiH pratipUrNaH pravacanAdhAra tayA surakSitazca paravAdirogAdibhyo bhavati / uktaM hi - " jeNa kulaM AyattaM taM purisaM AyareNa rakkheha // na hu tuMmi viNaTThe, arayA sAhArayA huMti / 1 / tti" sUtrArthaH // 26 // mUlam -- jahA sA dumANa pavarA, jaMbU nAma sudaMsaNA / aNADhiassa devassa, evaM bhavai bahussue // 27 // vyAkhyA -yathA sA drumANAM pravarA jambUrnAmnAbhidhAnena sudarzanA, na hi yatheyamamRtaphalA devAdyAzrayazca tathAnyaH kopi drumosti, drumatvaM phalavyavahArazcAsyAstatpratirUpatathaiva, vastutastu pArthivatayoktatvAt, sA ca kasyetyAha- anAtasya anAhatanAmno devasya jambUdvIpAdhipatervyantarasurasya AzrayatayA sambandhinI, evaM bhavati bahuzrutaH / sopi hi amRtaphalopamazrutAnvito devAnAmapi pUjyatayAbhigamyaH zeSadrumopamasarvasAdhuSu ca pravara iti sUtrArthaH // 27 // mUlam - jahA sA naINa pavarA, salilA sAgaraMgamA / sIA nIlavaMtappavahA, evaM bhavai bahussue // 28 // vyAkhyA -- yathA sA nadInAM pravarA salilA nadI sAgaraM samudraM gacchatIti sAgaraGgamA samudrapAtinI, na tu kSudra dIvadantarA vizIryate ityarthaH / zItA nAtrI nIlavAnmeroruttaradizi varSadharastataH pravahatIti nIlavatpravahA, evaM bhavati bahuzrutaH / sopi hi saritsamAnAmanyamunInAM vareNyo nirmalajalakalpazrutajJAnAnvitaH sAgaradezyAM muktimeva Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 17 // uttarApyayanastram gacchati, tadAnuSThAna eva tasya pravRtteH / na hi tasya vivekino devatvAdivAJchA, tathA ca kathamasyAntarAvasthAnaM syAt / tasya ca mahAbhAgasya nIlavatkalpAducchritocchritakulAdeva prasUtiriti sUtrArthaH // 28 // mUlam-jahA se nagANa pavare, sumahaM maMdare girii| nANosahipajalie, evaM bhavai bahussue // 29 // vyAkhyA-yathA sa nagAnAM pravaraH sumahAnatyantaM gururmandaro girimaruparvataHnAnauSadhibhiranekasamahimavanaspatibhiH prakarSaNa jvalito dIpto nAnauSadhiprajvalitaH, auSadhayo yatizAyinyo dIpikA iva prajvalantya eva syustato girirapi prajvalanniva syAt , evaM bhavati bahuzrutaH / sopizrutamahinAtyantaM sthiro'parazailakalpAnyasAdhvapekSayA pravaro'ndhakAre'pi prakAzanidAnAmarSoSadhyAdilabdhisahitazca syAditi sUtrArthaH // 29 // kiMbahunA ?mUlam-jahA se sayaMbhuramaNe, udahI avakhaodae / nANArayaNapaDipuNNe, evaM bhavai bahassue // 30 // vyAkhyA-yathA sa khayambhUramaNa udadhiH samudraH, akSayamavinAzI udakaM jalaM yatra sa, tathA nAnAralaimerakatAdibhiH pratipUrNo nAnAratnapratipUrNaH, evaM bhavati bhushrutH| sopi hyakSayasamyagajJAnodako nAnAtizayaratnADhyazca bhavatIti sUtrArthaH // 30 // athoktaguNAnuvAdena phalopadarzanena ca tasyaiva mAhAtmyamAha mUlam-samuddagaMbhIrasamA durAsayA, acakkiA keNaI duppdhNsyaa| suassa puNNA viulassa tAiNo, khavittu kammaM gaimuttamaM gayA // 31 // vyAkhyA-'samuddagaMbhIrasamatti' ApatvAdgAmbhIryaNAlabdhamadhyAtmakena guNena samA gAmbhIryasamAH, samudrasya gAmbhIyasamAH samudragAmbhIryasamAH, samudravadgambhIrA ityarthaH / 'durAsayatti' duHkhenAzrIyante parAbhavavujhyA kenApIti durA ketA atrastAH kenacit parISahaparavAdyAdinA, tathA duHkhena pradhaya'nte kenApIti duSpradharSakAH, 'suassa puNNA viulassatti' supavyatyayAt zrutenAgamena pUrNA bhRtA vipulena aGgAnaGgapraviSTAdibhedaivistIrNena bahuzrutA ityarthaH / trAyiNaH trAtAraH, svasya parasya durgatipAtAdyapAyebhyaH / kSapayitvA vinAzya karma jJAnAvaraNAdi gatimutamAM muktirUpAM gatAH prAptA upalakSaNatvAdacchanti gamiSyanti ca / ihaikavacanaprakramepi vahuvacananirdezo vyAptipradarzanAyeti sUtrArthaH // 31 // itthaM bahuzrutaguNavarNanarUpAM pUjAmuktvA ziSyopadezamAhamalama-tamhA suamAhidvijA, uttimadagavesaejeNappANaM paraM ceva.siddhiM saMpAuNijAsitti bemi||32|| vyAkhyA-tamhatti' yasmAdamI muktigamanAvasAnA bahuzrutasya guNAstasmAt zrutamAgamamadhitiSThet , adhyayanazraSaNacintanAdinA zrayeta, uttamaH pradhAno'rtho mokSa eva taM gaveSayatyanvepayatItyuttamArthagaveSakaH, yena zrutAzrayaNenAtmAnaM paraJcava siddhiM muktiM samprApayediti sUtrArthaH // 32 // iti bravImIti prAgvat // FASEASRHARASTRATDASTEASPASTERSTANTDATEINDSEIGRAPAREPARASRADIREPARASPARSDAPASTOARDERDASTDASTITPATRADIODAGRANDIDIODE da iti zrItapAgacchIyopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyAzravopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau ekAdazamadhyayanaM sampUrNam // 11 // davas cavasyaorasveerpooranvasyamarapannamannaanana n d90008 // atha dvAdazamadhyayanam // 2500 // aham // uktamekAdazamadhyayanamadhunA harikezabalamunivaktavyatAnibaddhaM harikezIyAkhyaM dvaadshmaarbhyte| assa cAyamamisambandhaH, ihAnantarAdhyayane bahuzrutapUjoktA, iha tu bahuzrutenApi tapasi yatanIyamiti khyApanArtha tapaHsamRddhirvarNyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya prastAvanArtha harikezabalacaritaM tAvaducyate / tathA hi mathurAyAM mahApuryA, zaMkhanAmA mahIdhavaH // bhuktvA rAjyaM viraktAtmA, parivrajyAmupAdade // 1 // kramAdgIta prApto, viharan vasudhAtale // sogAdrajapuraM bhikSA-nimittaM tatra cAvizat // 2 // ekA rathyA hutavaha-rathAhA tatra cAbhavat // sA hi grISmArkasantaptA, taptAyaspAtratAM dadhau // 3 // tAzcAtigantuM pAdAbhyAM, musuropamavAlukAm // nAbhatkopi prabhuve-vAlukAmiva nimngaam||4|| yazcAjJAnAjanastasyA.rathyAyAM pravizattadAsa drAka mriye bhajyamAna ivocchalan // 5 // tAJca prApto bhraman sAdhura-saJcArAM samIkSya sH|| papracchAsannasaudhasthaM, somadevapuroghasam // 6 // mArgeNAnena gacchAmi, na veti bada sanmate ! // na yajJAtasvarUpeNA-dhvanA gacchanti dhIdhanAH // 7 // dandahyamAnaM mArge'smin , vilutthntmitsttH|| pazyAmyenamiti viSTaH, sopyUce gamyatAmiti // 8 // tatastenaiva mArgeNa, gantuM pravavRte vratI // tanmahinA sa mArgo'bhU-salilAdapi shiitlH||9|| purohitopi taM draSTu-mAroha Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarApyayanasUtram // 17 // dehakuTTimam // tacopayuktaM tatrApi, yAntamadrutamaikSata // 10 // tataH sa vismito vipra-stasminmArge yayau khayam // tuSArazItalasparza, tazca vIkSyetyacintayat // 11 // pApena pApakarmedaM, kimaho vihitaM mayA ! // karISAnisamasparza, mArgasau yatpravezitaH // 12 // aho ! asya tapaH zakti-ryadadhyA tArazopyasau // sudhArasaiH sikta iva, prApa zailaM vacotigam ! // 13 // tasmAnmahAprabhAvoyaM, mahAtmA zramaNAgraNIH // vandanIyo jagadvandhaH, zamAmRtamahodadhiH // 14 // iti dhyAtvA navAmbhoda-siktastApamivAcalaH // udviran khamanAcAra-manamattaM muniM dvijaH // 15 // tatastasmai zaMkhasAdhuH, sAdhudharmamupAdizat // tadAkoravairAgyaH, paryatrAjItsurohitaH // 16 // jAtirUpamadau cakre, sa vrataM pAlayanapi // mado hi prANinAM matta- gajendra iva durjayaH // 17 // tau ca prAntepyanAlocya, madau mRtvA divaGgataH // samaM surIbhirbubhuje, bhogAn puNyadrupalavAn // 18 // [ itazca ] mRtagaGgAtIravAsI, capacAnAmadhIzvaraH // balakohAkhyajAtInAM, balakoTTAbhidho'bhavat // 19 // tasyAbhUtAmume gaurI-gAndhArIsaMjJake priye // sotha devazcayutaH khargA-drauryAH kukSAvavAtarat // 20 // vasantasaGgasambhUtaprabhUtanavapallavam // khapne gaurI tadA'pazya-tsahakAramahIruham // 21 // tathA pRSTaH svapnaphala-mityUce khAna kaH // khagnenAnena bhadre! tvaM, sutaM zreSThamavApsyasi // 22 // sAtha tuSTA dadhau garbha-marmazca suSuve kramAt // balakoTTastatastasya, bala ityabhidhAM vyadhAt // 23 // sa hi jAtimadAtyAcyA-lebhe janmAdhame kule // rUpadarpAca vairUpyaM, kheSAmapi viSAdakRt ! // 24 // sa ca bhaNDanazIlo'nyA-sahanaH kaTuvAkpaTuH // udvejako'bhUtsarveSAM, vardhamAno viSadruvat // 25 // khajaneSvanyadA''pAna-goSThIstheSu madhUtsave // DimbharUpaiH samaM bhaNDa-ceSTAM cakre muhurbalaH // 26 // tataH sa sarvairApAnA-bhojanAdiva kuntalaH // bahiSkRto valo bAlo, bADhaM duramanAyata // 27 // tadA ca nirgatastatrA-anapuadyutiH phaNI // jaghne drAk zvapacairduSTa-viSo'yamiti bhASibhiH // 28||kssnnaantre ca tatrAgA-nAgo dIpakajAtijaH // mumuce sa tu cANDAlai-nirviSoyamiti khayam // 29 // tannirIkSya balo dadhyau, khadoSaireva jantavaH // labhante vipadaM khIya-guNaireva ca sampadam // 30 // sadoSatvAdeva sarve, bAdhante bandhavopi mAm // tyajyate malavatprAjJai-rdoSavAnagajopi hi // 31 // mAritaH saviSaH sarpo, nirviSastu na mAritaH // tadoSaviSamutsRjya, nirviSatvaM zrayAmyaham // 32 // dhyAyannityAdi tatkAlaM, prApto jAtismRtiM balaH // naradevabhavau prAcyau, smRtvA saMvegamAsadat // 33 // aho ! madasya duSTatva-miti cAntarvibhAvayan // munInAmantike dharma, zrutvA vratamupAdade // 34 // tapyamAnastapastInaM, viharan sonyadA yayau // vArANasI purI dharma-vihaGgamamahAdrumaH // 35 // tatrAbhUttindukodyAne, gaNDItindukayakSarAT // tamanujJApya tacaitye, tasthau khasthamanA muniH // 36 // tara prekSya guNAmbhodhiM, yksssttraanvrjyt|| paropi priyate hAra, iva cAruguNo hRdi // 37 // sevamAno muniM tazcA-nizaM haMsa ivAmbujam // kadAcidapi nAnyatra, yakSarAjo jagAma saH // 38 // tatrAyAtonyadA yakSaH, kshcidnyvnsthitH|| nAdhunA dRzyase kiM tya-miti papraccha tindukam // 39 // mahAtmAnamamuM sAdhu, seve mitrAhamanvaham / / iti samprati te'bhyarNa, nAgacchAmIti sopyavak // 40 // sotha tacaritaM vIkSya, sambuddhastindukaM jagau // kRtArthastvaM yadudyAne, vasatyeSa mhaamuniH||41|| mamodyAnepi yatayaH, santi bhUyAMsa IdRzAH // tadehi tatra gacchAvo, bhajAvastAnapi kSaNam // 42 // tindukotha yayau tena, yakSeNa saha tadanam // vikathAniratAMstAMca, nirIkSyaivamabhASata // 43 // strIbhaktarAjadezAnAM, jAyanta iha sngkthaaH|| ramyaM maharSiNA tena, yAmastindukameva tat // 44 // sukaraM muNDamaulitvaM, sukaraM veSadhAraNam // bAyA kriyApi sukarA, samAdhAnaM tu duSkaram ! // 45 // ityuktvA sa pratigatastatraivArajyatAdhikam // AmramiSTataraM nimbe, banubhUte bhavedbhazam // 46 // aho! dharmasya mAhAtmyaM, yadArAdhyopi bhUspRzAm // yakSaH sipeve taM sAdhu-mapi zvapacavaMzajam ! // 47 // rAjJaH kozalikAkhyasya, sutA bhdraabhidhaa'nydaa|| yayau pUjayitaM yakSaM. tacaitye saparicchadA // 48 // sA pradakSiNayantI ca, yakSaM taM munimaikSata // malAlatavapUrvastraM. kurUpaM zuSkabhUSanam // 49 // aho ! nindhakharUposau, sarvathApIti sA tataH // thUcakAra vimUDhA hi, tatvaM pazyanti nAntaram // 50 // tato ruSTena yakSeNa, sA kanI vivazIkRtA // asamaasamAkhyAtu-mAreme duSTaceSTitA // 51 // sA viSaNNena taMtreNa, ninye nRpaniketanam // nRpopi tAM tathA vIkSya, viSAdAdvaitamAsadat // 52 // rAjJAtha kAritA vaidya-mAMtrikAdipratikriyAH // moghAstatrAbhavan sarvAH, sakriyA iva durjane // 53 // kikartavyavi Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 17 // ucraappynsuutrm| mUDhe'tha, jAte rAjJi sadhIsakhe // pAtramekamadhiSThAya, yakSodhyakSamadovadat // 54 // nindA nidAnaM duHkhAnA, yanmunenirmitAnayA // tadyadIyaM dIyate'smai, tadA muzcAmi nAnyathA // 55 // jIvatvasAviti mApaH, pratyapadyata tahacaH // tataH sA susthatAM prApa, tamomukteva candrikA // 56 // sAtha rAjJAbhyanujJAtA, sataMtrAgAtsurAlayam // mahattarImimAdiSTA. nizyagAnmunisanidhI // 57 // tazca sAdhuM praNamyoce, svAmin / pANiM gRhANa me // myAha vratI kRtaM bhadre !, vArtayApyanayA mayA ! // 58 // na ye strIbhiH sahecchanti, vAsamapyekasamani // kurvanti pANigrahaNaM, tAsAM te zramaNAH katham 1 // 59 // nArISvazucipUrNAsu, muktistrIsaGgamotsukAH // aveyakAdisurava-drajyante no maha. rSayaH / 60 // zrutveti valamAnA sA, vyUDhA yakSeNa sAdhA // AcchAdya zamino rUpaM, rUpAntaravidhAyinA // 6 // muhurmuhurmune rUpaM, divyaM rUpaJca darzayan // yakSo viDambayAmAsa, tAM kanImakhilAM nizAm // 62 // prabhAte ca munina tvA-micchatItyAmaraM vacaH // zrutvA sA vimanAstAta-gehe'gAtsaparicchadA // 63 // tAJcAyAntIM vIkSya rakto, rudrdevpurohitH|| jJAtatatpUrvavRttAntaH, pRthvIkAntamado'vadat // 64 // khAminnasau munivadhU-styaktA teneti sAmpratam // dvijAnAM kalpate devA-rcakAnAmiva tadvaliH // 65 // yujyate'thaivameveti, dhyAtvA bhUpopi tAM sanIm // tasmAyeva dadau gaurI-mivezAya himAcalaH // 66 // munivAntAmapi prApya, tAM jaharSa purohitaH // kSudro prasAramapyApya, vastu vevAsthi modate ! // 67 // atha bhogasukhaM tayA samaM, bubhuje bhUri mudA purohitaH // sa ca yajJavadhU vidhAya tAM, nRpaputrI makhamanyadA vyadhAt // 68 // ityuktaH sampradAyaH / sampradAyazeSaM tu sUtrasiddhamiti samprati mUtramevAnutriyate / tadammUlam-sovAgakulasaMbhUo, guNuttaradharo muNI / hariesabalo nAmaM, Asi bhikkhU jiiNdio||1|| vyAkhyA-zvapAkakulaM cANDAlavaMzastatra sambhUta utpannaH zvapAkakulasambhUtaH, uttarAn prakRSTAn guNAn jJAnAdIn dharatIti uttaraguNadharaH, sUtre tu pUrvAparanipAtaH prAkRtatvAt , muniH sAdhuH, zvapAkakulotpannopi kazcitsavAsAdinA pUrva metArya ivAnyathApi pratItaH syAdata Aha-harikezo harikeza iti cANDAla iti sarvatra pratIto balo nAma balAbhidhaH, AsIdbhikSurjitendriya iti sUtrArthaH // 1 // sa kIdRzaH kiJca cakAretyAhamUlam--iriesaNabhAsAe, uccAresamiIsu a| jao AyANanikkheve, saMjao susamAhio // 2 // vyAkhyA-ryA ca eSaNA ca bhASA ca uccArazca IryeSaNAbhASoccArAH, ekArastUbhayatrApi sUtre'lAkSaNikaH / tatrocAraH purISaM, tat pariSThApanamapIhocAra uktaH, upalakSaNazcaitat prazravaNAdipariSThApanasya, tadviSayAH samitayaH samyakpravartanarUpA ISaNAbhASocArasamitayastAsu yato yatnavAn / prAcyacazabdasya bhinnakramatvAdAdAnanikSepe 5 pIThaphalakAdigrahaNasthApane ca yataH / kimbhUtaH sannityAha- saMyataH saMyamayuktaH, susamAhitaH suSTu samAdhimAniti sUtrArthaH // 2 // mUlam-maNagutto vayagutto, kAyagutto jiiNdio| bhikkhaTThA baMbhaijami, jnnnnvaaddmuvddio||3|| ___ vyAkhyA--mano guptamazubhAdhyavasAyebhyo nivRttamasyeti manoguptaH, evaM vAgguptaH, kAyaguptazca, jitendriyaH punarasopAdAnamatizayakhyApakaM, "bhikkhaTTatti' bhikSArtha 'vaMbhaijaMmitti' brahmaNAM brAhmaNAnAM ijyA yajanaM yasmin sa amejyastasmin , 'jaNNavADaMti' yajJapATe upasthitaH prApta iti sUtrArthaH // 3 // tadA camUlam-taM pAsiUNamejataM, taveNa parisosiaM / paMtovahiuvagaraNaM, uvahasaMti aNAriA // 4 // vyAkhyA-taM balamuni 'pAsiUNaMti' dRSTvA 'ejaMtaMti' AyAntaM, tapasA SaSThASTamAdinA parizoSitaM kRzIkRtaM, tathA prAnto jIrNatvamAlinyAdinA asAra upadhirvarNakalpAdiraudhikaH, upakaraNaJca daNDakAdi aupagrahikaM yasya sa prAntopadhyupakaraNastaM, upahasantyanAryA aziSTA iti sUtrArthaH // 4 // kathaM punaranAryAH kathaJcopAhasannitsAhamUlam--jAImayapaDitthaddhA, hiMsagA ajiiMdiA / abaMbhacAriNA bAlA, imaM vayaNamabbavI // 5 // vyAkhyA-jAtimadena brAhmaNA vayamityAdirUpeNa pratistabdhAH jAtimadapratistabdhAH, hiMsakAHprANiprANApahAriNaH, ajitendriyAH, ata eva abrahmacAriNo maithunasevinaH / varNyate hi tanmate maithunamapi dharmAya-"dhArtha putrakAmasya, khadAreabhikAriNaH // RtukAle vidhAnena, tatra doSo na vidyate // 1 // " tathA "aputrasya gati sti, khargo naiva ca naiva ca // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayanasUtram tasmAtputramukhaM dRSTvA, pazcAtsvarge gamiSyati // 2 // " ityAdikathanAdata eva bAlA bAlakrIDAkalpeSvagnihotrAdiSu pravRttatvAt idaM vakSyamANaM vacanaM 'ambavitti' abruvanniti sUtrArthaH // 5 // kiM tadityAha - mUlam -- kayare Agacchai dittaruve, kAle vikarAle phokkanAse / omacelae paMsupisAyabhUe, saMkarasaM pariharia kaMThe // 6 // vyAkhyA- ' kayaretti' kataraH, ekAraH prAkRtatvAt, Agacchati, dIptarUpo bIbhatsAkAraH, kAlo varNataH, vikarAlo danturatvAdinA bhISaNaH, 'phokkatti' dezIpadaM, tatazca phokkA agre sthUlA unnatA ca nAsA'syeti phokanAsaH / avamacelo nikRSTacIvaraH, pAMzunA reNunA pizAca iva bhUto jAtaH pAMzupizAcabhUtaH, pizAco hi loke dIrghazmazrunakharomA, pAMzuguNDitazca rUDhastataH sopi niSpratikarmatayA rajodigdhatayA caivamucyate / tathA 'saMkara dUsaMti' saMkarastRNabhamma gomayAdirAzirutkuruDiketiyAvat, tasya dUSyaM vastraM saMkaradUSyaM tatra hi yadatIvanikRSTaM nirupayogi syAttadeva lokairutsRjyate, tatastatprAyaM vastraM paridhRtya nikSipya kaNThe gale / sa hi anikSiptopadhitayA khamupakaraNamAdAyaiva bhramatItyevamuktamiti sUtrArthaH // 6 // itthaM dUrAdAgacchannuktaH, AsannaM cainaM kimUcurityAha mUlam --- kayare tumaM ia adaMsaNije, kA eva AsA iha mAgaosi / omacelagA paMsupisAyabhUA, gaccha khalAhi kimiha TThiosi ? // 7 // . vyAkhyA -katarastvaM [ pAThAntare ca 'ko re !' tvaM ? tatrAdhikSepe 're' zabdaH ] 'iati' iti amunA prakAreNAdarzanIyo'draSTavyaH, 'kA evatti' kayA vA 'AsAihamAgaositti' prAkRtatvAdekAralopo makArazcAgamikastata AzayA vALayA iha yajJapATe AgataH prAptosi varttase ? avamacelaka ! pAMzupizAcabhUta ! punaranayorgrahaNamatyantanindAsUcakaM, gaccha vraja 'khalAhitti' dezI bhASayA apasara asmaddRSTipathAditi zeSaH / kimiha sthitosi tvaM 1 naiveha tvayA stheyamiti sUtrArthaH // 7 // evamadhikSipte sAdhau zAntatayA kiJcidajalpati tatsAnnidhyakArI gaNDItindukakSo yaccakre tadAha mUlam - jakkho tahiM tiMdurukkhavAsI, aNukaMpao tassa mahAmuNissa / pacchAyaittA niayaM sarIraM, imAI vayaNAI udAharitthA // 8 // // 173 // vyAkhyA - yakSaH 'tarhiti' tasminnavasare iti zeSaH, tindukavRkSavAsI, tindukavanamadhye hi mahAMstindukavRkSastatrAsau vasati, tasyaiva ca taroradhastAttacaityaM, tatra sa yatistiSThatIti vRddhAH / anukampako'nukUlapravRttiH, kasyetyAha- tasya harikezabalasya mahAmuneH, pracchAdya AvRtya nijakaM svakIyaM zarIraM munideha eva pravizya svayamanupalakSyaH sannityatheH, imAni vakSyamANAni vacanAni 'udAharitthatti' udAhRtavAniti sUtrArthaH // 8 // tAnyevAha mUlam - samaNo ahaM saMjao baMbhayArI, virao dhaNapayaNapariggahAo / parappavittassa u bhikkhakAle, annassa aTThA iha mAgaomhi // 9 // vyAkhyA - zramaNaH sAdhurahaM, saMyataH samyaguparataH pApavyApArebhya iti zeSaH, ata eva brahmacArI, tathA virato nivRtto dhanapacanaparigrahAt, tatra dhanaM catuSpadAdi, pacanamAhArapAkaH, parigraho dravyAdimUrcchA, ata eva parasmai parArtha pravRttaM niSpannaM parapravRttaM, tuzabdo'vadhAraNe, tataH parapravRttasyaiva, na tu madartha niSpannasya, bhikSAkAle annasya azanasya 'aTTatti' arthAya iha yajJapATe AgatosmIti sUtrArthaH // 9 // atha te kadAciditthaM brUyuryannAtra kiJcitkasmaiciddIyata ityAha mUlam - viarijai khajjai bhujjai a, annaM pabhUaM bhavayANameaM / jANA me jAyaNajIviNotti, sesAvasesaM lahaU tavassI // 10 // vyAkhyA - vitIryate dIyate dInAdibhyaH, khAdyate khaNDakhAdyAdi, bhujyate ca bhaktasUpAdi, annamazanaM, prabhUtaM bhUri, bhavatAM yuSmAkaM sambandhi, etatpratyakSaM / tathA jAnItAvagacchata 'metti' mAM 'jAyaNajIviNotti' yAcanajIvitaM yAcanena jIvanazIlaM, sUtre ca dvitIyArthe SaSThI, ityato hetoH zeSAvazeSamuddharitAdapyuddharitaM, antaprAntamityarthaH, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 174 // uttarAdhyayanastram chamatA tapakhI yatiriti sUtrArthaH // 10 // iti yakSeNokte dvijA evaM smAhuH mUlam - uvakkharDa bhoaNa mAhaNANaM, attaTThiyaM siddhamihegapakkhaM / nahu vayaM erisamannapANaM, dAhAmu tugbhaM kimihaM Thiosi ? // 11 // vyAkhyA - upaskRtaM saMskRtaM bhojanaM mAhanAnAM brAhmaNAnAM 'attadviaMti' AtmArthe bhavaM AtmArthikaM, brAhmaNairapi svayameva bhojyaM na tvanyasmai deyaM kimiti 1 yataH siddhaM niSpannaM iha yajJe ekaH pakSo brAhmaNarUpo yasya tadekapakSaM, ayaM bhAvaH - yadatropaskriyate na tadbrAhmaNavyatiriktAya dIyate, vizeSatastu zUdrAya / yata uktaM- "na zUdrAya matiM dadyAnocchiSTaM na haviH kRtam // na cAsyopadizeddharma, na cAsya vratamAdizet // 1 // " yatazcaivamato na tu naiva vayamIdRzaM uktarUpaM annapAnaM dAsyAmastubhyaM kimiha sthitosIti sUtrArthaH // 11 // yakSaH prAha mUlam - thalesu bIAI varpati kAsagA, taheva ninnesu a AsasAe / eAi saddhAi dalAhi majjhaM, ArAhae puNNamiNaM khu khittaM // 12 // vyAkhyA - sthalepUcabhAgeSu bIjAni mudrAdIni vapanti 'kAsagatti' karSakAH kRSIvalAH, tathaiva sthalavadeva nimneSu ca nIcabhUbhAgeSu 'AsasAetti' AsaMzayA yadi bhUyasI dRSTistadA sthaleSu phalaprAsiratha stokA tadA nimneSu ityevaMrUpayA vAyA etayA karSakAzaMsAkalpayA zraddhayA 'dalAhitti' dadadhvaM mahAM, ayaM bhAvaH - yadyapi yUyaM nimnakSetratulyamAtmAnaM manyadhye, mAJca sthalatulyaM, tathApi mahyamapi dAtumucitaM, na caivaM dattepi na phalAvAptiriti dhyeyamityAha - 'ArAie puNNamiNaM khutti' khuzabdasya evakArArthasya bhinnakramatvAdArAdhayedeva sAdhayedeva, nAtrAnyathAbhAvaH, puNyaM zubhamidaM dRzyamAnaM kSetraM dAnasthAnaM, puNyasasyaprarohahetutayA AtmAnameva evaM smAheti sUtrArthaH // 12 // iti yakSeNokte te smAdduH mUlam - khettANi amhaM viiANi loe, jahiM pakiNNA viruhaMti puNNA / je mANA jAivijovaveA, tAiM tu khittAiM supesalAI // 13 // vyAkhyA - kSetrANi asmAkaM viditAni jJAtAni, santIti zeSaH, loke jagati 'jahiMti' vacanavyatyayAdyeSu kSetreSu prakIrNAni dattAni, azanAdInIti zeSaH, virohanti janmAntare prAdurbhavanti pUrNAni samastAni, na cAhamapi tanmadhyavatyeveti tvayA dhyeyaM, yato ye brAhmaNAH, jAtizca brAhmaNajAtirUpA, vidyA ca caturdazavidyAsthAnAtmikA, tAbhyAM 'ubaveatti' upapetAH anvitAH jAtividyopapetAH, 'tAiM tutti' tAnyeva kSetrANi supezalAni zobhanAni, na tu bhavAdRzAni zUdrajAtIni vidyAvikalAni / yaduktaM - "samama zrotriye dAnaM dviguNaM brAhmaNatruve // sahasraguNamAcArye, anantaM vedapArage // 1 // " iti sUtrArthaH // 13 // yakSaH smAha-- mUlam -- koho a mANo a vaho a jesiM, mosaM adattaM ca pariggaho a / te mahaNA jAtivijjAvihINA, tAiM tu khittAI supAvagAI // 14 // vyAkhyA -- krodhazca, mAnazca ca zabdAnmAyAlobhau ca vadhazca yeSAmiti prakramAdbhavatAM brAhmaNAnAM 'mosaMti' mRSA alIkabhASaNaM, adattaM adattAdAnaM, cazabdAnmaithunaM ca, parigrahazca gobhUmyAdi svIkArostIti sarvatra gamyate, te iti krodhAdyupetA yUyaM jAtividyAvihInAH / kathamiti ceducyate - kriyAkarmavibhAgena hi cAturvarNyavyavasthA / yaduktaM"ekavarNamidaM sarva, pUrNamAsIdyudhiSThira ! // kriyAkarmavibhAgena, cAturvarNya vyavasthitam // 1 // brAhmaNo brahmacaryeNa, yathA zilpena zilpikaH // anyathA nAmamAtraM syA - dindragopakakITavat // " na cedRzI kriyA brahmacaryAtmikA kopAdhupeteSu yuSmAsu tatvataH sambhavatyato na tAvajjAtisambhavaH, tathA vidyApi samyagjJAnAtmikA na sambhavatyeva bhavatsu, ajJAnajJApakeSu bAlakrIDAprAyeSvagnihotrAdiSu pravRttidarzanAt kiJca samyagjJAnasya phalaM viratireva, jJAnasya phalaM viratiriti vacanAt na ca yuSmAsu viratisambhavosti, tadbhAve ca jJAnaM sadapyasadeveti sthitaM / 'tAI tutti' tukhadhAraNe bhinnakramazca tatastAni bhavadviditAni dvijarUpANi kSetrANi supApakAnyeva, na tu supezalAni, kopAdipApasthAnakalitatvenAtizayapApahetutvAditi sUtrArthaH // 14 // atha kadAcitte brUyurvedavidyAvido vayaM brAhmaNajAtayazca tatkathaM jAtividyAvihInA ityabravIrityAha Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarAppayanasvam // 15 // mUlam-tumbhettha bho bhAradharA girANaM, ahaM na yANAha ahija vee / __ uccAvayAI muNiNo caraMti, tAI tu khittAI supesalAI // 15 // bAkhyA-yUyaM 'ityatti' atra loke bho ityAmaMtraNe, bhAradharA bhAravahA girAM vAcAM prakramAdvedasambandhinInAM mAraha tAsAM bhUyastvameva, kuto bhAradharAH 1 iti ceducyate-yataH arthamabhidheyaM na jAnIya, 'ahijatti' apergambavAdadhItyApi vedAn , atha cedartha jAnIya tadA "na hiMsyAtsarvabhUtAni" ityAdivedavAcAmartha vidantopi kimarSe pazuhiMsAtmakAn yAgAn kurutha ? tatkaraNe tu tattvato vedavidyAvidopi bhavanto na syuH, tatkathaM jAtividyAsampanatvena kSetrabhUtAH syuH ? kAni tarhi kSetrANi ? ityAha-'uccAvayAiMti' udhAnyuttamAni avacAnyadhamAni ucAvacAni, gRhANIti zeSaH, munayazcaranti bhikSArtha paryaTanti, na tu yuSmadvatpacanAdyArambhapravRttAH ! ta eva tattvato vedArtha vidanti, tatrApi bhikSAvRttereva samarthitattvAt , tathA ca vedAntAnuvAdinaH-"carenmAdhukarI vRtti-mapi mlecchakulAdapi // ekAnnaM naiva bhuJjIta, bRhaspatisamAdapi // 1 // " tatastAnyeva munilakSaNAni kSetrANi supezalAnIti sUtrArthaH // 15 // itthamadhyApakaM yakSeNAdhikSiptaM vIkSya tacchAtrAH smAhuH mUlam-ajjhAvayANaM paDikUlabhAsI, pabhAsase kiM nu sagAsi amhaM / __ avi eaM viNassau annapANaM, na ya NaM dAhAmu tumaM niaMThA // 16 // vyAkhyA-adhyApakAnAM upAdhyAyAnAM pratikUlabhASI san tvaM prabhASase prakarSaNa brUSe, kimiti kSepe, nurityakSamAyAM, tatazca dhig bhavantaM, na vayaM kSamAmahe yadevaM bhavAn brUte sakAze pArthe'smAkaM / apiH sambhAvane, etatpratyakSaM vinazyatu kuthitAdibhAvaM prApnotu annapAnaM, na ca naiva 'Na' vAkyAlaGkAre 'dAhAmutti' dAsyAmastava nirgrantha ! niSkizvana ! gurupratyanIko hi bhavAniti bhAva iti sUtrArthaH // 16 // yakSaH smAha mUlam-samaIhiM majjhaM susamAhiasta, guttIhiM guttassa jiiMdiassa / ___ jai me na dAhitya ahesaNijaM, kimaja jaNNANa lahittha lAbhaM // 17 // vyAkhyA-samitibhiryAsamityAdibhirmayaM susamAhitAya suSTusamAdhimate, guptibhirmanoguptyAdibhirgusAya, jitendriyAya, yadi me mayaM, pUrvokta 'majjhaMti'padasya vyavahitatvAtpunarme iti grahaNamaduSTaM, na dAsyatha, athetyupanyAse, eSaNIyaM eSaNAvizuddhamannAdi tarhi kiM na kiMcidityartho'dha yajJAnAM 'lahitthatti' sUtratvAllapsyadhve prApsyatha ? lAmaM puNyaprAptirUpaM / pAtradAnAdeva hi viziSTapuNyaprAptiranyatra tu tAdRzaphalAbhAvAdIyamAnasya hAnireva / yaduktaM-"dadhimadhupatAnyapAtre, kSiptAni yathAzu nAzamupayAnti // evamapAtre dattAni, kevalaM nAzamupayAnti // 1 // " iti sUtrArthaH // 17 // evaM tenokte yadadhyApakaH smAha tadAha mUlam-ke ittha khattA uvajoiA vA, ajjhAvayA vA saha khaMDiehiM / eaM tu daMDeNa phaleNa haMtA, kaMThami cittUNa khaleja jo NaM // 18 // vyAkhyA ke 'ityatti' atrAsmin sthAne kSatrAH kSatriyajAtayaH, 'uvajoiatti' upajyotiSo'gnipArthavartino mahAnasikA ityarthaH, adhyApakAH pAThakAH, sarvatra vA vikalpe, 'saheti' yuktAH khaNDikaiH chAtraiH santIti zeSaH, ye kimityAha-etaM muni daNDena yaSTayAdinA, phalena bilvAdinA, yadvA daNDena kUrparAbhighAtena, phalena muSTiprahAreNeti vRddhAH, 'haMtatti' hatvA tADayitvA, tatazca kaNThe gale gRhItvA 'khalejatti' skhalayeyuniSkAzayeyuH, 'jotti' vacanavyatyayAt ye 'Namiti' vAkyAlaGkAra iti sUtrArthaH // 18 // tadA ca tatra yadabhUttadAha mUlam-ajjhAvayANaM vayaNaM suNittA, uddhAiA tattha bahU kumArA / daMDehiM vettehiM kasehiM ceva, samAgayA taM isiM tAlayaMti // 19 // vyAkhyA-adhyApakAnAM pAThakAnAM vacanaM zrutvA uddhAvitA vegena dhAvitAstatra bahavaH kumArAzchAtrAdayaH, te hi aho! krIDanakamAgatamiti rabhasato daNDaivezadaNDAdyairvetrarjalavaMzarUpaiH kazaizcaiva vanavikAraiH samAgatA militAstra RSi muni tADayantIti sUtrArthaH // 19 // tadA ca Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAppayanasvam mUlam- raNo tahiM kosaliassa dhUA, bhadatti nAmeNa annidiaNgii| taM pAsiA saMjayaM hammamANaM, kuddhe kumAre parinivavei // 20 // vyAkhyA-rAjJo nRpatestatra yajJapATe kozalAyAM bhavaH kauzalikalasya 'dhUatti' sutA bhadreti nAmA aninditAjI manojadehA taM harikezavalaM pAsitti' dRSTvA saMyataM tasyAmapyavasthAyAM hiMsAdernivRttaM, hanyamAnaM kruddhAna kumArAn parinirvApayati krodhAmividhyApanena zItIkarotIti suutraarthH||20||saac tAnnirvApayantI tasya prabhAvamatiniHspRhatAcAha mUlam-devAbhiogeNa nioieNaM, diNNAsu raNNA maNasA na jhaayaa| ____ nariMdadeviMdabhivaMdieNaM, jeNAmi vaMtA isiNA sa eso // 21 // vyAkhyA-devasthAbhiyogo balAtkAro devAbhiyogastena niyojitena vyApAritena 'diNNAsatti dattAsmi ahaM rAjJA prakramAtkauzalikena tathApi 'maNasatti' apergamyamAnatvAnmanasApi cittenApi na dhyAtA na kAmitA yeneti sambadhyate, narendradevendrAbhivanditena yenAramyahaM vAntA tyaktA RSiNA sAdhunA sa eSa yuSmAbhiH kadarthayitumArabdhastato'nucitametaditi sUtrArthaH // 21 // imamevAthai samarthayitumAha mUlam-eso hu so uggatavo mahappA, jiiMdio saMjao bNbhyaarii| jo me tayA nicchai dijamANiM, piuNA sayaM kosalieNa raNNA // 22 // vyAkhyA-'eso hu sotti 'eSa eva sa ugratapA ata eva mahAtmA jitendriyaH saMyato brahmacArI ca, yo 'metti' mAM tadA necchati dIyamAnAM pitrA janakena khayaM AtmanA na tvanyapreSaNAdinA kauzalikena rAjJeti sUtrArthaH // 22 // ityaM niHspRhatAmuktvA punarmAhAtmyamAha mUlam-mahAjaso esa mahANubhAgo, ghorabao ghoraparakkamo a| ___ mA eaM hIlaha ahIlaNijaM, mA save teeNa bhe nidahijA // 23 // vyAkhyA-mahAyazA eSa munimahAnubhAgo'tizayAcintyazaktiH, ghoravato dhRtadurdharamahAvrataH, ghoraparAkramazca kaSAyAdivairijayamprati raudrasAmarthyaH, yatazcAyamIdRzastato mA enaM muni hIlayata ahIlanIyaM, kimiti ? yato mA sarvAMstejasA tapomAhAtmyena bhavato nirdhAkSIt bhasmasAtkArSIt , ayaM hi ruSTo bhasmasAdevakuryAditi bhAva iti sUtrArthaH // 23 // tadA ca mA bhUdasyA vaco viphalamiti yakSo yacake tadAha mUlam-etAI tIse vayaNAI succA, pattIi bhaddAi subhaasiaaii| isissa veAvaDiaTTayAe, jakkhA kumAre vinivArayati // 24 // vyAkhyA-etAni pUrvoktAni vacanAni tasyAH zrutvA palyA bhAryAyA rudradevapurohitasyeti zeSaH, bhadrAyAH subhASitAni sUktAni vacanAnIti yojyate, RSayAvRttyArtha yakSA yakSaparivArasya bahutvAdvahuvacanaM, kumArAn vinipArayanti, upadravAn kurSato nirAkurvantIti sUtrArthaH // 24 // kathaM nivArayantItyAha mUlam-te ghorarUvA Thia aMtalikkhe, asurA tahiM taM jaNaM tAlayaMti / te bhinnadehe ruhiraM varmate, pAsittu bhaddA iNamAhu bhujo // 25 // vyAkhyA--te yakSA ghorarUpA raudrAkAradhAriNaH 'Thiatti' sthitA antarikSe nabhasi asurA AsurabhA tasmin yajJapATe taM upadravakaraM janaM tADayanti, tatazca tAn kumArAn minnadehAn vidAritAkAn yakSaprahArairiti gamyaM, tathA rudhiraM vamato dRSTvA bhadrA idaM vakSyamANaM 'Ahutti'vacanavyatyayAdAha brUte, bhUyaH punariti suutraarthH||25|| tadyathAmu0-giri nahehiM khaNaha, ayaM daMtehiM khAyaha / jAyate pAehiM haNaha, je bhikkhaM avamannaha // 26 // vyakhyA-giri nakhaiH khanatha, iha sarvatrevArtho draSTavyastataH khanatheva khunatha, tathA ayo lohaM dantaiH khAdatha, jAtatejasaM amiM pAdaihanyatha tADayatha, ye yUyaM bhikSu prakramAdenaM avamanyadhve avadhIrayatha, anaphalatvAdvipamAnakheti sUtrArthaH // 26 // kathamidamityAha mUlam AsIviso uggatavo mahesI, ghoravao ghoraparakamo a| agaNiM va pakkhaMda payaMgaseNA, je bhikkhuaM bhattakAle vaheha // 27 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarApyayanasUtram / // 177 // vyAkhyA - AzIrviSa AzIrviSalabdhimAn zApAnugrahasamarthaH, kuta ityAha-yatosI ugratapA maharSirghorato poraparAkramazca tatazca 'agaNivatti' a ivahiM vAzabda ivArtho bhinnakramazca tataH praskandatheva AkrAmatheva, keva 1 'pagaMgaseNati' ivazabdasya gamyatvAt pataGgaseneva zalabha zreNiriva, yathA hi sA tamAkrAmantI sadyo nAzamabhute tathA yUbamapIti bhAvaH, ye yUyaM bhikSukaM bhaktakAle bhojanAvasare, tatra hi dInAdInAmavazyaM deyamiti ziSTAcAraH, yUyaM tu kevalaM na datteti na, kintu tatrApi 'vahehatti' vidhyatha tADayatheti sUtrArthaH // 27 // itthaM tanmAhAtmyamAvedya kRtyo padazamAha - mUlam -- sIseNa eaM saraNaM uveha, samAgayA sabajaNeNa tubbhe / jai icchaha jIviaM vA dhaNaM vA, loaMpi eso kuvio DahejA // 28 // vyAkhyA - zIrSeNa mUrddhA etaM muniM zaraNaM trANamupetAbhyupagacchata, zironamanapUrva tvameva naH zaraNamiti pratipadya - dhvamiti bhAvaH / samAgatAH militAH sarvajanena saha yUyaM yadIcchata jIvitaM vA dhanaM vA, asmin hi kupite nAparaM jIvitAdirakSAkSamaM zaraNamasti, kuta ityAha-yato lokamapi jagadapyeSa kupito dahediti sUtrArthaH // 28 // athopAdhyAyastAn yAdRzAn dRSTvA yadakarottadAha mUlam -- avaheDiapiTThasa uttamaMge, pasAriAbAhuakammaciTThe / nibbheritacche ruhiraM vamaMte, UDuMmuhe niggayajIhanete // 29 // te pAsiA khaMDia kaTTabhUe, vimaNo visaNNo aha mAhaNo so / isiM pasAdeti sabhAriAo, hIlaM ca niMdaM ca khamAha bhaMte ! // 30 // vyAkhyA -- avaheThitAni adhonamitAni 'piTThatti' pRSThaM yAvatsanti zobhanAni uttamAGgAni zirAMsi yeSAM te avaheThitapRSThasaduttamAGgAH, madhyamapadalopI samAsastAn, prasAritA bAhavo yeSAM te tathA, karmANyagnau samitkSepAdIni tadviyA ceSTA karmaceSTA, na vidyate karmaceSTA yeSAM te tathA tataH karmadhAraye prasAritabAhUkarmaceSTAstAn, 'nibheriyatti ' prasAritAnyakSINi nayanAni yeSAM te tathA tAn, rudhiraM vamataH, 'uhaMmuhetti' urddhamukhAn nirgatajihvAnetrAn // 29 // 'te pAsiA iti' tAn dRSTvA 'khaMDiatti' khaNDikAn chAtrAn kASThabhUtAn atyantanizceSTatayA kASThakalpAn, vimanA vicitto viSaNNaH kathamaMmI sajjA bhaviSyantIti viSAdaM prAptaH, atheti darzanAnantaraM brAhmaNaH sa iti rudradevAkhyaH RSiM prasAdayati sabhAryAko bhAryAyuktaH kathamityAha- hIlAM cAvajJAM, niMdAM ca doSodbhAvanarUpAM, kSamadhvaM bhadanteti sUtrArthaH // 30 // punaH prasAdanAmevAha mUlam - bAlehiM mUDhehiM ayANaehiM, jaM hIlIA tassa khamAha bhaMte ! / mahappasAyA isiNo havaMti, na hu muNI kovaparA havaMti // 31 // vyAkhyA--- bAlaiH zizubhirmUDhaiH kaSAyodayAdvicittatAM gatairata evAjJairhitAhitavivekavikalairyat hI litAH 'tassatti' sUtratvAt tat kSamadhvaM bhadanta ! na hAmI zizavo mUDhAH satAM kopArhAH, kintvanukampArhA eva / yaduktaM - "AtmahamamaryAdaM, mUDhamujjhitasatpatham // sutarAmanukampeta, narakArciSmadindhanam // 1 // " kizca mahAprasAdA RSayo bhavanti, 'na hutti' na punarmunayaH kopaparA bhavantIti sUtrArthaH // 31 // munirAha mUlam - puci ihi ca aNAgayaM ca, maNappaoso na me atthi koI / jakkhA hu veAvaDiaM karenti, tamhA hu ee nihayA kumArA // 32 // vyAkhyA- - pUrva ca purA, idAnIJcAdhunA, anAgate ca bhaviSyati kAle, manaHpradveSo na me asti, upalakSaNatvAdAsIdbhaviSyati ca, kopItyalpopi / tarhi kathamamI IdRzA jAtAH 1 ityAha- yakSAH 'huriti' yasmAdvaiyAvRttyaM kurvanti, tasmAt huravadhAraNe, tatastasmAdeva hetorete pratyakSA nihatAH kumArAH, na tu mama pradveSo'tra heturiti sUtrArthaH // 32 // tatastadguNAkRSTacittA upAdhyAyAdaya idamAhuH mUlam - atthaM ca dhammaM ca viANamANA, tubbhe gavi kuppaha bhUipaNNA / tubbhaM tu pAe saraNaM uvemo, samAgayA sabajaNeNa amhe // 33 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 178 // ucarASpayanasUtram / byAkhyA-arthe ca zAstrANAmabhidheyaM, dharma ca yatidharma kSAntyAdikaM vijAnanto vizeSeNAvagacchanto yUyaM nApi maiva kupyatha, 'bhUipaNNatti' bhUtimaGgalaM 1 vRddhiH 2 rakSA 3 veti vRddhAH, tato bhUtimaGgalaM sarvamaGgalottamatvena, vRddhi paddhiviziSTatvena, rakSA vA sarvaprANirakSakatvena, prajJA buddhiryeSAM te bhUtiprajJAH, ata eva 'tumbhaM tutti' yuSmAkameva pAdau zaraNaM upemaH khIkurmaH samAgatAH sarvajanena vayamiti sUtrArthaH // 33 // tathAmUlam-accemu te mahAbhAga!, na te kiMci na accimo| jAhi sAlimaM kUra, naannaavNjnnsNjuaN||34|| vyAkhyA-arcayAmaH pUjayAmaH 'te' iti subUvyatyayAttvAM he mahAbhAga ! na naiva te tava kiJcicaraNareNvAdikamapi nArcayAmaH, tathA bhuMzva ito gRhItvA 'sAlimaMti' zAlimayaM zAliniSpannaM kUraM odanaM nAnAvyaanairdadhyAdibhiH saMyutamiti sUtrArthaH // 34 // anyacca mUlama-imaM ca me asthi pabhUamannaM, taM bhuMjasU amhmnnugghtttthaa| bADhaMti paDicchai bhattapANaM, mAsassa u pAraNae mahappA ! // 35 // vyAkhyA-idaM ca pratyakSata eva dRzyamAnaM me mama asti prabhUtaM bhUri annaM maNDakakhaNDakhAdyAdi bhojanaM taddhava asmAkamanugrahArthe, evaM tenokte munirAha-bADhamevaM kurma itItyevaM bruvANa iti zeSaH, praticchati dravyAdibhiH zuddhamiti gRhNAti bhaktapAnaM 'mAsassa utti' mAsasyaiva mAsakSapaNasyaivAnte iti gamyaM, pAryate paryantaH kriyate niya. masthAneneti pAraNaM, tadeva pAraNakaM, bhojanamityarthaH, tasminmahAtmeti sUtrArthaH // 35 // tadA ca tatra yadabhUttadAha mUlam-tahiaM gaMdhodayapupphavAsaM, divA tahiM vasuhArA ya vuhaa| pahayAo duMduhIo surehi, AgAse aho dANaM ca ghuTaM // 36 // vyAkhyA-'tahiti' tatra yajJapATe gandhodakaM ca puSpANi ca gandhodakapuSpANi teSAM varSe varSaNaM gandhodakapuSpavarSe surairiti sambandhAtkRtamiti gamyate, napuMsakaliGganirdezazceha varSazabdasya punapuMsakaliGgatvAt / divyA zreSThA 'tahiti' tatra vasu dravyaM tasya dhArA satatanipAtajanitAsaMtatirvasudhArA, sA ca vRSTA pAtitA surairiti pahApi yojyate / tathA prahatA dundubhayo devAnakAH suraiH / tathA tairevAkAze aho ! ityAzcarye konyaH kilevaM dAnaM dAtaM zaktaH 1 ityahodAnaM ca ghuSTaM saMzabditamiti sUtrArthaH // 36 // taca prekSya vismitA viprA apyevamAhuH mUlam-sakkhaM khudIsai tavoviseso, na dIsaI jAivisesu koii| ___ sovAgaputtaM hariesasAhu~, jasserisA iDDi mahANubhAgA // 37 // vyAkhyA-'sakkhaM khutti' khuzabdo'vadhAraNe, tataH sAkSAdeva dRzyate tapaso vizeSo mAhAtmyaM tapovizeSaH, na naiva razyate jAtivizeSo jAtimAhAtmyarUpaH kopi khalpopi / kutaH 1 ityAha-yataH zrapAkaputraM harikaMzasAdhu pazyateti zeSaH, yasyezI hazyamAnarUpA RddhirdevasAnnidhyalakSaNA saMpanmahAnubhAgA saatishymaahaatmyaa| jA vizeSe hi sati dvijAtInAmasmAkameva devAH sAnnidhyaM vidadhyuriti sUtrArthaH // 37 // atha sa eva munistAnupazAntamithyAtvAniva pazyannidamAha mUlam-kiM mAhaNA joIsamArabhaMtA, udaeNa sohiM bahiA vimaggaha / jaM maggahA bAhirinaM visohiM, na taM sudihaM kusalA vayaMti // 38 // vyAkhyA-kimiti kSepe, tato na yuktamidaM he mAhanAH brAhmaNAH ! jyotiramistaM samArabhamANAH prastAvAmArga kurSanta ityarthaH, udakena jalena zodha vizuddhiM 'bahiatti' bAyAM vimArgayathAnveSayatha / kimevamupadizyate 1 ityAhapapUrNa mArgayatha bAyAM mAnAdibAyahetujAM vizuddhiM nirmalatAM na tat sudRSTaM suSTu prekSitaM kuzalAstattvavido badantIti sUtrArthaH // 38 // etadeva spaSTayati mUlam-kusaM ca jUvaM taNakaTThamaggiM, sAyaM ca pAyaM udayaM phursatA / pANAI bhUAI viheDayaMtA, bhujovi maMdA pakareha pAvaM // 39 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // 17 // vyAkhyA-kuzaM ca darbha, yUpaM yajJastambha, tRNaM ca vIraNAdi-kASThaM ca indhanAdi, tRNakASThaM / ani vahiM, sarvatra pratigRhanta iti zeSaH / sAyaM sandhyAyAM, cazabdo bhinnakramastataH 'pAyati' prAtazca prabhAte udakaM jalaM spRzanta AcamanAdiSu parAmRzantaH 'pANAiMti' prANino dvIndriyAdInudakAdau bhUtAn tarUn pRthivyAdhupalakSaNazcaitat viheThamAnAH vividhaM bAdhamAnAH bhUyopi punarapi na kevalaM purA kintu zuddhikAlepi jalAnalAdijIvopamardanena mandA jaDAH santaH prakurutha prakarSaNa upacinutha pApamazubhakarma / ayaM bhAvaH-kuzalA hi karmamalavigamAtmikAM tAttvikImeva zuddhi manyante, bhavadabhimate yAganAne ca yUpAdiparigrahajalasparzAdibhirjantUpamardahetutayA pratyuta karmamalopacayanibandhane eva, tatkathaM taddhatukazuddhimAgeNaM sudRSTaM vido vadeyuH? Aha ca vAcakamukhyaH-"zocamAdhyAtmikaM tyaktva zuddhyAtmakaM zubham // jalAdizaucaM yatredaM, mUDhavismApanaM hi tat // 1 // " iti sUtrArthaH // 39 // itthaM tadvAcA jAtasandehAste yAgamAzrityaivamaprAkSuH mUlam-kahaM care bhikkhu vayaM jayAmo, pAvAI kammAiM pnnollyaamo| ___akkhAhi No saMjaya jakkhapUiA, kahaM suiDaM kusalA vayaMti // 40 // ghyAkhyA-kathaM kena prakAreNa 'caretti' sUtratvAcarAmo yAgArtha pravartAmahe vayaM, he bhikSo ! tathA yajAmo yAgaM kurmaH 1 kathamiti yogaH, pApAnyazubhAni karmANi 'paNulayAmotti' praNudAmaH prerayAmo yeneti gamyate, AkhyAhi kathaya no'smAkaM saMyata yakSapUjita ! / yo yasmadviditaH karmapraNodanopAyo yAgaH sa tu yuSmAbhipita iti bhavanta evAparaM yAgamupadizantviti bhAvaH / tataH kathaM khiSTaM zobhanayajanaM kuzalA vadantIti sUtrArthaH // 40 // munirAha mUlam-chajjIvakAe asamArabhaMtA, mosaM adattaM ca asevmaannaa| pariggahaM ithio mANa mAyaM, eaM pariNAya caraMti daMtA // 41 // vyAkhyA-paDjIvakAyAn pRthivyAdIn asamArabhamANA anupamardayantaH, 'mosaMti' mRSAM alIkaM, adattaM ca adattAdAnamasevamAnAH, 'pariggahaM' mUchoM, striyo mAnaM mAyA tatsahacarAtkopalobhau ca etadanantaroktaM parijJAya jJaparijJayA duSkarmanibandhanamiti jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAya caranti yAge pravartante dAntAH / yatazca dAntA evaM caranti tato bhavadbhirapyevaM caritavyamiti sUtrArthaH // 41 // anena kathaM carAmo yAgAyeti praznasocaramuktaM, atha kathaM yajAma iti dvitIyapraznasyottaramAha-- mUlam-susaMvuDA paMcahiM saMvarehiM, iha jIviaM aNavakaMkhamANA / vosahakAyA suicattadehA, mahAjayaM jayai jaNNasihaM // 42 // vyAkhyA-susaMvRtAH sthagitAzravadvArAH paJcabhiH saMvaraiH prANAtipAtaviramaNAdivataH, ihetyasminmanuSyajanmani, jIvitaM prastAvAdasaMyamajIvitamanavakAMkSanto'nicchantaH, ata eva vyutsRSTakAyAH parISahopasargasahiSNutayA tyaktakAyAH, zucayo'kaluSavratAste ca te tyaktadehAcAtyantaniSpratikarmatayA zurityaktadehAH, mahAn jayaH karmAriparAjayarUpo yatra sa mahAjayastaM 'jayaitti' vacanavyatyayAdyajanti yataya iti gamyaM / tato bhavantopyevaM yajantAM 'jaNNasiTuMti' prAkRtatvAt zreSThayajJaM zreSThazabdena ca etadyajanaM khiSTaM kuzalA vadanti, eSa eva ca karmapraNodanopAya iti sUcitamiti sUtrArthaH // 42 // atha yadyayaM yajJaH zreSThastadA, yajamAnasya kAnyupakaraNAni ko pA yajanavidhiH 1 iti te praznayAmAsuH-- mUlamke te joI kiM va te joiThANaM, kA te suA kiM va te kArisaMgaM / ehA ya te kayarA saMti bhikkhU , kayareNa homeNa huNAsi joiM // 43 // vyAkhyA-'ke iti' kiM te tava jyotiramiH 1 kiMvA te taya jyotiHsthAnaM ! yatrAgnirnidhIyate, kAste khuco ghRtAdikSepikA darvyaH 1 kiM vA te karISa evAGgaM analoddIpanahetuH karISAGgaM ? yenAmiH sandhukSyate, edhAzca samigho yAmiramiH prajvAlyate te tava katarAH kAH ? 'saMtitti' casya gamyatvAcchAntizca duritopazamaheturadhyayanapaddhatiH ? katareti prakramaH, he bhikSo ! katareNa homena havanavidhinA juhoSi ? Ahutibhistarpayasi ? jyotiramiM / SaDjIvakAyArambhaniSedhe asmadiSTo homastadupakaraNAni ca pUrva niSiddhAni tatkathaM tava yajJasambhavaH ? iti suutraarthH||43|| munirAha Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 10 // uttarAyavanastram mUlam-tavo joI jIvo joiThANaM, jogA suA sarIraM kArisaMga / kamme ehA saMjamajogasaMtI, homaM huNAmi isiNaM pasatyaM // 44 // vyAkhyA-tapo vAsAbhyantarabhedabhinnaM jyotiramistasyaiva karmalakSaNabhAvendhanadAhakatvAt , jIvo jyotiHsthAna tapojyotiSastadAzritatvAt , yogA manovAkAyAH sucastairhi zubhavyApArAH snehasthAnIyAstapojvalanaprajvalanahetavastatra saMsthApyanta iti, zarIraM karISAMga tenaiva hi tapojyotiruddIpyate tadbhAvabhAvitvAttapasaH, karma edhAstasyaiva sapasA maspIbhavanAt , saMyamayogAH saMyamavyApArAH zAntiH, sarvajIvopadravApahAritvAtteSAM, tathA 'homaMti' homena juhomi tapojyotiriti zeSaH, RSINAM munInAM sambandhinA 'pasatyaMti' prazastena jIvaghAtarahitatayA vivekibhiH zASitena samyaka cAritrarUpeNeti bhAvaH / anena ca katareNa homena juhoSi jyotiriti pratyuktamiti sUtrArthaH // 44 // ityaM yajakharUpaM jJAtvA sAnakharUpaM pRcchantaste idaM smAhuH mUlam-ke te harae ke a te saMtititthe, kahiMsi hAo va rayaM jahAsi / akkhAhi No saMjayajakkhAiA, icchAmu nAuM bhavao sagAse // 45 // vyAkhyA-kaste tava hRdo nadaH 1 'ke a tetti' kiM ca te zAntyai pApopazamArtha tIrtha ? 'kahiMsi pahAo vatti' vAzabdasya bhinnakramatvAtkasminvA sAtaH zucIbhUto raja iva rajaH karma jahAsi tyajasi ? gambhIrAzayo hi tvaM, takimasmAkamiva tavApi hRdatIrthameva zuddhisthAnamanyadveti na vidma iti bhAvaH / Acazva vada no'smAkaM saMyatayakSapUjita! icchAmo jJAtuM bhavataH sakAze samIpe iti sUtrArthaH // 45 // munirAha mUlam-dhamme harae baMbhe saMtititthe, aNAile attapasannalese / jahiMsi pahAo vimalo visuddho, susItibhUo pajahAmi dosaM // 46 // vyAkhyA-dharmaH ahiMsAdirUpo hadastasyaiva karmarajopahAritvAt , brahmeti brahmacarya zAntitIrtha, tadAsevane hi sakalamalamUlaM rAgadveSAvunmUlitAveva, tadunmUlane ca na punarmalasambhava iti, satyAdhupalakSaNaM caitattathA cAha"bramacaryeNa satyena, tapasA saMyamena c|| mAtakarSirgataH zuddhiM, na zuddhistIrthayAtrayA // 1 // " kiM ca bhavadiSTatI ni prANipIDAhetutayA pratyuta malopacayanimittAnIti kutasteSAM zuddhihetutA ? yaduktaM-"kuryAdvarSasahasraM tu, ahanyahani majanam // sAgareNApi kRcchreNa, vadhako naiva zuddhyati // 1 // " hRdazAntitIrthe eva vizinaSTi, anAbile mithyAtvagupsivirAdhanAdibhirakaluSe, ata evAtmano jIvasya prasannA manAgapyakaluSA lezyA pItAdyanyatarA yasmiMstadAtmaprasannalezyaM tasmin dharmahade brahmAkhyazAntitIrthe ca 'jahiMsitti' yasmin sAta iva sAto vimalo bhAvamalarahitaH, ata eva vizuddho gatakalaGkaH, suzItIbhUto rAgAdhuttaptimuktaH prajahAmi prakarSeNa tyajAmi dUSayari AtmAnaM vikRti nayatIti doSaH krm|tdevN mamApi hRdatIrthe eva zuddhisthAnaM, paramIze eveti suutraarthH||46|| nigamayitumAha mUlam-eaM siNANaM kusalehiM diTuM, mahAsiNANaM isiNaM pasatthaM / jahiMsi NAyA vimalA visuddhA, mahArisI uttamaThANaM pattatti bemi // 47 // vyAkhyA-etadanantaroktaM sAnaM kuzalaidRSTaM, idameva ca mahAlAnaM, na tu yuSmatpratItamasyaiva sakalamalApahAritvAt , ata eva RSINAM prazastaM prazaMsAspadaM na tu jalanAnavat sadoSatayA nidhaM, asyaiva phalamAha-'jahiMsitti' suvyatyayAt yena lAtA vimalA vizuddhA iti prAgvat , maharSaya uttamasthAnaM muktirUpaM prAptA gatA iti bravImIti prAgvaditi sUtrArthaH // 47 // evaM dvijeSu munimupasampanneSu yakSeNa praguNIkRtAzchAtrAH tatastatkAlocitadharmadezanayA viprAna pratibodhya sAdhuH khasthAnamAyayau yayau ca kramAnmuktim // ymuuly maay iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyAzrayopAdhyAya-12 mA zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dvAdazamadhyayanaM sampUrNam // 12 // S eknknhllhllihaaklu Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarApyayanasUtram // atha trayodazamadhyayanam // 000000000 // aham // vyAkhyAtaM dvAdazamadhyayanaM, atha prayodazamArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAjyayane tapasi yano vidheya ityuktaM, tapaH kurvatA ca nidAnaM tyAjyamiti nidAnadoSaM citrasambhUtodAharaNena darzayituM citrasambhUtIyAkhyamidamucyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdau sUtratrayam mUlam-jAI parAjio khala, kAsi niANaM tu hatthiNapuraMmi / culaNIi baMbhadatto, uvavanno paumagummAo // 1 // nyAkhyA-jAtyA prakramAcANDAlAkhyajAtyA parAjitaH pUrvabhave parAbhUto jAtiparAjitaH, khalukyAladvAre 'kAsitti' akArSInidAnaM cakravartipadaprAptirme bhUyAdityevaM rUpaM, tuH pUttauM, hastinApure nagare / tadanu ca culanyAM prasadatta upapanna utpannaH padmagulmAnnalinIgulmavimAnAcyutveti shessH| culanyAM brahmadatta utpanna ityuktaM, saca ketsAha mUlam-kaMpille saMbhUo citto, puNa jAo purimatAlaMmi / siTikulaMmi visAle, dhammaM soUNa pavaIo // 2 // vyAkhyA-kAmpIlye kAmpIlyanAmni nagare sambhUtaH prAgbhave sambhUtAbhidhaH, citrasa kA vArtetyAha-citraH punajarjAtaH purimatAle purimatAlapure zreSThikule vizAle putrapautrAdibhirvistIrNe, prAptayauvanazca tathAvidhAcAryasamIpe dharma zrutvA prabajitaH // 2 // tataH kimityAha mUlam-kaMpillaMmi a Nayare, samAgayA dovi cittsNbhuuaa| suhadukkhaphalavivAgaM, kahaMti te ikkamikassa // 3 // vyAkhyA-kAmpIlye ca nagare samAgatau milito dvAvapi citrasambhUto pUrvabhavanAmA sukhaduHkhaphalavipAkaM sukhataduSkRtakarmAnubhavarUpaM kathayatastau 'ekamekassatti' ekaikasya anyonyaM, sarvatra vartamAnanirdezatatkAlApekSayeti sUtra prayAkSarArtho bhAvArthastu kathAnakAdavaseyastatra cAyaM smprdaayH| tathAhiasti puraMsAketaM, saGketaniketanaM zubhazrINAm / tatra municndro'bhuu-pshcndraavtNssutH||1|| sa ca sAgaracandraguroH, pArthe pravrajya bhavaviraktamanAH // dezAntare vihartu, guruNA samamanyadAcAlIt // 2 // bhikSArthamatha kApi, prAme gatavati mahAmunI tasmin // sArthena samaM celu-guravaH sa tu sArthaviyuto'bhUt // 3 // tamaTantamaTavyantaH, kSuttRSNAbAdhitaM tRtiiydine||prti rubandhava iva, catvAro vllvaashcturaaH||4||prtyupkrtumivoce, tebhyo vAcaMyamopi jinadharmam // taM zrutvA sambuddhAH, pravatrajustepi bhvbhiitaaH||5|| teSu ca dharmajugupsA-mubhau vyadhatA vrataprabhAvAca // divi devatvaM prAsau. tatazyutI cAyuSi kSINe // 6 // dazapuranagare zANDilya-vipradAsyAH sutau yugalajAtau // jAtau tau jayavayAH, prAkRtani. ndAvipAkavazAt // 7 // tau samprAptau tAruNya-manyadA kSetrarakSaNAya gatau // suSupaturadho vaTataro-niragAttatkoTarAca phaNI // 8 // tena ca daSTe duSTe-naikasmiMstaM gaveSayan bhujagam // aparopyadaMzi tenaiva, bhoginA pUrvaripuNeva // 9 // tau cAprAptacikitsau, vipadya kAliJarAcalopAnte // hariNIkukSiprabhavau, sajAtau yugmajau hariNau // 10 // mehAt saha viharantau, muktaikazareNa mRgayuNA tau ca // vyApAditau varAko, kSisAzaninA ghaneneva // 11 // atha sRtagaGgAtaTinI-taTasthahaMsIsutAvabhUtAM tau // bAlyAdapi bhramantI, samameva dRDhAnurAgeNa // 12 // jAlena tau nivaghyA-nyadA'vadhIjAliko galaM bhaktvA // viSavalleriva dAruNa-maho ! phalaM dhrmnindaayaaH|| 13 // atha to vANArakhAM, prabhUtavittasya bhUtadattasya // tanayAvubhAvabhUtAM, zvapacapatezcitrasambhUtau // 14 // vANArasyAM ca tadA, babhUva zaMkhAbhidho dharAdhipatiH // tasya ca durmatisacivaH, sacivo'bhUnnamuciriti nAnA // 15 // aparAdhe saca mahati, prachannavadhAya bhUtadattAya // datto'nyadA nRpatinA, taM cetyUce zvapacanAthaH // 16 // tvAM jIvayAmi yadi me, putrau pAThayasi bhUmigehasthaH // namucirapi pratipede, tadapi vaco jIvitavyakRte // 17 // adhyApayaca satataM, kalA vicitrAH sa citrasambhUtau // mAtaGgapateH patnI-manuraktAmaramayaJca kudhIH // 18 // tacAvabuddhya ruSTe, apacapatau Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 18 // uttarAppayanasvam hantumudyate namucim // tvaritamanAzayatAmupa-kAritvAvitrasambhUtau // 19 // nirgatya tato namuci-drutaM yayau hastinApure nagare // tatra ca sanaskumAra-cakrI taM dhIsakhaM cakre // 20 // itazca rUpamanindyaM, lAvaNyamadbhutaM yauvanaM ca tau navyam // prAptI zvapacasutau smara-madhusamayAviva yutI bamatuH // 21 // vINAveNukalakkaNa-sambandhasubandhuraM ca to gItam // gAyantau nRtyantau, jagatopi mano vyapAharatAm // 22 // anyeyuH puri sakhAM, madhUtsavaH pravavRte mahaH prabaraH // tatrAvigItagItA, viniryayuH pauracayaH // 23 // niragAva cacarI tatra, citrasambhUtayorapi pravarA // tatra ca jagaturgItaM, kinnaramadahAri to sphItam // 24 // Akarva karNamadhuraM, tadgItaM vizrAmaNamamatram // tyaktAnyacaJcarIkAH, paurAH pauryazca tatra yayuH // 25 // sarvasminnapi loke, tadgItaguNena mRgavadAkRSTe // gAtAronye bhUpaM, vyajijJapannityamarSavazAt // 26 // mAtaMgAbhyAM khAmin !, gItenAkRSya pauralokoyam // sakalopi kRto malina-stata ityalapanRpaH kopAt // 27 // puyoM praveSTumanayo-noM deyaM vezmanISa kurkurayoH ||-tt Arabhya vRkAviva, tau dUramatiSThatAM puryAH // 28 // tasyAM ca puri pravare, pravRttavati kaumudImahe'. neyuH // ulaMghya nRpativacanaM, prAvizatAmajitakaraNI tau // 29 // vihitAvaguNThanI tau, channamaTantau mahaM ca pazyantau // kroSTuravaiH kroSTArA-viva gAnotko prajAgItaiH // 30 // avagaNitabhUpamItI, agAyatAmatimanoharaM gItam // taca nizamya janAstI, parivabrumekSikA madhuvat // 31 // [yugmam ] kAvetAviti lokekRSTAvaguNThanAvatha tau // upalakSitau nRpAjJA-vilopakatvAdRzaM nihatI // 32 // nazyantau pazyantI, dInaM bhayavi. lau mkhalatpAdau // lokaizca hanyamAnau, kathamapi tau nirgatau puryAH // 33 // gambhIrodhAnaM ca, prAptau tAviti mitho vyacintayatAm // dhig nau kuladoSahatAn , rUpakalAkauzalAdiguNAn // 34 // dhAtava iva kSayarujA, doSe. NAnena dUSitA hi guNAH // jAtA vipattaye nau, pattaya iva bheditA dviSatA // 35 // vyasanairiva nau vyasanaM, jajJe kuladoSadUSitairhi guNaiH / sa ca sahacArI vapuSa-stattyAjyaM raja ivedamapi // 36 // dhyAtveti martukAmau, yAntau prati dakSiNAmubhAyapi tau // dUraM gatau mahIdhara-mapazyatAmekamatituGgam // 37 // taM cArohantI tau, bhRgupAtacikIrSayA zramaNamekam // dhyAnasthamamAnaguNaM, prekSya procairmudamadhattAm // 38 // chAyAtarumiva pathikau, taM prApyApagatasakala. santApAM // tAvanamatAM vamantau, prAg duHkhamivAzrujaladambhAt // 39 // dhyAnaM samApya muninA, kuta AyAto yuvAmitaki pRSTau // prAkAzayatAM khAzaya-muktvA nijavRttamakhilaM tau // 40 // tata ityUce zramaNo, vilIyate deha eva bhRgupAtAt // na tu pAtakaM tato'sau, na yujyate dakSayoryuvayoH // 41 // duHkhAnAM bIjamaghaM, tapasaiva kSIyate na maraNena // tadidaM heyaM dehaM, saphalIkriyatAM tapazcaraNaiH // 42 // glAnAviva vaidyavaca-statsAdhuvacaH prapadya tau sadyaH // prAbajatAM tatpArthe, kramAdabhUtAM ca gItArthoM // 43 // SaSThASTamAditapasA, krazayantau vigrahaM samaM pApaiH // mUrtI tapaHzamAviva, samameva vijahaturbhuvi tau // 44 // viharantau tau jagmatu-ranyedhurhastinApure nagare // bahirudyAnasthI tatra, ceraturdazcaraM ca tapaH // 45 // sambhUtamuninagare, mAsakSapaNasya pAraNe'nyeyuH // bhikSArthamaTan dadRze, durAtmanA namuci sacivena // 46 // mAtaGgasutaH soyaM, mama vRttaM vakSyatIti sAzaGkaH // niSkAzyatAM purAdaya-mityUce nijamaTAnamuciH // 47 // yamadUtairiva caNDe-tailekuTAdiprahAradAnaparaiH // vidhurIkRtoSa sAdhu-drutaM nyavartata tataH sthAnAt // 48 // nirgaJchannapi sa muni-namucimaTaina mumuce yadA'padayaiH // zAntopi cukopa tadA, syAduSNaM jalamapi khanalAt // 49 // tabadanAniragAdaya, dhUmastomaH samantataH prasaran / tadanu ca tejolezyA, jvAlApaTalairnamAspRzatI // 50 // tadvIkSya samayakautuka-meyuH paurA muni prasAdayitum // AyAsItpuranAthaH, sanatkumArazca cakrivaraH // 51 // natvA caivamavocata, bhagavannetanna yujyate bhavataH // dagdhaH kRzAnunApi hi, nAgururudbhirati durgandham // 52 // kriyatAmasmAsu kRpA, saMhiyatAmAzu kopaphalametat // vyabhicarati satAM kopaH, phale khalAnAmiva lehaH // 53 // uktaM ca"na bhavati bhavati ca na ciraM, bhavati ciraM cet phale visNvdti||kopH satpuruSANAM, tulyaH snehena nIcAnAm // 54 // " tanmuMca muMca kopaM, nIcajanocitamanaMcitaM munimiH // ityuktopi na yAvat , prasasAda sa sAdhuratikupitaH // 55 // tAvattatrAyAtaH, citrastaM nyatikaraM janAt zrutvA // ityUce bhrAtastyaja, roSamimaM caraNatanadahanam // 56 // dezonapUrvakoTyA, yadarjitaM bhavati vimalacAritram // tadapi hi kaSAyakaluSo, hArayati yatirmuhUrtena // 57 // sulamA hi pAlasaGgA-dAkrozApAtamaraNadharmagamAH // eSu ca yathottarassA-bhAve manute muniAmam // 58 // apakRtikAriSu Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAppayanasUtram // 18 // kopaH, kriyate cetkopa eva sa kriyatAm // yo harati dharmavitta, datte cAnantaduHkhamaram // 59||ityaadicitrvaakyaiH, bhutAnugAmimirazAmi tatkopaH // pAthogharapAyobhi-giridAvAnala iva prabalaH // 6 ||tN copazAntamanasaM, praNamya kokA yayurnijaM sthAnam // tau ca zramaNau jagmatu-udyAnaM dadhyatuzcaivam // 61 // AhArArtha pratigRha-maTagirAsApate nyasanamuthaiH // gAtraM caitadgatvara-mAhAreNApi kRtapoSam // 62 // tatkRtasaMlekhanayo-rAhArairAvayoH kRtamidAnIm // iti to caturvidhAhA-ramanazanaM cakratuH kRtinau // 63 // kaH paryabhUnmayi nRpe, sati yatimiti pRcchato janAn rAjJaH // kenApyUce namuci-stamatha nRpo'nandhayatkupitaH // 64 // punarapyevaM mA'nyo, mAnyAnapamAnayaviti mahImAn // puramadhyenAnaiSI-dupamuni ta dasyumiva baddham // 65 // to cAvandata bhUpo-jaharayanniva medinIM mukuTakiraNaH // taM cAnandayatAM cAru-dharmalAbhAziSA zramaNau // 66 // labhatAmaparAdhI vaH,khakarmaphalamayamiti bruvnnRptiH|| zaminAradarzayadayo-pasthitamaraNaM namucisacivam // 67 // moktavya eva rAja-nayamityuditastato nRpastAbhyAm // nirvAsya purAdamuca-guruvacanAdhyamapi taM drAk // 68 // tau nantumathAyAsI-khIranaM cakriNaH sunandAkhyA // devIbhirivendrANI, vRtA sapanIbhirakhilAbhiH // 69 // tasyAzca praNatAyA, veNilatAsparzamanubhavan sadyaH // sambhUtobhUdrakto-'naGgasyApi prabalatAho ! // 70 // dadhyo caivaM yasyA, veNisparzopi sRjati sukhamatulam // tasyA nalinAsthAyAH, kAyasparzasya kA vAto? // 71 // antaHpuramantaHpurayukta, rAjani gatetha to natvA // sambhUtamunirvidadhe, nidAnamiti kAmarAgAndhaH // 72 // atiduSkarasya yadi me, tapasaH syAtphalamamuSya kimapi tadA // strIratnasya khAmI, bhUyAsaM bhAvini bhave'ham // 73 // taca zrutvA citro, dadhyau mohasya durjayatvamaho ! // viditAgamopi nipatati, yadayaM saMsAravArinidhau // 74 // tadbodhayAmyamumiti, proce citraH karopi kiM ? bhrAtaH ! // tapasomuSmAkimidaM, kAmayase tRNamiva ghumaNeH 1 // 75 // kSaNikAkSaNikAn kAMkSati, bhogAnapahAya nivRtisukhaM yaH // sa hi kAcasakalamurarI-karoti suraratnamapahAya ! // 76 // tahuHkhanidAnamidaM, muMca nidAnaM vimuhyasi kRtin / kim ? // ityuktopi sa mumuce, na nidAnaM dhig viSayatRSNAm // 77 // tAvatha pUrNAyuSko, saudharme nirjarAvajAyetAm // citrastatacyutobhU-dibhyasutaH purimatAlapure // 78 // sambhUtopi vyutvA, kAmpIlyapure maharddhibhararucire // culanIkukSiprabhavo, amanRpasyAbhavattanayaH // 79 // tasya caturdazasukhama-sUcitAgAmisampado muditaH // vidadhe sotsavamabhidhAM, brasanRpo brahmadatta iti // 80 // vavRdhe soya kumAraH, sitapakSazazIva zubhakalAzAlI // jagadAnandaM janayan , vacomRtenAtimadhureNa // 81 // abhavan vayasya bhUpA-catvAro akSaNoya teSvAdhaH // kaTakaH kAzIzo'nyaH, kaNerudatto gajapurezaH // 82 // dIrghaca kozaleza-campAnAthazca puSpacUlanRpaH // sAmAnyamiva vyaktiSu, teSu nehomabadhApI // 83 // paJcApi brahmAdhA-tenyonyaM virahamakSamAH soDhum // ekaikapure nyavasan , prativarSe saMyutaH kramazaH // 84 // kAmpIlyapure'nyeSuH, samamAyAteSu teSu paripAyA // asanRpasya kadAci-cchirovyathA dussahA jajJe // 5 // jAtadvAdazavarSe, nyasAMke brahmadattamaya suhRdAm // soce kArayitavyaM, rAjyamidamanena yuSmAbhiH // 86 // ityuktvA rAjJi mRte, kRtvA tatpretakarma ttsuhRdH|| dadhyumitrasya sutaH, zaizavamavagAhate yAvat // 87 // tAvadrAjyamidaM rakSajIyamArakSakairivAsmAbhiH // iti dI rakSArtha, muktvA'nye khakhanagaramaguH // 88 // dIrghotha rAjyamakhilaM, bubhujeDarakSakamivodanaM kAkaH // mArjAro dugdhamivA-vaiSIkozaM ca ciragUDham // 89 // madhye zuddhAntamagA-danargalaH pUrva paricayAdanizam // rahasi ca culanIdevI-mavAyanarmanipuNagirA // 90 // sothAvamatsa lokaM, brahmanRpatisauhadaM kulAcAram // aramayadanizaM culanI-maho ! ajayyatvamakSANAm // 91 // prahilApaTamiva mumuce, culanyapi prema ramaNaviSayaM drAk // tau ca sukhaM bhujAnI, nAjJAsiSTAM dinAn prajataH // 92 // taca tayorduzcaritaM, brahmanRpasya dvitIvamiva hadayam // jJAtvA sacivo dhanuriti, dadhyau sadbuddhijalajaladhiH // 93 // kurutAmakAryameta-culanI jAtikha mAvacapalamatiH // nyAserpitamapi sakalaM, dIrgho vidravati tadayuktam // 94 // tadasau kimapi vidadhyA-dbhUpabhuvopi vyalIkamatiduSTaH // nIco hi poSakasA-pyAtmIyaH syAnna bhujaga iva // 95 // dhyAtveti jJApayituM, tatsakalaM sevituM kumAraM tam // varadhanusaMjJaM nijasuta-mAdizadatinipuNamativibhavam // 96 // tenAtha tayozcarite, nivedite brasasustadasahiSNuH // antaHpurAntaragama-bar3hA dvikakokile kupitaH // 97 // vadhyAvimau yathA varNa-saGkarAdIzaH parorpi tathA // hantavyo me nizcita-mityuccaistatra cAvAdIt // 98 // kAkohaM tvaM ca pikI-tyAvAM khalu hantumicchati Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 184 // utarAdhyayanasUtram sutaste // tata iti dIrgheNakti, devyUce zizugirA kA bhIH 1 // 99 // bhadrakareNumRgebhau, nItvA tatrAnyadA tathaiva punaH // nRpabhUH proce taca, zrutvA dIrghAvadabulanIm // 100 // zRNu subhage sutavANIM, sAbhiprAyAM halAhalaprAyAm // devyavadadbhavatu tathApyanena kiM jAyate zizunA 1 // 101 // haMsyA samamanyedyu - bekamAdAyAvarodhamAyAtaH // nRpabhUrubAca naivaM, kasyApyanayaM sahiSye'ham // 102 // tata ityavadaddIrghaH, zRNu devi / zizoH sutasya vacanamidam // anumApayati manaHsthaM, kopaM yaddhUma iva vahim // 103 // vRddhiM gato hi bhAvI, sukhavighnAyAvayorasau niyatam // tadayamudayannivAmaya, ucchedyaH zizurapi durAtmA ! // 104 // devyUce rAjyadharaM, hanmi kathaM tanayamaurasaM svAmin! // pazavopi prANAniva, nijAnyapatyAni rakSanti // 105 // bhUyopyUce dIrgho, ripumevAvehi sutamamuM sutano ! // tatkiM musi mayi sati, bahavastava bhAvinastanayAH // 106 // tadatha pratipadyoce, culanI ratarAgaluptasutamohA // kenopAyenAsmi-nnihate vacanIyatA na syAt // 107 // dIrghobravItkumAro vivAhyatAM tasya vAsagRhadambhAt // gUDhapravezanirgama-mekaM lAkSAgRhaM kAryam // 108 // tatra ca savadhUkesmin supte rAtrau hutAzano jvAlyaH // iti tau vimRzya jatugRha-mArambhayatAmasAramatI // 109 // vRtvA brahmasutArtha, puSvavatIM puSpacUlanRpatisutAm // sAmagrIM ca samagra, vivAhasaktAmakArayatAm // 110 // jatugRharacanAdatha dhanu- sacivo duSTaM tayorvidan bhAvam // brahmabhuvo hitamicchurgatvAkhyaddIrghanRpamevam // 111 // asti suto me varadhanu-nAmA yuSmannidezakaraNacaNaH // tadahaM jarI cikIrSe, paralokahitaM kvacidgatvA // 112 // kuryAtkamapyanartha, gataH paratrAyamiti ghRtAzaGkaH // dIrghaH kRtAvahittha - stamityavotato dambhAt // 113 // tvAmantarA hi rAjyaM, na bhAti nabha iva vinA nizAnAtham // tadalaM paratra gamanaiH, kurudharmamiva dAnAdyam // 114 // gaGgAtaTetha kRtvA, sadbuddhiH satramaNDapaM maMtrI // dInAdInAM dAnaM dadau yathAkAmamanAdeH // 115 // pratyayita narairdAno - pakAramAnairvazIkRtaiH sacivaH // dvikrozAM ca suraGgA-macIkhanajjatugRhaM yAvat // 116 // vArttA tAM ca channaM nyavedayat puSpacUlabhUpataye // sopi tato dAserIM, praiSIduhituH pade rucirAm // 117 // bhUSaNabhRteti suparicchadeti tAM nRpasutAM jano mene // uttejitA maNiyutA, kanakamivAbhAti 'rItirapi // 118 // gaNikApremeva mano, bAhyaM kRtvA mahotsavaM culanI // tAmatha pure praviSTAM vyavAhayadbrahmadattena // 119 // lokaM visRjya tanayaM prepIdatha sanuSaM jatugRhe sA // sopi vadhUvaradhanuyug, visRSTataMtro yayau tasmin // 120 // tasya ca gaterddharAtre, vArttAbhiH sacivasUnuracitAbhiH // tatrAjvalayajjvalanaM, jatuvezmani nijanaraivalanI // 121 // dIrghaculanyorapayaza, iva dhUmo vyAnaze'tha bhUvalayam // tatsparddhayeva parita - statsadanaM vyApadanalopi // 122 // sambhrAntotha kumAraH, kimetaditi maMtrinandanamapRcchat // sopyabravIdidaM khalu, culanIduzceSTitaM nikhilam // 123 // satraM yAbatpitrA, tadiha suraGgA kRtAsti pAtuM tvAm // tadvAramitaH praviza, prakAzya pANiprahAreNa // 124 // channamudantamamuM mama, 9 1 pittalam / pitA nyavedayadatastava zvasuraH // praiSIhAsImenAM tat pratibandhaM vimuMcAsyAH // 125 // tenetyukto nRpabhU-bhUpuTamAsphoTaya pANighAtena // suhRdA samaM suraMgAM, viveza yogIva bhUvivaram // 126 // prAptau ca suraMgAnte, turagAvAruhya maMtriNA datto // tau jagmatuH kumArau, paMcAzadyojanAni drAk // 127 // tatra ca vihAya vAhau, gurumArgAtikramazrameNa mRtau // kroSTukasaMjJamagAtAM, grAmaM tau pAdacAreNa // 128 // smAhAtha bhUpabhUriti, mAM pIDayataH sakhe ! kSudhodanye // kSaNamiha tiSTha khAmi-nnityUce taM ca sacivasutaH // 129 // kiMcicca vicArya divA - kIrti grAmAttataH samAkArya // tau vapanamakArayatAM, cUDAmAtraM tvadhArayatAm // 130 // sandhyAbhrANIva ravi - zvetarucI dhAturaktavasanAni // - dhAya nyakSipatA, khakaNThayorbrahmasUtraM tau // 131 // varadhanurathabhUpabhuvaH, zrIvatsAlaGkRtaM hRdayapaTTam // caturaGgulapaTTena, pyadhAdaho ! ripubhayaM prabalam // 132 // veSAntaramiti kRtvA, grAmAntastau gatau dvijaH kazcit // bhojanakRte nyamaMtraya - dabhojayaccAtigauravataH // 133 // atha mUrdhni brahmabhuvo'kSatAn kSipantI dvijapriyA pramadAt // sitavasanayugaM kanyAM, copAninye'psaraH kalpAm // 134 // Uce'tha varadhanuH kiM dadAsyamUmasya niSkalasya baToH 1 // nazyati nayatirucirAM, hAralatAM kopi karabhagale ! // 135 // tata ityavadadvipro, 'bandhumatI' saMjJakA mama sutAsau // asyAzva varazvatrI, bhAvItyuktaM nimittajJaiH // 136 // paTTAcchAditahRdayo, bhuMkte yastava gRhe samitrastam // jAnIyA duhiturbara-miti taireva ca mama proktam // 137 // yogyAya suvidyAmiva, dade tadenAM kanI mahamamuSmai // prANapriyAM Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram // 185 // sutAM khalu yacchAmi yathAtathA na sakhe ! // 138 // tAmatha pariNIya kanIM nRpabhUH sthitvA ca tatra tAM rajanIm // sadbhAvaM bhAryAyai, progya samitrocalatprAtaH // 139 // dUragrAmaM ca gatau, zuzruvatustAvidaM janazrutyA // sarve'dhvAno ruddhA, dIrgheNa brahmadattakRte // 140 // prANatrANakRte tau, gacchantAvutpathena tacchrutvA / / prApaturaTavImekA, tatra ca nRpabhUramUttRSitaH // 141 // tamatha vaTAdho muktvA, drutaM gato varadhanuH kRte payasaH // upalakSya dIrghapuruSaiH sAyaM rurudheca jagRhe ca // 142 // sotha palAyanasaMjJAM, brahmabhuvo vyadhita hanyamAnastaiH // tUrNa tataH kumAro, nanAza pArada ivAjJAtaH // 143 // vegAdvajaMzca patitaH, kAntAre dhUrttacitta iva gahane / virasaphalAni sa bubhuje, duravasthAyAM hi kimabhakSyam // 144 // bhrAmyaMzcaikaM tApasa-mahi tRtIye dadarza nRpatisutaH // pravahaNamivAndhipatita-staM ca prApyAdhikaM mumude // 145 // kutrAsti bhadantAnA - mAzrama iti taM vadantamatha sa muniH // nItvAzramamupakulapati, ninye vratasumiva sadyaH // 146 // taM ca praNataM praNayA-dityalapatkulapatiH kRpAjaladhiH // kastvaM kimihAyAsI - vayorapi durgame gahane 1 // 147 // nRpabhUstataH svavRttaM smAha yathAvRttamakhilamapi tasmai // tacca zrutvA kulapati-rityavadatpramadagadgadagIH // 148 // brahmanRpasya bhrAtA, laghurahamasmi tvadIyatAtasya // tatprAptosi khagRhaM tiSTha sukhaM vatsa ! mA maiSIH // 149 // teneti bADhamudito, muditastatrAzrame kumAro'sthAt // AgAcca jaladakAlaH, kAla iva nidAghadAisya // 150 // tamatha pitRvyaH premNA, savizeSamapAThayatkalAH sakalAH // pAtre dattA zrIvi, vidyA hi syAdanantaphalA // 151 // jAtetha zaratkAle, kandAdikRte vanaM yayurmunayaH // brahmasutopi samaM tairyayau niSiddhopi kulapatinA // 152 // tatra ca phalakusumabharai - rnamitAnamitAn sa bhUruhaH pazyan // vanagajamekamapazya-dhuvarAjamivAdrirAjasya // 153 // tasyAnupadamayAsI - nnivAryamANopi tApasairnRpabhUH // tenAhUtaH sadyo, vavale vyAlopi roSAndhaH // 154 // taTinIpUramiva drutamAyAntaM taM ca vaJcayituM manasA || prakSiptamuttarIyaM, krIDArasikena bhUpabhuvA // 155 // tattu kareNa gRhItvA prAkSipadantarnabhaH kudhA kumbhI // nipatacca tato nRpabhU-- stadAdade vaJcitadviradaH // 156 // krIDAbhiriti krIDati, tasmin kariNA samaM kRtATopaH // jaladhArAbhirjaladaH, zarairivopAdravattamibham // 157 // tasmiMstataH praNaSTe, dvipe kumAropi jAtadigmohaH // bhrAmyannitastataH zaila - nimnagAmuttatAraikAm // 158 // tasyAzca taTe nagaraM purANamudvasamudIkSya patitagRham // tatra pravizannakaM, vaMzakuDaMgaM dadarza ghanam // 159 // tatpArzve phalakAsI, dRSTvA zastrapriyo'gRhInRpabhUH // taM vaMzakuDaMgaM cA- sinAcchinattatparIkSAyai // 160 // tasmAdvinirgatamatha, sphuradadharapuTaM sphuTaM samIkSya ziraH // sambhrAnto brahmasutaH, samyagavAlokayadyAvat // 169 // uddhaddhAMtrerdhUmaM pitrataH kasyApi tAvadatipInam // dRSTvA kabandhamucai - khApadanutApasantApam // 162 // nirmanturapi hatoyaM, hA ! vidyAsAdhako mayA kazcit // tanmAM krIDArasikaM, dhigiti ninindAyamAtmAnam // 163 // purato gacchaMzcaikaM prAsAdaM saptabhUmikamapazyat // atinandanena paritaH, parItamudyAnavalayena // 164 // sAkSAddivIva tasminnArUDho nirjarImiva surUpAm // kuvalayadalavipulAkSI-madrAkSItkanyakAmekAm // 165 // sotha zubhe / kAsi tvaM tiSThasi vA kathamihetyapRcchattAm 1 // ghRtasAdhvasA tataH sA-'pyado'vadadgadgadairvacanaiH // 166 // vRttAntosti mahAnme, tadvada kosi tvamiha kimAyAsIH 1 // iti tadvirAsa mudito, vacanenAyojayadvadanam // 167 // pAJcAlapaterbrasa - prabhoH suto brahmadattanAmAham // iti sovAdIdyAvanmuditA sA tAvaduttasthau // 168 // nayanAalito galitaiH, sA pramadA pramadabASpasalilabharaiH // racayantI pAdyamiva, nyapatacca tadaGghrinalinayuge // 169 // atrANayAtra mayakA, diSTayA zaraNaM zaraNya ! labdhastvam // iti ca vadantI rudantI, sudatI sAzvAsI bhUpabhuvA // 170 // pRSTA ca kA ? tvamiti sA, proce'haM puSpacUlabhUjAneH // tvanmAtulasya tanayA, tubhyaM dattAsmi puSpavatI // 171 // pariNayadinotsukAM rama-mANAmArAmadIrghikApuline // hRtvA'nyedyurvidyA-dharAdhamo mAmihAnaSIt ! // 172 // kAlamiyantaM bandhujana - virahadAvAgbhitaptagAtrAham // tvadRSTyA'mRtavRSTyA, klinnA nirvApitAdya vibho ! // 173 // ka gatosti 1 sa me ripuriti, pRSTA sA nRpasutena punaravadat // tena kila paThitasiddhA - 'rpitAsti me zAGkarI vidyA // 174 // sA hi smRtA vidhatte, paricchadIbhUya kRtyamakhilamapi // vinayatyupadravaM me, pRSTA cAkhyAti tadvArttAm // 175 // tAM pRSTvedaM vacmItyuktvA smRtvA ca tAM 'punaH sAkhyat // yenAhRtAsmi nATyo-nmattaH sa hi khecaro nAmnA // 176 // mama tejo'sahamAno, muktvA vidyAkRte dhAmani mAm // vidyAM sAdhayitumagA- dvaMzakuDane svayaM gahane // 177 // tasyopado dhUmaM pibato Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 186 // ucarASpayanasUtram vidhAya setsyati khAmin ! // vidyAbalorjitabalaH, parigeSyati mA tataH sa kudhIH // 178 // aba tadhanyatikare, tenokte sAdhu kRtamiti bruvatI // mumude bhRzaM kanI sA, priyalAbhAdapriyocchedAt // 179 // atha tAmuduma kanyA, gAndharvavivAharacanayA nRpabhUH // ramayan vividhaiH surata-stAM kSaNadAM kSaNamiyAkSapayat // 180 // prAtaca khecarI, dhvanimavanidhavAGgajo'mbare zrutvA // viyati bhavati kassAyaM, dhvaniriti papraccha puSpavatIm 1 // 18 // sA proce priya ! nATyo-nmattAstvadriporime jAmI // bhrAtuH kRte vivAho-paskaramAdAya sakalamapi // 182 // 'khA' 'vizAkhikA' ''khye, khecarakanye mudhA smaayaatH|| kArya dhyAtamitarathA, daivena sanyathA ghaTitam / / 183 ||[yugmm] tattAvadapasara tvaM, yAvatsaGkIrNa tava guNAn praguNAn // jAnAmyanayorbhAvaM, tvayi rAgavirAgayoH khAmin / // 14 // rAge calayiSyAmi, dhvajamaruNaM vIkSya taM tvamAgaccheH // rAgAmAve tu sitaM, ta Jca prekSyAnyato gaccheH // 185 // amayopi tato nRpabhU-stasthau gatvAnyatastadanuvRttyA // atha puSpavatI zretaM, calayAmAsa kSaNAt ketum // 186 // ca prekSya kumAraH, zanaiH zanaiH prasthito'nyato gantum // ulaMdhya vanaM durgama-mekamavindata saraH sAyam // 187 // tatra mAtvA salilaM, nipIya pIyUSasarasamathasarasaH // nirgatya bramasuta-staTamuttarapazcimaM bheje // 188 // tatra ca kanyA kAzci-tsamIkSya jaladevatAmivAbhyakSAm // saphalaM janma mamAbhU-dadyeti nRpAGgajo dadhyau // 189 // tadarzanAmRtarasaM, pAyaM pAyaM vyapAyavikalaM sH||priissme payaH pibanmaru-pAntha iva prApa no tRptim // 190 // sApi ca taM pazyantI, kaTAkSavikSepadakSacakSuAm // dAsyA samaM ca kiJci-dUdantyagAdanyataH kanyA // 191 // tanmArgadattadRSTiH, prAsthita yAvattatonyato nRpabhUH // sA dAsyA''gAttAvat, paTayugatAmbUlakusumadharA // 192 // taca pradAya tasmai, jagau tvayA yA sarastaTe dRSTA // nijacittamiva tayedaM, preSitamasti prabho! tubhyam // 193 // proktaM ca tayA yadasI, subhayaH pitRmaMtrimandire neyaH // sa hi vetti sakalamucitaM, tatrAgaccha prabho ! tattvam // 194 // sothAgamatsaha tayA, sadanaM sacivasya nAgadattasya // abhyuttasthau sopi, tamatithiM ciramilitamiSTamiva // 195 // prahitosti vo gRhasau, subhagaH zrIkAntayA nRpatiputryA ||procyeti yayau dAsI, bheje sacivopi taM pramuvat // 196 // doSAtyaye ca ninye, rAjakule dhIsakhaH kumAraM tam // bhUpopi tamaryAdibhi-rupatasthe taraNimiva bAlam // 197 // AtithyamidaM kriyate, tavAtitheriti vadannatha mApaH // tasmai dadau sutAM tA-muduvAha mudA kumAropi // 198 // ajJAtakulassaikAkinopi dattAsi me kathaM pitrA? // ityanyadA rahasi tAM, ramayan papraccha nRpatisutaH // 199 // sAvAdIjanako me, vasantapurarAjazabarasenasutaH // unmIlitaH kharAjyA-drotribhirAgAdimA pallIm // 20 // millAn vidhAya vazagAnatralAn sabalavAhanastiSThan // prAmAdiluNTanaiH khaM, puSNAti paricchadaM tAtaH // 201 // tanayacatuSkasyopari, pitu 1 vighnarahitam // riha vasataH sutAsmyahaM jAtA // devyAM zrImatyAM sura-vallIva sumeruvasudhAyAm // 202 // mAM prAsayauvanAM cAvadat pitA mama nRpA dviSo nikhilAH // tadihasthA vIkSya paraM, nivedayerme manobhISTam // 203 // pazyAmyakhilAn pAnthAM-statonvahamiha sthitA sarastIre // tvAM ca prApaM surataru-miva duSprApaM pracurapuNyaiH // 204 // iti kiMcidanApRcchayA-'rpitAsmyahaM tubhyamIza ! tAtena // uditastayeti mudita-zcikrIDa tayA samaM nRpabhUH // 205 // pallIzaH sonyedhu-miM hantuM jagAma sainyayutaH // tena saha bhUpabhUrapi, gatvAbjasarastaTe tasthau // 206 // grAmetha luNTyamAne, papAta varadhanurupetya tatkramayoH // Alambya ca tatkaNThaM, vimuktakaNThaM rurodoccaiH // 207 // brahmAtmajena vacanairamRtadravasodarairathAzcAsya // pRSTo varadhanurUce, khavRttamiti gadgadairvacanaiH // 208 // muktvA tadA vaTAdha-stvAmambhortha gatohamajasaraH // kiJcidapazyaM tajala-mabjadalapuTena jagRhe ca // 209 // valitazca dIrghapuruSai-rudAyudhairhatahateti jalpadbhiH // sannaddhai rudghohaM, haMsaH kAkairiva kaThoraiH // 210 ||k 1 brahmadatta iti taiH, pRSTazcAbravamahaM na venIti // gADhamatha tADitastai-ravadaM vyAghraNa jagdha iti // 211 // darzaya taM dezamathe-tyukto bhrAmyannitastato dambhAt // tvadarzanapathametya, vyadhAM palAyanakRte saMjJAm // 212 // khamukhe tu parivrAjaka-dattAM guTikAM tato'kSipaM kSipram // tasyAH prabhAvato gata-ceSTastyaktosmi mRta iti taiH // 213 // teSu ca gateSu dUraM, kRSTvA guTikA mukhAttvadarthamaTan // prAmaM kamapi gatohaM, kazcidapazyaM parivAjam // 214 // sopyavadadavanataM mAM, vasubhAgAhosmi tava piturmitram // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarASyavanasUtrama // 187 // tahi varadhano ! tvaM kutrAsti brahmadatta iti 1 // 215 // vizvasya tasya vizvAM tvArttA sUnRtAmahamavocam // duHkhAviSTaH sa tataH, pAzcAtyaM vRttamityUce // 216 // dagdhe tadA jatugRhe, dIrghaH prAtardadarza zabamekam // tAM satra suraMgoM, turagapadAni ca purastasyAH // 217 // naSTau yuvAM dhanudhiyA, jJAtvA kupitastato nRpastasmai // pratyAzamazvavA - rAna, yuSmannigrahakRte praiSIt // 218 // naSTo dhanuriti jananIM, tavAkSipat zvapacapATake dIrghaH // sA narakAvAsa huvA-nubhavati tatra vyathAH pracurAH // 219 // tenodantenoce - duHkhoparijAyamAnaduHkhArttaH // uddharttu vyasanAcdhefart kAmpIlyanagaramagAm // 220 // tatra ca kapAlirUpaM kRtvATaM zvapacapATake kapaTAt // tasmin bhramaNanidAnaM, lokaiH pRSTotravaM caivam // 229 // mAtaGgIvidyAyAH, sAdhanavidhirayamiti bhramAmyatra // tatraivamaTana maitrImakAmArakSakeNa samam // 222 // kurute'bhivAdanamasau, kauNDInyamahAtratIsutasuhRtte // ityanyadA ca jananI-mavocamArakSakamukhena // 223 // guTikAyutamaparadine, mAturadAM mAtuliGgamabhigamya // tadbhakSaNena sAjani, nizceSTA kASThamUrttiriva // 224 // ArakSakotha rAjJe, gatvoce tAM mRtAM tato nRpatiH // tAM saMskarttu praiSI-gutyAnatha tepi guH // 225 // samprati saMskAre'syAH kRte mahAn bhAvyupadravo bhavatAm // nRpatezcetyuditAste, mayA yathAgatamagurbhItAH // 226 // ArakSakaM cAvocaM, sAhAyyaM cetkaroSi tadamuSyAH // kuNapena lakSaNavatA, maMtramahaM sAdhayAmyekam // 227 // tatpratipannena samaM tena samAdAya sAyamahamambAm // gatvA dUraM pitRvana - gurumaNDalamAlikhaM dambhAt // 228 // zUnyaM vidhiM ca kaJcidvidhAya dAtuM baliM purasurINAm // prepyArakSaM guTikA - mArpayamaparAmahaM mAtuH // 229 // atha tatkSaNamuttasthA - vapagatanidreva labdhasaMjJA sA // Avedya khaM tAmatha, nivArya rudatIM tatocalayam // 230 // muktvA kacchagrAme, tAtasuhRddevazarma vezmani tAm // tvAmanveSTuM bhrAmya-nnihAgamaM bhAgyayogena // 231 // nAtha ! tvayAnubhUtaM sukhaduHkhaM yattataHparaM vada tat // tenetyuktovAdI-tvaM vRttaM brahmadattopi // 232 // atha kopyAgatyoce, tAviti bho ! dIrghanRpabhaTA grAme // yuSmatsamarUpAGkita - paTayugadarzanaparA bruvate // 233 // IdRzarUpI puruSau STI kApIti tannizamyAham // kathayAmi vAmatha yuvAM, yathocitaM tanutamAtmahitam // 234 // procyeti gate tasminnazyantau tAvaraNyamadhyena // kramayogAtkauzAmbI - puryA upavanamupAgAtAm // 235 // tatra paNIkRtalakSaM, caraNAyudharaNamapazyatAM dhaninoH // buddhilasAgaradattA - bhidhayoH zastrAyitAMghrinakham // 236 // tatra ca buddhilacaraNA - yudhena jAtyepi kukkuTe'nyasmin // bhane varadhanurasama - asA'sahaH sAgaramado'vak // 237 // jAtyopi kukkuToso, bhanastava sAgarAmunApi katham 1 // tadyadi vadasi tadAhaM vilokayAmyenamAdAya // 238 // sotha jagau bhrAtastvaM, prasadya mayi sadya eva pazyedam // mAnApagamo vyathayati, mAmantarna tu dhanApagamaH // 239 // varadhanuratha taM pazyan dadarza taccaraNayorayaH sUcIH // taca jJAtvA taM druta-mupetya buddhila iti proce // 240 // yadi me chadma na vakSyasi, lakSArddha tava tadA pradAsyeham // tenetyukto varadhanu-rUce tadrahasi bhUpabhuve // 241 // sUcIH kRSTvA sa tatastaM sAgarakukuTena yojitavAn // apasUcikaM ca buddhila - kukkuTamaparo drutamajaiSIt // 242 // tuSToya sAgarastA - vAropya rathaM vamandiramanaiSIt // khagRha iva tadgRhe tA - vapi tasthaturucitalIlAbhiH // 243 // buddhiladAsastatrA-gatonyadA varadhanuM rahasi nItvA // proce yattava kathitaM, lakSArddha buddhilena tadA // 244 // tatsthAne tenAsau, hAraH prahitosti caturayutamUlyaH // itthaM procya karaNDaM datvA ca yathAgataH sogAt // 245 // varadhanurapi gatvA tannivedya nikhilaM karaNDamudghATya || mauktikarucijitasitaruci - madIdRzannRpabhuve hAram // 246 // hAre hAriNi tatrAva - lambitaM lekhamAtmanAmAGkam // dRSTvA nRpabhUH suhRdaM, kasyAsau lekha ityUce // 247 // ko vetti kasyacidayaM, tvatsamanAmnastavAthavA bhAvI // tenetyudito gADho-tsukobhavadbhUpabhUrjJAtum // 248 // lekhaM tamatho varadhanu - runmudrayati sA nalinamiva taraNiH // AryAmekAM likhitAM, tatra dadarzAlipaMktimiva // 249 // sA ceyaM - " yadyapi janorthyate sau, janena saMyogajanitayatvena // tvAmeva hi ratnavatI, tathApi mAnayitumabhilaSati // 250 // " bhAvArtho'syA jJeyaH, referre araat vicintayati // AgAdvitIyadivase, tadantike tApasI vatsA / / 251 // AzIrvAda datvA bisvA kumumAkSatAni zirasi tayoH // nItvAnyato varadhanuM, nigadya kiJcicca sApi yayau // 252 // Agatamatha suhRdaM nRpa - putraH procenayA kimuktamiti 1 // so'vadadayAcadeSA, pratilekhaM prAcyalekhasya // 253 // zrIbrahmadatta 1-40000 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 188 // uttarApyayanasUtram nAmA-tito yasau lekha iti vada tvaM maa|| ko brahmadatta iti ? sA, mayAnuyukteti punaravadat // 254 // atrAsti zreSThisutA, 'ratnavatI'nAma sundarIratnam // AvAlyAdapi sA ma-yyanuraktA prApa tAruNyam // 255 // tAmanyadA vimanasaM, dRSTvA gatvA tadantikamavocam ||kaa te cinteti ? tato, mAmiti tatparijanovAdIt // 256 // asyA hi daurmanasye, bhUyAMsi dinAni jajJire maatH!|| atha pRSTA sA punarapi, jagau na kimapi hiyA yAvat // 257 // avadattAvattasyAH, priyaGgulatikAhvayA priyavayasyA // na hi vakti lajayAsau, tadahaM te vacmi mAtaridam // 258 // bhrAtubuddhilanAmnaH, sAgaranAmnazca tAmracUDaraNe // iyamupavanaM gatekaM, kumAramuttamatamamapazyat // 259 // IdRzyabhUttatosau, tayeti kathite smaravyathAkrAntAm // nizcitya tAmavocaM, sadbhAvaM brUhi me vatse ! // 260 // atha kathamapi sApyUce, mAtaryaste priynggltyoktH|| sa brahmadattanAmA, patine venme tadA maraNam // 261 // ghaTayiSye tava kAmitamityadhRti mA kRthA vRthA vatse ! // tata iti mayoditA sA, kiMcitsvastheti punarUce // 262 // bhAvyakhilamIhitaM me. mAtavyA iva prasAdAtte // tasmai jJApayitumada-stadapi kriyatAmupAyoyam // 263 // kSiptvA karaNDamadhye, hAramamuM yutamanena lekhena // preSaya tasmai kSipraM, vyapadezAdbuddhilabhrAtuH // 264 // tannAmnA dattamamuM, lAsyati sadyonyathA tu lAti na vA // lakSArddha yuktamabhU-ttatsuhRdo vuddhilena tadA // 265 // procyeti tayA dattau, hAro lekhazca dAsahastena // prahitau mayA gatehani, tatpratilekhorpyatAmadhunA // 266 // uktaveti tasthuSI sA, tvatpratilekhe mayArpite tu yayau // AryA tatra ca lekhe, likhitAsau vartate khAmin / // 267||"ucittvaadvrdhnunaa, suhRdokto brahmadattanAmApi // strIratnaM ranavatI-micchati govinda iva kamalAm // 268 // " zrutveti mitravacanaM, tAM draSTuM bhUpabhUrabhUdutkaH // anyedhurAkulatayA, varadhanurAgatya taM proce // 269 // atrAvAmanveSTuM, prahitA dIrpaNa santi nijpurussaaH|| tadvacanAdatratyo, nRpopi tadupakramaM kurute // 270 // tatkiM kartavyamiti, dhyAyantau sAgaro'vanigRhe tau|| kSiptvA jugopa nidhiva-dravirapyaparAmbudhAvavizat // 271 // nizi nirgamamicchantau, tau rathamAropya kamapi panthAnam // nItvA sAgaradatto, vavale bASpAyitAkSiyugaH // 272 // tAvatha puraH prayAntau, zastrADhyarathasthitAM vane vanitAm // dazaturiyatI velA, kiMvA lagneti jalpantIm // 273 // kAyAvAM vetsi ca katha-miti pRSTA nRpabhubAtha sAvAdIt // dhanasaJcayAdhinAthaH, zreSThyAsIdiha dhanapravaraH // 274 // aSTAnAM tanayAnA-muparyahaM tasya nandanAbhUvam // prAptA ca yauvanaM nA-pazyaM kaMcidvaraM pravaram // 275 // sthitamasminnadyAne, tadarthamArAdhayaM tato yakSam // sopi hi bhaktyA tuSTaH, pratyakSIbhUya mAmavadat // 276 ||shriibrhmdttnaamaa, cakrI vatse ! tava priyo bhAvI // svAmin ! sa kathaM jJeyo, mayeti pRSTaH sa punarUce // 277 // yaH sAgaravuddhilayo-rAyAsyati kukkaTAhave sa sakhA // vizvamanohararUpaH, zrIvatsI sa tvayA jJeyaH // 278 // sa ca maccaityasamIpe, prathamaM te melitAnyato gacchan // iti yakSagirA 1 bhUmigRhe // khAmin !, jAnAmi tvAmahaM niyatam // 279 // tanme mana iva rathamamu- mAroha vimo ! drutaM tayetyuditaH // raba. mAruhya samitraH, kka 1 gamyamiti tAM jagau nRpabhUH // 280 // sAkhyanmagadhapure mama, vasati pitRvyo dhanAvahaHzreSThI // sa hi kartA pratipattiM, pracurAM tattatra gamyamitaH // 281 // iti ratnavatIvacanA-tsuhRdA sUtena vAhayan vAhAn // prApATavIM kumAraH, kauzAMbIviSayamulaMdhya // 282 // tatra sukaNTakakaNTaka-saMjJau caurAdhipau prabalasainyau // taM rurudhaturapahartu, rathAdi vizikhAn pravarSantau // 283 // cApamupAdAya tataH, praharannRpanandanaH zaraprakaraiH // tahasyubalamanAzaya-daharpatistama ivAMzubharaiH // 284 // tamathoce sacIvasutaH, zrAntosi raNena tadrathetraiva // khapihi kSaNaM tataH so-'pyazeta saha ratnavatyA drAg // 285 // prAtazcaikAM taTinI, prApyAtiSThan hayAH khayaM zrAntAH // tatra ca jAgarito nA-pazyatsuhRdaM rathe nRpabhUH // 286 // bhAvI jalAya gata iti, muhurmuhurazabdayatkumArastam // na tvApa prativacanaM, sadvacanaM nIcavadana iva // 287 // nyAkulacetAH sa tato, bASpajalAvilazA dizaH pazyan // raktAbhyaktamapazyat , sandanavadanaM narendrasutaH // 288 // hA'haM hata iti jalpaM-stato'patanmUchito rathotsaGge // adhigatasaMjJastu bhRzaM, vyalapatkutrAsi 1 mitreti // 289 // tamathAkhyadranavatI, prabho! sakhA jJAyate na hi mRtaste // tattassedamamaGgala-mucitaM pAcApi no kartum // 290 // nUnamapRSTvApi tvAM, tvatkAryAyaiva sa hi gato bhAvI // sthAne gatAstu zuddhiM, tasa naraiH kArayiSyAmaH // 291 // paramiha gahane sthAtuM, no ciramucitaM yamopavanakalpe // iti tadvirA sa turagA-bura Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 189 // utarAdhyayanasUtram nagAdaprato vyanaH // 292 // ullaMghyAnupyA-mapi tAmaTavIM yayau sa magadhAnAm // sImagrAmaM bhavatati-matIla mokSaM mumukSuriva // 293 // tatra grAmasabhAstho, grAmapatiH prekSya taM rucirarUpam / / puruSottamoyamiti hRdi, niraNaiSIgRhamanaiSIca // 294 // kiM bhRzamudvigna ivA-sItyatha tenodito vadannRpabhUH // cauraiH saha kurvan raNa - magAiyasso mama kApi // 295 // tasya pravRttimadhunA, neSye tanmA kRthAstvamudvegam // tata ityuktvA grAmA-dhipo'TavIM tAmabajagAI // 296 // Agatya caivamavada - dvanetra manujo na kopyadarzi mayA // kintu zarosau prAptaH, prahArapatito rudhiraliptaH // 297 // zrutveti hato varadhanu- vazyamiti sobhavaddhRzaM vyagraH // ravirapyastAdrimagA - taduHkhaM draSTumasaha iva // 298 // yAme turyedha nizo, grAme nyapatan malimluco bahavaH // tAMstu babhaa kumAra - statosstuvaMstaM janAstuSTAH // 299 // pRSTvAtha grAmaparti, calitaH sogAtkrameNa rAjagRham // ratnavartI ca vyamuca - tadvAze tApasAbasathe // 300 // pravizan svayaM ca nagaraM, sadanagaSAkSasthite yuvatyau dve // nRpabhUrdadarza te api, savilAsamavocatAmiti tam // 301 // sasnehamapi janaM ya-tyaktvAgAstvaM tadA taducitaM kim 1 // sovAdItkaH snigdho, janaH kadA cAtyajamahaM tam 1 // 302 // ehi prasIda viSTara- mAzraya vizrAmya vizramadRzA naH // tAbhyAmatheti kathite, viveza tadvezmani kumAraH // 303 // snAnAzanAdibhaktiM kRtvA te tasya viSTaragatasya // ityUcaturiha bharate, vaitADhyAhosti rajatagiriH // 304 // zivamandiramiti nagaraM, virAjate tasya dakSiNazreNyAm // tatra nRpo jvalanazikhaH, priyA ca vidyutasya // 305 || nATyonmattAkhyasutA - nuje tayoH prANavallabhe putryau // abhavAva valebhAvAM, krameNa khaMDAvizAkhAye // 306 // nijasaudhakuTTimasthaH, suhRdAbhizikhena saha sRjan goSThIm // vrajato'STApadamamarAn dadarza gagane'nyadA tAtaH // 307 // nantuM tato jinendrA- nAvAM suhRdaM ca taM sahAdAya // aSTApadamaulisthaM, caityaM sogAdvimAnasthaH // 308 // tatra ca jainIH pratimAH, pradakSiNIkRtya vidhivadabhyarcya || anamAma mAnavarNAnvitA vayaM maNimayAH sarvAH // 309 // caityAca nirgatA dvau, cAraNazaminAvazokavRkSAdhaH // prekSya praNamya zuzruma, dharmakathAM SayamamRtakalpAm // 310 // atha papracchAbhizikhaH, ko anayoH kanyayoH priyo bhAvI ? // tau jJAninAvavadatAM sodara mamuyorhaniSyati yaH // 311 // vacanena tena tAto, mlAnimagAddurdinena dinakaravat // AvAmapi vairAgyAsadaivamavadAva nijatAtam // 312 // adhunaiva dezanAyAM saMsArAsAratA zrutA'smAbhiH // tadviSayasukhenaivaM vidhena paryAptamasmAkam // 313 || prAvarttAvahi sodara - rakSAyai tatprabhRtya nizamAvAm // sa tvanyadaikSatATan, puSpavatIM puSpadhUlasutAm // 314 // tadrUpApahRtamanA - stataH sa drutamapAharajaDadhIH ! // tattejo'sahamAno, vidyAM sAdhayitumagamaca // 315 // yadabhUtataH paraM ta-dhUyaM khayameva vittha sakalamapi // atha cAkhyatpuSpavatI, tadAvayoH sodaravinAzam // 316 // zokaM ca vyapaninye 'smAkaM dharmAnugairmadhuravAkyaiH // zaGkaravidyAzaktyA, jJAtvAsmadvRttamiti ca jagau // 317 // 1 he vallabha ! AvAmiti chedaH // smarataM yuvAM gurugirA-mihAgataM brahmadattamatha vRNutam // na hi jAtucidvighaTate, jJAnivaco grAvarakheya // 318 // tatkhIkRtamAvAbhyAM, rAbhasyavazena sA tu sitaketum // prAcIcalattatastvaM hitvA vAmanyato gatavAn // 319 // nAgAstvaM tatra yadA, tvAmanveSTuM tato vanAnIM tAm // ciramAvAM sambhrAnte, bhrAnte na tu lalita ! militastvam // 320 // tadanu danujamanujAmara-jetA netA va nau sametAsau 1 // iti pRSTAyA vidyA - devyA vacanAdihaivAvAm // 321 // asmatpuNyAkRSTo, dRSTastvaM ceha tadvibho ! tvaritam // puSpavatIvatpANau - kRtya kRtArthaya januridaM nau // 322 // gAndhavivAheno- duvAha te api tato narendrasutaH // ramamANaH saha tAbhyAM nimeSamiva tAM nizAM vyanayat // 323 // sthAtavyaM puSpavatI - pArzve tAvatsukhaM khalu yuvAbhyAm // yAvanme rAjyAptiH, syAdityuktvA ca te vyasRjat // 324 // omityuktvA gatayo -stayostirobhUdgRhAdi tatsakalam // ratnavatImanveSTuM tato yayAvAzrame nRpabhUH // 325 // tatra ca tAM so'pazyan, naramekamapRcchaditi zubhAkAram // dRSTA kApIha vazA, tvayA gatadine'dya vA pravarA // 326 // tena ca kiM ratnavatI - kAntastvamasIti sAdaraM pRSTaH 1 // omityavadannRpabhU-stataH sa muditaH punaH proce // 327 // sA rudatI so dRSTA, kA tvaM kiM rodiSIti ca mayoktA // kiMcidavocata yAva-tAvad jJAtA khadauhitrI // 32 // gatvA ca pitRvyAyA - 'jJapayaM tasyAstataH sa muditastAm // khagRhenayadbhavantaM tvavindatAnveSayannapi no // 329 // adyApi 1 vacanAt iha aiva AvAmiticchedaH // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayanasUtram zubhamabhUdya-nmilitastvamiti bruvannRpasutaM saH // ninye dhanAvahagRhe, taM dRSTvA sopi bahu mumude // 330 // sotsavamaya ratnavatIM, vyavAhayannRpabhuvA saha zreSThI // mRtakAryamanyadA vara - dhanorupAkraMsta nRpatisutaH // 331 // lubdhatvAvezavazA- dvijeSu kurvatsu bhojanamatRptyA // tatrAgatyAvAdI - dvaradhanuriti vipraveSadharaH // 332 // yadi me dattAdanamiha, sAkSAdvaraghanorbhavati nUnam // taccAkarNya kumAra-ssasambhramamagAdvahirgehAt // 333 // taM ca pravilokya dRDhaM pariramyAnandabASpajalapUraiH // trapayanniva gehAnta - nItvA papraccha tadvArttAm // 334 // sovAdIttvayi supte, drumAntarasthena taskareNa tadA / ipuNA hatohamapataM, muvyantaradhAM ca gahanAntaH // 335 // teSu ca gateSu dasyuSu, mIna ivAntarjalaM tarugaNAntaH // antarhitazcarannaha - mApaM grAmaM tamatikRcchrAt // 336 // grAmapatestvadvArttA, jJAtvA cAgamamiha krameNAham // tvAM cAdrAkSaM diSTyA, sukhaptamivehitArthakaram // 337 // atha bhUpasuto'vAdI - dvinA puruSakAramevamAvAbhyAm // sthAtavyaM nazyadbhayAM, dasyubhyAmiva kiyatkAlam ! // 338 // prAdurbhavanopAyaM cintayatoriti tayorathAnyedyuH // ramamANAkhilaloko, madhUtsavaH pravavRte tvatra // 339 // dviradastadA ca mattaH, stambhaM bhaktvApazRMkhalo nRpateH // niragAtrAsitaloka - statazca bhUyAnabhUttumalaH // 340 // vyAlastu kanIM kAMci - nnitambavakSojabhAramandagatim // bhayavepamAnavapuSaM vIkSyAdhAvadrahItuM drAk // 341 // dhIraH kopi dharAyAM, yadyasti tadA sa pAtu mAM sadyaH // mRtyoriva mattebhAdasmAditi sA tadAkrandat // 342 // tasyAM zaraNArthinyAM vilapatyAmitaki dInavadanAyAm // hAhAravaM prakurvati, jane ca tatparijane ca bhRzam // 343 // tatkSaNametya brahmA- jo gajaM hakkayAmbabhUvoccaiH // sopi tatastAM tyaktvA, dadhAva taM prati rupA paruSaH // 344 // [ yugmam ] prAkSipadathottarIyaM tasya puro brahmanandanastaM ca // tatra prahartumavanata-mArohaddantadattAMghriH // 345 // vacanakramAGkuza karai-staM ca vazIkRtya hastinaM sadyaH // stambhe vabandha nItvA, kRtastutirjayajayeti janaiH // 346 // tatrAgatotha bhUpa-staM tattejazca vIkSya vismitavAn // koyaM channo raviruta, hariH zazI veti cApRcchat 1 // 347 // tadvRttetha pitRvyena, ralavatyA nivedite nRpatiH // sotsavamaSTau khasutA, dizriya iva dattavAMstasmai // 348 // tAH pariNIya muhUrtte, zubhe'vasattatra bhUpabhUH sasukham // taM cAnyedyurjaratI, sametya kAcijjagAdaivam // 349 // vaizravaNAkhyo vaizravaNa-dezyasaMpatpuretra vasatIbhyaH // vArddhe zrIriva tasya, zrImatyAhvAsti varatanayA // 350 // sA ca yadA mattebhA-damoci bhavatA tadA samIkSya tvAm // citralikhiteva dRSa- dullikhitevAbhUttvadekamanAH || 351 || kathamapi ca parijanenA- nItA sadmani na bhojanaM kurute // na khapiti na ca krIDati, pazyati ca tvanmayaM vizvam // 352 // pRSTAtha mayA dhAtryA, sA proce yena rakSitAsmi gajAt // sa hi naramaNirna ramaNo, yadi me syAtsthAtadA maraNam // 353 // tad jJApitotha tasyA - stAto mAM prAhiNottava samIpe // tadarakSi yathA vyAlA- drakSa tathA manmathAdapi tAm // 354 // tAmapi tataH kumAraH, pariNinye sotsavaM zubhe divase // varadhanurapi nandAhA - muduvAha subuddhisacivasutAm // 355 // atha tau tatra vasantau prathitau pRthyAM guNairajAyetAm // vANArasIM prati tataH, sotsAhI prAsthipAtAM ca // 356 // AyAntaM brahmasutaM jJAtvA vANArasIpatiH kaTakaH // abhyetya sotsavaM nija-gRhamanayadrarAjamiva // 357 // nijatanayAM kaTakavatIM, caturaMgaM kaTakamutkaTaM kaTakaH // prakaTaM visaGkaTamadA-dvanaM ca tasmai muditacetAH // 358 // atha taddutAhUtA, dhanusacivakaNerudattacampezAH // bhagadattacandrasiMhA-dayaH parepyAyayurbhUpAH // 359 // varadhanumatha senAnyaM kRtvA taiH parivRto nRpairnRpabhUH // prati kAmpIlyaM prAsthita, dIrgha dIrghAyane netum // 360 // dIrghaprahito dUto'thAgatyaivaM jagAda kaTakAdIn // dIrgheNa samaM sakhyaM tyaktuM yuktaM na vaH prAcyam // 361 // te procurbraayutAH, paJcavayasyAH purA bhavAma vayam / brahmaNi tu gate kharge, maitrIM prAg dIrgha eva jahA~ // 362 // yadbrahmaNopi putre, rAjye ca trAtumarpite dIrghaH // ciramakRta karma vaizasa - manutiSThati nAntyajopi hi tat ! // 363 // tadgatvA vada dIrgha, yadetyasau brahmasUtato nazya // yadi vA bhavAjisajjo, dUtaM procyeti te vyasRjan // 364 // kAmpIlyamatha prApya, brahmasuto'navarataprayANairdrAg // sainyai rurodha parito, nIrairnIradhiriva dvIpam // 365 // culanI tadA viraktA, gatvA pUrNApravartinIpArzve // pratrajya tapastItraM, vidhAya nirvRttimagAtkramataH // 366 // dIrghopi purAnniragA-draNArthamavalamadhya sAhasaM sabalaH / yuddhaM tataH pravavRte, parasparaM sainyayorubhayoH // 367 // bhagnamatha brahmabhuvo, balena nijabalamudIkSya dIrghanRpaH // yoDhumaDhaukata garjan, ghana iva muJcan zarAsAram // 368 // taM ca prekSya kumAraH, svayamAgAd yodmusuSitaroSaH // prAjyavalau tau ca mithaH, zastraiH zastrANi cicchidatuH // 369 // brahmasutasyAtha kare, tadAyayoM cakramaka // 190 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarANavanasvam va namasaH // sa tu tena dumaphalamiSa, dIziro'pAtayat pRthivyAm // 370 // jayatAdayamudayadayo, dvAdazacakrIti pAdino devAH // tacchirasi kusumavRSTiM, tadA vyadhuH samavasaraNa iva // 371 // pauraiH piteva dRSTo, bandibhiriva jayajayeti vacanaparaiH // sotsavamavizacakrI, kAmpIlyaM tridivamiva maghavA // 372 // nRpatiH prAk pariNItAH, panIrAnAyayattataH sakalAH // bharatakSetraM cAkhila-masAdhayatprabalabalakalitaH // 373 // tasyAtha nRpairnikhilai-rabhiSeko dvAdazAbdiko vidadhe // sothAgamayatsamayaM, samayamiva samaM sukhaM vilasan // 374 // anyedhurSaragItaM, saGgItaM takha pazyataH zasyam // kRtacitrapuSpacitraM, dadau kusumakandukaM dAsI // 375 // taM prekSya cakravartI, dRSTaH kApIzo mayetyantaH // kurvannuhaM smRtvA, paJcabhavAnmUchito nyapatat // 376 // sambhrAntaiH sAmantaiH, siktazcandanarasairgataH khA. sthyam // saudharme'drAkSamahaM, kandukamIzamiti sa bubudhe // 377 // pUrvabhavabhrAtA me, kathamatha milatIti cintayaMcakrI // taM jJAtumamuM cakre, sArdhazlokaM zucizlokaH // 378 // "tathAhi-["dAsA dasaNNe AsI, miA kAliMjare nge| haMsA mayaMgatIrAe, sovAgA kAsibhUmIe // 1 // devA ya devalogaMmi, Asi amhe mahiDDiA"] pUra. yati yo dvitIyaM, zlokaM tasmai dadAmi raajyaardhm|| iti cAghoSayaduH, pure'khile pratidinaM cakrI // 379 // rAjyArthI cakre taM, zlokaM sAdhaM jano'khilaH kaNThe // pUritavAnna tu kazci-dvipazcidapi pazcimazlokam // 380 // itazca 1 pUritavAnna tu kazci-pazcimamarddha dvitIyasya // iti "gha" saMjJakapustake // jIvazcitrasya mahebhya-nandanaH purimatAlasaMjJapure ||jaatismrnnaad jJAtvA, pUrvabhavAnAdade dIkSAm // 381 // prAmAdiSu viharaMstaM, sadalaM zlokaM nizamya lokebhyaH // prAgbhavabAndhavabodhana-kRte sa kAmpIlyanagaramagAt // 382 // tatrArAme nAnA, manorame saMsthitaH sa sAdhustam // sArdhe zlokaM zrutvA-raghaTTikamukhAdado'vAdIt // 383 // ["imA jo chaDiA jAI, annamannaNa jA viNA" ] iti tenoktamadhItyA-raghaTTikaH zlokapazcimadalaM tat // gatvA sapadi nRpAne, zlokayugalamabravIt sakalam // 384 // snehAvezAnmUchoM, gatastato'patadilApatirilAyAm // taca prekSyAnamA-'zanipAtamivAkSubhat pariSat // 385 // jAtezI dazA daH, prabhogirAsyeti parijanaH kopAt // tamathArapaTTikaM muhu-ratADayat pArNighAtAyaiH // 386 ||n mayAyamapUri tato, mA mAM tADayata yUyamiti vilapan // muktaH sa kosya pUraka, iti pRSTazcAbravIdevam // 387 // zlokamapUrayadaparaM, munirmadaraghaTTanikaTabhUmiSThaH // prApamahaM tu vyasanaM, mudhaiva rAjyaspRhAmahilaH // 388 // atha candanarasapUraiH, saMsikto vyaktacetanazcakrI // vijJAtamunivarAgama-vRttaH seholasaJcittaH // 389 // datvArapaTTikAya, ghumnaM bahu pAritoSikaM sadyaH // sAntaHpuraparivAraH, sotkaNTho'gAttadudhAnam // 39 // yugmam ] natvA ca taM munivaraM, bASpajalAplutavilocanazcakrI // niSasAda yathAsthAnaM, prAcyanehAdhikasnehaH // 391 // [ iha brahmadattahiNDimAzritya zrIuttarAdhyayanasUtraniryuktau kazcidvizeSo dRzyate, sa tu tata evAvadhAryaH ] ityuktazcitrasambhUtayoH pUrvavRttAntAkhyAnena sUtratrayabhAvArthaH // 3 // tayormiyaH sambhASaNaM tu sUtrasiddhamispadhunA'vaziSyamANaM tadeva vyAkhyAyate / tatra cakrI yadUce satsabandhapurassaraM sUtracatuSkenAhamUlam-cakavaTTI mahiDDIo, baMbhadatto mhaayso| bhAyaraM bahumANeNaM, imaM vayaNamabbavI // 4 // vyAkhyA-cakravartI maharddhiko brahmadatto mahAyazAH prAtaraM pUrvabhavasodaraM bahumAnena mAnasapratibandhena idaM vakSyamANavacanamabravIt // 4 // tadyathAmUlam-Asimo bhAyarA dovi, annamannavasANugA / annamantramaNuratA, annamannahiesiNo // 5 // nyAkhyA-Asimotti' abhUvA''vAM prAtarau chAvapi anyonyaparasparaM 'vasANugatti' vazaM AyattatAM anugacchano gau tAvanyonyavazAnugau, anyonyavazavartinAvityarthaH / tathA anyonyamanuraktau atIva nehavantI, anyonyaM hiteSiNI mithaH zubhAbhilASiNI, punaHpunaranyonyagrahaNaM tu tulyacicatAtizayakhyApanArtha, makArazca sarvatrAlAkSaNikaH // 5 // ke punarmaveSitthamAvAmabhUvetsAha-. mUlam dAsA dasaNNe Asi, miA kAliMjare nge|hNsaa mayaMgatIrAe, sovAgA kAsibhUmie // 6 // nyAkhyA-dAsau dazANe dazArNadeze 'Asitti' amUva, mRgau kAliMjare kAliMjaranAni nage, haMsau mRtagaGgAtIre, bapAko cANDAlau kAzIbhUmI kAzyabhidhAne janapade // 6 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 192 // utarASyayanasUtram mUlam - devAya devalogammi, Asi amhe mahiDDiyA / imA No chaTTiA jAI, annamantreNa jA viNA // 7 // vyakhyA - devau ca devaloke saudharmAhe 'Asitti' abhUva 'amhetti' AvAM maharddhikau, na tu kilviSakatvAdinA nindyau, 'imA Noti' iyaM AvayoH SaSTikA jAtiH kIdRzI yetyAha- 'annamanneNani' anyonyena paraspareNa yA binA, vA parasparasAhityarahiteti bhAva iti sUtracatuSkArthaH // 7 // itthaM cakriNoke munirAha mUlam - kammA niANappagaDA, tume rAya ! viciMtiA / tesiM phalavitrAgeNaM, vippaogamuvAgayA // 8 // vyAkhyA - karmANi jJAnAvaraNAdIni nidAnaM sAbhiSvaGgaprArthanArUpaM tena prakRtAni prakarSeNa racitAni nidAnapraka tAni nidAnavazanibaddhAnItyarthaH, tvayA rAjan ! vicintitAni, taddhetubhUtArttadhyAnAbhidhyAnena karmANyapi tathocyante / teSAM karmaNAM phalaM cAsau vipAkazca zubhAzubhajanakatvalakSaNaH phalavipAkastena viprayogaM virahamupAgatau prAptau / jayaM bhAvaH - yattadA tvayA manniSiddhenApi nidAnaM kRtaM, tasya phalametadyadAvayostathAbhUtayorapi viyoga iti sUtrArthaH // 8 // evaM viyogahetuM jJAtvA cakrI punaH praznayitumAha mUlam - sacca soappagaDA, kammA mae purA kaDA / te aja paribhuMjAmo, kiM nu cittovi se tahA // 9 // vyAkhyA--satyaM mRSAbhASAtyAgarUpaM, zaucaM ca nirmAyamanuSThAnaM, tAbhyAM prakaTAni khyAtAni satyazaucaprakaTAni ka rmANi prakramAcchubhAnuSThAnAni mayA purAkRtAni yAnIti zeSaH, tAnyadya asmindine zeSatadbhavakAlopalakSaNa caitat 'pari-, Amotti' paribhuMje tadvipAkopanatastrIratnAdibhogadvAreNa vedaye yathAhamiti gamyate, kimiti prazne, nu iti vitarke, citropi citranAmApi ? kortho ? bhavAnapi 'se' iti tAni tathA paribhuMkte ? api tu na paribhuMkte, bhikSukatvAdbhavataH / tathA ca kiM tava tAni mayA sahopArjitAni zubhakarmANi viphalAni jAtAnItyAzaya iti sUtrArthaH // 9 // itthaM catriNokte khakharUpaM munirAha - mUlam -- savaM suciNaM saphalaM narANaM, kaDANakammANa na mukkhu atthi / ahiM kAmehi a uttamehiM AyA mamaM puNNa phalovavee // 10 // vyAkhyA - sarva sucIrNa zobhanamanuSThitaM tapaHprabhRtIti gamyate, saphalaM narANAmupalakSaNatvAt zeSaprANinAM ca, kimiti yataH kRtebhyo'rthAdavazyavedyatayA racitebhyaH karmabhyo na mokSo muktirasti, dadati hi tAni nijaM phalamavazyamiti bhAvaH / prAkRtatvAcceha vibhaktivyatyayaH, na ca vAcyaM tvayaivAtra vyabhicAra ityAha- arthedravyaiH kAmaizca zabdAdibhiH, uttamaiH pradhAnairupalakSitaH sannAtmA "mamaMti" mamApi "puNNaphalovaveetti" atra 'upa' 'apa' 'ita' iti - zabdatrayasthApane pRSodarAditvAdapazabdasyAkAralope 'upapeta' iti draSTavyaM tatazca puNyasya zubhakarmaNaH phalaM puNyaphalaM tenopato yuktaH, puNyaphalopapeto'bhUditi zeSaH // 10 // tatazca mUlam - jANAsi saMbhUa mahANubhAgaM, mahiDDiaM puNNaphalovaveaM / cittaMpi jANAhi taheva rAyaM, iDDI juI tassavi appabhUA // 11 // vyAkhyA--jAnAsi avabudhyase yathA tvamAtmAnamiti zeSaH, he sambhUta ! pUrvabhave sambhUtAbhidhAnamahAnubhAgaM bRhanmAhAtmyaM mahardhikaM cakravarttipadAnAtyA sAtizayasampadyuktaM, ata eva puNyaphalopapetaM citramapi jAnIhi tathaiva tAdRzameva he rAjan ! kimityevamata Aha-RddhiH sampat, dyutirdIptistasyApi janmAntaranAmnA citrAbhidhAnasya mamApIti bhAvaH, zabdo yasmAdarthe, tato yasmAtprabhUtA bahI babhUveti zeSaH, gRhasthabhAve mamApyevaMvidhatvAdeveti bhAvaH // 11 // yadi tavApyevaMvidhA sampadabhUttadA kathaM pravrajitaH 1 ityAha mUlam -- mahattharUvA vayaNappabhUA, gAhANugIA narasaMgamajjhe / jaM bhikkhuNo sIlaguNovaveA, ihajjayaMte samaNomhi jAo // 12 // vyAkhyA-- mahArtharUpA anantadravyaparyAyAtmakatayA bahnarthakharUpA, vacanenAprabhUtA vacanAprabhUtA, svalpAkSaretyarthaH / kAsau ? gIyate iti gAthA, sA cehArthAddharmAbhidhAyinI sUtrapaddhatiH, anulomaM zroturanukUlaM gItA kathitA anugItA / anena zrotranukUlaiva dezanA kAryeti khyApitaM bhavati / ketyAha- narasaGghamadhye, na tu koNake pravizyeti bhAvaH, Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarApyayanaram // 19 // vAM gAthAM zrutveti zeSaH, bhikSayo munayaH zIlaM cAritraM, guNo jJAnaM, tAbhyAmupapetAH zIlaguNopapetA isa jinapravacane yatante yatnavanto bhavanti, sopaskAratvAtsUtrasya, sA mayApi zrutA, tataH zramaNo'smi ahaM jAto na ta duHkhadagdhatvAditi bhAva iti sUtratrayArthaH // 12 // evaM muninokte cakrI khasampadA nimaMtrayitumAha mUlam-uccodae mahu kakke a baMbhe, paveiA AvasahA ya rmmaa| imaM gihaM cittadhaNappabhUaM, pasAhi pNcaalgunnovveaN|| 13 // vyAkhyA-uccodayo madhuH kaiH cazabdAnmadhyo premA ceti paJca pradhAnAH prAsAdAH praveditA mama vakipuraHsarerupanItA ityarthaH, AvasathAzca zeSA bhavanaprakArA ramyA ramaNIyAH, ete tu yatraiva cakriNe rocate tatra bhavantIti vRddhaaH| kiJca idaM pratyakSaM gRhamavasthitiprAsAdarUpaM prabhUtaM bahu, citraM vividhamAzcaryakArivA, dhanamasminniti prabhUtacitradhanaM, prAkRtatvAtpUrvAparanipAtaH, prazAdhi pAlaya upabhukSveti bhAvaH / pAJcAlA nAma dezastasmin guNA indriyopakAriNo rUpAdayastairupapetamanvitaM pAJcAlaguNopapetaM, ayaM bhAvaH-pAJcAleSu yAni zreSThavastUni tAni gryANyasmin gRhe santi, pAJcAlAnAM tadAtisamRddhatvAtpAJcAlagrahaNaM, anyathA hi bharatepi yadviziSTaM vastu tattadA tadgRha eva AsIt // 13 // kiJca mUlam- naTTehiM gIehi a vAiehi, nArIjaNAI privaaryNto| ___bhuMjAhi bhogAI imAI bhikkhU , mama roai pavajjA hu dukkhaM // 14 // vyAkhyA-"nadehiti" nRtyairgItaizcasya bhinnakramatvAdvAditraizca nArIjanAn parivArayan parivArikurvan bhuMva bhogAnimAn pratyakSAn sUtratvAtsarvatra liGgavyatyayaH, he bhikSo ! / iha ca yadgajaturaGgAdIn vihAya strINAmevAbhidhAnaM tat bIlolupatvAttasya, tAsAmeva cAtyantAkSepakatvajJApanArtha, kimityevamata Aha-mahyaM rocate pratibhAti pravrajyA huravadhAraNe bhinnakramazca tato duHkhameva, na manAgapi sukhamiti bhAva iti sUtradvayArthaH // 14 // evaM cakriNokte muniH kiM vyadhAdityAha__ mUlam- taM puvaneheNa kayANurAgaM, narAhivaM kAmaguNesu giddhaM / ___ dhammassio tassa hi ANupehi, citto imaM vayaNamudAharitthA // 15 // vyAkhyA-taM brahmadattaM pUrvasnehena kRtAnurAgaM narAdhipaM kAmaguNeSu viSayeSu gRddhaM, dharmAzrito dharmasthitastasyeti cakriNo hitAnuprekSI hitAkAMkSI citrazcitrajIvamuniridaM vacanaM vAkyamudAhRtavAniti sUtrArthaH // 15 // tadeva darzayatimUlam-savaM vilavi gIaM, savaM narse viDaMbiaM / save AhAraNA bhArA, save kAmA duhAvahA // 16 // vyAkhyA sarva vilapitaM vilapitakalpaM nirarthakatayA ruditayonitayA ca gItaM ! mattabAlAdigItadat , sarva nRtyaM viDambitaM viDambanAprAyaM ! yakSAviSTapItonmattAdyaGgavikSepavat , sarvANyAbharaNAni bhArAstattvato bhArarUpatvAtteSAm / tathA hi kasyacit zreSThi-sutasya zreSThisampadaH // varyasaundaryacAturyA, priyA prANapriyAbhavat // 1 // he suSe / saudhamadhyAttvaM, zilAputrakamAnaya // tAmityUce'nyadA zvazrUH, khayaM kRtyaparAyaNA // 2 // mahAbhAramahaM mAta-stamuchoDhuM na hIzvarI // iti sA mAha tacchutvA, vimamarzeti tatpatiH // 3 // deharakSAparA'lIko-ttarameSA dadau zaThA // tattathA zikSayAmyenA, naivaM kuryAdyathA punaH // 4 // dhyAtveti taM dRSadgolaM, varNanAveSTya sarvataH // tatkharUpamajAnatyAstasyAH so'nyedhurArpayat // 5 // sApi tuSTA tamAdAya, vidadhe kaNThabhUSaNam // vimukhanti kharUpeNa, bAkhenaivAlpamedhasaH // 6 // tato'nyadA tatpatistA-mityaprAkSIdayi priye ! // idaM bhUSaNamudvoDhuM, bhavatyA zakyate na vA ? // 7 // sA'vAdItkimiyanmAtra-miyatopi caturguNAn // sukhaM suvarNAlaGkArA-nudvahehaM pradatta cet ! // 8 // smitvA mAha tataH kAnto, yaM zilAputrakaM tadA // na tvamudvoDhumIzAbhUH, kareNa kSaNamapyare ! // 9 // varNAvRtaH sa evAsau, kaNThena priyate sukham // khaputra iva vAtsalyA-jAtu nottAryate hRdaH // 10 // khalpasyApi suvarNasya, tadaho mahimA mahAn // giriSadgururapyeSa, yenAsIttUlavallaghuH // 11 // tenetyuktA zaThatvaM me, bharnA jJAtamiti hiyA // vIkSAmAsa vilakSA sA, kSamA pratyuttarAkSamA // 12 // sa bhArarUpopi ciraM yathA'zmA, mohAttayAloThyata kaNThapIThe // bhUSAstathAnyA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 19 // uttarApyayanastram api mArabhUtA, vahanti lokA vigaladvivekAH // 13 // iti zreSThisutavadhUkathA // tathA sarve kAmA duHkhAvahA mRgA. dInAmivAyatau duHkhadAyitvAnnarakahetutvAceti // 16 // tathA mUlambAlAbhirAmesu duhAvahesu, na taM suhaM kAmaguNesu rAyaM ! / virattakAmANa tavodhaNANaM, jaM bhikkhuNaM, sIlaguNe rayANaM // 17 // nyAkhyA-bAlAnAM muDhAnAM abhirAmA manoharA bAlAbhirAmAstaSa daHkhAvaheSa dAkhaprApakeSa na tatsakhaM kAmagaNeSu manojazabdAdiSu sevyamAneSvapi he rAjan ! kiM tadityAha-yatsukhaM "virattakAmANaMti" kAmaviraktAnAM tapoSanAnAM bhiSaNAM zIlaguNe ratAnAM syAditi zeSa iti sUtradvayArthaH // 17 // atha dharmaphalopadarzanenopadeSTumAha mUlam-nariMda jAI ahamA narANaM, sovAgajAI duhao gyaannN| jahiM vayaM saba jaNassa vesA, vasIa sovAganivesaNesu // 18 // nyAkhyA-he nareMdra ! cakravarttin ! jAtiradhamA nikRSTA narANAM madhye'bhUditi zeSaH, zrapAkajAtiM "duhaotti"dvayorapyAvayorgatayoH, ayaM bhAvaH-yadA''vAM zrapAkajAtAvutpannau tadAvayoH sarvajanagarhitA jAtirAsIta, kadAcittAprApyApi ja. nyatroSitau syAtAmityAha-yasyAM vayamityAvAM,prAkRtatvAdvahuvacanaM,sarvajanasya dveSyAvaprItikarau"vasIatti"avasAva upitAviti yAvat , zrapAkanivezaneSu cANDAlagRheSu // 18 // kadAcittatrApi kalAvizeSAdinA ahIlanIyo syAtAmityAha mUlam-tIse a jAIi u pAviAe, vucchA mu sovAganivesaNesu / sabassa logassa duguMchaNijjA, ihaM tu kammAiM purekaDAI // 19 // nyAkhyA-tasyAM ca jAto apacasambandhiyAM, turvizeSaNe, tatazca zeSajAtibhyaH kutsitatvaM viziSTi, pApaiva pApikA kutsitA tasyAM 'vucchatti' uSitau 'mu' ityAvAM zrapAkanivezaneSu sarvasya lokasya jugupsanIyau hIlanIyau 'ihaMti' asmin janmani, tuH punararthaH, tata iha punaH karmANi zubhAnuSThAnAni 'pure kaDAiMti' purAkRtAni zubhajAtyAdernibandhanamiti zeSaH, tato jAtapratyayaiH punarapi tadarjanAyaiva yatnaH kAryo na tu viSayAbhiSvaGgavyAkulaireva stheyamityAzayaH // 19 // etadeva darzayati mUlam so dANisiM rAya mahANubhAgo, mahiDio punnnnphlovveo| caittu bhogAiM asAsayAI, AyANaheU abhinikkhamAhi // 20 // pAkhyA-'sa' iti yaH sambhUtamuniH pUrvamAsIt sa tvaM 'dANisiMti' idAnIM rAjA mahAnubhAgo mahardikaH puNyaphalopapetaca san dRSTaphalatvenAbhiniSkrAmeti sambandhaH, kiM kRtvetsAha-tyattavA bhogAnazAvatAn , AdIyate zamate sadvivekairityAdAnazcAritradharmastatorabhiniSkAma Abhimukhyena pravraja, na hi gRhasthatAyAM sarvacAritrasambhava iti sUtratrayArthaH // 20 // itthamakaraNe ko doSaH 1 ityAhamUlam-iha jIvIe rAya asAsayaMmi, dhaNiaM tu puNNAI akubmaanno| se soaI macumuhovaNIe, dhammaM akAUNa parammi loe // 21 // vyAkhyA-iha jIvite manuSyasambandhinyAyuSi rAjannazAzvate asthire 'dhaNiaMtutti' atizayenaiva na tu ketuprAntapapazcalatAmAtreNa, puNyAni zumAnuSThAnAnyakurvANaH 'setti' sa puNyAnupArjako jantuH zocati pazcAttApaM vidhatte, mRtyumukhaM maraNAvasaramupanItastathAvidhakarmabhirupaDhaukito mRtyumukhopanItaH san dharmamakRtvA 'parammitti' cassa gamyatvAt, parasiMgha loke janmAntararUpe gata iti zeSaH, narakAdau hi asamAsAtavedanArditaH zazinRpavatkiM mayA tadaiva puNyaM na kRtamiti khidyata evAdharmakArIti sUtrArthaH // 21 // na ca mRtyumukhopanItasya paratra vA duHkhAditasya khajanAdavasANAya bhAvina ityAha mUlam-jaheha sIho va miaM gahAya, mancU naraM nei hu aNtkaale| ___ na tassa mAyA va piA va bhAyA, kAlaMmi tammi saharA bhavaMti // 22 // vyAkhyA-yathetyaupamye ihaloke siMho mRgAriti pUraNe mRgaM hariNaM gRhItvA prakramAtparalokaM nayatIti sambandhaH, evaM mRtyuryamo naraM mAnavaM 'nei hutti' nayatyeva, antakAle AyuHkSayAvasare, na ca tasya mRtyunA nIyamAnasa mAtA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtram . // 195 // yA pitA vA bhrAtA vA kAle tasmin jIvitAntarUpe, aMzaM prakramAjjIvitasya bhAgaM dhArayanti, mRtyunA nIyamAnaM rakSantItyaMzadharA bhavanti, yathA hi nRpAdau khajanasarvasvaM harati svadhanadAnAtsvajanaistadrakSyate naivaM khajIvitAMzadAnena tajjIvitaM dhAryate iti bhAvaH // 22 // na ca jIvitArakSaNepi duHkhAMzahAriNo bhAvina ityapi dhyeyamityAha mUlam -- na tassa dukkhaM vibhayaMti nAio, na mittavaggA na suA na baMdhavA / iko sayaM paJcaNu hoi dukkhaM, kattAramevaM aNujAI kammaM // 23 // vyAkhyA- na tasya mRtyunA nIyamAnasya duHkhaM zArIraM mAnasaM vA vibhajante vibhAgIkurvanti jAtayo dUravartinaH vajanAH, na mitravargAH suhatsamUhAH, na sutAH putrAH, na bAndhavA nikaTavarttinaH khajanAH, kintu ekaH svayaM pratyanubhavati vedayate duHkhaM, kimiti ? yataH kartArameva anuyAti karma // 23 // itthamazaraNabhAvanAmuktvA ekatva bhAvanAmAhamUlam - ciccA dupayaM ca cauppayaM ca khitaM gihaM dhaNNa dhannaM ca savaM / sakammappabIo avaso payAi, paraM bhavaM suMdara pAvagaM vA // 24 // vyAkhyA - tyaktvA dvipadaM ca bhAryAdi, catuSpadaM ca hastyAdi, kSetramikSukSetrAdi, gRhaM dhavalagRhAdi, dhanaM kanakAdi, dhAnyaM ca zAlyAdi sarva, svakarmaivAtmano dvitIyaM yasya sa khakarmAtmadvitIyaH, avazo'khataMtraH, prayAti paramanyaM bhavaM janma sundaraM svargAdikaM, pApakaM vA narakAdikaM svakRtakarmAnurUpamiti bhAvaH // 24 // atha jIvatyaktazarIrasya kA vArttetyAha mUlam - taM ikkagaM tucchasarIragaM se, ciIgayaM dahia u pAvageNaM / bhajA ya puttovi a nAyao vA, dAyAramannaM aNusaMkasaMti // 25 // vyAkhyA - taditi yattena tyaktaM ekakaM advitIyaM tucchamasAraM zarIrakaM tucchazarIrakaM se tasya sambandhi citigataM citAprAsaM dagdhvA tuH pUraNe pAvakenAgninA bhAryA ca putropi ca jJAtayazca dAtAramanyaM anusaMkrAmanti upasarpanti, te hi gRhamanenApAvanamiti tadvahirniSkAzya, jvalanAdinA ca bhasmasAtkRtvA, kRtvA ca laukikakRtyAni, AkraMdya ca katiciddinAni punaH khArthasiddhyai anyamanuvarttante, na tu tadvArttAmapi pRcchatItyAzaya iti sUtracatuSkArthaH // 25 // kiJca - mUlam -- uvanijjai jIviamappamAyaM, vaNNaM jarA harai narassa rAyaM / paMcAla yA vayaNaM suNAhi mA kAsi kammAI mahAlayAI // 26 // vyAkhyA - upanIyate Dhaukyate prakramAnmRtyave tathAvidhakarmabhirjIvitaM apramAdaM pramAdaM vinaiva avIcimaraNeneti varNa susnigdhacchAyAtmakaM jarA harati narasya he rAjan ! yatazcaivamataH pAJcAlarAja ! vacanaM zRNu, kintadityAhamA kArSIH karmANi mahAlayAni atizayamahAnti paJcendriyavadhAdInIti sUtrArthaH // 26 // evaM muninokte cakrI slAha bhAvaH, mUlam - ahaMpi jANAmi jaheha sAhU, jaM me tumaM sAhasi vakkameaM / bhogA ime saMgakarA havaMti, je duccayA ajjo ! amhArisehiM // 27 // vyAkhyA -- ahamapi jAnAmi tatheti zeSaH, yathA yena prakAreNa iha jagati sAdho ! yanme mama tvaM sAdhayasi kathayasi vAkyamupadezarUpaM vacaH etadanantaroktaM, tatkiM bhogAnna jahAsItyAha - bhogA ime pratyakSAH saGgakarAH pratibandhotpAdakA bhavanti, ye dustyajA Arya ! asmAsairgurukarmabhiriti sUtrArthaH // 27 // kiJca - mUlam -- hatthiNapuraMmi cittA, dahUNaM naravaI mahiDiaM / kAmabhogesu giddheNaM, niANamasuhaM kaDaM // 28 // tassa me appaDikaMtassa, imaM eArisaM phalaM / jANamANevi jaM dhammaM, kAmabhogesu mucchio // 29 // [juyalaM] vyAkhyA - hastinApure he citra ! prAgbhave citrAhRmune ! dRSTvA narapatiM sanatkumArasaMjJaM turyacakriNaM maharddhikaM kAmabhogeSu eddhena mayeti zeSaH, nidAnamazubhamazubhAnubandhi kRtam // 28 // 'tassatti' subUvyatyayAttasmAnnidAnAnme mamApratikrAntasyA'pratinivRttasya tadA hi tvayA bahutepi na manmanaso nivRttirabhUditIdaM etAdRzaM anantaravakSyamANarUpaM phalaM kArya jAtamiti zeSaH, yatkIdRzamityAha-jAnannapi yadahaM dharmaM zrutadharmAdikaM kAmabhogeSu mUcchito gRddhaH tadetatkAmabhogeSu mUrcchanaM mama nidAnasya phalamiti sUtradvayArthaH // 29 // punarnidAnaphalamevodAharaNena darzayitumAha mUlam - nAgo jahA paMkajalAvasaNNo, dahuM thalaM nAbhisamei tIraM / evaM vayaM kAmaguNesu giddhA, na bhikkhuNo maggamaNuvayAmo // 30 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 196 // uttarApyayanasUtram vyAkhyA-nAgo hamtI yathetyaupamye, paGkapradhAnaM jalaM paGkajalaM tatrAvasanno nimagnaH sana dRSTvA sthalaM na naivAmisameti prApnoti tIraM pAraM, apargamyatvAttIramapi AstAM sthalamiti bhAvaH / evaM vayaM kAmaguNeSu gRddhA na bhikSoH sAdhormArga sadAcArarUpaM anuvrajAmo'nusarAma iti sUtrArthaH // 30 // punaranityatAM darzayituM munirAha mUlam-accei kAlo taraMti rAIo, nayAvi bhogA purisANa niccA / __uvicca bhogA purisaM cayaMti, durma jahA khINaphalaM va pakkhI // 31 // vyAkhyA-atyeti atikAmati kAlo yathAyuSkakAlaH, kimiti ? yatastvarante zIghraM gacchanti rAtrayo rajanyo dinopalakSaNazcaitattato'nenAyupo'sthiratvamuktaM, uktaJca-"kSaNayAmadivasamAsa-cchalena gacchanti jIvitadalAni // iti vidvAnapi kathamiha, gacchasi nidrAvazaM rAtrI // 1 // " na ca bhogA api aperatra sambandhAt puruSANAM nityAH zA. zvatAH, yata upetya svapravRttyA na tu purupAbhiprAyeNa bhogAH purupaM tyajanti, kamiva ka ivetsAha- drumaM yathA kSINaphalaM, vetyaupamye bhinnakramaca, tataH pakSiNa iva vihagA iva phalopamAni hi puNyAni tatastadapagame kSINaphalaM vRkSamiva puruSaM pakSiNa iva bhogA muJcantIti sUtrArthaH // 31 // yata evamataH mUlam-jai taMsi bhoge caiuM asatto, ajjAiM kammAiM karehi rAyaM / dhammaThio savapayANukaMpI, to hohisi devo io viuvvI // 32 // vyAkhyA-yadi tvamasi bhogAMstyaktumazaktaH tataH kimityAha-AryANi ziSTajanocitAni karmANi kAryANi kuru he rAjan ! dharme prakramAdhasthadharme samyagdRSTayAdyAcAralakSaNe sthitaH san sarvaprajAnukampI samastaprANIdayAparaH, tataH kiM phalamityAha-tata AryakarmakaraNAdbhaviSyasi devo vaimAnika ito'smAnmanuSyabhavAdanantaraM 'viuvitti' vaikriyazarIravAniti sUtrArthaH // 32 // evamuktopi yadAsau na kiJcitpratyapadyata tadA muniH smAha mUlam-na tujjha bhoge caiUNa buddhI, giddhosi aarNbhprigghesu| mohaM kao ittio vippalAvo, gacchAmi rAyaM AmaMtiosi // 33 // vyAkhyA-na naiva tava bhogAnupalakSaNatvAdanAryakarmANi ca tyaktuM buddhiH, gRddhaH prasaktosi varttase ArambhaparigraheSu sAvadya vyApAreSu sacittAcittAdivastukhIkAreSu ca, moghaM niSphalaM yathA bhavati tathA kRta etAvAn vipralApo vividhanyarthavacanavinyAsalakSaNaH, samprati tu gacchAmi rAjan ! AmaMtritosi dhAtUnAmanekArthatvAt pRSTosi gantumiti zeSaH / tava hi jIvitAnityatAdarzanAdibhirbahubhiH prakArairanuziSyamANasyApi na manAgapi vairAgyamabhUdityavineyatvAdupekSaiva varIyasIti bhAva iti sUtrArthaH // 33 // itthamuktvA gate munI brahmadattasya yadabhUtadAha mUlam-paMcAlarAyAvi a baMbhadatto, sAhussa tassA vayaNaM akAuM / aNuttare bhuMjia kAmabhoge, aNuttare so narae paviho // 34 // 'paMcAlarAyAviatti' apiH punararthe, caH pUraNe, tataH pAJcAlarAjaH punarbahmadattaH sAdhostasya vacanamakRtvA gurukarmatayA vatandulavadatyantadurbhadatvAt , anuttarAn sarvottamAn bhuktvA kAmabhogAn , anuttare sakalanarakajyeSThe apratichAne ityarthaH, sa brahmadatto narake praviSTaH / tadanena nidAnassa narakAntaM phalamupadarzitaM bhavatIti sUtrArthaH // 34 // yathA cAyaM narake praviSTastathA tatkathAvaziSTA ihocyate / tathAhi___ tamabodhyatamaM hitvA, sadvaidya ivApaTuM nikaTamaraNam // vijahAra yatirbhUmI-patirapi rAjyaM ciraM bubhuje // 392 // taM cAnyadA dvijaH pUrva-saMstuto'bhyetya kopyadovAdIt // bhuMkSe yadAtmanA ta-pradehi meM bhojanaM cakrin ! // 393 // Uce nRpo madannaM, durjaramanyasya sRjati conmAdam // vipro jagAda dhik tvAM, kadaryamannapradAnepi // 394 // sakuTumbamatha narendra-staM nijamojanamabhojayatkopAt // atha tasyAvirabhUnizi, madanonmAdo bhRzaM tasmAt // 395 // anapekSitanijajananI-jAmijanIvyatikarastato vipraH / sasutopi prAvarttata, rate surAmatta iva vikalaH ! // 396 // prAtastu lajayA sa, dvijo gRhajanazca tasya naanyonym|| darzayitamAsyamazakana , mazakapaTalamalinamavasAdAta // 397 // animittArAtirmA, sakuTumnamahIlayanmahIzo'sau // iti cintayannamaryA-nagarAnniragAttato vipraH // 398 // tena bhramatAtha bahiH, pazupAlo'darzi darzitAzcaryaH // karkarikAbhiH pippala-dalapaTalaM chidrayan dUrAt // 399 // matkArya kartumasau, kSama iti nimitya vADavaH sa tataH // ityUce taM sanmAna-dAnavacanairvazIkRtya // 400 // rAjapathe yo Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayanasUtram // 197 // " dvirade, sthitaH sitachatracAmaro brajati / prakSipya golike tvaM, tasya dRzau sphoTayeH kSipram // 401 // tatpratipadya jaDatvAt sthitvA kubyAntare dRzau nRpateH / saha muktagolikAbhyAM, sopi samaM sphoTayAmAsa // 402 // pazuvatpazupAlaH sotha, hanyamAnoGgarakSakairdRtvA // rAjJe'pakAriNaM taM dvijamAkhyatkumatidAnaripum // 403 // tadavetya nRpaH kupita-staM vipraM putramitrabandhuyutam // vyApAditavAn sadyaH, kopo mahatAM hi no viphalaH // 404 // aparAn purohitAdI - napi nikhilAnnagaravAsino viprAn // so'ghAtayadruSA ka nu roSAndhAnAM vivekamatiH 1 // 405 // sacivaM caivamocata, bhRtvA sthAlaM dvijanmanAM nayanaiH // sthApaya mama puratonvaha-mahaM yathA tAni mRdnAmi ! // 406 // rAjJastasya tamAzaya-mavetya sacivopi zubhamatiH krUram // ApUrya zleSmAtaka- phalaiH puro'sthApayatsthAlam // 407 // tadatha sthAlaM nRpatiH, pasparza muhurmuhuH khapANibhyAm // ramaNIratnasparzA - dapi tatsparze'dhikaM mumude // 408 // dvijanetraghiyA tAni ca phalAni nirdayamamardayanmuditaH // na ca tatsthAlaM purato 'pAsArayadanizamapalajjaH // 409 // itthaM pravarddhamAnA - 'zubhapariNAmo dinaM dinaM prati saH // atigamayati sma SoDaza, varSANyavirataviSayatarSaH // 410 // sarvA - yuSAtha nRpatiH zaradAM zatAni, saptAtivAya viSayAmiSalolupAtmA // utkRSTajIvitamupArjya tamastamAyAM, raudrAzayAdajani nairayikaH kSamAyAm // 411 // ityukto brahmadattakathAvaziSTAMzaH, samprati prasaGgatacitravaktavyatAmAha mUlam - cittovi kAmehiM virattakAmo, udatacArittatavo mahesI / aNuttaraM saMjamapAlaittA, aNuttaraM siddhigaiM gayatti bemi // 35 // vyAkhyA - citropi citraH punaH kAmebhyo viraktakAmo nivRttAbhilASaH udAttaM pradhAnaM cAritraM sarvaviratirUpaM tapazca dvAdazavidhaM yasya sa tathA, maharSiH anuttaraM saMyamaM saptadazabhedaM pAlayitvA anuttarAM sarvalokAkAzoparivarttinIM siddhiM gatiM gataH prApta iti sUtrArthaH // 35 // iti bravImIti prAgvat // 13 // gggg P iti zrItapAgacchIya mahopAdhyAya zrIvima laharSagaNimahopAdhyAya zrI munivimalagaNiziSya bhujiSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayana sUtravRttau trayodazamadhyayanaM sampUrNam // 13 // meninininininenem // atha caturdazamadhyayanam // // re~ namaH // vyAkhyAtaM trayodazamadhyayanaM, adhuneSukArIyAkhyaM caturdazamArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane mukhyatayA nidAnadoSa uktaH, prasaGgAnnirnidAnatAguNazca, atra punarmukhyatayA sa evocyate, ityanena sambambhenAyAtasyAsyedamAdau sUtratrayam - mUlam -- devA bhavittANa pure bhavaMmi, keI cuA egavimANavAsI / pure purANe usuAranAme, khAe samiddhe suraloaramme // 1 // sakammaseseNa purAkaeNaM, kulesudaggesu a te pasUA / niviNNasaMsArabhayA jahAya, jiniMdamaggaM saraNaM pavaNNA // 2 // pumattamAgamma kumAra dovi, purohio tassa jasA ya pattI / visAlakittI a tahesuAro, rAIttha devI kamalAvaI a // 3 // bvAkhyA - devA bhUtvA pUrvabhave kecidanirdiSTanAmAnazcayutAH khargAditi zeSaH, ekasmin padmagulmanAni vimAne Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 198 // utarAdhyayanasUtram basantItyevaMzIlA ekavimAnavAsinaH, pure nagare purANe cirantane 'iSukAra' nAmni khyAte prasiddhe samRddhe suralokaramme // 1 // khamAtmIyaM karma puNyaprakRtirUpaM tasya zeSa uddhAritaM svakarmazeSastena purAkRtena kuleSu udagreSu ubeSu, caH pUraNe, te zate ye devA bhUtvA cyutAste prasUtA utpannAH / 'niviNatti' ArpatvAnnirviNNA udvignAH saMsArabhayAt 'jahAyati' tyaktvA bhogAdIti zeSaH, jinendramArga tIrthaGkaroktaM muktipathaM zaraNaM apAyarakSAkSamaM AzrayaM prapannAH abhyupagatAH // 2 // seSu kaH kiMrUpo jinendramArga prapanna ityAha- puMstvaM puruSatvamAgamya 'kumArati' kumArau akRtapANigrahaNau dvau, apiH pUraNe, mulabhavodhikatayA'nyeSAM ca bodhilAbha hetutayA prAdhAnyakhyApanArthamanayoH pUrvamupAdAnaM / purohito 'bhRgu' nAmA tRtIyaH, tasya 'yazA' ca nAmnA patnI caturthaH, vizAlakIrtizva vistIrNayazAzca tathA 'iSukAro' nAma rAjA paMcamaH 'ityaci' atraiva bhatre devIti pradhAnabhAryA, prakramAttasyaiva rAjJaH 'kamalAvatI' ca nAnA SaSTha iti sUtratrayArthaH // 3 // athaiteSu kumArayoryathA jainamArgAvAptirjAtA tathA darzayitumAha mUlam - jAIja rAmacubhayAbhibhUA, bahiMvihArAbhiNiviThThacittA / saMsAracakkasa vimokkhaNaTTA, daguNa te kAmaguNe viratA // 4 // piaputtagA doNivi mAhaNassa, sakammasIlassa purohiassa / saritu porANi tattha jAI, tahA suciNNaM tavasaMjamaM ca // 5 // vyAkhyA - jAti jarAmRtyubhayAbhibhUtau vahiH saMsArAdvihAraH sthAnaM vahirvihAraH sa cAryAnmokSa eva tasminnaminiviSTaM baddhAgrahaM cittaM yayostau tathA, saMsAracakramiva saMsAracakraM, tasyavimokSaNArtha tyAgArtha dRSTvA sAdhUniti zeSaH / sAvanantaroktau kAmaguNe kAmaguNaviSaye viraktau // 4 // 'piaputtagatti' priyo vallabhau putrAveva putrakau, priyau ca tau yant ca priyaputrau dvAvapi mAhanasya dvijasya svakarmazIlasya yajanAdyanuSThAnaratasya purohitasya zAntikartuH 'sarisuti' smRtvA paurANikIM cirantanIM tatreti sanniveze jAtiM janma jAtismaraNaM prApyetyarthaH // tathA sucIrNa nidAnAdinAnupahatatvena samyak sevitaM tapaH saMyamaM ca smRtvA kAmaguNe viraktAviti yoga iti sUtradvayArthaH // 5 // tatastau yadakA tadAha mUlam -- te kAmabhogesu asajjamANA, mANussaesuM je Avi dinA / mokkhAbhikakhI abhijAyasaDDA, tAyaM uvAgamma ime udAhu // 6 // vyAkhyA - tau purohitasutau kAmabhogeSu 'asajja mANatti' asajantau saGgamakurvantau mAnuSyakeSu manuSyasambandhiSu ye cApi divyA devasambandhinasteSu ceti prakramaH, mokSAbhikAMkSiNI abhijAta zraddhA utpannatattvarucI tAtaM pitaramupAgamyedaM vakSyamANaM 'udAhutti' udAharatAM uktavantAviti sUtrAkSarArthaH // 6 // bhAvArthastveSAM sUtrANAM kathAnakAdavase yastatsampradAyazcAyaM, tathAhi citrasambhUtayoH pUrva-bhave yau suhRdAvubhau // abhUtAM belavau sAdhu-sevAdhvasta vipalavau // 1 // tAvapi vratamArAdhyA-bhavatAM bhAsurau surau // trataM hi cenna mokSAya, tarhi svargAya jAyate // 2 // kSitipratiSThitapure, tAvabhUtAM tata*yutau // sodarAvibhyatanayau, sundarAvAzvinAviva // 3 // ibhyaputrAstayostatra, catvAro'nyamaharddhikAH // jajJire suhRdaH puNya - zAlinAM sulabhA hi te // 4 // upabhujya ciraM bhogAMste SaDapyanyadA mudA // zrutvA dharma gurUpAnte, prAvrajan vijitendriyAH // 5 // pAlayitvA ciraM dIkSA-madhItya vividhaM zrutam // vidhAyAnazanaM prAnte, te vipadya maharSayaH // 6 // vimAne padmagulmAhe, prathamatridivasthite // jajJire tridazazreSThA - catuHpalyopamAyuSaH // [ yugmam ] tatrApi vividhairbhogai-rativAzAyurAtmanaH // gopajIvAmarau muktvA 'cyavanta prAksurAH pare // 8 // teSvekaH kurudezorvI-lalanAmaulibhUSaNe // iSukArapure bhUmA-niSukArAbhidho'bhavat // 9 // anyastu tasya rAjJo'bhUnmahiSI kamalAvatI // sarvAGgasubhagA bhUmIM- gateva jaiyavAhinI // 10 // tasyaivAsI tRtIyastu, purodhA bhRgusaMjJakaH // purodhaso'bhavadbhAryA, turIvastu yazAbhidhA // 11 // purohitasya tasyAbhUkAlepi na yadAGgajaH // tadA tacintayAtyanta-mantaH sa vyAkulobhavat // 12 // dadhyau cetyanizaM cittA-nandanAnnandanAn vinA // saudhaM zUnyamivAbhAti, vinA vRkSAn vanaM yathA // 13 // daivajJapRcchAM devopa-yAcitAni ca sonvaham // vyadhAt putrArthamArtto hi, devAdIn bahu sevate // 14 // 1 gopau / 2 indrANI | Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarApSayanasUtram itaba tI gopajIva-devAvadhinAnyadA // bhUgoH putrau bhaviSyAva, iti jJAtvA mahAzayau // 15 // nimrantharUpa ni mAya, bhRgoH saudhe samayatuH // to prekSya muditaH mopi, prANamadramaNIyutaH // 16 // [ yugmam ] zrutvA taddezanAM zrAddha-dharma ca pratipadya saH // iti papraccha he pUjyau !, putrA me bhAvino na vA 1 // 17 // tAvUcatuH sutau dvIte, mAvinau tau ca sanmatI // zizutva eva pravajyAM, vizvapUjyAM grahISyataH // 18 // nAntarAyastadA kAryaH, pravrajyAM gRhatoskhayoH // tau hi prabajitau lokaM, prabhUtaM bodhayiSyataH // 19 // ityuktvA to gatau devA-vanyadA ca tatadhyutau // garne puroSasaH palyA, yazAyA avataratuH // 20 // tataH sabhAryoM gatvA'sthA-drAme kApi purohitH|| AjanmApi munInmAstra-pazyatAM matsutAviti // 21 // atha kramAdyazA'sUta, sutayugmaM manoramam // vavRdhAte ca to bAlo, satra pacAviva hade // 22 // devAdihAgatAnsAdhU-mAsma saGgacchatAM sutau|| tatsaGgame hi cAritraM, dutamaitau grhiiytH||22|| dhyAtveti mohatimirA-pAstavijJAnalocanau // ityazikSayatAM putrI, yazAbhRgupurohitau // 24 ||"he putrau|yeii batayo, muNDA daNDAdidhAriNaH // zanairnIcardazo dambhA-dvicaranti bakA iva // 25 // gRhItvA DimmarUpANi, te vinimnanti satvaram // rAkSasA iva tanmAMsaM, bhakSayanti ca nirdayAH // 26 // tadhuvAbhyAM na gantavyaM, teSAM pArya kadAcana // visrambhazca na kartavya-steSAM visragdhaghAtinAm // 27 // " pitRbhyAM mohamUDhAbhyAM, zAyau tAviti zibitau // krIDantau jagmatuH khairaM, bahirmAmAttatonyadA // 28 // samIkSyAgacchato mArga-pratipannAnmunIMzca tau // vaTamArohatAM naMSTvA, vitrastau vihagAviva // 29 // daivATasya tasyAdhaH, sAdhavopi samAgatAH // upacakramire bhokuM, pUrvopAttAzanAdikam // 30 // tacca svAbhAvikaM vIkSya, vaTasthau tau kumArakau // dadhyaturbhaktamevAmI, bhujate na punaH palam // 31 // tatpitrorvacanaM tasmA-deSu saGgacchate katham ? // dopazcAyamasaMstAbhyA-mukto'mISAM kimAvayoH 1 // 32 // kiJcAvAmIdRzAn kApi, zramaNAn dRSTapUrviNau // dhyAyantAviti tau prAyAM, jAti sasmaraturnijAm // 33 // brAmaNyaM prAkRtaM smRtvA, sambuddhau dadhyatubha tau // pitRbhyAM vaJcitAvAvA-maho! mohAnmRSoktibhiH ||34||dhyaayntau sAvevamuttIrya tasmA-nyagrodhadrostAnmunIndrAMzca natvA // gatvA khIyaM saudhamabhyetya tAtA-'bhyarNa caJcavarNamityabhyadhattAm // 35 // ityuktaH sampradAyaH, sampradAyazeSatu sUtrasiddhamiti tadevAtha vyAkhyAyate / tatra yathA tau tAtamUcatustapAha mUlam-asAsayaM daddumimaM vihAraM, bahuaMtarAyaM na ya dIhamAuM / tamhA gihaMsI na raI labhAmo, AmaMtayAmo carisAmu moNaM // 7 // pyAkhyA-azAvatamanityaM dRSTvA imaM pratyakSaM vihAraM manuSyatvenAvasthAnaM, bahavaH antarAyA rogAdayo yatra tahantarAyaM, na ca naiva dIrghamAyurjIvitaM samprati palyopamAghAyuSo'bhAvAt , yata evaM tasmAdgRhe na ratiM labhAvahe, ata eSAmaMtrayAvaH pRcchAva AvAM cariSyAvo maunaM saMyamamiti sUtrArthaH // 7 // evaM tAbhyAmukte mUlam-aha tAyao tastha muNINa tesiM, tavassa vAghAyakara vyaasi| imaM vayaM vedavido vayaMti, jahA na hoI asuANa logo // 8 // myAkhyA-athAnantaraM tAta eva tAtakaH tatra tasminnavasare munyorbhAvataH pratipannamunimAvayostayoH kumArayoH tapasa upalakSaNatvAdazeSadharmAnuSThAnasya ca vyAghAtakaraM vacanamiti zeSaH 'vayAsitti' avAdIt , tadeva darzayati / imA pAcaM vedavido vadanti, yathA na bhavati asutAnAmaputrANAM lokaH paralokaH, taM vinA piNDadAnAdhamAve gatyAdhamApAt / tathA ca vedavacaH-"anapatyasya lokA na santIti" anyairapyuktaM-"putreNa jAyate loka, iseSA vaidikI shrutiH|| japa putrasya putreNa, vargaloke mahIyate // 1 // " iti // 8 // yata evaM tasmAt mUlam-ahija vee parivissa vippe, putte pariThThappa gihaMsi jaayaa| bhuccANa bhoe saha itthiAhiM, AraeNagA hoha muNI pasatthA // 9 // vyAkhyA-adhItya vedAn , pariveSya bhojayitvA viprAn , putrAn pariSThApya nivezya gRhe, he jAtau putrau ! tathA bhuktvA iti vAkyAlaGkAre, bhogAn saha strImiH, AraNyako araNyavAsitApasatratadhAriNau 'hohatti' bhavataM yuvA munI prazastAviti sUtradvayArthaH // ityaM tenokte kumArau yadakASrTI tadAha Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 20 // ucarASavanavam mUlam-soaggiNA AyaguNidhaNeNaM, mohAnilA pajalaNAhieNaM / saMtattabhAvaM paritappamANaM, lAlappamANaM bahuhA bahuM ca // 10 // purohiaM taM kamaso'NuNitaM, nimaMtayaMtaM ca sue dhnnennN| jahakama kAmaguNehiM ceva, kumAragAte pasamikkha vakaM // 11 // vyAkhyA-zokAminA putravirahasambhAvanodbhavazokavahninA, kiMbhUtena ? Atmano guNA AtmaguNA anAdikAlasahacaritatvAdrAgAdayaste indhanamuddIpakatayA yasya sa tathA tena, mohAnilAdajJAnavAyoH 'pajalaNAhieNaMti' sUtratvAdadhikaM prajvalanaM yasya sa tathA tena, santaptaH bhAvaH antaHkaraNamasyeti santaptabhAvastaM, ata eva paritapyamAnaM samatApamAnaM, lAlapyamAnaM punaH punardInavacAMsi lapantaM, bahudhA'nekaprakAraM bahu ca prabhUtaM yathA syAttathA // 10 // purohitaM tamiti prakrAntaM 'kamasotti' krameNAnunayantaM svAbhiprAyeNa prajJApayantaM nimaMtrayantaM ca, sutau dhanena yathAkrama kAmaguNaizcaiva manojazabdAdyaiH kumArako tau prasamIkSya prakarSeNa mohAcchAditamatimAlokya vAkyaM vakSyamANaM ukta. vantAviti zeSaH // 11 // kiM tadityAha-- mUlam-veA ahIA na havaMti tANaM, bhuttA diA niti tamaMtameNaM / ___ jAyA ya puttA na havaMti tANaM, ko nAma te aNumannija eaM // 12 // vyAkhyA-vedA adhItA na bhavanti trANaM zaraNaM, tatpaThanamAtrAhurgatipAtarakSaNAsiddheH / uktaM hi-"akAraNamadhIyAno, brAmaNastu yudhiSThira ! // duSkulenApyadhIyante, zIlaM tu mama rocate // 1 // zilpamadhyayanaM nAma, vRttaM prAmaNalakSaNam // vRttasthaM brAhmaNaM prAhu-rnetarAn vedajIvakAn // 2 // " tathA 'bhuttati' antarbhUtaNigarthatvAdbhojitA dvijA nayanti tamasopi yattamastamastamamtasmin atiraudre rauravAdike narake ityarthaH, Namiti vAkyAlakAre, te hi mojitA kumArgaprarUpaNapazuvadhAdAveva pravarttante, tataH pAtrabuddhyA teSAM bhojanaM narakahetureveti kutasteSAM nistArakatvaM ? tathA jAtAzca putrA na bhavanti trANaM narakAdau patatAmiti zeSaH / uktaJca vedAnugairapi-"yadi putrAdbhavetsvargo, dAnadharmo na vidyate // muSitastatra lokoyaM, dAnadharmo nirarthakaH // 1 // bahuputrA dulI godhA, tAmracUDastathaiva ca // teSAM ca prathamaM svargaH, pazcAlloko gamiSyati // 2 // " yatazcaivaM tataH ko nAma ? na kopItyarthaH, te tava anumanyeta anujAnIyAtsaviveka iti gamyate etatpUrvoktaM vedAdhyayanAdIti // 12 // tathA-- mUlam-khaNamittasukkhA bahukAladukkhA, pagAmadukkhA anigAmasukkhA / ... saMsAramokkhassa vipakkhabhUA, khANI aNatyANa u kAmabhogA // 13 // vyAkhyA-kSaNamAtrasaukhyA bahukAlaM duHkhaM narakAdivipayaM yebhyaste bahukAladuHkhAH, prakAmaduHkhA atizayitaduHkhA anikAmamaukhyA aprakRSTasukhAH, saMsAramokSasya vipakSabhUtAH, khAnirAkaro'narthAnAM, turevakArArtho bhinnakramaca, tataH khAnireva kAmabhogAH // 13 // anarthakhanitvameva spaSTayitumAha mUlam-parivayaMte aniattakAme, aho arAo paritappamANe / annappamatte dhaNamesamANe, pappoti madhu purise jaraM ja // 14 // vyAkhyA-parivrajan viSayasukhalAbhArthamitastato bhrAmyan anivRttakAmo'nuparatAbhilASaH san 'aho a rAoci' ArSatvAcasya ca bhinnakramatvAdahni rAtrau ca paritapyamAnastatprAptyai samantAcintAminA dahyamAnaH, anye khajanAstadarthe pramattastatkRtyAsaktacetA anyapramatto dhanaM eSayan vividhopAyairgaveSayamANaH, 'pappotitti' prApnoti mRtyu puruSo jraaNc|| 14 // tathA-- mUlam-imaM ca me asthi imaM ca natthi, imaM ca me kiccamimaM akiJcaM / taM evamevaM lAlappamANaM, harA haraMtitti kahaM pamAo? // 15 // myAkhyA-imaM ca me asti dhAnyAdi, idaM ca nAsti rUpyAdi, idaM ca me kRtyaM gRhavaraNDikAdi, idamakRtaM prAragyamapi vANijyAdi na kartumucitaM, taM puruSaM evameva pRthaiva lAlapyamAnaM atyarthaM vadantaM haranyAyuriti harAH, dina Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayanasUtram // 201 // rajanyAdayo haranti bhavAntaraM nayanti ityato hetoH kathaM pramAdo dharme kartuM yukta iti sUtraSaTkArthaH // 15 // aba tau dhanAdinA lobhayituM purodhAH prAha mUlam - dhaNaM pabhUaM saha itthiAhiM, sayaNA tahA kAmaguNA pagAmA / tavaM kae tappati jassa loo, taM sabbasAhINamiheva tubbhaM // 16 // vyAkhyA -- dhanaM prabhUtaM saha strIbhiH khajanAH pitRpitRvyAdayaH, tathA kAmaguNAH zabdAdayaH prakAmA atizAyino. varttanta iti gamyaM, tapaH kaSTAnuSThAnaM kRte nimittaM tapyate'nutiSThati yasya dhanAderlokaH tatsarva khAdhInamihaivAsminneva gRhe 'tuti' yuvayoriti sUtrArthaH // 16 // tAvAhatuH mUlam - dhaNeNa kiM dhammadhurAhigAre, sayaNeNa vA kAmaguNehiM ceva / samaNA bhavissAmu guNohadhArI, bahiMvihArA abhigamma bhikkhaM // 17 // vyAkhyA-dhanena kiM ? na kiMcidityarthaH, dharma eva sAtvikadhurandharairuhyamAnatayA dhUriva dharmadhurA tadadhikAre tatprastAve khajanena vA kAmaguNaizcaiva tataH zramaNau bhaviSyAvo guNAdhadhAriNau kSamAdiguNasamUhadhArakau, bahirgrAmAdibhyo vihAro yasto bahirvihArI apratibaddhavihArAvityarthaH, abhigamyAzritya bhikSAmiti sUtrArthaH // 17 // AtmAstitvamUlatvAddharmAnuSThAnasya tannirAkarttuM bhRgurAha-- mUlam - jahA ya aggI araNI asaMto, khIre ghayaM tilamahA tilesu / emeva jAyA sariraMmi sattA, saMmucchaI nAsai nAvaciTThe // 18 // vyAkhyA -- yathaiva cakArasyaivakArArthatvAt abhiH 'araNitti' araNito'gnirmanthanakASThAdasan avidyamAna eva sammUcchati, tathA zrIre ghRtaM tailamatha tileSu, evameva he jAtau ! zarIre satvAH 'saMmucchaitti' sammUrcchanti, pUrvamasanta evo`tpadyante / tathA 'nAsaitti' nazyanti, abhrapaTalavadvilayamupayAnti / 'nAvaciTThetti' na punaravatiSThante, zarIranAze sati tannAzAditi sUtrArthaH // 18 // kumArAvAhatuH mUlam -no iMdiagijjho amuttabhAvA, amuttabhAvAvia hoi nizcco / ajjhatthauM niaossa baMdho, saMsAraheuM ca vayaMti baMdhaM // 19 // ghyAkhyA -no iMdriyagrAhyaH satva iti prakramaH, amUrttabhAvAdindriyagrAhya rUpAdyabhAvAt / tathA amUrttabhAvAdapi ca bhavati nityastathA hi-yaddravyatve satyamUrtta tannityaM, AkAzavat / na caivamamUrttatvAdeva bandhAsambhavaH iti vAcyaM 1 yataH 'ajjhatthaheuMti' ihAdhyAtmazabdenAtmasthAH mithyAtvAdaya ucyante, tatastaddhetustannimitto niyato nizcito'sya jantondhaH karmabhiH saMzleSaH yathA'mUrttasyApi nabhaso mUrtairapi ghaTAdibhiH sambandhaH evamasyApi mUrterapi karmabhirdhna virudhyate / tathA saMsArahetuM ca vadanti bandhamiti, tatazcAstyevAtmA cetanAzrayaH, tadabhAve hi pratidehinamupalabhyamAnasya caitanyasya nirAspadatvaprasaGgAt / na ca vAcyaM pRthivyAdibhUtAni caitanyasyAzraya iti na tasya nirAspadatvamiti ? pRthakrasthiteSu tileSu snehasyeva pRthagbhUteSu bhUteSu caitanyAMzasyApyanupalabdheH yacca yeSu pArthakyAvasthAyAM svalpamapi nAsti na tatteSu saMhiteSvapi bhavitumarhati, reNukaNeSu tailamiva / syAdetanmadyAGgeSu madazaktiH pUrvamanupalabhyamAnApi saMhiteSu teSu dRzyata iti cenmaivaM teSu pUrvamapi madazakteH kiJcidupalabhyamAnatvAt dRzyate hi dhAtakIpuSpeSu manAg vaikalyajanakatvaM, guDe balavardhakatvaM ceti, evamanyeSvapi tadaGgeSu draSTavyaM, na caivaM pArthakyAvasthAyAM pRvyAdiSu kiJcidaspaSTamapi caitamyamupalabhyate, tata ebhyo 'tirikta eva tasyAzraya eSTavyaH, sa cAtmaiveti sthitaM / sa ca nityo bhavAntarayAyI, tasya ca mithyAtvAdibhirbandho bandhAdeva ca saMsAra iti sUtrArthaH // 19 // tatazca mUlam -- jahA vayaM dhammamayANamANA, pAvaM purA kammamakAsi mohA / urabhamANA parirakkhi aMtA, taM neva bhujjovi samAyarAmo // 20 // vyAkhyA--yathA vayaM ityAvAM dharma samyagdarzanAdikaM ajAnantau pApaM pApahetuH purA pUrva karmAnuSThAnaM 'akAsitti' makA, mohAttatvAjJAnAt aparuyamAnA gRhAnnirgamamalabhamAnAH parirakSyamANA anujIvibhiranupAtyamAnAstatpApakarma naiva bhUyopi punarapi samAcarAmo yathAvadviditavastukharUpatvAditi sUtrArthaH // 20 // anyacca - Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 20 // ucarApyayanasUtram mUlam --abbhAhayaMmi logaMmi, sabao parivArie / amohAhiM paDatIhiM, gihaMsi na raI labhe // 21 // byAkhyA---abhyAhate pIDite loke sarvataH sarvAsu dikSu parivArite pariveSTite amoghAbhiravandhyapraharaNopamAmiH patantIbhiH gRhe gRhavAse na ratiM labhAvahe, yathA vAgurAveSTito mRgo amoghaizca praharaNairvyAdhenA'bhyAhato na rati samate evamAvAmapIti sUtrArthaH // 21 // bhRgurAhamUlam-keNa abbhAhao loo, keNa vA privaarito|kaa vA amohA vuttA, jAyA ciMtAparo humi 22 vyAkhyA-kena vyAdhakalpenAbhyAhato lokaH 1 kena vA vAgurArUpeNa parivAritaH 1 kA vA amoghA amoghapraharaNopamA uktAH ? he jAtau ! cintAparaH 'humitti' bhavAmi, tato mamAvedyatAmayamartha iti suutraarthH||22|| tAvAhatuHmUlam-maccuNabbhAhao loo, jarAe privaario| amohA rayaNIvuttA, evaM tAya viaannh||23|| vyAkhyA-mRtyunAbhyAhato lokastasya sarvatrApratihataprasaratvAt , jarayA parivAritastasyA eva maraNAbhighAtayogyatApAdane pravaNatvAt , amoghA rajanya uktAH dinAvinAbhAvitvAttAsAM dinAca, tatpatane bavazyambhAvI janAbhighAtaH, evaM tAta ! vijAnIteti suutraarthH|| 23 // kiJcamUlam-jA jA vaccai rayaNI, na sA paDiniattai |ahmmN kuNamANassa, ahalA jaMti rAio 24 vyAkhyA-yA yA vrajati rajanI upalakSaNatvAdinaM ca na sA pratinivarttate punarAgacchati, tAzcAdharma kurvato jantoriti zeSaH, aphalA yAnti rAtrayaH, adharmanibandhanaM gAsthimiti tattyAga eva zreyAn // 24 // tathAmUlam-jA jA vaccairayaNI, na sA pddiniatti| dhammaM ca kuNamANassa, sahalA jati rAio // 25 // vyAkhyA-prAgvannavaraM 'dhammaM catti' dharma punaH kurvANasya saphalA dharmaphalatvAjanmano na ca vrataM vinA dharma ityatastadeva pratipatsyAvahe iti sUtradvayArthaH // 25 // atha tadvacanena pratibuddho bhRgurAhamUlam-egao saMvasittANaM,duhao smmttsNjuaa|pcchaa jAyA gamissAmo,bhikkhamANA kule kule 26 vyAkhyA-ekata ekasmin sthAne samuSya sahaiva uSitvA 'duhaotti' dvayaM ca dvayaM ca dvaye AvAM yuvAM ca samyasvasaMyutA upalakSaNatvAddezaviratyA ca saMyutAH pazcAdyauvanottarakAlaM he jAtau ! gamiSyAmo vayaM pravrajya mAsakalpAdikrameNeti zeSaH, bhikSamANAH kule kule gRhe gRhe ajJAtoJchavRttyeti sUtrArthaH // 26 // kumArAvAhatuH mUlam-jassatthi maJcuNA sakkhaM, jassa vatthi plaaynnN| - jo jANe na marissAmi, so hu kaMkkhe suesiA // 27 // vyAkhyA-yasyAsti mRtyunA saha sakhyaM maitrI, yasya vAsti palAyanaM nazanaM mRtyoriti prakramaH, tathA yo jAnAti yathAhaM na mariSyAmi, 'so hutti' sa eva kAMkSati vAJchati, va AgAmidine syAdidaM kAryamiti zeSaH // 27 // tatazva mUlam-ajeva dhamma paDivajayAmo, jahiM pavaNNA na punnbbhvaamo| ___aNAgaya neva ya asthi kiMci, saddhA khamaM Ne viNaittu rAgaM // 28 // vyAkhyA-adyaiva dharma pratipadyAmahe 'jahiti' ApatvAcaM dharma prapannA AzritA na punaH 'bhavAmotti' bhaviSyAmaH, na punarjanmajarAmaraNAdyanubhaviSyAmastadabhAvahetutvAddharmasya / kiJca anAgatamaprAptaM naiva nAsti kiJcitsundaramapi vastu viSayasaukhyAdi, sarvabhAvAnAmanantazaH prAptatvAt , ataH zraddhA abhilASaH, kSamaM yukto dharmAnuSThAnaM kartumiti zeSaH, 'Netti' no'smAkaM 'viNaittutti' vyapanIya rAgaM khajanAbhiSvaGgalakSaNamiti sUtradvayArthaH // 28 // idazcAkarNya jAtapratAzayo bhRgu maNI dharmavinakarI matvedamAha mUlam -pahINaputtassa hu natthi vAso, vAsihi bhikkhAyariAi kaalo| sAhAhiM rukkho lahaI samAhi, chinnAhiM sAhAhi tameva khANuM // 29 // vyAkhyA-'pahINaputtassatti' putrAbhyAM prahINastyaktaH putraprahINastassa prAkRtatvAt pUrvAparanipAtaH, huH pUraNe nAsti vAso'vasthAnaM mama gRha iti zeSaH, heSAziSThi ! vaziSThagotrodbhave / bhikSAcaryAyA vratasya kAlaH prastAvo varttate iti gamyaM / kimisevamata Aha-zAkhAbhivRkSo labhate samAdhi khAsthyaM, chinnAbhiH zAkhAbhistameva vRkSaM sthAj bano Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayanasUtram // 203 // vadatIti zeSaH, yathA hi zAkhA dumasya zobhA saMrakSaNAdinA samAdhihetava evaM mamApyetau sutau tadrahitazcAhamapi khANukalpa eveti bhAvaH // 29 // kiJca - mUlam - paMkkhANiva jaheha pakkhI, bhicavihUNova raNe nariMdo / vinnasAro vaNioa poe, pahINaputtomhi tahA ahaMpi // 30 // vyAkhyA - pakSavihIno vA dRSTAntAntarasamuccaye yatheha loke pakSI, bhRtyavihIno vA raNe narendro, vipannasAro vinahiraNyAdidravyo vaNigiva pote pravahaNe bhinne iti zeSaH, ete yathA vyasanabhAgitayA viSIdanti putraprahINastathAhamapyasmIti sUtradvayArthaH // 30 // vAziSTyAha mUlam -- susaMbhiA kAmaguNA ime te, saMpiMDiA aggarasappabhUA / bhuMjAmu tA kAmaguNe pagAmaM, pacchA gamissAmi pahANamaggaM // 31 // vyAkhyA - susambhRtAH suSThu saMskRtAH kAmaguNA ime khagRhavarttinaste tava, tathA sampiNDitAH puJjIkRtAH 'aggarasatti' casya gamyatvAdayyAH pradhAnAste ca te rasAzca madhurAdayo ayyarasAH prabhUtAH, kAmaguNAntargatatvepi rasAnAM pRthagupAdAnamatigRddhahetutvAt bhuJjIvahi tattasmAtkAmaguNAn prakAmamatyarthaM pazcAdRddhAvasthAyAM gamiSyAvaH pradhAnamArga pratrajyArUpaM muktimArgamiti sUtrArthaH // 31 // bhRguH prAha mUlam - bhuttA rasA bhoi ! jahAi Ne vao, na jIviaTThAe jahAmi bhoe / lAbhaM alAbhaM ca suhaM ca dukkhaM, saMvikkhamANo carissAmi moNaM // 32 // vyAkhyA - bhuktAH sevitA rasA upalakSaNatvAccheSakAmaguNAzca 'bhoitti' he bhavati ! brAhmaNyA AmaMtraNametat, ja hAti tyajati no'smAn vayaH, prakramAdiSTakriyAkaraNakSamaM, upalakSaNatvAjjIvitaM ca tato yAvattanna tyajati tAvatpraprajAma iti bhAvaH / dIkSAM hi bhavAntarabhAvibhogArtha gRhNAsi te cAdhunApi santyeva tatkiM tayeti preraNAyAmAha - na jIvitArthamasaMyamajIvitahetoH prajahAmi bhogAn kintu lAbhamalAbhaM sukhaM casya bhinnakramAduHkhaM ca 'saMvikkhamANoti' samatayA IkSamANaH, lAbhAlAbhasukhaduHkhajIvitamaraNAdiSu samatAmeva bhAvayanniti bhAvaH, cariSyAmi maunaM munibhAvaM, tato muktyarthameva me dIkSApratipattiriti sUtrArthaH // 32 // yazA prAha mUlam - mA hu tumaM soariANa saMbhare, juNNoba haMso paDisoagAmI / bhuMjAhi bhogAI mae samANaM, dukkhaM khu bhikkhAyariA vihAro // 33 // vyAkhyA - mA niSedhe, durvAkyAlaGkAre, tvaM saudaryANAM bhrAtRNAmupalakSaNatvAccheSasvajanAnAM bhogAnAM ca 'saMbharetti' smArSIH 'juNNova haMsotti' jIrNo haMsa iva pratizrotogAmI san ayaM bhAvaH - yathAsau nadIsrotasi pratikUlagamanamatikaSTamArabhyApi tatrAzaktaH punaranusrota eva dhAvati, tathA tvamapi pratabhAraM voDhumakSamaH khajanAn bhogAMzca smarivyasi, tato bhuMkSva bhogAn mayA samAnaM sArddha / 'dukkhaM khutti' duHkhameva bhikSAcaryA bhikSATanaM, vihAro grAmAdiSvapratibaddhavihAraH, upalakSaNaJcaitacchirolo cAdInAmiti sUtrArthaH // 33 // bhRguH prAha mUlam - jahA ya bhoi ! taNuaM bhuaMgamo, nimmoaNi heca palei mutto / emee jAyA pahaMti bhoe, te'haM kahaM nANugamissamiko // 34 // bvAkhyA--yathA caH pUrtto 'bhoitti' he bhavati ! tanujAM dehodbhavAM mujaGgamo nirmocanIM kaJculikAM hitvA paryeti samantAdgacchati mukto nirapekSaH, 'emeetti' evametau jAtau prajahItastyajato bhogAn tau jAtau ahaM kathaM nA'nugamimyAmi 1 pravrajyAgrahaNenAnusariSyAmi 1 eko'dvitIyaH, kiM 1 mamAsahAyasya gRhavAseneti bhAvaH // 34 // tathA mUlam - chiMdittu jAlaM abalaM va rohiA, macchA jahA kAmaguNe pahAya / dhorejasIlA tavasA udArA, dhIrA hu bhikkhAyariaM caraMti // 35 // vyAkhyA - chitvA jAlamabalamiva durbalamiva balIyo'pIti zeSaH, rohitA rohitajAtIyA matsyAzcarantIti samba ndhaH, yatheti dRSTAntopanyAse, tatheti gamyate, tatazca tathA jAlarUpAn kAmaguNAn prahAya tyaktvA dhuri vahanti dhaurevAsteSAmiva zIlamutkSitabhAranirvAhalakSaNaM yeSAM te tathA, tapasA'nazanAdinodArAH pradhAnAH, dhIrAH sAtvikAH 'huriti' Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 204 // uparApyayanasUtra yasmAdikSAdhoM prataM caranyato'hamapItthaM pratameva grahISyAbhIti sUtradvayArthaH // 35 // itthaM pratibodhitA mAkhanyAha mUlam-nabhe va koMcA samaikkamaMtA, tatANi jAlANi dalittu hNsaa| paliMti puttA ya paIa majjhaM, te'haM kahaM nANugamissamikA // 36 // vyAkhyA-nabhasIva kroJcAH samatikAmantastAn tAnuddezAnulakSyantaH,tatAni dIrghANi jAlAni bandhanAni dalitA mittvA 'haMsatti' casya gamyatvAt haMsAzca 'paliMtitti' pariyanti samantAdgacchanti, evaM putrau ca patizca 'majjhaMti' mama sambandhino ye tatajAlopamaM viSayAbhivyakaM hitvA namaHkalpe nirupalepe saMyamAdhvani tAni tAni saMyamasthAnAnyatikrAmanto yAnti tAnahaM kathaM nAnugamiSyAmyekA satIti sUtrArthaH // 36 // itthaM caturNAmapi vratapratipattau yadas tadvAdazabhiH sUtrairAha mUlam-purohiaM taM sasuaM sadAraM, succA'bhiNikkhamma pahAya bhoe / kuTuMbasAra viuluttamaM taM, rAyaM abhikkhaM samuvAya devI // 37 // vyAkhyA-parohitaM taM sasataM sadAraM zratvA'bhiniSkramya gRhAnirgatya prahAya bhogAna pravrajitamiti zeSaH ka sAraM dhanadhAnyAdi, vipulaM ca taduttamaM ca vipulottamaM tatpurohitatyaktaM gRhNantamiti zeSaH, 'rAyaMti' rAjAnaM, abhIkSNaM punaH punaH samuvAca samyaguktavatI devI kamalAvatI nAnI // 37 // kiM tadityAhamUlam-vaMtAsI puriso rAyaM, na so hoi psNsio|maahnnenn pariccattaM, dhaNaM AyAumicchasi // 38 // vyAkhyA--vAntAzI vAntabhojI puruSo ya iti zeSaH, he rAjan ! na sa bhavati prazaMsito dhIdhanairiti zeSaH, kathamahaM vAntAzItyAha- yato brAhmaNena parityaktaM dhanamAdAtumicchasi ! tyaktadhanaM hi gRhItojjhitatvena vAntakalpaM, tathAditsubhevAnapi vAntAzyeva, na caitadbhavAdRzAmucitamityAzayaH // 38 // kiJcamUlam-savaM jagaM jai tuhaM, savaM vA'vi dhaNaM bhave / sabaMpi te apajattaM, neva tANAya taM tava // 39 // __vyAkhyA sarva jagadyadi 'tuhaMti' tava Ayattamiti zeSaH, sarva vApi dhanaM bhavet sarvamapi tatte tavAparyAptamazaktamicchAM pUrayitumiti zeSaH, aparyavasitatvAttasyAH / tathA naiva prANAya jarAmaraNAdyapanodAya taditi sarva jagaddhanaM vA taveti // 39 // kiJca mUlam-marihisi rAya jayA tayA vA, maNorame kAmaguNe phaay| ikko hu dhammo naradevatANaM, na vijai annamiheha kiMcI // 40 // vyAkhyA--mariSyasi rAjana! yadA tadA vA kAle. jAtasya dhravaM satyaryadaktaM-"kacitsakhe! tvayA dRSTaH. sambhAvito'thavA // kSitau vA yadi vA kharge, yo jAto na mariSyati ? // 1 // " manoramAn kAmabhogAn prajahAya tyaktvA na tu kiJcittvayA sahA''yAsyatIti bhAvaH / tataH 'ego hutti' eka eva dharmo naradevatrANaM zaraNaM, na vidyate anyat 'ihehatti' ihaloke iha ca maraNe kiJcitrANamiti sambandhaH, tato dharma eva vidheyo vidvadbhiriti bhAvaH // 40 // yato dharmAdvinA na trANaM tataH mUlam-nA'haM rame pakkhiNi paMjare vA, saMtANachinnA carissAmi monnN| ___akiMcaNA ujukaDA nirAmisA, pariggahAraMbhaniattadosA // 41 // vyAkhyA-nA'haM rame ratimavAmomi pakkhiNi paMjare vatti' pakSiNIva paare, ayaM bhAvaH-yathA'sau duHkhadAyini pajare ratiM na prApnoti evamahamapi jarAmaraNAdhupadravavidrute bhavapaJjare / ata eva 'saMtANachinnatti' chinnasantAnA prakamAdvinAzitasnehasantatiH cariSyAmi maunaM munibhAvaM, akiJcanA hiraNyAdikiJcanarahitA, Rju mAyArahitaM kRtamanuchAnaM yasyAH sA RjukRtA, niSkrAntA AmiSAdviSayAdernirAmiSA, parigrahArambhAveva jIvadUSaNAdoSau tAbhyAM nivRttA parigrahArambhadoSanivRttA, sUtre caivamupanyAsaH prAkRtatvAt // 41 // tathAmUlam-davaggiNAja anne sattA pamoaMti, raagddosvsNgyaa|| 42 // vyAkhyA-davAminA yathA'raNye dahyamAneSu jantuSu anye satvA avivekinaH pramodante rAgadveSavazaGgatAH // 42 // mUlam-evameva vayaM mUDhA, kaambhogesumucchiaa|ddjjhmaannN na bujjhAmo,rAgadosaggiNA jgN||43|| vyAkhyA-evameva vayaM mUDhA mohavazagAH kAmabhogeSu mUrchitAH dahyamAnaM na budhyAmahe rAgadveSAminA jagat prANi ujjhama Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarASpayanasUtram // 205 // samUha, yo hi saviveko rAgAdirahitazca syAt sa dAvAminA dayamAnAnanyasatvAn dRSTvA kharakSaNopAyapara eSa sAha tu modate, yastu mUryo rAgAdimAMzca sa Ayatimacintayanmodate, tato vayamapi bhogAtyAgAdajJAnina eveti bhAvaH / / 43 // ye tvevaMvidhA na syuste kiM kuryurityAha-- mUlam-bhoge bhuccA vamittA ya, lhubhuuyvihaarinno| AmodamANA gacchaMti, diyA kAmakamA iva 44 vyAkhyA-bhogAn bhuktvA punaruttarakAlaM vAntvA ca laghurvAyustadbhUtAH santo viharantItyevaM zIlA laghubhUtavihAriNo'prativaddhavihAriNa ityarthaH, AmodamAnAH pramodaM yAntastathAvidhAnuSThAneneti zeSaH, gacchanti vivakSitasthAnamiti zeSaH, ka iva ? bhinnakramasya ivazabdasyeha yogAt dvijA iva pakSiNa iva kAmakramAH khecchAcAriNaH, yathA hi dvijA yatra yatra rocate tatra tatra modamAnA bhrAmyanti, evaM munayopyabhiSvaGgAbhAvAdyatra yatra saMyamanirvAhastatra tatra yAntIti bhAvaH // 44 // punararthAdiSu rAgaM nirAkartumAhamUlam-ime a baddhA phaMdaMti, mama hatthajamAgayA / vayaM ca sattA kAmesu, bhavissAmo jahA ime // 45 // ___ vyAkhyA--ime pratyakSAH zabdAdayo viSayAzcopyarthe bhinnakramazca, tato baddhA api niyaMtritA api bahUpAyai rakSitA apItyarthaH, spandante iva spandante asthitidharmatayA kampante, ye kIzA ityAha-mama upalakSaNatvAttava ca hastaM he Arya ! AgatAH khavazA ityarthaH, vayaM ca vayaM punaH saktAH kAmeSvevaMvidheSvapi tadaho mohavilasitamiti bhAvaH ! yataH evaM tato bhaviSyAmo yatheme purohitAdayaH, ayaM bhAvaH-yathAmIbhizcaJcalatvaM vIkSyAmI tyaktAstathA vayamapi tyakSAmaH iti // 45 // nanvasthirA api kAmAH sukhahetavastatkiM tyajyante ? ityAhamUlam -sAmisaM kulalaM dissa,bajjhamANaM nirAmisIAmisaM sabamujjhittA, viharistAmo nirAmisA 46 vyAkhyA--sAmipaM pizitarUpAmiSayuktaM kulalaM gRnaM zakunikAM vA dRSTvA bAdhyamAnaM pIDyamAnaM vihagAntariti gamyate, nirAmiSaM ca tameva nirbhayaM vIkSyeti zeSaH, AmiSaM dhanadhAnyAdisaGgahetuM sarvamujjhitvA vihariSyAmyapratibaddhavihAreNa nirAmiSA niHsaGgA // 46 // uktAnuvAdenopadeSTumAhamUlam-giddhovame u naccA NaM, kAme sNsaarvddddhnne| urago suvaNNapAse vA, saMkamANo taNuM cre||17|| __ vyAkhyA-gRdhopamAn sAmiSagRdhrasamAn , tuH pUttauM, jJAtvA, NaM vAkyAlaMkAre, kAmayante zabdAdIn vAnchantIti kAmA viSayAbhilApiNastAn saMsAravarddhanAn , 'urago suvaNNapAsevatti' uraga iva suparNapArthe garuDAbhyarNe zaGkamAno bhayatrastastanu stokaM yatanayetyarthaH careH kriyAsupravartethAH, yathA garuDopamairviSayairna bAdhyase tathA yatakheti bhAvaH // 47 // tatazcamalama-nAgoba baMdhaNaM chittA, appaNo vasaI ve| eaM patthaM mahArAyaM, isuAretti me suyaM // 48 // vyAkhyA-nAga iva bandhanaM chittvA Atmano vasatiM vraja, ayaM bhAvaH-yathA hastI bandhanavaratrAM chittvAtmano vasatiM vindhyATavIM bajatyevaM tvamapi karmabandhanaM chitvA AtmanaH zuddhajIvasya vasatimAzrayaM muktiM braje, anena dIkSAyAH phalamuktaM, evamupadizyopasaMharati / etadyanmayoktaM pathyaM hitaM mahArAja ! iSukAra ! isyetanmayA zrutaM sAdhubhyo na tu khadhiyaivocyata iti sUtradvAdazakArthaH // 48 // evaM ca tadrAi pratibuddho nRpastato yattau dvAvapi cakratustadAhamUlam-caittA viulaM rajaM, kAmabhoge aducce|nivisyaa nirAmisA, ninnehA nippariggahA // 49 // / vyAkhyA-tyaktvA vipulaM rAjyaM kAmabhogAMzca dustyajAn nirviSayau viSayarahitAvata eva nirAmiSau abhiSvaGgaheturahitau, niHsnehI niHpratibandhau, niHparigrahau mUrchArahitau // 49 // mUlam sammaM dhamma viANittA, ciccA kAmaguNe vre| tavaM pagijjha jahakkhAyaM, ghoraM ghoraparakkamA 50 vyAkhyA-samyagdharma zrutacAritrAtmakaM vijJAya tyaktvA kAmaguNAn varAn , punaH kAmaguNatyAgAmidhAnamatizayasyApakaM, tapo'nazanAdi pragRhyAGgIkRtya yathAkhyAtaM yathA yena prakAreNa jinairAkhyAtaM kathitaM ghoramatiduSkaraM, ghoraH parAkramaH korijayaM prati yayosto ghoraparAkramau pravavrajaturiti zeSa iti sUtradvayArthaH // 50 // samprati samastAdhyayanArthopasaMhAramAhamUlam-evaM te kamaso buddhA, salve dhammaparAyaNA / jammamaccubhaoviggA, dukkhssNtgvesinno||51|| vyAkhyA-evamamunA prakAreNa tAni pUrvoktAni SaDapi kramazo yathoktakrameNa buddhAni sarvANi dharmaparAyaNAni janmamRtyubhayodvimAni duHkhasyAntagaveSakAni // 51 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 // ucarApyayanakSam mUlamsAsaNe vigayamohANaM, purvi bhaavnnbhaaviaa| acireNeva kAleNaM, dukkhssNtmuvaagyaa||52|| vyAkhyA---zAsane vigatamohAnAmarhatA pUrvamanyajanmani bhAvanayA dharmAbhyAsarUpayA bhAvitAni vAsitAni bhAvanAmASitAni, bhacireNaiva kAlena khalpakAlenaiva duHkhasyAntaM mokSamupAmatAni prAsAni sarvatra prAkRtatvAt pulini. besh||52|| mandamatismaraNAya punaradhyayanArthamupasaMharannAhamUlam-rAyA ya saha devIe, mAhaNo a purohio|maahnnii dAragAceva, save te parinivuDatti bemi||53|| myAkhyA-rAjA ipukAraH saha devyA kamalAvatyA, brAhmaNazca purohito bhRguH, brAyaNI yazA, dArako tatpanI caiva pUrtI, sarvANi tAni parinirvRtAni muktiM gatAnIti sUtrArthaH // 53 // iti pravImIti prAgvat // FEMARKARUAENIPARIVATORIALOGORAMAARAAMAR SIL iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNiziSyamahopAdhyAya zrImunivimalagaNibhujiSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau caturdazamadhyayanaM sampUrNam // 14 // FOOSSESSEElai 9mes // atha paJcadazamadhyayanam // // aham // vyAkhyAtaM caturdazamadhyayanaM samprati sabhikSunAmakaM paJcadazamArabhyate,asya cAyaM sambandhaH, ihAnantarAdhyayane nirnidAnatAguNa uktaH, sa ca mukhyatayA bhikSoreveti tadguNA ihocyante, ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtram mUlam-moNaM carissAmi samecca dhamma, sahie ujjukaDe niANacchinne / __saMthavaM jahija akAmakAme, aNNAesI parivae sa bhikkhU // 1 // vyAkhyA- maunaM zrAmaNyaM cariSyAmItyabhiprAyeNeti zeSaH, sametya prApya dharma zrutacAritrabhedaM, sahito yukto'nyasAdhabhiriti gamyaM. na tvekAkI, ekAkibhAvasyAgame niSiddhatvAt , yaduktaM-"ikkassa kao dhammo, sacchaMdagaI maippayArassa // kiM vA karei iko, pariharau kahamakajaM vA ? // 1 // " tathA RjukRto'zaThAnuSThAnaH, 'niANachinnetti' chinnamapanItaM nidAnaM viSayAghabhiSvaGgarUpaM yena sa chinnanidAnaH, vyatyayastvihottaratraM ca prAkRtatvAt , saMstavaM mAtrAdibhiH paricayaM jahyAttyajet , akAmakAmaH na kAmAbhilASI, ajJAtastapakhitAdiguNaireSayate grAsAdikamityevaMzIlo'jJAtaiSI, parivrajedaniyatavihAreNa viharet 'sa bhikkhuttiya evaMvidhaH sa bhikSaranena siMhatayA niSkramya siMhatayaiva viharaNaM bhikSutAnimittamiti sUcitamiti sUtrArthaH // 1 // siMhatayA vihArameva vizeSata Aha mUlam-rAovarayaM carija lADhe, virae veavi aayrkkhie| paNNe abhibhUya savadaMsI, je kamhivi na mucchie sa bhikkhU // 2 // vyAkhyA-rAovarayaMti' uparatarAgaM yathA syAttathA caredviharet 'lADhetti' sadanuSThAnatayA pradhAnaH, virato'saMyamAnivRtto, vedavidAgamavedI 'Ayarakkhietti' AtmA rakSito durgatena sa AtmarakSitaH, yadvA AyAH samyaktvAdilAmA rakSitA yena sa AyurakSitaH, prAjJo heyopAdeyabuddhimAn , abhibhUya parISahopasargAniti zeSaH, sarva prANivargamAtmavatpazyatIti sarvadarzI, yaH kasmiMzcitsacittAdivastuni na mUrchitaH sa bhikSuriti sUtrArthaH // 2 // tathA-- mUlam-akkosavahaM viittu dhIre, muNI care lADhe niccamAyagutte / / avaggamaNe asaMpahiDhe, jo kasiNaM ahiAsae sa bhikkhU // 3 // vyAkhyA-Akrozazca vadhazca AkrozavadhaM tadviditvA khakRtakarmaphalametaditi matvA dhIro'kSobhyaH munizcaredapratibaddhavihAreNa 'lADhetti' prAgvat , nityaM sadA AtmA rakSito'saMyamasthAnebhyo yena sa tathA, avyagramasamaasacinto parataM mano yasya sa tathA, asampradRSTaH AkrozadAnAdiSu na sampraharSavAn , amUnyAkrozavAkyAni karmakSayahetutayA mamAnandAya jAyante paramayaM varAko munInAzAtya kathaM bhaviSyatItyAdikamapyajalpannityarthaH, yaH kRtsnaM samastamAkobapadhamadhyAste sahate sa bhikSuriti suutraarthH||3|| kiJca Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucarAghavanakSam mUlam- paMtaM sayaNAsaNaM bhaittA, sIuNhaM vivihaM ca dsmsge| avaggamaNe asaMpahihe, jo kasiNaM ahiAsae sa bhikkhU // 4 // vyAkhyA-prAntamavamaM zayanAsanaM upalakSaNatvAdbhojanAcchAdanAdi ca bhaktvA sevitvA zItoSNaM vividhaM ca daMzamazakaM prApyeti zeSaH, sarvatrApi samAhAradvaMdvaH, zeSaM prAgvaditi suutraarthH||4|| anyaca mUlam-No sakkiamicchaI na pUaM, no via vaMdaNagaM kao pasaMsaM / se saMjae suvvae tavassI, sahie Ayagavesae sa bhikkhU // 5 // vyAkhyA-no naiva satkRtaM satkAramabhyutthAnAnugamanAdikamicchati,na pUjAM vastrAdisapayoM, no pi ca naiva ca bandanakaM dvAdazAvarttAdikaM, kutaHprazaMsAM nijaguNotkIrtanarUpAM? naivecchatIti bhAvaH / sa evaM vidhaH samyag yatate sadanuSThAna pratIti saMyataH,suvrataH zobhanavratastapakhI prazasyatapAH, sahitaH samyagjJAnakriyAbhyAM, yadvA saha hitenAyati pathyenAnuSThAnena varttate iti sahitaH, AtmAnaM karmamalApagamAcchuddhaM gaveSayatItyAtmagaveSako yaH sa bhikSuritisUtrArthaH ||5||tthaamuulm-jenn puNa jahAi jIviaM, mohaM vA kasiNaM niacchai nrnaariN| pajahe sayA tavassI na ya koUhalaM uvei sa bhikkhU // 6 // ___ vyAkhyA- yena hetubhUtena punaHzabdo'sya sarvathA saMyamaghAtitvavizeSadyotako jahAti tyajati jIvitaM saMyamajIvitaM, mohaM vA mohanIyaM kaSAyanokapAyAdirUpaM kRtvaM sakalaM niyacchati babhAti tadevaMvidhaM narazca nArI ca naranAri prajahyAttyajetsadA, yastapakhI, na ca kutUhalaM abhuktabhogatve khyAdiviSayaM, upalakSaNAtvAdbhuktabhogatve smRti copaiti sa bhikSuriti sUtrArthaH // 6 // atha piNDavizuddhidvAreNa bhikSutvamAha mUlam-chinnaM saraM bhomamaMtalikkhaM, suviNaM lakkhaNadaMDavatthuvija / aMgaviAraM sarassa vijayaM, jo vijAhiM na jIvaI sa bhikkhU // 7 // vyAkhyA-chedanaM chinnaM vastradantakASThAdInAM tadviSayazubhAzubhanirUpikA vidyApi chinnamityuktA, evaM sarvatra / "devesu uttamo lAho, mANusesu a majjhimo // Asuresu a gelannaM, maraNaM jANa rakkhase // 1 // " ityAdi chinnaM / 'saraMti' kharakharUpAbhidhAnaM "sajaM ravai mayUro" ityAdikaM / "sajjeNa lahai vittiM, kayaM ca na viNassai // gAvo puttA yamittA ya, nArINaM hoti vllho||1||" ityAdikaMca tathA bhUmau bhavaM bhaumaM bhUkampAdilakSaNaM, "zabdena mahatA bhUmi-yaMdA rasati kampate // senApatiramAtyazca, rAjA rASTraM ca pIDyate // 1 // " ityAdi / antarikSamAkAzaM tatra bhavamAntarikSaM gandharvanagarAdikaM, yathA-"kapilaM sasya ghAtAya, mAJjiSThaM haraNaM gavAm // avyaktavarNa kurute, balakSobhaM na saMzayaH // 1 // gandharvanagaraM snigdhaM, saprAkAraM satoraNam // saumyAdizaM samAzritya, rAjJastadvijayaGkaram // 2 // " ityAdi / khanaM khAnagatazubhAzubhakathanaM, yathA-"gAyane rodanaM vidyA-vartane vadhabandhanam // hasane zocanaM brUyA-tpaThane kalahaM tathA // 1 // " tathA lakSaNaM strIpuruSAdInAM, yathA-"cakkhusiNehe subhago, daMtasiNehe a bhoaNaM mittuN|| tayanehaNa ya sokkhaM, nahanehe hoti paramadhaNaM // 1 // " ityAdi / tathA daNDo yaSTistatvarUpakathanam , "egapavaM pasaMsaMti, dupavA kalahakAriA" ityAdi / tathA vAstuvidyA prAsAdAdilakSaNAbhidhAyakaM zAstraM, tathA aGgavikAraH ziraHsphuraNAdinA zubhAzubhakharUpakathanam , "siraphuraNe kira rajaM, piamelo hoi bAhuphuraNami" ityAdi / kharasya durgAzivAdirutarUpasya vijayaH zubhAzubhanirUpaNAbhyAsaH kharavijayaH, "gatistArA kharo vAmo, durgAyAH zubhadaH smRtaH // viparItaH praveze tu, sa evAbhISTadAyakaH // 1 // " ityAdi / tato ya etAbhirvidyAbhirna jIvati, naitA eva jIvikAH prakalpyaprANAn dhArayati sa bhikSuriti sUtrArthaH // 7 // tathA mUlam-maMtaM mUlaM vivihaM vijaciMtaM, vamaNavireaNadhUmanittasiNANaM / Aure saraNaM tigicchattaM ca, taM pariNAya parivae sa bhikkhU // 8 // vyAkhyA-maMtraM OMkArAdikhAhAparyantaM, 'mUlaMti' sahadevyAdimUlikAkalpazAstraM, vividhAM nAnAprakArAM vaidyacintAM vaiSasambandhinI pathyauSadhAdivyApArAtmikAM cintAM "varjayed dvidalaM zUlI, kuSTI mAMsaM jvarI ghRtam // navamannamatIsArI, netrarogI ca maithunam // 1 // " ityAdikAM / vamanamudriNaM, virecanaM koSThazuddhirUpaM, dhUmaM manaHzilAdisamba Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAyavanakSam dhinaM, 'nettatti' netrazabdenAtra netrasaMskArakaM samIrAanAdi parigRhyate, sAnamapatyAdyartha maMtrauSadhasaMskRtajalairamipekaH, bamanAdInAM nAnAntAnAM samAhAradvaMdvaH, 'Aure saraNaMti"supavyatyayAdAturasya sataH smaraNaM, hA tAta hA mAtarityAdirUpaM, cikitmitazcAtmange rogapratikArarUpaM, taditi sarva pUrvoktaM 'pariNNAyatti' jJaparijayA jJAtvA pratyAkhyAnapari. yA ca pratyAkhyAya parivrajet saMyamAdhvani gacchedyaH sa bhikSuriti sUtrArthaH // 8 // tathAmUlam-khattiyagaNauggarAyaputtA, mAhaNa bhoi a vivihA ya sippinno| no tesiM vayai salogapU, taM pariNAya parivae sa bhikkhU // 9 // vyAkhyA-kSatriyA rAjAnaH, gaNA mallAdisamUhAH, ugrA ArakSakAdayaH, rAjaputrA nRpasutAdayaH, eteSAM iMdvaH / mAhanA brAmaNAH, bhogikA viziSTanepathyAdibhogavanto nRpAmAtyAdayaH, ubhayatra supo luk, vividhAca zilpinaH sthapatyAdayaH, ye bhavantIti zeSaH, no teSAM vadati zlokapraje. tatra zloko yathA zobhanA ete, pUjA yathaitAna pUjayateti, ubhayatrApi pApAnumatyAdidoSasambhavAt / kintu tat zlokapUjAdikaM dvividhayApi parijJayA parijJAya pariprajedyaH sa mikSuriti sUtrArthaH // 9 // kiJca mUlam-gihiNo je pavaieNa dihA, apavvaieNa va saMthuA havijjA / tesiM ihaloiaphalaThThA, jo saMthavaM na karei sa bhikkhU // 10 // byAkhyA-gRhiNo ye praprajitena dRSTA upalakSaNatvAtparicitAtha, apravrajitena pA rahasyAvakhena vA saha saMtutAra paricitA bhaveyuH 'tesiti' suvyatyayAcaiH saha aihalaukikaphalArtha vanAdilAmanimittaM yaH saMstavaM paricayaM na karoti sa bhikSuriti sUtrAyaH // 10 // tathA mUlam-sayaNAsaNapANabhoaNaM, vivihaM khAimasAimaM presiN| adae paDisehie niaMThe, je tattha na padUsaI sa bhikkhU // 11 // vyAkhyA-zayanAsanapAnabhojanaM vividhaM khAdimakhAdima 'paresiMti' paraihasyaiH 'adaetti' adadabhiH pratiSiddhaH kacitkAraNAntare yAcamAnopi nirAkRto nirgrantho bAsAbhyantaramantharahito yastatrAdAne na praduSyati na pradveSaM yAti, tvameva me ghRtapUrAn dAsyasItivAcakakSapakavat / sa bhikSuriti sUtrArthaH // 11 // mUlam-jaM kiMci AhArapANaM, vivihaM khAimasAimaM paresiM lhuuN| - jo taM tiviheNa nANukape, maNavayakAyasusaMtuDe sa bhikkhU // 12 // pyAkhyA-yatkiJcidalpamapyAhArapAnaM azanapAnIyaM vividha khAdisakhAdima 'paresiMti' parebhyo gRhaspebhyo labdhyA prApya yaH sAdhuH 'taMti' suvyatyayAttena AhArAdinA trividhena manovAkAyarUpaprakAratrayeNa nAnukampate vAlaglAnAdI. bopakurute na sa bhikSuriti zeSaH / yastu susaMvRtamanovAkAyaH san , tena bAlAdInanukampate iti gamyate, sa mithuriti Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 uttarAdhyayana vRddhavyAkhyA / yathAdRSTasUtravyAkhyAne tyevamapyarthaH sambhavati, yatkiJcidAhArAdikaM pUrvoktaM parebhyo gRhasthebhyo lamvA yaH 'taMti' vacanavyatyayAttAn dAtRRn trividhena nAnukampate, mudhAjIvitvAnopakartumicchati sa manovAkAyasusaMvato bhikSuriti sUtrArthaH // 12 // tathA mUlam-AyAmagaM ceva javodaNaM ca, sIaM sovIra javodagaM ca / no hIlae piMDaM nIrasaM tu, paMtakulANi parivae sa bhikkhU // 13 // vyAkhyA-AyAmakaM avazrAvaNaM, 'cevatti' samuccaye, yavaudanaM ca yayabhaktaM, zItaM zItalabhaktaM, sauvIraM ca kAjikaM, yayodakaM ca yavadhAvanaM sauvIrayavodakaM, taca no hIlayet ,dhigidaM kimanenAniSTeneti na nindet , piNDaM AyAmakAdikameva nIrasamapi tuzabdasyApyarthatvAt ata eva prAntakulAni tucchAzayakulAni daridragRhANi vA yaH parivrajet sa bhikSuriti sUtrArthaH // 13 // kiJca mUlam-sadA vivihA bhavaMti loe, divA mANussA tahA tiricchaa| __ bhImA bhayabheravA urAlA, jo soccA na bihijai sa bhikkhU // 14 // vyAkhyA--zabdA vividhAH parIkSApravepAdinA kriyamANatayAnekaprakArA bhavanti loke, divyA devasambandhino mAnuSyakA manuSyasambandhinastathA tairacA tiryaksambandhinaH, bhImA raudrAH, bhayena bhairavA mahAbhayotpAdakA bhayabhairavAH, udArA mahAntaH, yastAn zabdAn zrutvA na bibheti dharmadhyAnAnna calati sa bhikSuriti sUtrArthaH // 14 // ityetAvatA siMhavihAritAyA nimittamuktamatha sakaladharmamUlaM samyaktvasthairyamAha mUlam--bAyaM vivihaM samicca loe, sahie khedANugae a koviappaa| paNNe abhibhUa savadaMsI, uvasaMte aviheDae sa bhikkhU // 15 // vyAkhyA-vAdaM vividhaM "muNDasya bhavati dharma-stathA jaTAbhiH savAsasAM dharmaH // gRhavAsepi ca dharmo, vanepi ca satAM bhavati dharmaH // 1 // " ityAdikadarzanAntarAbhiprAyarUpaM sametya jJAtvA loke, sahitaH prAgvat , khasmai hitaH khahita iti vA, khedayati karmAneneti khedaH saMyamastenAnugataH khedAnugataH, caH pUraNe, kovido labdhasamayarahasya AtmA yasya sa kovidAtmA, 'paNNe abhimUa sabadasIti' prAgvat , upazAnto niSkaSAyaH, aviheThako na kasyApi bAdhako yaH sa bhikSuriti sUtrArthaH // 15 // tathA 1 sahitaH jJAnakriyAbhyAm , yadvA saha hitena Ayatipathyena anuSThAnena vartate iti shitH| 2 prAjJo heyopAdeyabuddhimAn , abhibhUya parIpahopasargAn , sarva prANivarga Atmavat pazyatIti sarvadarzI // mUlam-asippajIvi agihe amitte, jiiMdie sabao vippamukke / aNukasAI lahuappabhakkhI, ciccA gihaM egacare sa bhikkhU // 16 // vyAkhyA-azilpajIvI citrAdivijJAnajIvikArahitaH, agRho gRharahitaH, 'amittetti' upalakSaNatvAdamitrazatruH, jitendriyastathA sarvato bAhyAdAbhyantarAca, granthAditi gamyate, vipramuktaH / tathA aNavaH khalpAH kaSAyA askheti aNukaSAyI, laghUni niHsArANi niSpAvAdIni alpAni ca stokAni bhakSituM zIlamasyeti laghvalpabhakSI / tyaktvA gRhaM dravyabhAvabhedabhinnaM, eko rAgadveparahitazcaratItyekacaro yaH sa bhikSuH / iti bravImIti prAgvaditi sUtrArthaH // 16 // jyrruky iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNiziSyamahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyA-Ti 2 yazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttI paJcadazamadhyayanaM sampUrNam // 15 // IS Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 uttarAdhyayana // atha SoDazamadhyayanam // // OM ||vyaakhyaatN paJcadazamadhyayanamathapoDazamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane bhikSuguNA uktAste ca tatvato brahAcaryasthitasya bhavanti, tadapi brahmaguptijJAneneti tA ihAbhidhIyante, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyedamAdisUtrammUlam-suaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM, iha khalu therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhi. DhANA paNNattA, je bhikkhU socA nisamma saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule gutne gutidie guttavaMbhayArI sayA appamatte viharijA // 1 // - vyAkhyA-sudharmA khAmI jambUnAmAnamAha-zrutaM mayA he AyuSman ! tena bhagavatA jJAtakulajaladhinandreNa zrIyaImAnajinendreNa evamAkhyAtaM kathitaM. kathamityAha-sopaskAratvAtsUtrasyAtra yatheti gamyate, tato' nizcaye sthavirairgaNadharAdibhirbhagavadbhirdaza brahmacaryasamAdhisthAnAni prajAtAni, ayaM bhAvaH-naipAM sthavirANAmiyaM samanIpikA kintu bhagavatApyetadevamevAkhyAtaM mayA zrutaM, tato'tra mA'nAsthAM kRthAH / brahmacaryasamAdhisthAnAnyevaM vizinaSTi, 'ye' iti yAni bhikSuH zrutvA''karNya nizamyArthatovadhArya 'saMjamabahuletti' prAkRtatvAdvahulaH pracura uttarottarasthAnAvAptyA saMyamo'syeti bahulasaMyamaH, ata eva bahulaH saMvara AzravadvAranirodharUpo'syeti bahulasaMvaraH, ata eva bahu tatra samAdhirmanaHkhAsthya, gupto manovAkkAyaistata eva ca guptendriyaH, tata eva ca gupta navaguptisevanAd brahmeti brahmacarya carituM zIlamasyeti guptabrahmacArI, sadA apramatto viharediti sUtrArthaH // 1 // mUlamka yare khalu te therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhihANA paNNattA ? je bhikkhU soccA nisamma saMjama vahule saMvaravahule samAhibahule gutte guttidie guttabaMbhayArI sayA appamatte viharijA // 2 // ime khalu te therehiM bhagavaMtehiM dasa baMbhacerasamAhiTANA paNNattA, je bhikkhU soccA nisamma saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule gutte gutidie guttabaMbhayArI sayA appamatte viharijA // 3 // ___ vyAkhyA-ime praznanirvacanasUtre prAgvat , taanyevaahmuulm-tNjhaa| vivittAI sayaNAsaNAI sevijA se niggaMthe, no itthIpasupaMDagasaMsattAI sayaNAsaNAiM sevittA havai se niggaMthe, taM kahamitice AyariAha-niggaMthassa khalu itthIpasupaMDagasaMsattAI sayaNAsaNAI sevamANassa baMbhayArista baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajijjA, bheaM vA labhejA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliaMvA rogAyaMkaM havijA, kevalipaNNattAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA no itthipasupaMDagasaMsattAI sayaNAsaNAiM sevittA havai se niggaMthe // 4 // ___ vyAkhyA-tadyathetyupanyAse viviktAni strIpazupaNDakairanAkIrNAni zayanAsanAni upalakSaNatvAt sthAnAni ca seveta yaH sa nirgantho bhavatIti zeSaH / itthamanvayenoktvA alpamativineyAnugrahArthamamumevArtha vyatirekata Ahanaiva strIpazupaNDakasaMsaktAni zayanAsanAni sevitA upabhoktA bhavati, tadityanantaroktaM kathaM ? kuto hetoriti cedevaM yadi manyase AcArya Aha-atrocyate,nirgranthasya khalu nizcitaM strIpazupaNDakasaMsaktAni zayanAsanAni sevamAnasya 'bamayArissatti' apergamyatvAdbrahmacAriNopi sato brahmacarye zaGkA vA ihAnyeSAmiti gamyate, tatazca kimayamevaMvidhazayanAsanasevI brahmacArI? uta neti zaGkA'nyeSAM syAt / athavA brahmacAriNa eva zaGkA khyAdidarzanAdutpannagADhAnurAgasya vismRtasakalAptopadezasya "satyaM vacmi hitaM vacmi, sAraM vacmi punaH punaH // asminnasAre saMsAre, sAraM sAraGgalo. canA ! // 1 // " ityAdi rAgAturavacaH paribhAvayato mithyAtvodayAtkadAcittadAsevane yo doSastIrthakarairuktaH sa naiva bhavatItyevaM saMzaya utpadyate / kAMkSA vA syAdivAJchArUpA "priyAdarzanamevAstu, kimanyairdarzanAntaraiH // nirvANaM prApyate yena, sarAgeNApi cetasA ? // 1 // ityAdivAdidarzanAbhilASarUpA vA / vicikitsA kimetAvataH kaSTAnuSThAnasya phalaM bhAvi na vA tadvarametadAsevanamevAstu ! ityevaMrUpA samutpadyeta / bhedaM vA vinAzaM cAritrasyeti zeSaH, labheta / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 211 unmAdaM yA kAmagrahAtmakaM prApnuyAt , yoSidviSayAbhilASavizeSAtmano viplavasambhavAt / dIrghakAlikaM vA dIrghakAlamAvi rogazca dAhajvarAdi: AtaGkazcAzudhAtI zUlAdiH rogAtaMkaM bhavet , sambhavati hi ramaNIyaramaNIramaNAbhilASAtirekAdarocakitvaM, tatazca dAhajvarAdIti / keyaliprajJasAdvA dharmAt zrutacAritrarUpAtsamastAzyet , kasyacit kliSTakarmoMdayAddharmabhraMzasyApi sambhavAt , yata evaM tasmAdityAdi nigamanavAkyaM sugamamiti sUtrArthaH // 4 // 1 // uktaM samA. dhisthAnaM prathama, dvitIyamAhamUlam No itthINaM kahaM kahittA havai se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariyAha-niggaMthassa khalu itthINaM kahaM kahemANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajijjA, bheaM vA labhejA, ummAyaM vA pAuNijjA, dIhakAliaM vA rogAyaka havijA, kevalipaNNattAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu niggaMthe no itthINaM kahaM kahijjA // 5 // vyAkhyA-no naiva strINAM ekAkinInAmiti gamyate, kathAM vAkyaprabandharUpAM, yadvA strINAM sambandhinI kathA rUpanepathyacAturyAdivipayA tAM, kathayitA bhavati yaH sa nimrantho natvanya iti bhAvaH / tatkathamityAdi prAgvaditi sUtrArthaH // 2 // 5 // tRtIyamAhamUlam -No itthIhiM saddhiM sannisijAgae viharittA havai se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariAha-niggaMthassa khalu itthIhiM saddhiM sannisijAgayassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajijA, bheaM vA labhejA, ummAyaM vA pAuNijA, dIhakAliyaM vA rogAyaka havijA, kevalipaNNattAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe itthIhiM saddhiM sannisijAgae viharijA // 6 // vyAkhyA-no strIbhiH sAdha saMnipadyA AsanaM tadvataH san vihartA avasthAtA bhavati, ko'rthaH ? strIbhiH samamekAsane nopavizeta , utthitAkhapi tAsu muhUrta yAvattatra nopaveSTavyamiti sampradAyo, ya evaMvidhaH sa nimranthaH, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // 3 // 6 // caturthamAhamUlam -No itthINaM iMdiAI maNoharAI maNoramAI AloettA nijjhAettA bhavati se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariAha-niggaMthassa khalu itthINaM iMdiAI maNoharAI maNoramAiM AloemANassa nijjhAemANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA jAva kevalipaNNatAo dhA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe itthINaM iMdiAI jAva-nijjhAejA // 7 // - vyAkhyA-no strINAmindriyANi nayanAdIni, manazcittaM haranti dRSTamAtrANi AkSipantIti manoharANi, mano ramayanti darzanAnantaramanucintyamAnAnyAhAdayantIti manoramANi, AlokitA IpaTTaSTA, niyAtA gADhaM nirIkSitA, yahA nidhyAtA darzanAnantaramaho ! netrayoH salavaNatvaM, nAzAyAH saralatvamityAdi cintayitA bhavati yaH sa nirganthA, zeSa prAgvaditi sUtrAMrthaH // 4 // 7 // paJcamamAhamUlam-no niggaMthe itthINaM kuDaMtaraMsi vA, dUsaMtaraMsi vA, bhittiMtaraMsi vA, kuiasaI vA, ruiasaI pA, gIasaI vA, hasiasaI vA, thaNiasaI vA, kaMdiasaI vA, vilaviasaI vA, suNitA havA se niggaMthe / taM kahamitice ? AyariAha-niggaMthassa khalu itthINaM kuDaMtaraMsi vA jAva-vilavia. saI vA suNamANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA jAva-kevalipaNNatAo vA dhammAo bhasijjA, tamhA khala niggaMthe no itthINaM kuthutaraMsi vA jAva-suNamANo viharejA // cn dhyAkhyA-no nimranthaH strINAM kukhyaM leSTukAdiracitaM tenAntaraM vyavadhAnaM kukhyAntaraM tasminyA, dUSyaM vastraM yavanikAdirUpaM tadantare vA, bhittiH poSTakAdiracitA tadantare vA, sthitveti shessH| kUjitazabdaM vA ratasamaye kokilAdipakSimASArUpaM, ruditazabda vA ratikalahAdiSu, gItazabdaM vA paJcamAdirUpaM, hasitazabdaM vA kahakahAdika, sanila Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 212 pApA ratisamayakRta, kranditazabda kA proSitabhartRkAdikRtAnandarUpaM, milapitazayaM pA vilAparUpaM, motA bhavati basa nirgranthA, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH ||5||8||sssstthmaahmuulm-no niggaMthe puvarayaM puTakIliaM aNusarittA bhavai, ta kahamitice ? AyariAha-niggaMthassa khalu itthINaM puvarayaM puvakIliaM aNusaremANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhAvA jAva-dhammAo bhaMsijjA, tamhA khallu no niggaMthe itthINaM puvarayaM puvakIliaM aNusarejA // 9 // ___ vyAkhyA-no nirgranthaH pUrvarataM gRhasthAvasthAnubhUtasambhoga, pUrvakrIDitaM pUrvakAlamAvi strIbhiH saha ghRtAdikrIDArUpa, anusmartA manucintayitA bhavati, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // 6 // 9 // saptamamAha-- mUlam-No paNi AhAramAhArittA havai se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariAha-niggaMthassa khalu paNi pANabhoaNaM AhAramANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA jAvakevalipaNNasAo vA dhammAo bhaMsijjA, tamhA khalu no niggaMthe paNIaM aahaarmaahrejaa|| 10 // vyAkhyA-no praNItaM galatnehabindukamupalakSaNatvAdanyamapi atyantadhAtUdrekakArakamAhAramAhArayitA bhavati yA sa nirgranthaH, zeSaM prAgyaditi sUtrArthaH // 7 // 10 // aSTamamAhazabdaM vA ratisamayakRtaM, kranditazabda vA propitabhartRkAdikRtAkrandarUpaM, vilapitazabdaM vA vilAparUpaM, zrotA bhavati va sa nimranthaH, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // 5 // 8 // SaSThamAhamUlam-no nigaMthe putvarayaM puvakIliaM aNusarittA bhavai, taM kahamitice ? AyariAha-niggaMthassa khallu itthINaM puvarayaM pubakIliaMaNusaremANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA jAya-dhammAo bhaMsijA, tamhA khalu no niggaMthe itthINaM puvarayaM puvakIliaM aNusarejjA // 9 // ___ vyAkhyA-no nimranthaH pUrvarataM gRhasthAvasthAnubhUtasambhoga, pUrvakrIDitaM pUrvakAlabhAvi strIbhiH saha ghUtAdikrIDArUpaM, anusmA anucintayitA bhavati, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // 6 // 9 // saptamamAhamUlam--No paNi AhAramAhArittA havai se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariAha-niggaMthassa khalla paNi pANabhoaNaM AhAramANassa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA jAvakevalipaNNatAo vA dhammAo bhaMsijA, tamhA khalu no niggaMthe paNIaM AhAramAharejA // 10 // ___ vyAkhyA-no praNItaM galatlehavindukamupalakSaNatvAdanyamapi atyantadhAtUdrekakArakamAhAramAhArayitA bhavati yaH sa nirgranthaH, zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // 7 // 10 // aSTamamAhamUlam-no saharUvarasagaMdhaphAsANuvAI havai se niggaMthe, taM kahamitice ? AyariAha-niggaMthassa khalu saharUvarasagaMdhaphAsANuvAissa baMbhayArissa baMbhacere saMkA vA kaMkhA vA vitigicchA vA samuppajijA, bheaM vA labhejA, ummAdaM vA pAuNijjA, dIhakAliaM vA rogAyaka havijjA, kevalipaNNatAo vA dhammAo bhaMsijA, tamhA khalu no niggaMthe saharUvarasagaMdhaphAsANuvAI havai se niggaMthe, vasame baMbhacerasamAhihANe havai // 13 // vyAkhyA-no naiva zabdarUparasagandhasparzAnabhiSvaGgahetUnanupatati anuyAtItyevaMzIlaH zabdarUparasagandhasparzAnu. pAtI bhavati yaH sa nirgranthaH, tatkathamiticedityAdi prAgvat , dazamaM brahmacaryasamAdhisthAnaM bhavatIti nigamanamiti suutraarthH||10||13|| mUlam-bhavaMti itthasilogA taMjahA vyAkhyA-bhavanti vidyante atra pUrvoktArthe zlokAH padyarUpAstadyathAmUlam-jaM vivittamaNAiNNaM, rahiaM thIjaNeNa ya / baMbhacerassa rakkhaDA, AlayaM tu nisevae // 1 // vyAkhyA-'jaMti' prAkRtatvAt yo vivikto rahasyabhUtastatraiva vAstavyakhyAdhabhAvAdanAkIstattatprayojanAgatakhyA. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 213 dhanAkulaH, rahito akAlacAriNA bandana zravaNAdinimittAgatena strIjanena cazabdAtpaNDakAdibhizva, kAlAkAlacAritvavibhAgastu zramaNIrAzrityAyaM - " aTThamI pakkhie motuM, vAyaNAkAlameva ya // sesakAlamayaMtIo, Ao akAlacArIo // 1 // ti" brahmacaryasya rakSArtha rakSaNArtha AlayaM tamiti zeSaH, tuH pUta, niSeSate // 1 // mUlam --maNapalhAyajaNaNI, kAmarAgavivaDaNI / baMbhacerarao bhikkhU, thIkahaM tu vivajjae // 2 // vyAkhyA ----manaH prahlAdajananIM kAmarAgasya viSayAbhiSvaGgasya vivarddhanIM kAmarAgavivarddhanIM brahmacaryarato bhikSuH zrI* kathAM tu vivarjayet // 2 // mUlam --samaM ca saMthavaM thIhiM, saMkahaM ca abhikkhaNaM / baMbhacerarao bhikkhU, nizcaso parivajjae // 3 // vyA-sama ca saha saMstavaM paricayaM strIbhirniSadyA prastAvAdekAsanabhogeneti gamyate, saGkathAM ca tAbhireva saha satatabhASaNarUpAM abhIkSNaM vAraMvAraM 'nivasotti' nityaM zeSaM spaSTam // 3 // mUlam -- aMgapaJcaMgasaMThANaM, cArullaviapehiaM / baMbhacerarao thINaM, cakkhugijjhaM vivajjae // 4 // vyAkhyA -- aGgAnAM ziraH prabhRtInAM pratyajJAnAM ca kucakakSAdInAM saMsthAnamAkAraM, cAru pezalaM ulapitaM manmanabhASitAdi, prekSitaM kaTAkSAdi, brahmacaryarataH strINAM sambandhi cakSurbrAhyaM sadvivarjayet / ayaM bhAvaH - cakSuSi sati rUpagrahaNamavazyambhAvi paraM taddarzane tattyAga eva kAryo na tu rAgavazAtpunaH punastadeva vIkSitavyaM / yaduktaM - " azakyaM rUpamadraSTuM cakSurgocaramAgatam // rAgadveSau tu yau tatra, tau budhaH parivarjayet // // iti // 4 // mUlam -- kuiaM ruiaM gIaM, hasiaM thaNiakaMdiaM / baMbhacerarao thINaM, soagijjhaM vivajjae // 5 // vyAkhyA - kUjitAdi prAg vyAkhyAtaM, kuDyAntarAdau jAyamAnaM zrotragrAhyaM sattatra manaso'karaNena vivarjayet zeSaM spaSTam // 5 // mUlam -- hAsaM kiDDuM raI dappaM, sahasAvattAsiANi a / baMbhacerarao thINaM, nANuciMte kayAivi // 6 // vyAkhyA -- hAsyaM pratItaM, krIDAM dyUtaramaNAdirUpAM, ratiM kAntAGgasaGgajanitAM prItiM, darpa mAninImAnadalanotthaM garva, sahasA'patrAsitAni ca parAGmukhadayitAdeH sapadi trAsotpAdakAnyakSisthaganAdIni prAkRtAnIti zeSaH, zeSaM vyaktaM 6 mUlam - paNiaM bhattapANaM ca khiSpaM mayavivaDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU, niccaso parijae // 7 // vyAkhyA - spaSTaM, navaraM - madaH kAmodrekaH // 7 // mUlam -- dhammaladdhaM miaM kAle, jatatthaM paNihANavaM / nAimattaM tu bhuMjivajA, baMbhacerarao sayA // 8 // vyAkhyA - dharmeNa hetunA na tu kuTilAdikaraNena labdhaM dharmalabdhaM, mitaM "addhamasaNassa sarvajaNassa kujjA davassa do bhAe // vAU pariAraNaTThA chanbhAgaM UNagaM kujjA // 1 // " ityAgamoktamAnAnvitamAhAramiti zeSaH, kAle pratAve, yAtrArthaM saMyamanirvAhArthaM na tu rUpAdyartha, praNidhAnavAn manaHsvAsthyopeto na tu rAgadveSavazagA muJjIteti yogaH / tu zabdasyottarasyeha samvandhAnna tu na punaratimAtraM mAtrAtikrAntaM bhuJjIta brahmacaryarataH sadA, kadAcittu kAraNAdatimAtrAhAropyaduSTaH // 8 // 1 mUlam -- vibhUsaM parivajjijjA, sarIraparimaMDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU, siMgAratthaM na dhArae // 9 // vyAkhyA - vibhUSAmupakaraNagatAM parivarjayet, zarIraparimaNDanaM ca kezazmazrusamA racanAdikaM brahmacaryarato bhikSuH zRGgArArtha na dhArayenna kuryAt // 9 // mUlam - sade rUve a gaMdhe a, rase phAse tahevaya / paMcavihe kAmaguNe, niccaso parivajjae // 10 // vyAkhyA -- vyaktaM, navaraM - kAmasya icchAmadanarUpasya guNA upakArakAH kAmaguNAstAniti sUtradazakArthaH // 10 // atha yatpUrva pratyekamuktaM zaGkA vA syAdityAdi tadeva dRSTAntena spaSTayitumAha mUlam -- Alao thIjaNAiNNo, thI kahA ya maNoramA / saMthavo ceva nArINaM, tAsiM iMdiadarisaNaM // 11 // vyAkhyA -sugamaM, navaraM - 'saMthavotti' saMstava ekAsanabhogAdinA paricayaH // 11 // mUlam -- kuiaM ruiaM gIaM, sahasA bhuttAsiANi a / paNiaM bhattapANaM ca, aimAyaM pANabhoaNaM // 12 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 uttarAdhyayana vyAkhyA-spaSTameva, navaraM 'bhuttAsiANitti' muktAsitAni ca smRtAnIti zeSaH, tatra bhuktAni bhogarUpANi, mAsitAni syAdibhireva sahAvasthAnAni, hAsyAdhupalakSaNazcaitat // 12 // mUlam-gattabhUsaNamidaM ca, kAmabhogA ya dujayA / narassattagavesissa, visaM tAlauDa jahA // 13 // myAkhyA-gAtrabhUSaNamiSTaM ceti cazabdo'pyarthaH, tata iSTamapi vAJchitamapi, AstAM kRtaM, kAmau rUpazamdI, bhogAtha gamdhAyAH kAmabhogAzca durjayAH, narasyopalakSaNatvAt sayAdezva, AtmagaveSiNo viSaM tAlapaTe yathA / yathA hitAlaparaviSaM sadyopAtitvena dAruNavipAkaM tathA mokSArthinAM svIjanAkIrNAlayAdyapi, zaGkAkAMkSAdidoSahetutvena tasyApi saMyamarUpabhAvajIvitApahArahetutvAditi sUtratrayArthaH // 13 // atha nigamayitumAhamUlam-dujae kAmabhoge a, niccaso parivajae / saMkaTANANi savANi, vajijA paNihANavaM // 14 // vyAkhyA-durjayAn kAmabhogAn nityaM parivarjayet , prAcyacazabdasya bhinnakramasyeha yogAcchaGkAsthAnAni ca sarvANi pUrvoktAni dazApi varjayet , praNidhAnavAnekAgramanAH // 14 // etarjakazca kiM kuryAdityAhamUlam-dhammArAme care bhikkhU , dhitimaM dhmmsaarhii| dhammArAmarae daMte, baMbhacera samAhie // 15 // vyAkhyA-dharma eva duHkhasantApatasAnAM nivRttihetutvAdiSTaphaladAnAca ArAma iva dharmArAmastatra caret pravarceta bhikSurmuniH, dhRtirmanaHkhAsthyaM tadvAn , dharmasArathiranyeSAmapi dharme pravarttayitA, dharme Aramante iti dharmArAmAH susApavasteSu rato na tvekAkitve dharmArAmarato dAnta upazAntaH, brahmacarye samAhitaH samAdhAnavAn brahmacaryasamAhita iti sUtrAtheMH // 15 // atha brahmacaryamAhAtmyamAhamUlam-devadANava gaMdhavA, jakkharakkhasakinnarA / baMbhayAriM namasaMti, dukkaraM je karaMti te // 16 // vyAkhyA-devadAnavagandharvA yakSarAkSasakinnarAH, sakaladevajAtyupalakSaNametat , ete sarvepibrahmacAriNaM muni namassanti duSkara duranucaraMprakramAdrahmacarya 'jekaraMti tetti' sUtratvAdyaH karoti pAlayati tamiti sUtrArthaH ||16||adhyynaarthopsNhaarmaah mUlam-esa dhamme dhuve niitie, sAsae jinndesie| siddhA sijhaMti cANeNaM, sijjhissaMti tahAvaretti bemi // 17 // vyAkhyA-eSa pUrvokto dharmo brahmacaryarUpo dhuvaH sthiraH paravAdibhiraprakampyatayA pramANapratiSThita ityarthaH, nityatrikAlabhAvitvAt , zAzvato'navaratabhavanAt , eMkArthikAni vA etAni, jinaidezitaHprokto jinadezitaH, asa kAlika phalamAha-siddhAH pUrvamanantAH, sidhyanti videheSu atra vA tatkAlApekSayA, caH samucaye, anena brahmacaryarUpeNa dharmeNa setsyanti tathA'pare anantAyAmanAgatAddhAyAmiti sUtrArthaH, iti bravImIti prAgvat // 17 // iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau SoDazamadhyayanaM sampUrNam // 16 // mayamAyAlayamayayanasyakatAasaHOLISODEReyakAyakAyamaLETEST ||ath saptadazamadhyayanam // BOOTLOOSEOVGORONTO MOUTROLE HOMOLETO DOSTOSOGORONTO COMERCIA LE ||AUM|| vyAkhyAtaM SoDazamadhyayanaM, atha pApazramaNIyAkhyaM saptadazamArabhyate, asya cAmayamabhisambandhaH, ihAnantarAdhyayane brahmacaryasamAdhisthAnAnyuktAni tAni ca pApazramaNaiH sevituM duHzakAnIti tatvarUpamanenocyate, ityanena sambandhenAyAtasyAspadamAdau sUtradvayam mUlam-je kei u pavaIe niaMThe, dhamma suNittA viNaovavaNNe / ___ sudullahaM lahiuM bohilAbha, viharija pacchA ya jahAsuhaM tu // 1 // vyAkhyA-yaH kazcittuH pUraNe prabajito nirgranthaH, kathaM punaH pravrajitaH 1 ityAha-dharma zubhacAritrarUpaM zrutvA vinayena jJAnavinayAdinA upapanno yukto vinayopapannaH san sudurlabhamatizayaduHprApaM lambA bodhilAbhaM jinadharmAvAptirUpa, anena bhAvapratipattyA'sau prabajita ityuktaM bhavati / viharetpazcAhIkSAdAnottarakAlaM caH punararthe tatazca prathamaM siMhatayA pravajya pazcAtpunaH 'jahAsuhaM tutti' tuzabdasyaivakArArthatvAt yathAsukhameva nidrAdipramAdaparatayA zRgAlavRttyaiva viharedi. sarthaH // 1 // sa ca gudinA'dhyetuM prerito yadvakti tadAha Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 215 mUlam-sijA daDhA pAuraNaM me asthi, upajai bhottuM taheva paauN| jANAmi je vahai Ausotti, kiM nAma kAhAmi sueNa bhaMte // 2 // vyAkhyA-zayyA vasatiDhA vAtAtapajalAghupadravarahitA, tathA prAvaraNaM varSAkalpAdi me mama asti, kizotpayate moktuM bhojanAya, tathaiva pAtuM pAnAya, yathAkramamazanaM pAnazceti zeSaH / tathA jAnAmi yahUrtate yadidAnImasti taditi zeSaH, AyuSmanniti prerayitumAmaMtraNaM, iti etasmAddhetoH kiM nAma na kiMcidityarthaH, kAhAmitti' kariSyAmi zrutenAgamenAdhIteneti gamyaM,bhadanta! iti puujyaamNtrnN| avaM hi talAzayaH, ye himavanto'dhIvante tepi nAtItAdi kiMcijjAnanti, kintu vartamAnameva taca vayamapi vibo vasativasanAzanapAnAdIni ca sukhaM yuSmadvavamapi prAmumastatkiM 1 latAluzopakAriNAdhIteneti yo vakti sa pApazramaNa itIhApi siMhAvalokitanyAvena sambadhyate iti sUtradvayArthaH // 2 // kivamUlamje kei pavaie, nidAsIle pagAmaso / bhoccA pecA muhaM suai, pAvasamaNetti vuccai // 3 // vyAkhyA-paH kazcit prAjito nidrAzIlaH prakAmako azaM muktvA dayodanAdi, pIlA takrAdi, sukhaM yathA khAttathA sakalakriyAnirapekSa eva zete sa pApazramaNa ityucyate iti // 3 // mUlam-AyariauvajjhAehi, sujhaM viNayaM ca gaahe| ceva visaI vAle, pAvasamaNetti vucca // 4 // nyAkhyA-AcAryopAdhyAyaiH zrutaM vinayaM ca prAhitaH zikSito vairiti zeSaH, tAnevAcAryAdIn viMsati nindati pAlo vivekavikalo vaH sa pApazramaNaH // 4 // mUlam-ApariyauvajhApANaM, samma no paritappaI / appaDibhae pache, pAvasamaNetti vuzca // 5 // vyAkhyA--AcAryopAdhyAvAnAM sambag avaiparIsena na paritapyate na tattasiM vidhatte teSAM vaivAvRtyAdicintA , samyakarotIkhA, apratipUjako jinAdInAM yathocitapratipattiparAbhukho, yadvA kenacinmuninopakRtopi na pratyupakArakArI, samdho garvAdhmAto yA sa pApazramaNaH // 5 // itthamavinItaM pApazramaNamuktvA caraNavikalaM tamevAhamUlam-samahamANe pANANi, vIANi hariANi a|asNje saMjayamantramANe, pAvasamaNetti buccA bAkhyA-saMmadevan prANAn prANino hIndriyAdIn , vIjAni zAlyAdIni, haritAni ca pUrvAdIni, savaikendribopalakSaNametat , ata evAsaMvataH 'saMjayamanamAnetti' saMvatamAtmAnaM mambamAno'nena saMpipAkSikatvamapi tala mAtItyuktaM, zeSa prAvat // 6 // mUlam-saMthAraM phalagaM pITha, misija pAyakaMbalaM / apamajia Aruhada, pAvasamaNetti vuccai // 7 // ghyAvA-saMstArakaM kambalAdika, asaka dArumavaM, pIThamAsanaM, niSA sAmAyabhUmi, pAdakambalaM pAdapunchana, aprajva rajoharaNAdinA upalabanavAvapratyupevacArohati yaH sa paapnmnnH||7|| mUlam-davadavasa paraI, pama a abhikkhaNaM / ullaMghaNe a caMDe a, pAvasamaNeti bubaha // 8 // vAlyA-pAvasatti' hutaM hataM tapAvidhAlambanaM pinApi satvaraM parati mikSAparyAdau paryaTati, pramattabajamIraNa punaH punarbhavatIti zeSaH, uhAnavamatsarimbAdInAmAkartA, caNDAmodhanabArabhaTAttimapaNAhA zeSaM prApat // 8 // mUlam-paDilehei pamate, akujma pAyakavalaM / paDilehaNA aNAune, pAvalamaNetti bubaha // 9 // myAlyA-pratilekhapati pramattaH san , apoti yatra tatra nikSipati pAdakampalaM pAdapunchana, samatopaperupalakSaNametat , sa evaM pratilekhanAvAmanAyukto'nupayuktaH pratilekhanA'nAyuktaH // 9 // mUlam-paDilehei pamate, je kiMci hu NisAmiA / guruparibhAvae nicaM, pAvasamaNeti bubaha // 10 // gyAlyA-pratilekhapati pramattaH san , patrikazcizikavAdi nizamya mutvA tadAkSisacittatayeti bhASA, gurun paribhavatIti guruparimAvako nilaM, ayaM bhAvA-pratilekhanAdau vitathaM kurvan guruminoditttaane pakti yA lapamevedaM kuruta yuSmAbhireva vA payamevaM ziSitAH tato yuSmAkamevAsI roSa rasAdi // 10 // . mUlam-bahumAyI pamuharI, thare lahe aNiggahe / asaMvibhAgI aciate, pAvasamaNeti vudhai // 11 // vyAlyA-bahumAyI prabhUtavaJcanAprayogavAn , pramukharaH prakarSaNa mukharo'sambaDA, sapo sundhA, bhanihA avi Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utsarApyayana 216 pamAnendriyamanonigrahaH, asaMvibhAgI kukSimbharitvena guruglAnAdInAM yogyamazanAdi na yacchati, 'aghiattetti' gurvAdiSvapi aprItimAn // 11 // mUlam-vivAyaM ca udIrei, adhamme attapaNNahA / vuggahe kalahe ratte, pAvasamaNetti vuccai // 12 // vyAkhyA-vivAdaM vAkalaha, caH pUraNe, udIrayati upazAntamapi marmabhASaNAdinA varddhayati, adharmo nirdharmaH, AsAM sadbodharUpatayA ihaparalokayorhitA prajJAmAtmano'nyeSAzca subuddhiM kutarkavyAkulIkaraNena hanti yaH sa AsaprajJAhA, vyudhe daNDAdighAtajanite virodhe, kalahe vAcike virodhe, raktaH saktaH // 12 // mUlam-athirAsaNe kukkuie, jatthatattha nisIai / AsaNaMmi aNAutte, pAvasamaNetti vuccai // 13 // vyAkhyA-asthirAsanaH, kukuco hAsyavikathAdicApalyavAn , yatra tatra saMsaktasarajaskAdAvapItyarthaH, niSIdati pIThAdI, ata evA''sane'nAyukto'nupayuktaH // 13 // mUlam-sasarakkhapAo suai, sijaM na paDilehai / saMthArae aNAutte, pAvasamaNetti vuccai // 14 // vyAkhyA-sarajaskapAdaH khapiti, ko'rthaH ? saMyamavirAdhanAbhIrutAyA abhAvAt pAdAvapramRjyaiva zete, zayyA vasatiM na pratilekhayati na pramArjayati, saMstArake kambalAdau supta iti zeSaH, anAyuktaH "kukkuDipAyapasAraNa" ityAdyAgamArthAnupayuktaH // 14 // atha tapoSiSayaM pApazramaNamAhamUlam-dukhadahI vigaIo, AhArei abhikkhaNaM / arae a tavo kamme, pAvasamaNetti vuccai // 15 // vyAkhyA-'duddhadahitti' dadhidugdhe vikRtihetutvAdvikRtI, upalakSaNazcaitad ghRtAdyazeSavikRtInAM, AhArayati abhIkSNaM pAraM vAraM tathAvidhakAraNaM vinApIti bhAvaH, ata evAratazca tapaHkarmaNi anazanAdau // 15 // mUlam-atyaMtaMmi a sUrami, AhArei abhikkhaNaM / coio paDicoei, pAvasamaNetti vuccaha // 16 // caH pUraNe sUrye AhArayasyabhIkSNaM pratidinamityarthaH. yadi yathA''yuSman ? kimevamAhAratatpara eva tiSThasi ? durlabhA khalviyaM dharmasAmagrI ! tAJca prApya tapasyudyantumucitamiti, tataH kimityAha-coditaH preritaH praticodayati, yathA dakSastvamupadezaM dAtuM na tu khayaM vidhAtuM ! no cedevaM vidannapi kiM na vikRSTaM tapo'nutiSThasIti // 16 // mUlam-Ayaria paricAI, parapAsaMDasevae / gANaMgaNie dubbhUe, pAvasamaNetti vuccai // 17 // vyAkhyA-AcAryaparityAgI, te hi tapaH kArayanti AnItamapi cAnAdi glAnAdibhyo dApayantyato'tyantamAhAralaulyAsatparityAgazIlaH, parapApaNDAn "mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA" ityAdhupadizataH saugatAdIn atyantAhAraprasaktAn sevate parapASaNDasevakaH, tathA khacchandatayA gaNAgaNaM SaNmAsAbhyantara eva saMkrAmatIti gANaMgaNiko'ta eSa duSTu bhUto jAto ?bhUto durAcAratayA nindyatvaM prAsa ityarthaH // 17 // mUlam sayaM gehaM pariccajja, paragehaMsi vAvare / nimitteNa ya vavaharai, pAvasamaNetti vuccai // 18 // vyAkhyA-khakaM gehaM nijagRhaM parityajya paragehe 'vAvaretti' vyApriyate piNDAdilomAtkhayaM tatkRtyAni vidhatte, nimittena ca zubhAzubhakathanAdinA vyavaharati dravyAgharjayati // 18 // mUlam -saNNAipiMDaM jemei, necchaD sAmudANi / gihinisijaM ca vAhei, pAvasamaNetti vuccai 19 vyAkhyA-khajAtibhirnijabandhubhiryaH nehAhIyate piNDaH khajAtipiNDastaM jemati bhukte, necchati sAmudAnikaM maikSya, gRhiniSadhAM paryaGkikAdikAM vAyati sukhazIlatayA rohati yaH sa pApazramaNa ucyate iti sUtrasaptadazakArthaH // 19 // athAdhyayanAthemupasaMharanuktadoSAsevanatyAgayoH phalamAha mUlam-eArise paMcakusIlasaMvuDe, rUvaMdhare muNipavarANa hiddime| ____ ayaMsi loe visameva garahie, na se ihaM neva paratthaloe // 20 // vyAkhyA-etAdRzo yAraza uktaH, paJcakuzIlAH pArthasthAdayastadvadasaMvRtaH paJcakuzIlAsaMghRtaH rUpadharo rajoharaNAdiveSadharaH, binduzceha prAkRtatvAt , munipravarANAM pravarayatInAM 'heDimetti' adhovartI atijaghanyasaMyamasthAnavarNitayA nikRSTaH 'ayaMsitti' asmin loke viSamiva garhito praSTapratijJatayA prAkRtajanairapi nindito'ta eva na sa 'ihaMti' ihaloke naiva nApi paraloke argyata iti zeSaH // 20 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayana 217 mUlam - jo vajae ee sayA u dose se subara hoI muNINa majjhe / " asi loe amayaMtra pUIe, ArAhae logamiNaM tahA parati bemi // 21 // vyAkhyA - yo varjayatyetAn uktarUpAn 'sayA utti' sadaiva doSAn sa suvrataH prazasyatrato bhavati munInAM madhye bhAvamunitvenAsau tanmadhye gaNyata ityarthaH tathA cAsmin loke amRtamiva pUjita ArAdhayati lokamimaM tathA 'paraMti' paralokamiti sUtradvayArthaH, iti bravImIti prAgvat // 21 // AAAAAE iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAya zrI vimalaharSagaNiziSyamahopAdhyAya zrI munivimalaga NiziSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau saptadazamadhyayanaM sampUrNam // 15 // raphAra pharaka pharaka phara // atha aSTAdazamadhyayanam // TOD // arham // uktaM saptadazamadhyayanamathASTAdazaM saMyatIyAkhyamArabhyate, asya cAyaM sambandhaH, ihAnantarAdhyayane pApasthAnavarjanamuktaM, tazca bhogarddhityAgena saMjayanRpavadvidheyamiti sambandhasyAsyedamAdisUtram - mUlam -- kaMpille nayare rAyA, udiNNabalavAhaNe / nAmeNaM saMjae nAmaM, migavaM uvaniggae // 1 // vyAkhyA-- kAmpIlye kAmpIlyanAni nagare rAjA udIrNamudayaprAptaM balaM caturaGgaM vAhanaM ca zibikAdirUpaM yasma sa tathA, sa ca nAmnA saMjayo 'nAmeti' prAkAzye, tataH saMjaya iti prasiddho mRgavyAM mRgayAM pratIti zeSaH, upani to niryAtaH purAditi gamyate, iti sUtrArthaH // 1 // sa ca kathaM nirgataH 1 kiM cakAretyAhamUlam - hayANIe gayANIe, rahANIe taheva ya / pAyattANIe mahayA, savao parivArie // 2 // vyAkhyA - sarvatra suvyatyayAt hayAnIkena gajAnIkena rathAnIkena tathaiva ca padAtInAM samUhaH pAdAtaM tadanIkena ca mahatA sarvataH parivAritaH // 2 // mUlam - mie chubhittA hayagao, kaMpillujANakesare / bhIe saMte mie tattha, vahei rasamucchie // 3 // vyAkhyA - mRgAn kSiptvA prerya hayagato'zvArUDhaH kAmpIlyasya sambandhini kesaranAmni udyAne bhItAn stAna zrAntAnitastataH preraNena khinnAn mitAn parimitAn tatra teSu mRgeSu madhye 'vaheiti' hanti, rasa mUrcchitastanmAsAkhAdalubdha iti sUtradvayArthaH // 3 // tadA ca yadabhUttadAha mUlam - aha kesaraMmi ujjANe, aNagAre tavodhaNe / sajjhAyajjhANasaMjutte, dhammajjhANaM jhiyAya // 4 // - athAnantaraM sarodyAne anagArastapodhanaH svAdhyAyadhyAnasaMyukto yathAvasaraM tadAsevanAt ata eva dharmadhyAnaM dhyAyati // 4 // mUlam - aphovamaMDavaMsi, jhAyai jhaviAsave / tassAgae mie pAsaM, vahei se narAhive // 5 // vyAkhyA- 'aphova' iti vRkSAdyAkIrNaH sa cAsau maNDapazca nAgavalyAdisambandhI aphovamaNDapastasmin dhyAyati dharmadhyAnamiti zeSaH, punarasyAbhidhAnamatizayadyotakaM, 'jhaviatti' kSapitA AzravA hiMsAdayo yena sa tathA, tasya munerAgatAn mRgAn pArzva samIpaM 'vaheitti' danti sa narAdhipaH iti sUtradvayArthaH // 5 // mUlam - aha Asagao rAyA, khippamAgamma so tahiM / hue mie upAsitA, aNagAraM tattha pAsaI // 6 // vyAkhyA - athAnantaramazvagato rAjA kSipramAgamya sa tasmin maNDape hatAn 'mie utti' mRgAneva na punarmunimityarthaH, STvA anagAraM tatra pazyati iti sUtrArthaH // 6 // tato'sau kiM 1 cakAretyAhamUlam - aha rAyA tattha saMbhaMto, aNagAro maNAhao / mae u maMdapuNNeNaM, rasagiddheNa ghaNNuNA // 7 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 utarAdhyayana vyAkhyA -- atha rAjA tatra munidarzane jAte sati sambhrAnto bhIto yathA'nagAro manAk stokenaivA'hato na mA ritaH tadAsannamRgahananAditi bhASaH, mayA 'tuH' pUrtI, mandapuNyena rasagRddhena 'ghaNNuNati' ghAtukena hananazIlena // 7 // mUlam -- AsaM visajaittA NaM, aNagArasta so nivo| viNaNaM baMdara pAe, bhagavaM ettha me khame // 8 // vyAkhyA - azvaM visRjya vimucya anagArasya sa nRpaH vinayena vandate pAdau vakti ca yathA bhagavan ! atra mRgabadhe me mamAparAdhamiti zeSaH, kSamakha // 8 // mUlam - aha moNeNa so bhayavaM, aNagAro jhaannmstio| rAyANaM na paDimaMtei, tao rAyA bhayahuo 9 vyAkhyA - atha maunena sa bhagavAn anagAro dhyAnamAzritaH rAjAnaM na pratimaMtrayati na prativakti yathA'haM kSamiSye na veti, tato to rAjA bhayadruto bhayatrasto'bhUt yathA na jJAyate kimayaM kruddhaH kariSyatIti // 9 // proce ca yathA mUlam -- saMjao ahamastIti, bhayavaM vAharAhi me / kuddho teeNa aNagAre, dahijja narakoDio // 10 // vyAkhyA - saMjayanAmA rAjAhamasmi na tu nIca iti bhAvaH ityetasmAddhetorhe bhagavan / vyAhara sambhASaya 'me' iti mAM, kimevaM bhavAn bhayadruta ityAha- kruddhastejasA'nagAro dahennarakATIrAstAM zataM sahasraM cetyato bhayadruto'hamiti sUtracatuSkArthaH // 10 // itthaM teno ke munirAha mUlam - abhao patthivA tubbhaM, abhayadAyA bhavAhi a / aNicce jIvalogaMmi, kiM hiMsAe pasajjasi ? // 11 // vyAkhyA -abhayaM pArthiva / tava na tu ko'pi tvAM dahatIti bhAvaH, itthaM samAzvAsyopadizati, abhayadAtA ca prA. NinAM prANatrANakarttA 'bhavAhiatti' bhava, yathA tava mRtyubhayaM tathA'nyeSAmapIti bhAvaH, anitye jIvaloke kiM hiMsAbAM prasajjasi ? narakaheturiyaM karttuM nociteti bhAvaH // 11 // kiJca - mUlam -- jayA savaM pariJcajja, gaMtavamavasassa te / anicce jIvalog2ami, kiM rajjami pasajjasi ? // 12 // vyAkhyA -- yadA sarva kozAntaH purAdi parityajya gantavyaM bhavAntaramiti zeSaH, avazasya asvataMtrasya te taba tatos - nitye jIvaloke kiM rAjye prasajjasi ? // 12 // anityatAmeva bhAvayati mUlam -- jIviaM ceva rUvaM ca, vijjusaMpAyacaMcalaM / jattha taM mujjhasI rAyaM, pezcatthaM nAvabujjhate // 13 // vyAkhyA - jIvitaM caiva rUpaM ca vidyutsampAto vidyuJcalanaM tadvacaJcalaM vidyutsampAtacaJcalaM yatra jIvite rUpe ca tvaM musi he rAjan ! pretyArtha paralokakArya nAvabudhyase // 13 // tathA mUlam - dArANi a suA ceva, mittA ya taha baMdhavA / jIvaMtamaNujIvaMti, mayaM nANuvayaMti a // 14 // vyAkhyA - dArAzca sutAzcaiva mitrANi ca tathA bAndhavAH jIvantaM anujIvanti tadarjitavittAdyupabhogena, mRtaM nAnubrajantyapi cazabdasyA'pyarthatvAt kathaM punaH sahAyAH syurityataH kRtaghneSu teSu nAsthA kAryeti bhAvaH // 14 // mUlam -- niharaMti mayaM puttA, piaraM paramadukkhiA / piaro'vi tahA putte, baMdhU rAyaM tavaM care // 15 // " vyAkhyA - 'niharaMti' nissArayanti mRtaM putrAH pitaraM paramaduHkhitA api pitaro'pi tathA putrAn 'baMdhUtti' bandhabazca bandhUniti zeSaH, tato rAjaMstapazvarerAsevethAH // 15 // mUlam - tao teNa jie dave, dAre a prirkkhie| kIlaMtanne narA rAyaM, haTTatuTThA alaMkiA // 16 // vyAkhyA -- tato nissAraNAnantaraM tena pitrAdinA'rjite dravye sati dAreSu ca parirakSiteSu krIDanti tenaiva vittena tairdAraizceti gamyaM, anye narA rAjan ! hRSTatuSTA alaGkRtAstatra hRSTA bahiH pulakAdimantaH, tuSTA AntarapremamAjaH, jalahRtAH vibhUSitAH, yataH IdRzI bhavasthitistato rAjaMstapazcareriti sambandhaH // 16 // mRtasya kA vArttetyAhamUlam - teNAvi jaM kayaM kammaM, suhaM vA jar3avA 'suhaM / kammuNA teNa saMjutto, gacchai u paraM bhavaM // 17 // vyAkhyA - tenA'pi yatkRtaM karma zubhaM vA yadivA azubhaM karmaNA tena 'uttara tuzabdasyaivakArArthasyeha yogAttenaiva' na tu dhanAdinA saMyukto gacchati paramanyaM bhavaM, yata evaM zubhAzubhayorevAnuyAyitvaM tataH zubhahetuM tapa eva careriti sUtrasaptakArthaH // 17 // tatazcamUlam - soUNa tassa so dhammaM, 3 - aNagArassa aMtie / mahayA saMveganibeaM, samAvaNNo narAhivo // 18 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 uttarAdhyayana vyAkhyA-spaSTa, navaraM 'mahayatti' mahat saMveganirvedaM, tatra saMvego mokSA'bhilASaH, nirvedaH saMsArodvegaH // 18 // mUlam-saMjao caiuM rajaM, nikkhaMto jinnsaasnne| gahabhAlissa bhagavao, aNagArassa aMtie // 19 // vyAkhyA-saMjayastyaktvA rAjyaM niSkrAntaH pratrajito jinazAsane na tvanyatra, gaIbhAlebhaMgavato'nagArakhA'ntike, sa caivaM pravrajyAdhigatazrutaH sAmAcArIrato'prativaddhatayA viharan kazcitsannivezamagAttatra ca yadabhUtadAha // 19 // mUlam-ciccA raDaM pavaie, khattie pribhaasii| jahA te dIsaha rUbaM, pasannaM te sahA maNo // 20 // vyAkhyA-tyaktvA rASTra dezaM prabajitaH kSatriyaH kSatrivajAtiranihirTanAmA kopi muniH paribhASate saMjayarAjarSimiti zeSaH, sa hi pUrvabhave vaimAniko'bhUttatazyutazca kSatriyakule rAjA jAtastatra ca kuto'pi nimittAvAtajAtismRtistata evaM viraktaH pravrajya viharan saMjayamuni prekSya tasparIkSArthamidamAcakhyau, yathA te dRzyate rUpaM prasanna nirvikAraM te sava tathA mano'pi prasannaM vartate iti zeSaH, antaH kAluSye hi sati bahinaivaM prasannatA syAditi bhAvaH // 20 // kiJcamUlam-ki nAme ki gotte, kassaTrAe va maahnne| kahaM paDiarasI buddhe,kahaM viNIetti vuzcasI ? // 21 // vyAkhyA-kinAmA ? kiM gotraH? 'kassaThAepatti' kasmai vA arthAya mAhanaH pranajitaH kathaM kena prakAreNa praticarasi sevase yuddhAnAcAryAdin ? kathaM vinIta ityuccase ? iti sUtracatuSkAryaH // 21 // saMjayamunirAhamUlam-saMjayo nAma nAmeNaM, tahA gotteNa goamo / gahabhAlI mamAyariA, vijAcaraNapAragA 22 vyAkhyA-saMjayo nAma nAnA, tathA gotreNa gautamo'hamiti zeSaH, zeSapraznatrayottaramAha-gaIbhAlayo mamA'cAryAH, vidyAcaraNapAragAH zrutacAritrapAragAmimaH, ayaM bhAvaH-gardanAlinAmAcAjIpaghAtAnnivartito'haM tannivRttau ca tairmuktirUpaM phalaM darzitaM tatastadartha mAhano'smi, yathA sadupadezaM gurun praticarAmi, tadupadezAsevanAca vinIto'hamiti sUtrArthaH // 22 // tatastadguNAkRSTacetA apRSTo'pi kSatriya idamAha mUlam-kiriaM akiriaM viNayaM, aNNANaM ca mhaamunnii| ____eehiM cauhiM ThANehi, meaNNe kiM pabhAsati ? // 23 // vyAkhyA-kriyA asti jIva ityAdirUpA, napuMsakatvaM prAkRtatvAt , epamapre'pi, akriyA taviparItA, vinayo namaskArAdiH, ajJAnaM tattvA'navagamaH, caH samucaye, he mahAmune ! etaiH kriyAdimizcaturmiH sthAnaH 'mejaSNetti' meyaM jJeyaM jInAdivastu jAmanti iti meyajJAH, kriyAdimiH khakhAbhiprAyakalpitaH vastutasthaparicchedina ityarthaH / ki miti kutsitaM 'pabhAsatitti' prabhASante vicArAkSamatvAt taduktInA, tathA hi-ye tAvat kriyAvAdinaH te astikriyAviziTamAtmAnaM manyamAnA api vibhuravibhuH kartA akartA mUrto'mUrto'sAvitsAdhekAntavAdamabhyupagatAH, kutsitabhASaNazcaitat yuktivAdhitatvAt / iha hi vibhutvaM vyApitvaM, tacAtmano na ghaTate, deha eva taligabhUtacaitanyopalavdheH / na ca vAcyaM Atmano abhyApitve sadguNayodharmAdharmayorapi avyApitvaM, tathA ca dvIpAntaragatadevadattAdRSTAphUSTamaNimuktAdInAmihAgamanaM na syAditi, bhitradezasthasyApyayaskAntAdelohAbAkarSaNazaktidarzanAccharIragyApinorapi dharmA'dharmayordUrastha darasthasyA'pi vastuna AkarpaNamupapadyata eveti na vibhutvamAtmano yujyate / tathA'vibhurapyaGguSTaparvamAtrAyadhiSThAno ripyate teSAmapi zeSAvayaveSu caitanyAbhAvAcchastrAdinA chedane vedanAnubhavAbhAvaH khAnna caivaM dRzyate, evaM kartRtvAdyakAntavAdo'pi khadhiyA'pAsanIyaH / akriyAvAdinastu astikriyAviziSTamAtmAnaM necchantyeva, tadapyasaGgatataraM, ahaM sukhItyAdipratyayAnAmanyathAnupapatyA mAnasapratyakSAdipramANagamyatvAt tasya / vinayavAdinastu suranRpamunigajavAjigomRgakarabhamahipakukurachagalazRgAlakAkamakarAdinamaskArakaraNAdeva karmakSayamabhyupagatAH, duSTazcaitat , lokasamayavedeSu guNAdhikasyaiva vinayAhatayA pratItatvAt , tadanyavinayasa cAzubhaphalatvAt / ajJAnavAdinaca jJAnasa mokSaM pratyanupayogitvAt kevalaM kaSTameva kArya, na hi kaSTavineSTasiddhiriti pratipannAH, idamapyayuktameva, jJAnamantareNa heyopAdeyanivRttipravRttyabhAvAt , jJAnaM vinA ca bhUyopi kaSTAnuSThAnaM pazoriva vyarthameva sthAditi sarve'pyamI kutsitameva prabhASante iti sthitamiti sUtrArthaH // 23 // na caitatvAbhiprAyeNaivocyate ityAha mUlam-ii pAukare buddhe, nAyae parinibuDe / vijAcaraNasaMpanne, sacce saJcaparakkame // 24 // vyAkhyA-iti ete kriyAvAdyAdayaH kutsitaM prabhASante ityevaM rUpaM pAukaretti'prAdurakArSIt prakaTitavAn buddho jJAtatatvo, Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 uttarAdhyayana jJAta eva jJAtakaH kSatriyaH, sa cAtra prastAvAt mahAvIraH, parinirvRtaH kaSAyAnala vidhyApanAcchItIbhUtaH, vidyAcaraNAbhyAM kSAyikajJAnacAritrAbhyAM saMpanno yaH sa tathA, ata eva satyaH satyavAk, satyaparAkramaH satyavIryaH, iti suutraarth| // 24 // teSAM phalamAha - mUlam - paDaMti narae ghore, je narA pAvakAriNo / divaM ca gaIM gacchati, caritA dhammamAriaM // 25 // vyAkhyA - patanti narake ghore raudre ye narA upalakSaNatvAdanye ca jIvAH, pApamiha prastAvAdasatprarUpaNArUpaM kaI zIlaM yeSAM te pApakAriNaH, divyAM devasambandhinIM sarvagatipradhAnAM vA siddhirUpAM gatiM gacchanti caritvA Asevya dharmamiha satprarUpaNArUpaM AryamuttamaM tato'satprarUpaNAM hitvA satprarUpaNApareNaiva bhavatA bhavitavyamiti bhAvaH, iti sUtrArthaH // 25 // atha kathamamI pApakAriNaH ityAha mUlam - mAyAbuiameaM tu, musAbhAsA nirtthiaa| saMjamamANovi ahaM, vasAmi iriAmi a // 26 // vyAkhyA - mAyayA zATyena 'buiaMti' uktaM mAyoktaM etadanantaroktaM kriyAdivAdibhiruktaM, turevakArArthaH sa ca mAyoktamevetyatra yojyaH, ata eva teSAM mRSA bhASA, nirarthikA samyagabhidheyazUnyA, tataH 'saMjamamANovitti' apirevakArArthaH, tataH saMyacchannevoparamanneva taduktizravaNAdeH, ahamityAtmanirdezo vizeSeNa taM sthirIkarttuM vasAmi tiSThAmi upAzraya iti zeSaH, 'iriAmiatti' Ire ca gacchAmi ca gocarAdAviti sUtrArthaH // 26 // kutastvaM taduktAkarNanAduparamasi ? ityAha mUlam - save te viiA majhaM, micchAdiTThI aNAriA / vijamANe pare loe, sammaM jANAmi apparthaM // 27 // vyAkhyA - sarve te kriyAdivAdino viditA mama yathA'mI mithyAdRSTayaH tata evAnAryAH pazuhiMsAdya nArya karmapravRttAH, kathamIdRzAste tava viditAH 1 ityAha - vidyamAne paraloke'nyajanmani samyag jAnAmyAtmAnaM bhavAntarAdAgataM, tataH paralokAtmanoH samyag vedanAnmama te tArazA viditAstato'haM taduktAkarNanAdeH saMyacchAmi iti sUtrArthaH // 27 // kathamAtmAnamanyabhavAdAgataM vetsItyAha mUlam - ahamAsi mahApANe, juimaM varisasaovame / jA sA pAlI mahApAlI, divA varisasa ovama // // 28 // vyAkhyA- 'ahamAsitti' ahamabhUvaM mahAprANe brahmaloka vimAne ghutimAn varSazatajIvinA upamA yasyA'sau varSazatopamaH, madhyapadalopIsamAsaH, ayamartho yatheha samprati varSazatajIvI pUrNAyurucyate tathA'hamapi tatra pUrNAyurabhUvaM, tathAhi - yA sA pAlivi pAliH jIvitajaladhAraNAdbhavasthitiH, sA cottaratra mahAzabdopAdAnAdiha palyopamapramANA, mahApAlI sAgaropamapramANA, tasyA eva mahatvAt, divi bhavA divyA varSazataiH keza khaNDodvArahetubhirupamA arthAt patyaviSayA yasyAM sA varSazatopamA, tatra me mahApAlI dazakarUyA divyA bhavasthitirAsIdityupaskAraH, tatambAI varSazatopamAyurabhUvamiti bhAvaH // 28 // mUlam - secue baMbhaloAo, mANussaM bhavamAgao / appaNo aparesiM ca, AuM jANe jahA tahA // 29 // vyAkhyA - se iti atha sthitipAlanAnantaraM cyuto brahmalokAt mAnuSyaM bhavamAgata itthamAtmano jAtismaraNAtmakamatizaya muktvA'tizayAntaramAha - Atmanazca pareSAJca AyurjAnAmi, yathA yena prakAreNa svAttathA tenaiva prakAreNa ma stvanyatheti bhAva iti sUtradvayArthaH // 29 // itthaM prasaGgAdapRSTamapi vavRttAntamAcarUyopadeSTumAhamUlam - nANAruiM ca chaMdaM ca, parivajjijja saMjae / aNaTThA je a savatthA, ii vijAmaNusaMcare // 30 // vyAkhyA - nAnA'nekadhA ruci ca prakramAt kriyAvAdyAdimataviSayAM vAJchAM chandama svamatikalpitamAzayaM, ihApi nAneti sambandhAdanekavidhaM parivarjayet saMyataH / tathA'narthA niHprayojanAH ye ca vyApArA iti gamyaM, 'savatthA' atrAkArasyAlAkSaNikattvAtsarvatra kSetrAdau tAnapi parivarjayediti sambandha ityevaM rUpAM vidyAM samyagjJAnarUpa anu lazrIkRtya saJcareH samyak saMyamAdhvani yAyAH iti sUtrArthaH // 30 // tathA mUlam - paDikamAmi pariNANaM, paramaMtehiM vA puNo / aho uDie ahorAyaM, ii vijjA tavaM care // 31 // vyAkhyA - pratikramAmi pratinivartte 'pasiNANaMti' praznebhyaH zubhAzubhasUcakebhyo'nupramAdibhyaH, tathA pera gRhasthA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 uttarAdhyayana teSAM maMtrAstakAryAlocanarUpAstebhyo, vA samuccaye, punarvizeSaNe, atisAvadyatvaM teSAM vizinaSTi, sopaskAratvAtsUtrasya yazcaivaM saMyama prati utthAnavAn sa 'aho' ! iti vismaye, utthito dharmampratyudyataH, kazcideva hi mahAtmA evaMvidhaH syAdityAzcarya, ahorAtraM aharnizaM, iti etadanantaroktaM 'vijatti' vidvAn jAnan 'tavaMti' gamyatvAdavadhAraNasya tapa eva, na tu praznAdi, carerAsevethA iti sUtrArthaH // 31 // atha saMjayayatinA kathamAyurvetsIti pRSTo'sAvAhamUlam-jaM ca me pucchasI kAle, samma suddheNa ceasaa|taaii pAukare buddhe, taM nANaM jinnsaasnne||32|| __ vyAkhyA-yaca me iti mAM pRcchasi kAle kAlaviSayaM samyak zuddhena cetasopalakSitaH 'tAIti' sUtratvAt tat prAduSkRtavAn prakaTitavAn buddhaH sarvajJo'ta eva tajjJAnaM jinazAsane sAvadhAraNatvAdvAkyasya jinazAsane eva, na tvanyatra sugatAdizAsane'to jinazAsane eva yalaH kAryo yena yathA'haM jAnAmi tathA tvamapi jJAsyasi iti bhAvaH, iti sUtrArthaH // 32 // punarupadeSTumAhamUlam--kiriaM roae dhIro, akiriaM parivajae / dihie didvisaMpanne, dhammaM cara suduccaraM // 33 // vyAkhyA-kriyAzcAsti jIva ityAdirUpAM sadanuSThAnAtmikA vA rocayeddhIro'kSobhyaH, tathA'kriyAM nAstyAtmA ityAdiko parivarjayet , tatazca dRSTyA samyagdarzanarUpayA upalakSitA vA iSTirbuddhiH, sA ceha prakramAt samyakjJAnAtmikA, tayA sampanno dRSTisampannaH, evaM ca samyakdarzanajJAnAnvitaH san dharma cara sevakha, suduzcaraM atyantakaSTAnuSTheyamiti sUtrArthaH // 33 // punaH kSatriyamunireva saMjayamuni mahApuruSAdhAntaH sthirIka mAhamUlam-evaM puNNapayaM socA, asthadhammobasohiobharahovi bhArahavAsa, ciccA kAmAI pavae // 34 // vyAkhyA-etat pUrvoktaM puNyahetutyAt puNyaM, padyate gamyate'rtho'neneti padaM, puNyaM ca tat padaM ca puNyapadaM, kriyAvAdAdilakSaNanAnAracivarjanAdinAparka zabdasaMdarbha zruSA artho'yemAnatavA vargA'pavargAdiH, dharmastadupAyabhUtaH zrutadharmAdistAbhyAmupazobhitaM arthadharmopazobhita, bharataH prathamacakrI, apizabda uttarApekSayA samuzcaye, bhArataM varSa kSetraM tyaktvA 'kAmAiMti' casya gamyatvAt , kAmAMzca 'papaetti' prAbAjIt , tatkAzastyevam / tathAhi atraiva bharate zakA-jJayA zrIdena nirmitA / astvayodhyA purI kharga-pratisparddhisamRddhikA // 1 // prathamaH prathitaH pRthvyAM, putraH zrIvRSamapramoH / sArvabhaumo'bhavatatra, bharato bharatevaraH // 2 // caturdazAnAM ratnAnAM, vibhurnavanidhiprabhuH / dvAtriMzatA sahasrairbhU-bhujA seSitapatkajaH // 3 // lakSecaturazIvA'zva-rayebhAnAM samAzritaH // prAmANAM ca padAtInAM, koTipaNNavateH patiH // 4 // lokaiAtriMzatsahasra-dezAnAM dhRtazAsanaH // satpattanasahasrANAM, dvizcaturvizate / dvAsaptateH zreSThapura-sahasrANAmadhIzvaraH // sahasronaM droNamukha-lakSaM ca parirakSayan // 6 // guhyakAnAM 1 'atyantakaSTAnuSTheyamitipAThaH 'gha' pustake nAsti / poDazabhiH, sahasraH sevito'nizam // paTkhaNDaM bharatakSetra-makhaNDAjJaH prapAlayan // 7 // catuSaSTisahasrAntaH-purastrIbhiH sahAnyaham // krIDan pUrvoktapuNyadu-puSpAbhaM saukhyamAzrayan // 8 // RpabhakhAminirvANA-spade'STApadaparvatte // caitye khakArite bhaktyA, jinavimbAni pUjayan // 9 // sAdharmikANAM vAtsalyaM, kurvanAzritavatsalaH // pUrvalakSANi pada kSoNI-haryazvaH so'tyavAhayat ||10||[assttbhiH kulakam ] anyadA prAtarabhyakto-dvartitastrapitAGgakaH // Adarza sadanaM so'gaa-tsrvaalngkaarbhuussitH||11|| tatrA''tmadarza mahati, pazyaMzcakrI nivapuH // bhraSTAGgulIyakAmekAM, dadarza khakarAGgulIm // 12 // azobhamAnAM tAM prekSya, prekSAvAn mAdhavAgraNIH // sakalAnapyalaGkArA-nekaikamudatArayat // 13 // tata ujjhitapAthoja, padmAkaramivA''tmanaH // vilokya vapurazrIka-miti dadhyau dharAdhavaH // 14 // aho ! Agantukaireva-dravyairaGgaM virAjate // svAbhAvikaM tu saundarya, kimapyasya na dRzyate / // 15 // svarUpAsAratAM vakti, yasya saskArasAratA // mohAdeva tadapyaGga, janA jAnanti majulam ! // 16 // manojJamapyannapAna-puSpagandhAMzukAdikam // vinazyatyasya saGgena, brahmacaryamiva striyAH ! // 17 // tadaho nirvivekatvaM, viduSAmapi bAlavat // ye dehasyezasyApi, kRte pApAni kurvate ! // 18 // tanmokSadAyi mAnuSyaM, zarIrArthena pApmanA // dyUteneva dhusadralaM, yuktaM nAzayituM na me // 19 // dhyAyannityAdi samprAptaH, saMvegamadhikAdhikam // ArUDhaH kSapaka zreNI, nizreNI zivasamanaH // 20 // ghanaghAtikSayaM 1kSoNIharyazvaH bhUmIndraH // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 uttarAdhyayana chatvA, bhASacAritramAzritaH // ajJAnatimirAdisyaM, kevalajJAnamApa saH // 21 // [yugmam ] kamAlocaM zakraya, munivezaM dadhattataH // nirjagAma gRhApakri-sAdhurbhAnurivAmbudAt // 22 // tamupAttaprataM vIkSya, kSAmasaMsAravAsanAH // bhUpA daza sahasrANi, dIkSAmAdadire mudA ! // 23 // tataH zakrAdayo devA-staM natvA khAzrayaM yayuH // bhuvi vyahApIMgavA-napi bhanyAn prabodhayan // 24 // saptasaptatilakSANi, pUrvANAM bharatapramoH // kaumAre maNDaliye tu, sahana zaradAmabhUt // 25 // cakritve'STasahasronAH, pUrvalakSA rasonmitAH // pUrvANAM lakSamekaM tu, kevalItve vrate'pi / // 26 // sarvAyuSA caturazItimitAni pUrva-lakSANi samyagatigamya mahendranamyaH // karmakSayeNa bharatezvarasAdhurAjo, bheje mahodayaramAmuditoditazrIH // 27 // itibharatacakrikathAlezaH // 34 // mUlam -sagarovi sAgaraMtaM, bharahavAsa nraahivo| issariaM kevalaM hicA, dayAe pariniSue // 35 // vyAkhyA-sagaro pi dvitIyacakrI sAgarAntaM pUryAdiditraye samudraparyantaM, uttarasyAM tu himavadantaM bharatavarSa narA. dhipaH, aizvaryaJca kevalaM paripUrNa hitvA dayayA saMyamena parinito muktaH / tadattalezo yathA, tathAhi___ ayodhyAyAM puri kSamApo, jitazatrurabhUjayI // yuvarAjo'nujastasya, sumitravijayAyaH // 1 // tayormahinyo vija. yA-yazomatyau babhUvatuH // zakrezAnAbhyAM khakalpa-sAre devyAbivArpite / // 2 // tayozcaturdazakhAna-sUcitau sadguNA. zcitau // sutAvabhUtAmajita-sagarau jinacakriNau // 3 // jitazatrusumitrAbhyA-mekadA khIkRte vrate // nRpo'bhUdaji. takhAmI, yuvarAT sagaraH punaH // 4 // nyathAnyadA'nuja rAjye, prAbAjIdajitaprabhuH // tato babhUva sagara-cakravartI mahAbhujaH // 5 // kramAtpaSTisahasrANi, tanayAstasya jajJire // teSu jyeSTho'bhavajAhuH, so'nyadA'prINayannupam // 6 // tataH pitrA vare datte, so'vAdIttvatprasAdataH // dikSe'haM mahIM mAtR-yukto daNDAdiratnavAn // 7 // rAjA'nujJAto'ya jahuH, sasainyaH prasthitastataH // vihitAzcaryasandI, ratnagarbhI vilokayan // 8 // caturyojanavistAraM, yojanASTakamunnatam // prApto'STApadamAroha-tsaha sarvaiH sahodaraiH // 9 // [ yugmam ] krozadvayapRthu kroza-trayocaM yojanAyatam // caturmukhaM ratnamayaM, tatra caisaM dadarza saH // 10 // RSabhAdharhatAmAH , khakhamAnAdizobhitAH // stUpAMzca bharatAdInAM, zataM tatra nanAma saH // 11 // suSamA tasya zailasya, caityasya ca vilokayan // pItAmRta ivAtyarthe, jaharSa sagarAGgajaH // 12 // kenedaM kAritaM caitya-mityamAtyaM ca pRSTavAna 1||sopyce bharatAkhyena. cakriNA pUrvajana vaH // 13 // vakAn jaha-rIdRzaM bharate'param // pazyatAdriM yathA'smAbhiH, kAryate caityamIdRzam // 14 // te'pi gatvA''gatA: procu-nAstya'nyotrA'drirIdRzaH // tato jagAda jahusta-drakSAmakhaiva kurmahe // 15 // kAlAnubhAvato lubdhA, bhAvino bhAvino janAH // upadroSyanti tekhatra, tadrakSAsya mahAphalA ! // 16 // ityuktvA daNDaranena, jaDustaM parito girim // sahasrayojanodvedhAM, vidadhe parikhAM kSaNAt // 17 // tadA ca daNDaralena, tena dArayatA mahIm // krIDAgehAni nAgAnAM. mRtpAtrANIva pusphuTuH // 18 // taM prekSyopadravaM kSubdhA, bhujakA jvalanaprabham // upetya khAmuM saudha-bhAvyatikara jaguH // 19 // so'pi jJAtvA'vadheH kuddho-'metyoce sagarAnajAn // muvaM bhvdbhirmindaan-bhoH! kimetakataM jaDaiH 1 // 30 // upadrutA hi yuSmAbhi-nAgAstadnehabhedanaH // te ca UdA haniSyanti, yuSmAn siMhA iva dvipAna // 21 // tanUnaM khavadhAyaiva, prayato mavatAmayam // pataGgAnAM dIpapAta-kRte pakSapalaM yathA // 22 // jahurjagau tIryarakSA-kRte'smAbhiradaH kRtam // tanmantumenaM bhogIndra, kSamakhAjJAnasambhavam // 23 // AgaH soDhamidaM naivaM, punara kAryamiti bruvan // ahIndro'gAttato jahu-riti dayau shaanujaiH||24||prisaa'sau vinA vAri, pAMzubhiH para viSyate // tadenAM pUrayAmo'tha, puNyairmandAkinIjalaiH // 25 // tatrA sodarAH sarve, jyAyAMsamanumenire // yAra bhavitavyaM syA-tsahAyAH khalu tAdRzAH / // 26 // tataH sa daNDenA''Sya, tatra cikSepa jAhnavIm // upADyanta bhUyo'pi, bhogigehAstadambhasA // 27 // nAgalokaM punarvIkSya, kSumitaM jvlnprmH|| kopAvezAbabhUvAzu, prajvalajjvalanaprabhaH // 28 // so'ya dRSTiviSAn praiSI-vadhAya mahoragAn // taiSa nirgatva te dRSTA, TinirviSavRSTimiH // 29 // tataste bhasmatAM bhejuH, sarve'pi sagarAtmajAH // taM cotpAtaM prekSya pakri-varka cakranda tadazam // 30 // tataH sainyA. niti proce, sacivaH zocitairalam // nAvazyambhAvinaM bhAva-matikAmati ko'pi hi! // 31 // tIrthasevAtIrtharaSAkaraNopakriyAdibhiH // kRtapuNyArjanAH zocyA, na cAmI khAmIsUnakaH // 32 // tadvimucya zucaM saH, kSipraM prasi. patAmitaH // sthAne sopadrave sthAtuM, dhIdhanAnAM hi mocitam // 33 // iti maMtrigirA tyaktA-krandAste plitaasttaa| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 uttarAdhyayana ityayodhyAmupAgatya, sAmantAdyA vyacintayan // 34 // dagdhAH khAmiyutAH sarve - 'pyAgatA vayamakSatAH // lajAkara* midaM rAjJo 'gre kathaM kathayiSyate 1 // 35 // pravizAmastato vahi-mananyagatikA vayam // tAniti dhyAyato'bhyetya, vipraH kopItyabhASata // 36 // karmaNA zubhamanyadvA nAGginAM kiM bhave bhavet 1 // tathAkulA bhakta mA, vakSyAmyetadahaM prabhoH // 37 // ityuditvA dvijaH kaJcidanAthaM zayamudvahan // gatvA rAjakuladvAre, vyalApIduccakairmuhuH ||38|| tat zrutvA cakriNA''hUya, pRSTaH kiM rodipIti saH 1 // proce mamaika evAsI, sUnurdaSTo mahAhinA // 39 // prApto niveSTatAM deva !, tadenaM jIvayA'dhunA // jAGgulIkamathAdikSa- ttatra karmaNi bhUdhavaH // 40 // jJAtabhUpApatyamRtyu - rityUce so'pi ko'pi hi // mRto na syAdyatra tasmA-ismA''nayata mandirAt // 41 // yathA'haM jIvayAmyena - miti tenodito nRpaH // tadbhasmAmArgayadbhutyaiH puryAM sarveSu vezmasu // 42 // te'pyAgatyAvadannAtha !, sakalA vIkSitA purI // paraM purA yatra mRto, na kacinnAsti tadgRham // 43 // rAjA'pyUce'smAkamapi, bhUyAMsaH pUrvajAH mRtAH // sarvasAdhAraNe tyau, tatkiM kovida / khidyase ? // 44 // kiM zocasi 1 mRtaM putraM kiJcidAtmahitaM kuru // siMheneva mRgo yAvammRtyunA tvaM na gRhyase ! // 45 // bhUdevo'thAvadaddeva, jAnAmyetadahaM param // adyaiva jAyate putra-mantarA me kulakSayaH // 46 // tadvalAkrAntavikrAnta- dInAnAthaikanAtha ! he // kathaJcijjIvayitvA'muM putrabhikSAM pradehi me // 47 // bhUyo'bhyadhAnmaMtrataMtra - zastrAdInAmagocare // adRSTavidvipi vidhau, kaH parAkramate ? kRtin ! // 48 // tanmuJca zokaM zokohi vipadi kriyate jaDaiH // Aryaistu kArya tatrApi dharmakarmaiva zarmakRt / // 49 // vipraH proce prabho ! SaSTi-sahanANi sutAstava / samameva vipannAstacchokaM tvamapi mA kRthAH ! // 50 // AH / kimetaditi kSmApa - stato yAva dacintayat // sAmantamukhyAste pUrva-saGketAttAvadAyayuH // 51 // yathAvRtte'tha taiH prokte, vajrAhata iva kSaNAt // mUrcchito nyapatadbhUmau sArvabhaumaH sa viSTarAt // 52 // kathaJcilabdhasaMjJastu vyalApIditi bhUpatiH // hA ! putrA mAM vimucyaikaM, yUyaM sarve'pi kiM gatAH 1 // 53 // are durdaiva ! tAn sarvAnapi saMharataH zizUn // na te kRpA kRpANAmakrUracittasya kApyabhUt // 54 // sutAnapi mRtAn zrutvA zatadhA yanna bhidyase // tattvAM hRdaya ! manye'haM niSThurebhyo'pi niSThuram // 55 // atRptAn sarvasaukhyAnAM, paralokapathaM zritAn // yatsutAnnAnvagacchaMta prema kRtrimameva me // 56 // vilapantamiti proccaiH, sa vipraH smAha cakriNam // mAM niSidhyA'dhunaiva tvaM, svAmin! rodiSi kiM svayam 1 // 57 // viyoga: preyasAM nAtha !, na syAtkasyA'tiduHsahaH 1 // sahate kintu taM dhIro, vaDavAbhibhivArNavaH / / 59 / / zikSAdAnaM pareSAM hi, tepAmeva virAjate // AtmAnamapi ye kAle, zikSayanti vicakSaNAH 159 // iti tadvacanairmatri - vAkyaima vividhaizvirAt // Alambya dhIratAM cakrI, cakre kAlocitakriyAm // 60 // tadA cASTApadAsanna -grAme bhyo'bhyetya mAnavAH // rAjJe vyajijJapannevaM, mukulIkRtapANayaH // 61 // zrotastrisrotaso devA - S'ninye yadbhavatAM sutaiH // prapUrva parirkhA 1 gaGgAyAH // grAmAn, plAvayattannivAryatAm // 62 // rAjJAdiSTastataH ziSTaH, putraputro bhagIrathaH // tatra gatvA'STamaM kRtvA ''rAdhayajjvalanaprabham // 63 // pradattadarzanaM taM ce-tyUce yuSmatprasAdataH // gaGgA nItvAmbudhau lokAn karomi nirupadravAn // 64 // vArayiSyAmi bhujagA-nahaM bharatavAsinaH // tatkuruSvA'bhayo'bhISTa - mityuktvA'gAttato'hirAi // 65 // nAgapUjAM tataH kRtvA, daNDaralena jar3ajaH // nItvA suparvasaritaM pUrvAcdhAvudatArayat // 66 // bhagIratho bhogipUjA, tatrApi vidhivat vyadhAt // gaGgAsAgarasaGgAkhyaM tattIrthaM paprathe tataH // 67 // gaGgApi jahunA''nIte- tyuktA lokena jAhravI // bhagIrathena nItAndhA - viti bhAgirathI tathA // 68 // atho bhagIratho'yodhyAM gatastuSTena cakriNA // sotsavaM nidadhe rAjye, mUrtyantaramivAtmanaH // 69 // svayaM tu zratamAtya, sannidhAvajitaprabhoH // sudustapaM tapastepe, sagarassetyasaGgaraH // 70 // kramAca kevalajJAnaM, dhvastAjJAnamavApya saH // dvAsaptatiM pUrvalakSAH samApyAyuH zivaM yayau // 70 // sarve samAyuSo jaDu-mukhyAH kiM jajJire 1 prabho ! // jJAnI bhagIratheneti, pRSTo'nyedyurado'vadat // 72 // saGghaH purA jinAnnantuM sammetAdriM vrajanmahAn // samprApya gahanaprAntaM, prAntagrAme kacidyayau // 73 // anAryaistadgataiH SaSTisahasrapramitairjanaiH // ekena kumbhakAreNa, vAryamANairapi sphuTam // 74 // sa saMgho muSito lubdhaiH, kathaJcidagamat puraH // taistu tatpratyayaM sarvaiH, pApakarma nikAcitam // 75 // [ yugmam ] anyadA ko'pi tatratyo - nyatra caurya vyadhAt 1 satyapratizaH // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 uttarAdhyayana pure // purArakSAstato grAma-mIyustaM tatpadAnugAH // 76 // grAmadvArANi cAvRtyA-ujyAlayan parito'nalam // sa kulAlastu tatrAhni, grAmamanyaM gato'bhavat // 70 // taM vinA te tataH sarve, plaSTA duSTA vipedire // mAtrivAhakajIvatvenA'TavyAM copapedire // 78 // piNDIbhUya thitAste'tha, tatrAyAtasya hastinaH // pAdena marditA mRtvA, ciraM prema kuyoniSu // 79 // puNyaM ca prAgbhave kiJci-tkRtvA te saGghadasyavaH // jajJire cakriNaH paSTi-sahasrANi sutA ime // 8 // prAgbhavairduvaistasya, bahubhuktasya karmaNaH // zeSAMzena mRtA ete, samameva mahIpate ! // 81 // kulAlo'pyanyadA mRtvA, so'bhUt kApi pure dhanI // tatrApi sukRtaM kRtvA, vipadya kApyabhUnnRpaH // 82 // bhUyo'pi so'nyadA dIkSAM, lAtvA mRtvA suro'bhavat // tatazyutazca tvaM jahu-jAto jAto'si bhUpate / / 83 // bhagIrathakSoNidhayo'tha yAcaM, vAcaMyamasveti nizamya samyak // suzrAddhadharma pratipadya hRdyaM, sadyo'navadyaH khapurI jagAma // 84 // iti sgrckrvrttikthaaleshH||35|| mUlam-caittA bhArahaM vAsaM, cakkavaTTI mhiddddiio| pavajamabbhuvagao, maghavaM nAma mahAyaso // 36 // vyAkhyA-sugama, tatkathAlezastvevaM, tathA hi abhUdihava bharate, mahImaNDalasatpure // vAsupUjyaprabhostIrthe, nAnA narapatipaH // 1 // khaprajAvat prajAH samyak, pAla yitvA ciraM sa rAT // saMtyajya rAjyamanyedyu-virakto vratamAdade // 2 // apramattaviraM dIkSAM, pAlayitvA vipaSa ca // ahamindraH sa girvANo, madhyapraiveyake'bhavat // 3 // itazcAtraiva bharate, zrAvastyAM puri bhUpatiH // zriyA samudravijayI, samudravijayo'bhavat // 4 // tasya bhAryA'bhavadbhadrA, bhadrAkArajitAmarI ||so'th devo'nyadA vyutvA, tasyAH kukSAvavAtarat // 5 // caturdazamahAkhapnAM-stadA ca prekSya sA mudA // rAje jagAda cakrI te, suto bhAviti so'pyapak // 6 // kramAca supuve putraM, rAjJI pUrveva bhAskaram // mahotsavairnRpastasya, maghavetyabhidhAM vyadhAt // 7 // saMprAsaH so'tha tAruNya, dattarAjyo mahIbhujA // utpannacakraH SaTUkhaNDaM, sAdhayAmAsa bhAratam // 8 // bhuktvA ciraM cakriramA viraktaH, prAnte parivrajya sa cakravartI // paMcAbdalakSImativATa sarvA-''yuSo suro'bhUtridive tRtIye // 9 // iti zrImadhavacakrikathA // 36 // mUlam-saNaMkumAro maNussido, cakkavaTTI mhiddddiio| puttaM raje ThavittA NaM, sovi rAyA tavaM cre||37|| vyAkhyA-spaSTaM-tacaritaM caivaM, tathA hi astIha kAzcanapuraM, samRddhaM kAJcanarddhibhiH // tatrAsIdvikramayazA, vikramAkrAntabhUrnRpaH // 1 // tasya paMca zatAnyA. san , rAjJo vizvamanoharAH // tatra cAbhUt pure nAga-dattAhaH sArthapo dhanI // 2 // rUpalAvaNyasaubhAgya-nirjitAya. rasundarI // viSNuzrIriti tasyAsI-kAntA viSNorivAdhijA // 3 // tAM cAnyadA nRpo'pazya-manasaH pazyato. harAm // dadhyau cemA vinA janma, rAjyaM caitanmamA'phalam ! // 4 // cikSepa kSitipaH kSipra-mantarantaHpuraM ca taam|| prANino hi priyHpraayo-'nyaayo'pthymivaa'pttoH||5|| vinA'pi vipriyaM tyaktvA, priyaM kAsi ? gatA priye!|| vilapanniti sArthezo, babhrAmonmattavattataH ! // 6 // zuddhAntanArIsahitA, lajAM lokApavAdajAM // vimucya reme bhUpastu, nityaM viSNuzriyA samam // 7 // jAtAsUyAstato rAjyo-'kArayan kArmaNaM tathA // mRgAkSI kSIyamANA sA, vyapadhata yathA khayam // 8 // tatastasthA viyogena, dussahena davAgnivat // nAgadatta ivonmattaH, pRthvInAtho'bhavadazam // 9 // nAmau kSesumadAttasyAH, zavaM sa khehmohitH|| Uce ca mastriyA maunaM, dhatte praNayakopataH ! // 10 // sacivAH kici. dAlocya, vaJcayitvA ca pArthivam // vipine kSepayaMstasyA, dhenoriva zavaM ttH|| 11 // tAzcApazyannazrunIra-dhArAmiH sa dharAdharaH // dharAM dhAradhara iva, sinycnnaattiiditsttH|| 12 // kAnte ! kAntastvadekAnta-khAnto virahavihvalaH // hAsyAnopekSaNArhaH sthA-diti cAkrandaduzcakaiH / // 13 // itthaM tyaktAnapAnasya, gate rAjJo dinatraye // amAtyA ni yatA mAya-miti taM kAnane'nayan // 14 // tatra ca prasarat pUtI-klinnaM kramikulAkulam // gRpravikSiptavakSoja, vAka sAkRSTalocanam // 15 // AkRSTAMtraM zRgAlIbhi-rAvRtaM makSikAgaNaiH // viSNuzriyo vapurvIkSyA-'dhyAsIditi mahI patiH // 16 // [ yugmam ] aho asAre saMsAre, sAraM kiMcinna razyate // mayA tvasau sAramiti-dhyAtA mUDhena piNa ciram // 17 // kulazIlayazolajA-styakA yasyAH kRte tvayA // rejIva ! matta ! pazyAdha, tasyA jAtezI dazA // 18 // priyeti yAM pRthaka -mabhavaM na prabhaH kSaNam // vIkSya tAmapi zItArca-miva me vepate vapuH // 19 // tato dharmakriyAnIraH pApapaGkaparipatam // AtmAnaM vimalIkarnu, sAmprataM mama sAmpratam // 20 // vimRzyeti viraktAtmA Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 uttarAdhyayana suvratAcArya sannidhau / rAjyaM raja ivotsRjya, prabrajyAmAdade nRpaH // 21 // tapobhiH vividhaiH sAkaM, karmabhiH zoSayan vapuH // ciraM vihRtya vyApanna - stRtIyaM kharjagAma saH // 22 // tatazyuto ratnapure, jinadharmA'bhidho'bhavat // zreSThiputraH zrAddhadharma, zuddhaM bAlyAdapi zritaH // 23 // itazca kAntAvirahA-nAgadato'tiduHkhitaH // mRtyArttadhyAnato bhrAmaM, bhramaM tiryakSu bhUrizaH // 24 // agnizarmAyo vipraH, pure siMhapure'bhavat // puNyAzayA tridaNDitvaM svIcakAra sa caikadA // 25 // [ yugmam ] dvimAsAdi tapaH kurvan so'gAlapure'nyadA / tridaNDibhaktastatrAbhU- patirnaravAhanaH // 26 // tena rAjJA tapakhIti, bhokuM nIto nije gRhe // so'pazyajjinadharma taM devAttatrAgataM tadA // 27 // tataH prAgbhavavaireNa, kopATopAruNekSaNaH // naravAhanabhUmI - mityUtre sa tridaNDikaH // 28 // asyADhyasya nyasya pRSThe, pAtramatyUSNapAyasam // cedvibho ! bhojayasi mAM tadA bhujhe bhava // 29 // sthAlamanyamya vinyasya, pRSThe tvAM bhojayAmyaham // nRpeNetyudito ruSTo duSTo bhUyo'vada' dvatI // 30 // pRSThe'syaiva nyasya pAtraM, mujhe gacchAmi vA'nyataH // tadbhaktaH sa tato bhUyaH pratyapadyata tadvacaH // 31 // nRpAdezAttataH pRSThe, tena datte sa tApasaH / atyuSNapAyasaM sthAlaM, nyasya bhoktuM pracakrame // 32 // zrAddho'pi sthAlatApaM taM so'dhisehe vizuddhadhIH // svasyaiva karmaNo'yaM hi, vipAka iti cintayan // 33 // bhukte bhikSau zreSThipRSThAtsamaM tvagmAMsazoNitaiH // janaiH sthAlaM tadutkhAtaM, tataH zreSThI gRhaM yayau // 34 // satkRtya kSamayitvA'tha, khajanAn pUjanAMstathA // jinadharmo gurUpAnte, pratrajya jinadharmavit // 35 // purAnnirgatya vihitA - 'nazano'drizirasthitaH // pakSaM pakSaM kRtotsargaH, kramAdasthAccaturddizam // 36 // [ yugmam ] gRdhrakAkAdibhirbhakSya-mANapRSTho'pi tatra saH // sahamAno vyathAmugrAM, smaran vaJcanamastriyAH // 37 // vipadya prathamakharge, babhUva tridazAdhipaH // Anupati phalaM tat, jinadharmavidhAyinAm // 38 // [ yugmam ] tApaso'pi mRtastenA - ''bhiyogyena kukarmaNA // airAvaNAhvayo hastI, jajJe tasyaiva vAhanam // 39 // tatazyutvA bhave bhrAntvA, kRtvA vAlatapaH kacit // yakSo'sitAkSanAmAbhU - jIvastasya tridaNDinaH // 40 // itazcAtraiva bharate, viSaye kurujAGgale // asti khastipadaM zrIma-nnagaraM hastinApuram // 41 // jaitraseno'vasenAhnastatrAbhUdbhUbhujAM varaH // sahadevIti tasyAsI devI devIva bhUgatA // 42 // tasyAH kukSau jinadharma - jIvaH svargAtpari cyutaH // caturdaza mahAsvapnAn, darzayan samavAtarat // 43 // pUrNe kAle'tha sA'sRta, sutaM lakSaNalakSitam // jagajanamanohAri, rUpaM lakSmIriva sparam // 44 // sanatkumAra ityAkhyAM cakre tasyotsavairnRpaH // so'tha krameNa vavRdhe, kalpadruma itrodgataH // 45 // zrImAn mahendrasiMhAkhyaH, kAlindIsUrayoH sutaH // sapAMzukrIDitastasya, vayasyaH zasyadhIrabhUt // 46 // samaM tena vayasyena, kalAcAryasya sannidhau // sanatkumAraH sakalAH, kalAH jagrAha lIlayA // 47 // amaMtrayaMtra nizzepa - kAminIjanakArmaNam // lAvaNyapuNyaM tAruNyaM kumAraH prApa sa kramAt // 48 // udyAnaM makarandAkhyaM, vasantasamaye'nyadA / samaM mahendra siMhena, krIDAye bhUpabhUryayau // 49 // nAnAkrIDAbhirakrIDa - tsatrA mitreNa tatra saH // tadA ca rAjJo'thapati-ryAnvAhAnaDhokayat // 50 // hayaM jaladhikalolA - hvayaM bhUvabhuvo'pyadhAt // kumAro'pi tamAroha - tadgatiM draSTumutsukaH // 51 // kaza cotkSipya taM yAvat prerayAmAsa bhUpabhUH // so'zvastAvadadhAvoce-rvAyuM jetumanA iva // 52 // yathA yathAkRpadvalgAM, rakSituM taM nRpAGgajaH // sa vaRzikSito vAho, bahvadhAvattathA tathA // 53 // rAz2AM rAjakumArANAM, sAdinAM dhAvatAmapi // madhyAtkumAraM hRtvA'thaH kSaNAtso'gAdadRzyatAm // 54 // tato'zvasenabhUzako, jJAtvA'zvApahRtaM sutam // pratyAnetuM sa sainyogA- dyAvadvAjipadAnugaH // 55 // tAvadbhUrirajaH pua-digmUDhIkRtasainyayA // bhagnAni pAdacihnAni, tasya vAhasya vAtyayA // 56 // nirupAye tato'tyartha, vyAkule sakale bale // mahendrasiMho bhUmIndra-siMhamitthaM vyajijJapat // 57 // deva ! devAdidaM sarva - majaniSTAsamaJjasam // tathApi mitramanviSyA - ''nepyAmi na cirAdaham // 58 // prabhoH prabhUtasainyasya, kAntAre duSkarA bhramiH // sukarA sA khagasyeva, khalpataMtrasya me punaH // 59 // tattiSThatu prabhuryAmi, khAmIn ! suhRdamanvaham // tenetyukto'valiSTarvI - patirazrujalAvilaH // 60 // dhIro mahendrasiMhastu, mitasAraparicchadaH // krIDAvanIM yamasyaivA - 'raNyAnIM praviveza tAm // 61 // prauDhapAdairugradantaiH, prakSaranmadanirjharaiH // karIndraizca girIndraizva, kvApi durgamatAM gatAm // 62 // kApi prArU ghasamara-sairibhotkhAtapAdapAm // saGkIrNI kezarIvyAghra - vyAlabhallUkasUkaraiH // 63 // bhAnubhAnugaNAbhedya - nikuanikaraiH kvacit // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 usarAdhyayana antaHpurapurantrIva-dasUryampazyajambukAm // 64 // kacitkaNThIravarapa-prasanmRgakulAkulAm // kApi dAvAmisantApabhurmurIbhUtabhUtalAm // 65 // kaciccharamasaMramma-sambhrAntoddhAntakularAm // zAkhArUDharajagaraiH, kApi kunIkRtamAma // 66 // tasyATavI tAmaTato, bhISaNebhyo'pibhIpaNAma // zanaiH zanairagAtsarvA, khedakhaH paricchadaH ||67||pshi kulakam ] tata ekopi kuoSu, kandarAsu ca bhUbhRtAm // bhilleza iva so'prAmya-mitraM draSTuM dhanurddharaH // 68 // mi. pApavarSAzItartan , kSudhAtRSNAzramAMzca sa // mitraikatAno nAjJAsI-yogISa dhyAnatatparaH // 69 // tasyaivaM bhrAmyato'. TalyA, vyatIte vatsare'nyadA // karNAtithitvamagama-sarasaH sArasadhvaniH // 7 // pANaM cAprINayadvAyuH, kamalAmo imedaraH // tataH panasaraH kiJci-dihAstIti viveda sH||72|| so'tha panAkaramami-prajan vIrabajAgraNIH // sadItamizramazrauSI-reNuvINAkalakkaNam // 72 // tataH pramuditaH prAjJa-purogassa yuro gtH|| dadarza darzanasudhA-anaM mitraM badhUvRtam // 73 // kiM manovibhramaH kiM vA, sakhA'sau me sukhAkaraH // so'tha dhyAyanniti tade-tyazrISIdvandino bcH|| 74 // kuruvaMzAvataMsazrI-azvasenanRpAtmaja! // sanatkumAra ! saumaagy-jitmaar| ciraM jaya // 75 // nizamyeti pramodAzru-vRSTimeghAyitekSaNaH // gatvA sa dRkpaSaM sakhyu-yapatat paadpnyoH|| 76 // abhyutthAya kumA ro'pi, dobhyA'mAdAya sAdaram // tamAliliGga sarvAGga, harSAtraiH sapayanniva // 77 // athAcinyamithaHsaGgA-tau mujhaM jAtavismayau // harpodazcadromaharSA-bAsInAvAsanadvaye // 78 // vIkSitau khecaragaNaiH, smayamAnaiH savismayaiH // kSaNaM bAppAmbupUrNAkSI, parasparamapazyatAm // 79 // [ yugmam ] khecarInikare sakta-gItAditumule tataH // kumAraH svadRzo. raca, pramRjya tamadovadat // 8 // tvamatrAgAH kimekAkI, kathaM vA mAmihAvidaH 1 // antarAmAmiyantaM cA-gamayaH samayaM katham 1 // 81 // pitroH kA vidyate hayA, mdviyogvshaahshaa|| pitRbhyAM prahito hanta, tvamihApikime. kakaH 1 // 82 // teneti pRSTaH ligdheSu, praSTho gaddayAgirA // mahendrasiMhaH sakalaM, prAcyaM vRttAntamabravIt // 83 // sataH snehaM ca dhairya ca, sakarNastasya dharNayan // kumAro'kArayat khAna-mojanAdi vadhUjanaiH // 84 // mahendro'tha kumArendra-mityuvAca kRtAJjaliH // ArabhyAzvApahArAtkhA, vAtI bhUhi prasagha me ! // 5 // tenetyuktaH kumAro'ntariti dadhyo vishuddhdhiiH|| khanAmeva svayaM vaktu-mayuktA khakathA satAm / // 86 // khatulyasya vayasyasya, yAcyA cAvazyamasya sA // kathayAmi tadanyena, kenApyenAM savistarAm // 87 // dhyAtvati kAntAM bakula-matyAhAmiti so'vadat // priye'smai matkayAM tayAM, bada vijJAya vidyayA // 88 // zubhAzaye / zave'haM tu, nidrApUrNitalocanaH // ityuditvA ratigRha, pravizyAzeta bhUSabhUH // 89 // tato mahendrasiMha sA-uvadatsava surattadA // ninye hayena hatvA''zu, kAntAramatibhISaNam // 90 // dvitIye'pi dine tatra, jan vAjI javena saH // tasyau madhyaMdine kRSTvA, rasanAM kSuttapAturaH // 91 // tataH stabdhakramAcchAsA-pUrNakaNThAt zramAkulAt // talAduttIryAryaputraH, paryANamudatArayat // 92 // ghUrNitvA'zvastato'paptat , prANezca mumuce drutam // tRSAkulaH sakhA te tu, tadATItparito'mbhase // 93 // tacApa kApi na tataH, tRpAkrAntaH zramAturaH // davadagdhATavItApo-tapto'sau vyAkulo'bhavat // 94 // vIkSya saptacchadaM dUre, gatvA tasya tale drutam // niviSTo'yaM kSaNAkSoNI, papAta bhramitekSaNaH // 95 // puNyena prerito yakSa-stadAsaptacchadAlayaH // sarvAGgeSu siSecAmuM, zItalairvimalairjalaiH // 96 // prAptasaMjJastatastoyaM, pItvAsI yakSaDhaukitam // kastvaM kuto jalaM caita-dAnItamiti pRSTavAn ? // 97 // sovAdIdasmi yakSo'ha-mihatvastvatkRte kRtin ! // sarasaH sarasaM nIramAnayaM mAnasAdidam // 98 // suhattavoce tApo'yaM, mAnase majanaM vinA // na me'pagantAviraha-iveSTaprAptimantarA // 99 // tavAbhISTaM karomIti, procyA'muM yakSarAT tataH // kRtvA pANipuTe'naiSI-nmAnasaM khacchamAnasaH // 10 // tatrA'muM vihitamAna-mapanItaparizramam // yakSo'sitAkSaH prAgjanma-vipakSaH kSipramaikSata // 1.1 // krodhAdhmAtA so'tha bADhaM, vikurvan guvaka vaH // AryaputrAya cikSepa, vRkSamutkSipya satkSaNam // 102 // tamAyAntaM nihatyA, pANinA'pAnayattarum // yakSastamomayaM viSaM, tatazcakre rajovajaiH // 1.3 // bhImATTahAsAn dhUmAma-bhUdhanAn vikRtAratIn // pizAcAMzca jvalajjvAlA-karAlavadanAn vyadhAt // 104 // tairapvamItaM tvanmitraM, nAgapAzairvavandha sH|| tAnsa. gho'troTayadayaM, jIrNarajuriva dvipaH // 105 // tato yakSaHkarApAtai-dhorairetamatADayat // asau tu taM nyahanmuTyA, vajeNeSa giri hariH // 106 // Aryaputramayo loha-mudreNa japAna saH // viramanti hi nAkRtyA-tkayaMcidapi durjanAH / // 107 // unmUlitena sahasA, mahatA candanabuNA // taM bardiSNuM nihatyoA , sakhA te'pAtayattataH // 1.8||giri Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 uttarAdhyayana mutkSipya yakSopA - skSipadasyopari drutam // kSaNaM nizcetano jajJe, bAdhitastena te suhat // 109 // labdhasaMjJastu se zaila - mavadhUyotthito drutam // Aryaputro niyuddhena, yoDumAhAsta gulakam // 110 // tato'sau bAhudaNDena, itvA se khaNDazo vyadhAt // amaratvAttadA mRtyu - mAsasAda na gulakaH // 111 // tato rasitvA virasa-masitAkSaH palAyata // puro hi hastimallasya, mahiSaH syAtkiyazviram // 112 // vIkSituM samarAzcarya-mAgatAH surakhecarAH // maulau tvatsuhRdaH puSpa vRSTiM tuSTA vitenire ! // 113 // aparADe puro gacchaMstato'sau nandane vane // dadarzASTau kanIH zakra -mahiSIvi sundarAH // 114 // kaTAkSadakSanayanai - deze tAbhirapyayam // athopetyAryaputrastA - stadbhAvaM jJAtumityavak // 115 // nayanAnandanA yUyaM, kRtinaH kasya nandanAH // hetunA kena yuSmAbhirvanametadalaGkRtam 1 // 116 // tAH procurbhAnugasya, khecarasya sutA vayam // itazca nAtidUresti, tatpurI priyasaGgamA // 117 // tAmalaGkRtya vizrAmye -tyuktastAbhiH sakhA tava / darzitAdhvA tadAdiSTa-kiGkareNa jagAma tAm // 118 // upAparArNavaM bhAnu-stadAnIyata sandhyayA // upatAtaM mudAnAyI, sauvidestAbhirapyasau // 119 // abhyutthAnAdikaM kRtvo - citaM soyena mityavak // udvaha tvaM mahAmAga !, mamASTau nandanA imAH // 120 // etAsAM sa priyo bhAvI yo'sitAkSaM vijeSyate // ityarcirmAlimuninA, proce tatprArthya se mayA // 121 // tenetyuktastava suhat, pariNinye tadaiva tAH // tAbhiH sahAkhapIdvAsA - vAse cAssbaddhakaGkaNaH // 122 // tadotkSipyAsitAkSo'muM, nidrANaM gahane'kSipat // tatra prekSya vinidraH khaM dadhyau kimidamityayam // 123 // Aryaputrastato'TavyA - mekAkI pUrvavaddhaman // saptabhUmIkamadrAkSIt prAsAdamadhibhUdharam // 124 // mAyeyamapi kasyApi bhAvinItyeSa bhAvayan // tatsamIpe gato'zrauSI - kasyAzcidruditaM striyAH // 125 // tatastatra pravizyAya - mArUDhaH saptamIM bhuvam // divyAM kanIM dadazaiMkAM vadantImiti gadgadam // 126 // jagatrayajanotkRSTa, kuru vaMzanabhorave ! // sanatkumAra ! bharttA tvaM, bhUyAjjanmAntare'pi me // 127 // tadAkarNya mamAsau kA, bhavatIti vicimtayan // purobhUyAryaputrastAM, nyagmukhImevamatravIt // 128 // kA tvaM sanatkumAreNa, sambandhastava kaH punaH 1 // muduH smarantI taM caivaM kena duHkhena rodiSi 1 // 129 // pRSTAneneti sA'muSmai, pradAyAsanamuttamam // susmitA vismitA proce, sudhAmadhurayA girA // 130 // surASTrarAjaH sAketa - purezasya sutAsmyaham // sunandAhA candrayazo - devI kukSisamudbhavA // 131 // kalayitvA kalAH sarvA, vayo madhyamamadhyagAm // dhavosyAH ko'nurUpaH syA-diti dadhyau tadA nRpaH 1 // 132 // AnAyya bhUparUpANi, tato me'darzayanmuduH // nAramatteSu me dRSTiH, kiMzukeSu zukI yathA ! // 133 // dUtAnItapaTamyastaM pitrA darzitamanyadA / rUpaM sanatkumArasya, vIkSya vyAmuhamuccakaiH ! // 134 // hiyAnuktopi tAtena, rAgobudhyata tatra me // pracchanno'pi prakAzaH syA- tRNachannAnivatsa hi ! // 135 // tataH sanatkumArAya pitRbhyAM kalpitAsmyaham // bharttA tadicchAmAtreNa, sa me na tu vivAhataH / / 136 / / [ itakSa ] khecaraH ko'pi hatvA mA-mihAnaiSItsvakuTTimAt // vidyAkRte'tra gehe mAM, muktvA ca kApyagAtkudhIH // 137 // smAraM smAraM kumAraM taM tato rodimi sundara ! // bAlAnAmacalAnAM ca duHkhitAnA hRdo balam // 138 // AkhyatsakhA te mA rodI-yasmai dattAsi sosmyaim // sAnandAkhyatsunandAtha, daivaM jAgartti deva me // 139 // tayorAlapatoreva - mAgAttatra kruSA jvalan // nandano' * zanivegasya, vajravegaH sa khecaraH // 140 // tvanmitraM ca samutpATyo - dakSipadviyati drutam // rudatI sudatI bhUmau bhUcchitA sA'patattataH // 141 // muSTighAtena duSTaM taM, tato vyApAdya tatkSaNam // akSatAGgastAmupetyA - vAsayAmAsa te sakhA // 142 // vArttA procyAtmanaH sarvA - muduvAha ca tAM mudA // amuSya mukhyapattI sA, bhAvinI bhAvicakriNaH // 143 // svasAtha bajravegasya, nAmnA sandhyAvalI kanI // tadA tatrAyayau bhrAtR-vadhaM vIkSya cukopa ca // 144 // bhAvI bharttA bhrAtRhantA taveti jJAnino giram // smRtvA zAntA patIyantI, sAryaputramupAsarat // 145 // ayaM tAmapyupAyaMsta sunandAnujJayA kRtI // svayamAyAnti pAtraM hi, striyo'rNavamivApagAH ! // 146 // atrAntare khecarI dvA-dupetyAmuM praNamya ca // prAbhRtIkRtya kavacaM, syandanaM caivamUcatuH // 147 // khaputramaraNodantaM jJAtvA vidyAdharAdhipaH // AyAtyazanivego'tra, sainyairAcchAdayannabhaH // 148 // tata AvAM harizcandra-candravegau tavAntike // prahitau candravegena bhAnuvegena cAtmajau // 149 // ArohArkarathAmaM ta-satpreSitamamuM ratham // kavacaM vAmumAyuMca, vajrasannAhasaMnnibham // 150 // candravega mAnuvegI, sodarau zrasurau tava // mahAcamUvRtau khAmin !, viddhi sevArthamAgatau // 151 // tayorevaM pravadatostatra tAvapyupeyatuH // khecarendrau candravega - bhAnuvegau mahAbalau // 152 // tadA sandhyAbalI vidyA - masle prasi Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 uttarAdhyayana dadau // tatoyamapi sabasa, rathamArohadAjaye // 153 // tato'muM candravegApA, khecarAH parivagire // tadApAzaniye. gala, tatrA'gAtpravalaM balam // 154 // tena sAI candravega-mAnuvegau palAnvitI // yoDaM pravRttI tvanmitraM, niSi. dhyApi raNodhatam // 155 // yodhaM bodhaM mamayodha, sainyayorubhayocirAt // AryaputrAzanivegau, yuyudhAte mahojasI // 156 // tabodha kurvatoyuddha, jayazrIsanmotkayoH // AzugairAzu tirayAM-cakrire bhAnubhAnavaH // 157 // mumocAzanivego'ya, nAgAkhamatimISaNam // taca gAruDazoNa, npagrahIdbhavataH sakhA // 158 // mAme'yaM vAruNenaivaM, vAyavyaM pArvatena ca // vairizavaM nijavAha, pratizoNa te suhat // 159 // tataH kArmukamAdAya, nArAcaM muMcato dviSaH // andunA'sau ciccheda, mauvIM saha javAzavA // 160 // atho kRpANamAkapya, dhAvatastasa te sakhA // bAhoraI mahA. pAhu-sRNAlacchedamacchinat // 161 // tathApi dhAvato hantuM, takha prajvalataH kudhA // vidyAdatena cakreNa, cakre'sau mastakaM pRthak ! // 12 // rAjyalakSmItataH sarvA, tassa khecaracakriNaH // harAviva pratihareH, saJcakrAma mama priye // 163 // sandhyAvalIsunandAbhyAM, sAnandAbhyAM yutastataH // vaitADyAdrau jagAmAsI, candravegAdimiH samam // 164 // tatra cAmuSya saMbhUva, sakalaiH khecaraizvaraiH // vidyAdharamahArAjyA-miSeko nirmame mudA // 165 // athainaM zAyate caitye, vihitASTAhikotsavam // khecarendracandravega, ityUce matpitA'nyadA // 166 // mamApiAlimuninA, proktaM yanuryacakrabhRt // bhAvI sanatkumArAkhyaH, patiH putrIzatasa te // 167 // sa pAvAsati mAsena, mAnase'tra sarovare // tatrAsitAkSayakSaM ca, parAjetA mahAbhujaH // 168 // tato bakulamatyAdi-sutAzatamidaM mama // pariNIya prabho !kSipraM, prArthanAM me kRtArthaya // 169 // vijJasa iti matpitrA, vayassaste mahAzayaH // madAdikAH zataM kanyAH, pariNinye mahA. mahaiH // 170 // tato vividhalIlAmiH, krIDan vidyaadhriikRtH||ninaayaasau sukhaM kAlaM, khecarendraniSevitaH // 171 // adya tu krIDayAtrAgA-devAca milito bhavAn // anukUle hi daive sthA-dvinopAyamapIhitam // 172 // evaM baku. lamayokte, gRhAnirgasya bhUpabhUH // mitreNa saha vaitAvaM, jagAma saparicchadaH // 173 // prApyAvasaramanyedhu-mahendrastaM vyajijJapat // pitarau svadviyogAttoM, prabho / bhUri vissiidtH||174|| kadA kumAraM drakSyAmo, ghyAyantAvityaharnizam // khadarzanena pitarI, pramodayitumarhasi // 175 // zrutveti so'pi sotkaNThaH, sakalanakhamitrayuk // vimAnairvividhairyoni, darzayan zatazoravIn // 176 // digyaveomayAyi-dvipavAhAdivAhanaiH // sasainyaiH khecarAdhIzai-kRtaH zakra ivAmaraiH // 177 // parvatUryopanirghoSai, rodasI paripUrayan // jagAma sampadA dhAma, puraM zrIhastinApuram // 178 // [tribhivizeSakam ] tatra khadarzanenAzu, pitarau nAgarAMca saH // prAmumudazcakravAkau, pamAni ca yathAryamA // 179 // pazyanpuprakha tAM lakSmI-mathasemanarevaraH // vilaya ca pramodaM ca, prApa vAcAmagocaram // // 180 // tuSTena rAjJA pRSTo'tha, kumArasthAtmanazcatam // vRttAntamakhilaM proce, mahendro vismayAvaham // 181 // tato'vasenabhUpAlA, putraM rAjye nyavI 1 jayiSyati mahAmujaH / iti "dha" saMjJakapustake // vizat // sudhIrmahendrasiMha ca, tatsenAdhipati myadhAt // 182 // khayaM tu zrIdharmanAtha-tIrtha svavirasannidhau // virakto bratamAdAya, nijaM janmAkRtArthavat // 183 // atho sanatkumArasya, rAjyaM pAlayato'nyadA ||ckraadiini mahArabAnyajAyanta caturdaza // 184 // tato varSasahaleNa, sAdhayitvA sa bhAratam // nidhAnAni navAsAca, punarAgAnijaM puram // 185 // pravizantaM pure taM cA-vadhinA vIkSya vAsavaH ||msulyo'sau prAgbhave'bhU-diti lehaM dadau bhRzam // 186 // zrIdaM cetyAdizacakrI, turyo'sAvasti me suhat // rAjyAbhiSekaM tadgatvA, kuruSvA'muSya dhInidhe! // 187 // ityuktvA cAmare cchatraM, hAraM mauliM ca kuNDale // siMhAsanaM pAdapIThaM, devadRSye ca pAduke // 188 // dAtuM sanatkumArAva, dhanadasya harirdadau // rambhAtilottamAdIca gantuM tena sahAdizat // 189 // [ yugmam ] tatastadanvito gatvA, kuvero hastinApure // saudharmAdhipaterAjJAM, cakriNe tAM nyavedavat // 190 // tena cAnumataH zrIdo, vicakre yojanAyatam // mANikyapIThaM tassoI, maNDapaM ca maNImayam // 191 // maNipIThaM ca tanmadhye, kRtyA siMhAsanAzcitam // AnAyayazravaNaH, kSIrodAdudakaM suraiH // 192 // tataH sagauravaM zrIda-zakriNaM tatra maNDape // siMhAsane nivezyendra-prahitaM prAbhRtaM dadau // 193 // cakre kritvA'bhiSeka, terjalaiH so'tha cakriNaH // magalAtovanirghoSaM, tadopaizcakrire suraa| // 194 // tadA maGgalagItAni, jagurnirjaragAyanAH // rambhAtilottamAdhAtha, nATakaM vyadhuruttamam // 195 // pUjayitvAtha tNbn-bhuussaamaalyvilepnH|| zrIdaH prAvivizandha-harikhanA hastinApure // 196 ||rbaadivRssttyaa kRtvAca, Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 uttarAdhyayana tatpuraM khapurIsamam // visRSTazvakriNA svarga, yayau yakSapatiryutam // 197 // cakre'tha pArthivaistasyA'bhiSeko dvAdazAbdikaH // kRpAluH so'tha bhUpAlo, nyAyenApAlayatprajAH // 198 // bhogAMvAvAmavAbhAkSI - sambhogAbhogama kulAn // muno'gamayadbhUmAn, vAsarAniva vatsarAn // 199 // anyadA divi devendraH, sudharmAsadasi sthitaH // nATakaM nATayannAsI- dramyaM saudAminAbhidham // 200 // tadA tatrezAnakalpA- dAyayau saGgamAmidhaH // suparvA rUpatejobhyAM, nirjarAnnirjayan parAn // 201 // tasmin gate surAH zakra -mapRcchanniti vismitAH // kuto'sya tejo rUpaM ca sarvagIrvANagarvahRt // 202 // indraH proce'munAcAmla - vardhamAnAbhidhaM tapaH // kRtaM pUrvabhave tejo, rUpaM cAsya tadIdazam // 203 // evaMvidho'nyo'pi ko'pi kimasti bhuvanatraye // iti pRSTaH punardevai - devarAjo'bravIdidam // 204 // sanatkumAranAmAsti, nRhastI hastinApure // tasya rUpaM ca tejazva, surebhyo'pyatiricyate ! // 205 // azraddadhAnau tacchaka - vacanaM tridazAvubhau // vijayo vaijayantazca viprarUpamupAzritau // 206 // Agatya cakriprAsAda-dvAre tasthaturutsukau // babhUva sArvabhaumastu, tadA prArabdhamajanaH // 207 // [ yugmam ] prAvIvizadvizAmIzo, dvAsthenoktau tadApi tau // vaidezi kAn darzanotkAn, vilambayati no sudhIH // 208 // tatastau vIkSya tadrUpa -madhikaM zakravarNitAt // prAptau vacotirga citraM, zirosdhUnayatAM ciram // 209 // dadhyatuzcetyaho ! asya, tejaH prAjyaM kheriva // payodhijalavanmAnA-tigaM lAvayamapyaho ! // 210 // sthApyate dRSTirasyAne, yatra yatra tatastataH / kIliteva nimameva, kRcchrAdeva nivarttate / // 211 // rUpaM tadasya zakreNa, mithyA na khalu varNitam // adyerSyayApyabhUvAvAM, kRtArthAvasya darzanAt // 212 // zubhavantau manantau bhoH !, kuto hetorihAgatau 1 // athetyuktau nRdevena, bhUdevAvevamUcatuH // 213 // rUpamapratirUpaM te, varNyamAnaM jagajjanaiH // nizAmyAyAmihAyAtau taddarzanakutUhalAt // 214 // yAdRzaM ca tavAvAbhyAM zrutaM rUpaM janAnanAt // dRzyate savizeSaM bhU-vizeSaka ! tatopyadaH // 215 // Uce rUpamadAdbhUpo, yuvAbhyAM bho dvijottamau ! // kiM me majjanasajjasya, rUpametannirUpitam 1 // 216 // tatkRtvA majjanaM sAra-rajAlaGkArabhAsuraH // zobhayAmi sabhAM yAvat, kSaNaM tAvat pratIkSyatAm // 217 // rUpaM tadA ca me samyakU, prekSaNIyaM manoramam // ityuktau devabhUdevI, rAjJA tasyaturanyataH // 218 // snAtvA bhUpastato bhUri-bhUSAbhUSitabhUdhanaH // sabhAM vibhUSya tau vipro, rUpaM draSTuM samAdizat // 219 // athekSamANau tau vIkSya, bhUparUpamanIdRzam // viSaNNau dadhyaturaho !, nRNAM rUpAdi caJcalam // 220 // nRpaH proce purA prekSya mAM yuvAM muditAvapi // viSAdazyAmalArayI drAk, sAtau sAmprataM kutaH 1 // 221 // tAvUcatuH surAdhAvAM, divi devendravarNitam // azraddadhAnau tvadrUpaM parIkSitumihAgatau // 222 // rUpaM taba purA prekSya, zreSThamindrAditAdapi // STApi viSIdAvo 'dhunA'nyAha nirIkSya tat ! // 223 // etAvatA'pi kAleno- dbhUtAH kAye tathA''mayAH // rAkSasairiva tairprastA, rUpalAvaNyakAntayaH / // 224 // ityuditvA tayorantarhitayoH svanapurnRpaH // pazyanapazyadviSchAyaM, rajabhchannamivAruNam // 225 // dadhyau caivamaho dehe, kA nAmAsthA manISiNAm 1 // vividhAH vyAdhayo vyAdhA; iSaiNaM bAdhayanti yam // 226 // bhItA ivAmayebhyo ye, naSTA rUpAdayoM guNAH // bhIruvatyairivoffzaH, kathaM mAdyati taiH sudhIH 1 // 227 // saroSA iva ye yAnti, sevyamAnA api kSaNAt // bhogeSu teSu ko nAma, pratibandhaH sumedhasAm 1 // 228 // yato guNAH praNazyanti vairAgyavinayAdayaH // parigrahe graha zvA ''grahaH phastana dhImatAm 1 // 229 // tanmamatvaM zarIrAve - ratha vo vA vinAzinaH // vihAya zAzvatasukhapradAni pratamAdade // 230 // dhyAtveti nandanaM nyasya, rAjye prAjyamatirnRpaH // binayandharasUrINA-mantike pratamagrahIt // 232 // tataH sarvANi ratnAni sarvA rAjJyo nRpAH same // nikhilA nidhayo yakSAH, sainyAH prakRtayastathA // 232 // gADhAnurAgAttatpRSThe, paNmAsI yAvadabhraman // prabho ! vinA'parAdhaM naH, kiM jahAsIti vAdinaH // 233 // [ yugmam] siMhAvalokitenA'pi, mApazrasaMyatastu tAn // tato natvoprasatvaM taM yayuste khakhamAspadam // 234 // sunistu SaSThatapasaH pAraNe gocaraM gataH // cInakAnnamajAtaka - yuktaM samprApya bhuktavAn // 235 // bhUyo bhUyo'pi SaSThAnte, pAraNaM soDatanottathA // tato bahudhire tasya, rogA nIrAdibAGkarAH // 236 // kaMdraH kukSiMzoH pIDe, kAsa- baoNsa-uparo'rA~cIH // iti saptAmapAna sehe, sapta varSazatAni saH // 237 // tasyaivaM sahamAnasya, sarvAnapi parISahAn // prakurvatastapastItraM, pArttavArttAmakurvataH // 238 // malArma zikunmUtra-sarvoSadhyaH kaphauSadhiH // saMbhinna zroto'bhidhA -tyabhUvan sapta khabdhayaH // 229 // [ yugmas ] 1 sukhavArttAm // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , 230 utsarAdhyayana tapApyApratIkAra-makurvantaM tamanyadA // puruhUtaH puraH sAhA-bhujAmevamavarNayat // 24 // aho / sanatkumArosau, dheryAdharitabhUdharaH // tyaktvA cakrizriyaM bhAra-mivo tapyate tapaH / // 241 ||rogaanlaabdmaalaasu, lagyAsapi hi landhiSu / / cikitsati yatiH kAya-nispRho nAyamAmayAn / // 242 // azradadhAnau tadAkyaM, tAveva tridazI tataH // abhirUpabhiSayUpI, munirUpamupeyatuH // 243 // taM ghetyayocatA sAdho !, yadi svamanumanyase // dharmavaiyau cikitsAva-stadAvA te'gadAnmudA // 244 // bhUyo bhUyaH purobhUya, tAbhyAmityudito pratI // uvAca pAcAM cittavaM, tasvAmRtamivodviran / / 245 // cikitsatho yuvA karma-rogAn kiM vA vapurgadAna 1 // tAvucatudhikitsAva, mApI kAyAmayAnmune ! // 246 // tato livAlI pAmA-zIrNI niSThIvanena saH // svarNavarNasavarNAmAM, vyadhAdevamuvAca p|| 247 // AtahAntaM nayAmyetA-zAMstu svayamapyaham ||cikitsaa kriyate karma-rujAM cetkAryate tadA ! // 248 // hantuM karmAmayAn zaktA, yUyamevetivAdinI // vismitau tau tatazcakri-muniM natvaivamUcatuH // 249 // labdhalabdhirapi vyAdhi-vyathA dhIrastitikSate // sanatkumArarAjarSi-riti tvAM harirastavIt // 250 // tataste rUpavIkSArthe, yathApAmAgatau purA // tathA satvaparIkSArtha-madhunApi samAgatau // 251 ||rssttN ca tadapi spaSTaM surAcala vAcalam // ityuktvA taM ca natvA tau, tirodhattA sudhAzanI // 252 // kaumAre maNDalItve ca, lakSAI zaradAmabhUt // lakSaM / tasya cakritve, zrAmaNye'pi tadeva hi // 253 // varSalakSatrayImAna-mativAkhAyurityayam // cakArAnazanaMprAnte, sammetAcalamUrddhani // 254 // AyuHkSayeNA'ya sanatkumAra, sanatkumAratridive suro'bhUt // tatazyutazcAyamaSApya dehamantyaM videhe zivagehametA // 255 // iti sanatkumAracakrikathA // 37 // mUlam-caittA bhArahaM vAsa, cakkavahI mhiddiio| saMtI saMtIkaro loe, patto gaimaNuttaraM // 38 // vyAkhyA-vyaktaM, kathAsampradAyastvihAyam , tathA hi atraiva bharatakSetre, pure ranapurAbhidhe // bhUpaH zrISeNanAmAbhU-tsamapraguNasevadhiH // 1 // priye abhUtAM takhAbhi-nanditAzikhinandite // smarasyeva ratiprItI, paramaprItibhAjanam // 2 // tatrAbhinanditAkukSi-abhayau takha bhUprabhoH // induSeNabinduSeNA-pabhUtAM tanayAbubhau // 3 // sUrevimalabodhAvAt , zrAddhadharma sa pArthivaH // prApa loka ivAlokaM, kokabandhostamopahAt // 4 // tatra cAbhUpAdhyAyaH, satyakirnAma saspadhIH // jaMbukAhA priyA tassa, satyabhAmA ca nandanA // 5 // [itaba ] magadhevacalamAme, vedavedAGgapAragaH // nAmA dharaNijaTo'bhU-hino dharaNivizrutaH // 6 // tasyAbhUtAM yazobhadrA-mighamAsamudbhavI // kulInI ho suttI naMdi-bhUtizrIbhUtisaMjJako // 7 // ca viprazciraM reme, dAsyA kapilayA samaM // tatkukSijaH tatastakha, suto'bhUtkapilAmidhaH ||8||s dAseraH sutI kulyo, pituH pAThayato'ntikAt // karNazrutsA zrutIH sarvA-stUSNIkopyagrahItsudhIH // 9 // prAmAttato'ya nirgayo-pavItadvayamuhan // dvijottamo'smIti vadan , paryaTan pRthivItale // 10 // pure ranapure so'gAt, satsakidvijasannidhau // kastvamAgAH kutatheti, tatpRSTapaivamatravIt // 11 // [yugmam ] putro'haM dharaNijaTa-dvijasa kapilAmidhaH // ihAgAmacalaprAmAt , dhoNIvIkSaNakautukI // 12 // satyaki pRcchatA so'ya, chAtrANAM nikhilaanpi|| ciccheda vedaviSayA-nantarApi hi saMzayAn // 13 // tuSTo'ya satyakizchAtra-pAThane taM nyayojayat // khaputrI sakhamAmA ca, mudA tenodavAhayat // 14 // kapilo'pi sukhaM satya-mAmayA'nvahamanvabhUt // lokapradattadraviNaiH, samRAthAcirAdabhUt // 15 // nAvyaM vIkSyA'nyadA tasmi-nivRtte prAvRSo nizi // sAraM dhArAdharo dhArA-sAraM moktuM praca. krame // 16 // tadA dhanAndhakAratvA-dvijanatvAtpathazca saH // vittvAMzukAni kakSAMta-namIbhUyA'gamagRham // 17 // dvAre ca paridhAyAntargataM taM satyakisutA // klinavakho'yamityanya-vasapANirupAgamat // 18 // nAIbhUtAni me pRSTA-papi vAsAMsi vidyayA // alaM tadaparvabai-rityUce kapilastu tAm // 19 // tasyAhaM lijamallinA-jyaMzukAnyatha vIkSya sA // dadhyau yo vidhayA rakSe-khANyaGgaM kathaM na saH // 20 // tanamAgAnamoya-makulInaca vidyate // mavennaitAzI buddhiH, kulInAnAM hi jAtucit / // 21 // vedAnapi papAThAyaM, karNazrutyaiSa dhIbalAt // ghyAyantIti tato manda-nehA tasmin babhUSa sA // 22 // anyadA gharaNijaTo, daivAtprAso'tiduHsthatAm // zrImantaM kapilaM zrutvA, tatrAgAddhanalipsayA // 23 // cakAra kapilastakha, makiM khAnAzanAdinA // aparopyatithiH pUjyaH, kovidaiH kiM punaH Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 uttarAdhyayana pitA ! // 24 // tayoH pitAputrayobha, vIkSyAcAre'ntaraM mahat // jAtAzaMkA bhrazaM mAme-tyuvAca zvazuraM rahaH // 25 // dvijanmahatyAzapathaM datvA pRcchAmi vaH prabho ! // putro'yaM vaH zuddhapakSa-iyo'nyo kSeti kathyatAm // 26 // tato'sI zapathaccheda - bhIruH sUnRtamatravIt // kapilena visRSTazva, jagAma grAmamAtmanaH // 27 // satyAtha gatvA zrISeNa - nRpameva vyajijJapat // bharttA bhUdakulIno me, deva ! daivaniyogataH // 28 // tasmAnmocaya mAM tena, muktA hi pravrajAmyaham // tataH kapilamAhUya, provAceti mahIpatiH // 29 // dharmakarmodyatAM mukha, viraktAM brAhmaNImimAm // kimasyAM hi virakAya, bhASi bhogasukhaM taba | // 30 // sovAdIdeva naivaina, nijAM tyakSAmi kAminIm // na kSamo'smi kSaNamapi, vinAsuSyA hi jIvitum // 31 // bhAmA proce yadyasau mAM, na jahAti tadA mriye // vyAjahAra tato rAjA, sudhA mA triyatAmayam // 32 // kintu tiSThatvasau kazci-zkAlaM kapila ! manuhe // evamastviti sopyUce, tAM balAnnetumakSamaH // 33 // satyA satyAzayA rAjJA, paTTarAiyostato'rpitA // tasthau khacchamanastatrA- carantI duzvaraM tapaH // 34 // anyadAsnantamatikAM vIkSya vezyAM manoharAm // induSeNa vinduSeNA - SabhUtAmanurAgiNI // 35 // tAM ca kAmayamAnau tau, surabhiM vRSabhAviva // sodarAvapi sAmava, yudhyete sya parasparam | // 36 // tadvIkSituM niroddhuM cA-prabhUH zrISeNabhUvibhuH // vipede padmamAtrAya, viSamizraM pAturaH ! // 37 // vyapadyetAM tathaivAbhi - naMditAzikhinandite / zizrAya kapilAgatA, satyabhAmA'pi tatpatham // 38 // catvAro'pi vipathaiva-matIva saralAzayAH // yugmino jajJire jambUdvIpottarakuruSvamI // 39 // puMstrIrUpaM yugmamekaM tatra bhUpAbhinandite // abhUttadanyattu zikhi - naMditA kapilapriye // 40 // kozatrayocchrayAste ca, palyatritayajIvitAH // turye'hani kRtAhArA, vyatIyuH samayaM sukham // 41 // itazca yudhyamAnau tau zrISeNanRpanaMdanau // ko'pi vidyAdharobhyetya, vimAnastho'bravIditi // 42 // ajJAnAjjAmimanAM bho ! yuvAM bhoktumudyatau // mA yudhyethAM mudhA vAkyaM, hitecchAH zrUyatAM mama // 43 // dvIpetraivAsti vijayo, videhe puSkalAvatI // tadvaitADhyottara zreNyA - mAdityAbhapuraM varam // 44 // nRpaH sukuNDalI tatrA - 'jitasenA ca priyA // ahamasmi tayoH sUnu-rnAmato maNikuNDalI // 45 // anyadAhaM gato vyomnA, nagarIM puNDarIkiNIm // bhUribhaktyA'mitayazo - nAmAnamanamaM jinam // 46 // khecaro'haM kuto'bhUva- mityapRcchaM ca taM prabhum // sarvazo'pi tataH proce, sudhAmadhurayA girA // 47 // puSkaradvIpapazcArddhe, zItodApAcyarodhasi // vijaye salilAvaya, vItazokAsti pUrvarA // 48 // cakrI ratnadhvajastatra rUpamInadhvajo'bhavat // tasyAbhUtAM priye hema - mAlinI kanakazriya // 49 // tatrAdyA suputre putra, padma nAmAparA punaH // putrIdvitayaM kanaka - latApadmalatAbhidham // 50 // padmA padmAdvitIyazrI- dvitIye'pi vayasyaho // jagrAhAjita senAryA - sannidhau durddharaM vratam // 51 // cakre caturthakaM nAma, sA sAdhvI dustapaM tapaH // bezyArtha yudhyamAnau cA-'nyadA pazyanRpAGgajau // 52 // dadhyau caivamaho ! asyAH, saubhAgyaM 1 turyAhani - iti 'gha' pustake // mubanAdbhutam // yadarthametau yudhyete, kumArI mArasundarI // 53 // mahinA'muSya tapasa - tanmamApyanyajanmani // bhUyAsaubhAgyamIkSaM, nidAnamiti sA vyadhAt // 54 // prAnte cAnazanaM kRtvA, saudharme cAbhavatsurI // bimAtA yA punastasyAH, kanakazrIrabhUttadA // 55|| sA tu sRtvA bhavaM bhrAntvA, kRtvA janmanyanantare // dAnAdi puNyaM tvamabhUH khecaro maNikuNDalI // 56 // kramAdvipadya kanaka - latApaghalate tu te // bhavaM bhrAMtvA prAgbhave ca, vidhAya vividhaM zubham // 57 // dvIpasyAsyaiva bharate, pure ramapurAvhaye // induSeNaninduSeNau jAtau zrISeNarAdrasutau // 58 // [ yugmam ] padmAjIvo divabhyutvA tatraiva gaNikA'bhavat // induSeNabinduSeNo, yubhyete tatkRte'dhunA / // 59 // zrutveti prAgUbhavAn so'haM, yuvAM yuddhAnniSedhitum // ihAgAM tadvibudhyethAM mA yudhyethAM khasuH kRte // 60 // mAtAhaM yuvayoH pUrvamadhe vezyA tvasau svasA // taddhi mohaM vihAyAzu, zrayethAM zuddhikRdratam // 61 // tatastau sAdhusAdhvAvAM, bodhitAviti vAdinau // sahastrairbhUminAthAnAM caturbhiH parivAritau // 62 // gurordharmaruceH pArzve, dIkSAmAdAya ghIdhanau // tavA ciraM tapo ghora-magAtAM paramaM padam // 63 // [ yugmam ] atha zrISeNajIvAdyA-dhatvArastepi yugminaH // AyuH prapUrya saudharma - svargamIyuH sukhAspadam // 64 // itamAtraiva marate - 'bhavadvaitAnyabhUSare || zrIrathanUpuracakra-vAlAI pura muttamam // 65 // tatrArkakIrttirnAmAsIt, khecarendro mahAbalaH / jyotirmAlA ca tasyA'bhU-prAjJIndoriva rohiNI // 66 // khasA khayaMprabhA tasyA-mavarttA cAdimo hariH // tripRhaH potanAdhIzaH, pariNinye'calAnujaH // 67 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 232 bhISaNanRpajIvo'ya, prathamavargatalyutaH // muktA zuktAviva jyoti-mAlAkuzAvavAtarat // 68||sme tadA.. dilaM, dadarzAmitatejasam // kramASa suSuve putraM, pavitraM puNyalakSaNaH // 69 // khamAnusAratastasyA-'mitatejA vi sphuTam // nAmadheyaM vyadhAdrAjA, taruNAruNatejasaH // 70 // mAmAjIvazyutaH khrgaa-drkkiirtimhiipteH|| sutArAhA mutA jyoti-mAlAgarbhodbhavAbhavat // 71 // pyutvAminanditAjIva-khipRSThasa harerabhUt // khayaMpramAkukSijanmA, mata zrIvijayAhayaH // 72 // zikhinaMditAjIvastu, vyutvA jyotiHpramAbhidhA // sayaMpramAkukSibhavA, tripRSThasya sutAmA bat // 73 // kapilaH satu saMsAre, prAntvA vidyAdharAdhipaH // purvI camaracacAyA-majanyazanighoSarATa // 74 // mutArAmakIrtiH zrI-vijayenodavAhayat // jyotiHpramA tripRSTho'pi, sAnando'mitatejasA // 75 // athAnyadAmi nandana-jaganaMdanasaMjJayoH ||caarnnvtinoH zrutvA, sudhAbhAM dharmadezanAm // 76 // arkakIrtiH nije rAjye, nidhAyA. mitatejasam // muke saralamadhvAnaM, pravrajyAmAdade mudA // 77 // [ yugmam ] tato vidyAdharAdhIza-maulilAlitazAsanaH // rAjyaM tatpAlayAmAsA-'mitatejA mahAmujaH / / 78 // itaba maraNe viSNo-tripRSThasa viraktadhIH // nyasya zrIvijayaM rAjye, prAmAjIdacalo balaH // 79 // athAnyadA mutArAzrI-vijayo draSTumutsukaH // jagAma potanapure-mitatejA mahIpatiH // 80 // uttambhitadhvajaM taca, puramAnandameduram // vizeSAva nRpakulaM, vIkSya iSTaM visiSmiye // 81 // vyomotIrNa taM ca vIkSyo-dasthAt zrIvijayo mudA / miyo jAmipatI tau ca, gADhamAliGgatAM mithaH // 42 // tataH siMhAsanAsInaM, nRpaM siMhAsanasthitaH // papracchAmitate. jAstaM, kiMnimitto'yamutsavaH // 83 // tataH zrIvijayovAdI-dito'tIte'STame dine // ko'pi naimittiko'trAgAt, pratihAraniveditaH // 84 // kimarthamAgAstvamiti, mayA pRSTazca so'bravIt // nimittaM vaktumAgAM ta-sAvadhAnaH zRNu prabho! // 85 // sasame'hi dinAdasmA-jAte madhyaMdine mahAn // patiSyati taDihaNDaH, potanAdhIzamUrddhani // 86 // tatkarNakaTukaM zrutvA, kupito'mAtyapuGgavaH // tadA patiSyati kimu, svayIti tamavocata // 87 // daivajJo'thAvadanmavaM, yathAdRSTArthavAdine // pratIpazakunAyeva, dhIsakhAdhIza ! mA kupaH // 88 // tatrAhi mayi tu kharNa-ranavRSTiH pati. pyati // vadantamiti daivajJa-mityapRcchamahaM tataH // 89 // nimittamIg daivajJA-'dhItaM brUhi kutastvayA ? // sovA. dIdacalakhAmI, pravrajyAmAdade yadA // 9 // tadA prabajatA pitrA, sahAhaM prAnajaM zizuH // mahAnimittamaSTAMga, tatredaM zikSitaM mayA // 91 // puraM ca paminIvaMDaM, yauvane viharanagAm // hiraNyalomikAhA me, tatra cAsti pitRSyasA // 92 // tayA khaputrI dattAsI-bAlyAcaMdrayazA mama // ahaM tu prAmajamiti, paryaNe na tAM tadA // 93 // tAM / vIkSyA'dhanA prApta-yauvanAM vyAmahaM muhaH // tatsodaragirA tyakta-prataH paryaNayaM ca tAm // 94 // nimittena tataH khANe, mahAnarthamamuM ca te // vijJAyAhamihAgAM ta-cathocitamayo kuru // 95 // tenetyuktebravIdeko, maMtrI nAndhI patetaDit // tatra tiSThatu saptAhaM, nAvArUDho vimustataH // 96 // Uce'nyaH kena tatrA'pi, patantI sA nirotsyte||1 sasAhaM vasatu khAmI, tabaitAvyaguhAntare ! // 97 // tRtIyo myagadabAya-supAyA pratibhAti me // avazyambhAvI bhAtro di, yatratatrApi jAyate / // 98 // tatapaH kriyatAM sarve, sarvopadravavArakam // tapasA dhIyate karma, nikAcitamapi drutam // 99 // turyaH proce potanorvI-patarupari kathyate // gaNakena taDitpAto, na tu zrIvijayaprabhoH // 10 // kriyatAmaparaH ko'pi, saptAhamiha tapaH // patiSyati taDittasin , khAmI sthAsyati cAkSataH // 101 // pratipeye mudA deva-jJenA'mAtyaizca tadvacaH // aho ! sAdhu matijJAnaM, bhavatAmiti vAdibhiH // 102 // tato'hamanavaM trAvaM, ||n ghAtayiSye khaprANAH, sarveSAmapi hi priyAH // 1.3 // Ucire sacivAH khAmin !. vicAro'sau vimugyatAm // zrIvaizravaNayazyakha, mUrtIrAjye'bhiSicyatAm // 104 // upadravo divyazaktyA, na cedAnI tadA zubham / bhAvI cejjIvahiMsAyAH, pApaM nApa ! na mAvi te // 105 // idaM hi yuktamityuktvA, tato'haM jinasamani // gatvAyAM pauSaSaM kRtvA, darbhasaMkhArakaM zritaH ! // 106 // rAjye'bhiSikaM yakSaM cA-'bhajanmAmiva naagraaH|| sasame cAhi madhyAhe, garjabudanamadU dhanaH // 107 // uddaNDo'ya taridaNDA, pracaNDo vaDavAbhivat // yakSamUtau sani ghAtA, papAta jldaatttH|| 108 // tadA va tuSTA devaje, ravAni vapuH prajAH // caityASa nirgataM rAjye-'bhyapi. vanmAM punarmudA // 109 // mayApi paminIpaMDa, datvA pattanamucam // yasarji gaNako bhUri, sena cupakRtaM mama | // 110 // mUrti ca dhanadarasAI, divyA navyAmakArayam // mahaM kurvanti paurAtha, vino me zAnta ityamuna Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 uttarApyayana // 111 // tadAkarNya pramudito, divyairaMzukabhUSaNaH // jAmi sutArAmabhyA -'mitatejA panI graham // 112 // athAnyadA zrIvijayaH, samaM devyA sutArayA // yayau krIDitumupAnaM, mudA jyotirvanAmiSam // 115 // tadA / kapilajIvaH, khecaro'zanighoSarAT // sutArAM prAgbhavavadhUM, tatrAdrAkSIdivi prajan // 11 // tasyAM prAgbhavasaMskArAso'nurAgaM dadhau bhRzam // tAM jihIrDagaM hemaM, tadane vidhayA vyadhAt // 115 // sutArA kAntamityUce, taMca pI. syAtimaJjalam // AnIya mRgamenaM me, dehi krIDAkate prabho ! // 116 // tato prahItuM taM dhAvan , paasshrmgaahpH|| tAvadekAkinI devI, jahArA'zanighoSarAT // 117 // nRpaM hantuM prayuktA ca, tena vidyA pratAraNI ||osskaa puSakAreti, sutArArUpadhAriNI ! // 118 // daSTA kukuTasarpaNa, priya ! prAyakha mAM drutam // tadAkarNya nRpo yAva-tatrA. gAdADhamAkulaH // 119 // tAvattAM patitAM pRthvyA, vipanAM vIkSya pArthivaH // mUJchito myapatamA-panukurvaniSa priyAm // 120 // sikto'tha candanarasaiH, prAsasaMjJo dhraadhipH|| pyalApIditi hA kAnte!, kiM te jAtezI dazA ! // 121 // hiraNyahariNenAtha, mUDho'haM pazcito'si haa!||myyaasjhe hi zeSAhi-rapi tvAM ddhumprbhuH|| 122 // tvAM vinA na kSaNamapi, jano'sau jIvituM kSamaH ! // kadApi kiM jIvati hi, mInaH pAnIyamantarA 1 // 123 // taduHkha vadviyogottha-masAsahirayaM jnH|| antayatvanagamya tvAM satvaraM jIvitethari // 124 // ityadIrya mahInAthaHsameM dayitayA tayA // vimohamohito'dhyAsta, niyukta racitAM citAm // 125 ||vhii jvalitumArabdhe, tatrAgAtA . khecrii||tyoko maMtritenA-'siJcanIreNa tAM citAm // 126 // tataH pratAraNI kRtvA-pRhAsAn draakplaayt|| tIkSya dhyau rAT keyaM, kame kAntA kacAunalaH! // 127 // dhyAvamiti nRpoprAkSI-tkimetaditi to nro|| tato rAjAnamAnamya, tAyapyevamavocatAm // 128 // AvAM hi pattI amita-tejaso nantumarhataH // niryAtI drAgihAyAtI, vANImazRNuverazIm // 129 // hA sodarAmitatejo 1, hA zrIvijaya matpriya / // imAM sutArAmetasmAdvimocayata khecarAt / / 130 // giraM tAmanudhAvayAM, raSTAvAbhyAM tava priyA / upAttAzanighoSeNa, sutArA'smatpramo khasA // 13 // tAM vimocayitaM dRSTa1. tiSThatiSTheti vAdinI // yodamutko samaM tena, sutArA''vAmado'vadata // 13 // yuvA jyotirvanaM yAtaM, tatra zrIvijayaprabhum // pratAraNyA vipratArya, mAryamANaM ca rakSatam // 133 // tato'tra drutametAbhyA-mAvAbhyAM maMtritai laiH // citAmiH zamito duSTA, nAzitA ca prtaarnnii||13||htaaN sutArAM jJAtvA'tha,viSannaM taM narezvaram // gADhAgraheNa paitAlyaM, ninyasto namabarI // 135 // taM cAbhyudasthAtsahasA-'mitatejAH sasambhramaH // pratipatiM ca kRtvoSaiH, papracchAgamakAraNam // 136 // tataH zrIvijayenoktI, to vidyAdharakuarI // tasmai sarva sutA. rAyA, hrnnodntmuuctuH|| 137 // kruddho'thAmitatejAstaM, proce hatvA tava priyAm // majAmi ca kiyannAmA-'zanipoSaH sa jIvitA // 138 // uktveti zanAvaraNI, bandhanI mocanIM sathA // vidyAmamitatejAH zrI-vijayAya dadau mudA // 139 // vRtaM sainyAnvitaiH khIya-sutAnAM paJcamiH zataiH // preSIt zrIvijayaM saghaH, sutArAnayanAya sH||14|| tato vidyAdharAnIkai-chAdayan yo ghanariva // puryAM camaracaMcAyAM, kSipraM zrIvijayo yayau // 141 // vayaM tvazani ghopaM taM, bhUrividyAvidaM vidan // sahasrarazminA sAkaM, khaputreNArkakIrtisUH // 142 // mahAjvAlA mahAvidyA, para vidyAvalApahAm // mahAsatvaH sAdhayituM, jagAma himavadvirim // 143 // [yugmam ] sahasrarazminA rakSya-mANo mAsopavAsakRt // piyAM sAdhayituM tatrA-'mitatejAH pracakrame // 144 // itathAzanighopAya, dUtaM zrIvijayo nRpaH // prAhiNotso'pi gatvA taM, provAceti pragalmavAk // 145 // pratA raNyA vipratArya, zrIzrIvijayapArthivam // haran sutArAM kiM vIra-manyastvaM na hi lajitaH // 146 // yadvA pauruSahInAnA, chalameva valaM bhavet ! // kintu dhvAntamivArke zrI-vijaye tatkathaM sphuret 1 // 147 // sutArAM dehi tattasmai, pUrNa praNatipUrvakam // tvatprANaiH saha to netA, netA zrIvijayo'nyathA ! // 148 // zazaMsAzanighoSo'ya, sAdhu paSTo'si dUta re / // yadi zrIvijayo'trAgA-mandadhItahi tena kim ? // 149 // zauryAzo'pi na me tena, parAkeNa sahiSyate ! // bhAnuprakAzalezo'pi, sakhate kauzikena kim // 150 // yathA''yAtastathA yAtu, tadasAviha sthitaH // sutArAM lapsyate neva, lakhate tu. vigopanAm // 151 // iti tadvacanaM dUto, gatvA rAjJe vyajijJapat // so'tha kruddho bhRzaM yuddha-sajaH senAmasajayat // 152 // vijJAyAzanipoSo'pi, tassa sainyaM raNodhatam ||saaniikaangdhghossaadiin , prajighAyA''jaye'najAna // 153 // parNe'ya raNaryANAM. nirghoSairamito'mbare // tayoH pravakte Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 uttarAyyayana ghoraM, mahAnIkamanIkayoH // 154 // tadA ca samaraM draSu, devAnAM divi tsthupaam|| vIrAH ke'pi vyadhurvighnaM, kurvanto maNDapaM shraiH||155||kuntprontaan ripUna keci-duidhurvttkaaniv||kepydriinnaamivebhaanaa, dantAn dnnddairkhnnddyt||156|| mudremamRduH kepi, ghaTAniva bhaTA rathAn // pariSaizca parAn keci-bukSuducaNakAniva // 157 // kuSmANDAniva kecitu, dvipaH kha.yaMdArayan // kepyabhindan dviSanmaulIn , gadAbhirnAlikeravat // 158 // kepyutkhAtebhadantena, prajahurni pdhaaH|| yoddhAraH kepyayudhyanta. niyaddhena mahaujasaH // 159 // zastramaMtrAstramAyAbhiH, sadaivaM yudhyamAnayoH // kiMcidUno mAsa eko, vyatyagAtsainyayostayoH // 160 // bhaTaiH zrIvijayasyAthA-'bhajyantA'zanighopajAH // tato buDhauke yuddhAyA-'zanighopanRpaH khayam // 161 // ikSunukSeva so'bhAMkSIt , sutAnamitatejasaH // tataH zrIvijayo rAjA, janyAyA'Dhaukata khayam // 162 // sAzcaryIkSitI devai-sto miyo ghAtavaJcinI // ubhAvapi mahAvIyoM, cakratuH samaraM ciram // 163 // atha zrIvijayabhichatvA-'sinA zarbu dvidhA vyadhAt // jAtAvazanighoSau dvau, te tatkhaNDe ubhe ttH||164|| catvAro'zanayo'bhUvaM-stayozca chinnayoH punH|| bhUyo'pi teSu minnepu, tenASTAzanayo'bhavan // 165 // pratiprahAramiti tai-carddhamAnairmuhurmuhuH // kiMkartavyavimUDho'bhU-dyAvat zrIvijayo nRpaH // 166 // tAvattatrAmitatejAH, siddhavidyaH samAyayau // karIva siMhaM taM vIkSyA-'zanighoSaH palAyata // 167 // taM cAnetuM 1yuddhAya / mahAjvAlA-mAdidezArkakIrtisUH // tatastamanvadhAviSTa, sA vidyA vizvajitvarI // 168 // tasyA nazyan kApyapazyan , zaraNyaM bhRzamAkulaH // vivezAzanighoSo'pi, bharatAddhe'tra dakSiNe // 169 // tatraH bhramaMtha sImAdrau, tatkAlo. tpannakevalam // baladevarSimacalaM, sodrAkSIdamarairvRtam // 170 // tameva zaraNIcakre-'zaniyopo'pi satvaram // nyavasaMta tato moghA, mahAjvAlA vihAya tam // 171 // gatvA ca vAtI tAM sarvA-muvAcAmitatejase // tataH sa mumude bADhaM, nRpaH zrIvijayastathA // 172 // tataH sutArAmAnetuM, preSya mArIcikhecaram // sasainyau tau vimAnasthau, drAka sImAdrau sameyatuH // 173 // tatra prANamatAM bhaktyA-'calakevalinaM ca tau // puryA camaracaMcAyAM, mArIciH khecarospyagAt // 174 // ahaM sutArAmAnetuM, prahito'mitatejasA // AgAmiheti ca smAhA-'zanighoSasya mAtaram // 175 // tataH sutArAmAdAya, sImAdrau sA yayau vratama // arpayAmAsa tAM ca zrI-vijayAmitatejasoH // 176 // tadA ca kSamayAmAsA-'zanighopo'pi tau mudA // atha teSAM puraSake, dezanAmacalaprabhuH // 177 // dezanAnte ca rAmarpi-mityUce'zanighoparAT // na mayA duSTabhAvena, sutArA'pahatA prabho / // 178 // kintu pratAraNIvidyA, sAthayityA gRhaM prajan // jyotirvane'pazyamimA-mupazrIvijayaM sthitAm // 179 // hetoH kuto'pyabhUdasyAM, mama prema baco'tigam // vihAyainAM puro gantuM, tato'haM nA'bhavaM prabhuH // 180 // pArthasthite zrIvijaye, nainAM harjumahaM kSame // pratAu~ti pratAraNyA,nRpamenAmapAharam // 181 // amUmapApAM cAmuMca-mAturaM mAturantike // asyai cAnucitaM kiJci-davocaM vacasApi na // 182 // tahi bhagavannasyA, kiM mama premakAraNam // zrISeNAdInAM tatastA, kathAmuktvetsavam muniH // 183 // zrISeNasatyabhAmAmi-naMditAzikhinaMditAH // vipatha yugmino'bhUvaM-stato mRtvA'bhavan surAH // 184 // yutvA tato'pi zrISeNo-'mitatejA abhUdasau // jyotiHpramAhA mAryAsya, jajJe sA zikhinaMditA // 185 // jIvo'bhinaMditAyAstu, so'yaM zrIvijayo'bhavat // tasya patnI sutAreyaM, bhAmAjIvastvajAyata // 186 // kapilastu tato mRtvA, bhrAMtvA tiryakSu bhUrizaH // tApasasya suto dharma-rato'bhUddharmilAmidhaH // 187 // sa ca bAlatapastIna, kurvabhAramya bAlyataH // khe yAMtamanyadA'pazyat , khecaraM paramarddhikam // 188 // amuSmAttapaso bhAvi-bhave bhUyAsamI zaH // nidAnamiti so'kArSI-mRtvA ca tvamabhUstataH // 189 // tataH prAgbhavasambandhAt , sneho'syAM bhavatoUbhavat // zatazo'pi mavAn yAti, saMskAraH khehavairayoH // 19 // zrutveti vismiteSvantaH, sakalevarkakIrtisUH // manyo'smi yadi vA nAsmI-yapRcchattaM muniprabhum // 191 // sAdhurUce bhavAdamA-jhAvI tvaM navame bhave // kSetre'tra paMcamazcakrI, dharmacakrI ca SoDazaH // 192 // tasmin bhave zrIvijayo, jyeSThaputro gaNI ca te // bhAvItyAkarNya tau zrAva-dharma khIcakraturnupau // 193 // athetyUce'zaniH sAdhu, vinA sanmArgadezakam // mUDhaH pAntha ivAraNye, bhave su. ciramabhramam // 194 // diSTyA tvamadya dRSTo'si, siddhidharmArgadarzakaH // tatprasaba prabho ! sadyaH, sAdhudharma pradehi me // 195 // anujJAtojya muninA-'zanighopo nyadhAtsudhIH // khaputramayaghoSAkhya-mutsaMge'mitatejasaH // 196 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 utarAdhyayana asminnapi tvayA sAdho !, varttittavyaM khaputravat // tamityuktvA'calakhAmi - samIpe sograhItam // 197 // praNamyAca parSi zrI - vijayA'mitatejasA / anye'pi ca pramuditAH sthAnaM nijaM nijaM yayuH // 198 // zrAddhadharma pAlayantI, dhautayantau ca zAsanam // kAlaM khecaramattveMzI, tau prAjyamatininyatuH // 199 // athA'nyadA zrIvijayo- 'mitatejAca saGgatau // gatau merumavandetA - manazvarajinezvarAn // 200 // tatra cAnamata svarNa-zilAsthau cAraNau munI // dhyAnasthau vipulamati - mahAmatyAhayau mudA // 201 // tayoma dezanAM sarva-bhASAnityatvazaMsinIm / zrutvA tau kiyadAyuna, zeSamastItyapRcchatAm // 202 // tAvAkhyatAM zeSamAyuH, patriMzatirahAni bAm // tatastau dharmakRtyotko, khaM khaM dhAma sameyatuH // 203 // aSTAhikotsavaM kRtvA, tatra cAItavezmasu // dAnaM datvA ca dInAdeH putrau vinyasya rAjyayoH // 204 // pravrajya cAbhinandana - jaganaMdanasannidhau // tau pAdapopagamanAnazanaM cakraturmudA // 205 // [ yugmam ] khato maharddhikaM tAtaM, tadA zrIvijayo'sarat // bhUyAsaM pitRtulyo'hUM, nidAnamiti cAkarot // 206 // vipadyA'mitatejAH zrI - vijayazca babhUvatuH // gIrvANI prANatakharge, viMzatyarNaSajIvitau // 207 // itazca jaMbudvIpaprAg-videhApanimaNDane || vijaye ramaNIyAhe, zubhAkhyA'bhUt purI zubhA // 208 // tatrA''sINaratnADhyo, rAjA stimitasAgaraH // vasuMdharAnuddharAhe, patyau tasya ca bandhure // 209 // pracyutya prANatasvargA-jjIvos - thAmitatejasaH // kukSau vasuMdharAdevyAH, putratvenodapadyata // 210 // vadane vizato daMti-vRSendukama lokarAn // sukhasuptA tadApazya-tkhapne sA kamalAnanA // 211 // tayA khamaphalaM pRSTa- caivaM svAha mahIpatiH // khannairebhiH zubhe ! bhAvI, baladevastavAGgajaH // 212 // tadAkarNya pramuditA, rAjJI garbha babhAra sA // kramAcAjIjanatputraM, zvetavarNa sulakSaNam // 213 // cakre'parAjita iti, tasya nAmotsavairnRpaH // mitampaca iva dravyaM taM cAlAlayadanvaham // 214 // jIvaH zrIvijayasyA'pi, cyutvA prANatakalpataH // udare'nuddharAdevyAH samavAtaradanyadA // 215 // siMhalakSmI mA~nu kumbhAmbhodhirailoccayAnalAn // mukhe pravizataH khane- drAkSIdrAjJI tadA ca sA // 216 // khaptArthamatha bhUnAthaH, pRSTo muditayA tayA // sAnandamavadatputro, viSNurbhASI tavA'naghe / // 217 // kAle'sUta sutaM sApi, zyAmavarNa manoharam // tasyosavairnRpo nAmA - 'nantavIrya iti vyadhAt // 218 // bhrAtarau varddhamAnau tau, ramamANau mitho'nizam // kalAkalApaM sakalaM, gurorjagRhaturhutam // 219 // vasanteneva mAkandau, yauvanena vibhUSitau // bhRGgIrivAGganAdRSTI-stAvamohayatAM bhRzam // 220 // bhUpo'nyadA vAhakelyAM gataH stimitasAgaraH // svayamprabhA'bhidhaM sAdhu- mudyAnasthamavandata // 221 // dezanAM ca tataH zrutvA, pratibuddhaH sa buddhimAn // rAjye nyasyAnantavIrya, prAtrAjIttasya sannidhau // 222 // sa cArudharito'pyante, kiJciddIkSAM vyarAdhayat // kAlaM kRtvA ca camarA - 'bhidho'bhUdasurAdhipaH // 223 // sAgrajo'nanta 1 sabhrAtAnantavIryopi / iti 'gha' saMjJaka pustake // vIryo'pi varyavIryavirAjitaH // AkhaNDala ivAkhaNDa - zAsano bubhuje bhuvam // 224 // khecareNAnyadaikena, samaM sakhyamabhUttayoH // sa ca datvA tayorvidyAH, sarvA baitADhyamIyivAn // 225 // 'kirAtI' 'barbarI' saMjJe, vAbhUtAM ceTike tayoH // harantyau jagatazcittaM, gItanATyAdikauzalAt // 226 // puro'nyadA sodarayo - rAsthAnasthitayostayoH // prArabdhe nATake tAbhyAM tatropeyAya nAradaH // 227 // saMgItAkSiptacittAbhyAM tAbhyAM cAkRtagauravaH // antaH sa kupito'tyanta-magAdvaitADhyaparvatam // 228 // damitAriH pratihari-tatra vidyAdharAdhipaH / drAga'bhyutthAya taM siMhaviSTareNa nyamantrayat // 229 // dattAziSaM niviSTaM ca, damitAristamityavak // tvayA hi bhramatA khairaM brUhi dRSTaM kimadrutam // 230 // tataH pramudito'vAdI - nArado'caiva bhUpate ! // zubhApuryAM gato'nanta - vIryasyorvApateH puraH // 231 // kirAtIbarbarIsaMjJa - ceTikArandhanATakam || ahamadbhutamadrAkSaM, durApaM ghusadAmapi / // 232 // [ yugmam ] tadvinA rAjyamapyetat phalgu bhojyamivAghRtam // uktveti gaganenAgA- nAradarSiH kalipriyaH // 233 // dUto'thA nantavIryAya, prahito damitAriNA // gatvA zubhApurIM natvA, sAmrajaM tamado'vadat // 234 // vijayArddhe'tra yatsAraM, damitArestadarhati // cekhyau nayyAvime rAjya - sAre tasmai pradehi tat ! // 235 // uvAcAnantavIryo'tha, yAtu dUtA'dhunA bhavAn // tvaritaM preSaviSyAmi, kiJcidAlocya ceTike // 236 // tataH prayAte dUte tau, bhrAtarAviti dadhyatuH // ayaM hi vidyAzaktyaiva, bhUpo'smAsu prabhUyate // 237 // tatsAdhayAmo vidyAtA, yAstena suhRdArpitAH // avihastau rahastau dvau yAvayasRza Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 urANyayana tAmiti // 238 // prajJAtyAcAstASadetya, vidyAdevyo'vadamadA // yAH sAdhayitumiSTA vA-mAyAtAstAH khayaM vayam // 239 // prAgbhave sAdhitatvAddhi, nA'dhunA sAdhaneSyate // yuvA tadanujAnIta-mammAn saMkramituM sanI // 24 // tAbhyAM cAnumatAH sarvA, vivizustAstadaGgayoH // tAsAM dhayoM sapayA~ ca, muditI to vitenatuH // 241 // itama prahito dUto, bhUyo'pi damitAriNA // kSipramAgatya tAveva-bhavadadatAM paraH // 242 // dAsyo dAsyAva ityuktvA, puSAbhyAM prahite na yat // yuvayostadasubhyo'pi, te priye iti dRzyate / // 243 // atha cedvAM priyAH prANAH, to preSayataM drutam // amarSaNaH sa hi prANA-nanyathA vA hariSyati / // 244 // tatastAvUcatuH khAmI, sa hi tomyo dhanairdhanaiH // AbhyAM cet priyate tarhi, te lAtvA tvaM prage bajeH // 245 // tAbhyAmityudito dUta-stahatte nyavasamahe // nyayuAtAM rAjyabhAraM, sudhiyo dhIsakheSu tI // 246 // prAtaca vidyayA ceTI-bhUtau dUtamupeyatuH // sAprajo'nantavIryo nau, praiSIdityUcatuzcatam // 247 // tata AdAya te dUto, vaitAbyaM mudito yayau // damitArezropanIya, provAceti kRtAJjaliH // 248 // prabho ! 'parAjitAnanta-vIyauM tvadvazavartinI // ime te ceTike maya-madattA prA. tAya te // 249 // te naTyo nATakaM karne, damitArirathAdizat // apUrvadarzanotko hi, vilamba nAva tataste cakratu vyaM, pUrvaraGgAdipUrvakam // rasAzeSavizeSADhyaM, vizvavizvaikakArmaNam // 251 // prekSaNIyaM prekSaNIyaM, prekSya tat mAdhavaH sudhIH // bhUrbhuvaHkhastrayIsAraM, mene tapeTikAdvayam // 252 // atha nATyaM zikSayituM, khaputrI kanakazriyam // damitAristayorvizva-jaitrarUpazriyaM dadau // 253 // anantavIrya gAyansau, rUpAdhairadbhutaM guNaiH // tAmazikSa. yatAM nATyaM, te mAyAceTike ttH|| 254 // yuvAbhyAM gIyate bhUyaH, koyamityatha kanyayA // pRSTe tayAbravIdevaM, mAyAghevyaparAjitaH // 255 // zubhApurIprabhU rUpa-hatadarpakadarpakaH // parAparAjito mAtA-'parAjitavimolaghuH // 256 // gIyate jagatIgeyo-'nantavIryAhvayo vayam // yuvA yuvalA sa yayA, na dRSTaH tajanirmudhA ! // 257 // [ yugmam ] tannizamyolasadroma-harSA helekhamAzritA // kathaM drakSyAmi taM kAnta-miti sA'cintayaciram // 258 // iGgitajJa. stato'vAdI-tAmevamaparAjitaH // taM vizvasubhagotsaM, kiM mRgAkSi ! dikSase 1 // 259 // kanakadhIrathAcakhyau, ka nu me tasya darzanam // prANinAM mandamAgyAnAM, durApo hi zusanmaNiH // 260 // Uce'parAjito muMca, zucaM nalinalocane ! // vidyayA bhrAtRyuktaM taM, tvatkRte'hamihAnaye // 261 // harSagavadagIrevaM, kanakadhIrathAvadat // kalAvati / kuruSvAzu, vacaH sphlmaatmnH||262||khN khaM rUpaM tataH prAdu-cakratustI jitAmaram // U' ntavIryo basau zume ! // 263 // maduktamasya rUpAdi, dRzA saMvAdaba khayam // sApi prekSAvatI prekSA-mAsa taM nirnimeSak // 264 // damitArisutA kAma, kAmena damitA ttH|| apAkRtya apAM mAna-apamAnyeti taM jagI // 265 // adyayAvadhuvAno'nye, bahavobIkSitAH param // tvAM vinA nAramatkApi,manorama !manomama // 266 // tatprasIda drutaM pANI, 1 utsAham / takai vA // gRhANAnugRhANa mAM // na hi jAtu janaM rakta-mupekSante bhavAdRzAH 1 // 267 // babhASe'nantavIryo'tha, yadyevaM tarhi sundari / // ehi yAvaH zubhApUryo, tatastaM sA punarjagau // 268 // eSyAmyahaM kAnta ! kintu, kannartha pitA mama // pratyUce tAM harismi-bhaiSIstvaM kAtare ! tataH // 269 // tatastAmyAM sahArukha, vimAnaM sA'calanmudA ||provaacaauunntviiryo'th, vAkyamityucakaistadA // 270 ||raamynntviiryo'hN, damitArisutAmimAm ||rNmnystto yaH syAtsa khojo darzayatvaho ! // 271 // tanizamya nRpaH preSI-prAMtaM hantumunTAn // rabAni cakravarjANi, prAdurAsaMtadA tayoH // 272 // damitAribhaTAMstAMthA-marSaNAn zasarpiNaH // sadyo'nAzayatAM sIri-zAmiNau tau mahArayau // 27 // damitAristato'cAlI-tsainyairAgchAdayannamaH // ananaM vidyududhotaM, kurvakSuttejitAyudhaiH // 274 // tamAyAntaM vIya mItA-mAvAsya kanakazriyam // avaliSTa baliSTo drAga, yo viSNurvalAnvitaH // 275 // tatsainyadviguNaM sainyaM. vidyayA vidadhe ca saH // yoiM pravavRte taba, damitAribhaTaiH samam // 276 // nijasainyena tatsainyA-na'mamAn vIva kezavaH // pAJcajanyaM janyanAvya-nAMdInadimavAdayat // 277 // tato bhIteSu naSTeSu, khecareSvakhileSvapi // damitArisa sahAnanta-vIryeNa yuyudhe ciram // 278 // dUrjayaM taM ca vijJAyA-'smaracakraM sa pArthivaH // pANI tasa tadapyAgAtajasA'nya ivaa''runnH||279||mumocaanntviiyoy, tacakra damitArirAha // so'pi tatumbAtena, mUcchitA myapatatkSaNam // 280 // utthitastu kSaNAcakraM, tadevAdAya kezavaH // damitAriM pralamudha-vatsahAtso'pi jIvitama Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 uttarAdhyayana // 281 // tadA ca bho ! viSNurayaM, balazcAyaM niSevyatAm // vadanta iti tanmaulI, puSpavRSTiM vyadhuH surAH // 282 // tato nataiH khecaraindra-vrato viSNuH shaagrjH|| gacchan khapUryA kanaka-giri parvatamaikSata // 283 // ihAdrau santi caityAni, tAni natvA braja prabho ! // tadeti khecarairukta-starItyAni nanAma sH|| 284 // tatra kIrtidharaM sAdhu, tadaiyotpannakevalam // vIkSya natvA ca so'zrauSI-dezanAM saparicchadaH // 285 // bandhUnAM virahastAta-ghAtazcAbhUtkuto mama ? // atheti pRSTaH kanaka-zriyA munirado'vadat // 286 // dhAtakIpaNDabharate, shngkhgraame'bhvdvshaa||shriidttaahaa:tiivduHsthaa, paraukaHkRtyajIvikA // 287 // zrIparvate gatA satya-yazasaM munimanyadA // vIkSyAvandata sA dattA-zirSa taM caivamabravIt // 288 // ahamatyantaduHsthAsmi, tatkiJcittAdRzaM vada ||atraamutr ca benAhaM, bhavAmi ra // 289 // sAdhustasyai tato dharma-cakravAlaM tapo'vadat // prArebhe tattapaH sApi, taM praNamya gRhaM gatA // 290 // tanmahimnA zubhaM bhojyaM, prApa pAraNakeSu sA // khagehabhittidezAca, patitAtkAJcanAdikam // 291 // udyApanaM tapaHprAnte, sA vidhAyottamaM tataH / / mAsopavAsine'nnAdi, dadau suvratasAdhaye // 292 // kRtAhArAttataH sAdhoH, zrAddhadharma ca sAdade // dadhyo cAnyedhurityasmA-dharmAdAvi phalaM na vA ? // 293 // vicikItsAmanAlocya, vipannA sA'nyadA 1 // aSTamaM 1 ekAntaraM caturtha 37 prAnte bhaSTamaM 1 iti dharmacakravAlaM tapaH // athavA prathamaM SaSThaM 1 tata ekAntaropavAsAH 60 iti / prakAradvayena dharmacakravAlaM, tatra prathamaprakAre dinasarvA 82 / dvitIyaprakAre 123 // tataH // damitArematsutasya, tanayA tyamabhUH zubhe ! // 294 // tasyAste vicikitsAyAH, phalametadupasthitam // khalpo'pi khalu dharmasya, kalaMko bhUriduHkhadaH // 295 // zrutyeti jAtavairAgyA, kanakazrIrjagI harim // mahAbhAgA'nujAnIhi, bhavAdbhItAM vratAya mAm // 296 // tataH sa vismitaH syAha, zubhAmehi zubhAzaye // khayamprabhajinopAnte, pravrajestatra cotsavaH // 297 // ityuktvA tAM sahAdAya, sabalaH sabalAnujaH // muniM praNamya taM bhaktyA, jagAma nagarI nijAma // 298 // tatra pUrva pratihari-prahitaiH khecarezvaraiH // bhrAtuputraM yuddhyamAnaM, vIkSyA'dhAvadvalo balI // 299 // sIraM bhramayatastasmA-bhItAH sadyo dizodizam // damitAribhaTA mezu-rgaruDAdiva bhoginaH // 30 // gRhaM gato'rddhacakritve-5thA'bhyapiJci harinRpaH // svayamprabhaprabhustatrA-'nyadA ca samavAsarat // 301 // taM ca zrutvA''gataM gatvA, dmitaarimutaayutH|| sAgrajaH prANamadviSNu-stato'zrIpIca dezanAma // 302 // tato harimanujJApya, knkshriimhotsvaiH|| jinAntike pravatrAja, kramAnmuktimabApa ca // 30 // sIrizAGgadharau tau ca, puSpadantAvivAparau ||cirN rAjyamabhuAtAM, samyaktvodyotazAlinau // 304 // pUrvalakSANi catura-zItimAyuratho hariH // prapUrya karmavivazaH, prathamAM pRthivIM yayau // 305 // dvicatvAriMzatsahasra-carpAyuSkasya tasya ca // dussahA jajJire tatra, vedanA chedanAdibhiH // 306 // vakamaNAM phalamiti, kSamamANasya tasya taaH|| tatraitya prAgbhavapitA-'zamayazcamarAdhipaH // 307||raajye nivezya tanayaM, 1 zubhAM nagarIm / valo'pi bhrAtRzokataH // bhUmIbhujAM poDazabhiH, sahasraiH parivAritaH // 308 // parivrajyAM jayadhara-gaNAdhIzAntikeDa tattvA''yu:-prAnte'bhUdvAsavo'cyute // 309 // [yugmam ] jIvo'thAnantavIryasya, niryaannirgtsttH|| vaitADhye bharatasyAsya, pure gaganavallabhe // 310 // khecarAdhipatermegha-vAhanasyAGgajo'bhavat // meghanAdAbhidhaH prApta-yauvano rAjyamApya ca // 311 // sAdhayAmAsa vaitATya-zreNyau dve api sa kramAt // vibhajya ca dadau dezAnazepAnaGgajanmanAm // 312 // nantuM zAzvatacaityAni, gataM taM nandane'nyadA // tatrAyAto'cyutAdhIzaH, prekSya prAbubudhanmudA // 313 // nAmnAmaragurustatra, cAraNapistadA''yayau // prAtrAjIt khecarAdhIza-stato'sau tasya sannidhau // 314 // sa vrataM pAlayaMstInaM, sahamAnaH paripahAn // vipadyAnazanenAnte-'cyutasAmAniko'bhavat // 315 // itazca jambUdvIpe'sti, prAgavidehavibhUpaNe // vijaye maGgalAvayAM, nagarI ratnasaJcayA // 316 // tatra kSemaGkarAho'bhUdvizvakSemaGkaro nRpH||rtnmaaleti tasyAsI-nmahipI guNamAlinI // 317 // dvAviMzatisamudrAyuH, prapUrya pracyuto'cyutAt // jIvo'parAjitasyAtha, tasyAH kukSAvavAtarat // 318 // tadA ca sukhasuptA sA, mahAkhapnAMzcaturdaza // vajraM paJcadazaM prekSya, prabuddhA bhUbhuje'bhyadhAt // 319 // so'pi smAha suto bhAvI, cakravartI tava priye ! // tannizamya dadhau garbha, rAjJI muditamAnasA // 32||krmaac supuve putraM, jagatrayamanoharam // khapnAnusArAttaM bhUpo, vyadhAijrAyudhA'bhidham // 321 // sa kramAdyauvanaM prAptaH, priyamitraM manobhuvaH // lakSmIvatIM nRpasutA-muduvAha mahAmahaiH // 322 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 uttarASpayana jIvo'thAnantavIryasA-ujyutakhargAtparivyutaH // kukSI lakSmIvatIdevyAH, samavAtaradAyadA // 323 // samaye'jIjanasputraM, sA'pi lakSaNalakSitam // sahalAyudha ityAkhyA, cakre tasyotsapaiH pitA // 324 // so'pi kramAvarddhamAna sIkRtya sakalAH kalAH // prapede yauvanaM lIlA-panaM madanamUlataH // 325 // sutayukte'nyadA kSema-kararAje samAM zrite // patrAyudhasya samyaktva-mIzAnendro'tyavarNayat // 326 // azradhAnatacitra-cUlo mizyAmatiH surH|| vivAdaM kartumAgAttAM, sabhAM nAstikAM zritaH // 327 // puNyapApapretyabhAvA-tmAdi nAstIti vAdinam // vajrAyudho'vadhijJAnI, nijagAdeti taM mudA // 328 // deva ! tvamevAvadhinA, pazya prAgbhavamAtmanaH // dharmakarma ca tatratyaM, sampado'ssA nibandhanam // 329 // puNye prAcyabhave caivaM, siddhe jIvo'pi vidyate // abhAvaH puNyapApAde-statkathaM kathyate tvayA ! // 330 // ukto yatrAyudheneti, citracUlasuro'bravIt // duryodho'pi tvayA sAdhu, subuddhe bodhito'smyaham // 331 // prasIda bodhiratnaM drAga,dehi mithyAmatema // na hISyeyA'pi vihitaM, dazenaM viphalaM satAm // 332 // vajrAyudhatatastasmai, samyak samyaktvamAdizat // niHspRhAya dadau divyA, bhUpAstasmai suro'pi sH||333|| sabhAmIzAnanAthasya, gatvA caivamuvAca sH|| vajrAyudhasya samyaktvaM, sthAne'zlApi tvayA prabho ! // 334 // atha lokAntikairdevairuktaH kSemaGkaraH prabhuH // arthibhyo vArSikaM dAnaM, dadau rAjyaM ca sUnave // 335 // vajrAyudhena devaizra, kRtaniSkramaNotsavaH // praprajya kevalajJAnaM, krameNa prApa sa prabhuH // 336 // zrutvA taddezanAM vA-yudhasya gRhmiiyupH|| utpatti cakraratasyA-ubhyadhAdAyudharakSakaH // 337 // anyAnyapi hi ratnAni, tadA tasyopapedire // tataH sa cakre cakrasya. cakrI pUjAM mahIyasIm // 338 // cakraratnAnugaH so'tha, vijayaM maGgalAvatIm // sAdhayAmAsa SaTakhaMDa-makhaMDAjJA zazAsa ca // 339 // kSemaGkarajinastatra, samavAsaradanyadA // cakriNe'haMntamAyAta-mUcuzca vanapAlakAH // 340 / sArddhadvAdazadInAra-koTIstebhyo vitIrya saH // gatvA natvA ca sarvajJa-mazrauSIddharmadezanAm // 341 // tato vairAgyamAsAdya, sadyaH samagato napaH // nije nyavIvizadrAjye, sahasrAyudhamAdarAt // 342 // caturmirnijarAjJInA, sahasrethUbhujAM tathA // sasabhizcAtmajazataiH, sahito mahito janaiH // 343 // kSemaGkaraprabhoH pArthe, gatvA sa vratamA. dade // tapyamAnastapastI, vijahAra ca bhUtale // 344 // [ yugmam ] sahasrAyudharAjo'pi, rAjye nyasyAnyadA sutam // gaNAdhIzasya pihitA-zravasthAnte'grahIdratam // 345 // sa kramAt zrutapArINo, viharana pRthivItale // samagastAnyadAvA-yudharAjarSiNA samam // 346 // tatazca tI pitAputrau, khAdhyAyadhyAnatatparau // suciraM rucirakhAntI, samameva vijahatuH // 347 // adhiruyA'nyadA zaila-mIpatprAgabhArasaMjJakam // pAdapopagamaM nAmA-'nazanaM tau vitenatuH // 348 // pUrNeca jIvite paMca-viMzatyarNavajIvitau // aveyake tRtIye tA-vabhUtAM bhAsurau surau // 349 // itazca jambUdvIpe prAg-videheSu maharddhikA // vijaye puSkalAvatyA-masti pU: puNDarIkiNI // 350 // pratIpabhUpate. jomi-zamanaikaghanAghanaH ||raajaa ghanarathastasyA-mabhUdadbhutavikramaH // 351 // gaGgAgIryAvivezastha, tasyAbhUtAsubhe priye // tatrAdimA prItimatI, dvitIyA tu manoramA // 352 // jIvo vajrAyudhassAya, vyutvA veykaatttH|| devyAH prItimatInAmyAH , kukSau samavatIrNavAn // 353 // pravizantaM tadA vakre, garjantaM vidyudazcitam // varSantamamRtAsAraM, khane megha dadarza sA // 354 // prAtaH svapnArthamurSIza-stayA pRSTo'bravIdidam // sutaste bhavitA megha, iva santApahaDDavaH // 355 // sahasrAyudhajIvo'pi, tato praiveyakAcyutaH // devyA manoramAhvAyA, udare samavAtarata // 356 // sApi khagne rathaM ramyaM, prekSya patye nyavedayat // so'pyuvAca priye ! bhAvI, sutastava mahArathaH // 357 // pUrNetha samaye tAbhyAM, prasUtAvadbhutau sutau // indropendrAviva krIDA-vazopAttabhavAntarau // 358 // putraM tatrAdimaM bhUmA-trAmA megharathaM jagI // paraM punaDharathaM, rAjIkhanAnusArataH // 359 // bhUSayantau tau narendra-kulaM merumivonnatam // pAlI kramAdavarddhatA, bAlakalpadrumAviva // 360 // ratnena kAJcanamiya, basanteneva kAnanam // dvitI rUpa-mabhUSyata tayoH kramAt // 361 // itazca nihatazatroH, sumandirapuraprabhoH // tisro'bhuvan sutA, vizvaprAyazriya ivaahtaaH| // 362 // tAkhAdyA priyamitrAhA, dvitIyA tu manoramA // tRtIyA sumatinAma, jagatrayamanoramA // 363 // tatra megharathAyAdA-andane dve sa pArthivaH // ekA punadRDharatha-kumArAya laghIyasIm // 364 // kAntAbhiH saha tAmistI, devIbhiriva nAkinI // mukhAnI viSayAn kAlaM, bhUyAsamatininyatuH // 365 // podhitA jIdhanaratho-'nyadA lokAntikAmaraiH // dadau vArSikadAnaM sa-dvAtairnuna ivAmbudA // 366 // rAjye ca yauvarAjye ca, Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 uttarAdhyayana tato vinyasya tau sutau // pratrajya kevalaM prApya so'rchan bhavyAnabodhayat // 367 || namrArSIza ziraH trasta - mAlya pUjitapatkajaH // anvazAnmedinIM megha - ratho dyAM maghavAniva // 368 // tasyA'nyadA pauSadhinaH, pauSadhIkasi tasthuSaH // etya pArApataH ko'pi, papAtA bhayAkulaH || 369 || zaraNaM mArgayan so'tha, zakunto martyabhASayA // mA bhaiSIriti rAjJota-tadadde sthitavAn sukham // 370 // mama bhavamidaM deva !, vimuJcetyuccakairvadam // tamanvAgAdatha zyeno, garutmAniva bhoginam // 371 // nRpo'thetyabravIdenaM, zyena ! dAsye na te zritam // prANAnte'pi hi rakSanti, kSatriyAH zaraNAgatam // 372 // anyaca yujyate naiva, bhavato'pi vivekinaH // apahRtya paraprANA-nevaM svaprANapoSaNam // 373 // khajIvitaM yatheSTaM te, tathAnyasyApi tatpriyam // tadrakSasi yathAtmAnaM, tathAnyamapi rakSa bhoH ! // 374 // bhukkenApyamunA bhAvi, sauhitya kSaNameva te // sarvasyApyAyupo nAzo, bhavitA'sya tu pakSiNaH // 375 // AhAreNApareNApi, kSudyathA kSIyate kSaNAt // prANihiMsotthanaraka - vyathA tu na cirAdapi // 376 // tadvimuJca prANihiMsAM, dharmamAzraya sanmate ! // atrAmutra ca yena svaM, labhase sukhamuttamam // 377 // tato narezvaraM zyenaH proce manujabhASayA // matto bhItaH kapoto'yaM, prabho ! tvAM zaraNaM zritaH // 378 // zrutpIDApIDito'haM tu, brUhi kaM zaraNaM zraye ? // tadenaM rakSasi yathA, tathA tvaM rakSa mAmapi / // 379 // dharmAdharmavicAro'pi sati svAsthye'GginAM bhavet // bubhukSito hi kiM pApaM, na karotIti na zrutam ? 4 1 pakSI // 2 tRptiH / // 380 // na cAnyairapi bhojyairme, tuSTirbhavati bhUpate / // sadyo hataprANipalA - svAdanaikarato saham // 389 // kSudhayA mriyamANasya, tadenaM deva ! dehi me // sarveSvapi mahAtmAno, bhavanti hi kRpAlavaH // 382 // rAjA'tha zyenamityUce, kapotapramitaM tava / dade svamAMsamutkRtya, mA mriyethA mudhA kSudhA // 383 // omityukte tena pArA-pataM nRpatirekataH // tulAyAM nyAsthadutkRtyo- tkRtya khAmiSamanyataH // 384 // cikSepa khapalaM bhUpaH, chedaM chedaM yathA yathA // kapotapoto vavRdhe, vana tathA tathA // 385 // tatastulAmilApAlo -'dhyAsta zastamatiH khayam // tadA ca maMtrimukhyAstaM, sagagadamado'vadat // 386 // rakSaNIyA'munAGgena, mahIza ! nikhilA mahI // pakSiNo rakSaNAyAsya, tadvibho ! kiM jahAsi 1 hA ! // 387 // kiJceyAn vIvadho naivA-NDaje sambhavati kacit // kintvayaM ko'pi mAyAvI, bhAvI devo'thavA'suraH ! // 388 // iti teSu datsveva divyAlaGkArabhAsuraH // prAdurbhUyA'maro bhUpa - mityuvAca kRtAJjaliH // 389 // dharmAcAlayituM megha - rathaM nezAH surA api // iti te stutimIzAna- zakreNoktAmasAsahiH // 390 // adhiSThAya khagau vairAzudhyamAnAvimau svayam // akArSa tvatparIkSArtha-mahametanmahIpate / // 399 // [ yugnam ] tanmahAsatva ! dhanyastvaM, yAtuM prANinaM param // priyAnapi nijaprANa- stRNAyApi na manyase ! // 392 // ityuktvA taM nRpaM sajjaM, vidhAya svaryayau suraH // maMtryAdayo'pi tadvIkSya, vismayaM dadhuruccakaiH // 393 // devaH ko'sau purA kiJca, pakSiNorvairametayoH 1 // 1 bhAreNa / atheti pRSTastairbhUpo'vadhijJAnI jagAvidam // 394 // rAmo'parAjitAho'haM prAgbhave paJcame'bhavam // asau dRDharatho'nanta - vIryAkhyo'bhUttadA hariH // 395 // prativiSNurdamitAri - stadA''vAbhyAM ito'bhavat // bhave bhrAntvA sa devo'sau babhUvAjJAnakaSTataH // 396 // [ anyacca ] jambUdvIpasyairabate, padminISiNDapattane // sAgaradattebhyasutA-pabhUta dhananandanau // 397 // vANijyAya gatau tau ca pure nAgapure'nyadA // gRtrAviva kravyapiNDaM, ratnamekamapazyatAm // 398 // sodarAvapyayudhyetAM, tasya ratnasya lipsayA || ekadravyAbhilASo hi, paramaM vairakAraNam // 399 // nadI - tIre yudhyamAnau, tannade patitau ca tau // mRtvA'bhUtAM mahATavyAM, zyenapArApatAvimau // 400 // tena prAgbhavavaireNa, yudhyamAnAvihApyam || adhiSThAya sa gIrvANa-vakre'smAkaM parIkSaNam // 401 // tatkSoNIzavacaH zrutvA, pakSiNAvapi tau kSaNAt // jAtismaraNamAsAdya, khavAcetyUcaturnRpam // 402 // ratnavannRtvamapyAvAM, tadA lobhena hAritau // yathAI dharmamAdizyA - 'nugRhNAtvadhunA bhavAn ! // 403 // tadvijJAyAvadhijJAnA- drAjJAnazanamIritam // prapadya tau viSadyAzu, jAtau bhavanapI surau // 404 // kRtASTamaM megharathaM pratimAsthitamanvadA // tubhyaM namo'stviti vada- nIzAnendro'namanmudA // 405 // tvayA'pi vizvavandyena, ko'sau khAminnamaskRtaH // mahiSIbhistadA caivaM pRSTaH sa harirityavak // 406 // nagaryAM puNDarIkiyAM, zrImegharathapArthivam // pratimAsyaM bhAvijinaM, vIkSya bhaktyAhaMmAnamam // 407 // dhyAnasthitaM 1 mAMsapiNDam / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 uttarApyayana mahAsatva-mamuM merumina sthiram // zaktAvAlayituM naiva, sendrA api surAsurAH // 408 // tanmahiSyI surUpAti-rUpe tAM tasya varNanAm // asahiSNU tadA tatrA-''gAtAM tarakSomahetaye // 409 // kAmapAdapakulyAbhAH, kAminIte viSa RtuH // anukUlopa kalopasargAstA. ti prAramire tataH // 41 // kaTAkSaviziH kAci-dakSA lakSIya dhruvibhramAn sunu-vidadhe pidadhe apAm // 411 // pInastanI stanau zAta-kumbhakumbhAvivonnatI // kApi prAkAzayaskeza-pAzodvandhanakaitavAt // 412 // trivalIlalitaM madhyaM, sumabhyA kApyadarzayat // kApi vApIsanAbhi ca, nAmi prAkaTayanmuhuH // 413 // asminnarapade kAJcI-dAma mAM bahu bAdhate // mAyayeti mahArohA-rohaM kApi sphuTaM vyadhAt ||414||hle!linaa kiM daSTAha-miheti vyapadezataH // utkSipya kApi saMdhyAna-mUrvormUlamadIzat // 415 // zRGgArazAkhipuSpAmaM, kAcidasmerayat sthitam // kAcijagau ca gItAni, vikArAkuravAridAn // 416 // kathAmakayapat kApi, priyayogaviyogayoH // khAnubhUtA ratakrIDA, varNinI kApyavarNayat // 417 // dehi priyaM vacaH saumyaraSTyA vIkSakha naH prabho! // kaNThe nidhehi ca bhujI, tamityUcuzca kAzcana // 418 // kSobhAyeti kRtAstAmiH, kuceSTA nikhilA nizAm // pratyutAdIpayat dhyAnaM, tasyA''pa iva vADavam // 419 // merI vAtyA ivorvIze, mopAstA vi. kRtAH striyaH // tataH saMhatya te dekhyo, natvA taM divamIyatuH // 420 // nizAvRttena tenAtha, pRthvInAtho viraktadhIH // 1 zAtakumbhakumbhau varNapaTau // 2 suSThu madhyaM kaTIbhAgaM yasyAH sA sumadhyA strItyarthaH // 3 saMvyAnaM vasnamutkSitapya UrvoGyormUlamadIdRzat // pratimAM pArayitvAgA-khadhAmA'pratimakSamaH // 421 // tatrAtha samavAsArSI-jino dhanaratho'nyadA // taM cAyAta nizamyAgA-sAnujo bandituM nRpaH // 422 // vairAgyamAtaraM zrutvA, dezanAM sa gRhaM gataH // rAjyametadgahANeti rAjA'varajamahavIt // 423 // tvAmanuprAjiyAmi, kRtaM rAjyena tanmama // tenetyukto'ya pRthvIzo, rAjye'sthApayadAtmajam // 424 // sAkaM dRDharathenAtha, sutAnAM saptabhiH zataiH // rAjJAM catuHsahalyA ca, gatvA tIrthakarAntikam // 425 // svIcakAra parivrajyA, zrImegharathapArthivaH // adhItyaikAdazAGgAni, vijahAra ca bhUtale ||426||[yugmm] viMzatyA sthAnakairaha-siddhasevAdibhiH zubhaiH // tIrthakRnAma satkarma, so'rjayAmAsa sArjavaH // 427 // so'tha kRtvA sAdhusiMhaH, siMhanikrIDitaM tpH|| pUrvalakSaM yAvadurga, pAlayitvA ca saMyamam // 428 // AruhyAmbaratilake, girAvanazanaM shritH|| AyuHkSayeNa sarvArtha-siddhe jajJe sudhAzanaH // 429 // tadvAndhavo'pi samaye, kiyatyapi gate sati // prAvaM prapadya tatraiva, vimAne'jani nirjrH|| 430 // . athAsyatraiva bharate, bharitaM vipulardibhiH // puraM purandarapuro-pamaM zrIhastinApuram // 431 // vizvaseno mahAsenasenAjitvarasainikaH // tatrAsIdbhUmisutrAmA-'lakAyAmiva yakSarAT // 432 // khAhA khAhApriyasyaidA-'cirA tastra mahiSyabhUt // rUpanirjitapaulomI, zIlAlaGkArazAlinI // 433 // jIvo megharathasthA'tha, cyutvA sarvArthasiddhataH // 1 anazanam // 2 indraH // 3 ameH // 4 indrANI / / AgAt zrIacirAdevyAH, kukSau haMsa ivAmbuje // 434 // caturdaza mahAkhamAn , sukhasuptA tadA ca sA // mukhe pravi zato'pazya-prazasyAkAradhAriNaH // 435 // tayA'tha pRthivInAthaH, pRSTaH khamArthamityavacha // sAryo vA sArvabhaumo pA, bhAvI tava sutaH priye ! // 436 // prAgjAtaM zAntikAzAntaM, mArirogAdikaM tadA // prabhuprabhAvAdazivaM, zazAma kurumaNDale // 437 // garbhakAle'tha sampUrNe, nizIthasamaye sukham // suSuve sAsutaM rAjJI, varNavarNa mRgadhvajam // 438 // prailokye'pi mahodyoto, nArakANAM sukhaM tathA // kSaNaM tadAbhUnnityaM hi, jinakalyANakeSvadaH ! // 439 // jJAtvA'thAsanakampena, jinajanmA''gatA drutam // SaTpaJcAzahikumAryaH, sUtikarmANi cakrire // 440 // athAsanAsthairyadattA-5SadhijJAnopayogataH // jJAtvA'rhajanma zakro'pi, tatrAgAtsaparicchadaH // 441 // natvA jinaM jinAmbAM ca, jJApagityA'bhidhAM nijAm / dattvA'vakhApinI devyAH, pramo rUpAntaraM nyadhAt // 442 // paJcarUpANi kRtvA'tha, tenaikena jinezvaram ||dvaabhyaaN ca cAmare tAbhyA-mekena chatramuhahan // 443 // ekena ca puro baja-mutkSipan maghavA kSaNAt / / jagAma merumaulisthA-'tipANDukambalAM zilAm // 444 // [ yugmam ] ahanyastajinastatrA-'dhyAsta siMhAsanaM hariH // anye'pi pAsavAH sarve, tatraiyuzcalitAsanAH // 445 // tatastIrthodakaistIrtha-karaM prAgacyutAdhipaH // abhyapi battadanu 'ca, kramAdanye'pi kAsavAH // 456 // azAnapramorahe, jinaM vinyasya vanabhRt ||prmoshcturyu pArtheSu, vicake 1 bhaIn sarvajJaH tIrthakara iti yAvat // 2 pakI // 3 zAntikena zAntikareNApi pUjAdividhAnena mazAntamityarthaH / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 uttarAdhyayana caturo vRSAn // 447 // tadviSANo tainIraiH, rupayAmAsa sa prabhum // gandhamAlya vibhUSAbhiH pUjayitvA'stavIca tam // 448 // athAdAyajinaM zakro - 'cirAdevyantike'mucat // drAgavakhApinImaI - tpratirUpaM jahAra ca // 449 // vinodAma vibhorUrddha, nyasya zrIdAmagaNDakam // ucchIrSake nyadhAdvajrI, kSIma kuNDalayAmale ||450 // jine jinajananyAM ca yo duryAsyati durmatiH // tanmauliH saptadhA bhAvI, Arjakasyeva maarI ! // 451 // ityudghoSya surairindraH, svarNaralAdivarSaNam // zrIdena kArayitvA ca dvIpe nandIzvare yayau // 452 // [ yugmam ] tatra zAzvatacaityeSu, zakro'nye'pi ca bAsavAH // aSTAhikotsavaM kRtvA, sthAnaM nijanijaM yayuH // 453 // vardhApito'tha dAsIbhi - bhUpatiH putrajanmanA // tAbhyo dattvA bhUri dAnaM, prAjyaM cakre mahotsavam // 454 // garbhasthe'smin sute zAnti- razivAnAmabhUdbhuvi // iti kSitipatiH zAnti - riti tasyAbhidhAM vyadhAt // 455 // nihitaM hariNAGguSTe, pivan pIyUpamanvaham // advaitarUpatejaH zrI - vavRdhe'tha jagatpatiH // 456 // pazyatorAliGgatoca, maulAvAjighatozca tam // pitroH sukhamabhUdrA - manayoriva nistulam / / 457 // nizamya manmanAlApAM - stasyeSTAn ghusadAmapi // pitarau pItapIyUSA - vivAtyarthama tuSyatAm // 458 // bhUpagehAGgaNaM khAmI, kramacaGkramaNaiH kramAt // alaJcakAra caTulaiH, kalpadrurivajaGgamaH // 459 // zizubhUtaiH samaM devai - zvalacUlAJcalo vibhuH // pAMzulIlAM vyadhAdramyAM zaizave zobhate sadaH // 460 // kramAca svata 1 calossthiraH cUlAyA mastakamadhyazikhAyA aJcalaH prAntabhAgo yasya sa tathA // puryogA - yauvanaM bhUpayanvibhuH // catvAriMzaddhanustuMgo, vizvaM vizvamamodayat ! // 461 // pitrorAjJetyupAyaMsta jino rAjAGgajAstataH // yazomatyAdikA dhanyaM - manyAstAdRgdhavAsitaH // 462 // yAteSvandasahasreSu, janmataH paJcaviMzatau // rAjA rAjye nyasya zAnti, nijaM kAryamasAdhayat // 463 // jino'pi bubhuje bhogAn, purandhrIbhiH sahottamAn // karmabhogaphalaM zva- mevApaiti nikAcitam // 464 // jIvo dRDharathasyAtha, sarvArthAdanyadA cyutaH // AgAdyazomatIkukSau khame cakraM pradarzayan // 465 // pRSTastayA'tha khannArtha, jagAdeti jagatpatiH // tava devI suto bhAvI, jaGgamaM vizvamaNDanam // 466 // pUrNe ca samaye putraM, supuve sA sulakSaNam // khAmikhanAnusArAttaM cakre cakrAyudhAbhidham // 467 // krameNa varddhamAno'tha, sopi yauvanamAsadat // vahnInRpatiputrIzca paryaNaiSIt svayaMvarAH // 468 // nRpatve'pi sahasreSu, zaradAM paJcaviMzatau / gateSu zastrazAlAyAM cakraM prAdurabhUt prabhoH // 469 // cakrapUjAM kArayitvA tatastadanugo vibhuH // lIlayA sAdhayAmAsa, paTkhaNDamapi bhAratam // 470 // dvAtriMzatA sahasrairbhU-bhujAM sevitapatkajaH // kRtArizAntiH zrIzAnti - rhastinApuramAyayau // 471 // tato devairnRdevaizva khAmino dvAdazAbdikaH // cakre cakritvAbhiSeko, modayan jagatIjanam // 472 // athAntaH purakAntAva - cakravarttizriyaM prabhuH // bhuAno vyatyagAdanda-sahasAnpaJcaviMzatim // 473 // tIrtha pravarttayetyukto, lokAntikasurairatha // nirnidAnaM dadau dAna - mAbdikaM jagadIzvaraH // 474 // rAjye cakrAyudhaM nyasya, sarvArthI zivikAM zritaH // surAsuranarAdhIza - kRtaniSkramaNotsavaH // 475 // gatvA sahasrAmravaNe, yApyayAnAdavAtarat // samaM rAjJAM sahasreNa, prAvAjIca jinezvaraH // 476 // [ yugmam ] leme manaHparyayAhUM, turyajJAnaM prabhustadA / vijahAra ca bhUpIThe 'pratibaddhaH samIravat // 477 // varSAnte ca punaH prAptaH sahasrAtravarNa vibhuH // zukladhyAnaM zritaH prApa, kevalajJAnamujvalam // 478 // tata Asanakampena, tatrA''yAtAH surAsurAH // cakruH samavasaraNaM, prAkAratrayamaJjalam // 479 // pUrvadvAreNa tatrAtha, pravizya bhuvanaprabhuH // dharmamAkhyAtumAreme, siMhAsanasthitaH // 480 // tadA ca vyantaraiH khAmi- pratimAstridizaM kRtAH // prabhuprabhAvAttadanu-rUparUpatvamAsadan puurv|| 481 // udyAnapAlakAH sadya-stato gatvA nyavedayan // khAminaH kevalotpattiM, cakrAyudhamahIbhuje // 482 // tatastebhyaH prItidAnaM datvA sotyarthamutsukaH // gatvA natvA jinaM stutvA 'zrauSIddharmaM samAhitaH // 483 // dezanAnte jinaM natvA, provAceti mahIpatiH / diSTyA dRSTo'si nAtha ! tvaM, kAruNyAmRtasAgaraH // 484 // asmAcchalAnviSo bhIta-bhItaM mAM bhavarAkSasAt // dIkSArakSApradAnenA'nugRhANa drutaM vibho ! // 485 // svAminA'numataH so'tha, rAjyaM nyasyAGgaje nije // paMcatriMzannRpayutaH, prAtrAjIjjinasannidhau // 486 // tAMzca patriMzataM zAnti-nAtho gaNadharAn vyadhAt // tripadyA anusAreNa, dvAdazAGgIvidhAyinaH // 487 // narA nAryazca bahavo'pare'pi prAtrajaMstadA // zrAddhAH kepyabhazceti, tIrtha tIrthaGkaro'karot // 488 // dhvaMsayan durmatadhvAntaM, bhavyAtnAni prabodhayan // vyoddhi bhAkhAniya 1 samavAyAGgAbhiprAyeNa zrIzAntinAthasya navatirgaNadharA dRzyante, patriMzayAvazyakAdibahubrandhAbhiprAyeNa, tadatra tasvaM kevalino vidantIti dhyeyam // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparANyayana 242 khAmI, vijahAra ciraM bhuvi // 489 // zramaNAnAM sahasrANi, dvApaSTirabhayan vibhoH // ekapaSTiH sahasrANi, sAdhvInA SaT zatAni ca // 490 // lakSadvayaM ca nyti-shsraatymupaaskaa|| lakSatrayaM trinayati-sahasrApramupAsikAH // 591 // saMgho guNodadhiriti, prabhorjajJe caturvidhaH // dharma prabhAvayannubai-caturmedaM caturdizam // 492 // dIkSAdinAt prabhRtyada-sahasrAnpaMcaviMzatim // vihRtya bhuvi saMmeta-paryataM bhagavAnagAt // 493 // tatra cAnazanaM sAI, sAdhUnAM navamiH shtaiH||prbhuH prapadya mAsena, siddhisaudhamabhUSayat // 494 // kaumAre maNDalIve ca, cakritve saMyame'pi turyAza ityabda-lakSAyurabhavadvibhoH // 495 // zAntatrilokajinasya jinasya zAnte-cakre vimuktimahimAtha suraasureshaiH|| cakrAyudho'pi bhagavAn vRtakevalazrI-bheMje'nyadA priyatamAM zubhasiddhilakSmIm // 496 // iti zAntinAthacaritalezaH // 38 // mUlam-ikkhAgarAyavasabho, kuMthU nAma nraahiyo| vikkhAyakittI bhayavaM, patto gaimaNuttaraM // 39 // vyAkhyA-spaSTaM, kathAlezastvevam atraiva jambUdvIpe prAga-videheSu purA'bhavat // Avartavijaye khagi-puryA siMhAvaho nRpH||1|| so'nyadA vratamAdatta, saMvarAcAryasannidhau // jinasevAdibhiH sthAnaH, tIrthakRtkarma cArjayat // 2 // ciraM pavitraM cAritraM, prapAlyAnazanaM zritaH // AyuHkSayeNa sarvArtha-siddhe so'bhUtsudhAzanaH // 3 // itazcAtraiva bharate, pure zrIhastinApure // bhUpo babhUva sUrAtaH, zrIsaMjJA tasya ca priyA // 4 // siMhAvahasya jIvo'tha, vyutvA sarvArthasiddhataH // kukSau caturdazasvapnA-''ve. dito'vAtarat zriyaH // 5 // kramAJca sA'sUta sutaM, chAgAIM kAJcanacchavim // dikumAryo vyadhustasya, sUtikarma tadA''. gtaaH|| 6 // janmAbhiSekaM merau ca, tasyendrAH ckrire'khilaaH|| tuSTo'nvatiSThadbhUpo'pi, putrjnmmhaamhH||7||grmsthe'smin kuMthubhAvaM, bhejire nikhilA dvipH|| khapne ca jananI kusthaM, ratnastUpaM dadarza yat // 8 // tatkuMthuriti tasyAkhyA-mutsabairnirmame nRpaH // vizvottaraguNAdhAraH, kramAtsa vavRdhe vibhuH // 9 // yauvane rAjakanyA rAT, samaM tenodavAhayat // tasmai vitIya rAjyaM cA-'nyadA paryavrajatkhayam // 10 // zrIkuMthukhAninaHprAjyaM, rAjyaM paalytsttH||ckrmaayudhshaalaayaa-mnyedhurudpdyt // 11 // tatazcakrAnugaH sarve, vijigye bharataM prbhuH|| vakrizriyaM ca strIrana-mivopabubhuje ciram // 12 // atha laukAntikairdevaiH, khayambuddhaH sa bodhitaH // rAjyaM putrAya dAnaM ca, dadau vArSikamarthinAm // 13 // tatonarendrairindaizca, kRtaniSkramaNotsavaH // Aruhya zivikAM khAmI, sahasrAmravaNaM gataH // 14 // mahIpatisahasreNa, saha pratamupAdade // manaH paryayasaMjJaM ca, turyajJAnaM tadA''sadat // 15 // [yugmam ] vibhurbhAruNDapakSIvA-'pramatto viharan bhuvi // AgAt poDazabhivaH, sahasrAmravaNaM punaH // 16 // tatra ca khAminA'vAse, kevale harayo'khilAH // Agatya cakruH samaya-saraNaM zaraNaM zriyAm // 17 // paJcatriMzaddhanustuGgaH, paJcatriMzatguNADhyayA // girA dideza tatrezo) dharma siMhAsane sthitaH // 18 // taM nizamya prabhoH pArthe, prAtrajan bahavo janAH // teSu cAsthApayatpaJca-triMzataM gaNino jinaH // 19 // paSTiH sahasrA pratinAM, sAdhvInAM te spshtaaH|| ekonAzItyA sahasra-yuktaM lakSamupAsakA // 20 // ekAzItisahasrAgraM, lksstrymupaasikaaH|| evaM caturvidhassaMghaH, pramorviharato'bhavat // 21 // [yugmam ] kaumArarAjyacakritva-cAritreSu samAMzakam // jIvitaM pshcnvti-shsraabdaanybhuudvibhoH||22|| samaM sahasreNa munIdharANAM, saMmetazaile'nazanaM prapannaH // mAsena so'rhan zivamAsasAda, surezvaraitanmahimA ca cakre // 23 // iti zrIkuMthunAthakathA // 39 // mUlam -sAgaraMtaM caittA NaM, bharahaM nrvriisro| arovi arayaMpatto, patto gaimaNuttaraM // 40 // vyAkhyA-vyaktaM navaraM 'arayaMpattotti' rajasaH karmaNo'bhAvo'rajastatprAptaH,prApto gatimanuttarAm / tadvRttalezastvevam jambUdvIpaprAvidehe, vatsAhavijaye'bhavat // niHsImavikramaH sImA-puryAM dhanapatirnRpaH // 1 // saMvarAhamune pAH, prAyajat sonyadA mudA // sthAnarahaktimukhyai-rAIyajinanAma ca // 2 // ciraM tatvA tapastItraM, prapAlya pratamuttamam // prAyaM prapadya sa suro, jajJe praiveyake'ntime // 3 // itaca bharate'traiva, zrIhAstinapure'bhavat // rAjA suda rzano loka-darzanAnandidarzanaH // 4 // devIsaMjJA'bhavahevI, tasa devIva sundarA // jIvo dhanapatezzyutvA, tasyAH kukSApavAtarat // 5 // caturdaza mahAkhamAM-stadA rAjI dadarza sA // jJAnatrayadharatasyA, garmo'pi vadhe sukham // 6 // 1triMzadguNadharAn jinaH // iti '' saMzaka pustake cturthpaadH|| Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 uttarAdhyayana kramAcca nandanaM nandyA-vartAta kAJcanadyutim // asUta sA mahAdevI, mahAsenamivAdrijA // 7 // sUtikarmANi tasyAtha, dikkumAryo vitenire // cakre janmA'bhiSekazcA-'khilairindraiH surAcale // 8 // svapne ratnArakaM mAtA-'pazyadityasya pArthivaH // ara ityabhidhAM cakre, kRtvA janma mahotsavam // 9 // kramAca kalayan vRddhiM, triNshcaapocbhuughnH|| pitrAjJayA'GgajA rAjJAM, paryaNaiSItsa yauvane // 10 // anyeyuH piturAdezAt , dadhau rAjyadhuraM jinaH // jAtacakrAdiratnazcA'khilaM bharatamanvazAt // 11 // cakrizriyaM cA'nAsakto-'bhuta yogIva bhojanam // lokAMtikevodhitazcA dAhAnamAbdikam // 12 // rAjyaM niyojya putre ca, zivikAsaMsthitovibhuH // yayau sahasrAmravaNaM, surAsuranarairvRtaH // 13 // saha rAjasahasreNa, prANAjIttatra tIrthakRt // tadA manaHparyayAhaM, turyajJAnamavApa ca // 14 // IbhArAtirivAbhItaH, pRthivyAM viharan bibhuH // bhUyo'pyAgAtsahasrAmra-vaNaM saMvatsaraitribhiH // 15 // tadA cAbhyudite bhartuH, kevalajJAnabhAskare // same sametya samava-saraNaM vAsavA vyadhuH // 16 // vANyA yojanagAminyA, sarvabhASAnuyAtayA // pUrvasiMhAsane tatrA-''sitvA dharma jagau jinaH // 17 // taM cAkarNya jinAbhyaNe, naike paryavrajan janAH // trayastriMzadgaNadharAH, khAminA teSu cakrire // 18 // zramaNAnAM prabhoH paMcA-zatsahasrANi jajJire // zramaNInAM punaH SaSTi-sahasrANi mahAtmanAm // 19 // lakSaM caturazItyA ca, sahasrairyuktamAstikAH // dvAsaptatisahasrAgraM, lakSatrayamupAsikAH 1 kArtikeyam / 2 siMhaH / 3 sarve / 4 trayastriMzadgaNadharAn , teSu cAsthApayat prabhuH // iti 'gha' pustake // // 20 // anugrahItuM bhavino, bhUmau viharato'rhataH // saGghazcaturvidha iti, jajJe guNamaNInidhiH // 21 // samabhAgaM kumAratvA-dike sthAnacatuSTaye // AyuzcaturazItyabda-sahasrANi prabhorabhUt // 22 // nirvANakAlaM jJAtvA'tha, gatvA sammetaparvate // saha sAdhusahasreNA-'nazanaM vidadhe'dhipaH // 23 // ekena mAsena sa sArvasArva-bhImo mahAnandapadaM tato'gAt // nirvANakAle ca sametya tasya, sarvairvitene mahimA surezaiH // 24 // iti zrIaranAthakathA // 40 // mUlam-caittA bhArahaM vAsaM, cakavahI mhiddddiio| caittA uttame bhoe, mahApaumo tavaM care // 41 // vyAkhyA-sugamaM / taccaritaM tvevam__atraiva bharatakSetre, zrIhAstinapure'bhavat // ikSvAkuvaMzakAsAra-pamaM padmottaraM nRpaH // 1 // tasya jvAla babhUva paramArhatA // tasyAzcaikaH suto viSNuH, siMhakhanena sUcitaH // 2 // padmAsanamahApadma-nAmAnyazca suto'jani // tasyAzcaturdazaskhana-sUcito nicito guNaiH // 3 // kalAkalApaM sakalaM, kalAcAryAdadhItya tau // dvitIyamadvitIyazrIvayasyaM prApaturyayaH // 4 // tatra panaM jigIputvA-dhauvarAjye nyadhAtpitA // vipreSu prAjJavAjaitraH, kSatriyepu hi zasyate // 5 // _ itazcojayinIpuryA, zrIvAsInmahIpatiH // matri tu tasya namuci-vitaNDApaNDito'bhavat // 6 // tasyAM nagaminyedhu-viharan samavAsarat // munisuvratanAthasya, ziSyaH suvratasUrirASTra // 7 // taM nantuM vrajato vIkSya, paurAn saudhoparisthitaH // amI janAH kva yAntIti, namuciM pRSTavAnnRpaH // 8||devaadyopvne kepi, zramaNAH sntyupaagtaaH|| tAnnantuM yAnti tadbhaktA, ityUce sacivastataH // 9 // tatra yAmo vayamapI-tyukte rAjJA'tha so'bravIt // yadyevaM tarhi tatrezaiH, stheyaM madhyasthavRttibhiH // 10 // pAkhaNDino'khilAnyAde, khAmin ! jepyAmi tAnaham // omityuktvA tato rAjA, samaMtrI tadvanaM yayau // 11 // dharma cedvittha tadrUte-tyUce ca namucirmunIn // kSudro'yamiti vijJAya, te tu tUSNIkatAM dadhuH // 12 // tataH sa zAsanaM jainaM, nindanuddizya sadgurUn // gaurayaM kimu vettIti, vyabravItsacivabruvaH // 13 // mukhaM kaNDUyate te cet, tatkiMcidrUmahe vayam // atheti gurubhiH prokte, tAnekaH kSullako jagau // 14 // anena saha dhRSTena, vaktuM yuktaM na yaH khayam // vijeSye hyahamevAmuM, svapakSaM tadvadatyayam // 15 // kruddhaH so'thAvadadveda-bAhyAH zaucavivarjitAH // deze vAsayituM nArhA, yUyaM pakSo'yamastu me // 16 // pratyUce kSullako vAri, kumbhazzulI pramArjanI // kaNDaNI pepaNItyuktAH, paJca zUnAH zrutiSvaho! // 17 // ye hi zUnA bhajantyetA, vedavAyAH ta eva hi // tadvarjitAnAmasmAkaM, tatkathaM vedavAsatA 1 // 18 // azaucaM tu retaM tasya, sevakazcAzucirmataH // suratAdviratAstasmA-tkasmAdazucayo vayam // 19 // niruttarIkRta iti, kSulakena sa dhiiskhH|| vairaM mahadvahan sAdhupyagAdnehaM nRpAnvitaH // 20 // nizAyAM ca munIn hantuM, krodhAndhaH sa vane gataH // dhAvanihantumastambhi, devyA nirgranthabhaktayA // 21 // prAtazca taM tathA prekSya, vismitA nAgarA narAH // nRpazca dharma sUribhyo, nizamyopazamaM yayuH 1 prANivadhasthAnAni / "paJca zUnA gRhasthasya, cUllI pessnnyupskrH| kaNDanI codakumbhazca, badhyate yAstu vAyan ||"[mnuH] 2 kAmam // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 244 // 22 // nindhamAno janaiH sabai-vilakSo namucistataH // deNyA mukto yayau lajjA-vihasto hastinApuram // 23 // so'tha tatra mahApA-yuvarAjena saGgataH // tadamAtyapadaM prApa, pApo'pi prAyapuNyataH / // 24 // itavAsItprAntavAsI, durgamaM durgamAzritaH // nRpaH siMhabalaH siMhaH, iva prapalavikramaH // 25 // sa ca pradAyAvaskandaM, paradeze muhurmuhuH // khadurga prAvizattaM ca, prahItuM ko'pi nAzakat // 26 // dhatuM siMhanalaM jAnA-syupAya kaMcidityatha / / pRSTo rupTena pamena, venIti namucirjagau // 27 // tato mudA mahApame-nAdiSTaH sa gato drutam // bhaktvA durga siMhabalaM, balAbalA samAyayau // 28 // tato paraM ghRNISveti, proktaH pamena saMmadAt // Uce namucirAdAsye, kAle varamamuM vibho! // 29 // tatprapadya ciraM pamo, yauvarAjyamapAlayat // jvAlAdevyA'Sa tanmAtrAkAri jainaratho'nyadA // 30 // mithyASTistatsapatnI. lakSmIbrahmarathaM tadA ||vidhaapyoce nRpaM brahma-rathaH prAga bhramyatA pure // 31 // tato jvAlA'lapadbhapaM, na cejjainrtho'grtH|| pure bhramiSyati tadA, kariSye'nazanaM dhruvam // 32 // iyorapi syandanayo-ryAtrAM rAjA'ruNattataH // mAturduHkhena tenAtha, padmo'bhUdbhazamAturaH ! // 33 // dadhyau ceti spRhA mAtuH, mAize'pi sute sati // vyalIyata manasyeva, kadaryazrIrivAvanI ! // 34 // suputratvAbhimAnaM hi, kathaMkAra karo. tu saH 1 // zakto'pi yaH pUrayati, na mAtuH sanmanorathAn / // 35 // kRtaH pitrApi manmAtu-bizeSaH ko'pi na maho / // tanmAnino na me mAnaM, vinehA'vasthitiH zubhA! // 36 // dhyAtveti supte loke saH, nirgatya khapurA. nizi // bhraman khairamaraNyAnta-stApasAzramamAsadat // 37 // vallabhAbhyAgataistatra, tApasaiH kRtasatkRtiH // sukhaM praSavRte sthAtuM, mahApamaH khasamavat // 38 // itazcAjani campAyAM, bhUjAnirjanamejayaH // sa ca kAlena rAjJA''jau, parAbhUtaH palAyata ! // 39 // tataH pure bhajyamAne, nerlokA dizodizam // antaHpuramahelAzcA-'ntarA traataarmaaturaaH!||40|| tadA campApateH patnI, naSTA nAgavatI drutam // khaputryA madanAvalyA, samamAgAttamAzramam // 41 // tadA ca pamamadanA-balyoranyonyadarzanAt // kSaNAdAvirabhUdrAgo, mandAkSaM mandatAM nayan // 42 // tadvijJAya jagau nAga-vatIti madanAvalIm // puruSe yatratatrApi, sute ! kimanurajyase? // 43 // bhAvinI cakriNo mukhya-patnI tvamiti bhASitam ||jnyaanino vi. smRtaM kiM te ?, yadbhavasyevamutsukA ! // 44 // mithoraktAvimau kASTI, viplavaM meti cintayan // sthAnaM yatheSTaM yAhIti, panaM kulapatirjagI // 45 // tadAkarNya tataH po, niryayo vimanA manAk // abhISTAnAM viyogo hi, mahatAmapi duHshH||46|| nUnamepA mamaiva strI, bhAvinI bhAvicakriNaH // tatsAdhayitvA bharataM, pariNeSyAmyamUkadA ? // 47 // vidhApyArItacaityaizca, maNDitAmakhilAmilAm // pUrayiSye kadA mAtU, rathayAtrAmanoratham 1 // 48 // itthaM manoratharathA-'dhIruDho bhUpabhUstataH // zrIsindhunandanapuro-pavanaM prApa paryaTan // 49 // [ tribhirvizeSakam ] // 1 lajjAm / 2 upadravam // tatra codyAnikAyAta-krIDannAgarayoSitAm // nizamya tumulaM hastI, mahAsenamahIzituH // 50 // stambhamunmUlya miNThau ca, vyApAdya vyAlatAM gtH|| anu tA nAgarIrAgA-drAgAkula iva kSaNAt // 51 // [yugmam ] tato'tibhItA nazitu-manIzAstAH striyo'khilaaH|| pUccakuriti yo khatra, vIro'smAnpAtu pAtu saH! // 52 // tAtha pUtkuvaMtIH prekSya, pamo vyAlaM tatarjatam // avaliSTa tataH so'pi, tamprati pratighAkulaH // 53 // tamAyAntaM skhalayitaM. parTa po'ntarA'kSipat // maryo'yamiti tatrApi, krodhAndhaH prAharatkarI! // 54 // kolAhalaistadA copraiH, pauraloko'khilo'milat // mahAsenamahIzazca, samaM saamntmNtribhiH|| 55 // kruddhAkAlAdiva vyAlA-dasmAdapasarAzu bhoH|| mahApar3a mahAsena, ityudAhustadA'vadat ||56||pmH syAha mahArAja 1, pazya khacchamanA kSaNam // matvaM matagajama, vazIkurve vazAmiva ! // 57 // ityuktvA tADito muSTyA, tena sa nyagamukho gajaH // yAvanmuktvA paTI. vedhaM, taM prahItuM samutthitaH // 58 // tAvatsa vidhudutkSipta-karaNenAruroha tam // ciraM cAkhedayatpANi-pAdAGguSTavacoGkuzaiH // 59 // taM ca vyAlaM kalabhavat , krIDayantaM samIkSya tam // vismayaM bhejire paurA, nRpatizca pco'tigm| // 60 // datvA hastipakAyAtha, hastinaM taM vazIkRtam // bhUdharAdiva pArindraH, pamastasmAdavAtarat // 61 // dhAmA sthAmA ca taM zreSTha-kulabhUriti bhUpatiH // nizcikAya nijaM dhAma, ninAya ca sagauravam // 62 // tasmai kRtopacArAba, 1 siMhaH // ---- - Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 uttarAdhyayana dadau kanyAzataM nRpaH // puNyairagaNyairjAmAtA, prApyate khalu tAdRzaH ! // 63 // krIDaMstAbhiH samaM nAyaM, nyasmarammadanAvalIm // bhRGgo lavaMgIbhoge'pi, kiM vismarati pabhinIm ? // 64 // khecaryA vegavatyA sa, nizi supto'nyadA itH|| prabuddho baddhamuSTistAM, kiM re ! mAM harasItyavak ? // 65 // sApyUce zUra ! haraNa-kAraNaM zRNu mA kupaH ! // vaitApa parvate sUro-dayaM nAmAsti satpuram // 66 // tatra cendradhanuHsaMjJo, vidyate khacarebaraH // zrIkAntA tavadhUH putrI, jayacandrA tayoH zubhA // 67 // puruSadveSiNI sAbhU-daprApya pravaraM varam // duHkhAkaro hi dakSANAM, strINAM hInaH patirbhazam // 68 // paTeSu bharatasthAnAM, rUpANyAlikhya bhUbhujAm // adarzayamahaM tasyai, na kimapyarucatparam // 69 // paTe mayA'nyadA rUpaM, tavAlikhya pradarzitam // tasyAzcittamayaskAnta-maNirlAhamivApat / // 70 // cedayaM dayito na syAt , tadAhamanalaM zraye // iti pratyazRNotsA'tha, matvA tyAM khalu durlabham / // 71 // tasyAstasyAM pratijJAyAMjJApitAyAM mayA rayAt // tvAmAnetuM tatpitRbhyA, haSTAbhyAM prahitAsmyaham // 72 // tamAnaye na caMttahi, bahAvahAya yAmyaham // tAmAzvAsayituM kanyA-mityuktvehAgamaM tataH // 73 // tAM panInI modayituM, naye tvAM ca pramAkaram // tasyA mama ca jIvAtu-stvamevAsi prasIda tat ! // 74 // sA'tha taM tadanujJAtA, ninye mUrodayaM puram // vibhAte bhAskaramiva, taM cendradhanurArcayat // 75 // vidadhe yena dhAtrA'sau, tasya sthAmanRNA katham ? // ghyAyantImityupAyaMsta, jayacandrAM tatazca sH|| 76 // tasyAzca mAtulasutI, gaGgAdharamahIdharau // vidyAdharau mahAvidyau, tahi. vAhAbhilApiNau // 77 // padmana pariNItAM tAM, nizamya samarodyatau // sUrodayapuresarvA-'bhisAreNa smiiytuH||78|| [yugmam ] purAnnirgatya padmo'pi, vidyaadhrcmuuvRtH|| tatsainyena samaM yoddhaM, prAvartata mhaabhujH|| 79 // rathI sAdI niSAdI vA, padAtirvA na ko'pi hi // padmasya yuddhamAnasya, puraH sthAtumabhUtprabhuH ! // 80 // naiRtenAnilenAbdamiva pajhena sarvataH // khasainyaM vIkSya vikSiptaM, khecarau tau praNezatuH // 81 // tata utpannacakrAdi-ratno jvAlAjo balI // paTkhaNDaM bharatakSetraM, sAdhayAmAsa lIlayA // 82 // strIratnavarjI sa prApa, sakalAM cakrisampadam // vinA tu madanAvalyA, mene tAmapi nIrasAm // 83 // tataH sa krIDayA'nyeyu-rgatastaM tApasAzramam // sacakre taapsaishcaaruphlpusspaadidaayibhiH||84|| janamejayarAjo'pi, bhramaMstatrAgatastadA // dadau tasmai nijAM putrI, mudito madanAva lIm // 85 // tatazcakriramA pUrNI, kalayan khapuraM gataH // bhUnyastamauliH pitarau, hRSTo hRSTI nanAma saH // 86 // AkarNya karNapIyUSaM, sUnovRttAntamadbhutam // lakSmI ca tAdRzIM vIkSya, pitarAvatyahRSyatAm // 87 // tadA ca subratAcAryAH, ziSyAH zrIsuvratAhataH // viharantaH pure tatra, sametya samavAsaran // 88 // tAMzca zrutvA nRpo gatvA, nanAma saparicchadaH // dezanAM cANonmoha-himApoharaviprabhAm // 89 // vratAya yAvadAyAmi, rAjye vinyasya nandanam // tAvatpUjyairiha stheya-mathetyUce nRpo gurUn // 90 // vilambanIyaM nArthe'smi-niti prokto'tha sUribhiH // praviveza vizAmIza-stAnpraNamya nijaM puram // 91 // AkArya maMtrIsAmaMta-mukhyaM parijanaM nijam // putraM ca viSNunAmAnaM, panottaranRpo'vadat // 92 // zrutvA zrIsuvratAcAryA-saMsArAsAratAmaham // manye khaM vaMcitaM kAla-miyantaM vratamantarA ! // 93 // adyaiva tadupAdAsye, vrataM zrIsuvratAntike // rAjye tu nidadhe viSNu-kumAraM sphAravikramam // 94 // viSNurjago vibho ! bhogaiH, kiM kimpAkaphalopamaiH 1 // moghIkartumaghaM dIkSA-mAdAsyehaM tvayA saha ! // 95 ||raajymaadtv vatseda-mityAhUyAtha sAgraham // pamaM padmottaro'vAdI-tataH so'pyevamabravIt // 96 // prabhaviSNuH prabho ! viSNu-rasau rAjye'bhiSicyatAm // zrayiSye yuvarAjatva-masya zasyamahaM punaH // 97 // bhUpaHproceyamuko'pi, rAjyaM nAditsate kRtin ! // Aditsate tu pravrajyAM, mayA saha mahAzayaH ! // 98 // kRtamaunaM tataH par3a, rAjye nyasyotsayairnRpaH // suvratAcAryapAdAnte, prAtrAjIdviSNunA samam // 99 // panacakrI tataH sarvaiH, pUjyamAnaM janaiH pure ||rymnmyjain, jananyA janayanmudam // 100 // cakre khavaMzavajaina-zAsanasyonnatiM ca sH|| mejire bahavo bhavyA-stataH zAsanamAhata 101 // ucaizcaityAni jainAni. prAmAkaraparAdiSu / koTizaH kArayAmAsa, sa cakrI / // 102 // kevalaM prApya kaivalyaM, prApa panottaro'nyadA // lebhe viSNukumArastu, labdhIkA mahAtapAH // 103 // kharNazaila ivottuMgo, vyomagAmI suparNavat // bahurUpaH sura iva, kandarpa iva rUpavAn // 104 // ityAdhanekAvasthA. vAn , bhavituM prababhUva sH|| nanvabhUlabdhibhogo hi, vinA hetuM na yoginAm / // 105 // te'nyeyuH sudhratAcAryA, bhUrisaMyatasaMyutAH // zrIhastinApure tasthu-varSAtikramahetave // 106 // jJAtvA tAnnamuciH praajy-vairshuddhividhitsyaa|| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 246 dehi me taM varaM khAmi-niti pamaM vyajijJapat // 107 // yathAkAmaM vRNuSveti, rAjJA prokto'bravIca saH // yajJaM yakSyAmi tadrAjyaM, tatprAntAvadhi dehi me // 108 // satyasandhastato rAjye, nidhAya namuciM drutam // zuddhAntarAtmA zuddhAntamadhyamadhyAsta cakrabhRt // 109 // tataH purAvahirgatvA, namuciryajJapATake ||maayyaa dIkSito jajJe, baiMkoTa iva kUTadhIH! // 110 // rAjye'bhiSiktaM taM vardhA-payituM nikhilAH prajAH // liGginazcAkhilA jaina-munivarjAH samAyayuH // 111 // sarvepyAguligino mAM, na punaH zvetabhikSavaH // pravadanniti mAtsaryA-ttacchidraM sa puro'karot // 112 // AkArya suvratAcAryA-nanAryo vyAharaca saH // rAjA yaH sthAyadA so'bhi-gamyate liGgibhistadA // 113 // tapovanAni hi mApa-rakSyANIti tapakhinaH // bhUpAlamupatiSThante, lokasthitiriyaM khalu // 114 // stabdhA yUyaM tu maryAdA-vikalA mama nindakAH // tanme rAjye na yuSmAbhiH, stheyaM gntvymnytH|| 115 // sthAtA yastviha vo madhye, dhruvaM vadhyaH sa me zaThaH // saMvAsayati yaH ko hi, lokarAjavirodhinaH // 116 // sUrirUce na naH kalpa, iti nopAgatA vayam // tavA'bhiSeke na puna-nindAmaH kazcidapyaho! // 117 // kudhIH kruddho'bhyadhAtso'tha, paryApta bahubhASitaiH // saptAhopari dRSTAn vo, ghAtayiSyAmi cauravat ! // 118 // tataH svasthAnamAgatya, munInAhUya sUrayaH // atha kiM kAryamityUcusteSvekaH sAdhurityavak // 119 // sudustapaM tapastepe, SaSTiM varSazatAni yaH // sa hi viSNukumArarSi-merau samprati varttate 1 antaHpuramadhye // 2 bkH|| // 120 // padmAgrajaH sa iti ta-dgirA'sau zAntimaSyeti // yAtu ko'pi tamAnetuM, tadvidyAlabdhimAnmuniH // 121 // Uce'thAnyo ytiyonaa, gantuM tatrAsmyahaM kSamaH // na tvA''gantuM tato brUta, yadi kArya mayAsti vaH // 122 // viSNureva samAnatA, svAmityukte'tha sUribhiH // utpala nabhasA viSNu-mupAgAtsa muniHkSaNAt // 123 // taM cAyAntaM vIkSya dadhyA-viti viSNumahAmuniH // saGghakArya mahannUna-masti kiJcidupasthitam // 124 // ihAgacchedasau sAdhuyAsu kathamanyathA ? // dhyAyantamiti taM sAdhu-rupetya praNanAma saH // 125 // tenAgamanahetau ca, prokte viSNumunidrutam // taM gRhItvA gajapure, gatvA ca prANamadgurUn // 126 // agAca namuceH pArthe, bahubhirmunibhiH samam // vinA namucimu/zA-dibhiH sarvairanAmi saH // 127 // tato dharmopadezAdi-pUrvamityavadatsa tam // varSAkAlaM yAvadatra, vasantu munayaH pure // 128 // khatopyete hi tiSThanti, naikatra samayaM bahuM // varSAsu tu bhuvo bhUrijantutvAdviharanti na ||129||mhtysminpure bhikSA-vRttibhiH pracurairapi // asmAkSaiH saMvasadbhiH, kSatiH kA ? nAma te kRtin ! // 130 // purA hi munayo bhUpaiH, praNatA bharatAdibhiH // kuruSe na tathA tvaM ce-nirvAsayasi tAn kutaH ? // 131 // zrutveti namuciH kruddho-'vAdIkiM punaruktibhiH 1 // nigrahISyAmi vo nUnaM, paJcAhopari vIkSitAn ! // 132 // viSNurjagI purodyAne, vasantvete maharSayaH // tataH krudhA'bhyadhAnmaMtrI, vAkyaiH karkarakarkazaiH // 133 // AstAmudyAnaM puraM vA, mama rAjye'pi sarvathA // pAkhaNDipAzeH pApAze-ne sthaya shvetbhikssubhiH| // 134 // tanma muJcata rAjyaM drAg , yadi vaH prANitaM priyam // ruSTo viSNurathoce'Ggi-trayasthAnaM tu dehi naH ! // 135 // athAkhyanamucirdattaM, mayA vatripadIpadam // kintu tasmAdahiyoM vaH, sthAtA sa drAg haniSyate // 136 // prAvarttata tataH kopA-viSTo viSNuH pravardhitum // maulikuNDalamAlADhyaH, pabicApakRpANabhRt // 137 // sphArAnvimuJcanphUtkArAn, kalpAntapavanopamAn // kAzyapI kampayanpAda-dardarairnikhilAmapi // 138 // ullAlayanpayorAzIn , zailazRGgANi pAtayan // dhAtrIphalaughavajjyoti-zcakramapyapasArayan // 139 // kSobhayanvividhai rUpai-devadAnavamAnavAn // vardhamAno'mAnazaktiH, so'bhUnmerusamaH kramAt // 140 // [tribhirvizeSakam ] prapAtya namuciM pRthvyAM, puurvaaprsmudryoH|| pAdau vinyastavAn viSNu-ralambhUpNurjagajaye // 141 // trilokikSobhamAlokya, zakreNa prahitAstadA // iti karNAntike tasyA-'psarasaH sarasaM jaguH // 142 // krodho dharmadrumajvAlA-jihvaH khaparadAhakaH // khArthanAzaM vidhatte'tra, datte'mutra ca durgatim // 143 // tacchAntarasapIyUSaM, nirapAyaM nipIyatAm // itthaM jaguH purastasya, nanRtuzca prasattaye // 144 // mahApadmo'pi tatrAgAt , zaGkAtaGkAkulastadA // ilAtalamilanmauli-staM ca natvaivamabravIt // 145 // zrIsaMghAzAtanAM maMtri-pAzenAnena nirmitAm // na jJApito'smi kenApI-yajJAsiSamahaM na hi // 146 // kRtakhAnyopatApasya, pApasyA'muSya mantunA // prANasandehamArUDhaM, trAyakha bhuvanatrayam // 147 // ityanyepi nRpA devA-surAH saMghastathA'khilaH // taM muni vividhairvAkyaiH, saantvyaamaasurucckaiH||148 // maulispRSTakramAMstAMzca, vIkSya viSNurvyaci Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 uttarAdhyayana tayat // saMgho'sau bhagavAn bhItA-dhAmI padmasurAdayaH // 149 // kopApahArahetormA, sAntvayanti muhurmuhuH || mAnyaH saMgho'nukampyAzca padmadevAdayo'pi me // 150 // [ yugmam ] dhyAtveti vRddhiM saMhatya, pUrvAvastho'janiSTa saH // tatastrivikrama iti khyAtiM ca prApa sarvagAm // 151 // mumoca namuciM viSNu- muniH saMghoparodhataH // taM ghIsakhAdhamaM padma - cakrI tu niravAsayat // 152 // saMghakArya vidhAyeti, zAnto viSNurmahAmuniH // AlocitapratikrAntatIvraM taptvA tapazciram // 153 // utpannakevalaH prApa, mahAnandapadaM kramAt // cakripadyAM ca padmo'pi, bubhuje rucirAM ciram // 154 // [ yugmam ] santyajya rAjyamanyedyuH, parivrajyA'ntike guroH // sa dazAbdasahasrANi tIvraM vratamapAlayat // 155 // triMzadvarSasahasrAyu - zvApAnviMzatimunnataH // mahAmahA mahApadma - mahArAjo babhUva saH // 156 // sItraistapobhirghanaghAtighAtaM nirmAya nirmAyacaritracAruH // sa kevalajJAnamavApya vApIM, zreyaHsudhAyAH zrayatisma siddhiM // 157 // iti zrImahApadmacatrikathA // 41 // mUlam -- egachattaM pasAhittA, mahiM mANanisUraNo / hariseNo maNussido, patto gaimaNuttaraM // 42 // vyAkhyA -- ekaM chatraM rAjacihnamastyasyAmityekachatrA tAM, avidyamAnAparanRpAmityarthaH / mahIM pRthvIM prasAdhya vazIkRtyeti sambandhaH / 'mANanisUraNotti' hamArAtidarpadalanaH, hariSeNo manuSyendraH prApto gatimanuttarAm / tadvRttalezastvayam atraiva bharatakSetre, pure kAmpIlyanAmani // mahAharirabhUdbhUmA - nmerAhnAnA ca tatpriyA // 1 // hariSeNastayorvizvAmandano nandano'bhavat // caturddazamahAsvapna - sUcito'svapnajinmahAH // 2 // kalAkalApamApanno, varddhamAnaH zazIva saH // cApapaMcadazottuGgaH, puNyaM tAruNyamAsadat // 3 // rAjyaM prAjyaM pituH prApya tasya pAlayataH sataH // ratnAnyutpedire'nyedyu- vakrAdIni caturddaza // 4 // tataH sa sAdhayAmAsa, paTkhaMDamapi bhAratam // jAtacakritvAbhiSeko, bhogAMca bubhuje ciram // 5 // bhavavAsAdvirakto'tha, laghukarmatayA'nyadA // so'pyAsIdityasau sampat, prAkpuNyaiH saGgatAsti me // 6 // puNyArjanAya bhUyo'pi prayalaM vidadhe tataH // vinArjanAM hi kSapite, mUle svAduHsthatA bhRzam ! // 7 // dhyAtveti tanayaM nyasya, rAjye sa vratamAdade // karmakakSamadhAkSIca, sattapojAtavedasA // 8 // samAsahasrANi dazAtivAsa, sarvAyuSA zrIhariSeNacakrI // ghAtikSayAjjJAnamanantamApya, bheje mahAnandamaniMdyakIrttim // 9 // iti zrIhariSeNacakrikathA || 42 // mUlam - anio rAyasahassehiM, supariccAi damaM care / jayanAmo jiNakkhAyaM, patto gaimaNuttaraM // 43 // vyAkhyA - anvito yukto rAjasahasraiH, suSThu zobhanaprakAreNa rAjyAdi tyajatItyevaMzIlaH suparityAgI, damaM jinA - khyAtamiti sambandhaH, 'caretti' acArIt / jayanAmA ekAdazacakrI / caritvA ca damaM prApto gatimanuttarAm / tatkathAMzastvayam atraiva bharate sampad-gRhe rAjagRhe pure // yazaH sudhAsamudro'bhUtsamudravijayo nRpaH // 1 // puNya lAvaNyatAruNyA, zIlAlaGkArazAlinI // vapraH zAliguNAlInAM vatrA tasya priyA'bhavat // 2 // dviH saptabhirmahAkhanaiH, sUcito'bhUtsutastayoH // jayAhvayo jayantasya, jayan rUpaM vapuH zriyA // 3 // kalindikAsudhAH pItvA kramAdyauvanamAzritaH // sa dvAdazadhanustuGgaH, pitryAM rAjyadhurAM dadhau // 4 // jAtacakrAdiranatha, jitaSaTkhaNDabhArataH // bubhuje ramaNIrada-mina carimAM ciram // 5 // sa cAnyadA bhavodvidmaH, saMvignasyAntike guroH // rAjye nidhAya tanayaM sanayaM prAvrajatsvayam // 6 // sarvAyuSA zrInatigamya samyak, samAsahasrAn jayacakravartI // tapo'nilaiH karmaghanAnapAsya, prApyottamaM jJAnamavApa muktim // 7 // iti zrIjayacakrikathA // 43 // mUlam --dasaNNarajaM muiaM, caittA NaM muNI care / dasaNNabhaho nikkhaMto, sakkhaM sakkeNa coio 44 vyAkhyA - dazArNo dezastadrAjyaM muditaM pramodavat tyaktvA 'NaM' vAkyAlaGkAre, munizvaret acArIt apratibaddhatayA vyahArSIdityarthaH / dazArNabhadro niSkrAntaH, sAkSAcchakreNa codito'dhikasampadarzanena dharma prati prerita iti / tatkathA tvevam zrImaddazArNaviSaye, dazArNapurapattane // dazArNabhadro bhadrANA-mAkaro'bhUnmahIpatiH // 1 // sa rAjahaMsaH zuddhAtmA, cittApyavasatsatAm // uvAsa tasya citre tu dharma eva jinoditaH // 2 // jajJire tasya zuddhAnte, rAjyaH paJcazatAni tAH // yatprApticintayA manye, na nidrAnti sma nirjarAH 1 // 3 // pArderbArava tasyAsI-kSamAvyAsizamAcamUH // 1 saptazatAni - iti tu 'gha' saMzakapustake // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ucarAdhyayana laMbe na tu maryAdAM, sa gambhIro'mburAziSat // 4 // [ itazca ] varATaviSaye dhAnya- pure dhAnyamarairbhute // mahasaraH zrivA kospi mahattarasuto'bhavat // 5 // kAntA tu tasya kulaTA, gRhanAthe bahirgate / sAnyAsikena kenA'pi samaM khacchadamAramat // 6 // pure tatrA'nyadA''yAtaiH, prArabdhe nATake naTaiH // rAmAveSaM dadhadramyaM, manasaiMko naTo yuvA // 7 // dambhaivijJA vijJAya, kathaMcittaM ca puruSam // tatrArajyata sA'tyaMtaM, dharSiNI dharmadharSiNI // 8 // pratibandho hi vendhakyA, vAtyAyA iva na kacit // yo yuvA dRDhadehazva, tasyAH syAtsa tu ballabhaH ! // 9 // tataH sA puMzcalI channaM, naTapeTakanAyakam // ityuvAca hiyaM hityA, kAmAndhAnAM hi kA trapA 1 // 10 // enamena dadhadveSaM, ramate cenmayA samam // sadA dadAmi vaH sAraM, vastraM kiMcinmanoramam // 11 // naTAdhIzo'pi tadvAkyaM, muditaH pratyapadyata / te hi prAyaH kuzIlAH syuH, kiM punaH khIbhirarthitAH ! // 12 // saMpratyAyAtyayaM kintu, tava vezma kva vidyate 1 // ityuktA'tha naTezena, sA khasaudhamadarzayat // 13 // gRhaM gatvA naTakate, pAyasaM ca papAca sA // strIveSaH so'pi tatrAgA -naTezaSito naTaH // 14 // AsitasyA'zituM tasya, puraH sA puMzcalI mudA // sthAlamasthApayadyAvat prAjyakhaNDAjyapAyasam // 15 // tAvatsAMnyAsiko'bhyetya dvAramudghATayetyavak // zanaistaM naTamityUce, tataH sA pAMzulA''kulA // 16 // arli stilApavarake, gatvA tvaM tiSTha koNake // tayetyuktaH so'pi tatra, pravizya drAg nyalIyata // 17 // tayA'tho " 1 asatI // 2 asatyAH // ghATite dvAre, sa rajaskontarA''gataH // kimidaM pAyasApUrNa, sthAlamastItyuvAca tAm // 18 // kSudhitAsmIti bhokSye'ha - mityukte mAyayA tayA // so'vAdIdayi / tiSTha tva- mahaM mokSye bubhukSitaH // 19 // ityuditvA jalAdyAnajAro bhoktumupAvizat // dvAraM prakAzayetyUce, tAvadetya gRhAdhipaH // 20 // kka yAmIti tataH pRSTA, jAreNa kulaTAdravIt // tilApavarake gatvA, tiSThAsminnAtidUrataH // 21 // koNe'sya tiSThati vyAlaH, kAlaH kAla ivAparaH // tvayA tatra na gantavyaM, tato jIvitamicchatA // 22 // omityuktvA tataH so'pi tatrApavarake'vizat // bhUyastaminnamizrutvA -- tamisrA divA'pi hi // 23 // dvAramudghATayAmAsa, tatastvaritamitvarI // viveza vezmani tato, gRhezaH saralAzayaH // 24 // kSaireyI kimiyaM sthAle, kSiptAstItyatravIca tAm // uvAca puMzcalI bhuktiM kurve'hamazanAyitA // 25 // so'vadanmama gantavyaM, kArye tadbhokSyate mayA // sA prove'dyASTamI tasmA dalAto bhokSyase katham 1 // 26 // so'zaMsatkhAta evAhaM, lAtAyAM tvayi vallabhe / sA'lapanna sau dharmo 'smAkaM taditi mA kRthAH // 27 // vayaM hi zaivAsteSAM ca, na psAnaM snAnamantarA // tayetyukto'pi sa vyaktaM balAdbhoktuM pracakrame // 28 // itazcAhaM kSudhAkSAmaH, kiM tiSThAmIti cintayan // naTaH karAbhyAM saMghRSya, phUcakAra tilAnmuhuH // 29 // sAMnyAsI kastato'dhyAsI- dasau phUtkurute phaNI // tadgRheze'zanAsakte, nazyAmyahamalakSitaH // 30 // iti dhyAtvA'pavarakA - nnirgatya drAg nanAza saH // samayo'yamiti dhyAyaM khato'nezannaTo'pi saH // 31 // mahattarasutaH prekSya, niryAntau tau narastriyau // kAvetAvityapRcchattAM, svacchaH khacchandacAriNIm // 32 // tata utpannadhIH proce, kulaTA kuTilAzayA // astrAto mA tvamazrIyA, ityuktaM prAgmayA hi te // 33 // asmadAvasthe'jala - sevayA vAsito mayA // imAvumAharau naSTA-vasmAdatrAnabhojanAtU ! // 34 // tadAkarNya mayA duSTu, kRtamityanutApavAn // pratyAyAtaH kathamimA bityUce tAM gRhAdhipaH // 35 // gacchatyasau videze -drame khairamahaM tadA // dhyAyantIti tato'voca- tkhairiNI pativairiNI // 36 // sodyamenaiva sanyAya-marjitaiH pracurairdhanaiH / cedarthayasi caNDIzau, pratyAyAtastadA hi tau // 37 // tatprapadya dazArNeSu, mahattarasuto yayau // cheko'pi vacyate dharma-chAnA kiM punaH paraH 1 // 38 // kSetre kasyApi tatrAsau, kurvankAryamupArjayat // daza aur kAnkharNa, tathApamiti nA'tuSat // 39 // tathApi sa prati gRhaM, nivRttaH khapriyAM smaran // madhyAr3e kApi kAntAre, vizazrAma tarostale // 40 // itazcApahato vakra - zikSitAzvena paryaTan // dazArNa bhadrabhUpAla - svatrAgacchattRSAturaH // 41 // AtithyArho mahAtmAya - mityantazcintayaMstataH // mahattarAGgajastasmai, payaH peyamaDhaukayat // 42 // nRpo'pi pItvA tannIra-mutparyANaM iyaM vyadhAt // kSaNaM vizramya ko'si tva-miti cApRcchadadhvagam // 43 // khavRttAnte'ya tenoke, rAjA dadhyau kuzAgradhIH // priyAsya nUnamasatI, tattayA vaJcito'styayam // 44 // paraM dhArmikatAmasya, pIkSya citrIyate manaH / cikIrSati khadevArthA-madvizamupArjya yaH // 45 // vidopi sadapi dravyaM vyayante vyasanAdibhiH // 1 avidyamAnam // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 uttarAdhyayana mugdhopyasau tu dharmAya, klizyate'rjayituM dhanam // 46 // taddhArmikasya puMso'sya kurve kAM pratyupakriyAm // tasyeti dhyAyataH sainya- mAgAdazvapadAnugam // 47 // tato nRpaH sahAdAya, naraM tamupakAriNam // yayau nijaM puraM taM ca, saca bhojanAdinA // 48 // tadA cAyuktapuruSa-riti vyajJapi bhUpatiH // purodhAne'dya samaya - suto'sti caramo jinaH // 49 // tatkarNAmRtamAkaNya-daJcadromAJcaka zukaH // nRpo'namajjinaM mauli - spRSTabhUstyaktaviSTaraH // 50 // datvA dAnaM jIvikAI - marhadAgamavAdinAm || bhUbhranmaNI sahRdaya - prAmaNIrityacintayat // 51 // tAvivekavikalo -Spyasau vaideziko naraH / pupUjayiSati khIya- devAMzcetsarvasampadA // 52 // tadA samagra sAmagrI - matAmasmAdazAM vizAm // vivekinAM vizeSeNa karttumarho'rhaNA'rhataH // 53 // dhyAtvetyAdizadurghIzo, dvipAdyadhikRtAnkRtI // kAryA vizeSAtsAmagrI, prAtarnantuM jagadgurum // 54 // vibhAte vandituM sArva, sAmantAmAtyanAgarAH // zreSThAM kurvantu sAmagrI - miti vAghoSayat pure // 55 // tRNagomaya bhasmAdi- sammArjanapavitritam // saMsiktaM candanAmbhobhiH, puSpaprakaracitritam // 56 // hRdyaM vandanamAlAbhiH, saddolAbhiriva zriyAm // ghRtAnaMGkAnekacandra-miva kumbhaizca rAjataiH // 57 // udisAbdamivAkANDe, dhUpadhUmairnirantaraiH // dhRtacakradhanurlakSa - miva mANikyatoraNaiH // 58 // abhitaH zobhitaM zreyo - hetubhiH ketukoTibhiH || vimAnavadrAjamAnai-racitaM cArumaJcakaiH // 59 // prArabdhasvasvakarttavyaM, jalamallanaTAdibhiH // svapuraM 1 anakkA aGkarahitAH kalaGkarahitA ityarthaH // kharivA'dhyakSaM, kSmApo'dhyakSairacIkarat // 60 // [ paJcabhiH kulakam ] prAtazca vidhinA snAtvA, candanAlitabhUghanaH // adUSye devadUSye dve, dadhadbhAsurabhUSaNaH // 61 // AtapatreNa pUrNendu- pavitreNa virAjitaH // caturbhizcAmaraivajya- mAno DiNDirapANDuraiH // 62 // kenApyavandi na yathA, vande jinasaha tathA // dhyAyanniti mudA'dhyAsta, mahArAjo mahAgajam // 63 // [ tribhirvizeSakam ] ArUDhasindhurA bhUSA - bandhurAzca sahasrazaH // sAmantAH parivanustaM zakraM sAmAnikA iva // 64 // pAdAbhyAM prerito rAja-kuareNA'tha kuaraH // zanaiH pravavRte gantuM bhUmibhaGgabhayAdiva ! // 65 // sahasrazastadA'nye'pi, vAraNA vairivAraNAH // calAcalopamAzcelu- rmaNimaNDanamaNDitAH // 66 // sahodarAH saptasaptisaptInAM tatra saiptayaH // lakSazaH pupupurlakSmIM, bhUribhUrivibhUSaNAH // 67 // Ayuktaharayo hAri - zriyastatra sahasrazaH // rathAdidyutire tigma-dhutisyandanasodarAH // 68 // nAnAvidhAyudhabhRtaH, pattayo'pavipattayaH // zizriyuH suSamAM bIrakoTIrAstatra koTizaH // 69 // adhyAsitAni rAjJInAM, parzvazatyA pRthak pRthak // rejire yApyayAnAni, sadevIkavimAnavat // 70 // prakkaNatkiGkiNIkANa - mukharIkRtadigmukhAH // abhraMlihA dhvajA rejuH, paJcavarNAH sahasrazaH // 71 // AtodyairlakSazo bhambhA - meriprabhRtibhistadA // yugapadvAditairjajJe, zabdAdvaitamayaM jagat // 72 // mudA maGgalavAkyAni, peThurmaGgalapAThakAH // zravaH sudhAzravAgIti-ragAyan gAyanAstadA // 73 // vAravadhvo'psaraH kalpA, gAyantyo bhagavagu 1 sUryAzvAnAm // 2 azvAH // 3 saptazatyA iti tu 'gha' saMjJakapustake // 4 zivikA - pAlakhI - iti bhASA // NAn // nRtyaM cakrustadA hRdyaM, puro rAjJaH pade pade // 74 // itthaM maharddhibhirbhavya - jIvAnAM modayanmanaH // siJcan sAvapIyUpaiH, sukRtakSorNijanmanaH // 75 // kalpadruma ivAtyartha, dadAno dAnamarthinAm // AtmAnaM mAnayanmAnA-padamu tkRSTasampadAm // 76 // paricchadena pauraizca, mahattarasutena ca // samaM samavasaraNa - samIpaM prApa pArthivaH // 77 // [ tribhirvizeSakam ] uttIryAtha gajAdrAja - kakudAni vimucya saH // jinaM pradakSiNIkRtya, sataMtro vidhinA'namat // 78 // jinAdhIzaM janAdhIzo, harSagadgadayA girA // stotrairmahArthaiH stutvA ca yathAsthAnamupAvizat // 79 // tadA cAvadhinA jJAtvA, rAjJastAdRzamAzayam // iti dadhyau haribhakti - raho rAjJo'sya bhUyasI ! // 80 // paramatrAbhimAnastu, karnu nAmuSya yujyate // bhavetribhuvanenA'pi, bhaktiH pUrNA hi nAItAm ! // 81 // dhyAtveti harttuM tanmAnaM, sampadutkarSasambhavam // pratibodhayituM taM ca, samAdiSTo biDaujasA // 82 // catuHSaSTisahasrANi dvipAnairAvaNAmaraH / sitatvocatvavijita - kailAsAn vyakaronmudA // 83 // [ yugmam ] pratyekaM dvAdazayutAM teSu paJcazatIM mukhAn // mukhaM mukhaM prati radA - naSTASTau ca nirmame // 84 // pratidantaM puSkariNI-raSTAvaSTI manoramAH // tAsu pratyekamaSTASTa, padmAn lakSacchadAn vyadhAt // 85 // daleSu teSu pratyekaM, dvAtriMzadvaddhanATakam // pratyanakarNikaM cakre, prAsAdaM ca caturmukham // 86 // pazyannRtyAni tAnyubai - mahiSIbhiryuto'STabhiH // abhyAsta tAMzca prAsAdA- nsarvAnapi suparvarAT // 87 // "evaMca-" 1 janAn // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 uttarAcyayana muha paNasaya pArattara [512] dantA cauro sahassa chaNNauA [ 4096 ] battIsa sahasa sagasaya aDasaTTI [32768] hoti pukkhrinnii||88|| paumA dulakkha bAsaTi sahasa coAla sayamiA [262144] jANa // pAsA yaMdA tatula aggamahisI tayaTaguNA [ 2097152] // 89 // dusahassa chasaya igavIsa koDi cauAla lakkha kamaladalA [2621440000.] // naTTA puNa dalatulA egega gayassa ii saMkhA // 9 // tairgajai chAdayan vyoma, zaradabhreriSAmalaiH // AgAtpurandaraH kSipra-mupasAvapurandaram // 91 // jinaM pradakSiNIcake, hastimalasthito hariH // yayande ca svakIyAga-rucinyazcitabhAskaraH / // 92 // kSoNIkSidvIkSya talakSmI, dakSadhIrityacintayat // mayA tucchatayA'kAri, sampado mudhaiva hi ! // 93 // iyaM kA nAma me sampa-dasyA''sAM sampadA puraH // khadyotapotocoto hi, kiyAn pradyotanadhutAm ? // 94 // tannUnaM tucchayA'pi syA-nIcAnAM sampadA madaH // prApya paGkilamapyambho, bhRzaM naInti dardazaH // 95 // iyaM ca zrIranenApi, lebhe dharmaprabhAvataH // vinA dharma hi sA cetsyA-tsarveSAM syAttadA na kima! // 96 // hitvA viSAdaM taddharma, zrayehamapi nirmalam // itthaM kRte hi mAno'pi, kRtArtho me bhaviSyati / // 97 // dhyAtveti prAalibhUmI-jAnirjinamado'vadat // bhavodvigaM vibho ! dIkSA-dAnenAnugRhANa mAm // 98 // ityuktyA kRtalocaM taM, pRthvInAthaM vratArthinam // khayaM prAtrAjayadvIra-vibhurvizvakavatsalaH // 99 // tamanu prAvajatsadyo, mahattarasuto'pi saH // saGgaH satpuruSANAM hi, sarvekalyANakAmadhuk ! // 10 // tataH praNamya rAjarpi-mityuvAca divaspatiH // dhanyastvaM yena sapadi, saMtyaktA sampadIdRzI ! // 101 // prAjyamutsRjya sAmrAjya-murarIkurvatA vratam // sa. tyasandha ! khasandhA'pi, nUnaM satyApitA tvayA // 102 // jinAcoM hi dravyapUjA, bhAvapUjA tu saMyamaH // dravyapU. jAkRto bhAva-pUjAkRccAdhiko mtH||1.3|| tattvayA jita evAI, bhaavstvvidhaayinaa||anyaa hi bhUyasI zaktirasti me punate // 104 // stutveti taM rAjamuni biDojA, jinaM praNamya tridivaM jagAma // rAjarpirapyupratapA vidhAya, karmakSayaM muktipurImiyAya // 105 // iti zrIdazArNabhadrarAjarSikathA // 44 // mUlam namI namehi appANaM, sakkha sakeNa coio| caiUNa gehaM vaidehI, sAmapaNe pajavaDio 45 vyAkhyA-prAgvat // 45 // mUlam-karakaMDu kaliMgesu, paMcAlesu a dummuho / namirAyA videhesu, gaMdhAresu a naggaI // 16 // vyAkhyA-spaSTam // 46 // mUlam-ee nariMdavasahA, nikkhaMtA jiNasAsaNe / putte raje ThaveUNaM, sAmaNNe pajuvaDiyA // 17 // vyAkhyA-ete narendravRSabhA niSkrAntAH praprajitA jinazAsane na tvanyatra, niSkramya ca zrAmaNye paryupasthitAH prodyatA abhuvanniti zeSaH, eteSAM kathAstu prAguktA iti na punarihocyante // 47 // mUlam-sovIrarAyavasaho, caittANa muNI care / udAyaNo pavaio, patto gaimaNuttaraM // 48 // vyAkhyA-sauvIreSu rAjavRSabhastatkAlInanRpapradhAnatvAt sauvIrarAjavRSamaH, tyaktvA rAjyamiti zeSaH, munizcaret acArIt municaryayeti zeSaH, 'uhAyaNotti' udAyananAmA pravajitaH san caritvA ca prAso gatimanuttarAm ,tatkathA tvevam atraiva bharatakSetre, sindhusauvIranIti // sAnvarthanAmakaM vIta-bhayAbhidhamabhUtpuram // 1 // tatrodAyananAmA''sItsukRtodayakRnnRpaH ||raajitH sahajaiH zaurya-dhairyodAryAdibhirguNaiH // 2 // vItabhayAdipurANAM, triSaSTayagraM zatatrayam // sindhusauvIramukhyAMzca, dezAnSoDaza pAlayan // 3 // sevito dazabhirvIre-mahAsenAdibhirnUpaiH // sa bhUpAlo'tyagAkAlaM, zriyA zakra ivAparaH // 4 // [ yugmam ] tasya prabhAvatI rAjJI, jajJe ceTakarATsutA // bibhratI mAnase jainaM, dharma patimivA'nizam // 5 // tatkukSijo yauvarAjyaM, prAptastasa mahIpateH // nandano'bhIcinAmA''sI-rakezI ca bhaginIsutaH // 6 // itazca puryAM campAyAM, varNakAro mahAdhanaH // kumaarnndiinaamaa'bhuu-slnaalolmaansH!|| 7 // dadarza kanyako yo yAM, yatra yatra manoharAm // niSkapazcazatIM dattvA, tAM tAM pariNinAya saH // 8 // itthaM paJcazatAni strI-rudUDho'pi sa nA'tRpat // strIdhanAyuSkabhojyapu, prAyo'tRsA hi jantayaH ! // 9 // etA milantu mA'nyena, kenApIti vicinya sH|| ekastambhagRhe nyasya, bubhuje tA divAnizam // 10 // itazca paJcazailAkhya-dvIpe vAridhimadhyage // babhUva Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 myantaro vidyunmAlinAmA maharddhikaH // 11 // sa ca hAsAprahAsAbhyA, khadeSIbhyA yuto'nyadA / prajan zakrAjJayA mandI - vare prAcyoSTa vartmani // 12 // tatazvintAture tasya, kAnte te iti dadhyatuH // pralobhayAmaH strIlolaM, kazcidyo nau patirbhavet // 13 // iti tAbhyAM bhramantIbhyAM campAyAM sa suvarNakRt // dadRze'dhigRhaM tAbhi-lalanAbhiH samaM lalan // 14 // tato yogyo'yamasmAkaM nUnamityavadhArya te // tasyAdarzayatAM divyaM svarUpaM vizvakArmaNam // 15 // mohitasso'tha te devyau, ke yuvAmiti pRSTavAn 1 // savilAsaM vilAsinyau, tataste ityavocatAm // 16 // Ava hAsAprahAsA, devyau viddhi maharddhike // cennau vAJchasi tatpaJca-zailAkhyaM dvIpamApateH // 17 // uktveti vidyukhAva - drAk tirohitayostayoH // dizaM tAmeva sa prekSA- mAsa zUnyamanAzviram // 18 // dadhyau ca yopitAmAsAM, paJcazatyA'pi kiM mama // vizvaM zUnyamivAbhAti, dRzAviva vinA hi te ! // 19 // tadrUpaM vIkSya ralAbha - mAsu kAcamaNIviva // ko nAma ramate tasmAttadarthaM prayate drutam // 20 // dhyAtveti gatvA bhUpAla - kule datvA dhanaM dhanam // DiNDimaM bAdayannuccaiH, pUryAmevamaghoSayat // 21 // kumAranandinaM paJca - zaile nayati yo drutam // tasmai nAvikavaryAya, dravyakoTiM dadAti saH // 22 // tatprapadya mudA ko'pi, jarI jIvitaniHspRhaH // vidhApya potaM pAtheya - pAthomukhyairapUrayat // 23 // nijAnAmaGgajAnAM ca vittakoTiM vitIrya tAm // kumAranandinA sAka-mArohadvahanaM sa tat // 24 // dinaiH kiyadbhistasmiMzca pote dUraM gate'mbudhau // puraH pazyasi kiM kiJci-dityUce nandinaM jarI // 25 // zyAmaM kimapi zyAmI - tyukte tena jagau jaran // caTo'yaM dRzyate vArddhi-taTasthAdrinitambajaH // 26 // yAsyatyavazyamasyAdho, yAnapAtramidaM ca naH // tatastUrNa tvamutplutyA - mUDho'sminvilagestarau // 27 // vasanti vasaitAvasmin girau bhAraNDapa - kSiNaH // te ca prAtaH paJcazailaM vrajanti cuNihetave // 28 // aMhayaH syustrayasteSAM tatastvaM madhyame krame // paTena svaM nibabhIyAH, tasya suptasya kasyacit // 29 // tatastvAM paJcazailAkhya-dvIpe neSyanti te khagAH // zakSyAmyahaM tu pravaiyA, prahItuM na hi taM vaTam // 30 // vaTAtpuro mahAvartte, potastveSa patiSyati // tatraiva ca mayA sArddha, vinAzamupayAsyati ! // 31 // atha tvamapi cedyagro, nyagrodhaM na grahISyasi // tadA tUrNaM tamAvartta, gate pote mariSyasi ! // 32 // evaM vRddhe vadatyeva, vaTAdho vahanaM yayau // vilagnaH so'pi tatra drAk, paJcazailamagAttataH // 33 // taM cAyAtaM bhoktumukaM, te devyAvityavocatAm // anena bhUghanena tvaM na nau bhogAya kalpase ! // 34 // karNo'pi labhate bhUSAH, soDhacchedanavedanaH // soDhadAhAdikaSTaM ca, svarNamapyabhute maNIn ! // 35 // tadgatvA svagRhaM datvA, dInAdInAM nijaM dhanam // kRtvA bahipravezAdi - kaSTaM tvamapi satvaram // 36 // dvIpasyAsya zriyAmAsA - mAvayozca patirbhava // bhUrilAbhAya dakSairhi, kiJcikaSTamapISyate ! // 37 // [ yugmam ] atha tatra kathaM yAmI tyukte raktena tena te / campApuryA ninyatustaM kalAdaM vikalaM smarAt ! // 38 // kathamAgAH kiJca citraM 1, tatretyukto'tha nAgaraiH // hA ! ka hAsAprahAse te, ityeva smAha " uttarAdhyayana 1 rAtrau // 2 caritum // 3 vRddhaH // so'sakRt // 39 // iGginImRtyunA marnu-mudyataM taM jaDaM tataH // vyAjahAreti tanmitraM, zrAvako nAgilAhvayaH // 40 // bho ! mitrA'mAtradhIpAtra !, naitatkApuruSocitam // yujyate bhavataH karttuM siMhasyeva tRNAzanam // 41 // kiJcAtitucchabhogArtha, durlabhaM mAnuSaM bhavam // mA hArSIryusadAM rana - miva kAcakRte kRtin ! // 42 // atha yadyapi te vAJchA, bhogeSveva tathApi hi // dharmamevAcarAbhISTa - dAyinaM surazAkhivat // 43 // mitropadezamapyenaM, mohonmatto'vamatya saH // ApAdAdAzirodeha - mAcchAdya chAgagomayaiH // 44 // ciraM dAruvadaGghribhyAM, pradattenAgninA jvalan // devyostayoH smaranmRtvA, vidyunmAlitvamAsadat // 45 // [ yugmam ] tamevamiGginImRtyA, mRtaM vIkSya viraktadhIH // aho ! vimUDhA bhogArtha, klizyanta iti cintayan // 46 // pratrajya nAgilazrAddho, vipadyA'bhUtsuro'cyute // dadarzA - nAtaMca, vayasyaM pUrvajanmanaH // 47 // [ yugmam ] upasthite'nyadA nandI - varayAtrAmahotsave // nazyato'pi gale vidyu- nmAlinaH paTaho'patat // 48 // asmatkAntena vAdyo'sau, dhruvaM tatkiM palAyase 1 // iti hAsAgrahAsAbhyAM proce sa vyantarastadA // 49 // tatastaM vAdayan zakra - puro nandIzvare gataH // tatrAgatena so'darzi, tena zrAddhasudhAbhujA // 50 // tatastaM nikaSA zrAddha-suraH so'gAdyathA yathA // tattejo'sahamAno'sau palAyata tathA tathA // 51 // khatejaH so'tha saMhatya, mAM jAnAsIti taM jagau // surAn zakrAdikAnko hi, na jAnAtIti sopyavak 1 // 52 // tataH prAgbhavarUpaM svaM, pradazyaityavadatsa tam // so'haM nAgilanAmAsmi, pUrvajanmasuhRttava // 53 // mRtaM kumRtyunA prekSya, tadA Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 utarAdhyayana of bhogakAmyayA // viraktaH prAtrajamahaM, tataH prApamimAM ramAm // 54 // niSiddho'pi mayA bAla-mRtyunA mRto'si yat // prApaH kaSTena tenApi, tadevaM devadurgatim // 55 // atha dharma jinaproktaM, tadA cedakariSyathAH // mahUsadA tvamapyevaM, svarlakSmImavariSyathAH // 56 // prabuddhaH sa tato'vAdI- tkiM gatasyAnuzocanaiH 1 // atha kiJcittadAyAhi, yenA'mutra zubhaM labhe // 57 // Uce zrAddhasuro vIra - jinasya pratimAM kuru // sulabhaM bodhiranaM syAdyathA tava bhaSAntare // 58 // dauHsthyadurgatiduHkhAdi, nA'rhadaryAkRtAM bhavet // dharmazva jAyate svargApavargasukhadAyakaH 1 // 59 // tataH kSatriyakuNDAkhya-prAme gatvA sa nirjaraH // sAlaGkAraM nirvikAraM, sArAkAraM guNAkaram // 60 // gArhasthye'pi kRtotsarga, bhAvasAdhutvasAdhanAt // zrIvarddhamAnatIrthezaM dadarza praNanAma ca / // 61 // [ yugmam ] drAg mahAhimavatyau, tato gatvA sa daivataH // gozIrSacandanaM vizvA - nandanAmodamAdade // 62 // pratirUpaM prabhostatra yathAdRSTaM vidhAya saH // satkASThasampuTe hAraM, samudgaka iva nyadhAt // 63 // SaNmAsIM yAvadutpAtA - dabdho bhrAmyaditastataH // so'ya mohitthamaikSiSTa, vyagrasAMyAtrikatrajam // 64 // tato hatvA tadutpAtaM, pratyakSIbhUya sa svayam // sAMyAtrikebhyo datvA ta-hArusampuTamityavak // 65 // iha devAdhidevasa, mUrttirnyastAsti cAndanI // tadAdAya sadAhnAnaM, bhedanIyamidaM mudA // 66 // yuSmAbhirityudIryAdo, deyaM vItabhayaprabhoH // kArya pANmAsikotpAta - hartuH kAryamiyanmama // 67 // sanmudA pratipanneSu teSu devastirodadhe // pArIvArasya pAraM ca, vaNijaste'pi lebhire // 68 // puraM vItabhayaM prAptAste'tha tatkASThasampuTam // rAjJastApasabhaktasyo - dAyanasyopaninyire // 69 // tAM ca gIrvANavANIM te, vijJA rAjJe vyajijJapan // zrutvA tadbahavo vipra-saraijaskAdayo'milan // 70 // teSveke'vAdiSurveda - vAdI vizvavidhAyakaH // devAdhidevo brahmA, tadbhedyametattadAhvayA // 71 // ityuktvA''khyAya tasyAkhyAM tatra muktaH zito'pi taiH // kRtIva vismRte zAstre, kuThAraH kuNThatAM yayau // 72 // anye jagurjagaddhatte, yugAnte yo nijodare || hanti daityAMzca vizvArIn, sahi viSNuH surottamaH 73 // ityAdAya tadAhnAnaM, parazurvAhito'pi taiH // jagAma moghatAmoghe, zaivailinyA ivAnalaH // 74 // procuH pare tu yasyAMzI, vidhiviSNU sa eva hi // vAmadevo devadevo, vizvayonirayonijaH // 75 // abhidhAmabhidhAyeti, tasya taiH parzuNA hatam // tannAbhidyata pArIndra- puccheneva girestaTam // 76 // tatasteSu vihasteSu, vimRzatsu bhRzaM mithaH // tadAkarNyAyayau tatra, mahAdevI prabhAvatI // 77 // vidhAya vidhivatpUjAM tasya kASThapuTasya sA // ujja gAra sudhodvAro-pama ramyAmimAM giram // 78 // gatarAgadveSamohaH, prAtihAryairyuto'STabhiH // devAdhidevaH sarvajJo, deyAnme darzanaM jinaH // 79 // ityudIrya tathA spRSTa- mAtramapyAzu parzunA // tahAru vyakasadbhAnu-- bhAnunA nalinaM yathA // // 80 // amlAnamAlyA sarvAGga-subhagA sakalA tataH // mUrttirAvirabhUdvIra - vibhorlakSmIrivArNavAt // 81 // tAM prekSya vacanA 1 samudrasya || 2 yogI // 3 zaivalinyA oghe nadyAH pravAhe // 4 vyAkuleSu || sItAM, mudaM prAptA prabhAvatI // abhyarcya bhaktyA santuSTA, tuSTAva sarasaiH svavaiH // 82 // jajJe prabhAvanA jaina - zAzanasya* tato bhRzam // AnukUlyaM dadhau kiJci nRpo'pi jinazAsane // 83 // antarantaHpuraM caityaM, vidhApyAtha dharAdhavaH // tatra nyavIvizatsArva - pratimAM tAM mahAmahaiH // 84 // trisandhyaM pUjayAmAsa vidhivattAM prabhAvatI // tasyAM ca nRtyaM kurvatyAM nRpo vINAmavAdayat // 85 // nRtyantyAzca zirastasyA, na dadarza nRpo'nyadA / tatastasya vihastasya, hastataH kambikA'patat // 86 // kiM mayA duSTu nRttaM 1 ya - dvINAvAdanamatyajaH // sakopamiti rAjJyA'tha, pRSTo maunaM dadhau nRpaH // 87 // tayA'tha sAgrahaM pRSTaH, sadbhAvaM bhUdhavo'bravIt // tannizamya mahAsatvA, mahAdevItyuvAca sA // 88 // sevitazrAddhadharmAyA-zciraM me na hi mRtyubhIH ! // tannimittAdito'lpAyuH - sUcakAtkimu khidyase 1 // 89 // tayA'ya nAtA dehi, vAsAMsItyuditA'nyadA / Aninye tAni raktAni kAcibeTI sasambhramA // 90 // jinaM pUjayituM caityaM pravizantyA mamA'dhunA // dadAsi dAsi ! vAsAMsi kiM raktAnIti vAdinI // 91 // jAtakopA tato rAjJI, darpaNena jaghAna tAm // tena marmaNi lagna, sA bhujiSyA vyapadyata // 92 // [ yugmam ] sAnutApA tato rAjJI, dadhyau dhik kiM kRtaM mayA // khaMDitaM hi mataM ghAtA - dasyA dAsyA nirAgasaH ! // 93 // vidhAyAnazanaM tasmAdenadenaH kSipAmyaham // vratabhaMge hi jAte kiM, jIvitena vivekinAm 1 // 94 // vimRzyeti khamAkUtaM rAjJI rAje vyajijJapat // bhUpaH smAhAnumaMsye'haM nedaM tvadvazajIvitaH // 95 // devyUce durnimittena, tenAlpAyuSkatAM mama // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 uttarAdhyayana 1 " jAnAsi tvaM tadapi kiM, svAmin ! khArtha nihaMsi me 1 // 96 // rAjA jagAda devatvaM prAptA tvaM dharmamAItam // zeSayasi samyagmA - manumanye tadA sadaH / // 97 // tatpratizrutya sA bhaktaM, pratyAkhyAya divaM yayau | ArAddhazrAddhadharmANAM phalaM prAsaGgikaM yadaH ! // 98 // kunA dAsI devadattA, tAM jinAca tato'bhajat // khapnAdinA nRdevaM saM, devadevo'pyabudhat // 99 // jahA~ tApasabhaktatvaM, na tathA'pi sa pArthivaH / dRSTirAgo hi durmoco, nIlIrAga ivAGginAm // 100 // tatastApasarUpeNo-petya rAjJe sa nirjaraH // dadAvanye dhurasRta - phalAni saphalodyamaH // 101 // santIzani bhagavan, 1 phalAni keti bhUpatiH 1 // jAtAnandastadAkhAdA- taM papraccha tapodhanam // 102 // so'vAdInagarAnnAti - dUrasthe'smAkamAzrame // durlabhAni vizAM santi, phalAnImAni bhUSibho ! // 103 // tato'mUni manohatyA -''khAdayAmIti cintayan // visragdho'gAdvizAmIzaH, samaM tena tamAzramam // 104 // taM mAyAtApasAstatra, intumArebhire'pare // are ! kastvamihAyAsI-rityUcAnA mudhA kudhA // 105 // tato duSTA amI nAhaH, saMstavasyeti bhAvayan // nihantumanudhAvandha-stebhyo nazyan bhayAkulaH // 106 // sa nRpaH zaraNIcakre, vIkSya kApi bane munIn // trAyadhvamebhyaH pApebhyaH pUjyA ! mAmItyudIrayan // 107 // [ yugmam ] mA bhaiSIratha bhUpa ! tva- mityUcumunayo'pi tam // te tApasA nyavarttanta, hINA iva tato drutam // 108 // atha vItabhayaM vIta-bhayanAthaM kSamAdhanAH // vAkyaiH vaiapapIyUSa - jainaM dharmamupAdizan // 109 // pratibuddhastato rAjA, zrAddhadharmamupAdade // prage'bdagarjibanmogho, nopAyaH khalu nAkinAm ! // 110 // prAdurbhUyA'tha taM dharme, sthirIkRtya sa nirjaraH // kharjagAma tato bhUmA-nAss - sthAnasthaM samaikSata // 111 // evaM zrAvakatAM prAptaH sa mahIdhavapuGgavaH // arthAbhirvividhAbhistA-maghamArca yadanvaham // 112 // itazca vratamAditsu - gandhAraH zrAvakaH kRtI // avandata mudA sarvAH, sarvakalyANakAvanIH // 113 // paitADhye zAzvatIracaH so'tha zrAddho vivandipuH // ArarAdhopavAsasthaH, samyakzAzanadevatAm // 114 // tuSTA devI tatastasmai, tAni vimbAnyadarzayat // dadau ca sakalAbhISTa - vidhAyi guTikAzatam // 115 // tato nivRttaH sa zrAddhaH, zrutvA dattAM sudhAbhujA // tAmarthA cAndanIM nantu - mAgAdvItabhayaM puram // 116 // tatra taM zrAvakaM jAta- mAndyaM daivani. yogataH // khatAtamiva sadbhaktyA, kujA praticacAra sA // 117 // tataH kramAgataH svAsthyaM sa kRtajJaziromaNiH // tasyaitA gulikAH sarvA, datvA dIkSAbhupAdade // 118 // bhUyAsamanayA svarNa - varNA'haM sundarAkRtiH // dhyAtveti gulikAmekAM, bhujiSyA bubhuje'tha sA // 119 // AryasIva kuzI siddha-rasavedhena sA drutam // babhUva tatprabhAveNa, cArucAmIkaracchaviH // 120 // suvarNaguliketyAhnAM prAptA sA vyamRzattataH // bhoktAramantarA phelgu, rUpaM me vanapuSpavat // 121 // na cAhaM kAmaye jAtu, tAtakalpamamuM nRpam // tatpradyoto'stu me bharttA, nRpaH sa hi maharddhikaH // 122 // 1 karNAmRtaiH // 2 jinakalyANakabhUmIH // 3 dAsI // 4 lohamayI iva // 5 nikRSTaM asAramityarthaH // evaM vicintya sA ceTI, guTImekAmabhakSayat // tatsvarUpaM tato gatvA pradyotAya jagau surI // 123 // tAmAnetuM tato dUtaM praiSItpradyota bhUdhavaH // suvarNagulikA taM ca vyAjahAreti mAninI // 124 // mAmAddhAtumihAyAtu, sa rATra pazyAmi taM yathA // adRSTapUrvamabhyeti kAminaM na hi kAminI ! // 125 // iti tadvacanaM dUto, gatvA rAjJe vyajijJapat // so'pyAruyAnalagiriM tatra rAtrAvupAgamat // 126 // taM ca prekSyAnuraktA sA, proce cetpratimAmimAm // sahAdatse tadA''yAmi tvayA saha mahIpate ! // 127 // iha vinyAsayogyA'nyA, nAsti pratikRtistataH // tAmAnayAmi tvaceto mAnayAmi manakhini ! // 128 // ityudIrya tato'vantI - mavantIzo'gamadrutam // tAdRzImaparAM vIra - pratimAM va vyadhApayat // 129 // [ yugmam ] tA ca samyak pratiSThApya, kapilena maharSiNA // gandhadvipena tenA''gA-dbhUyo vItabhaye nizi // 130 // dantinaM taM vahirmuktvA, tAsamudvahanmudA // apAkRtya bhiyaM tatrA - 'vizatkA kAmina hi bhIH 1 // 131 // tatra tAM pratimAM nyasya, devadattArcayA samam // tAM dAsIM devadattAhAM, hatvA sa khapurImagAta // 132 // tadgandhebhaH saviNmUtraM, tadA vItabhaye'mucat // tadgandhena ca tatratyA, gajAH sarve madaM jahuH // 133 // gandhaH sa ca yato'bhyAgAttAM dizaM te muhurmuhuH // uttabdhaguNDA vyAttAsyAH, stabdhakarNA vyalokayan // 134 // ajAniva gajAMstAMzca, vIkSya vItamadAnprage // atimAtraM mahAmAtrAH, sambhrAntakhAntatAM dadhuH // 135 // vimadAste dvipA sarve - santimArgadizaM vibho ! // muDurvilokayantIti te'tha rAjJe vyajijJapan // 136 // bhUsutrAmA tatastatra, nyaryu Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 utcarAdhyayana kAyuktapUruSAn // te'pi gatvebhapAdAdi, vIkSyAgasavamUcire // 137 // ihA''rUDho'nalagiri, prathoto nUnamApayau // zrUyate na hi gandhema-staM vinA'nyasya kasyacit // 138 // jAjulIzravaNAnAgA, iya nAgA same'pyamI // tadvandhAnmadamatyAdhu-makSu kSoNIdivaspate ! // 139 // "tataca"-sa rAjA''gAtkuto'treti , bhyAyinaM tAyinaM bhuvaH // suvarNagulikA nAstI-tyUcivAnko'pi kakSukI // 140 // bhUpastato'vadannUna-mupetya sa nRpaH khayam // to gheTImaharattarhi, kiM tayA gatayA'pi me! // 141 // kintu pazyata sA sArva-pratimA vidyate na vA 1 // sA hi mohAhidaSTasya, jIvAturmama varttate ! // 142 // gatvA''gatastataH ko'pi, sA'rdhA'stIti nRpaM jagau // pazyanti sthUlamatayaH, sthAnAzUnyatvameva hi ! // 143 // pUjAkAle'tha bhUpAlaH, khayaM caityAlayaM gataH // vIkSyA'rthI mlAnapuSpAM tAM, viSaNNo dhyAtavAniti / // 144 ||htaa me pratimA tasyAH, pratirUpamidaM khalu // mlAnatvaM lemire tasyA, puSpANi na hi karhi cit ! // 145 // pradyotAya tato dUtaM, prajighAya sa bhUdhavaH // so'pi kramAgato'vantI-mavantIpatimityavak // 146 // khviiryvhnividhvst-vairivrgtRnnvjH||shriiudaaynbhuupstvaaN, manmukhena vadatyadaH // 147 // dasyuvatpratimAdAsyau, haran hINo na kiM bhavAn ? // yadvA dAsIrateyukta-mebAdaceSTitaM tava ! // 148 // tatra dAsA'nayA kArya, kAryAkAryavido na me // khamUrteH kuzalaM kAMkSa-mUti tu preSayeddhatam // 149 // tadA dehi tAM no ce-dihA''yAtamavehi tam // kalpAntoddhAntapAthodhi-kalpAnalpabalAnvitam // 150 // tannizamyAvadacaNDapradyotacaNDatAM gataH // sAdhu dUta ! viyAto'si, madane'pItthamAttha yat ! // 151 // arthAceTyau ratnabhUte, harataH kA prapA mama ? // kArya yathA tathA ratna-mAtmasAditi na zrutam // 152 // na dAsye pratimAM cemAM, na hi dAtuH mihAnayam // pratimAzeSatAM gantA, jighRkSuHpratimA sa tu ! // 153 // tanmA''yAsIvRthAyAsI, jetA mAM nAgato'pi sH|| dantAbailo baliSTho'pi, nAcalaM clytyho!|| 154 // vAkyaM tasyeti dUto'pi, gatvA rAjJe nyavedayat // tannizamya nRpopyuthairyAtrA kamavIvadat // 155 // sasainyairbaddhamukuTai-dazabhiH saha rAjabhiH // pratyavanti pratasthe'tha, jyeSThamAsi sa pArthivaH // 156 // sainyairbhuvaM tadUta, rajobhizca disho'khilaaH||chaadynmrudesho/-mmbuduHsthaa kramAdagAt // 157 // tasyAM vinA jalaM tRSNA-kulaM tasyA'khilaM blm||aasnnmRtyuvdbhuu-nssttvaagmiilitekssnnm // 15 // ttHprbhaavtiidev-mudaaynnRpo'smrt||aagaatsuro'pi tatkAlaM, kAlakSepo na taadRshaam||159|| puSkalaiH puSkarAvateMpuSkaropamapuSkaraiH // pUrNAni vidadhe trINi, puSkarANisa nirjrH||160||shiitlN salilaM teSu, pItvA khasthamabhUbalam / / vinA'nnaM jIvyate jAtu, na punarjIvanaM vinA // 161 // suro'ya bhUpamApRchaya, jagAma nijadhAma sH||krmaadujjyiniipuryaamudaaynnRpo'pygaat // 162 // dUtenAcIkathacaivaM, kRpAluAlavAdhipam // kiM mAritairjanairjanyaM, bhavatvanyonyamA. vayoH! ||163||rthii sAdI niSAdI vA, padAtirvA yathA bhavAn // yuyutsate tathA dhaktu, yathA''gacchAmyahaM tathA // 164 // 1 nirlajaH // 2 maraNatAM gamiSyatItyarthaH // 3 vRthAprayAsI // 4 gjH|| 5 yAtrApaTaham // rathinorAvayorastu, yuddhamityatha so'bravIt // tacca dUtamukhAjjJAtvA-''rurohodAyano ratham // 165 // rathinA na mayA jayyo, rAjAyamiti cintayan // sajitenAnalagiri-dvipenAgAdavantirAT // 166 // taM ca vIkSya dvipArUDhamudAyananRpo'bravIt // sandhAbhraSTo'si re pApa !, na hi mokSastathApi te 1 // 167 // ityudIrya nRpo dhImA-maNDalyA'bhramayadratham // tatpRSTe bhramayAmAsa, pradyoto'pi nijaM gajam // 168 // sa ca gandhadvipo bhrAmya-nyaM yaM pAdamudakSipat // taM taM vivyAdha nizitaiH, zarairvItabhayezvaraH // 169 ||.vihste hastini tataH, patite'vantibhUdhavam // dvipAapAtya bavA ca, jagrAhodAyano balI // 17 // aGgaM tassAlike dAsI-patirityakSarairnRpaH // nidhAya divyAmoM tA-mAnetumagamanmudA // 171 // praNamyAbhyarcya tAM yAva-dAdAtumupacakrame // tAvannAcaladarcA sA, divyAgIriti cAbhavat // 172 // pAMzuvRzyA sthalaM mAvi, sthAne vItabhayasya yat // tannA''yAsyAmyahaM tatra, rAjan ! mA khidyathAstataH // 173 // nyavarttatAzu tacchutvA, khadezaM prati bhuuptiH|| prAvarttatA'ntarA varSA, tatprayANAntarAyakRt // 174 // skandhAvAraM purAkAraM, tatastatra nyadhAvRpaH // dhUlivaprAnvidhApyAsyu-stadrakSAyai nRpA daza // 175 // tatra ca nyavasaneke, vANijyAya vaNigjanAH // iti tacchibiraM lokai-rUce dazapuraM puram // 176 // pradyotaM cAtmavadbhapo-'cintapadojanAdinA // prApse paryuSaNAparva-NyupavAsaM cakAra ca // 177 // kimadya mokSyase rAja-niti sUdo nRpAjJayA / tadA pradyotamaprAkSI-tataH so'pItyacintayat // 178 // nUnaM vipAdidAnAnmA- madyAsau mArayiSyati // noceda Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 255 kRtapUrvo'yaM, prazno'dya kriyate katham 1 // 179 // dhyAtveti sUdamityUce, pRcchasIdaM kuto'dya mAm 1 // sarasA rasapatyA''gA-nityaM hi samaye khayam // 18 // sUdo'vAdIdadyaparvA-bdikaM tatsaparicchadaH // upopito'sti naH khAmI, pRcchAmi tadidaM tava // 181 // avantIzo'vadatsAdhu, parvedaM jJApitaM tvayA // tanmamApyupavAso'dha, pitarI zrAvako hi me ! // 182 // tatpradyotavacaH sUdo-'pyAkhyadvItabhayaprabhoH ||raajaa'pyuvaac zrAddho'sau, yAdRzo mi tAdRzam // 183 // mAyAzrAddhe'pi kintvasmin , baddhe paryuSaNA mama ||n zukhyatIti pradyota-mudAyananRpo'mucat // 184 // kSamAsthAmroH kSamastaM cA-'kSamayatsa kSamAdhavaH // paTTabandhaM ca mAlAI, tasyA''cchAdayituM ddau|| 185 // tadAdipaTTavandho'pi, zrIcihaM bhUbhujAmabhUt // maulimeva hi te maulI, purAtu ddhire'khilaaH||186 // tasmai deza ca taM satya-sandhaH sindhuprabhurdadau // atItAsu ca varSAsu, puraM vItabhayaM yayau // 187 // vaNijaste tu tatraiva, skandhAvArAspade'vasan // puraM dazapurAhata-taireva ca tato'bhavat ||188||anydodaaynnRpH,paussdhauksi paussdhii||dhrmjaagrikaa jAgra-drajanyAmityacintayat // 189 // dhanyAste ngrpaamaa-krdronnmukhaadyH|| pavitrayati yAn zrImAn , varddhamAno jagadguruH ! // 190 // zrutvA vIravibhorvANI, zrAddhadharma zrayanti ye // dIkSAmAdadate ye ca, dhanyAste'pi nRpAdayaH! // 191 // tacetpunAti pAdAbhyAM, puraM vItabhayaM vibhuH // tadA tadantike dIkSA-mAdAya svAmahaM kRtI! // 192 // taca tacintitaM jJAtvA, campAtaH prasthitaH prabhuH // etya vItabhayodhAne, samavAsaradanyadA // 193 // zrutvA'tha nAthamAyAta-mudAyananRpo mudA // gatvA natyA dezanAM ca, nizamyeti vyajijJapat // 194 // rAjyamaGgajasAtkRtvA, pratAye yuSmadantike // yAvadAyAmyahaM tAva-tpAvanIyamidaM vanam // 195 // pratibandhaM mA kRthAstva-mityuktaH svAminA tataH // udAyano jinaM natvA, gRhaM gatvetyacintayat // 196 // sutAyAbhIcaye rAjyaM, yadi dAsyAmi sAmpratam // tadA'sau mUJchitastatra, bhramiSyati bhave ciram ! // 197 // ApAtasundaraM rAjyaM, vipAke cAtidAruNam // tadidaM na hi putrAya, dAsse viSaphalopamam ! // 198 // dhyAtveti rAjye vinyasya, jAmeyaM kezinaM nRpH|| jinopAnte pravanAja, kezirAjakRtotsavaH // 199 // tapobhirupavAsAdyai-mAsAntairatiduSkaraiH // zoSayankarma kAyaM ca, rAjarSirvijahAra saH // 200 // anyadA tadvapuSyanta-prAntAhArairabhUdujA // bhiSajo bheSajaM tasyA, rujo'bhidadhire dadhi // 201 // udAyanamunipraSTho, gopTheSu vyaharattataH // dadhibhikSA hi nirdoSA, teSveva sulabhA bhavet // 202 // pure vItamaye'nyedhurudAyanamuniryayau // kezibhUpasadAmAtyai-rityUce'hetuvairibhiH // 203 // pariSahairjito nUnaM, mAtulastava bhUpate ! ||raajylipsurihaayaasii-tto mA tasya vizvasIH ! // 204 // kezyUce rAjyanAtho'sau, rAjyaM gRhNAtu kiM mama ||dhneshe gRhati dravya, vaNikputrasya kiM ruSA 1 // 205 // abhyadhu(sakhA dharmaH, kSatriyANAM na khalvayam // prasapa rakhate rAjyaM, rAjanyairjanakAdapi ! // 206 // pratidadyA na tadrAjyaM, pratyadAnna hi ko'pi tat // tairityuktastataH kezI, kiM kAryamiti pRSTavAn ? // 207 // duSTAste procuretasmai, vipaM dApaya kenacit // vyuddhAhitastaistadapi, pratipede sa mandadhIH ! // 208 // tataH kayAcidAbhIryA, sa bhUpaH saviSa dadhi // tasmai dApitavAMstasmA-dviSaM cApAharatsurI // 209 // vipamizradadhiprAsi-stava tanmA grahItataH // ityUce ca muni devI, tataH so'pi tadatyajat ! // 210 / / vinA dadhi vyAdhivRddhI, bhUyaH sAdhustadAdade // tadviSaM ca surI prAgva-jahAra vyAjahAra ca // 211 // tRtIyavAramapyevaM, devatA'pAharadviSam // tadbhaktirAgavivazA-'bhramattatpRSThataca sA! // 212 // anyadA ca pramattAyAM, devyAM saviSameva sH|| bubhuje dadhi bhAvyaM hi, bhavatyeva yathAtathA ! // 213 // tato'GgavyAkulatayA, jJAtvA''tmAnaM viSAzinam // cakArAnazanaM sAdhuH, samatArasasAgaraH! // 214 // triMzahinAnyanazanaM, pAlayitvA samAhitaH // kevalajJAnamAsAdya, sa rAjarSiH zivaM yayau // 215 // tasminmuktiM gate tatrA-''gatA sA devatA punaH // jJAtvA tathA mune ranta-mantaH kopaM dadhau bhRzam ! // 216 // sA'tha vItabhaye pAMzu-vRSTiM ruSTA vyadhAttathA // yathA jajJe purasthAne, sthala vipulamuccakaiH ! // 217 // zayyAtaraM munestasya, kumbhakAraM nirAgasam // sA surI sinapalyAM prAga, ninye hatyA tataH purAt // 218 // takha nAmA kumbhakAra-kRtamityAhvayaM puram // tatra sA vidadhe kiM vA, divyazaktene gocaraH 1 // 219 // itazca kezinaM rAjye, yadA nyaasthdudaaynH|| tadA tattanayo'bhIci-riti dUno vyacintayat // 220 // prabhAva tIkukSimave, sanaye bhaktimatyapi // sute mayi sati mApo, rAjyaM yatkezine dadau // 221 // na hi cakre vivekAI, Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 uttarAdhyayana pitA tanme vivekyapi // bhAgineyo hi nA''neyo, dhAnItyuktaM jaDairapi ! // 222 // hitvA'GgajaM nijaM rAjye, jAmeyaM nyasyataH pituH // vArakaH ko'pi kiM nAsI- durnimittamabhUnna kim ? // 223 // prabhuH pitA me yadi vA, yathAkAmaM pravarttatAm // na tudAyanasUnorme, yujyate kezisevanam ! // 224 // iti duHkhAbhibhUto'sau nirgatya svarAhutam // campAyAM kUNikaM mAtR - vasuH putramupAgamat // 225 // tatrApi vipulAM lakSmIM, prApodAyananandanaH // sukhaM cAsthAtkUNikena, bhUbhujA kRtagauravaH // 226 // zrAddhadharma ca suciraM yathAvatparyapAlayat // nyakkAraM taM kharaMkhAte, vairaM tattu jahA~ na saH ! // 227 // prapAlyAgdAni bhUyAMsi zrAddhadharma sa bhUpabhUH // pitRvairamanAlocyA - 'nazanaM pAkSikaM vyadhAt // 228 // mRtvA tato'bhUdasureSvabhIciH, palyopamAyustridazo maharddhiH // tatazyutastveSa mahAvidehe, kRtvA bhavaM prApsyati siddhisaudham // 229 // iti zrIudAyanarAjarSikathA // 48 // mUlam -- taheva kAsIrAyA, seosaJcaparakame / kAmabhoge pariJcaja, pahaNe kammamahAvaNaM // 49 // vyAkhyA - tathaiva tenaiva prakAreNa kAzirAjaH kAzimaNDalAdhipatiH zreyasi prazasyatare satye saMyame parAkramaH sAmarthyaM yasyAsau zreyaH satyaparAkramaH, kAmabhogAn parityajya 'pahaNetti' prahatavAn, karmaiva mahAvanamivAtigahanatayA karmamahAvanam // 49 // mUlam - tava vijayo rAyA, ANahAkitti pavae / rajjaM tu guNasamiddhaM, payahittu mahAyaso // 50 // vyAkhyA - tathaiva vijayo rAjA, AnaSTA sAmastyenApagatA akIrttirazlAghA yasya saH AnaSTAkIrttiH, prAkRtatvAtsilopaH 'pavaetti' prAtrAjIt, rAjyaM guNaiH samRddhaM sampannaM guNasamRddhaM, prAcya' tu' zabdasyApizabdArthasya bhinnakramasyeha yogAdguNasamRddhamapi prahAya tyaktvA mahAyazAH / iha ca laghuvRttau kAzirAjo naMdanAhnaH saptamabaladevo vijayazca dvitIbaladeva iti vyAkhyAtamasti, tata etau tAvanyau vA yathAgamaM vAcyau, nirNayAbhAvAcAtra nAnayoH kathA likhiteti 50 mUlam -- tahevuggaM tavaM kiccA, avakkhitteNa ceasA / mahabbalo rAyarisI, AdAya sirasA sirIM // 51 // vyAkhyA-- tathaiva ugraM tapaH kRtvA avyAkSiptena cetasA mahAbalo rAjarSirAdAya gRhItvA ziraseva zirasA zira:pradAnenetra jIvitanirapekSamityarthaH zriyaM bhAvazriyaM saMyamarUpAM tRtIyabhave parinirvRta iti zeSaH / tatkathA tvevam atraiva bharatakSetre, nagare hastinApure // balo nAmA'tulavalo, vasudhAkhaNDalo'bhavat // 1 // dIpraprabhAvatI tasya, jajJe rAjJI prabhAvatI // anyadA tu sukhaM suptA, siMhaM khapne dadarza sA // 2 // tayA muditayA pRSTaH, svapnArthamatha pArthivaH // proce bhAvI tava suto - smatkulAmbhodhicandramAH // 3 // tannizamya sudaM prAptA, dadhau garbha prabhAvatI // kAle ca suSuve putraM, pavitraM puNyalakSaNaiH // 4 // prAjyaM janmotsavaM kRtvA, zizostasyAbhidhAM vyadhAt // mahAbala iti kSmApaH, pramodAdvaitamAzritaH // 5 // lAlyamAno'tha dhAtrIbhirvarddhamAnaH krameNa saH // kalAkalAyamApannaH, puNyaM tAruNyamAsadat // 6 // aSTau rAjAGgajAH zreSTA, dizAM zriya ivA''hRtAH // ekenAhA pitRbhyAM sa paryaNAyi mahAmahaiH // 7 // vadhUvarANAM teSAM ca yautakaM taddadau nRpaH // vaMzyAdAsaptamAtkAmaM, dAtuM bhoktuM ca yadbhavet // 8 // tAbhiH sadguNakAntAbhiH, kAntAbhiH samamaSTabhiH // kAmabhogAnyathAkAmaM, so'mukta satataM tataH // 9 // sAdhupaJcazatIyuktaH, vaMzyaH zrIvimalAItaH // AcAryo dharmaghoSAkhyaH, pure tatrA'nyadA''yayau // 10 // taM ca zrutvA''gataM tuSTa - manAH zrImAnmahAbalaH // gatvA praNamya zuzrAva, dharma karmamalodakam // 11 // tato'vAsaH sa vairAgyaM mandabhAgyaiH sudurlabham // zrIdharmaghoSasUrIndraM, praNamyeti vyajijJapat // 12 // dharmo'sau rocate mahAM, jIvAturiva rogiNe // tatpRSTvA pitarau yAva - dAyAmi vratahetave // 13 // tAvatpUjyairiha stheyaM, mayi bAle kRpAlubhiH // sUrirUce yuktametatpratibandhaM tu mA kRthAH ! // 14 // [ yugmam ] so'tha gatvA gRhaM natvA, pitarAvityavocata / dharmaghoSagurordharma, zrutvA'SApamahaM mudam // 15 // tatpUjyAnujJayA dIkSA - mAditse'haM tadantike // samprApyApi pravahaNaM, manastiSThati ko'mbudhau 1 // 16 // mUcchitA nyapatatpRya, tacca zrutvA prabhAvatI // kathaMcilabdhasaMjJA tu, rudatIti jagAda tam // 17 // vizleSaM nezmahe soDhuM, ! prANapriyasyate // tadyAvatsmo vayaM tAva - tiSTha pazcAtparitrajeH // 18 // kumAraH smAha saMyogAH, sarve'mI svapnasannibhAH // nRNAmAyuzva vAtAsta - kuzAgrajalacaJcalam // 19 // tanna jAnAmi kaH pUrva, pazcAdvA pretya yAsyati // tadadyaivAnujAnIta, pratrajyAgrahaNAya mAm // 20 // devyUce tava kAyo'yaM, ramyo'bhinavayauvanaH // bhuktvA tadaGga ! saukhyAni gRhNIyA vArddhake vratam // 21 // kumAraH smAha rogAcye 'zucipUrNe malAvile || kArAgAra ivA'sAre, Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 utarAdhyayana kAye'smin kiM sukhaM nRNAm 1 // 22 // kiJca satyasAmarthye, prataM yuktaM na vArddhake // vArddhake kSamatanoH, syAdvinA'pi mano vratam // 23 // prabhAvatyabhyadhAdAbhiH samagraguNadhAmabhiH // bhogAnsahASTabhiH strIbhi- bhuMkSva kiM sAmprataM zratam / // 24 // mahAbalo'bravItkleza-sAdhyairbAlizasevitaiH // duHkhAnubandhibhirbhogaiH, kiM me viSaphalopamaiH 1 // 25 // kiJca mokSapradaM martya - janmabhogakRte kRtI // varATikAkRte rana-mitra ko hArayatyaho ! // 26 // ambA'vAdIdidaM jAta !, dravyajAtaM kramAgatam // khairaM vilasa puNyadroH phalaM zetadupasthitam / // 27 // abhyadhAdbhUpabhUrmAta - gazricorAbhirAjasAt // kSaNAdbhaSati yadvittaM, pralobhayasi tena kim 1 // 28 // kiJca pretya sahA''yAti, yo dharmo'nantazarmadaH // dhanaM tadviparItaM tatsamatAmabhuvIta kim 1 // 29 // rAjJI jagau vahnizikhA - pAnavaduSkaraM vratam // kumAra! sukumArastvaM, kathaGkAraM kariSyasi 1 // 30 // uvAca nRpabhUH smitvA, mAtaH ! kimidamucyate 1 // narANAM kAtarANI hi vrataM bhavati duSkaram ! // 31 // pAlayanti pratijJAM khAM, vIrAH prANavyaye'pi ye // paralokArthinAM teSAM na hi tadduSkaraM param ! // 32 // vihAya mohaM tatpUjyA, pratAya visRjantu mAm // paro'pi preryate dharma-cikIH kiM punarAtmajaH 1 // 33 // taM tatvavijJaM vairAgyA-tprakampayitumakSamau // vratArthamanvamanyetAM kathaMcitpitarau tataH // 34 // so'tha mUrddhAbhiSiktenA - 'bhiSiktastIrthavAribhiH // jyotsnAsadharmabhirlipta - gAtraH zrIcandanadravaiH // 35 // adUSye devaduSye dve, halAlopame dadhat // ApAdAdAzironyastai, rAjanmANikyamaNDanaiH // 36 // vismerapuNDarIkAma - puNDarIkeNa rAjitaH // velatkallolalolAbhyAM, cAmarAbhyAM ca vIjitaH // 37 // sahasreNa nRNAM vAhyA-mArUDhaH zivikAM zubhAm // caturaGgabalADhyenA - 'nuyAto valabhUbhujA // 38 // bherIprabhRtitUryANAM nAdairgarjAnukAribhiH // akANDatANDavArambhaM, janayankelikekinAm // 39 // hitvA ramAmimAM dIkSA-mAdatte yauvane'pi yaH // so'yaM kRtArtha ityucaiH, stUyamAno'khilairjanaiH // 40 // dadAno dAnamarthibhya- zcintAmaNirivehitam // prApa pAvitamAcAryaiH, purAnnirgatya tadvanam // 41 // [ saptabhiH kulakam ] yApyayAnAdathottIrNa, puraskRtya mahAbalam // gatvAntike gurostasya, pitarAvityavocatAm // 42 // priyaH putro'yamasmAkaM virakto yuSmadantike // dIkSAM gRhNAti tacchiSya - bhikSAM vo dahe vayam ! // 43 // omityukte'tha gurubhi-raizAnIM dizamAzritaH // sarvAnmumocAlaGkArA - nvikArAniva bhUpabhUH ! // 44 // chinnamuktAvalimuktA- kalpAnyazrUNi muJcatI // gRhatI tAnalaGkArAM- stadetyUce prabhAvatI // 45 // jAta ! tvaM jAtucinmAbhU - dharmakRtye pramadvaraH // ArAdhayerguruvacaH, sanmaMtramiva sarvadA ! // 46 // atha natvA gurUn rAjJi rAjJIyukte tato gate // locaM cakAra bhUpAla - nandanaH paJcamuSTikam // 47 // dharmaghoSagurUn bhaktyA, natvA ceti vyajijJapat // 1 halAlA mRdU dadhat / iti 'gha' saMjJakapustake // hayalAlA azvaphenaH // 2 zvetacchatreNa // 3 svayaM kezAnudakhanat, kumAraH pazcamuSTibhiH // iti 'gha' pustake pAThaH // dIkSAnAvaM datta pUjyA, majjato me bhavArNave ! // 48 // tatastairdIkSitastIvraM sa vatI pAlayantratam // caturddazA'pi pUrvANi, papATha prAjyadhIvalaH // 49 // tapyamAnastapo'tyugraM, dvAdazAbdIM vihRtya saH // mAsikAnazanenAbhU-tkharloke paJcame suraH // 50 // tatra cAyaM pUrayitvA sAgarANi dazA''yuSA // cyUtvA'bhUdvANijAme, zreSThizreSThaH sudarzanaH // 51 // samyagdarzana pUtAtmA, dyotayan jinazAsanam // ciraM sudarzanastatra, zrAddhadharmamapAlayat // 52 // tatra grAmayadA khAmI, zrIvIraH samavAsarat // kekIvAcdaM tamAyAtaM zrutvA zreSThI jaharSa saH // 53 // tato natvA jinaM zrutvA, dharma sa zreSThapuGgavaH // virakto vratamAdatta, dattavittatrajo'rthiSu // 54 // tatrA'pi sa zreSThamuniH sadana - pUrvANi pUrvAkhilAnyadhItya // karmakSayAsAdita kevalarddhi-bheMje mahAnandamudArakIrttiH // 55 // iti mahAbalarSikathA || "ayaM paJcamAGgabhaNito mahAbala ihokto, yadi cAnyaH ko'pi pratIto bhavati tadA sa evAtra vAcyaH" iti saptadazasUtrArthaH // 51 // itthaM mahApuruSadRSTAntairjJAnapUrvakakriyAphalamupadarzya sAmpratamupadeSTumAha mUlam * kahaM dhIre aheUhiM, ummattova mahiM care / ee visesamAdAya, sUrA daDhaparakamA // 52 // vyAkhyA - kathaM kena prakAreNa dhIro'hetubhiH kriyAvAdyAdikalpitakuhetubhirunmatta iSa grahagRhIta iva tatvApalapanenAlajAlabhASitayA mahIM bhuvaM careddhamennaiva caredityarthaH / kuta ityAha-yata ete pUrvoktA bharatAdayo vizeSaM mithyA1 jJAtvA - iti "gha" pustake // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 darzanebhyo jinazAsanasya viziSTatAmAdAya gRhItvA sUrA dRDhaparAkramA etadevAzritavanta iti zeSaH // tatastvayA'pi vizeSajJena dhIreNa ca satA atraiva nizcitaM ceto vidheyamiti // 52 // kiJca utarAdhyayana mUlam -- accaMtaniANakhamA, saccA me bhAsiA vaI / atariMsu taraMtege, tarissaMti aNAgayA // 53 // vyAkhyA - atyantaM atizayena nidAne karmamalazodhane kSamA samarthA atyantanidAnakSamA, satyA me mayA bhASitA 'iti' vAk, jinazAsanamevAzrayaNIyamityevaMrUpA / anayA cAGgIkRtayA atArSustIrNavantastarantyeke'pare sampratyapi tatkAlApekSayA kSetrAntarApekSayA vA itthamabhidhAnaM / tariSyantyanAgatA bhAvino bhavyA bhavArNavamiti zeSaH // 53 // matazcaivamataH mUlam -- kahaM dhIre aheUhiM, attANaM pariAvase / savasaMgaviNimukke, siddhe havai nIraetti bemi // 54 // vyAkhyA - kathaM dhIro'hetubhiH kriyAdivAdikalpitakuyuktibhirAtmAnaM svaM paryAvAsayet 1 kathamAtmAnaM ahetvAvAsaM kuryAnnaiva kuryAdityarthaH / athAtmani kuhetUnAmavAsane kiM phalamityAha- sarve sajJA dravyato dravyasvajanAdanI bhAvatastu mithyAtvarUpatvAdeta eva kriyAdivAdAstairvinirmukto virahitaH sarvasaGgavinirmuktaH san siddho bhavati nIrajA niSkarmA / tadanenA'hetutyAgasya samyagjJAnahetutvAt siddhatvaM phalamuktamiti sUtratrayArthaH // 54 // itthamanuzAstra jihe kSatriyayatiH, saMjayopi ciraM vihRtya prAtakevalaH siddha iti bravImIti prAgvat // // atha ekonaviMzamadhyayanam // Cop // arham // uktamaSTAdazamadhyayanaM, athaikonaviMzaM mRgAputrIyamArabhyate / asya cAyaM sambandhaH, ihAnantarAdhyayane bhogarddhityAga uktaH, sa cApratikarmatayA prazasyataraH syAditIhA'pratikarmatocyate iti sambandhasyAsyedamAdi sUtrammUlam - suggIve nayare ramme, kANaNujANasohie / rAyA balabhaddatti, miA tassaggamAhitI // 1 // vyAkhyA - sugrIve sugrIvAhe, kAnanAni bRhadvRkSAzrayANi vanAni, udyAnAni krIDAvanAni, taiH zobhite / rAjA balabhadra iti nAmnA, mRgA nAmnI tasyAgramahiSI pradhAnapalI // 1 // mUlam - tesI putte balasirI, miAputtetti vissue / abhmApiUNa daie, juvarAyA damIsare // 2 // vyAkhyA - tayoH putro balazrIriti mAtApitRkRtanAnA, mRgAputra iti ca loke vizrutaH, ambApitrordayito vallabhaH, yuvarAjo, daminAmupazamavatAmIzvaro damIzvaraH, bhAvikAlApekSaM caitadvizeSaNam // 2 // mUlam - naMdaNe so u pAsAe, kIlae saha itthihiM / devo doguMdago ceva, nicaM muhaamANaso // 3 // vyAkhyA - nandane lakSaNopetatayA samRddhijanake sa mRgAputraH tu pUraNe prAsAde, krIDati saha strIbhiH / ka iva 1 dogundako deva iva, caHpUta / dogundakAzca trAyastriMzAstathA ca vRddhAH - " trayastriMzA devA nityaM bhogaparAyaNA dogundakA iti bhaNyanta iti" tathA nityaM muditamAnasaH // 3 // mUlam - maNirayaNakuTTimatale pAsAyAloaNe Thio / Aloei nayarassa, caukkatigacasare // 4 // vyAkhyA -- sa cA'nyadA maNayaH candrakAntAdyAH, ratnAni karketanAdIni, tairupalakSitaM kuTTimatalaM yatra tattathA takhinan, prAsAdAlokane prAsAdagavAkSe sthitaH, Alokate nagarasya catuSkatrikaMcatvarANIti sUtracatuSkArthaH // 4 // tato yadabhUttadAhamUlam-- aha tattha aicchaMtaM, pAsaI samaNasaMjayaM / tavaniamasaMjamadharaM, sIlaDaM guNaAgaraM // 5 // vyAkhyA - athAnantaraM tatra teSu trikAdiSu atikrAmantaM pazyati zramaNasaMyataM, zramaNaH zAkyAdirapi syAditi saMyatagrahaNaM, tapazcAnazanAdi, niyamAzca dravyAdyabhigrahAH, saMyamazca pratItaH, tAn dhArayatIti taponiyamasaMyamadharastam / ata eva zIlamaSTAdazasahasrarUpaM tenADhyaM sIlADhyaM tata eva guNAnAM jJAnAdInAmAkara iva guNAkarastam // 5 // mUlam - taM dehai miApute, diTThIe aNimisAe u / kahiM mannerisaM rUyaM diTThaputraM bhae purA // 6 // vyAkhyA - taM muniM 'dehaitti' pazyati mRgAputro dRSTyA 'aNimisAe uci' animiSayaiva, ka manye jAne rUpaM dRSTapUrva, pUrvamapi avalokitaM, mayA purA pUrvajanmani // 6 // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 urArAdhyayana mUlam - sAhussa darisaNe tassa, ajjhavasANaMmi sohnne| mohaM gayassa saMtassa, jAIsaraNaM smuppnnnnN||7|| vyAkhyA - 'ajjhavasANaMmitti' adhyavasAne pariNAme zobhane kSAyopazamikabhAvavarttini, bhoI kedaM mayA dRSTamiti cintAtmakaM gatasya sataH, zeSaM vyaktamevamagre'pi jJeyam // 7 // mUlam -- jAIsaraNe samuppaNNe, miAputte mahiDie / saraha porANiaM jAI, sAmaNNaM ca purAkaDaM // 8 // vyAkhyA -- 'porANiaMti' paurANikIM prAktanIM jAtiM janmeti sUtracatuSkArthaH // 8 // tato'sau yacakre tadAhamUlam - viseesu arajaMto, rajaMto saMjamaMmi a / ammApiaraM uvAgamma, imaM vayaNamabbatrI // 9 // vyAkhyA- viSayeSvarajyan rAgamakurvan, rajyan saMyame, caH punararthe, ambApitarau upAgamyedaM vacanamatravIt // 9 // yadabravIttaddarzayati- mUlam -- suANi me paMca mahavayANi, naraesu vukkhaM ca tirikkhajoNisu / niviNNakAmomhi mahaNNavAo, aNujANaha pavaissAmi ammo ! // 10 // vyAkhyA - zrutAni prAgbhave iti zeSaH, me mayA paMca mahAvratAni, tathA narakeSu duHkhaM, tiryagyoniSu ca upalakSaNatvAddevamanuSyayozca yadduHkhaM tadapi zrutaM / tataH kimityAha - nirviNNakAmo nivRttAbhilASo'smi ahaM, kuto 1 mahArNava iva mahArNavaH saMsArastasmAt, yatazcaivamato'nujAnIta mA, pratrajiSyAmi sakaladuHkhApanodAya vrataM mahISyAmi, 'ammotti' mAturAmaMtraNam // 10 // atha kadAcitpitarau bhogairnimaMtrayata iti tanniSedhArthamAha mUlam -- ammatAya ! mae bhogA, bhuttA visaphalovamA / pacchA kaDuavivAgA, aNubaMdha duhAvahA ! // 11 // vyAkhyA- 'visaphalovamatti' vipamiti viSavRkSastatphalopamAH tadupamatvaM bhAvayati pazcAt paribhogAnantaraM kaTukavipAkAH, anubandhaduHkhAvahA nirantaraduHkhadAyinaH // 11 // kiJca - mUlam - imaM sarIraM aNicaM, asui asuisaMbhavaM / asAsayAvAsamiNaM, dukkhakesANa bhAyaNaM ! // 12 // vyAkhyA- 'asuitti' azuci khabhAvAdevApAvanaM, azucibhyAM zukrazoNitAbhyAM sambhavamutpannaM azucisaMbhavaM, azAzvata AvAsaH prakramAjjIvasyAvasthAnaM yasmiMstattathA, 'iti' idaM duHkhahetavaH klezA duHkhaklezA jvarAdayo rogAsteSAM bhAjanam // 12 // yatazcaivamataH mUlam -- asAsae sarIraMmi, raI novalabhAmahaM / pacchA purA ya caiabe, pheNabubbuasannibhe ! // 13 // vyAkhyA - azAzvate zarIre ratiM nopalabhe'haM paJcAdbhuktabhogAvasthAyAM, purA vA abhuktabhogatAyAM tyaktavye / anena ca kasyAmapyavasthAyAM mRtyoranAgamo nAsti iti sUcitaM, ata eva phenabuDudasannibhe // 13 // mUlam - mANusatte asAraMmi, vAhirogANa Alae / jarAmaraNaghatthammi, khaNaM pina ramAmahaM ! // 14 // vyAkhyA - vAhItyAdi yAdhayo'gAdhavAdhAhetavaH kuSTAdyAH, rogA jvarAdayasteSAmAlaye, jarAmaraNamaste // 14 // mUlam -- jammaM dukkhaM jarA dukkhaM, rogA ya maraNANi a / aho dukkho hu saMsAro, jattha kI saMti jaMtuNo 115 vyAkhyA - aho ! iti saMbodhane, 'dukkho hutti' duHkha eva duHkhahetureva saMsAro yatra klizyante janmAdiduHkhairjantavaH / 15 mUlam -- khittaM vatthaM hiraNNaM ca puttadAraM ca baMdhave / cahattA Na imaM dehaM gaMtavvamavasassa me ! // 16 // vyAkhyA- 'vatyuMti' vAstu gRhATTAdi // 16 // mUlam - jahA kiMpAga phalANaM, pariNAmo na suMdarI / evaM bhucANa bhogANaM, pariNAmo na suMdarI ! // 17 // byAkhyA - [ spaSTA ] evaM bhogAdInAmasAratAmuktvA dRSTAntadvayena khAzayaM prakAzayannAha // 17 // mUlam - addhANaM jo mahaMtaM tu, apAhijo pavajjaI / gacchaMto so duhI hoi, chuhAtaNhAhiM pIDie 18 vyAkhyA - 'apAhijjotti' apAtheyaH zambalarahitaH prapadyate khIkaroti // 18 // mUlam - evaM dhammaM akAUNaM, jo gacchai paraM bhavaM / gacchaMto so duhI hoi, vAhirogehiM pIDie 19 vyAkhyA - [ spaSTA ] uktavyatirekamAha // 19 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 uparAjyayana mUlam-addhANaM jo mahaMtaM tu, sapAhijo pavajai / gacchaMto so suhI hoi, chuhAtahAvivajio 20 evaM dhamma pi kAUNaM, jo gacchai paraM bhavaM / gacchaMto so suhI hoi, appakamme aveaNe // 21 // __vyAkhyA-[ sugame navaraM ] 'appaphammetti' alpapApakarmA, 'aveaNetti' alpAsAtavedanaH // 20 // 21 // mUlam-jahA gehe palittaMmi, tassa gehassa jo pahU / sArabhaMDAI nINei, asAraM avaujjhai // 22 // vyAkhyA-sArabhANDAni mahAmUlyavatrAdIni 'nINeitti' niSkAzayati 'avaujjhaitti' apohati tyajati // 22 // mUlam-evaM loe palittami, jarAma maraNeNa y|appaannN tAraissAmi, tubbhehiM aNumanio // 23 // vyAkhyA-'palisaMmitti' pradIsa iva pradIse vyAkulIkRte AtmAnaM sArabhANDatulyaM tArayiSyAmi, asAraM tu kAmamogAdi tyakSyAmIti bhAva iti sUtrapaJcadazakArthaH // 23 // evaM tenokte yatpitarAvUcatustaviMzatyA sUtrairdarzayatimUlam-taM biMtammApiaro, sAmaNNaM putta duzcaraM / guNANaM tu sahassAiM, dhAreabAI bhikkhuNo // 24 // vyAkhyA-tamiti mRgAputraM, guNAnAM zrAmaNyopakArakANAM zIlAgarUpANAM, tuH pUraNe // 24 // mUlam-samayA sababhUesu, sattumittesu vA jge| pANAIvAyaviraI, jAvajIvAi dukaraM // 25 // ___ vyAkhyA-samatA rAgadveSatyAgena tulyatA, sarvabhUteSu zatrumitreSu vA jagati loke'nena saamaayikmuktN| tathA prANAtipAtaviratiryAvajIvaM, duSkarametaditi zeSaH // 25 // mUlam-nizcakAlappamatteNaM, musAvAyavivajaNaM / bhAsiavaM hi saJcaM, niccAutteNa dukkaraM // 26 // ___vyAkhyA-nityakAlApramattena, nityAyuktena sadoSayuktena, macAnvayavyatirekAbhyAmekasyaivArthasAbhidhAnaM tatspaTArthatvAdaduSTameveti // 26 // mUlam-daMtasohaNamAissa, adiNNassa vivajaNaM / aNavanesaNijassa, giNhaNA avi dukaraM // 27 // vyAkhyA-daMtasohaNamAissatti' makAro'lAkSaNikaH, apezca gamyatvAintazodhanAderapi AstAmanyastha, kiza dattasyA'pi anavadhaiSaNIyasyaiva 'giNhaNatti' grahaNam // 27 // mUlam-viraI abaMbhacerassa, kAmabhogarasaNNuNA / uggaM mahatvayaM baMbha, pAreavaM sudukkaraM // 28 // vyAkhyA-'kAmamogarasaNNuNatti' kAmabhogarasajJena tvayeti zeSaH, tadanabhijJasya hi kadAcidviSayecchA na syAdapItyevamuktam // 28 // mUlam-dhaNadhannapesavaggesu, pariggahavivajaNA / savAraMbhaparicAo, nimmamattaM sudukkaraM // 29 // vyAkhyA-dhanadhAnyapreSyavargeSu parigrahaHkhIkArastadvivarjanaM, sarve ye ArammA dravyopArjanArtha vyApArAstatparityAgaH29 mUlam-caubihevi AhAre, rAIbhoaNavajaNA / saMnihisaMcao ceva, vajeabo sudukkaraM // 30 // vyAkhyA-saMnidhitAderucitakAlAtikrameNa sthApanaM, sa cAsau saJcayazca saMnidhisaJcayaH // 30 // evaM pratapaTaka duSkaratoktA, atha parISahaduSkaratocyatemUlam-chuhA taNhA ya sI uNhaM, dNsmsgveannaa| akosA dukkha sijA ya, taNaphAsA jallameva ya 31 tAlaNA tajjaNA ceva, vahabaMdhaparIsahA / dukkhaM bhikkhAyariyA, jAyaNA ya alAbhayA // 32 // vyAkhyA-tADanA karAInanaM, tarjanA aGgulibhramaNAdirUpA, vadho lakuTAdiprahAraH, bandho mayUravandhAdistAveva parIpahI vadhabandhaparISahI, 'dukkhaMti' duHkhazabdo'sau pratyeka yojyaH, dhAduHkhamityAdi jAyaNA yatti' cakAro'nataparIpahasamukhayArthaH // 31 // 32 // mUlam-kAvoA jA imA vittI, kesaloo a daarunno| dukkhaM baMbhavayaM ghoraM, dhAreu amahappaNA 31 vyAkhyA-kapotAH pakSivizeSAsteSAmiyaM kApotI yA iyaM dhRttiH, yathA hi te nityaM zaMkitAH kaNAdigrahaNe pravartante, evaM munirapyeSaNAdoSebhyaH zaGkamAna evaM bhikSAdau pravartate / yaha brahmacaryakha punardurdharatvoktistadasAtituH krtaaityai| 'amahappaNaci' amahAtmanA satA // 33 // upasaMhAramAha Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 261 mUlam-suhoio tuma puttA!, sukumAlo asumjio|nhusi pahu tuma puttA!,sAmaNNamaNupAliA 34 vyAkhyA-sukhocitaH sukhayogyaH, sukumAraH, sumajitaH suSTu abhyaMganAdipUrva majitaH sapitaH, sakalAlahAropalakSaNametat / iha ca sumajitatvaM sukumAratve hetuH, dvayazcaitat sukhocitatve, tato 'nAsitti' naivAsi prabhuH samA, prAmaNyamanupAlayitum // 34 // asamarthatAmeva dRSTAntaH samarthayanAhamUlam-jAvajIvamavissAmo, guNANaM tu mhnbhro| garuo lohamAruva, jo putto ! hoi dubaho // 35 // vyAkhyA-avizrAmo nirantaraH guNAnAM muniguNAnAM, tuH pUraNe, mahAmaro guruko lohamAra iva, yaH putra ! bhavati durvahaH, sa voDhavya iti zeSaH // 35 // mUlam-AgAse gaMgasooba, paDisooba duttro| cAhAhi sAgaro ceva, tariabo guNodahI // 36 // ___ vyAkhyA-AkAze gaGgAzrotovahustara iti yojyate, lokarUDhyA cedamuktaM / tathA pratizrotovat , ko'rthaH / yathA pratIpajalapravAhaH zeSanadyAdau dustaraH, bAhubhyAM 'sAgaro cevatti' sAgaravaca dustaro yaH, sa taritavyo guNA jJAnAdhAsta evodadhirguNodadhiH // 36 // mUlam-vAluAkavale ceva, nirassAe u saMjame / asidhArAgamaNaM ceva, dukkaraM cariuM tavo // 37 // vyAkhyA-'vAluAkavale ceyatti' caH pUraNe, ivetyaupamye, evamuttaratrA'pi / tato vAlukAkavala iva nirAkhAdo nIrasaH viSayagRddhAnAM vairasyahetutvAt // 37 // mUlam-ahivegaMtadiTThIe, caritte putta ! duccare / javA lohamayA ceva, cAveabA sudukkaraM ! // 38 // vyAkhyA-ahiriva eko'nto nizcayo yasyAH sA tathA, sA cAsau dRSTizcaikAntadRSTistayA, ahipakSe zAs. nyatra tu buddhyopalakSitaM caritraM, heputra ! duSkaraM / ayaM bhAvA-yathA nAgonanyAkSitayA dRSTayopalakSitaM syAttathA'nanyavyAkSisayA buddhyopalakSitaM cAritraM duSkara, indriyamanasAM durjayatvAditi / yavA lohamayA iva carvayitavyAH, lohamayayavacarvaNavahuSkaraM cAritramiti bhAvaH // 38 // mUlam-jahA aggisihA dittA, pAuM hoi sudukkaraM / taha dukkaraM kareuM je, tAruNNe samaNattaNaM // 39 // vyAkhyA-'aggisihatti' subUvyatyayAdamizikhAM dIptAM pAtuM bhavati suduSkaraM nRbhiriti zeSaH, 'je' iti pUtoM, sarvatra // 39 // mUlam-jahA duHkhaM bhareuM je, hoi vAyassa kutthlo| tahA dukkaraM kareuM je, kIveNaM samaNataNaM // 40 // vyAkhyA-kotthala haha vastrAdimayo grAhyaH, carmabhayo hi sukhenaiva niyate iti, klIbena niHsatvena // 40 // mUlam-jahA tulAe toleuM, dukaraM maMdaro girii| tahA nihuanIsaMkaM, dukkaraM samaNataNaM // 11 // __ vyAkhyA-'nihuanIsaMketi' nibhRtaM nizcalaM nizzakaM zarIranirapekSaM yathA syAttathA // 41 // mUlam-jahA bhuAhiM tariuM, dukkaraM rynnaayro| tahA aNuvasaMteNaM, dukaraM damasAyaro // 42 // vyAkhyA-'aNuvasaMteNaMti' anupazAntenotkaTakaSAyeNa damasAgara upazamasamudraH, iha kevalakhopazamasya prAdhAnyAsamudropamA, pUrvaM tu guNodadhirityanena sakalaguNAnAmiti na paunaruktyam // 42 // yatazcaivaM tataHmUlam-bhuja mANussae bhoe,paMcalakkhaNae tum|bhuttbhogii tao jAyA!,pacchA dhammaM carissasi // 43 // vyAkhyA-'paMcalakSaNaetti' paJcalakSaNakAn paJcakharUpAn , pazcAdvArddhake 'carissasitti' careriti vizatisUtrAthaiH // 43 // iti pitRbhyAmukte mRgAputro yadUce tadekatriMzatA sUtrairAhamUlam-so vitammApiaro ! evameaM jhaaphuddN| iha loe nippivAsassa,nasthi kiMci vidukkaraM // 44 // vyAkhyA--sa mRgAputro brUte, he ambApitarau ! evamiti yathoktaM bhavandyAM tathaiva, etat pravrajyAduSkaratvaM, yathA sphuTaM satyatAmanatikrAntaM satyamityarthaH / tathApi ihaloke niSpipAsasa niHspRhasa nAsti kizcidatikaSTamapyanuSThAnaM, apiH sambhAvane, duSkaram // 44 // niHspRhatAhetumAhamUlam-sArIramANasAceva,veaNAo annNtso|me soDhAo bhImAo,asaiMdukkhabhayANi a||45|| Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 uttarAdhyayana byAkhyA - zArIramAnasyazcaiva pUraNe, vedanA anantazo mayA soDhA bhImA raudrAH, asakRt vAraM vAraM duHkhAni duHkhotpAdakAni bhayAni rAjavirAdijanitAni duHkhabhayAni caH samuccaye // 45 // mUlam -- jarAmaraNakaMtAre, cAuraMte bhayAgare / mae soDhANi bhImANi, jammANi maraNANi a // 46 // vyAkhyA - jarAmaraNAbhyAmatigahanatayA kAntAramiSa jarAmaraNakAntAraM tasmin caturante devAdigaticatuSkAvave bhAkare bhave iti zeSaH // 46 // zArIramAnasyo vedanA yatra prauDhAH soDhAstadAha mUlam - jahA ihaM agaNI unho, etto'NaMtaguNA tahiM / naraesa veaNA uNhA, assAyA veiA mae 47 vyAkhyA- yathA iha manuSyaloke'gniruSNa ito'smAdameranantaguNAH 'tahiM ' teSu narakeSu yeSvahamutpanna iti bhASaH, tatra ca bAdarAprerabhAvAt pRthivyA eva tathAvidhaH sparza iti jJeyaM / tAzca vedanA uSNAnubhavAtmakatvena asAtA duHkharUpAH // 47 // mUlam - jahA ihaM imaM sIaM, etto'NaMtaguNA tarhi / naraesu veaNA sIA, assAyA deiA mae // 48 // vyAkhyA- -- yathedamanubhUyamAnaM mAghamAsAdisambhavamiha zItam // 48 // mUlam -- kaMdato kaMdukuMbhIsu, uDDapAo ahosiro| huAsiNe jalaMtammi, pakkapuvo anaMtaso // 49 // vyAkhyA - kraMdana kaMdukuMbhISu lohAdimayISu pAkabhAjanavizeSarUpAsu hutAzane devamAyAkRte // 49 // mUlam -- mahAdavaggisaMkAse, marummi vaivAlue / kalaMbavAluAe a, daDapuvo anaMtaso // 50 // vyAkhyA - mahAdavAgnisaMkAze, atrAnyasya tAhagudAhakatarasyAbhAvAdevamupamA proktA, anyathA tvihatyAgneranaMtaguNa eva tatroSNaH pRthivyanubhAva iti / 'maruMmitti' tAsthyAttadyapadezasambhavAdantarbhUtopamArthatvAca marau maruvAlukAnikarakalpe, 'vaharavAluetti' vajravAlukAnadIpuline, kadambavAlukAyAM kadambavAlukAnadI puline ca // 50 // mUlam -- rasaMto kaMdukuMbhIsu, uDuM vaddho abaMdhavo / karavattakarakayAIhiM, chinnapuvo anaMtaso // 51 // vyAkhyA - rasannAkraMdan kaMdukuMbhISu kSiptaH, Urddha vRkSazAkhAdau baddho mA'yamito'naMkSIditi niyaMtritaH / krakacaM karapatra vizeSa eva // 51 // mUlam -- aitikkhakaMTayAiNNe, tuMge siMbalipAyave / kheviaM pAsabaddheNaM, kaDDo kaDDAhiM dukkaraM // 52 // vyAkhyA- 'kheviaMti' khinnaM khedo'nubhUtaH mayeti gamyate, 'kaDokahAhiMti' AkarSaNAprakarSaNaiH paramAdhArmikakRtaiH duSkaraM duHsahamidamiti zeSaH // 52 // mUlam -- mahAjaMtesu ucchU vA, ArasaMto subhevaM / pIliommi sakammehiM, pAvakammo anaMtaso // 53 // vyAkhyA - 'ucchravatti' ikSava iva, ArasannAkraMdan // 53 // mUlam -- kUvaMto kolasuNaehiM, sAmehiM sabalehi a / pADio phAlio chinno, vipphuraMto aNegaso 54 vyAkhyA -- kUjannAkraMdan, kolazunakaiH zUkarazvAnarUpadharaiH zyAmaiH zabalaizca paramAdhArmikavizeSaiH pAtito muvi, pATito jIrNavastravat, chinno vRkSavat, visphurannitastatazcalan // 54 // mUlam - asIhiM ayasIvaNNAhiM, bhallIhiM paTTisehi yA chinno bhinno vibhinno a, uvavaNNo pAvakammaNA55 vyAkhyA -- asibhiH kRpANaiH 'ayasivaNNArhiti' atasIkusumavarNaiH kRSNairityarthaH, bhallIbhiH paTTizaizca AyudhavizepaiH chinno dvidhAkRto, bhinno vidArito, vibhinnaH sUkSmakhaNDIkRtaH, avatIrNaH pApakarmaNA hetunA narake iti zeSaH 55 mUlam -- avaso loharahe jutto, jalate smilaajue| coio totajottehiM, rojjho vA jaha pADio // 56 // vyAkhyA - loharathe lohamaye zakaTe yukto yojito jvalati dIpyamAne kadAcittato dAhabhiyA nazyedapItyAhamilAte yugakIlikAyokrAdiyukte 'coiotti' preritastotrayoH prAjanakabandhanavizeSaiH 'rojjhovatti' rojjhaH pazuvizeSaH, yA samucaye bhinnakramazca yathetyaupamye, tato rozavatpAtitatha lakuTAdipidvaneneti zeSaH // 56 // mUlam -- huAsaNe jalaMtaMmi, ciAsu mahiso viss| daDo pakko a avaso, pAvakammehiM pAvio // 57 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 uttarAdhyayana vyAkhyA-hutAzane jvalati kenyAha-citAsu paramAdhArmikaracitAsu mahiSa va dagdho bhasmasAtkRtaH, pakko bhali. zrIkRtaH, avazaH pApakarmabhiH 'pAviotti' prApto byAptaH, prApito vA narakam // 57 // mUlam-calA saMDAsatuMDehi, lohatuMDehiM pakkhihi / villutto vilavaMto'haM, DhaMkagiddhehiM'NaMtaso // 58 // vyAkhyA-balAt haThAt sandaMzAkArANi tuNDAni yeSAM te sandazatuNDAstaiH, tathA lohatuNDaiH pakSimirDaharaprairiti yogaH, ete ca vaikriyA eva, tatra tirazvAmabhAvAt / vilupto vividhaM chinno vilapannahamiti // 58 // mUlam-taNhA kilaMto dhAvato, patto vearaNiM nii|jlN pAhaMti ciMtaMto, khuradhArAhi vivAio // 59 // vyAkhyA-'vivAiotti' vyApAditaH // 59 // mUlam-uNhAbhitatto saMpatto, asipattaM mahAvaNaM / asipattehiM paDatehiM, chinnapuvo aNegaso // 6 // ___ vyAkhyA-uSNena vajravAlukAditApenAbhitaptaH samprApto'sayaH khagAstabachedakAni patrANi yatra tadasipatram // 60 // mUlam-muggarehiM musaMDhIhi, sUlehi musalehi a / gayAsaM bhaggagattehiM, pattaM dukkhamaNaMtaso // 69 // ___ vyAkhyA-mudrAdibhiH zastravizeSaiH gatA naSTA AzA paritrANaviSayA yasmiMstadgatAzaM yathAsyAdevaM bhaggagattehiti' bhabhagAtreNa satA mayeti zeSaH // 61 // mUlam-khurehiM tikkhadhArAhi,chariAhiM kappaNIhi AkappIo phAlio chinno,ukvitto aaNegaso62 __vyAkhyA-atra kalpitaH kalpanIbhiH kartarIbhirvastravatkhaNDitaH, pATita UI dvidhAkRtaH, chinnastiryak khaNDi. tazca kSurikAbhiH, utkRttazca tvaga'panayanena kSurairiti yogaH // 12 // mUlam-pAsehiM kUDajAlehi,mio vA avaso ahaM / vAhio baddharuddho a,bahuso ceva vivaaio||3|| vyAkhyA-'vAhiotti' vaJcitaH baddho bandhanai ruddho pahiHpracAranivAraNena, 'vivAiotti' vinAzitaH // 63 // mUlam-galehiM magarajAlehi,maccho vA avaso ahoullio phAliogahio,mArio a aNaMtaso94 vyAkhyA--galairvaDizairmakarairmakararUpaiH paramAdhArmikairjAlaizca tatkRtairanayordvandvaH, 'ulliotti' ullikhito glai| pATito makarairgrahItazca jAlaimAritazca sarvairapi // 64 // mUlam-vidaMsaehiM jAlehi, lippAhi sauNo viv| gahio laggoabaddho a,mArio a aNaMtaso 65 vyAkhyA-vizeSeNa dazantIti vidaMzakAH zyenAdayastai laistathAvidhabandhanaiH, 'lippAhiti' lepairvapralepAthaiH zakuna iva pakSIva gRhIto vidaMzakairlamazca lepadravyaiH zliSTaH, baddho jAlaimAritazca sarvairapi // 65 // mUlam-kuhADaparasumAIhiM, vaDDaihiM dumo viva / kuTio phAlio chinno, tacchio a aNaMtaso 66 // vyAkhyA-atra dvitaH sUkSmakhaNDIkRtaH, takSitazca tvagapanayanena // 66 // mUlam-caveDamudvimAIhiM, kumArehiM ayaM piva / tADio kuTio bhinno, cuNNio a aNaMtaso // 7 // byAkhyA-capeTAmuSTyAdibhiH kumArairayaskArairaya iva lohamiva ghanAdibhiriti zeSaH, tADitaH AhataH, kudvitaH iha chinno, bhinnaH khaNDIkRtaH, cUrNItaH suukssmiikRtH|| 67 // mUlam-tattAI taMbalohAiM, tauANi sIsagANi a / pAio kalakalaMtAI, ArasaMto subheravaM // 6 // byAkhyA-taptatAmrAdIni vaikriyANi pRthivyanubhAvabhUtAni vA, 'kalakalaMtAIti' atikAyataH kalakalazabda kurvanti // 68 // mUlam-tuhaM piAI maMsAI, khaMDAiM sollagANi |khaaiomi samaMsAI, aggivnnnnaaiNnnegso||69 // ___ vyAkhyA-tava priyANi mAMsAni ! khaNDAni khaNDarUpANi, solakAni bhaDitrIkRtAnIti smarayitvA khAditoli, khamAMsAni maccharIrAdavotkRtya DhaukitAni amivarNAnyuSNatayA // 69 // mUlam-tuhaM piA surA sIha, merao amahaNi / pajiomi jalaMtIo, vasAo ruhirANi a||7|| vyAkhyA--murAdayo mayavizeSA ihApi smarayitveti zeSaH, 'pajiomitti' pAyito'smi // 7 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 utarAdhyayana mUlam -niccaM bhIeNa tattheNaM, duhieNaM vahieNa ya / paramA duhasaMbaddhA, veaNA veiA mae // 71 // vyAkhyA - bhItenotpannabhayena trastenodvignena duHkhitena jAtavividhaduHkhajAtena, vyathitena kampamAna sarvAGgena // 71 // mUlam - tibacaMDappagADhAo, ghorAo aidussahA / mahAbhayAo bhImAo, naraesuM veiA mae // 72 // vyAkhyA -- tIvrA anubhAgato'ta eva caNDA utkaTAH, pragADhA gurusthitikAstata eva ghorA raudrA atidussahAH, tata eva mahAbhayAH bhImAH zrUyamANA api bhayapradAH, ekArthikAni vA etAni, iha ca vedanA iti prakramaH // 72 // arei punastAsAM tIvrAdirUpatvamityAha mUlam --jArisA mANuse loe, tAyA ! dIsaMti veaNA / etto anaMtaguNiA, narapasuM dukkhaveaNA 73 vyAkhyA - [ sugamA ] // 73 // na ca naraka eva duHkhavedanA mayA'nubhUtAH, kintu sarvagatiSvapi ityetadevAha - mUlam -- savabhavesu asAyA - veaNA veiA mae / nimesaMtaramittaMpi, jaM sAyA natthi veaNA // 74 // vyAkhyA--sarvabhaveStrasAtavedanA veditA mayA nimeSasyAntaraM vyavadhAnaM yAvatA kAlenAsau bhUtvA punarbhavati tanmAtramapi kAlaM, yatsAtA sukharUpA nAsti vedanA, vaiSayikasukhasyApIrSyAdyanekaduHkhAnuviddhatvena vipAkakaTutvena cA'sukharUpatvAt / sarvasya cAsya prakaraNasyAyamAzayo yena mayaivaM duHkhAnyanubhUtAni so'haM tatsvataH kathaM sukhocitaH sukumAro vA ? yena cedRzyo narakAdivyathAH soDhAstasya kathaM dIkSA duSkaretyato'sau mayA grAhyevetyekatriMzatsUtrArthaH // 74 // tatretthamuktvA sthite mUlam - taM biMta'mmApiaro, chaMdeNaM putta ! pavayA / navaraM puNa sAmaNNe, dukkhaM nippaDikammayA // 75 // vyAkhyA--'chaMdeNaMti' chandasA'bhiprAyeNa yathArucItyarthaH, putra ! pravraja, navaraM kevalaM, punarvizeSaNe, duHkhaM duHkhaheturniHpratikarmatA rogAdyutpattau pratikArAkaraNamiti sUtrArthaH // 75 // itthaM pitRbhyAmukte mRgAputraH smAhamUlam -- so biMta'mmApiaro !, evameaM jahA phuDaM / parikammaM ko kuNai, araNNe miapakkhiNaM ? // 76 // vyAkhyA--sa brUte he ambApitarau ! evametanniH pratikarmatAyA yaduHkharUpatvamuktaM yathA sphuTaM satyaM paraM paribhAvyatAmidaM, parikarma cikitsAM kaH karotyaraNye mRgapakSiNAM ? te'pi ca jIvanti vicaranti ca tataH kimasyA duHkharUpatvamiti bhAvaH // 76 // tatazca mUlam - egabhUo araNNe vA, jahA u caraI migo / evaM dhammaM carissAmi, saMjameNa taveNa ya // 774/4/ vyAkhyA -- ekabhUta ekatvamprAptaH 'araNNevatti' araNye'TavyAM vA pUraNe, 'jahA utti' yathaiva carati mRgaH, evaM dharme cariSyAmi saMyamena tapasA ca hetubhUtena // 77 // mUlam - jayA miassa AyaMko mahAraNNaMmi jAyaI / acchaMtaM rukkhamUlaMmi, koNaM tAhe tigicchaI ? 78 vyAkhyA- 'aJchaMtaM' tiSThantaM vRkSamUle, 'koNaMti' ka enaM 'tAhetti' tadA cikitsati, auSadhAdyupadezena nIrogaM karoti ? na kazcidityarthaH / anyatra hi kadAcitko'pi dRSTvA cikitsedapIti mahAraNye ityuktam // 78 // mUlam -- kovA se osahaM dei, ko vA se pucchaI suhaM / ko vA se bhattapANaM vA, AharittU paNAmae ? 79 vyAkhyA- 'bhattapANaMti' bhaktaM tRNAdi, pAnaM jalAdi, Ahatya praNAmayedayet ? // 79 // kathaM tarhi tasya ni rvAha: 1 ityAha mUlam - jayA ya se suhI hoi, tayA gacchai goaraM / bhattapANassa aTThAe, vallarANi sarANi a // 80 // vyAkhyA - yadA ca sa sukhI bhavati khata eva rogAbhAvAt tadA gacchati goriva caraNaM bhramaNaM gocarastaM, valarANi gahanAni sarAMsi ca // 80 // " mUlam -- khAittA pANiaM pAuM, vallarehiM sarehi a / migacAriaM carittA NaM, gacchaI miacAriyaM // 81 // vyAkhyA - khAditvA nijabhakSyamiti zeSaH, pAnIyaM pItvA, vallareSu sarassu ca mRgANAM caryA itazca itazca utplavanAtmakaM caraNaM mRgacaryA tAM caritvA''sevya gacchati, mRgANAM caryA ceSTA svAtaMtryopavezanAdikA yasyAM sA mRgacaryA mRgAzrayabhUstAm // 81 // itthaM dRSTAntamuktvA gAthAdvayenopasaMhAramAha Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 uttarAdhyayana mUlam-evaM samuhite bhikkhU , evameva anneggo| migacAriaM carittA NaM, uI pakkamaI disiM // 8 // __vyAkhyA-evaM mRgavatsamutthitaH saMyamAnuSThAnampratyudyatastathAvidhAtakotpattAvapi na cikitsAbhimukha iti bhAvaH, evameva mRgavadevAnekago yathA'sau vRkSatale naikasminnevAste, kintu kadAcit kvacidevaM munirapyaniyatasthAnatayA, sa caivaM mRgacaryA niSpratikarmatvAdirUpAM caritvA''sevya apagatAzeSakarmAza UrdU prakrAmati gacchati dizaM, sarvoparisthAnastho bhavatIti bhAvaH // 82 // mRgacaryAmeva spaSTayati-- mUlam--jahA mie ega aNegacArI, aNegavAse dhuvagoare a / evaM muNI goariaM paviTe, no hIlae novi a khiMsaijjA // 83 // vyAkhyA-yathA mRga eko'dvitIyo'nekacArI aniyatacArI, naikatraiva vAso'vasthAnamasyetyanekavAso dhruvagocarazca, sadA gocaralabdhamevAhArayatIti / evaM mRgavadekatvAdivizeSaNaviziSTo munirgocayA~ praviSTo no hIlayedavajAnIyAtkadannAdIti gamyaM, nApi ca 'khisaejatti' nindedAhArAprAptau khaM paraM ceti sUtrASTakArthaH // 83 // evaM mRgacaryAkharUpaM nirupya yattenoktaM yacca pitRbhyAM yazcAyaM cakre tadAhamUlam-migacAriaM carissAmi, evaM puttA! jhaasuhN| ammApiIhiM'NuNNAo,jahAi uvahiM tao 84 ___ vyAkhyA-mRgasyeva caryA mRgacaryA tA niHpratikarmatAdikA cariSyAmIti kumAreNokte pitRbhyAmabhANi, evaM he putra ! bhavato yathArucitaM tathA sukhaM te bhavatviti zeSaH / itthaM tAbhyAmanujJAto jahAti sajati upadhi parigrahaM tataH // 84 // uktameva artha svistrmaahmuulm-miacaariaNcrissaami,sbdukkhvimokkhnniiN| tubbhehiM samaNuNNAo,gaccha putta ! jahAsuhaM85 vyAkhyA-'gaccha puttatti' gaccha putra ! mRgacaryayeti prakramaH, yathAsukhaM sukhasthAnatikrameNeti pitrorvacaH // 85 // mUlam-evaM sa ammApiaro, aNumANittA Na bhuvihN| mamattaM chiMdaI tAhe, mahAnAyuva kaMcuaM // 86 // vyAkhyA evaM sa mAtApitarau anumAnyAnujJApya mamatvaM chinatti, 'tAhetti' tadA, mahAnAga iva kakSukaM, yathA'sau ciraprarUDhatayA'tijaraThamapi kaJcakamapanayati tathA'yamapyanAdibhavAbhyastamapi mamatvamiti // 86 // anenAntaropadhisAga ukto, bahirupadhityAgamAhamUlam iDDI vittaM ca mitte a, putta dAraM ca naayo| reNuaMva paDe laggaM, nijhuNittANa niggao 87 vyAkhyA-RddhiM karituragAdisampadaM, 'nAyaotti' jJAtIn khajanAn 'niDhuNittatti' 'nirdUya tyaktvA nirgato gRhAniSkrAntaH pravajita iti sUtracatuSkArthaH // 87 // tato'sau kIdRk jAtaH, kiJca tasya phalamabhUdityAhamUlam--paMcamahavayajutto,paMcahiM smiotiyuttigutto|sbhitrvaahire,tvovhaannNmi ujutto vyAkhyA-paMcahiti' paMcabhiH samitibhiriti zeSaH, 'sabhitaretyAdi' sAbhyantare vAhye tapasi, upadhAne ca zrutopacArarUpe udyukta udyamavAn // 88 // mUlam--nimmamo nirahaMkAro, nissaMgo cattagAravo |smoa savabhUesu, tasesu thAvaresu a|| 89 // lAbhAlAbhe suhe dukkhe, jIvie maraNe tahA / samo niMdApasaMsAsu, samo mANAvamANao // 9 // gAravesu kasAesu daMDasallabhaesu a / niatto hAsasogAo, aniANo abaMdhaNo // 91 // vyAkhyA-gauravAdIni padAni suvyatyayAt paJcamyantatayA vyAkhyeyAni, nivRtta iti sarvatra yojyaM, abandhano raagaadivndhnrhitH|| 89 // 90 // 91 // mUlam-aNissioihaM loe,paraloe annissio|vaasiicNdnnkppo a, asaNe aNasaNe thaa||92|| vyAkhyA-anizrita iha loke paraloke ca, neha lokArtha paralokArtha vA tapo'nuSThAyIti bhAvaH / 'vAsIcaMdaNakappo atti' sUcakatvAtsUtrasya vAsIcandanavyApArakapurupayoH kalpastulyo yaH sa tathA, tatra vAsI sUtradhArasya dArutakSaNopakaraNaM / azane AhAre anazane ca tadabhAye, kalpa ityatrApi yojyam // 92 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 uttarAdhyayana mUlam-appasatthehiM dArehiM, sabaopihiAsavo / ajjhappajjhANajogehiM, pasatthadamasAsaNo // 9 // vyAkhyA--aprazastebhyo dvArebhyaH karmopArjanopAyebhyo hiMsAdibhyaH sarvataH sarvebhyo nivRtta iti gamyate, ata eva pihitAzrayo ruddhakarmAgamaH / kairayamIzo'bhUdityAha-'anjhappetyAdi' adhyAtma Atmani ye dhyAnayogAH zubhadhyAnavyApArAstaiH prazasto dama upazamaH zAzanaM ca jinAgamAtmakaM yasya sa tatheti // 93 // mUlam-evaM nANeNa caraNeNaM, daMsaNeNa taveNa y| bhAvaNAhi a sukhAhiM, samma bhAvittu appayaM // 9 // vyAkhyA-'bhAvaNAhitti' bhAvanAbhitrataviSayAmiranityatAdibhirvA, zuddhAbhirnirnidAnAmiH, samyag bhAvayitvA tanmayatAM nItvA AtmAnam // 94 // mUlam-bahuANi uvAsANi, saamnnnnmnnupaaliaa| mAsieNa u bhatteNaM, siddhiM patto aNuttaraM // 95 // vyAkhyA--'mAsieNa utti' mAsikena, tuH pUttauM, 'bhatteNaMti' bhImo bhImasena itinyAyAdbhaktena bhaktapratyAkhyAnena mAsikAnazanenetyarthaH / iti sUtrASTakArthaH // 95 // athopasaMhArapUrvamupadizannAhamUlam-evaM karaMti saMbuddhA, paMDiA pviakkhnnaa| viNiati bhogesu, miAputte jahAmisI // 16 // vyAkhyA--'jahAmisItti' yathA RpirmakAro'lAkSaNikaH // 96 // punaH prakArAntareNopadezamAhamUlam-mahApabhAvassa mahAjasassa, miAiputtassa nisamma bhaasi| tavappahANaM cariaM ca uttama, gaippahANaM ca tiloavissuaM // 97 // vyAkhyA-bhAsiaMti' bhASitaM saMsArasa asAratvaduHkhapracuratyAvedakaM, 'gaippahANaM catti' pradhAnagati ca siddhirUpAM trilokavizrutAm // 97 // mUlam-viANiA dukkha vivaDaNaM dhaNaM, mamattabaMdhaM ca mahabbhayAvahaM / suhAvahaM dhammadhuraM aNuttaraM, dhAreha nivANaguNAvahaM mahaMti bemi // 98 // vyAkhyA-dhanaM duHkhavivarddhanaM vijJAya mamatvabandhaM ca khajanAdimamatvapAzaM ca mahAbhayAvaha vijJAya, tata eva aihikaamussmikbhyaavaaseH| sukhAvahAM dharmadhurAM anuttarAM dhArayata / nirvANaguNA anantajJAnadarzanAyAstadAvahAM 'mahaMti' amitamAhAtmyatayA mahatImiti sUtratrayArthaH // 98||iti avImIti prAgvat // * yrrrruyaayiyaayi iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNiziSyamahopAdhyAyazrImunivimalagaNibhujiSyo-di A pAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttI ekonaviMzamadhyayanaM smpuurnnm||19|| kaaSaiERSIASERSEASESSESSES * asminnadhyayane "devalogacuosaMto, mANusaM bhavamAgao / sanninANasamuppanne, jAI sarai purANayaM" ityaSTamasUtraM kacidRzyate // // atha viMzatitamamadhyayanam // - - // arham // uktamakonaviMzamadhyayanamatha mahAnirgranthIyAkhyaM viMzatitamaM prastUyate, assa cAyamabhisambandho'nantarAdhyayane niHpratikarmatoktA, sA cAnAthatvabhAvanenaiva pAlayituM zakyetyanAthatvamevAnenA'nekavidhamucyate / ityanenasambandhenAyAtasyAsvedamAdisUtrammUlam-siddhANa namokiccA, saMjayANaM ca bhaavo| atthadhammagaI taccaM, aNusihi suNeha me // 1 // vyAkhyA-siddhebhyastIrthakarAdisiddhebhyo namaskRtya, saMyatebhyazcAcAryopAdhyAyasAdhubhyo bhAvato bhaktyA / aryo. hitArthibhiH prArthyaH sa cAsau dharmazcArthyadharmastasya gatirjJAnaM yasyAH sA arthyadharmagatistAM, 'tacaMti' tathyAmaviparItArthI, anuziSTiM zikSAM zRNuta, me mayA kathyamAnAmiti zeSaH / sthaviravacanametaditi sUtrArthaH // 1 // atha dharmakathAnuyogatvAdasya dharmakathAkathanadvArA zikSAmAhamUlam-pabhuarayaNo rAyA, seNio mghaahivo| vihArajattaM nijAo, maMDikuJchisi ceie // 2 // dhyAkhyA--prabhUtAni ratAni vaiDUryAdIni sAragajAdhAdirUpANi vA yasya sa tathA, 'vihArajattaMti' vihArayAtrayA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 267 krIDArthamazvavAhanikAdirUpayA niryAto nirgato nagarAdgatazca maNDitakukSinAmni caitye udyAne // 2 // tadudyAnaM kIdRzamityAha-- mUlam-nANAdumalayAiNNaM, nANApakkhiniseviaM / nANAkusumasaMchannaM, ujANaM naMdaNovamaM // 3 // tattha so pAsaI sAhuM, saMjayaM susamAhiaM / nisannaM rukkhamUlaMmi, sukumAlaM suhoiaM // 4 // ___ vyAkhyA-sAdhuH sarvo'pi ziSTa ucyate, tataH saMyatamityuktaM / so'pi bahiHsaMyamavAnnivAdirapi sAditi susamAhitamityuktam // 3 // 4 // mUlam--tassa rUvaM tu pAsittA, rAiNo taMmi sNje| acaMtaM paramo Asi, aulo rUvavimhao // 5 // ____ vyAkhyA-'acaMtaM paramotti' atizayapradhAnaH, atulo'timahAn , rUpaviSayo vismayo rUpavismayaH // 5 // tameva darzayatimUlam-aho vaNNo aho rUvaM, aho ajassa somyaa|aho khaMtI aho muttI, aho bhoge asaMgayA!6 ___ vyAkhyA-aho ! Azcarye varNo gauratvAdiH, rUpamAkAraH, Aryasya, muneH saumyatA candrasyeva draSTurAnandadAyitA, asatA niHspRhatA // 6 // mUlam---taspta pAe u vaMdittA, kAUNa ya pyaahinnN| nAidRramaNAsanne, paMjalI paDipucchai // 7 // vyAkhyA-atra pAdavandanAnantaraM pradakSiNAbhidhAnaM pUjyAnAmAloka eva praNAmaH kAryaH iti khyApanArtha, 'nAidUramaNAsanetti' nAtidUraM na cAsanne pradeze sthita iti zeSaH // 7 // mUlam--taruNo'si ajo pavaio,bhogakAlaMmi sNjyaa| uvaDio'si sAmaNNe, eamaTuM suNAmitA 8 vyAkhyA-taruNo'si Arya ! ata eva bhogakAle pravajita ityucyase, upasthitazca sarvAdareNa kRtodyamazcAsi zrAmaNye, etamartha nimittaM yenArthena tvamasyAmapyayasthAyAM pravrajitaH zRNomi 'tAiti' tAvat pUrva, pazcAttu yattvaM bhaNiSyasi tadapi zroSyAmIti bhAvaH / iti sUtrasasakAvayavArthaH, zeSaM tu sugamatvAt na vyAkhyAtamevamagre'pi jJeyam // 8 // ityaM rAjJokte munirAhamUlam-aNAhomi mahArAya !, nAho majjha na viji|annukNpgN suhiM vAvi, kaMcI nAbhisamemahaM // 9 // ___ vyAkhyA-anAtho'smyahaM mahArAja ! kimiti 1 yato nAtho yogakSemakArI mama na vidyate / tathA anukampakaM anukaMpAkaraM 'suhiti' suhRdaM vA kaMcinnAbhisamemi nAbhisaGgacchAmi na prApnomi, ahaM ityanenArthena tAruNye'pi pratrajita iti bhAvaH // 9 // evaM muninoktemUlam-tao so pahasiorAyA,seNio mghaahivo| evaM te iDimaMtassa,kahaM nAho na vijai ? // 10 // ___vyAkhyA-evaM dRzyamAnaprakAreNa Rddhimato vismApakavarNAdisampattimataH kathaM nAtho na vidyate ? vartamAnanirdezaH sarvatra tatkAlApekSayA jJeyaH // 10 // yadi cAnAthataiva vratAGgIkArahetustarhimUlam--homi nAho bhayaMtANaM, bhoge bhuMjAhi saMjayA! mittanAiparivuDo, mANussaM khu sudullahaM // 11 // vyAkhyA-bhavAmi nAtho bhadaMtAnA, mayi ca nAthe sati mitrANi jJAtayo bhogAzca sulabhA evetyAzayenAhabhoge ityAdIti // 11 // munirAha mUlam-appaNAvi aNAho'si, seNiA ! magahAhivA ! / appaNA aNAho saMto, kahaM me nAho bhavissasi ? // 12 // __ vyAkhyA-[ sugamaiva ] // 12 // evaM muninoktemUlam-evaM vutto nariMdo so, susaMbhaMto suvimhio| vayaNaM assuapuvaM, sAhuNA vimhayannio // 13 // vyAkhyA--ihaivamakSaraghaTanA, sa narendraH zreNiko 'vimhayanniotti' pUrvamapi rUpAdiviSayavismayAnvitaH san , evamuktanityA vacanamazrutapUrva sAdhunA uktaH susambhrAntaH suvismitazca bhUtvA provAceti zeSaH // 13 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 uttarAdhyayana mUlam-AsA hatthI maNussA me, puraM aMteuraM ca me|bhuNjaami mANuse bhoe, ANAissariaMca me // 14 // vyAkhyA-'ANAissariaMti' AjJA askhalitazAsanarUpA, aizvarya samRddhiH prabhutvaM vA // 14 // mUlam-erise saMpayaggaMmi, sabakAmasamappie / kahaM aNAho bhavai, mA hu bhaMte musaM vae ! // 15 // vyAkhyA-IdRze sampadane sampatprakarSe 'savakAmasamappietti' ApatvAtsamarpitasarvakAme sampUritasakalAbhIpsite sati kathamanAtho bhavati, puruSavyatyayAdbhavAmi ? / ayaM bhAvaH-na nAtho anAthaH, sa cAkiMcana eva syAnna punaH sarvAGgINasampannAthohamiti / 'mA hutti' huryasmAdarthe, yata evaM tatomA bhadaMta mRSAvAdIriti sUtrasaptakArthaH // 15 // munirAhamUlam-Na tumaM jANe aNAhassa,atthaM potthaMca ptthivaa!|jhaa aNAho havai,saNAho va narAhivA ! 16 vyAkhyA--na tvaM jAnIpe anAthasyAnAthazabdasyArthamabhidheyaM, protyAM vA prakarSaNotthA utthAnaM mUlotpatti, kenAzayena mayA'yamukta ityevaMrUpAM / ata eva yathA anAtho bhavati sanAtho vA tathA na jAnAsIti sambandhaH // 16 // mUlam-suNehi me mahArAya !, avakkhitteNa ceasaa|jhaa aNAho bhavati, jahA me apavattioM // 17 // ___ vyAkhyA-zRNu me kathayata ivi zeSaH, kiM tadityAha-yathA anAtho anAthazabdavAcyaH puruSo bhavati, yathA 'me atti' mayA ca pravartitaM prarUpitaM anAthatvamiti prakramaH, anenotthAnamuktam // 17 // mUlam-kosaMbI nAma nayarI, puraannpurbheannii| tattha AsI piA majjhaM, pabhUadhaNasaMcao // 18 // __ vyAkhyA-purANapurANi bhinatti khaguNairasamAnatvAtvato bhedena vyavasthApayatIti purANapurabhedinI // 18 // mUlam-paDhame vaye mahArAya !, aulA me acchiveannaa|ahotthaa viulo dAho,satvagattesu patthivA! 19 ___ vyAkhyA-prathame vayasIha yauvane atulA me akSivedanA 'ahotthatti' abhUt // 19 // mUlam-satthaM jahA paramatikkhaM, sarIravivaraMtare / AvIlijja arI kuddho, eva me acchiveaNA // 20 // ___ vyAkhyA-'zarIretyAdi' zarIravivarANi karNaprANAdIni teSAmantaraM madhyaM zarIravivarAntaraM tasmin ApIDayet samantAdavagAhayet // 20 // mUlam-tiaM me aMtaricchaM ca, uttimaMgaM ca piiddii| iMdAsaNIsamA ghorA, veaNA paramadAruNA // 21 // ___ vyAkhyA-trikaM kaTipradeza me, aMtarA madhye icchAM cAbhimatavastvabhilASaM, na kevalaM bahistrikAdheveti bhAvaH, pIDayati vAdhate vedaneti sambandhaH, indrAzanirindravajraM tatsamAtidAhotpAdakatvAditi bhAvaH / ghorA'nyeSAmapi bhayajanikA paramadAruNA'tIvaduHkhotpAdikA // 21 // mUlam-uvaDiA me AyariA, vijaamNttigicchgaa|abiiaa satthakusalA, maMtamUlavisArayA // 22 // vyAkhyA-upasthitAH pratikArampratyudyatA AcAryAH prANAcAryAH vaidyA ityarthaH, vidyAmaMtrAbhyAM cikitsakA vyAdhipratikArakarttAro vidyAmaMtracikitsakAH, 'abIatti' advitIyA ananyasamAnAH // 22 // mUlam te me tigicchaM kuvaMti,cAuppAyaM jahAhiona ya dukkhA vimoaMti, esA majjha annaahyaa||23|| vyAkhyA-'cAuppAyaMti' catuSpAdAM bhiSagbheSajAturapraticArakAtmakabhAgacatuSkarUpAM, 'jahAhiaMti' yathAhitaM hitAnatikrameNa yathAkhyAtAM vA yathoktAm // 23 // mUlam-piA me savasAraMpi,dijAhi mama kaarnnaa| na ya dukkhA vimoei,esA majjha aNAhayA // 24 // vyAkhyA-pitA me sarvasAramapi sarvapradhAnavasturUpaM 'dijAhitti' dadyAt // 24 // mUlam-mAyAvi me mahArAya !, puttsogduhhiaa| na ya dukkhA vimoei.esA majjha aNAhayA // 25 // __ vyAkhyA-puttasogaduhaTTiatti' putrazokaduHkhArtA // 25 // mUlam-bhAyaro me mahArAya !, sagA jittttknnigaa| na ya dukkhA vimoaMti, esA majjha aNAhayA 26 vyAkhyA-'sagatti' lokarUDhitaH saudaryAH, khakA vA khakIyAH // 26 // mUlam-bhaiNio me mahArAya !, sagA jittuknnittttgaa| na ya dukkhA vimoaMti, esA majjha aNAhayA 27 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 uttarAdhyayana bhAriA me mahArAya !, aNurattA aNuvayA / aMsupuNNehiM nayaNehiM, uraM me parisiMcai // 28 // vyAkhyA--'aNuvayatti' anuvratA pativratA // 27 // 28 // mUlam-annaM pANaM ca NhANaM ca, gNdhmllvilevnnN|me NAyamaNAyaM vA, sA bAlA novabhuMjai // 29 // khaNaM'pi me mahArAya !, pAsaovi na phiTTai / na ya dukkhA vimoei, esA majjha aNAhayA // 30 // vyAkhyA-'pAsaovitti' pArthatazca, 'na phiTTaitti' nApayAti // 29 // 30 // mUlam-taohaM evamAhaMsu, dukkhamA hu puNo punno| veaNA aNubhaviuM je, saMsArammi aNaMtae // 31 // vyAkhyA-tato rogApratikAryatAnantaraM ahamevaM vakSyamANaprakAreNa 'AhaMmutti' udAhRtavAn , yathA 'dukkhamA hutti' duHkSamA eva dussahA eva punaH punarvedanA anubhavituM 'je iti pUraNe // 31 // tatazcamUlam--saiM ca jai muccijjA, veaNA viulA io| khaMto daMto nirAraMbho, pavae anngaariaN||32|| vyAkhyA-'saI catti' sakRdapi yadi mucye'haM vedanAyA vipulAyA ito'syA anubhUyamAnAyAH, tataH kimityAhakSAntaH kSamAvAn , dAnta indriyanoindriyadamavAn , nirArambhaH pravrajeyaM pratipadyeyaM anagAritAM / yena saMsArocchedAnmalata eva vedanA na svAditi bhAvaH // 32 // mUlam-evaM ca ciMtaittA NaM, pasuttomi nraahivaa!| pariattatIe rAIe, veaNA me khayaM gayA // 33 // vyAkhyA-na kevalamuktvA, kintu evaM cintayitvA ca, prasupto'smi narAdhipa / parivartamAnAyAmatikAmatyAM rAtrau vedanA me kSayaM gatA // 33 // mUlam-tao kalle pabhAyaMmi, ApucchittA Na bNdhve|khNto to nirAraMbho, pavaio aNagAriyaM // 34 // vyAkhyA-tato vedanApagamanAnantaraM 'kalletti' kalyo nirogaH san // 34 // mUlam-taohaM nAho jAo, appaNo a parassa ya / savesiM ceva bhUANaM, tasANaM thAvarANa ya // 35 // vyAkhyA-tataH pravrajyAGgIkArAt ahaM nAtho yogakSemakRjjAtaH, AtmanaH parasya ca / tatrAlabdhalAbho yogaH, sa khasya ratnatrayalAbhena, labdhasya ca rakSaNaM kSemaH, sa tu khasya pramAdaparityAgena / evamanyeSAmapi dharmadAnasthairyavidhAnAbhyAM yogakSemakAritvaM bhAvyamiti viMzatisUtrArthaH // 35 // kuto dIkSAdAnAdanu tvaM nAtho jAto na pUrvamityAhamUlam-appA naI vearaNI, appA me kuuddsaamlii| appA kAmaduhA gheNU, appA me naMdaNaM vaNaM // 36 // vyAkhyA-Atmeti vAkyasya sAvadhAraNatvAdAtmaiva nadI vaitaraNI, narakasambandhinI / Atmana evoddhatasya taddhetutvAt / ata evAtmaiva me, kUTamiva jantuyAtanAhetutvAcchAlmalI kUTazAlmalI, tathA Atmaiva kAmadudhA dhenuriva dhenuH, iyaM ca rUDhita uktA, etadaupamyaM ca tasya khargApavargAdisamIhitAvAsihetutvAt / Atmaiva me nandanaM vanaM, etadaupamyaM cAsyaiva cittAhAdahetutvAt // 36 // mUlam-appA kattA vikattA ya, duhANa ya suhANa y|appaa mittamamittaM ca, duppaTTia supttio||37|| vyAkhyA-Atmaiva kartA duHkhAnAM sukhAnAM ceti yogaH, vikaritA ca vikSepaka Atmaiva teSAM, ata evAtmaiva mitramamitrazca, kIdRzaH san ? duHprasthito durAcAraH, suprasthitaH sadanuSThAnaH / duHprasthito hyAtmA samagraduHkhaheturiti vaitaraNyAdirUpaH, suprasthitazca sakalasukhaheturiti kAmadhenvAdikalpaH / tathA ca pravrajyAyAmeva suprasthitatvAt khasyAnyeSAM ca yogakSemakaraNakSamatvAt mama nAthatvamiti sUtradvayArthaH // 37 // punaranyathA'nAthatvamAha mUlam--imA hu annAvi aNAhayA nivA!, tamegacitto nihuo suNAhi / niaMThadhamma lahiANa vI jahA, sIdati ege bahu kAyarA narA // 38 // vyAkhyA-'imatti' iyaM, huH pUttauM, anyA aparA, apiH samuccaye, anAthatA, yadabhAvAdahaM nAtho jAta iti bhaavH| 'Nivatti' henRpa ! tAmanAthatAmekacitto nibhRto sthiraH zRNu / kA punarasau ? ityAha-nirgranthadharma sAdhvAcAraM labdhvA'pi, yathetyupadarzane, sIdantitadanuSThAnaM prati zithalIbhavanti / eke kecana, bahu prakAmaM yathAsyAttathA, kAtarA nissatvA narA mnussyaaH| yadvA bahukAtarA ipanniHsatvAH, sarvathA niHsatvAnAM hi nimranthamArgAGgIkAra eva mUlato'pi Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 uttarAdhyayana na syAdityevamuktaM / sIdantazca te nAtmAnamanyAMzca rakSituM kSamA itIyaM sIdanalakSaNA'parA'nAthateti bhAvaH // 38 // tAmeva darzayati- mUlam -- jo pavaittA Na mahavayAI, sammaM ca no phAsayaI pamAyA / aNiggahappA yarasesu giddhe, na mUlao chiMdai baMdhaNaM se // 39 // vyAkhyA - yaH pravrajya mahAvratAni samyag na spRzati, na sevate, pramAdAt / anigRhItAtmA, avazIkRtAtmA / bandhanaM rAgadveSAtmakam // 39 // mUlam - AuttayA jassa ya natthi kAI, iriAi bhAsAi tahasaNAe / Ayanikkheva dugaMchaNAe, na vIrajAyaM aNujAi maggaM // 40 // vyAkhyA - AyuktatA sAvadhAnatA yasya nAsti kAcidatikhalpApi / ' AyANetyAdi' luptavibhaktidarzanAdAdAnanikSepayorupa karaNagrahaNanyAsayoH, tathA jugupsanAya pariSThApanAyAM / ihocArAdInAM saMyamAnupayogitayA jugupsanIyatvenaiva pariSThApanAt pariSThApanaiva jugupsanoktA / sa munirvIrairyAto gato vIrayAtastaM nAnuyAti mArga samyaka darzanAdikaM muktipatham // 40 // tathA ca mUlam - ciraMpi se muMDaruI bhavittA, athiravae tavaniamehiM bhaTTe | ciraMpi appANa kilesaittA, na pArae hoI hu saMparAe // 41 // vyAkhyA - ciramapi muNDa eva muNDana eva sakalAnuSThAna vimukhatayA ruciryasyAsau muNDarucirbhUtvA, asthiratratazcaJcalatratastaponiyamebhyo bhraSTaH, ciramapyAtmAnaM klezayitvA locAdinA bAdhayitvA, na pArago bhavati, durvAkyAlaMkAre, 'saMparAetti' samparAyasya saMsArasya // 41 // mUlam - polletra muTThI jaha se asAre, ayaMtie kUDakahAvaNe vA / DhANI verulaapa gAse, amahagghae hoi hu jANaesu // 42 // vyAkhyA -- pauleva suSiraiva na manAgapi niviDA muSTiryathA muSTiriva sa dravyamuniH asAraH, asAratvaM ca dvayorapi sadarthazUnyatvAt / ayaMtritaH kUTakArSApaNa iva, yathAhyasau kUTatvAnna kenApi niyaMtryate, tathaiSo'pi nirguNatvAdupekSyata eveti bhAvaH / kuta evamityAha-yato rADhAmaNiH kAcamaNirvaiDUryaprakAzo vaiDUryamaNikalpo'pi amahArSakaH amahAmUlyo bhavati, huravadhAraNe 'jANaesutti' jJeSu dakSeSu, mugdhajanavipratArakatvAttasya // 42 // mUlam - - kusIlaliMgaM iha dhAraittA, isijjhayaM jIviya vUhaittA / asaMjara saMjayalappamANe, viNidhAyamAgacchai se ciraMpi // 43 // byAkhyA -- kuzIlaliGgaM pArzvasthAdivepamiha janmani dhArayitvA, RSidhvajaM sAdhucihnaM rajoharaNAdi 'jIviatti' jIvikAyai jaTharabharaNArtha bRMhayitvA idameva pradhAnamiti khyApanenopavRddha, ata evAsaMyataH san 'saMjayalappamAtti' saMvatamAtmAnaM lapan bhASamANaH, vinighAtaM vividhAbhighAtarUpamAgacchati sa ciramapyAstAM khalpakAlaM narakAdAviti bhAvaH // 43 // ihaiva hetumAha mUlam -- visaM pivattA jaha kAlakUDaM, haNAi satthaM jaha kuMggahIaM / seva dhammo visaovavaNNo, haNAi veAla ivAvivaNNo // 44 // vyAkhyA - viSaM 'pivittatti' ArpatyAt pItaM yathA kAlakUTaM 'haNAiti' hanti, zastraM ca yathA kugRhItaM kutsi - taprakAreNa gRhItaM, 'esevatti' eSa evaM viSAdivat dharmaH sAdhudhamrmo viSayopapannaH zabdAdiviSayalAmpaTyayukto hanti, durgatipAtahetutvena dravyamunimitigamyaM / vetAla ivAvipannA maMtrAdibhiraniyaMtritaH sAdhakamiti gamyam // 44 // - jo lakkhaNaM suviNa pauMjamANe, nimittakoUhala saMpagADhe / mUlam -- kuDavijAsavadArajIvI, na gacchaI saraNaM tammi kAle // 45 // vyAkhyA -- yo lakSaNaM svapnaM ca prayuMjAno vyApArayan, nimittaM bhaumAdi, kautukaM cApatyAdyarthaM snAnAdi, tayoH saMpragADhaH prasakto yaH sa tathA / kuheTakavidyA alikAzcaryakArimaMtra taMtrajJAnAtmikAstA eva karmabandhahetutvAdAzravadvA Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 utarAdhyayana rANi tairjIvituM zIlamasyeti kuheTakavidyAzravadvArajIvI / na gacchati na prApnoti zaraNaM, tasmin phalopabhogopalakSite kAle samaye // 45 // amumevArtha vizeSAdAha mUlam - tamaMtameNeva u se asIle, sayA duhI vippariAsuvei / saMghAi naragatirikkhajoNI, moNaM virAhittu asAhurUve // 46 // vyAkhyA - 'tamaMtameNeva utti' atimidhyAtvopahatatayA tamastamasaiva prakRSTAjJAnenaiva, tuH pUta, sa dravyamuniH azIlaH sadA duHkhI virAdhanAjanitaduHkhAnugato 'vipariAsuveitti' viparyAsaM tatveSu vaiparItyamupaiti tatazca sandhAvati satataM gacchati narakatiryagyonIH, maunaM cAritraM virAdhyAsAdhurUpastatvato'yatikhabhAvaH san / anena virAdhanAyA anubandhavat phalamuktam // 46 // kathaM maunaM virAdhayati, kathaM vA narakatiryaggatIH sandhAvatItyAha mUlam - - uddesiaM kI agaDaM niAgaM, na muMbaI kiMci aNesaNijjaM / aggI vivAhabhakkhI bhavittA, io cuo gacchai kaTTu pAvaM // 47 // vyAkhyA - 'niAgaMti' nityapiNDaM, 'aggIvivatti' agniriva sarvamaprAsukamapi bhakSayatItyevaMzIlaH sarvabhakSI bhUtvA kRtvA ca pApaM, ito bhavAcyuto gacchati, kugatimiti zeSaH // 47 // kuta etadevamityAha mUlam na taM arI kaMThachittA karoti, jaM se kare appaNiA durappA | se nAhi maccumuhaM tu patte, pacchANutAveNa dayAvihUNo // 48 // vyAkhyA - na naiva tamiti prakramAdanartha, ariH kaNThacchettA karoti, yaM se tasya karotyAtmIyA durAtmatA duSTAcArapravRttirUpA / na cemAmAcarannapi janturatyantamUDhatayA vetti paraM sa durAtmatAsevI jJAsyati durAtmatAM mRtyumukhaM tu maraNasamayaM punaH prAptaH / pazcAdanutApena hA ! duSTu mayAnuSThiteyamityevaMrUpeNa, dayayA saMyamena vihInaH san / yatazcaivamanarthahetuH pazcAttApahetuzca durAtmatA, tata Adita evAsI tyAjyetyarthaH // 48 // yastu prAnte'pi mohena durAtmatAM tathAtvena na jAnAti tasya kiM syAdityAha mUlam -- niradviA naggaruI u tassa, je uttimahaM vivajjAsamei / imevi se natthi parevi loe, duhaovi se jhijjhai tattha loe // 49 // vyAkhyA - nirarthikA 'tu' zabda syaivakArArthasyeha samvandhAnnirarthikaiva niSphalaiva nAkaye zrAmaNye rucistasya yaH 'uttimadRMti' supUvyatyayAdapezca gamyatvAduttamArthe'pi prAntasamayArAdhanArUpe, AstAM pUrva, viparyAsaM durAtmatAyAmapi sundarAtmatAjJAnarUpaM eti gacchati, yastu mohamapodya durAtmatAM tathAtvena jAnAti, tasya tu svanindAdinA syAdapi kiJcitphalamiti bhAvaH / tatazca 'imevitti' ayamapi pratyakSo loka iti yogaH, se tasya nAsti / na kevalamayameSa, kintu paro'pi bhavAntararUpaH / tatrehalokAbhAvaH kAyaklezahetu locAdisevanAt paralokAbhAvazca kugatigamanAt / evaM ca 'duhaovitti' dvidhApi aihikapAratrikArthAbhAvena sa jantuH 'jhijjhaitti' aihikapAratrikArthasampattimato janAn vIkSya, dhigmAmubhaya bhraSTamiti cintayA kSIyate / tatretyubhayalokAbhAve sati loke jagati // 49 // tato'sau yathAnutApamApadyate tathA darzayati- mUlam - emevahAchaMdakusIlarUve, maggaM virAhittu jiNuttamANaM / kurarI vivA bhogarasANugiddhA, niraTThasoA paritAvamei // 50 // vyAkhyA - evamevoktarUpeNaiva mahAtratA sparzanAdinA prakAreNa yathAchandAH svarucikalpitAcArAH, kuzIlAzca kutsi tazIlAstadrUpAstatsvabhAvAH, mArga virAdhya jinottamAnAM / kurarIva pakSiNIva bhogarasAnugRddhA nirarthaH zoko yasyAH sA nirarthazokA paritApaM pazcAttApameti prApnoti / yathA sA''mipagRddhA mukhAttapizitapezikA parapakSibhyo vipatprAptau zocati, na ca tataH ko'pi vipatpratikAra iti, evamUyamapi bhogarasagRddha aihikAmuSmikApAyaprAptau / tato'sya svAnyatrANAkSamatvAdanAthatvameveti bhAva iti sUtratrayodazakArthaH // 50 // idaM ca zrutvA yatkArya tadAha mUlam -- soccANa mehAvi subhAsiaM imaM, aNusAsaNaM nANaguNovaveaM / ari kusIlA jahAya savaM, mahAniaMThANa va paNaM // 51 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 uttarAdhyayana vyAkhyA - zrutvA he medhAvin / suSThu bhASitaM idamanantaroktaM anuzAsanaM zikSaNaM jJAnena guNena ca prastAvAdviratirUpeNopapetaM jJAnaguNopapetaM, mArga kuzIlAnAM hitvA sarva, mahAnirgranthAnAM 'vapatti' prajestvaM 'paheNaMti' pathA // 51 // tataH kiM phalamityAha - mUlam -- carittamAyAraguNannie tao, aNuttaraM saMjama pAliANaM / nirAsave saMviANa kammaM, uveha ThANaM viuluttamaM dhuvaM // 52 // vyAkhyA - 'carittamAyaranti' makAro'lAkSaNikaH, cAritrAcArazcAritrAsevanaM, guNa iha jJAnarUpastAbhyAmanvitazcAritrAcAraguNAnvitaH / tato mahAnirmanthamArgagamanAt anuttaraM pradhAnaM saMyamaM yathAkhyAta cAritrarUpaM pAlayitvA nirAzravaH saMkSapayya kSayaM nItvA karma upaiti sthAnaM, vipulaM ca tadanantAnAmapi tatrAvasthiteruttamaM ca pradhAnatvAdvipulottamaM dhruvaM nityaM muktimityarthaH // 52 // upasaMhAramAha- mUlam - evuggadaMtevi mahAtavodhaNe, mahAmunI mahApaiNNe mahAyase / mahAniyaMThijjamiNaM mahAsuaM, se kAhae mahayA virathareNaM // 53 // " vyAkhyA - evaM uktanItyA sa muniH kathayatIti saMbaMdhaH, sa kIzaH ' ityAha- umraH karmazatruM prati dAntatha indriyano indriyadamanAt ugradAntaH / apiH pUta, mahAtapodhanaH mahAmunirmahApratijJo DaDhajata ata eva mahAyazAH mahAnirgranthebhyo hitaM mahAnirbranthIyaM idaM pUrvoktaM mahAzrutaM sa kathayati mahatA vistareNeti sUtratrayArthaH // 53 // tatazcamUlam -- tuTTho a seNio rAyA, iNamudAhu kathaMjalI | aNAhataM jahAbhUyaM, suDDu me upadaMsi // 54 // vyAkhyA - tuSTazceti caH punararthe bhinnakramazva, tataH zreNikaH punaridamudAhRtavAn yathAbhUtaM satyam // 54 // mUlam -- tubbhaM suladdhaM khu maNussajammaM, lAbhA suladdhA ya tume mahesI / tubhe sAhA ya sabaMdhavA ya, jaM bhe ThiA maggi jiNuttamANaM // 55 // vyAkhyA -- 'suladdhaM khutti' sulabdhameva, lAbhA varNAdiprAptirUpAH 'jaM bheti' yadyasmAt 'bhe' bhavantaH // 55 // mUlam - taMsi NAho aNAhANaM, saba bhUANa saMjayA ! | khAmemi te mahAbhAga !, icchAmu aNulAsiuM 56 vyAkhyA - iha pUrvArddhanopabRMhaNAM kRtvA uttarArddhana kSamaNAmupasampannatAM cAha -tatra 'teti' tvAM 'aNusAsiuMti' anuzAsayituM zikSayituM tvayAtmAnamiti gamyam // 56 // punaH kSamaNAmeva vizeSeNAhamUlam - pucchiUNa mae tubbhaM, jhANavigdho u jo kao / nimaMtiAya bhogehiM, taM sarvvaM mariseha me // 57 // vyAkhyA -- 'pucchiUNatti' kathaM tvaM yauvane prabrajitaH ? ityAdi pRSTvA yo yuSmAkaM mayA dhyAnavighnaH kRtaH, nimaMtritAzca yayaM bhogaistatsarva marpayata kSamadhvaM mameti sUtracatuSkArthaH // 57 // adhyayanArthopasaMhAramAha mUlam - evaM thuNittANa sa rAyasIho - 'NagArasIhaM paramAi bhattie / saoroho sapariNo sabaMdhavo, dhammANuratto vimaleNa veasA // 58 // vyAkhyA- 'saorohoti' sAvarodhaH sAntaHpuraH 'vimaleNatti' vigatamithyAtvamalena cetasopalakSitaH // 58 // mUlam -- UsasiaromakUvo, kAUNa ya payAhiNaM / abhivaMdittA sirasA, atijAto narAhivo // 59 // vyAkhyA- 'atijAtoti' atiyAtaH svasthAnaM gataH // 59 // I mUlam - iarovi guNasamiddho, timuttigutto tidaMDavirao a / vihaga iva vippakko, viharai vasuhaM vigayamohotti bemi // 60 // vyAkhyA - itaro muniH so'pi vihaga iva vipramuktaH pratibandharahitaH, vigatamohaH kramAtsamutpanna kevalajJAnatveneti sUtratrayarthaH // 60 // iti bravImIti prAgvat // 20 // 2070 10000 | iti zrItapAgacchIya mahopAdhyAya zrI vimalaharSagaNi ziSya mahopAdhyAya zrImunivimalagaNi ziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau viMzatitamamadhyayanaM sampUrNam // 20 // phalakala phalakana ukala ka36 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 uttarAdhyayana // atha ekaviMzamadhyayanam // ||AUM||vyaakhyaatN viMzatitamamadhyayanaM, athaikaviMzaM smudrpaaliiyaakhymaarbhyte| asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane'nAtha. tvamuktaM, taca paribhAvya viviktacaryayA caritavyaM / sA ca samudrapAladRSTAntanAnanocyate, iti sambandhasyAsyedamAdi sUtrammUlam-caMpAe pAlie nAma, sAvae Asi vANie |mhaaviirss bhagavao, sIse so u mhppnno||1|| vyAkhyA-mahAvIrasya bhagavataH ziSyaH 'so utti' sa punaH, tacchiSyatA cAsya tatpratibodhitatvAt // 1 // mUlam-niggaMthe pAvayaNe, sAvae se vikovie / poeNa vavaharate, pihuMDaM nagaramAgae // 2 // vyAkhyA-nairgranthe nirgranthasambandhini pravacane sa pAlito 'vikovietti' vizepeNa kovido vikovidaH, potena pravahaNena vyavaharan vyApAraM kurvan , pihuMDaM pihuMDasaMjJam // 2 // mUlam-pihuMDe vavaharaMtassa, vANio dei dhUaraM / taM sasattaM paigijjha, sadesamaha patthio // 3 // ___ vyAkhyA-vANio dei dhUaraMti' tadguNAkRSTacetAH ko'pi vaNig dadAti duhitaraM putrI, tAM sasatvAM sagI pratisAdAya khadezamatha prasthitaH // 3 // mUlam-aha pAliassa dharaNI, samuddami pasavaI / aha dArae tahiM jAe, samuddapAlitti nAmae // 4 // ___ vyAkhyA-'tahiti' tatra samudre // 4 // mUlam-khemeNa Agae caMpaM, sAvae vANie gharaM / saMvaDae ghare tassa, dArae se suhoie // 5 // bAvattari kalAo a, sikkhie nIikovie / jovaNeNa ya saMpanne, surUve piadaMsaNe // 6 // tassa rUvavaI bhajaM, piA ANei rUviNiM / pAsAe kIlae ramme, devo doguMdago jahA // 7 // vyAkhyA-rUviNiti' rUpiNIsaMjJA, prAsAde krIDati, tayA saheti zepaH // 5 // 6 // 7 // mUlam-aha annayA kayAi, pAsAyAloaNe tthio| vajjhamaMDaNasobhAgaM, vajjhaM pAsai vajjhagaM // 8 // vyAkhyA--athAnyadA kadAcit prAsAdAlokane gavAkSe sthitaH san samudrapAlo vadhyamaNDanAni raktacandanakaravI. rAdIni taiH zobhA yasya sa vadhyamaNDanazobhAkastaM vadhyaM vadhArha kaJcana tAdRzAkAryakAriNaM pazyati, vadhye vadhyabhUmau gacchatIti vadhyagastaM, ihopacArAdhyazabdena vadhyabhUruktA // 8 // mUlam-taM pAsiUNa saMvegaM, samuddapAlo innmbbvii| aho asuhANa kammANaM, nijANaMpAvagaM imaM // 9 // vyAkhyA-taM dRSTvA saMvegaM saMvegakAraNaM samudrapAla idaM vakSyamANamabravIt , aho ! azubhAnAM karmaNAM niryANamavasAnaM vipAka ityarthaH, pApakamazubhamidaM pratyakSaM, yadayaM varAko vadhArthamitthaM nIyate // 9 // mUlam-saMbuddho so tahiM bhayavaM, paramaM sNvegmaago|aapucch'mmaapiaro, pabae anngaari|| 10 // ___ vyAkhyA--evaM dhyAyan sambuddhaH samudrapAlaH 'tarhi' tatra prAsAdAlokane, ApRcchaya mAtApitarau 'paJcaratti' prAvAjit pratipede'nagAritAmiti sUtradazakAvayavArthaH, zepaM vyaktaM, evamapi // 10 // pravrajya ca yathAyaM AtmAnamanuzAsitavAn yathA vA prAvarttata tathAhamUlam-jahittu saMgaM ca mahAkilesa, mahaMtamohaM kasiNaM bhayAvahaM / pariAyadhammaM ca'bhiroyaijjA, vayANi sIlANi parIsahe a // 11 // vyAkhyA-hitvA tyaktvA saMGgaM khajanAdisambandhaM, caH pUttauM, mahAklezaM mahAduHkhaM, mahAnmohaH syAdivipayo'jJAnarUpo vA yasmAt sa mahAmohastaM, kRtyaM sarva, kRSNaM vA kRSNalezyAhetutvAt , ata eva vivekinAM bhayAvahaM, paryAyo vrataparyAyastatra dharmo mahAvratAdiH paryAyadharmastaM, caH pUttauM, abhirocayedbhavAn he Atman ! iti prakramaH / paryAyadharmameva vizeSAdAha-vratAni mahAvratAni, zIlAnyuttaraguNarUpANi, parIpahAniti parIpahasahanAni cAbhirocayediti yogaH // 11 // tadanu yatkArya tadAhamUlam-ahiMsa saccaM ca ateNagaM ca, tatto ya baMbhaM apariggahaM ca / paDivajiA paMca mahatvayAI, carija dhammaM jiNadesiaM viU // 12 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 uttarAdhyayana vyAkhyA-ahiMsAM satyamastainyakaM ca tatazca brahma brahmacarya aparigrahaM ca pratipadyaivaM paJca mahAvratAni caredAseyeta, na tu khIkAramAtreNaiva tiSThedityarthaH / dharma zrutacAritrarUpaM jinadezitaM 'viUtti' vidvAn bhavAn he Atman ! // 12 // mUlam-savehiM bhUehiM dayANukaMpI, khaMtikkhame sNjyvNbhyaarii| ____sAvajajogaM parivajayaMto, careja bhikkhU susamAhi iMdie // 13 // vyAkhyA--sarveSu bhUteSu dayayA hitopadezarUpayA rakSaNarUpayA ca anukampanazIlo dayAnukampI, kSAntyA na tvaza. ktyA kSamate durvacanAdIti kSAntikSamaH, saMyataH samyagU yataH sa cAsau brahmacArI ca saMyatabrahmacArI, pUrva vratapratipatyA''gate'pi brahmacArIti punaH kathanaM brahmacaryasya durddharatvajJatyai // 13 // mUlam-kAleNa kAlaM viharija rahe, balAbalaM jANia appaNo a| sIho va saddeNa na saMtasijjA, vayajoga succA Na asabbhamAhu // 14 // vyAkhyA-kAlena pAdonapauruSyAdinA, kAlamiti kAlocitaM pratyuprekSaNAdi kRtyaM, kurvaniti zeSaH / viharet rAhe maNDale upalakSaNatvAdAmAdau ca / balAvalaM sahiSNutvAsahiSNutvarUpaM jJAtvA''tmano yathA yathA saMyamayogahAnirna sAcayA tatheti bhAvaH / anyaca siMha iva zabdena prakramAdyotpAdakena na saMtrasyet naiva satvAcaleta he Atman ! bhavA. niti sarvatra gamyate / tathA vaco yogamarthAdazubhaM zrutvA nA'sabhyaM "Ahutti' ApatvAdryAt // 14 // tarhi kiM kuryAdityAha-- mUlam-uvehamANo u parivaejA, piamappiaM saba titikkhejaa| na saba savattha'bhiroaijA, na yAvi pUaM garahaM ca saMjae // 15 // vyAkhyA-upekSamANaH kuvacanavaktAramavagaNayan parivrajet , tathA priyamapriyaM sarvaM titikSeta saheta, na sarva vastu sarvatra sarvasthAne'bhirocayet , yathAdRSTAbhilApuko mAbhUditi bhAvaH / na cApi pUjA, gIM ca paranindAM, abhirocaye. diti yogaH // 15 // nanu bhikSorapi kimanyathAbhAvaH sambhavati ? yadevamAtmAnuzAsyate ityAha mUlam-aNega chaMdA miha mANavehiM, je bhAvao saMpakarei bhikkhU / __ bhayabheravA tattha uiMti bhImA, divA maNussA aduvA tiricchA // 16 // vyAkhyA-aneke chandA abhiprAyA bhavantIti gamyaM, 'mihatti' makAro'lAkSaNikaH, iha jagati mAnaveSu / yAnanekachandAn bhAvatazcittavRtyA samprakaroti bhRzaM vidhatte, bhikhutti' apergamyatvAdbhikSurapi karmavazagaH, tata evetthamAtmAnuzAsyate iti bhAvaH / kiJca bhayena bhayajanakatvena bhairavA bhIpaNA bhayabhairavAH tatreti vratapratipattau udyanti udayaM yAnti bhImArIdrAH, asya ca punaH kathanamatiraudratvakhyApakaM,divyA mAnuSyakA athavA tairacA upasargAH iti zeSaH // 16 // tathAmUlam-parIsahA duvisahA aNege, sIdati jatthA bahukAyarA narA / se tattha patte na vahija bhikkhU , saMgAmasIse iva nAgarAyA // 17 // vyAkhyA-parISahA durviSahA dussahA aneke udyantIti yogaH, sIdanti saMyama prati zithilIbhavanti 'jatthA'iti yatra yeSUpasargeSu parIpaheSu ca satsu bahu bhRzaM kAtarAH narAH, se' ityatha tatra teSu prApto navyatheta na satvAcaledbhavAn bhikSuH san saGgrAmazI iva nAgarAjaH // 17 // mUlam-sItosiNA daMsamasAya phAsA, AyaMkA vivihA phusaMti dehaM / __ akukkuo tattha'hiyAsaejjA, rayAI kheveja purekaDAI // 18 // vyAkhyA-zItoSNadaMzamazakAH, ca-zabda uttaratra yokSyate, sparzAstRNasparzAdayaH, AtaGkAzca vividhAH spRzanti upatApayanti dehaM bhavata iti gamyaM / 'akukuotti' kutsitaM kUjati kukUjo na tathA akukUjastatra zItAdisparzane'dhisaheta, anena cAnantarasUtrokta evArthaH spaSTatArthamanvayenoktaH / Izazca san rajAMsi jIvamAlinyahetutayA karmANi 'khevejatti' kSipet purAkRtAni // 18 // mUlam-pahAya rAgaM ca taheva dosaM, mohaM ca bhikkhU sayayaM viakkhnno| meruva vAeNa akaMpamANo, parIsahe Ayagutte sahejA // 19 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 uttarAdhyayana myAkhyA-'meruSa' ityAdi-merurvAteneva parIpahAdinA'kampamAnaH, 'Ayaguttetti' guptAtmA, anena sUtreNa parIpahasahanopAya uktaH // 19 // kiJca mUlam-aNuNNae nAvaNae mahesI, nayAvi pUaM garIhaM ca saMjae / ___ se ujubhAvaM paDivajja saMjaye, nivANamaggaM virae uvei // 20 // vyAkhyA-anunnato nAvanato maharSiH, na cApi pUjAM gahIM ca pratIti zeSaH, 'saMjaetti' sajetsaGgaM kuryAt / tatrAnunnataH pUjAM prati, anavanatazca gahA~ prati, 'se' iti sa evamAtmAnuzAsakaH, RjubhAvaM pratipadya saMyato nirvANamArga samyag jJAnAdikaM virataH sannupaiti prApnoti / tatkAlApekSayA vartamAnanirdezaH // 20 // tataH sa kIdRzaH san kiM karoti 1 ityAha___ mUlam-arairaisahe pahINasaMthave, virae Ayahie pahANavaM / paramahapaehiM ciTuI, chinnasoe amame akiMcaNe // 21 // pyAkhyA-aratiratI saMyamAsaMyamaviSaye sahate tAbhyAM na bAdhate ityaratiratisahaH, prahINaH saMstavaH pUrvapazcAtparicayarUpo pasya saH tathA, virata Atmahita iti spaSTaM, pradhAnaH saMyamo muktihetutvAtsa yasyAstyasau pradhAnavAn , paramArtho mokSastassa padAni samyakdarzanAdIni teSu tiSThati, 'chinnazokaH' 'amamaH' 'akiJcanaH' imAni zrINi padAni mitho hetutayA vyAkhyeyAni // 21 // mUlam-vivittalayaNANi bhaija tAI, nirUvalevAiM asNthddaaii| isIhiM ciNNAI mahAyasehiM, kAyeNa phAseja parIsahAI // 22 // vyAkhyA-viviktalayanAni rUyAdirahitopAzrayAn 'bhaijatti' bhajati, trAyI, viviktatvAdeva nirupalepAni bhASato'bhiSvaGgarahitAni dravyatastadartha nopaliplAni, asaMskRtAni bIjAdibhiravyAptAni ata eva RpibhizcIni savitAni mahAyazobhiH, tathA kAyena 'phAsejatti' spRzati sahate parIpahAn // 22 // tataH sa kIzo'bhUdityAha__ mUlam sa nANanANovagae mahesI, aNuttaraM cariu dhammasaMcayaM / / aNuttarenANadhare jasaMsI, obhAsai sUrie vaMtalikkhe // 23 // vyAkhyA-sa samudrapAlarSirjJAnaM zrutajJAnaM tena jJAnamavabodhaH prakramAkriyAkalApasya tenopagato yukto jJAnajJAnopagato maharSiH, anuttaraM caritvA dharmasaMcayaM kSAtyAdidharmasaMcayaM, 'aNuttarenANadharetti' ekArasyAlAkSaNikatvAt anutarajJAnaM kevalAdvaM taddharo yazasvI avabhAsate jagati prakAzate sUrya ivAntarikSe iti trayodazasUtrArthaH // 23 // upasaMhArapUrva tasyaiva phalamAhamUlam-duvihaM khaveUNa ya puNNapAvaM, niraMgaNe savao vippamukke / tarittA samudaM va mahAbhavohaM, samuddapAlo apuNAgamaM gaetti bemi // 24 // vyAkhyA-dvividhaM ghAtibhavopagrAhibhedena dvibhedaM puNyapApaM zubhAzubhaprakRtirUpamarthAtkarma kSitvA, niraGgataHprastAvAsaMyama prati nizcalaH zailezyavasthAM prApta ityarthaH, sarvato vAhyAdAbhyantarAcAbhiSvaMgahetorvipramuktaH, tI, samudramiva mahAbhavaughaM devAdijanmasantAnaM, samudrapAlo'punarAgamAM gatiM muktiM gata iti sUtrArthaH // 24 // iti bravImIti prAgvat // 21 // CONTACORRACREASOMARACIAAMARINCOME " iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya-di 21 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau ekaviMzamadhyayanaM sampUrNam // 21 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 uttarAdhyayana // atha dvAviMzamadhyayanam // ||AUM||uktmekviNshmdhyynmth rathanemIyAkhyaM dvAviMzamArabhyate, assa cAyaM sambandho'nantarAdhyayane viviktacaryoktA, sA ca dhRtimatA sukareti kathaJcidutpannavizrotasikenApi rathanemivaddhRtirAdheyetyevaM sambandhasyAsyedamAdau sUtrammUlam-sorIapurammi nayare, Asi rAyA mahiDDie / vasudevitti nAmeNaM, rAyalakkhaNasaMjue // 1 // vyAkhyA-rAjalakSaNAni cakravastikAGkazAdIni zauryodAryAdIni vA, taiH saMyuto rAjalakSaNasaMyutaH // 1 // mUlam-tassa bhajjA duve Asi, rohiNI devaI tahA / tAsiM doNhaMpido puttA, iTTA rAmakesavA // 2 // vyAkhyA-'duve Asitti' dve abhUtAM 'tAsiti' tayoH, iha ca pUrvotpannatvena zrInemivivAhAdAvupayogitvena ca rAmakezavayoH pUrvamabhidhAnam // 2 // mUlam-soriapurammi nayare, Asi rAyA mahiDDie / samuddavijae nAma, rAyalakkhaNasaMjue // 3 // vyAkhyA-iha punaH zauryapurAbhidhAnaM samudravijayavasudevayorekatrAvasthitidarzanArtham // 3 // mUlam-tassa bhajjA sivA nAma, tIse putte mhaayse| bhayavaM ariTTanemitti, loganAhe dmiisre||4|| vyAkhyA-'damIsaretti' daminAmIzvaro damIzvaraH, kaumAra eva mAravijayAditi sUtracatuSkArthaH / zeSa pratItamevamapre'pi jJeyam // 4 // atra prasaGgAgataM zrInemIzvaracaritaM kiJciducyate, tathA hi atraiva bharatakSetre, pure'calapure'bhavat // nissImavikramadhanaH, zrIvikramadhano nRpaH // 1 // sadharmacAriNI tasya, dhAriNIsaMjJikA'bhavat // tayozcAbhUtsutazcata-khapnAkhyAto dhanAbhidhaH // 2 // kalAkalApamAsAdya, sa prApto yauvanaM kramAt // rUpeNApratirUpeNa, vijigye nirjarAnapi // 3 // siMhasya rAjJaH kusuma-purAdhIzasya nandanAm // rUpAdharIkRtarati, ratidA darzanAdapi // 4 // paTTAlikhitatadrUpaM, vIkSyAtsantAnurAgiNIm // dhanaH kanI dhanavatI-mupayeme'nyadA mudA // 5 // [ yugmam ] zriyA viSNuriva premNA, ramamANastayA samam // grISmamadhyandinenyedhu-vanoddezaM jagAma saH // 6 // tatra caikaM tRSA zuSya-drasanAdharatAlukam // dharmazramAtirekeNa, mUrchitaM patitaM kSitau // 7 // tapaHkRzAGgamakRzaM, guNaiH zAntarasodadhim // muni dazaturmArga-bhraSTaM dhanavatIdhanau // 8 // [ yugmam ] tatastau dampatI sAdhu, tamupesa sasambhramau // zItalairupacArairdAga , vyadhattA prAptacetanam // 9 // taM ca khAsthyaM gataM natvA, dhano vinyvaamnH|| bhadantAnAmavasthAsau, kuto'bhUditi pRSTavAn ? // 10 // vAcaMyamo'pyuvAcaivaM, municandrAbhidho hyaham // gurugacchena saMyukto, vihartumacalaM purA // 11 // sArthAdbhaSTo'nyadATavyAM, mohAbrAmyannitastataH // zrAntaH kSudhAtRSAkrAnto-trAyAto mUrchayA'patam // 12 // cetanAM ca punaH prApa-mupacArairbhavatkRtaiH ||dhrmlaabho'stu vastena, dharmasAhAyyadAyinAm // 13 // kizcAcAmantarA caitya-mivAheddhamamantarA // zlAghyaM na syAnnajanmeti, prayatyaM tatra dhIdhanaiH // 14 // ityudIye tayoyoga, samyaktvANuvratAdikam // zrAddhadharma jinaproktaM, municandramunirjagau // 15 // tatastau pratyapadyetAM, gRhidharma tadantike // pratyalambhayatAM taJca, gRhe nItvA'zanAdinA // 16 // tAbhyAM ca dharmazikSAya, rakSitaH sa mhaamuniH|| tatra sthitvA kiyatkAlaM, vyahAttidanujJayA // 17 // tau tu jAyApatI zuddhaM, zrAddhadharma tataH param // paryapAlayatAM sneha-mivAnyonyamakhaNDitam // 18 // pradattamanyadA pitrA, dhano rAjyamapAlayat // vasundha samavAsarat // 19 // taM ca jJAtvAgataM gatvA, dhanavatyA samaM dhanaH // praNamya bhavapAthodhi-nAvaM zuzrAva dezanAm // 20||virktH sa tato rAjye, nyasya putraM priyAnvitaH // pravrajyAmAdade tasmA-dUroH prAjyamahotsavaH // 21 // so'tha gItArthatAM prAptaH, prApyAcAryapadaM krmaat|| vyahApIddharmadAnenA-'nugRhan bhavino bahUn // 22 // vyadhattAnazanaM prAnte, dhano dhanavatIyutaH // vipadya tau ca saudharme-'bhUtAM zakrasamau surau // 23 // "itazca" bharate'traiva vaitADhyo-ttarazreNiziromaNau // sUratejaHpure sUra-nAmA khecaracatrayabhUt // 24 // tasya vidyunmatI vidyu-nmeghasyevAjani priyA // dhanajIvazyutaH khargA-ttasyAH kukSAvavAtarat // 25 // pUrNa'tha samaye'sUta, sutaM sA puNyalakSaNam // pitA tasyotsavaizcitra-gatirityabhidhAM vyadhAt // 26 // varddhamAnaH kramAnyAsI-kRtA iva guroH kalAH // sa gRhItvA'khilAH prApa, yauvanaM rUpapAvanam // 27 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 uttarAdhyayana atha tatraiva vaitADhye-'pAcyazreNisthite'bhavat // bhUmAnanaGgasiMhAkhyo, nagare zivamandire // 28 // zaziprabhAMprabhaguNA, tasya rAjJI zaziprabhA // divo dhanavatIjIva-zyutvA tatkukSimAgamat // 29 // kramAcAjIjanatputrI, puNyarUpAM zaziprabhA // pitA ratnavatItyAkhyA, tasyAzcake mahotsavaiH // 30 // krameNa varddhamAnA sA, svIkRtya sakalAH kalAH // prapede yauvanaM varya-cAturyAmRtasAgaram // 31 // kaH syAdasyAH patiriti, pRSTaH pitrA'nyadA mudA // jJAnI ko'pi jagau yaste, haga divyamasiM karAt // 32 // yasyoI nityacaise ca, puSpavRSTirbhaviSyati // kanIranamidaM maryaratnaM sa pariNeSyati // 33 // [ yugmam ] AcchettA khagaravaM yo, mamApi sa mahAvalaH // jAmAtA bhavitetyantamumude bhUpatistataH // 34 // . athAtra bharate cakra-pure sugrIvabhUbhujaH // rAjJau yazakhinIbhadre, abhUtAmati vallabhe // 35 // tatrAdyAyAH suto jajJe, jainadharmarato guNI // sumitro mitravatsajaH, sajanAjapramodane // 36 // panAhazchamanAM samA-'parasyAstu suto'bhavat // vaimAtreyamamIbheju-ritIva guNavarjakaH // 37 // satyasminmama putrasya, rAjyaM khapne'pi durlabham // iti bhadrA sumitrasyA-'nyadA'dAdviSamaM viSam // 38 // viSeNa mUJchite tena, sumitre bhRzamAkulaH // sugrIvastasya maMtrAdyai-rupacArAnacIkarat // 39 // tairabhUttasya na khAsthyaM, tataH paurAnvito nRpaH // smAraM sAraM sutaguNAM-zcakranda bhRzamunmanAH 1 sahak / 2 amI guNAH // // 40 // naMSTvA bhadrA tvagAlokai-viSadeyamitIritA // channaM na tiSThetpApAnAM, pApaM lazunagandhavat ! // 41 // devA tatrAgatazcitra-gatiyomA prajastadA // vilapannRpapauraM ta-dadarza puramAturam // 42 // jJAtvA ca viSavArtA tA-mutIrya nabhaso drutam // maMtrAbhimaMtritAmbhobhiH, sumitramabhiSiktavAn // 43 // tatastaM prAptacaitanyaM, kimetaditivAdinam // nRpo'vAdIdvimAtA te, bhadrA'dAdulvaNaM viSam ! // 44 // ayaM cAzamayadvatsa !, bAndhavo hetumantarA // tannizamya sumitro'pi, tamityace kRtaanyjliH||45|| svanAmavaMzAkhyAnena. bhrAtaH! koM punIhi me // zrataM na puNyAya, tvAdRzAM chupakAriNAm // 46 // mitraM citragatanAmA-dikaM tasmai tato'bravIt // tadAkarNya pramuditaH, sumitrastamado'vadat // 47 // viSeNa vipadAtrA ca, bahUpakRtamadha me // anabhrAmRtadhRSTyAbhaM, no cettvadarzanaM kutaH! // 48 // jIvitadAtuH pAtuzca, bAlamRtyUtthadurgaH // kiM te pratyupakurveha, ghanasyeva jagajanaH ! // 49 // sumitraM mitratA prAptaM, padantamiti saMmadAt // papraccha khacchadhIrgantuM, svapuraM sUranandanaH // 50 // Uce sumitro viharan , suyazAH kevalI sakhe ! // ihA''gantA'dha vA tho vA, taM natvA gantumarhasi ! // 51 // tenetyuktaH sa tatrAsthA-ttau codyAne'nyadA gatau // taM munIndraM vRtaM devaiH, svarNAjasthamapazyatAm // 52 // tayormuditayoH samyaka, tamAnamya nivissttyoH|| zrutvA sugrIvabhUpo'pi, tatropetya nanAma tam // 53 // teSAmupAdizaddharma, kevalI jagatAM hitaH // taM cAkarNya mudA citra-gatirityavadanmunim // 54 // mitrasyAsya prasAdena, zrutvA yo dezanAmimAm // zrAddhadharma prapadye'haM, prabho! samyaktvapUrvakam // 55 // ityudIryollasadvIryo, dharmakArya sa khecaraH // Adade dezaviratiM, virataH pApakarmaNaH // 56 // __ athetyapRcchatsugrIva-staM munindraM kRtAJjaliH // viSaM datvA'sya matsUnoH, sA naMSTvA kvA'gamadvibho ! // 57 // munijaMgau gatA'raNye, sA cauraItabhUSaNA // pallIzAyArpitA so'pi, tAmadAdvaNijAM dhnaiH|| 58 // tato'pi naSTA sA'TavyAM, dagdhA dAvAgninA mRtA // prathamaM narakaM prApa, pApAnAM ka nu sadgatiH ! 59 // tatastu nirgatA prApyA-'ntyajajAyAtvamanyadA ||htaa sapalyA kalahe, tRtIyAM gAminI bhuvam // 60 // tatastUddhRtya sA tIrya-ggatau duHkhAni lapsyate // tadAkarNya viraktAtmA, provAceti gurUnnRpaH // 61 // yatkRtedastayA cakre. so'sthAdatraiva tatsutaH // jagAma narakaM sA tu, tatsaMsAraM dhigIdRzam // 62 // ityudIrya sumitrAya, dattvA rAjyaM sa pArthivaH // tasya kavalinaH dIkSAM jagrAha sAgraham // 63 // sumitro'pi samitro'gA-tpure pAya cArpayat // grAmAnkatyapi sa tveko, nirgatya kApyagAtkudhIH // 64 // sumitramanyadApRcchaya, khapuraM suursuuryyo||dhrmkaary ca no mitra-miva sa vyasmaratvacit // 65 // atha ratnavatIbhrAtA, kamalo'naGgasiMhasUH // sumitrabhaginIM jahe, kaliGgAdhipateH priyAm // 66 // tacchratvA vyAkulaM jJAtvA, sumitraM khecarAnanAt // Uce citragatirjAmi-mAneSye'nviSya satvaram // 67 // vidyayA tAM hRtAM jJAtvA, kamalena balAnvitaH // yayau cipragatistUrNa, nagare zivamandire // 68 // kamalena samaM tatra, vyagrahInyagrahIca tam // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 uttarAdhyayana taca jJAtvA'naGgAsiMhaH, krudhA'dhAvata siMhavat ! // 69 // tatastayorabhUdyuddhaM, dAruNebhyo'pi dAruNam // citraM ca durjayaM jJAtvA-'naGgastaM khaGgamasmarat // 70 // jvAlAmAlAkulaM deva-dattaM zatrumadApaham // tatvaharatnaM tatpANA-vApapAta tato drutam // 71 // anaGgo'tha jagau mUrkha !, kiM mumUrSasi yAhi re ! // no cedeko'pi paJcatvaM, gantA tvamasinAsmunA // 72 // Uce citragatirloha-khaNDenAnena yo madaH // sa te svabalahInatva-meva sUcayati sphuTam ! // 73 // ityuktvA vidyayA cakre, tamaskAyopamaM tamaH // pANisthamapi nApazya-sko'pi tluptlocnH|| 74 // tamasiM tamasi vyApte, sadya Acchidya tatkarAt // sumitrajAmi cAdAya, yayau citragatistataH // 75 // kSaNAca timire kSINe, nRsiMho'naGgasiMharAda // pazyannApazyatkRpANaM, pANau taM ca ripuM puraH // 76 // kSaNaM vyapIdatsmRtvA ta-jjJAnivAkyaM tutoSa ca // jJeyaH zAzvatacaitye'sau, dhyAyaMtheti gRhaM yayau // 77 // sumitrAyAkhaNDazIlAM, jAmi citragatirdadau // bhaginIharaNotpanna-duHkhAtsa tu viraktavAn // 78 // rAjye nyasya tataH putraM, samIpe suyazomuneH // sumitraH prAtrajacitra-gatistu khapure'vrajat // 79 // navapUrvI kiJcidUnA-madhityAnujJayA guroH // viharanekadaikAkI, sumitro magadheSvagAt // 8 // tatra prAmAdahiH kApi, kAyotsargeNa taM sthitam // bhramaMstatrAgato'pazya-tpamAhvastadvimAtRjaH // 81 // AkarNa bANamAkRSya, muniM hRdi jaghAna saH // munistu tasmai nAkupya-diti cAntaracintayat ! // 82 // doSo mamaiva yannAha-masmai rAjyamadAM tadA // tadeSa kSamayAmyena-manyAMzvAsumato'khilAn // 83 // dhyAyannitisumitrarSi-vihitAnazanaH sudhIH // vipadya vAsavasamo, brahmaloke suro'bhavat // 84 // pamastu nizi tatraivA-hidaToDagAttamastamAm ! // sumitraM ca mRtaM jJAtvA, nyaSIdatsUrasUrbhazam // 85 // yAtrAmahotsave siddhA-patane so'nyadA yayau // pare'pi mimilastatra, bhayAMsaH khecarAdhipAH // 86 // rakhavatyA samaM tatrA-unAsiMho'pyapAgamata // tatra citragatirbhaktyA, jinAnabhyarcya tuSTuve // 87 // mitraM draSTuM sumitro'pi, suratatrAgatastadA // citrAM citragatermi, puSpavRSTiM vyadhAnmudA // 88 // vivedAnasiMho'pi, tameva duhituH patim // pratyakSIbhUya devo'pi, kiM mA vetsItyuvAca tam // 89 // devo maharddhistvamiti, prokte sUrabhuvA suraH // pratyabhijJAkRte pUrva-bhavarUpamadarzayat // 9 // yA dharmo, lebhe'sau tvatprasAdataH // 91 // davA diyaM lakSmI-stadA me jIvitArpaNAt // tvayA'dAyi na cettatra, mRtyau devagatiH ka me? // 92 // upakAramiti prAcyaM, vadantau vIkSya to mithaH // sUracakrIprabhRtayaH, sarve'modanta khecarAH // 93 // citro netrAdhvanA ratna-patyAzcitte'vizattadA // tatsparddhayeva kAmo'pi, tatraiva vidadhe padam // 94 // lajAMzukamapAkRtya, sAtha kAmamahAkulA // bhAvamAvizvakAra khaM, ceSTitairvividhairdutam // 95 // tAM ca kAmAturAM vIkSyA-'naGgasiMho nyacintayat // mamAsimiva jahe'sau, mano'pyasyA mhaamnaaH|| 96 // dade tadenAmAtraiva, kAlakSepaNa kiM mughaa?|| dharmasthAne'thavA kAryamidaM nArhati dhImatAm ! // 97 // dhyAtveti khagRhaM so'gA-dvisRjyAtha suhRtsuram // pitrA samaM citragati-rapi khasadanaM yayau // 98 // anaGgo'tha sutAM dAtuM, praiSInmaMtriNamAtmanaH // so'pi gatvA praNamyaiva-mabravItsUracakriNam // 99 // ayaM citragatI ratna-vatI ceyaM guNAdhikau // varNarane iva khAmin !, mitho yogAdvirAjatAm // 10 // prapadya tanmudA sUra-tAM sutenodavAhayat // so'pi bheje yathAkAlaM, dharmasaukhye tayA samam // 1.1 // rAjyaM citragatedatvA-'nyadA sUramahIpatiH // AdAya sadgurordIkSAM, kramAtprApa paraM padam // 102 // tatazcitragatizcitra-kArividyAbalorjitaH // ciraM khecaracakritva-manvabhUcaNDazAsanaH // 1.3 // khasAmantasutau rAjya-kRte yuddhA mRti gatau // vIkSyA'nyadA citragatiH, prApa vairAgyamuttamam // 104 // tato nidhAya tanayaM, rAjye citragatirnRpaH // paryabrAjIhamacarA-cAryapArthe priyAyutaH // 105 // ciraM vihatya prAnte cA-'nazanena vipadya saH // ratnavatyA samaM turyakalpe devatvamAsadat // 106 // __ athAparavideheSu, vijaye padmasaMjJake // pure siMhapure nAmnA, hariNandI nRpo'bhavat // 107 // tasya sAnvarthanAmAsIdrAjJI tu priyadarzanA // cyutvA citragaterjIva-statkukSAvavatIrNavAn // 108 ||kaale cAsUta sA putraM,ratnamAkarabhUriva // tasyA'parAjita iti, nAmadheyaM vyadhAnnRpaH // 109 // krameNa kalayan vRddhi-mAdAya sakalAH kalAH // sa prApa puNyaM tAruNyaM, pUrNatvamiva candramAH // 110 // sapAMzukrIDitastasya, vayasyaH sacivAGgajaH // jajJe vimalabodhAkhyo, dvitIyamiva tanmanaH // 111 // kumArAvanyadA vAji-hatau tau prApaturvanam // tadA'parAjito mitraM, maMtriputramado'vadat Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 uttarAdhyayana // 112 // diSTyA'zvAbhyAM hRtAvAvAM, pitrAjJAvazayona cet // kathaM svAdAvayo ramyaM, dezAntaravilokanam / // 11 // pitRbhyAmAvayoH sehe, viraiH sAmprataM tataH // na yAsyAvo gRhaM kintu, drakSyAvaH kautukaM bhuvaH / // 114 // eSamastviti taM yAva-pratyUce sacivAtmajaH // pAhi pAhItigistAva-tatrAgAtko'pi pUruSaH // 115 // mA bhaiSIriti saM bhItaM, kumAro yAvadabravIt // kRpANapANayastAva-dAgustaMtrodbhaTA bhaTAH // 116 // muSitAsmatpuramamuM, haniSyAmo ayaM dhruvam // re pAnthau / tadhuvAM yAta-miti te procire ca tau // 117 // zakro'pi mAM zritaM hantuM, na zaktaH ke punaH pare ? // ityukte'tha kumAreNA-'dhAvaMste hantumuccakaiH // 118 // AkRSTAsiH kumArastA-nmRgAn siMha iva nyahan // tato naMSTvA tadUcuste, khavibhoH kozalezituH // 119 // sainyaM praipInRpo'jaipI-rakumArastadapi drutam // kRpITayoneH sphurataH, puraH ko hi tRNotkaraH 1 // 120 ||aagaatttH khayaM bhuup-cturnggcmuuvRtH|| datvAtha suhRdo dasyu, sajo'bhUdbhapabhUyudhe // 121 // utlutya dattadantAbhiH, kazcidAruNa dantinam // hatvA dhoraNamArebhe, sa raNaM pAraNaM gataH! // 122 // rAjJe'mAtyo'tha kopyUce, dRSTapU[palakSya tam // tataH sainyAnRpo janyA-nipIdhyeti jagAda tam // 12 // vatsa ! putrosi sakhyurme, hariNandikSamAbhujaH // vikrameNAmunA vIra !, na pitA hepitastvayA ! // 124 // diyAstithistvamAyAsI-rdiSTyA dRSTo'si ziSTa he ! // uktveti taM nRpaH khebha-mAropya pariSakhaje // 125 // maMtriputrAnvita taM ca, nItvA nijagRhaM nRpaH // mudA vyavAhayatputryA, khayA kanakamAlayA // 126 // tatra sthitvA dinAnkAMzci-nmiprayukto'parAjitaH // vighno mA bhUtprayANasye-tyanuktvA niragAnizi // 127 // gacchaMzca vipine hA! hA !, nirjIroti rodanam // AkarNya karuNaM vIra-taM zabdamanu so'gamat // 128 // aprai caikA jvalajjvAlA-jihyopAnte sthitAM striyam // naraM caikaM samAkRSTa-karavAlaM dadarza sH|| 129 // yo'tra vIraH sa mAmasmA-tpAtu vidyaadhraadhmaat|| iti bhUyastadAkramdat , zyenAttA vartikeva sA ! // 130 // athetyUce kumArasta-mare ! sajjo bhavAjaye // abalAyAM balamadaH, kiM durmada karoSi re / // 131 // sArthaH pretyagatau bhIro-rasyAstvaM bhavitAsi re ! // bruvanniti tataH so'pi, buDhauke yoddhamuddhataH // 132 // khaDgAkhani ciraM kRtvA, to mitho ghAtavaJcinau // doyuddhena nyayudhyetAM, kampayantau mAnapi // 133 // nAgapAzairbabandhAtha, taM punnAgaM sa khecrH|| tAMzca so'troTayattarNa, jIrNarajariva dvipH|| 134 // vidyAdharo'tha vidyAstraiH, prajahArAparAjitam // tAni na prAmavanpuNya-balADhye tatra kiMcana ! // 135 // athodite rakhau mUrbhi, kumAreNAsinA itaH // papAta mUchitaH pRthvyAM, sadyo vidyAdharAgraNIH // 136 // khasthIkRtya punaryobu, kumAraNoditastataH // uvAca khecaraH sAdhu, mAmajaiSImahAbhuja ! // 137 // vidyate mitra ! vastrAnta-granthau me maNimUlike // pRSTvA'mbunA maNerdehi, prahAre mama mUlikAm // 138 // kumAro'pi tathA cakre, khecaro'pyabhavatpaTuH / / vRSTo'parAjiteneti, khavRttAntaM jagAda ca // 139 // asAvamRtasenasya,sutA vidyAdharaprabhoH // ratnamAlAbhidhA zAliguNarajAlimAlinI // 14 // raktA'parAjite bhAvi-bhartari jJAninodite // abhyarthitA mayA'nyedhu-vivAhAyaivamabravIt // 141 // [yugmam ] bhartA'parAjito me syA-dahenmAM dahano'thavA ! // tadAkarpo'kupaM sUra-kAntaH zrISeNasUraham // 142 // vidyA bahvIH kRte'muSyA, duHsAdhA apyasAdhayam // enAM ca bahudhA'yAcaM, na tviyaM mAmamAnayat // 143 // athAsyAH pUryatAM vahni-dAhAtsandhetidhIH krudhA // enAmihAnayaM hatvA, hatvA'nau kSeptumudyataH! // 144 // asyA mama ca puNyoghe-rAkRSTena tvayA punH|| matto'sau rakSitA'haM ca, strIhatyAbhAvidurgateH / // 145 // paraM paropakArin ! tvaM, ko'sIti brUhi sanmate ! // tenetyukte'vadadbhapa-bhuvo nAmAdi maMtrisUH // 146 // tadAkarNya tadA rana-mAlA'ntarmumude'dhikam // kAmaM kAmaSaktAnAM, gocaratvamiyAya ca // 147 // gaveSayantau tAM tatrA-5gAtAM tatpitarau tadA // yathAvRttamathAvAdI-tpRcchanto matrisUstayoH // 148 // tatasto muditau bhUpa-bhuSe'dattAM nijAtajAm // abhayaM sUrakAntAyA-'peyatAM tadvirA punH||||149||te maNImUlike veSAntaradA guTikAstathA / kumAre niHspRhe sUra-kAnto maMtribhuve dadau // 150 // gate mayi nijaM sthAna-mAneyA'sau khanandanA // ityuktvA'mRtasenAya, bhUpabhUH purato'calat // 151 // taM kumAraM smarantaste, khasthAnaM khecarA yayuH // kumAro'pi puro gacchabaTavyAM tRSito'bhavat // 152 // nivezya taM ca cUtAdho-amAtyabhUrambhase gataH // pratyAyAtastadAdAya, tatra mitraM na iSTavAn // 153 // so'tha zokAkulo mitra-manveSTuM sarvato bhraman // mUchito nyapatallabdha-saMjJastu vyalapabhRzam 1 paropakArI 'gha' pustake // 2 kAmabANAnAm // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 uttarAdhyayana // 154 // kathaJciddhairyamAdhAya, taM draSTuM paryaTanpunaH // prAso nandipurodhAne, so'tiSThadyAvadunmanAH // 155 // tAvadAgatya taM vidyA-dharau dvAvevamUcatuH // vidyAdharendro bhuvana-bhAnunAmAsti vishrutH||156 // tasya ca staH kamalinI-kumudinyAvubhe sute // bhartA tayozca kathito, jJAninA bhavataH sakhA // 157 // khAminAtha tamAnetuM, prahito tatra kAnane // AvAM yuvAmapazyAva, tvaM cAgAH pAthase tadA // 158 // hatvA''vAM tava mitraM cA-'nayAva khAmino'ntike // taM cAbhyutthAya bhuvana-bhAnurAsayadAsane // 159 // udvoDhuM khasute so'tha, prokto bhuvanabhAnunA // dakSI tUSNIkatAmeva, tvadviyogavyathAkulaH // 160 // tvAmAnetuM tataH proktI, prabhuNA''vAmiDAgatI // diSTayA'pazyAva pazyantI, naSTakhamiva sarvataH ! // 161 // mahAbhAga ! tadehi tvaM, sadyo'smatkhAmino'ntike // vidhAya krIDayA saudhaM, bhUmiSThe tasthuSo vane // 162 // tadAkarNya samaM tAbhyAM, tuSTo'gAttatra maMtribhUH // kumAro'pi kumAryoM te, paryajaiSIttato mudA // 163 // tatasto nirgatau prAgva-dratI zrImandire pure // sUrakAntArpitamaNi-pUrNecchau tasthatuH sukham // 164 // pure tatrAnyadAkarNya, proH kalakalAravam // kimetaditi sambhrAnto-'pRcchanmitraM nRpaanggjH||165|| so'pItyUce janAjjAtyA, suprabhotrAsti bhUprabhuH // sa ca pravizya kenApi, zastrayA'ghAti chalAnviSA // 166 // rAjJo. sa rAjyayogyazca, sutAdina hi vidyate // tenAtinyAkulairloka-stumulo'sau vidhIyate ! // 167 // tacchrutvArAtinAghAti, kenApyayamiti bruvan // vyaSIdadbhapabhUH santo, sanyaduHkhena duHkhinH| // 168 // athopAyairapyajAte, svAsthye bhUpasya dhIsakhAn // Uce gANikyamANikya-miti kAmalatA rahaH // 169 // vaidezikaH pumAnko'pi, samitrotrAsti sadguNaH // sampadyamAnasarvArthaH, sadopAyaM vinApi hi ! // 170 // tatpArthe bheSajaM kiJci-dApi zrutveti tadviram // upabhUpaM kumAraM taM, maMtriNo ninyurAdarAt // 171 // kRpAluH so'pi sakhyuste, gRhItvA maNimUlike // maNinIreNa ghRSTvA ta-prahAre mUlikAM nyadhAt // 172 // tataH sajatanU rAjA, rAjAGgajamidaM jagau // kuto'kAraNabandhustva-matrAgAH sukRtairmm|| 173 // tanmitreNAtha tadvatte, prokta bhuuyo'bhydhaannpH|| manmitrasya suto'si tvaM, diSTyA khagRhamAgamaH // 174 // ityuktvA khasutAM rambhA-bhidhA tasmai dadau nRpaH // tatra sthitvA ciraM prAgya-samitro nirjagAma saH // 175 // so'tha kuNDapurodyAne, gataH khAmbujasthitam // vIkSya kevalinaM bhaktyA, natvA zuzrAva dezanAm // 176 // bhagavannasmi bhavyoha-mabhanyo veti zaMsa me // athAparAjiteneti, pRSTaH provAca kevalI // 177 // bhavyo'si jaMbUdvIpasya, bharate paMcame bhave // bhAvI dvAviMzo jinastvaM, sakhA'sau tu gaNI tv||178|| tadAkaye saharSoM to, bhejatukhaM muni ciram // munau tu viDate prAmA-diSu caityAni nemtuH|| 179 // itaca zrIjanAnande, janAnaMdakare pure // jitazatrurabhUdbhUpaH, tassa rAjI tu dhAriNI // 180 // divo ratnavatIjIvazyutvA tatkukSimAyayau // kAle cAsUta sA prIti-matIsaMjJAM sutAM zubhAm // 181 // krameNa barddhamAnA sA, khIkRtya sakalAH kalAH // AsasAda jagajjetraM, vaidagdhyamiva yauvanam // 182 // tasyAH puro'tivijJAyA, jaje prAjJo'pi bAlizaH // tato'rajyata sA kA'pi, puruSe na manAgapi // 83 // tAM ca kaste dhavo'bhISTaH ?, ityapRccha. nRpo'nyadA // sA jagauM mAM jayati yo, vAde bhartA mamAstu sH!|| 84 // tatprapadya nRpo'nyeyuH, svayaMvaraNamaNDapam // cArumaJcAJcitaM citra-kAricitramacIkarat // 85 // tatra putraviyogA, hariNandinRpaM binA // samaM kumAraireyusta-dUtAhUtA nRpAH same // 86 // adhimaJcaM niSaNNeSu, teSu daivAtparibhraman // samitraH sabudho mitra, ivAgAdaparAjitaH // 87 // mA dRSTapUrvI nau jJAsI-diti tau guTikAvazAt // rUpaM nirmAya sAmAnya-magAtAM tatra maNDape // 8 // dadhAnA cAru nepathyaM, sakhIdAsIjanAvRtA // atha tatrAyayau prIti-matI lakSmIrivAparA // 89 // aGgulyA darzayantI tA-nRpAnRpasutAMstathA // tadeti mAlatIsaMjJA, tadvayassA jagAda tAm // 90 // khecarA bhUcarAzcAmI, varItuM tvAmihAyayuH // tadeSAM vIkSya dakSANAM, dAkSyaM ghRNu samIhitam // 91 // tayetyuktA nRpe yatra, yatra prAyukta sA dRzau // tayokta iva kAmopi, tatra tatrAzuMgAgnijAn // 92 // khareNa madhureNAtha, pUrvapakSaM cakAra sA // vAgdevI kimasau sAkSA-diti dadhyau janastadA 1 // 93 // tasyAH prativaco dAtuM, prabhuSNaH ko'pi nAbhavat // vilakSAH kintu sarve'pi, bhuvameva vyalokayan // 94 // rUpeNaiva mano'smAkaM, jahArAsau vinA tu tat ||k zaktiruttaraM dAtu-miti cAhurmuhurmithaH // 95 // jitazatrustato dadhyau, sarve'mI saGgatA nRpAH // yogyo na caiSu matputryAH, ko'pi tatkiM 1AzugAn bANAn / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 uttarAdhyayana bhaviSyati ? // 96 // dhyAyantamiti taM proce, bhAvajJaH ko'pi dhIsakhaH // viSAdena kRtaM nAtha !, bahuranA hi bhUriyam // 97 // rAjA rAjAGgajo'nyo vA, vAde yo nirjayedimAm // sa eva bhartA svAdasyA, itIhoroSyatAM vibho / // 98 // omityuktyA nRpo'pyuca-stattathaivodaghoSayat // AgAdupaprItimati, tathAkA'parAjitaH // 19 // durveSamapi taM prekSya, pUrvapremNA jaharSa sA // nAnandarati kiM bhAnu-rabhracchanno'pi pabhinIm 1 // 20 // pUrvavatpUrvapakSaM ca, cakre prItimatI kanI // tAM cAparAjito'jaipI-dvAde kApyaparAjitaH // 1 // khayaMvarasrajaM sAtha, tatkaNThe kSipramakSipat // tataH sarve nRpAH kuddhA, yuddhAyAsajjayanbhaTAn ! // 2 // ko'sau varAko pAkazUro-'smAsu satsUdvahedimAm 1 // padanta iti sAmarSa, ghoramArebhire raNam // 3 // hatyA kaMcitkumArastu, gajasthaM tadgajasthitaH // yuyudhe rathinaM hattvA kSaNAca syandanasthitaH // 4 // evaM sAdI rathI patti-nipAdI ca muhurbhavan // yudhyamAno'mAnazaktiH, so'bhAMkSInmakSu vidviSaH ! // 5 // zAstraiH striyA jitAH zastrai-styaneneti prapAturAH // bhUyaH sambhUya janyAya, rAjanyAste DuDhaukire ! // 6 ||raajnyH somaprabhassebha-mArurohAtha bhUgabhUH // pratyabhijJAtavAMstaM ca, sa bhUpastilakAdinA // 7||jaameyaameyviiry ! yAM, diyA'vedamiti jhuvan // somaH somamiyodanyA-nmudA taM paripakhaje! // 8 // tasvarUpe'tha tenokte, nRpAH sarve jahuryudham // kumAro'pi nijaM rUpa-mAvizcakre manoramam // 9 // sovilbhairvrnny-maanruuppraakrmH||priitH prIti 1 udanvAn saagrH|| matI so'tha, pariNinye zubhe'hani // 10 // vyasRjajitazatrustA-nRpAn satkRtya kRtyayit // prItimatyA ramantrItyA, tasthau tatrAparAjitaH // 11 // hariNandimahIbhartu-rdUtastatrAgato'nyadA // pitroH kuzalamastIti, taM cAliMgya sa pRSTavAn // 12 // dUto'vAdIttayorasti, kuzalaM dehadhAraNAt // tava pravAsadivasA-natadvAnti zastayoH // 13 // vavRttAntamimaM zrutvA, pitRbhyAM prahito'smyaham // tannijaM darzanaM datvA, tAvadyApi pramodaya // 14 // tadAkayoMtsukaH pitro-darzanAyAparAjitaH // ApRcchaya zvazuraM prIti-matyA saha tato'calat // 15 // tena pUrvamuDhA yA-stA AdAya khanandanAH // nRpAH same samAjagmu-statsamIpaM tadA mudA // 16 // khecarairbhUcaraizcApi, sa sainyArthivairvRtaH // bhAryAbhiH zobhitaH SaDbhiH, so'gAsiMhapuraM kramAt // 17 // hariNandI tamAyAntaM. zrutvAbhyAgAtpramodabhAk // taM cAnamantamAliMgya, cumbanmaulau muhurmuhuH // 18 // namantaM taM ca mAtApi, pANibhyAmaspRzanmuhuH // snuSAzca prItimatyAdyA, nemuH zvazurayoH kramAn // 19 // uktaM vimalavodhena, zrutvA tadRttamAditaH // pitarau prApatuharpa, tatsaMgosthamudo'dhikam // 20 // visasarja kumAro'tha, bhUpAnbhUcarakhecarAn // taM ca nyasyAnyadA rAjye, rAjA pravrajya siddhapAn // 21 // tujairahadhairbhUmi, bhUpayanbhUpaNairiva // tato'parAjito/za-zciraM rAjyamapAlayat // 22 // sa rAjA'nyedhurudhAne, gato mUrtyA jitasmaram // vRtaM mitrarvadhUbhizca, mahebhyaM kazcidekSata // 23 // gItAsaktaM dadAnaM ca, dAnamatyarthamarthinAm // taM vIkSya mApatiH ko'sA-viti papraccha sevakAn ? // 24 // asau samudrapAlasya, sArthezasya sutaH prabho ! // anaGgadevo nAmeti, procire te'pi bhUbhuje // 25 // vANijA api yasyaiva-mudArAH paramarddhayaH // so'haM dhanya iti dhyAyaM-stato'gAdhavo gRham // 26 // dvitIye ca dine vIkSya, zavaM yAntaM janaipa'tam // rAjJA ko'sau mRta iti, pRSTA bhRtyA idaM jaguH // 27 // krIDannadarzi yaH kAma-mudyAne hyastane dine||s evAnaGgadevo'sau, drAga vizUcikayA mRtaH! // 28 // aho! azAzvataM vizvaM, vizve'smin sAndhyarAgavat // dhyAyanniti tato'dhyAsta, vairAgyaM paramaM nRpaH // 29 // itazca yaH kuNDapure, purA dRSTaH sa kevalI // tatrAgAdanyadA dIkSA-yogyaM jJAnena taM vidan // 30 // dharma zrutvA tato nyasya, rAjyaM putre'parAjitaH // tatpArthe prAbajaprIti-matIvimalabodhayuk // 31 // tapo vrataM ca suciraM, tInaM kRtvA trayopi te // vipadyaikAdaze kalpe-'bhuvannindrasamAH suraaH||32|| itazcAtraiva bharate, pure zrIhastinApure // zrISeNAhvo'bhavadbhapaH, zrImatI tasya ca priyA // 33 // svapne zaMkhojjvalaM pUrNacandraM mAtuHpradarzayan // jIvo'parAjitasyAgA-ttasyAH kukSau divshyutH||34||saa sutaM samaye'sUta, pUrNendumiva puurnnimaa|| tasyotsavaiH zaGkha iti, nAmadheyaM vydhaatpitaa||35||dhaatriimiaalymaano'th, vRddhimAsAdayan kmaat||guroH kalAH sa jagrAha, vArddharapa ivAmbudaH // 36 // svargAdvimalabodho'pi, cyutvA zrIpeNamaMtriNaH // nAmnA guNanidheH putro, jajJe nAmnA matiprabhaH // 37 // so'bhUcchaGkhakumArasya, sapAMzukrIDitaH sakhA // madhusmarAviva vanaM, yauvanaM tau sahA''mutAm // 38 // athA'nyadA jAnapadAH, nRpametyaivamUcire // deva ! tvadezasImAdrA-vati durgo'stidurgamaH // 39 // nAnA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 282 samaraketuzca, palIzastatra varttate // so'mmAn luNTati tasmAttvaM, rakSa rakSa kSitIza naH // 40 // tannizamya svayaM tatra, gantumutko mahIzitA // iti zajakumAraNa, natvA vyajJapi sAgraham // 41 // zizunAge pakSirAja, ivodyogaH svayaM prabhoH // na yuktastatra palIze, tanmAmAdiza tajaye // 42 // nRpAjJayA sasainye'tha, zaMkhe pallImupAgate // durga vihAya pallIzaH, prAvizat kvApi gahvare // 43 // sudhIH zaMkho'pi sAmantaM, durge kaMcidavIvizat // svayaM punarnilIyAsthA-nikule kApi sainyayuk // 44 // chalaccheko'tha palIzo, yAvahurga rurodha tam // prabalaiH khabalastAva-tkumArastamaveSTayat // 45 // durgapraviSTasAmanta-kumArakaTakairatha // sthitairubhayatoghAni, millezo madhyago bhRzam // 46 // kAMdizIkastataH kaNThe, kuThAramayalambya saH // kumAraM zaraNIcakre, prAJjalizcaivamatravIt // 47 // mAyAjAlasya saMhartA, tvameva mama dhInidhe ! // tava dAso'smi savekhaM, mamAdatva prasIda ca // 48 // tenopAta kumAro'tha, datvA tatsvAminAM dhnm|| pallInAthaM sahAdAya, nyavartata puraM prati // 49 // mArge nivezya ziviraM, sthito rAtrau sa bhUpabhUH // zrutvA ruditamAttAsi-ryayo zabdAnusArataH // 50 // kiMcidgatazca vIkSyA'rddha-vRddhAM strI rudatIM purH|| kiM rodipIti so'pRccha-ttataH sApyevamabravIt // 51 // asyaMgadeze caMpAyAM, jitAriH pRthivIpatiH // tasya kIrtimatIrAyAM, jajJe putrI yazomatI // 52 // kalAkalApakuzalA, sA vibhUpitayauvanA // sAnurUpamapazyantI, varaM na vApyarajyata // 53 // zaMkhaM zrISaNaputraM sA-'nyadA zrutvA guNAkaram // patirme zaMkha eveti, pratyaupIdyazomatI // 54 // tataH sthAne'nurakteya-mityuccaimumude nRpaH // ayAcatA'nyadA tAM ca, maNizekharakhecaraH // 55 // taM jitArirjagI naiSA, zaGkhAdanyaM vuvUrpate // tato'kanIyaHkAmAsI, kanI te dIyate katham ? // 56 // so'nyadA tAM tato'hAI-saha pArthasthayA mayA // asAdhyaH kugraha ibA-''grahaH prAyo hi rAgiNAm ! // 57 // mAM tu taddhAtrikAmatra, hitvA tAmanayatvacit // tato rodimi vIrAhaM, bhaviSyati kathaM hi sA ? // 58 // dhairya svIkuru taM jitvA-''ne ye tAM knykaamhm|| ityuktvA gahane bhrAmyan , prAtaH so'gAdgirau kvacit // 59 // zaGkha eva vivoDhA me, mUDha ! kiM klizyase mudhA? // iti khecaramAkhyAMtI, soDa pazyattatra nAM kanIm // 60 // tAbhyAmadarzi zaMkho'pi, smitvA samAhAtha khecaraH // mumUH so'yamatrAgA-caM vuvUpaisi re jaDe ! // 61 // amuM tvadAzayA sAkaM, hatvA neSye yamaukasi // tvAM ca prasakhoduhyAzu, mudA saha nijaukasi // 62 // tadAkarNya tamUcetha, zaMkhopyuttiSTha pApa re! // paranArIrieMsAM te, harAmi zirasA samam // 63 // khaDgAkhaGgi tato'kASTI, ciraM tau ghAtayazcinau // jJAtvAtha durjayaM zaMkha, vidyAstraiH khecaro nyahan // 64 // tAni na prAbhavaMstatra, puNyAvye vADave'mbuvat // kumAro'thA''nchinacApaM, suddhazrAntAnnabhazcarAt // 65 // tadvANenaiva zaMkhena, khecaraH prahatoya saH // sumUrcha tatkRtaiH zIto-pacAraizcAbhavatpaTuH // 66 // bhUyo yuddhAya zaMkheno-tsAhitazcaivamabravIt // kenApyanirjito dopman ! , sAdhvahaM nirjitastvayA ! // 67 // vIryakrIto'smi dAsaste, maMtumenaM kSamasva me // zaMkhopyuvAca tvadbhaktyA, tuSTo'smi behi kAmitam // 68 // so'vAdInnityacaityAnAM, natyai me'nugrahAya ca // ehi puNyADhya ! vaitADhyaM, pi tadamanyata // 69 // guNaiH samagrairutkRSTa, taM ca prekSya yazomatI // bhartA mayA vRtaH zreSTha, ityantarmumude bhRzama // 70 // tadAjagmuH khecarAzca, maNizekharasevakAH // teSu dvau preSya senAM khAM, zaMkhaHpraipInije pure // 71 // AnAyya khecaraistatra, prAradRSTAM dhAtrikAM tu tAm // dhAtrIkanIkhecarayuga, vaitADhaye bhUpabhUryayau // 72 // tatra zAzvatacaityasthAnpraNamyA''narca so'rhataH // svapure taM ca nItvocai-rAnarca maNizekharaH // 73 // parepi khecarAstatra, prItA vairijayAdinA // pattIbhUya kumArAya, dadurnijanijAH sutAH // 74 // yazomatImududaiva, pariNeSyAmi vaH sutAH // zaGkhastAnityavak sA hi, tasya prAgbhavahinI // 75 // svakhaputrIrathAdAya, yazomatyA shaanydaa||mnnishekhrmukhyaast, campA ninyunabhazcarAH // 76 // khaputryA khecarendrezva, saha zrISeNanandanam // jJAtvA''yAntaM mudA'bhyetya, jitAriHkhapure'nayat // 77 // yazomatI khecarIzca, tatra zaGkha upAyata // zrIvAsupUjyacatyAnAM, bhaktyA yAtrAM ca nirmame // 78 // visRjya khecarAMstatra, sthitvA kAMzcidinAMza maH // patnIbhiH saha sarvAbhi-hastinApuramIyivAn // 79 // zaMkhaM rAjye'nyadA nyasyA-''dade zrIpeNarA vratam // tataH so'pAlayadrAjyaM, vajrIva prAjyavaibhavaH // 80 // tatra zrIpeNarAjarSiranyadA prAptakevalaH // viharannAgamattaM ca, gatvA zaGkhanRpo'namat // 81 // zrutvA ca dezanAM moh-pngkplaavnvaahiniim|| muktikalpalatAvIjaM, vairAgyaM prApa zaGkarAT // 82 ||raajyN pradAya putrAya, tatpArthe prAvrajaca saH // matiprabheNAmAyena, yazomatyA ca saMyutaH // 83 // kramAca zrutapArINaH, kurvANo dastapaM tapaH // sthAnairahadbhaktimukhya-rAjeyajina Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 uttarAdhyayana nAma saH // 84 // yazomatImaMtrimuni - yuktaH zaGkhamunIzvaraH // prAnte prAyaM prapadyAgA - dvimAnamaparAjitam // 85 // itAtraiva bharate, pure zauryapure'bhavat // jyeSTha bhrAtA dazArhANAM, samudravijayo nRpaH // 86 // zivAbhidhA'bhavattamya, rAjJI vivazivaGkarA // cyutvA'parAjitAcchaGkha - jIvastatkukSimAgamat // 87 // sukhasuptA tadA devI, mahAkhapnAMzcatuIza // vIkSyAdhikAM riTana - nemiM cAkhyanmahIbhuje // 88 // pRSTAstadarthaM rAjJA'tha, tajjJAH prAtaridaM jaguH // cakrI vA dharmacakrI vA, yuSmAkaM bhavitA sutaH // 89 // pUrNe kAle'tha sA'sUta, rAjJI vizvottamaM sutam ||dikumaaryo'bhye tasya, sUtikarmANi cakrire // 90 // tasyendrA nikhilAzraku - merau trAtramahotsavam // pArthivo'pi mudA cakre, pure janmamahotsavam // 91 // svapne dRSTo riSTanemi - rmAtrAsmingarbhamAgate / iti tasyAriSTanemi - riti nAmA'karo nRpaH // 92 // vAsavAdiSTadhAtrIbhi-rlAlyamAno jagatpatiH // samaM jaganmudA vRddhiM dadhadaSTAbdiko'bhavat // 93 // athAnyadA yazomatyA, jIvazyutvA'parAjitAt // ugrasenadharAdhIza - dhAriNyostanayA'bhavat // 94 // rAjImatIti saMjJA sA, prAptA vRddhimanukramAt // kalAkalApamAsAdya, puNyaM tAruNyamAsadat // 95 // itazca mathurApUryA, vasudevAGgajanmanA // viSNunA nihate kaMse, jarAsandhasutApatau // 96 // kruddhAdbhItA jarAsandhA - tsaGgatya yadavo'khilAH // pazcimAmbhonidhestIraM jagmurdaivajJazAsanAt // 97 // [ yugmam ] tatra zrIdo'cyutArAddho, navayojanavistRtAm // dvAdazayojanAyAma, nirmame dvArakApurIm // 98 // jAtyakharNamayIM tAM ca, laGkAzaGkAvidhAyinIm // rAmakRSNadazArhAdyA, yadavo'dhyavasansame // 99 // jarAsandhaM pratihariM hatvA rAmAcyutau kramAt // bharatArddha sAdhayitA - bhutAM rAjyamuttamam // 300 // bhagavAnneminAtho'pi tatra krIDan yathAsukham // prApto'pi puNyatAruNyaM, tasthau bhogaparAGmukhaH ! // 301 // tasya ca prabhoH rUpAdisvarUpaM prarUpayitumAha sUtrakAraHmUlam -- so riTThaneminAmo u, lkkhnnssrsNjuo| aTThasahassa lakkhaNadharo, goamo kAlagacchavI // 5 // vyAkhyA--atra 'lakkhaNassarasaMjuotti' kharalakSaNAni mAdhUryagAmbhIryAdIni taiH saMyuto yaH sa tathA / aSTasaha - tralakSaNadharaH, aSTottarasahasra saMkhyazubhasUcaka rekhAtmakacakrA didhArI / gautamo gautamagotraH, kAlakacchaviH kRSNatvak // 5 // mUlam - vajjari sahasaMghayaNo, samacauraMso jhasodaro / tassa rAimaI kaNNaM, bhajjaM jAei kesavo // 6 // vyAkhyA- 'jhasodaro' jhapo matsyastadAkAra mudaraM yasya saH tathA, tasyAriSTanemerbhAryA, kartumitizeSaH, rAjImatIM kanyAM / yAcate kezavastatpitaramiti prakramaH // 6 // sA ca kIdRzI ? ityAha mUlam - ahasA rAyavara kaNNA / susIlA cArupehiNI // sabala khaNasaMpannA, vijjusoAmaNippahA // 7 // vyAkhyA - athetyupanyAse rAjJa ugrasenasya varakanyA rAjavarakanyA, suzIlA, cAruprekSiNI, nA'dhodRSTitvAdidopaduSTA 'vijusa AmaNippatti' vizeSeNa dyotate vidyutsA cAsau saudAminI ca vidyutsaudAminI tatprabhA tadvarNeti sUtratryArthaH // 7 // rAjImatIyAcanaM caivam athAnyadA vibhuH krIDan, zastrazAlAM hareryayau // zArGgazca dhanurAditsu - rArakSeNaivamocyata // 302 // vinA viSNumidaM cApaM, nAnyo'dhijyayituM kSamaH // girIzamantarA ko vA, nAgendraM hAratAM nayet // 3 // tatkumAra ! vimuJcAsya, zvApasya grahaNAgraham || anArambho hi kAryasya, zreyAnArabhya varjanAt ! // 4 // tadAkarNya prabhuH smitvA, drutamAdAya taddhanuH // vetravannamayannuccai - lIlayA'dhijyamAtanot // 5 // tenendracApakalpena, zobhito neminIradaH // TaGkAradhvani garjAbhi-rvizvaM vizvamapUrayat // 6 // tyaktvAtha cApamAdAya, cakraM bhAcakrabhAsuram // aGgulyA'bhramayaddharma-cakrI cAkrikacakravat // 7 // janArddano'pi yAM gRhNannAyAsaM labhate bhRzam // hitvA cakraM gadAM tAma-pyuddadhau yaSTivadvibhuH ! // 8 // tAM ca muktvA pAJcajanyaH khAminA yojito mukhe // smeranIlAravindastha - rAjahaMsazriyaM dadhau // 9 // dhmAte ca khAminA tasmin, vizvaM badhiratAM dadhau // cakaMpire'calAH sarve - 'calApyAsIccalAcalA // 10 // cukSubhurvArddhayo vIrA, ayurvyA mUrcchayA'patan // kimanyattasya zabdena vitresustridazA api ! // 11 // kSubhitastaddhaneH siMha- nAdAdgaja ivAcyutaH // iti dadhyAvayaM kambu- dharmAtaH kena mahaujasA ? // 12 // sAmAnyabhUspRzAM kSobhaH, zaMkhe dhmAte mayApyabhUt // dhvAnenAnena tu kSobho, mamApyuccaiH prajAyate // 13 // tadvajrI cakravarttI vA, viSNurvAnyaH kimAgataH 1 // tatkiM kAryamado rAjyaM, rakSaNIyaM kathaM mayA // 14 // dhyAyannityAyudhArakSe - retyodantaM yathAsthitam // vijJapto viSNurityUce, 1 kSubdho dhvAnArataH siMha - iti "gha" pustake prathamapAdaH // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 284 zaGkAtaGkAkulo balam // 15 // itthaM vizvatrayasyApi, kSobho yatkrIDayApyabhUt // sa nemirAvayo rAjyaM, gRhNankena niSetsyate // 16 // babhASe sIrabhRdbhAta-marmA zaMkiSThA vRthA'nyathA // asyAsmadbhAturuktaM hi, kharUpaM prAg jinairidam // 17 // dvAviMzo'riSTanemyarhan , yaduvaMzAbdhicandramAH // abhuktarAjyalakSmIkaH, pravrajyAM pratipatsyate ! // 18 // kiJcArthyamAnopi sadA, samudravijayAdibhiH // yuvA'pi no kanImekA-mapyudvahati yaH sudhIH ! // 19 // AdadIta sa kiM rAjya-midaM nemirmahAzayaH 1 // tenetyukto'pi nAzaMkAM, haristatyAja tAM hRdaH // 20 // udyAne ca gataM nemimanyadeti jagAda saH // niyuddhaM kurvahe bhrAta-rAvAM zaurya parIkSitum // 21 // Uce nemirniyuddhaM nau, na yuktaM prAkRtocitam // mitho balaparIkSA tu, bAhuyuddhena bhAvinI ! // 22 // tatprapadya nijaM bAhuM, hariH parighamodaram // prAsArayadvAsavezma, bharatArddhajayazriyaH // 23 // tahormadena satrA taM, namayitvA'janAlavat // vadoINDaM vibhurvajra-daNDohaNDamadIrghayat // 24 // taM ca nyaJcayituM sarva, khasAmarthya samarthayan // vilamaH kezavaH zAkhA-vilanazizuvaddhabhau // 25 // rAjyamAditsate yo hi, sa sAmarthya satIze // neyaciraM vilamveta, dadhyAviti tadA hariH ! // 26 // rAjyApahAracintAmi-tyapahAya gRhaM gataH // samudravijayenaiva-manyadA'bhANi mAdhavaH // 27 // khaskhastrIbhiH samaM vIkSya, kumArAn krIDato'khilAn // nemi cAnyAdRzaM dRSTvA, bhRzaM khidyAmahe vayam // 28 // kanyodvAhaM tadasmai tvaM, vatsopAyena kenacit // vaidyo'rocakine bhojyaM, bhepajeneva rocaya ! // 29 // tatprapadya mukundo'pi, divyAstrANi manobhuvaH // kArye tatrAdizadbhAmA-rukmiNyAdyA nijaanggnaaH!||30|| tadA ca kAminaH kAma, vartayankAmazAsane // vikArakAritAM kAra-skarANAmapi zikSayan // 31 // madhumattairmadhukarai-madhurAravapUrvakam // bhujyamAnotphullapuSpa-stavakavratatibrajaH // 32 // pikAnAM paJcamodgIti-zikSaNakakalAguruH // malayAnilakalola-lolavirahimAnasaH // 33 // utsAhitAnaGgavIro, jagajanavinirjaye // madhUtsavaH pravavRte, vizvotsavanivandhanam ||34||[cturbhiH kalApakam // ] tadA kRSNoparodhenA-'varodhe tasya paargH|| RtUcitAbhiH kriiddaabhi-shcikriiddaa'kaamvikriyH||335|| vyatIte'tha vasantattau, grISmartuH samavAtarat ||raajnyH prAjJa ivAmAtyo, bhAnostejo'bhivarddhayan // 36 // tatrApi bhagavAnsatrA, sAvarodhena viSNunA // krIDAgirI raivatake, vijahAra tadAgrahAt // 37 // jalakrIDAdikAH krIDA-statra kRSNoparodhataH // cakAra vizvAlaGkAro, nirvikAro jagadguruH // 38 // rAmA rAmAnujasyAtha, prApyAvasaramanyadA // saprazrayaM sapraNayaM, sahAsaM ceti taM jaguH // 39 // devarAdo devarAja-jitvaraM rUpamAtmanaH // vapuzcedaM sadArogya-saubhAgyAdiguNAJcitam // 40 // zacyA api smaronmAda-karametaca yauvanam // anurUpavadhUyogA-rasaphalIkuru dhInidhe ! // 41 // [yugmam ] vinA hi bhogAn viphalaM, rUpAdyamavakezivat // vinA nAriM ca ke bhogAH?, bhogaratnaM hi sundarI ! // 42 // bhavedvinA ganAM nAGga-zuzrupA majanAdinA // astrIkasya manobhISTaM, niHkhasyeva ka bhojanam // 43 // ratnAnIva vinA khAni, 2 bhogAn vinA hi viphalaM-iti "dha" pustake prathamapAdaH / / nandanAH ka vinAGganAm ? // astrIkasyAtithirbhikSo-rivArthamapi nAznute ! // 344 // yAminyapi kathaM yAti, yUno yuvatimantarA? // cakravAkI vinA pazya, cakrasyAbdAyate nizA ! // 345 // vinA yogyavadhUyogaM, sakalopina zobhate // pazya zyAmAviyuktasya, kAntiH kA nAma shiitgoH!|| 346 // pANI kRtya tataH kAzci-kanyAM gunngnnaamvudhe|| zrIdAzArha ! dazAAdi-yadUnAM pUrayerhitam // 347 // AjanmakhairiNA SaNDhe-neva dhUrbhavatA vadhUH ||nirvoddhN duzzakA zaGke, nodvAhaM kurupe ttH!||348|| tadapyayuktaM niryoDhA, tAmapyasmAnivAcyutaH // zeSasyAzeSabhUdharnu-nahi bhArAya vllrii!||349|| nirvANAprAptibhityApi, mA bhUrbhogaparAGmukhaH // bhuktabhogA api jinAH, siddhA hi vRSabhAdayaH // 350 // dadyAH prativaco mA vA, dhASTonmUkasya te param // nAsmatto bhavitA mokSo, vivAhAGgIkRti vinA // 351 // iti tAbhiH praarthymaan-mupetyaahntmaadraat||praarthynt tamevArtha, rAmakRSNAdayo'pi hi // 352 // vandhubhirvandhurairvAkyaiH, sa nirbandhamitIritaH // jino'numene vIvAhaM, bhAvi bhAvaM vibhAvayan ! // 353 // tamudantaM tato gatvA, vaikuNTho'kuNThasammadaH // samudravijayAyAkhya-nmudamunmudrayan parAm // 354 // yogyAmasya kumArasya, kanyAM vRNu mahAmate / // itthaM samudravijayaH, proce tAyadhvajaM tataH // 355 // kanI tadAhoM dAzArhaH, srvto'nvessyNsttH|| cintAcAnto'nyadA satya-bhAmayaivamabhASyata // 356 // rAjIvanayanA rAjI-matI sadguNarAjinI // nemerahosti jAmimeM, jayantIjayinI shriyaa||| 357 // priye ! sAdhu mamAhApI-zcintAmiti vdNsttH|| ugrasenanarendrasya, vezmo1 zaNDhena dhUrivAjanma-khairiNA bhavatA vadhUH / iti "gha" pustake // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 uttarAdhyayana pendraH svayaM yayau // 358 // dRSTaH prekSya hapIkeza-mabhyutthAya sa pArthivaH // datvAsanamapanyAjaM, vyAjahAra kRtAJjaliH // 39 // kimiyAnayamAyAsaH, kRto'dya khAminA khayam // nAhUtaH kimahaM preSya--prepaNena khakiGkaraH 1 // 360 // idaM gRhamiyaM lakSmI-ridaM vapuriyaM sutA // sarva viddhi khasAnAtha !, yenArthastannivedyatAm // 361 // Uce mukundaH kundaabh-rdaabhaabhaasuraadhrH|| maddhAturdehi nemestvaM, rAjan ! rAjImatImimAm // 362 // itthaM hariNA yAcitAyAM rAjImatyAM dhanyaMmanyaH pramodabharamedura ugrasenanRpo yadUce tadAha sUtrakRtmUlam-ahAha jaNao tIse, vAsudevaM mhiddddiaN| ihAgacchau kumAro, jAse kannaM dalAmahaM // 8 // vyAkhyA-atha yAcAnantaramAha janakastasyA rAjImatyAH 'jAsetti' suvyatyayAyena tasmai kanyAM dadAmi vivAhavidhinA upaDhaukayAmyaham // 8 // itthaM tenokte, kRte ca dvayorapi kulayorvardhApane, Asanne ca kroplukyAdiSTe vivAhalagne yadabhUttadAhamUlam-savosahihiM Nhavio, kykouamNglo| divajualaparihio, bhUsaNehiM vibhuusio||9|| vyAkhyA-sarvopadhayo jayAvijayarddhivRddhipramukhAstAbhiH snapito'bhiSiktaH, kRtakautukamaGgala ityatra lalATamuzalasparzanAdIni kautukAni, maGgalAni ca dadhyakSatAdIni / didhetyAdi-parihitaM divyaM yugalamiti devadUSyayugalaM yena sa tathA, sUtre vyatyayaH prAkRtatvAt // 9 // mUlam-mattaM ca gaMdhahatyi, vAsudevassa jiTTagaM / ArUDho sohaI ahiaM, sire cUDAmaNI jahA // 10 // vyAkhyA-yAsudevasya sambadhinaM jyeSThakamatizayaprazasvaM paTTahastinamityarthaH, ArUDhaH zobhate'dhikaM, zirasi yathA cUDAmaNiH // 10 // mUlam-aha UsieNa chatteNa, cAmarAhi a sohio| dasAracakkeNa ya so, sabao parivArio // 11 // vyAkhyA-ucchritena upari dhRtena, dasAretyAdi-dazAhoH samudravijayAdayo vasudevAntA daza bhrAtarasteSAM cakreNa samUhena // 11 // mUlam-caturaMgiNIe seNAe, raiAe jahakkama / tuDiANaM sanninAeNaM, diveNaM gayaNaMphuse // 12 // vyAkhyA-'raiAetti' racitayA nyastayA yathAkrama, tUryANAM sanninAdena gADhadhvaninA, divyena pradhAnena, gaganaspRzA nabhoGgaNavyApinA upalakSitaH // 12 // mUlam-eArisIe iDDIe, juttIe uttamAe ya / niyagAo bhavaNAo, nijAo vahnipuMgavo // 13 // vyAkhyA-etAdRzyA pUrvoktayA RddhyA vibhUtyA, dhutyA ca dIptyA uttamayA upalakSitaH san nijakAdbhavanAnniryAto niSkrAnto vRSNayo'ndhakavRSNisantAnIyA yadavasteSu puGgavaH pradhAno bhagavAnariSTanemirgatazca jgjnmnohrairmhaamhai| maNDapAsannapradezamiti sUtrapadakArthaH // 13 // tadA ca___ vIkSyAyAntaM gavAkSasthA, nemi rAjImatI kanI // vaco'gocaramApannA-''nandamevamacintayat // 363 // kimAzcino'sau sUryo vA, smaro vA maghavA'thavA // martyamUtti zritaH puNya-prAgbhAro'sau mamaiva vA ? // 364 // bhartA me vidadhe yena, vedhasA'sau sumedhasA // kAM pratyupakriyAM tasmai, kariSye'haM mahAtmane ? // 365 // kAhaM kiM jAyate ko'sau, kAlastiSThAmyahaM va vA ? // ityajJAsInna sA nemi-darzanotthamudA tdaa!|| 366 // atrAntare sphurattasyA, maMca dakSiNamIkSaNam // taccodvignamanAH sadyaH, sA sakhInAM nyavedayat // 367 // UcuH sakhyo hataM pApaM, mA khidyakha mahAzaye ! // iyatI bhuvamAyAto, na hi nemiliSyate ! // 368||raajiimtii jagau jAne, svabhAgyapratyayAdaham // ihAgato'pi gantAya-mudvoDhA na tu mAM prabhuH ! // 369 // atrAntare ca yadabhUttatsUtrakRdeva darzayatimUlam-aha so tattha nijato, dissa pANe bhydue| vADehiM paMjarehiM ca, sanniruddhe sudkkhie||14|| vyAkhyA-athAnantaraM so'riSTanemistatra maNDapAsanne pradeze niryannadhikaM gacchan 'dissatti' dRSTvA, prANAn prANino mRgAdIn , bhayadrutAn bhayatrastAn , vATaiTikaiH, paJjaraizca sanniruddhAn gADhaniyaMtritAn , ata eva suduHkhitAn 14 // // mUlam-jIvIaMtaM tu saMpatte, maMsahA bhakkhiavae / pAsittA se mahApaNNe, sArahiM paDipucchai // 15 // vyAkhyA-jIvitAntaM maraNAvasaraM samprAptAn , mAMsAthai mAMsopacayanimittaM bhakSayitavyAnavivekibhiriti zeSaH, 'pAsittatti' uktavizeSaNaviziSTAn hadi nidhAya bhagavAn, mahatI prajJA jJAnatrayAtmikA yasya sa tathA, sArathi hastinaH pravartakaM hastipakamityarthaH pratipRcchati // 15 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 uttarAdhyayana mUlam-kassa aTThA ime pANA, ee save suhesinno| vADehiM paMjarehiM ca, sanniruddhe a acchahi // 16 // vyAkhyA-kasyArthAddhetorime prANAH prANina ete sarve, ime ityanenaiva gate ete iti punaH kathanamatisambhramakhyApakaM, 'sanniruddhe atti' sanniruddhAzcaH pUraNe 'acchahiti' tiSThanti // 16 // evaM bhagavatoktemUlam-aha sArahI tao bhaNai, ee bhaddA u pANiNo / tubhavivAhakajaMmi, bhuMjAveuM bahuM jaNaM17 _ vyAkhyA-'bhaddAutti' bhadrA eva kalyANA eva, na tu zRgAlAdikutsitAH / tava vivAhakArya gauravAdI bhojayituM bahuM janaM ruddhAH santIti zeSaH 17 // itthaM sArathinokte yatprabhuzcakre tadAhamUlam-soUNa tassa so vayaNaM, bhupaannvinnaasnnN| ciMtei se mahApaNNe, sANukkose jie hi u||18|| _ vyAkhyA-bahupANetyAdi-bahUnAM prANAnAM prANinAM vinAzanaM vAcyaM yasya tadvahuprANavinAzanaM, sa prabhuH sAnukrozaH sakaruNaH, 'jiehi utti' jIveSu, tuH pUttau // 18 // mUlam-jadi majjha kAraNA ee, hammati subahU jiaa|n me eaMtu nissesaM, paraloe bhavissai 19 __ vyAkhyA-yadi mama kAraNAt hetoH 'hammaMtitti' haniSyante subahavo jIvAH, na me etajIvahananaM niHzreyasaMkalyANaM paraloke bhaviSyati ! bhavAntareSu paralokabhIrutvasya bhRzAbhyAsAdevamabhidhAnaM, anyathA caramadehatvAdatizayajJAnitvAca bhagavataH kathamiyaM cintA syAt ? // 19 // tatazca jJAtajinAzayena sArathinA mociteSu teSu paritoSAdhatprabhuzcakre tadAhamUlam-so kuMDalANa jualaM, suttagaM ca mhaayso| AharaNANi a savANi, sArahissa paNAmae // 27 // vyAkhyA-'suttagaM catti' kaTIsUtraM, AbharaNAni ca sarvANi zeSANi 'paNAmaetti' arpayatIti suutrsptkaarthH||20|| tato yadabhUttaducyate__avaliSTa tataH svAmI, sadyo vakra iva grahaH // karuNArasapAthodhi-vizvajantuhitAvahaH ! // 370 // zivAsamudravijayau, puro bhUya tadA prabhum // ityUcaturajasrAzru-dhArAmeghAyitekSaNau ! // 371 // kiM vatsAsmatpramodadu-munmUlayasi mUlataH // kiM khedayasi kRSNAdIn , svIkRtatyAgato yadUn ? // 372 // bhavatkRte svayaM gatvA, vRtapUrvI tadajajAm // athograsenasya kathaM, haridarzayitA mukham ? // 373 // kathaM vA bhAvinI jIva-nmRtA rAjImatI knii|| bhattehInA hi nAbhAti, strI vinendumiva ksspaa!|| 374 // kRtvodvAhaM tadasmAkaM, darzaya khavadhUmukham ||prthmpraarthnaamenaa, saphalIkuru vatsa ! naH // 375 // vabhANa bhagavAnpUjyAH 1, zlathayantvenamAgraham // pravartyate hite'rthe hi, khAbhISTo nA'pare punaH // 376 // yatpANipIDanepyevaM, bhavati prANipIDanam // acirAdyAsu cAsaktaH, prANI prApnoti durgatim / // 377 // tAsAM strINAM saGgamena, muktikAmasya me kRtam // kRtI hi yatate pretya-hite nA''pAtasu. ndare ! // 378 // [yugmam ] vadantamiti taM sAce, sarve kampitaviSTarAH // tIrtha pravartayetyUcu-retya lokAntikAmarAH // 379 // samudravijayAdIMzca, te devA evamUcire // zubhavanto bhavantaH kiM, viSIdanti mudaH pade ? // 380 // ayaM hi bhagavAn dIkSA-bhAdAyotpannakevalaH // ciraM modayitA vizva-trayaM tIrtha pravartayan ! // 381 // muditeSu tadAkaye, samudravijayAdiSu // gRhaM gatvA''bdikaM dAnaM, dAtuM khAmI pracakrame // 382 // __itazca valitaM vIkSya, nemi zokabharAturA // rAjImatI kSitau vajrA-hatevAcetanA'patat // 383 // vayasyAH vihitaiH zIto-pacAraizcAptacetanA // duHkhodgAropamAMzcakre, vilApAniti duHzravAn ! // 384 // doSaM vinApi raktAM mAM, tyaktvA nAtha ! kuto'gamaH 1 // tvAdazAM hi vizAM bhakta-janopekSA na yujyate / // 385 // santyajanti mahAnto hi, sadoSamapi nAzritam // jahAtyaGkamRgaM nendu-nacAbdhirvaDavAnalam ! // 386 // satyapyevaM yadi tyAjyAM, maamjnyaasiirjgprbho|| tadA kimartha svIkRtya, vivAhaM mAM vyaDambayaH // 387 // yadvA mamaivAsI doSo-'rajyaM yattvayi durlbhe|| kAkyA eva hi doSo'yaM, yadrajyati sitacchade 1 // 388 // rUpaM kalA kuzalatA, lAvaNyaM yauvanaM kulam // tvayA khIkRtya muktAyAH, sarva meM viphalaM vibho!|| 389 // niryAntIvA'savo vakSaH, sphuTatIva mamoccakaiH // jvalatIva vapuH kAnta 1, tvadviyogavyathAbharaiH // 39 // pazuSvAsIH kRpAlustvaM, yathA mayi tathA bhava // tvAzA hi mahAtmAnaH, paMktibhedaM na kurvate / // 391 // dazA girA ca mAM raktAM. vibho / smbhaavyaikshH|| ko hi vetti vinA''khAdaM, madhuraM kaTu vA phalam ? / / 392 // yadvA sidvivadhUtkasya, tava sApi pulomajA // mano harati no tarhi, kvArha mAnuSakITikA ? // 393 // ityucairvilapantIM tAM, kanI sakhyo'vadannadaH ||maa rodaH sakhi ! yAtvepa, nIraso niSThurAgraNIH // 394 // bhUyAMso'nyepi vidyante, hRdyA yadukumArakAH // khAnurUpaM varaM teSu, vRNuyAstvaM manoharam // 395 // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 uttarAdhyayana tataH karNau pidhAyaiva-mUce rAjImatI satI // kimetadUtre yuSmAbhi-rmamApi prAkRtocitam // 396 // nizA bhajati cedbhAnu, bRhadbhAnuM ca zItatA // tathA'pi nemi muktvAhaM, kAmaye nA'paraM naram ! // 397 // nemeH pANirvivAhe ce-nmapANI na bhaviSyati // tadA bhAvI vratAdAna-kSaNe me mUrdhni tasya sH!||398 // Azayo'yaM tavotkRSTo, jagato'pi mahAzaye ! // ityUcAnAstataH procaiH, khasakhIH sA satItyavak // 399 // khame'aurAvaNArUDho, dRSTaH ko'pi pumAnmayA // madvezmopetya sa kSipraM, nivRtyAdhyAsta mandaram // 40 // sudhAphalAni catvAri, tatrasthazca dadadvizAm // sa mayA yAcito mahya-mapi tAni dadau drutam // 1 // sakhyo'pyAkhyanmA viSIdaH, kSINA vighnAstavAnaghe ! // ApAtakaTuko'pyeSa, khapno hyAyati sundaraH ! // 2 // dhyAyantI sA tato nemi, tasthau gehe kathaMcana // prabhurapyanyadA jajJe, vratamAdAtumudyataH // 3 // atha yathA prabhuH prAjAjIttathA sUtrakRdeva darzayati mUlam-maNapariNAmo a kao, devA ya jahoiaM samoiNNA / ___ saviDDIi saparisA, nikkhamaNaM tassa kAuM je // 21 // vyAkhyA-manaH pariNAmazca kRto niSkramaNampratIti zeSaH, devAzca caturnikAyA yathocitaM samavatIrNAH, sarvaddhA yuktA iti zeSaH, saparSado nijanijaparicchadaparivRtAH, niSkramaNamiti prastAvAniSkramaNotsavaM tasyAriSTanemeH kartum 'je' pUtau // 21 // __ mUlam-devamaNussaparivuDo, sIArayaNaM tao smaaruuddho| nikkhamia bArayAo, revayayaMmi hio bhayavaM // 22 // vyAkhyA-'sIArayaNaMti' zibikAranaM surakRtamuttarakurusaMza, niSkramya dvArakAto dvArakApuryAH, raivatake sthito bhagavAn // 22 // mUlam-ujANaM saMpatto, oiNNo uttimAo siiaao| sAhassIi parivuDo, abhinikkhamaI u cittAhi // 23 // vyAkhyA-tatrApi girau udyAnaM sahasrAmravaNasaMjJaM samprAptastatra cAvatIrNaH, 'sIAotti' zivikAtaH 'sAhassIeti puruSANAmitizeSaH, privRtH| atha varSazatatrayaM gArhasthye sthitvA niSkAmati / tuH prattoM, cittAhiti' citrAnakSatre, asya prabhoH paJcakhapi kalyANakeSu tasyaiva bhAvAt // 23 // kathamityAhamUlam-aha so sugaMdhagaMdhie, turiaM mauakuMcie / sayameva lucaI kese, paMcamuTThIhiM samAhio 24 vyAkhyA--sugandhagandhikAnkhabhAvata eva surabhigandhIt tvaritaM mRdukakuJcitAn komalakuTilAn svayameva luJcati kezAn , paJcamuSTibhiH samAhitaH sarvasAvadyayogatyAgena samAdhimAn // 24 // evamupAttadIkSe manaHparyAyajJAnaM prAse ca jinemUlam-vAsudevo yaNa bhaNai, luttakesaM jiiNdi| icchiamaNorahaM turiaM, pAvesU taM damIsarA // 25 // vyAkhyA-vAsudevazvazabdAt balabhadrasamudravijayAdayazca 'NaMti' enaM nemijinaM bhaNati lupsakezaM jitendriyaM, ipsitamanorathaM mahodayAvAptirUpaM prApnuhi tvaM hedamIvara ! jitendriyaziromaNe! // 25 // mUlam-nANeNaM dasaNeNaM ca, caritteNa taveNa ya / khaMtIe muttIe, vaDDamANo bhavAhi a // 26 // mUlam-evaM te rAmakesavA, dasArA ya bhujnnaa| arihanemi vaMdittA, aigayA bAragAuriM // 27 // ___ vyAkhyA-'vaMditatti' vanditvA stutvA natvA ca, atigatAH praviSTAH // 26 // 27 // tadA ca truTitatatsaGgamAzA rAjImatI kIdRzI babhUvetyAhamUlam-soUNa rAyavarakannA, pavanaM sA jiNassa u / nIhAsA ya nirANaMdA, sogeNa u smucchyaa||28|| vyAkhyA-'nIhAsatti' nirhAsA hAsyarahitA nirAnandA ca zokena samavastRtA AcchAditA // 28 // mUlam-rAImaI viciMtei, dhiratthu ! mama jiiviaN| jAhaM teNa pariccattA, se pavaiuM mama // 29 // vyAkhyA-'jAti' yadyahaM tenA'riSTaneminA parityaktA tarhi zreyo'tiprazasvaM prabajituM mama yathAnyajanmanyapi dRzaM duHkhaM syAt, yathA ca satyaH patyanuyAyinyo bhavantIti vAkyaM satyApitaM bhavatIti sUtranavakArthaH // 29 // itazca Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 uttarAdhyayana rathanemiH prabhorbhrAtA, rakto rAjImatIM kanIm // phalapuSpavibhUSAdi - dAnairnityamupAcarat // 4 // ayaM hi sodara - snehA-tsarvametaddadAti me // dhyAyantItyAdade'zeSaM dattaM tenograsenajA // 5 // sa tu tadbrahaNAdeva, khAnuraktAM viveda tAm // kAcakAmalivatkAmI, vanyathAbhAvamIkSate / // 6 // tAM cetyuvAca so'nyedyu- rmA vipIdaH sulocane ! // nirAgo nemiratyAkSI-yadi tvAM tarhi tena kim ? // 7 // mAM prapadyasva bharttAraM kRtArthaya nijaM vayaH // tvAM hi kAmaM kAmayehaM, mAlatImiva SaTpadaH // 8 // sA proce yadyapi tyaktA, neminAhaM tathApi hi // ziSyA tasya bhaviSyAmi, prArthanayAnayA ? // 9 // tayetyuktaH sa tUSNIka-stasthau na tu jahA~ spRhAm // kAmuko hi niSiddho'pi, necchAM zuna iva tyajet ! // 10 // rathanemirathAnyedyu- ssatIM rAjImatIM rahaH // ityuvAca punarvAcA, madanadrumakulyayA // 11 // raktA mau virakte'pi, zuSke kASTha ivAlinI // mRgAkSi ! dakSApyAtmAnaM, santApayasi kiM sudhA 1 // 12 // hantA'haM taba dAsaH syA - mAjanma svIkaroSi cet // bhogAn bhuMkSya vinA tAn hi, vido janmA'phalaM viduH / // 13 // tadAkarNya papau kSIraM, tasya pazyata eva sA / sthAle puraHsthe madana - phalAghrANena cAvamat // 14 // payaH pivedamityUce, rathanemiM ca sA satI // so'bravItkimahaM zvAsmi 1, yadudvAntaM pibAmyadaH ! // 15 // smitvA rAjImatI smAha, jAnAti kimidaM bhavAn 1 // so'vadacchizurapyetadvetti no vebhyahaM kutaH 1 // 16 // Uce rAjImatI tarhi, mAM vAntAmapi neminA // bhoktumicchankuto mUDha!, kurkuratvaM prapadyase 1 // 17 // tato vimuktatatkAmo, rathanemiragAdgRham // satI sApi sukhaM tasthau, tapyamAnottamaM tapaH // 18 // itazca nemizchadmastha-catuSpaJcAzataM dinAn // grAmAdiSu vihRtyAgA-yo raivatakAcalam // 19 // tatrASTamatapAH svAmI, dhyAnasthaH prApa kevalam // indrAH sarve samaM devai - statrAguH kampitAsanAH // 20 // nirmite taizca samava-saraNe zaraNe zriyAm // upavizya caturmUrtiH, prArebhe dezanAM prabhuH // 21 // jJAnotpattiM prabhorjJAtyo - yAnapAlAdvalAcyutau // rAjImatI dazArhAdyA, yadavo'nyepi bhUspRzaH // 22 // tatra gatvA jinaM natvA, yathAsthAnaM nivizya ca // zuzruvurdezanAM ramyA - mudvelAnandavArddhayaH // 23 // [ yugmam ] zrutvA tAM dezanAM buddhA, rAjAno'nye ca mAnavAH // nAryazca prAtrajan prAjyAH, kecittu zrAddhatAM dadhuH // 24 // gaNino varadattAdyA- steSu cASTAdazA'bhavan // dvAdazAGgIkRtaH sadya- tripadyA svAmidattayA // 25 // rathanemirapi khAmi pArzve prAtrajadanyadA / rAjImatI ca sumatiH, kanyAbhirbahubhiH samam // 26 // etacca sUtrakAro'pi darzayati mUlam - aha sA bhamarasannibhe, kuJcaphaNagapasAhie / sayameva luMcaI kese, dhiimaMtA vavastiA // 30 // vyAkhyA - sA rAjImatI bhramarasannibhAnU, kUrcI mUDhakezonmocako vaMzamayaH, phaNakaH kaGkatakastAbhyAM prasAdhitAn saMskRtAn dhRtimatI svasthacittA vyavasitA kRtodyamA dharmampratIti zeSaH // 30 // tatazca - mUlam -- vAsudevo ya NaM bhaNai, luttakesaM jiiMdiaM / saMsArasAyaraM ghoraM, tara kaNNe ! lahuM huM // 31 // vyAkhyA- 'lahuM lahuMti' laghu laghu zIghraM zIghram, sambhrame dvirvacanam // 31 // tataH mUlam -- sA pavaiA saMtI, pavAvesI tahiM bahuM / sayaNaM pariaNaM cetra, sIlavaMtA bahussuA // 32 // vyAkhyA - 'padyAvesitti' pratrAjayAmAseti sUtratrayArthaH // 32 // taduttaravaktavyatAmAha- mUlam - giriM ca revayaM jaMtI, vAseNollA uaMtarA / vAsaMte aMdhayArammi, aMto layaNassa sA ThiA 33 vyAkhyA--giriM ca raivataM yAntI, khAminaM nantumiti zeSaH / varSeNa vRSTyA 'ulatti' ArdrA klinnAmbarA, antarA - rddhamArge 'vAsaMtetti' varSati meghe iti gamyaM, andhakAre prakAzarahite, layanasya giriguhAyA antarmadhye, sA rAjImatI sthitA // 33 // tatra ca - mUlam - cIvarAI visAraMtI, jahAjAyatti pAsiA / rahanemI bhaggacitto, pacchA diTTho a tIIvi // 34 // vyAkhyA -- cIvarANi visArayantI vistArayantI sA yathAjAtA anAvRtAGgatayA janmAvasthopamA jajJe iti ityevaMrUpAM tAM 'pAsiatti' dRSTvA rathanemirbhanacittaH saMyamampratyabhUt / sa hi tAmapratirUparUpAM nirUpyAbhirUparUpo'pi smaraparavazo'jani ! pazcAdRSTazca tayA rAjImatyA, apiH punararthaH, prathamapraviSTairhi nAndhakAre kiJcid dRzyate, anyathA hi vRSTisambhramAdanyAnyAzrayAn gatAsu zeSasaMyatAsu tatreyamekAkinI pravizedapi neti bhAvaH // 34 // mUlam - bhIAya sA tahiM dahu, egaMte saMjayaM tayaM / bAhAhiM kAuM saMgophaM, vevamANI nisIai // 35 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 uttarAdhyayana vyAkhyA-bhItA ca sA, mA'sau me prasahya zIlabhaGgaM kArSIditi prastA, tatraikAnte saMyataM takaM dRSTvA bAhubhyA kRtyA saMgophaM stanopari markaTabandhaM vepamAnA zIlabhagabhayAdeva niSIdati / tatpariSvaGgAdiparihArAyeti // 35 // mUlam-aha sovi rAyaputto, smudvijyNgo| bhIaM paveiaM daGa, imaM vakkamudAhare // 36 // nyAkhyA-[spaSTam ] // 36 // mUlam-rahanemI ahaM bhadde, surUve cArubhAsiNi / mamaM bhayAhi sutaNU , na te pIlA bhavissai // 37 // vyAkhyA-mamamityAdi-mAM bhajakha sutano ! na te pIDA bhaviSyati, pIDAzaGkayA hi tvaM kampase ! na ca pIDAheturviSayasevA ! kintu sukhahetureveyamiti bhAvaH // 37 // mUlam-ehi tA bhujimo bhoe, mANussaM khu sudullahaM / bhuttabhogI tao pacchA, jiNamaggaM carissimo // 38 // vyAkhyA-ehi Agaccha 'tA iti tasmAt // 38 // sato rAjImatI kiM cakAretyAhamUlam-dahuNa rahanemi taM, bhaggujjoaparAiaM / rAImaI asaMbhaMtA, appANaM saMvare tahiM // 39 // vyAkhyA-'bhaggujjo'ityAdi-bhamodyogo'pagatotsAhaH prastAvAtsaMyame, sa cAsau parAjitazca vIparIpaNa bhamodyogaparAjitastaM / asambhrAntA nA'yaM balAdakArya kartetyAzayAdatrastA / AtmAnaM samavArIdAcchAdayavIvareriti zeSaH // 39 // mUlam-aha sA rAyavarakannA, suDiA niamve| jAiM kulaM ca sIlaM ca, rakkhamANI tayaM ve||40|| vyAkhyA-'niamacaetti' niyame indriyaniyamane, vrate dIkSAyAM 'vaetti' avAdIt // 40 // mUlam-jaisi rUveNa vesamaNo, lalieNaM nlkuubro|thaavite na icchAmi, jaisi sakkhaM puraMdaro 41 ___ vyAkhyA--'lalieNaMti' lalitena savilAsaceSTitena nalakUbaro devavizeSaH, 'te iti' tvAM 'jaisitti' yadyasi sAkSAtpurandaraH // 41 // anyaccamUlam-dhIratthu tejaso kAmI, jotaM jiiviakaarnnaa| vaMtaM icchasiAveDaM, seaMte maraNaM bhave! // 42 // vyAkhyA--dhigastu te tava yazo mahA kulasambhavodbhavaM he kAmin !, yahA dhigastu te iti tvAM he ayazaskAmin / akIlaibhilApin !, yastvaM jIvitakAraNAdasaMyamajIvitArtha vAntamapi vratAdAnena bhogasukhamicchasyApAtumupabhoktuM / ityataH zreyaH kalyANaM te maraNaM bhavet ! na tu vAntApAnaM, tasyAtiduSTatvAduktaM hi-"vijJAya vastu nindhaM, tyaktvA gRhanti kiM kvacitpuruSAH / vAntaM punarapi bhuMkte, na hi sarva sArameyopi" iti // 42 // mUlam-ahaM ca bhogarAyassa, taM ca'si aNdhgvhninno| mA kule gaMdhaNA homo, saMjamaM nihuo cara 43 vyAkhyA-ahaM caH pUrtI bhojarAjayograsenasya, tvaM cAsi andhakavRSNeH kule jAta iti shessH| ato mA kule 'gaMdhaNatti' gandhanAnAM 'homotti' bhaviSyAvastaceSTitakAritayeti bhAvaH / gandhanA hi vAntamapi viSaM maMtrAkRSTA jvaladanalapAtabhIrutvena punarApibanti, na tvagandhanAH / tarhi kiM kAryamityAha-saMyamaM nibhRtaH sthirazcara sevakha // 43 // mUlam--jaitaM kAhisi bhAvaM, jA jA dicchasi naario| vAyAviddhuvva haDo, ahiappA bhavissasi 44 ___ vyAkhyA-yadi tvaM phariSyasi bhAvaM prakramAnogecchArUpaM, yA yA drakSyasi nAryastAsu tAkhiti gamyate / tataH kimityAha-vAtAviddho vAyuprerito haTho vanaspativizeSaH sa iva asthitAtmA asthirAzayo bhaviSyasi / haTho sadRDhamUlatayA yato yato vAto yAti tatastato namatItyasthiro bhavati, tathA caJcalacittatayA striyaM triyaM prati spRhAM kuvastvamapIti // 44 // mUlam-govAlobhaMDavAlo vA, jahA tddvnnissro| evaM aNissaro taM pi, sAmaNNassa bhavissasi45 vyAkhyA--gopAlo yaH parasya gAH pAlayati, bhaNDapAlo vA yaH parasya bhANDAni bhATakAdinA pAlayati sa yathA tavyasya gavAderanIzvaro'prabhuH, evamanIzvarastvamapi zrAmaNyasya bhaviSyasi ! bhogAbhilASitayA tatphalasyAbhAvAditi sUtraSoDazakArthaH // 45 // evaM tayokte rathanemiH kiM cakAretyAha Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 uttarAdhyayana mUlam-tIse so vayaNaM socA, saMjayAi subhaasi| aMkuseNa jahA nAgo, dhamme sNpddivaaio||46|| vyAkhyA--aMkuseNetyAdi-aDazena yathA nAgo hastI mArge itizeSaH, dharme cAritradharme saMpratipAtitaH sthitaH tadvacasaiveti gamyate / atracAyaM vRddhavAdaH "nUpurapaNDitAkhyAne ruSTena rAjJA devImiNThavAraNA mAraNArtha girizRGgamAropitAH, tatra nRpAdiSTamiNThanunnena dantinA pAtArtha kramAtrayaH kramA AkAze kRtAH, tataH kimayaM cintAmaNiriva durApo dvipacUDAmaNisudhA mAryata ityAryalokairvijJasena rAjJA hastirakSaNAyokto hastipako rAyA AtmanazcAbhayamabhyarthya taM gajaM zanaiH zanaiH zailazikharAdudatArayaditi" yathA cAyaM tAvatI bhuvaM prApto'pi dviSoDazavazAtpathi saMsthitaH, evamayamapyutpannavizrotasiko rAjImatIvAkyenAhitapravRttinivartakatayAGkuzadezyena dharme sthitaH // 46 // mUlam-maNagutto vayagutto, kAyagutto jiiNdio| sAmaNNaM niccalaM phAse, jAvajIvaM dddhvo||47|| vyAkhyA-'phAsetti' aspAkSIditi sUtradvayArthaH // 47 // dvayoradhyuttaravaktavyatAmAha-- mUlam-uggaM tavaM carittA NaM, jAyA duNNivi kevlii| savaM kammaM khavittA NaM, siddhiM pattA aNuttaraM 48 vyAkhyA-'doNivitti' dvAvapi rathanemirAjImatyau / anayozca catvAri varSazatAni gArhasthye, varSamekaM chAnasthye, paJcavarSazatAni kevalitve, ekAdhikanavavarSazatAni sarvAyurabhUditi sUtrArthaH // 48 // athAdhyayanArthamupasaMharanupadezamAhamUlam-evaM kariti saMbuddhA, paMDiA pviakkhnnaa| viNiati bhogesu, jahAse purisuttamutti bemi 49 vyAkhyA-evaM kurvanti sambuddhAH paNDitAH pravicakSaNAH, vinivartante kathaJcidvizrotasikotpattAvapi vizeSeNa tannirodhalakSaNena nivartante mogebhyo yathA sa puruSottamo rathanemiriti sUtrArthaH // 49 // iti avImIti prAgvat ||itshc // bhagavAnneminAtho'pi, viharanavanItale // panAniya sahasrAMzu-bhavyasatvAnabUbudhat // 427 // dazacApocchyaH zaGkha-lakSmAmbhodaprabhaH prabhuH // dizo dazA''dizan dharma, dazabhedamapAvayat // 28 // aSTAdazasahasrANi, sAdhUnAM sAMdhukarmaNAm // catvAriMzatsahasrANi, sAdhvInAM tu mahAtmanAm // 29 // ekonasaptatisaha-srAgraM lkssmupaaskaaH|| lakSatrayaM ca patriMza-tsahasrADhyamupAsikAH // 30 // catuHpaMcAzadinonA, saptavarpazatIM vibhoH // AkevalAdviharataH, saMgho'bhUditi saMbhavaH // 31 // [tribhirvizeSakam ] paryante cojayantAdrau, prapede'nazanaM prabhuH // patriMdazadhikaiH sArddha, sAdhUnAM paJcabhiH zataiH // 32 // taiH sAdhubhizca saha varpasahasramAna-mAyuH prarya jinabhAnurariSTanemiH // bhAsena niI tisukhAni tataH prapede, cakre tadA ca mahimA sakalaiH surezaiH // 433 // iti zrIariSTanemijinacaritam // 1sAdhudharmaNAm / iti 'dha' pustake // 2 sattamaH / iti 'dha' pustake / RECORMACORIANRAIGURASHARMACURRROMORROAT iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharpagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zarI zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dvAviMzamadhyayanaM sampUrNam // 22 // // atha trayoviMzamadhyayanam // aham // uktaM dvAviMzaM, atha kezigautamIyaM trayoviMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane hi kathaJciduspannavizrotasikenApi rathanemiyaddharmedhRtiH kAryetyuktaM, atra tu parepAmapi manoviplavaH kezigautamavadapaneya ityucyte| itisambandhasyAsyedamAdisUtraM-- mUlam-jiNe pAsitti nAmeNaM, arahA logpuuie| saMbuddhappA ya savaNNU, dhammatitthayare jiNe // 1 // vyAkhyA--jino rAgadveSAdijetA pArtha iti nAnAbhUditi zeSaH, arhan vizvatrayavihitapUjAhaH, ata eva lokapUjitaH, sambuddhastatvAvabodhavAnAtmA yasya sa tathA / sa ca chamastho'pi sthAdityAha sarvajJastathA dharma eva bhavAbdhitaraNahetutvAttIrtha dharmatIrtha tatkaraNazIlo dharmatIrthakaro jinaH sakalakarmajetA, muktyavasthApekSametaditi sUtrArthaH // 1 // atra prasaGgAgataM zrIpArzvacaritaM lezato likhyate, tathA hi atraiya bharate vAsA-vasathe sakalazriyAm // garbhagehopamaM jajJe, pattanaM potanAbhidham // 1 // nItivallIpanastaMtra, guNAlaGkRtabhUghanaH // jinadharmAravindAli-raravindo'bhavannRpaH // 2 // labdhazAstrAdhirodhAsta-purodhA jinadharmavit // vizvabhUtirabhUttasya, bhAryA cAnuddharAbhidhA // 3 // sutau tayozca kamaTha-marubhUtI babhUvatuH // varuNAvasundha. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 uttarAdhyayana rAhe, tayozcAbhavatAM priye // 4 // vizvabhUtirvezmamAra-mAropya sutyostyoH||prpdy prAyamanyedhu-vipadya tridivaM yayau // 5 // bhAryApyanuddharA tasya, tadviyogajvarAturA // zopayitvA vapuH zoka-tapobhyAM mRtyumAsadat ! // 6 // cakratuH sodarau tau ca, khapitrorauddhadehikam // purohitapadaM tvApa, kamaThaH sa hi puurvjH||7|| vratAya spRhayannanta-viSayebhyaH parAzukhaH // babhUva marubhUtistu, dharmakarmarato bhRzam // 8 // ramaNIyAkRti tasya, ramaNI navayauvanAm // iSTvA vasundharAM kSobha, babhAja kamaTho'nyadA // 9 // tataH sa to prakRtyA'pi, parastrIlampaTo viTaH // aalaapypriyaalaapai-mnmthgumdohdaiH||10||taaN cetyUce smaravyAdhi-luptalajjAvilocanaH // bhogAn vinA mudhA mugdhe!, vayaH kiM gamayasyadaH 1 // 11 // niHsatvaH sevate na tvAM, yadi mUDho mamAnujaH // tatkiM tena mayA sAkaM, ramakha tvaM manorame ! // 12 // tenaivamuditA khAMke, sAdaraM vinivezitA // bhogecchuH pUrvamapyu vaiH, prapede tadvasundharA ! // 13 // tato vivekaM maryAdA, apAM cAvagaNayya tau // sevete sma raho nityaM, pazukalpau pazukriyAm / // 14 // kathaJcittaSa vijJAya, varuNA kamaThAganA // asUyAvivazA sarva-muvAca marubhUtaye // 15 // asambhAvyamadA'prekSya, khayaM pratyeti kaH sudhIH // dhyAyanniti tato'gaccha-nmarubhUtirupAprajam // 16 // yAmi nAmAntaraM bhrAta-rityudIrya bahiryayau // kRtvA veSAntaraM cAbhU-janmakArpaTikopamaH // 17 // naktaM copetya kamaTha-mityUce bhASayA'nyayA // zItatrANakSama dehi, sthAnaM dUrAdhvagAya me // 18 // ajJAtaparamArthastaM, kamaTho'pyevamabravIt // bhoH kArpaTika ! tiSTha tva-mihagarbhagRhAntike // 19 // bharabhUtistatastatra, suSvApAlIkanidrayA // kAmaM kAmAndhayordraSTu-phAmo duzreSTitaM tayoH // 20 // marubhUtirgato'stIti, nidazaMkaM ramamANayoH // vasundharAkamaThayo-stamanyAyaM dadarza ca ! // 21 // akSamo'pi sa tadraSTuM, bhIrarlokApavAdataH // cakAra na pratIkAraM, niragAca tato drutam // 22 // gatvA covAca tatsa4-maravindamahAbhuje // mApo'pyAdikSadArakSA-stanivAsayituM purAt // 23 // te'pi gaIbhamAropya, rasadvirasaDi vajIrNapanaddhA-mAlAmAlitakandharam // 24 // uccairupoSitAkArya, rakSAmUtravilepanam // kamaThaM bhramayitvAnta-nagaraM niravAsayat ! // 25 ||[yugmm ] evaM viDambito jAta-vairAgyo vipinaM gataH // kamaTastApasIbhUyA-''rabhe bAlatapo bhRzam // 26 // marubhUtistato jAta-pazcAttApo vyacintayat // dhigmAM rAjJe gRhacchidraM, procyAgrajaviDambakam ! // 27 // gRhaduzcaritaM jAtu, prakAzyaM naiva kasyacit // iti nItivaco'pyadya, vyasA hi ruSAkulaH ! // 28 // kSamayAmi tadadyApi, mantumenaM nijAgrajam // dhyAtveti tadvanaM gatvA, so'patattasya pAdayoH // 29 // kamaTho durdhiyAmeka-bhaTho duSkarmakarmaThaH // viDambanAM tAM tanmUlAM, mRtyorapyadhikAM smaran // 30 // mUrbhi praNamato bhrAtu-sadorikSapyA'kSipacchilAm // duSTasya sAntvanaM nUnaM, zAntasyAH pradIpanam / // 31 // [ yugmam ] tatprahArakSuNNamauli-ma'tvA''rtadhyAnayogataH // marubhUtirabhUdvindhyA-cale yUthAdhipo dvipaH // 32 // ___ itazca zaradi krIDan , samaM strIbhihopari // aravindanRpo'pazya-kSaNAlabdhodayaM dhanam // 33 // zakacApA. zcitaM taM ca, garjantaM hRdyavidyutam // aho ramyoyamityucce-varNayAmAsa bhUdhavaH ! // 34 // meghaH sa tu kSagAyoni, vyAnaze tailavajale // kSaNAcA'puNyavAnchAva-dvAtodbhUto nyalIyata ! // 35 // tato dadhyau nRpo yathAtathA vizve'pi vizve'mI, bhAvAstatteSu kA ratiH // 36 // dhyAyannityAdi tatkAla-mavadhijJAnamApa sH||raajye nyasyAGgajaM pArthe, sadgurozcAdade vratam // 37 // kramAca zrutapAriNo, vihrnso'nydaa'clt||smsaagrdttebhy-saarthenaassttaapdmprti // 38 // taM natvA sArthapo' pRcchat ,ka vo gamyaM ? prabho! iti // gantavyaM tIrthayAtrArtha, mameti yatirapyavak // 39 // sArdhezaH punarapyUce, dharmaH ko bhavatAmiti // tataH savistaraM tasmai, jaina dharma munirjagI // 40 // taJcAkarNya sakarNo drAk, zrAddhatvaM pratyapAdi saH // sukSetre bIjayadakSe, jhupadezo mahAphalaH ! // 41 // so'tha sArtho'TavIM prApa, marubhUtigajAzritAm // tasyAM ca sarasastIre, bhojanAvasare'vasat // 42 // tadA ca marubhUtIbho, vRto bhUrikareNubhiH // tatrAgatya taTAke'mbho-'mbhodo'mbhodhAvivApibat // 43 // kariNIbhiH samaM tatra, krIDitvA pAlimAzrayat // dizaH pazyannapazyaca, taM sArtha tatra saMsthitam // 44 // tadvadhAya ca sodhAvat , krudhA'ntaka ivAparaH // taM cAyAntaM vIkSya sarve, praNezuH sArthikA drutam // 45 // taM cAvabudhya bodhAhe-mavadheH sa tu sanmuniH // kAyotsargeNa tasthau ta-mArge'cala ivAcalaH // 46 // dhAvankumbhI tu tamabhi, krudhA tatpArdhamAgataH // taM pazyanprApa zAntatvaM, sthiraH tasthau ca tatpuraH // 47 // utsarga pArayitvA'tha, tasyopakRtaye vratI // ityUce bhoH smarasi taM, marubhUtibhavaM na kim ? // 48 // mAM cAravindabhUpAlaM, na kiM jAnAsi ? sanmate ! // prAgbhave cATataM zrAddha-dharma kiM vyasmaraH? kRtin ! // 49 // iti tadvacasA jAti-smaraNaM prApya sa dvipH||udshcitkro bhUmi-nyastamaddhona // 50 // tenokta sAdhunA zrAddha-dharma ca pratipadya saH // natvA muniM guNAsthAnaM, svasthAne khasthadhIyeyI // 51 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 uttarAdhyayana dRSTvA tadadbhutaM pUrva-naSTAnte sArthikA api // upeya taM yatiM natvA, zrAddhadharma prapedire // 52 // sArthezo'pi tato'tyantaM, jinadharmeo'bhavat // aSTApade'rhato natvA, munirapyanyato'gamat // 53 // so'pi stamberamazrAddha-zvaranmunivadIryayA // SaSTAdikaM tapaH kurvan, zuSkapatrAdipAraNaH // 54 // bhAnubhAnubhiruttasaM, palvalAdijalaM piban // tasthau zubhAzayastyakta-vazA ke liraso'nizam ! // 55 // [ yugmam ] itana kamaTo'zAnta - kopo hatvApi sodaram // vindhyATavyAmabhUnmRtvA - ityutkaTaH kukkuToragaH // 56 // sa zramabrekadA'pazya-nmarubhUtimataGgajam // pravizantaM sarasyambhaH pAtuM natApitam // 57 // so'nekapastadA pakke maja daivaniyogataH // kukkuTAhiH sa taM sadyo, dadaMzoDIya mastake // 58 // jJAtvA'ntaM tadvipAvezAdvidhAyA'nazanaM dvipaH // vedanAM sahamAnastAM smaran paJcanamastriyaH // 59 // saptadazasAgarAyu-vipadya tridazo'bhavat // sahasrAre sahalAzu-sahasrAMzujayI rucA // 60 // [ yugmam ] mRtvA kukkuTanAgo'pi, so'nyadA paJcamAvanau // babhUva nArakaH saptadazasAgarajIvitaH // 61 // "itazca" jaMbUdvIpe prAvidehe, sukacchavijaye'bhavat // vaitADhyAdrau purI nAmnA, tilakA vijitAlakA // 62 // nAnA vidyutistatrA'bhavatkhecarabhUdharaH // rAjJI tu tasya kanaka-tilakA kanakacchaviH // 63 // so'ya jIvaH sAmayone-raSTamasvargatathyutaH / jajJe kiraNavegAhU-stayoH sUnurmahAbalaH // 64 // kramAdRddhiM gato vidyAH, kalAthAbhyasya so'khilAH // vaidagdhyaikakalAcArya, vayo madhyamamadhyagAt // 65 // rAjye sa cAnyadA nyastaH, pitrA svIkutA vratam // nyAyenApAlayalokaM, lokapAla ivAparaH // 66 // gurornAmnA suraguro - ranyadAkarNya dezanAm // prAtrAjIjAtasaMvegA-vegaH kiraNavegarAT // 67 // gItArthaH svIkRtaikAki - vihArAbhigrahaH kramAt // nabhogatyA muniH so'gAtpuSkaradvIpamanyadA // 68 // tatra tasthau ca kanaka- girinAno'ntike gireH // kAyotsargeNa sa muni - rvidadhadvividhaM tapaH // 69 // itoddhRtya narakA - jIvaH kukkuTabhoginaH // gahare tasya zailasya, bhujago'bhUnmahAvipaH // 70 // sa cAdriM nikaSA bhrAmyan dhyAnasthaM vIkSya taM munim // kruddhaH prAgbhavavaireNa sarveSvaMgeSu daSTavAn // 71 // tataH kiraNavegarvi-vihitAnazanaH sudhIH // sarpo'sau me suhRtkarma - kSayakArIti bhAvayan // 72 // mRtvA jaMbUdumAvartte, vimAne'cyutakalpage // dvAviMzatya vAyuko -'bhUdvibhAbhAsuraH suraH // 73 // bhogI sa tu bhraman zaila-mUle dagdho davAgminA // bhUyo'bhUnnA rako jyeSTha-sthitikaH paJcamAvanau // 74 // itazca jaMbuddhIpe'tra, pratyagvidehamaNDane || sugandhivijaye ramyA, zuzubhe pUH zubhaGkarA // 75 // varyavIryo'bhavattatra, vajravIryA'bhidhonRpaH // tasyAsInmahipI lakSmI-vatI lakSmIrivAparA // 76 // jIvaH kiraNavegarpe - ranyedyuH pracyuto'cyutAt // vajranAbhAhvayo vajri - jaitro'bhUttanayastayoH // 77 // varddhamAnaH kramAdra-nAbho'dhIyAkhilAH kalAH // naipuNyamiva puNyAtmA, puNyaM tAruNyamAsadat // 78 // tasmai datvA'nyadA rAjyaM, vajravIryo'grahadratam // vajranAbhastato rAjya - mantrazA dugrazAsanaH // 79 // viraktaH so'nyadA rAjye, nyamya cakrAyudhaM sutam // kSemaGkarArhato'bhyarNe, dakSo dIkSAmupAdade // 80 // tapyamAnastapastItraM, sahamAnaH parIpahAn // sa sAdhurA sadalabdhI - rAkAzagamanAdikAH // 81 // guroranujJayekAkI, viharan so'nyadA muniH // sukacchavijaye'gaccha-tsamutpatya vihAyasA // 82 // viharaMstatra sos - nyedyurbhImakAntAramadhyagam // jvalanAdriM yayAvastA calaM ca taraNistadA // 83 // tatastasya gireH kvApi, kandare sa mahAmuniH // satvazAlI nisargeNa kAyotsargeNa tasthivAn // 84 // prAtazca maNijyoti - dyotitaM dharaNItalam // jIvarakSAkRte pazyan vihartumupacakrame // 85 // uddhRtyoragajIvo'pi narakAtparyaTan bhave // girestasyAntike bhilo'bhavannAmnA kuraGgakaH // 86 // pApaH pAparddhivihitA - jIvo jIvakSayodyataH // mRgayAyai vrajanpUrva, so'pazyattaM muniM tadA // 87 // amAtramaGgalamiti, kruddhaH prAgrato'tha saH // AkarNAkRSTamuktena pRpakkena nyahanmunim // 88 // vadanamohadbhaya iti, prahArArttA pratI tu saH // upavizya bhuvi tyakta-bhaktaprANavapuHspRhaH // 89 // kSamayitvA'khilAn jantUna, zubhadhyAnI viSadya na // madhyayaiveyake devo, lalitAGgAbhigho'bhavat // 90 // [ yugmam ] mRtamekaprahAreNa, tamudIkSya kuraGgakaH // mahAvalo'hamasmIti mumude durmado bhRzam ! // 91 // kAlAntare ca kAlena, sa bhIlaH kavalIkRtaH // vAse rauravA'bhU-nArakaH saptamAvanI // 92 // itaca jambudIpe'tra, prAgvidehavibhUSaNam // purANapuramilAsI - tparamarddhibharaM puram // 93 // bhUpo'bhUttatra kuliza-trAhunAmA mahAbalaH // sudarzanAbhidhA tasya, kAntAsItkAntadarzanA // 94 // vajranAbhasya jIvo'tha, cyutvA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 uttarAdhyayana graiveyakAttataH // caturddazamahAkhana - sUcito'bhUtsutastayoH // 95 // suvarNavAhurityAhAM, vyadhAttasyotsavairnRpaH // so'tha krameNa vavRdhe, jagannetrasudhAanam // 96 // dhAtribhiriva dhAtrI - satsaubhAgyavazIkRtaiH // aGkAdaGkaM nIyamAnaH, sa vyatIyAya zaizavam // 97 || sugamAH prAgbhavAbhyAsA-dAdAya sakalAH kalAH // yauvanaM prApa lalanA-netrAlinalinIvanam // 98 // rAjye nidhAya taM rAjA, pravatrAjAnyadA sudhIH // sadayaM svarNabAhuzcA - mukta bAlAmiva kSamAm // 99 // so'tha vAhayituM vAhAn, vAhakelIM gato'nyadA // anAyi hatvA'raNyAnIM, vakrazikSitavAjinA // 100 // l tatra caikaM saro vIkSya, tRSito'sthAtsvayaM hayaH // tatra taM strapayitvA'tha, pArthivo'pAyayatpayaH // 101 // svayaM snAtvA payaH pItvA tIre vizramya ca kSaNam // tataH puro vrajan rAjA - 'pazyadekaM tapovanam // 102 // tatra pravizato rAjJo 'sphuraddakSiNamIkSaNam // zreyaH zreyo'tha me bhASI - yantarbhUpo'pyacintayat // 103 // puro prajaMzca so'pazya-tatraikA munikanyakAm // siJcantIM zAkhinaH sakhyA -'nugatAM gajajidgatim // 104 // drumAntarastho nidhyAyaM - stAmadhyAyattato nRpaH // sarvAyAsAdimAM nUnaM, trijJAnI vidadhe vidhiH // 105 // vikArANAmupAdhyAyo, na dhyAyo'psarasAmapi // kA'yaM rUpaguNo'muSyAH, kedaM karmetarocitam ! // 106 // nRdeve cintayatyevaM tacchvAsAmodamohitaH // Asye tasyAH papAtAja-bhrameNa bhramaro bhraman ! // 107 // bhRGgAnmAM rakSa rakSAsmA-dityUce sA sakhIM tadA // vinA suvarNabAhuM tvAM ko'nyaH pAtIti sApyavak // 108 // suvarNavAhau pAti kSmA - mupadravati ko'tra vaH ? // ityuJcaruJcaranprAdu - rAsIdrAjA tayostadA // 109 // taM cAkasmAdvIkSya jAta-kSobhe te tasthatuH kSaNam // dhRtadhairyAtha taM tasyAH, sakhyA''cakhyAvidaM sudhIH // 110 // vajrabAhusute vajri - jaitratejasi pArthive // nezvaro'pIzvaraH karttu, tApasAnAmupadravam // 111 // mugdhAsau tu kajabhrAntyA, SaTpadAdazato mukham // vitrastA rakSa rakSeti, vyAjahAra sakhI mama ! // 112 // tvaM punaH kAmajidrUpaH ko'sIti brUhi sanmate ! // tayetyukto'vadadbhUpaH, svayaM svaM vaktumakSamaH // 113 // suvarNabAhubhUjAne - maM jAnIhi vazaMvadam // AzramopadravaM hantu - miha tvAgAM tadAjJayA // 114 // kiJca pRcchAmyahaM bhadre !, kuto'sau kamalekSaNA // rUpasyAnanurUpeNa, klizyate'nena karmaNA ? // 115 // sA'vAdItkhecarendrasya, sutA ratnapuraprabhoH // ratnAvalIkukSiratna-miyaM padmAbhidhA kanI // 116 // tAto vipede jAtAyA-mamuSyAM tatsutAstataH // mitho'yudhyanta rAjyArtha, tato'bhUdvivaro mahAn ! // 117 // ratnAvalI vimA vAlA-mAdAyAgAdihAzrame || nijabhrAtuH kulapate-galivAhnasya mandiram // 118 // vavRdhe'sau tato'traiva, lAlyamAnA tapodhanaiH // kAmakAraskarAGkura - jIvanaM cAe yauvanam // 119 // ata evArSikanyAnAM karmAdaH kriyate'nayA // artaH kila saMvAsaH, syAdabhyAso'pi tAdRzaH // 120 // sAdhureko'nyadA jJAnA - lokabhAnurihAyayau // padmAyAH kaH patirbhAvI-tyapRcchattaM ca gAlavaH // 121 // Uce sAdhurihAyAta - cakrabhRdvAjinA hRtaH // suvarNabAhurbhAvyasyAH, trivoDhA vajrabAhujaH // 122 // tato dadhyau mudA kSmApo, hayenopakRtaM mama // hatvAhaM yadihAninye, saGgamo'syAH nacetkka me 1 // 123 // ityUce ca nRpo brUhi, bhadre kulapatiH kva saH 1 // taM draSTumahamutko'smi, rathAGga iva bhAska ram // 124 // sA proce so'dya calita-manuyAto'sti taM munim // kiMcidgatvA taM ca natvA, samAgantA'dhunAzramam // 125 // tadA tatrAyayau rAjJaH sainyamazvapadAnugam // suvarNabAhurevAya - miti te dadhyatustataH // 126 // kulapatyAgamakAlaM, zaGkamAnA'tha tatsakhI // padmAM sadmA'nayadbhUpa-darzanAsaktadarzanAm // 127 // vArttA suvarNavAhostAM, gAlavasyaiyuSo gRham // ratnAvalyAzca sAnandA - nnandAkhyA tatsakhI jagau // 128 // tato ratnAvalI padmA - nandAbhiH saha gAlavaH // yayAvupanRpaM hRSTaH so'pi taM vahnamAnayat // 129 // athoce gAlavo rAjan!, padmAM me jAmijAmimAm // pANI gRhANa proktA hi bhAryA'sau jJAninA taba // 130 // tacchrutvA dRSTasukhana - ivoccairmudito nRpaH // gAndharveNa vivAhena, tAmupAyaMsta rAgiNIm // 131 // vaimAtreyo'tha padmAyA - stadA padmottarAhvayaH // vimAnaizchAdayan vyoma, tatrAgAtkhecarezvaraH // 132 // ratnAvalyA jJApitastaM nRpaM natvaivamabravIt // devAyAto'smi sevAyai, jJAtvodantamamuM taba // 133 // prabho ! punIhi tvaM svIya- pAdapadmasamAgamAt // vaitADhya parvate rala - puraM nAma puraM mama // 134 // tatprapadyApRcchya ratnA-valIM kulapatiM tathA // bhUmAn vimAnamAroha -tasyAzu saparicchadaH // 135 // natvA mAtulamambAM ca, sakhehaM tadanujJayA / padmApyazrujalaklinna- bhUtalA patimanvagAt // 136 // tataH padmottaraH padmA-saMyutaM taM dharAdhavam // sadyo vaitADhya zikhari - zekhare khapure'nayat // 137 // datvA ca rataprAsAdaM divyaM snAnAzanAdinA // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 uttarAdhyayana sa khecaro'nucarava-varNabAhumupAcarat // 138 // kharNabAhumahAbAhu-statrasthaH prAjyapuNyataH // zreNidvitayasAmrA. jya-mAsasAda durAsadam // 139 // vidyAdharakanIstatra, bhUyasIrudvAha ca // pamAdyAbhiH samaM tAbhiH, khapure'gAca so'nyadA // 140 ||jaatckraadirtnshc, SaTkhaNDaM kSitimaNDalam // suvarNavAhubhUpAlaH, sAdhayitvAnvazAciram // 141 // prAsAdopari so'nyedyuH, krIDannantaHpurIvRtaH // savismayo'mbare'pazya-dramAgamaparAnsurAn // 142 // tato jJAtvA jagannAtha-tIrthanAthasamAgamam // gatvA natvA jinaM mohA-pahAM zuzrAva dezanAm // 143 // so'tha cakrI yayau dhAma, natvA taM dharmacakriNam // prabodhya bhavyAnsArvo'pi, vijahAra tato'nyataH // 144 // smaran jinAntike dRSTAnsurAMzcakrI sa cAnyadA // dRSTA mayerazAH pUrva-mapi kApIti bhAvayan // 145 // jAtismaraNamAsAdya, dadarza prAgbhavAnnijAn // vairAgyaM cAbhayadvIjaM, mahAnandamahIrahaH // 146 // [yugmam ] dIkSA jighRkSuH kSamApo'ya, nyadhAdrAjyaM nije'Ggaje // jagannAthajinastatra, punarapyAgamattadA // 147 // suvarNavAhuH prAbAjI-ttatastasyAhato'ntike // sa ca krameNa gItArtha-stapastepe sudustapam // 148 // jinasevAdibhiH sthAnaH, tIrthakRtkarma cArjayat // vijahAra ca bhUpIThe-'pratibaddhaH samIravat // 149 // sa cAnyadA kSIravaNA-TavyAM kSIramahAgirau // bhAnorabhimukhastasthau, kAyotsargeNa zuddhadhIH // 150 // kuraGgako'pi narako-vRttastatraiva bhUdhare // siMho'janiSTa daivAcca, tatrAgacchatparibhraman // 151 // munIndra vIkSya taM krodhA-dhmAtaH prAgbhavavarataH // dadhAva pAvakAkAra-sphArAkSo rAkSasopamaH // 152 // tamApatantaM vIkSyAzu, vyadhAdanazanaM zamI // utphAlo harirapyucaiH, prAharattasya bhUghane // 153 // tato mRtvA muniH kharge, dazame tridazo'bhavat // mahAprabhavimAnAnta-vizatyarNavajIvitaH // 154 // siMhaH so'pi mRtastUrya-narake nArako'bhavat / dazArNavAyurvividha-vedanAvedanAkulaH // 155 // udRtto'tha tato bhrAmya-stiryagyoniSu bhUrizaH // jIvaH siMhasya sa kvApi, grAme jajJe dvijAGgajaH // 156 // jAtasya tasya tAtAdhA, nijAH sarve vipedire // vadantastaM kaThaM lokAH, kRpayA'jIvayaMstataH // 157 // bAlyamulaMghya tAruNyaM, prAptaH so'tyantadurgataH // niMdyamAno janaiH prApa, kRcchrAdbhojanama // tyAgabhogakRtArthArthAn , vIkSya so'nyedhurIzvarAn // iti dadhyau tapaH prAjyaM, taptamebhiH purA khlu| // 159 // bIjaM vinA kRpiriva, na hi zrIH syAttapo vinA // tapasyahaM yatiSye ta-dvANijya iva vaannijH||16|| vimRzyeti kaTho jAta-saMvegastApaso'bhavat // pazcAiyAdi tapaH kaSTaM, kurvan kandAdibhojanaH // 161 // itavAtraiva bharate-'bhavadvArANasI purI // nityasakhyeva jAhnavyA, sevitA sannidhisthayA // 162 // reje'bhirAmamu. dyAnaM, parito yAM purI param // alakAvibhramAcaitra-rathaM kimu samAgatam ! // 163 // yasyAM sAlo vizAlora-mA. NikyakapizIrSakaH // dikzrINAM nityamAdarzA-nirupAyAnadarzayat // 164 // yatra caityeSu sauvarNAH, kalasAH kala. sAnupu // pUjayanti karairbhAnu-mabhyAgatamivAgatam // 165 // yatra ramyANi hANi, rejire dhanazAlinAm // puNyA bhyudayalabhyAni, vimAnAnIva nAkinAm // 166 // khargiNA bhojanAyA'pi, sudhA milati yAcitA // citraM yatra sudhAlisAH, prAyaH sarvagRhA api ! // 167 // agaNyapaNyasambhAra-saGkaTApi visaGkaTA // kutrikApaNarAjIva, reje yatrApaNAvalI // 168 // pratyakSAM vIkSya yalakSmI, dakSA vizvAtizAyinIm // ashngkntaashmaambushessii,rohnnaadripyo| nidhI // 169 // azvasenAbhidho viSvakU-senasannimavikramaH // tatrAbhUtpArthivaH pRthvI-vAstavya iva vAsavaH 15 guNairavAmA vAmAhvA, zIlAdiguNazAlinI // tasyAsIdvallabhA rAjJaH, khaprANebhyo'pi valamA // 171 // suvarNabAhu. jIvo'tha, cyutvA prANatakalpataH // kukSAvavAtaradvAmA-devyA jJAnatrayAnvitaH // 172 // tadA sA sumukhI kumbhipramukhAn vizato mukhe // caturdaza mahAkhamAn, dadarza zayitA sukham // 173 // zakro nRzakraH tajjJAzca, teSAmartha. mamuM jaguH // khapnairebhiH suto bhAvI, tava devi ! jagatpatiH // 174 // tataH pramuditA vAmA-devI garbha dadhau sukhm|| kAle ca suSuve putraM, nIladhutimahidhvajam // 175 // vijJAya viSTarAsthairyA-tprabhorjanmAgatAstadA // SaTpaJcAzahikamAryaH, sUtikarmANi cakrire // 176 // jJAtvA janmAvadhestasya, zakAdyA vAsavA api // janmAbhiSekakalyANaM, sumerau vidhivadyadhuH // 177 // pItAmRta ivAnandA-dazvasenanRpo'pi hi // kArAmokSAdikaM cakre, sUnorjanmamahotsavam // 178 // garbhasthe'sminkRSNarAtrA-bapi mAtA khapArzvataH // dadarza sarpa sarpantaM, dutaM bharturuvAca ca // 179 // prabhAvo'yaM hi garbhasye-tyUce bhUpo'pi tAM tadA // taca smRtvA nRpaH sUnoH, pArSe ityabhidhAM vyadhAt // 180 // lAlyamAno'tha dhAtrImi-rAdiSTAbhirviDojasA // zizubhUtaiH samaM devaiH, krIDan krIDAgRhaM zriyaH // 181 // sudhAM Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 uttarAdhyayana zakreNa vihitA - maGguSThe nityamApivanU // vavRdhe sa jagannAtho, jagatpAtho'dhicandramAH // 182 // [ yugmam ] kramAca yauvanaM prAptaH, kAminIjanakArmaNam // navahastapramANAGgaH, prabhuH prAmumudajagat // 183 // anyedyurazvasenoff - nAthamAsthAnasaMsthitam // dvAHsthenAveditaH ko'pi, pumAnnatvaivamabravIt // 184 // khAminnihAsti bharate, kuzasthalapuraM puram || rAjA prasenaji-tatra, vidyate hRdyakIrttibhUH // 185 // tasya prabhAvatIsaMjJA, sutAsti navayauvanA // jagatAM sAramuccitya, raciteva virazcinA // 986 // yAti dAsyaM tadAsyasya zazI tannetrayormRgaH // kekI tatkezapAzasya, tadvAkyasya sudhArasaH ! // 187 // Adarzo darzanIyatvaM nAbhute tatkapolayoH // dhurAM tadadharasyApi, na dhatte hemakandalaH ! // 188 // kuNTho baikuNThakambusta- tkaNThasaundaryazikSaNe // kharNakumbho'pi no dakSa - stadvakSojaramAgrahe ! // 189 // nAlamAliMgituM padma - nAlaM tadorlatAzriyam // na tatpANicchavilavaM, labhante pallavA api ! // 190 // tanmadhyalIlAmadhyetuM, bAlizaH kulizo'pi hi // na tannAbhisanAbhitva - mAvarttaH zikSituM kSamaH ! // 199 // tadArohatulArohe, na zaktA saikatasthalI // rambhAstambho'znute stambhaM tadrusuSamArjane // 192 // naiNijaMghApi tajaMghA - zrI saMghAtanasodyamA // nAravindAni vindanti, padmAM tatpAdapadmayoH ! // 193 // kalAM nAzcati tatkAya- kAnteH kAJcana kAJcanam // tallAvaNyaguNaM vIkSyA - 'psarasaH sarasA na hi ! // 194 // tAM vIkSya tAdRzIM yogya- jAmAtRprAptaye pitA // bahUnanveSayAmAsa kumArAnnApa taM punaH // 195 // sA sakhIbhiH sahAnyedyu-todyAnaM prabhAvatI // gItaM sphItaM kinnarIbhirgIyamAnamado'zRNot // 196 // suto'zvasenabhUnetuH, zrIpArtho jayatAciram / / rUpalAvaNyatejobhi rnirjayannirjarAnapi ! // 197 // tadAkayabhavatpArzve, sAnurAgA prabhAvatI // krIDAM krIDAM ca saMtyajya, tadgItamazRNomuhuH // 198 // tato'nuraktA sA pArzve, vayasyAbhiralakSyata // rAgo rAgiSu na channa- stiSThatyambhasi tailavat // 199 // ciraM sA'pazyadutpazyA, kinnarISu gatAsu kham // sakhIbhizca gRhaM nItA, kApi nAdhigatA sukham // 200 // smarApasmAravivazA, na hi kiJcidviveda sA // dadhyau ca pArzvamevAntaH, parabrahmeva yoginI // 201 // jJAtvA pArzve'nuraktAM tAM pitarau tatsakhImukhAt // mumudAte bhRzaM sthAne, rakteyamiti vAdinau // 202 // ityUcatuzca preSyainA-madhipArzva svayaMvarAm // drutamAnandayiSyAvo, nandanAM virahArditAm // 203 // tannizamya carairnaika - dezAdhIzo mahAbalaH // ityUce'ntaHsabhaM rAjA, yavano yavanopamaH // 204 // kathaM pArthAya hitvA mAM sutAM dAtA prasenajit ? // prasahmApi grahISye tAM, svayaM dAsyati cenna me // 205 // ityudIryAzu pavana - javano yavano nRpaH // etyAruNaspuraM viSvag, balaiH prAjyaiH kuzasthalam // 206 // pravezanirgamau tatrA- bhUtAM kasyApi no tadA // rolambasyeva rajanImukhamudritanIraje // 207 // puruSottamanAmAhaM, prahito bhUbhUma tataH // vArttA vaktumimAM rAtrau nirgatyAtrAgamaM prabho ! // 208 // paraMtapAtaH paraM tu yatkarttavyaM kuruSva tat // zaraNaM te prapanno'sti, tatrastho'pi prasenajit // 209 // tannizamyAzvaseno-kAntaH kopAruNekSaNaH // bhambhAmavIvadadyAtrAM, cikIrSuryavanaM prati // 290 // taM bhambhAdhvanimAkarNya, kimetaditi cintayan // pituH pArzvamagAtpArtho, natvA caivamavocata // 219 // tarakhI kataro devA - surANAM cA'parAdhyati ? // svayaM zrItAtapAdAnAM yadarthoyamupakramaH // 212 // azvasenanRpoGgulyA, darzayannAgataM naram // kuzasthalapatiM trAtuM yavanaM jeyamabravIt // 213 // pArzvaH proce tRNe parzo-riva tasminnRkITake // surAsurajitAM tAta - pAdAnAM nodyamo'rhati ! // 214 // tadAdizata mAM pUjyAH, saudhaM bhUSayata svayam // matto'pi bhAvi mattasya, tasya darpApasarpaNam ! // 215 // tato rAjA balaM sUno - rvidan vizvazrayA'dhikam // pratyapadyata tadvAkyaM, sasainyaM yasRjaca tam // 216 // Adya eva prayANe'tha, mAtaliH zakrasArathiH // etya natvA jagannAthaM rathottIrNo vyajijJapat // 217 // prabho ! vijJAya zakrastvAM krIDayApi raNodyatam // bhaktyA rathamamuM praiSI-tprasadya tamalaGkuru // 218 // nAnAzastrADhyamaspRSTa-bhUpRSThaM taM rathaM tataH // AruSa tejasAM dhAma, vyomnAgAdbhAnuvadvibhuH // 219 // anvAyAnyA bhUmigAyAH, senAyAH kRpayA prabhuH // prayANairlaghukairgacchan, kramAtprApa kuzasthalam // 220 // tatrodyAne surakRte, prAsAde tasthuSA sukham // khAminA prahito dUto, gatvA yavanamityavak // 221 // rAjan ! zrIpArzvanAthastva, madAspenAdizatyadaH // zaraNIkRtatAto'yaM, rodhAnmocyaH prasenajit // 222 // ahaM hi tAtamAyAntaM niSidhyAnena hetunA // ihAyAto'smi tadyAhi, svasthAnaM cetsukhaspRhA ! // 223 // athoce yavanaH kruddhaH, kiM re ! dUtAbravIridam 1 // azvasenazca pArzvazva, kiyanmAnaM mamAgrataH ! // 224 // tatpArzva eva khaM dhAma, yAtu pAtu vapurnijam // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 296 jIvanmukto'si dUtatvA-dancha tvamapi re ! drutam // 225 // punarapyavadataH, kRpAlurmama nAyakaH // kuzasthalAdhipamiva, tvAmapi trAtumIhate ! // 226 // ata eva sa mAM praiSI-ttvAM buvodhayipurjaDa ! // tadrudhyaskhA'vabudhyakhA-5jayyaM taM vajriNAmapi ! // 227 // hariNo hariNA dhvAntaM, bhAkhatA zalabho'minA // pipIlikAbdhinA nAga-stAyeNa pavinA giriH|| 228 // kuJjareNoraNathaiva, yathA yoddhamanIzvaraH // tathA tvamapi pArtheNa, tattadAjJA pratIccha bhoH ! // 229 // [yugmam ] bruvantamiti taM dUtaM, vijhuvanto jighAMsavaH // yAvaduttasthire sainyA-stAyanyaMtrItyuvAca tAn // 230 // are ! pArthaprabhordUtaM, mUDhA yUyaM jighAMsavaH // anarthAndhau kSipata kiM, kaNThe dhRtvA nijaprabhum ! 231 pasyAjJAM maulivanmaulau, dadhate vAsavA api // tahatasyAbhihanana-mAssAM hIlApi duHkhadA! // 232 // nivAryeti bhaTAnmaMtrI, sAmnA taM dUtamityavak // saumyAmISAM mantumetaM, kSamethAH mA bravIH prabhoH // 233 // nantuM zrIpArzvapA. zabjAn , sameSyAmo'dhunA vayam // iti prabodhya taM dUtaM, sacivo visasarja saH // 234 // hitecchuH khaprabhuM caivamUce devA'vimRzya kim // durudarkamidaM siMha-saTAkarSaNavatkRtam ? // 235 // yasyendrAH pattayaH sarve, tena kastava saGgaraH 1 // tadadyApi nyasya kaNThe, kuThAraM pArthamAzraya // 236 // kSamayansa khAparAdhaM, tacchAsanamurIkuru // atrA. mutra ca cetsaukhyaiH, kArya kArya tadA khadaH // 237 // sAdhvahaM bodhito maMtri-nityAkhyAdhavanastataH // sataMtro'pAdupakhAmi, griivaanystprshvdhH|| 238 // vetriNA veditazcAntaH-samaM gatvA'namatprabhum // tanmocitakuThArazca bhUyo natvaivamabravIt // 239 // sarvasahosi tannAtha !, mantumenaM kSamakha me // abhayaM dehi bhItasya, prasIdAdatva me ramAm ! // 240 // Uce zrIpArzvanAtho'pi, saMtu zreyAMsi te kRtin ! // bhuMva rAjyaM nijaM mAla-bhaiSImaivaM kRthAH punaH ! // 241 // tatheti pratipannaM taM, jinendro bahvamAnayat // kuzasthalapurasyAbhU-drodhamuktistadA kSaNAt // 242 // athAjJayA prabhogatvA, purAntaH puruSottamaH // prasenajinnRpAyoce, tAM vAttI prItacetase // 243 // tataH prabhAvatI kanyA-mupAdAyopadAmiva // gatvA prasenajinnatvA, jinamevaM vyajijJapat // 244 // yathA skhayamihAgalyA-svanahIrmA jagatpate ! // pariNIya tathA putrI-mimAmanugRhANa me // 245 // cirakAlInarAgAsau, tvayi nAnyaM samIhate // tannisargakRpAlo'syAM, vizepAsakRpo bhava // 246 // khAmyUce'haM nRpa ! trAtuM, tyAmAgAM piturAjJayA // matUdvoDhuM tava sutA, tadalaM vArtayA'nayA // 247 // dadhyau prasenajinnAyaM, mAnayiSyati madrAi // azvasenoparodhAta-nmAnayiSyAmyado'munA // 248 // teneti dhyAyatA sAkaM, sakhyaM nirmApya susthiram // satkRtya bahudhA khAmI, vyasRjayavanaM nRpam // 249 // visRjyamAnaH prabhuNA, kuzasthalapatiH punaH // ityUce zrIazvasenaM, nantumeSyAmyahaM vibho ! // 250 // tata omityuktavatA, zrIpArthasvAminA samam // vArANasI nRpaH so'gA-sahAdAya prabhAvatIm // 251 // tAtaM natvA nijaM sAdhaM, gate pArtha prasenajit // prabhAvatyA samaM gatyA'-vasenanRpamAnamat // 252 // taM cAzvaseno'bhyutthAya, samAliMgya ca nirbharam // kuzalaM te khayaM ceha, kimAgA iti pRSTavAn ? // 253 // so'vAdIdyasya pAtA tvaM, na tasyA'kuzalaM kvacit // iha tvAmAM mahArAja , tyAM prArthayitumAtmanA // 254 // nAnA prabhAvatI me'sau, sutA zrIpArthahetaye // gRhmatAM deva ! yAcA me, mA bhUnmoghA tvayi prabho // 255 // rAjA jagI kumAro'sau, virakto'sti sadA bhavAt // tathApyudvAhayiyAmi, balAttaM tava tuSTaye // 256 // ityuditvA samaM tena, gatvA pArzantikaM nRpaH // ityUce vatsa ! rAjJo'sya, sutA'sau pariNIyatAm // 257 // bAlyAdapi virakto'si, bhavavAsAttathApi hi // mAnyametanmama vaco, dAkSiNyAmbhonidhe ! tvayA // 258 // ityazvaseno/zena, pArthaH sAgrahamIritaH // bhoktuM bhogaphalaM karma, pariNinye prabhAvatIm // 259 // krIDAgirisaridvApI-canAdiSu tayA samam // ramamANo vibhurnitya-maticakrAma vAsarAn // 260 // gavAkSastho'nyadA khAmI, purIM pazyandadarza saH // bahiryAto bahU. puSpa-paTalIpANikAn janAn // 261 // ityapRcchacca pArthasthAn , pArthaH ko'ya maho mahAn ? // puryA niryAti yadasau, kalo janaH // 262 // tataH ko'pi jagau svAmin !, notsavaH ko'pi vidyate // bahiH kinvAgato'. stIha, kaThAistApasAgraNIH // 263 // tadarcanAya loko'yaM, yAtItyAkarNya tadviram // draSTuM tatkautukaM khAmI, tatrAgAtsaparicchadaH / // 264 // paJcAgnisAdhakaM taM ca, pazyannavadhinAdhipaH // yatikuNDakSiptakASThe, dasamAnAhimaikSata // 265 // tatprekSya prabhurudvela-kRpAmbhodhirado'vadat // aho tapasyato-'pyasyA'jJAnaM yanna dayAguNaH / // 266 // binA cakSurmukhamiSa, dharmaH kIrakRpAM vinA ? // kAyaklezo'pi viphalo, niSkRpasya pazoriva ! // 267 // tadAkarNya Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 uttarAdhyayana kaTho'zaMsa-drAjaputra ! bhavAdRzAH // dakSAH syurgajazikSAdau, dharme tu munayo vayam ! // 268 // tato'mikuNDAnnikAsya, tatkASThaM sevakairvibhuH // yatnenAbhedayattasmA-niragAcorago guruH // 269 // dvijihvaH so'pi hi jvAlA-jihajvAlArttivihvalaH // prabhudarzanapIyUSaM, prApyAntaH pipriye bhRzam ! // 270 // paralokAdhvapAnthasya, tasyAheH khanaraiH prabhuH // pratyAkhyAnanamaskArA-dikaM zambalamArpayat ! // 271 // sarpaH so'pi pratIyeSa, tatsamagraM smaahitH|| kRpArasAyA dRSTyA, prekSyamANo'haMtA svayam // 272 // vipadya so'tha nAgo'bhU-nAgendro dhrnnaabhidhH|| jinanidhyAnasudhyAna-namaskAraprabhAvataH ! // 273 // aho ! asya kumArasya, vijJAnamiti vAdimiH // stUyamAno janaiH khAmI, nijaM dhAmAgamattataH // 274 // tadvIkSyAkarNya cAtyantaM, vilakSo'ntaH zaThaH kaThaH // bAlaM tapo'tanodvAda, sanmArgAptiH ka tAdRzAm ! // 275 // mRtvA ca meghamAlIti, nAmA bhavanavAsiSu // so'bhUnmeSakumAreSu, devo mithyAtvamohitaH // 276 // ___ athAnyadA vasantattauM, krIDodhAnaM gato jinaH // prAsAdamittau citrasthaM, nemivRttAntamaikSata // 277 // dadhyau ca dhanyo'rhannemi-ryaH kumAro'grahIdatam // hitvA rAjImatIM gADhA-nurAgAmapi kanyakAm // 278 // tannissanohamapi hi, bhavAmItimatirvibhuH // tIrtha pravartayetyUce-'bhyetya lokAntikaiH suraiH // 279 // tato datvAbdikaM dAnaM, dhanairdhanadapUritaiH // pitroranujJA jagrAha, vratAya paramezvaraH // 280 // narendrarathasenAdyai-rindraH zakrAdikaistataH // dIkSAmiSekaH zrIpArzva-pramozcake mahAmahaiH // 281 // athArUDhaH surairUDhAM, vizAlAM zivikAM vibhuH // devadunduminirghoSApUrNadhAvAkSamAntaraH // 282 // zreyasAM vizramapadaM, gatvA''zramapadaM vanam // yApyayAnAdavAtArI-nmamatvAdiva tanmanaH // 283 // [yugmam ] vihAya tatra bhUSAdi, mUrdhni locaM vidhAya ca // vAmaskandhe devadUSyaM, dadhanyastaM viDojasA // 284 // triMzadvarpavayAH svAmI, saha nRNAM zataitribhiH // kRtASTamatapAH sarva-viratiM pratyapadyata // 285 // [yugmam] lebhe manaHparyayA, turyajJAnaM jinastadA // bhuvi bhAruNDapakSIvA-'pramatto vijahAra ca // 286 // vAsavA api zakrAdyAH, kRtakhAmivratotsavAH // gatvA nandIzvare kRtvA-'STAhikAM khAzrayaM yayuH // 287 // anyadA nagarAbhyarNadezasthaM tApasAzramam // vibhurjagAma viharan , mArtaNDazcAstaparvatam // 288 // tato'vaTataTasthasya, vaTasya nikaTe nizi // tasthau pratimayA svAmI, nAsAnanyastalocanaH // 289 // itazca so'suro megha-mAlinAmA'vadhernijam // jJAtvA prAgbhavavRttAntaM, smRtvA tadvairakAraNam // 290 // krodhena prajvalannanta-rSiyogIva manobhuvA // pArzvanAthamupadrotuM, taM pradezamupAyayau // 291 // [yugmam ] vicakre cAGkuzAkA. ra-nakharAnnakharAyudhAn // ghorarUpadharAmpucchA-choTakampitabhUdharAn // 292 // Apte tairbhItimaprApte, bhIpaNebhyo'pi bhIpaNAn // vidadhe so'suraH zaila-prAyakAyAnmataGgajAn // 293 // tairapyacakite nAthe, sphaarphuutkaarkaarinnH|| 1siMhAn // yamadoINDayaJcaNDA-kAnnetraviSAnahIn // 294 // utkaTaH kaNTakaiH svAsthya-prazvakAn dhRzcikAMstathA // bhallukazUkarAdIMzca, zvApadAnApadAM vidhIn // 295 // jvAlAmAlAkarAlAsyA-muNDamAlADhayakandharAn // pretAn vizvAnabhi cakAra saH // 296 // [vibhirvizeSakam ] prabhodhyAnaM calayituM, te'pi na prabhavo'bhavan // varja bhettumiyoiNsh-kiittikaamtkunnaadyH!||297|| tataH kuddho'dhikaM gajoM-vidyubAsadigantarAm // meghamAlI meghamAlA, vicakre vyommi bhIpaNAm ! // 298 // nIrairenaM plAvayitvA, hanmyahaM pUrvavidviSam // dhyAyanniti sasaMrambhaH, prArebhe so'ya varpitam // 299 // dhArAbhirmuSTimuzala-yUpAkArAbhiruccakaiH // varSe varSa vyadhAdekArNavAmiva vasundharAm // 30 // abhUdAkaNThamudakaM, tadA pArthaprabhoH kSaNAt // tadA tadAsyaM tatrAmA-tpamaM padmahade yathA // 301 // nAsApAca pArzvabhartuH, payo yAvadupAyayau // cacAla viSTarastAva-ddharaNasyoragapramoH // 302 // so'tha jJAtvA'vadheH khAmI-vRttAntaM mahiSIvRtaH // tatrAgatya drutaM bhaktiM, vyaktikurvannAma tam // 303 // umAlaM nalinaM nyasya, khAminaH kramayoradhaH // bhogAbhogena bhogIndraH, pRSTapArthAdikaM pyadhAt // 304 // tanmaulau tu vyadhAJchatraM, phaNIndraH saptabhiH phnnaiH|| dhyAnalInamanAH khAmI, tatra tasthau sukhaM tataH // 305 // nAgarAjamahiSyo'pi, nRtaM caku: prabhoH purH|| veNuvINAmRdaMgAdi-dhvanivyAsadigantaram // 306 // bhaktikAriNi bhogIndre, dveSadhAriNi pAsure // nirvizeSamanA 1 chedakAn // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 uttarAdhyayana stasthau, khAmI tu smtaanidhiH||307|| tathA'pi vIkSya varSanta-mamarSeNa kaThAsuram ||jaatkopo nAganAthaH, sAkSepami. damabhyadhAt // 308 // khopadravAya kimida-mArebhe duSTa re ! tvayA ? // dayAlorapi dAso'haM, sahiSye na yataH param / // 309 // jvalanmahoragaH pApA-niSedhuM khAminA'munA // tadA'dayata cettarhi, vipriyaM tava kiM kRtam // 31 // niSkAraNajaganmitra-menaM ghUka ivAruNam // hetovinA dviSannadha, na bhaviSyasi pApa re ! // 311 // tadApharNya vaco megha-mAlI dRSTimadho nyadhAt // phaNIndrasevitaM pArzva-mapazyaJca tathAsthitam // 312 // dadhyau ca cakitaH zaktiriyatyevAkhilA mama // sA tu zaile zazasyeva, niSphalAbhUdiha prabhau // 313 // kiM cAyaM bhagavAnmuSTyA, peSTuM dhanamapi kSamaH // kSamayA kSamate sarva, bhogIndrAdbhIstathApi me // 314 // na cAnyaccharaNaM vizve, mama vizvezavairiNaH // tade. nameva zaraNI-karomi karuNAkaram // 315 // dhyAtveti megha saMhatya, so'suraH sArvamAzrayat // madAgo'daH kSamakheti, pronyAgAca svamAspadam // 316 // nAgendro'pi jinaM jJAtvA-'nupasargapraNamya ca // nijaM sthAnaM yayau prAta-rjimo'pi vyhrtttH||317 // chamasthatvena catura-zItimahAM vihatya ca // tadAzramapadodyAnaM, punarapyAyayau prabhuH // 318 // dhyAnasthasyodabhUttatra, paJcamajJAnamarhataH // indrAdhopetya samava-saraNaM cakrire'khilAH // 319 // pUrvasiMhAsane tatrA-sIne zrIpAcapArage // trINi tatpratirUpANi, tridizaM vyantarA vyadhuH // 32 // yathAsthAnaM niSaNNeSu, surAsuranarenatha // girA yojanagAminyA, prArebhe dezanAM prabhuH // 321 // jJAtvA jJAnodayaM pArtha-prabhodyAnapAlakAt // taddarzanotsukamanAH, pramodabharameduraH // 322 // zrIanasenabhUpo'pi, yAmAdevyA samanvitaH // gatvA kRtastutinati-rddhama zuzrApa zuddhadhIH // 323 // [yugmam ] narA nAryazca tAM zrutvA, dezanAM jagadIzituH // buddhAH paryaprajankepi, kepi zrAddhatvamAzrayan // 324 // AryadattAdayasteSu, dazA'bhUvan gnnaadhipaaH|| dvAdazAGgIkRtaH sadyaH, khAmidattapadatrayAt // 325||raajye nyasyAnaseno'pi, hastisenAbhidhaM sutam // yAmAdevyA prabhAvatyA, cAnvitaH prAtrajattadA / / 326 // padmAvatI-pArdhayakSa-pairoTyA-dharaNAdhipaH // sarvadAdhiSThitapArthaH, zrIpArtho vyaharattataH // 327 // sahasrAH poDazI, samagraguNazAlinAm // aSTAtriMzatsahasrANi, sAlvInAM tu mahAtmanAm // 328 // zrAvakANAM lakSamekaM, catuSpaSTisahasrayuk // zrAvikANAM ca trilakSI, sahasrAH saptaviMzatiH // 329 // dinaizcaturazIyonAmAInye varSasaptatim // vibhorviharataH saMgho-'bhavadevaM caturvidhaH // 30 // prAnte cAnazanaM gatvA, sammetAdro vyadhAdvibhuH // trayastriMzanmuniyutaH, kAyotsargeNa saMsthitaH // 331 // AyurvarSazataM prapAlya bhagavAMstaiH saMyataiH suMyuto, mAsenApa tataH zivaM kRtabhayopagrAhikarmakSayaH // zakrAdyaizca surAsurevaravaraiH zrIpArthavidhezitu-cakre'bhyetya mahodayA. ptimahimA mAhAtmyavArAMnidheH // 332 // iti zrIpArzvanAthakathA / itthaM prasaGgataH zrIpArzvanAthacaritamabhidhAya prastutaM vyAkhyAyate 1 sadAdhiSThitapArthaH zrI-pArthopi vyaharattataH / / iti "gha" pustake / mUlam-tassa logappaIvassa, AsisIse mahAyase / kesI kumArasamaNe, vijAcaraNapArage // 2 // vyAkhyA-'kesitti' kezinAmA, kumArazcAsAyapariNItatayA zramaNazca tapakhitayA kumArazramaNaH, vidyAcaraNayo. jhonacAritrayoH pAragaH, zrIpArzvanAthaziSyatA cAsya tatsantAnIyatayA jJeyA, sAkSAttacchiSyakha hi zrIvIratIrthapravRtti kAlaM yAvadavasthAnAnupapatteH // 2 // mUlam-ohinANasue buddhe, siissNghsmaaule| gAmANugAma rIyaMte, sAvatthiM nagarimAgae // 3 // vyAkhyA-ohinANasuetti' avadhijJAnazrutAbhyAM zrutasya ca matisahacaritatvAnmatijJAnena ca buddho jJAtatatvaH ziSyasaMghena samAkulaH parivRtaH ziSyasaMghasamAkulaH, prAmAnugrAmaM rIyamANo biharan // 3 // mUlam-tiMduaM nAma ujANaM, tammI nayaramaMDale / phAsue sijjasaMthAre, tattha vAsamuvAgae // 4 // vyAkhyA-tammitti' tasyAH zrAvastyAH, nagaramaNDale puraparisare'bhUditi zeSaH, prAsuke khAbhAvikAgantukasatvarahite, zayyA vasatiH tasyAM saMstArakaH zilAphalakAdistasmin , tatra tindukodhAne bAsamavasthAnamupagataH prAptaH iti sUtratrayArthaH, zeSaM spaSTamevamagre'pi jJeyam // 4 // atrAntare yadabhUttadAha 1 ziSyasaMghasamAkula: ' nAstyayaM pAThaH "gha" saMjJakapustake // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 uttarAdhyayana mUlam-aha teNeva kAleNaM, dhammatitthayare jiNe / bhayavaM vaddhamANutti, sabalogammi vissue // 5 // vyAkhyA-atha vaktavyAntaropanyAse, teNeva kAleNaMti' tasminneva kAle, varddhamAna iti nAmA'bhUditi zeSaH, vizruto vikhyAtaH // 5 // mUlam-tassa logappaIvassa, Asi sIse mahAyase / bhayavaM goame nAma, vijAcaraNapArage // 6 // vyAkhyA-gautamo gotreNa, nAmnA tu indrabhUtiH // 6 // mUlam-bArasaMgaviU buddhe, sIsasaMghasamAule / gAmANugAmaM rIaMte, sevi sAvatthimAgae // 7 // mUlam-koTagaM nAma ujANaM, tammI nyrmNddle|| phAsue sijasaMthAre, tasthavAsamuvAgae // 8 // ___ vyAkhyA-koSTakaM nAmodyAnamiti sUtracatuSkArthaH // 8 // tataH kiM babhUvetyAhamUlam--kesI kumArasamaNe, goame a mahAyase / ubhao tattha viharisu, allINA susmaahiaa||9|| ___ vyAkhyA-'umaotti' ubhAvapi tatra tayorudyAnayorvyahASTI, AlInI manovAkAyaguptIrAzrito, susamAhitI suTusamAdhimantau // 9 // mUlam-ubhao sissasaMghANaM, saMjayANa tvssinnN| tattha ciMtA samuppannA, guNavaMtANa tAiNaM // 10 // vyAkhyA-ubhayoIyoH ziSyasaMghAnAM vineyavRndAnAM, tatra zrAvastyAM, cintA vakSyamANA, 'tAdaNaMti' prAyiNAm // 10 // cintAkharUpamAha-- mUlam keriso vA imodhammo,imo dhammo va keriso|aayaardhmmppnnihii,imaa vAsA va kerisii?||11|| __vyAkhyA--kIdRzaH kiMkharUpo vA vikalpe 'imotti' ayamasmatsambandhI dharmo mahAvratarUpaH 1 ayaM dRzyamAnagaNadharaziSyasambandhI 'dhammo vatti' dharmo vA kIdRzaH ? AcAro veSadhAraNAdiko bAhyakriyAkalApaH sa eva dharmahetu. tvAddharmastatpraNidhirvyavasthA AcAradharmapraNidhiH 'imA patti' prAkRtatvAdayaM vA asmatsambandhI 'sA vatti' sa vA dvitIyamunisatkaH kIdRzaH ? ayaM bhAvaH-asmAkameSAM ca sarvajJapraNIta eva dharmastatkiM tasya tatsAdhanAnAM ca bhedaH ? madetadvoDumicchAmo vayamiti // 11 // uktAmeva cintA vyaktIkurvannAha-- mUlam-cAujAmo a jo dhammo, jo imo pNcsikkhio| desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAmuNI // 12 // vyAkhyA-cAujjAmo atti' caturyAmo mahAvratacatuSkAtmako yo dharmo dezitaH pArtheneti sambandhaH, 'jo imotti' cakArasya prazlepAt yazcAyaM paJcazikSAH prANAtipAtaviramaNAdhupadezarUpAH sAtA yatrA'sau paJcazikSitaH pardamAnena dezita iti yogaH 'mahAmaNitti' mahAmaninA. idaM cobhayorapi vizeSaNaM. anayozca dharmayorvizeSekina kAraNamityuttareNa yogaH / anena dharmavipayaH saMzayo vyaktIkRtaH // 12 // athAcArapraNidhiviSayaM saMzayaM spaSTayati mUlam-acelago a jo dhammo, jo imo sNtruttro| egakajjapavannANaM, visese kiM nu kAraNaM ? // 13 // vyAkhyA-acelakazca yo dharmo varddhamAnena dezita itIhApi yojyaM, yabhAyaM sAntarANi zrIvIrakhAmiziSyApekSayA mAnavarNavizeSitAni uttarANi ca mahAmUlyatayA pradhanAni prakramAvastrANi yatrA'sau sAntarottaro dharmaH zrIpArthanAthena dezita itIhApi vAcyaM, ekaM kArya muktirUpaM phalaM tadarthaM prapannau pravRttau ekakAryaprapannau tayoH prakramAt pArthavarddhamAnayorvizeSa proktarUpe kimiti saMzaye 'nu' iti vitarke kAraNaM heturiti sUtrapaJcakArthaH // 13 // evaM vineyacintotpattau kezigautamau yadakArTI tadAhamUlam-aha te tattha sIsANaM, viNNAya pviaki|smaagme kayamaI, ubhao kesigoamaa||14|| vyAkhyA-atha te iti to tatra zrAvastyAM ziSyANAM vijJAya pravitarkitaM cintitaM, samAgame mIlake kRtamatI abhUtAmiti zeSaH // 14 // tatazca Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 ucarAdhyayana mUlam -goamo paDirUvaNNU, siissNghsmaaule| jilu kulamavikkhaMto, tiMdu vnnmaago||15|| vyAkhyA-gautamaH pratirUpaM pratirUpavinayaM yathocitapratipattirUpaM jAnAtIti pratirUpajJo, 'jeTaMti' prAgbhAvitvena jyeSThaM kulaM zrIpArzvanAthasantAnaM apekSamANo gaNayan // 15 // mUlam-kesIkumArasamaNe, goamaM dissamAgayaM / paDirUvaM paDivatti, samma saMpaDivajaha // 16 // vyAkhyA-'paDirUvaMti' pratirUpAM ucitA pratipattimabhyAgatakartavyarUpAM, samyaka saMpratipadyate karotIti bhAvaH // 16 // pratipattimevAhamUlam-palAlaM phAsuaM tattha, paMcamaM kusataNANi aAgoamassa NisijAe, khippaM saMpaNAmae 17 vyAkhyA-palAlaM pAsukaM, tatra tindukodyAne, 'paMcamaMti' bacanavyatyayAt paJcamAni kuzatRNAni ca, paJcamatvaM caiSAM plaalbhedctusskaapekssyaa| yaduktaM-"taNapaNagaM puNa maNikaM, jiNehi kmmttttgNtthimhnnettiN| sAlI-vIhI-koIvarolaya-raNNe teNAI ca" gautamasya niSadhAyai upavezanAyeM kSipraM saMpraNAmayati samapyatIti sUtracatuSkAya // 17 // to copaviSTau yathA pratimAtastathAhamUlam kesIkumArasamaNe, goame a mahAyase / ubhao nisannA sohaMti, caMdasUrasamappahA // 18 // vyAkhyA-[spaSTam ] tatsamame ca yadabhUtadAhamUlam-samAgayA bahU tattha, pAsaMDA kougaamiaa|gihtthaannmnnegaao, sAhassIo smaagyaa||19|| ___ vyAkhyA-'pAsaMDatti' pApaNDaM prataM tadyogAtpApaNDAH zepavatinaH kautukAt mRgA iva mRgA ajJatvAt, 'sAha. ssIo' shsraaH|| 19 // mUlam-devadANavagaMdhavA, jakkha-rakkhasa-kinnarA / adissANa ya bhUANaM, Asi tattha samAgamo // 20 // vyAkhyA-devadAnavagandharvA yakSarAkSasakinnarAH, samAgatA iti yogaH, ete ca razyarUpAH, arazyAnAM ca bhUtAnAM kelIkilabyaMtarANAM tatrAsItsamAgamo mIlaka iti sUtradvayArthaH // 20 // saMprati tayorjalpamAha-- mUlam-pucchAmi te mahAbhAga!, kesI goammbbvii| tao kesI buvaMtaMtu, goamo iNamabbavI // 21 // vyAkhyA-te iti tvAM, mahAbhAgAtizayAcintyazakte ! // 21 // mUlam-puccha bhaMte ! jahicchaM te, kesI goammdhvii| tao kesI aNuNNAe, goamaM innmbbvii||22|| vyAkhyA-'jahichaMti' yathecchaM yadayabhAsate ityarthaH, 'te' iti tvaM ' kesI''gojamaMti' suvyatyayAtU kezinaM gautamaH iti sUtradvayArthaH // 22 // tato'sau yadgItamaM papraccha tadAhamUlam-cAujAmo ajodhammo, jo imo pNcsikkhio|desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAmuNI 23 vyAkhyA-caturyAmo hiMsAnRtasteyaparigrahoparamAtmakabatacatuSkarUpaH, paMcazikSitaH sa eva maithunaviratirUpapaJcamamahAvratAnvitaH // 23 // mUlam-egakajappavannANaM, visese kiM nu kaarnnN|dhmme duvihe mehAvI!, kahaM vippaJcaona te? // 24 // vyAkhyA-'dhammetti' itthaM dharma sAdhudharme dvividhe he medhAvin ! kathaM vipratyayaH avizvAso na te tava ? tulye hi sarvajJatve kiM kRto'yaM matabhedaH ? iti // 24 // evaM tenoktemUlam-tao kesi buvaMtaM tu, goamoinnmbbvii|pnnnnaa samikkhae dhamma-tattaM tattaviNicchayaM // 25 // vyAkhyA--'buvaMtaM tutti' juvantamevA'nenAdarAtizayamAha, prajJA vuddhiH samIkSyate pazyati, kiM tadityAha-'dhamma. tattaMti' biNdolope dharmatattvaM dharmaparamArthe, tattyAnAM jIvAdInAM vinizcayo yasmAttattathA, ayaM bhAvaH na vAkyazravaNamAtrAdevArthanirNayaH syAtkintu prajJAvazAdeva // 25 // tatazca mUlam-purimA ujujaDA u, vakajaDA ya pcchimaa| majjhimA ujjupaNNA u, teNa dhamme duhA kae // 26 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 301 vyAkhyA-'purimatti' pUrva prathamajinamunayaH Rjavazva prAJjalatayA jaDAzca duSprajJApyatayA RjujaDAH, 'tu' iti yasmAddhetoH / vakrAzca takraprakRtitvAjaDAzca nijAnekakuvikalpaiH vivakSitArthAvagamAkSamatvAvakrajaDAH, caH samuccaye, pazcimAH pshcimjinytyH| madhyamAstu madhyamArhatA sAdhavaH, Rjavazca te prajJAzca subodhatvena RjuprajJAH / tena hetunA dharmo dvidhA kRtaH / ekakAryaprapanatve'pi itiprakramaH // 26 // yadi nAma pUrvAdimunInAmIzatvaM, tathApi kathametadvaividhyamityAha mUlam-purimANaM duvisojho u, carimANaM durnnupaalo| kappo majjhimagANaM tu, suvisojho supAlao // 27 // vyAkhyA-pUrveSAM duHkhena vizodhyo nirmalatAM netuM zakyo durvizodhyaH, kalpa iti yojyate, te hi RjujaDatvena guruNAnuziSyamANA api na tavAkyaM samyagayaboddhaM prabhavantIti tuH pUrtI / caramANAM duHkhenAnupAlyate iti duranupAlaH sa eva duranupAlakaH kalpaH sAdhvAcAraH / te hi kathaMcijAnanto'pi vakrajaDatvena na yathAvadanuSThAtumIzate / madhyamakAnAM tu suvizodhyaH supAlakaH kalpa itIhApi yojyaM, te hi RjuprajJatvena sukhenaiva yathAvajAnanti pAla batuyomoktAvapi paJcamamapi yA jJAtuM pAlayituM ca kssmaaH|yduktN-"no apariggahiAe, itthIe jeNa hoi paribhogo / tA taviraIe cia, avamaviraitti paNNANaM // 1 // " iti tadapekSayA zrIpArzvasvAminA catuyAmo dharma uktaH / pUrvapazcimAstu nezA iti zrImazrIvIrakhAmibhyAM pshcprtH| tadevaM vicitraprajJAvineyAnugrahAva dharmasya dvaividhyaM, na tu tAttvikaM / AdyajinakathanaM ceha prasaMgAditi sUtrapaMcakArthaH // 27 // tataH kezI Aha mUlam-sAhu goama! paNNA te, chiNNo me saMsao imo| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 28 // vyAkhyA-sAdhu gautama ! prajJA te, chinno me saMzayaH, 'imotti' ayaM tvayeti zeSaH / ziSyApekSaM caitramabhidhAnaM, anyathA tu na tasya jJAnatrayAnvitasyedRzasaMzayasambhavaH // 28 // mUlam-acelago ajo dhammo, jo imo sNtruttro| desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAyasA // 29 // vyAkhyA-'mahAyasatti' mahAyazasA // 29 // . mUlam--egakajappavannANaM, visese kiM nu kAraNaM / liMge duvihe mehAvI, kahaM vippaJcao na te? // 30 // ___ vyAkhyA-'liMge duvihetti' liGge dvividhe'celakatayA vividhavastradhAritayA ca dvibhede, zeSaM tu vyAkhyeyaM prAgvyAkhyAtamiti // 30 // tatazca mUlam kesimevaM buvaMtaM tu, goamaM iNamabbavI / viNNANa samAgamma, dhmmsaahnnmicchiaN||31|| vyAkhyA-'viNNANeNatti' viziSTaM jJAnaM vijJAnaM tacca kevalameva tena samAgamya yadyasyocitaM tattathaiva viditvA, dharmasAdhanaM dharmopakaraNaM varpAkalpAdikaM, 'icchiti' iSTamanumataM zrIpArthazrIvIrAhayAmiti prakramaH / pUrvacaramANAM hi raktavastrAdyanujJAte RjuvakrajaDatvena vastrarajanAdAvapi pravRttiH syAditi na teSAM tadanumataM, zrIpArthaziSyAstu na tatheti teSAM raktAdikamapyanujJAtamiti bhAvaH // 31 // kiJcamUlam-paccayatthaM ca logassa, nANAvihavigappaNaM / jattatthaM gahaNatthaM ca, loe liMgappaoaNaM // 32 // ___ vyAkhyA-pratyayArtha cAmI jatina iti pratItinimittaM ca lokasya, nAnAvidhavikalpanaM prakramAnAnAprakAropakaraNaparikalpanaM / nAnAvidhaM hi rajoharaNAdhupakaraNaM pratiniyanaM yatiSveva sambhavatIti kathaM tallokasya pratyaye heturna syAt ? anyathA tu yatheTaM veSamAdAya pUjAdyarthamanyepi kecidvayaM atina ityabhidadhIran tatazca muniSvapi na lokasya pratyayaH syAditi) tathA 'janatthaMti' yAtrA saMyamanirvAhatadartha, vinA hi varNakalpAdikaM vRSTayAdau saMyamabAdhaiva syAt / 'gahaNatyaMti' grahaNaM khasya jJAnaM tadarthaM ca, kathaMcicittaviplavotpattAvapi munirahamasmIti jJAnArtha ca, loke liGgasya veSasya prayojanam // 32 // Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 uttarAdhyayana mUlam-aha bhave paiNNA u, mokkhsbbhuuasaahnno| nANaM ca dasaNaM ceva, carittaM ceva nicchae // 33 // vyAkhyA-athetyupanyAse 'bhave paiNNA utti' tuzabdasyaivakArArthasya bhinnakramatvAdbhavedeva sAdeva pratijJAbhyu. pagamaH, prakramAt pArthavIrayorekaiveti zeSaH / kA pratikSetsAha-mokkhasambhUyasAhaNotti' mokSakha satAni tAttvi. kAni sAdhanAni kAraNAni mokSasadbhUtasAdhanAni, liGgamyatyayo vimativyatyayo vacananyatyayaha sarvatrApi prAkRtatvAt / kAnItyAha-jJAnaM ca darzanaM caiva cAritraM caina, ko'rthaH ? jJAnAyeva muktisAdhanaM na tu liMga, nizcaye nizcaya naye vicArye, na tu vyavahAre / zrUyate hi maratAdInAM liMgaM vinApi kebalotpattiH, iti tatvato liGgakhAkiMcitkaratyAnna tajhedo viduSAM vipratyayaheturiti sUtraSaTkArthaH // 33 // mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chiNNo me saMsao imo| ___ anovi saMsao bhajjhaM, taM me kahasu goamA ! // 34 // vyAkhyA-prAgyannavaraM, mahAvratabhedaviSayaM liGgabhedagocaraM ca ziSyANAM saMzayamapAsa teSAmeva vyutpattaye jAnaapi anyadapi pastutattvaM pRcchan kezIdamAha // 34 // mUlam-aNegANa sahassANaM, majjhe ciTThasi goamA! te ate abhigacchaMti,kahaM te nijiA tume?35|| vyAkhyA--anekAnAM sahasrANAM prakamArisampandhinAM madhye tiSThasi he gautama ! te ca zatravaH 'te' tvAM amilakSyIkRtya gacchanti dhAvanti, arthAjjetuM, kathaM te dvipo nirjitAstvayA ? // 35 // gautamaH prAhamUlam-ege jie jiA paMca, paMca jie jiA dasa / dasahA u jiNittANaM, sabasattU jinnaamh||36|| vyAkhyA-ekasminprakramAdripau jite jitAH paJca, tathA 'paMcajiatti' sUtratvAt paJcasu jiteSu jitA daza, dazadhA tu dazaprakArAn punarjityA sarvazatrUnanekasaMkhyAsahasrAn jayAmyaham // 36 // satazcamUlam-sattU a ii ke kutte, kesI goammvyvii| tao kesI buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 37 // vyAkhyA-'sattU a iitti' caH pUraNe, itirbhinnakramo jAtAyekavacanaM, taMtaH zatruH ka ukta iti kezI gau. tamamavayIt // 37 // mUlam-egappA ajie sattU, kasAyA iMdiANi a| te jiNItu jahANAyaM, viharAmi ahaM muNI // 38 // vyAkhyA-eka AtmA jIvazcittaM vA tadabhedopacArAdajito'nekAnavAptihetutvAt zatraH, tathA kaSAyA ajitAH zatrava iti vacanavyatyayena yojyate, ete cAtmayuktAH pUrvoktAH paJca bhavanti, tathA indriyANi cAjitAni zatrayaH, ete ca sarve pUrvoddiSTA daza jAtAH, tajaye ca nokapAyAdyAH sarve'pi ripavo jitA eva / athopasaMhAravyA. jena tajjaye phalamAha-tAnuktarUpAn zatrUn jitvA yathAnyAyaM yathoktanIyA viharAmyahaM tanmadhye'pi tiSThanapratibaddhavihAritayeti zeSaH, mune ! iti kezyAmaMtraNamiti sUtrapaMcakArthaH // 38 // evaM gautamenokta kezI prAhamUlam-sAhu goama! paNNA te, chinno me saMsao imo|anovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA!39 vyAkhyA-prAgvat // 39 // mUlam-dIsaMti bahavo loe, pAsavaddhA sriirinno| mukkapAso lahUbhUo, kahaM taM viharasI ? muNI! // 40 // vyAkhyA-'lahUbhUotti' laghurvAyuH sa iva bhUto jAto laghUbhUtaH, sarvatrAprativaddhatvAt // 40 // gautamaH prAhamalama-tepAse sabaso chittA.nihaMtaNa uvaayo| makkapAsolahamao, viharAmi ahaM mnnii!||41|| vyAkhyA-'saghasotti' sUtratvAt sarvAn chittvA, nihatya punarbandhAbhAvena vinAzya, kathamupAyataH sadbhUtabhAvanA. bhyAsarUpAt // 41 // mUlam-pAsA ya iti ke vuttA, kesI goamamabbavI / tao kesI buvaMtaMtu, goamo iNamabbavI // 42 // vyAkhyA-pAzAzca pAzazabdavAcyAH ke 'vuttatti' uktAH 1 // 42 // mUlam-rAgadosAdao tivA, nehapAsA bhyNkraa| te chiMdittu jahANAyaM, viharAmi jahakkama // 43 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 uttarAdhyayana bhayaGkarAH vyAkhyA - rAgadveSAdayaH, AdizabdAnmohAdiparigrahaH, tItrA gADhAH tathA 'nehatti' lehAH putrAdisambandhAste pAzA iva pAravazyahetutayA pAzA ityuktAH / atigADhatvAca rAgAntargatatve'pi lehAnAM pRthakathanaM anarthakAritvAt / yathAkramaM kramo yativihita AcArastadanatikrameNeti sUtrapaJcakArthaH // 43 // mUlam - sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo / annavi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 44 // vyAkhyA - [ prAgvat ] // 44 // mUlam - aMtohiaya saMbhUA, layA ciTThai goamA ! / phalei visabhakkhINaM, sA u uddhariA kahaM ? 45 // vyAkhyA - antarhRdayaM manomadhye sambhUtA utpannA latA tiSThatyAste, he gautama ! phalati 'visabhakkhINaMti' ArSatvAdviSavadbhakSyante iti viSabhakSyANi paryantadAruNa tathA viSopamAni phalAni / sA tu sA punaH uddhatA unmUlitA kathaM ? tvayeti zeSaH // 45 // gautamaH prAha mUlam -taM layaM sabaso chittA, uddharitu samUliaM / viharAmi jahAnAyaM, mukkomi visabhakkhaNaM // 46 // vyAkhyA - tAM latAM 'sabasotti' sarvA chittvA uddhRtyonmUlya samUlikAM rAgadveSAdimUlayutAM mukto'smi 'visabhakkhaNaMti' viSabhakSaNAt biSaphalAhAropamAt kliSTakarmaNaH // 46 // mUlam -- layAya iti kA vuttA, kesI goamamabbavI / kesImevaM buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 47 // vyAkhyA - [ prAgvat ] // 47 // mUlam - bhavataNhA layA vuttA, bhImA bhImaphalodayA / tamuddhittu jahAnArya, viharAmi mahAmuNI ! // 48 // vyAkhyA- - bhave tRSNA lobho bhavatRSNA, bhImA bhayadA kharUpataH, bhImo duHkhahetutvena phalAnAM arthAt kliSTakarmaNAmudayo vipAko yasyAH sA tatheti sUtrapaJcakArthaH // 48 // mUlam - sAhu goama ! paNNA le, chinno me saMsao imo / aNNovi saMsao majhaM, taM me kahasu goamA ! // 49 // vyAkhyA - [ prAgvat ] // 49 // mUlam - saMpajjaliA ghorA, aggI ciTThai goamA ! / je DahaMti sarIrasthA, kahaM vijjhAviA tume ? // 50 // vyAkhyA --- samantAtprakarpeNa jvalitAH samprajvalitAH, ata eva ghorAH 'aggitti' agnayaH 'ciTThaitti ' tiSThanti ye dahantIva dahanti paritApakAritvAccharIrasthA na bahirvarttinaH / kathaM te vidhyApitAstvayA ? // 50 // gautamaH prAha---_ mUlam - mahAmehappasUAo, gijjha vAri jalottamaM / siMcAmi sayayaM te u, sittA no a dahaMti me // 51 // vyAkhyA - mahAmeghapramRtAt zrotasa iti gamyate, ' gijjhatti ' gRhItvA vAri jalaM, jalottamaM zeSajalapradhAnaM, siJcAmi vidhyApayAmi satataM te utti' tAnagnIn, siktAstu te 'no atti' naiva dahanti mAm // 51 // mUlam - aggI a ii ke vutte, kesI goamamabbavI / tao kesa butaM tu goamo iNamavyavI // 52 // vyAkhyA - abhipraznazcAyaM mahAmeghAdipraznopalakSaNam // 52 // mUlam - kasAyA aggiNo vuttA, suasIlatao jalaM / suadhArAbhihayA saMtA, bhinnA huna uti me // 53 vyAkhyA - kapAyA agnayaH paritApakatayA zoSakatayA coktA jinaiH / zrutaM ca upacArAt kaSAyopazama hetavaH zrutAntargatA upadezAH, zIlaM ca mahAtratarUpaM, tapazca pratItaM, zrutazIlatapaH iti samAhAraH jalaM vAri / asya copalakSaNatvAnmahAmegho jagadAnandakatayA tIrthakaraH / zrotastu tata utpannaH AgamaH / uktamevArthamupasaMharannAha - 'suatti'zrutasya upalakSaNatvAt zIlatapasozca dhArA iva dhArAstatparibhAvanAdirUpAstAbhirabhihatAH zrutadhArAbhihatAH santaH prakramAdurUpA bhayo bhinnA vidAritA dhArAbhighAtena lavamAtrIkRtAH, huH pUrtto, nadahanti mAmiti sUtrapaJcakArthaH // 53 // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 uttarAdhyayana mUlamsAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| __ annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamA ! // 54 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 54 // mUlam-ayaM sAhasio bhImo, duhasso paridhAvai |jsi goamamArUDho, kahaM teNa na hIrasi ? // 55 // vyAkhyA-ayaM pratyakSaH, sahasA avimRzya pravartata iti sAhasiko bhImo duSTAzvaH paridhAvati, 'jaMsitti' yasmin he gautama ! tvaM ArUDhaH, kathaM tena na hiyase nonmArga nIyase ? // 55 // gautamaH prAha mUlam -pahAvaMtaM nigiNhAmi, suarassIsamAhitaM / na me gacchai ummaggaM, maggaM ca paDivajjai // 56 // vyAkhyA-pradhAvantaM unmArgAbhimukhaM gacchantaM nigRhNAmi zrutarazmisamAhitaM AgamarajunibaddhaM, tato na me duSTAzco gacchatyunmArga, mArga ca pratipadyate // 56 // mUlam-Ase a iti ke vutte, kesI goammbyvii| kesImevaM buvaMtaMtu, goamo iNamabbavI // 57 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 57 // mUlam-gaNo sAhasio bhImo, duTusso pridhaav| taM sammaM nigiNhAmi,dhammasikkhAha kathagaM 58 vyAkhyA-dhammetyAdi-dharmazikSAyai dharmAbhyAsa nimittaM kandhakamiva jAtyAzcamiva nigRhNAmi, duSTAzvo'pi nigrahaNa. yogyaH kanthakakalpa eveti bhAva iti sUtrapaJcakArthaH // 58 // mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamaa!|| 59 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 59 // mUlam-kuppahA bahavo loe, jehiM nAsaMti jNtunno| addhANe kaha vaeto, taM na nassasi goamaa?60|| vyAkhyA--kupathA unmArgA bahayo loke yaiH kupathainazyanti sanmArgAzyanti jantavaH, tatazcAdhvani prastAvAtsanmArge 'kahatti' kathaM vartamAnastvaM na nazyasi ? na satpathAjhyavase ? he gautama ! // 6 // gautamaH prAhamUlam-je amaggeNa gacchaMti, je a umggphiaa|te save viiA majjhaM, tona nassAmahaM muNI ! // 61 // __ vyAkhyA-ye ca mAgaMNa gacchanti ye conmArgaprasthitAH te sarve viditA mama, na cAmI mArgonmArgajJAnaM vinA jJAyante / tato mArgonmArgajJAnAnna nazyAmyahaM mune ! // 61 // mUlam-magge aiti ke vutte, kesI goamamabbavI / tao kesI buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 2 // vyAkhyA-'magge atti' mArgazcazabdAdunmArgAzca // 62 // mUlam-kuppAvayaNapAsaMDI, save ummggphiaa| sammaggaM tu jiNakkhAyaM, esa magge hi uttme||6|| vyAkhyA-kupravacanapApaNDinaH kapilAdidarzanadarzaninaH sarve unmArgaprasthitAH, anena kupravacanAni kupathA ityuktaM / sanmArga tu satpathaM punarjAnIyAditi zeSaH, jinAkhyAtaM dharmamiti gamyaM, kuta ityAha-eSa mAgrgo hi yasmAduttamo'nyamArgebhyaH prakRSTa iti sUtrapaJcakArthaH // 63 // mUlamsAhu goasa ! paNNA te, chinno me saMsao imo| ___ annovi saMsao majjhaM, taM meM kahasu goamA! // 64 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 64 // mUlam-mahAudagavegeNaM, vujjhamANANa pANiNaM / saraNaM gaI paiTThA ya, dIvaM kaM mannasI muNI ! // 65 // vyAkhyA-'vujjhamANANatti' vAhyamAnAnAM nIyamAnAnAM prANinAM zaraNaM tanivAraNakSama ata eva gamyamAnatvAdgatiM tata eva pratiSThAM ca sthirAvasthAnahetuM dvIpaM kaM manyase ? mune ! // 65 // gautamaH prAha-- mUlam-asthi ego mahAdIvo, vArimajJa mhaalo|mhaaudgvegss, gati tattha na vijaI // 66 // nyAkhyA'mahAlaotti' ucaistvena vistIrNatvena ca mahAn mahodakavegasya gatirgamanaM tatra na vidyate // 66 // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 uttagadhyayana mUlam-dIve aii ke vutte, kesI goammbbvii| kesImevaM buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 67 // vyAkhyA--dvIpapraznazcAyamudakavegapraznopalakSaNam // 67 // mUlam-jarAmaraNavegeNaM, bujjhamANANa pANiNaM / dhammo dIvo paihA ya, gaI saraNamuttamaM // 68 // vyAkhyA--jarAmaraNe eva vego rayaH prakramAdudakasya tena, dharmaH zrutadharmAdiH, sa hi bhavodadhisthito'pi muktihetutvena na jarAmaraNavegasya gamya iti sUtrapaJcakArthaH // 68 // mUlam-sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo|annovi saMsao majjhaM, taM me kahasugoamA! vyAkhyA--[prAgvat ] // 69 // mUlam-aNNavaMsi mahohaMsi, nAvA viparidhAvai / jaMsi goamamArUDho, kahaM pAraM gamissasi ? // 70 // vyAkhyA-arNave samudre mahaudhe mahApravAhe nauviparidhAvati vizeSeNa samantAdgacchati, 'jaMsitti' yasyAM nAvi he gautama ! tvamArUDhaH, tataH kathaM tvaM pAraM paratIraM gamiSyasi ? // 70 // gautamaH prAha mUlam-jA u assAviNI nAvA, na sA pArassa gAmiNI / jA nirassAviNI nAvA, sA u pArassa gAmiNI // 71 // vyAkhyA--'jA utti' tuH prattoM, yA AzrAviNI jalasaMgrAhiNI nauH, na sA pArasya samaparyantasya gAminI punarnirAzrAviNI jalAgamarahitA nauH, sA tu pArasya gAminI / tato'haM nirAzrAviNI nAvamArUDhaH pAragAmI bhavipyAmi iti bhAvaH // 71 // mUlam-nAvA a iti kA vuttA, kesI goammbbvii| kesImevaM buvaMtaM tu, goamo iNamabbavI // 72 // vyAkhyA-nAvastaraNatvAttaritA tArya ca pRSTamevAtastathaivottaramAha // 72 // mUlam-sarIramAhu nAvatti, jIvo vuccati naavio| saMsAro aNNavo vutto, jaMtaraMti mhesinno||73|| vyAkhyA-zarIramAhunauriti, tamyaiva niruddhAzravadvArasya ratnatrayArAdhanahetutvena bhavAbdhitArakatvAt / jIvaH procyate nAvikaH, sa eva bhavAbdhiM taratIti / saMsAro'rNava uktastattvatastasyaiva pArAvAravadapArasya tAryatvAditi sutrapaJcakArthaH // 73 // mUlam- sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo / annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goamaa!|| 74 // vyAkhyA-[prAgvat ] // 74 // mUlam-aMdhayAre tame ghore, ciTaMti pANiNo bhuu|ko karissati ujjo, sabaloammi pANiNaM? 75 vyAkhyA-andhamiva janaM karotIti andhakAraM tasmin tamasi pratIte // 75 // gautamaH prAhamUlam-uggao vimalo bhANU , svloapphNkro| so karissati ujjoaM, sabaloaMmi paanninnN||76|| vyAkhyA--'sabaloa'ityAdi-sarvalokaprabhaGkaraH sarvalokaprakAzakaraH // 76 // mUlam-bhANU a ii ke vutte, kesI goamamabavI / kesImevaM buvaMtaM tu goamo iNamabbavI // 77 // vyAkhyA--[prAgvat ] // 77 // mUlam-uggao khINasaMsAro, savaNNU jinnbhkkhro| so karissai ujjo, sabalomi paanninnN78|| vyAkhyA-'jiNabhakkharotti' jinabhAskaraH, 'ujjoaMti' udyotaM mohatamoharaNena sarvavastuprakAzanamiti sUtrapaJcakArthaH // 78 // mUlam sAhu goama ! paNNA te,chinno me sNsoimo|annovi saMsao majjhaM,taM me kahasu goamA!79 vyAkhyA-[prAgvat ] // 79 // mUlam-sArIramANase dukkhe, vajjhamANANa pANiNaM / khemaM sivamaNAbAha, ThANaM kiM mannasI ? muNI! 80 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 uttarAdhyayana vyAkhyA--zArIramAnasaiduHkhairvAdhyamAnAnAM pIDyamAnAnAMprANinA, kSemaM vyAdhivirahAt, zivaM sarvopadravAbhAvAt , anAvAdhaM khAbhAvikabAdhyApagamAt , sthAnamAzrayaM kiM manyase'vabudhyase ? he mune ! // 80 // gautamaH prAhamUlam-asthi egaM dhuvaM ThANaM, logaggaMmi durAruhaM / jattha natthi jarAmannU, vAhiNo veaNA thaa81|| ___ vyAkhyA-'durAruhaMti' duHkhenAruhyate iti durArohaM / vedanAH zArIramAnasaduHkhAnubhavarUpAH / tatazca byAdhyabhAvena kSematvaM, jarAmaraNAbhAvena zivatvaM, vedanAbhAvena cAnAbAdhatvaM, tasyeti // 81 // mUlam-ThANe a ii ke vutte, kesI goammbbvii| kesImevaM buvaMtaM tu, goamo iNamabbI // 82 // ___ vyAkhyA-[prAgvat ] // 82 // mUlam-nivvANaMti avAhaMti, siddhilogaggameva ya / khemaM sivamaNAbAhaM, jaM carati mahesiNo // 3 // ___ vyAkhyA-'nivANaMti' itizabdaH kharUpaparAmarzako yatrApi nAsti tatrApyadhyAhAryaH / tato nirvANamiti, abAdhamiti, siddhiriti, lokApramiti yaducyate iti zeSaH / evaH pUttauM, caH samuccaye, kSemaM zivamanAbAdhamiti prAgvat yavaranti gacchanti maharSayaH // 83 // mUlam-taM ThANaM sAsayaMtrAsaM, loaggaMmi durAruhaM / jaM saMpattA na soaMti, bhavohaMtakarA muNI // 4 // vyAkhyA-tatsthAnamuktamiti gamyaM, kIrazamityAha-'sAsayaMvAsaMti' bindorlope zAzvatAvAsaM nityAvasthitikaM / prasaGgAttanmahAtmyamAha-jamityAdi-yatsamprAptA na zocanti, bhavAgho nArakAdibhavapravAhastasthAntakarA bhavaudhAntakarA munaya iti sUtraSaTrakArthaH // 84 // ___ mUlam--sAhu goama ! paNNA te, chinno me saMsao imo| namo te saMsayAtIta, sabasuttamahodadhI ! // 85 // vyAkhyA-ihottarArdhana upabRMhaNAgI stutimAha // 85 // punastadvaktavyatAmAhamUlam--evaM tu saMsae chinne, kesI ghoraparakame / abhivaMdittA sirasA, goamaM tu mahAyasaM // 86 // vyAkhyA--evamanenaiva krameNa saMzaye chinne iti jAtAvekavacanam // 86 // mUlam-paMcamahatvayadhamma, paDivajai bhaavo| purimassa pacchimaMmi, magge tattha suhAvahe // 87 // ___ vyAkhyA-'purimassatti' pUrvasya prakramAjinasyAbhimate pazcime pazcimajinasambandhini mArge tIrthe, tatra prastute zubhAvahe kalyANakAriNi paJcamahAvratadharma pratipadyate iti sambandhaH iti sUtratrayArthaH // 87 // athAdhyayanArthopasaMhAravyAjena mahApurupasaGgamaphalamAhamUlam-kesigoamao NicaM,tammi Asi smaagme|suasiilsmukkriso,mhtthtth viNicchaoTA vyAkhyA-kezigautamata iti kezigautamAvAzritya nityaM tatra puryAmavasthAnaM yAvat , tasmin samAgame mIlake zrutazIlasamutkarpo jJAnacaraNaprakarSaH, tathA mahArthA muktisAdhakatvena mahAprayojanA ye arthAH zikSAvratAdayasteSAM vinizcayo nirNayo mahArthArthavinizcayaH, AsIttacchiSyApekSayeti gamyate // 88 // tathA mUlam-tosiA parisA savA, sammaggaM smuvtttthiyaa| saMthuA te pasIaMtu, bhayavaM kesIgoamatti bemi // 89 // vyAkhyA-topitA parpatsarvA sanmArga muktipathamanuSThAtumiti gamyate, samupasthitA udyatA / anena parSadaH phalamAha / itthaM taccaritavarNanadvArA tayoH stutimuktvA praNidhAnamAha-saMstutau tau prasIdatAM bhagavantau kezigautamAviti sUtradvayArthaH // 89 // iti trayImIti pUrvavat // jyiyaayiyaay iyaa iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharpagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya A zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau trayoviMzamadhyayanaM sampUrNam // 23 // leellaillaillail Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 307 // atha caturviMzamadhyayanam // // OM // uktaM trayoviMzamadhyayanamatha pravacanamAtRsaMjJaM catuzimArabhyate / asya cAyaM sambandhaH, pUrvAbhyayane parepAM manovilutiH kezigautamavadapaneyetyuktaM, tadapanayanaM ca bhApAsamityAtmakena vAgyogena syAjhASAsamitizca praSacanamAtRNAmantargateti tatsvarUpamihocyate, ityevaM sambandhasyAsyedamAdisUtram // mUlam-appavayaNamAyAo, samiI guttI taheva yApaMceva ya samIIo, tao guttio aahiaa||1|| vyAkhyA-'samiitti' samitayaH, guttitti' gurAyaH, Ahijatti' ANyAtAH kathitAH // 1 // tA eva nAmata mAhamUlam-IriA bhAsesaNAdANe, uccAre samiI imaNaguttI vayaguttI, kAyagutti a aTThamA // 2 // __ vyAkhyA-IraNaM gamanaM IryA, bhApaNaM bhApA, epaNamannAdigaveSaNamepaNA, AdAnaM pAtrAdegraMhaNaM, nikSepopalakSaNamaitat , ucAre uccArAdipariSThApanAyAM ca samitiH samyakpravRttiridaM ca pratyekaM yojyaM, / 'iatti' itiH samAptI, etAvatya eva samitaya ityarthaH / tathA manaso guptiH zubhe pravRttiH azubhe nigraho manoguptiH, evamapre'pi // 2 // nigamagamAhamUlam-eAo aha samiIo, samAseNa viaahiaa|duvaalsNgN jiNakkhAyaM,mAyaM jattha u pvynnN|| ___ vyAkhyA-etA aSTa samitayaH, samiti samyaga jinavacanAnusAritayA itaya AtmanazceSTAH samitaya ityanyarthena guptInAmapi samitizabdavAcyatvamastItyevamupanyAsaH / yattu bhedenopAdAnaM tatsamitInAM praSTattirUpatvena guptInAM tu pravRttinivattirUpatyena kathaJcidbheda iti khyApanArtham / dvAdazAGgaM jinAkhyAtaM 'mAyati' uttaratuzabdasyaivakArArthasyeha yogAnmAtameva yatra yAsu pravacanaM / tathA hi-sarvA apyetAzcAritrarUpAcAritraM ca jJAnadarzanAvinAbhAvi, na caitatrayAtiriktamanyadarthato dvAdazAGgamastItyetAsu pravacanaM mAtamityucyate / iti sUtratrayArthaH, zeSaM sugamatvAnna vyAkhyAsamevamapre'pi jJeyam // 3 // taryAsamiti kharUpamAhamUlam-AlaMbaNeNa kAleNa, maggeNa jayaNAi a / caukAraNapariddhasuM, saMjaye iriaM rie // 4 // vyAkhyA-Alambanena kAlena mArgeNa yatanayA ca, ebhizcaturbhiH kAraNaiH parizuddhAM saMyata IyA~ gati rIyeta kuryAt // 4 // AlambanAdInyeva vyAkhyAtimUlam-tattha AlaMvaNaM nANaM, daMsaNaM caraNaM tahA / kAle a divase vutte, magge uppahavajie // 5 // ___ vyAkhyA-tatra teSvAlambanAdipu madhye yadAlambya gamanamanujJAyate tadAlambanaM jJAnAdi / tatra jJAnaM sUtrArthobhayarUpa AgamaH, darzanaM samyaktvaM, caraNaM cAritraM / tathAzabdo dvivyAdisaMyogabhaGgakasUcakastataH pratyekaM jJAnAdInyAzritya dvikAdisaMyogena yA gamanamanujJAtaM, jJAnAdhAlambanaM vinA tu tannAnujJAtam / kAlazca prastAvAdIyavipayo divasa ukto jinaiH, rAtrau hi cakSurviSayatAbhAvAtpuSTAlambanaM vinA gamanaM nAnujJAtam / mArga iha sAmAnyena panthAH, sa cotpathenonmArgeNa varjita utpathavarjita ukta iti yogaH, utpathe hi vrajata AtmavirAdhanAdayo dopaaH||5|| atha yatanAmAhamUlam-davao khettao ceva, kAlaobhAvao thaa| jayaNA caubihA vuttA, taM me kittayao suNa // 6 // vyAkhyA-taM metti' tAM yatanAM me mama kIrtayataH zRNu he ziSya ! // 6 // mUlam-davao cakkhusA pehe, jugamittaM tu khetto| kAlao jAva rIejA, uvautte a bhaavo||7|| vyAkhyA--dravyato dravyamAzrityeyaM yatanA, yaccakSuSA prekSeta jIvAdidravyaM / yugamAtraM ca prastAvAtkSetraM prekSeta iti yoga iyaM kSetrato yatanA / kAlato yatanA yAvantaM kAlaM rIyeta gacchettAvatkAlamAneti zeSaH / upayuktazca sAvadhAno yadrIyeta iyaM bhAvato yatanA // 7 // upayuktatAmeva spaSTayatimUlam--iMdiatthe vivajjittA, sajjhAyaM ceva paMcahA / tammuttI tappurakAre, saMjae iriaM rie // 8 // vyAkhyA--indriyArthAn zabdAdIn vivarya khAdhyAyaM caiva paJcadhA vAcanAdipaJcabhedaM vivayaM tasyApi gatyupayogaghAtitvAt , tasyAmIryAyAmeva mUrtistanurAdyApriyamANA yasyAsI tanmUrtiH, tAmeva puraskaroti upayuktatayA Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 uttarAdhyayana prAdhAnyenAGgIkuruta iti tatpuraskAraH / anena kAyamana sostadekApramuktaM, saMyata IrSyA rIyeteti sUtrapaJcakArthaH // 8 // bhASAsamitimAha mUlam - kohe mANe a mAyAe, lobhe a uvauttayA / hAse bhayamoharie, vikahAsu taheva ya // 9 // - krodhe mAne mAyAyAM lobhe copayuktatA ekAgratA, hAsye bhayamaukharye vikathAsu tathaiva copayuktatA // 9 // mUlam -- eAI aDa ThANAI, parivajittu saMjaye | asAvaja miaM kAle, bhAsaM bhAsijapaNNavaM // 10 // vyAkhyA vyAkhyA --- krodhAdyupayuktatAyAM hi prAyaH zubhA bhASA na sambhavatIti etAnyanantaroktAni krodhAdinyaSTasthAnAni parivarjya saMyataH asAvadyAM nirdoSAM, mitAM parimitAM, kAle prastAve iti sUtradvayArthaH // 10 // epaNAsamitimAha - mUlam - gavesaNAe gahaNe a, paribhogesaNA ya jA / AhArovahisejAe, ee tiNNivi sohae // 11 // vyAkhyA -- gavepaNAyAmanveSaNAyAM grahaNe svIkAre ubhayatra epaNeti sambadhyate, tato gavepaNAyAmepaNA, grahaNe ca epaNA, paribhogepaNA ca yA, 'AhArova hisejjAe si' vacanavyayAdAhAropadhizayyAsu 'eetti' liGgavyatyayAdetAstitra epaNA vizodhayenirdoSAH kuryAt // 11 // kathaM vizodhayedityAha - mUlam - uggamuppAyaNaM paDhame, bIe sohijja esaNaM / paribhogaMmi caukkaM, visohijja jayaM jaI // 12 // vyAkhyA-'uggamudhpAyaNaMti' udgamotpAdanAdoSAn 'paDhameti' prathamAyAM gaveSaNAyAM zodhayediti yogaH / tatro - madoSA AdhAkarmAdayaH SoDaza, utpAdanAdoSA api dhAtryAdayastAvanta eveti / 'vIetti' dvitIyAyAM grahaNaiSaNAyAM zodhayet, 'esaNaMti' epaNAdoSAn zaGkitAdIn daza, 'paribhogaMmitti' paribhogaiSaNAyAM catuSkaM saMyojanApramAMNAMgAraidhUmakaraNarUpaM, aGgAradhUmayormohanIyAntargatatvenaikatayA vivakSitatvAt, vizodhayet 'jayaMti' yatamAno yatiH / punaH kriyAbhidhAnamatizayasUcakamiti sUtradvayArthaH // 12 // AdAnanikSepasamitimAhamUlam - ohovahovaggahiaM, bhaMDagaM duvihaM muNI / giNhaMto nikkhivaMto a, paraMjijja imaM vihiM // 13 // vyAkhyA- 'oho hovaggahiaMti' ihopadhizabdo madhyanirdiSTo DamarukamaNinyAyenobhayatrApi sambadhyate, tata oghopadhiM aupagrahikopadhiM ca, bhANDakamupakaraNaM yathAkramaM rajoharaNAdi daNDakAdi ca, dvividhaM uktabhedato dvibheda, muniH gRhNannikSipaMzca prayuJjIta imaM vakSyamANaM vidhim // 13 // tamevAha mUlam - cakkhusA paDilehittA, pamajijja jayaM jii| Aie nikkhiveja vA, duhaovi samie sayA 14 vyAkhyA -- cakSuSA pratyupekSyA'valokya pramArjayet rajoharaNAdinA yatamAno yatiH, tadanu AdadIta nikSipedvA 'duhaovitti' dvApi prakramAdaughikaupagrahikopadhI, samita upayuktaH sadeti sUtradvayArthaH // 14 // pariSThApanAsamitimAha mUlam -- uccAraM pAsavaNaM, khelaM siMghANa jalliaM / AhAraM ubahiM dehaM, annaM vAvi tahAvihaM // 15 // vyAkhyA - uccAraM purISaM, prazravaNaM mUtraM, khelaM mukhazleSmANaM, siGghANaM nAsikAzleSmANaM, 'jalliaMti' jalaM malaM, AhAramupadhiM dehaM, anyadvA kAraNagRhItaM gomayAdi, apiH pUta, tathAvidhaM pariSThApanAI sthaNDile vyutsRjedityuttareNa yogaH // 15 // sthaNDilaM ca dazavizeSaNapada viziSTamiti tadgatAkhilabhaGgopalakSaNArthamAdyavizeSaNapadasthazabdadvayasya bhaGgakaracanAmAha- mUlam - aNAvAyamasaMloe, aNAvAe ceva hoi saMloe / AvAyamasaMloe, AvAe ceva saMloe // 16 // vyAkhyA - na vidyate ApAtaH khaparobhayapakSasamIpAgamanarUpo yatra tadanApAtaM sthaNDilamiti gamyaM, 'asaMloetti' nAsti saMloko dUrasyApi svapakSAderAloko yatra tattathetyeko bhaGgaH // 1 // anApAtaM caiva bhavati saMlokaM, yatrApAto nAsti saMlokazvAstIti dvitIyo bhaGgaH // 2 // ApAtamasaMlokaM, yatrApAto'sti na tu saMloka iti tRtIyaH // 3 // Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 uttarAdhyayana ApAtaM caiva saMlokaM, yatrobhayamapi syAditi turyaH // 4 // ihApAtaM saMlokaM ceti sthaNDilavizeSaNaM matvarthIye aci siddham // 16 // dazavizeSaNapadajJApanArthamuccArAdi yAdRze sthaNDile vyutsRjettadAha mUlam - aNAvAyamasaMloe 1 parassa'NuvadhAie 2 / same 3 asire 4 Avi, acirakAlakayaMmi a 5 // 17 // vicchiNNe 6 dUramogADhe 7, nAsanne 8 bilavajjie 9 / tasapANabIarahie 10, uccArAINi vosire // 18 // vyAkhyA - anApAte asaMloke, kasyetyAha- parasya khaparapakSAdaH // 1 // tathA anupaghAtake, saMyamAtmapravacanopadhAtarahite // 2 // same, nimnonnatatvahIne // 3 // azuSire, tRNaparNAdyanAkIrNe // 4 // acirakAlakRte, dAhAdinA khalpakAlakRte, cirakRte hi punaH saMmUrcchantyeva pRthivyAdayaH // 5 // vicchiNNetti' vistIrNe, jaghanyato'pi hasta mAtre // 6 // dUramavagADhe, jaghanyato'pyadhastAcaturaGgulamacittIbhUte // 7 // nAsanne, grAmArAmAderdUrasthe // 8 // bilavarjite, mUSakAdivilarahite // 9 trasaprANA dvIndriyAdyAH, bIjAni zAlyAdIni, sakalaikendriyopalakSaNametattaiH rahate saprANatrIjarahite // 10 // eSAM ca padAnAmekadvikatrikAdisayogaizcaturviMzaM sahasraM [ 1024 ] bhaGgAH syuH / tatrAntyo dazapadaniSpanno bhaGgako mukhyavRtyA zuddha itIdRze sthaNDile uccArAdIni vyutsRjet pariSThApayet / punaruccArAdi kathanaM vismaraNazIlAnugrahArthamiti sUtracatuSkArthaH // 17 // 18 // athoktArthopasaMhArapUrva vakSyamANArthasambandhArthamAhamUlam -- eAo paJca samiIo, samAseNa viAhiA / itto ya tao guttI, vocchAmi aNupuvaso 19 vyAkhyA -- 'viAhiatti' vyAkhyAtAH 'itto atti' itazca 'taotti' tisraH 'aNupuvasotti' AnupUrvyeti sUtrArthaH // 19 // tatrAdyAmAha mUlam - saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva ya / cautthI asaiMccamosA a, maNaguttI cautrihA // 20 // vyAkhyA - satpadArthacintanarUpo manoyogaH satyaH, tadvipayA manoguptirapyupacArAt satyA / evamanyA api // 20 // asyA eva svarUpaM nirUpayannupadeSTumAha mUlam -- saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhaMmi taheva ya / maNaM pavattamANaM tu, niattijja jayaM jaI // 21 // vyAkhyA - saMrambhaH saGkalpaH, sa ca mAnasastathA'haM dhyAsyAmi yathA'sau mariSyatItyevaMvidhaH / samArambhaH parapIDAkaroccATanAdinimittaM dhyAnaM, anayoH samAhArastasmin / Arambhe paramAraNakSamAzubhadhyAnarUpe, caH samuccaye, tathaiva tenaivAgamoktaprakAreNa manaH pravarttamAnaM, turvizeSaNe, nivarttayet yatamAno yatiH / vizeSazcAyaM - zubhasaGkalpeSu manaH pravarttayediti // 21 // vAgguptimAha mUlam - saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva ya / cautthI asaccamosA u, vayaguttI caubIhA // 22 // vyAkhyA -satyA yathAsthitArthapratipAdikA, asatyA tadviparItA, satyAmRSA govRSabhasa gAva aivetA ityAdikA, asatyAmRSA svAdhyAyaM vidhehItyAdikA // 22 // mUlam -- saMraMbhasamAraMbhe, ArabhaMmi taheva ya / vayaM pavattamANaM tu, niatija jayaM jaI // 23 // vyAkhyA ----- vAcikaH saMrambhaH paravyApAdanakSamamaMtrAdiparAvarttanAsaGkalpasUcako dhvanirevopacArAtsaGkalpazabdavAcyaH san, samArambhaH parapIDAkaramaMtrAdiparAvarttanaM, Arambha: paramAraNakAraNamaMtrAdijayanamiti // 23 // kAyaguptimAhamUlam -- ThANe nisIaNe ceva, taheva ya tuaTTaNe / ullaMghaNapallaMghaNa, iMdiANaM ca juMjaNe // 24 // vyAkhyA ---- sthAne UrddhasthAne, nipIdane upavezane caiva pUta, tathaiva ca tvagvarttane zayane, ullaGghane tAzahetorgarttAderutkramaNe, pralaGghane sAtatyena gamane, ubhayatra sUtratvAdvibhaktilopaH, indriyANAM ca 'juMjaNetti' yojane zabdAdiSu vyApAraNe, sarvatrApi varttamAna iti zeSaH // 24 // mUlam - saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhaMmi taheva ya / kAryaM pavattamANaM tu, niatijja jayaM jaI // 25 // vyAkhyA ---saMrambho'bhighAtAya dRSTimuSTyAdisaMsthAnameva saGkalpasUcakamupacArAtsaGkalpazabdavAcyaM sat samArambhaH Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 310 paritApaka muSTyAdyabhighAtaH, ArambhaH prANivadhAtmakasteSu pravarttamAnaM kAryaM nivarttayediti sUtraSaTkArthaH // 25 // atha samitigutyormitho vizeSamAha- mUlam - Ao paMca samiIo, caraNassa ya pavattaNe / guttI niattaNe vuttA, asubhatthesu saba so // 26 // vyAkhyA - etAH paJca samitayazcaraNaM cAritraM saceSTetyarthaH tasya pravarttane prApyacazabdasya evArthasyeha yogAtpravarttana eva uktA iti yogaH, saceSTAsu pravRttAveva samitayo vyApriyanta iti bhAvaH / 'guttitti' guptayo nivarttanepyuktAH, 'asumatthesuti' azubhamanoyogAdibhyaH 'sabasotti' sarvebhyaH, apizabdAcaraNapravarttanepIti sUtrArthaH // 26 // adhyayanArthasupasaMharannetadAcaraNe phalamAha - mUlam - eAo pavayaNamAyAo, je sammaM Ayare muNI / se khIppaM sabasaMsArA, vippamuJcai paMDietti bemi vyAkhyA- 'Ayaretti' Acaret seveteti sUtrArthaH // 27 // iti bravImIti prAgvat // FHX****+XXX++++XXXXXXXXXXXXXX iti zrItapAgacchIya mahopAdhyAya zrIvimalaharSagaNimahopAdhyAya zrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau caturviMzamadhyayanaM sampUrNam // 24 // HXXXXXXXXXXX // atha paJcaviMzamadhyayanam // ----- // OM // uktaM caturviMzamadhyayanamatha yajJIyAkhyaM paJcaviMzamArabhyate / asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane pravacanamAtara uktAstAzca brahmaguNasthitasyaiva tattvato bhavantIti jayaghoSavijayaghoSacaritavarNanadvArA brahmaguNA ihocyante, iti sambandhasyAsya prastAvanArthaM jayaghoSakathAlezo likhyate / tathA hi vArANasyAmabhUtAM dvau dvijau yugmajasodarI // kAzyapau jayaghoSAkhya-vijayaghoSasaMjJakau // 1 // jayaghoSo'nyadA snAtuM, gato gaGgAM vyalokata || sarpamekaM mukhopAta - raTanmaNDUkabhakSakam // 2 // gRhItvA sa bhujaGgo'pi, kSaNAtkurarapakSiNA // utkSipyAdhikSiti kSiptaH, prAreme bhakSituM drutam // 3 // tena sandaMzadezIya - troTitroTita vigraham // bhakSyamANo'pyahikaM, raTantaM taM jaghAsa saH // 4 // taM ca prekSya mithoprAsaM, jayadhopo vyacintayat // aho ! bhavasya kApyepA, sthitirasthitasusthatA // 5 // yo hi yasmai prabhavati, prasate taM sa mInavat // na tu gopAyati svIyazaktiM ko'pi nadInavat // 6 // kRtAntastu mahAzakti - riti sa prasate'khilam // tadasAre'tra saMsAre, kA nAmAsthA 1 sa taM prasati mInavat / iti "gha" pustake // 2 riti sarve prasatya ho / iti "gha" pustake // manISiNAm 1 // 7 // kiJceha dharma evaikaH, sarvopadravanAzakaH // zrayAmi tattamevAhaM, kAmitArthasuradrumam // 8 // iti cetasi sampradhArya gaGgA-paratIraM sa gato dadarza sAdhUn || jinadharmamavetya tadgirA ca vratamAdAya tato bhuvi vyahArSIt // 9 // iti tatkathAlezaH // taccheSaM tu sUtrasiddhamiti samprati sUtraM vyAkhyAyate taccedammUlam - mAhaNakulasaMbhUo, Asi vippo mhaayso| jAyAI jamajaNNaMsi, jayaghosetti nAmao // 1 // vyAkhyA - brAhmaNakulasambhUto'pi jananIjAteranyathAtve brAhmaNo na syAdata Aha-vipra iti, 'jAyAitti' yAyajIti muhuryajJaM karotIti yAyAjI, ketyAha-yamAH paJca mahAvratAni tAnyeva bhAvapUjA rUpatvAdyajJo yamayajJastasmin // 1 // mUlam -- iMdiaggAmaniggAhI, maggagAmI mahAmuNI / gAmANugAmaM rIaMto, patto vANArasIM purIM // 2 // vyAkhyA - indriyagrAma nigrAhI, ata eva mArgagAmI muktipathayAyI // 2 // mUlam - vANArasIe bahiA, ujjANaMmi maNorame / phAsue sijasaMthAre, tattha vAsamuvAgae // 3 // vyAkhyA - 'bahiatti' bahirbhAge, iti sUtratrayAvayavArthaH, zeSaM vyaktamevamagre'pi jJeyam // 3 // tadA ca tasyAM puri yadvarttate yacca yatiH kurute tadAha Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 usarAdhyayana mUlam-aha teNeva kAleNaM, purIe tattha mAhaNe / nAmeNa vijayaghose, jaNNaM jayai veavI // 4 // vyAkhyA--'teNeva kAleNaMti' tasminneva kAle // 4 // mUlama-aha se tattha aNagAre, mAsakkhamaNapAraNe / vijayaghosassa japaNaMmi, bhikkhamahA uvahie 5 vyAkhyA-'bhikkhamaTThatti' mo'lAkSaNikastato bhikSArthamiti suutrdvyaarthH||5|| tatra ca yadasau yAjakazcake tadAhamUlam-samuvahi tahiM saMtaM, jAyago pddisehe| na hu dAhAmu te bhikkhaM, bhikkhU jAyAhi annao // 6 // byAkhyA-samupasthita bhikSArthamAgataM santaM taM saMyataM tarhi tatra yAjako yajvA'jAtapratyabhijJo vijayaghoSa eva pratiSedhati,'na hutti' naiva dAsyAmi te tubhyaM bhikSA he bhiksso| 'jAyAhici' yAcaspa anyato anyasmAt // 6 // kuta ityAhamUlam-je aveaviU tippA, jaNNahA ya je diaa| joisaMgaviU je a, je adhammANa pAragA // 7 // vyAkhyA-ye ca vedavido vitrA jAtito yajJArthAzca yajJaprayojanA ye tatraiva vyApriyante, dvijAH saMskArApekSayA dvitIyajanmAnaH / jyotipaM ca jyotiHzAstraM, aGgAni ca zikSAdIni vidanti ye te jyotiSAGgAvidaH / ihAGgatve'pi jyotiSaH pRthak grahaNaM prAdhAnyakhyApakaM / ye ca dharmANAM dharmazAstrANAM pAragAH / azeSavidyAsthAnopalakSaNamidam // 7 // mUlam--je samutthA samuddhatuM, paraM appANameva ya / tesiM annamiNaM deyaM, bho bhikkhU sbkaamiaN||8|| vyAkhyA-ye samarthAH samuddhartuM bhavAbdheriti gamyaM, 'sabakAmiaMti' sarvANi kAmyAnyabhilapaNIyavastUni yatra tatkAmyaM, padasopetamityarthaH // 8 // evaM tenoko muniH kIrag jAtaH, kiJca cakAretyAhamUlam-so tattha evaM paDisiddho, jAyageNa mahAmuNI / navi ruTo navi tuTTho, uttimahagavesao // 9 // vyAkhyA-sa jayaghoSayatiH tatra yajJapATake evaM pratiSiddho yAjakena vijayaghoSeNa nApi ruSTo nApi tuSTaH, kintu samatayaiva sthitaH / kimityAha-yata uttamArtho mokSastadvepako mokssaarthiityrthH-||9|| mUlam-nannadaM pANaheDaM vA, navi nivAhaNAya vA / tesiM vimokkhaNahAe, imaM vayaNamabbavI // 10 // vyAkhyA--na naiva annArtha pAnahetuM vA, nApi nirvAhaNAya vA vastrAdinA yApanArtha vA Atmana iti gamyaM / kimarthaM tahItyAha- teSAM yAjJikAnAM vimokSaNArtha idaM vacanamabravIt // 10 // kiM tadityAha mUlam-navi jANasi veamuhaM, navi jaNNANa jaM muhN| nakkhattANa muhaM jaM ca, jaM ca dhammANa vA muhaM // 11 // vyAkhyA-nApi naiva jAnAsi vedAnAM mukhamiva mukhaM vedamukhaM, yadvedeSu pradhAnaM / nApi naiva yajJAnAM yanmukhagupAyaH / nakSatrANAM mukhaM pradhAnaM yaca, yaca dharmANAM vA mukhamupAyaH / anena tasya vedayajJajyotirddhanibhijJatvamuktam // 11 // atha pAtrAvijJatvamAhamUlam-je samatthA samuddhatuM, paraM appANameva yAna te tumaM viANAsi, aha jANAsi to bhaNa // 12 // vyAkhyA--spaSTametat // 12 // evaM muninoktaH sa kiM cakAretyAhamUlam-tassakkhevapamukkhaM ca, acayaMto tahiM dio|spriso paMjalI houM, pucchaI taM mahAmuNiM // 13 // vyAkhyA-tasya yaterAkSepasya praznasya pramokSaH prativacanaM, caH pUraNe, dAtumiti zeSaH 'acayaMtotti' azaknuvan valin yajJe dvijaH saparSatsabhAnvitaH prAjalirbhUtvA pRcchati taM mahAmunim // 13 // kimityAhamUlam-veANaM ca muhaMbahi, bUhi jaNNANa jaM muhaM / nakkhattANa muhaM bahi, brUhi dhammANa jaM muhaM // 14 // mUlam-je samatthA samuddhatuM, paraM appANameva ya / eyaM me saMsayaM savaM, sAhU kahasu pucchio|| 15 // vyAkhyA-[ spaSTe navaram ] 'saMsayaMti' saMzayaviSayaM vedamukhAdIti sUtradazakArthaH // 14 // // 15 // munirAhamUlam-aggihottamuhA veA, jaNNahI veasA muhaM / nakkhattANa muhaM caMdo, dhammANaM kAsavo muhaM 16 vyAkhyA-amihotraM amikArikA, sA ceha "karmendhanaM samAzritya, dRDhA sadbhAvanAhutiH // dharmadhyAnAminA Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 uttarAdhyayana kAryA, dIkSitenAmikArikA // 1 // " ityAdirUpA gRhyate, tadeva mukhaM pradhAnaM yeSAM te agnihotramukhA vedaaH|| vedAnAM hi dabha iva navanItamAraNyakaM pradhAna, tatra ca "satyaM tapazca santoSaH, kSamA cAritramArjavam // zraddhA dhRtirahiMsA ca, saMvarazca tathAparaH // 17 // " iti dazaprakAra eva dharmaHproce / tadanusAri coktarUpamevAmihotramiti / tathA yajJo bhAvayajJaH saMyamarUpastadarthI vedasA yAgAnAM mukhamupAyaH, yajJA hi satyeva yajJArthini pravartante / nakSatrANAM mukhaM pradhAnaM candraH / dharmANAM kAzyapo yugAdidevo mukhamupAyastasyaiva prathamatastatprarUpakatvAt // 16 // kAzyapasyaiva mAhAtmyaprakAzanena dharmamukhatvaM samarthayitumAhamUlam-jahA caMda gahAIA, ciTThati paMjalIuDA / vaMdamANA namasaMtA, uttama maNahAriNo // 17 // vyAkhyA-yathA candra grahAdikAH 'paMjaliuDatti' kRtaprAJjalayaH vandamAnAH stuvanto namasyanto namaskurvantaH uttama pradhAnaM yathA syAt tathA manohAriNo'tivinItatayA cittAkSepakAriNastiSThantIti sambandhaH, tathaiva vRSabhamapi bhagavantaM devendramukhyA ityupaskAraH // 17 // anena praznacatuSkottaramuktaM, paJcamapraznamadhikRtyAhamUlam-ajANagA jaNNavAI, vijA maahnnsNpyaa|guuddhaa sajjhAyatavasA, bhAsachannA iv'gginno||18|| vyAkhyA--'ajANagatti' ajJAH ke te 1 yajJavAdino ye tava pAtratvenAbhimatAH, kAsAmajJA ityAha-'vijAmANasaMpayatti' vidyAbrAhmaNasampadA, tatra vidyA AraNyakabrahmANDapurANAdidharmazAstrarUpAstA eva brAhmaNasampado vidyAbrAhmaNasampadaH / tAtvikabrAhmaNAnAM hi niSkiJcanatayA vidyA eva sampadaH syuH tadvijJatve ca kathamamI bRhadAraNyakAdiproktaM dazavidhadharma vidanto'pi yajJameva kuryuriti 1 tathA gUDhA bahiH saMvaravantaH, kena hetunA ? khAdhyAyatapasA vedAdhyayanopavAsAdinA / ata eva 'bhAsachannA ivaggiNotti' bhasmacchannA agnaya iva / yathA hi te bahirupazamamAja ivAbhAnti, antaH punarjAjvalyamAnA eva / evametepyantaHkaSAyavattayA jvalitA eva syurevaM ca bhavadabhimatabrAhmaNAnAM khaparoddharaNakSamatvaM durApAstamevetyarthaH // 18 // kastarhi bhavanmate brAhmaNo yaH pAtramityAhamUlam-joloe baMbhaNo vutto,aggI vA mahio jahA / sayA kusalasaMdiTuM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 19 // vyAkhyA-yo loke brAhmaNa uktaH kuzalairiti gamyate, 'aggI vA mahio jahatti' vA pUraNe, yathetibhinnakramastato yathAmiyattadornityAbhisambandhAt tathA mahitaH pUjitaH san , sadA kuzalaiH tattvajJaiH sandiSTaM kathitaM kuzalasandiSTaM taM vayaM brUmo brAhmaNam // 19 // ita uttarasUtraH kuzalasandiSTavAlaNakharUpamAhamUlam-jo na sajai AgaMtuM, patvayaMto na soai / ramae ajavayaNami, taM vayaM bUma mAhaNaM // 20 // vyAkhyA-yo na sajati nAbhiSvaGgaM karoti AgantuM prAptuM khajanAdisthAnamiti gamyate, Agatya ca pravrajan tata eva sthAnantaraM gacchanna zocati, yathAhaM kathamenaM vinA sthAsthAmIti ? ata eva ramate AryavaMcane tIrthakRvacasi // 20 // mUlam-jAyarUvaM jahAmaDhe, niddhaMtamalapAvagaM / rAgaddosabhayAiaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 21 // vyAkhyA-jAtarUpaM varNa yathA AmRSTaM tejaHprakarSArtha manaHzilAdinA parAmRSTaM, anenA'sya bAyo guNa uktaH / 'niddhatamalapAvagaMti' prAkRtatvAt pAvakenAminA nirmAtaM dagdhaM malaM kiheM yasa tatpAvakanirmAtamalaM, anena rastato jaatruupvdvaahyaantrgunnaanvitH| ata eva rAgadveSabhayAtItazca yastaM vayaM brUmo brAhmaNam // 21 // mUlam-tase pANe viANittA, saMgaheNa yathAvare / jo na hiMsai tiviheNaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 22 // vyAkhyA-trasaprANino vijJAya saGgraheNa saMkSepeNa cazabdAdvistareNa ca tathA sthAvarAn yo na hinasti trividhena yogeneti gamyate // 22 // mUlam-kohA vA jai vA hAsA, lohA vA jai vA bhayA |musN na vayaI jo u, taM vayaM bUma mAhaNaM23 cittamaMtamacittaM vA, appaM vA jai vA bhuN| na giNhai adattaM jo, taM vayaM bUma mAhaNaM // 24 // vyAkhyA-[spaSTe navaram ] cittavadvipadAdi, acittaM suvarNAdi // 23 // 24 // mUlam-divamANusatericchaM, jo na sevai mehuNaM / maNasA kAya vakkeNaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 25 // jahA paumaM jale jAyaM, novalippai vAriNA / evaM alittaM kAmehi, taM vayaM bUma mAhaNaM // 26 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 313 vyAkhyA-yathA panaM jale jAtaM nopalipyate vAriNA, evaM panavadalipsaH kAmaistajAto'pi yastaM vayaM ghUmo brAhmaNam // 25 // 26 // itthaM mUlaguNaistamuktvA uttaraguNaistamAhamUlam-alolu muhAjIvI, aNagAraM akiMcaNaM / asaMsattaM gihatthesu, taM vayaM brUma mAhaNaM // 27 // vyAkhyA-alolupaM AhArAdAvalampaTaM 'muhAjIvitti' mudhAjIvinaM ajJAtoJchavRttiM, na tu bhessjmntraadyupdeshkRtaajiivik| asaMsaktamasambaddhaM gRhasthaiH puurvsNsttpshcaatsNsttaiH|| 27 // mUlama-jahittA pUvasaMjogaM, nAtisaMge a baMdhave / jo na sajai eesu, taM vayaM bUma mAhaNaM // 28 // vyAkhyA-hitvA tyaktvA pUrvasaMyogaM mAtrAdisambandhaM, jJAtisaGgAn khasrAdisambandhAna, cassa bhinnakramatvAdvAndhayAMzca yo na sajati na bhUyo rajyate eteSu // 28 // atha vedAdhyayanaM yajanaM ca trAyakamiti tadyogAdeva brAhmaNo na tu tvadukta isAzaMkyAhamulam-pasubaMdhA savaveA, jaTuM ca pAvakammuNA / na taM tAyaMti dussIlaM, kammANi balavaMtiha // 29 // vyAkhyA-pazUnAM vandho vinAzAya niyamanaM yaihetubhiste pazubandhAH sarvavedA RgvedAdayaH, 'jaha~ catti' iSTaM yajanaM, caH samucaye, pApakarmaNA pApahetupazuvadhAdyanuSThAnenana taM yaSTAraM trAyante duzzIlaM durAcAraM bhavAditi gamyate, yataH karmANi valavanti durgatinayanaM prati samarthAni iha vedAdhyayane yajane ca jAyante, pazuvadhAdipravartakatayA tayoH karmabalavarddhakatvAditi bhAvaH / tato nAnayoryogAt brAhmaNaH syAtkintu pUrvoktaguNayukta eveti tattvam // 29 // anyacca mUlam-navimuMDieNa samaNo, na OMkAreNa bNbhnno| namuNI raNNavAseNaM, kusacIreNa na taavso||30|| ___ vyAkhyA-na naiva, apiH pUtoM, muNDitena zramaNo nirgranyo bhavatIti zeSaH / na 'OMkAreNatti' OMbhUrbhuvaHkharityAdinA brAmaNaH, na muniraraNyavAsena, kuzo darbhavizeSastanmayaM bIraM kuzacIraM valkalopalakSaNamidaM tena na taapsH||30|| tarhi kathameta bhavantItyAhamUlam-samayAe samaNo hoi, baMbhacereNa bNbhnno| nANeNa ya muNI hoI, taveNaM hoi tAvaso // 31 // vyAkhyA-[spaSTA ] tathA // 31 // mUlam-kammuNA bhaNo hoi, kammuNA hoi khttio| kammuNA vaiso hoi, sudo havai kmmunnaa||32|| vyAkhyA-karmaNA kriyayA prAmaNo bhavati, yaduktaM-"kSamA dAnaM damo dhyAna, satyaM zaucaM dhRtighRNA / jJAnaM vijJAnamAstikya-metadrAhmaNalakSaNam // 1 // " tathA karmaNA kSatatrANalakSaNena bhapati kSatriyaH, vaizyaH karmaNA kRSipAzupAlyAdinA bhavati, zudro bhavati karmaNA zocanahetupAdisampAdanarUpeNa / karmanAnAtvAbhAve hi brAhmaNAdivyapadezAnAmabhAva eveti / brAhmaNAvasare ca yacchepAbhidhAnaM tadyAptidarzanArtham // 32 // kimidaM khabuddhyavocyata ityAha 1 "OM bhUrbhuvaHsvastat saviturvareNyaM bhargo devasya dhImahi dhiyo yo naH pracodayAt " // mUlam---ee pAukare buddhe, jehiM, hoi siNAyao / savasaMgaviNimukaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 33 // vyAkhyA-tAnanantaroktAn ahiMsAdIna arthAnprAdurakApIt prakaTitavAn buddhaH sarvajJo vairbhavati sAtakaH kevalI, tatazca pratyAsannamuktitayA sarvakarmavinirmuktamiva sarvakarmavinirmuktaM taM snAtakaM vayaM brUmo brAhmaNam // 33 // mUlam-evaM guNasamAuttA, je bhavaMti diuttmaa| te samatthA u uddhattuM, paraM appANameva ya // 34 // vyAkhyA-evaM guNarahiMsAcaiH samAyuktA ye bhavanti dvijottamAH te samarthAH, tuH pUraNe / ityekonaviMzati sUtrArthaH // 34 // ityudIryAvasthito muniH, tatazcamUlama-evaM tu saMsaye chinne, vijayaghose amAhaNe / samudAya tao taM tu, jayaghosaM mhaamurnni||35|| vyAkhyA-evamuktanIsA, turvAkyAntaropanyAse, saMzaye chinne sati vijayaghoSazcaH pUraNe brAhmaNaH, 'samudAyatti' samAdAya samyaka gRhItvA mamAsau sodaro bhavati ityupalakSyetyarthaH, tataH saMzayacchedAnantaraM taM, tuH pUraNe, jayaghoSamahAmunim // 35 // kiM cakAretyAhamUlam--tuTTe a vijayaghose, iNamudAhu kayaMjalI / mAhaNattaM jahAbhU, suhu me uvadasi // 36 // vyAkhyA-'iNamudAhutti' idamudAhRtavAnuvAcetyarthaH, 'jahAaMti' yathAbhUtaM yathAsthitam // 36 // mUlam---tubbhe jaiA jaNNANaM, tubbhe veaviU viU / joisaMgaviU tubbhe, tubbhe dhammANa pAragA 38 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 uttarAdhyayana vyAkhyA-'jaiatti' yaSTAraH yUyaM vedavido he vidaH ! he yathAsthitatattvajJAH ! // 37 // mUlam-tubbhe samatthA uddhattuM, paraM appANa meva yAtamaNuggahaM karehA, bhikkheNaM bhikkhauttamA // 38 // vyAkhyA-'tamaNuggahaMti' tattasmAt anugrahaM kurutAsmAkaM 'bhikkheNaMti' bhaikSyeNa bhikSAgrahaNena he misttama ! iti sUtracatuSkArthaH // 38 // evaM dvijenokte munirAha mUlam-na kajaM maja bhikkheNaM, khippaM nikkhamasU diaa| mA bhamihisi bhayAvatte, ghore saMsArasAgare // 39 // vyAkhyA-na kArya mama bhaikSyeNa kintu kSipraM niSkAma pravraja he dvija ! mA bhramIH bhayAni ihalokabhayAdIni AvartA iva AvartA yasmin sa tathA tasmin ghore saMsArasAgara // 39 // mUlam-uvaleo hoi bhogesu, abhogI novalippai / bhogI bhamai saMsAre, abhogI vippamuccai // 40 // vyAkhyA--upalepaH karmopacayarUpo bhavati bhogeSu bhujyamAneSviti zeSaH, abhogI nopalipyate karmaNeti zeSaH, tatazca bhogItyAdi spaSTam // 40 // bhoginAmupalepamanyeSAM ca tadabhAvaM dRSTAntadvAreNAha mulam-ullo sukko a do chuDhA, golayA mhiaamyaa| dovi AvaDiA kuDDe, jo ullo so'ttha laggai // 41 // vyAkhyA-ArdraH zuSkazca dvau kSiptau golako mRttikAmayau, dvAvapyApatitau prAptau kuDye mittau, yaH ArdraH so 'atyatti' anayormadhye lagati zliSyati // 41 // dArTAntikayojanAmAhamUlam-evaM laggati dummehA, je narA kaamlaalsaa| virattA u na laggati, jahA sukke u golae // 42 // vyAkhyA-'laggati' zliSyanti saMsAra iti zeSaH, iti sUtracatuSkArthaH // 42 // evamukto yatsa cakre tadAhamUlam-evaM so vijayaghoso, jayaghosassa aMtie / aNagArassa nikkhaMto, dhamma soccA aNuttaraM 43 vyAkhyA-atra evamanena prakAreNa dharma zrutveti yojyam // 43 // athAdhyanArthamupasaMharananayorniSkramaNaphalamAhamUlama-khavittA pUcakammAI, saMjameNa taveNa y|jyghosvijyghosaa, siddhiM pattA aNuttaraMti bemi 44 vyAkhyA-spaSTam // 44 // y yaayvyrruktttt kA iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyatrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya di 24 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyA zrIuttarAdhyayanasUtravRttau paJcaviMzamadhyayanaM sampUrNam // 25 // plllllllllm // atha SaDviMzamadhyayanam // ||AUM||uktN paJcaviMzamadhyayanaM atha sAmAcArIsaMjJaM par3izamArabhyate asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane trasaguNA uktAH te ca yatereva syuH, tena cAvazyaM sAmAcArI samAcaraNIyA, sA cAsminnucyata ityevaM sambandhasyAspadamAdisUtrammUlam-sAmAyArI pavakkhAmi, svvdukkhvimokkhnni|jN carittANa niggaMthA, tiNNA saMsArasAgaraM // 1 // vyAkhyA sAmAcArI sAdhujanakarttavyarUpAM 'jaM carittA Natti' yAM caritvA''sevya 'tiNNatti' tINAH, upalakSaNatvAttaranti tariSyanti ceti sUtrAvayavArthaH, zeSaM spaSTamevamagre'pi jJeyam // 1 // yathApratijJAtamAha mUlam-paDhamA AvassiA nAma 1, biiA ya nisIhiA 2 // ApucchaNA ya taiA 3, cautthI paDipucchaNA 4 // 2 // paMcamA chaMdaNA nAma 5, icchAkAro a chaDao 6 // sattamo micchakAro u 7, taha kAro a 8 aTThamo // 3 // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 315 uttarAdhyayana anbhUhANaM navamaM 9, dasamA upasaMpayA 10 // esA dasaMgA sAhaNaM, sAmAyArI paveiA // 4 // vyAkhyA-vratAdArabhya vinA kAraNaM guroravagrahe na stheyamAzAtanAzakAtaH, kintu tato nirgantavyaM, na dhAvazyakI vinA nirgamanamiti prathamA''vazyakI // 1 // nirgasa cAvasthAnasthAne naipedhikI gamanAdinipeSarUpA kAryeti tadanu naiSedhikI // 2 // tatra ca tiSThatA bhikSATanAdikAryotpattau gurUnApRcchayaiva pravartitavyamiti tadanantaramA''pracchanA // 3 // tasyAM ca kRtAyAM guruniyuktenA'pi pravRttikAle punaH praSTavyA eva guravaH iti tatpRSThataH pratipracchanA // 4 // kRtvA ca bhikSATanaM nAtmambhariNA bhAvyaM, kintu zeSamunInAM nimantraNArUpA chandanA kAryeti tadanu chandanA // 5 // tatrApi icchAkAra eva prayoktavya iti tadanu sH||6|| itthaM kriyamANe'pi kathaJcidaticArasambhave mithyAduSkRtaM kAryamini tadanu mithyAkAram // 7 // mahati cAparAdhe gurorAlocite guruvacanaM tapeti khIkAryamiti tatpRSThatastathAkAraH // 8 // tatheti khIkRtya ca sarvakRtyedhUdyamaH kArya iti tadanu abhyutthAnam // 9 // udyamavatA ca jJAnAdyarthaM gaNAntare'pi gatvopasampadAyeti tadanu upasampadukteti sUtratrayArthaH // 4 // enAmeSa viSayavibhAgenopadarzayitumAhamUlam-gamaNe AvassiaMkujjA, ThANe kujA nnisiihi|aapucchnnaa sayaM karaNe, parakaraNe paDipucchaNA vyAkhyA-gamane tathAvidhahetunA bahinissaraNe, AvazyakeSu avazyakarttavyavyApAreSu bhavA AvazyakI tAM kuryAt / sthAne upAzrayAdau pravizanniti zeSaH, kuryAnnaipedhikIM gmnaadinissedhruupaaN| ApracchanA idamahaM kuryAM na vetyAdirUpAM, khayamAtmanaH karaNaM kasyApi kAryamya nirvartanaM svayaM karaNaM tasminkAryeti zeSaH / tathA parakaraNe'nyakAryavidhAne pratipracchanA, guruniyukto'pi hi punaH pravRttikAle pRcchatyeva guruM / iha ca khakRtyaparakRtyayorupalakSaNatyAtsAmAnyena khaparaskhambandhiSu sarvakAryeSvapi prathamato gurUNAM pracchanamApRcchA, guruniyuktenApi pravRttikAle bhUyastatpracchanaM pratipRccheti kSeyaM / Aha ca niyuktikRt-"ApucchaNA u kaje puvaniutteNa hoi paDipucchatti" // 5 // mUlam-chaMdaNA dabajAeNaM, icchAkAro a saarnne| micchAkAroa niMdAe, tahakAro paDissue // 6 // vyAkhyA-chandanA zepamuninimantraNA dravyajAtena dravyavizeSeNa pUrvagRhIteneti gamyate, uktaM ca "pubagahieNa chNdnntti"| icchayA svAbhiprAyeNa na tu balAtkAreNa karaNaM tattatkAryanivarttanamicchAkAraH, sAraNe AtmanaH parasya vA kRtyaM prati pravarttane / tatrAtmasAraNe yathA 'icchAkAreNa yupmacikIrpitamidaM kArya karomIti, anyasAraNe ca yathA 'mama pAtralepAdikAryamicchAkAreNa kuruteti' / mithyAkaraNaM mithyA idamiti pratipattimithyAkAraH, sa / vitathAcaraNe dhigidaM mithyA mayA kRtmityaadiruupaayaaN| tathAkAra idamityamevetyabhyupagamaH, pratizrute pratizravaNe gurau vAcanAdikaM prayacchatyevamevedamityaGgIkArarUpe // 6 // mUlam-abbhuTTANaM gurupUA, acchaNe upsNpyaa| evaM dupaMcasaMjuttA, sAmAyArI paveiA // 7 // vyAkhyA-abhIyAbhimukhyenotthAnaM abhyutthAnaM udyamaH 'gurupUatti' ASatvAnurupUjAyAM gauravArhANAmAcAryaglAnAdInAM yathocitAhArAdisampAdanarUpAyAM / iha ca sAmAnyAbhidhAnepi abhyutthAnaM nimantraNArUpameva grAvaM, ata eva niyuktikRtA asya sthAne nimantraNevoktA "chaMdaNA ya nimNtnntti"| tathA 'acchaNetti' avasthAne prakramAdaparAcA ryAdeH samIpe, upasampadiyantaM kAlaM yuSmatpArthe mayA vasitavyamityevaMrUpA, kAryeti sarvatrApi shessH| evamuktanItyA 'dupaMcasaMjuttatti' dvipaJcakasaMyuktA dazasaMkhyAyutA sAmAcArI praveditA kathiteti suutrtryaarthH|| 7 // evaM dazavidhAM sAmAcArImudI?ghasAmAcArImAhamUlam-puvilaMmi caubbhAge, AiJcami samuhie / bhaMDagaM paDilehitA, vaMditA ya tao guruM // 8 // pucchijjA paMjalIuDo, kiM kAyavaM mae iha / icchaM nioiuM bhaMte, veAbacce va sajjhAe // 9 // vyAkhyA-purvasiMzcaturbhAge nabhasa iti zeSaH, Aditye samutthite samudte prApta ityarthaH / atra hi kizcidUno'pi caturbhAgazcaturbhAga uktastato'yamarthaH / buddhyA nabhazcaturddhA vibhajyate, tatra purvadikasambaddhakiJcidUnanabhazcaturbhAge padA''dityaH sameti tadA, pAdonapauruSyAmityarthaH / bhANDameva bhANDakaM patagRhAdhupakaraNaM pratilikhya vanditvA ca Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 uttarAdhyayana tataH pratilekhanAnantaraM guruM AcAryAdikam // 8 // 'pucchejatti' pRcchet prAalipuTo bhAlasthalayojitakarasampuTaH kiM karttavyaM mayA ? ihAsmin samaya iti gamyate etadeva vyanakti, 'icchaMti' iJchAmi 'nioiuMti' antarbhUtaNigarthatvA niyojayituM pravarttayituM yuSmAbhirAtmAnamiti zeSaH, he bhadanta ! vaiyAvRttye glAnAdisambandhini khAdhyAye vA vAcanAdau // 9 // evaM pRSTvA yatkArya tadAha- . mUlam-veAvacce niutteNaM, kAyavaM agilaayo| sajjhAe vA niutteNaM, sabadukkhavimokkhaNe // 10 // vyAkhyA--vaiyAvRttye niyuktena karttavyaM prakramAdvaiyAvRttyaM, 'agilAyaotti' aglAnyaiva zarIrazramamavicintyaiva / khAdhyAye yA niyuktena sarvaduHkhavimokSaNe khAdhyAyopyaglAnyaiva kArya iti gamyamiti sUtratrayArthaH // 10 // evaM sakalaughasAmAcArImUlatyAtpratilekhanAyAstatkAlaM sadA vidheyatvAdgurupAratantryaM cAbhidhAyautsargikai dinakRtyamAha malama-divasassa cauro bhAe. kajjA bhikkha viakkhnno| to uttaraguNe kujjA, diNabhAgesu causu vi // 11 // vyAkhyA-'totti' tatacaturbhAgakaraNAnantaraM uttaraguNAn svAdhyAyAdIn kuryAt // 11 // kathamityAhamUlam-paDhamaM porisi sajjhAyaM, biiaM jhANaM jhiaayi| taiAe goarakAlaM, puNo causthie sajjhAyaM vyAkhyA-prathamA pauruSI khAdhyAyaM vAcanAdikaM kuryAditi zeSaH, dvitIyAyAM dhyAnaM dhyAyet, dhAtunAmanekArthatvAt kuryAt , dhyAnaM cehArthapauruSItvAdasyA arthaviSaye eva mAnasAdivyApAraNamucyate / tRtIyAyAM mikSAcaryAmupalakSaNatvAbhojanavahirgamanAdi / caturthI punaH khAdhyAyaM, ihApi pratilekhanAdikamupalakSaNAdvArAmiti // 12 // yaduktaM prathamAM paurupImityAdi, tajjJAnArthamAhamUlam-AsADhe mAse dupayA, pose mAse cuppyaa| cittAsoesu mAsesu, tipayA havai porisI // 13 // ___ vyAkhyA-'duppayatti' yadA purupAderUddhasthitasya dakSiNakarNanivezitataraNimaNDalasya ASADhapUrNimAdine jAnucchAyA dvipadA syAttadA pauruSI, evaM sarvatrApIti // 13 // idaM ca paurupImAnamASADhAdipUrNimAsu jJeyaM, tadanu tu vRddhihAnI evammUlam-aMgulaM sattaratteNaM, pakkheNaM tu duaMgulaM / vaDDae hAyae Avi, mAseNaM cauraMgulaM // 14 // vyAkhyA--aGgulaM saptarAtreNeti dinAvinAbhAvitvAdrAtrINAM saptAhorAtreNa vardhate dakSiNAyane, hIyate uttarAyaNe / iha ca sapsarAtreNetyatra sArddhaneti zeSo draSTavyaH, pakSaNAGguladvayavRddharuktatvAt / anyaca keSucinmAseSu dinacaturdazake. nA'pi pakSaH sambhavati, tatra ca saptarAtreNApyaGgulavRddhihAnyA na doSaH // 14 // keSu punarmAseSu caturdazabhirdinaiH pakSa ityAha-- mUlam-AsADhabahulapakkhe, bhaddavae kattie apose a|phggunn-visaahesu a, nAyavA omarattAo15 vyAkhyA-'omatti' avamA nyUnA ekeneti zeSaH, 'rattatti' upalakSaNatvAdahorAtrAH / evaM ca ekaidinApahAre dinacaturdazakenaiva kRSNapakSa eteSu mAseviti bhAvaH // 15 // evaM pauruSIjJAnopAyamabhidhAya pUrvamuktAyAH pAdonapaurupyA jJAnopAyamAha-- ___ mUlam-jeTTAmUle AsADha-sAvaNe, chahiM aMgulehiM pddilehaa| aTTahiM vIatiammi, taie dasa ahahiM cautthe // 16 // vyAkhyA--jyeSThAmUle jyeSThe ApADhazrAvaNe ca paibhiraGgulaiH pratyahaM pUrvoktapauriSImAne prakSiptairiti gamyaM, pratilekhA-pAtrapratilekhanAkAlaH / aSTabhiraGgalairdvitIyatrike, bhAdrapadAzvinakArtikarUpe / tathA tRtIye trike mArgazIrSapaupamAgharUpe, 'dasatti' dazabhiraGgulaiH / aSTabhizcaturthe trike, phAlgunacaitravaizAkharUpe / iti sUtrapaTUkArthaH // 16 // itthaM dinakRtyamuktvArAtrI yadvidheyaM tadAha- . mUlam-ratipi cauro bhAe, bhikkhU kujA viakkhnno|to uttaraguNe kujA, rAIbhAgesu causuvi 17 // vyAkhyA-ratipitti' rAgnimapi na kevalaM dinamitsapizabdArthaH // 17 // mUlam--paDhamaM porisi sajjhAyaM, viiaM jhANaM jhiaayi| taiAe nidamokhaM tu, cautthIe bhujjovi sajjhAyaM // 18 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 uttarAdhyayana vyAkhyA- 'biiaMti' dvitIyAyAM dhyAnaM dharmadhyAnaM, tRtIyAyAM nidrAyAH pUrvaruddhAyA mokSo mutkalanaM nidrAmokSaH taM kuryAt, vRSabhApekSaM caitat, sAmastyena tu prathamacaramayAmajAgaraNameva / tathA cAgamaM - " sacce'vi paDhamajAme, doNi ubarAhANa AimA jAmA // taio hoi gurUNaM, cautthao hoi sadhesiM" iti // 18 // atha rAtribhAgacatuSkajJAnopAyamupadarzayan samastayatikRtyamAha -- mUlam - jaM nei jayA rattiM, nakkhattaM tammi nahacaubhAe / saMpatte viramijjA, sajjhAya paosakAlaMmi 19 vyAkhyA --- yannayati prApayati samAptimiti gamyate, yadA rAtriM kSapAM nakSatraM, yasmin dine yasminnakSatre'stamite rAtraparyanto bhavatItibhAvaH / tacca nakSatraM ravinakSatrAt prAyazcaturddazaM bhavatIti vRddhAH / tasminnakSatre nabhazcaturbhAge samprA viramet nivarttata, 'majjhAyatti' svAdhyAyAtpradoSakAle rAtrimukhe prArabdhAditi zeSaH // 19 // mUlam -tammeva ya nakkhatte, gayaNa caubbhAga sAvasesaMmi / verattiaMpi kAlaM, paDilehittA muNI kujjA 20 vyAkhyA--tasminneva nakSatre prakramAtprApte 'gayaNati' gagane, kIdRze ? caturbhAgena gantavyena sAvazeSaM caturbhAgasAvazeSaM tasmin vaizatrikaM tRtIyaM, apizabdAnnijanijasamaye prAdoSikAdikaM ca kAlaM, 'paDile hittatti' pratyupekSya pratijAgarya muniH kuryAt karoteH sarvedhAtvarthavyAsatvAdgRhIyAt / iha ca prathamAdiSu namacaturbhAgeSu samprAse rAtrisamAyake nakSatre rAtreH prathamAdyAH praharA iti sAmarthyAduktaM bhavatIti sUtracatuSkArthaH // 20 // itthaM sAmAnyena dinanizAkRtyamupadarzya punarvizeSAttadeva darzayannAdau dinakRtyaM sArddhasaptadazasUtrairAha - mUlam - puvilaMmi caunbhAge, paDile hittANa maMDagaM / guruM vaMdittu sajjhAyaM, kujjA dukkha vimokkhaNaM // 21 // vyAkhyA - pUrvasmiMzcaturbhAge prathamapauruSIlakSaNe prakramAdinasya sAdhyAyaM kuryAditiyogaH, kiM kRtvetyAha- pratyupekSya bhANDaka varSAkalpAdikamudadhiM sUryodayasamaye iti zeSaH // 21 // vyAkhyA--' mUlam - porisIe caunbhAge, vaMditANa tao guruM / apaDikamittA kAlassa, bhAvaNaM paDilehae // 22 // -- paurupyAzcaturbhAge avaziSyamANa iti zeSaH, tataH pAdonapauruSyAmityarthaH / apratikramya kAlasya, caturdhapaurupyAmapi svAdhyAyasya vidhAsyamAnatvAt kAlapratikramaNaM ca khAdhyAyasamAptau syAdityapratikramyetyuktam // 22 // pratilekhanAvidhimAha- mUlam - muhapottiaM paDilehittA, paDile hijja gocchagaM / gocchagalaiaMgulio, sthAI paDilehae // 23 // vyAkhyA -- mukhavatrikAM pratilikhya pratilekhayet 'gocchagaM' pAtrakoparivartti upakaraNaM, tatazca 'gochagalai aMguliyoti' prAkRtatvAdaGgulibhito gRhito gocchako yena so'GgulilAtagocchakaH, vANi paTalakarUpANi pratilekhayet prastAvAtpramArjayedityarthaH // 23 // itthaM tathAsthitAnyeva paTalAni gocchakena pramRjya gunaryatkuryAttadAhamUlam - uDDuM thiraM aturiaM putraM tA vatthametra pddilehe| to biiyaM papphoDe, taiaM ca puNo pabhajijA // 24 // vyAkhyA -- UkAyato vastratazca tatra kAyata utkuTuko vastratastu tiryakprasAritavastraH / sthiraM dRDhagrahaNena, atvaritaM adbhutaM yathAbhavatyevaM pUrva prathamaM 'tA iti' tAvadvatraM paTalakarUpaM jAtAvekavacanaM / atra va paTalakakramepi yamiti sAmAnyazabdAbhidhAnaM tadvarSAkalpAdipratilekhanAyAmapyayameva vidhiriti khyApanArtha evazabdo bhinnakamastataH pratyupekSetaiva, ArataH paratazca nirIkSetaiva, na tu prasphoTayet / tatra ca yadi jantUn pazyati tato yatanayA'nyatra saGkramayati / 'to iti' tataH pratyupekSaNAnantaraM dvitIyamidaM kuryAt kimityAha yat zuddhaM sat prasphoTayet / tRtIyaM ca punaridaM kuryAt, pramRjyAta pratyupekSya prasphoTya ca hastagatAn prANinaH pramRjyAdityarthaH // 24 // kathaM punaH prasphoTayet pramRjyAdvetyAha mUlam - aNacAviaM avaliyaM, aNANubaMdhiM amosaliM ceva / chappurimA nava khoDA, pANIpANivisohaNaM vyAkhyA -- anAtaM, vastraM vapurvA yathA narttitaM na bhavati / avalitaM yathA''tmano vastramya ca valitaM moTanaM na syAt / ananubandhi, anubandhena nairantaryarUpeNa yuktamanubandhi, na tathA ananubandhi, ko'rthI ? lakSyamANavibhAgaM yathA bhavati tathA / 'amosalitti' sUtratvAdamarzavat tiryagUrdhvamadho vA kuDyAdiparAmarzayuktaM yathA na syAttathA / kimityAha - 'chappuramatti' paT pUrvAH, pUrva kriyamANatayA tiryakRtavastraprasphoTanAtmakA: kriyAvizeSA yeSAM te SaTU Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 uttarAdhyayana pUrvAH / nava khoTakAH, prasphoTanarUpAH karttavyA iti zeSaH / pAsau haste prANinAM kundhyAdInAM vizodhanaM prANivizodhanaM, pAThAntare ca prANipramArjanaM prasphoTanatrikatrikottarakAlaM trikatrikasaMkhyaM karttavyam // 25 // pratilekhanAdoSatyAgArthamAha- mUlam - ArabhaDA sammaddA, vajjeavA ya mosalI taiA / papphoDaNA cautthI, vikkhittA veiA chaThThA 26 vyAkhyA -- 'ArabhaDA' viparItakaraNaM, tvaritamanyAnyavastragrahaNarUpA vA / yaduktaM - "vitahakaraNamArabhaDA, turiaM vA annamannagahaNeNaMti" / saMmarddanaM saMmardA, rUDhitvAt strIliGgatA, saMmardA nAma vastrAntakoNasaMvalanaM, upadhervA upari upavezanaM varjayitavyeti sarvatra yojyaM / caH pUrtI, 'mosalitti' tiryagUrddhamadho vA ghaTTanA, tRtIyA / prasphoTanA prakarSeNa reNuguNThitasyeva vastrasya sphoTanA caturthI / vikSepaNaM vikSiptA paJcamI, strItvaM prAgvat, sA ca pratyupekSitavastrasyApratyupekSite prakSepaNaM, pratyupekSyamANo vA vastrAJcalaM yadUrdhva kSipati / vedikA SaSThI, sA ca paJcavidhA / yadAhu: - " veiA paMcavihA paNattA, taMjahA - uDaveiA 1 ahoveiA 2 tiriaveddaA 3 duhao veiA 4 egao veiA 5 / tattha uhuveiA uvari jANugANaM hatthe kAUNa paDilehei 1 / ahoveiA aho jANugANaM hatthe kAUNa paDilehei 2 / tiriaveiA saMDAsayANaM majjhe hatthe neUNa paDilehei 3 / ubhao veiA bAhANaM aMtare dovi 1 vastrAntakoNAnAM parasparamelanamiti dIpikAyAm // jANugA kAUNa paDile 4 / egao vehaA egaM jANugaM vAhANamaMtare kAUNa paDileheitti 5 / " evamete SaD doSAH tyAjyAH // 26 // tathA mUlam -- pasiDhila - palaMba-lolA, egAmosA aNegarUvadhuNA / kuNai pamANi pamAyaM, saMkie gaNaNovagaM kujjA // 27 // 1 vyAkhyA - prazithilaM nAma doSo yadadRDhamatiryagAyataM vA vastraM gRhyate, pralambo yadviSamagrahaNena pratyupekSyamANavastrakoNAnAM lambanaM / lolo yadbhUmau kare vA pratyupekSyamANavastrasya lolanamamISAM dvandvaH / ekAmarzaname kAmarzA, strItvaM prAgvat, madhye gRhitvA grahaNadezaM yAvadubhayato vastrasya yadekakAlamAkarSaNaM / anekarUpA saMkhyAtrayAtikrameNa yugapadanekagrahaNena vA yA dhUnanA vastrakampanA sA'nekarUpadhUnanA / tathA karoti pramANe prasphoTanA disaMkhyArUpe pramAdamanavadhAnaM / yaca zaGkite pramAdAtpramANaM prati zaGkotpattau gaNanAM karAGgulirekhAsparzanAdinA ekadvitrisaMkhyArUpA 1 * vedikAyAH paJcabhedAH / UrddhavedikA 1 adhovedikA 2 tiryagUvedikA 1 ubhayavedikA 4 ekavedikA 5 / UrdhvavedikA sA yasyAM umayojanvorupari hastayo rakSaNam 1 / adhovedikA sA jAnvoradhaH pracuraM hastayo rakSaNam 2 / tiryagavedikA sA yasyAM tiryag hastau kRtvA pratilekhanam 3 / ubhayavedikA sA yasyAM ubhAbhyAM jAnubhyAM bAhye ubhayorhastayo rakSaNam 4 / ekavedikA sA yasyAM ekaM jAnu hastamadhye aparaM jAnu bAhye rakSyate 5 / iti dIpikAyAm // mupagacchatIti gaNanopagaM yathA bhavatyevaM prakramAtprasphoTanAdi kuryAtso'pi doSaH / sarvatra pUrvasUtrAdanuvartya varjanakriyA yojyA / evaM cAnantaroktadovairyuktA sadoSA pratilekhanA tairviyuktA tu nirdoSetyarthAduktam // 27 // sAmprataM tvenAmeva bhaGgakadarzanadvAreNa sAkSAtsadoSAM nirdoSAM ca kiJcidvizeSato vaktumAha mUlam - aNUNAirittapaDilehA, avivaccAsA taheva ya / paDhamaM payaM pasatthaM, sesANi u appasatthA nni||28|| vyAkhyA - UnA cAsAvatiriktA ca UnAtiriktA, na tathA anUnAtiriktA, / iha ca nyUnatAdhikye prasphoTanA pramArjane, velAM cAzritya vaktavye / 'avivacAsatti' anyatyAsA puruSopadhiviparyAsarahitA, kAryeti zeSaH / atra tribhirvizeSaNapadairaSTau maGgAH sUcitAsteSu ca kaH zuddhaH ko vA'zuddhaH 1 ityAha-prathamaM padaM AdyabhaGgakarUpamihaivopadarzitaM prazastaM, zeSANi tu saptA'prazastAni // 28 // nirdoSAmapyenAM kurvatA yattyAjyaM tatkAkkopadeSTumAha mUlam - paDilehaNaM kuNaMto, miho kahaM kuNai jaNavaya-kahaM vA / dei va paccakkhANaM, vAei sayaM paDicchai vA // 29 // 1 gurvAde ratnAdhikasya copadhiM yathAkramaM na pratilekhayati, prAtaH sAyaM ca rajoharaNAdikamupadhiM vA yathoktasthAne na pratilekhayati, ityevaM puruSavyatyaya upadhivyatyayazca / sthApanA - ''' / ''-'| '-|| '-'' |- |S1-5|| || evamaSTa bhaGgAH // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 uttarAdhyayana vyAkhyA -- pratilekhanAM kurvan mithaH kathAM karoti, janapadakathAM vA, khyAdikathopalakSaNametat dadAti vA pratyAkhyAnamanyasmai, vAcayati paraM, svayaM pratIcchati vA AlApAdikaM gRhNAti ya iti zeSaH // 29 // sa kimityAhamUlam -- puDhavi AukkAe, teu vAU vaNaslai tasANaM / paDilehaNApamatto, chahaMpi virAhao hoI // 30 // vyAkhyA- 'paDilaheNApamattotti' mithaH kathAdinA pratilekhanAyAM pramatto'navadhAnaH, SaNNAmapi virAdhako bhavati / kathamiti ceducyate-pramatto hi kumbhakArazAlAdau sthito jalabhRtaghaTAdikamapi praloThayet, tatastajjalena mRdamitrI kunthvAdayaH plAvyante yatra cAbhistatrAvazyaM vAyuriti vaNNAmapi virAdhanA / tadevaM pratilekhanAkAle hiMsAhetutvAnmathaH kathAdIni yAjyAni iti bhAvaH // 30 // mUlam -- puDhavI- AUkAe, teU vAU- vaNassaitasANaM / paDilehaNA Autto, chapahaMpi ArAhao hoi // 31 // vyAkhyA - [ pratilekhanAya AyuktaH sAvadhAno'pramAdI sAdhu pRthivyAdInAM paNNAmapi kAyAnAM ArAdhako bhavati // 31 // ] itthaM prathamapauruSIkRtyamuktaM, dvitIya pauruSIkRtyaM tu 'bIiaM jhANaM jhiAgraha' ityaneneoktametra, ubhayaM vedamavazyaM karttavyaM / atha tRtIya pauruSIkRtyamapi kimevamavazyaM kAryamuta kAraNa evotpanne ? ityAzaGkA pohArthamAhamUlam -- taiAe porisIe, bhattapANaM gavesae / chaNhamannayarAgaMmi kAraNammi samuTThie // 32 // : 1 evAgAthA "gha" saMjJakapustake na dRzyate // vyAkhyA - spaSTaM navaramautsargikamevedaM tRtIyapauruSIbhaktapAnagavepaNaM, anyathA hi sthavirakalpikAnAM yathAkAlameva bhaktAdigatrepaNaM / yadAhuH - "sai kAle care bhikkhU, kujjA purisakAriaM // alAbhutti na soijjA, tatti ahiAsae 1 ti" / chaNhamityAdi- paNNAmanyatarasmin kAraNe samupasthite, na tu kAraNaM vineti bhAvaH // 32 // kAraNapaGkamevAha mUlam - aNa - Avacce, iriaDAe a sNjmtttthaae| taha pANavattiAe, chaTTaM puNa dhammaciMtAe // 33 // vyAkhyA- ' ve aNatti' vedanAzabdasyopalakSaNatvAt kSutpipAsAvedanAcchedanArtha 1 / 've Avazcetti' kSutrAdivAdhito vaiyAvRttyaM karttuM kSamo na syAditi vaiyAvRttyAya 2 / tathA IryAsamitiH saivArthastasmai, caH samucaye, kSuttRSAkulasya hi cakSurthyAmapazyato'sau duSkareti 3 / tathA saMyamArthAya saMyamapAlanaM va yathA syAditi, AhArAdikamantarA hi kacchamahAkAdInAmitra saMyamo duranupAlaH syAditi 4 / tathA prANapratyayaM prANatrANahetave, avidhinA hyAtmano'pi prANaprakrame hiMsA syAt 5 / SaSThaM punaridaM kAraNaM yaduta dharmacintAyai dharmadhyAnanimittaM kSuttRpAkSAmasya hi durSyAnopagatasya ka dharmacinteti tadarthaM bhaktapAnaM gaveSayediti sarvatrAnuvartyate // 33 // atha yaiH kAraNairbhaktAdigrahaNaM na kuryAttAni nirdeSTumAha- mUlam - niggaMtho dhiimaMto, niggaMdhI vi na karija chahiM ceva / ThANehiM tu imehiM, aNatikamaNA ya se hoI // 34 // vyAkhyA -- nirgrantho dhRtimAn dharmacaraNaM prati sthairyavAn, nirgranthI sAdhvI sApi, na kuryAdbhaktAdigavepaNamiti prakramaH / paibhireva sthAnaiH, tuH punararthe ebhirvakSyamANaiH kutaH ? ityAha- 'aNaikamaNAyatti' anatikramaNaM saMyamayogAnAmanulaMghanaM cazabdo yasmAdarthe, tato yasmAt 'se' tasya nirgranthAderbhavati, anyathA hi tadatikramasambhavaH // 34 // sthAnakapaTkamAha mUlam - AyaMke uvasagge, titikkhayA baMbhaceraguttIsu / pANidayA tavaheDaM, sarIravoccheaNaTTAe // 35 // vyAkhyA -- AtaGke jvarAdau 1 / upasarge divyAdau, vratamokSAya khajanAdikRte vA 2 / ubhayatra tannivAraNArthamiti gamyate / tathA titikSA sahanaM tathA, ketyAha - brahmacaryaguptiSu viSaye, tA hi manoviplavotpattau nAnyathA soDhuM zakyA iti 3 / tathA 'pANidayAtavaheDaMti' prANidayA hetorparyAdI apakAyAdijIvarakSAyai 4 / tapazcaturthAdi taddhetova 5 / zarIravyavacchedArtha, ucitakAle'nazanaM kurvan 6 / bhaktapAnagaveSaNaM na kuryAditi yojyam // 35 // bhaktAdizca na vidhinA kiyatkSetraM paryaTedityAha- Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 uttarAdhyayana mUlam avasesaM bhaMDagaM gijjhA, cakkhusA paDilehae / paramaddhajoaNAo, vihAraM viharae muNI // 36 // vyAkhyA-apagatazeSamapazeSaM samagramityarthaH, bhANDakamupakaraNaM gRhItvA cakSuSA pratyupekSyeti zeSaH, tataH prtilekhyet| tacAdAya paramutkRSTaM arddhayojanAdar3ayojanamAzritya, parato hi mArgAtItamazanAdi syAt, viharatyasminpradeze iti vihAraH kSetraM, taM viharenmuniH // 36 // itthaM vihRtyopAzrayaM cAgatya gurgalocanAdipUrva bhojanAdi kRtvA yatkuryAttadAhamUlam-cautthIe porisIe, nikkhavittANa bhAyaNaM / sajjhAyaM ca tao kujjA, svbhaavvibhaavnnN||37|| "vyAkhyA-caturthyAM pauruSyAM nikSipya pratyupekSaNApUrva bavA bhAjanaM pAtraM, upalakSaNatvAdupadhiM ca pratilikhya, khAdhyAyaM tataH kuryAt , sarvabhAvA jIvAdayasteSAM vimAvanaM prakAzakam // 37 // mUlam-porisIe caumbhAe, vaMdittANa tao guruN| paDikkamittA kAlassa, sijaM tu paDilehae // 38 // vyAkhyA-pauruSyAH prakramAccaturthyAzcaturbhAge zeSe iti zeSaH, 'sijaMti' zayyAM vasatim // 38 // mUlam-pAsavaNucArabhUmi ca, paDilehija jayaM jii| kAussaggaM tao kujjA, sbdukkhvimokkhnnN||39|| vyAkhyA-'pAsavaNucArabhUmi catti' prazravaNabhUmimuccArabhUmiM ca pratyekaM dvAdazasthaNDilAtmikA, cazabdAtkAlabhUmi ca sthaNDilatrayarUpAM pratilekhayet, yatamArambhAduparataM yathA syAttathA yatiriti sArddhasaptadazasUtrArthaH / itthaM vize. pAdinakRtyamuktvA rAtrikRtyaM sArddhatrayodazasUtrairAha / kAussaggamityAdi-'taotti' tataH prazravaNAdibhUmipratile khanAnantaram // 39 // kAyotsarge sthitazca yatkuryAttadAhamUlam-desi ca aIAraM, ciMtija aNuputvaso / nANe adaMsaNe ceva, carittaMmi taheva ya // 40 // vyAkhyA-'desiaMti' sUtratvAddevasikaM, aticAraM cintayedAnupUrvyA krameNa prAtaH pratikramaNe prathamamukhavatrikApratyupekSaNAdArabhyAmuM kAyotsarga yAvadityarthaH / kiM viSayamaticAraM cintayedityAha-jJAne cetyAdi // 40 // mUlam-pAria kAussaggo, vaMdittANa tao guruM / desi tu aIAraM, Aloija jahakkama // 41 // vyAkhyA-pAritakAyotsargo vanditvA dvAdazAvarttavandanena, tata ityaticAracintanAnantaraM guruM / daivasikaM, tuH pUrtI, aticAramAlocayet prakAzayet yathAkramam // 41 // mUlam-paDikamittu nissallo, vaMdittANa tao guruM / kAussaggaM tao kujA, sabadukkhavimokkhaNaM 42 ___ vyAkhyA pratikramyAparAdhasthAnebhyo nivartya niHzalyo mAyAzalyAdirahitaH 'vaMdittANatti' sUcakatvAtsUtrasya vandanakapUrva kSamayitvA vanditvA ca guruvandanena tato guruM, kAyotsarga cAritradarzanajJAnazuddhinimittaM vyutsargatrayarUpaM, jAtAvekacanam // 42 // . mUlam-pAriya kAussaggo, vaMdittANaM tao guruM / imaMgalaM ca kAuM, kAlaM saMpaDilehae // 13 // vyAkhyA-'thuimaMgalaMti' stutimaGgalaM siddhastavarUpaM stutitrayarUpaM ca kRtvA kAlaM prAdopikaM sampratyupekSate, ko'rthaH 1 pratijAgartti / upalakSaNatvAdgalAti ca // 43 // mUlam-paDhamaM porisi sajjhAyaM, biiaM jhANaM jhiAyai / taiAe nidamokkhaM tu, sajjhAyaM tu cautthIe // 44 // vyAkhyA-idaM vyAkhyAtameva punaH kathanaM tvasya punaH punarupadeSTavyameva gurubhirna prayAso mantavya iti khyApa. nArtham // 44 // kathaM punaH caturthapauruSyAM svAdhyAyaM kuryAdityAhamUlam-porisIe cautthIe, kAlaM tu pddilehiaa| sajjhAyaM tu tao kujjA, abohito asaMjae 45 vyAkhyA-'kAlaMti' vairAtrikaM kAlaM, tuH pUraNe, pratyupekSya pratijAgarya gRhItvA ca khAdhyAyaM tataH kuryAdabo. dhayannanutthApayan asaMyatAn // 45 // mUlam-porisIe caubhAe, vaMdittANa tao guruN| paDikkamittA kAlassa, kAlaM tu paDilehae // 46 // vyAkhyA-pauruSyAH prakramAcaturthyAzcaturbhAge'vaziSyamANe iti zeSaH, vanditvA tato guruMpratikramya kAlasya vairAtri Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 uttarAdhyayana kasya kAlaM prAbhAtikaM tuH pUta, 'paDilehaetti' pratyupekSeta gRhNIyAcca / iha ca sAkSAtpratyupekSaNasyaiva punaH punaH kathanaM bahutaraviSayatvAt / madhyamakramApekSaM ceha kAlatrayagrahaNamuktaM, anyathA hyutsargata utkarSeNa catvAro jaghanyena trayaH kAlAH, apavAdatazcotkarSeNa dvau jaghanyena tveko'pyanujJAta eveti / kAlagrahaNavidhizvehAvazyakavRtteravaseyaH // 46 // mUlam -- Agae kAyavussagge, savadukkhavimokkhaNe / kAussagaM tao kujjA, savadukkhavimokkhaNaM // 47 // vyAkhyA - Agate prApte kAyabhyutsarge kAyavyutsargasamaye, zeSaM spaSTam / yacceha kAyotsargasya sarvaduHkhatrimokSaNa iti vizeSaNaM punaH punarucyate tadasyAtyantanirjarAhetutvakhyApanArtham / yaduktaM - " kAussagge jaha suTThiassa, bhajaMti aMgamaMgAI || ia bhiMdaMti muNivarA, aTThavihaM kammasaMghAyaM // 1 // " tatheha kAyotsargagrahaNena cAritradarzanajJAnazuddhaye kAyotsargatrayaM gRhyate, tatra ca tRtIye rAtriko'ticArazcintyate // 47 // tathA cAha mUlam -- rAiaM ca aIAraM, ciMtijja aNupuvaso / nANammi daMsaNammi, carittammi tabaMmi ya // 48 // vyAkhyA - rAtrau bhavaM rAtrikaM, caH pUraNe, aticAraM cintayet 'aNupuSSasotti' AnupUrvyA krameNa jJAne darzane cAritre tapasi zabdAdvIrye ca zeSakAyotsargeSu tu caturviMzatistavacintanaM pratitameveti noktam // 48 // tatazca - mUlam -- pAria kAussaggo, vaMditANa tao guruM / rAiaM tu aIAraM, Aloeja jahakkamaM // 49 // paDikkamittu nissalo, vaMdittANa tao guruM / kAussaggaM tao kujjA, saGghadukkhavimokkhaNaM // 50 // vyAkhyA - [ spaSTe navaraM ] 'vaMdittANatti' vandanakapUrva kSamayitvA tato vanditveti draSTavyam // 49 // 50 // kAyotsargasthaH kiM kuryAdityAha - mUlam - kiM tavaM paDivajjAmi, evaM tattha viciMtae / kAussaggaM tu pAritA, vaMdaI u tao guruM // 51 // vyAkhyA - kiM rUpaM tapo namaskArasahitAdi pratipadye'hamevaM tatrotsarge vicintayet / vIro hi bhagavAn SaNmAsAnnirazano bitavAn tatkimahamapi nirazanaH zakto'smyetAvantaM kAlaM sthAtumuta neti 1 evaM paJcamAsAdyapi yAyanamaskArasahitaM tAvatparibhAvayet // 51 // pUrvasUtrottarAddhaktamarthamanuvadan sAmAcArIzeSamAhamUlam -- pAria kAussaggo, vaMdittANa tao guruM / tavaM saMpaDivajjittA, karija siddhANa saMthavaM // 52 // vyAkhyA - tavamityAdi - tapo yathAzakti cintitaM sampratipadya kuryAt siddhAnAM saMstavaM stutitrayarUpaM, tadanu ca yatra caityAni santi tatra tadvandanaM vidheyamiti sArddhatrayodazasUtrArthaH // 52 // athAdhyAyanArthopasaMhAramAha mUlam - esA sAmAyArI, samAseNa vihAiA / jaM caritA bahU jIvA, tINNA saMsArasAgaraMti bemi // 53 // vyAkhyA- 'viAhiatti' vyAkhyAtA kathitA yAM caritvA''sevyeti sUtrArthaH // iti bravImIti prAgvat // 53 // Com X iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAya zrIvimalaharSagaNimahopAdhyAya zrImunivimalagaNiziSyopAdhyAyazrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau SaDviMzamadhyayanaM sampUrNam // 26 // *----*----*****-**-- XXXXXXXXXXXX Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 uttarAdhyayana // atha saptaviMzamadhyayanam // // aham // uktaM pavizamadhyayanaM, samprati khalukIyAkhyaM saptaviMzamArabhyate / assa cAyaM sambandho'nantarAdhyayane sAmAcArI proktA, sA cAzaThatayaiva pAlayituM zakyA, sApi tadvipakSabhUtazaThatAtyAgenaiva syAditIha dRSTAntadvArA zaThasAkharUpaM nirUpyate / itisambandhasyAsyedamAdi sUtram // mUlam-there gaNahare gagge, muNI Asi visArae / AiNNe gaNibhAvami, samAhiM paDisaMdhae // 1 // _ vyAkhyA-dharme asthirAn sthirIkarotIti sthaviraH, gaNaM guNasamUhaM dhArayatIti gaNadharo gargo garganAmA, muNati pratijAnIte sarvasAvadyaviratimiti muniH, AsIdabhUt, vizAradaH sarvazAstreSu kuzalaH, AkIrNa AcAryaguNairvyAptaH, gaNibhAve AcAryatve sthita iti zeSaH / sa samAdhi cittasamAdhAnarUpaM pratisandhatte kuziSyaistroTitamapi sacaTayatyAtmana iti gamyamiti sUtrArthaH // 1 // sa ca samAdhi sandadhat yat paribhAvayati tadAha-- mUlam-vahaNe vahamANassa, katAraM aivattai / joe vahamANassa, saMsAraM aivattai // 2 // __vyAkhyA-vahane zakaTAdau 'vahamANassatti' antarbhAvitaNigarthatayA bAhayamAnasya puruSasya uttaratra khalukkagrahaNAdiha vinItagavAdimiti gamyate, kAntAramativarttate sukhAtivartyatayA khayamevAtikrAmatIti / dRSTAntopanayamAhayoge saMyamavyApAre vAhayamAnasya pravarttayataH AcAryAdeH suzipyAniti gamyate, saMsAro'tivarttate khymevaatikraamti| tadvinItatvadarzanAdAtmano vizeSataH samAdhisambhavAditi bhAvaH // 2 // evamAtmanaH samAdhisandhAnAya vinItakharUpaM paribhAvya sa evA'vinItakharUpaM yathA paribhAvayati tathAhamUlam--khaluMke jo u joei, vihammANo kilissi|asmaahiN ca vedeti, tottao se ya bhajai // 3 // vyAkhyA-khaluGkAn galivRSabhAn yaH, turvizeSaNe, yojayati pahane iti prakramaH, sa kimityAha-vihammANotti' vidhyamAnastADayana klizyate, ata evAsamAdhi vedayati, totrakaH prAjanakaH se tasya khalukayojayiturbhajyate // 3 // tatazcAtiruSTaH san sa yatkaroti tadAhamUlam -egaM Dasai pucchaMmi, egaM vidhai bhikkhaNaM / ego bhaMjai samilaM, ego uppahapahio // 4 // vyAkhyA--eka dazati dazanairbhakSayati pucche, ekaM vidhyatsArathA tudati abhIkSNaM punaH punaH, tataste kiM kurvantItyAha-eko bhanakti samilAM yugarandhrakIlikA, eka utpathaprasthito bhavatIti zeSaH // 4 // mUlam-ego paDai pAseNaM, nivesai nivajjai / ukudai upphiDai, saDhe bAlagavI vae // 5 // vyAkhyA--ekaH patati pArthena gAtraikavibhAgena, nivizati upavizati, 'nivajaitti' zete, utkUrdati UI gacchati, 'upphiDaitti' maNDUkavat playate, zaTho bAlagavImavRddhAM dhenuM 'vaetti' vrajettadabhimukhaM dhAveta, eka iti sarvatra gamyate // 5 // mUlam-mAI muddheNa paDai, kuddhe gacchai paDipahaM / mayalakkheMNa ciTThAi, vegeNa ya pahAvai // 6 // __ vyAkhyA-anyastu mAyI mUrdhA mastakena patati niHsattvamiva khaM darzayan , kruddhaH san gacchati pratipathaM pazcAdUlata ityarthaH, mRtalakSeNa mRtavyAjena tiSThati, kathaJcitsajitastu vegena pradhAvati, yathA dvitIyo gaurgantuM na zaknoti tathA yAti ityarthaH // 6 // mUlam-chiNNAle chiNNaI salliM, duIte bhaMjaI jugN|sevi a sussuAittA, ujahittA palAyai // 7 // vyAkhyA-chinnAlastathAvidhaduSTajAttiH kazcicchinatti 'saliMtti' racu, durdAnto bhanakti yugaM, so'pi ca yugaM satkArAna kRtvA 'ujahittatti' prerya svAminamiti zeSaH, palAyate anyato dhAvatIti sUtraSaTkArthaH // 7 // itthaM dRSTAntaM paribhAvya dArTAntikaM yathA'sau paribhAvayati tathAha mUlam-khalaMkA jArisA jojA, dussIsA'vi hu tArisA / joiA dhammajANammi, bhajjati dhiidubbalA // 8 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 uttarAdhyayana vyAkhyA----khalukA yAdRzA yojyA duHziSyA api tAdRzA eva, hurevakArArtho'tra yojyaH / kuta ityAha-yato yojitA dharmayAne bhajyante, na samyak pravarttante, 'dhiidubbalatti' ArSatvAddurbaladhRtayaH kRzasthairyA dharmAnuSThAne iti gamyam // 8 // dhRtidaurbalyameva spaSTayitumAha mUlam - iDDIgAravie ege, ege'stha rasagArave / sAyAgAravie ege, ege sucirako // 9 // vyAkhyA - RdhyA gauravaM RddhimantaH zrAddhA me vazyAH sampadyate ca cintitamupakaraNAdi ityAdyAtmabahumAnarUpaM RddhigauravaM tadasyAstIti Rddhigauravika eko nAsmanniyoge pravarttate / eko'treti kuziSyAdhikAre, raseSu madhurAdiSu gauravaM yasya sa rasagauravo glAnAdyAhAradAnatapasorna pravarttate / sAtagauravika ekaH, sukhapratibaddho nA'pratibaddha - vihArAdau pravarttate / ekaH sucirakrodhano dIrgharoSatayaiva kRtyeSu na pravarttate // 9 // mUlam - bhikkhAlasIe ege, ege omANabhIrue thaddhe / egaM ca aNusAsammi, heUhiM kAraNehi a // 10 // vyAkhyA - bhikSAlasiko mikSAlasyavAneko na gocarAtraM gacchati, eko'pamAnabhIrurbhikSAM bhramannapi na yasya tasyaiva gRhe praveSTumIhate, stabdho'haGkAravAnna nijakugrahAnnamayituM zakya eka iti zeSaH, ekaM ca duHziSyaM 'aNusAsammitti' anuzAsmi ahaM hetubhiH kAraNaizvoktarUpaiH // 10 // mUlam - sovi aMtarabhAsilo, dosameva pakuvai / AyariANaM taM vayaNaM, paDikUlei abhikkhaNaM // 11 // vyAkhyA - so'pyanuziSyamANaH kuziSyaH 'aMtarabhAsilotti' antarabhApAvAn guruvAkyAntarAla eva svAbhimatamASako doSamevAparAdhameva prakaroti na tvanuziSyamANo'pi tadvicchedamiti bhAvaH / AcAryANAM satAmasmAkaM tacanaM zikSAvacanaM pratikUlayati viparItaM karoti kuyuktibhirabhIkSNam // 11 // kathamityAha- mUlam -- na sA mamaM viANAi, navi sA majjha dAhi / nigyA hohiI manne, sAhU anno'ttha vaJca // 12 // vyAkhyA - na sA mAM vijAnAti, ayaM bhAvaH-amukasyAH zrAvikAyA gRhAt glAnAdyarthaM pathyAdyAnIyatAmiti kadAcidasmAbhirukto'pyasau zAThyenottaramAha - na sA mAM pratyabhijAnAti, nApi sA mahAM dAsyati pathyAdIti zeSaH, yadi vA nirgatA gRhAtsA bhaviSyatIti manye, iti vakti / athavA sAdhuranyo'trAsmin kArye vrajatu, kimahamevaikaH sAdhurasmItyAdi brUte // 12 // anyazca mUlam - pesiA paliuMcaMti, te pariyaMti smNto| rAyaviTThi va mannaMtA, kariti bhiuDiM muhe // 13 // vyAkhyA -- preSitAH kvacitkArye 'paliuMcatitti' tatkArya kuto na kRtamiti pRSTAH santo'pahavate, kadA vayamuktAH 1 gatA vA tatra vayaM na tvasau dRSTeti / te kuziSyAH 'pariyaMti' paryaTanti samantataH sarvAsu dikSu na tvasmatpArzve tiSThanti mA kadAcideSAM kiJcitkRtyaM karttavyaM bhaviSyatIti / kathaJcitkarttuM pravarttitAstu rAjaveSTimiva manyamAnAH kurvanti bhrakuTiM mukhe / sakalavapurvikAropalakSaNametat // 13 // aparazca mUlam - vAiA saMgahiA ceva, bhattapANeNa posiaa| jAyapakkhA jahA haMsA, pakkamaMti disodisaM // 14 // vyAkhyA - vAcitAH sUtraM pAThitAH, upalakSaNatvAttadarthaM ca grAhitAH / saGgRhItAH parigRhe kRtAH, cazabdAdIkSitAH svayamiti gamyate, eveti pUraNe / bhaktapAnena poSitAH / tathApi jAtapakSAH yathA haMsAstathaiva prakrAmanti dizo dizaM dizi dizi yadRcchAvihAriNo bhavantItyarthaH / prAgekaprakrame'pi yadiha bahUnAmabhidhAnaM tadIdRzAM bahutvakhyApanArthamiti sUtrapaTkArthaH // 14 // itthaM kuziSyasvarUpaM vicintya tairevAsamAdhiM khedaM ca prApito yadasau cakre tadAhamUlam - aha sArahI viciMtei, khaluMkehiM smaago| kiM majjha duTThasIsehiM, appA me avasIai // 15 // vyAkhyA -- atheti pUrvoktacintAnantaraM sArathiriva sArathirddharmayAnasyeti prakramaH, gargAcAryo vicintayati, khalukaiH kuziSyaiH samAgataH saMyuktaH kiM ? na kiJcidityarthaH, mama prayojanaM sidhyatIti zeSaH, duSTaziSyaiH prakramAtpreritaiH kevalamAtmA me mamA'vasIdati, etatpreraNAvyagratayA svakAryahAnestato varametattyAgata udyatavihAreNa vihRtamiti bhAvaH // 15 // atha tatpreraNAntarAle khakAryamapi kiM na kriyate 1 ityAha mUlam - jArisA mama sIsA u, tArisA galigaddahA / galigaddahe caittANaM, daDhaM pagiNhaI tavaM // 16 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 uttarAdhyayana vyAkhyA-yAdRzAH mama ziSyAH tuH pUraNe tAdRzA galigaIbhA yadi para bhaveyuriti gamyate, na tvanyaH kopyeSAmopamyaM labhate iti bhAvaH, gaIbhagrahaNamatikutsAkhyApakaM, te hi svarUpato'pyatipreraNayaiva pravarttante, tatastatpreraNayaiva kAlo'tikrAmati, na tu tadantarAlasambhava iti bhAvaH / yatazcaivamato galigaIbhAn galigaIbhasannibhAn duzziSyAn tyaktvA dRDhaM bADhaM pragRhAti gargAcAryastapo'nazanAdIti // 16 // etadevAhamUlam-miu mahavasaMpanne, gaMbhIre susamAhie / viharai mahiM mahappA, sIlabhUeNa appaNatti bemi 17 vyAkhyA-mRdurbahirvRtyA vinayavAn , mAIvasampanno manasApi tAdRza eva, gambhIro'labdhamadhyaH, susamAhitaH suhusamAdhimAn , viharati mahIM mahAtmA zIlaM cAritraM bhUtaH prAptaH zIlabhUtastenAtmanA upalakSito yatathaivaM khalukatA''. tmano gurUNAM ca ihaiyAsamAdhiheturatasyAM vihAyAzaThataiSa sevanIyetyadhyayanatattvArthaH // iti prabImIti prAgvat // 17 // kttrrumaayi iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhASaSijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtrasau saptarSizamadhyayanaM sampUrNam // 27 // nhALLasaLahaLaLaLabhannn // atha aSTAviMzamadhyayanam // // aham // uktaM saptaviMzamadhyavanamatha mokSamArgagatyAkhyamaSTAviMzamArabhyate / asa cArya sambandho'nantarAbhyayane zaThatAtyAgenAzaThatA svIkAryetyuktaM, azaThena ca suprApaiSa mokSamArgagatiriti tadamidhApakamidaM prastUyate, iti samba. mghassAyedamAdi sUtram // mUlam-mokkhamaggagaI tacaM, suNeha jiNabhAsi / caukAraNasaMjutaM, nANadaMsaNalakkhaNaM // 1 // vyAkhyA-mokSaH sakalakarmakSayaH tasya mArgo jJAnAdirUpo mokSamArgastena gatiH siddhigamanarUpA mokSamArgagatistA kathyamAnAmiti gamyaM, tathyAM satyAM zRNuta jinabhASitAm / catvAri kAraNAni vakSyamANAni jJAnAdIni taiH saMyuktA catuSkAraNasaMyuktA tAM / nanu amUni catvAri kAraNAni karmakSayalakSaNasya mokSasyaiva, gatestu tadanantarabhAvitvAt kathaM catuSkAraNavatItvamasyAH 1 ucyate-vyavahArataH kAraNakAraNasyApi kAraNatvAbhidhAnAt / tathA jJAnadarzane vizeSasAmAnyopayogarUpe lakSaNe yasyAH sA tathA tAmiti sUtrArthaH // 1 // yaduktaM mokSamArgagatiM zRNuteti, satra mokSamArga tAvadAhamUlam-NANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo tahA / esa maggutti paNNatto, jiNehiM varadaMsihiM // 2 // ___ vyAkhyA-jJAnaM jJAnAvaraNIyakarmakSayakSayopazamAvirbhUtaM samyaka jJAnaM matyAdibhedaM, darzanaM darzanamohanIyakSayakSayopazamopazamasamutthamarhaduktajIvAditatvarucirUpaM kSAyikAdibhedaM, cAritraM cAritramohakSayAdisambhavaM sAmAyikAdibhedaM sadasakriyApravRttinivRttirUpaM, tapo bAhyAbhyantarabhedabhinnaM jinoktameva / sarvatra cakArastatheti ca samuccaye, samuccayazceha samuditAnAmeSAM muktimArgavakhyApakaH / eSa mArga iti prajJato jinairvrdrshibhiH| atra ca cAritrAntargatatve'pi tapaso bhedenopAdAnaM asyaiva karmakSapaNaM prati paramakAraNatvasUcakamiti sUtrArthaH // 2 // athAsyaivAnuvAdadvAreNa phalaM darzayitumAhamUlam-nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| eaM maggamaNupattA, jIvA gacchaMti soggaiM // 3 // vyAkhyA-'eaMti' etamanantaroktaM mArga anuprAsA AzritA jIvA gacchanti sugati muktirUpAmiti sUtrArthaH // 3 // jJAnAdInyeva krameNAbhidhAtumAhamUlam-tattha paMcavihaM nANaM, suaM aabhinnivohi|ohinnaannN ca tai, maNanANaM ca kevalaM // 4 // vyAkhyA-tatra teSu jJAnAdiSu madhye paJcavidhaM paJcaprakAraM jJAnaM, ke te paJcaprakArAH 1 ityAha-zrutaM zrutajJAnaM, Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 uttarAdhyayana AbhinivodhikaM matijJAnaM, avadhijJAnaM tRtIyaM, 'maNanANaMti' manaHparyAyajJAnaM, caH samuccaye bhinnakramastataH kevalaM ceti / Aha-nandyAdau matijJAnAnantaraM zrutamuktaM tadihAdau kutaH zrutopAdAnaM ? ucyate / zeSajJAnAnAmapi kharUpajJAnaM prAyaH zrutAdhInamiti tasya prAdhAnyakhyApanArtha pUrva tadupAdAnamiti sUtrArthaH // 4 // atha jJAnasya viSayamAha-- mUlam-eaM paMcavihaM nANaM, davANa ya guNANa ya / pajavANaM ca savesiM, nANaM nANIhiM desi // 5 // vyAkhyA-etatpaJcavidhaM jJAnaM dravyANAM ca jIvAdInAM, guNAnAM ca sahabhAvinAM rUpAdInAM, paryavANAM ca kramabhAvinA navatvapurANatvAdInAM dravyaguNAvasthAvizeSarUpANAM sarveSAM kevalajJAnApekSayA ceha sarvazabdopAdAnaM, zeSajJAnAnAM pratiniyataparyAyagrAhitvAt / 'nANaMti' jJAyate'neneti jJAnaM avabodhakaM jJAnibhirarthAtkevalibhirdezitaM kathitam // 5 // anena dravyAdikaM jJAnasya viSaya ityuktaM tatra dravyAdiH kiM lakSaNamityAhamUlam-guNANamAsao davaM, egadavassiA guNA / lakkhaNaM pajjavANaM tu, ubhao assiA bhve||6|| vyAkhyA-guNAnAmAzrayo dravyaM, anena rUpAdaya eva vastu na tadyatiriktamanyadastIti sugatamatamapAstaM / tathA ekasmin dravye AdhArabhUte AzritAH sthitA ekadravyAzritA guNAH, etena tu ye dravyamevecchanti na tadyatiriktAn rUpAdIMstanmatamavamataM / lakSaNaM paryavANAM tu punaH ubhayoIyoH prakramAvyaguNayorAzritAH bhavetti' bhaveyuH // 6 // guNAnAmAzrayo dravyamityuktaM tatra dravyaM katibhedamityAha mUlam-dhammo ahammo augAsaM, kAlo poggl-jNtvo| esa logutti paNNatto, jiNehiM varadaMsihiM // 7 // vyAkhyA-dharmo dharmAstikAyaH, adharmo'dharmAstikAyaH, AkAzamAkAzAstikAyaH, kAlo addhA samayAdyAtmakaH, pudgalajantavaH iti pudgalAstikAyo jIvAstikAyazva, etAni dravyANi jJeyAnIyadhyAhAraH / atra prasaGgAlokakharUpamapyAha-epo'nantaroktadravyasamUho loka iti prajJapto jinairadarzibhiH // 7 // dharmAdInyeva dravyANi bhedata Aha-- mUlam-dhammo ahammo AgAsaM, davaM ikikamAhi / aNaMtANi adavANi, kAlo puggljNtvo||8|| ___ vyAkhyA-dharmaH adharma AkAzaM dravyamekaikamAkhyAtaM jinairiti zeSaH, anantAni ca punamyANi kAlaH pugalajantavazca / kAlasya cAnantyamatItAnAgatApekSayeti // 8 // dravyANAM lakSaNAnyAhamUlam-gailakkhaNo u dhammo, ahammo ThANalakSaNobhAyaNaM savadavANaM, nahaM ogAhalakkhaNaM // 9 // ___ vyAkhyA-gatirdezAntaraprAptiH sA lakSaNamasyeti gatilakSaNaH, tuH pUttauM, dharmo dhrmaastikaayH| adharmo'dharmAstikAyaH sthAnaM sthitistalakSaNaH / ayaM bhAvaH-khata eva gamanaM prati pravRttAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhakArI dharmAstikAyaH, sthitipariNatAnAM tu teSAM sthitikriyopakArI adharmAstikAya iti / bhAjanamAdhAraH, sarvadravyANAM namaH AkAzaM, avagAho'vakAzastalakSaNaM / jIvAdInAmavagADhaM pravRttAnAM avakAzadamAkAzamiti bhAvaH // 9 // mUlam-vattaNAlakkhaNo kAlo, jIvo uvoglkkhnno| nANeNaM daMsaNeNaM ca, suheNa ya duheNa ya // 10 // vyAkhyA-vartante bhavanti bhAvAstena tena rUpeNa tAnprati prayojakatvaM vartanA, sA lakSaNamasyeti vartanAlakSaNaH kAlo drumAdipuSpojhedAdinayatyahetuH / jIvo janturupayogo matijJAnAdilakSaNamasyetyupayogalakSaNaH, ata eva jJAnena vizepagrAhiNA darzanena ca sAmAnyaviSayaNa sukhena duHkhena ca lakSyata iti gamyate // 10 // atha ziSyANAM dRDhatarasaMskArArthamuktaM lakSaNamanudya lakSaNAntaramAhamUlam-nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| vIriaM uvaogo a, eaMjIvassa lkkhnnN||11|| vyAkhyA-vIriaMti' vIrya sAmarthya, upayogo avahitatvaM, etat jIvasya lakSaNaM / anena hi jIvo'nanyasAdhAraNatayA lakSyate // 11 // atha pudgalalakSaNamAha Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 usarAdhyayana mUlam-saiMdhayAra ujoo, pahA chAyA''tavei vaa| vaNNa-rasa-gaMdha-phAsA, puggalANaM tu lakkhaNa12 vyAkhyA-zabdo dhvaniH, andhakAro dhvAntaM, ubhayatra supo lup / udyoto ratnAdiprakAzaH, prabhA candrAdiruciH, chAyA zaityaguNA, AtapastapanabimbajoSNaprakAzarUpaH, 'iti' zabda Adharthastatazca sambandhabhedAdInAM parigrahaH, vA samuSaye / tathA varNaH kRSNAdiH, rasastiktAdiH, gandhaH surabhiprabhRtiH, sparzaH zItAdireSAM dvandvaH / pudgalAnAM skandhAdInAM tu punarlakSaNaM, ebhireva teSAM lakSyatvAditi // 12 // dravyalakSaNamuktvA paryAyalakSaNamAhamUlam-egataM ca puhattaM ca, saMkhA saMThANameva ya / saMjogA ya vibhAgA ya, pajavANaM tu lakkhaNaM // 13 // vyAkhyA-ekatvaM bhinneSvapi paramANvAdiSu yadekoyaM ghaTAdiriti pratItihetuH, pRthaktvaM ca ayamasmAtpRthagiti pratyayanimittaM, saMkhyA yata eko hau traya ityAdikA pratItirjAyate, saMsthAnaM parimaNDaloyamityAdi buddhinivandhanaM, evaH pUttauM, caH samucaye, saMyogA apamahulyoH saMyoga ityAdivyapadezahetavaH, vibhAgAthAyamito vibhakta itimatihetavaH, ubhayatra vyaktyapekSayA bahuvacanaM, upalakSaNatvAnavapurANatyAdIni ca, paryavANAM tuH pUrtI, lakSaNaM / guNAnAM tu rUpAdInAmatipratItatvAlakSaNaM noktamiti sUtranavakArthaH // 13 // ityaM kharUpato viSayatama jJAnamamidhAya darzanamAhamUlam-jIvA'jIvA ya baMdho a, puNNaM pAvAsabo thaa|sNvro nijarA mokkho, saMtee tahiA nv||14|| vyAkhyA-jIvAH pratItAH, ajIvA dharmAlikAyAdayaH, bandhazca jIvakarmaNoH saMzleSaH, puNyaM zubhaprakRtirUpa sAtAdi, pApamazubhaprakRtirUpaM mithyAtvAdi, AzrayaH karmopAdAnaheturhisAdiH, puNyAdInAM indaH / tatheti samupaye, saMvaro mahApratAdibhirAzrayaniroSaH, nirjarA vipAkAttapaso vA karmaparizATaH, mokSaH sakalakarmakSavalakSaNaH, sanvate tathyA nava bhASA iti zeSaH // 14 // yadyamI tathyAstataH kimityAhamUlam-tahiANaM tu bhAvANaM, sambhAve uvaesaNaM / bhAveNa sadahaMtassa, saMmattaM ti viAhi // 15 // __ vyAkhyA-tathyAnAM tu bhAvAnAM jIvAdInAM sadbhAve sadbhApaviSayamavitathasattAbhidhAyakamityarthaH, upadezanaM gurvAdInAmupadezaM bhAyenAntaHkaraNena zraddadhatastatheti pratipadyamAnasya jantoH samyaktvaM samyaktvamohanIyakSayAdisamutthAsmapariNAmarUpaM taditi jIvAdibhAvazraddhAnaM vyAkhyAtaM vizeSeNAkhyAtaM, jinairiti gambata iti bhUtrArthaH // 15 // evaM samyaktvakharUpamuktvA tadbhedAnAha mUlam-nissagguvaesaruI, Agorui suta-bIaruimeva / abhigama-visthArarui, kiriA-saMkheva-dhammaruI // 16 // vyAkhyA-'nissaggupaesaruitti' rucizabdaH pratyekaM yojyate, tato nisargaH khabhAvastena rucistatvAbhilAyoDaspeti nisargaruciH 1 / upadezo gurvAdikathanaM tena ruciryasvetyupadezaruciH 2 / AjJA sarvajJavacanAtmikA tayA ruciyasya sa tathA 3 / 'suttabIaruimevatti' ihApi rucizabdasya pratyekaM yogAtsUtreNAgamena ruciryasya sa suutrruciH4| vIjamiva bIjaM yadekamapyanekArthaprabodhotpAdakaM vacastena ruciryasya sa vIjaruciH 5 / anayoH samAhAraH, eveti smuccye| abhigamo vijJAnaM, vistaro vyAsastAnyAM pratyekaM rucizabdo yojyate tato'migamarucirvistArarucizceti 6-7 tathA kriyA anuSThAnaM, saMkSepaH saMgraho dharmaH zrutadharmAdisteSu ruciryasyeti pratyekaM rucizabdayogAkriyArUciH saMkSeparucirdharmarucica-8-9-10-vijJeya iti zeSaH / yaha samyaktvasya jIvAnanyatvenAbhidhAnaM tadguNaguNinoH kathaJcidabheda iti khyApanArthamiti sUtrasaMkSepArthaH // 16 // vyAsArtha tu khata evAha sUtrakRtmUlam-bhUattheNAhigayA, jIvA'jIvAya puNNa-pAvaM ca / sahasaMmuiA AsavasaMvare aroei u nisaggo ___ vyAkhyA-'bhUattheNatti' bhAvapradhAnatvAnirdezasya bhUtArthatvena sadbhUtA ete arthA ityevaMrUpeNa nirNayenAdhigatAH paricchinnA yeneti gamyate, jIvA ajIvAzca puNyapApaM ca, kathamadhigatA ityAha-'sahasaMmuitti' sopaskAratvAt sUtratvAca sahAtmanA yA saGgatA matiH sA sahasaMmatistayA, korthaH 1 paropadezanirapekSayA jAtismaraNAdirUpayA buddhyA 'AsavasaMvare atti' AzravasaMvarau cazabdo'nuktabandhAdisamuccaye, tato bandhAdayazca yenAdhigatA itiyogaH / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 utarAdhyayana yakSa 'roera utti' rocate eva zraddadhAtyeva anyasmAdazrutvApi jAtismaraNAdinAdhigatAn jIvAdIniti gamyate, 'nisaggotti' sa nisargarucijJeyaH // 17 // amumevArtha spaSTataramAha mUlam -- jo jiNadiTThe bhAve, caubihe saddahai sayameva / emeva nannahatti a, nissaggaruitti nAyavo // 18 // vyAkhyA - yo jinadRSTAn bhAvAn caturvidhAn dravya kSetrakA labhAva bhedairnAmAdibhedairvA zraddadhAti svayameva paropadezaM vinA, kathaM zraddhAtItyAha - evamevaitadyathA jinairdRSTaM jIvAdi nAnyatheti bhAvaH, caH samuccaye, sa nisargaruciriti jJeyaH // 18 // upadezarucimAha - mUlam - ee ceva u bhAve, uvaiTThe jo pareNa saddahaI / chaumattheNa jiNeNa va, uvaesaruitti nAyabo 19 vyAkhyA - etAMzcaivAnantaroktAn bhAvAn jIvAdIn tuH pUraNe upadiSTAn yaH pareNAnyena zraddadhAti kIdRzena pareNetyAha-chadmasthenAnutpanna kevalajJAnena jinena vA saAta kevalena, sa upadezaruciriti jJAtavyaH // 19 // atha AjJArucimAha - mUlam - rAgo doso moho, aNNANaM jassa avagayaM hoi / ANAe roaMto, so khalu ANA ruI nAma 20 vyAkhyA - rAgo dveSo mohaH zeSamohanIyaM ajJAnaM ca casya gamyatvAt yasyApagataM bhavati, sarvathA cAsya rAgadveSAdyapagamAsambhavAddezata iti gamyate, etadapagamAca 'ANAetti' AjJayaiva AcAryAdisambandhinyA rocamAnaH kApi kugrahAbhAvAjjIvAdi tatheti pratipadyamAno mApatupAdivat sa khalu nishcitmaajnyaarucirnaametybhyupgntvyH||20|| sUtrarucimAha mUlam - jo suttama hijaMto, suraNa ogAhaI u sammattaM / aMgeNa vAhireNa va, so suttaruiti nAyavo 21 vyAkhyA - yaH sUtramadhIyAnaH paThan zrutenAdhIyamAnenAvagAhate prApnoti tuH pUrttaM samyaktvaM, aGgenAcArAdinA bAhyena cAnaGgapraviSTenottarAdhyayanAdinA sa govindavAcakavat sUtraruciriti jJAtavyaH // 21 // bIjarucimAhamUlam - egeNa aNegAI, payAIM jo pasaraI u sammattaM / udae va tilabiMdU, so bIaruitti nAyavo // 22 // vyAkhyA - ekena prakramAtpadena jIvAdinA 'aNegAI payAiMti' vibhaktivyatyayAdanekeSu padeSu ajIvAdiSu yaH prasarati 'sammattaMti' samyaktvavAnAtmA, iha samyaktvazabdena tadabhinnasya samyaktvavato jIvasya grahaNAt, udaka iva tailabindu:, yathodakaikadezagato'pi tailavinduH samagramudakamAkrAmati tathaikadezotpannaruciryo jIvastathAvidhakSayopazamAdazeSatatveSu rucimAn bhavati, sa evaMvidho vIjaruciriti jJAtavyaH // 22 // abhigamarucimAha - mUlam - so hoI abhigamaruI, suanANaM jeNa atthao dihaM / ekkArasaaMgAI, paiNNagaM diTTivAo a // 23 // vyAkhyA--sa bhavatyabhigamaruciH zrutajJAnaM yenArthato dRSTamupalabdhaM, kiM tat zrutajJAnamityAha - ekAdazAGgAni, prakIrNakamiti jAtAvekavacanaM tataH prakIrNakAnyuttarAdhyayanAdIni, dRSTivAdo dvAdazamanaM ca zabdAdupAGgAni ca upapAtikAdIni // 23 // vistArarucimAha - mUlam -- davvANaM savabhAvA, sabapamANehiM jassa uvlddhaa| saGghAhiM nayavihihi a, vitthAraruitti nAyavo24 vyAkhyA-dravyANAM dharmAstikAyAdInAM sarvabhAvA ekatvapRthaktvAdayo'zeSaparyAyAH sarvapramANaiH pratyakSAdibhiryasyopalabdhAH, pratyakSAdInAM madhye yatra yasya vyApArastenaiva pramANena jJAtA bhavanti, 'saGghAhiMti' sarvairnayavidhibhirnaigamAdinayabhedaiH, caH samuccaye, sa vistArarucirjJAtavyaH // 24 // kriyArucimAha-- mUlam -- daMsaNanANacaritte, tavaviNae saccasamiiguttIsu / jo kiriA bhAvaruI, so khalu kiriAruI nAma // 25 // vyAkhyA -- darzanajJAnacaritre tapovinaye satyAzcatAH samitiguptayazca satyasamitiguptayastAsu yaH kriyAbhAvaruciH, Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 uttarAdhyayana ayaM bhAvaH - darzanAdyAcArAnuSThAne yasya bhAvato rucirasti sa khalu kriyArucirnAmetyabhyupagantavyaH // 25 // saMkSeparucimAha mUlam - aNabhiggahiakuviTThI, saMkhevaruitti hoi nAyavo / avisArao pavayaNe, aNabhiggahio a sesesu // 26 // vyAkhyA - anabhigRhItA anaGgIkRtA kudRSTiH saugatAdimatarUpA yena sa tathA saMkSeparuciriti bhavati jJAtatryaH, avizArado'kuzalaH pravacane jinamate, anabhigRhIto'nabhijJaH zeSeSu kapilAdipraNItapravacaneSu, ayaM bhAvo ya uktavizeSaNaviziSTaH saMkSepeNaiva cilAtiputra iva padatrayeNa tatvaM zraddadhAti sa saMkSeparuciH // 26 // dharmarucimAha - mUlam -- jo atthikAyadhammaM, suadhammaM khalu varitadhammaM ca / sahai jiNAbhihiaM, so dhammaruitti nAyavo // 27 // vyAkhyA - yo'stikAyAnAM dharmAdInAM dharmo gatyupaSTambhAdirastikAyadharmastaM zrutadharmamAgamarUpaM, caritradhammaica sAmAyikAdibhedaM zraddadhAti jinAbhihitaM / dharmeSu paryAyeSu dharme vA zrutadharmAdau rucirasyeti kRtvA sa dharmaruci - riti jJAtavyaH / ziSyavyutpAdanArthaM caitramupAdhibhedataH samyaktvabhedAbhidhAnaM, anyathA hi nisargopadezAdhigamAdiSu kacitkeSAJcidantarbhAve na hyetAvanto medAH sambhavantIti bhAvanIyamityekAdazasUtrArthaH // 27 // kaiH punarliGgeH samyaktvamastIti zraddheyamityAha mUlam -- paramatthasaMthavo vA, sudiTThaparamatthasevaNA vAvi / vAvaNNakudaMsaNavajjaNA ya smmttsddhnnaa||28|| vyAkhyA --- paramAstAtvikAste ca te arthAzca jIvAdayaH paramArthAsteSu saMstavastatsvarUpasya punaH punazcintanAkRtaH paricayaH paramArthasaMstavaH, 'vA' zabdaH samuccaye, suSThu dRSTAH upalabdhAH paramArthA yaiste suparamArthA AcAryAdayastatsevanaM, cakAro 'nuktasaMgrahe, tato yathAzakti tadvaiyAvRttyAdikaraNaM ca, apiH samuccaye, 'ghAvaNNakudaMsaNatti' darzanazabdaH pratyekaM sambadhyate, tato vyApannaM vinaSTaM darzanaM yeSAM te vyApannadarzanA nihravAdayaH, tathA kutsitaM darzanaM yeSAM te kudarzanAH zAkyAdayaH, teSAM varjanaM vyApannakudarzanavarjanaM / sarvatra sUtratvAttrItvaM, caH samuccaye, samyaktvaM zraddhIyate' ti samyaktvazraddhAnamidaM, ebhirliGgaiH samyaktvaM zraddhIyate iti bhAva iti sUtrArthaH // 28 // ityaM samyaktvaliGgAnyabhidhAya tasyaiva mahAtmya mupadarzayannAha - mUlam - natthi caritaM sammatta - - vihUNaM daMsaNe u bhaiahaM / sambhattacarittAI, jugavaM putraM va sammattaM // 29 // vyAkhyA - nAsti upalakSaNatvAnnAsInna bhaviSyati ca cAritraM samyaktvavihInaM, ayaM bhAvo na yAvatsamyaktvaprAsirna tAvadbhAva cAritramiti, darzane tu samyaktve punaH sati bhaktavyaM, bhavati vA na thA, prakramAcAritraM / kimityevamata Aha- samyaktvacaritre yugapatsamutpadyete iti zeSaH, pUrva yA cAritrotpatteH samyaktvamutpadyate / tato yadA yugapadutpAdastadA tayoH sahabhAvo, yadA tu pUrva samyaktvaM tadA tatra cAritraM bhAjyam // 29 // anyaca - mUlam - nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na honti caraNaguNA / aguNissa natthi mokkho, natthi amukkassa nivANaM // 30 // vyAkhyA - nAdarzaninaH samyaktvarahitasya jJAnaM samyag jJAnaM, jJAnena vinA jJAnarahitA na bhavanti caraNa guNAH, tatra caraNaM vratAdi, guNAH piNDavizuddhyAdayaH, aguNino'nantaroktaguNarahitasya nAsti mokSo nikhilakarmakSayAtmakaH, nAsti amuktasya karmaNeti gamyate nirvANaM muktipadAvAptiH / tadatra pUrvasUtreNa muktyanantarahetorapi caraNasya samyaktvabhAva eva bhavanaM tanmAhAtmyamuktamanena tu sUtreNa samyaktvAbhAve uttarottaraguNavyatirekadarzaneneti sUtradvayArtha H 30 // asya cASTavidhAcArayuktasyaivottarottaraguNAvAptihetutvamiti tAn darzayitumAha mUlam - nissaMkiya nikkaMkhiya, nivitigicchA amUDhadiTThI a / uvavUha - thirIkaraNe, vacchala - pabhAvaNe aTTha // 31 // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 uttarAdhyayana vyAkhyA - zaGkanaM zaGkitaM deza sarvazaGkArUpaM tadabhAvo niHzaGkitaM / tathA kAMkSaNaM kAMkSitaM anyAnyadarzanAbhilASAtmakaM tadabhAvo niHkAMkSitaM / vicikitsA phalaM prati sandehaH, yadvA vido vijJAste ca sAdhava eva teSAM jugupsA nindA, tadabhAvo 'nirvicikitsaM' 'nirvijugupsa' yA ArSatvAcca sUtre evaM pAThaH / 'amUDhA' RddhimatkutIrthikadarzane'pi nindyamasmaddarzanamiti mohahInA sA cAsau dRSTizca buddhirUpA amUharaSTiH, sA ca / ayaM caturvidho'pyAntara mAcAra ukta bAthamAha-upabRMhA darzanAdiguNavatAM prazaMsayA tattaguNaparivarddhanaM, sthirIkaraNaM svIkRtadharmAnuSThAnaM prati sIdatAM sthairyApAdanaM, tayordvandve upabRMhAsthirIkaraNe / vAtsalyaM dhArmikajanasyocitapratipattikaraNaM, prabhAvanA svatInaticeSTAsu pravarttanaM, anayordvandve vAtsalyaprabhAvane / 'aTThatti' aSTAmI darzanAcArA bhavantIti zeSaH iti sUtrArthaH // 31 // itthaM jJAnadarzanarUpaM muktimArgamuktvA cAritrarUpaM tamAha- mUlam (- sAmAia ttha paDhamaM, cheovaTTAvaNaM bhave bIaM / parihAravisuddhIaM, suhumaM taha saMparAyaM ca // 32 // akasAyamahakkhAmaM, chaumatthassa jiNassa vA / eaM cayarittakaraM, cAritaM hoi AhiaM // 33 // vyAkhyA - samo rAgadveSarahitaH, sa cehaprakramA cittapariNAmastatrA''yo gamanaM samAyaH, sa eva sAmAyikaM, sarvasAvadyayogatyAgaH, 'ttha' pUraNe, prathamamAdyaM / idaM ca dvidhA, 'itvaraM' 'yAvatkathikaM' ca / tatretvaraM bharatairAvatayoH prathamacaramajinatIrthayorupasthApanAM yAvat, natra hi chedopasthApanIyabhAvena tadyapadezAbhAvAt / yAvatkathikaM ca tayoreva kSetrayormadhyamAttIrtheSu videheSu ca tatra hyupasthApanAyA abhAvena sAmAyikavyapadeza eva yAvajjIvaM syAt / tathA 'chedaH' sAticArasya sAdhorniraticArasya vA ziSyasya tIrthAntarasambandhino vA tIrthAntaraM pratipadyamAnasya pUrvaparyAyavyavacchedaH, tadyuktA upasthApanA mahAvratAropaNA yatra tacchedopasthApanaM bhavet dvitIyam / tathA pariharaNaM parihAro viziSTatapoGgIkAreNa gacchasya tyAgastena vizuddhirasminniti parihAravizuddhikaM / tatsvarUpaM cedaM nava munayo gaNAnnirgatya jinAbhyarNe parihAravizuddhikaM pratipannapUrvasya jinasya vA pArzve idaM pratipadyante / teSveko gururbhavati, catvA - rastapaH kurvanti, catvArastu tadvaiyAvRttyaM / tapazca teSAM grISmakAle jaghanyamadhyamotkRSTaM caturthapaSTASTamarUpaM, zItakAle tu SaSTASTamadazamarUpaM, varSAkAle cASTamadazamadvAdazalakSaNaM bhavati / te ca pAraNakeSu gururvaiyAvRtyakarAzca nityamAcAmlaM kurvanti / SaNmAsAtikrame tu tapaskarA vaiyAvRttyaM, vaiyAvRttyakarAzca tapaH pratipadyante / teSAmapi SaNmAsAtyaye tanmasurat gurutvaM, gurustapaH, anye tu sapta vaiyAvRttyaM svIkurvanti / atIte tu sArddhavarSe te punaH tadeva tapo jinakalpa vA gacchaM vA'bhyupagacchanti, teSAM yaccAritraM tatparihAravizuddhikamiti / idaM ca bharatairAvatayoreva prathamAntimatIrthakRttIrthe syAnnAnyatreti / 'suDumaM taha saMparAyaM canti' tathetyAnantarye chandobhaGganirAsArtha padamadhye'pi nyastaH, sUkSmaH kiTTIkaraNAtsamparAyo lobhAravyaH kaSAyo yasmiMstat sUkSma samparAyaM, idaM ca kSapaka zreNyupazamazreNyorlobhANuvedanasamaye syAt // 32 // akaSAyaM anuditakaSAyaM kSapitopazamitakaSAyAvasthAbhAvi 'yathAkhyAtaM ' jinoktakharUpamanatikrAntaM, chagnasthasyopazAntakSINamohAkhyaguNasthAnadvayavarttino, jinasya vA kevalinaH sayogyayogiguNasthAnadvayasthAyino bhavatIti zeSaH / 'eaMti' etadanantaroktaM sAmAyikAdipaJcabhedaM cayasya rAzeH prakramAtkarmaNAM riktaM vireko'mAva ityarthaH, tatkarotIti ca riktakaraM cAritraM bhavatyAkhyAtaM jinAdibhiriti gamyate iti sUtradvayArthaH // 33 // samprati taporUpaM caturtha kAraNamAha mUlam -- tavo a duviho vutto, bAhirabhitaro tahA / bAhiro chaviho vRtto, evamabhitarI tavo // 34 // vyAkhyA--asyAkSarArthaH spaSTo bhAvArthastu tapodhyayane vakSyate // 34 // athaiSAM muktimArgatve kasya kataro vyApAra ityAha mUlam - nANeNa jANaI bhAve, daMsaNeNa ya sahahe / caritteNa na giNhAi, taveNa parisujhai // 35 // vyAkhyA - jJAnena zrutAdinA jAnAti bhAvAn jIvAdIn darzanena ca tAneva zraddhatte, cAritreNa AzravadvAranirodharUpeNa na gRhNAti nAdatte karmeti gamyate, tapasA parizudhyati pUrvopacitakarmaNaH kSapaNAt zuddho bhavati iti sUtrArthaH // 35 // anena mArgasya phalaM mokSa uktaH, samprati mokSaphalabhUtAM patimAha- Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 uttarAdhyayana mUlam-khavittA puvakammAiM, saMjameNa taveNa y| savadukkhappahINaThThA, pakkamaMti mahesiNotti bemi 36 vyAkhyA-'sacadukkhappahINatti' sarvaiH duHkhaiH prahINaH sarvaduHkhaprahINo mokSastamarthayanti ye te sarvaduHkhaprahINArthAH, yadvA prakSINAni sarvaduHkhAni arthAzca kAryANi yeSAM te tathA prakrAmanti gacchanti muktimiti zeSaH 'mahesiNotti' maharpaya iti sUtrArthaH // 36 // iti bravImIti prAgvat // MARRERARYAAVARARIAOACOOR.COMANORARIOMEONEDRIED ma iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya Ti yA zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyanasUtravRttI aSTAviMzamadhyayanaM sampUrNam // 28 // MS // atha ekonatriMzamadhyayanam // ahaM // vyAkhyAtamaSTAviMzamadhyanaM, atha samyaktvaparAkramAkhyamekonatriMzamArabhyate / assa cAyaM sambandho'nantarAdhyayane mokSamArgagatiruktA, sA ca vItarAgatvapUrviketi yathA tadbhavati tathA'nenAbhidhIyate / iti sambandhasyAspedamAdisUtrammUlam-suaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM, iha khalu sammattaparakkame nAmajjhayaNe sama NeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveie / jaM sammaM sahahittA pattiAittA roaittA phAsittA pAlaittA tIraittA kidRittA sohaittA ArAhaittA ANAe aNupAlaittA bahave jIvA sijhati bujhaMti muccaMti parinivAyaMti sabaduHkhANamaMtaM kareMti // 1 // vyAkhyA-zrutaM me mayA AyuSmanniti ziSyAmaMtraNaM, etaca sudharmakhAmI jambUkhAminamAha, tena jagatrayapratItena bhagavatA prakramAt zrImahAvIreNa 'evamiti' vakSyamANaprakAreNAkhyAtaM, tameva prakAramAha-ihAsmin pravacane khalu nizcitaM samyaktve sati parAkrama uttarottaraguNapratipatyA karmArijayasAmarthyarUpo'rthAjIvasya varNyate'sminniti samyaktvaparAkramaM nAmAdhyayanamastIti zeSaH / taJca kena praNItamityAha-zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapena zrIvarddhamAnakhAminaiva praveditaM, svatoviditameva bhagavatA mamedamAkhyAtamiti bhAvaH / asyaiva mAhAtmyamAha-jaMti' yatprastutAdhyayanaM samyaka avaiparItyena 'zraddhAya' zabdArtho bhayarUpaM sAmAnyena pratipadya, 'pratItya' vizeSata idamitthameveti nizcitya, 'rocayitvA' tatpaThanAdiviSayamamilApamAtmana utpAdya, 'spRSTvA' yogatrikeNa tatra manasA sUtrArthayozcintanena vacasA vAcanAdinA kAyena bhaGgakaracanAdinA, 'pAlayitvA' parAvartanAdinA'bhirakSya, 'tIrayitvA' adhyayanAdinA parisamApya, 'kIrtayitvA' gurovinayapUrvakamidamitthaM mayAdhItamiti nivedya, 'zodhayitvA' guruvadanubhASaNAdinA zuddhaM vidhAya, 'ArAdhya' utsUtraprarUpaNA parihAreNa utsargApavAdakuzalatayA vA yAvajIvaM tadarthAsevanena vA / macedaM khavudhyA zubhAvahamityAha-AjJayA garuniyogarUpayA'napAlya satatamAsevya bahavo jIvAH 'sidhyanti ihai. vAgamasiddhatvAdinA 'budhyante' ghAtikarmakSayeNa 'mucyante bhavopagrAhikarmacatuSkakSayeNa tatazca 'parinirvAnti' sakalakarmaTa nalopazamena ata eva sarvaduHkhAnAM zArIramAnasAnAM antaM paryantaM kurvanti muktipadaprAptyeti sUtrArthaH // 1 // atha ziSyAnugrahArtha sambandhAbhidhAnapUrvakaM prastutAdhyayanArthamAhamUlam-tassa NaM ayama? evamAhijai, taMjahA-saMvege 1, nivee 2, dhammasaddhA 3, gurusAhammi yasussUsaNayA 4, AloaNayA 5, niMdaNayA 6, garihaNayA 7, sAmAie 8, cauvIsa Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 uttarAdhyayana sthae 9, vaMdaNe 10, paDikamaNe 11, kAussagge 12, paJcakkhANe 13, thayathuimaMgale 14, kAlapaDilehaNayA 15, pAyacchittakaraNe 16, khamAvaNayA 17, sajjhAe 18, vAyaNayA 19, paDipucchaNayA 20, pariaNayA 21, aNuppehA 22, dhammakahA 23, suassa ArAhaNayA 24, egaggamaNasannivesaNayA 25, saMjame 26, tave 27, vodANe 28, suhasAe 29, appaDibaddhayA 30, vivittasayaNAsaNasevaNayA 31, viNiadRNayA 32, saMbhogapaJcakkhANe 33, uvahipaJcakkhANe 34, AhArapaJcakkhANe 35, kasAyapaJcakkhANe 36, jogapaJcakkhANe 37, sarI. rapaJcakkhANe 38, sahAyapaccakkhANe 39, bhattapaccakkhANe 40, sabbhAvapaJcakkhANe 41, paDirUvayA 42, veAvace 43, savaguNasaMpannayA 44, vIarAgayA 45, khaMtI 46, muttI 47, madave 48, ajave 49, bhAvasacce 50, karaNasacce 51, jogasacce 52, maNaguttayA 53, vayaguttayA 54, kAyaguttayA 55, maNasamAdhAraNayA 56, vayasamAdhAraNayA 57, kAyasamAdhAraNayA 58, nANasaMpannayA 59, daMsaNasaMpannayA 60, carittasaMpannayA 61, soiMdianiggahe 62, cakkhiMdianiggahe 63, ghANiMdianiggahe 64, jibhidianiggahe 65, phAsiMdianiggahe 66, kohavijae 67, mANavijae 68, mAyAvijae 69, lobhavijae 70, pijjadosamicchAdasaNavijae 71, selesI 72, akammayA 73 // 2 // vyAkhyA-tasya samyaktvaparAkramAdhyayanasya 'Namiti' sarvatravAkvAlaGkAre ayamityanantarameva vakSyamANortha evamamunA vakSyamANaprakAreNAkhyAyate kathyate zrImahAvIreNeti gamyate, tadyatheti vakSyamANatadarthopanyAsArthaH / saMvego 1 nirvedo 2 dharmazraddhA 3 gurusAdharmikazuzrUpaNaM, ApatvAdihottaratra ca sUtrevanyathA pAThaH 4 AlocanA 5 nindA 6 gaho 7 sAmAyika8catuvizatistavo 9 vandanaM 10 pratikramaNa 11 kAyotsage: 12 pratyAkhyAnaM 13 stavastuti maGgalaM 14 kAlapratyupekSaNA 15 prAyazcittakaraNaM 16 kSAmaNA 17 svAdhyAyo 18 vAcanA 19 pratipracchanA 20 parAvarttanA 21 anuprekSA 22 dharmakathA 23 zrutasyArAdhanA 24 ekAgramanaHsaMnivezanA 25 saMyamaH 26 tapaH 27 vyavadAnaM 28 sukhazAyaH 29 aprativaddhatA 30 viviktazayanAsanasevanA 31 vinivarttanA 32 sambhogapratyAkhyAnaM 33 upadhipratyAkhyAnaM 34 AhArapratyAkhyAnaM 35 kaSAyapratyAkhyAnaM 36 yogapratyAkhyAnaM 37 zarIrapratyAkhyAnaM 38 sahAyapratyAkhyAnaM 39 bhaktapratyAkhyAnaM 40 sadbhAvapratyAkhyAnaM 41 pratirUpatA 42 vaiyAvRttyaM 43 sarvaguNasampannatA 44 vItarAgatA 45kSAntiH 46 muktiH47 mArdavaM 48 ArjavaM 49 bhAvasatyaM 50 karaNasatyaM 51 yogasatyaM 52 manoguptatA 53 vAgguptatA 54 kAyaguptatA 55 manaHsamAdhAraNA 56 vAkasamAdhAraNA 57 kAyasamAdhAraNA 58 jJAnasampannatA 59 darzanasampannatA 6. cAritrasampannatA 61 zrotrendriyanigrahaH 62 cakSurindriyanigrahaH 63 ghrANendriyanigrahaH 64 jihvendriyanigrahaH 65 sparzanendriyanigrahaH 66 krodhavijayo 67 mAnavijayo 68 mAyAvijayo 69 lomavijayaH 70 premadvepamithyAdarzanavijayaH 71 zailezI 72 akarmatA 73 ityakSarasaMskAraH // 2 // sAmpratamihameva pratipadaM phalopadarzanadvAreNa vyAcikhyAsarAha sUtrakAraH 'saMvegaNamityAdi' trisaptatiH sUtrANimUlam-saMvegeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? saMvegeNaM aNuttaraM dhammasaddhaM jaNayai, aNuttarAe dhamma saddhAe saMvegaM havamAgacchai, aNaMtANubaMdhikohamANamAyAlohe khavei, navaM ca kammaM na baMdhai, tappaccaiaM ca NaM micchattavisohi kAUNa daMsaNArAhae bhavai, dasaNavisohIeNaM visuddhAe atthegatie teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhai, sohIe a NaM visuddhAe taccaM puNo bhavaggahaNaM nAikkamai // 1 // 3 // vyAkhyA-saMvegena mokSAbhilASeNa bhadanteti pUjyAmaMtraNaM, jIvaH kiM janayati ? kataraM guNamutpAdayatItyarthaH / iti ziSyaprazne prajJApaka uttaramAha-saMvegenAnuttarAM dharmazraddhAM janayati; anuttaradharmazraddhayA ca saMvegaM tamevAthodvizi Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 uttarAdhyayana TataraM 'hacaMti' zIghraM Agacchati, tato'nantAnubandhikrodhamAnamAyAlobhAn kSapayati, tathA ca nayaM karma prakramAdazubhaM na banAti, tatpratyayikAM ca kaSAyakSayahetukAM ca mithyAtvavizuddhiM sarvathA mithyAtvakSayaM kRtvA darzanasya prastAvAtkSAyikasamyaktvasyArAdhako darzanArAdhako bhavati, darzanavizuddhyA ca vizuddhayA nirmalayA astyekakaH kazcittenaiva bhavagrahaNena siddhyati marudevIvat , yastu tenaiva bhavena na sidhyati sa kimityAha-'sohIetti' zuddhathA prakramAddarzanasya vizuddhayA tRtIyaM punarbhavagrahaNaM nAtikAmati, utkRSTadarzanArAdhanApekSamatat, yaduktaM-"ukkosadasaNeNaM bhaMte ! jIve kaihiM bhavaggahaNehi sijjhai ? goamA ! ukoseNaM teNeva, tai puNa nAikamaitti" itaH paraM sarvasUtreSu sugamAni padAni na jyAkhyAsyante // 1 // 3 // saMvegAdavazyaM nirvedaH syAditi tamAhamUlam-niveeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? niveeNaM divamANussatericchiesu kAmabhogesu niveaM havamAgacchai, savavisaesu virajai, savvavisaesu virajamANe AraMbhapariccAyaM karei, Ara. bhapariccAyaM karemANe saMsAramaggaM vucchidai, siddhimaggapaDivaNNe a bhavai // 2 // 4 // vyAkhyA-nidena sAmAnyataH saMsAravirAgeNa kadA'sau tyAjya iti dhiyA divyamAnuSatairazceSu kAmabhogeSu 'nirveda' yathA'lamebhiranarthahetubhiriti bhAvaM 'havamAgacchati' tUrNamApnoti, tathA ca sarvaviSayeSu samastasAMsArikA stuSu virajyate, virajyamAnazvArambhaparityAgaM karoti, viSayArthatvAtsarvArambhANAM, tatparityAgaM ca kurvan saMsAramArga mithyAtvAviratyAdikaM vyavagchinatti, tattyAga eva tatvata ArambhaparihArasambhavAt , tayabachittau ca suprApa eva muktimArgaH samyagdarzanAdiriti siddhimArgapratipannazca bhavati // 2 // 4 // nirvedo'pi dharmazraddhAvatAmeva svAditi tAmAhamUlam-dhammasadbhAgaNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? dhammasaddhAeNaM sAyAsokkhesu rajamANe virajai, agAradhammaM ca NaM cayai, aNagAre NaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM cheyaNa-bheyaNa-saMjo. gAINaM vuccheaM karei, avAbAhaM ca suhaM nivattei // 3 // 5 // vyAkhyA-dharmazraddhayA sAtaM sAtavedanIyaM tajanitAni saukhyAni viSayasukhAnItyarthaH teSu rajyamAnaH pUrva rAgaM kurvan virajyate virAgaM yAti, agAradharma ca gRhAcAraM gArhasthyamityarthaH tyajati jahAti, tatazcA'nagAro yatiH san jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM 'cheaNetyAdi' 'chedanaM'khagAdinA 'bhedanaM' kuntAdinA AdizabdastehApi sambandhA. cchedanabhedanAdInAM zArIgaNAM saMyogaH prastAvAdaniSThAnAM AdizabdAdiSTaviyogAdigrahastato'niSTasaMyogAdInAM ca mAnasaduHkhAnAM vyavacchedaM karoti, ata eva avyAvAdhaM ca sukhaM nirvarttayati janayati // 3 // 5 // dharmazraddhAvatA ca gurvAdeH zuzrUpA'vazyaM kAryati tAmAhamUlam-gurusAhammiyasussUsaNayAe NaMbhaMte ! jIve kiM jaNayai ? gurusAhammiyasussUsaNayAe NaM viNa yapaDivattiM jaNayai, viNayapaDivaNNe a NaM jIve aNaccAsAyaNAsIle neraia-tirikkhajo. Nia-maNussa-devaduggaio niraMbhai, vaNNasaMjalaNabhattivahumANayAe maNussadevasuggaIo nibaMdhai, siddhisoggaiM ca visohei, pasatthAiM ca NaM viNayamUlAI sabakajAI, sAhei, anne a vahave jIne viNaittA bhavai // 4 // 6 // vyAkhyA-gurusAdharmikazuzrUpaNena tadupAsanarUpeNa vinayapratipattimucitakRtyakaraNAGgIkArarUpAM janayati, 'viNayapaDivaNNe atti' sUtratgat pratipannavinayazca jIvo anatyAzAtanAzIlaH, ko'rthaH ? guruparivAdAdiparihArAdatyAzAtanAtyAgI san 'neraiaityAdi' naraiyikAzca tiryaJcazca nairayikatiryaJcasteSAM yonI nairayikatiryagyonI khArthikeke nairayikatIryagyonike te ca manuSyadevadurgatI ca mlecchakilviSatvAdike niruNaddhi, tathA varNaH zlAghA tena saMjvalanaM guNodbhAsanaM varNasaMjvalanaM, bhaktirabhyutthAnAdikA, bahumAna AntarA prItireSAM dvandve bhAvapratyaye ca varNasaMjvalanabhaktibahumA natA tayA prakramAdgurUNAM manuSyadevasugatI sukulaizvaryAdiyukte nivanAti tatprAyogyakarmavandhanAditi bhAvaH, siddhisugatiM ca vizodhayati tanmArgabhUtasamyagdarzanAdivizodhanena prazastAni prazaMsAspadAni vinayamUlAni vinayahetukAni Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 333 sarvakAryANi iha zrutAdhyayanAdIni paratra mokSAdIni sAdhayati, anyAMca vahun jIvAn 'viNaittatti' vinetA vinayaM grAhayitA bhavati, svayaM susthitasyopAdeyavacanatvAditi bhAvaH // 4 // 6 // guruzuzrUSAM kurvatApi doSasambhave AlocanA kAryeti tAmAha mUlam - AloyaNayAeNaM maMte ! jIve kiM jaNayai ? AloyaNayAeNaM mAyA-niyANa-micchAdaMsaNa sallANaM mokkhamaggavigghANaM aNaMta saMsAravaddhaNANaM uddharaNaM karei, ujjubhAvaM ca NaM jaNayai, ujjubhAvapavinne aNaM jIve amAI itthitreyaM napuMsagaveyaM ca na baMdhai, puvatraddhaM ca NaM nijarei // 5 // 7 // vyAkhyA - AlocanayA svadoSANAM guroH puraH prakAzanarUpayA mAyAnidAnamidhyAdarzanazalyAnAM mokSamArgavinAnAmanantasaMsAravarddhanAnAM uddharaNaM apanayanaM karoti, RjubhAvaM ca janayati, RjubhAvaM pratipannazca jIvo amAyI san strIvedaM napuMsaka vedaM ca na banAti, puMstvahetutvAdamAyitvasya, pUrvavaddhaM ca tadeva dvayaM sakalakarma vA nirjarayati kSapayati // 5 // 7 // AlocanA ca khadopanindAvata eva saphaleti tAmAha mUlam -- niMdaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? niMdaNayAe NaM pacchANutAvaM jaNayai pacchANutAveNaM virajamA karaNaguNaseTiM paDivajjai, karaNaguNaseTiM paDivanne a aNagAre mohaNijaM kammaM ugghAei // 6 // 8 // vyAkhyA - nindanena khayameva khadoSacintanena pazrAdanutApaM hA ! duSTu mayA kRtametadityAdirUpaM janayati, pazcAdanutApena ca virajyamAno vairAgyaM gacchan karaNenA'pUrvakaraNena guNazreNiH karaNaguNazreNiH sA ca sarvoparitana sthite - mahanIyAdikarma dalikAnyupAdAya udayasamayAtprabhRtidvitIyAdisamayeSva'saMkhyAtaguNA saMkhyAtaguNa pudgalaprakSeparUpA tAM upalakSaNatvAt sthitighAtarasaghAtaguNasaMkramasthitivandhAMzca viziSTAn pratipadyate / athavA karaNaguNenApUrvakaraNAdimAhAtmyena zreNiH karaNaguNazreNiH prastAvAtkSapakazreNireva tAM pratipadyate, tAM pratipannazvAnagAro mohanIyaM karma udghAtayati kSapayati // 6 // 8 // bahudopasadbhAve nindAnantaraM garhApi kAryeti tAmAhamUlam - garahaNayAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? garahaNayAeNaM apurakAraM jaNayai, apurakAraga e a NaM jIve appasatthehiMto jogehiMto niattara, pasatthe apavattai, pasatthajogapaDivaNe a NaM aNagAre anaMtaghAI pajjave khavei // 7 // 9 // vyAkhyA-1 - garhaNena parasamakSamAtmano dopodbhAvanena puraskAro guNavAnayamiti prasiddhistadabhAvaM avajJAspadatvamityarthaH janayatyAtmana iti gamyaM, apuraskAragatazca jIvaH kadAcidazubhAdhyavasAyotpattAvapi tadbhItyaiva aprazastebhyo yogebhyo nivarttate, prazastayogeSu ca pravarttate, prazastayoga pratipannazca jIvaH anantaviSayatayA'nante jJAnadarzane bhantItyanantaghAtinastAn paryavAn jJAnAvaraNAdikarmapariNativizeSAn kSapayati, upalakSaNaM caitanmuktiprApteH tadarthatvAtsarvaprayAsamya / evamanuktApi sarvatra muktiprAptireva phalatvena draSTavyA // 7 // 9 // AlocanAdikaM ca sAmAyikavatAmeva tattvataH syAditi tadAha mUlam - sAmAieNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? sAmAieNaM savasAvajjajogaviraI jaNayaI // 8 // 10 // vyAkhyA - sAmAyikena sarvasAvadyayogaviratiM sakalasapApavyApAroparamaM janayati // 8 // 10 // sAmAyikapratipatrA ca tatpraNetAro'rhantaH stutyA iti tatstavamAha - mUlam -- cauvIsatthaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? cauvIsatthaeNaM daMsaNavisohiM jaNayai // 9 // 11 // vyAkhyA--spaSTam // 9 // 11 // stutvApi jinAn guruvandanapUrvikaiva sAmAyikasvIkRtiriti tadAha-mUlam - vaMdaNaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vaMdaNaeNaM nIAgoaM kammaM khavei, uccAgoaM nibaMdhai, sohaggaM ca NaM appaDihayaM ANAphalaM nivatteI, dAhiNabhAvaM ca NaM jaNayai // 10 // 12 // vyAkhyA - 'sohaggaM catti' saubhAgyaM ca sarvajanaspRhaNIyatArUpaM apratihatamaskhalitamAjJAphalaM AjJAsAraM nirvarta - Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 uttarAdhyayana yati, dakSiNabhAvaM cAnukUlabhAvaM janayati lokasyeti gamyate // 10 // 12 // sAmAyikAdiguNavatA ca prathamAntimAhatostIrtha sarvadA, madhyamArhatAM cAparAdhasambhave pratikramaNaM kAryamiti tadAhamUlam-paDikkamaNeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? paDikkamaNeNaM vayachidAI pihei, pihiyavayachidde puNa jIve niruddhAsave asabalacaritte ahasu pakyaNamAyAsu uvautte apuhatte suppaNihae viharai // 11 // 13 // vyAkhyA-pratikramaNenA'parAdhebhyaH pratIpanivarttanena vratachidrANi aticArAn pidadhAti sthagayati, pihitAtachidraH punaSio niruddhAzraSo'ta evA'zavalaM zabalasthAnerakarburaM caritraM yasya sa tathA, 'apuhattetti' na vipate pRthaktvaM prastAvAt saMyamayogayiyogarUpaM yasyAsAyapRthaktyA, 'supraNihitA' suTusaMyamapraNidhimAn viharati saMyamAdhyani yAti // 11 // 13 // pratikramaNe cAticArazuddhaye kAyotsargaH kArya iti tamAha-- mUlam-kAussaggeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayaha? kAussaggeNaM tIapaDupannaM pAyacchitaM visohei, visukha pAyacchitte ajIve niyahiae ohariyabharuba bhAravahe pasasthajhANovagae suhasuheNaM viharada // 1 doSarahitam // vyAkhyA-kAyotsargeNAtIta gheha cirakAlabhASi, pratyutpannamiva pratyutpannaM cAsamakAlabhAvi, atItapratyutpa prAyazcittaM prAyazcittAhamaparAdhaM vizodhayati, vizuddhaprAyazcittazca jIvo nirvRttaM svasthIbhUtaM hRdayamasse hRdayamasyeti nivRttahadayaH, ka iva ? apahRtabharo'pasAritabhAro bhAravaha iva, yathA apahRtabhAro bhAravaho nirvRtahRdayaH syAt tathA'yamapi vizodhitAticAra iti bhAvaH / sa ca prazastadhyAnopagataH sukhaMsukhena sukhaparamparAvAptyA viharati // 12 // 14 // kAyo tsargeNApyazuddhaH pratyAkhyAnaM kuryAditi tadAha-- mUlam-paJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiMjaNayai ? paJcakkhANeNaM AsavadArAI niraMbhai // 13 // 15 // vyAkhyA-pratyAkhyAnena mUlaguNottaraguNapratyAkhyAnarUpeNa AzravadvArANi niruNaddhi, upalakSaNatvAca pUrvopacitaM karma kSapayati / namaskArasahitAdikaM pratyAkhyAnaM cahottaraguNapratyAkhyAne'ntarbhavati iti // 13 // 15 // pratyAkhyAnaM ca kRtvA caityasadbhAve tadvandanaM kArya, taca stutistavamaGgalaM vinA neti tadAhamUlam-thayathuimaMgaleNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? thayathuimaMgaleNaM nANadasaNacarittabohilAbhaMjaNa yaha, nANadaMsaNacarittabohilAbhasaMpaNNe a NaM jIve aMtakiriaM kappavimANovavatti ArAhaNaM ArAhei // 14 // 16 // vyAkhyA-stavA devendrastavAdyAH, stutaya ekAdisaptazlokAntAH, tatazca stutayazca stavAzca stutistavAH, stutizabdasya idantatvAtpUrvanipAtaH, sUtre tu vyatyayaH prAkRtatvAt , te eva maGgalaM stutistavamaGgalaM tena jJAnadarzanacAritrarUpI yo bodhiH sa jJAnadarzanacAritrabodhistallAbhaM janayati, jJAnadarzanacAritrabodhilAmasampannazca jIvo'nto bhavasya karmaNAM vA paryantastasya kriyA nirvartanamantakriyA muktiH tatazcAntakriyAhetutvAdantakriyA tAM ArAdhanAmitiyogaH, tathA kalpA devalokA vimAnAni aveyakAnuttaravimAnarUpANi teSUpapattirutpAdo yasyAH sA tathA tAM, ayaM bhAvo'nantarajanmani viziSTadevatvaphalAM paramparayA tu muktiprApikAmArAdhanAM jJAnAcArAdhanArUpAmArAdhayati sAdhayati // // 14 // 16 // arhannamanAdanu khAdhyAyaH kAryaH, sa ca kAle eva, tajjJAnaM ca kAlapratyupekSaNayA syAditi tAmAhamUlam-kAlapaDilehaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ?kAlapaDilehaNayAeNaM nANAvaraNija kamma khavei // 15 // 17 // vyAkhyA-kAlaH prAdopikAdistasya pratyupekSaNA grahaNapratijAgaraNarUpA kAlapratyupekSaNA. tayA // 15 // 17 // kadAcidakAlapAThe prAyazcittaM kAryamiti tadAha 1 jJAnadarzanacAritrarUpAmArAdhayati sAdhayatIti "" pustkpaatthH|| Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 335 mUlam -- pAyacchittakaraNeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? pAyacchitta karaNeNaM pAvakammavisohiM jaNayai, niraiAre Avibhavai, sammaM ca NaM pAyacchittaM paDivajamANe maggaM ca maggaphalaM ca visohei, AyAraM AyAraphalaM ca ArAhei // 16 // 18 // vyAkhyA -- prAyazcittakaraNenAlo canAdividhAnarUpeNa pApakarmavizuddhiM niSpApatAM janayati, niraticArazrApi bhavati, tenaiva jJAnAcArAdyatIcAravizodhanAt mArga iha jJAnAvAptihetuH samyaktvaM taM ca tatphalaM ca jJAnaM vizodhayati, anayorhi yugapadutpattAvapi samyaktvasya jJAnaM prati hetutvaM pradIpasyaiva prakAzaM prati vidyata ev| tathA Acaryate sevyate ityAcArazcAritraM tatphalaM ca muktiruupmaa| dhayati // 16 // 18 // prAyazcittakaraNaM ca kSamaNAtaH syAditi tAmAhamUlam - khamAvaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? khamAvaNayAeNaM palhAyaNabhAvaM jaNayai, palhAbhAvamuvagae a jIve savapANa- bhUa - jIva-sattesu mittIbhAvaM uppAei, mittIbhAvamuvagae Avi jIve bhAvavisohiM kAUNa nibbhae bhavai // 17 // 19 // vyAkhyA -kSamaNayA duSkRtAnantaraM kSamitavyamidaM mametyAdirUpayA prahAdanabhAvaM cittaprasAdaM janayati, prahlAdanamAvamupagatazca jIvaH sarve prANA dvitricaturindriyA bhUtAzca taravo jIvAzca paJcendriyAH satvAzca zeSajIvAsteSu maitrIbhAvaM parahita cintArUpamutpAdayati, taM copagato jIvo bhAvavizuddhiM rAgadveSApagamarUpAM kRtvA nirbhayo bhavatyazeSabhayahetvabhAvAt // 17 // 18 // evaMvidhaguNavatA ca svAdhyAyaH kArya iti tamAha- mUlam - sajjhAeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? sajjhAeNaM nANAvaraNijaM kammaM khavei // 18 // 20 // vyAkhyA - svAdhyAyena jJAnAvaraNIyamupalakSaNatvAt zeSakarma ca kSapayati / uktaM ca- "kammamasaMkhijabhatraM, khaveda aNusamayameva uvautto // aNNayarammivi joe, sajjhAyammI viseseNaM" // 18 // 20 // tatrAdau vAcanA kAryeti tAmAha- mUlam - vAyaNAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vAyaNAeNaM nijjaraM jaNayaha, suassa aNAsAyaNAe vahati, suassa ANalAyaNAe vahamANe titthadhammaM avalaMbai, titthadhammaM avalaMbamANe mahAnijjare mahApajjavasANe bhavai // 19 // 21 // vyAkhyA - vAcanayA pAThanena nirjarAM karmaparizATaM janayati, tathA zrutasyAnAzAtanAyAM ca varttate, tadakaraNe hi avajJAtaH zrutamAzAtitaM bhavet / pAThAntare [ "suassa aNusajjaNAe vahati" tatra zrutasyAnupaane anuvarttane varttate, ko'rthaH 1 zrutasyAvyavacchedaM karoti ] tataH zrutasyAnAzA tanAyAmanupaane vA varttamAnaH tIrthamiha gaNadharastasya dharmaH AcAraH zrutapradAnarUpastIrthadharmastamavalambate taM cAvalambamAna Azrayan mahAnirjarastathA mahatprazasyaM paryavasAnaM antaH prakramAtkarmaNAM yasya sa mahAparyavasAnazca mokSAvApterbhavati // 19 // 21 // kRtavAcanaH saMzaye punaH pRcchatIti pracchanAmAha mUlam - paDipucchaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? paDipucchaNayAeNaM suttatthatadubhayAI visohei, kaMkhAmohaNijaM kammaM vocchindai // 20 // 22 // vyAkhyA -- pUrvakathitasUtrAdeH punaH pracchane pratipracchanaM tena sUtrArthatadubhayAni vizodhayati, 'kAMkSA' idamitthamitthaM vA mamAdhyetumucitamityAdikA vAJchA saiva mohanIyaM karmA'nAbhigrahikamidhyAtvarUpaM vyucchinatti // 20 // 22 // itthaM sthirIkRtasya zrutasya vismRtirmAbhUt iti parAvarttanA kAryeti tAmAha - mUlam -- pariaTTaNayAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? pariaTTaNayAeNaM vaMjaNAI jaNayai, vaMjaNaladdhiM ca uppAei // 21 // 23 // vyAkhyA - parAvarttanayA guNanena vyaJjanAnyakSarANi janayati, tAni hi vismRtAnyapi guNayato jhagityutpadyanta iti utpAditAnyucyante, tathA tathAvidhakSayopazamavazAdvayaanalabdhiM ca zabdAt padalabdhiM ca padAnusAritArUpAmutpAdayati // 21 // 23 // sUtravadarthasyApyavismaraNAdyarthamanuprekSA kAryeti tAmAha- Page #341 -------------------------------------------------------------------------- Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 uttarAdhyayana __mUlam-taveNaM bhaMte kiM jaNayai ? taveNaM vodANaM jaNayai // 27 // 29 // vyAkhyA-'yodANaMti' vyavadAnaM pUrvabaddhakarmamalApagamAdviziSTAM zuddhiM janayati // 27 // 29 // vyavadAnasyaiva phalamAhamUlam-vodANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vodANeNaM akiriaM jaNayai, akiriAe bhavitA tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivAi, sabadukkhANamaMtaM karei // 28 // 30 // vyAkhyA--vyavadAnena akriyaM vyuparatakriyAkhyaM zukladhyAnacaturthabhedaM janayati, tatazca akriyAko vyuparatakriyAkhyazukladhyAnavartI bhUtvA sidhyati niSThitArtho bhavati, budhyate jJAnadarzanopayogAbhyAM vastutatvamavagacchati, mucyate saMsArAdata eva parinirvAtItyAdi prAgvat // 28 // 30 // vyavadAnaM ca sukhazAtenaiva syAditi tamAhamUlam-suhasAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? suhasAeNaM aNussuattaM jaNayai, aNussue aNaM jIve aNukaMpae aNubbhaDe vigayasoe carittamohaNijjaM kammaM khavei // 29 // 31 // vyAkhyA-sukhasya vaipayikarUpasya zAtastadgataspRhApohenApanayanaM sukhazAtastena anutsukatvaM viSayasukhaM prati niHspRhatvaM janayati, anutsukazca jIvo'nukampako duHkhitAnukampI, sukhotsuko hi niyamANamapi prANinaM pazyan khasukharasika eva syAt na tvanukampate, tathA'nuTo'nulvaNaH, vigatazoko naihikArthadaMzepi zocati muktipadabaddhaspRhatvAt , evaMvidhazca prakRSTazubhabhAvavazAcAritramohanIyaM karma kSapayati // 29 // 31 // sukhazAtazcApratibaddhatayA syAditi tAmAhamulam-appaDibaddhayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? appaDibaddhayAe NaM nissaMgataM jaNayai, nissaMgattagae a NaM jIve ege egaggacitte diA ya rAo a asajjamANe appaDibaddhe Avi viharai // 30 // 32 // vyAkhyA--aprativaddhatayA manaso nirabhiSvaGgatayA niHsaGgatvaM bahiH saGgAbhAvaM janayati, nissaGgatvagatazca jIva eko rAgAdivikalaH, ekAgracitto dhamakatAnacetAstatazca divA ca rAtrI cA'sajana, ko'rthaH? sadA bahiHsaGga sajan aprativaddhazcApi viharati, mAsakalpAdinA udyatavihAreNa paryaTati // 30 // 32 // apratibaddhatAyAzca viviktazayanAsanatAheturiti tAmAhamUlam-vivittasayaNAsaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vivittasayaNAsaNayAe NaM carittatrti jaNayai, carittagutte aNaM jIve vivittAhAre daDhacaritte egaMtarae mokkhabhAvapaDivaNNe aTTha vihaM kammagaMThiM nijarei // 31 // 33 // vyAkhyA--viviktAni syAdirahitAni zayanAsanAni upalakSaNatvAdapAzrayazca yasyAsau viviktazayanAsanaH taDAvastattA tayA caritraguptiM caraNarakSAM janayati, 'carittagutte atti' guptacaritrazca jIvo vikRtyAdivRhakavasturahita AhAro yasya sa tathA dRDhacaritraH, ekAntena nizcayena rata ekAntarataH saMyama iti gamyate, mokSabhAvapratipanno mokSa eva mayA sAdhanIya ityabhiprAyavAn , aSTavidhakarma granthi nirjarayati, kSapakazreNipratipatyA kSapayati // 31 // 33 // viviktazayanAmanatAyAM satyAM vinivarttanA sAditi tAmAhamUlam-viNivaTTaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? viNivaTTaNayAe NaM pAvakammANaM akaraNayAe abbhuTTei, pUvavaddhANa ya nijaraNayAe taM niattei, tao pacchA cAuraMtasaMsArakaMtAraM viIvayai // 32 // 34 // vyAkhyA-vinivarttanayA viSayebhya AtmanaH parAGmukhIkaraNarUpayA pApa karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM 'akaraNayAetti' ApatvAdakaraNena apUrvAnupArjanenA'bhyuttiSThate mokSAyeti zeSaH, pUrvavaddhAnAM nirjaraNayA taditi pApakarma nivarttayati vinAzayati // 32 // 34 // vipayanivRttazca kazcit sambhogapratyAkhyAnavAnapi syAditi tadAhamUlam-saMbhogapaccaravANeNaM bhaMte ! jIve kiMjaNayai ? saMbhogapaJcakkhANeNaM AlaMbaNAI khavei, nirA Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 uttarAdhyayana laMbaNassa ya AyayaTThiA jogA bhavaMti, saeNaM lAbheNaM tussai, parassa lAbhaM no AsAei, no takei, no pIheI, no patthei, no abhilsi|prss lAbhaM aNAsAemANe atakke mANe apIhemANe apatthemANe aNabhilasemANe doccaM suhasijaM upasaMpajittANaM viharai // vyAkhyA-sambhoga ekamaNDalIbhoktRtvaM, anyamunidattAhArAdigrahaNamityarthaH, tasya pratyAkhyAnaM gItArthatve jinakalpAdyabhyudyatavihArapratipatyA parihAraH sambhogapratyAkhyAnaM tena AlambanAni glAnatvAdIni kSapayati tiraskurute, anyo hi mAndhAdikAraNepyanyadattamAhArAdikaM gRhNAti asau tu kAraNe'pi na tathetyevamucyate, sadodyatatvena vIryAcAraM cAvalambate / nirAlambanasya cA''yato mokSaH sa evArthaH prayojanaM vidyate yepAmityAyatArthikA yogA vyApArA bhavanti, sAlambanasya hi yogAH kecana tAdRzA na bhavantyapIti / tathA khakena khakIyena lAbhena santuSyati, parasya lAbhaM no AkhAdayati na bhukte, no tarkayati, no spRhayati, no prArthayate, no abhilapati / tatra tarkaNaM yadIdaM mahyamasau dadAti tadA zubhamiti vikalpanaM, spRhaNaM tatzraddhAlutayA''tmana AviSkaraNaM, prArthanaM yAcA masamidaM dehIti yAcanaM, abhilapaNaM tallAlasatayA vAJchanaM / ekArthikAni yA etAni nAnAdezotpannapineyAnugrahAya gRhItAni / parasya lAbhamanAkhAdayanna'bhujAno'tarkayanna'spRhayanna'prArthayamAno'nabhilapan 'docaMti' dvitIyAM sukhazayyAmupasampadya viharati, evaMvidharUpatvAt tasyAH / yaduktaM sthAnAGge-"ahAvarA dothA suhamejA, se NaM muMDebhavittA agArAo aNagAriyaM pacaie samANe saeNaM lAbhaNaM maMtusmai, parassa lAbhaM na AsAei" ityAdi // 33 // // 35 // pratyAkhyAtasambhogasyopadhipratyAkhyAnamapi syAditi tadAhamUlam-uvahipaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? uvahipaJcakavANeNaM apalimaMthaM jaNayai, niruvahie NaM jIve nikaMkhe uvahimaMtareNa ya na saMkilissai // 34 // 36 // vyAkhyA--upadherupakaraNasya rajoharaNamukhavamrikAvyatiriktasya pratyAkhyAnamupadhipratyAkhyAnaM tena parimanthaH svAdhyAyAdikSatistadabhAvo'parimandhastaM janayati, tathA nirupadhiko nikAMkSo vakhAdyabhilAparahita upadhimantareNa ca na saMklizyate, zArIraM mAnasaM vA saMkezaM nAnabhavati / uktaM hi-"tamsa NaM bhikkhumsa No evaM : vatthe sUI jAissAmi, saMdhisyAmi" ityAdi // 34 // 36 // upadhipratyAkhyAturjinakalpikAgyiAhArAghalAbhe upavAsA api syuste cAhArapratyAkhyAnarUpA iti tadAhamUlam-AhArapaJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? AhArapaJcakkhANeNaM jIviAsaMsappaogaM vocchidai, jIviAsaMsappaogaM vocchidittA jIve AhAramaMtareNa na saMkilissai 35 // 37 vyAkhyA-AhArapratyAkhyAnena jIvite AzaMsA abhilApo jIvitAzaMsA tasyAH prayogaH karaNaM jIvitAzaMsAprayogastaM vyavacchinatti, AhArAdhInatvAjIvitasyAhArapratyAkhyAne tadAzaMsAvyavacchedo bhavatyeveti / taM ca vyavacchidya jIva AhAramantareNa na saMklizyate, ko'rthaH ? vikRSTataponuSThAne'pi na vAdhAmanubhavati // 35 // 37 // etatpratyAkhyAnatrayaM kapAyAbhAva eva saphalamiti tatpratyAkhyAnamAhamUlam-kasAyapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kasAyapaccakavANeNaM vIyarAgabhAvaM jaNayai, __vIarAgabhAvaM paDivaNNe a NaM jIve samasuhadukkhe bhavai // 36 // 38 // vyAkhyA-kapAyapratyAkhyAnena krodhAdinivAraNena vItarAgabhAvamupalakSaNatvAdvItadveSabhAvaM ca janayati, taM ca pratipanno jIvaH same rAgadvepAbhAvAttulye mukhaduHkhe yasya sa samasukhaduHkho bhavati // 36 // 38 // niSkapAyo'pi yogapratyAkhyAnAdeva muktaH syAditi tadAhamUlam-jogapaJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? jogapaJcakkhANeNaM ajogittaM jaNayai, ajogI NaM jIve navaM kammaM na baMdhai, puvavaddhaM ca nijarei // 37 // 39 // vyAkhyA-yogA manovAkkAyavyApArAstatpratyAkhyAnena tannirodhena ayogitvaM janayati, ayogI ca navaM karma na Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 uttarAdhyayana banAti, sakalavandhahetUnAmucchedAt / pUrvavaddhaM ca bhavopagrAhikarmacatuSkamanyasya tadA'sambhavAt // 37 // 39 // yogapratyAkhyAtuH zarIrapratyAkhyAnamapi syAditi tadAhamUlam-sarIrapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? sarIrapaJcakkhANeNaM siddhAisayaguNattaM nivatteDa, siddhAisayaguNasaMpanne a NaM jIve logaggamuvagae paramasuhI bhavai // 38 // 40 // ___ vyAkhyA-zarIramaudArikAdi tatpratyAkhyAnena siddhAnAmatizayaguNAH "na kRSNo na nIlaH" ityAdayo yasa sa siddhAtizayaguNastadbhAvastattvaM janayati, siddhAtizayaguNasampannazca jIyo lokAgrabhavatvAlokAyaM muktipadamupagataH paramasukhI bhavati // 38 // 40 // sambhogAdipratyAkhyAnAni prAyaH sahAyapratyAkhyAne sukarANIti tadAhamUlam-sahAyapaJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? sahAyapaccakkhANeNaM rAgIbhAvaM jaNayai, rAgI bhAvabhUe a jIve egaggaM bhAvemANe appajhaMjhe appakasAe appakalahe appatumaMtume saMjamaba hule saMvarabahule samAhie Avi bhavai // 39 // 41 // vyAkhyA-sahAyAH sAhAyyakAriNo yatayastatpratyAkhyAnena tathAvidhayogyatAbhAvinA'bhigrahavizeSeNa ekIbhAvamekatvaM janayati, ekIbhAvaM ekatvaM bhRtaH prAptazca jIva aikAyaM ekAlambanatvaM bhAvayannabhyasyan alpajhaMjho'vAkalahaH, alpakapAyo'kapAyaH, 'appatumaMtumetti alpamavidyamAnaM tvaM tvamiti-khalpAparAdhavatyapi tvamevedaM kRtavAn tvamevedaM karopItyAdi punaH punaH pralapanaM yasya so'lpatvaMtvaH, saMyamabahulaH saMvaravahulaH prAgvat / ata eva samAhito jJAnAdisamAdhimAMzcApi bhavati // 39 // 41 // IdRzazcAnte bhaktaM pratyAkhyAtIti tatpratyAkhyAnamAhamUlam-bhattapaccakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai bhattapaJcakkhANeNaM aNegAI bhavasayAI niraMbhai 40 vyAkhyA-bhaktapratyAkhyAnena bhaktaparijJAdinA anekAni bhavazatAni niruNaddhi, dRDhazubhAdhyavasAyena saMsArAlpasvApAdanAt // 40 // 42 // sAmprataM sarvapratyAkhyAnottamaM sadbhAvapratyAkhyAnamAhamUlam-sambhAvapaJcakkhANeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? sambhAvapaJcakkhANeNaM aniarTi jaNayai, ani aTTi paDivanne a aNagAre cattAri kevalikammaMse khvei| taMjahA-veaNijaM, AuaM, nAma, gottN| tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivAi, sabaduHkkhANamaMtaM karei // 41 // 43 // vyAkhyA-sadbhAvena sarvathA punaHkaraNAsambhavAt paramArthena pratyAkhyAnaM sadbhAvapratyAkhyAnaM sarvasaMvararUpaM zailezItyarthaH tena-na vidyate nivRttirnittimaprApya nivarttanaM yasya so'nivRttiH zukladhyAnaturyagedastaM janayati, taM pratipannazcAnagArazcatvAri kevalinaH 'kammaMsetti' satkarmANi kevalisatkarmANi bhavopagrAhINItyarthaH, kSapayati // 41 // // 43 // sadbhAvapratyAkhyAnaM ca prAyaH pratirUpatAyAM syAditi tAmAhamUlam-paDirUvayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? paDirUvayAe NaM lApaviaM jaNayai, lahubbhue a NaM jIve appamatte pAgaDaliMge pasatthaliMge visuddhasammatte sattasamiisammatte savapANabhUajIvasattesu vIsasaNijarUve appaDilehe jiiMdie viulatavasamiisamannAgae Avi bhavai // 42 // 44 // vyAkhyA-pratiH sAdRzye, tataH pratIti-sthavirakalpikAdisadRzaM rUpaM vepo yasya sa pratirUestasya bhAvaH pratirUpatA tayA'dhikopakaraNatyAgarUpayA lAghavamasyAstIti lAghavikastadbhAvo lAghavikatA tAM, dravyataH khalpopakaraNatvena bhAvatastvaprativaddhatayA janayati / laghubhUtazca jIvo'pramattastathA prakaTaliGgaH sthavirakalpikAdirUpeNa vijJAyamAnatvAt , prazastaliGgo jIvarakSAheturajoharaNAdidhArakatvAt , vizuddhasamyaktvaH kriyA samyaktvavizodhanAt , 'sattasamiisammattetti' satyaM ca samitayazca samAptAH paripUrNA yasya sa samAptasatyasamitiH, sUtre ktAntasyAnte nipAtaH prAkRtatvAt / ata eva sarvaprANa-bhUta-jIva-sattveSu vizvasanIyarUpastatpIDAparihAritvAt , alpapratyupekSo'lpopadhitvAt , jitendriyo vipulenAnekabhedatayA vistIrNena tapasA samitibhizca sarvaviSayavyApitayA vipulAbhireva sama Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 uttarAdhyayana nvAgato yukto vipulatapasamitisamanvAgatazcApi bhavati / pUrvatra samitInAM pUrNatvAbhidhAnena sAmastyamuktamiha tu sarvaviSayavyApitvamiti na paunaruktyam // 42 // 44 // pratirUpatAyAM vaiyAvRttyAdeveSTasiddhiriti tadAhamUlam-AvaJceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? veyAvacceNaM titthayaranAmago kammaM nibaMdhai // 43 // 45 // vyAkhyA-spaSTam // 43 // 45 // vaiyAvRttyenArhantyaprAptiruktA ahaMzca sarvaguNasampannaH syAditi tattAmAhamUlam-satvaguNasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? savaguNasaMpannayAe NaM apuNarAvattiM jaNa __yai, apuNarAvattipattae a NaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM no bhAgI bhavai // 44 // 46 // vyAkhyA-sarve guNA jJAnAdayastaiH sampannaH sarvaguNasampannastadbhAvaH sarvaguNasampannatA tayA apunarAvRttiM muktiM jana ca prApta eva prAptako jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM no bhAgI bhavati, tatkAraNavapurmanasorabhAvAt // 45 // 46 // sarvaguNavattA ca vItarAgatAyAM syAditi tAmAha-- mUlambIarAgayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vIarAgayAe NaM NehANubaMdhaNANi taNhANu vaMdhaNANi a vocchidaimaNuNNAmaNuNNesu sada-pharisa-rUva-rasa-gaMdhesu virajai // 45 // 47 // vyAkhyA--dhItarAgatayA rAgadvepApagamarUpatayA nehaH putrAdiviSayamtadrUpANyanuvandhanAni anukUlabandhanAni snehAnubandhanAni, tRSNAlobhamtadrUpANyanubandhanAni tRSNAnubandhanAni ca vyavacchinatti / tatazca manojJAmanojJeSu zabdAdipu virajyate, kapAyapratyAkhyAnenaiva gatatve'pi vItarAgatAyAH pRthagupAdAnaM rAgasyaiva sakalAnarthamUlatvakhyApanArtham // 45 // 47 // vItarAgatvasya ca kSAntirmUlamiti tAmAha mUlam-khaMtIe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? khaMtIe NaM parIsahe jiNai // 46 // 48 // vyAkhyA-kSAntiH krodhajayastayA parISahAnadvadhAdIn jyti||46||48||kssaantishc muktyA dRDhA syAditi tAmAhamUlama-muttIe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? muttIe NaM akiMcaNaM jaNayai, akiMcaNe a jIve atthalolANaM purisANaM apatthaNijje havai // 47 // 49 // vyAkhyA-muktyA nirlobhatayA 'akiMcaNaMti' AkiJcanyaM niHparigrahatvaM janayati, akiJcanazca jIvo'rthalolAnAM puruSANAM caurAdInAmaprArthanIyaH pIDayitumanabhilapaNIyo bhavati // 47 // 49 // lobhAbhAve ca mAyAkaraNakAraNAbhAvAttadabhAvo'pi syAdityArjavamAhamUlam-ajavayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? ajavayAe NaM kAujjuayaM bhAvujjuayaM bhAsu jjuayaM avisaMvAyaNaM jaNayai, avisaMvAyaNasaMpannayAe a NaM jIve dhammassa ArAhae bhavai // 48 // 50 // vyAkhyA-'ajayayAetti' Arjayena mAyAbhAvena kAyarjukatAM kubjAdivepabhrUvikArAdyakaraNAdvapuHprAjalatAM, bhAvarjukatAM yadanyadvicintayan lokabhaktyAdinimittamanyadbhApate karoti vA tatparihArarUpAM, bhASarjukatA yadupahAsAdihetoranyadezabhApayA bhApaNaM tatparityAgAtmikA, tathA avisaMvAdanaM parAvipratAraNaM janayati / avisaMvAdanasampannatayA upalakSaNatvAtkAyarjukatAdisampannatayA ca jIvo dharmasyArAdhako bhavati, bhavAntare'pi tadavAH // 49 // // 50 // IdRzaguNamyApi vinayAdeveSTamiddhiH, sa ca mArdavAdeveti tadAha mUlama-maddavayAe NaMbhaMte!jIve kiM jaNayai ? maddavayAe NaM miumaddavasaMpanne aTTamayaTThANAI niTThavei // 49 // 51 // . vyAkhyA-mAIvena gamyamAnatvAdabhyasyamAnena mRdurdravyato bhAvatazcAvanamanazIlastasya yanmAIvaM sadA saukumArya tena sampanno mRdumAIvasampanno'STamadasthAnAni kSapayati // 49 // 51 // mAIvaM ca tattvataH satyasthitasyaiva syAt tatrApi bhAvamayaM pradhAnamiti tadAha Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 uttarAdhyayana mUlama-bhAvasacceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? bhAvasacceNaM bhAvavisohiM jaNayai, bhAvavisohie a vaTTamANe jIve arahaMtapaNNattassa dhammassa ArAhaNayAe abbhuDhei, arahaMtapaNNanasta dhammasta ArAhaNayAe abbhuThittA paraloadhammassa ArAhae bhavai // 50 // 52 // vyAkhyA--bhAvasatyena zuddhAntarAtmatArUpeNa pAramArthikAvitathatvenetyarthaH, bhAvavizuddhiM adhyavasAyavizuddhatA janayati / bhAvavizuddhI ca vartamAno'rhatprajJaptasya dharmasyArAdhanAyai AvarjanAya abhyuttiSThate utsahate, tasyai cAbhyutthAya paraloke bhavAntare dharmaH paralokadharmastasyArAdhako bhavati, pretya jinadharmAvAptyA viziSTabhavAntaraprAptyA veti bhAvaH // 50 // 52 // bhAvasatye ca sati karaNasatyaM syAditi tadAhamulam-karaNasacceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? karaNasaJceNaM karaNasatti jaNayai, karaNasacce a vaha mANe jIve jahAvAI tahAkArI Avi bhavai // 51 // 53 // gyAkhyA-karaNe satyaM karaNasatyaM yatpratilekhanAdikriyAmupayuktaH kurute tena karaNazakti apUrSApUrvazubhakriyAM kara. sAmarthyarUpAM janayati, karaNasatye ca vartamAno yathAvAdI tathAkArI cApi bhavati, sa hi sUtraM paThan yayA kriyAkalApabadanazIlaH syAttathaiva karaNazIlopIti // 51 // 53 // tassa ca muneryogasatyamapi svAditi tadAha mUlam-jogasaJceNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? jogasacceNaM joge visohei|| 52 // 54 // myAkhyA-yogasatyena manoyAkAyasatyena yogAn vizodhayati, liSTakarmavandhAbhAvAnirdoSAn karoti // 51 // // 54 // yogasatyaM ca guptimataH syAditi tA AhamUlam-maNaguttayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? maNaguttayAe NaM jIve egaggaM jaNayai, egagga citte NaM jIve maNagutte saMjamArAhae bhavai // 53 // 55 // pAkhyA-manoguptatayA manoguptirUpayA aikAyaM prastAvAddhamaikatAnacittatvaM janayati, tathA caikAgracitto jIvo mano guptamazubhAdhyavasAyeSu gacchadrakSitaM yenAsau manogusaH, ktAntasya paranipAtaH sUtratvAt , saMyamArAdhako bhavati // 53 // 55 // mUlam-vaiguttayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? vaiguttayAe NaM niviArataM jaNayai, nivikAre NaM jIve vaigutte ajjhappajogasAhaNajutte Avi bhavai // 54 // 56 // vyAkhyA-vAgguptatayA kuzalavAgudIraNarUpayA nirvikAratvaM vikathAdhAtmakavAgvikArAbhAvaM janayati, tatama nirvikAro jIvo vAgguptaH sarvathA vAgnirodhalakSaNavAgguptimAn adhyAtma manastasya yogA vyApArA dharmadhyAnAdayasteSAM sAdhanAni ekAgratAdIni tairyukto'dhyAtmayogasAdhanayuktazcApi bhavati, viziSTavAgguptirahito hi na pirIkApratAdimAga bhavati // 54 // 56 // mUlam-kAyaguttayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kAyaguttayAe NaM saMvaraM jaNayai, saMvareNaM kAya gutte puNo pAvAsavanirohaM karei // 55 // 57 // vyAkhyA-kAyaguptatayA zubhayogapravRttyAtmakakAyaguptirUpayA saMvaramazubhayoganirodharUpaM janayati, saMvareNa gamyasvAdabhyasyamAnena kAyaguptaH punaH sarvathA niruddhakAyikavyApAraH pApAzravaH pApakarmopAdAnaM tannirodhaM karoti // 55 // // 57 // gusibhizca yathAkramaM manaHsamAdhAraNAdisambhava iti tA AhamUlam-maNasamAhAraNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? maNasamAhAraNayAe NaM egaggaM jaNayai, egaggaM jaNaittA nANapajjave jaNayai, nANapajjave jaNaittA sammattaM visohei, micchattaM vinijarei // 56 // 58 // vyAkhyA-manasaH samiti samyak AGiti AgamoktabhAvAmivyAptyA yA dhAraNA vyavasApanA sA manaHsamA Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 uttarAdhyayana dhAraNA tayA aikAyaM janayati, aikAmyaM janayitvA jJAnaparyavAn viziSTaviziSTatarazrutatattvAvabodharUpAn janayati, vA samyaktvaM vizodhayati, tattvajJAnasya zuddhatve tattvaviSayazraddhAyA api zaddhatvabhavanAta. ata evaM mithyAtvaM nirjarayati // 56 // 58 // mUlamva isamAhAraNAyAe NaM bhaMte ! jIve ki jaNayaha ? vaisamAhAraNayAe NaM vaisAhAraNadasaNa. pajave visohei, vaisAhAraNadaMsaNapajave visohittA sulahabohitaM nivattei, dullahabohitaM nijarei // 57 // 59 // vyAkhyA-vAkasamAdhAraNayA svAdhyAya eva yAvinivezAtmikayA pAcAM sAdhAraNA vAksAdhAraNA vAgviSayAH prajJApanIyA ityarthaH, te ceha padArthA eva, tadviSayAca darzanaparyavA apyupacArAttathoktAH, tataca vAksAdhAraNAzca te darzanaparyavAzca vAksAdhAraNadarzanaparyavAH, prajJApanIyapadArthaviSayasamyaktvavizeSA ityarthaH, tAn vizodhayati / dravyAnuyogAbhyAsAttadviSayazaGkAdimAlinyApanayanena vizuddhAn karoti, zeSaM spaSTam // 57 // 59 // mUlam-kAyasamAhAraNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNaya ? kAyasamAdhAraNayAe NaM carittapajave vi. sohei, carittapajave visohittA ahakkhAyacaritaM visohei, ahakkhAyacaritaM visohitA cattArikebalIkammaMse khavei, tao pacchA sijjhAi bujjhai muzcai parinivAi sabadukkhANarmataM karei // 58 // 6 // byAkhyA-kAyasamAdhAraNayA saMyamayogeSu zarIrasya samyagvyApAraNarUpayA caritraparyavAn caritrabhedAn kSAyopazamikAniti gamyate vizodhayati, tAMca pizodhya yathAkhyAtacAritraM vizodhayati, sarvathA sasata utpasyasambhava iti pUrvamapi kayazcitsadeva tacAritramohodayamalinaM tannirjaraNena nirmalIkurute, zeSaM prAgmat // 58 // 60 // itthaM samA. dhAraNAtrayAt jJAnAditrayasya vizuddhiruktA, atha tasyaiva phalamAhamUlam--nANasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? nANasaMpannayAe the savabhAvAhigamaM jaNayai, nANasaMpanne a NaM jIve cAuraMte saMsArakaMtAre na viNassai, jahA sUI sasuttA paDiAvi na viNassai tahA jIve sasutte saMsAre na viNassai, nANaviNayatavacarittajoge saMpAuNai, sasamayaparasamayasaMghAyaNije bhavai // 59 // 61 // vyAkhyA-jJAnamiha zrutajJAnaM tatsampannatayA sarvabhAvAbhigama sarvapadArthAvaboSaM janayati, jJAnasampannabha jIvazcaturante saMsArakAntAre na vinazyati na muktimArgAdvizeSeNa dUrIbhavati, amumevA) dRSTAntadvArA spaSTataramAha-yathA sUcI sasUtrA davarakayuktA patitApi kacavarAdau na vinazyati na dUrIbhavati, tathA jIvaH saha sUtreNa zrutena vartate yaHsa sasUtraH saMsAre na vinazyati / ata eva jJAnaM cAvadhyAdi- vinayazca tapazca cAritrayogAzca cAritravyApArAH jJAnavi. nayatapazcAritrayogAstAn samprApnoti, tathA khasamayaparasamayayoH saGghAtanIyaH pradhAnapurupatayA mIlanIyaH khasamayaparasamayasaGghAtanIyo bhavati, khasamayaparasamayazabdAbhyAM ceha tadvedino grAhyAsteSveva mIlanasambhavAt // 59 // 61 // mUlam-dasaNasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? saNasaMpannayAe NaM bhavamicchattaccheaNaM karei, paraM na vijAi, aNuttareNaM NANeNaM daMsaNeNaM appANaM saMjoemANe samma bhAvemANe viharai // 60 // 62 // vyAkhyA--darzanasampannatayA kSAyopazamikasamyaktvayuktatayA mavahetubhUtaM mithyAtvaM bhavamithyAtvaM tasya cchedanaM kSapaNaM bhavamithyAtvacchedanaM karoti, ko'rthaH 1 kSAyikasamyaktvamavApnoti / tatazca paramityuttarakAlaM utkRSTatastasminneva maSe madhyamajaghanyApekSayA tu tRtIye turye vA janmani kevalajJAnAvAptau na vidhyAyati jJAnadarzanaprakAzAbhAvarUpaM vidhyAnaM na prApnoti, kintvanuttareNa kSAyikatvAtsarvottamena jJAnadarzanena pratisamayamaparAparopayogarUpatayotpadyamAnena Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 343 AtmAnaM saMyojayan saMghaTTayan , saMyojanaM ca bhedepi syAdityAha-samyagbhAvayaMstenAtmAnaM tanmayatAM nayan viharati bhavasthakevalitayA // 60 // 62 // mUlam-carittasaMpannayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? carittasaMpannayAe NaM selesIbhAvaM jaNayai, selesIpaDivanne a aNagAre cattAri kevalikammaMse khavei, tao pacchA sijAi bujnai muccai parinivAi sabadukkhANamaMtaM karei // 61 // 3 // vyAkhyA-caritrasampannatayA zailAnAmIzaH zailezo meruH, sa iva niruddhayogatvAdatyantasyairyeNa munirapi zailezA, tasyeyamavasthA zailezI, tasyA bhavanaM zailezIbhAyastaM vakSyamANakharUpaM janayati, zeSaM spaSTam // 61 // 63 // cAritraM pendriyanigrahAdeva syAditi pratyekaM tamAha-- mUlam-soiMdiya niggaheNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? soiMdianiggaheNaM maNuNNAmaNuSaNesu sahesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappazcaiaMca navaM kammaM na baMdhai, puvabaddhaM ca nijarei // 2 // 64 // vyAkhyA-zrotrendriyasya nigraho viSayAbhimukhamanudhAyato niyamanaM zrotrendriyanigrahastena manojJAmanojJeSu zabdoSa yathAMkramaM rAgadvepanigrahaM janayati, tathA ca tatpratyayikamityAdikaM vyaktam // 62 // 64 // mUlam-cakhidianiggaheNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? cakkhidiyaniggaheNaM maNupaNAmaNuNNesu rUvesu rAgahosaniggahaM jaNayai, tappazcai navaM kammaM na baMdhai, puvaSaddhaM ca nijarei // 3 // // 65 // pANidieNaM evaM ceva // 64 // 66 // jibhidievi // 65 // 67 // phAsiMvievi // 66 // 68 // navaraM gaMdhesu rasesu phAsesu vattavaM // vyAkhyA-[ sUtracatuSTayaM prAgvat vyAkhyeyam ] // 63 // 65 // 64 // 66 // 65 // 67 // 66 // 18 // etannigrahopi kapAyavijayeneti tamAha-- mUlam-kohavijaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? kohavijaeNaM khaMti jaNayaha, kohaveaNije kamma na baMdhai, puvavaddhaM ca nijarei // 67 // 69 // vyAkhyA-krodhasya vijayo durantatvAdicintanena udayanirodhastena 'kohayeaNijaMti' krodhena krodhAdhyavasAyena vedyate iti krodhavedanIyaM krodhahetubhUtapudgalarUpaM karma na babhAti "jaM veai taMbaMdhai" iti vacanAt / pUryabaraca tadeva nirjarayati // 67 // 69 // mUlam-evaM mANeNaM 68 // 70 // mAyAe 69 // 71 // loheNaM 70 // 72 // navaraM mahavaM ujju - bhAvaM saMtosaM ca jaNayaitti vattavaM // vyAkhyA-[sUtratrayaM prAgvat ] 68 // 70 // 69 // 71 // 70 // 72 // etajayazca na premadveSamithyAdarzanavijayaM vineti tamAha-- mUlam-pejadosamicchAdasaNavijaeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai ? pejadosamicchAdasaNavijaeNa nANa. dasaNacarittArAhaNayAe abbhuDhei, avihassa kammagaMThivimoaNayAe, tappaDhamayAe jahANupuvIe aTThAvIsaivihaM mohaNijaM kammaM ugghAei, paMcavihaM nANAvaraNijaM navavihaM daMsaNAvaraNijaM paMcavihaM aMtarAiaM ee tiNNivi kammase jugavaM khavei, tao pacchA aNuttaraM aNataM kasiNaM paDipuNNaM nirAvaraNaM vitimiraM visuddhaM logAlogappabhAvagaM kevalavaranANadasaNaM samuppADei, jAva sajIgI bhavai tAva ya iriAvahi kammaM baMdhai, suhapharisaM dusamayahitiaM, taM paDhamasamae baddhaM biiasamae veiaM taiasamae nijiNaM taM baddhaM puDhe uIriaM vei nijipaNaM seakAle akammaM cAvi bhavai // 71 // 73 // Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3414 uttarAdhyayana vyAkhyA-prema ca rAgarUpaM dveSazcAprItirUpo mithyAdarzanaM ca mithyAtvaM premadveSamithyAdarzanAni, tadvijayena jJAnadarzanacAritrArAdhanAyAmabhyuttiSThate udyacchate, premAdinimittatvAttadvirAdhanAyAstatazcASTavidhasya karmaNo madhye iti zeSaH yaH karmagranthiratidurbhedatvAt ghAtikarmarUpastasya vimocanA kSapaNA karmagranthivimocanA tasyai, casya gamyatvAttadartha cAbhyuttiSThate / abhyutthAya ca kiM karotItyAha-tatprathamatayA tatpUrvatayA na hi purA tatkSapitamAsIditi, yathAnupUryi AnupUrvyA anatikrameNa aSTAviMzatividhaM mohanIyaM karma udghAtayati kSapayati, tatkSapaNAkramavAyam-pUrvamanansAnubandhinaH krodhAdIn yugapat kSapayati, tadanu kramAnmithyAtvaM mitraM samyaktvadalikaM ca, tadanu pratyAkhyAnApratyAkhyAnakaSAyASTakaM kSapayitumArabhate, tasmiMzvArddhakSapite narakagatyAnupUrvI 2 tiryaggatyAnupUrvI 4 ekendriyAdijAtinAmacatuSkA 8 ''tapo 9 ghota 10 sthAvara 11 sUkSma 12 sAdhAraNa 13 nidrAnidrA 14 pracalApracalA 15 styAnaDi 16 lakSaNAH SoDaza prakRtIH kSapayati, tataH kaSAyApTakAvaziSTaM kSapayitvA kramAta napuMsakavedaM strIvedaM hAsyAdiSahUM puruSavedaM ca kSapayati, yadi puruSaH pratipattA, atha strI paNDo pA tadA khakhavedaM prAnte apayati / tadanu kramAt saMjvalanakrodhamAnamAyAlomAn , kSapaNAkAlazca pratyekaM sarveSAM yA antarmuhUrtameva / itthaM caitadantarmuhUrtasvAsaMkhyabhedatvAt / itthaM mohanIya kSapayitvAntarmuharta yathAkhyAtacAritraM prAptaH kSINamohadvicaramasamayayoH prathamasamaye nidrApracale kSapayitvA caramasamaye yatkSapayati tatsUtrakRdevAha-paMcetyAdi-paJcavidhaM jJAnAvaraNIyaM, navavidhaM darzanAvaraNIyaM, paJcavidhamantarAyaM 'eetti' etAni trINyapi 'kammaMsetti' satkarmANi yugapatkSapayati, tata iti kSapaNAtaH pazcAt na vidyate uttaraM pradhAnaM jJAnamasmAdityanuttaraM, anantaM avinAzitvAt , kRtsnaM kRtsnArthagrAhakatvAt , pratipUrNa sakalakhaparaparyAyapratipUrNa vastu prakAzakatvAt , nirAvaraNamazeSAvaraNavigamAt, vitimiraM tasmin sati kacidapyajJAnatimirAbhAvAt, vizuddhaM sarvadopAbhAvAt, lokAlokaprabhAvakaM tatkharUpaprakAzakatvAt , kevalavarajJAnadarzanaM samutpAdayati / sa ca yAvatsayogI manoyAkkAyavyApAravAn bhavati tAvat 'iriAvahiaMti' IryA gatistasyAH panthAH IryApathastasmin bhavamairyApathikaM, upalakSaNaM ca parthigrahaNaM, tiSThato'pi sayogasthAsambhavAt , karma banAti / tatkIdazamityAha-sukhayatIti sukhaH sparza AtmapradezaiH saha saMzleSo yasya tat sukhasparza, dvisamayasthitika, tadadhikasthiteH kaSAyapratyayatvAt / yaduktaM-"jogA payaDipaesaM, Thii aNumAgaM kasAyao kuNaitti" / tatprathamasamaye baddhaM dvitIyasamaye veditaM tRtIyasamaye nirjIrNa parizaTitaM tatazca tadvaddhaM jIvapradezaiH zliSTamAkAzena ghaTavat , tathA spRSTaM masUNamaNikuDyApatitazuSkasthUlacUrNavat / anena vizeSaNadvayana tassa nidhattanikAcitAvasthayorabhASamAha / udIritamudayaprAsaM udIraNAyAstatrAsambhavAt , veditaM tatphalasukhAnubhavanena nirmANa kSayamupagataM, 'seakAletti' sUtratvAdeSyatkAle caturthasamayAdAyakarma cApi bhavati, tajjIvApekSayA punastasya. tathAvidhapariNAmAsambhavAt, etacca evaMvidhavizeSaNAnvitaM sAtakarmAsau vabhAti, tasya tadanyavandhAsambhavAt 71 // 73 // sa cAyuSaH prAnte zailezI gatvA'kamI syAditi zailezyakarmatAdvAre arthato vyAkhyAtumAhamUlam -ahAuaM pAlaittA aMtomuhattAvasesAue joganirohaM karemANe suhumakiriaM appaDivAi sukkajjhANaM jhiAyamANe tappaDhamayAe maNajogaM niraMbhai niraMbhaittA vaijogaM niraMbhai niraMbhaittA ANApANanirohaM karei karittA IsiM paMcahassakkharuccAradhAe aNaM aNagAre samucchinnakiriaM aniaghi sukkajjhANaM jhiyAyamANe veaNijaM AUaM nAma gottaM ca ee cattArivi kammase jugavaM khavei // 72 // 74 // tao orAliakammAiM ca savAhi viSpajahaNAhiM vippajahittA ujjuseDhipatte aphusamANagaI urlDa egasamaeNaM aviggaheNaM tattha gaMtA sAgArovautte sijjhai jAva aMtaM karei // 73 // 75 // vyAkhyA-atheti kevalitvAnantaraM AyuSkaM jIvitamantarmuhUrttAdikaM dezonapUrvakoTIparyantaM pAlayitvA antarmuhUrtAvazeSAyuSko yoganirodhaM 'karemANetti' kariSyamANaH sUkSmA kriyA yatra tatsUkSmakriya apratipAti zukladhyAnatRtIyabhedaM dhyAyaMstatprathamatayA manoyogaM manodravyasAcivyajanitaM jIvavyApAraM niruNaddhi, taM nirudhya pAgyogaM bhASA Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarASyayana 345 dravyasAnidhyanirmitaM jIvavyApAra niruNaddhi, taM ca nirudhya 'ANApANanirohaMti' AnApAnau ucchAsaniHzvAsau tannirodhaM karoti, sakalakAyayoganirodhopalakSaNaM caitat , yogatrayanirodhaM caivaM pratyekamasaMkhyeyasamayaiH kRtvA ISaditi khalpaprayalena paJcAnAM hrakhAkSarANAM a-i-u-ka-la-ityevaMrUpANAM ubAro bhaNanaM tasyAddhA kAlo yAvatA te ucA. yante sA ISatpaJcahakhAkSarodhAraNAddhA tasyAM ca NaM prAgvat / anagAraH samucchinnakriyaM aniyatti zukladhyAnaturyabhedaM dhyAyan zailezyavasthAmanubhavanniti bhaavH|hkhaakssrodhaarnnN ca na vilambitaM drutaM vA kintu madhyamapratipattyaivAtra gRhyate / tAdRzazca san kiM karotItyAha-vedanIyamAyurnAma gotraM caitAni catvAryapi 'kammaMsetti' satkarmANi yugapatkSapayati / tato vedanIyAdikSapaNAnantaraM 'orAliakammAiM catti' audArikakArmaNe zarIre cazabdAttaijasaM ca sarvAbhiH 'vippa. jANAhiti vizeSeNa prakarSato hAnayastyajanAni viprahANayastAbhiH sarvathA zATeneti bhAvaH bahavacanaM cAtra vyatya. pekSaM, viprahAya parizATya RjuravakA zreNirAkAzapradezapalistAM prAptaH RjuzreNiprAptaH, aspRzaddatiriti ko'rthaH ? khAvagAhAtiriktanabhaHpradezAnaspRzan yAvatsu teSu jIyo'yagADhastAvata eva samazreNyA spRzannityarthaH, UImupari ekasamayena dvitIyAdisamayAsparzena avigraheNa pakragatilakSaNavigrahAbhAvena, anyayavyatirekAbhyAmuktorthaH spaSTataro bhavatIti ajuzreNiprApta ityanena gatArthatve'pi punarasyAbhidhAnaM, tatreti vivakSite muktipade gatvA sAkAropayuko jJAnopayogavAn sidhyatItyAdi prAgvat iti trisaptatisUtrAtheH // 72 // 74 // 73 // 75 // upasaMhAsemAha mUlam-esa khalu sammattaparakamassa ajjhayaNassa aTTe samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM Apavie papaNavie parUvie nirdesie uvadaMsietti bemi // 76 // vyAkhyA-epo'nantaroktaH khalu nizcaye samyaktvaparAkramasyAdhyayanasyArthaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'Apavi. etti' ApatvAdAkhyAtaH sAmAnyayizepaiH paryAyAbhivyAptyA kathanena, prajJApito hetuphalAdiprajJApanena, prarUpitaH kharUpanirUpaNena, nidarzito dRSTAntopadarzanena, upadarzita upasaMhAradvAreNeti pravImi iti prAgvat // 76 // GODAVARATALABORARMATMALOR jA iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttI ekonatriMzamadhyayanaM sampUrNam // 29 // 'S CaS : ES:S:TaSERS2 // atha triMzattamamadhyayanam // ||AUM||uktmekontriNshmth triMzattamaM tapomArgagatinAmAdhyayanamArabhyate, tatra tapa eva mArgo bhAvamArgastatphalabhUtA ca gatiH siddhigatirUpA vAcyA'sminniti tapomArgagatiH ityasya nAmArthaH / sambandhazrAyamanantarAdhyayane akarmatA proktA sA ca tapasaH sAdhyeti tatkharUpamatrocyate, itisambandhasyAspadamAdisUtrammUlam-jahA u pAvagai kammaM, rAgahosasamajjiyaM / khavei tavasA bhikkhU, tamegaggamaNo suNa // 1 // vyAkhyA-yathA yena prakAreNa tuH pUtau pApakaM karma jJAnAvaraNAdi rAgadveSasamarjitaM kSapayati tapasA bhikSustattapaH ekAgramanAH zRNu ziSyeti sUtrArthaH // 1 // iha cAnAzraveNaiva jIvena karma kSapyate tato yathAyamanAzravaH syAttathAhamUlam-pANivahamusAvAe, adattamehuNapariggahA virao / rAIbhoaNavirao, jIvo hoi aNA savo // 2 // paMcasamio tigutto, akasAo jiiMdio / agAravo a nissallo, jIvo hoi aNAsavo // 3 // vyAkhyA spaSTe // 2 // 3 // Izazca san yAdRzaM karma yathA kSapayati tathA dRSTAntadvAreNAdarAdhAnAya punaH ziSyAbhimukhIkaraNapUrvakamAha Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 uttarAdhyayana mUlam-eesiM tu vivaccAse, rAgadosasamaji khavei u jahA bhikkhU , taM me egamaNo suNa // 4 // vyAkhyA-eteSAM prANivadhaviratyAdInAM samityAdInAM cAnAzravahetUnAM viparyAse sati yadrAgadveSAbhyAM samarjitaM karmeti zeSaH, kSapayati tu yathA bhikSustanme kathayata iti zeSaH, ekamanAH zRNu // 4 // mUlam-jahA mahAtalAgassa, sanniruddhe jlaagme| ussicaNAe tavaNAe, kameNaM sosaNA bhave // 5 // ___ vyAkhyA-yathA mahAtaTAkasya sanniruddhe pAlyAdinA niruddha jalAgame 'ussicaNAetti' utsizcanenArapaTTaghaTyAdibhirudazcanena tapanenArkakaratApena krameNa zoSaNA jalAbhAvarUpA bhavet // 5 // mUlam-evaM tu saMjayastAvi, pAvakammanirAsave / bhavakoDisaMci kamma, tavasA nijarijai // 6 // __vyAkhyA evaM tutti' evameva saMyatasyApi pApakarmaNAM nirAzraye AzravAbhAve pApakarmanirAzraye sati bhavakoTisazcitaM karma, ativahutyopalakSaNametat , tapasA nirjIyate iti sUtratrayArthaH // 6 // tapasA karma nirjIyate ityuktamatasta dAnAhamUlam-so tavo duviho vutto, bAhirabhitaro thaa| bAhiro chabiho vutto, evamabhitaro tavo // 7 // vyAkhyA-'so tapotti' tattapo dvividha proktaM, liGgavyatyayaH sarvatra sUtratyAt, bAbamAbhyantaraM tathA / tatra pAvaM pApadravyApekSatvAlokapratItatvAtkutIrthikairapi khAbhiprAyeNa sevyamAnatvAt, pahiH zarIrasya pA tApakAritvAt, muktiprAptau prAyo bAhyAGgatyAdvA / tadviparItaM tyAbhyantaramiti sUtrArthaH // 7 // tatra yathA vAsaM pavidhaM tathAha mUlam-aNasaNamUNoariA, bhikkhAyariyA ya rspricaao| kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // 8 // vyAkhyA-akSarArthaH spaSTo bhAvArtha tu sUtrakRdeva. vakSyati // 8 // tatrAnazanakharUpaM tAvadAhamalamajuttariamaraNakAlAya.davihA aNasaNAbhavettariA sAvakakhA.niravakaMkhAu biDajiA9 vyAkhyA-itvarameya itvarakaM khalpakAlAvadhItyarthaH, maraNaparyantaH kAlo yasya tanmaraNakAlaM yAvajjIvamityarthaH, caH samuccaye, ityevamanazanaM dvividhaM bhavet / tatra itvaraM sahAvakAMkSayA ghaTikAyAdhuttarakAlaM bhojanAbhilAparUpayA vartate iti sAvakAMkSa, niravakAMkSaM tatra bhave bhojanAzaMsAbhAvena, tuH punarartho bhinnakramazva, tato dvitIyaM punamaraNakAlAkhyam // 9 // tatratvarAnazanamaidAnAha mUlam-jo so ittariatavo, so samAseNa chaviho / seDhitavo 1 payaratavo 2, ghaNo a 3 taha hoi vaggo a4 // 10 // vyAkhyA-yattaditvarakatapa itvarAnazanarUpaM tatsamAsena pavidhaM, paviyatvamevAha-'seDhitavo' ityAdi-zreNiH bAhyadravyApekSatvAlokapratItatvAtkutIthikairapi khAbhiprAyeNa sevyamAnatvAt, pahiH zarIrasya vA tApakAritvAt, muktiprAptau prAyo bAhyAGgatvAdvA / tadviparItaM tvAbhyantaramiti sUtrArthaH // 7 // tatra yathA bAkhaM SaDvidhaM tathAha mUlam-aNasaNamUNoariA, bhikkhAyariyA ya rspricaao| kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // 8 // vyAkhyA-akSarArthaH spaSTo bhAvArthaM tu sUtrakRdeva vakSyati // 8 // tatrAnazanakharUpaM tAvadAhamUlam-ittariamaraNakAlA ya, duvihA annsnnaabhve| ittariAsAvakaMkhA, niravakaMkhA u biijiA 9 vyAkhyA-itvarameva itvarakaM khalpakAlAvadhItyarthaH, maraNaparyantaH kAlo yasya tanmaraNakAlaM yAvajjIvamityarthaH, caH samucaye, ityevamanazanaM dvividhaM bhavet / tatra itvaraM sahAyakAMkSayA ghaTikAdvayAdhuttarakAlaM bhojanAbhilASarUpayA vartate iti sAyakAMkSa, niravakAMkSaM tatra bhave bhojanAzaMsAbhAvena, tuH punarartho bhinnakramaca, tato dvitIyaM punamaraNakAlA. khyam // 9 // tattvarAnazanabhedAnAha mUlam-jo so ittariatavo, so samAseNa chbiho| seDhitavo 1 payaratavo 2, ghaNo a3 taha hoi vaggo a4||10|| vyAkhyA-yattaditvarakatapa itvarAnazanarUpaM tatsamAsena paTvidhaM, pavidhatvamevAha-'seDhitavo' ityAdi-zreNiH Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 uttarAdhyayana mUlam-tatto a vaggavaggo u, paMcamao chaTuo pinnnntvo| maNaicchiacittattho, nAyavo hoi ittario // 11 // vyAkhyA-tatazca vargatapaso'nantaraM vargavarga iti vargavargatapaH paJcamastatra varga eva yadA vargaNa guNyate tadA vargavagargo bhavati, yathA catvAri sahasrANi SaNNavatyadhikAni tAyataiva guNitAni jAtA ekA koTiH saptaSaSTilakSAH saptasaptatiH sahasrANi dve zate SoDazAdhike [16777216 1 etAvadbhistapaHpadairupalakSitaM tapo vargavargatapa tya cyate / evaM caturthAdIni catvAri padAnyAzritya zreNyAditapo darzitaM, etadanusAreNa paJcAdipadeSvapi etadbhAvanA kAryA / SaSThakaM prakIrNatapo yat zreNyAdiniyataracanAvirahitaM khazaktyA yathAkathaJcividhIyate, taca namaskArasahi. tAdi pUrvapuruSAcaritaM yavamadhyavanamadhyacandrapratimAdi ca / itthaM bhedAnuktvA upasaMhAramAha-maNetyAdi-manasaH ipsita iSTazcitro'nekaprakAro'theH svagopavagoMdistejolezyAdiyo yasmAttanmanaipsitacitrArtha jJAtavyaM bhavati 'inva raka' prakramAdanazanAkhyaM tapaH // 11 // samprati maraNakAlamanazanamAha mUlam-jA sA aNasaNA maraNe, duvihA sA viAhiyA / saviyAramaviyArA, kAyaciTaM paI bhave // 12 // vyAkhyA-'jA sA aNasaNatti' yattadanazanaM maraNe maraNAvasare dvividhaM tayAkhyAtaM kathitaM, tadvaividhyamevAha-saha vicAreNa ceSTAlakSaNena vartate yattatsavicAraM, tadviparItaM tvavicAraM, kAyaceSTAmudarsanAdikAM pratIti pratItyAzritya bhavet / tatra savicAraM bhaktapratyAkhyAnamiGginImaraNaM ca, tatra bhaktapratyAkhyAne gacchamadhyavartI gurudattAlocano vidhinA saMlekhanAM vidhAya trividhaM caturvidhaM pA''hAraM pratyAcapTe, sa ca samAstRtamRdusaMstArakastyaktabhaktakaraNopakaraNAdimamatyaH svayamuccaritanamaskAraH pArthavarttimunidattanamaskAro vA satyAM zaktI khayamurtanAdi kurute, zakteramA. ye'parairapi kiJcitkArayatIti // 1 // iGginImaraNe tyAlocanAsaMlekhanAdipUrva zuddhasthaNDilasthita ekAkyeva kRtacaturvidhAhArapratyAkhyAno niyamitasthaNDilasyaivAntazchAyAta uSNamuSNAca cchAyAM svayameva saMkrAmati na tvanyena kiJcitkArayatIti // 2 // avicAraM tu pAdapopagamanaM, tatra hi devaguruvandanAdividhinA caturvidhAhArapratyAkhyAnaM kRtvA girikandarAdau gatvA pAdapa iva yAvajjIvaM nizceSTa evAvatiSThate // 3 // 12 // punadvaividhyameva prakArAntareNAhamUlam ahavA saparikammA, aparikammA ya aahiaa| nIhArimanIhAri, AhAraccheo dosuvi13 vyAkhyA-athaveti prakArAntarasUcane, saparikarma sthAnopavezanatvagvartanodvartanAdilakSaNaparikarmayuktaM, aparikarma ca tadviparItamAkhyAtaM, tatra saparikarma bhaktapratyAkhyAnamiGginImaraNaM ca, Aye khaparakRtasya dvitIye tu khayaMkRtakhodvartanAdiparikarmaNaH sadbhAvAt , aparikarma tu pAdapopagamanaM, tatra sarvathA parikAbhAvAt / uktaJca-"samavisamaMmi ya paDio, acchai so pAyavoba nikaMpo // calaNaM parappaogA, navari dummasmeva tassa bhave // 1 // " yadvA parikarma saMlekhanA sA yatrAsti tatsaparikarma, tadviparItaM tvaparikarma, tatra ca vyAghAtAbhAve bhaktaparijJAditrayamapyetatsUtrArtho. bhayaniSTho niSpAditaziSyaH saMlekhanApUrvakameva karoti, anyathA''rtadhyAnasambhavAt , yaduktaM-"dehammi asaMlihie, sahasA dhAUhiM khijamANehiM / jAyai aTTajjhANaM, sarIriNo carimakAlammi // 1 // " iti saparikarmocyate / yatpunarvyAghAte vidyudbhiribhittipatanAdyabhighAtarUpe sadyoghAtirogAdirUpe vA saMlekhanAmakRtvaiva bhaktaparijJAdi kriyate tadaparikarmati / tathA nirharaNaM nihoro girikandarAdau gamanena grAmAdervahirgamanaM tadvidyate yatra tannirhAri, yat punarutthAtukAme bajikAdau kriyate tadanirhAri, tatra vApi gamanAbhAvAt / etaca bhedadvayamapi pAdapopagamanaviSayaM tatprastAva evAgame'syAbhidhAnAt / yaduktaM-"pAovagamaNaM duvihaM, nIhAriM ceva taha anIhAriM / bahio gAmAINaM, girikaMdaramAi nIhAriM // 1 // vaiAsu jaM aMto, uTThAumaNANa ThAi aNihAriM / tamhA pAovagamaNaM, jaM uvamA pAyaveNettha // 2 // " AhAracchedo'zanAdityAgo dvayorapi savicArAvicArayoH saparikarmAparikarmaNoniyinihIMriNozca sama iti zeSa iti sUtrapaJcakArthaH // 13 // uktamanazanaM UnodaratAmAhamUlama-omoaraNaM paMcahA, samAseNa viaahi| davao khittakAleNaM, bhAveNaM pajavehi a // 14 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 uttarAdhyayana vyAkhyA-ayamaM nyUnamudaraM yasyAsAvavamodarastasya bhAvo'vamaudarya nyUnodaratA paJcadhA samAsena vyAkhyAtaM, dravyato dravyAddhetau paJcamI, kSetraM ca kAlazca kSetrakAlaM tena, bhAvena paryAyaizvopAdhibhUtaiH // 14 // tatra dravyata Aha mUlam-jo jassa u AhAro, tatto omaM tu jo kare / jahaNNeNegasitthAi, evaM daveNa U bhave // 15 // vyAkhyA-yo yasya tuH pUttauM AhAro dvAtriMzatkavalAdimAnaH, tataH sAhArAdavamamUnaM tuH pUtau yaH kuryAt mujAnaH iti zeSaH, ayaM bhAvaH-puruSasya hi dvAtriMzatkavalamAna AhAraH, striyAnASTAviMzatikavalamAnaH / kavalabeha pasmin kSise mukhasya nAtivikRtatvaM syAttAvanmAno jJeyaH / tatazcaitanmAnAdUna yo bhute yattadornityAbhisambandhAta tasya evamamunA prakAreNa dravyeNopAdhibhUtena bhavediti saNTakaH, avamaudaryamiti prakramaH, etaca jaghanyenaikasikya yatraikameva sikyaM bhujyate tadAdi, AdizabdAsikthadvayAdArabhya yAvadekakavalabhojanam / itthaM cAlpAhArAhamavamIdaryamAzrityocyate, yata upArdAdipu ta deSu kavalanavakAdimAnameva jaghanyaM syAttathA ca sampradAyaH-"appAhAromoariA jahaNNeNegakavalA. ukkoseNaM aTTa kavalA. sesA ajhnnmnnukosaa| uvaDDAhAromoariA jahanneNaM nava kavalA, ukkoseNaM vArasa kavalA, sesA ajahannamaNukosA" ityAdi-etadbhedAcAmI "appAhAra 1 ubaTTA 2, humAga 3 pattA 4 taheva kiMcUNA 5 // aTTha 1 duvAlasa 2 solasa 3, cauvIsa 4 tahekkatIsA 5 ya // 1 // " atrASTAdibhiH saMkhyAzabdaralpAhArAdInAmUnodaratAbhedAnAM utkarSataH kayalamAnamuktam // 15 // kSetrAvamaudaryamAha mUlam-gAme nagare taha rAyahANi nigame a Agare pallI / kheDe kabbaDa-doNamuha-paTTaNa-maDaMba-saMvAhe // 16 // vyAkhyA-prAme nagare ca pratIte, rAjadhAnI ca rAjAvasthAnasthAna nigamaca prabhUtatarapaNijAM niyAso'nayoH samAhAra! rAjadhAnInigamaM tasmin , Akare svarNAdhutpattisthAne, palyAM vRkSagahanAghAnitaprAntajananivAsarUpAyaryA, kheTe pAMzuSapraparikSise, karbarTa kunagaraM, droNamukhaM jalasthalapathanirgamapravezaM yathA bhRgukacchaM, pattanaM dvidhA jalapattanaM sthalapattanaM ca, tatrAdyaM jalamadhyavarti itarannirjalabhUbhAgabhAvi, maDambaM sarvadikSu arddhatRtIyayojanAntarghAmAntararahitaM, sambAdhaH prabhUtacAturvaNyanivAsaH, karvaTAdInAM samAhAradvandUstasmin // 16 // mUlam-Asamapae vihAre, sannivese samAya-ghose a| thali-seNA-khaMdhAre, satthe saMbaTa-kohe a ___ vyAkhyA-Azramapade tApasAvasathopalakSitasthAne, vihAro devagRhaM bhikSunivAso yA tatpradhAno prAmAdirapi vihArastasmin , saMniveze yAtrAdisamAyAtajanAvAse, samAjaH pathikasamUho ghopo gokulamanayoH samAhArastasmin, caH samuccaye sthalI procabhUbhAgaH senA caturaGgavalasamUhaH skandhAvAraH sa eva vaNijAdisarvajanayuktaH eSAM samAhArastasmin , sArthe gaNimadharimAdibhRtazakaTAdisaGghAte, saMvarto bhayatrastajanasthAna koTTaH prAkAro'nayoH samAhArastasmin , caH samuccaye // 17 // mUlam-vADesu vA ratthAsu va, gharesu vA evamettiaM khettaM / kappai u evamAI, evaM khetteNa U bhave // 18 // vyAkhyA-pATepu pATepu vA vRttivaraNDakAdiveSTitagRhasamUhAtmakepu, rathyAsu serikAsu, gRheSu, vA sarvatra vikapArthaH, evamanena prakAreNa 'ettiaMti' etAvadvivakSAto niyataparimANaM kSetraM kalpate mama bhikSAyai paryaTitumiti zeSaH, tuH pUttauM, evamAdi AdizabdAdgRhazAlAdiparigrahaH, evamamunA prakAreNa kSetreNeti kSetrahetukaM tuH pUttauM bhavedavamaudaryamiti prakramaH // 18 // punaranyathA kSetrAvamaudaryamAhamUlam-peDA ya addhapeDA, gomutti payaMgavIhiA ceva / saMbukkAvaTTAyaya-gaMtuMpaJcAgayA chaTThA // 19 // vyAkhyA-tatra peTA maJjUpA tadvatsaMlagnasarvadikasthagRhATane peTA // 1 // arddhapeTA tadarddhabhramaNe // 2 // gomUtrikA tadAkAreNa vAmadakSiNato bhramaNe // 3 // pataGgavIthikA tiDavadantarA bahugRhANi muktvA muktvA bhramaNe // 4 // Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 zambUkaH zaGkhastadvadAvartto yasyAM sA zambUkAvarttA, sA dvividhA, abhyantarazambUkAvarttA bahizzambUkAvarttA ca tatrAdyA zaGkhanAfreezAkAre kSetre madhyAdArabhya bAhyagRhaM yAvadaTane, anyA tu tadviparyaye // 5 // 'AyayagaMtuMpaJcAgayatti' AyataM dIrgha prAJjalamityarthaH, gatvA pratyAgatA paSThI, iyaM RjutayA'grato gatvA valamAnasyATane // 6 // nanvatra gocararUpatvAt bhikSAcaryAtvamevAsAM tatkathamiha kSetrAvamaudaryarUpatvamucyate 1 ucyate - avamaudarya mamAstvityAzayena kriyamANatvAdava maudarya vyapadezo'pyatrAduSTa eva dRzyante hi nimittabhedAdekatrApi devadattAdau pitRputrAdayo'neke vyapadezAH / evaM pUrvatra prAmAdiviSayasyottaratra kAlAdiviSayasya ca naiyatyasyAbhigrahatvena bhikSAcaryAtvaprasaGge idamevottaraM bAcyam // 19 // kAlASa maudaryamAha utarAdhyayana mUlam - divasassa porisINaM, cauNhaMpi u jatio bhave kAlo / evaM caramANo khalu, kAlomANaM muNeahaM // 20 // vyAkhyA- divasasya pauruSINAM catasRNAmapi tuH pUta yASAn bhavetkAlo'bhigraha viSaya iti zeSaH, evamiti evaMprakAreNa prakramAtkAlena 'caramANotti' suvyatyayA carato bhikSArtha bhramataH catasRNAM pauruSINAM madhye'mukasmin kAle bhikSAcaryA kariSyAmItyevamabhigRhya paryaTataH khalu nizvitaM 'kAlomANaMti' kAlena hetunA'yamatvaM prastAvAdudarasya kAlA matvaM, ko'rthaH 1 kAlAvamaudarya muNitavyaM jJAtavyam // 20 // etadeva prakArAntareNAha - mUlam - ahavA tahaAe porisIe UNAe ghAsamesaMto / caubhAgUNAe vA, evaM kAle U bhave // 21 // vyAkhyA - athavA tRtIyapaurupyAmUnAyAM grAsamAhAraM 'esantotti' eSayataH kiyatA bhAgena nyUnAyAmityAha-turbhAgonAyAM, 'bA' zabdAt paJcAdibhAgonAyAM vA, evamamunA kAlavipayAbhiprahalakSaNena prakAreNa carata ityanuvarttate, kAlena tu bhavedaSamaudaryam / autsargikavidhiviSayaM caitat, utsargato hi tRtIyapauruSyAmeva bhikSATanamuktam // 21 // bhAvAvamaudaryamAha- mUlam-itthI vA puriso vA alaMkio vA'NalaMkio vAvi / annayaravayattho vA, annayareNaM vA vattheNaM // 22 // mUlam -- anneNa viseseNaM, vaNNeNaM bhAvamaNumuaMte u / evaM caramANo khalu, bhAvomANaM muNeahaM 23 // vyAkhyA - strI vA puruSo vA, alaGkRto vA analaGkRto yA, apiH pUrvau, anyatarasmin vayasi tAruNyAdau tiSThatItyanyataravayaHstho vA anyatareNa paTTasUtramayAdinA vastreNopalakSitaH // 22 // 'anneNetyAdi' - anyena vizeSeNa kupitahasitAdinA'vasthAbhedena, varNena kRSNAdinopalakSito bhAvamuktarUpamevAlaGkRtatvAdikaM 'aNumuaMte utti' amucanneSa yadi dAtA dAsyati tadAhaM grahISye nAnyathetyupaskAraH evaM 'caramANotti' carataH khalu 'bhAvomANaMti' bhAvAvamaudarya muNitavyam // 23 // paryavAvamaudaryamAha mUlam - dave khitte kAle, bhAvaMmi a AhiA u je bhAvA / eehiM omacarao, pajjavacarao bhave bhikkhU // 24 // vyAkhyA - dravye'zanAdau, kSetre prAmAdau, kAle pauruSyAdau, bhAve ca strItvAdau AkhyAtAH kathitAH tuH pUta ye bhAvAH paryAyA ekasikthonatvAdayaH etaiH sarvairapi avamamupalakSaNatvAdavamaudarya caratItyavamacarakaH paryavacarako bhavedbhiH / iha paryavagrahaNena paryavaprAdhAnyavivakSayA paryavAvamaudaryamuktaM, evaM kSetrAvamaudaryAdInyapi kSetrAdiprAdhAnyavivakSayA jJeyAni, tattvato hi teSvapi dravyAvamaudaryasya sambhavAt / yatrApi ca dravyato nyUnatvamudarasya nAsti tatrApi kSetrAdinyUnatA mapekSyAva maudaryANi bhaNyanta iti sUtraikAdazakArthaH // 24 // bhikSAcaryAmAha - mUlam - aTThavihagoaraggaM tu, tahA satteva esaNA / abhiggahA ya je anne, bhikkhAyariamAhiA // 25 // vyAkhyA- 'aTTavihago araggaMti' prAkRtatvAdaSTavidhaH agraH pradhAno'kalpaparihAreNa sa cAsau gocarazca uccAvacakulevavizeSeNa bhramaNamaSTavidhApragocaraH, tuH pUtta / tathA saptaiva epaNA abhigrahAzca ye'nye tadatiriktAste kimityAha- 'bhikkhAyariamAhiatti' bhikSAcaryA vRttisaMkSepAparanAmikA AkhyAtA kathitA / atrASTau agragocarabhedAH peTAdaya eva, teSu zambUkAvarttAyA dvaividhyasya pArthakyAzrayaNAt, AyatAyAzca gamane'pi valamAnatve iva pRthaggrahaNAt teSAmaSTavidhatvaM jJeyaM / sasaipaNAzvemAH - " saMsaTTamasaMsaTTA 2, uddhaDa 3 taha appaleviA ceva 4 / uggahiA 5 pagga Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 350 hiA 6, ujjhiadhammA ya 7 sattamiA // 1 // " saMsRSTAbhyAM hastapAtrAbhyAM bhikSAM gRhNataH prathamA // 1 // asaMsRSTAbhyAM tu tAbhyAM gRhNato dvitIyA // 2 // pAkasthAnAt yat sthAlyAdau khArtha bhojanAyoddhRtaM tato gRhNataH uddhRtAkhyA tRtIyA // 3 // nirlepaM pRthukAdigRhRto'lpalepA caturthI 4 / udgRhItA nAma bhojanakAle bhoktukAmasya parivepayituM darvIzarAvAdinA yadupahRtaM bhojanajAtaM tata evAdadAnasya paJcamI // 5 // pragRhItA nAma bhojanakAle bhoktakAmAya dAtamudyatena bhokrA vA yatkarAdinA gRhItaM tata eva gRhNataH paSThI // 6 // ujjhitadharmA tu yatpari janajAtaM yadanye dvipadAdayo nAyakAMkSanti tada tyaktaM vA gRhNataH sasamI // 7 // abhigrahAca dravya 1 kSetra 2 kAla 3 bhAva 4 vissyaaH| tatra dravyAbhigrahAH kuntAgrAdisaMsthitaM maNDakAdi prhiissyaamiityaadyH||1|| kSetrAbhigrahA dehalI jalyormadhye kRtvA yadi dAsyati tadA prAyamityAdyAH // 2 // kAlAbhigrahAH sakalabhikSukoparamakAle mayA bhramitavyamitimukhyAH // 3 // bhAvAbhigrahAstu hasannAkrandan baddho vA yadi dAtA dAsyati tato'hamAdAsye na tvanyathetyevamAdayaH // 4 // iti sUtrArthaH // 25 // rasatyAgamAhamUlam-khIradahisappimAI, paNIaM pANabhoaNaM / parivajaNaM rasANaM tu, bhaNi rasavivajaNaM // 26 // 1 saMsRSTAbhyAM tatkharaNTitAbhyAM hastapAtrAbhyAmiti "gha" pustake // vyAkhyA-kSIradadhisarpirAdi, AdizabdAguDapakvAnnAdigrahaNaM, praNItamatibRhakaM pAnaM ca kharjurarasAdi bhojanaM ca galasnehavindukamodanAdi pAnabhojanaM, sUtrasya sopaskAratvAdeSAM parivarjanaM rasAnAM tuH pUttauM bhaNitaM rasavivarjanamiti sUtrArthaH // 26 // kAyaklezamAhamUlam-ThANA vIrAsaNAIA, jIvassa u suhaavhaa| uggA jahA dharijaMti, kAyakilesa tamAhiaM27 vyAkhyA--sthAnAni dehAvasthAnabhedAH, vIrAsanaM yatra vAmo'dhidakSiNorUrddha dakSiNazca vAmorUI kriyate tadAdIni, AdizabdAgodohikAdigrahaNaM, locAdhupalakSaNaM caitat , jIvasya turavadhAraNe bhinnakramazca tataH sukhAvahAnyeva muktihetutvAt zubhAvahAnyeva ugrANi duSkaratayotkaTAni yathA yena prakAreNa dhAryante sevyante kAyaklezaH sa AkhyAtaH kathitastathaiveti zeSa iti sUtrArthaH // 27 // saMlInatAmAhamUlam-e-tamaNAvAe, itthIpasuvivajie / sayaNAsaNasevaNayA, vivittasayaNAsaNaM // 28 // vyAkhyA-'egaMtatti' suvyatyayAdekAnte janAnAkule, anApAte khyAdhApAtarahite, strIpazuvivarjite tatraivAvasthitasyAdiviyukte zUnyAgArAdAvityarthaH, 'sayaNAsaNasevaNayatti' zayanAsanasevanaM viviktazayanAsanaM nAma bAvaM tapa ucyate, upalakSaNaM caitadepaNIyaphalakAdigrahaNasya, anena ca viviktacaryAkhyA saMlInatoktA, zeSasaMlInatopala. kSaNamepA, yatazcaturvidheyamuktA, tathA hi-"iMdia 1 kasAya 2 joge 3, paDuca saMlINayA muNeabA / taha jA vivittacariA 4, paNattA vIarAgehiM // 1 // " tatrendriyasaMlInatA manojJAmanojJeSu zabdAdipu rAgadveSAkaraNAt // 1 // kapAyasaMlInatA tadudayanirodhAdeH // 2 // yogasaMlInatA manovAkAyAnAM zubhepu pravRtterazubhAnnivRttezca / 3 / iti sUtrArthaH // 28 // uktamevArthamupasaMharannuttaragranthasambandhamAhamUlam-eso bAhiragatavo, samAseNa viaahio| abhitaraM tavaM etto, vocchAmi aNuputvaso // 29 // vyAkhyA-spaSTam // 29 // pratijJAtamevAhamUlam-pAyachittaM viNao, veAvaccaM taheva sjjhaao|jhaannN ca viussaggo, eso abhitaro tavo 30 __ vyAkhyA-akSarArthaH sugamo bhAvArtha tu sUtrakRdevAhamUlam-AloaNArihAIaM, pAyacchittaM tu dasavihaM / je bhikkhU vahaI samma, pAyachittaM tamAhiaM // 31 // ___ vyAkhyA-AlocanAhaM yatpApamAlocanAta eva zudhyati tadAdikaM, AdizabdAt pratikramaNArhAdigrahaNaM, iha ca viSayaviSayiNorabhedopacArAdeSaMvidhapApavizuddhaghupAyabhUtAni AlocanAdInyeva AlocanArdAdizabdairuktAni / prAyazcittaM turevakArArtho minnakramazva, tato dazavidhameva / dazavidhatvaM caivaM-"AloaNa 1 paDikkamaNe 2, mIsa 3 vivege 4 tahA viusagge 5 / 16 chea 7 mUla 8 aNavaTTayAya 9 pAraMcie 10ceva // 1 // " tatra AlocanA Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 351 guroH puro vacasA prakAzanaM, tanmAtreNaiva yatpAtakaM zudhyati tadAlocanAham // 1 // prAyazcittaM tvihAlocanaiva, evamaprepi / pratikramaNaM doSAnnivRttirmithyAduSkRtadAnamityarthaH, tanmAtreNaiva yatsahasAtkArajAtaM sAvadhavacanAdipApaM zudhyati na tu gurusamakSamAlocyate tatpratikramaNAham // 2 // tathA yatra gurusamakSamAlocya tadAjJayA mithyAduSkRtaM datte tadAlocanApratikramaNAItvAnmizram // 3 // tathA vivekaH pRthakaraNaM, tanmAtreNaiva yasya zuddhistadvivekAham / jAyate hi kathaJcidazuddhAhArAdigrahaNe tattyAgamAtreNaiva zuddhiriti // 4 // vyutsargaH kAyotsargastenaiva yasya zuddhistattadaham / 5 / tathA yatra pratisevite nirvikRtikAdi SaNmAsAntaM tapo dIyate tattaporham // 6 // yatra cAsevite paryAyacchedaH kriyate tacchedAIm // 7 // yatra cApatite sarva paryAyamucchedya mUlato pratAropaH syAttanmUlAIm // 8 // yena punaH sevitena upasthApanAyA apyayogyaH san yAvadgurUktaM tapo na kuryAttAvad prateSu na sthApyate, AcIrNatapAstu doSoparato pratepu sthApyate tadanavasthApyam // 9 // yasmin sevite liha-kSetra-kAla-tapasA pAramaJcati tatpArAJcitaM, yahA pAramantaM prAyazcittAnAM tata utkRSTaprAyazcitAbhAvAt , aparAdhAnAM nA pAramaJcatIti pArAzcitam // 10 // ityetaddazavidha yo bhikSurvahatyAsevate samyagavaiparItyena prAyazcittaM tadAkhyAtam // 31 // vinayamAhamUlam-abbhuTANaM aMjalikaraNaM tahevAsaNadAyaNaM / gurubhattibhAvasussUsA viNao esa viAhio 32 vyAkhyA-abhyutthAnamaalikaraNaM tatheti samuccaye, evaH pUttauM, 'AsaNadAyaNaMti' AsanadAnaM, gurubhaktiH, bhAvaH antaHkaraNaM tena zuzrUSA tadAdezamprati zrotumicchA, paryupAsanA yA, bhAvazuzrUSA / vinaya epa vyAkhyAtaH // 32 // vaiyAvRttyamAhamUlam-AyariamAiaMmi, veAvazcami dasavihe / AsevaNaM jahAthAma, veAvaJcaM tamAhi // 33 // vyAkhyA-'AyariamAiaMmitti' makAro'lAkSaNikastata AcAryAdike AcAryAdiyiSaye vyAvRttabhAvo vaiyAvRttyamucitavidhinA AhArAdisampAdanaM, uktaM ca-"veAvarSa vAvaDabhAvo taha dhammasAhaNanimittaM / anAhANa vihiNA, saMpADaNamesa bhAvattho // 1 // " tasmin , dazavidhe viSayavibhAgAddazaprakAre, yaduktaM-"Ayaria 1 uvajjhAe 2, thera 3 tabassI 4 gilANa 5 sehANaM 6 / sAhammia 7 kula 8 gaNa 9 saMgha 10 saMgayaM tamiha kAyacaM // 1 // " AsevanametadviSayamanuSThAnaM yathAsthAma yathAzakti vaiyAvRttyaM tadAkhyAtam // 33 // khAdhyAyamAhamUlam-vAyaNA 1 pucchaNA 2 ceva, taheva priattttnnaa3|annuppehaa 4 dhammakahA 5,sajjhAo paMcahA bhve|| vyAkhyA-vAcanAdibhedAH prAgnyAkhyAtAH // 34 // dhyAnamAha-- mUlam-aTTarudANi vajittA, jhAejjA susmaahio|dhmmsukkaaii jhANAiM, jhANaM taM tu buhA vae // 35 // vyAkhyA-RtaM duHkhaM tatra bhavamArtta, rudrasya prANivadhAdipariNatasyedaM karma raudraM Arta ca raudraM ca Artaraudre parjayitvA dhyaayetsusmaahitH| kimityAha-dharmAt kSamAdidazabhedAdanapetaM dharmya, zucaM zoka klamayati nirasvatIti zuklU, anayordvandvastato dharmyazukle dhyAne sthirAdhyavasAyarUpe, dhyAnaM dhyAnAkhyaM tapaH tattu tadeva budhA vadanti // 35 // vyutsargamAhamUlam-sayaNAsaNa ThANe vA, je u bhikkhU na vaavre| kAyassa viussaggo, chaho so prikittio||36|| __vyAkhyA-zayane tvagvarttane, Asane upavezane, sthAne vIrAsanAdau, vA vikalpe, pratyekaM yojyaH, khasAmathyApekSayA sthita iti gamyate, yastu bhikSurna 'vAvaretti' vyAprIyate na calanAdikriyAM vidhatte yattadornityAbhisambandhAt tasya bhikSoH kAyasya dehasya vyutsargazceSTAM prati tyAgarUpo yaH SaSThaM tatprakramAdabhyantaratapaH parikIrtitaM / zeSavyutsargopalakSaNaM cetadanekavidhatvAttasya / yadaktaM-"dave bhAve a tahA davihassaggocauviho dave gaNadehovahibhatte, bhAve kohAicAotti // " iti sUtrapakArthaH // 36 // athAdhyayanArthamupasaMharaMstapasa eva phalamAhamUlam-eaMtavaM tu duvihaM, je sammaM Ayare munnii|se khippaM savasaMsArA, vippamuccai paMDietti bemi 37 vyAkhyA-spaSTam // 37 // A iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau triMzattamamadhyayanaM sampUrNam // 30 // NAGARIKminKaKRIEKADAKATREATRAKAREK K ADAIKWAKHECKMAI KARAMAY anganaxxxKRTIXXXII-IIICHIKExnxTAPAIN Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 352 // athaikatriMzamadhyayanam // // aham // uktaM triMzattamamadhyayanaM athaikatriMzaM caraNavidhisaMjJaM vyAkhyAyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane tapa uktaM taccaraNavata eva saphalamiti caraNamihocyate, itisambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-caraNavihiM pavakkhAmi, jIvassa u suhAvahaM / carittA bahU jIvA, tiNNA saMsArasAgaraM // 1 // vyAkhyA-caraNasya vidhirAgamoktanyAyazcaraNavidhistaM pravakSyAmi jIvasya turavadhAraNe bhinnakramastataH sukhAvahaM tu sukhAyahameva, kathamityAha-jamityAdi spaSTamiti sUtrArthaH // 1 // pratijJAtamAha ekonaviMzatyA sUtraiH mUlam-egao viraI kujA, egao a pavattaNaM ! asaMjame niattiM ca, saMjame a pavattaNaM // 2 // vyAkhyA-ekata ekasmAdviratiM kuryAt , ekatazca ekasmin pravartanaM kuryAditi yogaH / etadevAha-asaMyamAt hiMsAdirUpAt, paJcamyarthe sUtre saptamI, nivRttiM ca, saMyame ca pravartanaM kuryAdityanuvartate, cakArI samuccaye // 2 // mUlam-rAgahose a do pAve, paavkmmpvttnne|je bhikkhU saMbhaI nincaM, se na acchai maMDale // 3 // vyAkhyA-rAgadveSau ca dvau pApI pApaprakRtirUpatvAtpApakarmaNAM jJAnAparaNAdInAM pravartako yo bhikSuH ruNati tiraskurate nityaM sa nAste na tiSThati maNDale saMsAre / evamuttarasUtreSvapi nityamityAdi vyAkhyeyam // 3 // mUlam-daMDANaM gAravANaM ca, sallANaM ca tiyaM tiyaM / je bhikkhU jayaI nizcaM, se na acchai mNddle||4|| vyAkhyA-daNDAnAM cAritrasarvakhApahAriNAM trikaM manovAkAyadaNDarUpaM, gauravANAM ca trikaM Rddhirssaatgii| ravarUpaM, zalyAnAM trikaM mAyAnidAnamithyAtyazalyalakSaNaM, yo bhikSustyajati // 4 // mUlam-dive a je uvasagge, tahA tericchmaannuse|je bhikkhU sahaI nicaM, se na acchai maMDale // 5 // - vyAkhyA-divyAMzca hAsya 1 pradveSa 2 parIkSA 3 pRthagvimAtrAbhi 4 devaiH kRtAnupasargAnanukUlapratikUlakSomahetUn , atra pRthagvimAtrAzabdena hAsyAdInAM dvikasaMyogAdaya ucyante, tato yadi kopi hAsyadveSAbhyAM samuditAbhyAM, hAsyaparIkSAbhyAM vA, dvepaparIkSAbhyAM vA, hAsyadveSaparIkSAbhirvA samuditAbhirupasargAn karoti tadA pRthagvimAtrayetyucyate / tathA 'tericchatti' tirazcAmete bhaya 1 pradveSA 2 ''hArahetva 3 patyalayanarakSA 4 hetostaiH kriyamANatvAttairazvAH, tathA 'mANusetti' mAnupANAmete hAsa 1 pradveSa 2 parIkSA 3 kuzIlapratisevanAheto 4 stairvidhIyamAnatyAnmAnupakAH, dvandve tairazcamAnupakAstAnupalakSaNatvAt AtmasaMvedanIyAMzca ghaTTana 1 prapatana 2 stambhana 3 saMzlepaNo 4 vAn , vAta 1 pitta 2 zleSma 3 sannipAto 4 bhavAn vA yo bhikSuH sahate samyagadhyAste // 5 // mUlam-vigahAkasAyasaNNANaM, jhANANaM ca duaM thaa|je bhikkhU vajaI nicaM, se na acchai maMDale 6 vyAkhyA-yikathAkapAyasaMjJAnAM pratItAnAM pratyekaM catuSkaM, 'jhANANaM catti' dhyAnayozca dvikaM AtaraudrarUpaM tathA yo bhikSurvarjayati / dhyAnasya ceha prastAve'bhidhAnaM caturvidhatvAt // 6 // mUlam-vaesu iMdiyatthesu, samiIsu kiriyAsu ||je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai mNddle||7|| vyAkhyA-vrateSu prANAtipAtaviramaNAdiSu, iMdriyArtheSu zabdAdiviSayeSu, samitiSu IryAdiSu, kriyAsu ca kAyikyAdhikaraNikI-prApikI-pAritApanikI-prANAtipAtikIrUpAsu yo bhikSuryatate / vratasamitiSu samyapAlanena, mAdhyasthyavidhAnena cendriyArtheSu, parihArAca kriyAsu yatnaM kurute // 7 // mUlam-lesAsu chasu kAesu, chakke AhArakAraNe / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 8 // vyAkhyA-lezyAsu kRSNAdiSu SaTsu, SaTsu kAyeSu pRthivyAdiSu, SaTke SaTraparimANe AhArakAraNe pUrvokte yo mithuryatate, yathAyogaM nirodhotpAdanarakSAnurodhavidhAnena yanaM kurute // 8 // mUlam-piMDuggahapaDimAsu, bhayaThANesu sattasu / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 9 // Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 353 uttarAdhyayana vyAkhyA-piNDAvagrahapratimAsu AhAragrahaNaviSayAbhigraharUpAsu saMsRSTAdyAsu pUrvoktAsu saptakhiti yogaH, tathA bhayasthAneSu ihalokAdiSu saptasu, uktaM ca-"iha 1 paraloA 2 dANa 3 makamhA 4 ''jIya 5 maraNa 6 masiloe 7 ti" yo bhikSuryatate pAlanA'karaNAbhyAm // 9 // mUlam-maesu baMbhaguttIsu, bhikkhudhammami dsvihe|je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchaha maMDale 10 vyAkhyA-madeSu jAtimadAdiSu aSTasu "jAI 1 kula 2 bala 3 rUve 4 tava 5 issarie 6 sue 7 lAbhe 8 ityevaMrUpeSu, pratItatvAcehAnyatra ca sUtre saMkhyAnabhidhAnam / brahma brahmacarya tasya guptiSu navasu SasatyAdiSu, yadAhu:-"vasahi 1 kaha 2 nisiji 3 dia 4 kuiMtara 5 puSakIliya 6 paNIe 7 / aimAyAhAra 8 vibhUsaNA ya 9 nava baMbhaceragusIo // 1 // " bhikSudharme dazavidhe kSAntyAdike, uktaM ca-"khaMtI 1 mahava 2 ajava 3 muttI 4 tava 5 saMjame 6 abodhake / sacaM 7 sonaM 8 aphicaNaM 9 ca maM 10 ca jaidhammo ||1||tti" yo micaryatate parihArAdinA // 10 // mUlam-uvAsagANaM paDimAsu, bhikkhUNaM paDimAsu |je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai mNddle11|| vyAkhyA-upAsakAnAM zrAyakANAM pratimAkhabhigrahavizeSarUpAsu darzanAdiSu ekAdazasu, yaduktaM-"daMsaNa 1 vaya 2 sAmAiya 3 posaha 4 paDimA 5 abaMbha 6 saJcitte 7 / AraMbha 8 pesa 9 uddiSTa 10 bajae samaNubhUe 11 ya // 1 // " iha yA pratimA yAvatsaMkhyA syAtsA utkarpatastAvanmAsamAnA yAyadekAdazI ekAdazamAsapramANA, jaghanyatastu sarvA apyekAhAdimAnAH syustatpratipatteranantaramekAdibhirdinaiH saMyamapratipattyA jIvitakSayAdvA / prathamoktaM cAnuSThAnamapretanAyAM sarva kArya yAvadekAdazyAM pUrvapratimAdazakoktamapi / tatrAdyAyAM nirdoSa prazamAdiguNAlaGkataM kumahAgrahavinAkRtaM samyaktvaM dharttavyam // 1 // dvitIyAyAM niraticArANi aNupratAdIni sarvapratAni pAlanIyAni // 2 // tRtIyAyAmavazyamubhayasandhyaM sAmAyika kAryam // 3 // caturthyAM caturdazyaSTamyAdiparvasu pratipUrNaH paupadho niraticAraH kAryaH // 4 // paJcamyAmaSTamyAditithipu paupadhamadhye rAtrau kAyotsargaH kAryaH, zeSadineSu ca dina evaM bhoktavyaM na rAtrau, divApi prakAze eva bhoktavyaM, avaddhakacchatvaM, divA brahmacarya ca dhArya, rAtrI strINAM tadbhogAnAM ca pramANaM kArya, kAyotsarge ca jinaguNAH kAmAdidopaparihAropAyAzca dhyeyAH // 5 // SaSThyAmabrahmacarya zRGgArakAmakathAdi ca sarvathA tyAjyam // 6 // saptamyAM sacittAhArastyAjyaH // 7 // aSTamyAM svayamArambho'pi na kaaryH||8|| navamyAmanyenApyArambho na kAraNIyaH // 9 // dazamyAM khArthamuddizya kRtaM bhaktAdi tyAjyaM, tadA ca kSuramuNDena zikhAdhAriNA vA bhAvyam // 10 // ekAdazyAM pratigrahAdisAdhUpakaraNaM dhRtvA locaM kSuramuNDaM vA kArayitvA zramaNavatsarvamanuSThAnaM kurvatA 'pratimApratipannAya zramaNopAsakAya bhikSAM datta' itibhASamANena prAmAdiSu mAsakalpAdividhinA viharttavyam // 11 // tathA bhikSUNAM pratimAsu mAsikyAdipu dvAdazasu, Aha ca-"mAsAI sattA 7 paDhamA 8 taia 10 sattarAidiNA / aharAi 11 egarAI 12 bhikkhupaDimANa bArasagaM" atra prathamA ekamAsikI yAvatsaptamI saptamAsikI, tadanu tisraH saptarAtrikyaH 10, ahorAtrikI 11, ekarAtrikI 12, ca // 1 // "paDivajai eAo, saMghayaNI dhiijuo mahAsatto / paDimAo bhAviappA, sammaM guruNA annunnnnaao||" saMhananaM vajraRSabhanArAcAderanyatarat, dhRtirmanaHkhAsthyaM tadyuktaH, mahAsattva upasargAdau, bhAvitAtmA, pratimAyogyAnuSThAnena guruNA'nujJAtaH, atha cedgurureva pratipattA tadA sthAnAcAryeNa gacchena vA'nujJAyate // 2 // "gaccheccia nimmAo, jA puvA dasa bhave asaMpuNNA / navamassa taiavatthu, hoi jahanno suAbhigamo" pratipattA gacche eva tiSThana nirmAtaH AhArAdivipaye pratimAyogyaparikarmaNi niSThitaH, saptasu yAvatparimANA tasyAstatparimANameva parikarma / tathA na varSAkhetAH pratipadyate, na ca parikarma karoti / Asu cAdimaM dvayaM ekatraiva varSe, dvitIyamekaikavarSe, anyAstisraH anyAnyavarSe, anyatra varSe parikarmAnyatra ca pratipattiH, tadevaM navabhirvarAdyAH sapta samApyante / asya ca zrutaM jaghanyato navamapUrvatRtIyavastuyAvat , utkarpatastu kiJcidUnAni daza pUrvANi / sampUrNadazapUrvadharo hi amoghavacanatvAt dharmopadezena bhavyopakAritvena tIrthavRddhikAritvAt pratimA na pratipadyate / na ca pUrvagatazrutaM vinA etAH pratipadyate, niratizayitvAtkAlAdi na jAnAtIti // 3 // "vosaTTa cattadeho, uvasaggasaho jaheva jiNakappI / esaNaabhiggahIA, bhattaM ca alevaDaM tassa" vyutsRSTaH parikarmAbhAvena tyaktazca mamatvAbhAve deho yena sa tathA, yathaiva jinakalpI Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 354 tathaivopasargasahaH syAt , epaNA piNDagrahaNaprakAraH saMsRSTAdiH saptadhA sA abhigRhItA abhIgrahavatI myAt , tadyathAsaptasu bhaktapAnapaNAsu anyAzcatamrA eva grAdyAH, tatrApi AdyayoragrahaNaM / punarapi vivakSitadivase'nyA madhye dvayorabhigrahaH / ekA bhakte ekA ca pAnake iti / bhaktaM punaralepakRttasya ityAdi parikarma kRtvA // 4 // "gacchAvi Nikkha mittA, paDivaje mAsikaM mahApaDimaM / dattegabhoaNassA, pANassavi ega jA mAsaM" yadyAcAryaH pratipattA tadA khalpakAlaM sAdhvantare khapadaM nyasya zaratkAle khagaNaM kSamayati, pratimApratipannazcaivaM pravartate // 5 // "jatthatyamei sUro, na tao ThANA payaM'pi saMcalai / nAegarAiyAsI, egaM ya durga va aNNAe / " jJAte upalakSite ekarAtraM vasati, ekaM vA dve yA dine ajJAte // 6 // "duTANa hatthimAINa, no bhaeNaM payaMpi osrhe| emAi niyamasevI, viharai jA'khaMDio mAso // 7 // pacchA gamchamuveI, evaM dumAsI timAsi jA satta / mavaraM dattI vai, jA satta u sttmaasiie||8|| tatto a aTramIA, havaiha paDimA u sattarAidiNA / tIi causthacautthe Na, pANaeNaM iha viseso" / aSTamyAmayaM vizepo yacaturvidhAhArAMzcaturthAn karoti, ihApi ca pAraNakepyAcAmlaM kArya, dattiniyamastu nAsti // 9 // tathA "uttANaga-pAsalI, nesajI Avi ThANa ThAittA / sahai upasagge ghore, dighAI tattha avikaMpo" / uttAnaka UrdhvamukhazayitaH, pAsalI pArthamukhazayitaH, nipadyAyAn samaputatayopaviSTaH, sthAnamuktarUpaM sthityA grAmAdibhyo bahiriti zepaH // 10 // "ducAthi erisacia, vahiA gAmAiANa navaraM tu| ukkaDa lagaMDasAI, daMDAyayo va ThAejA" / utkaTuko bhUmAyanyastaputatayopaviSTaH,'lagaMDa' duHsthitaM kASTaM tadcchete yaH sa lagaNDazAyI zIrpapANibhireva spRSTabhUbhAgo na pRSThena, daNDabadAyato dIrghA daNDAyataH, yA vikalpArthaH, sthitvA divyAdyapasargAna sahate iti zeSaH // 11 // "tacAvi erisaJcia. navaraM ThANaM ta tamsa godohI / bIrAsaNamahavAvI, ThAijA aMbakhujo vA" / tiSThedAmrakulo vA AmraphalabadvakrAkAreNAvasthita ityarthaH // 12 // emeva ahorAI, chaTuMbhattaM apANagaM navaraM / gAmanagarANa vahiA, vagdhAriapANie ThANaM / " evaM pUrvoktanItyA 'vagdhAriapANietti' pralambitabhujasya sthAnaM bhavati, ahorAtrikI pratimA dinatrayeNa yAti, ahorAtrAnte paSThabhaktakaraNAt // 13 // "emeva egarAI, ahamabhatteNa ThANa vaahiro| IsiMpanbhAragae, aNimisanayaNegadiTThIe" / ahorAtrikovadekarAtrikI apAnASTamabhaktena yatsthAnaM kAyotsargastatkattuM vahichAdrAmAdestiSThatIti yogaH, IpatprAgbhAragata Ipadavanato nadyAdidustaTIsthito vA'sau syAt, animIpanetra ekapudgalanyastaraSTiH // 14 // "sAhaTa dovi pAe, bagghAriyapANi ThAyae ThANaM / bagghAriyalaMvibhuo, sesa dasAsu jahA bhaNi" / saMhRtya caturaGgulAntaraM kRtvetyarthaH vAghAritapANiH pralambitabhujastiSThati sthAnaM kAyAvasthAnavizeSaM, iyaM pratimA'horAtrAnantaramaSTamakaraNAcatUrAtriMdivamAnA syAt , asyAzca samyak pAraGgato'vadhimanaHparyAyakevala jJAnAnAmanyatamAM labdhiM prApnoti iti, zepaM dazAzrutaskandhAnusAreNa jJeyaM / yo bhikSuryatate yathAvatparijJAnopadezAdibhiH // 11 // mUlam-kiriAsu bhUaggAmesu, paramAhammiesu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 12 // vyAkhyA-kriyAsu karmavandhanivandhanabhUtaceSTAsu arthAnAdibhedaistrayodazasu, yaduktaM-"aTThA 1 'NaTThA 2 hiMsA 3 kamhA 4 diTTIya 5 mosa 6 adiNNe 7 / ajjhattha 8 mANa 9 mitte 10 mAyA 11 lobhe 12 riyAva hiyaa||13|| tatra arthena vaparaprayojanena kriyA pRthivyAdiprANivadho'rthakriyA // 1 // tadviparItA vinApi prayojanaM yA prayujyate sA anarthakriyA // 2 // asI mAM hatavAn hanti hanipyati nA tadenaM hanmIti yaddaNDArambhaNaM sA hiMsAkriyA // 3 // yatrAnyArtha vANAdi muJcannanyaM hinasti sA akasmAt kriyA // 4 // yatrA'zatrumapi zatrurasau mameti buddhyA hinasti sA 'diTThItti' dRSTiviparyAsakriyA // 5 // 'mosatti' svasya khajanAnAM vA hetoryanmRpA vakti sA mRSAbhASA kriyA // 6 // 'adiNNetti' svaparAdikRte yadadattasya grahagaM sA'dattagrahaNakriyA // 7 // yatra bAbahetuM vinApi daurmanasyaM sA'dhyAtmakriyA // 8 // yattu jAtimadAdinA mattaH paraM hIlayati sA mAnakriyA // 9 // 'mittatti' mitrANA. palakSaNayAnmAtApitrAdikhajanAnAM svalpepyaparAdhe yavadhavadhAditIvradaNDakaraNaM sA mitradveya vRttikriyA // 10 // mAyayA dambhena yadanyepAM vadhAdikaraNaM sA mAyAkriyA // 11 // lobhena tu tatkaraNaM lobhakriyA // 12 // yA punaH Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 355 satatamapramattasya bhagavato yogIndrasya yogAdbhavati sA airyApathikI kriyA // 13 // tathA bhUtaMgrAmA jIvasaGghAtAzcaturdaza te cAbhI-"egidiya sahumi 1 yarA 2, sanni 3 ara-paNiMdiA 4 ya sabi-ti--caU 7 / apajjattA pajattA, bheeNaM caudasa 14 ggAmA // 1 // " teSu / tathA paramAzca te adhArmikAzca paramAdhArmikAsteSu paJcadazasu asuravizepepu, yadukta-"aMve 1 aMbarisI 2 ceva, sAme 3 sabale 4 tti Avare / ruddo 5 varudda 6 kAle a7, mahAkAleti 8 Apare // 1 // asipatte 9 dhaNU 10 kuMbhe 11, pAlU 12 vearaNI 13 iya / kharassare 15 mahAghose 15, ee paNNarasAhiyA / / 2 // " teSu yo bhikSuryatate, yathAyogaparihArarakSaNajJAnaiH // 12 // mUlam-gAhAsolasaehi, tahA assaMjamammi ya / je bhikkhU jayaI nizcaM, se na acchai maMDale // 13 // vyAkhyA-gAthA gAthAbhidhAnamadhyayanaM poDazaM yeSAM tAni gAthASoDazakAni sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhAdhyayanAni tepu, "samao 1 veAliaM 2, uvasaggapariNa 3 thIpariNNA ya 4 / nirayavibhattI 5 vIratthao 6 ya kusIlANa paribhAmA 7 // 1 // vIriyara dhamma 9 samAhI 10. magga 11 samosaraNa 12 ahatahaM 14 / jamatItaM 15 taha gAthA 16, solasamaM hoi ajjhayaNaM // 2 // " tathA asaMyame ca saptadazabhede pRthivyAdivipaye, saptadazasaMkhyAtvaM cAsya tadvipakSasya saMyamasya saptadazabhedatvAt , yadAhuH-"puDhayi 1 daga 2 aNi 3 mAruya 4, vaNassai 5 vi 6 ti 7 cau 8 paNidi 9 ajIve 10 / pehu 11 ppeha 12 pamajaNa 13, parivaNa 14 bhaNo 15 paI 16 kAe 17 // 1 // " pRthivyAdInAM saMghaTTAdiparihAreNa navadhA saMyamaH 9, ajIyasaMyamastu ajIvAnAM sattvopamaIhetUnAM pustakapaJcaka-tRNapaJcakAdInAmutsargaNA'grahaNarUpaH, apavAdatastu grahaNepyepAM yatanayA vyApAraNarUpaH // // 10 // prekSAsaMyamazcakSupA vIkSya yatkAryakaraNaM // 11 // upekSAsaMyamo dvidhA sAdhugRhi vipaye nodanA'nodanAtmakaH // 12 // pramArjanAsaMyamaH sAgArikasamakSaM pAdau na pramArTi, tadabhAve tu pramArjayatItyAdikaH // 13 // pariSThApanAsaMyamo vidhinA dopaduSTAhAraviNamUtrAdipariSThApanaM kuvetH||14|| manaHsaMyamo'kuzalasya manaso nirodhaH kuzalasya tasyodIraNam // 15 // evaM vAsaMyamo'pi // 16 // kAyasaMyamaH sati kArye upayogavatA gamanAgamanAdikArya, tadabhAye saMlInakaracaraNena bhAvyam // 17 // yo bhikSuryatate ekatra taduktAnuSThAnAdanyatra tu parityAgAt // 13 // mulam--bhaMmi nAyajjhayaNesu, ThANesu asmaahie| je bhikkhU jayaI nicaM, se na acchai maMDale // 14 // vyAkhyA-brahmaNi brahmacarye'STAdazaprakAre, uktazca-"divyaudArikakAmAnAM, kRtAnumatikAritaiH / manovAkAyata 1, brahmASTAdazadhA matam // 1 // " tathA jJAtAdhyayaneSu utkSiptajJAtAdiSvekonaviMzato, yadAhuH-"ukkhittagAe 1 saMghADe 2, aMDe 3 kumme a 13 selae 5 / tuMve 6 a rohiNI 7 mallI 8, mAyaMdI 9 caMdimA 10 isa // 1 // dAvaddaye 11 udaganAe 12, maMDukke 13 tealI 14 iya / naMdiphale 15 avarakaMkA 16, AiNNe 17 suMmu 18 puMDarIe 19 // 2 // ti" tathA sthAneSu AzrayeSu kAraNeSyityarthaH, kassetsAha-asamAdheH / tatra samAdhijJAnAdipu cittaikAgryaM, na samAdhirasamAdhistasya, tAni ca viMzatistathA hi-drutadrutacAritvaM, drutacAritve hi patanAdinA AtmAnamasamAdhau yojayet , jIvavadhe satsanyAnapi, paraloke vAtmanaH sattvavadhanirmitakarmaNA asamAdhiH syAt / evamanyepvapyasamAdhisthAnatvaM bhAvanIyam // 1 // apramArjite'vasthAnAdi // 2 // duSpramArjite'vasthAnAdi, anayoH sarpAdinA''tmano'samAdhiH // 3 // atiriktazayyAsanatvaM ativistIrNazAlAdau anyairadhikaraNAdinA AtmaparAsamAdhiH, ekAdhikapIThAdhAsevane'pi tathaiva // 4 // ratnAdhikaparAbhavanam // 5 // sthaviraparibhavanam // 6 // bhUto. paghAtaH pramAdAdekendriyAdihananam // 7 // saMjvalanaM kSaNe 2 ropaH // 8 // krodhanaM dIrghakopakaraNam // 9 // pRSThamAMsikaM parokSe parApavAdaH // 10 // abhIkSNaM avadhAriNIbhApAyA bhASaNam // 11 // navAdhikaraNakaraNaM, anyAnyakalahasantAnayojanam // 12 // udIraNamupazAntakalahAnAmudIraNam // 13 // akAle khAdhyAyakaraNaM, anena hi prAntadevatA asamAdhI yojayati // 14 // sacittapRthvIrajaHspRSTapANinA bhikSAgrahaNaM, evaM sarajaHpAdenAsthaNDilagamane Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 356 pAdApramArjanam // 15 // vikAlepi mahan chandakaraNam // 16 // kalahakaraNam // 17 // jhaMjho gaNabhedastatkaraNam // 18 // sUryodayAdArabhyAstaMyAvadbhojanam // 19 // eSaNAsamiterapAlanam // 20 // eSu yo bhikSurgatate pAlanajJAnalAgaiH // 14 // mUlam - ikkavIsAe sabalesu, bAvIsAe parIsahe / je bhikkhU jayaI. nicaM, se na acchai maMDale 15 vyAkhyA - ekatriMzatI zabalayanti karburIkurvanti cAritramiti zabalAH kriyAvizeSAnneSu te cAmI-hastakarma kurvan zabalaH, atra kriyAkriyAvatoH kathaJcidabhedAbhyupagamAdevamudhyate, evaM sarvatra // 1 // atikramavyatikramAticAraimaithunaM sevamAnaH // 2 // rAtrau bhuJjanaH // 3 // AdhAkarma 4 rAjapiNDa 5 krIta 6 prAmilA 7 bhyAhatA 8 chedyAni 9 bhuJjAnaH, tatra prAmityamuddhArakagRhItaM, abhyAhataM khaparagrAmAderAnItaM, AccheyamuddAlya gRhItam / pratyAkhyAtamikSAM bhuJjanaH // 10 // SaNmAsAntargaNAdvaNaM saMkrAman // 11 // mAsAntastrIn dakalepAn kurvANaH, tatrArddhajaGghAdane payasya'vagAhyamAne saMghaTTaH, nAbhidvayase payasi tu lepaH, nAbherupari tu jale prApte lepopari kathyate / tathA mAsAntastrINyaparAdhapracchAdanarUpANi mAyAsthAnAni kurvan // 12 // upetya prANAtipAtaM kurvan // 13 // upetya mRpA vadan // 14 // upetyAdattamAdadAnaH // 15 // avyavadhAnAyAM sacittapRyAM UrddhAvasthAnazayanopavezanAni kurvan // 16 // evaM saMsnigdhAyAM sacittara jovyAptAyAM ca bhuvi sacittazilAdau ghuNAdijIvAvAse kASThAdau vA sthAnAdi kurvan // 17 // sANDe sajIvAnvite vIjaharitAvazyAyo ttipana kAmbu mRttikA markaTa santAnasahite viSTAdau sthAnAdi kurvANaH // 18 // upetya kandamUlapuSpaphalavIjaharitAni bhuJjanaH // 19 // varSamadhye daza dakale - pAn mAtRsthAnAni ca kurvan // 20 // upetya sacittajalArdrahastadardhI bhAjanAdinAzanAdi gRhItvA bhuAnaH // 21 // dvAviMzatI parIpay pUrvakteSu yo bhikSuryatate parihAra sahanAdibhiH // 15 // mUlam -- tevIsai sUagaDe, rUvAhiesu suresu ya / je bhikkhU jayaI nizcaM, se na acchai maMDale // 16 // vyAkhyA -- trayoviMzatyadhyayanayogAt trayoviMzati tacca tatsUtrakRtaM ca prayoviMzatisUtrakRtaM trayoviMzatiH sUtrakRtAdhyayanAni cAmUni - "puMDarIya 1 kiriaThANaM 2, AhArapariNNa 3 apacakkhANa kiriA 4 ya / aNagAra 5 aha 6 nAlaMda 7, solasAI ca tevIsaM // 1 // " atra 'solasAiMti' SoDaza ca samayAdIni pUrvoktAnIti trayoviMzatiH / tathA rUpamekastadadhikeSu prakramAt sUtrakRtAdhyayanebhyaH sureSu ca bhavana pativyantarajyotiSkavaimAnikarUpeSu yathAkramaM dazASTapaJcaividheSu yo bhikSuryatate yathAvatprarUpaNAdinA // 16 // mUlam - paNavIsabhAvaNAhiM, uddesesu dasAiNaM / je bhikkhU jayaI nizcaM, se na acchai maMDale // 17 // vyAkhyA -- paMcatriMzatI 'bhAvaNAhiMti' bhAvanAsu mahAtrataviSayAsu, uktaM hi - " paNavIsaM bhAvaNAo paNNanAo taMjA - paDhamadhae, iriAsamiI 1 maNagutI 2 vayaguttI 3 AloiUNa pANabhojanaM 4 AyANabhaMDamananikakhevaNAsamiI // 5 // vIavae, aNuvI abhAsaNayA 1 kohavivege 2 lohavivege 3 bhayavivege 4 hAsavitrege // 5 // taiabae, uggahaaNuNNavaNayA 1 uggahasImajaNaNayA 2 sayameva uggahaaNugiNhaNayA 3 sAhammiauggahaM aNuNNavia bhuMjaNyA 4 sAhAraNabhattapANaM aNuNNavia paribhuMjaNayA // 5 // cautthavae, itthipasupaMDagasaMsattarAyaNAsaNavajaNayA 1 itdhIkahavivajjaNayA 2 itthIiMdiANa AloyaNavajaNayA 3 putrarayapucakIliANaM visayANaM amaraNayA 4 paNIyAhAravivajjaNayA // 5 // paMcamavae, soiMdiyarAgovarame 1 evaM paMcavi iMdiA // 5 // evaM // 25 // 'uddememutti' uddezeSu uddezanakAleSu dazAdInAM dazAkalpavyavahArANAM paDaviMzatau iti zeSaH, uktaM hi - "dasa uddesaNakAlA, damANa kapparasa hoMti chacceva / dasa ceva ya vavahArassa, hoti saGghevi chavIsaM // 1 // yo bhikSuryatate paribhAvanAprarUpaNAdibhiH // 17 // mUlam - aNagAraguNehiM ca, pakaSpaMmi taheva ya / jo bhikkhU jayaI nicaM, se na acchai maMDale // 18 // vyAkhyA - anagAraguNA tratAdayaH saptaviMzatiH, "vayachakka 6 miMdiANaM ca niggaho 11 bhAva 12 karaNasacaM ca 13 / khamayA 14 virAgayA 15 viya, maNamAINaM niroho a 18 // 1 // kAyANa chakka 24 jogaMmi juttayA Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 uttarAdhyayana 25 veyaNAhiAsaNayA 26 / taha mAraNaMtiahiAsaNA ya 27 ee'NagAraguNA // 2 // " prakRSTaH kalpo yativyavahAro yatra sa prakalpaH, sa cehAcArAGgameva zastraparijJAdhaSTAviMzatyadhyayanAtmakaM tasmin , uktaM ca-"satthaeriNNA 1 logavijao 2 sIosaNija 3 sammattaM 4 / AvaMti 5 dhuva 6 vimoho 7 uvahANasuaM 8 mahapariNNA 9 // 1 // piMDesaNa 10 seji 11 riA 12, bhAsA 13 vatthesaNA ya 14 pAesA 15 / uggahapaDimA 16 sattikasattayA 23 bhAvaNa 24 vimuttI 25 // 2 // ugghAya 26 maNugghAyaM 27, ArovaNa 28 tivihamo NisIhaM tu| ia aTThAvIsaviho, AyArapakappanAmo u // 3 tathaiva tenaiva yathAvadAseyanAdiprakAreNa tuH pUtau yo bhikssurytte||18|| mUlam-pAvasuyapasaMgesu, mohahANesu ceva ya / je bhikkhU jayaI nizcaM, se na acchai maMDale // 19 // vyAkhyA-pApazruteSu prasaGgAstathAvidhAsaktirUpAH pApazrutaprasaGgAH teSu ekonatriMzadbhadeSu, uktaM ca-"aTuMganimittAI, dicha 1 ppAyaM 2 talisa 3 bhomaM ca 4 / aMga 5 ssara 6 lakkhaNa 7 paMjaNaM ca 8 tivihaM puNekkekaM // 1 // vidhyamevAha-suttaM ? vittI 2 taha vatti 3 ca 24 pAyasuamauNatIsavihaM / gaMdhaca 25 naTTa 26 vatthu 27 AuM 28 dhaNubeasaMjuttaM 29 // 2 // tatra divyaM vyantarATTahAsAdi // 1 // utpAtaM sahajarudhiravRSTyAdi // 2 // AntarikSa grahabhedAdi // 3 // bhauma bhUkampAdi // 4 // AgamanasphuraNAdi // 5 // kharaM paDDAdikaM // 6 // lakSaNaM puruSA dInAM // 7 // vyaJjanaM mapAdi // 8 // 'vatthuti' vAstuvidyA 'AuMtti' vaidyakaM / 'mohaTThANemutti' moho mohanIyaM tasya sthAneSu triMzatsaMkhyeSu, tathA hi-nadhAdijalamadhye pravizya raudrAdhyavasAyena trasaprANihananam // 1 // hastena mukhAdIni pidhAya hRdaye saduHkhanAdaM raTatazchAgAdijantormAraNam // 2 // zIpayeSTenArdracarmAdinA ziro veSTayitvA jantohananam // 3 // mudrAdinA zIrpe Ahatya duHkhamAreNa praannighaatH||4|| bahujanasya netA trAtA yo bhavati taMdyApAdanam // 5 // sarvasAdhAraNasyApi glAnAdeH satyapi sAmarthe kRtyAkaraNam // 6 // nirddharmatayA bhikSAdyarthamupasthitasya munerSAtaH // 7 // muktisAdhakamArgAtvasyAnyasya vA kuyuktibhirvyAmohApAdanena paribhraMzaH // 8 // jinAnAmavarNavAdaH // 9 // AcAryAdInAM jAtyAdinA nindanam // 10 // teSAmeva vaiyAvRttyAdyakaraNam // 11 // punaH punaradhikaraNamutpAdya tIrthabhedaH // 12 // jAnato'pi taddopaM vazIkaraNAdInAM prayogaH // 13 // vAntakAmasyApyahikAmuSmikaviSayANAM prArthanam // 14 // abahuzrutasyApi svasya bahuzruto'hamiti bhApaNam // 15 // tathA atapakhino'pi tapasvI ahamiti bhASaNam // 16 // gRhAdimadhye lokaM kSiptvA sadhUmAmipradIpanam // 17 // khayamakArya kRtvA'nyena kutamiti kathanam // 18 // azubhamanoyogayuktatvena pracuramAyAprayogAtsakalalokavacanam // 19 // satyaM vadantamanyaM mRpA pakSIti kathanam // 20 // akSINakalahatvam // 21 // mArga lokAnpravezya tadvittaharaNam // 22 // vizvAsya janaM tatkalatrANAmupabhogaH // 23 // akumArasyApi kumAro'hamiti bhASaNam // 24 // evamabrahmacAriNo'pi brahmacAryahamiti bhaNanam // 25 // yenavaizvayaM nItastasyaiva vitthrnnm|| 26 // yatprabhAvAdabhyuditastasyaiva bhogAdyantarAyakaraNam // 27 // senApatipAThakanRpazreSThivyApAdanam // 28 // apazyato'pi pazyAmi devAniti kathanam // 29 // kiMkAma gaIbhadevarityA diko devAnAmavarNavAdaH // 30 // iti rUpe yo bhikSuryatate tyAgAdinA // 19 // mUlam-siddhAiguNajoesu, tittIsAsAyaNAsu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale 20 ___ vyAkhyA-siddhAnAmanizAyino guNAH siddhAniguNA ekatriMzat , te ca saMsthAna 5 varNa 5 gandha 2 rasa 5 sparza 8 vedAbhAvA 28 kAyatvA 29 'saGgatvA 30 'janmatva 31 rUpAH, navavidhadarzanAvaraNacaturvidhAyuSkapaJcavidhajJAnA. varaNapaJcavidhAntarAyadvidvibhedavedanIyagotramohanAmakarmaNAmabhAvarUpA vA / 'jogesutti' sUcakatvAt sUtrasya yogasaMgrahA yeyAMgAH zubhamanovAkAyavyApArAH saMgRhyante, te ca dvAtriMzadamI-ziSyeNa prazastayogasaMgrahAya AcAryAyAlocanA zrAvaNIyA // 1 // AcAryaNApi prazastayogasaMgrahAyaiva dattAyAmAlocanAyAM nirapalApenava bhAvyaM nAnyasmai vAcyam // 2 // sarvasAdhubhirApatsu raDhadharmatA kAryA // 3 // aihikAmuSmikaphalAnapekSaM tapaH kAryam // 4 // grahaNAsevane zikSe Asevitavya // 5 // niSpratikarmazarIratvaM kAryam // 6 // yathA nAnyo vetti tathA tapaH kAryam // 4 // alobhatA // 8 // paripahAdijayaH // 9 // aajevm||10||sNymvipye zucitvam // 11 // smyktvshuddhiH||12|| cittasamAdhiH repAlane mAyAyA akaraNam // 14 // vinayopagatvena mAnAkaraNam // 15 // dhRtipradhAnAmatidhU. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 358 timatirdhAryA // 16 // saMvegaparatA // 17 // svadoSapracchAdanArtha yA mAyA sA praNidhirucyate sA tyAjyA // 18 // suvidhikAritA // 19 // saMvaraH // 20 // AtmadoSopasaMhAraH // 21 // sarvakAmaviraktatvabhAvanA // 22 // mUlaguNapratyAkhyAnam // 23 // uttaraguNapratyAkhyAnaM // 24 // dravyabhAvaviSayo vyutsargaH // 25 // apramattatA // 26 // kSaNe 2 sAmAcAryanuSThAnam // 27 // dhyAnasambhRtatA // 28 // mAraNAntikavedanodayepyakSobhatA // 29 // saGgAnAM pratyAkhyAnam // 30 // prAyazcitakAritA // 31 // maraNAntArAdhanA // 32 // tato inhe siddhAtiguNayogAsteSu / trayastriMzadAzAtanAsu ca arhadAdiviSayAsu pratikramaNasUtroktAsu, purataH ziSyagamanAdiSu vA samavAyAGgoktAsu tAmAH ziSyo rAjanyasyAcAryAdeH purataH 1 pArzvato vA 2 pRSTato 3 vA atyAsannaM gacchati // 3 // evaM tiSThati // 6 // evameva ca niSIdati // 9 // bahirbhUmau gato guroH pUrvamubhayasAdhAraNAmbhasA zaucaM karoti // 10 // guroH pUrva gamanAgamanamAlocayati // 11 // rAtrau zabdaM kurvato gurorjAgradapi pratizabdaM na datte // 12 // zrAvakAdikamAlApanIyaM guroH pUrvamAlApayati // 13 // azanAdyAnIya pUrvamanyeSAmAlocya pazcAgurorAlocayati // 14 // evamanyeSAM tatpUrvamupadarzayati // 15 // evaM guroH prAgazanAdinA'parAnnimantrayati // 16 // gurUnanApRcchaya yo yadi - cchati tattasmai pracuraM 2 datte // 17 // manojJaM manojJaM svayaM bhuGkte // 18 // dine'pi guroH zabdayato na prativaco daste // 19 // guruM prati niSThuraM muhurvati // 20 // guruNA zabdito yatra sthito guruvacaH zRNoti tatra sthitaH eva prativaco datte // 21 // kiM bhaNasIti guruM vakti // 22 // tvamiti vakti // 23 // yAdRzaM gururvati tAzameva prativakti, yathArtha ! kiM glAnAdervaiyAvRttyAdi na karopItyAdi guruNoktastvameva kiM na karopItyAdi prativakti // 24 // gurau kathAM kathayati no sumanAH syAt // 25 // tvametamartha na smarasIti vakti // 26 // gurau katha kathayati svayaM kathAM vaktumArabhate // 27 // bhikSAkAlo jAta ityAdivAkyanAkAle'pi parSadaM bhinatti // 28 // anutthitAyAmeva padi guruktamevArtha svakauzalajJApanArtha savizeSaM vakti // 29 // guroH saMstArakaM pacayAM ghaTTayati // 30 // guroH saMstArake niSIdati zete vA // 31 // uccAsane niSIdati // 32 // samAsane vA // 33 // yo bhikSuryatate zraddhAnasevanavarjanAdinA sa na tiSThati maNDale saMsAre / ityekonaviMzatisUtrArthaH ||20|| adhyayanArtha nigamayitumAhamUlam - ii eesa ThANesu, jo bhikkhU jayaI sayA / se khippaM sabasaMsArA, vippamuccai paMDietti bemi // vyAkhyA - ityanena prakAreNa eteSvanantarokteSu sthAneSu zeSaM spaSTamiti sUtrArthaH // 21 // iti bravImIti prAgvat // 20x2 gogo x o x o x iti zrItapAgacchIya mahopAdhyAya zrIvimalaharpagaNimahopAdhyAya zrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijaya gaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttI ekatriMzamadhyayanaM sampUrNam // 31 // kara phala phala phanphanTa phala phala phala ka // atha dvAtriMzamadhyayanam // -904 // OM // uktamekatriMzamadhyayanaM atha pramAdasthAnAkhyaM dvAtriMzamArabhyate, asya cAyaM sambandho'nantarAdhyayane caraNamuktaM, tatha pramAdasthAnatyAgAdevAsevyate, tattyAgazca tatparijJAnapUrvaka iti tadarthamidamArabhyate, itisambandhasyAsyedamAdisUtram / mUlam -- accaMtakAlassa samUlayassa, sabassa dukkhassa u jo pamokkho ! taM bhAsao me paDipuNNacittA, suNeha egaMtahiyaM hiyatthaM // 1 // vyAkhyA -- antamatikrAnto'tyanto vastunazca dvAvantau prArambhakSaNo niSTAkSaNazca tatrehArambhakSaNalakSaNo'ntaH parigRyate, tathA cAtyanto'nAdiH kAlo yasya so'tyantakAlastasya, saha mUlena kaSAyAviratirUpeNa varttate iti samUlakastasya sarvasya duHkhayatIti duHkhaH saMsArastasya tuH pUta, yaH prakarSeNa mokSo'pagamaH pramokSaH taM bhASamANasya me, pratipUrNa prastutArtha zravaNavyatiriktaviSayAntarAgamanenAkhaNDitaM cittaM yeSAM te pratipUrNacittAH santo yUyaM zRNuta, ekAntena nizcayena hitaM ekAntahitaM, hitastattvato mokSa eva tadarthamiti sUtrArthaH // 1 // pratijJAtamAha Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 uttarAdhyayana mUlam-nANassa sabassa pagArANAe, aNNANamohassa vivajaNAe / rAgasta dosassa ya saMkhaeNaM, egaMtasokkhaM samuvei mokkhaM // 2 // vyAkhyA-jJAnasya matijJAnAdeH sarvasya pAThAntare 'saccassa' satyasya yA prakAzanayA nirmalIkaraNena, anena jJAnAtmako mokSaheturuktaH / tathA ajJAnaM matyajJAnAdi, moho darzanamohanIyaM, anayoH samAhArastasya vivarjanA mithyAzrutazravaNakudRSTisaGgatyAgAdinA parihANistayA, anena samyagdarzanarUpo mokSahetureyoktaH / rAgasya dvepasya ca saMkSayeNa vinAzena, anena cAritrAtmakaH sa evoktaH, rAgadveSayoreva tadupaghAtakatvAt / tatazcAyamarthaH-samyagjJAnadarzanacAritrairakAntasaukhyaM samupaiti mokSam ayaM ca duHkhapramokSaM vinA na syAdityanena sa evopalakSita iti sUtrArthaH // 2 // nanvastu jJAnAdibhyo duHkhapramokSo jJAnAdInAM tu kaH prAptiheturucyate ? / mUlam-tarasesa maggo guruviddhasevA, vivajjaNA bAlajaNassa dUrA / sajjhAyaegaMtanisevaNA ya, suttatthasaMciMtaNayA dhiI ya // 3 // vyAkhyA-tasyetyanantaroktasya jJAnAdermokSopAyasya epa mArgaH panthA upAya ityarthaH, ka ityAha-guravo yathAsthitazAstrAbhidhAyakAH, vRddhAzca zrutaparyAyAdinA sthavirAsteSAM sevA guruvRddhasevA / vivarjanA bAlajanasya pArzvasthAderAt dUraNa, khalpasyApi tatsaGgasya mahAdopatvAt / svAdhyAyasya ekAntena vyAsagAtyAgena nipetraNA anuSThAnaM ekaantnipevnnaa| caH samuccaye, sUtrAthesazcintanA, dhRtizca manaHkhAsthya, na hi dhRti vinA jJAnAdilAma iti suutraarthH||3|| yadyevaMvidho jJAnAderupAyastarhi tAni vAJchatA prAkiM karttavyamityAha mUlam-AhAramicche miamesaNijaM, sahAyamicche niuNabuddhiM / nikeamiccheja vivegajogaM, samAhikAme samaNe tavassI // 4 // vyAkhyA-ahAramichenmitamepaNIyaM, na tu tadanyaM / sahAyamicchet nipuNA arthapu jIvAdiSu buddhiryasya sa tathA taM / niketamAzrayamicchedvivekaH syAdyasaMsargastadyogyaM taducitaM / samAdhikAmaH zramaNaH tapasvIti sUtrArthaH // 4 // tArazasahAyAlAbhe yatkArya tadAha mUlam -Na vA labhijA niuNaM sahAyaM, guNAhi vA guNao samaM vaa| eko'vi pAvAiM vivajayaMto, viharija kAmesu asajjamANo // 5 // vyAkhyA-na niSedhe, vA zabdavedarthe, tatazca na celabheta nipuNaM sahAyaM guNairjAnAdibhiradhikaM guNAdhikaM guNato guNAnAzritya samaM vA, ubhayatrApyAtmana iti gamyate, tadA eko'pi pApAni pApahetubhUtAnuSThAnAni vivarjayan viharet kAmeSu asajan prativandhamakurvan / tathAvidhagItArthavipayaM caitadanyathA ekAkivihArasyAgame nipiddhatvAt / etaduktau ca madhyagrahaNe AdyantagrahaNamiti nyAyAdAhAravasatyorapyapavAdo'vAdIti mantavyamiti suutraarthH||5|| itthaM saprasaGga jJAnAdInAM duHkhapramokSopAyatvamuktaM, idAnIM tu jJAnAdiprativandhakAnAM duHkhahetUnAM ca mohAdInAM yathotpAdo yathA duHkhahetutvaM yathA ca kSayastatkSaye ca yathA duHkhakSayastathAbhidhAtumAha mUlam-jahA ya aMDappabhavA balAgA, aMDaM balAgappabhavaM jahA ya / emeva mohAyayaNaM khu taNhA, mohaM ca taNhAyayaNaM vayaMti // 6 // vyAkhyA-yathA ca yenaiva prakAreNa aNDaprabhavA balAkA, aNDaM balAkAprabhavaM ca yathA / evamevAnenaiva prakAreNa moho'jJAnaM mithyAdarzanaM ca sa AyatanamutpattisthAnaM yasyAH sA mohAyatanA tAM khuravadhAraNe 'taNhatti' tRSNAM vada. ntIti samvandhaH, yathoktamohAbhAve hyavazyaM tRSNAkSayaH syAditi / mohaM ca tRSNAyatanaM vadanti, tRSNA nAma satyasati vA vastuni mUrchA, sA ca rAgapradhAnA tatastayA rAga upalakSyate, sati ca tatra dveSo'pi sambhavatIti sopyanenaivAkSipyate, tatastRSNAgrahaNena rAgadvepAvuktau, tadutkaTatve copazAntamohasyApi mithyAtvagamanasambhavAtsiddha evA'jJAnAdirUpo mohaH, tRSNAtaH / anena cAnyonyaM hetuhetumadbhAvAbhidhAnena yathA mohAdInAmutpAdastathoktam // 6 // atha yathaipAM duHkhahetutvaM tathA vaktumAha Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 uttarAdhyayana mUlam-rAgo ya vosovi ya kammabIyaM, kammaM ca mohappabhavaM vayaMti / kammaM ca jAImaraNassa mUlaM, dukkhaM ca jAImaraNaM vayaMti // 7 // vyAkhyA-rAgazca dveSopi ca karmaNo jJAnAvaraNAdebIjaM kAraNaM, ata eva karma ca mohaprabhavaM mohopAdAnakAraNaM badanti / karma ca jAtimaraNasya mUlaM kAraNaM, duHkhaM ca duHkhahetuH punarjAtimaraNaM vadanti // 7 // yatazcaivamataH ki sthitamityAha mUlam-dukkhaM hayaM jassa na hoi moho, moho ho jassa na hoi taNhA / taNhA hayA jassa na hoi loho, loho hao jassa na kiMcaNAI // 8 // vyAkhyA-duHkhamuktarUpaM hatamiya hataM, kenetyAha-yasya na bhavati moho mohasyaiva tanmUlahetutvAt / bhoho hato yasya na bhavati tRSNA, mohAyatanatvAt tasyAH / tRSNA hatA yasya na bhavati lobhaH, tRSNAzabdenoktanItyA rAgadveSayoruktatvAt , tayozca lobhakSaye sarvathaivAbhAvAt , ata eva prAdhAnyAt rAgAntargatatvepi lobhasya pRthaggrahaNaM / lomo hato yasya na kizcanAni dravyANi santIti zeSaH, satsu hi teSu prAyaH syAdevAmikAMkSeti sUtratrayArthaH // 8 // nanu santu duHkhasya mohAcA hetavo hananopAyasteSAM pUrvokta eva utAnyepi santItsAzaMkya savistaraM sadunmUlanopAyAn vivakSuH prastAvanAmAha mUlam -rAgaM ca dosaM ca taheba mohaM, uddhattukAmeNa smuuljaalN| je je uvAyA paDivajiyavA, te kittaissAmi ahANuputviM // 9 // vyAkhyA-rAgaM ca dveSaM ca tathaiva mohaM uddharjukAmena unmUlayitumicchatA saha mUlAnAM tIvrakapAyAdInAM viSayA. dInAM ca jAlena varttate yo'sau samUlajAlastaM, ye ye upAyAH pratipattavyAH svIkAryAstAn kIrtayiSyAmi yathAnupUiita sUtrArthaH // 9 // pratijJAtamAha mUlam-rasApagAma na niseviavA, pAyaM rasA dittikarA narANaM / ___dittaM ca kAmA samabhivaMti, dumaM jahA sAduphalaM va pakkhI // 10 // vyAkhyA-rasAH kSIrAdivikRtayaH prakAmaM vADhaM na niSevitavyA na bhoktavyAH, prakAmagrahaNaM tu vAtAdikSobhani api jAta grAhyA iti sUcanArthama / qata evamucyata ityAha-prAyo bAhulyena rasA haptikarA dhAtadrekakAriNo narANAmupalakSaNatvAt ruyAdInAM ca bhavanti, saMca naraM bahuvacanaprakramepyekavacanaM jAtityAt kAmA viSayAH 1 nopabhoktavyAH -iti "gha" pustake / samabhidravanti / kamiva ke iva ? ityAha-drumaM yathA khAduphalaM, veti bhinnakrama upamArthazca tataH pakSiNa iva / iha drumopamaH pumAn , khAduphalakalpaM dRsatvaM, pakSitulyAH kAmAH // 10 // kiJca mUlam-jahA davaggI pauriMdhaNe vaNe, samAruo novasamaM uvei| / eviMdiaggIvi pagAmabhoiNo, na baMbhayArissa hiAya kassai // 11 // vyAkhyA-yathA davAgniH pracurendhane vane samArutaH savAyurnopazamaM upaiti, evaM dayAmivat 'iMdiyaggitti' ihendriyazabdena indriyajanito rAga evaM gRhyate sa eva dharmadrumadAhakatvAdamirindriyAmiH, so'pi prakAmabhojino'timAtrAhArasya na brahmacAriNo hitAya kasyacitsusthitasyApi syAt // 11 // anyacca mUlam-vivittasejAsaNajaMtiANaM, omAsaNANaM damiiMdiANaM / na rAgasattU dharisei cittaM, parAio vAhirivosahehiM // 12 // vyAkhyA-viviktA khyAdiviyuktA zayyA vasatistasyAmAsanamavasthAnaM tena yaMtritA niyaMtritA viviktazayyAsanayaMtritAsteSAM avamAzanAnAM nyUnabhojanAnAM damitendriyANAM na rAgazatrurddharSayati parAbhavati cittaM, ka iva ? parAjitaH parAbhUto vyAdhiH kuSThAdirivIpadhairgaducyAdibhirdehamiti gamyate // 12 // viviktavasatyabhAve dopamAha Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 uttarAdhyayana mUlam-jahA birAlAvasahassa mUle, na mUsagANaM vasahI pstthaa| ___emeva itthInilayassa majjhe, na baMbhayArissa khamo nivAso // 13 // vyAkhyA-yathA biDAlAvasathasya mArjAragRhasya mUle samIpe na bhUpakAnAM vasatiH sthitiH prazastA, avazyaM natra tadapAyasambhavAt , evameva strINAmupalakSaNAtpaNDakAdInAM ca nilayo nivAsaH strInilayaH tasya madhye na brahmacAriNaH kSamo yukto nivAsaH, tatra brahmacaryabAdhAsambhavAditi bhAvaH // 13 // viviktavasatAyapi kadAcitstrIsampAte yatkataivyaM tadAha-- mUlam-na rUvalAvaNNavilAsahAsaM, na jaMpiaM iMgia pehi vaa| . itthINa cittaMsi nivesaittA, daTuM vavasse samaNe tavassI // 14 // vyAkhyA-na naiva rUpaM susaMsthAnatvaM, .lAvaNyaM nayanamanasAmAhlAdako guNaH, vilAsA viziSTanepathyaracanAdayaH, hAsaH pratItaH, epAM samAhAraH, na jalpitamullapitaM, 'iMgiatti' iGgitaM aGgabhaGgAdi prekSitaM kaTAkSavIkSitAdi, vA samuccaye strINAM samvandhi citte nivezya, aho! sundaramidamiti vikalpato manasi sthApayitvA draSTuM indriyaviSayatA netuM vyavasvedadhyayasyet zramaNaH tapasvI // 14 // kuta evamupadizyate ? ityAha mUlam-adaMsaNaM ceva apatthaNaM ca, aciMtaNaM ceva akittaNaM ca / itthIjaNassAriyajhANajuggaM, hiaM sayA baMbhacere rayANaM // 15 // vyAkhyA-adarzanaM ca, evo'yadhAraNe, tataH adarzanameva, aprArthanaM cA'nabhilapaNaM, acintanaM caiva rUpAdyaparimA. ko akIle canAmato gaNato vA strIjanasya, AryadhyAnaM dharmAdi tadyogyaM taddhetatvenocitaM AryadhyAnayogyaM. hitaM pathyaM, sadA brahmacarye ratAnAM / tato na strINAM rUpAdi sarAgaM draSTuM vyayasyediti sthitam // 15 // nanu vikArahetau sati ye nirvikArAH syusta eva dhIrAstatkiM viviktazayanAsanatvamipyate ? ityAzaMkyAha mUlam--kAmaM tu devIhiM vibhUsiAhiM, na cAiA khobhaiuM tiguttaa| tahAvi egaMtahiti naccA, vivittabhAvo muNiNaM pasattho // 16 // vyAkhyA-'kAmaM tutti' anumatamevaitat yaddevIbhirapi AstAM mAnupIbhirbhUpitAbhiralaGkatAbhiH ma naiva 'cAiatti' zakitAH kSobhayituM calayituM triguptAH munayaH, tathApi ekAntaM hitamiti jJAtvA viviktabhAvo munInAM prazasto'ntarbhAvitaNigarthatayA prazaMsito jinAthaiH / ayaM bhAvaH-rUyAdisaGge prAyo yogino'pi kSubhyanti yepi na kSubhyanti te'pyavarNAdidoSabhAjo bhavantIti viviktatvameva zreyaH // 16 // idameva samarthayituM strINAM duratikramatvamAha mUlam-mokkhAbhikaMkhissa'vi mANavassa, saMsArabhIrussa Thiyassa dhamme / neyArisaM duttaramatthi loe, jahitthio bAlamaNoharAo // 17 // vyAkhyA-mokSAbhikAMkSiNo'pi mAnavasya saMsArabhIrorapi sthitasyApi dharme zrutadharme apizabdazcaiko'pi sarvatra sambadhyate, na naiva etAdRzaM dustaraM duratikramamasti loke yathA striyo vAlAnAM nirvivekAnAM manoharA bAlamano. harA dustarAH // 17 // strIsaGgAtikrame guNamAha mUlam-ee a saMge samaikamittA, suhuttarA ceva havaMti sesA / jahA mahAsAgaramuttarittA, naI bhave avi gaMgAsamANA // 18 // vyAkhyA-etAMzca strIvipayAn saGgAn sambandhAna samatikramya sukhottarAzcaiva bhavanti zepA dravyAdisaGgAH, sarva saGgAnAM rAgarUpatve tulye'pi strIsaGgAnAmevaiteSu prAdhAnyAt dRSTAntamAha-yathA mahAsAgaraM svayambhUramaNamuttIrya nadI bhavetsukhottaraiva 'avi gaMgAsamANatti' gaGgAsamAnApi AstAM kSudranadItyapizabdArthaH // 18 // kiJca mUlabha-kAmANugiddhippabhavaM khu dukkhaM, savassa logassa sdevgss| jaM kAiaM mANasi ca kiMci, tassaMtagaM gacchai vIarAgo // 19 // Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 uttarAdhyayana vyAkhyA--kAmeSu anugRddhiH satatAbhikAMkSA kAmAnugRddhistatprabhavameva, khuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, duHkhaM sarvasya lokasya sadevakasya, yatkAyikaM mAnasikaM ca kiJcidalpamapi tasyAntamevAntakaM gacchati vItarAgo vigatakAmAnuddhiH // 19 // nanu kAmAH sukharUpAstatkathaM tatprabhavameva duHkhamucyate ? ucyate mUlam -- jahA ya kiMpAgaphalA maNoramA, raseNa vaNNeNa ya bhujjamANA / te khuddae jIvia pazcamANA, eotramA kAmaguNA vivAge // 20 // vyAkhyA--yathA ca yathaiva kimpAkaphalAni 'maNoramatti' apergamyatvAnmanoramANyapi rasena varNena ca zabdAdandhAdinA ca bhujyamAnAni tAni lokapratItAni 'khuddaetti' ArpatvAtkSodayanti vinAzayanti jIvitaM pacyamAnAni vipAkAvasthAprAptAni, etadupamAH kAmaguNA vipAke, vipAkadAruNatAsAmyena tattulyA iti bhASaH // 20 // evaM kevalasya rAgasyoddharaNopAyamabhidhAya tasyaiva dveSAnvitasya tamAha - mUlam - je iMdiANaM visayA maNuSNA, na tesu bhAvaM nisire kayAI / na yAmaNNesu mapi kujjA, samAhikAme samaNe tavassI // 21 // vyAkhyA - ye indriyANAM vipayA manojJAH na teSu bhAvaM abhiprAyaM apegamyatvAt bhAvamapi prakramAdindriyANi pravarttayituM kiM punastatpravarttanamityapizabdArthaH, nisRjetkuryAtkadAcit / na ca naivAmanojJeSu mano'pi kuryAdindriyANi pravarttayitumitIhApi gamyaM, aperarthaH prAgvat, samAdhiriha rAgadvepAbhAvarUpastaM kAmayate iti samAdhikAmaH zramaNaH tapasvIti sUtradvAdazakArthaH // 21 // itthaM rAgadvepoddharaNaiSiNo viSayebhya indriyANAM nivarttanamupadiSTaM, atha viSayeSu tatpravarttane rAgadveSAnuddharaNe ca yo dopastaM pratyekamindriyANi manazcAzritya darzayitumaSTasaptatiM sUtrANyAha / tatrApi cakSurAzritya trayodazasUtrANi - mUlam -- cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamA hu / taM dosauM amaNuSNamAhu, samo u jo tesu sa vIrAgo // 21 // vyAkhyA- - cakSupo rUpaM gRhyate'neneti grahaNamAkSepakaM vadanti, tataH kimityAha - tadrUpaM rAgahetuM tuH pUrvau manojJamAhuH, tathA tadrUpameva dveSahetu mamanojJayAhuH, tatastayozcakSuH pravarttane rAgadvepasambhavAttaduddharaNAzaktilakSaNo doSaH syAditi bhAvaH / Aheba na ko'pi sati rUpe vItarAgaH syAdata Aha- samastvaraktadviSTatayA tulyaH punaryastayormanojJe tararUpayoH sa vItarAga iva vItarAgaH, upalakSaNatvAdvItadveSazca / ayaM bhAvaH- na tAvattayozcakSuH pravarttayet kathaJcitpravRttau tu samatAmevAvalamveteti // 22 // nanu yadyevaM tarhi rUpameva rAgadvepajanakaM, na tu cakSustatkiM cakSurnigraheNeti zaGkApohAyAha mUlam -- ruvassa cakkhuM gahaNaM vayaMti, cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti | rAgassa he samaNuNNamAhu, dosassaheuM amaNuSNamAhu // 23 // vyAkhyA - rUpasya cakSurgRhAtIti grahaNaM grAhakamityarthaH vadanti, tathA cakSuSo rUpaM gRdyate iti grahaNaM prAyaM vadanti anena rUpacakSuSoranyonyaM grAyagrAhaka bhAvalakSaNaH sambandho darzitastato yathA rUpaM rAgadveSakAraNaM tathA cakSurapItyuktaM bhavati ata evAha - rAgassetyAdi - rAgasya hetuM prakramAcakSuH saha manojJena grAhyeNa rUpeNa varttate iti samanojJamAhuH, dveSasya hetuM amanojJaM manojJarUparahitamAhustato yukta eva cakSupo nigraha iti bhAvaH // 23 // itthaM rAgadveSoddharaNopAyayuktvA tadanuddharaNe doSamAha - mUlam -- ruvesu jo giddhimuvei tibaM, akAliaM pAvai se viNAsaM / rAgAure se jaha vA payaMge, Aloalole samuve madhuM // 24 vyAkhyA- - rUpeSu yo gRddhiM rAgamupaiti tIvrAM akAle bhavamAkAlikaM prApnoti sa vinAzaM, rAgAturaH san sa iti lokapratItaH, yathA veti vAzabdasyaivakArArthatvAt yathaiva pataGgaH Alokalolo 'tisnigdhadIpazikhAdarzana lampaTaH samupaiti mRtyum // 24 // Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 363 uttarAdhyayana mUlam-je yAvi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci rUvaM avarajjhaI se // 25 // vyAkhyA-yazca yastu apirminakramo'nyatra yokSyate, dvepaM samupaiti tIvra rUpeSviti prakramaH, sa kimityAha'tasitti' prAcyasyApizabdasyeha yogAtasminnapi kSaNe sa tuH pUrtI upaiti duHkhaM manaHsantApAdikaM, yadyevaM tarhi rUpa. syaiva duHkhahetutvaM, tata eva dveSasambhavAdityAzaMkyAha-duSTaM dAntaM damanaM durdAntaM duImatvamityarthaH, tacca prakramAJcakSuSastadeva doSo durdAntadopastena khakenAtmIyena janturdehI, na kiJcidalpamapi rUpamaparAdhyati tasya jantoH / yadi hi rUpameva duHkhahetuH syAttadA vItarAgadvepasyApi duSTarUpanirUpaNe duHkhaM syAnnacaitadasti, tataH svasyaiva doSeNa duHkhamAnoti prANIti bhAvaH // 25 // itthaM rAgadvepayoranarthahetutvamuktaM, idAnIM tu dvepasyApi rAgahetukatvAt sa eva mahAnarthamUlamiti darzayan tasya vizeSAtparityAjyatAM khyApayitumAha mUlam-egaMtaratto ruiraMsi rUve, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippai teNa muNI virAgo // 26 // vyAkhyA--ekAntarakto rucire manorame rUpe yaH syAditi zepaH, atAdRze'nIdRze prakramAdUpe sa karoti pradveSa, tathA ca duHkhasya sampIDaM saMghAtaM upaiti vAlo mUDhaH, na lipyate tena dvepakRtaduHkhena munirvirAgo rAgarahitaH // 26 // atha rAgasyaiva hiMsAdyAzravahetutvamihaiva taddvArA duHkhajanakatvaM ca sUtrapaTkenAha mUlam-rUvANugAsANugae a jIve, carAcare hiMsai NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attahagurU kilihe // 27 // vyAkhyA-rUpaM prastAvAnmanojJamanugacchatIti rUpAnugA sA cAsau AzAca rUpAnugAzA rUpaviSayo'bhilASastadanugataca, pAThAntare [rUvANuvAyANugaetti] rUpANAM prazastAnAM upAyairupArjanahetubhiranugataH upAyAnugatazca prANI 'jIvetti' jIvAMzcarAcarAn prasasthAvarAn hinasti anekarUpAn jAtyAdibhedAdanekavidhAn kAMzcit citrairnAnAvidhairupAyairiti gamyate, tAn carAcarajIvAn paritApayati duHkhayati vAlo'parAMzca pIDayatyekadezaduHkhotpAdanena, AtmArthaguruH khapra. yojananiSThaH kliTo rAgavAdhitaH // 27 // tathA mUlam-ruvANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rkkhnnsnniyoge| vae vioge a kahiM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 28 // vyAkhyA-rUpe anupAto'nugamanaM anurAga ityarthaH rUpAnupAtastasmin sati, NaH pUttauM, parigraheNa mUrchAtmakena hetubhUtena utpAdane upArjane rakSaNaM ca apAyebhyaH sanniyogazca svaparaprayojaneSu samyagvyApAraNaM rakSaNasanniyogaM tasmin 'vaetti' vyaye vinAze viyoge virahe sarvatra surUpavastuna iti gamyate, ka sukhaM ? na kApIti bhAvaH, se tasya rUpAnurAgiNaH / ayaM bhAvaH-surUpakalatra-kari-turaga-vastrAdInAmutpAdanAdyartha teSu teSu klezahetupUpAyeSu pravarttamAno duHkhamevAnubhavati rUpAnurAgI / pAThAntare vA [ "rUvANurAgeNa" iti razyate, tatra rUpAnurAgeNa hetunA yaH parigrahastena zeSaM prAgvat ] nanu rUpavatAmutpAdanAdiSu sukhaM mA bhUt , sambhogakAle tu bhAvItyAzaMkyAha-sambhogakAle copabhogaprastAve'pi atRpsilAme tRptiprAtyabhAve va sukhamiti sambandhaH / bahuvidharUpadarzane'pi nahi rAgiNAM tRptirasti / yaduktaM"na jAtu kAmaH kAmAnA-mupabhogena zAmyati / havipA kRSNavarmeva, bhUya evAbhivarddhate // 1 // ". tato'dhikAdhikenchayA khidyata eva rAgI, na tu sukhI syAditi bhAvaH // 27 // tatastasyAparAparadoSaparamparAvAptimAha mUlam-have atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuhuuiN| atuTThidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 29 // vyAkhyA-rUpe atRptaH casya bhinnakramatvAt parigrahe ca viSayamUrchAlakSaNe saktaH sAmAnyenaivAsaktimAn , upasaktazca gADhamAsaktaH, tataH saktazca pUrvamupasaktazca pazcAt saktopasakto nopaiti tuSTiM, tathA ca atuSTireva dopo'tuSTidopaH Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 uttarAdhyayana tena duHkhI yadi mamedamidaM ca rUpavadvastu syAttadA varamityAkAMkSAto'tIvaduHkhavAn san , parasya sambandhi rUpaba. stviti gamyate, lobhAvilo lobhakaluSa Adatte adattaM // 29 // tatazca mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, rUve atittassa pariggahe a| mAyAmusaM vahai lobhadosA, tasthAvi dukkhA na vimuccaI se // 30 // vyAkhyA-tRSNAbhibhUtasya lobhaparAjitasya tata evAdattahAriNo rUpe rUpaviSaye yaH parigraho mUrchArUpastasminiti yogaH, cassa bhinnakramatvAdatRptassa ca, mAyApradhAnaM 'mosaMti' mRSA'lIkabhASaNaM mAyAmRSA varddhate, kutaH ! ityAha-lobhadoSAt, lubdho hi parakhamAdatte, AdAya ca tadropanAya mAyayA mRSAM vadati / tadanena loma eva sarvAzravANAmapi mUlaheturiti sUcitam / rAgaprakramepi ca yadiha lobhAbhidhAnaM tadrAgepi lomAMzasyaivAtiduSTatAkhyApanApam / tatrApi ko doSaH ? ityAha-tatrApi mRSAbhApaNepi duHkhAna vimucyate saH, kintu duHkhabhAjanamevasyAditi bhAvaH // 30 // duHkhAvimokSameva bhAvayati mUlam-mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle aduhI durNte| evaM adattANi samAyayaMto, rUve atitto duhio aNisso // 31 // vyAkhyA-'mosassatti' mRSAbhASaNasya pazcAca purastAca prayogakAle ca duHkhI san , tatra pathAnahIdaM mayA susaMsthApitamuktamiti pazcAttApAt , purastAca kathamayaM surUpakhyAdivastukhAmI mayA vaJcanIya iti cintayA, prayogakAle ca kimasau mamAlIkabhApitAM lakSayiSyati na veti kSobhataH / tathA 'duraMtetti' huSTo'ntaH paryantaH iha janmanyanekaviumbanAto'nyabhave ca narakAdiprAptyA yasya sa duranto bhavati janturiti zeSaH / athavA 'mosassatti' mopakha Ayasa iti vyAkhyeyam / evamamunA prakAreNAdattAni samAdadAno rUpe'tRptaH san duHkhitaH svAditizeSaH / kozaH san / ityAha-anizrI dopavattayA kasyApyavaSTambhena rahitaH, methunAzravopalakSaNaM caitat // 31 // uktamevArtha nigamayitumAha mUlam-rUvANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tasthovabhogevi kilesadukkhaM, nivattaI jassa kae Na dukkhaM // 32 // myAkhyA-rUpAnuraktasya narasya evamanantaroktanItyA kutaH sukhaM bhavet ? kadAcitkiJcidalpamapi, kutaH ityAhapatastatra rUpAnurAge upabhogepi klezaduHkhaM atRptilAmalakSaNapAdhAjanitamasAtaM bhavati / upabhogameva vizinaSTi, nirvartayati utpAdayati yasyopabhogasya kRte, 'Na' vAkyAlaGkAre, duHkhaM kRchramAtmana iti gamyate / upabhogAyeM hi janaH klizyate tadA sukhaM syAditi, yadi ca tadApi duHkhameva tadA kuto'nyadA mukhaM syAditi bhAvaH // 32 // evaM rAgasyAnarthahetutAmuktvA dveSasyApi tAmatideSTubhAha mUlam-emeva rUvammi gao paosa, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto a ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 33 // vyAkhyA-evameva yathAnuraktastathaiva rUpe prakramAhuTe gataH pradveSaM upaiti duHkhaughaparamparA uttrottrduHkhsmuuhruupaaH| tathA praviSTacittaH casya bhinnakramatvAt cinoti ca karma, bat 'se' tasya punarmavet duHkhaM duHkhaheturvipAke'numakkAle atrAmutra ceti bhAvaH / punaHkhagrahaNamaihikaduHkhApekSamabhumakarmopacayazca hiMsAdyAzravAn vinA na syAdityanena dveSasyApyAkahetutvamAkSipyate // 33 // evaM rAgadveSAnuddharaNe doSamuktvA taduddharaNe guNamAha mUlam-ve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 34 // 1 // vyAkhyA-rUpe virakta upalakSaNatvAdadviSTazca manujo vizokaH zokamuktastannibandhanayo rAgadveSayorabhASAdetenAnantaroktena 'dukkhohaparaMpareNatti' duHkhAnAmoSAH sahAtAsteSAM paramparA tayA na lipyate na spRzyate bhavamadhyepi saMsti Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 uttarAdhyayana chan / dRSTAntamAha-'jaleNa vatti' jaleneva pAzabdasyevArthatvAt, puSkariNIpalAsaM padminIpatraM, jalamadhyepi saditi zeSaH // 34 // itthaM cakSurAzritya trayodaza sUtrANi jyAkhyAtAni, etadanusAreNaiva zeSendriyANAM manasazca trayodaza sUtrANi khakhaviSayAkhyAnapUrva vyAkhyeyAni, vizeSastu vakSyate mUlam-soassa sadaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu / taM dosaheDaM amaNuNNamAhu, samo a jo tesu sa vIarAgo // 35 // vyAkhyA-'soassatti' zrotrendriyasya // 35 // mUlam-sahassa soaM gahaNaM vayaMti, soassa saI gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNuNNamAhu, dosassa heuM amaNuNNamAhu // 36 // mUlam-sahesu jo giddhimuvei tivaM, akAliaM pAvai se viNAsa / rAgAure hariNamieva muddhe, sahe atite samuvei manuM // 37 // gyAlyA-'hariNamieca muddhatti' mRgazabdena saryopi pazurucyate tato hariNazabdena vizeSyate, hariNacAsau mRgadha hariNamRgo hariNapazurityarthaH / mugdho hitAhitAnabhijJaH, zabde lubdhakagItAdyAtmake tadAkRSTacittatayA atRptaH san37 mUlam-je Avi dosa samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU,na kiMci sahaM avarajjhaI se // 38 // egaMtaratto ruiraMsi sadde, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 39 // sadANugAsANugae ajIve, carAcare hiNsi'nnegruuve|cittehiN te paritAvei bAle, pIlei attagurU kilitttte||40|| vyAkhyA-atra 'carAcare hiMsaitti' vAdyopayogitAyucarmAdyartha carAn , vaMzamRdaGgakASThAdyarthamacarAMzva hinsti||40|| mUlam sahANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahiM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 41 // sadde atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuhiM / atuhidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 42 // vyAkhyA--'adattaM' gItagAyakadAsyAdi vINAvaMzAdikaM vA zobhanazabdotpAdakaM vastu Adatte // 42 // mUlam--taNhAbhibhUassa adattahAriNo, sadde atittassa parigahe a / mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 43 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, sahe atitto duhio aNisto // 44 // sadA. Nurattassa narasta evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivataI jassa kae Na dukkhaM // 45 // emeva saiMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduTThacitto a ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 46 // sabe viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 47 // 2 // ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu maNuNNamAhu / taM dosaheDaM amaguNNamAhu, samo ajo tesu sa vIarAgo // 48 // gaMdhassa ghANaM gahaNaM vayaMti, ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti / taM rAgaheDaM tu maNuNNamAhu, dosassa heuM amaNuNNamAhu // 19 // gaMdhesu jo giddhimuvei tivaM, akAliaM pAvai se viNAsaM / rAgAure osahigaMdhagiddhe, sappe bilAo viva nikkhamaMte // 50 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 uttarAdhyayana vyAkhyA-'osahi' ityAdi - auSadhayo nAgadamanyAdyAkhAsAM gandhe gRddhaH auSadhigandhagRddhaH san 'sappe biThAo bivatti' ivazabdasya bhinnakramatvAt sarpa iva bilAnniSkrAman sAtyantapriyaM tadgandhamupekSitumazakto bilAnniSkrAmati, tato gAruDikAdiparavazo duHkhamanubhavatIti // 50 // mUlam -- je Avi dosaM samuvei tibvaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / dudaMta doseNa saeNa jaMtU, na kiMci gaMdhaM avarajjhaI se // 51 // egaMtaratto ruiraMsi gaMdhe, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 52 // gaMdhANugAsANugae a jIve, carAcare hiMsaiNegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attaTThagurU kiliDe / 53 / vyAkhyA - atra mUSakamuSkamRganAbhiprabhRtihetave puSpAdihetave ca carAcarAn hinastIti // 53 // mUlam - gaMdhANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahiM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 54 // gaMdhe atitto a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuhi / aDidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 55 // vyAkhyA - ihAdattaM sugandhitaila- kastUrikA - kusumAdi // 55 // mUlam - tahAbhibhUassa adattahAriNo, gaMdhe atittassa pariggahe a / mAyAmusaM vaDai lobhadosA, tasthAvi dukkhA na vimuJcaI se // 56 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, gaMdhe atitto duhio aNisso // 57 // gaMdhArattassa narassa evaM katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nibaI jassa ka Na dukkhaM // 58 // emeva gaMdhammi gao paosaM, uvei dukkhohaparaMparAo / paTThacitto aciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 59 // gaMdhe viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 60 // 3 // mUlam -- jIhAe rasaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu / taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samoajo tesu sa vIrAgo // 61 // rasassa jinbhaM gahaNaM vayaMti, jibbhAe rasaM gahaNaM vayaMti / rAgassa he samaNuNNamAhu, dosassa heuM amaNuNNamAhu // 62 // rasesu jo giddhimuvei tivaM akAliaM pAvai se viNAsaM / rAgAure baDisa vibhinnakAe, macche jahA Amisa bhogagiddhe // 63 // vyAkhyA - 'baDisavibhinnakAetti' baDizaM prAntanyastAmipo lohakIlakastena vibhinno vidAritaH kAyo yasya sa afsafefbhannakAyaH matsyo yathA Amipasya mAMsasya bhoge khAdane gRddha AmipabhogagRddhaH // 63 // mUlam - je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / dudaMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci rassaM avarajjhaI se // 64 // egaMtaratto ruire rasaMmi, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 65 // rasANugAsANugae ajIve, carAcare hiMsai'NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attaTThagurU kiliTTe // 66 // vyAkhyA--bhatra carAcarAn bhakSaNopayogino mRgapazumInapakSiprabhRtIn kandamUlaphalAdIMzca hinasti // 66 // mUlam - rasANuvAeNa pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahiM suhaM se, saMbhoga Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 367 kAle a atittilAbhe // 67 // rase atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuDhei / atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 68 // vyAkhyA-ihAdattaM khaNDakhAdyaphalAdikaM rasavadvastu // 68 // mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, rase atittassa pariggahe a| mAyAmusaM vahui lobhadosA, tasthAvi dukkhA na vimuccaI se // 69 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, rase atitto duhio aNisso // 70 // rasANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivattaI jassa kae Na dukkhaM // 71 // emeva rassaMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto a ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 72 // rase viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajhevi saMto, jaleNa vA pukkha riNIpalAsaM // 73 // 4 // mUlam-kAyassa phAsaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu maNuNNamAhu / taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samo a jo tesu jo vIarAgo // 74 // phAsassa kAyaM gahaNaM vayaMti, kAyassa phAsaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNuNNamAhu, dosassa heuM amaNuNNamAhu // 75 // phAsassa jo giddhimuvei tivaM, akAliaM pAvai se viNAsaM / rAgAure sIajalAvasanne, gAhaggahIe mahise va raNe / 76 // vyAkhyA-'sIajalAyasannetti' zItajale'vasano nimagnaH zItajalAyasanno grAhairjalacaravizepairgrahIto mahiSa ivAraNye, vasatI hi kadAcitkenacinmocyetApItyaraNyagrahaNam // 76 // mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / dudaMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci phAsaM avarajjhaI se // 77 // egaMtaratto ruiraMsi phAse, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei vAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 78 // phAsANugAsANugae a jIve, carAcare hiMsai'NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei atta dRgurU kilihe // 79 // vyAkhyA-atra zubhasparzANAM mRgAdicarmapuSpayastrAdInAM saMgrahe strIsevAdau ca pravarttamAnazcarAcarAn hanti // 79 // mUlam-phAsANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahaM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 80 // phAse atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuDhei / atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 81 // vyAkhyA-ihAdattaM zubhasparza vastratUlikAdi // 81 // mUlam-taNhAbhibhUassa adattahAriNo, phAse atittassa pariggahe a / mAyAmusaM vaDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 82 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle aduhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, phAse atitto duhio aNisso // 83 // phAsANurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhoge vi kilesadukkhaM, nivattae jassa kae Na dukkhaM // 84 // emeva phAsaMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto a ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 85 // phAse viratto maNuo Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 368 visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 86 // 5 // maNassa bhAvaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu maNuNNamAhu / taM dosa heuM amaNuNNamAhu, samoa jo tesu sa vIarAgo // 87 // vyAkhyA-manasacetaso bhAvo'bhiprAyaH smaraNAdigocarastaM prahaNaM prAmaM padanti, cakSurAdIndriyAviSayatvAttasya, taM bhAvaM manozaM manojJarUpAdiviSayaM rAgahetumAhuH, taM amanojaM amanojarUpAdipiyaM pahetumAhuH, samazca yastayormanojJAmanojarUpAdivipayAbhiprAyayoH sa vItarAgaH / evamuttarapranthopi bhAvaviSayarUpAcapekSayA vyAkhyeyaH / pahA samakAmadazAdipu bhAyopanIto rUpAdivipayopi bhAva uktaH sa manaso prAyaH, svamakAmadazAdipu hi manasaH eSa kevalasya vyApAra iti / yadi yA'bhISTAnAmArogyadhanakhajanaparijananandanarAjyAdInAmaniSTAnAM ca rogariputaskaradAridrapAdInAM saMyogaviyogopAyacintanarUpo bhAya iha prAyaH, sa cAbhISTaSastuvipayo manojastaditaragocaraH punaramanojJa iti // 87 // mUlam-bhAvassa maNaM gahaNaM vayaMti, maNassa bhAvaM gahaNaM vyNti|raagss heuM samaNuNNamAhu, dosassa heDaM amaNupaNamAhu // 88 // bhAvesu jo gidvimuveha tivaM, akAliaM pAvai se vinnaas| rAgAure kAmaguNesu giddhe, kareNumaggAvahieva nAge // 89 // vyAkhyA-'kareNu' ityAdi-kareNyA kariNyA mArgeNa nijapathenApahRta AkRSTaH kareNumArgApahato nAga isa hastIva, sa hi madonmattopi sannikRSTAM kariNIM dRSTvA tatsaGgamotsukastanmArgAnugAmitayA nRpAdyaivate, tato yuddhAdI vinAzamApnotIti / nanu cakSurAdIndriyavazAdeva gajasya pravRttiriti kathamasyeha dRSTAntatvaM ? ucyate-satyametat paraM manaHprAdhAnya vivakSayAtvetadapi jJeyam / yadivA tathAvidhakAmadazAyAM cakSurAdIndriyavyApArAbhAvepi manasaH prakR. ttiriti na dopaH // 89 // mUlam-je Avi dosaM samuvei tivaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duItadoseNa saeNa jaMtU, __ na kiMci bhAvaM avarajjhaI se // 90 // egaMtaratto ruiraMsi bhAve, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 91 // vyAkhyA-'atAlisetti' atAdRze'nIdRze bhAve bhAvavipaye vastuni sa karoti pradveSaM, kAyaM mamAdhunA stutipathamAgata ityAdikam // 11 // mUlam-bhAvANugAsANugae ajIve, carAcare hiMsaiNegarUve / cittehiM te paritAvei vAle, pIlei attadvagurU kiliTe // 92 // vyAkhyA-bhAvAnugAzAnugato rUpAdigocarAbhiprAyAnukUlAbhikAMkSAvivazo'bhISTAniSTArjanavidhvaMsaviSayamAvAnukUlecchAparavazo vA, yadvA mamo gAdirbhAva upazAmyatu pramodAdizvotpadyatAmiti bhAvAnugAzAnugato homAdikaM kurvan jIvAMzcarAcarAn hinasti anekarUpAn / dRzyante hi khAbhiprAyasiddhaye carAcarahiMsAyAM pravarttamAnA aneke jIvAH // 92 // mUlam-bhAvANuvAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasannioge / vae vioge a kahaM suhaM se, saMbhogakAle a atittilAbhe // 93 // bhAve atitte a pariggahe a, sattovasatto na uvei tuDhei / atuTThidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 94 // vyAkhyA-adattamapi prAyaH svAbhiprAyasiddhaye gRhAtItyevamuktam // 94 // mUlam-tahAbhibhUassa adattahAriNo, bhAve atittassa pariggahe a / mAyAmusaM vaha lobhadosA, __ tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 95 // mosassa pacchA ya puratthao a, paogakAle a Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 30 duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, bhAve atitto duhio aNisso // 96 // bhAvA gurattassa narassa evaM, katto suhaM hoja kayAi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, niva ttae jassa kae Na dukkhaM // 97 // emeva bhAvami gao paosa, uvei dukkhohprNpraao| paduTThacitto a ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 98 // vyAkhyA-mAve'nabhISTamAraNAdyAtmake'niSTavastugocare vA gataH pradveSa, vismaratu mamAssa nAmApItyAdikam // 19 // mUlam-bhAve viratto bhaNuo visogo, eeNa dukkhohprNprenn| na lippaI bhavamajhevi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 99 // 6 // vyAkhyA-bhAve iSTAniSTasmaraNAtmake ramyAramyavastugocare vA arakto'dviSTazceti aSTasaptati sUtrAvayavArthaH // 19 // uktamevAthai saMkSepeNAha mUlam-eviMdiyatthA ya maNassa asthA, dukkhassa heU maNuassa rAgiNo / te ceva thopi kayAi dukkhaM, na vIarAgassa kariti kiMci // 10 // vyAkhyA-evamuktaprakAreNa indriyArthA rUpAdayaH, casya bhinnakramatvAt manaso'rthAzca smaraNAdayaH, upalakSaNatvAta indriyamanAMsi ca duHkhasya hetavo bhavantIti gamyate, manujasya rAgiNaH upalakSaNatvAt dvepiNazca / te caivendriyamanorthAH stokamapi kadAcit duHkhaM na vItarAgasya vItarAgadvepasya kurvanti kiJcinmAnasaM zArIraM veti sUtrArthaH // 10 // nanu na kazcit kAmabhogeSu satsu vItarAgaH sambhavati tatkathamasya duHkhAbhASaH 1 ucyate mUlam-na kAmabhogA samayaM uviMti, na yAvi bhogA vigaI uviti / je tappaosI a pariggahI a, so tesu mohA vigaI uvei // 101 // vyAkhyA-na kAmabhogAH samatAM rAgadvepAbhAvarUpAM prati hetutvamiti zepaH upayAnti gacchanti, teSAM samatAhetutve hi na kopi rAgadvepavAn syAt / na cApi bhogAH kAmabhogA vikRti krodhAdirUpAM prati hetutvamupayAnti, teSAmeva hi kevalAnAM vikRtihetutve na kopi rAgadvepahInaH syAt / ko'nayostarhi heturityAha-yastatpradveSI ca teSu viSayeSu pradveSavAn parigrahI ca parigrahabuddhimAMstepyeya rAgItyarthaH, sa teSu mohAdrAgadveSarUpamohanIyAdvikRtimupaiti rAgadveSarahitastu samatAmiti bhAvaH // 101 // kiM rUpAM vikRtimupaitItyAhamUlam-kohaM ca mANaM ca taheva mAyaM, lobhaM duguMchaM araI raiM ca / hAsaM bhayaM soga pumithiveaM napuMsaveaM vivihe a bhAve // 102 // AvajaI evamaNegarUve, evaMvihe kAmaguNesu stto| __ anne a eappabhave visese, kAruNNadINe hirime baisse // 103 // vyAkhyA-krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAM lobhaM jagapsAM arati asvAsthyaM rati vipayAsaktiMhAsaM bhayaM zoka puMstrIvedamiti samAhAranirdezaH tatra puMvedaM strIvAJchArUpaM strIvedaM purupAbhilApalakSaNaM napuMsakavedamubhayecchAtmakaM vividhAMzca bhAvAn harpaviSAdAdIn / 'AvajaI' ityAdi-Apadyate prApnoti evamamunA rAgadvepavattArUpeNa prakAreNa anekarUpAn bahubhedAn anantAnuvandhyAdibhedena tAratamyabhedena ca evaMvidhAnuktarUpAn vikArAniti zeSaH, kAmaguNeSu zabdAdiSu sakto raktaH upalakSaNatvAt dviSTazca / anyAMzca etatprabhavAn krodhAdijanitAn vizeSAn paritApadurgatipAtAdIn Apadyate iti yogaH / kIdRzaH sannityAha-'kAruNNadINetti' kAruNyAspadIbhUto dInaH kAruNyadInaH atyantadIna ityarthaH, hrImAn lajjAvAn kopAdyApanno hi prItivinAzAdikaM dopamihaivAnubhavan paratra ca tadvipAkabhatikaTukaM cintayan prayAti dainyaM lajjAM ca bhajate / tathA 'vaissetti' dveSyastattadopaduSTatvAt sarvasyApyaprItibhAjanamiti // 102 // 103 // bhUyopi rAgasya prakArAntareNoddharaNopAyaM tadviparyaye doSaM cAha mUlam-kappaM na iccheja sahAyalicchU, pacchANutAveNa tavappabhAvaM / evaM viAre amiappayAre, AvajaI iMdiyacoravasse // 104 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 uttarAdhyayana vyAkhyA-kalpate vaiyAvRttyAdikAryAya samartho bhavatIti kalpo yogyastamapergamyatvAt kalpamapi kiM punarakalpa ziSyAdikaM necchetsahAyalipsumamAyaM vizrAmaNAdisAhAyyaM kariSyatIsabhilApukaH san , tathA pazcAditi batAGgIkArAduttarakAlaM anutApaH kimetAvatkaSTaM mayAGgIkRtamiti cintArUpaH pazcAdanutApastena hetunA upalakSaNatvAta anyathA vA / tapaH prabhAvamihaivAmarSoSadhyAdilabdhiprArthanena paratra bhogAdi nidAnavidhA necchediti prakramaH / kimevaM nivAryata ? ityAha-evamamunA prakAreNa vikArAn doSAnamitaprakArAn Apacate, indriyANi caurA iva dharmadhanApaharaNAdindriyacaurAstadvazyaH / uktavizeSaNaviziSTasya hi kalpatapaHprabhASavAnchAdinAvazyamindriyavazatA syAditi, evaM ca zuSato'yamAzayaH tadanugrahabuddhyA ziSyaM saMghAdikAryAya tapaHprabhAvaM ca vAJchato pi na doSaH / etena ca rAgasa hetudvayatyAgarUpa uddharaNopAya uktaH, evamanyepi rAgahetavo heyAH / tataH siddhaM rAgasyoddharaNopAyAnAM tadviparyaye ca doSANAM kathanamiti // 104 // uktamevArtha samarthayituM vikArebhyo doSAntarotpattimAha mUlam-tao se jAyaMti paoaNAI, nimmajiuM mohamahaNNavami / suhesiNo dukkhaviNoaNaTThA, tappaJcayaM ujamae a rAgI // 105 // vyAkhyA-tato vikArApatteH pazcAt 'se' tasya jAyante prayojanAni viSayasevAhiMsAdIni 'nimmajiuMti' nimajayituM prakramAt tameva jantuM mohamahArNave, yaiH prayojanairmohAndhI nimama iSa jantuH kriyate tAdRzAnItyarthaH, sa putpannavikAratayA mUDha eSa syAt , viSayasevAdyaizca prayojanairatyarthaM muhyatIti bhAvaH / kIdRzasya sato'sya kimartha tAni prayojanAni syurityAha-sukhaiSiNaH zarmAmilApiNo duHkhavinodanArtha sukhaipI san duHkhakSayArthameva hi viSayasevAdI pravartate ityevamuktaM / kadAcit kAryotpattAvapi tatrAyamudAsInopi syAdityAha-tatpratyayamuktaprayojananimittaM ugha. uchatyeva, ko'rthaH ? tatpravRttAdutsahate eva rAgI upalakSaNatvAt dveSI ca san, rAgadveSayoreva sakalAnarthahetutvAt // 105 // kuto rAgadveSayorevAnarthahetutvamityAha mUlam-virajamANassa ya iMdiatthA, sadAiyA tAvaiappayArA / na tassa sadhevi maNuSaNayaM vA, nibattayaMtI amaNuSaNayaM vA // 106 // vyAkhyA-virajyamAnasya upalakSaNatvAt advipataca caH punarape tato virajyamAnassAdviSataba punarindriyAH , tAvanta iti yAvanto loke pratItAstAvantaH prakArAH kharamadhurAdhA medA yeSAM te tAvatprakArA pahunedA ityayaH, na tassa martyasya sarvapi manojJatAM vA nirvarttayanti janayanti amanojJatA thA kintu rAgadveSayata eva, kharUpeNa hi rUpAdayo nAtmano manojJatAmamanojJatAM vA kartuM kSamAH kintu raktetarapratipattRNAmAzayavazAdeva / yaduktamanyairapi-"pariprATakAmukazunA-mekasyAM pramadAtanau / kuNapaM kAminI bhakSya-miti timro vikalpanAH // 1 // " tato vItarAgadve. Sasya naivAmI manojJatAmamanojJatAM vA kuryuriti, tadabhAve ca viSayasevAkozadAnAdiprayojanAnutpattenaivAnarthotpattiH syAditi sUtraSaTkArthaH // 106 // tadevaM rAgadveSayostadupAdAnahetormohasya coddharaNopAyAnuktvopasaMhAramAha mUlam-evaM sasaMkappavikappaNAsu, saMjAyae samayamuvaTiassa / atthe a saMkappayao sao se, pahIae kAmaguNesu taNhA // 107 // vyAkhyA-evamukkanItyA khasyAtmanaH saGkalpA rAgadveSamoharUpA bavyavasAyAsteSAM vikalpanAH sakaladoSamUlatvAdiparibhAvanAH svasaGkalpavikalpanAstAsu upasthitasyodyatasya sajAyate samatA mAdhyasthyamitiyogaH / arthAcendriyArthAn rUpAdIn saGkalpayatazcintayato yathA naite karmabandhahetavaH kintu rAgAdaya eveti / yadvA arthAn jIvAdIn casya bhinnakramatvAt saGkalpayataca zumadhyAnaviSayatayAdhyavasyataH, tataH iti samatAyAH 'se' tasya sAdhoH prahIyate kAmaguNeSu tRSNAbhilASaH // 107 // tataH sa kiM karotItyAha mUlam-sa vIarAgo kayasavakiJco, khavei nANAvaraNaM khaNeNaM / taheva jaM dasaNamAvarei, jaM caMtarAyaM pakarei kammaM // 108 // 8. Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 uttarAdhyayana vyAkhyA-sa prahINatRSNo vItarAgo bhavati, tRSNA hi lobhastatkSaye ca kSINamohatvAvAptiriti, tathA kRtasarvakRtya iva kRtasarvakRtyaH prAptaprAyatvAdanena mukteH kSapayati jJAnAvaraNaM kSaNena, tathaiva yat darzanamAvRNoti tat darzanAvaraNamityarthaH, yazcAntarAyaM dAnAdiviSayaM vighnaM prakaroti karmAntarAyAkhyamityarthaH // 108 // yatkSayA ca kaM guNamavApnotItyAha mUlam-savvaM tao jANai pAsaI a, amohaNe hoi niraMtarAe / aNAsave jhANasamAhijutte, Aukkhae mokkhamuvei suddhe // 109 // vyAkhyA-sarva tato jJAnAvaraNIyAdikSayAjAnAti vizeSarUpatvenAvagacchati, pazyati ca sAmAnyarUpatayA, tathA'mohano moharahito bhavati, tathA nirantarAyaH, anAzravaH karmavandhaheturahitaH, dhyAnaM zukladhyAnaM tena samAdhiH paramakhAsthyaM dhyAnasamAdhistena yuko dhyAnasamAdhiyuktaH, AyupaH upalakSaNatvAt nAmagotravedyAnAM ca kSayaH AyuH kSayastasmin sati mokSamupaiti zuddho vigatakarmamala iti sUtratrayArthaH // 109 // mokSagatazca yAzaH syAttadAha mUlam-so tassa sabassa duhassa mukko, jaM bAhaI sayayaM jNtumeaN| dIhAmayavippamukko pasattho, to hoi aJcaMtasuhI kayasthI // 110 // __ vyAkhyA-sa mokSa prAptaH tasmAjAtijarAmaraNAdirUpatvena proktAt sarvasmAt duHkhAt-sarvatra subvyatyayena SaSThI, muktaH pRthagbhUto yatkIdRzamityAha-yahuHkhaM bAdhate satataM jantumenaM pratyakSaM, dIrghANi sthititaH prakramAt karmANi tAnyAmayA iva vividhavAdhAvidhAyitayA dIrghAmayAstebhyo vipramukto dIrghAmayavipramuktaH, ata eva prazastaH prazaMsAhaH 'to' iti-tato dIrghAmayavipramokSAt bhavatyatyantasukhI tata eva ca kRtArtha iti sUtrArthaH // 11 // adhyayanArthopasaMhAramAha mUlam-aNAikAlappabhavassa eso. savassa dakkhassa pmokkhmggo| viAhio jaM samuvecca sattA, kameNa aJcaMtasuhI havaMtitti bemi // 111 // vyAkhyA-anAdikAlaprabhavasya epo'nantaroktaH sarvasya duHkhasya pramokSamArgaH pramokSopAyo vyAkhyAto'yaM samupetya samyakpratipadya sattvAH krameNottarottaraguNAvAptirUpeNa atyantasukhino bhavantIti suutraarthH||111|| iti bravImIti prAgvat RKa..xxxx...x.x.x.x. xxx.x Kinds Kixxx XXXCHIKAR.K. xxxxxxxxXEXY iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharpagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya-6 zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau dvAtriMzattamamadhyayanaM sampUrNam // 32 // &KHADAIXxnxx Kamxxx.ki.ki.XNXKarne KIYAXX. KAJOKERAKHPrama // atha trayastriMzamadhyayanam // -00-00 // OM // uktaM dvAtriMzamadhyayanaM, atha karmaprakRtisaMzaM trayastriMzamArabhyate / asya cAyamabhisambandho'nantarAdhyayane pramAdasthAnAnyuktAni, taizca karma badhyate iti sambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam--aTTa kammAI vocchAmi, ANupuviM jahakamaM / jehiM baddho ayaM jIvo, saMsAre pariattai // 1 // vyAkhyA-aSTa kriyante mithyAtvAviratyAdihetubhirjIveneti karmANi vakSyAmi, AnupULa paripATyA / iyaM ca pazcAnupUrvyAdirapi syAdityAha-yathAkramaM kramAnatikrameNa / yairvaddhaH zliSTo'yaM pratiprANikhasaMvedanapratyakSo jIvaH saMsAre parivarttate, aparAparaparyAyAnanubhavan bhrAmyatIti sUtrArthaH // 1 // pratijJAtamAhamUlam-nANassAvaraNijaM, dasaNAvaraNaM tahA / veaNijaM tahA mohaM, AukammaM taheva ya // 2 // vyAkhyA-jJAnasya vizepAvavodharUpa Aviyate sadapyAcchAdyate'nena ghanenArka ivetyAvaraNIyam / darzanaM sAmAnyAvabodhastadAtriyate'nena pratIhAreNa nRpadarzanamiveti darzanAvaraNam / tathA vedyate sukhaduHkhatayA'nubhUyate lihyamAnamadhulipsAsidhArAvaditi vedanIyam / tathA mohayati jAnAnamapi madyavadvicittatAjananeneti mohastam / AyAti Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 uttarAdhyayana durgaterniSkramitukAmasyApi jantornigaDavat pratibandhakatAmityAyustadeva karma AyuSkarma tathaiva ca // 2 // mUlam-nAmakammaM ca gottaM ca, aMtarAyaM taheva ya / evameAI kammAI, aheva u samAsao // 3 // vyAkhyA-namayati gatyAdivividhabhAvAnubhavaM prati jIvaM pravaNayati citrakara iya gajAzcAdibhAvaM prati rekhAkAramiti nAmakarma / gIyate zabdyate uccAvacaiH zabdaiH kulAlAt mRhavyamiva jIvo yasmAditi gotram / antarA dAtRprA. hakayormadhye bhANDArikavadvighnahetutvenAyate gacchatItyantarAyam / karmeti sarvatra samvadhyate, evamamunA prakAreNa etAni karmANyaSTaiva, tuH pUttauM, samAsataH saMkSepato vistaratastu yAvanto jIvAtAnyapi tAvantItyanantAnyeveti bhAvaH // 3 // evaM karmaNo mUlaprakRtIH procyottaraprakRtIrAhamUlam-nANAvaraNaM paMcavihaM, suaM AbhiNivohi / ohinANaM taiyaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // vyAkhyA-jJAnAvaraNaM paJcavidhaM, taJca kathaM paJcavidhamityAzaGkAyAmAvAryabhedAdevAtra AvaraNasya bheda ityAzayenAvAryasya jJAnasyaiva bhedAnAha-'suaM' ityaadi-||4|| mUlam-nidA taheva payalA, nihAnihA ya payalapayalA ya / tatto a thINagiddhI u, paMcamA hoi nAyabA // 5 // cakkhumacakkhuohista, dasaNe kevale a AvaraNe / evaM tu navavigappaM nAyavaM dasaNAvaraNaM // 6 // vyAkhyA-nidrAdInAM kharUpaM tvevam-"suhapaDivohA nidA 1 nihAnihA ya dukkhapaDibohA 2 / payalA ThioyaviTThassa 3 payalapayalA u caMkamao 4 // 1 // diNaciMtiasthakaraNI, thINaddhI addhacakkiaddhavalatti 5 // " idaM nidrApaJcakam // 5 // 'cakkhumacakkhuohissatti' makAro'lAkSaNikaH, cakSuzvAcakSuzcAvadhizca cakSuracakSuravadhIti samAhArastasya, darzane iti darzanazabdaH pratyekaM yojyaH, tatazcakSudarzane cakSuSA rUpasAmAnyagrahaNe / acaDUMpIti natraH paryudAsatvAcakSuHsadRzAni zependriyamanAMsi tadarzane teSAM khakhavipayasAmAnyAvabodhe / avadhidarzane avadhinA rUpidravyANAM sAmAnyagrahaNe / 'kevale atti' kevaladarzane ca sarvadravyaparyAyANAM sAmAnyajJAne AvaraNaM / etaSa cakSurdarzanAdivipayatvAcaturvidhamata evAha-evamityanena nidrApaJcavidhatvacakSudezanAvaraNAdicaturvidhatvalakSaNena prakAreNa tuH pUrtI navavikalpaM navabhedaM jJAtavyaM darzanAvaraNam // 6 // mUlam-veaNi pia duvihaM, sAyamasAyaM ca aahi| sAyassa u vaha bheA, emevaasaayssvi||7|| ___ vyAkhyA-vedanIyamapi dvividhaM, sAtaM sukhaM zArIraM mAnasaM ca, ihopacArAttannimittaM karmApyevamuktaM, asAtaM ca tadviparItaM / 'sAyassa utti' sAtasyApi bahavo bhedAH, na kevalaM jJAnadarzanAvaraNayorityapizabdArthaH, bahubhedatvaM cAsya taddhetUnAmanukampAdInAM bahutvAt / evameveti-bahava eva bhedA asAtasyApi, duHkhazokAdInAM taddhetUnAmapi bahutvAdeveti bhAvaH // 7 // mUlam-mohaNijaMpi duvihaM, saNe caraNe thaa| daMsaNe tivihaM tutaM, caraNe duvihaM bhave // 8 // vyAkhyA-mohanIyamapi dvividhaM vedanIyavat , dvaividhyamevAha-darzane tattvarucirUpe, caraNe cAritre, tato darzanamA retramohanIyaM cetyarthaH / tatra darzane darzanavipayaM mohanIyaM trividhaM uktaM, caraNe caraNavipayaM dvividhaM bhaveta // 8 // darzanamohanIyavaividhyamAhamUlam-sammattaM ceva micchattaM, sammAmicchattameva ya / eAo tiNi payaDIo, mohaNijassa dasaNe vyAkhyA-samyaktvaM zuddhadalikarUpaM yadudayepi tattvaruciH syAt 1 / 'ceva' pUttauM, midhyAbhAvo mithyAtvamazuddhadalikarUpaM yato'tattveSu tattvavuddhirjAyate 2 / samyagmithyAtvaM zuddhAzuddhadalikarUpaM yato jantorubhayakhabhAvatvaM syAt 3 / iha samyaktvAdyA jIvadharmAstaddhetutvAca dalikAnAmapi tadyapadezaH / etAstisraH prakRtayo mohanIyasya darzane darzanavipayasya // 9 // mUlam-carittamohaNaM kamma, duvihaM tu viAhiaM / kasAyaveaNijaM tu, nokasAyaM taheva ya // 10 // ___ vyAkhyA-caritre muhyatyaneneti caritramohanaM karma, yena jAnannapi cAritraphalAdi na tat pratipadyate, tattu dvividhaM vyAkhyAtaM / dvaividhyamevAha-kapAyAH krodhAdyAstadrUpeNa vedyate'nubhUyate yattatkapAyavedanIyaM, caH samuccaye, nokapAya Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 miti prakramAnokaSAyavedanIyaM / tatra nokapAyAH kaSAyasahacAriNo hAsyAdayastadrUpeNa yadvedyate / tathaiva ceti samucaye // 10 // anayorbhedAnAha uttarAdhyayana mUlam -- solasahi bheeNaM, kammaM tu kasAyajaM / sattaviha navavihaM vA, kammaM nokasAyajaM // 11 // vyAkhyA - 'solasavihatti' SoDazavidhaM bhedena karma tu punaH kaSAyajaM "jaM veai taM baMdhaitti" vacanAt kaSAyavedanIyamityarthaH, SoDazabhedatvaM cAsya krodhAdInAM caturNAmapi pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAna [pratyAkhyAnAvaraNa] [saMjvalanabhedAccaturvidhatvAt / 'sattavihatti' saptavidhaM navavidhaM vA karma nokapAyajaM nokapAyavedanIyamityarthaH, tatra saptavidhaM hAsyAdiSaTkaM hAsyarasaratibhayazokajugupsArUpaM vedazva sAmAnyavivakSayA eka eveti / navavidhaM tu tadeva paTkaM vedatrayasahitamiti // 11 // mUlam -- neraiyatirikkhAuM, maNussAuM taheva ya / devAuaM cautthaM tu, AukammaM cauvihaM // 12 // vyAkhyA -- 'neraiatirikkhAuMti' AyuH zabdasya pratyekaM yogAnnairayi kAyustiryagAyuH, zeSaM vyaktam // 12 // mUlam ---- nAmakammaM tu duvihaM, suhaM asuhaM ca AhiaM / suhassa ya bahU bhaiyA, emeva asuhassavi // 13 // vyAkhyA - nAmakarma dvividhaM kathamityAha - zubhamazubhaM ca AkhyAtaM zubhasya bahavo bhedA evamevAzubhasyApi / tatrottaramedaiH zubhanAmno'nantabhedatvepi madhyamavivakSayA saptatriMzadbhedA yathA - nara 1 devagatI 2 paJcendriyajAtiH 3 zarIrapaJcakaM 8 AdyazarIratrayasyAGgopAGgatrayaM 11 prazastaM varNAdicatuSkaM 15 prathamaM saMsthAnaM 16 saMhananaM ca 17 manuSya 18 devAnupUrvyo 19 agurulaghu 20 parAcAtaM 21 ucchrAsaM 22 Atapo 23 dUdhotI 24 prazasta vihAyogatiH 25 trasa 26 bAdara 27 paryApta 28 pratyeka 29 sthira 30 zubha 31 subhaga 32 sukharA 33 deya 34 yazAMsi 35 nirmANaM 36 tIrthakaranAma 37 ceti / etAzca zubhAnubhAvatvAcchubhAH / tathA azubhanAmnopi madhyamavivakSayA catustriMzadbhedAstathAhi -naraka 1 tiryaggatI 2 ekendriyAdijAticatuSkaM 6 prathamavarNAni saMhanAni paJca 11 saMsthAnAnyapi prathamavarNAni paJcaiva 16 aprazastaM varNAdicatuSkaM 20 naraka 21 tiryagAnupUrvyo 22 upaghAtaH 23 aprazastavihAyogatiH 24 trasadazakaviparyastaM sthAvaradazakaM 34 / etAni cAzubhAnAM nArakatvAdInAM hetutvAdazubhAni / atra bandhana saMghAtanAni zarIrebhyo varNAdyavAntarabhedAzca varNAdibhyaH pRthag na vivakSyante iti noktasaMkhyAvirodhaH // mUlam - goakammaM duvihaM, uccaM nIaM ca AhiaM / uccaM aTThavihaM hoi, evaM nIaMpi AhiaM // 14 // vyAkhyA - gotrakarma dvividhaM, uccamikSvAkuvaMzAdivyapadezahetu, nIcaM tadviparItamAkhyAtaM / tatroccamuccairgotramaSTavidhaM bhavati, evamaSTavidhaM nIcamadhyAkhyAtaM / aSTavidhatvaM cAnayorvandhahetUnAmaSTavidhatvAt / aSTau hi jAtimadAbhAvAdaya uccairgotrasya bandhahetavaH, tAvanta eva ca jAtimadAdayo nIcairgotrasyeti // 14 // mUlam - dANe lAbhe a bhoge a, uvabhoge vIrie thaa| paMcavihamaMtarAyaM, samAseNa viAhiaM // 15 // vyAkhyA - dAne deyavastuvitaraNarUpe, lAbhe va prArthitavastuprAptirUpe, bhoge ca sakRdupabhogyapuSpAdiviSaye, upabhoge punaH punarupabhogyagRharuyAdiviSaye, vIrye parAkrame tathA / antarAyamiti prakramaH, tatazca viSayabhedAt paJcavidhamantarAyaM samAsena vyAkhyAtaM / tatra dAnAntarAyaM samAsena yena sati pAtre deye ca vastuni jAnantopi dAnaphalaM tatra pravRttirna syAt 1 / lAbhAntarAyaM tu yena bhavyepi dAtari yAmyAdakSepi yAcake lAbho na syAt 2 | bhogAntarAyaM tu yena sampadyamAne pyAhAramAtyAdau bhoktuM na zaknoti 3 / upabhogAntarAyaM tu yena sadapi vastrAGganAdi nopabhoktuM prabhavati 4 / vIryAntarAyaM tu yato nIrogo vayaHsthopi tRNakunIkaraNepi na kSamate 5 / iti sUtracaturdazakArthaH // 15 // evaM prakRtayo'bhihitAH sampratyetannigamanAyottaragranthasambandhAya cAha mUlam - Ao mUlappayaDIo, uttarAo a AhiA / paesaggaM khettakAle a, bhAvaM cAduttaraM suNa 16 vyAkhyA -- etA mUlaprakRtaya uttarAdheti uttaraprakRtayazca AkhyAtAH / pradezAH paramANavasteSAmaMtraM parimANaM pradezAgraM, 'khettakAle atti' kSetrakAlau ca, bhAvaM cAnubhAgalakSaNaM karmaNaH paryAyaM catuHsthAnikAdirasamityarthaH, ata uttaramiti ataH prakRtyabhidhAnAdUrddha zRNu kathayato mameti zeSaH // 16 // tatrAdau pradezApramAha Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 utarAdhyayana mUlam - sabesiM cetra kammANaM, paesaggamaNaMtagaM / gaThiasattAIaM, aMto siddhANa AhiaM // 17 // / vyAkhyA - sarveSAM caH pUta evo'pizabdArthaH, tataH sarveSAmapi karmaNAM pradezAnaM paramANuparimANaM anantamevAnantakaM / taccAnantakaM granthikasattvA ye granthidezaM gatvApi taM bhittyA na kadAcidupari gantAraste cAbhavyA evAtra gRzante, tAnatItaM tebhyo'nantaguNatvenAtikrAntaM granthikasattvAtItaM / tathA antarmadhye siddhAnAmAkhyAtaM siddhebhyo hi karmaparamANavo'nantabhAge eva syuH / ekasya jIvasya ekasamayagrAhyakarma paramANvapekSaM caitat, anyathA hi sarvajIvebhyo. pyanantAnantaguNatvAtsarvakarmaparamANUnAM kathamidamupapadyeteti // 17 // kSetramAha mUlam - saGghajIvANa kammaM tu, saMgahe chaddisAgayaM / sarvvasuvi paesesu, savaM sarvvaNa bajjhagaM // 18 // vyAkhyA - sarvajIvAnAM karma jJAnAvaraNAdi, tuH pUrtI saMgrahe saMgrahakriyAyAM yogyaM syAditi zeSaH, yadvA sarvajIvAH 'Na' iti vAkyAlaGkAre, karma 'saMgahetti' saMgRhNanti / kIdRzaM sadityAha - 'chahisAgayaMti' SaNNAM dizAM samAhAraH SaDradizaM tatra gataM sthitaM padazagataM, etacca dvIndriyAdInAzritya niyamena vyAkhyeyaM ekendriyANAmanyathApi sambhavAt / yadAgamaH - "egeMdie NaM bhaMte ! teAkammapoggalANaM gahaNaM karemANe kiM tidisiM jAva chaddirsi kareha ? goyamA ! sia tidisiM sia caudisiM sia paMcadisiM sia chadisiM kareha / beiMdia - teiMdia - cauriMdiapaMciMdiA niamA chaddisiMti / " taca saMgRhItaM sat kena saha kiyat kathaM vA vaddhaM syAdityAha - 'sadhevi parasesuti' sarvairapi pradezairAtmasambandhibhiH sarva jJAnAvaraNAdi, natvanyataradekameva, sarveNeti gamyatvAt prakRtisthityAdinA prakAreNa / baddhaM kSIreNodakavadAtmapradezaiH zliSTaM tadeva baddhakam // 18 // kAlamAha - mUlam -- udahisa risanAmANaM, tIsaI koDikoDio / ukkosiA ThiI hoI, aMtomuhuttaM jahaNNiA19 varaNijANa duhaMpi, veaNije taheva ya / aMtarAe a kammaMmi, ThiI esA viAhiA 20 vyAkhyA - udadhinA sadRzaM nAma yeSAM tAni udadhisadRzanAmAni sAgaropamANItyarthaH teSAM triMzatkoTAkoTyaH 'ukkosiatti' utkRSTA bhavati sthitiH, antarmuhUrtta jaghanyaiva jaghanyakA // 19 // keSAmityAha - 'AvaraNijANatti' AvaraNayorjJAnadarzana viSayayordvayorapi, vedanIye tathaiva ca, antarAye ca karmaNi sthitireSA vyAkhyAtA / kiJceha vedanIyasyApi jaghanyA sthitirantarmuhUrttamAnayoktA'nyatra tu dvAdazamuhUrttamAnA sA sakapAyasyocyate / yaduktaM - "motuM akasAyaThi, bAramuhuttA jahanna veaNietti" / akapAyasya tu samayadvayarUpA sAtavedyasya sthitirihaivoktA, tadatra tattvaM tattvavido vidantIti // 20 // mUlam -- udahisa risanAmANaM, sattari koDikoDio / mohaNijassa ukkosA, aMtomuhuttaM jahaNNiA 21 tettIsa sAgarovama, ukkoseNa viAhiA / TiI u Aukammassa, aMtomuhuttaM jahaNNiA 22 udahisa risanAmANaM, vIsaI koDikoDio / nAmagottANa ukkosA, aTThamuhuttA jahaNNiA 23 vyAkhyA - spaSTAni // 21 // 22 // 23 // atha bhAvamAha - mUlam -- siddhANa'NaMtabhAgo a, aNubhAgA bhavaMti u / sarvvasuvi paesaggaM, savajjIvesa'icchiaM // 24 // vyAkhyA - siddhAnAmanantabhAge'nubhAgA rasavizeSA bhavanti, tuH pUta, ayaJcAnantabhAgo'nantasaMkhya eveti / tathA sarveSvapi prakramAdanubhAgeSu pradizyanta iti pradezA buddhyA vibhajyamAnAstadavibhAgaikadezAsteSAmatraM parimANaM pradezAnaM 'savajIvesaicchiaMti' sarvajIvebhyo'tikrAntaM, tatopi teSAmanantaguNatvAditi sUtranavakArthaH // 24 // adhyayanArthopasaMhArapUrvamupadezamAha - mUlam - tamhA eesi kammANaM, aNubhAge viANiA / eesiM saMvare caiva, khavaNe a jae buhetti bemi // 25 // vyAkhyA -- yasmAdevaMvidhAH prakRtibandhAdayastasmAdeteSAM karmaNAmanubhAgAnupalakSaNatvAt prakRtibandhAdIMzca vijJAya Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 375 vizeSeNa kaTuvipAkatvalakSaNena bhavahetutvalakSaNena ca jJAtvA eteSAM karmaNAmanupAttAnAM saMvare nirodhe, ca samucaye evo'vadhAraNe bhinnakramaH so'grato yokSyate, kSapaNe ca pUrvopAttAnAM nirjaraNe 'jaetti' yatataiva yatnaM kuryAdeva budho dhImAniti sUtrArthaH // 25 // iti bravImIti prAgvat // 33 // RECORIALOMADARSOMERCORATOR AAROMADARPAN iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharSagaNimahopAdhyAyazrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau trayastriMzamadhyayanaM sampUrNam // 33 // S leelailaillail // atha catustriMzamadhyayanam // // OM // uktaM trayastriMzamadhyayanamatha catustriMzaM lezyAdhyayanamArabhyate, assa cAyaM sambandho'nantarAdhyayane karmaprakataya uktAstasthitizca lezyAvazAt syAditIha tA ucyante, iti sambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-lesajjhayaNaM pavakkhAmi, ANupuvi jahakamaM / chahaMpi kammalesANaM, aNubhAve suNeha me // 1 // vyAkhyA-lezyAvAcakamadhyayanaM lezyAdhyayanaM pravakSyAmi, AnupUrvetyAdi prAgvat / tatra SaNNAmapi karmalezyAnAM karmasthitividhAtRtattadviziSTapudgalarUpANAmanubhAvAn rasavizeSAn zRNuta me kathayata iti zeSaH // 1 // etadanumA. vAzca nAmAdiprarUpaNe kathitA eya bhavantIti tatprarUpaNAya dvArasUtramAhamUlam -NAmAiMvaNNarasagaMdhaphAsapariNAmalakkhaNaM tthaannN| ThiiM gaiMca AuM, lesANaM tu suNeha me // 2 // vyAkhyA-nAmAni varNa-rasa-gandha-sparza-pariNAma-lakSaNamiti paNNAM samAhAraH, pariNAmazcAtra jaghanyAdiH, lakSaNaM paJcAzravasevAdi, sthAnamutkarSApakarparUpaM, sthitimavasthAnakAlaM, gatiM ca narakAdikAM yato yA'vApyate, Ayu. rjIvitaM yAvati tatrAyaziSyamANe AgAmibhayalezyApariNAmastadiha gRhyate, lezyAnAM tu zRNuta me vadata iti sUtrArthaH // 2 // yathoddezaM nirdeza ityAdau nAmAnyAha mUlam-kiNhA 1 nIlA 2 ya kAU 3 ya, teU 4 pamhA 5 taheva ya / sukalesA ya 6 chaTThA u, nAmAiM tu jahakkama // 3 // vyAkhyA-spaSTA // 3 // varNAnAhamUlam-jImUtaniddhasaMkAsA, gvlridRgsnnibhaa| khaMjaMjaNanayaNanibhA, kiNhalesA u vnnnno||4|| vyAkhyA-jImUtaniddhasaMkAsatti' prAkRtatvAt snigdhajImUtasaMkAzA, gavalaM mahipazRGga-riSTakaH kAkaH-phalavizepo yA tatsannibhA, 'khaMjatti' khaJjanaM snehAbhyaktazakaTAkSagharpaNodbhavaM-aJjanaM kajalaM-nayanamityupacArAnnayanamadhyavartinI kRSNatArA-tannibhA, kRSNalezyA tu varNato varNamAzritya paramakRSNetyarthaH // 4 // mUlam-nIlAsogasaMkAsA, caaspicchsmppbhaa| veruliyaniddhasaMkAsA, nIlalesA u vnnnno||5|| vyAkhyA-nIlAzokasaMkAzA raktAzokApohArthamiha nIlagrahaNaM, 'veruliyaniddhasaMkAsatti' snigdhavaiDUryasaGkAzA atinIletyarthaH // 5 // mUlam-ayasIpupphasaMkAsA, koilacchadasannibhA / pArevayagIvanibhA, kAulesA u vaNNao // 6 // vyAkhyA-atasI dhAnyavizeSastatpuSpasaGkAzA, kokilacchadastailakaNTakastatsannibhA, pAThAntare kokilachavisanibhA, pArApatagrIvAnibhA, kApotalezyA tu varNataH, kiJcitkRSNA kiJcidrakteti bhAvaH // 6 // Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 uttarAdhyayana malama-hiMguladhAusaMkAsA, taruNAiccasannibhA / suatuMDapaIvanibhA, teulesA u vaNNao // 7 // vyAkhyA-iha dhAturgerikAdiH, 'suatuMDa' ityAdi-zukamya tuNDaM mukhaM tacca pradIpazca tannibhA raktetyarthaH // 7 // mUlam-hariyAlabheyasaMkAsA, hliddaabheysnnibhaa| saNAsaNakusumanibhA, pamhalesA u vnnnno||8|| vyAkhyA-haritAlasya yo bhedo dvidhAbhAvastatsaGkAzA, bhitrasya hi tasya varNaH prakRSTaH syAditi bhedagrahaNam , haridrAbhedasannibhA, saNo dhAnyavizeSaH-asano vIyakastayoH kusumaM tannibhA pItetyarthaH // 8 // mUlam-saMkhaMkakuMdasaMkAsA, khIradhArAsamappabhA / rayayahArasaMkAsA, sukkalesA u vaNNao // 9 // vyAkhyA-zaGkhaH pratItaH, aGko maNivizeSaH, kundaM kundapuSpaM, tatsaGkAzA, kSIradhArAsamaprabhA, pAtrasthasya hi tasya tadvazAdanyathAtvamapi syAditIha dhArAgrahaNam / zepaM vyatamiti sUtrapaTkArthaH // 9 // rasAnAha mUlam-jaha kaDuatuMbagaraso, niMvaraso kaDuarohiNiraso vA / ettovi aNaMtaguNo, raso u kiNhAi nAyavo // 10 // vyAkhyA-yathA kaTukatumbakaraso nimbarasaH kaTukarohiNI tvagavizeSaH tadraso vA yatheti sarvatra yojyam / ito. pyanantaguNo'nantasaMkhyena rAzinA guNito rasastu kRSNAyA jJAtavyaH // 10 // mUlam-jaha tikaDuassa ya raso, tikkho jaha harithapippalIe vaa| ettovi aNaMtaguNo, raso u nIlAi nAyavo // 11 // vyAkhyA-trikaTukasya zuNThIpippalImaricarUpasya, hastipippalyA gajapippalyAH // 11 // mUlam-jaha taruNaaMbagaraso, tuvarakaviTThassa vAvi jaariso| ettovi aNaMtaguNo, raso u kAUi nAyavo // 12 // vyAkhyA-taruNamapakkaM AmrakamAmraphalaM tadrasaH, tuvaraM sakapAyaM yat kapitthaM kapitthaphalaM tasya vApi yAzako rasa iti prakramaH // 12 // mUlam-jaha pariNayaMbagaraso, pakkakaviTThassa vAvi jaariso| ettovi aNaMtaguNo, rasou teUi nAyabo vyAkhyA-yathA pariNatAmrakarasaH kiJcidamlo madhurazceti bhAvaH // 13 // mUlam-varavAruNIi va raso, vivihANa va AsavANa jaariso| mahameragassa va raso, etto pamhAe paraeNaM // 14 // vyAkhyA-varavAruNI pradhAnamadirA tasyA vA yAdRzaka iti sambandhaH, vividhAnAM vA AsavAnAM puSpotpannamadyAnAM yAdRzako rasa iti yogaH, madhu madyavizepo maireyaM sarakastayoH samAhAre madhumaireyaM tasya vA raso yAzakaH, ato varavAruNyAdirasAt padmAyA rasa. parakeNa, anantaguNatvAttadatikrameNa varttate iti zeSaH, ayaM ca kiJcidamlA kaSAyo madhurazceti bhAvanIyam // 14 // mUlam-khajUramudiyaraso,khIraraso khaMDasakararaso vaa| ettovi aNaMtaguNo, rasou sukkAi nAyavo // 15 // vyAkhyA-atra mRdvIkA drAkSA, zepaM vyaktamiti sUtrapadakArthaH // 15 // gandhamAhamUlam-jaha gomaDassa gaMdho, suNagamaDassa va jahA ahimaDassa / etto vi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // 16 // vyAkhyA-'appasatthANaMti' aprazastAnAM kRSNa-nIla-kApotAnAm // 16 // mUlam-jaha surahikusumagaMdho, gaMdhavAsANa pissmaannaannN| etto vi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaMpi vyAkhyA-'gaMdhavAsANaMti' gandhAzca kopTapuTapAkaniSpannA vAsAzcetare gandhavAsAH, iha ca gandhavAsAGgAnyevopacArAdevamuktAni, teSAM pipyamANAnAM cUrNyamAnAnAM yathA gandha iti prakramaH / 'pasatthalesANaMti' prazastalezyAnAM tejaH-padma-zuklAnAm / iha cAnuktopi gandhavizepo lezyAnAM tAratamyenAvaseya iti sUtradvayArthaH // 17 // sparzamAha Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 377 uttarAdhyayana mUlam-jaha karagayassa phAso, gojibhAe va sAgapattANaM / ettovi aNaMtaguNo, lesANaM appasasthANaM // 18 // vyAkhyA-yathA 'karagayassatti' krakacasya sparzo gojihvAyAH zAko vRkSavizeSastatpatrANAM ca sparza iti prkrmH| itopyanantaguNaH karkazaH lezyAnAM aprazastAnAM yathA kramamityarthaH // 18 // mUlam-jaha bUrassa va phAso, navaNIassa va sirIsakusumANaM / ettovi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhapi // 19 // vyAkhyA-yathA bUrasya banaspativizeSasya sparzo navanItasya vA zirIpakusumAnAM etasmAdapyanantaguNaH sukumAro yathAkramaM prazastalezyAnAM tisRNAmapIti mUtradvayArthaH // 19 // pariNAmadvAramAha mUlam-tiviho va navaviho vA, sattAvIsaivihikkasIo vaa| dusao teAlo vA, lesANaM hoi pariNAmo // 20 // vyAkhyA-trividho vA navavidho vA saptaviMzatividha ekAzItividho vA 'dusao teAlo yatti' tricatvAriMzadadhikadvizatavidho vA lezyAnAM bhavati pariNAmastattadrUpagamanAtmakaH / tatra trividho jaghanyamadhyamotkRSTabhedena, navavidho yadA eSAmapi khasthAnatAratamyacintAyAM pratyekaM jaghanyAditrayeNa guNanA / evaM punaH punastribhirguNane saptaviMzatividhatvAdibhAvanIyam / upalakSaNaM caitat , evaM tAratamya cintAyAM hi saMkhyAniyamasyAbhAvAt / tathA ca prajJApanA"kaNharesANaM bhaMte ! kaivihaM pariNAma pariNamai ? goyamA ! tivihaM vA navavihaM yA sattAvIsaivihaM vA ekkAsIivihaM vA teAlAdusayavihaM yA pahuM vA bahuvihaM vA pariNAmaM pariNamai / evaM jAva sukkalesA" iti sUtrArthaH // 20 // lakSaNadvAramAhamUlam-paMcAsavappavatto, tIhiM agutto chasu avirao a / tivAraMbhapariNao, khudo sAhassio naro // 21 // niddhaMdhasapariNAmo, nissaMso ajiiNdio| eajogasamAutto, kaNhalesaM tu pariName // 22 // vyAkhyA-paJcAzrayapravRttaH, tribhiH prakramAnmanoyAkAyairaguptaH, paTsu jIvanikAyepu aviratastadupamaIkatvAdineti zeSaH, tIghrAH utkaTAH svarUpato'dhyavasAyato vA ArambhAH sAvadhavyApArAstatpariNatastadAsaktaH, kSudraH sarvasyApyahitaipI, sahasA'nAlocya pravartate iti sAhasikazcauryAdiduSkarmakArItyarthaH, naraH upalakSaNatvAt ruyAdirvA // 21 // 'niddhaMdhasatti' aihikAmuSmikApAyazaGkAvikalaH pariNAmo yasya sa tathA, 'nissaMsotti' nistriMzo jIvAn nidhan manAgapi na zakate, ajitendriyaH, ete'nantaroktAste ca te yogAzca vyApArA etadyogAstaiH samAyukto'nvita etadyogasamAyuktaH kRSNalezyAM turevakArArthastataH kRSNalezyAmeva pariNamet / tadravyasAcivyena tathAvidhadravyasamparkAta sphaTikamiva tadrUpatAM bhajet / uktaM hi-"kRSNAdidravyasAcivyAt , pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " iti // 22 // tathAmUlam-issA-amarisa-atavo, avijja mAyA ahiiriyaa| gehI paose ya saDhe, pamatte rslolue||23|| __ mRlam-sAyagavesae a AraMbhAvirao khuddo sAhassio nro| ___ eajogasamAutto, nIlalesaM tu pariName // 24 // vyAkhyA-IrpA ca paraguNAsahanaM, amarpazca ropAtyantAbhinivezaH, atapazca tapo viparyayo'mISAM samAhAraH / avidyA kuzAstrarUpA, mAyA pratItA, ahIkatA asadAcAragocaro lajjAbhAvaH, gRddhirviSayalAmpaTyaM, pradoSazca pradveSaH, abhedopacArAceha sarvatra tadvAn janturevamucyate / zaTho dhRSTaH, pramattaH prakarSeNa jAtimadAdhAsevanena mattaH pramatto raseSu lolupaH lampaTo rasalolupaH // 23 // sAtaM sukhaM tadvezakazca kathaM me sukhaM syAditi buddhimAn , ArambhAt prANyupamodavirataH, zepaM prAgvat // 24 // Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 uttarAdhyayana mUlam-ke vaMkasamAyAre, niaDille annujue| paliuMcaga ovahie, micchadiTrI aNArie // 25 // upphAlagaduTTavAI a, teNe Avi a mcchrii| eyajogasamAutte, kAUlesaM tu pariName // 26 // vyAkhyA-vakro vacasA, vakrasamAcAraH kriyayA, nikRtimAn manasA, anRjukaH kathamapi RjUkartumazakyA, parikuJcakaH khadopapracchAdakaH, upadhi chama tena caratyaupadhikaH sarvatra byAjataH pravRttiH, ekArthikAni vaitAni, mithyAiSTiranAryazca // 25 // 'upphAlagatti' yena para utprAsyate tadutprAsakaM, duSTaM ca rAgAdidoSavadyayA bhavatyevaM badanazIla utprAsakaduSTavAdI, caH samuccaye / stenazcauraH cApi samuccaye / matsarI parasampado'sAsahiH zeSa prAgvat // 26 // mUlam-nIAvittI acavale, amAI akutUhale / viNIyaviNae daMte, jogavaM uvahANavaM // 27 // piyadhamme daDhadhamme, vajabhIrU hiesae / eyajogasamAutte, teulesaM tu pariName // 28 // vyAkhyA-nIcairvRttirmanovAkkAyairanutsito'capalaH, amAyI, akutUhalaH, vinItavinayaH sabhyastagurvAdhucitapravRttiH, ata eva dAntaH, yogaH khAdhyAyAdivyApArastadvAn , upadhAnavAn vihitazAstropacAraH // 27 // 'piya' ityAdi-tatra 'vajabhIrutti' avadyabhIrahitaipako muktigaveSakaH, zeSaM prAgvat // 28 // mUlam-payaNukkohamANe a, mAyAlobhe a payaNue / pasaMtacitte daMtappA, jogavaM uvahANavaM // 29 // tahA payaNuvAI ya, uvasaMte jiiNdie| eyajogasamAutte, pamhalesaM tu pariName // 30 // bhyAkhyA-pratanukrodhamAnaH caH pUrtI mAyA lobhazca pratanuko yasyeti zeSaH, ata eva prazAntacitto dAmtAtmA 'tahA payaNu' ityAdi-tathA pratanuvAdI khalpabhASakaH upazAnto'nudbhaTatvenopazAntAkAraH, zeSaM prAgvat // 30 // mUlam-aTTarudANi vajittA, dhammasukkANi jhAyae / pasaMtacitte daMtappA, samie gutte ya guttisu // 31 // ____ sarAge vIarAge vA, uvasaMte jiiMdie / eajogasamAutte, sukkalesaM tu pariName // 32 // __ vyAkhyA-Artaraudre varjayitvA dharmazukle dhyAyati yaH, kIdRzaH sannityAha-prazAntacitta ityAdi, samitaH samitimAn , gupto niruddhAzubhayogaH 'guttisutti' guptibhiH, sarAge sa ca sarAgo'kSINAnupazAntakaSAyo vItarAgastadviparito vA upazAnto jitendriyaH etadyogasamAyuktaH zuklalezyA tu pariNamet , viziSTalezyApekSaM caitalakSaNAbhidhAnaM tena na devAdibhirvyabhicAra iti sUtradvAdazakArthaH // 31 // 32 // sthAnadvAramAhamUlam--assaMkhejANosappiNINa usappiNINa je smyaa| saMkhAIA logA, lesANaM huMti ThANAI 33 vyAkhyA--asaMkhyeyAnAmavasarpiNInAM tathotsarpiNInA ye samayAH kiyanta ityAha-saMkhyAtItA lokAH ko'rthaH / asaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH tAvantIti zepo lezyAnAM bhavanti sthAnAni prakarSApakarSakRtAni azumAnAM saMkle. zarUpANi zubhAnAM ca vizuddhirUpANIti sUtrArthaH // 33 // sthitimAhamUlam--muhuttaddhaM tu jahannA, tettIsa sAgarA muhutthiaa|ukkosaa hoi ThiI, nAyabA kiNhalesAe // 34 // vyAkhyA-muhUrtAca tu ko'rtho'ntarmuhUrtameva jaghanyA, prayastriMzatsAgaropamANi 'muDuttahiatti' ihottaratra ca muhU. zabdenopacArAnmuhUrtadeza evoktaH tatazcAntarmuhUrtAdhikAni utkRSTA bhavati sthitirjAtavyA kRSNalezyAyAH, iyaM cAsyAH sthitiH saptamapRthvyAM jJeyA / ihAntarmuhUrtazabdena pUrvottarabhavasambandhyantarmuhUrtadvayamuktaM draSTavyaM, evamuttaratrApi / jaghanyA sthitistu sarvAsAmAsAM tiryagmanuSyeSvevAvaseyA // 34 // mUlam-muhuttaddhaM tu jahannA, dasaudahI pliamsNkhbhaagnbbhhiaa| ukosA hoi ThiI, nAyabA nIlalesAe // 35 // vyAkhyA-muhUrtAo'ntarmuhUrta japanyA, daza udhayaH sAgaropamANi 'paliatti' palyopamaM tasyAsaMkhyabhAganAdhikAni utkRSTA bhavati sthitiniilleshyaayaaH| nanvasyA dhUmaprabhoparitanaprastaTaM yAvatsambhavastatra ca pUrvottaramapAntarmuhartadvayenAdhikAsyAH sthitiH kiM noktA ? uktaiva palyopamAsaMkhyeyabhAge eva tasyApyantarmuhUrtadvayasyAntarbhApAt, palyAsaMkhyeyabhAgAnAM cA'saMkhyabhedatvAdihaitAvanmAnasyaivAsya vivakSitatvAnna virodhaH / evamagre'pi // 35 // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 mUlam -- muhuttaddhaM tu jahannA, tiSNudahI paliamasaM khabhAgamanbhahiA / ukkosA hoi ThiI, nAyavA kAulesAe // 36 // vyAkhyA - iyaM sthitirvAlukAprabhoparitanaprastaTe tAvadAyuSkeSu nArakeSu draSTavyA // 36 // mUlam -- muhuttaddhaM tu jahannA, duNNudahI paliamasaMkhabhAgamavbhahiA / ukkosA hoi ThiI, nAyavA teulesAe // 37 // utarAdhyayana vyAkhyA - iyamIzAna kalpe jJeyA // 37 // mUlam -- muhuttaddhaM tu jahannA, dasa hoMtI sAgarA muhutthiaa| ukkosA hoi ThiI, nAyavA pamhalesAe 38 vyAkhyA - iyaM brahmalokasvarge ca vodhyA // 38 // mUlam - muhuttaddhaM tu jahannA, tettIsaM sAgarA muhuttahiA / ukkosA hoi ThiI, nAyavA sukalesAe // 39 // vyAkhyA - eSA anuttaravimAneSu mantavyeti sUtrapaTkArthaH // 39 // prakRtamupasaMharannuttaragranthasambandhamAhamUlam - esA khalu lesANaM, oheNa ThiI u vaNNiA hoI / cauvi gaI etto, lesANa ThiiM tu vocchAmi // 40 // vyAkhyA- 'oheNaMti' oghena sAmAnyena // 40 // pratijJAtamAhamUlam - dasavAsa saharasAI, kAUe ThiI jahanniA hoI / tiNNudahI palioma - asaMkhabhAgaM ca ukkosA // 41 // vyAkhyA - dazavarSasahasrANi kApotAyAH sthitirjaghanyakA bhavati, traya udadhayaH sAgaropamANi 'paliyamasaMkhabhAgaM catti' palyopamAsaMkhyeyabhAgavotkRSTA / iyaM ca jaghanyA ratnaprabhAyAmuparitanaprastaTanArakANAmetAvatsthitInAM utkRSTA ca vAlukAprabhAyAmetAvatsthitikanArakANAM prathamaprastaTa eveti bhAvanIyam // 41 // mUlam - tiSNudahI paliama saMkhabhAgo u jahaNNa nIlaThiI / dasa udahI palioma - asaMkhabhAgaM ca ukkosA // 42 // vyAkhyA - nIlAyA jaghanyA sthitirvAlukAprabhAyAM, utkRSTA dhUmaprabhAyAM prathamaprastaTe // 42 // mUlam - dasa udahI paliamasaMkha-bhAgaM jahanniA hoI / tettIsasAgarAI, ukkosA hoI kiNhAe // 43 // vyAkhyA-- kRSNAyA jaghanyA dhUmaprabhAyAmitarA tu tamastamAyAM, kiJceha nArakANAmuttaratra ca devAdInAM dravyalezyAsthitireva cintyate, tadbhAvalezyAnAM tu parivarttamAnatvenAnyathApi sthiteH sambhavAt / yaduktaM - " devANa nArayANa ya, dabalesA bhavaMti eAo / bhAvaparAvattIe, suraNeraiANa chalesA" // 43 // mUlam - esA neraiANaM, lesANa ThiI u vaNNiA hoI / teNa paraM vocchAmi, tiriamaNussANa devANaM // vyAkhyA - ' teNa paraMti' tataH param // 44 // mUlam -- aMtomuhuttamaddhaM, lesANa ThiI jahiM jahiM jA u / tiriANa narANaM vA, vajittA kevalaM lesaM // 45 // vyAkhyA--'aMtomuhuttamarddhati' antarmuhUrttAddhAM antarmuhUrttakAlaM lezyAnAM sthitirjaghanyotkRSTA ceti zeSaH, kAsAmityAha - 'jahiM jahiM ti' yatra yatra pRthivyAdau saMmUcchimamanuSyAdau vA yAH kRSNAdyAH tuH pUrvau, tirazcAM narANAM vA madhye sambhavanti tAsAmityadhyAhAraH / lezyAzca pRthivyapavanaspatiSvAdyAzcatasraH, tejovAyuvikalasaMmUcchimeSvAdyAstisraH, zeSeSu SaT / tatazca sarvAsAmapyAsAM tiryagmanuSyeSu antarmuhUrttamAnaiva sthitiH prAptetyAha-varjayitvA kevala zuddhAM lezyAM zuklalezyAmityarthaH // 45 // asyA eva sthitimAha mUlam - muhuttaddhaM tu jahannA, ukkosA hoi pubakoDI u / navahiM varisehiM UNA, nAyahA sukkalesAe // 46 // vyAkhyA -- iha yadyapi kazcidaSTavArSikaH pUrvakoTyAyurvratapariNAmamApnoti tathApi naitAvadvayaHsthasya varSaparyAyAdarvAk zuklalezyAyAH sambhava iti navabhirvarSairUnA pUrvakoTirucyate // 46 // Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 uttarAdhyayana mUlam - esA tirianarANaM, lesANa ThiI u vaNNiA hoI / teNa paraM vocchAmi, lesANa ThiI u devAgaM // vyAkhyA - spaSTam // 47 // mUlam -- dasavAsasahassAI, kiNhAe ThiI jahaNNiA hoI / paliama saMkhijjaimo, ukkoso hoi kiNhAe // 48 // vyAkhyA - 'paliamasaMkhijjaimotti' palyopamAsaMkhyeyatamaH prastAvAdbhAgaH, iyaM ca dvidhApi kRSNAyAH sthitiretAbadAyuSAM bhavana pativyantarANAmeva draSTavyA / itthaM nIlakApotayorapi // 48 // mUlam - jA kiNhAi ThiI khalu, ukkosA sA u samayamabhahiA / jahaNaM nIlAe, paliamasaMkhejja ukkosA // 49 // vyAkhyA--yA kRSNAyAH sthitiH khalurvAkyAlaGkAre utkRSTA palyAsaMkhyeyabhAgarUpA 'sA utti' saiva samayAbhyadhikA jaghanyena nIlAyAH, 'paliamasaMkhejatti' palyopamAsaMkhyeyabhAga utkRSTA, bRhattarazcAyaM bhAgaH pUrvasmAdavaseyaH 49 mUlam -jA nIlAe ThiI khalu, ukkosA u samayamambhahiA / jahanneNaM kAUe, paliamasaMkhaM ca ukkosA // 50 // vyAkhyA - ihApi pUrvasmAtpalyopamAsaMkhya bhAgAd vRhattamo bhAgo jJeyaH, zeSaM prAgvat // 50 // evaM nikAyadvayabhAvinImAdya lezyAtrayasthitiM darzayitvA samastanikAyabhAvinIM tejolezyAsthitimabhidhAtumAhamUlam -- teNa paraM vocchAmi, teUlesA jahA suragaNANaM / bhavaNavaivANamaMtara - joisavemANiANaM ca51 vyAkhyA- ' teNatti' tataH paraM pravakSyAmi tejolezyAM yatheti yena prakAreNa suragaNAnAM sthAttatheti zeSaH, keSAmityAha-bhavanapativAnamantarajyotiSkavaimAnikAnAM caH pUrtto // 51 // pratijJAtamAha mUlam -- paliovamaM jahannA, ukkosA sAgarA u duNNahiA / paliamasaMkhijjeNaM, hoi tibhAgeNa teUe vyAkhyA - palyopamaM jaghanyA, utkRSTA dve sAgaropame adhike, kenetyAha- palyopamAsaMkhyeyena bhAgena bhavati taijasyAH sthitiH, iyaM cAsyAH sthitirvaimAnikAnevAzrityAvaseyA, tatra jaghanyA saudharme utkRSTA cezAne / upalakSaNaM caitat zeSanikAyatejolezyAsthiteH, tatra bhavanapativyantarANAM dazavarSasahasrANi jaghanyA, utkRSTA tu vyantarANAM palyaM, bhavanapatInAM sAdhikaM sAgaraM, jyotiSAM jaghanyA palyASTabhAgaH, utkRSTA varSalakSAdhikaM palyamiti // 52 // mUlam - dasavAsa saharasAIM, teUi ThiI jahanniA hoi / duNNudahI palioma - asaMkhabhAgaM ca ukkosA vyAkhyA - atra sUtre devasambandhitaijasyAH sthitiH sAmAnyenoktA, iha ca dazavarSasahasrANi jaghanyA'syAH sthiti - rucyate, prakramAnurUpyeNa tu yotkRSTA kApotAyAH sthitiH saivAsyAH samayAdhikA jaghanyA prApnoti, tadatra tattvaM do vadantIti // 53 // padmAyAH sthitimAha mUlam - jA teUe ThiI khalu, , ukkosA sA u samayamanbhahiA / jahaNNeNaM pamhAe, dasa u muhuttAhiAI ukkosA // 54 // vyAkhyA - atra 'sA utti' saiva 'dasa utti' dazaiva devaprastAvAtsAgaropamANi 'muhuttAhiAIti' pUrvottarabhavasatkAntarmuharttAdhikAni, iyaM ca jaghanyA sanatkumAre, utkRSTA vahmaloke / Aha-yadIhAntarmuhUrttamadhikamucyate tadA pUrvatrApi kiM na tadadhikamuktaM ? ucyate - devabhavalezyAyA eva tatra vivakSitatvAt, pratijJAtaM hi 'teNa paraM vocchAmi, lesANa TiI u devANaMti' evaM satIhAntarmuhUrttAdhikatvaM virudhyate, naiyaM, atra hi pUrvottarabhavalezyApi " aMtomuddattaMmi gae, aMtamuttaMmisesa cevatti" vacanAddevabhavasambadhinyeveti pradarzanArthamitthamuktamiti na virodha iti bhAvanI - yam // 54 // zuklAyAH sthitimAha mUlam - jA panhAI ThiI khalu, ukkosA sA u samayamanbhahiA / jahaNeNa sukkAe, tittIsamuhuttamabbhahiA // 55 // Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 uttarAdhyayana vyAkhyA-'tittIsamuhuttamabhahiatti' prayastriMzanmuhUrttAbhyadhikAni sAgaropamANyutkRSTeti gamyate, asyA jaghanyA lAntake'parA tvanuttareSviti dvAviMzatisUtrArthaH // 55 // uktaM sthitidvAraM gatidvAramAha mUlam-kiNhA nIlA kAU, tiNNi'vi eA u ahmlesaao| ___ eAhiM tihiM'vi jIvo, duggaI uvavajjai // 56 // vyAkhyA--atra 'tiNNivitti' tisro'pi adhamalezyA aprazastalezyAH, durgatiM narakatiryaggatirUpAM upapadyate prApnoti // 56 // mUlam--teU pamhA sukkA, tiNNi'vi eaaudhmmlesaao| eAhiM tihiM'vi jIvo, suggaiM uvavajai vyAkhyA-'dhammalesAotti' dharmalezyA vizuddhatvenAsAM dharmahetutyAt, sugatiM naragatyAdikAmiti sUtraghyArthaH // 57 // saMpratyAyurAvasaratatra cAvazyaM jIvo yallezyepUtpatyate talezya eva mriyate, tatra ca janmAntarabhAvilezyAyAH prathamasamaye parabhavAyupa udaya Ahokhicaramasamaye'nyathA vA ? iti saMzayApohArthamAha-- mUlam-lesAhiM savAhi, paDhame samayaMmi pariNayAhiM tu / nahu kassavi uvavAo, pare bhave hoi jIvassa // 58 // vyAkhyA-lezyAbhiH sarvAbhiH prathamasamaye pratipattikAlApekSayA pariNatAbhirAtmarUpatayotpannAbhirupalakSitasyeti zeSaH tuH pUraNe 'na hu' naiva kasyApi upapAda utpattiH pare bhave bhavati jIvasya // 58 // tathA mUlam-lesAhiM savAhi, carame samayaMmi pariNayAhiM tu| na hu kassavi uvavAo, pare bhave hoi jIvasta // 59 // vyAkhyA-lezyAbhiH sarvAbhizcaramasamaye'ntyasamaye pariNatAbhistu naiva kasyApyupapAdaH pare bhave bhavati jIvasya // 59 // kadA tItyAhamUlam-aMtamuhuttaMmi gae, aMtamuhuttaMmi sesae ceva / lesAhiM pariNayAhiM, jIvA gacchaMti paralogaM 60 ___ vyAkhyA-antarmuhUrte gate eva tathAntarmuhurte zepake caiva avaziSyamANa eva lezyAbhiH pariNatAbhirupalakSitA jIvA gacchanti paralokaM, anenAntarmuhUrtAvazepe Ayupi parabhavalezyApariNAma ityuktambhavati / atra ca tiryagmanuSyA AgAmibhayalezyAyA antarmuhUrte gate, devanArakAzca khabhavalezyAyA antarmuhUrte zepe paralokaM yAntIti vizeSaH / uktaM ca-"tirinara AgAmibhava-lesAe aigae murA nirayA / putvabhavalesasese, aMtamuhutte maraNamiti" ti sUtratrayArthaH // 60 // sampratyadhyayanArthamupasaMharannupadeSTumAha mUlam-tamhA eANa lesANaM, aNubhAge viANiA / appasatthA u vajittA, pasatthA u ahiTThijAsitti bemi // 61 // vyAkhyA-yasmAdetA aprazastA durgatihetavaH prazastAzca sugatihetavaH tasmAdetAsAM lezyAnAmanubhAvaM uktarUpaM vijJAya aprazastA varjayitvA prazastA adhitiSThedbhAvapratipattyAzrayenmuniriti zeSaH, ubhayatrApi tuH pUttauM iti sUtrArthaH // 61 // iti bravImIti prAgvat // FUKINAKOREXXX KTIKKIRTAIKHETKAR XEXTREKKRAKHLEXIKKITKARXXSARKHEREKA a iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAyazrIvimalaharpagaNimahopAdhyAyadhImunivimalagaNiziSyopAdhyAya@ zrIbhAvavijayagaNisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayanasUtravRttau catustriMzattamamadhyayanaM sampUrNam // 34 // Tixx...xxxxxxxxxxxxx XXXEMAME XXXHAR Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 uttarAcyayana // atha paJcatriMzamadhyayanam // aham // uktaM catustriMzamadhyayanamathAnagAramArgagatyAkhyaM paJcatriMzamArabhyate, asya cAyaM sambandhaH-ihAnantarAdhya. yane'prazastA lezyAstyaktvA prazastA evAzrayaNIyA ityuktaM, tacca guNavatA bhikSuNA samyakartuM zakyamiti iha tadguNA ucyanta iti sambandhasyAsyedamAdisUtrammUlam-suNeha megaggamaNA, maggaM buddhehiM desiaM / jamAyaraMto bhikkhU , dukkhANaMtakaro bhave // 1 // vyAkhyA-zRNuta me vadata iti zeSaH, he ziSyAH ! yUyaM ekAgramanaso'nanyacittAH, kiM tadityAha-mArga mukta riti prakramaH, buddharahaMdAdyairdezitaM, yamAcarannAsevamAno bhikSuH duHkhAnAmantakaro bhavetsakalakarmanirmUlanAditi bhAvaH ||1||prtijnyaatmevaahmuulm-gihvaasN pariccaja, pavajaM assie munnii| ime saMge viANejA, jehiM sajaMti mANavA // 2 // vyAkhyA-gRhavAsaM parityajya pravrajyAmAzrito muniH imAn pratiprANipratItatvena pratyakSAn saGgAn putrakalatrAdIna vijAnIyAt , bhavahetavo'mI iti vizepeNAvavudhyeta, jJAnasya ca viratiphalatvAt pratyAcakSIteti bhAvaH / saGga zabdavyutpattimAha-yaiH sajyante prativandhaM bhajanti mAnavA upalakSaNatvAdanye'pi jantavaH // 2 // mUlam-taheva hiMsaM aliaM, cojaM abbaMbhasevaNaM / icchA kAmaM ca lobhaM ca, saMjao privje||3|| vyAkhyA-tatheti samuccaye, eveti pUraNe, hiMsAmalIka cauryamabrahmasenaM icchArUpaH kAma icchAkAmastaM ca aprAptavastuvAnchArUpaM lobhaM ca labdhavastuviSayagRddhirUpaM anenobhayenApi parigraha uktastataH parigrahaM ca saMyataH parivarjayet // 3 // tathAmUlam-maNoharaM cittagharaM, malladhUveNa vaasi| sakavADaM paMDarulloaM, bhaNasAvi na patthae // 4 // vyAkhyA-manoharaM manojJaM citrapradhAnaM gRhaM citragRhaM mAlyadhUpena vAsitaM sakapATaM pANDurolocaM manasApyAstAM vacasA na prArthayet , kiM punaH tatra tiSThediti bhAvaH // 4 // kiM punarevamupadizyate ? ityAhamUlam-iMdiANi u bhikkhussa, tArisammi uvassae / dukarAI nivAreuM, kAmarAgavivaDaNe // 5 // vyAkhyA-indriyANi tariti yasmAdvikSostAraze upAzraye duSkarANi karoteH sarvadhAtvardhavyAptatvAta nAzakAni nivArayituM khaskhaviSayebhya iti gamyate, kAmarAgavivarddhane viSayAbhiSvaGgapopake ityupAzrayavizeSaNam // 5 // tarhi ka stheyamityAhamUlam-susANe sunnagAre vA, rukkhamUle vA eggo| pairike parakaDe vA, vAsaM tatthAbhiroae // 6 // vyAkhyA-3mazAne zUnyAgAre vA vRkSamUle vA ekako rAgAdiviyukto'mahAyo vA pratirikte khyAdyasaGkale parakRte parairnippAdite svArthamiti zepaH, vA samuccaye, vAsamavasthAnaM tatra zmazAnAdau abhirocayedbhikSuriti yogaH // 6 // mUlam-phAsuaMmi aNAbAhe, itthIhiM abhidue / tattha saMkappae vAsaM, bhikkhU paramasaMjae // 7 // ___ vyAkhyA-prAsuke acittIbhUtabhUbhAge anAbAdhe kasyApyAvAdhArahite strIbhirupalakSaNatvAt paNDakAdibhizca anabhidrute'dUpite, tatra prAguktavizeSaNe zmazAnAdau saGkalpayetkuryAdvAsaM bhikSuH, paramo mokSastadartha saMyataH paramasaMyataH / prAg vAsaM tatrAbhirocayedityukte rucimAtreNaiva kazcittuSyediti tatra saGkalpayedvAsamityuktam // 7 // nanu ? kimiha parakRta iti vizeSaNamuktamityAzaMkyAhamUlam-na sayaM gihAI kuvijA, neva annehiM kArave / gihakammasamAraMbhe, bhUANaM dissae vaho // 8 // vyAkhyA-na khayaM gRhANi kurvIta naivAnyaiH kArayedupalakSaNatvAnnApi kurvantamanyamanumanyeta, kimiti yato gRhakarma iSTakAmRdAnayanAdi tasya samArambhaH pravartanaM gRhakarmasamArambhaH tasmin bhUtAnAM prANinAM dRzyate vadhaH // 8 // katarepAmiyAha Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana mUlam-tasANaM thAvarANaM ca, suhumANaM bAyarANa ya / gihakammasamAraMbha, saMjao parivajae // 9 // vyAkhyA-prasANAM sthAvarANAM sUkSmANAM zarIrApekSayA bAdarANAM ca tathaiva tasmAdgRhakarmasamArambhaM saMyataH parivarjayet // 9 // anyaccamUlam-taheva bhattapANesu, payaNapayAvaNesu a / pANabhUyadayahAe, na pae na payAvae // 10 // ___ vyAkhyA--tathaiveti prAgvadeva bhaktapAneSu pacanapAnaneSu ca yadho dRzyate iti prAguktena sambandhaH, tataH kimityAha-prANAstrasA bhUtAni pRthivyAdIni tayArtha na pacet na pAcayet // 10 // amumevArtha spaSTataramAhamUlam-jaladhannanissiA pANA, puddhviknissiaa|hmmti bhattapANesu, tamhA bhikkhU na payAvae // ___ vyAkhyA-jale dhAnye ca nizritA ye tAnyatra vA utpadya tannizrayA sthitAste jaladhAnyanizritAH pUtarakelikApipIlikAdayo jIvA evaM pRthvIkASThanizritAH, hanyante bhaktapAnepu prakramAtpacyamAneSu, yata evaM tasmAt bhikSurna pAcayet , apergamyatvAnna pAcayedapi kathaM punaH svayaM pacet ? anumatinidhopalakSaNaM caitat // 11 // tathAmUlam-visappe savao dhAre, bhupaannivinnaasnne|nsthi joisame satthe, tamhA joiM na dIvae // 12 vyAkhyA-visarpati khalpamapi bahu vyApnotIti visarpa, sarvato dhAraM sarvadikasthitajIyopaghAtakatvAt , ata eSa bahuprANivinAzanaM nAsti jyotiHsamaM vahnitulyaM zastraM, yasmAdevaM tasmAt jyotirna dIpayet // 12 // nanu ? pacanAdau jIvavadhaH syAnna tu krayavikrayayostato yukta evAbhyAM nirvAha iti kasyacidAzaGkA sya tadapohArthamAhamUlam-hiraNaM jAyarUvaM ca, maNasAvi na patthae / samaleTukaMcaNe bhikkhU , virae kyvikke||13|| vyAkhyA-hiraNyaM kanakaM, jAtarUpaM ca rUpyaM, cakAro'nuktAzeSadhanadhAnyAdisamuccaye, manasApi na prArthayedrikSu. riti yogaH, kIdRzaH san ? same prativandhAbhAvAttulye leSThukAJcane yasya sa samaleTukAzcano bhikSuH virato nivRttaH krayavikraye krayavikrayavipaye // 13 // kuta evamityAhamUlam-kiNaMto kaio hoi, vikiNaMto a vaannio| kayavikayaMmi varseto, bhikkhU na havai tAriso ___ vyAkhyA-krINan rakIyaM vastu mUlyenAdadAnaH krAyako bhavati, tathAvidhetaralokasaraza eSa syAt, vikrINA. nazca khakIyaM ca vastu parasya dadadvaNig bhavati, pANijyapravRttatvAditi bhASaH / ata eva krayavikraye vartamAnaH pravarttamAno bhikSurna bhavati tAdRzo yAdRzaH samaye'bhihitaH // 14 // tataH kiM kAryamityAhamUlam-bhikkhiavana keavaM,bhikkhuNA bhikkhavattiNA / kayavikkao mahAdoso, bhikkhAvittI suhAvahA vyAkhyA-bhikSitavyaM yAcitavyaM tathAvidhavastviti gamyate, na kretavyaM upalakSaNatvAca nApi vikretavyaM bhikSuNA mikSAvRttinA, atraivAdarakhyApanArthamAha-krayazca vikrayazca krayavikrayaM mahAdoSaM, liGgavyatyayaH sUtratvAt , bhikSAvRttiH sukhAvahA // 15 // bhikSitavyamityuktaM taccekakula'pi syAdata AhamUlam-samuANaM uMchamesijA, jhaasuttmnniNdiaN| lAbhAlAbhaMmi saMtuDhe, piMDavAyaM care muNI // 16 // vyAkhyA-samudAnaM bhakSyaM tacca uJchamiya uJchaM anyAnyagRhebhyaH stokastokamIlanAt eSayedveSayet yathAsUtraM AgamArthAnatikrameNa udmotpAdanaipaNAdyavAdhAt iti bhAvastata evAninditaM jAtyAdijugupsitajanasambandhi yantra bhavati, tathA lAbhAlAbhe santuSTaH piNDa mya pAtaH patanaM prakramAt pAtre'sminniti piNDapAtaM caredAseveta muniryAkyAntaraviSayatvAJca na paunarutyam // 16 // itthaM piNDamavApya yathA bhujIta tathAhamUlam-alole na rase giddhe, jibbhAdaMte amucchie / na rasaTTAe bhaMjijA, javaNaTThAe mhaamunnii|17| vyAkhyA-alolo na sarasAne prApte lAmpaTyayAn , na rase madhurAdau gRddho'prApte'bhikAMkSAvAn , kutazcaivaMvidhaH 1 yataH 'jibbhAdaMtetti' dAntajihvo'ta evAmUrchitaH sannidherakaraNena bhojanakAle'bhiSvaGgAbhAvena vA / evaMvidhazca na naiva 'rasaTTAetti' raso dhAtuvizeSaH sa cAzeSadhAtUpalakSaNaM tatastadupacayaH syAditi rasAthai dhAtU Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 uttarAdhyayana pacayArthamityarthaH na bhuJjIta, kimarthaM tatyAha-yApanA nirvAhaH sa cArthAt saMyamasya tadartha mahAmunirmuJjItetiyogaH // 17 // tathA mUlam -aJccaNaM rayaNaM ceva, vaMdaNaM pUaNaM tahA / iDDIsakArasammANaM, maNasAvi na patthara // 18 // vyAkhyA - arthanAM puSpAdibhiH pUjAM, racanAM niSadyAdiviSayAM khastikAdirUpAM vA, caH samuccaye evo'vadhAraNe netyanena yojyaH, vandanaM pratItaM, pUjanaM vastrAdibhiH pratilAbhanaM tatheti samucaye, Rddhizva zrAva kopakaraNAdisampatsatkArazcArghadAnAdiH, sammAnaM cAbhyutthAnAdi RddhisatkArasammAnaM manasApyAstAM bAcA naiva prArthayet // 18 // kiM punaH kuryAdityAha - mUlam - sukaM jhANaM jhiAejA, aniANe akiMcaNe / vosaTTakAe viharejjA, jAva kAlassa pajjao // vyAkhyA- 'mukkaM jhANaMti' sopaskAratvAt sUtrasya zuklaM dhyAnaM yathA bhavati tathA dhyAyet anidAno'kiJcanaH vyutsRSTakAyo niSpratikarmazarIro viharedapratibaddha vihAritayeti bhAvaH / kiyantaM kAlamityAha - yAvat kAlakha mRtyoH paryAyaH prastAvo yAvajjIvamityarthaH // 19 // prAntakAle cAyaM yatkRtvA yatphalaM prApnoti tadAha mUlam - nijjUhiUNa AhAraM, kAladhamme uvaTThie / jahiUNa mANusaM boMrdi, pabhu dukkhe vimucca // 20 // vyAkhyA- 'nijjUhiUNanti' parityajya AhAraM saMlekhanAdikrameNa kAladharme AyuH kSayarUpe upasthite, tathA tyaktvA mAnuSIM mondiM tanuM prabhuvaryAntarAyApagamAdviziSTasAmarthyavAn 'duHkhetti' duHkheH zArIramAna sairvimucyate // 20 kIdRzaH san duHkhairvimucyate ityAha mUlam - nimmame nirahaMkAre, vIarAge aNAsave / saMpatte kevalaM nANaM, sAsayaM parinivvuDetti bemi / 21 / vyAkhyA - nirmamo nirahaGkAraH kuto'yamIdRg yato vItarAga upalakSaNatvAdvItadveSazca tathA anAzravaH karmmAzravarahitaH saMprAptaH kevalaM jJAnaM zAzvataM kadApi vicchedAbhAvAt, parinirvRto'svAsthyahetukarmAbhAvAt sarvathA svasthIbhUta ityekaviMzatisUtrArthaH // 21 // iti bravImIti prAgvat vesves vesves as xx ves iti zrItapAgacchIyamahopAdhyAya zrIvimalaharSagaNimahopAdhyAya zrImunivimalagaNiziSyopAdhyAya zrIbhAvavijayaga NisamarthitAyAM zrIuttarAdhyayana sUtravRttau paJcatriMzamadhyayanaM sampUrNam // 35 // nakala pna phala phala phala phala phala // atha SaTtriMzamadhyayanam // // arham // uktaM paJcatriMzamadhyayanamatha jIvAjIvavibhaktisaMjJaM SaTtriMzamArabhyate, asya cAyamabhisambandho'nantarAdhyayane bhikSuguNAH uktAste ca jIvAjIva kharUpaparijJAnAdevAsevituM zakyA iti tajjJApanArthamidamArabhyate iti sambandhasyAsyedamAdisUtram - mUlam - jIvAjIvavibhattiM, suNeha me egamaNA io / jaM jANiUNa bhikkhU, sammaM jayai saMjame // 1 // vyAkhyA - jIvAjIvAnAM vibhaktistadbhedAdidarzanena vibhAgenAvasthApanaM jIvAjIvavibhaktistAM zRNuta me kathayataH iti zeSaH, ekamanasaH santaH, ato'nantarAdhyayanAdanantaraM, yAM jIvAjIvavibhaktiM prarUpaNAdvAreNaiva jJAtvA bhikSuH samyag yatate prayatnaM kurute saMyame iti sUtrArthaH // 1 // jIvAjIvavibhaktiprasaGgAdeva lokAlokavibhaktimAhamUlam - jIvA ceva ajIvA ya, esa loe viaahie| ajIvadese AgAse, aloe se viAhie // 2 // vyAkhyA - jIvAzcaiva ajIvAzca eSa sarvaprasiddho loko vyAkhyAto'rhadAdyaiH, ajIvadeza AkAzamalokaH sa vyAkhyAto dharmAstikAyAdirahita sthAkAzasyaivAlokatvAt // 2 // iha ca jIvAjIvAnAM vibhaktiH prarUpaNAdvAreNaiva syAditi tAmAha - Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ntiAnAM bhavajjIvAnAmajIvAnI 385 uttarAdhyayana mUlam-davao khettao ceva, kAlao bhAvao thaa| parUvaNA tesi bhave, jIvANaM ajIvANa 4 // 3 // vyAkhyA-dravyata idamiyadbhedaM dravyamiti, kSetratazcaiva idamiyati kSetre syAditi, kAlata idamiyatkAlasthitikamiti, bhAvata ime'sya paryAyAstatheti samuccaye iti prarUpaNA teSAM vibhajanIyatvena prakrAntAnAM bhavarja ceti sUtradvayArthaH // 3 // tatrAlpavaktavyatvAdravyatojjIvaprarUpaNAmAhamUlam-rUviNo ceva'rUvI a, ajIvA duvihA bhave / arUvI dasahA vuttA, rUviNo'vi caubihA // 4 // vyAkhyA-rUpiNazcaiva samucaye arUpiNazca ajIvA dvividhA bhaveyuH, tatrArUpiNo dazadhA uktAH, 'rUviNovitti' apiH punararthastato rUpiNaH punazcaturvidhAH / aprApyalpavaktavyatvAdevArUpiNAM prAk prarUpaNeti dhyeyam // 4 // tatrArUpiNo dazavidhAnAhamUlam-dhammatthikAe tase, tappaese a Ahie / adhamme tassa dese a, tappaese a Ahie // 5 // vyAkhyA-dhArayatyanugRhNAti gatipariNatAn jIvapudgalAMstatvabhAvatayeti dharmaH, astayaH pradezAsteSAM kAyaH samUho'stikAyaH, dharmazcAsAvasikAyazca dharmAstikAyaH // 1 // tasya dharmAstikAyassa dezastribhAgacaturbhAgAdiH tahezaH // 2 // tamya pradezo nivibhAgo bhAgastatpradezazca AkhyAtaH ||3||n dhArayati jIvANUna sthityavaSTambhakatvAdityadharmaH sa evAstikAyo'dharmAstikAyaH // 1 // tasya dezaH 2 tatpradeza 3 shvaakhyaatH||5|| mUlam-AgAse tassa dese a, tappaese a Ahie / addhAsamaye ceva, arUvI dasahA bhave // 6 // vyAkhyA-AGiti maryAdayA kharUpAtyAgarUpayA kAzante bhAsante'smin padArthA ityAkAzaM tadevAstikAyaH AkAzAstikAyaH // 1 // tasya dezazca // 2 // tatpradezazcAkhyAtaH // 3 // evaM // 9 // addhA kAlavadrUpaH samayoddhAsamayo'nirvibhAgatvAcAsya na dezapradezasambhavaH, AvalikAdyAstu kAlabhedA vyavahArata evolyanta iti neha vivakSitAH, evamarUpiNo dazadhA bhaveyuriti sUtratrayArthaH // 6 // sampratyetAneva kSetrata Aha mUlam-dhammAdhamme a dovee, logametA viaahiaa| loAloe a AgAse, samae samayakhettie // 7 // vyAkhyA-dharmAdhammoM ca dharmAstikAyAdharmAstikAyau lokamAtrau vyAkhyAto, loke'loke cAkAzaM sarvagatatvAtasya, samayo'ddhAsamayaH samayakSetramarddhatRtIyadvIpavArddhidvayarUpaM viSayabhUtamassAstIti samayakSetrikastatparatasvasthAmASAditi satrArthaH // 7 // athAmUneva kAlata AhamUlam-dhammAdhammAgAsA, tipiNa'vi ee agaaiaa| apajavasiA ceva, sabaddhaM tu viAhiA 8 vyAkhyA-dharmAdharmAkAzAni trINyapyetAni anAdikAni aparyavasitAni caiva anantAnItyarthaH, 'sabaddhaM tuti' sarvAddhAmeva sarvadA khakharUpAtyAgatA nityAnIti yAvat vyAkhyAtAni // 8 // mUlam-samaevi saMtaI pappa, evameva viAhie / AesaM pappa sAie, sapajavasievi a||9|| vyAkhyA-samayo'pi santati aparAparotpattirUpapravAhAtmikAM prApya Azritya evameva anAdyanantalakSaNeneva prakAreNa vyAkhyAtaH, AdezaM vizeSa prati niyatavyaktirUpaM ghaTyAdikaM prApya sAdikaH saparyavasito'pi ceti sUtradvayArthaH // 9 // athAmUrtatayA'mISAM paryAyAH prarUpyamANA apyavaboDaM duzzakA iti bhAvatastatprarUpaNAmanAstya dravyato rUpiNaH prarUpayitumAha mUlam-khaMdhA ya 1 khaMdhadesA ya 2 tappaesA 3 taheva ya / paramANuNo a bodhavA, rUviNo ya caubihA // 10 // vyAkhyA-skandhAzca pudgalopacayApacayalakSaNAH stambhAdayaH, skandhadezAzca stambhAdidvitIyAdibhAgarUpAH, teSAM pradezAstatpradezAH stambhAdisampRktaniraMzAMzarUpAstathaiva ceti samuccaye, paramANavazca niraMzadravyarUpA boddhavyAH, rUpiNazca rUpiNaH punazcaturvidhAH // 10 // iha ca dezapradezAnAM skandheSvevAratarbhAvAt skandhAztha paramANavazceti samAsato dvAveva rUpidravyabhedo, tayozca kiM lakSaNamityAhamUlam-egatteNa puhatteNaM, khaMdhA ya paramANuNo / loegadese loe a, bhaiavA te u khetto| itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vocchaM cauvihaM // 11 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 utarAdhyayana vyAkhyA - ekatvena pRthagbhUtadvyAdiparamANusaGghAtato dvipradezikAdilakSaNasamAnapariNatikharUpeNa, pRthaktvena paramANvantaraiH sahAsaMghAtarUpeNa bRhatskandhebhyo vicaTanAtmakena vA skandhAzca paramANavazca lakSyanta iti zeSaH / etAneva kSetrata Aha- 'loegadese' ityAdi-lokasyaikadeze loke ca bhaktavyA bhajanayA vijJeyAH te iti skandhAH paramANavazva, tuH pUraNe, kSetrataH / atra cAvizeSoktAvapi paramANUnAmekapradeza evAvasthAnAt skandhaviSayaiva bhajanA draSTavyA / te hi vicitra pariNAmatyena bahutarapradezopacitA api kecidekapradeze avatiSThante, anye tu saMkhyeyeSveva pradezeSu yAvakospi sakalalokepi tathAvidhAcittamahAskandhavattato bhajanIyA ityucyante / 'ittotti' ita iti kSetraprarUpaNAto'nantaraM kAlavibhAgaM tu kAlabhedaM punasteSAM skandhAdInAM vakSye caturvidhaM sAdyanAdisaparyavasitAparyavasitabhedeneti sUtrArthaH / idaM ca sUtraM SaTpAda, pratyantareSu cAntyapAdadvayaM na dRzyate'pi // 11 // pratijJAtamAha mUlam - saMta pappa te'NAI, apajjavasiAvi a / ThihaM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a // 12 // vyAkhyA - santatima parAparotpattirUpAM prApya Azritya te iti skandhAH paramANavazca anAdayaH aparyavasitA api ca, na hi pravAhatastadviyuktaM jagat kadApyAsIt asti bhaviSyati vA / sthitiM pratiniyatakSetrAvasthAna rUpAM pratItya sAdikAH saparyavasitA api ca, brajanti hi kAlAntare navanavaM kSetraM paramANavaH skandhAzceti // 12 // sAdisaparyavasitatvepyeSAM kiyatkAlaM sthitirityAha mUlam - asaMkhakAla mukkosaM, egaM samayaM jahannayaM / ajIvANa ya rUviNaM, ThiI esA viAhiA ||13 vyAkhyA - asaMkhya kAlamutkRSTA, ekaM samayaM jaghanyakA, ajIvAnAM rUpiNAM sthitireka kSetrAvasthAnarUpA eSA vyAkhyAtA / te hi jaghanyata ekasamayAdutkRSTato'saMkhyakAlAdapyUrddha tataH kSetrAtkSetrAntaramavazyaM yAntIti // 13 // ithaM kAladvAramAzritya sthitiruktA, sampratyetadantargatamevAntaramAha mUlam - anaMtakAlamukkosaM, egaM samayaM jahannayaM / ajIvANa ya rUvINaM, aMtareaM viAhiaM // 14 // vyAkhyA - spaSTaM, navaraM - 'ataMreaMti' antaraM vivakSitakSetrAt pracyutAnAM punastatprAptivyavadhAnaM etatpUrvoktamiti sUtrArthaH // 14 // etAnyeva bhAvato'bhidhAtumAha mUlam -- vaNNao gaMdhao cetra, rasao phAsao thaa| saMThANao a vipaNeo, pariNAmo tesi paMcahA vyAkhyA -- varNato gandhatazcaiva rasataH sparzatastathA saMsthAnatazca vijJeyaH pariNAmaH svarUpAvasthitAnAmeva varNAdyanyathAbhAvasteSAmaNUnAM skandhAnAM ca paJcadhA // 15 // pratyekameSAmevottarabhedAnAha mUlam - vaNNao pariNayA je u, paMcahA te pakittiA fever nIlA ya lohiA, hAliddA sukkilA tahA // 16 // vyAkhyA - atra kRSNAH kajjalAdivat, nIlA haritAdivat, lohitA hiGgulakAdivat, hAridrAH pItA haridrAdivat zuklAH zaGkhAdivat // 16 // mUlam - gaMdhao pariNayA je u, duvihA te viaahiaa| subbhigaMdhapariNAmA, dubbhigaMdhA taheva ya // 17 // vyAkhyA - surabhigandhapariNAmAH zrIkhaNDAdivat, durabhigandhA durgandhA lazunAdivat // 17 // mUlam - rasao pariNayA je u, paMcahA te pakittiA / titta- kaDua-kasAyA, aMbilA mahurA tahA | 18 | vyAkhyA - atra tiktA nimbAdivat kaTukAH zuNThyAdivat kaSAyA bubbUlAdivat, amlA amlikAvat, madhurAH zarkarAdivat // 18 // mUlam - phAsao pariNayA je u, aTTahA te pakittiA / kekkhaDA mauA cetra, garuA la~huA tahA | 19| uhA yaddhi ya, tahA lukkhA ya aahiaa| iti phAsapariNayA, ee puggalA samudAA20 vyAkhyA - karkazAH pASANAdivat, mRdavo grakSaNAdivat, guravo hIrakAdivat, laghavo'rkatUlAdivat // 19 // zItA jalAdivat, uSNA dahanAdivat, snigdhA ghRtAdivat, rUkSA rakSAdivat // 20 // mUlam - saMThANapariNayA je u, paMcahA te pakittiA / parimaMDalA ya veTTA, taMsA cauraMsamAyayA // 21 // Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 387 uttarAdhyayana vyAkhyA - saMsthAnAni AkArAstaiH pariNatAH saMsthAnapariNatAH parimaNDalaM madhyazuSiraM vRttaM balayavat, vRttaM madhye pUraNaM zalarIvat tryatraM trikoNaM zRGgATakavat, caturasraM catuSkoNaM varyapaTTAdivat, AyataM dIrghaM daNDAdivat // 21 // athaiSAmevAnyonyaM saMbedhamAha - mUlam - vaNNao je bhave kiNhe, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a 22 vyAkhyA - varNato yaH skandhAdirbhavetkRSNo bhAjyaH 'se utti' sa punargandhataH surabhirdurgandho vA syAnna tu niyatagandha eveti bhAvaH / evaM rasataH sparzatazcaiva bhAjyaH, saMsthAnato'pi ca / anyatararasAdiyogAditi tattvam // 22 // mUlam - vaNNao je bhave nIle, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 23 // vaNNao lohie je u, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie ThANaoviya // 24 // vaNNao pIae je u, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 25 // vaNNao sukile je u, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao veva, bhaie saMThANaovi a // 26 // gaMdhao je bhave subbhI, bhaie se u vaNNao / rasao phAsao veva, bhaie saMThANaovi a // 27 // gaMdhao je bhave dubbhI, bhaie se u vaNNao / rasao phAsao veva bhaie saMThANaovi a // 28 // rasao tittae je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 29 // o kaDue je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 30 // rasao kasAe je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao phAsao caitra, bhaie ThANaovi a // 31 // rasao aMbile je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao phAsao caitra, bhaie saMThANaovi a // 32 // rasao mahure je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 33 // phAsao kakkhaDe je u, bhaie se u auro | gaMdhao rasao veva, bhaie saMThANaovi a // 34 // phAsao maue je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 35 // phAsao garue je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 36 // phAsao je lahue u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhar3ae saMThANaovi a // 37 // phAsao sIae je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 38 // phAsao uNhae je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhai saMThANaovi a // 39 // phAsao niddhae je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 40 // phAsao lukkhae je u, bhaie se u vaNao | gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 41 // parimaMDalasaMThANe, bhaie se uvaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a // 42 // saMThANao bhave vaTTe, bhaie se uvaNNao | gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a // 43 // saMThANao bhave se, bhaie se uvaNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a // 44 // saMThANao a cauraMse, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a||45|| je AyayasaMThANe, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a|| 46 // Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 uttarAdhyayana vyAkhyA - imAni sarvANyapi prAgvayAkhyeyAni samudAyArthastvayamepAM, tathAhi - atra dvau gandho, paJca rasAH, aSTau sparzAH, paJca saMsthAnAni teSu varNapaJcakaM vinA'nye'mI mIlitA viMzatiH, ete caikena kRSNavarNena labdhAH, evaM viMzatibhaGgAn pratyekaM paJcApi varNA labhante, evaM labdhaM zataM 100 / tathA dvau gandhau tau vinA'nye pUrvoktA aSTAdaza 18, paJcabhirvarNaimIlitAstrayoviMzatiH 23, tato gandhadvayena labdhAH 46 / evaM rasapaJcake varNagandhasparzasaMsthAnabhedevizatyA labdhaM zataM 100 / itthaM sparzASTake varNa 5 gandha 2 rasa 5 saMsthAna 5 bhedaiH saptadazabhirlabdhaM padatriMzaM zataM 136 / evaM saMsthAnapaJcake varNAdibhedervizatyA labdhaM zataM 100 / varNAdisarvamaGgakamIlane jAtAni catvAri zatAni zItyadhikAni 482 // iti dvAtriMzatsUtrArthaH // 46 // athopasaMhAradvAreNottaragranthasamvandhamAhamUlam - esA ajIvapavibhattI, samAseNa viaahiaa| etto jIvavibhattiM, tucchAmi aNupuvaso // 47 // vyAkhyA - spaSTam // 47 // pratijJAtamevAha - mUlam - saMsAratthAya siddhA ya, duvihA jIvA viAhiA / siddhA'NegavihA vuttA, taM me kittayao suNa // 48 // 1 15 sUtrAdArabhya 46 sUtraparyantamavaseyam // vyAkhyA - saMsArasthAzca siddhAzca dvividhA jIvA vyAkhyAtAH, tatrAtpavaktavyatvAdAdau siddhAnAha-siddhAH janekavidhAH proktAH 'taM metti' tAnme kIrttayataH zRNu he ziSyeti sUtrArthaH // 48 // siddhAnAmanekavidhatvamevopAvibhedenAha mUlam - itthI purisa siddhA ya, taheva ya napuMsagA / saliMge annaliMge a, gihiliMge taheva ya // 49 // vyAkhyA - siddhazabdaH pratyekaM yojyaH, striyazca te pUrvabhAvApekSayA siddhAzva strIsiddhAH, evaM puruSasiddhAH, tathaiva ca napuMsakasiddhAH, svaliGge sAdhuveSe, anyaliGge ca zAkyAdiveSe, gRhiliGge gRhasthaveSe siddhAstathaivetyuktasamuccaye, cakAro'nuktasiddhabhedasaMsUcaka iti sUtrArthaH // 49 // atha siddhAneSAvagAhanAtaH kSetratazvAha mUlam -- ukkosogAhaNAe a, jahannamajjhimAi a / uDDe ahe a tiriaM ca, samuhami jalaMmi a / 50 vyAkhyA -- utkRSTAvagAhanAyAM paJcazatadhanurmAnAyAM siddhA: 'jahannamajjhimAi atti' jaghanyAvagAhanAyAM dvihastamAnAya, madhyamAvagAhanAyAM coktarUpotkRSTajaghanyAvagAhanAntarAlavarttinyAM siddhAH UrddhamUrddhaloke merucUlikAdI, adho'dhastAdadholoke'gholaukikagrAmarUpe, tiryak ca tiryagloke arddhatRtIyadvIpasamudradvayarUpe / tatrApi kecitsamudre siddhAH, jale ca nadyAdisambadhinIti sUtrArthaH // 50 // itthaM strIsiddhAdInabhidadhatA strItvAdiSu siddhasambhava uktaH, samprati tatrApi ka kiyantaH sidhyantItyAha mUlam - dasa ceva napuMsesu, vIsaI itthiAsu a / purisesu a aTThasayaM, samaeNegeNa sijhaI // 51 // vyAkhyA - atra napuMsakeSu kRtrimeSveva nAnyeSu teSAM pratrajyApariNAma syApyabhAvAt, 'aTThasayaMti' aSTottarazatam // 51 // mUlam -- cattAri a gihiliMge, annaliMge daseva ya / saliMgeNa ya aTThasayaM, samaeNegeNa sijjhai // 52 // vyAkhyA spaSTam // 52 // mUlam -- ukkosogAhaNAe u, sijjhate jugavaM duve / cattAri jahaNNAe, javamajjhadduttaraM sayaM // 53 // vyAkhyA- 'javamajjhatti' yavamadhyamiva yavamadhyaM madhyamAvagAhanA tasyAmaSTottaraM zataM yavamadhyatvaM cotkRSTajaghanyAvagAhanApekSayA asyA bahutarasaMkhyAtvena pRthulatayaivAvabhAsamAnatvAt // 53 // mUlam - cauruDDaloe a duve samudde, tao jale vIsamahe taheva ya / sayaM ca attara tirialoe, samaeNa egeNa u sijjhaI dhuvaM // 54 // byAkhyA - catvAra Urddhaloke, zeSaM spaSTamiti sUtracatuSkArthaH // 54 // atha teSAmeva pratighAtAdi pratipAdanAyAhamUlam - kahiM pahiyA siddhA, kahiM siddhA paiDiA / kahiM boMdiM caittA NaM, kattha gaMtUNa sijjhai / 55 / vyAkhyA -ka pratihatAH skhalitAH siddhAH 1 ka siddhAH pratiSThitAH sAdyanantaM kAlaM sthitAH 1 va bondiM zarIraM tyaktvA ? kva gatvA 'sijjhaitti' sidhyanti niSThitArthA bhavanti ? // 55 // atrottaramAha Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 uttarAdhyayana mUlam-aloe paDihayA siddhA, loagge a pitttthiaa|ihN bodiM caittA NaM, tattha gatUNa sijjhi|56| vyAkhyA-aloke kevalAkAzarUpe pratihatAH siddhAH, tatra dharmAstikAyAbhAvena teSAM gaterabhAvAt , lokAne ca pratiSThitAH sadAvasthitAH, nanu tiryagadho vA teSAM gatirbhAvinI tatkathaM lokAgre tadavasthAna ? ucyate-adhastiryaggayoH karmAdhInatvAt teSAM ca kSINakarmatvAnna tatsambhavo yaduktaM-"adhastiryagathoeM ca, jIvAnAM karmajA gtiH| Uryameva tu tAddhA-dbhavati kSINakarmaNAm // 1 // " iha tiryaglokAdI bondi yapustyaktvA tatra lokAgre gatvA sidhyanti / iha ca yasminsamaye dehatyAgastasminneva mokSo lokAgre gatiH siddhatvaM ca "mukhaM vyAdAya skhapiti" ityAdivadihApi ktvApratyayasya samAnakAla eva prayogAditi sUtratrayArthaH // 56 // lokAgre gatvA sidhyanti ityuktaM, lokAgraM cepatprAgbhArAyA uparIti tatvarUpaM siddhakharUpaM cAhamUlam-cArasahiM joaNehiM, sabahassuvariM bhave / isIpabbhAranAmA u, puDhavI chattasaMThiA // 57 // vyAkhyA-dvAdazabhiryojanaiH sarvArthasyAnuttaravimAnasyopari bhavet , IpatprAgbhAreti nAma yasyAH sA IpatprAgbhAranAmA, tuH pUttauM, pRthivI / chatrasaMsthitA chatrAkArA // 57 // mUlam-paNayAlasayasahassA,joaNANaM tu aayyaa| tAvaiaMceva vicchiNNA, tiguNo tasseva parirao vyAkhyA-paJcacatvAriMzat zatasahasrANi lakSANi yojanAnAM tuH pUtau AyatA dIrghA, 'tAvai cevatti' tAvatazcaiva zatasahasrAn vistIrNA, triguNaH 'tasseyatti' tasmAdAyAmAtparirayaH paridhiH / iha ca triguNa ityukte'pi vizepAdhikyaM draSTavyam / parirayamAnaM caivaM-"egA joaNakoDi, bAyAlIsaM bhave sayasahassA / tIsaM ceva sahassA, do ceva sayA auNapaNNatti // 1 // 58 // mUlam-aTThajoaNavAhallA, sA majjhami viaahiaa|prihaayNtii carimaMte, macchipattAo taNuatarI59 vyAkhyA-apTayojanavAhalyA sA madhye madhyapradeze vyAkhyAtA, tataH pari samantAt hIyamAnA 'carimaMtetti' caramAnteSu sakaladigbArtiparyantapradezeSu makSikApatrAdapi tanukatarA / hAnizcAtra pratiyojanamaGgalapRthaktvasya jnyeyaa|| 59 // mUlam-ajuNasuvaNNagamaI, sA puDhavI nimmalA shaavennN| uttANagachattasaMThiAya,bhaNiA jiNavarehi vyAkhyA-arjunasuvarNakamayI zuklaphanakamayI sA pRthvI nirmalA svabhAvena nopAdhitaH, uttaankcchtrsNsthitaa| pUrva chatrasaMsthiteti sAmAnyenoktaM, iha tu uttAnatvaM tadvizeSa iti na paunaruktyam // 6 // mUlam-saMkhaMkakuMdasaMkAsA,paMDurA nimmalA subhaa|siiaae joaNe tatto,loaMto u viaahio||31|| ___ vyAkhyA-pUrvArddha spaSTaM, 'sIAetti' zItAyAH zItAbhidhAyAH pRthvyA uparIti zeSaH, yojane utsedhA lani panne iti gamyaM, tata iti tasyA lokAntastuH pUttauM vyAkhyAtaH // 61 // nanu yadi yojane lokAntastarhi kiM tatra yojane sarvatra siddhAH santi uta netsAhamUlam-joaNassa u jo tassa, koso uvarimo bhve| tassa kosassa chabbhAe, siddhANogAhaNA bhve|| _vyAkhyA-yojanasya tu yastasya kroza 'uvarimotti' uparivartI bhavet tasya krozasya SaDbhAge dvAtriMzadaGgulatrayastriMzaddhanuradhikadhanuHzatatrayarUpe siddhAnAmavagAhanA bhavet // 62 // avagAhanA ca calanasambhave'pi syAdityAhamUlam-tattha siddhA mahAbhAgA, logaggaMmi pihiaa|bhvppvNcummukkaa, siddhiM varagaiM gayA // 3 // vyAkhyA-tatra yojanaSaDbhAge siddhA mahAbhAgA atizayAcintyazaktayo lokAgre pratiSThitAH, etacca kutaH? ityAhabhavA nArakAdibhavAsteSAM prapaJco vistArastenonmuktAH siddhiM varagatiM gatAH / ayaM bhAvo bhavaprapaJca eva calane hetuH sa ca siddhAnAM nAstIti kutaH teSAM calanamiti // 63 // siddhAnAmavagAhanAmAhamUlam-usseho jassa jo hoi, bhavammi carimammi |tibhaaghiinnaa tatto a, siddhANogAhaNAbhave64 vyAkhyA-utsedha ucchyaH prakramAhehasya 'jassatti' yeSAM siddhAnAM ya iti yatparimANo bhavati bhave carame parya Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 uttarAdhyayana nta vartini tuH pUttauM tatazvaramabhayotsedhAtribhAgahInA siddhAnAM yattadorniyAbhisambandhAt teSAmavagAhanA bhavet tribhAgasya zarIrAntarvivarapUraNena kRtArthatvAt // 64 // etAneva kAlato nirUpayitumAhamUlam-egatteNaM sAIA, apajavasiAvi a / puhatteNa aNAIA, apajjavasiAvi a||65|| vyAkhyA-ekatvena sAdikAH aparyavasitA api ca, yatra kAle te sidhyanti tatra teSAmAdiH na ca kadAcinmuktezyantIti na paryavasAnaM / pRthaktvena bahutvena sAmastyApekSayetyarthaH anAdikA aparyayasitA api ca, nahi te kadAcinnAbhUvanna bhavanti na bhaviSyanti ceti mAyaH // 65 // eSAmeva kharUpamAhamUlam-arUviNo jIvaghaNA, naanndsnnsnniaa|aulN suhasaMpattA, uvamA jassa nasthi u|| 66 // ___ vyAkhyA-arUpiNo rUparasAdirahitAH, jIvAzca te satatopayuktatayA ghanAzca zupirapUraNanicitapradezatayA jIvadhanAH, jJAnadarzane eva saMjJA jAtA yeSAM te jJAnadarzanasaMjJitAH, jJAnadarzanopayogAnanyakharUpA ityarthaH / atulaM saMprAptAH, upamA yasya sukhasya nAsti tuH pUtau // 66 // uktagranthe jJAtamapi vipratipattinirAsAya kSetraM kharUpaM ca teSAmAhamUlam-loegadese te save, naanndsnnsniaa|sNsaarpaarnisthipnnaa, siddhiM varagaiM gayA // 67 // vyAkhyA-lokaikadeze te sarve ityenana sarvatra muktAstiSThantIti matamapAstaM, jJAnadarzanasaMjJitA ityanena jJAnocchede muktiriti mataM nirastaM, saMsArapAraM nistIrNAH punarAgamanAbhAvalakSaNenAdhikyena atikrAntAH, anena tu "jJAnino dharmatIrthasya, kAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH // 1 // " iti matamapAtaM, siddhiM gharagatiM gatA anena kSINakarmaNo'pi khabhASenaivotpattisamaye lokAgragamanaM yAvatsakriyatvamapyastIti khyApyate, ityekAdazasUtrArthaH // 67 // itthaM siddhAnuktvA saMsArasthAnAhamUlam-saMsArasthA uje jIvA, duvihA te viaahiaa| tasA ya thAvarA ceva, thAvarA tivihaathiN||8|| vyAkhyA-spaSTaM // 68 // traividhyamevAhamUlam-puDhavI Au jIvA ya,taheva ya vaNassaI / icchete thAvarA tivihA, tesiM bhee suNeha me // 69 // myAkhyA-spaSTam , navaraM iha tejovAyborgatitrasatyena sthAvaramadhye'nabhidhAnam // 69 // pRthivIkAyikAnAhamUlam-duvihA puDhavIjIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duhA puNo // 70 // vyAkhyA-dvividhAH pRthivIjIvAstu sUkSmAH sUkSmanAmakarmodayAt, bAdarA pAdaranAmakarmodayAt, 'pajjattamapajattatti' AhArazarIrendriyocchAsavAgmanoniSpattihetudalikaM paryAptistadvantaH paryAptAH, tadviparItA aparyApsAH, eva. mete sUkSmA bAdarAzca pratyekaM dvidhA punaH // 70 // punarepAmevottarabhedAnAhamUlam-bAyarA je u pajattA, duvihA te viaahiaa|snnhaa kharA ya bodhavA, sahA sattavihA tahiM / 71 / vyAkhyA-'saNhatti' zlakSNA cUrNitaloSTukalpA mRdu pRthiyI tadAtmakA jIvA apyupacArataH zlakSNA evamuttaratrApi, kharA kaThinA // 71 // saptavidhatvamevAha mUlam-kiNhA 1 nIlA 2 ya ruhirA 3 ya, hAlihA 4 sukkilA 5 tahA / __paMDU 6 paNagamaTTIA 7, kharA chattIsaIvihA // 72 // myAkhyA-kRSNA nIlA 'ruhiratti' raktA hAridrA zuklA 'paMDutti' pANDaH pANDurA ISacchuklatvavatItyarthaH, itvaM varNabhedena pabidhatvamuktaM, iha ca pANDaragrahaNaM kRSNAdibhedAnAmapi khasthAne bhedAntarasambhavasUcakam / panako'tyantasUkSmarajorUpaH sa eva mRttikA panakamRttikA, panakasya ca nabhasi vivarttamAnasya loke pRdhvitvenArUDhatvAdbhedenopAdAnam / kharA pRthvI patriMzadvidhA SaTtriMzadbhedA // 72 / / tAnevAha mUlam-puDhavI a sakkarA vAlugA ya uvale silA ya lonnuuse| aya-taMba-tauva-sIsaga-ruppa-suvaNNe a vahare a // 73 // vyAkhyA-pRthivI zuddhapRthivI 1 zarkarA laghUpalazakalarUpA 2 vAlukA pratItA 3 upalo gaNDazailAdiH 4 zilA Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 391 uttarAdhyayana ca vaTTA pat 5 lavaNaM samudralavaNAdi 6 UpaH kSAramRttikA 7 aryaMstAMtraeNkasIsakarUpyasuvarNAni pratItAni, vajaM hIrakaH 14 // 73 // mUlam-hariAle hiM}lae,manosilA saasNgNjnnvaale| abbhapaeNDalabbhAlua,vAyarakAe maNivihANA vyAkhyA--haritAlAdayaH pratItAH, sAsako dhAtuvizeSaH, aJjanaM, pravAlaM vidrumaM, abhrapaTalamabhakaM, abhravAlukA abhrapaTalamizrA vAlukA / bAdarakAye pAdarapRthvIkAye'mI bhedAH / 'maNivihANatti' casya gamyatvAnmaNividhAnAni ca maNibhedAH // 74 // maNibhedAnAhamUlam-gomejae aruaMge, aMke phaliheM a lohiaeNkkhe a / maragaya--masaoNragalle, muamoaMga iMdanIle a||75|| caMdaNaM gesya haMsa~gabbha pulaie 'sogaMdhie a bodhave / caMdappebha ve lie, jaleMkate sUrakate a||76 // vyAkhyA-iha ca pRthivyAdayazcaturdaza haritAlAdayo'STau gomedakAdayazca kacitkayazcitkasyacidantarbhAvAcaturdazetyamI mIlitAH SaTtriMzadbhavantIti sUtranavakArthaH // 76 // prakRtopasaMhArapUrvakaM sUkSmapRthvIkAyikAnAhamUlam-ete kharapuDhavIe, bheA chttiismaahiaa| egavihamanANattA, suhamA tattha viaahiaa||77|| vyAkhyA-'egavihaMti' sUtratvAdekavidhAH, kimityevaMvidhAH 1 yato'nAnAtvA abhedAH sUkSmAH tatra pRthvIjIveSu vyAkhyAtAH // 77 // pRthvIkAyAneva kSetrata AhamUlam-suhumAya sabalogaMmi, logadese a baayraa| etto kAlavibhAgaMtu, tesi vocchaM cauvihaM // 78 // vyAkhyA-sUkSmAH sarvaloke, lokadeze ca ratnaprabhApRthivyAdI baadraaH| zeSaM spaSTam // 78 // mUlam-saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajavasiA vi a // 79 // ___ vyAkhyA-santatiM pravAhaM prApya Azritya anAdikA aparyavasitA api ca pRthvIkAyikAnAM prayAhataH kadApyasambhavAbhAvAt , sthiti bhayasthitikAyasthitirUpAM pratItya sAdikAH saparyavasitA api ca // 79 // mUlam-bAvIsa sahassAiM, vAsANukosiA bhave / AuThiI puDhavINaM, aMtomuhuttaM jahannagaM // 80 // - asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannagA / kAyaThiI puDhavINaM, taM kArya tu amuMcao // 1 // vyAkhyA asaMkhyakAlamasaMkhyeyalokAkAzapradezapramANotsarpiNyavasarpiNIrUpaM 'ukkosaMti' utkRSTA, antarmuhuna jaghanyakA kAyasthitiH pRthivInAM pRthivIkAyajIvAnAM, taM pRthvIrUpaM kAyaM 'amuMcaotti' amuJcatAM mRtvA mRtvA tatraivotpadyamAnAnAm // 8 // 81 // kAlAntargatamevAntaramAhamUlam-aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jhnngN| vijaDhammi sae kAe, puDhavIjIvANa aMtaraM // 2 // vyAkhyA-anantakAlamasaMkhyeyapudgalaparAvartarUpaM utkRSTaM, antarmuhUrta jaghanyakaM 'vijadaMmitti' tyakte khake khakIye kAye pRthivIkAye jIvAnAM antaraM / ko'rtho jaghanyata utkarSatazca yathoktaM kAlaM pRthIvIjIvo'nyakAyeSu bhrAntvA punaH pRthvikAye utpadyate iti // 82 // etAneva bhAvata AhamUlam-eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso 83 __ vyAkhyA spaSTaM, navaraM-vidhAnAni bhedAH sahasraza iti atibahutaratvakhyApanArthamiti sUtrasaptakArthaH // 83 // bhapkAyikAnAhamUlam-duvihA AujIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajattamapajattA, evamee duhA puNo // 84 // bAyarA je u pajattA, paMcahA te pkittiaa| suddhodae a usse, harataNU mahiAvi a 85 vyAkhyA-aDhoTaka jaladajalaM 'ussetti' arvazyAyaH zaradAdiSu prAbhAtikaH sUkSmavarSoM haratanaH prAtaH snigdhapRthvIbhavastRNAgrajalabinduH, mahikA garbhamAseSu sUkSmavarSo 'dhUmara' iti pratItA, hiM meM prasiddham // 84 // 85 // mUlam-egavihamanANattA,suhumA tattha viaahiaa| suhumA sabalogammi,logadese a bAyarA // 86 // Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 392 saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi a / ThiiM paDucca sAIA, sapajavasiAvi a // 7 // satteva sahassAiM, vAsANukosiA bhave / AuThiI AUNaM, aMtomuhuttaMjahaniA // 88 // asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jhniyaa| kAyaThiI AUNaM, taM kAyaM tu amuNco||8|| aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannagaM / vijaDhammi sae kAe, AUjIvANa aMtaraM // 9 // eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi,vihANAI shssso||9|| vyAkhyA-amUni prAgvat vyAkhyeyAni // 86 // 87 // 48 // 89 // 90 // 91 // atha vanaspatikAyikAmAhamUlam-duvihA vaNapphaIjIvA, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajattA, evamee duhA puNo // 9 // ghAyarA je u pajattA, duvihA te viaahiaa|saahaarnnsriiraa ya, pattegA ya taheva ya // 13 // vyAkhyA-atra 'sAhAraNasarIrA yatti' sAdhAraNamanantajIvAnAmapyekaM zarIraM yeSAM te sAdhAraNazarIrAH, 'pacegA paci' pratyekazarIrAca pratyekaM bhinnabhinnazarIravantaH // 92 // 93 // mUlam-patteasarIrA u, gahA te pakittiA / rukkhA gucchA ya gummA ya, layA vallI taNA thaa||9|| saMtaI pappANAIA, apajjavasiAvi a / ThiI paDucca sAIA, sapajavasiAvi a // 8 // satteva sahassAiM, vAsANukosiA bhave / AuThiI AUNaM, aMtomuhuttaMjahaniA // 88 // asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jhniyaa| kAyaThiI AUNaM, taM kAyaM tu amuNco||89|| aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahannagaM / vijaDhammi sae kAe, AUjIvANa aMtaraM // 9 // eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vaavi,vihaannaaiNshssso||11|| vyAkhyA-amUni prAgvat vyAkhyeyAni // 86 // 87 // 88 // 89 // 90 // 91 // atha vanaspatikAyikAnAhamUlam-duvihA vaNapphaIjIvA, suhamA bAyarA thaa| pajattamapajattA, evamee duhA puNo // 9 // pAyarA je u pajattA, duvihA te viaahiaa|saahaarnnsriiraa ya, pattegA ya taheva ya // 93 // myAkhyA-atra 'sAhAraNasarIrA yatti' sAdhAraNamanantajIvAnAmapyekaM zarIraM yeSAM te sAdhAraNazarIrAH, 'pattegA patti' pratyekazarIrAzca pratyekaM bhinnabhinnazarIravantaH // 92 // 93 // mUlam-patteasarIrA u, NegahA te pkittiaa| rukkhA gucchA ya gummA ya, layA vallI taNA thaa||9|| __ assakaNNI abodhavA, sIhakaNNI taheva y| musuMDhI ahalihA ya, gahA evmaayo|| 19 // nyAkhyA-ete AlukAdyA haridrAparyantAH prAyaH kandavizeSAstattaddezaprasiddhAH // 96 // 97 // 98 // 99 // mUlam-egavihamanANattA, suhumA tattha viaahiaa|suhumaa sabalogaMmi, logadese a baayraa||10|| ___ vyAkhyA-sUkSmANAM sarvepAmekavidhatvaM sAdhAraNazarIratvAt // 10 // mUlam-saMtaI pappANAIA, apajavasiAvi a / ThiiM paDucca sAIA, sapajavasiA vi a||10|| __ dasa ceva sahassAI, vAsANukosiaM bhve|vnnssiinn AuM tu, aMtomuhuttaM jahannagaM / 102 // vyAkhyA-atra jyeSThaM AyuH pratyekazarIraparyAptavAdaravanaspatInAmeva, taditareSAM tu teSAM sarveSAmapi jaghanyameva, evaM pUrvoktayoH pRthvIkAyApkAyayoH vakSyamANayozca tejovAyvoH paryAptavAdarANAmeva jyeSThasthitirbhavatIti dhyeym|101|10| mUlam-aNaMtakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jhnnnngaa| kAyaThiI paNagANaM, taM kAyaM tu amuNco|103|| ___ myAkhyA- atra 'paNagANaMti' panakAnA panakopalakSitAnAM vanaspatInAM, iha ca sAmAnyena vanaspatijIvAnnigodAn vAzrityAnantakAlamucyate, vizeSavivakSAyAM tu pratyekatarubAdaranigodayorutkRSTA kAyasthitiH saptatikoTAko TisAgaramAnA, sUkSmanigodAnAM ca spRSTavyavahArarAzInAmasaMkhyeyakAlamAneti // 103 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 393 uttAdhyayana bhUlam-asaMkhakAlamukkosa, aMtomuhuttaM jahannagaM / vijaDhammi sae kAe, paNagajIvANa aMtaraM // 10 // __ vyAkhyA-iha hi kazcidvanaspatibhyo nirgatya pRthvyAdiSu prAntvA bhUyastatrAsaMkhyakAlAdevotpadyate, vanaspati vinA sarveSAmapi kAyasthiterasaMkhyeyatvAdata evotkRSTamapyantaramasaMkhyakAlamAnamevoktam // 104 // 'eesiM SaNNao ceva' ityAdi prAgvat ||1.5||prkRtmupsNhrnuttrgrnthsmbndhmaah|| mUlam-iccete thAvarA tivihA, samAseNa viaahiaa| etto u tase tivihe, vocchAmi aNupubaso vyAkhyA-ityete'nantarokAH sthAvarAtrividhAH samAsena saMkSepeNa nyAkhyAtA, mataH spAvaravimakteranantaraM tu punanasAstrividhAn vakSyAmi AnupUjyeti sUtrapaJcadazakAyaH // 106 // mUlam-teu vAU a bodhanA, urAlA ya tasA thaa| iccete tasA tivihA, tesiM bhee suNeha me107 ___ vyAkhyA-tejoyogAtejAMsi anayo vAyavadha bodhanyAH, udArA ekendriyApekSayA prAyaH sthUlA dvindriyAcA ityarthaH, caH samucaye, prasAstathA tenAgamoktaprakAreNa ityete prassantIti calantIti prasAkhividhAH / tatra tejovAyUnAM sthAvaranAmakarmodaye'pi gatyapekSayA prasatvaM, dvIndriyAdInAM ca prasanAmakarmodayavatAM dhito'pi prasatvaM, teSAM bhedAn zRNuta me kurvata iti zeSaH // 107 // tatra tejojIvAnAha 1 eesi vaNNao ceva, gaMdho rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 105 // mUlam -duvihA teu jIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajattamapajattA, evamee duhA puNo // 108 // bAyarA je u pajattA, gahA te pkittiaa| aMgAre mummure agaNI, accI jAlA taheva ya // 109 // vyAkhyA-atrAGgAro dhUmajvAlAhIno dahyagAnendhanAtmako bhAkharasvarUpaH, murmuro bhasmamizrAmikaNarUpaH, amiruktabhedAtirikto vahniH, arcirmUlapratibadvAmizikhA, jvAlA chinnamUlA saiva // 108 // 109 // mUlam-ukkA vijua bodhavA, NegahA evmaaio| egavihamanANattA, suhumA te viaahiaa|110|| vyAkhyA--atrolkA vidyucca nabhasi samutpanno'miH // 11 // mUlam-suhumA sabalogammi, logadese abaayraa| etto kAlavibhAgaM tu, tesiMvocchaM cauvihaM // 111 // saMtaiM pappa'NAIA, apajavasiAvi AThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a // 12 // tipaNeva ahorattA, ukkoseNa viaahiaa| AuThiI teUNaM, aMtomuhutvaM jahaniA // 113 // asaMkhakAlamukosA, aMtomuhuttaM jhnngaa| kAyaThiI teUNaM, taM kArya tu amuMcao // 11 // aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhattaM jahannagaM / vijaDhaMmi sae kAe, teUjIvANa aMtaraM // 115 // epasiM vaNNao ceva, gaMdhao rsphaaso|sNtthaannaadeso vAvi, vihANAI shssso||116|| vAyujIvAnAhamUlam-duvihA vAujIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajattamapajattA, evameeM duhA puNo // 117 // bAyarA je u pajjattA, paMcahA te pkittiaa| ukkaliA maMDaliA, ghaNa guMjA suddhavAyA ya 118 vyAkhyA-'paMcahatti' paJcadhetyupalakSaNaM, atraivAsyA'nekadhetyabhidhAnAt / utkalikA vAtA ye sthitvA 2 vAnti, maNDalikA vAtA vAtolIrUpAH, dhanavAtA ralapramAdyAdhArAH, gujAvAtA ye guanto vAnti, zuddhavAtAH sahajavAtA mndaanilaadyH|| 118 // mUlam-saMvadRgavAe a, NegahA evmaayo| egavihamanANattA, suhamA te viAhiA // 119 // vyAkhyA-saMvartakavAtA ye bahiH sthitamapi tRNAdi vivakSitakSetrAntaH kSipanti // 119 // mUlam-suhumA sabalogaMmi, logadese a baayraa| etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vocchaM cuvihN||120|| saMtaI pappa'NAIA, apajjavasiAvi a / ThiiM paDucca sAIA, sapajavasiAvi a // 121 // tiNNeva sahassAiM, vAsANukosiA bhave / AUThiI AUNaM, aMtomuhuttaM jhnniaa||122|| asaMkhakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jhniyaa| kAyaThiI vAUNaM, taM kArya tu amuNco||123|| Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 uttarAdhyayana aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijadaMmi sae kAe, vAujIvANa aMtaraM // 124 // eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi,vihANAI sahassaso 125 udAratrasAnAhamUlam-urAlA ya tasA je u, cauhA te pkittiaa| beiMdia teiMdia, cauro paMciMdiA ceva // 126 // vyAkhyA-atra 'caurotti' caturindriyAH // 126 // hIndriyAnAhamUlam-beiMdiA uje jIvA, duvihA te pakittiA / pajattamapajjattA, tesiM bhee suNeha me // 12 // kimiNo maMgalA ceva, alasA maaivaahyaa|vaasiimuaa sIppiA, saMkhA saMkhaNayA thaa||128|| palogANulayAceva, taheva ya varADagA / jalUgA jAlagA ceva, caMdaNA ya taheva ya // 129 // vyAkhyA-atra kramayo'zucyAdijAtAH, mAtRvAhakA ye kAThazakalAni samobhayAgratayA sambandhanti, vAsthAkA. ramukhA vAsImukhAH, 'sippIatti' zuktayaH, zaGkhanakA laghuzaGkhAH, candanakA akSAH, zevAstu kecitprasiddhAH kecittu yathAsampradAyaM vAcyAH iti // 127 // 128 // 129 // 1 "somaMgalA" iti pATho 'gha' saMjJakapustake / mUlam-beiMdiA ee'NegahA evamAyao / loegadese te sabe, na savastha viAhiA // 130 // saMtaI pappa'NAIA, apajavasiA vi |tthiii paDucca sAIA, sapajjavasiA vi a // 13 // vAsAI pAraseva u, ukkoseNa viaahiaa|beiNdiaaautthiii, aMtomuhuttaM jahanniA // 132 // saMkhejjakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jhnniaa| beiMdiakAyaThiI, taM kAyaM tu amuNco||133|| aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhattaM jahaeNayaM / beiMdiANa jIvANaM, aMtareaM viaahi||13|| 'eersi'-ityAdi prAgvat // 135 // trIndriyAnAhamUlam teiMdiA u je jIvA, duvihA te pkittiaa| pajattamapajattA, tesiM bhee suNeha me // 136 // kuMthU pipIli uiMsA, ukkaluddehiA tahA / taNahArakaTTahArA, mAlugA pattahAragA // 137 // kappAsahimijA ya, tiMdugA tusmiNjgaa| sadAvarI a gummI a, bodhavA iMdakAiA // 138 // iMdagovagamAiA'NegahA evmaayo| loegadese te save, na savattha viAhiA // 139 // vyAkhyA-iha kunthupramukhAH kecitpratItAH, gulmI zatapadI, kecittu yathAsampradAyaM jJeyAH // 139 // mUlam -saMtaI pappa'NAIA, apajjavasiAvi a| ThiI paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a // 14 // egaNapaNNahoratA, ukkoseNa viaahiaa| teiMdiaAuThiI, aMtomuhuttaM jahapiNaA // 141 // saMkhejakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jhnniaa| teiMdiakAyaThiI, taM kAyaM tu amuMcao // 14 // aNaMtakAlamukkosa, aMtomuDuttaM jahannagaM / teiMdiajIvANaM, aMtare viAhi // 143 // 'eersi' ityaadipraagvt-||144 // caturindriyAnAhamUlam-cauriMdiA uje jIvA, duvihA te pkittiaa| pajattamapajattA, tesiM bhee suNeha me // 45 // aMdhiA pottiAceva,macchiA masagA tahA / bhamare kIDapayaMge a,DhiMkuNe kuMkuNe tahA // 146 // kukuDe siMgirIDI a, naMdAvate avicchie| Dole bhigirIDI a, virilIacchivedhae // 147 // acchile mAhae acchiroDae vicitte cittptte|ohiNjliaa jalakAria nIA taMbagAvi // myAkhyA-eteSvapi kepi pratItAH kecinu yathAsampradAyaM tattaddezaprasiddhyA vA vaacyaaH||145, 146, 147, 148 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usarAdhyayana 395 mUlam-caturidiA ee'NegahA evamAyao / logassa egadesami, te save parikittiA // 149 // saMtaI pappa'NAIA, apajjavasiAvi a / ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvia // 150 // chaJceva yamAsAU, ukkoseNa viaahiaa| cauriMdiaAUThiI, aMtomuhuttaM jahaNNiA / 151 // saMkhejakAlamukkosa, aMtomuhuttaM jahannagaM / cauridiyakAyaThiI, taM kAyaM tu amuco|152|| aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhutaM jhnngN| cauridiANa jIvANaM, aMtare viAhi / 153 // eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rsphaaso|sNtthaannaadesovaavi, vihANAI shssso|154| paJcendriyAnAhamUlam-paMciMdiAuje jIvA,caubihA te viAhiA neraiA tirikkhA ya,maNuA devA ya aahiaa|| nairayikAnAhamUlam-neraIA sattavihA, puDhavIsu sattasu bhve|rynnaabhskraabhaa, vAluAbhA ya AhiA // 156 // paMkAmA dhUmAbhA, tamA tamatamA tahA / iti neraiA ete, sattahA parikittiA // 157 // vyAkhyA-nairayikAH saptavidhAH kimiti 1 yataste pRthvIpu saptasu bhaveyuH tatastachedAsteSAM saptavidhatvamiti mAvaH |kaaH punastA ityAha-rayaNAbhatti' ratnAnAM ratnakANDasthitAnAM bhavanapatibhavanasthAnAM ca AmA pramA yatra sA rakhAmA 1 evaM sarvatra zarkarA laghupASANakhaNDarUpAtadAmA 2 vAlukAmA 3 paGkAmA 4 dhUmAmA tatra dhUmAbhAve'pi tattulyapudgalapariNAmasambhavAt 5 'tamatti' tamaHprabhA tamorUpA 6 tamastamaHprabhA mahAtamorUpA 7 // 157 // mUlam-logassa egadesammi,te sadhe u viaahiaa| itto kAlavibhAgaM tu,tesiM vocchaM cauvihaM 158 vyAkhyA-lokaikadeze adholokarUpe // 158 // mUlam-saMtaI pappa'NAiA, apajjavasiAvi a| ThiI paDucca sAIA, sapajavasiAvi a // 159 // sAgarovamamegaM tu, ukkoseNa viaahiaa| paDhamAe jahaNNaNaM, dasavAsasahassiA // 16 // vyAkhyA-atra sarvatrApi sthitiriti zeSaH // 16 // mUlam-tiNNeva sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa| doccAe jahaNNeNaM, egaM tu sAgarovamaM // 161 // satteva sAgarAU, ukoseNa viAhiA / taiAe jahanneNaM, tipaNeva u sAgarovamA // 162 // dasa sAgarovamAU, ukkoseNa viAhiA |cutthiie jahanneNaM, satteva u sAgarovamA / 163 // sattarasa sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa|pNcmaae jahanneNaM, dasa ceva u sAgarovamA / 164 // bAvIsa sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa| chaTThIe jahanneNaM, sattarasa sAgarovamA // 165 // tettIsa sAgarAU, ukkoseNa viaahiaa| sattamAe jahanneNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 166 // jA ceva uAUThiI,neraIANaM viaahiaa|saa tesiM kAyaThiI,jahaNNukosiA bhave // 167 // vyAkhyA-yA caiva AyuHsthiti rayikANAM vyAkhyAtA sA teSAM kAyasthitirjaghanyotkRSTA ca bhavet , teSAM hi tata udvattAnAM garbhajatiryagmanuSyeSvevotpAda iti // 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167 // mUlam-aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhuttaM jahaNNagaM / vijaDhaMmi sae kAe, neraiANaM tu aMtaraM // 16 // __ vyAkhyA-atrAntarmuhartta jaghanyAntaraM, yadA ko'pi narakAdunRtya garbhajaparyAptamatsyeSutpadyAntarmuhUrttAyuH prapUrya kliSTAdhyavasAyavazAt punarnarake evotpadyate tadA labhyata iti bhAvanIyam // 168 // mUlam-eesiM vaNNao cev,gNdhorsphaaso|sNtthaannaadeso vAvi,vihANAI sahassaso // 169 // tiraca AhamUlam-paMciMdiatirikkhA u,duvihA te viaahiaa| samucchimatirikkhA ya,gambhavakaMtiA tahA 170 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 396 vyAkhyA-atra saMmUchimatiryaJco manohInAH saMmUrchanajanmAnaH, garne vyutkrAntirutpattiryeSAM te garmavyutkrAntikA garbhajA ityarthaH // 170 // mUlam-duvihAvi te bhave tivihA,jalayarA thalayarA thaa|khhyraa ya bodhavA,tesiM bhee suNeha me 171 // ___ vyAkhyA-dvividhA api te saMmUrchimA garbhajAzcetyarthaH bhaveyutrividhAH, jalacarAH sthalacarAH khacarAzca // 171 // jalacarAnAhamUlam-macchA ya kacchabhAtha, gAhAya magarA thaa| susumArA ya bodhavA, paMcahA jalacarAhiA // 172 // vyAkhyA-gAhatti' pAhAH jalacaravizeSAstantava iti prasiddhAH, suMsumArA makaravizeSA eva // 172 // mUlam-loegadese te sake, na savattha viaahiaa| etto kAlavibhAgaM tu, tersi vocchaM cauvihaM / 173 / saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi a| ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a // 17 // egA ya puvakoDI u,ukkoseNa viaahiaa|aautthiii jalayarANaM,aMtomuhuttaM jhnnnniaa175|| dhyAkhyA-iha sthitiH saMmUchimAnAM garbhajAnAM ca tulyaiva // 175 // mUlam-puvakoDipuDuttaM tu, ukkoseNa viaahiaa| kAyaThiI jalayarANaM. aMtomuhattaM jahannayaM // 176 // ___ vyAkhyA-pUrvakoTIpRthaktvaM hiprabhRtyAnavabhyaH, tata ihASTa pUrvakoTayaH kAyasthitirjalacarANAM, iyatI caiSAM kAyasthitiritthaM syAt , paJcendriyatiryagnRNAM utkRSTato'pyaSTaiva nirantarA bhavA bhavanti tadAyurmIlane ca etAvatya eva pUrvakoTyaH syuna caiteSu yugalinaH syuryenoktavirodhaH svAditi // 176 // mUlam-aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhuttaM jahannagaM / vijadami sae kAe, jalayarANaM tu aMtaraM // 177 // sthalacarAnAhamUlam-cauppayA ya parisappA, duvihA thalayarA bhve| cauppayA cauvihA, te me kittayaosuNa // 178 // egakhurA dukhurA ceva, gaMDIpaya saNappayA / hayamAI goNamAI, gayamAI sIhamAiNo // 179 // vyAkhyA-ekakhurA hayAdayaH, dvikhurA gavAdayaH, gaNDI panakarNikA tadvadRttatayA padA yeSAM te gaNDIpadA gajAdayaH, 'saNappayatti' sanakhapadAH siMhAdayaH, hayamAI-ityAdi vyAkhyAtameva // 179 // parisarpAnAhamalama-bhaoraparisappA u.parisappA dAvihA bhve|gohaaii ahimAI a. ekekA'NegahA bhave // 10 // nyAkhyA--'bhuoraparisampatti' parisarpazabdasyobhayatra yogAt bhujAbhyAM parisarpantIti bhujaparisarpAH godhAdayaH / urasA parisarpantIti uraHparisarpAH sarpAdayaH / te ca ekaikAH pratyekamanekavidhA bhaveyuH godherakanakulAdibhedairgo. nasAdibhedaizca // 18 // mUlam-loegadese te save, na savattha viAhiA / etto kAlavibhAgaM tu,tesiM vocchaM cuvih|181 ___ saMtaI pappaNAIA, apajjavasiAvi a / ThiI paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a||18|| paliovamA u tiNi u, ukkoseNa viaahiaa|aautthiii thalayarANaM, aMtomuhattaM jahaNNiA vyAkhyA-atra cAyaM vizeSo garbhajabhujoraHparisarpayorutkRSTamAyuH pUrvakoTiH, saMmUchimayostu tayoH kramAt dvAcatvAriMzatrayaHpaJcAzacca varSasahasrAH / saMmUrchajasthalacarANAM tu caturazItirvarSasahasrA iti // 183 // mUlama-paliovabhAiM tiNi u, ukkoseNa viaahiaa| puvakoDIpuhutteNaM,aMtomuhuttaM jahaniA / 184 // vyAkhyA-atra palyopamatrayamAyuryugalicatuSpadatirazcAM tadbhavAnantaraM dhana punasteSvevotpAdaH, tataH pUrva tu utkarSato'pi teSu pUrvakoTimAnAyuSaH sapta bhavA bhavantIti pUrvakoTipRthaktvAdhikapalyatrayamAnA teSAM kAya sthitiH // 184 // mUlam-kAyaThiI thalayarANaM, aMtaraM tesimaM bhave / kAlaM aNaMtamukkosaM, aMtomuhunaM jahannagaM // 185 // vijadaMmi sae kAe,thalayarANaM tu aNtrN| camme ulomapakkhIa,taiA samuggapakkhI // 18 // vitatapakkhI abodhavA,pakkhiNo ucubihaa| loegadese te save,na savattha viaahiaa||187 ghyAkhyA-atra pUrvArddhana sthalacarANAmantaradvAraM samApyottarArddhana khacarAnAha-'camme utti' prakramAcarmapakSiNa Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 uttarAdhyayana carmamayapakSAzcarmacaTakAiyaH, rogapakSiNo romapradhAnapakSA haMsAdayaH, samudpakSiNaH samudkAkArapakSAste ca mAnupattarAbahirbhavanti // 186 // vitatapakSiNo ye sarvadA vistAritAbhyAmeva pakSAbhyAmAsate tepi mAnuSottarAdahireva ityevaM pakSiNacaturvidhAH // 187 // mUlam--saMtaI pappa'NAIA, apajavasiAvi a| ThiiM paDuca sAIA, sapajjavasiAvi a||18|| paliovamassa bhAgo,asaMkhijaimo bhave / AuThiI khahayarANaM, aMtomuhuttaM jahaNNiA 189 vyAkhyA-ihapalyopamAsaMkhyeyabhAgAyuryugalipakSiNAM jJeyaM, tadanyeSAM tu garbhajAnAM pakSiNAM pUrvakoTiH / saMmUJchimAnAM tu teSAM dvAsaptativarSasahasrANyutkRSTamAyuriti vizeSaH // 188 // 189 // mUlam-asaMkhabhAgo paliassa,ukoseNa u saahio| puvakoDipuhutteNaM,aMtomuhuttaM jhnnnniaa|19| ___ kAyaThiI khahayarANaM, aMtaraM tesimaM bhave / kAlaM aNaMtamukkosaM, aMtomuhuttaM jahaNNagaM // 191 // eesiM vaNNao ceva,gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso / 192 // manujAnAhamUlam-maNuA duvihabheAu, te me kittayao suNa / samucchimamaNussAya,gabbhavatiA thaa|193|| vyAkhyA-iha saMmUchimamanuSyA ye manorahitA garbhajamanuSyasambandhivAntAdipUtpattibhAjo'ntarmuharttAyuSo'paryApsA eva niyante te jJeyAH // 193 // mUlam-gambhavakkaMtiA je u, tivihA te viaahiaa| akammakammabhUmA ya,aMtaradIvayA tahA 194 // ___ vyAkhyA-akammetyAdi-atra bhUmazabdasya pratyekaM sambandhAdAkarmabhUmAstatra karmANi kRSivANijyAdIni na santi yAsu tA akarmabhUmayo haimavatAdikSetrANi tatra bhavA AkarmabhUmA yugalinaH, evaM kArmabhUmA bharatAdikSetrajAH, antaramiha samudramadhyaM tatra dvIpA antaradvIpAH teSu jAtA antaradvIpajAH // 194 // mUlam -paNNarasa tisaI vihA,bheA ya ahavIsaI / saMkhA u kamaso tesiM,ii esA viaahiaa|195|| __ vyAkhyA-'paNNarasa tIsaI vihatti' vidhazabdasya pratyekaM yogAt paJcadazavidhAH phArmabhUmAH, karmabhUmInAM bharateraSatavidehAnAM trayANAM pratyekaM paJcasaMkhyatyAt / triMzadvidhA AkarmabhUmAH, haimavata-harivarSa-ramyakavarSa-hairaNyavata-devakurUttarakurUNAM paNNAmakarmabhUmAnAM pratyekaM paJcasaMkhyatvAt / iha ca kramata ityukte'pi pazcAnirdiSTAnAmapi kArmabhUmAnAM muktisAdhakatvena prAdhAnyAt pUrva bhedAbhidhAnam / anye tu 'tIsaI eNNarasavihatti' paThanti / bhedAzcASTAvizatirantaradvIpajAnAmiti vibhaktipariNAmena sambadhyate, aSTAviMzatisaMkhyatvaM caiSAmetatsaMkhyatvAdantaradvIpAnAM, te hi himavataH pUrvAparaprAntayozcatasRpu vidikprasRtakoTipu trINi trINi yojanazatAnyavagAhya tAvantyeva yojanazatA. nyAyAmavistArAbhyAM prathame catvAro'ntaradvIpAH, tato'pyekaikayojanazatajhyAvagAhanayA yojanazatacatuSkAdyAyAma. vistArA dvitIyAdayaH paTa / epAM caizAnyAdikramAt prAdakSiNyena prathamacatuSkasya ekoruka 1 AbhApiko 2 vaiSANiko3 lAGgulikaH 4 iti nAmAni / dvitIyasya hayakarNa 1 gajakarNa 2 gokarNa 3 zaSkulIkarNAH 4 / tRtIyasya Adarzamukha 1 mepamukha 2 hayamukha 3 gajamukhAH 4 / caturthasyAthamukha 1 hastigukha 2 siMhamukha 3 vyAghramukhAH 4 / paJcamasyAzvakarNa 1 siMhakarNa 2 gajakarNa 3 karNaprAvaraNAH 4 / paSThasya ulkAmukha 1 vidyunmukha 2 jihvAmukha 3 meghamukhAH 4 / saptamasya ghanadanta 1 gUDhadanta 2 zreSThadanta 3 zuddhadantAH 4 iti nAmAni / eSu ca dvIpanAmasadRzanAmAna eva yugalino vasanti / tadehamAnAdi cAbhyAM gAthAbhyAM jJeyam / "aMtaradIyesu narA, dhaNUasayasiA sayA muiaa| pAlaMti mihuNadhammaM, paliassa asaMkhabhAgAU // 1 // causaTThI piTThakaraMDayANaM, maNuANa tesimAhAro / bhattassa cautthassa u, guNasIti diNANa pAlaNayA // 2 // " ete ca zikhariNo'pi pUrvAparaprAntavidiprasRtakoTipUktanyAyato'STAviMzatiH santi, sarvasAmyAcaiSAM bhedenAvivakSitatvAnna sUtre'STAviMzatisaMkhyAvirodha iti dhyeyam // 195 // mUlam-samucchimANa eseva, bheo hoi aahio| logassa egadesaMmi, te savvevi viaahiaa|196| Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 uttarAdhyayana vyAkhyA -- saMmUcchimAnAM eSa eva bhedo yo garbhajAnAM, te hi teSAmeva vAtapittAdiSu sambhavantIti // 196 // mUlam - saMtaI pappa'NAIA, apajjavasiAvi a / ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a||197|| palio mAI tiNiu, ukkoseNa viaahiaa| AUThiI maNuANaM, aMtomuhuttaM jahaNNiA198 vyAkhyA--palyatrayaM sthitizca yugalinAM jJeyA, saMmUrcchimamanuSyANAM tu utkRSTamapyantarmuhUrttameva // 198 // mUlam - palio mAI tiNNi u, ukkoseNa viaahiaa| pucakoDI puDutteNaM, aMto muhuttaM jhnnnngaa| / 199 / vyAkhyA - trINi palyopamAni pUrvakoTIpRthaktvena pUrvakoTisaptakAtmakenAdhikAnIti zeSaH // 199 // mUlam - kAThiI maNuANaM, aMtaraM tesimaM bhave / anaMta kAlamukkosaM, aMtomuDutaM jahaNNagaM // 200 // eesiM vaNNao veva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso | 201| devAnAha - 1 mUlam - devA caubihA vuttA, te me kittayao suNa / bhomejavANamaMtara joisavemANiA tahA // 202 // vyAkhyA- 'bhomejjatti' bhUmau bhavA bhaumeyA bhavanapatayaH // 202 // eSAmuttarabhedAnAha - mUlam -- dasahA bhavaNavAsI, aTThahA vaNacAriNo / paMcavihA joisiA, duvihA vemANiA tahA | 203 | etAneva nAmata Aha mUlam - asurA 1 nAga 2 suvaNNA 3, vijU 4 aggI a 5 AhiA / dIvo 6 dahi 7 disA 8 vAyA 9, thaNi 10 bhavaNavAsiNo // 204 // vyAkhyA-- atra asurAH asurakumArAH kumAravatkrIDApriyatvAt dveSa-bhASA-zastra - yAna - vAhanAdibhUSAparatvAdhAmI kumArA ityucyante / evaM nAgAdiSvapi kumArazabdo yojyaH // 204 // mUlam - pisAya 1 bhUA 2 jakkhA ya 3, rakkhasA 4 kinnarA ya 5 kiMpurisA 6 / mahoragA 7 ya gaMdhavA 8, aTThavihA vANamaMtarA // 205 // vyAkhyA - anye'pyaSTau vyantarA 'aNapaNNI' prabhRtaya eSvevAntarbhAvanIyAH // 205 // mUlam - caMdA 1 sUrA ya 2 nakkhattA 3, gahA 4 tArAgaNA 5 tahA / ThiA vicAriNo caitra, paMcavihA joisAlayA // 206 // vyAkhyA- 'vicAriNotti' vizeSeNa meruprAdakSiNyalakSaNena carantIti vicAriNaH, tatrAmI manuSyakSetrAdvahiH sthitA eva santi, tanmadhye tu vicAriNa eva // 206 // mUlam - mANiA u je devA, duvihA te viAhiA / kappovagA ya bodhavA, kappAtItA taheva ya // 207 // 1 vyAkhyA - ' kappovagatti' kalpAn saudharmAdidevalokAnupagacchantIti kalpopagAH saudharmAdideva lokadevAH, kalpAnatItAstaduparivarttisthAnotpannatayA'tikrAntAH kalpAtItA graiveyakAnuttaravimAnavAsisurAH // 207 // mUlam - kappovagA bArasahA, sohammIsANegA thaa| saNakumAroM mAhiMda, baMbhalogoMya laMtargA // 208 // mahAsukkA~ sahassArI, ANayAM pANayAM tahA / AraNI accuoM cetra, iti kappovagA surA 209 vyAkhyA - atra sarvatra tAtsthyAttadyapadeza iti nyAyAtsvarganAmabhireva devabhedA uktAH // 208, 209 // mUlam -- kappAtItA u je devA, duvihA te viAhiyA / gevijjANuttarA ceva, gevijjA navavihA tarhi / 210 vyAkhyA- - 'gevijjANuttaratti' graiveyakeSu bhavA graiveyakAH, anuttareSu prakramAdvimAneSu bhavA AnuttarAH // 210 // mUlam -- hiDimAhiTTimAM cetra, hiDimA majjhimAM tahA / hiDimA uvarimAM ceva, majjhimA hiTTima tahA // majjhimA majjhima ceva, majjhimA uvarimAM thaa| uvarimA hiDimA~ caiva, uvarimA majjhirmA tahA varimA uvarimAM caiva, ii gevijjagA surA / vijayo vejayaMto ya, jayaMto apraajioN|| 213 // saTTasiddha ceva, paMcahA'NuttarA surA / ii vemANiA ee'NegahA evamAyao // 214 // Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 399 vyAkhyA - graiveyakeSu hi trINi trikAni, tatra prathamatrikaM adhastanatvena hidvimamityucyate, tatrApi prathamaM maiveyakamadhastanAdhastanatvena hidvimahiTTimamiti, tatra bhavA devA hiTTimAhiTTimA iti / evaM sarvatrApi bhAvanIyam 111, 212, 213 // ihottarArddhenAnuttaravimAnAnAha // 214 // mUlam - logassa egadesammi te sadhe parikittiA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vocchaM cauvihaM // saMtaI pappa'NAIA, apajjavasiAvi a / ThiiM paDucca sAIA, sapajjavasiAvi a // 216 // sAhiyaM sAgaraM ikkaM, ukkoseNa ThiI bhave / bhomejjANaM jahaneNaM, dasavAsa sahastiA // 217 // paliomamegaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / vaMtarANaM jahanneNaM, dasavAsa sahastiA // 298 // paliovamaM tu egaM, vAsalakkheNa sAhiaM / palio maTTabhAgo, joIsesu jahaniA // 219 // vyAkhyA - atra varSalakSAdhikaM palyopamaM utkRSTA sthitiriti gamyaM, iyaM ca candravimAnadevAnAM jaghanyA tu tArAvimAnadevAnAm // 215, 216, 217, 218, 219 // mUlam - do ceva sAgarAI, ukkoseNa viAhiA / sohammammi jahaNaNeNaM, egaMca paliovamaM // 220 // sAgarA sAhiA dunni, ukkoseNa viaahiaa| IsANaMmi jahaNaNeNaM, sAhiaM paliovamaM // 229 // sAgarANi a satteva, ukkoseNa ThiI bhave / saNakumAre jahaNaNeNaM, durpiNa u sAgarotramA 222 sAhiA sAgarA satta, ukkoseNa ThiI bhave / mAhiMdammi jahanneNaM, sAhiA duNNi sAgarA 223 dasa cetra sAgarAI, ukko seNa ThiI bhave / baMbhaloe jahanneNaM, satta u sAgarovamA // 224 // caudasa usAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / laMtagaMbhi jahanneNaM, dasa u sAgarovamA // 225 // sattarasa sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / mahAsukke jahaNaNeNaM, cauddasa sAgarovamA // 226 // aTThArasa sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / sahassAre jahaNNeNaM, sattarasa sAgarovamA // 227 // sAgarA auNavIsaM tu, ukko seNa ThiI bhave / ANayammi jahaNaNeNaM, aTTArasa sAgarovamA // 228 // va tu sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / pANayammi jahaNaNeNaM, sAgarA aDaNavIsaI // 229 // sAgarA ikkIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / AraNammi jahaNaNeNaM, vIsaI sAgarovamA // 230 // bAvIsa sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / accuammi jahaNeNaM, sAgarA ikkIsaI // 239 // vyAkhyA - [ spaSTAH ] // 220, 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229, 230, 231 // mUlam -- tevIsa sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / paDhamaMmi jahaNNeNaM, bAvIsa sAgarovamA // 232 // / cavIsa sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / biIaMbhi jahaNaNeNaM, tevIsaM sAgarovamA // 233 // paNavIsa sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / taiaMmi jahanneNaM, cauvIsaM sAgarovamA // 234 // chavIsa sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhane / cautthaMmi jahaNaNeNaM, sAgarA paNavIsaI // 235 // sAgarA sattavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / paMcamammi jahaNaNeNaM, sAgarA u chavIsaI // 236 // sAgarA aDavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / chahaMmi jahanneNaM, sAgarA sattavIsaI // 237 // sAgarA auNatIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / sattamammi jahanneNaM, sAgarA aDavI saI // 238 // tasaM tu sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / aTThamammi jahaNaNeNaM, sAgarA auNatI saI // 239 // sAgarA ikatIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / navamammi jahaNNeNaM, tIsaI sAgarovamA // 240 // vyAkhyA - atra sarvatra 'graiveyake' iti zeSaH // 232, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 239, 240 // mUlam -- tettIsa sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / causuM pi vijayAIsu, jahannA ikatIsaI // 241 // ajahaNNamaNukkosaM, tittIsaM sAgarovamA / mahAvimANe sabaTThe, ThiI esA viAhiA // 242 // jA caiva ya AUThaI, devANaM tu viaahiaa| sA tesiM kAyaThiI, jahaNNukkosiA bhave // 243 // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 uttarAdhyayana vyAkhyA-yA teSAM devAnAmAyuHsthitiH saiya kAyasthitima'tvA punastatrotpAdAbhAvAt // 241, 242, 243 // mUlam-aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhuttaM jahaNNayaM / vijaDhaMmi sae kAe, devANaM huja aMtare // 244 // ____eesivaNNao ceva, gNdhorsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI shssso||245|| ___ vyAkhyA-prAgvaditi keSAzcidavayavArthaH // 244, 245 // saMprati nigamanamAhamUlam-saMsAratthA ya siddhA ya, iijIvA viaahiaa| rUviNo ceva'rUvI ya,ajIvA duvihAvi a246 vyAkhyA-saMsArasthAzca siddhAzca ityanena pUrvoktanyAyena jIvA vyAkhyAtAH, rUpiNo'rUpiNatheti ajIvA api dvividhA vyAkhyAtA iti yogaH // 246 // atha kazcijIvAjIvavibhaktizravaNazraddhAnamAtrAdeva kRtArthatAM manyetA'tastadAzaGkApanodArthamAhamUlam-ii jIvamajIve a, succA sadahiUNa ya / sabanayANa aNumae, ramijjA saMjame muNI // 247 // vyAkhyA-iti jIvAnajIvAMzca zrutvA zraddhAya ca sarve ca te nayAzca sarvanayA jJAnakriyAnayAntargatA naigamAdayasteSAmanumate'bhiprete rameta saMyame muniriti sUtrArthaH // 247 // saMyame ratiM kRtvA yatkAryaM tadAhamUlam-tao vahUNi vaasaanni,saamnnnnmnnupaaliaa|imenn kammajogeNaM, appANaM saMlihe munnii||248|| vyAkhyA-atra 'kammajogeNaMti' krameNa yogastapo'nuSThAnarUpo vyApAraH kramayogastena 'saMlihetti' saMlikhet dravyato bhAvatazca kRzIkuryAt // 248 // kramayogamevAhamUlam-bAraseva u vAsAiM,saMlehukkosiA bhave / saMvaccharaM majjhimiA,chammAse ajhnnnniaa|249| vyAkhyA-dvAdazaiva tuH pUttau varSANi saMlekhanA dravyato vapuSo bhAvataH kapAyANAM kRzatApAdanamutkRSTA bhavati, saMvatsaraM madhyamA, paNmAsAMzca jaghanyakA // 249 // utkRSTAyAH kramayogamAhamUlam-paDhame vAsacaukaMmmi, vigaI nijUhaNaM kre|viie vAsacaukammi, vicittaM tu tavaM care // 250 // vyAkhyA-prathame varpacatuSke vikRtinihanaM vikRtityAgaM kuryAt , idaM ca vicitratapasaH pAraNake / yadAha nizIthacUrNikAraH-"aNNe cattAri varise vicittaM tavaM kAuM AyaMbileNa niviieNa vA pAreitti" kevalamanena dvitIye varSacatuSke idamuktaM, atra tu prathame dRzyate tato'sya prakAradvayenApi karaNe na doSa iti jJAyate / dvitIye varSacatuSke 'vicittaM tutti' vicitrameva paSThApTamAdikaM tapazcaredatra ca pAraNake sarva kalpanIyaM pArayatIti saMpradAyaH // 250 // mUlam-egaMtaramAyAma, kaTTa saMvacchare duve / tao saMvaccharaddhaM tu, nAivigiTuM tavaM care // 251 // tao saMvaccharaddhaM tu, vigiLaM tu tavaM care / parimiaM ceva AyAmaM, taMmi saMvacchare kre||252|| koDIsahiamAyAma, kaddU saMvacchare munnii|maasddhmaasiennNtu, AhAreNaM tavaM care // 253 // ___ vyAkhyA-ekena caturthalakSaNena tapasA antaraM vyavadhAnaM yasmiMstadekAntaraM AyAma AcAmlaM kRtvA saMvatsarau dvau, tataH saMvatsarArddha mAsapaTka tuH pUtau na naivAtivikRSTamaSTamadazamAdi tapazcaret // 251 // tataH saMvatsarArddha tuH evakArArthe 'vigiLaM tuti' vikRSTameva tapazcaret, atraiva vizeSamAha-'parimiraM cevatti' parimitameva khalpameva AcAmlaM,dvAdaze hi varSe nirantaramAcAmlamiha tu caturthAdipAraNaka eveti parimitamityuktaM,tasmin dvidhA vibhajyokte saMvatsare kuryaat||252||kottyau agre pratyAkhyAnAdyantarUpe sahite mIlite yasmiMstatkoTIsahitaM,ayaM bhAvaH-vivakSitadine AcAmlaM kRtvA punardvitIye'hi AcAmlameva pratyAkhyAti tataH prathamasya paryantakoTidvitIyasya prArambhakoTirabhe api mIlite bhavatastatastakoTIsahitaM syAt , idRzaM nirantaramityarthaH, AcAmlaM kRtvA saMvatsare prakramAt dvAdaze muniH 'mAsatti' mAsikena arddhamAsikena vA 'AhAreNaMti' AhArapratyAkhyAnena tapa iti prastAvAdbhaktaparijJAdikamanazanaM caret / nizIthacUrNAyuktaH saMpradAyazcAyamatra-"duvAlasamaM parisaM niraMtaraM hIpramANaM usiNodaeNaM AyaMtrilaM karei, taM koDIsahi bhaNNai jeNAyaMbilassa koDI koDIe milai, jahA padIvassa battI tilaM ca samaM nivai tahA pArasame varise AhAraM parihAvei jahA AhArasaMlehaNAe AubhaM ca samaM niTThavai / ettha bArasamassa vAsassa pacchimA je cattAri mAsA tesu telagaMDUse nisITaM ghareuM khellamallage Nicchuhai, mA airukkhattaNao muhatavisaMvAo Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 uttarAdhyayana bhavissaitti, tassa ya visaMvAe no samma namukkAramArAhei" iti sUtraSaTkArthaH // 253 // itthaM prapannAnazanasyApyazubhabhAvanAnAM mithyAtvAdInAM cAnarthahetutvaM tadviparyayANAM ca zubhahetutAmAha mUlam-kaMvappamAbhiogaM ca, vivisi mohamAsurattaM ca / eyAo duggaIo, maraNammi virAhayA huMti // 254 // vyAkhyA-'kaMdappaMti' kandarpabhAvanA evamAbhiyogyabhAvanA kilviSabhAvanA mohabhAvanoM AsurabhAvanoM ca, etA bhAvanA durgatihetutvAt durgataya etadvidhAtRNAM durgatirUpeSu tathAvidhadevanikAyeSvevotpAdAt, maraNe maraNakAle virAdhikA bhavanti samyagdarzanAdInAmiti gamyate, iha ca maraNa ityabhidhAnaM pUrvametatsattAyAmapi prAntakAle zubhabhAvanAbhAve sugatirapi syAditi sUcanArtham // 254 // mUlam-micchAdasaNarattA, saniANA hu hiNsgaa| ii je maraMti jIvA,tesiM puNa dullahA bohI // 255 // vyAkhyA-mithyAdarzanamatattve tattvAbhinivezastatra raktA AsaktA mithyAdarzanaraktAH sanidAnAH kRtabhogaprArthanAH huH pUttauM hiMsakA jIvopamaIkAriNa itItyevaMrUpA ye viyante jIvAsteSAM punardurlabhA bodhirjinadharmAvAptiH // 255 // mUlam sammadasaNarattA, aniANA sukklesmogaaddhaa|ii je maraMti jIvA, sulabhA tersi bhave bohii|| vyAkhyA-"sukalesamogADhatti" zuklalezyAmavagADhAH praviSTAH // 256 // mUlam-micchAdasaNarattA, saniANA kaNhalesamogADhA / ia je maraMti jIvA, tesiM puNa dulahA bohI // 257 // vyAkhyA-spaSTam , nanu punaruktatvAdanakamidaM sUtraM, naivaM vizeSajJApakatvAdasya, vizeSazcAyaM-tAze salleze satseva durlabhabodhitvaM, sAmAnyena tu pUrvoktavizeSaNaviziSTAnAmapi tadbhave bhavAntare vA bodhilAmo dRzyate'pIti vizeSasUcakatvAdasya na paunaruktyam / iha cAyena sUtreNa kandarpAdibhAvanAnAM durgatirUpAnarthasya hetutvamuktaM, arthAcchubhamAbanAnAM ca sugatirUpArthasya / dvitIyena mithyAtvaraktAdInAM durlabhavodhitvamanartha uktaH, tRtIyena samyaktvaraktAnAM sula. bhabodhitvaM zubhArthaH, caturthena tUktarUpo vizeSaH sUcita iti sUtracatuSkArthaH // 257 // jinavacanArAdhanamUlameva saMlekhanAdi zreyastato'nvayavyatirekAbhyAM tanmAhAtmyamAha__mUlam-jiNavayaNe aNurattA, jiNavayaNaM je kariti bhAveNaM / amalA asaMkiliTTA, te hoti parittasaMsArI // 258 // vyAkhyA-'amalatti' zraddhAmAlinyahetumidhyAtvAdibhAvamalarahitAH, tathA'saMkliSTA rAgAdisaMklezamuktAH 'parittasaMsAritti' parittaH parimitaH sa cAso sasArazca parittasaMsAraH so'sti yeSAM te parittasaMsAriNaH // 258 // mUlam-bAlamaraNANi bahuso, akAmamaraNANi ceva bahuANi / marihaMti te varAyA, jiNavayaNaM je na yAti // 259 // vyAkhyA-bAlamaraNairudvandhanAdinibandhanairvahuzo bahuvAraM akAmamaraNaizcaivAnicchArUpamaraNairbahubhiH suvyatyayaH prAkRtatvAt mariSyanti te varAkA jinavacanaM ye na jAnanti, upalakSaNatvAnnAnutiSThanti ceti sUtradvayArthaH // 259 // yatazcaivamato jinavacanaM bhAvataH karttavyaM, tatra cAticArasambhave AlocanA tacchravaNayogyAnAM zrAvaNIyA, te ca hetumibhavanti tAnAhamUlam bahu AgamaviNNANA, samAhiuppAyagA ya gunngaahii|eenn kAraNeNaM, arihA AloaNaM souN|| myAkhyA-bahuH sUtrato'rthatazca sa cAsAvAgamazca bahvAgamastatra viziSTaM jJAnaM yeSAM te bahvAgamavijJAnAH, samAdherutpAdakA ye dezakAlAbhiprAyAdivijJatayA samAdhimeva madhuravAkyAdibhirAlocakAnAmutpAdayanti, cazabdo bhinnakramastato guNagrAhiNathopabRMhaNArtha pareSAM sadbhUtaguNagrahaNazIlAca, 'eeNa kAraNeNaMti' etaiH kAraNaiH ahA' bhavantyAcAryAdaya AlocanAM zrotumiti sUtrArthaH // 260 // itthamanazanasthena yatkRtyaM tadupadarya samprati pUrvoddiSTakandarpAdibhAvanAnAM kharUpamAha Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 uttarAdhyayana mUlam - kaMdaSpakukkuAI, taha sIlasahAvahA savigahAhiM / vimhAyaMto a paraM, kaMdaSpaM bhAvaNaM kuNai // 269 // vyAkhyA khyA- kandarpaukruSye kurvanniti zeSaH, tatra kandarpaH aTTahAsahasanaM anibhRtAzcAlApA gurvAdinApi saha niSThuravakroktyAdirUpAH kAmakathopadezaprazaMsAzca kandarpaH, uktaM ca- " kahakahakahassa hasaNaM, kaMdappo aNihuA ya AlAvA / kaMdaSpakahAkahaNaM, kaMdappuvaesasaMsA ya // 1 // " kauvyaM dvidhA - kAyena vAcA ca, tatra kAyakaukucyaM yattvayamahasanneva bhrUnayanAdivikArAMstathA karoti yathAmyo hasati yaduktaM - " bhUnayaNavayaNadasaNa chaehiM karacaraNaka mAIhiM / taM se kareha jaha jaha, hasaha paro attaNA ahasaM // 1 // " tathA tajjalpati yenAnyo hasati nAnAvijIvatAni mukhAtodyavAdanaM ca yatra kurute tadvAkkaukutryaM, yadAha - "vAyAe kukkuio, taM jaMpai jeNa hrassae anno / nANAvihajIvarue, kuvai muhatUrae ceva // 1 // " 'tahatti' yena prakAreNa parasya vismaya utpadyate, tathA yacchIlaM phalanirapekSA pravRttiH, svabhAvazca paravismayotpAdanAbhiprAyeNaiva tattanmukha vikArAdhikaM svarUpaM, hAsaca aTTaTTahAsAdiH, vikathAzca paravismApaka vividhAlApakalAparUpAH zIlasvabhAvahAsya vikathAstAbhiH vismApayan paramanyaM / 'kaMdaSpaMti' kandarpayogAt kandarpAste ca prastAvAddevAsteSAmiyaM teSUtpattihetutayA kAndapa tAM bhAvanAM tadbhAvAbhyAsarUpAM karoti // mUlam - maMtA jogaM kAuM, bhUI kammaM ca je pauMjaMti / sAyarasaiDDiheDaM, abhiogaM bhAvaNaM kuNai // 262 // vyAkhyA - 'maMtAjogaMti' sUtratvAnmaMtrAzca yogAzca tathAvidhadravyasaMyogA maMtrayogaM tatkRtvA bhUlA bhasmanA upalakSaNatvAt mRdA sUtreNa ca karma rakSArtha kriyA bhUtikarma cazabdAtkautukAdi ca 'je pauMjaMtitti' sUtratvAt yaH prayule sAtarasarddhihetoH sAtAdyarthamityarthaH, anena puSTAlamvane niHspRhasyaitatkurvato'pi na doSaH kintu jinazAsanaprabhAnAlakSaNo guNa eveti sUcitam / sa AbhiyogIM bhAvanAM karoti // 262 // mUlam - nANassa kevalINaM, dhammAyariassa saMghasAhUNaM / mAI aNNavAI, kivisiaM bhAvaNaM kuNai // 263 // vyAkhyA - jJAnasya zrutAderavarNavAdI yathA - "kAyA vayA ya tevia, te cena pamAyamappamAyA ya / mokkhAhi gAriANaM, joisajoNIhiM kiM kajaM // 1 // " atra zrute sa eva kAyAH tAnyeva ca pratAni punaH punarnirUpyante, tAveva pramAdApramAdau ca tataH punaruktidoSAprAtamidam / kiJca zrutaM mokSArthaM paThyate mokSAdhikAriNAM ca jyotiryonyAdibhiH kiM kArya ? yadatra tAni prarUyanta iti / kevalinAM yathA - jJAnadarzanayoH kramopayoge parasparAvaraNatA, yugapadupayoge caikyApattistataH kathamidaM ghaTate 1 ityAdi / dharmAcAryasya yathA - " jacAIhiM avaNNaM, bhAsaha baTTA nayAvi ubavAe / ahio chippehI, paggAsavAI aNaNukUlo // 1 // " 'jacAhiMti' jAtyAdibhiravarNa bhASate, vartate na cApyupapAte samIpAvasthAnarUpe 'pagAsavAItti' gurvAdeH samityAdau kathaJcitskhalitaM prakAzaM prakaTaM vadatIti prakAzavAdI / saGghasya yathA - bahavaH zvazRgAlAdisaGghAH santi tathAyamapi tatko'sau saGghaH 1 ityAdi / sAdhUnAM yathA - "avisahaNA turiagaI, aNANuvittI ime guruNaMSi / khaNamettapIirosA, gihivaccha lagA ya saMcaiA // 1 // " aviSahanA mitho'sahanA ata eva pRthak 2 tiSThanti yatayaH, atvaritagatayo mandagatayastato bakavRttiriyameSAmiti, gurUNAmapi ananuvarttinaH gurubhyo'pi pRthak bihAritvAt, kSaNamAtraprItiroSAH, ayaM bhAvaH - munayo hi yasya guNAn vIkSya priyante tasyApyaticArAdikaM dopaM na kSamante tato dopAnvepI kSaNamAtraprItiroSA ete iti vakti, tathA hivatsalakA viraktA api gRhiNAM dharma pratipAdayantIti, saJcayikAzcopadhidhAritvAt itthaM jJAnAdInAmavarNavAdI / tathA mAyI khakhabhAvanigUhanAdimAn, Aha ca - "gUhaha AyasahAvaM, ghAyaha a guNe parassa saMte vi / corova sabasaMkI, gUDhAyAro vitahabhAsI // 1 // " IdRzaH kilvipikIM bhAvanAM karoti // 263 // idAnIM vicitratvAtsUtrakRtermohI prastAve'pyAsurIhetUnAha mUlam - aNubaddharosapasaro, taha ya nimittammi hoi paDisevI / ehiM kAraNehiM, AsuriaM bhAvaNaM kuNai vyAkhyA - anubaddho'nyavacchinno ropaprasaro yasya sa tathA, tatkharUpaM caivaM - "nithaM buggahasIlo, kAUNaM nANutappae pacchA / na ya khAmio pasIaI, avarAhINaM duveNDaMpi // 1 // " atra 'duvaNhaMpitti' dvayoH khaparayoraparA Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana 403 dhinorapi satoH / tathA samuccaye, caH pUraNe, nimittamatItAdi tadviSaye bhavati pratisevI apuSTAlambane'pi tApaNAt, etAbhyAM kAraNAbhyAM AsurIM bhAvanAM karoti // 264 // tathA mUlam-satthaggahaNaM visabhakkhaNaM ca jalaNaM ca jalappaveso a| aNAyArabhaMDasevA jammaNamaraNANi baMdhaMti // 265 // vyAkhyA-zastrasya grahaNaM vadhArthamAtmani vyApAraNaM zastragrahaNaM, viSabhakSaNaM, cazabda uktasamukhaye, jvalanaM ca dIpanamAtmana iti zeSaH, jalapravezazca cazabdo'nuktabhRgupAtAdiparigrahArthaH / AcAraH zAstravihito vyavahArastena bhANDamupakaraNaM AcArabhANDaM na tathA anAcArabhANDaM tasya sevA hAsyamohAdibhiH paribhogo'nAcArabhANDasevA ca, cassagamyatvAdetAni kurvanto janmamaraNAni upacArAttannimittakarmANi vanti, saMklezahetutayA zastragrahaNAdInAmanantabhavanivandhanatvAt / anena conmArgapratipattyA mArgavipratipattirAkSiptA tathA cehArthato mohI bhAvanoktA / yatastalakSaNa. midaM-"ummaggadesao magganAsao maggavipaDiyattI a / moheNa ya mohittA samohaNaM bhAvaNaM kuNai // 1 // " phalaM cAsAmanantaraM paramparaM caivaM-"eyAo bhAvaNAo, bhAvitA devaduggaI jaMti / tatto acuA saMtA, pati bhavasAgaramaNaMtaM // 1 // " ihAnantaraM phalaM devadurgatigamanaM paramparaM tu bhayAmdhibhramaNamiti sUtrArthaH // 265 // saMpratyupasaMhAradvAreNa zAstrasya mAhAtmyamAhamUlam-ii pAukare buddhe, nAyae prinivvue| chattIsaM uttarajjhAe, bhavasiddhiyasaMmaetti bemi // 266 // / vyAkhyA-iti etAnanantaroktAn 'pAukaretti' prAduSkRtya kAMzcidarthataH kAMzcittu sUtrato'pi prakAzya yuddhaH sakalavastutattvo jJAtajo jJAtakulodbhavaH sa ceha zrIvarddhamAnakhAmI parinivRto nirvANaM gataH, yadvA 'pAukaretti' prAdurakArSIt prakAzitavAn zeSaM prAgvannayaraM parinirvRtaH kaSAyAditapopazamAtkhasthIbhUtaH / kAn prAdurakAIdityAha-patriMzaduttarAH pradhAnA adhyAyA adhyayanAni uttarAdhyAyAstAn, bhavasiddhikAnAM bhanyAnAM saMmatAnabhipretAn / iti parisamAptau vImIti prAgvaditi sUtrArthaH // 266 // iti SaTtriMzamadhyayanam // 36 // dharmakalpadrumaskandhasyAsya zrutaskandhasya niyuktikAro'pyevaM mAhAtmyamAha- . mUlamje kira bhavasiddhiA,parittasaMsAriA ya je bhvaa|te kira paDhaMti ee, chattIsaM uttarajjhAe // 1 // vyAkhyA-atra bhavatti' bhavyA AsannAkSiptasiddhayo ratnatrayArAdhakA bhinnagranthaya ityarthaH, bhavasiddhikazabdastu sAmAnyena bhavyatvArthaH // 1 // mUlam-je huMti abhavasiddhi, gaMThiasattA annNtsNsaarii|te saMkilihakammA,abhaviA uttarajjhAe / ___ vyAkhyA-gaMThiasattatti' pranthikasattvA abhinnagranthaya ityarthaH // 'amavitti' abhavyA ayogyA uttarANyAye uttarAdhyayanapaThane // 2 // tataH kiM kAryamityAhamUlam tamhA jiNapaNNatte, aNaMtagamapajjavehiM sNjutte| ajjhAe jahajogaM, guruppasAyA ahijijaa||3|| vyAkhyA-tasmAjinaprajJaptAnanantairgamerarthabhedaiH paryavaiH zabdaparyAyaiH saMyuktAn adhyAyAn uttarAdhyayanAni yathAyoga yoga upadhAnAdhucitakriyA tadanatikrameNa guruprasAdAdadhIyeta paThenna tu pramAdaM kuryAdityarthaH / guruprasAdAmidhAnaM ceha zrutAdhyayanArthinA guravo'vazyaM prasAcA iti khyApanArthamiti gAthAtrayArthaH // 3 // mUlam-jassADhattA ee, kahavi samappaMti vigghrhiass|solkhijji bhayo, putvarisI eva bhAsaMti 4 vyAkhyA spaSTA // 4 // iti sampUrNA zrIuttarAdhyayanasUtravRttiH // // atha prazastiH // anantakalyANaniketanaM taM, namAmi zaGkezvarapArthanAtham / yasa prabhAvAdvarasiddhisodha-madhyAsta nirvighnamasau prayatnaH1 zriyA jayantI dyutimaindavIMdrA-gmudAbhivande zrutadevatAM taam|prsaadmaasaady yadIyameSA,vRttirmayA mandadhiyApi tenera satkIrtilakSmIparivarddhamAnaM, zrIvarddhamAnaM jinraajmiidde|punaati lokaM surasArthazAlI, yadAgamo gAna iva prvaahH||3|| tacchiSyamukhyasakalarddhipAtraM,zrIgautamo me zivatAtirastu / gaNI sudharmA ca satAM sudharmA-bahostu vIraprabhudattapaTTaH 4 jambUdvIpe suragiririva candrakulaM vibhAti tadvaMze / merau nandanavanamiva tasminnandati tapAgacchaH // 5 // Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 uttarAdhyayana tatra manoramasumanorAjivirAjI rarAja munirAjaH / zrIAnandavimalagururamaratarunandana ivocaiH // 6 // zuddhAM kriyAM dadhau yaH sudhAvratanatatimiva marudRkSaH / kalpataroH saurabhamiva yasya yazo vyAnaze vizvam // 7 // tatpadRgaganadinamaNirajaniSTa janeSTadAnadevamaNiH / zrIvijayadAnamunimaNiranaNuguNAdharitarajanimaNiH // 8 // zrImAn jagadgururiti prathitastadIya-paTTe sa hIravijayAyasUrirAsIt / yo'STA'pi siddhilalanAH samamAliliGgaH, tatsparddhayeva digibhAMzca yadIyakIrtiH // 9 // zrImAnakabaranRpAmbudharodhigamya, zrIsUrinirjarapateriha yasya vAcam / jantubajAnabhayadAnajalairanalpai-raprINayatpaTahavAdanagarjipUrvam // 10 // tatpabhUSaNamaNirgaNilakSmIkAntaH, sUrirvabhau vijayasena iti pratItaH / yo'kambarAdhipasabhe dvijapairyadIya-gobhirjitairgururapi dhutimAnamAni // 11 // vijayatilakaH sariH paTaM tadIyamadIdipa-hinakara iva vyomastomaM hastamasA kSaNAta prasRmaramahAH pamolAsAvaho jaDatApaho, vidalitamahAdoSaH klapsodayaH sudinazriyAm // 12 // nakambaranRpAmbudharopi yasya, zrIrinirjarapateradhigamya vAcam / "gha" pustake // viSaNadhiSaNAdezyA prekSA giraH zravasoH sudhA, aparitadharaM dhairya yasa kSamAnurutadhamA / jagati mahimA hemakSoNIdharahayaso yazaH, zazijayakaraM nAbhUtkassALutAya munipramoH // 13 // tadIye paTTe sadguNagaNamaNizreNinidhayaH, kSamApIyUSAmbhonidhaya ucitAcAraviSayaH / khabhaktecchApUrttitridazatarayo buddhiguravo, jayanti zrImanto vijayivijayAnandaguravaH // 14 // teSAM tapAgaNapayonidhizItabhAsAM, vizvaprayojanamanoramakIrtimAsAm / bhAgyabhavAdharitasAdhusudhAsavAnA, rAjye ciraM vijayini prativAsavAnAm // 15 // ziSyAH zrIvijayAdidAnasuguroH siddhAntavArAMnidhi-zrIkAntAH paratIrthikanajarajaHpujaikapAyodharAH / pUrva zrIvimalAdiharpaguravaH zrIvAcakA jajire, yaivairAgyarati vitIrya viratiM cakre mmopkriyaa|| 16 // vineyAstepAM ca prasUmarayazaH pUritadizaH, zrutaM dattvA maagjddjnmhaanugrhkRtH| mahopAdhyAyazrImunivimalapAdAH samabhavana, bhavodanvanmajajananivahavohitthasarazAH // 17 // vairaGgikANAmupakArakANAM, vacakhinAM kIrtimatAM kavInAm / adhyApakAnAM sudhiyAM ca madhye, dadhuH sadA ye prathamatvameva // 18 // teSAM ziSyANurimA bhAvavijayavAcako'likhadRttim / khaparAvabodhavidhaye khalpadhiyAmapi sukhAvagamAm // 19 // nidhiSamurasavasudhA [1689] mitavarSe zrIrohiNImahApuryAm / so'myAH prathamAdarza khayameva praapytsiddhim||20|| guNagaNamuratarumuragirikalpaistasyAgrajaiH satIdhyazca / zrIvijayaharpakRtibhirvidaghe sAhAyyamiha samyak // 21 // anumRtya pUrvavRttIlikhitAyAmapi yadatra duSTaM syAt / tacchodhyaM mayi kRtvA kRpAM kRtIndraH prakRtisaralaiH // 22 // zrIzalezvarapArthaprabhuprabhArAt prabhUtazubhabhAvAt / AcandrArka nandatu vRttirasau modayantI jJAn // 23 // zAntiM tuSTiM purTi zreyaH mantAnasaukhyakamalAca / vyAkhyAtRzrotRNAM vRttirasoM dizatu maGgalaikagRham // 24 // sasUtrAyAmiha zloka-saMkhyA saMkhyAya nirmitA / rzate dve paJcapaJcAze, sahasrANi ca SoDaza // 25 // "sUtragranthAgraM [ 2000] vRttigranthAnaM [14255] ubhayaM [ 16255]" 1 zrIrohiNIpuri mahaddhauM // iti "gha" pustake // 2 paJcapazcAze zate dve, "gha" pustake / nTancha MPLOMANT za ||iti savRttikaM uttarAdhyayanasUtram || knknhhaahaahaahaahaahnnhaajhaage Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 uttarAdhyayana shriiuttraadhyynsuutrmuulgaathaanaaN-akaaraadivrnnaanukrmH| .... 26-244 adhyayana-gAthAadhyayana-gAthA adhyayana-gAthAacaNaM rayaNaM ceva .... 35-18 ajevAhana lambhAmi ... 2-31 atikkhakaMTayAiNNe .... 19-52 accei kAlo turaMti rAIo 13-31 ajjhatthaM sabao sarva .... -7 akalevaraseNimUsiA .... 10-35 aJcemu te mahAbhAga .... 12-34 ajjhAvayANaM paDikUlabhAsI 12-16 akasAyamahakkhAyaM .... 28-33 aJcaMtakAlassa samulayassa 32-1 agjhAvayANaM vayaNaM suNecA 12-19 akosavahaM vizca dhIre .... 15-3 acaMtaniANakhamA .... 18-53 aharudANi vajittA .... 30-35 akkosijja paro bhikTuM .... 2-24 acchile mAhAe ....16-148 agnihottamuhA veA .... 25-16 accheragamabhudae ..... 9-51 aTTha kammAI vocchAmi .... 33-1 aggI aparake butte ... 23-52 |ajahannamaNukosaM 36-242 aha joyaNa vAhallA .... 26-59 acelagassa lUhassa .... 2-34 ajANagA jaNNavAI .... 25-18 aTTha ppavayaNamAyAo .... 24-1 acelago a jo dhammo .... 23-13 ajuNasuvaNNagamaI .... 36-60 ahavihagoaraggaM tu .... 30-25 acelago a jo dhammo .... 23-29 ajeva dhamma paDivajjayAmo 14-28 ahArasa sAgarAI .... 36-227 aNagAraguNehiM ca .... 31-18 aNusAsio na kupijA 1-1 aNaccAvi avaliyaM .... 26-25 aNUNAirittapaDilehA .... 26-28 aNabhiggAhiakudiTThI .... 28-25 aNega chaMdA miha mANavehiM 21-15 aNasaNamUNoariA .... 30-8 aNegavAsAnauA .... 7-13 aNNasi mahohaMsi aNAikAlappabhavassa eso 32-111 aNegANa sahassANaM ___... 23-35 aNAsavA pUlavayA kusIlA 1-13 aNaMtakAlamukosaM .....16-14 asthi ego mahAdIvo .... 25-1 aNAvAyamasaMloe .... 24-16 arNatakAlamukosaM ..... 36-82 asthi egai dhuvaM ThANaM aNAvAyamasaMloe .... 24-17 .... 26-9. atthaM ca dhammaM ca 12-1 aNAhomi mahArAya .... 20-9 .... 36-103 atthaMtammi a sUrammi .... 14-15 aNissimo iha loe .... 19-92 .... 26-115 athirAsaNe kukuie .... 17-16 aNukkasAI appicche .... 2-39 .... 36-124 asaNaM ceva apatthaNa ca 15-15 aNuNNae nAvaNae mahesI 21-20 .... 26-134 adhuve asAsayaMmi .... 8-1 aNuvaddharosapasaro .... 36-264 ... 36-143 addhANaM jo mahaMtaM tu .... 19-18 aNusAsaNamovAyaM ... 1-28 .... 19-20 anio rAyasahassehiM .... 18-43 abhAhayaMmi logaMmi .... 14-21 araI piTThao kiccA .... 2-15 aneNa viseseNaM .... 30-23 anbhuTThANaM aMjalikaraNaM .... 30-32 araI gaMDaM visUIyA .... 10-20 annaM pANaM ca NhANaM ca .... 20-29 abbhuTThANaM gurupUA .... 26-7 arUviNo jIvaghaNA .... 36-16 appaNAvi aNAho si .... 20-12 ambhuTThANaM navamaM .... 26-4 aloe paDihayA siddhA .... 36-51 appapANappabIyaMmi .... 1-35 anbhuDhi rAyarisiM .... 9-6 aloluaM muhAjIvI .... 25-27 appasatthehiM dArehiM .... 19-93 abhao patthivA tumbhaM .... 18-11 alole na rase giddhe .... 35-17 appA kattA vikattA ya.... 20-37 abhikkhaNaM kohI havai .... 11-7 avaujhia mittabaMdhavaM .... 10-30 appA ceva dameyabo .... 1-15 abhivAyaNamanbhuTThANaM .... 2-38 avaujjhiUNa mAhaNarUvaM 9-55 appANameva jugjhAhi .... 9-35 abhU jiNA asthi jiNA.... 2-45 avasesaM bhaMDagaM gijjhA .... 26-36 appA naI vearaNI ... 20-35 ammatAya mae bhogA .... 19-11 avaso loharahe jutto .... 19-56 appiA devakAmArNa .... 3-15 ayakakarabhoI a .... 7-7 javasohiA kaMTagApahaM .... 10-12 appaM cAhikkhivai .... 11-11 ayasIpuSphasaMkAsA .... 34-6 avaheDiapiTThasauttamaMge ... 12-29 aphovamaMDavaMsi .... 18-5 ayaM sAhasio bhImo .... 13-55 avi pAvaparikkhevI .... 11-8 abale jaha bhAravAhae .... 10-33 arairahasahe pahINasaMthave 21-21 asaI tu maNussehiM Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utarAdhyayana asamANo care bhikkhU asAsae sarIrammi asAsa damimaM bihAraM asiSpajIvi agi amile asIhiM ayamIvaNNAhiM asurA nAga subaNNA akAla mukorsa 93 "" "" 99 " .... "" .... .... .... .... .... .... .... .... asaMbhAgo paliassa asaMla jIviva mA pamAyaNa aha sA rAyavarakaNNA .... .... 0000 .... res .... .... 22-8 .... aha se tattha aNagAre aha so tattha niyaMto aha so vi rAyaputto aha so sugaMdhagaMdhie ahAha jaNao tIse ahina e parivirasa diye 14-9 ahivergatadiDIe ahiMsa saccaM ca ateNagaM ca 21-12 ahINapaciMdiattaM pi 10-18 ahe vayai koheNaM 9-54 AdArNa narayaM dissa aho te aja sAhu 9-57 Amose lomahAre a aho te nijiokoho..... 9-56 AyaribhavApa 19-38 .... "9 AvaraNijANa duhaM pi AsaNagao na pucchijA AsaNe upaciDiyA AsaNaM sayarNa jANaM Asamapaya bihAre .... .... www. .... .... .... ... 406 2- 19 | assaMkhejANo sapiNINa.... 19-13 assakaNNI a bodhavA 14-7 aha ahahiM ThAi 15-16 aha abhayA kavAi 19-55 aha AsabhI rAvA 36-204 aha sipaNa uNa 16-12 aha kAlammi saMpate 26-81 aha kesaraMmi ujjANe 36-89 aha caudasahi ThANehiM 36 - 104 aha je saMkuDe bhikkhU 36-114 aha tattha aicchataM 36- 122 aha tAyao tastha muNINa 36 - 190 aha teNeva kAleNaM 4-1 www. 22-7 22-40 25-5 22-14 .... 33 22-36 22-24 9000 .... .... 93 .... .... .... .... .... aho vaNNo aho ruvaM ahaM ca bhogarAyassa | ahaM pi jANAmi jaheha sAhU .... A. .... 33- 20 | AhArabhicche miamesaNijjaM 1-21 i. 1-10 imaro pi guNasamiddho 7-8 | isarimammi Auda.... 10- 17 iha papa ThANesu AsADha bahupak .... 26-15 iha caturiMdA ee AkhADe mAse payA 26-11 ra jIvamajIce a AsA itthI maNussA me.... 20-14 ii pAukare buje AsaM bisajatA ..... 18-8 mAsimo bhAyarA do vi..... | medizA para ..... 13-5 AsIdiso ugatayo mahesI 12-27 ipIsAe sabase Ase a iti ke se 26-57 haklAgarAyavasabho Ahaca caMDAliye ka 1-11 ite thAparA tibihA Ahatha saparNa kha ihIgAravie ege 3-9 .... .... .... .... .... .... .... www. 14-12 36- 99 .... 11-4 21-8 18- 6 22- 11 5-32 18-4 11-6 5- 25 19-5 14-8 23-5 a te tattha sIsANaM aha pacchA uijjaMti aha paJcahiM ThANehiM aha paNNarasahi ThANehiM aha pAliassa dharaNI aha bhave paNNA u ahamAsi mahApANe aha moNeNa so bhayavaM .... 23-14 2-41 .... 21-4 26-31 18-28 18-9 18-7 aha rAyA tattha saMto ahayA tayApa porimIpa.... 20-21 ahayA saparikammA .... .... .... ... 10-6 .... AukAyamagao | AjatayA assa va nazthi kAI 20-40 | Agae kAyastagge | AgArisA mAiaMgAi AgAse gaMgasooba AgAse tassa desse a ...... ANA Nidde sayare 26-47 5- 23 19-36 36-6 1-2 1-3 ArabhaDA sammaddA Alao thIjaNAiNNo AlayaM khayaM vA AloaNArihAiaM 6-8 AlaMbaNeNa kAlena 9-28 Avaja ecamaNegaye 17-4 | AvanA dIhamajANaM | rahI jui jaso paNNo | iDDI vittaM ca mile a 20-60 iti esa dhamme aklAe...... 10-1 | isa ria maraNakAlA ya ...... 20-21 irI purisamA ya 26-149 hAthIgA puriso vA ..... 16-247 itthIvisayagije va ..... 18 - 24 32-4 dagovagamAIyA iMdiatthe vivajittA 0000 iMdiANi u bhikkhumsa 36-266 iMdiaggAmaniggAhi 16- 110 .... 11-15 ..... 35-5 18-19 imaM ca me asthinazthi 14-15 36- 106 imaM ca me asthi pabhUamanaM 12-35 27-9 ime sarIraM aNi ..... 19-12 aha sA bhramarasannibhe aha sArahI tabho bhaNai ..... aha sArahI viciMte **** 25-4 20-6 30-33 AyariaDavajhAyANaM 22--43 AyariapariccAI 13-97 AyariamAiaM mi AyariaM kutriaM NaccA ..... Athavasva nivArNa bhayAbharga caiva javodaNaM ca 15-13 AyariehiM vAhito AyaMke uvasagge 1-41 2-35 .... 1-20 www. 26-15 26-26 16-11 1-21 .... .... 175 .... .... 0000 .... .... .... 11-3 11-10 .... .... 30-13 22-10 12-17 27-15 .... .... 17-17 30-31 24-4 12-101 6-13 7-27 19-87 8-20 30-9 36-49 30-22 7-6 26-119 25-2 24-8 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 uttarAdhyayana .... imA hu annAvi aNAhayA 20-38 ukkosogAhaNAe a .... 36-50 udahisarisanAmArNa 33-19 ime a baddhA phaMdati .... 14-45 ukosogAhaNAe u .... 36-53 udahisarisanAmANaM ... 33-21 iriAbhAsesaNAdANe .... 24-2 uggao khINasaMsAro .... 23-78 udahisarisanAmANaM .... 33-23 hariesaNabhAsAe ... 12-2 uggA vimalA bhANU - 29-79 udAsajakA uggao vimalo bhANU ... 23-76 uddesi kIagarDa .... 20-47 iha kAmaNiyahassa 7-26 uggamuppAyarNa paDhame .... 24-12 uphAlagaduhavAI ya ... 34-26 iha kAmA niyadRssa ..... 7-25 uggaM tavaM carittA gaM .... 22-48 ubhao sissasaMghANaM .... 23-10 iha jIvie rAya ..... 13-21 uccAraM pAsavaNaM .... 24-15 urAlA ya tasA je u .. 36-26 iha jIvi aniyamettA.... 8-14 uccAvayAhi sijAhiM .... 2-22 ullo sukko ado chuDhA .... 25-41 ihamege u maNNaMti uccodae mahu kake a .... 13-13 uvakkhaDaM bhoaNa mAhaNANe 12-11 ihaM si uttamo bhaMte .... 9-58 ujjANaM saMpatto .... 22-23 uvaThiA me AyariA .... 20-22 uhuM thiraM aturiaM .... 26-24 uvanijai jIviamappamAyaM 13-26 IsAamarisaatavo .... 34-23 |uNhAbhitatto mehAvI .... 2-9 uvarimAuvarimA ceva .... 36-213 uhAbhitatto saMpatto ... 19-60 uvaleo hoi bhogesu .... 25-40 ukA vijua bodhavA .... 36-110 uttarAI vimohAI ..... 5-26 uvAsagANaM paDimAsu .... 31-11 uvehamANo u pariSaejA.... 21-15 | 9-29 eAo aTTa samiIo .... 24-3 usiNappariyAveNaM .... 2-8 9-31 eAo paMca samiIo .... 24-19 usseho jassa jo hoi .... 36-64 9-33 eAo paMca samiIo .... 24-26 9-37 eAo pavayaNamAyAo.... 24-27 UsasiaromakUvo .... 20-59 9-39 eAo mUlappayaDIo .... 3-16 9-41 eArisIe iDDIe .... 22-13 eamahaM nisAmicA 9-43 eArise paMcakusIlasaMvuDe 17-20 9-45 ee asaMge samaikkamittA... 12-18 9-13 ee ceva u bhAve .... 28-19 ee nariMdavasahA 18-47 9-19 9-52 ee parIsahA sadhe 2-46 9-23 eama sapehAe 6-4 ee pAukare buddhe .... 25-33 9-25 eamAdAya mehAvI 2-17 eersi tu vivaccAse 30-4 .... 9-27 eAI aha ThANAI .... 24-10 eeseiM vaNNao gheva .... 36-83 .... 36-91 eaM puNNapayaM socA .... 28-34 egayA acelao hoi .... 2-13 .... 36-105 eaM siNANaM kusalehiM .... 12-47 egayA khattio hoI .... 3-4 .... 36-116 ega eva ghare lADhe .... 2-18 egayA devaloesu .... 36-125 egao viraI kujA .... 31-2 egavihamanANattA .... 36-86 36-135 egao saMvasittANaM ..... 14-26 .... 36-144 egakajappavannArNa .... 23-24 egA ya pubakoDI u .... 26-175 36-154 " 23-30 egUNapaNNahorattA 36-141 36-169 egakhurA dukhurA ceva .... 36-179 ege jIe jIA paMca 23-36 36-192 egachattaM pasAhittA 18-42 egeNa aNegAI .... 28-22 36-201 egatteNa puhutteNaM .... 36-11 ego paDai pAseNaM 27-5 36-245 egatteNaM sAIA 36-65 ege mUlaMpi hArittA ..... 7-15 e akAmamaraNaM ..... 5-17 'egattaM ca puhattaM ca .... 28-13 egaM Dasai pucchaMmi ..... 27-4 evaM tavaM tu duvihaM ... 30-37 egappA ajie sattU .... 23-38 'egaMtamaNAvAe .... 30-28 evaM paMcavihaM nANaM .... 28-5 egabhUo araNNe vA .... 19-77 'egaMtaratto ruiraMsi gaMdhe .... 32-52 11 9-47 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana egaMtaratto ruiraMsi phAse egataratto ruiraMsi bhAve egaMtaratto ruire rasaMmi etaratto ruiraMsi rUbe etarato ruiraMsi sadde egaMtaramAyAmaM .... 32- 78 | emevahA chaMdakusIlarUtre 32- 91 erise saMpayaggaM mi 32 - 65 32 - 26 evamadINavaM bhikkhu evamAvaTTajoNIsu evameva vayaM mUDhA .... .... .... 32- 39 36 - 251 eviMdiyatthA ya bhaNassa atthA etAI tIse vayaNAI suvA 12-24 evuggadaMtevi mahAtabodhaNe ete kharapuDhacIe 36-77 evaM abhitthuNaMto emeva gaMdhammi gao pao 32-59 evaM kariMti saMbuddhA emeva phAsammigao pao 32-85 emeva bhAvammi gao paosaM emeva rassammi gao pao emeva rUvammi gao pao emeva saddammi gao pao "" evaM viNayajuttassa evaM vRtto nariMdo so evaM samuTThite bhikkhU evaM sasaMkaSpa vikapaNAsu evaM sikkha samAvaNe evaM se ammApaaro evaM se udAhu aNNuttaranANI evaM so vijayaghoso esa aggI a vAU a esaNAsamio lajju esa dhamme dhuve niitie esA ajIvapavibhatti esA khalu lesANaM esA tirianarANaM karakaNDU liMge kalahaDamaravajjae kasAyA aggiNo vRttA kasiNaM pi jo imaM logaM kassa aTThA ime pANA kahaM care bhikkhu vayaM kahaM dhIre aheUhiM kahaM dhIre aheUhiM kahiM paDihA siddhA kAmANugiddhiSpabhavaM kAmaM tu devIhiM vibhUsiAhiM kAya ThaI khahayarANa kAThaI thalarANa kAThaI maNuyANa .... .... .... .... .... DOCO .... www. .... .... 2000 .... www. .... .... .... .... 32-98 32-72 32-33 32-46 .... 408 99 22- 16 12- 40 18- 52 18- 54 evaM guNasamAuttA evaM ca ciMtaittA NaM evaM jiaM sapehAe evaM tu saMjayassAvi .... 20-50 20- 15 evaM tu saMsae chinne 99 7-22 3-5 14 - 43 32- 100 20- 53 9-59 9-62 omoaraNaM paMcahA ohinA sue buddhe ohova hoyaggahiaM .... .... 2006 .... 1- 23 | esA neraiyANaM 20-13 esA sAmAyArI 19-82 eso bAhiragatako 32- 107 eso hu so uggatavo mahappA 5- 24 ehi tA bhuMjimo bhoe 19-86 o. 6-18 25- 43 9 - 12 6-17 .... .... 0000 .... 19 - 96 .... 22-49 25- 34 .... 20 - 33 7- 19 .... 34 - 44 26 - 53 30 - 29 12-22 22 - 38 .... .... .... .... .... 16-17 aMgaecaMga saMThANaM 36-47 aMgulaM sattara teNaM 34-40 aMtamuhuttammi gae 34-47 aMtomuhuttamaddhaM 18- 46 kAyasA vayasA satte 11 - 13 kAyarasa phAsaM gRhaNaM vayaMti 23-53 kAlIbaMga saMkAse 9000 8-16 0000 0000 .... .... 36-55 kiNhA nIlA ya kAU ya 32- 19 kiNhA nIlA ya ruhirA 32-16 kimiNo sAmaMgalA ceva .... 36 - 191 kiM tathaM paDivajAmi 36-185 kiM nAme kiM gote 36- 200 kiM nu bho ajja mihilAe .... kAle kAlaM niharija rahe kAleNa Nikkhame bhikkhU kAvoA jA isA vicI kirNato kaio hoi kiNhA nIlA kAU ..... .... www. 16-4 26 - 14 34 - 60 34-45 5- 10 32-74 evaM dhammaM pi kAUNa evaM dhammaM viukamma evaM nANeNa caraNeNaM evaM bhavasaMsAre evaM mANussagA kAmA evaM laggaMti dummehA, evaM loe palitami | aMtohiayasaMbhUA aMdhayAre tame ghore aMdhiApottiA deva .... evaM te kamaso buddhA evaM te rAma kesavA 22-27 evaM thuNittANa sa rAyasIho 20-58 evaM dhammaM akAUNa 19-19 ..... www. kiliNNagAe mehAvI kuiaM ruiaM gIaM kuiaM ruiaM gIaM kukkuDe siMgirIDI a kuMthu pipIli usA kuppahA bahavo loe .... .... .... .... 9000 .... 0000 .... .... 0000 8005 .... 30 - 14 23-3 24 - 13 kammasaMgehiM saMmUDhA kammANaM tu pahANAra kammA niyANappagaDA kammuNA baMbhaNo hoi kayare Agacchai ditsarUve | kayare tumaM ia adaMsaNije kiM mAhaNA joIsamArabhaMtA kiriAsu bhUagAmesu kiriaM akiriaM viNayaM kiriaM roae dhIro ka. kappAtItA u je devA kappAsaTThimiMjA ya kappovagA bArasahA kappaM na icchena sahAyalicchU 32-104 36-208 1-6 3-7 2000 9020 .... .... .... .... 2-3 21-14 1- 31 19 - 33 35 - 14 34 - 56 34-3 36-72 36- 128 kuppAtrayaNapArsaDI 26 - 51 18- 21 9-7 kusaggamittA ime kAmA kusagge jaha osa biMdue kusIlaliMgaM iha dhAraitA | .... www. .... www. .... .... 30-6 23-86 25-35 14- 51 .... 19-21 5-15 19-94 10-15 7-12 25-42 19-23 23-45 23-75 36-146 .... 36-210 36-138 13-8 25-32 12-6 12-7 12 - 38 31-12 18-23 18-33 2-36 16-5 16-12 36-147 36-137 23-60 23-63 7-24 ..... 10-2 20-43 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 uttarAdhyayana kusaM ca jUvaM taNakaTThamagi 12-39 koDIsahiyamAyAma .... 36-253) kuhADaparasumAIhiM .... 19-66 kolAhalagabhUaM .... 9-5 khajuramuhiyaraso .... 34-15 kUvaMto kolasuNaehiM .... 19-54 ko vA se osaha deha .... 19-79 khaDuA me caveDA me .... 1-38 ke ittha khattA uvajoiA vA 12-18 korsabI nAma nayarI ... 20-28 khaNamittasukkhA bahukAla.... 14-15 keNa abhAhao loo .... 14-22 kohA vA jai vA hAsA .... 25-23 khaNaM pi me mahArAya .... 20-30 ke tejoI kiMva te joiThANaM 12-43 kohe mANe a mAyAe .... 24-9 khattiyagaNauggarAyaputtA .... 15-9 ke te harae ke ate saMtititthe 12-45 koho ya mANo ya vaho ya 12-14 khaluMkA jArisA jojA .... 27-8. keriso vA imo dhammo .... 23-11 kohaM ca mANaM ca taheva mArya 32-102 khaluMke jo u joei .... 27-3 kesi goamao NicaM .... 23-88 kaMdato kaMdukuMbhIsu .... 19-49 khavittA puSakammAI .... 25-44 kesi mevaM buvaMtaM tu .... 23-31 kaMdappakukkuAI .... 36-261 khavittA puSakammAI .... 28-36 kesI kumArasamaNe .... 23-9' kaMdappamAbhiogaM ca .... 36-254 khAittA pANi pAuM .... 19-81 .... 23-16 kaMpille nayare rAyA .... 18-1 khittaM vatthu hiraNaM ca .... 3-17 kesI kumArasamaNe 23-18 kapille saMbhUo ...13-2 kohagaM nAma ujjANaM .... 23-8 kaMpillami yanayare .... 13-3 khippaM na sakei vivegameDa 4-10 khIra dahi sappimAI ... 30-26 gAmANugAma rIaMtaM .... 2-14 govAlo bhaMDavAlI vA .... 23-45 khurehiM tikkhadhArAhiM .... 19-12 gAme nagare taha rAyahANi 30-16 gaMdhao je bhave dumbhI .... 35-28 khettANi amhaM viiyANi .... 12-13 gAravesu kasAesu .... 19-91 gaMdhao je bhave sumbhI .... 36-27 khemeNa Agae paM .... 21-5 gAhAsolasaehiM .... 31-13 gaMdhao pariNayA je u .... 36-17 khaMdhA ya saMdhadesA ya .... 36-10 giddhovame u nacANaM .... 14-47 gaMdhassa ghANaM gahaNaM .... 32-49 ga. giriM ca revayaM jaMtI .... 22-33 gaMdhANugAsANugae .... 32-53 gailakSaNo u dhammo .... 28-9 giriM nahehiM khaNaha ....12-26 gaMdhANurattassa narassa .... 32-58 gaNo sAhasio bhImo .... 23-58 gihavAsa pariccaja .... 35-2 gaMdhANuvAeNa pariggaheNa .... 32-54 gattabhUsaNamiTuM ca .... 15-13 | gihiNo je pabaieNa diTThA 15-10 gaMdhe atitto apariggahe a 32-55 gambhavatiA jeu .... 31-194 guNANamAsao darSa .... 28-6 gaMdhe viratto maNuo .... 22-8 gamaNe Avasi kujjA .... 26-5 goamo paDirUvaNNU .... 23-15 gaMdhesu jo giddhimuvei .... 32-50 galehiM magarajAlehi .... 19-64 gomejjaea ruyage ..... 36-75 gavAsaM maNikuMDalaM ... 4-5 goyaraggapavihassa .... 2-29 ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti 32-48 gavesaNAe gahaNe a .... 24-11 goyakammaM duvihaM . .... 3-14 ghorAsamaM caittA ... 9-42 caridiyA u je jIvA .... 36-145/caveDamuDhimAIhiM .... 19-67 caiUNa devalogAo cakavaTTI mahiDIo .... 13-4 cAujjAmoya jo dhammo .... 23-12 caittA bhAraha vAsaM .... 18-36 cakkhumacakkhu ohissa .... 33-6 / .... 23-23 ..... 18-38 cakkhusA paDilehittA .... 24-14 ciccA dupayaM ca cauppayaM ca 13-24 18-41 cakkhussa rUvaM gahaNa .... 32-22 ciccA dhaNaM ca bhAri .... 10-29 caittA viulaM rajaM ... 14-49 caturaMgiNIe seNAe .... 22-12 ciccA raha papaie .... 18-20 cautthIe porisIe .... 26-37 |cattaputtakalattassa .... 9-15 cittamaMtamacittaM vA .... 25-24 caudasa u sAgarAiM .... 36-225/cattAria gihiliMge .... 36-52 citto vi kAmehiM viratta 13-35 cauppayA ya parisappA .... 36-178 cattAri paramaMgANi .... 3-1 ciraM pi se muNDaruI bhavittA 20-41 cariMdiyakAyamaigao.... 10-12 caraNavihiM pavakkhAmi .... 31-1 cIrAjiNaM nagiNiNaM .... 5-21 cauruGkaloe aduve samuhe....36-54 carittamAyAraguNannie tao 20-52 |cIvarAI visAraMtI .... 22-34 caubihe vi AhAre .... 19-30 carittamoharNa kammaM .... 33-10 |caMdaNageruya 36-76 cauvIsa sAgarAiM .... 36-233/care payAI parisaMkamANo 4-7 caMdAsurAya 16-206 cauraMgaM dulaha maccA ... 3-20 |caraMtaM virayaM lUhaM .... 2-6 pAe pAlie .... 21-1 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 uttarAdhyayana jaitsA viule jaNe .... 9-38 jaha kaDuatumbagaraso .. 34-10 chacceva ya mAsAU .... 36-151 jai si sveNa vesamaNo .... 22-41 jaha karagayassa phAso .... 34-18 chajjIvakAe asamArabhaMtA 12-41 jakkho tahiM tiMduaru..... 12- 8 jaha gomaDassa gaMdho .... 34-16 chabIsa sAgarAI ....26-235 jaganirisarahiM bhUehi .... 8-10 jaha taruNaaMbagaraso .... 34-12 chiNNAle chiNNaI salliM .... 27-7 jaNeNa saciM hokkhAmi .... 5- 7 jaha tikaDuasma ya raso.... 34-11 chiNNAvAesupaMthesu .... 25 jadi majjha kAraNA ee .... 22-19 jaha pariNayaMbagaraso .... 34-13 chidita jAlaM avalaM .... 14-35 jammaM dukkhaM jarA dukkhaM .... 19-15 jaha bUrassa va phAso .... 34-19 chinnaM saraM bhomamaMta .... 15-7 jayA miassa Ayako .... 19-78 |jaha surahikusumagaMdho .... 34-17 chahA taNhA ya sIuha... 19-31 jayA ya se suhI hoi .... 19-8. jahA aggisihA dittA .... 19-39 chadaNA dabajAeNaM .... 26-6 jayA sarva pariccaja .... 18-12 jahAiNNasamArUDhe .... 11-17 iMdaM nirohaNa .... 4- 8 jarAmaraNakaMtAre ..... 19-46 jahA ihaM agaNI uNho .... 19-47 jarAmaraNavegeNaM ..... 23-68 jahA ihaM imaM sIaM .... 19-48 bAta kAhisi bhAvaM .... 22-44 jaladhannanissiyA pANA .... 35-11 jahA u pAvagaM kammaM ... 10-1 jai ta si bhoge cAiDa .... 13-32 jassasthi majuNA sakkhaM .... 14-27 jahA esaM samudissa .... 7-1. bahA kareNuparikiNNe .... 11-18 jahA ya aggI araNI asaMto 14-48 jahA khalu me urambhe ..... -4 jahA kAgaNie he .... 7-11 jahA ya aMDappabhavA .... 32-6 jahA se cAurate .... 11-22 jahA kiMpAgaphalANa .... 19-17 jahA ya kiMpAgaphalA. .... 12-20 jahA se tikkhadADe ....11-20 jahA kusagge udagaM .... 7-23 jahA ya tiNi vaNNiA -14 jahA se tikkhasiMge .... 11-19 jahA gehe palittammi .... 19-22 jahA ya bhoi taNuaMbhugamo 14-34 jahA se timiraviddhaMse .... 15-24 jahA caMdaM gahAIA .. 25-17 jahA lAho tahA loho .... 8-17 jahA se nagANa pavare ... 11-29 jahA tulAe toleDa .... 19-41 jahA vayaM dhammamayANamANA 14-20 jahA se vAsudeve ... 11-21 jahA davaggI pariMdhaNe vaNe 32-11 jahA saMkhaMmi payaM nihit 11-15 jahA se sayaMbhUramaNe ... 11-30 jahA dukkhaM bhare je .... 19-40 jahA sAgaDio jANaM .... 5-14 jahA se sahassakkhe .... 11-23 jahA paumaM jale jAya .... 25-26 jahA sA dumANa pavarA .... 11--27 jahA se sAmAiANaM .... 11-21 jahA birAlAvasahassamUle 32-13 jahA sA naINa pavarA .... 11-38 jahittA puSasaMjogaM .... 25-38 jahA bhuAhi tari .... 19-42 jahA suNI pUikaNNI .... 1-4 jahittu saMgaM ca mahA0 .... 21-11 jahA mahAtalAgassa .... 30-5 jahA se uDuvaI caMde .... 11-25 jaheha sIho va mizra gahAya 13-22 jahA mie egaaNegacArI 19-83 jahA se kaMtroANaM .... 11-16 jAI saritta bhayavaM .... 9-2 jAIjarAma bhayAbhibhUA 14-4 jAyarUvaM jahAmihU~ .... 25-21 jIvi ceva rUvaM ca .... 18-13 jAIparAjio khalu .... 13-1 jArisA mama sIsA u .... 27-16 jIhAe rasaM gahaNaM vayaMti 32-61 jAImayapaDitthaddhA ... 12-5 jArisA mANuse loe .... 19-73 je a maggeNa gacchati .... 23-61 jAIsaraNe samuppaNNe ... 19-8 jAvajIvamavissAmo .... 19-35 je aveaviU vippA .... 25-7 jA u assAviNI nAvA .... 23-71 jAva na ei Aese .... -3 je AyayasaMThANe .... 36-46 jA kiNhAi ThiI khalu .... 34-49 jAvaMtavijjA purisA .... 6-1 je iMdiyANaM visayA .... 32-21 jA ceva u AuThiI .... 36-167 jA sA aNasaNA maraNe .... 30-12 je kei u pavaIe .... 17-1 jA ceva ya AuThiI ... 36-243 jiNavayaNe aNuratsA .... 36-258 je kei patthivA tunbhaM .... 9-32 jA jA vaccai rayaNI .... 14-24 jiNe pAse tti nAmeNaM .... 23-1 je kei pavaie ... 17-3 ... 14-25 jImUtaniddhasaMkAsA .... 34-4 je kei sarIre sattA .... 6-12 jANAsi saMbhUa mahANubhArga 13-11 jIvA va ajIvA ya .... 36-2 je giddhe kAmabhoesu .... 5-5 jA teUe ThiI khalu .... 34-54 jIvAjIvavibhatti .... 36-1 jeThAmUle AsADha sAvaNe.... 26-16 mA nIlAe ThiI khalu .... 34-50 jIvAjIvA a bandho a.... 28-14 jeNa puNa jahAi jIviaM .... 15-6 jA pamhAi ThiI khalu .... 34-55 jIvitaM tu saMpatte .... 22-15 je pAvakammehiM dhaNaM maNUmA 4-2 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana ti je yAni donaM samuSe je yAvi dorsa samuha sirpha 32 99 99 "" 0000 99 .... 95 .... je yAtri hoi nivije je sakkhaNaM ca sumirNa ca je samasthA samuttuM .... 31-77 .... 32 - 90 11-2 www. www. .... je saMkhayA tuccha parappavAI.. jesiM tu vilAsiklA joaNassa u jo tassa Na tumaM jANe aNAhassa sthi nUrNa pare loe Na paralao Na purao Na me NivAraNaM asthi Na lavijja puDho sAvajaM vAsabhijA niDarNa sahAya Na saMtaseNa pArijA jAi ucce va NIpa vA NAidUramaNAsaNe gANaM ca daMsaNaM caiva NAmAI paNNarasagaMdha riThThagaMmi virao Neva pahasthi kujA ...e No rakkhasIsu gisiyA tattAI taMbalohAI tato avaggadaggo va tato viuTTittA tattha AvarNa nANe tattha DicA jahAThANaM tattha pacavihaM nANaM tattha siddhA mahAbhAgA tattha se cimANassa tastha so pAsaI sAI tatthimaM paDhamaM ThANaM tatthovAiaM ThANaM tamaMta meNeva uM se asIle sammeva ya naksace tamdA esi kammArNa .... .... .... .... .... 0000 1000 2000 .... 2- 11 1- 34 1-13 .... 28-2 ..... 6000 .... **** .... .... 0000 .... www. 32 - 25 | jo adhikAyadhammaM 12-18 jo jassa u AhAro 12-51 jo jiNadiDe bhAve 12-64 jo na sajja AgaMtu .... 8-13 .... 25-8 25- 12 25- 15 4 - 13 0000 325 411 5-4 5- 13 20-46 26- 20 .... 33 - 25 .... 36 - 63 2- 21 20-4 jo suttamahijjato jo so ittariatayo 34-2 tao puDo AryakeNa 2-42 to puTTo pipAsApa 1- 11 tabhI baNi vAsANi 8-15 tao se jAyaMti paoaNAI 19- 18 | tamhA ebhANa lesANaM 20-11 tamhA viSayamesijA 8- 15 tamhA suyamahiDijA varuNo si bhajo paca .... 24-5 25-20 jo pacaittA Na mahavayAI 20-39 jo lakkhaNaM suviNa pajamANe 20-45 25- 19 17- 21 jo loe baMbhaNo kutto jo vajjae ee sayA u jo sahassaM sahastANaM mAse jo sahassaM sahasvArNa saMgAme tayAra porisIe tama AuparikSiNe tao kammagurU jaMtu tao kalle pabhAyammi tao kAle abhippeTa tao kesiM burvataM tu tao jie saI hoi tama tejie dadhe 2- 16 savanArAyajuseNa 28-4 .... 7-21 jaM kiMci AhArapANajAyaM 16-62 ca me pucchasI kAle 2016 | jo sakiamicchAI na pU 2-44 FT. 1-18 2-19 1- 25 .... 28- 18 0000 tassaklevapamuklaM ca tassa pAe va vaMditA tassa bhajA dube Akhi tassa bhajjA sivA nAma .... .... .... 0005 iiiii 1000 2005 0.00 0000 .... .... .... .... to tavo joI jIvo joiThANaM tavo a duviho tavovahANamAdAya tasANaM thAvarANaM ca tase pANe viANittA .... .... .... .... .... .... 28-27 | jaM nei jayA ri 20- 15 me buddhANumAti jaM vivittamaNAhaNaM .... .... 9-40 9 - 24 28-21 30-10 15 - 12 18- 32 15-5 26-12 7- 10 7-9 20 - 34 5- 31 23 - 25 7 - 18 10-11 35-9 25-22 25- 13 20-7 22-2 22-4 ThANA vIrAsaNAIA ThANe a ii ke ise ThANe nisIaNe veva ThiI khayarArNa UT. Na imaM sadhesu bhikkhusu Na kovae Ayariya Na cittA tAyae bhAsA cA uppaiaM tukkha | NaccA Namai mehAvI | tao se daMDa samArabhai sabhI se puDhe paripUDhe tabhI se maraNami tao so pahasio rAyA tao saMvaccharajaM tu tao haM evamAhaMsu Tha. tao haM nAho jAo taNhA kilaMto dhAvato 99 33 "1 39 "9 .... ..... 16-1 taheva bhacapANesu | taheva vijao rAyA taddeva hiMsaM aliaM uddeggaM tavaM kisA .... 50-27 23-82 24-24 36-192 0000 ...D .... i... .... .... .... 0000 15-11 204 16-248 32-105 / 24-11 | tassa me appaDikaMtassa 1-7 tassa rUvavaI bhajaM 11-12 tassa rUvaM tu pAsicA 20-8 tasya logappa Iyassa 9-22 93 22-44 tarasesa maggo guruviddhasevA 28- 24 2-43 tahA payaNubAI ya tahibhANaM tu bhAvANaM tahiaM gandhodayapuraphavAsaM tava kAsorAyA 0400 2400 0000 .... 0000 70-34 0.00 19-59 tahAbhibhUyassa avacahAriNo12-10 4000 www. 2040 0000 .... .... .... .... 21-19 1-27 .... .... 5- 19 1-40 6-11 .... 2-34 1-45 5-8 7-2 5-16 20-10 36-252 20-31 12-43 12-56 32-19 22-82 32-15 13-29 21-7 20-5 23-2 23-6 12-1 24--30 28-15 12-36 18-49 .... 35-10 .... 18-50 35-3 18-51 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 uttarAdhyayana tANi ThANANi gacchati .... 5-28 tuDhe a vijayaghose .... 25-36 teU vAU abodhavA .... 31-107 tAlaNA tajaNA ceva .... 19-32 tuTTo a seNio rAyA ... 20-54 te kAmabhogesu asajamANA 14-6 ti me aMtaricche ca .... 20-21 tumbhe jaiA jaNNArNa .... 25-37 tegicchaM nAbhiNadijA .... 2-33 tiNNudahI paliamasaMkha- 35-42 tumbhestha bho bhAradharA .... 12-15 te ghorarUvA Thia anta ... 12-25 tiNNeva ahorattA .... 36-113 tumbhe samatthA udyatuM .... 25-38 teNa paraM vocchAmi .... 34-51 tiNNeva sahassAI .... 15-122 tubbhaM sulajhaM khu maNussarjama 20-55 teNAvi jaM kayaM karma .... 18-17 tiNNeva sAgarAU .... 36-161 tuliA NaM bAlabhAvaM ..... -30 teNe jahA saMdhimuhe gahIe 4-5 tiNNo ha si aNNavaM mahaM 10-34 tuliA visesamAdAya .... 5-30 tettIsa sAgarAI .... 36-241 tiduaM nAma ujANaM .... 23-4 tuhaM piAI maMsAiM .... 19-69 tettIsasAgarAU .... 36-166 tiviho va navaviho vA .... 34-20 tuhaM piA surA sIDU .... 19-70 tettIsasAgarovama .... 33-22 sivaDappagADhAo .... 19-72 teiMdiyakAyamaigo .... 10-11 te pAsiAkhaNDia kaTThabhUe 12-30 tIse ajAIi u pAvibhAe 13-19 teiMdiyA u je jIvA .... 36-137 te pAse saSaso chittA .... 23-41 tIse so vayaNaM socA .... 22-46 teukAyamaigo .... 10-7 te me tigicchaM kurvati .... 20-23 tIsaM tu sAgarAI .... 36-239 teU pamhA sukkA .... 34-57 tevIsAi sUagaDe ... 11-15 tevIsa sAgarAI .... 36-213 te layaM sabaso chittA .... 23-46 dabe khitte kAle .... 30-25 tersi putte balasirI .... 19-2 ta si NAho aNAhANaM .... 20-56 dasaudahI paliamasaMkha- 34-43 tesiM succA sapujANa .... 5-29 dasa ceya napuMsesu to NANadaMsaNasamaggo ..... 8- thaletu bIAIvapaMti kAsagA 12-12 dasa ceva sahassAI ..... 36-102 to vaMdiUNa pAe .... 9-60 thAvara jaMgama ceva ... 5-6 dasa ceva sAgarAI ... 26-224 tosiA parisA savA .... 23-89 there gaNahare gagge dasaNNarajaM mui .... 18-44 taM ikkagaM tucchasarIragaM se 13-25 dasavAsasahassAI taM ThANaM sAsayaM vArsa .... 23-84 dahaNa rahanemiM taM .... 22-39 dasavAsasahassAI taM dehai miAputte .... 19- davaggiNA jahA raNe .... 14-42 dasavAsasahassAI ....14-53 taM pAsiUNamejataM .... 12-4 davadavassa caraI dasasAgarovamAU .... 35-151 taM pAsiUNa saMvega divo khetao ceva .... 24-6 dasahA bhavaNavAsI .... 36-203 taM pubaneheNa kayANurAga .... 13-15 dANe lAbhe a bhoge a.... 13-15 taM bitammApiaro .... 19-24 davo cakkhusA pehe dArANi ya suA ceva .... 18-14 taMbitammApiaro ....19-75 davANaM sababhAvA ... 28-24 dAsA dasapaNe Asi ... 13-1 digiMchAparigae dehe .... dulahe khalu mANuse bhave .... 10-4 devAbhiogeNa nioieNaM 12-21 divasassa porisINaM duvihA AujIvA u ... 36-84 devA ya devalogammi .... 13-7 divasassa cauro bhAe .... 26-11 duvihA puDhavIjIvA u .... 36-70 deve neraie agao .... 10-14 divamANusatericchaM' .... 25-25 duvihA teUjIvA u .... 36-108 desi ca aIAraM .... 26-40 dive a uvasagge .... 31-5 duvihA vaNapphaijIvA ... 36-92 do ceva sAgarAI .... 36-220 dIve aiha ke vutte .... 23-67 duvihA vAujIvA u .... 36-117 daMDANaM gAravANaM ca .... 31-4 dIsaMti bahavo loe .... 23-40 duvihA vite bhave tivihA 36-171 daMtasohaNamAissa .... 19-27 dIhAuA iDimaMtA .... 5-27 duvihaM khaveUNa ya puNNapA 21-24 dasaNanANacaritte .... 28-25 dukkaraM khalu bho nica .... 2-28 duhao gai bAlassa .... .-17 dukkhaM hayaM jassa na hoimoho 32-8 devadANavagaMdhavA .... 16-16 dhaNadhannapesavaggesu .... 19-29 dujae kAmabhoge a .... 16-14 .... 23-20 dha' parakarma kiccA .... 9-21 duddhadahI vigaIo .... 15-15 deSamaNussaparivuDo .... 22-22 dhaNeNa kiM dhammadhurAhigAre 14-17 duparizcayA ime kAmA .... - devA caubihA vuttA .... 15-202 dhaNaM pabhUaM saha isthiAhiM 14-16 dumapattae paMDuyae jahA .... 10-1 devA bhavittANa pure bhavami 15-1 dhammajiraM ca vavahAraM .... 1-42 .... 34-48 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDaNNavAIna uttarAdhyayana 413 dhammatthikAe tahese .... 36-5 nahiM gIehi avAiehi 13-14 na sayaM gihAI kuvijA ....35-8 dhammaladdhaM miaM kAle .... 16- 8 na tassa dukkhaM vibhayaMti 15-23 na sA marma viANAi .. 27-12 dhammAdhammAgAsA .... 36- na tujha bhoge cAiUNa buddhI 15-31 nahu jiNe ajA dIsaI ... 10-11 dhammAdhamme a dovee ... 36-7 nataM arI kaMThachicA karei 30-48 nahu pANavaha aNujANe .... - dhammArAme pare bhikkha .... 16-15 nasthi caritaM sammattavihaNaM 28-29 nAgo jahA pakaMjalAvasaNNo 15-30 dhamme harae baMbhe satititthe 12-16 nannaI pANahe vA .... 25-10 nAgoba baMdhaNe chilA .... 14-48 dhammo ahammo AgAsa 20-7 nabheva koMcA samahakamatA 15-16 nANassa kevalINaM ... 26-261 dhammo ahammo AgAsaM .... 28-8 namI nameDa appANaM .... 9-11 nANassa sabassa pagAsaNApa 12-2 dharma pi hu saddaItayA .... 10-20 namI nameha appANaM .... 18-45 nANasAvaraNija dhIratthu te jaso kAmI .... 22-42 na ya pAvapariklebI .... 11-12 nANAdumalayAiNaM ... 20-1 dhIrassa passa dhIrataM .... 7-29 nariMda jAI ahamA narANaM 13-18 nANAruI ca chaMdaM ca ... 18-30 na rUvalAvaNNavilAsahAsa 12-14 nANAvaraNaM paJcavihaM na karja magna bhikkheNa .... 25-39 navi jANasi veamuhaM .... 25-11 nANeNa jANaI bhAve -28-35 na kAmabhogA samayaM uti 12-101 navi muMDieNa samaNo .... 25-3. nANeNaM daMsaNeNaM ca -22-26 nANaM ca daMsaNaM ceva .... 28-3 nijahiUNa AhAraM .... 15-20 neraiyatirikkhArDa ... 23-12 .... 28-11 nihA taheva payalA .... 13-5 no iMdiagijjho amuttabhAvA 14-19 nAdaMsaNissa nANaM .... 28-30 nibaMdhasapariNAmo ...34-22 naMdaNe so u pAsAe ... 19-3 nApuTTho vAgare kiMci .... 1-14 nimmame nirahaMkAre 35-21 nAmakammaM ca gottaM ca .... 33-3 nimmamo nirahaMkAro .... 19-89 nAmakammaM tu duvihaM .... 33-13 nirahiA naggaruI u .... 20-49 pairikaM uvassarya laDhe .... 2-23 nArIsu no pagijjhijjA .... 8-19 nivANaM ti abAhaM ti .... 25-83 paJcayatthaM ca logassa .... 23-32 nAvA a iti kA vuttA .... 23-72 nisaMte siA'muharI .... 1-8 paDikamAmi pasiNANaM .... 18-31 nAsIle na visIle a .... 11-5 nissagguvaesaI .... 28-16 paDikamittu nissallo .... 26-42 nAhaM rame pakkhiNi paMjare vA 14-41 nissaMkiya nikaMkhiya .... 28-31 niggaMthe pAvayaNe .... 21-2 nIAvittI acavale ....24-27 paDiNIyaM ca buddhANaM niggaMtho dhiimaMto .... 26-34 nIlAsogasaMkAsA ...-5 paDilehaNaM kunnNto| .... 26-29 nikAlappamateNaM .... 19-29 nIharanti mayaM puttA ....18-15 paDilehei pamatte nicaM bhIeNa tatyeNa .... 19-71 /nerA sacavihA paDaMti narae ghore .... 18-25 |payaNakohamANe ya ...: 34-29 paresu ghAsamesijA paDamA AvassiA nAma.... 26-2 paramatthasaMthavo vA .... 28-28 palAlaM phAsuaMtastha .... 23-17 paDame vae mahArAya .....-19 parijuNNehiM vatthehiM .... 2-12 paliovamamegaM tu .... 26-218 paDhame vAsa caukami ...-250 parijUrai te sarIrayaM .... 10-21 paliovamassa bhAgo .... 36-189 paDhama porisi sajjhAyaM .... 26-12 .... 10-22 paliovamAiM tiNi u.... 36-184 .... 26-18 .... 10-23 .... 26-44 .... 10-24 paliovamAI tiNi u.... 36-199 paNayAlasayasahassA ... 36-58 .... 10-25 paliovamAu tiNi u.... 36-183 paNavIsabhAvaNAhiM .... 31-17 ....10-26 paliovamaM jahannA .... 34-52 paNavIsa sAgarAI .... 36-234 parimaMDalasaMThANe .... 36-42 paliovamaM tu erga .... 36-219 paNi bhattapANaca .... 15-7 parivADIe na ciDejA .... 1-32 palogANulayA ceva 36-129 paNNarasa tisaI vihA .... 36-195/pariSayaMte aniattakAme .... 14-14 pasiDhilapalaMbalolA .... 26-27 patteasarIrAu ... 31-94 parIsahANaM pavibhattI .... 2-1 pasubaMdhA sabaveA .... 25-29 pabhUarayaNo rAyA ....20-2 parIsahA duvisahA aNege 21-17 | pahAya rAgaM ca taheva dorsa 21-19 .... . ti Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 uttarAdhyayana pahAvaMtaM nigiNhAmi .... 23-56 pAsehiM kUDajAlehiM ... 15-63 puDha vikkAyamaigao .. 10-5 pahINaputtassa hu natthi vAso 14-29 piaputtagA doNNi vi 14-5 puDhavI AjakAe .... 26-30 pAgAraM kAraittA NaM .... 9-18 piA me sabasAraM pi .... 20-24 ....29-31 pANivahamusAvAe ... .-2 piMDaggahapaDimAsu ....11-1 puTavI AujIvAya .... -19 pANe anAivAejjA piMDolaeva dussIle .... 5-22 praDhavI va sakarA pAlugA ...2-73 pAyacchitaM viNamo piyadhamme daDhadhamme ....14-28 paDhavI sAlI javA ceva .... 9-49 pAriakAussaggo .... 21-41 pisAya bhUA jakkhA ya....19-205/pratto me bhAya NAiti .... -39 pihuMDe vavaharaMtassa ....21-3 pumattamAgamma kumAra do vi 15-3 puccha bhaMte jahicchate .... 25-22 purimA ujujaDA u . 23-26 ..... 26-52 pucchAmi te mahAbhAga .... 23-21 purimANaM duSisojhora.... 23-27 pAvasuyapasaMgesu .... 11-19 pucchiUNa mae tuma ....20-57 purohita kamaso'NuNitaM 15-11 pAsavaNucArabhUmi ca .... 26-39 puchijjA paMjaliuDo .... 25-9 purohitaM sasukha sadAra 15-17 pAsAe kAraittA gaM .... 1-24 pujjA jassa pasIaMti ....1-46 puSakoDiputaM tu .... -176 pAsA ya iti ke vuttA .... 23-42 |puTho adaMsamasaehiM ....2-1. puSilaMmi gharambhAge . 26-4 pravillaMmi caubhAge .... 26-21 paMcasamio 30-3 phAsao pariNayA je..... 36-19 pUrSica iNDiM ca aNAgayaM ca 12-32 paMcAlarAyAviya 13-34 phAsao maue je .... 36-35 peDA ya addhapeDA .... 30-19 paMcAsavappavatto 34-21 phAsao lahue jela .... 36-37 pesiA paliuMcaMti .... 27-13 paMciMdiyakAyamagao .... 10-12 phAsao lukkhae jeu .... 26-41. porisIe cautthIe .... 26-45 paMciMdiyatirikkhA u .... 36-170 phAsao sIyae jeu .... 36-38 porisIe caubbhAge .... 26-22 paMciMdiyA u je jIvA .... 35-155 phAsassa kArya gahaNaM vayaMti 32-75 26-38 paMciMdiyANi kohaM porisIe caumbhAge .... 26-46 |paMtANi ceva sevijA phAsassa jo giddhimuvei .... 32-76 polleva muTThI jaha se asAre 20-42 paMtaM sayaNAsaNaM .... 15-4 phAsANugAsANugae a jIve 32-79 paMkAbhA dhUmAmA .... 36-157/ phAsANurattassa narassa evaM 32-84 paMkhAvihUNoSa .... 14-30 phAsao uhae je u .... 36-39 phAsANuvAe Na pariggaheNa 32-80 paMcamahavayajutto .... 19-88 phAsao kakkhaDe jeDa .... 36-34 phAsuammi aNAbAhe .... 35-7 paMcamahabayadhamma .... 23-87 phAso garue jeu .... 36-36 phAse atitte apariggahe a 32-81 paMcamA chaMdaNA .... 26-3 phAsao niddhae jeu ....36-40 phAse viratto maNuo .... 32-86 bArasaMgaviu buddhe .... 23-7 baMbhamminAyajjhayaNesu .... 31-14 palA saMDAsatuMDehiM ... 19-58 bAlamaraNANi bahuso ... 36-259/ bahiA paDDamAdAya ... 6-14 bAlassa parasa bAlataM .... 7-28 bhaiNIo me mahArAya .... 20-27 bahaAgamavinANA .... 26-260 bAlANaM akAmaM tu ... 5-3 bharNatA akaritA ya .... 6-10 bahuANi uvAsANi .... 19-95 ghAlAbhirAmesu duhAvahesu.... 13-17 |bhavataNhA layA vuttA .... 23-48 bahumAI pamuharI 27-11 bAlehiM mUDhehiM ayANaehiM 12-31 bhANU aiha ke vutte .... 23-77 bahuM khu muNiNo bhaI .... 9-16 bAvattari kalAo a .... 21-6 bhAyaro me mahArAya .....20-26 bAyarA je upajattA .... 36-71 bAvIsa sahassAI .... 36-8. bhAriA me mahArAya .... 20-28 .... 36-93 bAvIsa sAgarAiM .... 36-231 bhAvassa maNaM gahaNaM .... 32-88 bAyarA je u pajjattA .... 36-85 bAvIsa sAgarAU ... 36-165 bhAvANugAsANugae ajIve 32-92 .... 36-118 buddhassa nisamma bhAsi .... 10-37 bhAvANurattassa narassa evaM 32-97 bAyarA jela pajjattA .... 36-109 buddhe parinibuDe care .... 10-36 bhAvANuvAe Na pariggaheNa 32-93 bArasahi joyaNehiM..... 16-57 beiMdiyakAyamaigao ... 10-10 bhAve atitte apariggahe a 32-94 bArase va u vAsAI .... 36-249 beiMdiyA u je jIvA .... 36-127 bhAve virattomaNuo visogo 32-99 .... 8-12 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 uttarAdhyayana bhAvesa jo giddhimuvei tirSa 32-89 makhuNabbhAhao loo .... 14-23 marihisi rAya jayA tayA vA 14-40 bhikkhAlasie ege .... 27-10 macchA ya kacchabhA ya ... 36-172 mahattharUvA vayaNappabhUA 13-12 bhikkhiaba na keyacaM .... 35-15 majjhimAmajjhimA ceva .... 36-212 mahAudagavegeNa ... 23-65 bhIAya sA tahiM daI .... 22-35 maNagutto vayagutto .... 12-3 mahAjatesu ucchU vA .... 19-53 bhuoraparisappA u ... 36-180 .... 22-47 mahAjaso esa mahANubhAgo 12-23 bhaMja mANassae bhoge .... 19-43 maNapariNAmo akao .... 22-21 mahAdavamgisaMkAse .... 19-50 bhuttA rasA bhoi jahAi Ne 14-32 maNapalhAyajaNaNI .... 16-2 mahApabhAvassa mahAjasassa 19-97 bhUattheNAhigayA .... 28-17 maNassa bhAvaM gahaNaM vayaMti 32-87 mahAmehappasUAo ... 23-51 bhogAmisadosavisanne .... 8-5 maNirayaNakuTTimatale .... 19-4 mahAsukkA sahassArA .... 36-209 bhoge bhuccA vamittA ya .... 14-44 maNubhA duviha bheA u .... 36-193 mAI muddheNa paDai .... 27-6 bhoccA mANussae bhoe .... 3-19 maNogayaM vaktagayaM .... 1-43 mA galiyassu Sa kasaM .... 1-12 maNoharaM cittagharaM .... 35-4 mANusatte asArammi .... 19-14 maesubhaguttIsu .... 11-1. mataM ca gaMdhahatthiM 22-10 mANusattaM bhave mUla magge a iti ke vute .... 23-62 'maraNaM pi sapuNNANaM .... 5-18 'mANusattaMmi AyAo .... 3-11 mANussaM viggaha laTuM .... 3-8 .... 27-17 mokkhamaggagaI tacaM .... 28-1 mA ya caMDAliyaM kAsI .... 1-10 mihilAe ceie vacche 9-9 mokkhAbhikakhissa .... 32-17 mAyA piA NhusA bhAyA 6-3 mihilaM sapurajaNavayaM moNaM carissAmi samecca dhamma 15-1 mAyAvuiameaMtu .... 18-26 muggarehiM musaMDhIhiM .... 19-11 mosassa pacchA ya puratthao 12-31 mAyAvi me mahArAya .... 20-25 musaM parihare bhikkhU .... 1-24 .... 32-44 mAse mAse u jo bAlo .... 9-44 muhapotti paDilehittA .... 26-23 mAhaNakulasaMbhUo .... 25-1 muhuttaddhaM tu jahannA .... 34-34 .... 32-57 mA hu tuma soariANa .... 14-33 muhuttaddhaM tu jahannA ..... 34-35 32-70 miacAriaM carissAmi.... 19-85 muhuttajaMtu jahannA .... 34-36 miechubhittA hayagao .... 18-3 muDuttaddhaM tu jahannA .... 34-37 32-96 migacAriaM caritsAmi .... 19-84 muhuttaddhaM tu jahannA ... 34-38 mohaNijaMpi duvihaM .... 13-8 micchAdasaNarattA ....36-255] " .... 34-39 maMtA jogaM kArDa .... 36-262 .... 36-257 muhutta tu jahannA .... 34-46 maMtaM mUlaM vivihaM .... 15-8 mittavaM nAivaM hoi .... 3-18 muhaM muhu~ mohaguNe jayaMta ... 4-11 maMdA ya kAsA ... 4-12 rasApagAmaM na niseviavA 32-1. rAyA ya saha devIe .... 14-53 raNotahiM kosaliassa .... 12-20 rase atitte apariggahe a 32-68 ruvassa cakTuM gahaNaM vayaMti 32-23 rattiM pi ca uro bhAe .... 26-17 rase virattomaNuo visogo 32-73 rUvANugAsANugae a jIve 32--27 ramae paMDie sAsaM ... 1-37 rasesu jo giddhimuvei tibaM 32-63 rUvANurattassa narassa evaM 32-32 rasao ambile je u .... 36-32 rasaMto kaMdukumbhIsu .... 19-51 ruvANuvAe Na pariggaheNa 32-28 isao kaDue je u .... 36-30 rahanemI ahaM bhahe. .... 22-37 rUviNo cevarUvI a .... 36-4 rasao kasAe je u .... 36-31 rAiaMca aIyAraM .... 26-48 rUve atitte apariggahe a 32-29 rasao tittae jeu .... 36-29 rAImaI viciMtei .... 22-29 rUve viratto maNuo visogo 32-34 rasao pariNayA je u .... 36-18 rAovarayaM carija lADhe.... 15-2 rUvesu jo giddhimuvei tivaM 32-24 rasao mahure je u .... 36-33 rAgahose a do pAve .... 31-3 rasarasa jimbha gahaNa vayaMti 32-62 rAgadosAdao tivA .... 23-43 laddhaNa vi AriattaNaM .... 10-17 rasANugAsANugae a jIve 32-66 rAgo doso moho .... 28-20 laddhaNa vi uttama suI .... 10-19 rasANurattassa narassa evaM.... 32-71 rAgoya dosoviya kammabIrya 32-7 laddhRNa vi mANusattaNaM .... 10-16 rasANuvAe Na pariggaheNa 32-67 rAgaM ca dosaM ca taheva mohaM 32-9 layA ya iti kA vuttA .... 23-47 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 uttarAdhyayana lAbhAlAbhe sudde dukkhe .... 19-90 | vaNarasaGkAya mahagao lejhayaNa pavakkhAmi 34-1 11-8 34-58 .... 34-59 vaNNao pariNayA je u....... 16-17 paNNabho pIapa je 16-171 SaNNao chohie je u 36 - 181 ghaNNao sukile je u 36 - 158 varuNAlakkhaNo kAlo 36-215 varavAruNI va raso 26-98 pari me appA daMto sAsu cha kApasa sAhiM samAhiM sAhiM samAhiM bogade se sa 19 39 logassa egadesammi 39 lohaNI hua thIi a pa. ? ? ? basu iMdiyAthe bArisahasaMghayaNo vidhi kammuNo he "" Hi .... .... 0000 .... .... .... .... valayalayA pabagA kuhaNA 31-7 22-6 1 - 13 6-15 ghase gurukule NicaM vahaNe bahamANassa bivittasejjAsaNa aMtiANaM visaesa arajaMto vidUramogADe 24-18 jisape sabao pAre jimi sara kApa 36 - 186 visAlisehiM sIlehiM jahi joga 8-1 | visaM pivattA jaha kAla finepakalI a bobhavA 31-187 pIsaM tu sAgarAI vise adhoie NicaM 1-44 budi siNehamappaNo viseNa tANaM na sabhe pamante aNa beAvace 19-65 beaNiaM pi na duvihaM vidaMsahiM jAhiM cibhUsaM parivajiyA | veA ahIA na bhavati tANaM 16-9 biraI abhaverassa 19-28 veNaM ca muhaM dahi virajamANarasa ya iMdipasthA 12-106 bemAyace niuNa vivAyaM ca udIreha 17- 12 veeja nijarApehI vivitsalapaNANi bhajAI 21-22 bemANibhA u je devA .... 4-5 .... .... .... .... www. 26-114 sadde virato maNuo visogo .... 21-17 sahesu jo giddhamubera ti 1988 sadhavArajoo 36 - 162 saddhaM ca nagaraM kiccA 36-265 sa nANanANovagae mahesI 20 - 20 sannihiM ca na kuvijA 1-48 sa pujjasarathe subiNIya saMsada 32-36 sa putramevaM na labhejja pacchA 32-40 samaevi saMtaI pappa 32- 45 32- 41 15-14 22-42 samaNA mu ege vayamANA 16 - 10 | samayA sababhUesu sattarasa sAgarAU sa a ii ke se saseba saharasAI satteva sAgarAU satthaggahaNaM visabhakkharNa.... sarartha jahA paramatika sadevagaMdha maNussa sahassa soaM gahaNaM vayaMti saddAnugAsANugae a jIve saddANurattassa narassa evaM saddAzuSAe Na pariggaheNa sahA vivihA bhavaMti loe sadde ati apariggahe a sadde ruve a gaMdhe a www. .... .... .... vaNNao gaMdhao ceva baNNao je bhave kinhe vaNNao je bhave nIle .... .... www. .... .... 0000 .... 4035 .... .... .... 0000 www. .... .... .... .... 1006 .... .... 9003 GOOD .... .... .... samaNo ahaM saMjo baMbhavArI samaNaM saMjayaM daMtaM samayAe samaNo hoi 10-9 | bAiA saMgahiA ceSa 26-15 vAkAyamaigao 16- 22 vAraNa hIramArNami 36-23 vAsu vA ratyAsu va 36 - 16 bANAra sIe bahiA 26-25 dAyaNA pucchaNA zreSa 26-24 vA vivihaM samica choe 26-26 bAluAkavale ceSa 28 - 10 34-14 1000 vAsAI bAraseva u vAsudevo ya NaM bhaNai " .... .... 1-16 26-95 vimarija lAi 11- 14 27-2 32-12 sa. 25-14 26-10 sarNakumAro madhusido 2- 17 saNNAipiMDaM jemeha 26-207 sattarasa sAgarAI 22-47 | samaresu agAresu sabhAgavA bahU tatha samAvaNNA na saMsAre 32 37 28-12 9-20 21 - 23 6- 16 1-47 4-9 36-9 8-7 12-9 .... 2- 27 25- 31 19- 25 .... www. .... vibhANiA dukkhaviSaNaM | vigahAka sAya saNNANaM |vemAyAhiM sikkhAhiM 19-9 ke kasamAyAre 15-12 yaMtAsI puriso rA 1-14 .... .... samuddagaMbhIrasamA0 samuANaM DaMDamesijjA samubahi tarhi saMta samaM ca saMgharSa thIhiM sammataM caiva micchataM sammamANe pANANi samma saNarattA samma dhammaM vibhaNittA sayaNAsaNa ThANe vA .... .... .... .... .... .... .... 20-44 saI ca ja mukhiyA 20-12 36-229 sakambhaseseNa purAkaeNaM 14-2 10-28 sa khudIsaha tavoviseso 12-17 26-13 sagarovi sAgaraM saccasoappagaDA saccA taheva mosA ya 18-35 11-2 33-7 14- 12 24-20 99 .... www. .... .... 0000 **** 27-14 10-8 .... .... 9-10 30-18 25-3 20-24 15-15 19-37 16-132 22-25. samikhaM paMDie tamhA samiIhiM majjhaM susamAhiyassa .... .... .... .... 3-2 .... .... 40*4 22-11 12-10 19 98 .... 11-6 **** 7-20 34-25 14-38 24-22 18-37 17-19 36-226 1-26 23-19 6-2 12-17 11-31 15-16 25-1 16-1 33-9 17-1 36-256 14-50 30-36 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana sabaNAsaNapANabho arNa sarva gehaM parica sarAge bIarAge vA sarIramAhu nAva si sarva kAmA visaM kAmA sa pIarAgo kayasaba sajIvANa kammaM tu saba siddhagA sabha asAyA save te viiA ma savesiM caiva kammArNa sahi bhUpahiM dayANukaMpI sabosahihiM havio sarva gaMdha kaI sAhu goama pannA te 39 39 39 39 39 39 79 99 417 .... www. 15 - 11 | sabaM jagaM jai tuhaM 14- 39 | sAgaroSamabhegaM tu 17-18 sarvata jANA pAsaI ya 32 - 109 sA pavaiA saMtI 34-32 sa vilaviyaM gIyaM 13 - 16 | sAmAiastha paDharma 22-73 sarva sucirNa saphala narANaM 12-10 sAmAvArI pavaklAmi .... 9-53 sarArakhapAo subhai 32- 108 sAgaraMta pahANaM 31-18 sAgarA araNatI tu 36- 214 sAgarA auNapIsaM tu 19-74 sAgarA aDavI tu 18-27 sAgarA iphatI tu 33 -17 21-13 22-9 99 .... www. 4000 .... .... .... .... .... .... odoo .... .... .... .... .... .... .... 0000 www. .... .... .... .... 8-4 21- 19 23- 44 22- 49 23-54 sAhussa darisaNe tassa 31-20 33- 24 32-35 33 19-7 sijA daDhA pAuraNa me asthi 17-2 siddhAiguNajoesa siddhANaNatabhAgo a soassa saddaM gahaNaM vayaMti soUNa tassa sodhammaM soUNa tassa so vayaNaM soUNa rAyavarakakSA so kuMDalANa juala socANa mehAvi subhAsiaM socA NaM pharusA bhAsA 2- 25 so tattha evaM paDisiddho .... 25-9 sohI ujjuvabhUyassa so tavo duviho vRtto 30-7 so hoi abhigamaruI so tassa sabassa vuhassa mukko 32-110 saMkhejjakAlamukosA 18-18 22- 18 so ridvaneminAmo 22-28 solasaviha bheerNa 22- 20 20-51 sovAgakulasaMbhUo soSi aMtarabhAsillo sovIrarAyavasaho .... so dANisiM rAya mahANubhAgo 11-20 so devaDhogasarise saMkhejakAlamukosA 9-3 saMjAlamukorsa 19-44 saMkhaMkakuMda saMkAsA 1976 so timmApiaro 99 "3 .... 23 - 59 23 - 64 23-69 23-74 2379 23- 85 sAgarA ikkavIsaM tu sAgarANi ya satteva .... !!!! .... .... 17- 14 18- 40 sAmisaM kula disa 14-46 sAyagavesae va ArambhAo 24-24 16- 218 sArIramANasA caiva 19-45 36-228 sArIramANase dukle 23-80 36-217 sAsaNe vigayamohANaM .... 36- 240 sAhAraNasarIrAja 26-220 sAhiyA sAgarA sapta 26-222 sAhiyaM sAgara eka 36-236 | sAhu goama pannA te 6000 36-221 20-1 36-20 21-18 12-28 .... 4000 .... sAgarA sattAvIsaM tu | sAgarA sAhiyA duni siddhANa namokiyA .... sIA uNhA va nidvA ya sItosiNA daMsamasA ya sIseNa ebhaM saraNaM upeha 0000 4000 0000 suI ca lajjuM saddhaM ca ANi me paMca mahAvANi suAme narae ThANA mukaDisi supakkitti sukaM jhANaM zivAejA suggIve nayare ramme .... D oboo ...P www. .... suniyAbhAvaM sANassa suNeha megaggamaNA suNehi me mahArAya sutte AvI paDibuddhajIvI soriapuraMmi nayare .... 0000 .... .... 0000 .... .... .... .... .... .... opop .... 3- 10 19-10 5- 12 1-36 35-19 19-1 1-6 35-1 20- 17 4-6 22-1 22-3 39 "" saMgo esa maNussANaM saMjayo ahamastIti saMjao caiuM raNaM saMjao nAma nAmeNaM saMjogA viSpamukassa .... 22-5 33- 11 12-1 27-11 18-48 saMThANao a cauraMse 3-12 ThANapariNayA je 28-21 saMThANao bhave taMse 36- 133 saMThANao bhave vaTTe 36-142 saMta pappa te'NAI 36 - 152 saMtaI pappa NAIyA 34-9 16-61 .... " .... " www. "" .... .... .... |susaNAo nacANaM .... 8-11 suvaNNarupparasa u pavayA bhave 9-48 susANe suNNagAre vA 2-20 "" .... 0000 .... 35-6 suraMbhika kAmaguNA ime te 14-11 susaMbuDA paMcahiM saMvarehiM 12-42 suhumA sabalogammi "" .... .... www. .... **** .... suhoio tumaM putA suhaM vasAmo jIvAmo se cue baMbhalobhAo 9-14 18-29 2-40 se nUrNa mae pUrva | soagninA AyaguNiMdhaNeNa 14-10 2-11 18-10 18-19 18-22 1-1 11-1 36-45 .... 36-21 www. ii .... .... .... .... .... .... .... 36-110 22-32 28-32 26-1 6000 14-52 31-96 .... 36-223 36-217 23-28 23-34 www. .... 36-78 36-111 36-120 19-34 16-12 36-79 36-87 .... 36-101 26-44 36-43 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 uttarAdhyayana saMtaI pappa NAIyA ... 36-112 saMbuddho so tahiM bhayavaM ... 21-10 hayANIe gayANIe ... 36-121 samucchimANa eseva 16-196 hariyAlabheyasaMkAsA .... 16-131 saMrabhasamAraMbha .... 24-21 hariyAle hiMgulae .... 36-74 36-140 24-25 hArsa kiDaM raIdappaM 15-150 .... 24-25 hi vigayabhayA buddhA .... 1-29 15-259 saMbahagavAe 15-119 hiMguladhAusaMkAsA .... 25-174 saMsayaM khalu so puNaI .... 9-26 hiDimAhiDimA ceva ....15-211 ....16-182 saMsAratthA je jIvA .... 25-68 hiraNaM jAyarUvaMca .... 36-188 saMsArasthA ya sikhA ya .... 35-48 hiraNaM suSaNNaM maNimutta.... 1- // ... 15-197 saMsArasthA ya siddhAya .... 36-241 hirilI sirilI sissirilI16-97 ... 15-216 saMsAramAvaNNa parassa aTThA 4-4 hiMse bAle musAbAI, .... 5-1 .... 5-20 / ha. hiMse cAle musAbAI .... 7-5 1-2 hamona saMjale mikkha .... 2-21 huAsaNe jalaMtammi .... 19-57 .... 15-7 hatthAgavA ime kAmA .... 5-6 homi nAho bhavaMtANa ....20-11 .... 25-5. hasthiNapuraMmi cittA ....13-28 / saMti egehi bhikkhuhiM saMtime ya duve ThANA saMthAraM phalaga pII saMpajjalimA ghorA Page #424 -------------------------------------------------------------------------- _