Book Title: Padmapuran Part 1
Author(s): Dravishenacharya, Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001822/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANa AcArya raviSeNa [ prathama bhAga | ||jnyaanaavyaaj gatinikhila marmajanitaM / visu kAnyA maM gAra virucakara yAta murutaM // 73 // ityAderi viSaNAcArya nAma dvAdayaH // 12 // tataH trAkramya saMmatAH svAduiHkha samAkulAH puraskRtisahakhAH prAbhArAvaNa me tAmyacaritAdatte / vAsaneSu yatheo citN|| 2 // thagauravanece sahazrArodanA) nanAMjita stAta yAtra mattaM sAmarthA darzitaMtra yA / para bAbI va mA dahi / mamI raMtena shiighraaH||4|| ityukte lokapAlAnAM vadanenyaH mamuLetaH! lokapAlAno vaa|| vihaspA hAsitAMtaka: mameyo stivimuMcA mi|| yena nAthaM divoka saMta sahiHpurAtpAvakiH jUtivAparAga zuciyAmA kaMTakavarjitA mI kimmaTmasya lokeza kI te madha manoharaiH / trItAH prakura nAyu kroyaditi itimAdarAH / vimuMcAmitataH trA kutohi ktiranyathA // 11 // ityutkA vIkSamANe) so -tAyapAli nA kare ||12|| tato vinayanatraH sansAramavocata nAhada yahA rilpAkSarantivajirAmRta namadhikaM vA tataH kurthI / kathamAjJAvilaMghanaM // 14 // guraraH paramArthena yadi nasyurbha vaahaaH|| pradhastate vAnasyatpUjyo dadAti mamatrAsanaM // navadvidhaniyogA nona padeyuSya varjitA // 16 // tudghAra ciMta yate mama ca prayetrA ko mama jAtA turIyaH sAMprate valIkarAma varIyaH saprita velI e 7) lokapAlAstathaivA spAta rAjya yathA purA // tatodhikaM vA kAnu"vivekena ki mAvayoH // 2 // matAna : zAhicA rakSAle kAra kAra // 21 // zrAmyatAmisvAnuM dAdatha vAraghanapure yatratakAbhUmi mADIkRta maansH|| vacana mahArastato pimadhura vaca:23 nUnaM smutpttiH|| maja nAnA navA prabhuprAnnompA binayo yaMta beottamaH kAmaste vAdhyatAM gtH|| na bato yAyokAralIrutaiau // samAnatA samarthena / kuMda nirmAta kIrtinA doSANAM se javAMkA yAya hAte vathika kuprakarikarAkarau kurutaH kiMnate cunau||2|| kiMtu mAnena zakyA tyaktuM janma vasuMdharA sahida A na sampAdana-anuvAda DaoN0 pannAlAla jaina sAhityAcArya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANa jaina paramparA meM maryAdApuruSottama rAma kI mAnyatA treSaTha zalAkApuruSoM meM hai| unakA eka nAma padma bhI thaa| jaina-purANoM evaM caritakAvyoM meM yahI nAma adhika pracalita rahA hai| jaina kAvyakAroM ne rAma kA caritra paumacariyaM, paumacariu, padmapurANa, padmacarita Adi aneka nAmoM se prAkRta, saMskRta, apabhraMza Adi bhASAoM meM prastuta kiyA hai| AcArya raviSeNa (sAtavIM zatI) kA prastuta grantha padmapurANa saMskRta ke sarvotkRSTa caritapradhAna mahAkAvyoM meM parigaNita hai| purANa hokara bhI kAvyakalA, manovizleSaNa, caritracitraNa Adi meM yaha kAvya itanA adbhuta hai ki isakI tulanA kisI anya purANakAvya se nahIM kI jA sakatI hai| kAvya-lAlitya isameM itanA hai ki kavi kI antarvANI ke rUpa meM mAnasa-himakandarA se niHsRta yaha kAvyadhArA mAno sAkSAt mandAkinI hI bana gayI hai| viSayavastu kI dRSTi se kavi ne mukhya kathAnaka ke sAtha-sAtha prasaMgavaza vidyAdharaloka, aMjanA-pavanaMjaya, hanumAna, sukozala Adi kA jo citraNa kiyA hai, usase grantha kI rocakatA itanI bar3ha gayI ki ise eka bAra par3hanA Arambha kara bIca meM chor3ane kI icchA hI nahIM hotii| purANapAragAmI DaoN. (paM.) pannAlAla jaina sAhityAcArya dvArA prastAvanA, pariziSTa Adi ke sAtha sampAdita aura hindI meM anUdita hokara yaha grantha bhAratIya jJAnapITha se tIna bhAgoM meM prakAzita hai| vidvAnoM, zodhArthiyoM aura svAdhyAya-premiyoM kI apekSA aura AvazyakatA ko dekhate hue prastuta hai grantha kA yaha eka aura nayA sNskrnn| Ja Fortivate are sorel Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrtidevI jaina granyamAlA : saMskRta granyAMka-1 - zrImadraviSeNAcAryapraNItam padmapurANam [padmacaritam ] prathamo bhAgaH hindI anuvAda, prastAvanA tathA zlokAnukramaNikA sahita sampAdana-anuvAda DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya BLMERO STRILIATig THosie bhAratIya jJAnapITha AThavA~ saMskaraNa : 2000 0 mUlya : 180 ru. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ISBN 81-263-0507-X (Set ) 81-263-0508-8 bhAratIya jJAnapITha ( sthApanA : phAlguna kRSNa 9; vIra ni. saM. 2470; vikrama saM. 2000; 18 pharavarI 1944 ) puNyazlokA mAtA mUrtidevI kI smRti meM sAhU zAntiprasAda jaina dvArA saMsthApita evaM unakI dharmapatnI zrImatI ramA jaina dvArA saMpoSita mUrtidevI jaina granthamAlA isa granthamAlA ke antargata prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hindI, kannar3a, tamila Adi prAcIna bhASAoM meM upalabdha Agamika, dArzanika, paurANika, sAhityika, aitihAsika Adi vividha-viSayaka jaina sAhitya kA anusandhAnapUrNa sampAdana tathA unakA mUla aura yathAsambhava anuvAda Adi ke sAtha prakAzana ho rahA hai| jaina-bhaNDAroM kI granthasUciyA~, zilAlekha saMgraha, kalA evaM sthApatya para viziSTa vidvAnoM ke adhyayana - grantha aura lokahitakArI jaina - sAhitya grantha bhI isa granthamAlA meM prakAzita ho rahe haiN| granthamAlA sampAdaka (prathama saMskaraNa) DaoN. hIrAlAla jaina evaM DaoN. e. ena. upAdhye prakAzaka bhAratIya jJAnapITha 18, iMsTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI-110003 mudraka : nAgarI priNTarsa, navIna zahAdarA, dillI- 110 032 (c) bhAratIya jJAnapITha dvArA sarvAdhikAra surakSita Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Moortidevi Jain Granthamala: Sanskrit Series-21 RAVISENACARYA'S PADMA PURANA [PADMACARITA ] Vol. I Edited and Translated by Dr. Pannalal Jain Sahityacharya BHARATIYA JNANPITH Eighth Edition: 2000 Price: Rs. 180 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ISBN 81-263-0507-X (Set) 81-263-0508-8 BHARATIYA JNANPITH (Founded on Phalguna Krishna 9; Vira N. Sam. 2470; Vikrama Sam. 2000; 18th Feb. 1944) MOORTIDEVI JAIN GRANTHAMALA FOUNDED BY Sahu Shanti Prasad Jain In memory of his illustrious mother Smt. Moortidevi and promoted by his benevolent wife Smt. Rama Jain In this Granthamala critically edited jain agamic, philosophical, puranic, literary, historical and other original texts in Prakrit, Sanskrit, Apabhramsha, Hindi, Kannada, Tamil etc. are being published in original form with their translations in modern languages. Also being published are catalogues of Jain bhandaras, inscriptions, studies on art and architecture by competent scholars and also popular Jain literature. General Editors : (First edition) Dr. Hiralal Jain & Dr. A.N. Upadhye Published by Bharatiya Jnanpith 18, Institutional Area, Lodi Road, New Delhi-110 003 Printed at : Nagri Printers, Naveen Shahdara, Delhi-110 032 (c) All Rights Reserved by Bharatiya Jnanpith Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna sampAdakIya [prathama saMskaraNa] rAmakathA bhAratIya sAhityakA sabase adhika prAcIna, vyApaka, AdaraNIya aura rocaka viSaya rahA hai| yadi hama prAcIna saMskRta prAkRta sAhityako isa dRSTise mApeM to sambhavataH Adhese adhika sAhitya kisI na kisI rUpameM isI kathAse sambaddha, udbhUta yA prerita pAyA jaayegaa| vaidika paramparAmeM vAlmIkikRta rAmAyaNa prAcInatama kAvya mAnA jAtA hai| usa paramparAkA utkRSTatama mahAkAvya kAlidAsakRta 'raghuvaMza' hai jisakA viSaya vahI rAma-kathA hai| aura mahAkavi bhavabhUtike do utkRSTa nATaka 'mahAvIra carita' aura 'uttara-rAmacarita' bhI pUrNataH rAmakathA viSayaka hI haiN| bauddha-paramparAmeM yadyapi isa kathAkA utanA vistAra huA nahIM pAyA jAtA, tathApi pAlI-sAhityake suprasiddha 'jAtaka' nAmaka vibhAga ke 'dasaratha jAtaka' meM yaha kathA vaNita hai| aura usameM bhagavAna buddha kA hI janmAntara rAma paNDitake rUpameM mAnA gayA hai| yaha kathA saMkSipta hai aura hata aMzoMmeM apane DhaMgakI vilakSaNa bhI hai| isakI sabase baDI vilakSaNatA hai rAma aura sItA donoMko bhAIbahana mAnanA va donoMkA vanavAsase lauTane ke pazcAt vivAha honA / jisa vaMzameM bhagavAn buddha utpanna hue the, usa zAkya-vaMzameM bhAI-bahanake vivAha hone kI prathAke ullekha milate haiM / mizra Adi semeTika jAtiyoM meM bhI isa kathAkA bahuta pracAra rahA hai| jaina purANoMke anusAra bhogabhUmiyoMmeM sahodara bhAI-bahanake vivAhako sthira praNAlI rahI hai| jaina paramparAmeM rAmako tresaTha zalAkApuruSoM meM vAsudeva ke rUpameM ginA gayA hai aura unake jIvana caritra sambandhI bar3e-bar3e purANa bhI race gaye haiN| rAmakA eka nAma padma bhI thA aura jaina purANoMmeM unakA yahI nAma adhika grahaNa kiyA gayA hai| rAmakathA sambandhI sabase prAcIna jaina purANa saMskRtameM raviSeNa kRta padmapurANa, prAkRtameM vimalasUri kRta pauma-cariya aura apabhraMzameM svayambhUkRta 'pauma-cariu' hai| yaha caritra jinasena guNabhadra kRta saMskRta mahApurANameM, puSpadanta kRta apabhraMza mahApurANameM aura hemacandra kRta saMskRta triSaSTi zalAkA puruSa caritameM bhI pAyA jAtA hai| kathA kI samatA-viSamatAkI dRSTise isa sAhityako hama do zreNiyoMmeM vibhAjita kara sakate haiN| eka zreNI meM haiM vimalasUri, raviSeNa, svayambhU aura hemacandrakI racanAe~ aura dUsarI zreNImeM guNabhadra aura puSpadantakI rcnaaeN| isa dUsarI zreNIkI racanAoMkI prathamase sabase bar3I vilakSaNatA yaha hai ki ve rAmake pitA dazarathako banArasake rAjA mAnakara calate haiM tathA sItAko rAvaNakI rAnI mandodarIke garbhase utpanna batalAte haiM / yaha mAnyatA-bheda kyoM utpanna huA yaha eka adhyayanakA viSaya hai| rAmakathA viSayaka jo do sabase prAcIna aura mahAna racanAeM saMskRtameM raviSeNAcArya kRta padmapurANa aura prAkRta meM vimalasUri kRta paumacariyaM-haiM, unake viSayameM aneka cintanIya bAteM utpanna hotI haiN| donoMkA kathAnaka sarvathA eka hI hai| yahI nahIM, donoMko paraspara milAkara dekhane se isameM kisIko koI sandeha nahIM rahatA ki ve eka dUsareke bhASAtmaka rUpAntara mAtra haiN| kisane kisakA anuvAda kiyA hai, yaha unake racanAkAla-kramase jAnA jA sakatA thaa| kintu isa viSayameM eka kaThinAI uTha khar3I huI hai| raviSeNane apanI racanA vi. saM. 733 meM samApta kI thii| isakA granthameM hI ullekha hai aura usapara kisIko koI sandeha nahIM hai| kintu vimalasUrine apanI kRtikI samAptikA jo kAla-vi. saM. 60 sUcita kiyA hai use DaoN. viNTarnIjane to svIkAra kiyA hai, kintu anya bahuta-se vidvAn use mAnane ko taiyAra nahIM haiN| jarmana vidvAna DaoN. harmana jaikovI, jinhoMne isa granthakA sarvaprathama sampAdana kiyA, ne apanA yaha sandeha prakaTa kiyA ki isa granthameM prAkRta bhASAkA jo svarUpa prakaTa huA hai aura usameM kahIM-kahIM jina vizeSa zabdoMkA prayoga kiyA gayA hai, usase yaha racanA vikramakI prathama zatAbdIkI nahIM kintu usakI tIsarI-cauthI zatAbdIkI pratIta hotI hai| DaoN. vulanarake matAnusAra to yaha grantha apanI kucha zabdaracanAse apabhraMza kAlakA saMketa karatA hai / paM. kezavalAla dhruvane isa granthameM prayukta vibhinna chandoMkA adhyayana kiyA hai jisase unakA mata bhI DaoN. bulanarake Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 padmapurANa matako ora jhukatA hai / tAtparya yaha ki prAkRta paumacariyake racanAkAlake sambandhameM sandeha aura vivAda hai / nizcita kevala itanA hI hai ki udyotana sUrine apanI jisa kuvalayamAlA nAmaka kRtiko zaka saMvat 700 vi. saM. 835 meM samApta kiyA thA, usameM raviSeNakI racanAkA bhI ullekha hai aura paumacariyakA bhI / ataeva nizcita itanA ho kahA jA sakatA hai ki paumacariya vi. saM. 835 se pUrva kI racanA hai / isa kAla sUcanAse padmapurANa aura paumacariyakI racanAkA pUrvAparatva anirNIta raha jAtA hai / ataeva yaha nizcayapUrvaka nahIM kahA jA sakatA ki kisane kisakA anuvAda kiyaa| isakA kucha vicAra paM. nAthUrAmajI premIne apane eka lekhameM kiyA thA jo 'padmacarita aura paumacariya' zIrSaka se san 1942 meM anekAnta, varSa 5, kiraNa 1-2 meM aura tatpazcAt unake 'jaina sAhitya aura itihAsa' [ prathama saMskaraNa 1942, dvi. saM. 1956 ] ke antargata prakAzita / premIjI ne ukta viSayaka jo aneka mahattvapUrNa bAteM batalAyI haiM unakA ullekha prastuta grantha ke sampAdakane apanI prastAvanA meM kiyA hai / kintu jo mahattvapUrNa carcA premIjIne apane lekha meM ukta donoM granthoMke pUrvAparatvake sambandha meM kucha prakAza DAlanevAlI kI hai, usako yahA~ sarvathA bhulA diyA gayA hai| saMkSepameM, premIjIne tIna bAteM batalAyI haiM / eka to yaha ki prAkRta se saMskRta meM anuvAdake to prAcIna jaina sAhitya meM bahuta udAharaNa milate haiM, kintu saMskRtase itane bar3e paimAne para prAkRta meM anuvAdake koI udAharaNa nahIM milte| dUsare varNana meM paumacariyameM saMkSetra aura padmapurANa meM vistAra pAyA jAtA hai / aura tIsare 'mANa' [ brAhmaNa ] kI utpattike sambandhakI jo kathA raviSeNake padmapurANa [ 4, 122 ] meM pAyI jAtI hai, usase usake prAkRta srotakA hI anumAna hotA hai, kyoMki mAhaNa zabda prAkRtakA hai aura usIko eka vyutpatti prAkRta ukti 'mAhaNa' mata mArose sArthaka baiTha sakatI hai jaisA ki prAkRta paumacariya meM pAyA jAtA hai / saMskRta meM 'mAhaNa' zabdako kahIM svIkAra nahIM kiyA gayA aura na raviSeNa sampradAya va paramparAmeM isa zabdakA koI prayoga pAyA jAtA / isake viparIta prAkRta jaina Agama granthoM meM isa zabdakA bahuta adhika prayoga pAyA jAtA hai| isase hameM yahI mAnanA par3atA hai ki raviSeNAcAryane ise paumacariyake AdhArase jaisAkA taisA saMskRta meM rakha diyA hai / yaha viSaya dRSTike ojhala karane yogya nahIM kintu vizeSa dhyAna dekara aura adhika adhyayana karane yogya hai / 1 donoM granthoMke paraspara tulanAtmaka adhyayanakI eka dizA yaha bhI hai, ki jaba raviSeNakI kRti solaho Ane digambara paramparAkI hai, taba vimalasUrike paumacariyako sAmpradAyika vyavasthA kyA hai / kucha vidvAnoMne isa dRSTise paumacariyakA adhyayana kiyA hai| pariNAmataH grantha meM kucha bAteM aisI haiM jo digambara paramparAke anukUla haiM, kucha zvetAmbara paramparAke aura kucha aisI bAteM bhI haiM jo donoMke pratikUla hokara sambhavataH kisI tIsarI hI paramparAkI ora saMketa karatI haiM / inakA ullekha prastAvanA meM A gayA hai| unake atirikta jo nayI bAteM hamArI dRSTimeM AyI haiM ve nimna prakAra haiM 1. pauma cariya 2,22 meM bhagavAn mahAvIrako trizalAdevIkI kUMkhase Aye kahA gayA / yathA tassa ya bahuguNakaliyA bhajjA tisallAtti rUva-saMpannA / tIe gabbhammi jiNo AyAo carima-samayammi // 2,22 yaha bAta digambara paramparA ke pUrNataH anukUla hai, kintu zvetAmbara paramparAse AMzika rUpase hI milatI hai, kyoMki vahA~ bhagavAn ke devAnandAkI ku~khameM Ane kA bhI ullekha hai / * 2. pauma cariya 2,36-37 meM bhagavAn mahAvIrake kevalajJAna utpanna honeke pazcAt upadeza karate hue vihArakara vipulAcala parvatapara Ane kI bAta kahI gayI hai / yathA evaM so muNi-vasaho aTTa -mahA-pADihera pariyario / viharai jiNida bhANU bohinto bhaviya-kamalAI // aya-vihUi sahio gaNa gaNaharasayala - saMgha pariyario / viharanto cicaya patto viula-giridaM mahAvIro / / 2,36-37 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna sampAdakIya yaha bAta zvetAmbara mAnyatA ke anukUla par3atI hai aura digambara mAnyatA ke pratikUla, kyoMki, yahA~ yaha mAnA gayA hai ki kevalajJAna utpanna hone ke pazcAt bhagavAn chayAsaTha dina taka maunapUrvaka vihAra karate hue hI vipulAcala parvata para Aye the aura yahIM unakA sarvaprathama upadeza huA thA / pauma cari 3,62 meM RSabha bhagavAn ke janmase pUrva unakI mAtA marudevI ke svapnoM kA ullekha hai / yahA~ svapnoM kI gaNanA premIjIne tathA prastuta granyake sampAdakane pandraha lagAkara use zvetAmbara digambara donoM mAnyatAoMse pRthaka kahA hai / kintu yathArthataH aisI bAta nahIM hai| jina bhagavAnkI mAtA ke svapnoMkA prasaMga grantha meM eka sthAnapara aura AtA hai jahA~ tIrthaMkara muni suvratanAthake janmakA varNana hai / rAma unhIM ke tIrthaMkAla meM hue mAne gaye haiM / yaha svapnoM kA ullekha nimna prakAra hai ahasA suhaM pattA rayaNIe pacchimammi jAmasmi / pecchai caudasa sumiNe pasattha-jogeNa kallANI / / 21, 12 gaya-vasaha sIha - abhiseyadAma-sasi diNayaraM jhayaM kuMbhaM / paumasara-sAgara - vimANa bhavaNa rayaNuccaya- sihiM ca / / 21, 13 yahA~ granthakArane svayaM kaha diyA hai ki mAtAko caudaha svapna hue the jo unhoMne ginA bhI diye haiM / inameM aura marudevI svapnoMmeM yadi koI bheda hai to kevala itanA ho ki yahA~ jo abhiSeka dAma kahA gayA hai| vahI vahA~ 'varasiri-dAma' rUpase ullikhita hai / ise pUrvokta vidvAnoMne lakSmI aura puSpamAlA aisA pRthak do svapna mAnakara svapnoMkI saMkhyA pandraha nikAlI hai / kintu munisuvratanAthake janma samayake svapnoM ke ullekha se suspaSTa ho jAtA hai ki 'varazrIdAma' aura 'abhiSekadAma' eka hI zobhAyukta yA abhiSeka yogya puSpamAlAkA vAcI hokara svapnoMkI saMkhyAko caudaha hI siddha karatA hai / paumacariya 21, 13 meM svapnoMko ginAnevAlI gAthA ThIka vahI hai jo 'chaThe zrutAMga NAyAdhammakahAo' ( 1, 1 ) meM bhI pAyI jAtI hai / ina svapnoMkA jaba hama padmapurANa (3,124 - 139 ) meM ullikhita svapnoMse milAna karate haiM taba svapnoMkA krama ThIka vahI hote hue jo saMkhyA va nAmoMmeM bheda utpanna karanevAle sthala haiM ve eka to vahI 'varazrIdAma' vAlA jahA~ zrIlakSmI aura puSpamAlAe~ aise do svapna gaye haiM / dUsare jahA~ 'jhayaM' dhvaja ) kA ullekha hai vahIM 'matsya' ( machalI ) kA pAyA jAnA jhaSa ( machalI ) aura jhaya dhvaja ke pAThabheda yA bhrAntiko sUcita karatA hai / evaM sAgara aura vimAna ke bIca 'siMhAsana' adhika AyA hai / hameM pratIta hotA hai ki svapnoMke nAmoM aura saMkhyAkA bheda aisA hI to na ho jaisA svargoM kI 12 aura 16 kI saMkhyAko kisI samaya sampradAya bheda sUcaka mAnA jAtA thA, kintu tiloyapaNNatti meM donoM kA ullekha sAtha-sAtha mila jAnese aba vaha sampradAya bhedakA sUcaka nahIM mAnA jAtA / isa viSayapara vicAra kiye jAnekI AvazyakatA hai / paumacariyake kartA sampradAya ke sambandha meM premIjIkI yaha bAta bhI dhyAna dene yogya hai ki isa kathA - nakakA anusaraNa karanevAle apabhraMza kavi svayaMbhUko eka prAcIna TippaNakArane yApulIya ( yApanIya ) saMghakA kahA | Azcarya nahIM jo vimalasUri usI paramparA ke hoN| yaha bAta dhyAna meM rakhanI cAhie ki yApanIya sampradAyakA prAyaH pUrNataH vilInIkaraNa digambara sampradAyameM huA hai aura yaha bAta zilAlekhoMse pramANita haiM / padmapurANakA yaha saMskaraNa anuvAda sahita taiyAra karanemeM paM. pannAlAlajI sAhityAcAryaMne jo parizrama kiyA hai vaha prazaMsanIya hai / idhara jisa tIvra gati se yaha prAcIna sAhitya bar3e sundara DhaMgase jJAnapITha dvArA prakAzita ho rahA hai, usake lie jJAnapIThakI adhyakSA zrImatI ramArAnIjIkA hama vizeSa rUpase abhinandana karate haiM / jJAnapIThake mantrI va saMcAlaka Adi kAryakartAoM ko bhI hama unakI tatparatA ke lie hRdaya se dhanyavAda dete haiM / hIrAlAla jaina A. ne, upAdhye granthamAlA sampAdaka Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhAna sampAdakIya [dvitIya saMskaraNa ] 'padmapurANa' ke prathama bhAgakA prakAzana aThAraha varSa pUrva san 1958 meM huA thaa| usa samaya usakA sampAdakIya DaoN. hIrAlAla jaina aura DaoN. e. ena. upAdhyene likhA thA / Aja donoM hI svargata ho cuke haiN| ataH mujhe unake bhArako sakheda vahana karanA par3A hai| unhoMne apane pradhAna sampAdakIyameM saMskRta 'padmapurANa' aura prAkRta 'paumacariya' ko lekara jo cintanIya bAteM upasthita kI thI, ve bAteM Aja bhI cintanIya hI hai / hamane usI samaya prAkRta 'paumacariya' ke sAtha padmaparANa' ke Adya do parvokA milAna karate hue 'padmaparANa' kI apanI pratimeM 'paumacariya' kI gAthAoMkI kramasaMkhyA aMkita kI thii| vaha Aja bhI hamAre sAmane hai| 'paumacariya' ke prathama parvakI padya saM. 32 se 89 taka 'padmapurANa' ke prathama parvameM zloka saMkhyAse 43 se 101 taka vartamAna hai| kevala dokA antara hai| 'padmapurANa' ke zloka 44 aura 47 kA rUpAntara 'paumacariya' meM nahIM hai aisI ekarUpatA binA anusaraNa kiye nahIM ho sktii| kahIM-kahIM yatkicit parivartana bhI dekhA jAtA hai / 'paumacariya' meM padya saMkhyA 51 meM 'muNivareNa' pada hai| 'padmapurANa' meM usake sthAnameM "digambareNa' hai|| dUsare parvameM bhagavAn mahAvIrake janmAbhiSekake varNanameM AtA hai ki meru parvatapara abhiSekake samaya bAlakane apane pairake aMgaThese meruko kampita kiyaa| digambara paramparAke sAhitya meM anyatra aisA varNana nahIM milatA / zvetAmbara sAhityameM tIrthaMkara prakRtike bandhake bIsa kAraNa mAne gaye haiN| tadanusAra hI 'paumacariya' meM bhI bIsa saMkhyA nirdiSTa hai kintu 'padmapurANa' meM digambara mAnyatAke anusAra solaha hI kAraNa kahe haiN| donoMkA tulanAtmaka adhyayana karanese isa prakArako anya bhI bAteM prakAzameM AtI haiM jo cintya haiN| samantabhadrakI kRtiyoMkA bhI prabhAva kvacit parilakSita hotA hai| yathA 14veM parvameM zloka 92 ko par3hate hI samantabhadrake 'svayaMbhUstotra' kA padya 'doSAya nAlaM kaNikA viSasya' Adi smRti pathapara A jAtA hai aura isI parvakA 60vA zloka 'ratnakaraNDa zrAvakAcAra' ke 'kSitigatamiva vaTabIjaM' kA smaraNa karAtA hai| isa caudahaveM parvameM rAvaNake pUchanepara munirAja jo dharmopadeza dete haiM usameM madya, mAMsa, madhuke sAtha rAtri bhojanake tyAgapara itanA adhika bala diyA gayA hai ki itanA adhika bala anyatra dRSTigocara nahIM hotaa| zAyada isakA kAraNa yaha ho ki anyatra rAkSasoMko nizAcara kahA hai / astu, rAmakI kathA sarvatra rocaka rUpameM hI milatI hai| isa rocaka kathAke rUpameM kathAkAroMne janatAko jo sadupadeza diyA hai vaha manuSyajAtike lie bahumalya hai| Aja vidvAnoM meM yaha carcA calatI hai ki kyA rAmAyaNako ghaTanA satya hai? aura isapara vividha UhApoha calate haiM / vidvAn to carcAoMmeM ulajhe rahate haiM kintu sAdhAraNa jana strI aura puruSa sabhI rAma aura sItAke pavitra jIvanase anuprANita hokara apane jIvanako sArthaka karate haiN| rAma-jaisA putra aura pati tathA sItA jaisI pativratA nArI-ye bhAratake ujjvala Adarzake pratIka hai| jabataka bhAratameM rAma aura sItAkA niSkalaMka Adarza jIvita hai, tabataka nArIke hartA rAvaNoMko isa deza meM samAdara nahIM mila sktaa| __ bhAratIya jJAnapIThako adhyakSA zrImatI ramArAnI usI satI sItAko eka santAna thI-bhAratIya nArIkA eka ujjvala pratIka / kAlacakrakA prabhAva, ki ve bhI sItAjI kI taraha svargavAsinI ho gayIM aura apane pati sAha zAntiprasAdajIko rAmakI taraha ho ekAko chor3a gyiiN| hama bar3e Adarake sAtha unakA smaraNa karate haiM / bhAratIya sAhityake uddhArake lie unako laganazIlatA cirasmaraNIya hai| aba sAhUjIne unake bhArako vahana kiyA hai ataH AzA aura vizvAsa hai ki mUtidevI granthamAlAkA prakAzana kArya uttarottara samRddha hI hogA / jJAnapIThake mantrI bA. lakSmIcandrajI usake lie pUrvavat satata yatnazIla haiM / -kailAzacandra zAstrI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya ( dvitIya saMskaraNa ) padmapurANakI racanA kara zrI raviSeNAcAryane jana-janakA bahuta kalyANa kiyA hai / aSTama balabhadra zrIrAmacandrajI padma nAmase prasiddha the| unhIM ke nAmase isa granthakA padmacarita yA padmapurANa nAma prasiddha huA hai| rAmacandra jIke bhAI lakSmaNa tIna khaNDa bharatakSetrake adhipati aSTama nArAyaNa the / nArAyaNa aura balabhadrakA sneha jagataprasiddha hai| bhagavAna manisuvratanAthake tIrthameM ina mahAnubhAvoMne ayodhyAmeM janma lekara bhAratabhUmiko alaMkRta kiyA thA / sudIrghakAla vyatIta ho jAnepara bhI ye pratyeka bhAratIyako zraddhAke pAtra haiM / rAmacandrajIkA jIvana alaukika ghaTanAoMse bharA huA hai| ve eka maryAdApuruSottamake rUpa meM pUje jAte haiM / pitA-rAjA dazarathake ve parama AjJAkArI the| unake dvArA 14 varSake vanavAsakI AjJA pAkara ve binA kisI pratikriyAke vanako cala dete haiN| mere rahate hue bharatakA rAjya vRddhiMgata nahIM ho sakegA isalie unhoMne vanavAsa karanA hI zreyaskara samajhA thaa| patibhaktA sItA aura bhrAtRsnehase paripUrNa lakSmaNa, ye do hI unake vanavAsake sAthI the| vanavAsake samaya unhoMne kitane dInahIna rAjAoMkA saMrakSaNa kiyA, yaha padmapurANake svAdhyAyase spaSTa hotA hai| lakSmaNa bhrAtasnehakI mUrti the to sItA bhAratIya nArIke sahaja alaMkArapAtivratya dharmako pratikRti thii| laMkAdhipati rAvaNane daNDakavanase sItAkA apaharaNa kiyA thA use vApasa prApta karane ke lie rAmacandrajIne rAvaNase dharmayuddha kiyA thaa| isa dharmayuddha meM rAvaNake anuja vibhISaNa, vAnaravaMzake pramukha sugrIva tathA hanUmAn aura virAdhita Adi vidyAdharoMne pUrNa sahayoga kiyA thaa| bhUmigocarI rAma-lakSmaNa dvArA gaganagAmI vidyAdharoMke sAtha yuddha kara vijaya prApta karanA, yaha unake alaukika AtmabalakA paricAyaka hai| rAvaNakA maraNa honepara rAmacandrajI usake parivArase AtmIyavat vyavahAra karate haiM / unhoMne udghoSa kiyA thA ki mujhe anyAyakA pratikAra karane ke lie hI rAvaNase yuddha karanA pdd'aa| yuddhake samApta honepara unhoMne rAvaNakI vidhavA rAniyoM tathA bhrAtRviyogase vihvala vibhISaNake lie jo sAntvanA dI thI vaha unakI udAtta bhAvanAko sUcita karanevAlI hai| prajAkI prasannatA aura nyAyakI surakSAke ve pUrNa pakSapAtI the, isIlie to unhoMne katipaya logoMke dvArA avarNavAda prastuta kiye jAnepara garbhavatI sItAkA bhayAvaha aTavImeM parityAga karAyA thaa| sItAkA paNyodaya hI samajhanA cAhie ki usa nirjana aTavI meM bhI unheM surakSAke sAdhana samapalabdha he| jisa sItAkI prApti ke lie unhoMne rAvaNase bhayaMkara yuddha kiyA thA, prajAkI prasannatAko bhAvanAse usI sItAkA parityAga karate hae unheM raMcamAtra bho saMkoca nahIM haa| purANa granthoMmeM raviSeNAcArya viracita padmapurANa apanA pramukha sthAna rakhatA hai| ise AbAla-vRddhasabhI loga bar3I zraddhAse par3hate haiN| hindU samAjameM bhI rAmakathAke prati logoMkA sahaja Adara hai| viralA hI aisA koI mandira hogA jahA~ padmapurANakI prati na ho| mere dvArA sampAdita padmapurANakA prathama saMskaraNa bhAratIya jJAnapIThakI orase san 1958 meM prakA [2] Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 padmapurANe zita huA thaa| kintu aba pratiyA~ anupalabdha hone ke kAraNa yaha dUsarA saMskaraNa prakAzita ho rahA hai| jJAnapITha ke saMsthApaka zrI zAntiprasAdajI sAhu tathA usake saMcAlaka zrI lakSmIcandrajI AdikA yaha dharmAnurAga yA sAhityAnurAga hI samajhanA cAhie ki ve bar3I tatparatA aura niSThAke sAtha jinavANIke prakAzana meM saMlagna haiM / bhAratIya jJAnapIThane alpa samaya meM prakAzana starakI rakSA karate hue jitanA vipula sAhitya prakAzita kiyA hai utanA anya aneka saMsthAeM milakara bhI nahIM kara sakI haiM / jJAnapIThakI adhyakSA svargIya zrI ramAjI isa prakAzana saMsthAko jo pragati pradAna kara gayIM vaha cirasmaraNIya rhegii| na kevala jinavANI ke prakAzana meM unakA sahayoga rahA hai apitu papaurA, ahAra Adi prAcIna tIrthakSetroMke jIrNoddhAra meM bhI unhoMne hajAroM rupaye samucita vyavasthA ke sAtha vyaya kiye haiN| ve ekase eka bar3akara aneka jinamandiroMkA nirmANa karAnekI kSamatA rakhatI thIM parantu nayA nirmANa na karAkara unhoMne pUrvanirmita mandiroM kA jIrNodvAra karAnA ho uttama samajhA AzA karatA hU~ ki yaha dvitIya saMskaraNa bhI logoMkI zraddhAko vRddhiMgata karatA huA prathama saMskaraNake samAna samApta hogaa| merI icchA thI ki isa saMskaraNako bhI AdipurANa aura uttarapurANake dvitIya saMskaraNoMke samAna pariziSToMse alaMkRta kiyA jAye parantu prakAzana kI zIghratA aura apanI vyastatA ke kAraNa pariziSTa taiyAra nahIM kara sakA isakA kheda hai / varNIbhavana, sAgara 1-8-1606 vinIta pannAlAla sAhityAcArya Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA padmacaritakA sampAdana nimnAMkita pratiyoMke AdhArapara kiyA gayA hai[1] 'ka' pratikA paricaya yaha prati digambara jaina sarasvatI bhaNDAra dharmapurA, dehalIkI hai| zrI paM. paramAnandajI zAstrIke satprayatnase prApta huI hai| isameM 1246 iMcakI sAIjake 246 patra hai| prArambhameM pratipatrameM 15-16 paMktiyA~ aura pratipaMkti meM 40 taka akSara hai para bAdameM pratipatrameM 24 paMktiyAM aura pratipaMktimeM 57-58 taka akSara haiN| adhikAMza zlokoMke aMka lAla syAhImeM diye gaye haiM para pIcheke hisse meM sirpha kAlI syAho kA hI upayoga kiyA gayA hai| isa pustakakI lipi pauSavadI 7 budhavAra saMvat 1775 ko bhusAvara nivAsI zrI mAnasiMhake putra sukhAnandane pUrNa kI hai| pustakake lipikartA saMskRta bhASAke jJAtA nahIM jAna par3ate haiM isalie bahuta kucha azuddhiyA~ lipi karanemeM huI haiM / isa pustakake antameM nimna lekha pAyA jAtA hai ___iti zrIpadmapurANasaMpUrNa bhavataH / likhyataM sukhAnanda mAnasiMhasutaM vAsI suyAna bhusAvarake motra vainAr3A lipi likhI suMgrAne madhi saMvat satraisai pacahattara miti pauSavadI saptamI budhavAra zubhaM kalyANaM dadAtu / jAisI pustakaM dRSTA tAisI likhitaM myaa| jAdi zuddhamazuddha vA mama doSo na dIyate // 1 // sajjanasya guNaM grAhyaM gaNArNavama / ayaM zaddhaM kRtaM tasya mokSasaukhyapradAyakama // 2 // jo koI par3ha sUnai tyAhanai mhArI zrI jinAya namaH / sajjana aihI bInatI sAdharmI soM pyAra / deva dharma guru parakhakeM sevo mana vaca sAra // deva dharama guru jo lakheM te nara uttama jAna / saradhA ruci paratIti sau so jiya samyak vAna // deva dharama sUM parakhiye so hai samyakavAna / darzana guNa graha Adi hI jJAna aMga ruci mAna / / cArita adhikArI kaho mokSa rUpa traya mAna / sajjana so sajjana kahai ehU sAra tava jAna / nizcai aru vyavahAra naya ratnatraya mana khAna / appA daMsana nAnamaya cAritaguna appAna / appA appA joiye jyoM pAvai niyani zubhamastu / ' isa pratikA sAMketika nAma [2] 'kha' pratikA paricaya yaha prati zrI di. jaina sarasvatI bhavana paMcAyatI mandira masajida khajUra dehalI kI hai| zrI paM. paramAnandajI zAstroke saujanyase prApta huI hai| isameM 1145 iMcakI sAIjake 510 patra haiN| pratipatrameM 14 paMktiyA~ aura pratipaMktimeM 40-41 taka akSara haiN| pustakake antameM pratilipi saMvat tathA lipikartAkA kucha bhI ullekha nahIM hai| isa pratike bIca-bIca meM kitane hI patra jIrNa ho jAne ke kAraNa anya lekhakake dvArA phirase likhAkara milAye gaye haiN| prAcIna lipi prAyaH zuddha hai para jo navIna patra milAye gaye haiM unameM azuddhiyA~ adhika raha gayI haiN| isa pratike prArambhameM 1-2 zlokoMkI saMskRta TIkA bhI dI gayI hai| isa pratikA sAMketika nAma 'kha' hai| [3] 'ja' pratikA paricaya ___ yaha prati zrI atizaya kSetra mahAvIrajIkI hai| zrImAn paM. cainasukhadAsajIke saujanyase prApta huI hai| isameM 1245 sAIjake 554 patra hai / pratike kAgajako ora dRSTi denese patA calatA hai ki yaha prati bahuta Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 padmapurANe prAcIna hai parantu antameM lipikA saMvat aura lipikArakA koI paricaya upalabdha nahIM hai / aisA jAna par3atA hai ki isa pratike antakA eka patra guma ho gayA hai anyathA usameM lipi saMvat vagairahakA ullekha mila jAtA / pustakakI jIrNatA ke kAraNa prArambhameM 44 patra naye likhakara lagAye gaye haiM / ina 44 patroMmeM pratipatrameM 13 paMkti aura pratipaMkti meM 40 se 45 taka akSara haiM / prAcIna patroMmeM 12 paMktiyA~ aura pratipaMkti meM 35 se 38 taka akSara haiM / adhikAMza lipi zuddha kI gayI hai / isa pratimeM bhI 'kha' pratike samAna prArambhake 1-2 zlokoMkI saMskRta TIkA dI gayI hai / isa pratikA sAMketika nAma 'ja' hai / [4] 'ba' pratikA paricaya yaha pustaka paM. dhannAlAla RSabhacandra rAmacandra bambaIkI hai / isa pustakameM 13x6 iMcakI sAIja ke 265 patra haiM / pratipatra meM 19 paMktiyA~ aura pratipaMkti meM 55 se 60 taka akSara haiN| lipike saMvat aura lipikArakA ullekha aprApta | para jAna par3atA hai ki lipikartA saMskRta bhASAkA jAnakAra thA isalie lipi sambandhI azuddhiyA~ nahIM ke barAbara haiM / prAyaH saba pATha zuddha aMkita kiye gaye haiM / bIca-bIca meM kaThina sthaloM para TippaNa bhI diye gaye haiM / isa saMskaraNake sampAdana meM isa pastaka se adhika sahAyatA prApta huI hai / isakA sAMketika nAma 'ba' hai / [5] TippaNa pratikA paricaya yaha prati zrI di. jaina sarasvatI bhaNDAra dharmapurA dillIkI hai| zrI paM. paramAnandajI ke saujanya se prApta huI hai / yaha TippaNakI prati hai / isameM 105 iMcakI sAIjake 58 patra haiM / bahuta hI saMkSepa meM padmacarita kaThina sthaloMpara TippaNa diye gaye haiM / isa pustakakI lipi pauSa vadI 5 ravivAra saMvat 1894 ko pUrNa huI hai / lazkara meM likhI gayI hai / kisane likhI ? isakA ullekha nahIM hai / isakI racanA ke viSaya meM anta meM likhA hai 'lATa vAgar3a zrI pravacana sena paNDitAn padmacaritaM samAkarNya balAtkAragaNa zrInandyAcArya sattvaziSyeNa zrIcandramuninA zrImadvikramAditya saMvatsare saptAzItyadhikasahasra ( parimitaM zrImaddhArAyAM zrImato rAjye bhojadevasya padmacarite' / arthAt rAjA bhojake rAjyakAlameM saMvat 1087 meM dhArAnagarI meM zrInandI AcAryake ziSya zrI candra munine isa TippaNakI racanA kI / lipikartAko asAvadhAnIse lipi sambandhI azuddhiyA~ bahuta haiM / [6] 'ma' pratikA paricaya yaha prati zrI dAnavIra seTha mANikacandra granthamAlA bambaI se zrI sAhityaratna paNDita darabArIlAlajI nyAyatIrtha ( svAmI 'satyabhakta' varadhA) ke dvArA sampAdita hokara tIna bhAgoM meM vikrama saMvat 1985 meM prakAzita huI hai / isakA sampAdana ukta paNDitajIne kina pratiyoMke AdhArapara kiyA yaha patA nahIM calA para azuddhiyA~ adhika raha gayI haiM / isakA sAMketika nAma 'ma' hai / ina pratiyoM ke pAThabheda lene tathA milAna karanepara bhI jahA~ kahIM sandeha dUra nahIM huA to mUDabidrI meM sthita tAr3apatrIya pratise paM. ke. bhujabalI zAstrI dvArA usakA milAna karavAyA hai| isa taraha yaha saMskaraNa aneka hastalikhita pratiyoMse milAna kara sampAdita kiyA gayA hai / saMskRta sAhitya - sAgara saMskRta sAhitya agAdha sAgarake samAna vizAla hai| jisa prakAra sAgara ke bhItara aneka ratna vidyamAna rahate haiM usI prakAra saMskRta sAhitya - sAgara ke bhItara bhI purANa, kAvya, nyAya, dharma, vyAkaraNa, nATaka, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 13 Ayurveda, jyotiSa Adi aneka ratna vidyamAna haiM / prAcIna saMskRta meM aisA Apako viSaya nahIM milegA jisapara kisI ne kucha na likhA ho / arjana saMskRta sAhitya to vizAlatama hai hI parantu jaina saMskRta sAhitya bhI usake anupAta meM alpaparimANa honepara bhI uccakoTikA hai| jaina sAhityakI pramukha vizeSatA yaha hai ki usameM vastu strarUpakA jo varNana kiyA gayA hai vaha hRdayasparzI hai, vastuke tathyAMzako pratipAdita karanevAlA hai aura prANimAtrakA kalyANakAraka hai / rAmakathA sAhitya maryAdApuruSottama rAmacandra itane adhika lokapriya puruSa hue haiM ki unakA varNana na kevala bhAratavarSa ke sAhitya meM huA hai apitu bhAratavarSa ke bAhara bhI sammAna ke sAtha unakA nirUpaNa huA hai aura na kevala jaina sAhitya meM hI unakA varNana AtA hai kintu vaidika aura bauddha sAhitya meM bhI sAMgopAMga varNana AtA hai / saMskRtaprAkRta apabhraMza Adi prAcIna bhASAoM evaM bhArata kI prAntIya vibhinna bhASAoMmeM isake Upara uccakoTike grantha likhe gaye haiM / na kevala purANa apitu kAvya- mahAkAvya aura nATaka - upanATaka Adi bhI isake Upara acchI saMkhyA meM likhe gaye haiM / jisa kisI lekhakane rAmakathAkA Azraya liyA hai usake nIrasa vacanoM meM bhI rAmakathA jAna DAla dI hai / isakA udAharaNa bhaTTi kAvya vidyamAna hai / rAmakathA kI vibhinna dhArAe~ hindU, bauddha aura jaina -- ina tInoM hI dharmAvalambiyoM meM yaha kathA apane-apane DhaMga se likhI gayI hai aura tInoM hI dharmAvalambI rAmako apanA Adarza - mahApuruSa mAnate haiM / abhI taka adhikAMza vidvAnoMkA mala yaha hai ki rAmakathAkA sarvaprathama AdhAra vAlmIki rAmAyaNa hai / usake bAda yaha kathA mahAbhArata, brahmapurANa, padmapurANa, agnipurANa, vAyupurANa Adi sabhI purANoMmeM thor3e bahuta hera-phera ke sAtha saMkSepameM lipibaddha kI gayI hai / isake sivAya adhyAtmarAmAyaNa, AnandarAmAyaNa, adbhutarAmAyaNa nAmase bhI kaI rAmAyaNa grantha likhe gaye / inhoMke AdhArapara tibbatI tathA khotAnI rAmAyaNa, hindeziyA kI prAcInatama racanA 'rAmAyaNa kAkA vina', jAvAkA Adhunika 'serata rAma' tathA hindacIna, zyAma, brahmadeza evaM siMhala Adi dezoMkI rAmakathAe~ bhI likhI gayI haiM / vAlmIki rAmAyaNakI rAmakathA sarvatra prasiddha hai / isalie use aMkita karanA anupayukta hai| hA~, adbhuta rAmAyaNa meM sItAkI utpattikI jo kathA likhI hai vaha nirAlI hai ataH use yahA~ de rahA hU~ / usameM likhA hai ki daNDakAraNyameM gRtsamada nAmake eka RSi the / unakI strIne unase prArthanA kI ki hamAre garbha se sAkSAt lakSmI utpanna ho / strIkI prArthanA sunakara RSi pratidina eka ghar3e meM dUdhako amantrita kara rakhane lage / isI samaya vahA~ eka dina rAvaNa A pahu~cA, usane RSipara vijaya prApta karane ke lie unake zarIrapara apane bANoMkI noMke cubhA-cubhAkara zarIrakA bU~da-bU~da rakta nikAlA aura usI ghar3e meM bhara diyaa| rAvaNa usa ghar3eko sAtha hI le gayA aura le jAkara usane mandodarIko yaha jatAkara de diyA ki 'yaha rakta viSase bhI tIvra hai / ' kucha samaya bAda mandodarIko yaha anubhava huA ki hamArA pati mujhapara saccA prema nahIM karatA hai isalie jIvanase nirAza ho usane vaha rakta pI liyA / parantu usake yogase vaha marI to nahIM kintu garbhavatI ho gayI / patikI anupasthiti meM garbhadhAraNa ho jAnese mandodarI bhayabhIta huI aura vaha use chipAne kA prayatna karane lgii| nidAna, eka dina vaha vimAna dvArA kurukSetra jAkara usa garbhako jamInameM gAr3a AyI / usake bAda hala jotate samaya vaha garbhajAta kanyA rAjA janakako milI aura unhoMne usakA pAlana-poSaNa kiyA / yahI sItA hai| vastutaH adbhuta rAmAyaNa kI yaha kathA adbhuta hI hai / sItAjanmake viSaya meM aura bhI vibhinna prakArakI kathAe~ pracalita haiM unakA ullekha alaga prakaraNa meM karU~gA / bauddhoM ke yahA~ pAlI bhASAmaya 'jAtakaTThavaNNanA' ke dazarathajAtakameM rAmakathAkA saMkSepa isa prakAra hai- Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe dazaratha mahArAja vArANasI meM dharmapUrvaka rAjya karate the| inakI jyeSThA mahiSIke tIna santAna thI-do putra [ rAmapaNDita aura lakkhaNa ] aura eka putrI [ sItA devI ] / isa mahiSIke maraneke pazcAt rAjAne eka dUsarIko jyeSThA mahiSIke padapara niyukta kiyaa| usake bhI eka putra [ bharata kumAra ] utpanna huaa| rAjAne usI avasarapara usako eka vara diyaa| jaba bharatakI avasthA sAta varSakI thI, taba rAnIne apane putrake lie rAjya maaNgaa| rAjAne spaSTa inakAra kara diyaa| lekina jaba rAnI anya dinoMmeM bhI punaH-punaH isake lie anurodha karane lagI taba rAjAne usake SaDyantroMke bhayase apane donoM putroMko bulAkara kahA-'yahA~ rahanese tumhAre aniSTa honekI sambhAvanA hai isalie kisI anya rAjya yA vanameM jAkara raho aura mere maraneke bAda lauTakara rAjyapara adhikAra prApta kro|' usI samaya rAjAne jyotiSiryoko bulAkara unase apanI mRtyukI avadhi puuchii| bAraha varSakA uttara pAkara unhoMne kahA-'he putro ! bAraha varSake bAda Akara chatrako utthaanaa|' pitAkI vandanA kara donoM bhAI calanevAle the ki sItA devI bhI pitAse vidA lekara unake sAtha ho lii| tInoMke sAtha-sAtha bahuta-se anya loga bhI cala diye / unako lauTAkara tInoM himAlaya pahu~ca gaye aura vahAM Azrama banAkara rahane lge| nau varSake bAda dazaratha putrazokake kAraNa mara jAte haiN| rAnI bharatako rAjA banAne meM asaphala hotI hai kyoMki amAtya aura bharata bhI isakA virodha karane lge| taba bharata caturaMgiNI senA lekara rAmako le Aneke uddezyase vanako cale jAte haiN| usa samaya rAma akele hI haiN| bharata unase pitAke dehAntakA sArA vRttAnta kahakara rone lagate haiM parantu rAmapaNDita na to zoka karate haiM aura na rote haiN| sandhyA samaya lakSaNa aura sItA lauTate haiN| pitAkA dehAnta sunakara donoM atyanta zoka karate haiN| isapara rAmapaNDita unako dhairya dene ke lie anityatAkA dharmopadeza sunAte haiN| use sunakara saba zokarahita ho jAte haiM / bAdameM bharatake bahuta anurodha karanepara bhI rAmapaNDita yaha kahakara vanameM rahanekA nizcaya prakaTa karate haiM-'mere pitAne majhe bAraha varSako avadhike anta meM rAjya karane kA Adeza diyA hai ataH abhI lauTakara maiM unakI AjJAkA pAlana na kara skuuNgaa| maiM tIna varSa bAda lauTa aauuNgaa|' jaba bharata bhI zAsanAdhikAra asvIkAra karate haiM taba rAmapaNDita apanI tiNNapAdukA-tRNapAdukA dekara kahate haiM 'mere Ane taka ye zAsana kreNgii|' tRNapAdukAoMko lekara bharata lakSmaNa, sItA tathA anya logoMke sAtha vArANasI lauTate haiN| amAtya ina pAdukAoMke sAmane rAjakArya karate haiN| anyAya hote hI ve pAdukAe~ eka dUsarepara AghAta karatI thIM aura Thoka nirNaya honepara zAnta hotI thiiN| tIna varSa vyatIta honepara rAmapaNDita lauTakara apanI bahana sItAse vivAha karate haiN| solaha sahasra varSa taka rAjya karaneke bAda ve svarga cale jAte haiN| jAtakake antameM mahAtmA buddha jAtakakA sAmaMjasya isa prakAra baiThAte haiM-usa samaya mahArAja zuddhodana mahArAja dazaratha the| mahAmAyA [ buddhakI mAtA ] rAmakI mAtA, yazodharA [ rAhulakI mAtA ] sItA, Ananda bharata the aura maiM rAmapaNDita thaa| isI prakAra 'anAmakaM jAtakam' meM bhI kisI pAtrakA ullekha na kara sirpha rAmake jIvanavRttase sambandha rakhanevAlI kathA kahI gayI hai| isa jAtakameM vizeSatA yaha hai ki rAmako vimAtAke kAraNa pitA dvArA vanavAsa nahIM diyA jAtA hai / ve apane mAmAke AkramaNakI taiyAriyA~ sunakara svayaM rAjya chor3a dete haiN| isI prakAra cInI tipiTakake antargata tsA-pau-tsaMga-kiMga nAmaka 121 avadAnoMkA saMgraha hai| yaha saMgraha 472 I. meM cInI bhASAmeM anUdita huA thaa| isameM eka 'dazarathakathAnam' bhI milatA hai| isameM bhI rAmakathAkA ullekha kiyA gayA hai, vizeSatA yaha hai ki isameM sItA yA kisI anya rAjakumArIkA ullekha tIna ... 1. tIsarI zatAbdI I.meM 'anAmakaM jAtakam'kA kAMga-seMga-huI dvArA cInI bhASAmeM anuvAda huA thA / yadyapi mUla bhAratIya pATha aprApya hai parantu cInI anuvAda 'liyeUlu-sI kiMga' nAmaka pustakameM surakSita hai| [ dekho cInI tipiTakakA taizo saMskaraNa naM. 152 ] . Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA nahIM huA hai| dazarathakI cAra rAniyoMkA varNana AtA hai-unameM pradhAna mahiSIke rAma, dUsarI rAnI ke rAmana [romaNa-lakSmaNa ], tIsarI rAnIke bharata aura cauthIse zatrughna utpanna hue the| lekha vistArake bhayase 'anAmaka jAtakam' aura 'dazarathakathAnam' ko kathAvastu nahIM de rahA huuN| ___ isa taraha hama hindU aura bauddha sAhityameM rAmakathAke tIna rUpa dekhate haiM-eka vAlmIki rAmAyaNakA, dUsarA adbhuta rAmAyaNakA aura tIsarA bauddha jaatkkaa| jaina rAmakathAke do rUpa ___ isI taraha jaina sAhityameM bhI rAmakathAkI do dhArAeM upalabdha haiM-eka vimalasUrike 'paumacariya' aura raviSeNake 'padmacarita' kI tathA dUsarI guNabhadrake 'uttarapurANa' ko| ___ zvetAmbara paramparAmeM tIrthakara Adi zalAkApuruSoMke jIvana sambandhI kucha tathyAMza sthAnAMga sUtra meM milate haiM jise AdhAra mAnakara zvetAmbara AcArya hemacandra Adine triSaSTi mahApurANa AdikI racanAe~ kI haiN| digambara paramparAmeM tIrthaMkara Adike caritroMkA prAcIna saMkalana nAmAvalIke rUpameM hameM prAkRta bhASAke tiloyapaNNatti granthameM milatA hai| isI granthameM 9 nArAyaNa, 9 pratinArAyaNa, 9 balabhadra tathA 11 rudroMke jIvanake pramukha tathya bhI saMgRhIta haiN| inhIM ke AdhAra tathA apanI guruparamparAse anuzruta kathAnakoMke balapara vibhinna purANakAroMne aneka purANoMkI racanAeM kI haiN| vimalasUrine 'paumacariya' ke upodghAta meM likhA hai ki 'maiM, jo nAmAvalImeM nibaddha hai tathA AcArya paramparAse Agata hai aisA samasta padmacarita AnupUrvIke anusAra saMkSepase kahatA huuN''| unake isa ullekhase spaSTa hai ki unhoMne nAmAvalIko mukhyAdhAra mAnakara 'paumacariya' kI racanA kI hai| tiloyapaNNattimeM jo nAmAvalIke rUpameM tIrthaMkara Adi zalAkApuruSoMkA carita aMkita kiyA gayA hai-usako uttaravartI purANakAroMne bhI apane-apane granthoMmeM sthAna diyA hai| raviSeNane padmacaritake bIsaveM parvameM usa bhavako AtmasAta kiyA hai| isa granthake antameM jo grantha nirmANake viSayameM ullekha kiyA hai usase yaha vIra nirvANa saM. 530 vikrama saMvat 60 meM racA gayA siddha hai, para DaoN. harmana jaikobI, DaoN. kItha, DaoN. bulanara Adi pAzcAttya vizeSajJa isakI bhASAzailI tathA zabdoMke prayogapara dRSTi DAlate hue ise IsAkI tIsarI-cauthI zatAbdIkA racA huA mAnate haiN| isake uparAnta AcArya raviSeNane vIra nirvANa saMvat 1204 aura vikrama saMvat 734 meM saMskRta padmacaritakI racanA kI hai| ina donoM granthoM meM pratipAdita kathAkI dhArA nimnAMkita chaha vibhAgoMmeM vibhakta kI jA sakatI hai-[1] vidyAdhara kANDarAkSasa tathA vAnara vaMzakA varNana, [2] rAma aura sItAkA janma tathA vivAha, [3] vanabhramaNa, [4] sItAharaNa aura khoja [5] yuddha, [6 ] uttara carita / inakA saMkSipta kathAsAra isa prakAra hai [1] vidyAdhara kANDa prathama hI rAjA zreNika bhagavAn mahAvIrake prathama gaNadhara gautama svAmIse rAmakathAkA yathArtha rUpa jAnane kI icchA prakaTa karatA hai isake uttarameM gautama svAmI rAmakathA sunAte haiN| prArambhameM vidyAdhara loka, rAkSasa vaMza, vAnara vaMza aura rAvaNakI vaMzAvalIkA varNana diyA gayA hai rAkSasa vaMzake rAjA ratnazravA tathA kekasIke cAra santAna haiM-rAvaNa, kumbhakarNa, candranakhA aura vibhiissnn| jaba ratnazravAne pahale pahala apane putra rAvaNako dekhA thA taba zizu jo hAra pahane hue thA usameM use rAvaNake dasa sira dikhe isIlie usakA dazAnana yA dazagrIva nAma rakhA gyaa| apane mausere bhAIkA 1. NAmAvaliya Nibaddha Ayariya paramparAgarma savvaM / vocchAmi paumacariyaM ahANupubbi samAseNa // 8 // -'paumacariya-' uddeza 1 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 padmapurANe vibhava dekhakara rAvaNa Adi bhAI vidyAe~ siddha karaneke lie jAte haiM aura rAvaNa aneka vidyAe~ prApta kara lauTatA hai / isake bAda rAvaNa mandodarI tathA 6000 anya kanyAoM ke sAtha vivAha karatA hai aura digvijayameM bahuta-se rAjAoMko parAsta karatA hai| isa varNanameM indra, yama, varuNa Adi devatA na hokara sAdhAraNa vidyAdhara rAjA hai| isa vijayayAtrAmeM rAvaNa nalakUbarako strIkA premaprastAva ThukarAkara apane Apako bahuta U~cA uThAtA hai aura kevalIkA upadeza sunakara pratijJA karatA hai ki maiM usa paranArIkA upabhoga nahIM karUMgA jo mujhe svayaM nahIM caahegii| rAvaNa indrakA ahaMkAra cUra karatA hai| bAlikA ahaMkAra rAvaNake AkramaNase vairAgyarUpameM pariNata ho jAtA hai jisase bAli virakta hokara daigambarI dIkSA dhAraNa karatA hai aura sugrIvako rAjA banAtA hai| hanumAna kI yathArtha utpatti tathA usakI bAlaceSTAe~ sabako cakita kara detI haiN| hanumAn rAvaNakI orase varuNake viruddha yuddha karake candra nakhAkI putrI anaMgakusumAse sAtha vivAha karatA hai / kharadUSaNa rAvaNako bahana candranakhAse vivAha karatA hai / Age calakara donoMse zambUka kumArako utpatti hotI hai / [2] rAma aura sItAkA janma tathA vivAha isa prakaraNameM janaka tathA dazaratha kI vaMzAvalIke bAda prArambhameM dazarathakI tIna patniyoMkA ullekha hai.-1. kauzalyA, 2. sumitrA aura 3. suprabhA / eka dina rAvaNako kisIse vidita haA ki marI mRtyu rAjA janaka aura dazarathakI santAnoMke dvArA hogii| taba rAvaNane apane bhAI vibhISaNako ina donoMkI hatyA karane ke lie bhejaa| para vibhISaNake Aneke pahale hI nArada ina donoM rAjAoMko saceta kara jAte haiM jisase ye apane mahaloMmeM apane zarIrake anurUpa putale chor3akara bAhara nikala jAte haiN| vibhISaNa putaloMko hI sacamucakA rAjA samajha mArakara tathA zirako lavaNa samudrameM pheMka hamezAke lie nizcinta ho jAtA hai / paradeza-bhramaNake samaya rAjA dazaratha kekayIke svayaMvara meM pahu~cate haiN| kekayI dazarathake gale meM mAlA DAlatI hai| isapara anya rAjA bigar3a uThate haiN| phalasvarUpa unake sAtha dazarathakA yuddha hotA hai| kekayI vIrAMganA thI isalie svayaM dazarathakA ratha calAtI hai| rAjA dazaratha apane parAkrama aura usakI cAturIse yuddha meM vijayI hote haiM tathA ayodhyA vApasa Akara rAjya karane lagate haiN| kekayIko caturAIse rIjhakara dazarathane use manacAhA vara mAMganeko kahA aura usane varako rAjyabhaNDArameM surakSita karA diyaa| kekayI sameta rAjA dazarathakI cAra rAniyAM ho jAtI haiM, unase unake cAra putra utpanna hue| kauzalyAse rAma, inhIMkA dUsarA nAma padma yA, sumitrAse lakSmaNa, kekayIse bharata aura suprabhAse zatrughna / rAjA janakakI videhA rAnIke eka putrI sItA tathA eka putra bhAmaNDala utpanna huaa| utpanna hote hI prasUtigRhase eka pUrvabhavakA vairI bhAmaNDalakA apaharaNa kara letA hai / apaharaNake bAda bhAmaNDala eka vidyAdharako prApta hotA hai| usIke yahA~ usakA lAlana-pAlana hotA hai| nAradakI kRpAse sItAkA citrapaTa dekhakara bhAmaNDalakA usake prati anurAga bar3hatA hai| chalase janakako vidyAdhara lokameM bulAyA jAtA hai| bhAmaNDalake pitAke Agraha karanepara bhI janaka usake lie putrI denA svIkRta nahIM karatA hai kyoMki vaha pahale rAjA dazarathake putra rAmako denA svIkRta kara cukA thaa| nidAna, vidyAdharane zarta rakhI ki yadi rAma yaha vajrAvarta dhanuSa car3hA deMge to sItA unheM prApta hogI anyathA hama apane putrake lie balAt chIna leNge| vivaza hokara janakane yaha zarta svIkRta kara lii| svayaMvara huA aura rAmane ukta dhanuSa car3hA diyaa| sItAke sAtha rAmakA vivAha huaa| dazaratha virakta ho rAmako rAjya dene lge| taba kekayIne rAjya-bhaNDArameM surakSita vara mAMgakara bharatako rAjya dene kI icchA kii| yaha sunakara rAma lakSmaNa sItAke sAtha dakSiNa dizAkI ora cale gye| bIcameM kitane hI trasta rAjAoMkA uddhAra kiyaa| kekayI aura bharata vanameM jAkara rAmase vApasa calanekA anurodha karate haiM para saba vyartha hotA hai / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA [3] vana-bhramaNa isameM rAma-lakSmaNake aneka yuddhoMkA varNana hai / kahIM vajrakarNako siMhodara ke candrase bacAte haiM to bAlakhilyako mleccha rAjAke kArAgRhase unmukta karate haiM, kabhI nartakIkA rUpa dharakara bharata ke virodha meM khar3e hue rAjA ativIryakA mAna-mardana karate haiN| isI bIcameM lakSmaNa jagaha-jagaha rAjakanyAoMke sAtha vivAha karate haiN| daNDaka vanameM vAsa karate haiM, muniyoMko AhAra dAna dete haiM tathA jaTAyuse samparka prApta karate haiM / 17 [4] sotAharaNa aura khoja candranalA tathA saradUSaNakA putra zambUka sUryahAsa khaDgako siddhike lie bAraha varSa taka bA~sake bhir3emeM baiThakara tapasyA karatA hai usakI sAdhanAsvarUpa use khaDga prakaTa huA lakSmaNa saMyogavaza vahA~ pahu~cate haiN| aura zambUkake pahale hI usa khaDgako hAthameM lekara usakI parIkSA karaneke lie usI vaMzake bhir3epara calAte hai jisameM zambUka baiThA thA, phalataH zambUka mara jAtA hai| jaba candranakhA bhojana dene ke lie usake pAsa AyI taba usakI mRtyu dekhakara bahuta vilApa karatI hai| nidAna vaha rAma lakSmaNako dekha unapara mohita hokara prem| prastAva rakhatI hai para jaba use saphalatA nahIM milatI hai taba vApasa loTa patike pAsa jAkara putrake maranekA samAcAra sunAtI hai| kharadUSaNa ke sAtha lakSmaNakA yuddha hotA hai, kharadUSaNa ke AhvAnapara rAvaNa bhI sahAyatAke lie AtA hai / bIcameM rAvaNa sItAko dekha mohita hotA hai aura use apaharaNa karanekA upAya socatA hai / vaha vidyAbalase jAna letA hai ki lakSmaNane rAmako sahAyatArtha bulAne ke lie siMhanAdakA saMketa banAyA hai| ataH rAvaNa prapaMcapUrNa siMhanAdase rAmako lakSmaNake pAsa bheja detA hai aura sItAko le jAtA hai / akelI dekha hara sItAharaNa ke bAda rAma bahuta duHkhI hote haiN| sugrIvake sAtha unakI mitratA hotI hai| eka sAhasagati nAmakA vidyAdhara sugrIvakA mAyAmaya rUpa banAkara sugrIvakI patnI tathA rAjyapara adhikAra karanA cAhatA hai / rAma use mArate haiM, jisase sugrIva apanI patnI tathA rAjya pAkara rAmakA bhakta ho jAtA hai / sugrIvakI AjJAse vidyApara sItAko khoja karate haiN| ratnajaTI vidyAdhara ne batAyA ki sItAkA haraNa rAvaNane kiyA hai| usa samaya rAvaNa bar3A balavAn thA isalie sugrIva Adi vidyAdhara usase yuddha karaneke lie pIche haTate haiM para unheM anantavIrya kevalI ke vacana yAda Ate haiM ki jo koI zilAko uThAyegA usIke hAthase rAvaNakA maraNa hogA / lakSmaNane koTizilA uThAkara apanI parIkSA dii| sugrIva Adiko vizvAsa ho gyaa| taba sabake saba vAnaravaMzI vidyAdhara rAvaNake viruddha rAmake pakSameM khar3e ho jAte haiN| hanumAn rAmakA saMvAda lekara sItAke pAsa jAte haiM aura sItAkA sandeza lAkara rAmake pAsa Ate haiM / [5] yuddha sugrIva Adi vidyAparoMkI sahAyatAse samasta senA AkAza mArgase laMkA pahu~catI hai| rAvaNa bahurUpiNI vidyA siddha karatA hai| hanumAn Adi usako vidyAsiddhimeM bAdhA DAlanekA prayatna karate haiM para rAvaNa apanI dRr3hatA se vicalita nahIM hotA hai aura vidyA siddha karake hI uThatA hai| vibhISaNase rAvaNakA saMgharSa hotA hai phalataH vibhISaNa rAvaNakA sAtha chor3a rAmase A milatA hai| rAma vibhISaNako laMkAkA rAjA banAne kA saMkalpa karate haiN| donoM orase ghamAsAna yuddha hotA hai| lakSmaNako zakti lagatI hai para vizalyAke snAna jalase vaha ThIka ho jAtA hai| vizalyA ke sAtha lakSmaNakA anurAga dRr3ha hotA hai| antameM rAvaNa lakSmaNapura cakra calAtA hai para vaha pradakSiNA dekara lakSmaNa ke hAthameM A jAtA hai aura lakSmaNa usI cakrase rAvaNakA kAma samApta karatA hai| lakSmaNa pratinArAyaNakA vadha kara nArAyaNake rUpameM prakaTa hotA hai| [3] Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 [6] uttaracarita / / ayodhyA meM rAma-lakSmaNa lauTakara rAjya karane lagate haiM / bharata virakta ho dIkSA le letA hai / rAma lokApavAdase trasta hokara garbhavatI sItAko vanameM chur3avA dete haiM sItA rAjA vajrajaMghake AzrayameM rahatI hai / vahIM usake lavaNa aura aMkuza nAmaka do putra utpanna hote haiN| bar3e honepara lavaNa aura aMkuza rAma-lakSmaNa se yuddha karate haiM / antameM nAradake nivedanapara pitA-putroM meM milApa hotA hai hanumAn, sugrIva, vibhISaNAdike kahane para rAma sItA ko bulAte haiM, sItA agniparIkSA detI hai aura usake bAda ArthikA ho jAtI hai tathA tapakara solahaveM svarga meM pratIndra hotI hai| kisI dina do deva nArAyaNa tathA balabhadrakA sneha parakhane ke lie Ate haiM / ve jhUTha-mUTha hI lakSmaNase kahate haiM ki rAmakA dehAnta ho gayA / unakI bAta sunate hI lakSmaNakI mRtyu ho jAtI hai / bhAIke snehase vivaza ho rAma chaha mAsa taka lakSmaNakA zava liye phirate haiM / antameM kRtAntavaktra senApatikA jIva jo deva huA thA, usakI ceSTAse vastusthiti samajha lakSmaNako antyeSTi karate haiM aura virakta ho tapazcaryA kara mokSa prApta karate haiM / padmapurANe isa dhArA kathAnakakA jaina samAjameM bhArI pracAra hai| hemacandrAcArya kRta jainarAmAyaNa, jo triSaSTi zalAkA puruSa caritakA eka aMza hai, isI dhArAke anurUpa vikasita hai| jinadAsa kRta rAmapurANa, padmadeva vijaya gaNikRta rAmacarita tathA kathAkoSoMmeM Agata rAmakathAe~ isI dhArAmeM pravAhita huI haiN| svayaMbhU devakRta apabhraMza bhASAkA paumacariu tathA nAgacandakRta karnATaka padmarAmAyaNa isI ke anukUla haiM / dUsarI dhArA guNabhadrAcAryakRta uttarapurANakI hai / guNabhadra jinasenAcAryake ziSya the| jinasena ke 'kaviparamezvaranigaditagadyakathA mAtRkaM purozcaritam' isa ullekhase yaha spaSTa kiyA hai ki unhoMne AdipurANa kI racanA kavi paramezvara ke gadyAtmaka ' vAgarthasaMgraha ' purANake AdhArapara kI haiN| jinasena AdipurANakI racanA pUrNa karaneke pUrva hI divaMgata ho gaye, ataH avaziSTa AdipurANa tathA uttarapurANako racanA unake prabuddha ziSya guNabhadra kI hai / bahuta kucha sambhava hai ki guNabhadrane bhI uttarapurANakI racanA karate samaya kavi paramezvara ke 'vAgarthasaMgrahapurANa' ko hI AdhArabhUta mAnA ho para Ajakala vaha racanA aprApya hai / isalie rAmakathA kI isa dvitIya dhArAke upodghAtakake rUpameM sarvaprathama guNabhadrakA hI nAma AtA hai / uttarapurANake 67veM tathA 69 veM parva meM 1167 zlokoMmeM AThaveM balabhadra tathA nArAyaNake rUpameM rAma tathA lakSmaNakA varNana kiyA gayA hai / yaha varNana 'paumacariu' aura 'padmacarita' ke varNana se bhinna hai / isameM khAsa bAta yaha hai ki sItAko janakakI putrI na mAnakara rAvaNa-mandodarIkI putrI mAnA hai / sItA-janmakI carcA Age calakara pRthak stambhameM kareMge / usase spaSTa hogA ki 'sItA rAvaNakI putrI thI' yaha na kevala guNabhadrakA mata thA kintu tibbatI rAmAyaNa tathA anya granthoM meM bhI vaisA hI ullekha hai / ataH sambhavataH rAmakathA kA yaha dUsarA rUpa guNabhadra ke samaya meM paryApta pracAra pA cukA hogA aura unheM apanI guru-paramparAse yahI mata prApta huA hogA / isalie AcArya paramparA ke anusAra unhoMne isIkA ullekha kiyA hai| padmacaritakI prathama dhArAko par3haneke bAda yadyapi isa dhArAko par3hanemeM kucha aTapaTA-sA lagatA hai para yaha dhArA sarvathA nirmUla nahIM mAlUma hotI / apabhraMza bhASAke mahApurANa meM mahAkavi puSpadantane, karNATaka bhASA ke triSaSTi zalAkA puruSa purANameM cAmuNDarAya ne aura puNyAsrava kathAsArameM nAgarAjane guNabhadrakI dhArA meM hI avagAhana kara apane kAvya likhe haiM / uttarapurANakA saMkSipta kathAnaka isa prakAra hai vArANasI ke rAjA dazarathake cAra putra utpanna hote haiM- - rAma subAlA ke garbhase, lakSmaNa kaikeyI ke garbha se aura bAdameM jaba dazaratha apanI rAjadhAnI sAketameM sthApita karate haiM taba bharata aura zatrughna bhI kisI rAnIke 1. raviSeNane yadyapi lakSmaNako likhA hai rUpameM ullikhita kiyA hai, udAharaNa ke lie eka zloka yaha hai sumitrAkA putra, parantu bIca-bIca meM jaba kabhI unheM kekayI sUnuke Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 garbha se utpanna hote haiM / yahA~ bharata aura zatrughnakI mAtAkA nAma nahIM diyA gayA hai / dazAnana vinabhi vidyAdharavaMza ke pulastyakA putra hai| kisI dina vaha amitavegakI putrI maNimatiko tapasyA karate dekhatA hai aura usapara Asakta hokara usakI sAdhanA meM vighna DAlanekA prayatna karatA hai / maNimati nidAna karatI hai ki maiM 'usakI putrI hokara use mArUMgI' / mRtyuke bAda vaha rAvaNakI rAnI mandodarIke garbha meM AtI hai / usake janma ke bAda jyotiSI rAvaNase kahate haiM ki yaha putrI ApakA nAza karegI / ataH rAvaNane bhayabhIta hokara mArIcako AjJA dI ki vaha use kahIM chor3a de / kanyAko eka maMjUSAmeM rakhakara mArIca use mithilA dezameM gAr3a AtA hai / halakI noMkase ulajha jAneke kAraNa vaha maMjUSA dikhAI par3atI hai aura logoMke dvArA janake pAsa pahu~cAyI jAtI hai / janaka maMjUSAko kholakara kanyAko dekhate haiM aura usakA sItA nAma rakhakara use putrI kI taraha pAlate haiM / bahuta samaya bAda janaka apane yajJako rakSAke lie rAma aura lakSmaNako bulAte haiM | yajJa ke samApta honepara rAma aura sItAkA vivAha hotA hai, isake bAda rAma sAta anya kumAriyoMse vivAha karate haiM aura lakSmaNa pRthvI devI Adi 16 rAjakanyAoMse / donoM dazarathakI AjJA lekara vArANasI meM rahane lagate haiM / prastAvanA nArada se sItA ke saundaryakA varNana sunakara rAtraNa use hara lAnekA saMkalpa karatA hai| sItAkA mana jA~cane ke lie zUrpaNakhA bhejI jAtI hai lekina sItAkA satItva dekha vaha rAvaNase yaha kahakara loTatI hai ki jItAkA mana calAyamAna karanA asambhava hai / jaba rAma aura sItA vArANasIke nikaTa citrakUTa vATikA meM vihAra karate haiM taba mArIca svarNamRgakA rUpa dhAraNa kara rAmako dUra le jAtA hai / itane meM rAvaNa rAmakA rUpa dhAraNa karake sItA se kahatA hai ki maiMne svarNabhRta mahala bhejA hai aura unako pAlakIpara car3hane kI AjJA detA hai / yaha pAlakI vAstavameM puSpaka vimAna hai, jo sItAko laMkA le jAtA hai / rAvaNa sItAkA sparza nahIM karatA hai kyoMki pativratA sparzase usakI AkAzagAminI vidyA naSTa ho jAtI / dazarathako svapna dvArA mAlUma huA ki rAvaNane sItAkA haraNa kiyA hai aura vaha rAmake pAsa yaha samAcAra bhejate haiM / itanemeM sugrIva aura hanumAn bAlike viruddha sahAyatA mAMgane ke lie pahu~cate haiM / hanumAn laMkA jAte haiM aura sItAko sAntvanA dekara lauTate haiM [ laMkAdahanakA koI ullekha nahIM milatA ] isake bAda lakSmaNa dvArA bAlikA vadha hotA hai aura sugrIva apane rAjyapara adhikAra prApta karatA hai| aba vAnaroMkI senA rAmakI senA ke sAtha laMkAkI ora prasthAna karatI hai / yuddhake vistRta varNanake anta meM lakSmaNa cakrase ravaNakA zira kATate haiM / isake bAda lakSmaNa digvijaya karake aura ardhacakravartI [ nArAyaNa ] banakara ayodhyA lauTate haiM | lakSmaNakI solaha hajAra aura rAmakI ATha hajAra rAniyA~ haiM / sItAke ATha putra hote haiM [ sItAtyAgakA ullekha nahIM milatA ] / lakSmaNa eka asAdhya rogase marakara rAvaNa vadhake kAraNa naraka jAte haiN| rAma, lakSmaNake putra pRthvIsundarako rAjyapadapara aura sItAke putra ajitaMjayako yuvarAja padapara abhiSikta karake dIkSA lete haiM aura mukti pAte haiM / sItA bhI aneka rAniyoMke sAtha dIkSA letI hai aura acyuta svarga meM jAtI hai / uttarapurANakI yaha rAmakathA zvetAmbara sampradAya meM pracalita nahIM hai / AcArya hemacandra ke triSaSTizalAkApuruSacarita meM jo rAmakathA hai, vaha pUrNataH 'paumacariya' yA padmacaritakI kathA ke anurUpa hai / aisA jAna par3atA hai ki hemacandrAcArya ke sAmane 'paumacariya' aura 'padmacarita' donoM hI grantha vidyamAna the / guNabhadrAcArya ityukto rAvaNo bANaiH subANaiH kaikayIsutam / prAvRSeNyaghanAkAro girikalpaM niruddhavAn // 94 // parva 74 kaikayInandanaH kRtaH mAhendramastramutsRSTaM cakAra gaganAsanam // 100 // parva 4 granthakI chAnabIna karanepara patA calA hai ki raviSeNane bharatakI mAtAkA nAma 'kekayA' likhA hai aura lakSmaNakI mAtAko 'sumitrA' aura 'kekayI' ina do nAmoMse ullikhita kiyA hai / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe hemacandrAcAryase pUrvavartI hai ataH inake samakSa bhI 'paumacariya' aura 'padmacarita' rahA avazya hogA para unhoMne ise apanI kathAmeM kyoM nahIM apanAyA yaha eka rahasyapUrNa bAta mAlUma hotI hai| 'paumacariu' aura 'padmacarita' kI rAmakathA adhikAMza vAlmIki rAmAyaNake AdhArapara calatI hai kyoMki donoM hI granthoMmeM rAjA zreNikane gautamasvAmIse rAmakI yathArtha kathA kahane kI jo preraNA kI hai usase spaSTa dhvanita hotA hai ki usa samaya lokameM eka rAmakathA pracalita thI jisameM rAvaNa kumbhakarNa Adiko mAMsabhakSI rAkSasa, tathA sugrIva, hanumAn Adiko vAnara batAyA gayA thaa| isake sivAya itihAsavettAoMne vAlmIki rAmAyaNakA samaya bhI IsavIya pUrva batalAyA hai, taba usakA 'paumacariu' aura 'padmacarita' ke kartAke sAmane rahanA zakya hI hai| uttarapurANakI dhArAmeM sItAjanmakA jo varNana milatA hai vaha viSNupurANake DhaMgakA hai| dazaratha banArasake rAjA the yaha bAta bauddhajAtakase milatI-julatI hai| uttarapurANake samAna bauddha jAtakameM sItAtyAga tathA lavakuza-janma Adi nahIM haiN| kahanekA sArAMza yaha ki bhAratavarSa meM rAmakathAkI jo tIna dhArAe~ pracalita haiM ve jaina sampradAyameM bhI prAcInakAlase calI A rahI haiN| sItAjanmake vividha kathana ina dhArAoMmeM sItAjanmako lekara paryApta vibhinnatA AyI hai, isalie una vibhinnatAoMkA isa stambhameM saMkalana kara lenA upayukta pratIta hotA hai| sItAjanmake viSayameM nimnAMkita mAnyatAeM upalabdha haiM [1] sItA janakakI putrI hai ___isakA ullekha 'mahAbhArata' tathA 'harivaMza' kI rAmakathA, 'paumacariu' tathA 'padmacarita' aura AdirAmAyaNameM milatA hai / [2] sItA pRthivIkI putrI hai isakA ullekha vAlmIki rAmAyaNa tathA usake AdhArase likhI gayI anya rAmakathAoMmeM pAyA jAtA hai| vAlmIki rAmAyaNake uttarIya pAThameM janaka tathA menakAkI mAnasI putrI bhI batalAyA hai para pRthivIse mAnavIkI utpatti ekadama asaMgata pratIta hotI hai| [3] sItA rAvaNakI putrI hai isakA ullekha uttarapurANa, viSNupurANa, mahAbhAgavatapurANa, kAzmIrIrAmAyaNa, tibbatI tathA khotAnIrAmAyaNameM milatA hai| [4] sItA kamalase utpanna huI hai isakA ullekha adbhutarAmAyaNameM hai, isakI vistRta kathA pahale dI jA cukI hai| [5] sItA RSike raktakA sambandha pAnevAlI mandodarIke garbhase utpanna huI isakA ullekha dazAvatAra caritameM pAyA jAtA hai| [6] sItA agnise utpanna huI hai yaha AnandarAmAyaNameM likhA hai| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA [7] sItA dazarathakI putrI hai yaha dazarathajAtaka, jAvAke rAmakeliMga, malayake serIrAma tathA hikAyata mahArAja rAvaNameM likhA hai / inameM dazarathajAtakakI kathA pahale dI jA cukI hai| anya kathAe~ lekha-vistArake bhayase nahIM de rahA huuN| padmacarita aura AcArya raviSeNa saMskRta padmacarita, digambara kathA sAhityameM bahuta prAcIna grantha hai| granthake kathAnAyaka AThaveM balabhadra padma ( rAma ) tathA AThaveM nArAyaNa lakSmaNa haiN| donoM hI vyakti jana-janake zraddhAbhAjana haiM, isalie unake viSayameM kavine jo bhI likhA hai vaha kaviko antarvANIke rUpameM usakI mAnasa-himakandarAse niHsRta mAno mandAkinI hI hai| prasaMga pAkara AcArya raviSaNane vidyAdharaloka, aMjanA-pavanaMjaya, hanumAna tathA sukozala AdikA jo caritra-citraNa kiyA hai, usase granthakI rocakatA itanI adhika bar3ha gayI hai ki granthako eka bAra par3hanA zurU kara bIca meM chor3anekI icchA hI nahIM hotii| isake racayitA AcArya raviSeNa hai, inhoMne apane kisI saMgha yA gaNagacchakA koI ullekha nahIM kiyA hai aura na sthAnAdikI hI carcA ko hai parantu senAnta nAmase anumAna hotA hai ki sambhavataH sena saMghake hoN| inakI guruparamparAke pUre nAma indrasena, divAkarasena, arhatsena aura lakSmaNasena hoMge, aisA jAna par3atA hai| apanI guruparamparAkA ullekha inhoMne isI padmacaritake 123veM parvake 167veM zlokake uttarArdhameM isa prakAra kiyA hai 'AsI dindragurodivAkarayatiH ziSyo'sya cAhanmuni stasmAllakSmaNasenasanmuniradaH ziSyo ravistu smRtam' / arthAt idraguruke divAkara yati, divAkara yatike arhanmuni, arhanmunike lakSmaNasena aura lakSmaNasenake raviSeNa ziSya the| ye saba kisa prAntake the ? inake mAtA-pitA Adi kauna the ? tathA inakA gArhasthya jIvana kaisA rahA ? ina sabakA patA nahIM hai / padmacaritakI racanA kaba pUrNa huI ? isakA ullekha inhoMne 123 veM parvake 181 veM zloka meM isa prakAra kiyA hai| "dvizatAbhyadhike samA sahasra samatIte'rddhacaturthavarSayukte / jinabhAskaravarddhamAnasiddhe caritaM padmamuneridaM nibaddham // 181 // arthAt jinasUrya-bhagavAn mahAvIrake nirvANa honeke 1203 varSa 6 mAha bIta jAnepara padmamunikA yaha carita nibaddha kiyA gyaa| isa prakAra isakI racanA 734 vikrama saMvata meM pUrNa huii| inake uttaravartI udyotanasUrine apanI kuvalayamAlAmeM-jo vi. saM. 835 kI racanA hai varAMgacaritake kartA jaTilamuni tathA padmacaritake kartA ravipeNakA smaraNa kiyA hai| isI prakAra harivaMzapurANake kartA jinasenane bhI vi. saM. 840 kI racanA-harivaMza purANa meM raviSeNakA acchI taraha smaraNa kiyA hai / 1. jehi kae ramaNijje varaMga paumANacariya vitthAre / kahava Na salAhaNijje te kaiNo jaDiyaraviseNe // 41 // 2. kRtapadmodayodyotA pratyahaM parivartitA / mUrtiH kAvyabhavA loke raveriva raveH priyA // 34 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 papapurANe padmacaritakA AdhAra padmacarita ke AdhArakI carcA karate hue svayaM raviSeNane prathama parvake 41-42 veM zlokameM isa prakAra carcA kI hai varddhamAnajinendroktaH so'yamarthoM gaNezvaram / indrabhUti pariprAptaH sudharma dhAriNIbhavam // 41 // prabhavaM kramataH kIti tato'nuttaravAgminam / likhitaM tasya saMprApya raveryatno'yamudgataH // 42 / / arthAt zrIvarddhamAna jinendra ke dvArA kahA huA yaha artha indrabhUti nAmaka gautamagaNadharako prApta huA, phira dhAriNIke putra sudharmAcAryako prApta huA, phira prabhavako prApta huA, phira anuttaravAgmI arthAt zreSTha vaktA kotidhara AcAryako prApta huaa| tadanantara unakA likhA prApta kara yaha raviSeNAcAryakA prayatna prakaTa huA hai|' granthAntameM 123 parvake 166veM zlokameM bhI inhoMne isI prakAra ullekha kiyA hai "nirdiSTaM sakalainatena bhuvanaiH zrIvarddhamAnena yat tattvaM vAsavabhUtinA nigaditaM jamboH praziSyasya ca / ziSyeNottaravAgminA prakaTitaM padmasya vRttaM muneH zreyaH sAdhusamAdhivRddhikaraNaM sarvottamaM maGgalam" // 166 / / arthAt samasta saMsArake dvArA namaskRta zrIvardhamAna jinendrane padmamunikA jo carita kahA thA vahI indrabhUti-gautama gaNadharane sudharmA aura jambU svAmI ke lie khaa| vahI Age calakara unake ziSya uttaravAgmI zreSThavaktA zrIkItidhara munike dvArA prakaTa haa| padmamanikA yaha carita kalyANa tathA sAdhu samAdhikI vRddhikA kAraNa hai aura sarvottama maMgalasvarUpa hai| yahA~ AcArya kIrtidharakA unake uttaravAgmI vizeSaNase ullekha samajhanA caahie| svayambhU kavine apabhraMza bhASAke 'paumacariu' kI racanA raviSeNake padamacaritake AdhArapara kI hai aura padmacaritameM raviSeNane grantha paramparAkA AdhAra batalAte hae jo prathama parvameM 41-42 zloka likhe haiM unheM hI sAmane rakhakara svayambhU kavine bhI nimnAMkita padya likhe haiM / vaDDhamANa-muha-kuharaviNiggaya / rAmakahANae eha kamAgaya / 1. prathama parvake 41-42veM zlokakA anuvAda karate samaya 123veM parvake 167veM zlokameM Agata uttara vAgmIpadakI sArthakatAke liye (tato'nUttaravAgminam) 'tataH anu uttaravAgminam' isa pAThakI kalpanA kI gayI thI, para saba pratiyoMmeM 'tato'nuttaravAgminam' yahI pATha hai isalie 'anuttaravAgminam'ko kItikA vizeSaNa mAna lenA ucita jAna par3atA hai| 'anuttaravAgminam'kA artha zreSTha vaktA hotA hai / 123 parvake 167 veM zlokameM uttaravAgmI isa vizeSaNase kIrtidharakA ullekha samajhanA cAhie kyoMki vahA~ kIrtikA alagase ullekha nahIM hai| svayambhU kavine bhI apane apabhraMza 'paumacariu' meM 'kittihareNa aNuttaravAe' isa ullekhase 'aNuttaravAe' ko kIttidharakA vizeSaNa hI mAnA hai| isa saMzodhanake anusAra pAThaka prathama parvake 41-42veM zlokakA anuvAda ThIka kara leN| mAnanIya DaoN. e. ena. upAdhyAyane isa ora merA dhyAna AkaSita kiyA thA ataH unakA AbhArI hai| Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA pacchai idaMbhUi aayrieN| puNu dhammeNa guNAlaMkarieM / puNu pahave saMsArArAeM / kittihareNa aNuttaravAeM / puNu raviSeNAyariyapasAeM / buddhie avagAhiya kairAeM / arthAt yaha rAmakathArUpI saritA varddhamAna jinendra ke mukharUpI kandarAse avatIrNa huI hai"tadanantara indrabhUti AcAryako, phira guNAlaMkRta sudharmAcAryako, phira prabhavako, phira anuttaravAgmI zreSThavaktA kotidharako prApta huI hai / tadanantara raviSaNAcArya ke prasAdase usI rAmakathA-saritAmeM avagAhana kara........ isa prakAra svayambhU dvArA samarthita raviSeNake ullekhase jAna par3atA hai ki unake padmacaritakA AdhAra AcArya kortidhara munike dvArA saMdRbdha rAmakathA hai / para yaha kIrtidhara kauna haiM ? inakA AcArya paramparAmeM ullekha dekhane meM nahIM aayaa| tathA inakI rAmakathA kahA~ gayI ? isakA kucha patA nahIM cltaa| ho sakatA hai ki kavi paramezvarake 'vAgarthasaMgrahaparANa' ke samAna lapta ho gayI ho| paumacariya aura padmacarita udhara jaba raviSeNake dvArA pratipAdita apane padmacaritakA AdhAra kIrtidhara munike dvArA pratipAdita rAmakathAko jAnate haiM aura idhara jaba vimalasUrike usa prAkRta 'paumacariya' ko jisakI kathAvastu pratipAdana zailI, uddeza athavA poMke samAnAnta nAma evaM kitane hI sthaloMpara padyoMkA arthasAmya bhI dekhate haiM taba kucha dvividhA-sI utpanna hotI hai| paumacariyameM vimalasUrine grantha nirmANakA jo samaya diyA hai usase vaha vikrama saMvat 60 kA grantha sUcita hotA hai aura raviSeNakA padmacarita usase 674 varSa pIchekA prakaTa hotA hai| yadi raviSeNa paumacariyako sAmane rakhakara apane padmacaritameM usakA pallavana karate haiM to phira eka jainAcAryako isa viSayameM umakA kRtajJa hokara unakA nAmollekha avazya karanA cAhie thA para nAmollekha unhoMne dUsarekA hI kiyA hai....yaha eka vicAraNIya bAta hai| 'paumacariya' kA nirmANa samaya vahI hai jisakA ki vimalasUrine ullekha kiyA hai, isapara vizvAsa karaneko jI nahIM caahtaa| anekAnta varSa 5 kiraNa 10-11 meM zrI paM. paramAnandajI zAstrI sarasAvAkA 'paumacariyakA antaHparIkSaNa' zIrSaka eka mahattvapUrNa lekha chapA thaa| zAstrIjIkI AjJA lekara unhIM ke zabdoMmeM maiM yahA~ vaha lekha de rahA hai jisase pAThakoMko vicArArtha ucita sAmagrI sulabha ho jaayegii| paumacariya kA antaHparIkSaNa 'paumacariya' prAkRta bhASAkA eka carita grantha hai, jinameM rAmacandrakI kathAkA acchA citraNa kiyA gayA hai| isa granthake kartA vimalasUri haiN| granthakartAne prastuta granthameM apanA koI vizeSa paricaya na dekara sirpha yahI sUcita kiyA hai ki-"svasamaya aura parasamayake sadbhAvako grahaNa karanevAle 'rAha' AcAryake ziSya vijaya the, una vijayake ziSya nAila-kula-nandikara mujha 'vimala' dvArA yaha grantha racA gayA hai| yadyapi makI kathAke sambandhameM vibhinna kaviyoM dvArA aneka kathAgrantha race gaye haiM parantu unameM jo upalabdha haiM ve saba paumacariyakI racanAse arvAcIna kahe jAte haiN| kyoMki isa granthameM granthakA racanAkAla vIra nirvANase 530 varSa bAda arthAta vikrama saMvat 60 sUcita kiyA hai| granthakArane isa granthameM usI rAmakathAko prAkRtabhASAmeM sUtroM sahita gAthAbaddha kiyA batalAyA hai jise prAcInakAlameM bhagavAn mahAvIrane kahA thA, jo bAdako 1. rAha nAmAyario sasamaya parasamaya gahiya sabbhAvo / vijayo ya tassa sIso nAilakUla vaMsa nandiyaro // 117 // sIseNa tassa raiyaM rAhavacariyaM tu sUri vimaleNaM / -paumacariya, uddesa 103 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANeM 24 unake pramukha gaNadhara indrabhUti dvArA dharmAzaya se ziSyoMke prati kahI gayI aura jo sAdhu-paramparAse sakala loka meM usa samaya taka sthita rahI / racanAkAla 3 vidvAnoM meM isa granthake racanAkAlake sambandha meM bhArI matabheda pAyA jAtA hai| DaoN. viNTaranIja Adi kucha vidvAn to grantha meM nirdiSTa samayako ThIka mAnate haiM / kintu pAzcAttya vidvAn DaoN. harmana jaikobI vagairaha isakI racanAzailI, bhASA-sAhityAdi parase isakA racanAkAla IsavIya tIsarI-cauthI zatAbdI mAnate haiM / kucha vidvAn DaoN. kItha Adi isameM 'dInAra' aura jyotiSazAstra sambandhI kucha grIka bhASA ke zabdoMke pAye jAne ke kAraNa ise IsavIyase 300 varSa yA usake bhI bAdakA batalAte haiM / aura chandazAstra ke vizeSajJa zrI dIvAna bahAdura kezavalAla dhruva ukta racanAkAlapara bhArI sandeha vyakta karate hue ise bahuta bAdakI racanA batalAte haiM / Apane apane lekhameM prakaTa kiyA hai ki isa grantha ke pratyeka uddezake antameM gAhiNI, zarabha, Adi chandoMkA, gIti meM yamaka aura sargAntimeM vimala zabdakA prayoga bhI isakI arvAcInatAkA hI dyotaka hai / inake sivAya, aura bhI kitane hI vidvAn isake racanAkAlapara saMdigdha haiM - grantha meM nirdiSTa samayako ThIka mAnane meM hicakicAte haiM, aura isa taraha isakA racanAkAla abataka sandehakI koTimeM hI par3A huA hai / aisI sthiti meM granthollikhita samayako sahasA svIkAra nahIM kiyA jA sakatA / 4 granthake samaya-sambandha meM vidvAnoMke upalabdha matoMkA parizIlana karate hue, maiMne granthake antaH sAhityakA jo parIkSaNa kiyA hai usa parase meM isa natIjeko pahu~cA hU~ ki granthakA ukta racanAkAla ThIka nahIM hai-vaha jarUra kisI bhUla athavA lekhaka upalekhakakI galtIkA pariNAma hai / aura yaha bhI ho sakatA hai ki zakakAlakI taraha vIra nirvANake varSoMkI saMkhyAkA tatkAlIna galata pracAra hI isakA kAraNa ho, parantu kucha bhI ho, granthake antaHparIkSaNase mujhe ukta samayake ThIka na honeke jo dUsare vizeSa koraNa mAlUma hue haiM ve nimna tIna bhAgoM meM vibhakta haiM ( 1 ) digambara zvetAmbara ke sampradAya bhedase pahale paumacariyakA na racA jAnA / ( 2 ) grantha meM digambarAcArya kundakundakI mAnyatAkA apanAyA jAnA / 3 ) umAsvAtike tattvArthasUtroM kA bahuta anusaraNa kiyA jAnA / aba maiM ina tInoM prakAra ke kAraNoMkA kramazaH spaSTIkaraNa karake batalAtA hU~ / (1) jainoM meM digambara zvetAmbarakA sampradAya bheda digambaroM kI mAnyatAnusAra vikrama saMvat 136 meM aura zvetAmbaroMkI mAnyatAnusAra saMvat 139 meM huA hai / isa bhedase pahale ke sAhitya meM jainasAdhuoMke lie 1. paMcaiva ya vAsasayA dusamAe tIsa varisa saMjuttA / vIre siddhimupagae tao nibaddhaM imaM cariyaM // 103 // eyaM vIrajiNeNa rAmacariyaM siddhaM mahatthaM purA, pacchAkhaNDalabhUiNA u kahiyaM sIsAsa dhammAsayaM / bhUo sAhuparaMparAe sayalaM loe Tie pAyaDaM ettA he vimaleNa suttasahiyaM gAhAnibaddhaM kayaM // 102 // 2. dekho, 'insAiklopIDiyA oNpha glijIna eNDa ethiksa' disambara san 1914 / 3. dekho, kIthakA saMskRta sAhityakA itihAsa, pRSTha 34, 59 / 4. inTroDakzana Tu prAkRta / - paumacariya, uddesa 103 bhAga 7, pRSTha 437 aura 'moDarna rinyU' Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 25 'digambara' - 'zvetAmbara' zabdoMkA spaSTa prayoga kahIM bhI nahIM dekhA jaataa| aisI sthiti hote hue yadi isa grantha meM kisI jainasAdhuke lie zvetAmbara ( siyaMbara) zabdakA spaSTa prayoga pAyA jAtA hai to vaha isa bAtako sUcita karatA hai ki yaha grantha vi. saMvat 136 se pahalekA banA huA nahIM hai jisa vakta taka digambara zvetAmbara ke sampradAya bhedako kalpanA rUr3ha nahIM huI thI / granthake 22veM uddezameM eka sthalapara aisA prayoga spaSTa hai / yathA pecchas paribhamaMto dAhiNadese siyaMvaraM paNao / tassa sagAse dhammaM suNiUNa tao samADhatto // 78 // aha bhai muNivarado zisuNa sudhammaM jiNehi parikahiyaM / jeTho ya samaNadhammo sAvayadhammo ya aNujeTho // 79 // isameM rAjacyuta saudAsa rAjAko dakSiNa dezameM bhramaNa karate hue jisa jaina munikA darzana huA thA aura jisake pAsase usane zrAvakake vrata liye the use zvetAmbara muni likhA gayA hai / ataH yaha grantha vi. saMvat 136 se pahalekI racanA nahIM ho sakatA / yahA~ para maiM itanA aura bhI batalA denA cAhatA hU~ ki zvetAmbarIya vidvAn muni kalyANavijayajI to apanI 'zramaNa bhagavAn mahAvIra' pustakameM yahA~ taka likhate haiM ki--vikramakI sAtavIM zatAbdI se pahale digambara zvetAmbara donoM sthavira paramparAoM meM eka dUsareko digambara zvetAmbara kahane kA prArambha nahIM huA thA / jaisA ki unake nimna vAkyase prakaTa hai "isI samaya (vikramakI sAtavIM zatAbdI ke prArambhase dasavIM ke anta taka ) se eka dUsareko digambarazvetAmbara kahane kA bhI prArambha huA" / / pRSTha 307 muni kalyANavijayajIkA yaha anusandhAna yadi ThIka hai to paumacariyakA racanAkAla vikrama saMvat 136 se hI nahIM kintu vikramakI sAtavIM zatAbdI se bhI pahalekA nahIM ho sakatA / isa granthakA sabase prAcIna ullekha bhI abhI taka 'kuvalayamAlA' nAmake granthameM hI upalabdha huA hai jo zaka saMvat 700 arthAt vikrama saMvat 835 kA banA huA hai| ( 2 ) zrI kundakunda digambara sampradAya ke pradhAna AcArya haiM / Apane cAritapAhuDameM sAgAra dharmakA varNana karate hue sallekhanAko caturtha zikSAvrata batalAyA hai / Apase pUrvake aura kisI bhI grantha meM isa mAnyatAkA ullekha nahIM hai aura isIlie yaha khAsa ApakI mAnyatA samajhI jAtI hai / ApakI isa mAnyatA ko 'paumacariya' ke kartA vimalasUrine apanAyA hai| zvetAmbarIya Agama sUtroMmeM isa mAnyatAkA kahIM bhI ullekha nahIM hai / mukhtAra sAhaba ko prApta hue munizrI puNyavijayajI ke patrake nimna vAkyase bhI aisA hI prakaTa hai-- 'zvetAmbara AgamoMmeM kahIM bhI bAraha vratoM meM sallekhanAkA samAveza zikSAvrata ke rUpameM nahIM kiyA gayA hai / cArita pAhuDake isa sAgAra dharmavAle padyoMkA aura bhI kitanA hI sAdRzya isa paumacariyameM pAyA jAtA hai, jaisA ki nIce kI tulanApara se prakaTa hai -- [4] paMceNuvvayA guNavvayAI havaMti taha tiSNi / sikkhAvaya cattAriya saMjamacaraNaM ca sAyAraM // 23 // tasakAya he thUle mose adattale ya / parihAro para mahilA pariggahAraMbha parimANaM // 24 // disavidisamANapaDhamaM aNatya iNDassa vajjaNaM vidiyaM / bhogopabhogaparimA iyameva guNavvayA tiSNi // 25 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 padmapurANe sAmAiyaM ca paDhamaM vidiyaM ca taheva posahaM bhaNiyaM / taiyaM ca atihipujjaM cauttha sallehaNA aMte // 26 // -cArittapAhuDa paMca ya aNuvvayAI tiNNeva guNavvayAI bhaNiyAI / sikkhAvayANi etto cattAri jiNovaiTThANi // 112 / / thUlayaraM pANivahaM mUsAvAyaM adattadANaM ca / parajuvaINa nivattI saMtoSavayaM ca paMcamayaM // 113 // disividisANa ya niyamo aNatthadaMDassa vajjaNaM ceva / uvabhogaparImANaM tiNNeva guNavvayA ee||114|| sAmAiyaM ca uvavAsa-posaho atihisaMvibhAgo ya / aMte samAhimaraNaM sikkhAsuvayAi cattAri // 115 // -paumacariya u.14 isake sivAya, AcArya kundakundake pravacanasArakI nimna gAyA bhI paumariyameM kucha zabdaparirtanake sAtha upalabdha hotI hai jaM aNNANI kamma khavedi bhavasayasahassakoDIhiM / taM gANI tihigutto khavedI ussAsametteNa // 38 // -pravacanasAra a. 3 jaM annANatapassI khavei bhvsyshsskoddiihiN| kammaM taM tihigutto khavei gANI mahattaNaM // 177 / / -paumacariu u. 102 aisI sthitimeM paumacariyakI racanA kundakundase pahale kI nahIM ho sktii| kundakundakA samaya prAyaH vikramakI pahalI zatAbdIkA uttarArdha aura dUsarI zatAbdIkA pUrvArdha pAyA jAtA hai-tIsarI zatAbdI ke bAdakA to vaha kisI taraha bhI nahIM kahA jA sktaa| aisI hAlatameM paumacariyake nirmANakA jo samaya vi. saM. 6. batalAyA jAtA hai vaha saMgata mAlUma nahIM hotaa| muni kalyANavijayajIne to kundakundakA samaya vi. kI chaThI zatAbdI batalAyA hai| unheM apanI isa dhAraNAke anusAra yA to paumacariyako vikramako chaThI zatAbdIke bAdakA grantha batalAnA hogA yA vi. saMvata 60 se pahaleke bane hae kisI zvetAmbara granthameM sallekhanA ( samAdhimaraNa ) ko caturtha zikSAvratake rUpameM vihita dikhalAnA hogA aura nahIM to kundakundakA samaya vikrama saMvat 60 se pUrvakA mAnanA hogaa| [3] umAsvAti viracita tattvArthasUtrake sUtroMkI paumacariyake katipaya sthaloMke sAtha tulanA karanese donoM meM bhArI zabdasAmya aura kathanakramakI zailIkA acchA patA calatA hai| aura yaha zabda sAmyAdika zvetAmbarIya bhASyamAnya pAThake sAtha utanA sambandha nahIM rakhatA jitanA ki digambarIya sUtrapAThake sAtha rakhatA huA jAna par3atA hai| itanA hI nahIM, kintu jina sUtroMko bhASyamAnya pATha meM sthAna nahIM diyA gayA hai aura jinake viSayameM bhASyake TIkAkAra haribhadra aura siddhasena gaNI apanI bhASya vRtti meM yahA~ taka sUcita karate haiM ki yahA~para kucha dUsare vidvAn bahuta-se naye sUtra apane Apa banAkara vistArake lie rakhate haiM unameM se kitane hI sUtroMkA gAthAbaddha kathana bhI digambarIya paramparAsammata sUtrapAThake anusAra isameM pAyA jAtA hai| yahAMpara pAThakoMkI jAnakArIke lie tattvArthasUtroMkI aura paumacariyakI gAthAoMkI kucha tulanA nIce dI jAtI hai1. dekho, anekAnta varSa 2 kiraNa 1 prathama lekha, 'zrIkundakunda aura yativRSamameM pUrvavartI kauna' ? tathA pravacanasArakI pro. e. ena. upAdhyAyakI aMgarejI prstaavnaa| 2. apare punarvidvAnso'ti bahUni svayaM viracyAsmin prastAve sUtrANyadhIyate vistAradarzanAbhiprAyeNa __siddhasena gaNI, tattvA. bhA. TI. 3, 11 pRSTha 261 / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 27 upayogo lakSaNam / / 8 // sa dvividho'STacaturbhedaH // 9 // -tattvArthasUtra a. 2 jIvANaM uvaogo nANaM taha daMsaNaM jiNakkhAyaM / nANaM aTThaviyappaM caubvihaM daMsaNaM bhaNiyaM // 96 // -paumacariya uddesa 102 pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sthAvarAH // 13 // -tattvArthasUtra a. 2 puDhavi jalajalaNa mAruya vaNassaI ceva thAvarA ee / kAyAekkAya puNo havai to paMcabheyajuo // 13 // -paumacariya uddesa 102 jarAyujANDajapotAnAM garbhaH / / 33 / / devanArakANAmupapAdaH / / 34 // zeSANAM sammUrcchanam // 35 // -tattvArthasUtra a. 2 aNDAuya poyAuya jarAuyA gabbhajA ime bhaNiyA / suranArayaubavAyA ime ya saMmucchimA jIvA // 17 // -paumacariya u.102 audArika-vaikriyikAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi // 36 // paraM paraM sUkSmam // 37 // -tattvArthasUtra a. 2 orAliyaM viuvvaM AhAraM tejasaM kammaiyaM / suhumaM paraMparAe guNehiM saMpajjai sarIraM // 298 // -paumacariya u. 102 ratnazarkarAbAlukApaGkadhUmatamomahAtamaHprabhA bhUmayo ghanAmbuvAtAkAzapratiSThAH saptAdho'dhaH / / 1 / / -tattvArthasUtra a. 3 rayaNappabhAyasakkaravAluyapaMkappabhA ya dhuumpbhaa| eto tamA tamatamA sattamiyA havai ai ghorA // 66 // -paumacariya u. 102 tAsu trizatpaJcaviMzati-paJcadazadazatripazcona kanarakazatasahasrANi pazca caiva yathAkramama // 2 // -tattvArtha. a. 3 tIsA ya pannabIsA paNarasa dasa ceva hoMti nrkaauu| tiNNekaM paMcUNaM paMceva aNuttarA narayA // 36 // -paumacariya u. 2 teSvekatrisaptadaza-saptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamasattvAnAM parA sthitiH // 6 // -tattvArtha. a. 3 ekkaM ca tiNNi satta ya dasa sattarasaM taheva bAvIsA / tettIsa uvahinAmA AU syaNappabhAdAsuM // 83 / / -paumacariya u. 102 jambudvIpalavaNodAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH // 7 // dvidviviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH // 8 // -tattvArtha. a. 3 jambUdvIpAIyA dIvA lavaNAiyA ya slilnihii| egantariyA te puNa duguNA asaMkhejjA // 101 // -paumacariya u. 102 tanmadhye merunAbhirvatto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH // 9 // -tattvArtha. a. 3 tassa vi havai majjhe nAhagiri maMdaro sayasahassaM / savvapamANeNacco vitthiNNo dsshssaaii||103|| -paumariya u.102 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe bharatahamavataharivideharamyakaharaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi // -tattvArtha. a. 3 bhArataM hemavayaM puNa harivAsaM taha mahAvidehaM ca / ramamaya heraNNavayaM uttarao havai eravayaM // 106 // -paumacariya u. 102 tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIlarukmizikhariNo varSadharaparvatAH // -tattvArtha. a. 3 himavo ya mahAhimavo nisaDho nIlo ya ruppi siharI ya / eehi vihattAI satteva havaMti vAsAI // 105 // -paumacariya u. 102 gaGgAsindhurohidrohitAsyA hariddharikAntA sItA sItodA nArI narakAntAsuvarNarUpyakUlA raktAraktodAH saritastanmadhyagAH // 20 // -tattvArtha, a. 3 gaMgA ya paDhama sariyA sindhU puNa rohiyA munneybbaa| taha ceva rohiyasA hari nadI ceva harikaMtA // 107 // soyA viya sIoyA nArI ya taheva hoi nrkNtaa| rUppaya suvaNNakUlA rattA rattAvaI bhaNiyA // 108 // -paumacariya u. 102 bharatairAvatayorvRddhihrAso SaTrAmayAbhyAmutsapiNyavasarpiNIbhyAm // 27 // tAmyAmaparA bhUmayo'vasthitAH // 28 // -tattvArtha. a. 3 bharaheravae su tahA hANI buDDI sesesu ya hoi khettesu // 41 // -paumacariya u.3 bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH // 37 // -tattvArtha. a.3 paMcasu paMcasu paMcasu bharaheravaesu taha videhesu / bhaNiyA kammabhUmI tIsaM puNabhogabhUmIo // 111 // hemavayaM harivAsaM uttarakuru taha ya devakuru / rammaya heraNNavayaM evAo bhogabhUmIo // 112 // -paumacariya a. 102 bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAgnivAtastanitodadhidvIpadikkumArAH // 10 // -tattvArtha. a. 4 asurA nAgasuvaNNA dIvasamuddA disAkumArA ya / vAyaggivijjuthaNiyA bhavaNaNivAsI dasaviyappA // 32 // -paumacariya u.75 vyantarAH kinnarakiMpuruSamahoragagandharvayakSarAkSasabhUtapizAcAH // 10 // -tattvArtha a. 4 kinnarakiMpurisamahoragA ya gandhabba rakkhasA jakkhA / bhUyA ya pisAyA vi ya avihA vANamantariyA // 32 -paumacariya u.75 sUryAcandramasau grahanakSatraprakIrNakatArakAzca / / 12 / / -tattvArtha. a. 4 vantarasUrANa uvariM paMcavihA joisA to devA / candA sUrA ya gahA nakkhattA tArayA neyA // 14 // -paumacariya u. 102 IryAbhASeSaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH // 5 // -tattvArtha. a. 9 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA iriyA bhASA taha esaNA ya AyANameva nikkhevo / uccArAI samii paMcamiyA hoi nAyabbA 71 / / -paumacariya u. 14 anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH // 19 // prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram // 20 // tattvArtha. a. 9 aNasaNa bhaNoiriyA vittIsaMkheva kAya paripIDA / rasaparicAgo ya tahA vivittasayaNAsaNaM ceva // 74 / / pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sjjhaao| jhANaM ciya ussaggo tavo ya abbhataro eso / / 75 / / -paumacariya u. 14 isa tulanApara-se spaSTa hai ki paumacariyakI bahata-sI gAthAe~ tattvArtha sUtrake sUtroMpara-se banAyI gayI hai| granthake anta meM granthakArane 'ettAhe vimaleNa sutta sahiyaM gAhAnivaddhaM kayaM' isa vAkyake dvArA aisI sUcanA bhI kI hai ki usane sUtroMko gAthAnibaddha kiyA hai / aisI hAlatameM isa granthakA tattvArtha sUtrake bAda bananA asandigdha hai| tattvArtha sUtrake kartA AcArya umAsvAti zrI kundakundAcAryake bhI bAda hue hai-ve kundakundakI baMzaparamparAmeM hae haiM jaisA ki zravaNavelagolAdike aneka zilAlekhoM Adipara-se prakaTa hai| aura isalie paumacariyameM usakI racanAkA jo samaya diyA hai vaha aura bhI adhika Apattike yogya ho jAtA hai aura jarUra hI kisI bhUla tathA galatokA pariNAma jAna par3atA hai / granthako kucha khAsa bAteM paumacariyake antaHparIkSaNapara-se kula bAteM aisI mAlUma hotI haiM jo khAsa taurapara digambara sampradAyakI mAnyatAdise sambandha rakhatI haiM, kucha aisI haiM jinakA zvetAmbara sampradAyakI mAnyatAdise vizeSa sambandha hai aura kucha aisI bhI haiM jo donoMkI mAnyatAoMse kucha bhinna prakArakI jAna par3atI haiM / yahA~ maiM una sabako vidvAnoMke vicArArtha de denA cAhatA hU~, jisase unheM isa bAtakA nirNaya karanemeM madada mile ki yaha grantha vAstava meM kauna-se sampradAya vizeSa kA hai; kyoMki abhI taka yaha pUre taurapara nirNaya nahIM ho sakA hai ki isa grantha ke kartA digambara, zvetAmbara athavA yApanIya Adi kauna-se sampradAyake AcArya the| kucha vidvAn isa granthako zvetAmbara, kucha digambara aura kucha yApanIya saMghakA batalAte haiN| [ka] digambara sampradAya sambandhI [1] grantha ke prathama uddezameM kathAvatAra varNanakI eka gAthA nimna prakArase pAyI jAtI hai vIrassa pavaraThANaM vipulagirimatthae maNabhirAme / taha iMdabhUi kahiyaM seNiya raNassa nIsesaM // 34 // isameM batalAyA hai ki jaba vIra bhagavAn kA samavasaraNa vipulAcala parvatapara sthita thA taba vahA~ indrabhUti nAmaka gautama gaNadharane yaha saba rAmacarita rAjA zreNikase kahA hai| kathAvatArakI yaha paddhati khAsa taurapara digambara sampradAya se sambandha rakhatI hai| digambara sampradAyake prAyaH sabhI grantha, jinameM kathAke avatAra1. dekho, zravaNavelagolake zilAlekha naM. 40, 105, 108 / 2. isa bAtako zvetAmbarIya aitihAsika vidvAn zrI mohanalAla dalIcandrajI desAI, eDavokeTa bambaIne bhI 'kumArapAlanA samayaneM eka apabhraMza kAvya' nAmaka apane lekhameM svIkAra kiyA hai aura ise bhI 'pradyumna carita' nAmaka ukta kAvya granthake kartAko digambara batalAne meM eka hetu diyA hai| dekho, 'jainAcArya zrI AtmAnanda-janma zatAbdI-smAraka grantha' gujarAtI lekha, pa. 260 / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 padmapurANe kA prasaMga diyA huA hai- vipulAcala parvatapara vIra bhagavAnkA samavasaraNa Ane aura usameM indrabhUti - gautama dvArA rAjA zreNikako -- usake praznapara kathAke kahe jAnekA ullekha karate haiM; jaba ki zvetAmbarIya kathAgranthoMkI paddhati isase bhinna hai - ve sudhamaM svAmI dvArA jambU svAmIke prati kathAke avatArakA prasaMga batalAte haiM, jaisA ki saMghadAsa gaNIkI vasudevahiNDIke nimna vAkyase prakaTa hai-- " tattha tAtra suhammasAmiNA jaMbUnAmassa paDhamANuyoge titthayaracakkavaTTi dazAravaMzaparUvaNagayaM vasudevacariyaM kahiyaM tti tasseva........tti / " zvetAmbaroMke yahA~ mUla Agama granthoMkI racanA bhI sudharmA svAmIke dvArA huI batalAyI jAtI hai jaba ki digambara paramparAmeM unakI racanAkA sambandha gautama gaNadhara - indrabhUtike sAtha nirdiSTa hai / [2] grantha ke dvitIya uddeza meM zikSAvratoM kA varNana karate hue samAdhimaraNa nAmaka sallekhanA vratako caturtha zikSAvrata batalAyA hai / yathA sAmAdhyaM ca upavAsaposaho atihisaMvibhAgo ya / aMte samAhimaraNaM sikkhA suvayAI cattAri // 115 // samAdhimaraNa rUpa sallekhanA vratako zikSAvratoM meM parigaNita karane kI yaha mAnyatA digambara sampradAyakI hai - AcArya kundakundake cAritapAhuDa meM, jinasenake AdipurANa meM zivakoTikI ratnamAlA meM, devasena ke bhAvasaMgrahameM aura vasunandI ke zrAvakAcAra jaise granthoM meM isakA spaSTa vidhAna pAyA jAtA hai / jayasiMhanandI ke varAMga caritameM bhI yaha ullikhita hai / zvetAmbarIya Agama sUtroMmeM isako kahIM bhI zikSAvratoMke rUpameM varNita nahIM kiyA hai, jaisA ki mukhtAra zrI jugalakizorako likhe gaye muni zrI puNyavijayajI ke eka patrake nimna vAkya se bhI prakaTa hai - 'zvetAmbara AgamameM kahIM bhI 12 vratoM meM sallekhanAkA samAveza zikSAvratake rUpameM nahIM kiyA gayA hai' / ataH yaha mAnyatA khAsa taurapara digambara sampradAya ke sAtha sambandha rakhatI hai / [kha] zvetAmbara sampradAya sambandhI [1] isa granthake dUsare uddezyakI 82vIM gAthAmeM tIrthaMkara prakRtike bandhake bIsa kAraNa batalAye haiM re / yadyapi inake nAma grantha meM kahIM bhI prakaTa nahIM kiye, phira bhI 20 kAraNoMkI yaha mAnyatA zvetAmbara sampradAya se sambandha rakhatI hai kyoMki unake jJAtA dharmakathAdi granthoMmeM 20 kAraNa ginAye | digambara sampradAya ke SaTkhaNDAdi granthoM meM sarvatra 16 kAraNa ho batalAye gaye haiM / [2] grantha meM caturtha uddezakI 58vIM gAthAmeM bharata cakravartIko 64 hajAra rAniyoMkA ullekha hai| rAniyoMkI yaha saMkhyA bhI zvetAmbara sampradAya se sambandha rakhatI hai / digambara sampradAya meM 96 hajAra rAniyoM kA ullekha hai / [3] granthake 73veM uddezakI 34vIM gAthAmeM rAvaNakI mRtyu jyeSTha kRSNa ekAdazIko likhI hai / yaha mAnyatA zvetAmbara sampradAyasammata jAna par3atI hai, kyoMki hemacandra AcAryane bhI apane 'triSaSTizalAkA 1. dekho, mukhtAra zrI jugalakizora viracita 'jainAcAryoM kA zAsana bheda' nAmaka pustakakA 'guNavrata aura zikSAvrata' prakaraNa / 2. 'vIsaM jiNa kAraNAhaM bhAveo' / 3. 'causaTThi sahassAI juvaINaM paramarUvadhArINaM' / 4. 'jeTTassa bahulapakkhe divasassa cautthabhAgammi / egarisi divase rAvaNamaraNaM viyANAhi / / ' Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 31 paruSacaritrama' meM isa tithikA ullekha kiyA hai| yaha bhI ho sakatA hai ki hemacandrAcAryane apane granthameM isa granthakA anusaraNa kiyA ho / kucha bhI ho, digambara sampradAyameM isa tithikA koI ullekha nahIM hai aura na vAlmIki rAmAyaNa meM hI yaha upalabdha hotI hai| [4] granthake 22veM uddeza (pUrvoddhRta gAthA naM. 77-78 ) meM mAMsabhakSI rAjA saudAsako dakSiNa deza meM bhramaNa karate hue jinamuni mahArAjakA dharmopadeza milA unheM zvetAmbara likhA hai / ina bAtoM ke atirikta 12 kalpoM (svagoM) ko bhI eka mAnyatAkA isa granthameM ullekha hai. jise kucha vidvAnoMne zvetAmbara mAnyatA batalAyA hai; parantu digambara sampradAyake tiloyapaNNatti aura varAMgacaritra jaise parAne granthoM meM bhI 12 svargokA ullekha hai| digambara sampradAyako indroM aura unake adhikRta pradezoMkI apekSA 12 aura 16 svargoM kI donoM mAnyatAe~ iSTa haiM jisakA spaSTIkaraNa trilokasArakI tIna gAthAoM naM. 452, 453, 454 se bhale prakAra ho jAtA hai / [5] isa granthake 102veM uddezameM kalpoM tathA navagraMveyakoMke anantara AdityAdi anudizoMkA ullekha nimna prakArase pAyA jAtA hai kappANaM puNa uri navagevejjAI mnnbhiraamaaii| tANa vi aNuddisAI pureo Aicca pamuhAI // 145 / / anudizoMkI yaha mAnyatA bhI khAsa taurapara digambara sampradAyase sambandha rakhatI hai-digambara sampradAyake paTkhaNDAgama, dhavalA, tiloyapaNNatti, lokavibhAga aura trilokasAra-jaise sabhI granthoM meM anudizoMkA vidhAna hai jaba ki zvetAmbarIya AgamoMmeM inakA kahIM bhI ullekha nahIM hai / upAdhyAya muni zrI AtmArAmajIne 'tattvArthasUtra jainAgama samanvaya' nAmaka jo grantha hindI anuvAdAdike sAtha prakAzita kiyA hai usameM pRSTha 119 para yaha spaSTa svIkAra kiyA hai ki 'Agaga granthoM meM nava anudizoMkA astitva nahIM mAnA hai| [6] isa granthake dvitIya uddezameM vIra bhagavAnke janmAdikA kathana karate hue unake vivAhita honekA koI ullekha nahIM kiyA, pratyuta isameM sApha likhA hai ki jaba ve bAlabhAvako chor3akara tIsa varSake ho gaye taba vairAgya [ saMvega ] ko prApta karake unhoMne dIkSA [ pravrajyA ] le lI / isake sivAya bIsaveM uddezameM unakI gaNanA vAsupUjya, malli, ariSTanemi aura pArzva ke sAtha una kumArazramaNoMmeM-bAlabrahmacArI jaina tIrthaMkaroMmeM kI hai jo bhoga na bhogakara kumArakAlameM hI gharase nikalakara dIkSita hue haiN| vIra prabhuke vivAhita na honekI yaha mAnyatA bhI khAsa taurapara digambara sampradAyase sambandha rakhatI hai, kyoMki digambara granthoM meM kahIM bhI unake vivAhakA vidhAna nahIM hai-sarvatra eka svarase unheM avivAhita ghoSita kiyA hai, jabaki zvetAmbara granthoMmeM Ama taurapara unheM vivAhita batalAyA hai| kalpasUtra meM -triSaSTi. pu. ca. 7-376 1. tadA ca jyeSThakRSNakAdazyAmahnazca pazcime / yAme mato dazagrIvazcaturthaM narakaM yayau / / 2. dekho, anekAnta varSa 4, kiraNa 11-12 pR. 624 / 3. ummakA bAlabhAvo tIsaivariso jiNo jAo // 28 // aha annayA kayAI saMvegadaro jiNo muNiyadoso / logaMtiya parikiNNo panvajjamuvAgao vIro // 29 / / 4. mallI ariThThaNemI pAso vIro ya vAsupUjjo ya // 57 / / ee kumArasIhA gehAo niggayA jiNavariMdA / sesA vi hu rAyANo puhaI bhottUNa NikkhaMtA // 58 / / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 padmapurANeM unakI bhAryA, putrI tathA dohatI takake nAmoMkA ullekha hai / yaha dUsarI bAta hai ki Avazyaka niryukti [ gAthA naM. 221-222 ] meM bhI jisakA nirmANa kAla chaThI zatAbdIse pUrvakA nahIM hai / vIra bhagavAnko kumArazramaNoM meM parigaNita kiyA hai parantu yaha eka prakArase digambara mAnyatAkA hI svIkAra jAna par3atA hai / [ 7 ] isa granthase 83veM uddezameM rAjA bharatakI dIkSAkA varNana karate hue eka gAthA nimna prakArase dI hai aNNao gurUNaM bharaho kAUNa tattha'laMkAraM / nissesasaMgarahio luMcai dhIro Nipayakese // 5 // isameM vastutaH vastra tathA alaMkAroMkA tyAga karake bharata mahArAjake sampUrNa parigrahase rahita hone aura kezaloMca karanekA ullekha hai, parantu 'kAUNa tattha'laMkAra' ke sthAnapara yahA~ 'kAUNa tatthaalaGkAra' aisA jo pATha diyA hai vaha kisI galatI athavA parivartanakA pariNAma jAna par3atA hai, anyathA alaMkAra dhAraNa karakezrRMgAra - karake niHzeSa saMgase rahita hone kI bAta asaMgata jAna par3atI hai| sAtha hI 'tattha' zabda aura bhI nirarthaka jAna par3atA hai / ataH yaha ullekha apane mUlameM digambara mAnyatAko ora saMketako liye hue hai| kucha bhinna prakArakI - [1] isa grantha meM bhagavAn RSabhadevakI mAtA marudevIko AnevAle svapnoMkI saMkhyA 15 ginAyI hai, jabaki zvetAmbara sampradAya meM vaha 14 aura digambara sampradAya meM 16 batalAyI gayI hai / isameM digambara mAnyatAnusAra 'siMhAsana' nAmake eka svapnakI kamI hai aura zvetAmbara mAnyatAnusAra 'vimAna' aura 'bhavana' donoM meM se koI eka honA caahie| [ 2 ] granthake 105veM uddezake nimna padya meM mahAbhArata aura rAmAyaNakA antarakAla 64000 varSa batalAyA hai / yathA - causaTThi sahassAIM varisANaM aMtaraM samakkhAyaM / titthayare hi mahAyasa bhAratarAmAyaNAtu // 16 // isa antarakAlakA samarthana donoM paramparAoM meM kisIse bhI nahIM hotA, svayaM granthakAra dvArA varNita tIrthaMkaroMke antarakAlase bhI viruddha par3atA hai, kyoMki rAmAyaNakI utpatti 20 veM tIrthaMkara muni suvratake kAlameM huI hai aura mahAbhAratako utpatti 22veM tIrthaMkara neminAtha ke samaya meM huI hai aura donoM tIrthaMkaroMkA antarakAla granthakArane svayaM 20veM meM 11 lAkha batalAyA hai, yathA chacceva samasahassA vIsaiyaM aMtaraM samuddiTThaM / paMceva havai lakkhA jiNaMtaraM ega vIsaimaM // 81 // [ 3 ] dUsare uddezakI nimna gAthAmeM bhagavAn mahAvIrako aSTakarmake vinAzase kevalajJAnakI utpatti batalAyI hai jaisA ki usake nimna padyase prakaTa hai aha aTTha kamma rahiyassa tassa jhANovajogajuttassa / sayalajagajjoyakaraM kevalaNANaM samuppaNaM // 30 // yaha kathana donoM hI sampradAyase vAdhita hai, kyoMki donoM hI sampradAyoM meM cAra ghAtiyA karmake vinAzase kevalajJAnotpatti mAnI hai, aSTakarmake vinAzase to mokSa hotA hai / AzA hai vidvajjana ina saba bAtoMvara vicAra karake granthake nirmANa samaya aura granthakArake sambandha meM vizeSa nirNaya karane meM pravRtta hoMge / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA padmacaritake mukhya kathA pAtra yadyapi padmacaritake mukhya nAyaka AThaveM balabhadra padma ( rAma) hai tathApi unake samparkase isameM aneka pAtroMkA sundara caritra-citraNa huA hai jo mAnavako mAnavatAkI prAptike lie atyanta sahAyaka haiN| isa stambhameM maiM nimnAMkita 10 pAtroMkA saMkSipta paricaya de rahA hai [1] rAvaNa indra vidyAdharase hArakara mAlI alaMkArapura ( pAtAla laMkA ) meM rahane lagatA hai / vahA~ usake ratnazravA nAmakA putra hotA hai, taruNa honepara ratnazravAkA kekasIke sAtha vivAha hotA hai| yahI ratnazravA aura kekasIkA yugala rAvaNake janmadAtA haiN| rAvaNa bAlya avasthAse hI zUravIra thaa| kumbhakarNa tathA vibhISaNa isake anuja the aura candranakhA isakI laghu bahana thii| eka dina kekasI kI godameM rAvaNa baiThA thA usI samaya AkAzase vaizravaNa vidyAdharakI savArI nikalatI hai, usake ThATa-bATako dekhakara rAvaNa mAse pUchatA hai ki mA~! yaha kauna prabhAvazAlI puruSa jA rahA hai| mA~ usakA paricaya detI haI kahatI hai ki yaha terI mausIkA lar3akA hai, bar3A pratApI hai, isane tere bAbAke bhAIko mArakara laMkA chIna lI hai aura hama logoMko isa pAtAlalaMkA meM vipattike dina kATanA par3a rahA hai| pichale vaibhavakA dRzya kekasIkI dRSTi ke sAmane jhUmane lagatA hai aura vartamAna dazAkA cintana karate-karate usake netroMse A~sU Dhalakane lagate haiN| mAtAko dIna dazA dekha rAvaNa aura kumbhakarNa use sAntvanA dete haiN| rAvaNa vidyAeM siddha karaneke lie saghana aTavImeM jAtA hai / jambU dvIpakA anAvRta yakSa usako kaThina parIkSA letA hai / taraha-tarahake upasarga-upadrava evaM bhayaMkara dRzya upasthita karatA hai / kabhI usakI mAtA aura pitAkI durdazAke dRzya sAmane upasthita kara usakI dRr3hatAko kama karanA cAhatA hai, to kabhI siMha, vyAghra, sarpa Adike bhayAvaha rUpa pradarzita kara use bhIta banAnA cAhatA hai para dhanya re rAvaNa ! vaha saba upadrava sahanakara raMca mAtra bhI apane lakSyase vicalita nahIM hotA hai aura anekoM vidyAe~ siddha kara vApasa lauTatA hai / sundara to thA hI isalie aneka rAjakumAriyoMke sAtha usakA sambandha hotA hai| mandodarI-jaisI pavitra aura vicArazIlA kanyAke sAtha usakA pANigrahaNa hotA hai| anantavIrya kevalI ke pAsa rAvaNa pratijJA letA hai ki jo strI mujhe nahIM cAhegI maiM use hAtha nahIM lgaauuNgaa| rAvaNakA viveka usa samaya pAThakako barabasa AkRSTa kara letA hai jaba vaha nalakUbarakI strIkA prema-prastAva ThukarA detA hai aura use sundara zikSA detA hai| rAjA marutvake hiMsApUrNa yajJameM nAradakI durdazAkA samAcAra sunate hI rAvaNa usakI rakSAke lie daur3a par3atA hai aura usakA pAkhaNDapUrNa yajJa naSTa kara saddharmakI prabhAvanA karatA hai / varuNake yuddha meM kumbhakarNa varuNake nagarameM prajAko baha-beTiyoMko bandI banAkara rAvaNake sAmane upasthita karatA hai, taba rAvaNa kumbhakarNako phaTakAra lagAtA hai vaha bar3I mArmika hai| vaha kahatA hai bhale AdamI ! varuNake sAtha terI lar3AI thI, tUne niraparAdha nAgarikoMkI striyoMko isa taraha saMkaTa meM kyoM DAlA ? kyoM tune unakA apamAna kiyA? tu yadi apanI kuzala cAhatA hai to sammAnake sAtha inheM inake ghara vApasa kara / aneka rAjAoMko digvijayameM parAsta kara rAvaNa indrako bandI banAtA hai| usake nivAsa sthAnapara dUsare dina indrakA pitA AtA hai| usake sAtha rAvaNa kitanI namratAse prastuta hotA hai mAno vinayakA avatAra hI ho| AcArya raviSeNane usa samaya usakI vinaya pradarzita kara jo use UMcA uThAyA hai vaha hRdayako gadgada kara detI hai / isa taraha hama dekhate haiM ki rAvaNa ahaMkArI pratidvandvI vidyAdharoMkA unmUlana kara bharatakSetrake dakSiNa disthita tIna khaNDoM evaM vijayAdha parvatapara apanA zAsana sthApita karatA hai| yaha rAkSasa nahIM thA rAkSasavaMzI thaa| vAlmIkine ise rAkSasa ghoSita kara vastusthitikA apalApa kiyA hai| 'bhavitavyatA balIyasI ke siddhAntAnusAra rAvaNa rAmakI strI sItAko dekha usapara mohita hotA hai aura chalase usakA haraNa karatA hai| laMkAkI azoka vATikAmeM sItAko rakhatA hai, saba prakArase anunaya-vinaya Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 padmapurANe karatA hai para kevalI ke samakSa lI pratijJApara usa samaya bhI dRr3ha rahatA hai aura sItAkI icchA ke viruddha usake zarIrapara a~gulI bhI nahIM lagAtA hai| pApakA udaya Anese rAvaNakI viveka zakti lupta ho jAtI hai, vaha mAnake madameM matta ho mandodarI ke kAntAsammita upadezako ThukarAtA hai aura vibhISaNa-jaise nItijJa tathA dharmajJa bhAIkA tiraskAra kara use laMkAse bAhara jAne ke lie vivaza karatA hai / rAma tathA vidyAdharoMkI senA laMkAko cAroM orase ghera letI hai / rAvaNa zAntinAtha ke mandirameM bahurUpiNI vidyA siddha karatA hai / lakSmaNakI preraNA se aneka vidyAdhara laMkA meM upadrava karate haiM para rAvaNa parvatakI taraha sthira rahakara bahurUpiNI vidyA siddha kara uThatA hai / anta meM usakA puNya usakA sAtha nahIM detA hai / hAthakA sudarzanacakra lakSmaNa ke pAsa pahu~ca jAtA hai aura lakSmaNake dvArA usakI mRtyu hotI hai / rAvaNake marate hI rAmake jIvanakA prathamAdhyAya samApta ho hai| [2] mandodarI rahatA hai / usakI strIkA vijaya parvatakI dakSiNa zreNIpara asurasaMgIta nAmaka nagarI meM rAjA maya nAma hemavatI hai / mandodarI unhIM kI putrI hai / jaba mantriyoMke sAtha salAha kara rAjA maya rAvaNa ke sAtha mandodarI kA vivAha karanA nizcita karatA hai usa samaya rAvaNa bhIma vanameM ThaharA thA / maya mandodarIko sAtha le rAvaNase milane ke lie jAtA hai / mandodarIko rUpa mAdhurI rAvaNakA mana mohita kara letI hai / vidhipUrvaka donoMkA vivAha hotA hai / mandodarI apanI guNagarimAke kAraNa rAvaNakI paTTarAnI banatI hai / hama dekhate haiM ki mandodarI bar3I pratibhAzAlinI vivekavatI strI hai / vaha rAvaNako samaya- samayapara aneka hitAvaha upadeza dekara sumArgavara lAtI rahI hai / jisa prakAra uphanate dUdhameM pAnIkI eka aMjali chor3a dI jAtI hai to uphAna zAnta ho jAtA hai, usI prakAra mandodarIke upadezane kitanI hI jagaha rAvaNakA uphAna zAnta kiyA hai / rAvaNa laMkA se bAhara gayA thA itanemeM kharadUSaNa rAvaNa kI bahana candranakhAko hara le jAtA hai / laMkA meM vApasa Anepara rAvaNa jaba yaha samAcAra sunatA hai taba usakA krodha ubala par3atA hai aura vaha kharadUSaNapara car3hAI karane ke lie udyata hotA hai / usa samaya mandodarIkA komala kAnta upadeza rAvaNake krodhako kSaNa-bhara meM zAnta kara detA hai | AcArya raviSeNakA vaha citraNa mandodarI kI dIrghadarzitA aura sadvicArakatAko kitanA adhika nikhAra detA hai yaha pAThaka isa prakaraNako par3ha svayaM dekheM / rAvaNa sItAko harakara laMkA meM vApasa pahu~catA hai usa samaya bhI mandodarI kitane DhaMgase kupathagAmI patiko supathapara lAnekA prayatna karatI hai yaha AzcaryameM DAla denevAlI bAta hai / indrajit aura meghavAhana isake putra haiM / rAvaNavadhake bAda jaba isake donoM putra anantavIrya mahAmunike pAsa dIkSA lete haiM taba yaha adhika duHkhI hotI hai parantu zazikAntA nAmakI AryA apane zAntipUrNa vacanoM se use prakRtistha kara detI hai jisase vaha aneka striyoMke sAtha AryikA ho jAtI hai / aba tIna khaNDa ke adhipati rAvaNakI paTTarAnIke zarIrapara kevala eka zukla sAr3I ho suzobhita hotI hai / antameM tapazcaraNa kara svarga jAtI hai / [ 3 ] rAjA dazaratha rAjA dazaratha ayodhyA ke rAjA anaraNyake putra haiM, svabhAvake sarala, zarIrake sundara tathA sAhasake avatAra haiM / inakI cAra rAniyA~ kauzalyA ( aparAjitA ), kekayA, sumitrA aura suprabhAse rAma, bharata, lakSmaNa tathA zatrughna ye cAra putra utpanna hote haiM / mitravatsalatA ke mAno sAgara hI haiM / rAjA janakake Upara mlecchoMkA AkramaNa hotA hai / mitrakA samAcAra pAte hI rAjA dazaratha pUrI taiyArIke sAtha janakakI sahAyatA ke lie daur3a par3ate haiM aura mleccha naSTa-bhraSTa hokara unake dezase bhAga jAte haiM / rAjA dazaratha ke isa sahayoga evaM mitravAtsalya se prerita ho rAjA janaka apanI putrI sItAko dazaratha suta rAmake lie denA nizcita kara lete haiM / nAradIya lIlAke kAraNa yadyapi janakako isa viSaya meM vidyAdharoMke sAtha kAphI 1 saMgharSa uThAnA par3atA hai| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 35 tathApi bhavitavyatA ke anusAra saba kArya ThIka ho jAtA hai| rAma vastrAvarta ghanuSako car3hAkara sItAke sAtha vivAha karate haiM / kekayAkI raNakalAse rAjA dazaratha usapara adhika prasanna hote haiM, usake lie icchita vara dete haiM / kAraNa pAkara unheM vairAgya AtA hai / rAmako rAjya denekA avasara AtA hai / kekayAkI vidrohAtmaka bhAvanA umar3atI hai aura vaha apane putra bharatako rAjya dene kI bAta sAmane rakhatI hai / dazaratha manacAhA vara deneke lie vacanabaddha honese kekayAkI bAta mAna lete haiM / rAma, lakSmaNa aura sItAke sAtha vanako cale jAte hai / rAma-lakSmaNakI mAtAoMke vilApa evaM prajAjanoMkI kaTuka AlocanAe~ rAjA dazarathako apane isa satya se vimukha nahIM kara pAtI haiM / rAmake cale jAnepara ve dIkSA lekara AtmakalyANa karate haiM / isa prakaraNa meM vAlmIkine rAjA dazarathakA kekayAke prati kAmAsakti AdikA varNana kara unakI paryApta bhartsanA kI para raviSeNane rAmapitA ke citraNa meM aisI koI bAta nahIM Ane dI ki jisase ve gaurava ke zikharase nIce gira sakeM / [ 4 ] kekayA Shahar nikhila kalA pAraMgata nArI hai| AcArya raviSeNane isakI kalAoMkA varNana karaneke lie eka pUrA kA pUrA parva samApta kiyA hai / isake putrakA nAma bharata hai| manovijJAnakI yaha pUrNa paNDitA hai / mithilAmeM jaba rAma aura lakSmaNakA zAna-zaukata ke sAtha vivAha hotA hai taba ise bharatakI manodazAkA bhAna hotA hai jisase yaha rAjA dazarathase ekAntameM kahatI hai ki janakake bhAI kanakakI putrI ke sAtha bharata ke vivAhakA Ayojana karo / kekayAko AjJAnusAra rAjA dazaratha vaisA hI karate haiM / yadyapi avasara pAkara kekayAke hRdaya vimAtAkI IrSyA jAgRta hotI hai para vaha pIche calakara bahuta pachatAtI hai / bharata tathA aneka sAmantoMko sAtha lekara vaha vanameM sthita rAma-lakSmaNako lauTAne ke lie svayaM jAtI hai / bahuta anunaya-vinaya karatI hai para rAma Tasa se masa nahIM hote haiM pratyuta samajhA-bujhAkara bharatakA hI punaH rAjyAbhiSeka karate haiM / kekayA apanI karanIpara pazcAttApa karatI huI vApasa A jAtI hai / [5] rAjA janaka lokameM hara le jAtA hai / sItAkA bhAmaNDala ke sAtha rAmake lie denA nizcita prazaMsA karate haiM / jise mithilA ke rAjA janaka sItAke pitA haiN| bahuta hI vivekI aura svAbhimAnako rakSA karanevAle haiM / nAradIya lIlAke kAraNa sItAkA citrapaTa dekha bhAmaNDala vidyAdhara jo inhIMkA janmahRta putra thA, sItApara mohita ho gayA thA / eka vidyAdhara mAyAmaya azvakA rUpa rakha janakako vidyAdhara janaka vidyAdharakI sabhA meM praviSTa hote haiM, vidyAvara kahate haiM tuma apanI putrI vivAha kara do para janaka sAhasake sAtha kahate haiM ki hama to sItA dazaratha ke putra kara cuke haiM / isa prakaraNameM vidyAdhara bhUmigocariyoMkI nindA aura vidyAdharoMko sunakara janakakA Atmateja prakaTa hotA hai aura vidyAdharoMkI bharI sabhA meM DaoNTa lagAte haiM ki yadi vidyAdharoM ko AkAza meM calanekA ghamaNDa hai to AkAzameM koA bhI calatA hai / vidyAdhara yadi uttama haiM to unameM tIrthaMkara janma kyoM nahIM lete ? AcArya raviSeNakI kalamake tAtkAlika udgAra bahuta hI kautukAvaha haiM / anta meM vajrAvarta dhanuSa car3hAnekI zarta svIkRta kara janaka mithilA vApasa Ate haiM, svayaMvara hotA hai, rAma dhanuSa car3hA dete haiM aura sItAke sAtha unakA vivAha hotA / vidyAdhara mu~ha kI khAkara vApasa jAte haiM / bhAmaNDalako vidyAdhara pitAkI isa cuppIpara roSa AtA hai, vaha svayaM hI sItAharaNakI bAta soca senAke sAtha AtA hai| lekina jAti smaraNa honese usakA hRdaya parivartita ho jAtA hai / munike mukhase bhavAntara sunatA hai / ayodhyA meM bahana sItAke sAtha bhAmaNDalakA milAna hotA hai / rAjA dazaratha janakako bulAte haiM / cirakAlake bichur3e janmahRta putrake sammelanase rAjA janaka aura rAnI videhAko jo Ananda utpanna hotA hai usakA kauna varNana kara sakatA hai ? phira bhI usa samaya AcArya raviSeNane vAtsalya rasakI jo dhArA bahAyI hai vaha to Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 padmapurANe hRdayako ekadama gadgada kara denevAlI hai / tadanantara rAjA janaka mithilAkA rAjya kanakako de bhAmaNDala ke sAtha vijayArdhaM cale jAte haiM / [6] rAma rAma rAjA dazarathakI aparAjitA [ kauzalyA ] rAnIke suyogya putra haiM / yahI isa granthake kathAnAyaka haiM / prakRtyA sarala evaM zUravIra haiN| rAjA dazaratha virakta hokara dIkSA lenekI taiyArI kara rahe haiM para bharata unase pahale hI virakta ho dIkSA lenA cAhate haiM, pitA dazaratha unheM samajhAte haiM aura rAma bhI / rAma jisa mamatA aura vAtsalyase bharata ko samajhAte haiM vaha unakI mahattA ke anurUpa hai / jisa kisI taraha bharata zAnta ho jAte haiM / rAmake rAjyAbhiSekakI taiyArI hotI hai / kekayA apane putra bharatako rAjya dilAnA cAhatI hai / dazaratha vacanabaddha honese vivaza ho jAte haiM / jaba rAmako patA calatA hai taba ve vahIM hI samatAse vanake lie ravAnA ho jAte haiM / 'rAjyake adhikArI pitA haiM, hameM unakI AjJA pAlana karanI cAhie' yaha vicArakara rAmake hRdayameM kucha bhI uthala-puthala nahIM hotI hai / yadyapi lakSmaNake hRdayameM krAntike kaNa utpanna hote haiM ki pitAjI eka strI ke vaza ho anyAya karane jA rahe haiM para rAmakI zAnti dekha cupa raha jAte | abhiSekake lie jaba rAma bulAye jAte haiM taba unake mukhapara prasannatA ke cihna prakaTa nahIM hote aura jaba vana jAnekA Adeza pAte haiM taba viSAdakI rekhA nahIM khicatI / rAma sItA aura lakSmaNake sAtha vanako jAte haiM para rAmake hRdaya meM bharatake prati raMcamAtra bhI vidveSa paidA nahIM hotA / rAjA amitavIrya bharata ke viruddha abhiyAna karatA hai, jaba rAmako isa bAtakA patA calatA hai taba ve guptarUpase bharatakI rakSA karanekA prayatna karate haiM / usa samaya ve lakSmaNa, sItA tathA lakSmaNake sAloMke sAmane eka lambA vyAkhyAna dekara prakaTa karate haiM ki jo rAtrimeM megha ke samAna chupakara dUsaroMkA bhalA karate haiM unake samAna koI nahIM hai / phalasvarUpa ve nartakI ke rUpa meM amitavIryakI sabhA meM jAkara use prathama apanI kalAse mohita karate haiM aura phira parAsta / kapila brAhmaNakI yajJazAlA meM thake-mA~de rAma vizrAma karanA cAhate haiM para brAhmaNa itanI ugratAse peza AtA hai ki ve sIdhe vanake lie ravAnA ho jAte haiM, yadyapi lakSmaNa roSa meM Akara kapilako pachAr3anA cAhate haiM para rAmakI gambhIratA meM koI nyUnatA dRSTigocara nahIM hotI / ve lakSmaNako bar3e sundara DhaMgase samajhAte haiM / yakSanirmita rAmanagarI meM rAmakA rahanA aura unake dvArA usI kapila brAhmaNakA uddhAra honA sudAmA caritakI smRti dilAtA hai / sItAke haraNa ke bAda yadyapi rAmameM kucha vihvalatA AtI hai phira bhI ve bahuta rAma-rAvaNa yuddhake samaya jaba kucha loga rAmase AjJA cAhate haiM ki rAvaNakI bAdhA dI jAye taba rAma isa kRtyako ghRNita kAma samajha kara manA karate haiM yuddhameM vijaya hotI hai| rAma kahate haiM ki bhAI ! rAvaNase vaira to maraNAnta hI thA aba baira kisa bAtakA ? aisA kahakara ve usakA antima saMskAra karate haiM, sabhI ko samajhAte haiM / 'IdRzI bhavitavyatA' kahakara ve sabako zAnta karate haiM / rAjyabhAra sa~bhAlate haiM / lokApavAdake bhayase sItAkA parityAga hotA hai| rAma puTapAkakI taraha bhItara hI bhItara duHkhI rahate haiM para bAhyameM saba kAma yathAvat calate rahate haiM / isa taraha hama dekhate haiM ki rAma svayaM kaSTa uThAkara bhI lokamaryAdAkI rakSA karanA cAhate haiM isalie ve loka meM maryAdA puruSottama ke nAmase prasiddha hote haiM | agniparIkSA ke lie sItAko Adeza dete haiM para jaba gaganacumbI jvAlAoMkI rAzi dekhate haiM taba karuNAkula ho lakSmaNase kahate haiM- - lakSmaNa ! kahIM sItA jala na jAye ? lakSmaNake maraNake bAda to chaha mAha taka unakA sneha unheM mAno pAgala hI banA detA hai / anantara ve saceta ho dIkSA dhAraNa karate haiM / isa bIca meM sItA tapazcaraNa kara acyuta svarga meM utpanna ho cukatI hai / vaha unheM caMcalacitta karaneke lie bahuta sa~bhale hue dRSTigocara hote haiM / bahurUpiNI vidyA siddha karanemeM / vibhISaNa- mandodarI Adi ayodhyA vApasa Anepara Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA prayatna karatI hai para saba bekAra hai / Akhira kevalajJAna prApta kara mokSapadake upabhoktA hote haiM / rAmake jIvanakI pratyeka ghaTanAe~ aura unakI pratyeka pravRttiyA~ mAnava mAtrako U~cA uThAnevAlI haiM, kAraNa hai ki Aja itanA bhArI antarAla bIta jAnepara bhI rAma jana-jana ke zraddhAbhAjana bane hu haiM / [7] sItA janakanandinI sItA rAmakI Adarza patnI haiN| rAma gambhIratAke samudra haiM to sItA dayAkI saritA hai / sItA apane zIla ke lie prasiddha hai / rAjA amitavIryake viruddha jaba sItA, lakSmaNa tathA unake sAloMko uttejita dekhatI hai taba sotA jo gambhIra pravacana karatI hai Akhira rAma usakA samarthana hI karate haiM aura lakSmaNase kahate haiM ki sItAne jo kahA hai vaha hRdayahArI hai, dUradarzitA se bharA hai aura vicAraNIya hai / vajrakarNake zatru siMhodarako lakSmaNa kasakara bA~dha lAte haiM aura sItA tathA rAmake sAmane DAla dete haiM / usakI dazA dekha nArIkI komalatA vacanadvArase phUTa par3atI hai jise dekha siMhodara pAnI-pAnI ho jAtA hai | 37 vAstava meM yahI to daNDaka vana meM karNaravA nadI ke kinAre sItA bhojana banAtI hai / cAraNa RddhidhArI muniyoMko Ate dekha usakI prasannatAkA ThikAnA nahIM rahA hai, vaha rAmako muniyoMke darzana karAtI hai aura bhakti se par3agAhakara AhAra detI hai | candranakhAkA prapaMca sItAharaNakA kAraNa banatA hai / rAvaNa chalase sItAkA haraNa karatA hai / rAvaNakI azoka vATikAmeM sItAke sAmane taraha-taraha ke pralobhana Ate haiM para una sabako vaha ThukarA detI hai / 'jabataka rAmakA sandeza na milegA tabataka AhAra- pAnIkA tyAga hai' aisA niyama lekara vaha devIko bhA~ti baiTha jAtI hai / hanumAn rAmakA sandeza lekara pahu~cate haiM / usakI prasannatAkA pArAvAra nahIM rahatA / yuddha hotA hai, rAvaNa mArA jAtA hai, sItAkA rAmase milApa hotA hai, ayodhyA meM vApasa Anepara kucha samaya bAda sItA garbhavatI hotI hai / lokApavAda ke bhayase rAma use bIhar3a aTavI meM chur3avA dete haiM, phira bhI rAmake pratikUla usake mukhase eka zabda bhI nahIM nikalatA hai / vaha yahI kahatI hai ki mere bhAgyakA doSa hai | lakSmaNake hAtha sandeza bhejatI hai ki 'jisa prakAra logoMke kahanese Apane merA tyAga kiyA hai usa prakAra lokottara dharmakA tyAga nahIM kara denA / samyagdRSTi puruSa bAhyanimittoMse na jUjhakara apane antaraMga nimittase jUjhate haiM' isI kAraNa sItAne isa bhArI apamAnake samaya bhI apanA ho doSa dekhA, rAmakA nahIM / chor3akara nirjana vanameM kyA karegI ? yaha bhI rAmane nahIM vicArA | sItAko bahana ke rUpameM ghara le jAtA hai aura vahIM sItA zUra-vIra pitAke zUra-vIra hI putra dvArA rAma-lakSmaNako putroMkA patA sItAkI agni parIkSA hotI hai| lakSmaNa vApasa cale Ate haiM / garbhavatI strI akelI, sItAkA vilApa suna vajrajaMgha rAjA vahA~ pahu~catA hai, yugalaputroM ko janma detI hai / putroMkA lAlana-pAlana bar3e pyArase hotA hai / | pitAse yuddha kara tathA unheM parAsta kara apanA paricaya dete haiM, nAradake calatA hai, yaha pitA aura putroMkA milana hRdayako gadgada kara detA hai / satI ke zIlase agni kuNDa jala-kuNDa ho jAtA hai / isa devakRta atizayase sItAke zIlako mahimA sarvatra phaila jAtI hai| rAma kahate haiM ki priye ! ghara calo, para sItA kahatI hai ki maiM ghara dekha cukI, aba to vana dekhU~gI aura vanameM jAkara AryikA ho jAtI hai, sItAkI niHzalya AtmA tapake prabhAvase acyuta svarga meM pratIndra huii| isa taraha hama sItAko Adarza nArIke rUpa meM pAte haiM / [ 8 ] lakSmaNa lakSmaNa rAjA dazarathakI sumitrA rAnIke putra haiM / rAmake sAtha inakA naisargika prema hai, unake premake pIche hama lakSmaNako apanA samasta sukha nyochAvara karate hue pAte haiM / rAmako vanavAsake lie udyata dekha, lakSmaNa unake pIche ho lete haiM / yadyapi pahale pitAke prati unheM kucha roSa utpanna hotA hai, para bAdameM yaha socakara santoSa kara lete haiM ki 'nyAya-anyAya bar3e bhAI samajhate haiM, merA kartavya to inake sAtha jAnA hai / ' Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 padmapurANe vanavAsameM lakSmaNa rAma tathA sItAko sukha-suvidhAkA pUrA khyAla rakhate haiM / AhArAdiko vyavasthA yahI juTAte haiM / zUravIratAke to mAno avatAra hI haiN| bhayakA aMza bhI inake hRdayameM nahIM dikhatA hai| rAmake ananya AjJAkArI haiM / vanavAsa meM yadi kahIM kisI rAjAke yahAM vivAha AdikI carcA AtI hai to Apa sApha kaha dete haiM ki hamAre bar3e bhAIse pUcho / laMkAmeM yuddhake samaya jaba inheM zakti lagatI hai taba rAma bar3e duHkhI ho jAte haiM, karuNa-vilApa karate haiM, para vizalyAke snAna jalase unakI vyathA dUra ho jAtI hai| rAvaNakA cakra inake hAthameM AtA hai aura usIse ye rAvaNakA nAza karate haiM / digvijayake dvArA bharatake tIna khaNDoMmeM apanA Adhipatya sthApita karate haiN| rAmake itane anarAgI haiM ki unake maraNakA jhaThA samAcAra pAkara hI zarIra chor3a dete haiN| prakRti meM yadyapi ugratA hai para gAmbhIryake sAgara bar3e bhAIke samakSa choTe bhAIkI yaha ugratA zobhAspada hI dIkhatI hai| [9] bharata bharata rAjA dazarathako kekayA rAnIke suta haiN| mAtAkI chala-kSudratAse kosoM dUra haiN| inheM rAjA banAne ke lie kekayAne saba kucha kiyA para inhoMne rAjA bananA svIkRta nahIM kiyaa| gRhavAsase sadA udAsa dRSTigata hote haiN| rAmake vanavAsake samaya dRr3hatAse rAjyakA pAlana karate haiN| lokavyavahAra aura maryAdAke rakSaka hai / rAmake vanavAsase Aneke bAda virakta ho pravrajyA le lete haiM / [10] hanumAn rAmake kathAnakameM hanumAnakA saMyoga maNikAMcana saMyoga hai| vAlmIkine hanumAnakA jo varNana kiyA hai vaha asaMgata tathA mahApuruSakA avarNavAda hai, ye vAnara vaMzake ziromaNi tadbhava-mokSagAmI vidyAdhara haiM, inakA sAkSAt vAnarake rUpa meM varNana karanA avicArita ramya hai| inake pitAkA nAma pavanaMjaya aura mAtAkA nAma aMjanA hai / aMjanAne 22 varSa taka patike vipralambhameM jo lambA kaSTa sahA hai aura usake bAda sAsa ketumatIke kaTuka vyavahArase vanameM jo duHkha bhoge haiM unheM par3hakara koI bhI sahRdaya vyakti A~sU bahAye binA nahIM raha sktaa| aMjanAke caritra-vitraNameM AcArya raviSeNane karuNa rasakI jo dhArA bahAyo hai usase prakRta granthakA paryApta gaurava bar3hA hai| sItAharaNake bAdase hanumAna rAmake samparka meM Ate haiM aura rAmako ayodhyA vApasa bheja dene taka bar3I tatparatAse unakI sevA karate haiN| hanumAn caramazarIrI mahApuruSa haiN| [11] vibhISaNa vibhISaNa rAvaNake choTe bhAI haiN| dharmajJatA aura nItijJatAke mAno avatAra hI haiN| 'rAvaNakA maraNa dazaratha aura janakakI santAnoMse hogA' kisI nimittajJAnIse aisA jAnakara Apa dazaratha tathA janakakA nAza karane ke lie bhArata meM Ate haiM para nAradakI kRpAse dazaratha aura janakako pahalese hI yaha samAcAra mAlUma ho jAtA hai, isalie ve apane mahaloMmeM apane hI jaise putale sthApita kara bAhara nikala jAte haiN| vibhISaNa una putaloMko sacamucake dazaratha aura janaka samajha talavArase unake sira kATakara santoSa kara lete haiM para jaba unakI antarAtmAmeM viveka jAgRta hotA hai taba ve apane isa kukRtyase bahuta pachatAte haiN| rAvaNa sItAko harakara laMkA le jAtA hai taba vibhISaNa use zakti-bhara samajhAte haiN| anta meM jaba nahIM samajhatA hai aura ulaTA vibhISaNakA tiraskAra karatA hai taba use choDa rAmale A milate haiM. rAma unakI naitikatAse bahata pra hote haiM / isa prakAra hama eka mA~ke udarase utpanna rAvaNa aura vibhISaNako andhakAra aura prakAzake samAna vibhinna rUpameM pAte haiN| - Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA padmacaritakA sAhityika rUpa padmacaritakI bhASA prasAdaguNase ota-prota tathA atyanta manohAriNI hai| mANikacandra granthamAlAse prakAzita padmacaritako dekhane ke bAda pahale mere mana meM dhAraNA jama gayI thI ki isameM vAlmIki rAmAyaNake samAna bhASA sambandhI zithilatA adhika hai para jaba hastalikhita pratiyoMse milAna karane para zuddha pATha sAmane Aye taba hamArI ukta dhAraNA unmUlita ho gayI / vana, nadI, senA, yuddha AdikA varNana karate hue kavine bahuta hI kamAla kiyA hai| citrakUTa parvata, gaMgA nadI tathA vasanta Adi RtuoMkA varNana AcArya raviSeNane jisa khUbIse kiyA hai vaisA to hama mahAkAvyoMmeM bhI nahIM dekhate haiN| prastAvanA lekha lambA huA jA rahA hai nahIM to maiM ve saba avataraNa uddhRta kara pAThakoMke sAmane rakhatA jinameM kaviko lekhanIne kamAla kiyA hai| vimala sUrike 'paumacariya' ko par3haneke bAda jaba hama raviSeNake padmacaritako par3hate haiM taba spaSTa jAna par3atA hai ki inhoMne apanI racanAko kitanI sarasa aura kAvyake anukUla banAyA hai| yaha anuvAda aura AbhAra pradarzana mahApurANake prastAvanA lekhameM maiMne likhA thA ki digambara jaina sampradAyameM mahApurANa, padmapurANa aura harivaMzapurANa ye tInoM hI parANa sAhityake ziromaNi haiN| mahApurANakA sAnuvAda sampAdana kara prasannatAkA anubhava karate hae maiMne zeSa do purANoM ke sampAdana tathA prakAzanakI ora samAjakA dhyAna AkarSita kiyA thaa| prasannatAkI bAta hai ki bhAratIya jJAnapIThake saMcAlakoMko mero vaha bAta pasanda par3a gayI jisase unhoMne jJAnapIThase ina donoM purANoMkA bhI prakAzana svIkRta kara liyaa| jaina siddhAntake marmajJa, sahRdaya ziromaNi paM. phUlacandrajIne bhI jJAnapIThake saMcAlakoMkA dhyAna isa ora AkRSTa kiyaa| isalie maiM ina saba mahAnubhAvoMkA atyanta AbhArI huuN| granthakA sampAdana hastalikhita pratiyoMke binA nahIM ho sakatA, isalie maiMne apane sahAdhyAyI mitra paM. paramAnandajI dehalIko hastalikhita pratiyoM ke lie likhA, to ve dehalIke bhANDAroMse do mala pratiyAM eka zrIcandra ke TippaNako prati tathA apanI nijI lAibrerIse 'paumacariya' lekara svayaM sAgara Akara de gye| zeSa do pratiyA~ bhI bambaI tathA jayapurase prApta huI isalie maiM isa sAdhana sAmagrI ke jaTAnevAle mahAnubhAvoMkA atyanta AbhArI huuN| cAra hastalikhita aura eka mudrita pratike AdhArapara maiMne pATha-bheda liye haiN| abakI bAra pATha-bheda lenemeM akele hI zrama karanA par3A, isalie samaya aura zakti paryApta lagAnI pdd'ii| prArambhase lekara 28 parva taka to mUla zlokoMkI pANDulipi maiMne svayaM taiyAra kI parantu 'ba' pratike adhikAriyoMkA sakhta takAjA jaldI bhejanekA honese usake bAda mANikacandra granthamAlAse madrita mUla pratipara hI anya pustakoM ke pATha-bheda aMkita karane pdd'e| grantha sampAdana, sAhityika sevAkA anuSThAna hai / vidvAn ise suvidhAnusAra hI kara pAte haiM aura phira mujha-jaise vyaktiko jise anyAnya aneka kAryoM meM nirantara ulajhA rahanA par3atA hai, kucha samaya jyAdA laga jAtA hai isa bIca meM pratiyoM ke adhikAriyoMkI orase bAra-bAra jaldI bhejanekA takAjA akharane lagatA hai| sarasvatI bhavanakI AlamAriyoM meM rakhe rahanekI apekSA yadi unakI pratikA kisI grantha ke nirmANameM upayoga ho rahA hai to maiM ise uttama hI samajhatA huuN| astu, jo prati jitane samayake lie prApta huI usakA maiMne pUrNa upayoga kiyA hai aura maiM una pratiyoM ke preSakoM tathA saMrakSakoM ke prati atyanta AbhAra prakaTa karatA huuN| padmacaritakA gyArahavAM parva dArzanika vicAroMse bharA hai, ke tIna-cAra zlokoMkA bhAva hamArI samajhameM nahIM AyA jise paM. phalacandrajIne milAyA hai isalie maiM inakA AbhArI huuN| prastAvanA likhane meM itihAsajJatAkI AvazyakatA hai aura isa viSayameM maiM apane Apako bilakula anabhijJa samajhatA huuN| prastAvanAmeM jo kucha likhA gayA hai vaha zradveSa vidvAn zrI nAthUrAmajI premI, bambaI, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe , mitravara vaM. paramAnandajI zAstrI aura DaoN. revareMDa phAdara kAmila bulke ema. je. ema. e., DI. phil. adhyakSa hindI vibhAga, santa jeniyara kaoNleja rAMcI ke dvArA likhita rAmakathAke AdhArase likhA gayA hai aura kitanI jagaha to hamane unake hI zabda AtmasAt kara liye haiM isalie maiM ina vidvAnoMke prati apanI kRtajJatA prakaTa karatA hU~ / kavivara daulatarAmajI kRta hindI anuvAdakA pracAra jaina samAjameM ghara-ghara hai zAyada hI aisA koI di. jaina mandira ho jahA~ padmapurANakI isa TIkAkA sadbhAva na ho / yadyapi vaha TIkA avikala nahIM hai sirpha kAkA bhAva lekara likhI gayI hai para to bhI anuvAdameM tathA kathA sambandha jor3anemeM usase paryApta sahAyatA milI hai| ataH maiM sva. kavivara daulatarAmajI ke prati apanI agAdha dhaddhA prakaTa karatA hU~ maiM atyanta alpajJAnI kSudra mAnava hU~ isalie mujhase sampAdana tathA anuvAda meM truTiyoMkA raha jAnA saba taraha sambhava hai| ata: maiM isake lie vidvAnoMse kSamA prArthI hU~ / 40 sAgara phAlguna zuklA 3. bIra nirvANa 2284 } vinIta - pannAlAla jaina Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA prathama parva viSaya maMgalAcAraNa granthakartapratijJA, satkathA prazaMsA sajjanaprazaMsA, durjananindA granthakA avataraNa granthameM nirUpyamANa viSayoMkA sUtrarUpase saMkalana dvitIya parva jambUdvIpake bharatakSetrameM magadha deza hai, usake rAjagRha nagara meM rAjA zreNika rAjya karatA hai| usake rAjyakA varNana / rAjagRhake samIpa bhagavAn mahAvIrakA Agamana / mahAvIrakA mAhAtmyavarNana, samavasaraNakI racanA Adi rAjA zreNikakA vandanArtha jAnA, bhagavAn mahAvIrako divyadhvani khiranA Adi magadharAja zreNikakA nagarameM praveza, rAtrikA varNana, zayyApara par3e-par3e rAjA zreNikakA rAmakathAmeM pracalita mithyA mAnyatAoMkA cintana tRtIya parva prAtaHkAla honepara rAjA zreNikakA samavasaraNameM punaH jAnA aura gautamasvAmIse rAmakathA zravaNakI icchA prakaTa karanA aura gautamasvAmIke dvArA rAmakathA kahanekA AzvAsana gautamasvAmI dvArA kSetra, kAla tathA caudaha kulakaroMkA varNana caudahaveM kulakara nAbhirAya aura unakI strI marudevIkA varNana / deviyoMke dvArA marudevIkI sevAkA varNana / marudevIkA svapna varNana / bhagavAn RSabhadevakA garbhArohaNa janma kalyANaka tathA dIkSA kalyANakakA varNana bhagavAna AdinAthako dhyAnArUr3ha rahane ke samaya nami-vinamikA AnA, dharaNendrake dvArA unheM vijayArdhakI uttara-dakSiNa zreNiyoMkA rAjya diyA jAnA caturtha parva bhagavAna RSabhadevakA rAjA somaprabha aura zreyAnsake yahA~ AhAra lenaa| kevalajJAnakI utpatti tathA samavasaraNakI racanA, divyadhvanikA varNana bharata bAhubalIkA varNana, bharatake dvArA brAhmaNa varNakI sRSTi Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe paMcama parva cAra mahAvaMza-1 ikSvAkuvaMza, 2 RSivaMza athavA candravaMza, 3 vidyAdharoMkA vaMza tathA harivaMzake nAmollekhaparvaka inakA saMkSipta varNana / vidyAdhara vaMzake antargata vidyur3ha aura saMjayanta munikA varNana ajitanAtha bhagavAnakA varNana sagara cakravartIkA varNana, pUrNadhana, sulocana, sahasranayana tathA meghavAhana AdikA varNana meghavAhana aura sahasranayanake pUrvajanma sambandhI vairakA varNana rAkSasoMke indra bhIma aura subhImake dvArA meghavAhanake lie rAkSasa dvIpakI prApti tathA rAkSasavaMzake vistArakA varNana SaSTha parva vAnara vaMzakA vistRta varNana saptama parva rathanapuranagarameM rAjA sahasrArake yahA~ indra vidyAdharakA janma tathA usake prabhAva, pratApa AdikA varNana 139 141 146 laMkAke rAjA mAlIkA indra ke viruddha abhiyAna tathA yuddhakA varNana, mAlIkA mArA jAnA lokapAloMkI utpatti tathA vaizravaNakA laMkAmeM nivAsa indrase hArakara sumAlIkA alaMkArapurameM rahanA, usake ratnazravA nAmakA putra honA, usakI kaikasI nAmaka strIse dazAnana, kumbhakarNa, candranakhA aura vibhISaNakI utpattikA varNana vaizravaNako gagana-yAtrA dekha dazAnana AdikA vidyAeM siddha karanA, anAvRta yakSake dvArA upadrava honA para avicalita rahakara unheM aneka vidyAoMkA siddha ho jAnA rAkSasa vaMzameM dazAnanakA prabhAva phailanA 148 155 15 aSTama parva 168 174 178 179 asurasaMgItanagarameM rAjA maya aura usakI putrI mandodarIkA varNana / mandodarIkA dazAnanake sAtha vivAha megharava parvatapara banI vApikAmeM chaha hajAra kanyAoM ke sAtha rAvaNakI jala-krIr3A tathA unake sAtha usake vivAhakA varNana kumbhakarNa tathA vibhISaNa ke vivAhakA varNana kumbhakarNake dvArA vaizravaNake nagaroMkA vidhvaMsa, vaizravaNa dvArA sumAlIse kumbhakarNakI zikAyata dazAnanake dvArA vaizravaNake dUtako karArA uttara tathA donoM ora ghamAsAna yuddha aura vaizravaNakA parAjaya / vaizravaNakA dIkSA lenA vaizravaNake puSpaka vimAnapara ArUr3ha ho rAvaNakI saparivAra dakSiNa dizAkI vijayayAtrA sumAlI dvArA hariSeNa cakravartIkA varNana rAvaNake dvArA trilokamaNDana hAthIkA vaza karanA rAvaNa dvArA yamalokapAlakA vijaya aura laMkA nagarI meM praveza 180 186 187 197 . Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA navama pavaM bAli, sugrIva, nala, nIla Adiko utpattikA varNana kharadUSaNake dvArA rAvaNakI bahana candranakhAkA haraNa, virAdhikakA janma bAlikA dazAnanake sAtha saMgharSa, bAlikA dIkSAgrahaNa, sugrIva dvArA apanI bahanakA dazAnanake sAtha vivAha bAlike prabhAvase kailAsa parvatapara dazAnanakA vimAna ruknaa| rAvaNa dvArA kailAzako uThAnA, bAli dvArA usakI rakSA, rAvaNa dvArA jinendra stuti tathA nAgarAjake dvArA amogha vijayA zaktikA 207 208 210 dAna 224 225 dazama parva sugrIvakA sutArAke sAtha vivAha, usase aMga aura aMgada nAmaka putroMkA janma / sutArAko prApta karane kI icchAse sAhasagati vidyAdharakA himavat parvatako durgama guhAmeM vidyA siddha karanA rAvaNakA digvijayake lie nikalanA indra vidyAdharapara AkramaNake lie jAnA, bIcameM kharadUSaNake sAtha milApa honA, rAvaNako vizAla senAkA varNana, mArgameM narmadAkA dRzya mAhiSmatIke rAjA sahasrarazmikA narmadAmeM jalakrIr3AkA varNana; dazAnanakI pUjAmeM bAdhA, sahasrarazmi ke sAtha dazAnanakA yuddha, sahasrarazmikA pakar3A jAnA, tadanantara usake pitA zatabAhu munirAjake upadezase chor3A jAnA, sahasrarazmi aura ayodhyAke rAjA anaraNyakA dIkSA lenA 226 229 ekAdaza parva rAvaNakA uttara dizAkI ora bar3hanA, bIca meM rAjapurake ahaMkArI rAjAke prati usakA roSa, prakaraNa pAkara yajJakA prArambhika itihAsa batalAte hue ayodhyAke kSIrakadambaka guru, svastimatI nAmaka unakI strI, rAjA vasu tathA nArada parvatakA 'ajairyaSTavyam' zabdake arthako lekara vivAda / vasu dvArA mithyA nirNaya tathA usakA patana rAjapura nagarameM dazAnanakA pahu~canA, rAjA marutvAnake yajJakA varNana, nAradakI utpattikA kathana nAradakA rAjA marutvAnako yajJazAlAmeM paha~canA aura usake purohita ke sAtha lambA zAstrArtha karanA, brAhmaNoMkA parAsta hokara nAradako pITanA, rAvaNako dUtake dvArA isa kANDakA patA calanA, rAvaNake dvArA nAradakI rakSA tathA brAhmaNoMkA damana aura marutvAnke yajJakA vidhvaMsa rAjA marutvAnakA kSamA yAcanA kara apanI kanakaprabhA kanyA rAvaNake lie denaa| rAvaNakA aneka dezoMmeM bhramaNa 238 245 dvAdaza parva rAvaNakI kRtacitrA kanyA kA mathurAke rAjA harivAhanake putra madhuke sAtha vivAha honA madhuko camarendrase zUla ratna prApta honA nalakUbarake sAtha rAvaNakA yuddha, usakI strI uparambhAkA rAvaNake prati anurAga AdikA varNana rAvaNakA vijayArdhapara pahu~canA, indrakA apane pitA sahasrArase salAha pUchanA, sahasrArakI ucita salAha, indrakA pitAko uttara yuddhake lie indrakI taiyArI tathA ghanaghora yuddha aura rAvaNake dvArA indrakI parAjaya 269 270 273 279 281 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe trayodaza parva Indrake pitA sahasrArakA rAvaNakI sabhAmeM upasthita hokara indrako bandhanase chur3AnA, rAvaNakA sahasrAra ke prati namratA pradarzana Adi indra jinAlaya meM baiThA thA, vahA~ nirvANasaMgama munirAjakA AnA, unase indrakA pUrva bhava vRttAnta pUchanA, dIkSA lenA tathA nirvANa prApta karanA 297 caturdaza parva rAvaNakA parikarake sAtha sumeruse lauTanA, mArgameM suvarNagiri parvatapara anantabala munirAjako __ kevalajJAna utpanna huA jAna vahA~ pahu~canA / unake mukhase dharmakA vistArake sAtha varNana jo strI mujhe nahIM cAhegI maiM use balAt nahIM cAhU~gA... isa prakAra rAvaNakA pratijJA grahaNa 306 331 paMcadaza parva hanumAn kathA-usake antargata AdityapurameM rAjA prahlAda aura unakI strI ketumatIke pavanaMjaya putrakA honA / dantI giri ( dUsarA nAma mahendra-giri ) para rAjA mahendrakA varNana / usako hRdayavegA rAnIse aMjanAkI utpatti, pavanaMjaya aura aMjanAke vivAhakA vistRta varNana, usake antargata mizrakezI dUtIke bakavAdake kAraNa pavanaMjayakA aMjanAke prati vidveSa utpanna honA 334 351 353 SoDaza parva aMjanAkI virahadazAkA varNana rAvaNakA varuNake sAtha yaddha tathA pavanaMjayakA usameM jAnA mArgameM mAnasasarovarapara cakavAke binA tar3apatI haI cakavIko dekha pavanaMjayako aMjanAkI dazAkA smaraNa honA, tathA chipakara usake pAsa AnA; prahasita mitrake dvArA aMjanAko pavanaMjayake AnekA samAcAra, pavanaMjayakA kSamA yAcana sambhoga zRGgArakA varNana 358 364 saptadaza parva 370 aMjanAkA garbhake cihna prakaTa honepara ketumatI ke dvArA use kalaMkita kara gharase nikaalnaa| usakA pitAke gharapara jAnA, kaMcukI dvArA usake garbhakA samAcAra pA use Azraya nahIM denaa| phalataH aMjanA apanI vasantamAlinI sakhIke sAtha vanameM jAkara eka parvatake samIpa pahu~canAguphAmeM munirAjake darzana aura unake dvArA aMjanA tathA hanumAnke pUrvabhavoMkA varNana, munirAjakA sAntvanA dekara anyatra jAnA aura usa guphAmeM sakhIke sAtha aMjanAkA rahanA, rAtrike samaya siMhakA Agamana, gandharva dvArA unakI rakSA / gandharva dvArA saMgIta aMjanAke putra janma, pratisUrya vidyAdharakA AnA, parasparakA paricaya, jyotiSIke dvArA hanamAnake zubhAzubha grahoMkA vicAra / vimAnameM baiThakara sabakA pratisUryake sAtha jAnA, hanumAnkA nIce giranA, patyarakA cUra-cUra honA Adi 378 392 : Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA aSTAdaza parva varuNake yuddhase lauTakara pavanaMjayakA ghara AnA para vahA~ aMjanAko na dekha usakI khojameM gharase nikala jAnA / pavanaMjayakA bhUtarava nAmaka vanameM maranekA nizcaya / anantara vidyAdharoM dvArA unakI khoja aura aMjanAse milApakA varNana 401 ekonaviMzatitama parva varuNake viruddha honepara rAvaNakA saba rAjAoMko bulaanaa| hanumAnkA jAnA, rAvaNake dvArA hanu. mAnkI bahuta prazaMsA, hanumAna AdikA varuNake sAtha yuddha aura varuNako parAjaya, varuNakA pakar3A jAnA, kumbhakarNa dvArA varuNake nagarako striyoMkA pakar3A jAnA tathA rAvaNako patA calane para usake dvArA kumbhakarNako phaTakAra Adi rAvaNakA varuNako samajhAnA, hanumAna ke lie candranakhAkI putrIkA denA, tathA rAvaNake sAmrAjyakA varNana 411 417 viMzatitama parva caubIsa tIrthaMkaroM tathA anya zalAkA puruSoMkA varNana 424 444 ekaviMzatitama parva bhagavAn munisuvratanAtha tathA unake vaMzakA varNana ikSvAku vaMzake prArambhakA varNana, usI antargata rAjA vajrabAha tathA udayasundarake sarAga tathA virAga dazAkA varNana-tathA rAjA kIrtidharakA varNana, sUkozalakA janma aura kItigharakA dIkSA lenA 448 dvAviMzatitama parva kIrtidhara munikA unakI strI dvArA nagarase nikAlA jAnA, ghAyake rodanase sukozalako yathArtha bAtakA patA calanA, sukozalakA dIkSA lenA, mAtAkA marakara vyAghrI honA aura varSAyogameM sthita sukozalakA bhakSaNa karanA, kIrtidhara munike dvArA vyAghrIkA sambodhana tathA usakI sadgati AdikA varNana, kItidhara munikA nirvANa gamana rAjA hiraNyagarbha, nahuSa tathA saudAsa AdikA varNana / rAjA saudAsako naramAMsa khAnekI Adata par3anA Adi / tadanantara isI vaMzameM rAjA anaraNyake dazarathakI utpattikA varNana trayoviMzatitama parva nArada dvArA rAjA dazaratha aura rAjA janakako rAvaNake durvicAra sunAkara saceta rahanekA varNana / rAjA janaka aura dazarathakA gharase bAhara nikalakara samaya kATanA aura vibhISaNa dvArA inake putaloMkA zira kATanA Adi 472 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 padmapurANe caturviMzatitama parva kekayAkI kalAoMkA vistRta varNana aura svayaMvarameM dazarathako varA jAnA dazarathakA anya rAjAoMke sAtha yuddha, kekayAke sahayogase dazarathakI jIta / prasanna hokara rAjA dazarathakA kekayAke lie varadAna 478 485 paMcaviMzatitama parva rAjA dazarathake rAma Adi cAra putroMkI utpattikA varNana 489 zlokAnAmakArAdyanukrama 494 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANam prathamo bhAgaH Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadraraviSeNAcAryakRtaM padmacaritAparanAmadheyaM padmapurANam prathamaM parva siddhaM saMpUrNamavyarthaM siddheH kAraNamuttamam / prazastadarzanajJAnacAritrapratipAdinam ||1|| surendra mukuTAzliSTapAdapadmAMzukezaram / praNamAmi mahAvIraM lokatritayamaGgalam ||2|| prathamaM cAvasarpiNyAmRSabhaM jinapuGgavam / yoginaM sarvavidyAnAM vidhAtAraM svayaMbhuvam // 3 // ajitaM vijitAzeSabAhya zArIrazAtravam / zambhavaM zaM bhavatyasmAdityabhikhyAmupAgatam // 4 // abhinandita niHzeSabhuvanaM cAbhinandanam / sumatiM sumatiM nAthaM matAntaranirAsinam ||5|| udyadarkakarAlIDhapadmAkarasamaprabham / padmaprabhaM supAkhaM ca supArzva sarvavedinam // 6 // zaratsakalacandrAbhaM paraM candraprabhaM prabhum / puSpadantaM ca saMphullakundapuSpaprabhadvijam // 7 // zItalaM zItaladhyAnadAyinaM parameSThinam / zreyAMsaM mavyasattvAnAM zreyAMsaM dharmadezinam ||8|| cidAnanda caitanya ke guNa ananta ura dhAra / bhASA padmapurANa kI bhAg zruti anusAra // - daulatarAmajI jo svayaM kRtakRtya haiM, jinake prasAdase bhavyajIvoMke manoratha pUrNa hote haiM, jo samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrakA pratipAdana karanevAle haiM, jinake caraNakamaloMkI kiraNarUpI kezara indroMke mukuToMse, AzliSTa ho rahI hai tathA jo tInoM lokoMmeM maMgalasvarUpa haiM aise mahAvIra bhagavAnko maiM namaskAra karatA hU~ // 1-2 // jo yogI the, samasta vidyAoMke vidhAtA aura svayambhU the aise avasarpiNI kAlake prathama tIrthaMkara zrI RSabhajinendrako namaskAra karatA hU~ || 3 || jinhoMne samasta antaraMga aura bahiraMga zatruoM para vijaya prApta kara lI aise ajitanAtha bhagavAnko tathA jinase zam arthAt sukha prApta hotA hai aise sArthaka nAmako dhAraNa karanevAle zambhavanAtha bhagavAnko namaskAra karatA hU~ // 4 // samasta saMsArako Anandita karanevAle abhinandana bhagavAnko evaM samyagjJAnake dhAraka aura anya mata-matAntaroMkA nirAkaraNa karanevAle sumatinAtha jinendrako namaskAra karatA hU~ ||5|| udita hote hue sUryakI kiraNoMse vyApta kamaloMke samUha ke samAna kAntiko dhAraNa karanevAle padmaprabha bhagavAnko tathA jinakI pasalI atyanta sundara thIM aise sarvajJa supAzvanAtha jinendrako namaskAra karatA hU~ || 6 || jinake zarIrakI prabhA zaradaRtuke pUrNaM candramAke samAna thI aise atyanta zreSTha candraprabha svAmIko ora jinake dA~ta phUle hue kunda puSpa ke samAna kAnti ke dhAraka the aise puSpadanta bhagavAnko namaskAra karatA hU~ || 7 | jo zItala arthAt zAntidAyaka dhyAnake denevAle the aise zItalanAtha jinendrako tathA jo kalyANa rUpa the evaM bhavya Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe vAsupUjyaM satAmIzaM vasupUjyaM jitadviSam / vimalaM janmamUlAnAM malAnAmatidUragam // 9 // anantaM dadhataM jJAnamanantaM kAntadarzanam / dharma dharmadhruvAdhAraM zAnti zAntijitAhitam // 10 // kunthuprabhRtisatvAnAM kundhuM hitanirUpitam / azeSaklezanirmokSapUrvasaukhyAraNAdaram // 11 // saMsArasya nihantAraM mallaM malli malojjhitam / narmi ca praNatAzeSaM surAsuraguru vibhum / / 12 / / ariSTanemimanyUnAriSTanemi mahAdyutim / pAzvaM nAgendrasaMsaktaparipAvaM vizAM patim // 13 // sunataM suvratAnAM ca dezakaM doSadAriNam / yasya tIrthe samutpannaM padmasya caritaM zubham // 14 // anyAnapi mahAbhAgAn munIn gaNadharAdikAn / praNamya manasA vAcA kAyena ca punaH punaH // 15 // padmasya caritaM vakSye padmAliGgitavakSasaH / praphullapadmavaktrasya purupuNyasya dhImataH / / 16 / / anantaguNagehasya tasyodAraviceSTinaH / gadituM caritaM zaktaH kevalaM zrutakevalI // 17 // yAdRzo'pi vadatyeva caritaM yasya yatpumAn / taccaritaM kramAyAtaM paramaM dezadezanAt // 18 // mattavAraNasaMkSuNNe vrajanti hariNAH pathi / pravizanti bhaTA yuddhaM mhaabhttpurssraaH||19|| bhAsvatA bhAsitAnarthAn sukhenAlokate janaH / sUcImukhavinirminnaM maNiM vizati sUtrakam // 20 // jIvoMko dharmakA upadeza dete the aise zreyAMsanAtha bhagavAnko namaskAra karatA hU~ |8|| jo sajjanoMke svAmI the evaM kuberake dvArA pUjya the aise vAsupUjya bhagavAnko aura saMsArake mUlakAraNa mithyAdarzana Adi maloMse bahuta dUra rahanevAle zrIvimalanAtha bhagavAnko namaskAra karatA hU~ // 9 // jo ananta jJAnako dhAraNa karate the tathA jinakA darzana atyanta sundara thA aise anantanAtha jinendrako, dharmake sthAyI AdhAra dharmanAtha svAmIko aura zAntike dvArA hI zatruoMko jItanevAle zAntinAtha tIrthaMkarako namaskAra karatA huuN||10|| jinhoMne kunthu Adi samasta prANiyoMke lie hitakA nirUpaNa kiyA thA aise kunthunAtha bhagavAnko aura samasta duHkhoMse mukti pAkara jinhoMne anantasukha prApta kiyA thA aise aranAtha jinendrako namaskAra karatA hU~ // 11 // jo saMsArako naSTa karaneke lie advitIya malla the aise malarahita mallinAtha bhagavAnako aura jinheM samasta loga praNAma karate the tathA sura-asura sabhIke guru the aise naminAtha svAmIko namaskAra karatA hU~ // 12 // jo bahuta bhArI ariSTa arthAt duHkhasamUhako naSTa karaneke lie nemi arthAt cakradhArAke samAna the sAtha hI atizaya kAntike dhAraka the aise ariSTanemi nAmaka bAIsaveM tIrthaMkarako tathA jinake samIpameM dharaNendra Akara baiThA thA sAtha hI jo samasta prajAke svAmI the aise pArzvanAtha bhagavAnko namaskAra karatA hU~ // 13 // jo uttama vratoMkA upadeza denevAle the, jinhoMne kSudhA, tRSA Adi doSa naSTa kara diye the aura jinake tIrtha meM padma arthAt kathAnAyaka rAmacandrajIkA zubhacarita utpanna huA thA aise muni suvratanAtha bhagavAnko namaskAra karatA hU~ // 14 / / inake sivAya mahAbhAgyazAlI gaNadharoM Adiko lekara anyAnya munirAjoMko mana, vacana, kAyase bAra-bAra praNAma karatA hU~ // 15 // isa prakAra praNAma kara maiM una rAmacandrajIkA caritra kaha~gA jinakA ki vakSaHsthala padmA arthAt lakSmI athavA padma nAmaka cihnase AliMgita thA, jinakA mukha praphullita kamalake samAna thA, jo vizAla puNyake dhAraka the, buddhimAn the, ananta guNoMke gRhasvarUpa the aura udAra-utkRSTa ceSTAoMke dhAraka the| unakA caritra kahane meM yadyapi zrutakevalI hI samartha haiM to bhI AcArya-paramparAke upadezase Aye hue usa utkRSTa caritrako mere jaise kSudra puruSa bhI kara rahe haiM so usakA kAraNa spaSTa hI hai / / 16-18|| madonmatta hAthiyoMke dvArA saMcarita mArgameM hariNa bhI cale jAte haiM tathA jinake Age bar3e-bar3e yoddhA cala rahe haiM aise sAdhAraNa yoddhA bhI yuddhameM praveza karate hI haiM // 19 // sUryake dvArA prakAzita padArthoMko sAdhAraNa 1. vasunA kubereNa pUjyaM vasupUjyaM 'vasurmayUkhAgnidhanAdhipeSu' iti koSaH / 2. gurupuNyasya. ma. puMsaH puNyasya / : Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM parva budhapaGktikramAyAta caritaM rAmagocaram / bhaktyA praNoditA buddhiH praSTuM mama samudyatA // 21 // viziSTacintayAyAtaM yacca zreyaH kSaNAnmahat / tenaiva rakSitA yAtA cArutAM mama bhAratI // 22 // vyaktAkArAdivarNA vAg lambhitA yA na satkathAm / sA tasya niSphalA jantoH pApAdAnAya kevalam / / 23 / / vRddhiM brajati vijJAnaM yazazcarati nirmalam / prayAti duritaM dUraM mahApuruSakIrtanAt // 24 // alpakAlamidaM jantoH zarIraM roganirbharam / yazastu satkathAjanma yAvaccandrArkatArakam // 25 // tasmAtsarvaprayatnena puruSeNAtmavedinA / zarIraM sthAsnu karttavyaM mahApuruSakIrtanam // 26 // lokadvayaphalaM tena labdhaM bhavati jantunA / yo vidhatte kathA ramyAM sajjanAnandadAyinIm // 27 // satkathAzravaNau yau ca zravagau tau matau mama / anyau vidUSakasyeva zravaNAkAradhAriNau // 28 // sacceSTAvarNanA varNA ghUrNante yatra mUrdhani / ayaM mUrdhA'nyamUrddhA tu nAlikerakaraGkavat / / 29 / / / satkIrtanasudhAsvAdasaktaM ca rasanaM smRtam / anyacca durvacodhAraM kRpANaduhituH phalam // 30 // zreSThAvoSThau ca tAveva yau sukIrtanavartinau / na zambUkAsyasaMbhuktajalaukApRSThasaMnibhau // 31 // dantAsta eva ye zAntakathAsaMgamarajitAH / zeSAH sazleSmanirvANadvArabandhAya kevalam // 32 // mukhaM zreyaHpariprAptermukhaM mukhyakathAratam / anyattu malasaMpUrNa dantakITAkulaM vilam // 33 // manuSya sukhapUrvaka dekha lete haiM aura suIke agrabhAgase bidAre hue maNimeM sUta anAyAsa hI praveza kara letA hai / / 20 / / rAmacandrajIkA jo caritra vidvAnoMkI paramparA se calA A rahA hai use pUchaneke lie merI buddhi bhaktise prerita hokara hI udyata huI hai // 21 // viziSTa puruSoMke cintavanase tatkAla jo mahAn puNya prApta hotA hai usIke dvArA rakSita hokara merI vANI sundaratAko prApta huI hai / / 22 / / jisa puruSakI vANI meM akAra Adi akSara to vyakta hai para jo satpuruSoMkI kathAko prApta nahIM karAyI gayI hai usakI vaha vANI niSphala hai aura kevala pApa-saMcayakA hI kAraNa hai // 23 // mahApuruSoMkA kIrtana karanese vijJAna vRddhiko prApta hotA hai, nirmala yaza phailatA hai aura pApa dUra calA jAtA hai // 24 // . jIvoMkA yaha zarIra rogoMse bharA huA hai tathA alpa kAla taka hI ThaharanevAlA hai parantu satpuruSoMkI kathAse jo yaza utpanna hotA hai vaha jabataka sUrya, candramA aura tAre raheMge tabataka rahatA hai / / 25 / / isalie AtmajJAnI puruSako saba prakArakA prayatna kara mahApuruSoMke kIrtanase apanA zarIra sthAyI banAnA cAhie arthAt yaza prApta karanA cAhie / / 26 / / jo manuSya sajjanoMko Ananda denevAlI manohAriNI kathA karatA hai vaha donoM lokoMkA phala prApta kara letA hai / / 27 / / manuSyake jo kAna satpuruSoMkI kathAkA zravaNa karate haiM maiM unheM hI kAna mAnatA hU~ bAkI to vidUSakake kAnoMke samAna kevala kAnoMkA AkAra hI dhAraNa karate haiM // 28 // satpuruSoMkI ceSTAko varNana karanevAle varNa-akSara jisa mastakameM ghUmate haiM vahI vAstava meM mastaka hai bAkI to nAriyalake karaMka--kar3e AvaraNake samAna haiM / / 29 // jo jihvA satpuruSoMke kIrtana rUpI amRtakA AsvAda lene meM lIna hai maiM unheM hI jihvA mAnatA hU~ bAkI to durvacanoMko kahanevAlI churIkA mAno phalaka ho hai // 30 // zreSTha oMTha ve hI haiM jo ki satpuruSoMkA kIrtana karanemeM lage rahate haiM bAkI to zambUka nAmaka jantuke mukhase bhukta joMkake pRSThake samAna hI haiM // 31 // dA~ta vahI haiM jo ki zAnta puruSoMkI kathAke samAgamase sadA raMjita rahate haiM-usImeM lage rahate haiM bAkI to kapha nikalaneke dvArako rokanevAle mAno AvaraNa hI haiM // 32 / / mukha vahI hai jo kalyANakI prAptikA pramukha kAraNa hai aura zreSTha puruSoMkI kathA kahane meM sadA anurakta rahatA hai bAkI to malase bharA evaM dantarUpI kIr3oMse Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * padmapurANe ditA yo'thavA zrotA zreyasAM vacasAM naraH / pumAn sa eva zeSastu zilpikalpitakAyavat // 34 // guNadoSasamAhAre guNAn gRhNanti sAdhavaH / kSIravArisamAhAre haMsaH kSIramivAkhilam ||35|| guNadoSasamAhAre doSAn gRhNantyasAdhavaH / muktAphalAni saMtyajya kAkA mAMsamiva dvipAt / / 36 / adoSAmapi doSAtAM pazyanti racanAM khalAH / ravimUrtimivolukAstamAladalakAlikAm // 37 // saro-jalAgamadvArajAlakAnIva durjanAH / dhArayanti sadA doSAn guNabandhanavarjitAH ||38|| svabhAvamiti saMcintya sajjanasyetarasya ca / pravartante kathAbandhe svArthamuddizya sAdhavaH // 39 // satkathAzravaNAd yacca sukhaM saMpadyate nRNAm / kRtinAM svArtha evAsau puNyopArjanakAraNam ||40|| 'varddhamAna jinendroktaH so'yamartho gaNezvaram / indrabhUrti pariprAptaH sudharma dhAraNIbhavam // 41 // prabhavaM kramataH kIrtiM tato'nu ( nU ) ttaravAgminam / likhitaM tasya saMprApya rakheryalo'yamudgataH // 42 // sthitirvaMzasamutpattiH prasthAnaM saMyugaM tataH / lavaNAGkuzasaMbhUtirbhavoktiH parinirvRtiH // 43 // bhavAntarabhavairbhUriprakAraizcAruparvabhiH / yuktAH sapta purANe'sminnadhikArA ime smRtAH ||44 // padmaceSTitasaMbandhakAraNaM tAvadeva ca / traizalAdigataM vakSye sUtraM saMkSepi tadyathA // 45|| vIrasya samavasthAnaM kuzAgragirimUrddhani / zreNikasya paripraznamindra bhUtermahAtmanaH // 46 // tatra prazne yuge ya~ttAmutpatti kurlakAriNAm / bhItIzca jagato duHkhakAraNAkasmikekSaNAt ||47 || vyApta mAno gaDDhA hI hai ||33|| jo manuSya kalyANakArI vacanoMko kahatA hai athavA sunatA hai vAstava meM vahI manuSya hai bAkI to zilpakAra ke dvArA banAye hue manuSyake putale ke samAna haiM ||34|| jisa prakAra dUdha aura pAnI ke samUha meM se haMsa samasta dUdhako grahaNa kara letA hai usI prakAra satpuruSa guNa aura doSoMke samUhameM-se guNoM ko hI grahaNa karate haiM ||35|| aura jisa prakAra kAka hAthiyoMke gaNDasthalase muktA phaloMko chor3akara kevala mAMsa hI grahaNa karate haiM usI prakAra durjana guNa aura doSoMke samUha se kevala doSoM ko hI grahaNa karate haiM ||36|| jisa prakAra ulUka pakSI sUryakI mUrtiko tamAlapatra ke samAna kAlI kAlI hI dekhate haiM usI prakAra duSTa puruSa nirdoSa racanAko bhI doSayukta hI dekhate haiM ||37|| jisa prakAra kisI sarovarameM jala Aneke dvArapara lagI huI jAlI jalako to nahIM rokatI kintu kUr3A-karkaTako roka letI hai usI prakAra duSTa manuSya guNoM ko to nahIM roka pAte kintu kUr3A-karkaTake samAna doSoM ko hI rokakara dhAraNa karate haiM ||38|| sajjana aura durjanakA aisA svabhAva hI hai yaha vicArakara satpuruSa svArtha - Atmaprayojanako lekara hI kathAkI racanA karanemeM pravRtta hote haiM ||39|| uttama kathAke sunanese manuSyoM ko jo sukha utpanna hotA hai vahI buddhimAn manuSyoM kA svArtha - Atmaprayojana kahalAtA hai tathA yahI puNyopArjanakA kAraNa hotA hai ||40|| zrI vardhamAna jinendra ke dvArA kahA huA yaha artha indrabhUti nAmaka gautama gaNadharako prApta huaa| phira dhAriNIke putra sudharmAcAryako prApta huaa| phira prabhavako prApta huA, phira kIrtidhara AcAryako prApta huA / unake anantara uttaravAgmI muniko prApta huA / tadanantara unakA likhA prApta kara yaha raviSeNAcAryakA prayatna prakaTa huA hai || 41-42 / / isa purANa meM nimnalikhita sAta adhikAra haiM - ( 1 ) lokasthiti, ( 2 ) vaMzoM kI utpatti, ( 3 ) vanake lie prasthAna, ( 4 ) yuddha, (5) lavaNAMkuzakI utpatti, (6) bhavAntara nirUpaNa aura ( 7 ) rAmacandrajIkA nirvANa / ye sAtoM hI adhikAra aneka prakArake sundara-sundara parvoMse sahita haiM ||43 - 44|| rAmacandrajIkI kathAkA sambandha batalAneke lie bhagavAn mahAvIra svAmIkI bhI saMkSipta kathA kahU~gA jo isa prakAra hai / 1 1. doSoktAM ma / 2. cArayanti ka. / 3. svartha ka. / 4. granthAnte'pi 123 tamaparvaNaH 166 tamazloke granthakartrA granthAnupUrvImuddizya nimnAGkitaH zloko dattaH - "nirdiSTaM sakalairnatena bhuvanaiH zrIvarddhamAnena yattatvaM vAsavabhUtinA nigaditaM jambo : praziSyasya ca / ziSyeNottaravAgminA prakaTitaM padmasya vRttaM muneH zreyaH sAdhusamAdhibRddhikaraNaM sarvottamaM maGgalam / / " 5. dhAriNI ma. / 6. tAvadatra kha., ma. / 7. yatnAM ma / 8. kulakAriNIm ma. / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM parva RSabhasya samutpattimabhiSekaM nagAdhipe / upadezaM ca vividhaM lokasyAtivinAzanam // 48 // zrAmaNyaM kevalotpattimaizvayaM viSTapAtigam / sarvAmarAdhipAyAnaM nirvANasukhasaMgamam / / 49 / / pradhanaM bAhubalino maratena samaM mahat / samudbhavaM dvijAtInAM kutIrthikagaNasya ca // 50 // ikSvAkuprabhRtInAM ca vaMzAnAM guNakIrtanam / vidyAdharasamudbha tiM vidyuiMSTrasamudbhavam // 51 // upasarga jayantasya kevalajJAnasaMpadam / nAgarAjasya saMkSobhaM vidyAharaNatarjane // 52 / / ajitasyAvataraNaM pUrNAmbudasutAsukham / vidyAdharakumArasya zaraNaM pratisaMzrayam / / 53 / / rakSonAthapariprAptiM rakSodvIpasamAzrayam / sagarasya samudra tiM duHkhadIkSaNanivRtI // 54 // atikrAntamahArakSojanmanaH parikIrtanam / zAkhAmRgadhvajAnAM ca prajJaptimativistarAt // 55 / / taDitkezasya caritamudadheramarasya ca / kiSkindhAndhrakhagotpAdaM zrImAlAkhecarAgapam // 56 // vadhAd vijayasiMhasya kopaM cAzanivegajam / andhrakAntamariprAptiM purasya vinivezanam // 57 / / kiSkindhapuravinyAsaM madhuparvatamUrddhani / sukezanandanAdInAM laGkAprAptinirUpaNam // 58 // nirdhAtavadhahetaM ca mAlinaH saMpadaM parAm / dakSiNe vijayAdhasya bhAge ca rathanUpure // 59 // pure jananamindrasya sarvavidyAbhRtAM vibhoH / mAlinaH paJcatAvAptiM janma vaizravaNasya ca // 60 // eka bAra kuzAgra parvata-vipulAcala ke zikharapara bhagavAn mahAvIra svAmI samavasaraNa sahita Akara virAjamAna hue| jisameM rAjA zreNikane jAkara indrabhUti gaNadharase prazna kiyaa| usa praznake uttarameM unhoMne sarvaprathama yugoMkA varNana kiyaa| phira kulakaroMkI utpattikA varNana huaa| akasmAta da:kha ke kAraNa dekhanese jagatake jIvoMko bhaya utpanna haA isakA varNana kiyA / / 45-47 / / bhagavAn RSabhadevakI utpatti, sumeru parvatapara unakA abhiSeka aura lokakI pIDAko naSTa karanevAlA unakA vividha prakArakA upadeza batAyA gayA // 48 // bhagavAn RSabhadevane dIkSA dhAraNa kI, unheM kevalajJAna utpanna huA, unakA lokottara aizvarya prakaTa huA, saba indroMkA Agamana huA aura bhagavAnko mokSa-sukhakA samAgama huA / / 49|| bharatake sAtha bAhubalIkA bahuta bhArI yuddha huA, brAhmaNoMkI utpatti aura mithyAdharmako phailAnevAle kutIthiyoMkA AvirbhAva huA / / 50 / / ikSvAku Adi vaMzoMkI utpatti, unakI prazaMsAkA nirUpaNa, vidyAdharoM kI utpatti tathA unake vaMzameM vidyudaMSTra vidyAdharake dvArA saMjayanta muniko upasarga huaa| munirAja upasarga saha kevalajJAnI hokara nirvANa isa ghaTanAse dharaNendrako vidyudaMSTrake prati bahuta kSobha utpanna haA jisase usane usakI vidyAe~ chIna lI tathA use bahuta bhArI tajaMnA dI / / 51-52 // tadanantara zrI ajitanAtha bhagavAnkA janma, pUrNamegha vidyAdhara aura usakI putrIke sukhakA varNana, vidyAdhara kumArakA bhagavAn ajitanAthakI zaraNameM AnA, rAkSasa dvIpake svAmI vyantara devakA AnA tathA prasanna hokara pUrNameghake lie rAkSasa dvIpakA denA, sagara cakravartIkA utpanna honA, putroMkA maraNa suna usake duHkhase unhone dIkSAdhAraNa kI tathA nirvANa prApta kiyA // 53-54 / / pUrNameghake vaMzameM mahArakSakA janma tathA vAnaravaMzI vidyAdharoMkI utpattikA vistArase varNana / / 55 / / vidyutkeza vidyAdharakA caritra, tadanantara udadhivikrama aura amaravikrama vidyAdharakA kathana, vAnara-vaMziyoMmeM kiSkindha aura andhraka nAmaka vidyAdharoMkA janma lenA, zrImAlA vidyAdharIkA saMgama honA // 56|| vijayasiMhake vadhase azanivegako krodha utpanna honA, andhrakakA mArA jAnA aura vAnaravaMziyoMkA madhuparvatake zikharapara kiSkindhapura nAmaka nagara basAkara usameM nivAsa karanA / sukezIke putra Adiko laMkAkI prApti honA / / 57-58 / / nirghAta vidyAdharake vadhase mAlIko bahuta bhArI sampadAkA prApta honA, vijayAdha parvatake dakSiNabhAga sambandhI rathanUpura nagarameM samasta vidyAdharoMke adhipati indranAmaka vidyAdharakA janma lenA, mAlIkA mArA jAnA aura vaizravaNakA utpanna honA / / 59-10|| sumAlIke putra ratnazravAkA puSpAntaka 1. sarjane ma. / 2. nirvRtim ma. / 3. vistarAm ma. / 4. purasundaravezanam ma. / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papurANe puSpAntakasamAvezaM tanayasya sumAlinaH / kaikasyA saha saMyogaM cArusvapnAvalokanam // 6 // dazAnanasya prajani vidyAnAM samupAsanam / anAvRtasya saMkSobhamAgamaM ca sumAlinaH // 12 // mandodaryAH pariprAptiM kanyakAnAM nirIkSaNam / ceSTitairbhAnukarNasya kopaM vaizravaNodbhavam // 63 // yakSarAkSasasaMgrAmaM dhanadasya tapasyanam / laGkAgamaM dazAsyasya prazna pratna] caityAvalokanam // 6 // zrImato hariSeNasya mAhAtmyaM pApanAzanam / trijagagaSaNAbhikhya dviradendra vilokanam // 65 // yamasthAnacyuti cArkarajaH kiSkindhasaMgamam / coraNaM kaikaseyyAzca kharAlaGkArasaMzrayam // 66 // anurAdhAmahAduHkhaM candrodaraviyogataH / virAdhitapurabhraMzaM sugrIvazrIsamAgamam // 67 / / vAle pravrajanaM kSobhamaSTApadamahIbhRtaH / sugrIvasya sutArAyA lAbhaM sAhasagAminaH // 6 // saMtApaM vijayA drigamanaM rAvaNasya ca / ..... ........................ // 69 / / anaraNyasahasrAMzuvairAgyaM yajJanAzanam / madhuparvabhavAkhyAtamuparammAbhimASaNam // 7 // vidyAlArma mahendrasya rAjyalakSmIparikSayam / dazAsyamerugamanaM punazca vinivartanam // 7 // anantavIryakaivalyaM dazAsyaniyamakriyAm / hanUmataH samutpattiM kapiketormahAtmanaH // 72 // aSTApade mahendreNa prahlAdasyAbhibhASaNam / vAyoH kopaM prasAdaM ca taMjAyAprajanojjhane // 73 // digambareNa kathanaM hanUmatpUrvajanmanaH / sUtiM hanUruhaprApti pratisUryeNa kAritAm // 7 // nAmaka nagara basAnA, kaikasIke sAtha usakA saMyoga honA, aura kekasIkA zubha svapnoMkA dekhanA // 61 / / rAvaNakA utpanna honA aura vidyAoMkA sAdhana karanA, anAvRta nAmaka devako kSobha honA tathA sumAlIkA Agamana honA // 62 // rAvaNako mandodarIkI prApti honA, sAtha hI anya aneka kanyAoMkA avalokana honA aura bhAnukarNakI ceSTAoMse vaizravaNakA kupita honA // 63 // yakSa aura rAkSasa nAmaka vidyAdharoMkA saMgrAma, vaizravaNakA tapa dhAraNa karanA, rAvaNakA laMkAmeM AnA aura zreSTha caityAlayoMkA avalokana karatA // 64|| pApoMko naSTa karanevAlA hariSeNa cakravartIkA mAhAtmya, trilokamaNDana hAthI kA avalokana // 65 // yamanAmaka lokaSAlako apane sthAnase cyuta karanA tathA vAnaravaMzI rAjA sUryarajako kiSkindhApurakA saMgama krnaa| tadanantara rAvaNakI bahana zUrpaNakhAko khara-dUSaNa dvArA hara le jAnA aura usIke sAtha vivAha denA aura khara-dUSaNakA pAtAla laMkA jAnA // 66 / / candrodarakA yuddha meM mArA jAnA aura usake viyogase usako rAnI anurAdhAko bahuta duHkha uThAnA, candrodarake putra virAdhitakA nagarase bhraSTa honA tathA sugrIvako rAjyalakSmIkI prApti honA / / 67|| bAlikA dIkSA lenA, rAvaNakA kailAsaparvatako uThAnA, sugrIvako sUtArAkI prApti honA, sutArAkI prApti na honese sAhasagati vidyAdharako santApakA honA tathA rAvaNakA vijayAdhaM parvatapara jAnA // 68-69|| rAjA anaraNya aura sahasrarazmikA virakta honA, rAvaNake dvArA yajJakA nAza huA usakA varNana, madhuke pUrvabhavoMkA vyAkhyAna aura rAvaNakI putrI uparambhAkA madhuke sAtha abhibhASaNa // 70 // rAvaNako vidyAkA lAbha honA, indrakI rAjyalakSmIkA kSaya honA, rAvaNakA sumeru parvatapara jAnA aura vahA~se vApasa lauTanA // 71 / / anantavIrya muniko kevalajJAna utpanna honA, rAvaNakA unake samakSa yaha niyama grahaNa karanA ki 'jo parastrI mujhe nahIM cAhegI maiM use nahIM cAhU~gA', tadanantara vAnaravaMzI mahAtmA hanumAnke janma kA varNana ||72 / / kailAsa parvatapara aMjanAke pitA rAjA mahendrakA pavanaMjayake pitA rAjA prahlAdase yaha bhASaNa honA ki hamArI putrIkA tumhAre putrase sambandha ho, pavanaMjayake sAtha aMjanAkA vivAha, pavanaMjayakA kupita honA / tadanantara cakavAcakavIkA viyoga dekha prasanna honA, aMjanAke garbha rahanA aura sAsu dvArA usakA gharase nikAlA jAnA / / 73 / / munirAjake dvArA hanumAnke pUrvajanmakA kathana honA, guphAmeM hanumAnkA janma honA 1. prajanaM m.| 2. bhikhyaM m.| 3. cAraNaM m.| 4. kaikaseyAzca ma. / 5. candrodaya m.| 6. janyanAzanam ka. / 7. niyamagraham ma. / 8. sajjAyA kha. / 9. 'sUtistanUrahaprApti pratisUryeNa kAritam' m.| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM parva bhUtATavIM praviSTasya vAyoribhavilokanam / vidyAdharasamAyogamaJjanAdarzanotsavam // 75 // vAyuputrasahAyatvaM dAruNaM paramaM raNam / rAvaNasya mahArAjyaM jainamutsedhamantaram // 76 // rAmakezava tacchatruSaTkhaNDapariceSTitam / dazasyandanasaMbhUtiM kaikayyA varasaMpadam // 77 // padmalakSmaNazatrughnabharatAnAM samudbhavam / sItotpattiM prabhAcakrahRtiM tanmAtRzocanam // 78 // nAradAlikhitAM sItAM dRSTvA bhrAturvimUDhatAm / svayaMvarAya vRttAntaM cAparatnasya codbhavam // 79 // sarvabhUtazaraNyasya dazasyandanadIkSaNam / mAcakrAnyabhavajJAnaM videhAyAzca darzanam // 80 // kaikayyA varato rAjyaprApaNaM bharatasya ca / vaidehIpadma saumitrigamanaM dakSiNAzayA // 81 // ceSTitaM vajrakarNasya lAbhaM kalyANayoSitaH / rudrabhUtivazIkAraM bAlikhilya vimocanam // 82 // nikAramaruNagrAme rAmapuyya nivezanam / saMgamaM vanamAlAyA ativIryasamunnatim // 83 // prAptiM ca jitapadmAyAH kauladezavibhUSaNam / caritaM kAraNaM rAmacaityAnAM vaMzaparvate // 84 // jaTAyuniyamaprAptiM pAtradAnaphalodayam / mahAnAgarathArohaM zambUkavinipAtanam // 85 // kaikaseyyAzva vRttAntaM kharadUSaNavigraham / sItAharaNazokaM ca zokaM rAmasya durdharam ||86|| virAdhitasyAgamanaM kharadUSaNapaJcatAm / vidyAnAM ratnajaTinazchedaM sugrIvasaMgamam // 87 // aura aMjanA ke mAmA pratisUrya ke dvArA aMjanA tathA hanumAnako hanuruha dvIpameM le jAnA ||74 || tadanantara pavanaMjayakA bhUtATavI meM praveza, vahA~ usakA hAthI dekha pratisUryaM vidyAdharakA Agamana aura aMjanAko dekhanekA pavanaMjayako bahuta bhArI harSa huA isakA varNana ||75 || hanumAna ke dvArA rAvaNako sahAyatAkI prApti tathA varuNake sAtha atyanta bhayaMkara yuddha honA / rAvaNake mahAn rAjyakA varNana tathA tIrthaMkaroMkI U~cAI aura antarAla AdikA nirUpaNa || 76 || balabhadra, nArAyaNa aura unake zatru pratinArAyaNa AdikI chaha khaNDoMmeM honevAlI ceSTAoMkA varNana, rAjA dazarathakI utpatti aura kaikayIko varadAna denekA kathana ||77|| rAjA dazarathake rAma, lakSmaNa, zatrughna aura bharatakA janma honA, rAjA janakake sItAkI utpatti aura bhAmaNDalake haraNase usakI mAtAko zoka utpanna honA // 78 // nAradake dvArA citrameM likhI sItAko dekha bhAI bhAmaNDalako moha utpanna honA, sItA ke svayaMvara kA vRttAnta aura svayaMvarameM dhanuSaratnakA prakaTa honA || 79 || sarvabhUtazaraNya nAmaka munirAja ke pAsa rAjA dazarathakA dIkSA lenA, sItAko dekhakara bhAmaNDalako anya bhavoMkA jJAna honA ||80|| kaikayIke varadAna ke kAraNa bharatako rAjya milanA aura sItA, rAma tathA lakSmaNakA dakSiNa dizA kI ora jAnA // 81 // vajrakarNakA caritra, lakSmaNako kalyANamAlA strIkA lAbha honA, rudrabhUtiko vaza meM karanA aura bAlakhilyako chur3AnA // 82 // aruNa grAma meM zrIrAmakA AnA, vahA~ devoM ke dvArA basAyI huI rAmapurI nagarI meM rahanA, lakSmaNakA vanamAlAke sAtha samAgama honA aura ativIryako unnatikA varNana || 83|| tadanantara lakSmaNako jitapadmAkI prApti honA, kUlabhUSaNa aura devabhUSaNa munikA caritra, zrIrAmane vaMzasthala parvatapara jinamandira banavAye unakA varNana // 84 // jaTAyu pakSIko vrataprApti, pAtradAna ke phalako mahimA, bar3e-bar3e hAthiyoMse jute rathapara rAma-lakSmaNa Adi kA ArUr3ha honA, tathA zambUkakA mArA jAnA ||85 // zUrpaMgakhAkA vRttAnta, khara-dUSaNa ke sAtha zrIrAma ke yuddhakA varNana, sItAke viyogase rAmako bahuta bhArI zokakA honA ||86|| virAdhita nAmaka vidyAdharakA Agamana, kharadUSaNakA maraNa, rAvaNake dvArA ratnajaTI vidyAdharakI vidyAoMkA 1. vilokane ma. / 2. pariveSTitam ma / 3. dUtaM ( ? ) ma / 4 vajrakaraNasya ma / 5. rAmapuryAbhivezanam ma. / 6. rAmaM ma. / 7. zaGkakavinipAtanam ma. / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe nidhanaM sAhasagateH sItodantaM vihAyasA / yAnaM vibhISaNAyAnaM vidyAtiM haripadmayoH ||88 || indrajitkumbhakarNAbdasvarapannagabandhanam / saumitrazaktinirbhedavizalyAzalyatAkRtim // 89 // rAvaNasya pravezaM ca jinezvaregRhe stutim / laGkAbhibhavanaM prAtihAryaM devaiH prakalpitam // 90 // cakrotpattiM ca saumitreH kaikaseyasya hiMsanam / vilApaM tasya nArINAM kaivalyAgamanaM tataH ||11|| 5 mindrajidAdInAM sItayA saha saMgamam / nAradasya ca saMprAptimayodhyAyA nivezanam ||12|| pUrvajanmAnucaritaM gajasya bharatasya ca / tatpravrajyaM mahArAjyaM sIracakraprahAriNoH // 93 // lAbhaM manoramAyAzca lakSmyAliGgitavakSasaH / saMyuge maraNaprAptiM sumadhorlavaNasya ca // 94 // mathurAyAM sadezAyAmupasargavinAzanam / saptarSisaMzrayAt sItAnirvAsaparidevane // 95 // vajrajaGghaparitrANaM lavaNAMkuzasaMbhavam / anyarAjyaparAbhUtiM ' pitrA saha mahAhavam ||16|| sarvabhUSaNakaivalya saMprAptAvamarAgamam / prAtihAryaM ca vaidehyA vibhISaNabhavAntaram ||17|| tapaH kRtAntavakrasya parikSobhaM svayaMvare / zramaNatvaM kumArANAM prabhAmaNDaladurmRtim ||18|| dIkSAM pavanaputrasya nArAyaNaparAsutAm / rAmAtmajatapaH prAptiM padmazokaM ca dAruNam // 99 // pUrvAptadevajanitAd bodhAnnirpranthatAzrayam / kevalajJAnasaMprAptiM nirvANapadasaMgatim // 100 // chedA jAnA tathA sugrIvakA rAmake sAtha samAgama honA || 87|| sugrIvake nimitta rAma sAhasa mArA, ratnajaTIne sItAkA saba vRttAnta rAmase kahA, rAmane AkAzamArga se laMkApara car3hAI kI, vibhISaNa rAmase Akara milA aura rAma tathA lakSmaNako siMhavAhinI garuDavAhinI vidyAoM kI prApti huI ||88|| indrajit kumbhakarNa aura meghanAdakA nAgapAzase bA~dhA jAnA, lakSmaNako zakti laganA aura vizalyAke dvArA zalyarahita honA ||89 || bahurUpiNI vidyA siddha karaneke lie rAvaNakA zAntinAtha bhagavAn ke mandira meM praveza kara stuti karanA, rAmake kaTakake vidyAdharakumAroMkA laMkApara AkramaNa karanA, devoMke prabhAvase vidyAdhara kumAroMkA pIche kaTakameM vApasa AnA // 90 // lakSmaNako cakraratnakI prApti honA, rAvaNakA mArA jAnA, usakI striyoMkA vilApa karanA tathA kevalIkA Agamana ||9|| indrajit AdikA dIkSA lenA, rAmakA sItAke sAtha samAgama honA, nAradakA AnA aura zrIrAmakA ayodhyA meM vApasa Akara praveza karanA // 92 // bharata aura trilokamaNDana hAthI ke pUrvabhavakA varNana, bharatakA vairAgya, rAma tathA lakSmaNake rAjyakA vistAra ||23|| jisakA vakSaHsthala rAjalakSmIse AliMgita ho rahA thA aise lakSmaNake lie manoramAkI prApti honA, yuddha meM madhu aura lavaNakA mArA jAnA ||14|| aneka dezoMke sAtha mathurA nagarImeM dharaNendra ke kopase marIrogakA upasagaM aura saptarSiyoMke prabhAvase usakA dUra honA, sItAko gharase nikAlanA tathA usake vilApakA varNana || 95|| rAjA vajrajaMghake dvArA sItAkI rakSA honA, lavaNAMkuzakA janma lenA, bar3e honepara lavaNAMkuzake dvArA anya rAjAoMkA parAbhava hokara vajrajaMdhake rAjyakA vistAra kiyA jAnA aura antameM unakA apane pitA rAmacandrajI ke sAtha yuddha honA ||16|| sarvabhUSaNa munirAjako kevalajJAna prApta honeke upalakSyameM devoMkA AnA, agniparIkSA dvArA sItAkA apavAda dUra honA, vibhISaNake bhavAntaroMkA nirUpaNa ||17|| kRtAntavakra senApatikA tapa lenA, svayaMvara meM rAma aura lakSmaNake putroMmeM kSobha honA, lakSmaNake putroMkA dIkSA dhAraNa karanA aura vidyutpAta se bhAmaNDalakA durmaraNa honA ||98 || hanumAnkA dIkSA lenA, lakSmaNakA maraNa honA, rAmake putroMkA tapa dhAraNa karanA aura bhAIke viyogase rAmako bahuta bhArI zokakA utpanna honA ||19|| pUrvabhavake mitra devake dvArA utpAdita pratibodhase rAmakA dIkSA lenA, kevala 1. jinazAntigRhaM zubham ma. / 2. saumitraH [?] / 3. tatprAvrajyAM ma / 4 prahAriNaH ma / 5. parAbhUti: ma. / 6. vaktrasya ma. / 7. durmatim ma. / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaM parva etatsarvaM samAdhAya manaH zRNuta sajjanAH / siddhAspadapariprApteH sopAnamabhisaukhyadam // 101 // zArdUlavikrIDitam padmAdIn munisattamAn smRtipathe tAvannRNAM kurvatAM dUraM bhAvabharAnatena manasA modaM paraM bibhratAm / pApaM yAti bhidAM sahasragaNanaiH khaNDaizciraM saJcitaM niHzeSaM caritaM tu candradhavalaM kiM zRNvatAmucyate // 102 // etattaiH kRtamuttamaM parihRtaM taizcedamenaskaraM karmAtyantavivekacittacaturAH santaH prazastA janAH / 3 sevadhvaM caritaM purANapuruSairAsevitaM zaktitaH sanmArge prakaTIkRte hi raviNA kazcArudRSTiH skhalet // 103 // ityArSe raviSeNAcAryaprokte padmacarite sUtravidhAnaM nAma prathamaM parva / 0 jJAna prApta honA aura nirvANapadakI prApti karanA // 100 // he satpuruSo ! rAmacandrakA yaha caritra mokSapadarUpI mandirakI prAptike lie sIr3hIke samAna hai tathA sukhadAyaka hai isalie isa saba caritra - . ko tuma mana sthira kara suno // 101 // jo manuSya zrIrAma Adi zreSTha muniyoMkA dhyAna karate haiM aura unake prati atizaya bhakti - bhAvase namrIbhUta hRdayase pramodakI dhAraNA karate haiM unakA cirasaMcita pApa karma hajAra TUka hokara nAzako prApta hotA hai phira jo unake candramAke samAna ujjvala samasta caritrako sunate haiM unakA to kahanA hI kyA hai ? || 102 || AcArya raviSeNa kahate haiM ki isa taraha yaha caritra unhIM indrabhUti gaNadhara ke dvArA kiyA huA hai aura pApa utpanna karanevAlA yaha azubha karma unhIM ke dvArA naSTa kiyA gayA hai, isalie he vivekazAlI catura puruSo, prAcIna puruSoMke dvArA sevita isa parama pavitra caritrakI tuma saba zaktike anusAra sevA karo - isakA paThana-pAThana karo kyoMki jaba sUryake dvArA samIcIna mArga prakaTa kara diyA jAtA hai taba aisA kauna bhalI dRSTikA dhAraka hogA jo skhalita hogA - cUkakara nIce giregA || 103 || isa prakAra ArSa nAma se prasiddha raviSeNAcAryanirmita padma-caritameM varNanIya viSayoMkA saMkSepa meM nirUpaNa karanevAlA prathama parva pUrNa huA / N 1. mokSaM ma / 2. etadyaH ma / 3. sarvataH ma / 4. sanmArgaprakaTIkRte ma. / 2 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva atha jambUmati dvIpe kSetre bharatanAmani / magadhAbhikhyayA khyAtI viSayo'sti samujjvalaH || 1|| nivAsaH pUrNapuNyAnAM vAsavAvAsasaMnibhaH / vyavahArairasaMkIrNaiH kRtalokavyavasthitiH ||2|| kSetrANi dadhate yasminnutkhAtAn lAGgalAnanaiH / sthalAbjamUlasaMghAtAn mahIsAraguNAniva || 3 || kSIrasekAdivodbhUtairmandAnilacaladdalaiH / puNDrekSuvATasaMtAnairvyAptAnantarabhUtalaH // 4 // apUrva parvatAkArairvibhaktaiH khaladhAmabhiH / sasyakUTaiH suvinyastaiH sImAntA yasya saGkaTAH // 5 // udghATaka ghaTIsitairyatra jIrakajUTakaiH / nitAntaharitairuva jaTAleva virAjate || 6 || urvarAyAM varIyobhiH yaH zAleyairalaMkRtaH / mudgakozIpuTairyasminnuddezAH ' kapilatviSaiH // 7 // tApasphuTitakozI rAjamASairnirantarAH / uddezA yasya kimIrA nikSetriyatRNodgamAH ||8|| adhiSThitaH zreSThagodhUmadhAmabhiH / prazasyairanyasaMsyaizva yuktaH pratyUhavarjitaiH // 9 // mahAmahiSapRSThasthagAyadgopAlapAlitaiH / kITAtilampaTodgrIvavalAkAnugatAdhvabhiH ||10|| vivarNasUtra saMbaddhaghaNTAraTitahAribhiH / kSaradbhirajaratrAsAt pItakSIrodavat payaH // 11 // athAnantara--- jambU dvIpake bharata kSetra meM magadha nAmase prasiddha eka atyanta ujjvala deza hai // 1 // vaha deza pUrNa puNyake dhAraka manuSyoMkA nivAsasthAna hai, indrakI nagarIke samAna jAna par3atA hai aura udAratApUrNa vyavahArase logoMkI saba vyavasthA karatA hai || 2 || jisa dezake kheta haloM ke agrabhAgase vidAraNa kiye hue sthala-kamaloMkI jar3oMke samUhako isa prakAra dhAraNa karate haiM mAna pRthivI zreSTha guNoMko hI dhAraNa kara rahe hoM // 3 // jo dUdhake siMcanase hI mAno utpanna hue the aura manda manda vAyu se jinake patte hila rahe the aise paur3oM aura IkhoMke vanoMke samUha se jisa dezakA nikaTavartI bhUmibhAga sadA vyApta rahatA hai || 4 || jisa deza ke samIpavartI pradeza khalihAnoMmeM judI - judI lagI huI apUrvaM parvatoMke samAna bar3I-bar3I dhAnyakI rAziyoMse sadA vyApta rahate haiM // 5 // jisa dezakI pRthivI ra~haTakI ghar3iyoMse sIMce gaye atyanta hare-bhare jIroM aura dhAnoMke samUha se aisI jAna par3atI hai mAno usane jaTAe~ hI dhAraNa kara rakhI hoM / / 6 / jahA~ kI bhUmi atyanta upajAU hai, jo dhAnake zreSTha khetoMse alaMkRta hai aura jisake bhU-bhAga mU~ga aura mauThakI phaliyoMse pIle-pIle ho rahe haiM // 7 // garmI ke kAraNa jinakI phalI caTaka gayI thI aise roMsA athavA vaTI ke bIjoMse vahA~ke bhU-bhAga nirantara vyApta hokara citra-vicitra dikha rahe haiM aura aise jAna par3ate haiM ki vahA~ tRNake aMkura utpanna hI nahIM hoMge // 8 // jo deza uttamottama gehu~oM kI utpatti sthAnabhUta khetoMse sahita hai tathA vighna-rahita anya aneka prakArake uttamottama anAjoMse paripUrNa hai / / 9 / / bar3e-bar3e bhaiMsoM kI pIThapara baiThe gAte hue gvAle jinakI rakSA kara rahe haiM, zarIra ke bhinna-bhinna bhAgoM meM lage hue kIr3oM ke lobhase Uparako garadana uThAkara calanevAle bagale mArga meM jinake pIche laga rahe haiM, raMga-viraMge sUtroM meM ba~dhe hue ghaNTAoMke zabdase jo bahuta manohara jAna par3atI haiM, jinake stanoMse dUdha jhara rahA hai aura usase jo aisI jAna par3atI haiM mAno pahale piye hue kSIrodakako ajIrNake bhayase chor3atI rahatI haiM, madhura rasase sampanna tathA itane komala ki mu~hakI bhApa mAtra se TUTa jAveM aise sarvatra vyApta tRNoMke dvArA jo atyanta 1. nnuddezAn ma. / 2. kapilatviSA ma / 3. yatra ma / 4. adhiSThite ma. / 5. sthalI pRSThaM ma / 6. anyazasyaiH ma / 7 yuktapratyUha ma., ka. / 8 gatadhvaniH ma. / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva susvAdarasasaMpannairbASpaccheyeranantaraiH / tRNaistRptiM pariprAptairgodhanaiH sitakakSabhUH // 12 // sArIkRtasamuddezaH kRSNasArairvisAribhiH / sahasrasaMkhyairgIrvANasvAmino locanairiva // 13 // ketakIdhUlidhavalA yasya dezAH samunnatAH / gaGgApulinasaMkAza vibhAnti janasevitAH // 14 // zAkakandalavATena zyAmala zrIdharaH kvacit / vanapAla kRtAsvAdairnAlikerairvirAjitaH ||15|| koTibhiH zukacaJcanAM tathA zAkhAmRgAnanaiH / saMdigdhakusumairyuktaH pRthubhirdADimIvanaiH ||16|| vatsa [vana] pAlIkarASTraSTamAtuliGgIphalAmbhasA / liptAH kuGkumapuSpANAM prakarairupazobhitAH ||17|| phalasvAdapayaHpAnasukhasaMsuptamArgagAH / vanadevIprapAkArA drAkSANAM yatra maNDapAH || 18 || vilupyamAnaiH pathikaiH piNDakharjUrapAdapaiH / kapibhizca kRtAcchoTairmocAnAM nicitaH phalaiH ||19|| tuGgArjunavanAkIrNa taTadezairmahodaraiH / gokulAkalitodeM risvaravatkUladhAribhiH // 20 // visphuracchapharInAlairvikasallocanairiva / hasadbhiriva zuklAnAM paGkajAnAM kadambakaiH // 21 // tuGgaistaraGgasaMghAtairnartanaprasRtairiva / gAyadbhiriva saMsate haMsAnAM madhurasvanaiH // 22 // sAmodajanasaMghAtaiH samAsevitasattaTaiH / sarobhiH sArasAkoNairvanarandhreSu bhUSitaH // 23 // [ kalApakam ] saMkrIDanairvapuSmadbhirAvikoSTrakatAkaiH / kRtasaMbAdhasarvAzo hitapAlakapAlitaiH // 24 // divAkararathAzvAnAM lobhanArthamivocitaiH / pRSThaiH kuGkumapaGkena calatprothapuTairmukhaiH // 25 // 11 tRptiko prApta thIM aisI gAyoMke dvArA usa dezake vana sapheda-sapheda ho rahe haiM / / 10-12 / / jo indrake netroMke samAna jAna par3ate haiM aise idhara-udhara caukar3iyA~ bharanevAle hajAroM zyAma hariNase usa dezake bhU-bhAga citra-vicitra ho rahe haiM || 13 || jisa dezake U~ce-U~ce pradeza ketakIkI dhUlise sapheda-sapheda ho rahe haiM aura aise jAna par3ate haiM mAno manuSyoMke dvArA sevita gaMgAke pulina hI hoM ||14|| jo deza kahIM to zAkake khetoMse harI-bharI zobhAko dhAraNa karatA hai aura kahIM vanapAloMse AsvAdita nAriyaloM se suzobhita hai || 15 || jinake phUla totAoMkI cocoMke agrabhAga tathA vAnaroM ke mukhoM kA saMzaya utpanna karanevAle haiM aise anArake bagIcoMse vaha deza yukta hai ||16|| jo vanapAliyoM ke hAthase mardita bijaurAke phaloM ke rasase lipta haiM, kezarake phUloMke samUha se zobhita haiM, tathA phala khAkara aura pAnI pIkara jinameM pathika jana sukhase so rahe haiM aise dAkhoMke maNDapa usa dezameM jagahajagaha isa prakAra chAye hue haiM mAno vanadevIke pyAUke sthAna hI hoM // / 17 - 18 || jinheM pathika jana tor3a-tor3akara khA rahe haiM aise piNDa kharjUrake vRkSoMse tathA vAnaroMke dvArA tor3akara girAye hue kelA phaloM se vaha deza vyApta hai || 19|| jinake kinAre U~ce-U~ce arjuna vRkSoMke vanoMse vyApta haiM, jo gAyoMke samUha ke dvArA kiye hue utkaTa zabdase yukta kUloMko dhAraNa kara rahe haiM, jo uchalatI huI machaliyoMke dvArA netra khole hue ke samAna aura phUle hue sapheda kamaloMke samUhase ha~sate hue ke samAna jAna par3ate haiM, U~cI-U~cI laharoMke samUha se jo aise jAna par3ate haiM mAno nRtyake lie hI taiyAra khar3e hoM, upasthita haMsoMkI madhura dhvanise jo aise jAna par3ate haiM mAno gAna hI kara rahe hoM, jinake uttamottama taToM para harSase bhare manuSyoMke jhuNDake jhuNDa baiThe hue haiM aura jo kamaloMse vyApta haiM aise sarovaroMse vaha deza pratyeka vana khaNDoM meM suzobhita hai / 20-23 / / hitakArI pAlaka jinakI rakSA kara rahe haiM aise khelate hue sundara zarIra ke dhAraka bher3a, U~Ta tathA gAyoMke bachar3oMse usa dezakI samasta dizAoM meM bhIr3a lagI rahatI hai ||24|| sUryake rathake ghor3oMko lubhAne ke lie hI mAno jinake pIThake pradeza kezarakI paMkase lipta haiM aura jo caMcala agrabhAgavAle mukhoMse vAyukA svacchandatApUrvaka isalie 1. saMkAzo ma / 2. jinasevitAH ma / 3. kRtAcoTaH ma / 4. kalitAdAra ma. / 5. saMsaktaH ma / saMsaktaM ka. / 6. sAmodajanasaMghAta samAsitasarittaTaiH ma / (?) 7. sarvAzA ma. / 8. pAlakaiH ma / 9. mitrocitaiH ma. / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe udarasthakizorANAM javAyeva prabhaJjanam / svacchandamApibantInAM vaDavAnAM gaNaizcitaH // 26 // [yugmam caradbhihasasaMghAtairghanairjanaguNairiva / raveNAkRSTacetobhiratyantadhavalaH kvacit // 27 // saMgItasvanasaMyuktairmayUraravamizritaiH / yasminmurajanirghoSairmukharaM gaganaM sadA // 28 // zarannizAkarazvetavRttarmuktAphalopamaiH / AnandadAnacaturairguNavadbhiH prasAdhitaH // 29 // tarpitAdhvagasaMghAtaiH phalairvaratarUpamaiH / mahAkuTumbibhinityaM prApto'bhigamanIyatAm // 30 // sAraGgamRgasadgandhamRgaromabhirAvRtaiH / himavatpAdadezIyaH kRtasthairyo mahattaraiH // 31 // hatAH kudRSTayo yasmin jinapravacanAJjanaiH / pApakakSaM ca nirdagdhaM mahAmunitapo'gnibhiH // 32 // tatrAsti sarvataH kAntaM nAmnA rAjagRhaM puram / kusumAmodasubhagaM bhuvanasyevaM yauvanam // 33 // mahiSINAM sahasrairyatkukamAJcitavigrahaH / dharmAntaHpuranirbhAsaM dhatte mAnasakarSaNam // 34 // marududdhRtacamarairbAlavyajanazobhitaiH / prAntairamararAjasya cchAyAM yadavalambate / / 35 / / pAna kara rahI haiM mAno apane udarameM sthita baccoMko gatike vegakI zikSA hI denI cAhatI hoM aisI ghor3iyoMke samUhase vaha deza vyApta ho / / 25-26 / / jo manuSyoMke bahuta bhArI guNoMke samUhake samAna jAna par3ate haiM tathA jo apane zabdase logoMkA citta AkarSita karate haiM aise calate-phirate haMsoMke jhuNDoMse vaha deza kahIM-kahIM atyadhika sapheda ho rahA hai / / 27 / / saMgItake zabdoMse yukta tathA mayUroMke zabdase mizrita mRdaMgoMkI manohara AvAjase usa dezakA AkAza sadA zabdAyamAna rahatA hai // 28 // jo zarad Rtuke candramAke samAna zvetavRtta arthAt nirmala caritrake dhAraka haiM ( pakSameM zvetavarNa golAkAra haiM ), muktAphalake samAna haiM, tathA Anandake dene meM catura haiM aise guNI manuSyoMse vaha deza sadA suzobhita rahatA hai // 29 // jinhoMne AhAra Adi kI vyavasthAse pathikoMke samUhako santuSTa kiyA hai tathA jo phaloMke dvArA zreSTha vRkSoMke samAna jAna par3ate haiM aise bar3e-bar3e gRhasthoMke kAraNa usa dezameM logoMkA sadA AvAgamana hotA rahatA hai // 30 // kastUrI Adi sugandhita dravya tathA bhA~ti-bhA~tike vastroMse veSTita honeke kAraNa jo himAlayake pratyanta parvatoM (zAkhA) ke samAna jAna par3ate haiM aise bar3e-bar3e loga usa dezameM nivAsa karate haiM // 31 // usa dezameM mithyAtvarUpI dRSTike vikAra jainavacanarUpI aMjanake dvArA dUra hote rahate haiM aura pAparUpI vana mahA-muniyoMkI taparUpI agnise bhasma hotA rahatA hai // 32 // ____ usa magadha dezameM saba orase sundara tathA phUloMko sugandhise manohara rAjagRha nAmakA nagara hai jo aisA jAna par3atA hai mAno saMsArakA yauvana hI ho // 33 // vaha rAjagRha nagara dharma arthAt yamarAjake antaHpurake samAna sadA manako apanI ora khIMcatA rahatA hai kyoMki jisa prakAra yamarAjakA antaHpura kezarase yukta zarIrako dhAraNa karanevAlI hajAroM mahiSiyoM arthAt bhaiMsoMse yukta hotA hai usI prakAra vaha rAjagRha nagara bhI kezarase lipta zarIrako dhAraNa karanevAlI hajAroM mahiSiyoM arthAt rAniyoMse suzobhita hai| bhAvArtha-mahiSI nAma bhaiMsakA hai aura jisakA rAjyAbhiSeka kiyA gayA aisI rAnIkA bhI hai| lokameM yamarAja mahiSavAhana nAmase prasiddha haiM isalie usake antaHpurameM mahiSoMkI striyoM-mahiSiyoMkA rahanA ucita hI hai aura rAjagRha nagarameM rAjAkI rAniyoMkA sadbhAva yuktiyukta hI hai // 34 // usa nagarake pradeza jahA~-tahA~ bAlavyajana arthAt choTe-choTe paMkhoMse suzobhita the aura jahA~-tahA~ unameM maruta arthAt vAyuke dvArA camara kampita ho rahe the isalie vaha nagara indrakI zobhAko prApta ho rahA thA kyoMki indrake samIpavartI pradeza bhI bAlavyajanoMse suzobhita hote haiM aura unameM marut arthAt devoMke 1. puraja ma. / 2. prasAdhitaM kha. / 3. bhuvanasyaiva ma. / - Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva 'saMtApamapariprAptaiH kRtamIzvaramArgaNaiH / manujairyatkarotIva tripurasya jigISutAm // 36 // sudhArasasamAsaMgapANDurAgArapaGktibhiH / TaGkakalpitazItAMzuzIlAbhiriva kalpitam ||37|| madirAttava nitAbhUSaNasvanasaMbhRtam / kuberanagarasyeva dvitIyaM saMnivezanam ||38|| tapovanaM munizreSThezyAbhiH kAmamandiram / lAsakairnR ttabhavanaM zatrubhiryamapattanam ||39|| zastribhirvIranilayo'bhilASamaNirarthimiH / vidyArthibhirguroH sadma vandibhidhUrtapattanam // 40 // gandharvanagaraM gItazAstrakauzala kovidaiH / vijJAnagrahaNodyuktairmandiraM vizvakarmaNaH // 41 // sAdhUnAM saMgamaH sadbhirbhUbhirlAbhasya vANijaiH / paJjaraM zaraNaprAptairvajradAruvinirmitam // 42 // vArtikerasuracchidraM vidagdhairviTamaNDalI / pariNAmo manojJasya karmaNo mArgavartibhiH // 43 // cauraNairutsavAvAsaH kAmukairapsaraH puram | siddhalokazca viditaM yatsadA sukhibhirjanaiH // 44 // yatra mAtaGgagAminyaH zIlavatyazca yoSitaH / zyAmAzca padmarAgiNyo gauryazca vibhavAzrayAH // 45 // candrakAntazarIrAzca zirISa sukumArikAH / bhujaGgAnAmagamyAzca kaJcukAnRtavigrahAH // 46 // dvArA camara kampita hote rahate haiM || 35 || vaha nagara, mAno tripura nagarako jItanA hI cAhatA hai kyoMki jisa prakAra tripura nagarake nivAsI manuSya IzvaramArgaNaiH arthAt mahAdevake bANoMke dvArA kiye hue santApako prApta haiM usa prakAra usa nagarake manuSya IzvaramArgaNaiH arthAt dhanikavargakI yAcanAse prApta santApako prApta nahIM the - sabhI sukhase sampanna haiM || 36 || vaha nagara cUnAse pute sapheda mahaloMkI paMktise lasA jAna par3atA hai mAno TA~kiyoMse gar3he candrakAnta maNiyoMse hI banAyA gayA ho // 37 // vaha nagara madirA ke nazA meM masta striyoMke AbhUSaNoMkI jhanakArase sadA bharA rahatA hai isalie aisA jAna par3atA hai mAno kuberakI nagarI arthAt alakApurIkA dvitIya pratibimba hI ho ||38|| usa nagarako zreSTha muniyoMne tapovana samajhA thA, vezyAoMne kAmakA mandira mAnA thA, nRtyakAroMne nRtyabhavana samajhA thA aura zatruoMne yamarAjakA nagara mAnA thA // 39 // zastradhAriyoMne vIroMkA ghara samajhA thA, yAcakoMne cintAmaNi, vidyArthiyoMne gurukA bhavana aura vandIjanoM dhUrtoM kA nagara mAnA thA ||40|| saMgIta zAstra ke pAragAmI vidvAnoMne usa nagarako gandharvakA nagara aura vijJAna ke grahaNa karane meM tatpara manuSyoMne vizvakarmAkA bhavana samajhA thA // 41 // sajjanoMne satsamAgamakA sthAna mAnA thA, vyApAriyoMne lAbhakI bhUmi aura zaraNAgata manuSyoMne vajramaya lakar3Ise nirmita- surakSita paMjara samajhA thA || 42 || samAcAra preSaka use asuroMke bilajaisA rahasyapUrNa sthAna mAnate the, catura jana use viTamaNDalI - viToMkA jamaghaTa samajhate the, aura samIcIna mArgameM calanevAle manuSya use kisI manojJa - utkRSTa karmakA suphala mAnate the // 43 // cAraNa loga use utsavoMkA nivAsa, kAmIjana apsarAoMkA nagara aura sukhIjana siddhoM kA loka mAnate the // 44 // usa nagarakI striyA~ yadyapi mAtaMgagAminI thIM arthAt cANDAloMke sAtha gamana karanevAlI thIM phira bhI zIlavatI kahalAtI thIM ( pakSameM hAthiyoMke samAna sundara cAlavAlI thIM tathA zIlavatI arthAt pAtivratya dharmase suzobhita thIM / ) zyAmA arthAt zyAmavarNavAlI hokara bhI padmarAgiNyaH arthAt padmarAga maNi-jaisI lAla krAntise sampanna thIM ( pakSameM zyAmA arthAt navayauvana se yukta hokara padmarAgiNyaH arthAt kamaloMmeM anurAga rakhanevAlI thIM athavA padmarAga moMse yukta thIM ) / sAtha hI gaurI arthAt pArvatI hokara bhI vibhavAzrayA arthAt mahAdevake Azrayase rahita thIM ( pakSameM gaurya: arthAt gaura varNa hokara vibhavAzrayAH arthAt sampadAoMse sampanna thIM ) // 45 // una striyoMke zarIra candrakAnta maNiyoMse nirmita the phira bhI ve zirISake samAna 1. saMtApamaparaiH ma / 2. caraNa-kha / 3. sarvalokazca ma / 13 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 padmapurANe mahAlAvaNyayuktAzca madhurAbhASatatparAH / prasannojjvalavaktrAzca pramAdarahitehitAH // 47 // kalavasya pRthorlakSmIM dadhate'tha ce durvidhAH / manojJA nitarAM madhye suvRttAzcAyatiM gatAH // 48 // lokAntaparvatAkAraM yatra prAkAramaNDalam / samudrodaranirmAsaparikhAkRta veSTanam // 49 // AsIttatra pure rAjA zreNiko nAma vizrutaH / devendra iva bibhrANaH sarvavarNadharaM dhanuH // 50 // kalyANaprakRtitvena yazca parvatarAjavat / samudra iva maryAdAlaGghanatrastacetasA // 51 // kalAnAM grahaNe candro lokanRtyA dharAmayaH / divAkaraH pratApena kubero dhanasaMpadA // 52 // zauryarakSitaloko'pi nayAnugatamAnasaH / lakSmyApi kRtasaMbandho na garvagrahadUSitaH // 53 // jitajeyo'pi no zastravyAyAmeSu parAGmukhaH / vidhureSvapyasaMbhrAntaH praNateSvapi pUjakaH // 54 // ratnabuddhirabhUd yasya malamukteSu sAdhuSu / pRthivIbhedavijJAnaM pASANazakaleSu tu // 55 // sukumAra thIM ( pakSameM unake zarIra candramAke samAna kAnta--sundara the aura ve zirISake phUlake samAna komala zarIravAlI thiiN| ve striyA~ yadyapi bhujaMgoM arthAt soke agamya thIM phira bhI unake zarIra kaMcuka arthAt kA~caliyoMse yukta the ( pakSameM bhujaMgoM arthAt viTapuruSoMke agamya thIM aura unake zarIra kaMcuka arthAt coliyoMse suzobhita the) // 46|| ve striyAM yadyapi mahAlAvaNya arthAt bahuta bhArI khArApanase yukta thIM phira bhI madhurAbhAsa-tatparA arthAt miSTa bhASaNa karane meM tatpara thI ( pakSameM mahAlAvaNya arthAt bahuta bhArI saundaryase yukta thIM aura priya vacana bolanemeM tatpara thiiN)| unake mukha prasanna tathA ujjvala the aura unakI ceSTAe~ pramAdase rahita thIM // 47 / / ve striyA~ atyanta sundara thIM, sthUla nitamboMkI zobhA dhAraNa karatI thIM, unakA madhyabhAga atyanta manohara thA, ve sadAcArase yukta thIM aura uttama bhaviSyase sampanna thiiN| (isa zlokameM bhI Uparake zlokoMke samAna virodhAbhAsa alaMkAra hai jo isa prakAra ghaTita hotA hai-vahA~ kI striyA~ duvidhA arthAt daridra hokara bhI kalatra arthAt strI-sambandhI bhArI lakSmI sampadAko dhAraNa karatI thIM aura suvRtta arthAt golAkAra hokara bhI AyatiM gatA arthAt lambAIko prApta thiiN| ( isa virodhAbhAsakA parihAra arthameM kiyA gayA hai)||48|| usa rAjagRha nagarakA jo koTa thA vaha (manuSya) lokake antameM sthita mAnuSottara parvatake samAna jAna par3atA thA tathA samudrake samAna gambhIra parikhA use cAroM 1 ghere haI thii|||49|| usa rAjagaha nagarameM zreNika nAmakA prasiddha rAjA rahatA thA jo ki indrake samAna sarvavarNadhara arthAt brAhmaNAdi samasta varNoM kI vyavasthA karanevAle ( pakSameM lAla-pIle Adi samasta raMgoMko dhAraNa karanevAle ) dhanuSako dhAraNa karatA thA // 50 // vaha rAjA kalyANaprakRti thA arthAt kalyANakArI svabhAvako dhAraNa karanevAlA thA (pakSameM suvarNamaya thA ) isalie sumeruparvatake samAna jAna par3atA thA aura usakA citta maryAdAke ullaMghanase sadA bhayabhIta rahatA thA ataH vaha samudrake samAna pratIta hotA thA / / 51 / / rAjA zreNika kalAoMke grahaNa karanemeM candramA thA, lokako dhAraNa karane meM pRthivIrUpa thA, pratApase sUrya thA aura dhana-sampattise kubera thA // 52 // vaha apanI zUravIratAse samasta lokoMkI rakSA karatA thA phira bhI usakA mana sadA nItise bharA rahatA thA aura lakSmIke sAtha usakA sambandha thA to bhI ahaMkArarUpI grahase vaha kabhI dUSita nahIM hotA thA // 53 / / usane yadyapi jItane yogya zatruoMko jIta liyA thA to bhI vaha zastra-viSayaka vyAyAmase vimukha nahIM rahatA thaa| vaha Apattike samaya bhI kabhI vyagra nahIM hotA thA aura jo manuSya usake samakSa namrIbhUta hote the unakA vaha sammAna karatA thA // 54 // vaha doSarahita sajjanoMko hI ratna samajhatA thA, pASANake Tukar3oMko to kevala pRthvIkA eka vizeSa pariNamana hI mAnatA thA // 55 / / 1. madhurAlApa m.| 2. caturvidhAH m.| 3. vizrANaH / 4. iti k.| 5. tyaanu-m.| navAnu-ka. / 6. rtnbhuuti-m.| orase Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva kriyAsu dAnayuktAsu mahAsAdhanadarzanam / bRhatkITaparijJAnaM madotkaTagajeSu tu // 56 // sarvasyAgresare prItiryazasyatyantamunnatA / jarattRNasamA buddhirjIvite tu vinazvare // 57 // prasAdhanamatiH prAptakarAsvAzAsu saMtatam / AtmIyAsu tu mAryAsu vibodhazcAryaputrakaH // 5 // guNAvanamite cApe pratipattiH sahAyajA / na piNDamAtrasaMtuSTe bhRtyavarge'pacAriNi // 59 // vAto'pi nAharatkiMcidyatra rakSati medinIm / prAvartanta na hiMsAyAM karAH pazugaNA api / / 60 // vRSaghAtIni no yasya caritAni hareriva / naizvaryaceSitaM dakSavargatApi pinAkivat // 6 // gotranAzakarI ceSTA nAmarAdhipateriva / nAtidaNDagrahaprItirdakSiNAzAvimoriva // 62 // varuNasyeva na dravyaM niriMzagrAharakSitam / niHphalA saMnidhiprApti!ttarAzApateriva // 63 // buddhasyeva na nirmuktamarthavAdena darzanam / na zrIbahuladoSopadhAtinI zItagoriva // 6 // tyAgasya nArthino yasya paryAptiM samupAgatAH / prajJAyAzca na zAstrANi kavitvasya na mAratI // 65 // jinameM dAna diyA jAtA thA, aisI kriyAoMko dhArmika anuSThAnoMko hI vaha kAryakI siddhikA zreSTha sAdhana samajhatA thaa| madase utkaTa hAthiyoMko to vaha dIrghakAya kIr3A hI mAnatA thA // 56 // sabake Age calanevAle yazameM hI vaha bahuta bhArI prema karatA thaa| nazvara jIvanako to vaha jIrNa tRNake samAna tuccha mAnatA thA / / 57|| vaha Aryaputra kara pradAna karanevAlI dizAoMko hI sadA apanA alaMkAra samajhatA thaa| striyoMse to sadA vimukha rahatA thA / / 58 / / guNa arthAt DorIse jhuke dhanuSako hI vaha apanA sahAyaka samajhatA thaa| bhojanase santuSTa honevAle apakArI sevakoMke samUhako vaha kabhI bhI sahAyaka nahIM mAnatA thA / / 59 // usake rAjyameM vAyu bhI kisIkA kucha haraNa nahIM karatI thI phira dUsaroMkI to bAta hI kyA thii| isI prakAra duSTa pazuoMke samUha bhI hiMsAmeM pravRtta nahIM hote the phira manuSyoMkI to bAta hI kyA thI // 60 // hari arthAt viSNukI ceSTAe~ to vRSaghAtI arthAt vRSAsurako naSTa karanevAlI thIM para usakI ceSTAe~ vRSaghAtI arthAt dharmakA ghAta karanevAlI nahIM thiiN| isI prakAra mahAdevajIkA vaibhava dakSavagaMtApi arthAt rAjA dakSake parivArako santApa pahu~cAnevAlA thA parantu usakA vaibhava dakSavargatApi arthAt catura manuSyoM ke samUhako santApa pahu~cAnevAlA nahIM thA // 61 / / jisa prakAra indrakI ceSTA gotranAzakarI arthAt parvatoMkA nAza karanevAlI thI usa prakAra usakI ceSTA gotranAzakArI arthAt vaMzakA nAza karanevAlI nahIM thI aura jisa prakAra dakSiNa dizAke adhipati yamarAjake atidaNDagrahaprIti arthAt daNDadhAraNa karane meM adhika prIti rahatI hai usa prakAra usake atidaNDagrahaprIti arthAt bahuta bhArI sajA dene meM prIti nahIM rahatI thI // 62 / / jisa prakAra varuNakA dravya magaramaccha Adi duSTa jalacaroMse rahita hotA hai usa prakAra usakA dravya duSTa manuSyoMse rakSita nahIM thA arthAt usakA saba upabhoga kara sakate the aura jisa prakAra kuberakI sannidhi arthAt uttamanidhikA pAnA niSphala hai usa prakAra usako sannidhi arthAt sajjanarUpI nidhikA pAnA niSphala nahIM thA // 63 // jisa prakAra buddhakA darzana arthAt arthavAda-vAstavikavAdase rahita hotA hai usa prakAra usakA darzana arthAt sAkSAtkAra arthavAda-dhanaprAptise rahita nahIM hotA thA aura jisa prakAra candramAkI bhI bahuladoSopaghAtinI arthAta kRSNapakSakI rAtrise upahata-naSTa ho jAtI hai usa prakAra usakI bhI bahaladoSopaghAtinI arthAt bahuta bhArI doSoMse naSTa honevAlI nahIM thI // 6 // yAcakagaNa usake tyAgaguNakI pUrNatAko prApta nahIM ho sake the arthAt vaha jitanA tyAga-dAna karanA cAhatA thA utane yAcaka nahIM milate the| zAstra usakI buddhikI pUrNatAko prApta nahIM the, arthAt usakI buddhi bahuta bhArI thI aura zAstra alpa the| isI prakAra sarasvatI usakI kavitva zaktikI pUrNatAko prApta nahIM thI 1. karAzvAsAsu ma. / 2. vibodhAzcanyaputrikA m.| 3. prajJAyAzca ma. / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe sAhasAni mahimno na notsAhasya ca ceSTitam / digAnanAni no 'kIrterna saMkhyA guNasaMpadaH // 66 // cittAni nAnurAgasya janasyAkhilabhUtale / kalA na kuzalatvasya na pratApasya zatravaH ||67 || kathamasmadvidhaistaiya zakyante gadituM guNAH / yasyendrasadasi jJAtaM samyagdarzanamuttamam // 68 // uddhateSu satA tena vajradaNDena zatruSu / tapodhanasamRddheSu naimatA vetasAyitam ||69 // rakSitA bAhudaNDena sakalA tasya medinI / purasya sthitimAtraM tu prAkAraparikhAdikam // 70 // tatpatnI celanAnAmnI' zolAmbaravibhUSaNA / samyagdarzanasaMzuddhA zrAvakAcAravedinI // 71 // ekadA tu purasyAsya samIpaM jinasattamaH / zrImAn prApto mahAvIraH surAsuranatakramaH // 72 // mAturapyudare yasya dikkumArIvizodhite / jJAnatrayasametasya sukhamAsIt surendrajam // 73 // janmano'rvAkpurastAcca yasya zakranidezataH / apUrayat pituH sadma dhanado ratnavRSTibhiH // 74 || jananAbhiSave yasya nagarAjasya mUrddhani / cakre mahotsavo devairAkhaNDalasamanvitaiH // 75|| pAdAGguSThena yo merumanAyAsena kampayan / lebhe nAma mahAvIra iti nAkAlayAdhipAt // 76 // amRtena niSiktena yasyAGguSTe'marezinA / vRttirAsIccharIrasya bAlasyAbAlakarmaNaH ||77|| 16 arthAt vaha jitanI kavitA kara sakatA thA utanI sarasvatI nahIM thI - utanA zabda bhaNDAra nahIM thA ||65 || sAhasapUrNa kArya usakI mahimAkA anta nahIM pA sake the, ceSTAe~ usake utsAhakI sImA nahIM prApta kara sakI thIM, dizAoMke anta usakI kIrtikA avasAna nahIM pA sake the aura saMkhyA usakI guNarUpa sampadAkI pUrNatA prApta nahIM kara sakI thI arthAt usakI guNarUpI sampadA saMrakSAse rahita thI - aparimita thI ||66 || samasta pRthivItalapara manuSyoMke citta usake anurAgakI sImA nahIM pA sake the, kalA caturAI usakI kuzalatAko avadhi nahIM prApta kara sakI thIM aura zatru usake pratApa-tejakI pUrNatA prApta nahIM kara sake the || 67 || indrakI sabhA meM jisake uttama samyagdarzanakI carcA hotI thI usa rAjA zreNikake guNa hamAre jaise tuccha zaktike dhAraka puruSoM ke dvArA kaise kahe jA sakate haiM ||68 || vaha rAjA, uddaNDa zatruoMpara to vajradaNDake samAna kaThora vyavahAra karatA thA aura taparUpI dhanase samRddha guNI manuSyoMko namaskAra karatA huA unake sAtha beMta ke samAna AcaraNa karatA thA || 69 || usane apane bhujadaNDase hI samasta pRthivIkI rakSA kI thI --- nagarake cAroM ora jo koTa tathA parikhA Adika vastue~ thIM vaha kevala zobhAke lie hI thIM ||70 || rAjA zreNikakI patnIkA nAma celanA thA / vaha zIlarUpI vastrAbhUSaNoM se sahita thI / samyagdarzanase zuddha thI tathA zrAvakAcArako jAnanevAlI thI // 71 // kisI eka samaya, ananta catuSyarUpI lakSmIse sampanna tathA sura aura asura jinake caraNoMko namaskAra karate the aise mahAvIra jinendra usa rAjagRha nagara ke samIpa Aye ||72 || ve mahAvIra jinendra, jo ki dikkumAriyoMke dvArA zuddha kiye hue mAtAke udarameM bhI mati, zruta tathA avadhi ina tIna jJAnoMse sahita the tathA jinheM usa garbhavAsake samaya bhI indrake samAna sukha prApta thA || 73 || jinake janma lene ke pahale aura pIche bhI indrake Adezase kuberane unake pitAkA ghara ratnoMkI vRSTise bhara diyA thA ||74 || jinake janmAbhiSekake samaya devoMne indroMke sAtha milakara sumeru parvata ke zikharapara bahuta bhArI utsava kiyA thA || 75 || jinhoMne apane paira ke a~gUThoMse anAyAsa hI sumeru parvatako kampita kara indrase 'mahAvIra' aisA nAma prApta kiyA thA ||76 || bAlaka honepara bhI abAlakocita kArya karanevAle jina mahAvIra jinendrake zarIrakI vRtti indrake dvArA a~gUThemeM sIMce hue amRta se hotI 1. kIrti - ma. / 2. zAtravaH ma. / 3. -masmadvidhestasya ma / 4. na matA cetasAyati ( 1 ) ma. / 5. eSa zloka: 'ka.' pustake nAsti / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya parva 'sutrAmaprahitairyasya kAntaiH surakumArakaiH / kumAraceSTitaizcAruvinItare nusevitam // 7 // AnandaH paramAM vRddhiM yena sArdhamupAgataH / pitrorbandhusamUhasya trayasya bhuvanasya ca // 79 // yatra jAte pituH sarve nRpAzciravirodhinaH / mahApramAvasaMpannA jAtA praNatamastakAH // 40 // rathairmattagajendrazca vAyuvegaizca vAjibhiH / prAbhRtadravyasaMyuktaH kramelakakulaistathA / / 81 // utsRSTacAmaracchatravAhanAdiparicchadaiH / kAGkSadbhiH pratisAmantai rAjendrAlokanotsavam // 42 // nAnAdezasamAyAtamahattaragaNaistathA / pituryasyAnubhAvena cukSobha bhavanAjiram / / 83 // alpakarmakalaGkatvAdyasya bhogeSu hAriSu / cittaM na saGgamAyAtaM payaHsviva saroruham // 8 // vidyadvilasitAkArAM jJAtvA yaH sarvasaMpadam / pravavrAja svayaMbuddhaH kRtalaukAntikAgamaH // 85 / / samyagdarzanasaMbodhacAritratritayaM prabhuH / yaH samArAdhya ciccheda ghAtikarmacatuSTayam // 86 // saMprApya kevalajJAnaM lokAlokAvalokakam / dharmatIthaM kRtaM yena lokArtha kRtinA satA // 87 / / avAptaprApaNIyasya kRtaniSThAtmakarmaNaH / bhAskarasyeva yasyAbhUt parakRtyAya ceSTitam / / 88 // malasvedavinirmukta kSIrasapramazoNitam / svAkArargandhasaMghAtaM zaktyA yuktamanantayA // 89 / / cArulakSaNasaMpUrNa hitasaMmita bhASaNam / aprameyaguNAgAraM yo babhAra paraM vapuH // 10 // yasmin viharaNaprApta yojanAnAM zatadvaye / durbhikSaparapIDAnAmItInAM ca na saMbhavaH // 11 // thI // 77|| bAlakoM jaisI ceSTA karanevAle, manohara vinayake dhAraka, indrake dvArA bheje hue sundara devakUmAra sadA jinakI sevA kiyA karate the / / 78|| jinake sAtha hI sAtha mAtA-pitAkA, bandhasamUhakA aura tInoM lokoMkA Ananda parama vRddhiko prApta huA thA // 79|| jinake utpanna hote hI pitAke ciravirodhI prabhAvazAlI samasta rAjA unake prati natamastaka ho gaye the / / 80 / / jinake pitAke bhavanakA A~gana rathoMse, madonmatta hAthiyoMse, vAyuke samAna vegazAlI ghor3oMse, upahArake aneka dravyoMse yukta UMToMke samUhase, chatra, camara, vAhana Adi vibhUtikA tyAga kara rAjAdhirAja mahArAjake darzanakI icchA karanevAle aneka maNDalezvara rAjAoMse tathA nAnA dezoMse Aye hue anya aneka bar3e-bar3e logoMse sadA kSobhako prApta hotA rahatA thA // 81-83 // jisa prakAra kamala jalameM Asaktiko prApta nahIM hotA-usase nilipta hI rahatA hai usI prakAra jinakA citta karmarUpI kalaMkakI mandatAse manohArI viSayoMmeM Asaktiko prApta nahIM huA thA-usase nirlipta hI rahatA thA // 84 / / jo svayaMbuddha bhagavAn samasta sampadAko bijalIkI camakake samAna kSaNabhaMgura jAnakara virakta hue aura jinake dIkSAkalyANakameM laukAntika devoMkA Agamana huA thA // 85 / / jinhoMne samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra ina tInoMkI ArAdhanA kara cAra ghAtiyA karmokA vinAza kiyA thA / / 86|| jinhoMne loka aura alokako prakAzita karanevAlA kevalajJAna prApta kara lokakalyANake lie dharmatIrthakA pravartana kiyA thA tathA svayaM kRtakRtya hue the // 87 / / jo prApta karane yogya samasta padArtha prApta kara cuke the aura karane yogya samasta kArya samApta kara cuke the isIlie jinakI samasta ceSTAe~ sUryake samAna kevala paropakArake lie hI hotI thIM // 88|| jo janmase hI aise utkRSTa zarIrako dhAraNa karate the, jo ki mala tathA pasInAse rahita thA, dUdhake samAna sapheda jisameM rudhira thA, jo uttama saMsthAna, uttama gandha aura uttama saMhananase sahita thA, ananta balase yukta thA, sundara-sundara lakSaNoMse pUrNa thA, hita mita vacana bolanevAlA thA aura aparimita guNoMkA bhaNDAra thA // 89-90 / / jinake vihAra karate samaya do sau yojana taka dubhikSa Adi dUsaroMko pIr3A pahu~cAnevAle kArya tathA ativRSTi, anAvRSTi Adi ItiyoMkA honA sambhava 1. sutraamaa-m.| 2. -riva m.| 3. uddhRSTa m.| 4. -mAyAtaH m.| 5. matA m.| 6. saMgha ma. / 7. saMmata m.| 8. guNAdhAraM m.| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 padmapurANe vidyAnAM yaH samastAnAM paramezvaratAM gataH / vizuddhasphaTikacchAyaM chAyAmapi na yadvapuH ||12|| pakSmaspandavinirmukte prazAnte yasya locane / samA nakhA mahAnIlasnigdhacchAyAzca mUrddhajA ||13|| maitrI samastaviSayA vihArAnugavAyutA / vihRtizca prabhoryasya bhuvanAnandakAraNam // 94 // sarvartuphalapuSpANi dhArayanti mahIruhAH / yasminnAsannamAyAte dharaNI darpaNAyate ||15|| sugandhimaruto yasya yojanAntarabhUtalam / kurvate pAMsupASANakaNTakAdibhirujjhitam // 96 // vidyunmAlAkRtAbhikhyaistadeva stanitAmaraiH / sugandhisalilaiH siktaM sotsAhairyasya sAdaraiH ||97|| aprameyamRdutvAni yasya padmAni gacchataH / dharaNyAmupajAyante yasya vyomavihAriNaH // 98 // atyantaphalasaMpattinamrazAlyAdibhUSitA / dharaNI jAyate yasmin samete sasyakAraNam ||19|| zaratsaraHsamAkAraM jAyate vimalaM nabhaH / dhUmakAdivinirmuktA dizastu sukhadarzanAH ||100 || sphuritArasahasreNa prabhAmaNDalacAruNA / yatpuro dharmacakreNa sthIyate ' jitabhAnunA // 105 // avasthAnaM cakArAsau vipule vipulAhvaye / nAnAnirjharanisyandamadhurArAvahAriNi // 102 // puSpopazobhitoddeze latAliGgitapAdape / adhityakAsu visrabdhanirvairanyAlasevite // 103 // namatIva sadAyAnaM ghUrNitodArapAdapaiH / hasatIva samutsarpanirjharAmalazIkaraiH // 104 // nahIM thA // 91 // jo samasta vidyAoMkI paramezvaratAko prApta the, sphaTikake samAna nirmala kAntivAlA jinakA zarIra chAyAko prApta nahIM hotA thA arthAt jinake zarIrakI parachAI nahIM par3atI thI || 12 || jinake netra TimakArase rahita atyanta zAnta the, jinake nakha aura mahAnIla maNike samAna snigdha kAntiko dhAraNa karanevAle bAla sadA samAna the arthAt vRddhise rahita the ||93|| samasta jIvoMmeM maitrIbhAva rahatA thA, vihArake anukUla manda manda vAyu calatI thI, jinakA vihAra samasta saMsArake AnandakA kAraNa thA || 94 || vRkSa saba RtuoMke phala-phUla dhAraNa karate the aura jinake pAsa Ate hI pRthivI darpaNa ke samAna AcaraNa karane lagatI thI || 15 || jinake eka yojanake antarAlameM vartamAna bhUmiko sugandhita pavana sadA dhUli, pASANa aura kaNTaka Adise rahita karatI rahatI thI ||16|| bijalI kI mAlAse jinakI zobhA bar3ha rahI hai aise stanitakumAramegha kumAra jAtike deva bar3e utsAha aura Adara ke sAtha usa yojanAntarAlavartI bhUmiko sugandhita jalase sIMcate rahate the ||97|| jo AkAzameM vihAra karate the aura vihAra karate samaya jinake caraNoMke tale deva loga atyanta komala kamaloMkI racanA karate the || 18 || jinake samIpa Anepara pRthivI bahuta bhArI phaloMke bhArase namrIbhUta dhAna Adike paudhoMse vibhUSita ho uThatI thI tathA saba prakArakA anna usameM utpanna ho jAtA thA || 19|| AkAza zarad Rtuke tAlAbake samAna nirmala ho jAtA thA aura dizAe~ dhUmaka Adi doSoMse rahita hokara bar3I sundara mAlUma hone lagatI thIM // 100 // jisameM hajAra Are dedIpyamAna haiM, jo kAntike samUhase jagamagA rahA hai aura jisane sUryako jIta liyA hai aisA dharmacakra jinake Age sthita rahatA thA // 101 // 'duSTa Upara kahI huI vizeSatAoMse sahita bhagavAn vardhamAna jinendra rAjagRhake samIpavartI usa vizAla vipulAcalapara avasthita hue jo ki nAnA nirjharoMke madhura zabda se manohara thA, jisakA pratyeka sthAna phUloM se suzobhita thA, jisake vRkSa latAoMse AliMgita the, siMha, vyAghra Adi jIva rahita hokara nizcintatAse jisakI adhityakAoM (uparitanabhAgoM) para baiThe the, vAyu se hilate hue vRkSoM se jo aisA jAna par3atA thA mAno namaskAra hI kara rahA ho, Upara uchalate hue jharanoM ke 1. mapanayadvapuH ma. / 2. sabhA ka, kha / 3. vibhUtizca ma / 4 yatra ma / 5. kandakAdibhirutthitam ma. / 6. sapta k., kha. / 7. tasmin ma. / 8. jinabhAnunA ma. / 9. yAta ghUrNitAdarapAdapaiH ma. / 10. nirbharA ma. / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM pavaM kUjitaiH pakSisaMghAnAM jalpatIva manoharam / bhramarANAM ninAdena gAyatIva madazritAm ||105 || AliGgatIva sarvAzAH 'samIreNa sugandhinA / nAnAdhAtuprabhAjAlamaNDitottuGgazRGgake // 106 // guhAmukhasukhAsIna dRSTAnanasRgAdhipe / dhanapAdapakhaNDAdhaH sthitayUthapatidvipe / / 107 // mahimnA sarvamAkAzaM saMchAdyeva vyavasthite / parvate'STApade ramye bhagavAniva nAbhijaH ||108 // tatrAsya jagatI jAtA yojanaM parimANataH / nAmnA samavapUrveNa saraNena prakIrtitA // 109 // AsanAbhimukhe tatra jine jitabhavadviSi / cukSobha tridazendrasya mRgendrarUDhamAsanam ||11|| prabhAvAt kasya me kampaM siMhAsanamidaM gatam / ityAlokya vibuddho'sau jJAnenAvadhinA tataH / / 111 / / AjJApayardenudhyAtakSaNAyAtaM kRtAJjalim / senApatiM yathA devAH kriyantAmiti vedinaH // 112 // jinendroM bhagavAn vIraH sthito vipulabhUdhare / tadvandanAya yuSmAbhiH sametairgamyatAmiti // 113 // tataH zAradajImRtamahAnicayasaMnibham / jambUnadataTAghAtapiGga koTimahAradam // 114 // suvarNakakSA yuktaM kailAsamiva jaGgamam / sairitA rajasAbjAnAM piJjarIkRtatoyayA / / 115 || madAndhamadhupazreNIzritagaNDavirAjitam / dhUlIkadambasaMvAdi saurabhavyAptaviSTapam // 116 // karNatAlasamAsaktasamIpAlakSyazaGkhakam / vamantamiva padmAnAM vanAnyaruNatAlunA // 117 // nirmala chIMToMse jo aisA jAna par3atA thA mAno ha~sa hI rahA ho, pakSiyoMke kalaravase aisA jAna par3atA thA mAno madhura bhASaNa hI kara rahA ho, madonmatta bhramaroM kI guMjArase aisA jAna par3atA thA mAno gA hI rahA ho, sugandhita pavanase jo aisA jAna par3atA thA mAno AliMgana hI kara rahA ho| jisake U~ce-U~ce zikhara nAnA dhAtuoMkI kAntike samUhase suzobhita the, jisakI guphAoMke agrabhAgameM sukhase baiThe hue siMhoM ke mukha dikha rahe the, jisakI saghana vRkSAvalI ke nIce gajarAja baiThe the aura jo apanI mahimAse samasta AkAzako AcchAdita kara sthita thaa| jisa prakAra atyanta ramaNIya kailAsa parvatapara bhagavAn vRSabhadeva virAjamAna hue the usI prakAra ukta vipulAcalapara bhagavAn vardhamAna jinendra virAjamAna hue ||102 - 108 // usa vipulAcalapara eka yojana vistAravAlI bhUmi samavasaraNake nAmase prasiddha thI || 109 || saMsArarUpI zatruko jItanevAle vardhamAna jinendra jaba usa samavasaraNa bhUmimeM siMhAsanArUr3ha hue taba indrakA Asana kampAyamAna huA // 110 // indrane usI samaya vicAra kiyA ki merA yaha siMhAsana kisake prabhAvase kampAyamAna huA hai / vicAra karate hI use avadhijJAnase saba samAcAra vidita ho gayA || 11 || indra ne senApatikA smaraNa kiyA aura senApati tatkAla hI hAtha jor3akara khar3A ho gayA / indrane use Adeza diyA ki saba devoMko yaha samAcAra mAlUma karAo ki bhagavAn vardhamAna jinendra vipulAcalapara virAjamAna haiM isalie Apa saba loga ekatrita hokara unakI vandanA ke lie calie / / 112-113 / / tadanantara indra svayaM usa airAvata hAthIpara ArUr3ha hokara calA jo ki zarada Rtuke meghoMke kisI bar3e samUha ke samAna jAna par3atA thA, suvarNamaya taToMke AghAtase jisakI khIsoMkA agrabhAga pIlA-pIlA ho rahA thA, jo suvarNakI mAlAoMse yukta thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno kamaloM kI parAgase jisakA jala pIlA ho rahA hai aisI nadIse parivRta kailAsa giri hI ho / jo madAndha bhramaroM kI paMktise yukta gaNDasthaloMse suzobhita thA, kadambake phUloM kI parAgase milatI-julatI sugandhise jisane samasta saMsArako vyApta kara liyA thA, jisake kAnoMke samIpa zaMkha nAmaka AbharaNa dikhAI de rahe the, jo apane lAla tAluse kamaloMke vanako ugalatA huA-sA jAna par3atA thA, jo darpake kAraNa aisA 19 1. samIraNa sugandhinA ma. / 2 sInaM dRSTvAnana ma / 3. vibudho'sau ma / 4. danujJAta ma / 5. yuktaH ka. / 6. saritArasajAbjAnAM piJjarAntaM tato yayA - ma. / (?) 7. saurabhya ma. / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe dalantamiva darpaNa zvasantamiva zauryataH / madAnmUrchAmivAyAntaM guhyantamiva yauvanAt / / 118 // snigdhaM nakhapradezeSu paruSaM romagocare / sacchiSyaM vinayAvAptau paramaM gurumAnane // 119 // mRdumUrdhAnamatyantadRDhaM paricayagrahe / dIrghamAyuSi hasvatvaM dadhataM skandhabandhane // 120 // daridramudare nityaM pravRttaM dAnavamani / nAradaM kalahaprItI garuDaM nAganAzane / / 121 // pradoSamiva rAjantaM caarunksstrmaalyaa| mahAghaNTAkRtArAvaM raktacAmaramaNDitam / / 122 // sindUrAruNitottuGgakumbhakUTamanoharam / airAvataM samAruhya prAvartata surAdhipaH / / 123 // prAptazca sahito devairArUDhanijavAhanaiH / jinendrAdarzanotsAhotphullAnanasaroruhaiH // 124 // kamalAyudhamukhyAzca nabhazcarajanAdhipAH / saMprAptAH sahapalIkA nAnAlaMkAradhAriNaH // 125 // tatastuSTAva devendro vacasAzcaryamIyuSA / guNairavitathairdivyairatyantavimalairiti // 126 // tvayA nAtha jagatsutaM mahAmohanizAgatam / jJAnabhAskarabimbena bodhitaM purutejasA / / 127 / / namaste vItarAgAya sarvajJAya mahAtmane / yAtAya durgamaM kUlaM saMsArodanvataH param // 128 // bhavatA sArthavAhena bhavyacetanavANijAH / yAsyanti vitanusthAnaM doSacArairaluNTitAH // 129 // pravartitastvayA panthA vimala: siddhagAbhinAm / karmajAlaM ca nirdagdhaM jvalitadhyAnavahninA / / 130 // jAna par3atA thA mAno sA~sa hI le rahA ho, madase aisA pratIta hotA thA mAno mUrchAko hI prApta ho rahA ho aura yauvanase aisA vidita hotA thA mAno mohita hI ho rahA ho| jisake nakhoke pradeza cikane aura zarIrake roma kaThora the, vinayake grahaNa karanemeM jo samIcIna ziSyake samAna jAna par3atA thA, jo mukhameM parama guru thA arthAt jisakA mukha bahuta vistRta thA, jisakA mastaka komala thA, jo paricayake grahaNa karane meM atyanta dRr3ha thA, jo AyumeM dIrghatA aura skandhameM hrasvatA dhAraNa karatA thA arthAt jisakI Ayu vizAla thI aura garadana choTI thI, jo udarameM daridra thA arthAt jisakA peTa kaza thA. jo dAnake mArgameM sadA pravatta rahatA thA arthAta jisake gaNDasthaloMse sadA mada jharatA rahatA thA, jo kalahasambandhI premake dhAraNa karanemeM nArada thA arthAt nAradake samAna kalahapremI thA, jo nAgoMkA nAza karaneke lie garur3a thA, jo sundara nakSatramAlA ( sattAIsa dAnoMvAlI mAlA pakSameM nakSatroMke samUha ) se pradoSa-rAtrike prArambhake samAna jAna par3atA thA, jo bar3e-bar3e ghaNTAoMkA zabda kara rahA thA, jo lAlaraMgake camaroMse vibhUSita thA aura jo sindUrake dvArA lAla-lAla dikhanevAle unnata gaNDasthaloMke agrabhAgase manohara thA // 114-123 // jinendra bhagavAnke darzana sambandhI utsAhase jinake mukhakamala vikasita ho rahe the aise samasta deva apane-apane vAhanoMpara savAra hokara indrake sAtha A mile // 124 // devoMke sivAya nAnA alaMkAroMko dhAraNa karanevAle kamalAyudha Adi vidyAdharoMke rAjA bhI apanI-apanI patniyoMke sAtha Akara ekatrita ho gaye / / 125 / / tadanantara bhagavAnke vAstavika, divya tathA atyanta nirmala guNoMke dvArA Azcaryako prApta hue vacanoMse indrane nimna prakAra stuti kI // 126 // he nAtha ! mahAmoharUpI nizAke bIca sote hue isa samasta jagatko Apane apane vizAla tejake dhAraka jJAnarUpI sUryake bimbase jagAyA hai // 127 / / he bhagavan ! Apa vItarAga ho, sarvajJa ho, mahAtmA ho, aura saMsArarUpI samudrake durgama antima taTako prApta hue ho ataH Apako namaskAra ho // 128|| Apa uttama sArthavAha ho, bhavya jIvarUpI vyApArI Apake sAtha nirvANa dhAmako prApta kareMge aura mArgameM doSarUpI cora unheM nahIM lUTa sakeMge // 129|| Apane mokSAbhilASiyoMko nirmala mokSakA mArga -ka., m.| 1. rAmagocare m.| 2. nAgazAsane ma. / 3. pArAvataM ma. / 4. samAsAdya ma. / 5. -tsAhaphullA 6. supte ma. / 7. yato'dya ma. / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva nirbandhUnAmanAthAnAM duHkhAgniparivartinAm / bandhu thazca jagatAM jAto'si paramodayaH // 131 // kathaM kuryAttava stotraM yasyAntaparivarjitAH / upamAnena nirmuktA guNAH kevaligocarAH / / 132 // Iti stutiM prayujyAsau vidhAya ca namaskRtim / mUrddhajAnukarAmbhojamukulaprAptabhUtalaH // 133 // vismayaM prAptavAn dRSTvA sthAnaM tajinapuGgavam / iti yasya samAsena kathyate rUpavarNanam // 134 // indrasya puruSarasya prakAratritayaM kRtam / nAnAvarNamahAratnasuvarNamayamuttamam // 135 // pradhAnAzAmukhaistuGgairmahAvApIsamanvitaiH / caturmigopurairyuktaM ratnacchAyApaiTAvRtaiH / / 136 // AvRtaM tena tatsthAnamaSTamaGgalakAcitam / vacasAM gocarAtItAmadadhat kAmapi zriyam / / 137 // tatra sphaTikabhittyaGgA vimAgA dvAdazAbhavan / prAdakSiNyapathatyatapradezasamavasthitAH // 138 // tasthurekatra nirgranthA gaNanAthairadhiSThitAH / anyatra sendra patnIkAH kalpavAsisurAGganAH / / 139 / / aparatrAryikAsaMgho gaNapAlIsamanvitaH / dyotiSAM yoSito'nyatra vaiyanto'paratra ca // 14 // ekatra bhAvanastrINAmanyatra dyotiSAM gaNaH / vyantarANAM gaNo'nyatra saGgho'nyatra ca bhAvanaH / / 14 / / kalpavAsina ekasminnaparatra ca mAnuSAH / ' vairAnubhAvanirmuktAstiryaJco'nyatra susthitAH / / 142 // tato magadharAjo'pi nizcakrAma mahAbalaH / saMpatatsurasaMghAtajAta vismayamAnasaH / / 143 / / dikhAyA hai aura dhyAnarUpI dedIpyamAna agnike dvArA karmoMke samUhako bhasma kiyA hai // 130 / / jinakA koI bandha nahIM aura jinakA koI nAtha nahIM aise daHkharUpI agni meM vartamAna saMsArake jIvoMke Apa hI bandhu ho, Apa hI nAtha ho tathA Apa hI parama abhyudayake dhAraka ho // 131 / / he bhagavan ! hama Apake guNoMkA stavana kaise kara sakate haiM jaba ki ve ananta haiM, upamAse rahita haiM tathA kevalajJAniyoMke viSaya haiM // 132 / / isa prakAra stuti kara indrane bhagavAnko namaskAra kiyaa| namaskAra karate samaya usane mastaka, ghuTane tathA donoM hastarUpI kamaloMke kuDamaloMse pRthivItalakA sparza kiyA thA / / 133 / / vaha indra bhagavAnkA samavasaraNa dekhakara Azcaryako prApta huA thA isalie yahA~ saMkSepase usakA varNana kiyA jAtA hai||134|| ___ indrake AjJAkArI puruSoMne sarvaprathama samavasaraNake tIna koToMkI racanA kI thI jo aneka varNake bar3e-bar3e ratnoM tathA suvarNase nirmita the / / 135 / / una koToMko cAroM dizAoMmeM cAra gopura dvAra the jo bahuta hI UMce the, bar3I-bar3I bAvar3iyoMse suzobhita the, tathA ratnoMkI kAntirUpI paradAse AvRta the / / 136 / / gopuroMkA vaha sthAna aSTa maMgaladravyoMse yukta thA tathA vacanoMse agocara koI adbhuta zobhA dhAraNa kara rahA thA // 137 / / usa samavasaraNameM sphaTikakI dIvAloMse bAraha koThe bane hue the jo pradakSiNA rUpase sthita the // 138 // una koThoM se prathama koThemeM gaNadharoMse suzobhita munirAja baiThe the, dUsaremeM indrANiyoMke sAtha-sAtha kalpavAsI devoMkI devAMganAe~ thIM, tIsaremeM gaNiniyoMse sahita AyikAoMkA samaha baiThA thA, 'cauthemeM jyotiSI devoMkI devAMganAe~ thoM pA~caveM meM vyantara devoMkI aMganAe~ baiThI thIM. chaThemeM bhavanavAsI devoMkI aMganAe~ baiThI thIM. sAtavameM jyotiSI deva the, AThaveMmeM vyantara deva the, nauveMmeM bhavanavAsI deva the, dasaveMmeM kalpavAso deva the, gyArahaveM meM manuSya the aura bArahaveM meM vairabhAvase rahita tithaMca sukhase baiThe the / / 139-142 / / tadanantara saba orase AnevAle devoMke samUhase jisake manameM Azcarya utpanna ho rahA thA aisA mahAbalavAn athavA bahuta bar3I senAkA nAyaka rAjA zreNika bhI apane nagarase bAhara nikalA 1. kuryAstava m.| 2. paristuti kh.| 3. tjjain-m.| 4. paTairvRtaH m.| 5. -kAnvitam ma. / 6. anyatrAsan sapatnIkAH ka., kha. / 7. jyotiSAM m.| 8. jyotiSAM m.| 9. gaNo m.| 10. vairAnubhava ma. / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 padmapurANe dUrAdeva hi saMtyajya vAhanAdiparicchadam / stutipUrvaM jinaM natvA svadeze samupAvizat // 144 // akrUro vAriSeNo'tha kumAro'bhayapUrvakaH / 'vijayAvahanAmA ca tathA'nye nRpasUnavaH / / 145 / / stutiM kRtvA praNemuste mastakanyastapANayaH / upaviSTA yathAdezaM dadhAnA vinayaM param / / 146 || cairya vipasyAdho mRdupallavazobhinaH / puSpastabaka bhAjAlavyAptAzasya vilAsinaH // 147 // kalpapAdaparamyasya janazokApahAriNaH / haridvanapalAzasya nAnAratnagireriva // 148 // azokapAdapasyAdho niviSTaH siMhaviSTare / nAnAratnasamudyotajanitendra zarAsane // 149 // divyAMzukaparicchannaimRdu sparza manohare / amarendra ziroratnaprabhotsarpavighAtini / / 150 / / trilokezvaratAcihnacchatratritayarAjite / surapuSpasamAkIrNe bhUmimaNDalavartini // 151 // yakSarAjakarAsaktacalaccAmaracAruNi / dundubhidhvanitobhUtaprazAntapratizabdake // 152 // gatitryagataprANibhASArUpanivRttayA / ghanAghanadhanadhvAna dhIranirghoSayA girA // 153 // paribhUtaravidyotaprabhAmaNDalamadhyagaH / lokAyetyavadad dharmaM pRSTo gaNabhRtA jinaH // 154 // sattaikA prathamaM tattvaM jIvAjIvau tataH param / siddhAH saMsAravantazca jIvAstu dvividhAH smRtAH / / 155 / / || 143 | | usane vAhana Adi rAjAoMke upakaraNoMkA dUrase hI tyAga kara diyA, phira samavasaraNa meM praveza kara stutipUrvaka jinendradevako namaskAra kara apanA sthAna grahaNa kiyA // 144 // dayAlu vAriSeNa, abhayakumAra, vijayAvaha tathA anya rAjakumAroMne bhI hAtha jor3akara mastakase lagAye, stuti par3hakara bhagavAnko namaskAra kiyA / tadanantara bahuta bhArI vinayako dhAraNa karate hue ve saba apane yogya sthAnoMpara baiTha gaye / / 145 - 146 / / bhagavAn vardhamAna samavasaraNa meM jisa azoka vRkSake nIce siMhAsana para virAjamAna the usakI zAkhAe~ vaiDUrya (nIla ) maNikI thIM, vaha komala pallavoM se zobhAyamAna thA, phUloMke gucchoMkI kAntise usane samasta dizAe~ vyApta kara lI thIM, vaha atyanta suzobhita thA, kalpavRkSake samAna ramaNIya thA, manuSyoMke zokako haranevAlA thA, usake patte hare raMgavAle tathA saghana the, aura vaha nAnA prakArake ratnoMse nirmita parvatake samAna jAna par3atA thA / unakA vaha siMhAsana bhI nAnA ratnoMke prakAzase indradhanuSako utpanna kara rahA thA / divya vastrase AcchAdita thA, komala sparza se manohArI thA, indrake sirapara lage hue ratnoMkI kAntike vistArako rokanevAlA thA, tIna lokakI IzvaratAke cihnasvarUpa tIna chatroMse suzobhita thA, devoMke dvArA barasAye hue phUloMse vyApta thA, bhUmimaNDalapara vartamAna thA, yakSarAjake hAthoMmeM sthita caMcala camaroMse suzobhita thA, aura dundubhibAjoMke zabdoMkI zAntipUrNa pratidhvani usase nikala rahI thI / / 147-152 / / bhagavAnkI jo divyadhvani khira rahI thI vaha tIna gati sambandhI jIvoMkI bhASArUpa pariNamana kara rahI thI tathA meghoMkI sAndra garjanAke samAna usakI bulanda AvAja thI || 153 // vahA~ sUryake prakAzako tiraskRta karanevAle prabhAmaNDalake madhya meM bhagavAn virAjamAna the / gaNadhara ke dvArA prazna kiye jAnepara unhoMne logoMke lie nimna prakAra se dharmakA upadeza diyA thA ||154 // unhoMne kahA thA ki sabase pahale eka sattA hI tattva hai usake bAda jIva aura ajIvake bhedase tattva do prakArakA hai / unameM bhI jIvake siddha aura saMsArI ke bhedase do bheda mAne gaye haiM / / 155 / / inake sivAya jIvoMke bhavya aura abhavya isa prakAra do bheda aura bhI haiM / jisa prakAra ur3ada Adi anAjameM kucha to aise hote haiM jo paka jAte haiM-sIjha jAte haiM aura kucha aise hote haiM ki jo prayatna karanepara bhI nahIM pakate haiM-nahIM sIjhate haiM / usI prakAra jIvoM meM 2. praNAmaM ca ma / 3. janitendrAyudhodgame ma / 4. paricchanne 1. vijayavAhanAmA ca tathAnyanRpasUnavaH ma / ma. / 5. sapiM ma / 6. jIvAzca ma / . Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva 23 pAkyApAkyatayA mASasasyavatpravibhAgataH / setsyanto gaditA bhavyA abhavyAstu tato'nyathA / / 156 // bhavya bhavyadvayenAtra jIvArthAH parikIrtitAH / dharmAdharmAdibhirbhedairdvitIyo bhidyate punaH // 157 // jinadezitatattvAnAM zraddhA zraddhAnametayoH / lakSaNaM tatprabhedaHzca punarekendriyAdayaH || 158 || gatyA kAyaistathA yogairvedairlezyA kaSAyataH / jJAnadarzanacAritrairguNazreNyadhirohaNaiH / / 159 // nisargazAstrasamyaktvairnAmAdinyAsabhedataH / sadAdyaSTAnuyogaizca bhidyate cetanaH punaH // 160 // tatra saMsArijIvAnoM kevalaM duHkhavedinAm / sukhaM saMjJAvamUDhAnAM tatraiva viSayodbhave // 161 // cakSuSaH puTasaMkoco yAvanmAtreNa jAyate / tAvantamapi no kAlaM nArakANAM sukhAsanam || 162 || damanaistADanairdovAhAdibhirupadravaiH / tirazrAM satataM duHkhaM tathA zItAtapAdibhiH // 163 // priyANAM viprayogena tathAniSTasamAgamAt / IpsitAnAmalAbhAcca duHkhaM mAnuSagocaram // 164 // yathotkRSTasurANAM ca dRSTvA bhogaM mahAguNam / cyavanAcca paraM duHkhaM devAnAmupajAyate / / 165 || gheMnaduHkhAvabaddheSu caturgatigatedhviti / karmabhUmiM samAsAdya dharmo pArjanamuttamam || 166 / / manuSya bhAvamAsAdya sukRtaM ye na kurvate / teSAM karatalaprAptamamRtaM nAzamAgatam || 167 || saMsAre paryaTanneSa bahuyonisamAkule | manuSyabhAvamAyAti cireNAtyantaduHkhataH / / 168 / / bhI kucha jIva to aise hote haiM jo karma naSTa kara siddha avasthAko prApta ho sakate haiM aura kucha aise hote haiM jo prayatna karanepara bhI siddha avasthAko prApta nahIM ho skte| jo siddha ho sakate haiM ve bhavya kahalAte haiM aura jo siddha nahIM ho sakate haiM ve abhavya kahalAte haiM / isa taraha bhavya aura abhavyakI apekSA jIva do taraha ke haiM aura ajIva tattvake dharmaM, adharmaM, AkAza, kAla tathA pudgala ke bhedase pA~ca bheda haiM || 156 - 157 // jinendra bhagavAn ke dvArA kahe hue tattvoMkA zraddhAna honA bhavyoM kA lakSaNa hai aura unakA zraddhAna nahIM honA abhavyoMkA lakSaNa hai / ekendriya, dvIndriya, zrIndriya, caturindriya aura paMcendriya ye bhavya tathA abhavya jIvoMke uttara bheda haiM || 158 || gati, kAya, yoga, veda, lezyA, kaSAya, jJAna, darzana, cAritra, guNasthAna, nisargaja evaM adhigamaja samyagdarzana, nAmAdi nikSepa aura sat, saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva tathA alpa bahutva ina ATha anuyogoMke dvArA jIva-tattva ke aneka bheda hote haiM / / 159-160 // siddha aura saMsArI ina do prakArake jIvoM meM saMsArI jIva kevala duHkhakA hI anubhava karate rahate haiN| paMcendriyoMke viSayoMse jo sukha hotA hai unheM saMsArI jIva bhramavaza sukha mAna lete haiM // 169 // jitanI dera meM netrakA palaka jhapatA hai utanI derake lie bhI nArakiyoMko sukha nahIM hotA // 162 ( damana, tADana, dohana, vAhana Adi upadravoMse tathA zIta, ghAma, varSA Adike kAraNa tiryaMcoMko nirantara duHkha hotA rahatA hai || 163 || priyajanoMke viyogase, aniSTa vastuoM ke samAgamase tathA icchita padArthoke na milanese manuSya gatimeM bhArI duHkha hai || 164 // apanese utkRSTa devoMke 'bahuta bhArI bhogoM ko dekhakara tathA vahA~se cyuta honeke kAraNa devoMko duHkha utpanna hotA hai // 165 // isa prakAra jaba cAroM gatiyoMke jIva bahuta adhika duHkhase pIr3ita haiM taba karmabhUmi pAkara dharmakA upArjana karanA uttama hai // 166 // jo manuSya bhava pAkara bhI dharma nahIM karate haiM mAno unakI hathelI para AyA amRta naSTa ho jAtA hai // 167 // aneka yoniyoMse bhare isa saMsAra meM paribhramaNa 1. pAkyApAkyatayA mASasasyavatpravibhAgataH / bhavyAbhavyadvayenAtra jIvArthaH parikIrtitaH // 156 // dharmAdharmAdibhirbhededvitIyo bhidyate punaH / setsyanto gaditA bhavyA abhavyAstu tato'nyathA // 157 // ma / 2. bhAvAnAM ka. / 3. -rdeha kha. / 4. tatra duHkhAvanaddheSu ma / 5 mAnuSyabhAva -kha. / 6. saMsAraM paryaTan janturbaM huyonisamAkulam ma. / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tatra 'lubdheSu pApeSu zabarAdiSu jAyate / Aryadeze'pi saMprApte duHkuleSUpajAyate // 16 // labdhe'pi sukule kANakuNThAditanusaMbhavaH / saMpUrNakAyabandhe'pi durlabhA hInarogatA // 17 // evaM sarvamapi prApya prazastAnAM samAgamam / durlabho dharmasaMvego viSayAsvAdalobhataH // 17 // tataH kecida bhRtiM kRtvA jaTharasyApi paraNam / kurvate'tyantaduHkhena dUrato vibhavodbhavaH // 172 // raktakardamabIbhatsazastrasaMpAtamISaNam / kecida vizanti saMgrAma jihAkAmavazIkRtAH // 173 / / samastajantusaMbAdhaM kRtvA'nye bhUmikarSaNam / kuTumbabharaNaklezAt kurvate nRpapIDitAH // 17 // evaM yadyaprakurvanti karma saukhyAbhilASiNaH / tatra tatra prapadyante jantavo duHkhamuttamam // 175 / / avApyApi dhanaM kezAcorAgnijalarAjataH / pAlayan paramaM duHkhamavApnotyAkulaH sadA / / 176 // saMprAptaM racitaM dravyaM bhuJAnasyApi no zamaH / prativAsarasaMvRddhagAgniparivartanAt // 177 // prApnoti dharmasaMvegaM kathaMcit pUrvakarmataH / saMsArapadavImeva nIyate'nyadurAtmabhiH // 17 // anyaiste nAzitAH santo nAzayantyaparAn janAn / dharmasAmAnyazabdena sevamAnAH paramparAm // 179 // kathaM cetovizuddhiH syAt parigrahavatAM satAm / cetovizuddhimUlA ca teSAM dharme sthitiH kutaH // 180 // karatA huA yaha jIva bahuta samayake bAda bar3e duHkhase manuSya bhavako prApta hotA hai // 168 / / usa manuSya bhavameM yaha jIva adhikAMza lobhI tathA pApa karanevAle zabara Adi nIca puruSoMmeM hI janma letA hai| yadi kadAcit AyaM deza prApta hotA hai to vahA~ bhI nIca kulameM hI utpanna hotA hai // 169 / / yadi bhAgyavaza ucca kula bhI milatA hai to kAnA-lUlA Adi zarIra prApta hotA hai / yadi kadAcit zarIrako pUrNatA hotI hai to nIrogatAkA honA atyanta durlabha rahatA hai / / 170 // isa taraha yadi kadAcit samasta uttama vastuoMkA samAgama bhI ho jAtA hai to viSayoMke AsvAdakA lobha rahanese dharmAnurAga durlabha hI rahA AtA hai // 171 / / isa saMsArameM kitane hI loga aise haiM jo dUsaroMkI naukarI kara bahuta bhArI kaSTase peTa bhara pAte haiM unheM vaibhavakI prApti honA to dUra rahA // 172 // kitane hI loga jihvA aura kAma indriyake vazIbhUta hokara aise saMgrAmameM praveza karate haiM jo ki raktakI kocaDase ghaNita tathA zastroMkI varSAse bhayaMkara hotA hai // 173 / / kitane hI loga aneka jIvoMko bAdhA pahu~cAnevAlI bhUmi jotanekI AjIvikA kara bar3e klezase apane kuTumbakA pAlana karate haiM aura utanepara bhI rAjAoMkI orase nirantara pIr3ita rahate haiN||174|| isa taraha sukhakI icchA rakhanevAle jIva jo kArya karate haiM ve usI meM bahuta bhArI duHkhako prApta karate haiM // 175 / / yadi kisI taraha kaSTase dhana mila bhI jAtA hai to cora, agni, jala aura rAjAse usakI rakSA karatA huA yaha prANI bahuta duHkha pAtA hai aura usase sadA vyAkula rahatA hai // 176 // yadi prApta huA dhana surakSita bhI rahatA hai to use bhogate hue isa prANIko kabhI zAnti nahIM hotI kyoMki usakI lAlasArUpI agni prati dina bar3hatI rahatI hai // 177 // yadi kisI taraha pUrvopArjita puNya karmake udayase dharma bhAvanAko prApta hotA bhI hai to anya duSTajanoMke dvArA punaH usI saMsArake mArgameM lA diyA jAtA hai // 178 // anya puruSoMke dvArA naSTa hue satpuruSa anya logoMko bhI naSTa kara dete haiM-pathabhraSTa kara dete haiM aura dharmasAmAnyakI apekSA kevala rUr3hikA hI pAlana karate haiM // 179 // parigrahI manuSyoMke cittameM vizuddhatA kaise ho sakatI hai aura jisameM cittakI vizuddhatA hI mUla kAraNa hai aisI dharmakI sthiti una parigrahI manuSyoM meM 1. labdheSu m.| 2. hi nirogatA kha., ma. / 3. durlabhaM ka. / 4. ananta m.| 5. kurvanti ma. / 6. garbhAgni m.| 7. paraMparam ka / parasparam ma. / 8. mUlAcca ma. / . Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva yAvatparigrahAsaktistAvatprANinipIDanam / hiMsAtaH saMsRtermUlaM duHkhaM saMsArasaMjJakam / / 18 / / parigrahapariSvaGgAd dveSo rAgazca jAyate / rAgadveSau ca saMsAre duHkhasyottamakAraNam // 182 // labdhvApi darzanaM samyak prazamAdarzanAvRteH / cAritraM na prapadyante cAritrAvaraNAvRtAH // 183 // cAritramapi saMprAptAH kurvantaH paramaM tapaH / parISahaiH punarbhaGga nIyante "duHkhavikramaiH // 18 // aNuvratAni sevante kecid bhaGgamupAgatAH / kecidarzanamAtreNa bhavanti paritoSiNaH // 185 / / kecid gambhIrasaMsArakUpahastAvalambanam / samyagdarzanamutsRjya mithyAdRSTimupAsate // 18 // mithyAdarzanasaMyuktAste punarmavasaMkaTe / bhrAmyanti satataM jIvA duHkhAgniparivartinaH // 187 // kecittu puNyakarmANazcAritramavalambitam / nirvahanti mahAzUrA yAvayANavivarjanam // 18 // te samAdhi samAsAdya kRtvA dehavisarjanam / vAsudevAditAM yAnti nidAnakRtadoSataH / / 189 // te punaH parapIDAyAM ratA nirdayacetasaH / narakeSu mahAduHkhaM prApnuvanti sudustaram / / 190 // kecittu sutapaH kRtvA yAnti gIrvANanAthatAm / apare baladevatvamanye'nuttaravAsitAm // 191 // kecitprApya mahAsattvA jinakarmANi SoDaza / tIrthakRttvaM prapadyante trailokyakSobhakAraNam / / 192 // kecinirantarAyeNa tritayArAdhane ratAH / dvitrairbhavairvimucyante karmASTakakalaGkataH // 193 / / saMprAptAH paramaM sthAnaM muktAnAmupamojjhitam / anantaM niHpratidvandvaM labhante sukhamuttamam // 19 // kahA~se ho sakatI hai // 180 / / jaba taka parigrahameM Asakti hai taba taka prANiyoMkI hiMsA honA nizcita hai| hiMsA hI saMsArakA mUla kAraNa hai aura duHkhako hI saMsAra kahate haiM // 181 / / parigrahake sambandhase rAga aura dveSa utpanna hote haiM tathA rAga aura dveSa hI saMsAra sambandhI duHkhake prabala kAraNa haiM // 182 // darzanamoha karmakA upazama honese kitane hI prANI yadyapi samyagdarzana prApta kara lete haiM tathApi cAritra mohake AvaraNase AvRta rahaneke kAraNa ve samyak cAritrako prApta nahIM kara sakate // 183 / / kitane hI loga samyak cAritrako pAkara zreSTha tapa bhI karate haiM parantu duHkhadAyI pariSahoMke nimittase bhraSTa ho jAte haiM // 184 // pariSahoMke nimittase bhraSTa hue kitane hI loga aNuvratoMkA sevana karate haiM aura kitane hI kevala samyagdarzanase santuSTa raha jAte haiM arthAt kisI prakArakA vrata nahIM pAlate haiM // 185 // kitane hI loga saMsArarUpI gahare kueMse hastAvalambana dekara, nikAlanevAle samyagdarzanako chor3akara phirase mithyAdarzanakI sevA karane lagate haiM // 186 // tathA aise mithyAdRSTi jIva nirantara duHkharUpI agnike bIca rahate hue saMkaTapUrNa saMsArameM bhramaNa karate rahate haiM // 187 / / kitane hI aise mahAzUravIra puNyAtmA jIva haiM jo grahaNa kiye hue cAritrako jIvana paryanta dhAraNa karate haiM // 188 / aura samAdhipUrvaka zarIra tyAga kara nidAnake doSase nArAyaNa Adi padako prApta hote haiM // 189 // jo nArAyaNa hote haiM ve dUsaroMko pIr3A pahu~cAnemeM tatpara rahate haiM tathA unakA citta nirdaya rahatA hai isalie ve marakara niyamase narakoMmeM bhArI duHkha bhogate haiM // 190|| kitane hI loga sutapa karake indra padako prApta hote haiN| kitane hI baladeva padavI pAte haiM aura kitane hI anuttara vimAnoMmeM nivAsa prApta karate haiM // 191 // kitane hI mahAdhairyavAn manuSya SoDaza kAraNa bhAvanAoMkA cintavana kara tInoM lokoMmeM kSobha utpanna karanevAle tIrthaMkara pada prApta karate haiM // 192 // aura kitane hI loga nirantarAya rUpase samyagdarzana, samyagjJAna tathA samyak cAritrakI ArAdhanAmeM tatpara rahate hue do-tIna bhavameM hI aSTa karmarUpa kalaMkase mukta ho jAte haiM // 193 / / ve phira mukta jIvoMke utkRSTa evaM nirupama sthAnako pAkara ananta kAla taka nirbAdha uttama sukhakA upabhoga 1. nipIDanA k.| 2. hiMsA ca m.| 3. saMsAraduHkhasyotpattikAraNam ma. / 4. nIyate ma. / 5. duratikramaH m.| 6. visarjanam ma. / 7. manye tUttaravAsitAm ma. / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 padmapurANe tataste nirgataM dharmaM jinavaktrAravindataH / zrutvA harSaM paraM jagmustirya tridazamAnavAH // 195 // aNuvratAni saMprAptAH kecit kecinnirambaram / tapazcaritumArabdhAH saMsArodvignamAnasAH || 196 // samyagdarzanamAyAtAH kecit kecitsvazaktitaH / viratiM jagRhuH pApasamupArjanakarmaNaH // 197 // zrutvA dharmaM jinaM stutvA praNamya ca yathAvidhi / dharmasusthitacittAste yAtAH sthAnaM yathAyatham // 198 // zreNiko'pi mahArAjo rAjamAno nRpazriyA / varNazravaNahRSTAtmA praviveza nijaM puram / / 199 / / atha tIrthakarodAratejomaNDaladarzanAt / vilakSa iva tigmAMzurandhimaicchanniSevitum // 200 // astAcalasamIpastha : saroruharucAmiva / maNInAM kiraNaizchanno jaggAmAtyantazoNitAm // 203 // amandAyanta kiraNA nityamasyAnuyAyinaH / kasya vA tejaso vRddhiH svAminyApada bhAgate // 202 // tato vilocanaiH sAkhairIkSitaH kokayoSitAm / adarzanaM yayau mandaM kRpayeva virocanaH || 203 // dharmazravaNato mukto yo rAgaH prANinAM gaNaiH / sandhyAcchalena tenaiva kakumAM cakramAzritam || 204 || upakAre pravRtto'yamasmA svaprArthitaH param / itIva cakSurlokasya mitreNeva samaM gatam || 205 || brajato dinanAthasya rAgaM pralayagAminam / saMkucantya ra vindAni kavalairiva gRhNate || 206 || samIkRtatatottuGgaM nirUpaNavivarjitam / tamaH prakaTata mAra durjanasyeva ceSTitam // 207 // karate haiM || 194|| isa prakAra jinendra bhagavAnke mukhAravindase nikale hue dharmako sunakara manuSya, tiryaMca tathA deva tInoM gatike jIva parama harSako prApta hue || 195 || dharmopadeza sunakara kitane hI logoMne aNuvrata dhAraNa kiye aura saMsArase bhayabhIta citta hokara kitane hI logoMne digambara dIkSA dhAraNa kI || 196 / / kitane hI logoMne kevala samyagdarzana hI dhAraNa kiyA aura kitane hI logoMne apanI zaktike anusAra pApa kAryoMkA tyAga kiyA || 197 || isa taraha dharma zravaNa kara sabane zrIvardhamAna jinendrakI stuti kara unheM vidhipUrvaka namaskAra kiyA aura tadanantara dharmameM citta lagAte hue saba yathAyogya apane-apane sthAnapara cale gaye || 198 // dharma zravaNa karanese jisakI AtmA harSita ho rahI thI aise mahArAja zreNikane bhI rAjalakSmIse suzobhita hote hue apane nagara meM praveza kiyA || 199 // tadanantara sUrya ne pazcima samudrameM avagAhana karanekI icchA kI so aisA jAna par3atA thA mAno bhagavAn ke utkRSTa teja puMjako dekhakara vaha itanA adhika lajjita ho gayA thA ki samudra meM DUbakara AtmaghAta hI karanA cAhatA thA // 200 // sandhyA ke samaya sUrya astAcalake samIpa paMcakara atyanta lAlimAko dhAraNa karane lagA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAno padmarAga maNiyoMkI kiraNoMse AcchAdita hokara hI lAlimA dhAraNa karane lagA thA || 201 || nirantara sUryakA anugamana karanevAlI kiraNeM bhI manda par3a gayIM so ThIka hI hai kyoMki svAmI ke vipattigrasta rahate hue kisake tejakI vRddhi ho sakatI hai ? arthAt kisIke nahIM ||202|| tadanantara cakaviyoMne azru bhare netroMse sUryakI ora dekhA isalie unapara dayA karaneke kAraNa hI mAno vaha dhIre-dhIre adRzya huA thA || 203 || dharmaM zravaNa karanese prANiyoMne jo rAga chor3A thA sandhyAke chalase mAno usIne dizAoMke maNDalako AcchAdita kara liyA thA // 204 || jisa prakAra mitra binA prArthanA kiye hI logoM ke upakAra karanemeM pravRtta hotA hai usI prakAra sUrya bhI binA prArthanA kiye hI hama logoM ke upakAra karane meM pravRtta rahatA hai isalie sUryakA asta ho rahA hai mAno mitra hI asta ho rahA hai || 205 / / usa samaya kamala saMkucita ho rahe the jisase aise jAna par3ate the mAno astaMgAmI sUryake pralayonmukha rAga ( lAlimA ) ko grAsa banA banAkara grahaNa hI kara rahe the // 206 // jisane vistAra aura U~cAIko eka rUpameM pariNata kara diyA thA, tathA jisakA nirUpaNa nahIM kiyA jA 1. karmataH ma. / 2. tarmacchanni -ma. / 3 samIpasthasaroruha ma / 4. mitreNaiva sumaGgalam kha / 5. tataH ma. / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 dvitIyaM parva pidadhe sAndhyamudyotaM sakalaM bahalaM tamaH / paTalaM dhUmasaMbandhi prazAmyantamivAnalam // 20 // caimpakakSArakAkArapradIpaprakaro'gamat / kampito mandavAtena yAminIkarNapuratAm // 209 // tRptA rasena padmAnAM dhUtapakSA mRNAlakaiH / kRtvA kaNDUyanaM nidrAM rAjahaMsAH siSevire // 210 // dhammillamallikAbandhagrAhI sAyaMtano marut / vAtuM pravavRte mandaM nizAniHzvAsasaMnimaH // 211 / / uccakesarakoTInAM saMkaTeSu kadambakaiH / kuzezayakuTIreSu zizye SaTpadasaMhatiH // 212 / / nitAntavimalezcakre ramyaM tArAgaNairnamaH / trailokyaM jinanAthasya subhASitacayairiva // 213 // tamo'tha vimaleminnaM zazAGkakiraNAGkaraiH / ekAntavAdinAM vAkyaM nayairiva jinoditaiH / / 214 // ujjagAma ca zItAMzurlokanetrAbhinanditaH / vapurbibhrat kRtAkaimpaM dhvAntakopAdivAruNam // 215 / / candrAloke tato lokaH karagrAhyatvamAgate / Arebhe tamasA khinnaH kSIrodAGka ivAsitum // 216 / / AmRSTAni karairindorvahantyAmodamuttamam / sahasAtIva yAtAni kumudAni vikAsitAm // 217 // iti spaSTe samudbhUte pradoSe jnsaukhyde| pravRttadampatiprItipravRddhasamadotsave // 21 // taraGgabhaGgarAkAragaGgApulinasaMnibhe / ratnacchAyApariSvaktaniHzepabhavanodare // 219 / / sakatA thA aisA andhakAra prakaTatAko prApta huaa| jisa prakAra durjanakI ceSTA ucca aura nIcako eka samAna karatI hai tathA viSamatAke kAraNa usakA nirUpaNa karanA kaThina hotA hai usI prakAra vaha andhakAra bhI UMce-nIce pradezoMko eka samAna kara rahA thA aura viSamatAke kAraNa usakA nirUpaNa karanA bhI kaThina thA / 207 / / jisa prakAra dhUmakA paTala bujhatI huI agniko AcchAdita kara letA hai usI prakAra bar3hate hue samasta andhakArane sandhyA sambandhI aruNa prakAzako AcchAdita kara liyA thA / / 208 / / campAkI kaliyoMke AkArako dhAraNa karanevAlA dIpakoMkA samUha vAyuke manda-manda jhoMkese hilatA huA aisA jAna par3atA thA mAno rAtrirUpI strIke karNaphUloMkA samUha hI ho / / 209|| jo kamaloMkA rasa pIkara tRpta ho rahe the tathA mRNAlake dvArA khujalI kara apane paMkha phar3aphar3A rahe the aise rAjahaMsa pakSI nidrAkA sevana karane lage / / 210 / / jo striyoMkI coTiyoMmeM guthI mAlatIkI mAlAoMko haraNa kara rahI thI aisI sandhyA samayakI vAya rAtrirUpI strIke zvAsocchvAsake samAna dhIre-dhIre bahane lagI / / 211 / / UMcI uThI huI kezarakI kaNikAoMke samUhase jinakI saMkIrNatA bar3ha rahI thI aisI kamalakI koTaroMmeM bhramaroMke samUha sone lage // 212 / / jisa prakAra jinendra bhagavAnke atyanta nirmala upadezoMke samUhase tInoM loka ramaNIya ho jAte haiM usI prakAra atyanta ujjvala tArAoMke samUhase AkAza ramaNIya ho gayA thA // 213 / / jisa prakAra jinendra bhagavAnke dvArA kahe hue nayase ekAntavAdiyoMke vacana khaNDa-khaNDa ho jAte haiM usI prakAra candramAkI nirmala kiraNoMke prAdurbhAvase andhakAra khaNDa-khaNDa ho gayA thA / / 214|| tadanantara logoMke netroMne jisakA abhinandana kiyA thA aura jo andhakArake Upara krodha dhAraNa karaneke kAraNa hI mAno kUcha-kucha kA~pate hae lAla zarIrako dhAraNa kara rahA thA aise candramAkA udaya huA / / 215 // jaba candramAkI ujjvala cAMdanI saba ora phaila gayI taba yaha saMsAra aisA jAna par3ane lagA mAno andhakArase khinna hokara kSIrasamudrakI godameM hI baiThanekI taiyArI kara rahA ho / / 216 / / sahasA kumuda phUla uThe so ve aise jAna par3ate the mAno candramAkI kiraNoMkA sparza pAkara hI bahuta bhArI Amoda-harSa ( pakSameM gandha ) ko dhAraNa kara rahe the // 217 / / isa prakAra strI-puruSoMkI prItise jisameM aneka samada-utsavoMko vRddhi ho rahI thI aura jo janasamudAyako sukha denevAlA thA aisA pradoSa kAla jaba spaSTa rUpase prakaTa ho cukA taba rAjakArya nipaTAkara jinendra bhagavAnkI kathA karatA huA zreNika rAjA usa zayyApara sukhase so gayA jo ki taraMgoMke 1. vidadhe kha., m.| 2. campaka: kaarikaakaar-m.| 3. kampa-ma. / 4. lokakaragrAhyatva ma. / 5. madanotsave m.| 6. bhavanodare m.| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe gavAkSamukhaniryAtakusumottamasaurabhe / pAivasthavAravanitA kalagItamanorame ||220|| jvalannAtisamIpastha sphaTikacchannadIpake / apramattazirorakSigaNakalpitarakSaNe // 221 // prasUnaprakarAvAptamaNDanakSmAtalasthite / upadhAGgasuvinyastasukumAropadhAnake // 222 // jinezapAdapUtozAkRtamastakadhAmani / pratipAdakavinyastatanuvistIrNapaTTake // 223 // vidhAya bhUbhujaH kRtyaM kRtajainendra saMkathaH / zayanIye sukhaM zizye kuzAgranagarAdhipaH // 224 // jinendrameva cApazyat svapne'pi ca punaH punaH / paryapRcchacca saMdehaM papATha ca jinoditam // 225 // tato madakalebhendra nidrAvidrAvakAriNA / gehakakSAtigambhIraguhAgocaragAminA // 226 // mahAjaladasaMghAtadhIraghoSaNaihAriNA / prabhAtasUryavAdena vibuddho magadhAdhipaH // 227 // acintayacca vIreNa bhASitaM dharmahetukam / cakravartyAdivIrANAM saMbhavaM praNidhAnataH || 228 || athAsya carite padmasaMbandhini gataM manaH / saMdeha iva cetyAsIdrakSaHsu plavageSu ca / / 229 / / kathaM jinendradharmeNa jAtAH santo narottamAH / mahAkulInA vidvAMso vidyAdyotitamAnasAH / / 230 / zrUyante laukike granthe rAkSasA rAvaNAdayaH / vasAzoNitamAMsAdipAna bhakSaNakAriNaH || 231|| rAvaNasya kila bhrAtA kumbhakarNo mahAbalaH / ghoranidvAparItaH SaNmAsAn zete nirantaram || 232 // mattairapi gajaistasya kriyate mardanaM yadi / taptatailakaTA haizca pUryete zravaNau yadi // 233 // bherIzaGkhaninAdo'pi sumahAnapi janyate / tathApi kila nAyAti kAle'pUrNe vibuddhatAm // 234 // kSuttRSNAvyAkulazcAsau vibuddhaH sanmahodaraH / bhakSayatyagrato dRSTvA hastyAdInapi durddharaH // 235 / / 28 kAraNa kSata-vikSata hue gaMgAke pulina ke samAna jAna par3atI thii| jar3e hue ratnoMkI kAntise jisane mahalake samasta madhyabhAgako AliMgita kara diyA thA, jisake phUloMkI uttama sugandhi jharoMkhoMse bAhara nikala rahI thI, pAsameM baiThI vezyAoMke madhuragAnase jo manohara thI, jisake pAsa ho sphaTikamaNinirmita AvaraNase AcchAdita dIpaka jala rahA thA, aMgarakSaka loga pramAda chor3akara jisakI rakSA kara rahe the, jo phUloM ke samUhase suzobhita pRthivItalapara bichI huI thI, jisapara komala takiyA rakhA huA thA, jinendra bhagavAn ke caraNakamaloMse pavitra dizAkI ora jisakA sirahAnA thA, tathA jisake pratyeka pAyepara sUkSma kintu vistRta paTTa biche hue the / 218-224 // rAjA zreNika svapna meM bhI bAra-bAra jinendra bhagavAna ke darzana karatA thA, bAra-bAra unhIMse saMzayakI bAta pUchatA thA aura unhIMke dvArA kathita tattvakA pATha karatA thA / / 225 || tadanantara - madonmatta gajarAjakI nidrAko dUra karanevAle, mahalakI kakSAoMrUpI guphAoMmeM gU~janevAle evaM bar3e-bar3e meghoMkI gambhIra garjanAko haranevAle prAtaH kAlIna turahIke zabda sunakara rAjA zreNika jAgRta huA || 226 - 227 || jAgate hI usane bhagavAn mahAvIrake dvArA bhASita, cakravartI Adi vIra puruSoMke dharmavardhaka caritakA ekAgracitta se cintavana kiyA / / 228 // athAnantara usakA citta balabhadra padake dhAraka rAmacandrajIke caritakI ora gayA aura use rAkSasoM tathA vAnaroMke viSayameM sandeha - sA hone lagA || 229 / / vaha vicArane lagA ki aho ! jo jinadharmake prabhAvase uttama manuSya the, uccakulameM utpanna the, vidvAn the aura vidyAoMke dvArA jinake mana prakAzamAna the aise rAvaNa Adika laukika granthoMmeM carbI, rudhira tathA mAMsa AdikA pAna evaM bhakSaNa karanevAle rAkSasa sune jAte haiM / / 230-231 / / rAvaNakA bhAI kumbhakarNa mahAbalavAn thA aura ghora nidrAse yukta hokara chaha mAha taka nirantara sotA rahatA thA / / 232 / / yadi madonmatta hAthiyoMke dvArA bhI usakA mardana kiyA jAye, tape hue telake kar3AhoMse usake kAna bhare jAveM aura bherI tathA zaMkhoMkA bahuta bhArI zabda kiyA jAye to bhI samaya pUrNa na hone para vaha jAgRta nahIM hotA thA / / 233-234 || bahuta bar3e peTako 1. pUtAzAMka. / 2. nidrAM ma / 3. ghoSAnuhAriNA ma / 4. saMbandha ma / 5. vivAde'pi ma / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaM parva timirmAnuSairdevaiH kRtvA tRptiM tataH punaH / svapityeva vimuktAnyaniHzeSapuruSa sthitiH / / 236 // aho kukavibhirmUkhairvidyAdharakumArakaH / abhyAkhyAnamidaM nIto duHkRtagranthakatthakaiH // 237 // evaMvidhaM kila granthaM rAmAyaNamudAhRtam / zRNvatAM sakalaM pApaM kSayamAyAti tatkSaNAt // 238 // tApatyajanacittasya so'yamagnisamAgamaH / zItApanodakAmasya tuSArAnilasaMgamaH // 239|| haiyaGgavIna kAGakSasya tadidaM jalamanthanam / sikatApIDainaM tailamavAptumabhivAJchataH // 240 // mahApuruSacAritrakUTadoSavibhAviSu / pApairadharmazAstreSu dharmazAstramatiH kRtA || 241 // amarANAM kilAdhIzo rAvaNena parAjitaH / AkarNAkRSTanirmukairbANairmarmavidAribhiH // 242 // devAnAmadhipaH kvAsau varAkaH kvaiSa mAnuSaH / tasya cintitamAtreNa yAyAd yo bhasmarAzitAm // 243 // airAvato gajo yasya yasya vajraM mahAyudham / sameruvAridhiM kSoNIM yo'nAyAsAt samuddharet || 244 // so'yaM mAnuSamAtreNa vidyAbhAjA'lpazaktinA / AnIyate kathaM bhaGgaM prabhuH svarganivAsinAm || 245 // bandIgRha gRhIto'sau prabhuNA rakSasAM kila / laGkAyAM nivasan kArAgRhe nityaM susaMyataH || 246 || mRgaiH siMhavadhaH so'yaM zilAnAM peSaNaM tilaiH / vadho gaNDUpadenA hergajendra zasanaM zunA ||247 // I dhAraNa karanevAlA vaha kumbhakarNaM jaba jAgatA thA taba bhUkha aura pyAsase itanA vyAkula ho uThatA thA ki sAmane hAthI Adi jo bhI dikhate the unheM khA jAtA thA / isa prakAra vaha bahuta hI durdhara thA // 235 // tiryaMca, manuSya aura devoMke dvArA vaha tRpti kara punaH so jAtA thA usa samaya usake pAsa anya koI bhI puruSa nahIM Thahara sakatA thA || 236 // aho ! kitane Azcarya kI bAta hai ki pApavardhaka khoTe granthoM kI racanA karanevAle mUrkha kukaviyoMne usa vidyAdhara kumArakA kaisA bIbhatsa carita citraNa kiyA hai || 237 || jisameM yaha saba caritra-citraNa kiyA gayA hai vaha grantha rAmAyaNake nAmase prasiddha hai aura jisake viSayameM yaha prasiddhi hai ki vaha sunanevAle manuSyoM ke samasta pApa tatkSaNa meM naSTa kara detA hai || 238 || so jisakA citta tApakA tyAga karaneke lie utsuka hai usake lie yaha rAmAyaNa mAno agnikA samAgama hai aura jo zIta dUra karanekI icchA karatA hai usake lie mAno himamizrita zItala vAyukA samAgama hai || 239 || ghIkI icchA rakhanevAle manuSyakA jisa prakAra pAnIkA bilovanA vyartha hai aura tela prApta karanekI icchA rakhanevAle manuSyakA bAlUkA pelanA niHsAra hai usI prakAra pApa tyAgakI icchA karanevAle manuSyakA rAmAyaNakA Azraya lenA vyartha hai // 240 // jo mahApuruSoMke cAritrameM prakaTa karate haiM aise adharma zAstroM meM bhI pApI puruSoMne dharmazAstrakI kalpanA kara rakhI hai || 241 || rAmAyaNa meM yaha bhI likhA hai ki rAvaNane kAna taka khIMcakara chor3e bANoM devoMke adhipati indrako bhI parAjita kara diyA thA ||242 || aho ! kahA~ to devoMkA svAmI indra aura kahA~ vaha tuccha manuSya jo ki indrakI cintAmAtra se bhasmakI rAzi ho sakatA hai ? // 243 // jisake airAvata hAthI thA aura vajra jaisA mahAn zastra thA tathA jo sumeru parvata aura samudroMse suzobhita pRthivIko anAyAsa hI uThA sakatA thA // 244 // | aisA indra alpa zakti ke dhAraka vidyAdharake dvArA jo ki eka sAdhAraNa manuSya hI thA kaise parAjita ho sakatA thA // 245 // usameM yaha bhI likhA hai ki rAkSasoMke rAjA rAvaNane indrako apane bandIgRhameM pakar3akara rakhA thA aura usane bandhanase baddha hokara laMkAke bandIgRhameM cirakAla taka nivAsa kiyA thA ||246 || so aisA kahanA mRgoM dvArA siMhakA vadha honA, tiloMke dvArA zilAoMkA pIsA jAnA, paniyA sA~pake dvArA nAgakA mArA jAnA aura kuttA ke dvArA gajarAjakA damana hone ke samAna hai || 247|| vratake dhAraka 29 1. kumArakaiH ka. / 2. kacchakaiH ma / 3. tApazca jana ( ? ) ma. / 4. kAmasya ma. / 5. pIlanaM kha. / 6. so'haM ma / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 padmapurANe vrataprAptena rAmeNa sauvarNo rururAhataH / sugrIvasyAgrajaH stryarthaM janakena samastathA ||248|| azraddheyamidaM sarvaM viyuktamupapattibhiH / bhagavantaM gaNAdhIzaM zvo'haM pRSTAsmi gautamam // 249 // evaM cintayatastasya mahArAjasya dhImataH / vandibhistUryanAdAnte jayazabdo mahAn kRtaH || 250 // kulaputreNa cAsannasvAmino bodhamIyuSA / nisargeNaiva paThitaH zloko'yaM jaraThAyuSaH || 251 / / praSTavyA guravo nityamarthaM jJAtamapi svayam / sa tairnizcayamAnIto dadAti paramaM sukham // 252 // etadAnandaya~zcAru nimittaM magadhAdhipaH / zayanIyAt samuttasthau svastrIbhiH kRtamaGgalaH // 253 // mAlinIcchandaH atha kusumapaTAntaHsuptaniSkrAntabhRGga-prahitamadhuravAdAtyenta ramyaikadezAt / jaDapavanavidhUtAkampitApANDudIpAn niragamadavanIzaH zrImato vAsagehAt // 254 // radanazikharadaSTaspaSTabimbauSThapRSTha - pratihatajaye nAdaM zrIsamAnadyutInAm / karamu kula nibaddhavyaktapadmAkarANAM zravaNapathamanaiSIccaiSa vArAGganAnAm || 255|| atizayazubhacintAsaGganiSkampa bhAvAnnarapatirupanItAzeSatatkAlabhAvaH / dhavalakamalabhAso vAsagehAdapeto raviriva zaradabhrodAravRndAdabhAsIt // 256 // ityArSe raviSeNAcAryaprokte padmacarite zreNikacintAbhidhAnaM nAma dvitIyaM parva // 2 // O rAmacandrajIne suvarNaM mRgako mArA thA, aura strIke pIche sugrIvake bar3e bhAI vAlIko jo ki usake pitA ke samAna thA, mArA thA || 248 || yaha saba kathAnaka yuktiyoMse rahita hone ke kAraNa zraddhAna karaneke yogya nahIM hai / yaha saba kathA maiM kala bhagavAn gautama gaNadhara se pUchUMgA ||249 || isa prakAra buddhimAn mahArAja zreNika cintA kara rahe the ki turahIkA zabda banda hote hI vandIjanoMne jorase jayaghoSa kiyA // 250 / / usI samaya mahArAja zreNikake samIpavartI cirajIvI kulaputrane jAgakara svabhAvavaza nimna zloka par3hA ki jisa padArthako svayaM jAnate haiM usa padArthako bhI gurujanoMse nitya hI pUchanA cAhie kyoMki unake dvArA nizcayako prApta karAyA huA padArtha parama sukha pradAna karatA hai / / 251 - 252 // isa sundara nimittase jo Anandako prApta the tathA apanI striyoMne jinakA maMgalAcAra kiyA thA aise mahArAja zreNika zayyA se uThe / / 253 || tadanantara--puSparUpI paTake bhItara sokara bAhara nikale hue bhramaroMkI madhura guMjArase jisakA eka bhAga bahuta hI ramaNIya thA, jisake bhItara jalate hue niSprabha dIpaka prAtaHkAlako zIta vAyuke jhoMkese hila rahe the aura jo bahuta hI zobhAsampanna thA aise nivAsagRha se rAjA zreNika bAhara nikale || 254 || bAhara nikalate hI unhoMne lakSmIke samAna kAntivAlI tathA karakuDmaloke dvArA kamaloM kI zobhAko prakaTa karanevAlI vArAMganAoMke nukIle dA~toMse daSTa zreSTha bimbase nirgata jayanAdako sunA / / 255 / / isa prakAra atyanta zubha dhyAnake prabhAvase nizcalatAko prApta hue zubha bhAvase jinheM tatkAlake upayogI samasta zubha bhAvoMkI prApti huI thI aise mahArAja zreNika, sapheda kamalake samAna kAntivAle nivAsagRhase bAhara nikalakara zarada Rtuke meghoM ke samUha se bAhara nikale hue sUrya ke samAna suzobhita ho rahe the || 256 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcAryaviracita padma-caritameM mahArAja zreNikakI cintAko prakaTa karanevAlA dUsarA parva pUrNa huA ||2|| O 1. nAdAbhyantarasyaikadezAt ma. / 2. jayanAda ma. / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva AsthAnamaNDape'thAsau kRtAzeSatanusthitiH / sarvAlaMkArasaMpanno niviSTo bhadraviSTare // 1 // sAmantaizca pratIhAradattadvArairupAgataH / keyUrakoTisaMghaTTapATitapravarAMzukaiH // 2 // paladbhamarasaMgItamaulimAlAvataMsakaiH / kaTakAMzucayacchannakarAgraspRSTabhUtalaiH // 3 // lalapAlambataralaprabhApaTalasAritaiH / praNataH sadguNagrAmasamAvarjitamAnasaiH // 4 // tatastairanuyAto'sAvArUDhavaravAhanaiH / pRSThAhitakuthAzobhAM bhadrAmAruhya vAsatAm // 5 // gRhItamaNDalApreNa baddhasAyakadhenunA / prakopTe dadhatA vAme kaTakaM hemenirmitam / / 6 / / dUramuDDIyamAnena vAyumArga muhurmuhuH / mRgANAmiva yUthena namasvadanugAminA // 7 // yAhi yAhi puromArgAdavaisarpa vraja vraja / cala kiM stambhito'sIti pAdAtena kRtaghvaniH // 8 // nizcakrAma puro rAjA vandinaH paThato'grataH / AkarNayan samAdhAnanyastacittaH subhASitam // 9 // prAptazca tamasau dezaM yasminmunibhirAvRtaH / sarvazrutajalasnAna nirmalIkRtacetanaH / / 10 / / zuddhadhyAnasamAviSTastattvAkhyAnaparAyaNaH / upaviSTaH sukhasparza labdhyutpanne meyUrake // 11 // kAntyA tArApatestulyo dIptyA mAskarasaMnimaH / azokapallavacchAyapANipAdombujekSaNaH // 12 // athAnantara dUsare dina zarIra sambandho samasta kriyAoMko pUrNa kara sarva AbharaNoMse suzobhita mahArAja zreNika sabhAmaNDapameM Akara uttama siMhAsanapara virAjamAna hue // 1 // usI samaya dvArapAloMne jinheM praveza karAyA thA aise Aye hue sAmantoMne unheM namaskAra kiyaa| namaskAra karate samaya una sAmantoMke zreSTha vastra, bAjUbandoMke agrabhAgake saMgharSaNase phaTa rahe the. jinapara bhramara guMjAra kara rahe the aisI mukuTameM lagI huI zreSTha mAlAeM nIce par3a rahI thIM, valayakI kiraNoMke samUhase AcchAdita pAgitalase ve pRthivItalakA sparza kara rahe the, hilatI huI mAlAke madhyamaNi sambandhI prabhAke samUhase vyApta the, aura mahArAjake uttamottama guNoM ke samUhase unake mana mahArAjakI ora Asakta ho rahe the // 2-4 / / tadanantara zreSTha vAhanoMpara ArUr3ha hue unhIM saba sAmantoMse anugata mahArAja zreNika, pIThapara par3I jhulase suzobhita uttama hathinIpara savAra hokara zrIvardhamAna jinendra ke samavasaraNako ora cale // 5|| jinhoMne apane hAthameM talavAra le rakhI thI, kamarameM churI bA~dha rakhI thI, jo bAyeM hAthameM suvarNa nirmita kar3A pahane hue the, bAra-bAra AkAzameM dUra taka chalAMga bhara rahe the aura isIlie jo vAyuke pIche calanevAle vAtapramI mRgoMke jhuNDake samAna jAna par3ate the tathA jo 'calo calo, mArga chor3o, haTo Age kyoM khar3e ho gaye' isa prakArake zabdoMkA uccAraNa kara rahe the aise bhRtyoMkA samUha unake Age kolAhala karatA jAtA thA // 6-8 // Age-Age vandIjana subhASita par3ha rahe the so mahArAja unheM citta sthira kara zravaNa karate jAte the| isa prakAra nagarase nikalakara rAjA zreNika usa sthAnapara pahu~ce jahA~ gautama gaNadhara virAjamAna the| gautama svAmI aneka muniyoMse ghire hue the, samasta zAstrarUpI jalameM snAna karanese unakI cetanA nirmala ho gayI thI, zuddha dhyAnase sahita the, tatvoMke vyAkhyAnameM tatpara the, sukhaka ra sparzase sahita evaM labdhiyoMke kAraNa prApta hue mayUrAkAra Asanapara virAjamAna the, kAntise candramAke samAna the, dIptise sUryake sadRza the, unake hAtha aura paira azokake pallavoMke 1. kaTakAMzucayaizchannakarAgraspaSTa- m.| 2. hemanirmite m.| 3. darpasarpa m.| 4. pAThato k.| 5. masUrake ma. atra 'mahAsane' iti pAThaH suSThu pratibhAti / 6. pAdAmbujekSaNaH kha., padmAmbujekSaNaH k.| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 padmapurANe prazAntena zarIreNa bhuvanaM zamayanniva / patirgaNasya sAdhUnAM gautamAkhyo'vatiSThate // 13 // dUrAdevAvatIrNazca kareNozcaraNAyanaH / pramodotphullanayano DuDhauke vinayAnataH ||14|| tatastaM tripatyAsau praNamya ca kRtAJjaliH / dattAzIrgaNanAthena dharAyAM samupAvizat ||15|| atha dantaprabhAjAladhavalIkRtabhUtalaH / paryapRcchadidaM rAjA kuzalapraznapUrvakam // 16 // bhagavan padmacaritaM zrotumicchAmi tattvataH / utpAditAnyathaivAsmin prasiddhiH kumatAnugaiH // 17 // rAkSasa hi sa~ laGkezo vidyAvAn mAnava'pi vA / tiryagmiH paribhUto'sau kathaM kSudrakavAnaraiH // 18 // artti cAtyantadurgandhaM kathaM mAnuSavigraham / kathaM vA rAmadevena vAlizchidreNa nAzitaH ||19|| gatvA vA devanilayaM matvopavanamuttamam / vandIgRhaM kathaM nIto rAvaNenAmarAdhipaH // 20 // sarvazAstrArthakuzalo rogavarjitavigrahaH / zete ca sa kathaM mAsAn SaDetasya varo'nujaH ||21|| kathaM cAtyantagurumiH parvatairalamunnataH / setuH zAkhAmRgairbaddho yaH surairapi durghaTaH || 22 // prasIda magavannetatsarvaM kathayituM mama / uttArayan bahUn manyAn saMzayodArakardamAt // 23 // evamukto gaNezaH sa nirgatairdezanAMzubhiH / kSAlayanniva niHzeSaM kusumairmalinaM jagat // 24 // latAmavanamadhyasthAnnartayannuragadviSaH / gambhIrAmmodanirghoSadhIrayodAharad girA ||25|| zRNvAyuSman mahIpAla devAnAMpriya yatnataH / mama vAkyaM jinendroktaM tatvazaMsanatatparam // 26 // rAvaNo rAkSaso naiva na cApi manujAzanaH / alIkameva tatsarvaM yadvadanti kuvAdinaH ||27|| samAna lAla-lAla the, unake netra kamaloMke samAna the, apane zAnta zarIrase saMsArako zAnta kara rahe the, aura muniyoMke adhipati the ||9 - 13 // rAjA zreNika dUrase hI hastinIse nIce utarakara paidala calane lage, unake netra harSase phUla gaye, aura unakA zarIra vinayase jhuka gayA / vahA~ jAkara unhoMne tIna pradakSiNAe~ dIM, hAtha jor3akara praNAma kiyA aura phira gaNadhara svAmIkA AzIrvAda prApta kara ve pRthvIpara hI baiTha gaye / 14-15 // tadanantara-- dA~toMkI prabhAse pRthvI - talako sapheda karate hue rAjA zreNikane kuzala- prazna pUchane ke bAda gaNadhara mahArAjase yaha pUchA || 16 | | unhoMne kahA ki he bhagavan ! maiM rAmacandrajIkA vAstavika caritra sunanA cAhatA hU~ kyoMki kudharmake anugAmI logoMne unake viSayameM anya prakArakI hI prasiddhi utpanna kara dI hai ||17|| laMkAkA svAmI rAvaNa, rAkSasa vaMzI vidyAdhara manuSya hokara bhI tiryaMcagatike kSudra vAnaroMke dvArA kisa prakAra parAjita huA || 18 // vaha, atyanta durgandhita manuSya zarIrakA bhakSaNa kaise karatA hogA ? rAmacandrajIne kapaTase bAliko kaise mArA hogA ? devoMke nagara meM jAkara tathA usake uttama upavanako naSTa kara rAvaNa indrako bandIgRha meM kisa prakAra lAyA hogA ? usakA choTA bhAI kumbhakarNaM to samasta zAstroMke arthaM jAnanemeM kuzala thA tathA nIroga zarIrakA dhAraka thA phira chaha mAha taka kisa prakAra sotA rahatA hogA ? jo devoMke dvArA bhI azakya thA aisA bahuta U~cA pula bhArI-bhArI parvatoMke dvArA vAnaroMne kaise banAyA hogA ? // 19 - 22 // he bhagavan ! mere lie yaha saba kahane ke artha prasanna hUjie aura saMzayarUpI bhArI kIcar3ase aneka bhavya jIvoMkA uddhAra kIjie ||23|| isa prakAra rAjA zreNikake pUchanepara gautama gaNadhara apane dA~toMkI kiraNoMse samasta malina saMsArako dhokara phUloMse sajAte hue aura megha garjanAke samAna gambhIra vANIke dvArA latAgRhoM ke madhya meM sthita mayUroMko nRtya karAte hue kahane lage || 24 - 25 // ki he AyuSman ! he devoMke priya ! bhUpAla ! tU yatnapUrvaka mere vacana suna / mere vacana jinendra bhagavAn ke dvArA upadiSTa haiM, tathA padArthakA satyasvarUpa prakaTa karanemeM tatpara haiM ||26|| rAvaNa rAkSasa nahIM thA aura na 1. carite kha. / 2. rAkSaso'pi hi ma. / ma. / 6. uttaraya-ma. / 7. gaNezasya ma / 3. sulaGkezI ka. / 4. ati cAtyantaM ma / 50 bhaktvA pavana 8. nirghoSaM ma. / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva na vinA pIThabandhena vidhAtuM sana zakyate / kathAprastAvahInaM ca vacanaM chinnamUlakam // 28 // yataH zRNa tatastAvakSetrakAlopavarNanama / mahatAM puruSANAM ca caritaM pApanAzanam // 21 // anantAlokanamaso madhye lokastridhA sthitaH / tAlolUkhelasaMkAzo 'valayasvimirAvRtaH // 30 // tiryaglokasya madhye'smin saMkhyAtikramamAgataH / veSTito valayAkAradvIpairammodhimistathA // 31 // kulAlacakrasaMsthAno jambUdvIpo'yamuttamaH / lavaNAmbhodhimadhyasthaH sarvato lakSayojanaH // 32 // tasya madhye mahAmerurmUle vajramayo'kSayaH / tato jAmbUnadamayo maNiratnamayastataH // 33 // saMdhyAnuraktameghaughasadRzottuGgazRGgakaH / kalApramAtra vivarAspaSTasaudharmabhaumikaH // 34 // yojanAnAM sahasrANi navatirnava cocchritaH / sahasramavagAizca sthito vajramayaH kSitau // 35|| 'vipulaM zikhare caikaM dharaNyAM dazasaMguNam / rAjate tiryagAkAzaM mAtuM daNDa ivocchritaH // 36 // dvau ca tatra kurudvI kSetraiH saptamiranvite / SaT kSetrANAM vibhaktAro "rAjante kulaparvatAH // 37 // dvau mahApAdapau jJeyau vidyAdharapurIzatam / adhikaM dazamistatra vijayAddheSvathaikazaH // 30 // manuSyoMko hI khAtA thaa| mithyAvAdI loga jo kahate haiM so saba mithyA hI kahate haiM / / 27 / / jisa prakAra nIMvake binA bhavana nahIM banAyA jA sakatA hai usI prakAra kathAke prastAvake binA koI vacana nahIM kahe jA sakate haiM kyoMki isa tarahake vacana nirmUla hote haiM aura nirmUla honeke kAraNa unameM prAmANikatA nahIM AtI hai // 28 // isalie sabase pahale tuma kSetra aura kAlakA varNana suno| tadanantara pApoMko naSTa karanevAlA mahApuruSoMkA caritra suno |29|| ananta alokAkAzake madhyameM tIna vAtavalayoMse veSTita tIna loka sthita haiN| ananta alokAkAzake bIca meM yaha unnatAkAra loka aisA jAna par3atA hai mAno kisI udUkhalake bIca bar3A bhArI tAlakA vRkSa khar3A kiyA gayA ho // 30 // isa lokakA madhyabhAga jo ki tiryaglokake nAmase prasiddha hai cUr3Ike AkAravAle asaMkhyAta dvIpa aura samudroMse veSTita hai // 31 // kumbhakArake cakrake samAna yaha jambUdvIpa hai| yaha jambUdvIpa saba dvIpoMmeM uttama hai, lavaNasamudrake madhyameM sthita hai aura saba orase eka lAkha yojana vistAravAlA hai // 32 / / isa jambadvIpake madhya meM sumeru parvata hai| yaha parvata kabhI naSTa nahIM hotA, isakA mUla bhAga vajra arthAt hIroMkA banA hai aura UparakA bhAga suvarNa tathA maNiyoM evaM ratnoMse nirmita hai / / 33 / isakI U~cI coTI sandhyAke kAraNa lAla-lAla dikhanevAle meghoMke samUhake samAna jAna par3atI hai| saudharma svargako bhUmi aura isa parvatake zikharameM kevala bAlake agrabhAga barAbara hI antara raha jAtA hai // 34 // yaha ninyAnabe hajAra yojana Upara uThA hai aura eka hajAra yojana nIce pRthivImeM praviSTa hai| pRthivIke bhItara yaha parvata vajramaya hai // 35 // yaha parvata pRthivIpara dasa hajAra yojana aura zikharapara eka hajAra yojana caur3A hai aura aisA jAna par3atA hai mAno madhyama lokake AkAzako nApaneke lie eka daNDa hI khar3A kiyA gayA hai // 36 // yaha jambUdvIpa bharata, haimavata, hari, videha, ramyaka, hairaNyavata aura airAvata ina sAta kSetroMse sahita hai| tathA isIke videha kSetra meM devakuru aura uttarakuru nAmase prasiddha do kuru pradeza bhI haiN| ina sAta kSetroMkA vibhAga karanevAle chaha kulAcala bhI isI jambUdvIpameM suzobhita haiM // 37 // jambU aura zAlmalI ye do mahAvRkSa haiM / jambUdvIpameM cauMtIsa vijayA parvata haiM aura pratyeka vijayAdha parvatapara eka sau dasa eka sau dasa vidyAdharoMkI nagariyA~ haiM // 38 // 1. vanaM ca. ka. / 2. tAlodUkhala kha. / 3. valibhistribhi -m.| 4. hIrakamayaH / 5. bhUmikaH ma. / bhaumika vimAnamiti yAvat / 6. vipula: ma., ka. / 7. saMgatam m.| 8. mAnadaNDa m.| 9. dvIpo ka., kh.| 10. -ranvitI ka., kha. / 11. rAjate ka., kha. / 12. -dhvanaikazaH ma. / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe triMzaJcatasRbhiryuktA rAjadhAnyaH prakIrtitAH / caturdaza mahAnadyo jambUvRkSe jinAlayaH // 39 // SaD bhogakSitayaH proktA aSTau jinagRhANi ca / aSTaSaSTiguhAmAnaM bhavanAnAM ca tatsmRtam // 40 // siMhAsanAni catvAri triMzacca gaditAni tu / vijayArddhanagau dvau ca rAjatau parikIrtitau // 41 // vakSAragiriyukteSu samasteSu nageSu tu / bhavanAni jinendrANAM rAjante ratnarAzimiH // 42 // jambUmaratasaMjJAyAM kSoNyAM dkssinnyaashyaa| sumahAn rAkSaso dvIpo jinabimbasamanvitaH // 43 // mahAvidehavarSasya jagatyAM pshcimaashyaa| vizAlaH kinnaradvIpo jinabimbojjvalaH shubhH||44|| tathairAvatavarSasya kSityAmuttarayA dizA / gandharvo nAmato dvIpaH saccaityAlayabhUSitaH // 45 // meroH pUrvavidehasya jagatyAM puurvyaashyaa| rarAja dharaNadvIpo jinAyatanasaMkulaH // 46 // bharatairAvatakSetre vRddhihAnisamanvite / zeSAstu bhUmayaH proktAstulyakAlavyavasthitAH // 47 // jambUvRkSasya bhavane suro'nAvRtazabditaH / zataiH kilviSakAkhyAnAmAste bahubhirAvRtaH // 48 // 'asmi~zca bharatakSetraM purottarakurUpamam / kalpapAdapasaMkIrNa suSamAyAM virAjate // 49 // taruNAdityasaMkAzA gavyUtitrayamucchitAH / sarvalakSaNasaMpUrNAH prajA yatra virejire // 50 // yugmamutpadyate tatra palyAnAM trayamAyuSA / premabandhanabaddhaM ca mriyate yugalaM samam // 51 // jambUdvIpameM battIsa videha, eka bharata aura eka airAvata aise cauMtIsa kSetra haiM aura eka-eka kSetrameM eka-eka rAjadhAnI hai isa taraha cauMtIsa rAjadhAniyA~ haiM, caudaha mahAnadiyA~ haiM, jambUvRkSake Upara akRtrima jinAlaya hai // 39 // haimavata, harivarSa, ramyaka, hairaNyavata, devakuru aura uttarakuru isa prakAra chaha bhogabhamiyAM haiN| meha, gajadanta. kalAcala. vakSAragiri.vijayArdha. jambavakSa aura zAlmalIvakSa. ina sAta sthAnoMpara akRtrima tathA sarvatra kRtrima isa prakAra ATha jinamandira haiN| battIsa videha kSetrake tathA bharata aura airAvatake eka-eka isa prakAra kula cauMtIsa vijayAdha parvata haiN| unameM pratyekameM do-do guphAe~ haiM isa taraha ar3asaTha guphAe~ haiN| aura itane hI bhavanoMkI saMkhyA hai // 40 // battIsa videha kSetra tathA eka bharata aura eka airAvata ina cauMtIsa sthAnoMmeM eka sAtha tIrthaMkara bhagavAn ho sakate haiM isalie samavasaraNa meM bhagavAnke cauMtIsa siMhAsana haiN| videhake sivAya bharata aura airAvata kSetrameM rajatamaya do vijayAdhaM parvata kahe gaye haiM // 41 // vakSAragiriyoMse yukta samasta parvatopara jinendra bhagavAnke mandira haiM jo ki ratnoMkI rAzise suzobhita ho rahe haiM // 42 // jambUdvIpake bharata kSetrako dakSiNa dizAmeM jina-pratimAoMse suzobhita eka bar3A bhArI rAkSasa nAmakA dvIpa hai // 43 // mahAvideha kSetrako pazcima dizAmeM jinabimboMse dedIpyamAna kinnaradvIpa nAmakA vizAla zubhadvIpa hai // 44 // airAvata kSetrako uttara dizAmeM gandharva nAmakA dvIpa hai jo ki uttamottama caityAlayoMse vibhUSita hai // 45 // meru parvatase pUrvakI ora jo videha kSetra hai usakI pUrva dizAmeM dharaNadvIpa suzobhita ho rahA hai| yaha dharaNa dIpa bhI jina-mandiroMse vyApta 4aa bharata aura airAvata ye donoM kSetra vaddhi aura hAnise sahita haiN| anya kSetroMkI bhamiyAM vyavasthita haiM arthAta unameM kAlacakrakA parivartana nahIM hotA // 47 // jambUvRkSake Upara jo bhavana hai usameM anAvRta nAmakA deva rahatA hai / yaha deva kilviSa jAtike aneka zata devoMse AvRta rahatA hai // 48 // isa bharata kSetrameM jaba pahale suSamA nAmakA pahalA kAla thA taba vaha uttarakuruke samAna kalpavRkSoMse vyApta thA arthAt yahA~ uttama bhogabhUmikI racanA thI // 49 // usa samaya yahAMke loga madhyAhnake sUryake samAna dedIpyamAna, do koza U~ce aura sarvalakSaNoMse pUrNa-suzobhita hote the // 50 // yahA~ strI-puruSakA jor3A sAtha-hI-sAtha utpanna hotA thA, tIna 1. jambUvRkSo ka. / 'vijayAddhanagAzcApi rAjatAH parikIrtitAH' ityapi pAThaH TippaNapustake saMkalitaH / 2. ca. m.| 3. sacaityAlaya ma., k.| 4. 'asmizca bharatakSetraM purottarakurUpamAm / kalpAnAM pAdapAH kINaM suSamAyAM virAjire // ' k.| Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva kAJcanena citA bhUmI ratnaizca maNibhistathA / kAlAnumAvatazcitraiH sarvakAmaphalapradA // 52 // caturagulamAnaizca citrairgandhena cArubhiH / vimalAtimRdusparzastRNazchannA virAjitA / / 53 / / sarvartuphalapuSpaizca taravo rejurujjvalAH / svatantrAzca sukhenAsthurgomahiSyAvikAdayaH // 54 // kalpavRkSasamutpannaM bhakSayanto yathepsitam / annaM siMhAdayaH saumyA hiMsAM tatra na cakrire // 55 // padmAdijalajacchannAH sauvarNamaNizomainAH / sampUrNA rejire vApyo madhuzrIraghRtAdibhiH // 56 / / girayo'tyantamuttuGgAH paJcavarNasamujjvalAH / nAnAratnakaracchannAH sarvaprANisukhAvahAH // 57 // nadyo nirjantukA ramyAH kSIrasarpimadhUdakAH / atyantasurasAsvAdA ratnodyotitarodhasaH // 58 // nAtizItaM na cAtyuSNaM tIvramArutavarjitam / sarvapratimayairmuktaM nityodbhUtasamutsavam / / 59 // jyotirdumapramAjAlacchannenduravimaNDalam / sarvendriyasukhAsvAdapradakalpamahAtaru // 60 // prAsAdAstatra vRkSeSu vipulodyAnabhUmayaH / zayanAsanamadyaSTa svAdupAnAzanAni ca // 6 // vastrAnulepanAdIni tUryazabdA manoharAH / AmodinastathA gandhAH sarva cAnyattarUdbhavam // 62 / / dazabhedeSu teSvevaM kalpavRkSeSu cAruSu / remire tatra yugmAni suraloka ivAnizam // 63 // evaM prokte gaNezena punaH zreNikabhUpatiH / bhogabhUmau samutpatteH kAraNaM paripRSTavAn // 6 // kathitaM ca gaNezena taMtratye praguNA janAH / sAdhudAnasamAyuktA bhavantyete sumAnuSAH // 65 / / palyakI unakI Ayu hotI thI aura prema bandhanabaddha rahate hue sAtha-hI-sAtha unakI mRtyu hotI thI // 51 // yahA~kI bhUmi suvarNa tathA nAnA prakArake ratnoMse khacita thI aura kAlake prabhAvase sabake lie manovAMchita phala pradAna karanevAlI thI // 52 // sugandhita, nirmala tathA komala sparzavAlI, caturaMgula pramANa ghAsase vahA~ kI bhUmi sadA suzobhita rahatI thI / / 53 / / vRkSa saba RtuoMke phala aura phUloMse suzobhita rahate the tathA gAya, bhaiMsa, bher3a Adi jAnavara svatantratApUrvaka sukhase nivAsa karate the // 54 // vahAMke siMha Adi jantu kalpavRkSoMse utpanna hue manavAMchita annako khAte hue sadA saumya-zAnta rahate the| kabhI kisI jIvakI hiMsA nahIM karate the / / 55 / / vahA~ kI vApikAe~ padma Adi kamaloMse AcchAdita, suvarNa aura maNiyoMse suzobhita tathA madhu, kSIra evaM ghRta Adise bharI huI atyadhika zobhAyamAna rahatI thIM // 56 // vahA~ke parvata atyanta U~ce the, pA~ca prakArake vargoM se ujjvala the, nAnA prakArake ratnoMko kAntise vyApta the tathA sarvaprANiyoMko sukha upajAnevAle the / / 57 // vahA~ kI nadiyAM magaramacchAdi jantuoMse rahita thIM, sundara thIM, unakA jala dUdha, gho aura madhuke samAna thA, unakA AsvAda atyanta surasa thA aura unake kinAre ratnoMse dedIpyamAna the / / 58 // vahA~ na to adhika zIta par3atI thI, na adhika garmI hotI thI, na tIvra vAyu calatI thii| vaha saba prakArake bhayoMse. rahita thA aura vahA~ nirantara nayenaye utsava hote rahate the // 59 // vahAM jyotiraMga jAtike vakSoMkI kAntike samahase sUrya aura candramAke maNDala chipe rahate the-dikhAI nahIM par3ate the tathA sarva indriyoMko sukhAsvAdake denevAle kalpavRkSa suzobhita rahate the // 60 // vahA~ bar3e-bar3e bAga-bagIce aura vistRta bhUbhAgase sahita mahala, zayana, Asana, madya, iSTa aura madhura peya, bhojana, vastra, anulepana, turahIke manohara zabda aura dUra taka phailanevAlI sundara gandha tathA inake sivAya aura bhI aneka prakArakI sAmagrI kalpavRkSoMse prApta hotI thI // 61 // isa prakAra vahA~ke dampatI, dasa prakArake sundara kalpavRkSoMke nIce devadampatIke samAna rAta-dina krIr3A karate rahate the // 62-63 / / isa taraha gaNadhara bhagavAnke kaha cukanepara rAjA zreNikane unase bhogabhUmimeM upajanekA kAraNa pUchA / / 64 / / uttarameM gaNadhara bhagavAn kahane lage ki jo saralacittake dhArI manuSya muniyoMke lie AhAra Adi dAna dete haiM ve hI ina bhoga1. kArya-kha. / 2. virAjate m.| 3. rodhasaH m.| 4. ratnAkaracchannAH ma. / 5. jyotiHkrama ma. / 6. taruH m.| 7. -maSvava m.| 8. vAnyatarodbhavam kh.| 9. tatra ye ma. / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 papapurANe ye punaH kutsite dAnaM dadate bhogtRssnnyaa| te'pi hastyAditAM gatvA 'bhulate dAnajaM phalam // 66 // nitAntaM mRduni kSetre dUraM kRSTe halAnanaiH / kSiptaM bIjaM yathAnantaguNaM sasyaM prayacchati // 6 // yathA cekSuSu nikSiptaM mAdhurya vAri gacchati / pItaM ca dhenumistoyaM kSIratvena vivartate // 6 // evaM sAdhau tapo'gAre vratAlaMkRtavigrahe / sarvagranthavinirmukte dattaM dAnaM mahAphalam // 69 / / *khile gataM yathA kSetre bIjamalpaphalaM bhavet / nimbeSu ca tathA kSiptaM kaTutvaM vAri gacchati / / 70 // yathA ca pannagaiH pItaM kSIraM saMjAyate viSam / kupAtreSu tathA dattaM dAnaM kuphaladaM mavet / / 7 / / evaM dAnasya sadRzo dharendra phalasaMbhavaH / yadyadAdhIyate vastu darpaNe tasya darzanam // 72 / / yathA zuklaM ca kRSNaM ca pakSadvayamanantaram / utsarpiNyavasarpiNyorevaM kramasamudbhavaH // 73 // artha kAlAntyato hAni teSu yAteSvanukramAt / kalpapAdapakhaNDeSu zRNu kaulakarI sthitim // 7 // pratizrutiriti jJeya AdhaH kulakaro mahAn / zrutvA tasya vacaH sarvAH prajAH sausthityamAgatAH / / 75|| janmatrayamatItaM yo jAnAti sma nijaM vibhuH / zubhaceSTAsamudyuktau vyavasthAnAM pradezakaH // 76 // tato varSasahasANAmatikrAntAsu koTiMSu / bahISu sa manuH prApto janma sanmatisaMjJitaH // 77 // tataH kSemakaro jAtaH kSemattadanantaram / abhUt sImaMkarastasmAt sImadhcca tataH param // 7 // cakSuSmAnaparastasmAttaM gatvA sabhayAH prajAH / apRcchannAtha kAvetau dRzyete gaganArNave // 79 // tato jagAda cakSuSmAn videhe yachutaM jinAt / yukto janmAntarasmRtyA yathAkAlaparikSaye // 40 // bhUmiyoMmeM uttama manuSya hote haiM / / 65 / / tathA jo bhorgokI tRSNAse kupAtrake lie dAna dete haiM ve bhI hastI AdikI paryAya prApta kara dAnakA phala bhogate haiM / / 66 // jisa prakAra halakI noMkase dUra taka jute aura atyanta komala kSetrameM boyA huA bIja anantaguNA dhAnya pradAna karatA hai athavA jisa prakAra IkhoMmeM diyA huA pAnI madhuratAko prApta hotA hai aura gAyoMke dvArA piyA huA pAnI dUdha rUpameM pariNata ho jAtA hai usI prakAra tapake bhaNDAra aura vratoMse alaMkRta zarIrake dhAraka sarvaparigraha rahita munike lie diyA huA dAna mahAphalako denevAlA hotA hai // 67-69 // jisa prakAra USara kSetrameM boyA huA bIja alpaphala detA hai athavA nImake vRkSoMmeM diyA huA pAnI jisa prakAra kar3aA ho jAtA hai aura sA~poMke dvArA piyA huA pAnI jisa prakAra viSa rUpameM pariNata ho jAtA hai usI prakAra kupAtroMmeM diyA huA dAna kuphalako denevAlA hotA hai / / 70-71 // gautamasvAmI kahate haiM ki he rAjan ! jo jaisA dAna detA hai use vaisA hI phala prApta hotA hai| darpaNake sAmane jo-jo vastu rakhI jAtI hai vahI-vahI dikhAI detI hai / / 72 / / ___ jisa prakAra zukla aura kRSNake bhedase do pakSa ekake bAda eka prakaTa hote haiM usI prakAra utsarpiNI aura avasapiNI ye do kAla kramase prakaTa hote haiM // 73 // athAnantara tRtIya kAlakA anta honeke kAraNa jaba kramase kalpavRkSoMkA samUha naSTa hone lagA taba caudaha kulakara utpanna hue usa samayakI vyavasthA kahatA hU~ so he zreNika! suna ||74|| sabase pahale pratizruti nAmake prathama kulakara he| unake vacana sunakara prajA Anandako prApta haI |75 // ve apane tIna janma pahalekI bAta jAnate the, zubhaceSTAoMke calAne meM tatpara rahate the aura saba prakArakI vyavasthAoMkA nirdeza karanevAle the||76 / / unake bAda aneka karor3a hajAra varSa bItanepara sanmati nAmake dvitIya kulakara utpanna hue // 77 / / unake bAda kSemaMkara, phira kSemandhara, tatpazcAt sImaMkara aura unake pIche sImandhara nAmake kulakara utpanna hue // 78 // unake bAda cakSuSmAn kulakara hue| unake samaya prajA sUrya candramAko dekhakara bhayabhIta ho unase pUchane lagI ki he svAmin ! AkAzarUpI samudrameM ye do padArtha kyA dikha rahe haiM ? // 79 // prajAkA prazna sunakara cakSuSmAnko apane pUrvajanmakA smaraNa ho aayaa| 1. bhuJjante ma. / 2. nivartate ma. / 3. khale ma. / 4. atho kha. / 5. kAlAntarotpattyA ma. / 6. kSemabhRt m.| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva kSINeSu dyutivRkSeSu samudbhUtaprabhAvimau / candrAdityAviti khyAtau jyotirdevau sphuTau sthitau / / 81 // jyautiSA bhAvanAH kalpA vyantarAzca caturvidhAH / devA bhavanti yogyena karmaNA jantavo bhave // 82 // tatrAyaM candramAH zItastIvragustyeSa bhAskaraH / etau kAlasvabhAvena dRzyate gaganAmarau // 83 / / bhAnAvastaMgate tIvra kAntirbhavati zItagoH / vyomni nakSatracakraM ca prakaTatvaM prapadyate // 84 // svabhAvamiti kAlasya jJAtvA tyajata bhItatAm / ityuktA bhayamatyasya prajA yAtA yathAgatam // 85 / / cakSuSmati tato'tIte yazasvIti samudgataH / vijJeyo vipulastasmAdabhicandraH parastataH // 86 // candrAmazca parastasmAnmarudevastaduttaraH / tataH prasenajijAto nAbhirantyastato'bhavat // 47 // ete pitRsamAH proktAH prajAnAM kulakAriNaH / zubhaiH karmabhirutpannAzcaturdaza samA dhiyA // 8 // atha kalpadramo nAbherasya kSetrasya madhyagaH / sthitaH prAsAdarUpeNa vibhAtyatyantamunnataH // 89 / / mukkAdAmacito hemaratnakalpitabhittikaH / kSitau sa eka evaasiidvaapyudyaanvibhuussitH||9|| gRhItahRdayA tasya babhUva vanitottamA / pracalattArakA bhAryA rohiNIva kalAvataH // 11 // gaGgava vAhinIzasya mahAbhUbhRtkulodgatA / haMsIva rAjahaMsasya mAnasAnugamakSabhA // 92 // usa samaya unhoMne videha kSetrameM bhI jinendradevake mukhase jo kucha zravaNa kiyA thA vaha saba smaraNameM A gyaa| unhoMne kahA ki tRtIya kAlakA kSaya honA nikaTa hai isalie jyotiraMga jAtike kalpa vRkSoMkI kAnti manda par3a gayo hai aura candramA tathA sUryakI kAnti prakaTa ho rahI hai| ye candramA aura sUrya nAmase prasiddha do jyotiSI deva AkAzameM prakaTa dikha rahe haiM / / 80-81 // jyotiSI, bhavanavAsI, vyantara aura kalpavAsIke bhedase deva cAra prakArake hote haiN| saMsArake prANI apane-apane karmoMkI yogyatAke anusAra inameM janma grahaNa karate haiM // 82 // inameM jo zIta kiraNoMvAlA hai vaha candramA hai aura jo uSNa kiraNoMkA dhAraka hai vaha sUrya hai| kAlake svabhAvase ye donoM AkAzagAmI deva dikhAI dene lage haiM / / 83 / / jaba sUrya asta ho jAtA hai taba candramAkI kAnti bar3ha jAtI hai| sUrya aura candramAke sivAya AkAza meM yaha nakSatroMkA samUha bhI prakaTa ho rahA hai // 84 / / yaha saba kAlakA svabhAva hai aisA jAnakara Apa loga bhayako chodd'eN| cakSuSmAn kulakarane jaba prajAse yaha kahA taba vaha bhaya chor3akara pahaleke samAna sukhase rahane lagI // 85 / / jaba cakSuSmAn kulakara svargagAmI ho gaye to unake bAda yazasvI nAmaka kulakara utpanna hue| unake bAda vipula, unake pIche abhicandra, unake pazcAt candrAbha, unake anantara marudeva, unake bAda prasenajit aura unake pIche nAbhinAmaka kulakara utpanna hue| ina kulakaroMmeM nAbhirAja antima kulakara the / / 86-87 // ye caudaha kulakara prajAke pitAke samAna kahe gaye haiM, puNya karmake udayase inakI utpatti hotI hai aura buddhikI apekSA saba samAna hote haiM // 88|| ____ athAnantara caudahaveM kulakara nAbhirAjake samayameM saba kalpavRkSa naSTa ho gaye / kevala inhIMke kSetrake madhyameM sthita eka kalpavRkSa raha gayA jo prAsAda arthAt bhavanake rUpameM sthita thA aura atyanta U~cA thA // 89 // unakA vaha prAsAda motiyoMkI mAlAoMse vyApta thA. savarNa aura ra usakI dIvAleM banI thIM, vApI aura bagIcAse suzobhita thA tathA pRthivIpara eka advitIya hI thA // 90 / / nAbhirAjake hRdayako haranevAlI marudevI nAmakI uttama rAnI thii| jisa prakAra candramAkI bhAryA rohiNI pracalattArakA arthAt caMcala tArA rUpa hotI hai usI prakAra marudevI bhI pracalattArakA thI arthAt usakI A~khoMko putalo caMcala thI / 91 // jisa prakAra samudrakI strI gaMgA mahAbhUbhRtkulodgatA hai arthAt himagiri nAmaka ucca parvatake kulameM utpanna huI hai usI prakAra marudevI bhI 1. tatrArya kha. / 2. tIvragureSa ma. / 3. gaganAmaraiH kha. / 4. bhItitAm ma. / 5. ityuktAstaM samAbhyarcya ma. / 6. samAdhiyaH ma. / 7. nAbhirasya k.| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 padmapurANe arundhatIva nAthasya nityaM pAzrvAnuvartinI / haMsIva gamane vAci parapuSTavadhUsamA // 93 // cakrAva patiprItAvityAdisamudAhRtam / yAM prati pratipadyeta sarva hInopamAnatAm // 94 // pUjitA sarvalokasya marudevIti vizrutA / yathA trilokavandyasya dharmasya zrutadevatA // 95 // USmAbhAvena yA candrakalAbhiriva nirmitA / darpaNazrIjigISeva pratipANigRhItiSu // 96 // nirmitAtmasvarUpeva paracittapratItiSu / siddhajIvasvabhAveva trilokavyAptakarmaNi // 97 // puNyavRttitayA jainyA zrutyeva parikalpitA / amRtAtmeva tRSyatsu bhRtyeSu vasuvRSTivat // 98 // sakhISu nirvRtestulyA vilAsAnmadirAtmikA / rUpasya paramAvasthA rateriva tanusthitiH // 99 // maNDanaM muNDamAlAyA yasyAzcakSurabhUd varam / asitotpaladAmAni kevalaM mAramAtrakam // 100 // alakabhramarA eva bhUSA mAlAntayoH sadA / dalAni tu tamAlasya punaruktAni kevalam // 101 // prANeza saMkathA eva subhagaM karNabhUSaNam / Dambaro ratnakanakakuNDalAdiparigrahaH // 102 // kapolAveva satataM sphuTAlokasya kAraNam / ratnaprabhApradIpAstu vibhavAyaiva kevalam // 103 // mahAbhUbhRtkulodgatA arthAt utkRSTa rAjavaMzameM utpanna huI thI aura rAjahaMsakI strI jisa prakAra mAnasAnugamakSamA arthAt mAnasa sarovarakI ora gamana karanemeM samartha rahatI hai usI prakAra marudevI bhI mAnasAnugamakSamA arthAt nAbhirAjake manake anukUla pravRtti karanemeM samartha thI // 92|| jisa prakAra arundhatI sadA apane patike pAsa rahatI thI usI prakAra marudevI bhI nirantara pati ke pAsa rahatI thI / vaha gamana karanemeM haMsI ke samAna thI aura madhura vacana bolane meM koyala ke anurUpa thI // 93 // | vaha pati ke sAtha prema karanemeM cakavIke samAna thI ityAdi jo kahA jAtA hai vaha saba marudevI ke prati honopamA doSako prApta hotA hai ||14|| jisa prakAra tInoM lokoMke dvArA vandanIya dharmakI bhAryA zrutadevatA ke nAmase prasiddha hai usI prakAra nAbhirAjakI vaha bhAryA marudevI nAmase prasiddha thI tathA samasta lokoMke dvArA pUjanIya thI / / 95 / / usameM raMca mAtra bhI USmA arthAt krodha yA ahaMkAra garmI nahIM isalie aisI jAna par3atI thI mAno candramAko kalAoMse hI usakA nirmANa huA ho / use pratyeka manuSya apane hAthameM lenA cAhatA thA- svIkRta karanA cAhatA thA isalie aisI jAna par3atI thI mAno darpaMNakI zobhAko jItanA cAhatI ho || 96 // | vaha dUsare ke manogata bhAvako samajhane vAlI thI isalie aisI jAna par3atI thI mAno AtmAse hI usake svarUpakI racanA huI ho / usake kArya tInoM lokoM meM vyApta the isalie aisI jAna par3atI thI mAno mukta jIvake samAna hI usakA svabhAva thA / / 97 // usakI pravRtti puNyarUpa thI isalie aisI jAna par3atI thI mAno jinavANI se hI usakI racanA huI ho| vaha tRSNAse bhare bhUtyoMke lie dhanavRSTike samAna thI isalie aisI jAna par3atI thI mAno amRta svarUpa hI ho // 98 // sakhiyoMko santoSa upajAnevAlI thI isalie aisI jAna par3atI thI mAno nirvRti arthAt muktike samAna hI ho / usakA zarIra hAva-bhAvavilAsa sahita thA isalie aisI jAna par3atI thI mAno madirAsvarUpa hI ho| vaha saundarya kI parama kASThAko prApta thI arthAt atyanta sundarI thI isalie aisI jAna par3atI thI mAno ratikI pratimA hI ho // 99 // usake mastakako alaMkRta karane ke lie usake netra hI paryApta the, nIla kamaloMkI mAlAe~ to kevala bhArasvarUpa hI thIM // 100 // bhramara ke samAna kAle keza hI usake lalATake donoM bhAgoM ke AbhUSaNa the, tamAlapuSpakI kalikAe~ to kevala bhAra mAtra thIM // 101 // prANavallabhakI kathA-vArtA sunanA hI usake kAnoMkA AbhUSaNa thA, ratna tathA suvarNake kuNDala AdikA dhAraNa karanA ADambara mAtra thA // 102 // usake donoM kapola hI nirantara spaSTa prakAzake kAraNa 1. pratiprANigRhItiSu ma / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva hAsA eva ca sadgandhAH paTavAsAH sittvissH| kapUrapAMzavaH kAntivyAghAtAyaiva kevalam // 104 // vANyeva madhurA vINA vAdyazrutikutUhalam / kRtaM tu parivargeNa tantrInikaratADanam / / 105 // kAntirevAvarobhUtA rAgo'Ggasya samujjvalaH / nirguNaH kaukumaH paGko lAvaNyasya kalaGkanam // 106 // parihAsaprahArAya bhujAveva.sukomalau / prayojanamatItAni mRNAlazakalAni tu / / 107 / / yauvanoSmasamudra tA maNDanaM svedabindavaH / kucayorhArabhArastu vRthaiva parikalpitaH // 10 // zilAtalavizAlA ca zroNI vismayakAraNam / 'nimittena vinA jAtA bhavane maNivedikA // 10 // bhUSaNaM bhramarA eva nilInAH kamalAzayA / pAdayorendranIle ca nU pure niHprayojane // 110 // tasyA nAmisametAyA bhogaM kalpatarUdbhavam / bhunAnAyA durAkhyAnaM granthakodizatairapi / / 111 // indrAjJAparituSTAbhirdikkumArImirAdarAt / kasmiMzcitsamaye prApta paricaryA pravartitA / / 112 / / nandAjJApaya jIveti kRtazabdAH sasaMbhramam / pratIyuH zAsanaM tasyA lakSmIzrIdhatikIrtayaH // 113 // stuvanti kAzcittatkAle tAM guNairhRdayaMgamaiH / kAzcitparamavijJAnA upagAyanti vINayA // 11 // atyantamadbhutaM kAzcidgAyanti zravaNAmRtam / pAdayorloTanaM kAzcitkurvate mRdupANikAH // 115 / / tAmbUladAyinI kAcitkAcidAsanadAyinI / maNDalAyakarA kAcit satataM pAlanodyatA // 116 // kAzcidabhyantaradvAre bAhyadvAre tathA parA / gRhItakuntasauvarNavetradaNDAsihetayaH // 117 // the, ratnamaya dIpakoMkI prabhA kevala vaibhava batalAneke lie hI thI // 10.3 // usakI manda musakAna hI uttama gandhase yukta sugandhita cUrNa thI, kapUrakI sapheda raja kevala kAntiko naSTa karanevAlI thii||104|| usakI vANI hI madhura vINA thI, parikarake dvArA kiyA huA jo bAjA sunanekA kautUhala thA vaha mAtra tAroMke samUhako tADana karanA thA // 105 // usake adharoSThase prakaTa huI kAnti hI usake zarIrakA dedIpyamAna aMgarAga thaa| kuMkuma AdikA lepa guNarahita tathA saundaryako kalaMkita karanevAlA thA // 106 // usakI komala bhujAe~ hI parihAsake samaya patipara prahAra karaneke lie paryApta thIM, maNAlake Tukar3e niSprayojana the||107|| yauvanakI garamIse utpanna huI pasInekI bUMdeM hI usake donoM stanoMkA AbhUSaNa thIM, unapara hArakA bojha to vyartha hI DAlA gayA thA / / 108 // zilAtalake samAna vizAla usakI nitambasthalI hI AzcaryakA kAraNa thI, mahalake bhItara jo maNiyoMkI vedI banAyI gayI thI vaha binA kAraNa hI banAyI gayI thii||109|| kamala samajhakara baiThe hue bhramara hI usake donoM caraNoMke AbhUSaNa the, unameM jo indranIla maNike nUpura pahanAye gaye the ve vyartha the // 110 // nAbhirAjake sAtha, kalpavRkSase utpanna hue bhogoMko bhoganevAlI marudevIke puNyavaibhavakA varNana karanA karor3oM granthoMke dvArA bhI azakya hai // 11 // jaba bhagavAn RSabhadevake garbhAvatArakA samaya prApta huA taba indrakI AjJAse santuSTa haI dikkUmArI deviyA~ bar3e Adarase marudevIkI sevA karane lagIM // 112 // vRddhiko prApta hoo', 'AjJA deo', 'cirakAla taka jIvita raho' ityAdi zabdoMko sambhramake sAtha uccAraNa karanevAlI lakSmI, zrI, dhRti aura kIrti Adi deviyA~ usakI AjJAkI pratIkSA karane lagIM // 113 // usa samaya kitanI hI deviyAM hRdayahArI guNoMke dvArA usakI stuti karatI thIM, aura utkRSTa vijJAnase sampanna kitanI hI deviyA~ vINA bajAkara usakA guNagAna karatI thIM // 114 // koI kAnoMke lie amRtake samAna Ananda denevAlA AzcaryakAraka uttama gAna gAtI thIM aura komala hAthoMvAlI kitanI hI deviyA~ usake paira paloTatI thIM // 115 / / koI pAna detI thI, aura koI Asana detI thI aura koI talavAra hAthameM lekara sadA rakSA karane meM tatpara rahatI thI // 116 / / koI mahalake dvArapara aura koI mahalake bAharI dvArapara bhAlA, suvarNakI char3I, daNDa aura talavAra Adi hathi 1. nirmitena ma., kh.| 2. prAptA kha., prApta k.| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe cAmaragrAhiNI kAcitkAcicchantrasya dhArikA / AnetrI vAsasA kAcid bhUSaNAnAM tataH parA // 118 // zayanIyavidhau kAcit satA sanmArjane parA / puSpaprakaraNe kAcitkAcidgandhAnulepane // 119 // pAnAzanavidhau kAcit kAcidAhvAnakarmaNi / evaM kartavyatAM tasyAH sarvAH kurvanti devatAH // 120 // cintAyA api na klezaM prapede nRpavallabhA / anyadA zayanIye sve suptA sAtyantakomale // 12 // paTAMzukaparicchanne prAntayoH sopadhAnake / tasyA madhye sukhaM labdhA svapuNyaparipAkataH // 122 // gRhItAmalazastrAbhirdevImiH paryupAsitA / adrAkSIt SoDaza svapnAniti zreyovidhAyinaH // 123 // karaTacyutadAnAmbugandhasaMbaddhaSaTpadam / vAraNaM candradhavalaM mandragarjitakAraNam // 12 // vRSabhaM dundubhiskandhaM dadhataM kakudaM zumam / nadantaM zaradambhodasaMghAtAkAradhAriNam // 125 // zItAMzukiraNazvetakesarAlIvirAjitam / zazirekhAsadRgdaMSTrAdvandvayuktaM mRgAdhipam // 126 // sicyamAnAM zriyaM nAgaiH kumbhaiH sauvarNarAjitaiH / utphullapuNDarIkasya sthitAmupari nizcalAm / / 127 // punnAgamAlatIkundacampakAdiprakalpite / nitAntaM dAmanI dIrdhe sauramAkRSTaSaTpade / / 128 // udayAcalamUrddhasthaM pradhvastatimirodbhavam / vizrabdhadarzanaM mArnu muktaM meghAyupadravaiH / / 129 / / badha kamadakhaNDAnAM maNDanaM rAtriyoSitaH / dhavalIkratasarvAza kiraNastArakApatim // 130 // anyonyapremasaMbandhaM prasphuradvimale jale / vidyuddaNDasamAkAraM mInayoryugalaM zubham // 131 // yAra lekara paharA detI thIM // 117 // koI camara DholatI thIM, koI vastra lAkara detI thI aura koI AbhUSaNa lAkara upasthita karatI thii||118|| koI zayyA bichAneke kAryameM lagI thI, koI buhAraneke kAryameM tatpara thI, koI puSpa bikheranemeM lIna thI aura koI sugandhita dravyakA lepa lagAnemeM vyasta thI // 119 // koI bhojana-pAnake kAryameM vyagra thI aura koI balAne Adike kAryameM lIna thii| isa prakAra samasta deviyA~ usakA kArya karatI thIM // 120 // isa prakAra nAbhirAjakI priyavallabhA marudevIko kisI bAtakI cintAkA kleza nahIM uThAnA par3atA thA arthAt binA cintA kiye hI samasta kArya sampanna ho jAte the| eka dina vaha cInavastrase AcchAdita tathA jisake donoM ora takiyA rakhe hue the, aisI atyanta komala zayyApara so rahI thI aura usake bIca apane puNyakarmake udayase sukhakA anubhava kara rahI thI // 121-122 // nirmala zastra lekara deviyA~ usakI sevA kara rahI thIM usI samaya usane kalyANa karanevAle nimnalikhita solaha svapna dekhe // 123 / / pahale svapnameM gaNDasthalase cyuta madajalakI gandhase jisapara bhramara laga rahe the aisA tathA candramAke samAna sapheda aura gambhIra garjanA karanevAlA hAthI dekhA // 124 // dUsare svapnameM aisA baila dekhA jisakA ki skandha dundubhi nAmaka bAjeke samAna thA, jo zubha kAndIlako dhAraNa kara rahA thA, zabda kara rahA thA aura zaradaRtuke megha samUhake samAna AkArako dhAraNa karanevAlA thA // 125 // tIsare svapna meM candramAkI kiraNoMke samAna dhavala saTAoMke samUhase suzobhita evaM candramAkI rekhAke samAna donoM dA~r3oMse yukta siMhako dekhA // 126 // cauthe svapnameM hAthI, suvarNa tathA cA~dIke kalazoMse jisakA abhiSeka kara rahe the, tathA jo phUle hue kamalapara nizcala baiThI huI thI aisI lakSmI dekhI // 127 // pA~caveM svapna meM punnAga, mAlato, kunda tathA campA Adike phUloMse nirmita aura apanI sugandhise bhramaroMko AkRSTa karanevAlI do bahuta bar3I mAlAe~ dekhIM // 128 / / chaThaveM svapnameM udayAcalake mastakapara sthita, andhakArake samUhako naSTa karanevAlA, evaM megha Adike upadravoMse rahita, nirbhaya darzanako denevAlA sUrya dekhA // 129 / / sAtaveM svapnameM aisA candramA dekhA ki jo kumudoMke samUhakA bandhu thA-unheM vikasita karanevAlA thA, rAtrirUpI strIkA mAno AbhaSaNa thA, kiraNoMke dvArA samasta dizAoMko safeda karanevAlA thA aura tArAoMkA pati thaa||130|| AThaveM svapnameM jo parasparake premase sambaddha the, nirmala jalameM taira rahe the, bijalIke 1. zayane ca sve k.| 2. ma pustake anayoH zlokayoH kramabhedo'sti / 3. kakubham ma. / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva hAropazobhitagrIvaM puSpamAlApariSkRtam / maNimiH kalazaM pUrNa paJcavarNaiH samujjvalam // 132 // panendIvarasaMchannaM vimalAmbumahAsaraH / nAnApakSigaNAkINaM cArusopAnamaNDitam // 133 // calanmInamahAnakrajanitottuGgavIcikam / meghapaGktisamAsaktaM namastulyaM nadIpatim // 13 // sATopaharimiryuktaM nAnAratnasamujjvalam / cAmIkaramayaM cAru viSTaraM dUramunnatam // 135 // sumeruzikharAkAraM sumAna ratnarAjitam / vimAnaM budbudAdarzacAmarAdivibhUSaNam // 136 // kalpadrusagRhAkAraM bhAvanaM bahubhUmikam / muktAdAmakRtacchAyaM ratnAMzupaTalAvRtam // 137 // paJcavarNamahAratnarAzimatyantamunnatam / anyo'nyakiraNodyotajanitendrazarAsanam // 13 // jvAlAjaTAlamanalaM dhUmasaMbhavavarjitam / pradakSiNakRtAvartamanindhanasamudbhavam // 139 // anantaraM ca svapnAnAM darzanAcArudarzanA / sA prabodhaM samAyAtA jayamaGgalanisvanaiH // 140 // tvadvaktrakAntisaMbhUtatrapayeva nizAkaraH / eSa saMprati saMjAtaH chAyayA parivarjitaH // 14 // ayaM bhAti sahasrAMzurudayAcalamastake / kalazo maGgalArthaM ca sindUreNeve guNThitaH // 142 // saMprati vasmitenaiva timiraM yAsyati kSayam / itIva svasya vaiyarthyAt pradIpAH pANDutAM gatAH // 143 // kulametacchakuntAnAM kalakolAhalAkulam / maGgalaM te karotIva nijanIDasukhasthitam // 144 // amI prabhAtavAtena jaDamandena saMgatAH / nidrAzeSAdivedAnI ghUrNante gRhapAdapAH // 145 // daNDake samAna jinakA AkAra thA aise mInoMkA zubha jor3A dekhA // 13 // nauMve svapnameM jisakI grIvA hArase suzobhita thI, jo phUloMkI mAlAoMse susajjita thA aura jo paMcavarNake maNiyoMse bharA huA thA, aisA ujjvala kalaza dekhA / / 132 // dasaveM svapnameM kamaloM aura nIla kamaloMse AcchAdita, nirmala jalase yukta, nAnA pakSiyoMse vyApta tathA sundara sIr3hiyoMse suzobhita vizAla sarovara dekhA // 133 / / gyArahaveM svapnameM, calate hue mIna aura bar3e-bar3e nakroMse jinameM UMcI-U~cI lahareM uTha rahI thIM, jo meghoMse yukta thA tathA AkAzake samAna jAna par3atA thA aisA sAgara dekhA // 134 // bArahaveM svapnameM bar3e-bar3e siMhoMse yukta, aneka prakArake ratnoMse ujjvala, suvarNanirmita, bahuta U~cA sundara siMhAsana dekhA // 135 / / terahaveM svapnameM aisA vimAna dekhA ki jisakA AkAra sameru parvatake zikharake samAna thA. jisakA vistAra bahata thA, jo ratnoMse suzobhita thA tathA gole darpaNa aura camara Adise vibhUSita thA // 136 // caudahaveM svapna meM aisA bhavana dekhA ki jisakA AkAra kalpavRkSanirmita prAsAdake samAna thA, jisake aneka khaNDa the, motiyoMkI mAlAoMse jisakI zobhA bar3ha rahI thI aura jo ratnoMkI kiraNoMke samUhase AvRta thA // 137|| pandrahaveM svapna meM, parasparakI kiraNoMke prakAzase indradhanuSako utpanna karanevAlI, atyanta U~cI pA~ca prakArake ratnoMkI rAzi dekhI // 138 // aura solahaveM svapnameM jvAlAoMse vyApta, dhUmase rahita, dakSiNa dizAko ora AvataM grahaNa karanevAlI evaM IndhanameM rahita agni dekhI // 139 / / svapna dekhaneke bAda hI sundarAMgI marudevI vandIjanoMkI maMgalamaya jaya-jaya dhvanise jAga uThI // 140 // usa samaya vandIjana kaha rahe the ki he devi ! yaha candramA tumhAre mukhako kAntise utpanna huI lajjAke kAraNa hI isa samaya chAyA arthAt kAntise rahita ho gayA hai // 141 // udayAcalake zikharapara yaha sUrya aisA jAna par3atA hai mAno maMgalake lie sindUrase anuraMjita kalaza hI ho // 142 // isa samaya tumhArI musakAnase hI andhakAra naSTa ho jAyegA isalie dIpaka mAno apane ApakI vyarthatAkA anubhava karate hue hI niSprabha ho gaye haiM // 143 // yaha pakSiyoMkA samUha apane ghoMsaloMmeM sukhase Thaharakara jo manohara kolAhala kara rahA hai so aisA jAna par3atA hai mAno tumhArA maMgala hI kara rahA hai // 144 // ye gharake vRkSa prAtaHkAlakI zItala aura manda vAyuse saMgata hokara aise jAna par3ate haiM mAno avaziSTa 1. budabudAdarza m.| 2. sindUreNaiva ma. / 3. tvatsitenaiva ma. / 4. mukhasthitam ma. / 6 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 padmapurANeM I aiSApi gRhavApyante bhAnubimbAvalokanAt / hRSTAhvayati jIvezaM cakravAkI kalesvanam // 146 // tvadgatiprekSaNenaite kRtotkaNThA ivAdhunA / kurvanti kUjitaM haMsA nidrAnirvAsakAraNam // 147|| ullikhyamAna kaMsotthaniHsvanapratimo mahAn / alaM sArasacakrANAM kreGkAro'yaM virAjate // 148 // nizAnta ityayaM spaSTa "jAto nirmalaceSTite / devi muJcAdhunA nidrAmiti vandikRtastavA // 149 // amuJcacchayanIyaM ca samudbhUtataraGgakam / sumanobhiH samAkIrNa sAmratAraM nabhaH samam // 150 // vAsagehAcca niHkrAntA pratyAtmakRtakarmikA / yayau nAbhisamIpaM sA dinazrIriva mAskaram // 151 // bhadrAsananiviSTAya tasmai kharvAsanasthitA / karAbhyAM kuDmalaM kRtvA kramAt svapnAnyavedayat // 152 // iti cintApramodena parAyattIkRtaH patiH / jagAda tvayi saMbhUtastrailokyasya guruH zubhe / 153 || ityuktA sA paraM harSaM jagAma kamalekSaNA / mUrtirindorivodArA dadhatI kAntisaMhatIH // 154 // saMbhaviSyati SaNmAsAjjine zakrAjJayAmucat / ratnavRSTiM dhanAdhIzo "mAsAnpaJcadazAdRtaH // 155 // tasmin garbhasthite yasmAjAtA vRSTirhiraNmayI / hiraNyagarbhanAmnAsau stutastasmAt surezvaraiH // 156 // jJAnairjinastribhiryuktaH kukSau tasyAzcacAla na / mAbhUt saMcalanAdasyAH pIDeti kRtamAnasaH / / 157|| yathA darpaNasaMkrAntachAyAmAtreNa pAvakaH / AdhAtA na vikArasya tathA tasyA babhUva saH // 158 // 11 nidrA ke kAraNa hI jhUma rahe haiM // 145 // gharakI bAvar3I ke samIpa jo yaha cakavI khar3I hai vaha sUryakA far dekhakara harSita hotI huI madhura zabdoMse apane prANavallabhako bulA rahI hai || 146 // ye haMsa tumhArI sundara cAlako dekhaneke lie utkaNThita ho rahe haiM isIlie mAno isa samaya nidrA dUra karane ke lie manohara zabda kara rahe haiM || 147|| jisakI tulanA ukere jAnevAle kA~sese utpanna zabda ke sAtha ThIka baiThatI hai aise yaha sArasa pakSiyoMkA kreMkAra zabda atyadhika suzobhita ho rahA hai || 148 || he nirmala ceSTAkI dhAraka devi ! aba spaSTa hI prAtaH kAla ho gayA hai isalie isa samaya nidrAko chodd'o| isa taraha vandIjana jisakI stuti kara rahe the aisI marudevIne, jisapara caddarakI sikur3ana se mAno lahareM uTha rahI thIM tathA jo phUloMse vyApta honeke kAraNa megha aura nakSatroMse yukta AkAza samAna jAna par3atI thI, aisI zayyA chor3a dI / / 149 - 150 || nivAsagRhase nikalakara jisane samasta kAryaM sampanna kiye the aisI marudevI nAbhirAjake pAsa isa taraha pahu~cI jisa taraha fa dinakI lakSmI sUrya ke pAsa pahu~catI hai // 151 // | vahA~ jAkara vaha nIce Asanapara baiThI aura uttama siMhAsanapara ArUr3ha hRdayavallabhake lie hAtha jor3akara kramase svapna nivedita karane lagI // 152 // isa prakAra rAnIke svapna sunakara harSase vivaza hue nAbhirAjane kahA ki he devi ! tumhAre garbha meM trilokInAthane avatAra grahaNa kiyA haiM || 153|| nAbhirAjake itanA kahate hI kamalalocanA marudevI parama harSako prApta huI aura candramAkI utkRSTa mUrtike samAna kAntike samUhako dhAraNa karane lagI // 154 // jinendra bhagavAn ke garbhastha honemeM jaba chaha mAha bAkI the tabhI indrakI AjJAnusAra kubera se bar3e Adara ke sAtha ratnavRSTi karanA prArambha kara diyA thA // 155 // | cU~ki bhagavAn ke garbhasthita rahate hue yaha pRthivI suvarNamayI ho gayI thI isalie indrane 'hiraNyagarbha' isa nAmase unakI stuti thI // 156 // bhagavAn, garbhaMmeM bhI mati, zruta aura avadhi ina tIna jJAnoMse yukta the tathA hamAre halana calanase mAtAko kaSTa na ho isa abhiprAyase ve garbha meM cala-vicala nahIM hote the / 157 / / jisa prakAra darpaNa meM agnikI chAyA par3ane se koI vikAra nahIM hotA hai usI prakAra bhagavAnke garbha meM sthita rahate hue bhI mAtA marudevIke zarIrameM kucha bhI vikAra nahIM huA thA // 158 // 1. eSA tvadgRhavApyante ma / 2. kalasvanaiH ma / 3. jhaMkAro'yaM ma / 4. virAjitaH ma. / 5. jyoti - nirmala ma. / 6. tArA ma. / 7. karmakA ka. / 8. svapnAnyavedayat ma. / 9 saMhitam k| 10. padmAsye jine ka. / 11. mAsAtpaJca dazAditaH ma. / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 tRtIyaM parva nizcakrAma tato garmAt pUrNe kAle jinottamaH / malasparzavinirmuktaH sphoTikAdiva samataH // 159 // tato mahotsavazcakre nAminA sutajanmani / samAnanditaniHzeSajano yuktyA yathoktayA // 16 // trailokyaM zobhamAyAtamaindraM kampitamAsanam / surAsurAzca saMjAtAH kiMkimetaditisvanAH // 16 // anAdhmAtastataH zaGkho dadhvAna bhavanazritAm / vyantarAdhipageheSu rarATa paTahaH svayam // 162 // jyotiSAM nilaye jAtamakasmAta siMhaghaMhitam / kailpAdhipagrahe spaSTaM ghaNTAratnaM rairANa ca // 13 // evaM vidhazubhotpAtaititIrthakarodbhavAH / pracalaniH kirITaizca prayuktAvadhayastataH // 16 // prAtiSThanta mahotsAhA indrA nAmIyamAlayam / vAraNendrasamArUDhAH kRtamaNDanavigrahAH // 165 / / tataH kandarpiNaH kecit surA nRtyaM pracakrire / cakrurAsphoTanaM kecid balAnAM kecidunnatam / / 166 / / kecit kesariNo 'nAdaM mumucuAptaviSTapam / vikurvanti bahUn veSAn kecit kecijagurvaram // 167 // utpatabhiH patanizca tato devairidaM jagat / mahArAvasamApUrNa sthAnabhraMzamivAgatam // 16 // tataH sAketanagaraM dhanadena vinirmitam / vijayArddhanagAkAraprAkAreNa samAvRtam / / 169 // pAtAlodaragambhIraparikhAkRtaveSTanam / tuGgagopurakUTAgradUranaSTAntarikSakam // 170 // nAnAratnakarodyotapaTaprAvRtasamakam / indrAH kSaNena saMprApurmahAbhUtisamanvitAH // 17 // puraM pradakSiNIkRtya triH zakraH sahito'maraiH / praviSTaH prasavAgArAt paulomyAnAyayajinam / / 172 / / jaba samaya pUrNa ho cukA taba bhagavAn malakA sparza kiye binA hI garbhase isa prakAra bAhara nikale jisa prakAra ki kisI sphaTikamaNi nirmita gharase bAhara nikale hoM // 159 // tadanantara-nAbhirAjane putrajanmakA yathokta mahotsava kiyA jisase samasta loga harSita ho gaye // 160 // tIna loka kSobhako prApta ho gaye, indrakA Asana kampita ho gayA aura samasta sura tathA asura 'kyA hai ?' yaha zabda karane lage // 161 // usI samaya bhavanavAsI devoMke bhavanoMmeM binA bajAye hI zaMkha bajane lage. vyantaroMke bhavanoMmeM apane Apa hI bheriyoMke zabda hone lage, jyotiSI devoMke gharameM akasmAt siMhoMkI garjanA hone lagI aura kalpavAsI devoMke gharoMmeM apane-apane ghaNTA zabda karane lage // 162-163 // isa prakArake zubha utpAtoMse tathA mukuToMke namrIbhUta honese indroMne avadhijJAnakA upayoga kiyA aura usake dvArA unheM tIrthaMkarake janmakA samAcAra vidita ho gayA // 164 // tadanantara jo bahuta bhArI utsAhase bhare hue the tathA jinake zarIra AbhUSaNoMse jagamagA rahe the aise indrane gajarAja-airAvata hAthIpara ArUDha hokara nAbhirAjake gharakI ora prasthAna kiyA // 165 // usa samaya kAmase yukta kitane hI deva natya kara rahe the, kitane hI tAliyAM bajA rahe the, kitane hI apanI senAko unnata banA rahe the, kitane hI samasta lokameM phailanevAlA siMhanAda kara rahe the, kitane hI vikriyAse aneka veSa banA rahe the, aura kitane hI utkRSTa gAnA gA rahe the // 166-167 / usa samaya bahuta bhArI zabdoMse bharA huA yaha saMsAra Upara jAnevAle aura nIce AnevAle devoMse aisA jAna par3atA thA mAno svakIya sthAnase bhraSTa hI ho gayA ho // 168 / / tadanantara kuberane ayodhyA nagarIkI racanA kii| vaha ayodhyA nagarI vijayA parvatake samAna AkAravAle vizAla koTase ghirI huI thI // 169 // pAtAla taka gaharI parikhA use cAroM orase ghere hue thI aura U~ce-U~ce gopuroMke zikharoMke agrabhAgase vahA~kA AkAza dUra taka vidIrNa ho rahA thA // 170 / / mahAvibhUtise yukta indra kSaNabharameM nAbhirAjake usa ghara jA pahu~ce jo ki nAnA ratnoMkI kiraNoMke prakAzarUpI vastrase AvRta thA // 171 // indrane pahale devoMke sAtha-sAtha nagarakI tIna 1. sphaTikAdiva ma. / 2. vyantarAdhipatergehe ma. / 3. rarAva ca kha. / 4. nRttaM kha., ma. / 5. balAnaM kha., m.| 6. nAdAn ma. / 7. viSTapAn m.| 8. varAm m.| 9.-nApayajjinam m.| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 padmapurANe jinamAtustataH kRtvA mAyAbAlaM praNAminI / bAlamAnIya zakrasya zacI cakre karadvaye // 173 / / rUpaM pazyan jinasyAsau sahasranayano'pi san / tRptimindro na saMprApa trailokyAtizayasthitam // 17 // tatastamaGkamAropya samAruhya gajAdhipam / gRhItacAmaracchatro bhaktyA paramayA svayam / / 175 // avApa meruzikharaM sarvadevaiH samanvitaH / baiDaryAdimahAratnamarIcinicayojjvalam / / 176 // pANDukambalasaMjJAyAM zilAyAM siMhaviSThare / tato jinaH surezena sthApitaH pRSThavartinA // 177 // tataH samAhatA' bheyaH kSubdhasAgaraniHsvanA / mRdaGgazaGkhazabdAzca sAdRhAsAH kRtAH suraiH // 17 // yakSakinnaragandharvAH saha tumburunAradAH / vizvAvasusamAyuktAH kurvANA mUrchanA verAH // 179 / / gAyanti saha patnIbhirmanaHzrotraharaM tadA / vINAvAdanamArabdhA katu lakSmIzca sAdarA // 10 // hAvabhAvasametAzca nRtyansyapsaraso varam / aGgahAraM yathAvastu kurvANAH kRtabhUSaNAH // 181 // evaM tatra mahAtoye janite'marasattamaiH / abhiSekAya devendro jagrAha kalazaM zubham // 18 // tataH kSIrArNavAmbhobhiH pUrNaH kumbhamahodaraiH / cAmIkaramayaiH padmaccha navaktraiH sapallavaiH // 183 // abhiSekaM jinendrasya cakAra tridazAdhipaH / kRtvA caikriyasAmarthyAdAtmAnaM bahuvigraham // 184 // yamo vaizravaNaH somo varuNo'nye ca nAkinaH / zeSazakrAdayaH sarve cakrurbhaktyAbhiSecanam // 185 // indrANIpramukhA devyaH sadgandhairanulepanaiH / cakrurudvartanaM maktyA karaiH pallavakomalaH // 186 // pradakSiNAe~ dii| phira nAbhirAjake ghara meM praveza kiyA aura tadanantara indrANIke dvArA prasUtikA-gRhase jina-bAlakako bulavAyA // 172 // indrANIne prasUtikA-gRhameM jAkara pahale jina-mAtAko namaskAra kiyA / phira mAtAke pAsa mAyAmayI bAlaka rakhakara jina-bAlakako uThA liyA aura bAhara lAkara indrake hAthoM meM sauMpa diyA / / 173 / / yadyapi indra hajAra netroMkA dhAraka thA tathApi tInoM lokoMmeM atizaya pUrNa bhagavAnkA rUpa dekhakara vaha tRptiko prApta nahIM huA thaa||174|| tadanantara-saudharmendra bhagavAnko godameM baiThAkara airAvata hAthIpara ArUr3ha huA aura zreSTha bhaktise sahita anya devoMne camara tathA chatra Adi svayaM hI grahaNa kiye // 175 // isa prakAra indra samasta devoMke sAtha calakara vaiDUrya Adi mahAratnoMkI kAntike samUhase ujjvala sumeru parvatake zikharapara pahu~cA / / 176 // vahA~ pANDukambala nAmakI zilApara jo akRtrima siMhAsana sthita hai usapara indrane jina-bAlakako virAjamAna kara diyA aura svayaM unake pIche khar3A ho gayA // 177 / / usI samaya devoMne kSabhita samadrake samAna zabda karanevAlI bheriyAM bajAyIM, mRdaMga aura zaMkhake joradAra zabda kiye // 178 // yakSa, kinnara, gandharva, tumburu, nArada aura vizvAvasu utkRSTa mUrcchanAe~ karate hue apanI-apanI patniyoMke sAtha mana aura kAnoMko haraNa karanevAle sundara gIta gAne lge| lakSmI bhI bar3e Adarake sAtha vINA bajAne lagI / / 179-180 // hAva-bhAvoMse bharI evaM AbhUSaNoMse suzobhita apsarAe~ yathAyogya aMgahAra karatI huI utkRSTa nRtya karane lagIM // 181 / / isa prakAra jaba vahAM uttamottama devoMke dvArA gAyanavAdana aura nRtya ho rahA thA taba saudharmendrane abhiSeka karane ke lie zubha kalaza hAthameM liyaa||182|| tadanantara jo kSIrasAgarake jalase bhare the, jinakI avagAhanA bahuta bhArI thI, jo suvarNa nirmita the, jinake mukha kamaloMse AcchAdita the tathA lAla-lAla pallava jinakI zobhA bar3hA rahe the, aise eka hajAra ATha kalazoMke dvArA indrane vikriyAke prabhAvase apane aneka rUpa banAkara jina lakakA abhiSeka kiyaa||183-184|| yama. vaizravaNa, soma. varuNa Adi anya devoMne aura sAtha hI zeSa bace samasta indroMne bhaktipUrvaka jina-bAlakakA abhiSeka kiyA / / 185 / / indrANI Adi deviyoMne pallavoMke samAna komala hAthoMke dvArA samIcIna gandhase yukta anulepanase bhagavAnko 1. samAhitA m.| 2. ravAH kh.| -3. mArabdhIkartuM kha. / 4. meSavaktrAdayaH kha., ma. / . Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva mahImiva taM nAthaM kumbhairjaladharairiva / abhiSicya samArabdhAH kartuM masya vibhUSaNam // 187 // candrAdityasame tasya karNayoH kuNDale kRte / tatkSaNaM suranAthena vajrasUcIvibhinnayoH // 188 // padmarAgamaNiH zuddhazcUDAyAM vinivezitaH / jaTAlamiva saMpannaM ziro yasya marIcibhiH // 189 // arddhacandrAkRtirnyastA candanena lalATikA / bAhumUle kRte jAtya hema keyUramaNDite // 190 // nakSatrasthUlamuktAbhiH kalpitena mayUkhinA / hAreNa bhUSitaM vakSaH zrIvatsakRtabhUSaNam / / 191 / / harinmaNisaroja zrI ratnasthUlamarIcibhiH / saMjAtapallaveneva prAlambena virAjitaH / / 192 / / lakSaNA maraNazreSThau prakoSThau dadhatuH zriyam / maNibandhanacArubhyAM kaTakAbhyAM susaMhatI / / 193 / / paTTAMzuko parinyastakaTisUtreNa rAjitam / nitambaphalakaM saMdhyAdAmnevAvanibhRttaTam // 194 // sarvAGgulISu vinyastaM mudrikAbhUSaNaM varam / nAnAratnapariSvaktacAmIkaravinirmitam // / 195|| bhaktyA kRtamidaM devaiH sarvamaNDanayojanam / trailokyamaNDanasyAsya kuto'nyanmaNDanaM param // 196 // candanena samAlabhya rocanAH sthAsakAH kRtAH / rejuste sphaTikakSoNyAM kanakAmbUdgamA iva // 197 // uttarIyaM ca vinyastamaMzukaM kRtapuSpakam / atyantanirmalaM reje satAramiva tannabhaH || 198 || pArijAtaka saMtAna kusumaiH parikalpitam / SaTpadAlIpariSvaktaM pinaddhaM sthUlazekharam / / 199 || tilakena bhruvormadhyaM sagandhena vibhUSitam / tilakatvaM trilokasya bibhratazcAruceSTinaiH // 200 // 2 udvartana kiyA || 186 // jisa prakAra meghoMke dvArA kisI parvatakA abhiSeka hotA hai usI prakAra vizAla kalazoMke dvArA bhagavAnkA abhiSeka kara deva unheM AbhUSaNa pahanAneke lie tatpara hue // 187 // indrane tatkAla hI vajrakI sUcIse vibhinna kiye hue unake kAnoMmeM candramA aura sUryake samAna kuNDala pahanAye // 188 / / coTIke. sthAnapara aisA nirmala padmarAgamaNi pahanAyA ki jisakI kiraNoMse bhagavAnkA sira jaTAoMse yukta ke samAna jAna par3ane lagA // 189 // bhAlapara candanake dvArA ardhacandrAkAra lalATikA banAyI / bhujAoMke mUlabhAga uttama suvarNanirmita keyUroMse alaMkRta kiye // 190 // zrIvatsa cihnase suzobhita vakSaHsthalako nakSatroMke samAna sthUla muktAphaloMse nirmita evaM kiraNoMse prakAzamAna hArase alaMkRta kiyA || 191 // haritamaNi aura padmarAga maNiyoMkI bar3I moTI kiraNoMse jisameM mAno pallava hI nikala rahe the aisI bar3I mAlAse unheM alaMkRta kiyA thA // 192 // lakSaNarUpI AbharaNoMse zreSTha unakI donoM bharI kalAiyA~ ratnakhacita sundara kar3oM se bahuta bhArI zobhAko dhAraNa kara rahI thIM // 193 // rezamI vastrake Upara pahanAyI huI karadhanI se suzobhita unakA nitambasthala aisA jAna par3atA thA mAno sandhyAkI lAla-lAla rekhAse suzobhita kisI parvatakA taTa hI ho // 194 // unakI samasta aMguliyoM meM nAnA ratnoMse khacita suvarNamaya aMgUThiyA~ pahanAyI gayI thIM // 195 // devoMne bhagavAn ke lie jo saba prakArake AbhUSaNa pahanAye the ve bhaktivaza hI pahanAye the vaise bhagavAn svayaM tIna lokake AbharaNa the anya padArtha unakI kyA zobhA bar3hAte ? // 196 // unake zarIrapara candanakA lepa lagAkara jo rocanake pIle-pIle bindu rakhe gaye the, ve aise suzobhita ho rahe the mAno sphaTikakI bhUmipara suvarNa kamala hI rakhe gaye hoM // 197 // jisapara kasIdAse aneka phUla banAye gaye the aisA uttarIya vastra unake zarIrapara pahanAyA gayA thA aura vaha aisA jAna par3atA thA mAno tArAoMse suzobhita nirmala AkAza hI ho // 198 // pArijAta aura santAnaka nAmaka kalpavRkSoMke phUloMse jisakI racanA huI thI, tathA jisapara bhramaroMke samUha laga rahe the aisA bar3A seharA unake sirapara bA~dhA gayA thA // 199 // cU~ki sundara ceSTAoMko dhAraNa karanevAle bhagavAn tIna lokake tilaka the isalie unakI donoM bhauMhoMkA madhyabhAga sugandhita tilaka se 1. bhUSakam ma. / 2. bhuvomaMdhyaM ma. / 3. ceSTitam kha. / 41 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 padmapurANe tatastaM bhUSitaM santaM trilokasya vibhUSaNam / tuSTAstuSTuvuritthaM te devAH zakrapurassarAH // 201 // naSTadharma jagatyasminnajJAnatamasAvRte / bhrAmyatAM bhavyasattvAnAmuditastvaM divAkaraH // 202 // kiraNairjinacandrasya vimalaistava vAGmayaiH / prabodhaM yAsyatIdAnI bhavyasattvakumudatI // 20 // bhavyAnAM satvadRSTayartha kevalAnalasaMbhavaH / jvalitastvaM pradIpo'si svayameva jagadgRhe // 204 / / pApazatrunighAtAya jAtastvaM zitasAyakaH / kartA bhavATavIdAhaM tvameva dhyAnavahninA // 205 // duSTendriyamahAnAgadamanAya tvamudataH / vainateyo mahAvAyuH saMdehadhanasaMpadAm / / 206 // dharmAmbubindusaMprAptitRSitA bhavyacAtakAH / unmukhAstvAmudIkSante nAthAmRtamahAdhanam // 207 // namaste trijagadgItanitAntAmalakIrtaye / namaste guNapuSpAya tarave kAmadAyine // 208 // karmakASThakuThArAya tIkSNadhArAya te namaH / namaste mohatuGgAdvimaGgavajrAtmane sadA // 209 // vidhmApakAca duHkhAgnernamaste salilAtmane / rajaHsaGgavihInAya namaste gaganAtmane // 210 // iti stutvA vidhAnena praNamya ca punaH punH| tamAropya gajaM jaggurayodhyAmimukhAH suraaH||211|| mAturaka tataH kRtvA zakraH zacyA jinArbhakam / vidhAya paramAnandaM svasthAnaM sasuro'gamat // 212 // tatastamambe rairdivyairalaGkAraizca bhUSitam / digdhaM ca paramAmodaghrANahAryAnulepanaiH // 213 // alaMkRta kiyA gayA thA // 200 // isa prakAra tIna lokake AbharaNasvarUpa bhagavAn jaba nAnA alaMkAroM se alaMkRta ho gaye taba indra Adi deva unakI isa prakAra stuti karane lage // 201 // he bhagavan ! dharmarahita tathA ajJAnarUpI andhakArase AcchAdita isa saMsArameM bhramaNa karanevAle logoMke lie Apa sUryake samAna udita hue ho // 202 // he jinarAja ! Apa candramAke samAna ho so Apake upadezarUpI nirmala kiraNoMke dvArA aba bhavya jIvarUpI kumudinI avazya hI vikAsako prApta hogI // 203 / / he nAtha ! Apa isa saMsArarUpI gharameM 'bhavya jIvoMko jIva-ajIva Adi tattvoMkA ThIka-ThIka darzana ho' isa uddezyase svayaM hI jalate hae vaha mahAna dIpaka ho ki jisakI utpatti kevalajJAnarUpI agnise hotI hai / / 204 // pAparUpI zatruoMko naSTa karaneke lie Apa tIkSNa bANa haiM / tathA Apa hI dhyAnarUpI agnike dvArA saMsArarUpI aTavIkA dAha kareMge // 205 / / he prabho ! Apa duSTa indriyarUpa nAgoMkA damana karaneke lie garur3ake samAna udita hue ho, tathA Apa hI sandeharUpI meghoMko ur3Ane ke lie pracaNDa vAyuke samAna ho // 206 // he nAtha ! Apa amRta pradAna karaneke lie mahAmegha ho isalie dharmarUpI jalakI bUMdoMkI prAptike lie tRSAtura bhavya jIvarUpI cAtaka UparakI ora mukha kara Apako dekha rahe haiM // 207 // he svAmin ! ApakI atyanta nirmala kIrti tInoM lokoMke dvArA gAyI jAtI hai isalie Apako namaskAra ho / he nAtha! Apa guNarUpI phUlose suzobhita tathA manovAMchita phala pradAna karanevAle vRkSasvarUpa haiM ataH Apako namaskAra ho // 208 // Apa karmarUpI kASThako vidAraNa karane ke lie tIkSNa dhAravAlI kuThArake samAna haiM ataH Apako namaskAra ho| isI prakAra Apa moharUpI unnata parvatako bhedaneke lie vajrasvarUpa ho isalie Apako namaskAra ho // 209 / / Apa duHkharUpI agniko bujhAneke lie jalasvarUpa rajake saMgamase rahita AkAzasvarUpa ho ataH Apako namaskAra ho // 210 // __isa taraha devoMne vidhi-pUrvaka bhagavAnkI stuti kI, bAra-bAra praNAma kiyA aura tadanantara unheM airAvata hAthIpara savAra kara ayodhyAkI ora prayANa kiyA // 21 // ayodhyA A jina-bAlakako indrANIke hAthase mAtAkI godameM virAjamAna karA diyA, Ananda nAmakA utkRSTa nATaka kiyA aura tadanantara vaha anya devoMke sAtha apane sthAnapara calA gayA // 212 // athAnantara 1. lekhaH kRtvA ma. / 2. tamamarai-ka. / 3. liptaM ca ma. / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 tRtIyaM parva tuSTA saMvIkSya tanayamaGkasthaM jananI tadA / nijacchAyApariSvaGgapiJjarIkRtadiGmukham // 21 // AliGgantI mRdusparza kautukavyAptamAnasA / durAkhyAnaparAvasthamavatIrNA sukhArNavam // 215 / / aGkaprAptena sA tena rarAja pramadottamA / navoditena pUrvAzA bimbena savituryathA // 216 // nAmizca tatsutaM dRSTvA divyAlaGkAradhAriNam / prailokyaizvaryasaMyuktaM mene svaM paramadyutim // 217 // sutagAtrasamAsaMgasaMjAtasukhasaMpadaH / mIlitAkSatribhAgasya mano'sya dravatAM gatam // 218 // surendra pUjayA prAptaH pradhAnatvaM jino yataH / tatastamRSabhAbhikhyAM ninyatuH pitarau sutam // 219 // tayoranyonyasaMbaddhaM prema yad vRddhimAgatam / tajAtamadhunA bAle pUrvavacca tayorapi / / 220 // karAGguSThe tato nyastamamRtaM vajrapANinA / piban krameNa saMprApa dehasyopacayaM jinaH // 22 // tataH kumArakairyukto vayasyairindranoditaiH / anavadyAM cakArAsau krIDAM pitroH sukhAvahAm // 222 // AsanaM zayanaM yAnaM bhojanaM vasanAni ca / cAraNAdikamanyacca sakalaM tasya zakrajam // 223 // kanIyasaiva kAlena parAM vRddhimavApa saH / merubhittisamAkAraM bibhradvakSaH samunnatam // 224 // AzAratambaramAlAnastambhasaMsthAnatAM gatau / bAhU tasya samastasya jagataH kalpapAdapau // 225 // jaldaNDadvayaM dadhe svakAntikRtacarcanam / trailokyagRhakRtyarthaM stambhadvayasamucchritam // 226 // divya vastroM aura alaMkAroMse alaMkRta, tathA utkRSTa sugandhike kAraNa nAsikAko haraNa karanevAle vilepanase lipta evaM apanI kAntike samparkase dizAoMke agrabhAgako pIlA karanevAle aMkastha putrako dekhakara usa samaya mAtA marudevI bahuta hI santuSTa ho rahI thI // 213-214 // jisakA hRdaya kautukase bhara rahA thA aisI marudevI komala sparzavAle putrakA AliMgana karatI huI varNanAtIta sukharUpI sAgarameM jA utarI thI // 215 // vaha uttama nArI marudevI goda meM sthita jina-bAlakase isa prakAra suzobhita ho rahI thI jisa prakAra ki navIna udita sUryake bimbase pUrva dizA suzobhita hotI hai // 216 // nAbhirAjane divya alaMkAroMko dhAraNa karanevAle evaM utkRSTa kAntise yukta usa putrako dekhakara apane Apako tIna lokake aizvaryase yukta mAnA thA // 217 // putrake zarIrake sambandhase jinheM sukharUpa (sampadA utpanna huI hai tathA usa sukhakA AsvAda karate samaya jinake netrakA tRtIya bhAga nimIlita ho rahA hai aisA nAbhirAjakA mana usa putrako dekhakara dravIbhUta ho gayA thA // 218 // cUMki ve jinendra indrake dvArA kI huI pUjAse pradhAnatAko prApta hue the isalie mAtA-pitAne unakA 'RSabha' yaha nAma rakhA // 219 / / mAtApitAkA jo paraspara sambandhI prema vRddhiko prApta huA thA vaha usa samaya bAlaka RSabhadevameM kendrita ho gayA thA / / 220 // indrane bhagavAnke hAthake aMgUThe meM jo amRta nikSipta kiyA thA usakA pAna karate hue ve kramazaH zarIra sambandhI vRddhiko prApta hue the // 221 / / tadanantara, indrake dvArA anumodita samAna avasthAvAle deva-kumAroMse yukta hokara bhagavAn mAtA-pitAko sukha pahu~cAnevAlI nirdoSa krIr3A karane lage // 222 // Asana, zayana, vAhana, bhojana, vastra tathA cAraNa Adika jitanA bhI unakA parikara thA vaha saba unheM indrase prApta hotA thA // 223 / / ve thor3e hI samayameM parama vRddhiko prApta ho gye| unakA vakSaHsthala meru parvatako bhittike samAna caur3A aura unnata ho gayA / / 224 // samasta saMsArake lie kalpavRkSake samAna jo unakI bhujAe~ thIM, ve AzArUpI diggajoMko bA~dhaneke lie khambhoMkA AkAra dhAraNa kara rahI thIM // 225 / / unake donoM UrudaNDa apanI nijako kAntike dvArA kiye hae lepanako dhAraNa kara rahe the aura aise jAna par3ate the mAno tIna lokarUpI gharako dhAraNa karaneke lie do khambhe ho khar3e kiye gaye hoM / / 226 / / unake 1. dehasyopazamaM m.| 2. sukhAvahAH ka. / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe dvayaM babhAra tadvaktramanyonyasya virodhakam / kAntyA jitanizAnAthaM dIptyA ca jitabhAskaram // 227 // karau tasyAruNacchAyau pallavAdapi komalau |'dhuuliikaare samastAnAM bhUbhRtAmatha ca kSamau // 228 // niviDaH kezasaMghAtaH snigdho'tyantaM babhUva c| nIlAanazilAkAro muni hemagireriva // 229 // dharmAtmanApi lokasya tena sarvasya locane / upamAnamatItena hRte rUpeNa zaMbhunA // 23 // tasmin kAle praNaSTeSu kalpavRkSeSvazeSataH / akRSTapacyasasyena mahI sarvA virAjate // 23 // vANijyavyavahAreNa zilpaizca rahitAH prajAH / abhAvAda dharmasaMjJAyAH pAkhaNDaizca vivarjitAH // 232 // AlIdikSarasastAsAmAhAraH SaDrasAnvitaH / svayaM chinnacyutaH kAntivIryAdikaraNakSamaH // 233 // so'pi kAlAnubhAvena stayaM galati no ydaa| yantraniSpIDanajJazca na loko'nupadezataH // 234 // pazyantyo'pi tadA sasyaM tatsaMskAravidhau jaDAH / sudhAsaMtApitAH satyaH prajA vyAkulatAM gatAH // 235 // tataH zaraNamIyustA nAbhi saMghAtamAgatAH / Ucuzceti vacaH stutvA praNamya ca mahAtayaH // 236 // nAtha yAtAH samastAste prakSayaM kalpapAdapAH / kSudhA saMtApitAnasmAMstrAyasva zaraNAgatAn // 237 // bhUmijaM phalasaMpannaM kimapyetacca dRzyate / vidhimasya na jAnImaH saMskAre bhakSaNocitam // 23 // svachandacAriNAmetadgokulAnAM stanAntarAt / kSarabhakSyamamakSyaM kiM kathaM ceti vada prabho // 239 // mukhane kAntise candramAko jIta liyA thA aura tejane sUryako parAsta kara diyA thA isa taraha vaha parasparake virodhI do padArthoM-candramA aura sUryako dhAraNa kara rahA thA // 227 / yadyapi lAla-lAla kAntike dhAraka unake donoM hAtha pallavase bhI adhika komala the tathApi ve samasta parvatoMko cUrNa karanemeM ( pakSameM samasta rAjAoMkA parAjaya karanemeM ) samartha the // 228 // unake kezoMkA samUha atyanta saghana tathA sacikkaNa thA aura aisA jAna par3atA thA mAno meru parvatake zikharapara nIlAMjanakI zilA hI rakhI ho / / 229 // yadyapi ve bhagavAn dharmAtmA the-haraNa Adiko adharma mAnate the tathApi unhoMne apane anupama rUpase samasta logoMke netra haraNa kara liye the| bhAvArthabhagavAnkA rUpa sarvajananayanAbhirAma thA / / 230 / / usa samaya kalpavRkSa pUrNarUpase naSTa ho cuke the isalie samasta pRthivI akRSTapacya arthAt binA jote, binA boye hI apane Apa utpanna honevAlI dhAnyase suzobhita ho rahI thI // 231|| usa samayakI prajA vANijya-lena-denakA vyavahAra tathA zilpase rahita thI aura dharmakA to nAma bhI nahIM thA isalie pAkhaNDase bhI rahita thI / / 232 // jo chaha rasoMse sahita thA, svayaM hI kaTakara zAkhAse jhar3ane lagatA thA aura bala-vIrya Adike karane meM samartha thA aisA ikSurasa hI usa samayakI prajAkA AhAra thA // 233 / / pahale to vaha jharasa apane Apa nikalatA thA para kAlake prabhAvase aba usakA svayaM nikalanA banda ho gayA aura loga binA kucha batAye yantroMke dvArA Ikhako pelanekI vidhi jAnate nahIM the / / 234 / / isI prakAra sAmane khar3I huI dhAnako loga dekha rahe the para usake saMskArakI vidhi nahIM jAnate the isalie bhUkhase pIr3ita hokara atyanta vyAkula ho uThe // 235 // tadanantara bahuta bhArI pIr3Ase yukta ve loga ikaTThe hokara nAbhirAjakI zaraNameM pahuMce aura stuti tathA praNAma kara nimnalikhita vacana kahane lage // 236 // he nAtha ! jinase hamArA bharaNa-poSaNa hotA thA ve kalpavRkSa aba sabake saba naSTa ho gaye haiM isalie bhUkhase santapta hokara ApakI zaraNameM Aye hue hama saba logoMkI Apa rakSA kIjie // 237 / / pRthivIpara utpanna huI yaha koI vastu phaloMse yukta dikhAI de rahI hai, yaha vastu saMskAra kiye jAnepara khAne ke yogya ho sakatI hai para hama loga isakI vidhi nahIM jAnate haiM // 238 / / svacchanda vicaranevAlI gAyoMke stanoMke bhItarase yaha kucha padArtha nikala rahA hai so 1. parAjaye / 2. pazyanto'pi ma. / 3. sadyaH m.| . Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva 49 vyAghrasiMhAdayaH pUrva krIDAsvAliGganocitAH / adhunA trAsayantyete prajAH kalahatatparAH // 24 // manoharANi divyAni sthalAni jalajAni ca / dRzyante na tu jAnImaH sukhamebhiryathA bhavet // 241 // ataH saMskaraNopAyameteSAM vada deva naH / yataH sukhena jIvAmastvatprasAdena rakSitAH // 242 // evamuktaH prajAmiH saM nAmiH kaarunnysNgtH| jagAda vacanaM dhIro vRtterdarzanakAraNam // 243 // utpattisamaye yasya ratnavRSTirabhUciram / Agamazca surendrANAM lokakSomanakAraNam // 244 // mahAtizayasaMpannaM tamupetya samaM vayam / RSabhaM paripRcchAmaH kAraNaM jIvanapradam // 245 // tasya devasya loke'smin sadRzo nAsti mAnavaH / sarveSAM tamasAmante tasyAtmA saMpratiSThitaH // 246 // ityuktAstenaM tAH sAkaM nAbheyasyAntikaM gtaaH| dRSTvA ca pitaraM devo vidhiM cakre yathocitam // 247 // upaviSTastato nAbhi bheyazca yathAsanam / athainaM stotumArabdhAH prajAH praNatipUrvakam // 248 // lokaM sarvamatikramya tejasA jvalitaM vapuH / sarvalakSaNasaMpUrNa tavaitannAtha zomate // 249 // guNastava jagatsarva vyAptamatyantanirmaleH / prahAdakaraNodyaktaiH zazAGkakiraNeriva // 250 // vayaM prabhuM samAyAtAH pitaraM tava kAryiNaH / guNAn jJAnasamudbhUtAn sa caiSa tava bhASate // 251 // sa tvaM ko'pi mahAsattvo mahAtmAtizayAnvitaH / evaM vidho'pi yaM gatvA nizcayArtha niSevate // 252 // sa tvamevaMvidho bhUtvA rakSa naH kSutprapIDitAn / upAyasyopadezena siMhAdibhayatastathA // 253 // vaha bhakSya hai yA abhakSya hai ? he svAmin ! yaha batalAie // 239 / / ye siMha, vyAghra Adi jantu pahale krIr3AoMke samaya AliMgana karane yogya hote the para aba ye kalahameM tatpara hokara prajAko bhayabhIta karane lage haiM / / 240 / / aura ye AkAza, sthala tathA jalameM utpanna hue kitane hI mahAmanohara padArtha dikha rahe haiM so inase hameM sukha kisa taraha hogA yaha hama nahIM jAnate haiM // 241 / / isalie he deva ! hama logoMko inake saMskAra karanekA upAya batalAie jisase ki prasAdase surakSita hokara hama loga sukhase jIvita raha sakeM // 242 / / prajAke aisA kahanepara nAbhirAjAkA hRdaya dayAse bhara gayA aura ve AjIvikAke upAya dikhalAne ke lie dhIratAke sAtha nimna prakAra vacana kahane lage / / 243 / / jinakI utpattike samaya cirakAla taka ratna-vRSTi huI thI aura lokameM kSobha utpanna karanevAlA devoMkA Agamana huA thA // 244 // mahAn atizayoMse sampanna RSabhadevake pAsa calakara hama loga unase AjIvikAke kAraNa pUche // 245|| isa saMsArameM unake samAna koI manuSya nahIM hai| unakI AtmA sarva prakArake ajJAnarUpI andhakAroMse pare hai / / 246 // nAbhirAjAne jaba prajAse ukta vacana kahe to vaha unhIMko sAtha lekara RSabhanAtha bhagavAnke pAsa gyii| bhagavAnne pitAko dekhakara unakA yathAyogya satkAra kiyA // 247|| tadanantara nAbhirAjA aura bhagavAn RSabhadeva jaba apane-apane yogya AsanoMpara ArUr3ha ho gaye taba prajAke loga namaskAra kara bhagavAnkI isa prakAra stuti karaneke lie tatpara hue // 248 // he nAtha! samasta lakSaNoMse bharA huA ApakA yaha zarIra tejake dvArA samasta jagatko AkrAnta kara dedIpyamAna ho rahA hai / / 249 / / candramAkI kiraNoMke samAna Ananda utpanna karanevAle Apake atyanta nirmala guNoMse samasta saMsAra vyApta ho rahA hai // 250 / / hama loga kArya lekara Apake pitAke pAsa Aye the parantu ye jJAnase utpanna hue Apake guNoMkA bakhAna karate haiM / / 251 // jabaki aise vidvAn mahArAja nAbhirAja bhI Apake pAsa Akara padArthakA nizcaya kara dete haiM taba yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki Apa atizayoMse suzobhita, dhairyako dhAraNa karanevAle koI anupama mahAtmA haiM / / 252 / / isalie Apa, bhUkhase pIr3ita hue hama logoMkI rakSA kIjie tathA siMha Adi duSTa jantuoMse jo bhaya ho rahA hai usakA bhI upAya batalAie // 253 / / 1. sannAbhiH ka., ma. / 2. -stena sAkaM te m.| 3. tatra m,| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 padmapurANe tataH kRpAsamAsaktahRdayo nAbhinandanaH / zazAsa caraNeprAptA baddhAJjalipuTAH prajAH // 254 // zilpAnAM zatamuddiSTaM nagarANAM ca kalpanam / grAmAdisannivezAzca tathA vezmAdikAraNam // 255 // kSetatrANe niyuktA ye tena nAthena mAnavAH / kSatriyA iti te loke prasiddhiM guNato gatAH // 256 // vANijya kRSigorakSAprabhRtau ye nivezitAH / vyApAre vaizyazabdena te loke parikIrtitAH // 257 // ye tu zrutAd drutaM prAptA nIcakarmavidhAyinaH / zUdrasaMjJAmavApuste bhedaiH preSyAdibhistathA // 258 // yugaM tena kRtaM yasmAditthametatsukhAvaham / tasmAtkRtayugaM proktaM prajAbhiH prAptasaMpadam // 259 // nAbheyasya sunandA'bhUnnandA ca vanitAdvayam / bharatAdaya utpannAstayoH putrA mahaujasaH // 260 // zatena tasya putrANAM guNasaMbandhacAruNA / abhUdalaMkRtA kSoNI nityaprAptasamutsavA // 261 // tasyAnupamamaizvaryaM bhuJjAnasya jagadguroH / prayAtaH sumahAn kAlo nAbheyasyAmitasviSaH // 262 // atha nIlAJjanAkhyAyAM nRtyantyAM surayoSiti / iyaM tasya samutpannA buddhirvairAgyakAraNam // 263 // aho janA viDambayante paratoSaNaceSTitaiH / unmattacaritAkAraiH svavapuH khedakAraNaiH // 264 // atra kazcit parAdhIno loke bhRtyatvamAgataH / AjJAM dadAti kazciczca tasmai garvaskhaladvacAH // 265 // evaM dhigastu saMsAraM yasminnutpAdyate paraiH / duHkhameva sukhAbhikhyAM nItaM saMmUDhamAnasaiH // 266 // tasmAdidaM parityajya kRtrimaM kSayavatsukham / siddhU saukhyasamAvAptyai karomyAzu viceSTitam // 267 // yAvadevaM manastasya pravRttaM zubhacintane / tAvalaukAntikairdevairidamAgatya bhASitam // 268 // tadanantara - jinakA hRdaya dayAse yukta thA aise bhagavAn vRSabhadeva hAtha jor3akara caraNoM meM par3I huI prajAko upadeza dene lage || 254 || unhoMne prajAko saikar3oM prakArako zilpakalAoMkA upadeza diyA / nagaroMkA vibhAga, grAma AdikA basAnA, aura makAna Adike banAnekI kalA prajAko sikhAyI || 255 || bhagavAn ne jina puruSoMko vipattigrasta manuSyoMkI rakSA karanemeM niyukta kiyA thA ve apane guNoMke kAraNa lokameM 'kSatriya' isa nAmase prasiddhiko prApta hue || 256 || vANijya, khetI, gorakSA Adike vyApArameM jo lagAye gaye the ve lokameM vaizya kahalAye || 257|| jo nIca kArya karate the tathA zAstrase dUra bhAgate the unheM zUdra saMjJA prApta huI / inake preSya dAsa Adi aneka bheda the || 258 || isa prakAra sukhako prApta karAnevAlA vaha yuga bhagavAn RSabhadevake dvArA kiyA gayA thA tathA usameM saba prakArako sampadAe~ sulabha thIM isalie prajA use kRtayuga kahane lagI thI || 259 || bhagavAn RSabhadevake sunandA aura nandA nAmakI do striyA~ thiiN| unase unake bharata Adi mahApratApI putra utpanna hue the || 260 || bharata Adi so bhAI the tathA guNoMke sambandhase atyanta sundara the isalie yaha pRthvI unase alaMkRta huI thI tathA nirantara hI aneka utsava prApta karatI rahatI thI || 261 || aparimita kAntiko dhAraNa karanevAle jagadguru bhagavAn RSabhadevako anupama aizvaryaMkA upabhoga karate hue jaba bahuta bhArI kAla vyatIta ho gayA || 262|| taba eka dina nIlAMjanA nAmaka devIke nRtya karate samaya unheM vairAgyakI utpattimeM kAraNabhUta nimna prakArakI buddhi utpanna huI || 263 || ve vicArane lage ki aho ! saMsArake ye prANI dUsaroMko santuSTa karanevAle kAryoMse viDambanA prApta kara rahe haiM / prANiyoM ke ye kAryaM pAgaloMkI ceSTAke samAna haiM tathA apane zarIrako kheda utpanna karaneke lie kAraNasvarUpa haiM || 264 || saMsArakI vicitratA dekho, yahA~ koI to parAdhIna hokara dAsavRttiko prApta hotA hai aura koI gava~se skhalita vacana hotA huA use AjJA pradAna karatA hai || 265 || isa saMsArako dhikkAra ho ki jisameM mohI jIva duHkhako hI, sukha samajhakara, utpanna karate haiM // 266 // | isalie maiM to isa vinAzIka tathA kRtrima sukhako chor3akara siddha jIvoMkA sukha prApta karaneke lie zIghra hI prayatna karatA hU~ || 267 || isa 1. zaraNaM prAptA ka. / 2. kSatitrANe ma. / 3 zrutA kha / zrutvA hRti ma / 4 prAptasammadam ma. / 5. nIlAMJjasA- ma., kha / 6. paritoSaka ma. / 7. siddhi kha / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva sAdhu nAthAvabuddhaM te trailokyahitakAraNam / vicchinnasya mahAkAlo mokSamArgasya vartate // 269 // ete viparivartante bhavaduHkhamahArNave / upadezasya dAtAramantareNAsudhAriNaH // 27 // vrajantu sAMprataM jIvA dezitena pathotvayA / yuktamakSayasaukhyena lokAgre'vasthitaM padam // 271 // iti tasya prabuddhasya svayameva mahAtmanaH / surairu dAhRtA vAcaH prayAtAH punaruktatAm // 272 // iti niSkramaNe tena cintite tadanantaram / AgatAH pUrvavaddevAH purandarapurassarAH // 273 // Agatya ca suraiH sarvaiH stutaH praNatipUrvakam / cintitaM sAdhu nAtheti bhASitaM ca punaH punaH // 27 // 'tato ratnapramAjAlajaTilIkRtadiGmukhAm / candrAMzunikarAkArapracalaccArucAmarAm // 275 // pUrNacandranimAdarzakRtazobhA sabubudAm / arddhacandrakasaMyuktAmaMzukadhvajabhUSitAm // 276 // divyasragbhiH kRtAmodAM muktAhAravirAjitAm / sudarzanAM vimAnAmA kiGkiNIbhiH kRtasvanAm // 277 // saranAthApita skandhAM devazilpivinirmitAm / Aruhya zivikAM nAtho nirjagAma nijAlayAt // 27 // tataH zabdena tUryANAM nRtyatAM ca divaukasAm / trilokavivarApUrazcakre pratininAdinA // 279 // tato'syantamahAbhatyA bhaktyA devaiH smnvitH| tilakAha tamadyAna saMprApa jinapuGgavaH // 28 // prajAga iti dezo'sau prajAbhyo'smin gato yataH / prakRSTo vA kRtastyAgaH prayAgastena kIrtitaH // 281 // ApRcchanaM tataH kRtvA pitro bandhujanasya ca / namaH siddhebhya ityuktvA zrAmaNyaM pratyapadyata // 282 // taraha yahA~ bhagavAnkA citta zubha vicArameM lagA huA thA ki vahA~ usI samaya laukAntika devoMne Akara nimna prakAra nivedana karanA prArambha kara diyA // 268 / / ve kahane lage ki he nAtha! Apane jo tIna lokake jIvoMkA hita karanekA vicAra kiyA hai so bahuta hI uttama bAta hai| isa samaya mokSakA mArga banda hae bahata samaya ho gayA hai||269|| ye prANI upadeza-dAtAke binA saMsArarUpI mahAsAgarameM gotA lagA rahe haiM / / 270 / / isa samaya prANI Apake dvArA batalAye hue mArgase calakara avinAzI sukhase yukta tathA lokake agrabhAgameM sthita mukta jIvoMke padako prApta hoM // 271 / / isa prakAra devoMke dvArA kahe hue vacana svayambuddha bhagavAn AdinAthake samakSa punaruktatAko prApta hue the // 272 // jyoM hI bhagavAnne gRhatyAgakA nizcaya kiyA tyoM hI indra Adi deva pahalekI bhA~ti A pahuMce // 273 / / Akara samasta devoMne namaskArapUrvaka bhagavAnkI stuti kI aura 'he nAtha ! Apane bahuta acchA vicAra kiyA hai' yaha zabda bAra-bAra kahe / / 274 / / tadanantara, jisane ratnoMkI kAntike samUhase dizAoMke agrabhAgako vyApta kara rakhA thA, jisake donoM ora candramAkI kiraNoMke samUhake samAna sundara camara Dhole jA rahe the, pUrNa candramAke samAna darpaNase jisakI zobhA bar3ha rahI thI, jo buvudake AkAra maNimaya go sahita thI, arddhacandrAkArase sahita thI, patAkAoMke vastrase suzobhita thI, divya mAlAoMse sugandhita thI, motiyoMke hArase virAjamAna thI, dekhane meM bahuta sundara thI, vimAnake samAna jAna par3atI thI, jisameM lagI huI choTI-choTI ghaNTiyA~ runa-jhuna zabda kara rahI thIM, aura indrane jisapara apanA kandhA lagA rakhA thA aisI devarUpI zilpiyoMke dvArA nirmita pAlakIpara savAra hokara bhagavAn apane gharase bAhara nikale // 275-278|| tadanantara bajate hue bAjoM aura nRtya karate hue devoMke pratidhvani pUrNa zabdase tInoM lokoMkA antarAla bhara gayA / / 279 / / bahuta bhArI vaibhava aura bhaktise yukta devoMke sAtha bhagavAn tilaka nAmaka udyAnameM pahu~ce / / 280 // bhagavAn vRSabhadeva prajA arthAt jana samahase dUra ho usa tilaka nAmaka udyAna meM pahuMce the isalie usa sthAnakA nAma 'prajAga' prasiddha ho gayA athavA bhagavAnne usa sthAnapara bahuta bhArI yAga arthAt tyAga kiyA thA, isalie usakA nAma 'prayAga' bhI prasiddha huA / / 281 / / vahA~ pahu~cakara bhagavAnne mAtA-pitA tathA bandhujanoMse dIkSA lenekI AjJA lI aura phira 'namaH siddhebhyaH'-siddhoMke lie 1. trailokye m.| 2. yathA ma. / 3. tAraratna- kh.| 4. pratipadyata ma. / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe alaMkAraiH samaM tyaktvA vasanAni mahAmuniH / cakArAsau parityAgaM kezAnAM paJcamuSTibhiH // 283 // tato renapuTe kezAn pratipadya surAdhipaH / cikSepa mastake kRtvA kSIrAkUpAravAriNi // 284 // mahimAnaM tataH kRtvA jina dIkSAnimittakam / yathA yAtaM surA dharmanuSyAzca vicetasaH // 285 // sahasrANi ca catvAri nRpANAM svAmibhaktitaH / tadAkUtamajAnanti pratipannAni nagnatAm // 286 // tato varSArddhamAnaM sa kAyotsargeNa nizcalaH / dharAdharendravattasthau kRtendriyasamasthitiH // 287 // vAtodhUtA jaTAstasya rejurAkulamUrtayaH / dhUmAlya iva saddhyAnavahnisaktasya karmaNaH // 28 // tataH SaDapi no yAvanmAsA gacchanti bhUbhRtAm / bhagnastAbadasau saGghaH parISahamahAmaTaiH // 289 // kecinnipatitA bhUmau duHkhAnilasamAhatAH / kecit sarasavIryatvAdupaviSTA mahItale // 290 // kAyotsarga parityajya gatAH kecit phalAzanam / saMtaptamUrtayaH kecit praviSTAH zItala jalam // 291 // kecinnAgA iboddhRttA vivizurgiriMgahvaram / parAvRtya manaH kecit prArabdhA jinamIkSitum // 292 // mAnI tana marIcistu dadhatkASAyavAsasI / paribADAsanaM cakre valkibhiH pratyavasthitaH // 293 // tataH phalAdikaM teSAM nagnarUpeNa gRhyatAm / vicerugaMgane vAco'darzanAnAM sudhAbhujAm // 294 // anena nagnarUpeNa na vartata idaM nRpAH / samAcaritumatyarthaM duHkhaheturayaM hi vaH // 295 // tataH paridadhuH kecit patrANyanye tu valkalam / carmANi kecidanye tu vAsaH prathamamujjhitam // 296 // M namaskAra ho yaha kaha dIkSA dhAraNa kara lI / / 282 // mahAmuni vRSabhadevane sava alaMkAroMke sAtha hI sAtha vastroMkA bhI tyAga kara diyA aura paMcamuSTiyoMke dvArA keza ukhAr3akara pheMka diye // 283 / / indrane una kezoMko ratnamayI piTAremeM rakha liyA aura tadanantara mastakapara rakhakara unheM kSIrasAgara meM kSepa AyA / / 284|| samasta deva dIkSAkalyANaka sambandhI utsava kara jisa prakAra Aye the usI prakAra cale gaye, sAtha hI manuSya bhI apanA hRdaya harAkara yathAsthAna cale gaye / / 285 / / usa samaya cAra hajAra rAjAoMne jo ki bhagavAnke abhiprAyako nahIM samajha sake the kevala svAmibhaktise prerita hokara nagna avasthAko prApta hue the // 286 // tadanantara indriyoMkI samAna avasthA dhAraNa karanevAle bhagavAn vRSabhadeva chaha mAha taka kAyotsargase sumeru parvatake samAna nizcala khar3e rahe / / 287 / / havAse ur3I huI unakI asta-vyasta jaTAe~ aisI jAna par3atI thIM mAno samIcIna dhyAnarUpI agnise jalate hue karmake dhUmakI paMktiyA~ hI hoM / / 288 // tadanantara chaha mAha bhI nahIM ho pAye the ki sAtha-sAtha dIkSA lenevAle rAjAoMkA samUha parISaharUpI mahAyoddhAoMke dvArA parAsta ho gayA / / 289 / / unameM se kitane hI rAjA duHkharUpI vAyuse tADita hokara pRthivIpara gira gaye aura kitane hI kucha sabala zaktike dhAraka honese pRthivIpara baiTha gaye // 290 / / kitane hI bhUkhase pIr3ita ho kAyotsarga chor3akara phala khAne lge| kitane hI santapta zarIra honeke kAraNa zItala jalameM jA ghuse // 291 // kitane hI cAritrakA bandhana tor3a unmatta hAthiyoMkI taraha pahAr3oMkI guphAoMmeM ghusane lage aura kitane hI phirase manako lauTAkara jinendradevake darzana karaneke lie udyata hue // 222 / / una saba rAjAoMmeM bharatakA putra marIci bahuta ahaMkArI thA isalie vaha geruA vastra dhAraNa kara parivrAjaka bana gayA tathA valkaloMko dhAraNa karanevAle kitane hI loga usake sAtha ho gaye // 293 / / ve rAjA loga nagnarUpameM hI phalAdika grahaNa karaneke lie jaba udyata hae taba adRzya devatAoMke nimnAMkita vacana AkAzameM prakaTa he| he rAjAo! tuma loga nagnaveSameM rahakara yaha kArya na karo kyoMki aisA karanA tumhAre lie atyanta duHkhakA kAraNa hogA // 294-295 / / devatAoMke vacana sunakara kitane hI logoMne vRkSoMke patte pahana 1. ratnapaTe ma., k.| 2. kSIrakUpAra-ma. / 3. zaktasya ma., kha., zaktisya ( ? ) ma. / 4. ivoddhatA ma. / 5. parivATa zAsanaM m.| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva lajitAH svena rUpeNa kecittu kuzacIvaram / prAptAmImistatastRptiH phalaiH zItajalena ca // 297 // saMbhUya te tato bhagnA durdazAcAravartinaH / vizrabdhAH kartumArabdhA dUraM gatvA pradhAraNam // 298 // teSAM kenacidityuktAstato bhUpena te nRpAH / etena kathitaM kiMcitkasmaicidbhavatAmiti // 299 // naitena kathitaM kiMcidasmabhyamiti te dhravam / tato'nyenoditaM vAkya miti bhogAbhilASiNA // 30 // uttiSThata nijAna dezAn brajAmo'tra sthitena kim / prApnumaH putradArAdivaktrAlokanajaM sukham // 301 // apareNeti tatroktaM vrajAmo vihvalA vayam / nahi kiMcidakartavyaM vidyate'smAkamArtitaH // 302 // nAthena tu vinAyAtAnnirIkSya bharato russaa| mArayiSyati no'vazyaM dezAn vApahariSyati // 303 // nAbheyo vA punaryasmin kAle rAjyaM prapatsyate / tadAsya darzayiSyAmo nistrapAH kathamAnanam // 304 // tasmAdatraiva tiSThAmo bhakSayantaH phalAdikam / sevAmasyaiva kurvANA bhrAmyantaH sukhamicchayA // 305 // pratimAsthasya tasyAtha namizca vinamistathA / tasthatuH pAdayonatvA mogayAcanatatparau // 306 // "yAcamAnau viditvA tAvAsanasya prakampanAt / AyAto dharaNo nAmnA nAgarAjasvarAndhitaH / / 307 / / vikRtya jinarUpaM sa tAbhyAM vidye vare dadau / prApya vidya vare yAtau vijayArddhanage kSaNAt // 308 // yojanAni dazAruhya tatra vidyAbhRdAlayAH / nAnAdezapurAkIrNAmogairmogakSiteH samAH // 309 // liye, kitane hI logoMne vRkSoMke valkala dhAraNa kara liye, kitane hI logoMne camar3ese zarIra AcchAdita kara liyA aura kitane hI logoMne pahale chor3e hue vastra hI phirase grahaNa kara liye // 296|| apane nagna veSase lajjita hokara kitane hI logoMne kuzAoMkA vastra dhAraNa kiyaa| isa prakAra patra Adi dhAraNa karaneke bAda ve saba phaloM tathA zItala jalase tRptiko prApta hue / / 297 / / tadanantara jinakI burI hAlata ho rahI thI aise bhraSTa hue saba rAjA loga ekatrita ho dUra jAkara niHzaMka bhAvase parasparameM salAha karane lage / / 298 / / unameMse kisI rAjAne anya rAjAoMko sambodhita karate hue kahA ki Apa logoMmeMse kisIse bhagavAnne kucha kahA thA // 299|| isake uttarameM anya rAjAoMne kahA ki inhoMne hama logoMmeM-se kisIse kucha bhI nahIM kahA hai / yaha sunakara bhogoMkI abhilASA rakhanevAle kisI rAjAne kahA ki to phira yahA~ rukanese kyA lAbha hai ? uThie, hama loga apane-apane deza caleM aura putra tathA strI AdikA mukha dekhanese utpanna huA sukha prApta kareM // 300-301|| unhIMmeM se kisIne kahA ki cUMki hama loga duHkhI haiM ataH calaneke lie taiyAra haiN| isa samaya aisA koI kArya nahIM jise duHkhake kAraNa hama kara na sakeM parantu yaha smaraNa rakhanA cAhie ki hama logoMko svAmIke vinA akelA hI vApisa AyA dekhakara bharata mAregA aura avazya hI hama logoMke deza chIna legA // 302-303 / / athavA bhagavAn RSabhadeva jaba phirase rAjya prApta kareMge--vanavAsa chor3akara punaH rAjya karane lageMge taba hama loga nirlajja hokara inheM mukha kaise dikhAveMge? // 304 / isalie hama loga phalAdikA bhakSaNa karate hue yahIM para raheM aura icchAnusAra sukhapUrvaka bhramaNa karate hue inhIMkI sevA karate raheM // 305 / / ___ athAnantara-bhagavAn RSabhadeva pratimAyogase virAjamAna the ki bhogoMkI yAcanA karane meM tatpara nami aura vinami unake caraNoMmeM namaskAra kara vahIM para khar3e ho gaye // 306|| usI samaya Asanake kampAyamAna honese nAgakumAroMke adhipati dharaNendrane yaha jAna liyA ki nami aura vinami bhagavAnse yAcanA kara rahe haiN| yaha jAnate hI vaha zIghratAse vahA~ A pahu~cA / / 307 / / dharaNendrane vikriyAse bhagavAnkA rUpa dharakara nami aura vinamike lie do utkRSTa vidyAe~ diiN| una vidyAoMko pAkara ve donoM usI samaya vijayArddha parvatapara cale gaye // 308 // samAna bhUmi1. prApyAmIbhiH m.| 2. kRtvA m.| 3. bhgvtaa| 4. tasthutaH m.| 5. yAcyamAnI ma., ka. / 6.-kSitaH ma. / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe uparyatha samAruhya yojanAni punardaza / gandharvakinnarAdInAM nagarANi sahasrazaH // 310 // ato'pi samatikramya paJcayojanamantaram / arhadbhavanasaMchanno bhAti nandIzvarAdrivat // 31 // bhavaneSvahatAM teSu svAdhyAyagatacetasaH / munayazcAraNA nityaM tiSThanti paramIjasaH // 312 // dakSiNe vijayArddhasya bhAge paJcAzadAhitAH / sthanuparasaMdhyAbhraprabhutInAM purAM tataH // 313 // uttareNa tathA SaSTirnagarANAM nivezitA / AkAzavallabhAdIni yAni nAmAni bibhrati // 314 // dezagrAmasamAkIrNa bAkArasaMkulam / sakheTakarvaTATopaM tatrekaikaM purottamam // 315 // udAragopurADAlaM hemaprAkAratoraNam / vApyudyAnasamAkIrNa ] svargabhogotsavapradam // 316 // akRSTasarvasasyAnyaM sarvapuSpaphaladrumam / savauSadhisamAkIrNa sarvakAmaprasAdhanam // 317 // bhogabhUmisamaM zazvad rAjate yatra bhUtalam / madhukSIraghRtAdIni vahante tatra nirjharAH // 318 // sarAMsi padmayuktAni haMsAdikalitAni ca / maNikAJcanasopAnAH svacchamiSTamadhUdakAH // 319 // saroruharajazchannA virejustatra dIrghikAH / savatsakAmadhenUnAM saMpUrNendusamaviSAm // 320 // suvarNakhurazRGgANAM saMghAH zAlAsu tatra ca / [netrAnandakarINAM ca vasanti yatra dhenavaH ] // 32 // yAsAM varcazca mUtraM ca zubhagandhaM tu ruSkavat / kAntivIryapradaM tAsAM payaH kenopamIyate // 322 // nIlanIrajavarNAnAM tathA padmasamatviSAm / mahiSINAM saputrANAM sarvAsAmatra paktayaH // 323 // talase daza yojana Upara calakara vijayA parvatapara vidyAdharoMke nivAsa-sthAna bane hue haiN| unake ve nivAsa sthAna nAnA deza aura nagaroMse vyApta haiM tathA bhogoMse bhogabhUmike samAna jAna par3ate haiM // 309|| vidyAdharoMke nivAsa sthAnase daza yojana Upara calakara gandharva aura kinnara devoMke hajAroM nagara base hue haiM // 310 // vahA~se pAMca yojana aura Upara calakara vaha pavaMta ahaMnta bhagavAnke mandiroMse AcchAdita hai tathA nandIzvara dvIpake parvatake samAna jAna par3atA hai / / 311 // arhanta bhagavAnke una mandiroMmeM svAdhyAyake premI, cAraNaRddhike dhAraka parama tejasvI munirAja nirantara vidyamAna rahate haiM / / 312 / / usa vijayAdhaM parvatakI dakSiNa zreNIpara rathanUpura tathA sandhyAbhrako Adi lekara pacAsa nagariyA~ haiM aura uttara zreNIpara gaganavallabha Adi sATha nagariyA~ haiM // 313-314 // ye pratyeka nagariyAM ekase eka bar3hakara haiM, nAnA dezoM aura gAMvoMse vyApta haiM, maTamboMse saMkIrNa haiM, kheTa aura karvaToMke vistarase yukta haiM // 315 / / bar3ebar3e gopuroM aura aTTAlikAoMse vibhUSita haiM, suvarNamaya koToM aura toraNoMse alaMkRta haiM, vApikAoM aura bagIcoMse vyApta haiM, svarga sambandhI bhogoMkA utsava pradAna karanevAlI haiM, binA jote hI utpanna honevAle sarva prakArake phaloMke vRkSoMse sahita haiM, sarva prakArako auSadhiyoMse AkIrNa haiM, aura sabake manorathoMko siddha karanevAlI haiM // 316-3,17 / / unakA pRthivItala hamezA bhogabhUmike samAna suzobhita rahatA hai, vahA~ke nirjhara sadA madhu, dUdha, ghI Adi rasoMko bahAte haiM, vahA~ke sarovara kamaloMse yukta tathA haMsa Adi pakSiyoMse vibhUSita haiN| vahA~ko vApikAoMkI sIr3hiyA~ maNiyoM tathA suvarNase nirmita haiM, unameM madhuke samAna svaccha aura mIThA pAnI bharA rahatA hai. tathA ve svayaM kamaloMkI parAgase AcchAdita rahatI haiN| vahA~kI zAlAoMmeM bachaDoMse suzobhita una kAmadhenuoMke jhuNDake jhuNDa baMdhe rahate haiM jinakI ki kAnti pUrNa candramAke samAna hai, jinake khura aura sIMga suvarNake samAna pIle haiM tathA jo netroMko Ananda denevAlI haiM / / 318-321 / / vahA~ ve gAyeM rahatI haiM jinakA ki gobara aura mUtra bhI sugandhise yukta hai tathA rasAyanake samAna kAnti aura vIryako denevAlA hai, phira unake dUdhakI to upamA hI kisase dI jA sakatI hai ? // 322 // una nagariyoMmeM nIla kamalake samAna zyAmala tathA kamalake samAna 1. koSThAntargataH pAThaH ka. kha. pustakayo sti / 2. koSThakAntargataH pAThaH ka. kha. pustakayo sti / 3. sugandhaM tu saruSkavat m.| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM parva 15 dhAnyAnAM parvatAkArAH palyaughAH kSayavarjitAH / vApyudyAnaparikSiptAH prAsAdAzca mahAprabhAH // 32 // reNukaNTakanirmuktA rathyAmArgAH sukhAvahAH / mahAtarukRtacchAyAH prapAH sarvarasAnvitAH // 325 // mAsAMzca caturastatra zrotrAnandakaradhvaniH / deze kAle ca parjanyaH kurute'mRtavarSaNam // 326 // himAnilavinirmukto hemantaH sukhamAginAm / yathepsitapariprAptavAsasA sAdhu vartate // 327 // mRdutApo nidAghe'pi zaGkAvAniva bhAskaraH / nAnAratnaprabhAkrAnto bodhakaH padmasaMpadAm // 328 // Rtavo'nye'pi cetHsthvstusNpraapnnocitaaH| nIhArAdivinimuktAH zomante nirmalA dizaH // 329 // na kazcidekadezo'pi tasminnasti sukho na yaH / ramante satataM sarvA bhogabhUmiSviva prajAH // 330 // yoSitaH sukumArAGgAH sarvAbharaNabhUSitAH / iGgitajJAnakuzalAH kIrtizrIhIdhatipramAH // 331 // kAcitkamalagarbhAbhA kaacidindiivrprbhaa| kAcicchirISasaMkAzA kAcidvidyatsamadyatiH // 332 // nandanasyeva vAtena nirmitAstAH sugandhataH / vasantAdiva saMbhUtAzcArupuSpavibhUSaNAt // 333 // candrakAnta vinirmANazarIrA iva cAparAH / kurvanti satataM rAmA nijajyotsnAsarastarAm // 334 // trivarNanetrazobhinyo gatyA haMsavadhUsamAH / pInastanyaH kRzodaryaH surastrIsamavibhramAH // 335 // lAla kAntiko dhAraNa karanevAlI bhaiMsoMkI paMktiyAM apane bachar3oMke sAtha sadA vicaratI rahatI haiM / / 323 // vahA~ parvatoMke samAna anAjakI rAziyA~ haiM, vahA~ko khattiyoM ( anAja rakhanekI khor3iyoM) kA kabhI kSaya nahIM hotA, vApikAoM aura bagIcoMse ghire hue vahA~ke mahala bahuta bhArI kAntiko dhAraNa karanevAle haiM / / 324 // vahA~ke mArga dhUli aura kaNTakase rahita, sukha upajAnevAle haiN| jinapara bar3e-bar3e vRkSoMkI chAyA ho rahI hai tathA jo sarvaprakArake rasoMse sahita haiM aisI vahA~ko pyAU~ haiM // 325 / / jinakI madhura AvAja kAnoMko Anandita karatI hai aise megha vahA~ cAra mAsa taka yogya deza tathA yogya kAlameM amRtake samAna madhura jalakI varSA karate haiM // 326 / / vahA~ko hemanta Rtu himamizrita zItala vAyuse rahita hotI hai tathA icchAnusAra vastra prApta karanevAle sukhake upabhogI manuSyoMke lie AnandadAyI hotI hai // 327 // vahA~ grISma Rtu meM bhI sUrya mAno zaMkita hokara hI manda tejakA dhAraka rahatA hai aura nAnA ratnoMkI prabhAse yukta hokara kamaloMko vikasita karatA hai // 328|| vahA~kI anya Rtue~ bhI manovAMchita vastuoMko prApta karAnevAlI haiM tathA vahA~kI nirmala dizAe~ nIhAra ( kUharA ) Adise rahita hokara atyanta suzobhita rahatI haiM // 329 // vahA~ aisA eka bhI sthAna nahIM hai jo ki sukhase yukta na ho / vahA~kI prajA sadA bhogabhUmike samAna krIr3A karatI rahatI hai / / 330|| vahA~kI striyA~ atyanta komala zarIrako dhAraNa karanevAlI haiM, saba prakArake AbhUSaNoMse suzobhita haiM, abhiprAyake jAnanemeM kuzala haiM, kIrti, lakSmI, lajjA, dhairya aura prabhAko dhAraNa karanevAlI haiM // 331 // koI strI kamalake bhItarI bhAgake samAna kAntivAlI hai, koI nIla kamalake samAna zyAmala prabhAkI dhAraka hai, koI zirISake phUlake samAna komala tathA harita varNakI hai aura koI bijalIke samAna pIlI kAntise suzobhita hai / / 332 // ve striyA~ sugandhise to aisI jAna par3atI haiM mAno nandana vanakI vAyuse hI racI gaI hoM aura manohara phUloMke AbharaNa dhAraNa karaneke kAraNa aisI pratibhAsita hotI haiM mAno vasanta Rtuse hI utpanna huI hoM / / 333 / / jinake zarIra candramAkI kAntise bane hue ke samAna jAna par3ate the aisI kitanI hI striyA~ apanI prabhArUpI cA~danIse nirantara sarovara bharatI rahatI thIM // 334 // ve striyA~ lAla, kAle aura safeda isa taraha tIna raMgoMko dhAraNa karanevAle netroMse suzobhita rahatI haiM, unakI cAla haMsiyoMke samAna hai, unake stana atyanta sthUla haiM, udara kRza haiM, aura unake hAva-bhAva-vilAsa devAMganAoMke samAna haiM / / 335 / / vahA~ke manuSya bhI 1. sukhayatIta sukhaH / tasminnasyasukhAlayaH m.| 2. sarastaram ma., ka. / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe narAzcandramukhAH zUrAH siMhoraskA mahAbhujAH / AkAzagamane zaktAH sulakSaNaguNakriyAH // 336 // nyAyavartanasaMtuSTAH svrgvaasismprmaaH| vicaranti sanArIkA yatheSTaM kAmarUpiNaH // 337 // zAlinIcchandaH zreNyorevaM ramyayostannitAntaM vidyAjAyAsaMpariSvaktacittAH / iSTAn bhogAn bhuJjate bhUmidevA dharmAsaktAnantarAyeNa muktAH // 338 // evaMrUpA dharmalAbhena sarve saMprApyante prANinAM bhogalAbhAH / tasmAtkatu dharmamekaM yatadhvaM bhitvA dhvAnta khe ravestulyaceSTAH // 339 // ityA raviSeNAcAryaprokta padmacarite vidyAdharalokAbhidhAnaM nAma tRtIyaM parva // 3 // candramAke samAna sundara mukhavAle haiM, zUravIra haiM, siMhake samAna caur3e vakSaHsthalase yukta haiM, lambI bhujAoMse vibhUSita haiM, AkAzameM calane meM samartha haiM, uttama lakSaNa, guNa aura kriyAoMse sahita haiM / / 336 // nyAyapUrvaka pravRtti karanese sadA santuSTa rahate haiM, devoMke samAna prabhAke dhAraka haiM, kAmake samAna sundara haiM aura icchAnusAra striyoM sahita jahA~-tahA~ ghUmate haiM // 337 // isa prakAra jinakA citta vidyArUpI striyoMmeM Asakta rahatA hai aise bhUminivAsI deva arthAt vidyAdhara, antarAya rahita ho vijayAdha parvatakI donoM manohara zreNiyoMmeM dharmake phalasvarUpa prApta hue manovAMchita bhogoMko bhogate rahate haiM // 338 // isa prakArake samasta bhoga prANiyoMko dharmake dvArA hI prApta hote haiM isalie he bhavya jIvo ! jisa prakAra AkAzameM sUrya andhakArako naSTa karatA hai, usI prakAra tuma loga bhI apane antaraMga sambandhI ajJAnAndhakArako naSTa kara eka dharmako hI prApta karanekA prayatna karo // 339|| isa prakAra ArSanAmase prasiddha tathA raviSeNAcAryake dvArA kahe hue padmacaritameM vidyAdhara lokakA varNana karanevAlA tIsarA parva samApta huA // 3 // 1. saktAH kh.| 2. prANino ma., ka. / 3. naSTaM dhvAntaM ma. / 4. svaM ma., k.| 5. tulyaceSTam m.| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha parva athAsau bhagavAn dhyAnI 'zAtakumbhaprabhaH prabhuH / hitAya jagate kartuM dAnadharmaM samudyataH // 1 // niHzeSadoSanirmukto maunamAzritya naiSThikam / saMhRtya pratimAM dhIro babhrAma dharaNItalam // 2 // dadRzustaM prajA devaM bhrAmyantaM tuGgavigraham / dehaprabhAparicchannaM dvitIyamiva mAskaram // 3 // yatra yatra padanyAsamakarot sa jinezvaraH / tasmin vikacapadmAni bhavantIva mahItale // 4 // merukUTasamAkAramAsurAMsaH samAhitaH / sa reje bhagavAn dIrghajaTAjAlahRtAMzumAn // 5 // anyadA hAstinapuraM viharan sa samAgataH / avizacca dinasyArthe gate meruriva zriyA // 6 // madhyAhnaravisaMkAzaM dRSTvA taM puruSottamam / sarve narAzca nAryazca mumUrccharativismayAt // 7 // nAnAvarNAni vakhANi ratnAni vividhAni ca / hastyazvarathayAnAni tasmai DhaukitavAn janaH // 8 // mugdhAH pUrNenduvadanAH kanyAstAmarasekSaNAH / upaninyurnarAH kecid vinItAkAradhAriNaH // 9 // tasmai na rucitAH satyaH svasyApyapriyatAM gatAH / kanyAstA niralaMkArA dhyAyantyastaM vyavasthitAH // 10 // atha prAsAdazikhare sthitaH zreyAn mahIpatiH / dRSTvainaM snigdhayA dRSTyA pUrvajanma samasmarat // 11 // athAnantara suvarNake samAna prabhAke dhAraka dhyAnI bhagavAn RSabhadeva prabhu jagat ke kalyANake nimitta dAna dharmakI pravRtti karaneke lie udyata hue ||1|| dhIra-vIra bhagavAn ne chaha mAhake bAda pratimA yoga samApta kara pRthivI talapara bhramaNa karanA prArambha kiyA / bhagavAn samasta doSoMse rahita the aura mauna dhAraNa kara hI vihAra karate the ||2|| jinakA zarIra bahuta hI U~cA thA tathA jo apane zarIrakI prabhAse Asa-pAsake bhUmaNDalako Alokita kara rahe the aise bhramaNa karanevAle bhagavAn ke darzana kara prajA yaha samajhatI thI mAno dUsarA sUrya hI bhramaNa kara rahA hai || 3 || ve jinarAja pRthivItalapara jahA~-jahA~ caraNa rakhate the vahA~ aisA jAna par3atA thA mAno kamala hI khila uThe hoM // 4 // unake kandhe meruparvatake zikharake samAna U~ce tathA dedIpyamAna the, unapara bar3I-bar3I jAe~ kiraNoMkI bhA~ti suzobhita ho rahI thIM aura bhagavAn svayaM bar3I sAvadhAnI se -- IryAsamitise nIce dekhate hue vihAra karate the ||5|| jo zobhAse meru parvata ke samAna jAna par3ate the aise bhagavAn RSabhadeva kisI dina vihAra karate-karate madhyAhnake samaya hastinApura nagara meM praviSTa hue || 6 || madhyAhna ke sUryake samAna dedIpyamAna una puruSottama ke darzana kara hastinApurake samasta strI-puruSa bar3e Azcaryase mohako prApta ho gaye arthAt kisIko yaha dhyAna nahIM rahA ki yaha AhArakI velA hai isalie bhagavAnko AhAra denA cAhie ||7|| vahA~ke loga nAnA varNoMke vastra, aneka prakArake ratna aura hAthI, ghor3e, ratha tathA anya prakArake vAhana lA lAkara unheM samarpita karane lage ||8|| vinIta veSako dhAraNa karanevAle kitane hI loga pUrNacandramAke samAna mukhavAlI tathA kamaloMke samAna netroMse suzobhita sundara-sundara kanyAe~ unake pAsa le Aye ||9|| jaba ve pativratA kanyAe~ bhagavAn ke lie rucikara nahIM huIM taba ve nirAza hokara svayaM apane Apase hI dveSa karane lagIM aura AbhUSaNa dUra pheMka bhagavAnkA dhyAna karatI huI khar3I raha gayIM // 10 // athAnantara--mahalake zikharapara khar3e hue rAjA zreyAMsane unheM snehapUrNa dRSTise dekhA aura 1. zAtakaumbhaprabhaH ma. ka. / 2. jagAma ma. / 3. paricchinnaM kha. / 4. bhAsurAMzaH ma / 8 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe utthAya ca nRsiMho'sau sAntaHpurasuhRjanaH / kutAJjalipuTaH stotravyagoSThapuTapaGkajaH // 12 // tasya pradakSiNAM kurvan rarAja sa narAdhipaH / meronitambamaNDalyA bhrAmyagniva divAkaraH // 13 // tataH kuntalabhAreNa pramRjya caraNadvayam / tasyAnandAzrumiH pUrva kSAlitaM tena bhUbhRtA // 14 // ratnapAtreNa datvAdhaM kRtatatpadamArjanaH / zucau deze sthitAyAsmai vidhinA parameNa saH // 15 // rasamikSoH samAdAya kalazasthaM suzItalam / cakAra paramaM zrAddhaM tadguNAkRSTamAnasaH // 16 // tataH pramuditairdevaiH sAdhuzabdaughamizritaH / nabhogairdundubhidhvAnazcakre dikcakrapUraNaH // 17 // puSpANAM paJcavarNAnAM vRSTIzca pramathAdhipAH / aho dAnamaho dAnamityuktvA vavRSurmudA // 18 // anilo'rimukhaspoM dizaH surabhayan vavau / pUrayantI nabhomAgaM vasudhArA papAta ca // 19 // saMprAptaH surasanmAnaM trijagadvismayapradam / pUjito bharatasyApi zreyAn prItisamutkaTam // 20 // atha pravartanaM kRtvA pANipAtravratasya sH| zubhadhyAnaM samAviSTo bhUyo'pi vijitendriyaH // 21 // tatastasya sitadhyAnAd gate mohe parikSayam / utpannaM kevalajJAnaM lokAlokAvalokanam // 22 // tenaivaM tacca saMjAtaM tejaso maNDalaM mahat / kAlaM (lasya) vikirabhedaM rAtrivAsarasaMbhavam // 23 // taddeze vipulaskandho ratnapuSpairalaMkRtaH / azokapAdapo'bhUcca vilasadraktapallavaH // 24 // dekhate hI use pUrvajanmakA smaraNa ho AyA // 11 // rAjA zreyAMsa mahalase nIce utarakara antaHpura tathA anya mitrajanoMke sAtha unake pAsa AyA aura hAtha jor3akara stuti-pATha karatA huA pradakSiNA dene lgaa| bhagavAnkI pradakSiNA detA huA rAjA zreyAMsa aisA suzobhita ho rahA thA mAno meruke madhya bhAgakI pradakSiNA detA huA sUrya hI ho // 12-13 / / sarvaprathama rAjAne apane kezoMse bhagavAnke caraNoMkA mArjana kara Anandake A~suoMse unakA prakSAlana kiyA // 14 // ratnamayI pAtrase argha dekara unake caraNa dhoye, pavitra sthAnameM unheM virAjamAna kiyA aura tadanantara unake guNoMse AkRSTa citta ho, kalazameM rakhA huA ikSukA zItala jala lekara vidhipUrvaka zreSTha pAraNA karAyI-AhAra diyA // 15-16 // usI samaya AkAzameM calanevAle devoMne prasanna hokara sAdhu-sAdhu, dhanya-dhanya zabdoMke samUhase mizrita evaM digmaNDalako mukharita karanevAlA dundubhi bAjoMkA bhArI zabda kiyA // 17 // pramatha jAtike devoMke adhipatiyoMne 'aho dAnaM aho dAnaM' kahakara harSake sAtha pA~ca raMgake phUla barasAye / / 18 / / atyanta sukhakara sparzase sahita, dizAoMko sugandhita karanevAle vAyu bahane lagI aura AkAzako vyApta karatI huI ratnoMkI dhArA barasane lagI // 19 // isa prakAra udhara rAjA zreyAMsa tInoM jagatko AzcaryameM DAlanevAle devakRta sammAnako prApta huA aura idhara samrATa bharatane bhI bahuta bhArI prItike sAtha usakI pUjA kI / / 20 / / ___ athAnantara indriyoMko jItanevAle bhagavAn RSabhadeva, digambara muniyoMkA vrata kaisA hai ? unheM kisa prakAra AhAra diyA jAtA hai ? isakI pravRtti calAkara phirase zubhadhyAnameM lIna ho gaye // 21 // tadanantara zukladhyAnake prabhAvase mohanIya karmakA kSaya ho jAnepara unheM loka aura alokako prakAzita karanevAlA kevalajJAna utpanna ho gayA // 22 // kevalajJAnake sAtha hI bahata bhArI bhAmaNDala utpanna huaa| unakA vaha bhAmaNDala rAtri aura dinake kAraNa honevAle kAlake bhedako dUra kara rahA thA arthAt usake prakAzake kAraNa vahAM rAta-dinakA vibhAga nahIM raha pAtA thA // 23 / / jahA~ bhagavAnko kevalajJAna huA thA vahIM eka azoka vRkSa prakaTa ho gyaa| usa azoka vRkSakA skandha bahuta moTA thA, vaha ratnamayI phUloMse alaMkRta thA tathA usake lAla-lAla pallava 1. puraH ma. / puTastotra ka. / 2. kRtaM tatpadamarcanam kh.| 3. nabhauryaH m.| 4. ca samaM ma. / 5. viksdrkt-m.| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturva prakIrNA sumanovRSThiramodAkRSTaSaTpadA / namaH sthairamarairnAnArUpasaM bhavagAminI // 25 // mahAdundubhayo neduH kSubdhasAgaranisvanAH / adRSTavigrahairdevairAhatAH karapallavaiH // 26 // yakSa padmapalAzAkSau sarvAlaGkArabhUSitau / cAlayAJcakratuH svairaM cAmare candrahAsinI // 27 // merumastakasaMkAzaM mukuTaM bhUmiyoSitaH / siMhAsanaM samutpannaM karAhatadivAkaraMm // 28 // trilokavibhutAcihnaM muktAjAlakabhUSitam / chatratrayaM samudbhUtaM tasyeva vimalaM yazaH ||29|| siMhAsana sthitasyAsya saraNaM samavAnvitam / prAptasya gadituM zobhAM kevalI kevalaM prabhuH // 30 // tatastamavadhijJAnAdavagamya surAdhipAH / vandituM sapadi prAptAH parivArasamanvitAH // 31 // khyAto vRSamaseno'sya saMjAto gaNabhRtataH / anye ca zramaNA jAtA mahAMbairAgyayoginaH ||32|| yathAsthAnaM tatasteSu saraNe samavAnvite / yatyAdiSu niviSTeSu gaNezena pracoditaH ||33|| chAdayantIM svanAdena devadundubhi niHsvanam / jagAda bhagavAn vAcaM tattvArthaparizaMsinIm // 34 // asmiMstribhuvane kRtsne jIvAnAM hitamicchatAm / zaraNaM paramo dharmastasmAcca paramaM sukham // 35 // sukhArthaM ceSTitaM sarvaM tacca dharmanimittakam / evaM jJAtvA janA yatnAt kurudhvaM dharmasaMgraham // 36 // vRSTirvinA kuto mevaiH kva sasyaM bIjavarjitam / jIvAnAM ca vinA dharmAt sukhamutpadyate kutaH // 37 // gantukAmo yathA paGgurbhUko vaktuM samudyataH / andho darzanakAmazca tathA dharmAdRte sukham ||38|| bahuta ho adhika suzobhita ho rahe the ||24|| AkAzameM sthita devoMne sugandhise bhramaroM ko AkarSita karanevAlI evaM nAnA AkArameM par3anevAlI phUloM kI varSA kI ||25|| jinake zabda, kSobhako prApta hue samudra zabda samAna bhArI the aise bar3e-bar3e dundubhi bAje, adRzya zarIrake dhAraka devoMke dvArA karapallavoMse tADita hokara vizAla zabda karane lage ||26|| jinake netra kamalakI kalikAoMke samAna the tathA jo sarva prakAra ke AbhUSaNoMse suzobhita the aise donoM ora khar3e hue do yakSa, candramAkI ha~sI ur3AnevAle - sapheda camara icchAnusAra calAne lage ||27|| jo meruke zikhara ke samAna U~cA thA, pRthivIrUpI strIkA mAno mukuTa hI thA, aura apanI kiraNoMse sUryako tiraskRta kara rahA thA aisA siMhAsana utpanna huA // 28 // jo tIna lokakI prabhutAkA cihnasvarUpa thA, motiyoMkI lar3iyoM se vibhUSita thA aura bhagavAn ke nirmala yazake samAna jAna par3atA thA aisA chatratraya utpanna huA ||29|| AcArya raviSeNa kahate haiM ki samavasaraNake bIca siMhAsanapara virAjamAna hue bhagavAna kI zobhAkA varNana karaneke lie mAtra kevalajJAnI hI samartha haiM, hamAre jaise tuccha puruSa usa zobhAkA varNana kaise kara sakate haiM ||30|| * tadanantara avadhijJAnake dvArA, bhagavAnko kevalajJAna utpanna honekA samAcAra jAnakara saba indra apane-apane parivAroMke sAtha vandanA karaneke lie zIghra hI vahA~ Aye ||31|| sarva prathama vRSabhasena nAmaka munirAja inake prasiddha gaNadhara hue the| unake bAda mahAverAgyako dhAraNa karanevAle anya anya munirAja bhI gaNadhara hote rahe the ||32|| usa samavasaraNameM jaba muni, zrAvaka tathA deva Adi saba loga yathAsthAna apane-apane koThoMmeM baiTha gaye taba gaNadharane bhagavAn se upadeza denekI preraNA kI ||33|| bhagavAn apane zabdase deva-dundubhiyoM ke zabdako tirohita karate evaM tattvArthako sUcita karanevAlI nimnAMkita vANI kahane lage ||34|| unhoMne kahA ki isa trilokAtmaka samasta saMsAra meM hita cAhanevAle logoMko eka dharmaM hI parama zaraNa haiM, usIse utkRSTa sukha prApta hotA hai| ||35|| prANiyoMkI samasta ceSTAe~ sukhake lie haiM aura sukha dharmake nimittase hotA hai, aisA jAnakara he bhavya jana ! tuma saba dharmaMkA saMgraha karo || 36 || binA meghoM ke vRSTi kaise ho sakatI hai aura binA bIja anAja kaise utpanna ho sakatA hai| isI taraha binA dharmaMke. jIvoMko sukha kaise utpanna ho sakatA hai ? ||37|| jisa prakAra paMgu manuSya calaneko icchA kare, gU~gA manuSya bolanekI icchA kare, 1. nisvanAm ma. / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe paramANoH paraM svalpaM na cAnyanamaso mahat / dharmAdanyazca loke'smin suhRnnAsti zarIriNAm // 39 // manuSyabhogaH svargazca siddhasaukhyaM ca dharmataH / prApyate yattadanyena gyApAreNa kRtena kim // 40 // ahiMsAnirmalaM dharma sevante ye vipazcitaH / teSAmevorddhavagamanaM yAnti tiryagadho'nyathA // 4 // yadyapyUvaM tapaHzaktyA vrajeyuH paraliGginaH / tathApi kiGkarA bhUtvA te devAn samupAsate // 42 // devadurgatiduHkhAni prApya karmavazAttataH / svargacyutAH punastiryagyonimAyAnti duHkhinaH // 43 // samyagdarzanasaMpannAH svabhyastajinazAsanAH / divaM gatvA cyutA bodhi prApya yAnti paraM zivam // 44 // sAgArANAM yatInAM ca dharmo'sau dvividhaH smRtaH / tRtIyaM ye tu manyante dagdhAste mohavahinA // 45 // aNuvratAni paJca syustriprakAraM guNavratam / zikSAvratAni catvAri dharmo'yaM gRhamedhinAm // 46 // sarvArambhaparityAgaM kRtvA dehe'pi niHspRhAH / kAladharmeNa saMyuktA gatiM te yAnti zobhanAm // 47 // mahAvratAni paJca syustathA samitayo matAH / guptayastisra udiSTA dharmo'yaM vyomavAsasAm // 48 // dharmaNAnena saMyuktAH zumadhyAnaparAyaNAH / yAnti nAkaM ca mokSaM ca hisvA pUtikalevaram // 49 // ye'pi jAtasvarUpANAM paramabrahmacAriNAm / stutiM kurvanti bhAvena te'pi dharmamavApnuyuH // 50 // tena dharmaprabhAveNa kugatiM na vrajanti te / lamante bodhilAmaM ca mucyante yena kilviSAt // 51 // ityAdi devadevena bhASitaM dharmamuttamam / zrutvA devA manuSyAzca paramAmodamAgatAH // 52 // aura andhA manuSya dekhanekI icchA kare usI prakAra dharmake binA sukhaprApta karanA hai // 38 // jisa prakAra isa saMsArameM paramANuse choTI koI cIja nahIM hai aura AkAzase bar3I koI vastu nahIM hai usI prakAra prAgiyoMkA dharmase bar3A koI mitra nahIM hai // 39 / / jaba dharmase hI manuSya sambandhI bhoga, svarga aura mukta jIvoMko sukha prApta ho jAtA hai taba dUsarA kArya karanese kyA lAbha hai ? // 40 // jo vidvajjana ahiMsAse nirmala dharmakI sevA karate haiM unhIMkA UdhvaMgamana hotA hai anya jIva to tiryagloka athavA adholokameM hI jAte haiM / / 41|| yadyapi anyaliMgI-haMsa-paramahaMsa-parivrAjaka Adi bhI tapazcaraNakI zaktise Upara jA sakate haiM-svargoM meM utpanna ho sakate haiM tathApi ve vahA~ kiMkara hokara anya devoMkI upAsanA karate haiM // 42 // ve vahAM deva hokara bhI karmake vaza durgatike duHkha pAkara svargase cyuta hote haiM aura du:khI hote hue tiryaMca yoni prApta karate haiM // 43 // jo samyagdarzanase sampanna haiM tathA jinhoMne jinazAsanakA acchI taraha abhyAsa kiyA hai ve svarga jAte haiM aura vahA~se cyuta honepara ratnatrayako pAkara utkRSTa mokSako prApta karate haiM // 44 // vaha dharma gahasthoM aura muniyoMke bhedase do prakArakA hai| ina doke sivAya jo tIsare prakArakA dharma mAnate haiM ve moharUpI agnise jale hue haiM // 45 // pA~ca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvrata, yaha gRhasthoMkA dharma hai // 46 // jo gRhastha anta samaya saba prakArake ArambhakA tyAga kara zarIrameM bhI niHspRha ho jAte haiM tathA samatA bhAvase maraNa karate haiM ve uttama gatiko prApta hote haiM // 47 // pAMca mahAvrata, pA~ca samitiyAM aura tIna guptiyAM yaha muniyoMkA dharma hai // 48 // jo manuSya muni dharmase yukta hokara zubha dhyAnameM tatpara rahate haiM ve isa durgandhipUrNa bIbhatsa zarIrako chor3akara svarga athavA mokSako prApta hote haiM // 49 / / jo manuSya utkRSTa brahmacArI digambara muniyoMkI bhAvapUrvaka stuti karate haiM ve bhI dharmako prApta ho sakate haiM // 50 // ve usa dharmake prabhAvase kugatiyoMmeM nahIM jAte kintu usa ratnatrayarUpI dharmako prApta kara lete haiM jisake ki prabhAvase pApabandhanase mukta ho jAte haiM // 51 // isa prakAra devAdhideva bhagavAn vRSabhadevake dvArA kahe hue uttama dharmako sunakara deva aura manuSya sabhI parama harSako prApta hue // 52 // 1. zarIriNaH ma. / 2. gRhasevinAm ma. / 3. zobhatAm ma. / 4. devamanuSyAzca ma. / 5. paramaM moda- ma. / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha parva kecit samyagmatiM bhejurgRhidharmamathApare / anagAravrataM kecit svazakteranugAminaH // 53 // tataH samudyatA gantuM jinaM natvA surAsurAH / stutvA ca nijadhAmAni gatA dharmavibhUSitAH // 54 // yaM yaM dezaM sa sarvajJaH prayAti gatiyogataH / yojanAnAM zataM tatra jAyate svargavibhramam // 55 // sa bhraman bahudezeSu mavyarAzInupAgatAn / ratnatritayadAnena saMsArA'dudatIrat // 56 // tasyAsIda gaNapAlAnAmazItizcaturuttarA / sahastrANi ca tAvanti sAdhUnAM sutapobhRtAm // 57 / / atyantazuddhacintAste ravicandrasamapramAH / ebhiH parivRtaH savA jino viharate mahIm // 58 // cakravartizriyaM tAvatprApto maratabhUpatiH ! yasya kSetramidaM nAmnA jagatprakaTatAM gatam // 59 // RSamasya zataM putrAstejaskAntisamanvitAH / zramaNavratamAsthAya saMprAptAH paramaM padam // 6 // tanmadhye bharatazcakrI babhUva prathamo bhuvi / vinItAnagare ramye sAdhulokaniSevite // 61 // akSayA nidhayastasya navaratnAdisaMbhRtAH / AkarANAM sahasrANi navatirnavasaMyutAH // 62 // trayaM suramikoTInAM halakoTistathoditAH / caturmiradhikAzItirlakSANAM naradantinAm / / 63 / / koThyazcASTau dazodiSTA vAjinAM vAtaraMhasAm / dvAtriMzacca sahasrANi pArthivAnAM mahaujasAm // 6 // tAvantyeva sahasrANi dezAnAM purasaMpadAm / caturdaza ca ratnAni rakSitAni sadA suraiH // 65 // purandhrINAM sahasrANi navatiH SabhiranvitAH / aizvayaM tasya niHzeSaM gaditaM naiva zakyate // 66 // podanAkhye pure tasya sthito bAhubalI nRpaH / pratikUlo mahAsattvastulyotpAdakamAnataH // 67 // tasya yuddhAya saMprApto bharatazcakragarvitaH / sainyena caturaGgeNa chAdayan dharaNItalam // 6 // kitane hI logoMne samyagdarzana aura samyagjJAnako dhAraNa kiyaa| kitane hI logoMne gRhastha dharma aMgIkAra kiyA aura apanI zaktikA anusaraNa karanevAle kitane hI logoMne manivrata svIkAra kiyA // 53 / / tadanantara jAneke lie udyata hue sura aura asuroMne jinendra devako namaskAra kiyA, unakI stuti kI aura phira dharmase vibhUSita hokara saba loga apane-apane sthAnoMpara cale gaye // 54 // bhagavAnkA gamana icchAvaza nahIM hotA thA phira bhI ve jisa-jisa dezameM pahuMcate the vahAM sau yojana takakA kSetra svargake samAna ho jAtA thA / / 55 / / isa prakAra aneka dezoMmeM bhramaNa karate hue jinendra bhagavAnne zaraNAgata bhavya jIvoMko ratnatrayakA dAna dekara saMsAra-sAgarase pAra kiyA thA // 56 / / bhagavAnke caurAsI gaNadhara the aura caurAsI hajAra uttama tapasvI sAdhu the // 57 / / ve saba sAdhu atyanta nirmala hRdayake dhAraka the tathA sUrya aura candramAke samAna prabhAse saMyukta the| ina sabase parivRtta hokara bhagavAnne samasta pRthivIpara vihAra kiyA thA // 58 / / bhagavAn RSabhadevakA putra rAjA bharata cakravartIkI lakSmIko prApta huA thA aura usIke nAmase yaha kSetra saMsArameM bharata kSetrake nAmase prasiddha huA thA // 59|| bhagavAn RSabhadevake sau putra the jo ekase eka bar3hakara teja aura kAntise sahita the tathA jo antameM zramaNapada-munipada dhAraNa kara paramapada--nirvANadhAmako prApta hue the // 60 // una sau putroMke bIca bharata cakravartI prathama putra thA jo ki sajjanoMke samUhase sevita ayodhyA nAmakI sundara nagarImeM rahatA thA // 61 / / usake pAsa nava ratnoMse bharI huI akSaya nau nidhiyA~ thIM, ninyAnabe hajAra khAneM thIM, tIna karor3a gAyeM thIM, eka karor3a hala the, caurAsI lAkha uttama hAthI the, vAyuke samAna vegavAle aThAraha karor3a ghor3e the, battIsa hajAra mahApratApI rAjA the, nagaroMse suzobhita battIsa hajAra hI deza the, deva loga sadA jinakI rakSA kiyA karate the aise caudaha ratna the, aura chiyAnabe hajAra striyA~ thiiN| isa prakAra usake samasta aizvayaMkA varNana karanA azakya hai-kaThina kArya hai / / 62-66 / / podanapura nagarameM bharatakA sautelA bhAI rAjA bAhubalI rahatA thaa| vaha atyanta zaktizAlI thA tathA 'maiM aura bharata eka hI pitAke do putra haiM' isa ahaMkArase sadA bharatake viruddha rahatA thA // 67 / / cakraratnake 1. -dudatItaran m.| 2. ca tapobhRtAm ma. / 3. potanAkhye ma. / 4. mAnasaH ma. / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 padmapurANe 1 tayogajaghaTATopasaMghaTTaravasaMkulam / saMjAtaM prathamaM yuddhaM bahulatvakSayAvaham // 69 // athovAca vihasyaivaM bharataM bAhuvikramI / kiM varAkena lokena nihatenAmunAvayoH // 70 // yadi niHspandayA dRSTyA bhavatAhaM parAjitaH / tato nirjita evAsmi dRSTiyuddhe pravartyatAm // 71 // dRSTiyuddhe tato bhagnastathA bAhuraNAdiSu / vadhArthaM marato bhrAtuzcakraratnaM visRSTavAn // 72 // tattasyAntyazarIratvAdakSamaM vinipAtane / tasyaiva punarAyAyaM samIpaM viphalakriyam // 73 // tato bhrAtrA samaM vairamavabudhya mahAmanAH / saMprApto bhogavairAgyaM paramaM bhujavikramI ||74 || saMtyajya sa tato bhogAn bhUtvA nirvastrabhUSaNaH / varSaM pratimayA tasthau meruvaniHprakampakaH ||75|| valmIkavivarodhAtairatyuyaiH sa mahoragaiH / zyAmAdInAM ca vallIbhiH veSTitaH prApa kevalam // 76 // tataH zivapadaM prApadAyuSaH karmaNaH kSaye / prathamaM so'vasarpiNyAM muktimArgaM vyazodhayat // 77 // bharatastvakarod rAjyaM kaNTakaiH parivarjitam / SaDbhirbhAgairvibhaktAyAM sarvasyAM bharatakSitau // 78 // vidyAdharapurAkArA grAmAH sarva sukhAvahAH / devalokaprakArAzca puraH paramasaMpadaH ||79 || devA iva janAsteSu rejuH kRtayuge sadA / manoviSaya saMprAptavicitrAmbarabhUSaNAH ||80|| dezA bhogabhuvA tulyA lokapAlopamA nRpAH / apsaraH sadRzo nAryo madanAvAsabhUmayaH // 81 // evamekAtapatrAyAM pRthivyAM bhairato'dhipaH / AkhaNDala iva svarge bhukke karmaphalaM zubham // 82 // ahaMkArase cakanAcUra bharata apanI caturaMga senAke dvArA pRthivItalako AcchAdita karatA huA usake sAtha yuddha karaneke lie podanapura gayA / / 68 / / vahA~ una donoMmeM hAthiyoMke samUhakI Takkara se utpanna hue zabdase vyApta prathama yuddha huA / usa yuddha meM aneka prANI mAre gaye || 69 // yaha dekha bhujAoMke balase suzobhitaM bAhubalIne ha~sakara bharatase kahA ki isa taraha niraparAdha dIna prANiyoM ke vadhase hamArA aura ApakA kyA prayojana siddha honevAlA hai ||70 || yadi Apane mujhe nizcaladRSTise parAjita kara diyA to maiM apane Apako parAjita samajha lUMgA ataH dRSTiyuddha meM pravRtta honA cAhie ||71|| bAhubalI ke kahe anusAra donoMkA dRSTiyuddha huA aura usameM bharata hAra gayA / tadanantara jala-yuddha aura bAhu-yuddha bhI hue unameM bhI bharata hAra gayA / antameM bharatane bhAIkA vadha karaneke lie cakraratna calAyA // 72 // parantu bAhubalI caramazarIrI the ataH vaha cakraratna unakA vadha karanemeM asamartha rahA aura niSphala ho lauTakara bharatake samIpa vApasa A gayA || 73|| tadanantara bhAIke sAtha bairakA mUla kAraNa jAnakara udAracetA bAhubalI bhogoMse atyanta virakta ho gaye ||14|| unhoMne usI samaya samasta bhogoMkA tyAgakara vastrAbhUSaNa utArakara pheMka diye aura eka varSaM taka meru parvata ke samAna niSprakampa khar3e rahakara pratimA yoga dhAraNa kiyA || 75 || unake pAsa aneka vAmiyA~ laga gayIM jinake biloMse nikale hue bar3e-bar3e sA~poM aura zyAmA AdikI latAoMne unheM veSTita kara liyaa| isa dazAmeM unheM kevalajJAna prApta ho gayA || 76 // tadanantara AyukarmakA kSaya honepara unhoMne mokSa pada prApta kiyA aura isa avasarpiNI kAlameM sarvaprathama unhoMne mokSamArgaM vizuddha kiyA - niSkaNTaka banAyA || 77 || bharata cakravartIne chaha bhAgoMse vibhakta bharata kSetrakI samasta bhUmipara apanA niSkaNTaka rAjya kiyA || 78|| unake rAjya meM bharata kSetrake samasta gA~va vizAdharoMke nagaroMke samAna sarva sukhoMse sampanna the, samasta nagara devalokake samAna utkRSTa sampadAoMse yukta the ||79 || aura unameM rahanevAle manuSya, usa kRta yugameM devoMke samAna sadA suzobhita hote the / usa samayake manuSyoMko manameM icchA hote hI taraha-tarahake vastrAbhUSaNa prApta hote rahate the ||80|| vahA~ ke deza bhogabhUmiyoMke samAna the, rAjA lokapAloMke the aura striyA~ apsarAoMke samAna kAmakI nivAsabhUmi thIM // 81 // isa taraha jisa prakAra 1. mArge ma. / 2. bharatAdhipaH ma. / tulya Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha pa rakSitaM yasya yakSANAM sahasreNa prayatnataH / sarvendriyasukhaM ratnaM subhadrAkhyaM vyarAjata // 83 // paJca putrazatAnyasya yairidaM bharatAhvayam / kSetraM vibhAgato bhuktaM pitrA dattamakaNTakam // 84 // athaivaM kathitaM tena gautamena mahAtmanA / zreNikaH punarapyAha vAkyametatkutUhalI // 85 // varNatrayasya bhagavansaMbhavo me tvayoditaH / utpattiM sUtrakaNThAnAM jJAtumicchAmi sAMpratam // 86 // prANighAtAdikaM kRtvA karma sAdhujugupsitam / paraM vahantyamI gavaM dharmaprAptinimittakam // 87 // tadeSAM viparItAnAmutpattiM vaktumarhasi / kathaM caiSAM gRhasthAnAM bhakto lokaH pravartate // 88 // evaM pRSTo gaNezo'sAvidaM vacanamabravIt / kRpAGganApariSvaktahRdayo hatamatsaraH // 89 // zreNika zrUyatAmeSA yathAjAtasamudbhavaH / viparItapravRttInAM mohAvaSTabdhacetasAm // 90 // sAketanagarAsane pradeze prathamo jinaH / AsAJcakre'nyadA devatiryagmAnavaveSTitaH // 91 // jJAtvA taM bharatastuSTo prAhayitvA susaMskRtam / annaM jagAma yatyarthaM bahubhedaprakalpitam // 92 // praNamya ca jinaM bhaktyA samastAMzca digambarAn / bhUmau karadvayaM kRtvA vANImetAmabhASata // 93 // prasAdaM bhagavanto me kartumarhatha yAcitAH / pratIcchata mayA bhikSAM zobhanAmupapAditAm // 94 // ityukte bhagavAnAha bharateyaM na kalpate / sAdhUnAmIdRzI bhikSA yA taduddezasaMskRtA // 95 // indra svarga meM apane zubhakarmakA phala bhogatA hai usI prakAra bharata cakravartI bhI ekachatra pRthivIpara apane zubhakarmakA phala bhogatA thA || 82|| eka hajAra yakSa prayatnapUrvaka jisakI rakSA karate the aisA samasta indriyoM ko sukha denevAlA usakA subhadrA nAmaka strIratna atizaya zobhAyamAna thA // 83 // bharata cakravartIke pA~ca sau putra the jo pitAke dvArA vibhAga kara diye hue niSkaNTaka bharata kSetrakA upabhoga karate the ||84 // isa prakAra mahAtmA gautama gaNadharane bhagavAn RSabhadeva tathA unake putra aura pautroMkA varNana kiyA jise sunakara kutUhalase bhare hue rAjA zreNikane phirase yaha kahA ||85 || he bhagavan ! Apane mere lie kSatriya, vaizya aura zUdra ina tIna varNoM kI utpatti to kahI aba maiM isa samaya brAhmaNoM kI utpatti aura jAnanA cAhatA hU~ || 86 // ye loga dharmaprAptike nimitta, sajjanoMke dvArA nindita prANihiMsA Adi kArya kara bahuta bhArI garvako dhAraNa karate haiM // 87 // isalie Apa ina viparIta pravRtti karanevAloM kI utpatti kahaneke yogya haiN| sAtha hI yaha bhI batalAie ki ina gRhastha brAhmaNoM ke loga bhakta kaise ho jAte haiM ? ||88 || isa prakAra dayArUpI strI jinake hRdayakA AliMgana kara rahI thI tathA matsara bhAvako jinhoMne naSTa kara diyA thA aise gautama gaNadhara ne rAjA zreNika ke pUchanepara nimnAMkita vacana kahe ||89|| he zreNika ! jinakA hRdaya mohase AkrAnta hai aura isIlie jo viparIta pravRtti kara rahe haiM aise ina brAhmaNoM kI utpatti jisa prakAra huI vaha maiM kahatA hU~ tU suna ||20|| eka bAra ayodhyA nagarIke samIpavartI pradeza meM deva, manuSya tathA tiryaMcoMse veSTita bhagavAn RSabhadeva Akara virAjamAna hue / unheM AyA jAnakara rAjA bharata bahuta hI santuSTa huA aura muniyoM ke uddezya se banavAyA huA nAnA prakArakA uttamottama bhojana naukaroMse livAkara bhagavAn ke pAsa pahu~cA / vahA~ jAkara usane bhaktipUrvaka bhagavAn RSabhadevako tathA anya samasta muniyoMko namaskAra kiyA aura pRthvIpara donoM hAtha Tekakara yaha vacana kahe ||91-93 / / he bhagavan ! maiM yAcanA karatA hU~ ki Apa loga mujhapara prasanna hoie aura mere dvArA taiyAra karAyI huI yaha uttamottama bhikSA grahaNa kIjie | || 94 || bharatake aisA kahanepara bhagavAnne kahA ki he bharata ! jo bhikSA muniyoMke uddezyase taiyAra kI jAtI hai vaha unake yogya nahIM hai - munijana uddiSTa bhojana grahaNa nahIM 1. virAjate ma. / 2. hRdayodgatamatsaraH ma / 3. bhramau ma / 4. prabhASata ma. / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 padmapurANe ete hi tRSNayA muktA nirjitendriyazatravaH / vidhAyApi bahUn mAsAnupavAsaM mahAguNAH // 96 // frri re movi nirdoSAM maunamAsthitAH / bhuJjate prANaSTatyarthaM prANA dharmasya hetavaH // 97 // dharmaM caranti mokSArthaM yatra pIDA na vidyate / kathaMcidapi sattvAnAM sarveSAM sukhamicchatAm // 98 // zrutvA tadvacanaM samrAr3acintayadidaM ciram / aho vata mahAkaSTaM jainezva ramidaM vratam // 99 // tiSThanti munayo yatra svasmin dehe'pi niHspRhAH / jAtarUpadharA dhIrAH sarvabhUtadayAparAH // 100 // idAnIM bhojayAmyetAn sAgAravratamAzritAn / lakSaNaM hemasUtreNa kRtvaitena mahAndhasA // 101 // prakAmamanyadapyebhyo dAnaM yacchAmi bhaktitaH / kanIyAn munidharmasya dharmo'mIbhiH samAzritaH // 102 // samyagdRSTijanaM sarvaM tato'sau dharaNItale / nyamantrayan mahAvegaiH puruSaiH svasya saMmataiH // 103 // mahAn kalakalo jAtaH sarvasyAmavanau tataH / mo mo narA mahAdAnaM marataH kartumudyataH / / 104 / / uttiSThatAzu gacchAmo vastraratnAdikaM dhanam / AnayAmo narA hyete preSitAstena sAdarAH / / 105 || uktamanyairidaM tatra pUjayatyeSa saMmatAn / samyagdRSTijanAn rAjA gamanaM tatra no vRthA // 106 // tataH samyagdRzo yAtA harSaM paramamAgatAH / samaM putraiH kalatraizca puruSA vinayasthitAH // 107 // mithyAdRzo'pi saMprAptA mAyayA vasutRSNayA / bhavanaM rAjarAjasya zakraprAsAdasannibham // 108 // aGgaNoptayavabrIhimudmASAGkurAdibhiH / uccitya lakSaNaiH sarvAn samyagdarzanasaMskRtAn // 109 // ra || 95|| ye muni tRSNAse rahita haiM, inhoMne indriyarUpI zatruoMko jIta liyA hai, tathA mahAn guNoMke dhAraka haiM / ye eka-do nahIM aneka mahInoMke upavAsa karaneke bAda bhI zrAvakoMke ghara hI bhojana ke lie jAte haiM aura vahAM prApta huI nirdoSa bhikSAko mauna se khar3e rahakara grahaNa karate haiM / unakI yaha pravRtti rasAsvAda ke lie na hokara kevala prANoMkI rakSAke lie hI hotI hai kyoMki prANa dharmake kAraNa haiM // 96 - 27 // ye muni mokSa - prApti ke lie usa dharmakA AcaraNa kara rahe haiM jisameM ki sukhakI icchA rakhanevAle samasta prANiyoMko kisI bhI prakArakI pIr3A nahIM dI jAtI hai ||18|| bhagavAn ke ukta vacana sunakara samrAT bharata cirakAla taka yaha vicAra karatA rahA aura kahatA rahA ki aho ! jinendra bhagavAnkA yaha vrata mahAn kaSToMse bharA hai / isa vrata ke pAlana karanevAle muni apane zarIra meM niHspRha rahate haiM, digambara hote haiM, dhIravIra tathA samasta prANiyoMpara dayA karanemeM tatpara rahate haiM / / 92 - 100 // isa samaya jo yaha mahAn bhojana-sAmagrI taiyAra kI gayI hai isase gRhasthakA vrata dhAraNa karanevAle puruSoMko bhojana karAtA hU~ tathA ina gRhasthoMko suvarNasUtra se cihnita karatA ||| 101 || bhojana ke sivAya anya Avazyaka vastue~ bhI inake lie bhaktipUrvaka acchI mAtrAmeM detA hU~ kyoMki ina logoMne jo dharmaM dhAraNa kiyA hai vaha muni dharmakA choTA bhAI hI to hai // 102 // tadanantara -- samrAT bharatane mahAvegazAlI apane iSTa puruSoMko bhejakara pRthivItalapara vidyamAna samasta samyagdRSTijanoMko nimantrita kiyA || 103 || isa kAryaMse samasta pRthivIpara bar3A kolAhala maca gayA / loga kahane lage ki aho ! manuSyajana ho ! samrAT bharata bahuta bhArI dAna karane ke lie udyata huA hai // 104 // isalie uTho, zIghra caleM, vastra-ratna Adika dhana lAveM, dekho ye Adarase bhare sevakajana usane bheje haiM // 105 // yaha sunakara unhIM logoM meM se koI kahane lage ki yaha bharata apane iSTa samyagdRSTijanoM kA hI satkAra karatA hai isalie hama logoM kA vahA~ jAnA vRthA hai || 106 || yaha sunakara jo samyagdRSTi puruSa the ve parama harSako prApta ho strI -putrAdikoM ke sAtha bharata ke pAsa gaye aura vinayase khar3e ho gaye || 107 || jo mithyAdRSTi the ve bhI dhanakI tRSNAse mAyAmayI samyagdRSTi banakara indrabhavanakI tulanA karanevAle samrAT bharata ke bhavana meM pahu~ce || 108 || samrAT bharatane bhavanake A~ganameM boye hue jo, dhAna, mU~ga, ur3ada Adike aMkuroMse 1. zAntaprazamamUrtayaH ma / 2. nyAmantrayan ka. / 2. jAtAH ka., kha. / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha parva alakSayat saratnena sUtracihvena caarunnaa| cAmokaramayenAsau prAvezayadatho gRham // 11 // mithyAdRzo'pi tRSNArtAzcintayA vyAkulIkRtAH / jalpanto dInavAkyAni praviSTA duHkhasAgaram // 11 // tato yathepsitaM dAnaM zrAvakenyo dadau nRpaH / pUjitAnAM ca cinteyaM teSAM jAtA darAtmanAma // 11 // vayaM ke'pi mahApUtA jagate hitakAriNaH / pUjitA yannarendraNa zraddhayA'tyantataGgayA // 113 // tataste tena garveNa samaste dharaNItale / pravRttA yAcituM lokaM dRSTvA dravyasamanvitam // 114 // tato matisamudreNa bharatAya niveditam / yathAyeti mayA jaine vacanaM sadasi zrutam // 115|| varddhamAnajinasyAnte maviSyanti kalau yuge / ete ye bhavatA sRSTAH pAkhaNDino mahoddhatAH // 116 // prANino mArayiSyanti dharmabunyA vimohitaaH| mahAkaSAyasaMyuktAH sadA pApakriyodyatAH // 117 // kugranthaM vedasaMzaM ca hiMsAmASaNatatparam / vakSyanti kartRnirmuktaM mohayanto'khilAH prajAH // 118 // mahArambheSu saMsaktAH pratigrahaparAyaNAH / kariSyanti sadA nindAM jinabhASitazAsane / / 119 / / nirgranthamagrato dRSTvA krodhaM yAsyanti pApinaH / upadravAya lokasya viSavRkSAGkurA iva // 120 // tacchutvA bharataH kruddhaH tAn sarvAn hantumudyataH / brAsitAste tatastena nAbheyaM zaraNaM gatAH // 121 // yasmAnmA hananaM putra kArSIriti 'nivAritam / RSabheNa tato yAtA 'mAhanA' iti te zrutim / / 122 / / rakSitAste yatastena jinena zaraNAgatAH / vAtAramindramityuccaistatastaM vibudhA jaguH / / 123 // samasta samyagdRSTi puruSoMkI chA~Ta alaga kara lI tathA unheM jisameM ratna piroyA gayA thA aise suvarNamaya sundara sUtrake cihnase cihnita kara bhavanake bhItara praviSTa karA liyA // 109-110 // tRSNAse pIr3ita mithyAdRSTi loga bhI cintAse vyAkula ho dona vacana kahate hue duHkharUpI sAgarameM praviSTa hura // 111 // tadanantara-rAjA bharatane una zrAvakoMke lie icchAnusAra dAna diyaa| bharatake dvArA sammAna pAkara unake hRdayameM durbhAvanA utpanna huI aura ve isa prakAra vicAra karane lage // 112 // ki hama loga vAstavameM mahApavitra tathA jagatkA hita karanevAle koI anupama puruSa haiM isIlie to rAjAdhirAja bharatane bar3I zraddhAke sAtha hama logoMkI pUjA kI hai // 113 // tadanantara ve isI garvase samasta pRthivItalapara phaila gaye aura kisI dhana-sampanna vyaktiko dekhakara yAcanA karane lage // 114|| tatpazcAt kisI dina matisamudra nAmaka mantrIne rAjAdhirAja bharatase kahA ki Aja maiMne bhagavAnke samavasaraNameM nimnAMkita vacana sunA hai / / 115 / / vahA~ kahA gayA hai ki bharatane jo ina brAhmaNoMkI racanA kI hai so ve varddhamAna tIrthaMkarake bAda kaliyuga nAmaka paMcama kAla Anepara pAkhaNDI evaM atyanta uddhata ho jAyeMge // 116 // dharma buddhise mohita hokara arthAt dharma samajhakara prANiyoMko mAreMge, bahuta bhArI kaSAyase yukta hoMge aura pApa kAryake karane meM tatpara hoMge // 117 // jo hiMsAkA upadeza dene meM tatpara rahegA aise veda nAmaka khoTe zAstrako kartAse rahita arthAt Izvara praNIta batalAveMge aura samasta prajAko mohita karate phireMge // 118 // bar3e-bar3e ArambhoMmeM lIna raheMge, dakSiNA grahaNa kareMge aura jinazAsanakI sadA nindA kareMge // 119|| nirgrantha muniko Age dekhakara krodhako prApta hoMge aura jisa prakAra viSavRkSake aMkura jagatke upadrava arthAt apakArake lie haiM usI prakAra ye pApI bhI jagatke upadravake lie hoMge-jagatmeM sadA anartha utpanna karate raheMge // 120 / / matisamudra mantrIke vacana sunakara bharata kupita ho una saba viproMko mAraneke lie udyata huaa| tadanantara ve bhayabhIta hokara bhagavAn RSabhadevakI zaraNa meM gaye / / 121!! bhagavAn RSabhadevane 'he putra ! inakA ( mA hananaM kArSIH ) hanana mata karo' yaha zabda kahakara inakI rakSA kI thI isalie ye Age calakara 'mAhana' isa prasiddhiko prApta ho gaye arthAt 'mAhana' kahalAne lage // 122 / / cUMki ina zaraNAgata brAhmaNoMkI RSabha jinendrane rakSA ko thI isalie devoM athavA vidvAnoMne bhagavAnko 1. nivAritaH ma.. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papapurANe ye ca te prathamaM bhagnA nRpA nAthAnugAminaH / vratAntaramamI cakruH svabuddhiparikalpitam // 12 // teSAM ziSyAH praziSyAzca mohayantaH kuhetumiH / jagad garvaparAyattAH kuzAstrANi pracakrire // 125 // bhRguraGgizirA vahniH kapilo'trirvidastathA / anye ca bahavo'jJAnAjAtA valkalatApasAH // 126 / / sviyaM dRSTvA kucittAste puMliGga prAptavikriyam / pidadhurmohasaMchamAH kaupInena narAdhamAH // 127 // sUtrakaNThA purA tena ye sRssttaashckrvrtinaa| bIjavatprasRtAste'tra saMtAnena mahItale // 28 // prastAvagatametatte kathitaM dvijakalpanam / idAnIM prakRtaM vakSye rAjan zRNu samAhitaH / / 129 // athAsau lokamuttArya prabhUtaM bhavasAgarAt / kailAsazikhare prApa nirvRtiM nAminandanaH // 130 // tato bharatarAjo'pi pravrajyA pratipannavAn / sAmrAjyaM tRNavat tyaktvA lokavismayakAraNam // 131 / / AryAcchandaH sthityadhikAro'yaM te zreNika gaditaH samAsatastvenam / vaMzAdhikAramadhunA puruSarave viddhi sAdaraM vacmi // 132 // ityAce raviSeNAcAryaprokta padmacarite RSabhamAhAtmyAbhidhAnaM nAma caturtha parva // 4 // trAtA arthAt rakSaka kahakara unakI bahuta bhArI stuti kI thI // 123 // dIkSAke samaya bhagavAn RSabhadevakA anukaraNa karanevAle jo rAjA pahale hI cyuta ho gaye the unhoMne apanI-apanI buddhike anusAra dUsare-dUsare vrata calAye the // 124 // unhIMke ziSya-praziSyoMne ahaMkArase cUra hokara khoTIkhoTI yuktiyoMse jagatko mohita karate hue aneka khoTe zAstroMkI racanA kI // 125 // bhRgu, aMgizirasa, vahni, kapila, atri tathA vida Adi aneka sAdhu ajJAnavaza valkaloMko dhAraNa karanevAle tApasI hue // 126 // strIko dekhakara unakA citta dUSita ho jAtA thA aura jananendriyameM vikAra dikhane lagatA thA isalie una adhama mohI jIvoMne jananendriyako laMgoTase AcchAdita kara liyA // 127|| kaNThameM sUtra arthAt yajJopavItako dhAraNa karanevAle jina brAhmaNoMko cakravartI bharatane pahale bIjake samAna thor3I hI racanA kI thI ve aba santatirUpase bar3hate hue samasta pRthvI talapara phaila gaye // 128 / / gautama gaNadhara rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! yaha brAhmaNoMkI racanA prakaraNavaza maiMne tujhase kahI hai| aba sAvadhAna hokara prakRta bAta kahatA hU~ so suna // 129 / / bhagavAn RSabhadeva saMsAra-sAgarase aneka prANiyoMkA uddhAra kara kailAsa parvatakI zikharase mokSako prApta hue // 130 // tadanantara cakravartI bharata bhI logoMko AzcaryameM DAlanevAle sAmrAjyako tRNake samAna chor3akara dIkSAko prApta hue // 131 // he zreNika ! yaha sthiti nAmakA adhikAra maiMne saMkSepase tujhe kahA hai, he zreSTha puruSa ! aba vaMzAdhikArako kahatA hU~ so Adarase zravaNa kara // 132 // isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSeNAcArya praNIta padmacaritameM RSabhadevakA mAhAtmya varNana karanevAlA caturtha parva pUrNa huA // 4 // 1. narAdhipAH kha. / 2. -muttIrya ka. / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva jagatyasmin mahAvaMzAzcatvAraH prathitA nRpa / eSAM rahasyasaMyuktAH prabhedA bahudhoditAH ||1|| ikSvAkuH prathamasteSAmunnato lokabhUSaNaH / RSivaMzo dvitIyastu zazAGkakaranirmalaH // 2 // vidyAbhRtAM tRtIyastu vaMzo'tyantamanoharaH / harivaMzo jagarakhyAtazcaturthaH parikIrtitaH // 3 // tasyAdityayazAH putro bharatasyodapadyata / tataH sitayazA jAto valAGkastasya cAbhavat ||4|| jajJe ca subalastasmAttatazcApi mahAbalaH / tasmAdatibalo jAtastatazcAmRtazabditaH ||5|| subhadraH sAgaro bhadro ravitejAstathA zazI / prabhUtatejAstejasvI tapano'tha pratApavAn // 6 // ativIryaH suvIryazca tathoditaparAkramaH / mahendravikramaH sUrya indradyumno mahendrajit ||7|| prabhurvibhuravidhvaMsI vItabhIrRSabhadhvajaH / garuDAko mRgAGkazca tathAnye pRthivIbhRtaH ||8|| rAjyaM suteSu nikSipya saMsArArNava bhIravaH / zarIreSvapi niHsaMgA nirmanthavratamAzritAH ||9|| ayamAdityavaMzaste kathitaH kramato nRpe / utpattiH somavaMzasya sAmprataM parikIrtyate // 10 // RSabhasyAbhavat putro nAmnA bAhubalIti yaH / tataH somayazA nAma saumyaH sUnurajAyata ||11|| tato mahAbalo jAtastato'sya subalo'bhavat / smRto bhujabalI tasyAdevamAdyA nRpAdhipAH // 12 // " zazivaMze samutpannAH krameNa sitaceSTitAH / zrAmaNyamanubhUyAzu saMprAptAH paramaM padam ||13|| / athAnantara, gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! isa saMsArameM cAra mahAvaMza prasiddha haiM aura ina mahAvaMzoM ke aneka avAntara bheda kahe gaye haiM / ye sabhI bheda aneka prakAra ke rahasyoMse yukta haiM // 1 // una cAra mahAvaMzoM meM pahalA ikSvAkuvaMza hai jo atyanta utkRSTa tathA lokakA AbhUSaNasvarUpa hai / dUsarA RSivaMza athavA candravaMza hai jo candramAkI kiraNoMke samAna nirmala hai || 2 || tIsarA vidyAdharoMkA vaMza hai jo atyanta manohara hai aura cauthA harivaMza hai jo saMsArameM prasiddha kahA gayA hai || 3 || ikSvAkuvaMzameM bhagavAn RSabhadeva utpanna hue, unake bharata hue aura unake akaMkIrti mahApratApI putra hue| arka nAma sUryakA hai isalie inakA vaMza sUryavaMza kahalAne lagA / arkakIrtike sitayazA nAmA putra hue, unake balAMka, balAMkake subala, subalake mahAbala, mahAbalake atibala, atibalake amRta, amRtake subhadra, subhadrake sAgara, sAgara ke bhadra, bhadrake raviteja, ravitejake zazI, zazIke prabhUtateja, prabhUtatejake tejasvI, tejasvI ke pratApI tapana, tapanake ativIryaM, ativIryaMke suvArya, suvIryaka uditaparAkrama, uditaparAkramake mahendravikrama, mahendravikramake sUrya, sUryake indradyumna, indradyumnake mahendrajit, mahendrajit ke prabhu, prabhuke vibhu, vibhu vidhvaMsa, avidhvaMsa ke vItabhI, vItabhIke vRSabhadhvaja, vRSabhadhvajake garuDAMka aura garuDAMkake mRgAMka putra hue| isa prakAra isa vaMzameM anya aneka rAjA hue| ye sabhI saMsArase bhayabhIta the ataH putroMke lie rAjya sauMpakara zarIra se bhI niHspRha ho nirgrantha vratako prApta hue ||4 - 9 || he rAjan ! maiMne kramase tujhe sUryavaMzakA nirUpaNa kiyA hai aba somavaMza athavA candravaMzakI utpatti kahI jAtI hai // 10 // bhagavAn RSabhadevakI dUsarI rAnIse bAhubalI nAmakA putra huA thA, usake somayaza nAmakA sundara putra utpanna huA thA / soma nAma candramAkA hai so usI somayazase somavaMza athavA candravaMzakI paramparA calI hai / somayazake mahAbala, mahAbalake subala aura subala ke bhujabala isa 1. nRpaH ma. / 2. zazivaMzasamutpannAH kha., ma. / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe . kecittu tanukarmANo bhuJjAnAstapasaH phalam / svarge cakruravasthAnamAsannabhavanirgamAH // 14 // eSa te somavaMzo'pi kathitaH pRthivIpate / vaidyAdharamato vaMzaM kathayAmi samAsataH ||15|| namervidyAdharendrasya ratnamAlI suto'bhavat / ratnavajrastato jAtastato ratnaratho'bhavat // 16 // ratnacitro'bhavattasmAjjAtazcandrarathastataH / jajJe'to vajrajaGghAkhyo vajrasenazrutistataH ||17|| udbhUto vajradaMSTo'tastato vajradhvajo'bhavat / vajrAyudhazca vajrazca suvajro vajrabhRttathA // 18 // vajrAbho vajrabAhuca vajrAGko vajrasaMjJakaH / vajrAsyo vajrapANizca vajrajAtuzca vajravAn // 19 // vidyunmukhaH suvaktrazca vidyudaMSTrazca tatsutaH / vidyudvAn vidyudAmazca vidyudvego'tha vaidyutaH ||20|| ityAdyA bahavaH zUrA vidyAdharapurAdhipAH / gatA dIrgheNa kAlena ceSTitocitamAzrayam // 21 // suteSu prabhutAM nyasya jinadIkSAmupAzritAH / hitvA dveSaM ca rAgaM ca kecitsiddhimupAgatAH ||22|| kecidvinAzamaprApte samaste karmabandhane / saMkalpakRtasAMnidhyaM saurabhogamabhuJjata // 23 // kecittu karmapAzena baddhAH snehagarIyasA / tatraiva nidhanaM yAtA vAgurAyAM mRgA iva // 24 // atha vidyuDho nAmnA prabhuH zreNyordvayorapi / vidyAbalasamunnaddho babhUvonnatavikramaH ||25|| anyadA sa gato'pazyad videhaM gaganasthitaH / nirgranthaM yogamArUDhaM zailanizcalavigraham // 26 // sthApitastena nItvAsau nAmnA paJcagirau girau / kurudhvaM vadhamasyeti vidyAvantazca coditAH // 27 // prakAra inheM Adi lekara aneka rAjA isa vaMzameM kramase utpanna hue haiM / ye sabhI rAjA nirmala ceSTAoMke dhAraka the tathA munipadako dhAraNa kara hI paramapada ( mokSa ) ko prApta hue / / 11-13 / / kitane hI alpakarma avaziSTa raha jAneke kAraNa tapakA phala bhogate hue svagaMmeM deva hue tathA vahA~se Akara zIghra hI mokSa prApta kareMge ||14|| he rAjan ! yaha maiMne tujhe somavaMza kahA aba Age saMkSepase vidyAdharoMke vaMzakA darNana karatA hU~ ||15|| vidyAdharoMkA rAjA jo nami thA usake ratnamAlI nAmakA putra huA / ratnamAlIke ratnavajra, ratnavajra ke ratnaratha, ratnarathake ratnacitra, ratnacitra ke candraratha, candrarathake vajrajaMgha, vajrajaMghake vajrasena, vajrasenake vajradaMSTa, vajradaMSTra ke vajradhvaja, vajradhvajake vajrAyudha, vajrAyudha ke vajra, vajrake suvajra, suvajrake vajrabhRt, vajrabhRt ke vajrAbha, vastrAbhake vajrabAhu, vajrabAhuke vajrasaMjJa, vajrasaMjJake vajrAsya, vajrAsyake vajrapANi, vajrapANike vajrajAtu, vajrajAtuke vajravAn vajravAn ke vidyunmukha, vidyunmukhake suvaktra, suvaktra ke vidyudaMSTra, vidyudaMSTrake vidyutvAn, vidyutvAn ke vidyudAbha, vidyudAbha vidyudvega aura vidyudvega vaidyuta nAmaka putra hue| ye hI nahIM, inheM Adi lekara aneka zUravIra vidyAgharoMke rAjA hue| ye sabhI dIrgha kAla taka rAjya kara apanI-apanI ceSTAoMke anusAra sthAnoMko prApta hue / / 16 - 21 / / inameM se kitane hI rAjAoMne putroMke lie rAjya sauMpakara jinadIkSA dhAraNa kI aura rAga-dveSa chor3akara siddhipada prApta kiyA ||22|| kitane hI rAjA samasta karmabandhanako naSTa nahIM kara sake isalie saMkalpa mAtra se upasthita honevAle devoMke sukhakA upabhoga karane lage ||23|| kitane hI loga snehake kAraNa gurutara karmarUpI pAzase ba~dhe rahe aura jAlameM ba~dhe hariNoMke samAna usI karmarUpI pAzameM ba~dhe hue mRtyuko prApta hue ||24|| athAnantara isI vidyAdharoMke vaMzameM eka vidyudRr3ha nAmakA rAjA huA jo donoM zreNiyoMkA svAmI thA, vidyAbalameM atyanta uddhata aura vipula parAkramakA dhArI thA || 25 || kisI eka samaya vaha vimAna meM baiThakara videha kSetra gayA thA vahA~ usane AkAzase hI nirgrantha mudrAke dhArI saMjayanta muniko dekhA, usa samaya ve dhyAnameM ArUr3ha the aura unakA zarIra parvatake samAna nizcala thA ||26|| vidyudRr3ha vidyAdharane una munirAjako lAkara paMcagiri nAmaka parvatapara rakha diyA aura 1. -mAzramam ma. / 2. vidyuSTro ma. / 68 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva tasya loSTumiranyaizca hanyamAnasya yoginaH / babhUva samacittasya saMklezo na manAgapi // 28 // tato'sya sahamAnasya saMjayantasya duHsaham / upasarga samutpannaM kevalaM sarvabhAsanam // 29 // dharaNena tato vidyA hRtA vidyudRDhasthitAH / tato'sau hRtavidyaH san yayAvupazamaM param // 30 // tato'nayA punarlabdhA vidyAnena vyavasthayA / praNatenAJjaliM kRtvA saMjayantasya pAdayoH // 31 // tapaHklezena bhavatAM vidyAH setsyanti bhUriNA / siddhA api tathA satyazchedaM yAsyanti duSkRtAt // 32 // arhadvimbasanAthasya caityasyopari gacchatAm / sAdhUnAM ca pramAde'pi vidyA naMkSyanti vaH kSaNAt // 33 // dharaNena tata: pRSTaH saMjayantaH kutUhalAt / vidyudRDhena bhagavan kasmAdevaM viceSTitam / / 34 // uvAca bhagavAnevaM saMsAre'smin caturgatau / bhrAmyannahaM samutpanno grAme zakaTanAmani // 35 // vaNigdhitakaro nAmnA priyavAdI dayAnvitaH / svabhAvArjavasaMpannaH sAdhusevAparAyaNaH // 36 // kAladharma tataH kRtvA rAjA zrIvarddhanAhvayaH / abhavat kumudAvatyAM vyavasthApAlanodyataH // 37 / / grAme tatraiva vipro'bhat sa kRtvA kutsitaM tapaH / kudevo'tra tatazcyutyA rAjJaH zrIvarddhanasya tu // 38 // khyAto vahnizikho nAmnA satyavAdIti vizrutaH / abhUt purohito raudro guptAkAryakaro mahAn // 39 / / vaNiniyamadattasya saM ca dravyamapAta / rAzyA dyUtaM tataH kRtvA nirjitaH so'GgulIyakam // 40 // 'inakA vadha karo' isa prakAra vidyAdharoMko prerita kiyA / / 27 / / rAjAkI preraNA pAkara vidyAdharoMne unheM patthara tathA anya sAdhanoMse mAranA zurU kiyA parantu ve to sama cittake dhArI the ataH unheM thor3A bhI saMkleza utpanna nahIM huA // 28 // tadanantara duHsaha upasargako sahana karate hue una saMjayanta munirAjako samasta padArthoM ko prakAzita karanevAlA kevalajJAna utpanna ho gayA / / 29 // usI samaya munirAjakA pUrva bhavakA bhAI dharaNendra aayaa| usane vidyudRr3hakI saba vidyAe~ hara lI jisase vaha vidyArahita hokara atyanta zAnta bhAvako prApta huA // 30 // vidyAoMke abhAvameM bahuta duHkhI hokara usane hAtha jor3akara namra bhAvase dharaNendrase pUchA ki aba hameM kisI taraha vidyAe~ siddha ho sakatI haiM yA nahIM ? taba dharaNendrane kahA ki tumheM inhIM saMjayanta munirAjake caraNoMmeM tapazvaraNa sambandhI kleza uThAnese phira bhI vidyAe~ siddha ho sakatI haiM parantu khoTA kArya karanese ve vidyAe~ siddha honepara bhI punaH naSTa ho jaayeNgii| jinapratimAse yukta mandira aura muniyoMkA ullaMghana kara pramAdavaza yadi Upara gamana karoge to tumhArI vidyAe~ tatkAla naSTa ho jaayeNgii| dharaNendrake dvArA batAyI huI vyavasthAke anusAra vidyudRr3hane saMjayanta munirAjake pAdamUlameM tapazcaraNa kara phira bhI vidyA prApta kara lI / / 31-33 / / yaha saba hone ke bAda dharaNendrane kutUhalavaza saMjayanta munirAjase pUchA ki he bhagavan ! vidyudRr3hane Apake prati aisI ceSTA kyoM kI hai ? vaha kisa kAraNa Apako hara kara lAyA aura kisa kAraNa vidyAdharoMse usane upasarga karAyA ? // 34 // dharaNendrakA prazna sunakara bhagavAn saMjayanta kevalI isa prakAra kahane lage-isa caturgatirUpa saMsArameM bhramaNa karatA huA maiM eka bAra zakaTa nAmaka gA~vameM hitakara nAmaka vaizya huA thaa| maiM atyanta madhurabhASI, dayAlu, svabhAvasambandhI saralatAse yukta tathA sAdhuoMkI sevAmeM tatpara rahatA thA / / 35-36 / / tadanantara maiM kumudAvatI nAmakI nagarImeM maryAdAke pAlana karane meM udyata zrIvaddhaMna nAmakA rAjA huA // 37 / / usI grAmameM eka brAhmaNa rahatA thA jo khoTA tapa kara kudeva huA thA aura vahA~se cyuta hokara mujha zrIvarddhana rAjAkA vahnizikha nAmakA purohita huA thaa| vaha purohita yadyapi satyavAdI rUpase prasiddha thA parantu atyanta duSTapariNAmI thA aura chipakara khoTe kArya karatA thA ||38-39|| usa purohitane eka bAra 1. caitasyopari ma. / 2. svaM ca kha., svayaM ka. / 3. rAjJA ma., k.| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tenAmijJAnadAnena dAsyA gatvA tadAlayam / upanItAni ratnAni vaiNije duHkhavartine // 4 // tato gRhItasarvasvaH khalIkRtya dvijAdhamaH / puro nirvAsito dInastapaH paramamAcarat // 42 // mRtvA kalpaM sa mAhendra prAptastasmAtparicyutaH / khecarANAmadhIzo'yamadviAdRDhadhvaniH / / 3 / / zrIvarddhanastapaH kRtvA mRtvA kalpamupAgataH / saMjayantazrutirjAto 'videhe'haM tatazcyutaH // 44 // tena doSAnubandhena dRSTvA mAM krodhamUrcchitaH / upasarga vyadhAdeSa karmaNAM vazatAM gataH // 45 // yo'sau niyamadatto'bhUt sa kRtvA tapaso'rjanam / rAjA nAgakumArANAM jAtastvaM zubhamAnasaH // 46 / / atha vidyu dRDhasyAbhannAmnA dRDharathaH sutaH / tatra rAjyaM sa nikSipya tapaH kRtvA gato divam // 47 // azvadharmA'bhavattasmAdazvAyurabhavattataH / azvadhvajastato jAtastato padmanibho'bhavat // 48 // padmamAlI tato bhUto'bhavat pArathastataH / siMhayAno mRgoddharmA meghAstraH siMhasaprabhuH / / 19 / / siMhaketuH zazAGkAsyazcandrAhvazcandrazekharaH / indracandrarathAbhikhyau cakradharmA tadAyudhaH // 50 // cakradhvajo maNigrIvo maNyako maNibhAsuraH / maNisyandanamaNyAsyau bimboSTho lambitAdharaH // 51 // raktoSTho haricandrazca pUzcandraH puurnncndrmaaH| bAlenduzcandramazcUDo vyomenduruDupAlanaH // 52 // ekacUDo dvicUDazca tricUDazca tato'bhavat / vajracUDastatastasmAdbharicUDArkacUDakau // 53 // tasmAdvahnijaTI jAto vahnitejAstato'bhavat / bahavazcaivamanye'pi kAlena kSayamAgatAH // 54 // niyamadatta nAmaka vaNikkA dhana chipA liyA taba rAnIne usake sAtha juA khelakara usakI aMgUThI jIta lI // 40 // rAnIkI dAsI aMgaThI lekara pUrohitake ghara gayI aura vahA~ usakI strIko dikhAkara usase ratna le aayo| rAnIne ve ratna niyamadatta vaNikko jo ki atyanta duHkhI thA vApasa de diye / tadanantara maiMne usa duSTa brAhmaNakA saba dhana chIna liyA tathA use tiraskRta kara nagarase bAhara nikAla diyaa| usa dIna-hIna brAhmaNako subuddhi utpanna huI jisase usane utkRSTa tapazcaraNa kiyA // 41-42 / / antameM marakara vaha mAhendra svargameM deva huA aura vahA~se cyuta hokara yaha vidyudRr3ha nAmaka vidyAdharoMkA rAjA huA hai / / 43 / / merA jIva zrIvarddhana bhI tapazcaraNa kara marA aura svargameM deva huaa| vahA~se cyuta hokara maiM videha kSetrameM saMjayanta huA hUM // 44 // usa pUrvokta doSake saMskArase ho yaha vidyAdhara mujhe dekhakara krodhase ekadama macchita ho gayA aura karmoMke vazIbhUta hokara usI saMskArase isane yaha upasagaM kiyA hai // 45 / / aura jo vaha niyamadatta nAmaka vaNik thA vaha tapazcaraNa kara usake phalasvarUpa ujjvala hRdayakA dhArI tU nAgakumAroMkA rAjA dharaNendra huA hai // 46 // athAnantara-vidyudRr3hake dRDha ratha nAmaka putra huA so vidyudRr3ha usake lie rAjya sauMpakara tathA tapazcaraNa kara svagaM gayA // 47 / / idhara dRDharathake azvadharmA, azvadharmAke azvAyu, azvAyuke azvadhvaja, azvadhvajake padmanibha, padmanibhake padmamAlI, padmamAloke padmaratha, padmarathake siMhayAna, siMhayAnake mRgoddharmA, mRgoddhaka siMhasaprabhu, siMhasaprabhuke siMhaketu, siMhaketuke zazAMkamukha, zazAMkamukhake candra, candrake candrazekhara, candrazekharake indra, indrake candraratha, candrarathake cakradharmA, cakradharmAke cakrAyudha, cakrAyudhake cakradhvaja, cakradhvajake maNigrIva, maNigrIvake maNyaMka, maNyaMkake maNibhAsura, maNibhAsurake maNisyandana, maNisyandanake maNyAsya, maNyAsyake bimboSTha, bimboSThake lambitAdhara, lambitAdharake raktoSTha, raktoSThake haricandra, haricandrake pUzcandra, pUzcandrake pUrNacandra, pUrNacandrake bAlendu, bAlenduke candracUDa, candracUDake vyomendu, vyomenduke uDupAlana, uDupAlanake ekacUDa, ekacUDake dvicUDa, dvicUDake tricUDa, tricUDake vanacUDa, vajracUDake bhUricUDa, bhUricUDake arkacUDa, akaMcUDake vahnijaTI, vahnijaToke vahniteja nAmakA putra huaa| isI prakAra aura bhI bahuta-se 1. vANije ma., ka. / 2. -mAcaran ma. / 3. jAtA ma., kha. / 4. padmanabho ma. / 5. mRgadvarmA m.| mRgAdharmAn kha. / 6. lavitAdharaH ma., kha. / , Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva pAlayitvA zriyaM kecinnyasya putreSu tAM punaH / kRtvA karmakSayaM yAtAH siddharadhyAsitAM mahom // 55 // evaM vaidyAdharo'yaM te rAjan vaMzaH prakIrtitaH / avatAro dvitIyasya yugasyAtaH pracakSyate // 56 // asya nAbheyacihnasya yugasya vinivartane / hInAH purAtanA mAvAH prazastA ana bhUtale // 57 // zithilAyitumArabdhA paralokakriyAratiH / kAmArthayoH samutpannA janasya paramA matiH // 5 // athekSvAkukulottheSu teSvatIteSu rAjasu / putraH zriyAM samutpanno dharaNIdharanAmataH // 59 // ayodhyAnagare zrImAn prakhyAtastridazaMjayaH / indurekhA priyA tasya jitazatrastayoH sutaH // 60 // pure podanasaMjJe'tha vyAnandasya mahIpateH / jAtAmambhojamAlAyAM nAmato 'vijayAM sutAm // 61 // jitazatroH samAyojya pravrajya tridazaMjayaH / nirvANaM ca pariprAptaH kailAsadharaNIdhare // 6 // athAjitajino jAtastayoH pUrvavidhAnataH / amiSekAdidevendraH kRtaM nAbheyavarNitam // 63 // tasya pitrA jitAH sarve tajanmani yato dvissH| tato'sAvajitAbhikhyAM saMprApto dhrnniitle||64|| Asan sunayanAnandetyAdayastasya yoSitaH / yAsAM zacyapi rUpeNa zaktA nAnukRti prati // 65 // anyadA ramyamudyAnaM gataH sAntaHpuro'jitaH / pUrvAhne phullamaikSiSTaM paGkajAnAM vanaM mahat // 66 // tadeva saMkucadvIkSya bhAskare'staM yiyAsati / anityatAM zriyo gatvA nivedaM paramaM gataH // 67 // tataH pitaramApRcchaya mAtaraM ca sa bAndhavAn / nAthaH pUrvavidhAnena pravrajyAM pratipannavAn // 18 // putra hue jo kAlakramase mRtyuko prApta hote gaye // 48-54 / / inameM se kitane hI vidyAdhara rAjA lakSmIkA pAlana kara tathA antameM putroMko rAjya sauMpakara karmoMkA kSaya karate hue siddhabhUmiko prApta hue // 55 / / gautamasvAmI kahate haiM ki he rAjan ! isa prakAra yaha vidyAdharoMkA vaMza khaa| aba dvitIya yugakA avatAra kahA jAtA hai so suna // 56 / / bhagavAn RSabhadevakA yuga samApta honepara isa pRthivIpara jo prAcIna uttama bhAva the ve hIna ho gaye, logoMkI paraloka sambandhI kriyAoMmeM prIti zithila hone lagI tathA kAma aura artha puruSArthameM hI unakI pravara buddhi pravRtta hone lagI // 57-58 // athAnantara ikSvAku vaMzameM utpanna hue rAjA jaba kAlakramase atIta ho gaye taba ayodhyA nagarImeM eka dharaNIdhara nAmaka rAjA utpanna hue| unakI zrIdevI nAmaka rAnIse prasiddha lakSmIkA dhAraka tridazaMjaya nAmakA putra huaa| isakI strIkA nAma indurekhA thA, una donoMke jitazatru nAmakA putra huA ||59-60 // podanapura nagarameM vyAnanda nAmaka rAjA rahate the, unakI ambhojamAlA nAmaka rAnIse vijayA nAmakI putrI utpanna huI thii| rAjA tridazaMjayane jitazatrukA vivAha vijayAke sAtha karAkara dIkSA dhAraNa kara lI aura tapazcaraNa kara kailAsa parvatase mokSa prApta kiyA // 61-62 / / athAnantara rAjA jitazatru ra rAnI vijayAke ajitanAtha bhagavAnakA janma huaa| indrAdika devoMne bhagavAna RSabhadevakA jaisA abhiSeka Adi kiyA thA vaisA hI bhagavAn RSabhadevakA kiyA // 63 / / cU~ki unakA janma hote hI pitAne samasta zatru jIta liye the isalie pRthivItalapara unakA 'ajita' nAma prasiddha huA // 64 // bhagavAn ajitanAthakI sunayanA, nandA Adi aneka rAniyA~ thiiN| ve saba rAniyA~ itanI sundara thIM ki indrANI bhI apane rUpase unakI samAnatA nahIM kara sakatI thI // 65 / / athAnantara-bhagavAn ajitanAtha eka dina apane antaHpurake sAtha sundara upavanameM gaye / vahAM unhoMne prAtaHkAlake samaya phUlA huA kamaloMkA eka vizAla vana dekhA / / 66 // usI vanako unhoMne jaba sUrya asta honeko huA taba saMkucita hotA dekhaa| isa ghaTanAse ve lakSmIko anitya mAnakara parama vairAgyako prApta ho gaye / / 67 // tadanantara-pitA, mAtA aura bhAiyoMse pUchakara 1. -mArabdhAH ma., k.| 2. vijayA k.| 3. pravrajyastridazaMjayaH m.| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe kSatriyANAM sahasrANi dazAnena samaM tataH / niSkrAntAni parityajya rAjyabandhuparigraham / / 69 // SaSTopavAsayuktAya tasmai nAthAya 'pAraNAm / brahmadatto dadau maktyA sAketanagarodbhavaH // 70 // caturdazasvatIteSu varSeSvasya tato'bhavat / kevalajJAnamArhantyaM tathA vizvasya pUjitam // 7 // tatazcAtizayAstasya catustriMzatsamutthitAH / aSTau ca prAtihAryANi draSTavyAnIha pUrvavat // 72 // navatistasya saMjAtA gaNezAH pAdasaMzritAH / sAdhUnAM coditaM lakSa divAkarasamatviSAm // 73 // kanIyAn jitazatrostu khyAto vijayasAgaraH / patnI sumaGgalA tasya tatsutaH sagaro'bhavat // 74 // babhUvAsau zubhAkAro dvitIyazcakravartinAm / nidhAnanavamiH khyAti yo gato vasudhAtale // 75 // asmin yadantare vRtta zreNikedaM nizamyatAm / astIha cakravAlAkhyaM puraM dakSiNagocaram // 76 / / tatra pUrNaghano nAma vibhuyomavihAriNAm / mahApramAvasaMpanno vidyAbalasamunnataH // 77 // vihAyastilakezaM sa yayAce varakanyakAm / naimittikAjJayA dattA sagarAya tu tena sA // 78 // yuddhaM sulocanasyograM yAvatpUrNadhanasya ca / gRhItvA bhaginoM tAvatsahasranayano'gamat // 79 // nipUdya ca sunetraM sa puraM pUrNaghano'vizat / adRSTvA ca sa tAM kanyAM svapuraM punarAgataH // 8 // tataH pitRvadhAt kraddhaH sahasranayano'balaH / araNye zaramAkrAnte sthitazchidrekSaNAvRteH // 8 // tatazcakradharo'zvena hRtastaM dezamAgataH / diSTyA cotpalamatyAsau dRSTvA bhrAtre niveditaH / / 82 / / tuSTena tena sA tasmai dattA sagaracakriNe / cakriNApyayamAnIto vidyAdharamahIzatAm / / 83 / / unhoMne pUrva vidhike anusAra dIkSA dhAraNa kara lI // 68|| inake sAtha anya dasa hajAra kSatriyoMne bhI rAjya, bhAI-bandhu tathA saba parigrahakA tyAga kara dIkSA dhAraNa kI thI / / 69 // bhagavAnne telAkA upavAsa dhAraNa kiyA thA so tIna dina bAda ayodhyA nivAsI brahmadatta rAjAne unheM bhaktipUrvaka pAraNA karAyI thI-AhAra diyA thaa||70|| caudaha varSa honepara unheM kevalajJAna tathA samasta saMsArake dvArA pUjanIya arhantapada prApta huA / / 71 // jisa prakAra bhagavAn RSabhadevake cauMtIsa atizaya aura ATha prAtihArya prakaTa hue the usI prakAra inake bhI prakaTa hue / 72 // inake pAdamalameM rahanevAle nabbe gaNadhara the tathA sUryake samAna kAntiko dhAraNa karanevAle eka lAkha sAdha the / / 73 / / jitazatruke choTe bhAI vijayasAgara the, unakI strIkA nAma sumaMgalA thA, so una donoMke sagara nAmakA putra utpanna huA |74 // yaha sagara zubha AkArakA dhAraka dUsarA cakravartI huA aura pRthvItalapara nau nidhiyoMke kAraNa parama prasiddhiko prApta huA thA / 75 / / he zreNika ! isake samaya jo vRttAnta huA use tU suna / bharatakSetrake vijayAcaMkI dakSiNa zreNI meM eka cakravAla nAmakA nagara hai / / 76 / / usameM pUrNadhana nAmakA vidyAdharoMkA rAjA rAjya karatA thaa| vaha mahAprabhAvase yukta tathA vidyAoMke balase unnata thaa| usane vihAyastilaka nagarake rAjA sulocanase usakI kanyAkI yAcanA kI para sulocanane apanI kanyA pUrNaghanako na dekara nimittajJAnIkI AjJAnusAra sagara cakravartIke lie dI // 77-78|| idhara rAjA sulocana aura pUrNadhanake bIca jabataka bhayaMkara yuddha hotA hai tabataka sulocanakA pUtra sahasranayana apanI bahanako lekara anyatra calA gayA // 79 // pUrNadhanane sulocanako mArakara nagarameM praveza kiyA parantu jaba kanyA nahIM dekhI to apane nagarako vApasa lauTa AyA // 8 // tadanantara pitAkA vadha sunakara sahasranayana pUrNameghapara bahuta hI kupita huA parantu nirbala honese kucha kara nahIM skaa| vaha aSTApada Adi hiMsaka jantuoMse bhare vana meM rahatA thA aura sadA pUrNameghake chidra dekhatA rahatA thA / / 81 // tadanantara eka mAyAmayI azva sagara cakravartIko hara le gayA so vaha usI vanameM AyA jisameM ki sahasranayana rahatA thaa| saubhAgyase sahasranayanakI bahana utpalamatIne cakravartIko dekhakara bhAIse yaha samAcAra kahA / / 82 / / sahasranayana yaha samAcAra sunakara bahuta hI santuSTa huA aura usane utpalamatI, 1. pAraNam m.,kh.| 2. vRte ka., dRtaH ma. / .. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakrama parva strIratna tadasau labdhvA paraM toSamupAgataH / SaTkhaNDAdhipatiH sarvaiH pArthivaiH kRtazAsanaH // 8 // prAptavidyAbhRdaizyena puraM paurNadhanaM tataH / ruddhaM sahasranetreNa prAkAreNeva sarvataH // 45 // tato mahati saMgrAme pravRtte janasaMkSaye / nItaH sahasranetreNa pUrNameghaH parAsutAm // 86 // putraH pUrNaghanasyAtha nAmnA toyadavAhanaH / parairudvAsitazcakravAlAd bhrAmyan namo'GgaNe // 7 // khecarairbahubhiH kruddharanuyAtaH suduHkhitaH / ajitaM zaraNaM yAtastrailokyasukhakAraNam // 48 // tato vajradhareNAsau praSTasvAsasya kAraNam / abravIt sagaraM prApya mama bandhukSayaH kRtaH // 89 // asmatpitrorabhUd vairaM naikajIvavinAzanam / tenAnubandhadoSeNa nitAntakaracetasA // 10 // sahasranayanenAhaM vAsitaH zatruNA bhRzam / haMsaiH samaM samutpatya prAsAdAdAgato drutam // 11 // tato jinasamIpe taM gRhItumasahaina paiH| nivedite sahasrAkSaH saMpratasthe svayaM ruSA // 12 // ko'paro'sti madudvIryo yenAsau parirakSyate / iti saMcintayan prApto jinasya dharaNImasau // 13 // prabhAmaNDalamevAsau dRSTvA dUre jinodbhavam / sarva gavaM parityajya praNanAmAjitaM vibhum // 14 // jinapAdasamIpe to muktavairau tataH sthitau / tatpitrozcaritaM pRSTo gaNinA ca jinAdhipaH // 15 // idaM provAca bhagavAn jambUdvIpasya mArate / pure sadRtusaMjJAke bhAvano nAma vANijaH // 16 // sagara cakravartI ke lie pradAna kara dii| cakravartIne bhI pUrNadhanako vidyAdharoMkA rAjA banA diyaa||83|| jo chaha khaNDakA adhipati thA tathA samasta rAjA jisakA zAsana mAnate the aisA cakravartI sagara usa strIko pAkara bahuta bhArI santoSako prApta huA ||84|| vidyAdharoMkA Adhipatya pAkara sahasranayanane pUrNaghanake nagarako cAroM orase koTake samAna ghera liyA ||85 / / tadanantara donoMke bIca manuSyoMkA saMhAra karanevAlA bahuta bhArI yuddha huA jisameM sahasranayanane pUrNameghako mAra DAlA / / 8 / / tadanantara pUrNaghanake pUtra meghavAhanako zatruoMne cakravAla nagarase nirvAsita kara diyA so vaha AkAzarUpI AMganameM bhramaNa karane lagA // 87 // use dekhakara bahuta-se kupita vidyAdharoMne usakA pIchA kiyA so vaha atyanta duHkhI hokara tIna lokake jIvoMko sukha utpanna karanevAle bhagavAn ajitanAthakI zaraNameM pahuMcA / / 88 // vahAM indrane usase bhayakA kAraNa puuchaa| taba meghavAhanane kahA ki hamAre pitA pUrNadhana aura sahasranayanake pitA sulocanameM aneka jIvoMkA vinAza karanevAlA vaira-bhAva calA A rahA thA so usI saMskArake doSase atyanta krUracittake dhAraka sahasranayanane sagara cakravartIkA bala pAkara mere bandhujanoMkA kSaya kiyA hai| isa zatrune mujhe bhI bahuta trAsa pahu~cAyA hai so maiM mahalase haMsoMke sAtha uDakara zIghra hI yahA~ AyA haiN||89-91|| tadanantara jo rAjA meghavAhanakA pIchA kara rahe the unhoMne sahasranayanase kahA ki vaha isa samaya bhagavAn ajitanAthake samIpa hai ataH hama use pakar3a nahIM skte| yaha sunakara sahasranayana roSavaza svayaM hI calA aura mana hI mana socane lagA ki dekheM mujhase adhika balavAn dUsarA kauna hai jo isakI rakSA kara ske| aisA socatA huA vaha bhagavAnke samavasaraNameM AyA / / 92-93 / / sahasranayanane jyoM hI dUrase bhagavAnkA prabhAmaNDala dekhA tyoM hI usakA samasta ahaMkAra cUra-cUra ho gyaa| usane bhagavAn ajitanAthako praNAma kiyaa| sahasranayana aura meghavAhana donoM hI parasparakA vairabhAva chor3akara bhagavAnke caraNoMke samIpa jA baitthe| tadanantara gaNadharane bhagavAnase una donoMke pitAkA caritra pUchA so bhagavAn nimna prakAra kahane lage // 94-95 / / jambUdvIpake bharata kSetrameM sadRtu nAmakA nagara thaa| usameM bhAvana nAmakA eka vaNik rahatA thaa| usakI AtakI nAmaka strI aura haridAsa nAmaka putra thaa| vaha bhAvana yadyapi cAra karor3a bhArI trAsa 1. meghavAhanaH / 2. saduHkhitaH m.| 3. vAsaka m.| 4. bandhuH kSayaM kRtaH m.| 5. kopare'sti ma. / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 padmapurANe bhAkItyaGganA tasya haridAsazca tatsutaH / catuH koTIzvaro bhUtvA yAtrodyuktaH sa bhAvanaH // 97 // putrAya sakalaM dravyaM nyAsatvena samarpayan / dyUtAdivarjanArthaM ca zikSAmasmai dadau param // 98 // sahetusarvadoSebhya upadizya nivartanam / putrAya vANijo yAtaH potena dhanatRSNayA // 99 // upacAreNa vezyAyAmAsaktyA dyUtamaNDale / surAyAmabhimAnena catuH kokyo'pi nAzitAH // 100 // yadAsau nirjito ca te tadA rAjJo gRhaM gataH / haridAso durAcAro draviNArthaM suraGgayA // 101 // AnIyAsau tato dravyaM kriyAH sarvAzcakAra saH / sa bhAvano'nyadA gehabhAyAto nekSate sutama // 102 // haridAso gataH kveti tena pRSTA kuTumbinI / sAvocadanayA yAtazcauryAthaM ca suraGganyA // 103 // tato'sau tasya maraNaM zaGkamAnaH suraGgayA / prasthitazcauryazAntyarthaM gRhAbhyantaradattayA // 104 // AgacchatA ca putreNa ko'pi vairI mametyasau / maNDalAgreNa pApena varAko vinipAtitaH // 105 // vijJAto'sau tatastena nakhazmazrusaTAdibhiH / spRSTvA mama pitetyeSa prApto duHkhaM ca duHsaham // 106 // janakasya tato mRtyuM kRtvAsau bhayavidrutaH / paryaTan duHkhato dezAn yAtaH kAlena paJcatAm // 107 // atment zRgAlau ca vRSadaMzau vRSau tathA / nakulau mahiSAvetau jAtau ca vRSabhau punaH // 108 // anyo'nyasya tato ghAtaM kRtvA tau bhavasaMkaTe / videhe puSkalAvasyAM manuSyatvamupAgatau // 109 // ugraM kRtvA tapastasminnuttarAnuttarAhvayau / gatvA satAramAyAtau janakau bhavatorimau // 110 // aisi bhAvananAmAsIjAto'sau pUrNatoyadaH / AsIttasya tu yaH putraH saMjAtaH sa sulocanaH // 111 // dravyakA svAmI thA to bhI dhana kamAnekI icchAse dezAntarakI yAtrAke lie udyata huA / / 96-97 / / usane apanA saba dhana dharoharake rUpameM putrake lie sauMpate hue, juA Adi vyasanoMke chor3ane kI utkRSTa zikSA dI / usane kahA ki 'he putra ! ye juA Adi vyasana samasta doSoMke kAraNa haiM isalie inase dUra rahanA hI zreyaskara hai' aisA upadeza dekara vaha bhAvana nAmakA vaNik dhanakI tRSNAse jahAja meM baiThakara dezAntarako calA gayA // 98-99 // pitAke cale jAnepara haridAsane vezyAsevana, juAkI Asakti tathA madirAke ahaMkAravaza cAroM karor3a dravya naSTa kara diyA || 100 || isa prakAra jaba vaha juAmeM saba kucha hAra gayA aura anya juvAr3iyoMkA denadAra ho gayA taba vaha durAcArI dhanake lie suraMga lagAkara rAjAke gharameM ghusA tathA vahA~se dhana lAkara apane saba vyasanoMkI pUrti karane lagA / athAnantara kucha samaya bAda jaba usakA pitA bhAvanA dezAntarase ghara lauTA taba usane putrako nahIM dekhakara apanI strIse pUchA ki haridAsa kahA~ gayA hai ? strIne uttara diyA ki vaha isa suraMgase corI karaneke lie gayA hai // 101 - 103 / / tadanantara bhAvanako zaMkA huI ki kahIM isa kAryameM isakA maraNa na ho jAve isa zaMkAse vaha corI chur3Aneke lie gharake bhItara dI huI suraMgase calA || 104 || udharase usakA putra haridAsa vApasa lauTa rahA thA, so usane samajhA ki yaha koI merA vairI A rahA hai aisA samajhakara usa pApIne becAre bhAvanako talavArase mAra DAlA ||105 // pIche jaba nakha, dAr3hI, mU~cha tathA jaTA Adike sparzase use vidita huA ki are ! yaha to merA pitA hai, taba vaha duHsaha duHkhako prApta huA || 106 || pitAkI hatyA kara vaha bhayase bhAgA aura aneka dezoMmeM duHkhapUrvaka bhramaNa karatA huA marA // 107 // pitA-putra donoM zvAna hue, phira zRgAla hue, phira mArjAra hue, phira baila hue, phira nevalA hue, phira bhaiMsA hue aura phira baila hue| ye donoM hI parasparameM eka dUsarekA ghAta kara mare aura saMsArarUpI vanameM bhaTakate rahe / antameM videha kSetrakI puSkalAvatI nagarImeM manuSya hue || 108 - 109 / / phira ugra tapazcaraNa kara zatAra nAmaka gyArahaveM svargaMmeM uttara aura anuttara nAmaka deva hue| vahA~se Akara jo bhAvana nAmakA pitA thA vaha pUrNamegha vidyAdhara huA aura jo usakA putra thA vaha sulocana 1. so'bhayavidrutaH / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva pitrorevaM parijJAya mayaduHkhavivartanam / bhejataM mamamujitvA vairaM saMsArakAraNam // 112 // cakravartI tato'pRcchadetayoH pUrvajanmani / bairakAraNamevaM ca mASitaM dharmacakriNA // 13 // jambUdvIpasya bharate pure padmakanAmani / sAMkhyiko rambhanAmAsId viSaye prathito dhanI // 114 // zazyAvalisamAhvAnau tasya maitrIsamanvitau / ziSyAvatyantavikhyAtau dhanavantau guNotkaTau // 115 // mA bhUdAbhyAM mamodvartaH saMhatAbhyAmiti drutam / tayoH se bhedamakaronayazAstravicakSaNaH // 116 // gopAlakena saMmanya zazI mUlyArthamanyadA / cikrISugAM gRhaM yAvadAyAto nijalIlayA // 117 // krItvA devaniyogAttAmAgacchannAvalI puram / gacchatA zazinA krodhAnnihato mlecchatAmitaH // 118 // mRtaH zazI balIva> jAto mlecchena tena ca / hatvA vairAnubandhena bhakSyatAmupapAditaH // 119 // tiryagnArakapAnthaH sanmleccho mUSakatAM gtH| abhUcchazyapi mArjArastena hatvA sa makSitaH // 12 // pApakarmaniyogena prAptI narakabhUmiSu / prApyate sumahad duHkhaM jantumirbhavasAgare // 12 // bhUyaH saMsRtya kAzyAM tau dAsau jAtau sahodarau / dAsyAH saMbhramadevasya kUTakArpaTikAyau // 122 // jinavezmani tau tena niyuktau pretya puNyataH / rUpAnandaH surUpazca jAtau bhUtagaNAdhipau // 123 // zazipUrvo rajovalyAM cyutvA'bhUt kulaputrakaH / kulaMdharo'paraH puSpabhUtiH putraH purodhasaH // 124 // nAmakA vidyAdhara huaa| isI vairake kAraNa pUrNameghane sulocanako mArA hai / / 110-111 / / gaNadhara devane sahasranayana aura meghavAhanako samajhAyA ki tuma donoM isa taraha apane pitAoMke sAMsArika duHkhamaya paribhramaNako jAnakara saMsArakA kAraNabhUta vairabhAva chor3akara sAmyabhAvakA sevana karo // 112 // tadanantara sagara cakravartIne pUchA ki he bhagavan ! meghavAhana aura sahasranayanakA pUrva janmameM vaira kyoM huA? taba dharmacakrake adhipati bhagavAnne unake vairakA kAraNa nimna prakAra samajhAyA // 113 / unhoMne kahA ki jambUdvIpake bharata kSetra sambandhI padmaka nAmaka nagarameM gaNita zAstrakA pAThI mahAdhanavAn rambha nAmakA eka prasiddha puruSa rahatA thA // 114 / / usake do ziSya the-eka candra aura dUsarA aavli| ye donoM hI paraspara maitrI bhAvase sahita the| atyanta prasiddha dhanavAn aura guNoMse yukta the // 115 / / nItizAstrameM nipuNa rambhane yaha vicArakara ki yadi ye donoM parasparameM mile raheMge to hamArA pada bhaMga kara deMge, donoMmeM phUTa DAla dI / / 116 / / eka dina candra gAya kharIdanA cAhatA thA so gopAlake sAtha salAha kara mUlya lene ke lie vaha sahaja hI apane ghara AyA thA ki bhAgyavaza Avali usI gAyako kharIdakara apane gAMvakI ora A rahA thaa| bIcameM candrane krodhavaza use mAra ddaalaa| Avali marakara mleccha huA / / 117-118 / / aura candra marakara baila huA so mlecchane pUrva vairake kAraNa use mArakara khA liyA // 119 / / mleccha tithaMca tathA naraka yonimeM bhramaNa kara cUhA huA aura candrakA jIva baila marakara bilAva huA so bilAvane caheko mArakara bhakSaNa kiyA / / 120 // pApa karmake kAraNa donoM hI marakara narakameM utpanna hue so ThIka hI hai kyoMki prANI saMsArarUpI sAgarameM bahuta bhArI duHkha pAte hI haiM // 121 // narakase nikalakara donoM hI banArasameM saMbhramadevakI dAsIke kUTa aura kApaMTika nAmake putra hue| ye donoM hI bhAI dAsa the-dAsavRttikA kAma karate the so saMbhramadevane unheM jinamandira meM niyukta kara diyA / antameM marakara donoM hI puNyake prabhAvase rUpAnanda aura surUpa nAmaka vyantara deva hue // 122-123 / / rUpAnanda candrakA jIva thA aura surUpa AvalikA jIva thA so rUpAnanda caya kara rajovalI nagarImeM kulandhara nAmakA kulaputraka huA aura surUpa, purohitakA putra puSpabhUti huaa|124|| 1. bhajataH m.| 2. saMbheda m.| 3. purA kh.| 4. rUpAnandasurUpazca s.| 5. rajovAlyAm ma. / 6. putrapurodhasaH k.| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 padmapurANe mitrau tau sairikasyArthe prAptau vairaM tataH sthitam / puSpabhUrti tato hantuM prAvartata kulaMdharaH // 125 // vRkSamUlasthasAdhozca dharmaM zrutvA prazAntavAn / rAjJA parIkSitazcAbhUt sAmantaH puNyayogataH // 126 // puSpabhUtirimaM dRSTvA dharmAd vibhavamAgatam / jaino bhUtvA mRto jAtastRtIye suraviSTape // 127 // kuladharo'pi tatraiva cyutau tau mandarAvare / videhe dhAtakIkhaNDe jayavasyAmajiye // 128 // sahasraziraso bhRtyo krUrAmaradhanazrutI / jAtAvasyantavikrAntAvantaraGgau suvizrutau // 129 // anyadezaH samaM tAbhyAM badhuM prAtiSThata dvipam / prItimaikSiSTa sattvAnAM janmanaiva virodhinAm // 130 // zamino mI kathaM vyAlA iti vismayamAgataH / avizat sa mahAraNyamapazyacca mahAmunim // 131 // tato rAjA samaM tAbhyAM tasya kevalino'ntike / pravrajya nirvRtiM prApacchatAraM tu gatAvimau // 132 // zazipUrvastatazcyutvA jAto'yaM meghavAhanaH / AvalI tu sahasrAkSo vairaM tenAnayoridam // 133 // prItirmamAdhikA kasmAt sahasranayane vibho / iti pRSTo jino'vocat sagareNa tataH punaH // 134 // bhikSAdAnena sAdhUnAM rambho'marakuruM gataH / saudharmaM ca tatazcyutvA jAtazcandrapure hareH // 135 // narendrasya dharAdevyAM dayitavratakIrtanaH / zrAmaNyAnnAkamAruhya videhe tvavare cyutaH // 136 // mahAghoSeNa candriNyAmutpanno ratnasaMcaye / payobalo munIbhUya prANataM kalpamAzritaH // 137 // yadyapi kulandhara aura puSpabhUti donoM hI mitra the tathApi eka halavAhaka ke nimittase una donoMmeM zatrutA ho gayI / phalasvarUpa kulandhara puSpabhUtiko mAraneke lie pravRtta huA / / 125 / / mArga meM use eka vRkSa ke nIce virAjamAna munirAja mile so unase dharmaM zravaNa kara vaha zAnta ho gayA / rAjAne usakI parIkSA lI aura puNyake prabhAva se use maNDalezvara banA diyA || 126|| puSpabhUtine dekhA ki dharmaM prabhAvase hI kulandhara vaibhavako prApta huA hai isalie vaha bhI jainI ho gayA aura marakara tIsare svargameM deva huA || 127|| kulandhara bhI usI tIsare svargameM deva huaa| donoM hI cyuta hokara dhAtakI khaNDa dvIpa ke pazcima videha kSetra meM arijaya pitA aura jayavatI mAtAke putra hue / ekakA nAma krUrAmara, dUsarekA nAma dhanazruti thA / ye donoM bhAI atyanta zUravIra evaM sahasrazIrSaM rAjA ke vizvAsapAtra prasiddha sevaka hue / / 128 - 129 || kisI eka dina rAjA sahasrazIrSa ina donoM sevakoM ke sAtha hAthI pakar3aneke lie vanameM gayA / vahA~ usane janmase hI virodha rakhanevAle siMhamRgAdi jIvoMko paraspara prema karate hue dekhA || 130 || 'ye hiMsaka prANI zAnta kyoM haiM ?' isa prakAra Azcaryako prApta hue rAjA sahasrazIrSane jyoM hI mahAvanameM praveza kiyA tyoM hI usakI dRSTi mahAmuni kevalI bhagavAnke Upara par3I // 131 // tadanantara rAjA sahasrazIrSane donoM sevakoM ke sAtha kevalI bhagavAn ke pAsa dIkSA dhAraNa kara lI / phalasvarUpa rAjA to mokSako prApta huA aura krUrAmara tathA dhanazruti zatAra svargaM gaye || 132 || inameM candrakA jIva krUrAmara to svargase cayakara meghavAhana huA hai aura AvalikA jIva dhanazruti sahasranayana huA hai| isa prakAra pUrvabhavake kAraNa ina donoMmeM vairabhAva hai // 133 // tadanantara sagara cakravartIne bhagavAn se pUchA ki he prabho ! sahasranayanameM merI adhika prIti hai so isakA kyA kAraNa hai ? uttara meM bhagavAnne kahA ki jo rambha nAmA gaNita zAstrakA pAThI thA vaha muniyoMko AhAradAna deneke kAraNa devakulameM Arya huA, phira saudharma svarga gayA, vahA~se cyuta hokara candrapura nagarameM rAjA hari aura dharA nAmakI rAnIke vratakIrtana nAmakA pyArA putra huaa| vaha munipada dhAraNa kara svarga gayA, vahA~se cyuta hokara pazcima videha kSetrake ratnasaMcaya nagara meM rAjA mahAghoSa aura candriNI nAmakI rAnIke payobala nAmakA putra huaa| vaha muni 1. sthitI ma., sthitaH ka / 2. jayAvatyA ma, jAyAvatyA kha / 3. zucizrutau kha / 4. anyadeSa: ma., anyadA + Iza: iti padacchedaH / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva pracyutya bharate jAto nagare pRthivIpure / yazodharanarendreNa jayAyAM jayakIrtanaH // 138 // pravrajya ca pituH pArzve mRtvA vijayamAzritaH / cyutvA tato bhavAn jAtaH sagarazcakralAnchanaH // 139 // rambhasya bhavato yasmAdAvalI dayito'bhavat / tatpUrvo'yaM priyo'dyApi sahasrAkSastatastava // 140 // avagamya jinendrasyAdAtmapitrorbhavAntaram / utpanno dharmasaMvegastayoratyantamunnataH // 141 // mahato dharmasaMvegAjjAtau jAtismRtau tataH / zraddhAvantau samArabdhau stotuM tAvajitaM jinam // 142 // vAlizAnAmanAthAnAM sattvAnAM kAraNAd vinA / upakAraM karoSi tvamAzcarya kimataH param // 143 // upamAmuktarUpasya vIryeNApramitasya te / nirIkSaNena kastRpto vidyate'smin jagattraye // 144 // labdhArthaH kRtakRtyo'pi sarvadarzI sukhAtmakaH / acintyo jJAtavijJeyastathApi jagate hitaH // 145 // "sAradharmopadezAkhyaM jIvAnAM tvaM jinottama / patatAM bhavapAtAle hastAlambaM prayacchasi // 146 // iti tau gadgadAlApa vASpavipluta locanau / paramaM harSamAyAtau praNamya vidhivasthitau // 147 // zakrAdyA devavRSabhAH sagarAdyA nRpAdhipAH / sAdhavaH siMhavIryAdyA yayuH paramamadbhutam // 148 // sadasyatha jinendrasya rakSasAmadhipAvidam / UcaturvacanaM bhImasubhImAviti vizrutau // 149 // khecarArbhaka dhanyo'si yastvaM zaraNamAgataH / sarvajJamajitaM nAthaM tuSTAvAvAmatastava // 150 // zRNu saMprati te svAsthyaM yathA bhavati sarvataH / taM prakAraM pravakSyAvaH pAlanIyastvamAvayoH // 151 // hokara prANata nAmaka caudahaveM svargameM deva huA / / 134 - 137 / / vahA~se cyuta hokara bharata kSetrake pRthivIpura nagara meM rAjA yazodhara aura jayA nAmakI rAnIke jayakIrtana nAmakA putra huA || 138 // vaha pitA ke nikaTa jinadIkSA le vijaya vimAnameM utpanna huA aura vahA~se caya kara tU sagara cakravartI huA hai // 139 // | jaba tU rambha thA taba Avalike sAtha terA bahuta sneha thA / aba Avali hI sahasranayana huA hai / isalie pUrvasaMskAra ke kAraNa aba bhI terA usake sAtha gAr3ha sneha hai // 140 // isa prakAra jinendra bhagavAn ke mukhase apane tathA pitAke bhavAntara jAnakara meghavAhana aura sahasrAkSa donoM ko dharma meM bahuta bhArI ruci utpanna huI // 141 // usa dhArmika rucike kAraNa donoMko jAtismaraNa bhI ho gayA / tadanantara zraddhAse bhare meghavAhana aura sahasranayana ajitanAtha bhagavAnkI isa prakAra stuti karane lage || 142 || he bhagavan ! jo buddhise rahita haiM tathA jinakA koI nAtharakSaka nahIM hai aise saMsArI prANiyoMkA Apa binA kAraNa hI upakAra karate haiM isase adhika AzcaryaM aura kyA ho sakatA hai || 143 || ApakA rUpa upamAse rahita hai tathA Apa atulya vIryake dhAraka haiM / he nAtha ! ina tInoM lokoMmeM aisA kauna puruSa haiM jo Apake darzanase santRpta huA ho // 144 // he bhagavan ! yadyapi Apa prApta karane yogya samasta padArtha prApta kara cuke haiM, kRtakRtya haiM, sarvadarzI haiM, sukhasvarUpa haiM, acintya haiM, aura jAnane yogya samasta padArthoMko jAna cuke haiM tathApi jagatkA hita karane ke lie udyata haiM || 145 || he jinarAja ! saMsArarUpI andhakUpameM par3ate hue jIvoMko Apa zreSTha dharmopadezarUpI hastAvalambana pradAna karate haiM ||146 || isa prakAra jinakI vANI gadgada ho rahI thI aura netra A~suoM se bhara rahe the aise parama harSako prApta hue meghavAhana aura sahasranayana vidhipUrvaka stuti aura namaskAra kara yathAsthAna baiTha gaye || 147 || sihavIryaM Adi muni, indra Adi deva aura sagara Adi rAjA parama Azcaryako prApta hue || 148 || athAnantara - jinendra bhagavAn ke samavasaraNameM rAkSasoMke indra bhIma aura subhIma prasanna hokara meghavAhana se kahane lage ki he vidyAdharake bAlaka ! tU dhanya hai jo sarvajJa ajita jinendrakI zaraNameM AyA hai, hama donoM tujhapara santuSTa hue haiM ataH jisase terI sarva prakAra se svasthatA ho sakegI vaha bAta hama tujhase isa samaya kahate haiM so tU dhyAnase suna, tU hama donoMkI rakSAkA pAtra hai // 149 - 151 / / 1. sAraM kha. / 77 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe santyatra lavaNAmbhodhAvatyugragrAhasaMkaTe / atyantadurgamA ramyA 'mahAdvIpAH sahasrazaH // 152 // kacit krIDanti gandharvAH kinnarANAM kvacid gaNAH / kvacicca yakSasaMghAtAH kvacikiMpuruSAmarAH // 153 // tatra madhye'sti sa dvIpo rakSasAM krIDanaH zubhaH / yojanAnAM zatAnyeSa sarvataH sapta kIrtitaH // 154 // tanmadhye meruvad mAti trikUTAkhyo mahAgiriH / atyantaduHpravezo yaH zaraNyaH sadguhAgRhaiH // 155 // zikharaM tasya zailendracUDAkAraM manoharam / yojanAni navottuGgaM paJcAzadvipulatvataH // 156 // nAnAratnaprabhAjAlacchanna hemamahAtaTam / citravallIpariSvaktakalpadrumasamAkulam // 157 // triMzadyojanamAnAdhaH sarvatastasya rAkSasI / laGketi nagarI bhAti ratnajAmbUnadAlayA // 158 // manohAribhirudyAnaiH sarobhizca savArijaiH / mahadbhizcaitya gehaizca sA mahendrapurIsamA // 159 // gacchatAM dakSiNAzAyAM maNDanatvamupAgatAm / samaM bAndhavavargeNa vidyAdhara sukhI bhava // 160 // evamuktvA dadAvasmai hAraM rAkSasapuGgavaH / devatAdhiSThitaM jyotsnAM kurvANaM karakoTibhiH // 161 // janmAntarasutaprItyA bhImazcaivaM tamabravIt / hAro'yaM te'ntyadehasya yugazreSThasya coditaH // 162 // dharaNyantargataM cAnyaddattaM svAbhAvikaM puram / vistIrNa bharatArddhArdhamadhaH SaDyojanIgatam // 163 // duHpravezamarAtInAM manasApi mahadgRham / alaMkArodayAbhikhyaM svargatulyamabhikhyayA // 164 // paracakrasamAkrAntaH kadAciccedbhaverasim | Azritya tattadA tiSThe rahasyaM vaMzasaMtateH // 165 // bahuta bhArI magaramacchoM se bhare hue isa lavaNasamudra meM atyanta durgamya tathA atizaya sundara hajAroM mahAdvIpa haiM || 152 // una mahAdvIpoMmeM kahIM gandharva, kahIM kinnaroMke samUha, kahIM yakSoM ke jhuNDa aura kahIM kiMpuruSadeva krIr3A karate haiM || 153 || una dvIpoMke bIca eka aisA dvIpa hai jo rAkSasoMkI zubha krIr3AkA sthAna honese rAkSasa dvIpa kahalAtA hai aura sAta sau yojana lambA tathA utanA hI caur3A hai / / 154 / / usa rAkSasa dvIpake madhya meM meru parvata ke samAna trikUTAcala nAmaka vizAla parvata hai / vaha parvata atyanta duHpraveza hai aura uttamottama guhArUpI gRhoMse sabako zaraNa denevAlA hai || 155 // usakI zikhara sumeru parvata kI cUlikAke samAna mahAmanohara hai, vaha nau yojana U~cA aura pacAsa yojana caur3A hai || 156 | | usake suvarNamaya kinAre nAnA prakAra ke ratnoMkI kAntike samUha se sadA AcchAdita rahate haiM tathA nAnA prakArakI latAoMse AliMgita kalpavRkSa vahA~ saMkIrNatA karate rahate haiM || 157 // usa trikUTAcala ke nIce tIsa yojana vistAravAlI laMkA nagarI hai, usameM rAkSasa vaMziyoMkA nivAsa hai, aura usake mahala nAnA prakArake ratnoM evaM suvarNase nirmita haiM // 158 // manako haraNa karanevAle bAgabagIcoM, kamaloMse suzobhita sarovaroM aura bar3e-bar3e jina-mandiroMse vaha nagarI indrapurI ke samAna jAna par3atI hai || 159 // vaha laMkA nagarI dakSiNa dizAkI mAno AbhUSaNa hI hai / he vidyAdhara ! tU apane bandhuvarga ke sAtha usa nagarImeM jA aura sukhI ho // 160 // aisA kahakara rAkSasoMke indra bhImane use devAdhiSThita eka hAra diyaa| vaha hAra apanI karor3oM kiraNoMse cA~danI utpanna kara rahA thA // 161 // janmAntara sambandhI putrakI prItike kAraNa usane vaha hAra diyA thA aura kahA thA ki he vidyAdhara ! tU caramazarIrI tathA yugakA zreSTha puruSa hai isalie tujhe yaha hAra diyA hai || 162 || usa hArake sivAya usane pRthvoke bhItara chipA huA eka aisA prAkRtika nagara bhI diyA jo chaha yojana gaharA tathA eka sau sAr3he ikatIsa yojana aura Der3ha kalApramANa caur3A thA || 163 | | usa nagara meM zatruoMkA zarIra dvArA praveza karanA to dUra rahA manase bhI praveza karanA azakya thA / usameM bar3e-bar3e mahala the, alaMkArodaya usakA nAma thA aura zobhAse vaha svargake samAna jAna par3atA thA || 164 || yadi tujhapara kadAcit paracakrakA AkramaNa ho to isa nagara meM khaDgakA Azraya le sukha se rahanA / yaha terI vaMza-paramparAke lie rahasya-surakSita sthAna hai || 165 || isa prakAra rAkSasoMke indra bhIma 1. mahI dvIpA : ma / 2. zaraNaH ma / 3. layAH ma / 4. rasi ma., ka. / 78 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva ityukto rAkSasezAbhyAM prApa pUrNaghanAtmajaH / pramodaM paramaM devaM praNanAma ca so'jitam // 166 // labdhvA ca rAkSasI vidyAmAruhyapsitagatvaram / vimAnaM kAmagaM nAma prasthitastAM purImasau // 167 // jJAtvA labdhavaraM caitaM rakSobhyAM sarvabAndhavAH / yAtA vikAsamambhojasaMghA iva divAnane // 168 // vimalAmalakAntAdyA vidyaamaajstmRddhibhiH| suprItAH zIghramAyAtA nandayantaH subhASiteH // 169 // veSTito'sau tatastuSTaiH pArzvataH pRSTato'grataH / kaizcid dviradapRSThasthaiH kaizcitturagayAyibhiH // 17 // jayazabdakRtArAvaiH prAptadunduminisvanaiH / zvetacchatrakRtacchAyairdhvajamAlAvibhUSitaiH // 171 // vidyAdharANAM saMghAtaiH kRtAzIrna manakriyaH / gacchannabhastale'pazyallavaNArNavamAkulam // 172 // AkAzamiva vistIrNa pAtAlamiva nistalam / tamAlavanasaMkAzamUrmimAlAsamAkulam // 173 // ayaM jalagataH zailo grAho'yaM prakaTo mahAn / calito'yaM mahAmInaH samIpairiti bhASitaH // 17 // trikUTazikharAdhastAnmahAprAkAragopurAm / sandhyAmiva "vilimpantI chAyayAruNayA namaH // 175 // kundazubhaiH samuttaGvaijayantyupazobhitaiH / maNDitAM caityasaMghAtaiH saprAkAraiH satoraNaiH // 176 // praviSTo nagarI laGkAM pravizya ca jinAlayam / vanditvA svocitAgAramadhyuvAsa samaGgalam // 177 // itare'pi yathA sadma niviSTAstasya bAndhavAH / ratnazobhAsamAkRSTamanonayanapatayaH // 178 // aura subhImane pUrNaghanake putra meghavAhanase kahA jise sunakara vaha parama harSako prApta huaa| vaha ajitanAtha bhagavAnko namaskAra kara uThA // 166 / / rAkSasoMke indra bhImane use rAkSasI vidyA dii| use lekara icchAnusAra calanevAle kAmaga nAmaka vimAnapara ArUr3ha ho vaha laMkApurIkI ora calA // 167 / / 'rAkSasoMke indrane ise varadAnasvarUpa laMkA nagarI dI hai' yaha jAnakara meghavAhanake samasta bhAI bAndhava isa prakAra harSako prApta hue jisa prakAra ki prAtaHkAlake samaya kamaloMke samUha vikAsa bhAvako prApta hote haiM / / 168 // vimala, amala, kAnta Adi aneka vidyAdhara parama prasanna vaibhavake sAtha zIghra hI usake samIpa Aye aura aneka prakArake mIThe-mIThe zabdoMse usakA abhinandana karane lage // 169 // santoSase bhare bhAI-bandhuoMse veSTita hokara meghavAhanane laMkAkI ora prasthAna kiyaa| usa samaya kitane hI vidyAdhara usakI bagalameM cala rahe the kitane hI pIche cala rahe the, kitane hI Age jA rahe the, kitane hI hAthiyoMkI pIThapara savAra hokara cala rahe the, kitane hI ghor3oMpara ArUr3ha hokara cala rahe the, kitane hI jaya-jaya zabda kara rahe the, kitane hI dundubhiyoMkA madhura zabda kara rahe the, kitane hI logoMpara sapheda chatroMse chAyA ho rahI thI tathA kitane hI dhvajAoM aura mAlAoMse suzobhita the| pUrvokta vidyAdharoMmeM koI to meghavAhanako AzIrvAda de rahe the aura koI namaskAra kara rahe the| una sabake sAtha AkAzameM calate hue meghavAhanane lavaNasamudra dekhA // 170-172 // vaha lavaNasamudra AkAzake samAna vistRta thA, pAtAlake samAna gaharA thA, tamAlavanake samAna zyAma thA aura laharoMke samUhase vyApta thA // 173 // meghavAhanake samIpa calanevAle loga kaha rahe the ki dekho yaha jalake bIca parvata dIkha rahA hai, yaha bar3A bhArI makara chalAMga bhara rahA hai aura idhara yaha bahadAkAra maccha cala rahA hai|| 174 // isa prakAra samudrako zobhA dekhate hue meghavAhanane trikUTAcalake zikharake nIce sthita laMkApurImeM praveza kiyaa| vaha laMkA bahuta bhArI prAkAra aura gopuroMse suzobhita thI, apanI lAla-kAntike dvArA sandhyAke samAna AkAzako lipta kara rahI thI, kundake samAna sapheda, U~ce patAkAoMse suzobhita, koTa aura toraNoMse yukta jinamandiroMse maNDita thii| laMkAnagarImeM praviSTa ho sarvaprathama usane jinamandirameM jAkara jinendradevakI vandanA kI aura tadanantara maMgalopakaraNoMse yukta apane yogya mahalameM nivAsa kiyA / / 175-177 // ratnoMkI zobhAse jinake netra aura netroMke paMktiyA~ AkarSita ho rahI thIM aise anya bhAI-bandhu bhI yathAyogya mahaloMmeM Thahara gaye // 178 // 1. kAntyAdyA m.| 2. nidhvanaiH k.| 3. -'pshyNllv-m.| 4. vilapantI (?) ma. / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papurANe atha kinnaragItAkhye pure ratimayUkhataH / anumatyAM samutpannA 'supramA nAma kanyakAm // 179 // cakSurmAnasayozcaurI vasatiM puSpadhanvanaH / kaumudI zrIkumudvatyA lAvaNyajaladIrghikAm // 18 // saMpadA parayovAha bhUSaNAnAM vibhUSaNIm / hRSIkANAmazeSANAM pramodasya vidhAyikAm ||181||(vishesskm) tataH khecaralokena mastakopAttazAsanaH / purandara iva svarge tatrAsAvavasacciram // 182 // atha tasyAbhavat putraH putrajanmAmikAkSiNaH / mahArakSa iti khyAti yo gataH kauladevatIm // 183 // vandanAyAnyadA yAto'jitaM toyadavAhanaH / vanditvA ca nijasthAne sthito vinayasaMnataH // 184 // tAvadanyakathAcchede praNamya sagaro'jitam / pRcchatIdaM ziraH kRtvA pANipaGkajadanturam // 185 // bhagavannavasarpiNyAM bhavadvidhajinezvarAH / svAmino dharmacakrasya bhaviSyantyapare kati // 186 // kati vA samatikrAntA jagattrayasukhapradoH / mavadvidhanarotpattirAzcarya bhuvanatraye // 18 // kati vA ratnacakrAGkalakSmImAjaH prakIrtitAH / halino vAsudevAzca kiyantastadviSastathA // 18 // evaM pRSTo jino vAkyamuvAca suradundubheH / tiraskurvanmahAdhvAnaM janitazravaNotsavam // 189 // bhASA'rddhamAgadhI tasya bhASamANasya nAdharau / cakAra spandasaMyuktAvaho citramidaM param // 19 // utsarpiNyavasarpiNyodharmatIrthapravartinaH / caturviMzatisaMkhyAnAH pratyekaM sagaroditAH // 19 // mohAndhadhvAntasaMchannaM kRtsnamAsIdidaM jagat / dharmasaMcetanAmuktaM niSpAkhaNDamarAjakam // 192 // vApikA athAnantara-kinnaragIta nAmA nagarameM rAjA ratimayUkha aura anumati nAmaka rAnIke suprabhA nAmaka kanyA thii| vaha kanyA netra aura manako curAnevAlI thI, kAmakI vasatikA thI, lakSmIrUpI kumudinIko vikasita karaneke lie cA~danIke samAna thI, lAvaNyarUpI jalakI kA thI. AbhaSaNoMkI AbhaSaNa thI. aura samasta inTiyoMko harSa utpanna karanevAlI thii| rAjA meghavAhanane bar3e vaibhavase usake sAtha vivAha kiyA // 179-181 // tadanantara samasta vidyAdhara loga jisakI AjJAko sirapara dhAraNa karate the aisA meghavAhana laMkApurImeM cira kAla taka isa prakAra rahatA rahA jisa prakAra ki indra svargameM rahatA hai // 182 // kucha samaya bAda putrajanmakI icchA karanevAle rAjA meghavAhanake putra utpanna huaa| vaha putra kula-paramparAke anusAra mahArakSa isa nAmako prApta huA // 183 / / kisI eka dina rAjA meghavAhana vandanAke lie ajitanAtha bhagavAnke samavasaraNameM gyaa| vahA~ vandanA kara bar3I vinavase apane yogya sthAnapara baiTha gayA // 184 // vahA~ jaba calatI huI anya kathA pUrNa ho cukI taba sagara cakravartIne hAtha mastakase lagA namaskAra kara ajitanAtha jinendrase pUchA // 185 // ki he bhagavan ! isa avasarpiNI kAlameM Age calakara Apake samAna dharmacakrake svAmI anya kitane tIrthaMkara hoMge? // 186 // aura tInoM jagatke jIvoko sukha denevAle kitane tIrthaMkara pahale ho cuke haiM ? yathArthameM Apa jaise manuSyoMko utpatti tInoM lokoMmeM Azcarya utpanna karanevAlI hai // 187 / / caudaha ratna aura sudarzana cakrase cihnita lakSmIke dhAraka cakravartI kitane hoMge? isI taraha balabhadra, nArAyaNa aura pratinArAyaNa bhI kitane hoMge // 188 // isa prakAra sagara cakravartIke pUchanepara bhagavAn ajitanAtha nimnAMkita vacana bole / usake ve vacana deva-dundubhike gambhIra zabdakA tiraskAra kara rahe the tathA kAnoMke lie parama Ananda utpanna karanevAle the // 189 / / bhagavAnko bhASA ardhamAgadhI bhASA thI aura bolate samaya unake oThoMko caMcala nahIM kara rahI thii| yaha bar3e Azcarya kI bAta thii||190|| unhoMne kahA ki he sagara! pratyeka utsarpiNI aura avasarpiNImeM dharmatIrthakI pravRtti karanevAle caubIsa-caubIsa tIrthaMkara hote haiM // 191 // jisa samaya yaha samasta saMsAra moharUpI gAr3ha andhakArase vyApta thA, dharmakI cetanAse zUnya thA, samasta pAkhaNDoMkA ghara aura rAjAse rahita thA usa samaya 1. suprabhA nAma ma. / 3. pradA m.| 3. cakrAkA lakSmI -m.| 4. saMkhyAkAH kha. / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva yadA tadA samutpano nAbheyo jinapuGgavaH / rAjan tena kRtaH 'pUrvaH kAlaH kRtayugAmidhaH // 193 // kalpitAzca trayo varNAH kriyAbhedavidhAnataH / sasyAnAM ca samutpattirjAyate kalpatoyataH // 19 // sRSTAH kAle ca tasyaiva mAhanAH sUtradhAriNaH / sutena bharatAkhyena tasya tatsamatejasA // 195 // Azramazca 'samutpannaH sAgAretarabhedataH / vijJAnAni kalAzcaiva nAbheyenaiva dezitAH // 196 // dIkSAmAsthAya tenaiva janmaduHkhAnalAhatAH / bhavyAH kRtAtmakRtyena nItAH saukhyaM zamAmbunA // 197 // trailokyamapi saMbhUya yasyaupamyAdaipeyuSAm / guNAnAmazakaM gantumantamAtmasamudyateH // 198 // aSTApadanagArUDho yaH zarIravisRSTaye / dRSTaH surAsurairhemakUTAkAraH savismayaiH // 199 // zaraNaM prApya taM nAthaM munayo bharatAdayaH / mahAvratadharA yAtAH padaM siddheH samAzritAH // 20 // puNyaM kecidupAdAya svargasaukhyamupAgatAH / svabhAvArjavasaMpannAH kecinmAnuSyakaM param // 201 // nitAntojjvalamapyanye dadRzustasya no matam / kudRSTirAgasaMyuktAH kauzikA iva bhAskaram / / 202 // te kudharma samAsthAya kudevatvaM prapadya ca / punastiryakSu duzceSTA bhramanti narakeSu ca // 203 / / aneke'tra tato'tIte kAle ratnAlayopame / nAbheyayugavicchede jAte naSTasamutsave // 20 // avatIrya divo mUrdhnaH katu kRtayugaM punaH / udbhato'smi hitAdhAyI jagatAmajito jinaH // 205 / / AcArANAM vighAtena kudRSTInAM ca saMpadA / dharma glAnipariprAptamucchrayante jinottamAH // 206 // te taM prApya punardhama jIvA bAndhavamuttamam / prapadyante punarmAga siddhasthAnAmigAminaH // 207 // rAjA nAbhike putra RSabhadeva nAmaka prathama tIrthaMkara hue the, he rAjan ! sarvaprathama unhIM ke dvArA isa kRta yugakI sthApanA huI thI // 192-193 / / unhoMne kriyAoMmeM bheda honese kSatriya, vaizya aura zadra ina tIna varSoM kI kalpanA kI thii| unake samayameM meghoMke jalase dhAnyoMkI utpatti huI thI // 194 / / unhIMke samaya unake samAna tejake dhAraka bharataputrane yajJopavItako dhAraNa karanevAle brAhmaNoMkI bhI racanA kI thI // 195 / / sAgAra aura anagArake bhedase do prakArake Azrama bhI unhIMke samaya utpanna hue the| samasta vijJAna aura kalAoMke upadeza bhI unhIM bhagavAn RSabhadevake dvArA diye gaye the // 196|| dIkSA lekara bhagavAn RSabhadevane apanA kArya kiyA aura janma sambandhI duHkhAgnise pIr3ita anya bhavya jIvoMko zAntirUpa jalake dvArA sukha prApta karAyA // 197|| tIna lokake jIva milakara ikaTThe ho jAveM to bhI Atmatejase suzobhita bhagavAn RSabhadevake anupama guNoMkA anta prApta karaneke lie samartha nahIM ho sakate // 128 / / zarIra tyAga karaneke lie jaba bhagavAn RSabhadeva kailAsa parvatapara ArUr3ha hue the taba Azcaryase bhare sura aura asuroMne unheM suvarNamaya zikharake samAna dekhA thA // 199 / / unakI zaraNa meM jAkara mahAvrata dhAraNa karanevAle kitane hI bharata Adi mani nirvANa dhAmako prApta hue haiM // 200|| kitane hI puNya upArjana kara svarga sukhako prApta haiM, aura svabhAvase hI saralatAko dhAraNa karanevAle kitane hI loga utkRSTa manuSya padako prApta hue haiM / / 201 // yadyapi unakA mata atyanta ujjvala thA to bhI mithyAdarzanarUpI rAgase yukta manuSya use usa taraha nahIM dekha sake the jisa taraha ki ullU sUryako nahIM dekha sakate haiM // 202 / / aise mithyAdRSTi loga kudharmakI zraddhA kara nIce devoMmeM utpanna hote haiN| phira tiyaMcoMmeM duSTa ceSTAe~ kara narakoMmeM bhramaNa karate haiM // 203 / / tadanantara bahuta kAla vyatIta ho jAnepara jaba samudrake samAna gambhIra RSabhadevakA yaga-tIrtha vicchinna ho gayA aura dhArmika utsava naSTa ho gayA taba sarvArthasiddhise cayakara phi kRtayugakI vyavasthA karaneke lie jagatkA hita karanevAlA maiM dUsarA ajitanAtha tIrthaMkara utpanna huA hU~ // 204-205 / / jaba AcArake vighAta aura mithyAdRSTiyoMke vaibhavase samIcIna dharma glAniko prApta ho jAtA hai-prabhAvahIna hone lagatA hai taba tIrthaMkara utpanna hokara usakA udyota karate haiM / / 206 / / 1. pUrva kha. / 2. samutpannAH ma. / 3. -dupeyuSAm kha. / 4. -maMzakaM kha. / 5. hitAdhyAyI kha. / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tato mayi gate mokSamutpatsyante jinaadhipaaH| dvAviMzatiH kramAdanye trilokodyotakAriNaH // 20 // te ca matsadRzAH sarve kAntivIryAdibhUSitAH / trailokyapUjanaprAptenidarzanarUpataH // 209 // cakrAhitAM zriyaM bhuktvA teSAM madhye yo jinAH / prApsyanti jJAnasAmrAjyamanantasukhakAraNam // 210 // teSAM nAmAni sarveSAM maGgalAni jagattraye / mahAtmanAmahaM vakSye manaHzuddhikarANi te // 211 // RSabho vRSabhaH puMsAmatItaH prathamo jinaH / vartamAno'jitazcAhaM parizeSAstu mAvinaH // 212 // saMbhavaH saMbhavo muktarmavyanaMnyAminandanaH / sumatiH padmatejAzca supAzrvazcandrasaMnimaH // 213 // puSpadanto'STakarmAntaH zItalaH zIlasAgaraH / zreyAn zreyAn suceSTAsu vAsupUjyo'rcitaH satAm // 214 / / vimalAnantadharmAzca zAntikunthvarakIrtitAH / mallisuvratanAmAnau naminemI ca vizrutau // 215 // pAzcoM vIrajinendrazca jinazailIdhuraMdharaH / devAdhidevatA ete jIvasvAtmyavyavasthitAH // 216 / / janmAvatAraH sarveSAM ratnavRSTaya minanditaH / merau janmAbhiSekazca suraiH kSIrodavAriNA // 217 // upamAnavivirmaktaM tejorUpaM sakhaM balam / sarve janmariporloke vidhvaMsanavidhAyinaH // 218 // astaM yAte mahAvIrajinatigmAMzumAlini / loke pAkhaNDakhadyotAstejaH prApsyanti bhUrayaH / / 219 // caturgatikasaMsArakUpe te patitAH svayam / pAtayiSyanti mohAndhAnanyAnapyasudhAriNaH // 220 // ekastvatsadRzo'tItazcakracihnaH zriyaH patiH / mavAneko mahAvIryo janiSyanti dazApare // 221 // saMsArake prANI utkRSTa bandhusvarUpa samIcIna dharmako punaH prApta kara mokSamArgako prApta hote haiM aura mokSa sthAnakI ora gamana karane lagate haiM arthAt vicchinna mokSamAgaM phirase cAlU ho jAtA hai / / 207 / / tadanantara jaba maiM mokSa calA jAUMgA taba kramase tInoM lokoMkA udyota karanevAle bAIsa tIrthaMkara aura utpanna hoMge / / 208 / / ve sabhI tIrthakara mere hI samAna kAnti, vIrya Adise vibhUSita hoMge, mere hI samAna tIna lokake jIvoMse pUjAko prApta hoMge aura mere hI samAna jJAnadarzanake dhAraka hoMge // 209|| una tIrthaMkaroMmeM tIna tIrthakara (zAnti, kuntha, ara ) cakravartIkI lakSmIkA upabhoga kara ananta sukhakA kAraNa jJAnakA sAmrAjya prApta kareMge // 210 // aba maiM una sabhI mahApuruSoMke nAma kahatA hai| unake ye nAma tInoM jagatmeM maMgalasvarUpa haiM tathA he rAjan sagara ! tere manakI zuddhatA karanevAle haiM // 211 // puruSoMmeM zreSTha RSabhanAtha prathama tIrthaMkara the jo ho cuke haiM, maiM ajitanAtha vartamAna tIrthaMkara hU~ aura bAkI bAIsa tIrthaMkara bhaviSyat tIrthaMkara haiM // 212 / / muktike kAraNa sambhavanAtha, bhavya jIvoMko Anandita karanevAle abhinandananAtha, sumatinAtha, padmaprabha, supArzvanAtha, candraprabha, aSTakarmoko naSTa karanevAle puSpadanta, zIlake sAgarasvarUpa zItalanAtha, uttama ceSTAoMke dvArA kalyANa karanevAle zreyonAtha. satparuSoMke dvArA pajita vAsapajya. vimalanA anantanAtha, dharmanAtha, zAntinAtha, kunthunAtha, aranAtha, mallinAtha, suvratanAtha, naminAtha, neminAtha, pArzvanAtha aura jinamArgake dhurandhara viirnaath| ye isa avasarpiNI yugake caubIsa tIrthaMkara haiN| ye sabhI devAdhideva aura jIvoMkA kalyANa karanevAle hoMge // 213-216 / / ina sabhIkA janmAvataraNa ratnoMkI varSAse abhinandita hogA tathA deva loga kSIrasAgarake jalase sumeru parvatapara sabakA janmAbhiSeka kareMge // 217 / / ina sabhIkA teja, rUpa, sukha aura bala upamAse rahita hogA aura sabhI isa saMsArameM janmarUpI zatrukA vidhvaMsa karanevAle hoMge arthAt mokSagAmI hoMge // 218 // jaba bhagavAn mahAvIrarUpI sUrya asta ho jAyegA taba isa saMsArameM bahuta-se pAkhaNDarUpI juganU tejako prApta kareMge // 219|| ve pAkhaNDa pUruSa isa catUgA~tarUpa saMsAra kapameM svayaM gireMge tathA mohase andhe anya prANiyoMko bhI girAveMge // 220 / / tumhAre samAna cakrAMkita lakSmIkA adhipati eka cakravartI to ho 1. dvAviMzati m.| 2. bhUtayaH ka., kh.| 3. jJAta m.| 4. bhavyAnandhabhi-ma, / 5. vRSTa yabhivanditaH ka. / 6. cihnazriyaH m.| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva prathamo bharato'tItassagarastvaM ca vartase / cakralAnchitamogezA bhaviSyanti pare nRpAH // 222 // sanatkumAravikhyAtirmaghavA nAmato'paraH / zAntikunthvaranAmAnaH subhUmadhvanikIrtitaH // 223 // mahApadmaH prasiddhazca hariSeNadhvanistathA / jayasenanRpazcAnyo brahmadatto bhaviSyati // 224 // vAsudevA bhaviSyanti nava sAdhaM pratIzvaraiH / baladevAzca tAvanto dharmavinyastacetasaH // 225 // proktA ete'vasarpiNyAM jinaprabhRtayastathA / tathaivotsarpiNIkAle bharatairAvatAkhyayoH // 226 // evaM karmavazaM zrutvA jIvAnAM bhavasaMkaTam / mahApuruSabhUtiM ca kAlasya ca vivartanam // 227 // aSTakarmavimuktAnAM sukhaM copamayojjhitam / jImUtavAhanazcakre cetasIdaM vicakSaNaH // 228 // kaSTaM yaireva jIvo'yaM karmabhiH paritapyate / tAnyevotsahate katu' mohitaH karmamAyayA // 229 // ApAtamAtraramyeSu viSavad duHkhadAyiSu / viSayeSu ratiH kA vA duHkhotpAdanavRttiSu // 230 // kRtvApi hi ciraM saGgaM dhane kAntAsu bandhuSu / ekAkinaiva kartavyaM saMsAre parivartanam // 231 // tAvadeva janaH sarvaH 'priyatvenAnuvartate / dAnena gRhyate yAvatsArameyazizuryathA // 232 // iyatA cApi kAlena ko gataH saha bandhubhiH / paralokaM kalatrairvA suhRdbhirbAndhavena vA // 233 // nAgabhogopamA mogA bhImA narakapAtinaH / teSu kuryAnaraH saGga ko vA yaH syAtsacetanaH // 234 // aho paramidaM ciH sadbhAvena yadAzritAn / lakSmIH pratArayatyeva duSTatvaM kimataH param // 235 // cukA hai, atyanta zaktizAlI dvitIya cakravartI tuma ho aura tuma do ke sivAya dasa cakravartI aura hoMge // 221|| cakravartiyoMmeM prathama cakravartI bharata ho cuke haiM, dvitIya cakravartI sagara tuma vidyamAna hI ho aura tuma doke sivAya cakracihnita bhogoMke svAmI nimnAMkita dasa cakravartI rAjA aura bhI hoMge // 222 / / 3 sanatkumAra, 4 maghavA, 5 zAnti, 6 kunthu, 7 ara, 8 subhUma, 9 mahApadma, 10 hariSeNa, 11 jayasena aura 12 brahmadatta // 223 / / nau pratinArAyaNoMke sAtha nau nArAyaNa hoMge aura dharmameM jinakA citta laga rahA hai aise balabhada bhI nau hoMge // 224-225 // he rAjana! jisa prakAra hamane avasarpiNI kAlameM honevAle tIrthaMkara, cakravartI AdikA varNana kiyA hai usI prakArake tIrthaMkara Adi utsarpiNI kAlameM bhI bharata tathA airAvata kSetrameM hoMge // 226 / / isa prakAra karmoMke vaza honevAlA jIvoMkA saMsArabhramaNa, mahApuruSoMkI utpatti, kAlacakrakA parivartana aura ATha karmose rahita jIvoMko honevAlA anupama sukha ina sabakA vicArakara buddhimAn meghavAhanane apane manameM nimna vicAra kiyA / / 227-228 // hAya hAya, bar3e duHkhakI bAta hai ki jina karmoke dvArA yaha jIva AtApako prApta hotA hai kamarUpI madirAse unmatta huA yaha unhIM karmoko karaneke lie utsAhita hotA hai // 229 // jo prArambhameM hI manohara dikhate haiM aura antameM viSake samAna duHkha dete haiM athavA duHkha utpanna karanA hI jinakA svabhAva hai| aise viSayoMmeM kyA prema karanA hai ? // 230 // yaha jIva dhana, striyoM tathA bhAI-bandhuoMkA cirakAla taka saMga karatA hai to bhI saMsArameM ise akele hI bhramaNa karanA par3atA hai / / 231 / / jisa prakAra kuttAke pilleko jabataka roTIkA Tukar3A dete rahate haiM tabhI taka vaha prema karatA huA pIche lagA rahatA hai isI prakAra ina saMsArake sabhI prANiyoMko jaba taka kucha milatA rahatA hai tabhI taka ye premI banakara apane pIche lage rahate haiM // 232 / / itanA bhArI kAla bIta gayA para isameM kauna manuSya aisA hai jo bhAI-bandhuoM, striyoM, mitroM tathA anya iSTa janoMke sAtha paralokako gayA ho // 233 / / ye paMcendriyoMke bhoga sA~pake zarIrake samAna bhayaMkara evaM narakameM girAnevAle haiN| aisA kauna sacetana-vicAraka puruSa hai jo ki ina viSayoMmeM Asakti karatA ho ? // 234 // aho, sabase bar3A Azcarya to isa bAtakA hai ki jo manuSya lakSmIkA 1. vartate ma. / 2. priyatve mAnuvartate ka. / 3. padAzritAn ma. / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe svapne samAgamo yadvattadvad bandhusamAgamaH / indracApasamAnaM ca kSaNamAtraM ca taiH sukham // 236 // jalabubudavaskAyaH sAreNa parivarjitaH / vidyulatAvilAsena sadRzaM jIvitaM calam // 237 // tasmAtsarvamidaM hitvA saMsArAvAsakAraNam / sahAyaM parigRhNAmi dharmamanyamicAriNam // 238 // mahArakSasi nikSipya rAjyamAraM tataH kRtii| prAbajat so'jitasyAnte mahAvairAgyakaGkaTaH // 239 // dazAdhikaM zataM tena sAkaM khecaramoginAm / nirvedamApya niSkrAntaM gehacArakavAsataH // 24 // mahArakSaHzazAGko'pi vizrANanakarotkaraiH / pUrayan bAndhavAmbhodhi reje lakAnamo'GgaNe // 24 // prApya svapne'pi tasyAjJA mahAvidyAdharAdhipAH / saMbhramAd bodhamAyAnti kRtamastakapANayaH // 42 // prathitA vimalAmAsya jAtA prANasamapriyA / yasyAnuvartanaM cakre chAyeva satatAnugA // 243 // amarodadhibhAnubhyaH parAM rakSaHzrutiM zritAH / tasya tasyAM samutpannAH putrAH sarvArthasaMmitAH // 244 // vicitrakarmasaMpUrNAstuGgA vistAramAjinaH / prasiddhAstasya te putrAstrayo lokA ivAmavan // 245 // pravAjitanAtho'pi bhavyAnAM muktigAminAm / panthAna prApa saMmede nijAM prakRtimAtmanaH // 246 // sagarasya ca patnInAM sahasrANAM SaDuttarAH / navatiH zakrapatnInAmabhavan tulyatejasAm // 247 // saMputrANAM ca putrANAM bibhratAM zaktimuttamAm / jAtAH SaSTiH sahasrANAM ratnastambhasamatviSAm // 248 // te kadAcidatho yAtAH kailAsaM vandanArthinaH / kampayantaH padanyAsairvasudhAM parvatA iva // 249 // sadbhAvanAse Azraya lete haiM yaha lakSmI unheM hI dhokhA detI hai-ThagatI hai, isase bar3hakara duSTatA aura kyA hogI? // 235|| jisa prakAra svapna meM honevAlA iSTa janoMkA samAgama asthAyI hai usI prakAra bandhujanoMkA samAgama bhI asthAyI hai / tathA bandhujanoMke samAgamase jo sukha hotA hai vaha indradhanuSake samAna kSaNamAtrake lie hI hotA hai / / 236 // zarIra pAnIke babUleke samAna sArase rahita hai tathA yaha jIvana bijalIkI camakake samAna caMcala hai / / 337 / / isalie saMsAra-nivAsake kAraNabhUta isa samasta parikarako chor3akara maiM to kabhI dhokhA nahIM denevAle eka dharmarUpa sahAyakako hI grahaNa karatA haiM ||238 // tadanantara aisA vicArakara vairAgyarUpI kavacako dhAraNa karanevAle baddhimAna meghavAhana vidyAdharane mahArAkSasa nAmaka putrake lie rAjyabhAra sauMpakara ajitanAtha bhagavAnke samIpa dIkSA dhAraNa kara lI // 239 / / rAjA meghavAhanake sAtha anya eka sau dasa vidyAdhara bhI vairAgya prApta kara ghararUpI bandIgRhase bAhara nikale // 240 // isa mahArAkSasarUpI candramA bhI dAnarUpI kiraNoMke samUhase bandhujanarUpI samudrako hulasAtA huA laMkArUpI AkAzAMgaNake bIca suzobhita hone lagA / / 241 / / usakA aisA prabhAva thA ki bar3ebar3e vidyAdharoMke adhipati svapnameM bhI usakI AjJA prApta kara har3abar3Akara jAga uThate the aura hAtha jor3akara mastakase lagA lete the / / 242 // usakI vimalAbhA nAmakI prANapriyA vallabhA thI jo chAyAke samAna sadA usake sAtha rahatI thI // 243 / / usake amararakSa, udadhirakSa aura bhAnurakSa nAmaka tIna putra hue| ye tInoM hI putra saba prakArake arthoMse paripUrNa the // 244 // vicitra-vicitra kAryoMse yukta the, uttuMga arthAt udAra the aura jana-dhanase vistArako prApta the isalie aise jAna par3ate mAno tIna loka hI hoM // 245 / / bhagavAn ajitanAtha bhI muktigAmI bhavya jIvoMko mokSakA mArga pravartAkara sammeda zikharapara pahu~ce aura vahA~se AtmasvabhAvako prApta hae-siddha padako / / 246 / / sagara cakravartIke indrANIke samAna tejako dhAraNa karanevAlI chayAnabe hajAra rAniyA~ thIM aura uttama zaktiko dhAraNa karanevAle evaM ratnamayI khambhoMke samAna dedIpyamAna sATha hajAra putra the| una putroMke bhI aneka putra the / / 247-248 / / kisI samaya ve sabhI putra vandanAke lie kailAsa 1. vimalAbhasya ma. / 2. pravRtya ma. / 3. prApya ma., k.| 4. suputrANAM ma., kha. / 5. kampayatAM ma. / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva vidhAya siddhabimbAnAM vandanAM prazrayAnvitAH / gireste daNDaratnena parikSepaM pracakrire // 250 // ArasAtalamUlAM tAM dRSTvA khAtAM vasuMdharAm / teSAmAlocanaM cakre nAgendraH krodhadIpitaH // 251|| krodhavahnestatastasya jvAlAbhilaDhavigrahAH / bhasmasAdbhAvamAyAtAH sutAste cakravartinaH // 252 // teSAM madhye na dagdhau dvau kathamapyanukampayA / jIvitAtmakayA zaktyA viSato jAtayA yathA // 253 // "sAgarINAmimaM mRtyuM dRSTvA yugapadAgatam / duHkhitau sagarasyAntaM yAtau bhImabhagIrathau // 254 // akasmAt kathite mAyaM prANAMstyAkSItkSaNAditi / paNDitairiti saMcintya niSiddhau tau nivedane // 255 // tataH saMbhUya rAjAno mantriNazca kulAgatAH / nAnAzAstravibuddhAzca vinodajJA manoSiNaH // 256 // avibhinnamukhacchAyAH pUrvaveSasamanvitAH / vinayena yathApUrvaM sagaraM samupAgatAH // 257 // namaskRtyopaviSTaistairyathAsthAnaM pracoditaH / saMjJayA pravayAH kazcididaM vacanamabravIt / / 258 // rAjan sagara pazya tvaM jagatImAmanityatAm / saMsAraM prati yAM dRSTvA mAnasaM na pravartate // 259 // rAjAsIdbharato nAmnA tvayA samaparAkramaH / dAsIva yena SaTkhaNDA kRtA vazyA vasuMdharA // 260 // tasyAdityayazAH putro babhUvonnatavikramaH / prasiddho yasya nAmnAyaM vaMzaH saMprati vartate // 261 // evaM tasyApyabhUt putrastasyApyanyo'parastataH / gatAste cAdhunA sarve darzanAnAmagocaram // 262 // parvata para gaye / usa samaya ve caraNoMke vikSepase pRthivIko ka~pA rahe the aura parvatoMke samAna jAna par3ate the |249 || kailAsa parvatapara sthita siddha pratimAoM kI unhoMne bar3I vinayase vandanA kI aura tadanantara ve daNDaratnase usa parvatake cAroM ora khAI khodane lage // 250 // unhoMne daNDaratnase pAtAla taka gaharI pRthivI khoda DAlI yaha dekha nAgendrane krodhase prajvalita ho unakI ora dekhA || 251 || nAgendrakI krodhAgnikI jvAlAoMse jinakA zarIra vyApta ho gayA thA aise ve cakravartIke putra bhasmIbhUta ho gaye || 252 || jisa prakAra viSakI mAraka zaktike bIca eka jIvaka zakti bhI hotI hai aura usake prabhAvase vaha kabhI-kabhI auSadhike samAna jIvanakA bhI kAraNa bana jAtI hai isI prakAra usa nAgendrakI krodhAgnimeM bhI jahA~ jalAnekI zakti thI vahAM eka anukampArUpa pariNati bhI thI / usI anukampArUpa pariNatike kAraNa una putroMke bIca meM bhIma, bhagIratha nAmaka do putra kisI taraha bhasma nahIM hue || 253 // sagara cakravartIke putroM kI isa Akasmika mRtyuko dekhakara ve donoM hI duHkhI hokara sagara ke pAsa Aye || 254 // sahasA isa samAcArake kahane para cakravartI kahIM prANa na chor3a deM aisA vicArakara paNDitajanoMne bhIma aura bhagIrathako yaha samAcAra cakravartIse kahane ke lie manA kara diyA || 255 // tadanantara rAjA, kula kramAgata mantrI, nAnA zAstroMke pAragAmI aura vinodake jAnakAra vidvajjana ekatrita hokara cakravartI ke pAsa gaye / usa samaya una sabake mukhakI kAntimeM kisI prakArakA antara nahIM thA tathA vezabhUSA bhI sabakI pahale ke hI samAna thI / saba loga vinayase jAkara pahale hI ke samAna cakravartI sagara ke samIpa pahu~ce / / 256 - 257 || namaskAra kara saba loga jaba yathAsthAna baiTha gaye taba unake saMketase prerita ho eka vRddhajanane nimnAMkita vacana kahanA zurU kiyA || 258 || he rAjan sagara ! Apa saMsArakI isa anityatAko to dekho jise dekhakara phira saMsArakI ora mana pravRtta nahIM hotA || 259 || pahale tumhAre hI samAna parAkramakA dhArI rAjA bharata ho gayA hai jisane isa chakhaNDako pRthvIko dAsIke samAna vaza kara liyA thA || 260 || usake mahAparAkramI arkakIrti nAmaka aisA putra huA thA ki jisake nAmase yaha sUryavaMza aba taka cala rahA hai ||261|| arkakIrti ke bhI putra huA aura usake putra ko bhI putra huA parantu isa samaya ve saba dRSTigocara "ata iJ itInpratyayaH / 2. kathitenAyaM ma., kha. 1 1. sagarasyApatyAni pumAMsaH sAgarayasteSAm 3. pracoditAm ma. / 85 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 padmapurANe AsatAM tAvadete vA nAkalokezvarA api / jvalitA vimavairyAtAH kSaNAd duHkhena bhasmatAm // 263 // ye'pi tIrthakarA nAma trailokyasyAbhinandakAH / zarIraM te'pi saMtyajya gacchantyAyuHparikSaye // 264 // mahAtarau yathaikasminnuSitvA rajanI punaH / prabhAte pratipadyante kakubho daza pakSiNaH // 265 / / evaM kuTumba ekasmin saMgama prApya jantavaH / punaH svAM svAM prapadyante gatiM karmavazAnugAH // 266 // kaizcittacceSTitaM teSAM vapuzcAtyantazobhanam / viSayIkRtamakSibhyAmasmAkaM tu kathAgatam // 267 / / balavadbhayo hi sarvebhyo mRtyureva mahAbalaH / AnItA nidhanaM yena balavanto balIyasA // 26 // kathaM sphuTati no vakSaH smRtvA teSAM mahAtmanAm / vinAzaM bharatAdInAmaho citramidaM param // 269 // phenormIndradhanuHsvapnavidyububudasaMnimAH / saMpadaH priyasaMparkA vigrahAzca zarIriNAm // 270 // nAsti kazcinnaro loke yo vrajedupamAnatAm / yathAyamamarastadvadvayaM mRtyUjjhitA iti // 27 // ye'pi zoSayituM zakkAH samudraM grAmasaMkulam / kuryurvA karayugmena cUrNa merumahIdharam // 272 // uddhartuM dharaNI zaktA grasituM 'candrabhAskarau / praviSTAste'pi kAlena kRtAntavadanaM narAH // 273 // mRtyordurlakitasyAsya trailokye vazatAM gate / kevalaM vyujjhitAH siddhA jinadharmasamudbhavAH // 27 // yathA te bahavo yAtAH kAlena nidhanaM nRpAH / yAsyAmo vayamapyevaM sAmAnya jagatAmidam // 275 // tatra trilokasAmAnye vastunyasmin samAgate / zokaM kuryAdvibuddhAtmA ko naro bhavakAraNam / / 276 // kathAyAmiti jAtAyAM vIkSyApatyadvayaM punaH / mAnase cakravartIdaM cakAreGgitakovidaH // 277 // nahIM haiM / / 262 / / athavA ina sabako rahane do, svargalokake adhipati bhI jo ki vaibhavase dedIpyamAna rahate haiM kSaNabharameM duHkhase bhasma ho jAte haiM / / 263 / / athavA inheM bhI jAne do, tIna lokako Anandita karanevAle jo tIrthaMkara haiM ve bhI Ayu samApta honepara zarIrako chor3akara cale jAte haiM / / 264 / / jisa prakAra pakSI rAtrike samaya kisI bar3e vRkSapara basakara prAtaHkAla dazoM dizAoMmeM cale jAte haiM usI prakAra aneka prANI eka kuTumbameM ekatrita hokara karmoM ke anusAra phira apanI gatiko cale jAte haiM / / 265-266 / / kinhIMne una pUrva puruSoMkI ceSTAe~ tathA unakA atyanta sundara zarIra apanI AMkhoMse dekhA hai parantu hama kathAmAtrase unheM jAnate haiM / / 267 / / mRtyu sabhI balavAnoMse adhika balavAn hai kyoMki isane anya sabhI balavAnoMko parAsta kara diyA hai / / 268 / / aho ! yaha bar3A Azcarya hai ki bharata Adi mahApuruSoMke vinAzakA smaraNa kara hamArI chAtI nahIM phaTa rahI hai / / 269 // jIvoMkI dhanasampadAe~, iSTasamAgama aura zarIra, phena, taraMga, indradhanuSa, svapna, bijalI aura babUlAke samAna haiM // 270|| saMsArameM aisA koI bhI manuSya nahIM hai jo isa viSayameM upamAna ho sake ki jisa taraha yaha amara hai usI taraha hama bhI amara raheMge ||271 / / jo magaramacchoMse bhare samudrako sukhAneke lie samartha haiM athavA apane donoM hAthoMse sumeru parvatako cUrNa karanemeM samartha haiM athavA pRthvIko Upara uThAnemeM aura candramA tathA sUryako grasane meM samartha haiM ve manuSya bhI kAla pAkara yamarAjake mukhameM praviSTa hue haiM // 272-273 / / tInoM lokoMke prANI isa dulaMghanIya mRtyuke vaza ho rahe haiN| yadi koI bAkI chUTe haiM to jinadharmase utpanna hue siddha bhagavAn hI chUTa haiM // 274 / / jisa prakAra bahuta-se rAjA kAlake dvArA vinAzako prApta hue haiM usI prakAra hama loga bhI vinAzako prApta hoNge| saMsArakA yaha sAmAnya niyama hai / / 275 / / jo mRtyu tIna lokake jIvoMko samAna rUpase AtI hai usake prApta honepara aisA kauna vivekI puruSa hogA jo saMsArake kAraNabhUta zokako karegA // 276 / / isa prakAra vRddha manuSyake dvArA yaha carcA cala rahI thI idhara ceSTAoMke jAnane meM nipuNa cakravartIne sAmane sirpha do putra dekhe / unheM dekhakara vaha manameM vicAra karane lagA 1. candrabhAskarA m.| . Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva sarvadA yugapatsarve mAM namanti sma dehajAH / adya dvau dInavadanau nUnaM zeSA gatAH kSayam // 278 // ete cAnyApadezena kathayanti samAgatAH / nRpAH kathayituM sAkSAdudAraM duHkhamakSamAH // 279 // tataH zokorageNAsau daSTo'pi na samatyajan / prANAn sabhyavacomantraH pratipadya pratikriyAm // 28 // kadalIgarbhaniHsAramavetya bhavajaM sukham / bhagIrathe zriyaM nyasya dIkSA sa samazizriyat // 281 // tyajato'sya dharitrIyaM nagarAkaramaNDitA / manasyudAttalIlasya jarattaNasamAbhavat // 282 // sAddha bhImarathenAsau pratipadyAjitaM vibhum / kevalajJAnamutpadya siddhAnAM padamAzrayat // 283 // tanayaH sAgarejahvoH kurvan rAjyaM bhagIrathaH / zrutasAgarayogIndraM pRSTavAnevamanyadA // 28 // pitAmahasya me nAtha tanayA yugapatkutaH / karmaNo maraNaM prAptA madhye teSAmahaM tu na // 285 // avocad bhagavAn saMgho vandanArtha caturvidhaH / saMmedaM prasthito'vApadantikagrAmadarzanam // 286 // dRSTvA tamantikagrAmo durvacAH sakalo'hasat / kumbhakArastu tatraiko niSidhya kRtavAn stutim / / 287 // tadgrAmavAsinaikena kRte caurye sa bhUbhRtA / pariveSTyAkhilo dagdho grAmo bhUryaparAdhakaH // 288 / / bhasmasAdbhAvamApanno yasmin grAmo'tra vaasre| kumbhakAro gataH kvApi madhyacetA nimantritaH // 289 / / kummakAro'bhavanmRtvA vANijaH sumahAdhanaH / varATakasamUhastu grAmaH prAptazca tena saH // 29 // kumbhakAro'bhavadrAjA grAmo'sau mAtRvAhakAH / hastinA cUrNitAstasya te ciraM bhavamabhraman // 29 // // 277|| ki hamezA saba putra mujhe eka sAtha namaskAra karate the para Aja do hI putra dikha rahe haiM aura utanepara bhI inake mukha atyanta dIna dikhAI dete haiN| jAna par3atA hai ki zeSa putra kSayako prApta ho cuke haiM // 278 // ye Agata rAjA loga isa bhArI duHkhako sAkSAt kahane meM samartha nahIM hai isalie anyokti-dUsareke bahAne kaha rahe haiM // 272 / / tadanantara sagara cakravartI yadyapi zokarUpI sarpase DaeNsA gayA thA to bhI sabhAsadajanoMke vacanarUpI mantroMse pratikAra-sAntvanA pAkara usane prANa nahIM chor3e the / / 280|| usane saMsArake sUkhako keleke garbhake samAna niHsAra jAnakara bhagIrathako rAjyalakSmI sauMpI aura svayaM dIkSA dhAraNa kara lI // 28 // utkRSTa lIlAko dhAraNa karanevAlA rAjA sagara jaba ra jaba isa pRthvIkA tyAga kara rahA thA taba nAnA nagara aura savarNAdikI khAnoMse suzobhita yaha pRthvI usake manameM jIrNatRNake samAna tuccha jAna par3atI thii||282|| tadanantara sagara cakravartI bhImaratha nAmaka putrake sAtha ajitanAtha bhagavAnkI zaraNameM gyaa| vahA~ dIkSA dhAraNa kara usane kevalajJAna prApta kiyA aura tadanantara siddhapadakA Azraya liyA arthAt mukta huA / / 283 / / sagara cakravartIkA putra jahna kA lar3akA bhagIratha rAjya karane lgaa| kisI eka dina usane zrutasAgara munirAjase pUchA / / 284 // ki hamAre bAbA sagarake putra eka sAtha kisa kamake udayase maraNako prApta hue haiM aura unake bIcameM rahatA huA bhI maiM kisa karmase baca gayA hU~ // 285 / / bhagavAn ajitanAthane kahA ki eka bAra caturvidhasaMgha sammedazikharakI vandanAke lie jA rahA thA so mArgameM vaha antika nAmaka grAmameM pahuMcA // 286|| saMghako dekhakara usa antika grAmake saba loga kuvacana kahate hue saMghakI ha~sI karane lage parantu usa grAmameM eka kumbhakAra thA usane gAMvake saba logoMko manA kara saMghakI stuti kI / / 287 // usa gA~vameM rahanevAle eka manuSyane corI kI thI so avivekI rAjAne socA ki yaha gA~va hI bahuta aparAdha karatA hai isalie gherA DAlakara sArAkA sArA gA~va jalA diyA / / 288 / / jisa dina vaha gA~va jalAyA gayA thA usa dina madhyastha pariNAmoMkA dhAraka kumbhakAra nimantrita hokara kahIM bAhara gayA thA / / 289 / / jaba kumbhakAra marA to vaha bahuta bhArI dhanakA adhipati vaizya haA aura gAMvake saba loga marakara kaur3I hae / vaizyane una saba kaur3iyoMko kharIda liyA // 290 / / tadanantara kumbhakArakA jIva marakara rAjA huA aura gA~vake jIva marakara 1. atha m.| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe rAjA ca zramaNo bhUtvA devIbhUya cyuto bhavAn / bhagIrathaH samutpanno grAmastu sagarAGgajAH // 292 / / saMghasya nindanaM kRtvA mRtyumeti bhave bhave / tenAsau yugapadgrAmo jAtaH stutyA svamIdRzaH // 293 / / zrutvA pUrvamavAnevamupazAnto bhagIrathaH / babhUva munimukhyazca tapoyogyaM padaM yayau // 294 // vRttAntagatametatte caritaM sagarAzritam / kathitaM prastutaM vakSye zRNu zreNika sAMpratam // 295 // yo'sau tatra mahArakSo nAma vidyAdharAdhipaH / laGkAyAM kurute rAjyaM kaNTakaiH parivarjitam // 296 // so'nyadA kamalacchannadIrghikAkRtamaNDanam / nAnAratnapramottuGgakrIDAparvatakAritam // 297 // AmodikusumonAsi tarukhaNDavirAjitam / kalakUjitavibhrAntazakuntagaNasaMkulam // 298 // ratnabhUmiparikSiptaM vikAsivividhA ti / ghanapallavasacchAyalatAmaNDapamaNDitam / / 299 // agamat pramadodyAnamantaHpurasamanvitaH / mahatyA saMpadA yukto vidyAbalasamucchrayaH // 30 // tatra krIDitumArebhe vanitAbhirasau samam / kusumaistADyamAnazca tADayaMzca yathocitam // 301 // kAJcitpAdapraNAmena kupitA moya'yA striyam / sAnvayananyayA tena sAnvyamAnaH sulIlayA // 302 // urasA prerayan kAJcistrikUTataTazobhinA / pIvarastanaramyeNa preryamANastathAnyayA // 30 // pazyan pracchannagAtrANi krIDAvyAkulayoSitAm / ratisAgaramadhyastho nandane'mararAjavat // 304 // gijAI hue so rAjAke hAthIse cUrNa hokara ve saba giMjAiyoMke jIva saMsArameM bhramaNa karate rahe // 291 / / kumbhakArake jIva rAjAne muni hokara devapada prApta kiyA aura vahA~se cyuta hokara tU bhagIratha huA hai tathA gA~vake saba loga marakara sagara cakravartI ke putra hue haiM // 292 / / muni saMghakI nindA kara yaha manuSya bhava-bhavameM mRtyuko prApta hotA hai| isI pApase gA~vake saba loga bhI eka sAtha mRtyuko prApta hue the aura saMghakI stuti karanese tU isa taraha sampanna tathA dIrghAyu huA hai // 293 // isa prakAra bhagIratha bhagavAnke mukhase pUrvabhava sunakara atyanta zAnta ho gayA aura muniyoMmeM mukhya banakara tapake yogya padako prApta huA // 224|| gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! prakaraNa pAkara yaha sagarakA caritra maiMne tujhase khaa| aba isa samaya prakRta kathA kahU~gA so suna / / 295 // athAnantara-jo mahArakSa nAmA vidyAdharoMkA rAjA laMkAmeM niSkaNTaka rAjya karatA thA vidyAbalase samunnata vaha rAjA eka samaya antaHpurake sAtha krIr3A karaneke lie bar3e vaibhavase usa pramadavanameM gayA jo ki kamaloMse AcchAdita vApikAoMse suzobhita thA, jisake bIcameM nAnA ratnoMkI prabhAse U~cA dikhanevAlA krIr3Aparvata banA huA thA, khile hue phUloMse suzobhita vRkSoMke samUha jisakI zobhA bar3hA rahe the, avyakta madhura zabdoMke sAtha idhara-udhara maMDarAte hue pakSiyoMke samUhase vyApta thA, jo ratnamayI bhUmise veSTita thA, jisameM nAnA prakArakI kAnti vikasita ho rahI thI, aura jo saghana pallavoMkI samIcIna chAyAse yukta latAmaNDapoMse suzobhita thA // 296-300 / rAjA mahArakSa usa pramadavanameM apanI striyoMke sAtha kIr3A karane lgaa| kabhI striyA~ use phUloMse tAr3anA karatI thIM aura kabhI vaha phaloMse striyoMko tAr3anA karatA thA // 301 / / koI strI anya strIke pAsa jAneke kAraNa yadi IrSyAse kupita ho jAtI thI to use vaha caraNoMmeM jhukakara zAnta kara letA thaa| isI prakAra kabhI Apa svayaM kupita ho jAtA thA to lIlAse bharI strI ise prasanna kara leto thI // 302 / / kabhI yaha trikUTAcalake taTake samAna suzobhita apane vakSaHsthalase kisI strI ko preraNA detA thA to anya strI use bhI apane sthala stanoMke AliMganase preraNA detI thI // 303 / / isa taraha kror3AmeM nimagna striyoMke pracchanna zarIroMko dekhatA huA yaha 1. duti ma. / 2. -gIrSayA m.| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva atha vaktre triyAmAyAH paraM saMkocamIyuSi / rAjIvasaMpuTe'pazyad dvirephaM sa nipIDitam // 305 // dRSTvA cAsya samutpannA cinteyaM mavanAzinI / karmaNo mohanIyasya yAte zithilatAM guNe // 306 // makarandarasAsakto mUDhastRptimanAgataH / mRrti madhukaraH prApto vigicchAmantavarjitAm // 307 // yathAyamatra saMsaktaH' prApto mRtyuM madhuvrataH / prApsyAmo vayamapyevaM saMktAH strImukhapaGkaje // 308 // yadi tAvadayaM dhvasto ghrANena rasanena ca / kaitra vArtA tadAsmAsu paJcendriyavazAtmasu // 309 || tiryagjAtisametasya yuktaM vAsyedamIhitum / vayaM tu jJAnasaMpannAH saGgamatra kathaM gatAH // 310 // madhudigdhA sidhArAyA lene kIdRzaM sukham / rasanaM pratyutAyAti zatadhA yatra khaNDanam // 311 // viSayeSu tathA saukhyaM kIdRzaM nAma jAyate / yatra pratyuta duHkhAnAmuparyupari saMtatiH || 312 || kimpAkaphala tulyebhyo viSayebhyaH parAGmukhAH / ye narAstAnnamasyAmi kAyena vacasA dhiyA ||313 || hA kaSTaM vaJcitaH pApo dIrghakAlamahaM khalaiH / viSayairviSamAsaGgairviSavanmAraNAtmakaiH // 314 // athA samaye prAptastadudyAnaM mahAmuniH / arthAnugatayA yuktaH zrutasAgarasaMjJayA // 315 // pUrNaH paramarUpeNa dvepayan kAntito vidhum / tiraskurvan raviM dIptyA jayaM sthairyeNa mandaram // 316 // dharmadhyAnaprasaktAtmA rAgadveSavivarjitaH / bhagnastridaNDasaMparkaH kaSAyANAM zaime rataH // 317|| rAjA ratirUpa sAgarake madhya meM sthita hotA huA pramadavanameM isa prakAra krIr3A karatA rahA jisa prakAra ki nandana vanameM indra krIr3A karatA hai || 304|| athAnantara sUrya asta huA aura rAtrikA prArambha hote hI kamaloMke sampuTa saMkocako prApta hone lage / rAjA mahArakSane eka kamala sampuTake bhItara marA huA bhauMrA dekhA || 305 || usI samaya mohanIya karmakA udaya zithila honese usake hRdayameM saMsAra - bhramaNako naSTa karanevAlI nimnAMkita cintA utpanna huI ||306|| vaha vicAra karane lagA ki dekho makarandake rasameM Asakta huA yaha mUr3ha bhauMrA tRpta nahIM huA isalie maraNako prAma huA / AcAryaM kahate haiM ki isa antarahita ananta icchAko dhikkAra ho ||307 || jisa prakAra isa kamalameM Asakta huA yaha bhauMrA mRtyuko prApta huA hai usI prakAra striyoM ke mukharUpI kamaloMmeM Asakta hue hama loga bhI mRtyuko prApta hoMge || 308 || To fo yaha bhauMrA ghrANa aura rasanA indriyake kAraNa hI mRtyuko prApta huA hai taba hama to pA~coM indriyoM ke vazIbhUta ho rahe haiM ataH hamArI bAta hI kyA hai ? || 309 // athavA yaha bhauMrA tiyaMca jAtikA hai - ajJAnI hai ataH isakA aisA karanA ThIka bhI hai parantu hama to jJAnase sampanna haiM phira bhI ina viSayoMmeM kyoM Asakta ho rahe haiM ? || 310 || zahada lapeTI talavArakI usa dhArake cATane meM kyA sukha hotA hai ? jisapara par3ate hI jIbhake saikar3oM Tukar3e ho jAte haiM ||311 || viSayoM meM kaisA sukha hotA hai so jAna par3atA hai una viSayoMmeM jinameM ki sukhakI bAta dUra rahI kintu duHkhakI santati hI uttarottara prApta hotI hai || 312 // kipAka phalake samAna viSayoMse jo manuSya vimukha ho gaye haiM maiM una saba mahApuruSoMko mana-vacana-kAyase namaskAra karatA hU~ || 313|| hAya-hAya, bar3e kheda kI bAta hai ki maiM bahuta samaya taka ina duSTa viSayoMse vaMcita hotA rahA- dhokhA khAtA rahA / ina viSayoMkI Asakti atyanta viSama hai tathA viSake samAna mAranevAlI hai ||314|| athAnantara usI samaya usa vanameM zrutasAgara isa sArthaka nAmako dhAraNa karanevAle eka mahAmunirAja vahA~ Aye || 315 || zrutasAgara munirAja atyanta sundara rUpase yukta the, ve kAnti candramAko lajjita karate the, dIptise sUryaMkA tiraskAra karate the karate the ||316|| unakI AtmA sadA dharmaMdhyAnameM lIna rahatI thI, aura dhairyaMse sumeruko parAjita ve rAga-dveSase rahita the, unhoMne 1. saMzaktaH ma0 / 2. zaktAH ma0 / 3. dagdhA - ma0 / 4 same ma0 / 12 89 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 padmapurANe 1 vazIkartA hRSIkANAM SaTkAyaprANivatsalaH / bhItibhiH saptabhirmukto madASTakavivarjitaH || 318 || sAkSAdiva zarIreNa dharmaH saMbandhamAgataH / sahito yatisaGghana mahatA cAruceSTinA / / 319 / / sa tatra vipule zuddhe bhUtale jantuvarjite / upaviSTastanucchAyAstha gitAzeSadiGmukhaH // 320 // tatrAsInaM viditvainaM mukhebhyo vanarakSiNAm / abhIyAya mahArakSo bibhradutkaNThitaM manaH // 321 // athAsyAtiprasannAsyakAntitoyena pAdayoH / kurvan prakSAlanaM rAjA papAta zivadAyinoH // 322 // praNamya zeSasaGgha ca pRSTvA kSemaM ca dharmaMgam / avasthAya kSaNaM dharmaM paryapRcchat sa bhaktitaH // 323|| athopazamacandrasya cittasthasyeva nirmalaiH / dantAMzupaTalaiH kurvan jyotsnAM munirabhASata // 324 // ahiMsA nRpa sadbhAvo dharmasyokto jinezvaraiH / parivAro'stu zeSo'sya satyabhASAdiriSyate // 325 // yAM yAM jIvAH prapadyante gatiM karmAnubhAvataH / tatra tatra ratiM yAnti jIvanaM pratimohitAH // 326 // trailokyaisya parityajya lAbhaM maraNabhIravaH / icchanti jIvanaM jIvA nAnyadasti tataH priyam // 327 // kimatra bahunoktena svasaMvedyamidaM nainu / yathA svajIvitaM kAntaM sarveSAM prANinAM tathA // 328 || tasmAdevaMvidhaM mUDhA jIvitaM ye zarIriNAm / haranti raudrakarmANaH pApaM tairna ca kiM kRtam // 329|| jantUnAM jIvitaM nItvA karmabhAragurUkRtAH / patanti narake jIvA lohapiNDavadambhasi ||330|| mana-vacana-kAyako nirarthaka pravRttirUpI tIna daNDoMko bhagna kara diyA thA, kaSAyoMke zAnta karane meM ve sadA tatpara rahate the ||317 || ve indriyoMko vaza karanevAle the, chaha kAyake jIvoMse sneha rakhate the, sAta bhayoM aura ATha madoMse rahita the || 318 || unheM dekhakara aisA jAna par3atA thA mAno sAkSAt dharmaM hI zarIra ke sAtha sambandhako prApta huA hai / ve munirAja uttama ceSTAke dhAraka bahuta bar3e saMgha sahita || 319 || jinhoMne apane zarIrakI kAntise samasta dizAoMke agrabhAgako AcchAdita kara diyA thA aise ve munirAja usa udyAnake vistRta, zuddha evaM nirjantuka pRthivItalapara virAjamAna ho gaye || 320|| jaba rAjA mahArakSako vanapAloMke mukhase vahA~ virAjamAna ina munirAjakA patA calA to vaha utkRSTa hRdayako dhAraNa karatA huA unake sammukha gayA || 321|| athAnantara - atyanta prasanna mukhako kAntirUpI jalake dvArA prakSAlana karatA huA rAjA mahArakSa munirAja ke kalyANadAyI caraNoMmeM jA par3A || 322|| usane zeSa saMghako bhI namaskAra kiyA, sabase dharmaM sambandhI kuzala-kSema pUchI aura phira kSaNabhara Thaharakara bhaktibhAvase dharmakA svarUpa pUchA || 323|| tadanantara munirAjake hRdayameM jo upazama bhAvarUpI candramA vidyamAna thA usakI kiraNoMke samAna nirmala dA~toMkI kiraNoMke samUhase cA~danIko prakaTa hue munirAja kahane lage || 324 || unhoMne kahA ki he rAjan ! jinendra bhagavAnne eka ahiMsAke sadbhAvako hI dharmaM kahA hai, bAkI satyabhASaNa Adi sabhI isake parivAra haiM || 325 || saMsArI prANI karmoMke udayase jisa-jisa gatimeM jAte haiM jIvanake prati mohita hote hue ve usI usImeM prema karane lagate haiM || 326 || eka ora tIna lokakI prApti ho rahI ho aura dUsarI ora maraNako sambhAvanA ho to maraNase DaranevAle ye prANI tIna lokakA lobha chor3akara jIvita rahanekI icchA karate haiM isase jAna par3atA hai ki prANiyoMko jIvanase bar3hakara aura koI vastu priya nahIM hai || 327|| isa viSayameM bahuta kahane se kyA lAbha hai ? yaha bAta to apane anubhavase hI jAnI jA sakatI hai ki jisa prakAra hameM apanA jIvana pyArA hai usI prakAra samasta prANiyoM ko bhI apanA jIvana pyArA hotA hai || 328 || isalie jo krUrakarma karanevAle mUrkha prANI, jIvoMke aise priya jIvanako naSTa karate haiM unhoMne kauna-sA pApa nahIM kiyA ? || 329 || jIvoM ke jIvanako naSTa kara prANI karmoMke bhArase itane vajanadAra ho jAte haiM ki ve pAnImeM lohapiNDa 1. - mAgatAH ma0 / 2. athAsyApti ma0 / 3. trailokyaM ma0 / 4. vatu ma0 / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazca parva madhu sravanti ye vAcA hRdaye viSadAruNAH / vaze sthitA hRSIkANI triHsaMdhyA dugdhamAnasAH // 331 // sAdhvAcAravinirmuktA yathAkAmavidhAyinaH / te bhramanti durAtmAnastiryaggarbhaparamparAm // 332 // durlabhaM sati jantutve manuSyatvaM zarIriNAm / tasmAdapi surUpatvaM tato dhanasamRddhatA // 333 // tato'pyAryatvasaMbhUtistato vidyAsamAgamaH / tato'pyarthajJatA tasmAddurlabho dharmaMsaMgamaH // 334 // kRtvA dharmaM tataH kecit sukhaM prApya surAlaye / devyAdiparivAreNa kRtaM mAnasagocaram // 335 // cyutvA garbhagRhe bhUyo viNmUtrakRtalepane / calatkRmikulAkIrNe durgandhe'tyantadussahe // 336 // carmajAlakasaMchannAH pittazleSmAdimadhyagAH / jananyAhAraniSyandaM lihanto nADikAcyutam // 337 // piNDIkRtasamastAGgA duHkhamArasamerditAH / uSitvA nirgatA labdhvA manuSyatvamaninditam // 338 // janmanaH prabhRti krUrA niyamAcAravarjitAH / sadRSTirahitAH pApA viSayAn samupAsate // 339 // ye kAmavazatAM yAtAH samyaktvaparivarjitAH / prApnuvanto mahAduHkhaM te bhramanti mavArNave // 340 // parapIDAkaraM vAkyaM varjanIyaM prayatnataH / hiMsAyAH kAraNaM taddhi sA ca saMsArakAraNam || 341 // tathA steyaM striyAH saGgaM mahAdraviNavAnchanam / sarvametatparityAjyaM pIDAkAraNatAM gatam // 342 // zrutvA dharma samAviSTo vairAgyaM khecarAdhipaH / papraccha praNatiM kRtvA vyatItaM bhavamAtmanaH // 343 // ke samAna sIdhe naraka meM hI par3ate haiM ||330 || jo vacanase to mAno madhu jharate haiM para hRdayameM viSake samAna dAruNa haiM / jo indriyoMke vazameM sthita haiM aura bAharase jinakA mana traikAlika sandhyAoMmeM nimagna rahatA hai ||331|| jo yogya AcArase rahita haiM aura icchAnusAra manacAhI pravRtti karate haiM aise duSTa jIva tiryaMcayoni meM paribhramaNa karate haiM ||332|| sarvaprathama to jIvoMko manuSyapada prApta honA durlabha hai, usase adhika durlabha sundara rUpakA pAnA hai, usase adhika durlabha dhanasamRddhikA pAnA hai, usase adhika durlabha AryakulameM utpanna honA hai, usase adhika durlabha vidyAkA samAgama honA hai, usase adhika durlabha heyopAdeya padArthako jAnanA hai aura usase adhika durlabha dharmakA samAgama honA hai ||333-334 // 91 kitane hI loga dharma karake usake prabhAvase svarga meM deviyoM Adike parivArase mAnasika sukha prApta karate haiM ||335 // | vahA~se cayakara, viSThA tathA mUtrase lipta bilabilAte kIr3AoMse yukta, durgandhita evaM atyanta duHsaha garbhagRhako prApta hote haiM ||336 || garbha meM yaha prANI camake jAlase AcchAdita rahate haiM, pitta, zleSmA Adike bIca meM sthita rahate haiM aura nAladvArase cyuta mAtA dvArA upabhukta AhAra dravakA AsvAdana karate rahate haiM ||337|| vahA~ unake samasta aMgopAMga saMkucita rahate haiM, aura duHkhake bhArase ve sadA pIr3ita rahate haiM / vahA~ rahaneke bAda nikalakara uttama manuSya paryAya prApta karate haiM ||338|| so kitane hI aise pApI manuSya jo ki janmase hI krUra hote haiM, niyama, AcAra-vicArase vimukha rahate haiM aura samyagdarzanase zUnya hote haiM, viSayoMkA sevana karate haiM ||339|| jo manuSya kAmake vazIbhUta hokara samyaktva se bhraSTa ho jAte haiM ve mahAdu:kha prApta karate hue saMsArarUpI samudra meM paribhramaNa karate haiM || 340 || dUsare prANiyoMko pIr3A utpanna karanevAlA vacana prayatnapUrvaka chor3a denA cAhie kyoMki aisA vacana hiMsAkA kAraNa hai aura hiMsA saMsArakA kAraNa hai ||341|| isI prakAra corI, parastrIkA samAgama tathA mahAparigrahakI AkAMkSA, yaha saba bhI chor3aneke yogya hai kyoMki yaha sabhI pIr3Ake kAraNa haiM || 342|| 'vidyAdharoMkA rAjA mahArakSa, munirAjake mukhase dharmakA upadeza sunakara vairAgyako prApta ho gayA / tadanantara usane namaskAra kara munirAjase 1. trInvArAn, trisandhyA-ma / 2. samAditAH ma0 / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe caturjJAnopagUDhAtmA vinayenopaseduSe / iti tasmai samAsena jagAda zrutasAgaraH // 344 // bharate podanasthAne hito nAmadharo'bhavat / mAdhavIti ca bhAryAsya protyAkhyastvaM tayoH sutaH // 345 / / atha tatraiva nagare nRpo'bhadudayAcalAt / arhacchriyAM samutpanno nAmnA hemaratho mahAn // 346 // prAsAde so'nyadA jaine zraddhayA parayAnvitaH / cakAra mahatI pUjAM lokavismayakAriNIm 347 // tasmAdusthitamAkarNya jayazabdaM janaiH kRtam / jayetyAnandapUrNena tvayApi parighoSitam / / 348 // amAte ca tatastasmin gRhAbhyantarato mudA / zikhineva dhanadhvAnAnnartanaM kRtamaGgaNe // 349 // tasmAdupAttakuzalo gataH kAlena paJcatAm / ajAyata mahAn yakSo yakSanetrasamutsavaH // 350 // avarasmin videhe'tha pure kAJcananAmani / sAdhUnAM zatrubhiH kartumupasargaH pravartitaH // 351 // nirdhATya tAn tvayA zatrUn munInAM dharmasAdhanam / zarIraM rakSitaM tasmAt puNyarAzirupArjitaH // 352 // vijayAH tatazcyutvA taDidaGgadakhecarAt / zrIprabhAyAM samudbhUta udito nAma vizrutaH // 353 // vandanAya samAyAtaM nAmnA cAmaravikramam / dRSTavAnasi vidyezaM nidAnamakarottataH // 354 // tato mahattapastaptvA kalpamaizAnamAzritaH / eSa pracyutya bhUto'si sAMprataM dhAnavAhaniH // 355 / / bhAskarasyandanasyeva cakreNa parivartanam / kRtaM tvayA tu saMsAre strIjihvAvazavartinA // 356 // yAvantaH samatikrAntAstava dehA bhavAntare / piNDyante yadi te loke saMmaveyuna jAtucit // 357 / / kalpAnAM koTibhistRpti surabhogairna yo gataH / khecarANAM ca mogena svecchAkalpitavRttinA // 358 // apanA pUrva bhava pUchA // 343 / / cAra jJAnake dhArI zrutasAgaramuni vinayase samIpameM baiThe hue mahArakSa vidyAdharase saMkSepapUrvaka kahane lage // 344 // he rAjan ! bharata kSetrake podanapura nagarameM eka hita nAmakA manuSya rahatA thaa| mAdhavI usakI strIkA nAma thA aura tU una donoMke prIti nAmakA putra thA / / 345 / / usI podanapura nagarameM udayAcala rAjA aura arhacchI nAmako rAnIse utpanna huA hemaratha nAmakA rAjA rAjya karatA thA // 346 / / eka dina usane jinamandirameM, bar3I zraddhAke sAtha, logoMko AzcaryameM DAlanevAlI bar3I pUjA kI // 347|| usa pUjAke samaya logoMne bar3e jorase jaya-jaya zabda kiyA, use sunakara tUne bhI Anandavibhora ho jaya-jaya zabda uccAraNa kiyA // 348|| tU isa Anandake kAraNa gharake bhItara Thahara nahIM sakA isalie bAhara nikalakara A~ganameM isa taraha natya karane lagA jisa prakAra ki mayara meghakA zabda sunakara nRtya karane lagatA hai / / 349 / / isa kAryase tUne jo puNya bandha kiyA thA usake phalasvarUpa tU marakara yakSoMke netroMko Ananda denevAlA yakSa huA // 350 / / tadanantara kisI dina pazcima videhakSetrake kAMcanapura nagarameM zatruoMne muniyoMke Upara upasarga karanA zurU kiyA // 351 // so tane una zatruoMko alaga kara dharmasAdhanameM sahAyabhata maniyoMke zarIrakI rakSA kii| isa kAryase tane bahata bhArI paNyakA saMcaya kiyA // 352 // tadanantara vahA~se cyata hokara tu vijayAdha parvatapara taDidaMgada vidyAdhara aura zrIprabhA vidyAdharIke udita nAmakA putra utpanna huA / / 353 / / eka bAra amaravikrama nAmaka vidyAdharoMkA rAjA muniyoMkI vandanAke lie AyA thA so use dekhakara tUne nidAna kiyA ki mere bhI aisA vaibhava ho // 354 // tadanantara mahAtapazcaraNa kara tU dUsare aizAna svargameM deva huA aura vahAMse cyuta hokara meghavAhanakA putra mahArakSa huA hai // 355 / / jisa prakAra sUryake rathakA cakra nirantara bhramaNa karatA rahatA hai isI prakAra tUne bhI strI tathA jihvA indriyake vazIbhUta hokara saMsArameM paribhramaNa kiyA hai / / 356 / / tUne dUsare bhavoMmeM jitane zarIra prApta kara chor3e haiM yadi ve ekatrita kiye jAveM to tInoM lokoMmeM kabhI na samAveM // 357 // jo karor3oM kalpa taka prApta honevAle devoMke bhogoMse tathA vidyAdharoMke manacAhe bhoga-vilAsase santuSTa nahIM ho sakA 1. nAma naro'bhavat m.| 2. -mutthitaH m.| 3. meghavAhanaputraH / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaM parva aSTabhirdivasaH sa tvaM kathaM prApsyasi tarpaNam / svapnajAlopamairmogairadhunA bhajyatAM zamaH // 359 // tatastasya viSAdo'bhUmAyuHkSayasamutthitaH / kiMtu saMsAracakrasthajanmAntaravivartanAt // 360 // sthApayitvA tato rAjye tanayaM devarakSasam / yuvarAjapratiSThAyAM tathA bhAskararakSasam // 361 // tyaktvA parigrahaM sarva paramArthaparAyaNaH / stammatulyo mahArakSA lobhenAbhavadujhitaH // 362 / / pAnAhArAdikaM tyaktvA sarva dehasya pAlanam / samaH zatrau ca minne ca manaH kRtvA sunizcalam // 36 // maunavrataM samAsthAya jinaprAsAdamadhyagaH / kRtvA samahatI pUjAmahaMtAmabhiSekiNIm // 364 // arhatpadaparidhyAnapavitrIkRtacetanaH / kRtvA samAdhinA kAlaM sa babhUva surottamaH // 365|| atha kinneragItAkhye pure zrIdharanAmataH / vidyAjAtAM ratiM jAyAM devarakSAH prapannavAn // 366 // gandharvagItanagare surasaMnimanAmataH / gAndhArIgarmasaMbhUtAM gandharvA mAnurUDhavAn // 367 / / sutA daza samutpannA manojJA devarakSasaH / devAGganAsarUpAzca SaT kanyA guNabhUSaNAH // 368 // tAvanta eva cotpannAH sutAH kanyAzca tatsamAH / AdityarakSaso rAjJaH kIrtivyAptadigantarAH // 369 / / svanAmasahanAmAni mahAnti nagarANi naiH / nivezitAni ramyANi zreNikaitAni jitvaraiH // 370 // sandhyAkAraH suvelazca manohlAdo manoharaH / haMsadvIpo hariyodhaH samudraH kAJcanastathA // 371 // ardhasvargotkaTazcApi nivizAH svargasaMnibhAH / gIrvANarakSasaH putrarmahAbuddhiparAkramaiH // 372 // vaha tU kevala ATha dina taka prApta honevAle svapna athavA indrajAla sadRza bhogoMse kaise tRpta hogA? isalie aba bhogoMkI abhilASA choDa aura zAnti bhAva dhAraNa kara // 358-359 / / tadanantara munirAjake mukhase apanI AyukA kSaya nikaTastha jAnakara use viSAda nahIM huA kintu 'isa saMsAracakrameM aba bhI mujhe aneka bhava dhAraNa karanA hai' yaha jAnakara kucha kheda avazya huA ||360 / / tadanantara usane amararakSa nAmaka jyeSTha putrako rAjyapadapara sthApita kara bhAnurakSa nAmaka laghu putrako yuvarAja banA diyA // 361 / / aura svayaM samasta parigrahakA tyAga kara paramArthameM tatpara ho stambhake samAna nizcala hotA huA lobhase rahita ho gayA // 362 / / zarIrakA poSaNa karanevAle AhArapAnI Adi samasta padArthoMkA tyAga kara vaha zatru tathA mitrameM sama-madhyastha bana gayA aura manako nizcala kara mauna vrata le jina-mandirake madhya meM baiTha gyaa| ina saba kAryoMke pahale usane arhanta bhagavAnkI abhiSekapUrvaka vizAla pUjA kI // 363-364 // arhanta bhagavAnke caraNoMke dhyAnase jisakI cetanA pavitra ho gayI thI aisA vaha vidyAdhara samAdhimaraNa kara uttama deva huA // 365 / / athAnantara amararakSane, kinnaragIta nAmaka nagarameM zrIdhara rAjA aura vidyA rAnIse samutpanna rati nAmaka strIko prApta kiyA arthAt usake sAtha vivAha kiyA // 366 / / aura bhAnurakSane gandharvagIta nagarameM rAjA surasannibha aura gAndhArI rAnIke garbhase utpanna, gandharvA nAmakI kanyAke sAtha vivAha kiyA // 367|| amararakSake atyanta sundara dasa putra aura devAMganAoMke samAna sundara rUpavAlI, guNarUpa AbhUSaNoMse sahita chaha putriyA~ utpanna huIM // 368 / / isa prakAra bhAnurakSake bhI apanI kIrtike dvArA didigantako vyApta karanevAle dasa putra aura chaha putriyAM utpanna huI // 369 / / he zreNika ! una vijayI rAjaputroMne apane nAmake samAna nAmavAle bar3e-bar3e sundara nagara basAye // 370 // una nagaroMke nAma suno-1 sandhyAkAra, 2 suvela, 3 manohlAda, 4 manohara, 5 haMsadvIpa, 6 hari, 7 yodha, 8 samudra, 9 kAMcana aura 10 ardhasvargotkRSTa / svargakI samAnatA rakhanevAle ye dasa nagara, mahAbuddhi aura parAkramako dhAraNa karanevAle amararakSake putroMne basAye the // 371-372 / / 1. tapyaMNam m.| 2. kinnaradAntAkhye kha., kinnaranAdAkhye ma. / 3. jAtAmarijAyAM ma. / 4. nagare'marasannibha k.| 5. surUpAzca k.| 6. divazcApi ja., dazazcApi k.| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe AvartavighaTAmbhodA utkaTasphuTadurgrahAH / taTatoyAvalIratnadvIpAzcAbhAnti rAkSasaiH // 373 // nAnAratnakRtodyotA hemamittiprabhAsurAH / rAkSasAnAM babhUvuste nivAsAH krIDanArthinAm // 37 // tatraiva khecarairemiTTIpAntarasamAzritaiH / saMnivezA mahotsAhairnagarANAM prakalpitAH // 375 // tatastau putrayo rAjyaM datvA dIkSAM samAzritau / mahAtapodhanau bhUtvA padaM yAtau sanAtanam // 376 / / evaM mahati saMtAne pravRtte ghAnavAhane / mahApuruSanibyUDharAjyaprAvrajyavastuni // 377 // rakSasastanayo jAto menovegAGkadhAriNaH / rAkSaso nAma yasyAyaM nAmnAM vaMzaH prakIrtyate // 378 / / tasyAdityagati to bRhatkIrtizca nandanaH / yoSAyAM suprabhAkhyAyAM ravicandrasamaprabhau // 379 // vRSabhau tau saMmAsajya rAjyasyandanaje mare / zramaNatvaM samArAdhya devalokaM samAzritaH // 380 // jAtA sadanapadmAkhyA bhAyaryAdityagatevarA / bRhatkotistathA puSpanakhota parikIrtitA // 38 // athAdityagateH putro nAmnA bhImaprabho'bhavat / sahasraM yasya patnInAmabhadevAGganArucAm // 382 / / AsIdaSTottaraM tasya putrANAM zatamUrjitam / stambhairiva nijaM rAjyaM dhArita yaiH samantataH // 383 // AtmajAya tato rAjyaM vitIrya jyAyase prbhuH| bhImaprabhaH pravavrAja prAptazra paramaM padam // 38 // devena rAkSasendreNa rAkSasadvIpamaNDale / kRtAnukampanA USuH sukhenAmbaragAminaH // 385 / / rakSanti rakSasAMdvIpaM puNyaMna parirakSitAH / rAkSasA nAmato dvIpaM prasiddhaM tadupAgatam // 386 / isI prakAra 1 Avarta, 2 vighaTa, 3 ambhoda, 4 utkaTa, 5 sphuTa, 6 durgraha, 7 taTa, 8 toya, 9 AvalI aura ratnadvIpa ye dasa nagara bhAnurakSake putroMne basAye the // 373 / / jinameM nAnA ratnoMkA udyota phaila rahA thA tathA jo suvarNamayI dIvAloMke prakAzase jagamagA rahe the aise ve sabhI nagara krIr3Ake abhilASI rAkSasoMke nivAsa hue the / / 374 // vahIMpara dUsare dvIpoMmeM rahanevAle vidyAdharoMne bar3e utsAhase aneka nagaroMkI racanA kI thI // 375 // athAnantara-amararakSa aura bhAnurakSa donoM bhAI, putroMko rAjya dekara dIkSAko prApta hue aura mahAtamarUpI dhanake dhAraka ho sanAtana siddha padako prApta hue // 376 / / isa prakAra jisameM bar3ebar3e puruSoM dvArA pahale to rAjya pAlana kiyA gayA aura tadanantara dIkSA dhAraNa kI gayo aisI rAjA meghavAhanakI bahuta bar3I santAnakI paramparA kramapUrvaka calatI rahI // 377|| usI santAna-paramparAmeM eka manovega nAmaka rAkSasake, rAkSasa nAmakA aisA prabhAvazAlI putra huA ki usake nAmase yaha vaMza hI rAkSasa vaMza kahalAne lagA / / 378 // rAjA rAkSasake suprabhA nAmakI rAnI thI, usase usake Adityagati aura bRhatkIrti nAmake do putra hue| ye donoM ho putra sUrya aura candramAke samAna kAntise yakta the||379|| rAjA rAkSasa, rAjyarUpI rathakA bhAra uThAnemeM vaSabhake samAna una donoM patroM saMlagna kara tapa dhara svargako prApta hue // 380 // una donoM bhAiyoMmeM bar3A bhAI Adityagati rAjA thA aura choTA bhAI bRhatkIrti yuvarAja thaa| AdityagatikI strIkA nAma sadanapadmA thA aura bRhatkIrtiko strI puSpanakhA nAmase prasiddha thI // 381 // Adityagatike bhImaprabha nAmakA putra huA jisakI devAMganAoMke samAna kAntivAlI eka hajAra striyA~ thIM // 382 / / una striyoMse usake eka sau ATha balavAn putra hue the| ye putra stambhoMke samAna cAroM orase apane rAjyako dhAraNa kiye the // 383 / / tadanantara rAjA bhImaprabhane apane bar3e putrake lie rAjya dekara dIkSA dhAraNa kara lI aura kramase tapazcaraNa kara paramapada prApta kara liyA / / 384 // isa prakAra rAkSasa devoMke indra bhIma-subhImane jinapara anukampA kI thI aise meghavAhanakI vaMza-paramparAke aneka vidyAdhara rAkSasadvIpameM sukhase nivAsa karate rahe // 385 / / puNya jinakI rakSA kara rahA thA aise rAkSasavaMzI vidyAdhara cUMki usa rAkSasajAtIya devoMke 1. rAkSasam ma. / 2. yavovegAGgadhAritaH k.| manovegAGgadhAriNaH m.| 3. to m.| 4. samAsAdya kha. / 5. rAkSaso kh.| Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patra parva eSa rAkSasavaMzasya saMbhavaH parikIrtitaH / vaMzapradhAnapuruSAn kIrtayiSyAmyataH param // 387n putro mImapramasyAyaH pUjA) nAma vizrutaH / pravavrAja zriyaM nyasya tanaye jitamAskare // 38 // so'pi saMparikIAkhye sthApayitvA zriyaM sute / prAvajat so'pi sugrIve nidhAya prApa dIkSaNam // 389 // sagrIvo'pi harigrIvaM saMnivezya nije pade / ugraM tapaH samArAdhya babhUva surasattamaH // 39 // harigrIvo'pi nikSipya zrIgrIve rAjyasaMpadam / gRhItazramaNAcAro vanAntaramazizriyat // 39 // Aropya sumukhe rAjyaM zrIgrIvo janakAzritam / mArgamAzritavAn vIraH suvyakte sumukhastathA // 392 // suvyakto'mRtavegAkhye nyastavAn rAkSasIM zriyam / sa cApi mAnugatyAhe sa ca cintAgatau sute // 393 // indra indrapramo megho mRgAridamanaH paviH / indrajidbhAnuvarmA ca mAnurbhAnusamapramaH // 39 // surAristrijaTo bhImo mohanodvArako raviH / cakAro vajramadhyazca pramodaH siMhavikramaH // 395 // cAmuNDo mAraNo mISmo dvipavAhorimardanaH / nirvANabhaktiruyazrIrahadbhaktiranuttaraH // 396 // gatabhramo'nilazcaNDo laGkAzoko mayUravAn / mahAbAhurmanoramyo bhAskarAmo bRhadgatiH // 397 // bRhtkaanto'risNtraasshcndraavto mahAravaH / meghavAnagRhakSobhanakSatradamanAdayaH // 398 // 'abhidhAH koTizasteSAM draSTavyAmbaracAriNAm / mAyAvIryasametAnA vidyAbalamahArucAm // 399 // vidyAnuyogakuzalAH sarve zrIsaktavakSasaH / laGkAyAM svAminaH kAntAH prAyazaH sa vagaMtazcyutAH // 40 // sveSu putreSu nikSipya lakSmI vaMzakramAgatAm / saMvignA rAkSasAdhIzA mahAprovajyamAsthitAH // 401 // kecita karmAvazeSeNa trilokazikharaM gtaaH| divamIyuH pare kecit puNyapAkAnumAvataH // 402 // dvIpakI rakSA karate the isalie vaha dvIpa rAkSasa nAmase prasiddhiko prApta huA aura usa dvIpake rakSaka vidyAdhara rAkSasa kahalAne lage // 386 / / gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! yaha rAkSasavaMzakI utpatti maiMne tujhase kahI / aba Age isa vaMzake pradhAna puruSoMkA ullekha kruuNgaa| so sana ||387 // bhImaprabhakA prathama pUtra pUjArha nAmase prasiddha thA so vaha apane jitabhAskara nAmaka putrake lie rAjyalakSmI sauMpakara dIkSita huA / / 388 // jitabhAskara samparikIrti nAmaka putrako rAjya de muni huA aura samparikIrti sugrIvake lie rAjya sauMpa dIkSAko prApta huA // 389 / / sugrIva, harigrIvako apane padapara baiThAkara ugra tapazcaraNakI ArAdhanA karatA huA uttama deva huA // 390 // harigrIva bhI zrIgrIvake lie rAjyasampatti dekara munivrata dhAra vanameM calA gayA // 391 // zrIgrIva samakhake lie rAjya dekara pitAke dvArA aMgIkRta mArgako prApta haA aura balavAna samakhane savyakta nAmaka patrako rAjya dekara dIkSA dhAraNa kara lI // 392 // savyaktane amatavega nAmaka patrake lie rAkSasavaMzakI sampadA sauMpakara tapa dhAraNa kiyaa| amRtavegane bhAnugatiko aura bhAnugatine cintAgatiko vaibhava samarpita kara sAdhupada svIkRta kiyA // 393 / / isa prakAra indra, indraprabha, megha, mRgAridamana, pavi, indrajit, bhAnuvarmA, bhAnu, bhAnuprabha, surAri, trijaTa, bhIma, mohana, uddhAraka, ravi, cakAra, vajramadhya, pramoda, siMhavikrama, cAmuNDa, mAraNa, bhISma, dvipavAha, arimardana, nirvANabhakti, ugrazrI, arhadbhakti, anuttara, gatabhrama, anila, caNDa, laMkAzoka, mayUravAn, mahAbAhu, manoramya, bhAskarAbha, bRhadgati, bRhatkAnta, arisantrAsa, candrAvarta, mahArava, meghadhvAna, gRhakSobha aura nakSatradamana Adi karor3oM vidyAdhara usa vaMzameM hue| ye sabhI vidyAdhara mAyA aura parAkramase sahita the tathA vidyA, bala aura mahAkAntike dhAraka the // 394-399|| ye sabhI laMkAke svAmI, vidyAnuyogameM kuzala the, sabake vakSaHsthala lakSmIse suzobhita the, sabhI sundara the aura prAyaH svargase cyuta hokara laMkAmeM utpanna hue the / / 400 / ye rAkSasavaMzI rAjA, saMsArase bhayabhIta ho vaMzaparamparAse Agata lakSmI apane putroMke lie sauMpakara dIkSAko prApta hue the||401|| kitane hI rAjA 1. saMkhyevaM m0| 2. mahAprAvAjyamAzritAH m0| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe evaM teSvapyatIteSu dhanapramasuto'bhavat / laGkAyAmadhipaH kIrtidhavalo nAma vizrutaH // 403 || padmAgame samudbhUtaH khecaraiH kRtazAsanaH / saMbhuGkte paramaizvayaM sunAsIro yathA divi // 404 || vasantatilakAvRttam evaM bhavAntarakRtena tapobalena saMprApnuvanti puruSA manujeSu bhogAn / deveSu cottamaguNA guNabhUSitAGgA nirdagdhakarmapaTalAzca bhavanti siddhAH ||405|| duSkarma saktamatayaH paramAM labhante nindAM janA iha bhave maraNAtparaM ca / duHkhAni yAnti bahudhA patitAH kuyonau jJAsveti pApatamaso ravitAM bhajadhvam ||406 // ityArSe raviSeNAcArya prokte padmacarite rAkSasavaMzAdhikAraH paJcamaM parva // 5 // karmoMko naSTa kara trilokake zikharako prApta hue, aura kitane hI puNyodayake prabhAvase svarga meM utpanna hue the || 402 || isa prakAra bahuta-se rAjA vyatIta hue| unameM laMkAkA adhipati eka ghanaprabha nAmaka rAjA huA / usakI padmA nAmaka strIke garbha meM utpanna huA kIrtidhavala nAmakA prasiddha putra huA / samasta vidyAdhara usakA zAsana mAnate the aura jisa prakAra svargaMmeM indra paramezvaryakA anubhava karatA hai usI prakAra vaha kIrtidhavala bhI laMkA meM paramaizvayaMkA anubhava karatA thA ||403-404|| isa taraha pUrvabhavameM kiye tapazcaraNake balase puruSa, manuSyagati tathA devagatimeM bhoga bhogate haiM, vahA~ uttama guNoMse yukta tathA nAnA guNoMse bhUSita zarIrake dhAraka hote haiM, kitane hI manuSya karmoMke palaTako bhasma kara siddha ho jAte haiM, tathA jinakI buddhi duSkarmameM Asakta hai aise manuSya isa loka meM bhArI nindAko prApta hote haiM aura maraneke bAda kuyonimeM par3akara aneka prakArake duHkha bhogate haiM / aisA jAnakara he bhavya jIvo! pAparUpI andhakArako naSTa karaneke lie sUryakI sadRzatA prApta karo ||405-406|| isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSeNAcArya viracita padmacaritameM rAkSasavaMzakA nirUpaNa karanevAlA paMcama parva samApta huA // 5 // 0 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva vaMzo rakSonabhogAnAM mayA te parikIrtitaH / zRNu vAnaraketUnAM saMtAnamadhunA nRpa // 1 // vijayA gire ge dakSiNe svrgsNnibhe| puraM meghapuraM nAmnA tuGgaprAsAdazobhitam // 2 // vidyAbhRtAM patistasminnatIndro nAma vizrutaH / 'atikramyeva yaH zakraM sthito bhogAdisaMpadA // 3 // zrImatI nAma tasyAsIt kAntA shriismvibhrmaa| yasyAH sati mukhe pakSo jyotsnayeva sadAbhavat / / 4 / / tayoH zrIkaNThanAmAbhat sutaH zrativizAradaH / yasya nAmni gate karNa harSamIyarvicakSaNAH // 5 // svasA tasyAbhavaccArvI devI nAma kanIyasI / bANatAM nayane yasyA gate kusumadhanvanaH // 6 // atha ratnapuraM nAma puraM tatra manoharam / tatra puSpottaro nAma vidyAdhArI mahAbaleH // 7 // tasya padmottarAmikhyaH suto yena vilocane / viSayAntarasaMbandhAjanAnAM vinivartite // 8 // tasmai puSpottaraH kanyAM bahuzastAmayAcata / zrIkaNThena na sA tasmai dattA karmAnubhAvataH // 9 // sA tena kIrtizubhrAya dattA baandhvvaakytH| vivAhaM ca pareNAsyA vidhinA niravartayat // 10 // na me'mijanato doSo na me dAridrayasaMbhavaH / na ca putrasya vairUpyaM na kiMcidverakAraNam // 11 // tayApi mama putrAya vitIrNa tena na svsaa| iti puSpottaro dhyAtvA kopAvezaM paraM gataH // 12 // athAnantara-gautama svAmI kahate haiM ki he rAjan zreNika ! maiMne tere lie rAkSasavaMzI vidyAdharoMkA vRttAnta to kahA, aba tU vAnaravaMziyoMkA vRttAnta suna // 1 // svargake samAna vijayA parvatakI jo dakSiNa zreNI hai usameM eka meghapura nAmakA nagara hai| yaha nagara UMce-U~ce mahaloMse suzobhita hai // 2 // vahA~ vidyAdharoMkA rAjA atIndra nivAsa karatA thaa| rAjA atIndra atyanta prasiddha thA aura bhoga-sampadAke dvArA mAno indrakA ullaMghana karatA thA // 3 // usakI lakSmIke samAna hAva-bhAva-vilAsase sahita zrImatI nAmakI strI thii| usakA mukha itanA sundara thA ki usake rahate hue sadA cA~danIse yukta pakSa hI rahA karatA thA / / 4 / una donoMke zrIkaNTha nAmakA putra thA / vaha putra zAstroMmeM nipuNa thA aura jisakA nAma kaNaMgata hote hI vidvAn loga harSako prApta kara lete the // 5 // usake mahAmanoharadevI nAmakI choTI bahana thii| usa devIke netra kyA the mAno kAmadevake bANa hI the // 6 // athAnantara-ratnapura nAmakA eka sundara nagara thA jisameM atyanta balavAn puSpotara nAmakA vidyAdhara rAjA nivAsa karatA thA // 7 // apane saundaryarUpI sampattike dvArA devakanyAke samAna sabake manako Anandita karanevAlI padmAbhA nAmakI putrI aura padmottara nAmakA putra thaa| yaha padmottara itanA sundara thA ki usane anya manuSyoMke netra dUsare padArthoMke sambandhase dUra haTA diye the arthAt saba loga use hI dekhate rahanA cAhate the // 8 // rAjA puSpottarane apane putra padmottarake lie rAjA atIndrakI putrI devIkI bahuta bAra yAcanA kI parantu zrIkaNTha bhAIne apanI bahana padmottarake lie nahIM dI, laMkAke rAjA kIrtidhavalake lie dI aura bar3e vaibhavake sAtha vidhipUrvaka usakA vivAha kara diyA / / 9-10 // yaha bAta suna rAjA puSpottarane bahuta kopa kiyaa| usane vicAra kiyA ki dekho, na to hamAre vaMzameM koI doSa hai, na mujhameM daridratArUpI doSa hai, na mere putrameM kurUpapanA hai aura na merA unase kucha vaira bhI hai phira bhI zrIkaNThane mere putrake lie apanI bahana nahIM dI // 11-12 // 1. atikramya ca m.| atikramyaiva kh.| 2. saMpadaH k.| 3. cAryA k.| 4. saptamazlokAdanantaraM ma. pustake nimnAGkitaH zloko'dhiko vartate / 'padmAbhAsItsutA tasya mnohlaadnkaarinnii| devakanyeva sarveSAM ruuplaavnnysNpdaa'| 5. vidhina ma.I: Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe caityAnAM vandanAM katu zrIkaNThaH suraparvatam / gato'nyadA vimAnena vAyuvegena cAruNA // 13 // tasmAnnivartamAno'sau cetaHzrotrApahAriNam / bhRGgANAmiva jhaMkAramazRNod gItaniHsvanam // 14 // ramyaprakvaNamizreNa tena gItasvanena saH / to RjuguNeneva baddhvA nizcalavigrahaH / / 15 / / alokanamatho cakre tato'pazyat sa kanyakAm / guruNAdhiSThitAM kAntAM saMgItakagRhAGgaNe // 16 // tasyA rUpasamudre'sau nimagnaM mAnasaM drutam / na zazAka samuddhartu dhartuM nAgAniva prabhuH // 17 // sthitazcaiSo'ntikavyomni tayA nIlotpalAbhayA / vadhveva pIvaraskandho dRSTayAkRSTo manomuSA // 18 // tato darzanamanyonyaM tayormAdhuryapezalam / cakAra varaNaM premabaddhabhAvasya sUcanam // 19 // tatastAmiGgitAbhijJo bhujapaJjaramadhyagAm / kRtvA namastale yAtaH sparzAmIlitalocanaH // 20 // parivargastatastasyAH pralApamukharIkRtaH / puSpottarAya kanyAyAH zrIkaNThena hRti jagau // 21 // sarvodyogena saMnaya tataH puSpottaro ruSA / tasyAnupadavIM yAto dantadaSTaradacchadaH // 22 // tenAnudhAvamAnena vrajatA sunabhastale / zazIva dhanavRndena zrIkaNThaH zuzubhe'dhikam // 23 // AyAntaM pRSThato dRSTA zrIkaNThastaM mahAbalam / tvarita prasthito laGkA nItizAstravizAradaH // 24 // tatra svasuH patiM gatvA zaraNaM sa samAzrayat / kAlaprAptaM nayaM santo yuJjAnAM yAnti tuGgatAm // 25 // sodaro mama kAntAyA iti sa sneha nimaram / saMbhrameNa pariSvajya taM cakArAptapUjanam // 26 // kisI eka dina zrIkaNTha akRtrima pratimAoMko vandanA karane ke lie vAyuke samAna vegavAle sundara vimAnake dvArA sumeruparvata para gayA thA ||13|| vahA~se jaba vaha lauTa rahA thA taba usane mana aura kAnoMko haraNa karanevAlA, bhramaroMkI jhaMkArake samAna sundara saMgItakA zabda sunA // 14|| vINAke svarase mile hue saMgItake zabdase usakA zarIra aisA nizcala ho gayA mAno sIdhI rassIse hI bA~dhakara use roka liyA ho // 15 / / tadanantara usane saba ora dekhA to use saMgItagRhake AMganameM guruke sAtha baiThI huI puSpottarakI putrI padmAbhA dikhI // 16 // use dekhakara zrIkaNThakA mana padmAbhAke saundaryarUpI sAgarameM zIghra hI aisA nimagna ho gayA ki vaha use nikAlanemeM asamartha ho gyaa| jisa prakAra koI hAthiyoMko pakar3anemeM samartha nahIM hotA usI prakAra vaha manako sthira karane meM samartha nahIM ho sakA ||17|| zrIkaNTha usa kanyAke samIpa hI AkAzameM khar3A raha gyaa| zrIkaNTha sundara zarIrakA dhAraka tathA sthUla kandhoMse yukta thaa| padmAbhAne bhI cittako curAnevAlI apanI nIlI-nIlI dRSTise use AkarSita kara liyA thA // 18 // tadanantara donoMkA parasparameM jo madhura avalokana huA usIne donoMkA varaNa kara diyA arthAta madhara avalokanase hI zrIkaNThane padmAbhAko aura padmAbhAne zrIkaNThako vara liyaa| unakA yaha varanA pArasparika prema bhAvako sUcita karanevAlA thA / / 19 / / tadanantara abhiprAyako jAnanevAlA zrIkaNTha padmAbhAko apane bhujapaMjarake madhyameM sthita kara AkAzameM le claa| usa samaya padmAbhAke sparzase usake netra kuchakacha banda ho rahe the // 20 // pralApase cillAte hae parijanake logoMne rAjA puSpottarako khabara dI ki zrIkaNThane ApakI kanyAkA apaharaNa kiyA hai / / 21 / / yaha suna puSpottara bhI bahuta kruddha huaa| vaha krodhavaza dA~toMse oTha cAbane lagA aura saba prakArase taiyAra ho zrIkaNThake pIche gayA // 22 // Age-Age jA rahA thA aura puSpottara usake pIche-pIche daur3a rahA thA jisase AkAzake bIca zrIkaNTha aisA suzobhita ho rahA thA mAno meghasamUha jisake pIche ur3a rahA hai aisA candramA hI ho // 23 / / nItizAstrameM nipuNa zrIkaNThane jaba apane pIche mahAbalavAn puSpottarako AtA dekhA to vaha zIghra hI laMkAkI ora cala par3A / / 24 / / vahA~ vaha apane bahanoI kotidhavalakI zaraNa meM pahu~cA so ThIka hI hai| kyoMki jo samayAnukUla nItiyoga karate haiM ve unnatiko prApta hote hI haiM / / 25 / / 'yaha merI strIkA bhAI hai' yaha jAnakara kIrtidhavalane bar3e snehase usakA AliMgana kara 1. sukanyakAm kh.| 2. nAGgAni ca ma. / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva tayoH kuzalavRttAntaprazno yAvatpravartate / tAvarapuSpottaraH prApto mahAbalasamanvitaH // 27 // kIrtizuklastato'pazyad gaganaM sarvatazcitam / vidyAdharasamUhena pradIptamurutejasA // 28 // asikuntAdimiH zastravikarAlaM mahAravam / sthAnabhraMzamivAgacchad balaM khecarasaMgamAt // 29 // vAjibhirvAyurahobhirgajaizca jaladopamaiH / vimAnaizca mahAmAnaiH siMhazca pracalatsaTaiH // 30 // dRSTvottarAM dizaM vyApta vihasya krodhamizritam / sacivAnAM samAdezaM kIrtizuklo yudhe dadau // 31 // akAyaNa tataH svena zrIkaNTho'yaM pAnataH / kIrtizubhramidaM vAkyaM jagAda tvarayAnvitam // 32 // eta bandhujanaM rakSa tvaM mdiiymihaadhunaa| karomi nirjitaM yAvatpratipakSaM tavAzrayAt // 33 // evamukta jagAdAsau vacanaM nayasaMgatam / tavAyuktamidaM vaktuM prApyaM mAM bhItibhedanam // 34 // yadi nAmaiSa no sAmnA zamaM yAsyati durjanaH / tataH pazya praviSTo'yaM mRtyorvaktraM madIritaH // 35 // sthApayitveti vizrabdhaM priyAyAH sodaraM nRpaH / utkRSTavayaso dhIrAn dUtAn drutamajIgamat // 36 // uparyupari te gatvA krameNedaM babhASire / puSpottaraM mahAprAjJA madhurAlApakovidAH // 37 // puSpottara vadatyetadbhavantaM kIrtinirmalaH / asmadvadanavinyastaiH padairAdarasaMgataiH // 38 // mahAkulasamutpanno bhavAn vimalaceSTitaH / sarvasmin jagati khyAtiM gataH zAstrArthakoSidaH // 39 // AgatA gocaraM kA te na maryAdA mahAmate / karNajAha nidhIyeta yAsmAbhiradhunA tava // 40 // zrIkaNTho'pi kule jAtaH zazAGkakaranirmale / vittavAn vinayopetaH kAntaH srvklaanvitH||41|| atithisatkAra kiyA // 26 // jabataka una donoMke bIca kuzala-samAcArakA prazna calatA hai ki tabataka bar3I bhArI senAke sAtha puSpottara vahA~ jA pahu~cA // 27 // tadanantara kIrtidhavalane AkAzakI ora dekhA to vaha AkAza saba orase vidyAdharoMke samahase vyApta thA. vizAla tejase dedIpyamAna ho rahA thA // 28 // talavAra, bhAle Adi zastroMse mahAbhayaMkara thA, bar3A bhArI zabda usameM ho rahA thA, vidyAdharoMke samAgamase vaha senA aisI jAna par3atI thI mAno apane sthAnase bhraSTa honeke kAraNa hI usameM vaha mahAzabda ho rahA thA // 29 // vAyuke samAna vegavAle ghor3oM, meghoMkI upamA rakhanevAle hAthiyoM, bar3e-bar3e vimAnoM aura jinakI garadanake bAla hila rahe the aise siMhoMse uttara dizAko vyApta dekha kIrtidhavalane krodhamizrita ha~sI ha~sakara mantriyoMke lie yuddhakA Adeza diyA // 30-31 // tadanantara apane akArya-khoTe kAryake kAraNa lajjAse avanata zrIkaNThane zIghratA karanevAle kIrtidhavalase nimnAMkita vacana kahe // 32 // ki jabataka maiM Apake Azrayase zatruko parAsta karatA hU~ tabataka Apa yahA~ mere iSTajana (strI) kI rakSA karo // 33 // zrIkaNThake aisA kahanepara kIrtidhavalane usase nItiyukta vacana kahe ki bhayakA bhedana karanevAle mujhako pAkara tumhArA yaha kahanA yukta nahIM hai // 34 // yadi yaha durjana sAmyabhAvase zAntiko prApta nahIM hotA hai to tuma nizcita dekhanA ki yaha mere dvArA prerita hokara yamarAjake hI mukhameM praveza karegA // 35 // aisA kaha apanI strIke bhAIko to usane nizcinta kara mahalameM rakhA aura zIghra hI utkRSTa avasthAvAle dhIra-vIra dUtoMko puSpottarake pAsa bhejA // 36 // atizaya buddhimAna aura madhurabhASaNa karanemeM nipuNa dUtoMne lage hAtha jAkara puSpottarase yathAkrama nimnAMkita vacana khe|||37|| he paSpottara ! hama logoMke mukhameM sthApita evaM AdarapUrNa vacanoMse kIrtidhavala rAjA Apase yaha kahatA hai // 38 // ki Apa uccakulameM utpanna haiM, nirmala ceSTAoMke dhAraka haiM, samasta saMsArameM prasiddha haiM aura zAstrArthameM catura haiM // 39 // he mahAbuddhimAn ! kauna-sI maryAdA Apake kAnoMmeM nahIM par3I hai jise isa samaya hama loga Apake kAnoMke samIpa rakheM // 40 // zrIkaNTha bhI candramAkI kiraNoMke samAna nirmala kulameM utpanna huA hai, dhanavAn hai, vinayase yukta hai, sundara hai, aura saba kalAoMse sahita hai / / 41 // 1. bhItibhedinam / 2. dhIro ma0 / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tasya yogyA guNaiH kanyA rUpeNa ca kulena ca / samAnayoH samAyogaM karotu vidhiriSyatAm // 42 // na cAsti kAraNaM kiMcit senayoH saMkSaye kRte / svabhAva evaM kanyAnAM yatparAgArasevanam // 43 // dUto yAvadbravItyevaM tAvadUtI samAgatA / padmayA preSitA tasya duhitredamabhASata // 44 // bravIti deva padmedaM kRtvA caraNavandanam / svayaM te gadituM zaktA apayA neti nAgatA // 45 // tAta svalpApi nAstyatra zrIkaNThasyAparAdhitA / mayA karmAnumAvena svayameva pracoditaH // 46 // yataH satkulajAtAnAM gatireSaiva yoSitAm / vimucyainamato'nyasya narasya niyamo mama // 47 // iti vijJApito dUtyA cintAmetAmasau zritaH / kiMkartavyaM vimUDhena cetasA viklavIkRtaH // 48 // 'zuddhAbhijanatA mukhyA guNAnAM varabhAjinAm / tasmi~zca saMbhavatyeSe pakSaM ca balinaM zritaH // 49 // abhimAnAttathApyenaM vinetuM zaktirasti me / svayameva tu kanyAyai rocate kriyate'tra kim // 50 // abhiprAyaM tatastasya jJAtvA te harSanirbharAH / samaM dUtyA gatA dUtA zazAsuzca yathoditam // 51 // sutAvijJApanAt tyaktakrodhabhAro'bhimAnavAn / puSpottaro gataH sthAnamAtmIyaM paramArthavit // 52 // zuklAyAM mArgazIrSasya pakSatAvatha zobhane / muhUrte vidhinA vRttaM pANigrahaNametayoH // 53 // iti zrIkaNThamAhedaM priityaatyntmudaaryaa| preritaH kIrtidhavalo vacanaM kRtanizcayam // 54 // vairiNo bahavaH santi vijayA girau tava / apramattatayA kAlaM kiyantaM gamayiSyasi // 55 // atastiSTha tvamatrava ramye ratnAlayAntare / nijAbhirucite sthAne svecchayA kRtaceSTitaH // 56 // paryApnoti parityaktaM na ca tvAM mama mAnasam / matprItivAgurAM chitvA kathaM vA tvaM gamiSyasi // 57 // tumhArI kanyA guNa, rUpa tathA kula sabhI bAtoMmeM usake yogya hai| isa prakAra anukUla bhAgya, do samAna vyaktiyoMkA saMyoga karA de to uttama hai // 42 // jaba ki dUsareke gharakI sevA karanA yaha kanyAoMkA svabhAva hI hai taba donoM pakSakI senAoMkA kSaya karane meM koI kAraNa dikhAI nahIM detA // 43 // dUta isa prakAra kaha hI rahA thA ki itane meM putrI padmAbhAke dvArA bhejI huI dUtI Akara puSpottarase kahane lgii||44|| ki he deva ! padmA Apake caraNoMmeM namaskAra kara kahatI hai ki maiM lajjAke kAraNa Apase svayaM nivedana karaneke lie nahIM A sakI huuN||45|| he tAta ! isa kAryameM zrIkaNThakA thor3A bhI aparAdha nahIM hai| karmoM ke prabhAvase maiMne ise svayaM prerita kiyA thA // 46 // cUMki satkulameM utpanna huI striyoMkI yahI maryAdA hai ataH ise chor3akara anya puruSakA mere niyama hai-tyAga hai // 47 // isa prakAra dUtIke kahanepara 'aba kyA karanA cAhie' isa cintAko prApta huaa| usa samaya vaha apane kiMkartavyavimUr3ha cittase bahuta duHkhI ho rahA thA // 48 // usane vicAra kiyA ki varameM jitane guNa honA cAhie unameM zuddha vaMzameM janma lenA sabase pramukha hai / yaha guNa zrIkaNThameM hai hI usake sivAya yaha balavAn pakSakI zaraNameM A pahu~cA hai // 49 // yadyapi isakA abhimAna dUra karanekI mujhameM zakti hai, para jaba kanyAke lie yaha svayaM rucatA hai taba isa viSayameM kyA kiyA jA sakatA hai ? // 50 // tadanantara puSpottarakA abhiprAya jAnakara harSase bhare dUta, dUtIke sAtha vApasa cale gaye aura sabane jo bAta jaisI thI vaisI hI rAjA kIrtidhavalase kaha dI // 51 // putrIke kahanese jisane krodhakA bhAra chor3a diyA thA aisA abhimAnI tathA paramArthako jAnanevAlA rAjA pUSpottara apane sthAnapara vApasa calA gayA // 52 // athAnantara mArgazIrSa zukla pakSakI pratipadAke dina zubhamuhUrta meM donoMkA vidhipUrvaka pANigrahaNa saMskAra huA // 53 // eka dina udAra premase prerita kIrtidhavalane zrIkaNThase nizcayapUrNa nimnAMkita vacana kahe // 54 // cU~ki vijayA parvatapara tumhAre bahuta-se vairI haiM ataH tuma sAvadhAnIse kitanA kAla bitA sakoge // 55 / / lAbha isImeM hai ki tumheM jo sthAna rucikara ho vahIM svecchAse kriyA karate hue yahIM atyanta sundara ratnamayI mahaloMmeM nivAsa karo // 56 // merA mana 1. zraddhAbhijanitA ma. / 2. -tyeSA ma. / 3. zritA / 4. pakSe tAvatsuzobhane kha. / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 101 zrIkaNThamamidhAyaivaM saciva nijamabravIt / pitAmahakramAyAtamAnandAkhyaM mahAmatim // 58 // sArAsAraM tvayA dRSTaM madIyAnAM ciraM purAm / upadizyatAmataH sAra zrIkaNThAyAtra yatpuram // 59 // ityuktaH sacivaH prAha sitena hRdayasthitam / kUrcena svAminaM bhaktyA cAmareNeva bIjayan // 60 // narendra tava nAstyeva puraM yanna manoharam / tathApi svayamanviSya gRhNAtu rucidarzanam // 61 // madhye sAgarametasmin dvIpAH santyatibhUrayaH / kalpadrumasamAkAraiH pAdapaiAptadiGmukhAH // 62 // AcitA vividhai ratnaistuGgazRGgA mahaujasaH / girayo yeSu devAnAM santi krIDanahetavaH // 63 // bhImAtibhImadAkSiNyAtte cAnyairapi vaH kule / anujJAtAH suraiH sarvaiH pUrvamityevamAgamaH // 6 // purANi teSu ramyANi santi kAJcanasamabhiH / saMpUrNAni mahAratnaiH karadaSTadivAkaraiH // 65 // saMdhyAkAro manohAdaH suvelaH kAJcano hariH / yodhano jaladhidhvAno haMsadvIpo mrkssmH||66|| arddhasvargotkaTAvatI vighaTo rodhano'malaH / kAntaH sphuTataTo ratnadvIpastoyAvalI saraH // 67 // alaGghano namomAnuH kSemamityevamAdayaH / Asan ye ramaNodezA devAnAM nirupadravAH // 68 // ta eva sAMprataM jAtA bhUripuNyairupArjitAH / purANAM saMnivezA vo nAnAratnavasuMdharAH // 69 // dUto'varottare bhAge samudvapariveSTite / zatatrayamatikramya yojanAnAmalaM pRthuH // 7 // atizAkhAmRgadvIpaH prasiddho bhuvanatraye / yasminnavAntaradvIpAH santi ramyAH sahasrazaH // 7 // puSparAgamaNerbhAbhiH kvacit prajvalatIva yaH / sasyairiva kvacicchanno harinmaNimarIcimiH // 72 // tumheM chor3aneko samartha nahIM hai aura tuma bhI mere premapAzako chor3akara kaise jAoge // 57 / / zrIkaNThase aisA kahakara kotidhavalane apane pitAmahake kramase Agata mahAbuddhimAn Ananda nAmaka mantrIko bulAkara kahA // 58 // .ki tuma cirakAlase mere nagaroMkI sAratA aura asAratAko acchI taraha jAnate ho ataH zrIkaNThake lie jo nagara sArabhUta ho so kaho // 59 // isa prakAra kahanepara vRddha mantrI kahane lgaa| jaba vaha vRddha mantrI kaha rahA thA taba usakI sapheda dAr3hI vakSaHsthalapara hila rahI thI aura usase aisA jAna par3atA thA mAno hRdayameM virAjamAna svAmIko camara hI Dhora rahA ho // 60 / usane kahA ki he rAjan ! yadyapi Apake nagaroMmeM aisA eka bhI nagara nahIM hai jo sundara na ho tathApi zrIkaNTha svayaM hI khojakara icchAnusAra-jo inheM rucikara ho, grahaNa kara leM // 61 // isa samudrake bIcameM aise bahutase dvIpa haiM jahA~ kalpavRkSoMke samAna AkAravAle vRkSoMse dizAeM vyApta rahI haiM // 6 // ina dvIpoMmeM aise aneka parvata haiM jo nAnA prakArake ratnoMse vyApta haiM, U~ce-U~ce zikharoMse suzobhita haiM, mahAdedIpyamAna haiM aura devoMkI krIDAke kAraNa haiM // 6 // rAkSasa bhIma, atibhIma tathA unake sivAya anya sabhI devoMne Apake vaMzajoMke lie ve saba dvIpa tathA parvata de rakhe haiM aisA pUrva paramparAse sunate Ate haiM // 64 // una dvIpoMmeM suvarNamaya mahaloMse manohara aura kiraNoMse sUryako AcchAdita karanevAle mahAratnoMse paripUrNa aneka nagara haiM // 65 / / una nagaroMke nAma isa prakAra haiM-sandhyAkAra, manohlAda, suvela, kAMcana, hari, yodhana, jaladhidhvAna, haMsadvIpa, bharakSama, ardhasvargotkaTa, Avarta, vighaTa, rodhana, amala, kAnta, sphUTataTa, ratnadvIpa, toyAvalI, sara, alaMghana, nabhobhAnu aura kSema ityAdi aneka sundara-sundara sthAna haiN| ina sthAnoMmeM deva bhI upadrava nahIM kara sakate haiM / / 66-68 // jo bahuta bhArI puNyase prApta ho sakate haiM aura jahA~kI vasudhA nAnA prakArake ratnoMse prakAzamAna hai aise ve samasta nagara isa samaya Apake AdhIna haiM // 69 // yahA~ pazcimottara bhAga arthAt vAyavya dizAmeM samudrake bIca tIna sau yojana vistAravAlA bar3A bhArI vAnara dvIpa hai| yaha vAnara dvIpa tInoM lokoMmeM prasiddha hai aura usameM mahAmanohara hajAroM avAntara dvIpa haiM // 70-71 // yaha dvIpa kahIM to puSparAga maNiyoMkI lAla-lAla prabhAse aisA jAna par3atA hai 1. vaightto| 2. maNibhAbhiH ma. / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe indranIlapramAjAlaistamaseva citaH kvacit / padmAkarazriyaM dhatte padmarAgacayaiH kvacit // 73 // bhramatA yatra vAtena gagane gandhacArugA / hRtA jAnanti no yasminpatAma iti pakSiNaH // 74 // sphaTikAntaravinyastaiH padmarAgaiH samatviSaH / jJAyante calanAdyatra saraHsu kamalAkarAH // 75 // mattairmadhvAsavAsvAdAcchakuntaiH kalanAdibhiH / saMbhASata iti dvIpAn yaH samIpavyavasthitAn // 76 // yatrauSadhiprabhAjAlaistamo dUraM nirAkRtam / cakre bahulapakSe'pi samAvezaM na rAtriSu // 77 // yatracchatrasamAkArAH phalapuSpasamanvitAH / pAdapA vipulaskandhAH kalasvanazakuntayaH // 78 // sasyaiH svabhAvasaMpannaivIryakAntivitAribhiH / caladbhirmandavAtena mahI yatra sakanukA // 79 // cikacendIvarairyatra SaTpadaughasamanvitaiH / nayanairiva vIkSante' dIrghikA bhrUvilAsibhiH // 80 // pavana kampanAdyasmin sAtkArazrotrahAribhiH / puNDreorvipulairvAdaiH pradezAH pavanojjhitAH // 81 // ratnakAJcanavistIrNazilAsaMghAtazobhanaH / madhye tasya mahAnasti kiSkurnAma mahIdharaH // 82 // trikUTeneva tenAsau zRGgabAhubhirAyataH / AliGgitA dizaH kAntAH zriyamAropitAH parAm // 83 // AnandavacanAdeva sAnandaM paramaM gataH / zrIkaNThaH kIrtidhavalaM prAhaivamati bhAratIm // 84 // tatazcaitrasya divase prathame maGgalArcite / yayau saparivAro'sau dvIpaM vAnaralAnchitam // 85 // 102 mAno jala hI rahA ho, kahIM hare maNiyoMkI kiraNoMse AcchAdita hokara aisA suzobhita hotA hai mAno dhAnake hare-bhare paudhoMse hI AcchAdita ho // 72 // kahIM indranIla maNiyoMke kAntise aisA lagatA hai mAno andhakArake samUhase vyApta hI ho, kahIM padmarAga maNiyoMkI kAntise aisA jAna par3atA hai mAno kamalAkarakI zobhA dhAraNa kara rahA ho // 73 // jahA~ AkAzameM bhramatI huI sugandhita vAyuse hare gaye pakSI yaha nahIM samajha pAte haiM ki hama gira rahe haiM // 74 // sphaTikake bIcabIcameM lage hue padmarAga maNiyoMke samAna jinakI kAnti hai aise tAlAboM ke bIca praphullita kamaloMsamUha jahA~ halana calanarUpa kriyAke dvArA hI pahacAne jAte haiM || 75 // jo dvIpa makarandarUpI madirA ke AsvAdana se manohara zabda karanevAle madonmatta pakSiyoMse aisA jAna par3atA hai mAno samIpameM sthita anya dvIpoMse vArtAlApa hI kara rahA ho // 76 // jahA~ rAtrimeM camakanevAlI auSadhiyoMkI kAntike samUhase andhakAra itanI dUra khader3a diyA gayA thA ki vaha kRSNa pakSakI rAtriyoM meM bhI sthAna nahIM pA sakA thA // 77 // jahA~ke vRkSa chatroMke samAna AkAravAle haiM, phala aura phUloMse sahita haiM, unake skandha bahuta moTe haiM aura unapara baiThe hue pakSI manohara zabda karate rahate haiM / 78 / / svabhAvasampanna - apane Apa utpanna, vIrya aura kAntiko denevAle, evaM manda manda vAyuse hilate dhAnake pauMdhoMse jahA~kI pRthivI aisI jAna par3atI hai mAno usane hare raMgakI colI hI pahana rakhI ho ||79 || jahA~kI vApikAoMmeM bhramaroMke samUha se suzobhita nIla kamala phUla rahe haiM aura unase ve aisI jAna par3atI haiM mAno bhauMhoMke saJcArase suzobhita netroMse hI dekha rahI hoM // 80 // havA calane se samutpanna avyakta dhvanise kAnoMko haranevAle pauMDoM aura IkhoMke bar3e-bar3e bagIcoMse jahA~ke pradeza vAyuke saMcArase rahita haiM arthAt jahA~ pauMDe aura Ikhake saghana vanoMse vAyukA AvAgamana rukatA rahatA hai // 81 // usa vAnaradvIpake madhyameM ratna aura suvarNakI lambI-caur3I zilAoMse suzobhita kiSku nAmakA bar3A bhArI parvata hai // 82 // jaisA yaha trikUTAcala hai vaisA hI vaha kiSku parvata hai so usakI zikhararUpI lambI-lambI bhujAoM se AliMgita dizArUpI striyA~ parama zobhAko prApta ho rahI haiM || 83 // Ananda mantrIke aise vacana sunakara parama Anandako prApta huA zrIkaNTha apane bahanoI kIrtidhavalase kahane lagA ki jaisA Apa kahate haiM vaisA mujhe svIkAra hai || 84 // tadanantara caitra mAsake maMgalamaya prathama dinameM zrIkaNTha apane parivAra ke sAtha vAnaradvIpa 1. vIkSyante ma. / 2. sItkAra ma / 3. AliGgatA ma. / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 103 pazyanIlamaNicchAyaM gataM nama iva kSitim / mahAgrAhakRtAkampaM samudraM vismayAkulaH // 86 // tatazca taM varadrIpaM prAptaH svargamivAparama / vyAharantamivAsyaccaiH svAgataM nirjharasvanaiH // 8 // nirjharANAmatisthUlaiH zIkarairyomagAmibhiH / hasantamiva toSeNa zrIkaNThAgamajanmanA // 8 // vicitramaNisaMbhUtaprabhAjAlena caarunnaa| ucchritA iva saMghAtAstoraNAnAM samunnatAH // 89 // tatastamavatIrNo'sau dvIpamAzcaryasaMkulam / vikSipan dikSu sarvAsu dRSTiM nIlotpaladyutim // 10 // kharjurAmalakInIpakapitthAgurucandanaiH / plakSArjunakadambAmrapriyAlakadalIdhavaiH // 91 // dADimIpUgakaGkolalavaGgavakulaistathA / ramyairanyaizca vividhaiH pAdapairupazobhitam // 92 // maNivRkSA ivodbhiya kSitiM te tatra niHsRtAH / svasmin nipatitAM dRSTiM netumanyatra no daduH // 13 // praguNAH kANDadezeSu vistIrNAH skandhabandhane / uparicchatrasaMkAzA ghanapallavarAzayaH // 9 // zAkhAmiH suprakAzAminatAmiH kusumotkaraiH / phalaizca sarasAH svAdaiH prAptAH saMtAnamuttamam // 95 // nAtyantamunnatiM yAtA na ca yAtA nikharvatAm / anAyAsAGganAprApya prasUnaphalapallavAH // 16 // stabakastanaramyAmirbhaGganetrAbhirAdarAt / AliGgitAH suvallIbhizcalapallavapANimiH // 97 // parasparasamullApaM kurvANA iva pakSiNAm / manohareNa nAdena gAyanta iva SaTpadaiH // 9 // kecicchasadalacchAyAH keciddhemasamaviSaH / kecitpaGkajasaMkAzAH keci raiDUryasaMnibhAH // 99 // gayA // 85 // prathama hI vaha samudrako dekhakara Azcaryase cakita ho gyaa| vaha samudra nIlamaNike samAna kAntivAlA thA isase aisA jAna par3atA thA mAno nIlA AkAza hI pRthivIpara A gayA ho tathA bar3e-bar3e magaramaccha usameM kampana paidA kara rahe the||86|| tadanantara usane vAnaradvIpameM praveza kiyaa| vaha dvIpa kyA thA mAno dUsarA svarga hI thA, aura jharanoMke ucca svarase aisA jAna par3atA thA mAno svAgata zabdakA uccAraNa hI kara rahA thA // 87 // jharanoMke bar3e-bar3e choTe uchalakara AkAza meM pahu~ca rahe the unase vaha dvIpa aisA lagatA thA mAno zrIkaNThake Agamanase utpanna santoSase ha~sa hI rahA ho // 48 // nAnA maNiyoMkI sundara kAntike samUhase aisA jAna par3atA thA mAno U~ce-U~ce toraNoM ke samUha hI vahAM khar3e kiye gaye hoM / / 89 // tadanantara samasta dizAoMmeM apanI nIlI dRSTi calAtA huA zrIkaNTha Azcaryase bhare hue usa vAnaradvIpameM utarA // 90 // vaha dvIpa khajUra, A~valA, nIpa, kaiMthA, agaru candana, bar3a, kohA, kadamba, Ama, acAra, kelA, anAra, supArI, kaMkola, lauMga tathA anya aneka prakArake sUndara-sundara vakSoMse suzobhita thA // 91-92 / / vahA~ ve saba vakSa itane sundara jAna par3ate the mAno pRthivIko vidIrNa kara maNimaya vRkSa hI bAhara nikale hoM aura isIlie ve apane Upara par3I huI dRSTiko anyatra nahIM le jAne dete the // 93 / / una saba vRkSoMke tane sIdhe the, jahA~se DAliyA~ phUTatI haiM aise skandha atyanta moTe the, Upara saghana pattoMkI rAziyA~ chatroMke samAna suzobhita thIM, dedIpyamAna tathA kucha nIce kI ora jhukI huI zAkhAoMse, phUloMke samUhase aura madhura phaloMse ve saba uttama santAnako prApta hue-se jAna par3ate the||94-95|| ve saba vRkSa na to atyanta U~ce the, na atyanta nIce the, hA~, itane avazya the ki striyA~ unake phUla, phala aura pallavoMko anAyAsa hI pA letI thIM // 96 // jo guccherUpI stanoMse manohara thIM, bhramara hI jinake netra the, aura caMcala pallava hI jinake hAtha the aisI latArUpI striyA~ bar3e Adarase una vRkSoMkA AliMgana kara rahI thIM // 97 / pakSiyoMke manohara zabdase ve vRkSa aise jAna par3ate the mAno parasparameM vArtAlApa hI kara rahe hoM aura bhramaroM kI madhura jhaMkArase aise suzobhita ho rahe the mAno gA hI rahe hoM // 98 // kitane hI vRkSa zaMkhake Tukar3oMke samAna sapheda kAntivAle the, kitane hI svarNake samAna pIle raMgake the. kitane dI kamalake samAna gulAbI raMgake the aura kitane hI vaidUryamaNike samAna nIle varNake the // 19 // 1. prAptasvarga- ma. / 2. icchitA ma. / 3. cikSipan ma. / 4. samAlApaM kha. / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 padmapurANe evaM nAnAvidhAstasmin dezA vividhapAdapaiH / maNDitA yAn samAlokya svargabhUrapi nekSyate // 10 // 'jIvaMjIvakayugmAnA vyaktavAcAM samaM zukaiH / AlApaH sArikAbhizca tasminnadbhutakAraNam // 10 // tataH nAnAtarucchAyAmaNDalastheSu hAriSu / ratnakAJcanadeheSu puSpAmodAnulepiSu // 102 // zilAtaleSu vizrabdhaM niviSTaH senayA samam / karaNIyaM ca niHzeSaM sa cakre vapuSaH sukham / / 103 // tato nAnAprasUnAnAM haMsasArasanAdinAm / vimalodakapUrNAnAM sarasA mInakampinAm // 104 // kiratAM puSpanikaraM tarUNAM ca mahAtviSAm / jayazabdamivodAttaM kurvatAM pakSiniHsvanaiH // 105 // nAnAratnacitAnAM ca bhUmAgAnAM suzobhayA / yuktaM bhramati sa dvIpamita zcetazca taM sukhI // 106 // tataH sa viharaMstasminvane nandanasaMnibhe / yathecchaM krIDato'pazyad vAnarAn bahuvibhramAn // 107 // acintayacca dRSTvaitAM sRSTerativicitratAm / tiryagyonigatA hyete kathaM mAnuSasaMnibhAH // 108 // vadanaM pANipAdaM ca zeSAMzcAvayavAnamI / dadhate mAnuSAkArAMzceSTAM teSAM ca saMnimAm // 109 // tatastaimahatI rantaM prItirasya samucchritA / yathA sthiro'pyasau rAjA nitAntaM pravaNIkRtaH // 110 // jagAda ca samAsannAn puruSAn vadanekSiNaH / etAnAnayata kSipramiti vismitamAnasaH // 11 // ityuktaiH zatazastasya plavaGgA gaganAyanaiH / upanItAH pramodena kRtakelikalasvanAH // 112 // suzIlaistairasau sAkaM rantuM pravavRte nRpaH / nartayan tAlazabdena bAhubhyAM ca parAmRzan // 113 // isa taraha nAnA prakArake vRkSoMse suzobhita vahA~ke pradeza nAnA raMgake dikhAI dete the| ve pradeza itane sundara the ki unheM dekhakara phira svargake dekhanekI icchA nahIM rahatI thii||100|| totAoMke samAna spaSTa bolanevAle cakora aura cakorIkA jo mainAoMke sAtha vArtAlApa hotA thA vaha usa vAnaradvIpameM sabase bar3A AzcaryakA kAraNa thaa||101|| tadanantara vaha zrIkaNTha, nAnA prakArake vRkSoMkI chAyAmeM sthita, phUloMkI sugandhise anulipta, ratnamaya tathA suvarNamaya zilAtaloMpara senAke sAtha baiThA aura vahIM usane zarIrako sukha pahuMcAnevAle samasta kArya kiye // 102-103 // tadanantara-jinameM nAnA prakArake puSpa phUla rahe the, haMsa aura sArasa pakSI zabda kara rahe the, svaccha jala bharA huA thA aura jo machaliyoMke saMcArase kucha-kucha kampita ho rahe the aise mAlAoMkI, tathA phUloMke samUhakI varSA karanevAle, mahAkAntimAn aura pakSiyoMkI bolIke bahAne mAno jora-jorase jaya zabdakA uccAraNa karanevAle vRkSoMkI, evaM nAnA prakArake ratnoMse vyApta bhUbhAgoM-pradezoMkI suSamAse yukta usa vAnara dvIpameM zrIkaNTha jahA~-tahA~ bhramaNa karatA huA bahuta sukhI huA // 104-106 // tadanantara nandana vanake samAna usa vanameM vihAra karate hae zrIkaNThane icchAnusAra krIr3A karanevAle aneka prakArake vAnara dekhe||107|| saSTiko isa vicitratAko dekhakara zrIkaNTha vicAra karane lagA ki dekho ye vAnara tiryaMca yonimeM utpanna hue hai phira bhI manuSyake samAna kyoM haiM ? // 108 // ye vAnara mukha, paira, hAtha tathA anya avayava bhI manuSyake avayavoMke samAna hI dhAraNa karate haiN| na kevala avayava hI, inakI ceSTA bhI manuSyoMke samAna hai // 109 / / tadanantara una vAnaroMke sAtha krIr3A karanekI zrIkaNThake bahuta bhArI icchA utpanna huii| yadyapi vaha sthira prakRtikA rAjA thA to bhI atyanta utsuka ho uThA // 110 / / usane vismita citta hokara mukhakI ora dekhanevAle nikaTavartI puruSoMko AjJA dI ki ina vAnaroMko zIghra hI yahA~ lAo // 111 // kahanekI dera thI ki vidyAdharoMne saikar3oM vAnara lAkara unake samIpa khar3e kara diye| ve saba vAnara harSase kala-kala zabda kara rahe the // 112 // rAjA zrIkaNTha uttama svabhAvake dhAraka una vAnaroMke sAtha krIr3A karane lgaa| kabhI vaha tAlI bajAkara unheM nacAtA thA, kabhI apanI bhujAoMse unakA sparza karatA thA aura kabhI 1. cakorayugalAm / 2. mahatviSAm m.| 3. -mivoddAtaM m.| 4. mAnuSAkArAM m.| 5. samutthitA ma. / 6. vadanekSaNa: ma. ! Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 109 'vIkSamANaH sitAn dantAn dADimopuSpalohite / avaTITe mukhe teSAM bhAsvatkAJcanatArake // 114 // yUkApanayanaM pazyan vinayena parasparam / premNA ca kalahaM ramyaM kRtakhotkAraniHsvanam // 115 // zAlizukasamacchAyAnmRdimAtizayAnvitAn / vidhUtAn mRduvAtena kezAn sImantamAjinaH // 116 // karNAn vidUSakAsaktazravaNAkAradhAriNaH / nitAntakomalazlakSNAnacaladvapuSAM spRzan // 117 // vilomAni naya~ lomAnyudare muSTamApini / utkSipazca bhruvo'pAGgadezAn rekhAvatastathA // 118 // tataste tena bahavaH puruSANAM samarpitAH / mRSTAzanAdibhiH kartuM poSaNaM ratihetavaH // 119 // grAhayitvA ca tAn kiSkumArohadRSTatamAnasaH / prAtrakUTairlatAbhizca nirjharaistarubhistathA // 120 // tatrApazyat sa vistIrNAM vaiSamyarahitAM bhuvam / guptAM prAnte mahAmAnairgrAvabhiH sonnatadrumaiH // 121 // puraM tatra mahecchena khyAtaM kiSkupurAkhyayA / nivezitamarAtInAM mAnasasyApi durgamam // 122 // pramANaM yojanAnyasya caturdaza samantataH / triguNaM pariveSeNa lezatazcAdhikaM bhavet // 123 // saMmukhadvAravinyAsA maNikAJcanabhittayaH / pragrIvakasamAyuktA ratnastambhasamucchritAH // 124 // kapotapAlyupAnteSu mahAnIlavinirmitAH / ratnabhAbhirnirastasya dhvAntasyevAnukampitAH // 125 // anArake phUla ke samAna lAla, capaTI nAkase yukta evaM camakIlI sunahalI kanInikAoMse yukta unake mukhameM unake sapheda dA~ta dekhatA thA // 113 - 114|| ve vAnara parasparameM vinayapUrvaka eka dUsare jue~ alaga kara rahe the, aura premase kho-kho zabda karate hue manohara kalaha karate the / rAjA zrIkaNThane yaha saba dekhA || 195 || una vAnaroMke bAla dhAnake chilake ke samAna pIle the, atyanta komala the, manda manda vAyuse hila rahe the aura mAMgase suzobhita the / isI prakAra unake kAna vidUSakake kAnoMke samAna kucha aTapaTA AkAravAle, atyanta komala aura cikane the / rAjA zrIkaNTha unakA bar3e premase sparza kara rahA thA aura isa mohanI surasurIke kAraNa unake zarIra niSkampa ho rahe the / 116-117 // una vAnaroMke kRza peTapara jo-jo roma astavyasta the unheM yaha apane sparzaMse ThIka kara rahA thA, sAtha hI bhauMhoMko tathA rekhAse yukta kaTAkSa- pradezoM ko kucha-kucha Upara kI ora uThA rahA thA // 118 // tadanantara zrIkaNThane prItike kAraNabhUta bahuta-se vAnara madhura anna-pAna Adike dvArA poSaNa karaneke lie sevakoMko sauMpa diye // 119 // isake bAda pahAr3a ke zikharoM, latAoM, nirjharanoM aura vRkSoMse jisakA mana harA gayA thA aisA zrIkaNTha una vAnaroM ko livAkara kiSku parvatapara car3hA || 120|| vahA~ usane lambI-caur3I, viSamatArahita tathA antameM U~ce-U~ce vRkSoMse suzobhita uttuMga pahAr3oMse surakSita bhUmi dekhI // 121 // usI bhUmipara usane kiSkupura nAmakA eka nagara bsaayaa| yaha nagara zatruoMke zarIrakI bAta to dUra rahe manake lie bhI durgama thA // 122 // yaha nagara caudaha yojana lambA-caur3A thA aura isakI paridhi - golAI bayAlIsa yojanase kucha adhika thI // 123 // isa nagara meM vidyAdharoMne mahaloMkI aisI-aisI U~cI zreNiyA~ banAkara taiyAra kI thIM ki jinake sAmane uttuMga daravAje the, jinakI dIvAleM maNi aura suvarNase nirmita thIM, jo acche-acche baraNDoMse sahita thIM, ratnoMke khambhoMpara khar3I thiiN| jinakI kapotapAlI ke samIpakA bhAga mahAnIla maNiyoMse banA thA aura aisA jAna par3atA thA ki ratnoMkI kAntine jisa andhakArako saba jagahase khader3akara dUra kara kiyA thA mAno use yahA~ anukampAvaza sthAna hI diyA gayA thaa| jina mahaloMkI deharI padmarAgamaNiyoMse nirmita honeke kAraNa lAla-lAla dikha rahI thIM isalie aisI jAna par3atI thI mAno tAmbUlake dvArA jisakI lAlI bar3ha gayI thI aisA oTha hI dhAraNa kara rahI hoM / jinake daravAjoMke Upara aneka motiyoMkI mAlAeM laTakAyI gayI thIM 1. vIkSyamANa: ma., kha. / 2. nate / 3. kRtapotkAra niHsvanaM kha. / 4. vidUSakAn sakta ka. / 5. dUdhRtamAnasaH ma / 6. kapola -ma. / 14 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aw padmapurANe dehalIpiNDikAmAgaM panarAgavinirmitam / tAmbUleneva sacchAyaM dhArayantyo radacchadam // 26 // dvAropari samAyuktamuktAdAmAMzusaMpadA / hasansya iva zeSANAM bhavanAnAM surUpatAm // 127 // zazAGkasadRzAkArairmaNibhiH zikharAhitaiH / rajanISvapi kurvANA saMdehaM rajanIkare // 128 // candrakAntamaNicchAyAkalpitodAracandrikAH / nAnAratnapramApaktisaMdigdhottagatoraNAH // 129 // maNikuTimavinyastaratnapamAvalikriyAH / patayastatra gehAnA khecarairvinivezitAH // 130 // zuSkasAgaravistIrNA maNikAJcanavAlukAH / rAjamArgAH kRtAstasmin kauTilyaparivarjitAH // 13 // prAkArastatra vinyasto ratnacchAyAkRtAvRtiH / zikharApraiH zriyA daryAta saudharmamiva tADayan // 132 // gopurANi ca tuGgAni nyastAnyana marIcibhiH / maNInAM yAni lakSyante sthagitAnIva sarvadA // 133 // purandarapurAkAre pure tasmin cirAya saH / panayA sahito reme zacyeva 'vibudhAdhipaH // 13 // bhadrazAlavane yoni tathA saumanase vane / nandane vA na tAnyasya dravyANyApurdurApatAm // 135 // kadAcidatha tatrAsau tiSThan prAsAdamUrdhani / vrajantaM vandanAmaktyA dvIpaM nandIzvarazrutim // 136 // pAkazAsanamaikSiSTa satrA devazcaturvidhaiH / mukuTAnAM pramAjAlaiH pizaGgitanabhastalam // 137 // kurvantaM vadhiraM lokaM samastaM tUryaniHsvanaiH / hastibhirvAjimihaMsaimeSairuSTra karmagaiH / / 138 // anyaizca vividhairyAnaiH parivagairadhiSThitaH / anvIyamAnaM divyena gandhena vyAptaviSTapam / / 139 / / tatastena zrutaM pUrva munibhyaH saMkathAgatam / smRtaM nandIzvaradvIpaM nandanaM svargavAsinAm // 14 // smRtvA ca vibudhaiH sArcamakarod gamane matim / khecaraizca samaM sarvaH samArUDho marutpatham // 14 // sa gacchan krauJcayuktena vimAnena sahAGganaH / mAnuSottarazailena nivAritagatiH kRtaH // 142 // aura jinakI kiraNoMse ve aisI jAna par3atI thIM mAno anya bhavanoMkI sundaratAkI ha~sI hI ur3A rahI hoN| zikharoMke Upara candramAke samAna AkAravAle maNi lage hue the unase jo rAtrike samaya asalI candramAke viSayameM saMzaya utpanna kara rahe the| arthAt loga saMzayameM par3a jAte the ki asalI candramA kauna hai ? candrakAnta maNiyoMkI kAntise jo bhavana uttama cA~danIkI zobhA prakaTa kara rahe the tathA jinameM lage nAnA ratnoMkI prabhAse UMce-UMce toraNadvAroMkA sandeha ho rahA thA jinake maNinirmita pharzopara ratnamayI kamaloMke citrAma kiye gaye the // 124-130 // usa nagarameM kuTilatAse rahita-sIdhe aise rAjamArga banAye gaye the jinameM ki maNiyoM aura suvarNakI dhUli bikhara rahI thI tathA jo sUkhe sAgarake samAna lambe-caur3e the // 131 // usa nagarameM UMce-UMce gopura banAye gaye the jo maNiyoMkI kiraNoMse sadA AcchAdita-se rahA karate the // 132 // indrapurake samAna sundara usa nagarameM rAjA zrIkaNTha apanI padmAbhA priyAke sAtha, indra-indrANIke samAna cirakAla taka krIr3A karatA rahA // 133 // bhadrazAlavana, saumanasavana tathA nandanavanameM aisI koI vastu nahIM thI jo use durlabha rahI ho // 134 // athAnantara kisI eka dina rAjA zrIkaNTha mahalako chatapara baiThA thA usI samaya nandIzvara dvIpakI vandanA karaneke lie caturvidha devoMke sAtha indra jA rahA thaa| vaha indra mukuToMkI kAntise AkAzako pItavarNa kara rahA thA, turahI bAjoMke zabdase samasta lokako badhira banA rahA thA, apane-apane svAmiyoMse adhiSThita hAthI, ghor3e, haMsa, mer3hA, U~Ta, bher3iyA tathA hariNa Adi anya aneka vAhana usake pIche-pIche cala rahe the, aura usakI divya gandhase samasta loka vyApta ho rahA thA // 135-139 / / zrIkaNThane pahale muniyoMke mukhase nandIzvara dvIpakA varNana sunA thA so devoMko Anandita karanevAlA vaha nandIzvara dvIpa usakI smatimeM A gayA // 140 // smRtimeM Ate hI usane devoMke sAtha nandIzvara dvIpa jAnekA vicAra kiyaa| vicArakara vaha samasta vidyAdharoMke sAtha AkAzameM ArUr3ha huA // 141 // jisameM vidyAnirmita krauMcapakSI jute the aise vimAnapara apanI 1. indraH / 2. yAti ma., kh.| 3. vandanAM m.| 4. munibhiH ma. / - Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 107 atikrAntA~stato dRSTvA mAnuSottaraparvatam / gIrvANanivahAn sarvAn paramaM zokamAgataH // 13 // paridevamatho cakre bhagnotsAho gatadyutiH / hA kaSTaM kSudrazaktInAM manuSyANAM dhigunnatim // 14 // nandIzvare jinendrANAM pratimAnAM mahAtviSAm / akRtrimeNa bhAvena kariSyAmIti darzanam // 145 // pUjAM ca vividhaiH puSpai-- pairgandhaizca hAribhiH / namaskAraM ca zirasA dharAsaMsaktamaulinA // 16 // ye kRtA mandamAgyena mayA cArumanorathAH / kathaM te karmabhirbhagnA azubhaiH pUrvasaMcitaiH // 17 // athavA zrutamevAsInmayA mAnuSaparvatam / atikramya na gacchanti mAnuSA ityanekazaH // 148 // tathApi zraddhayA tanme nitAntaM vRddhiyktyaa| vismRtaM gantamadyakto yato'smi svalpazaktikaH // 14 // tasmAt karomi karmANi tAni yairanyajanmani / yAtuM nandIzvaraM dvIpaM gatimeM na vihanyate // 150 // iti nizvitya manasA nyasya rAjyabharaM sute / abhUnmahAmunirdhArastyaktasarvaparigrahaH // 15 // vajrakaNThastataH sArdhaM cAruNyA zriyamuttamAm / bhuktvA kiSkupure ramye zrutvopAkhyAnakaM pituH // 152 // 'aizvayaM tanaye kSiptvA prApa daigambarI kriyAm / kIdRzaM tadupAkhyAnamityukto gaNabhRjagau // 153 // vaNijau bhrAtarAvAstA prItI strIbhyAM viyojitau / kanIyAn durvidho jyeSThaH svApateyo gRhiitvaak||15|| zreSThinaH saMgamAdeva prAptaH zrAvakatAM parAm / mRgayAjIvinA bhrAtrA paramaM duHkhito'bhavat // 155 // priyA padmAbhAke sAtha baiThakara rAjA zrIkaNTha AkAzamArgase jA rahA thA parantu jaba mAnuSottara parvatapara pahu~cA to usakA Age jAnA ruka gayA // 143 / / isakI gati to ruka gayI parantu devoMke samUha mAnuSottara parvatako ullaMgha kara Age nikala gye| yaha dekha zrIkaNTha parama zokako prApta huA // 144|| usakA utsAha bhagna ho gayA aura kAnti naSTa ho gyii| tadanantara vaha vilApa karane lagA ki hAya-hAya, kSudrazaktike dhArI manuSyoMkI unnatiko dhikkAra ho // 145 // 'nandIzvara dvIpameM jo jinendra bhagavAnkI mahAkAntizAlI pratimAe~ haiM meM nizchalabhAvase usake darzana karUMgA, nAnA prakArake puSpa, dhUpa aura manohArI gandhase unakI pUjA karU~gA tathA pRthvIpara mukuTa jhukAkara zirase unheM namaskAra karUMgA' mujha mandabhAgyane aise jo sundara manoratha kiye the ve pUrvasaMcita azubha karmoMke dvArA kisa prakAra bhagna kara diye gaye ? // 146-147 / / athavA yadyapi yaha bAta maiMne aneka bAra sunI thI ki manuSya mAnuSottara parvatakA ullaMghana kara nahIM jA sakate haiM tathApi atizaya vRddhiko prApta huI zraddhAke kAraNa maiM isa bAtako bhUla gayA aura alpazaktikA dhArI hokara bhI jAneke lie tatpara ho gayA // 148-149 / / isalie aba maiM aise kArya karatA hU~ ki jisase anya janmameM nandIzvara dvIpa jAneke lie merI gati roko na jA sake // 150 / / aisA hRdayase nizcaya kara zrIkaNTha, putrake lie rAjya sauMpakara, samasta parigrahakA tyAgI mahAmuni ho gayA // 151 // tadanantara zrIkaNThakA putra vajrakaNTha apanI cAruNo nAmaka vallabhAke sAtha mahAmanohara kiSkapurameM utkRSTa rAjyalakSmIkA upabhoga kara rahA thA ki usane eka dina vRddhajanoMse apane pitAke pUrvabhava sune / sunate hI usakA vairAgya bar3ha gayA aura putrake lie aizvarya sauMpakara usane jinadIkSA dhAraNa kara lii| yaha sunakara rAjA zreNikane gautama gaNadharase pUchA ki zrIkaNThake pUrvabhavakA varNana kaisA thA jise sunakara vanakaNTha tatkAla virakta ho gyaa| uttara meM gaNadhara bhagavAn kahane lage // 152-153 // ki pUrvabhavameM do bhAI vaNik the, donoMmeM parama prIti thI parantu siyoMne unheM pRthakpRthak kara diyaa| unameM choTA bhAI daridra thA aura bar3A bhAI dhanasampanna thaa| bar3A bhAI kisI seThakA AjJAkArI thA so usake samAgamase vaha zrAvaka avasthAko prApta huA parantu choTA bhAI zikAra Adi kuvyasanoMmeM phaMsA thaa| choTe bhAIkI isa dazAse bar3A bhAI sadA duHkhI rahatA thA 1. aizvarya m.| 2. tanayaM m.| 3. prIte m.| 4. svApateyaM dhanamasti yasya sa svApateyI dhanavAnityarthaH / 5. gRhItavAn kh.| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe 'alokasvAhatasvAmipuruSasya visarjane / parIkSya bhrAtaraM prItaM dadAvasmai mahaddhanam // 156 // duSTAM tataH khiyaM tyaktvA saMgIryAnujabodhanam / pravrajyAyamabhUdindraH kanIyAMstu zamI mRtaH // 157 // devIbhUyazcyuto jAtaH zrIkaNThastatprabuddhaye / AtmAnaM darzayannindraH zrImAnnandIzvaraM gataH // 158 // surendraM vIkSya pitrA te jAtasmaraNamIyuSA / idaM kathitamasmAkamiti vRddhAstamUcire // 159 // etadAkhyAnakaM zrutvA vajrakaNTho'bhavanmuniH / indrAyudhaprabho'pyevaM nyasya rAjyaM zarIraje // 160 // tata indramato jAto merustasmAcca mandaraH / samIraNagatistasmAttasmAdapi raviprabhaH // 161 // tato'maraprabho jAtastrikUTendra sutAsya ca / pariNetuM samAnItA nAmnA guNavatI zubhA // 162 // athAsau darpaNacchAye vedIsaMbandhibhUtale / maNibhiH kalpitaM citraM pazyannAzcarya kAraNam // 163 // bhramarAlIpariSvaktamAravidaM kvacidvanam / aindIvaraM vanaM cArddhapadmendIvarakaM tathA // 164 // capAttamRNAlAnAM haMsAnAM yugalAni ca / krauJcAnAM sArasAnAM ca tathA'nyeSAM patatriNAm // 165 // ratnacUrNairatizlaNaiH paJcavarNasamanvitaiH / racitAn khecarastrIbhiH tatrApazyat plavaGgamAn // 166 // sa tAn dRSTvA paraM toSaM jagAmAmbaragAdhipaH / manojJaM prAyazo rUpaM dhIrasyApi manoharam // 167 // pANigRhItyasya dRSTvA tAn vikRtAnanAn / pratyaGgavepathuM prAptA pracalatsarvabhUSaNA // 168 // 1 108 / / 154 - 155 / / eka dina usane apane svAmIkA eka sevaka choTe bhAIke pAsa bhejakara jhUTha-mUTha hI apane Ahata honekA samAcAra bhejaa| use sunakara premase bharA choTA bhAI daur3A AyA / isa ghaTanA se bar3e bhAIne parIkSA kara lI ki yaha hamase sneha rakhatA hai / yaha jAnakara usane choTe bhAIke lie bahuta dhana diyA / dhana denekA samAcAra jaba bar3e bhAIkI strIko milA to vaha bahuta hI kupita huI / isa anabana ke kAraNa bar3e bhAIne apanI duSTa strIkA tyAga kara diyA aura choTe bhAIko upadeza dekara dIkSA le lii| samAdhise marakara bar3A bhAI indra huA aura choTA bhAI zAnta pariNAmoMse marakara deva huA / vahA~se cyuta hokara choTe bhAIkA jIva zrIkaNTha huA / zrIkaNThako sambodhane ke lie bar3e bhAIkA jIva jo vaibhavazAlI indra huA thA apane Apako dikhAtA huA nandIzvaradvIpa gayA thA / indrako dekhakara tumhAre pitA zrIkaNThako jAtismaraNa ho gayA / yaha kathA muniyoMne hamase kahI thI aisA vRddhajanoMne vajrakaNThase kahA // 156 - 159 // yaha kathA sunakara vajrakaNTha apane vajraprabha putrake lie rAjya dekara muni ho gayA / vajraprabha bhI apane putra indramata ke lie rAjya dekara muni huA / tadanantara indramatase meru, meruse mandara, mandarase samIraNagati, samIraNagatise raviprabha aura raviprabhase amaraprabha nAmaka putra huA / amaraprabha laMkAke dhanIkI putrI guNavatIko vivAhaneke lie apane nagara le gayA // 160 - 162 // jahA~ vivAhako vedI banI thI vahA~kI bhUmi darpaNake samAna nirmala thI tathA vahA~ vidyAdharoMkI striyoM maNiyoMse AzcaryaM utpanna karanevAle aneka citra banA rakhe the / kahIM to bhramaroMse AliMgita kamaloMkA vana banA huA thA, kahIM nIla kamaloMkA vana thA, kahIM Adhe lAla aura nIle kamaloMkA vana thA, kahIM coMcase mRNAla dabAye hue haMsoMke jor3e bane the aura kahIM krauMca, sArasa tathA anya pakSiyoMke yugala bane the / unhIM vidyAdharoMne kahIM atyanta cikane pA~ca varNake ratnamayI cUrNaMse vAnaroMke citra banAye the so inheM dekhakara vidyAdharoMkA svAmI rAjA amaraprabha parama santoSako prApta huA so ThIka hI hai kyoMki sundararUpa prAyaHkara dhIra-vIra manuSyake bhI manako hara letA hai // 163-167 / / idhara rAjA amaraprabha to parama santuSTa huA, udhara vadhU guNavatI vikRta mukhavAle una vAnaroMko dekhakara bhayabhIta ho gayI / usakA pratyeka aMga kAMpane lagA, saba AbhUSaNa 1. vyalIkaM svAhitaM ba. / 2. visarjanam ma. / 3. pANigRhItAsyaM ma, kha. / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 109 niHzeSadRzyavibhrAntatArakAkulalocanA / darzayantIva romAJcaprodgamAdehavadbhayam // 169 // svedodabindusaMbaddhavisarpattilakAlikA / bhIrurapyatisacceSTA prAvizabhujapaaram // 17 // dRSTA yAn muditaH pUrva tebhyo'kupyat punarvaraH / kAntAbhiprAyasAmarthyAt surUpamapi neSyate // 17 // tato'sAvabravIt kena vivAhe mama citritAH / kapayo vividhAkArA amI vitrAsakAriNaH // 172 // nUnaM kazcinmamAste'smin jano matsarasaMgataH / kSipramanviSyatAmeSa karomyasya vadhaM svayam // 173 // tatastaM kopagambhIraguhAgahvaravartinam / varSIyAMso mahAprAjJA madhuraM mantriNo'bravan // 17 // tAta nAsmina janaH ko'pi vidveSTA tava vidyate / tvayi vA yasya vidveSaH kutastasyAti jIvitam // 175 // sa tvaM bhava prasannAtmA zrayatAmatra kAraNam / vivAhamaGgale nyastA yataH plvgpngktyH||176|| anvaye mavatAmAsIcchIkaNTho nAma vizrutaH / yenedaM nAkasaMkAzaM sRSTaM kiSkupurottamam // 177 // sakalasyAsya dezasya vividhAkArabhAjinaH / abhavat sa nRpaH sraSTA prapaJcaH karmaNAmiva // 178 // yasyAdyApi vanAnteSu latAgRhasukhasthitAH / guNAn gAyanti kinnaryaH sthAnakaM prApya kinnarAH // 179 // caJcalatvasamudbhUtamayazo yena zodhitam / sthiraprakRtinA lakSmyA vAsavopamazaktinA // 18 // sa etAn prathamaM dRSTvA vAnarAnatra rUpiNaH / mAnuSAkArasaMyuktAn jagAma kila vismayam // 18 // reme ca madito'mIbhiH samaM vividhaceSTitaiH / mRSTAzanAdimizcAmI nitAntaM musthitAH kRtAH // 182 // caMcala ho uThe, sabake dekhate-dekhate hI usakI A~khoMkI putaliyAM bhayase ghUmane lagIM, usake sAre zarIrase romAMca nikala Aye aura unase vaha aise jAna par3ane lagI mAno zarIradhArI bhayako hI dikhA rahI ho| usake lalATapara jo tilaka lagA thA vaha svedajalakI bUMdoMse milakara phaila gyaa| yadyapi vaha bhayabhIta ho rahI thI to bhI usakI ceSTAe~ uttama thiiN| antameM vaha itanI bhayabhIta huI ki rAjA amaraprabhase lipaTa gayI // 168-170 // rAjA amaraprabha pahale jina vAnaroMko dekhakara prasanna huA thA aba unhIM vAnaroMke prati atyanta krodha karane lagA so ThIka hI hai kyoMki strIkA abhiprAya dekhakara sundara vastu bhI rucikara nahIM hotI // 171 // tadanantara usane kahA ki hamAre vivAhameM aneka AkAroMke dhAraka tathA bhaya utpanna karanevAle ye vAnara kisane citrita kiye haiM ? // 172 / / nizcita hI isa kAryameM koI manuSya mujhase IrSyA karanevAlA hai so zIghra hI usakI khoja kI jAye, maiM svayaM hI usakA vadha karU~gA // 173 / / tadanantara rAjA amaraprabhako krodharUpI gaharI guhAke madhya vartamAna dekhakara mahAbuddhimAn vRddha mantrI madhura zabdoMmeM kahane lage // 174 // ki he svAmin ! isa kAryameM Apase dveSa karanevAlA koI bhI nahIM hai / bhalA, Apake sAtha jisakA dveSa hogA usakA jIvana hI kaise raha sakatA hai ? // 175 / / Apa prasanna hoie aura vivAha-maMgalameM jisa kAraNase vAnaroMkI paMktiyAM citrita kI gayI haiM vaha kAraNa sunie // 176 // Apake vaMzameM zrIkaNTha nAmakA prasiddha rAjA ho gayA hai jisane svargake samAna sundara isa kiSkupura nAmaka uttama nagarakI racanA kI thI // 177 / / jisa prakAra karmoMkA mUla kAraNa rAgAdi prapaMca haiM usI prakAra aneka AkArako dhAraNa karanevAle isa dezakA mUla kAraNa vahI zrIkaNTha rAjA hai / / 178 // vanoMke bIca nikuMjoMmeM sukhase baiThe hue kinnara uttamottama sthAna pAkara Aja bhI usa rAjAke guNa gAyA karate haiM / / 179 // jisakI prakRti sthira thI tathA jo indratulya parAkramakA dhAraka thA aise usa rAjAne caMcalatAke kAraNa utpanna huA lakSmIkA apayaza dUra kara diyA thA // 180 / / sunate haiM ki vaha rAjA sarvaprathama isa nagarameM sundara rUpake dhAraka tathA manuSyake samAna AkArase saMyukta ina vAnaroMko dekhakara Azcaryako prApta huA thA // 181 / / vaha rAjA nAnA prakArakI ceSTAoMko dhAraNa karanevAle ina vAnaroMke sAtha bar3I prasannatAse krIr3A karatA thA tathA usIne ina vAnaroMko madhura AhAra-pAnI 1. darzayantI ca ma. / 2. kinnarAt ma. / kinnarAn k.| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 padmapurANe tataH prabhRti ye jAtAH kule tasya mahAdyuteH / tasya bhaktyA ratiM te'pi cakrurebhirnarottamAH // 183 // yuSmAkaM pUrvajairyasmAdamI maGgalavastuSu / prakalpitAH tataste'pi maGgale saMnidhApitAH // 18 // maGgalaM yasya yatpUrva puruSaiH sevita kule / pratyavAyena saMbandhe nirAse tasya jAyate // 185 // kriyamANaM tu tadbhaktyA karoti zubhasaMpadam / tasmAdAsevyatAmetadbhavatApi sucetasA // 18 // ityukte mantribhiH sAntvaM pratyuvAcAmarapremaH / tyajan kSaNena kopotthavikAraM vadanArpitam // 187 // maGgala sevitAH pUrvairyathasmAkamamI tataH / kimityAlikhitA bhUmau yasyAM pAdAdisaMgamaH // 18 // namaskRtya vahAmyetAn zirasA gurugauravAt / ratnAdighaTitAn kRtvA lakSaNAnmaulikoTiSu // 189 // dhvajeSu gRhazRGgeSu toraNAnAM ca mUrddhasu / zirassu cAtapatrANAmetAnAzu prayacchata // 19 // tatastaistatpratijJAya tathA sarvamanuSThitam / yathA digIkSyate yA yA tatra tatra plavaGgamAH // 19 // arthatasya samaM dezyA bhubhAnasya paraM sukham / vijayAIjigISAyAmakaronmAnasaM pratasthe ca tato yuktaH senayA caturaGgayA / kapidhvajaH kapicchatraH kapimauliH kapistutaH // 193 // zreNidvayaM vijityAsau raNe sattvavimardini / AsthApaya_ze rAjA jagrAha na dhanaM tayoH // 19 // abhimAnena tuGgAnAM puruSANAmidaM vratam / namayantyeva yaccha- draviNe' vigatAzayAH // 195 // tato'sau punarAgacchat puraM kiSku prakIrtitam / vijayAcapradhAnena janenAnugatAyanaH // 19 // Adike dvArA sukhI kiyA thA // 182 // tadanantara mahAkAntike dhAraka rAjA zrIkaNThake vaMzameM jo uttamottama rAjA hue ve bhI usakI bhaktike kAraNa ina vAnaroMse prema karate rahe // 183 / / cUMki Apake pUrvajoMne inheM mAMgalika padArthoM meM nizcita kiyA thA arthAt inheM maMgalasvarUpa mAnA thA isalie ye saba citrAmarUpase isa maMgalamaya kAryameM upasthita kiye gaye haiM // 184 // jisa kulameM jisa padArthakI pahalese puruSoMke dvArA maMgalarUpameM upAsanA hotI A rahI hai yadi usakA tiraskAra kiyA jAtA hai to niyamase vighna-bAdhAe~ upasthita hotI haiM // 185 / / yadi vahI kArya bhaktipUrvaka kiyA jAtA hai to vaha zubha sampadAoMko detA hai| he rAjan / Apa uttama hRdayake dhAraka haiM-vicArazIla haiM ataH Apa bhI ina vAnaroMke citrAmakI upAsanA kiijie||186|| mantriyoMke aisA kahanepara rAjA amaraprabhane bar3I sAntvanAse uttara diyaa| krodhake kAraNa usake mukhapara jo vikAra A gayA thA uttara dete samaya usane usa vikArakA tyAga kara diyA thA // 187 / / usane kahA ki yadi hamAre pUrvajoMne inakI maMgalarUpase upAsanA kI hai to inheM isa taraha pRthivIpara kyoM citrita kiyA gayA hai jahA~ ki paira AdikA saMgama hotA hai / / 188 // gurujanoMke gauravase maiM inheM namaskAra kara zirapara dhAraNa kruuNgaa| ratna Adike dvArA vAnaroMke cihna banavAkara mukuToMke agrabhAgameM, dhvajAoMmeM, mahaloMke zikharoMmeM, toraNoMke agrabhAgameM tathA chatroMke Upara inheM zIghra hI dhAraNa kro| isa prakAra mantriyoMko AjJA dI so unhoMne 'tathAstu' kahakara rAjAko AjJAnusAra saba kucha kiyaa| jisa dizAmeM dekho usI dizAmeM vAnara hI vAnara dikhAI dete the // 189-191 // ___athAnantara rAnIke sAtha parama sukhakA upabhoga karate hue rAjA amaraprabhake manameM vijayA parvatako jItanekI icchA huI so caturaMga senAke sAtha usane prasthAna kiyaa| usa samaya usakI dhvajAmeM vAnaroMkA cihna thA aura saba vAnaravaMzI usakI stuti kara rahe the||192-193|| prANiyoMkA mAna mardana karanevAle yuddha meM donoM zreNiyoMko jItakara usane apane vaza kiyA para unakA dhana nahIM grahaNa kiyA // 194 // so ThIka hI hai kyoMki abhimAnI manuSyoMkA yaha vrata hai ki ve zatruko namrIbhUta hI karate haiM, usake dhanakI AkAMkSA nahIM karate // 195 / / tadanantara vijayAddha parvatake pradhAna puruSa jisake poche-pIche A rahe the aisA rAjA amaraprabha digvijaya kara kiSku nagara vApasa 1. svAntaM kha. / 2. -maraprabhuH / 3. kapismRtiH ka., kh.| 4. -dvazo ma. / 5. vigatAzayA ma. / - Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 111 AdhipatyaM samastAnAM prApya vidyaabhRtaamsau| nizcalA bubhuje lakSmI nigaDairiva saMyutAm // 197 // tatastasya suto jAtaH kapiketurabhikhyayA / zrIprabhA kAminI yasya babhUva guNadhAriNI // 198 // tato vikramasaMpalaM sa taM vIkSya zarIrajam / rAjyalakSmyAM samAyojya niragAd gRhabandhanAt // 199 // dattvA pratibalAkhyAya lakSmIM so'pi viniryayo / prAyazo viSavallIva dRSTA pUrva padyutiH // 20 // pUrvopArjitapuNyAnAM puruSANAM prayatnataH / saMjAtAsu na lakSmISu bhAvaH saMjAyate mahAn // 20 // yathaiva tAH samutpannAsteSAmalpaprayatnataH / tathaiva tyajatAmeSAM pIDA tAsu na jAyate // 202 // tathA kathaMcidAsAtha santo viSayajaM sukham / teSu nirvedamAgatya vAJchanti paramaM padam // 203 // yannopakaraNaH sAdhyamAtmAyattaM nirantaram / mahadanteva nirmuktaM sukhaM tat ko na vAJchati // 204 // sutaH pratibalasyApi gaganAnandasaMjJitaH / tasyApi khecarAnandastasyApi girinandanaH // 205 / / evaM vAnaraketUnAM vaMze saMkhyA vivarjitAH / AtmIyaH karmamiH prAptAH svarga mokSaM ca mAnavAH // 206 / / vaMzAnusaraNacchAyA mAtrametatprakIya'te / nAmAnyeSAM samastAnAM zaktaH kaH parikIrtitum // 2.7 // lakSaNaM yasya yalloke sa tena parikIrtyate / sevakaH sevayA yuktaH karSakaH karSaNAttathA // 20 // dhAnuSko dhanuSo yogAd dhArmiko dharmasevanAt / kSatriyaH kSatatastrANAd brAhmaNo brahmacaryataH // 209 / / ikSvAkavo yathA caite namezca vinamestathA / kule vidyAdharA jAtA vidyAdharaNayogataH // 210 // AyA // 196|| isa prakAra samasta vidyAdharoMkA Adhipatya pAkara usane cirakAla taka lakSmIkA upabhoga kiyA / lakSmI caMcala thI so usane ber3I DAlakara hI mAno use nizcala banA diyA thA // 197 // tadanantara rAjA amaraprabhake kapiketu nAmakA putra huaa| usake aneka guNoMko dharanevAlI zrIprabhA nAmakI rAnI thI / / 198 / / putrako parAkramI dekha rAjA amaraprabha use rAjyalakSmI sauMpakara gRharUpI bandhanase bAhara nikalA // 199 // tadanantara kapiketu bhI pratibala nAmaka putrake lie rAjyalakSmI dekara gharase calA gayA so ThIka hI hai kyoMki pUrva puruSa rAjyalakSmIko prAyaH viSakI velake samAna dekhate the / / 200 / / jinhoMne pUrva paryAyameM puNya upArjita kiyA hai aise puruSoMkA prayatnopArjita lakSmImeM bar3A anurAga nahIM hotA // 201 // puNyAtmA manuSyoMko cUMki lakSmI thor3e hI prayatnase anAyAsa hI prApta ho jAtI hai isalie usakA tyAga karate hue unheM pIr3A nahIM hotI // 202 / / satpuruSa, viSaya sambandhI sukhako kisI taraha prApta karate bhI haiM to usase zIghra hI virakta ho parama pada-mokSakI icchA karane lagate haiM // 203 // jo sukha upakaraNoMke dvArA sAdhyaM na hokara AtmAke AdhIna hai, antararahita hai, mahAn hai tathA antase rahita hai usa sukhakI bhalA kauna nahIM icchA karegA // 204 / / pratibalake gaganAnanda nAmakA putra huA, gaganAnandake khecarAnanda aura khecarAnandake girinandana putra huA / / 205 / / isa prakAra dhvajAmeM vAnaroMkA cihna dhAraNa karanevAle vAnaravaMziyoMke vaMzameM saMkhyAtIta rAjA hue so unameM apane-apane karmAnusAra kitane hI svargako prApta hue aura kitane hI mokSa gaye / / 206 / / gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki rAjan ! yaha to vaMzameM utpanna hae paruSoMkA chAyA mAtrakA nirUpaNa hai| ina saba puruSoMkA nAmollekha karaneke lie kona samathaM hai ? // 207 / / lokameM jisakA jo lakSaNa hotA hai usakA usI lakSaNase ullekha hotA hai / jaise sevA karanevAlA sevaka, khetI karanevAlA kisAna, dhanuSa dhAraNa karanevAlA dhAnuSka, dharma sevana karanevAlA dhArmika, duHkhI jIvoMkI rakSA karanevAlA kSatriya aura brahmacarya dhAraNa karanevAlA brAhmaNa kahA jAtA hai| jisa prakAra ikSvAku vaMzameM utpanna hue puruSa ikSvAku kahalAte haiM aura nami-vinamike vaMzameM utpanna hue puruSa vidyA dhAraNa karaneke kAraNa vidyAdhara 1. yatnopa -m.| 2. mahadaM tena ma. / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe parityajya nRpo rAjyaM zramaNo jAyate mahAn / tapasA prApya saMbandhaM tapo hi zrama ucyate // 211 // ayaM tu vyakta evAsti zabdo'nyatra prayogavAn / yaSTihasto yathA yaSTiH kuntaH kuntakarastathA // 212 // maJcasthAH puruSA maJcA yathA ca parikIrtitAH / sAhacaryAdibhirdharmairevamAdyA udAhRtAH / / 213|| tathA vAnaracihnena chatrAdivinivezinA / vidyAdharA gatAH khyAtiM vAnarA iti viSTape || 214 // zreyaso devadevasya vAsupUjyasya cAntare / amaraprabhasaMjJena kRtaM vAnaralakSaNam // 215 // taskRtAt sevanAjAtAH zeSA api tathAkriyAH / parAM hi kurute prItiM pUrvAcarita sevanam / / 216 / / evaM saMkSepataH proktaH kapivaMzasamudbhavaH / pravakSyAmi parAM vArtAmimAM zreNika te'dhunA // 217 // mahodadhiravo nAma khecarANAmabhUt patiH / kule vAnaraketUnAM kiSkunAmni purUttame || 218|| vidyuprakAzA nAmAsya patnI strIguNasaMpadAm / nidhAnamabhavad bhAvagRhItapati mAnasA ||219|| rAmANAmabhirAmANAM zatazo yopari sthitA / saubhAgyena tu rUpeNa vijJAnena tu karmabhiH || 220 // putrANAM zatametasya sASTakaM vIryazAlinAm / yeSu rAjyabharaM nyasya sa bhogAn bubhuje sukham ||221|| munisuvratanAthasya tIrthe yaH parikIrtitaH / vyApArairadbhutairnityamanuraJjita khecaraH || 222|| laGkAyAM sa tadA svAmI rakSovaMzenamovidhuH / vidyutkeza iti khyAto babhUva janatApriyaH // 223 // gatyAgavAnasaMvRddhamabhUt prema paraM tayoH / yatazcittamamUdekaM pRthaktvaM dehamAtrataH // 224 // taDikezasya vijJAya zrAmaNyamudadhisvanaH / zramaNatvaM pariprAptaH paramArthavizAradaH || 225 || 112 kahe gaye haiN| jo rAjA rAjya chor3akara tapake sAtha apanA sambandha jor3ate haiM ve zramaNa kahalAte haiM kyoMki zrama kare so zramaNa aura tapazcaraNa hI zrama kahA jAtA hai / / 208 - 211 // isake sivAya yaha bAta to spaSTa hI hai ki zabda kucha hai aura usakA prayoga kucha anya arthameM hotA hai jaise jisake hAthameM yaSTi hai vaha yaSTi, jisake hAthameM kunta hai vaha kunta aura jo maMcapara baiThA hai vaha maMca kahalAtA hai / isa taraha sAhacayaM Adi dharmoke kAraNa zabdoMke prayogameM bheda hotA hai isake udAharaNa diye gaye haiM ||212-213 // | isI prakAra jina vidyAdharoMke chatra AdimeM vAnarake cihna the ve lokameM 'vAnara' isa prasiddhiko prApta hue || 214 || devAdhideva zreyAnsanAtha aura vAsupUjya bhagavAn ke antarAlameM rAjA amaraprabhane apane mukuTa AdimeM vAnarakA cihna dhAraNa kiyA thA so usakI paramparAmeM jo anya rAjA hue ve bhI aisA hI karate rahe / yathArtha meM pUrvajoM kI paripATIkA AcaraNa karanA parama prIti utpanna karatA hai || 215 - 216 // gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! isa taraha saMkSepase vAnara - vaMzakI utpatti kahI hai aba eka dUsarI bAta kahatA hU~ so suna || 217 // athAnantara kiSkunAmaka uttama nagarameM isI vAnara-vaMzameM mahodadhi nAmaka vidyAdhara rAjA huaa| isakI vidyutprakAzA nAmakI rAnI thI jo striyoMke guNarUpI sampadAoMkI mAno khajAnA thI / usane apanI ceSTAoMse patikA hRdaya vaza kara liyA thA, vaha saubhAgya, rUpa, vijJAna tathA anya ceSTAoMke kAraNa saikar3oM sundarI striyoMkI ziromaNi tho // 218-220 // rAjA mahodadhike eka sau ATha parAkramI putra the so unapara rAjyabhAra sauMpakara vaha sukhase bhogoMkA upabhoga karatA thA || 221|| muni suvrata bhagavAn ke tIrthaMmeM rAjA mahodadhi prasiddha vidyAdhara thA / vaha apane Azcaryajanaka kAryoMse sadA vidyAdharoMko anurakta rakhatA thA // 222 // usI samaya laMkA meM vidyut keza nAmaka prasiddha rAjA thaa| jo rAkSasa vaMzarUpa AkAzakA mAno candramA thA aura logoMkA atyanta priya thA || 223 || mahodadhi aura vidyutkezameM parama sneha thA jo ki eka dUsare ke yahA~ Ane-jAne ke kAraNa parama vRddhiko prApta huA thA / una donoMkA citta to eka thA kevala zarIra mAtrase hI donoMmeM pRthakpanA thA || 224 || vidyutkezane munidIkSA dhAraNa kara lI 1. ca ma. / 2. rakSovaMze nabhovidhuH ma. / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha parva 113 taDitkezaH kuto hetorAzrito durddharAkRtim / saMpRSTaH zreNikenaivamuvAca gaNanAyakaH // 226 // anyadAtha taDitkezaH pramadAkhyaM manoharam / niSkAnto rantumudyAnaM kRtakrIDanakAlayam // 227 // pamendIvararamyeSu saraHsu svacchavAriSu / udyattaraGgabhaGgeSu droNIsaMcAracAruSu // 228 // dolAsu ca mahArhAsu racitAsanabhUmiSu / tuGgapAdapasatAsu dUrapreGkhApravRddhiSu // 229 // sataH sopAnamArgeSu ratnaraJjitasAnuSu / drumakhaNDaparIteSu hemaparvatakeSu ca // 230 // phalapuSpamanojJeSu calatpallavazAliSu / latAliGgitadeheSu mahIruhacayeSu ca // 231 // munikSomanasAmarthyayuktavibhramasaMpadAm / puSpAdipracayAsaktapANipallavazominAm // 232 // nitambavahanAyAsajAtasvedAmbuvipraSAm / kucakampocchalatsthUlamuktAhArapuruviSAm // 233 // nimajadudbhavatsUkSmavalimadhya virAjitAm / niHzvAsAkRSTamattAlivAraNAkulacetasAm // 23 // srastAmbarasamAlambikarANAM calacakSuSAm / madhyamAsthAya dArANAM sa reme rAkSasAdhipaH // 235 // atha krIDanasaktAyA devyAstasya payodharau / zrIcandrAkhyAM dadhAnAyAH kapinA nakhakoTibhiH // 236 // vipATitau svabhAvena vinayapracyutAtmanA / nitAntaM khedyamAnena ruSA vikRtacakSuSA // 237 // samAzvAsya tataH kAntAM pragalatstanazoNitAm / nihato bANamAkRSya taDitkezena vAnaraH // 238 // yaha samAcAra jAnakara paramArthake jAnanevAle mahodadhine munidIkSA dhAraNa kara lI / / 225 / / yaha kathA sunakara zreNika rAjAne gautama gaNadharase pUchA ki he svAmin ! vidyutkezane kisa kAraNa kaThina dIkSA dhAraNa kii| isake uttarameM gaNadhara bhagavAn isa prakAra kahane lage // 226 / / ki kisI samaya vidyutkeza jisameM krIr3Ake aneka sthAna bane hue the aise atyanta sundara pramadanAmaka vanameM krIr3A karaneke lie gayA thA so vahA~ kabhI to vaha una sarovaroMmeM krIr3A karatA thA jo kamala tathA nIla kamaloMse manohara the. jinameM svaccha jala bharA thA. jinameM baDI-baDI lahareM uTha rahI thIM tathA nAvoMke saMcArase mahAmanohara dikhAI dete the // 227-228 / / kabhI una bezakImatI jhUloMpara jhUlatA thA jinameM baiThanekA acchA Asana banAyA gayA thA, jo UMce vRkSase baMdhe the tathA jinakI uchAla bahuta lambI hotI thI // 229 / / kabhI una suvarNamaya parvatoMpara car3hatA thA jinake Upara jAneke lie sIr3hiyoMke mArga bane hue the, jinake zikhara ratnoMse raMjita the, aura jo vRkSoMke samUhase veSTita the // 230 // kabhI una vRkSoMkI jhuramuTameM krIr3A karatA thA jo phala aura phUloMse manohara the, jo hilate hue pallavoMse suzobhita the aura jinake zarIra aneka latAoMse AliMgita the // 231 // kabhI una striyoMke bIca baiThakara krIr3A karatA thA ki jinake hAva-bhAva-vilAsarUpa sampadAe~ muniyoMko bhI kSobhita karanekI sAmarthya rakhatI thIM, jo phUla Adi tor3anekI kriyAmeM lage hue hastarUpI pallavoMse zobhAyamAna thIM, sthUla nitamba dhAraNa karaneke kAraNa jinake zarIrapara sveda jalakI bUMdeM prakaTa ho rahI thIM, stanoMke kampanase UparakI ora uchalanevAle bar3e-bar3e motiyoMke hArase jinakI kAnti bar3ha rahI thI, jisakI sUkSma rekhAeM kabhI antahita ho jAtI thIM aura kabhI prakaTa dikhAI detI thIM aisI kamarase jo sazobhita thIM. zvAsocchavAsase AkarSita matta bhauMroMke nirAkaraNa karane meM jinakA citta vyAkala thA, jo nIce khisake hue vastrako apane hAthase thAme huI thI tathA jinake netra idhara-udhara cala rahe the| isa prakAra rAkSasoMkA rAjA vidyutkeza aneka striyoMke bIca baiThakara krIr3A kara rahA thA / / 232-235 / / athAnantara rAjA vidyutkezakI rAnI zrIcandrA idhara krIr3AmeM lIna thI udhara kisI vAnarane Akara apane nAkhUnoMke agrabhAgase usake donoM stana vidIrNa kara diye // 236|| jisa vAnarane usake stana vidIrNa kiye the vaha svabhAvase hI avinayI thA, krodhase atyanta khedako pApta ho rahA thA, usake netra vikRta dikhAI dete the // 237 / / tadanantara jisake stanase khUna jhar3a rahA thA aisI vallabhAko sAntvanA 1. kampojjvalat ma. / 2. pura ma. / 3. vidyamAnena ma. / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 padmapurANe ! vegena sa tato gatvA patitastatra bhUtale / tiSThanti munayo yatra vihAyastalacAriNaH // 239 // tatastaM vepathugrastaM savANaM vIkSya vAnaram / munInAmanukampA'bhUt saMsArasthitivedinAm // 240 // tasmai paJcanamaskAraH sarvatyAgasamanvitaH / dharmadAnasamudyuktairupadiSTastapodhanaiH // 241 // tataH sa vikRtAM tyaktvA tanuM vAnarayonijAm / mahodadhi kumAro'bhUt kSaNenottamavigrahaH // 242 // tato yAvadasau hantuM khecaro'nyAn samudyataH / kapIMstAvadayaM prAptaH kRtasva tanupUjanaH // 243 // hanyamAnAM naraiH krUrairdRSTvA vAnarasaMhatim / cakre vaikriyasAmarthyAt kapInAM mahatIM camUm ||244|| daMSTrAGkurakarAlaistairvadanairRvikAribhiH / sindUrasadRzacchAyaiH kRtabhISaNaniHsvanaiH / / 245 / / utkSipya parvatAn kecit kecidunmUlya pAdapAn / Ahatya dharaNIM kecit pANinAsphAlya cApare // 246 // krodhasaMbhAraraudrAGgA dUrotplavanakAriNaH / babhaNurvAnarAdhyakSaM khecaraM bhinnacetasam // 247 // tiSTha tiSTha durAcAra mRtyoH saMprati gocare / nihatya vAnaraM pApa tavAdya zaraNaM kutaH || 248 // abhidhAyeti taiH sarvaM vyoma parvatapANibhiH / vyAptaM tathA yathA tasmin sUcIbhedo'pi nekSyate // 249 // tato vismayamApanastaDitkezo vyacintayat / nedaM balaM plavaGgAnAM kimapyanyadidaM bhavet // 250 // tato nirIha deho'sau mAdhuryamitayA girA / vAnarAnvinayenedamabravInnayapaNDitaH // 251 // santo vadata ke yUyaM mahAbhAsuravigrahAH / na prakRtyA plavaGgAnAM zaktireSA samIkSyate // 252 // dekara usane bANa dvArA vAnarako mAra DAlA ||238 || ghAyala vAnara vegase bhAgakara vahA~ pRthvIpara par3A jahA~ ki AkAzagAmI munirAja virAjamAna the || || 239 || jisake zarIra meM ka~paka~pI chUTa rahI tathA bANachidA huA thA aise vAnarako dekhakara saMsArakI sthitike jAnakAra muniyoMke hRdaya meM dayA utpanna huI || 240 || usI samaya dharmaMdAna karanemeM tatpara evaM taparUpI dhanake dhAraka muniyoMne usa vAnara ke lie saba padArthoMkA tyAga karAkara paMcanamaskAra mantrakA upadeza diyA || 241 | usake phalasvarUpa vaha vAnara yoni meM utpanna hue apane pUrvavikRta zarIrako chor3akara kSaNabhara meM uttama zarIrakA dhArI mahodadhikumAra nAmaka bhavanavAsI deva huA || 242|| tadanantara idhara rAjA vidyutkeza jabataka anya vAnaroMko mAraneke lie udyata huA tabataka avadhijJAnase apanA pUrvaMbhava jAnakara mahodadhikumAra deva vahA~ A phuNcaa| Akara usane apane pUrvaM zarIrakA pUjana kiyA ||243 || duSTa manuSyoM ke dvArA vAnaroMke samUha mAre jA rahe haiM yaha dekha usane vikriyA kI sAmarthyaMse vAnaroM kI eka bar3I bhArI senA banAyI || 244 || una vAnaroMke mukha dA~r3hoMse vikarAla the, unakI bhauMheM car3hI huI thIM, sindUrake samAna lAla-lAla unakA raMga thA aura ve bhayaMkara zabda kara rahe the || 245 || koI vAnara parvata ukhAr3akara hAthameM liye the, koI vRkSa ukhAr3akara hAthameM dhAraNa kara rahe the, koI hAthoMse jamIna kUTa rahe the aura koI pRthvI jhulA rahe the || 246 || krodhake bhArase jinake aMga mahArudra - mahAbhayaMkara dikha rahe the aura jo dUra-dUra taka lambI chalAMgeM bhara rahe the aise mAyAmayI vAnaroMne atizaya kupita vAnaravaMzI rAjA vidyutkeza vidyAdharase kahA ||247 // ki are durAcArI ! Thahara-Thahara, aba tU mRtyu vaza A par3A hai, are pApI ! vAnarako mArakara aba tU kisakI zaraNa meM jAyegA ? || 248 || aisA kahakara hAthoM meM paryaMta dhAraNa karanevAle una mAyAmayI vAnaroMne samasta AkAzako isa prakAra vyApta kara liyA ki suI rakhaneko bhI sthAna nahIM dikhAI detA thA || 249|| tadanantara Azcaryako prApta huA vidyutkeza vicAra karane lagA ki yaha vAnaroMkA bala nahIM hai, yaha to kucha aura hI honA cAhie || 250 || taba zarIrakI AzA chor3a nItizAstrakA paNDita vidyutkeza madhuravANI dvArA vinayapUrvaka vAnaroMse bolA || 251|| ki he satpuruSo ! kaho Apa loga kauna ho ? tumhAre zarIra atyanta dedIpyamAna ho rahe haiM, tumhArI yaha zakti vAnaroMkI svAbhAvika zakti to nahIM dikhAI 1. yathAsmizca ma. / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 115 tatastaM vinayopetaM dRSTvA khecarapuGgavam / mahodadhikumAreNa vAkyametadudAhRtam // 253 // tiryagjAtisvabhAvena nitAntaM cplstvyaa| aparAddhaH svajAyAyAM hato yo'sau plavaGgamaH // 254 // so'haM sAdhuprasAdena saMprApto devatAmimAm / mahAzaktisamAyuktAM yathecchAvAptasaMpadAm // 255 // vibhUtiM mama pazya tvamiti coktvA parAM zriyam / sa tasmai prakaTIcakre mahodadhisurocitAm // 256 // tato'sau vepathu prApto bhayAt sarvazarIragam / vidIrNahRdayo dRSTaromA vibhrAntalocanaH // 257 // mahodadhikumAreNa mA bhaiSIriti coditaH / jagAda gadgadaM vAkyaM kiM karomIti duHkhitaH // 258 // tatastena sureNAsau gurvantikamupAhRtaH / tAbhyAM pradakSiNIkRtya kRtaM tasyAMghrivandanam // 259 / / vAnareNa satA prAsaM mayA devatvamIdRzam / guruM bhavantamAsAdya vatsalaM sarvadehinAm // 260 / / devenetyabhidhAyAsau stuto vAgbhiH punaH punaH / arcitazca mahAtragbhiH pAdayoH praNatastathA // 26 // tadAzcarya tato dRSTvA khecareNa tapodhanaH / saMpRSTaH kiM karomIti jagAda vacanaM hitam // 262 // caturjJAnopagUDhAtmA mamAstyatra samIpagaH / gurustasyAntikaM yAma eSa dharmaH sanAtanaH // 263 // AcArya dhriyamANe ystisstthtyntikgocre| karotyAcAryakaM mUDhaH ziSyatAM dUramRtsRjan // 26 // nAsau ziSyo na cAcAryoM nirdharmaH sa kumArgagaH / sarvato bhraMzamAyAtaH svAcArAt sAdhuninditaH // 265 // ityukte vismayopetau jAtau devanabhazcarau / cakratuzcetasIdaM ca parivArasamanvitau // 266 // par3atI // 252 // tadanantara vidyAdharoMke rAjA vidyutkezako vinayAvanata dekhakara mahodadhikumArane yaha vacana kahe // 253 // ki pazujAtike svabhAvase jo atyanta capala thA tathA isI capalatAke kAraNa jisane tumhArI strIkA aparAdha kiyA thA aise jisa vAnarako tUne mArA thA vaha maiM hI huuN| sAdhuoMke prasAdase isa devatva paryAyako prApta huA huuN| yaha paryAya mahAzaktise yukta hai tathA icchAnusAra isameM saMpadAe~ prApta hotI haiM / / 254-255 / / tuma merI vibhUtiko dekho yaha kaha kara usane manodadhi kumAradevake yogya apanI utkRSTa lakSmI usake sAmane prakaTa kara dI // 256 / / yaha dekha bhayase vidyutkezakA sarva zarIra kA~pane lagA, usakA hRdaya vidoNaM ho gayA, romAMca nikala Aye aura A~khe ghUmane lagIM // 257 / / taba mahodadhikumArane kahA ki Daro mata / devakI vANI suna, duHkhI hote hue vidyutkezane gadgada vANImeM kahA ki maiM kyA karUM? jo Apa AjJA karo so karUM // 258|| tadanantara vaha deva rAjA vidyutkezako jinhoMne paMca namaskAra mantra diyA thA una guruke pAsa le gayA / vahA~ jAkara deva tathA rAjA vidyutkeza donoMne pradakSiNA dekara guruke caraNoMmeM namaskAra diyA // 259 // mahodadhikumAra devane munirAjako yaha kahakara bAra-bAra stuti kI ki maiM yadyapi vAnara thA to bhI samasta prANiyoMse sneha rakhanevAle Apa aise guruko pAkara maiMne yaha deva paryAya prApta kI hai| yaha kahakara usane mahAmAlAoM se munirAja kI pUjA kI tathA caraNoMmeM namaskAra kiyaa||260-261|| yaha Azcarya dekhakara vidyAdhara vidyutkezane munirAjase pUchA ki he deva ! maiM kyA karU~? merA kyA kartavya hai ? isake uttarameM munirAjane nimnAMkita hitakArI vacana kahe ki cAra jJAnake dhArI hamAre guru pAsa hI vidyamAna haiM so hama loga unhIMke samIpa caleM, yahI sanAtana dharma hai // 262-263 / / AcAryake samIpa rahane para bhI jo unake pAsa nahIM jAtA hai aura svayaM upadezAdi dekara AcAryakA kAma karatA hai vaha mUrkha ziSya, ziSyapanAko dUrase hI chor3a detA hai / vaha na to ziSya rahatA hai aura na AcArya hI kahalatA hai, vaha dharmarahita hai, kumArgagAmI hai, apane samasta AcArase bhraSTa hai aura sAdhujanoMke dvArA nindanIya hai / / 264-265 / / munirAjake aisA kahanepara deva aura vidyAghara donoM hI parama Azcaryako prApta hue| apane-apane parivArake sAtha unhoMne manameM 1. aparAdhaH ma., kha. / 2. mahodadhiH suro-ma. / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 papapurANe aho paramamAhAtmyaM tapaso bhuvanAtigam / munerevaMvidhasyApi yadanyo vidyate guruH // 267 // tatastasyopakaNThe te sAdhunAdhiSThitA yayaH / devAzca vyomayAnAzca dharmotkaNThitacetasaH // 268 // gatvA pradakSiNIkRtya praNamyAdarato munim / nAtidUre na cAtyantasamIpe sthitimAzritAH // 269 // tatastA paramAM mUrti taporAzisamutthayA / prajvalantI munerdIptyA' dRSTvA devanabhazcarAH // 27 // cintAM kAmapi saMprAptA dharmAcArasamudbhavAm / praphullanayanAmbhojA mahAvinayasaMgatAH // 27 // tato devanabhoyAnAvaJjaliM nyasya mastake / papracchaturmuni dharma phalaM cAsya yathocitam // 272 / / tato jantuhitAsaMganityaprasthitamAnasaH / saMsArakAraNAsaMgadUrIkRtasamIhitaH // 273 // sajalAmbhodagambhIradhIrayA zramaNo giraa| jagAda paramaM dharma jagato'bhyudayAvaham // 274 / / tasmin gadati taddeze ltaamnnddpsNshritaaH| nanRtuH zikhisaMghAtA meghanAdavizakkinaH // 275 // samAdhAya mano dharmaH zrUyatAM surakhecarau / yathA jinaiH samuddiSTo bhuvanAnandakAribhiH // 26 // dharmazabdanamAtreNa bahavaH prANino'dhamAH / adharmameva sevante vicaarjddcetsH||277|| mArgo'yamiti yo gacched dizamajJAya mohavAn / drAdhIyasApi kAlena neSTaM sthAnaM sa gacchati // 27 // kathAkalpitadharmAkhyamadharma maindamAnasAH / prANighAtAdibhirjAtaM sevante viSayAzritAH // 279 // te taM bhAvena saMsevya mithyAdarzanadUSitAH / tiryagnarakaduHkhAnAM prapadyante nidhAnatAm // 280 // kuhetujAlasaMpUrNagranthArthairgurudaNDakaiH / dharmopalipsayA mUDhAstADayanti namastalam // 28 // vicAra kiyA ki aho tapakA kaisA lokottara mAhAtmya hai ki aise sarvaguNasampanna munirAjake bhI anya guru vidyamAna haiM // 266-267|| tadanantara dharmake lie jinakA citta utkaNThita ho rahA thA aise deva aura vidyAdhara ukta munirAjake sAtha unake guruke samIpa gaye // 268 // vahA~ jAkara unhoMne bar3e Adarake sAtha pradakSiNA dekara guruko namaskAra kiyA aura namaskArake anantara na to atyanta dUra aura na atyanta pAsa kintu kucha dUra haTa kara baiTha gaye / / 269 / / tadanantara tapakI rAzise utpanna dIptise dedIpyamAna munirAjakI usa utkRSTa mudrAko dekhakara deva aura vidyAdhara dharmAcArase samudbhata kisI adbhuta cintAko prApta hue| usa samaya harSa aura Azcaryase sabake netra-kamala praphullita ho rahe the tathA sabhI mahAvinayase yukta the // 270-271 // tatpazcAt deva aura vidyAdhara donoMne hAtha jor3a mastakase lagAkara munirAjase dharma tathA usake yathAyogya phalako pUchA // 272 // tadanantara jinakA mana sadA prANiyoMke hitameM lagA rahatA thA tathA jinakI samasta ceSTAe~ saMsArake kAraNoMke samparkase sadA dUra rahatI thIM aise munirAja sajala meghako garjanAke samAna gambhIra vANIse jagatkA kalyANa karanevAle utkRSTa dharmakA nirUpaNa karane lage / / 273-274 // jaba munirAja bola rahe the taba latAmaNDapameM sthita mayUroMke samUha megha garjanAkI zaMkA kara harSase nRtya karane lage the // 275 / / munirAjane kahA ki he deva aura vidyAdharo! saMsArakA kalyANa karanevAle jinendra bhagavAnne dharmakA jaisA svarUpa kahA hai vaisA hI maiM kahatA hU~ Apaloga mana sthira kara suno // 276 / / jinakA citta vicAra karane meM jar3a hai aise bahuta-se adhama prANI dharmake nAma para adharmakA hI sevana karate haiM / / 277 // jo mohI prANI gantavya dizAko jAne binA 'yahI mArga hai' aisA samajha viruddha dizAmeM jAtA hai vaha dIrghakAla bIta jAne para bhI iSTa sthAna para nahIM pahuMca sakatA hai / / 278 // vicAra karaneko kSamatAse rahita viSayalampaTI manuSya, kathA-kahAniyoM dvArA jise dharma saMjJA dI gaI hai aise jIvaghAta Adise utpanna adharmakA hI sevana karate haiM // 279 / / mithyAdarzanase dUSita manuSya aise adharmakA abhiprAyapUrvaka sevanakara tiryaMca tathA narakagatike duHkhoMke pAtra hote haiM // 280 // kuyuktiyoMke jAlase paripUrNa granthoMke arthase mohita 1. dIptA ma. / 2. vizaGkitAH ma. / 3. madamAnasAH ma. / 4. te te ma. / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 117 yadyapi syAt kvacitkiJci dharma preti kuzAsane / hiMsAdirahitAcAre zarIrazramadezini // 282 // samyagdarzanahInatvAnmUlacchinnaM tathApi tt| 'nAjJAnaM kSudracAritraM teSAM bhavati muktaye // 283 // pArthivo loSTalezo'pi vaiDUryamapi pArthivam / na pArthivatvasAmAnyAttayostulyaM guNAdikam // 384 // loSTulezasamo dharmo mithyAdRgbhiH prakIrtitaH / vaiDUryasadRzo jaino dharmasaMjJA tu sarvagA // 285 / / dharmasya hi dayA mUlaM tasyA mUlamahiMsanam / parigrahavatAM puMsA hiMsanaM satatodbhavam // 286 // tathA satyavaco dharmastacca yanna parAsukham / adattAdAnamuktizca paranAryAzca varjanam / / 287 // draviNAptiSu saMtoSo hRSIkANAM nivAraNam / tanUkRtiH kaSAyANAM vinayo jJAnasevinAm // 288 // vratametad gRhasthAnAM samyagdarzanacAriNAm / AgArarahitAnAM tu zRNu dharma yathAvidhi // 289 / / paJcodAravratottuGgamAtaGgaskandhavartinaH / triguptidRDhanIrandhrakaGkaTacchannavigrahAH // 290 // pAdAtena samAyuktAH samityA paJcabhedayA / nAnAtapomahAtIkSNazastrayuktamanaskarAH // 29 // vRttaM kaSAyasAmantairmohavAraNavartinam / bhavArAtiM vinighnanti nirambaramahAnRpAH // 292 // sarvArambhaparityAge samyagdarzanasaMgate / dharmaH sthito'nagArANAmeSa dharmaH samAsataH // 293 // trilokazrIpari prAptadharmo'yaM hetutAM gataH / eSa eva paraM prokto maGgalaM puruSottamaiH // 294 // anyaH kastasya kathyeta dharmasya paramo guNaH / trilokazikharaM yena prApyate sumahAsukham // 295 // prANI dharma prApta karanekI icchAse bar3e-bar3e daNDoMke dvArA AkAzako tADita karate haiM arthAt jina kAryoM meM dharmakI gandha bhI nahIM unheM dharma samajhakara karate haiM / / 281 // jisameM pratipAdita AcAra, hiMsAdi pApoMse rahita hai tathA jisameM zarIra-zrama-kAyaklezakA upadeza diyA gayA hai aise kisI mithyAzAsanameM bhI yadyapi thor3A dharmakA aMza hotA hai to bhI samyagdarzanase rahita honeke kAraNa vaha nirmUla hI hai| aise jIvoMkA jJAnarahita kSudra cAritra muktikA kAraNa nahIM hai / / 282-283 // miTTIkA DhelA bhI pArthiva hai aura vaiDUrya maNi bhI pArthiva hai so pArthivatva sAmAnyakI apekSA donoMke guNa Adika eka samAna nahIM ho jAte // 284 / / mithyAdRSTiyoMke dvArA nirUpita dharma miTTIke Dheleke samAna hai aura jinendra bhagavAnke dvArA nirUpita dharma vaidUrya maNike samAna hai jaba ki dharma saMjJA donoMmeM hI samAna hai / / 285 // dharmakA mUla dayA hai aura dayAkA mUla ahiMsA rUpa pariNAma hai| parigrahI manuSyoMke hiMsA nirantara hotI rahatI hai / / 286 // dayAke sivAya satya vacana bhI dharma hai parantu satya vacana vaha kahalAtA hai ki jisase dUsareko duHkha na ho| adattAdAnakA tyAga karanA, parastrIkA chor3anA, dhanAdikameM santoSa rakhanA, indriyoMkA nivAraNa karanA, kaSAyoMko kRza karanA aura jJAnI manuSyoMkI vinaya karanA, yaha samyagdRSTi gRhasthoMkA vrata arthAt dharmakA vidhipUrvaka nirUpaNa karatA hU~ so suno // 287-289 / / jo paMca mahAvrata rUpI unnata hAthIke skandhapara savAra haiM, tIna gupti rUpI majabUta tathA nizchidra kavacase jinakA zarIra AcchAdita hai, jo paMca samitirUpI paidala sipAhiyoMse yukta hai, aura jo nAnA taparUpI mahAtIkSNa zastroMke samUhase sahita haiM aise digambara yati rUpI mahArAjA, kaSAya rUpI sAmantoMse parivRta tathA moha rUpI hAthIpara savAra saMsAra rUpI zatruko naSTa karate haiM / / 290-292 / / jaba saba prakArake ArambhakA tyAga kiyA jAtA hai aura samyagdarzana dhAraNa kiyA jAtA hai tabhI muniyoMkA dharma prApta hotA hai| yaha saMkSepameM dharmakA svarUpa samajho // 293 // yaha dharma hI triloka sambandhI lakSmIkI prAptikA kAraNa hai| uttama puruSoMne isa dharmako hI utkRSTa maMgalasvarUpa kahA hai / / 294 // jisa dharmake dvArA mahAsukhadAyI trilokakA 1. dharmasya leza: dharma prati (avyyiibhaavsmaasH)| 2. dezine ma., kh.| 3. ca m.| 4. na jJAnaM ma. / 5. sa tadodbhavam m.| 6. trigupta ma. / 7. padAtInAM samUhaH pAdAtaM tena / 8. mahItIkSNa m.| 9. dharmasthitA. nagArANA -ma, / 10. prApte dharmo'yaM m.| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 padmapurANe sAgAreNa janaH svarge bhukte bhogAnmahAguNAn / devInivahamadhyastho mAnasena samAhRtAn // 296 // nirvAsasA tu dharmeNa mokSaM prApnoti mAnavaH / anaupamyamanAbAdhaM sukhaM yatrAntavarjitam // 297 // svargagAstu punazcyutvA prApya daigambarI kriyAm / dvivaiH prapadyante prakRSTAH paramaM padam // 298 // kAkatAlIyayogena prAptA api surAlayam / kuyoniSu punaH pApA bhramantyeva kutIrthinaH // 299 // jainamevottamaM vAkyaM jainamevottamaM tapaH / jaina eva paro dharmo jainameva paraM matam // 30 // nagaraM vrajataH puMso vRkSamUlAdisaMgamaH / nAntarIyakatAmeti yathA khedanivAraNaH // 30 // prasthitasya tathA mokSaM jinazAsanavarmanA / devavidyAdharAdizrIranuSaGgeNa jAyate // 302 / vibudhendrAdibhogAnAM hetutvaM yatprapadyate / jinadharmo na taccitraM te hyasmAt sukRtAdapi // 30 // viparItaM yadetasmAd gRhizramaNadharmataH / caritaM tasya saMjJAnamaidharma iti kIrtitam // 304 / / bhramanti yena tiryakSu nAnAduHkhapradAyiSu / vAhanAttADanAcchedAbhedAcchItoSNasaMgamAt // 305 / / nityAndhakArayukteSu narakeSu ca bhUriSu / tuSArapavanAghAtakRtakampeSu keSucit // 306 // sphuratsphuliGgaraudrAgnijvAlAlIDheSu keSucit / nAnAkAramahArAvayantravyApteSu keSucit // 30 // siMhavyAghrakazyenagRddharuddheSu keSucit / cakrakrakacakuntAsimocivRkSeSu keSucit // 30 // zikhara arthAt mokSa prApta ho jAtA hai usa dharmakA aura dUsarA kauna utkRSTa guNa kahA jAve? arthAt dharmakA sarvopari guNa yahI hai ki usase mokSa prApta ho jAtA hai / / 295 / / gRhastha dharmake dvArA yaha manuSya svargameM devIsamUhake madhyameM sthita ho saMkalpa mAtrase prApta uttamottama bhogoMko bhogatA hai aura muni dharmake dvArA usa mokSako prApta hotA hai jahA~ ki ise anupama, nirbAdha tathA ananta sukha milatA hai / / 296-297 / / svargagAmI utkRSTa manuSya svargase cyuta hokara punaH munidIkSA dhAraNa karate haiM aura do tIna bhavoMmeM ho parama pada-mokSa prApta kara lete haiM / / 298 // parantu jo pApImithyAdRSTi jIva haiM ve kAkatAlIyanyAyase yadyapi svarga prApta kara lete haiM to bhI vahA~se cyuta ho kuyoniyoMmeM hI bhramaNa karate rahate haiM / / 299|| jinendra bhagavAnke dvArA kathita vAkya arthAt zAstra hI uttama vAkya haiM, jinendra bhagavAna ke dvArA nirUpita tapa hI uttama tapa hai, jinendra bhagavAnke dvArA prokta dharma hI parama dharma hai aura jinendra bhagavAnke dvArA upadiSTa mata hI parama mata hai // 300 / jisa prakAra nagarakI ora jAnevAle puruSako kheda nivAraNa karanevAlA jo vRkSamUla AdikA saMgama prApta hotA hai vaha anAyAsa hI prApta hotA hai usI prakAra jina zAsana rUpI mArgase mokSakI ora prasthAna karanevAle puruSako jo deva tathA vidyAdhara AdikI lakSmI prApta hotI hai vaha anuSaMgase hI prApta hotI hai usake lie manuSyako prayatna nahIM karanA par3atA hai // 301-302 / / 'jinadharma, indra Adike bhogoMkA kAraNa hotA hai' isameM AzcaryakI bAta nahIM hai kyoMki indra Adike bhoga to sAdhAraNa puNya mAtrase bhI prApta ho jAte haiM // 303 / / isa gRhastha aura munidharmake viparIta jo bhI AcaraNa athavA jJAna hai vaha adharma kahalAtA hai / / 304|| isa adharmake kAraNa yaha jIva vAhana, tADana, chedana, bhedana tathA zIta uSNakI prApti Adi kAraNoMse nAnA duHkha denevAle tithaMcoMmeM bhramaNa karatA hai // 305 / / isI adharmake kAraNa yaha jIva nirantara andhakArase yukta rahanevAle aneka narakoMmeM bhramaNa karatA hai| ina narakoMmeM kitane hI naraka to aise haiM jinameM ThaNDI havAke kAraNa nirantara zarIra kA~patA rahatA haiN| kitane hI aise haiM jo nikalate hue tilagoMse bhayaMkara dikhanevAlI agnikI jvAlAoMse vyApta haiN| kitane hI aise haiM jo nAnA prakArake mahAzabda karanevAle yantroMse vyApta haiM / kitane hI aise haiM jo vikriyAnirmita siMha, vyAghra, vRka, vAja tathA gIdha Adi jIvoMse bhare hue haiM / kitane hI aise haiM jo cakra, karauMta, bhAlA, talavAra AdikI varSA 1. nivAriNaH ma., ka. / 2. jinadharmAnna kha. / 3. saMjJA na dharma ma. / , Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 119 vilInatripusIsAdipAnadAyiSu keSucit / tIcNatuNDasphuraskaramakSikAdiSu keSucit // 309 / / kRmiprakArasaMmizraraktapaGkeSu keSucit / parasparasamudbhUtabAdhAhetuSu keSucit // 310 // evaM vidheSu jIvAnAM sadA duHkhavidhAyiSu / duHkhaM yannarakeSu syAt kaH zaktastaprakIrtitum // 311 // yato yathA purA bhrAntau yuvAM duHkhAsu yoniSu / tathA paryaTanaM bhUyaH prApsyato dharmavarjitau // 312 // ityuktAbhyAM paripRSTastAbhyAM zramaNasattamaH / kathaM kuyoniSu bhrAntAvAvAmiti mune vada // 31 // janmAntaraM tato'vocattayoH saMyamamaNDanaH / mano nidhIyatAM vatsAvityuktvA madhuraM vacaH // 314 // paryaTantau yuvAmatra saMsAre duHkhadAyini / parasparasya kurvANau vadhaM mohaparAyaNau // 315 // mAnuSyamAvamAyAtau kathaMcit karmayogataH / ayaM hi durbalo loke dharmopAdAnakAraNam // 316 // vyAdhastayorabhUdeko viSaye kAzinAmani / zrAvastyAmaparo'mAtyapade sthairyamupAgataH // 357 / / suyazodattanAmAsau pravRjyAmAzritaH kSitau / cacAra tapasA yukto mahatAtyantarUpavAn // 318 // tatastaM susthitaM deze kAzyAM prANavivarjite / pUjanArtha samAyAtAH samyagdRSTikulAGganAH // 319 / / strIbhistataH parItaM taM vyAdho'sau vIkSya yoginam / atakSNodvAbhirugrAbhiH zastraiH kurvan vibhItikAm // 320 nirlajo vastramukto'yaM snAnavarjitavigrahaH / mRgayAyAM pravRttasya jAto me'maGgalaM mahat // 321 // vadatyevaM tato vyAdhe dhanurbhISaNakAriNi / muneH kaluSatAM prAptaM dhyAnaM duHkhena saMbhRtam // 322 / / iti vAcintayat krodhAnmuSTighAtena pApinam / kaNazazcUrNayAmyenaM vyAdhaM rUkSavacomucam // 323 // karanevAle vRkSoMse yukta haiN| kitane hI aise haiM jinameM pighalAyA huA rAMgA, sIsA Adi pilAyA jAtA hai| kitane hI aise haiM jinameM tIkSNamakhavAlI daSTa makkhiyA~ Adi vidyamAna haiN| kitane hI aise haiM jinameM raktakI kIcameM kRmike samAna aneka choTe-choTe jIva bilabilAte rahate haiM aura kitane hI aise haiM jinameM paraspara-eka dUsareke dvArA duHkhake kAraNa utpanna hote rahate haiM // 306-310 // isa prakArake sadA duHkhadAyI narakoMmeM jIvoMko jo duHkha prApta hotA hai use kahaneke lie kona samartha hai ? // 311 // jisa prakAra tuma donoMne pahale duHkha denevAlI aneka kuyoniyoMmeM bhramaNa kiyA thA yadi aba bhI tuma dharmase vaMcita rahate ho to punaH aneka kuyoniyoMmeM bhramaNa karanA par3egA // 312 / / munirAjake yaha kahanepara deva tathA vidyAdharane unase pUchA ki he bhagavan ! hama donoMne kisa kAraNa kuyoniyoMmeM bhramaNa kiyA hai ? so kahie // 313 / / tadanantara-'he vatso! mana sthira karo' isa prakArake madhura vacana kahakara saMyamarUpI AbhUSaNase vibhUSita munirAja una donoMke bhavAntara kahane lage // 314 / / isa duHkhadAyI saMsArameM mohase unmatta ho tuma donoM eka dUsarekA vadha karate hue cirakAla taka bhramaNa karate rahe // 315 / / tadanantara kisI prakAra karmayogase manuSya bhavako prApta hue| nizcayase saMsArameM dharmaprAptikA kAraNabhUta manuSyabhavakA milanA atyanta kaThina hai / / 316 / / unameM se eka to kAzI dezameM zrAvastI nagarImeM rAjAkA suyazodattanAmA mantrI huaa| suyazodatta atyanta rUpavAn thA, kAraNa pAkara usane dIkSA le lI aura mahAtapazcaraNase yukta ho pRthvIpara vihAra karane lagA // 317 // vihAra karate hue suyazodattamuni kAzI dezameM Akara kisI nirjantu sthAnameM virAjamAna ho gye| unakI pUjAke lie aneka samyagdRSTi striyA~ AyI thIM so pApI vyAdha, striyoMse ghire una muniko dekha tIkSNa vacanarUpI zastroMse bhaya utpanna karatA huA bedhane lagA // 318-320 // yaha nirlajja nagna, tathA snAnarahita malina zarIrakA dhAraka, zikArake lie pravRtta hue mujhako mahA amaMgalarUpa huA hai // 321 // dhanuSase bhaya utpanna karanevAlA vyAdha jaba ukta prakArake vacana kaha rahA thA taba duHkhake kAraNa munikA dhyAna kucha kaluSatAko prApta ho gayA // 322 / / krodhavaza ve vicArane lage ki rukSa vacana kahanevAle isa pApI vyAdhako maiM eka muTThIke prahArase kaNa-kaNa kara cUrNa kara DAlatA hU~ // 323 / / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 padmapurANe tataH kApiSThagamanaM muninA yadupArjitam / tadasya krodhasaMbhArAt bhaiNAd bhraMzamupAgatam // 32 // tato'sau kAladharmeNa yukto jyotiHsuro'bhavat / tataH pracyusya jAtastvaM vidyutkezo namazcaraH // 325 // vyAdho'pi suciraM bhrAntvA bhavadgumamahAvane / laGkAyAM pramadodyAne zAkhAmRgagatiM gataH // 326 // tato'sau nihataH styartha svayA bANena cApalAt / prApya paJcanamaskAraM jAto'yaM sAgarAmaraH // 327 // evaM jJAtvA punarvairaM muJcataM devakhecarau / mA bhUd bhUyo'pi saMsAre bhavatoH parihiNDanam // 328 // vocchataM naramAtreNa zakyaM yanna prazaMsitum / siddhAnAM tatsukhaM bhadrau bhadrAcAraparAyaNau // 329 // namitaM paNataM devairAkhaNDalapurassaraiH / bhaktyA paramayA yuktI munisuvratamIzvaram // 330 // zaraNaM prApya taM nArtha niSThitAtmapratikriyam / parakRtyasamudyuktaM prApsyathaH paramaM sukham // 33 // tato munimukhAdityAnirgatena vo'zunA / paraM prabodhamAnItastaDitkezaH sarojavat // 332 // sukezasaMjJake putre saMkramayya nijaM padam / ziSyatAmagameddhIro munerambaracAriNaH 333 // samyagdarzanasaMjJAnasaccAritratrayaM tataH / samArAdhyagataH kAlaM babhUvAmarasattamaH // 334 // tataH kiSkupurasvAmI mahodadhiravAbhidhaH / kAntAmiH sahitastiSThan vidyutsadRzadIptibhiH // 335 // candrapAdAzraye ramye mahAprAsAdamUrddhani / cArugoSThIsudhAsvAdaM vindan devendravatsukham / / 336 // vegena mahatAgatya dhavalAmbaradhAriNA / khecareNApato bhUtvA kRtvA praNatimAdarAt // 337 / / niveditastaDikezaH pravrajyA kAraNAnvitAm / prApya bhogeSu nirvedaM dIkSaNe matimAdadhe // 338 // munine tapazcaraNake prabhAvase kApiSTha svarga meM jAne yogya jo puNya upArjana kiyA thA vaha krodhake kAraNa kSaNabharameM naSTa ho gayA // 324 // tadanantara kucha samatAbhAvase marakara vaha jyautiSIdeva huaa| vahA~se Akara tU vidyutkeza nAmaka vidyAdhara huA hai // 325 // aura vyAdhakA jIva cirakAla taka saMsArarUpI aTavImeM bhramaNakara laMkAke pramadavanameM vAnara huA // 326 / / so capalatA karaneke kAraNa strIke nimitta tUne ise bANase maaraa| vahI antameM paMcanamaskAra mantra prApta kara mahodadhi nAmakA deva haA hai||327|| aisA vicArakara he deva vidyAdharo ! tuma donoM aba apanA vaira-bhAva chor3a do jisase phira bhI saMsArameM bhramaNa nahIM karanA par3e // 328|| he bhadra-puruSo! tuma bhadra AcaraNa karane meM tatpara ho isalie siddhoMke usa sakhakI abhilASA karo jisakI manuSyamAtra prazaMsA nahIM kara sakatA // 329 // indra Adi deva jinheM namaskAra karate haiM aise munisuvrata bhagavAnko paramabhaktise yukta ho namaskAra karo // 330 // ve bhagavAn AtmahitakA kArya pUrNa kara cuke haiM / aba parahitakArI kArya karanemeM hI saMlagna haiM so tuma donoM unako zaraNameM jAkara parama sukhako prApta karoge // 331 // tadanantara munirAjake mukharUpI sUryase nirgata vacanarUpI kiraNoMse vidyutkeza kamalake samAna parama prabodhako prApta huaa||332|| phalasvarUpa vaha dhIra vIra, sukeza nAmaka putrake lie apanA pada sauMpakara cAraNa Rddhi dhArI munirAjakA ziSya ho gayA arthAt unake samIpa usane dIkSA dhAraNa kara lI // 333 / / tadanantara samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ina tInoMkI ArAdhanA kara vaha antameM samAdhike prabhAvase uttama deva huA // 334 // idhara kiSkapurakA svAmI mahodadhi, bijalIke samAna kAntiko dhAraNa karane vAlI striyoMke sAtha, jisa para candramAkI kiraNeM par3a rahI thIM aise mahAmanohara uttuMga bhavanake zikharapara sundara goSThI rUpI amRtakA svAda letA huA indrake samAna sukhase baiThA thA // 335-336 / / ki usI samaya zukla vastrako dhAraNa karane vAle eka vidyAdharane bar3e vegase Akara tathA sAmane khar3e hokara Adara pUrvaka praNAma kiyA aura tadanantara vidyutkeza vidyAdharake dIkSA lenekA samAcAra khaa| samAcAra sunate hI mahodadhine bhogoMse virakta hokara dIkSA lenekA vicAra kiyA // 337-338 // 1. kSaNAdbhasmamupAgatam ma0 / 2. vAMchitaM khaH / 3. -dvIro ma0 / , Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra SaSThaM parva pravrajAmIti cAnena gadite'ntaHpurAnmahAn / udatiSThad gRhAnteSu vilApaH pratinAdavAn // 339 // tantrIvaMzAdisaMmizramRdaGgadhvanitopamaH / pravilApaH sunArINAM munerapyaharanmanaH // 340 // tavArpitaH paraprItyA taDitkezena bAlakaH / sukezo navarAjyasthaH pAlanIyaH suto'dhunA // 34 // iti vijJApyamAno'pi yuvarAjena sAdaram / 'netrAmeyajalasthUladhArAvarSavidhAyinA // 342 // niSkaNTakamidaM rAjyaM bhuva tAvanmahAguNam / purandara ivodArai gairmAnaya yauvanam // 343 // evaM saMcocamAno'pi mntriminmaansaiH| bahubhedAnyudAhRtya zAstrANi nayakovidaH // 344 // anAthAnAtha naH kRtvA svanmanaHsthitamAnasAn / vihAya prasthitaH kAsi latA iva mahAtaruH // 345 // iti prasAdhamAno'pi caraNAnatamUrddhamiH / guNothapriyakArIbhi rImiH kSaradazrumiH // 346 // guNairnAtha tavodArairbaddho kAlaM ciraM satIm / pratibhajya mahAlakSmI yojitAM lalitAM sadA // 347 // brajasi kveti sAmantairgaNDAntairazrudhArimiH / samaM vijJApyamAno'pi nRpATopavivarjitaiH // 348 // chitvA snehamayAn pAzAn syaktvA sarvaparigraham / praticandrAbhidhAnAya dattvA putrAya saMpadam // 349 // vigrahe'pi nirAsaGgo jagrAhogrAM samagradhIH / dhIro daigambarI lakSmI kSmAtalasthiracandramAH // 350 // tato dhyAnagajArUDhastapastIkSNapatatriNA / zirazchitvA bhavArAteH praviSTaH siddhakAnanam // 35 // pratIndurapi putrAya kiSkindhAya dadau zriyam / yauvarAjyaM kaniSThAya tasmai cAndhrakarUDhaye // 352 // mahodadhike yaha kahate hI ki maiM dIkSA letA hU~ antaHpurase vilApakA bahuta bhArI zabda uTha khar3A huaa| usa vilApakI pratidhvani samasta mahaloMmeM gUMjane lgii||339|| vINA-bA~surI Adike zabdoMse mizrita mRdaMga dhvanikI tulanA karanevAlA striyoMkA vaha vilApa sAdhAraNa manuSyakI bAta jAne do munike bhI cittako hara rahA thA arthAt karuNAse dravIbhUta kara rahA thA // 340 // usI samaya yuvarAja bhI vahA~ A gyaa| vaha netroMmeM nahIM samAnevAle jalakI bar3I moTI dhArAko barasAtA huA AdarapUrvaka bolA ki vidyutkeza apane putra sukezako paramaprItike kAraNa Apake lie sauMpa gayA hai / vaha navIna rAjyapara ArUr3ha huA hai isalie Apake dvArA rakSA karane yogya hai // 341-342 // jinakA hRdaya dukhI ho rahA thA aise nItinipuNa mantriyoMne bhI aneka zAstroMke udAharaNa dekara preraNA kI ki isa mahAvaibhavazAlI niSkaNTaka rAjyakA indrake samAna upabhoga karo aura utkRSTa bhogoMse yauvanako saphala kro||343-344|| jinake mastaka caraNoMmeM namrIbhUta the, jo apane guNoMke dvArA utkaTa prema prakaTa kara rahI thI tathA jinakI A~khoMse A~sU jhara rahe the aisI striyoMne bhI yaha kahakara use prasanna karanekA prayatna kiyA ki he nAtha ! jinake hRdaya Apake hRdayameM sthita haiM aisI hama sabako anAtha banAkara latAoMko chor3a vRkSake samAna Apa kahA~ jA rahe haiM ? // 345-346 // he nAtha ! yaha manohara rAjyalakSmI pativratA strIke samAna cirakAlase Apake utkRSTa guNoMse baddha hai-ApameM Arakta hai ise chor3akara Apa kahA~ jA rahe haiM ? aura jinake kapoloMpara azru baha rahe the aise sAmantoMne bhI rAjakIya ADambarase rahita ho eka sAtha prArthanA kI para saba milakara bhI usake mAnasako nahIM badala ske||347-348|| antameM usane sneharUpI pAzako chedakara tathA samasta parigrahakA tyAga kara praticandra nAmaka putrake lie rAjya sauMpa diyA aura zarIra meM bhI niHspRha hokara kaThina daigambarI lakSmI-munidIkSA dhAraNa kara lii| vaha pUrNa buddhiko dhAraNa karanevAlA atizaya gambhIra thA aura apanI saumyatAke kAraNa aisA jAna par3atA thA mAno pRthivI talapara sthira rahanevAlA candramA hI ho // 349-350 // tadanantara dhyAnarUpI hAthIpara baiThe hue munirAja mahodadhi taparUpI tIkSNa bANase saMsArarUpI zatrukA zira chedakara siddhavana arthAt mokSameM praviSTa hue // 351 // tadanantara praticandra bhI apane jyeSTha putra kiSkindhake lie rAjyalakSmI aura andhrakarUDhi nAmaka choTe putrake lie yuvarAja 1. netramegha ma. / 2. guNaughapriya ma. / 16 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe anyedyuH pratipannazca jainamArga nirambaram / siddhairAsevitaM sthAnaM gatazcAmalayogataH // 353 // tatastAvudyatau kRtyaM bhrAtarau bhuvi cakratuH / anyonyAkrAntatejaskau sUryAcandramasAviva // 354 // atrAntare nabhogAnAM parvate dakSiNakSitau / rathanUpuranAmAsti puraM surapurAkRti // 355 // AsIttatrobhayoH zreNyoH svAmI bhUriparAkramaH / dadhAvazanivegAkhyAM yaH zatrutrAsakAriNIm // 356 // putra vijayasiMho'sya nAmnA''dityapuraM param / vAJchan rUpAvalepena prayAto'tha svayaMvaram // 357 // vidyAmandarasaMjJasya sutAmambaracAriNaH / vegavatyAM samutpannAM kAntidigdhanabhastalAm // 358 // teri atarrptAM vIkSya putrIM manoharAm / svajanAnumato mohAt svayaMvaramarIracat // 359 // apare'pi khagAH sarve vimAnairmaNizAlibhiH / pUrayanto namaH zIghraM gatA bhUSitavigrahAH // 360 // tato maJceSu ramyeSu ratnastambhaSTatAtmasu / tuGgAsanasamRddheSu sphuranmaNimarIciSu // 361 // mitena parivAreNa yuktA dehopayoginA / upaviSTA yathAsthAnaM pradhAnA vyomacAriNaH // 362 // zrImAlAyAM tatasteSAM sarveSAM vyomacAriNAm / madhyasthAyAM samaM peturdRSTIndI rapaGktayaH // 363 // atha svayaMvarAzAnAM pravRttA vyomacAriNAm / madanAzliSTacittAnAmiti sundaravibhramAH // 364 // niSkampamapi mUrddhasthaM mukuTaM kazcidunnatam | akarot kila niSkampaM ratnAMzucchannapANinA // 365 // kazcit kUrparamAdhAya kaTipAve sajummaNaH / cakradehasya valanaM sphuTatsandhikRtastranam // 366 // pradeze'pi sthitAM kazcidujjvalAmasiputrikAm / asArayat karAgreNa kaTAkSakRta vIkSaNAm // 367 // 122 pada dekara nirgrantha dIkSA ko prApta huA aura nirmala dhyAnake prabhAvase siddhAlaya meM praviSTa ho gayA arthAt mokSa calA gayA // 352 - 353 // tadanantara - jinakA teja eka dUsare meM AkrAnta ho rahA thA aise sUrya-candramA ke samAna tejasvI donoM bhAI kiSkindha aura andhrakarUDhi pRthivIpara apanA kAryabhAra phailAneko udyata hue || 354 || isa samaya vijayArdhaM parvatakI dakSiNazreNI meM indra ke samAna rathanUpura nAmakA nagara thA / / 355 | usameM donoM zreNiyoMkA svAmI mahAparAkramI tathA zatruoMko bhaya utpanna karanevAlA rAjA azanivega rahatA thA // 356 // azanivegakA putra vijayasiMha thA / Adityapurake rAjA vidyAmandara vidyAdharakI vegavatI rAnI se samutpanna eka zrImAlA nAmakI putrI thI / vaha itanI sundarI thI ki apanI kAntise AkAzatalako lipta karatI thI / vidyAmandarane putrIko yauvanavatI dekha AtmIyajanoMkI anumatise svayaMvara racavAyA / azanivegakA putra vijayasiMha zrImAlAko cAhatA thA isalie rUpake gavaMse prerita ho svayaMvara meM gayA || 357 - 459 / / jinake zarIra bhUSita the aise anya samasta vidyAdhara bhI maNiyoMse suzobhita vimAnoMke dvArA AkAzako bharate hue svayaMvara meM pahu~ce || 360 // tadanantara jo ratnamaya khambhoM para khar3e the, U~ce-U~ce siMhAsanoMse yukta the tathA jinameM khacita maNiyoMkI kiraNeM phaila rahI thIM aise manohara maMcoMpara pramukha pramukha vidyAdhara yathAsthAna ArUr3ha hue| una vidyAdharoMke sAtha unakI zarIra rakSA ke lie upayogI parimita parivAra bhI thA || 361 - 362 // tadanantara madhya meM virAjamAna zrImAlA putrIpara saba vidyAdharoMke netrarUpI nIlakamala eka sAtha par3e || 363|| tadanantara jinakI AzA svayaMvara meM laga rahI thI aura jinakA citta kAmase AliMgita thA aise vidyAdharoMmeM nimnAMkita sundara ceSTAe~ prakaTa huIM || 364 || kisI vidyAdhara ke mastakapara sthita unnata mukuTa, yadyapi nizcala thA to bhI vaha use ratnoMkI kiraNoMse AcchAdita hAthake dvArA nizcala kara rahA thA || 365|| koI vidyAdhara kohanI kamarake pAsa rakha jamuhAI letA huA zarIrako mor3a rahA thA - a~gar3AI le rahA thaa| usakI isa kriyAse zarIra ke sandhi-sthAna caTakakara zabda kara rahe the || 366 || koI 1. dakSiNe sthitau ma / 2. kRti: ma., kha. / 3. siMhazca ma / 4. dRSTenduvara ma. / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 123 pArzvage puruSe kazciccalayatyeva cAmaram / salIlamaMzukAntena cakre vIjanamAnane // 368 // savyena vaktramAcchAdya kAzcaduttalapANinA / saMkocya dakSiNaM bAhu vyAkSipad baddhamuSTikam / / 369 / / pAdAsanasthitaM kazcidudyamya caraNaM zanaiH / vAmoruphalake cakre dakSiNaM ratidakSiNaH // 370 // pAdAGguSTena kazcicca netrAntekSitakanyakaH / kRtvA pANitale gaNDaM lilekha caraNAsanam // 371 // gADhamapyaparo baddhamunmucya kaTisUtrakam / babandha zanakaiyaH zeSANamapi cakrakam // 372 // sphuTadanyo'nyasaMdaSTaprottAnavikarAGguliH / vakSaH kazcitsamudyamya bahutoraNamUrdhvayan // 373 // pArzvasthasyAparo hastaM sakhyurAsphAlya sasmitam / kathAM cakre vinA hetoH kanyAkSiptacalekSaNaH // 37 // kRtacandanacarce'nyaH kukumasthAsakAcite / cakSurvakSasi cikSepa vizAle kRtahastake // 375 / / kazcitkuntalamAlasthAM gRhItvA kezavallarIm / kuTilAmapi vAmAyAM pradezinyAmayojayat // 376 / / adharaM kazcidAkRSya vAmahastena mantharam / svacchatAmbUlasacchAyamaikSiSTa dhruvamunnayan // 377 // aparo'bhramayat padma baddhabhramaramaNDalam / savyetareNa hastena visarpana karNikArajaH // 378 // vINAbhirveNubhiH zaGkhadaGgajhallaraistathA / janito'tha mahAnAdaH kAhalAnakaimardakaiH // 379 // maGgalAni prayuktAni vandibhirvarddhavRndakaiH / mahApuruSaceSTAbhirnibaddhAni pramodibhiH // 380 // mahAnAdasya tasyAnte dhAtrI nAmnA sumaGgalA / vAmetarakaropAttahemavetralatA tataH // 381 // hAthoMkI vidyAdhara bagala meM rakhI huI dedIpyamAna churIko hAthake agrabhAgase calA rahA thA tathA bAra-bAra usakI ora kaTAkSase dekhatA thA // 367 / / yadyapi pAsameM khar3A puruSa camara Dhora rahA thA to bhI koI vidyAdhara vastrake aMcalase lIlApUrvaka mukhake Upara havA kara rahA thA // 368 // koI eka vidyAdhara, jisakI hathelI UparakI ora thI aise bAyeM hAthase muMha DhaMkakara, jisakI muTThI ba~dhI thI aisI dAhinI bhujAko saMkucita kara phailA rahA thA // 369 / / koI eka ratikuzala vidyAdhara, pAdAsanapara rakhe dAhine pA~vako uThAkara dhIre-se bAyIM jA~ghapara rakha rahA thA // 370 // kanyAkI ora kaTAkSa calAtA huA koI eka yuvA hathelIpara kapola rakhakara pairake aMgUThese pAdAsanako kureda rahA thA // 371 / / jisameM lagA huA maNiyoMkA samUha zeSanAgake samAna jAna par3atA thA aise kasakara baMdhe hue kaTisUtrako kholakara koI yavA use phira se dhIre-dhIre bAMdha rahA thaa||372|| koI eka yavA dona caTacaTAtI a~galiyoMko eka dUsaremeM phaMsAkara UparakI ora kara rahA thA tathA sInA phalAkara bhujAoMkA toraNa khar3A kara rahA thA // 373 // jisakI caMcala A~kheM kanyAkI ora par3a rahI thIM aisA koI eka yuvA bagalameM baiThe hue mitrakA hAtha apane hAthameM le musakarAtA huA niSprayojana kathA kara rahA thA-gapa-zapa lar3A rahA thaa||374|| koI eka yuvA, jisapara candanakA lepa lagAneke bAda kezarakA tilaka lagAyA thA tathA jisapara hAtha rakhA thA aise vizAla vakSasthalapara dRSTi DAla rahA thA // 375 / / koI eka vidyAdhara lalATapara laTakate hue ghugharAle bAloMko bAyeM hAthakI pradezinI aMgulImeM phaMsA rahA thaa||376|| koI eka yuvA svaccha tAmbUla khAnese lAla-lAla dikhanevAle oThako dhIre-dhIre bAyeM hAthase khIMcakara bhauMha Upara uThAtA huA dekha rahA thA // 377 // aura koI eka yuvA kaNikAkI parAgako phailAtA huA dAhine hAthase jisapara bhauMre ma~DarA rahe the aisA kamala ghumA rahA thA // 378 // usa samaya svayaMvara maNDapameM vINA, bA~surI zaMkha, mRdaMga, jhAlara, kAhala, bherI aura mardaka nAmaka bAjoMse utpanna mahAzabda ho rahA thA // 379|| mahApuruSoMkI ceSTAe~ dekha jo mana hI mana prasanna ho rahe the tathA jinhoMne alaga-alaga apane jhuNDa banA rakhe the aise bandojanoMke dvArA maMgala pAThakA uccAraNa ho rahA thA // 380 // tadanantara mahAzabdake zAnta hone ke bAda dAhine hAthameM svarNamaya char3Iko dhAraNa karanevAlI sumaMgalA dhAya kanyAse nimna vacana bolii| usa samaya 1. saMdaSTaH / 2. mUrddhani kha. / 3. maNDalaiH ma., muDDukaiH k.| 4. vRddh-m.| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 padmapurANe jagAda vacanaM kanyAM vinayAdAnatAnanAm / prAptakalpalatAkArAM maNihemavibhUSaNeH // 382 // sakhyaM sanyastavizraMsimRdupANisaroruhAm / UrdhvasthitA sthitAmUvaM makaradhvajavarNinIm // 383 // nabhastilakanAmno'yaM nagarasya patiH sute / utpano vimalAyAM ca candra kuNDalabhUpateH // 384 // mArtaNDakuNDalo nAmnA mArtaNDavijayI rucA / prakANDatAM parAM prApto maNDalAyo guNAtmakaH // 385 // guNacintApravRttAsu goSThISvasyAdito budhAH / nAma gRhNanti romAJcakaNTakavyAptavigrahAH // 386 // sAkametena rantuM cedasti te manasaH spRhA / vRNISvainaM tato dRSTasamastagranthagarmakam // 387 // tatastaM yauvanAdISatpracyutaM khecarAdhipam / AnanAnatimAtreNa pratyAkhyAtavatI zumA // 388 // bhUyo'vadattato dhAtrI tanaye yaccha locane / puruSANAmadhIze'smin kAntidIptivibhUtimiH // 389 // ayaM ratnapurAdhIzo lakSmIvidyAGgayoH sutaH / nAmnA vidyAsamuddhAto bahuvidyAdharAdhipaH // 390 // asya nAmni gate karNajAhaM vIrapravartane / zatravo gRhNate vAyuMdhUtAzvatthadalasthitam // 391 // asya vakSasi vistIrNe kRtahAropadhAnake / kunRpabhrAntimiH khinnA lakSmIvizrAntamAgatA // 392 // asyAGke yadi te prItiH sthAtumasti manohare / gRhANenaM taDinmAlA yujyatAM mandarAdriNA // 393 // tataH pratyAcacakSe taM cakSuSaivarjudarzanAt / vAJchite hi varatvena dRSTizcaJcalatAM vrajet // 394 / / tato'sau tadamiprAyavedinI tAM sumaGgalA / aparaM darzanaM nitye narezamiti cAvadat // 395 // kanyAkA sukha vinayase avanata thA maNimayI AbhUSaNoMse vaha kalpalatAke samAna jAna par3atI thI // 381-382 / / vaha apanA komala hastakamala yadyapi sakhIke kandhepara rakhI thI to bhI vaha nIcekI ora khisaka rahA thaa| vaha pAlakIpara savAra thI aura kAmako prakaTa karanevAlI thI // 383 / / Agata rAjakumAroMkA paricaya detI huI sumaMgalA dhAya bolI ki he putri! yaha nabhastilaka nagarakA rAjA, candrakuNDala bhUpAlakI vimalA nAmaka rAnIse utpanna huA hai // 384 // mArtaNDakuNDala isakA nAma hai, apanI kAntise sUryako jIta rahA hai, sandhi, vigraha Adi guNoMse yukta hai tathA inhIM saba kAraNoMse yaha apane maNDalameM parama pramukhatAko prApta huA hai // 385 / jaba goSThiyoMmeM rAjAoMke guNoMkI carcA zurU hotI hai taba vidvajjana sabase pahale isIkA nAma lete haiM aura harSAtirekake kAraNa usa samaya vidvajjanoMke zarIra romAMcarUpI kaNTakoMse vyApta ho jAte haiM // 386 // he putri ! yadi isake sAtha ramaNa karanekI tere manakI icchA hai to jisane samasta zAstroMkA sAra dekhA hai aise isa mArtaNDakuNDalako svIkRta kara // 387 // tadanantara jisakA yauvana kucha Dhala cukA thA aise vidyAdharoMke rAjA mArtaNDakuNDalakA zrImAlAne mukha nIcA karane mAtrase hI nirAkaraNa kara diyA // 388 // tadanantara sumaMgalA dhAya bolI ki he putri ! kAnti, dIpti aura vibhUtike dvArA jo samasta puruSoMkA adhIzvara hai aise isa rAjakumArapara apanI dRSTi DAlo // 389 / / yaha ratnapurakA svAmI hai, rAjA vidyAMga aura rAnI lakSmIkA putra hai, vidyAsamudghAta isakA nAma hai tathA samasta vidyAdharoMkA svAmI hai // 390|| vIroMmeM halacala macAnevAlA isakA nAma sunate hI zatru bhayase vAyuke dvArA kampita pIpalake pattekI dazAko prApta hote haiM arthAt pIpalake patteke samAna kA~pane lagate haiM // 391 // aneka kSudra rAjAoMke pAsa bhramaNa karanese jo thaka gayI thI aisI lakSmI, hArarUpI takiyAse suzobhita isake vistRta vakSaHsthalapara mAno vizrAmako prApta huI hai // 392 / / yadi isakI godameM baiThanekI terI abhilASA hai to ise svIkAra kr| bijalI sumeruparvatake sAtha samAgamako prApta ho // 393 / / zrImAlA use apane netroMse saralatApUrvaka dekhatI rahI isIse usakA nirAkaraNa ho gayA so ThIka hI hai kyoMki kanyA jise vararUpase pasanda karatI hai usapara usakI dRSTi caMcala ho jAtI hai / / 324 // tadanantara usakA abhiprAya jAnanevAlI sumaMgalA use dUsare 1. prakIrtane ma. / 2. vAta- ma. / 3. sthitam kha. 4. darzayantI na -reza ma. / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva vajrAyudhasya putro'yaM vajrazIlAGgasaMbhavaH / vajrapaJjaranAmAnamadhitiSThati pattanam // 396 // asya bAhudvaye lakSmIrdinezakarabhAsure / caJcalApi svabhAvena saMyatevAvatiSThate // 397 // satyamanye'pi vidyante nAmamAtreNa khecarAH / teSAM khadyotatulyAnAmayaM bhAskaratAM gataH // 398 // mAnena tuGgatAmasya prAptasya zirasaH parAm / saMprAptaM punarutkarSa mukuTaM sphuTaratnakam // 399 // rUpe pratipadyasva patiM vidyAbhRtAmimam / viSayAMzcetsamAn zacyA moktuM dhIstava vidyate // 100 // tataH khecarabhAnuM taM dRSTvA kanyA kumudvatI / saMkocaM paramaM yAtA dhAtryeti gaditA punaH // 401 // citrAmbarasya putro'yaM padmazrIkukSisaMbhavaH / nityaM candrapurAdhIzo nAmnA candrAnano nRpaH // 402 // pazya vakSo'sya vistIrNa cArucandanacarcitam / candrarazmipariSvaktaM kailAsataTasaMnibham // 103 // ucchalatkarabhAro'sya hAro vakSasi rAjate / utsarpassIkaro dUraM kailAsa iva nirjharaH // 404 // nAmAkSarakarairasya manaH zliSTamarerapi / prayAti paramaM hlAdaM duHkhatApavivarjitam // 405 // yAti cediha te cetaH prasAdaM saumyadarzane / rajanIva zazAGkena labhasvetena saMgamam // 406 // tatastasminnapi prItiM na mano'syAH samAgatam / kamalinyA yathA candre nayanAnandakAriNi // 407 || punarAha tato dhAtrI kanye pazya purandaram / avatIrNaM mahImetaM bhavatIsaMgalAlasam // 408 // suto'yaM merukAntasya zrIrambhAgarbhasaMbhavaH / svAmI mandarakuJjasya purasyAmbhodharadhvaniH // 409 // rAjAke pAsa le jAkara bolI || 395 // ki yaha rAjA vajrAyudha aura rAnI vajrazIlAkA putra khecarabhAnu vajrapaMjara nAmaka nagara meM rahatA hai // 396 // | lakSmI yadyapi svabhAvase caMcala hai to bhI sUryakI kiraNoMke samAna dedIpyamAna isakI donoM bhujAoMpara ba~dhI huI ke samAna sadA sthira rahatI hai ||397|| 125 yaha saca hai ki nAmamAtrake anya vidyAdhara bhI haiM parantu ve saba juganUke samAna haiM aura yaha unake bIca sUryake samAna dedIpyamAna hai // 398 // yadyapi isakA mastaka svAbhAvika pramANase hI parama U~cAIko prApta hai phira bhI isapara jo jagamagAte ratnoMse suzobhita mukuTa bA~dhA gayA hai so kevala utkarSaM prApta karaneke lie hI bAMdhA gayA hai // 399 // he sundari ! yadi indrANIke samAna samasta bhoga bhogI terI icchA hai to isa vidyAdharoMke adhipatiko svIkRta kara // 400 // tadanantara usa khecarabhAnurUpI sUryako dekhakara kanyArUpI kumudinI parama saMkocako prApta ho gayI / yaha dekha sumaMgalA dhAyane kucha Age bar3hakara kahA ||401 || ki yaha rAjA citrAmbara aura rAnI padmazrIkA putra candrAnana hai, candrapura nagarakA svAmI hai| dekho, sundara candanase carcita isakA vakSaHsthala kitanA caur3A hai ? yaha candramAkI kiraNoMse AliMgita kailAsa parvatake taTake samAna kitanA bhalA mAlUma hotA hai ? ||402-403 || chalakatI huI kiraNoMse suzobhita hAra isake vakSaHsthalapara aisA suzobhita ho rahA hai jaisA ki uThate hue jalakaNoMse suzobhita nirjhara kailAsake taTapara suzobhita hotA hai ||404 / / isake nAmake akSararUpI kiraNoMse AliMgita zatrukA bhI mana parama harSako prApta hotA hai tathA usakA saba duHkharUpI santApa chUTa jAtA hai // 405 || he saumyadarzane ! yadi terA citta isapara prasannatAko prApta hai to candramAke sAtha rAtrike samAna tU isake sAtha samAgamako prApta ho || 406 || tadanantara netroMko Anandita karanevAle candramApara jisa prakAra kamalinIkA mana prItiko prApta nahIM hotA usI prakAra rAjA candrAnanapara zrImAlAkA mana prItiko prApta nahIM huA || 407 || taba dhAya bolI ki he kanye ! isa rAjA purandarako dekho| yaha purandara kyA hai mAno tumhAre saMgamakI lAlasAse pRthivIpara avatIrNaM huA sAkSAt purandara arthAt indra hI hai ||408|| yaha rAjA merukAnta aura rAnI zrIrambhAkA putra hai, mandarakuMja nagarakA svAmI hai, meghake samAna isakI joradAra AvAja 1. svarUpe ma. / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 padmapurANe zaktA yasya na saMgrAme dRSTiM saMmukhamAgatAm / pratipattuM kuto bANAn zatravo mayadAritAH // 410 // saMbhAvayAmi devAnAM nAtho'pyasmAd vrajed bhayam / abhagnaprasaro hyasya pratApo bhramati kSitim // 411 // unnataM caraNenAsya zirastADaya susvane / prastAve premayukteSu kalaheSu nitambini // 412 // asAvapi tatastasyA na lebhe mAnase padam / citrA hi cetaso vRttiH prajAnAM karmahetukA // 413 // amApayadimAM bAlAM tato'nyaM vyomacAriNam / dhAtrI madaHsarasyabjaM haMsImutkalikA yathA // 414 // uvAca ca sute pazya nRpametaM mahAbalam / manojavena veginyAM saMbhUtaM vAyuraMhasam // 415 // nAkArddhasaMjJakasyAyaM purasya parirakSitA / atikramya sthitA yasya gaNanAM vimalA guNAH // 416 // samutkSepamAtreNa sarvaM yaH kSitimaNDalam / bhrAmyati svAGgavegotthavAtapAtitabhUdharaH // 417 // vidyAbalena yaH kuryAd bhUmiM gaganamadhyagAm / darzayedvA grahAn sarvAn dharaNItalacAriNaH // 418 // turIyaM vA sRjellokaM sUryaM vA candrazItalam / cUrNayedvA gharAzIzaM sthApayedvAnilaM sthiram // 419 // zoSayed vAmbhasAM nAthaM mUrtaM kurvIta vA nabhaH / bhASitenoruNA kiM vA bhavedyasya yatrepsitam // 420 // tatrApi na manastasyAzcakre sthAnamayuktikam / vadatyepeti cAjJAsIt sarvazAstrakRtazramA // 421|| anyAnapi bahUnevaM dhAtrIdarzita saMpadaH / vidyAbalasamAyuktAn kanyA tatyAja khecarAn // 422 // tato'sau candralekheva vyatItA yAnnabhazcarAn / parvatA iva te prAptAH zyAmatAM lokavAhinaH // 423 // hai || 409 || yuddha meM bhaya se pIr3ita zatru isakI sammukhAgata dRSTiko sahana karane meM asamartha rahate haiM phira ariat to bAta hI alaga hai // 410 // mujhe to lagatA hai ki devoMkA adhipati indra bhI isase bhayabhIta ho sakatA hai, vAstava meM isakA akhaNDita pratApa samasta pRthvImeM bhramaNa karatA hai ||411|| he sundara zabdoMvAlI nitambini ! premapUrNa kalaha ke samaya tUM isake unnata mastakako apane caraNa se tADita kara ||412|| rAjA purandara bhI usake hRdaya meM sthAna nahIM pA sakA so ThIka hI hai kyoMki apane-apane karmoMke kAraNa logoMkI cittavRtti vicitra prakArakI hotI hai || 413|| jisa prakAra sarovara meM taraMga haMsI ko dUsare kamalake pAsa le jAtI hai usI prakAra dhAya usa kanyAko sabhArUpI sarovara meM kisI dUsare vidyAdharake pAsa le jAkara bolI ki he putri ! isa rAjA mahAbalako dekha / yaha rAjA manojavake dvArA veginI nAmaka rAnIse utpanna huA hai / vAyuke samAna isakA vega hai ||414 - 415 / / nAkApurakA svAmI hai, isake nirmala guNa gaNanA se pare haiM ||416 || apane zarIra ke vegase utpanna vAyuke dvArA parvatoM ko girA denevAlA yaha rAjA bhauMha uThAte hI samasta pRthivImeM cakkara lagA detA hai ||417 || yaha vidyA se pRthivIko AkAzagAminI banA sakatA hai aura samasta grahoM ko pRthivI - talacArI dikhA sakatA hai || 418 / / athavA tIna lokake sivAya caturthaM lokakI racanA kara sakatA hai, sUryako candramAke samAna zItala banA sakatA hai, sumeru parvatakA cUrNa kara sakatA hai, vAyuko sthira banA sakatA hai, samudrako sukhA sakatA hai aura AkAzako mUrtika banA sakatA hai / athavA adhika kahane se kyA ? isakI jo icchA hotI hai vaisA hI kArya ho jAtA hai ||419-420 // dhAne yaha saba kahA sahI, para kanyAkA mana usameM sthAna nahIM pA sakA / kanyA sarvazAstroMko jAnane vAlI thI isalie usane jAna liyA ki yaha dhAya atyuktiyukta kaha rahI hai - isake kahane meM satyatA nahIM hai || 421 || isa taraha dhAyake dvArA jinake vaibhavakA varNana kiyA gayA thA aise bahuta-se vidyAbaladhArI vidyAdharoMkA parityAga kara kanyA Age bar3ha gayI ||422|| tadanantara jisa prakAra candralekhA jina parvatoMko chor3akara Age bar3ha jAtI hai ve parvata andhakArase malina ho jAte haiM usI prakAra kanyA zrImAlI jina vidyAdharoMko chor3akara Age bar3ha gayI thI ve zokako 1. mAnasaMpadAm ka. / 2. gaNatAM ma. / 3. vyatIyAya nabhazcarAn ma. / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva khecarANAM vilakSANAM dRSTvAnyonyaM gatasviSAm / praveSTuM dharaNImAsIdabhiprAya strepAvatAm ||424 // apakarNya tato dhAtrIM khecaradyutivarNinIm / tasyAH papAta kiSkindhakumAre dRSTirAdarAt ||425 || tato mAlAguNaH kaNThe dRSThe evAsya saMgataH / anyo'nyaM ca samAlApaH snigdhayA racito'nayA ||426 // tato vijayasiMhasya kiSkindhAndhakayorgatA / dRSTirAhUya tAvevaM vidyAvIryeNa garvitaH ||27|| vidyAdharasamAjo'yaM kva bhavantAvihAgatau / virUpadarzanI kSudrau vAnarau vinayacyutau ||428|| neha deze vanaM ramyaM phalairasti kRtAnati / na vA nirjharadhAriNyaH sundarA girikandarAH || 429|| vRndAni vAnarINAM vA kurvanti kuviceSTitam / mAMsalohitavaktrANAM pravRttAnAM yathepsitam ||430 // AhUtAviha nai pezU kapinizAcarau / dUtAdhamasya tasyAdya karomi vinipAtanam ||431 // nirghATaye tAmimAvasmAddezAcchAkhAmRgau khalau / vRthA vidyAdharIzraddhAM dUraM nayata cAnayoH || 432 || ruSTau tato vacobhistau paruSairvAnaradhvajau / mahAntaM kSobhamAyAtI siMhAviva gajAn prati // 433 || tataH svAmiparIvAda mahAtrAtAhatA satI / gatA kSobhaM camUvelA raudraceSTAvidhAyinI // 434 // kazcidAsphAlayadvAmamaMsaM dakSiNapANinA / vegAghAtasamutsarpadrakta sIkarajAlakam ||435|| kazcid dRSTiM vicikSepa kSepIyaH kSubdhamAnasaH / kopAvezAruNAM bhImAM pralayolkAmivAriSu // 436 // kazcidakSiNahastena vakSaH kampreNa kopataH / aspRkSat sakalaM krUrakarma vAJchan mahAspadam ||437|| 127 dhAraNa karate hue malina mukha ho gaye || 423 || eka dUsareko dekhanese jinakI kAnti naSTa ho gayI thI aise lajjAyukta vidyAdharoMke manameM vicAra uTha rahA thA ki yadi pRthivI phaTa jAye to usameM hama praviSTa ho jAveM ||424|| tadanantara vidyAdharoMkI kAntikA varNana karanevAlI dhAyakI upekSA kara zrImAlI dRSTi bar3e Adarase kiSkindhakumArake Upara par3I || 425 // usane logoMke dekhate-dekhate hI varamAlA kiSkindhakumArake galemeM DAla dI aura usI samaya snehase bharI zrImAlAne paraspara vArtAlApa kiyA ||426|| tadanantara kiSkindha aura andhrakarUDhipara vijayasiMha kI dRSTi par3I | vidyA balase garvita vijayasiMha una donoMko bulAkara kahA ||427|| ki are ! yaha to vidyAdharoMkA samUha hai, yahA~ Apa loga kahA~ A gaye ? tuma donoMkA darzana atyanta virUpa hai / tuma kSudra ho, vAnara ho aura vinayase rahita ho || 428|| na to yahA~ phaloMse namrIbhUta manohara vana hai aura na nirjharoMko dhAraNa karanevAlI pahAr3akI guphAe~ hI haiM ||429|| tathA jinake mukha mAMsa ke samAna lAla-lAla haiM aisI icchAnusAra pravRtti karanevAlI vAnariyoMke jhuNDa bhI yahA~ kuceSTAe~ nahIM kara rahe haiM || 430 / / ina pazurUpa vAnara nizAcaroMko yahA~ kauna bulAkara lAyA hai ? 'Aja usa nIca dUtakA nipAtaghAta karU~ ||431 // yaha kaha usane apane sainikoMse kahA ki ina duSTa vAnaroMko isa sthAna se nikAla do tathA inheM vRthA hI jo vidyAdharI prApta karanekI zraddhA huI hai use dUra kara do // 432 // tadanantara vijayasiMha ke kaThora zabdoMse ruSTa ho kiSkindha aura andhrakarUDhi donoM vAnaravaMzI usa taraha mahAkSobhako prApta hue jisa taraha ki hAthiyoM ke prati siMha mahAkSobhako prApta hote haiM ||433 // tadanantara svAmIkI nindArUpI mahAvAyuse tAr3ita vidyAdharoMkI senArUpI velA rudra-bhayaMkara ceSTA karatI huI parama kSobhako prApta huI || 434|| koI sAmanta dAhine hAthase bAyeM kandheko pITane lagA / usa samaya usake vegapUrNa AghAtake kAraNa bAyeM kandhese raktake chIMToMkA samUha uchaTane lagA thA || 435|| jisakA citta atyanta kSubhita ho rahA thA aisA koI eka sAmanta zatruoMpara krodhake Aveza se lAla-lAla bhayaMkara dRSTi DAla rahA thA / usakI vaha lAla dRSTi aisI jAna par3atI thI mAno pralaya kAlakI ulkA hI ho ||436|| koI sainika krodhase kA~pate hue dAhine hAthase vakSaHsthalakA sparza kara rahA thA aura 1. trapAvataH ma. / 2. dRSTirevAsya ma / 3. garvitA kha / 4. kRtAnatiH ma. / 5. pazukapi ma / 6. svakSAraNAkRtI ka., kha. / 7. aghRkSat ka. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 padmapurANe karaM kareNa kazciJca smitayuktamatADayat / tathA yathA gataH pAnthaH zrutairvadhiratAM ciram // 438 // mUlajAladRDhAbaddhamahApIThasya zAkhinaH / kazcidunmUlanaM cakre calatpallavadhAriNaH // 439 // maJcasya stambhamAdAya bamajAMse paraH kapiH / kSudramaMgainamastasya vyAptamantaravarjitaiH // 440 // gAtraM balitamekena sphuTadRDhavRNAGkitam / zoNitodAradhArAbhirUpAtadhanasaMnibham // 441 // kRtATTahAsamanyena hasitaM vivRtAnanam / zabdAtmakamivAzeSaM kurvatA bhuvanAntaram // 442 // dhUto'nyena jaTAmArazchannAzeSadigAnanaH / chAyayA tasya saMjAtA zarvarIva tadA ciram // 443 // 'saMkocinA bhuje kazcidvAme dakSiNapANinA / cakAra tADanaM ghoraM nirghAtApAtabhISaNam // 444 // sahadhvaM dhvaMsanaM vAcaH paruSAyAH phalaM khalAH / duHkhaMgA iti tAreNa dhvaninA muMkharAnanaH // 445 // apUrvAyAH parAbhUtestataste sahasA bhRzam / kapayo'bhimukhIbhUtA hantuM khecaravAhinIm // 446 // gajA gajaistatA sArddha rathArUDhA rathasthitaiH / padAtayazca pAdAtaizcakruryuddhaM sudAruNam // 447 // senayorubhayorjAtastatastatra raNo mahAn / dUrasthitAmaravAtajanitodAravismayaH // 448 // zrutvA ca tatkSaNaM yuddhaM sukezo rAkSasAdhipaH / manoratha ivAyAtaH kiSkindhAndhrakayoH suhRt // 449 // akampanasutAhetoryathA yuddhamamat param / tathedamapi saMvRttaM bIjaM yuddhasya yoSitaH // 450 // usase aisA jAna par3atA thA mAno samasta krUra karma karaneke lie kisI bar3e sthAnakI khoja hI kara rahA ho // 437 / / kisIne musakarAte hue apane eka hAthase dUsare hAthako itane jorase pITA ki usakA zabda sunakara pathika cirakAlake lie baharA ho gayA // 438 // jisakA mahApITha jar3oMke samUhase pRthvIpara majabUta baMdhA thA aura jo caMcala pallava dhAraNa kara rahA thA aise kisI vRkSako koI sainika jar3ase ukhAr3ane lagA // 439 / / kisI vAnarane maMcakA khambhA lekara kandhepara itane jorase tor3A ki usake nirantara bikhare hue choTe-choTe Tukar3oMse AkAza vyApta ho gayA // 440 / / kisIne apane zarIrako itane jorase mor3A ki usake pure hue ghAva phirase phaTa gaye tathA khUnakI bar3I moTI dhArAoMse usakA zarIra utpAta-kAlake medhake samAna jAna par3ane lagA / / 441 // kisIne mu~ha phAr3akara itane jorase aTTahAsa kiyA ki mAno vaha samasta saMsArake antarAlako zabdamaya hI karanA cAhatA thA // 442 // kisIne apanI jaTAoMkA samUha itanI jorase hilAyA ki usase samasta dizAe~ vyApta ho gayIM aura usase aisA jAna par3ane lagA mAno cirakAlake lie rAtri hI ho gayI ho // 443 // koI sainika dAhine hAthako saMkucita kara usase bAyIM bhujAko itanI jorase pITa rahA thA ki usase vajrapAtake samAna bhayaMkara ghora zabda ho rahA thA // 444 // 'are duSTa vidyAdharo! tumane jo kaThora vacana kahe haiM usake phalasvarUpa isa vidhvaMsako sahana karo' isa prakArake ucca zabdoMse kisIkA mukha zabdAyamAna ho rahA thA arthAt koI cillA-cillAkara ukta zabda kaha rahA thA // 445 / / tadanantara usa apUrva tiraskArake kAraNa vAnaravaMzI, vidyAdharoMkI senAko naSTa karaneke lie sammukha Aye // 446 / / tatpazcAt hAthI hAthiyoMse, rathoMke savAra rathake savAroMse aura paidala sipAhI paidala sipAhiyoMke sAtha bhayaMkara yuddha karane lage // 447|| isa prakAra donoM senAoMmeM vahAM mahAyuddha huaa| aisA mahAyuddha ki jo dUra khar3e devoMke samUhako mahAn Azcarya utpanna kara rahA thA / / 448 // kiSkindha aura andhrakakA mitra jo sukeza nAmakA rAkSasoMkA rAjA thA vaha yuddhakA samAcAra suna tatkAla ho manorathake samAna vahA~ A pahu~cA / / 449 / / pahale akampanakI putrI sulocanAke nimitta jaisA mahAyuddha huA thA vaisA hI yuddha usa samaya huA so ThIka hI hai kyoMki yuddhakA kAraNa striyAM hI haiM / / 450 / / 1. saMkocite m.| 2. sAmpratam m.| 3. duSTavidyAdharAH / 4. mukharAnanAH mH| 5. sahanAt m.| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 129 yAvaJca tumulaM teSAM vartate khagarakSasAm / tAvadAdAya tAM kanyAM kiSkindhaH kRtitAM gataH // 451 // AhUya cAbhiyAtasya tAvadandhrakabhUbhRtA / kRpANena zirastuGgaM jayasiMhasya pAtitam / / 452 // tenaikena vinA sainyamitazcetazca tadagatam / Atmaneva vinA dehe hRSIkANAM kulaM dhanam // 453 / / tataH sutavadhaM zrutvA vajreNeva samAhataH / zokenAzanivego'bhUnmUrchAndhatamasAvRtaH // 454 // tataH svadAranetrAmbusiktavakSaHsthalazcirAt / gataH prabodhamAkAraM babhAra krodhamISaNam // 455 // tatastasya samAkAraM parivargo'pi nekSitum / zazAka pralayotpAtabhAskarAkArasannibham // 456 // sarvavidyAdharaiH sAI tato'sau zastrabhAsuraiH / gatvA kiSkupurasyAbhUttuGgazAla ivAparaH // 457 // viditvA nagaraM ruddhaM tatastau vAnaradhvajau / taDikezisamAyuktau niSkrAntau raNalAlasau // 45 // gadAmiH zaktibhirbANaH pAzaiH prAsaimahAsibhiH / tato dAnavasainyaM taddhvastaM vAnararAkSasaiH // 459 / / dizA yayAndhako yAtaH kiSkindho vA mahAhave / sukezo vA tayA yAtA mArgAcUrNitakhecarAH // 460 // tatra putravadhakrodhavahnijvAlApradIpitaH / andhrakAbhimukho jAto vajravegaH kRtadhvaniH // 461 // bAlo'yamandhrakaH pApo'zanivego'yamuddhataH / iti jJAtvotthito yoddhaM kiSkindho'zaniraMhaso // 462 // vidyudvAhananAmnAsau tatsutena puraskRtaH / abhavacca tayoryuddhaM dArajAtaM parAbhavam // 463 // yAvacca tattayoyuddhaM vartate'tyantabhISaNam / nihato'zanivegena tAvadandhrakavAnaraH // 464 // idhara jabataka vidyAdhara aura rAkSasoMke bIca bhayaMkara yuddha hotA hai udhara tabataka kanyAko lekara kiSkindha kRtakRtya ho gayA arthAt use lekara yuddhase bhAga gayA // 451 // vidyAdharoMkA rAjA vijayasiMha jyoM hI sAmane AyA tyoM hI andhrakarUDhine lalakArakara usakA unnata mastaka talavArase nIce girA diyaa||452|| jisa prakAra eka AtmAke binA zarIrameM indriyoMkA samUha jahA~-tahA~ bikhara jAtA hai usI prakAra eka vijayasiMhake vinA samasta senA idhara-udhara bikhara gayI // 453 / / jaba azanivegane putrake vadhakA samAcAra sunA to vaha zokake kAraNa vajrase tAr3ita hueke samAna parama dukhI ho mUrchArUpI gAr3ha andhakArase AvRta ho gayA / / 454 // tadanantara apanI striyoMke nayana jalase jisakA vakSaHsthala bhIga rahA thA aisA azanivega, jaba prabodhako prApta huA taba usane krodhase bhayaMkara AkAra dhAraNa kiyA // 455 / / tadanantara pralayakAlake utpAtasUcaka bhayaMkara sUrya ke samAna usake AkArako parikarake loga dekhane meM bhI samartha nahIM ho sake // 456 / / tadanantara usane zastroMse dedIpyamAna samasta vidyAdharoMke sAtha jAkara kisI dUsare U~ce koTake samAna kiSkupurako ghera liyA // 457 / / tadanantara nagarako ghirA jAna donoM bhAI yaddhakI lAlasA rakhate hae sUkezake sAtha bAhara nikale // 458 // phira vAnara aura rAkSasoMkI senAne gadA, zakti, bANa, pAza, bhAle tathA bar3I-baDI talavAroMse vidyAdharoMkI senAko vidhvasta kara diyA // 459 // usa mahAyuddhameM andhraka, kiSkindha aura sukeza jisa dizAmeM nikala jAte the usI dizAke mArga cUrNIkRta vAnaroMse bhara jAte the // 460 // tadanantara putravadhase utpanna krodharUpI agnikI jvAlAoMse pradIpta huA azanivega jorakA zabda karatA huA andhrakake sAmane gayA // 461 // taba kiSkindhane vicArA ki andhraka abhI bAlaka hai aura yaha pApI azanivega mahA uddhata hai, aisA vicArakara vaha azanivegake sAtha yuddha karaneke lie svayaM uThA / / 462 / / so azanivegake putra vidyudvAhanane usakA sAmanA kiyA aura phalasvarUpa donoMmeM ghora yuddha huA so Thoka hI hai kyoMki saMsArameM jitanA parAbhava hotA hai vaha strIke nimitta hI hotA hai / / 453 // idhara jabataka kiSkindha aura vidyudvAhanameM bhayaMkara yuddha calatA hai udhara tabataka azanivegane andhrakako 1. kRtino bhAvaH kRtitA tAm / kRtyatAM m.| 2. bhUtinA k.| 3. balam m.| 4. azanivegaH / 5. azanivegena / 17 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 padmapurANe tato'sau patito bAlaH kSitau tejovivarjitaH / pratyUSazazinazchAyAM babhAra gatacetanaH // 465 // kiSkindhenApi nikSiptA vidyudvAhanavakSasi / zilA sa tADito mUchAM prApya bodhaM punargataH // 466 // AdAya tAM zilAM tena tato vakSasi tADitaH / kiSkindho'pi gato mUchAM ghUrNitekSaNamAnasaH // 467 // lakendreNa tato nItaH premasaMsaktacetasA / kiSku pramAdamurikSapya cirAt prAptazca cetanAm // 468 // unmIlya sa tato netre yadA nApazyadandhrakam / tadApRcchanmama bhrAtA vartate kveti pArzvagAna // 469 // tataH pralayavAtena kSobhitasyAmbudheH samam / zuzrAvAntaHpurAkrandamandhrakadhvaMsahetukam // 470 // vigralApaM tatazcakre prataptaH shokvhninaa| ciraM bhrAtRguNadhyAnakRtaduHkhormisaMtatiH // 17 // hA bhrAtarmayi satyevaM kathaM prApto'si paJcatAm / dakSiNaH patito bAhustvayi me pAtamAgate // 472 // durAtmanA kathaM tena pApena vinipAtitam / zastraM bAle tvayi ra dhika tamanyAyavartinam // 473 // apazyannAkulo'bhUvaM yo bhavantaM nimeSataH / so'haM vada kathaM prANAn dhArayiSyAmi sAMpratam // 474 // athavA nirmitaM ceto vajreNa mama dAruNam / yajjJAtvApi bhavanmRtyuM zarIraM na vimuJcati // 475 // bAla te smitasaMyuktaM vIragoSTIsamudbhavam / smaran sphuTasamullAsaM duHkhaM prApnomi duHsaham // 476 // yadyadviceSTitaM sAI kriyamANaM tvayA purA / prasekamamRteneva kRtavatsarvagAtrakam // 477 // smaryamANaM tadevedamadhunA maraNaM katham / prayacchati viSeNeva sekaM marmavidAraNam / / 478 // mAra DAlA // 464 // tadanantara bAlaka andhraka, tejarahita pRthivIpara gira par3A aura niSprANa ho prAtaHkAlake candramAkI kAntiko dhAraNa karane lagA arthAta prAtaHkAlIna candramAke samAna kAntihIna ho gayA // 465 // idhara kiSkindhane eka zilA vidyudvAhanake vakSaHsthalapara pheMkI jisase taDit ho vaha macchita ho gayA parantu kucha hI samayameM saceta hokara usane vahI zilA kiSkindhake vakSaHsthalapara pheMkI jisase vaha bhI mUrchAko prApta ho gyaa| usa samaya zilAke AghAtase usake netra tathA mana donoM hI ghUma rahe the // 466-467 / / tadanantara premase jisakA citta bhara rahA thA aisA laMkAkA rAjA sukeza use pramAda chor3akara zIghra hI kiSkapura le gyaa| vahA~ cirakAlake bAda use cetanA prApta huI // 468 / / jaba usane A~kheM kholI aura sAmane andhraka ko nahIM dekhA taba samIpavartI logoMse pUchA ki hamArA bhAI kahA~ hai ? // 469 / / usI samaya usane pralayakI vAyuse kSobhita samudrake samAna, andhrakakI mRtyuse utpanna antaHpurake ronekA zabda sunA / / 470 // tadanantara jisake hRdayameM bhAIke guNoMke cintavanase utpanna duHkhakI lahareM uTha rahI thIM aisA kiSkindha zokAgnise santapta ho cirakAla taka vilApa karatA rahA / / 471 / / he bhAI ! mere rahate hue tU mRtyuko kaise prApta ho gayA ? tere maranese merI dAhinI bhujA hI bhaMgako prApta huI // 472 // usa pApI duSTane tujha bAlakapara zastra kaise calAyA ? anyAyameM pravRtti karanevAle usa duSTako dhikkAra hai // 473 / / jo tujhe nimeSa mAtra bhI nahIM dekhatA thA to Akula ho jAtA thA vahI maiM aba prANoMko kisa prakAra dhAraNa karU~gA so kaha // 474 // athavA merA kaThora citta vajrase nirmita hai isIlie to vaha terI mRtyu jAnakara bhI zarIra nahIM chor3a rahA hai / / 475 / / he bAlaka ! manda-manda musakAnase yukta, vIra puruSoMko goSThImeM samutpanna jo terA prakaTa harSollAsa thA usakA smaraNa karatA huA maiM duHsaha duHkha prApta kara rahA hU~ / / 476 / / pahale tere sAtha jo-jo ceThAe~-kautuka Adi kiye the ve samasta zarIrameM mAno amRtakA hI siMcana karate the // 477 // para Aja ve hI saba smaraNameM Ate hI viSake siMcanake samAna marmaghAtaka maraNa kyoM pradAna kara rahe haiM arthAt jo pahale amRtake samAna sukhadAyI the ve hI Aja viSake samAna 1. kiSku pramoda, -kha., ma. / kiSkuH ja., ga. / ' Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva 131 tato'sau vilapan bhUri bhrAtRsnehAtiviklavaH / sukezAdibhirAnItaH prabodhamiti bhASaNAt // 479 // yuktamatanna dhIrANAM kartuM kSudraviceSTitam / zoko hi paNDitairdRSTaH pizAco bhinnanAmakaH // 480 / / karmaNAM viniyogena viyogaH saha bandhunA / prApte tatrAparaM duHkhaM zoko yacchati saMtatam // 481 // 'prekSApUrvapravRttena jantunA saprayojanaH / vyApAraH satataM kRtyaH zokazcAyamanarthakaH // 482 // pratyAgamaH kRte zoke pretasya yadi jAyate / tato'nyAnapi saMgRhya vidadhIta janaH zucam // 483 // zokaH pratyuta dehasya zoSIkaraNamuttamam / pApAnAmayamudreko mahAmohapravezanaH // 484 // tadevaM cairiNaM zoka parityajya prasannadhIH / kRtye kuru matinyAsaM nAnubandhaM tyajatyariH // 485 // mUDhAH zokamahApaGke magnAH zeSAmapi kriyAm / nAzayanti tadAyattajIvitaiIkSitA janaiH // 486 // balIyAn vajravego'yamasmannAzasya cintakaH / pratikartavyamasmAbhizcintanIyamihAdhunA // 487 // balIyasi ripo gupti prApya kAlaM nayed budhaH / tatra tAvadavApnoti na nikAramarAtikam // 488 // prApya tatra sthitaH kAlaM kutazcid dviguNaM ripum / sAdhayannahi bhUtInAmekasmin sarvadA ratiH // 489 // ataH paramparAyAtamasmAkaM kulagocaram / alaGkArapurai nAma sthAnaM me smRtimAgatam // 490 // kulavRddhAstadasmAkaM zaMsantyaviditaM praiH| prApya tat svargaloke'pi na kurvIta padaM manaH // 491 // duHkhadAyI kyoM ho gaye ? ||478 // isa prakAra bhAIke snehase duHkhI huA kiSkindha bahuta vilApa karatA rahA / tadanantara sukeza Adine use isa prakAra samajhAkara prabodhako prApta karAyA // 479 / / unhoMne kahA ki dhIra-vIra manuSyoMko kSudra puruSoMke samAna zoka karanA ucita nahIM hai| yathArthameM paNDitajanoMne zokako bhinna nAmavAlA pizAca hI kahA hai // 480|| karmoke anusAra iSTajanoMke sAtha viyogakA avasara Anepara yadi zoka hotA hai to vaha Age ke lie aura bhI duHkha detA hai / / 481 / / vicArapUrvaka kArya karanevAle manuSyako sadA vahI kArya karanA cAhie jo prayojanase sahita ho| yaha zoka prayojanarahita hai ataH buddhimAn manuSyake dvArA karane yogya nahIM hai // 482 / / yadi zoka karanese mRtaka vyakti vApasa lauTa AtA ho to dUsare logoMko bhI ikaTThA kara zoka karanA ucita hai / / 483 / / zokase koI lAbha nahIM hotA balki zarIrakA utkaTa zoSaNa hI hotA hai| yaha zoka pApoMkA tIvrodaya karanevAlA aura mahAmohameM praveza karAnevAlA hai||484|| isalie isa vairI zo ko chor3akara buddhiko svaccha karo aura karane yogya kAryameM mana lagAo kyoMki zatru apanA saMskAra chor3atA nahIM hai / / 485 / / mohI manuSya zokarUpI mahApaMkameM nimagna hokara apane zeSa kAryoMko bhI naSTa kara lete haiN| mohI manuSyoMkA zoka taba aura bhI adhika bar3hatA hai jabaki apane Azrita manuSya unako ora dInatA-bharI dRSTise dekhate haiM // 486 // hamAre nAzakA sadA dhyAna rakhanevAlA azanivega cU~ki atyanta balavAn hai isalie isa samaya hama logoMko isake pratikArakA vicAra avazya karanA cAhie / / 487 / / yadi zatru adhika balavAn hai to buddhimAn manuSya kisI jagaha chipakara samaya bitA detA hai| aisA karanese vaha zatruse prApta honevAle parAbhavase baca jAtA hai / / 488|| chipakara rahanevAlA manuSya jaba yogya samaya pAtA hai taba apanese dUnI zaktiko dhAraNa karanevAle zatruko bhI vaza kara letA hai so ThIka hI hai kyoMki sampadAoMkI sadA eka hI vyaktimeM prIti nahIM rahatI // 489 / / ataH paramparAse calA AyA hamAre vaMzakA nivAsasthala alaMkArapura (pAtAla laMkA) isa samaya mere dhyAnameM AyA hai / / 490 / / hamAre kulake vRddhajana usakI bahuta prazaMsA karate haiM tathA zatruoMko bhI usakA patA nahIM hai| vaha itanA sundara hai ki use pAkara phira mana svargalokakI AkAMkSA 1. prekSApUrvaprayatnena jantunAzaprayojana:-kha. / 2. vikAra ma. / 3. bhIruNA-kha. / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 padmapurANe tasmAduttiSTha gacchAmastatpuraM ripudurgamam / anayo hi mahAneSa yatkAlasya ne yApanam // 492 // evamanviSya 'no zoko yadA tIvro nivartate / zrImAlAdarzanAdasya tato'sau vinivartinaH // 493 // tatastau parivargeNa samastena samanvitau / prasthitI darzanaM prAptau vidyudvAhanavidviSaH // 494 // tato'sau pRSTato gantaM pravRtto dhAvatostayoH / bhrAtRghAtena saMkruddhaH zatrunirmUlanodyataH // 495 // bhagnAH kilAnusatavyAH zatravo neti mASitam / nItizAstrazarIrajJaH puruSaiH zuddhabuddhibhiH / / 496 // nihatazca tava bhrAtA yena pApena vairiNA / prApito'sau mahAnidrAM vizikhairandhrako mayA // 497 / / tasmAtputra nivartasva naite'smAkaM kRtAgasaH / anukampA hi kartavyA mahatA duHkhite jane // 498 / / pRSTasya darzanaM yena kAritaM kAtarAtmanA / jIvanmRtasya tasyAnyakriyatAM kiM manasvinA // 499 // yAvadevaM sutaM zAsti vajravego vazasthitim / alaGkArapuraM prAptAstAvadvAnararAkSasAH // 500 // pAtAlAvasthite tatra ratnAlokacite pure / tasthuH zoka pramodaM ca vahanto bhayavarjitAH // 501 // anyadAzanivego'tha dRSTvA zaradi toyadam / kSaNAdvilayamAyAtaM virakko rAjyasaMpadi / / 502 // sukhaM viSayayogena vijJAya kSaNabhaGgaram / manuSyajanma cAtyantadurlabhaM bhavasaMkaTe / / 503 / / sahastrAraM sutaM rAjya sthApayitvA vidhaantH| samaM vidyutkumAreNa babhUva zramaNo mahAn // 504 // zazAsAtrAntare laGkAM nirghAto nAma khecaraH / niyukto'zanivegena mahAvidyAparAkramaH // 505 / / nahIM karatA / / 491 / / isalie uTho hama loga zIghra hI zatruoMke dvArA agamya usa alaMkArapura nagarameM cleN| isa sthitimeM yadi vahA~ jAkara saMkaTakA samaya nahIM nikAlA jAtA hai to yaha bar3I anIti hogI // 492 / / isa prakAra laMkAke rAjA sukezane kiSkindhako bahuta samajhAyA para usakA zoka dUra nahIM huaa| antameM rAnI zrImAlAke dekhanese usakA zoka dUra ho gayA // 493 / / tadanantara rAjA kiSkindha aura sukeza apane samasta parivArake sAtha alaMkArapurakI ora cale parantu vidyudvAhana zatrune unheM dekha liyA // 424|| vaha bhAI vijayasiMhake ghAtase atyanta kruddha thA tathA zatrukA nirmUla nAza karane meM sadA udyata rahatA thA isalie bhAgate hue sukeza aura kiSkindhake pIche laga gayA // 495 / / yaha dekha nItizAstrake marmajJa tathA zuddha buddhiko dhAraNa karanevAle puruSoMne vidyudvAhanako samajhAyA ki bhAgate hue zatruoMkA pIchA nahIM karanA cAhie / / 496 / / pitA azanivegane bhI usase kahA ki jisa pApI vairIne tumhAre bhAI vijayasiMhako mArA thA usa andhrakako maiMne bANoMke dvArA mahAnidrA prApta karA dI hai arthAt mAra DAlA hai // 497 / / isalie he putra! lauTo, ye hamAre aparAdhI nahIM haiN| mahApuruSako duHkhI janapara dayA karanI cAhie // 498 // jisa bhIru manuSyane apanI pITha dikhA dI vaha to jIvita rahanepara bhI mRtakake samAna hai, tejasvI manuSya bhalA usakA aura kyA kareMge / / 499 / / idhara isa prakAra azanivega jabataka pUtrako apane adhIna rahanekA upadeza detA hai udhara tabataka vAnara aura rAkSasa alaMkArapura (pAtAlalaMkA) meM pahu~ca gaye / 500|| vaha nagara pAtAlameM sthita thA tathA ratnoMke prakAzase vyApta thA so usa nagarameM ve donoM zoka tathA harSako dhAraNa karate hue rahane lage / / 501 // ____ athAnantara eka dina azanivega zaradaRtuke meghako kSaNabharameM vilIna hotA dekha rAjyasampadAse virakta ho gayA // 502 // viSayoMke saMyogase jo sukha hotA hai vaha kSaNabhaMgura hai tathA caurAsI lAkha yoniyoMke saMkaTameM manuSya janma pAnA atyanta durlabha hai / / 503 / / aisA jAnakara usane sahasrAra nAmaka putrako to vidhipUrvaka rAjya diyA aura svayaM vidyutkumArake sAtha vaha mahAzramaNa arthAt nirgrantha sAdhu ho gayA // 504 / isa antarAlameM azanivegake dvArA niyukta 1. syAtipAtanam ma. / 2. naH kha. / . Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTa parva 133 ekadotthAya balivatpAtAlanagarodarAt / savanakSmAdharaM pazyan zanairavanimaNDalam // 506 // viditvopazamaprAptAn zatrun bhayavivarjitaH / sazrImAlo gato meruM kiSkindho vandituM jinam // 507 // pratyAgacchaMstato'pazyaddakSiNodanvatastaTe / aTavIM surakurvAmAM pRthvIkarNataTAbhidhAm // 508 // zrImAlAM cAbravIdevaM vINAmiva sukhasvarAm / vakSaHsthalasthitAM vAmabAhunA kRtadhAraNAm // 509 // devi pazyATavIM ramyAM kusumAJcitapAdapAm / sImantinImiva svacchamandagatyApagAmbhasAm // 510 // zarajaladharAkAro rAjate'yaM mahIdharaH / madhye'syAH shikhraistunggairdhrnniimaulisNjnyitH||511|| kundazubhrasamAvartaphenamaNDalamaNDitaiH / nirjharahasatAvAyamaTTahAsena bhAsuraH // 512 / / puSpAJjaliM prakIryAyaM taruzAkhAbhirAdarAt / abhyutthAnaM karotIva calattaruvanena nau // 513 // puSpAmodasamRddhena vAyunA ghrANalepinA / pratyudgatiM karotIva namanaM ca namattaruH // 514 // badhveva kRtavAn gADhaM vajantaM mAmayaM gunnH| atikramya na zaknomi gantumenaM mahIdharam // 515 // AlayaM kalpayAmyatra bhUcararatidurgamam / prasAda mAnasaM gacchatsUcayatyeva me zubham // 516 // alaGkArapurAvAse pAtAlodaravartini / khinnaM khinnaM mama svAntaM ratimatra prayAsyati // 517 // ityuktvAnumatAlApaH priyayA vismayAkulaH / utsArayan ghanavAtamavatIrNo dharAdharam // 518 // mahAvidyA aura mahAparAkramakA dhArI nirghAta nAmakA vidyAdhara laMkAkA zAsana karatA thA // 505 / / eka dina kiSkindha balike samAna pAtAlavartI alaMkArapura nagarase nikalakara vana tathA parvatoMse suzobhita pRthivImaNDalakA dhIre-dhIre avalokana kara rahA thaa| isI avasarapara use patA calA ki zatru zAnta ho cuke haiN| yaha jAnakara vaha nirbhaya ho apanI zrImAlA rAnIke sAtha jinendradevakI vandanA karaneke lie sumeru parvatapara gayA / / 506-507 // vandanA kara vApasa lauTate samaya usane dakSiNasamudrake taTapara pRthivI-karNataTA nAmakI aTavI dekhii| yaha aTavI devakuruke samAna sundara thI / / 508 / / kiSkindhane, jisakA svara vINAke samAna sukhadAyI thA, jo vakSaHsthalase saTakara baiThI thI aura bAyIM bhujAse apaneko pakar3e thI aisI rAnI zrImAlAse kahA // 509 / / ki he devi ! dekho, yaha aTavI kitanI sundara hai, yahA~ke vRkSa phUloMse suzobhita haiM, tathA nadiyoMke jalakI svaccha evaM manda gatise aisI jAna par3atI hai mAno isane sImanta-mA~ga hI nikAla rakhI ho / / 510 / / isake bIca meM yaha zaraRtuke meghakA AkAra dhAraNa karanevAlA tathA UMcI-U~cI zikharoMse suzobhita dharaNImauli nAmakA parvata suzobhita ho rahA hai / / 511 // kundake phUlake samAna zukla phenapaTalase maNDita nirjharanoMse yaha dedIpyamAna parvata aisA jAna par3atA hai mAno aTTahAsa ho kara rahA ho / / 512 / / yaha vRkSakI zAkhAoMse AdarapUrvaka puSpAMjali bikherakara vAyukampita vRkSoMke vanase hama donoMko AtA dekha Adarase mAno uTha hI rahA hai / / 513 / / phUloMkI sugandhise samRddha tathA nAsikAko lipta karanevAlI vAyuse yaha parvata mAno hamArI agavAnI hI kara rahA hai tathA jhukate hue vRkSoMse aisA jAna par3atA hai mAno hama logoMko namaskAra hI kara rahA hai / / 514 // aisA jAna par3atA hai ki Age jAte hue mujhe isa parvatane apane guNoMse majabUta bA~dhakara roka liyA hai isIlie to maiM ise lAMghakara Age jAneke lie samartha nahIM hU~ // 515 / / maiM yahA~ bhUmigocariyoMke agocara sundara mahala banavAtA huuN| isa samaya cUMki merA mana atyanta prasanna ho rahA hai isalie vaha AgAmI zubhakI sUcanA detA hai / / 516 / / pAtAlake bIcameM sthita alaMkArapurameM rahate-rahate merA manna khinna ho gayA hai so yahA~ avazya hI prItiko prApta hogA // 517 / / priyA zrImAlAne kiSkindhake isa kathanakA samarthana kiyA taba Azcaryase bharA kiSkindha meghasamUhako cIratA huA parvatapara 1. svastha kha. / 2. AvayoH / 3. kha. pustake atra 'sthApayatveva nibhrAntaH prIti tadgatacetasA' ityadhikaH pAThaH / 4. metuM m.| Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 padmapurANe sarvabAndhavayuktena tena svargasamaM puram / kSaNAttuGgapramodena racitaM girimUrddhani // 519 / / abhidhAnaM kRtaM cAsya nijameva yazasvinA / yato'dyApi pRthivyAM tat kiSkindhapuramucyate // 520 // parvato'pi sa kiSkindhaH prakhyAtastasya saMgamAt / pUrva tu madhurityAsInnAma tasya jagadgatam // 52 // samyagdarzanayukto'sau jinapUjAsamudyataH / bhuJjAnaH paramAn bhogAn sukhena nyavasaciram // 522 // tasmAcca saMbhavaM prApa zrImAlAyAM sutadvayam / jyeSThaH sUryarajA nAma khyAto' yajJarajAstathA // 523 / / sutA ca sUryakamalA jAtA kamalakomalA / yayA vidyAdharAH sarve zobhayA viklavIkRtAH // 524 // atha meghapure rAjA merurnAma nabhazcaraH / maghonyAM tena saMbhUto mRgAridamanaH sutaH / / 525 / / tena paryaTatA dRSTA kiSkindhatanayAnyadA / tasyAmutkaNThito lebhe na sa naktaMdivA sukham // 526 // abhyarthitA suhRdbhiH sA tadartha sAdaraistataH / saMpradhArya samaM devyA dattA kiSkindhabhUbhRtA // 527 // nivRttaM ca vidhAnena tayorvIvAhamaGgalam / kiSkindhanagare ramye dhvajAdikRtabhUSaNe // 528 // pratigacchan sa tAmUvA nyavasatkarNaparvate / karNakuNDalametena nagaraM tatra nirmitam // 529 // alaGkArapurezasya sukezasyAtha sUnavaH / indrANyA janma saMprApuH krameNa puruvikramAH // 530 // amISAM prathamo mAlI sumAlI ceti madhyamaH / kanIyAn mAlyavAn khyAto vijJAnaguNabhUSaNaH / / 531 / / utarA // 518 / / samasta bAndhavoMse yukta, bhArI harSako dhAraNa karanevAle rAjA kiSkindhane parvatake zikharapara kSaNa-bharameM svarNake samAna nagarakI racanA kI ||519|| jo apanA nAma thA yazasvI kiSkindhane vahI nAma usa nagarakA rkhaa| yahI kAraNa hai ki vaha pRthivImeM Aja bhI kiSkindhapura kahA jAtA hai / / 520 // pahale usa parvatakA 'madhu' yaha nAma saMsArameM prasiddha thA parantu aba kiSkindhapurake samAgamase usakA nAma bhI kiSkindhagiri prasiddha ho gayA // 521 // samyagdarzanase sahita tathA jinapUjAmeM udyata rahanevAlA rAjA kiSkindha utkRSTa bhogoMko bhogatA huA cira kAla taka usa parvatapara nivAsa karatA rahA // 522 // tadanantara rAjA kiSkindha aura rAnI zrImAla do putra utpanna hue| unameM bar3ekA nAma sUryaraja aura choTekA nAma yakSaraja thA // 523 // ina do putroMke sivAya unake kamalake samAna komala aMgako dhAraNa karanevAlI sUryakamalA nAmakI putrI bhI utpanna huii| vaha putrI itanI sundarI thI ki usane apanI zobhAke dvArA samasta vidyAdharoMko becaina kara diyA thA // 524 // athAnantara meghapuranagarameM meru nAmakA vidyAdhara rAjA rAjya karatA thaa| usakI maghonI nAmakI rAnIse mRgAridamana nAmakA putra utpanna huA // 525 / / eka dina mRgAridamana apanI icchAnusAra bhramaNa kara rahA thA ki usane kiSkindhakI pUtrI sUryakamalAko dekhaa| use dekha magAridamana itanA utkaNThita huA ki vaha na to rAtameM sukha pAtA thA aura na dinameM hI // 526 // tadanantara mitroMne Adarake sAtha usake lie sUryakamalAkI yAcanA kI aura rAjA kiSkindhane rAnI zrImAlAke sAtha salAha kara denA svIkRta kara liyA // 527 / / dhvajA-patAkA Adise vibhUSita, mahAmanohara kiSkindha nagara meM vidhipUrvaka mRgAridamana aura sUryakamalAkA vivAha-maMgala pUrNa huA // 528 / / mRgAridamana sUryakamalAko vivAhakara jaba vApasa jA rahA thA taba vaha karNa nAmaka parvatapara ThaharA / vahA~ usane karNakuNDala nAmakA nagara basAyA // 529 // alaMkArapurake rAjA sukezakI indrANI nAmaka rAnIse kramapUrvaka tIna mahAbalavAn putroMne janma prApta kiyA ||530 / / unameM-se pahalekA nAma mAlI, majhalekA nAma sumAlI aura sabase choTekA nAma mAlyavAn thA / ye tInoM hI putra paramavijJAnI tathA guNarUpI AbhUSaNoMse sahita the / / 531 // 1. khyAto'kSarajA m.| 2. saMcArya ka. / 3. tAmUDhA ma. / 4. madhyagAH m.| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva aharanmAnasaM pitrorbandhUnAM dviSatAM tathA / teSAM krIDA kumArANAM devAnAmiva sodbhutA // 532 // siddhavidyAsamudbhUtavIryovRtrtakriyAstataH / nivAritAH pitRbhyAM te yatnAditi punaH punaH // 533 // rantuM cedyAta kiSkindhaM putrAH kaumAracApalAt / mA brAjiSTa samIpaM tvaM jAtucidakSiNAmbudheH // 534 // tataH praNamya taiH pRSTau pitarau tatra kAraNam / kutUhalasya bAhulyAdvIryazaizavasaMbhRtAn // 535 // anAkhyeyamidaM vatsA iti tau vihitottrau| sutarAmanubandhena sutaiH pRSTau sacATubhiH // 536 // tatastebhyaH sukezena kathitaM zRNutAtmajAH / hetunA viditenAtra yadyavazyaM prayojanam // 537 // puryAmazanivegena laGkAyAM sthApitaH purA / nirghAto nAmataH karaH khecaro balavAnalam // 538 // kulakrameNa sAsmAkamAgatA nagarI shubhaa| ripostasmAda bhayAttyaktA nitAntamasuvat priyA // 539 // deze deze carAstena niyuktAH pApakarmaNA / dattAvadhAnAH satatamasmacchidragaveSaNe // 540 // yantrANi ca prayuktAni yAni kurvanti mAraNam / viditvA ramaNAsantAn bhavato gaganAGgaNe // 541 // nighnanti tAni randhreSu kRtvA rUpeNa lobhanam / pramadAcaraNAnIvAzakaM tapasi yoginam // 542 // evaM nigaditaM zrutvA pitRduHkhAnucintanAt / niHzvasya mAlinA dIrgha samudbhUtAzrucakSuSA // 543 // krodhasaMpUrNacittena kRtvA garvasmitaM ciram / nirIkSya bAhuyugalaM pragalbhamiti bhASitam // 544 // iyantaM samayaM tAta kasmAnno na niveditam / aho snehApadezena guruNA vaJcitA vayam // 545 // avidhAya narAH kArya ye garjanti nirarthakam / mahAntaM lAghavaM loke zaktimanto'pi yAnti te // 546 // una kumAroMkI krIr3A devoMkI krIr3Ake samAna adbhuta thI tathA mAtA-pitA, bandhujana aura zatruoMke bhI manako haraNa karatI thI // 532 / / siddha huI vidyAoMse samutpanna parAkramake kAraNa jinakI kriyAe~ atyanta uddhata ho rahI thIM aise una kumAroMko mAtA-pitA bar3e prayatnase bAra-bAra manA karate the ki he putro ! yadi tuma loga apanI bAlacapalatAke kAraNa krIr3A karaneke lie kiSkindhagiri jAo to dakSiNa samudrake samIpa kabhI nahIM jAnA // 533-534|| parAkrama tathA bAlya avasthAke kAraNa samutpanna kutUhalakI bahulatAse ve putra praNAma kara mAtA-pitAse isakA kAraNa pUchate the to ve yahI uttara dete the ki he putro! yaha bAta kahanekI nahIM hai| eka bAra putroMne bar3e anunayavinayake sAtha Agraha kara pUchA to pitA sukezane unase kahA ki he putro! yadi tumheM isakA kAraNa avazya hI jAnanekA prayojana hai to suno // 535-537|| bahuta pahalekI bAta hai ki azanivegane laMkAmeM zAsana karaneke lie nirghAta nAmaka atyanta krUra evaM balavAn vidyAdharako niyukta kiyA hai| vaha laMkA nagarI kula-paramparAse calI AyI hamArI zubha nagarI hai| vaha yadyapi hamAre lie prANoMke samAna priya thI to bhI balavAn zatruke bhayase hamane use chor3a diyA // 538-539 / / pApa karmameM tatpara zatrune jagaha-jagaha aise guptacara niyukta kiye haiM jo sadA hama logoMke chidra khojane meM sAvadhAna rahate haiM / / 540 // usane jagaha-jagaha aise yantra banA rakhe haiM ki jo AkAzAMgaNameM krIr3A karate hue Apa logoMko jAnakara mAra dete haiM / / 541 / / ve yantra apane saundaryase pralobhana dekara darzakoMko bhItara bulAte haiM aura phira usa taraha naSTa kara dete haiM ki jisa taraha tapazcaraNake samaya honevAle pramAdapUrNa AcaraNa asamartha yogIko naSTa kara dete haiM / / 542 / / isa prakAra pitAkA kahA suna aura unake duHkhakA vicArakara mAlI lambI sA~sa chor3ane lagA tathA usakI A~khoMse A~sU bahane lage / / 543 / / usakA citta krodhase bhara gayA, vaha cirakAla taka garvase manda-manda ha~satA rahA aura phira apanI bhujAoMkA yugala dekha isa prakAra gambhIra svarase bolA ||544 / / he pitAjI ! itane samaya taka yaha bAta tumane hama logoMse kyoM nahIM kahI ? bar3e AzcaryakI bAta hai ki Apane bar3e bhArI snehake bahAne hama logoMko dhokhA diyA / / 545 / / jo manuSya kArya na kara kevala niSprayojana garjanA karate 1. cAdbhutA m.| 2. vIryoddhata kha. / vIryoddhRta ma. / 3. to ma. / 4. tyaktvA ma. / 5. asmabhyam / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 papapurANe AstAM tataH phalenaiva zamatAM tAta yAsyasi / tanmaryAdaM kRtaM cedaM mayA cUDAvimokSaNam // 547 // athAmaGgalamItAbhyAM vAcA te na nivAritAH / pitRbhyAM tanayA yAta snigdhadRSTayAnuvIkSitAH // 548 // pAtAlAdatha nirgatya yathA bhavanavAsinaH / jagmuH pratyari sosAhA bhrAtaraH zastramAsurAH // 549 // teSAmanupadaM lagnA tato rAkSasavAhinI / caladAyudhadhAromimAlA vyApya nabhastalam // 550 // nirIkSitAH pitRbhyAM te yAvalocanagocaram / vrajantaH snehasaMpUrNamAnasAbhyAM samaGgalam // 551 // trikUTazikhareNAsau tatastairupalakSitA / dRSTayaiva prauDhayA jJAtA gRhIteti purI varA // 552 // vajagireva taiH kecidaityA mRtyuvazIkRtAH / kecitpravaNatAM nItAH kecit sthAnAnimocitAH // 553 // vizadbhiH sainyamAgatya praNataiH zatrugocaraiH / te sAmantaralaM jAtA mahAntaH pRthukIrtayaH // 554 // zatruNAmAgamaM zrutvA nirghAto niryayau tataH / yuddhauNDazcalacchatracchAyAcchannadivAkaraH // 555 // tato'bhavanmahAyuddhaM senayoH sattvadAraNam / vAjimiriNamattairvimAnaH syandanaistathA // 556 // mahImayamivotpannaM gaganaM dantinAM kulaiH / tathA jalAtmakaM jAtaM teSAM gaNDacyutAmbhasA // 557 // vAtAtmakaM ca ttkrnntaalsNjaatvaayunaa| tejomayaM tathAnyo'nyazastrAghAtotthavahninA // 558 // dInaiH kimaparairatra nihataiH kSudrakhecaraiH / kvAsau kvAsau gataH pApo nirghAta iti codayan // 559 // haiM ve lokameM zaktizAlI honepara bhI mahAn anAdarako pAte haiM / / 546 / / athavA rahane do, yaha saba kahanese kyA ? he tAta ! Apa phala dekhakara hI zAntiko prApta hoNge| jabataka yaha kArya pUrA nahIM ho jAtA hai tabatakake lie maiM yaha coTI kholakara rakhUgA // 547 // athAnantara amaMgalase bhayabhIta mAtA-pitAne unheM vacanoMse manA nahIM kiyaa| kevala snehapUrNa dRSTise unakI ora dekhakara kahA ki he putro! jAo / / 548 / / tadanantara ve tInoM bhAI bhavanavAsI devoMke samAna pAtAlase nikala. kara zatruko ora cle| usa samaya ve tInoM bhAI utsAhase bhara rahe the tathA zastroMse dedIpyamAna ho rahe the / / 549 / / tadanantara caMcala zastroMkI dhArA hI jisameM laharoMkA samUha thA aisI rAkSasoMkI senArUpI nadI AkAzatalako vyApta kara unake pIche laga gayI // 550 // tInoM putra Age bar3he jA rahe the aura jinake hRdaya snehase paripUrNa the aise mAtA-pitA unheM jaba taka ve netroMse dikhate rahe taba taka maMgalAcAra pavaMka dekhate rhe||55|| tadanantara trikaTAcalakI zikharase upalakSita laMkApurIko unhoMne gambhIra dRSTi se dekhakara aisA samajhA mAno hamane use le hI liyA hai // 552 / / jAte-jAte hI unhoMne kitane hI daitya mautake ghATa utAra diye, kitane hI vaza kara liye aura kitane hI sthAnase cyuta kara diye // 553 // zatrupakSake sAmanta namrIbhUta hokara senAmeM Akara milate jAte the isase vizAlakItike dhAraka tInoM hI kumAra eka bar3I senAse yukta ho gaye the // 554 // yuddha meM nipuNa tathA caMcala chatrakI chAyAse sUryako AcchAdita karanevAlA nirghAta zatruoMkA Agamana suna laMkAse bAhara nikalA // 555 // tadanantara donoM senAoMmeM mahAyuddha huaa| unakA vaha mahAyuddha ghor3oM, madonmatta hAthiyoM tathA aparimita rathoMse jIvoMko naSTa karanevAlA thA // 556 // hAthiyoMke samUhase AkAza aisA jAna par3atA thA mAno pRthvImaya hI ho, unake gaNDasthalase cyuta jalase aisA jAna par3atA thA mAno jalamaya hI ho, unake karNarUpI tAlapatrase utpanna vAyuse aisA jAna par3atA thA mAno vAyurUpa hI ho aura parasparake AghAtase utpanna agnise aisA jAna par3atA thA mAno agnirUpa hI ho // 557-558 // yuddha meM dIna-hIna anya kSudra vidyAdharoMke mAranese kyA lAbha hai ? vaha pApI nirghAta kahA~ hai ? kahA~ hai ? isa prakAra preraNA karatA huA 1. prauDhyA m.| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM parva dRSTvA mAlI 'zitairbANaiH kRtvA syandanavarjitam / nirghAtamasinirghAtAccakre saMprAptapaJcartam // 560 // nirghAtaM nihataM jJAtvA dAnavA bhraSTacetasaH / yathAsvaM nilayaM yAtA vijayArddhanagAzritam ||561 / / cikaNThe samAsAdya kRpANaM kRpaNodyatAH / mAlinaM tvarayA yAtAH zaraNaM raNakAtarAH ||562 / / praviSTAste tato laGkAM bhrAtaro maGgalAcitam | samAgamaM ca saMprAptAH pitRprabhRtibAndhavaiH / / 563 / / tato hemapurezasya sutAM hemakhacAriNaH / bhogavatyAM samutpannAM nAmnA candravatIM zubhAm // 564 // uvAha vidhinA bhAlI mAnasotsavakAriNIm / svabhAvacapalasvAntahRSIkamRgavAgurAm // 565 // prIti kUTapurezasya prItikAntasya cAtmajAm / prItimatyaGgajAM lebhe sumAlI prItisaMjJitAm ||566 // kanakAbhapurezasya kanakasya sutAM yathA / uvAha kanakazrIjAM mAlyavAn kanakAvalIm // 567 // eteSAM prathamA jAyA etA hRdayasaMzrayAH / aGganAnAM sahastraM tu pratyekamadhikaM smRtam ||568 // zreNIdvayaM tatasteSAM parAkramavazIkRtam / zeSAmiva babhArAjJAM zirasA racitAJjalim ||569|| dRDhabaddhapadApatyaniyukta nijasaMpadau / jAtau sukeza kiSkindhau nirgranthau zAntacetasau // 570 // 3 mandAkrAntAcchandaH bhuktvA bhuktvA viSayajanitaM saukhyamevaM mahAnto labdhvA jainaM bhavazata maladhvaMsanaM muktimArgam / yAtAH prAyaH priyajanaguNasnehapAzAdapetAH siddhisthAnaM nirupamasukhaM rAkSasA vAnarAzca // 571 // mAlI Age bar3ha rahA thA || 559 || antameM mAlIne nirghAtako dekhakara pahale to use tIkSNa bANoMse ratharahita kiyA aura phira talavArake prahArase use samApta kara diyA || 560|| nirghAtako marA jAnakara jinakA citta bhraSTa ho gayA thA aise dAnava vijayArdha parvatapara sthita apane-apane bhavanoM meM cale gaye || 561 // yuddhase DaranevAle kitane hI dIna-hIna dAnava kaNThameM talavAra laTakAkara zIghra hI mAlIkI zaraNa meM pahu~ce || 562|| tadanantara mAlI Adi tInoM bhAiyoMne maMgalamaya padArthoMse suzobhita laMkAnagarI meM praveza kiyaa| vahIM mAtA-pitA Adi iSTa janoMke sAtha samAgamako prApta hue // 563 // tadanantara hemapurake rAjA hemavidyAdharakI bhogavatI rAnIse utpanna candravatI nAmaka zubha putrIko mAlIne vidhipUrvaka vivAhA / candravatI mAlIke manameM Ananda utpanna karanevAlI thI tathA svabhAva se hI capala mana aura indriyarUpI mRgoM ko bA~dhane ke lie jAlake samAna thI / 564 - 565 // prItikUTapura ke svAmI rAjA prItikAnta aura rAnI prItimatIkI putrI prItiko sumAlIne prApta kiyA ||566|| kanakAbhanagarake svAmI rAjA kanaka aura rAnI kanakanIkI putrI kanakAvalIko mAlyavAn 137 vivAhA // 567 || sadA hRdaya meM nivAsa karanevAlI ye inakI prathama striyA~ thIM vaise pratyeka kI kucha adhika eka-eka hajAra striyA~ thIM ||568|| tadanantara vijayArdhaM parvatakI donoM zreNiyA~ unake parAkrama se vazIbhUta ho zeSAkSatake samAna unakI AjJAko hAtha jor3akara zirase dhAraNa karane lagIM ||569|| antameM apane-apane padoMpara acchI taraha ArUr3ha putroMke lie apanI-apanI sampadA sauMpakara sukeza aura kiSkindha zAnta citta ho nirgrantha sAdhu ho gaye / / 570 || isa prakAra prAyaH kitane hI bar3ebar3e rAkSasavaMzI aura vAnaravaMzI rAjA viSaya sambandhI sukhakA upabhoga kara antameM saMsAra ke saikar3oM doSoM ko naSTa karanevAlA jinendra praNIta mokSa mArgaM pAkara, priyajanoMke guNotpanna sneha rUpI bandhana se 1. sitai ma / 2. paJcatAm ma. / 3. prItikA tasya ma. / 4. prathamaM ma. / 18 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1388 padmapurANe kRtvApyevaM subahu duritaM dhyAnayogena dagdhvA siddhAvAse 'nihitamatayo yoginastyaktasaMgAH / evaM jJAtvA sudharitaguNaM prANino yAta zAnti mohocchedAt kRtajayaraviH prApnuta jJAnarAjyam // 572 // ityAce raviSeNAcAryaprokta padmacarite vAnaravaMzAbhidhAnaM nAma SaSThaM parva // 6 // dUra haTa anupama sukhase sampanna mokSa sthAnako prApta hue // 571 // kitane hI logoMne yadyapi gRhastha avasthAmeM bahuta bhArI pApa kiyA thA to bhI use nirgrantha sAdhu ho dhyAnake yogase bhasma kara diyA thA aura mokSameM apanI buddhi lagAyI thii| isa prakAra samyakcAritrake prabhAvako jAnakara he bhakta prANiyo ! zAntiko prApta hoo, mohakA uccheda kara vijayarUpI sUryako prApta hoo aura antameM jJAnakA rAjya prApta kro||572|| isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya prokta padmacaritameM vAnaravaMzakA . kathana karanevAlA chaThA parva pUrNa huA // 6 // 1. vidadhitapadaM ma. ( ? ) / 2. zAntaM ma. / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva atrAntare pure rAjA rathanUpuranAmani / sahasrAra iti khyAto babhUvAtyantamuddhataH ||1|| tasya bhAryA vabhUveSTA nAmnA mAnasasundarI / sundarI mAnasenAlaM zarIreNa ca sadguNA // 2 // antarvatnI satImetAmatyantakRzavigrahAm / bhartASTacchat zlathAzeSabhUSaNAM vIkSya sAdaram // 3 // bibhratyaGgAni te kasmAnnitAntaM tanutAM priye / kiM tavAkAGkSita rAjye mama jAyeta durlabham ||4|| 1 pragalbhatAM brUhi tavAdyaiva samIhitam / saMpAdayAmi niHzeSaM devi prANagarIyasi // 5 // kartuM zakto'smi te kAnte surastrIkRta zAsanAm / zacImapi karAgrAbhyAM pAdasaMvAhakAriNIm ||6|| ityuktA sA tatastena varArohAGkasaMzritA / jagAda vinayAdevaM vacanaM lIlayAnvitam ||7|| yasmAdArabhya me garbhe saMbhavaM ko'pyayaM gataH / tataH prabhRti vAJchAmi bhoktumindrasya saMpadam ||8|| ime manorathA nAtha parityajya mayA trapAm / parAyattatayAtyantaM bhavato viniveditAH || 9 || ityukte kalpitA bhogasaMpattasyAH surendrajA / vidyAbalasamRddhena sahasrAreNa tatkSaNAt // 10 // saMpUrNa dohadA' jAtA sA tataH pUrNavigrahA / dhArayantI durAkhyAnAM dyutiM kAnti ca bhAminI // 11 // vrajatA raviNAyUrdhva khedaM jagrAha tejasA / abhyavAJchcca sarvAsAM dAtumAjJAM dizAmapi // 12 // kAle pUrNe ca saMpUrNalakSaNAGgamasUta sA / dArakaM bAndhavAnandasaMpaduttamakAraNam ||13|| tato mahotsavaM cakre sahasrAraH pramodavAn / zaGkhatUryaninAdena vadhirIkRtadiGmukham // 14 // san puraraNatkAracaraNanyAsakuTTanaiH / nRtyantIbhiH purastrIbhiH kRtabhUtalakampanam // 15 // athAnantara rathanUpura nagarameM atyanta parAkramakA dhArI rAjA sahasrAra rAjya karatA thA // 1 // usakI mAnasasundarI nAmaka priya strI thI / mAnasasundarI mana tathA zarIra donoMse hI sundara thI aura aneka uttamottama guNoMse yukta thI ||2|| vaha garbhiNI huI / garbhake kAraNa usakA samasta zarIra kRza ho gayA aura samasta AbhUSaNa zithila par3a gaye / use bar3e Adara ke sAtha dekhakara rAjA sahasrAra ne pUchA ki he priye ! tere aMga atyanta kRzatAko kyoM dhAraNa kara rahe haiM? terI kyA abhilASA hai ? jo mere rAjya meM durlabha ho // 3-4 || he prANoMse adhika pyArI devi ! kaha terI kyA abhilASA hai ? maiM Aja hI use acchI taraha pUrNa karU~gA ||5|| he kAnte ! devAMganAoMpara zAsana karanevAlI indrANIko bhI maiM aisA karanemeM samartha hU~ ki vaha apanI hatheliyoMse tere pAdamardana kare ||6|| patike aisA kahanepara usakI sundara godameM baiThI mAnasasundarI, vinaya se lIlApUrvaka isa prakAra vacana bolI ||7|| he nAtha ! jabase yaha koI bAlaka mere garbhameM AyA hai tabhIse indrakI sampadA bhoganekI merI icchA hai || 8|| he svAmin! atyanta vivazatA ke kAraNa hI maiMne lajjA chor3akara ye manoratha Apake lie prakaTa kiye haiM || 9 || vallabhA ke aisA kahate hI vidyAbalase samRddha sahasrArane tatkSaNa hI usake lie indra jaiso bhoga sampadA taiyAra kara dI ||10|| isa prakAra dohada pUrNa honese usakA samasta zarIra puSTa ho gayA aura vaha kahane meM na Ave aisI dIpti tathA kAnti dhAraNa karane lagI // 11 // usakA itanA teja bar3hA ki vaha Upara AkAzameM jAte hue sUryase bhI khinna ho uThatI thI tathA samasta dizAoMko AjJA denekI usakI icchA hotI thI || 12 || samaya pUrNa honepara usane, jisakA zarIra samasta lakSaNoMse yukta thA tathA jo bAndhavajanoM ke harSa aura sampadAkA uttama kAraNa thA aisA putra utpanna kiyA || 13|| tadanantara harSase bhare sahasrArane putra janmakA mahAn utsava kiyaa| usa samaya zaMkha aura turahIke zabdoMse dizAe~ bahirI ho gayI thIM || 14 || nagarakI striyA~ nRtya karate 1. dohalA kha. / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 padmapurANe yathecchaM draviNaM dattaM vicAraparivarjitam / pracalo karairnRttaM gajairapi sahitam // 16 // utpAtAH zatrugeheSu saMjAtAH zokasUcinaH / bandhugeheSu cotpannAH sUcikA bhUrisaMpadaH // 17 // abhilASo yatastasminmAturgarbhasthite'bhavat / indrabhoge tataH pitrA kRtaM tasyendrazabdanam // 18 // bAlakrIDA babhUvAsya zaktayUno'pi jitvarI / midurA ripudarpANAM sRtvarI cArukarmaNi // 19 // kramAt sa yauvanaM prAptastejonirjitabhAskaram / kAntinirjitarAtrIzaM sthairya nirjitaparvatam // 20 // grastA iva dizastena suvistIrNana vksssaa| diGnAgakumbhatuGgAMsasthavIyo vRttabAhunA // 21 // UrustambhadvayaM tasya suvRttaM gUDhajAnukam / jagAma paramasthairya vakSobhavanadhAraNAt // 22 // vijayAddhagirI tena sarva vidyAdharAdhipAH / grAhitA caitasI vRttiM mahAvidyAbaladdhinA // 23 // indramandirasaMkAzaM bhavanaM tasya nirmitam / catvAriMzatsahASTAbhiH sahasrANi ca yoSitAm // 24 // SaDviMzatisahasrANi nanRturnATakAni ca / dantinAM vyomamArgANAM vAjinAM ca nirantatA // 25 / / zazAGkadhavalastuGgo gaganAGgaNagocaraH / durnivAryo mahAvIryo daMSTrASTakavirAjitaH // 26 // dantirAjo mahAvRttakarArgalitadiGamukhaH / airAvatAbhidhAnena guNazca prathito bhuvi // 27 // zaktyA paramayA yuktaM lokapAlacatuSTayam / zacI ca mahiSI ramyA suMdharmAkhyA tathA sabhA // 28 // vajra praharaNaM trINi sadAMsyapsarasAM gaNAH / nAmnA hariNakezI ca senAyAstasya cAdhipaH // 29 / / samaya jaba nUpuroMkI jhanakArake sAtha apane paira pRthivIpara paTakatI thIM to pRthivItala kA~pa uThatA thA / / 15 / / binA vicAra kiye icchAnusAra dhana dAnameM diyA gyaa| manuSyoM kI bAta dUra rahI hAthiyoMne bhI usa samaya apanI caMcala sUMr3a Upara uThAkara garjanA karate hue nRtya kiyA thA // 16 / / zatruoMke gharoMmeM zokasUcaka utpAta hone lage aura bandhujanoMke gharoMmeM bahuta bhArI sampadAoMkI sUcanA denevAle zubha zakuna hone lage // 17 // cU~ki bAlaka ke garbha meM rahate hue mAtAko indrake bhoga bhoganekI icchA huI thI isalie pitAne usa bAlakakA indra nAma rakhA // 18 // vaha bAlaka thA phira bhI usakI krIDAe~ zaktisampanna taruNa manuSyako jItanevAlI thIM, zatraoMkA mAna khaNDita karanevAlI thIM aura uttama kArya meM pravRtta thIM // 19 / / krama-kramase vaha usa yauvanako prApta huA jisane tejase sUryako, kAntise candramAko aura sthairyase parvatako jIta liyA thA // 20 // usake kandhe diggajake gaNDasthalake samAna sthUla aura bhujAe~ gola thIM tathA usane vizAla vakSaHsthalase samasta dizAe~ mAno AcchAdita hI kara rakhI thIM // 21 // jinake ghuTane mAMsapeziyoMmeM gUr3ha the aisI usakI donoM gola jA~ghe stambhoMkI taraha vakSaHsthalarUpI bhavanako dhAraNa karaneke kAraNa parama sthiratAko prApta huI thIM // 22 // bahuta bhArI vidyAbala aura Rddhise sampanna usa taruNa indrane vijayAdha parvatake samasta vidyAdhara rAjAoMko beMtake samAna namravRtti dhAraNa karA rakhI thI arthAt saba usake AjJAkArI the // 23 // usane indrake mahalake samAna sundara mahala bnvaayaa| ar3atAlIsa hajAra usakI striyA~ thiiN| chabbIsa hajAra nRtyakAra natya karate the / AkAzameM calanevAle hAthiyoM aura ghor3oMkI to ginatI hI nahIM thI // 24-25 // eka hAthI thA, jo candramAke samAna sapheda thA, U~cA thA, AkAzarUpI A~gana meM calanevAlA thA, jise koI roka nahIM sakatA thA, mahAzaktizAlI thA, ATha dA~toMse suzobhita thA, bar3I moTo gola sUMDase jo dizAoMmeM mAno argala lagA rakhatA thA, tathA guNoMke dvArA pRthivIpara prasiddha thA, usakA usane airAvata nAma rakhA thA // 26-27 / / cAroM dizAoMmeM parama zaktise yukta cAra lokapAla niyukta kiye, paTTarAnIkA nAma zacI aura sabhAkA nAma sudharmA rakhA // 28 // vajra nAmakA zastra, tIna sabhAeM, apsarAoMke samUha, hariNakezI senApati, 1. zaktyA ma. I zaktA khaH / 2. satvarI m.| 3. nirahasAm m.| 4. khyAtA ramyA tathA sabhA k.| 5. vakra k.| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva azvinau vasavazcASTau caturbhedA divaukasaH / nAradastumburU' vizvAvasuprabhRtigAyakAH // 30 // urvazI menakA majusvanyAdyapsaraso varAH / mantrI bRhaspatiH sarvamevaM tasya surendravat // 31 // tato'sau namivajjAtaH sarvavidyAbhRtAM patiH / aizvayaM suranAthasya bibhrANaH puNyasaMbhRtam // 32 // atrAntare mahAmAno mAlI laGkApurIpatiH / pUrvayaiva dhiyA sarvAn zAsti khecarapuGgavAn // 33 // vijayAInagastheSu samasteSu pureSu vA / laGkAgataH karotyaizyaM svabhrAtRbalagarvitaH // 34 // vezyA yAnaM vimAnaM vA kanyA vAsAMsi bhaSaNam / yadyacchaNIdvaye sAraM vastu cAranivedyate / / 35 / / tattatsarvaM balAddhIraH kSipramAnayayatyasau / pazyannAtmAnamevaikaM balavidyAvibhUtibhiH // 36 // indrAzrayAt khagairAjJAM bhagnAM zrutvAsya cAnyadA / prasthito bhrAtRkiSkindhasutaiH sAkaM mahAbalaH // 37 // vimAnairvividhacchAyaiH saMdhyAmedhairivonnataiH / mahAprAsAdasaMkAzaH syandanaiH kAJcanAJcitaiH // 38 // garghanAghanAkAraiH saptibhizcittagAmimiH / zArdUlaimaMgarairgobhirmRgarAjaiH kramelakaiH // 39 // vAleyarma hipaihaMsaikairanyaizca vAhanaH / khAGgaNaM chAdayansarva mahAmAsuravigrahaH // 40 // atha mAlinamityUce sumAlI bhrAtRvatsalaH / pradeze'traiva tiSThAmo bhrAtaradya na gamyate // 41 // laGkAM vA pratigacchAmaH zRNu kAraNamatra me / animittAni dRzyante punaH punarihAyane // 42 // eka saMkocya caraNamatyantAkulamAnasaH / sthitaH zuSkadrumasyAgre dhunvan pakSAn punaH punaH // 43 // azvinIkamAra vaidya, ATha vasa, cAra prakArake deva, nArada, tambaru, vizvAvasa Adi gAyaka, urvazI, menakA, maMjusvanI Adi apsarAe~, aura bRhaspati mantrI Adi samasta vaibhava usane indrake samAna hI nizcita kiyA thaa||29-31|| tadanantara yaha, nami vidyAdharake puNyodayase prApta indrakA aizvarya dhAraNa karatA huA samasta vidyAdharoMkA adhipati huA // 32 // isI samaya laMkApurIkA svAmI mahAmAnI mAlI thA so samasta vidyAdharoMpara pahale hI ke samAna zAsana karatA thA // 33 // apane bhAiyoMke balase garvako dhAraNa karanevAlA mAlI, laMkAmeM rahakara hI vijayAdha parvatake samasta nagaroM meM apanA zAsana karatA thA / / 34 / / vezyA, vAhana, vimAna, kanyA, vastra tathA AbhUSaNa Adi jo-jo zreSTha vastu, donoM zreNiyoMmeM guptacaroMse ise mAlUma hotI thI usa sabako dhIra-vIra mAlI jabaradastI zIghra hI apane yahA~ bulavA letA thaa| vaha bala, vidyA, vibhUti Adise apane Apako hI sarvazreSTha mAnatA thA // 35-36 / / aba indrakA Azraya pAkara vidyAdhara mAlIkI AjJA bhaMga karane lage so yaha samAcAra suna mahAbalavAn mAlI bhAI tathA kiSkindhake putroMke sAtha vijayA giriko ora calA // 37 // koI aneka prakArakI kAntiko dhAraNa karanevAle tathA sandhyAkAlake meghoMke samAna U~ce vimAnoMpara baiThakara jA rahe the, koI bar3ebar3e mahaloMke samAna suvarNajaTita rathoMmeM baiThakara cala rahe the, koI meghoMke samAna zyAmavaNaM hAthiyoMpara , koI manake samAna zIghra gamana karanevAle ghoDoMpara savAra the. koI zArdaloMpara, koI cItoMpara, koI bailoMpara, koI siMhoMpara, koI U~ToMpara, koI gadhoMpara, koI bhaiMsoMpara, koI haMsoMpara, koI bher3iyoMpara tathA koI anya vAhanoMpara baiThakara prasthAna kara rahe the| isa prakAra mahAdedIpyamAna zarIrake dhAraka anyAnya vAhanoMse samasta AkAzAMgaNako AcchAdita karatA huA mAlI vijayAdhake nikaTa pahu~cA // 38-40 // athAnantara bhAIke snehase bhare sumAlIne mAlIse kahA ki he bhAI ! hama saba Aja yahIM ThahareM, Age na caleM athavA laMkAko vApasa lauTa cleN| isakA kAraNa yaha hai ki Aja mArga meM bAra-bAra apazakuna dikhAI dete haiM / / 41-42 / / dekho udhara sUkhe vRkSake agrabhAgapara baiThA kauA eka paira saMkacita kara bAra-bAra paMkha phar3aphar3A rahA hai| usakA mana atyanta vyAkula dikhAI detA hai, sUkhA kATha coMcameM dabAkara sUryakI ora dekhatA huA krUra zabda kara rahA 1. tumbaro ma. / 2. azvaiH / 3. kharaiH / 4. mArge / baiThe the Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 padmapurANe zuSkakASTaM dadhaJcaJcco 'vIkSamANo divAkaram / resan krUramayaM dhvAlakSo nivArayati no gatim // 44 // jvAlAraudramukhI ceyaM zivA no bhujadakSiNe / ghoraM virauti romANi dRSTA nidadhatI muhuH // 45 // ayaM pataGgabimbe ca parivaSiNi dRzyate / kabandho bhISaNo vRSTakIlAlalavajAlakaH // 46 // ghorAH patanti nirdhAtAH kampitAkhilaparvatAH / dazyante vanitAH kRtsnA muktakezyo nabhastale // 47 // kharaM kharaH khamukSipya mukhaM mukharayannabhaH / kSitiM khanan khurAgreNa dakSiNaH kurute svaram // 48 // pratyuvAca tato mAlI subhAlinamiti sphuTam / kRtyA smitaM dRDhaM bAhU keyUrAbhyAM nipIDayan / / 49 / / abhipretya vadhaM zatrorAruhya jayinaM dvipam / prasthitaH pauruSaM bibhratkathaM bhUyo nivartate // 50 // daMSTrayoH prezaNaM kurvan kSaradAnasya dantinaH / cakSurvitrAsitArAtiH 'pUryamANa: zitaiH zaraiH // 51 // dantadaSTAdharo baddhabhrakuTIkuTilAnanaH / vismitairamarairdRSTo bhaTaH kiM vinivartate // 52 / / kandarAsu rataM meronandane cArunandane / caityAlayA jinendrANAM kAritA gaganaspRzaH // 53 // dattaM kimicchakaM dAnaM bhuktA bhogA mahAguNAH / yazo dhavalitAzeSabhuvanaM samupArjitam // 54 // janmanetthaM kRtArtho'smi yadi prANAnmahAhave / parityajAmi kiyatA kRtamanyena vastunA // 55 // apo palAyito bhIto varAka iti bhASitam / kathamAkarNayadvIro janatAyAH sucetasaH // 56 // iti saMbhASamANo'sau bhrAtaraM bhAsurAnanaH / vijayAdrasya mUrdhAnaM kSaNAdaviditaM yayau // 57 / / hai mAno hama logoM ko Age jAnese roka rahA hai // 43-44 / / idhara jvAlAoMse jisakA mukha atyanta rudra mAlUma hotA hai aisI yaha zRgAlI dakSiNa dizAmeM romAMca dhAraNa karatI huI bhayaMkara zabda kara rahI hai / / 45 / / dekho, pariveSase yukta sUryake bimbameM vaha bhayaMkara kabandha dikhAI de rahA hai aura usase khUnakI bUMdoMkA samUha barasa rahA hai // 46 / / udhara samasta pavaMtoMko kampita karanevAle bhayaMkara vana gira rahe haiM to idhara AkAzameM khule keza dhAraNa karanevAlI samasta striyA~ dikhAI de rahI haiM / / 47 / / dekho. dAhinI ora vaha gardabha Uparako makha uThAkara AkAzako baDI tIkSNatAse mukharita kara rahA hai tathA kharake agrabhAgase pathivIko khodatA haA bhayaMkara zabda kara rahA hai // 48 // tadanantara bAjUbandoMse donoM bhujAoMko acchI taraha pIr3ita karate hue mAlIne musakarAkara sumAlIko isa prakAra spaSTa uttara diyA ki zatruke vadhakA saMkalpa kara tathA vijayI hAthIpara savAra ho jo puruSArthakA dhArI yuddhake lie cala par3A hai vaha vApasa kaise lauTa sakatA hai / / 49-50 // jo madamatta hAthokI dAr3hoMko hilA rahA hai, apanI A~khoMse hI jisane zatruoMko bhayabhIta kara diyA hai, jo tIkSNa bANoMse paripUrNa hai, dA~toMse jisane adharoSTha cAba rakhA hai, tanI huI bhrakuTiyoMse jisakA mu~ha kuTila ho rahA hai tathA deva loga jise Azcaryacakita ho dekhate haiM aisA yoddhA kyA vApasa lauTatA hai ? // 51-52 / / maiMne meru parvatakI kandarAoM tathA sundara nandana vanameM ramaNa kiyA hai, gaganacumbI jinamandira banavAye haiM // 53 / / kimicchaka dAna diyA hai, uttamottama bhoga bhoge haiM aura samasta saMsArako ujjvala karanevAlA yaza upArjita kiyA hai / / 54 / / isa prakAra janma lenekA jo kArya thA use maiM kara cukA hU~-kRtakRtya huA hU~, aba yuddha meM mujhe prANa bhI chor3anA par3e to isase kyA? mujhe anya vastukI AvazyakatA nahIM / / 55 / / 'vaha becArA bhayabhIta ho yuddhase bhAga gayA' janatAke aise zabdoMko dhIravIra manuSya kaise suna sakatA hai // 56|| krodhase jisakA mukha tamatamA rahA thA aisA mAlI bhAIse isa prakAra kahatA huA tatkSaNa binA jAne hI vijayArdhake zikharapara calA gayA // 57 / / tadanantara jina-jina vidyAdharoMne usakA zAsana nahIM mAnA thA 1. vIkSyamANa: ma., kha. / 2. rasakrUramayaM m.| 3. hRSTayA m.| 4. munyctkiilaal-m.| 5. AkAzaM / 6. kezarAbhyAM ma. / 7. bhUpo m.| 8. prekSaNaM m.| tato hi prekSaNaM k.| 9. taryamANaH ma. (?) / 10. cAruvandine ma. / cAranandanaH k.| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva 143 tato'pamAnitaM yaiH zAsanaM khecarAdhipaH / tatpurANi sa sAmantairdhvasayAmAsa dAruNaH // 50 // udyAnAnAM mahAdhvaMso janitaH krodhibhiH khagaiH / yathA kamalakhaNDAnAM mAtaGgairmadamantharaiH // 59 // tataH saMbAdhyamAnA sA prajA gaganacAriNAm / jagAma zaraNaM prastA sahasrAraM savepathuH // 6 // pAdayozca praNamyoce vaco dInamidaM bhRzam / sukezasya sutairdhvastAM samastAM nAtha pAlaya // 61 / / sahasrArastato'vocat khagA gacchata matsutam / vijJApayata yuSmAkaM saparitrANakAraNam // 62 / / triviSTapaM yathA zakro rakSatyUrjitazAsanaH / evaM lokamimaM pAti sa sarva trasUdanaH // 63 // evamuktAstato jagmurindrAbhyAsaM nabhazcarAH / kRtvAJjaliM praNemuzca vRttAntaM ca nyavedayan // 6 // indrastato'vadat Rddho darpasmitasitAnanaH / pAveM vyavasthite vaje dayA lohitalocane // 65 // yatnena mahatAnviSya hantavyA lokknnttkaaH| kiM punaH svayamAyAtAH samIpaM lokapAlinaH // 66 // tato mattadvipAlAnastambhamaGgasya kAraNam / raNasaMjJAvidhAnArtha viSamaM tUryamAhatam // 67 / / saMnAhamaNDanopetA nirIyuzca nabhazcarAH / hetihastAH paraM harSa bibhrANA raNasaMbhramam // 68 // sthairazvairgajairuSTra: siMhAvRkairmagaiH / haMsacchAgairvRSaiSairvimAnairvahaNaiH kharaiH // 69 / / lokapAlAzca nirjagmunijavargasamanvitAH / nAnAhetiprabhAzliSTA bhrUbhaGgaviSamAnanAH // 7 // airAvataM samAruhya kaGkaTacchannavigrahaH / samucchritasitacchatro niraidindraH samaM suraiH / / 71 // una sabake nagara usane krUra sAmantoMke dvArA naSTa-bhraSTa kara diye // 58 // jisa prakAra madamAte hAthI kamala vanoMko vidhvasta kara dete haiM usI prakAra krodhase bhare vidyAdharoMne vahA~ke udyAna-bAga-bagIce vidhvasta kara diye / / 59 / / tadanantara mAloke sAmantoM dvArA pIr3ita vidyAdharoMko prajA bhayase kA~patI huI sahasrArakI zaraNameM gayI // 60 / aura usake caraNoMmeM namaskAra kara isa prakAra donatA-bhare zabda kahane lagI-he nAtha! sukezake putroMne samasta prajAko kSata-vikSata kara diyA hai so usakI rakSA karo // 61 / / taba sahasrArane vidyAdharoMse kahA ki Apa loga mere putra-indrake pAsa jAo aura usase apanI rakSAkI bAta kaho // 62 // jisa prakAra baliSTha zAsanako dhAraNa karanevAlA indra svargakI rakSA karatA hai usI prakAra pApako naSTa karanevAlA merA putra isa samasta lokakI rakSA karatA hai // 63 // __isa prakAra sahasrArakA uttara pAkara vidyAdhara indrake samIpa gaye aura hAtha jor3a praNAma karaneke bAda saba samAcAra usase kahane lage // 64 // tadanantara garvapUrNa musakAnase jisakA mukha sapheda ho rahA thA aise kruddha indrane pAsameM rakhe vajrapara lAla-lAla netra DAlakara kahA ki||65|| jo lokake kaNTaka haiM maiM unheM bar3e prayatnase khoja-khojakara naSTa karanA cAhatA hU~ phira Apa loga to svayaM hI mere pAsa Aye haiM aura maiM lokakA rakSaka kahalAtA hU~ // 66 // tadanantara jise sunakara madonmatta hAthI apane bandhanake khambhoMko tor3a dete the aisA turahIkA viSama zabda usane yuddhakA saMketa karaneke lie karAyA // 67|| use sunate ho jo kavacarUpI AbhUSaNase sahita the, hathiyAra jinake hAthameM the aura jo yuddha sambandhI parama harSa dhAraNa kara rahe the aise vidyAdhara apane-apane gharoMse bAhara nikala par3e // 68 / / ve vidyAdhara mAyAmayI ratha, ghor3e, hAthI, U~Ta, siMha, vyAghra, bher3iyA, mRga, haMsa, bakarA, baila, mer3hA, vimAna, mora aura gardabha Adi vAhanoMpara baiThe the // 69 / / inake sivAya jo nAnA prakArake zastroMkI prabhAse AliMgita the tathA bhauMhoMke bhaMgase jinake mukha viSama dikhAI dete the aise lokapAla bhI apaneapane parikarake sAtha bAhara nikala par3e // 70 // jisakA zarIra kavacase AcchAdita thA, aura jisake Upara sapheda chatra phira rahA thA aisA indra vidyAdhara bhI airAvata hAthIpara ArUr3ha ho devoMke sAtha 1. zAsayAmAsa ka., kha. / 2. rakSasyUjita ma. / 3. vRttasUdanaH ma., ka. / pApahArakaH / 4. niragacchat / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe yugAntaghanamImAnAM tataH pravavRte raNaH / devAnAM rAkSasAnAM ca duHprekSyaH krUraceSTitaH // 72 // saptanApAtyate vAjI rathena kSodyate rathaH / bhajyate dantinA dantI pAdAtaM ca padAtibhiH // 73 // prAsamudgaracakrAsibhuSaNDImusaleSubhiH / gadAkanakapAzaizva channaM kRtsnaM nabhastalam // 74 || mahotsAhamatho sainyaM purassaraNadakSiNam / dakSiNaM calitodyogaM devAnAM nivahaiH kRtam ||75|| vidyudvAn cAruyAnazca candro nityagatistathA / caladyotiH prabhAvyazca rakSasAmakSiNod balam // 76 // atharkSa sUrya rajasAvuttuGgakapiketukau / sIdato rAkSasAn vIkSya durddharau yoddhumudyatau // 77 // darzitAH pRSThametAbhyAM sarve te surapuGgavAH / kSaNAdanyatra dRSTAbhyAM dadhaddbhyAM vaidyutaM javam // 78 // yAtudhAnA api prApya balaM tAbhyAM samudyatA / yoddhuM zastrasamUhena kurvANA dhvAntamambare / / 79 / / dhvaMsyamAnaM tataH sainyaM daivaM yAtukapidhvajaiH / dRSTvA kruddhaH samuttasthau svayaM yoddhuM surAdhipaH ||80 kapiyAtudhanairvyAptastato devendra bhUdharaH / zastravarSaM vimuJcadbhistAragarjanakAribhiH // 81 // nijagAda tataH zakraH pAlayan lokapAlinaH / sarvato vizikhairmuktairbabhaJja kapirAkSasAn // 82 // atha mAlI samuttasthau sainyaM dRSTvA samAkulam / tejasA krodhajAtena dIpayan sakalaM namaH // 83 // abhavacca tato yuddhaM mAlIndramatidAruNam / vismayavyAptacittAbhyAM senAbhyAM kRtadarzanam ||84 // mAlino mAladeze'tha svakanAmAGkitaM zaram / AkarNAkRSTanirmuktaM nicakhAna surAdhipaH || 85 || saMstAmbhya vedanAM krodhAnmAlinApyamarottamaH / lalATasya taTe zaktyA hato vegavimuktayA // 86 // 144 bAhara nikalA // 71 // tadanantara pralayakAla ke meghoMke samAna bhayaMkara devoM aura rAkSasoMke bIca aisA vikaTa yuddha huA ki jo bar3I kaThinAIse dekhA jAtA thA tathA krUra ceSTAoMse bharA thA || 72 || ghor3A ghor3Ako girA rahA thA, ratha rathako cUrNa kara rahA thA, hAthI hAthIko bhagna kara rahA thA aura paidala sipAhI paidala sipAhIko naSTa kara rahA thA || 73 || bhAle, mudgara, cakra, talavAra, bandUka, musala, bANa, gadA, kanaka aura pAza Adi zastroMse samasta AkAza AcchAdita ho gayA thA ||74 || tadanantara deva kahAnevAle vidyAdharoMne eka aisI senA banAyI jo mahAn utsAhase yukta thI, Age calane meM kuzala thI, udAra thI aura zatruke udyogako vicalita karanevAlI thI || 75 || devoMkI senAke pradhAna vidyutvAn, cArudAna, candra, nityagati tathA calajjyoti prabhADhya Adi devoMne rAkSasoMkI senAko kSatavikSata banA diyA / taba vAnaravaMziyoMmeM pradhAna durdhara parAkramake dhArI RkSaraja aura sUryaraja rAkSasoMko naSTa hote dekha yuddha karaneke lie taiyAra hue / / 76-77 / / ye donoM hI vIra vijayI jaise vegako dhAraNa karate the isalie kSaNa-kSaNa meM anyatra dikhAI dete the / ina donoMne devoMko itanA mArA ki unase pITha dikhAte hI banI || 78|| idhara rAkSasa bhI ina donoMkA bala pAkara zastroMke samUhase AkAza andhakAra phailAte hue yuddha karaneke lie udyata hue || 79 || udhara jaba indrane dekhA ki rAkSasoM aura vAnaravaMziyoMke dvArA devoMkI senA naSTa kI jA rahI hai taba vaha kruddha ho svayaM yuddha karane ke lie uThA ||80|| tadanantara zastra varSA aura gambhIra garjanA karanevAle vAnara tathA rAkSasarUpI meghoMne usa indrarUpI parvatako ghera liyA // 81 // taba lokapAloMkI rakSA karate hue indrane jorase garjanA kI aura saba ora chor3e hue bANoMse vAnara tathA rAkSasoMko naSTa karanA zurU kara diyA ||82|| tadanantara senAko vyAkula dekha mAlI svayaM uThA / usa samaya vaha krodhase utpanna tejase samasta AkAzako dedIpyamAna kara rahA thA ||83|| tadanantara mAlI aura indrakA atyanta bhayaMkara yuddha huA / AzcaryaM se jinake citta bhara rahe the aisI donoM ora kI senAe~ unake usa yuddhako bar3e gauravase dekha rahI thIM // 84 // tadanantara indrane, jo kAna taka khIMcakara chor3A gayA thA tathA apane nAmase cihnita thA aisA eka bANa mAlIke lalATapara gAr3a diyA // 85 // idhara mAlIne bhI usako pIr3A rokakara vegase chor3I huI 1. jAtu kapi ma. / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva raktAruNitadehaM ca mAlI drAk tamupAgataH / krodhAruNaH sahasrAMzuryathAstadharaNIdharam // 87 // mAnubimbamAnena cakreNAsya tataH ziraH / Abhimukhyamupetasya lUnaM patyA divaukasAm // 88 // bhrAtaraM nihataM dRSTvA nitAntaM duHkhitastataH / cintayitvA mahAvIryaM cakriNaM vyomagAminAm ||89 // parivAreNa sarveNa nijena sahitaH kSaNAt / raNAt palAyanaM cakre sumAlI nayapezalaH // 90 // dhArthaM gataM zakramanumArgeNa getvaram / uvAca praNataH somaH svAmibhaktiparAyaNaH // 91 // vidyamAne prabho bhRtye mAdRze zatrumAraNe / prayatnaM kuruSe kasmAt svayaM me yaccha zosanam // 92 // evamastviti cokte'sAvanumArga riporgataH / bANapunjaM vimuJcaJca karaughamiva zatrugam // 93 // tatastadAhataM sainyaM vizikhaiH kapirakSasAm / dhArAhataM gavAM yadvatkulamAkulatAM gatam // 94 // pApa na kSatramaryAdAM tvaM jAnAsi manAgapi / jaDavargaparikSipta ityuktA prAptakAriNA ||15|| nivRtya krodhadIptena tato mAlyavatA zeMzI / gADhaM stanAntare bhinno bhiNDimAlena mUcchitaH ||16|| ayaM tvAzvAsyate yAvanmUrcchAmIlitalocanaH / antarddhAnaM gatAstAvad yAtudhAnaplavaGgamAH ||90 // punarjanmeva te prAptA alaMkArodayaM puram / siMhasyeva viniHkrAntA jaTharAdAgatAH sukham ||18|| pratibuddhaH zazAGko'pi dizo vIkSya ripUjjhitAH / stUyamAno jayenAryayau maghavato'ntikam ||19|| dhvastazatruzca sutrAmA vandinA nivahaiH stutaH / anvito lokapAlAnAM cakravAlena toSiNA // 100 // zaktike dvArA indrake lalATa ke samIpa hI jamakara coTa pahu~cAyI // 86 // khUnase jisakA zarIra lAla ho rahA thA aisA krodhayukta mAlI zIghra hI indrake pAsa isa taraha pahu~cA jisa taraha ki sUryaM astAcala ke samIpa pahu~catA hai || 87 || tadanantara mAlI jyoM hI sAmane AyA tyoM hI indrane sUryabimbake samAna cakra se usakA sira kATa DAlA ||88 || bhAIko marA dekha sumAlI bahuta duHkhI huaa| usane vicAra kiyA ki vidyAdharoMkA cakravartI indra mahAzaktizAlI hai ataH isake sAmane hamArA sthira rahanA asambhava hai / aisA vicArakara nItikuzala sumAlI apane samasta parivArake sAtha usI samaya yuddha se bhAga gayA || 82 - 90 / / usakA vadha karaneke lie indra usI mArgase jAneko huA taba svAmibhakti meM tatpara somane namra hokara prArthanA kI ki he prabho ! zatruko mAranevAle mujha jaise bhRtya ke rahate hue Apa svayaM kyoM prayatna karate haiM ? mujhe AjJA dIjie / 91-92 / / 'aisA hI ho' isa prakAra indrake kahate hI soma zatruke pIche usI mArga se cala par3A / vaha zatru taka pahu~canevAlI kiraNoke samUhake samAna bANoMke samUhakI varSA karatA jAtA thA || 13|| tadanantara jisa prakAra jalavRSTise pIr3ita gAyoMkA samUha vyAkulatAko prApta hotA hai usI prakAra somake pIr3ita vAnara aura rAkSasoMkI senA vyAkulatAko prApta huI ||14|| tadanantara avasarake yogya kAryaM karanevAle, krodhase dedIpyamAna mAlyavAnne mur3akara somase kahA ki are pApI ! tU mUrkha logoM se ghirA hai ataH tU yuddhakI maryAdAko nahIM jAnatA / yaha kahakara usane bhiNDimAla nAmaka zastrase somake vakSaHsthala meM itanI gaharI coTa pahu~cAyI ki vaha vahIM mUcchita ho gayA / 95-96 // mUrcchA ke kAraNa jisake netra nimIlita the aisA soma jaba taka kucha vizrAma letA hai tabataka rAkSasa aura vAnara antarhita ho gaye ||17|| jisa prakAra koI siMhake udarase surakSita nikala Ave usI prakAra ve bhI somakI capeTase surakSita nikalakara alaMkArodayapura arthAt pAtAla laMkAmeM vApasa A gaye / usa samaya unheM aisA lagA mAno punarjanmako hI prApta hue hoM || 18 || idhara jaba somakI mUrcchA dUra huI to usane dizAoMko zatruse khAlI dekhA / nidAna, zatruko vijayase jisakI stuti rahI thI aisA soma indrake samIpa vApasa pahu~cA ||19|| jisane zatruoM ko naSTa kara diyA thA 1. satvaram kha. / gatvarA ka. / 2 zAsatam ma. / 3. prAptakAraNam ka. / 4. somaH / 5. alaGkArAhvayaM ma / 6. mukham kha. / 19 145 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 padmapurANe airAvataM samArUDhazcAmara nilavIjitaH / sitacchatrakRtacchAyo nRtyatsurapuraHsaraH // 101 // ratnAMzukadhvajanyastazobhamucchritatoraNam / AgulphapuSpavizikhaM siktaM kuGkumavAriNA // 102 // gavAkSanyastasannArInayanAlInirIkSitaH / yuktaH paramayA bhUtyA viveza rathanUpuram // 103 / / pitrIzca vinayAt pAdau praNanAma kRtAJjaliH / tau ca paspRzaturgAtraM kampinA tasya pANinA // 104 // zatranevaM sa nirjitya paramAnandamAgataH / AsvAdayan paraM mogaM prajApAlanatatparaH / / 105 // sutarAM sa tato loke prasiddhiM zakratAM gataH / prAptaH svargaprasiddhiM ca vijayAIzca bhUdharaH // 106 // utpattiM lokapAlAnAM tasya vakSyAmi sAMpratam / ekAgraM mAnasaM kRtvA zreNikaiSAM nibudhyatAm // 107 / / svargalokAccyuto jAto makaradhvajakhecarAt / saMbhUto jaThare'dityA lokapAlo'bhavacchazI // 10 // kAntimAneSa zakreNa dyotiHsaGge purottame / pUrvasyAM kakubhi nyasto mumude paramarddhikaH // 109 // jAto megharathAbhikhyAvaruNAyAM mahAbalaH / khecaro varuNo nAma saMprApto lokapAlatAm / / 110 // pure meghapure nyastaH pazcimAyAmasau dizi / pAzaM praharaNaM zratvA yasya bibhyati zatravaH // 111 // saMbhUtaH kanakAvalyAM kiMsUryeNa mahAtmanA / kuberAkhyo namogAmI vibhUtyA parayAnvitaH // 112 // kAJcanAkhye pure cAyamudIcyAM dizi yojitaH / saMprApa paramaM bhogaM prakhyAto jagati zriyA // 113 // saMbhataH zrIpramAgarbha kAlAgnivyomacAriNaH / caNDakarmA yamo nAma tejasvI paramo'bhavat / / 114|| dakSiNodanvato dvIpe kiSkunAmni purottame / sthApito'sau svapuNyAnAM prApnuvannUjitaM phalam // 115 / / tathA vandIjanoMke samUha jisakI stuti kara rahe the aise indra vidyAdharane santoSase bhare lokapAloMke sAtha rathanUpura nagarameM praveza kiyaa| vaha airAvata hAthIpara savAra thA, usake donoM ora camara Dhole jA rahe the, sapheda chatrakI usapara chAyA thI, nRtya karate hue deva usake Age-Age cala rahe the, tathA jharokhoMmeM baiThI uttama striyA~ apane nayanoMse use dekha rahI thiiN| usa samaya ratnamayI dhvajAoMse rathanUpura nagarakI zobhA bar3ha rahI thI, usameM U~ce-U~ce toraNa khar3e kiye gaye the, usakI galiyoMmeM ghuTanoM taka phUla bichAye gaye the aura kezarake jalase samasta nagara sIMcA gayA thaa| aise rathanUpura nagarameM usane bar3I vibhUtike sAtha praveza kiyA // 100-103|| rAjamahala meM pahuMcanepara usane hAtha jor3akara mAtA-pitAke caraNoMmeM namaskAra kiyA aura mAtA-pitAne bhI kAMpate hue hAthase usake zarIrakA sparza kiyA / / 104 / isa prakAra zatruoMko jItakara vaha parama harSako prApta huA aura utkRSTa bhoga bhogatA huA prajApAlanameM tatpara rahane lagA // 105 // tadanantara vaha lokameM indrakI prasiddhiko prApta huA aura vijayArddha parvata svarga kahalAne lagA // 106 / / gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! aba lokapAloMkI utpatti kahatA hU~ so manako ekAgra kara suno // 107 / / svarga lokase cyuta hokara makaradhvaja vidyAdharakI aditi nAmA strIke udarase soma nAmakA lokapAla utpanna haA thaa| yaha bahata hI kAntimAna thaa| indrane ise dyotiHsaMga nAmaka nagarakI pUrva dizAmeM lokapAla sthApita kiyA thaa| isa taraha yaha parama RddhikA dhArI hotA huA harSase samaya vyatIta karatA thaa|||108-109|| megharatha nAmA vidyAdharakI varuNA nAmA strIse varuNa nAmakA lokapAla vidyAdhara utpanna huA thaa| indrane ise meghapura nagarakI pazcima dizAmeM sthApita kiyA thaa| isakA zastra pAza thA jise sunakara zatru dUrase hI bhayabhIta ho jAte the // 110-111 / / mahAtmA kisUrya vidyAdharakI kanakAvalI strIse kubera nAmakA lokapAla vidyAdhara utpanna huA thaa| yaha parama vibhUtise yukta thaa| indra ne ise kAMcanapura nagarakI uttara dizAmeM sthApita kiyA thaa| yaha saMsArameM lakSmI ke kAraNa prasiddha thA tathA utkRSTa bhogoMko prApta thA / / 112-113 / / kAlAgni nAmA vidyAdharakI zrIprabhA strIke garbhase yama nAmakA lokapAla vidyAdhara utpanna huA thaa| yaha rudrakarmA tathA parama tejasvI thA / / 114 / / indrane ise dakSiNa 1. vijayA?'sya kha. / vijayAdhassa k.| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva 147 purasya yasya yannAma pRthivyAM khyAtimAgatam / tenaiva khyApitA nAmnA paurAstatra surezinA // 116 / / asurAkhya nabhogAnAM nagare nivasanti ye| asurAkhyA ime jAtAH sakale dharaNItale // 117 // yakSagIte pure yakSAH kinnarAhve ca kinnarAH / gandharvasaMjJayA khyAtAH pure gandharvanAmani // 118 // azvinI vasavo vizve vaizvAnarapurassarAH / kurvanti tridazakrIDAM vidyAbalasamanvitAH // 119 / / avApya saMmavaM yonau prApya zrIvistaraM bhuvi / praNato bhUrilokena manyate svaM surezvaram // 120 // indraH svargaH surAzcAnye samastAstasya vismRtAH / saMpanI ratimetasya nityotsava vidhAyinaH / / 121 // svAmindaM parvataM svarga lokapAlAn khagezvarAn / nijAMzca sakalAn devAn sa mene bhUtigarvitaH // 122 / / matto'sti na mahAn kazcitpuruSo bhuvanatraye / ahamevAsya vizvasya praNetA viditAkhilaH / / 123 // vidyAbhRccakravartitvamiti prApya sa garvitaH / phalamanvabhavat pUrvajanmopAttasukarmaNaH / / 12 / / bhAge'tra yo vyatikrAntastaM vRttAntamataH zRNu / dhanadasya samutpattiH zreNika jJAyate yathA // 125 / / vyomabinduriti khyAtaH pure kautukamaGgale / bhAryA nandavatI tasyAmutpannaM duhitadvayam // 126 / / kauzikI jyAyasI tatra kekasI ca kanIyasI / jyeSTA vizravase dattA pure yakSavinirmite / / 127 / / tasyAM vaizravaNo jAtaH zubhalakSaNavigrahaH / zatapatrekSaNaH zrImAnaGganAnayanotsavaH / / 128 // evamuktaH sa cAhUya zakreNa kRtapUjanaH / braja laGkApurIM zAdhi priyastvaM mama khecarAn / / 129 // caturNA lokapAlAnAmadya prabhRti paJcamaH / lokapAlo bhava tvaM me matprasAdAnmahAbalaH // 130 // sAgarake dvIpameM vidyamAna kiSku nAmaka nagarakI dakSiNa dizAmeM sthApita kiyA thaa| isa prakAra yaha apane puNyake prabala phalako bhogatA huA samaya vyatIta karatA thA // 115 / / jisa nagarakA jo nAma pRthivIpara prasiddha thA indrane usa nagarake nivAsiyoMko usI nAmase prasiddha karAyA thA // 116 // vidyAdharoMke asara nAmaka nagara meM jo vidyAdhara rahate the pathivItalapara ve asara nAmase prasiddha hue // 117 // yakSagIta nagarake vidyAdhara yakSa khlaaye| kinnara nAmA nagarake nivAsI vidyAdhara kinnara kahalAye aura gandharvanagarake rahanevAle vidyAdhara gandharva nAmase prasiddha hue // 118 / / azvinIkumAra, vizvAvasu tathA vaizvAnara Adi vidyAdhara vidyAbalase sahita ho devoMkI krIr3A karate the // 119 / / indra yadyapi manuSya yonimeM utpanna huA thA phira bhI vaha pRthivIpara lakSmIkA vistAra pAkara apane Apako indra mAnane lgaa| saba loga use namaskAra karate the // 120 // sampadAoMse parama prItiko prApta tathA nirantara utsava karanevAle usa indra vidyAdharakI samasta prajA yaha bhUla gayI thI ki yathArthameM koI indra hai, svarga hai athavA deva haiM // 121 / / vabhavaka gavarma phaMsA indra, apane Apako indra, vijayAddhaM giriko svarga, vidyAdharoMko lokapAla aura apanI samasta prajAko deva mAnatA thA // 122 / / tInoM hI lokoMmeM mujhase adhika mahApuruSa aura koI dUsarA nahIM hai| maiM hI isa samasta jagatkA praNetA tathA saba padArthoMko jAnanevAlA hU~ // 123 / / isa prakAra vidyAdharoMkA cakravartIpanA pAkara garvase phUlA indra vidyAdhara apane pUrva janmopArjita puNya karmakA phala bhogatA thA // 124 // gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! isa bhAgakA jo vRttAnta nikala cukA hai use suno jisameM dhanadakI utpattikA jJAna ho sake 5|| kautUkamaMgala nAmA nagarameM vyomabinda nAmakA vidyAdhara rahatA thaa| usakI nandavatI bhAryAke udarase do putriyA~ utpanna huIM // 126 / / unameM bar3IkA nAma kauzikI aura choTIkA nAma kekasI thaa| bar3I putrI kauzikI yakSapurake dhanI vizravasake lie dI gyo| usase vaizravaNa nAmakA putra huaa| isakA samasta zarIra zubha lakSaNoMse sahita thA, kamalake samAna usake netra the, vaha lakSmIsampanna thA tathA striyoMke netroMko Ananda denevAlA thA // 127-128 // indra vidyAdharane vaizravaNako bulAkara usakA satkAra kiyA aura kahA ki tuma mujhe bahuta priya ho isalie laMkA nagarI jAkara vidyAdharoMpara zAsana karo // 129 / / tuma cU~ki mahAbalavAna ho ataH mere prasAdake kAraNa Ajase ||125 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 padmapurANe yadAjJApayasItyuktvA kRtvA caraNavandanAm / ApRcchaya pitarI navA 'nirgato'sau sumaGgalam // 131 / / adhyatiSTacca madito lar3AM zaGkAvivarjitaH / vidyAdharasamahena zirasA tazAsanaH / / 132 // prItimatyAM samutpannaH sumAlitanayastu yH| nAmnA ratnazravAH zUrastyAgI bhuvanavatsalaH / / 133 / / mitropakaraNaM yasya jIvitaM tuGgacetasaH / bhRtyAnAmupakArAya prabhutvaM bhUritejasaH // 134 // labdhavarNopakArAya vaidagdhyaM dagdhadurmateH / bandhUnAmupakArAya lakSmyAzca paripAlanam / / 135 / / IzvaratvaM daridrANAmupakArArthamunnatam / sAdhUnAmupakArArtha sarvasvaM sarvapAlinaH / / 136 // sukRtasmaraNArthaM ca mAnasaM mAnazAlinaH / dharmopakaraNaM cAyuH vIryopakRtaye vapuH / / 137 / / piteva prANivargasya yo babhUvAnukampakaH / sukAla iva cAtItaH smaryate'dyApi jantubhiH / / 138 // parastrI mAtRvad yasya zIlabhUSaNadhAriNaH / paradravyaM ca tRNavatparazca svazarIravat / / 139 // guNinAM gaNanAyAM yaH prathamaM gaNito budhaiH / doSiNAM ca samullApe sa smRto naiva jantubhiH // 40 // anyairiva mahAbhUtaH zarIraM tasya nirmitam / anyathA sA kutaH zobhA babhUvAsya tathAvidhA // 141 // prasekamamRteneva cakre saMbhASaNeSu saH / mahAdAnamivodAttacarito vitatAra ca // 142 / / dharmArthakAmakAryANAM madhye tasya mahAmateH / dharma eva mahAn yatno janmAntaragatAvabhUt / / 143 // lekara cAra lokapAloMke sivAya paMcama lokapAla ho // 130 // 'jo ApakI AjJA hai vaisA hI karU~gA' yaha kahakara vaizravaNane usake caraNoMmeM namaskAra kiyaa| tadanantara mAtA-pitAse pUchakara aura unheM namaskAra kara vaizravaNa maMgalAcArapUrvaka apane nagarase nikalA // 131 // vidyAdharoMkA samUha jisakI AjJA sirapara dhAraNa karate the aisA vaizravaNa niHzaMka ho bar3I prasannatAse laMkAmeM rahane lagA // 132 / / indrase hArakara sumAlI alaMkArapura nagara (pAtAlalaMkA) meM rahane lagA thaa| vahA~ usakI prItimatI rAnose ratnazravA nAmakA putra huaa| vaha bahuta hI zUravIra, tyAgI aura lokavatsala thA // 133 / / usa udArahRdayakA jIvana mitroMkA upakAra karaneke lie thA, usa tejasvIkA teja bhRtyoMkA upakAra karaneke lie thA // 134 / / durbuddhiko naSTa karanevAle usa ratnazravAkA cAturya vidvAnoMkA upakAra karaneke lie thA, vaha lakSmIkI rakSA bandhujanoMkA upakAra karane ke lie karatA thA // 135 / / usakA bar3hA-car3hA aizvarya daridroMkA upakAra karaneke lie thaa| sabakI rakSA karanevAle usa ratnazravAkA sarvasva sAdhuoMkA upakAra karaneke lie thA // 136 / / usa svAbhimAnIkA mana puNya kAryoMkA smaraNa karaneke lie thaa| usakI Ayu dharmakA upakAra karanevAlI thI aura usakA zarIra parAkramakA upakAra karaneke lie thA // 137 // vaha pitAke samAna prANiyoMke samUhapara anukampA karanevAlA thaa| bIte hue sukAlako taraha Aja bhI prANI usakA smaraNa karate haiM // 138|| zIlarUpI AbhUSaNako dhAraNa karanevAle usa ratnazravAke lie parastro mAtAke samAna thii| para-dravya taNake samAna thA aura para-puruSa apane zarIrake samAna thA arthAta jisa prakAra vaha apane zarIrakI rakSA karatA thA usI prakAra para-puruSakI bhI rakSA karatA thA // 139|| jaba guNI manuSyoMkI gaNanA zurU hotI thI taba vidvAn loga sabase pahale isIko ginate the aura jaba doSoMkI carcA hotI thI taba prANI isakA smaraNa hI nahIM karate the // 140 / / usakA zarIra mAno pRthivI Adise atirikta anya mahAbhUtoMse racA gayA thA anyathA usakI vaha anokhI zobhA kaise hotI ? // 141 / / vaha jaba vArtAlApa karatA thA taba aisA jAna par3atA thA mAno amRta hI sIMca rahA ho| vaha itanA udAttacarita thA ki mAno hamezA mahAdAna hI detA rahatA ho // 142 / / janmAntarameM bhI usa 1. nirgatAsI m.| Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva 149 yazo vibhUSaNaM tasya bhUSaNAnAM subhUSaNam / guNAH kIrtyA samaM tasmin sakuTumbA iva sthitAH // 144 // sabhUtiM paramAM vAJchan kramAd gotrasamAgatAm / saMtyAjito nijaM sthAnaM patyA svarganivAsinAm // 145 // parityajya bhayaM dhIro vidyAM sAdhayituM kSamaH / raudraM bhUtapizAcAdinAdi puSpAdikaM vanam // 146 // vidyAyAM viditAM pUrvamathoM tadbhAminIM sutAm / vyomabindurdadAvasmai tapase paricArikAm // 147 // tasya sA yoginaH pArce vinItA samavasthitA / kRtAJjalipuTAdezaM vAJchantI tanmukhodgatam // 148 // tataH samAptaniyamaH kRtasiddhanamaskRtiH / ekAkinAM satAM bAlAM dRSTA saralalocanAm // 149 // nIlotpalekSaNAM padmavaktrAM kundadala dvijAm / zirISamAlikAbAhu pATalAdantavAsasam // 150 // bakulAmodaniHzvAsAM campakatviksamatviSam / kusumairiva niHzeSAM nirmitAM dadhatIM tanum // 151 // padmAlayA padmAM rUpeNaiva vazIkRtAm / paramotkaNThayAnItAM pAdavinyastalocanAm // 152 // apUrvapuruSA lokalajjitAnatavigrahAm / sasAdhvasavinikSiptaniHzvAsotkampitastanIm // 153 // lAvaNyena vilimpantIM pallavAnantikAgatAm / niHzvAsAkRSTamattAlikulavyAkulitAnanAm // 154 // saukumAryAdivodAsad bibhyatAnatinirbharam | yauvanena kRtAzleSAM saMbhUtiM yoSitaH parAm // 155 // gRhItvevAkhila straiNaM lAvaNyaM trijagadgatam / karmabhirnirmitAM kartumadbhutaM sArvalaukikam // 156 // mahAbuddhimAnne dharma, artha, kAma meM se eka dharmaM meM hI mahAn prayatna kiyA thA // 143 // saba AbhUSaNoMkA AbhUSaNa yaza hI usakA AbhUSaNa thA / guNa usameM kIrti ke sAtha isa prakAra raha rahe the mAno usake kuTumbI hI hoM // 144 // vaha ratnazravA, apanI vaMza-paramparAse calI AyI utkRSTa vibhUtiko prApta karanA cAhatA thA para indra vidyAdhara ne use apane sthAnase cyuta kara rakhA thA // 145 // nidAna, vaha dhIra-vIra vidyA siddha karaneke lie, jahA~ bhUta-pizAca Adi zabda kara rahe the aise mahAbhayaMkara puSpa vanameM gayA || 146 || so ratnazravA to idhara vidyA siddha kara rahA thA udhara vidyAke viSaya meM pahale se hI parijJAna rakhanevAlI tathA jo bAdameM ratnazravAkI patnI honevAlI thI aisI apanI choTI kanyA kekasIko vyomabindune usakI tapakAlIna paricaryA ke lie bhejA || 147 || so kasI usa yogI ke samIpa bar3e vinayase hAtha jor3e khar3I huI usake mukhase nikalanevAle AdezakI pratIkSA kara rahI thI || 148|| tadanantara jaba ratnazravAkA niyama samApta huA taba vaha siddha bhagavAnko namaskAra kara uThA / usI samaya usakI dRSTi akelI khar3I kekasIpara par3I / kekasIkI A~khoM se saralatA Tapaka rahI thI || 149 || usake netra nIlakamalake samAna the, mukha kamalake samAna thA, dA~ta kundakI kalIke samAna the, bhujAe~ zirISako mAlAke samAna thIM, adharoSTha gulAbake samAna thA || 15 || usakI zvAsase maulizrI ke phUloMkI sugandhi A rahI thI, usakI kAnti campeke phUla ke samAna thI, usakA sArA zarIra mAno phUloMse hI banA thA / / 151 / / ratnazravAke pAsa khar3I kekasI aisI jAna par3atI thI mAno usake rUpase vazIbhUta ho lakSmI hI kamalarUpI gharako chor3akara bar3I utkaNThAse usake pAsa AyI ho aura usake caraNoM meM netra gar3Akara khar3I ho // / 152 || apUrva puruSa ke dekhanese utpanna lajjAke kAraNa usakA zarIra nocekI ora jhuka rahA thA tathA bhayasahita nikalate hue zvAsocchvAsase usake stana kampita ho rahe the || 153 || vaha apane lAvaNyase samIpameM par3e pallavoMko lipta kara rahI thI tathA zvAsocchvAsakI sugandhise AkRSTa madonmatta bhramaroMke samUha vanako Akulita kara rahI thI || 154 || vaha atyadhika saukumArya ke kAraNa itanI adhika nIce ko jhuka rahI thI ki yauvana Darate-Darate hI usakA AliMgana kara rahA thA / kekasI kyA thI mAno arrant parama sRSTi thI || 155 || samasta saMsAra sambandhI Azcarya ikaTThA karaneke lie hI mAno 1. puSpAntakaM ma / 2. madyonAdbhAvinIM ka. kha. ja. ( mandodyotodbhAvinIm ) / 3. sutAM ma / 4. vAsasAm ma. / 5. vilapantIM ma / 6 -nantikIgatAn ma. / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 padmapurANe zarIreNeva saMyuktAM sAkSAdvidyAmupAgatAm / vazIkRtAmudAreNa tapasA kAntizAlinIm // 157 // papraccha priyayA vAcA karuNAvAn svamAvataH / pramadAsu vizeSeNa kanyakAsu tato'dhikam // 15 // kasyAsi duhitA bAle kimartha vA mahAvane / ekAkinI mRgIvAsmin yUthAd bhraSTAvatiSThase // 159 // ke vA bhajanti te varNA nAma puNyamanorathe / pakSapAto bhavatyeva yoginAmapi sajane // 16 // tasmai sAkathayad vAcA gadgadatvamupetayA / dadhatyAtyantamAdhurya cetazcoraNadakSayA // 16 // utpannA mandavatyaGge vyomabindorahaM sutA / kekasIti bhavatsevAM kartuM pitrA nirUpitA // 162 // tatraiva samaye tasya siddhA vidyA mahaujasaH / mAnasastambhinI nAmnA kSaNadarzitavigrahA // 163 // tato vidyAprabhAveNa tasminneva mahAvane / puraM puSpAntakaM nAma kSaNAttena nivezitam // 16 // kRtvA pANigRhItAM ca kekasI vidhinA ttH| reme tatra pure prApya bhogAn mAnasakalpitAn // 165 // babhUva ca tayoH prItirjAyA patyoranuttarA / kSaNArddhamapi no sehe viyoga yA sucetasoH // 166 // mRtAmiva sa tAM mene locanAgocarasthitAm / nimeSAdarzanAnmlAniM vrajantIM mRdumAnasAm // 167 // vaktracandre'kSiNI tasyAstasya nityaM vyavasthite / sarveSAM vA hRSIkANAM sA babhUvAsya bandhanam // 168 // 'ananyajena rUpeNa yauvanena dhanazriyA / vidyAbalena dharmaNa saktirAsItparaM tayoH // 169 / / vrajantI vrajyayA yukne tiSThantI sthitimAgate / chAyeva sAbhavat patyAvanuvartanakAriNI // 170 // tribhuvanasambandhI samasta striyoMkA saundarya ekatrita kara karmoMne usakI racanA kI thI // 156 / / vaha kekasI aisI jAna par3atI thI mAno ratnazravAke utkRSTa tapase vazIbhUta huI kAntise suzobhita sAkSAt vidyA hI zarIra dharakara sAmane khar3I ho // 157 // ratnazravA svabhAvase hI dayAlu thA aura vizeSakara striyoMpara tathA unase bhI adhika kanyAoMpara adhika dayAlu thA ataH usane priya vacanoMse pUchA ki he bAle ! tU kisakI lar3akI hai ? aura isa mahAvanameM jhuNDase bichur3I hariNIke samAna kisa lie khar3I hai ? // 158-159|| he puNya manorathe ! kauna-se akSara tere nAmako prApta haiM ? ratnazravAne kekasIse aisA pUchA so ucita hI thA kyoMki sajjanake Upara sAdhuoMkA bhI pakSapAta ho hI jAtA hai // 160 / isake uttarameM ananta mAdhuryako dhAraNa karanevAlI evaM cittake curAne meM samartha gadgada vANIse kekasIne kahA ki maiM mandavatIke zarIrase utpanna rAjA vyomabindukI putrI hU~, kekasI merA nAma hai aura pitAkI preraNAse ApakI sevA karaneke lie AyI hU~ // 161-162 // usI samaya mahAtejasvI ratnazravAko mAnasaMstambhinI nAmakI vidyA siddha ho gayI so usa vidyAne usI samaya apanA zarIra prakaTa kara dikhAyA // 163 / / tadanantara usa vidyAke prabhAvase usane usI vanameM tatkSaNa hI puSpAntaka nAmakA nagara basAyA // 164 / / aura kekasIko vidhipUrvaka apanI strI banAkara usake sAtha manacAhe bhoga bhogatA huA vaha usa nagarameM krIr3A karane lagA // 164-165 / / zobhanIya hRdayako dhAraNa karanevAle una donoM dampatiyoMmeM aisI anupama prIti utpanna huI ki vaha Adhe kSaNake lie bhI unakA viyoga sahana nahIM kara sakatI thI // 166 / / yadi kekasI kSaNa-bharake lie bhI ratnazravAke netroMke ojhala hotI thI to vaha use aisA mAnane lagatA thA mAno mara ho gayI ho| aura kekasI bhI yadi use pala-bharake lie nahIM dekhatI thI to mlAniko prApta ho jAtI thI-usakI mukhako kAnti murajhA jAtI thii| komala cita to usakA thA hI // 167 / ratnazravAke netra sadA kekasIke mukhacandrapara hI gar3e rahate the athavA yoM kahanA cAhie ki kekasI, ratnazravAkI samasta indriyoMkA mAno bandhana hI thI // 168 / / anupama rUpa, yauvana, dhana-sampadA, vidyAbala aura pUrvopArjita dharmake 1. tvmihaavnau.| 2. puNyamanorathaiH / 3. darzanamlAni ma. / 4. ananyajakarUpeNa ma. / 5. vrajayA ma., k.| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva athAsau vipule kAnte kSIrAkUpArapANDure / ratnadIpakRtAloke dukUlapaTakomale // 171 // yatheSTegalake nyastanAnAvarNopadhAnake / niHzvAsAmodanirNidvirephasamupAsite // 172 // paritaH sthitayAmastrIvinidranayanekSite / tanudanta vinirmANapaTTake zayanottame // 173 // cintayantI guNAn patyumanobandhanakAriNaH / vAJchantI ca sutotpattiM sukhaM nindrAmupAgatA // 17 // IkSAMcakre parAn svapnAn mahAvismayakAriNaH / avyaktacalanAdhyAyisakhIvIkSitavigrahA // 175 // tataH prabhAtatUryeNa zaGkhazabdAnukAriNA / mAgadhAnAM ca vANIbhiH suprabodhanamAgatA // 176 // kRtamaGgalakAryArthyaM nepathyaM dadhatI zubham / sakhIbhiranvitAgacchan manojJA bharturantikam // 177 // AsInA cAJjaliM kRtvA patyuH pAveM suvibhrmaa| bhadrAsaneM'zukacchanne kramAt svapnAnnyavedayat // 178 // adya rAtrau mayA yAme carame nAtha vIkSitAH / trayaH svapnAH zrutau teSAM prasAdaM kartumarhasi // 179 // bRhadvandaM gajendrANAM dhvaMsayan paramaujasA / kukSimAsyena me siMhaH praviSTo nabhasastalAt // 180 // vidrAvayan mayUkhaizca dhvAntaM gajakulAsitam / sthito vihAyaso madhyAdaGke kamalabAndhavaH // 181 // kurvanmanoharA lIloM dUrayan timiraM karaiH / akhaNDamaNDalo dRSTaH puraH kumudanandanaH // 182 // dRSTamAtreSu caiteSu vismayAkrAntamAnasA / prabhAtatUryanAdena gatAhaM vItanidratAm // 183 // kAraNa una donoMmeM paraspara parama Asakti thI // 169|| jaba ratnazravA calatA thA taba kekasI bhI calane lagatI thI aura jaba ratnazravA baiThatA thA to kekasI bhI baiTha jAtI thii| isa taraha vaha chAyAke samAna patikI anugAminI thI // 170 // athAnantara-eka dina rAnI kekasI ratnoMke mahala meM aisI zayyApara par3I thI ki jo vizAla thI, sundara thI, kSIrasamadrake samAna sapheda thI, ratnoMke dIpakoMkA jisapara prakAza phaila rahA thA. jo rezamI vastrase komala thI, // 171 / jisapara yatheSTa gaddA bichA huA thA, raMgabiraMgI takiyA~ rakhI huI thI, jisake Asa-pAsa zvAsocchvAsakI sugandhise jAgarUka bhauMre ma~DarA rahe the / / 172 / / cAroM ora paharepara khar3I striyA~ jise nidrArahita netroMse dekha rahI thIM, aura jisake samIpa hI hAthI-dA~takI banI choTI-sI caukI rakhI huI thI aisI uttama zayyApara kekasI manakA bandhana karanevAle patike guNoMkA cintavana karatI aura putrotsattikI icchA rakhatI huI sukhase so rahI thI // 173-174 / / usI samaya sthira hokara dhyAna karanevAlI arthAt sUkSma dekha-rekha rakhanevAlI sakhiyA~ jisake zarIrakA nirIkSaNa kara rahI thIM aisI kekasIne mahAAzcarya utpanna karanevAle utkRSTa svapna dekhe ||175 / / tadanantara zaMkhoMke zabdakA anukaraNa karanevAlI prAtaHkAlIna turahIkI madhura dhvani aura cAraNoMkI ramya vANIse kekasI prabodhako prApta huI // 176 / / so maMgala kArya karaneke anantara zubha tathA zreSTha nepathyako dhAraNa kara manako haraNa karatI huI, sakhiyoMke sAtha patike samIpa pahu~cI // 177 // vahA~ hAtha jor3a, hAva-bhAva dikhAtI huI, patike samIpa, uttama vastrase AcchAdita sophApara baiThakara usane svapna dekhanekI bAta kahI / / 178 // usane kahA ki he nAtha ! Aja rAtrike pichale pahara maiMne tIna svapna dekhe haiM so unheM sunakara prasannatA kIjie // 179 / / pahale svapnameM maiMne dekhA hai ne utkRSTa tejase hAthiyoMke baDe bhArI jhaNDako vidhvasta karatA haA eka siMha AkAzatalase nIce utarakara mukha-dvArase mere udarameM praviSTa huA hai // 180 // dUsare svapna meM dekhA hai ki kiraNoMse hAthiyoMke samUhake samAna kAle andhakArako dUra haTAtA huA sUrya AkAzake madhya bhAgameM sthita hai // 181 / / aura tIsare svapnameM dekhA hai ki manohara lIlAko karatA aura kiraNose andhakArako dUra haTAtA huA pUrNa candramA hamAre sAmane khar3A hai // 182 / / ina svapnoMke dikhate hI merA mana 1. yatheSTadehavinyasta- ma. / 2. samupAsate ma. / 3. yAmazrI m.| 4. tatra danta ma. / 5. avyaktacalanAdAyi ma. / avyaktavalanAdAyi k.| 6. sApi prabodha ma. / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 padmapurANe kimetaditi nAtha tvaM jJAtumarhasi sAMpratam / jJAtavyeSu hi nArINAM pramANaM priyamAnasam // 184 // tato'STAGganimittajJaH kuzalo jinazAsane / ratnazravAH pramodena svapnArthAn vyavRNot kramAt // 185 // utpatsyante trayaH putrAstrijagadgatakIrtayaH / tava devi mahAsattvAH kulavRddhividhAyinaH // 186 // bhavAntaranibaddhana sukRtenottamakriyAH / vallabhatvaM prapatsyante sureSvapi suraiH samAH // 187 // kAntyutsAritatArezA diiptyutsaaritbhaaskraaH| gAmbhIryajitatoyezAH sthairyotsAritabhUdharAH // 188 // cArukarmaphalaM bhuktvA svarga zeSasya karmaNaH / paripAkamavApsyanti surairapyaparAjitAH // 189 // dAjena kAmajaladAzcakravartisamarddhayaH / varasImantinIcetolocanAlImalimlucAH // 190 // zrIvatsalakSaNAtyantarAjitottuGgavakSasaH / nAmamAtrazrutidhvastamahAsAdhanazatravaH // 191 // bhavitA prathamasteSAM nitAntaM jagate hitaH / sAhasaikarasAsaktaH zatrapadmakSapAkaraH // 192 // saMgrAma gamanAttasya bhaviSyati samantataH / zarIraM nicitaM cAroccaromAJcakaNTakaiH // 193 // nidhAnaM karmaNAmeSa dAruNAnAM bhaviSyati / vastunyUrIkRte tasya na zakro'pi nivartakaH // 194 // kRtvA smitaM tato devI paramapramadAJcitA / bhatarAnanamAlokya vinayAdityabhASata / / 195 / / arhanmatAmRtAsvAdasucitAbhyAM kathaM prabho / AvAbhyAM prApya janmAyaM krUrakarmA bhaviSyati // 196 // Avayonana majApi jinavAkyena bhAvitA / mavedamRtavallIto viSasya prasavaH katham // 197 / / pratyuvAca sa tAmevaM priye zRNu varAnane / karmANi kAraNaM tasya na vayaM kRtyavastuni // 198 // Azcaryase bhara gayA aura usI samaya prAtaHkAlIna turahIkI dhvanise merI nidrA TUTa gayI / / 183|| he nAtha ! yaha kyA hai ? ise Apa hI jAnaneke yogya haiM kyoMki striyoMke jAnane yogya kAryoM meM patikA mana hI pramANabhUta hai / / 184 // tadanantara aSTAMga nimittake jAnakAra evaM jina-zAsanameM kuzala ratnazravAne bar3e harSase kramapUrvaka svapnoMkA phala kahA / / 185 / / unhoMne kahA ki he devi ! tumhAre tIna putra hoNge| aise putra ki jinakI kIrti tInoM lokoMmeM vyApta hogI, jo mahAparAkramake dhArI tathA kulakI vRddhi karanevAle hoMge // 186 / / ve tInoM hI putra pUrva bhavameM saMcita puNyakarmase uttama kArya karanevAle hoMge, devoMke samAna hoMge aura devoMke bhI prItipAtra hoMge / / 187 / / ve apanI kAntise candramAko dUra haTAveMge, tejase sUryako dUra bhagAveMge aura sthiratAse parvatako ThakarAveMge // 188 // svargameM puNya karmakA phala bhoganeke bAda jo kucha karma zeSa bacA hai aba usakA phala bhogeNge| ve itane balavAn hoMge ki deva bhI unheM parAjita nahIM kara sakeMge // 189 // ve dAnake dvArA manorathako pUrNa karanevAle megha hoMge, cakravartiyoMke samAna Rddhike dhAraka hoMge, aura zreSTha striyoMke mana tathA netroMko curAnevAle hoMge // 190 // unakA unnata vakSaHsthala zrIvatsa cihnase atyanta suzobhita hogA, aura unakA nAma sunate hI bar3I-bar3I senAoMke adhipati zatru naSTa ho jAveMge // 191 // una tInoM putroMmeM prathama putra jagatkA atyanta hitakArI hogA, sAhasake kAryameM vaha bar3e premase Asakta [ zatrurUpI kamaloMko nimIlita karane ke lie candramAke samAna hogA // 192 // vaha yuddhakA itanA premI hogA ki yuddha meM jAte hI usakA sArA zarIra khar3e hue romAMcarUpI kaMTakoMse vyApta ho jAvegA / / 193 / / vaha ghora bhayaMkara kAryoMkA bhANDAra hogA tathA jisa kAryako svIkRta kara legA usase use indra bhI dUra nahIM haTA sakegA // 194|| patike aise vacana suna parama pramodako prApta huI kekasI, manda hAsakara tathA patikA mukha dekhakara vinayase isa prakAra bolI ki he nAtha! hama donoM kA citta to jinamatarUpI amRtake AsvAdase atyanta nirmala hai phira hama logoMse janma pAkara yaha putra krUrakarmA kaise hogA ? // 195-196 / / nizcayase hama donoMkI majjA bhI jinendra bhagavAnke vacanoMse saMskArita hai phira hamase aise putrakA janma kaise hogA ? kyA kahIM amRtakI velase viSakI bhI utpatti hotI hai ? // 197 / / isake uttarameM rAjA ratnazravAne kahA ki he priye ! he utkRSTamukhi ! 1. sthairyAtsAdita m.| 2. nizcitaM m.| 3. ca ma. / , Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva 153 mUlaM hi kAraNaM karmasvarUpaviniyojane / nimittamAtramevAsya jagataH pitarau smRtau / / 199 // bhaviSyato'nujAvasya jinamArgavizAradau / guNagrAmasamAkINI suceSTau zIlasAgarau // 20 // sudRDhaM sukRte lagnau bhavaskhalanamItitaH / satyavAkyaratau sarvasattvakAruNyakAriNau // 201 // tayorapi puropAttaM saumyakarma mRdusvane / kAraNaM karuNopete yato hetusamaM phalam / / 202 / / evamuktvA jinendrANAM tAbhyAM pUjA pravartitA / manasApi pratItena'prayatAbhyAmahardivama // 23 // tato garbhasthite sattve prathame mAturIhitam / babhUva krUramatyantaM haThanirjitapauruSam // 20 // abhyavAJchatpadanyAsaM kartuM mUrdhasu vidviSAm / raktakardamadigdheSu parisphuraNakAriSu // 205 // AjJAM dAtumabhiprAyaH surarAje'pyajAyata / huGkAramukharaM cAsyamantareNApi kAraNam // 206 // niSThuratvaM zarIrasya nirjitazramavattarA / kaThorA ghargharA vANI dRSTipAtAH parisphuTAH // 207 // darpaNe vidyamAne'pi sAyake'pazyadAnanam / kathamapyAnamanmUrddhA gurUNAmapi vandane // 20 // pratipakSAsanAkampaM kurvannatha vinirgtH| saMpUrNa samaye tasyAH kaH prANI sadAruNaH // 201 // prabhayA tasya jAtasya divAkaradurIkSayA / parivargasya netraughAH 'suvanasthagitA iva // 210 // bhUtaizca tADanAd bhUto dundubheruddhato dhvaniH / kabandhaiH zatrugeheSu kRtamutpAtanartanam // 211 // tato janmotsavastasya mahAn pitrA pravartitaH / unmattikeva yatrAsIt prajA svecchAvidhAyinI // 212 // www AANAawana isa kAryameM kama hI kAraNa haiM hama nahIM // 198 / / saMsArake svarUpakI yojanAmeM karma hI mUla kAraNa haiM mAtA-pitA to nimitta mAtra haiM // 199 / / isake donoM choTe bhAI jinamArgake paNDita, guNoMke samUhase vyApta, uttama ceSTAoMke dhAraka tathA zIlake sAgara hoMge // 200 // saMsArameM kahIM merA skhalana na ho jAye isa bhayase ve sadA puNya kAryameM acchI taraha saMlagna raheMge, satya vacana bolane meM tatpara hoMge aura saba jIvoMpara dayA karanevAle hoMge // 201 // he komala zabdoMvAlI tathA dayAse yukta priye ! una donoM putroMkA pUrvopArjita puNya karma hI unake isa svabhAvakA kAraNa hogA so ThIka hI hai kyoMki kAraNake samAna hI phala hotA hai // 202 / / aisA kahakara rAta-dina sAvadhAna rahanevAle mAtA-pitAne prasanna cittase jinendra bhagavAnkI pUjA kI // 203 / / tadanantara jaba garbhameM prathama bAlaka AyA taba mAtAkI ceSTA atyanta kara ho gyii| vaha haThapUrvaka puruSoMke samUhako jItanekI icchA karane lgii| vaha cAhane lagI ki maiM khUnakI kIcar3ase lipta tathA chaTapaTAte hue zatruoMke mastakoMpara paira rakhU // 204-205 / / devarAja-indrake Upara bhI AjJA calAnekA usakA abhiprAya hone lgaa| binA kAraNa hI isakA mukha huMkArase mukhara ho uThatA / / 206 / / usakA zarIra kaThora ho gayA thA, zatruoMko jItanemeM vaha adhika zrama karatI thI, usakI vANI karkaza tathA gharghara svarase yukta ho gayI thI, usake dRSTipAta bhI niHzabda honese spaSTa hote the // 207 / / darpaNa rahate hue bhI vaha kRpANameM mukha dekhatI thI aura gurujanoMko vandanAmeM bhI usakA mastaka kisI taraha bar3I kaThinAIse jhukatA thA // 208|| tadanantara samaya pUrNa honepara vaha bAlaka zatruoMke Asana kaeNpAtA huA mAtAke udarase bAhara nikalA arthAt utpanna huA // 209 / / sUryake samAna kaThinAIse dekhane yogya usa bAlakakI prabhAse prasUti-gRhameM kAma karanevAle parijanoMke netra aise ho gaye jaise mAno kisI saghana vanase hI AcchAdita ho gaye hoM // 210 / / bhUtajAtike devoM dvArA tADita honeke kAraNa dundubhi bAjoMse bahuta bhArI zabda utpanna hone lagA aura zatruoMke gharoMmeM sirarahita dhar3a utpAtasUcaka nRtya karane lage // 211 / / tadanantara pitAne putrakA bar3A bhArI janmotsava kiyaa| aisA janmotsava ki jisameM prajA pAgalake samAna apanI1. prayAtAbhyA- m.| 2. padaM nyAsaM m.| 3. surarAjye'pyajAyata m.| 4. sudAruNaH m.| 5. saghanasthagitA iva ma. / sughanasthagitA iva kha. / 20 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 padmapurANe atha meruguhAkAre tasmin sUtigRhodare / zayane sasmitastiSThan raktapAdatalazcalaH // 213 // uttAnaH kampayan bhUmi lIlayA zayanAntikAm / sadyaH samutthitAdityamaNDalopamadarzanaH // 214 // dattaM rAkSasanAthena meghavAhanarUDhaye / purA nAgasahasreNa rakSitaM prasphuraskaram // 215 // pinaddhaM rakSasAM bhItyA na kencidihaantre| AdareNa vinA hAraM kareNAkarSadarbhakaH // 216 // hAramuSTiM tato bAlaM dRSTvA mAtA sasaMbhramA / cakArAGke mahAsnehAt samAjaghau ca mUrdhani // 217 // dRSTvA pitA ca taM bAlaM sahAraM paramAdabhutam / mahAneSa naraH ko'pi bhaviteti vyacintayat // 218 // nAgendrakRtarakSeNa hAreNa rmte'munaa| ko'nyathA yasya no zaktirbhaviSyati janAtigA // 219 // cAraNena samAdiSTaM sAdhunA yadvacaH purA / idaM tadvitathaM naiva jAyate yatibhASitam // 220 // dRSTAzcarya sa hAro'sya jananyA bhItimuktayA / pinaddho mAsayannAzA daza jAlena rociSAm // 221 // sthUlasvaccheSu ratneSu navAnyAni mukhAni yat / hAre dRSTAni yAto'sau taddazAnanasaMjJitAm // 222 // bhAnukarNastato jAtaH kAle'tIte kiyatyapi / yasya bhAnuriva nyastaH karNayorgaNDazobhayA // 223 // tatazcandranakhA jAtA pUrNacandrasamAnanA / udyadarddhazazAGkAbhanakhabhAsitadiGamukhA // 224 // tato vibhISaNo jAtaH kRtaM yena vibhISaNam / jAtamAtreNa pApAnAM saumyAkAreNa sAdhunA // 225 // dehavattvaM jagAmAsau sAkSAddharma ivottamaH / adyApi guNajA yasya kIrtirjagati nirmalA // 226 // apanI icchAke anusAra vibhinna prakArake kArya karatI thI // 212 // athAnantara jisake pairake talue lAla-lAla the aisA vaha bAlaka meruparvatakI guhAke samAna AkAravAle prasUtikAgRhameM zayyAke Upara manda-manda ha~satA huA par3A thaa| hAtha-paira hilAnese caMcala thA, citta arthAt UparakI ora mukha kara par3A thA, apanI lIlAse zayyAkI samIpavartI bhUmiko kampita kara rahA thA, aura tatkAla udita hue sUryamaNDalake samAna dedIpyamAna thA // 213--214 / / bahuta pahale meghavAhanake lie rAkSasoMke indra bhImane jo hAra diyA thA, hajAra nAgakumAra jisakI rakSA karate the, jisakI kiraNeM saba ora phaila rahI thIM aura rAkSasoMke bhayase isa antarAlameM jise kisIne nahIM pahanA thA aise hArako usa bAlakane anAyAsa hI hAthase khIMca liyA // 215-216 / / bAlakako muTThI meM hAra liye dekha mAtA ghabar3A gyii| usane bar3e snehase use uThAkara godameM le liyA aura zIghra hI usakA mastaka saMgha liyA // 217|| pitAne bhI usa bAlakako hAra liye bar3e Azcaryase dekhA aura vicAra kiyA ki yaha avazya hI koI mahApuruSa hogA // 218 // jisakI zakti lokottara nahIM hogI aisA kauna puruSa nAgendroMke dvArA surakSita isa hArake sAtha krIr3A kara sakatA hai / / 219|| cAraNaRddhidhArI munirAjane pahale jo vacana kahe the ve yahI the kyoMki muniyoMkA bhASaNa kadApi mithyA nahIM hotA // 220 / / yaha Azcarya dekha mAtAne nirbhaya hokara vaha hAra usa bAlakako pahanA diyaa| usa samaya vaha hAra apanI kiraNoMke samUhase dasoM dizAoMko prakAzamAna kara rahA thA // 221 / / usa hArameM jo bar3e-bar3e svaccha ratna lage hue the unameM asalI mukhake sivAya nau mukha aura bhI pratibimbita ho rahe the isalie usa bAlakakA dazAnana nAma rakhA gayA // 222 // dazAnanake bAda kitanA hI samaya bIta jAnepara bhAnukarNa utpanna huaa| bhAnukarNake kapola itane sundara the ki unase aisA jAna par3atA thA mAno usake kAnoMmeM bhAnu arthAt sUrya hI pahanA rakhA ho // 223 / / bhAnukarNake bAda candranakhA nAmA putrI utpanna huii| usakA mukha pUrNa candramAke samAna thA aura ugate hue ardhacandramAke samAna sundara nakhoMkI kAntise usane samasta dizAoM ko prakAzita kara diyA thA // 224 // candranakhAke bAda vibhISaNa huaa| usakA AkAra saumya thA tathA vaha sAdhu prakRtikA thaa| usane utpanna hote hI pApI logoMmeM bhaya utpanna kara diyA thA // 225 // vibhISaNa aisA jAna par3atA thA mAno sAkSAt utkRSTa dharma hI zarIravattAko prApta huA . Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM pavaM bAlakrIDApi bhImAbhUddazagrIvasya bhAsvataH / kanIyasostu 'sAnandaM vidadhe vidviSAmapi // 227 // zuzubhe bhrAtRmadhye sA kanyA sundaravigrahA / divasArkazazAGkAnAM madhye saMdhyeva satkriyA // 228 // mAturaGke sthito'thAsau ghRtacUDaH kumArakaH / dazAnano dazAzAnAM kurvan jyotsnAM dvijatviSA // 229 // namasA prasthitaM kvApi dyotayantaM dizastviSA / yuktaM khecaracakreNa vibhUtibalazAlinA // 230|| kakSA vidyutkRtodyatairmadadhArAvisarjimiH / veSTitaM dantijImUtaiH karNazaGkha balAhakaiH // 231 // mahatA sUryanAdena zrutivAdhiryakAriNA / kurvANaM mukharaM cakraM dizAmuruparAkramam // 232 // grasitveva vimuJcantaM balena purato nabhaH / dhIro vaizravaNaM vIkSAMcakre dRSTyA pragalmayA // 233 // mahimAnaM ca dRSTvAsya papraccheti sa mAtaram / nighnazcapalabhAvasya bAlabhAvena sasmitaH ||234|| amba ko'yamito yAti manyamAno nijaujasA / jagantRNamivAzeSaM balena mahatA vRtaH // 235 // tataH sAkathayattasya mAtRSvasIya eSa te / siddhavidyaH zriyA yukto mahatyA lokakIrtitaH // 236 // zatrUNAM janayan kampaM paryaTatyeSa viSTapam / mahAvibhavasaMpanno dvitIya iva bhAskaraH ||237 // bhavaskulamAyAtAM tavodvAsya pitAmaham / ayaM pAti purIM laGkAM dattAmindreNa vairiNA // 238 // manorathazatAneSa janakastava cintayan / tadarthaM na divA nidrAM na ca naktamavApnute ||239 || ahamapyanayA putra cintayA zoSabhAgatA / avAptaM maraNaM puMsAM svasthAnabhraMzato varam || 240 // 155 ho / usake guNoMse utpanna usako nirmala kIrti Aja bhI saMsAra meM sarvatra chAyI huI hai || 226 || tejasvI dazAnanakI bAlakrIr3A bhI bhayaMkara hotI thI jabaki usake donoM choTe bhAiyoMkI bAlakrIr3A zatruoM ko bhI Ananda pahu~cAtI thI ||227|| bhAiyoMke bIca sundara zarIrako dhAraNa karanevAlI kanyA candranakhA, aisI suzobhita hotI thI mAno dina sUrya aura candramAke bIca uttama kriyAoMse yukta sandhyA hI ho || 228 // athAnantara coTIko dhAraNa karanevAlA dazAnana eka dina mAtAkI goda meM baiThA huA apane dA~toMkI kiraNoMse mAno dazoM dizAoM meM cAMdanI phailA rahA thA, usI samaya vaizravaNa AkAza mArga se kahIM jA rahA thA / vaha apanI kAntise dizAoMko prakAzamAna kara rahA thA, vaibhava aura parAkrama se suzobhita vidyAdharoMke samUhase yukta thA tathA una hAthIrUpI meghoMse ghirA thA jo ki mAlArUpI bijalI ke dvArA prakAza kara rahe the, madarUpI jalakI dhArAko chor3a rahe the, aura jinake kAnoMmeM laTakate hue zaMkha valAkAoM ke samAna jAna par3ate the / vaizravaNa kAnoMko baharA karanevAle turahI ke vizAla zabdase dizAoMke samUhako zabdAyamAna kara rahA thA / vizAla parAkramakA dhAraka thA aura apanI bar3I bhArI senAse aisA jAna par3atA thA mAno sAmaneke AkAzako grasakara chor3a hI rahA ho / dazAnanane use bar3I gambhIra dRSTise dekhA || 229 - 233 || dazAnana lar3akapanake kAraNa caMcala to thA hI ataH usane vaizravaNakI mahimA dekha ha~sate-ha~sate mAtA se pUchA ki he mA ! apane pratApase samasta saMsArako tRNake samAna samajhatA huA, bar3I bhArI senAse ghirA yaha kauna yahA~se jA rahA hai ||234235|| taba mAtA usase kahane lagI ki yaha terI mausIkA lar3akA hai / ise aneka vidyAe~ siddha huI haiM, yaha bahuta bhArI lakSmI se yukta hai, lokameM prasiddha hai, mahAvaibhava se sampanna huA dUsare sUrya ke samAna zatruoMko ka~paka~pI utpanna karatA huA saMsArameM ghUmatA phiratA hai // 236- 237 / / indra vidyAdharane tere bAbAke bhAI mAlIko yuddhameM mArA aura bAbAko terI kula paramparAse calI AyI laMkApurIse dUra haTAkara ise dI so usI laMkAkA pAlana karatA hai || 238 || isa laMkAke lie tumhAre pitA saikar3oM manorathoMkA cintavana karate hue na dinameM caina lete haiM na rAtrimeM nIMda || 239 || he putra ! 1. sA krIDA / 2. dizAM suraparAkramam ma / 3. vIkSyAJcakre ma / 4. capalabhAvazca ma. / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 padmapurANe putra lakSmI kadA tu tvaM prApsyasi svakulocitAm / vizalyamiva yAM dRSTvA bhaviSyatyAvayormanaH // 241 // kadA nu bhrAtarAvetau vibhUtyA tava saMgatau / drakSyAmi vihitacchandau viSTape vItakaNTake // 242 // mAturdInavacaH zrutvA kRtvA garvasmitaM tataH / vibhISaNo babhANedamudyatkrodhaviSAGkuraH / / 243 / / dhanado vA bhavatyeSa devo vA ko'sya vIkSitaH / prabhAvo yena mAtastvaM karoSi paridevanam // 244 / / vIraprasavinI vIrA vijJAtajanaceSTitA / evaMvidhA satI kasmAd vadasi tvaM yathetarA // 245 / / zrIvatsamaNDitorasko 'dhyAyatAtatavigrahaH / adbhutaikaresAsaktanityaceSTo mahAbalaH // 246 / / bhasmacchannAgnivadmasmIkatu zakto'khilaM jagat / na manogocaraM prApto dazagrIvaH kimamba te // 247 / / gatyA jayedayaM cittamanAdarasamutthayA / taTAni girirAjasya pATayecca capeTayA // 248 // rAjamArgoM pratApasya stambhau bhuvanavezmanaH / aGkurau darpavRkSasya na jJAtAvasya te bhujau // 249 / / evaMkRtastavo'thAsau bhrAtrA guNakalAvidA / tejobahutaraM prApa sarpiSeva tanUnapAt // 250 // jagAda ceti kiM maatraatmno'tiviktthyaa| vadAmi zRNu yatsatyaM vAkyametadanuttaram // 25 // garvitA api vidyAbhiH saMbhaya mama khecarAH / ekasyApi na paryAptA bhujasya raNamUrddhani // 25 // kulocitaM tathApIdaM vidyArAdhanasaMjJakam / karma kartavyamasmAmistatkurvANarna laGghayate // 253 / / kurvantyArAdhanaM yatnAt sAdhavastapaso ythaa| ArAdhanaM tathA kRtyaM vidyAyAH khagagotrajaiH // 254 // maiM bhI isI cintAse sUkha rahI huuN| apane sthAnase bhraSTa honekI apekSA puruSoMkA maraNa ho jAnA acchA hai // 240 / / he putra ! tU apane kulake yogya lakSmIko kaba prApta karegA ? jise dekha hama donoMkA mana zalyarahita-sA ho sake // 241 / / maiM kaba tere ina bhAiyoMko vibhUtise yukta tathA niSkaNTaka vizva meM svacchanda vicarate hue dekhUgI ? ||242 / / mAtAke dIna vacana sunakara jisake krodharUpI viSake aMkura utpanna ho rahe the aisA vibhISaNa garvase musakarAtA huA bolA // 243 / / ki he mA! yaha dhanada ho cAhe deva ho, tumane isakA aisA kauna-sA prabhAva dekhA ki jisase tuma isa prakAra vilApa kara rahI ho // 244 / / tuma to vIraprasU ho, svayaM vIra ho, aura manuSyoMkI samasta ceSTAoMko jAnanevAlI ho / phira aisI hokara bhI anya strIkI taraha aisA kyoM kaha rahI ho // 245 // jarA dhyAna to karo ki jisakA vakSaHsthala zrIvatsake cihnase cihnita hai, vizAla zarIrako dhAraNa karanevAlA hai, jisakI pratidinakI ceSTAe~ eka Azcarya rasase hI sanI rahatI haiM, jo mahAbalavAn hai aura bhasmase AcchAdita agnike samAna samasta saMsArako bhasma karane meM samartha hai aisA dazAnana kyA kabhI tumhAre manameM nahIM AyA ? 246-247|| yaha anAdarase hI utpanna gatike dvArA manako jIta sakatA hai aura hAthakI capeTAse sumeruke zikhara vidIrNa kara sakatA hai / / 248 / / tumheM patA nahIM ki isakI bhujAe~ pratApakI pakkI sar3aka haiM, saMsArarUpI gharake khambhe haiM, aura ahaMkAra rUpI vRkSake aMkura haiM // 249 / / isa prakAra guNa aura kalAke jAnakAra vibhISaNa bhAIke dvArA jisakI prazaMsA kI gayI thI aisA rAvaNa, ghIke dvArA agnike samAna bahuta adhika pratApako prApta huA // 250 / / usane kahA ki mAtA ! apanI bahuta prazaMsA karanese kyA lAbha hai ? parantu saca bAta tumase kahatA hU~ so suna // 251 // vidyAoMke ahaMkArase phUle yadi sabake saba vidyAdhara milakara yuddhake maidAnameM AveM to merI eka bhujAke lie bhI paryApta nahIM haiM / / 252 / / phira bhI vidyAoMkI ArAdhanA karanA yaha hamAre kulake yogya kArya hai ataH use karate hue hameM lajjita nahIM honA cAhie // 253 / / jisa prakAra sAdhu bar3e prayatnase tapakI ArAdhanA karate haiM usI prakAra vidyAdharoMke gotraja puruSoMko bhI bar3e prayatnase vidyAkI ArAdhanA 1. dhyAyitA tatavigraham ma. / 2. rasAsikta ma. / 3. sumacchayA ma. / 4. agniH / 5. laGghayate ka., kha. / . Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva 157 ityuktvA dhArayanmAnamanujAbhyAM samanvitaH / pitRbhyAM cumbito mUrdhni kRtasiddhanamaskRtiH // 255 // prAptamaGgalasaMskAro nizcayasthiramAnasaH / nirgatya mudito gehAdulpapAta namastalam // 256 // kSaNAt prAptaM praviSTazca bhImaM nAma mahAvanam / daMSTrAkarAlavadanaiH krUrasatvairninAditam // 257 // suptAjagaranizvAsapreGkitodArapAdapam / nRtyadvyantarasaMghAtapAdakSobhitabhUtalam // 25 // mahAgahvaradezasya sUcyabhedatamazcayam / kAlenaiva svayaM klaptasaMnidhAnaM subhISaNam // 259 // yasyopari na gacchanti surAzcApi bhayArditAH / yacca bhImatayA prApa prasiddhiM bhuvanatraye // 26 // girayo durgamA yatra dhvAntavyAptaguhAnanAH / sArAzca taravo lokaM grasituM prodyatA iva // 261 // aminnacetasastatra gRhItvA zamamuttamam / durAzAdUritAtmAno dhavalAmbaradhAriNaH // 262 // pUrNendusaumyavadanAH zikhAmaNivirAjitAH / tapazcaritumArabdhAstrayo'pi bhrAtaro mahat // 263 // vidyA cASTAkSarA nItA varzatAM japalakSayA / sarvakAmAnnadA nAma divasADhena taistataH // 264 // annaM yathepsitaM tebhyaH sopaninye yatastataH / kSadhAjanitameteSAM saMbabhUva na pIDanam // 265 // tato japitumArabdhAH sucittAH SoDazAkSaram / mantraM koTisahasrANi yasyAvRtti dshoditaa||266|| jambUdvIpapatiryakSastamatha strIbhirAvRtaH / anAvRta iti khyAtaH prAptaH krIDitumicchayA // 267 // aGganAnAM tatastasya krIDantInAM suvibhramam / te taponihitAtmAnaH sthitA locanagocare // 26 // karanI cAhie // 254 // isa prakAra kahakara mAnako dhAraNa karatA huA rAvaNa apane donoM choTe bhAiyoMke sAtha vidyA siddha karane ke lie gharase nikalakara AkAzakI ora calA gyaa| jAte samaya mAtA-pitAne usakA mastaka cUmA thA, usane siddha bhagavAnko namaskAra kiyA thA, mAMgalika saMskAra use prApta hue the, usakA mana nizcayase sthira thA tathA prasannatAse bharA thA // 255 - 256 / / kSaNa-bharameM hI vaha bhIma nAmaka mahAvana meM jA phuNcaa| jinake mukha dAr3hoMse bhayaMkara the aise duSTa prANI usa vanameM zabda kara rahe the // 257 // sote hue ajagaroMke zvAsocchvAsase vahA~ bar3e-bar3e vRkSa kampita ho rahe the tathA nRtya karate hue vyantaroMke caraNa-nikSepase vahA~kA pRthivItala kSobhita ho rahA thA // 258 // vahA~ kI bar3I-bar3I guphAoMmeM sUcIke dvArA durbhedya saghana andhakArakA samUha vidyamAna thaa| vaha vana itanA bhayaMkara thA ki mAno sAkSAt kAla hI sadA usameM vidyamAna rahatA thaa||259|| deva bhI bhayase pIr3ita hokara usake Upara nahIM jAte the, tathA apanI bhayaMkaratAke kAraNa tInoM lokoMmeM prasiddha thA // 26 // jinakI gaphAoMke agrabhAga andhakArase vyApta the aise vahA~ ke parvata atyanta durgama the aura vahA~ ke sudRr3ha vRkSa aise jAna par3ate the mAno lokako grasane ke lie hI khar3e hoM // 261 / / jinake cittameM kisI prakArakA bhedabhAva nahIM thA, jinakI AtmAe~ khoTI AzAoMse dUra thIM, jo zukla vastra dhAraNa kara rahe the, jinake mukha pUrNacandramAke samAna saumya the aura jo cUr3AmaNise suzobhita the aise tInoM bhAiyoMne usa bhIma mahAvana meM uttama zAnti dhAraNa kara mahAn tapazcaraNa karanA prArambha kiyA // 262-263 // unhoMne eka lAkha japa kara sarvakAmAnnadA nAmakI ATha akSaroMvAlI vidyA Adhe hI dinameM siddha kara lI // 264|| yaha vidyA unheM jahA~tahA~se manacAhA anna lAkara detI rahatI thI jisase unheM kSudhA sambandhI pIr3A nahIM hotI thI // 265 // tadanantara hRdayako svastha kara unhoMne solaha akSaravAlA vaha mantra japanA zurU kiyA ki jisakI dasa hajAra karor3a AvRttiyA~ zAstroMmeM kahI gayI haiM // 266 / / tadanantara jambUdvIpakA adhipati anAvRta nAmakA yakSa apanI striyoMse AvRta ho icchAnusAra krIr3A karaneke lie usa vanameM AyA // 267 / / jinakI AtmA tapazcaraMNameM lIna thI aise tInoM bhAI, hAva-bhAva-pUrvaka krIr3A karanevAlI usa yakSakI striyoMke dRSTigocara hue // 268|| 1. vidAritam ma. / 2. dezasthaM ma. / 3. cASTAkSarI m.| 4. vazyatAM ma. / 5. -ditAH ma. / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 padmapurANe rUpeNa tAstatasteSAM samAkRSya kaceSviva / devyaH samIpamAnItAH kautukAkulacetasaH // 269 // ucustAsAmidaM kAzcitkuJcitAlakalAsinA / vaktreNa sadvirepheNa padmasya zriyamAzritAH // 27 // nitAntaM sukumArAGgA visarpakAntitejasaH / tapazcarata kiM kAyamaparityaktavAsasaH // 27 // bhogavinA na gAtrANAmIdRzI jAyate ruciH / IdRgdehatayA nApi zakyate parato bhayam // 272 // jaTAmukuTamAraH kva kva cedaM prathamaM vayaH / viruddhasaMprayogasya sraSTAro yUyamudgatAH // 273 // piinestntttaasphaalsukhsNgmnocitau| karau zilAdisaMgena kimartha prApitau vyathAma // 274 // aho hasIyasI buddhiryuSmAkaM rUpazAlinAm / bhogocitasya dehasya yatkRtaM duHkhayojanam // 275 // uttiSThata gRhaM yAmaH kimadyApi gataM budhAH / sahAsmAbhirmahAbhogAn prApnuta priyadarzanAn // 276 // tAbhirityuditaM teSAM na cakre mAnase padam / yathA sarojinIpatre payaso bindujAlakam // 277 // evamUcustatazcAnyAH sakhyaH kASThamayA ime / nizcalatvaM tathA hyeSAM sarveSvaGgeSu dRzyate // 278 // abhidhAyeti saMkrudhya rabhasAdupasRtya ca / vizAle hRdaye cakruravataMsena tADanam // 279 // tathApi te gatAH pravaNacetasaH / yataH kApuruSA eva skhalanti prastutAzayAt // 28 // devInivedanAd 'jambUdvIpezinA tataH / kRtvA ca smitamityuktAH prAptavismayacetasA // 281 // bho bhoH supuruSAH kasmAttapazcarata duSkaram / ArAdhayata vA devaM kataraM vadatAcirAt // 282 // tadanantara kautukase jinakA citta Akula ho rahA thA aisI deviyA~ zIghra hI unake pAsa isa prakAra AyIM mAno unake saundaryane coTI pakar3akara hI unheM khIMca liyA ho // 269 / / una deviyoMmeM kucha deviyA~ dhuMgharAle bAloMse suzobhita mukhase bhramarasahita kamalakI zobhA dhAraNa kara rahI thiiN| unhoMne kahA ki jinake zarIra atyanta sukumAra haiM, jinakI kAnti aura teja saba ora phaila rahA hai tathA vastrakA jinhoMne tyAga nahIM kiyA hai aise Apa loga kisa lie tapazcaraNa kara rahe haiM / / 270271 / / zarIroMkI aisI kAnti bhogoMke binA nahIM ho sktii| tathA Apake aise zarIra haiM ki jisase Apako kisI anyase bhaya bhI utpanna nahIM ho sakatA // 272 // kahA~ to yaha jaTArUpa mukuToMkA bhAra aura kahA~ yaha prathama tAruNya avasthA ? nizcita hI Apa loga viruddha padArthoM kA samAgama sRjaneke lie hI utpanna hue haiM // 273 / / sthUla stana-taToMke AsphAlanase utpanna sukhakI prAptike yogya apane ina hAthoMko Apa loga zilA Adi karkaza padArthoMke samAgamase pIr3A kyoM pahu~cA rahe haiM // 274 / / aho Azcarya hai ki rUpase suzobhita Apa logoMkI buddhi bar3I halakI hai ki jisase bhogoMke yogya zarIrako Apa loga isa taraha duHkha de rahe haiM / / 275 / / uTho ghara caleM, he vijJa puruSo ! aba bhI kyA gayA hai ? priya padArthoMkA avalokana kara hama logoMke sAtha mahAbhoga prApta karo // 276 / / una deviyoMne yaha saba kahA avazya, para unake cittameM ThIka usa taraha sthAna nahIM pA sakA ki jisa taraha kamalinIke patrapara pAnIke bUMdoMkA samUha sthAna nahIM pAtA hai // 277 / / tadanantara kucha dUsarI deviyA~ parasparameM isa prakAra kahane lagI ki he sakhiyo! nizcaya hI ye kASThamaya haiM-lakar3Ike putale haiM isIlie to inake samasta aMgoMmeM nizcalatA dikhAI detI hai // 278 // aisA kahakara tathA kucha kupita ho pAsameM jAkara una deviyoMne unake vizAla hRdayameM apane karNaphUloMse coTa pahu~cAyI / / 279 / / phira bhI nipuNa cittako dhAraNa karanevAle tInoM bhAI kSobhako prApta nahIM hue so ThIka hI hai kyoMki kAyara puruSa hI apane prakRta lakSyase bhraSTa hote haiM / / 280 // tadanantara deviyoMke kahanese jisake cittameM Azcarya utpanna ho rahA thA aise jambUdvIpAdhipati anAvRta yakSane bhI harSita ho una tInoM bhAiyoMse musakarAte hue kahA / / 281 // ki he satpuruSo! Apa loga kisa prayojanase kaThina tapazcaraNa kara rahe ho ? athavA kisa devakI ArAdhanA kara rahe ho ? so zIghra hI kaho 1. pItastana -ma. / 2. naivaM m.| 3. nAd dRSTA ma. / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva ityuktAste yadA tasthuH pustakarmagatA iva / tadA kopena yakSANAM patirevamabhASata // 283 // vismRtya mAmi devaM kamanyaM dhyAtumudyatAH / aho capalatAmISAM parameyamamedhasAm // 284 // upadravArthameteSAM tatkSaNaM ca pracaNDavAk / kiGkarANAmadAdAjJAmAjJAdAnapratIkSiNAm // 285 // svabhAvenaiva te krUrAH prApya tvAjJAM tato'dhikAm / nAnArUpadharAzcakruH purasteSAmiti kriyAH // 286 // kazcidutplutya vegena gRhItvA parvatonnatim / puraH papAta nirghAtAn ghAtayanniva sarvataH // 287 // sarpeNa veSTanaM kazciccakre sarvazarIragam / bhUtvA ca kesarI kazcid vyAdAyAsyaM samAgataH // 288 // caranye ravaM karNe vadhirIkRtadiGmukham / daMzahastimarudAvasamudratvaM gatAstathA // 289 // evaMvidhairupAyaiste yadA jagmurna vikriyAm / dhyAnastambhasamAsaktanizcalasvAntadhAraNAH // 290 // tadA mlecchabalaM bhImaM caNDacaNDAlasaMkulam / karAlamAyudhairuyairvikRtaM taistamonimam // 291 // kRtvA puSpAntakaM dhvastaM vijitya ca kilAhave / baddhvA ratnazravAsteSAM darzito bAndhavaiH samam // 292 // antaHpuraM ca kurvANaM vipralApaM manazchidam / yuSmAsu satsu putreSu duHkhaprAptamiti dhvanat // 293 // putrA rakSata mAM mlecchairhanyamAnaM mahAvane / teSAmiti puraH pitrA prayukto bhUriviplavaH // 294 // tADyamAnA ca caNDAlairmAtA nigaDasaMyutA / kacAkRSTA vimuJcantI dhArA nayanavAriNaH // 295 // jagAda pazyatAvasthAmIdRzIM me sutA vane / nItAhaM zabaraiH pallIM kathaM yuSmAkamagrataH // 296 // saMbhUya mama sarve'pi labdhavidyAbalA api / ekasyApi na paryAptA bhujasya vyomacAriNaH // 297 // / // 282 // yakSake aisA kahanepara bhI jaba ve miTTIse nirmita putaloMkI taraha nizcala baiThe rahe taba vaha kupita ho isa prakAra bolA ki || 283|| ye loga mujhe bhulAkara anya kisa devakA dhyAna karane ke lie udyata hue haiM / aho ! ina mUrkhokI yaha sabase bar3I capalatA hai || 284|| isa taraha kaThora vacana bolanevAle usa yakSendrane AjJA denekI pratIkSA karanevAle apane sevakoMko ina tIna bhAiyoMpara upadrava karanekI AjJA de dI || 285 || ve kiMkara svabhAvase hI krUra the phira usase bhI adhika svAmIkI AjJA pA cuke the isalie nAnA rUpa dhAraNa kara unake sAmane taraha-tarahakI kriyAe~ karane lage ||286|| koI yakSa vegase parvata ke samAna U~cA uchalakara unake sAmane aisA girA mAno saba orase vajra hI gira rahA ho ||287 || kisI yakSane sA~pa banakara unake samasta zarIrako lapeTa liyA aura koI siMha banakara tathA mu~ha phAr3akara unake sAmane A pahu~cA ||288 // kinhoMne kAnoMke pAsa aisA bhayaMkara zabda kiyA ki usase samasta dizAe~ baharI ho gayIM / tathA koI daMzamazaka banakara, koI hAthI banakara koI A~dhI banakara, koI dAvAnala banakara aura koI samudra banakara bhinna-bhinna prakArake upadrava karane lage ||289 || dhyAnarUpI khambhe meM baddha rahaneke kAraNa jinakA citta atyanta nizcala thA aise tInoM bhAI jaba pUrvokta upAyoMse vikArako prApta nahIM hue ||290 || taba unhoMne vikriyA se mlecchoM kI eka bar3I bhayaMkara senA bnaayii| vaha senA atyanta krodhI cANDAloMse yukta thI, tIkSNa zastroMse bhayaMkara thI aura andhakArake samUhake samAna jAna par3atI thI || 291 || taba unhoMne dikhAyA ki yuddha meM jItakara puSpAntaka nagarako vidhvasta kara diyA hai tathA tumhAre pitA ratnazravAko bhAIbandhuoM sahita giraphtAra kara liyA gayA hai || 292 || antaHpura bhI hRdayako tor3a denevAlA vilApa kara rahA hai aura sAtha hI sAtha yaha zabda kara rahA hai ki tumhAre jaise putroMke rahate hue bhI hama duHkhako prApta hue haiM ||293 || pitA isa prakAra cillA-cillAkara unake sAmane bahuta bhArI bAdhA utpanna kara rahA hai ki he putro ! isa mahAvanameM mleccha mujhe mAra rahe haiM so merI rakSA karo ||294 || unhoMne dikhAyA ki tumhArI mAtAko cANDAla ber3I meM DAlakara pITa rahe haiM, coTI pakar3akara ghasITa rahe haiM aura vaha A~suoM kI dhArA chor3a rahI hai || 295 || mAtA kaha rahI hai ki he putro ! dekho, vanameM maiM aisI avasthAko prApta ho rahI hU~ / yahI nahIM tuma logoMke sAmane hI zabara loga mujhe apanI pallI-vasatimeM liye jA rahe haiM || 296 || tuma yaha pahale jhUTha-mUTha hI kahA karate the ki vidyAbalako 159 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 papapurANe ityuktaM vitathaM pUrvamekasyApi yato'dhunA / yUyaM mlecchasya paryAptA na yo'pi hataujasaH // 298 // dazagrIva vRthA stotramakarotte vibhISaNaH / ekApi nAsti te grIvA jananI yo na rakSati // 299 // kAlena yAvatA yAtastvaM me mAnena varjitaH / niSkAnto jaTharAdasmAduccArastAvatA varam // 30 // bhAnukarNo'pyayaM muktaH karNAbhyAM yo na me svaram / Ata zRNoti kurvatyA vigatakriyavigrahaH // 301 // vibhISaNo'pyayaM vyartha nAma dhatte vibhISaNaH / zakto yo naikakasyApi zabarasya mRtAkRtiH // 302 // mlecchairvidharmyamANAyAM dayAM kuruta no katham / svasari prema hi prAyaH pitRbhyAM sodare param // 303 // vidyA hi sAdhyate putraH svajanAnAM samRddhaye / teSAM ca pitarau zreSThau tayozcaiSA vyavasthitiH // 304 // bhrUkSepamAtrato'pyete zabarA yAnti masmatAm / bhavatAM dRgviSavyAlacakSuHpAtAdiva drumAH // 305 // jaThareNa mayA yUyaM dhAritAH sukhlipsyaa| putrA hi gaditAH pitroH prArohA iva dhArakAH // 306 / / yadaivasapi na dhyAnabhaGgasteSAmajAyata / tadeti taiH samArabdhaM mAyAkarmAtidAruNam // 307 // chinnaM pitroH zirasteSAM puraH sAyakadhArayA / puro dazAnanasyApi mUrdA bhrAtronipAtitaH // 308 // tayorapi puro mUrdA dazagrIvasya pAtitaH / yena tau kopataH prAptAvISaddhyAnavikampanam // 309 // dazagrIvastu bhAvasya dadhAno'tyantazuddhatAm / mahAvIryo dadhasthaiyaM mandarasya mahAruciH // 310 // avabhajya hRSIkANAM prasAraM nijagocare / acirAmAcalaM cittaM kRtvA dAsamivAzravam // 311 // prApta saba vidyAdhara milakara bhI merI eka bhujAke lie paryApta nahIM haiN| parantu isa samaya to tuma tInoM hI itane nisteja ho rahe ho ki eka hI mlecchake lie paryApta nahIM ho // 297-298 / / he dazagrIva. yaha vibhISaNa terI vyartha hI stuti karatA thaa| jabaki tu mAtAkI rakSA nahIM kara pA rahA hai taba to maiM samajhatI hU~ ki tere eka bhI grIvA nahIM hai / / 299|| mAnase rahita tU jitane samaya taka mere udarameM rahakara bAhara nikalA hai utane samaya taka yadi maiM malako bhI dhAraNa karatI to acchA hotA // 300 / jAna par3atA hai yaha bhAnukarNa bhI karNo se rahita hai isalie to maiM cillA rahI hU~ aura yahA~ mere duHkha-bhare zabdako suna nahIM rahA hai| dekho, kaisA nizcala zarIra dhAraNa kiye haiM // 301 // yaha vibhISaNa bhI isa vibhISaNa nAmako vyartha hI dhAraNa kara rahA hai aura murdA jaisA itanA akarmaNya ho gayA hai ki eka bhI mlecchakA nirAkaraNa karanemeM samartha nahIM hai // 302 // dekho, ye mleccha bahana candranakhAko dharmahIna banA rahe haiM so isapara bhI tuma dayA kyoM nahIM karate ho? mAtA-pitAkI apekSA bhAIkA bahanapara adhika prema hotA hai para isakI tumheM cintA kahA~ hai ? // 303 // he putro ! vidyA siddha kI jAtI hai AtmIyajanoMkI samRddhike lie so una AtmIyajanoMko apekSA mAtA-pitA zreSTha haiM aura mAtA-pitAkI apekSA bahana zreSTha hai yahI sanAtana vyavasthA hai // 304 / / jisa prakAra viSadhara sarpakI dRSTi par3ate ho vRkSa bhasma ho jAte haiM usI prakAra tumhArI bhauMhake saMcAra mAtrase mleccha bhasma ho sakate haiM // 305 / / maiMne tuma logoMko sukha pAnekI icchAse hI udarameM dhAraNa kiyA thA kyoMki putra vahI kahalAte haiM jo pAyekI taraha mAtA-pitAko dhAraNa karate haiM-unakI rakSA karate haiM // 306 / / itanA saba kucha karanepara bhI jaba unakA dhyAna bhaMga nahIM huA, taba una devoMne atyanta bhayaMkara mAyAmayo kArya karanA zurU kiyA // 307|| unhoMne una tInoMke sAmane talavArakI dhArase mAtA-pitAkA sira kATA tathA rAvaNake sAmane usake anya do bhAiyoMkA sira kATakara girAyA // 308|| isI prakAra una do bhAiyoMke sAmane rAvaNa kA sira kATakara giraayaa| isa kAryase vibhISaNa aura bhAnukarNake dhyAnameM krodhavaza kucha caMcalatA A gayI / / 309|| parantu dazAnana bhAvoMkI zuddhatAko dhAraNa karatA huA meruke samAna sthira banA rhaa| vaha mahAzaktizAlI tathA dRr3hazraddhAnI jo thA // 310 // usane indriyoMke saMcArako apane ApameM hI rokakara bijalIke samAna caMcala manako dAsake samAna AjJAkArI banA 1. avavadya kha. ! Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva 161 kaNTakena kRtavANaH saMmbareNa samaM tataH / dhyAnavaktavyAtAhIno dadhyau mantraM prayatnataH // 312 // yadi nAma tadA dhyAnAvizecchumaNottamaH / aSTakarmasamucchedaM tataH kurvIta tarakSaNAt // 313 // atrAntare sadehAnAM kRtAJjalipuTasthitam / sahasraM tasya vidyAnAmanekaM vazatAmitam // 314 // samAplimeti no yAvarasaMkhyA mantravivartane / tAvadevAsya tAH siddhA nizcayAt kiM na labhyate // 315 // nizcayo'pi puropAttAllabhyate karmaNaH sitAt / karmANyeva hi yacchanti vighnaM duHkhAnubhAvinaH // 316 // kAle dAnavidhi pAtre kSeme cAyuHsthitikSayam / samyagbodhiphalAM vidyA nAmavyo labdhumarhati // 317 // kasyaciddazabhirvarSe vidyA mAsena kasyacit / kSaNena kasyacitsiddhiM yAnti karmAnubhAvataH // 318 // dharaNyAM svapitu tyAgaM karotu ciramandhasaH / majjatvapsu divAnaktaM gireH patatu mastakAt // 319 // vidhattAM paJcatAyogyAM kriyAM vigrahazoSiNIm / puNyairvirahito jantustathApi na kRtI bhavet // 320 // annamAtraM kriyAH puMsAM siddheH sukRtakarmaNAm / akRtottamakarmANo yAnti mRtyu nirarthakAH // 321 // sarvAdarAnmanuSyeNa tasmAdAcAryasevayA / puNyameva sadA kArya siddhiH puNyairvinA kutaH 322 // pazya zreNika puNyAnAM pramAvaM yaddazAnanaH / asaMpUrNa gataH kAle vidyAsiddhiM mahAmanAH // 323 // saMkSepeNa kariSyAmi vidyAnAM nAmakIrtanam / arthasAmarthyato labdhaM bhavAvahitamAnasaH // 324 // namaHsaMcAriNI kAyadAyinI kAmagAminI / durnivArA jagatkampA prajJaptirbhAnumAlinI // 325 // liyA thA // 311 / / zatruse badalA lenekI icchArUpI kaNTaka tathA jitendriyatArUpI saMvara donoM hI jisakI rakSA kara rahe the aisA dazAnana dhyAnasambandhI doSoMse rahita hokara prayatnapUrvaka mantrakA dhyAna karatA rahA // 312 // AcArya kahate haiM ki yadi aisA dhyAna koI munirAja dhAraNa karate to vaha usa dhyAnake prabhAvase usI samaya aSTakarmokA viccheda kara dete // 313 // isI bIca meM hAtha joDakara sAmane khar3I huI aneka hajAra zarIradhAriNI vidyAe~ dazAnanako siddha ho gayIM // 314 / / mantra japanekI saMkhyA samApta nahIM ho pAyI ki usake pahale hI samasta vidyAe~ use siddha ho gayIM, so ThIka hI hai kyoMki dRr3ha nizcayase kyA nahIM milatA hai ? // 315 / / dRr3ha nizcaya bhI pUrvopAjita ujjvala karmase hI prApta hotA hai| yathArthameM karma hI duHkhAnubhavameM vighna utpanna karate haiM // 315 // yogya samaya pAtrake lie dAna denA, kSetrameM AyukI sthiti samApta honA tathA ratnatrayakI prAptirUpI phalase yukta vidyA prApta honA, ina tIna kAryoMko abhavya jIva kabhI nahIM pAtA hai // 317 / / kisIko dasa varSameM, kisIko eka mAhameM aura kisIko eka kSaNameM hI vidyAeM siddha ho jAtI haiM so yaha saba karmoM kA prabhAva hai // 318 // bhale hI pRthivIpara sove, cirakAla taka bhojanakA tyAga rakhe, rAta-dina pAnImeM DUbe rahe, pahAr3akI coTIse gire, aura jisase maraNa bhI ho jAve aisI zarIra sukhAnevAlI kriyAe~ kare to bhI puNyarahita jIva apanA manoratha siddha nahIM kara sakatA // 319-320|| jinhoMne pUrva bhavameM acche kArya kiye haiM unheM siddhi anAyAsa hI prApta hotI hai| tapazcaraNa Adi kriyAe~ to nimitta mAtra haiM para jinhoMne pUrvabhavameM uttama kArya nahIM kiye ve vyartha hI mRtyuko prApta hote haiM-unakA jIvana nirarthaka jAtA hai / / 321 / / isalie manuSyako pUrNa Adarase AcAryakI sevA kara sadA puNyakA hI saMcaya karanA cAhie kyoMki puNya ke binA siddhi kaise ho sakatI hai ? // 322 // gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika ! puNyakA prabhAva dekho ki mahAmanasvI dazAnana, samaya pUrNa na honepara bhI vidyAoMkI siddhiko prApta ho gayA // 323 / / aba maiM saMkSepase vidyAoMkA nAmollekha karatA huuN| vidyAoMke ye nAma unake artha-kAryakI sAmarthyase hI prApta hue haiM-pracalita haiN| he zreNika ! sAvadhAna citta hokara suno // 324 // saMcAriNI, kAmadAyinI, kAmagAminI, durnivArA, 1. zabareNa ma. / 2. -mAvizacchuma ma. / 3. vaddhAt / 4. kAmadAminI ma. / 5. kAyagAminI m.| 21 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe 162 aNimA laghimA kSobhyA manaHstambhanakAriNI / saMvAhinI suradhvaMsI kaumArI vadhakAriNI // 326 / / suvidhAnA taporUpA dahanI vipulodarI / zubhapradA rajorUpA dinarAtrividhAyinI // 327 / / vajrodarI samAvRSTiradarzanyajarAmarA / analastambhanI toyastambhanI giridAriNI // 328 // avalokanyaridhvaMsI ghorA dhIrA bhujngginii| vAruNI bhuvanAvadhyA dAruNA madanAzinI // 329 // bhAskarI bhayasaMbhUtiraizAnI vijayA jayA / bandhanI mocanI cAnyA varAhI kuTilAkRtiH // 330 // cittodbhavakarI zAntiH kauberI vshkaarinnii| yogezvarI balotsAdI caNDA bhItiH pravarSiNI // 33 // evamAdyA mahAvidyAH purAsukRtakarmaNA / svalpaireva dinaiH prApa dazagrIvaH 'sunizcalaH // 332 // sarvAhA ratisaMvRddhijRmbhiNI vyomagAminI / nidrANI ceti paJcaitA bhAnukarNa samAzritAH // 333 / / siddhArthA zatrudamanI nirvyAghAtA khagAminI / vidyA vibhISaNaM prAptAzcatasro dayitA iva // 334 // IzvaratvaM tataH prAptA vidyAyAM te suvibhramAH / janmAnyadivasaM prApurmahAsaMmadakAraNam // 335 // tataH patyApi yakSANAM dRSTvA vidyAH samAgatAH / pUjitAste mahAbhUtyA divyAlaMkArabhUSitAH // 336 // svayaMprabhamiti khyAtaM nagaraM ca nivezitam / meruzRGgasamucchrAyasadmapativirAjitam / / 337 // muktAjAlaparikSiptagavAkSerdU ramunnataiH / ratnajAmbUnadastambhairaJcitaM caityavezmabhiH / / 338 // anyonyakarasaMbandhajanitendrazarAsanaiH / ratnaiH kRtasamudyotaM nityavidyutsamaprabhaiH / / 339 / / bhrAtRbhyAM sahitastatra prAsAde gaganaspRzi / vidyAbalena saMpannaH sukhaM tasthau dazAnanaH // 340 / / jambUdvIpapatiH prAha tata evaM dazAnanam / vismitastava vIryeNa prasanno'haM mahAmate // 341 // jagatkampA, prajJapti, bhAnumAlinI, aNimA, laghimA, kSobhyA, manaHstambhanakAriNI, saMvAhinI, suradhvaMsI, kaumArI, vadhakAriNI, suvidhAnA, taporUpA, dahanI, vipulodarI, zubhapradA, rajorUpA, dinarAtrividhAyinI, vajrodarI, samAkRSTi, adarzanI, ajarA, amarA, analastambhinI, toyastambhinI, giridAraNI, avalokinI, aridhvaMsI, ghorA, dhIrA, bhujaMginI, vAruNI, bhuvanA, avadhyA, dAruNA, madanAzinI, bhAskarI, bhayasaMbhUti, aizAnI, vijayA, jayA, bandhanI, mocanI, vArAhI, kuTilAkRti, cittodbhavakarI, zAnti, kauberI, vazakAriNI, yogezvarI, balotsAdI, caNDA, bhIti aura pravarSiNI Adi aneka mahAvidyAoMko nizcala pariNAmoMkA dhArI dazAnana pUrvopArjita pUNya karmake udayase thor3e hI dinoMmeM prApta ho gayA // 325-332 // sarvAhA, ratisaMvRddhi, jRmbhiNI, vyomagAminI aura nidrANI ye pA~ca vidyAe~ bhAnukarNako prApta huI // 333 / / siddhArthA, zatrudamanI, nirvyAghAtA aura AkAzagAminI ye cAra vidyAe~ priya striyoMke samAna vibhISaNako prApta huIM // 334 / / isa prakAra vidyAoMke aizvaryako prApta hue ve tInoM bhAI mahAharSake kAraNabhata nUtana janmako hI mAno prApta hue the // 335 / / tadanantara yakSoMke adhipati anAvRta yakSane bhI vidyAoMko AyA dekha mahAvaibhavase una tInoM bhAiyoMkI pUjA kI aura unheM divya alaMkAroMse alaMkRta kiyA // 336 / / dazAnanane vidyAke prabhAvase svayaMprabha nAmakA nagara bsaayaa| vaha nagara meruparvatake zikharake samAna U~ce-U~ce makAnoMkI paMktise suzobhita thA // 337 // jinake jharokhoMmeM motiyoMkI jhAlara laTaka rahI thI, jo bahuta UMce the tathA jinake khambhe ratna aura svarNake bane the aise jinamandiroMse alaMkRta thA // 338 / / parasparakI kiraNoMke sambandhase jo indradhanuSa utpanna kara rahe the, tathA nirantara sthira rahanevAlI bijalIke samAna jinakI prabhA thI aise ratnoMse vaha nagara sadA prakAzamAna rahatA thA // 339 // usI nagarake gaganacumbI rAjamahalameM vidyAbalase sampanna dazAnana apane donoM bhAiyoMke sAtha sukhase rahane lagA // 340 / / tadanantara Azcaryase bhare jambUdvIpake adhipati anAvRta yakSane eka dina dazAnanase kahA ki 1. sunizcayaH ma., ka. / 2 samucchAyaM ma. / - Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva 163. catuHsamudraparyante nAgamyantarasaMkule / tiSThatvatra yathAcchandaM jambUdvIpatale bhavAn // 342 // dvIpasyAsya samastasya vasitAhamakaNTakaH / yathepsitaM carestasminuddharan zatrusaMhatim // 343 // prasanne mayi te vassa smRtimAtrapuraHsthite / IpsitavyAhatau zakto na zakro'pi kuto'pare // 344 // drASiSThaM jIva kAlaM tvaM bhrAtRbhyAM sahitaH sukhI / varddhantAM bhUtayo divyA bandhusevyAH sadA tava // 345 // ityAzIbhiH samAnandha satyAbhistAn punaH punaH / jagAma svAlayaM yakSaH parivArasamanvitaH // 346 // taM ratnazravasaM zrutvA vidyAliGgitavigraham / sarvato rakSasAM saGghAH prAptAH kRtamahotsavAH // 347 // unnataM nanRtuH keciccakrurAsphoTanaM tathA / kecit pramodasaMpUrNAH saMbhUtA na svavigrahe // 348 // 'udAttaM naditaM kaizcicchatrupakSamayaMkaram / sudhayeva namaH kaizcilimpanirhasitaM ciram // 349 // sumAlI mAlyavAn sUryarajA RkSarajAstathA / AgatA nitarAM prItAH samAruhyottamAn rathAn // 350 // anye ca svajanAH sarve vimAnairvAjibhirgajaiH / svadezebhyo viniSkrAntAstrAsena parivarjitAH // 351 // atha ratnazravAH putrasnehasaMpUrNamAnasaH / vaijayantImirAkAzaM zuklIkurvanirantaram // 352 // vibhUtyA parayA yukto vandivRndairabhiSTutaH / saMprApto rathamArUDho mahAprAsAdasaMnimam // 353 // ekIbhUya vrajanto'mI paJcasaMgamaparvate / duHkhena rajanIM ninyurarAtimayayogataH // 354 // tato gurUn praNAmena samAzleSaNataH sakhIn / snigdhena cakSaSA bhRtyAn jagRhuH kaikasIsutAH // 355 // he mahAbuddhiman ! maiM tumhAre vIryase bahuta prasanna hU~ // 341 // ataH jisake antameM pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa isa prakAra cAra samudra haiM tathA jo nAgakumAra aura vyantara devoMse vyApta hai aise isa jambUdvIpameM icchAnusAra rho||342|| maiM isa samasta dIpakA adhipati hU~, merA koI bhI pratidvandvI nahIM hai ataH tumheM varadAna detA hU~ ki tuma zatrusamUhako ukhAr3ate hue isa jambUdvIpameM icchAnusAra sarvatra vicaraNa karo // 343 / / he vatsa ! maiM tujhapara prasanna haiM aura tere smaraNa mAtrase sadA tere sAmane khar3A rhuuNgaa| mere prabhAvase tere manorathameM bAdhA pahuMcAne ke lie indra bhI samartha nahIM ho sakegA phira sAdhAraNa manuSyakI to bAta hI kyA hai ? // 344 // tU apane donoM bhAiyoMke sAtha sukhI rahatA huA dIrgha kAla taka jIvita raha / terI divya vibhUtiyA~ sadA bar3hatI raheM aura bandhujana sadA unakA sevana karate raheM // 345 // isa prakAra yathArtha AzIrvAdase una tInoM bhAiyoMko Anandita kara vaha yakSa parivArake sAtha apane sthAnapara calA gayA // 346 / / tadanantara dazAnanako vidyAoMse AliMgita suna cAroM orase rAkSasoMke samUha mahotsava karate hue usake samIpa Aye ||347|| unameM koI to nRtya karate the, koI tAla bajAte the, koI harSase itane phUla gaye the ki apane zarIra meM hI nahIM samAte the // 348|| kitane hI loga zatrupakSako bhayabhIta karanevAlA jorakA siMhanAda karate the, koI AkAzako cUnAse lipta karate hue ko taraha cirakAla taka ha~sate rahate the // 349|| prItise bhare sumAlI, mAlyavAn, sUryaraja aura RkSaraja uttamottama rathoMpara savAra ho usake samIpa Aye ||350 // inake sivAya anya sabhI kuTumbIjana, koI vimAnoMpara baiThakara, koI ghor3oMpara savAra hokara aura koI hAthiyoMpara ArUr3ha hokara aaye| ve saba bhayase rahita the // 351 / / athAnantara putrake snehase jisakA mana bhara rahA thA aisA ratnazravA patAkAoMse AkAzako nirantara zukla karatA huA bar3I vibhUtike sAtha aayaa| bandIjanoMke samUha usakI stuti kara rahe the, aura vaha kisI bar3e rAjamahalake samAna sundara rathapara savAra thA // 352-353 / / ye saba milakara sAtha hI sAtha A rahe the so mArga meM paMcasaMgama nAmaka parvatapara unhoMne zatruke bhayake kAraNa bahuta hI dukhase rAtri bitAyI // 354 / / tadanantara kekasIke putra dazAnana 1. bhramaNaM kuryAH / 2. zravajaM m.| 3. prazazaMsuzca rAvaNam m.| 4. candrakAnti tiraskurvat m.| 5. mahAprasAda -m.| Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe zarIrakSemapRcchAdisidvivRttAntasaMkathA / na teSAmavagItatvaM prAptArabdhA punaH punaH // 356 // dadRzurvismayApannAH svayaMprabhapurottamam / devalokapraticchandaM yAtudhAnaplavaGgamAH // 357 // savepathukareNaiSAM gAtramaspRzatAM ciram / pitarau sapraNAmAnAmAnandAccAkulekSaNau // 35 // namomadhye gate mAnau teSAM snAnavidhistataH / divyAbhiH kartumArabdho vanitAmimahotsavaH // 359 // muktAjAlaparIteSu snAnapITheSu te sthitAH / nAnAratnasamRddhaSu jAtyAjAmbUnadAtmasu // 360 // pAdapITheSu caraNau nihitau pallavacchavI / udyaadvishirovrtidivaakrsmaakRtii||36|| tato ratnavinirmANaiH sauvaNe rAjatAtmakaiH / kumbhaiH pallavasaMchannavakrerivirAjitaiH // 362 / / candrAdityapratisparddhi chAyAvacchAditAtmabhiH / AmodavAsitAzeSadikcakrajala pUritaiH // 363 // ekAnekamukhaiH prAntabhrAntabhramaramaNDalaiH / garjanirjalapAtena gaMbhIrajaladairiva // 364 // gandhairudvartanaiH kAntividhAnakuzalaistathA / abhiSekaH kRtasteSAM tUryanAdAdinanditaH // 365 / / alaMkRtastato deho divyavastravibhUSaNaiH / maGgalAni prayuktAni kulanArIbhirAdarAt / / 366 // tato devakumArAbhaiH svajanAnandadAyibhiH / gurUNAM vinayAdetaiH kRtaM caraNavandanam // 367 / / atyAziSastato dRSTvA teSAM vidyotthasaMpadaH / jIvatAtiviraM kAlamiti tAn guravo'bruvan // 368 // Adine Age jAkara una sabakI agavAnI kii| unhoMne gurujanoMko praNAma kiyA, mitroMkA AliMgana kiyA aura bhRtyoMkI ora snehapUrNa dRSTise dekhA // 355 / / gurujanoMne bhI dazAnana Adise zarIrakI kuzala-kSema pUchI, vidyAe~ kisa taraha siddha huIM Adi kA vRttAnta bhI bAra-bAra pUchA so aise avasarapara kisI bAtako bAra-bAra pUchanA nindanIya nahIM hai // 356 // rAkSasa tathA vAnaravaMziyoMne devalokake samAna usa svayaMprabhanagarako bar3e Azcarya ke sAtha dekhA // 357|| jinake netra Anandase vyApta the aise mAtA-pitAne praNAma karate hue dazAnana Adike zarIrakA kA~pate hue hAthoMse cirakAla taka sparza kiyA // 358|| jaba sUrya AkAzake madhyabhAgameM thA taba divya vanitAoMne bar3e utsavake sAtha una tInoM kumAroMkI snAnavidhi prArambha kI // 359 // jinake cAroM ora motiyoMke samUha vyApta the tathA jo nAnA prakArake ratnoMse samRddha the aise utkRSTa svarNanirmita snAnakI caukiyoMpara ve AsIna hue // 360 // pallavoMke samAna lAla-lAla kAntike dhAraka donoM paira unhoMne pAdapIThapara rakhe the aura usase ve aise jAna par3ate the mAno udayAcalake zikharapara vartamAna sUrya hI ho // 361 / / tadanantara ratnamayI, suvarNamayI aura rajatamayI una kalazoMse unakA abhiSeka zurU huA ki jinake mukha pallavoMse AcchAdita the, jo hAroMse suzobhita the, candramA tathA sUryake sAtha spardhA karanevAlI kAntise jinakA Atma-svarUpa AcchAdita thA, jo apanI sugandhise diGmaNDalako suvAsita karanevAle jalase pUrNa the, jinameM eka to pradhAna mukha thA tathA anya choTechoTe aneka mukha the, jinake Asa-pAsa bhramaroMke samUha ma~DarA rahe the aura jo jalapAtake kAraNa gambhIra meghake samAna garaja rahe the // 362-364 / / tadanantara zarIrakI kAnti bar3hAne meM kuzala ubaTanA Adi lagAkara sugandhita jalase unakA abhiSeka kiyA gyaa| usa samaya turahI Adi vAditroMke maMgalamaya zabdoMse vahA~kA vAtAvaraNa Anandamaya ho rahA thA // 365 / / tatpazcAt divya vastrAbhUSaNoMse unake zarIra alaMkRta kiye gaye aura kulAMganAoMne bar3e Adarase aneka maMgalAcAra kiye // 366 / / tadanantara jo devakumAroMke samAna jAna par3ate the aura AtmIyajanoMko Ananda pradAna kara rahe the aise una tInoM kumAroMne bar3I vinayase gurujanoMko caraNavandanA kI // 367 // tadanantara gurujanoMne dekhA ki inheM jo vidyAoMse sampadAeM prApta huI haiM ve hamAre AzIrvAdase 1. prAptAkhyA m.| 2. chAyayA chAditAtmabhiH kha. / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva sumAlI mAlyavAn sUryarajA RkSarajAstathA / ratnazravAzca tAn snehAdAliliGguH punaH punaH // 369 // samaM bAndhavalokena bhRtyavargeNa cAvRtAH / cakrurabhyavahAraM te svecchAkalpitasaMpadaH // 370 // gurupu prAptapUjeSu tato vastrAdidAnataH / yathArha bhRtyabarge ca saMprAptapratimAnane // 371 // vizrabdhA guravo'pRcchaMstAn prItivikacekSaNAH / divasA niyato vatsAH sukhena susthitA iti // 372 // tataste mastake kRtvA karayugmaM praNAminaH / UcunaH kuzalaM nityaM prasAdAd bhavatAmiti // 373 // mAlinaH saMkathAprAptaM kathayan maraNaM tataH / sumAlI zokabhAreNa sadyo mUcchA smaagtH||374|| ratnazravaHsutenAsau tataH zItalapANinA / saMspRzya punarAnIto jyeSThena vyakacetanAm // 375 // Ananditazca tadvAkyairUrjitairhimazItalaiH / samastazatrusaMghAtaghAtabIjAGkurodgamaiH // 376 / / puNDarIkekSaNaM pazyan sumAlI taM tato'rbhakam / zokaM kSaNAtsamutsRjya punarAnandamAgatAH // 377 / / iti covAca taM hRdyairvacobhirvitathetaraiH / aho vatsa tavodAraM sattvaM toSitadaivatam // 378 // aho dyutiriyaM jitvA sthitA tava divAkaram / aho gAmbhIryamutsAya sthitametannadIpatim // 379 / / aho parAkramaH kAntyA sahito'yaM jenAtigaH / aho rakSaHkulasyAsi jAtastAta vizeSakaH // 380 // mandareNa yathA jambUdvIpaH kRtavibhUSaNaH / namastalaM zazAGkena yathA tigmakareNa ca // 381 // suputreNa tathA rakSaHkulametaddazAnana / tvayA lokamahAzcaryakAriceSTena bhUSitam // 382 / / AsaMmtoyadavAhAdyA narAstvatkulapUrvajAH / bhuktvA lakApurIM kRtvA sukRtaM ye gatAH zivam // 383 / / bhI adhika hai ataH unhoMne yahI kahA ki tuma loga cirakAla taka jIvita raho // 368 / / sumAlI, mAlyavAn, sUryaraja, RkSaraja aura ratnazravAne snehavaza unakA bAra-bAra AliMgana kiyA thA / / 369|| tadanantara icchAnusAra jinheM saba sampadAe~ prApta thIM aise una saba logoMne bandhujanoM tathA bhRtyavargase AvRta hokara bhojana kiyA / / 370 / / tadanantara dazAnanane vastra Adi dekara gurujanoMkI pUjA kI aura yathAyogya bhRtyavargakA bhI sammAna kiyA // 371 / / tatpazcAt prItise jinake netra phUla rahe the aise samasta gurujana nizcintatAse baiThe the| prakaraNa pAkara unhoMne kahA ki he putro ! itane dina taka tuma saba sukhase rahe ? // 372 / / taba dazAnana Adi kumAroMne hAtha jor3a sirase lagAkara praNAma karate hue kahA ki Apa logoMke prasAdase hama sabakI kuzala hai // 373 / / tadanantara prakaraNavaza mAlIke maraNakI carcA karate hue sumAlI itane zokagrasta hue ki unheM tatkAla hI mUrchA A gayI // 374 / / tatpazcAt ratnazravAke jeSTha putra dazAnanane apane zItala hAthase sparza kara unheM punaH saceta kiyA // 375 / / tathA barpha ke samAna ThaNDe aura samasta zatrusamUhake ghAtarUpI bojake aMkurodgamake samAna zaktizAlI vacanoMse unheM Anandita kiyA / / 376 / / taba kamalake samAna netroMse suzobhita dazAnanako dekha, sumAlI tatkAla hI saba zoka chor3akara punaH Anandako prApta ho gaye // 377|| aura dazAnanase hRdayahArI satya vacana kahane lage ki aho vatsa ! sacamuca hI tumhArA udAra bala devatAoMko santuSTa karanevAlA hai // 378|| aho! tumhArI yaha kAnti sUryako jItakara sthita hai tamhArA gAmbhIrya samadrako dara haTAkara vidyamAna hai||379|| aho ! tamhArA yaha kAntisahita parAkrama sarvajanAtigAmI hai arthAt saba logoMse bar3hakara hai| aho putra ! tuma rAkSasavaMzake tilakasvarUpa utpanna hue ho / / 380 // he dazAnana ! jisa prakAra sumeruparvatase jambUdvIpa suzobhita hai aura candramA tathA sUryase AkAza suzobhita hotA hai usI prakAra logoMko mahAn Azcarya meM DAlanevAlI ceSTAoMse yukta tujha suputrase yaha rAkSasavaMza suzobhita ho rahA hai / / 381-382 / / meghavAhana Adi tumhAre kulake pUrvapuruSa the jo laMkApurIkA pAlana kara tathA antameM tapazcaraNa kara mokSa gaye haiM 1. -dAliliGga ma., ka. / 2. jinAtigaH ma. / 3. jAtastata ma. / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 padmapurANe asmadvayasanavicchedapuNyairjAto'si sAMpratam / vaktreNaikena te toSAt kathayAmi kathaM kathAm // 384 // nabhazcaragaNairemiH pratyAzA jIvitaM prati / muktA satI punarbaddhA tvayyutsAhaparAyaNe // 385 // kailAsamandarAyAterasmAbhirvandituM jinam / praNamyAtizayajJAnaH pRSTaH zramaNasattamaH // 386 // bhavitA punarasmAkaM kadA nAtha samAzrayaH / laGkAyAmiti sadvAkyamevamAhAnukampakaH // 387 / / lapsyate bhavataH putrAjanma yaH puruSottamaH / saMbhUtAyAM viyabindoH sa laGkAyAM pravezakaH // 388 // bharatasya sa khaNDAMstrIn bhokSyate balavikramaH / sattvapratApavinayazrIkIrtirucisaMzreyaH // 389 // gRhItAM ripuNA lakSmI mocayiSyatyasAvapi / naitaccitraM yatastasyAM sa prApsyati parAM zriyam // 390 // sa tvaM mahotsavo jAtaH kulasya zubhalakSaNaH / upamAnavimuktena rUpeNa hRtalocanaH // 391 // ityukto'sau jagAdevamastviti praNatAnataH / zirasyaJjalimAdhAya kRtasiddhanamaskRtiH // 392 // prabhAvAttasya bAlasya bandhuvargastataH sukham / adhyuvAsa yathAsthAnamarAtibhayavarjitaH // 393 // zArdUlavikrIDitam evaM pUrvabhavArjitena puruSAH puNyena yAnti zriyaM kIrticchannadigantarAlabhuvanA nAsmin vayaH kAraNam / agneH kiM na kaNaH karoti vipulaM bhasma kSaNAt kAnanaM mattAnAM kariNAM bhinatti nivahaM siMhasya vA nArbhakaH // 394 // bodhaM hyAzu kumudatISu kurute zItAMzurocirlavaH saMtApaM praNudana divAkarakarairutpAditaM prANinAm / // 383 / / aba hamAre duHkhoMko dUra karanevAle puNyase tU utpanna huA hai / he putra! eka tere mukhase mujhe jo santoSa ho rahA hai usakA varNana kaise kara sakatA huuN||384|| ina vidyAdharoMne to jIvita rahanekI AzA chor3a dI thI aba tujha utsAhIke utpanna honepara phirase AzA bAMdhI hai // 385 / / eka bAra hama jinendra bhagavAnkI vandanA karaneke lie kailAsa parvatapara gaye the| vahA~ avadhijJAnake dhArI munirAjako praNAma kara hamane pUchA thA ki he nAtha ! laMkAmeM hamArA nivAsa phira kaba hogA ? isake uttarameM dayAlu munirAjane kahA thA / / 386-387 / / ki tumhAre putrase viyabindukI putrImeM jo uttama puruSa janma prApta karegA vahI tumhArA laMkAmeM praveza karAnevAlA hogA // 388 // vaha putra bala aura parAkramakA dhArI tathA sattva, pratApa, vinaya, lakSmI, kIrti aura kAntikA ananya Azraya hogA tathA bharatakSetrake tIna khaNDoMkA pAlana karegA // 389|| zatruke dvArA apane adhIna kI huI lakSmIko yahI putra usase mukta karAvegA isameM AzcaryakI bhI koI bAta nahIM hai kyoMki vaha laMkAmeM parama lakSmIko prApta hogA // 390 / / so kulake mahotsavasvarUpa tU utpanna ho gayA hai, tere saba lakSaNa zubha haiM tathA anupamarUpase tU sabake netroMko haranevAlA hai / / 391 / / sumAlIke aisA kahanepara dazAnanane lajjAse apanA mastaka nIcA kara liyA aura 'evamastu' kaha hAtha jor3a sirase lagAkara siddha bhagavAnko namaskAra kiyA // 392 / / tadanantara usa bAlakake prabhAvase saba bandhujana zatruke bhayase rahita ho yathAsthAna sukhase rahane lage // 393 / / tadanantara gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! isa prakAra pUrvopArjita puNyakarmake prabhAvase manuSya kItike dvArA digdigantarAla tathA lokako AcchAdita karate hue lakSmIko prApta hote haiM / isameM manuSyakI Ayu kAraNa nahIM hai| kyA agnikA eka kaNa kSaNabharameM vizAla vanako bhasma nahIM kara detA athavA siMhakA bAlaka madonmatta hAthiyoMke jhaNDako vidIrNa nahIM kara detA ? // 394 / / candramAkI kiraNoMkA eka aMza, sUryako kiraNoMse utpAdita prANiyoMke 1. vicchedaH ma., kha. / 2. samAzrayaH ma. / 3. -rocelavaH ma, / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaM parva 167 nidrAvidrutihetumizca samaye jImUtamAlAnirbha dhvAntaM dUramapAkaroti kiraNairudyotamAtro raviH // 395 / / ityA raviSeNAcAryaprokta padmacarite dazagrIvAbhidhAnaM nAma saptamaM parva // 7 // santApako dUra karatA huA zIghra hI kumudiniyoMmeM ullAsa paidA kara detA hai aura sUrya udita hote hI nidrAko dUra haTAnevAlI apanI kiraNoMse meghamAlAke samAna malina andhakArako dUra kara detA hai / / 395 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcAryaviracita padmacaritameM dazAnanakA varNana karanevAlA sAtavA~ parva pUrNa huA // 7 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva athAsIdakSiNazreNyA bhAskarapratimo dyutau / suvIro'surasaMgIte' pure mayakhagezvaraH // 1 // daityatvena prasiddhasya samaste tasya bhuutle| nAmnA hemavatI mAryA yoSidguNasamanvitA // 2 // sutA mandodarI nAma sarvAvayavasundarI / tanUdarI vizAlAkSI lAvaNyajalaveNikA // 3 // navayauvanasaMpUrNAM dRSTvA tAmanyadA pitA / cintAvyAkulitaH prAha dayitAmiti sAdaram // 4 // ArUDhA navatAruNyaM vatsA mandodarI priye / guNitevaitadIyA me cintAmAnasamAzritA // 5 // kanyAnAM yauvanArambhe saMtApAgnisamudbhave / indhanatvaM prapadyante pitarau svajanaiH samam // 6 // evamayaM dadatyasyA janmano'nantaraM budhAH / locanAJjalibhistoyaM duHkhAkulitacetasaH // 7 // aho bhinatti marmANi viyogo dehaniHsRtaiH / apatyairjanito nItairAgatyA saMstutairjanaiH // 8 // tabrUhi taruNI kasmai dadAmaitAM priye vayam / guNaiH kulena kAntyA ca ka etasyAH samo bhavet // 9 // ityuktA prAha taM devI kanyAnAM dehapAlane / jananya upayujyante pitaro dAnakarmaNi // 10 // yatra te rucitaM dAnaM mahyaM tatraiva rocate / bhartRcchandAnuvartinyo bhavanti kulabAlikAH // 11 // ityukto mantribhiH sAdhaM cakArAsau pradhAraNam / kenacinmantriNA kazciduddiSTaH khecarastataH // 12 // anyenendraH samudiSTaH sarvavidyAdharAdhipaH / tasmAddhi khecarAH sarve bibhyati pratikUlane // 13 // athAnantara vijayArdha parvatakI dakSiNa zreNImeM asura-saMgIta nAmakA nagara hai| vahA~ kAnti meM saryakI upamA dhAraNa karanevAlA prabala yoddhA maya nAmakA vidyAdhara rahatA thaa| talameM daitya nAmase prasiddha thaa| usakI hemavatI nAmakI strI thI jo striyoMke samasta guNoMse sahita thI // 1-2 // usakI mandodarI nAmakI putrI thii| usake samasta avayava sundara the, udara kRza thA, netra vizAla the aura vaha saundaryarUpI jalakI dhArAke samAna jAna par3atI thii||3|| eka dina navayauvanase sampUrNa usa putrIko dekhakara pitA cintAse vyAkula ho apanI strIse bar3e Adarake sAtha bolA ki he priye ! putrI mandodarI navayauvanako prApta ho cukI hai| ise dekha merI isa viSayakI mAnasika cintA kaI guNI bar3ha gayI hai // 4-5 // kisIne ThIka hI kahA hai ki santAparUpI agniko utpanna karanevAle kanyAoMke yauvanArambhameM mAtA-pitA anya parijanoMke sAtha hI sAtha Indhanapaneko prApta hote haiM // 6 / / isIlie to kanyA janmake bAda duHkhase Akulita hai citta jinakA aise vidvajjana isake lie netrarUpI aMjalike dvArA jala diyA karate haiM // 7 // aho, jinheM aparicita jana Akara le jAte haiM aise apane zarIrase samutpanna santAna ( putrI ) ke sAtha jo viyoga hotA hai vaha marmako bhedana kara detA hai // 8 // isalie he priye ! kaho, yaha tAruNyavatI putrI hama kisake lie deveM / guNa, kula aura kAntise kauna vara isake anurUpa hogA // 9 // patike aisA kahanepara rAnI hemavatIne kahA ki mAtAe~ to kanyAoMke zarIrakI rakSA karane meM hI upayukta hotI haiM aura unake dAna karane meM pitA upayukta hote haiM // 10 // jahA~ Apake lie kanyA denA rucatA ho vahIM mere lie bhI rucegA kyoMki kulAMganAe~ patike abhiprAyake anusAra hI calatI haiM // 11 // rAnIke aisA kahane para rAjAne mantriyoMke sAtha salAha kI to kisI mantrIne kisI vidyAdharakA ullekha kiyA // 12 // tadanantara kisI dUsare mantrIne kahA ki isake lie indra vidyAdhara ThIka hogA kyoM ki vaha samasta vidyAdharoMkA adhipati hai 1. saMgItipure m.| 2. samasti m.| 3. niHsute m.| , Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva 169 tataH svayaM mayenoktaM yuSmAkaM vedmi no manaH / mahyaM tu rucitaH khyAtaH siddhavidyo dazAnanaH // 14 // bhavitAsau mahAn ko'pi jagato'dbhutakAraNam / anyathA jAyate siddhirvidyAnAmAzu nAlpake // 15 // tato'numenire tasya tadvAkyaM pramudAnvitAH / mArIcapramukhAH sarve mantriNo mantrakovidAH // 16 // mantriNo bhrAtarazcAsya mArIcAdyA mahAbalAH / mArIco'sya tatazcakre mAnasaM tvarayAnvitam // 17 // graheSvabhimukhastheSu saumyeSu divase zubhe / krUragraheSvapazyatsu lagne kuzalatAvahe ||18 // kRtyaM kAlAtipAtena neti jJAtvA tato mayaH / puSpAntakavimAnena prasthitaH kanyayAnvitaH // 19 // tato maGgalagItena pramadAnAM namastalam / tUryanAdasya vicchede' zabdAtmakamivAbhavat // 20 // puSpAntakAd viniSkramya mImAraNye sthitA iti / yuvabhiH kathitaM tasya nirvRtya prathamAgataH // 21 // taddezavedibhizvAraiH kathitaM tadvanaM tataH / calito'sAvapazyacca meghAnAmitra saMcayam // 22 // cAraH kazciduvAceti pazyedaM deva sadvanam / snigdhadhvAntacayAkAraM niviDottuGgapAdapam // 23 // advervalAhakAkhyasya sandhyAvartasya cAntare / mandAruNamivAraNyaM saMmedASTApada gayoH // 24 // vanasya pazya madhye'sya zaGkhazubhra mahAgRham / nagaraM zaradambhodamahAvRndasamadyuti // 25 // samIpe ca purasyAsya pazya prAsAdamunnatam / saudharmamiva yaH praSTumIhate zRGgakoTibhiH // 26 // aura saba vidyAdhara usake viruddha jAnemeM bhayabhIta bhI raheMge || 13|| taba rAjA mayane svayaM kahA ki maiM Apa logoM ke manakI bAta to nahIM jAnatA para mujhe jise samasta vidyAe~ siddha huI haiM aisA prasiddha dazAnana acchA lagatA hai || 14 || nizcita hI vaha jagat meM koI adbhuta kAryaM karanevAlA hogA anyathA use choTI hI umarameM zIghra hI aneka vidyAe~ siddha kaise ho jAtIM // 15 // tadanantara mantra karane meM nipuNa mArIca Adi samasta pramukha mantriyoMne bar3e harSa ke sAtha rAjA maya kI bAtakA samana kiyA // 16 // tadanantara mahAbalavAn mArIca Adi mantriyoM aura bhAiyoMne rAjA mayake manako zIghratA se yukta kiyA arthAt preraNA kI ki isa kAryako zIghra hI sampanna kara lenA cAhie // 17 // taba rAjA mayane bhI vicAra kiyA ki samaya bIta jAnese kAryaM siddha nahIM ho pAtA hai aisA vicArakara vaha kisI zubha dina, jabaki saumyagraha sAmane sthita the, krUra graha vimukha the aura lagna maMgalakArI thI, kanyA ke sAtha puSpAntaka vimAnameM baiThakara calA / prasthAna karate samaya turahIkA madhura zabda ho rahA thA aura striyA~ maMgalagIta gA rahI thiiN| bIca-bIca meM jaba turahIkA zabda banda hotA thA to striyoMke maMgalagItoMse AkAza aisA gU~ja uThatA thA mAno zabdamaya hI ho gayA ho // 1820 // dazAnana bhImavanameM hai, yaha samAcAra, puSpAntaka vimAnase utarakara jo javAna Age gaye the unhoMne lauTakara rAjA mayase kahA / taba rAjA maya usa dezake jAnakAra guptacaroM se patA calAkara bhImavanakI ora claa| vahA~ jAkara usane kAlI ghaTAke samAna vaha vana dekhA // 21-22 // dazAnanake khAsa sthAnakA patA batAte hue kisI guptacarane kahA ki he rAjan ! jisa prakAra sammedAcala aura kailAsa parvata ke bIca meM mandAruNa nAmakA vana hai usI prakAra valAhaka aura sandhyAvataM nAmaka parvatoMke bIca meM yaha uttama vana dekhie / dekhie ki yaha vana snigdha andhakArakI rAzike samAna kitanA sundara mAlUma hotA hai aura yahA~ kitane U~ce tathA saghana vRkSa laga rahe haiM ||23 - 24 || isa vanake madhyameM zaMkhake samAna sapheda bar3e-bar3e gharoMse suzobhita jo vaha nagara dikhAI de rahA hai vaha zarad Rtu bAdaloMke samUha ke samAna kitanA bhalA jAna par3atA hai ||25|| usI nagarake samIpa dekho eka bahuta U~cA mahala dikhAI de rahA hai / aisA mahala ki jo apane zikharoM ke agrabhAgase mAno 1. mArIcazca ma / 2. vicchedazabdAtmaka-ma. / 3. prathamA gatiH ma / 4. cAntaram ma. / 22 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 padmapurANe avatIrya namobhAgAt samIpe tasya vezmanaH / sAnIkinI vizazrAma cakAra ca yathocitam // 27 // tUryAdiDambaraM tyaktvA daityAnAmadhipastataH / AptaH katipayairyukto vinItAkalpazobhitaH // 28 // abhimAnodayaM muktvA sakanyaH praaptvismyH| taM prAsAdaM samArukSatpratIhAraniveditaH // 29 // saptamaM ca talaM prAptaH krameNa nibhRtakramaH / vanadevImivaikSiSTa mUrtAmuttamakanyakAm // 30 // athendunakhayA tasya kRtAbhyAgatesatkriyA / prapadyante paribhraMzaM kulajJA nopacArataH // 31 // tataH sukhAsanAsInaH sthitAM kanyocitAsane / apRcchat prazrayAdevaM tAM mayo vinayAnvitAm // 32 // vatse kAsi kuto vAsi kasmAdvA kAraNAdiha / vasasi prabhaye'raNye kasya cedaM mahAgRham // 33 // ekAkinyA kathaM cAsmin tirutpadyate tava / vapuruskRSTametatte pIDAnAM naiva bhAjanam // 34 // evaM pRSTA satI bAlA strINAM svAbhAvikI trapA / mandaM vanamRgI mugdhA jagAdeti natAnanA // 35 // SaSThabhaktena saMsAdhya candrahAsamimaM mama / zailarAjaM gato bhrAtA vandituM jinapuGgavAn // 36 // dazavaktreNa tenAhaM pAlanArtha niruupitaa| Arya tiSThAmi caitye'smin candraprabhavirAjite // 37 // yadi ca syurbhavanto'pi draSTumeta samAgatAH / kSaNamAtraM tato'traiva sthAnaM kurvantu sajanAH // 38 // yAvadevaM samAlApo vartate madhurastayoH / tejasA maNDalaM te sma namastale // 39 // uktaM ca kanyayA nUnamAgato'yaM dazAnanaH / sahasrakiraNaM kurvan prabhayA vigataprabham // 40 // saudharma svargako hI chUnA cAhatA hai // 26 // rAjA mayakI senA AkAzase utarakara usI mahalake samIpa yathAyogya vizrAma karane lagI // 27 // tadanantara daityoMkA adhipati rAjA maya turahI Adi vAditroMkA ADambara chor3akara tathA vinIta manuSyoMke yogya veSa-bhUSA dhAraNakara kucha AptajanoMke sAtha usa mahalake samIpa phuNcaa| kanyA mandodarI usake sAtha thii| mahalako dekhate hI rAjA mayakA jahA~ ahaMkAra chUTA vahA~ use Azcarya bhI kama nahIM haa| tadanantara dvArapAlake dvArA samAcAra bhejakara vaha mahalake Upara ca // 28-29 / / sAvadhAnIse paira rakhatA huA jaba vaha kramase sAtaveM khaNDameM pahu~cA taba vahA~ usane mUrtidhAriNI vanadevIke samAna uttama kanyA dekhI // 30 // vaha kanyA dazAnanakI bahana candranakhA thI so usane sabakA atithi-satkAra kiyA so ThIka hI hai kyoMki kulake jAnakAra manuSya yogya upacArase kabhI nahIM cUkate // 31 / / tadanantara jaba maya sukhakArI Asanapara baiTha gayA aura candranakhA bhI kanyAoMke yogya Asanapara baiTha cukI taba vinaya dikhAtI huI usa kanyAse mayane bar3I namratAse pUchA // 32 // ki he putri! tU kauna hai ? aura kisa kAraNase isa bhayAvaha vanameM rahatI hai tathA yaha bar3A bhArI mahala kisakA hai ? // 33 / / isa mahalameM akelI rahate hue tujhe kaise dhairya utpanna hotA hai| terA yaha utkRSTa zarIra pIDAkA pAtra to kisI taraha nahIM ho sakatA // 34 // striyoMke lajjA svabhAvase hI hotI hai isalie mayake isa prakAra pUchanepara usa satI kanyAkA mukha lajjAse nata ho gyaa| sAtha hI vanakI hariNIke samAna bholo thI hI ataH dhIre-dhIre isa prakAra bolI ki merA bhAI dazAnana SaSThopavAsa arthAt telAke dvArA isa candrahAsa khaDgako siddha kara jinendra bhagavAnko vandanA karane ke lie sumeru parvatapara gayA hai / dazAnana mujhe isa khaDgakI rakSA karaneke lie kaha gayA hai so he Arya ! maiM candraprabha bhagavAnse suzobhita isa caityAlayameM sthita huuN| yadi Apa loga dazAnanako dekhaneke lie Aye haiM to kSaNa mAtra yahIMpara vizrAma kIjie / / 35-38|| jabataka una donoMmeM isa prakArakA madhura AlApa cala rahA thA tabataka AkAzatalameM tejakA maNDala dikhAI dene lagA // 39 / / usI samaya kanyAne kahA ki jAna par3atA hai apanI 1. samAruhya ma. / 2. -myAgama m.| 3. prapadyAntapArabhraza kulajAtopacArata: m.| 4. sa cAsanAmIna: ma. / 5. -mevaM ma. / 6. dadazAte m.| Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva 171 vidyuddaNDena saMyuktaM meghAnAmiva taM cayam / avalokya samAsannamuttasthau saMbhramAnmayaH // 41 // kRtvA yathocitAcAramAsaneSu punaH sthitAH' / maNDalAgrapramAjAlazyAmalIkRtavigrahAH // 42 // mArIcI vajramadhyazca vajranetro namastaDit / ugranako maruddhako medhAvI sAraNaH zukaH // 43 // evamAdyA gatAstoSaM paraM dRSTvA dazAnanam / ityUcurmaGgalaM vAkyaM daityanAthasya mantriNaH // 44 // asmabhyaM tava daityeza dhiSaNAtigarIyasI / narANAmuttamo yena manasyeSa nivezitaH // 45 / / iti cAhurdazagrIvamaho te rUpamujjvalam / aho prazrayasaMbhAro vIyaM cAtizayAnvitam // 46 // dakSiNasyAmayaM zreNyAmasuraprathite pure / daityAnAmadhipo nAmnA mayo bhuvanavizrutaH // 47 // guNaireSa samAkRSTaH kumAra tava nirmalaiH / AyAtaH kaM na kurvanti sajjanA darzanotsukam // 48 // svAgatAdikamityAha tato ratnazravaHsutaH / satAM hi kulavidyeyaM yanmanoharabhASaNam // 19 // sAdhunA detyanAthena premadarzanakAriNA / ucitena niyogena jano'yamanugRhyatAm // 50 // vacaH so'yaM tataH prAha tAta yuktamidaM tava / pratikUlasamAcArA na bhavantyeva sAdhavaH // 51 // dRSTo'sI sacivestasya kautukaakraantmaanseH| kRtAnandazca sadvAkyaH punaruktaH samAkulaiH // 52 // tato garbhagRhaM ramyaM praviSTo'yaM subhAvanaH / cakAra mahatI pUjAM jinendrANAM vizeSataH // 53 // stavAMzca vividhAnuktvA romaharSaNakAriNaH / mastake'alimAsthAya cUDAmaNivibhUSite // 54 // prabhAse sUryako niSprabha karatA huA dazAnana A gayA hai // 40 // bijalIke sahita megharAzike samAna usa dazAnanako nikaTavartI dekha maya har3abar3Akara Asanase uTha khar3A huA / / 41 // yathAyogya AcAra pradarzita karaneke bAda saMba punaH AsanoMpara ArUr3ha hue| talavArakI kAntise jinake zarIra zyAmala ho rahe the aise mArIca, vajramadhya, vajranetra, nabhastaDit, ugranaka, marudvaktra, medhAvI, sArasa aura zuka Adi mayake mantrI loga dazAnanako dekhakara parama santoSako prApta hue aura nimnalikhita maMgala vacana mayase kahane lage ki he daityarAja! ApakI buddhi hama sabase adhika zreSTha hai kyoMki Apane hI isa puruSottamako hRdayameM sthAna diyA thaa| arthAt hama logoMkA isakI ora dhyAna nahIM gayA jabaki Apane isakA apane manameM acchI taraha vicAra rakhA // 42-45 // mayase itanA kahakara una mantriyoMne dazAnanase kahA ki aho tumhArA ujjvala rUpa AzcaryakArI hai, tumhArA vinayakA bhAra adbhuta hai aura tumhArA parAkrama bhI atizayase sahita hai / / 46 // yaha daityoMkA rAjA dakSiNazreNIke asarasaMgIta nAmA nagarakA rahanevAlA hai tathA saMsArameM maya nAmase prasiddha hai| yaha Apake gaNoMse AkarSita hokara yahA~ AyA hai so ThIka hI hai kyoMki sajjana puruSa kise darzanake lie utkaNThita nahIM krte?||47-48|| taba ratnazravAke putra dazAnanane kahA ki ApakA svAgata hai| AcArya kahate haiM ki jo madhura bhASaNa hai vaha satpuruSoMkI kulavidyA hai / / 49 // daityoMke adhipati uttama puruSa haiM jinhoMne ki hameM premapUrvaka darzana diye| maiM cAhatA hU~ ki ye ucita Adeza dekara isa janako anugRhIta kareM // 50 // tadanantara mayane kahA ki he tAta! tumheM yaha kahanA ucita hai kyoMki jo uttama puruSa haiM ve viruddha AcaraNa kabhI nahIM karate // 51 // jinakA citta kautukase vyApta thA aise mayake mantriyoMne bhI dazAnanake darzana kiye aura AkulatAse bhare tathA bAra-bAra kahe hue uttama vacanoMse use Anandita kiyA // 52 // tadanantara acchI bhAvanAse yukta dazAnanane candraprabha jinAlayake mahAmanohara garbhagRhameM praveza kiyaa| vahAM usane pradhAnarUpase jinendra bhagavAnkI bar3I bhArI pUjA kI / / 53 / / romAMca utpanna karanevAle aneka prakArake stavana par3he, hAtha jor3akara cUr3AmaNise suzobhita mastakapara lagAye, aura 1. sthitaH ma. / 2. vigrahaH ma. / 3. daityasya ma. / 4. cAha m.| 5. idaM mayastataH kha. / idaM mayasutaH ma. / 6. svabhAvataH m.| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe spRza~llalATapaTTena jAnubhyAM ca mahItalam / pAvanau sa jinendrANAM nanAma caraNau ciram // 55 // tato gehAjinendrANAM niSkrAntaH paramodayaH / sehito daityanAthena niviSTaH sukhamAsane // 56 // vijayArdhagiristhAnAM pRcchan vArtAM khagAminAm / cakSuSo gocarIbhAvaM ninye mandodarImasau // 57 // cArulakSaNasaMpUrNAM saubhAgyamaNibhUmikAm / tanusnigdhanakhottuGgapRSThapAdasaroruhAm // 58 // rambhAstambhasamAnAbhyAM tUNAbhyAM puSpadhanvanaH / lAvaNyAmbhaH pravAhAbhyAmUrubhyAmatirAjitAm // 59 // yuktavistAramuttuGgaM manmathAsthAnamaNDapam / nitamvaM dadhatImaM prakukundara manoharam // 60 // vajramadhyAmadhovaktrAM hemakumbhanibhastanIm / zirISasumanomAlAmRdu bAhulatAyugAm // 61 // kamburekhAnatagrIvAM pUrNacandrasamAnanAm / netrakAntinadI setubandhasaMnibhanAsikAm // 62 // raktadantacchadacchAyAcchuritAcchakapolakAm / vINAbhramarasonmAdaparapuSTasamasvanAm // 63 // indIvarAravindAnAM kumudAnAM ca saMhatIH / vimuJcantImivAzAsu dRSTyA dUtyA manobhuvaH // 64 // aSTamIzarvarInAthasamAnAlikapaTTikAm / saMgatazravaNAM snigdhanIlasUkSmaziroruhAm // 65 // zobhayAsyAMghrihastAnAM jaGgamAmiva padminIm / jayantIM kariNIM haMsIM siMhIM ca gativibhramaiH // 66 // vidyAliGganajAmIyAM dhArayantIM dazAnane / padmAlayaM parityaja lakSmImiva samAgatAm // 67 // 172 lalATataTa tathA ghuTanoMse pRthvItalakA sparza kara jinendra bhagavAn ke pavitra caraNoMko dera taka namaskAra kiyA / / 54-55 // tadanantara parama abhyudayako dhAraNa karanevAlA dazAnana jinamandirase bAhara nikalakara daityarAja mayake sAtha Asanapara sukhase baiThA // 56 // | vArtAlApake prakaraNa meM jaba vaha vijayArdhaM parvata para rahanevAle vidyAdharoMkA samAcAra pUcha rahA thA taba mandodarI usake dRSTigocara huI ||17|| mandodarI sundara lakSaNoMse pUrNa thI, saubhAgyarUpI maNiyoMkI mAno bhUmi thI, usake caraNakamaloMkA pRSTha bhAga choTe kintu snigdha nakhoMse Uparako uThA huA jAna par3atA thA || 58 || vaha jina UruoMse suzobhita thI ve keleke stambhake samAna the, kAmadevake tarakasake samAna jAna par3ate the athavA saundaryarUpI jala pravAhake samAna mAlUma hote the || 59 || vaha jisa nitambako dhAraNa kara rahI thI vaha yogya vistAra se sahita thA, U~cA uThA thA, kAmadeva ke sabhAmaNDapake samAna jAna par3atA thA aura kucha U~ce uThe hue kUlhoM se manohara thA // 60 // usakI kamara vajrake samAna majabUta athavA horAke samAna dedIpyamAna thI, lajjAke kAraNa usakA mukha nIcekI ora thA, svarNakalazake samAna usake stana the, aura zirISake phUloMkI mAlAke samAna komala usakI donoM bhujAe~ thIM // 61 // usakI garadana zaMkha jaisI rekhAoMse suzobhita tathA kucha nIce kI ora jhukI thI, mukha pUrNacandramAke samAna thA aura nAka to aisI jAna par3atI thI mAno netroMkI kAntirUpI nadIke bIcameM pula hI bA~dha diyA gayA ho // 62 // usake svaccha kapola oThoM kI lAla-lAla kAntise vyApta the tathA usakI AvAja vINA, bhramara aura unmatta koyalakI AvAjake samAna thI || 63 || usakI dRSTi kAmadevakI dUtI ke samAna thI aura usase vaha dizAoMmeM nIlakamala, lAlakamala tathA sapheda kamaloMkA samUha hI mAno bikhetI thI || 64 || usakA lalATa aSTamIke candramAke samAna thA, kAna sundara the, tathA cikane, kAle aura bArIka bAla the ||65 || vaha mukha tathA caraNoM kI zobhAse calatI-phiratI kamalinIko, hAthoM kI zobhAse hastinIko tathA gati aura vibhramake dvArA kramazaH haMsI aura siMhanIko jIta rahI thI ||66 || vidyAoMne dazAnanakA AliMgana prApta kara liyA aura meM aisI hI raha gayI isa prakAra IrSyAko dhAraNa karatI huI lakSmI hI mAno kamalarUpI gharako chor3akara mandodarIke bahAne A gayI thI || 67 // 1. sahito ma / 2. mAna kha. / 3. adRzyakaTIpArzva sundaram iti kha. pustake TippaNam / jaGghAnAmiva ma. / 4. mAlAM ma. / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva 173 aGgAnAviSayAM sRSTi mapUrvAmiva karmaNA / AhRtya jagato'zeSaM lAvaNyamiva nirmitAm // 6 // divAkarakarasparzasvarbhAnugrahabhItitaH / tArApatiM parityajya kSitiM kAntimivAgatAm // 69 / / sImantamaNibhAjAlaracitAsyAvaguNThanAm / hAreNa vaktralAvaNyasetuneva vibhUSitAm // 7 // karNayorbAlikAlokAnmuktAphalasamutthitA / sitasya sinduvArasya maJjarImiva bibhratIm // 7 // kandarpadarpasaMkSobhaM sahate jaghanaM na yat / itIva veSTitaM kAJcyA maNicakrakakAntayA // 72 // manojJAmapi tAM dRSTvA duHkhito'bhUt sa cintayA / nIyante viSayaiH prAyaH satvavanto'pi vazyatAm // 73 // tasyAM mAdhuryayuktAyAM dRSTistasya gatA satI / abhavanmadhumatteva pratyAnItApi dhUrNitA // 7 // acintayattadA nAma syAdiyaM vanitottamA / hIH zrIlakSmIrdhatiH kIrtiH prAptamUrtiH sarasvatI // 75 // kimUDheyamutAnUDhA mAyA vA kenacitkRtA / aho sRSTiriyaM mUrdhni sthitA nikhilayoSitAm // 76 // prApnuyAd yadi mAmaitAM kanyAmindriyahAriNIm / kRtArtha nastato janma jAyate tRNamanyathA // 77 // cintayanta mimaM caivaM mayo'bhiprAyakovidaH / upanIya sutAmAha prabhurasyA bhavAniti // 78 // tena vAkyena sikto'sAvamRteneva tatkSaNAt / toSasyevAkarAn jAtAn dadhe romAJcakaNTakAn // 79 // tato'nayoH kSaNodbhutasarvavastusamAgamam / svajanAnanditaM vRttaM pANigrahaNamaGgalam // 8 // samaM tayA tato yAtaH svayaMprabhapuraM kRtI / manyamAnaH zriyaM prAptAM samastabhuvanAzritAm // 81 // karmarUpI vidhAtAne saMsArake samasta saundaryako ikaTThA kara usake bahAne strIviSayaka apUrva sRSTi hI mAno racI thI // 68 // vaha sUryako kiraNoMkA sparza tathA rAhugrahake AkramaNake bhayase candramAko chor3akara pRthvIpara AyI huI kAntike samAna jAna par3atI thI // 69 // usane apane sImanta ( mA~ga ) meM jo maNi pahana rakhA thA usakI kAntikA samUha usake mukhapara ghUghaTakA kAma detA thaa| vaha jisa hArase suzobhita thI vaha mukhake saundaryake pravAhake samAna jAna par3atA thA // 70 / / usane apane kAnoMmeM motIjar3ita bAliyA~ pahana rakhI thIM so unakI prabhAse aisI jAna par3atI thI mAno sapheda sinduvAra (nirguNDI) kI maMjarI hI dhAraNa kara rahI ho // 71 // cUMki jaghanasthala kAmake darpajanya kSobhako sahana nahIM karatA thA isalie hI mAno use maNisamUhase suzobhita kaTisUtrase veSTita kara rakhA thA // 72 // vaha mandodarI atyanta sundara thI phira bhI dazAnana use dekha cintAse duHkhI ho gayA so ThIka hI hai kyoMki dhairyavAn manuSya bhI prAyaH viSayoMke adhIna ho jAte haiM / / 73 // mandodarI mAdhuryase yukta thI isalie usapara par3I dazAnanakI dRSTi svayaM bhI mAno madhuse matta ho gayI thI, yahI kAraNa thA ki vaha usapara-se haTA lenepara bhI nazAmeM jhUmatI thI // 74|| dazAnana vicArane lagA ki yaha uttama strI kauna ho sakatI hai ? kyA hrI, zrI, lakSmI, dhRti, kIrti athavA sarasvatI hai ? // 75 // yaha vivAhita hai yA avivAhita ? athavA kisIke dvArA kI huI mAyA hai ? aho, yaha to samasta striyoMkI zirodhArya sarvazreSTha sRSTi hai // 76 / / yadi maiM indriyoMko haranevAlI isa kanyAko prApta kara sakU~ to merA janma kRtakRtya ho jAye anyathA tRNake samAna tuccha hai hI / / 77 // isa prakAra vicAra karate hue dazAnanase abhiprAyake jAnanevAle mayane putrI mandodarIko pAsa le jAkara kahA ki isake svAmI Apa haiM / / 78 // mayake isa vacanase dazAnanako itanA Ananda huA mAno tatkSaNa amRtase hI sIMcA gayA ho| usake sAre zarIrameM romAMca uTha Aye mAno santoSake aMkura hI utpanna hue hoM // 79 // tadanantara jahA~ kSaNabharameM hI samasta vastuoMkA samAgama ho gayA thA aura kuTumbIjana jahAM Anandase phUla rahe the aisA ina donoMkA pANigrahaNa-maMgala sampanna huA // 80 // tadanantara dazAnana kRtakRtya hotA huA mandodarIke sAtha svayaMprabhanagara gyaa| vaha mandodarIko pAkara aisA 1. -masarvA ma. / 2. jagatAzeSa m.| 3. lokAM m.| 4. samutthitAm m.| 5. maNicakrAkAntayA kh.| 6. bhuvanadhitAm m.| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe mayo'pi tanayAcintA zalyoddhArAsasaMmadaH / tadviyogAt sazokazca sthitaH svocitadhAmani // 42 // prApaddevIsahasrasya prAdhAnyaM cAruvibhramA / kramAnmandodarI marturguNairAkRSTamAnasA // 43 // abhipreteSu dezeSu sa reme sahitastayA / purandara ivendrANyA sarvendriyamanojJayA // 8 // prabhAvaM veditaM vAJchan vidyAyAmapi bhuurishH| vyApArAnityasau cakre sametaH parayA rucA // 85 / / eko bhavatyanekazca sarvasvIkRtasaMgamaH / vitanotyarkavattApaM jyotsnA muJcati candravat // 86 // vahivanmuJcati jvAlAM varSanambudharo yathA / vAyuvaJcalayatyadrIn kurute suranAthatAm // 87 / / ApagAnAthatAM yAti parvatatvaM prapadyate / mattavAraNatAmeti bhavatyazvo mahAjavaH // 8 // kSaNAdArAt kSaNAddUre kSaNAd dRzyaH kSaNAca no / kSaNAnmahAn kSaNAtsUkSmaH kSaNAdrImo na ca kSaNAt // 49 // evaM ca ramamANo'sau nAmnA megharavaM girim / prApattatra ca sadvApImapazyad vimalAmbhasam // 10 // kumudairutpalaiH padmaH svacchairanyaizca vArijaiH / paryantasaMcaratkrauJcahaMsacakrAhasArasAm // 11 // mRduzaSpapaTacchannataTAM sopAnamaNDitAm / namaseva vilInena pUritAM savituH karaiH / / 12 / / arjunAdimahottuGgapAdapavyAptarodhasam / prasphuracchapharIcakrasamucchalitasIkarAm / / 93 // bhrakSepAniva kurvANAM taraGgaratimaGguraiH / jalpantImiva nAdena pakSiNAM zrotrahAriNAm / / 94 // mAna rahA thA mAno samasta saMsArakI lakSmI hI mere hAtha laga gayI hai // 81|| putrIkI cintArUpI zalyake nikala jAnese jise harSa ho rahA thA tathA sAtha hI usake viyogase jise zoka ho rahA thA aisA rAjA maya bhI apane yogya sthAnameM jAkara rahane lagA / / 82 / / jisake hAva sandara the tathA jisane apane gaNoMse patikA mana AkRSTa kara liyA thA aisI mandodarIne kramase hajAroM deviyoMmeM pradhAnatA prApta kara lI // 83 // samasta indriyoMko priya laganevAlI usa rAnI mandodarIke sAtha dazAnana, icchita sthAnoMmeM indrANIke sAtha indrake samAna krIr3A karane lagA / / 84 / / utkRSTa kAntise sahita dazAnana apanI vidyAoMkA prabhAva jAnaneke lie nimnAMkita bahata sAre kArya karatA thA // 85|| vaha eka hokara bhI aneka rUpa dharakara samasta striyoMke sAtha samAgama karatA thaa| kabhI sUryake samAna santApa utpanna karatA thA to kabhI candramAke samAna cA~danI chor3ane lagatA thA / / 86 // kabhI agnike samAna jvAlAeM chor3atA thA to kabhI meghake samAna varSA karane lagatA thaa| kabhI vAyuke samAna bar3e-bar3e pahAr3oMko calA detA thA to kabhI indra-jaisA prabhAva jamAtA thA / / 87|| kabhI samudra bana jAtA thA, kabhI parvata ho jAtA thA, kabhI madonmatta hAthI bana jAtA thA aura kabhI mahAvegazAlI ghor3A ho jAtA thA / / 88|| vaha kSaNa-bharameM pAsa A jAtA thA, kSaNa-bharameM dUra pahu~ca jAtA thA, kSaNa-bharameM dRzya ho jAtA thA, kSaNa-bhara meM adRzya ho jAtA thA, kSaNa-bharameM mahAn ho jAtA thA, kSaNa-bharameM sUkSma ho jAtA thA, kSaNa-bharameM bhayaMkara dikhAI dene lagatA thA aura kSaNa bharameM bhayaMkara nahIM rahatA thA / / 89 / / isa prakAra ramaNa karatA huA vaha eka bAra megharava nAmaka parvatapara gayA aura vahA~ svaccha jalase bharI vApikA pahu~cA // 90 / / usa vApikAmeM kumuda, nIlakamala, lAlakamala, sapheda kamala tathA anyAnya prakArake kamala phUla rahe the aura usake kinArepara krauMca, haMsa, cakavA tathA sArasa Adi pakSI ghUma rahe the||11|| usake taTa harI-harI komala ghAsa-rUpI vastrase AcchAdita the, sIr3hiyA~ usakI zobhA bar3hA rahI thI aura usakA jala to aisA jAna par3atA thA, mAno sUryakI kiraNoMse pighalakara AkAza hI usameM bhara gayA ho // 92 // arjuna ( kohA) Adi bar3e-bar3e U~ce vRkSoMse usakA taTa vyApta thaa| jaba kabhI usameM machaliyoMke samUha Uparako uchalate the taba unase jalake chIMTe Upara ur3ane lagate the // 13 // atyanta bhaMgura arthAt jaldI-jaldI utpanna hone aura miTanevAlI taraMgoMse vaha aisI jAna 1. zalyodgArAt ma. / 2. vimalAmbhasAm m.| 3. rodhasAm ma. / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama parva 175 tatra krIDAprasaktAnAM dadhatInAM parAM zriyam / SaT sahasrANi kanyAnAmapazyat kekasIsutaH // 95 // kAzcicchIkarajAlena remire dUragAminA / 'paryaTanti sma satkanyA dUraM sakhyA kRtAgasaH // 96 // pradaya radanaM kAcitpadmapaNDe sazaivale / kurvantI paGkajAzaGkA sakhInAM suciraM sthitA // 97 // mRdaGganisvanaM kAciccakre karatalAhatam / kurvANA salilaM mandaM gAyantI SaTpadaiH samam // 18 // tatastA yugapad dRSTA kanyA ratnazravaHsutam / kSaNaM tyaktajalakrIDA babhUvuH stambhitA iva // 19 // madhyaM tAsAM dazagrIvo gato ramaNakAGkSayA / rantumetena sAkaM tA vyApAriNyo'bhavan mudA // 10 // AhatAzca samaM sarvA vizikhaiH puSpadhanvanaH / dRSTirAsAmabhUdasmin baDhevAnanyacAriNI // 101 // mizre kAmarase tAsAM payA pUrvasaMgamAt / mano dolAmivArUDhaM babhUvAsyantamAkulam // 10 // surasundarato jAtA nAmnA padmavatI shubhaa| sarvazrIyoSiti sphItanIlotpaladalekSaNA // 10 // kanyA'zokalatA nAma budhasya duhitA varA / manovegA samutpannA navAzokalatAsamA // 10 // saMdhyAyAM kanakAjAtA nAmnA vidyutpramA parA / vidyutaM prabhayA lajAM yA nayeccArudarzanA // 105 // mahAkulasamudbhUtA jyeSThAstAsAmimAH zriyA / vibhUtyA ca trilokasya mUrtAH sundaratA iva // 106 // AkalpakaM ca saMprAptAstaM yayustAH sahetarAH / sa tApatrapA tAvad duHsahAH smaravedanAH / / 107 // gAndharvavidhinA sarvA nirAzaGkena tena tAH / pariNItAH zazAGkena tArANAmiva saMhatiH // 10 // par3atI thI mAno bhauMheM hI calA rahI ho tathA pakSiyoMke madhura zabdase aisI mAlUma hotI thI mAno vArtAlApa hI kara rahI ho // 94 // usa vApikApara parama zobhAko dhAraNa karanevAlI chaha hajAra kanyAe~ krIDAmeM lIna thIM so dazAnanane una sabako dekhA // 95 / / unameM se kacha kanyAe~ to Tara taka ur3anevAle jalake phavvArese krIr3A kara rahI thIM aura kucha aparAdha karanevAlI sakhiyoMse dUra haTakara akelI-akelI hI ghUma rahI thIM // 16 // koI eka kanyA zevAlase sahita kamaloMke samUhameM baiThakara dA~ta dikhA rahI thI aura usakI sakhiyoMke lie kamalakI AzaMkA utpanna kara rahI thii||97|| koI eka kanyA pAnIko hathelIpara rakha dUsare hAthakI hathelIse use pITa rahI thI aura usase mRdaMga jaisA zabda nikala rahA thaa| isake sivAya koI eka kanyA bhramaroMke samAna gAnA gA rahI thii| tadanantara ve sabakI saba kanyAe~ eka sAtha dazAnanako dekhakara jalakrIr3A bhUla gayoM aura Azcaryase cakita raha gayIM // 98-99|| dazAnana krIr3A karanekI icchAse unake bIca meM calA gayA tathA ve kanyAe~ bhI usake sAtha krIr3A karaneke lie bar3e harSase taiyAra ho gayIM // 10 // krIr3A karate-karate hI ve saba kanyAe~ eka sAtha kAmake bANoMse Ahata (ghAyala ) ho gayIM aura dazAnanapara unakI dRSTi aisI baMdhI ki vaha phira anyatra saMcAra nahIM kara sakI / / 101 / / usa apUrva samAgamake kAraNa una kanyAoMkA kAmarUpI rasa lajjAse mizrita ho rahA thA ataH unakA mana dolApara ArUr3ha hue ke samAna atyanta Akula ho rahA thA // 102 // aba una kanyAoMmeM jo mukhya haiM unake nAma suno| rAjA surasundarase sarvazrI nAmakI strImeM utpanna huI padmAvatI nAmakI zubha kanyA thii| usake netra kisI bar3e nIlakamalakI kalikAke samAna the // 103 // rAjA budhakI manovegA rAnIse utpanna azokalatA nAmakI kanyA thI jo nUtana azokalatAke samAna thii||104|| rAjA kanakase saMkhyA nAmaka rAnIse utpanna huI vidyutprabhA nAmakI zreSTha kanyA thI jo itanI sundarI thI ki apanI prabhAse bijalIko bhI lajjA prApta karA rahI thI // 105 / / ye kanyAe~ mahAkulameM utpanna huI thI aura zobhAse una sabameM zreSTha thiiN| vibhUtise to aisI jAna par3atI thIM mAno tInoM lokakI sundaratA hI rUpa dharakara ikaTThI huI ho // 106 / / ukta tInoM kanyAe~ anya samasta kanyAoMke sAtha dazAnanake samIpa AyIM so ThIka hI hai kyoMki lajjA tabhI taka sahI jAtI hai jaba taka ki kAmako vedanA asahya na ho uThe // 107 / / tadanantara kisI prakArako zaMkAse rahita dazAnanane una saba kanyAoMko 1. palAyante sma ma. / 2. punaH ma. / 3. samutpannA kha. / 4. saMhatI: ma., kha. / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 padmapurANe dazagrIveNa sAdha tAH punaH krIDA pracakrire / anyonyAhaMyutAM prApya prathamopagamAkulAH // 109 / / saMpratyeva hi sA krIDA kriyate tena yA samam / zazAGkena vimuktAnAM tArANAM kAmirUpatA // 110 // tataH kancukibhistAsAmAzu gatvA niveditam / janakebhya idaM vRttaM ratnazravasasaMbhavam // 11 // tatasteH prahitAH krUrAH puruSAstadvinAzane / saMdaSTauSTapuTA baddhabhrakuTIkoTisaMkaTAH // 112 // vividhAni vimuJcantaste zastrANi samaM tataH / bhrakSepamAtrakeNaiva kaikaseyena nirjitAH // 113 // bhayavepitasarvAGgAstataste'marasundaram / vyajJApayan samAgasya zastranirmuktapANayaH // 114 // gRhANa jIvanaM nAtha hara vA naH kulAGganAH / chindhi tA caraNI pANI grIvAM vAna vayaM kSamAH / / 115 // kanyAnivahamadhyasthaH ko'pi dhIro virAjate / sarendrasundaraH kAntyA samAno rajanIpateH // 11 // kraddhasya tasya no daSTi devAH zakrapurassarAH / saheran kimuta kSudrA aspattalyAH zarIriNaH // 117 / / rthnpurnaathendrprbhRtyuttmmaanvaaH| vIkSitA bahavo'smAbhirayaM tu paramAdataH // 11 // evaM zrutvA mahAkrodharaktAsyo'marasundaraH / nirait saMnA saMyukto budhena kanakena ca // 119 // anye ca bahavaH zUrAH patayo vyomagAminAm / nizcakramurviyaddIptaM kurvANAH zastrarazmibhiH // 12 // tatastAnAyato dRSTA tA bhayAkulamAnasAH / vidyAdharasutA UcuridaM ratnazravaHsutam // 121 / / asmatprayojanAnAtha prApto'syatyantasaMzayam / puNyahInA vayaM kaSTaM sarvA apyapalakSaNAH // 122 // gandharva vidhise usa prakAra vivAha liyA ki jisa prakAra candramA tArAoMke samUhako vivAha letA hai / / 108 // tadanantara 'maiM pahale pahu~cU~, maiM pahale pahu~cU~' isa prakAra parasparameM hor3a lagAkara ve kanyAe~ dazAnanake sAtha punaH krIDA karane lagIM // 109 // jo kanyA dazAnanake sAtha krIr3A karatI thI vahI bhalI mAlUma hotI thI so ThIka hI hai kyoMki candramAse rahita tArAoMkI kyA zobhA hai ? // 110 // tadanantara jo kaMcukI ina kanyAoMke sAtha vApikApara Aye the unhoMne zIghra hI jAkara kanyAoMke pitAse dazAnanakA yaha vRttAnta kaha sunaayaa||111|| taba kanyAoMke pitAne dazAnanako naSTa karaneke lie aise krUra puruSa bheje ki jo krodhavaza oThoMko DaMsa rahe the tathA baddha bhauMhoMke agrabhAgase bhayAnaka mAlUma hote the // 112 // ve saba eka hI sAtha aneka prakArake zastra calA rahe the para dazAnanane unheM bhauMha uThAte hI jIta liyA // 113 / / tadanantara jinakA sArA zarIra bhayase kAMpa rahA thA tathA jinake hAthase zastra chUTa gaye the aise ve saba puruSa rAjA surasundarake pAsa jAkara kahane lage // 114 // ki he nAtha ! cAhe hamArA jIvana hara lo, cAhe hamAre hAtha-paira tathA garadana kATa lo para hama usa puruSako naSTa karanemeM samartha nahIM haiM / / 115 / / indrake samAna sundara tathA kAntise candramAkI tulanA karanevAlA koI eka dhIra-vIra manuSya kanyAoMke bIcameM baiThA huA suzobhita ho rahA hai // 116 / / so jaba vaha kruddha hotA hai taba usakI dRSTiko indra Adi deva bhI sahana nahIM kara sakate phira hamAre jaise kSudra prANiyoMkI to bAta hI kyA hai ? // 117 / / rathanUpura nagarake rAjA indra Adi bahuta-se uttama puruSa hamane dekhe haiM para yaha una sabameM parama Adarako prApta hai // 118 // yaha sunakara, bahuta bhArI krodhase jisakA muMha lAla ho rahA thA aisA rAjA surasundara rAjA kanaka aura budhake sAtha taiyAra hokara bAhara nikalA // 119 // inake sivAya aura bhI bahuta-se zUravIra vidyAdharoMke adhipati zastroMkI kiraNoMse AkAzako dedIpyamAna karate hue bAhara nikale // 120 // tadanantara unheM AtA dekha, jinakA mana bhayase vyAkula ho rahA thA aisI ve vidyAdhara kanyAe~ dazAnanase bolI ki he nAtha ! Apa hamAre nimittase atyanta saMzayako prApta hue haiN| yathArthameM hama saba puNyahIna tathA zubhalakSaNoMse rahita haiM // 121-122 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama parva 177 uttiSTha zaraNaM gaccha kaMcinnAtha prasIda naH / utpatya gaganaM kSipraM rakSa prANAn sudurlabhAn // 123 // asmin vA bhavane jaine bhUtvA pracchanna vigrahaH / tiSTha yAvadime karA nekSante bhavatastanum // 124 // zrutvA vAkyamidaM dInaM dRSTvA ca nikaTaM balam / site kumudavattena netre padmanibhe kRte // 125 // uvAca ca na mAM nUnaM vicchayadvadathedazam / kimemiH kriyate kAkaiH saMbhayApi garutmataH // 126 // ekAkI pRthukaH siMhaH prasphuratsitakesaraH / kiM vA nAnayate dhvaMsaM yUthaM samadadantinAm // 127 // idaM tAH punarUcustaM yadyevaM nAtha manyase / tato'smAkaM pitRna rakSa bhrAtazca svajanAMstathA // 128 // evamastu priyA yUyaM mA bhaiSTati sa sAntvanam / kurute yAvadetAsAM tAvabalamupAgatam // 129 // tato vimAnamAruhya kSaNAdvidyAvinirmitam / khamAruhya dazagrIvo dantadaSTaradacchadaH // 13 // ta evAvayavAstasya prApya yuddhamahotsavam / duHkhena mAnamAkAze prAptA romAJcakarkazAH // 531 // tasyopari tato yodhAzcikSipuH shstrsNhtiiH| dhArA iva ghanasthUlAH parvatasya ghanAghanAH // 132 // tato'sau zastrasaMghAtaM kAmizcid vinyavArayat / kAmizcitta ripuvAtaM zilAbhirbhayamAnayat // 133 // varAkainihatairemiH khecaraiH kiM mametyasau / cintayitvA pradhAnAMstrIn tAMzcakre netragocaram / / 134 / / tAmasena tato'streNa mohayitvA gatakriyAH / nAgapAzestrayo'pyete baddha vA tAsAmupAhRtAH / / 135 // mocitAste tatastAbhiH pUjAM ca parilambhitAH / zUrasvajanasaMprApta saMmadaM ca samAgatAH / / 136 / / he nAtha ! uTho aura kisIkI zaraNameM jaao| hama logoMpara prasanna hoo aura zIghra hI AkAzameM ur3akara apane durlabha prANoMkI rakSA karo // 123 / / athavA ye krUrapuruSa jabataka ApakA zarIra nahIM dekha lete haiM usake pahale hI isa jina-mandirameM chipakara baiTha raho / / 124 / / kanyAoMke yaha dona vacana sunakara tathA senAko nikaTa dekha dazAnanane apane kumudake samAna sapheda netra kamalake samAna lAla kara liye // 125 // usane kanyAoMse kahA ki nizcaya hI Apa hamArA parAkrama nahIM jAnatI ho isalie aisA kaha rahI hoN| jarA soco to sahI, bahuta-se kaue eka sAtha milakara bhI garur3akA kyA kara sakate haiM ? // 126 // jisakI sapheda jaTAe~ phaharA rahI haiM aisA akelA siMhakA bAlaka kyA madonmatta hAthiyoMke jhuNDako naSTa nahIM kara detA? // 127|| dazAnanake vIratA bhare vacana suna una kanyAoMne phira kahA ki he nAtha ! yadi Apa aisA mAnate haiM to hamAre pitA, bhAI tathA kuTumbIjanoM kI rakSA kIjie, arthAt yuddha meM unheM nahIM mArie // 128|| 'he priyA jano! aisA hI hogA, tuma saba bhayabhIta na hoo' isa prakAra dazAnana jabataka una kanyAoMko sAntvanA detA hai ki tabataka vaha senA A paha~cI // 129|| tdnntr| vidyA nirmita vimAnapara ArUr3ha hokara rAvaNa AkAzameM jA pahu~cA aura dA~toMse oTha cabAne lagA // 130 // dazAnanake ve hI saba avayava the para yuddharUpI mahotsavako pAkara itane adhika phUla gaye aura romAMcoMse karkaza ho gaye ki AkAzameM bar3I kaThinAIse samA sake / / 131 / / tadanantara jisa prakAra megha kisI parvatapara bar3I moTI jalakI dhArAe~ chor3ate haiM usI prakAra saba yodhA dazAnanake Upara zastroMke samUha chor3ane lage // 132 / / taba dazAnanane zilAe~ varSAnA zurU kiyaa| usane kitanI hI zilAoMse to zatraoMke zastrasamahako rokA aura kitanI ho zilAoMse zatrasamUhako bhayabhIta kiyA // 133 / / ina becAre dIna-hIna vidyAdharoMko mAranese mujhe kyA lAbha hai ? aisA vicArakara usane surasundara, kanaka aura budha ina tIna pradhAna vidyAdharoMko apanI dRSTikA viSaya banAyA arthAt unakI ora dekhA // 134 // tadanantara usane tAmasa zastrase mohita kara unheM nizceSTa banA diyA aura nAgapAzameM bA~dhakara tInoMko tIna kanyAoMke sAmane rakha diyA / / 135 / / taba 1. kaM ca m.| 2. tate m.| 3. sNmd-m.| 4. khacaraiH m.| sevakaiH k.| 5. pradhAnAM strI tAM cake netragocarAm ma.(?) / trIn pradhAnAn matvA tAn dRSTipathamAninAyetyarthaH / 6. saMprApte ma. / 23 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tataH pANigrahazcake tasya tAsAM ca taiH punaH / divasAnAM trayaM vidyAjanitazca mahotsavaH // 137 // gatAzcAnumatAstena yathA svaM nilayAnamI / mandodarIguNAkRSTaH sa ca yAtaH svayaMprabham // 138 // tatastaM parayA dyutyA yuktaM dRSTvA sayoSitam / bAndhavAH paramaM harSa jagmurvistAritekSaNAH // 139 // dUrAdeva ca taM dRSTvA bhAnukarNavibhISaNau / amigatyA viniSkrAntau suhRdo'nye ca bAndhavAH // 140 // 'veSTitazca praviSTastaiH svayaMprabhapurottamam / reme ca svecchayA te'tra prApnuvan sukhamuttamam // 141 // atha kumbhapure rAjamahodarasutAM varAm / surUpAkSIsamudbhUtAM taDinmAlAbhidhAnakAm // 14 // bhAskarazravaNo lebhe suprItaH sa tayA samam / cAruvibhramakAriNyA nimagno ratisAgare // 143 // tatra kumbhapure tasya kenacit kRtazabdane / zvasurasnehataH karNo satataM petaturyataH // 14 // kumbhakarNa iti khyAtiM tato'sau bhuvane gataH / dharmasaktamativIraH kalAguNavizAradaH // 145 // ayaM sa prakhalaiH khyAtimanyathA gamito janaiH / mAMsAsRgjIvanatvena tathA SaNmAsanidrayA // 146 // AhAro'sya zuciH svAduryathAkAmaprakalpitaH / surabhirbandhuyuktasya prathamaM tarpitAtithiH // 147 // saMdhyAsaMvezanotthAnamadhyakAlapravartinI / nidrAsya zeSakAlastu dharmavyAsaktacetasaH // 148 // paramArthAvabodhena viyuktAH pApacetasaH / kalpayantyanyathA sAdhUn dhik tAn durgatigAminaH // 149 // athAsti dakSiNazreNyAM nAmnA jyotiHprabhaM puram / vizuddhakamalastatra rAjA mayamahAsuhRt // 150 // kanyAoMne unheM chur3avAkara unakA satkAra karAyA aura tumheM zUravIra vara prApta huA hai isa samAcArase unheM harSita bhI kiyA // 136 / / tadanantara unhoMne dazAnana aura una kanyAoMkA vidhipUrvaka punaH pANigrahaNa kiyaa| isa upalakSyameM tIna dina taka vidyAjanita mahotsava hote rahe // 137 / / tatpazcAt ye saba dazAnanakI anumati lekara apane-apane ghara cale gaye aura dazAnana bhI mandodarIke guNoMse AkRSTa huA svayaMprabhanagara calA gyaa||138|| tadanantara zreSTha kAntise yukta dazAnanako aneka striyoM sahita AyA dekha, bAndhavajana parama harSako prApta hue| harSAtirekase unake netra vistRta ho gaye / / 139 / / bhAnukarNa aura vibhISaNa tathA anya mitra aura iSTajana dUrase hI use dekha agavAnI karaneke lie nagarase bAhara nikale // 140 // una sabase ghirA dazAnana, svayaMprabhanagarameM praviSTa ho manacAhI krIr3A karane lagA aura bhAnukarNa-vibhISaNa Adi bandhujana bhI uttama sukhako prApta hue / / 141 / / athAnantara kumbhapura nagarameM rAjA mahodarakI surUpAkSI nAmA strIse utpanna taDinmAlA nAmakI kanyA thI so bhAnukarNane bar3I prasannatAse prApta kii| sundara hAva-bhAva dikhAnevAlI taDinmAlAke sAtha bhAnukarNa ratirUpI sAgarameM nimagna ho gayA // 142-143 // eka bAra kumbhapura nagarapara kisI prabala zatrune AkramaNa kara hallA macAyA taba zvasurake snehase bhAnukaNake kAna kambhapUrapara paDe arthAta vahA~ke daHkhabhare zabda isane sane tabase saMsAra meM isakA kambhakarNa nAma prasiddha huaa| isakI buddhi sadA dharmameM Asakta rahatI thI, yaha zUravIra thA tathA kalAoMmeM nipuNa thA // 144-145 / / duSTajanoMne isake viSayameM anyathA hI nirUpaNa kiyA hai| ve kahate haiM ki yaha mAMsa aura khUnakA bhojana kara jIvita rahatA thA tathA chaha mAhakI nidrA letA thA so isakA AhAra to icchAnusAra parama pavitra madhura aura sugandhita hotA thaa| prathama hI atithiyoMko santuSTa kara bandhujanoMke sAtha AhAra karatA thA // 146-147 // sandhyAkAla zayana karane kA aura prAtaHkAla uThanekA samaya hai so bhAnukarNa isake bIcameM hI nidrA letA thaa| isakA anya samaya dhArmika kAryoMmeM hI vyatIta hotA thA / / 148 / / jo paramArthajJAnase rahita pApI manuSya, satpuruSoMkA anyathA varNana karate haiM ve durgatimeM jAnevAle haiM / aise logoMko dhikkAra hai // 149 / / ___ athAnantara dakSiNazreNI meM jyotiHprabha nAmakA nagara hai| vahA~ vizuddhakamala rAjA rAjya 1. veSTitAzca praviSTAste m.| 2. atha sa m.| , Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva 179 tasya nandanamAlAyAmutpannA varakanyakA / rAjIvasarasI nAmnA pati prAptA vibhISaNam // 15 // kAntayA kAntayA sAkaM na sa prApa rati kRtI / devavat paramAkAraH padmayA padmayA tayA // 152 // atha mandodarI garbha kAlayogAdadIdharat / sadyaH kalpitacittasthadohadAhArivibhramA // 153 // nItA ca janakAgAraM prasUtA 'bAlakaM varam / indra jitkhyAtimAyAto yaH samastamahItale // 15 // mAtAmahagRhe vRddhi prAptazca jananandanaH / sa kurvan nirmarakrIDAM siMhazAva ivottamAm // 155 / / tato'sau punarAnItA saputrA bharturantikam / dattaduHkhA pituH svasya putrasya ca viyogataH // 156 // dazagrIvo'tha putrAsyaM dRSTvA paramamAgataH / AnandaM putrato nAnyatprIterAyatanaM param // 157 // kAlakramAt punargama dadhAnA piturantikam / nItA sukhaM prasUtA ca meghavAhanabAlakam / / 158 // bharturantikamAnItA punaH sA bhogasAgare / patitA svecchayAtiSThad gRhItapatimAnasA // 159 / / dArako svajanAnandaM kurvANau cAruvibhramau / tau yuvatvaM pariprAptI mahokSavipulekSaNau / / 160 // atha vaizravaNo yAsAM kurute svAmitA purAm / vyadhvaMsayadimA gatvA kumbhakarNaH sahasrazaH / / 161 // tAsu ratnAni vastrANi kanyakAzca manoharAH / gaNikAzcAnayadvIraH svayaMprabhapurottamam / / 162 // atha vaizravaNaH Rddho jJAtvA pRthukaceSTitam / sumAlino'ntikaM dUtaM prajighAyAtigarvitaH // 16 // praviveza tato dUtaH pratihAraniveditaH / upacAraM ca saMprAptaH kRtakaM lokamArgataH // 164 // karatA thA jo mayakA mahAmitra thA / / 150 / usakI nandanamAlA nAmakI strIse rAjIvasarasI nAmakI kanyA utpanna huI thI vaha vibhISaNako prApta huI // 151|| devoMke samAna utkRSTa AkArako dhAraNa karanevAlA buddhimAn vibhISaNa, lakSmIke samAna sundarI usa rAjIvasarasI strIke sAtha krIr3A karatA huA tRptiko prApta nahIM huaa||152|| tadanantara samaya pAkara mandodarIne garbha dhAraNa kiyaa| usa samaya usake cittameM jo dohalA utpanna hote the unakI pUrti tatkAla kI jAtI thii| usake hAvabhAva bhI manako haraNa karanevAle the // 153|| rAjA maya putrIko apane ghara le AyA vahA~ usane usa uttama bAlakako janma diyA jo samasta pRthvItalameM indrajit nAmase prasiddha huaa||154|| logoMko Anandita karanevAlA indrajit apane nAnAke ghara hI vRddhiko prApta huaa| vahA~ vaha siMhake bAlakake samAna uttama krIr3A karatA huA sukhase rahatA thA // 155 / / tadanantara mandodarI putrake sAtha apane bhartA dazAnanake pAsa lAyI gayI so apane tathA putrake viyogase vaha pitAko duHkha pahu~cAnevAlI huI / / 156 / / dazAnana putrakA mukha dekha parama Anandako prApta huaa| yathArthameM putrase bar3hakara prItikA aura dUsarA sthAna nahIM hai / / 157|| kAlakramase mandodarIne phira garbha dhAraNa kiyA so punaH pitAke samIpa bhejI gyii| abakI bAra vahA~ usane sukhapUrvaka meghavAhana nAmaka putrako janma diyA ||158|| tadanantara vaha punaH patike pAsa AyI aura patike manako vaza kara icchAnusAra bhogarUpI sAgarameM nimagna ho gayI // 159|| sundara ceSTAoMke dhArI donoM bAlaka AtmIyajanoMkA Ananda bar3hAte hue taruNa avasthAko prApta hue| usa samaya unake netra kisI mahAvRSabhake netroMke samAna vizAla ho gaye the / / 160|| ___ athAnantara vaizravaNa jina nagaroMkA rAjya karatA thA, kumbhakarNa hajAroM bAra jA-jAkara una nagaroMko vidhvasta kara detA thA // 161 / / una nagaroMmeM jo bhI manohara ratna, vastra, kanyAe~ athavA gaNikAeM hotI thIM zUravIra kumbhakarNa unheM svayaMprabhanagara le AtA thA // 162 // tadanantara jaba vaizravaNako kumbhakarNako isa bAlaceSTAkA patA calA taba usane kupita hokara sumAlIke pAsa dUta bhejaa| vaizravaNa indrakA bala pAkara atyanta garvita rahatA thA ||163 // tadanantara dvArapAlake dvArA 1. bAlakaMdalam ma. / 2. -stasya kha. / 3. svayaM ma. / 4. tiSThan ma. / 5. gRhItA ma. / 6. maNikA kha. / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 padmapurANe uvAcedaM tathA dUto vAkyAlaGkArasaMjJitaH / samakSaM dazavaktrasya sumAlinamiti kramAt // 165 // samastabhuvanavyApikIrtivaizravaNazrutiH' / vadatIdaM mahArAjo bhavantaM kuru cetasi // 166 // paNDito'si kulIno'si lokajJo'si mahAnasi / akAryasaMgabhIto'si dezako'si suvartmasu // 167 // evaMvidhasya te yuktaM kurvantaM zizucApalam / pramattacetasaM pautraM nivArayitumAtmanaH // 16 // tirazcAM mAnuSANAM ca prAyo bhedo'yameva hi / kRtyAkRtyaM na jAnanti yadeke'nyattu tadvidaH // 169 // vismaranti ca no pUrva vRttAntaM dRDhamAnasAH / jAtAyAmapi kasyAJcidbhUtau vidyutsamadyutau // 170 // zAntiaulivadhenaiva zeSasya syAt kulasya te / ko hi svakulanirmUladhvaMsahetukriyAM bhajet // 17 // samudrIcisaMsaktaH zakrasya dhvastavidviSaH / pratApo vismRtaH kiM te yato'nucitamIhate // 172 // sa tvaM krIDasi maNDUko daMSTrAkaNTakasaMkaTe / vaktrarandhre bhujaGgasya viSAgnikaNamocini // 173 // niyantumatha zaknoSi naitaM taskaradArakam / tato mamArpayAyava karomyasya niyantraNam // 17 // naivaM cet kurute pazya tatazcArakavezmani / nigaDaiH saMyutaM pautraM yAtyamAnamanekadhA // 175 // alaMkArodayaM tyaktvA ciraM kAlamavasthitaH / tadeva vivaraM bhUyaH praveSTumabhivAnchasi // 176 / / kupite mayi zake vA na te'sti zaraNaM bhuvi / jalabudabudavadvAtAdacirAdeva nazyasi // 177|| tataH paruSavAgvAtavegAhatamanojalaH / kSobhaM paramamAyAto dazAnanamahArNavaH / / 178 // samAcAra bhejakara dUtane bhItara praveza kiyaa| dUta lokAcArake anusAra yogya vinayako prApta thA // 164 / / dUtakA nAma vAkyAlaMkAra thA so usane dazAnanake samakSa hI sumAlIse isa prakAra kramase kahanA zurU kiyA // 165 / / jinakI kIrti samasta saMsArameM phaila rahI hai aise vaizravaNa mahArAjane Apase jo kahA hai use cittameM dhAraNa karo // 166 / / unhoMne kahA hai ki tuma paNDita ho, kulIna ho, loka vyavahArake jJAtA ho, mahAn ho, akAryake samAgamase bhayabhIta ho aura sumArgakA upadeza denevAle ho / / 167 // so tumheM lar3akoM jaisI capalatA karanevAle apane pramAdI pautrako manA karanA ucita hai // 168 // tiryaMca aura manuSyoMmeM prAyaH yahI to bheda hai ki tiryaMca kRtya aura akRtyako nahIM jAnate haiM para manuSya jAnate haiM / / 169 / / jinakA citta dRr3ha hai aise manuSya bijalIke samAna bhaMgura kisI vibhUtike prApta honepara bhI pUrva vRttAntako nahIM bhUlate haiM // 170 / / tumhAre kulakA pradhAna mAlI mArA gayA isIse samasta kulako zAnti dhAraNa karanA cAhie thI kyoMki aisA kauna puruSa hogA jo apane kulakA nirmUla nAza karanevAle kAma karegA // 171 // zatruoMko naSTa karanevAle indrakA vaha pratApa jo ki samudrakI lahara-laharameM vyApta ho rahA hai tumane kyoM bhulA diyA? jisase ki anucita kAma karanekI ceSTA karate ho // 172 / / tuma meMDhakake samAna ho aura indra bhujaMgake samakakSa hai, so tuma indrarUpI bhujaMgake usa mukharUpI bilameM krIr3A kara rahe ho jo dAr3harUpI kaNTakoMse vyApta hai tathA viSarUpI agnike tilage chor3a rahA hai // 173|| yadi tuma isa cora bAlakapara niyantraNa karane meM samartha nahIM ho to Aja hI mujhe sauMpa do maiM svayaM isakA niyantraNa karU~gA // 174 / / yadi tuma aisA nahIM karate ho to apane pautrako jelakhAneke andara ber3iyoMse baddha tathA aneka prakArakI yAtanA sahate hue dekhoge // 175 / / jAna par3atA hai ki tumane alaMkArodayapura (pAtAlalaMkA ) ko chor3akara bahuta samaya taka bAhara raha liyA hai aba phirase usI bilameM praveza karanA cAhate ho / / 176 / / yaha nizcita samajha lo ki mere yA indra ke kupita honepara pRthvImeM tumhArA koI zaraNa nahIM hai. jisa prakAra jarA-sI havA calanese pAnIkA babalA naSTa ho jAtA hai usI prakAra tuma bhI naSTa ho jAoge // 177|| tadanantara usa dUtake kaThora vacanarUpI vAyuke vegase jisakA manarUpI jala AghAtako prApta 1. vizravaNazrutiH ma. / 2. caratIdaM ma. / 3. saMsaktazakrasya-ma., kha. / , Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva 2 pratIkAgrAhavaccAsya prasphuratsvedamocinaH / cakSuSAtyantaraktena digdhaM sakalamambaram // 179 // tato vadhirayannAzAH svareNAmbaragAminA / kariNo nirmadIkurvan babhANa pratinAdinA // 180 // ko'sau vaizravaNo nAma ko vendraH paribhASyate / asmadgotrakramAyAtA nagarI yena gRhyate // 181 // so'yaM zyenAyate kAkaH zRgAlaH zarabhAyate / indrAyate svabhRtyAnAM nistrapaH puruSAdhamaH // 182 // AH kudUta puro'smAkaM gadataH paruSaM vacaH / niHzaGkasya zirastAvat pAtayAmi ruSe valim // 183 // ityuktvA 'kozataH khaDgamAcakarSa kRtaM viyat / indIvaravaneneva yena vyAptaM mahAsaraH // 184 // kurvANaM kvaNanaM vAtAdroSAdiva sakampanam / nItaM kAlamivAsitvaM hiMsAyA iva zAvakam // 185 // udgUrNazcAyametena vegAdAgatya cAntaram / vibhISaNena saMruddhaH sAntvitazceti sAdaram // 186 // bhRtyasyAsyAparAdhaH kaH klIbasyApahatAtmanaH / vikrItanijadehasya zukasyevAnubhASiNaH // 187 // hRdayasthena nAthena pizAceneva coditAH / dUtA vAci pravartante yentradehA ivAvazAH // 388 // tatprasIda dayAmArya kuru prANini duHkhite / akIrtirudravatyurvIloke kSudravadhe kRte // 189 // zirassu vidviSAmeva tava khaDgaH patiSyati / na hi gaNDUpadAn hantuM vainateyaH pravartate // 190 // evaM kopAnalastasya yAvatsadvAkyavAriNA / zamamAnIyate tena sAdhunA nyAyavAdinA // 191 // huA thA aisA dazAnanarUpI mahAsAgara parama kSobhako prApta huA || 178 // dUtake vacana sunate hI dazAnanakI aisI dazA ho gayI mAno kisIne usake aMga pakar3akara jhakajhora diyA ho, usake pratyeka aMgase pasInA chUTane lagA aura usakI atyanta lAla dRSTine samasta AkAzako lipta kara diyA 1)179|| tadanantara AkAzameM gU~janevAle svarase dizAoMko baharA karatA huA dazAnana, pratidhvanise hAthiyoM ko madarahita karatA huA bolA // 180 // ki yaha vaizravaNa kauna hai ? athavA indra kauna kahalAtA hai ? jo ki hamArI vaMza-paramparAse calI AyI nagarIpara adhikAra kiye baiThA hai ? ||181|| nirlajja nIcapuruSa apane bhRtyoMke sAmane indra jaisA AcaraNa karatA hai so mAno kauA bAja bana rahA hai aura zRgAla aSTApadake samAna AcaraNa kara rahA hai / / 182 // are kudUta ! hamAre sAmane niHzaMka hokara kaThora vacana bola rahA hai so maiM abhI krodhake lie tere mastakakI bali car3hAtA hU~ || 183 // | yaha kahakara usane myAnase talavAra khIMcI jisase AkAzarUpI sarovara aisA dikhane lagA mano nIlakamalarUpI vanase hI vyApta ho gayA ho // 184 // dazAnanakI vaha talavAra havAse bAta kara rahI thI, krodhase mAno kA~pa rahI thI, aisI jAna par3atI thI mAno talavArakA rUpa dharakara yamarAja hI vahA~ AyA ho, athavA mAno hiMsAkA beTA hI ho || 185|| dazAnanane vaha talavAra Uparako uThAyI hI thI ki vibhISaNane bIcameM Akara roka diyA aura bar3e Adara se isa prakAra samajhAyA ki // / 186 || jisane apanA zarIra beca diyA hai aura jo tote ke samAna kahI bAtako hI duharAtA ho aise isa pApI dIna-hIna bhRtyakA aparAdha kyA hai ? || 187 || dUta jo kucha vacana bolate haiM so pizAca kI taraha hRdayameM vidyamAna apane svAmIse preraNA pAkara hI bolate haiM / yathArtha - meMdUta yantramayI puruSa samAna parAdhIna hai // 188 || isalie he Arya ! prasanna hoo aura du:khI prANI para dayA karo / kSudrakA vadha karanese saMsArameM akIrti hI phailatI hai // 189 // ApakI talavAra to zatruoMke hI sira para par3egI kyoMki garur3a jalameM rahanevAle nirviSa sA~poMko mAraneke lie pravRtta nahIM hotA || 190 || isa prakAra nyAya-nItiko jAnanevAle satpuruSa vibhISaNa, sadupadezarUpI jalase jabataka dazAnanakI krodhAgniko zAnta karatA hai tabataka anya logoMne usa dUtake paira khIMcakara use sabhAbhavana se zIghra hI bAhara nikAla diyA / AcArya kahate haiM ki duHkhake lie 1. karabhAyate ma. / 2. nIta ma. 3 - mivAsannaM ma / 4. yatra ma. / 181 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 padmapurANe pAdayostAvadAkRSya dUto'nyaiH sukhalIkRtaH / kSipraM niSkAsito gehAd dhig bhRtyaM duHkhanirmitam // 1921. gatvA vaizravaNAyeyamavasthA tena veditA / dazagrIvAdviniSkrAntA vANI cAsyantaduHkathA // 193 // tayendhanavibhUtyAsya kopavahniH samutthitaH / amAta iva so'nena bhRtyacetaHsu vaNTitaH // 194 // acIkaracca saMgrAmasaMjJAM paruSatUryataH / raNasajA yayA sadyo maNibhadrAdayaH kRtAH // 195 // nired vaizravaNo yoddhayakSayodhaistato vRtaH / vilasatsAyakaprAsacakrAdyAyudhapANibhiH // 196 // sa nirbharAJjanakSoNIdharAkArairmataGgajaiH / saMdhyArAgasamAviSTamedhAkArairmahArathaiH / / 197 / / prasphuraccAmarairazvairjayanirjavato'nilam / surAvAsasamAkArairvimAnaidUramunnataiH // 198 // laddhitAzvavimAnemasyandanenorutejasA / pAdAtena ca saMghaTTamIyuSArNavarAviNA / / 199 / / pUrvameva ca niSkrAnto dazagrIvo mahAbalaH / bhAnukarNAdibhiH sArdhaM sthito raNamahotsavaH // 20 // guJjAkhyasya tato mUrdhina parvatasya tayorabhUt / saMpAtaH senayoH zastrasaMpAtodgatapAvakaH // 201 // kvaNanena tato'sInAM saptInAM heSitena ca / padAtInAM ca nAdena gajAnAM garjitena ca / / 202 // anyo'nyasaMgamodabhUtarathazabdena cAruNA / tUryasvareNa cogreNa zItkAreNa ca patriNAm / / 203 / / dhvaniH ko'pi vimizro'bhUt pratinAdena bodhitaH / vyApnuvan rodasI kurvan bhaTAnAM madamuttamam / / 204 // kRtAntavandanAkAraizcakraH sphuritadhArakaiH / khaDgaistadrasanAkArai raktasIkaravarSimiH // 205 / / tadromasaMnibhaiH kuntaistattarjanyupamaiH zaraiH / pariSaistadbhujAkArai stanmuSTisamamudgaraiH // 206 / / hI jisakI racanA huI hai aise bhRtyako dhikkAra ho / / 191-192 // dUtane jAkara apanI yaha saba dazA vaizravaNako batalA dI aura dazAnanake mukhase nikalI vaha abhadravANI bhI sunA dI // 193 // dUtake vacanarUpI iMdhanase vaizravaNako krodhAgni bhabhaka utthii| itanI bhabhakI ki vaizravaNake manameM mAno samA nahIM sakI isalie usane bhRtyajanoMke cittameM bA~Ta dI arthAt dUtake vacana sunakara vaizravaNa kupita huA aura sAtha hI usake bhRtya bhI bahuta kupita hue / / 194 // usane turahIke kaThora zabdoMse yuddhakI sUcanA karavA dI jisase maNibhadra Adi yoddhA zIghra hI yuddha ke lie taiyAra ho gaye // 195 / / tadanantara jinake hAthoMmeM kRpANa, bhAle tathA cakra Adi zastra suzobhita ho rahe the aise yakSarUpI yodhAoMse ghirA huA vaizravaNa yuddhake lie nikalA // 196 / / idhara aMjanagirikA AkAra dhAraNa karanevAle-bar3e-bar3e kAle hAthiyoM, sandhyAkI lAlimAse yukta meghoMke samAna dikhanevAle bar3e-bar3e rathoM, jinake donoM ora camara Dhula rahe the tathA jo vegase vAyuko jIta rahe the aise ghor3oM, devabhavanake samAna sundara tathA U~cI ur3Ana bharanevAle vimAnoM, tathA jo ghor3e, vimAna, hAthI aura rathasabhIko ullaMghana kara rahe the arthAt ina sabase Age bar3hakara cala rahe the, jinakA pratApa bahata bhArI thA, jo adhikatAke kAraNa eka dUsareko dhakkA de rahe the tathA samudrake samAna garaja rahe the aise paidala sainikoM aura bhAnukarNa Adi bhAiyoMke sAtha mahAbalavAn dazAnana, pahalese hI bAhara nikalakara baiThA thaa| yuddhakA nimitta pAkara dazAnanake hRdayameM bar3A utsava-ullAsa ho rahA thA // 197 tadanantara guMja nAmaka parvatake zikharapara donoM senAoMkA samAgama huaa| aisA samAgama ki jisameM zastroMke par3anese agni utpanna ho rahI thI // 201 // tadanantara talavAroMkI khanakhanATa, ghor3oMkI hinahinAhaTa, paidala sainikoMkI AvAja, hAthiyoMko garjanA, parasparake samAgamase utpanna rathoMkI sundara cItkAra, turahIkI bulanda AvAja aura bANoMkI sanasanAhaTase usa samaya koI mizritavilakSaNa hI zabda ho rahA thaa| usakI pratidhvani AkAza aura pRthivIke bIca gUMja rahI thI tathA yoddhAoMmeM uttama mada utpanna kara rahI thI 202-204 / isa taraha jinakA AkAra yamarAjake 1. -rmukhalakSitaH m.| 2. sotena m.| 3. taddazanAkAraiH k.| 4. kumbhaiH m.| 5. tattarjanyopamaiH ma. / 6. tanumuSTibhirmudgaraiH m.| . Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva babhUva sumahajjanyaM kRtavikrAntasaMmadam / kAtarotpAditatrAsaM ziraHkrItayazodhanam // 207 // tato nijaM balaM nItaM khedaM yakSamaTaizvirAt / sa dhArayitumArabdho dazAsyo raNamastakam // 208 // abhyAyAntaM ca taM dRSTvA sitAtapanivAraNam / kAlameghamivordhva stharajanIkaramaNDalam // 209 // sacApaM tamivAsaktazacIpatizarAsanam / hemakaNTakasaMvItaM 'vidyutAlamivAcitam // 210 // kirITaM bibhrataM nAnAratnasaGgavirAjitam / yuktaM tamiva vajreNa chAdayantaM nabhasviSA // 211 // vilakSAzcAbhavan yakSA viSaNNAkSAH kSataujasaH / parAGmukhakriyAyuktAH kSaNAt kSINaraNAzayAH // 212 // trAsAkulitacitteSu tato yakSapadAtiSu / Arvatamiva yAteSu bhramatsu sumahAravam // 213 // svasenAmukhatAM jagmurya kSANAM bahavo'dhipAH / punarebhiH kRtaM sainyaM raNasyAbhimukhaM tathA // 214 // tata ucchettumArabdho yakSanAthAn dazAnanaH / utpayotpatya gagane siMho mattagajAniva // 215 // preritaH kopavAtena dazAnanatanUnapAt / zastrajvAlAkulaH zatrusainyakakSe vyajRmbhata // 216 // na so'sti puruSo bhUmau rathe vAjini vAraNe / vimAne vA na yarichadraH kRto dAzAnanaiH zaraiH // 217 // tato'bhimukhamAyAtaM dRSTvA dazamukhaM raNe / abhajadvAndhavasnehaM paraM vaizravaNaH kSaNAt // 218|| viSAdamatulaM cAgAnnirvedaM ca nRpazriyaH / yathA bAhubalI pUrva zamakarmaNi saMgataH // 219 // mukhake samAna thA tathA jinakI dhAra painI thI, aise cakroM, yamarAjakI jihvAke samAna dikhane vAlI tathA khUnakI bU~deM barasAnevAlI talavAroM, usake romake samAna dikhanevAle bhAle, yamarAjakI pradezinI aMgulIkI upamA dhAraNa karanevAle bANoM, yamarAjakI bhujAke AkAra parigha nAmaka zastroM aura unakI muTThI ke samAna dikhanevAle mudgaroMse donoM senAoM meM bar3A bhArI yuddha huA / usa yuddha jahA~ parAkramI manuSyoMko harSaM ho rahA thA vahA~ kAtara manuSyoMko bhaya bhI utpanna ho rahA thaa| donoM hI senAoMke zUravIra apanA sira de-dekara yazarUpI mahAdhana kharIda rahe the / 205 - 207 / / tadanantara cirakAla taka yakSarUpI bhaToMke dvArA apanI senAko kheda khinna dekha dazAnana use sa~bhAlaneke lie tatpara huA || 208|| tadanantara jisake Upara sapheda chatra laga rahA thA aura usase jo usa kAle megha ke samAna dikhAI detA thA jisapara ki candramAkA maNDala camaka rahA thA, jo dhanuSase sahita thA aura usase indradhanuSa sahita zyAma meghake samAna jAna par3atA thA, suvarNamaya kavacase yukta hone ke kAraNa jo bijalI se yukta zyAma meghake samAna dikhAI detA thA, jo nAnA ratnoMke samAgamase suzobhita mukuTa dhAraNa kara rahA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno kAntise AkAzako AcchAdita karatA huA vajrase yukta zyAma megha hI ho| aise dazAnanako AtA huA dekha yakSoMkI A~kheM cauMdhiyA gayIM, unakA saba oja naSTa ho gayA, yuddhase vimukha ho bhAganekI ceSTA karane lage aura kSaNa-bhara meM unakA yuddhakA abhiprAya samApta ho gayA // 209 - 212 // tadanantara jinake citta bhayase vyAkula ho rahe the aise yakSoMke paidala sainika mahAzabda karate hue jaba bhramara meM par3e ke samAna ghUmane lage taba yakSoMke bahuta sAre adhipati apanI senAke sAmane Aye aura unhoMne senAko phirase yuddha ke sammukha kiyA // 213 - 214 // tadanantara jisa prakAra siMha AkAzameM uchala-uchalakara matta hAthiyoM ko naSTa karatA hai usI prakAra dazAnana yakSAdhipatiyoMko naSTa karaneke lie tatpara huA // 215 // zastrarUpIM jvAlAoMse yukta dazAnanarUpI agni, krodharUpI vAyuse prerita hokara zatrusenArUpI vanameM vRddhiko prApta ho rahI thI || 216 | usa samaya pRthivI, ratha, ghor3e, hAthI athavA vimAnapara aisA eka bhI AdamI nahIM bacA thA jo rAvaNake bANoMse sachidra na huA ho || 217 || tadanantara yuddha meM dazAnanako sAmane AtA dekha vaizravaNa, kSaNa-bhara meM bhAIke uttama snehako prApta huA || 218 || sAtha 3. sitAtapatravAraNam ma / 4 vidyutAta- ma / 5. mAyAntaM ma / 1. sAdhArayitu ma / 2. abhyAyAtaM ma / 6. saMgate kha. ma. / 183 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 papapurANe vivedeti ca dhikkaSTaM saMsAraM duHkhamAjanam / cakravatparivartante prANino yatra yoniSu // 220 // 'pazyaizvaryavimUDhena kiM vastu prastutaM myaa| bandhuvidhvaMsanaM yatra kriyate garvavattayA // 221 // udAttamiti cAvocada bho bho zRNa dazAnana / kimidaM kriyate pApaM kSaNikazrIpracoditam // 22 // mAtRSvasuH suto'haM te sodaraprItisaMgataH / tato bandhuSu no yuktaM vyavahartumasAMpratam // 223 // kRtvA prANivadhaM jnturmnojnyvissyaashyaa| prayAti narakaM bhImaM sumahAduHkhasaMkulam // 224 // yathaikadivasaM rAjyaM prApta saMvatsaraM vadham / prApnoti sadRzaM tena nizcaye viSayaiH sukham // 225 // cakSuHpakSmapuTAsaGgakSaNikaM nanu jIvitam / na velsi kiM yataH karma kurute bhogakAraNam / / 226 // tato hasannuvAcedaM dazAsyaH karuNojjhitaH / dharmazravaNakAlo'yaM na vaizravaNa vartate // 227 // mattastamberamArUDaimaNDalAgrakarairnaraiH / kriyate mAraNaM zatrorna tu dharmanivedanam // 228 // mAge tiSTha kRpANasya kiM vyartha bahu bhASase / kuru vA praNipAtaM me tRtIyAsti na te gatiH // 229 // athavA dhanapAlastvaM draviNaM mama pAlaya / kurvANo hi nijaM karma puruSo naiva lajate // 230 // tato vaizravaNo bhUya uvAceti dazAnanam / nUnamAyustava svalpaM kara yeneti bhASase // 23 // bhUyo'pi mAnasaM bibhrattato roSaNarUSitam / asti cettava sAmarthya jahItyAha dazAnanaH // 232 // jagAda sa tato jyeSTastvaM mAM prathamamAjahi / vIryamakSatakAyAnAM zUrANAM nahi vardhate // 233 // hI anupama viSAda aura rAjyalakSmIse udAsInatAko prApta huaa| jisa prakAra pahale bAhubali apane bhAI bharatase dveSa kara pachatAye usI prakAra vaizravaNa bhI bhAI dazAnanase virodha kara pchtaayaa| vaha mana hI mana zAnta avasthAko prApta hotA huA vicAra karane lagA ki jisa saMsArameM prANI nAnA yoniyoMmeM cakrakI bhA~ti parivartana karate rahate haiM vaha saMsAra duHkhakA pAtra hai, kaSTa svarUpa hai, ataH use dhikkAra ho // 219-220 / / dekho, aizvaryameM matta hokara maiMne yaha kauna-sA kArya prArambha kara rakhA hai ki jisameM ahaMkAravaza apane bhAIkA vidhvaMsa kiyA jAtA hai // 221 // vaha isa prakAra utkRSTa vacana kahane lagA ki he dazAnana ! suna, kSaNika rAjyalakSmIse prerita hokara yaha kauna-sA pApakarma kiyA jA rahA hai ? // 222 // maiM terI mausIkA putra hU~ ataH tujhapara sage bhAI-jaisA sneha karatA huuN| bhAiyoMke sAtha anucita vyavahAra karanA ucita nahIM hai / / 223 / / yaha prANI manohara viSayoMkI AzAse prANiyoMkA vadha kara bahuta bhArI duHkhoMse yukta bhayaMkara narakameM jAtA hai // 224 / / jisa prakAra koI manuSya eka dinakA to rAjya prApta kare aura usake phalasvarUpa varSa-bhara mRtyuko prApta ho usI prakAra nizcayase yaha prANI viSayoMke dvArA kSaNasthAyI sukha prApta karatA hai aura usake phalasvarUpa aparimita kAla taka duHkha prApta karatA hai / / 225 // yathArthameM yaha jIvana netroMkI TimakArake samAna kSaNabhaMgura hai so he dazAnana ! kyA tU yaha jAnatA nahIM hai jisase bhogoMke nimitta yaha kArya kara rahA hai ? // 226 // taba dayAhIna dazAnanane haMsate hue kahA ki he vaizravaNa! yaha dharmazravaNa karanekA samaya nahIM hai // 227|| madonmatta hAthiyoMpara car3he tathA talavArako hAthameM dhAraNa karanevAle manuSya to zatrukA saMhAra karate haiM na ki dharmakA upadeza // 228|| vyartha hI bahuta kyoM baka rahA hai ? yA to talavArake mArga meM khar3A ho yA mere lie praNAma kr| terI tIsarI gati nahIM hai / / 229 / / athavA tU dhanapAla hai so mere dhanakI rakSA kr| kyoMki jisakA jo apanA kArya hotA hai use karatA huA vaha lajjita nahIM hotA // 230 // taba vaizravaNa phira dazAnanase bolA ki nizcaya hI terI Ayu alpa raha gayI hai isIlie tU isa prakAra kara vacana bola rahA hai // 231 / / isake uttarameM roSase rUSita manako dhAraNa karanevAle dazAnanane phira kahA ki yadi terI sAmathyaM hai to mAra / / 232 / / taba vaizravaNane kahA ki tU bar3A hai isalie prathama tU hI mujhe mAra kyoMki jinake zarIrameM 1. pazyaizvaryamUDhena ma. / 2. viSayI ma. / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva UrdhvaM tato dazAsyasya zarAn vaizravaNo'mucat / karAnivAvanermUrdhina madhyAhne yotiSAM patiH ||234|| ciccheda sAyakAn tasya tato bANairdazAnanaH / maNDapaM ca ghanaM cakre kSaNamAtrAdanAkulaH // 235 // randhaM vaizravaNaH prApya zazAGkArgheSuNA tataH / dazAsyasyAcchitaccApaM cakre caitaM rathacyutam // 236 // tato'nyaM rathamAruhya vegAdammodanisvanam / tathAsattvo dazagrIvo duDhauke puSpakAntikam || 237 / / ulkAkAraistatastena vajradaNDairghaneritaiH / kaNazaH kavacaM kIrNaM dhanadasya mahAruSA // 238 // hRdaye zuklamA'tha miNDimAlena veginA / jaghAna kaikaseyastaM tathA mUrcchAmito yataH || 239 || tato jAto mahAkrandaH sainye vaizravaNAzrite / toSAca rakSasAM sainye jAtaH kalakalo mahAn // 240 // tato bhRtyaiH samuddhRtya vIrazayyApratiSTitaH / kSipraM yakSapuraM nIto dhanado bhRzaduHkhitaH || 241 || dazAsyospi jitaM zatruM jJAtvA nivavRte raNAt / vIrANAM zatrubhaGgena kRtatvaM na dhanAdinA // 242 // atha pratikriyA cakre dhanadasya cikitsakaiH / prAptazca pUrvavadehamiti cakre sa cetasi ||243 || drumasya puSpamuktasya bhagnasya vRSabhasya ca / sarasazcApyapadmasya varte'haM sadRzo'dhunA // 244 // mAnamudvahataH puMso jIvataH saMsRtau sukham / tacca me sAMprataM nAsti tasmAnmuktyarthamAryete || 245|| etadarthaM na vAJchanti santo viSayajaM sukham / yadetadadhruvaM stokaM sAntarAyaM saduHkhakam // 246 / / nAgaH kasyacidapya karmaNAmidamohitam / samastaM prANijAtasya kRtAnAmanyajanmani // 247 // 185 ghAva nahIM lagatA aise zUra vIroMkA parAkrama vRddhiko prApta nahIM hotA ||233|| tadanantara madhyAhnake samaya jisa prakAra sUryaM apanI kiraNaM pRthivIke Upara chor3atA hai usI prakAra vaizravaNane dazAnanake Upara bANa chor3e ||234|| tatpazcAt dazAnanane apane bANoMse usake bANa cheda DAle aura binA kisI AkulatAke lagAtAra chor3e hue bANoMse usake Upara maNDapa sA tAna diyA || 235|| tadanantara avasara pAkara vaizravaNane ardhacandra bANase dazAnanakA dhanuSa tor3a DAlA aura use rathase cyuta kara diyA || 236 || tatpazcAt adbhuta parAkramakA dhArI dazAnana meghake samAna zabda karanevAle meghanAda nAmA dUsare rathapara vegase car3hakara vaizravaNake samIpa pahu~cA ||237|| vahA~ bahuta bhArI krodhase usane jora-jora se calAye hue ulkAke samAna AkAravAle vajradaNDoMse vaizravaNa kA kavaca cUra-cUra kara DAlA ||238|| aura sapheda mAlAko dhAraNa karanevAle usake hRdayameM vegazAlI bhiNDimAlase itane jamakara prahAra kiyA ki vaha vahIM mUrchita ho gayA || 239 || yaha dekha vaizravaNakI senAmeM rudanakA mahAzabda hone lagA aura rAkSasoMkI senAmeM harSake kAraNa bar3A bhArI kala-kala zabda hone lagA || 240 || taba atizaya duHkhI aura vIrazayyApara par3e vaizravaNako usake bhRtyagaNa zIghra hI yakSapura le gaye || 241 || rAvaNa bhI zatruko parAjita jAna yuddha se vimukha ho gayA so ThIka hI hai kyoMki vIra manuSyoM kA kRtakRtyapanA zatruoMke parAjayase hI ho jAtA hai / dhanAdikI prAptise nahIM || 242 // athAnantara vaidyoMne vaizravaNakA upacAra kiyA so vaha pahale ke samAna svastha zarIrako prApta ho gayA / svastha honepara usane manameM vicAra kiyA ||243 || ki isa samaya maiM puSparahita vRkSa, phUTe hue ghaTa athavA kamalarahita sarovara ke samAna hU~ || 244 || jabataka manuSya mAnako dhAraNa karatA hai tabhI taka saMsAra meM jIvita rahate hue use sukha hotA hai / isa samaya merA vaha mAna naSTa ho gayA hai isalie mukti prApta karaneke lie prayatna karatA hU~ || 245 || cU~ki yaha viSayajanya sukha anitya hai, thor3A hai, sAntarAya hai aura duHkhoMse sahita hai isalie satpuruSa usakI cAha nahIM rakhate // 246|| isameM kisIkA aparAdha nahIM hai, yaha to prANiyoMne anya janmameM jo karma kara rakhe haiM unhIMkI 1. ghaneritaH ma / 2. muktapuSpasya / 3. ghaTasya / 4 A samantAd yatnaM karomi / 5. nAparAdhaH / 6. kasyacidapyasya ma. / 24 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 padmapurANe nimittamAtratAnyeSAmasukhasya sukhasya vA / budhAstebhyo na kupyanti saMsArasthitivedinaH // 24 // kalyANamitratAM yAtaH kekasItanayo mama / gRhAvAsamahApAzAdyanAhaM mocito'matiH // 249 / / bAndhavo bhAnukarNo'pi saMvRttaH sAMprataM mama / saMgrAmakAraNaM yena kRtaM paramasaMvide // 250 / / iti saMcintya jagrAha dIkSAM daigambarImasau / ArAdhya ca tapaH samyaka kramAddhAma paraM gataH / / 251 // prakSAlya dazavaktro'pi parAbhavamalaM kule / sukhAsikAmagAduvyAM bandhubhiH zekharIkRtaH // 252 // atha pravartitaM tasya manojJaM dhAnadAdhipam / pratyuptaratnazikharaM vAtAyanavilocanam // 253 // muktAjAlapramuktena samUhenAmalatviSAm / samutsRjadivAjasramazru svAmiviyogataH // 254 // padmarAgavinirmANamagradezaM dadhacchucA / tADanAdiva saMprApta hRdayaM raktatAM parAm // 255 // indranIlapramAjAlakRtaprAvaraNaM kvacit / zokAdiva pariprAptaM zyAmalatvamudArataH // 256 // caitykaannbaadhaaliivaapyntrbhvnaadibhiH| sahitaM nagarAkAraM nAnAzastrakRtakSatam // 257 // bhRtyairupAhRtaM tuGgaM suraprAsAdasaMnibham / vimAnaM puSpakaM nAma vihAyastalamaNDanam // 258 // arAtibhaGgacihvatvAdiyeSedaM sa mAnavAn / anyathA tasya kiM nAsti yAnaM vidyAvinirmitam // 259 // sataM vimAnamAruhya sAmAtyaH sahavAhanaH / sapauraH sAtmajaH sAdha pitRbhyAM sahabandhubhiH // 26 // samasta ceSTA hai / / 245|| duHkha athavA sukhake dUsare loga nimitta mAtra haiM, isalie saMsArakI sthitike jAnanevAle vidvAn unase kupita nahIM hote haiM arthAt nimittake prati harSa-viSAda nahIM karate haiM // 248 / / vaha dazAnana merA kalyANakArI mitra hai ki jisane mujha durbuddhiko gRhavAsarUpI mahAbandhanase mukta karA diyA // 249 / / bhAnukarNa bhI isa samaya merA parama hitaiSI haA hai ki jisake dvArA kiyA huA saMgrAma mere parama vairAgyakA kAraNa huA hai // 250 / / isa prakAra vicArakara usane daigambarI dIkSA dhAraNa kara lI aura samIcIna tapakI ArAdhanA kara parama dhAma prApta kiyA // 251 / / ___idhara dazAnana bhI apane kulake Upara jo parAbhavarUpI maila jamA huA thA use dhokara pRthivImeM sukhase rahane lagA tathA samasta bandhujanoMne use apanA ziramaura mAnA // 252 / / athAnantara vaizravaNakA jo puSpaka vimAna thA use rAvaNake bhRtyajana rAvaNake samIpa le Aye / vaha puSpaka vimAna atyanta sundara thA, vaizravaNa usakA svAmI thA, usake zikharameM nAnA prakArake ratna jar3e hue the, jharokhe usake netra the, usameM jo motiyoMkI jhAlara lagI thI usase nirmala kAntikA samUha nikala rahA thA aura usase vaha aisA jAna par3atA thA mAno svAmIkA viyoga ho jAneke kAraNa nirantara A~sU hI chor3atA rahatA ho| usakA agrabhAga padmarAga maNiyoMse banA thA isalie use dhAraNa karatA huA vaha aisA jAna par3atA thA mAno zokake kAraNa usane hRdayako bahuta kucha pITA thA isIlie vaha atyanta lAlimAko dhAraNa kara rahA thaa| kahIM-kahIM indranIla maNiyoMkI prabhA usapara AvaraNa kara rahI thI jisase aisA jAna par3atA thA mAno zokake kAraNa hI vaha atyanta zyAmalatAko prApta huA ho / caityAlaya, vana, makAnoMke agrabhAga, vApikA tathA mahala Adise sahita honeke kAraNa vaha kisI nagarake samAna jAna par3atA thaa| nAnA zastroMne usa vimAnameM coTeM pahu~cAyI thIM, vaha bahuta hI U~cA thA, devabhavanake samAna jAna par3atA thA aura AkAzatalakA mAno AbhUSaNa hI thA // 253-258|| mAnI dazAnanane zatrukI parAjayakA cihna samajha usa puSpaka vimAnako apane pAsa rakhanekI icchA kI thI anyathA usake pAsa vidyAnirmita kauna-sA vAhana nahIM thA ? // 259 // vaha usa vimAnapara ArUr3ha hokara mantriyoM, vAhanoM, nAgarikajanoM, putroM, mAtA-pitAoM 1. durvI ka., kha. / 2. athApatitaM ma. / 3. param ma. / 4. kRtaM prAvaraNaM ma. / 5. garvayuktaH / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva 187 antaHpuramahApadmakhaNDamadhyagataH sukhI / avyAhatagatiH svecchAkRtavibhramabhUSaNaH // 26 // cApatrizUlanistriMzaprAsapAzAdipANimiH / bhRtyairanugato bhaktairvihitAdbhutakarmabhiH // 262 // kRtazatrusamUhAntaiH sAmantabaddhamaNDalaiH / guNapravaNacetomirmahAvibhavazobhitaH // 263 // varavidyAdharIpANigRhItaizcArucAmaraH / vIjyamAno viliptAGgo gozIrSAdivilepanaiH // 26 // ucchitenAtapatreNa rjniikrshobhinaa| yazasevAgataH zomAM labdhenArAtibhaGgataH // 265 // udAraM bhAnuvattejo dadhAnaH puNyajaM phalam / vindan dakSiNamambhodhiM yayAvindra samaH zriyA // 266 // tasyAnugamanaM cakra kumbhakarNo gajasthitaH / vibhISaNo rathasthazca svagarva vibhavAnvitaH // 267 // mahAdaityo mayo'pyenamanviyAya sabAndhavaH / sAmantaiH sahitaH siMhazarabhAdiyutai rathaiH // 26 // mArIco'mbaravidyucca vajro vajrodaro budhaH / vajrAkSaH ranakrazca sAraNaH sunayaH zukaH // 269 // mayasya mantriNo'nye ca bahavaH khecarAdhipAH / anujagmurudAreNa vibhavena samanvitAH // 27 // dakSiNAzAmazeSAM sa vazIkRtya tato'nyataH / vijahAra mahIM pazyan savanAdvisamudragAm // 271 // athAsAvanyadApRcchat sumAlinasudadbhutaH / uccagaMganamArUDho vinayAnatavigrahaH // 272 // sarasIrahite'mubmin pUjyaparvatamUrddhani / vanAni pazya padmAnA jAtAnyetanmahAdbhutam // 273 // tiSTanti nizcalAH 'svAmin kathamatra mahItale / patitA vividhacchAyAH sumahAntaH payomucaH // 274 // tathA bandhujanoMke sAtha calA // 260 // vaha usa vimAnake andara antaHpurarUpI mahAkamalavanake bIcameM sukhase baiThA thA, usakI gatiko koI nahIM roka sakatA thA, tathA apanI icchAnusAra usane hAvabhAvarUpI AbhUSaNa dhAraNa kara rakhe the // 261 / / cApa, trizUla, talavAra, bhAlA tathA pAza Adi zastra jinake hAtha meM the tathA jinhoMne aneka Azcaryajanaka kArya karake dikhalAye the aise aneka sevaka usake pIche-pIche cala rahe the // 262 // jinhoMne zatruoMke samUhakA anta kara diyA thA, jo cakrAkAra maNDala banAkara pAsa khar3e the, jinakA citta guNoMke AdhIna thA tathA jo mahAvaibhavase zobhita the aise aneka sAmanta usake sAtha jA rahe the // 263 // gozIrSa Adi vilepanoMse usakA sArA zarIra lipta thA tathA uttamottama vidyAdhariyA~ hAthameM liye hue sundara camaroMse use havA kara rahI thIM // 264 // vaha candramAke samAna suzobhita Upara tane hue chatrase aisA suzobhita ho rahA thA mAno zatrukI parAjayase utpanna yazase hI suzobhita ho rahA ho // 265 / / vaha sUryake samAna utkRSTa tejako dhAraNa kara rahA thA tathA lakSmIse indrake samAna jAna par3atA thaa| isa prakAra puNyase utpanna phalako prApta hotA huA vaha dakSiNasamudrakI ora calA // 266 / / hAthIpara baiThA huA kumbhakarNa aura rathapara baiThA tathA svAbhimAna rUpI vaibhavase yukta vibhISaNa isa prakAra donoM bhAI usake pIchepIche jA rahe the / / 267|| bhAI-bAndhavoM evaM sAmantoMse sahita mahAdaitya maya bhI, jinameM siMha-zarabha Adi jantu jute the aise rathoMpara baiThakara jA rahA thaa||268|| marIca, ambaravidyut, vana, vajrodara, budha, vajrAkSa, krUranakra, sAraNa aura sunaya ye rAjA mayake mantrI tathA utkRSTa vaibhavase yukta anya aneka vidyAdharoMke rAjA usake pIche-pIche cala rahe the // 269-270 // isa prakAra samasta dakSiNa dizAko vaza kara vaha vana, parvata tathA samudrase sahita pRthvIko dekhatA huA anya dizAkI ora calA // 27 // _ athAnantara eka dina vinayase jisakA zarIra jhuka rahA thA, aisA dazAnana AkAzameM bahuta U~ce car3hakara apane dAdA sumAlIse Azcaryacakita ho pUchatA hai ki he pUjya ! idhara isa parvatake zikharapara sarovara to nahIM hai para kamaloMkA vana lahalahA rahA hai so isa mahAAzcaryako Apa dekheM // 272-273 / / he svAmin ! yahA~ pRthvItalapara par3e raMgabiraMge bar3e-bar3e megha nizcala hokara kaise khar3e 1. yazasA+iva+AgataH / 2. utkaTAzcaryayuktaH / 3. nizcalAzcAmI ma., ka. / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe namaH siddhebhya ityuktvA sumAlI tamathAgadat / nAmUni zatapatrANi na caite vatsa toyadAH // 275 // sitaketukRtacchAyAH sahasrAkAratoraNAH / zRGgeSu parvatasyAmI virAjante jinAlayAH // 276 // kAritA hariSeNena sajjanena mahAtmanA / etAn vatsa namasya tvaM bhava pUtamanAH kSaNAt // 277 // tatastatrastha evAsau namaskRtya jinAlayAn / uvAca vismayApanno dhanadasya vimardakaH // 278 // AsotkiM tasya mAhAtmyaM hariSeNasya kathyatAm / pratIkSyatama yenAsau bhavadbhiriti kIrtitaH // 279 // sumAlI nyagadaccaivaM sAdhu pRSTaM dazAnana / caritaM hariSeNasya zRNu pApavidAraNam // 280 // kAmpilyanagare rAjA nAmnA mRgapatidhvajaH / babhUva yazasA vyAptasamastabhuvano mahAn // 281 // mahiSI tasya prahvA pramadAguNazAlinI / abhUt saubhAgyataH prAptA penIzatalai lAmatAm // 282 // hariSeNaH samutpannaH sa tAbhyAM paramodayaH / catuHSaSTyA zubhairyukto lakSaNaiH kSataduSkRtaH // 283 // vaprayA cAnyadA jaine mate bhramayituM raithe / ASTAhnikamahAnande nagare dharmazIlayA // 284 // mahAlakSmIriti khyAtA saubhAgyamadavihvalA / avRttamavadattasyAH sapatnI durviceSTitA // 285 // pUrvaM brahmaratho yAtu madIyaH puravartmani / bhramiSyati tataH pazcAdumayA kArito rathaH // 286 // iti zrutvA tato vA kulizeneva tADitA / hRdaye duHkhasaMtaptA pratijJAmakarodimAm // 287 // bhramiSyati ratho'yaM me prathamaM nagare yadi / pUrvavatpunarAhAraM kariSye'to'nyathA tu na // 288 // ityuktvA ca babandhAsau pratijJAlakSmatreNikAm / vyApArarahitAvasthA zokaglAnAsyapaGkajA // 289 // 188 haiM ? || 274 || taba sumAlIne 'namaH siddhebhyaH' kahakara dazAnanase kahA ki he vatsa ! na to ye kamala haiM aura na megha hI haiM || 275 // kintu sapheda patAkAe~ jinapara chAyA kara rahI haiM tathA jinameM hajAroM prakArake toraNa bane hue haiM aise aise ye jina-mandira parvata ke zikharoMpara suzobhita ho rahe haiM || 276 // ye saba mandira mahApuruSa hariSeNa cakravartIke dvArA banavAye hue haiM / he vatsa ! tU inheM namaskAra kara aura kSaNa-bhara meM apane hRdayako pavitra kara || 277|| tadanantara vaizravaNakA mAnamardana karanevAle dazAnanane vahIM khar3e rahakara jinAlayoMko namaskAra kiyA aura Azcaryacakita ho sumAlIse pUchA ki pUjyavara ! hariSeNakA aisA kyA mAhAtmya thA ki jisase Apane unakA isa taraha kathana kiyA hai ? / / 278-279 / / taba sumAlIne kahA ki he dazAnana ! tUne bahuta acchA prazna kiyA / aba pApako naSTa karanevAlA hariSeNakA caritra suna || 280 // kAmpilya nagara meM apane yazake dvArA samasta saMsArako vyApta karanevAlA siMhadhvaja nAmakA eka bar3A rAjA rahatA thA || 281 / / usakI vaprA nAmakI paTarAnI thI jo striyoM ke yogya guNoMse suzobhita thI tathA apane saubhAgyake kAraNa saikar3oM rAniyoM meM AbhUSaNapanAko prApta thI || 282 // una donoMse parama abhyudayako dhAraNa karanevAlA hariSeNa nAmakA putra huaa| vaha putra uttamottama cauMsaTha lakSaNoMse yukta thA tathA pApoMko naSTa karanevAlA thA || 283 // kisI eka samaya ASTAhnika mahotsava AyA so dharmazIla vatrA rAnIne nagara meM jinendra bhagavAnkA ratha nikalavAnA cAhA || 284|| rAjA siMhadhvajakI mahAlakSmI nAmaka dUsarI rAnI thI jo ki saubhAgyake garvase sadA vihvala rahatI thI / aneka khoTI ceSTAoMse bharI mahAlakSmI vaprAkI sauta thI isalie usane usake viruddha AvAja uThAyI ki pahale merA brahmaratha nagarako galiyoM meM ghuumegaa| usake pIche vaprA rAnIke dvArA banavAyA huA jainaratha ghUma sakegA ||285 - 286 // yaha sunakara vaprAko itanA duHkha huA ki mAno usake hRdayameM vajrakI hI coTa lagI ho / duHkhase santapta hokara usane pratijJA kI ki yadi merA yaha ratha nagara meM pahale ghUmegA to maiM pUrva kI taraha punaH AhAra karU~gI anyathA nahIM ||287-288 / / 1. atizayena pUjya / 2. patnI sA lalAmatAm ma. / 3. AbharaNatAm / 4. catuHSaSTizubhe ma., kha. / 5. ratham ma., vaprayA jaine rathe bhramayituM mate iSTe satItyarthaH / 6, pratijJAM lakSya ma. / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva tataH zvAsAn vimuJcantImazrubindUnanAratam / hariSeNaH samAlokya jananomityavocata // 290 // mAtaH kasmAdidaM pUrva svapne'pi na niSevitam / tvayA rodanamArabdhamamaGgalamalaM vada // 291 // tayoktaM sa tataH zrutvA hetumevaM vyacintayat / kiM karomi guroH pIDA prApteyaM kathamoritA // 292 // pitAyaM jananI caiSA dvAvapyetau mahAgurU / karomi kaM pratidveSamaho magno'smi saMkaTe // 293 // asamarthastato draSTuM mAtaraM sAzrulocanAm / niSkramya bhavanAdyAto vanaM vyAlasamAkulam // 294 // tatra mUlaphalAdIni bhakSayan vijane vane / sarassu ca pivannambho vijahAra bhayojjhitaH // 295 // rUpametasya taM dRSTvA pazavo'pi sunirdayAH / kSaNenopazamaM jagmurbhavyaH kasya na saMmataH // 296 // tatrApi smaryamANaM tatkRtaM mAtrA prarodanam / 'vavAdhe taM pralApazca kRto gadgadakaNThayA // 297 // ramyeSvapi pradezeSu vane tatrAsya no dhRtiH / babhUva kurvato nityaM bhramaNaM mRducetasA // 298 // vanadeva iti bhrAnti kurvANo'sAvanAratam / dUravistAritAkSIbhirmRgImiH kRtavIkSaNaH // 299 // "samiyAyAGgiraH ziSyazatamanyuvanAzramam / virodhaM dUramujjhitvA vanaprANibhirAzritam // 300 // campAyAmatha ruddhAyAM kAlakalpAkhyabhUbhRtA / rudreNa sAdhanaM bhUri bibhratA purutejasA // 301 // yAvattena samaM yuddhaM cakAra janamejayaH / pUrvaM racitayA tAvatsudUragasuraGgayA // 302 // yaha kahakara usane pratijJAke cihnasvarUpa veNI bA~dha lI aura saba kAma chor3a diyA / usakA mukhakamala zokase murajhA gayA, vaha nirantara mukhase zvAsa aura netroMse A~sU chor3a rahI thI / mAtAkI aisI dazA dekha hariSeNane kahA ki he mAtaH ! jisakA pahale kabhI svapna meM bhI tumane sevana nahIM kiyA vaha amAMgalika rudana tumane kyoM prArambha kiyA ? aba basa karo aura rudanakA kAraNa kaho || 289 - 291 / / tadanantara mAtAkA kahA kAraNa sunakara hariSeNane isa prakAra vicAra kiyA ki aho ! maiM kyA karU~ ? yaha bahuta bhArI pIr3A prApta huI hai so pitAse ise kaise kahU~ ? || 292 || vaha pitA haiM aura yaha mAtA haiM / donoM hI mere lie parama guru haiN| maiM kisake prati dveSa karU~ ? Azcarya hai ki maiM bar3e saMkaTa meM A par3A hU~ || 293 || kucha bhI ho para maiM rudana karatI mAtAko dekhane meM asamartha huuN| aisA vicArakara vaha mahalase nikala par3A aura hiMsaka jantuoMse bhare hue vanameM calA gayA || 294 || vahA~ vaha nirjana vanameM mUla, phala Adi khAtA aura sarovara meM pAnI pItA huA nirbhaya ho ghUmane lagA // 295 // hariSeNakA aisA rUpa thA ki use dekhakara duSTa pazu bhI kSaNa-bhara meM upazama bhAvako prApta ho jAte the so ThIka hI hai kyoMki bhavya jIva kise nahIM priya hotA hai ? || 296 || nirjana vanameM bhI jaba hariSeNako mAtAke dvArA kiye hue rudanakI yAda AtI thI taba vaha atyanta duHkhI ho uThatA thA / mAtAne gadgada kaNThase jo bhI pralApa kiyA vaha saba smaraNa Anepara use bahuta kucha bAdhA pahu~cA rahA thA || 297|| komala cittase nirantara bhramaNa karanevAle hariSeNako banake bhItara eka-se-eka bar3hakara manohara sthAna milate the para unameM use dhaiyaM prApta nahIM hotA thA || 298 || kyA yaha vanadeva hai ? isa prakArakI bhrAnti vaha nirantara karatA rahatA thA aura hariNiyA~ use dUra taka A~kha phAr3a-phAr3akara dekhatI rahatI thIM ||299 || isa prakAra ghUmatA huA hariSeNa, jahA~ vanameM prANI parasparakA vairabhAva dUra chor3akara zAntise rahate the aise aMgirasa RSike ziSya zatamanyuke Azrama meM pahu~cA ||300 || 189 athAnantara eka kAlakalpa nAmakA rAjA thA jo mahAbhayaMkara, mahApratApI aura bahuta bar3I senAko dhAraNa karanevAlA thA so usane cAroM orase campA nagarIko ghera liyA || 301 || campAkA rAjA janamejaya jabataka usake sAtha yuddha karatA hai tabataka pahalese banavAyI huI lambo suraMgase mAtA nAgavatI apanI putrIke sAtha nikalakara zatamanyu RSike usa Azrama meM pahalese 1. vavAdhataM ma. ka. / 2. sa iyAya ma / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 padmapurANe nAmnA nAgavatI tasyA mAtA tanujayA samam / pUrvameva gatA dezaM zatamanyuyatizritam // 303 // nAgavatyAH sutA tasmina dRSTvA taM rUpazAlinam / bhanmathasya zarairviddhA tanuviklavatAkaraiH // 304 // tatastAmanyathAbhUtAM dRSTvA nAgavatI jgii| sute bhava vinItA tvaM smara vAkyaM mahAmuneH // 305 // pUrva hi muninA proktaM yathA tvaM cakravartinaH / bhavitA vanitAratnamiti saMjJAnacakSuSA // 306 // raktAM ca tasya tAM jJAtvA bhRzaM bhItairakIrtitaH / AzramAttApasaimUhariSeNo nirAkRtaH // 307 // tato dagdho'pamAnena kanyAmAdAya cetasA / babhrAma satataM zliSTo bhrAmayaiva sa vidyayA // 308 // nAzane zayanIye na puSpapallavakalpite / phalAnAM bhojane naiva pAne vA saraso'mbhasaH // 309 // na grAme nagare nopavane ramyalatAgRhe / tiM lebhe samutkaNThabharAkrAntaH sa zokavAn // 31 // dAvAgnisadRzAstena padmakhaNDA nirIkSitAH / vajrasUcIsamAstasya bamavuzcandrarazmayaH // 31 // vizAlapulinAzcAsya svacchatoyAH smudrgaaH| mano vahanti cAkRSTakanyAjaghanasAmyataH // 312 // mano'sya ketakIsUcI kuntayaSTirivAminat / cakravaJca kadambAnAM puSpaM surabhi cicchide // 313 // kuTajAnAM vidhUtAni kusumAni namasvatA / marmANi cicchidustasya manmathasgeva sAyakAH / / 314 // iti cAcintayallapsye strIratnaM yadi nAma tat / tataH zokamahaM mAturapaneSyAmyasaMzayam // 315 // prAptaneva tato manye patitvaM bharate'khile / AkRtina hi sA tasyAH stokabhogavidhAyinI // 316 / / nadIkuleSvaraNyepu grAmeSu nagareSu ca / parvatepu ca caityAni kArayiSyAmyahaM tataH // 317 // mAtuH zokena saMtapto mRtaH syAM yadi tAmaham / na pazyeyaM dhRto jIvo mama tatsaMgamAzayA // 318 // hI pahuMca gayI thI / / 302-303 / / vahA~ nAgavatIkI putrI sundara rUpase suzobhita hariSeNako dekhakara zarIrameM becainI utpanna karanevAle kAmadevake bANoMse ghAyala ho gayI // 304 / / tadanantara putrIko anyathA dekha nAgavatone kahA ki he putrI ! sAvadhAna raha, tU mahAmunike vacana smaraNa kara // 305 / / samyagjJAnarUpI cakSuko dhAraNa karanevAle munirAjane pahale kahA thA ki tU cakravartIkA strIratna hogI / / 306 // tapasviyoMko jaba mAlUma huA ki nAgavatIkI putrI hariSeNase bahuta anurAga rakhatI hai to apakItise Darakara una mUr3ha tapasviyoMne hariSeNako Azramase nikAla diyA / / 307 / / taba apamAnase jalA hariSeNa hRdayameM kanyAko dhAraNa kara nirantara idhara-udhara ghUmatA rahA / aisA jAna par3atA thA mAno vaha bhrAmarI vidyAse AliMgita hokara hI nirantara ghUmatA rahatA thA / / 308|| utkaNThAke bhArase dabA hariSeNa nirantara zokagrasta rahatA thaa| use na bhojanameM, na puSpa aura pallavoMse nirmita zayyAmeM, na phaloMke bhojanameM, na sarovarakA jala pInemeM, na gAMvameM, na nagara meM aura na manohara nikuMjoMse yukta upavana meM dhIraja prApta hotA thA // 309-310 // kamaloMke samUhako vaha dAvAnalake samAna dekhatA thA aura candramAkI kiraNeM use vajrakI suIke samAna jAna par3atI thIM // 311 / / vizAla taToMse suzobhita evaM svaccha jalako dhAraNa karanevAlI nadiyAM isake manako isalie AkarSita karatI thI, kyoMki unake taTa, isake prati AkarSita kanyAke nitamboMko samAnatA rakhate the // 312|| ketakIkI anI bhAleke samAna isake manako bhedatI rahatI thI aura kadambavRkSoMke sugandhita phUla cakrake samAna chedate rahate the / / 313 / / vAyuke manda-manda jhoMkese hilate hue kuTaja vRkSoMke phUla kAmadevake bANoMke samAna usake marmasthala chedate rahate the // 314 / / hariSeNa aisA vicAra karatA rahatA thA ki yadi maiM usa strIratnako pA sakA to niHsandeha mAtAkA zoka dUra kara dUMgA // 315 / / yadi vaha kanyA mila gayI to maiM yahI samajhaMgA ki mujhe samasta bharata kSetrakA svAmitva mila gayA hai| kyoMki usakI jo AkRti hai vaha alpabhogoMko bhoganevAlI nahIM hai // 316|| yadi maiM use pA sakA to nadiyoMke taToMpara, vanoMmeM, gA~voMmeM, nagaroMmeM aura parvatoMpara jina-mandira banavAU~gA // 317 / / yadi maiM use nahIM dekhatA to mAtAke zokase santapta hokara 1. nAgamatI m.| 2. nadyaH / 3. puSpANi ca nabhasvatA ka. / 4. yadi caa-m.| 5. gato ka. / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva cintayaniti cAnyacca bahuduHkhitamAnasaH / vismRto jananIzokaM sa babhrAma grahI yathA // 319 // paryaTazca bahUn dezAn prAptaH sindhunadaM puram / tadavastho'pi vIryeNa tejasA 'coruNAnvitaH // 320 // bahiH krIDAviniSkrAntastatra taM vIkSya yoSitaH / stammitA iva nizceSTAH spaSTAkSyaH zatazo'bhavan // 32 // puNDarIkekSaNaM merukaTakodAravakSasam / diGmataGgajakummAMsamibhastambhasamorukam // 322 // unmattatvamupetAnAmananyagatacetasAm / pazyantInAM na taM tRptirbabhUva purayoSitAm // 323 // athAJjanagiricchAyaH pragaladdAnanirbharaH / AjagAma gajastAsAM strINAmabhimukho balAt // 324 // na zaknomi gajaM dhatu kurutAzu palAyanam / yadi zaktiyutAH nArya ityAroheNa coditam // 325 // naravRndArakAsaktacetanAstA na tadvacaH / cakruH zravaNayornApi samarthAH prapalAyitum // 326 // muhuH pracaNDamArohe tato raTati cetitam / vanitAbhirbabhUvuzca bhavyavyAkulacetasaH // 327 // tatastAH zaraNaM jagmustaM naraM kRtakampanAH / bhayenopakRtaM tAsAM tatsamAgamacetasAm // 328 // tataH sa karuNAyukto hariSeNo vyacintayat / saMbhrAntottamarAmAGgasaMgamAt pulakAJcitaH // 329 // itaH sindhurgabhIro'yamitaH zAlo gajo'nyataH / saMkaTe tu pariprApta karomi prANipAlanam // 33 // vRSaH khanati valmIkaM zRGgAbhyAM na tu bhUdharam / puruSaH kadalIM chinte sAyakena zilA tu na // 33 // mRduM parAbhavatyeSa lokaH prakhalaceSTitaH / uddhRtyApyasukhaM kartuM nAbhivAJchati karkaze // 332 // kabhIkA mara jaataa| vAstavameM mere prANa usoke samAgamakI AzAse ruke hue haiM // 318 // jisakA mana atyanta duHkhI thA aisA hariSeNa isa prakAra tathA anya prakArakI cintA karatA huA mAtAkA zoka bhUla gayA / aba to vaha bhUtAkrAnta mAnavake samAna idhara-udhara ghUmane lagA // 319|| isa prakAra aneka dezoMmeM ghUmatA huA sindhunada nAmaka nagarameM phuNcaa| yadyapi usakI vaisI avasthA ho rahI thI to bhI vaha bahata bhArI parAkrama aura vizAla tejase yakta thaa||320|| usa nagarakI ja krIr3A karane ke lie nagarake bAhara gayI thIM ve hariSeNako dekhakara AzcaryacakitakI taraha nizceSTa ho gyiiN| ve saikar3oM bAra AMkheM phAr3a-phAr3akara use dekhatI thiiN||321|| jisake netra kamalake samAna the, jisakA vakSaHsthala meruparvatake kaTakake samAna lambA-caur3A thA, jisake kandhe diggajake gaNDasthalake samAna the, aura jisakI jA~ghe hAthI bA~dhaneke khambheke samAna supuSTa thIM aise hariSeNako dekhakara ve striyA~ pAgala-sI ho gayIM, unake citta ThikAne nahIM rahe tathA use dekhane-dekhate unheM tRpti nahIM huI // 322-323 / / athAnantara-aMjanagirike samAna kAlA aura jharate hue madase bharA eka hAthI balapUrvaka una striyoM ke sAmane AyA / / 324|| hAthIkA mahAvata jora-jorase cillA rahA thA ki he striyo ! yadi tuma logoMmeM zakti hai to zIghra hI bhAga jAo, maiM hAthIko rokanemeM asamartha hU~ // 325 // para striyA~ to zreSTha puruSa hariSeNake dekhanemeM Asakta thIM isalie mahAvatake vacana nahIM suna sakI aura na bhAgane meM hI samartha huI // 326 / / jaba mahAvatane bAra-bAra jorase cillAnA zurU kiyA taba striyoMne usa ora dhyAna diyA aura taba ve bhayase vyAkula ho gayIM // 327 / / tadanantara kA~patI huI ve striyA~ hariSeNakI zaraNameM gyiiN| isa taraha usake sAtha samAgamakI icchA karanevAlI striyoMkA bhayane upakAra kiyA / / 328 / / tatpazcAt ghabar3AyI huI uttama striyoMke zarIrake samparkase jise romAMca uTha Aye the aise hariSeNane dayAyakta ho vicAra kiyA // 329|| ki isa ora gahara hai. usa ora prAkAra hai aura udhara hAthI hai isa taraha saMkaTa upasthita honepara maiM prANiyoMkI rakSA avazya karU~gA / / 330 / jisa prakAra baila apane sIMgoMse vAmIko khodatA hai parvatako nhiiN| aura puruSa bANase keleke vRkSako chedatA hai zilAko nahIM / / 331 / / isI prakAra duSTa ceSTAoMse bharA mAnava 1. ca+UruNA = vizAlena, cAruNA m.| 2. spaSTAkSAH / 2. zaknuvato m.| 4. hastipake / 5. jJAtam / 6. zAlo'yamekataH ka. / 7. udvatyApya m.| 8. karkaza: ka. / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 padmapurANe klIbAste tApasA yena kSamA teSAM mayA kRtA / sAraGgasamavRttInAM nirvAsena kRtAgasAm // 333 // vasatAM gurugeheSu kSamAtyantagarIyasI / kRtA sA hi hitAtyantaM saMjAtA paramodayA // 334 // uktameva tatastena tAraniSThurayA girA / bho bho hastipakAnyena naya dezena vAraNam // 335 // tato hastipakenoktamaho te dhRSTatA parA / yanmanuSyaM gajaM vetsi svaM ca vetsi mataGgajam // 336 // nUnaM mRtyusamIpo'si yanmadaM vahase gaje / greheNa vA gRhIto'si brajAsmAdAzu gocarAt // 337 // vihasya sa tataH kopAllIlayA kRtanartanaH / sAntvayitvAGganAH kRtvA pRSTato gajamabhyagAt // 338 // vidyudvilasitenAsau karuNena tato nabhaH / utpatya dazane pAdaM kRtvA'rukSanmataGgajam // 339 // tataH krIDitumArebhe gajena saha lIlayA / dRSTanaSTaiH samasteSu gAtreSvasya punarbhuvi // 340 // pAramparyaM tataH zrutvA kRtvA kalakalaM mahat / viniSkrAntaM puraM sarva draSTumetanmahAdbhutam // 341 // vAtAyanagatAzcekSAMcakrire taM mahAGganAH / cakrurmanorathAn kanyAstatsamAgamasaMgatAn // 342 // AsphAlanairmahAzabdairmu hurgAtravidhUnanaiH / kRto'sau nirmadastena kSaNamAtreNa vAraNaH // 343 // harmyapRSThagato dRSTvA tadAzcaryaM purAdhipaH / sindhunAmAkhilaM tasmai prajighAya paricchadam // 344 // tataH kuthAkRtacchAye nAnAvarNakamAsure / ArUDhaH sa gaje tasmin vibhUtyA parayAnvitaH // 345 // komala prANIkA hI parAbhava karatA hai, kaThora prANIko duHkha pahu~cAnekI vaha icchA bhI nahIM karatA ||332|| ve tapasvI to atyanta dIna the isalie maiMne unapara kSamA dhAraNa kI thI / una tapasviyoMne Azrama se nikAlakara yadyapi aparAdha kiyA thA para unakI vRtti hariNoMke samAna dIna thI sAtha hI ve guruoMke ghara rahate the isalie unapara kSamA dhAraNa karanA atyanta zreSTha thA / yathArtha meM maiMne unapara jo kSamA kI thI vaha mere lie atyanta hitAvaha tathA paramAbhyudayakA kAraNa huI hai || 333 - 334|| tadanantara hariSeNane bar3e jorase cillAkara kahA ki re mahAvata ! tU hAthI dUsare sthAnase le jA ||335|| taba mahAvatane kahA ki aho ! terI bar3I dhRSTatA hai ki jo tU hAthIko manuSya samajhatA hai aura apaneko hAthI mAnatA hai || 336 || jAna par3atA hai ki tU mRtyuke samIpa pahu~canevAlA hai isalie to hAthIke viSaya meM garva dhAraNa kara rahA hai athavA tujhe koI bhUta laga rahA hai / yadi bhalA cAhatA hai to zIghra hI isa sthAnase calA jA / ||337|| tadanantara krodhavaza lIlApUrvaka nRtya karate hue hariSeNane jorase aTTahAsa kiyA, striyoMko sAntvanA dI aura svayaM striyoMko apane pIche kara hAthIke sAmane gayA ||338|| tadanantara bijalI kI camaka ke samAna zIghra hI AkAzameM uchalakara aura khIzapara paira rakhakara vaha hAthIpara savAra ho gayA ||339|| tadanantara usane lIlApUrvaka hAthI ke sAtha krIr3A karanA zurU kiyA / krIr3A karate-karate kabhI to vaha dikhAI detA thA aura kabhI adRzya ho jAtA thA / isa taraha usane hAthI ke samasta zarIrapara krIr3A kI pazcAt pRthvIpara nIce utarakara bhI usake sAtha nAnA krIr3Ae~ kIM // 340 // tadanantara paramparAse isa mahAn kala-kalako sunakara nagara ke saba loga isa mahAAzcaryako dekhane ke lie bAhara nikala Aye || 341 || bar3I-bar3I striyoMne jharokhoMmeM baiThakara use dekhA tathA kanyAoMne usake sAtha samAgamakI icchAe~ kIM ||342 || AsphAlana arthAt pIThapara hAtha pheranese, joradAra DA~Ta-DapaTake zabdoMse aura bAra-bAra zarIrake kampanase hariSeNane usa hAthIko kSaNa-bhara meM madarahita kara diyA || 343 || nagarakA rAjA sindha, mahalakI chatapara baiThA huA yaha saba Azcarya dekha rahA thA / vaha itanA prasanna huA ki usane hariSeNako bulAneke lie apanA samasta parikara bhejA || 344 || tadanantara raMga-biraMgI jhUlase jisakI zobhA bar3ha rahI thI tathA nAnA raMgoM ke citrAMmase jo zobhAyamAna thA aise usI hAthIpara vaha bar3e vaibhavase 1. -mevaM ma. / 2. gRheNa ma. / 3. dRSTanaSTasamasteSu ma. / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva 193 manAMsi pauranArINAmuccinvan ruuppaanninaa| praviveza puraM svedabindumuktAphalAnvitaH // 346 // narAdhipasya kanyAnAM pariNItaM tataH zatam / tena sarvatra cAsaktA hariSeNamayI kathA // 347 // mahAntamapi saMprAptaH saMmAnaM sa narezvarAt / strIratnena vinA mene tAM varSamiva zarvarIma // 34 // acintayacca nUnaM sA mayA virahitAdhunA / mRgIvAkulatA prAptA paramAM viSame vane // 349 / / sakRdeSA kathaMciccet triyAmA kSayameSyati / gamiSyAmi tato bAlAmatAM dAganukampitum // 350 // vicintatyevametasmin zayanIye'tizobhane / cireNa nidrayA labdhaM padamatyantakRcchutaH // 35 // svapne'pi ca sa tAmeva dadarzAmbhojalocanAm / prAyo hi mAnasasyAsya saiva gocaratAmagAt // 352 / / atha vegavatI nAmnA kalAguNavizAradA / khecarAdhipakanyAyAH sakhI tamaharat kSaNAt // 353 / / tato nidrAkSaye dRSTvA hriyamANaM svamambare / pApe harasi mAM kasmAditi vyAhRtya kopataH // 354 // dRSTaniHzeSatArAkSaH saMdaSTaradanacchadaH / muSTiM babandha tAM hantuM vajramudgarasaMnimAm // 355 / / tatastaM kupitaM dRSTA puruSaM cArulakSaNam / vidyAbalasamRdvApi zaGkitA setyabhASata // 356 // ArUDhastaruzAkhAyAM chinte tasyA yathA naraH / mUlaM tathA karoSi tvaM mamAyuSman vihiMsanam // 257 / / yadartha nIyate tAta vaM mayA tadgato bhavAn / satyaM jJAsyasi nahyasya vapuSastava duHkhitA // 358 // acintayacca bhadreyaM vanitA cArubhASiNI / AkRtiH kathayatyasyAH parapIDA nivRttatAm // 359 // ArUr3ha huA // 345 / / jo pasInekI bUMdoMke bahAne mAno motiyoMse sahita thA aisA hariSeNa apane saundaryarUpI hAthase nagarakI striyoMkA mana saMcita karatA huA nagarameM praviSTa huA // 34 // tadanantara usane rAjAkI sau kanyAoMke sAtha vivAha kiyaa| isa prakArase jahA~ dekho vahIMsarvatra hariSeNakI carcA phaila gayI ||347|| yadyapi usane rAjAse bahuta bhArI sammAna prApta kiyA thA to bhI tapasviyoMke AzramameM jo strIratna dekhA thA usake binA usane eka rAtako varSake samAna samajhA // 348|| vaha vicAra karane lagA ki isa samaya nizcaya hI vaha kanyA mere binA viSama vanameM hariNIke samAna parama AkalatAko prApta hotI hogI // 349 // yadi yaha rAtri kisI eka bAra bhI samApta ho jAye to maiM zIghra hI usa bAlApara dayA karaneke lie daur3a par3eM gA ||350 // yaha atyanta suzobhita zayyApara par3A huA aisA vicAra karatA rhaa| vicAra karate-karate bar3I dera bAda bahuta kaThinAIse use nIMda Ayo // 351 / / svapnameM bhI yaha usI kamala-locanAko dekhatA rahA so ThIka hI hai kyoMki prAyaH karake isake manakA vahI eka viSaya raha gayI thii||352|| athAnantara vidyAdhara rAjAkI kanyAkI sahelI vegavatI jo ki sarva prakArakI kalAoM aura guNoMmeM vizArada thI, sote hue hariSeNako kSaNa ekameM hara kara le gayI // 353 / / jaba usakI nidrA bhagna huI to usane apane Apako AkAzameM harA jAtA dekha krodhapUrvaka vegavatIse kahA ki ro pApini! tU.mujhe kisa lie hara liye jA rahI hai ? // 354 // jisake netroMkI samasta putaliyA~ dikha rahI thIM tathA jisane oMTha Isa rakhA thA aise hariSeNane usa vegavatIko mAraneke lie vajramaya madagarake samAna maTI bA~dhI // 355 / / tadanantara sandara lakSaNoMke dhAraka hariSeNako kupita dekha vegavatI yadyapi vidyAbalase samRddha thI to bhI bhayabhIta ho gyii| usane usase kahA ki he AyuSman ! jisa prakAra vRkSakI zAkhApara car3hA koI manuSya usIkI jar3ako kATatA hai usI prakAra mujhapara ArUr3ha hue tuma merA hI ghAta kara rahe ho // 356-357 // he tAta! maiM tujhe jisa lie le jA rahI hU~ tuma jaba usako prApta hooge taba mere vacanoMkI yathArthatA jAna skoge| yaha nizcita samajho ki vahA~ jAkara tumhAre isa zarIrako raMcamAtra bhI duHkha nahIM hogA // 358 / / vegavatIkA kahA sunakara hariSeNane vicAra kiyA ki yaha strI mandra tathA madhurabhASiNI hai| 1. zarvarI ma. / 2. drAganucintanam ma. / 3. vicintayatyeva ma. / 4. chinne ma. / - 25 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 padmapurANe yathedaM spandate cakSurdakSiNaM mama sAMpratam / tathA ca kalpayAmyeSA priyasaMgamakAriNI // 360 // punazcAnena sA pRSTA bhane vedaya kAraNam / lalAmasaMkathAsaMgAta kareM tAvatpratapaya // 361 // jagAda ceti rAjAsti pure sUryodaye vare / nAmnA zakradhanustasya bhAryA dhIriti kIrtitA // 362 / / guNarUpamadagrastA jayacandrA tayoH sutA / puruSadveSiNI jAtA pitRvAkyApakarNinI // 363 / / yo yastasyA mayAlikhya paTake darzitaH purA / sakale bharatakSetre nAsau tasyA rucau sthitaH // 364 // tato bhavAn mayA tasyA darzitaH pttttksthitH| gADhAkalpakazalyena zalyitA cedamabravIt // 365 / / kAmabhogopamAnena samaM yadi na yujyate / mRtyu tataH prapatsye'haM na tvanyamadhamaM varam / / 366 // pratijJA ca purastasyA mayeyaM duSkarA kRtA / zokamatyutkaTaM dRSTvA tadguNAkRSTacittayA // 367 / / yadi taM nAnaye zIghraM tvanmAnasamalimlucam / jvAlAjaTAlamanilaM pravizAmi tataH sakhi // 368 // pratijJAyeti puNyena prApto'si mahatA myaa| tvatprasAdAkariSyAmi pratijJAM phalasaMgatAm // 369 / / sUryodayapuraM caiSA prAptA sa ca niveditaH / AnItaH zakracApAya kanyAyai ca manoharaH // 370 // tataH pANigrahazcakre tayoradbhutarUpayoH / vismayApannacetomiH svajanairabhinanditaH // 371 // saMpAditapratijJA ca prAptA vegavatI param / saMmAnaM rAjakanyAbhyAM pramadaM ca tathA yazaH // 372 / / tyaktvA nau dharaNIvAso gRhItaH puruSo'nayA / iti saMcintya kupitau tasyAmaithunikau ca tau // 373 / / isakI AkRti hI batalA rahI hai ki yaha para-pIr3Ase nivRtta hai arthAt kabhI kisIko pIr3A nahIM pahuMcAtI // 359 // aura cU~ki isa samaya merI dAhinI A~kha phar3aka rahI hai isase nizcaya hotA hai ki yaha avazya hI priyajanoMkA samAgama karAvegI // 360 // taba hariSeNane usase phira pUchA ki he bhadre ! tU ThIka-ThIka kAraNa batA aura manohara kathA sunAkara mere kAnoMko santuSTa kara // 361 // isake uttarameM vegavatIne kahA ki sUryodaya nAmaka zreSTha nagarameM rAjA zakradhanu rahatA hai| usakI strI dhI nAmase prasiddha hai| una donoMke jayacandrA nAmakI putrI hai jo ki guNa tathA rUpake ahaMkArase grasta hai, puruSoMke sAtha dveSa rakhatI hai aura pitAke vacanoMkI avahelanA karatI hai // 362-363 // samasta bharata kSetrameM jo-jo uttama puruSa the una sabake citrapaTa banAkara maiMne pahale use dikhalAye haiM para usakI rucimeM eka bhI nahIM AyA // 364 // taba maiMne ApakA citrapaTa use dikhalAyA so use dekhate hI vaha tIvra utkaNThArUpI zalyase viddha hokara bolI ki kAmadevake samAna isa puruSake sAtha yadi merA samAgama na hogA to maiM mRtyuko bhale hI prApta ho jAU~gI para anya adhama manuSyako prApta nahIM hoU~gI // 365-366 / / usake guNoMse jisakA citta AkRSTa ho rahA thA aisI maiMne usakA bahuta bhArI zoka dekhakara usake Age yaha kaThina pratijJA kara lI ki tumhAre manako curAnevAle isa puruSako yadi maiM zIghra nahIM le AU~ to he sakhi ! jvAlAoMse yukta agnimeM praveza kara jaauuNgii||367-368|| maiMne aisI pratijJA kI hI thI ki bar3e bhArI puNyodaya se Apa mila gaye / aba Apake prasAdase apanI pratijJAko avazya hI saphala banAU~gI // 369 // aisA kahatI huI vaha sUryodayapura A phuNcii| vahA~ Akara usane rAjA zakradhanu aura kanyA jayacandrAke lie sUcanA de dI ki tumhAre manako haraNa karanevAlA hariSeNa A gayA hai // 370 // tadanantara AzcaryakArI rUpako dhAraNa karanevAle donoM-varakanyAkA pANigrahaNa kiyA gyaa| jinakA citta Azcaryase bhara rahA thA aise sabhI AtmIya janoMne unake usa pANigrahaNakA abhinandana kiyA thA // 371 // jisakI pratijJA pUrNa ho cukI thI aisI vegavatIne rAjA aura kanyAdonoMkI orase parama sanmAna prApta kiyA thaa| usake harSa aura suyazakA bhI ThikAnA nahIM thA // 372 / / 'isa kanyAne hama logoMko chor3akara bhUmigocarI puruSa svIkRta kiyA' aisA vicArakara 1. pitRvAkyApakarSiNI ma. / 2. gADhAkalpakazilpena m.| 3-4. ma. pustake'nayoH zlokayoH kramabhedo vartate / 5. maithunikAcitau m.| - Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva AvAgchatA raNaM kartuM mahAsAdhanasaMyutau / dUSitAvapamAnena gaGgAdharamahIdharau // 374 // tataH zakradhanuH sAkaM sucApAkhyena sUnunA / hariSeNaM jagAdaivaM karuNAsaktacetanaH // 375 // tiSTha tvamiha jAmAtaH 'saMkhyaM kartuM vrajAmyaham / tvannimittaM ripU kruddhAvuddhatau duHkhacAriNau // 376 // smitvA tato jagAdAsau parakAryeSu yo rataH / kArye tasya kathaM svasminnaudAsInyaM bhaviSyati // 377 // kuru pUjya prasAdaM me yaccha yuddhAya zAsanam / bhRtyaM matsadRzaM prApya svayaM kimiti yudhyase // 378 // tato'maGgalabhItena vAgchatApyanivAritaH / zvasureNa kRtAsaGgamazvaiH pavanagAmibhiH // 379 // astrairnAnAvidhaiH pUrNazUrasArathinetRkam / veSTitaM yodhacakreNa hariSeNo rathaM yayau // 380 // tasya cAnupadaM jagmurazvairnAgaizca khecarAH / kRtvA kalakalaM tuGgaM zatrumAnasaduHsaham // 381 // tato mahati saMjAte saMyuge zUradhArite / magnaM zakradhanuHsainyaM dRSTA vApreya utthitaH // 382 // tato yayA dizA tasya prAvartata rathottamaH / tasyAM nAzvo na mAtaGgo na manuSyo ratho na ca // 383 // zaraistena samaM yuktararAtibalamAhatam / jagAma kvApyanAlokyaM pRSThaM skhalitajUtikam // 384 // pRthuvepathavaH kecididmuucurbhyaarditaaH| kRtaM gaGgAdhareNedaM bhUdhareNa ca durmatam // 385 // ayaM ko'pi raNe bhAti sUryavatpuruSottamaH / karAniva zarAnmuJcan sarvAzAsu samaM bahUn // 386 / / dhvaMsyamAnaM tataH sainyaM dRSTvA tena mahAtmanA / gatau kvApi bhayagrastau gaGgAdharamahIdharau // 387 // kanyAke mAmAke lar3ake gaMgAdhara aura mahIdhara bahuta.hI kupita hue| kupita hI nahIM hue apamAnase prerita ho bar3I bhArI senA lekara yuddha karaneko bhI icchA karane lage // 373-374 // tadanantara karuNAmeM Asakta hai citta jisakA aise rAjA zakradhanune apane sucApa nAmaka putrake sAtha hariSeNase isa prakAra nivedana kiyA ki he jAmAtaH! tuma yahIM Thaharo, maiM yuddha karaneke lie jAtA huuN| tumhAre nimittase do utkaTa zatru kupita hokara duHkhakA anubhava kara rahe haiM // 375-376 / / taba haMsakara hariSeNane kahA ki jo parakIya kAryoM meM sadA tatpara rahatA hai usake apane hI kAryameM udAsInatA kese ho sakatI hai ? // 377 // he pUjya ! prasannatA karo aura mere lie yuddhakA Adeza do| mere jaisA bhRtya pAkara Apa isa prakAra svayaM kyoM yuddha karate ho ? // 378 // tadanantara amaMgalase bhayabhIta zvasurane cAhate hue bhI use nahIM rokA / phalasvarUpa jisameM havAke samAna zIghragAmI ghor3e jute the, jo nAnA prakArake zastroMse pUrNa thA, jisakA sArathi zUravIra thA aura jo yoddhAoMke samUhase ghirA thA aise rathako hariSeNa prApta huaa||379-380|| usake pIche vidyAdhara loga zatruke manako asahanIya bahuta bhArI kolAhala kara ghor3oM aura hAthiyoMpara savAra hokara jA rahe the||381|| tadanantara zUravIra manuSya jisakI vyavasthA banAye hue the aisA mahAyuddha pravRtta huA so kucha ho samaya bAda zakradhanukI senAko parAjita dekha hariSeNa yuddhake lie uThA // 382 / / tadanantara jisa dizAse usakA uttama ratha nikala jAtA thA usa dizAmeM na ghor3A bacatA thA, na hAthI dikhAI detA thA, na manuSya zeSa rahatA thA aura na ratha hI bAkI bacatA thA / / 383 / / usane eka sAtha DorIpara caDhAye hae bANoMse zatrakI senAko isa prakAra mArA ki vaha pIche binA dekhe hI ekadama sarapaTa kahIMpara bhAga khar3I huI // 384|| jinake zarIrameM bahuta bhArI ka~paka~pI chUTa rahI thI aise bhayase pIr3ita kitane hI yoddhA kaha rahe the ki gaMgAdhara aura mahIdharane yaha bar3A aniSTa kArya kiyA hai // 385 / / yaha koI adbhata puruSa yuddha meM sUryakI bhAMti suzobhita ho rahA hai / jisa prakAra sUrya samasta dizAoMmeM kiraNeM chor3atA hai usI prakAra yaha bhI samasta dizAoMmeM bahuta bANa chor3a rahA hai // 386 / / tadanantara apanI senAko usa mahAtmAke dvArA naSTa hotI dekha bhayase grasta hue gaMgAdhara aura mahIdhara 1. yuddhm| 2. ripukruddho durvRttI duHkhacAraNo ma. / 3. svAmin ma. / 4. vAJchito'pyani -kha. / 5. sUri -ma. / 6. dRSTvA ma. / 7. tasya ma. / 8. mahIdhareNa / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 padmapurANe tato jAteSu ratneSu tatkSaNaM sukRtodayAt / dazamo hariSeNo'bhUccakravartI mahodayaH // 388 // tathApi parayA yuktazcakralAJchanayA zriyA / rahitaM medanAvalyA svaM sa mene tRNopamam // 389 // tataH saMvAhayan prApto balaM dvAdazayojanam / satApasavanoddezaM namayan sarvavidviSaH // 390 // tataH sa tApasaibhItairvijJAya phalapANibhiH / dattArthaH pUjito vAkyai zIrdAna purassaraiH // 391 // zatamanyozca putreNa janamejayarUDhinA / tuSTayA nAgavatyA ca sA kanyAsmai samarpitA ||392 // vidhinA ca tato vRttaM tayorvIvAha maGgalam / prApya caitAM punarjanma prAptaM mene nRpottamaH || 393 // tataH kAmpilya mAgatya yuktazcakradharazriyA / dvAtriMzatA narendrANAM sahasrANAM samanvitaH // 394 // zirasA mukuTamyastamaNiprakarabhAsinA / nanAma caraNau mAturvinIto racitAJjaliH || 395 | tatastaM tadvidhaM dRSTvA putraM vaprA dazAnana / saMbhUtA na svagAtreSu toSAvyAptalocanA // 396 // tato bhrAmayatA tena sUryavarNAn mahArathAn / kAmpilyanagare mAtuH kRtaM saphalamIpsitam // 397 // zramaNazrAvakANAM ca jAtaH paramasaMmadaH / bahavazca pariprAptAH zAsanaM jinadezitam // 398 // tenAmI kAritA bhAnti nAnAvarNajinAlayAH / bhUparvatanadIsaGga puragrAmAdiSUnnatAH // 399 // kRtvA ciramasau rAjyaM pravrajya sumahAmanAH / tapaH kRtvA paraM prAptastrilokazikharaM vibhuH || 400 // hariSeNasya caritaM zrutvA vismayamAgataH / kRtvA jinanamaskAraM dazAsyaH prasthitaH punaH || 401 / / donoM hI kahIM bhAga khar3e hue || 387 || tadanantara usI samaya puNyodayase ratna prakaTa ho gaye jisase hariSeNa mahAn abhyudayako dhAraNa karanevAlA dasavA~ cakravartI prasiddha huA || 388|| yadyapi vaha cakraratnase cihnita parama lakSmIse yukta ho gayA thA to bhI madanAvalIse rahita apane Apako tRNake samAna tuccha samajhatA thA || 389 || tadanantara bAraha yojana lambI-caur3I senAko calAtA aura samasta zatruoMko namrIbhUta karatA huA vaha tapasviyoM ke Azrama meM pahu~cA ||390 || jaba tapasviyoMko isa bAta kA patA calA ki yaha vahI hai jise hama logoMne Azramase nikAla diyA thA to bahuta hI bhayabhIta hue / nidAna, hAthoMmeM phala lekara unhoMne hariSeNako argha diyA aura AzIrvAda se yukta vacanoMse usakA sammAna kiyA || 391 || zatamanyuke putra janamejaya aura mAtA nAgavatIne santuSTa hokara vaha kanyA isake lie samarpita kara dI // 392 // tadanantara una donoMkA vidhipUrvaka vivAhotsava huA / isa kanyAko pAkara rAjA hariSeNane apanA punarjanma mAnA ||393 // tadanantara cakravartIkI lakSmIse yukta hokara vaha kAmpilyanagara AyA / battIsa hajAra mukuTabaddha rAjA usake sAtha the || 394 | | usane mukuTameM lage maNiyoMke samUha se suzobhita zira jhukAkara tathA hAtha jor3akara bar3I vinayase mAtAke caraNoMmeM namaskAra kiyA // 395 // sumAlI dazAnanase kahate haiM ki he dazAnana ! usa samaya ukta prakArake putrako dekhakara vaprAke harSakA pAra nahIM rahA / vaha apane aMgoMmeM nahIM samA sakI tathA harSake A~suoMse usake donoM netra bhara gaye // 396 // tadanantara usane sUryake samAna tejasvI bar3e-bar3e ratha kAmpilyanagara meM ghumAye aura isa taraha apanI mAtAkA manoratha saphala kiyA // 397|| isa kAryase muni aura zrAvakoM ko parama harSa huA tathA bahuta se logoMne jina dharmaM dhAraNa kiyA // 398 // pRthivI, parvata, nadiyoMke samAgama sthAna, nagara tathA gA~va AdimeM jo nAnA raMgake U~ce-U~ce jinAlaya zobhita ho rahe haiM ve saba usIke banavAye haiM / / 399 // udAra hRdayako dhAraNa karanevAle hariSeNane cira kAla taka rAjya kara dIkSA le lI aura parama tapazcaraNa kara tIna lokakA zikhara arthAt siddhAlaya prApta kara liyA // 400 // isa prakAra hariSeNa cakravartIkA caritra sunakara dazAnana Azcaryako prApta huA / tadanantara jinendra bhagavAnko namaskAra kara vaha Age bar3hA ||401 // 1. madanAvalyA : ma. / 2. vaivAha - ma. / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva atha vijJAya jayinaM dazavaktraM divAkaraH / netrayorgocarIbhAvaM bhayAdiva samatyajat // 402 // saMdhyArAgeNa cacchannaM samastaM bhuvanAntaram / saMjAtenAnurAgeNa kaikaseyAdivoruNA ||403 // dhvastasaMdhyena ca vyAptaM dhvAntena kramato namaH / dazAsyasyeva kAlena kartumetena sevanam ||404|| saMmedabhUdharasyAnte tataH saMsthalibhUbhRtaH / cakAra ziviraM kukSAvavatIrya nabhastalAt // 405 // ghanaughAdiva nirghAtaH prAvRSeNyAdatha dhvaniH / yena tatsakalaM sainyaM kRtaM sAdhvasapUritam ||406 || bhaGgamAlAnavRkSANAM cakruH stamberamottamAH / heSitaM saptayazcoccairutkarNAH sphurattvacaH ||407 || kiM kimetaditi kSipraM jagAda ca dazAnanaH / aparAdhanibhenAyaM matuM ko'dya samudyataH || 408 || nUnaM vaizravaNaH prAptaH somo vA ripucoditaH / vizrabdhaM vA sthitaM matvA mamAnyaH zatrugocaraH ||409|| tadAdiSTaH prahasto'tha taM dezaM samupAgataH / apazyatparvatAkAraM lIlAyuktamanekapam ||410 // niveditaM tatastena dazAsyAya savismayam / mahArAzimivAvdAnAM deva pazya mataGgajam ||411 / / IkSitaH pUrvamapyeSa dantivRndArako mayA / indreNApyujjhito dhartumasamarthena vAraNaH / / 412 || manye purandarasyApi durgraho'yaM sudussahaH / gajaH kimuta tuGgaujAH zeSANAM prANadhAriNAm ||413 // tataH prahasya vizrabdhaM jagAda "dhanadArdanaH / Atmano yujyate kartuM na prahasta prazaMsanam ||414 || 197 athAnantara sandhyA kAla AyA aura sUrya DUba gayA so aisA jAna par3atA thA mAno sUryane dazAnanako vijayI jAnakara bhayase hI usake netroMkA gocara-sthAna chor3a diyA thA // 402 // sandhyAkI lAlimAse samasta loka vyApta ho gayA so aisA jAna par3atA thA mAno dazAnanase utpanna hue bahuta bhArI anurAga se hI vyApta ho gayA thA ||403 / / krama-krama se sandhyAko naSTa kara kAlA andhakAra AkAzameM vyApta ho gayA so aisA jAna par3atA thA mAno dazAnanakI sevA karaneke lie hI vyApta huA thA // 404|| tadanantara dazAnanane AkAzase utarakara sammedAcalake samIpa saMsthali nAmaka parvatake Upara apanA DerA DAlA ||405 // athAnantara - jisa prakAra varSAkAlIna meghoMke samUhase vajrakA zabda nikalatA hai isI prakAra kahIM se aisA bhayaMkara zabda nikalA ki jisane samasta senAko bhayabhIta kara diyA // 406 // bar3e-bar3e hAthiyoMne apane AlAnabhUta vRkSa tor3a DAle aura ghor3e kAna khar3e kara pharUrI lete hue hinahinAne lage ||407 || vaha zabda sunakara dazAnana zIghratAse bolA ki yaha kyA hai ? kyA hai ? aparAdhake bahAne maraneke lie Aja kauna udyata huA hai ? ||408|| jAna par3atA hai ki vaizravaNa AyA hai athavA zatruse prerita huA soma AyA hai athavA mujhe nizcinta rUpase ThaharA jAnakara zatru pakSakA koI dUsarA vyakti yahA~ AyA hai || 409 / / tadanantara dazAnanakI AjJA pAkara prahasta nAmA mantrI usa sthAnapara gayA jahAMse ki vaha zabda A rahA thA / vahA~ jAkara usane parvatake samAna AkAravAlA, krIr3A karatA huA eka hAthI dekhA // 410 // vahA~se lauTakara prahastane bar3e Azcaya~ke sAtha dazAnanako sUcanA dI ki he deva ! meghoMkI mahArAzike samAna usa hAthIko dekho || 411 || aisA par3atA hai ki isa hAthIko maiMne pahale bhI kabhI dekhA hai, indra vidyAdhara bhI ise pakar3ane meM samarthaM nahIM thA isIlie usane ise chor3a diyA hai, athavA indra vidyAdharakI bAta jAne do sAkSAt devendra bhI ise pakar3anemeM asamarthaM hai, ise koI sahana nahIM kara sakatA / nahIM jAna par3atA ki yaha hAthI hai yA samasta prANiyoMkA ekatrita tejakA samUha hai ? || 412 - 413 // | taba dazAnanane ha~sakara kahA ki prahasta ! yadyapi apanI prazaMsA svayaM karanA ThIka nahIM hai phira bhI maiM itanA to kahatA hI hU~ ki yadi maiM isa hAthIko kSaNa bharameM na pakar3a lU~ to bAjUbandase pIr3ita apanI ina donoM bhujAoMko kATa 1. kakSA - ma. / 2. niryAtAH ma / 3. miSeNAyaM ma / 4. vidhutvaM vA ka, kha / 5. kuberavijetA / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe etAvantu bravImyetau bhujau keyUrapIDitau / chinadhi na kSaNAdenaM yadi gRhNAmyanekapam ||415 / tataH kAmagamAruhya vimAnaM puSpakAbhidham / gatvA pazyati taM nAgaM sallakSaNasamanvitam // 416 / / snigdhendranIlasaMkAzaM rAjIvaprabhatAlukam / dIrghavRttau sudhAphenavalakSau bibhrataM radau ||417 || hastAnAM saptakaM tuGgaM dazakaM pariNAhataH / AyAmatazca navakaM madhupiGgalalocanam // 418 // nimagnavaMzamagrAGgatuGgamAyatabAladhim / drAdhiSThakaramatyantasnigdhapiGga nakhAGkuram ||419|| vRttapIna mahAkumbhaM supratiSThAGghrimUrjitam / antarmadhuradhIrorugarjitaM vinayasthitam // 420 // galadgaNDasthalAmodasamAkRSTAliveNikam / kurvantaM dundubhidhvAnaM karNatAlAntatADanaiH // 421 // bhagnAvakAzamAkAzaM kurvANamiva pArthavAt / lIlAM vidadhataM cittacakSuzcoraNakAriNIm // 422 // dRSTvA ca taM parAM prItiM prAparatnazravaH sutaH / kRtArthamiva cAtmAnaM mene hRSTatanUruhaH // 423 // tato vimAnamujjhitvA baddha vA parikaraM dRDham / zaGkha tasya puro dadhmau zabdapUritaviSTapam // 424 // tataH zaGkhasvanodbhUtacittakSobhaH sagarjitaH / karI dazamukhoddezaM calito balagarvitaH // 425 // vegAdabhyAyatasyAsya piNDIkRtya sitAMzukam / uttarIyaM ca cikSepa kSipraM vibhramadakSiNaH // 426 // dantI jiprati taM yAvattAvadutpatya gaNDayoH / aspRzadyakSamardastaM bhRGgaughadhvanicaNDayoH // 427 // kareNa veSTituM yAvaccakre vAJchAM mataGgajaH / tAvaddaMSTAntareNAsau niHsRto lAghavAnvitaH // 428 // aGgeSu ca caturdhvasya spRzan dantatale muhuH / bhrAntividyuccalazcakre preGkhaNaM radanAprayoH // 429 // 198 ddaaluuN||414-415|| tadanantara vaha icchAnusAra calanevAle puSpaka vimAnapara savAra ho, jAkara uttama lakSaNoMse yukta usa hAthIko dekhatA hai // 416 // vaha hAthI cikane indranIla maNike samAna thA, usakA tAlu kamalake samAna lAla thA, vaha lambe, gola tathA amRtake phenake samAna sapheda dA~toM ko dhAraNa kara rahA thA // 417 // vaha sAta hAtha U~cA, dasa hAtha cor3A aura nau hAtha lambA thA / usake netra madhuke samAna kucha pItavarNake the ||418 // usakI pIThakI haDDI mAMsapeziyoM meM nimagna thI, usake zarIrakA agalA bhAga U~cA thA, pU~cha lambI thI, sU~r3a vizAla thI, aura nakharUpI aMkura cikane tathA pIle the // 419|| usakA mastaka gola tathA sthUla thA, usake caraNa atyanta jame hue the, vaha svayaM balavAn thA, usakI vizAla garjanA bhItara se madhura tathA gambhIra thI aura vaha vinaya se khar3A thA // 420 // usake gaNDasthalase jo mada cU rahA thA usakI sugandhike kAraNa bhramaroMkI paMktiyA~ usake samIpa khiMcI calI A rahI thiiN| vaha karNarUpI tAlapatroM kI phaTakAra se dundubhike samAna vizAla zabda kara rahA thA // 421 // vaha apanI sthUlatA ke kAraNa AkAzako mAno niravakAza kara rahA thA aura citta tathA netroM ko curAnevAlI krIr3A kara rahA thA / / 422 // usa hAthIko dekha dazAnana parama prItiko prApta huA / usane apane Apako kRtakRtya-sA mAnA aura usakA roma-roma harSita ho uThA // 423 // tadanantara dazAnanane vimAna chor3akara apanA parikara majabUta bA~dhA aura usake sAmane zabdase lokako vyApta karanevAlA zaMkha phU~kA // 424 || tatpazcAt zaMkhake zabda se jisake cittameM kSobha utpanna huA thA tathA jo balake garvase yukta thA aisA hAthI garjanA karatA huA dazAnanake sammukha calA ||425 || jaba hAthI vegase dazAnanake sAmane daur3A to ghUmane meM catura dazAnanane usake sAmane apanA sapheda caddara ghariyAkara pheMka diyA // 426 // hAthI jabataka usa caddarako sU~ghatA hai tabataka dazAnanane uchalakara bhramarasamUhake zabdoMse tIkSNa usake donoM kapoloMkA sparza kara liyA // 427 // hAthI jabataka dazAnanako sU~r3ase lapeTanekI icchA karatA hai ki tabataka zIghratAse yukta dazAnana usake dAMtoMke bIcase bAhara nikala gayA ||428|| ghUmanemeM bijalIke samAna caMcala dazAnana usake cAroM orake aMgoM kA sparza karatA thaa| bAra-bAra dA~toMpara Takkara lagAtA thA aura kabhI khoMsoMpara 1. pRyorbhAvaH pArthavaM tasmAt sthaulyAt, pArthavAM (?) ma. 1 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva athAsya pRSThamArUDhaH savilAsaM dazAnanaH / vinItazca sthito dantI sacchiSya iva tarakSaNAt // 430 // tataH sakusumA muktAH sAdhuvAdAH muhuH suraiH / sazabdA ca mahAmodaM prAptA khecaravAhinI // 43 // trilokamaNDanAmikhyAM prApAyaM dazavaktrataH / trailokyaM maNDitaM tena yato mene sa modavAn // 432 // mahotsavaH kRtastasya lAbhe paramadantinaH / nRtyadbhiH parvate ramye khecaraiH puSpasaMkulaiH // 433 // tathaiSAM jAgratAmeSa maryAdAmAtrakAraNam / kRtaH prabhAtatUryeNa nAdo gaharapezalaH // 43 // divasena tato bimbaM raveH kalazamaGgalam / upanItaM dazAsyAya sevAkauzalavedinA // 435 / / tataH sukhAsanAsIne vihitasvAGgakarmaNi / sthite dazamukhe dantikathayA khecarAvRte // 436 // sahasA viyataH prAptaH puruSaH puru vepathuH / svedabindusamAkIrNaH saMbhrAntaH khedamuddvahan // 437 // saprahAravraNaH sAzrurdarzayajarjarAM tanum / vyajJApayaJca kRcchraNa lalATe dhArayan karau / / 438 // dazame'hni dinAdasmAJcitte kRtvA mavabalam / alaMkArapurAvAsAnniSkramyotsAhato'dhikAt // 439 // nijagotrakramAyAtaM nagaraM kiM kusaMjJakam / gRhItuM bhrAtarau yAtau sUryakSarajasAvubhau // 440 // mahAbhimAnasaMpannau mahAbalasamanvitau / vizrabdhau mavato garvAnmanyamAnau tRNaM jagat // 441 // etAbhyAM coditaH kSubdho litAntaM vipulo janaH / avaskandena saMpatya pracakre kiGkaluNTanam / / 442 / / kRtAntasya tato yoddhamusthitAM bhttsttmaaH| svapnavadyatpuroddiSTa (?) hetivyApRtapANayaH // 443 // jhUlA jhUlane lagatA thA // 429 // tadanantara dazAnana vilAsapUrvaka usakI pIThapara car3ha gayA aura hAthI usI kSaNa uttama ziSyake samAna vinItabhAvase khar3A ho gayA // 430 // usI samaya devoMne phUloMkI varSA kI, bAra-bAra dhanyavAda diye, aura vidyAdharoMkI senA kala-kala karatI huI parama harSako prApta huI // 431 // vaha hAthI, dazAnanase 'trilokamaNDana' isa nAmako prApta huaa| yathArthameM usa hAthIse tInoM loka maNDita hue the isalie dazAnanane bar3e harSase usakA 'trilokamaNDana' nAma sArthaka mAnA thaa||432|| phUloMse vyApta usa ramaNIya parvatapara nRtya karate hue vidyAdharoMne usa zreSTha hAthIke milanekA mahotsava kiyA thA // 433 // isa hAthIke prakaraNase yadyapi saba loga jAga rahe the to bhI rAtri aura divasakI maryAdA batalAneke lie prabhAtakAlIna turahIne aisA joradAra zabda kiyA ki vaha parvatakI pratyeka guphAmeM gaMja uThA // 434 // tadanantara sUrya bimbakA udaya huA so aisA jAna par3atA thA mAno caturAIko jAnanevAle divasane dazAnanake lie maMgala-kalaza hI samarpita kiyA ho // 435 // tadanantara dazAnana zArIrika kriyAe~ kara sophApara baiThA thaa| sAtha hI anya vidyAdhara bhI hAthokI carcA karate hue use gherakara baiThe the // 436 / / usI samaya AkAzase utarakara eka puruSa vahA~ aayaa| vaha puruSa atyanta kA~pa rahA thA, pasInekI bUMdoMse vyApta thA, khedako dhAraNa kara rahA thA, prahArajanya ghAvoMse sahita thA, A~sU chor3a rahA thA aura apanA jarjara zarIra dikhalA rahA thaa| usane hAtha jor3a mastakase lagA bar3e duHkhake sAtha nivedana kiyA // 437-438 // ki he deva ! Ajase dasa dina pahale hRdayameM Apake balakA bharosA kara sUryaraja aura RkSaraja donoM bhAI, apanI vaMza-paramparAse cale Aye kiSka nagarako leneke lie bar3e utsAhase alaMkArapura arthAt pAtAla laMkAse nikalakara cale the // 439-440 // donoM hI bhAI mahAn abhimAnase yukta, bar3I bhArI senAse sahita tathA niHzaMka the| ve Apake gavaMse saMsArako taNake samAna tuccha mAnate // 441 / / ina donoM bhAiyoMkI preraNAse atyanta kSobhako prApta hue bahuta-se loga eka sAtha kara kiSkupurako lUTane lage // 442 // tadanantara jinake hAthoMmeM nAnA prakArake zastra camaka rahe the aise yama nAmA dikpAlake uttama yoddhA yuddha karaneke lie uThe so madhya rAtrimeM una sabake bIca bar3A 1. -mAruhya ma. / 2. dantI ma. / 3. khecarAvRtaH ma. / 4. -mucchritA ma. / 5. svapnayadyatpuro dRSTA m.| Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 padmapurANe tatasteSAM mahAn jAto madhyazarvari saMyugaH / anyonyazastrasaMpAtakRtabhUrijanakSayaH // 444 // zrutvA kalakaladhvAnaM svayaM yoddhamathAdarAt / yamaH krodhena niSkrAntaH saMkSubdhArNavadAruNaH // 445 // AyAtamAtrakeNaiva tena dussahatejasA / asmadIyaM balaM bhagnaM vividhAyudhavikSatam // 446 / / athAsau kathayannevaM dUto. mUrchAmupAgataH / bIjitazca paTAntena prabodhaM punarAgataH // 447 // kimetaditi pRSTazca hRdayasthakaro'vadat / jAnAmi deva tatraiva varte'hamiti mUJchitaH / / 448 / / tatastata iti prokta tato vismayavAhinA / ratnazravaHsutenAsau vizramya punarabravIt / / 449 / / tato nAtha balaM dRSTvA nitAntAtaravAkulam / nijabhRkSarajA bhagnaM vatsalo yoddhumusthitaH / / 450 // ciraM ca kRtasaMgrAmo yamenAtibalIyasA / cetasA bhedamaprApto gRhItaH zatravaJcitaH // 45 // utthito yudhyamAne'sminnatha sUryarajA api / ciraM kRtaraNo gADhaprahAro mUJchito bhRzam // 452 // udyamya kSipramAtmIyaiH sAmantaimakhalA vanam / nItvA sa zvAsamAnItaH zItacandanavAriNA // 453 // yamena svayamAtmAnaM satyamevAvagacchatA / kAritaM yAtanAsthAnaM vaitaraNyAdi puurbhiH||454|| tato ye nirjitAstena saMyatIndreNa vA jitAH / preSitAH duHkhamaraNaM prApyante tatra te nraaH||455|| vRttAntaM tamahaM dRSTvA kathamapyAkulAkulaH / saMbhUto dayito bhRtyaH kramAdRkSarajaHkule // 456 // nAmnA zAkhAvalI putraH suzreNIraNadakSayoH / kRtvA palAyanaM prApto bhavatastrAturantikam // 457 // bhArI yuddha huaa| usa yuddha meM parasparake zastra prahArase aneka puruSoMkA kSaya huA // 443-444 // athAnantara bar3I gaurase unakA kala-kala zabda sunakara yaha dikpAla svayaM krodhase yuddha karaneke lie niklaa| usa samaya vaha yama kSobhako prApta hue samudrake samAna bhayaMkara jAna par3atA thA // 445 // jisakA teja atyanta duHsaha thA aise yamane Ate hIke sAtha hamArI senAko nAnA prakArake zastroMse ghAyala kara bhagna kara diyA // 446 / / athAnantara vaha dUta isa prakAra kahatA-kahatA bIcameM hI mUcchita ho gayA / vastrake chorase havA karanepara punaH saceta huA // 447 // yaha kyA hai ? isa prakAra pUche jAnepara usane hRdayapara hAtha rakhakara kahA ki he deva ! mujhe aisA jAna par3A ki meM vahIM para huuN| usI dRzyako sAmane dekha maiM mUcchita ho gayA // 448 // _ tadanantara Azcaryako dhAraNa karanevAle rAvaNane pUchA ki 'phira kyA huA ?' isa praznake uttarameM vaha kucha vizrAma kara phira kahane lagA // 449 // ki he nAtha ! jaba RkSarajane dekhA ki hamArI senA atyanta duHkhapUrNa zabdoMse vyAkula hotI huI parAjita ho rahI hai-naSTa huI jA rahI hai taba snehayukta ho vaha yuddha karaneke lie svayaM udyata huA // 450 // vaha atyanta balavAn yamake sAtha cirakAla taka yuddha karatA rhaa| yuddha karate-karate usakA hRdaya nahIM TUTA thA phira bhI zatrune chalase use pakar3a liyA // 451 / / tadanantara jaba RkSaraja yuddha kara rahA thA usI samaya sUryaraja bhI yuddhake lie utthaa| usane bhI cirakAla taka yuddha kiyA para antameM vaha zastrakI gaharI coTa khAkara mUcchita ho gayA / / 452 // AtmIya loga use uThAkara zIghra hI mekhalA nAmaka vanameM le gye| vahA~ vaha candana mizrita zItala jalase zvAsako prApta ho gayA arthAt zItalopacArase usakI mUrchA dUra huI // 453 // lokapAla yamane apane Apako sacamuca hI yamarAja samajhakara nagarake bAhara vaitaraNI nadI Adi kaSTa deneke sthAna banavAye // 454 // tadanantara usane athavA indra vidyAdharane jinheM yuddha meM jItA thA una sabako usane usa kaSTadAyI sthAnameM rakhA so ve vahA~ duHkhapUrvaka maraNako prApta ho rahe haiM // 455 // isa vRttAntako dekha maiM bahata hI vyAkUla haiN| maiM RkSarajakI vaMzaparamparAse calA AyA pyArA naukara huuN| zAkhAvalI merA nAma hai, maiM suzroNI aura raNadakSakA putra huuN| Apa cU~ki rakSaka ho isalie kisI taraha bhAgakara 1. -mucchritaH ma. / 2. ucchritaH ma. / 3. nItvA-zvAsana ma. / 4. nagarAd bahiH, pUrvakam ma. / : Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ aSTama parva 201 iti svapakSadauHsthityamavagamya mayoditam / deva pramANamatrArthe kRtyahaM tvanivedanAt // 45 // vraNabhaGga tatastasya kartumAdizya sAdaram / uccacAla mahAkrodhaH smitaM kRtvA dazAnanaH // 459 // jagAda codyatAn klezamahArNavamupAgatAn / vaitaraNyAdinikSiptAn vArayAmyasudhAriNaH // 460 // agraskandhena codArAH prahastapramukhA nRpAH / pravRttAH zastratejomiH kurvANA jvalitaM namaH // 461 // vicitravAhanArUDhAzchatradhvajasamAkulAH / tUryanAdasamudbhatamahotsAhA mahaujasaH // 462 // nAthA gaganayAtrANAM kSitiM prAptAH purAntikAm / zobhayA gRhapaGktInAM paramaM vismayaM gatAH // 463 // dizi kiSkupurasyAtha dakSiNasyAM dazAnanaH / dadarza narakAvAsagAMkSiptA nRsaMhatIH // 46 // kRtvA marakapAlAnAM dhvaMsanaM duHkhasAgarAt / uttAritAstataH sarva bandhunevAmunA janAH // 465 / / zrutvA parabalaM prApta sATopo nAma vIryavAn / niryayau sarvasainyena prakSubdha iva sAgaraH // 466 // dvipairgirinibhai(mainidhArAndhakAribhiH / turaGgazca calaJcArucAmaraprAptabhUSaNaiH // 467 // rathairAdityasaMkAzairdhvajapaGktivibhUSitaiH / pinaddhakavacaiH zastrairmaTaivIM rairadhiSThitaiH // 46 // tatastaM syandanArUDho hasan yamamarTa kSaNAt / maGgaM vibhISaNo ninye bANai raNavizAradaH // 469 // yamasya kiGkarA dInAH kurvANAH khamAyatam / bANaiH samAhatAzcakruH kSipraM kvApi palAyanam / / 470 // Apake pAsa AyA huuN||456-457|| isa prakAra apane pakSake logoMkI durdazA jAnakara maiMne Apase kahI hai| isa viSayameM aba Apa hI pramANa haiM arthAt jaisA ucita samajheM so kreN| maiM to Apase nivedana kara kRtakRtya ho cukA / / 458 // tadanantara mahAkrodhI rAvaNane apane pakSake logoMko bar3e Adarase Adeza diyA ki isa zAkhAvalIke ghAva ThIka kiye jaaveN| tadanantara musakarAtA huA vaha uThA aura sAtha hI uThe anya logoMse kahane lagA ki maiM kaSTarUpI mahAsAgarameM par3e tathA vaitaraNI Adi kaSTadAyI sthAnoMmeM DAle gaye logoMkA uddhAra karU~gA // 459-460 / / prahasta Adi bar3e-bar3e rAjA senAke Age daudd'e| ve zastroMke tejase AkAzako dedIpyamAna kara rahe the // 461 // nAnA prakArake vAhanoMpara savAra the, chatra aura dhvajAoMko dhAraNa karanevAle the| turahIke zabdoMse unakA bar3A bhArI utsAha prakaTa ho rahA thA aura ve mahAtejasvI the hI // 462 / / isa prakAra vidyAdharoke adhipati AkAzase utarakara pRthivIpara Aye aura nagara ke samIpa mahaloMkI paMktikI zobhA dekha parama Azcaryako prApta hue // 463 / / tadanantara rAvaNane kiSkupura nagarakI dakSiNa dizAmeM kRtrima narakake garta meM par3e manuSyoMke samUhako dekhA // 464 // dekhate hI usane narakakI rakSA karanevAle logoMko naSTa kiyA aura jisa prakAra bandhujana apane iSTa logoMko kaSTase nikAlate haiM usI prakAra usane saba logoMko narakase nikAlA / / 465 / / tadanantara zatrusenAko AyA sunakara bar3e bhArI ADambarako dhAraNa karanevAlA, zaktizAlI yama nAma lokapAlakA sATopa nAmakA pramukha bhaTa yuddha karaneke lie apanI saba senAke sAtha bAhara niklaa| usa samaya vaha aisA jAna par3atA thA mAno kSobhako prApta huA sAgara hI ho // 466 / / pahAr3ake samAna U~ce, bhayaMkara aura madakI dhArAse andhakAra phailAnevAle hAthI, calate hue sundara cAmararUpI AbhUSaNoMko dhAraNa karanevAle ghor3e, sUryake . . samAna dedIpyamAna tathA dhvajAoMkI paMktise suzobhita ratha, aura kavaca dhAraNa karanevAle evaM zastroMse yukta zUravIra yoddhA isa prakAra caturaMga senA usake sAtha thI // 467-468 // tadanantara rathapara ArUr3ha evaM raNakalAmeM nipuNa vibhISaNane ha~sate-ha~sate hI bANoMke dvArA usa sATopako kSaNa-bharameM mAra girAyA // 469 // yamake jo dIna hIna kiMkara the ve bhI bANoMse tAr3ita ho AkAzako lambA 1. kRtI + aham, kRtyo'haM m.| kRto'haM tannivedanAt ka., kh.| 2. tathA m.| 3. haMsanaiH subhaTaM ma. / 4. dInaM k.,kh.| 26 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 padmapurANe mocitAn nArakAt zrutvA sATopaM cAvasAditam / yamo yama iva karo mahAzastroTavegataH // 471 // rathotsAhaH samAruhya cApaM kopaM ca dhArayan / ucchitena pratApena dhvajena ca mahAbalaH // 17 // AkulAsitasarpAmabhrakuTIkuTilAlakaH / cakSuSAtyantaraktena dahanniva jagadvanam // 473 // pratibimbairivAtmIyaiH sAmantaiH kRtaveSTanaH / yoddhaM vegAgnicakrAma chAdayan tejasA nabhaH // 47 // tatastaM nirgataM dRSTvA vinivArya vibhISaNam / dazAnano raNaM kartumutthitaH kopamudvahan / / 475 // sATopavyasanenAtidIpito'tha yamaH samam / dazAsyena raNaM kartumArebhe mISaNAnanaH // 476 // 'dRSTvA ca taM tato bhItA jAtA rAkSasavAhinI / dazAnanasamIpaM sA DuDhauke mandaceSTitA // 477 // rathArUDhastatastasya dazAsyo'bhimukhaM yayau / vimuJcan zarasaMghAtaM muJcataH zarasaMhatIH // 478 // tatastayoH zaraizchannaM bhImanisvanakAribhiH / nabho ghanairivAzeSa ghanabaddhakadambakaiH // 479 // kaikasInandanenAtha zareNa kRtatADanaH / bhUmau graha ivApuNyaH papAta yamasArathiH // 480 // tADitastIkSNabANena kRtAnto'pyarathIkRtaH / utpapAta ravermArgamantarhitatanuH kSaNAt // 481 // tataH sAntaHpuraH putrasahito'mAtyasaMyutaH / kampamAnatanurbhAtyA yAto'sau rathanUpuram // 482 // namaskRtya ca saMbhrAnta indramevamabhASata / zRNu vijJApanaM deva kRtaM me yamalIlayA // 483 // prasIda vraja vA kopaM hara vA jIvana vimo| kuru vA vAJchitaM yatte yamatAM na karomyaham // 484 // karate hue zIghra hI kahIM bhAga khar3e hue // 470 / / jaba yama nAma lokapAlako patA calA ki sUryaraja, RkSaraja Adiko narakase chur3A diyA hai tathA sATopa nAmaka pramukha bhaTako mAra DAlA hai taba yamarAjake samAna krUra tathA mahAzastroMko dhAraNa karanevAlA vaha yama lokapAla bar3e vegase rathapara savAra ho yuddha karane ke lie bAhara nikalA / vaha dhanuSa tathA krodhako dhAraNa kara rahA thA, bar3he hue pratApa aura U~cI uThI dhvajAse yakta thA, mahAbalavAna thA, kAle sake samAna bhayaMkara bhauMhoMse usakA lalATa kuTila ho rahA thA, vaha apane lAla-lAla netroMse aisA jAna par3atA thA mAno jagatarUpI vanako jalA hI rahA ho| apane hI pratibimbake samAna dikhanevAle anya sAmanta use ghere hue the tathA tejase vaha AkAzako AcchAdita kara rahA thA / 471-474 // tadanantara yama lokapAlako bAhara nikalA dekha dazAnanane vibhISaNako manA kiyA aura svayaM hI krodhako dhAraNa karatA huA yuddha karaneke lie uThA / / 475 // sATopake mAre jAnese jo atyanta dedIpyamAna dikha rahA thA aise bhayaMkara mukhako dhAraNa karanevAle yamane dazAnanake sAtha yuddha karanA zurU kiyA / / 476 // yamako dekha rAkSasoMkI senA bhayabhIta ho uThI, usakI ceSTAe~ manda par3a gayIM aura vaha nirutsAha ho dazAnanake samIpa bhAga khar3I huI // 477 // tadanantara rathapara baiThA huA dazAnana bANoMkI varSA karatA haA yamake sammukha gyaa| yama bhI bANoMkI varSA kara rahA thA // 478 / / tadanantara saghana maNDala bA~dhanevAle meghoMse jisa prakAra samasta AkAza vyApta ho jAtA hai usI prakAra una donoMke bhayaMkara zabda karanevAle bANoMse samasta AkAza vyApta ho gayA // 479 / / athAnantara dazAnanake bANakI coTa khAkara yamakA sArathi puNyahIna grahake samAna bhUmipara gira par3A // 480 / / yama lokapAla bhI dazAnanake tIkSNa bANase tAr3ita ho ratharahita ho gyaa| isa kAryase vaha itanA ghabar3AyA ki kSaNa-bharameM chipakara AkAzameM jA ur3A // 481|| tadanantara bhayase jisakA zarIra kA~pa rahA thA aisA yama apane antaHpura, putra aura mantriyoMko sAtha lekara rathanUpura nagarameM pahu~cA // 482 / / aura bar3I ghabarAhaTake sAtha indrako namaskAra kara isa prakAra kahane lagA ki he deva ! merI bAta sunie| aba mujhe yamarAjakI lIlAse prayojana nahIM hai / / 483 // he nAtha ! cAhe Apa prasanna hoM, cAhe krodha kareM, cAhe merA jIvana haraNa kareM athavA cAhe jo ApakI 1. mahAzastrATavIM gataH ma. ( mhaashstrotivegtH)| 2. dRSTvaivaM m.| 3. bhImanizcalakAribhiH m.| 4. idamevA- ma. / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaM parva 203 yuddhe vaizravaNo yena nirjitaH purutejasA / ahamapyamunA nIto bhaGga kRtaraNazciram // 485 // sRSTaM vIraraseneva vapustasya mahAtmanaH / 'durIkSyo vyomamadhyasthasaviteva nidAghajaH // 486 // iti zrutvA surAdhIzaH saMgrAmAya kRtodyatiH / niruddho mantrivaNa naya yAthAtmyavedinA // 487 // jagAda ca smitaM zrutvA mAtulaM kva sa yAsyati / bhayaM muJca suvizrabdho mavAsminnAsane sukham // 48 // jAmAturatha vAkyena parityajya riporbhayam / puraM suravarodgItamadhyuvAsa yamaH sukhI // 489 // vidhAyAntakasaMmAnaM surezo'ntaHpuraM yayau / kAmabhogasamudre'sau tatra magno mahAmadaH // 490 // dazAsyacaritaM tasmai yatapatinoditam / vanavAso dhanapaterbhanino yazca saMyuge // 491 // sarvamaizvaryamattasya vismRtaM tasya tatkSaNAt / abhyagrapaThitaM zAstraM yathAbhyasanavarjitam // 492 // kRtopalammaM svapne'pi jJAyate vastulezataH / niranvayaM tu tasyedaM vismRtaM pUrvacoditam // 493 // prApya vA surasaMgItapurasya patitAM yamaH / visasmAra pariprAptAM paribhUtiM dazAnanAt // 494 // mene ca mama sarvazrIduhitA rUpazAlinI / sA ca gIrvANanAthasya prANebhyo'pi garIyasI // 495 // atyantamantaraGgo'yaM saMbandho mahatA saha / ato janma kRtArtha me prApya zakrapratIkSyatAm // 496 // tato mahodayotsAhaH zrImAnudvAsitAntakaH / nagaraM sUryarajase dadau kiSkindhasaMjJakam // 197 // tathAkSarajase kiSkupuraM paramasaMpadam / prApya gotrakramAyAte nagare to sukhaM sthitau // 498 // icchA ho so kareM parantu aba maiM yamapanA arthAt yama nAmA lokapAlakA kArya nahIM karU~gA / / 484 / / vizAla tejako dhAraNa karanevAle jisa yodhAne pahale yuddha meM vaizravaNako jItA thA usI yoddhA dazAnanane mujhe bhI parAjita kiyA hai| yadyapi maiM cirakAla taka usake sAtha yuddha karatA rahA para sthira nahIM raha sakA // 485 / / usa mahAtmAkA zarIra aisA jAna par3atA hai mAno vIra rasase hI banA ho| vaha AkAzake madhyameM sthita grISmakAlIna sUryake samAna dunirIkSya hai arthAt usakI ora koI A~kha uThAkara bhI nahIM dekha sakatA hai / / 486 / / yaha sunakara indra yuddhake lie udyata huA parantu nItiko yathArthatAko jAnanevAle mantrimaNDalane use roka diyA // 487 // indra, yamakA jAmAtA thA so yamakI bAta suna manda hAsya karate hue usane kahA ki he mAtula! dazAnana kahA~ jAyegA ? tuma bhayako chor3o aura nizcinta hokara isa Asanapara sukhase baiTho // 488 // isa prakAra jAmAtAke vacanase zatrukA bhaya chor3akara yama indrake dvArA batalAye hue nagarameM sukhase rahane lagA // 489 // bahata bhArI garvako dhAraNa karanevAlA indra yamakA sanmAnakara antaHparameM calA gayA aura vahA~ jAkara kAmabhogarUpI samudra meM nimagna ho gayA // 490 // yamane dazAnanakA jo caritra indrake lie kahA thA tathA yuddha meM dazAnanase parAjita hokara vaizravaNako jo vanavAsa karanA par3A thA, aizvaryake madameM masta rahanevAle indrake lie vaha saba kSaNa-bharameM usa prakAra vismRta ho gayA jisa prakAra ki pahale par3hA zAstra abhyAsa na karanepara vismRta ho jAtA hai / / 491-492 // svapnameM upalabdha vastukA kucha to bhI smaraNa rahatA hai parantu indrake lie pUrva kathita bAtakA nirmUla vismaraNa ho gayA // 493 / / idhara indrakA yaha hAla huA udhara yama surasaMgIta nAmA nagarakA svAmitva pAkara dazAnanase prApta hue tiraskArako bilakula bhUla gayA / / 494 / / vaha mAnatA thA ki merI putrI sarvazrI atyanta rUpavatI hai aura indrako prANoMse bhI adhika priya hai / / 495 // isa prakAra eka bar3e puruSake sAtha merA antaraMga sambandha hai isalie indrakA sammAna pAkara merA janma kRtakRtya arthAt saphala huA hai // 496 / / tadanantara mahAn abhyudaya aura utsAhako dhAraNa karanevAle dazAnanane yamako haTAkara kiSkindha nAmA nagara sUryarajake lie diyA // 497 // aura RkSarajake lie parama sampattiko 1. durIkSo m.| Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 padmapurANe te zakranagarAbhikhye pure kAJcanasadmanI' / ucitasvAmisaMyukte jagmatuH paramAM zriyam // 499 // saumAlirapi bibhrANaH zriyaM kIrtiM ca bhUyasIm / pratyavasthitasAmantaiH praNamadbhiH samuttamaH // 500 // pUryamANaH sadA sevyairvibhavaiH prativAsaram / bandhuH kumudakhaNDAnAM sitapakSe karairiva // 501 // ratnadAmAkulaM tuGgaM zRGgapaGktivirAjitam / Aruhya puSpakaM cAru vimAnaM kAmagatvaram // 502" yuktaH paramadhairyeNa prAptapuNyaphalodayaH / trikUTazikharaM bhUtyA parayA prasthitaH kRtI // 503 // tato rakSogaNAstasya pramodaM paramaM zritAH / citrAlaMkArasaMpannA varIyovastradhAriNaH // 504 // jaya nanda ciraM jIva vardhasvodehi saMtatam / iti maGgalavAkyAni prayuJjAnA mahAravAH // 505 // siMhazArdUlamAtaGgavAjihaMsAdisaMzritAH / nAnAvibhramasaMyuktAH pramodavikacekSaNAH // 506 // vibhrANAstridazAkAraM tejovyAptavihAyasaH / AlokitasamastAzAH kAnanAdisamudragAH // 507 // adRSTapAragambhIraM mahAgrAhasamAkulam / tamAlavanasaMkAzaM girituGgormisaMhatim // 508 // rasAtalamivAne kanAganAyaka bhISaNam / nAnAratnakaravAtaraJjitoddezarAjitam // 509 // pazyanto vismayApUrNAH samudraM vividhAdbhutam / anujagmuraho hIti muhurmukharitAnanAH // 510 // dhAraNa karanevAlA kiSkupura nagara diyaa| isa prakAra sUryaraja aura RkSaraja donoM hI apanI kulaparamparAse Agata nagaroMko pAkara sukhase rahane lage || 498 || jinakI zobhA indrake nagarake samAna thI, aura jinameM suvarNamaya bhavana bane hue the aise ve donoM nagara yogya svAmIse yukta hokara parama lakSmIko prApta hue ||499 || bahuta bhArI lakSmI aura kIrtiko dhAraNa karanevAle dazAnanane kRtakRtya hokara bar3e vaibhavake sAtha trikUTAcalake zikharakI ora prasthAna kiyaa| usa samaya zatru rAjA praNAma karate hue usase mila rahe the| vaha svayaM uttama thA aura jisa prakAra zukla pakSameM candramA kiraNoMse pratidina pUrNa hotA rahatA hai usI prakAra vaha bhI pratidina sevanIya vaibhavase pUrNa hotA rahatA thA / ratnamayI mAlAoMse yukta, UMce zikharoMkI paMktise suzobhita, sundara aura icchAnusAra gamana karanevAle puSpaka vimAnapara ArUr3ha hokara vaha jA rahA thaa| vaha parama dhairyaMse yukta thA tathA puNyake phalasvarUpa aneka abhyudaya use prApta the / / 500 - 503 / / tadanantara parama harSako prApta, nAnA alaMkAroMse yukta evaM uttamottama vastra dhAraNa karanevAle rAkSasoM ke jhuNDa ke jhuNDa jora-jorase nimnAMkita maMgala vAkyoMkA uccAraNa kara rahe the ki he deva ! tumhArI jaya ho, tuma samRddhiko prApta hoo, cirakAla taka jIte raho, bar3hate raho aura nirantara abhyudayako prApta hote raho / / 504- 505 / / ve rAkSasa, siMha, zArdUla, hAthI, ghor3e tathA haMsa Adi vAhanoMpara ArUr3ha the / nAnA prakArake vibhramoMse yukta the / harSase unake netra phUla rahe the / ve devoMjaisI AkRtiyoMko dhAraNa kara rahe the| apane tejase unhoMne dizAoMko vyApta kara rakhA thA / unakI prabhAse samasta dizAe~ jagamagA rahI thIM aura ve vana, parvata tathA samudra Adi sarvaM sthAnoMmeM cala rahe the / / 506-507 || jisakA kinArA nahIM dIkha rahA thA, jo atyanta gaharA thA, bar3e-bar3e grAha - magaramacchoM se vyApta thA, tamAla vanake samAna zyAma thA, parvatoM jaisI U~cI-U~cI taraMgoM ke samUha uTha rahe the, jo rasAtalake samAna aneka bar3e-bar3e nAgoM - sarpoMse bhayaMkara thA, aura nAnAprakArake ratnoMkI kiraNoMke samUhase anurakta sthaloMse suzobhita thA aise aneka AzcaryoMse yukta samudrako dekhate hue ve rAkSasa AzcayaMse bhara rahe the / aho, hI, Adi AzcaryavyaMjaka zabdoMse unake mukha bAra-bAra mukharita ho rahe the / isa prakAra aneka rAkSasa dazAnanake pIche-pIche cala rahe the // 508-510 // 1. sadmani ma / 2. bandhaH ma. / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama parva 205 atha mAsvanmahAzAlA gambhIraparikhAvRttAn / kundazubhairmahAnIlanIlairjAlakakukSiSu // 511 // panarAgArameruddhaH kvacitpuSpamaNiprabhaiH / garutmamaNisaMkAzairanyatra nicitAM gRhaiH // 512 // zobhamAnAM nisargeNa punazca kRtabhUSaNAm / rakSonAthAgame bhaktaH paurairadbhutasaMmadaiH // 513 // atyantamadhikAM kurvan zomAM girinibhairgajaiH / mahAprAsAdasaMkAzaiH syandanai ratnaraJjitaiH // 514 // azvavRndaiH kvaNaddhamacakrakaizcalacAmaraiH / vimAnaiH zikharArUDhadUrAkAzabahuprabhaiH // 515 // chatraiH zazAGkasaMkAzairdhvajairuddhRtakoTibhiH / vandivRndArakaugheNa kRtamaGgalanisvanaH // 516 // vINAveNuvimizreNa zaGkhanAdAnugAminA / tUryanAdena niHzeSa dinamoviditAtmanA // 517 // praviveza nijAmIzo laGkA zaGkAvivarjitaH / tridazeza ivodAro dazAsyaH zAsitA hitaH // 518 // tato gotrakramAyAtanAthadarzanalAlasAH / gRhItvAgha' phalaiH puSpaiH patrai ratnaizca kalpitam // 519 // gRhItabhUSaNAtyantacAruvastrAdisaMpadaH / nRtyadbhirgaNikAsaGgharanvitA netrahAribhiH // 520 // sarve paurAH samAgatya prayuktAzIgiro muhuH / AnarcuH sanamaskArA yathAvRddhapurassarAH // 521 // visarjitAzca te tena saMprAptapratimAnanAH / yathAsvaM nilayaM jagmustadguNoktigatAnanAH // 522 // atha tadbhavanaM tasya kautukavyAptabuddhimiH / nArIbhiH kRtabhUSAbhiH pUrita tadidRkSumiH // 523 // gavAkSAmimukhAH kAzcitvarAvinastavAsasaH / anyo'nyavAdhavicchinnamukkAhAravibhUSaNAH // 524 // athAnantara jisameM bar3I-bar3I zAlAe~ dedIpyamAna ho rahI thIM, jo gambhIra parikhAse Avata thI, jo jharokhoMmeM lage hue maNiyoMse kahIM to kundake samAna sapheda, kahIM mahAnIla maNiyoMke samAna nIla. kahIM padmarAgamaNike samAna lAla, kahIM pUSparAgamaNiyoMke samAna prabhAsvara aura kahIM garur3amaNiyoMke samAna gahare nIla varNavAle mahaloMse vyApta thI / jo svabhAvase hI suzobhita thI phira rAkSasoMke adhipati dazAnanake zubhAgamanake avasarapara AzcaryakArI harSase bhare bhakta nAgarikajanoMke dvArA aura bhI adhika suzobhita kI gayI thI aisI apanI laMkA nagarImeM hitakArI udAra zAsaka dazAnanane niHzaMka ho indrake samAna praveza kiyaa| praveza karate samaya dazAnana, parvatoMke samAna U~ceU~ce hAthiyoM, bar3e-bar3e mahaloMke samAna ratnoMse raMjita rathoM, jinakI lagAmake svarNamayI challe zabda kara rahe the evaM jinake AjUbAjU camara Dhole jA rahe the aise ghor3oM, jinake zikhara dUra taka AkAzameM cale gaye the aise raMgabiraMge vimAnoM, candramAke samAna ujjvala chatroM, aura jinakA aMcala AkAzameM dUra-dUra taka phaharA rahA thA aisI dhvajAoMse laMkAkI zobhAko atyanta adhika bar3hA rahA thaa| uttamottama cAraNoMke jhuNDa maMgala zabdoMkA uccAraNa kara rahe the| vINA, bA~surI aura zaMkhoMke zabdase mizrita turahIkI vizAladhvanise samasta dizA aura AkAza vyApta ho rahe the // 511518|| tadanantara kulakramase Agata svAmIke darzana karanekI jinakI lAlasA bar3ha rahI thI, jinhoMne maSaNa tathA atyanta sundara vastrAdi sampadAe~ dhAraNa kara rakhI thIM aura jo nRtya karatI huI nayanAbhirAma gaNikAoMke samUhase yukta the, aise samasta puravAsI jana, phaloM-phUloM, pattoM aura ratnoMse nirmita argha lekara bAra-bAra AzIrvAdakA uccAraNa karate hue dazAnanake samakSa aaye| una puravAsiyoMne vRddhajanoMko apane Age kara rakhA thaa| unhoMne Ate hI dazAnanako namaskAra kara usakI pUjA kI // 519-521 / / dazAnanane sabakA sammAna kara unheM vidA kiyA aura saba apane mukhoMse usIkA guNagAna karate hue apane-apane ghara gaye // 522 / / athAnantara jinakI buddhi kautukase vyApta ho rahI thI aura jinhoMne taraha-tarahake AbhUSaNa dhAraNa kara rakhe the aisI usakI darzanAbhilASI striyoMse dazAnanakA ghara bhara gayA // 523 / / una striyoMmeM kitanI hI striyA~ jharokhoMke sammukha A rahI thiiN| zIghratAke kAraNa unake vastra khula rahe the aura parasparakI dhakkAdhUmIse unake 1. gRhItA, ma. / 2. AnartuH ma. / 3. pratimAnatAH m.| 4. tvarA vizrasta ma. / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANeM pInastanakRtAnyonyapIDanAJcalakuNDalAH / raNetkAri tulAkoTivAcAlacaraNadvayAH // 525 // kiM na pazyasi hA mAtaH pArzvato bhava durbhage / dehi mArga vrajAmuSmAdapi nAri na zobhale // 526|| nigadatyevamAdIni vikacAmburuhAnanAH / muktvA vyApArajAtAni tamaikSanta purAGganAH // 527 // puracUDAmaNI gehe svasmin satkRtabhUSaNe / sukhaM sAntaH purastasthau kRtAntasya vimardakaH // 528 // zeSA api yathAsthAnaM sthitA vidyAdharAdhipAH / prApnuvanto mahAnandaM satataM tridazA iva // 529 // drutavilambitavRttam vividharatnasamAgamasaMpadaH prabala zatrusamUlavimardanam / sakalaviSTapagAmi yazaH sitaM bhavati nirmitanirmalakarmaNAm // 530 // ripava ugratarA viSayAhvayA apanayanti bhuvakhitaye smRtim / bahiravasthitazatrugaNaH punaH satatamAnamete padanantaram // 531 // iti vicintya na yuktamupAsituM viSayazatrugaNaM purucetasaH / avaTameti janastamasA tataM na tu raveH kiraNairavabhAsitam // 532 // ityArSe raviSeNAcAryaprokte padmacarite dazagrIvAbhidhAnaM nAmASTamaM parva // 8 // 206 motiyoMke hAra tathA anya AbhUSaNa TUTa-TUTakara gira rahe the || 524 || kitanI hI striyA~ apane sthUla stanoMse eka dUsareko pIr3A pahu~cA rahI thIM aura usase unake kuNDala hila rahe the / kitanI hI striyoMke donoM paira runajhuna karate hue nUpuroMse jhaMkRta ho rahe the || 525 || koI strI sAmane khar3I dUsarI se kaha rahI thI ki he mAtA ! kyA dekha nahIM rahI ho ? arI dubhaMge ! jarA bagalameM ho jA, mujhe bhI rAstA de de / koI kaha rahI thI arI bhalI Adamina ! tU yahA~se calI jA, tU yahA~ zobhA nahIM detI || 526 || ityAdi zabda ve striyA~ kara rahIM thIM / usa samaya unake mukhakamala harSase khila rahe the / ve anya saba kAma chor3akara eka dazAnanako hI dekha rahI thIM ||527|| isa prakAra yamakA mAnamardana karanevAlA dazAnana, laMkA nagarI meM sthita nUr3AmaNike samAna manohara apane susajjita mahala meM antaHpura sahita sukhase rahane lagA || 528|| isake sivAya anya vidyAdhara rAjA bhI devoMke samAna nirantara mahAAnandako prApta hue yathAyogya sthAna meM rahane lage || 529 || gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he zreNika ! jo nirmala kArya karate haiM unheM nAnA prakArake ratnAdi sampadAoMkI prApti hotI hai, unake prabala zatruoMkA samUha naSTa hotA hai aura samasta saMsAra meM phailanevAlA ujjvala yaza unheM prApta hotA hai ||530|| paMcendriyoMke viSaya sabase prabala zatru haiM so jo nirmala kArya karate haiM unake ye prabala zatru bhI tInoM lokoMmeM apanI smRti naSTa kara dete haiM arthAt isa prakAra naSTa ho jAte haiM ki unakA smaraNa bhI nahIM rhtaa| isI prakAra bAhyameM sthita honevAlA jo zatruoM kA samUha hai vaha bhI nirmala kArya karanevAle manuSyoMke caraNoMke samIpa nirantara namaskAra karatA rahatA hai / bhAvArtha - nirmala kArya karanevAle manuSyoMke antaraMga aura bahiraMga donoM hI zatru naSTa ho jAte haiM ||531|| aisA vicArakara he zreSTha cittake dhAraka puruSo ! viSayarUpI zatrusamUhakI upAsanA karanA ucita nahIM hai / kyoMki unakI upAsanA karanevAlA manuSya andhakArase yukta narakarUpI gartameM par3atA hai na ki sUryakI kiraNoMse prakAzamAna uttama sthAnako prApta hotA hai / / 532 // isa prakAra ArSa nAma se prasiddha raviSeNAcAryanirmita padmacarita granthameM dazAnanakA kathana karanevAlA aSTama parva samApta huA // 8 // O 1. raNatkari ma. / 2. pure cUDAmaNI ma, purazcUDAmaNI ba / 3. zeSAzcApi ma / 4. suvastunaye ma., ba. / 5. mAnayate ma. / 6. yatataM naram ma., ba. / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM parva atha sUryarajAH putraM bAlisaMjJamajIjanat / indu mAlinyabhikhyAyAM guNasaMpUrNayoSiti // 1 // paropakAriNaM nityaM tathA zIlayutaM budhaim / dakSaM dhIraM zriyA yuktaM zUraM jJAnasamanvitam // 2 // kalAkalApasaMyuktaM saimyagdRSTiM mahAbalam / rAjanItividaM vIraM kRpArdrIkRtacetasam // vidyAsamUhasaMpanaM kAntimantaM sutejarsam // 3 // 11 12 viralastAdRzAM loke puruSANAM samudbhavaH / candanAnAmivodAraH prabhAvaH prathitAtmanAm // 4 // samastajinabimbAnAM namaskArArthamudyataH / trikAlatIrNaM saMdeho bhaktyA yukto'yudArayA // 5 // catuHsamudraparyantaM jambUdvIpaM kSaNena yaH / triH parikSipya kiSkindhaM nagaraM punarAgamat // 6 // parAkramAH zatrupakSasya mardakaH / pauranetrakumudvatyAH zazAGkaH zaGkayojjhitaH // 7 // kiSkindha nagare ramye citraprAsAdatoraNe / vidvajjanasamAkIrNe dvipavAjivarAkule // 8 // nAnAsaMvyavahArAbhirApaNAlIbhirAkule / reme kalpe tathaizAne ratnamAlaH surottamaH // 9 // anukramAcca tasyAbhUt sugrIvAmikhyayAnujaH / vIro dhIro manojJena yukto rUpeNa saMnayaH // 10 // athAnantara sUryarajane apanI candramAlinI nAmaka guNavatI rAnImeM bAlI nAmakA putra utpanna kiyA // 1 // vaha putra paropakArI thA, nirantara zIlavratase yukta rahatA thA, vidvAn thA, kuzala thA, dhIra thA, lakSmIse yukta thA, zUra-vIra thA, jJAnavAn thA, kalAoMke samUha se yukta thA, samyagdRSTi thA, mahAbalavAn thA, rAjanItikA jAnakAra thA, vIra thA, dayAlu thA, vidyAoMke samUhase yukta thA, kAntimAn thA aura uttama tejase yukta thA // 2- 3 || jisa prakAra lokameM utkRSTa candanakI utpatti virala arthAt kahIM-kahIM hI hotI hai usI prakAra bAlI jaise utkRSTa puruSoMkA janma bhI virala arthAt kahIM-kahIM hotA hai // 4 // jisakA samasta sandeha dUra ho gayA thA aisA bAlI utkRSTa bhaktise yukta hokara tInoM hI kAla samasta jina pratimAoM kI vandanA karaneke lie udyata rahatA thA // 5 // jisakI cAroM dizA meM samudra ghirA huA hai aise jambUdvIpakI vaha kSaNa bharameM tIna pradakSiNAe~ dekara apane kiSkindha nagara meM vApasa A jAtA thA || 6 || isa prakArake adbhuta parAkramakA AdhArabhUta bAlI zatruoMke pakSakA mardana karanevAlA thA, puravAsI logoMke netrarUpI kumudiniyoMko vikasita karane ke lie candramAke samAna thA aura nirantara zaMkAse dUra rahatA thA ||7|| jahA~ raMga-biraMge mahaloMke toraNadvAra the, jo vidvajjanoMse vyApta thA, ekase eka bar3hakara hAthiyoM aura ghor3oMse yukta thA, aura aneka prakArake vyApAroMse yukta bAjAroMse sahita thA aise manohara kiSkindha nagara meM vaha bAlI isa prakAra krIr3A karatA thA jisa prakAra ki aizAna svarga meM ratnoMkI mAlA dhAraNa karanevAlA indra krIr3A kiyA karatA hai // 8-9 // anukrama se bAlI sugrIva nAmakA choTA bhAI utpanna huA / sugrIva bhI atyanta dhIra vIra, 1. sUryarajA ma. / sUryarajaH kha / 2. candramAlinya -ma. / 3. dayAzIla ma. / yathAzIla -ma. / 4. budhAH ka. 5. zUraM jJAnasamanvitam ma / 6. samyagdRSTi mahAbalam ma. / 7. vidyAsamUhasaMpannaM kAntimantaM sutejasam ka., kha. ma. / 8. eSa zlokaH SaTpAdAtmakaH, rAmAyaNamahAbhAratAdiSu SaTpAdAtmakA api anuSTupazlokA dRzyante / 9. puruSANAM ca samudbhavaH ma. / 10. trikAle ka. / 11. triH parItya ma., ma pustake eSa zlokaH 'trikAlatIrNa saMdeha --- ityArabhya - punarAgamat paryantaM SaTpAdAtmako vartate / 12. zatrupakSavimardakaH kha / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 papapurANe vijJeyau bAlisugrIvau kiSkindhakulabhUSaNau / tayostu bhUSaNIbhUtA vinayapramukhA guNAH // 11 // sugrIvAnantarA kanyA 'rUpeNApratimA bhuvi / zrIprabheti samudbhUtA kramazaH zrIriva svayam // 12 // kiSkupramodanagare harikAntAkhyayoSiti / kramAdRkSarajAH putrau nalanIlAvajIjanat // 13 // vitIrNasvajanAnandau ripuzaGkAvitAriNau / udAttaguNasaMmArau bhUtau tau kiSkumaNDanau // 14 // yauvanazriyamAlokya sutasya sthitipAlinIm / viSamizrAnnasadRzAnviditvA viSayAn budhaH // 15 // vitIrya bAlaye rAjyaM dharmapAlanakAraNam / sugrIvAya ca sacceSTo yuvarAjapadaM kRtI // 16 // avagamya paraM svaM ca jana sAmyena sajanaH / caturgati jagajjJAtvA mahAduHkhanipIDitam // 17 // muneH pihitamohasya ziSyaH sUryarajA abhUt / yathoktacaraNAdhAraH zarIre'pi gataspRhaH // 18 // nabhovadamalasvAntaH saGgamuktaH samIravat / vijahAra sa niSkrodho dharaNyAM muktilAlasaH // 19 // atha bAledhaMvA nAmnA sAdhvI pANigRhItyabhat / aGganAnAM zatasyApa prAdhAnyaM yA guNodayAt // 20 // tayA saha mahaizvarya so'nvabhUcAruvibhramaH / zrIvAnarAGkamukuTaH pUjitAjJaH khagAdhipaiH // 21 // atrAntare chalAnveSI meghaprabhazarIrajaH / hartumicchati tAM kanyA lakezasya sahodarAm // 22 // yadaiva tena sA dRSTA sarvagAnamanoharA / tadA prabhRtyayaM dehamadhattAnaGgapIDitam // 23 // nItijJa evaM manohara rUpase yukta thA // 10 // bAlI aura sugrIva-donoM hI bhAI kiSkindha nagarake kulabhUSaNa the aura vinaya Adi guNa una donoMke AbhUSaNa the // 11 // sugrIvake bAda zrIprabhA nAmakI kanyA utpanna huI jo pRthvImeM rUpase anupama thI tathA sAkSAt zrI arthAt lakSmIke samAna jAna par3atI thI // 12 // sUryarajakA choTA bhAI RkSaraja kiSkupramodaM nAmaka nagarameM rahatA thaa| so usane vahAM harikAntA nAmaka rAnImeM kramase nala aura nIla nAmaka do putra utpanna kiye / / 13 / / ye donoM hI pUtra AtmIya janoMko Ananda pradAna karate the, zatruoMko bhaya utpanna karate the, utkRSTa guNoMse yukta the aura kiSkupramoda nagarake mAno AbhUSaNa hI the // 14 // vidvAn, kuzala evaM samIcIna ceSTAoMko dhAraNa karanevAle sUryarajane jaba dekhA ki putrako yovana lakSmI kula-maryAdAkA pAlana karanemeM samartha ho gayI hai, taba usane paMcendriyoMke viSayoMko viSamizrita annake samAna tyAjya, samajhakara dharma rakSAkA kAraNabhUta rAjya bAlIke lie de diyA aura sugrIvako yuvarAja banA diyA // 15-16 / / satpuruSa sUryaraja svajana aura parijanako samAna jAna tathA caturgati rUpa saMsArako mahAduHkhoMse pIr3ita anubhava kara pihitamoha nAmaka munirAjakA ziSya ho gyaa| jinendra bhagavAnne muniyoMkA jaisA cAritra batalAyA hai sUryaraja vaise hI cAritrakA AdhAra thaa| vaha zarIrameM bhI niHspRha thaa| usakA hRdaya AkAzake samAna nirmala thA, vaha vAyuke samAna niHsaMga thA, krodharahita thA aura kevala muktikI hI lAlasA rakhatA huA pRthivImeM vihAra karatA thA // 17-19 / / / athAnantara bAlIkI dhruvA nAmakI zIlavatI strI thii| vaha dhruvA apane guNoMke abhyudayase usakI anya sau striyoMmeM pradhAnatAko prApta thI // 20 // jisake mukuTameM vAnarakA cihna thA, tathA vidyAdhara rAjA jisakI AjJA bar3e sammAnake sAtha mAnate the aisA sundara vibhramako dhAraNa karane vAlA bAlI usa dhruvA rAnIke sAtha mahAn aizvaryakA anubhava karatA thA // 21 // isI bIcameM meghaprabhakA putra kharadUSaNa jo nirantara chalakA anveSaNa karatA thA dazAnanakI bahana candranakhAkA apaharaNa karanA cAhatA thA / / 22 / / jisakA sarva zarIra sundara thA aisI candranakhAko jisa samayase kharadUSaNane dekhA thA usI samayase usakA zarIra kAmase pIr3ita ho gayA thA / / 23 / / 1. rUpeNa pratimA ma. 2. samataH ka. / 3. yoSitA m.| 4. candranakhAm / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM parva AvalyAM pravarAjjAtAM kanyAM nAmnA tandurIm / gataH 'stenayituM yAvadyaimasya parimardakaH // 24 // jJAtvAtha' niSprabhistAvallaGkAM vItadazAnanAm / sukhaM candranakhAM jahe vidyAmAyApravINadhIH // 25 // zUrau kiM kurutAmatra bhAnu karNavibhISaNau / yatrArizchidramAsAdya kanyAM harati mAyayA // 26 // 4 pRSThatazca tataH saiyaM gacchattAbhyAM nivartitam / jIvanneSa raNe zakto gRhItuM neti cetasA // 27 // zuzrAva cAgato vArtAM tAdRzIM kaikasIsutaH / jagAma ca 'durIkSyatvaM kopAvezAt subhISaNAt // 28 // tata AgamanodbhUtazramaprasvedabinduSu / sthiteSveva punargantumudyato mAnacoditaH // 29 // sahAyaM khaDgamekaM ca jaggrAhAnyaparAGmukhaH / antaraGgaH sa evaikaH saMgrAme vIryazAlinAm // 30 // tAvanmandodarI baddhvA karadvayasaroruham / vyajJApayaditi vyaktajJAtalaukikasaMsthitiH // 31 // kanyA nAma prabho deyA parasmAyeva nizcayAt / utpattireva tAsAM hi tAdRzI sArvalaukikI // 32 // khecarANAM sahasrANi santi tasya caturdaza / ye vIrya kRtasaMnAhAH samarAdanivartinaH // 33 // bahUnyasya sahasrANi vidyAnAM darpazAlinaH / siddhAnIti na kiM lokAdbhavatA zravaNe kRtam // 34 // pravRtte dAruNe yuddhe bhavatoH samazauryayoH / saMdeha eva jAyeta jayasyAnyataraM prati // 35 // kathaMcicca hate'pyasmin kanyAharaNadUSitA / anyasmai naiva vizrANyA kevalaM ' vidhavIbhavet // 36 // kiM ca sUryarajomukte tvatpure 'pratyavasthitam / alaMkArodaye nAmnA candrodaranabhazvaram // 37 // eka dina yamakA mAna mardana karanevAlA dazAnana rAjA pravarakI AvalI rAnIse samutpanna tanUdarI nAmA kanyAkA apaharaNa karaneke lie gayA thA ||24|| so vidyA aura mAyA donoM meM hI kuzala kharadUSaNane laMkAko dazAnanase rahita jAnakara candranakhAkA sukhapUrvaka - 3 - anAyAsa hI apaharaNa kara liyA ||25|| yadyapi zUravIra bhAnukarNa aura vibhISaNa donoM hI laMkA meM vidyamAna the para jaba zatru mAyAse chidra pAkara kanyAkA apaharaNa kara rahA thA taba ve kyA karate ? ||26|| usake pIche jo senA jA rahI thI bhAnukarNa aura vibhISaNane use yaha socakara lauTA liyA ki yaha jindA yuddha meM pakar3A nahIM jA sakatA ||27|| laMkA meM vApasa Anepara dazAnanane jaba yaha bAta sunI to bhayaMkara krodha se vaha durIkSya ho gayA arthAt usakI ora dekhanA kaThina ho gayA ||28|| tadanantara bAhara se Aneke kAraNa utpanna parizrama se usake zarIrapara pasIne kI jo bU~deM utpanna huI thIM ve sUkha nahIM pAyI thIM, ki abhimAna se prerita ho vaha puna: jAneke lie udyata ho gayA ||29|| usane anya kisIkI apekSA na kara sahAyatA ke lie sirpha eka talavAra apane sAtha lI, so ThIka hI hai kyoMki yuddhameM zaktizAlI manuSyoMkA antaraMga sahAyaka vahI eka talavAra hotI hai ||30|| jyoMhI dazAnana jAneke lie udyata huA tyoMhI spaSTa rUpase lokakI sthitiko jAnanevAlI mandodarI donoM hastakamala jor3akara isa prakAra nivedana karane lagI ||31|| ki he nAtha! nizcayase kanyA dUsareke lie hI dI jAtI hai kyoMki samasta saMsArameM unakI utpatti hI isa prakArakI hotI hai ||32|| kharadUSaNa ke pAsa caudaha hajAra vidyAdhara haiM jo atyadhika zaktizAlI tathA yuddhase kabhI pIche nahIM haTanevAle haiM ||33|| isake sivAya usa ahaMkArIko kaI hajAra vidyAe~ siddha huI haiM yaha kyA Apane logoMse nahIM sunA ? ||34|| Apa donoM hI samAna zaktike dhAraka ho ataH donoMke bIca bhayaMkara yuddha honepara eka dUsare ke prati vijayakA sandeha hI rahegA ||35|| yadi kisI taraha vaha mArA bhI gayA to haraNake doSase dUSita kanyA dUsareke lie nahIM dI jA sakegI, use to mAtra vidhavA hI rahanA par3egA ||36|| isake sivAya dUsarI bAta yaha hai ki tumhAre 1. corayitum / gataste nayitum ma / 2. rAvaNaH / 3. kharadUSaNaH / 4. gataM ma. / 5. gacchatAbhyAM ma / 6. durIkSatvaM ma. / 7. avidhavA vidhavA saMpadyamAnA bhavediti vidhavIbhavet / vidhavA bhavet ma., ba. vidhavIkRtA kha. / 8. pratyavasthitaH ba. / 27 209. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe nirvAsyAsau sthitaH sArdhaM tava svastrA mahAbalaH / upakAritvametasmAtsaMprAptaH svajanaH sa te // 38 // tato dazAnano'vAdIt priye yuddhAd bibhemi na / sthitastvadvacane kintu zeSairevAsmi kAraNaiH // 39 // atha candrodare kAlaM prApte karmaniyogataH / vanitAsyAnura/dhAkhyA varAkI zaraNojjhitA // 40 // itazvetazca vidyAyA balenAtha vivarjitA / antarvatnI vane bhIme babhrAma hariNI yathA // 41 // asUta ca sutaM kAntaM maNikAntamahIdhare / mRdupallavapuSpaughacchanne samazilAtale // 42 // tato'sau kramato vRddhiM nIto vipinavAsayA / udvignacittayA mAtrA tadAzAsthitajIvayA // 43 // yato'yaM pratipakSeNa garbha eva virAdhitaH / tato virAdhitAbhikhyAM prApito bhogavarjitaH // 44 // na tasya gauravaM cakre kazcidapyavanau naraH / pracyutasya nijasthAnAt kezasyavottamAGgataH // 45 // pratikartumazakosit vairaM cittena dhArayan / AcArAgatavRttistho dezAn paryATa vAJchitAn // 46 // reme varSadharAgreSu kAnaneSu ca cAruSu / tathAtizayadezeSu gIrvANAgamaneSu ca ||47 || dhvajacchatrAdiramyeSu saMkuleSu gajAdibhiH / vIrANAM vibhramaM pazyan saMgrAmeSu samaM suraiH || 48 // nagaryA matha laGkAyAM surezasyeva tiSThataH / parAn prApnuvato bhogAn dazavaktrasya bhAsvataH ||49| pratikUlitavAnAjJAM vAlirbalasamanvitaH / vidyAbhiradbhutaM karma kurvatIbhirupAsitaH ||50|| dazAsyena tato dUtaH preSito'smai mahAmatiH / jagAda vAnarAdhIzaM svAmino mAnamudvahan // 51 // 210 alaMkArodaya nagarako jaba rAjA sUryarajane chor3A thA taba candrodara nAmA vidyAdhara tumhArI icchA ke pratikUla usa nagara meM jama gayA thA so use nikAlakara mahAbalavAn kharadUSaNa tumhArI bahana ke sAtha usameM raha rahA hai isa prakAra tumhAre svajana usase upakArako bhI prApta hue haiM ||37-38 || yaha kahakara jaba mandodarI cupa ho rahI taba dazAnanane kahA ki he priye ! yadyapi maiM yuddhase nahIM DaratA hU~ to bhI anya kAraNoM ko dekhatA huA maiM tumhAre vacanoMmeM sthita hU~ arthAt tumhAre kahe anusAra usakA pIchA nahIM karatA hU~ ||39|| athAnantara karmoMke niyogase candrodara vidyAdhara kAlako prApta huA so usakI dIna-hIna anurAdhA nAmakI garbhavatI strI zaraNarahita ho tathA vidyAke balase zUnya ho hariNIkI nAMI bhayaMkara vanameM idhara-udhara bhaTakane lagI ||40 - 41|| vaha bhaTakatI bhaTakatI maNikAnta nAmaka parvatapara pahu~cI / vahA~ usane komala pallava aura phUloM ke samUhase AcchAdita samazilAtalapara eka sundara putra utpanna kiyA || 42|| tadanantara jisakA citta nirantara udvigna rahatA thA, aura putrakI AzAse hI jisakA jIvana sthita thA aisI usa vanavAsinI mAtAne kramakramase usa putrako bar3A kiyA ||43|| cU~ki zatrune usa putrako garbhameM hI virAdhita kiyA thA isalie bhogoM se rahita usa putrakA mAtAne virAdhita nAma rakhA || 44 || jisa prakAra apane sthAna - mastaka se cyuta hue kezakA koI Adara nahIM karatA usI prakAra usa virAdhitakA pRthivIpara koI bhI Adara nahIM karatA thA || 45|| vaha zatruse badalA lene meM samartha nahIM thA isalie manameM hI vaira dhAraNa karatA thA aura kucha paramparAgata AcArakA pAlana karatA huA icchita dezoM meM ghUmatA rahatA thA ||46|| vaha kulAcaloM ke Upara, manohara vanoM meM tathA jahA~ devoMkA Agamana hotA thA aise atizayapUrNa sthAnoM meM krIr3A kiyA karatA thA ||47|| vaha dhvajA, chatra Adise sundara tathA hAthiyoM Adi vyApta devoMke sAtha honevAle yuddhoM meM vIra manuSyoMkI ceSTAe~ dekhatA huA ghUmatA phiratA thA || 48 || athAnantara utkRSTa bhogoMko prApta karatA huA dedIpyamAna dazAnana laMkAnagarI meM indrake samAna rahatA thA || 49 || so Azcaryajanaka kArya karanevAlI vidyAoMse sevita balavAn bAlI usakI AjJAkA atikrama karane lagA ||50 // tadanantara dazAnanane bAlIke pAsa mahAbuddhimAn dUta bhejA / so svAmIke garvako dhAraNa karatA huA dUta bAlIke pAsa jAkara kahane lagA ki dazAnana isa 1. -nurodhAkhyA ma / 2 ato'yaM ma / 3. vRttastho kha. / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM pavaM ananyasadRzaH kSetre bharate'smin pratApavAn / mahAbalo mahAtejAH zrImAnnayavizAradaH ||52 || mahAsAdhanasaMpanna ugradaNDo mahodayaH / AjJApayati devastvAM zatrumardo dazAnanaH // 53 // mArAtiM samudvAsya bhavato'rkarajAH pitA / yayA kiSkindhanAthatve sthApito vAnarAnvaye // 54 // vismRtya sukRtaM kRtyaM sa tvaM janayituH paramaM / kuruSe pratyavasthAnamiti sAdho na yujyate // 55 // pituste sadRzIM prItimadhikAM vA karomyaham | adyApyehi praNAmaM me kuru sthAtuM yathAsukham // 56 // svasAraM ca prayacchemAM zrIprabhAkhyAM mayA saha / saMbandhaM prApya te sarvaM bhaviSyati sukhAvaham ||57|| ityukte vimukhaM jJAtvA baliM praNamanaM prati / Ananasya vikAreNa dUtaH punarudAharat // 58 // kimatra bahunoktena kuru zAkhAmRga zrutau / madIyaM nizcitaM vAkyamalpalakSmIviDambiH // 99 // kuru sajjau karaM dAtumAdAtuM vAyudhaM karau / gRhANa caumaraM zIghraM kakubhAM vA kadambakam || 60 // ziro namaya cApaM vA nayAjJAM karNapUratAm / maurvI vA dussahArAvAmAtmajIvitadAyinIm // 61 // matpAdajaM rajo mUrdhni zirastramathavA kuru / ghaTayAJjalimudvRtya kariNAM vA mahAcayam ||62 || vimuJceSaM dharitrIM vA majaikaM vetrakuntayoH / pazya me'Gghrinakhe vaktramathavA khaDgadarpaNe / / 63 / / tataH paruSavAkyena dUtasyodrdhUtamAnasaH / nAmnA vyAghravilambIti bamANa bhaTasattamaH // 64 // samastadharaNIvyApiparAkramaguNodayaH / bAlidevo na kiM yAtaH karNajAhaM kurakSasaH ||65|| bharata kSetrameM apanI zAnI nahIM rakhatA / vaha atizaya pratApI, mahAbalavAn, mahAtejasvI, lakSmIsampanna, nItimeM nipuNa, mahAsAdhana sampanna, ugradaNDa denevAlA, mahAn abhyudayase yukta, aura zatruoMkA mAna mardana karanevAlA hai / vaha tumheM AjJA detA hai ki ||51-53 / maiMne yamarUpI zatruko haTAkara Apake pitA sUryarajako vAnaravaMzameM kiSkindhapurake rAjapadapara sthApita kiyA thA || 54 || tuma usa upakArako bhUlakara pitAke viruddha kArya karate ho / he satpuruSa ! tumheM aisA karanA yogya nahIM hai // 55 // | maiM tere sAtha pitAke samAna athavA usase bhI adhika pyAra karatA huuN| tU Aja bhI A aura sukhapUrvaka rahaneke lie mujhe praNAma kara // 56 // athavA apanI zrIprabhA nAmaka bahana mere lie pradAna kara / yathArtha meM mere sAtha sambandha prApta kara lenese tere lie samasta padArtha sukhadAyaka ho jAyeMge || 57 || itanA kahanepara bhI bAlI dazAnanako namaskAra karanemeM vimukha rahA / taba mukhakI vikRti roSa prakaTa karatA huA dUta phira kahane lagA ki are vAnara ! isa viSaya meM adhika kahanese kyA lAbha hai ? tU mere nizcita vacana suna, tU vyartha hI thor3I-sI lakSmI pAkara viDambanA kara rahA hai ||58-59 || tU apane donoM hAthoMko yA to kara deneke lie taiyAra kara yA zastra grahaNa karane ke lie taiyAra kara / tU yA to zIghra hI cAmara grahaNa kara arthAt dAsa banakara dazAnanake lie cAmara Dhola yA dizAmaNDalako grahaNa kara arthAt dizAoMke anta taka bhAga jA || 60|| tU yA to zirako namra kara yA dhanuSako namrIbhUta kara / yA to AjJAko kAnoMmeM pUrNa kara yA asahanIya zabdoMse yukta tathA apanA jIvana pradAna karanevAlI dhanuSakI DorIko kAnoMmeM pUrNa kara arthAt kAnoM taka dhanuSa kI DorI khIMca // 61 // yA to merI caraNarajako mastakapara dhAraNa kara athavA sirakI rakSA karanevAlA Topa mastakapara dhAraNa kara / yA to kSamA mA~gane ke lie hAtha jor3akara aMjaliyA~ hAthiyoM bar3A bhArI samUha ekatrita kara ||62|| yA to bANa chor3a yA pRthivIko prApta - kara / yA to vetra grahaNa kara yA mAlA grahaNa kara / yA to mere caraNoMke nakhoMmeM apanA mukha dekha yA talavArarUpI darpaNa meM mukha dekha || 63|| tadanantara dUtake kaThora vacanoMse jisakA mana udbhUta ho rahA thA aisA vyAghravilambI nAmaka pramukha yoddhA kahane lagA ||64 || ki re dUta ! jisake parAkrama 1. ananyasadRze ma / sadRza kha / 2. kurute ma / 3. sAdhorna ma / 4. viDambita ma / 5. cAparaM ba., ma. / 6. karNayoH samIpamiti karNajAham 'tazya mUle kuNabjAhacI' iti jAhac pratyayaH / 211 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 padmapurANe yadyevaM bhASate vyaktaM gRhIto vA graheNa saH / tvaM tu svasthaH kimityevaM dUtAdhama vikatthase // 66 // krodhamUrcchita ityuktvA duHprekSyaH spaSTavepathuH / gRhNAnaH sAyakaM ruddho bAlineti ca coditaH // 67 // ki datena varAkeNa hatena preSakAriNA / kurvantyete hi nAthIyavacasaH pratizabdakam // 68 // dazAsyasyaiva kartavyaM yadabhiprAyamAzritam / AyunUnamiyattasya kurute yatkubhASitam // 69 // tato bhIto bhRzaM dUto gatvA vRttAntavaMdanAt / dazAsyasya paraM krodhaM cakraM duHsahatejasaH // 70 sainyAvRtazca saMnahya prasthitastvarayA puram / paramANubhirArabdhaH sa hi darpamayairiva // 71 // tataH parabaladhvAnaM zrutvA vyomapidhAyinam / nirgantaM mAnasaM cakre bAliH saMgrAmadakSiNaH // 72 // tAvatsAgaravRddhayAdimantribhinayazAlibhiH / jvalatkrodhena nIto'sAviti vAgambumiH zamam // 73 // akAraNena devAla vigraheNa kSamAM kuru / aneke hi kSayaM yAtAH svacchandaM saMyugapriyAH // 74 // arkakIrtibhujAdhArA rakSyamANAH surairapi / aSTacandrAH kSayaM prAptA meghezvarazarotkaraiH // 75 // bahusainyaM durAlokamasiratnagadAdharam / atulAM saMzayatulAM tato nAroDhumarhasi // 76 // jagAdeti tato bAliyuktaM nAtmaprazaMsanam / tathApi paramArtha vo mantriNaH kathayAmyaham // 77 // bhralatotkSepamAtreNa dazavaktraM sasainyakam / zakto'smi kaNazaH katu vAmapANitalAhatam // 78 // Adi guNoMkA abhyudaya samasta pRthivImeM vyApta ho rahA hai aisA bAlI rAjA kyA duSTa rAkSasake karNamUlako prApta nahIM huA hai ? arthAt usane bAlIkA nAma kyA abhI taka nahIM sunA hai ? // 65 // yadi vaha rAkSasa aisA kahatA hai to vaha nizcita hI bhUtoMse AkrAnta hai| are adhama dUta ! tU to svastha hai phira kyoM isa taraha tArIpha hA~ka rahA hai ? // 66 // isa prakAra kahakara vyAghravilambI kodhase macchita ho gyaa| usakI ora dekhanA bhI kaThina ho gyaa| usakA zarIra spaSTa rUpase kA~pane lgaa| isI dazAmeM vaha dUtako mArane ke lie bANa uThAne lagA to bAlIne kahA // 67 // ki kathita bAtako kahanevAle becAre dUtake mAranese kyA lAbha hai ? yathArthameM ye loga apane svAmIke vacanoMkI pratidhvani hI karate haiM // 68 // jo kucha manameM AyA ho vaha dazAnanakA hI karanA caahie| nizcaya hI dazAnanakI Ayu alpa raha gayI hai isIlie to vaha kuvacana kaha rahA hai / / 69 / / tadanantara atyanta bhayabhIta dUtane jAkara saba samAcAra dazAnanako sunAye aura duHsaha tejake dhAraka usa dazAnanake krodhako ddhigata kiyA // 70 // vaha baDI zIghratAse taiyAra sAtha le kiSkindhapurakI ora calA so ThIka hI hai kyoMki usakI racanA ahaMkArake paramANuoMse hI huI thI / / 71 / / tadanantara AkAzako AcchAdita karanevAlA zatrudalakA kala-kala zabda sunakara yuddha karane meM kuzala bAline mahalase bAhara nikalanekA mana kiyA // 72 / / taba krodhase prajvalita bAliko sAgaravRddhi Adi nItijJa mantriyoMne vacanarUpI jalake dvArA isa prakAra zAnta kiyA ki he deva! akAraNa yuddha rahane do, kSamA karo, yuddhake premI anekoM rAjA anAyAsa hI kSayako prApta ho cuke haiN||73-74|| jinheM arkakItikI bhajAoMkA Alambana prApta thA tathA deva bhI jinakI rakSA kara rahe the aise aSTacandra vidyAdhara jayakumArake bANoMke samUhase kSayako prApta hue the / / 75 // sAtha hI jise dekhanA kaThina thA, tathA jo uttamottama talavAra aura gadAoMko dhAraNa karanevAlI thI aisI bahuta bhArI senA bhI naSTa huI thI isalie saMzayakI anupama tarAjUpara ArUr3ha honA ucita nahIM hai // 76 / / mantriyoMke vacana sunakara bAlIne kahA ki yadyapi apanI prazaMsA karanA ucita nahIM hai tathApi he mantrigaNo ! yathArtha bAta Apa logoMko kahatA hU~ / / 77 / / maiM senAsahita dazAnanako bhrakuTirUpI latAke utkSepamAtrase bAyeM hastatalakI capeTase hI cUrNa karanemeM samartha huuN||78|| phira 1. bhASase ma., kha., k.| 2. duHprekSaH ma. / 3. gRhANa m.| 4. bhItI ma. / 5. krodhaH ma. / 6. meghasvarazarotkaraiH kha., jayakumArabANasamUhaiH / : Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM pavaM kiM tarhi dAruNaM kRtvA krodhAgnijvalitaM manaH / karmaNA yena labhyante bhogAH kSaNavinazvarAH // 79 // prApya tAn kadalIstambhanissArAn mohavAhitAH / patanti narake jIvA mahAduHkhamahAkule // 80 // hiMsitvA jantusaMghAtaM nitAntaM priyajIvitam / duHkhaM kRtasukhAbhikhyaM prApyate tena ko guNaH // 81 // 'araghaTTaghaTIyantrasadRzAH prANadhAriNaH / zazvadbhavamahAkUpe bhramantyatyanta duHkhitAH // 82 // pAdayaM jinendrANAM mavanirgamakAraNam / praNamya kathamanyasya kriyate praNatirmayA // 83 // prabuddhena satA ceyaM kRtA saMsthA mayA purA / anyaM na praNamAmIti jinapAdAbjayugmataH // 84 // bhaGgaM karomi nAsthAyA na ca prANinipAtanam / gRhNAmi saMganirmuktAM pravrajyAM muktidAyinIm // 85 // aau karau varanArINAM kRtau stanataTocitau / bhujau cAliGgitau cAruratnakeyUralakSaNI // 86 // arAryaH prayuGkte tau puruSo'Jjalibandhane / aizvaryaM kIdRzaM tasya jIvitaM vA hatAtmanaH // 87 // ityuktvAhUya sugrIvamuvAca zRNu bAlaka / kuru tasya namaskAraM mA vo rAjyapratiSThitaH // 88 // svasAraM yaccha mA vAsmai na mamAnena kAraNam / eSo'smi nirgato'dyaiva pathyaM yattava tatkuru // 89 // ityuktvA nirgato gehAd babhUva ca nirambaraH / pArzva gaganacandrasya gurorguNagarIyasaH // 90 // paramArthahitasvAntaH saMprAptaparamodayaH / ekabhAvarato vIraH samyagdarzana nirmalaH // 91 // samyagjJAnAbhiyuktAtmA samyak cAritratatparaH / anuprekSAbhirAtmAnaM bhAvayanmohavarjitaH ||92 // phira kaThina manako krodhAgnise prajvalita kiyA jAye to kahanA hI kyA hai ? phira bhI mujhe usa karmakI AvazyakatA nahIM jisase ki kSaNabhaMgura bhoga prApta hote haiM || 79 || mohI jIva kelAke stambhake samAna niHsAra bhogoMko prApta kara mahAduHkhase bhare naraka meM par3ate haiM ||80|| jinheM apanA jIvana atyanta priya hai aise jIvoMke samUhako mArakara sukha nAmako dhAraNa karanevAlA duHkha hI prApta hotA hai, ata: usase kyA lAbha hai ? || 81 || ye prANI arahaTa (rahaTa ) kI ghaTI ke samAna atyanta duHkhI hote hue saMsArarUpI kUpameM nirantara ghUmate rahate haiM // 82|| saMsArase nikalane meM kAraNabhUta jinendra bhagavAnke caraNa yugalako namaskAra kara aba maiM anya puruSake lie namaskAra kaise kara sakatA hU~ ? ||83 || jaba pahale mujhe samyagjJAna prApta huA thA taba maiMne pratijJA kI thI ki maiM jinendradeva ke caraNakamaloMke sivAya anya kisIko namaskAra nahIM karU~gA || 84|| maiM na to isa pratijJAkA bhaMga karanA cAhatA hU~ aura na prANiyoMkI hiMsA hI / maiM to mokSa pradAna karanevAlI nirgrantha dIkSA grahaNa karatA hU~ || 85 // jo hAtha uttamottama striyoM ke stanataTakA sparza karanevAle the tathA manohara ratnamayI bAjUbandoMse suzobhita jo bhujAe~ uttamottama striyoMkA AliMgana karanevAlI thIM unheM jo manuSya zatruoM ke samakSa aMjali bA~dhane meM prayukta karatA hai usa adhamakA aizvaryaM kaisA ? aura jIvana kaisA ? ||86-87 / / isa prakAra kahakara usane choTe bhAI sugrIvako bulAkara kahA ki he bAlaka ! tU rAjyapara pratiSThita hokara dazAnanako namaskAra kara athavA na kara aura isake lie apanI bahana de athavA na de, mujhe isase prayojana nhiiN| maiM to Aja hI ghara se bAhara nikalatA huuN| jo tujhe hitakara mAlUma ho vaha kara ||88-89|| itanA kahakara bAlI gharase nikala gayA aura guNoMse zreSTha gaganacandra samIpa digambara ho gayA ||10|| aba to usane apanA mana paramArtha meM hI lagA rakhA thA / use aneka Rddhi Adi abhyudaya prApta hue the / vaha eka zuddha bhAvameM hI sadA rata rahatA thA, parISahoMke sahana karanemeM zUravIra thA, samyagdarzanase nirmala thA arthAt zuddha samyagdRSTi thA, usakI AtmA sadA samyagjJAnameM lIna rahatI thI, vaha samyak cAritrameM tatpara rahatA thA aura mohase rahita ho anuprekSAoMke dvArA AtmAkA cintavana karatA rahatA thA / 91 - 92 // sUkSma jIvoMse rahita tathA nirmala AcArake dhArI mahAmuniyoMse sevita dharmArAdhanake yogya bhUmiyoMmeM hI vaha vihAra karatA thA / 1. krodhAgni jvalitaM ma / 2. arahaTTa ba. / 3. sadRzaM kha., sadRze ma. / 213 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe sUkSmAsu madviyuktAsu dharmAnuguNabhUmiSu / munibhirvimalAcAraiH sevitAsu mahAtmabhiH // 93 // viharan sarvajIvAnAM dayamAnaH pitA yathA / bAhyena tarpasAntaHsthaM varddhayan satataM tapaH // 94 // AvAsatAM maharddhAnAM pariprAptaH prazAntadhIH / tapaH zriyA pariSvaktaH parayA kAntadarzanaH // 95 // uccairuccairguNasthAna sopAnArohaNodyataH / bhinnAdhyAtmAkhila granthagranthirgranthavivarjitaH // 96 // zrutena sakalaM pazyan kRtyAkRtyaM mahAguNaH / mahAsaMvarasaMpannaH zAtayan karmasaMtatim // 97 // prANadhAraNamAtrArthaM bhuJjAnaH sUtradezitam / dharmArthaM dhArayan prANAn dharmaM mokSArthamarjayan // 98 // AnandaM bhavyalokasya kurvannuttamavikramaH / caritenopamAnatvaM jagAmAsau tapasvinAm // 99 // dazagrIvAya sugrIvo vitIrya zrIpramAM sukhI / cakArAnumatastena rAjyamAgatamanvayAt // 100 // vidyAdharakumAryo yA dyAvAbhUmau mnohraaH| dazAnanaH samastAstAH pariNinye parAkramAt // 101 // nityAloke'tha nagare nityAlokasya dehajAm / zrIdevI labdhajanmAnaM ' nAmnA ratnAvalIM sutAm // 102 // upayamya purIM yAto nijAM paramasaMmadaH / nabhasA mukuTanyastaratnarazmivirAjinA // 103 // sahasA puSpakaM stambhamAraimAnasacaJcalam / meroriva taTaM prApya sumahadvAyumaNDalam ||104 // tasyocchinnagateH zabde N bhagne ghaNTAdijanmani / vailakSyAdiva saMjAtaM maunaM piNDitatejasaH // 105 // 4 pravRttimAlokya vimAnaM kaikasIsutaH / kaH ko'tra bho iti kSipraM babhANa krodhadIpitaH // 106 // mArIcastata AkSau sarvavRttAntakovidaH / zRNu devaiSa kailAse sthitaH pratimayA muniH // 107 // 214 vaha jIvoMpara pitA ke samAna dayA karatA thA / bAhya tapase antaraMga tapako nirantara bar3hAtA rahatA thA ||93-94 || bar3I-bar3I RddhiyoMkI AvAsatAko prApta thA arthAt usameM bar3I-bar3I RddhiyA~ nivAsa karatI thIM, prazAnta citta thA, utkRSTa taparUpI lakSmIse AliMgita thA, atyanta sundara thA ||15|| U~ce-U~ce guNasthAnarUpI sIr3hiyoMke car3hane meM udyata rahatA thA, usane apane hRdaya meM samasta granthoMkI granthiyA~ arthAt kaThina sthala khola rakhe the, samasta prakAra ke parigrahase rahita thA ||26|| vaha zAstrake dvArA samasta kRtya aura akRtyako samajhatA thA / mahAguNavAn thA, mahAsaMvarase yukta thA, aura santatiko naSTa karanevAlA thA || 97|| vaha prANoMkI rakSAke lie hI Agamokta vidhise AhAra grahaNa karatA thA, dharmake lie hI prANa dhAraNa karatA thA aura mokSake lie hI dharmakA arjana karatA thA || 98 || vaha bhavya jIvoMko sadA Ananda utpanna karatA thA, utkRSTa parAkramakA dhArI thA aura apane cAritrase tapasvIjanoMkA upamAna ho rahA thA || 19|| idhara sugrIva dazAnanake lie zrIprabhA bahana dekara usakI anumatise sukhapUrvaka vaMzaparamparAgata rAjyakA pAlana karane lagA || 100 // pRthvIpara vidyAdharoMko jo sundara kumAriyA~ thIM dazAnanane apane parAkramase una sabake sAtha vivAha kiyA || 101 // athAnantara eka bAra dazAnana nityAloka nagara meM rAjA nityAlokakI zrIdevI se samutpanna ratnAvalI nAmakI putrIko vivAha kara bar3e harSa ke sAtha AkAzamArgaMse apanI nagarIkI ora A rahA thA / usa samaya usake mukuTameM jo ratna lage the unakI kiraNoMse AkAza suzobhita ho rahA thA || 102 - 103 || jisa prakAra bar3A bhArI vAyumaNDala meruke taTako pAkara sahasA ruka jAtA hai usI prakAra manake samAna caMcala puSpaka vimAna sahasA ruka gayA ||104 || jaba puSpaka vimAnakI gati ruka gayI aura ghaNTA Adise utpanna honevAlA zabda bhaMga ho gayA taba aisA jAna par3atA thA mAno tejahIna honese lajjAke kAraNa usane mauna hI le rakhA thA ||105|| vimAnako rukA dekha dazAnanane krodhase damakate hue kahA ki are yahA~ kauna hai ? kauna hai ? ||106|| taba sarvaM vRttAntako jAnanevAle mAsecane kahA ki he deva ! suno, yahA~ kailAsa parvata para 1. sUkSmaprANirahitAsu / 2. tapasAntasthaM ma / 3. parikramAt ma. / 4. rambhAvalIM ma / 5. virAjitAm ma. / 6. jagAma / 7. zabdabhagne / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM parva 215 AdityAbhimukhastasya karAnAtmakaraiH kiran / same zilAtale ratnastambhAkAro'vatiSThate // 108 // ko'pyayaM sumahAn vIraH sughoraM dhArayaMstapaH / muktimAkAGkSati kSipraM vRttAnto'yamato'bhavat // 109 // nivartayAmyato dezAdvimAnaM nirvilambitam / munerasya prabhAveNa yAvannAyAti khaNDazaH // 110 // zrutvA mArIcavacanamatha kailAsabhUdharam / IkSAJcakre yamadhvaMsaH svaparAkramagarvitaH // 111 // nAnAdhAtusamAkIrNa 'gaNairyuktaM sahasrazaH / suvarNaghaTanAramya padapaktibhirAcitam // 112 // prakRtyanugatairyuktaM vikAravilesaMyutam / svarairbahuvidhaiH pUrNa labdhavyAkaraNopamam // 113 // tIkSNaiH zikharasaMghAtaiH khaNDayantamivAmbaram / utsarpacchIkaraiH spaSTaM hasantamiva nirjharaiH // 11 // makarandasurAmattamadhuvratapadhitam / zAlaughavitatAkAzaM nAnAnokahasaMkulam // 115 // sarvartujamanohArikusumAdimirAcitam / caratpramodavatsattvasahasrasadupatyakam // 116 // auSadhatrAsadUrasthavyAlajAlasamAkulam / manohareNa gandhena dadhataM yauvanaM sadA // 117 // zilAvistIrNahRdayaM sthUlavRkSamahAbhujam / guhAgambhIravadanamapUrvapuruSAkRtim // 11 // eka munirAja pratimA yogase virAjamAna haiM // 107|| ye sUryake sammukha vidyamAna haiM aura apanI kiraNoMse sUryako kiraNoMko idhara-udhara prakSipta kara rahe haiN| samAna zilAtalapara ye ratnoMke stambhake samAna avasthita haiM // 108 // ghora tapazcaraNako dhAraNa karanevAle ye koI mahAn vIra puruSa haiM aura zIghra hI mokSa prApta karanA cAhate haiN| inhIMse yaha vattAnta haA hai ||109 / / ina manirA ke prabhAvase jabataka vimAna khaNDa-khaNDa nahIM ho jAtA hai, tabataka zIghra hI isa sthAnase vimAnako lauTA letA huuN||110|| athAnantara mArIcake vacana sunakara apane parAkramake garvase garvita dazAnanane kailAsa parvatakI ora dekhA // 111 / vaha kailAsa parvata vyAkaraNakI upamA prApta kara rahA thA kyoMki jisa prakAra vyAkaraNa bhU Adi aneka dhAtuoM se yukta hai usI prakAra vaha parvata bhI sonA-cA~dI aneka dhAtuoMse yukta thaa| jisa prakAra vyAkaraNa hajAroM gaNoM-zabda-samUhoMse yukta hai usI prakAra vaha parvata bhI hajAroM gaNoM arthAt sAdhu-samUhoMse yukta thaa| jisa prakAra vyAkaraNa suvarNa arthAt uttamottama varNoM kI ghaTanAse manohara hai usI prakAra vaha parvata bhI suvarNa arthAt svarNakI ghaTanAse manohara thaa| jisa prakAra vyAkaraNa padoM arthAt subanta tiGantarUpa zabdasamudAyase yukta hai usI prakAra vaha parvata bhI aneka padoM arthAt sthAnoM yA pratyanta parvatoM athavA caraNacihnoMse yukta thA // 112 / / jisa prakAra vyAkaraNa prakRti arthAt mUla zabdoMke anurUpa vikAroM arthAt pratyayAdijanya vikAroMse yukta hai usI prakAra vaha parvata bhI prakRti arthAt svAbhAvika racanAke anurUpa vikAroMse yukta thaa| jisa prakAra vyAkaraNa vila arthAt mUlasUtroMse yukta hai usI prakAra vaha parvata bhI vila arthAt USarapRthivI athavA garta Adise yukta thaa| aura jisa prakAra vyAkaraNa udAtta-anudAttasvarita Adi aneka prakArake svaroMse pUrNa hai usI prakAra vaha parvata bhI aneka prakArake svaroM arthAt prANiyoMke zabdoMse pUrNa thA // 113 // vaha apane tIkSNa zikharoMse aisA jAna par3atA thA mAno AkAzake khaNDa hI kara rahA thaa| aura UparakI ora uchalate hue chIMToMse yukta nirjharoMse aisA jAna par3atA thA mAno ha~sa hI rahA ho // 114 // makarandarUpI madirAse matta bhramaroMke samUhase vaha parvata kucha bar3hatA huA-sA jAna par3atA thaa| zAlAoMke samUhase usane AkAzako vyApta kara rakhA thaa| sAtha hI nAnA prakArake vRkSoMse vyApta thA // 115 / / vaha sarva RtuoMmeM utpanna honevAle puSpa Adise vyApta thA tathA usakI upatyakAoMmeM harSase bhare hajAroM prANI calate-phirate dikha rahe the // 116 // vaha parvata auSadhiyoMke bhayase dUra sthita sarpoke samUhase vyApta thA tathA manohara sugandhise aisA jAna par3atA thA mAno sadA yauvanako ho dhAraNa kara rahA ho // 117 / / bar3I-bar3I 1. guNa -ba. / 2. vilam-uSaraM mUlasUtraM ca ( TippaNam ) / 3. -mivAdharam ma. / 4. paristhitam kha. / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe zaratpayodharAkArataTasaMghAtasaMkaTam / kSIreNeva jagatsarva kSAlayantaM karotkaraiH // 119 // kvacidvizrabdhasaMsuptamRgAdhipadarImukham / kvacitsuptazayuzvAsavAtAghUrNitapAdapam // 120 // kvacitparisarakrIDaskuraGgakakadambakam / kvacinmattadvipavAtakalitAdhityakAvanam // 121 // kvacitpulakitAkAraM prasUnaprakarAcitam / kvacidRkSasaTAbhArairuddha taiISaNAkRtim // 122 // kvAcitpAvaneneva yuktaM zAkhAmRgAnanaiH / kvacikhaiGgikSatasyandisAlAdisurabhIkRtam // 123 // kvacidvidyullatAzliSTasaMbhavadghanasaMtatim / kvaciddivAkarAkArazikharodyotitAmbaram // 12 // pANDukasyeva kurvANaM vijigISAM kvacidvanaiH / suramiprasavottuGgavistIrNaghanapAdapaiH // 125 // avatIrNazca tatrAsAvapazyattaM mahAmunim / dhyAnArNavasamAviSTaM tejasAbaddhamaNDalam / / 126 // AzAkarikarAkArapralambitabhujadvayam / pannagAbhyAmivAzliSTaM mahAcandanapAdapam // 127 // AtApanazilApIThamastakasthaM sunizcalam / kurvANaM prANiviSayaM saMzayaM prANadhAriNam // 128 // tato bAlirasAveSa iti jJAtvA dazAnanaH / atItaM saMsmaran vairaM jajvAla krodhavahninA // 129 // baddhavA ca bhRkuTIM bhImA daSToSTaH prakharasvaraH / babhANa bhAsurAkAro munimevaM sunirbhayaH // 130 // aho zobhanamArabdhaM tvayA kartamidaM tapaH / yadadyApyabhimAnena vimAnaM stambhyate mama // 13 // zilAe~ hI usakA lambA-caur3A vakSaHsthala thA, bar3e-bar3e vRkSa hI usakI mahAbhujAe~ thIM aura guphAe~ hI usakA gambhIra mukha thIM, isa prakAra vaha parvata apUrva puruSakI AkRti dhAraNa kara rahA thA // 118 // vaha zaradaRtuke bAdaloMke samAna sapheda-sapheda kinAroMke samUhase vyApta thA tathA kiraNoMke samUhase aisA jAna par3atA thA mAno samasta saMsArako dUdhase hI dho rahA ho // 119 / / kahIM usakI guphAoMmeM siMha niHzaMka hokara so rahe the aura kahIM soye hue ajagaroMkI zvAsocchvAsakI vAyuse vRkSa hila rahe the / / 120 // kahIM usake kinAroMke vanoMmeM hariNoMkA samUha krIr3A kara rahA thA aura kahIM usakI adhityakAke vanoMmeM madonmatta hAthiyoMke samUha sthita the // 121 // kahIM phUloMke samUhase vyApta honeke kAraNa aisA jAna par3atA thA mAno usake romAMca hI uTha rahe hoM aura kahIM uddhata rIkSoMkI lambI-lambI saTAoMse usakA AkAra bhayaMkara ho rahA thA // 122 / / kahIM bandaroMke lAla-lAla mu~hoMse aisA jAna par3atA thA mAno kamaloMke vanase hI yukta ho aura kahIM geMDA-hAthiyoMke dvArA khaNDita sAla Adi vRkSoMse jo pAnI jhara rahA thA usase sugandha phaila rahI thI // 123 / / kahIM bijalIrUpI latAoMse AliMgita meghoMkI santati utpanna ho rahI thI aura kahIM sUryake samAna dedIpyamAna zikharoMse AkAza prakAzamAna ho rahA thA // 124 // jinake lambe-caur3e saghana vRkSa sugandhita phUloMse U~ce uThe hue the aise vanoMse vaha parvata aisA jAna par3atA thA mAno pANDakavanako jItanA hI cAhatA ho // 125 // dazAnanane usa parvatapara utarakara una mahAmunike darzana kiye| ve mahAmuni dhyAnarUpI samudra meM nimagna the aura tejake dvArA cAroM ora maNDala bA~dha rahe the / / 126 // diggajoMke zuNDAdaNDake samAna unakI donoM bhujAe~ nocekI ora laTaka rahI thIM aura unase ve aise jAna par3ate the mAno sarpose AveSTita candanakA bar3A vRkSa hI ho // 127 / / ve AtApana yogameM zilApIThake Upara nizcala baiThe the aura prANiyoMke prati aisA saMzaya utpanna kara rahe the ki ye jIvita haiM bhI yA nahIM // 128 // tadanantara 'yaha bAli hai' aisA jAnakara dazAnana pichale vairakA smaraNa karatA huA krodhAgnise prajvalita ho uThA // 129|| jo oMTha cabA rahA thA, jisakI AvAja atyanta karkaza thI, aura jo atyanta dedIpyamAna AkArakA dhAraka thA aisA dazAnana bhrakuTI bA~dhakara bar3I nirbhayatAke sAtha munirAjase kahane lagA // 130 // ki aho ! tumane yaha bar3A acchA tapa karanA prArambha kiyA hai ki aba bhI abhimAnase merA vimAna 1. parisarat ma. / 2. banenaiva ma. / 3. khiGgakRtasyandi ma. / khaGgikRtasparza ba. / 4. saMbhavadhvanisantati ma. / 5. zikharadyotitAmbaram ma, / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM parva 217 kva dharmaH kva ca saMkrodho vRthA zrAmyasi durmate / icchasyekatvamAdhAtumamRtasya viSasya ca // 132 // tasmAdapanayAmyenaM darpamadya tavoddhatam / kailAsanagamunmUlya kSipAmyabdhau samaM tvayA // 133 // tato'sau sarvavidyAmiAtAmistatkSaNAdvRtaH / vikRtya sumahadrUpaM surendra iva mISaNam // 134 // 'mahAbAhuvanenAndhaM dhvAnta kRtvA samantataH praviSTo dharaNI bhittvA pAtAlaM pAtakodyataH // 135 // Arebhe ca samuddhatu bhujairbhUriparAkramaH / krodhapracaNDaraktAkSo huGkAramukharAnanaH // 136 // tato viSakaNakSepilambamAnoragAdharaH / kesarikramasaMprAptabhrazyanmattamataGgajaH // 137 // saMbhrAntanizcalotkarNasAraGgakakadambakaH / sphuTitoddeza-niSpItatruTitAkhilanijharaH // 138 // paryasyaduddhatArAvamahAnokahasaMhatiH / sphuTIkRtazilAjAlasandhizabdaiH suduHsvaraH // 139 // patadvikaTapASANaravApUritaviSTapaH / calitazcAlayan kSoNI bhRzaM kailAsaparvataH // 140 // sphuTitAvanipItAmbuH prApa zoSaM nadIpatiH / uhuH svacchatayA muktA viparItaM samudragAH // 11 // jastA vyalokayanAzAH pramathAH pRthuvismayAH / kiM kimetadaho hA-hA-hu~-hIti prasRtasvarAH // 142 // jaharapsaraso mItA latApravaramaNDapam / vayasAM nivahAH prAptAH kRtakolAhalA namaH // 143 // pAtAlAdusthitaiH krUrairaTTahAsairanantaraiH / dazavaktraiH samaM digbhiH pusphoTe ca nabhastalam // 14 // rokA jA rahA hai // 131 / / dharma kahA~ aura krodha kahA~ ? are durbuddhi ! tU vyartha hI zrama kara rahA hai aura amRta tathA viSako eka karanA cAhatA hai // 132 / / isalie maiM tere isa uddhata ahaMkArako Aja hI naSTa kiye detA huuN| tU jisa kailAsa parvatapara baiThA hai use ukhAr3akara tere hI sAtha abhI samadra meM pheMkatA hU~ // 133 / / tadanantara usane samasta vidyAoMkA dhyAna kiyA jisase Akara unhoMne use ghera liyaa| aba dazAnanane indrake samAna mahAbhayaMkara rUpa banAyA aura mahAbAhurUpI vanase saba ora saghana andhakAra phailAtA huA vaha pRthivIko bhedakara pAtAlameM praviSTa huaa| pApa karanemeM vaha udyata thA hI // 134-135 // tadanantara krodhake kAraNa jisake netra atyanta lAla ho rahe the, aura jisakA mukha krodhase mukharita thA aise prabala parAkramI dazAnanane apanI bhujAoMse kailAsako uThAnA prArambha kiyA // 136|| Akhira, pRthivIko atyanta caMcala karatA huA kailAsa parvata svasthAnase calita ho gyaa| usa samaya vaha kailAsa viSakaNoMko chor3anevAle lambe-lambe laTakate hue sA~poMko dhAraNa kara rahA thaa| siMhoMkI capeTa meM jo matta hAthI A phaMse the ve chUTakara alaga ho rahe the| ghabar3Aye hue hariNoMke samUha apane kAnoMko UparakI ora nizcala khar3A kara idhara-udhara bhaTaka rahe the| phaTI huI pRthivIne jharanoMkA samasta jala pI liyA thA isalie unakI dhArAe~ TUTa gayI thiiN| bar3e-bar3e vRkSoMkA jo samUha TUTa-TUTakara cAroM ora gira rahA thA usase bar3A bhArI zabda utpanna ho rahA thaa| zilAoMke samUha caTakakara caTa-caTa zabda kara rahe the isase vahA~ bhayaMkara zabda ho rahA thaa| aura baDe-baDe patthara TaTa-TaTakara nIce gira rahe the tathA usase utpanna honevAle zabdoMse samasta loka vyApta ho rahA thA // 137-140 // vidIrNa pRthivIne samudrakA saba jala pI liyA thA isalie vaha sUkha gayA thaa| samudrakI ora jAnevAlI nadiyA~ svacchatAse rahita hokara ulaTI bahane lagI thIM // 141 // pramatha loga bhayabhIta hokara dizAoMkI ora dekhane lage tathA bahuta bhArI AzcaryameM nimagna ho 'yaha kyA hai ? kyA hai ? hA-hA-hu~-hI Adi zabda karane lage // 142 // apsarAoMne bhayabhIta hokara uttamottama latAoMke maNDapa chor3a diye aura pakSiyoMke samUha kalakala zabda karate hue AkAzameM jA ur3e // 143 / / pAtAlase lagAtAra nikalanevAle dazAnanake dasamukhoMko aTTahAsase dizAoMke sAtha-sAtha AkAza phaTa par3A // 144 / / 1. mahAvAyuvanenAtha ma. / 2. nisphIta kha. / 3. sattvaiH saduzcaraH ma. / 4. bhuktvA ma. / 5. maNDapAt ma. / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 padmapurANe tataH saMvartakAbhikhyavAyunevAkulIkRte / bhuvane bhagavAn bAliravadhijJAtarAkSasaH // 145 // aprAptaH poDanaM svasya dhIraH kopavivarjitaH / tathAvasthitasarvAGgazcetasIdaM nyavezayat // 146 // kAritaM bharatenedaM jinAyatanamuttamam / sarvaratnamayaM tuGgaM bahurUpavirAjitam / / 147 // pratyahaM bhaktisaMyuktaiH kRtapUrja surAsuraiH / mA vinAzi calasyasmin parvate minaparvaNi // 14 // dhyAtveti caraNAguSThapIDitaM girimastakam / cakAra zobhanadhyAnAdadUrIkRtacetanaH // 149 // tato mahAbharAkrAntabhagnabAhuvano bhRzam / duHkhAkulazcaladraktaspaSTamaJjulalocanaH / / 150 // bhagnamaulizirogADheniviSTadharaNIdharaH / nimajadbhUtalanyastajAnurnirbhugnajaGakaH // 15 // sadyaH pragalitasvedadhArAdhautarasAtalaH / babhUva saMkucadgAtraH kUrmAkAro dazAnanaH // 152 / / ravaM ca sarvayatnena kRtvA rAvitavAn jagat / yatastato gataH pazcAdrAvaNAkhyAM samastagAm // 153 // zrutvA taM dInabhArAvaM svAminaH pUrvamazrutam / vidyAdharavadhUloko vilalApa samAkulaH // 15 // mUDhAH saMnaddhamArabdhAH saMbhrAntAH sacivA vRthA / punaH punaH skhaladvAco gRhItagaladAyudhAH // 155 / / munivIryaprabhAveNa suradundubhayo'nadan / papAta sumanovRSTiH khamAcchAdya saSaTpadA // 156 // nanRturgagane krIDAzIlA devakumArakAH / gItadhvaniH surastrINAM vaMzAnugatamughayau // 157 // tadanantara jaba samasta saMsAra saMvataMka nAmaka vAyuse hI mAno Akulita ho gayA thA taba bhagavAn bAlo munirAjane avadhijJAnase dazAnana nAmaka rAkSasako jAna liyA // 145 // yadyapi unheM svayaM kucha bhI pIr3A nahIM huI thI aura pahalekI taraha unakA samasta zarIra nizcala rUpase avasthita thA tathApi ve dhIravIra aura krodhase rahita ho apane cittameM isa prakAra vicAra karane lage ki // 146 / / cakravartI bharatane ye nAnA prakArake sarvaratnamayI UMce-U~ce jina-mandira banavAye haiN| bhaktise bhare sura aura asura pratidina inakI pUjA karate haiM so isa parvatake vicalita ho jAnepara kahIM ye jina mandira naSTa na ho jAveM // 147 // aisA vicArakara zubhadhyAnake nikaTa hI jinakI cetanA thI aise munirAja bAlIne parvatake mastakako apane pairake a~gUThese dabA diyA // 148-149 / / tadanantara jisakI bhujAoMkA vana bahuta bhArI bojhase AkrAnta honeke kAraNa atyadhika TUTa rahA thA, jo dukhase Akula thA, jisakI lAla-lAla manohara A~kheM caMcala ho rahI thIM aisA dazAnana atyanta vyAkula ho gyaa| usake sirakA mukuTa TUTakara nIce gira gayA aura usa naMge sirapara parvatakA bhAra A pdd'aa| nIce dhaMsatI huI pRthivIpara usane ghuTane Teka diye / sthUla honeke kAraNa usakI jaMghAe~ mAMsapeziyoMmeM nimagna ho gayIM // 150-151 / usake zarIrase zIghra hI pasInAkI dhArA baha nikalI aura usase usane rasAtalako dho diyaa| usakA sArA zarIra kachueke samAna saMkucita ho gayA // 152 / / usa samaya cU~ki usane sarva prayatnase cillAkara samasta saMsArako zabdAyamAna kara diyA thA isalie vaha pIche calakara sarvatra pracalita 'rAvaNa' isa nAmako prApta huA // 153 / / rAvaNako striyoMkA samUha apane svAmIke usa azrutapUrva dIna-hIna zabdako sunakara vyAkula ho vilApa karane lagA // 154 // mantrI loga kiMkartavyavimUr3ha ho gye| ve yuddha ke lie taiyAra ho vyartha hI idhara-udhara phirane lge| unake vacana bAra-bAra bIcameM hI skhalita ho jAte the aura hathiyAra unake hAthase chUTa jAte the // 155 // munirAjake vIryake prabhAvase devoMke dundubhi bajane lage aura bhramarasahita phUloMkI vRSTi AkAzako AcchAdita kara par3ane lagI // 156|| krIr3A karanA jinakA svabhAva thA aise devakumAra AkAzameM nRtya karane lage aura deviyoMkI saMgIta dhvani vaMzIkI madhura dhvanike sAtha sarvatra 1. eSa zlokaH ma. pustake nAsti / 2. zirogADhaM ba. / 3. saMnaddha- ma. / 4. sudundubhayo ma. / 5. saSaTpadA: ma. / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM parva 219 'tato mandodarI dInA yayAceti munIzvaram / praNamya bhartRmikSAM me prayacchAdbhutavikrama / / 158 // tato'nukampayAGguSThaM mahAmunirazazlathat / rAvaNo'pi vimucyAdriM klezakAntArato nirait / / 159 // gatvA ca praNatiM kRtvA kSamayitvA punaH punaH / yogezaM stotumArabdhaH parijJAtatapobalaH // 16 // jinendracaraNau muktvA karomi na namaskRtim / anyasyeti svayoktaM yatsAmarthyasyAsya tatphalam // 16 // aho nizcayasaMpannaM tapasaste mahadabalam / bhagavan yena zakto'si trailokyaM kartamanyathA // 16 // indrANAmapi sAmarthyamIdRzaM nAtha nekSyate / yAdRk tapaHsamRddhAnAM munInAmalpayatnajam // 163 // aho guNA ahorUpamaho kAntiraho balam / aho dIptiraho dhairyamaho zIlamaho tapaH // 16 // trailokyAdatha niHzeSaM vastvAhRtya manoharam / karmabhiH sukRtAdhAraM zarIraM tava nirmitam // 165 // yuktastyaktavAnasi yakSitim / idamatyadbhutaM karma kRtaM supuruSa tvayA / / 166 // evaMvidhasya te katu yadasAdhu mayepsitam / tadazaktasya saMjAtaM pApabandhAya kevalam // 16 // dhikazarIramidaM ceto vacazca mama pApinaH / vRttAvamimukhaM jAtaM yadasatyAmalaM purA // 168 // bhavAdRzAM nRratnAnAM madvidhAnAM ca durvizAm / antaraM vigatadveSa merusarSapayoriva / / 169 // mahyaM vipadyamAnAya dattAH prANAstvayA mune / apakAriNi yasyeyaM matistasya kimucyatAm // 17 // zRNomi vedmi pazyAmi saMsAraM duHkhabhAvakam / pApastathApi nirvedaM viSayebhyo na yAmyaham / / 171 // puNyavanto mahAsattvA muktilakSmIsamIpagAH / tAruNye viSayAMstyaktvA sthitA ye muktivarmani / / 172 / / sAmartha uThane lagI // 157 // tadanantara mandodarIne dIna hokara munirAjako praNAma kara yAcanA kI ki he adbhuta parAkramake dhArI! mere lie patibhikSA dIjie // 158|| taba mahAmunine dayAvaza pairakA aMgUThA DholA kara liyA aura rAvaNa bhI parvatako jahAMkA tahA~ chor3a klezarUpI aTavIse bAhara nikalA / / 159 / / tadanantara jisane tapakA bala jAna liyA thA aise rAvaNane jAkara munirAjako praNAma kara bAra-bAra kSamA mA~gI aura isa prakAra stuti karanA prArambha kiyaa||160|| ki he pUjya ! Apane jo pratijJA kI thI ki maiM jinendradevake caraNoMko chor3akara anyake lie namaskAra nahIM karU~gA yaha usIkI sAmarthyakA phala hai / / 161 / / he bhagavan ! Apake tapakA mahAphala nizcayase sampanna hai isIlie to Apa tIna lokako anyathA karane meM samartha haiM // 162 // tapase samRddha muniyoMko thor3e ho prayatnase utpanna jaisI sAmarthya dekho jAtI hai he nAtha! vaiso sAmarthya indroMkI bhI nahIM dekhI jAtI hai / / 163 / / Apake guNa, ApakA rUpa, ApakI kAnti, ApakA bala, ApakI dIpti, ApakA dhairya, ApakA zola aura ApakA tapa sabhI AzcaryakArI haiM // 164 // aisA jAna par3atA hai mAno karmoMne tInoM lokoMse samasta sundara padArtha lA-lAkara puNyake AdhArabhUta Apake zarIrakI racanA kI hai // 165 / / he satpuruSa ! isa lokottara sAmarthyase yukta hokara bhI jo Apane pRthivIkA tyAga kiyA hai yaha atyanta Azcaryajanaka kArya hai / / 166 / / aisI sAmarthyase yukta Apake viSayameM jo maiMne anucita kArya karanA cAhA thA vaha mujha asamarthake lie kevala pApa-bandhakA hI kAraNa huA // 167 / / mujha pApIke isa zarIrako, hRdayako aura vacanako dhikkAra hai ki jo ayogya kArya karaneke sammukha hue // 168|| he dveSarahita ! Apa-jaise nara-ratnoM aura mujha-jaise duSTa puruSoMke bIca utanA ho antara hai jitanA ki meru aura sarasoMke bIca hotA hai // 169|| he munirAja! mujha marate hueke lie Apane prANa pradAna kiye haiM so apakAra karanevAlepara jisakI aisI buddhi hai usake viSayameM kyA kahA jAve ? // 170 / / maiM sunatA hU~, jAnatA hU~ aura dekhatA hU~ ki saMsAra kevala duHkhakA anubhava karAnevAlA hai phira bhI maiM itanA pApI hU~ ki viSayoMse vairAgyako prApta nahIM hotA // 171 / / jo taruNa 1. eSa zlokaH ka. kha. pustakayo sti / 2. bhartRbhikSaM ma. / 3. -razazlathan m.| 4. duHkhATavItaH / 5. vRttAntAbhimukhaM jAtaM yadasatyamalaM purA ka. / 6. duSTaprajAnAm / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 padmapurANe iti stutvA muni bhUyaH praNamya triHpradakSiNam / nitAntaM svaM ca ninditvA zUtkAramukharAnanaH // 173 / upakaNThaM munezcaityabhavanaM trapayAnvitaH / virako viSayAsaGge praviSTaH kaikasIsutaH // 174 // anAdareNa vikSipya candrahAsamasiM bhuvi / AvRto nijanArI mizcakre jinavarArcanam // 175 // niSkRSya ca snasAtantroM bhuje vINAmavIvadat / bhaktinirbharabhAvazca jagau stutizatairjinam // 176 // namaste devadevAya lokAlokAvalokine / tejasAtItalokAya kRtArthAya mahAtmane // 177 // trilokakRtapUjAya naSTamohamahAraye / vANIgocaratAmuktaguNasaMghAtadhAriNe // 178 // mahaizvaryasametAya 'vimuktipathadezine / sukhakASThAsamRddhAya dUrIbhUtakuvastave // 179 // niHzreyasasya bhUtAnAM hetave'bhyudayasya ca / mahAkalyANamUlAya vedhase sarvakarmaNAm // 18 // dhyAnanirdagdhapApAya janmavidhvaMsakAriNe / gurave gurumuktAya praNatAyAnatAtmane // 181 // AdyantaparimuktAya saMtatAdyantayogine / ajJAtaparamArthAya paramArthAvabodhine // 182 // sarvazUnyapratijJAya sarvAstikyopadezine / sarvakSaNikapakSAya kRtsnanityatva zine // 183 // pRthaktvaikatvavAdAya sarvAnekAntadezine / jinezvarAya sarvasmA ekasmai zivadAyine // 184 // avasthAmeM hI viSayoMko chor3akara mokSa-mArgameM sthita hue haiM ve puNyAtmA haiM, mahAzaktizAlI hai aura maktilakSmIke samIpameM vicaranevAle haiM // 172 / isa prakAra stuti kara usane manirAjako praNAma kara tIna pradakSiNAeM dIM, apane ApakI bahuta nindA kI aura duHkhavaza mu~hase sU-sU zabda kara rudana kiyA // 173 // munirAjake samIpa jo jina-mandira thA lajjAse yukta aura viSayoMse virakta rAvaNa usIke andara calA gayA // 174 / / vahAM usane candrahAsa nAmaka khaDgako anAdarase pRthivIpara pheMka diyA aura apanI striyoMse yukta hokara jinendradevakI pUjA kI // 175 // usake bhAva bhaktimeM itane lIna ho gaye the ki usane apanI bhujAkI nAr3IrUpI tantrIko khIMcakara vINA bajAyI aura saikar3oM stutiyoMke dvArA jinarAjakA guNagAna kiyA // 176 / / vaha gA rahA thA ki nAtha ! Apa devoMke deva ho, loka aura alokako dekhanevAle ho, Apane apane tejase samasta lokako atikrAnta kara diyA hai, Apa kRtakRtya haiM, mahAtmA haiN| tInoM loka ApakI pUjA karate haiM, Apane moha rUpI mahA zatruko naSTa kara diyA hai, Apa vacanAgocara guNoMke samUhako dhAraNa karanevAle haiN| Apa mahAn aizvaryase sahita haiM, mokSamArgakA upadeza denevAle haiM, sUkhakI parama sImAse samaddha haiM, Apane samasta katsita vastuoMko dUra kara diyA hai| Apa prANiyoMke lie mokSa tathA svargake hetu haiM, mahAkalyANoMke mUla kAraNa haiM, samasta kAryoMke vidhAtA haiN| Apane dhyAnAgnike dvArA samasta pApoMko jalA diyA hai, Apa janmakA vidhvaMsa karanevAle haiM, guru haiM, ApakA koI guru nahIM hai, saba Apako praNAma karate haiM aura Apa svayaM kisIko praNAma nahIM krte| Apa Adi tathA antase rahita haiM, Apa nirantara Adi tathA antima yogI haiM, Apake paramArthako koI nahIM jAnatA para Apa samasta paramArthako jAnate haiN| AtmA rAgAdika vikAroMse zUnya hai aisA upadeza Apane sabake lie diyA hai, 'AtmA hai', 'paraloka hai' ityAdi AstikyavAdakA upadeza bhI Apane sabake lie diyA hai, paryAyArthika nayase saMsArake samasta padArtha kSaNika haiM isa pakSakA nirUpaNa Apane jahA~ kiyA hai vahA~ dravyArthika nayase samasta padArthoMko nitya bhI Apane dikhalAyA hai| hamArI AtmA samasta parapadArthose pRthak akhaNDa eka dravya hai aisA kathana Apane kiyA hai, Apa sabake lie anekAnta dharmakA pratipAdana karanevAle haiM, kamarUpa zatruoMko jItanevAloMmeM zreSTha haiM, sarva padArthoM ko jAnanevAle honese sarvarUpa haiM, avaNDa caitanya puMjake dhAraka honese ekarUpa haiM aura mokSa pradAna karanevAle haiM ataH Apako 1. vimuktapatha -m.| 2. dUrobhUta-durIhita b.| 3. na jJAtaH paramArtho yasya sa tasmai / 4. dezine ma. / 5. -mAdAya ka., ba, / 6. -dazine k.| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM parva RSabhAya namo nityamajitAya namo namaH / saMbhavAya namo'jasramaminandanarUDhaye // 185 // namaH sumataye padmapramAya satataM namaH / supAzrvAya namaH zazvannamazcandrasamatviSe // 186 // namo'stu puSpadantAya zItalAya namo namaH / zreyase vAsupUjyAya namo labdhAtmatejase // 187 // vimalAya namastredhA namo'nantAya saMtatam / namo dharmAya saukhyAnAM namo malAya zAntaye // 18 // namaH kunthujinendrAya namo'rasvAmine sadA / namo mallimahezAya namaH suvratadAyine // 189 // anyebhyazca bhaviSyadbhayo bhUtebhyazca sumAvataH / namo'stu jinanAthebhyaH zramaNebhyazca sarvadA // 19 // namaH samyaktvayuktAya jJAnAyakAntanAzine / darzanAya namo'jatraM siddhebhyo'nArataM namaH // 191 // pavitrANyakSarANyevaM laGkAsvAmini gAyati / calitaM nAgarAjasya viSTaraM dharaNazruteH // 192 // tato'vadhikRtAlokastoSavistAritekSaNaH / sphuratphaNAmaNicchAyAdUradhvastatamazcayaH // 193 // sakalAmalatArezaprasannamukhazobhitaH / pAtAlAdudyayau kSi nAgarAjaH sumAnasaH // 194 // vidhAya ca namaskAraM jinendrANAM vidhAnataH / pUjAM ca dhyAnasaMjAtasamastadravyasaMpadam // 195 // jagAda rAvaNaM sAdho sAdhugItamidaM tvyaa| jinendrastutisaMbaddhaM romaharSaNakAraNam // 196 // pazya topeNa me jAtaM pulakaM ghanakarkazam / pAtAlasthasya yacchAntirnAdyApi pratipadyate // 197 // rAkSasezvara dhanyo'si yaH stauSi jinapuGgavAn / balAdAkRSya bhAvena tvadIyenAhamAhRtaH // 198 // varaM vRNISva tuSTo'smi tava bhaktyA jinAnprati / dadAmyabhIpsitaM vastu sadyaH kunaradurlabham // 199 // tataH kailAsakampana prokto'sau vidito mama / dharaNo nAgarAjastvaM pRSTastAvanivedaya // 20 // namaskAra ho // 177-184|| RSabha, ajita, sambhava, abhinandana, sumati, padmaprabha, supArzva, candraprabha, puSpadanta, zItala, zreyonAtha, vAsupUjya, vimala, ananta, dharma, saukhyoMke mUla kAraNa zAntinAtha, kunthu jinendra, aranAtha, malli mahArAja aura munisuvrata bhagavAn ina vartamAna tIrthaMkaroMko mana-vacana-kAyase namaskAra ho / inake sivAya jo anya bhUta aura bhaviSyat kAla sambandhI tIrthakara haiM unheM namaskAra ho / sAdhuoMke lie sadA namaskAra ho| samyaktvasahita jJAna aura ekAntavAdako naSTa karanevAle darzanake lie nirantara namaskAra ho, tathA siddha paramezvarake lie sadA namaskAra ho // 185-191|| laMkAkA svAmI rAvaNa jaba isa prakArake pavitra akSara gA rahA thA taba nAgarAja dharaNendrakA Asana kampAyamAna huA ||192 / / tadanantara uttama hRdayako dhAraNa karanevAlA nAgarAja zIghra hI pAtAlase nikalakara bAhara aayaa| usa samaya avadhijJAnarUpI prakAzase usakI AtmA prakAzamAna thI, santoSase usake netra vikasita ho rahe the, Upara uThe huai phaNoMmeM jo maNi lage hue the unakI kAntise vaha andhakArake samUha dUra haTA rahA thA aura pUrNa tathA nirmala candramAke samAna prasanna mukhase zobhita thA // 193-194 // usane Akara jinendra bhagavAnko namaskAra kiyA aura tadanantara dhyAna mAtrase hI jisameM samasta dravyarUpI sampadA prApta ho gayI thI aisI vidhipUrvaka pUjA kI / / 195 / / pUjAke bAda usane rAvaNase kahA ki he satpuruSa ! tumane jinendradevakI stutise sambandha rakhanevAlA yaha bahuta acchA gIta gAyA hai| tumhArA yaha gIta romAMca utpanna honekA kAraNa hai / / 196 // dekho, santoSake kAraNa mere zarIrameM saghana evaM kaThora romAMca nikala Aye haiN| maiM pAtAlameM rahatA thA phira bhI tujhe aba bhI zAnti prApta nahIM ho rahI hai // 197 / / he rAkSasezvara ! tU dhanya hai jo jinendra bhagavAnkI isa prakAra stuti karatA hai| terI bhAvanAne mujhe balapUrvaka khIMcakara yahA~ bulAyA hai / / 198 // jinendradevake prati jo terI bhakti hai usase maiM bahuta santuSTa huA huuN| tU vara mA~ga, maiM tujhe zIghra hI kupuruSoMko durlabha icchita vastu detA hU~ // 199 // tadanantara 1. zravaNebhyazca m.| 2. -Nyeva m.| 3. pAtAlasya m.| 4. yastoSi ma. / 5. rAvaNena / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 padmapurANe jinavandanayA tulyaM kimanyadvidyate zubham / vastu yaspArthayiSye'haM bhavantaM dAtumudyatam // 201 // tato nigaditaM nAgapatinA zRNu rAvaNa / jinendravandanAttulyaM kalyANaM naiva vidyate // 202 // dadAti parinirvANasukhaM yA samupAsitA / 'jinanatyA tayA tulyaM na bhUtaM na bhaviSyati // 203 // tato dazamakhenoktaM nAsti cejinavandanAt / adhikaM kiMvataH prApta tasmin yAce mahAmate // 20 // uktaM ca nAgapatinA satyametatsuceSTitam / asAdhyaM jinamakteryatsAdhu tatraiva vidyate // 205 // tvAdRzA mAdRzA ye ca vAsavAdyaizca sNnimaaH| saMpaTAnte sukhAdhArA sarve te jinabhaktitaH // 206 // AstAM tAvadidaM svalpaM vyAghAti mavarja sukham / mokSajaM labhyate maktyA jinAnAmuttamaM sukham // 207 // nitAntaM yadyapi tyAgI mahAvinayasaMgataH / vIryavAnuttamaizvaryo bhavAn guNavibhUSitaH // 208 // madarzanaM tathApyetattava mA bhUdanarthakam / amoghamiti yAce'haM bhavantaM grahaNaM prati // 209 // amoghavijayA nAma zakti rUpavikAriNIm / vidyAM gRhANa lakeza mA vadhIH praNayaM mama // 210 // ekayA dazayA kasya kAlo gacchati sajane / vipado'nantarA saMpat saMpado'nantarA vipat // 211 // ato vipadi jAtAyAmAsannAyAM kuto'pi te / kurvatI parasaMbAdhaM pAlikeyaM bhaviSyati // 22 // AsatAM mAnuSAstAvadvibhyatyasyAH surA api / vahnijvAlAparItAyAH zaktervipulazaktayaH // 213 // azaknuvaMstataH katu praNayasyAsya maiJjanam / gRhItRlAghavaM lebhe kRcchAt kailAsakampana // 21 // kRtvAJjaliM namasyAM ca saMbhASitadazAnanaH / jagAma dharaNaH sthAnaM nijaM prakaTasaMmadaH // 215 // kailAsako kampita karanevAle rAvaNane kahA ki mujhe mAlUma hai-Apa nAgarAja dharaNendra haiN| so maiM Apase hI pUchatA hU~ bhalA Apa hI batalAie / / 200 // ki jina-vandanAke samAna aura kauna-sI zubha vastu hai jise dene ke lie udyata hue Apase maiM mA~gU // 201 / / taba nAgarAjane kahA ki he rAvaNa! suna, jinendra-vandanAke samAna aura dUsarI vastu kalyANakArI nahIM hai // 202 // jo jina-bhakti acchI taraha upAsanA karanepara nirvANa sukha pradAna karatI hai usake tulya dUsarI vastu na to huI hai aura na hogI // 203|| yaha sana rAvaNane kahA ki jaba jinendra-vandanAse baDhakara aura kucha nahIM hai aura vaha mujhe prApta hai taba he mahAbuddhimAn ! tumhIM kaho isase adhika aura kisa vastukI yAcanA tumase karUM // 204 // nAgarAjane phira kahA ki tumhArA yaha kahanA saca hai| vAstavameM jo vastu jina-bhaktise asAdhya ho vaha hai hI nahIM // 205 // tumhAre samAna, hamAre samAna aura indra Adike samAna jo bhI sukhake AdhAra haiM ve saba jina-bhaktise hI hue haiM // 206 // yaha saMsArakA sukha to atyanta alpa tathA bAdhAse sahita hai ataH ise rahane do, jina-bhaktise to mokSakA bhI uttama sukha prApta ho jAtA hai / / 207 / / yadyapi tU tyAgI hai, mahAvinayase yukta hai, vIryavAn hai, uttama aizvaryase sahita hai aura guNoMse vibhUSita hai tathApi tere lie merA jo amogha darzana huA hai vaha vyartha na ho isalie maiM tujhase kucha grahaNa karanekI yAcanA karatA hU~ // 208209 // he laMkeza ! jisase manacAhe rUpa banAye jA sakate haiM aisI amoghavijayA zakti nAmakI vidyA maiM tujhe detA hU~ so grahaNa kara, merA sneha khaNDita mata kara // 210 // he bhalemAnuSa ! eka hI dazAmeM kisakA kAla bItatA hai ? vipattike bAda sampatti aura sampattike bAda vipatti sabhIko prApta hotI hai / / 211 // isalie yadi kadAcit kisI kAraNavaza vipatti tere samIpa AyegI to yaha vidyA zatruko bAdhA pahu~cAtI huI terI rakSaka hogI / / 212 / / manuSya to dUra raheM agnikI jvAlAoMse vyApta isa zaktise vipula zaktike dhAraka deva bhI bhayabhIta rahate haiM // 213 / / Akhira, rAvaNa nAgarAjake isa snehako bhaMga nahIM kara sakA aura usane bar3I kaThinAIse grahaNa karanevAleko laghutA prApta kI // 214 // tadanantara hAtha jor3akara aura pUjA kara rAvaNase 1. jinendrAjJA ba. / 2. sajjanaH ma. / 3. bhAjanam ma. / . Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM parva 223 mAsamAtra dazAsyo'pi sthitvA kailAsamUrdhani / preNipatya jinaM dezaM prayayAvabhivAJchitam // 216 // vijJAya manasaH kSobhAdAtmAnaM baddhaduSkRtam / prAyazcittaM gurordezaM gatvA bAlirazizriyat // 217 // nirgatasvAntazalyazce babhUva sukhitaH punaH / bAliniyamanaM kRtvA yathA viSNumahAmuniH // 218 // cAritrAd guptito dharmAdanuprekSaNataH sadA / samitibhyaH parAbhUteH parISahagaNasya ca // 219 // mahAsaMvaramAsAdya karmApUrvamanarjayan / nAzayaMstapasA cAttaM prAptaH kevalasaMgatam // 220 // karmASTakavinirmukto yayau trailokyamastakam / sukhaM nirupama yasminnavasAna vivarjitam // 221 // indriyANAM jaye zakto yastenAsmi parAjitaH / iti vijJAya laGkazaH sAdhUnAM praNato'bhavat // 222 // samyagdarzanasaMpanno dRDhabhaktirjinezvare / atRptaH prmainogairtissttht sa yathepsitam // 223 / / rathoddhatAvRttam bAliceSTitamidaM zRNoti yo bhAvatatparamatiH zubho janaH / naiSa yAti parataH parAmavaM prApnute ca ravimAsuraM padam // 224 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmacarite bAlinirvANAbhidhAnaM nAma navamaM parva // 9 // vArtAlApa karatA huA nAgarAja bar3e harSase apane sthAnapara calA gayA // 215 // rAvaNa bhI eka mAha taka kailAsa parvatapara rahakara tathA jinendradevako namaskAra kara icchita sthalako calA gayA / / 216|| munirAja bAlIne manameM kSobha utpanna honese apane Apako pApa karmakA bandha karanevAlA samajha garuke pAsa jAkara prAyazcitta grahaNa kiyA // 217|| jisa prakAra viSNakumAra mahAmuni prAyazcitta kara sukhI hae the usI prakAra bAlI manirAja bhI prAyazcitta dvArA hRdayakI zalya nikala jAnese sukhI hue / / 218 / / cAritra, gupti, dharma, anuprekSA, samiti aura parISaha sahana karanese bAlI munirAja mahAsaMvarako prApta hue / navIna karmokA ajaMna unhoMne banda kara diyA aura pahaleke saMcita karmokA tapake dvArA nAza karanA zurU kiyaa| isa taraha saMvara aura nirjarAke dvArA ve kevalajJAnako prApta hue // 219-220 / / anta meM ATha karmoko naSTa kara ve tIna lokake usa zikharapara jA pahuMce jahAM ananta sukha prApta hotA hai / / 221 // jo indriyoMko jItane meM samartha hai maiM usase hArA hU~ yaha jAnakara aba rAvaNa sAdhuoMke samakSa namra rahane lagA // 222 // jo samyagdarzanase sampanna thA, aura jinendra devameM jisakI dRr3ha bhakti thI aisA rAvaNa parama bhogoMse tRpta na hotA huA icchAnusAra rahane lagA // 223 / / gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he zreNika ! jo uttama manuSya zubhabhAvoMmeM tatpara hotA huA bAlI munike isa caritrako sunatA hai vaha kabhI parase parAbhavako prApta nahIM hotA aura sUryake samAna dedIpyamAna padako prApta hotA hai // 224 / / isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSeNAcArya viracita padmacaritameM bAli nirvANakA kathana karanevAlA navama parva pUrNa huA // 9 // 4. -manirjayana m.| 5. cAttaprApta: kevala. 1. pratipatya ma. / 2. zalyasya m.| 3. -danupreSaNataH ma., kh.| saMgamam ma. | cAntamante kevalasaMgamaH k.| Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM parva evaM tAvadidaM vRtaM tava zreNika veditam / ataH paraM pravakSyAmi zRNu te paramIhitam // 1 // hutAzanazikhasyAsIt sutA 'jyotiHpure varA / hIsaMjJAyAM samutpannA yoSiti strIguNAnvitA // 2 // sutAreti gatA khyAtiM zobhayA sakalAvanau / padmavAsaM parityajya lakSmIriva samAgatA ||3|| cakrAGkatanayo'pazyat paryaTan svecchayAnyadA / tAM sAhasagatirnAmnA duSTo'numatisaMbhavaH ||4|| tato'sau kAmazalyena zalyito'tyantaduHkhitaH / sutArAM manasA nityamuvAhonmattavibhramaH ||5|| uparyupari yAtaizca tAM sa dUtairayAcata / sugrIvo'pi tathaivaitAM yAcate sma manoharAm // 6 // dvaidhIbhAvamupetena hutAzanazikhena ca / pRSTo munirmahAjJAnI nizcayavyAkulAtmanA // 7 // uktaM ca municandreNa na sAhasagatizviram / jIviSyati cirAyustu sugrIvaH paramodayaH // 8 // cakrApakSasaMprItyA hutAzastu vinizvayaH / dIpau vRSau gajendrau ca nimittamakarod dRDham ||9|| tato munigiraM jJAtvA niyatAmamRtopamAm / sugrIvAya sutA dattAnIya pitrA samaGgalam // 10 // kRtvA pANigRhItAM tAM sugrIvaH puNyasaMcayaH / iyAya kAmaviSayaM sAravattaM susaMpadam // 11 // tataH kramAttayoH putrau jAtau rUpamahotsavau / jyAyAnaGgo'nujastasya prathito'GgadasaMjJayA ||12|| 1 athAnantara---- gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he zreNika ! isa taraha tumane bAlIkA vRttAnta jAnA / aba isake Age tere lie sugrIva aura sutArAkA zreSTha carita kahatA hU~ so suna // 1 // jyotiHpura nAmA nagara meM rAjA agnizikhakI rAnI hrI devIke udarase utpanna eka sutArA nAmakI kanyA thI / zobhAse samasta pRthivImeM prasiddha thI aura aisI jAna par3atI thI mAno kamalarUpI AvAsako chor3akara lakSmI hI A gayI ho // 2- 3 || eka dina rAjA cakrAMka aura anumati rAnIse utpanna sAhasagati nAmaka duSTa vidyAdhara apanI icchAse idhara-udhara bhramaNa kara rahA thA so usane sutArA dekhI ||4|| use dekhakara vaha kAmarUpI zalyase viddha hokara atyanta du:khI huA / vaha sutArAko nirantara apane manameM dhAraNa karatA thA aura unmatta jaisI usakI ceSTA thI ||5|| idhara vaha ekake bAda eka dUta bhejakara usakI yAcanA karatA thA udhara sugrIva bhI usa manohara kanyAko yAcanA karatA thA || 6 || 'apanI kanyA do meM se kise dU~' isa prakAra dvaidhIbhAvako prApta huA rAjA agnizikha nizcaya nahIM kara sakA isalie usakI AtmA nirantara vyAkula rahatI thI / Akhira mahAjJAnI munirAja se pUchA ||7|| taba mahAjJAnI municandrane kahA ki sAhasagati cirakAla taka jIvita nahIM rahegA - alpAyu hai aura sugrIva isake viparIta parama abhyudayakA dhAraka tathA cirAyu hai ||8|| rAjA agnizikha, sAhasagatike pitA cakrAMkakA pakSa prabala honese municandra ke vacanoMkA nizcaya nahIM kara sakA taba municandrane do dIpaka, do vRSa aura gajarAjoMko nimitta banAkara use apanI bAtakA dRr3ha nizcaya karA diyA ||9|| tadanantara munirAjake amRta tulya vacanoMkA nizcaya kara pitA agnizikhane apanI putrI sutArA lAkara maMgalAcArapUrvaka sugrIvake lie de dI ||10|| jisakA puNyakA saMcaya prabala thA aisA sugrIva usa kanyAko vivAha kara bar3I sampadAke sAtha zreSTha kAmopabhogako prApta huA // 11 // tadanantara sugrIva aura sutArAke kramase do putra utpanna hue| donoM hI atyanta sundara the / unameM se bar3e putrakA nAma aMga thA aura choTA putra aMgadake nAmase prasiddha thA // 12 // 1. parva ma. / 2. dyotiHpure ma, ba / 3. duSTAnumati ma. / 4. yuktaM ca ma / 5. nItvA ma / 6. susaMmadam ma., ka., kha. / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM parva adyApi naiva nirlajacakAGkasya zarIrajaH / parityajati tatrAzAM dhiGmanobhavadUSitAm // 13 // dadhyau 'ceti sa kAmAgnidagdho nissAramAnasaH / kenopAyena tAM kanyAM lapsye nirvRtidAyinIm // 14 // kadA nu vadanaM tasyAH zobhAjitanizAkaram / cumbiSyAmi sphuracchoNacchavicchannaradacchadam // 15 // yAmi kadA sArdhaM tayA nandanavakSasi / kadA vApsyAmi tatpInastanasparzasukhotsavam // 16 // u ityabhidhyAyatastasya tatsamAgamakAraNam / sasmAra zemuSIvidyAmAkRteH parivartinIm // 17 // himavantaM tato gatvA guhAmAzritya durgamAm / ArAdhayitumArebhe duHkhitaM priyamitravat // 18 // atrAntare viniSkrAnto dizo jetuM dazAnanaH / babhrAma dharaNIM pazyan girikAntArabhUSitAm // 19 // jitvA vidyAdharAdhIzAn dvIpAntaragatAn vazI / bhUyo nyayojayat sveSu rASTreSu pRthuzAsanaH // 20 // vazIkRteSu tasyAsIt khagasiMheSu mAnasam / putreSviva mahecchA hi tuSyantyAnatimAtrataH // 21 // rakSasAmanvaye yo'bhUd yo vA zAkhAmRgAnvaye / udbalaH khecarAdhIzaH sarvaM taM vazamAnayat // 22 // mahAsAdhanayuktasya vrajato'sya vihAyasA / vegamArutamapyanye khecarAH sodumakSamAH // 23 // saMdhyAkArAH suvelAzca hemApUrNAH suyodhanAH / haMsadvIpAH parihlAdA ityAdyA janatAdhipAH // 24 // gRhItaprabhRtA gatvA mustaM mUrdhapANayaH / AzvAsitAH suvANIbhistathAvasthitasaMpadaH // 25 // rAjA cakrAMkakA putra sAhasagati itanA nirlajja thA ki vaha aba bhI sutArAkI AzA nahIM chor3a rahA thA so AcAryaM kahate haiM ki isa kAmase dUSita AzAko dhikkAra ho ||13|| jo kAmAgnise jala rahA thA aisA, sArahIna manakA dhAraka sAhasagati nirantara yahI vicAra karatA rahatA thA ki maiM sukha denevAlI usa kanyAko kisa upAya se prApta kara sakU~gA ||14|| jisane apanI zobhAse candramAko jIta liyA hai aura jisakA oMTha sphurAyamAna lAla kAntise AcchAdita haiM aise usake mukhakA kaba cumbana karU~gA ? ||15|| nandanavanake madhya meM usake sAtha kaba krIr3A karU~gA, aura usake sthUla stanoMke sparzajanya sukhotsavako kaba prApta hoU~gA || 16 || isa prakAra usake samAgama - ke kAraNoMkA dhyAna karate hue usane rUpa badalanevAlI zemuSI nAmaka vidyAkA smaraNa kiyA || 17 | jisa prakAra priya mitra apane duHkhI mitrakI nirantara ArAdhanA karatA hai usI prakAra sAhasagati himavAn parvatapara jAkara usakI durgaMma guhAkA Azraya le usa vidyAkI ArAdhanA karane lagA ||18|| athAnantara isI bIcameM rAvaNa digvijaya karaneke lie nikalA so parvata aura vanoMse vibhUSita pRthivIko dekhatA huA bhramaNa karane lagA || 19|| vizAla AjJAko dhAraNa karanevAle jitendriya rAvaNane dUsare dUsare dvIpoMmeM sthita vidyAdhara rAjAoMko jItakara unheM phirase apaneapane dezoM meM niyukta kiyA ||20|| jina vidyAdhara rAjAoMko vaha vazameM kara cukA thA una saba - para usakA mana putroMke samAna snigdha thA arthAt jisa prakAra pitAkA mana putroMpara snehapUrNaM hotA hai usI prakAra dazAnanakA mana vazIkRta rAjAoMpara snehapUrNa thA / so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSa namaskAra mAtra se santuSTa ho jAte haiM ||21|| rAkSasavaMza aura vAnaravaMzameM jo bhI uddhata vidyAdhara rAjA the una sabako usane vaza meM kiyA thA ||22|| bar3I bhArI senAke sAtha jaba rAvaNa AkAzamArga se jAtA thA taba usakI vegajanya vAyuko anya vidyAdhara sahana karanemeM asamarthaM ho jAte the ||23|| sandhyAkAra, suvela, hemApUrNaM, suyodhana, haMsadvIpa aura parihlAda Adi jo rAjA the ve saba bheMTa le-lekara tathA hAtha jor3a mastakase lagA-lagAkara use namaskAra karate the aura rAvaNa bhI acche-acche vacanoMse unheM santuSTa kara unakI sampadAoMko pUrvavat 225 1. cetasi ma. / 2 nandanavanamadhye / 3. ityabhidhAvatastasya ma / 4. hemApUrNAzca yodhanAH ka., ba. / 5. tathAvasitasaMpadaH ma. / 29 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe zritA yespi sudurgANi sthAnAnyambaragAdhipAH / namitAste'pi tatpAdau zobhanaiH pUrvakarmabhiH // 26 // balAnAM hi samastAnAM balaM karmakRtaM param / tasyodaye sa kaM jetu na samartho 'narezvaraH // 27 // athendrajitaye gantuM pravRttenAmunA smRtA / svasAtyantaghanasnehAt pAraMparyAcca tatpatiH ||28|| prasthitazca sa taM dezaM zrutaH svasrA samutkayA / prAptaH sthitaH samAsanne deze prItisamutkaTaH // 29 // tatazcaramayAmAdau kSapAyAH zayitaH sukham / kaikaseyyA paraprItyA bodhitaH kharadUSaNaH // 30 // tato nirgatya tenAsAvalaMkArodayAt purAt / dazavaktro mahAbhaktyA pUjitaH paramotsabaiH // 31 // rAvaNo'pi svasuH prItyA cakre'sya pratipUjanam / prAyo hi sodarasnehAt paraH sneho na vidyate ||32|| caturdazasahasrANi kAmarUpavikAriNAm / darzitAni dazAsyAya tena vyomavicAriNAm // 33 // dUSaNAkhyazva senAyAH patirAtmasamaH kRtI / zUro guNasamAkRSTasarvasAmantamAnasaH ||34|| etaizca prasthitaH sAkaM kRtasarvAstrakauzalaiH / AvRto'surasaMghAtaiH pAtAlAccAmaro yathA ||35|| hiDambo haihiDo Dimbo vikaTatrijaTo hayaH / sAkorTaH sujaTaSTaGkaH kiSkindhAdhipatistathA // 36 // tripuro malayo hemapAlakolavasundharAH / nAnAyAnasamArUDhA nAnAzastravirAjitAH || 37 // evamAdyaiH khagAdhIzairApupUre sa nirgataH / vidyudindradhanuryuktairghanaudhaiH zrAvaNo yathA // 38 // sahasramadhikaM jAtaM vihAyastalacAriNAm | akSauhiNIpramANAnAM "kailAsollAsakAriNaH || 39 // 226 avasthita rakhatA thA || 24 - 25 || jo vidyAdhara rAjA atyanta durgama sthAnoMmeM rahate the unhoMne bhI uttamottama ziSTAcAra ke sAtha rAvaNake caraNoMmeM namaskAra kiyA thA ||26|| AcArya kahate haiM ki saba baloMmeM karmoMke dvArA kiyA huA bala hI zreSTha bala hai so usakA udaya rahate hue rAvaNa kise jItane ke lie samarthaM nahIM huA thA ? arthAt vaha sabhIko jItanemeM samarthaM thA ||27|| athAnantara - rAvaNa rathanUpura nagarake rAjA indra vidyAdharako jItaneke lie pravRtta huA so usane isa avasara para apanI bahana candranakhA aura usake pati kharadUSaNakA bar3e bhArI snehase smaraNa kiyA ||28|| prasthAna kara pAtAlalaMkAke samIpa pahu~cA / jaba bahanako isa bAtakA patA calA ki prIti se bharA hamArA bhAI nikaTa hI Akara sthita hai taba vaha utkaNThAse bhara gayI ||29|| usa samaya rAtrikA pichalA pahara thA aura kharadUSaNa sukhase so rahA thA so candranakhAne bar3e premase use jagAyA ||30|| tadanantara kharadUSaNane alaMkArodayapura ( pAtAlalaMkA ) se nikalakara bar3I bhakti aura bahuta bhArI utsavase rAvaNa kI pUjA kI // 31 // rAvaNane bhI badale meM prItipUrvaka bahanakI pUjA kI so ThIka hI hai kyoMki saMsArameM bhAIke snehase bar3hakara dUsarA sneha nahIM hai ||32|| kharadUSaNane rAvaNa ke lie icchAnusAra rUpa badalanevAle caudaha hajAra vidyAdhara dikhalAye ||33|| jo atyanta kuzala thA, zUravIra thA aura jisane apane guNoMse samasta sAmantoMke manako apanI ora khIMca liyA thA aise kharadUSaNako rAvaNane apane samAna senApati banAyA ||34|| jisa prakAra asuroMke samUha se AvRta cAmarendra pAtAla se nikalakara prasthAna karatA hai usI prakAra rAvaNane sarvaprakArake zastroM meM kauzala prApta karanevAle kharadUSaNa Adi vidyAdharoMke sAtha pAtAlalaMkA se nikalakara prasthAna kiyA ||35|| hiDamba, haihiDa, Dimba, vikaTa, trijaTa, haya, mAkoTa, sujaTa, TaMka, kiSkindhAdhipati, tripura, malaya, hemapAla, kola aura vasundhara Adi rAjA nAnA prakArake vAhanoMpara ArUr3ha hokara sAtha jA rahe the / ye sabhI rAjA nAnA prakArake zastroMse suzobhita // 36-37 // jisa prakAra bijalI aura indradhanuSase yukta meghoMke samUhase sAvanakA mAha bhara jAtA hai usI prakAra una samasta vidyAdhara rAjAoMse dazAnana bhara gayA thA ||38|| isa prakAra kailAsako kampita 1 1. narezvara ma. / 2. smRtaH ma kha / 3. candranakhayA / 4. mAkoTa strijaTaSTaMka: ma. / 5. kelAzo - llAsakAriNAm ma. / Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vazamaM parva 227 amarANAM sahasreNa pratyekaM kRtapAlanaiH / ratnairanugato nAnAguNasaMghAtadhArimiH // 40 // candrarazmicayAkAraizcAmarairupavIjitaH / samucchritasitacchatrazcArurUpamahAbhujaH // 41 // puSpakAgraM samArUDho mandarastharavidyutiH / tigmAMzumAlino mArga chAdayan yAnasaMpadA // 42 // indradhvaMsanamAdhAya mAnase puruvikramaH / prayANakairabhipretaiH prayAti sma dazAnanaH // 43 // nAnAratnakRtacchAyaM cAmarormisamAkulam / taddaNDamInasaMghAtaM chatrAvartazatAcitam // 44 // vAjimAtaGgapAdAtagrahasaMghAtamISaNam / ullasacchasnakallolamakarot sa khamarNavam // 45 // tunggvrhinnpicchaughshirobhirmaasurairdhvjaiH| vajreriva kvacid vyAptaM sutrAmopAyanainamaH // 46 // nAnAratnakRtodyotaistuGgazRGgavirAjitaiH / saMcaratsuralokAbhaM vimAnanivahaiH kvacit // 47 // pRthvyA kiM magadhAdhIza girAtra prikiirnnyaa| manye tatsainyamAlokya bibhuyustridazA api // 48 // indra jinmeghavAhazca kumbhakarNo vibhISaNaH / kharadUSaNanAmA ca nikumbhaH kummasaMjJakaH // 49 // ete cAnye ca bahavaH svajanA rnnkovidaaH| siddhavidyAmahAbhAsaH zastrazAstrakRtazrayAH // 50 // karanevAle rAvaNake kucha adhika eka hajAra akSauhiNI pramANa vidyAdharoMkI senA ikaTThI ho gayI thI // 39 / / pratyekake hajAra-hajAra deva jinakI rakSA karate the aura jo nAnA guNoMke samUhako dhAraNa karanevAle the aise ratna usake sAtha calate the // 40 // candramAkI kiraNoMke samUhake samAna jinakA AkAra thA aise camara usapara Dhole jA rahe the| usake sirapara sapheda chatra laga rahA thA aura usakI lambI-lambI bhujAe~ sundara rUpako dhAraNa karanevAlI thIM // 41 // vaha puSpaka vimAnake agrabhAgapara ArUr3ha thA jisase meruparvatapara sthita sUryake samAna kAntiko dhAraNa kara rahA thaa| vaha apanI yAnarUpI sampattike dvArA sUryakA mArga arthAt AkAzako AcchAdita kara rahA thA // 42 // prabala parAkramakA dhArI rAvaNa manameM indrake vinAzakA saMkalpa kara icchAnukUla prayANakoMse nirantara Age bar3hatA jAtA thA // 43 / / usa samaya vaha AkAzako ThIka samadrake samAna banA rahA thA kyoMki jisa prakAra samudra meM nAnA prakArake ratnoMko kAnti vyApta hotI hai usI prakAra AkAzameM nAnA prakArake ratnoMkI kAnti phaila rahI thii| jisa prakAra samudra taraMgoMse yukta hotA hai usI prakAra AkAza cAmararUpI taraMgoMse yukta hotA thaa| jisa prakAra samudrameM mIna arthAt machaliyoMkA samUha hotA hai usI prakAra AkAza meM daNDarUpI machaliyoMkA samUha thaa| jisa prakAra samudra saikar3oM AvartoM arthAt bhramaroMse sahita hotA hai usI prakAra AkAza bhI chatrarUpI saikar3oM bhramaroMse yukta thaa| jisa prakAra samudra magaramacchoMke samUhase bhayaMkara hotA hai usI prakAra AkAza bhI ghor3e, hAthI aura paidala yoddhArUpI magaramacchoMse bhayaMkara thA tathA jisa prakAra samudrameM aneka kallola arthAt taraMga uThate rahate haiM usI prakAra AkAzameM bhI aneka zastrarUpI taraMga uTha rahe the / / 44-45|| jinake agrabhAgapara mayUrapicchoMkA samUha vidyamAna thA aisI camakIlI U~cI dhvajAoMse kahIM AkAza aisA jAna par3atA thA mAno indranIlamaNiyoMse yukta hIroMse hI vyApta ho // 46|| jinameM nAnA prakArake ratnoMkA prakAza phaila rahA thA aura jo U~ce-U~ce zikharoMse suzobhita the aise vimAnoMke samUhase AkAza kahIM calate-phirate svargalokake samAna jAna par3atA thA // 47 // gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki magadhezvara ! isa viSayameM bahuta kahanese kyA ? mujhe to aisA lagatA hai ki rAvaNakI senA dekhakara deva bhI bhayabhIta ho rahe the // 48 // jinheM vidyArUpI mahAprakAza prApta thA aura zakhna tathA zAstrameM jinhoMne parizrama kiyA thA aise indrajit, meghavAhana, kumbhakarNa, vibhISaNa, kharadUSaNa, nikumbha aura kumbha, ye tathA inake sivAya yuddha meM kuzala anya aneka AtmIyajana rAvaNake pIche1. mandarasthira-vidyutiH m.| mandarasthitavidyutiH kha., k.| 2. indradhvaMsaM samAdhAya kha., k.| 3. taddaNDamAna ma. / 4. suralokAttaM m.| Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 padmapurANe mahAsAdhanasaMpannA hepayantaH surazriyam / anujagmuratiprItA rAvaNaM pRthukIrtayaH // 51 // tato vindhyAntike tasya jagAmAstaM divAkaraH / bailakSyAdiva nicchAyo jito rAvaNatejasA // 52 // 'uttamAGge ca vindhyasya tena sainyaM nivezitam / vidyAbalasamudbhutai nAkRtasamAzrayam // 53 // pradIpa iva cAnItaH kSapayA tasya bhItayA / karadUrIkRtadhvAntapaTalo rohiNIpatiH // 54 // tArAgaNaziraHpuSpA zazAGkavadanA nizA / prAptA varAGganevaitaM vimalAmbaradhAriNI // 55 // saMkathAbhirvicitrAbhirvyApAraizca tathocitaH / sukhena rajanI nItA nidyA ca nabhazcaraiH // 56 // tataH prabhAtatUryaNa maGgalaizca prabodhitaH / cakAra rAvaNaH karma sakalaM tanugocaram // 57 // bhrAntveva bhuvanaM sarvamadRSTvAnyaM samAzrayam / punaH zaraNamAyAto rAvaNaM padmabAndhavaH // 5 // tato nAnAzakuntaudhaH kurvadbhirmadhurasvaram / saMbhASaNamiva bhraSTamaryAdaM kurvatImayam // 55 // dadarza narmadA phenapaTalaiH sasmitAmiva / zuddhasphaTikasaMkAzasalilA dvipabhUSitAm // 6 // taraGgabhrUvilAsADhyAmAvartottamanAmikAm / visphuracchapharInetrAM pulinorukalatrikAm // 61 // nAnApuSpasamAkINoM vimalodakavAsasam / varAGganAmivAlokya mahAprItisupAgataH // 62 // ugranakrakulAkrAntAM gambhIrAM veginI kvacit / kvacicca prasthitAM mandaM kvacitkuNDalagAminIm // 63 // nAnAceSTitasaMpUrNAM kautukavyAptamAnasaH / avatIrNaH sa tAM bhImA ramaNIyAM ca sAdaraH // 6 // pIche cala rahe the| ye sabhI loga baDI-baDI senAoMse sahita the. indrakI lakSmIko lajAte the. atyanta prItise yukta the aura vizAla kItike dhAraka the // 49-51 // tadanantara jaba rAvaNa vindhyAcalake samIpa pahuMcA taba sUrya asta ho gayA so rAvaNake tejase parAjita honeke kAraNa lajjAse hI mAno prabhAhIna ho gayA thA // 52 // sUryAsta hote hI usane vindhyAcalake zikharapara senA ThaharA dii| vahA~ vidyAke balase senAko nAnA prakArake Azraya prApta hue the // 53 // kiraNoMke dvArA andhakArake samUhako dUra karanevAlA candramA udita huA so mAno rAvaNase DarI huI rAtrine uttama dIpaka hI lAkara upasthita kiyA thA / / 54 // tArAgaNa hI jisake sirake pUSpa the, candramA hI jisakA mukha thA, aura jo nirmala ambara (AkAza) rUpI ambara (vastra) dhAraNa kara rahI thI aisI uttama nAyikAke samAna rAtri rAvaNake samIpa AyI // 55 // vidyAdharoMne nAnA prakArakI kathAoMse, yogya vyApAroMse tathA anukUla nidrAse vaha rAtri vyatIta kI // 56 / / tadanantara prAtaHkAlakI turahI aura vandIjanoMke mAMgalika zabdose jAgakara rAvaNane zarIra sambandhI samasta kArya kiye // 57 / / sUryodaya huA so mAno sUrya samasta jagaha bhramaNa kara anya Azraya na dekha punaH rAvaNakI zaraNa meM AyA / / 58 // tadanantara rAvaNane narmadA nadI dekhii| narmadA madhura zabda karanevAle nAnA pakSiyoMke samUhake sAtha mAno atyadhika vArtAlApa hI kara rahI thI // 59 / / phenake samUhase aisI jAna par3atI thI mAno ha~sa hI rahI ho| usakA jala zuddha sphaTikake samAna nirmala thA aura vaha hAthiyoMse suzobhita thI // 60 // vaha narmadA taraMgarUpI bhrakuTIke vilAsase yukta thI, AvartarUpI nAbhise sahita thI, tairatI huI machaliyA~ hI usake netra the, donoM vizAla taTa ho sthUla nitamba the, nAnA phUloMse vaha vyApta thI aura nirmala jala hI usakA vastra thaa| isa prakAra kisI uttama nAyikAke samAna narmadAko dekha rAvaNa mahAprItiko prApta huA // 61-62 // vaha narmadA kahIM to ugra magaramacchoMke samUhase vyApta honeke kAraNa gambhIra thI, kahIM vegase bahatI thI, kahIM manda gatise bahatI thI aura kahIM kuNDalakI taraha Ter3hI-mer3hI cAlase bahatI thI // 63 / / nAnA ceSTAoMse bharI huI thI, tathA bhayaMkara honepara bhI ramaNIya thii| jisakA citta kautukase vyApta thA aise rAvaNane bar3e Adarake sAtha usa narmadA nadImeM praveza kiyA // 64 // 1. -uttamAGgena ma. / 2. -mivAbhraSTamaryAdAM kurvatI mamUm ma., ba. / Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM pavaM mAhiSmatIpurezo'tha balena prathito bhuvi / sahasrarazmirapyetAmavatIrNo'nyayA dizA || 65 || sahasrarazmirevaiSa satyaM paramasundaraH / sahasraM tasya dArANAM yadatyantasutejasAm // 66 // jalayantrANi citrANi kRtAni varazilpibhiH / samAzritya sa reme'syAmadbhutAnAM vidhAyakaH ||67 // sAgarasyApi saMroddhumambhaH zaktairnarairvRtaH / yantrasaMvAhanAmijJaH svecchayAsyAM cacAra saH // 68 // jale yantraprayogeNa kSaNena viSTate sati / bhramanti puline nAryo nAnAkrIDanakovidAH // 69 // kalatraniviDAzliSTasusUkSma vimalAMzukAH / babhUvuH satrapA dRSTA ramaNena varAGganAH // 70 // 'vigatAlepanA kAcit kucau nakhapadAGkitau / darzayantI cakAreyAM pratipakSasya kAminI // 71 // kAcidRzyasamastAGgA varayoSit trapAvatI / abhipriyaM nicikSepa karAbhyAM jalamAkulA // 72 // pratipakSasya dRSTvAnyA jaghane karajakSatIH / lIlAkamalanAlena jaghAna pramadA priyam // 73 // kAcit kopavatI maunaM gRhItvA nizcalA sthitA / patyA pAdapraNAmena dayitA toSamAhRtA // 74 || yAvatprasAdayasyekAM tAvadetyaparA ruSam / yathAkathaMcidAninye toSaM sarvAH punarnRpaH // 75 || darzanAt sparzanAt kopAt prasAdAdvividhoditAt / praNAmAdvArinikSepAdavataMsakatADanAt // 76 // vaJcanAdaMzukAkSepAnmekhalAdAmabandhanAt / palAyanAnmahArAvAt saMparkAt kucakampanAt // 77 // hAsAbhUSaNa nikSepAt preraNAd bhrUvilAsataH / antardhAnAt samudbhUteranyasmAcca suvibhramAt // 78 // reme bahurasaM tasyAM sa manoharadarzanaH / AvRto varanArIbhirdevIbhiriva vAsavaH // 79 // athAnantara jo apane balase pRthivIpara prasiddha thA aisA mAhiSmatIkA rAjA sahasrarazmi bhI usI samaya anya dizAse narmadA meM praviSTa huA ||65 || yaha sahasrarazmi yathArtha meM parama sundara thA kyoMki utkRSTa kAntiko dhAraNa karanevAlI hajAroM striyAM usake sAtha thIM ||66 || usane utkRSTa kalAkAroMke dvArA nAnA prakArake jalayantra banavAye the so una sabakA Azraya kara Azcaryako utpanna karanevAlA sahasrarazmi narmadA meM utarakara nAnA prakArakI krIr3A kara rahA thA ||67 | usake sAtha yantra nirmANako jAnanevAle aise aneka manuSya the jo samudrakA bhI jala rokane meM samartha the phira nadIkI to bAta hI kyA thI / isa prakAra apanI icchAnusAra vaha narmadA meM bhramaNa kara rahA thA || 68 // yantroM ke prayogase narmadAkA jala kSaNa-bhara meM ruka gayA thA isalie nAnA prakArakI krIr3A meM nipuNa striyA~ usake taTapara bhramaNa kara rahI thIM ||69 || una striyoMke atyanta patale aura ujjvala vastra jalakA sambandha pAkara unake nitamba sthaloMse ekadama zliSTa ho gaye the isalie jaba pati unakI ora A~kha uThAkara dekhatA thA taba ve lajjAse gar3a jAtI thIM || 70 || zarIrakA lepa dhula jAneke kAraNa jo nakhakSatoM se cihnita stana dikhalA rahI thI aisI koI eka strI apanI sautake lie IrSyA utpanna kara rahI thI || 71 || jisake samasta aMga dikha rahe the aisI koI uttama strI lajAtI huI donoM hAthoMse bar3I AkulatA ke sAtha patikI ora pAnI uchAla rahI thI || 72 || koI anya strI sauta ke nitamba sthalapara nakhakSata dekhakara krIr3AkamalakI nAlase patipara prahAra kara rahI thI ||73 || koI eka svabhAvakI krodhinI strI mauna lekara nizcala khar3I raha gayI thI taba patine caraNoM meM praNAma kara use kisI taraha santuSTa kiyA ||74 || rAjA sahasrarazmi jabataka eka strIko prasanna karatA thA tabataka dUsarI strI roSako prApta ho jAtI thI / isa kAraNa vaha samasta striyoMko bar3I kaThinAI santuSTa kara sakA thA || 75 // uttamottama striyoMse ghirA, manohara rUpakA dhAraka vaha rAjA, kisI strIkI ora dekhakara, kisIkA sparza kara, kisIke prati kopa prakaTa kara, kisIke prati aneka prakArakI prasannatA prakaTa kara, kisIko praNAma kara, kisIke Upara pAnI uchAlakara, kisIko karNA 229 1. bhavanti ka, kha / 2. dRSTvA ma / 3. vigatAlekhanA ma / 4 tAvat + eti + aparA, tAvadetya parA ruSam ma. / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe patitAn sikatApRSThe nAlaMkArAn punaH striyaH / AcakAGkSurmahAcittA nirmAlyagguNAniva // 80 // kAciccandanalepena cakAra dhavalaM jalam / anyA kuGkumapaGkena drutacAmIkaraprabham // 81 // dhautatAmbUlarAgANAmadharANAM suyoSitAm / cakSuSAM vyajjanAnAM ca lakSmIrabhavaduttamA // 82 // punazca yantranirmuktevArimadhye yathepsitam / reme samaM varastrIbhirnarezaH smairahetubhiH // 83 // krIDantIbhirjale strIbhirbhUSaNAnAM varo vaH / zakunteSviva vinyastaH kUlakIlAlacAriSu ||84|| rAvaNo'pi sukhaM snAtvA vasAno dhautavAsasI / vidhAya prayato 'mauliM zuklakarpaTasaMyutam ||85|| niryuktaiH sarvadA pumbhiruhyamAnAM prayatnataH / pratimAmarhato ratna hemanirmitavigrahAm // 86 // "taraGgiNInave ramye puline zubhrabhAsure / sikatAracito tuGgapIThabandhavirAjite // 87 // vaiDUryadaNDikAsaktamuktAphalavitAnake / sarvopakaraNavyagraparivargasamAvRte // 88 // sthApayitvA ghanAmodasamAkRSTamadhuvrataiH / dhUpairAlepanaiH puSpairmanojJairbahubhaktibhiH // 89 // vidhAya mahatIM pUjAM saMniviSTaH puro'vanau / 'sagarbha vadanaM cakre pUtaiH stutyakSaraizciram ||10|| akasmAdatha pUreNa hatA pUjA samantataH / phenabubudayuktena kaluSeNa tarasvinA // 91 // 230 bharaNase tAr3ita kara, kisIkA dhokhese vastra khIMcakara kisIko mekhalAse bA~dhakara, kisIke pAsase dUra haTakara, kisIko bhArI DA~Ta dikhAkara, kisIke sAtha samparka kara, kisIke stanoMmeM kampana utpanna kara, kisIke sAtha ha~sakara, kisIke AbhUSaNa girAkara, kisIko gudagudAkara, kisIke prati bhauMha calAkara kisI se chipakara, kisIke samakSa prakaTa hokara tathA kisIke sAtha anya prakArake vibhrama dikhAkara narmadA nadI meM bar3e Anandase usa taraha krIr3A kara rahA thA jisa prakAra ki deviyoMke sAtha indra krIr3A kiyA karatA hai ||76-79 // udAra hRdayako dhAraNa karanevAlI una striyoMke jo AbhUSaNa bAlUke Upara gira gaye the unhoMne nirmAtyakI mAlAke samAna phira unheM uThAnekI icchA nahIM kI thI ||80|| kisI strIne candanake lepase pAnIko sapheda kara diyA thA to kisIne kezarake dravase use suvarNake samAna pIlA banA diyA thA ||81 || jinakI pAnakI lAlimA dhula gayI thI aise striyoMke oMTha tathA jinakA kAjala chUTa gayA thA aise netroMkI koI adbhuta hI zobhA dRSTi gocara ho rahI thI // 82 // tadanantara yantrake dvArA chor3e hue jalake bIca meM vaha rAjA, kAma utpanna karanevAlI aneka utkRSTa striyoMke sAtha icchAnusAra krIr3A karane lagA ||83 | usa samaya taTake samIpavartI jalameM vicaraNa karanevAle pakSI manohara zabda kara rahe the so aisA jAna par3atA thA mAno jala ke bhItara krIr3A karanevAlI striyoMne apane AbhUSaNoMkA zabda unake pAsa dharohara hI rakha diyA ho ||84|| udhara yaha saba cala rahA thA idhara rAvaNane bhI sukhapUrvaka snAna kara dhule hue uttama vastra pahane aura apane mastakako bar3I sAvadhAnI se sapheda vastrase yukta kiyA || 85 || jise niyukta manuSya sadA bar3I sAvadhAnI se sAtha liye rahate the aisI svarNaM tathA ratnanirmita arhanta bhagavAnkI pratimAko rAvaNane nadIke usa tIrapara sthApita karAyA jo ki nadIke bIca nayA nikalA thA, manohara thA, sapheda tathA dedIpyamAna thA, bAlUke dvArA nirmita U~ce cabUtarese suzobhita thA, jahA~ vaiDUryamaNikI char3iyoMpara candovA tAnakara usapara motiyoMkI jhAlara laTakAyI gayI thI, aura jo saba prakArake upakaraNa ikaTThe karanemeM vyagra parijanoMse bharA thA / 86-88|| pratimA sthApita kara usane bhArI sugandhise bhramako AkarSita karanevAle dhUpa, candana, puSpa tathA manohara naivedyake dvArA bar3I pUjA aura sAmane baiThakara cirakAla taka stutike pavitra akSaroMse apane mukhako sahita kiyA // 89-90 / athAnantara rAvaNa pUjAmeM nimagna thA ki acAnaka hI usakI pUjA saba orase phena tathA 1. kajjalarahitAnAm / 2. nirmukti - ka., kha. / nirmuktaM ma / 3. surahetubhi: ka., kha. ba. / 4. mUlaM ma. / 5. taraGgiNIjave ma. / 6. sagarbhavadanaM ma. / stahetubhi: ma., Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM parva 6 tato dazAnanaH kSipraM gRhItvA pratiyAtanAm / kruddho jagAda kinsvetaditi vijJAyatAmaram // 92 // tato'nusRtya vegena naraiH pratinivRtya ca / niveditamidaM nAtha ko'pyayaM puruSo mahAn // 93 // madhye lalAmanArINAM lalAmaparamodayaH / dUrasthena nRlokena veSTitaH khaDgadhAriNA // 94 || nAnAkArANi yantrANi bRhanti subahUni ca / vidyante tasya nUnaM taiH kRtametadvi ceSTitam // 95|| vyavasthAmAtrakaM tasya puruSA iti no matiH / avaSTambhastu yastasya sa evAnyasya duHsahaH ||96 // vArtayA zrUyate ko'pi zakraH svarge tathA girau / ayaM tu vIkSito'smAbhiH zunAsIraH samakSataH // 97 // zrutvA saMkucitazca ravaM murajasaMbhavam / vINAvaMzAdibhiryuktaM jayazabdavimizritam ||18|| gajavAjinarANAM ca dhvAnamAjJapayannRpAn / tvaritaM gRhyatAmeSa durAtmeti dazAnanaH ||99|| davA cAjJAM punazcakre pUjAM rodhasi sattamAm / ratnakAJcananirmANaiH puSpairjina varAkRtau // 100 // zeSAmiva dazAsyAjJAM kRtvA zirasi sNbhrmaat| abhyamitraM sasannaddhAH prasatuyamagAdhipAH // 101 // dRSTvA parabalaM prAptaM sahasrakiraNaH kSaNAt / kSubdho datvAbhayaM strINAM nirjagAma jalAzayAt // 102 // tataH kalakalaM zrutvA viditvA ca naraughataH / saMnahya niryayurvIrA mAhiSmatyAH sasaMbhramam // 103 // gajavAjisamArUDhAH pAdAtena samAvRtAH / rathArUDhAzca sAmantA vividhAyudhadhAriNaH // 104 // sahasrakiraNaM prAptA nitAntamanurAgiNaH / RtavaH kramanirmuktAH saMmedamiva parvatam // 105 // ApatantIM tato dRSTvA vidyAdharavarUthinIm / sahasrarazmisAmantAstyaktvA jIvitalobhitAm // 106 // no bUloMse yukta, malina evaM vegazAlI jalake pUra se naSTa ho gayI // 91 // taba rAvaNane zIghra hI pratimA Upara uThAkara kupita ho logoMse kahA ki mAlUma karo kyA bAta hai ? || 92|| tadanantara logoMne are jAkara aura vApasa lauTakara nivedana kiyA ki he nAtha ! AbhUSaNoMse parama abhyudayako prakaTa karanevAlA koI manuSya sundara striyoMke bIca baiThA hai / talavArako dhAraNa karanevAle manuSya dUra khar3e rahakara use ghere hue haiM / nAnA prakAra ke bar3e-bar3e yantra usake pAsa vidyamAna haiN| nizcaya hI yaha kArya una saba yantroM kA kiyA hai || 93-95 || hamArA dhyAna hai ki usake pAsa jo puruSa haiM ve to vyavasthA mAtra ke lie haiM yathArtha meM usakA jo bala hai vahI dUsaroMke lie duHkhase sahana karane yogya hai // 96 // loka-kathA se sunA jAtA hai ki svarga meM athavA sumeru parvatapara indra nAmakA koI vyakti rahatA hai para hamane to yaha sAkSAt hI indra dekhA hai || 97|| usI samaya rAvaNane vINA, bA~surI Adise yukta tathA jaya-jaya zabdase nizcita mRdaMgakA zabda sunaa| sAtha hI hAthI, ghor3e aura manuSyoMkA zabda bhI usane sunA / sunate hI usakI bhauMha car3ha gayI / usI samaya usane rAjAoMko AjJA dI ki isa duSTako zIghra hI pakar3A jAye // 98-99 || AjJA dekara rAvaNa phira nadIke kinAre ratna tathA suvarNaM nirmita puSpoMse jinapratimAkI uttama pUjA karane lagA || 100 || vidyAdhara rAjAoMne rAvaNakI AjJA zeSAkSatake samAna mastakapara dhAraNa kI aura taiyAra ho ve zIghra hI zatruke sammukha daur3a par3e || 101 || tadanantara zatrudalako AyA dekha sahasrarazmi kSaNa-bhara meM kSubhita ho gayA aura striyoM ko abhaya dekara zIghra hI jalAzayase bAhara nikalA ||102|| tatpazcAt kala-kala sunakara aura janasamUhase saba samAcAra jAnakara mAhiSmatIke vIra zIghra hI taiyAra ho bAhara nikala par3e || 103 || jisa prakAra vasanta Adi Rtue~ sammedAcala ke pAsa eka sAtha A pahu~catI haiN| usI prakAra nAnA tarahake zastroMko dhAraNa karanevAle bahuta bhArI anurAgase bhare sAmanta sahasrarazmi pAsa eka sAtha A pahu~ce / ve sAmanta hAthiyoM, ghor3oM aura rathoMpara savAra the tathA paidala calanevAle sainikoMse yukta the ||104 - 105 // 231 1. pratimAM / 2. asmAkam / 3. balam / 4. zaktaH ma / 5. pratyakSam / 6. dhvanimAjJApayan ma. / 7. padAtInAM samUhastena / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 papurANe viracayya ghanavyUhamanyo'nyaM pAlanodyatAH / vinApi bhartRvAkyena sotsAhA yoddhamutthitAH // 107 // bale ca rAkSasezasya raNaM karta' samudyate / vicerurambare vAcaH surANAmiti satvarAH // 108 // aho mahAnayaM vIrairanyAyaH kartumIpsitaH / bhUgocaraiH samaM yo mudyatA yannabhazvarAH 109 // amI bhUgocarAH svalpA varAkA RjucetasaH / vidyAmAyAkRto'tyantaM bahavazva namazcarAH // 110 // iti zrutvAtha khe zabdaM punaruktaM samAkulam / trapAyuktA bhuvaM yAtAH khecarAH sAdhuvRtta yaH // 111 // asivANagadAprAsairatha jaghnuH parasparam / tulyapratibhaTArabdhe raNe rAvaNamAnavAH // 112 // rathino rathibhiH sAdhaM turaGgAsturagairamo / sArka gajairgajAH satrA pAdAtaM ca padAtimiH // 113 // nyAyena yoddhamArabdhAH kramAnItaparAjayAH / zastrasaMpAtaniSpeSasamutthApitavahnayaH // 11 // bhaGgAsannaM tataH sainyaM nijaM vIkSya parairdutam / sahasrarazmirAruhya rathamuddhaM samAgataH // 115 // kirITI kavacI cApi tejo bibhradanuttamam / vidyAdharabalaM dRSTvA sa na bibhye manAgapi // 116 // svAminAdhiSThitAH santastataH pratyAgataujasaH / udguNavisphuracchanA vismRtakSatavedanAH // 117 // praviSTA rakSasAM sainyaM raNazauNDA mahIcarAH / stambaramA ivodabhUtamadA gambhIramarNavam // 11 // tataH sahasrakiraNo bibhrANaH koSamunnatam / parAMzcikSepa bANaudhairdhanAniva sadAgatiH // 11 // pratIhAreNa cAkhyAtamiti kailAsakampine / deva pazya narendraNa kenApyetena te balam // 120 // __ paraspara eka dUsarekI rakSA karanemeM tatpara tathA utsAhase bhare sahasrarazmike sAmantoMne jaba vidyAdharoMkI senA AtI dekhI to ve jIvanakA lobha chor3a meghavyUhakI racanA kara svAmIkI AjJAke binA hI yuddha karaneke lie uTha khar3e hue // 106-107|| idhara jaba rAvaNakI senA yuddha karaneke lie udyata huI taba AkAzameM sahasA devatAoMke nimnAMkita vacana vicaraNa karane lage // 108 / / devatAoMne kahA ki aho ! vIra loga yaha bar3A anyAya karanA cAhate haiM ki bhUmigocariyoMke sAtha vidyAdhara yuddha karaneke lie udyata hue haiM / / 109 // ye becAre bhUmigocarI thor3e tathA sarala citta haiM aura vidyAdhara inake viparIta vidyA tathA mAyAko karanevAle evaM saMkhyA meM bahuta hai / / 110 // isa prakAra AkAzameM bAra-bAra kahe hue isa AkUlatApUrNa zabdako sUnakara acchI pravRttivAle vidyAdhara lajjAse yukta hote hue pRthivIpara A gaye // 111 // tadanantara samAna yoddhAoMke dvArA prArambha kiye hue yuddha meM rAvaNake puruSa paraspara talavAra, bANa, gadA aura bhAle Adise prahAra karane lage // 112 / / rathoMke savAra rathoMke savAroMke sAtha, ghur3asavAra ghur3asavAroMke sAtha, hAthiyoMke savAra hAthiyoMke savAroMke sAtha, aura paidala sainika paidala sainikoMke sAtha yuddha karane lage // 113 / / jinheM krama-kramase parAjaya prApta ho rahA thA aura jinake zastra-samUhakI Takkarase agni utpanna ho rahI thI aise yoddhAoMne nyAyapUrvaka yuddha karanA zurU kiyaa||114|| jaba sahasrarazmine apanI senAko zIghra hI naSTa honeke nikaTa dekhA taba uttama rathapara savAra ho tatkAla A pahu~cA / / 115 / / uttama kirITa aura kavacako dhAraNa karanevAlA sahasrarazmi utkRSTa tejako dhAraNa karatA thA isalie vidyAdharoMkI senA dekha vaha jarA bhI bhayabhIta nahIM huA // 116 / / tadanantara svAmIse sahita honeke kAraNa jinakA teja punaH vApasa A gayA thA, jinake Upara khule hue chatra laga rahe the aura jinhoMne ghAvoMkA kaSTa bhulA diyA thA aise raNanipuNa bhUmigocarI rAkSasoMkI senAmeM isa prakAra ghusa gaye jisa prakAra ki madonmatta hAthI gahare samudrameM ghusa jAte haiM // 117-118 / / jisa prakAra vAyu meghoMko ur3A detA hai usI prakAra atyadhika krodhako dhAraNa karanevAlA sahasrarazmi bANoMke samUhase zatruoMko ur3Ane lagA / / 119 / / yaha dekha dvArapAlane rAvaNase nivedana kiyA ki he deva ! dekho 1. vANi ma. / 2. sArdham / 3. nizzeSa kha., ma. / 4. zreSTham / rathamudhvaMsamAgataH ma. / 5. prasphuracchatrA ka. / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM parva dhAnuSkeNa rathasthena pazyatA tRNavajagat / yojanaM yAvadadhvAnaM zaraudhairapasAritam // 12 // tato'bhimukhamAyAtaM tamAlokya yamAInaH / Aruhya 'trijagadbhUSanAmAnaM mattavAraNam // 122 // parairAlokito bhItairvimuktazarasaMhatiH / sahasrakiraNaM cakre virathaM duHsahadyutiH // 123 // tataH sahasrakiraNaH samAruhya dvipottamam / abhIyAya punaH RddhastarasA rAkSasAdhipam // 12 // sahasrarazminA muktA bANA nirmidya kaGkaTam / aGgAni dazavaktrasya bimidurnizitAnanAH // 125 // ratnazravaHsutenAstAnbANAnAkRSya dehataH / sahasrakiraNo hAsaM kRtvetyavadadunnatam // 126 // aho rAvaNa dhAnuSko mahAnasi kutastava / upadezo'yamAyAto guroH paramakauzalAt // 127 // vatsa tAvaddhanurvedamadhISva kuru ca zramam / tato mayA samaM yuddha kariSyasi nayojjhitaH // 128 // tataH paruSavAkyena prAptaH saMrambhamuttamam / bibheda yakSamardastaM kuntenAlikapaTTake // 129 // galadudhiradhAro'sau ghUrNamAnanirIkSaNaH / mohaM gatvA samAzvasto yAvad gRhNAti sAyakam // 130 // tAvadurapatya vegena tamaSTApadakampanaH / anujjhitamahAdhaiya jIvagrAhaM gRhItavAn // 13 // nItaH svanilayaM baddhvA khagairdRSTaH savismayaiH / yadi nAmotpatet so'pi kena gRhyeta jantunA // 132 // sahasrarazmivRttAntAdiva nItimupAgataH / sahasrarazmiraidastaM saMdhyAprAkAraveSTitaH // 133 // dazavaktravimuktena kopeneva ca bhUriNA / tamasA pihito lokaH sadasatsamatAkRtA // 13 // * jagatko tRNake samAna tuccha dekhanevAle, rathapara baiThe dhanuSadhArI isa kisI rAjAne bANoMke samUhase tumhArI senAko eka yojana pIche khader3a diyA hai // 120-121 / / tadanantara sahasrarazmiko sammukha AtA dekha dazAnana trilokamaNDana nAmaka hAthIpara savAra ho claa| zatru jise bhayabhIta hokara dekha rahe the tathA jisakA teja atyanta duHsaha thA aise rAvaNane bANoMkA samUha chor3akara sahasrarazmiko ratharahita kara diyA // 122-123 / / taba sahasrarazmi uttama hAthIpara savAra ho kruddha hotA huA vegase punaH rAvaNake sammukha AyA // 124 / / idhara sahasrarazmike dvArA chor3e hue paine bANa kavacako bhedakara rAvaNake aMgoMko vidIrNa karane lage // 125 // udhara rAvaNane sahasrarazmike prati jo bANa chor3e the unheM vaha zarIrase khIMcakara ha~satA huA jorase bolA // 126 // ki aho rAvaNa! tuma to bar3e dhanurdhArI mAlUma hote ho| yaha upadeza tumheM kisa kuzala guruse prApta huA hai ? // 127 // are chokar3e ! pahale dhanurveda par3ha aura abhyAsa kara, phira mere sAtha yuddha krnaa| tU nItise rahita jAna par3atA hai / / 128 / / tadanantara ukta kaThora vacanoMse bahuta bhArI krodhako prApta hue rAvaNane eka bhAlA sahasrarazmike lalATapara mArA // 129|| jisase rudhirakI dhArA bahane lagI tathA A~kheM ghUmane lgiiN| mUchita ho punaH sAvadhAna hokara jabataka vaha bANa grahaNa karatA hai tabataka rAvaNane vegase uchalakara usa dhairyazAlIko jIvita hI pakar3a liyA // 130-131 // rAvaNa use bAMdhakara apane Derepara le gyaa| vidyAdhara use bar3e Azcaryase dekha rahe the| ve soca rahe the ki yadi yaha kisI taraha uchalakara chUTatA hai to phira ise kauna pakar3a sakegA? // 132 // tadanantara sandhyArUpI prAkArase veSTita hotA huA sUrya asta ho gayA so aisA jAna par3atA thA mAno sahasrarazmike isa vRttAntase usane kucha nItiko prApta kiyA thA arthAt zikSA grahaNa kI thii||133|| acche aura bureko samAna karanevAle andhakArase loka AcchAdita ho gayA so aisA jAna par3atA thA mAno rAvaNake dvArA chor3e hue bahuta bhArI krodhase hI AcchAdita huA ho // 134 // 1. rAvaNaH / 2. trilokamaNDananAmadheyam / 3. zrutiH kha. / 4. nayojjhataH ma. / 5. bhaalttte| 6. samAsvastho m.| 7. kailAsakampano rAvaNaH / 8. maho dhairya ma., ba., k.| 9. sUryaH, sahasrarazmi +ait + astam / ait % agacchat / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 padmapurANe tato raNAdiva prAptamatyantavimalaM yazaH / zazAGkabimbamudyAta' tamoharaNapaNDitam // 135 // vraNamaGgavidhAnena bhaTAnAM vIryavarNanaiH / gaveSaNaizca bhinnAnAM nidrayA cAkSatAtmanAm // 136 // gatA rAkSasasainyasya rajanI sA yathAyatham / vibuddhazca dazagrIvaH pramAtahatatUryataH // 137 // tato vArtAmiva jJAtuM dazavaktrasya bhAskaraH / bibhrANaH paramaM rAgaM kampamAnaH samAgataH // 138 // zatabAhuratha zrutvA sutaM baddhaM nirambaraH / jaGghAcAraNalabdhIzo mahAbAhurmahAtapAH // 139 // rajanIpativarakAnto dIptastigmamarIcivat / meruvat sthairyasaMpanno dhIro ratnAlayo yathA // 140 // kRtapratyaGgakarmANaM saMbhAmadhyasukhasthitam / prazAntamAnasaH prApa rAvaNaM lokavatsalaH // 14 // dUrAdeva tato dRSTvA muni kailAsakampanaH / abhyuttasthau praNAmaM ca cakre bhUmisthamastakaH // 142 // varAsanopaviSTe ca yatau bhUmAvupAvizat / karadvayaM samAsAdya vinayAnatavigrahaH // 13 // jagAda ceti bhagavan kRtakRtyasya vidyte| na tavAgamane heturvihAya mama pAvanam // 14 // tataH prazaMsanaM kRtvA kulavIryavibhUtimiH / kSaranivAmRtaM vAcA jagAdeti digambaraH // 145 // AyuSmannidamastyeva zubhasaMkalpatastava / nAntarIyakametattu vadAmi yadidaM zRNu // 146 // parAmibhavamAtreNa kSatriyANAM kRtArthatA / yataH sahasrakiraNaM tato muJca mamAGgajam / / 147 // saMpradhArya tataH sArdhamiGgitaireSa mantribhiH / uvAca kaikasIputraH praNato munipuGgavam // 148 // tadanantara andhakArake haranemeM nipuNa candramAkA bimba udita huA so aisA jAna par3atA thA mAno yuddhase utpanna huA rAvaNakA atyanta nirmala yaza hI ho // 135 / / usa samaya koI to ghAyala sainikoMke ghAvoMpara marahamapaTTI lagA rahe the, koI yoddhAoMke parAkramakA varNana kara rahe the, koI gume hue sainikoMkI talAza kara rahe the aura koI, jinheM ghAva nahIM lage the so rahe the| isa prakAra yathAyogya kAryoMse rAvaNakI senAkI rAtri vyatIta huii| prabhAta huA to prabhAta sambandhI turahIke zabdase rAvaNaM jAgRta huA // 136-137 / / tadanantara parama rAgako dhAraNa karatA huA sUrya kA~patAkA~patA udita huA so aisA jAna par3atA thA mAno rAvaNakA samAcAra jAnaneke lie udita huA ho // 138 // athAnantara sahasrarazmike pitA zatabAhu, jo digambara the, jinheM jaMghAcAraNa Rddhi prApta thI, jo mahAbAhu, mahAtapasvI, candramAke samAna sundara, sUryake samAna tejasvI, meruke samAna sthira aura samudrake samAna gambhIra the, putrako ba~dhA sunakara rAvaNake samIpa aaye| usa samaya rAvaNa apane zarIrasambandhI kAryoMse nipaTakara sabhAke bIca meM sukhase baiThA thA aura munirAja zatabAhu prazAntacitta evaM logoMse sneha karanevAle the||139-141|| rAvaNa, munirAjako dUrase hI dekhakara khar3A ho gyaa| usane sAmane jAkara tathA pRthvIpara mastaka Tekakara namaskAra kiyA // 142 // jaba munirAja utkRSTa prAsuka Asanapara virAjamAna ho gaye taba rAvaNa pRthvIpara donoM hAtha jor3akara baiTha gyaa| usa samaya usakA sArA zarIra vinayase namrIbhUta thA // 143 // rAvaNane kahA ki he bhagavan ! Apa kRtakRtya haiM ataH mujhe pavitra karaneke sivAya Apake yahAM AnemeM dUsarA kAraNa nahIM hai // 144 // taba kula, vIrya aura vibhUtike dvArA rAvaNakI prazaMsA kara vacanoMse amRta jharAte hue kI taraha munirAja kahane lage ki / / 145 // he AyuSman ! tumhAre zubha saMkalpase yahI bAta hai phira bhI maiM eka bAta kahatA hU~ so suna // 146 // yatazca zatruoMkA parAbhava karane mAtrase kSatriyoMke kRtakRtyapanA ho jAtA hai ataH tuma mere putra sahasrarazmiko chor3a do // 147 / / tadanantara rAvaNane mantriyoMke sAtha izAroMse salAha kara namra ho munirAjase kahA ki he nAtha ! merA nimna prakAra nivedana hai| maiM isa samaya rAjalakSmIse unmatta evaM hamAre pUrvajoMkA aparAdha karanevAle vidyAdharAdhipati 1. -mudyotaM ma., kha., ba. / 2. bibhrANaM m.| 3. sabhAmadhye ma. / 4. -reva kha. / -riva ma. / . Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM parva 235 vijJApayAmi nAthAhaM prasthitaH khecarAdhipam / vazIkartu zriyA mattaM kRtAsmatpUrvajAgasam // 149 // tatra yAte hi revAyAM ramyAyAM jinapUjanam / mayA taTasthacakreNa kRtaM vimalasaikate // 150 // sehopakaraNazcAsau nItA pUjA suraMhasA / sahasA payasA yantraracitenAsya moginaH // 15 // tato mayA jinendrArcAdhvaMsodbhUtamahAruSA / kRtaM karmedamarthena na vinA dveSmi mAnavAn // 152 // na cAnenoditaM mahyaM saMprAptAya pramAdinA / yathA jJAtaM mayA nedaM kSamyatAmiti maaninaa||153|| bhUcarAnmAnuSAjetuM yo na zaktaH sa khecarAn / kathaM jeSyAmi vidyAbhiH kRtanAnAviceSTitAn // 15 // vazIkaromyatastAvadbhucarAnmAnazAlinaH / tato vidyAdharAdhIzaM sopAnakramayogataH // 155 // tato vazIkRtasyAsya muktiyA'yyaiva kiM punaH / bhavatsvAjJAM prayacchatsu puNyavadRzyamUrtiSu // 156 // athendrajiduvAcedaM sAdhu devena bhASitam / ko vA nayavidaM nAthaM muktvA jAnAti mASitum // 157 // vato dazamukhAdiSTo mArIco'dhikRtairnaraiH / AnAyayatsahasrAMzuM nagnasAyakapANibhiH // 15 // tAtasya caraNau natvA bhUmau cAsAvupAvizat / saMmAnya ca dazAsyena viroSeNeti bhASitaH // 159 / / adya prabhRti me bhrAtA turIyastvaM mahAbalaH / jeSyAmi bhavatA sAkaM kRtAkhaNDalavibhramam // 16 // svayaMpramA ca te dAsye mandodaryAH kanIyasIm / kRtaM yadbhavatA tacca pramANaM me varAkRte // 16 // sahasrarazmirUce ca dhiGme rAjyamazAzvatam / ApAtamAtraramyaoNzca viSayAn duHkhabhayasaH // 162 // indrako vaza karaneke lie prayANa kara rahA hU~ // 148-149 / / so isa prayANakAlameM manohara revA nadIke kinAre cakraratna rakhakara maiM bAlUke nirmala cabUtarepara jinendra bhagavAnkI pUjA karaneke lie baiThA thA so isa bhogI-vilAsI sahasrarazmike yantraracita vegazAlI jalase upakaraNoMke sAtha-sAtha merI vaha saba pUjA acAnaka baha gayI // 150-151 / / jinendra bhagavAnkI pUjAke naSTa ho jAnese mujhe bahuta krodha utpanna huA so isa krodhake kAraNa hI maiMne yaha kArya kiyA hai| prayojanake binA maiM kisI manuSyase dveSa nahIM karatA // 152 / / jaba maiM pahuMcA taba isa mAnI evaM pramAdIne yaha bhI nahIM kahA ki mujhe jJAna nahIM thA ataH kSamA kIjie // 153 // jo bhUmigocarI manuSyoMko jItaneke lie samartha nahIM hai vaha vidyAoMke dvArA nAnA prakArakI ceSTAe~ karanevAle vidyAdharoMko kaise jIta skegaa?||154|| yahI socakara maiM pahale ahaMkArI bhUmigocariyoMko vaza kara rahA huuN| usake bAda zreNIke kramase vidyAdharAdhipati indrako vaza karU~gA // 155 // ise maiM vaza kara cukA hU~ ataH isako chor3anA nyAyocita hI hai phira jinake darzana kevala puNyavAn manuSyoMko hI ho sakate haiM aise Apa AjJA pradAna kara rahe haiM ataH kahanA hI kyA hai ? // 156 / / tadanantara rAvaNake putra indrajitne kahA ki Apane bilakula ThIka kahA hai so ucita hI hai kyoMki Apa jaise nItijJa rAjAko chor3akara dUsarA aisA kauna kaha sakatA hai ? // 157 / / tadanantara rAvaNakA Adeza pAkara mArIca nAmA mantrIne hAthameM naMgI talavAra liye hue adhikArI manuSyoMke dvArA sahasrarazmiko sabhAmeM bulavAyA // 158 // sahasrarazmi pitAke caraNoMmeM namaskAra kara bhUmipara baiTha gyaa| rAvaNane krodharahita hokara bar3e sammAnake sAtha usase kahA // 159 / / ki Ajase tuma mere cauthe bhAI ho| cUMki tuma mahAbalavAn ho ataH tumhAre sAtha maiM indrakI viDambanA karanevAle rAjA indrako jItUMgA // 160 // maiM tumhAre lie mandodarIkI choTI bahana svayaMprabhA duuNgaa| he sundara AkRtike dhAraka ! tumane jo kiyA hai vaha mujhe pramANa hai // 161 / / sahasrarazmi bolA ki mere isa kSaNabhaMgura rAjyako dhikkAra hai| jo prArambhameM ramaNIya dikhate 1, jAte kha., ka. / 2. mahopakaraNa -ma., b.| 3. aphRtaa| 4. kathitam / 5. bhavatsu + AjJA / 6. ApAtaramyAMzca viSayAnpazcAdaduHkhabhUyasaH ka., kh.| Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 padmapurANe svargaM dhikcyu'tiyogena dhigdehaM duHkhabhAjanam / dhiG mAM vaJcitamatyantaM cirakAlaM kukarmabhiH // 163 / / tatkaromi punaryena na patAmi bhavArNave / gatiSvatyantaduHkhAsu nirviNNaH paryaTanaham // 164 // uvAceti dazAsyazca nanu pravayasAM nRNAm / pravrajyA zobhate madra tvaM ca pratyaprayauvanaH || 165 || sahasrAMzuruvAceti naiva mRtyurvivekavAn / zaradhana ivAkasmAddeho nAzaM prapadyate // 166 / / yadi nAma bhavet sAraH kazcidbhogeSu rAvaNa / tAtenaiva na me vyaktAste syuruttamabuddhinA / / 167 / / ityuktA tanaye nyasya rAjyaM paramanizcayaH / kSamito dazavaktreNa prAvrajatpiturantike // 168 // tena cAbhihitaH pUrvamayodhyAyAH patiH suhRt / anaraNyo'nagAratvaM prapatsye'haM yadA tadA / / 169 / / tubhyaM vedayitAsmIti tathAyaM tena bhASitaH / jJApanArthamato'nena tasmai saMpreSitA narAH / / 170 || tato'sau kathite pumbhiH zrutvA vASpAkulekSaNaH / vilalApa ciraM smRtvA guNAMstasya mahAtmanaH // 171 / / viSAde ca gate mAndyamityuvAca mahAbudhaH / bandhustasya samAyAto ripuveSeNa rAvaNaH / / 172 // aizvaryapaJjarAntastho viSayairmohitazviram / yenAtyantAnukUlena narapakSI vimocitaH / / 173 / / mAhiSmatIpatirdhanyaH sAMprataM yo bhavArNavam / titIrSati yamadhvaMsabodhapotasamAzritaH // 174 / / kRtArthaH sAMprataM jAto yadante'tyantaduHkhadam / pApaM rAjyAkhyamujjhitvA vrataM jainezvaraM zritaH || 175 / / haiM aura antameM jo duHkhoMse bahula hote haiM una viSayoMko dhikkAra hai || 162 | | usa svargake lie farara hai jisase ki cyuti avazyambhAvI hai / duHkhake pAtrasvarUpa isa zarIrako dhikkAra hai aura jo cirakAla taka duSTa karmoMse ThagA gayA aise mujhe bhI dhikkAra hai || 163|| aba to maiM vaha kAma karU~gA jisase ki phira saMsArameM nahIM par3e / atyanta duHkhadAyI gatiyoMmeM ghUmatA- ghUmatA maiM bahuta khinna ho cukA hU~ || 164 / / isake uttarameM rAvaNane kahA ki he bhadra ! dIkSA to vRddha manuSyoM ke lie zobhA detI hai abhI to tuma navayauvanase sampanna ho // 165 // sahasrarazmine rAvaNakI bAta kATate hue bIca meM hI kahA ki mRtyuko aisA viveka thor3A hI hai ki vaha vRddha janako hI grahaNa kare yauvanavAleko nahIM / are ! yaha zarIra zaradaRtu ke bAdala ke samAna akasmAt hI naSTa ho jAtA hai / / 166 / rAvaNa ! yadi bhogoM meM kucha sAra hotA to uttama buddhike dhAraka pitAjIne hI unakA tyAga nahIM kiyA hotA // 167 // aisA kahakara usane dRr3ha nizcayake sAtha putrake lie rAjya sauMpA aura dazAnana kSamA yAcanA kara pitA zatabAhuke samIpa dIkSA dhAraNa kara lI // / 168 / / sahasrarazmine apane mitra ayodhyA ke rAjA anaraNyase pahale kaha rakhA thA ki jaba maiM digambara dIkSA dhAraNa karU~gA taba tumhAre lie khabara dU~gA aura anaraNyane bhI sahasrarazmise aisA hI kaha rakhA thA so isa kathana ke anusAra sahasrarazmine khabara deneke lie anaraNyake pAsa AdamI bheje / / 169 - 170 // gaye hue puruSoMne jaba anaraNya se sahasrarazmike vairAgyako vArtA kahI to use sunakara usake netra A~suoMse bhara gaye / usa mahApuruSake guNoMkA smaraNakara vaha cirakAla taka vilApa karatA rahA || 171 | | jaba viSAda kama huA to mahAbuddhimAn anaraNyane kahA ki usake pAsa rAvaNa kyA AyA mAno zatruke veSameM bhAI hI usake pAsa AyA || 172 || vaha rAvaNa ki jisane atyanta anukUla hokara viSayoMse mohita ho cirakAla taka aizvaryarUpI pijar3eke andara sthita rahanevAle isa manuSyarUpI pakSIko mukta kiyA hai // 173 // mAhiSmatI ke rAjA sahasrarazmiko dhanya hai jo rAvaNa ke samyagjJAnarUpI jahAjakA Azraya le saMsArarUpI sAgarako tairanA cAhatA hai || 174 // jo antameM atyanta duHkha denevAle rAjya nAmaka pApako chor3akara jinendrapraNIta vratako prApta huA hai aba usakI kRtakRtyatAkA kyA pUchanA || 175 // 1. suviyogena ba. / dyutiyogena ma / 2. pravrajyAM ma / 3 tato naiva na me ma. / tAtenaiva hi me kha., n. / 4. yamadhvaMsaM ka., kha. / yamadhvaMsena rAvaNena nimittena bodhapotaM samyagjJAnataraNi samAzritaH prAptaH ityarthaH / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamaM parva 237 abhinanyeti saMvignaH kSiptvA lakSmI zarIraje / sutena jyAyasA sAkamanaraNyo'bhavanmuniH // 176 // rathoddhatAvRttam yena kenacidudAttakarmaNA kAraNena ripuNetareNa vaa| nirmitena samavApyate matiH zreyasI na tu nikRSTakarmaNA // 177 // yaH prayojayati mAnasaM zubhe yasya tasya paramaH sa bAndhavaH / bhogavastuni tu yasya mAnasaM yaH karoti paramArirasya saH // 178 // mAvayanniti sahasradIdhitiM yo'naraNyanRpati zRNoti ca / saMyutaM zramaNazIlasaMpadA sa bajatyamalatAM yathA raviH // 179 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmacarite dazagrIvaprasthAne sahasrarazmyanaraNya-zrAmaNyAbhidhAnaM nAma dazamaM parva // 10 // isa prakAra sahasrarazmikI prazaMsAkara anaraNya bhI saMsArase bhayabhIta ho putrake lie rAjyalakSmI sauMpa bar3e putrake sAtha muni ho gayA // 176 / / gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! jaba utkRSTa karmakA nimitta milatA hai taba zatru athavA mitra kisIke bhI dvArA isa jIvako kalyANakArI buddhi prApta ho jAtI hai para jabataka nikRSTa karmakA udaya rahatA hai tabataka prApta nahIM hotI // 177 // jo jisake manako acche kAryameM lagA detA hai yathArtha meM vahI usakA bAndhava hai aura jo jisake manako bhogopabhogako vastuoMmeM lagAtA hai vahI usakA vAstavika zatru hai / / 178 // isa prakAra sahasrarazmikA dhyAna karatA huA jo manuSya muniyoMke samAna zIlarUpI sampadAse yukta rAjA anaraNyakA caritra sunatA hai vaha sUryake samAna nirmalatAko prApta hotA hai / / 179 / / isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSaNAcArya ke dvArA kathita padmacaritameM dazAnanake prayANa ke samaya rAjA sahasrarazmi aura anaraNyakI dIkSAkA varNana karanevAlA dazama parva pUrNa huA // 10 // 1..putre / 2. vikRSTa -ma. / 3. saMyataM ka..kha., m.| 4. zravaNazIlasaMpadA m.| Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdaza parva atha kailAsasaMkSomo yAn yAn mAnavato nRpAn / zRNoti dharaNIyAtAMstAMstAnsarvAnanInamat // 1 // vazIkRtaizca saMmAnaM prApitairveSTito nRpaiH / pazyan sphItapurAmurvI subhUmazcakrabhRdyethA // 2 // nAnAdezasamutpannairnAnAkArairnarairvRtaH / nAnAbhUSAdharairnAnAmASairvividhavAhanaiH // 3 // kArayan 'jIrNacaityAnAM saMskArAn paramAM tathA / pUjAM devAdhidevAnAM jinendrANAM subhAvitaH // 4 // dhvaMsayan jinavidveSakAriNaH khalamAnavAn / 'durvidhAn karuNAyukto dhanena paripUrayan // 5 // samyagdarzanasaMzuddhAn vatsalaH pUjayaJjanAn / praNaman zramaNAn bhaktyA rUpamAtrazritAnapi // 6 // udIcIM prasthitaH kASThAM pratApaM dussahaM kiran / yathottarAyaNe mAnuH puNyakarmAnubhAvataH // 7 // balavAMzca zrutastena rAjA rAjapurAdhipaH / abhimAnaM paraM bibhratparapraNativarjitaH ||8|| "janmaprabhRti duzcetA laukikonmArgamohitaH / praviSTaH prANividhvaMsaM yajJadIkSAkhyapAtakam ||9|| atha yajJadhvaniM zrutvA zreNiko gaNapAlinam / ityapRcchad vibho tAvadAstAM rAvaNakIrtanam // 10 // utpatti bhagavannasya yajJasyecchAmi veditum / pravRtto dAruNo yasmin jaino jantuvinAzane // 11 // uvAca ca gaNAdhIzaH zRNu zreNika zobhanam / bhavatA pRSTametena bahavo mohitA janAH ||12|| athAnantara rAvaNane pRthvIpara jina-jina rAjAoMko mAnI sunA una sabako namrIbhUta kiyA ||1|| jina rAjAoMko isane vaza kiyA thA unakA sammAna bhI kiyA aura aise una samasta rAjAoMse veSTita hokara usane bar3e-bar3e grAmoMse sahita pRthvIko dekhate hue subhUmacakravartIke samAna bhramaNa kiyA // 2 // isake sAtha nAnA dezoMmeM utpanna hue nAnA AkAra ke manuSya the / ve manuSya nAnA prakAra ke AbhUSaNa pahane hue the, nAnA prakArakI unakI ceSTAe~ thIM aura nAnA prakArake vAhanoMpara ve ArUr3ha the || 3 || vaha jINaM mandiroMkA jIrNoddhAra karAtA jAtA thA aura devAdhideva jinendradevakI bar3e bhAvase pUjA karatA thA // 4 // jainadharmake sAtha dveSa rakhanevAle duSTa manuSyoMko naSTa karatA thA aura daridra manuSyoMko dayAse yukta ho dhanase paripUrNa karatA thA // 5 // samyagdarzanase zuddha janoMkI bar3e snehase pUjA karatA thA aura jo mAtra jainamudrAko dhAraNa karanevAle the aise muniyoM ko bhI bhaktipUrvaka praNAma karatA thA || 6 || jisa prakAra uttarAyaNake samaya sUrya duHsaha pratApa bikheratA huA uttara dizAkI ora prasthAna karatA hai usI prakAra rAvaNane bhI puNya karmake udayase duHsaha pratApa bikherate hue uttara dizAkI ora prasthAna kiyA ||7|| athAnantara rAvaNane sunA ki rAjapurakA rAjA bahuta balavAn hai / vaha bahuta bhArI ahaMkArako dhAraNa karatA huA kabhI kisIko praNAma nahIM karatA hai // 8 // janmase hI lekara duSTa- citta hai, laukika mithyA mArgase mohita hai, aura prANiyoMkA vidhvaMsa karAnevAle yajJa dIkSA nAmaka mahApApako prApta hai arthAt yajJakriyAmeM pravRtta hai ||9|| tadanantara yajJakA kathana suna rAjA zreNikane gautama gaNadhara se pUchA ki he vibho ! abhI rAvaNakI kathA rahane diijie| pahale maiM isa yajJakI utpatti jAnanA cAhatA hU~ ki jIvoMkA vighAta karanevAle jisa yajJameM duSTajana pravRtta hue haiM // 10-11 // taba gaNadhara bole ki he zreNika ! suna, tUne bahuta acchA prazna kiyA hai / isa yajJake dvArA bahuta se jana mohita ho rahe haiM // 12 // 1. cakravadyathA ma. / 2. zIrNa ka., kha., ma. / 3. sabhAvitaH ka, kha / subhAvitAm ma / 4. daridrAn / 5. janmanaH prabhRti ma / 6. duzceto -ka., kha. / 7. janA ma. / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM parva 231 vinItAyAM mahAnAsIdikSvAkukulabhUSaNaH / yayAti ma rAjAsya surakAnteti bhAminI // 13 // vasurnAmAbhavattasya guroryogyaH sa cArpitaH / nAmnA kSIrakadambasya yasya svastimatI priyA / / 14 // anyadAraNyaka zAstraM sarvazAstravizAradaH / adhyApayatyasau ziSyAnnAradAdIn vanAntare // 15 // atha cAraNasAdhUnAM sthitAnAM vihAyasA / ekena yatinA proktamevaM kAruNyakAriNA // 16 // caturNAM prANinAmeSAmeko narakabhAgiti / zrutvA kSIrakadambastadvaco bhIto'bhavad bhRzam // 17 // tato'ntevAsinastena preSitAH svasvamAlayam / yayustuSTA yathA vatsA muktA dAmakabandhanAt // 18 // svastimatyatha papraccha putraM parvatasaMjJakam / kva tavAsau pitA putra yenaikAkI svamAgataH / / 19 / / 'pazcAdemIti tenoktamiti tasyai jagAda saH / tadAgarma ca kAkSatyAstasyA yAtamahAkSayam // 20 // nAyAtaH sa dinAnte'pi yadA timiragahvare / tadA zokamarAkrAntA patitAsau mahItale // 21 // cakravAkIva duHkhArtA vilApaM cAkaroditi / hA hatA mandabhAgyAsmi prANAnAM svAminojjhitA // 22 // pApena kenacinmRtyaM kimasau prApito bhavet / kiM vA dezAntaraM yAtaH kAntaH kenApi hetanA // 23 // sarvazAstrArthakuzalaH kiM vA vairAgyamAzritaH / sarvasaMgAna parityajya pravrajyAM samazizriyat // 24 // vilApamiti kurvantyAstasyAH sA rajanI gtaa| anveSTuM pitaraM cAdAvahvaH parvatako gataH // 25 // dRSTvA sarittaTodyAne dinaiH kaizcid guruM munim / guroH saGghasametasya samIpe vinayasthitam // 26 // ArAdeva nivRttyAkhyanmAtaraM ca pitA mama / vipralabdho'bhavannagnaH zramaNaistatparAyaNaiH // 27 // ayodhyAnagarImeM ikSvAkukulakA AbhUSaNasvarUpa eka yayAti nAmakA rAjA thA aura surakAntA nAmakI usakI rAnI thI / / 13 / / una donoMke vasu nAmakA putra huaa| jaba vaha par3haneke yogya huA taba kSIrakadambaka nAmaka guruke lie sauMpA gyaa| kSIrakadambakakI strIkA nAma svastimatI thA ||14|| kisI eka dina sarvazAstroMmeM nipUNa kSIrakadambaka, vanake madhya meM nArada Adi ziSyoMko AraNyakazAstra paDhA rahA thA // 15 // vahIM AkAzamArgase vihAra karanevAle cAraNa kA saMgha virAjamAna thaa| unameM se eka dayAlu munine isa prakAra kahA ki ina cAra prANiyoMmeM se eka narakako prApta hogaa| munike vacana suna kSIrakadambaka atyanta bhayabhIta ho gayA // 16-17|| tadanantara usane nArada, parvata aura vasu ina tInoM ziSyoMko apane-apane ghara bheja diyA aura ve ziSya bhI bandhanase chor3e gaye bachar3oMke samAna santuSTa hote hue apane-apane ghara gaye // 18 // jaba pavaMta akelA hI ghara pahuMcA taba usakI mAtA svastimatIne pUchA ki he putra ! tumhAre pitA kahA~ haiM ? jisase ki tuma akele hI Aye ho ||19|| parvatane mAtAko uttara diyA ki unhoMne kahA thA ki pIche Ate haiM / patike AgamanakI pratIkSA karate hue svastimatIkA dina samApta ho gayA // 20 // jaba dinakA bilakula anta ho gayA aura saghana andhakAra phaila cukA phira bhI vaha nahIM AyA taba svastimatI zokake bhArase AkrAnta ho pRthvIpara gira par3I // 21 // vaha duHkhase pIr3ita ho cakavIke samAna isa prakAra vilApa karane lagI ki hAya-hAya maiM bar3I mandabhAgya hU~ jo patike dvArA chor3I gayI // 22 // kyA merA pati kisI pApI manuSyake dvArA matyako prApta haA hai athavA kisI kAraNa paradezako calA gayA hai ? // 23 / / athavA samasta zAstroMmeM kuzala honese vairAgyako prApta ho savaM parigrahakA tyAga kara munidIkSAko prApta huA hai ? // 24 // isa prakAra vilApa karate-karate svastimatIkI rAtri bhI vyatIta ho gyii| jaba prAtaHkAla huA taba parvata pitAko khojane ke lie gayA // 25 // lagAtAra kucha dinoM taka khoja karaneke bAda parvatane dekhA ki hamAre pitA nadIke taTavartI udyAnameM muni hokara vidyamAna haiN| saMghasahita guruke samIpa vinayase baiThe haiM / / 26 / / usane dUrase hI lauTakara 1. nAmA ka., kh.| 2. vizAradaM ma., ba. / 3. prathitAnAM m.| 4 dAmakabandhanAn m.| 5. pazcAdAgati ka., kha. / 6. anveSTaM ma. / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 padmapurANe tato nizcayavijJAtatadasaGgamadu:khitA / karAbhyAM bhRzamAdhnAnA stanAvarurudat svanam // 28 // nAradastamatha zrutvA vRttAntaM dhrmvtslH| draSTumAgAdupAdhyAyIM kSaNaM zokasamAkulaH // 29 // taM dRSTvA sutarAM cakre stanatADanarodanam / nisargo'yaM yadAptasya puraH zoko vivardhate // 30 // jagAda nArado mAtaH kiM zoka kuruSe vRthA / kRte zoke'dhunA nAsAvAgacchati vizuddhadhIH // 31 // karmaNAnugRhIto'sau cAruNA cAruceSTitaH / jIvitaM caJcalaM jJAtvA yastapaH kartamuthataH // 32 // tanutAM bodhyamAnAyAH zokastasyA gataH kramAt / dviSatI ca stuvAnA ca bhartAraM sA sthitA gRhe // 33 // etasmAdeva codantAd yayAtistattvakovidaH / rAjyabhAraM vasonyasya babhUva zramaNo mahAn // 34 // supratiSTho'bhavad rAjA pRthivyAM prathito vasuH / namaHsphaTikavistIrNa zilAsthahariviSTaraH // 35 // samaM parvatakenAtha nAradasyAnyadAbhavat / katheyaM zAstratattvArthanirUpaNaparAyaNA // 36 // jagAda nArado'haniH sarvajJaH sarvadarzimiH / dvividho vihito dharmaH sUkSmodAravizeSataH // 37 // hiMsAyA anRtAt steyAt smarasaMgAt parigrahAt / viratevratamuddiSTaM bhAvanAmiH samanvitam // 38 // viratiM sarvataH kartuM ye zaktAste mahAvratam / sevante'NuvrataM zeSA jantavo gRhamAzritAH // 39 // saMvibhAgo'tithInAM ca teSAmukto jinAdhipaiH / yajJAkhyAvasthitAstasmin bhedaiH pAtrAdibhiryutaiH // 40 // mAtAse kahA ki merA pitA nagnamuniyoM aura unake bhaktoM dvArA pratArita ho nagna ho gayA hai // 27 // tadanantara svastimatIne jaba nizcayase yaha jAna liyA ki aba patikA samAgama mujhe prApta nahIM honevAlA hai taba vaha atyanta duHkhI huii| vaha donoM hAthoMse stanoMko pITatI evaM jorase cillAtI huI rudana karane lagI // 28 // yaha vRttAnta suna dharmasnehI nArada zokase vyAkula hotA huA apanI gurAnIko dekhaneke lie AyA // 29 // use dekha vaha aura bhI adhika stana pITakara rone lagI so ThIka hI hai kyoMki yaha svAbhAvika bAta hai ki AptajanoMke samakSa zoka bar3hane lagatA hai // 30 // nAradane kahA ki he mAtAjI! vyartha hI zoka kyoM karatI ho ? kyoMki isa samaya zoka karanese nirmala buddhike dhAraka gurujI vApasa nahIM AveMge // 31 // sundara ceSTAoMke dhAraka gurujIpara puNyakarmane bar3A anugraha kiyA hai ki jisase ve jIvanako caMcala jAnakara tapa karaneke lie udyata hue haiM // 32 // isa prakAra nAradake samajhAnepara usakA zoka krama-kramase halakA ho gyaa| svastimatI kabhI to patikI nindA karatI thI ki ve eka abalAko asahAya chor3akara cala diye aura kabhI unake guNoMkA cintavana kara stuti karatI thI ki inakI nirlepatA kitanI uccakoTikI thii| isa prakAra nindA aura stuti karatI huI vaha gharameM rahane lagI // 33 // ___ isI ghaTanAse tattvoMkA jAnakAra yayAti rAjA bhI vasUke lie rAjyabhAra sauMpakara mahAmani gayA // 34 // navIna rAjA vasakI pathivIpara baDI pratiSThA bddhii| AkAzasphaTikakI lambI-cauDI zilApara usakA siMhAsana sthita thA so lokameM aisI prasiddhi huI ki satyake balapara vasu AkAzameM nirAdhAra sthita hai // 35 // athAnantara eka dina nAradakI parvatake sAtha zAstrakA vAstavika artha prakaTa karanepara tatpara nimnalikhita carcA huI // 36 / / nAradane kahA ki sabako jAnane-dekhanevAle arhanta bhagavAnne aNuvrata aura mahAvratake bhedase dharma do prakArakA kahA hai // 37 // hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha ina pAMca pApoMse virakta honeko vrata kahate haiN| yaha vrata pratyeka vratakI pA~ca-pAMca bhAvanAoMse sahita hotA hai // 38|| jo ukta pApoMkA sarvadeza tyAga karane meM samartha haiM ve mahAvrata grahaNa karate haiM aura jo gharameM rahate haiM aise zeSajana aNuvrata dhAraNa karate haiM // 39 // jinendra bhagavAnne gRhasthoMkA eka vrata atithisaMvibhAga batalAyA hai jo pAtrAdike bhedase aneka prakArakA 1. dRSTA ma. / 2. kRzatAm / 3. dviSatIva ka., ma., ba. / 4. dRdbhiH (?) m.| 5. aNuvratamahAvratavizeSataH / 6. hiMsayA ma. / 7. steyA ma. / 8. dArasaMgAt ma. / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM parva 241 ajairyaSTavyamityasya vAkyasyArtho dayAparaH / ayaM munibhirAkhyAto granthArthagranthibhedibhiH / / 41 / / ajAste jAyate yeSAM nAGkuraH sati kAraNe / sasyAnAM yajanaM kAryametairiti vinizcayaH / / 42 // ajAH pazava uddiSTA iti parvatako'vadat / teSAmAlambhanaM kArya 'taJca yAgo'bhidhIyate // 43 // nAradaH kupito'vocattataH parvatakaM khalam / maivaM vocaH patasyevaM narake ghoravedane // 44 // pratijJAM cAkarodevamAvayoryo'vasIdati / vasuM prAznikamAsAdya tasya jihvA nikRtyate / / 45 / / atikrAntA vasuM draSTuM velAdya zvo vinizcayaH / bhavitetyabhidhAyAgAt parvato mAturantikam // 46 // tasyai cAkathayanmUlaM kalahasyAbhimAnavAn / tato jagAda sA putra tvayA nigaditaM mRSA // 47 // kurvato'nekazo vyAkhyAM mayA tava pituH zrutam / ajAH kilAbhidhIyante vrIhayo ye'prarohakAH // 48 // dezAntaraM prayAtena maaNsbhkssnnkaarinnaa| mAnAcca vitathaM proktaM tavedaM duHkhakAraNam // 49 // rasanAcchedanaM putra niyataM te bhaviSyati / apuNyA kiM kariSyAmi patiputravivarjitA // 50 // sasmAra sA purA proktA vasunA gurudakSiNAm / nyAsabhUtAM gatA cAzu vasorantakamAkulA // 51 // upAdhyAyIti codAramAdaraM vidadhe vasuH / praNamya ca sukhAsInAM papraccha racitAJjaliH // 52 // upAdhyAyi niyacchAjJAmAyAtA yena hetunA / sarva saMpAdayAmyAzu duHkhiteva ca dRzyate // 53 // uvAca svastimatyevaM nityaM putrAsmi duHkhitA / prANanAthaparityaktA kA vA strI sukhamRcchati // 54 // hai| yajJakA antarbhAva isI atithisaMvibhAga vratameM hotA hai // 40 // granthoMke arthakI gA~Tha kholanevAle dayAlu muniyoMne 'ajairyaSTavyam' isa vAkyakA yaha artha batalAyA hai // 41 // ki aja usa purAne dhAnako kahate haiM jisameM ki kAraNa milanepara bhI aMkura utpanna nahIM hote| aise dhAnase hI yajJa karanA cAhie // 42 // nAradakI isa vyAkhyAko sunakara tamakakara parvata bolA ki nahIM aja nAma pazukA hai ataH unakI hiMsA karanI cAhie yahI yajJa kahalAtA hai // 43 // isake uttara meM nAradane kupita hokara duSTa parvatase kahA ki aisA mata kaho kyoMki aisA kahanese bhayaMkara vedanAvAle narakameM par3oge // 44 // apane pakSakI prabalatA siddha karate hue nAradane yaha pratijJA bhI kI ki hama donoM rAjA vasuke pAsa caleM, vahAM jo parAjita hogA usakI jihvA kATa lI jAve // 45 // 'Aja rAjA vasuke milanekA samaya nikala cukA hai isalie kala isa bAtakA nizcaya hogA' itanA kahakara parvata apanI mAtAke pAsa gayA // 46|| abhimAnI parvatane kalahakA mUla kAraNa mAtAke lie kaha sunaayaa| isake uttara meM mAtAne kahA ki he pUtra! tUne mithyA bAta kahI hai / / 47|| anekoM bAra vyAkhyA karate hue tere pitAse maiMne sunA hai ki aja usa dhAnako kahate haiM ki jisameM aMkura utpanna nahIM hote // 48 / / tU dezAntarameM jAkara mAMsa bhakSaNa karane lagA isalie abhimAnase tUne yaha mithyA bAta kahI hai| yaha bAta tujhe duHkhakA kAraNa hogI // 49 // he putra ! nizcita hI terI jihvAkA cheda hogaa| maiM abhAginI pati aura putrase rahita hokara kyA karU~gI? // 50 // usI kSaNa use smaraNa AyA ki eka bAra rAjA vasune mujhe guru dakSiNA denA kahA thA aura maiMne use dharoharake rUpameM unhIMke pAsa rakha diyA thaa| smaraNa Ate ho vaha tatkAla ghabar3AyI huI rAjA vasuke pAsa pahuMcI // 51 // 'yaha hamArI gurAnI hai' yaha vicArakara rAjA vasune usakA bahuta satkAra kiyA, use praNAma kiyA aura jaba vaha Asanapara sukhase baiTha gayI taba hAtha jor3akara vinayase pUchA // 52 // ki he gurAnI ! mujhe AjJA diijie| jisa kAraNa Apa AyI haiM maiM use abhI siddha karatA huuN| Apa duHkhIsI kyoM dikhAI detI haiM ? // 53 / / isake uttara meM svastimatIne kahA ki he putra ! maiM to nirantara duHkhI 1. sa ca m.| 2. vidhIyate m.| 3. chidyate / nikRntyate m.| 4. dRSTaM m.| 5. vyAkhyA m.| 6.ye prarohakAH m.| 7. sasmAra ca ka., kha. / sasmAra purA s.| 8. nyAya -ma. / 9. upAdhyAyoti ma.. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 padmapurANe saMbandho dvividho yaunaH zAstrIyazca tayoH param / zAstrIyameva manye'hamayaM malavivarjitaH // 55 // ato nAthasya me ziSyaH putra eva bhavAnapi / pazyantI bhavato lakSmIM karomi timAtmanaH // 56 // dakSiNAM ca gRhANeti putra proktaM tvayA suta / mayA coktaM gRhISyAmi kAle'nyasminniti smara // 57 // satyaM vadanti rAjAnaH pRthiviipaalnodytaaH| RSayaste hi mASyante ye sthitA jantupAlane // 58 // 'satyena zrAvitaH sa tvaM mahyaM tAM yaccha dakSiNAm / ityuktazcAvadadvAjA vinayAnatamastakaH // 59 // amba te vacanAdadya karomyatha jugupsitam / vada yatte sthitaM citte mA kRthA matimanyathA // 6 // tamudantaM tato'zeSaM nivedyAsmai jagAda saa| putrasyAnRtamapyetadanumAnyaM tvayA mama // 61 // jAnatApi tato rAjJA nItena sthiratAM punaH / mUDhasatyagRhItena pratipannaM tayoditam // 62 // punaruktaM priyaM bhUri bhASitvAzIHpurassaram / Anache nilayaM tuSTA bhRzaM svastimatI tataH // 63 // athAnyasya dinasyAdau gatau nAradaparvatau / samIpaM kSitipAlasya kutUhalijanAvRtI // 6 // caturvidho janapado nAnA prakRtayastathA / sAmantA mantriNazcAzu vivizurjalpamaNDalam // 65 // tatastayoH satAM madhye vivAdaH sumahAnabhUt / brIhayo'jA vibIjA ye pazavazceti vastuni // 66 // tatastAbhyAM vasuH pRSTo yadupAdhyAya uktavAn / tattvaM vada mahArAja satyena zrAvito bhavAn // 67 // yadetatparvatenoktaM tadupAdhyAya uktavAn / ityukte sphaTikaM yAtaM vasoH kSipraM mahItale // 6 // rahatI hU~ kyoMki patike dvArA chor3I huI kauna-sI strI sukha pAtI hai ? ||54 / / sambandha do prakArakA hai eka yonisambandhI aura dUsarA shaastrsmbndhii| ina donoMmeM maiM zAstrIya sambandhako hI uttama mAnatI hU~ kyoMki yaha nirdoSa sambandha hai / / 55 // cU~ki tuma mere patike ziSya ho ataH tuma bhI mere putra ho| tumhArI lakSmIko dekhate hue mujhe santoSa hotA hai // 56 // he putra ! eka bAra tumane kahA thA ki dakSiNA le lo taba maiMne kahA thA ki phira kisI samaya le luuNgii| smaraNa karo // 57 / / pRthivIkI rakSA karanemeM tatpara rAjA loga sadA satya bolate haiN| yathArthameM jo jIvoMkI rakSA karane meM tatpara haiM ve hI RSi kahalAte haiM / / 58|| tuma satyake kAraNa jagat meM prasiddha ho ataH mere lie vaha dakSiNA do| garAnIke aisA kahanepara rAjA vasUne vinayase mastaka jhakAte hue kahA // 59|| ki he mAtA ! tumhAre kahanese maiM Aja ghRNita kArya bhI kara sakatA huuN| jo bAta tumhAre manameM ho so kaho anyathA vicAra mata karo // 60 // tadanantara svastimatIne usake lie nArada aura parvatake vivAdakA saba vRttAnta kaha sunAyA aura sAtha hI isa bAtakI preraNA kI ki yadyapi mere putrakA pakSa mithyA hI hai to bhI tuma isakA samarthana karo // 61 / / rAjA vasu yadyapi zAstrake yathArtha arthako jAnatA thA para svastimatIne use bAra-bAra preraNA dekara apane pakSameM sthira rkhaa| isa taraha mUrkha satyake vaza ho rAjAne usakI bAta svIkRta kara lI // 62 // tadanantara svastimatI rAjA vasuke lie bAra-bAra anekoM priya AzIrvAda dekara atyanta santuSTa hotI huI apane ghara gayo // 63 / / ___athAnantara dUsare dina prAtaHkAla hI nArada aura parvata rAjA vasuke pAsa gye| kutUhalase bhare anekoM loga unake sAtha the // 64 // cAra prakArake janapada, nAnA prajAjana, sAmanta aura mantrI loga zIghra hI usa vAdasthalameM A pahuMce // 65 // tadanantara sajjanoMke bIca nArada aura parvatakA bar3A bhArI vivAda huaa| unameM se nArada kahatA thA ki ajakA artha bIjarahita dhAna hai aura parvata kahatA thA ki ajakA artha pazu hai / / 66 / / jaba vivAda zAnta nahIM huA taba unhoMne rAjA vasuse pUchA ki he mahArAja ! isa viSayameM guru kSIrakadambakane jo kahA thA so Apa kho| Apa apanI satyavAditAse prasiddha haiN||67|| isake uttarameM rAjA vasUne kahA ki parvatane 1. pazyanto m.| 2. dakSiNAM ca gRhISyAmi purA proktaM ca yA suta m.| 3. RSayasnehi ( ? ) m.| 4. satyeva ma. / 5. kutUhala -ma. / : Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 ekAdazaM parva nAjJAsIt kila tallokaH sphaTikaM gagane tataH / sthitaM siMhAsana tasya vivedeti tato'vadat // 69 // vaso vitathasAmarthyAttava siMhAsanaM gatam / bhUmimadyApi te yuktaM paramArthanivedanam // 7 // tato mohamadAviSTastadaiva punarabhyadhAt / praviSTo dharaNoM sadyaH siMhAsanasamanvitaH // 71 // mahApApamarakrAnto hiMsAdharmapravartanAt / gatastamastamo'bhikhyAM pRthivIM ghoravedanAm // 72 // tato dhiga dhiga dhvaniH prAyo jAtaH kalakalo mahAn / janAnAM pApabhItAnAmuddizya vasuparvatau // 73 // saMprApto nAradaH pUjAmahiMsAcAradezanAt / evameva hi sarveSAM yato dharmastato jayaH // 74 // pApaH parvatako loke dhigdhigdaNDasamAhataH / duHkhitaH zeSayan dehamakarot kutsitaM tapaH // 75 // kAlaM kRtvAmavat karo rAkSasaH puruvikramaH | apamAnaM ca sasmAra dhigdaNDAdhikamAtmanaH // 76 // acintayacca lokena mamAnena parAmavaH / kRtastataH kariSyAmi pratikarmAsya duHkhadam // 77 // vitAnaM dambharacitaM kRtvA karma karomi tat / yatrAsakto jano yAti tiryaDanarakadurgatIH // 78 // tato mAnuSaveSastho vAmaskandhasthasUtrakaH / kamaNDalvakSamAlAdinAnopakaraNAvRtaH // 79 // hiMsAkarmaparaM zAstraM ghoraM karajanapriyam / adhIyAnaH suduSTAramA nitAntAmaGgalasvaram // 40 // tApasAn durvidhAn buddhayA sUtrakaNThAdikAMstathA / vyAmohayitumudhukto hiMsAdharmeNa nirdayaH // 81 // tasya pakSe tataH petuH prANino mUDhamAnasAH / bhaviSyaduHkhasaMbhArAH zalabhA iva pAvake // 82 // jo kahA hai vahI gurujI ne kahA thaa| itanA kahate hI rAjA vasukA sphaTika pRthivIpara gira par3A // 68 // loga usa sphaTikako nahIM jAnate the isalie yahI samajhate the ki rAjA vasukA siMhAsana AkAzameM nirAdhAra sthita hai // 66 // nAradane rAjAko sambodhate hue kahA ki vaso ! mithyA pakSakA samarthana karanese tumhArA siMhAsana pRthivIpara A par3A hai| ataH aba bhI satya pakSakA samarthana karanA tumheM ucita hai / / 70 // parantu rAjA vasu to moharUpI madirAke nazAmeM itanA nimagna thA ki usane phira bhI vahI bAta khii| isa pApake phalasvarUpa rAjA vasu zIghra hI siMhAsanake sAtha hI sAtha pRthivImeM dhaMsa gayA // 71 // hiMsAdharmakI pravRtti calAnese vaha bahuta bhArI pApake bhArase AkrAnta ho bahuta bhArI vedanAvAlI tamastamaHprabhA nAmaka sAtavIM pRthivImeM gayA // 72 // tadanantara pApase bhayabhIta manuSya rAjA vasu aura parvatako lakSya kara dhik-dhika kahane lage jisase bar3A bhArI kolAhala utpanna huA |73 / / ahiMsApUrNa AcArakA upadeza deneke kAraNa nArada sammAnako prApta huaa| saba logoMke mukhase yahI zabda nikala rahe the ki 'yato dharmastato jayaH' jahA~ dharma vahA~ vijaya / / 74|| pApI parvata, lokameM dhikkArarUpI daNDakI coTa khAkara duHkhI ho zarIrako sukhAtA huA kutapa karane lagA / / 75 / / antameM maraNa kara prabala parAkramakA dhAraka duSTa rAkSasa huaa| use pUrva paryAyameM jo apamAna aura dhikkArarUpI daNDa prApta huA thA usakA smaraNa ho AyA // 76 // vaha vicAra karane lagA ki logoMne merA parAbhava kiyA thA isalie maiM isakA duHkhadAyI badalA lUMgA // 77 / / maiM kapaTapUrNa zAstra racakara aisA kArya karU~gA ki jisameM Asakta hue manuSya tithaMca athavA naraka-jaisI durgatiyoMmeM jAveMge // 78 // tadanantara usa rAkSasane manuSyakA veSa rakhA, bAyeM kandhepara yajJopavIta pahanA aura hAthase kamaNDalu tathA akSamAlA Adi upakaraNa liye // 79 / / isa prakAra hiMsA kAryoM kI pravRtti karAnemeM tatpara tathA krUra manuSyoMko priya bhayAvaha zAstrakA atyanta amAMgalika svarameM uccAraNa karatA haA vaha daSTa rAkSasa pathivIpara bhramaNa karane lagA // 8 // vaha svabhAvase nirdaya thA tathA baddhihIna tapasviyoM aura brAhmaNoMko mohita karane meM sadA tatpara rahatA thA ||81 // tadanantara jinheM bhaviSyameM duHkha prApta honevAlA thA aise mUrkha prANI usake pakSameM isa prakAra par3ane lage jisa prakAra 1. siMhAsane m.| 2. dhvanistAvajjAtaH m.| 3. saMsmAra m.| 4. vidhAnaM -DhambhacaritaM ma. kaMDabharataM ()kh.| 5. yatrAzakto m.| Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tebhyo jagAda yajJasya vidhAnArthamahaM svayam / brahmA lokamimaM prApto yena sRSTaM carAcaram // 83 // yajJArtha pazavaH sRSTAH svayameva mayAdarAt / yajJo hi bhUtyai svargasya tasmAdyajJe vadho'vadhaH // 84 // sautrAmaNividhAnena surApAnaM na duSyati / agamyAgamana kAryaM yajJe gosavanAmani // 85 // mAtRmedhe vadho mAtuH pitRmedhe vadhaH pituH / antarvedi vidhAtavyaM doSastatra na vidyate // 86 // AzuzukSaNimAdhAva' pRSThe kUrmasya tarpayet / haviSA juhakAkhyAya svAhetyuktvA prayatnataH // 87 // yadA na prAptuyAt kUrma tadA zuddhadvijanmanaH / khalateH piGgalAbhasya viklavasya zucau jale // 8 // "Asyadadhne'vatIrNasya mastake kUrmasaMnibhe / prajvAlya jvalanaM dIptamAhutiM nikSiped dvijaH // 89 // sarva puruSa evedaM yadbhUtaM yadbhaviSyati / IzAno yo'mRtatvasya yadannenAtirohati // 10 // evamekatra puruSe kiM kenAtra vipAdyate / kurutAto yathAbhISTaM yajJe prANinipAtanam // 11 // mAMsasya bhakSaNaM teSAM kartavyaM yajJakarmaNi / yAyajUkena pUtaM hi devoddezyena tatkRtam // 12 // evaMprakAramatyantapApakarma pradarzayan / prANinaH pravaNAMzcakre rAkSaso dharaNItale // 13 // adhAnAstato bhUtvA jantavaH sukhvaagchyaa| hiMsAyajJasthalI bhUmi 'dIkSitA pravizanti ye // 94 // kASThabhAraM yathA sarva prAdhvaMkRtya sa tAn dRDham / mayodbhutamahAkampAn calattArakalocanAn // 15 // pRSTaskandhazirojaGghA-pAdAprasthAnvidhAya kham / utpapAta patadraktadhArAnikaraduHkhitAn // 96 // ki agnipara pataMge par3ate haiM / / 82 // vaha una logoMse kahatA thA ki maiM vaha brahmA hU~ jisane isa carAcara vizvakI racanA kI hai| yajJakI pravRtti calAneke lie maiM svayaM isa lokameM AyA huuN||83|| maiMne bar3e Adarase svayaM hI yajJake lie pazuoMkI racanA kI haiN| yathArthameM yajJa svargakI vibhUti prApta karAnevAlA hai isalie yajJameM jo hiMsA hotI hai vaha hiMsA nahIM hai // 84|| sautrAmaNi nAmaka yajJameM madirA pInA doSapUrNa nahIM hai aura gosava nAmaka yajJameM agamyA arthAt parastrIkA bhI sevana kiyA jA sakatA hai // 85|| mAtamedha yajJameM mAtAkA aura pitamedha yajJameM pitAkA vadha vedIke madhyameM karanA cAhie isameM doSa nahIM hai / / 86 // kachuekI pIThapara agni rakhakara juhvaka nAmaka devako bar3e prayatnase svAhA zabdakA uccAraNa karate hue sAkalyase santRpta karanA cAhie / / 87 // yadi isa kAryake lie kachuA na mile to eka gaMje siravAle pIle raMgake zuddha brAhmaNako pavitra jalameM mukha pramANa nIce utAre arthAt usakA zarIra mukha taka pAnImeM DUbA rahe Upara kevala kachuAke AkArakA mastaka nikalA rahe usa mastakapara pracaNDa agni jalAkara Ahuti denA caahie|||88-89|| jo kucha ho cukA hai athavA jo Age hogA, jo amRtatvakA svAmI hai arthAt devapakSIya hai aura jo annajIvI hai arthAt bhUcArI hai vaha saba puruSa hI hai // 90 / isa prakAra jaba sarvatra eka hI puruSa hai taba kisake dvArA kauna mArA jAtA hai ? arthAt koI kisIko nahIM mAratA isalie yajJameM icchAnusAra prANiyoMkI hiMsA karo // 91 / / yajJameM yajJa karanevAleko una jIvoMkA mAMsa khAnA cAhie kyoMki devatAke uddezyase nirmita honeke kAraNa vaha mAMsa pavitra mAnA jAtA hai / / 92 // isa prakAra atyanta pApapUrNa kArya dikhAtA huA vaha rAkSasa pRthivI talapara prANiyoMko yajJAdi kAryoMmeM nipuNa karane lagA // 93 / / tadanantara usakI bAtoMkA vizvAsa kara jo loga sukhakI icchAse dIkSita ho hiMsAmayI yajJakI bhUmimeM praveza karate the una sabako vaha lakar3iyoMke bhArake samAna majabUta bA~dhakara AkAzameM ur3a jAtA thaa| usa samaya unake zarIra bhayase kA~pa uThate the, unakI A~khoMkI putaliyA~ ghUmane lagatI thiiN| unheM vaha ulaTA kara aisA jhukAtA thA ki unakI jaMghAeM pITha tathA grIvApara 1. -mAdAya m.| 2. haviSyajuhvakAkhyAya / 3. khalvATasya m.| 4. mukhapramANe / 5. mRtastasya ka., ja. / 6. kiM kiM nAtra ka. / 7. kuruta + ato| 8. yAjakena m.| 9. zraddadhAnastato ma. / 10. vIkSitAH k.| 11. javAn m.| Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM parva tataste 'visvarodAraM krozanto'bhidadhuH svaram | kimarthaM deva ruSTo'si yenAsmAn hantumudyataH // 97 // prasIda muJca nirdoSAnasmAn deva mahAbala / bhavadAjJAM vayaM sarvAM kurmaH praNatamUrtayaH // 98 // tato babhANa tAn rakSaH yathaiva pazavo hatAH / bhavadbhiripUrti svargaM tathA yUyaM mayA hatAH // 99 // ityuktvA vijane kAMzcid dvIpe'nyasminnirakSipat / mahArNave parAnanyAnkrUraprANigaNAntare // 100 // ekAnAsphAlayan kSoNIdharamUrdhina zilAtale / kurvan bahuvidhaM zabdaM vAsAMsi rajako yathA // 101 // duHkhena maraNAvasthAM prAptAste trastacetasaH / pitarau tanayAn bhrAtRRn smaranto mRtyumApitAH // 102 // tadvyApAditazeSA ye mUDhAH kugranthakanyayA / rakSasA darzito hiMsAyajJastairvRddhimAhRtaH // 103 // hiMsAyajJamimaM ghoramA caranti na ye jandAH / durgatiM te na gacchanti mahAduHkhavidhAyinIm // 104 // udAhRto mayA yastai hiMsAyajJasamudbhavaH / zreNikainaM purAjAsIt prAjJo ratnazravAsutaH // 105 // atha rAjapuraM prApto rAvaNaH svargasaMnibham / bahiryasya 'marutvAkhyo yajJavATe sthito nRpaH // 106 // hiMsAdharmapravINazca saMvarto nAma vizrutaH / Rtvik tasmai dadau kRtsnamupadezaM yathAvidhi // 107 // sUtrakaNThAH pRthivyAM ye sarve te'tra nimantritAH / putradArAdibhiH sArdhamAgatA lobhavAhitAH // 108 // sA tairyajJamahI sarvA devamaGgalaniHsvanaiH / lAbhAkAGkSA prasannAsyairvRtA kSubhyatsubhUribhiH // 109 // aura paira ke paMje sirapara A lagate the tathA par3atI huI khUnakI dhArAoMse ve bahuta duHkhI ho jAte the ||94-96 / / isa kAryase ve saba bahuta bhayaMkara zabda karate hue cillAte the aura kahate the ki he deva ! tuma kisa lie ruSTa ho gaye ho jisase hama sabako mAraneke lie udyata hue // 97 // he deva ! tuma mahAbalavAn ho, prasanna hoo, hama saba nirdoSa haiM ataH hama logoM ko chodd'o| hama saba Apake samakSa natazarIra haiM aura Apa jo AjJA deMge usa sabakA pAlana kareMge // 98 // tadanantara rAkSasa unase kahatA thA ki jisa prakAra tumhAre dvArA mAre hue pazu svarga jAte haiM usI prakAra mere dvArA mAre gaye Apa loga bhI svargaM jAveMge // 669 || aisA kahakara usane kitane hI logoMko jahA~ manuSyoMkA sadbhAva nahIM thA aise dUsare dvIpoMmeM DAla diyA / kitane hI logoM ko samudra meM pheMka diyA, kitane hI logoMko siMhAdika duSTa jIvoMke madhya DAla diyA aura jisa prakAra dhobI aneka prakArake zabda karatA huA zilAtalapara vastra pachAr3atA hai usI taraha kitane hI logoMko ghumA ghumAkara parvatakI coTI para pachAr3a diyA || 100 - 101 // duHkhase ve maraNAsanna avasthAko prApta ho gaye the, una sabake citta bhayabhIta the, aura antameM mAtA pitA, putra aura bhAI AdikA smaraNa karate hue mRtyuko prApta ho gaye // 102 // jo maranese bAkI bace the ve mithyA zAstrarUpI kanyAse mohita the ataH unhoMne rAkSasake dvArA dikhalAye hue hiMsAyajJakI vRddhi kI // 103 // | gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! jo manuSya isa bhayaMkara hiMsAyajJako nahIM karate ve mahAduHkha denevAlI durgatimeM nahIM jAte haiM ||104 // he zreNika ! maiMne yaha tere lie hiMsAyajJakI utpatti khii| rAvaNa ise pahale se hI jAtA thA || 105 // athAnantara rAvaNa, svargakI tulanA karanevAle usa rAjapura nagara meM pahu~cA jahA~ marutvAn nAmakA rAjA nagarake bAhara yajJazAlA meM baiThA thA // 106 // hiMsAdharmameM pravINa saMvarta nAmakA prasiddha brAhmaNa usa yajJakA pradhAna yAjaka thA jo rAjAke lie vidhipUrvaka saba upadeza de rahA thA // 107 // pRthvI meM jo brAhmaNa the ve saba isa yajJa meM nimantrita kiye gaye the isalie lobhake vazIbhUta strI-putrAdike sAtha vahA~ Aye the || 108 // lAbhakI AzAse jinake mukha prasanna the tathA jo vedakA 245 1. vizvarodAraM ma., ba, ka, kha / 2. R gatI ityasya laGbahuvacane rUpam / bahulaM chandasItyeva siddhe 'atipipartyozcetItva - vidhAnAdayaM bhASAyAmapi / 'abhyAsasyAsavarNe' itIyaG iryAta iyUtaH iyUti / gacchantItyarthaH / riyati ma / 3. nirakSipet ma / 4. mIyUti ma / moprati ka, kha / 5. rakSitA kha. / 6. pAsta ma. / 7. zreNikena kha. / 8. maruttAkhyo ma / 9. yakSavAde ka, kha / 10. lokavAhitAH ma. / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 padmapurANe upanItAzca tatraiva pazavo dInamAnasAH / varAkAH zatazo baddhAH zvasatkukSipuTA bhayAt // 110 // nArado'thAntare tasminnicchayA nabhasA vrajan / apazyad dhanapRSThastho janaM taM tatra saMgatam // 111 // acintayacca dRSTvaivaM vismayAkulamAnasaH / kurvan vibhramamaGgasya kutUhalasamudbhavam // 112 // etatsunagaraM kasya kasya ceyamanIkinI / iyaM ca sAgarAkArA prajA' kasmAdiha sthitA // 13 // nagarANi janaudhAzca varUthinyazca bhUrizaH / mayekSAJcakrire jAtu nedRgdRSTo janoskaraH // 11 // kutUhalAditi dhvAtvA'vatIrNo'sau vihaaysH| kamaitadeva tasyAsIdyatkutUhaladarzanam // 115 // papraccha mAgadhezo'tha bhagavan kaH sa nAradaH / utpattirvA kutastasya guNA vA tasya kIdRzAH / / 116 // jagAda ca gaNAdhIzaH zreNika brAhmaNo'bhavat / nAmnA brahmarUcistasya kUrmI nAma kuttumbinii||17|| tApasena satA tena zritena vanavAsitAm / etasyAmAhito garbhaH phalamUlAdivRttinA // 118 // vItasaGgAstamuddezamathAjagmurmaharSayaH / yAnto mArgavazAt kvApi saMyamAsaktamAnasAH // 119 // vizazramuH kSaNaM tasminnAzrame zramanodini / apazyan dampatI tau ca svAkArI karmagarhitau // 12 // AgaNDurazarIrAM ca dRSTvA yoSAM pRthustanIm / kRzAM garbhabharamlAnAM zvasantI pannagImiva // 12 // saMsAraprakRtijJAnAM zramaNAnAM mahAtmanAm / kRpayA saMbabhUvaitau dharma bodhayituM matiH // 122 // teSAM madhye tato jyeSTho jagAda madhuraM yatiH / kaSTaM pazyata naya'nte karmabhirjantavaH katham // 123 // tyaktvA dharmadhiyA bandhUn sNsaarottrnnaashyaa| svayaM khalIkRto'raNye kimAtmA tApasa tvayA // 124 // maMgalapATha kara rahe the aise bahuta sAre brAhmaNoMse yajJakI samasta bhUmi AvRta hokara kSobhako prApta ho rahI thI // 109 / / saikar3oM dInahIna pazu bhI vahA~ lAkara bA~dhe gaye gaye the| bhayase una pazuoMke peTa duHkhakI sA~seM bhara rahe the // 110 / / uso samaya apanI icchAse AkAzameM bhramaNa karate hue nArata ne vahA~ ekatrita logoMkA samUha dekhA // 111 // use dekha nArada Azcaryase cakita ho, kutUhalajanita zarIrakI ceSTAoMko dhAraNa karatA huA isa prakAra vicAra karane lagA // 112 // yaha uttama nagara kauna hai ? yaha kisakI senA hai ? aura yaha sAgarake AkAra kisakI prajA yahAM kisa prayojanase ThaharI huI hai ? // 113 // maiMne bahutase nagara, bahutase logoMke samUha aura bahuta sArI senAe~ dekhIM para kabhI aisA janasamUha nahIM dekhA // 114 // aisA vicArakara nArada kutUhalavaza AkAzase nIce utarA so ThIka hI hai kyoMki kutUhala dekhanA hI usakA khAsa kAma hai / / 115 // yaha sunakara rAjA zreNikane gautamasvAmIse pUchA ki bhagavan ! vaha nArada kauna hai ? usakI utpatti kisase huI hai aura usake kaise guNa haiM ? // 116|| isake uttarameM gaNadhara kahane lage ki zreNika ! brahmaruci nAmakA eka brAhmaNa thA aura usakI kUrmI nAmaka strI tho||117|| brAhmaNa tApasa hokara vanameM rahane lagA aura phala tathA kandamUla Adi bhakSaNa karane lgaa| brAhmaNI bhI isake sAtha rahatI thI so brAhmaNane isameM garbha dhAraNa kiyA // 118 // athAnantara kisI dina saMyamake dhAraka nirgranthamuni kahIM jA rahe the so mArgavaza usa sthAnapara Aye // 119 / / aura zramako dUra karanevAle usa AzramameM thor3I derake lie vizrAma karane lge| usI AzramameM una muniyoMne usa brAhmaNa dampatIko dekhA jinakA ki AkAra to uttama thA para kArya nindanIya thA // 120 / / jisakA zarIra pIlA thA, stana sthUla the, jo durbala thI, garbhake bhArase mlAna thI aura sA~seM bharatI huI sarpiNIke samAna jAna par3atI thI aisI strIko dekhakara saMsArake svabhAvako jAnanevAle udAra hRdaya muniyoMke manameM dayAvaza ukta dampatIko dharmopadeza denekA vicAra utpanna huaa||121-122|| una muniyoMke bIca meM jo bar3e muni the ve madhura zabdoM meM upadeza dene lge| unhoMne kahA ki baDe khedako bAta hai dekho.ye prANI karmoke dvArA kaise nacAye jAte haiM ? // 123 / / he tApasa ! tUne saMsAra-sAgarase pAra honekI AzAse dharma samajha bhAI1. thAntare yasminni -ma. / 2. apazyadyAna -m,| 3. prajAH m.| 4. sthitA: ma. / 5. kasmaicideva kh.| 6. ke'pi ma. / 7. apazyaM ma. / 8. dampatI / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM parva 247 bhadra pravrajito jAtaH kaste bhedo gRhasthataH / cAritraM pratiyAtasya kevalaM veSamanyathA // 125 // yayA hi charditaM nAnnaM bhujyate mAnuSaiH punaH / tathA tyakteSu kAmeSu na kurvanti matiM budhAH // 126 // tyaktvA liGgI punaH pApo yoSitaM yo niSevate / subhImAyAmaraNyAnyAM vRkatAM sa samaznute // 127 // sarvArambhasthitaH kurvannabrahma madanirmaraH / dIkSito'smIti yo vetti svaM nitAntaM sa mohavAn // 128 // IrSyAmanmathadagdhasya duSTadRSTerdurAtmanaH / Arambhe vartamAnasya pravrajyA vada kIdRzI // 129 // kudRSTyA garvito liGgI viSayAsravamAnasaH / bruvannahaM tapasvIti mithyAvAdI kathaM vratI // 130 // sukhAsanavihAraH san sadAkazipusaktadhIH / siddhamanyo vimUDhAtmA jano'yaM svasya vaJcakaH // 131 // 'dahyamAne yathAgAre kathaJcidapi niHsRtaH / tatraiva punarAtmAnaM prakSipenmUDhamAnasaH // 132 // yathA ca vivaraM prApya niSkrAntaH paJjarAt khagaH / nivRtya pravized bhUyastatraivAjJAnacoditaH // 133 // tathA pravrajito bhUtvA yo yAtIndriyavazyatAm / ninditaH sa bhavelloke na ca svArtha samaznute // 13 // dhyeyamekAgracittena sarvagranthavivarjinA / muninA dhyAyate tatvaM sArambhaina bhavadvidhaiH // 135 // prANino granthasaGgena rAgadveSasamudbhavaH / rAgAt saMjAyate kAmo dveSAjantuvinAzanam // 136 // kAmakrodhAbhibhUtasya mohenAkramyate mnH| kRtyAkRtyeSu mUDhasya matirna syAdvivekinI // 137 / / bandhuoMkA tyAga kara svayaM apane Apako isa vanake madhya kyoM kaSTameM DAlA hai ? // 124 // are bhalemAnuSa ! tUne pravrajyA dhAraNa kI hai para tujhameM gRhasthase bheda hI kyA hai ? tUne jo cAritra dhAraNa kiyA thA usake tU pratikUla cala rahA hai| kevala veSa hI terA dUsarA hai para cAritra to gRhastha-jaisA hI hai // 125 / / jisa prakAra manuSya vamana kiye hae annako phira nahIM khAte haiM usI prakAra vijJajana jina viSayoMkA parityAga kara cukate haiM phira unakI icchA nahIM karate // 126 / / jo liMgadhArI sAdhu eka bAra strIkA tyAga kara punaH usakA sevana karatA hai vaha pApI hai aura marakara bhayaMkara aTavImeM bher3iyA hotA hai / / 127 // jo saba prakArake ArambhameM sthita rahatA huA, abrahma sevana karatA huA aura nazAmeM nimagna rahatA huA bhI 'maiM dIkSita hU~' aisA apane Apako jAnatA hai vaha atyanta mohI hai / / 128 // jo IrSyA aura kAmase jala rahA hai, jisakI dRSTi duSTa hai, jisakI AtmA dUSita hai, aura jo ArambhameM vartamAna hai arthAt jo saba prakArake Arambha karatA hai usakI pravrajyA kaisI ? tumhI kaho // 129 / / jo kudRSTi se gavita hai, mithyAvezadhArI hai, aura jisakA mana viSayoMke AdhIna hai phira bhI apane Apako tapasvI kahatA hai vaha jhUTha bolanevAlA hai vaha vratI kaise ho sakatA hai ? // 130 // jo sukhapUrvaka uThatA-baiThatA aura vihAra karatA hai tathA jo sadA bhojana evaM vastroMmeM buddhi lagAye rakhatA hai phira bhI apane Apako siddha mAnatA hai vaha mUrkha apane Apako dhokhA detA hai // 131 // jisa prakAra jalate hue makAnase koI kisI taraha bAhara nikale aura phirase apane Apako usI makAna meM pheMka de to vaha mUrkha hI samajhA jAtA hai / / 132 / / athavA jisa prakAra koI pakSI chidra pAkara piMjaDese bAhara nikala Ave aura ajJAnase prerita ho punaH usI meM lauTa Ave to yaha mUrkhatA hI hai // 133 // usI prakAra koI manuSya dIkSita hokara punaH indriyoMkI AdhonatAko prApta ho jAve to vaha lokameM nindita hotA hai aura AtmakalyANako prApta nahIM hotA // 134 // jinakA citta ekAgra hai aise sarvaparigrahakA tyAga karanevAle muni hI dhyAna karane yogya tattvakA dhyAna kara sakate haiM tumhAre jaise ArambhI manuSya nahIM / / 135 / / parigrahakI saMgatise prANIke rAgadveSakI utpatti hotI hai| rAgase kAma utpanna hotA hai aura dveSase jIvoMkA vighAta hotA hai / / 136 // jo kAma 1. prApnoti / 2. vybhicaarN| kurvana na brahma- m.| 3. bhojnaacchaadnmgnmnaaH| 4. dahyamAno ba. / 5. ythaangkaarHkh.| 6. tatraiva jJAna- ma. / 7. kRtyakRtyeSu ma. / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 papapurANe yatkiMcitkurvatastasya karmopArjayato'zumam / saMsArasAgare ghore bhramaNaM na nivartate // 138 // etAn saMsargajAna doSAnviditvAzu vipazcitaH / vairAgyamadhigacchanti niyamyAtmAnamAtmanA // 139 // evaM saMbodhito vAkyaiH paramArthopadezanaiH / upetaH zrAmaNI dIkSA mohAd brahmarucizcyutaH // 14 // nirakSepamatiH kUmyAM mahAvairAgyasaMmataH / vijahAra sukhaM sAdhaM guruNA guruvatsalaH // 14 // sApi zuddhamatiH kurmI karmaNaH kRSNataicyutA / jJAtvA rAgavazaM jantoH saMsAraparivartanam // 142 // kumArgasaGgamutsRjya jinabhaktiparAyaNA / siMhIva zobhate'raNye bhA virahitA satI // 143 // mAse ca dazame dhIrA prasUtA dArakaM zubham / acintayaJca vIkSyainaM jJAtakarma viceSTitA // 14 // saMparko'yamanartho'sau kathito yanmaharSibhiH / tasmAnmuktvAdhunA saGgaM karomi hitamAramane // 145 // anenApi bhave svasminyaH karmavidhirajitaH / phalaM tasya shishubhoktaa manojJamarthavetarat / / 146 // araNyAnyAM samudra vA sthitaM vArAtipAre / svayaMkRtAni karmANi rakSanti na paro janaH // 147 // yaH punaH prAptakAlaH syAnanyaGkagato'pi saH / hiyate mRtyunA jIvaH svakarmavazatAM gataH // 148 // evaM viditatatvA sA buddhayAtinirapekSayA / bAlakaM vipine tyaktvA tApasI vItamatsarA // 149 // Anaz2alokanagare kSAntyAryAmindumAlinIm / zaraNaM bhUrisaMvegAd "bhUtAryA cAruceSTitA // 150 // aura krodhase abhibhUta hI rahA hai usakA mana mohase AkrAnta ho jAtA hai aura jo karane yogya tathA na karane yogya karmoMke viSayameM mUr3ha hai usakI buddhi vivekayukta nahIM ho sakatI // 137 / / jo manuSya icchAnusAra cAhe jo kArya karatA huA azubha karmakA upArjana karatA hai isa bhayaMkara saMsAra-sAgarameM usakA bhramaNa kabhI bhI banda nahIM hotA // 138 // ye saba doSa saMsargase hI utpanna hote haiM aisA jAnakara vidvAn loga apane Apake dvArA apane ApakA niyantraNa kara vairAgyako dhAraNa karate haiM / / 139 / / isa prakAra paramArthakA upadeza denevAle vacanoMse sambodhA gayA brahmaruci brAhmaNa mithyAtvase cyuta ho daigambarI dIkSAko prApta huA aura apanI kUrmI nAmaka strIse niHspRha ho mahAvairAgyase yukta hotA huA guruke sAtha sukhapUrvaka vihAra karane lgaa| usakA gurusneha aisA hI thA // 140-141 / / kUrmIne bhI jAna liyA ki jIvakA saMsArameM jo paribhramaNa hotA hai vaha rAgake vaza hI hotA hai| aisA jAnakara vaha pApakAryase virata ho zuddhAcArameM nimagna ho gayI // 142 / / vaha mithyAmAgiyoMkA saMsarga chor3akara sadA jina-bhakti meM hI tatpara rahane lagI aura patise rahita honepara bhI nirjana vanameM siMhanIke samAna suzobhita hone lagI // 143 // usa dhairyazAlinIne dasaveM mAsameM zubha putra utpanna kiyaa| putrako dekhakara karmokI ceSTAko jAnanevAlI kUrmIne vicAra kiyA // 144 / / ki cUMki maharSiyoMne isa samparkako anarthakA kAraNa kahA thA isalie maiM isa samparka arthAt putrakI saMgatiko chor3akara AtmAkA hita karatI hU~ // 145 / / isa zizune bhI apane bhavAntarameM jo karmokI vidhi arjita kI hai usakA yaha acchA yA burA phala bhogegA // 146 // ghanaghora aTavI, samudra athavA zatruoMke piMjar3emeM sthita jantukI apane Apake dvArA kiye hue karma hI rakSA karate haiM anya loga nahIM / / 147 // jisakA kAla A jAtA hai aisA svakRta karmokI AdhInatAko prApta huA jIva mAtAkI godameM sthita hotA huA bhI mRtyuke dvArA hara liyA jAtA hai // 148 / isa prakAra tattvako jAnanevAlI tApasIne nirapekSa buddhise usa bAlakako vanameM chor3a diyaa| tadanantara 1. daigambarIm / 2. ka., kha., ma. pustakeSu 'mohAd brahmarucizcyutaH' iti pATha upalabhyate, na. pustake tu prAg 'mohAbrahmarucizcyutaH' ityeva pAThaH svIkRtaH pazcAtkenApi TippaNa kI mohAta-iti pAThaH zodhitaH / 3. saMpadaH ma. / 4. yo maharSibhiH ka., kha., b.| 5. bhavedyasmin m.| 6. mabhavetaram m.| mathavetaraM ka., kha., b.| 7. svayaM m.| 8. janmanyaGkagato- m.| 9. kAntyAyamindu ka., kha., m.| 10. bhUrisaMvegA ma. / 11. cAruceSTitA AryA bhUtA = babhUveti bhAvaH / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekarai parva 2 satkarmA bAlakazcAsau rodanAdivivarjitaH / vrajadbhirnamasA dRSTaH suraijU mbhakasaMjJakaiH // 151 // gRhItvA ca kRpAyuktairAdarAt paripAlitaH / adhyApitazca zAstrANi sarahasyAnyazeSataH // 152 // lebhe ca labdhavarNaH san vidyAmAkAzagAminIm / yauvanaM ca paraM prAptaH sthitiM cANuvatIM dRDhAm // 153 // dRSTvA ca mAtaraM cihnaH pratyabhijJAnakAriNIm / tatprItyopetya nirgranthaM samyagdarzanatatparaH // 154 // prApya kSullakacAritraM jaTAmukuTamudvahan / 'avadvArasamo jAto na gRhastho na saMyataH // 155 // yazca kandarpako kucya maukharyyAtyantavatsalaH / kalahaprekSaNAkAGkSI 'gItacucuH prabhAvavAn // 156 // pUjito rAjalokasya parairavyAhatAyatiH / cacAra rodasIM nityaM kutUhalagatekSaNaH // 157 // devaiH saMvardhitatvAcca devasaMnibhavibhramaH / devarSiH prathitaH so'bhUd vidyAvidyotitAdbhutaH // 158 // kathaMcitsaMcaraMzcAsAvicchayA tAM makhAvanIm / samIpagaganoddezasthito'pazyajjanAkulAm // 159 // dRSTvA ca tAn pazUn baddhAn samAzliSTo'nukampayA | avatIrNo makhakSoNIM jalpAkapathapaNDitaH // 160 // uvAceti ma~rutvaJca kiM prArabdhamidaM nRpa / hiMsanaM prANivargasya dvAraM durgatigAminAm // 161 // uvAcAsAvayaM vetti sarvazAstrArthakovidaH / Rtvig mama yadetena karmaNA prApyate phalam // 162 // matsara bhAvase rahita hokara vaha bar3I zAntise Aloka nagara meM indramAlinI nAmaka AryikAkI zaraNameM gayI aura unake pAsa bahuta bhArI saMvegase uttama ceSTAkI dhAraka AryikA ho gayI || 149 - 150 // 249 athAnantara - AkAzameM jRmbhaka nAmaka deva jAte the so unhoMne rodanAdi kriyAse rahita usa puNyAtmA bAlakako dekhA || 151 / / una dayAlu devoMne Adarase le jAkara usakA pAlana kiyA aura use rahasyasahita samasta zAstra par3hAye || 152 || vidvAn honepara usane AkAzagAminI vidyA prApta kI aura parama yauvana prApta kara atyanta dRr3ha aNuvrata dhAraNa kiye || 153 || usane cihnoMse pahacAnanevAlI mAtAke darzana kiye aura usakI prItise apane pitA nirgrantha guruke bhI darzana kara samyagdarzana dhAraNa kiyA || 154 || kSullakakA cAritra prApta kara vaha jaTArUpI mukuTako dhAraNa karatA huA avadvArake samAna ho gayA arthAt na gRhastha hI rahA aura na muni hI kintu una donoMke madhyakA ho gayA || 155 || vaha kandarpa kautkucya aura maukhayryyase adhika sneha rakhatA thA, kalaha dekhanekI sadA use icchA banI rahatI thI, vaha saMgItakA premI aura prabhAvazAlI thA || 156 || rAjAoM ke samUha usakA sammAna karate the, usake Agamana meM kabhI koI rukAvaTa nahIM karate the arthAt vaha rAjAoMke antaHpura Adi surakSita sthAnoMmeM bhI binA kisI rukAvaTake A-jA sakatA thA / aura nirantara kutUhaloMpara dRSTi DAlatA huA AkAza tathA pRthivImeM bhramaNa karatA rahatA thA || 157 || devoMne usakA pAlana-poSaNa kiyA thA isalie usakI saba ceSTAe~ devoMke samAna thIM / vaha devarSi nAmase prasiddha thA aura vidyAoMse prakAzamAn tathA AzcaryakArI thA || 158 // apanI icchAse saMcAra karatA huA vaha nArada kisI taraha rAjapura nagarakI yajJazAlA ke samIpa pahu~cA aura vahA~ pAsa hI AkAzameM khar3A hokara manuSyoMse bharI huI yajJabhUmiko dekhane lagA ||159 || vahA~ ba~dhe hue pazuoMko dekhakara vaha dayAse yukta ho yajJabhUmimeM utarA / vAda-vivAda karane meM vaha paNDita thA hI || 160 || usane rAjA marutvAn se kahA ki he rAjan ! tumane yaha kyA prArambha kara rakhA hai ? tumhArA yaha prANisamUhako hiMsAkA kAryaM durgatimeM jAnevAloMke lie dvArake samAna hai // 161 // isake uttarameM rAjAne kahA ki isa kAryase mujhe jo phala prApta hogA vaha samasta 1. sarahasyANyazeSataH ma., ba / 2. aNuvratAnAmiyam ANuvratI tAm / 3. vRDhAm ma / 4. na yatirna gRhasthaH kintu tayormadhyagataH avadvArasamaH / 5. kAndarpa -kha., ma. / 6. gItena vitto gItacuJcuH 'tena vittazcuJcupcaNapI' iti caJcupapratyayaH / gItacaJcuH ma., ka., kha., ba. 7. marutaJca ma. / 32 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe ojInaM tatosvAdIdaho mANavaka svayA / kimidaM prastutaM dRSTaM sarvajJairduHkhakAraNam // 163 // saMvartaH kupito'vocadaho'tyantavimUDhatA / yadatyantamasaMbaddhaM bhASase hetuvarjitam // 164 // bhavato yo mataH ko'pi sarvajJo rAgavarjitaH / vaiktRtvAdyupapattibhyo nAsAvevaM tathetaraH // 165 // azuddhaiH kartRbhiH proktaM vacanaM syAnmalImasam / anIdRzaM ca no kazcidupapatterabhAvataH // 166 // tasmAdakartRko vedaH pramANaM syAdatIndriye / varNatrayasya yajJe ca karma tena prakIrtitam // 167 // apUrvAkhyo dhruvo dharmo yAgena prakaTIkRtaH / prayacchati phalaM svarge manojJaviSayotthitam // 168 // antarvedi pazUnAM ca pratyavAyAya no vadhaH / zAstreNa codito yasmAdyAyAdyAgAdisevanam || 169|| pazUnAM ca vitAnArthaM kRtA sRSTiH svayaMbhuvA / tasmAttadarthasargANAM ko doSo vinipAtane / / 170 || ityukte nArado'vocadavaidyaM nikhilaM tvayA / bhASitaM zRNu durgranthabhAvanAdUSitAtmanA // 171 // yadi sarvaprakAro'pi sarvajJo nAsti sa tridhA / zabdArthabuddhibhedena svavAcA sthitito hatAH // 172 // atha zabdazca buddhizca vidyate'rthastu neSyate / naitrametattrayaM dRSTaM yasmAt sarvagavAdiSu || 173 || asatyarthe nitAntaM ca kurute kva padaM matiH / zabdo vA sa tathAbhUto vrajedvIvAgvyatikramam // 174 // 250 zAstroMkA artha jAnanemeM nipuNa yaha yAjaka (purohita) jAnatA hai || 162 || nAradane yAjakase kahA ki are bAlaka ! tUne yaha kyA prArambha kara rakhA hai ? sarvajJa bhagavAnne tere isa kAryako duHkhakA kAraNa dekhA haiM || 163 || nAradakI bAta suna saMvarta nAmaka yAjakane kupita hokara kahA ki aho, terI bar3I mUrkhatA hai jo isa taraha binA kisI hetuke atyanta asambaddha bAta bolatA hai || 164 || tumhArA jo yaha mata hai ki koI puruSa sarvajJa vItarAga hai so vaha sarvajJa vaktA Adi honese dUsare puruSa ke samAna sarvajJa vItarAga siddha nahIM hotA / kyoMki jo sarvajJa vItarAga hai vaha vaktA nahIM ho sakatA aura jo vaktA hai vaha sarvajJa vItarAga nahIM ho sakatA || 165 // azuddha arthAt rAga-dveSI manuSyoM ke dvArA kahe hue vacana malina hote haiM aura inase vilakSaNa koI sarvajJa hai nahIM, kyoMki usakA sAdhaka koI pramANa nahIM pAyA jAtA / isalie akartRka veda hI tIna varNoMke lie atIndriya padArtha ke viSaya meM pramANa hai / usImeM yajJa karmakA kathana kiyA hai / yajJake dvArA apUrva nAmaka dhruvadharmaM prakaTa hotA hai jo jIvako svarga meM iSTa viSayoMse utpanna phala pradAna karatA hai || 166-168 // vedI ke madhya pazuoM kA jo vadha hotA hai vaha pApakA kAraNa nahIM hai kyoMki usakA nirUpaNa zAstrameM kiyA gayA hai isalie nizcinta hokara yajJa Adi karanA cAhie || 169 || brahmAne pazuoM kI sRSTi yajJake lie hI kI hai isalie jo jisa kAryaMke lie race gaye haiM usa kAryaMke lie unakA vighAta karanemeM doSa nahIM hai | 170 // saMvartake itanA kaha cukanepara nAradane kahA ki tUne saba mithyA kahA hai / terI AtmA mithyA zAstroMkI bhAvanAse dUSita ho rahI hai isIlie tUne aisA kahA hai suna // 171 // tU kahatA hai ki sarvajJa nahIM hai so yadi sarvaM prakArake sarvajJakA abhAva hai to zabdasarvajJa, arthasarvajJa aura buddhisarvajJa isa prakAra sarvajJake tIna bheda tUne svayaM apane zabdoM dvArA kyoM kahe ? svavacanase hI tU bAdhita hotA hai || 172 // | yadi tU kahatA hai ki zabdasarvajJa aura buddhisarvajJa to hai para artha sarvajJa koI nahIM hai to yaha kahanA nahIM banatA kyoMki go Adi samasta padArthoM meM zabda, artha aura buddhi tInoM sAtha hI sAtha dekhe jAte haiM // 73 // | yadi padArthakA bilakula abhAva hai to usake binA buddhi aura zabda kahA~ TikeMge arthAt kisake Azrayase usa prakArako buddhi hogI aura usa prakAra zabda bolA jAvegA / aura usa prakArakA artha buddhi aura vacanake vyatikramako prApta ho I 1. hotAram / atijInaM ka, kha / atijInaM ma / 2. hotA / saMdhartA ma / 3. yatkRtvAdyupa ( ? ) / 4. syAdatIndriyaiH ma. / 5. yajJArtham / 6. kutsitam / 7. svavAcA sthAnato hatAH ma., svavAvAsthA hatotA kha. / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM parva 251 buddheH sarvajJa ityeSa vyavahAro guNAgataH / mukhyApekSo yathA caitre siMhazabdapravartanam // 175 // etena cAnumAnena pratijJeyaM virodhinI / amAvazca mamAtyantaM prasiddhiM na kvacid gataH // 176 // sarvajJaH sarvadukkvAso yasyaiSa mahimA bhuvi / divi brahmapure hyeSa 'vyomnAtmA supratiSThitaH // 177 // Agamena tavAnena visedhaM yAti saMgaraH / anekAnte ca sAdhye'rthe bhavesiddhaprasAdhakam // 178 // vaktRtvaM sarvathA'yuktaM na paraM pratiSidhyati / asiddhaM ca bhavet svasya syAdvAdena samAgatam // 179 // 'nAsAvabhimato'smAkaM vaktRtvAddevadattavat / ityAdyapi bhavesiddhaM viruddhaM sAdhanaM yataH // 180 // prajApatyAdimizcAyamupadezo na nishcyH| te'pyevamiti caitebhyo doSavAnAgamo bhavet // 181 // eka yo veda tena syAjjJAtaM sattAtmanAkhilam / ataH sAdhyavihIno'yaM dRSTAnto gaditastvayA // 182 // atha caikAntayuktoktidRSTAnto vo yatastataH / sAdhyasAdhanavaikalyamudAhArya 'sadharmaNi // 183 // zrutvA vastunyadRSTe ca pramANaM vedamAgatam / na samAzrayaNaM yuktaM hetoH sarvajJadUSaNe // 184 // jAyegA // 174 // buddhi meM jo sarvajJakA vyavahAra hotA hai vaha gauNa hai aura gauNa vyavahAra sadA mukhyakI apekSA karake pravRtta hotA hai| jisa prakAra caitrake lie siMha kahanA mukhya siMhakI apekSA rakhatA hai usI prakAra buddhisarvajJa vAstavika sarvajJakI apekSA rakhatA hai // 175 // isa prakAra isa anumAnase tumhArI 'sarvajJa nahIM hai' isa pratijJAmeM virodha AtA hai tathA hamAre matameM sarvathA abhAva mAnA nahIM gayA hai||176|| 'pRthivImeM jisakI mahimA vyApta hai aisA yaha sarvadarzI sarvajJa kahA~ rahatA hai' isa praznake uttarameM kahA gayA hai ki divya brahmapurameM AkAzake samAna nirmala AtmA supratiSThita hai // 177 // tumhAre isa Agamase bhI pratijJAvAkya virodhako prApta hotA hai| yadi sarvathA sarvajJakA abhAva hotA to tumhAre AgamameM usake sthAna Adiko carcA kyoM kI jAtI ? aura isa prakAra sAdhya arthake anekAnta ho jAnepara arthAt kathaMcit siddha ho jAnepara vaha hamAre lie siddhasAdhana hai kyoMki yahI to hama kahate haiM // 178 // sarvajJake abhAvameM tumane jo vaktRtva hetu diyA hai so vaktRtva tIna prakArakA hotA hai-sarvathAayuktavaktRtva, yukta vaktRtva aura sAmAnya vkttv| unameM se sarvathAayaktavaktatva to banatA nahIM, kyoMki prativAdIke prati vaha siddha nahIM hai| yadi syAdvAdasammata vaktRtva lete ho to tumhArA hetu asiddha ho jAtA hai, kyoMki isase nirdoSa vaktAko siddhi ho jAtI hai| dUsare Apake jaimini Adika vedArtha vaktA hama logoMko bhI iSTa nahIM haiN| vaktRtva hetuse devadattake samAna ve bhI sadoSa vaktA siddha hote haiM, isalie ApakA yaha vaktRtva hetu viruddha arthako siddha karanevAlA honese viruddha ho jAtA hai // 179-180 // tathA prajApati Adike dvArA diyA gayA yaha upadeza pramANa nahIM ho sakatA, kyoMki ve bhI devadattAdike samAna rAgI-dveSI hI haiM aura aise rAgI-dveSI puruSoMse jo Agama kahA jAvegA vaha bhI sadoSa hI hogA ataH nirdoSa AgamakA tumhAre yahA~ abhAva siddha hotA hai // 181 / / ekako jisane jAna liyA usane sadrUpase akhila padArtha jAna liye, ataH sarvajJake abhAvakI siddhi meM jo tumane dUsare puruSakA dRSTAnta diyA hai use tumane hI sAdhyavikala kaha diyA hai, kyoMki vaha cUMki ekako jAnatA hai isalie vaha sabako jAnatA hai isakI siddhi ho jAtI hai // 182 // dUsare tumhAre matase sarvathA yukta vacana bolanevAlA puruSa dRSTAnta rUpase hai nahIM, ataH Apako dRSTAntameM sAdhyake abhAvameM sAdhanakA abhAva dikhalAnA caahie| arthAt jisa prakAra Apa anvaya dRSTAntameM anvayavyApti karake ghaTita batalAte haiM usI prakAra vyatireka dRSTAntameM vyatirekavyApti bhI ghaTita karake batalAnI cAhie / tabhI sAdhyakI siddhi ho sakatI hai, anyathA nahIM // 183 / / tathA Apake yahA~ sunakara adRSTa vastuke 1. divyabrahmapure m.| 2. vyomAtmA m.| 3. AgamenAnumAnena kh.| 4. na zocati tato'smAkaM kh.| 5. tathaivamiti j.| 6. samiNi ma., ka., kha. / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe vaktRtvasya virodho vA sarvajJatvena kaH samam / sati sarvajJatAyoge vaktA hi sutarAM bhavet // 185 // yo na vetti sa kiM vakti varAko matidurvidhaH / vyatirekAvinAbhAvo bhAvAcca syAnna sAdhanam // 186 // svapakSo'yamavidyeyaM tathA 'rAgAdikaM malam / kSIyate'laM kvaciddhetordhAtu hemamalaM yathA // 187 // asmadAdimate 'dharmA apekSitaviparyayAH / dharmatvAdutpaladravye yathA nIlavizeSaNam // 188 // kartrabhAvazca vedasya yuktyabhAvAnna yujyate / kartRmatve tu saMsAdhye dRzyavaddhetusaMbhavaH // 189 // "yuktizca, kartRmAn vedaH padavAkyAdirUpataH / vidheya pratiSedhyArthayuktatvAnmaitrakAvyavat // 190 // brahmaprajApatiprAyaH puruSebhyazca saMbhavaH / zrUyate vedazAstrasya nApanetuM sa zakyate // 191 // syAtte matirna kartAraH pravaktAraH zruteH smRtAH / tathA nAma pravaktAro rAgadveSAdibhiryutAH // 192 // 252 viSayameM vedameM pramANatA AtI hai, ataH vaktRtva hetuke balase sarvaMjJake viSayameM dUSaNa upasthita karane meM isakA Azraya karanA ucita nahIM hai arthAt vedArthaMkA pratyakSa jJAna na honese usake balase sarvaMjJake abhAvakI siddhi nahIM kI jA sakatI // 184 // | phira thor3A vicAra to karo ki sarvajJatAke sAtha vaktRtvakA kyA virodha hai ? maiM to kahatA hU~ ki sarvajJatAkA suyoga milanepara yaha puruSa adhika vaktA apane Apa ho jAtA hai || 185 || jo becArA svayaM nahIM jAnatA hai vaha buddhikA daridra dUsaroMke lie kyA kaha sakatA hai ? arthAt kucha nahIM / isa prakAra vyatireka aura avinAbhAvakA abhAva honese vaha sAdhaka nahIM ho sakatA || 186 | | hamArA pakSa to yaha hai ki jisa prakAra ki suvarNAdika dhAtuoMkA mala kisI meM bilakula hI kSINa ho jAtA hai usI prakAra yaha avidyA arthAt ajJAna aura rAgAdika mala kAraNa pAkara kisI puruSameM atyanta kSINa ho jAte haiM / jisameM kSINa ho jAte haiM vahI sarvajJa kahalAne lagatA hai || 187|| hamAre siddhAnta se padArthoMke jo dharma arthAt vizeSaNa haiM ve apane se viruddha dharmakI apekSA avazya rakhate haiM jisa prakAra ki utpala Adike lie jo nIla vizeSaNa diyA jAtA hai usase yaha siddha hotA hai ki koI utpala aisA bhI hotA hai jo ki nola nahIM hai / isI prakAra puruSake lie jo Apake yahA~ asarvajJa vizeSaNa hai vaha siddha karatA hai ki koI puruSa aisA bhI hai jo asarvajJa nahIM hai arthAt sarvajJa hai / yathArthameM vizeSaNakI sArthakatA sambhava aura vyabhicAra rahate hI hotI hai jaisA ki anyatra kahA hai- 'sambhavavyabhicArAbhyAM syAdvizeSaNamarthavat / na zaityena na cauSNyena vahniH kvApi viziSyate // ' arthAt sambhava aura vyabhicArake kAraNa hI vizeSaNa sArthaka hotA hai / agni ke lie kahIM bhI zIta vizeSaNa nahIM diyA jAtA kyoMki vaha sambhava nahIM hai isI prakAra kahIM bhI uSNa vizeSaNa nahIM diyA jAtA kyoMki agni sarvatra uSNa hI hotI hai / isI prakAra tumhAre siddhAntAnusAra yadi puruSa asarvajJa hI hotA to usake lie asavaMjJa vizeSaNa denA nirarthaka thA / usakI sArthakatA tabhI hai jaba kisI puruSako sarvajJa mAnA jAve || 188|| 'vedakA koI kartA nahIM hai' yaha bAta yukti ke abhAvameM siddha nahIM hotI arthAt akartRtvako saMgati nahIM baiThatI jaba ki 'vedakA kartA hai' isa viSaya meM aneka hetu sambhava haiM / jisa prakAra dRzyamAna ghaTapaTAdi padArthaM sahetuka hote haiM usI prakAra 'veda sakartA hai' isa viSaya meM bhI aneka hetu sambhava haiM / / 189 || cU~ki veda pada aura vAkyAdi rUpa hai tathA vidheya aura pratiSedhya arthase yukta hai ataH kartRmAn hai, kisIke dvArA banAyA gayA hai| jisa prakAra maitrakA kAvya padavAkya rUpa honese kartRka hai usI prakAra veda bhI padavAkya rUpa honese sakartRka hai || 190 || isake sAtha lokameM yaha sunA jAtA hai ki vedakI utpatti brahmA tathA prajApati Adi puruSoMse huI hai so isa prasiddhikA dUra kiyA jAnA zakya nahIM hai || 191 || sambhavataH tumhArA yaha vicAra ho ki bahmA Adi veda 1. yAgAdikaM ma / 2. dharme ApekSita viparyayaH ma., kha., ba. / 3. yuktezca ma / yuktazca kha. / 4. kRtrimo kha. / 5. vidheyapratiSedhArthaM ma. / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM pavaM susarvajJAzca kiM kuryuranyathA granthadezanam | arthasya 'vAnyathAkhyAnaM pramANaM tanmataM yataH // 193 // cAturvidhyaM ca yajjAtyA tena yuktamahetukam / jJAnaM dehavizeSasya ne ca zlokAgnisaMbhavAt // 194 // dRzyate jAtibhedastu yatra tatrAsya saMbhavaH / manuSyahastivAleyagovA jiprabhRtau yathA // 195 // na ca jAtyantarasthena puruSeNa striyAM kvacit / kriyate garbhasaMbhUtirviprAdInAM tu jAyate // / 196 // azvAyAM rAsabhenAsti saMbhavo'syeti cenna saH / nitAntamanyajAtisthaH zaphAditanusAmyataH // 197 // yadi vA tadvadeva syAd dvayorvisadRzaH sutaH / nAtra dRSTaM tathA tasmAd guNairvarNavyavasthitiH // 198 // mukhAdisaMbhavazcApi brahmaNo yo'bhidhIyate / nirhetuH svagehe'sau zomate bhASamANakaH // 199 // RSizTaGgAdikAnAM ca mAnavAnAM prakIrtyate / brAhmaNyaM guNayogena na tu tadyonisaMbhavAt // 200 // bRhattvAd bhagavAn brahmA nAbheyastasya ye janAH / bhaktAH santastu pazyanti brAhmaNAste prakIrtitAH // 201 // kSatriyAstu kSatatrANAd vaizyAH zilpapravezanAt / zrutAt sadAgamAd ye tu drutAste zUdrasaMjJitAH // 202 // 253 kartA nahIM haiM kintu pravaktA arthAt pravacana karanevAle haiM to ve pravacanakartA Apake matase rAgadveSAdise yukta hI ThahareMge || 192|| aura yadi sarvajJa haiM to ve granthakA anyathA upadeza kaise deMge aura anyathA vyAkhyAna kaise kareMge, kyoMki sarvajJa honese unakA mata pramANa hai / isa prakAra vicAra karanepara sarvajJakI hI siddhi hotI hai // 193 // brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdrake bhedase jo jAtike cAra bheda haiM ve binA hetuke yuktisaMgata nahIM haiM / yadi kaho ki vedavAkya aura agnike saMskArase dUsarA janma honeke kAraNa unake dehavizeSakA jJAna hotA hai so yaha kahanA bhI yukta nahIM hai || 194|| hA~, jahA~-jahA~ jAti-bheda dekhA jAtA hai vahA~-vahA~ zarIra meM vizeSatA avazya pAyI jAtI hai jisa prakAra ki manuSya, hAthI, gadhA, gAya, ghor3A AdimeM pAyI jAtI hai || 195 || isake sivAya dUsarI bAta yaha hai ki anya jAtIya puruSake dvArA anya jAtIya strI meM garbhotpatti nahIM dekhI jAtI parantu brAhmaNAdika meM dekhI jAtI hai / isase siddha hai ki brAhmaNAdika meM jAtivaicitrya nahIM hai || 196 || isake uttarameM yadi tuma kaho ki gadheke dvArA ghor3ImeM garbhotpatti dekhI jAtI hai, isalie ukta yukti ThIka nahIM hai ? to aisA kahanA ucita nahIM hai kyoMki gadhA aura ghor3A donoM atyanta bhinna jAtIya nahIM hai kyoMki eka khura Adiko apekSA unake zarIrameM samAnatA pAyI jAtI hai // 197 // athavA donoMmeM bhinnajAtIyatA hI hai yadi aisA pakSa hai to donoMkI jo santAna hogI vaha visadRza hI hogI jaise ki gadhA aura ghor3Ike samAgamase jo santAna hogI vaha na ghor3A hI kahalAvegI aura na gadhA hI / kintu khaccara nAmakI dhAraka hogI kintu isa prakAra santAnakI visadRzatA brAhmaNAdimeM nahIM dekhI jAtI isase siddha hotA hai ki varNavyavasthA guNoMke AdhIna hai jAtike AdhIna nahIM hai ||198|| 'isake atirikta jo yaha kahA jAtA hai ki brAhmaNakI utpatti brahmA ke mukha se huI hai, kSatriyakI utpatti bhujAse huI hai, vaizyakI utpatti jaMghAse huI hai aura zUdrakI utpatti paira se huI hai so aisA hetuhIna kathana karanevAlA apane gharameM hI zobhA detA hai sarvatra nahIM || 199|| tathA RSizRMga Adi mAnavoMmeM jo brAhmaNatA kahI jAtI hai vaha guNoMke saMyogase kahI jAtI hai brAhmaNa yonimeM utpanna honese nahIM kahI jAtI || 200|| vAstavameM samasta guNoM ke vRddhigata honeke kAraNa bhagavAn RSabhadeva brahmA kahalAte haiM aura jo satpuruSa unake bhakta haiM ve brAhmaNa kahe jAte haiM ||201 // kSata arthAt vinAzase trANa arthAt rakSA karaneke kAraNa kSatriya kahalAte haiM, zilpa arthAt 1. cAnyathAkhyAnaM kha. / arthasyevAnyathAkhyAnaM ba / 2. tanmayaM ka., ba. 3. tatra ma. / 4. jJAnaM deha-ma. 'ja' jJAnadehasya zeSasya na ca - kha. / 5. na zlokasyAgnisaMbhavAt ka. / 6. jAtisthazaphAdi ma. 7. vRSabhajinendraH / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padamapurANe na jAtirgarhitA kAcidaguNAH kalyANakAraNam / vratasthamapi cANDAlaM taM devA brAhmaNaM vidaH // 20 // vidyAvinayasaMpanne brAhmaNe gavi hastini / zuni caiva zvapAke ca paNDitAH samadarzinaH // 20 // cAturvaNyaM yathAnyacca cANDAlAdivizeSaNam / sarvamAcArabhedena prasiddhiM bhuvane gatam // 205 / / apUrvAkhyazca dharmo na vyajyate yAgakarmaNA / nityatvAd vyomavad vyaktaranityo vA ghaTAdivat // 206 // phalaM rUpaparicchedaH pradIpavyaktyanantaram / dRSTaM yatheha cApUrvavyaktikAlaM phalaM bhavet // 207 // zAstreNa coditatvAcca vedImadhye pazorvadhaH / pratyavAyAya netyetadayuktaM yena tacchaNu / / 208 // vedAgamasya zAstratvamasiddhaM zAstramucyate / taddhi yanmAtRvacchAsti sarvasmai jagate hitam // 209 / / prAyazcittaM ca nirdoSe vaktuM karmaNi nocitam / atra tUktaM tato duSTaM taccedama bhidhIyate // 210 // rAjAnaM hantyasau somaM vIraM vA nAkavAsinAm / somena yo yajettasya dakSiNA dvAdazaM zatam // 21 // zodhayatyatra devAnAM zataM vIraM pratarpaNam / prANAnAM daza kurvanti yaikAdazyAtmanastu sA // 212 // dvAdazI dakSiNA yA tu dakSiNA saiva kevalam / itarAsAM ca doSANAM vyApAro vinivartane // 213 // vastunirmANa yA vyApArameM praveza karanese loga vaizya kahe jAte haiM aura zruta arthAt prazasta Agamase jo dUra rahate haiM ve zUdra kahalAte haiM // 202 / / koI bhI jAti nindanIya nahIM hai, guNa hI kalyANa karanevAle haiM / yahI kAraNa hai ki prata dhAraNa karanevAle cANDAlako bhI gaNadharAdi deva brAhmaNa kahate haiM / / 203 // vidyA aura vinayase sampanna brAhmaNa, gAya, hAthI, kuttA aura cANDAla Adike viSayameM jo samadarzI haiM ve paNDita kahalAte haiM athavA jo paNDitajana haiM ve ina sabameM samadarzI hote haiM // 204 / isa prakAra brAhmaNAdika cAra varNa aura cANDAla Adi vizeSaNoMkA jitanA anya varNana hai vaha saba AcArake bhedase ho saMsArameM prasiddhiko prApta huA hai // 205 // isake pUrva tumane kahA thA ki yajJase apUrva athavA adRSTa nAmakA dharma vyakta hotA hai so yaha kahanA ThIka nahIM hai kyoMki apUrva dharma to AkAzake samAna nitya hai vaha kaise vyakta hogA? aura yadi vyakta hotA hI hai to phira vaha nitya na rahakara ghaTAdike samAna anitya hogA // 206 / / jisa prakAra dIpakake vyakta honeke bAda rUpakA jJAna usakA phala hotA hai usI prakAra svargAdikI prAptirUpI phala bhI apUrvadharmake vyakta honeke bAda hI honA cAhie para aisA nahIM hai / / 207|| tumane kahA hai ki vedIke madhyameM pazuoMkA jo vadha hotA hai vaha zAstra nirUpita honese pApakA kAraNa nahIM hai so aisA kahanA ayukta hai usakA kAraNa suno / / 208 / / sarvaprathama to veda zAstra haiM yahI bAta asiddha hai kyoMki zAstra vaha kahalAtA hai jo mAtAke samAna samasta saMsArake lie hitakA upadeza de // 209 / / jo kArya nirdoSa hotA hai usameM prAyazcittakA nirUpaNa karanA ucita nahIM hai parantu isa yAjJika hiMsAmeM prAyazcitta kahA gayA hai isalie vaha sadoSa hai| usa prAyazcittakA kucha varNana yahAM kiyA jAtA hai / / 210 // jo somayajJameM soma arthAt candramAke pratIka rUpa soma latAse yajJa karatA hai jisakA tAtparya hotA hai ki vaha devoMke vIra soma rAjAkA hanana karatA hai usake isa yajJakI dakSiNA eka sau bAraha gau hai / / 21 / / ina eka sau bAraha dakSiNAoMmeM-se sau dakSiNAe~ devoMke vIra somakA zodhana karatI haiM, dasa dakSiNAeM prANoMkA tarpaNa karatI haiM, gyArahavIM dakSiNA AtmAke lie hai aura jo bArahavIM dakSiNA hai vaha kevala dakSiNA hI 1. -mavidhIyate ma. / 2. 'asmAka' somo rAjA' iti zrutyA vizeSaNavizeSyabhAvaH / 3. dvAdazA ka. / 'gavAM zataM dvAdazaM vA'tikrAmati' kA. zrI. 1012 / 10 / 'yathArambhaM dvAdaza dvAdazAyebhyaH SaT SaT dvitIyebhyazcatasrazcatasrastutIyebhyastisrastisra itrebhyH|' kAtyAyanazrautasUtra, 10 / 2 / 24 / 4. zubhA k.| Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM parva 255 'tayA ca yatpazurmAyumakRtorodavAhanA (?) / pAdAbhyAmenasastasmAdvizvasmAnmuJca vanalaH // 21 // evamAdi ca baDheva gaditaM doSanodanam / Agamena tato'nyena vyabhicAro'tra vidyate // 215 // pazomadhye vadho vedyAH pratyavAyAya kalpyate / tasya duHkhanimittatvAd yathA vyAdhakRto vadhaH // 216 // svayaMbhuvA ca lokasya sagoM neyarti satyatAm / vicAryamANametaddhi purANatRNadurbalam // 217 // kRtArtho yadyasau sRSTau tasyAM kiM syAtprayojanam / krIDeti cetkRtArtho'sau na bhavatyarbhako yathA // 218 // sAkSAdeva ratiM kasmAnna sRjet sa vinetaraiH / sRjato vAsya ke bhAvA bajeyuH karaNAditAm // 219 // kiMcopakAriNaH kecit kecidvAsyApakAriNaH / sukhinaH kurute kAMzcid yena kAzciJca duHkhinaH // 220 // atha naiva kRtArtho'sAvevaM tarhi sa nezvaraH / karmaNAM paratantratvAd yathA kazcid bhavadvidhaH // 221 // subuddhinarayatnotthasaMsthAnAH kamalAdayaH / viziSTAkArayuktatvAd rathavezmAdayo yathA // 222 // yadabuddhipUrvakA ete bhaviSyanti sa IzvaraH / ityetacca na samyaktvaM vrajatyekAntavAdinaH // 223 // hai| anya dakSiNAoMkA vyApAra to doSoMke nivAraNa karane meM hotA hai||212-213|| tathA pazu-yajJameM yadi pazu yajJake samaya zabda kare yA apane agale donoM pairoMse chAtI pITe to he anala ! tuma mujhe isase honevAle samasta doSase mukta karo // 214|| ityAdi rUpase jo doSoMke bahuta-se prAyazcitta kahe gaye haiM unake viSayameM anya Agamase prakRtameM virodha dikhAI detA hai / / 215 // jisa prakAra vyAdhake dvArA kiyA huA vadha duHkhakA kAraNa honese pApabandhakA nimitta hai usI prakAra vedoke bIcameM pazukA jo vadha hotA hai vaha bhI use duHkhakA kAraNa honese pApabandhakA hI nimitta hai // 216 / / 'brahmAke dvArA lokakI sRSTi huI hai' yaha kahanA bhI satya nahIM hai kyoMki vicAra karanepara aisA kathana jIrNatRNake samAna nissAra jAna par3atA hai // 217 / / hama pUchate haiM ki jaba brahmA kRtakRtya hai to use sRSTikI racanA karanese kyA prayojana hai ? kaho ki krIr3Avaza vaha sRSTikI racanA karatA hai to phira kRtakRtya kahA~ rahA ? jisa prakAra krIDAkA abhilASo bAlaka akRta-kRtya hai usI prakAra krIr3AkA abhilASI brahmA bhI akRtakRtya kahalAyegA // 218 // phira brahmA anya padArthoMke binA svayaM hI ratiko kyoM nahIM prApta ho jAtA ? jisase sRSTi nirmANakI kalpanA karanI pdd'ii| isake sivAya eka prazna yaha bhI uThatA hai ki jaba brahmA sRSTikI racanA karatA hai to isake sahAyaka karaNa, adhikaraNa Adi kauna-se padArtha haiM ? // 219 // phira saMsArameM saba loga eka sadRza nahIM haiM, koI sukhI dekhe jAte haiM aura koI duHkhI dekhe jAte haiN| isase yaha mAnanA par3egA ki koI loga to brahmAke upakArI haiM aura koI apakArI haiN| jo upakArI haiM unheM yaha sukhI karatA hai aura koI apakArI haiM unheM yaha duHkhI karatA hai / / 220 // ___ isa saba visaMvAdase bacaneke lie yadi yaha mAnA jAye ki Izvara kRtakRtya nahIM hai to vaha karmoke paratantra hone ke kAraNa Izvara nahIM kahalAvegA jisa prakAra ki Apa karmoke paratantra honeke kAraNa Izvara nahIM haiM / / 221 / / jisa prakAra ratha, makAna Adi padArtha viziSTa AkArase sahita honeke kAraNa kisI buddhimAn manuSyake prayatnase nirmita mAne jAte haiM usI prakAra kamala Adi padArtha bhI viziSTa AkArase yukta honeke kAraNa kisI buddhimAn manuSyake prayatnase racita honA caahie| "jisakI buddhise ina sabakI racanA hotI hai vahI Izvara hai" isa anumAnase sRSTikartA IzvarakI siddhi hotI hai so yaha kahanA ThIka nahIM hai kyoMki ekAntavAdIkA ukta anumAna samIcInatAko prApta 1. tathApi kh.| 2. mAya m.| 3. muzcAtanala: m.| 4. nala k.| 'yatpazurmAyumakRtoro vA padbhirAhate / agnirmA tasmAdenaso vizvAn muJcatva hasaH / ( kAtyAyana zrautasUtra 25 / 9 / 13) / 5. ca naiva kha. / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 padmapurANe subuddhinarayatnotthAH sarvathA na rathAdayaH / vyavasthitaM yatastatra dravyaM caivopajanyate // 224 // klezAdiyuktatA cAsya vyaznute takSakAdivat / nAmakarma ca maivaM syAdIzvaro yastvayeSyate // 225 // viziSTAkArasaMbaddhamIzvarasya punarvapuH / IzvarAntarayasnotthamiSyate'to na nizcayaH // 226 // aparezvarayatnotthamathaitadapi kalpyate / satyevamanavasthA syAnna ca svasyAbhisarjanam // 227 // zarIramatha naivAsya vidyate naiSa sarjakaH / amUrtasvAd yathAkAzaM takSavad vA savigrahaH // 228 // yajanArtha ca sRSTAnAM pazUnAM vAhanAdikam / kriyamANaM viruddha yeta taddhi steyaM prakalpyate // 229 // sataH karmabhirevedaM rAgAdibhirupArjitaiH / vaicitryaM vyaznute vizvamanAdau bhavasAgare // 230 // karma kiM pUrvamAhosviccharIramiti nedRzaH / yuktaH prazno bhave'nAdau bIjapAdapayoryathA // 231 // anto'pi tarhi na syAccattama bIjavinAzataH / dRSTvA hi pAdapodbhuterasaMbhUtiridaM tathA // 232 // tasmAd dviSTena kenApi prANinA pApakarmaNA / kugrantharacanAM kRtvA yajJakarma pravartitam // 233 // saMprApto'si kule janma buddhimAnasi mAnavaH / nivartasva tataH pApAdetasmAd vyAdhakarmaNaH // 23 // yadi prANivadhaH svargasaMprAptau kAraNaM bhavet / tataH zUnyo bhavedeSa loko'lpaireva vAsaraiH // 235 // nahIM hai // 222-223 // vicAra karanepara jAna par3atA hai ki ratha Adi jitane padArtha haiM ve saba ekAntase buddhimAn manuSyake prayatnase hI utpanna hote haiM aisI bAta nahIM hai| kyoMki ratha Adi vastuoMmeM jo lakar3I Adi padArtha avasthita hai vahI rathAdirUpa utpanna hotA hai / / 224 // jisa prakAra ratha Adike banAnemeM bar3haI Adiko kleza uThAnA par3atA hai usI prakAra Izvarako bhI sRSTike banAnemeM kleza uThAnA par3atA hogaa| isa taraha usake sukhI honemeM bAdhA pratIta hotI hai| yathArthameM tuma jise Izvara kahate ho vaha nAma kama hai / / 225 // eka prazna yaha bhI uThatA hai ki Izvara sazarIra hai yA azarIra ? yadi azarIra hai to usase mUrtika padArthoMkA nirmANa sambhava nahIM hai| yadi sazarIra hai to usakA vaha viziSTAkAravAlA zarIra kisake dvArA racA gayA hai ? yadi svayaM racA gayA hai to phira dUsare padArtha svayaM kyoM nahIM race jAte ? yadi yaha mAnA jAya ki vaha dUsare Izvarake yatnase racA gayA hai to phira yaha prazna upasthita hogA ki usa dUsare IzvarakA zarIra kisane racA? isa taraha anavasthA doSa utpanna hogaa| isa visaMvAdase bacane ke lie yadi yaha mAnA jAye ki Izvarake zarIra hai hI nahIM to phira amUrtika honese vaha sRSTikA racayitA kaise hogA ? jisa prakAra amUrtika honese AkAza sRSTikA kartA nahIM hai usI prakAra amUrtika honese Izvara bhI sRSTikA kartA nahIM ho sktaa| yadi bar3haIke samAna Izvarako kartA mAnA jAye to vaha sazarIra hogA na ki azarIra // 226-228 / aura tumane jo kahA ki brahmAne pazuoMkI sRSTi yajJake lie hI kI hai so yadi yaha satya hai to phira pazuoMse bojhA DhonA Adi kAma kyoM liyA jAtA? isameM virodha AtA hai virodha hI nahIM yaha to corI kahalAvegI // 229 // isase yaha siddha hotA hai ki rAgAdi bhAvoMse upArjita karmoMke kAraNa hI samasta loga anAdi saMsArasAgarameM vicitra dazAkA anubhava karate haiM // 230 // karma pahale hotA hai ki zarIra pahale hotA hai ? aisA prazna karanA ThIka nahIM hai kyoMki ina donoMkA sambandha bIja aura vRkSake samAna anAdi kAlase calA A rahA hai // 231 // karma aura zarIrakA sambandha anAdi hai isalie isakA kabhI anta nahIM hogA aisA kahanA bhI ucita nahIM hai kyoMki jisa prakAra bIjake naSTa ho jAnese vRkSakI utpattikA abhAva dekhA jAtA hai usI prakAra karmake naSTa honese zarIrakA abhAva bhI dekhA jAtA hai / / 232 / / isalie pApa kArya karanevAle kisI dveSI puruSane khoTe zAstrakI racanA kara isa yajJa kAryako pracalita kiyA hai / / 233 / / tuma ucca kulameM utpanna hue ho aura buddhimAn manuSya ho isalie zikAriyoMke kAryake samAna isa pApa kAryase virata hoo // 234 // yadi prANiyoMkA vadha svargaprAptikA kAraNa hotA to thor3e hI dinoMmeM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM parva 257 prAptena vApi kiM tena cyutiryasmAt punarbhavet / duHkhena ca samAsaktaM sukhaM svalpaM ca bAhya jam // 236 // yadi prANivadhAd brahmalokaM gacchanti mAnavAH / tasyAnumananAt kasmAt patito narake vasuH // 237 // uttiSTha bho vaso svarga vrajeti kRtanisvanaiH / sUtrakaNThairdurAcAraiH svaparAzubhakAribhiH // 238 // svapakSAnumatiprIteruqhuSyAdyApi yadvijaiH / AhutiH kSipyate vahnau nitAntaM krUramAnasaiH // 239 / / piSTenApi pazu kRtvA nighnanto narakaM gatAH / saMkalpAdazubhAt kaiva kathetarapazorvadhe // 240 // yajJakalpanayA naiva kiMcidasti prayojanam / athApi syAttathApyevaM na kartavyA budhottamaiH // 241 // yajamAno bhavedAtmA zarIraMtu vitadikA / puroDAzastu saMtoSaH parityAgastathA haviH // 242 / / mUrdhajA eva darmANi dakSiNA prANirakSaNam / prANAyAmaH sitaM dhyAnaM yasya siddhapadaM phalam // 243 / satyaM yUpastapo vahnirmAnasaM capalaM pazuH / samidhazca hRSIkANi dharmayajJo'yamucyate // 244 / / yajJena kriyate tRptirdevAnAmiti cenmatiH / tanna teSAM yato'styeva divyamannaM yathepsitam // 245 / / sparzato rasato rUpAdagandhAdyeSAM manoharam / annamasti kimetena teSAM mAMsAdivastunA // 246 // zukrazoNitasaMbhUtamamedhyaM kRmisaMbhavam / durgandhadarzanaM mAMsaM bhakSayanti kathaM surAH // 247 // trayo'gnayo vapuSyeva jJAnadarzanajATharAH / dakSiNAgnyAdivijJAnaM kArya teSveva sUribhiH // 248 // yaha saMsAra zUnya ho jAtA // 235 / / aura phira usa svargake prApta honese bhI kyA lAbha hai ? jisase phira cyuta honA par3atA hai| yathArthameM bAhya padArthoM se jo sukha utpanna hotA hai vaha duHkhase milA huA tathA parimANameM thor3A hotA hai / / 236 // yadi prANiyoMkA vadha karanese manuSya svarga jAte haiM to phira prANivadhakI anumati mAtrase vasu narakameM kyoM par3A ? ||237 // vasu naraka gayA hai isameM pramANa yaha hai ki durAcArI, nija aura parakA akalyANa karanevAle duSTacetA brAhmaNa, apane pakSake samarthanase prasanna ho Aja bhI 'he vaso ! uTho, svarga jAo' isa prakAra jora-jorase cillAte hue agnimeM Ahuti DAlate haiN| yadi vasu naraka nahIM gayA hotA to ukta mantra dvArA Ahuti denekI kyA AvazyakatA thI? // 238-239|| cUrNake dvArA pazu banAkara usakA ghAta karanevAle loga bhI naraka gaye haiM phira azubha saMkalpase sAkSAt anya pazuke vadha karanevAle logoMkI to kathA hI kyA hai ? // 240 / / prathama to yajJako kalpanAse koI prayojana nahIM hai arthAt yajJakI kalpanA karanA hI vyartha hai dUsare yadi kalpanA karanA hI hai to vidvAnoMko isa prakArake hiMsAyajJa kI kalpanA nahIM karanI cAhie / / 241 // unheM dharmayajJa hI karanA caahie| AtmA yajamAna hai, zarIra vedI hai, santoSa sAkalya hai, tyAga homa hai, mastakake bAla kuzA haiM, prANiyoMkI rakSA dakSiNA hai, zukladhyAna prANAyAma hai, siddhapadakI prApti honA phala hai, satya bolanA stambha hai, tapa agni hai, caMcala mana paza hai aura indriyA~ samidhAe~ haiN| ina sabase yajJa karanA cAhie yahI dharmayajJa kahalAtA hai / / 242-244 // ___ yajJase devoMkI tRpti hotI hai yadi aisA tumhArA khyAla hai to yaha ThIka nahIM hai kyoMki devoMko to manacAhA divya anna upalabdha hai // 245 / / jinheM sparza, rasa, gandha aura rUpakI apekSA manohara-AhAra prApta hotA hai unheM isa mAMsAdi ghaNita vastase kyA prayojana hai ? // 2 raja aura vIryase utpanna hai, apavitra hai, kIr3oMkA utpattisthAna hai tathA jisakI gandha aura rUpa donoM hI atyanta kutsita haiM aise mAMsako deva loga kisa prakAra khAte haiM arthAt kisI prakAra nahIM khAte / / 247 / / jJAnAgni, darzanAgni aura jaTharAgni isa taraha tIna agniyA~ zarIrameM sadA vidyamAna rahatI haiM; vidvAnoMko unhIMmeM dakSiNAgni, gArhapatyAgni aura AhavanIyAgni ina tIna 1. -mataprItai ma. / 2. zarIrastu vitardikaH ma. / 3. yUpastato ba. / 4. tatra m.| 5. yathekSitam ma. / Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe surA yadi hutenAgnau tRptiM yAnti bubhukSitAH / svato nAma tato devAstRptiM kimiti nAgatAH / / 249|| brahmalokAtkilAgatya durgandhaM yonijaM vapuH / cakhAda dhvAGkSagomAyusArameyasamo bhavet // 250 // lAlAklinne mukhe kSiptaM kathaM vAnnaM dvijAtibhiH / viTpUrNakukSisaMprAptaM tarpayet svargavAsinaH || 251 // evaM tato gantaM tamanekAntadivAkaram / devarSitejasA dIptaM zAstrArthajJAnajanmanA / / 252 / / RtvikparAjayodbhUtakrodhasaMbhArakampitAH / vedArthAbhyasanAtyantadayAnirmuktamAnasAH || 253 // AzIviSasamAzeSadRSTatArakalocanAH / AvRtya sarvataH kSubdhAH kRtvA kalakalaM mahat // 254 // baddhvA parikaraM pApAH sUtrakaNThAH samuddhatAH / hastapAdAdimirhantuM vAyasA iva kauzikam // 255 // nArado'pi tataH kazcinmuSTimudgaratADanaiH / pANinirghAtapAtaizca kAMzcidanyAn yathAgatAn / / 256 / / zastrAyamANairniHzeSairgAtraireva suduHsahaiH / dvijAn javAna kurvANo recakaM bhramaNaM bahUn // 257 // atha ghnan sa cirAkhinnaH krUrairbahubhirAvRtaH / gRhItaH sarvagAtreSu bhaJjannAkulatAM parAm / / 258 / / pakSIva nibiDaM baddhaH pAzakairatiduHkhitaH / viyadutpatanAzaktaH saMprAptaH prANasaMzayam || 259|| etasminnantare dUto dAzavaktraH samAgataH / hanyamAnamimaM dRSTvA pratyabhijJAya nAradam // 260 // nivRtya tvarayAtyantamevaM rAvaNamabravIt / yasyAntikaM mahArAja dUto'haM preSitastvayA || 261 // 258 agniyoMkI sthApanA karanA cAhie || 248 || yadi bhUkhe deva homa kiye gaye padArtha se tRptiko prApta hote haiM to ve svayaM hI kyoM nahIM tRptiko prApta ho jAte, manuSyoMke homako mAdhyama kyoM banAte haiM ? ||249|| jo deva brahmalokase Akara yonise utpanna honevAle durgandhayukta zarIrako khAtA hai vaha kaue, zRgAla aura kutte ke samAna hai || 250|| isake sivAya tuma zrAddhatarpaNa Adike dvArA mRta vyaktiyoMkI tRpti mAnate ho so jarA vicAra to karo / brAhmaNa loga lArase bhIge hue apane mukhameM jo anna rakhate haiM vaha malase bhare peTameM jAkara pahu~catA hai / aisA anna svargavAsI devatAoMko tRpta kaise karatA hogA ? || 251 // isa prakAra zAstroMke arthajJAnase utpanna, devarSike tejase dedIpyamAna, ukta kathana karate hue nAradajI anekAntake sUrya ke samAna jAna par3ate the || 252 || brAhmaNoMne unheM saba orase ghera liyA / usa samaya ve brAhmaNa yAjakakI parAjayase utpanna krodhake bhArase kampita the, vedArthakA abhyAsa karaneke kAraNa unake hRdaya dayAse rahita the || 253 || sarpa ke samAna unakI A~khoMkI putaliyA~ sabako dikha rahI thIM aura kSubhita ho saba orase bar3A bhArI kala-kala kara rahe the || 254 || ve saba brAhmaNa kamara kasakara hastapAdAdikase nAradako mAraneke lie ThIka usI taraha taiyAra ho gaye jisa prakAra ki kaue ullUko mArane ke lie taiyAra ho jAte haiM || 255|| tadanantara nArada bhI unameM se kitane hI logoMko muTThiyoMrUpI mudgaroMkI mArase aura kitane hI logoMko er3IrUpI vajrapAtase mArane lagA ||256|| usa samaya nArada ke samasta avayava atyanta duHsaha zastroMke samAna jAna par3ate the / una sabase usane ghUma-ghUmakara bahuta-se brAhmaNoMko mArA || 257 // athAnantara cirakAla taka brAhmaNoMko mAratA huA khedakhinna ho gayA / use bahuta-se duSTa brAhmaNoMne ghera liyA, ve use samasta zarIra meM mArane lage jisase vaha parama AkulatAko prApta huA || 258 || jisa prakAra jAlase kasakara ba~dhA pakSI atyanta dukhI ho jAtA hai aura AkAzameM ur3ane meM asamartha hotA huA prANoMke saMzayako prApta hotA hai ThIka vahI dazA usa samaya nAradakI thI || 259|| isI bIca meM rAvaNakA dUta A rahA thA so usane piTate hue nAradako dekhakara pahacAna liyA || 260 | usane zIghra hI lauTakara rAvaNa se isa prakAra kahA ki he mahArAja ! mujha dUtako Apane jisake pAsa bhejA thA vaha akelA hI rAjAke dekhate hue bahuta-se duSTa brAhmaNoMke dvArA usa 1. zveto ma / sveno ka. / sveto ba / 2. rAvaNa sambandhI | Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM parva 251 rAjJaH pazyata evAsya nArado bahubhirdvijaiH / ekAkI hanyate krUraiH zalabhairiva pannagaH // 262 // azaktastatra rAjAnamahaM dRSTvA bhayArditaH / nivedayitumAyAto vRttAntamiti dAruNam // 263 // tamudantaM tataH zrutvA rAvaNaH kopamAgataH / 'vitAnadharaNI gantuM pravRtto javivAhanaH // 164 // samIraraMhasazcAsya puraH saMprasthitA narAH / parivAravinirmuktakhaDgAH sUtkAramAsitAH // 265 // nimeSeNa makhakSoNI prAptA darzanamAtrataH / vyamocayan dayAyuktA nAradaM zatrupaJjarAta // 266 // nistriMzanaravRndaizca rakSitA pazusaMhatiH / mocitA taiH sahuMkAraM cakSunikSepamAtrataH // 267 // bhajyabhAnastato yUpaistADyamAnaijiAtibhiH / pazubhirmucyamAnazca jAtaM sAMrAviNaM mahat // 268 // abrahmaNyakRtArAvAstADyante tAvadekazaH / yAvannipatitA bhUmau vizve nispandavigrahAH // 269 // bhaTaizca ' 'paryacodyanta yayA' vo duHkhamapriyam / sukhaM ca dayitaM tadvatpazUnAmapi dRzyatAm // 27 // yathA hi jIvitaM kAntaM trailokyasyApi bhaavtH| bhavatAt sarvajantUnAmiyameva 'vyavasthitiH // 271 // mavatAM tADyamAnAnAM kaSTA tAvadiyaM vyathA / zastrarvizasyamAnAnAM pazUnAM tu kimucyatAm // 272 // duSkRtasyAdhunA pApAH sahadhvaM phalamAgatam / yena no punarapyevaM kurudhvaM puruSAdhamAH // 273 / / sutrAmApi samaM devairyadyAyAti tathApi na / asmatsvAmini vaH Rddha jAyate parirakSaNam // 274 / / azvairmataGgajaistatsthai rathasthairgaganasthitaiH / bhUmisthaiH puruSairastrairAhanyante dvijAtayaH // 275 / / taraha mArA jA rahA hai jisa prakAra ki bahuta-se duSTa pataMge kisI sA~pako mArate haiM / / 261-262 / / maiM zaktihIna thA aura rAjAko vahA~ dekha bhayase pIr3ita ho gayA isalie yaha dAruNa vRttAnta Apase kahaneke lie daur3A AyA hU~ // 263 / / yaha samAcAra sunate hI rAvaNa krodhako prApta huA aura vegazAlI vAhanapara savAra ho yajJabhUmimeM jAneke lie tatpara huA // 264 // vAyuke samAna jinakA vega thA, jo myAnoMse nikalI huI naMgI talavAreM hAthameM liye the aura sU-sU zabdase suzobhita the aise rAvaNake sipAhI pahale hI cala diye the // 265 / / ve pala-bharameM yajJabhUmimeM jA pahu~ce / vahA~ jAkara una dayAlu puruSoMne dRSTimAtrase nAradako zatrurUpI piMjar3ese mukta karA diyA // 266 / / krUra manuSya jisa pazuoMke jhuNDakI rakSA kara rahe the use unhoMne A~khake izAre mAtrase chur3avA diyA / / 267 // yajJake khambhe toDa DAle, brAhmaNoMko piTAI lagAyI aura pazaoMko bandhanase chor3a diyaa| ina saba kAraNoMse vahA~ bar3A bhArI kolAhala maca gayA / / 268 // 'abrahmaNyaM' 'abrahmaNyaM' kI raTa lagAnevAle eka-eka brAhmaNako itanA pITA ki jabataka ve nizceSTa zarIra hokara bhUmipara gira na par3e tabataka pITate hI gaye // 269|| rAvaNake yoddhAoMne una brAhmaNoMse pUchA ki jisa prakAra Apa logoMko duHkha apriya lagatA hai aura sukha priya jAna par3atA hai usI taraha ina pazuoMko bhI lagatA hogA / / 270 / / jisa prakAra tIna lokake samasta jIvoMko hRdayase apanA jIvana acchA lagatA hai usI prakAra ina samasta jantuoMkI bhI vyavasthA jAnanI cAhie // 271 / / Apa logoMko jo piTAI lagI hai usase Apa logoMkI yaha kaSTakArI avasthA huI hai phira zastroMse mAre gaye pazuoMkI kyA dazA hotI hogI so Apa ho kahA~ / / 272 / / ara pApo noca puruSI ! isa samaya tumhAre pApakA jA phala prApta huA hai usa sahana karo jisase phira aisA na karoge // 273 / / devoMke sAtha indra bhI yahA~ A jAye to bhI hamAre svAmIke kupita rahate tuma logoMkI rakSA nahIM ho sakatI // 274 // hAthI, ghor3e, ratha, AkAza aura pRthivIpara jo bhI jahA~ sthita thA vaha vahIMse zastroM dvArA brAhmaNoMko mAra rahA thA // 275 / / 1. pazyataH sataH / 2. yajJabhUmim / 3. kozabahirgatakRpANAH / 4. ........bhAsinaH m.| 5. vimocayan ma. / 6. dayAyukto m.| 7. vadhAya dhutA rakSitAH pazusaMhatIH m.| 8. mocitAstaiH m.| 9. kalakalam / 10. viprAH ma., b.| 11. paryavocyanta k.| 12. yuSmAkam / 13. priyam / 14. bhavatAM ka., kha., ba, ma.. 15 -jantUnAM niyame ca vyavasthitiH kha. / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 padmapurANe abrahmaNyamaho rAjan hA mAtaryajJapAlaye' / jIvAmi muJca mAM naivaM kariSyAmi punarbhaTAH / / 276 // evaMvidhamalaM dInaM vilapanto viceSTitam / gaNDapadA iva prAptAH samatADyanta te bhaTaiH // 277 // hanyamAnaM tato dRSTvA sUtrakaNThakadambakam / sahasrakiraNagrAhamityavocata nAradaH // 278 / / kalyANamastu te rAjan yenAhaM mocitastvayA / hanyamAna imaiAdhaH sUtrakaNThairdurAtmamiH // 279 / / avazyamevametena bhavitavyaM yatastataH / kuvaiteSAM dayAM kSudrA jIvantu priyajIvitAH // 28.0 // jJAtaM kiM na tathotpannAH kupAkhaNDA yathA nRpa / zRNvasyAmavasarpiNyAM turIyasamayAgame // 28 // RSabho nAma vikhyAto babhUva trijagannataH / kRtvA kRtayugaM yena kalAnAM kalpitaM zatam // 282 // jAtamAtrazca yo devairnItvA mandaramastakam / kSIrodavAriNA tuSTairabhiSikto mahAdyutiH // 283 / / RSabhasya vibhordivyaM caritaM pApanodanam / sthitaM lokatrayaM vyApya purANaM' na zrutaM tvayA // 28 // bhartA babhUva kaumAraH sa bhuvo bhUtavatsalaH / guNAMstasya kSamo vaktuM na surendro'pi vistarAt // 285 // udvahantIM stanau tuGgo vindhyaprAleyaparvatau / AryadezamukhI ramyAM'nagarIvalayairyutAm // 286 / / abdhikAJcIguNAM nIlasatkAnanaziroruhAm / nAnAratakRtacchAyAmatyantapravaNAM satIm // 287 / / yaH parityajya bhUbhAryAM mumukSurbhavasaMkaTam / pratipede vizuddhAtmA zrAmaNyaM jagate hitam // 288 / aura brAhmaNa cillA rahe the ki 'abrahmaNyam' bar3A anartha huaa| he rAjan ! he mAtA yajJapAli ! hamArI rakSA kro| he yoddhAo! hama jIvita raha sakeM isalie chor3a do, aba aisA nahIM kareMge' // 276 / / isa prakAra dInatAke sAtha atyanta vilApa karate hue ve brAhmaNa keMcue-jaisI dazAko prApta the phira bhI rAvaNake yoddhA unheM pITate jAte the // 277 // tadanantara brAhmaNoMke samUhako piTatA dekha nAradane rAvaNase isa prakAra kahA // 278|| ki he rAjan ! tumhArA kalyANa ho| maiM ina duSTa zikArI brAhmaNoMke dvArA mArA jA rahA thA jo Apane mujhe inase chur3AyA // 279 / / yaha kArya cU~ki aisA hI honA thA so huA aba inapara dayA kro| ye kSudra jIva jIvita raha sakeM aisA karo, apanA jIvana inheM priya hai // 280|| he rAjan ! ina kupAkhaNDiyoMkI utpatti kisa prakAra huI hai ? yaha kyA Apa nahIM jAnate haiN| acchA suno maiM kahatA huuN| isa avasarpiNI yugakA jaba cauthA kAla AnevAlA thA taba bhagavAn RSabhadeva tIrthaMkara hue| tInoM lokoMke jIva unheM namaskAra karate the| unhoMne kRtayugakI vyavasthA kara saikar3oM kalAoMkA pracAra kiyA // 281-282 / / jisa samaya RSabhadeva utpanna hue the usI samaya devoMne sumeru parvatake mastakapara le jAkara santuSTa ho kSIrasAgarake jalase unakA abhiSeka kiyA thaa| ve mahAkAntike dhAraka the // 283 // bhagavAn RSabhadevakA pApApahArI caritra tInoM lokoMmeM vyApta hokara sthita hai kyA tumane unakA purANa nahIM sunA? // 284 / / prANiyoMke sAtha sneha karanevAle bhagavAn RSabhadeva kumAra-kAlake bAda isa pRthvIke svAmI hue the| unake guNa itane adhika the ki indra bhI unakA vistArake sAtha varNana karane meM samartha nahIM thA // 285 / / jaba unheM vairAgya AyA aura ve saMsArarUpI saMkaTako chor3anekI icchA karane lage taba jo vindhyAcala aura himAcalarUpI unnata stanoMko dhAraNa kara rahI thI, Arya deza hI jisakA mukha thA, jo nagarIrUpI caDiyoMse yukta hokara bahata manohara jAna par3atI thI, samadra hI jisakI karadhanI thI, hare bhare vana jisake sirake bAla the, nAnA ratnoMse jisakI kAnti bar3ha rahI thI aura jo atyanta nipuNa thI aisI pRthivIrUpI strIko chor3akara unhoMne vizuddhAtmA ho jagatke lie hitakArI munipada 1. pAlaye ma. / 2. jIvaM vimuJca mA naiva kha. / 3. viprasamUham / 4. rAvaNam / 5. apANinIya eSa prayogaH / 6. kuru + etessaaN| 7. jJAnaM m.| 8. caturthakAlAgame / 9. trijagatonnataH (?) m.| 10. mandira -ma. / sumeruzikharam / 11. purANAM ma. / 12. nagarI vly-m.| Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM pa sthito varSasahasraM ca vajrAGgo sthirayogabhRt / pralambitamahAbAhuH prAptabhUmijaTAcayaH // 289 // svAminazcAnurAgeNa gRhItograparISahaiH / kacchAdyairnagnatA muktA valkalAdisamAzritam // 290 // ajJAta paramArthaistaiH kSudhAdiparipIDitaiH / phalAdyAhArasaMtuSTaiH praNItAstApasAdayaH // 291 // RSabhasya tu saMjAtaM kevalaM sarvabhAsanam / mahAnyagrodhavRkSasya sthitasyAsannagocare // 292 // tatpradeze kRtA devaistasmin kAle vibhoryataH / pUjA tenaiva mArgeNa loko'dyApi pravartate // 293 // pratimAzca suraistasya tasmindeze sumAnasaiH / sthApitA ramyacaityeSu manujaizca mahotsabaiH // 294 // bharatenAsya putreNa sRSTA ye cakravartinA / purA marIcinA ye ca pramAdasmayayogataH // 295 // visarpaNamime sUtrakaNThastu bhuvane gatAH / prANinAM duHkhadA yadvatsalile viSabindavaH // 296 // 'udvRttakuhukA cArairbahudembhaiH kuliGgakaH / pracaNDadaNDairatyantaM tairidaM mohitaM jagat // 297 // jAtaM zazvatpravRttAtikrUrakarmatamazcitam / pranaSTasukRtAlokaM sAdhvasatkAratatparam // 298 // ekaviMzativArAn ye nidhanaM prApitAH kSitau / subhUmacakriNA prAptA na nitAntamabhAvatAm // 299 // te kathaM vada zAmyante tvayA viprA dazAnana / upazAmyAnayA kiMcinna kRtyaM prANihiMsayA // 300 // jinairapi kRtaM naitatsarvajJairniH kumArgakam / jagat kimuta zakyeta kartumasmadvidhairjanaiH // 301 // dhAraNa kiyA thA ||286-288 / / unakA zarIra vajramaya thA, ve sthira yogako dhAraNa kara eka hajAra varSaM taka khar3e rhe| unakI bar3I-bar3I bhujAe~ nIce kI ora laTaka rahI thIM aura jaTAoM kA samUha pRthivoko chU rahA thA || 289 || svAmIke anurAgase kaccha Adi cAra hajAra rAjAoMne bhI unake sAtha nagna vrata dhAraNa kiyA thA parantu kaThina parISahoMse pIr3ita hokara antameM unhoMne vaha vrata chor3a diyA aura valkala Adi dhAraNa kara liye || 290 || paramArthako nahIM jAnanevAle una rAjAoMne kSudhA Adi pIr3ita honepara phala Adike AhAra se santoSa prApta kiyA / unhIM bhraSTa logoMne tApasa Adi logoM kI racanA kI || 291 | | jaba bhagavAn RSabhadeva mahA vaTavRkSake samIpa vidyamAna the taba unheM samasta padArthoM ko prakAzita karanevAlA kevalajJAna prakaTa huA || 292 | | usa samaya usa sthAnapara cU~ki devoMke dvArA bhagavAn kI pUjA kI gayI thI isalie usI paddhatise Aja bhI loga pUjA karanemeM pravRtta haiM arthAt Aja jo vaTavRkSako pUjA hotI hai usakA mUla srota bhagavAn RSabhadevake kevalajJAnakalyANakase hai / / 293 || uttama hRdayake dhAraka devoMne usa sthAnapara unakI pratimA sthApita tathA mahAn utsavoMse yukta manuSyoMne manohara caityAlayoMmeM unakI pratimAe~ virAjamAna kIM // 294 // bhagavAn RSabhadevake putra bharata cakravartIne tathA inake putra marIcine pahale pramAda aura ahaMkAra ke yogase jina brAhmaNoMkI racanA kI thI ve pAnI meM viSakI bU~doMke samAna prANiyoMko duHkha dete hue saMsArameM sarvatra phaila gaye / 295 - 296 / / jinhoMne kutsita AcArakI paramparA calAyI hai, jo aneka prakArake kapaToMse yukta haiM, jo nAnA prakAra ke khoTe-khoTe veSa dhAraNa karate haiM aura pracaNDaatyanta tIkSNa daNDake dhAraka haiM aise ina brAhmaNoMne isa saMsArako mohita kara rakhA hai- bhrama meM DAla rakhA hai / / 227|| yaha samasta saMsAra nirantara pravRtta rahanevAle atyanta krUra kAryarUpI andhakArase vyApta hai, isakA puNyarUpI prakAza naSTa ho cukA hai aura sAdhujanoMkA anAdara karane meM tatpara hai || 298 || isa pRthivIpara subhUma cakravartIne ikkIsa bAra ina brAhmaNoMkA sarvanAza kiyA phira bhI ye atyantAbhAvako prApta nahIM hue / / 292 / / isalie he dazAnana ! tumhAre dvArA ye kisa taraha zAnta kiye jA sakeMge--so tumhIM kho| tuma svayaM upazAnta hoo| isa prANihiMsA se kucha prayojana nahIM hai ||300|| jaba sarvajJa jinendra bhI isa saMsArako kumAgaM se rahita nahIM kara sake taba phira hamAre 1. pravRtta kutsitAcArai: / 2. bahuDimbhaiH ma. / 5. upazAnto bhava / 6. kRtim -kha / 7 zakyate ma. / 3. kuliGgikaiH kha. / 261 4. sAdhusatkAra - ka., kha., ma. / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 padmapurANe iti 'devayateH zrutvA kaikasIkukSisaMbhavaH / purANakathayA prIto namazcakre jinAdhipam // 302 // saMkathAbhizca ramyAbhirmahApuruSajanmabhiH / sthitaH kSaNaM vicitrAbhirnAradena samaM sukhI // 303 // marutvo'thAJjaliM baddhvA kSitisaktaziroruhaH / praNanAma yamotsAdaM nayaviccaivamabravIt // 30 // bhRtyo'haM tava laGkaza ! bhaja nAtha ! prasannatAm / ajJAnena hi jantUnAM bhavatyeva durIhitam // 305 // gRhyatAM kanyakA ceyaM nAmnA me kanakaprabhA / vastUnAM darzanIyAnAM bhavAneva hi bhojanam // 306 // praNateSu dayAzIlastAM pratIyeSa rAvaNaH / upayeme ca sAtatyapravRttaparamodayaH // 307 // tatsAmantAzca tuSTena 'marutvena yathocitam / maTAzca pUjitA yAnavAso'laMkaraNAdimiH // 308 // kanakaprabhayA sAdhaM ramamANasya cAjani / sutA saMvatsarasyAnte kRtacitreti nAmataH // 309 // rUpeNa hi kRtaM citraM tayA lokasya pazyataH / mUrtiyukteva sA zomA cakre cittasya coraNam // 310 // jayArjitasamutsAhAH zUrAstejasvivigrahAH / sAmantA dazavaktrasya remire dharaNItale // 31 // dhatte yo nRpatikhyAti tAn dRSTA sa bliiysH| jagAmAtyantadInatvaM svabhogabhraMzakAtaraH // 312 // madhyabhAgaM samAlokya varSasyAmbaragocarAH / kanakAdinadIramyaM vismayaM prApuruttamam // 313 // UcaH kecidvaraM bhadrA atrevAvasthitA vayam / nUnaM svargo'pi naitasmAdajate rAmaNIyakam // 314 // anye'vadannimaM dezaM dRSTvA laGkAnivartane / kuTumbadarzanaM zuddhaM kAraNaM no bhaviSyati // 315 // jaise loga kaise kara sakate haiM ? // 301 // isa prakAra nAradake mukhase purANakI kathA sunakara rAvaNa bahata prasanna huA aura usane jinendra bhagavAnko namaskAra kiyA // 302 // isa prakAra vaha nAradake sAtha mahApuruSoMse sambandha rakhanevAlI aneka prakArako manohara aura vicitra kathAe~ karatA huA kSaNabhara sukha se baiThA // 303 / / athAnantara nItike jAnakAra rAjA marutvane hAtha jor3akara tathA sirake bAla jamInapara lagAkara rAvaNako praNAma kiyA aura nimnAMkita vacana kahe // 304 / / he laMkeza ! maiM ApakA dAsa huuN| Apa mujhapara prasanna hoie| ajJAnavaza jIvoMse khoTe kAma bana hI jAte haiM // 305 / / merI kanakaprabhA nAmakI kanyA hai so ise Apa svIkRta kIjie kyoMki sundara vastuoMke pAtra Apa hI haiM / / 306 // namra manuSyoMpara dayA karanA jisakA svabhAva thA aura nirantara jisakA abhyudaya bar3ha rahA thA aise rAvaNane kanakaprabhAko vivAhanA svIkRta kara vidhipUrvaka usake sAtha vivAha kara liyA // 307|| rAjA marutvane santuSTa hokara rAvaNake sAmantoM aura yoddhAoMkA vAhana, vastra tathA alaMkAra Adise yathAyogya satkAra kiyA // 308 // kanakaprabhAke sAtha ramaNa karate hue rAvaNake eka varSa bAda kRtacitrA nAmakI putrI huI // 309|| cU~ki usane dekhanevAle manuSyoMko apane rUpase citra arthAt Azcarya utpanna kiyA thA isalie usakA kRtacitrA nAma sArthaka thaa| vaha mUrtimatI zobhAke samAna sabakA citta curAtI thI // 310 // vijayase jinakA utsAha bar3ha rahA thA tathA jinakA zarIra atyanta tejaHpUrNa thA aise dazAnanake zUravIra sAmanta pRthvItalapara jahAM-tahA~ krIr3A karate the // 311 / / jo manuSya 'rAjA' isa khyAtiko dhAraNa karatA thA vaha dazAnanake una balavAn sAmantoMko dekhakara apane bhogoMke nAzase kAtara hotA huA atyanta dInatAko prApta ho jAtA thA // 312 // vidyAdhara loga suvarNamaya parvata tathA nadiyoMse manohara bhAratavarSakA madhyabhAga dekhakara parama Azcaryako prApta hue the // 313 / / kitane hI vidyAdhara kahane lage ki yadi hama loga yahIM rahane lageM to acchA ho / nizcaya hI svarga bhI isa sthAnase bar3hakara adhika saundaryako prApta nahIM hai // 314 / / kitane hI loga kahate the ki hama loga isa dezako 1. nAradAt / 2. etannAmA nRpaH / maruto'yA ma. / 3. yamonmAdaM ma. / rAvaNam / 4. svIcakAra / 5. sAtyanta -ma. / 6. marutena m.| 7. kAna (?) m.| 8. sUrAs m.| 9. bharatakSetrasya / 10. vidyAdharAH / varSasyAntaragocarAH k.| - Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 ekAdazaM parva eke'vocan gRhe vAso na manAgapi zobhate / dRzyatAmasya dezasya pArthavaM cittahAriNaH // 316 // samudravipulaM sainyaM pazyatAtra kathaM sthitam / marutvamakhabhaGgasya yathA'nyo'nyaM na dRzyate // 317 // aho dhairyamahodAraM lokasyekSaNahAriNaH / etasya khecarANAM ca prazasto'yaM nirUpyate // 318 // marutvamakhavidhvaMso yaM yaM dezamupAgataH / ramyaM tasyAkarollokaH panthAnaM toraNAdibhiH // 319 // zazAGkasaumyavaktrAbhinetre sarasijopame / bibhratImiH sulAvaNyapUrNadehAbhirAdarAt // 320 // mahIgocaranArIbhirvidyAdharakutUhalAt / vIkSyamANA yayurbhUmyAM khecarAstaddidRkSayA // 321 // nagarasya samIpena vrajantaM kaikasIsutam / nirdItasAyakazyAmaM pakvabimbaphalAdharam // 322 // mukuTanyastamuktAMzusalilakSAlitAlikam / indranIlapramodArasphuratkuntalabhArakam // 323 / / sahasrapatranayanaM zarvarItilakAnanam / saijyacApAnatasnigdhanIlabhrUyugarAjitam // 32 // kambugrIvaM hariskandhaM pInavistIrNavakSasam / dignAganAsikAbAhuM vajravanmadhyadurvidham // 325 // nAgabhogasamAkAraprasRtaM magnajAnukam / sarojacaraNaM nyAyyapramANasthitavigraham // 326 // zrIvatsaprabhRtistutyadvAtriMzallakSaNAJcitam / ratnarazmijvalanmauliM vicitramaNikuNDalam // 327 // keyUrakara dIptAMsaM hArarAjitavakSasam / pratyardhacakrabhRdbhogaM draSTumutsukamAnasAH // 328 // ApUrayan parityaktasamastaprastutakriyAH / vAtAyanAni sadveSAH striyo'nyo'nyavipIDitA // 329 // dekhakara laMkA lauTeMge isameM apane kuTumbakA darzana hI mukhya kAraNa hogA / / 315 / / kucha loga kahate the ki gharameM rahanA to kucha bhI zobhA nahIM detaa| jarA isa manohara dezakA vistAra to dekho // 316 // dekho, rAvaNakI samudra ke samAna vizAla senA yahA~ kisa prakAra Thahara gayo ki parasparameM dikhAI hI nahIM detI // 317 // netroMko haraNa karanevAle isa lokake dhairyakI mahAnatA AzcaryakArI hai / isa loka tathA vidyAdharoMke lokakA jaba vicAra karate haiM to yaha loka hI uttama mAlUma hotA hai // 318|| rAjA marutvake yajJako naSTa karanevAlA rAvaNa jisa-jisa dezameM jAtA thA vahIMke nivAsIjana toraNa Adike dvArA usake mArgako manohara banA dete the.||319|| jinake mukha candramAke samAna sundara the, jo kamalatulya netra dhAraNa kara rahI thIM aura jinakA zarIra saundaryase paripUrNa thA aisI bhamigocarI striyAM vidyAdharoMke katahalase jinheM baDe Adarase dekha rahI thIM aisA vidyAdhara bhI rAvaNako dekhanekI icchAse pRthvIpara cala rahe the // 320-321 // jo atyanta dhule hue bANake agrabhAga athavA talavArake samAna zyAmavarNa thA, jisake oTha pake hue bimba phalake samAna the, mukuTameM lage hue motiyoMkI kiraNoMrUpI jalase jisakA lalATa dhulA huA thA, jisake dhuMgharAle bAloMkA samUha indranIlamaNikI prabhAse bhI adhika camakIlA thA, jisake netra kamalake samAna the, mukha candramAke samAna thA, jo pratyaMcA sahita dhanuSake samAna Ter3hI, cikanI evaM nIlI-nIlI bhauMhoMke yugalase suzobhita thA, jisakI grIvA zaMkhake samAna thI, kandhe siMhake samAna the, jisakA vakSaHsthala moTA aura caur3A thA, jisakI bhujAe~ diggajakI sUMDake samAna moTI thIM, jisakI kamara vajrake samAna majabUta evaM patalI thI, jisakI jaMghAe~ sA~pake phaNake samAna thIM, jisake ghuTane apanI mAMsapeziyoMmeM nimagna the, paira kamalake samAna the, jisakA zarIra yogya U~cAIse sahita thA, jo zrIvatsa Adi uttamottama battIsa lakSaNoMse yukta thA, jisakA mukuTa ratnoMkI kiraNoMse jagamagA rahA thA. jisake kuNDala citravicitra maNiyoMse nimita the, jisake kandhe bAjubandoMkI kiraNoMse dedIpyamAna the jisakA vakSaHsthala hArase sazobhita thA aura jise ardhacakrIke bhoga prApta the aisA rAvaNa jaba nagarake samIpameM gamana karatA huA Age jAtA thA taba use dekhane ke lie striyAM atyanta utkaNThita1. pRthutvaM vistAram / pArthivaM ma., kha., ba. / 2. lokasya kSaNahAriNaH ma. / 3. rAvaNaH / 4. tArakam ma. / 5. candramukham / 6. sadya ma., kha. / 7. 'jaGghA tu prasRtA same' ityamaraH / 8. dIptAMzaM ma. / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 padmapurANe nizcikSipuzca puSpANi 'sametAni madhuvrataH / tuSTAzca vividhAlApAMzcakrustadvarNanAmiti // 330 // ayaM sa rAvaNo yena jito mAtRSvasuH sutaH / yamazca yazca kailAsaM samutkSeptuM samudyataH // 331 // nItaH sahasrarazmizca rAjyamAravimuktatAm / marutvasya ca vidhvasto vitAnaH zauryazAlinA // 332 // aho samAgamaH sAdhuH kRto'yaM karmamizcirAt / rUpasya kekasIsUnau guNAnAM ca janotsavaH // 333 // yoSitpuNyavatI so'yaM to garbhe yayottamaH / pitApyasau kRtArthatvaM prAptaH kRtvAsya saMbhavam // 334 // ilAdhyaH sa bandhuloko'pi yasyAyaM premagocaraH / anenopayatA yAstu tAsAM strINAM kimucyate // 335 // AlApamiti kurvantyastAvadekSanta tAH striyaH / gocaratvamavApAyaM yAvadvitatacakSuSAm // 336 // gate tasminmanazcaure cakSurgocaratAtyayam / muhUrtamabhavanAryaH pustakarmagatA iva // 337 // 'tenApahatacittAnAM vAnchantInAM manogatama / kartamanyadabhatkarma kiyatAcidanehasA // 338 // babhUveti dazagrIve deze tatsaMgamojjhite / nArINAM puruSANAM ca tyaktAnyAzeSasaMkathA // 339 // viSaye nagare grAme ghoSe vA ye pradhAnatAm / bhajante puruSAste tamupAyanabhRto'gaman // 340 // gatvA janapadAzcaivamupanIya yathocitam / racitAJjalayo natvA parituSTA vyajijJapan // 341 // nandanAdiSu ramyANi yAni dravyANi pArthiva / sulabhatvaM prapannAni tava tAnyapi cintanAt // 342 / / mahAvibhavapAtrasya kimapUtraM bhavettava / upanIya pramodaM te yatkurmo draviNaM vayam // 343 // citta ho jAtI thiiN| uttama veSako dhAraNa karanevAlI striyA~ paraspara eka dUsareko pIr3A pahu~cAtI huI prArabdha samasta kAryoMko chor3akara jharokhoMmeM A DaTI thIM // 322-329 / / ve santuSTa hokara bhauMroMse sahita phUla rAvaNapara pheMka rahI thIM aura vividha prakArake zabdoMse usakA isa prakAra varNana kara rahI thIM // 330 / / koI kaha rahI thI ki dekho yaha vahI rAvaNa hai jisane mausIke lar3ake vaizravaNa aura yamako jItA thaa| jo kailAsa parvatako uThAneke lie udyata huA thaa| jisane sahasrarazmiko rAjyabhArase vimukta kiyA thA yaha bar3A parAkramI hai // 331-332 // aho, bar3e AzcaryakI bAta hai ki karmoMne cirakAla bAda rAvaNameM rUpa tathA aneka guNoMkA lokAnandakArI samAgama kiyA hai| arthAt jaisA isakA sundara rUpa hai vaise hI isameM guNa vidyamAna haiM // 333 // vaha strI puNyavatI hai jisane isa uttama putrako garbha meM dhAraNa kiyA hai aura vaha pitA bhI kRtakRtyapanAko prApta hai jisane ise janma diyA hai // 334 / / ve bandhujana prazaMsanIya haiM jinakA ki yaha premapAtra hai, jo striyA~ isake sAtha vivAhita haiM unakA to kahanA hI kyA hai ? // 335 // vArtAlApa karatI huI striyA~ use tabataka dekhatI rahIM jabataka ki vaha unake vistRta netroMkA viSaya rahA arthAt netroMke ojhala nahIM ho gayA // 336 / / manako curAnevAlA rAvaNa jaba netroMse adRzya ho gayA taba muhUrta-bharake lie striyA~ citralikhitako taraha nizceSTa ho gayIM // 337|| rAvaNake dvArA una striyoMkA citta harA gayA thA isalie kucha dina taka to unakA yaha hAla rahA ki unake manameM kucha kArya thA aura ve kara baiThatI thIM koI dUsarA hI kArya // 338 // rAvaNa jisa dezakA samAgama chor3a Age bar3ha jAtA thA usa dezake strI-puruSoMmeM eka rAvaNakI hI kathA zeSa raha jAtI thI anya sabakI kathA chUTa jAtI thI // 339 / / deza, nagara, grAma athavA ahIroMkI bastI meM jo puruSa pradhAnatAko prApta the ve upahAra le-lekara rAvaNake samIpa gaye / / 340 / / janapadoMmeM rahanevAle loga yathAyogya bheMTa lekara rAvaNake pAsa gaye aura hAtha jor3a namaskAra kara santuSTa hote hue nimna prakAra nivedana karane lage // 341 / / unhoMne kahA ki he rAjan ! nandana Adi vanoMmeM jo bhI manohara dravya haiM ve icchA karane mAtrase hI Apako sulabha haiM arthAt anAyAsa hI prApta ho jAte haiM // 342 / / cUMki Apa mahAvaibhavake pAtra haiM isalie aisA 1. samedhAni ma. / 2. vividhAlApAzcakru -m.| 3. vaizravaNaH / 4. marutasya ma. / 5. pariNItA vivAhitA ityarthaH / 6. -daikSyanta ma. / daikyaM gatAH striyaH ka., kha. / 7. dArunimitA kh.| 8. tenopahRta -ma. / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM parva 265 tathApi zUnyahastAnAmasmAkaM tava darzanam / na yuktamiti yatkicidupAdAya samAgatAH // 344 // jinendraH prApitaH pUjAmamaraiH kanakAmbujaiH / dumapuSpAdibhiH kinna pUjyate'smadvidhairjanaiH // 345 // nAnAjanapadairavaM sAmantaizca maharddhimiH / pUjitaH pratisaMmAnaM teSAM cakre priyoditaiH // 346 // parAM prItimavApAsau pazyana ramyAM vasundharAm / kAntAmiva nijAM nAnAratnalakArazAlinIm // 347 // saMgaM dezena yenAsau yayau mArgavazAdvibhuH / akRSTapacyasasyADhyaM tatrAsId vasudhAtalam // 348 // pramodaM paramaM bibhrajano'sya dharaNItalam / anurAgAmbhasA kIrtimabhyasiJcat sunirmalAm // 349 // kRSIbalajanAzcaivamUcuH puNyajuSo vayam / yena dezamimaM prApto devo ratnazravaHsutaH // 350 // anyadA kRSisatAnAM rUkSAGgAnAM kuvAsasAm / vahatAM karkazasparza pANipAdaM savedanam // 351 // klezAt kAlo gato'smAkaM sukhasvAdavivarjitaH / prabhAvAdasya mavyasya sAMprataM vayamIzvarAH // 352 // puNyenAnugRhItAste dezAH saMparasamAzritAH / yeSu kalyANasaMbhAro vicaratyeSa rAvaNaH // 353 / / kRtyaM kiM bAndhavaiye na samarthA duHkhanodane / ayameva mahAbandhuH sarveSAM prANinAmabhUt // 354 // anurAgaM guNarevaM sa lokasya pravardhayan / cakAra tasya hemantaM nidAghaM ca sukhapradam // 355 // AsatAM cetanAstAvadye'pi bhAvA vicetnaaH| te'pi bhItA ivAmuSmAd babhUvurlokasaukhyadAH // 356 // tAvacca vrajanastasya prAdurAsIddhanAgamaH / abhyutthAnaM dazAsyasya kurvanniva sasaMbhramaH // 357 // balAkAvidyudindrAstrakRtabhUSA ghanAghanAH / mahAnIlagiricchAyAH kurvantaH paTunisvanam // 358 // kauna-sA apUrva dhana hai jise bheMTa dekara hama Apako prasanna kara sakate haiN||343|| phira bhI hama logoMko khAlI hAtha ApakA darzana karanA ucita nahIM hai isalie kucha to bhI lekara samIpa Aye haiM // 344 / / devoMne jinendra bhagavAnkI suvarNa kamaloMse pUjA kI thI to kyA hamAre jaise loga unakI sAdhAraNa vRkSoMke phUloMse pUjA nahIM karate ? arthAt avazya karate haiM // 345 // isa prakAra nAnA janapadavAsI aura bar3I-bar3I sampadAoMko dhAraNa karanevAle sAmantoMne rAvaNakI pUjA kI tathA rAvaNane bhI priya vacana kahakara badale meM unakA sammAna kiyA // 346|| nAnA ratnamayo, alaMkAroMse suzobhita apanI strIke samAna sundara pRthivIko dekhatA huA rAvaNa parama prItiko prApta huA 1347 / / rAvaNa mArgake kAraNa jisa-jisa dezake sAtha samAgamako prApta huA thA vahAMkI pRthivI akRSTapacya dhAnyase yukta ho gayI thii||348|| parama varSako dhAraNa karanevAle loga rAvaNake dvArA choDe hae pathivItala talako tathA usakI atyanta nimaMla kIrtiko anurAgarUpI jalase sIMcate the // 349 / / kisAna loga isa prakAra kaha rahe the ki hama loga bar3e puNyAtmA haiM jisase ki rAvaNa isa dezameM AyA // 350 / / hama loga aba taka khetImeM lage rahe, hama logoMkA sArA zarIra rUkhA ho gyaa| hameM phaTe-purAne vastra pahananeko mile, hama kaThora sparza aura tIvra vedanAse yukta hAtha-pairoMko dhAraNa karate rahe aura Aja taka kabhI sukhase acchA bhojana hameM prApta nahIM huaa| isa taraha hama logoMkA kAla bar3e klezase vyatIta huA parantu isa bhavya jIvake prabhAvase hama loga isa samaya sarva prakArase sampanna ho gaye haiM // 351-352 // jina dezoMmeM yaha kalyANakArI rAvaNa vicaraNa karatA hai ve deza puNyase anugRhIta tathA sampattise suzobhita haiM // 353 / / mujhe una bhAiyoMse kyA prayojana jo ki duHkha dUra karane meM samartha nahIM haiN| yaha rAvaNa hI hama saba prANiyoMkA bar3A bhAI hai // 354 // isa prakAra guNoMke dvArA logoMke anurAgako bar3hAte hue rAvaNane hemanta aura grISma Rtuko bhI logoMke lie sukhadAyI banA diyA thA // 355 / / cetana padArtha to dUra rahe jo acetana padArtha the ve bhI mAno rAvaNase bhayabhIta hokara hI logoMke lie sukhadAyI ho gaye the||356|| rAvaNakA prayANa jArI thA ki itane meM varSA Rtu A gayI jo aisI jAna par3atI thI mAno harSake sAtha rAvaNakI agavAnI karaneke lie hI AyI thI // 357 // balAkA 1. janapadareva ma. / 2. sunirmalam kha., ba., ma. / 34 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe hemakakSAbhRtaH kambudhvajabhUSitavigrahAH / prahitAbhA ve zakreNa rAvaNasya gajA iva // 359 // dizo'ndhakAritAH sarvA jImUtapaTalaistathA / rAtrindivasya na jJAto bheda eva yathA janaiH // 360 // athavA yuktamevedaM kartuM malinatAbhRtAm / yathprakAzatamoyuktAn kurvanti bhuvane samAn // 361 // bhUmijImUtasaMsaktAH sthUlA vicchedavarjitAH / nAjJAyanta ghanA dhArA utpatanti patanti nu // 362 // mAnase mAnasaMbhAro mAninIbhizviraM dhRtaH / paTuno megharaTitIt kSaNena dhvaMsamAgataH // 363 // ghanadhvanitavitrastA mAninyo ramaNaM bhRzam | AliliGga raNatkAri valayAkulabAhavaH // 364 // zItalA mRdavo dhArAH pathikAnAM ghanojjhitAH / draSTRNAM samatAM jagmuH kurvantyo marmadAraNam // 365 // bhinnaM dhArAkadambena hRdayaM dUravartinaH / cakreNeva sutIkSNena pathikasthAkulAtmanaH // 366 // 266 to navena nIpena mUDhatAM pathiko yathA / pustakarmasamo jAto varAkaH kSaNamAtrakam // 367 // kSIrodapAyino meghA praviSTA iva dhenuSu / anyathA kSIradhArAstAzcakSaruH satataM katham // 368 // varSANAM samaye tasminna babhUvuH kRSIvalAH / samAkulAH prabhAveNa rAvaNasya mahAdhanAH // 369 // annamekasya hetorya kuTumbinyA prasAdhitam / bhujyamAnaM kuTumbena na tanniSThAmupAgamat // 370 // mahotsavo dazagrIvo babhUva prANadhAriNAm / puNyasaMpUrNadehAnAM saubhAgyaM kena kathyate // 371 // indIvaracayazyAmaH strINAmautsukyamAharan / sAkSAdiva babhUvAsau varSAkAlo mahAdhvaniH // 372 // bijalI aura indradhanuSase zobhita, mahAnIlagirike samAna kAle-kAle megha joradAra garjanA karate hue aise jAna par3ate the mAno suvarNamAlAoMko dhAraNa karanevAle zaMkha aura patAkAoM se suzobhita hAthI hI indra rAvaNake lie upahAra meM bheje hoM / / 358 - 359 || meghoMke samUhase samasta dizAe~ isa prakAra andhakArayukta ho gayI thIM ki logoMko rAta-dinakA bheda hI nahIM mAlUma hotA thA || 360 // athavA jo malinatAko dhAraNa karanevAle haiM unheM aisA hI karanA ucita hai ki ve saMsAra meM prakAza aura andhakArase yukta sabhI padArthoMko eka samAna kara dete haiM || 361 || pAnIkI bar3I moTI dhArAe~ rukAvaTarahita pRthivI aura AkAzake bIcameM isa taraha saMlagna ho rahI thIM ki patA hI nahIM calatA thA ki ye moTI dhArAe~ Uparako jA rahI haiM yA Uparase nIce phira rahI haiM || 362 || mAnavatI striyoMne jo mAnakA samUha cirakAlase apane manameM dhAraNa kara rakhA thA vaha meghoM kI joradAra garjanAse kSaNa-bhara meM naSTa ho gayA thA || 363 || jinakI bhujAe~ runajhuna karanevAlI cUr3iyoMse yukta thIM aisI mAnavatI striyA~ meghagarjanAse Darakara patikA gAr3ha AliMgana kara rahI thIM || 364 || meghoMke dvArA chor3I huI jalakI dhArAe~ yadyapi zItala aura komala thIM tathApi pathika janoM kA mamaM vidAraNa karatI huI darzakoMkI samAnatAko prApta ho rahI thIM || 365 // jisakI AtmA atyanta vyAkula thI aise dUravartI pathikakA hRdaya dhArAoMke samUhase isa prakAra khaNDita ho gayA thA mAno atyanta paine cakrase hI khaNDita huA ho || 366 || kadambake naye phUlase becArA pathika itanA adhika mohita ho gayA ki vaha kSaNa bharake lie miTTI ke putale ke samAna nizceSTa ho gayA || 367 || aisA jAna par3atA thA ki kSIrasamudrase jala grahaNa karanevAle megha mAno gAyoMke bhItara jA ghuse the / yadi aisA na hotA to ve nirantara dUdhakI dhArAe~ kaise jharAte rahate ? // 368 // usa samaya ke kisAna rAvaNake prabhAvase mahAdhanavAn ho gaye the isalie usa varSAke samaya bhI ve vyAkula nahIM hue the || 369 || gharakI mAlakina eka vyakti ke lie jo bhojana taiyAra karatI thI use sArA kuTumba khAtA thA phira bhI vaha samApta nahIM hotA thA || 370 // isa prakAra rAvaNa samasta prANiyoM ke lie mahotsavasvarUpa thA so ThIka hI hai kyoMki puNyAtmA jIvoMkA saubhAgya kauna kaha sakatA hai ? ||371 // rAvaNa nIla kamaloMke samUhake samAna zyAma varNaM thA aura joradAra zabda karatA 1 1. va pAdapUrtI / prahitA bhAnti zakreNa ma. / 2. megharaTitAn ma. / 3. vanena pItena ma / 4. kadambakusumena / 5. kuTumbena tanniSThAM samupAgamat ma. / 6. - mAharat ma. / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM parva 267 garjitena payodAnAM rAvaNasyeva zAsanAt / ghoSaNena kRtA sarveH praNatiH patibhirnRNAm // 373 // kanyA dRSTiharAH prApurdazavaktraM svayaMvarAH / bhUgocarAH parityaktagaganA iva vidyutaH // 374 // remire tAstamAsAdya mahIdharaNatatparam / payodharabharAkrAntA sadvarSA iva bhUbhRtam // 375 // jigISoryakSamardasya dRSTvaiva paramAM dyutim / bhAsvAn palAyitaH kvApi trapAtrAsasamAkulaH // 376 // dazAnanasya yadvaktraM tadeva kurute kriyAm / madIyAmiti matveva jagAma kvApi candramAH // 377 // dazavaktrasya vaktreNa jitaM jJAtvA nijaM patim / mayeneva samAkrAntAstArAH kvApi palAyitAH // 378 // suraktaM pANicaraNaM kaikaseyasya yoSitAm / viditveva pAyuktA tiro'bhUdabjasaMhatiH // 379 // zanAvidyutA yuktA raktAMzukasurAyudhAH / nAryaH payodharAkrAntAstasya varSA ivAbhavan // 380 // Amoda rAvaNo jajJe ketakInAM na yoSitAm / niHzvAsamarutAkRSTaguJjabhramarapaGktinA // 381 // mandAkrAntAvRttam bhAgIrathyAstaTamatitarAM ramyamAsAdya dUra prAntodbhutapracuravilasatkAntizappaM vizAlam / nAnApuSpaprabhavaniviDaghrANasaMrodhigandhaM 'kSoNIbandhurjaladasamayaM sarvasaukhyena ninye // 382 / / thA isase aisA jAna par3atA thA mAno striyoMko utsuka karatA huA sAkSAt varSAkAla hI ho // 372 / / meghoMko garjanAke bahAne mAno rAvaNakA Adeza pAkara hI samasta rAjAoMne rAvaNako namaskAra kiyA thA // 373 / / netroMko haraNa karanevAlI bhUmigocariyoMkI aneka kanyAe~ rAvaNako prApta huI so aisI jAna par3atI thIM mAno AkAzako chor3akara bijaliyA~ hI usake pAsa AyI hoM // 374 / / jisa prakAra payodharabharAkAntA arthAt meghoMke samUhase yukta uttama varSAe~ kisI parvatako pAkara krIr3A karatI haiM usI prakAra payodharabharAkrAntA arthAt stanoMke bhArase AkrAnta kanyAe~ pRthivIkA bhAra dhAraNa karanemeM samartha rAvaNako pAkara krIr3A karatI thIM // 375 / / varSA RtumeM sUrya chipa gayA so aisA jAna par3atA thA mAno vijayAbhilASI rAvaNakI utkRSTa kAnti dekha lajjA aura bhayase vyAkula hotA huA kahIM bhAga gayA thA // 376 / / candramAne dekhA ki jo kAma meM karatA hU~ vahI rAvaNa kA mukha karatA hai aisA mAnakara hI mAno vaha kahIM calA gayA thA // 377 // tArA bhI antahita ho gaye the so aisA jAna par3atA thA mAno tArAoMne dekhA ki rAvaNake mukhase hamArA svAmI-candramA jIta liyA gayA hai isa bhayase yukta hokara hI ve kahIM bhAga gayI thIM // 378 / / rAvaNakI striyoMke hAtha aura paira hamase kahIM adhika lAla haiM aisA jAnakara hI mAno kamaloMkA samUha lajAtA huA kahIM chipa gayA thA // 379 // jo mekhalArUpI bijalIse yukta thIM tathA raMgabiraMge vastrarUpI indradhanuSako dhAraNa kara rahI thoM aura payodhara arthAt stanoM ( pakSameM meghoM ) se AkrAnta thIM aisI rAvaNakI striyA~ ThIka varSA Rtuke samAna jAna par3atI thIM // 380 // jisane gUMjatI huI bhramarapaMktiko AkRSTa kiyA thA aise zvAsocchvAsakI vAyuse rAvaNa ketakIke phUla aura striyoMkI gandhako alaga-alaga nahIM pahacAna sakA thA // 381 // jisake dUra-dUra taka pracura mAtrAmeM sundara ghAsa utpanna huI thI aura jahA~ nAnA phUloMse samutpanna gandha ghrANako vyApta kara rahI thI aise gaMgA nadIke lambe-caur3e sundara taTako pAkara rAvaNane sukhapUrvaka varSA kAla vyatIta kiyA / / 382 // gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! puNyAtmA manuSyoMkA nAma 1. stanabhArAvanatAH pakSe meghasamUhAkrAntAH / 2. rAvaNasya / 3. rasanA vidyutA yuktA ma. / 4. krAntA tasya ma. / 5. ziSyaM ma. / saMkhyaM kha. / sevyaM ka. / 6. rAvaNaH / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 padmapurANe nAma zrutvA praNamati janaH puNyabhAjA narANAM cArustrINAM nikhilaviSayaprApisaGghA bhavanti / utpadyante paramavibhavA vismayAnAM nivAsAH zaityaM yAyAd ravirapi tataH puNyabandhe yatadhvam // 383 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmacarite marutvayajJadhvaMsanapadAnugAbhidhAnaM nAmaikAdazaM parva // 11 // sunakara hI loga unheM praNAma karane lagate haiM, aneka viSayoMko prApta karAnevAle sundara striyoMke samUha unheM prApta hote rahate haiM, Azcaryake nivAsabhUta aneka aizvarya unake ghara utpanna hote haiM aura kahA~ taka kahA jAye sUrya bhI unake prabhAvase zItala ho jAtA hai isalie sabako puNyabandhake lie prayatna karanA cAhie / / 383 // isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSeNAcAryake dvArA kathita padmacaritameM rAjA marutvake yajJake vidhvaMsakA varNana karanevAlA gyArahavA~ parva samApta huA // 11 // 1. nikhilaviSayaprApyasaGgho ma. / 2. yAtrAd ma. / . Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva I tanAtha mantribhiH sArdhaM cakre'sau saMpradhAraNam / kasmai tu dIyatAmeSA kanyeti rahasi sthitaH // 1 // indreNa saha saMgrAme jIvite nAsti nizcayaH / ato varaM kRtaM bAlApANigrahaNamaGgalam ||2|| taM ca cintAparaM jJAtvA kanyAvaragaveSaNe / harivAhanarAjene sUnurohnAnito'ntikam // 3 // dRSTvA taM sundarAkAraM praNataM toSamAgataH / dazAnanaH sutAM cAsmai dAtuM cakre manoratham ||4|| ucite cAsane tasminnAsIne sacivAnvite / acintayaddazagrIvo nayazAstravizAradaH ||5|| mathurAnagarInAthaH sugotro harivAhanaH / asmadguNagaNo skortisatatAsaktamAnasaH // 6 // asya ca prANabhUto'yaM bandhUnAM ca madhuH sutaH / zlAghyo vinayasaMpanno yogyaH prItyanuvartane // 7 // jJAtvA cetova vRttAntamayaM sundaravibhramaH / prakhyAtaguNasaMghAtaH pariprApto madantikam ||8|| art madhoridaM prAha mantrI deva tavAgrataH / asya duHkhena varNyante guNA vikramazAlinaH ||9|| tathApi bhavatu jJAtA svAmino'sya yathAtmanA / ityAvedayituM kiMcit kriyate prakramo mayA // 10 // AmodaM paramaM bibhratsarvalokamanoharaH / madhuzabdamayaM dhatte yathArtha pRthivIgatam // 11 // guNA etAvataivAsya nanu paryAptavarNanAH / asurendreNa yaddattaM zUlaratnaM mahAguNam ||12|| yatpratyaribalaM kSiptamamoghaM mAsuraM bhRzam / dviSatsahastraM nItvAntaM karaM pratinivartate // 13 // athAnantara - usI gaMgA taTapara rAvaNane ekAntameM mantriyoMke sAtha salAha kI ki yaha kRtacitrA kanyA kisake lie dI jAye ? ||1|| indra ke sAtha saMgrAmameM jIvita rahanekA nizcaya nahIM hai isalie kanyAkA vivAharUpa maMgala kArya prathama hI kara lenA yogya hai ||2|| taba rAvaNako kanyAke yogya vara khojane meM cintAtura jAnakara rAjA harivAhanane apanA putra nikaTa bulAyA || 3 || sundara AkArake dhAraka usa vinayavAn putrako dekhakara rAvaNako bar3A santoSa huA aura usane usake lie putrI denekA vicAra kiyA // 4 // jaba vaha mantriyoMke sAtha yogya Asanapara baiTha gayA taba nItizAstrakA vidvAn rAvaNa isa prakAra vicAra karane lagA ki yaha mathurA nagarIkA rAjA harivAhana uccakulameM utpanna huA hai, isakA mana sadA hamAre guNa-kathana karanemeM Asakta rahatA hai aura yaha isakA tathA isake bandhujanoMkA prANabhUta madhu nAmakA putra hai / yaha atyanta prazaMsanIya, vinayasampanna aura protike nirvAha karane meM yogya hai // 5-7 // yaha vRttAnta jAnakara hI mAno isakI ceSTAe~ sundara ho rahI haiN| isake guNoMkA samUha atyanta prasiddha hai / yaha mere samIpa AyA so bahuta acchA huA // 8 // tadanantara rAjA madhukA mantrI bolA ki he deva ! isa parAkramI ke guNa bar3e duHkha varNana kiye jAte haiM arthAt unakA varNana karanA sarala phira bhI Apa kucha jAna sakeM isalie kucha to bhI varNana karanekA prayatna karatA hU~ // 10 // saba logoMke manako haraNa karanevAlA yaha kumAra vAstavika madhu zabdako dhAraNa karatA hai kyoMki yaha sadA madhu jaisI utkRSTa gandhako dhAraNa karanevAlA hai ||11|| isake guNoMkA varNana itanese hI paryApta samajhanA cAhie ki asurendra ne isake lie mahAguNazAlI zUlaratna pradAna kiyA hai || 12 || aisA zUlaratna ki jo kabhI vyarthaM nahIM jAtA, atyanta dedIpyamAna hai aura zatrusenAkI ora pheMkA jAye jo hajAroM zatruoMko Apake Age nahIM hai // 9 // 1. 'rAjAhaH sakhibhyaSTac' iti Tac samAsAntaH / 2. AhvAnaM prApitaH AhnAnita: / 3. asmadguNagaNe kIrtima., kha. / 4. prItyanuvartate ma., ba, kha. / prIteranuvartanaM tasmin / 5. guNaparyAptavarNanA ma. / 6. nItvA taM ma. / Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 paMcapurANe kriyayaiva ca devo'sya guNAn jJAsyati vAcirAt / vAcA hi prakaTIkArasteSAM hAsyasya kAraNam // 14 // tadasya yuktaye buddhiM karotu paramezvaraH / saMbandhaM bhavato labdhvA kRtArtho'yaM bhaviSyati // 15 // ityukte nizcito buddhayA jAmAtAsau nirUpitaH / samastaM ca yathAyogyaM 'kRtyaM tasya prakalpitam // 16 // cintitaprAptaniHzeSakAraNazca tayorabhUt / vivAhavidhiratyantaprItalokasamAkulaH // 17 // puSpalakSmImiva prApya durAkhyAnAM samAgataH / AmodaM jagato hRdyaM madhustAM netrahAriNIm // 18 // indrabhUtimihoddeze pratyutpannakutUhalaH / apRcchanmagadhAdhIzaH kRtvAminavamAdaram // 19 // asurANAmadhIzena madhave kena hetunA / zUlaratnaM munizreSTha ! dattaM durlabhasaMgamam // 20 // ityuktaH puruNA yuktastejasA dharmavatsalaH / zUlaratnasya saMprApteH kAraNaM gautamo'vadat // 21 // dhAtakIlakSmaNi dvIpe kSetre cairAvatazrutau / zatadvArapure'bhUtAM mitre supremabandhane // 22 // ekaH sumitranAmAsIdaparaH pramavazrutiH / upAdhyAyakule caitau jAtAvativicakSaNau // 23 // sumitrasyAbhavad rAjyaM sarvasAmantasevitam / puNyopArjitasatkarmaprabhAvAt paramodayam // 24 // daridrakulasaMbhUtaH karmamirduSkRtaH purA / sumitreNa mahAsnehAprabhavo'pi kRtaH prabhuH // 25 // sumitro'thAnyadAraNye hRto duSTena vAjinA / dRSTo dviradadaMSTreNa mlecchena svairacAriNA // 26 // AnIyAsau tataH pallIM saMprApya samayaM dRDham / patyA mlecchavarUthinyAstanayAM pariNAyitaH // 27 // naSTa kara hAthameM vApasa lauTa AtA hai / / 13 / / athavA Apa kAryake dvArA hI zIghra isake guNa jAnane lgeNge| vacanoMke dvArA unakA prakaTa karanA hAsyakA kAraNa hai // 14 // isalie Apa isake sAtha putrIkA sambandha karanekA vicAra kiijie| ApakA sambandha pAkara yaha kRtakRtya ho jAyegA // 15 // mantrIke aisA kahanepara rAvaNane use buddhipUrvaka apanA jAmAtA nizcita kara liyA aura jAmAtAke yathAyogya saba kArya kara diye // 16 // icchA karate hI jisake samasta kAraNa anAyAsa mila gaye the aisA una donoMkA vivAha atyanta prasanna logoMse vyApta thA arthAt unake vivAhotsava meM prItise bhare aneka loka Aye the ||17|mdhu nAma usa rAjakumArakA thA aura vasantaRtukA bhii| isI prakAra AmodakA artha sugandhi hai aura harSa bhI / so jisa prakAra vasantaRtu netroMko haraNa karane vAlI akathanIya puSpasampadAko pAkara jagatpriya sugandhiko prApta hotI hai usI prakAra rAjakumAra madhu bhI netroMko haraNa karanevAlI kRtacitrAko pAkara parama harSako prApta huA thA // 18 // isI avasarapara jise kutUhala utpanna huA thA aise rAjA zreNikane phirase namaskAra kara gautama svAmIse pUchA / / 19 / / ki he munizreSTha ! asurendrane madhuke lie durlabha zUlaratna kisa kAraNa diyA thA ? // 20 // zreNikake aisA kahanepara vizAla tejase yukta tathA dharmase sneha rakhanevAle gautama svAmI zUlaratnakI prAptikA kAraNa kahane lage // 21 // unhoMne kahA ki dhAtakIkhaNDa dvIpake airAvatakSetra sambandhI zatadvAra nAmaka nagarameM prItirUpI bandhanase ba~dhe do mitra rahate the||22|| unameM se ekakA nAma sumitra thA aura dUsarekA nAma prabhava / so ye donoM eka guruko caTazAlAmeM par3hakara bar3e vidvAn hue // 23 // kaI eka dinameM puNyopArjita satkarmake prabhAvase sumitrako sarva sAmantoMse sevita tathA parama abhyudayase yukta rAjya prApta huaa||24|| yadyapi prabhava pUrvopArjita pApakarmake udayase daridra kulameM utpanna huA thA tathApi mahAsnehake kAraNa sumitrane use bhI rAjA banA diyA // 25 // ___ athAnantara eka dina eka duSTa ghor3A rAjA sumitrako harakara jaMgalameM le gayA so vahA~ apanI icchAse bhramaNa karanevAle dviradadaMSTra nAma mlecchoMke rAjAne use dekhA // 26 // dvirada1. kRtAntasya m.| 2. durAkhyAnAM b.| dUrAnmAnaM samAgataH ka., kh.| 3. dusskulai-m.| 4. palli ka., ba., ma. / 5. -virUthinyA ma. / : Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva 271 tAM ca kanyAM samAsAdya sAkSAdiva vanazriyam / vanamAlAzrutiM tatra sthito'sau bhAsamAtrakam // 28 // anujJAtastatastena zatadvArapurottamam / prasthitaH kAntayA sAkaM vRtaH zabarasenayA // 29 // gaveSaNe viniSkrAntaH prabhavo'tha tadaikSata / kAntayA sahitaM mitraM smarasyeva patAkayA // 30 // cakre ca mitrabhAryAyAM mAnasaM pApakarmaNaH / udayAnnaSTaniHzeSakRtyAkRtyavicetanaH // 31 // manobhavazarairuGgastADyamAnaH samantataH / avApa na kvacitsaukhyaM manasA bhRzamAkulaH // 32 // jyeSTho vyAdhisahasrANAM madano matisUdanaH / yena saMprApyate duHkhaM narairakSatavigrahaH // 33 // pradhAnaM divasAdhIzaH sarveSAM jyotiSAM yayA / tathA samastarogANAM madano mUni vartate // 34 // . vicitto'si kimityevamityuktaH suhRdA ca sH| jagAda sundarIM dRSTvA viklavasvasya kAraNam // 35 / / zrutvA prANasamasyAsya duHkhaM svastrInimittakam / tAmAzuprAhiNot prAjJaH sumitro mitravatsalaH // 36 // prekSya ca prabhavAgAraM gavAkSe gUDhavigrahaH / sa tAmaikSata kiM kuryAdiyamasyeti tatparaH // 37 // acintayacca yoSA bhavennAsyAnakalikA / tato nigrahametasyAH kartAsmi suvinizcitam // 38 // arthatasyAzravo bhUtvA kAmaM saMpAdayiSyati / tato grAmasahasreNa pUjayiSyAmi sundarIm // 39 / / samIpaM prabhavasyApi vanamAlA ca sotsukA / pradoSasamaye spaSTe tArAprakaramaNDite // 40 // AsInAM cAsane ramye purodoSavivarjitaH / tAmapRcchadaho madre kA tvmityutkttaadrH||41|| tato vivAhaparyantaM tasyAH zrutvA viceSTitam / prabhavo niSNamo jAto nivedaM ca gataH param // 42 // daMSTra use apanI pallI (bhIloMkI bastI) meM le gayA aura eka pakkI zarta kara usane apanI putrI rAjA sumitrako vivAha dI // 27 // jo sAkSAt vanalakSmIke samAna jAna par3atI thI aisI vanamAlA nAmA kanyAko pAkara rAjA sumitra vahA~ eka mAha taka rahA // 28 // tadanantara dviradadaMSTrako AjJA lekara vaha apanI kAntAke sAtha zatadvAra nagarakI ora vApasa A rahA thaa| bhIloMkI senA usake sAtha thI // 29 // idhara prabhava apane mitrakI khojake lie nikalA thA so usane kAmadevakI patAkAke samAna suzobhita kAntAse sahita mitrako dekhA // 30 // pApakarmake udayase jisake samasta karane aura na karane yogya kAryoMkA vicAra naSTa ho gayA thA aise prabhavane mitrakI strImeM apanA mana kiyA / / 31 // saba orase kAmake tIkSNa bANoMse tAr3ita honeke kAraNa usakA mana atyanta vyAkula ho rahA thA isalie vaha kahIM bhI sukha nahIM pA rahA thA // 32 / / buddhiko naSTa karanevAlA kAma hajAroM bImAriyoMmeM sabase bar3I bImArI hai kyoMki usase manuSyoMkA zarIra to naSTa hotA nahIM hai para ve duHkha pAte rahate haiM // 33 // jisa prakAra sUrya samasta jyotiSiyoMmeM pradhAna hai usI prakAra kAma samasta rogoMmeM pradhAna hai||34|| 'becaina kyoM ho rahe ho 'isa taraha jaba mitrane becainIkA kAraNa pUchA taba usane sundarIko dekhanA hI apanI becainIkA kAraNa kahA // 35|| mitravatsala sumitrane jaba sunA ki mere prANatulya mitrako jo duHkha ho rahA hai usameM merI strI hI nimitta hai taba usa buddhimAnne use prabhavake ghara bheja diyA aura Apa jharokhemeM chipakara dekhane lagA ki dekheM yaha vanamAlA isakA kyA karatI hai // 36-37 // sAtha hI vaha yaha bhI socatA jAtA thA ki yadi yaha vanamAlA isake anukUla nahIM huI to maiM nizcita hI isakA nigraha karU~gA arthAt ise daNDa dUMgA // 38 / / aura yadi anukUla hokara isakA manoratha pUrNa karegI to hajAra grAma dekara isa sundarIkI pUjA karU~gA // 39 // tadanantara jaba rAtrikA prArambha ho gayA aura AkAzameM tArAoMke samUha chiTaka gaye taba vanamAlA bar3I utkaNThAke sAtha prabhakke samIpa pahu~cI // 40 // vanamAlAko usane sundara Asanapara baiThAyA aura svayaM nirdoSa bhAvase usake sAmane baiTha gyaa| tadanantara usane bar3e Adarake sAtha usase pUchA ki he bhadre ! tU kauna hai ? ||41 / / vanamAlAne vivAha takakA saba samAcAra 1. satI maikSata ma. / 2. vazaMvadA AjJAkAriNIti yAvat / 3. spRSTe ma., kha. / . Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 papurANe acintayacca hA kaSTaM mayA mitrasya kAminI / kimapi prArthitA katuM ghilmAmucchinacetanam // 43 // pApAdasmAna mucye'hamRte svasya vipAdanAt / kiM vA kalaGkayuktena jIvitena mamAdhunA // 44 // iti saMcintya mardhA svaM lalUSyaM cakarSa sH| kozataH sAyakaM sAndracchAyAdigdhadigantaram // 45 // upakaNThaM ca kaNThasya yAvaMdenaM cakAra saH / nipatya sahasA tAvatsumitreNa nyarudhyate // 46 // jagAda ca svarAyuktaM pariSvajya sa taM suhRd / AtmaghAtitayA doSa prAjJaH kiM nAma budhyase // 47 // "AmagarmeSu duHkhAni prApnuvanti ciraM janAH / ye zarIrasya kurvanti svasyAvidhinipAtanam / / 48 // ityuktvA suhRdaH khaDgaM karAnAiya' sucetasA / sAnvitazca ciraM vAkyairmanoharaNakAribhiH // 49 // IdazI ca tayoH prItiranyo'nyaguNayojitA / prApsyatyantamaho kaSTaH saMsAraH sArava jitaH // 50 // pRthaka-pRthaka prapadyante sukhadu:khakarI gatim / jIvAH svakarmasaMpajJAH ko'tra kasya suhRjanaH // 51 // anyadAtha vibuddhAtmA zramaNasvaM samAzritaH / IzAnakalpa IzatvaM sumitraH prAptavAn sukhI // 52 // tatazcyutveha saMbhUto dvIpe jambUpadAntike / harivAhanarAjasya mathurAyAM suraH puri // 53 // mAdhavyAstanayo nAmnA madhuH sa madhumohitaH / namaso harivaMzasya yazcandrasvamupAgataH // 5 // mithyAdRk prabhavo mRtvA duHkhamAsAdya durgatau / vizvAvasArabhUt putro jyotiSmatyAM zikhizrutiH // 55 / / zramaNatvadharaH kRtvA tapaH kaSTaM nidAnataH / daityAnAmadhipo jAtazcamarAkhyo'bhamAmaraH // 56 // tato'vadhikRtAlokaH smRtvA pUrvamavAn nijAn / guNAn sumitramitrasya cakre manasi nirmalAn // 57 // kaha sunaayaa| use sunakara prabhava prabhAhIna ho gayA aura parama nirvedako prApta huA // 42 // vaha vicAra karane lagA ki hAya-hAya bar3e kaSTakI bAta hai ki maiMne mitrakI strIse kucha to bhI karanekI icchA kii| mujha avivekIke lie dhikkAra hai // 43 // AtmaghAtake sivAya anya taraha maiM isa pApase mukta nahIM ho sktaa| athavA mujhe aba isa kalaMkI jIvanase prayojana hI kyA hai ? // 44 // aisA vicArakara usane apanA mastaka kATaneke lie myAnase talavAra khiiNcii| usakI vaha talavAra apanI saghana kAntise dizAoMke antarAlako vyApta kara rahI thI // 45 // vaha isa talavArako kaNThake pAsa le hI gayA thA ki sumitrane sahasA lapakakara use roka diyA // 46 // sumitrane zIghratAse mitrakA AliMgana kara kahA ki tuma to paNDita ho, AtmaghAtase jo doSa hotA hai use kyA nahIM jAnate ho ? ||47|| jo manuSya apane zarIrakA avidhise ghAta karate haiM ve cirakAla taka kacce garbha meM dukha prApta karate haiM arthAt garbha pUrNa hue binA hI asamaya meM mara jAte haiM // 48 // aisA kahakara usane mitrake hAthase talavAra chInakara naSTa kara dI aura cirakAla taka use manohArI vacanoMse samajhAyA // 49 // AcArya kahate haiM ki parasparake guNoMse sambandha rakhanevAlI una donoM mitroMkI prIti isa taraha antako prApta hogI isase jAna par3atA hai ki yaha saMsAra asAra hai / / 50|| apane-apane karmose yukta jIva sukha-duHkha utpanna karanevAlI pRthak-pRthak gatiko prApta hote haiM isalie isa saMsArameM kauna kisakA mitra hai ? // 51 // tadanantara jisakI AtmA prabuddha thI aisA rAjA sumitra muni dIkSA dhAraNa kara antameM aizAna svargakA adhipati ho gayA // 52 // vahA~se cyuta hokara jambUdvIpakI mathurA nagarImeM rAjA harivAhanakI mAdhavI rAnIse madhu nAmakA putra huaa| yaha putra madhuke samAna moha utpanna karanevAlA thA aura harivaMzarUpI AkAzameM candramAke samAna suzobhita thA // 53-54 / / mithyAdRSTi prabhava marakara durgatimeM duHkha bhogatA rahA aura antameM vizvAvasukI jyotiSmatI strIke zikhI nAmA putra huA // 55|| so dravyaliMgI muni ho mahAtapa kara nidAnake prabhAvase asuroMkA adhipati camarendra huA // 56 // tadanantara avadhijJAnake dvArA apane pUrva bhavoMkA smaraNa kara sumitra 1. mAraNAt / 2. khaDgam / 3. nirudhyate m.| 4. doSaH m.| 5. aparipUrNagarbheSu / 6. karAttasya ma. / 7. mathurAyAmurau puri ka., kha. / 8. zravaNatva -ma. / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva 273 sumitrarAjacaritaM smaryamANaM supezalam / asurendrasya hRdayaM cakartta karapatravat // 58 // dadhyau ceti punarmadaH samitro'sau mahAguNaH / AsInmama mahAmitraH sahAyaH sarvavastuSu // 59 // tena sAdhaM mayA vidyA gRhItA guruvezmani / daridrakulasaMbhUtastenAhaM svasamaH kRtaH // 60 // AtmIyA tena meM patnI dveSavarjitacetasA / preSitA pApacittasya vitRSNena dayAvatA // 6 // jJAtvA vayasyapatnIti paramudvegamAgataH / ziraH svamasinA chindastenAhaM parirakSitaH // 62 // azraddhajjinendrANAM zAsanaM paJcatAM gataH / prApto'smi durgatI duHkhaM smaraNenApi duHsaham // 63 // nindanaM sAdhuvargasya siddhimArgAnuvartinaH / yatkRtaM tasya tatprAptaM phalaM duHkhAsu yoniSu // 6 // sa cApi caritaM kRtvA nirmalaM sukhamuttamam / aizAnanilaye bhuktvA cyuto'yaM vartate madhuH // 65 // upakArasamAkRSTastato'sau mavanAzijAt / nirjagAma kSaNodbhutaparapremAmAnasaH // 66 // dRSTvAdareNa kRtvA ca mahAratnAdipUjanam / zUlaratnaM dadAvasmai sahasrAntakasaMjJitam // 67 // zalaratnaM sa tatprApya parAM prItiM gataH kSitau / astravidyAdhirAjazca siMhavAhanajo'bhavat // 68 // etanmadhorupAkhyAnamadhIte yaH zRNoti vA / dIptimathaM paraM cAyuH so'dhigacchati mAnavaH // 69 // sAmantAnugato'thAsau marutvamakhanAzakRt / prabhAva prathayalloke pravaNIkRtavidviSam // 7 // saMvatsarAn dazASTau ca viharaJjanitAdbhutam / bhuvane janitapremNi devendrastridive yathA // 71 // nAmaka mitrake nirmala guNoMkA hRdayameM cintavana karane lagA // 57 / / jyoM hI use sumitra rAjAke manohara caritrakA smaraNa AyA tyoMhI vaha karoMtake samAna usake hRdayako vidIrNa karane lagA // 58 // vaha vicAra karane lagA ki sumitra bar3A hI bhalA aura mahAguNavAn thaa| vaha samasta kAryoM meM sahAyatA karanevAlA merA parama mitra thA / / 59|| usane mere sAtha guruke ghara vidyA par3hI thii| maiM daridrakula meM utpanna huA thA so usane mujhe apane samAna dhanavAn banA liyA thA // 60 // mere cittameM pApa samAyA so dveSarahita cittake dhAraka usa dayAlune tRSNArahita hokara mere pAsa apanI strI bhejI // 61 // 'yaha mitrakI strI hai' aisA jAnakara jaba maiM parama udvegako prApta hotA huA talavArase apanA zira kATaneke lie udyata huA to usIne merI rakSA kI thI // 62 / / maiMne jinazAsanako zraddhA binA marakara durgatimeM aise duHkha bhoge ki jinakA smaraNa karanA bhI duHsaha hai // 63 / / maiMne mokSamArgakA anuvartana karanevAle sAdhuoMke samUhakI jo nindA kI thI usakA phala aneka duHkhadAyI yoniyoM meM prApta kiyA // 64 // aura vaha sumitra nirmala cAritrakA pAlana kara aizAna svarga meM uttama sukhakA upabhoga karanevAlA indra huA tathA aba vahA~se cyuta hokara madhu huA hai // 65 // isa prakAra kSaNabharameM utpanna hue parama premase jisakA ana Ardra ho rahA thA aisA camarendra sumitra mitrake upakAroMse AkRSTa ho apane bhavanase bAhara nikalA // 66 // usane bar3e Adarake sAtha milakara mahAratnoMse mitrakA pUjana kiyA aura usake lie sahasrAntaka nAmaka zUlaratna bheTameM diyA // 67 // harivAhanakA putra madhu camarendrase zUlaratna pAkara pRthivIpara parama prItiko prApta huA aura astravidyAkA svAmI kahalAne lagA // 68 // gautama svAmI rAjA zreNika se kahate haiM ki he rAjan ! jo manuSya madhuke isa caritrako par3hatA athavA sunatA hai vaha vizAla dIpti, zreSTha dhana aura utkRSTa Ayuko prApta hotA hai // 69 // __athAnantara aneka sAmanta jisake pIche-pIche cala rahe the aisA rAvaNa lokameM zatruoMko vazIbhUta karanevAlA apanA prabhAva phailAtA aura aneka Azcarya utpanna karatA huA premase bhare 1. ciccheda / 2. madartham / 3. zrutvA m.| 4. bhuvanAnni-ma. / 5. mahAratnAtipUjanam m.| 6. sahasrAMzaka kha. / sahasrAntika ma. / 7. rAvaNaH / 8. pralayaM ma. / 35 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe muJcannArAtsamudrasya dharaNIM dharaNIpatiH / cireNa jinacaisyADhyaM prApASTApadabhUdharam // 72 // prasannasalilA tatra mAti mandAkinI bhRzam / mahiSI sindhunAthasya kanakAbjarajastatA // 73 // sannivezya samIpe'syA vAhinIM paramApa tAm / manojJaM ramaNaM cakre kailAsasya sa kukSiSu // 74 // nunuduH khecarAH khedaM bhUcarAzca yathAkramam / mandAkinyAH sukhasparzasalile sphaTikAmale // 75 // na merupallavApAstaloThanopAttapAMzavaH / snapitAH saptayaH pItapayaso "vinayasthitAH // 76 // zIkarArdvitadehatvAd grAhitAH sudhanaM rajaH / taTinyastamahAkhedAH snapitAH kuJjarAzciram // 77 // smRtvAnu bAlivRttAntaM namaskRta jinAlayaH / yamadhvaMsaH sthitaH kurvazceSTAM dharmAnugAminIm // 78 // atha yo'sau surendreNa niyukto nalakUbaraH / lokapAlatayA khyAtaH pure durlaGyasaMjJake // 79 // upazalyaM sa vijJAya rAvaNaM caravargataH / jigISayA samAyAtaM sainyasAgaravartinam // 80 // lekhAropitavRttAntaM prAhiNodAzugAminam / khecaraM suranAthAya nAsAdhyAsitamAnasaH // 81 // 'mandaraM prasthitAyAsmai vandituM jinapuGgavAn / praNamya lekhavAhena lekho'vasthApitaH puraH // 82 // vAcayitvA ca taM kRtvA hRdaye'rthamazeSataH / AjJApayat surAdhIzo 'vastvidaM lekhadAnataH // 83 // yatnAttAvadihAssva tvamamoghAsya pAlakaH / jinAnAM pANDuke kRtvA vandanAM yAvademyaham // 84 // 7 10 274 saMsAra meM aThAraha varSa taka isa prakAra bhramaNa karatA rahA jisa prakAra ki indra svarga meM bhramaNa karatA hai / / 70-71 / / tadanantara rAvaNa krama-kramase samudrako nikaTavartinI bhUmiko chor3atA huA cirakAla ke bAda jinamandiroMse yukta kailAsa parvatapara pahu~cA ||72 || vahA~ svaccha jalase bharI samudrakI patnI evaM suvarNa kamaloMkI parAgase vyApta gaMgAnadI atyadhika suzobhita ho rahI thI ||73 || so usake samIpa hI apanI vizAla senA ThaharAkara kailAsakI kandarAoM meM manohara krIr3A karane lagA // 74 // pahale vidyAdhara aura phira bhUmigocarI manuSyoMne yathAkramase gaMgA nadIke sphaTikake samAna svaccha sukhakara sparzaMvAle jalameM apanA kheda dUra kiyA thA arthAt snAnakara apanI thakAvaTa dUra kI thI / / 75 // pRthvIpara loTaneke kAraNa lagI huI jinakI dhUli nameruvRkSake naye-naye pattoMse jhAr3akara dUra kara dI gayI thI aura pAnI pilAneke bAda jinheM khUba nahalAyA gayA thA aise ghor3e vinayase khar3e the // 76 // jalake chIMToMse gIlA zarIra honeke kAraNa jinapara bahuta gAr3hI dhUli jamI huI thI tathA nadI dvArA jinakA bar3A bhArI kheda dUra kara diyA gayA thA aise hAthiyoMko mahAvatoMne cirakAla taka nahalAyA thA ||77|| kailAsapara Ate hI rAvaNako bAlikA vRttAnta smRta ho uThA isalie usane samasta caityAlayoMko bar3I sAvadhAnI se namaskAra kiyA aura dharmAnukUla kriyAoMkA AcaraNa kiyA || 78|| athAnantara indrane durlaghayapura nAmA nagarameM nalakUbarako lokapAla banAkara sthApita kiyA thA so guptacaroMse jaba use yaha mAlUma huA ki senA rUpI sAgarake madhya vartamAna rahanevAlA rAvaNa jItane kI icchA se nikaTa hI A pahu~cA hai taba usane bhayabhotacitta hokara patrameM saba samAcAra likha eka zIghragAmI vidyAdhara indrake pAsa pahu~cAyA // 72-81 / so indra jisa samaya jina - pratimAoM kI vandanA karaneke lie sumeru parvatapara jA rahA thA usI samaya patravAhaka vidyAdharapraNAmakara nalakUbarakA patra usake sAmane rakha diyA // 82 // indrane patra bA~cakara tathA samasta arthaM hRdayameM dhAraNakara pratilekha dvArA AjJA dI ki maiM jabataka pANDukavana meM sthita jina-prativandanA kara vApasa AtA hU~ tabataka tuma bar3e yatnase rahanA / tuma amogha astra dhAraka 1. kailAsagirim / 2. rajastathA ma. / 3 pallavAyAsta ma / 4. namitAH ma / 5 vinayAsthitAH ma. 1 6. taTinyA nadyA asto mahAkhedo yeSAM te / tadanyastamahAbhedAH ka, kha / taTanyastamahAkhedA: va. / 7. samIpaM / 8. merum / mandiraM ma., ba. / 9. vAstvidaM ma / 10. iha + Assva / dihAsva ma. / dihasya ba. / Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva 275 iti saMdizya garveNa senAmagaNayad dviSaH / gato'sau pANDukodyAnaM vandanAsaktamAnasaH // 85 // samastAptasametazca prayatnAnnalakUbaraH / purasyAcintayad rakSAmiti kartavyatatparaH // 86 // yojanAnAM zataM tuGgaH prAkAro vidyayA kRtH| vajrazAla iti khyAtaH paridhistriguNAnvitaH // 87 // rAvaNena ca vijJAya nagaraM zatrugocaram / 'gRhItaM preSito daNDa prhsto'niikiniiptiH||48|| nivRtya rAvaNAyAsAvAkhyadeva na zakyate / gRhItuM tatpuraM tuGgaprAkArakRtaveSTanam // 89 // pazya dRzyata evAyaM dikSu sarvAsu dAruNaH / zikharI vivarI daMSTrAkarAlAsyazayUpamaH // 10 // dahyamAnamivodAraM kIcakAnAM ghanaM vanam / sphuliGgarAziduSprekSyajvAlAjAlasamAkulam // 9 // daMSTrAkarAlavetAlarUpANyasya narAn bahUn / harantyudArayantrANi yojanAbhyantarasthitAn // 12 // teSAM vaktrANi ye prAptA yantrANAM prANinAM gaNAH / teSAM janmAntare bhUyaH zarIreNa samAgamaH // 13 // iti vijJAya kartavyastvayA kuzalasaMgamaH / upAyo vijigISutvaM kriyate dIrghadarzinA // 94 // niHsarpaNamaraM tAvadasmAddezAd virAjate / saMzayaH paramo'pyatra dRzyate duniraakRtH||15|| tataH kailAsakukSisthA dazavaktrasya mantriNaH / upAyaM cintayAJcakrurna yazAstravizAradAH // 96 / / atha rambhAguNAkArA nlkuubrkaaminii| uparambheti vikhyAtA zuzrAvAnte dazAnanam // 97 / / pUrvameva guNa raktA tatrotkaNThAM parAmasau / jagAma rajanInAthe yathA kumudasaMhatiH // 98 // ho // 83-84 // aisA sandeza dekara jisakA mana vandanAmeM Asakta thA aisA indra garvavaza zatrukI senAko kucha nahIM ginatA huA pANDukavana calA gayA // 85 // idhara samayAnusAra kArya karane meM tatpara rahanevAle nalakUbarane samasta AptajanoMke sAtha milakara bar3e prayatnase nagarakI rakSAkA upAya socA // 86 // usane sau yojana UMcA aura tigunI paridhise yukta vajrazAla nAmA koTa, vidyAke prabhAvase nagarake cAroM ora khar3A kara diyA // 87|| yaha nagara zatruke adhIna hai aisA jAnakara rAvaNane daNDa vasUla karaneke lie prahasta nAmA senApati bhejA // 88 // so usane lauTakara rAvaNase kahA ki he deva ! zatrukA nagara bahuta U~ce prakArase ghirA huA hai isalie vaha nahIM liyA jA sakatA hai / / 8 / / dekho vaha bhayaMkara prAkAra yahA~ se hI samasta dizAoMmeM dikhAI de rahA hai| vaha bar3I U~cI zikharoM aura gambhIra vilose yukta hai tathA jisakA mukha dA~DhoMse bhayaMkara hai aise ajagarake samAna jAna par3atA hai / / 90 // ur3ate hue tilagoMse jinakI ora dekhanA bhI kaThina hai aisI jvAlAoMke samUhase vaha prAkAra bharA huA hai tathA bA~soMke jalate hue kisI saghana bar3e vanake samAna dikhAI detA hai // 11 // isa prAkArameM bhayaMkara dAr3hoMko dhAraNa karanevAle vetAloMke samAna aise-aise vizAla yantra lage hue haiM jo eka yojanake bhItara rahanevAle bahutase manuSyoMko eka sAtha pakar3a lete haiM // 12 // prANiyoMke jo samUha una yantroMke mukhameM pahuMca jAte haiM phira usake zarIrakA samAgama dUsare janmameM hI hotA hai // 93 / / aisA jAnakara Apa nagara leneke lie koI kuzala upAya socie / yathArthameM dIrghadarzI manuSyake dvArA hI vijigISupanA kiyA jAtA hai arthAt jo dIrghadarzI hotA hai vahI vijigISu ho sakatA hai / / 14 / / isa sthAnase to zIghra hI nikala bhAganA zobhA detA hai kyoMki yahA~ para jisakA nirAvaraNa nahIM kiyA jA sakatA aisA bahuta bhArI saMzaya vidyamAna hai // 95 / / tadanantara kailAsakI guphAoM meM baiThe rAvaNake nItinipuNa mantrI upAyakA vicAra karane lge||96|| athAnantara jisake guNa aura AkAra rambhA nAmaka apsarAke samAna the aisI nalakUbarakI uparambhA nAmaka prasiddha strI ne sunA ki rAvaNa samIpa hI Akara ThaharA huA hai / 17 / / vaha rAvaNake guNoMse pahale hI anurakta thI isalie jisa prakAra kUmadoMkI paMkti candramAke viSayameM 1. gRhItaM preSito daNDaH prahasto nAkinIpatiH m.| 2. sthitaM m.| sthitA kh.| 3. dazitA ma., zinA kha. b.| dazinaH j.| 4. zIghram / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 padmapurANe sakhI vicitramAlAkhyAmekAnte cetyabhASata / zRNu sundari kA'styanyA sakhI prANasamA mama // 19 // samAnaM khyAti yenAtaH sakhizabdaH pravartate / ato na me matabhedaM kartamarhasi zobhane // 10 // niyamAt kuruSe yasmAddakSe maskAryasAdhanam / tato bravImi sakhyo hi jIvitAlambanaM param // 10 // evamuktA jagAdAsau kimevaM devi bhASase / bhRtyAhaM viniyoktavyA tvayA vAJchitakarmaNi // 10 // na karomi stutiM svasya sA hi loke'tinindito / etAvannu bravImyeSA siddhirevAsmi rUpiNI // 103 / / vada vizrabdhikA bhUtvA yatte manasi vartate / mayi satyAM vRthA khedaH svAminyA dhAryate tvayA // 10 // uparambhA tato'vAdInizvasyAyatamantharam / padmAbhe candramAkAntaM kare nyasya kapolakam / / 105 / / niSkrAntastambhitAn varNAn prerayantI punaH punH| ArUDhapatitaM dhAya kRcchAnidadhatI mnH||106|| sakhi bAlyata Arabhya rAvaNe menmano gatam / lokAvatAyinastasya guNAH kAntA mayA zrutAH // 107 // apragalbhatayA prAptA sAhamapriyasaMgamam / vahAmi paramaprIteH pazcAttApamanAratam // 10 // jAnAmi ca tathA naitatprazasyamiti rUpiNi / tathApi maraNaM soDhuM nAsmi zaktA subhASite // 109 // so'yamAsanna dezastho vartate me manoharaH / kathaMcidamunA yogaM prasIda kuru me sakhi // 110 // eSA namAmi te pAdAvityuktA tAvadudyatA / ziro namayituM tAvatsakhyA tatsaMbhramAddhetam // 111 // utkaNThAko prApta rahatI hai usI prakAra vaha bhI rAvaNake viSayameM parama utkaNThAko prApta huI // 98 // usane ekAntameM vicitramAlA nAmaka sakhIse kahA ki he sundari, sun| tujhe chor3akara merI prANa tulya dUsarI sakhI kauna hai ? // 99|| jo samAna bAta kahe vahIM sakhI zabda pravRtta hotA hai arthAt samAna bAta kahanevAlI hI sakhI kahalAtI hai isalie he zobhane ! tU merI manasAkA bheda karaneke yogya nahIM hai // 100 / / he cature ! tU avazya hI merA kArya siddha karatI hai isalie tujhase kahatI huuN| yathArthameM sakhiyA~ hI jIvanakA bar3A Alambana haiM-sabase bar3A sahArA haiM // 101 // aisA kahanepara vicitramAlAne kahA ki he devi! Apa aisA kyoM kahatI haiN| maiM to ApakI dAsI hU~, mujhe Apa icchita kAryameM lagAie // 102 // maiM apanI prazaMsA nahIM karatI kyoMki lokameM use nindanIya batAyA hai para itanA avazya kahatI hU~ ki maiM sAkSAt rUpadhAriNI siddhi ho hU~ // 103 // jo kucha tumhAre manameM ho use niHzaMka hokara kaho mere rahate Apa kheda vyartha ho uThA rahI haiM // 104 // tadanantara uparambhA lambI aura dhImI sA~sa lekara tathA kamala tulya hathelIpara candramAke samAna sundara kapola rakhakara kahane lagI / / 105 // jo akSara uparambhAke mukhase nikalate the ve lajjAke kAraNa bIcabIca meM ruka jAte the ataH vaha unheM bAra-bAra prerita kara rahI thI-tathA usakA mana dhRSTatAke Upara bAra-bAra car3hatA aura bAra-bAra giratA thA so use vaha bar3e kaSTase dhaSTatAke Upara sthita kara rahI thii||106| usane kahA ki he sakhi ! bAlya avasthAse hI merA mana rAvaNameM lagA huA hai / yadyapi maiMne usake samasta lokameM phailanevAle manohara guNa sune haiM to bhI maiM usakA samAgama prApta nahIM kara skii| kintu usake viparIta bhAgyakI mandatAse maiM nalakUbarake sAtha apriya saMgamako prApta huI hU~ so aprItike kAraNa nirantara bhArI pazcAttApako dhAraNa karatI rahatI huuN||107-108|| he rUpiNi ! yadyapi maiM jAnatI hU~ ki yaha kArya prazaMsanIya nahIM hai tathApi he subhASite ! maiM maraNa sahana karaneke lie bhI samartha nahIM hU~ // 109 / / mere manako haraNa karanevAlA vaha rAvaNa isa samaya nikaTa hI sthita hai isalie he sakhi ! mujhapara prasanna ho aura isake sAtha kisI taraha merA samAgama karA // 110 / / 'yaha maiM tere caraNoMmeM namaskAra karatI hU~' itanA kahakara jyoMhI vaha zira jhukAneke 1. kAstyanyasakhI kha., m.| 2. ninditAH ma. / 3. nishcintaa| 4. candravatsundaraM / 5. me mano m.| 6. lokAvagAminaH ma. / lokavistAriNaH / 7. param + apriiteH| paramaM prIteH kha., ba., ma... 8. namAyitaM m.| 9. saMbhramAvRtam m.| . Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva 277 varaM svAmini kAmaM te sAdhayAmi kSaNAditi / gaditvA nirgatA gehAda dUtI jJAtAkhilasthitiH // 112 // sAmbhojImUtasaMkAzasUkSmavastrAvaguNThitA / khamutpatya kSaNAtprApa vasatiM rakSasAM prabhoH // 113 // antaHpuraM praviSTA ca pratIhAryA niveditA / kRtvA pragatimAsInA datte savinayAsane // 11 // tato jagAda devasya bhuvanaM sakalaM guNaiH / doSasaMgojjhitairvyAptaM yattadyuktaM tavedRzaH // 115 // udAro vibhavo yaste yAcakAMstarpayan bhuvi / kAraNenAmunA vedmi sarveSAM tvAM hite sthitam // 116 // AkArasyAsya jAnAmi na te prArthanamaJjanam / bhUtirmavadvidhAnAM hi 'paropakRtikAraNam // 117 // sa svamutsAritAzeSaparivargo vimo kSaNam / avadhAnasya dAnena prasAdaM kartumarhasi // 18 // tathA kRte tataH karNe dazavaktrasya sA jagau / sakalaM pUrvavRttAntaM sarvavRttAntavedinI // 119 // tataH pidhAya pANibhyAM zravaNau puruSottamaH / dhunvan zirazciraM cakSuHsaMkocaM paramAnayan // 120 // vicitravanitAvAJchAcintAkhinnamatiH kSaNam / babhUva kekasIsUnuH sadAcAraparAyaNaH // 121 // jagAda ca smitaM kRtvA bhadre cetasi te katham / sthitamIdRgidaM vastu pApasaMgamakAraNam // 122 // Idaze yAcite'tyantaM daridraH kiM karomyaham / abhimAna parityajya tathedamuditaM tvayA // 123 // vidhavA bhartRsaMyuktA pramadA kulbaalikaa| vezyA ca rUpayuktApi parihAryA prayatnataH // 124 // virodhavadidaM karma paratreha ca janmani / lokadvayaparibhraSTaH kIdRzo vada mAnavaH // 125 // lie udyata huI tyoMho sakhIne bar3I zIghratAse usakA zira bIcameM pakar3a liyA // 111 // 'he svAminI ! maiM ApakA manoratha zIghra hI siddha karatI hU~' yaha kahakara saba sthitiko jAnanevAlI dUtI gharase bAhara nikalI // 112 / / sajala meghake samAna sUkSma vastrakA ghUghaTa dhAraNa karanevAlI dUtI AkAzameM ur3akara kSaNa-bharameM rAvaNake DeremeM jA pahuMcI // 113 / / dvArapAlinIke dvArA sUcanA dekara vaha antaHpurameM praviSTa huii| vahA~ praNAma kara, rAvaNake dvArA diye Asanapara vinayase baiThI // 114 // tadanantara kahane lagI ki he deva ! Apake nirdoSa guNoMse jo samasta saMsAra vyApta ho rahA hai vaha Apake samAna prabhAvaka puruSake anurUpa hI hai // 115 / / cUMki ApakA udAra vaibhava pRthivIpara yAcakoMko santuSTa kara rahA hai isa kAraNa maiM jAnatI hU~ ki Apa sabakA hita karanemeM tatpara haiM // 116 / / maiM khUba samajhatI hU~ ki isa AkArako dhAraNa karanevAle Apa merI prArthanAko bhaMga nahIM kreNge| yathArthameM Apa-jaise logoMkI sampadA paropakArakA hI kAraNa hai / / 117 // he vibho! Apa kSaNa-bharake lie samasta parijanako dUra kara dIjie aura dhyAna dekara mujhapara prasannatA kIjie // 118 // tadanantara jaba sarva parijana dUra kara diye gaye aura bilakula ekAnta ho gayA taba saba vRttAnta jAnanevAlI dUtIne rAvaNake kAnameM pahalekA saba samAcAra kahA // 119 / / tadanantara dUtIkI bAta suna rAvaNane donoM hAthoMse donoM kAna Dhaka liye| vaha cira kAla taka sira hilAtA rahA aura netra sikor3atA rahA // 120 // sadAcArameM tatpara rahanevAlA rAvaNa parastrIko vAMchA suna cintAse kSaNa-bharameM khinna citta ho gayA / / 121 / / usane ha~sate hue kahA ki he bhadre ! pApakA saMgama karAnevAlI yaha aisI bAta tumhAre mana Ayau hI kaise ? // 122 / / tUne yaha bAta abhimAna chor3akara kahI hai| aisI yAcanAke pUrNa karane meM maiM atyanta daridra hU~, kyA karU~ ? // 123 / / cAhe vidhavA ho, cAhe patise sahita ho, cAhe kulavatI ho aura cAhe rUpase yukta vezyA ho parastrI mAtrakA prayatna pUvaka tyAga karanA cAhie / / 124 / / yaha kArya isa loka tathA paraloka donoM hI jagaha viruddha hai / tathA jo manuSya donoM lokoMse bhraSTa ho gayA vaha manuSya hI kyA so tU 1. paropakRtikAriNAm kha. / paropakRtikarmaNAm ka. / 2. paramAnayat ma., ba. / 3. kulabAlike kha. / Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe narAntaramukhakledapUrNe'nyAGgavimardite / ucchiSTabhojane bhoktuM bhadre vAnchati ko naraH // 126 // mitho vibhISaNAyedaM prItyAnenAtha veditam / nayajJaH sa jagAdaivaM satataM mantrigaNAgraNIH // 127 // deva prakrama evAyamIdRzo vartate yataH / alIkamapi vaktavyaM rAjJA nayavatA sadA // 128 // tuSTAbhyupagamAt kiMcidupAyaM kathayiSyati / uparambhA pariprAptau vizrambhaM paramAgatA / / 129|| tatastadvacanAttena dUtI chadmAnugAminA / ityabhASyata tannAma bhadre yaducitaM tvayA // 130 // varAkI madgataprANA vartate sA suduHkhitA / rakSaNIyA mamodArA bhavanti hi dayAparAH // 131 // tatazcAnaya tAM gatvA prANairyAvanna mucyate / prANinAM rakSaNe dharmaH zrUyate prakaTo bhuvi // 132 // 2 3 4 ' ityuktvA parisRSTA sA gatvA tAmAnayat kSaNAt / Adarazca mahAnasyAH kRto yamavimardinA // 133 // tato madanasaMprAptA sA tenaivamabhASyata / durlaGghayanagare devi rantuM mama parA spRhA // 134 // aTavyAmi kiM saukhyaM kiM vA madanakAraNam / tathA kuru yathaitasmiMstvayA saha pure rame // 135 // tatastattasya kauTilyamavijJAya smarAturA / strINAM svabhAvamugdhatvAtpurasyAgamanAya sA // 136 // dadAvAzAlikAM vidyAM prAkAratvena kalpitAm / vyantaraiH kRtarakSANi nAnAstrANi ca sAdarA // 137 // apayAtazca zAlo'sau vidyAlAmAdanantaram / sthitaM prakRtizAlena kevalenAvRtaM puram // 138 // babhUva rAvaNaH sAkaM sainyena mahatAntikaiH / purasya ninadaM zrutvA kSubdhazca nalakUbaraH // 139 // 278 hI kaha || 125 || he bhadre ! dUsare manuSya ke mukhakI lArase pUrNa tathA anya manuSya ke aMgase mardita jUThA bhojana khAnekI kauna manuSya icchA karatA hai ? // 126 // tadanantara rAvaNane yaha bAta prItipUrvaka vibhISaNase bhI ekAntameM kahI so nItiko jAnane vAle evaM nirantara mantrigaNoMmeM pramukhatA dhAraNa karanevAle vibhISaNane isa prakAra uttara diyA // 127 // ki he deva ! cU~ki yaha kArya hI aisA hai ataH sadA nItike jAnanevAle rAjAko kabhI jhUTha bhI bolanA par3atA hai || 128|| sambhava hai svIkAra kara lenese santoSako prApta huI uparambhA utkaTa vizvAsa karatI huI, kisI taraha nagara lenekA koI upAya batA de || 129|| tadanantara vibhISaNa ke kahane se kapaTakA anusaraNa karanevAle rAvaNane dUtIse kahA ki he bhadre ! tUne jo kahA hai vaha ThIka hai // 130 // cU~ki usa becArIke prANa mujhameM aTaka rahe haiM aura vaha atyanta duHkhase yukta hai ataH mere dvArA rakSA karaneke yogya hai / yathArtha meM udAra manuSya dayAlu hote haiM // 131 // isalie jabataka prANa use nahIM chor3a dete haiM taba taka jAkara use le A / 'prANiyoMkI rakSA karanemeM dharmaM hai' yaha bAta pRthivIpara khUba sunI jAtI hai // 132 // itanA kahakara rAvaNake dvArA vidA kI huI dUtI kSaNabharameM jAkara uparambhAko le AyI / Anepara rAvaNane usakA bahuta Adara kiyA // 133 // tadanantara kAmake vazIbhUta ho jaba uparambhA rAvaNake samIpa pahu~cI taba rAvaNane kahA ki he devi ! merI utkaTa icchA durlaghyanagarameM hI ramaNa karanekI hai || 134|| tumhIM kaho isa jaMgala meM kyA sukha hai ? aura kyA kAmavardhaka kAraNa hai ? he devi ! aisA karo ki jisase maiM tumhAre sAtha nagara meM hI ramaNa karU~ || 135|| striyA~ svabhAvase hI mugdha hotI haiM isalie uparambhA rAvaNakI kuTilatAko nahIM samajha sako / nidAna, usane kAmase pIr3ita ho use nagara meM Aneke lie AzAlikA nAmakI vaha vidyA jo ki prAkAra banakara khar3I huI thI tathA vyantara deva jinakI rakSA kiyA karate the aise nAnA zastra bar3e Adara ke sAtha de diye / / 136- 137 // vidyA milate hI vaha mAyAmaya prAkAra dUra ho gayA aura usake abhAva meM vaha nagara kevala svAbhAvika prAkArase hI AvRta raha gayA / / 138 || rAvaNa bar3I bhArI senA lekara nagarake nikaTa pahu~cA so usakA kalakala 1. vaktuM ma / 2. ityuktA ma., ba. ka. / 3. parihRSTA ka., ma., ba / 4. mahA tasyAH ma. / 5 madanasaMprAptI ka., kha., ma. / 6. nikaTastha: / 7. nindanaM ma / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva 271 tamadRSTvA tataH zAlaM lokapAlo viSAdavAn / gRhItameva nagaraM mene yakSavimadinA // 14 // tathApi pauruSaM bibhrad yoddhaM 'zramamareNa saH / niSkrAnto'tyantavikrAntesarva sAmantaveSTitaH // 141 // tato mahati saMgrAme pravRtte zastrasaGkule / adRSTapadminInAthakiraNe krUraniHsvane // 142 // vibhISaNena vegena nipatya nalakUbaraH / gRhItaH kUbaraM maMktvA syandanasyAnritADanAt // 143 // sahasrakiraNe karma dazavaktreNa yatkRtam / vibhISaNena kruddhena tatkRtaM nalakUbare // 144 // devAsurabhayotpAde dakSaM cakraM na rAvaNaH / tridazAdhipasaMbandhi prApa nAmnA sudarzanam // 145 // uparambhA dazAsyena rahasIdamathoditA / vidyAdAnAd gurutvaM me vartate pravarAGgane ! // 146 // jIvati prANanAthe te na yuktaM kartumIdRzam / mamApi sutarAmeva nyAyamArgopadezinaH // 147 // samAzvAsya tato nIto bhAryAntaM nalakUbaraH / zastradAritasaMnAha~ dRSTavikSatavigrahaH // 148 // anenaiva samaM mA bhuikSva bhogAn yathepsitAn / kAmavastuni ko bhedo mama vAsya ca bhojane // 149 // malImasA ca me kIrtiH karmadaM kurvato bhavet / aparo'pi janaH karma kurvItedaM mayA kRtam // 150 // sutAkAzadhvajasyAsi saMbhUtA vimale kule / saMjAtA mRdukAntAyAM zIlaM rakSitumarhasi // 151 // ucyamAneti sA tena nitAntaM japayAnvitA / svabhartari bhRzaM cakre mAnasaM pratibodhinI // 152 // vyabhicAramavijJAya kAntAyA nalakUbaraH / reme tayA samaM prAptaH saMmAnaM dazavaktrataH // 153 // sunakara nalakUbara kSobhako prApta haA // 139|| tadanantara usa mAyAmaya prAkArako na dekhakara lokapAla nalakabara bar3A duHkhI huaa| yadyapi usane samajha liyA thA ki aba to hamArA nagara rAvaNane le hI liyA to bhI usane udyama nahIM chodd'aa| vaha puruSArthako dhAraNa karatA huA bar3e zramase yuddha karaneke lie bAhara niklaa| atyanta parAkramI saba sAmanta usake sAtha the // 140-141 // tadanantara jo zastroMse vyapta thA, jisameM sUryako kiraNeM nahIM dikha rahI thIM aura bhayaMkara kaThora zabda ho rahA thA aise mahAyuddhake honepara vibhISaNane vegase uchalakara pairake AghAtase rathakA dhurA tor3a diyA aura nalakUbarako jIvita pakar3a liyA // 142-143 // rAvaNane rAjA sahasrarazmike sAtha jo kAma kiyA thA vahI kAma krodhase bhare vibhISaNane nalakUbarake sAtha kiyA // 144|| usI samaya rAvaNane deva aura asuroMko bhaya utpanna karane meM samartha indra sambandhI sudarzana nAmakA cakraratna prApta kiyA / / 145|| tadanantara rAvaNane ekAntameM uparambhAse kahA ki he pravarAMgane ! vidyA denese tuma merI guru ho // 146 / / patike jIvita rahate tumheM aisA karanA yogya nahIM hai aura nItimArgakA upadeza denevAle mujhe to bilakula hI yogya nahIM hai // 147|| tatpazcAt zastroMse vidArita kavacake bhItara jisakA akSata zarIra dikha rahA thA aise nalakUbarako vaha samajhAkara strIke pAsa le gayA ||148 / / aura kahA ki isa bhartAke sAtha manacAhe bhoga bhogo| kAma-sevanake viSayameM mere aura isake sAtha upabhogameM vizeSatA hI kyA hai ? // 149|| isa kAryake karanese merI kIrti malina ho jAyegI aura maiMne yaha kArya kiyA hai isalie dUsare loga bhI yaha kArya karane laga jAveMge // 150 / / tuma rAjA AkAzadhvaja aura mRdukAntAkI putrI ho, nirmala kulameM tumhArA janma huA hai ataH zIlakI rakSA karanA hI yogya hai // 151 // rAvaNake aisA kahanepara vaha atyadhika lajjita huI aura pratibodhako prApta ho apane patimeM hI santuSTa ho gayI // 152 / / idhara nalakUbarako apanI strIke vyabhicArakA patA nahIM calA isalie rAvaNase sammAna prApta kara vaha pUrvavat usake sAtha ramaNa karane lagA // 153 / / 1. samabhareNa kha., ma., b.| 2. vikrAntaH ka., ba., ma. / 3. sAmantazataveSTitaH ka., ba., ma. / 4. nipAtya kha., ma. / 5. prApannAmnA ma., ba. / 6. bhAyA~ tAM kha., ma., b.| 7. diSTa kha., ma., b.| 8. cAsya ma. / 9. bhoge / 10. samaM cakre m.| Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 papapurANe rAvaNaH saMyuge labdhvA paradhvaMsAtparaM yazaH / vardhamAnazriyA prApa vijayAIgiremahIm // 154 // abhyaNaM rAvaNaM zrutvA zakraH pracalituM tataH / devAnAsthAnasaMprAptAn samastAnidamabhyadhAt // 155 // vesvazvipramukhA devAH saMnahyate kimAsatAm / vizrabdhaM kuruta prAptaH prabhureSa sa rakSasAm // 156 // ityuktvA jainakoddezaM saMpradhArayituM yayau / upaviSTo namaskRtya dharaNyAM vinayAnvitaH // 157 // uvAca ca vidhAtavyaM kimasminnantare myaa| prabalo'yamariH prApto bahuzo vijitAhitaH // 158 // AtmakAryaviruddho'yaM tAtAtyantaM mayA kataH / anayaH svalpa evAsau pralayaM yanna lambhitaH // 159 // uttiSThato mukhaM bhaktamadhareNApi zakyate / kaNTakasyApi yatnena pariNAmamupeyuSaH // 16 // utpattAveva rogasya kriyate dhvaMsanaM sukham / vyApI tu baddhamUlaH syAdUrdhva sa kSetriyo'thavA // 16 // anekazaH kRtodyogastasyAsmi vinipaatne| nivAritastvayA vyartha yena zAntirmayA kRtA // 162 // nayamArga prapannena mayedaM tAta bhASyate / maryAdeSeti pRSTo'si na svazakto'smi tadvadhe // 163 // smayaroSavimizraM tacchrutvA vAkyaM suteritam / sahasrAro'gadata putra tvarAvAniti mA sma bhUH // 164 // tAvadvimRzya kAryANi pravarairmannibhiH saha / jAyate viphalaM karmAprekSApUrvakAriNAm // 165 // bhavatyarthasya saMsiddhaya kevalaM ca na pauruSam / karSakasya vinA vRSTyA kA siddhiH karmayoginaH // 166 // samAnamahimAnAnAM paThatAM ca samAdaram / arthabhAjo bhavantyeke nApare karmaNAM vazAt // 167 // tadanantara rAvaNa yuddhameM zatruke saMhArase parama yazako prApta karatA huA bar3hatI huI lakSmIke sAtha vijayAdha girikI bhUmi meM pahu~cA // 154 // athAnantara indrane rAvaNako nikaTa AyA suna sabhAmaNDapameM sthita samasta devoMse kahA // 155 // ki he vasvazvi Adi deva jano! yuddhakI taiyArI .Apa loga nizcinta kyoM baiTho ho ? yaha rAkSasoMkA svAmI rAvaNa yahA~ A paha~cA hai // 156 // itanA kahakara indra pitAse salAha karaneke lie usake sthAnapara gayA aura namaskAra kara vinayapUrvaka pRthivIpara baiTha gayA // 157 / / usane kahA ki isa avasarapara mujhe kyA karanA caahie| jise maiMne aneka bAra parAjita kiyA punaH sthApita kiyA aisA yaha zatru aba prabala hokara yahA~ AyA hai // 158 / / he tAta ! maiMne Atma kAryake viruddha yaha bar3I anIti kI hai ki jaba yaha zatru choTA thA tabhI ise ise naSTa nahIM kara diyA // 159 // uThate hae kaNTakakA makha eka sAdhAraNa vyakti bhI tor3a sakatA hai para jaba vahI kaNTaka paripakva ho jAtA hai taba bar3A prayatna karanA par3atA hai // 160 // jaba roga utpanna hotA hai taba usakA sukhase vinAza kiyA jAtA hai para jaba vaha roga jar3a bAMdhakara vyApta ho jAtA hai taba maraneke bAda hI usakA pratikAra ho sakatA hai // 161 / / maiMne aneka bAra usake naSTa karanekA udyoga kiyA para Apake dvArA roka diyA gyaa| Apane vyartha hI mujhe kSamA dhAraNa karAyI // 162 / / he tAta ! nItimArgakA anusaraNa kara hI maiM yaha kaha rahA huuN| bar3oMse pUchakara kArya karanA yaha kulako maryAdo hai aura isalie hI maiMne Apase pUchA hai / maiM usake mArane meM asamartha nahIM hU~ // 163 / / ahaMkAra aura krodhase mizrita putrake vacana sunakara sahasrArane kahA ki he putra ! isa taraha utAvalA mata ho / / 164 // pahale uttama mantriyoMke sAtha salAha kara kyoMki binA vicAre kArya karanevAloMkA kArya niSphala ho jAtA hai // 165 // kevala puruSArtha hI kAryasiddhikA kAraNa nahIM hai kyoMki nirantara kArya karanevAle-puruSArthI kisAnake varSAke binA kyA siddha ho sakatA hai ? arthAt kucha nahIM // 166 / / eka hI samAna puruSArtha karanevAle aura eka hI samAna Adarase 1. pracalitaM ma. / 2. vizvAzva ma. / 3. saMnahyanta kimAsanam m.| 4. janakAdezaM ma. / 5. tavAtyantaM mayA kRtaH m.| tato'tyantaM yA kRtaH ba. tAtAtyantamayAkRtaH kha. / 6. kSatriyo'thavA ka., kha., ma., ba. / zarIrAntare cikitsyaH apratIkArya ityarthaH 'kSetriya parakSetra cikitsyaH ' / 7. nayamArgaprayatnena ka., nayamArgaprayatnena kha. / 8. smayaroSavimuktaM m.| 9. kRSTayA ma. / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM pa 1 evaM gate'pi saMdhAnaM rAvaNena samaM kuru / tasmin sati jagatsarvaM vidhatsvotakaNTakam // 168 // rUpiNIM ca sutAM tasmai yaccha rUpavatIM sutAm / evaM sati na doSo'sti tathAvasthA ca rAjatAm // 169 // viviktadhiSaNenAsAviti pitrA pracoditaH / roSarAzivazodArazoNacakSuH kSaNAdabhUt // 170 // zeSajvalana saMtApasaMjAta svedasaMtatiH / vabhANa bhAsuraH zakraH sphoTayanniva khaM girA // 171 // vadhyasya dIyate kanyetyetattAta kva yujyate / prakRSTavayasAM puMsAM dhIryAtyevAthavA kSayam // 172 // vada kenAdharastasmAdahaM janaka vastunA / atyantakAtaraM vAkyaM yenedaM bhASitaM tvayA // 173 // kherapi kRtasparzaH pAdairmUrdhnAti' khidyate / 'yoge sa kathamamyasya tuGgaH praNatimAcaret // 174 // pauruSeNAdhikastAvadetasmAnnitarAmaham / daivaM tasyAnukUlaM te kathaM buddhAvavasthitam // 175 // vijitA bahavo'nena vipakSA iti venmatiH / hatAnekakuraGga kiM zabaro hanti no harim // 176 // saMgrAme zastrasaMpAtajAtajvalanajAlake / varaM prANaparityAgo na tu pratinarAnatiH // 177 // so'yamindro dazAsyasya rAkSasasyAnatiM gataH / iti loke ca hAsyatvaM na dRSTaM me kathaM tvayA // 178 // nabhazcaratva sAmAnyaM na ca saMdhAnakAraNam / vanagocarasAmAnyaM yathA siMhazRgAlayoH // 179 // iti bruvata evAsya zabda: pUritaviSTapaH / praviSTaH zrotrayoH zatrubalajo 'vAsarAnane // 180 // 281 par3hanevAle chAtroM meM se kucha to saphala ho jAte haiM aura kucha karmoMkI vivazatAse saphala nahIM ho pAte || 167 | aisI sthiti Anepara bhI tuma rAvaNake sAtha sandhi kara lo kyoMki sandhike honepara tuma samasta saMsArako niSkaNTaka banA sakate ho // 168 // | sAtha hI tU rUpavatI nAmakI apanI sundarI putrI rAvaNake lie de de / aisA karanemeM kucha bhI doSa nahIM hai| balki aisA karanese terI yahI dazA banI rahegI || 169 || pavitra buddhike dhAraka pitAne isa prakAra indrako samajhAyA avazya parantu krodhake samUhake kAraNa usake netra kSaNa-bhara meM lAla-lAla ho gaye ||170 // krodhAgnike santApase jisake zarIrameM pasIne kI paramparA utpanna ho gayI thI aisA dedIpyamAna indra apanI vANIse mAno AkAzako phor3atA huA bolA ki he tAta ! jo vadha karane yogya hai usIke lie kanyA dI jAve yaha kahA~ taka ucita hai ? athavA vRddha puruSoMkI buddhi kSINa ho hI jAtI hai // 171 - 172 // he tAta ! kaho to sahI maiM kisa vastu usase hIna hU~ ? jisase Apane yaha atyanta dIna vacana kahe haiM || 173 || jo mastakapara sUryakI kiraNoMkA sparza honepara bhI atyanta khedakhinna ho jAtA hai vaha udAra mAnava milanera anya puruSake lie praNAma kisa prakAra karegA ? || 174 | maiM puruSArtha kI apekSA rAvaNase hara eka bAta meM adhika hU~ phira ApakI buddhimeM yaha bAta kaise baiTha gayI ki bhAgya usake anukUla hai ? || 175 / / yadi ApakA yaha khyAla hai ki isane aneka zatruoMko jItA hai to aneka hariNoMko mAranevAle siMhako kyA eka bhIla nahIM mAra detA ? || 176 || zastroMke prahArase jahA~ jvAlAoMke samUha utpanna ho rahe haiM aise yuddhameM prANatyAga karanA bhI acchA hai para zatruke lie namaskAra karanA acchA nahIM hai // 177 // ' vaha indra rAvaNa rAkSasake sAmane namra ho gayA' isa taraha lokameM jo merI ha~sI hogI usa ora bhI Apane dRSTi kyoM nahIM dI ? || 178 || ' vaha vidyAdhara hai aura maiM bhI vidyAdhara hU~' isa prakAra vidyAdharapanAkI samAnatA sandhikA kAraNa nahIM ho sakatI / jisa prakAra siMha aura zRgAla meM vanacAritvakI samAnatA honepara bhI ekatA nahIM hotI hai usI prakAra vidyAdharapanAkI samAnatA honepara bhI hama donoMmeM ekatA nahIM ho sakatI // 179 // isa prakAra prAtaHkAla ke samaya indra pitA ke samakSa kaha rahA thA ki usI samaya samasta saMsArako vyApta karanevAlA zatru senAkA joradAra zabda usake kAnoMmeM praviSTa huA // 180 // / 4. 170 tamaH zlokaH 1. rAjate ba. / rAjyatAM ma. / rAjatA ka. / 2. prabodhitaH ma / 3. vazoddAra - ma kha. pustake nAsti / 5. mUrdhnAbhi-kha. / 6. yo meruH kha., ma. / 7. te kathaM mayA ma. / 8. prAtaHkAle / 36 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe 'tato'pakarNanaM kRtvA pituH saMnAhamaNDapam / gatvA saMnAhasaMjJArtha tUrya tAramavIvadat // 18 // upAhara gajaM zIghraM saptiM paryANaya drutam / maNDalAgramito dehi paTu cAhara kaGkaTam // 182 // dhanurAhara dhAvasva zirastrANamitaH kuru / yacchArdhabAhukAM kSipraM dehi sAyakaputrikAm // 183 // ceTa yaccha samAyogaM sajjamAzu rathaM kuru / evamAdi kRtArAvaH suralokazcalo'bhavat // 184 // atha kSubdheSu vIreSu raTatsu paTaheSu ca / tuGga raNasu zaGkhaSu sAndraM garjatsu dantiSu // 185 // muJcatsu dIrghahuGkAraM spRSTavetreSu saptiSu / saMkrIDatsu rathaudheSu jyAjAle paTu guJjati // 186 // maTAnAmaTTahAsena jayazabdena vAdinAm / abhUttadA jagatsava zabdeneva vinirmitam // 187 // asimistomaraiH pAzailajaizchannaH zarAsanaiH / kakubhazchAditAH sarvAH prabhAvo'pahRto raveH // 18 // niSkrAntAzca susaMnaddhAH surA ramasarAgiNaH / gopure kRtasaMghaTTA ghaNTAbhirvaradantinAm // 189 // syandanaM parato dhehi prApto'yaM mattavAraNaH / AdhoraNa gajaM dezAdasmAtsAraya satvaram // 19 // stambhito'sIha kiM sAdinnayAzvaM dUtamagrataH / muJca mugdhe nivartasva kuru mAM mA samAkulam // 191 // evamAdisamAlApAH satvarA mandirAt surAH / niSkrAntA garvanirmuktazubhArabhaTagarjitAH // 192 // AlIne ca yathA 'jAtapratipakSaM camUmukhe / viSamAhatatUryeNa paramutsAhamAhRte // 193 // tato rAkSasasainyasya mukhamaGgaH kRtaH suraiH / muJcadbhiH zastrasaMghAtamantarhitanamastalam // 19 // senAmukhAvasAdena kupitA rAkSasAstataH / adhyUSuH pRtanAvaktraM nijamUrjitavikramAH // 195 // tadanantara pitAkI bAta anasunI kara vaha AyudhazAlAmeM gayA aura vahAM yuddhakI taiyArIkA saMketa karaneke lie usane jorase turahI bajavAyo // 181 // 'hAthI zIghra lAo, ghor3Apara zIghra hI palAna bA~dho, talavAra yahA~ deo, acchA-sA kavaca lAo, daur3akara dhanuSa lAo, sirako rakSA karanevAlA Topa idhara bar3hAo, hAthapara bA~dhanekI paTTI zIghra deo, churI bhI jaldI deo, are ceTa, ghor3e jota aura rathako taiyAra karo' ityAdi zabda karate hue deva nAmadhArI vidyAdhara idhara-udhara calane lage // 182-184 // athAnantara-jaba vIra sainika kSubhita ho rahe the, bAje baja rahe the, zaMkha joradAra zabda kara rahe the, hAthI bAra-bAra ciMghAr3a rahe the, beMtake chUte hI ghor3e dIrgha huMkAra chor3a rahe the, rathoMke samUha cala rahe the aura pratyaMcAoMke samUha joradAra guMjana kara rahe the, taba yoddhAoMke aTTahAsa aura cAraNoMke jayajayakArase samasta saMsAra aisA ho gayA thA mAno zabdase nirmita ho // 185-187 / / talavAroM, tomaroM, pAzoM, dhvajAoM, chatroM aura dhanuSoMse samasta dizAeM AcchAdita ho gayIM aura sUryakA prabhAva jAtA rahA / / 188 / / zIghratAke premI deva taiyAra ho-ho kara bAhara nikala par3e aura hAthiyoMke ghaNTAoMke zabda suna-sunakara gopurake samIpa dhakkamadhakkA karane lage // 189 // 'rathako udhara khar3A karo, idhara yaha madonmatta hAthI A rahA hai| are mahAvata ! hAthIko yahA~se zIghra hI httaa| are savAra! yahIM kyoM ruka gayA ? zIghra hI ghor3A Age le jaa| arI mugdhe! mujhe chor3a tU loTa jA, vyartha hI mujhe vyAkula mata kara' ityAdi vArtAlApa karate hue zIghratAse bhare deva, apane-apane makAnoMse bAhara nikala pdd'e| usa samaya ve ahaMkArake kAraNa zubha garjanA kara rahe the // 190-192 // kabhI dhImI aura kabhI jorase bajAyI huI turahIse jisakA utsAha bar3ha rahA thA aisI senA jaba zatrake sammukha jAkara yathAsthAna khar3I ho gayI taba AkAzako AcchAdita karanevAle zastrasamUhako chor3ate hue devoMne rAkSasoMkI senAkA mukha bhaMga kara diyA arthAt usake agra bhAgapara joradAra prahAra kiyA // 193-194 // senAke 1. tatropakarNayan kha. / tatopakarNalaM ba. / tatopakarNabhaM ma. / 2. kavacam / 3. yacchArdhavAhakAM ma. / 4. azvam / 5. kRtArAvaM ma. kha. / 6. dehi ma. / 7. mA mAM ma. / 8. garbhanirmuktasutArabhaTa- ma. / garvanirmuktasutArabhaTakha., b.| 9. yAtapratipakSaM kh.| 10. mAdRte ma. / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva 283 vajravegaH prahasto'tha hasto mArIca udbhavaH / vajravaktraH zuko ghoraH sAraNo gaganojjvalaH // 196 // mahAjaTharasaMdhyAbhrakaraprabhRtayastathA / susaMnaddhAH suyAnAzca suzastrAzca puraHsthitAH // 197 // tatastairusthitaiH sainyaM surANAM kSaNamAtrataH / kRtaM vihatavitrastazastrasaMgatazatrukam // 198 // bhajyamAnaM tataH sainyavaktraM dRSTvA mahAsurAH / utthitA yoddhamatyugrakopApUritavigrahAH // 199 // meghamAlI taDipiGgo jvalitAkSo'risaMjvaraH / pAvakasyandanAdyAzca surAH prakaTatAM yayuH // 20 // utthAya rAkSasAstaiste muJcadbhiH zastrasaMhatim / avaSTabdhAH samudbhutatIvakopAtimAsuraiH // 201 // tato bhaGga pariprAptAzciraM kRtamahAhavAH / pratyeka rAkSasA devairbahubhiH kRtaveSTanAH // 202 // AvarteSviva nikSiptA rAkSasA vegazAliSu / babhramurvigalacchastrazithilasthitapANayaH // 20 // parAvRttAstathApyanye rAkSasA mAnazAlinaH / prANAnamimukhIbhUtA muJcanti na tu sAyakAn // 204 // tato'vasAdanAd bhagnaM dRSTvA tadrakSasAM balam / sUnurmahendrasenasya kapiketormahAbalaH // 205 // dakSaH prasajhakIAkhyAM dhArayannarthasaMgatAm / trAsayan dviSatAM sainyaM janyasya zirasi sthitam // 206 // rakSatA balamAtmIyaM tena tatredRzaM balam / zUraiH parAGmukhaM cakre niSkAmagiranantaram // 207 // atimAnaM tato bhUri vijayAnivAsinAm / sainyaM prAptaM mahotsAhaM nAnAzastrasamujjvalam // 208 // daSdaiva kapilakSmAsya dhvaje chatre ca mISaNam / avApa mAnase bhedaM vijayArdhAdrijaM balam // 209 // tattena vizikhaiH pazcAtsphurattejaHzikhaiH kSaNAt / bhinnaM kutIrthahRdayaM yathA manmathavibhramaiH // 210 // wwwwwwwwwwwwwwwwww agrabhAgakA vinAza dekha prabala parAkramake dhAraka rAkSasa kupita ho apanI senAke Age A DaTe // 195 / / vajravega, prahasta, hasta, mArIca, udbhava, vajramukha, zuka, ghora, sAraNa, gaganojjvala, mahAjaThara, sandhyAbhra aura krUra Adi rAkSasa A-Akara senAke sAmane khar3e ho gaye / ye sabhI rAkSasa kavaca Adise yukta the, uttamottama savAriyoMpara ArUr3ha the aura acche-acche zastroMse yukta the // 196-197 / / tadanantara ina udyamI rAkSasoMne devoMkI senAko kSaNamAtrameM mArakara bhayabhIta kara diyaa| usake chor3e hue astra-zastra zatruoMke hAtha lage // 198 // taba apanI senAke agrabhAgako naSTa hotA dekha bar3e-bar3e deva yuddha karaneke lie utthe| usa samaya una sabake zarIra atyanta tIvra krodhase bhara rahe the // 199 / / meghamAlI, taDitpiga, jvalitAkSa, arisaMjvara aura agniratha Adi deva sAmane Aye // 200 // jo zastroMke samUhakI varSA kara rahe the aura utpanna hue tIna krodhase atizaya dedIpyamAna the aise devoMne uThakara rAkSasoMko rokA // 201 / / tadanantara cirakAla taka yuddha karaneke bAda rAkSasa bhaMgako prApta hue| eka-eka rAkSasako bahuta-se devoMne ghera liyA // 202 / / vegazAlI bha~varoMmeM par3e hueke samAna rAkSasa idhara-udhara ghUma rahe the tathA unake DhIle hAthoMse zastra chUTa-phUTakara nIce gira rahe the // 203 // kitane hI rAkSasa yuddhase parAGmukha ho gaye para jo abhimAnI rAkSasa the ve sAmane Akara prANa to chor3a rahe the para unhoMne zastra nahIM chor3e // 204 / / tadanantara devoMkI vikaTa mArase rAkSasoMkI senAko naSTa hotA dekha vAnaravaMzI rAjA mahendrakA mahAbalavAn putra, jo ki atyanta catura thA aura prasannakIrti isa sArthaka nAmako dhAraNa karatA thA, yuddhake agrabhAgameM sthita zatruoMkI. senAko bhayabhIta karatA huA sAmane AyA // 205-206 // apanI senAkI rakSA karate hue usane nirantara nikalanevAle bANoMse zatruko senAko parAGmukha kara diyA // 207 // vijayAdha parvatapara rahanevAle devoMkI jo senA nAnA prakArake zastroMse dedIpyamAna thI vaha prathama to prasannakItise atyadhika mahAn utsAhako prApta huI // 208 / / para usake bAda hI jaba usane usakI dhvajA aura chatrameM vAnarakA cihna dekhA to usakA mana TUka-TUka ho gayA // 209 / / tadanantara 1. susaMbaddhAH m.| 2. supAnAzca m.| 3. suzAstrAzca m.| 4. vihatavitrastaM zastrasaMghAtazatrukam ma. / 5. -staistai- kha. / 6. zithilAsthitapANayaH ma. / 7. bhaGgaM m.| 8. chatreNa ma. / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tato'nyadapi saMprAptaM sainyaM tridazagocaram / kanakAsigadAzakticApamudgarasaMkulam // 211 // tato'ntarAla evAtivIro mAlyavataH sutaH / zrImAlIti pratItAtmA puro'sya samavasthitaH // 212 // tena te kSaNamAtreNa surAH sUryasamatviSA / ka nItA iti na jJAtA muJcatA zarasaMhatIH // 213 // dRSTvA tamabhyamitrINamanivAryarayaM tataH / kSobhayantaM dviSAM sainyaM mahAgrAhamivArNavam // 214 // mattadvipendra saMghaTTaghaTitArAtimaNDalam / karavAlakarodAramaTamaNDalamadhyagam // 215 // amI samutthitA devA nijaM pAlayituM balam / mahAkrodhaparItAGgAH samullAsitahetayaH // 216 // zikhikezaridaNDograkanakapravarAdayaH / chAdayanto nabho dUraM prAvRSeNyA ivAmbudAH // 217 // svastrIyAzca surendrasya mRgacihnAdayo'dhikam / dIpyamAnA raNodbhUtatejasA sumahAbalAH // 218 // tataH zrImAlinA teSAM zirobhiH kamalairiva / sazaivalairmahI channA chinnaizcandrArdha sAyakaiH // 219 // acintayattataH zakro yenaite narapuGgavAH / kumArAH kSayamAnItAH samamebhirvaraiH suraiH // 220 // tasyAsya ko raNe sthAtuM puro vAncheddivaukasAm / rAkSasasya ['mahAtejo durIkSyasyAtivIryavAn // 221 // tasmAdsya svayaM yuddhazraddhAdhvaMsaM karomyaham / aparAnamarAn yAvannayate naiSa paJcatAm // 222 // iti dhyAtvA samAzvAsya ] balaM sa trAsakampitam / yoddhuM samudyato yAvastridazAnAmadhIzvaraH // 223 // jisa prakAra kAmake bANoMse kugurukA hRdaya khaNDita ho jAtA hai usI prakAra jinase agnikI dedIpyamAna zikhA nikala rahI thI aise prasannakIrti ke bANoMse devoMkI senA khaNDita ho gayI // 210 // tadanantara devoMkI aura dUsarI senA sAmane AyI / vaha senA kanaka, talavAra, gadA, zakti, dhanuSa aura mudgara Adi astra-zastroMse yukta thI || 211|| tatpazcAt mAlyavAnkA putra zrImAlI jo atyanta vIra aura niHzaMka hRdayavAlA thA devoMkI senAke Age khar3A ho gayA || 212 || jisakI sUrya ke samAna kAnti thI tathA jo nirantara bANoMkA samUha chor3a rahA thA aise zrImAlIne devoMko kSaNamAtrameM kahA~ bheja diyA isakA patA nahIM calA ||213|| tadanantara jo zatrupakSakI orase sAmane khar3A thA, jisakA vega anivArya thA, jo zatruoMkI senAko isa taraha kSobhayukta kara rahA thA jisa prakAra ki mahAgrAha kisI samudrako kSobhayukta karatA hai, jo apanA madonmatta hAthI zatruoMkI senApara hUla rahA thA aura jo talavAra hAthameM liye uddaNDa yoddhAoMke bIcameM ghUma rahA thA aise zrImAlIko dekhakara deva loga apanI senAkI rakSA karaneke lie uThe / usa samaya una sabake zarIra bahuta bhArI krodhase vyApta the tathA unake hAthoMmeM aneka zastra camaka rahe the || 214216 // zikhI, kezarI, daNDa, ugra, kanaka, pravara Adi indrake yoddhAoMne AkAzako dUra taka aisA AcchAdita kara liyA jaisA ki varSARtuke megha AcchAdita kara lete haiM ||217|| inake sivAya mRgacihna Adi indrake bhAneja bhI jo ki raNase samutpanna tejake dvArA atyadhika dedIpyamAna aura mahAbalavAna the, AkAzako dUra-dUra taka AcchAdita kara rahe the || 218|| tadanantara zrImAlIne apane arddhacandrAkAra bANoMse kATe hue unake siroMse pRthivIko isa prakAra Dhaka diyA mAno zevAlasahita kamaloMse hI Dhaka diyA ho // 219 // athAnantara indrane vicAra kiyA ki jisane ina zreSTha devoMke sAtha-sAtha ina narazreSTha rAjakumAroM kA kSaya kara diyA hai tathA apane vizAla tejase jisakI ora A~kha aise isa rAkSasake Age yuddhameM devoMke bIca aisA kauna hai jo sAmane khar3A sake ? isalie jaba taka yaha dUsare devoMko nahIM mAratA hai usake pahale hI zraddhAkA nAza kara detA hU~ // 220 - 222 // aisA vicArakara devoMkA uThAnA bhI kaThina hai honekI bhI icchA kara maiM svayaM isake yuddhakI svAmI indra bhayase 284 1. tviSaH ma / 2. tamabhramitrINaM ma / 3. bhAgineyAH / 4. citracandArdha ma / 5. zaraiH kha. / 6.[] koSThakAntargataH pAThaH ka. pustake nAsti / 7. mRtyum / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva 2 nipatya pAdayostAvajAnuspRSTamahItalaH / tamuvAca mahAvIro jayanta iti vizrutaH // 224 // satyeva mayi devendra karoSi yadi saMyugam / tato bhavatkRtaM janma tvayA mama nirarthakam // 225 // bAlako'ke bhejankrIDAM putraprItyA yadIkSitaH / snehasyAnRNyamaMtasya janayAmi tavAdhunA // 226 // sa tvaM nirAkulo bhUtvA tiSTha tAta yathepsitam / zatrUn kSaNena niHzeSAnayaM vyApAdayAmyaham // 227 // nakhena prApyate chedaM vastu yatsvalpayatnataH / vyApAraH parazostatra nanu tAta nirarthakaH // 228 // vArayitvetyasau tAtaM saMyugAya samudyataH / kopAvezAccharIreNa asamAna ivAmbaram // 229 // pratizrImAli cAyAsIdAyAsaparivarjitaH / guptaH pavanavegena sainyenojjvalahetinA // 23 // zrImAlI cApi saMprAptaM cirAdyogyaM pratidviSam / dRSTvA tuSTo dadhAvAsya saMmukhaM sainyamadhyagaH // 23 // amuJcatAM tataH kruddhau zarAsAraM parasparam / kumArau satatAkRSTadRSTakodaNDamaNDalau // 232 // tayoH kumArayoryuddhaM nizcalaM pRtanAdvayam / dadarza vismayaprAptamAnasaM rekhayA sthitam // 233 // kanakena tato mittvA jayanto virathIkRtaH / zrImAlinA svasainyasya kurvatA saMmadaM param // 23 // mUrcchayA patite tasmin svavargasyApatanmanaH / mUrchAyAzca parityAgAdutthite punarusthitam // 235 / / Ahatya miNDimAlena jayantena tataH kRtaH / zrImAlI viratho roSAtprahAreNAtivarddhitAt // 236 // tataH parabale toSani?So nirgato mahAn / nije ca yAtudhAnasya samAkrandadhvanirbale // 27 // kA~patI huI sevAko sAntvanA dekara jyoMhI yuddhake lie uThA tyoMhI usakA mahAbalavAn jayanta nAmakA putra caraNoMmeM girakara tathA pRthivIpara ghuTane Tekakara kahane lagA ki he devendra ! yadi mere rahate hue Apa yuddha karate haiM to Apase jo merA janma huA hai vaha nirarthaka hai / / 223-225 / / jaba maiM bAlya avasthAmeM ApakI godameM krIr3A karatA thA aura Apa putrake snehase bAra-bAra merI ora dekhate the Aja maiM usa snehakA badalA cukAnA cAhatA hU~, usa RNase mukta honA cAhatA huuN||226|| isalie he tAta! Apa nirAkula hokara gharapara rhie| maiM kSaNa-bharameM samasta zatruoMkA nAza kara DAlatA hU~ // 227|| he tAta! jo vastu thor3e hI prayatnase nakhake dvArA chedI jA sakatI hai vahA~ parazukA calAnA vyartha hI hai // 228|| isa prakAra pitAko manAkara jayanta yuddhake lie udyata huaa| usa samaya vaha krodhAvezase aisA jAna par3atA thA mAno zarIrake dvArA AkAzako hI grasa rahA ho // 229|| pavanake samAna vegazAlI evaM dedIpyamAna zastroMko dhAraNa karanevAlI senA jisakI rakSA kara rahI thI aisA jayanta binA kisI khedake sahaja hI zrImAlIke sammukha AyA // 230 // zrImAlI cira kAla bAda raNake yogya zatruko AyA dekha bahuta santuSTa huA aura senAke bIca gamana karatA huA usakI ora daur3A // 231 // tadanantara jinake dhanurmaNDala nirantara khicate hue dikhAI dete the aise krodhase bhare donoM kumAroMne eka dUsarepara bANoMkI varSA chor3I / / 232 // jinakA citta Azcaryase bhara rahA thA aura jo apanI-apanI rekhAoMpara khar3I thIM aisI donoM orakI senAe~ nizcala hokara una donoM kumAroMkA yuddha dekha rahI thIM // 233 // tadanantara apanI senAko harSita karate hue zrImAlIne kanaka nAmaka hathiyArase jayantakA ratha tor3akara ratharahita kara diyA / / 234 // jayanta mUrchAse nIce gira par3A so use girA dekha usakI senAkA mana bhI gira gayA aura mUrchA dUra honepara jaba vaha uThA to senAkA mana bhI uTha gayA / / 235 // tadanantara jayantane bhiNDimAla nAmaka zastra calAkara zrImAlIko ratharahita kara diyA aura atyanta bar3he hue krodhase aisA prahAra kiyA ki vaha mUcchita hokara gira par3A / / 236 / / taba zatrusenAmeM bar3A bhArI harSanAda huA aura 1. jamaspRSTa m.| 2. janakrIDAM m.| 3. tvayAhaM phalametasya / 4. yathekSitam ma. / 5. yasamAna ka. / 6. dadhAva = dhAvati sma / 7. sa tadAkRSTa m.| 8. pRtanIdvayam m.| 9. zarmadaM m.| saMmataM kh.| 10. strImAlir ma. / 11. vardhitAn ma. / 12. babhau ma. / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 padmapurANe gatamUrchastu saMkruddhaH zrImAlI bhRzabhISaNaH / kiran praharaNavAtaM jayantAbhimukho yayau // 23 // muJcantau hetijAlaM tau kumArau rejatustarAm / siMhArbhakAvivoddhRtadIptakesarasaMcayau // 239 // tato mAlyavataH putraH surarAjasya sUnunA / stanAntare hato gADhaM gadayA patito bhuvi // 24 // vadanena tato raktaM vimuJcan dharaNIM gataH / astaMgata ivAmAti kamalAkarabAndhavaH // 241 // hetazrImAlikaH prApya rathaM vAsavanandanaH / dadhmau zaGkha mudA bhItA rAkSasAzca vidadvavuH // 24 // mAlyavattanayaM dRSTvA tato nirgatajIvitam / jayantaM ca susannaddhaM toSamuktabhaTasvanam // 243 / / AzvAsayannijaM sainyaM palAyanaparAyaNam / indrajitsaMmukhIbhUto jayantasyotkaTo ruSA / / 244 // tato'mibhavane saktaM janAnAM taM kaliM ythaa| jayantamindrajiccakre jarjaraM vairbhavaccharaiH // 245 / / dRSTvA ca chinnavarmANaM rudhirAruNavigraham / jayantaM zarasaMghAtaiH prApta zailalitulyatAm // 246 // amarendraH svayaM yoddhamutthitazchAdayannamaH / nIrandhra vAhanairugrairAyudhaizca calaskaraiH // 247 / / avAdIt sArathizcaivaM rAvaNaM saMmatizrutiH / ayaM sa deva saMprAptaH svayaM nAtho divaukasAm / / 248 // cakreNa lokapAlAnAM paritaH kRtapAlanaH / mattairAvatapRSThastho mauliratnaprabhAvRtaH // 249 // pANDureNoparisthena chatreNAvRtabhAskaraH / kSubdhena sAgareNeva sainyena kRtaveSTanaH // 250 // idhara rAkSasoMkI senAmeM rudana zabda sunAI par3ane lagA // 237 / / jaba mUrchA dUra huI taba zrImAlI atyanta kupita ho zastrasamUhakI varSA karatA huA jayantake sammukha gyaa| usa samaya vaha atyanta bhayaMkara dikhAI detA thA // 238 // zastrasamUhako chor3ate hue donoM kumAra aise suzobhita ho rahe the mAno jinakI camakIlI saTAoMkA samUha ur3a rahA thA aise siMhake do bAlaka hI hoM // 239 // tadanantara indrake putra jayantane mAlyavAnke putra zrImAlIke vakSaHsthalapara gadAkA aisA prahAra kiyA ki vaha pRthivIpara gira par3A // 240 // mukhase khUnako chor3atA pRthivIpara par3A zrImAlI aisA jAna par3atA thA mAno asta hotA huA sUrya hI ho // 241 // zrImAlIko mAraneke bAda jayantane rathapara savAra ho harSase zaMkha phUMkA jisase rAkSasa bhayabhIta hokara idhara-udhara bhAgane lage // 242 / tadanantara zrImAlIko niSprANa aura jisake yoddhA harSanAda kara rahe the aise jayantako AgAmI yuddhake lie tatpara dekha rAvaNakA putra indrajit apanI bhAgatI huI senAko AzvAsana detA huA jayantake sammukha aayaa| usa samaya vaha krodhase bar3A vikaTa jAna par3atA thA // 243-244 // tadanantara indrajitne kalikAlakI taraha logoMke anAdara karane meM saMlagna jayantako apane bANoMse kavacakI taraha jarjara kara diyA arthAt jisa prakAra bANoMse usakA kavaca jarjara kiyA thA usI prakAra usakA zarIra bhI jarjara kara diyA // 245 // jisakA kavaca TUTa gayA thA, jisakA zarIra khUnase lAla-lAla ho rahA thA aura jo gar3e hue bANoMse sehIkI tulanA prApta kara rahA thA aise jayantako dekhakara indra svayaM yuddha karaneke lie utthaa| usa samaya indra apane vAhanoM aura camakate hue tIkSNa zastroMse nIrandhra AkAzako AcchAdita kara rahA thA // 246-247 // indrako yuddhake lie udyata dekha sanmati nAmaka sArathine rAvaNase kahA ki he deva ! yaha devoMkA adhipati indra svayaM hI AyA hai // 248 // lokapAloMkA samUha cAroM orase isakI rakSA kara rahA hai, yaha madonmatta airAvata hAthIpara savAra hai, mukuTake ratnoMkI prabhAse AvRta hai, Upara lage hue sapheda chatrase sUryako Dhaka rahA hai, tathA kSobhako prApta hue mahAsAgarake samAna senAse ghirA huA hai // 249-250|| 1. vivodbhUta ma. / 2. hataH zrImAlI yena saH / hataH zrImAlikaH ma., ka., ba. / 3. kavacavat / 4. 'zvAvittu zalyastallomni zalalI zalalaM zalam' ityamaraH / zalalI 'sehI' iti hindI / salilatulyatAm ka., kha., ma., b.| Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva 287 mahAbalo'yametasya kumAro nocito raNe / 'udyaccha svayameva tvaM jahi zatrorahaMyutAm // 25 // tato'bhimukhamAyAntaM dRSTvAkhaNDalamUrjitam / saMsmRtya mAlimaraNaM zrImAlivadhadIpitaH // 252 // dRSTvA ca zatrumiH putraM veSvyamAnaM samantataH / dadhAva rAvaNaH krodhAd rathenAnilaraMhasA // 253 / / maTAnAmamavadyuddhametayo romaharSaNam / tumulaM zastrasaMghAtaghanadhvAntasamAvRtam / / 254 // tataH zastrakRtadhvAnte raktanIhAravartini / ajJAyanta bhaTAH zUrAstArArAveNa kevalam // 255 / / preritA svAmino maktyA pUrvAnAdaracoditAH / prahArotthena kopena maTA yayadhire bhRzam // 256 // gadAbhiH zaktibhiH kuntairmusalairasibhiH zaraiH / paridhaiH kanakaizcakraH karavAlIbhiraMghripaiH // 257 // zUlaiH pAzairmuzuNDIbhiH kuThAraimudrainaiH / prAvamirlAGgalairdaNDaiH kauNaiH sAyakaveNumiH // 25 // anyaizca vividhaiH zastraranyonyacchedakArimiH / karAlamabhavad vyoma tadAghAtotthitAnalam / / 259 // kvacidgrasaditi dhvAno bhavatyanyatra zUditi / kvacidraNaraNArAvaH kvacitkiNikiNisvanaH // 26 // patrapAyate'nyatra tathA damadamAyate / chamAchamAyate'nyatra tathA paTapaTAyate // 26 // chalachalAyate'nyatra TaTadAyate tathA / taTattaTAyate'nyatra tathA caTacaTAyate // 262 // ghagghagghagghAyate'nyatra raNaM zastrotthitaiH svaraiH / zabdAtmakamivodbhUtaM tadA tvajiramaNDalam // 263 // hanyate vAjinA vAjI vAraNena mataGgajaH / tatrasthena ca tatrastho rathena dhvasyate rathaH // 26 // padAtibhiH samaM yuddhaM kartuM pAdAtamudyatam / yathA purogataikaikabhaTapATanatatparam // 265 // yaha cUMki mahAbalavAn hai isalie kumAra indrajit yuddha karaneke lie isake yogya nahIM hai ataH Apa svayaM hI uThie aura zatrukA ahaMkAra naSTa kIjie / / 251 // tadanantara balavAn indrako sAmane AtA dekha rAvaNa vAyuke samAna vegazAlI rathase sAmane daudd'aa| usa samaya rAvaNa mAlIke maraNakA smaraNa kara rahA thA aura abhI hAlameM jo zrImAlIkA vadha huA thA usase dedIpyamAna ho rahA thaa| usa samaya ina donoM yoddhAoMkA romAMcakArI bhayaMkara yuddha ho rahA thaa| vaha yuddha zastra samudAyase utpanna saghana andhakArase vyApta thaa| rAvaNane dekhA ki usakA pUtra indrajita saba orase zatraoM dvArA ghera liyA gayA hai ataH vaha kupita ho Age daur3A // 252-254|| tadanantara jahA~ zastroMke dvArA andhakAra phaila rahA thA aura rudhirakA kuharA chAyA huA thA aise yuddha meM yadi zUravIra yoddhA pahacAne jAte the to kevala apanI joradAra AvAja se hI pahacAne jAte the / / 255 // jina yoddhAoMne pahale apekSA bhAvase yuddha karanA banda kara diyA thA unapara bhI jaba coTeM par3ane lagI taba ve svAmIkI bhaktise prerita ho prahArajanya krodhase atyadhika yuddha karane lage // 256 / / gadA, zakti, kunta, musala, kRpANa, bANa, parigha, kanaka, cakra, churI, aMhnipa, zUla, pAza, bhuzuNDI, kuThAra, mudgara, dhana, patthara, lAMgala, daNDa, kauNa, bAMsake bANa tathA eka dUsareko kATanevAle anya aneka zastroMse usa samaya AkAza bhayaMkara ho gayA thA aura zastroMke pArasparika AghAtase usameM agni utpanna ho rahI thI // 257-259 / / usa samaya kahIM to grasad-grasad, kahIM zUd-zUd, kahIM raNa-raNa, kahIM kiNa-kiNa, kahIM trapa-trapa, kahIM dama-dama, kahIM chamachama, kahIM paTa-paTa, kahIM chala-chala, kahIM Tadda-Tadda, kahIM tar3a-tar3a, kahIM caTa-caTa aura kahIM ghagghaghagghakI AvAja A rahI thii| yathArtha bAta yaha thI ki zastroMse utpanna svaroMse usa samaya raNAMgaNa zabdamaya ho rahA thA // 260-263 // ghor3A ghoDAko mAra rahA thA, hAthI hAthIko mAra rahA thA, ghur3asavAra ghur3asavArako, hAthIkA savAra hAthIke savArako aura ratha rathako naSTa kara rahA thA // 264|| jo jisake sAmane AyA usIko cIrane meM tatpara rahanevAlA paidala sipAhiyoMkA jhuNDa 1. uttiSTha / 2. garvam / 3. tArarAvaNa-ba. / 4. pUrvamArava ma., pUrvamArada ba. / 5. karavAlibhiradhripaH ma. / Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 padmapurANe gajazUtkRtanissarpacchIkarAsArasaMhatiH / zastrapAtasamudbhUtadhUmaketumazIzamat // 266 // pratimAguravo dantA bhraSTA api gajAnanAt / patantaH kurvate bhedaM bhaTaparadhomukhAH // 267 // prahAraM muJca bho zUra mA bhUH puruSa kAtaraH / prahAraM 'maTasiMhAseH sahasva mama sAMpratam // 268 // ayaM mRto'si mAM prApya gatistava kuto'dhunA / duHzikSita na jAnAsi gRhItumapi sAyakam // 269 // rakSAtmAnaM vrajAmuSmAd raNakaNDUrmudhA tava / kaNDUreva na me bhraSTA kSataM svalpaM tvayA kRtam // 27 // mudhaiva jIvanaM bhuktaM paNDakena prabhostvayA / kiM garjasi phale vyaktirbhaTatAyAH karomyaham // 27 // kiM kampase bhaMja sthairya gRhANa tvaritaM zaram / dRDhamuSTiM kuru srasatkhaDgo'yaM tava yAsyati // 272 // evamAdisamAlApAH paramotsAhavartinAm / maTAnAmAhave jAtAH svAminAmagrato muhuH // 27 // alasaH kasyacidvAhurAhato gadayA dviSA / babhUva vizado'tyantaM kSaNanartanakAriNaH // 27 // prayaccha pratipakSasya sAdhukAraM muhuH ziraH / papAta kasyacidveganiSkAmadbharizoNitam // 275 / / amidyata zarairvakSo maTAnAM na tu mAnasam / ziraH papAta no mAnaH kAnto mRtyuna jIvitam / / 276 // kurvANA yazaso rakSA dakSA vIrA mahaujasaH / bhaTAH saMkaTamAyAtAH prANAn zastrabhRto'mucan // 277 // niyamANo maTaH kshcicchtrmaarnnkaakssyaa| papAta dehamAkramya ripoH kopena pUritaH // 278 // cyute zastrAntarAghAtAcchasne kazcidbhaTottamaH / muSTimudgaraghAtena cakre zatru gatAsukam // 279 // paidala sipAhiyoMke sAtha yuddha karaneke lie udyata thA // 265 / / hAthiyoMkI zUtkArake sAtha jo jalake chIMToMkA samUha nikala rahA thA vaha zastrapAtase utpanna agniko zAnta kara rahA thA // 266 / / pratimAke samAna bhArI-bhArI jo dA~ta hAthiyoMke mukhase nIce girate the ve girate-girate hI aneka yoddhAoMkI paMktikA kacUmara nikAla dete the / / 267 / / are zUra puruSa ! prahAra chor3a, kAyara kyoM ho rahA hai ? he sainikaziromaNe ! isa samaya jarA merI talavArakA bhI to vAra sahana kara // 268 / / le aba tU maratA hI hai, mere pAsa Akara aba to jA hI kahA~ sakatA hai ? are duHzikSita ! talavAra pakar3anA bhI to tujhe AtA nahIM hai, yuddha karaneke lie calA hai // 269 / / jA yahAMse bhAga jA aura apane ApakI rakSA kara / terI raNakI khAja vyartha hai, tUne itanA thor3A ghAva kiyA ki usase merI khAja hI nahIM gayI // 270 / / tujha napuMsakane svAmIkA vetana vyartha hI khAyA hai, cupa raha, kyoM garaja rahA hai ? avasara Anepara zUravIratA apane Apa prakaTa ho jAyegI / / 271 / / kA~pa kyoM rahA hai ? jarA sthiratAko prApta ho, zIghra hI bANa hAthameM le, muTThIko majabUta rakha, dekha yaha talavAra khisakakara nIce calI jAyegI ||272saa usa samaya yuddha meM apane-apane svAmiyoMke Age paramotsAhase yukta yoddhAoMke bAra-bAra ullikhita vArtAlApa ho rahe the / / 273 // kisIkI bhujA Alasyase bharI thI-uThatI hI nahIM thI para jaba zatrune usameM gadAkI coTa jamAyI taba vaha kSaNa-bharameM nAca uThA aura usakI bhujA ThIka ho gayI // 274 / / jisase bar3e vegase atyadhika khUna nikala rahA thA aisA kisIkA sira zatruke lie bAra-bAra dhanyavAda detA huA nIce gira par3A // 275 / / bANoMse yoddhAoMkA vakSaHsthala to khaNDita ho gayA para mana khaNDita nahIM huaa| isI prakAra yoddhAoMkA sira to gira gayA para mAna nahIM giraa| unheM mRtyu priya thI para jIvana priya nahIM thA // 276 // jo mahAtejasvI kuzala vIra the unhoMne saMkaTa Anepara zastra liye yazakI rakSA karate-karate apane prANa chor3a diye the // 277 / / koI eka yoddhA mara to rahA thA para zatruko mAranekI icchAse krodhayukta ho jaba girane lagA to zatruke zarIrapara AkramaNa kara girA // 278 // zatruke zastrakI coTase jaba kisI 1. zIkarAkAra-ma. / 2. bhaTasahAseH m.| 3. klIbena, 'tRtIyA prakRtiH zaNDaH klIbaH paNDo napuMsake' ityamaraH / pANDukena ma.; paNDukena ka., kha., ba. / 4. bhava ma. / 5. kurustraMzaM ma. (?) / 6. dviSaH ma. / Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva 289 AliGgaya mitravatkazciddobhyAM gADhaM mahAmaTaH / cakAra vigalagaktadhAraM zatru vijIvitam // 28 // kazciJcakAra panthAnamRjaM nighnan bhaTAvalIm / samare puruSairanyairbhayAdakRtasaMgamam // 281 / / patanto'pi na pRSThasya darzanaM bhttsttmaaH| viteruH pratipakSasya garvottAnitavakSasaH // 282 // azvai rathairbhaTai gaiH pataddhiratiraMhasA / azvA rathA maTA nAgA nyapAtyanta sahasrazaH // 283 / / rajomiH zastranikSepasamudbhUtaH sazoNitaiH / dAnAmbhasA ca saMcchannaM zakracAramannamaH // 28 // kazcitkareNa saMrudhya vAmenAntrANi sadbhaTaH / tarasA khaDgamudyamya yayau pratyari mISaNaH / / 285 / / kazcinnijaiH purItadbhirbaddha vA parikaraM dRDham / daSToSTho'miyayau zatru dRSTAzeSakanInikaH // 286 / / kazcitkIlAlamAdAya nijaM roSaparAyaNaH / karAbhyAM dviSato mUrdhni cikSepa galitAyudhaH // 287 / / gRhItvA kIkasaM kazcinnijaM chinnamarAtinA / DuDhauke taM galadraktadhArAMzukavirAjitaH // 28 // pAzena kazcidAnIya ripuM yuddhasamutsukaH / mumoca dUranirmuktaM raNasaMbhavasaMbhramaH // 289 // kazciccyutAyudhaM dRSTvA pratipakSamanicchayA / DuDhauke zastramujjhitvA nyAyyasaMgrAmatatparaH // 290 / / pinAkAnanalagnena ripUn kazcitpratidviSA / jaghAna ghanakIlAladhArAnikaravarSiNA / / 291 // kazcitkabandhatAM prAptaH zirasA sphuTaraMhasA / muJcasta dizi kIlAlaM pratipakSamatADayat / / 292 / / yoddhAkA zastra chUTakara nIce gira gayA taba usane muTThIrUpI mudgarakI mArase hI zatruko prANarahita kara diyA // 279 / / kisI mahAyoddhAne mitrakI taraha bhujAoMse zatrukA gAr3ha AliMgana kara use nirjIva kara diyA-AliMgana karate samaya zatruke zarIrase khUnako dhArA baha nikalI thI // 280 // kisI yoddhAne yoddhAoMke samahako mArakara yaddhameM apanA sIdhA mArga banA liyA thaa| bhayake kAraNa anya puruSa usake usa mArgameM Ar3e nahIM Aye the / / 281 // garvase jinakA vakSaHsthala tanA huA thA aise uttama yoddhAoMne girate-girate bhI zatruke lie apanI pITha nahIM dikhalAyI thI / / 282 / / bar3e vegase nIce giranevAle ghor3oM, rathoM, yoddhAoM aura hAthiyoMne hajAroM ghor3oM, rathoM, yoddhAoM aura hAthiyoMko nIce girA diyA thA // 283|| zastroMke nikSepase uThI huI rudhirAkta dhUli aura hAthiyoM ke madajalase AkAza aisA vyApta ho gayA thA mAno indradhanuSoMse hI AcchAdita ho rahA ho / / 284 / / koI eka bhayaMkara yoddhA apanI nikalatI huI A~toMko bAyeM hAthase pakar3akara tathA dAhine hAthase talavAra uThA bar3e vegase zatruke sAmane jA rahA thA // 285 / / jo oTha cAba rahA thA tathA jisake netroMkI pUrNa putaliyAM dikha rahI thIM aisA koI yoddhA apanI hI AMtoMse kamarako majabUta kasakara zatrukI ora jA rahA thA // 286 // jisake hathiyAra gira gaye the aise kisI yoddhAne krodhanimagna ho apanA khana donoM hAthoMmeM bharakara zatrake sirapara DAla diyA thA // 287 // jo nikalate hue khUnakI dhArAse lathapatha vastroMse suzobhita thA aisA koI yoddhA zatruke dvArA kATI huI apanI haDDI lekara zatruke sAmane jA rahA thA / / 288 // jo yuddha meM utsuka tathA yuddhakAlameM utpanna honevAlI aneka ceSTAoMoMse yukta thA aise kisI yoddhAne zatruko pAzameM bAMdhakara dUra le jAkara chor3a diyA // 289 // jo nyAyapUrNa yuddha karane meM tatpara thA aise kisI yoddhAne jaba dekhA ki hamAre zatruke zastra nIce gira gaye haiM aura vaha nirasna ho gayA hai taba vaha svayaM bhI apanA zastra chor3akara anicchAse zatruke sAmane gayA thA // 290 / / koI yoddhA dhanuSake agrabhAgameM lage evaM khUnakI bar3I moTI dhArAoMkI varSA karanevAle zatruke dvArA hI dUsare zatruoMko mAra rahA thA // 291 // koI eka yoddhA sira kaTa jAnese yadyapi kabandha dazAko prApta huA thA tathApi usane zatruko dizAmeM vegase 1. saMruhya m.| 2. kniinikaaHm,| 3. channa- m.| 4. virAjitaM b.| 5. taM dizi ma. / 37 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe "kRtto'pi kasyacinmUrdhA garvanirbhara cetasaH / daSTadantacchado'paptadhuGkAramukharazviram // 293 // anyenAzIviSeNeva patatAtyantabhISaNA / dRSTirulkAnibhAkSepi pratipakSasya vigrahe // 294 // ardhakRttaM ziro'nyena dhRtvA vAmena pANinA / pAtitaM pratipakSasya ziro vikramazAlinA / / 295 / kazcidvikSipya kopena zastramaprAptazatrukam / hantuM parighatulyena bAhunaiva samudyataH ||296 / / arAtiM mUcchitaM kazcitsiSeca svAsRjA bhRzam / zItIkRtena vastrAntavAyunA saMbhramAnvitaH // 297 // vizrAntaM mUrcchayA zaraiH zastraghAtaiH sukhAyitam / maraNena kRtArthasvaM mene kopena kampitaiH // 298 // evaM mahati saMgrAme pravRtte bhItibhISaNe / maTAnAmuttamAnandasaMpAdanaparAyaNe // 299 // gajanAsAsamAkRSTavIrakalpitatatkare / javanAzvakhurAghAtapatattatkartanodyate ||300|| sArathipreraNA kRSTarathavikSatai vAjini / jaGghAvaSTambhasaMkrAntakSatakumbhamahAgaje // 301 / / parasparajavAghAtadalatpAdAtavigrahe / maTottamakarAkRSTapucchaniSpandavAjini // 302 // karAghAtadalatkumbhikumbhaniSThyUtamauktike / patanmAtaGganirbhagnarathAhatapatadbhaTe // 303 // 290 uchalate hue sirake dvArA hI rudhirakI varSA kara zatruko mAra DAlA thA // 222 // jisakA citta garvase bhara rahA thA aise kisI yoddhAkA sira yadyapi kaTa gayA thA to bhI vaha oThoMko DasatA rahA aura huMkArase mukhara hotA huA cirakAla bAda nIce girA thA || 293 || jo sA~pake samAna jAna par3atA thA aise kisI yoddhAne girate samaya ulkA ke samAna atyanta bhayaMkara apanI dRSTi zatruke zarIrapara DAlI thI ||294 || kisI parAkramI yoddhAne zatruke dvArA Adhe kATe hue apane sirako bAyeM hAtha se thAma liyA aura dAhine hAthase zatrukA sira kATakara nIce girA diyA || 295 // kisI yoddhAkA zastra zatru taka nahIM pahu~ca rahA thA isalie krodhameM Akara usane use pheMka diyA aura argala ke samAna lambI bhujAse hI zatruko mAraneke lie udyata ho gayA || 296 || kisI eka dayAlu yoddhAne dekhA ki hamArA zatru sAmane mUcchita par3A hai jaba use saceta karaneke lie jala Adi anya sAdhana na mile taba usane sambhramase yukta ho vastra ke chorakI vAyuse zItala kiye gaye apane hI rudhirase use bAra-bAra sIMcanA zurU kara diyA / / 297 // krodhase kA~pate hue zUra-vIra manuSyoMko jaba mUrcchA AtI thI taba ve samajhate the ki vizrAma prApta huA hai, jaba zastroMko coTa lagatI thI taba samajhate the ki sukha prApta huA aura jaba maraNa prApta hotA thA taba samajhate the ki kRtakRtyatA prApta huI hai // 298 // isa prakAra jaba yoddhAoM ke bIca mahAyuddha ho rahA thA, aisA mahAyuddha ki jo bhayako bhI bhaya utpanna karanevAlA thA tathA uttama manuSyoMko Ananda utpanna karanemeM tatpara thA || 299|| jahA~ hAthI apanI sU~r3oMmeM kasakara vIra puruSoMko apanI ora khIMcate the para ve vIra puruSa unakI sU~r3eM svayaM kATa DAlate the / jahA~ loga ghor3oMko kATaneke lie udyata hote avazya the para ve vegazAlI ghor3e apane khuroMke AghAtase unheM vahIM girA dete the || 300 || jahA~ ghor3e sArathiyoM kI preraNA pAkara ratha khIMcate the para unase unakA zarIra ghAyala ho jAtA thA / jahA~ mastakarahita bar3e-bar3e hAthI par3e hue the aura loga unapara paira rakhate hue calate the || 301 || jahA~ paidala sipAhiyoM ke zarIra eka dUsareke vegapUrNa AghAtase khaNDita ho rahe the / jahA~ uttama yoddhA apane hAthoMse ghor3oMkI pU~cha pakar3akara itane jorase khIMcate the ki ve nizcala khar3e raha jAte the ||302 || jahA~ hAthoMkI coTase hAthiyoMke gaNDasthala phaTa jAte the tathA unase motI nikalane lagate the / jahA~ girate hue hAthiyoMse ratha TUTa jAte the aura unakI capeTameM Akara aneka yoddhA ghAyala 1. kRto'pi ma. / 2. garvanirjhara ma. / 3. bAhuneva ma. / 4. preraNAt ma. / 5. vIkSitama. / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM pavaM kIlAlapaTalacchanna' gannA sAkadambake / gajakarNasamudbhUtatIcA kulasamIraNe // 304 // uvAca sArathiM vIraH sumati kaikasIsutaH / na kiMcidiva manvAno raNaM raNakutUhalI // 305 // tasyaiva zakrasaMjJasya saMmukho vAhyatAM rathaH / asamAnaiH kimatrAnyaiH sAmantaistasya mAritaiH // 306 // tRNatulyeSu nAmISu mama zastraM pravartate / manazca sumahAvIragrAsa grahaNaghasmaram // 307 // AkhaNDalatvamasyAdya kRtaM kSudrAbhimAnataH / karomi mRtyunA dUraM svaviDambanakAriNaH // 308 // ayaM zakro mahAnete lokapAlAH prakalpitAH / anye ca mAnuSA devA nAkazva dharaNIdharaiH // 309 // aho lokAvahAsasyai mattasya kSudrayA zriyA / AtmA vismRta evAsya bhrukuMsasyeva durmateH // 310 // zukrazoNita mAMsAsthimajjAdighaTite ciram / uSitvA jaThare pApastridazaMmanyatAM gataH // 311 // vidyAbalena yatkiMcitkurvANo dhairyadurvidhaH / eSa devAyato dhvAGkSI vainateyAyate yathA / / 312 || evamuktena zakrasya balaM sammatinA rathaH / pravezito "mahAzUrasAmanta paripAlitaH || 313 || pazyannindrasya sAmantAnyuddhAzakta palAyitAn / RjunA cakSuSA rAjA kITakopamaceSTitAn // 314 // azakyaH zatrubhirdhartta kUlaiH pUro yathAmbhasaH / cetovegazca sakrodho mithyAdRSTivatAzritaiH // 315|| dRSTvAtapatrametasya kSIrodAvartapANDuram / naSTaM surabalaM kvApi tamazcandrodaye yathA // 316 || hokara nIce gira jAte the ||303 || jahA~ logoMkI nAsikAoMke samUha par3ate hue khUna ke samUha se AcchAdita ho rahe the athavA jahA~ AkAza aura dizAoMke samUha khUnake samUhase AcchAdita the aura jahA~ hAthiyoMke kAnoMkI phaTakArase pracaNDa vAyu utpanna ho rahI thI || 304 || isa prakAra yoddhAoMke bIca bhayaMkara yuddha ho rahA thA para yuddhake kutUhala se bharA vIra rAvaNa usa yuddhako aisA mAna rahA thA jaisA ki mAno kucha ho hI na rahA ho| usane apane sumati nAmaka sArathise kahA ki usa indrake sAmane hI ratha le jAyA jAye kyoMki jo hamArI samAnatA nahIM rakhate aise usake anya sAmantoMke mAranese kyA lAbha hai ? ||305 - 306 // tRNake samAna tuccha inaM sAmantoMpara na to merA zastra uThatA hai aura na mahAbhaTarUpI grAsake grahaNa karanemeM tatpara merA mana hI inakI ora pravRtta hotA hai || 307|| apane ApakI viDambanA karAnevAle isa vidyAdharane kSudra abhimAna ke 291 yaha zIbhUta ho apane Apako jo indra mAna rakhA hai so isake usa indrapanAko Aja mRtyuke dvArA dUra karatA hU~ ||308|| yaha bar3A indra banA hai, ye lokapAla isIne banAye haiM / yaha anya manuSyoM ko deva mAnatA hai aura vijayArdha parvatako svargaM samajhatA hai || 309 || bar3e AzcaryakI bAta hai ki jisa prakAra koI durbuddhi naTa uttama puruSakA veSa dhara apane Apako bhulA detA hai usI prakAra yaha durbuddhi kSudra lakSmIse matta hokara apane Apako bhulA rahA hai, tathA logoMkI ha~sIkA pAtra ho rahA hai // 310 // zukra, zoNita, mAMsa, haDDI aura majjA Adise bhare hue mAtAke udara meM cirakAla taka nivAsa kara yaha apane Apako deva mAnane lagA hai ||311 || vidyAke balase kucha to bhI karatA huA * adhIra vyakti apane Apako deva samajha rahA hai jo isakA yaha kArya aisA hai ki jisa prakAra apane Apako garur3a samajhane lagatA hai || 312 || aisA kahate hI sumati nAmaka sArathine mahAbalavAn sAmantoMke dvArA surakSita rAvaNake rathako indrakI senAmeM praviSTa kara diyA || 313 // vahA~ jAkara rAvaNane indrake una sAmantoM ko sarala dRSTise dekhA ki jo yuddha meM asamartha hokara bhAga rahe the, tathA kIr3oM ke samAna jinakI dayanIya ceSTAe~ thIM ||314 || jisa prakAra kinAre norake pravAhako nahIM roka sakate haiM aura jisa prakAra mithyAdarzana ke sAtha vratAcaraNa karanevAle manuSya krodhasahita manake vegako nahIM roka pAte haiM usI prakAra zatru bhI rAvaNako Age bar3hane se nahIM roka sake the ||315 // jisa prakAra candramAkA udaya honepara andhakAra naSTa ho jAtA hai usI prakAra 1. gaganAzA- ma. / 2. vijayArdhagiriH / 3. lokApahAsasya ma / 4. sanmatinA ba / 5. mahAzUraH sAmantaH ma. / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe indro'pi gajamArUDhaH kailAsagirisaMnibham / zaraM samuddharastUNAdabhIyAya dazAnanam // 317 // zarAnAkarNamAkRSTAn cikSepa ca yamadviSi / mahIdhara ivAmbhodaH sthUladhArAmahAcayam ||318 // dazavaktro'pi tAnbANairAcchittAntaravartinaH / tatastairgaganaM cakre nikhilaM maNDapAkRtim // 319 // Acchidyanta zarA bANairabhiyanta ca bhUrizaH / bhItA iva raveH pAdAH kvApi naSTA niranvayAH || 320 || antare'sminnarvedvAra gatirniH zaragocaram / nanarta kalaha prekSA saMbhRtapurusaMmadaH || 321 // asAdhyaM prakRtAstrANAM tato jJAtvA dazAnanam / nikSiptamastramAgneyaM nAthena svargavAsinAm // 322 // indhanatvaM gataM tasya khameva vitatAtmanaH / dhanurAdau tu kiM zakyaM vaktuM pudgalavastuni // 323 // kIcakAnAmivodAro dadyamAne vane dhvaniH / jvAlAvalIkarAlasya saMbabhUvAzuzukSaNeH || 324 // tatastenAkulaM dRSTvA svabalaM kaikasIsutaH / cikSepa kSepanirmuktamastraM varuNalakSitam // 325 // tena kSaNasamudbhUtamahAjImUtarAzinA / parvatasthUladhAraughavarSiNA rAvazAlinA // 326 // rAvaNasyeva kopena bilInena vihAyasA / kSaNAttadhUmalakSmIstraM vidhyApitamazeSataH || 327 // surendreNa tatossarjitAmasAstraM samantataH / tenAndhakAritA cakre kakubhAM nabhasA samam || 328|| tatastena dazAsyasya vitataM sakalaM balam / svadehamapi nApazyatkutaH zatroranIkinIm // 329 // tato nijabalaM mUDhaM dRSTvA ratnazravaH sutaH / prabhAstramamucatkAlai vastuyojana kovidaH || 330 // 292 kSIrasamudrakI Avartake samAna dhavala rAvaNakA chatra dekhakara devoMkI senA na jAne kahA~ naSTa ho gayI ||316|| kailAsa parvata ke samAna U~ce hAthIpara savAra huA indra bhI tarakasa se bANa nikAlatA huA rAvaNa ke sammukha AyA // 317 // jisa prakAra megha bar3I moTI dhArAoMke samUhako kisI parvatapara chor3atA hai usI prakAra indra bhI kAna taka khIMce hue bANa rAvaNake Upara chor3ane lagA ||318 || idhara rAvaNane bhI indrake una bANoMko bIcameM hI apane bANoMse cheda DAlA aura apane bANoMse samasta AkAza meM maNDapa - sA banA diyA || 319 // isa prakAra bANoMke dvArA bANa chede bhede jAne lage aura sUrya kI kiraNeM isa taraha nirmUla naSTa ho gayIM mAno bhayase kahIM jA chipI hoM // 320 // isI samaya yuddhake dekhanese jise bahuta bhArI harSaM utpanna ho rahA thA aisA nArada jahA~ bANa nahIM pahu~ca pAte the vahA~ Anandavibhora ho nRtya kara rahA thA || 321 || athAnantara jaba indrane dekhA ki rAvaNa sAmAnya zastroMse sAdhya nahIM hai taba usane Agneya bANa calAyA || 322|| vaha Agneya bANa itanA vizAla thA ki svayaM AkAza hI usakA IMdhana bana gayA, dhanuSa Adi paudgalika vastuoMke viSaya meM to kahA hI kyA jA sakatA hai ? // 323 // jisa prakAra bA~soMke vanake jalanepara vizAla zabda hotA hai usI prakAra jvAlAoMke samUhase bhayaMkara dikhanevAlI Agneya bANakI agnise vizAla zabda ho rahA thA || 324 || tadanantara jaba rAvaNane apanI senAko Agneya bANase Akula dekhA taba usane zIghra hI varuNa astra calAyA || 325 || u bANake prabhAvase tatkSaNa hI mahAmeghoM kA samUha utpanna ho gayA / vaha meghasamUha parvata ke samAna bar3I samUhakI varSA kara rahA thA, garjanAse suzobhita thA aura aisA jAna par3atA thA mAno rAvaNa ke krodhase AkAza hI pighala gayA ho| aise meghasamUhane indrake usa Agneya bANako usI kSaNa sampUrNaM rUpase bujhA diyA || 326-327|| tadanantara indrane tAmasa bANa chor3A jisase samasta dizAoM aura AkAzameM andhakAra hI andhakAra chA gayA || 328 || usa bANane rAvaNakI senAko isa prakAra vyApta kara liyA ki vaha apanA zarIra bhI dekhane meM asamartha ho gayI phira zatrukI senAko dekhanekI to bAta hI kyA thI ? || 329|| taba avasarake yogya vastukI yojanA 1. tairbANaikha / tAM ma., ba. ka. / 2. rAcchidantaravartinaH kha., ba, ma. / rAcchAdantara - ka., 'chidira dvaidhIkaraNe' ityasya laGi Atmanepade rUpam, A upasargeNa sahitam / 3. bhrAntA iva ma. / 4. nAradaH / gocare ba., nissAragocaraM ma. / 6. lakSmAMsaM ma / 7. kAla vastra - ma. / 5. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva 223 tena tannikhilaM dhvAntaM vidhvastaM kSaNamAtrataH / jinazAsanatattvena mataM mithyAdRzAmiva // 33 // tato yamavimardena kopAmAgAstramujjhitam / vitene gaganaM tena bhogimI ranabhAsuraiH // 332 // kAmarUpabhRto bANAste gatvA vRtravidviSaH / ceSTayA rahitaM cakruH zarIraM kRtaveSTanAH // 333 // mahAnIlanibhairemivalayAkAradhAribhiH / jagAmAkulatAM zakrazcaladrasanamISaNaiH // 334 // prayayAvasvatantratvaM kailizI vyAlaveSTitaH / veSTitaH karmajAlena yathA janturbhavodadhau // 335 // garuDAstraM tato dadhyau surendrastadanantaram / hemapakSaprabhAjAlaiH piGgatA gaganaM gatam // 336 // pakSavAtena tasyAbhUnitAntodAraraMhasA / dolArUDhamivAzeSaM preGkSaNapravaNaM balam // 337 // spRSTA garuDavAtena na jJAtA nAgasAyakAH / kva gatA iti vispaSTabandhasthAnopalakSitAH // 338 // garutmatA kRtAzleSo bandhalakSaNavarjitaH / babhUva dAruNaH zakro nidAgharavisaMnimaH // 339 // vimuktaM sarpajAlena dRSTvA zakraM dazAnanaH / ArUDhastrijagabhUSaM kSaraddAnaM jayadvipam // 30 // zakro''pyairAvataM roSAdasyAtyAsanamAnayat / tato mahadabhUdyuddhaM dantinoH purudarpayoH // 341 // kSaradAnau sphuradamakakSAvidyudguNAnvitau / dadhatustau ghanAkAraM sAndragarjitakAriNau // 342 // paraspararadAghAtanirdhAtairiva dAruNaH / patanirbhuvanaM kampaM prayayau zabdapUritam // 343 // piNDayitvA sthavIyAnsau karau capalavigrahau / punaH prasArayantau ca tADayantau mahArathau // 344 // karane meM nipuNa rAvaNane apanI senAko mohagrasta dekha prabhAstra arthAt prakAzabANa chor3A // 330 / / so jisa prakAra jina-zAsanake tattvase mithyAdRSTiyoMkA mata naSTa ho jAtA hai usI prakAra usa prabhAstrase kSaNa-bharameM hI vaha samasta andhakAra naSTa ho gayA // 33 / / tadanantara rAvaNane krodhavaza nAgAstra chor3A jisase samasta AkAza ratnoMse dedIpyamAna sA~se vyApta ho gayA // 332 // icchAnusAra rUpa dhAraNa karanevAle una bANoMne jAkara indrake zarIrako nizceSTa kara diyA tathA saba usase lipaTa gaye // 333 / / jo mahAnIlamaNike samAna zyAma the, valayakA AkAra dhAraNa karanevAle the aura caMcala jihvAoMse bhayaMkara dikhate the aise sA~se indra bar3I AkulatAko prApta huA // 334 // jisa prakAra karmajAlase ghirA prANI saMsArarUpI sAgarameM vivaza ho jAtA hai usI prakAra vyAla arthAt sA~se ghirA indra vivazatAko prApta ho gayA // 335 / / tadanantara indrane garuDAstrakA dhyAna kiyA jisake prabhAvase usI kSaNa AkAza suvarNamaya paMkhoMkI kAntike samUhase pIlA ho gayA // 336 / / jisakA vega atyanta tIvra thA aisI garuDake paMkhoMkI vAyuse rAvaNakI samasta senA aisI caMcala ho gayo mAno hiMDolA hI jhUla rahI ho // 337 // garuDakI vAyukA sparza hote hI patA nahIM calA ki nAgabANa kahA~ cale gye| ve zarIrameM kahAM-kahA~ baMdhe the una sthAnoMkA patA bhI nahIM rahA // 338|| garuDakA AliMgana honese jisake samasta bandhana dUra ho gaye the aisA indra grISmaRtuke sUryake samAna bhayaMkara ho gayA // 339 / / jaba rAvaNane dekhA ki indra nAgapAzase chUTa gayA hai taba vaha jisase mada jhara rahA thA aise trilokamaNDana nAmaka vijayI hAthIpara savAra huA // 340 // udharase indra bhI krodhavaza apanA airAvata hAthI rAvaNake nikaTa le aayaa| tadanantara bahuta bhArI garvako dhAraNa karanevAle donoM hAthiyoMmeM mahAyuddha huA // 341 / / jinase mada jhara rahA thA, jo camakatI huI svarNakI mAlArUpI bijalIke sahita the, tathA jo lagAtAra vizAla garjanA kara rahe the aise donoM hAthI medhakA AkAra dhAraNa kara rahe the // 342 / / parasparake dAMtoMke AghAtase aisA lagatA thA mAno bhayaMkara vajra gira rahe hoM aura unase zabdAyamAna ho samasta saMsAra kampita ho rahA 1. bhoginI ratna ma. / sarpaH / 2. indraH / 3. vyAlaceSTitaH m.| 4. prekSaNapravaNaM ma. / 5. zakrajAlena (?) ma. / 6. jaitragajamityarthaH / jagadviSam ma. / 7. puradarpayoH ma. / 8. kAraNo ma. / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 padmapurANe dantinau dRSTavispaSTatArakAkrUravIkSaNau / cakratuH sumahadyuddhaM stabdhako mahAbalau // 345 // tata utpatya vinyasya pAdamindrebhamUrdhani / nitAntaM lAghavopetapAdanidhUtasArathiH // 346 // baddha vAMzukena devendra muhurAzvAsayanvibhuH / AropayadyamadhvaMso nijaM vAhanamUrjitaH // 347 // rAkSasAdhipaputro'pi gRhItvA vAsavAtmajam / samarpya kiGkaraughasya surasainyasya saMmukhaH // 348 // dhAvamAno jayodbhUtamahotsAhaH paraMtapaH / ukto dviSatapenaivaM marutvamakhavidviSA // 349 // alaM vatsa ! prayatnena nivartasva raNAdarAt / ziro gRhItametasyAH senAyA girivAsinAm // 350 // gRhIte'smin pariSyandamatra kaH kurute paraH / kSadA jIvantu sAmantA gacchantu sthAnamIpsitam // 351 // tanduleSu gRhIteSu nanu zAlikalApataH / tyAgastuSapalAlasya kriyate kAraNAd vinA // 352 // ityuktaH samarotsAhAdindrajidvinivartanam / cakre cakreNa mahatA nRpANAM baddhamaNDalaH // 353 // tataH sarabalaM sarva vizIrNa kSaNamAtrataH / zAradAnAmivAbdAnAM vRndamatyantamAyatam // 354 // sainyena dazavaktrasya jayazabdo mahAn kRtaH / paTubhiH paTalaH zaGkhajhI rairvandinA gaNaiH // 355 // zabdena tena vijJAya gRhItamamarAdhipam / sainyaM rAkSasanAthasya babhUvAkulitojjhitam // 356 // tataH paramayA yukto vibhUtyA kaikasIsutaH / pratasthe nivRto laGkAM sAdhanAcchAditAmbaraH // 357 // AdityarathasaMkAzairathairdhvajavirAjitaH / nAnAratnakarodabhUtasanAsIrazarAsanaiH // 358 // ho // 243 / / jinakA zarIra atyanta caMcala thA tathA vega bhArI thA aise donoM hAthI apanI moTI sUr3oMko phailAte, sikor3ate aura tAr3ita kara rahe the // 344 // sApha-sApha dikhanevAlI putaliyoMse jinake netra atyanta krUra jAna par3ate the, jinake kAna khar3e the aura jo mahAbalase yukta the aise donoM hAthiyoMne bahuta bhArI yuddha kiyA // 345 / / tadanantara zaktizAlI rAvaNane uchalakara apanA paira indrake hAthoke mastakapara rakhA aura bar3I zIghratAse pairakI Thokara dekara sArathiko nIce girA diyaa| bAra-bAra AzvAsana dete hue rAvaNane indrako vastrase kasakara bA~dha apane hAthIpara car3hA liyA // 346-347 / / udhara indrajitne bhI jayantako bA~dhakara kiMkaroMke lie sauMpa diyaa| tadanantara vijayase jisakA utsAha bar3ha rahA thA tathA jo zatruoMko santapta kara rahA thA aisA indrajit devoMkI senAke sammakha dauddaa| use dauDatA dekha zatruoMko santApa pahu~cAnevAle rAvaNane kahA ki he vatsa ! aba prayatna karanA vyartha hai, yuddhake Adarase nivRtta hoo, vijayArdhavAso logoMkI isa senAkA sira apane hAtha laga cukA hai // 348350 / isake hAtha laga cukanepara dUsarA kauna halacala kara sakatA hai ? ye. kSudra sAmanta jIvita raheM aura apane icchita sthAnapara jAveM // 351 / / jaba dhAnake samUhase cAvala nikAla liye jAte haiM taba chilakoMke samUhako akAraNa hI chor3a dete haiM // 352 // rAvaNake isa prakAra kahanepara indrajit yuddhake utsAhase nivatta haa| usa samaya rAjAoMkA bar3A bhArI samaha indrajitako ghere hae thA // 353 // tadanantara jisa prakAra zaradaRtuke bAdaloMkA bar3A lambA samUha kSaNa-bharameM vizIrNa ho jAtA hai usI prakAra indrakI senA kSaNa-bharameM vizIrNa ho gayI-idhara-udhara bikhara gayI // 354 / / rAvaNakI senAmeM uttamottama paTala, zaMkha, jharjhara bAje tathA bandIjanoMke samUhake dvArA bar3A bhArI jayanAda kiyA gayA // 355 / / usa jayanAdase indrako pakar3A jAnakara rAvaNakI senA nirAkula ho gayI // 356 / / tadanantara parama vibhUtise yukta rAvaNa, senAse AkAzako AcchAdita karatA huA laMkAkI ora calA / usa samaya vaha bar3A santuSTa thA // 357|| jo sUryake rathake samAna the, dhvajAoMse suzobhita the aura nAnA ratnoMkI kiraNoMse jinapara indradhanuSa utpanna ho rahe the aise ratha usake 1. saMmukham ma. / 2. mahotsAhaparaMtapaH kha., ma. / mahotsAhaM ka. / 3. vRndinAM ma. / : Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdazaM parva turaGgazcaJcalaccArucAmarAlIvibhUSitaiH / nRtyadbhiriva visrabdhakRtavibhramahAribhiH // 359 // mahAninadasaMghaH pravRttamadanirjharaiH / garjadbhirmadhuraM nAgaiH SaTpadAloniSevitaiH // 360 // 'anuyAnasamArUDhamahAsAdhanakhecaraiH / upakaNThaM kSaNAtprApa leGkAyA rAkSasAdhipaH // 361 // tato dRSTvA samAsannaM gRhItA; viniryayuH / purasya pAlakAH paurA bAndhavAzca samutsukAH // 362 // kRtapUjastataH kaizcitkeSAMcitkRtapUjanaH / namyamAno'paraiH kAMzcitpraNamanmadavarjitaH // 363 // dRSTyA saMmAnayana kAMzcisnigdhayA natavatsalaH / smitena kAMzcidvAcAnyAnparijJAtajanAntaraH // 364 // *manoharA nisargeNa vizeSeNa vibhUSitAm / samucchritasamuttuGgaratnanirmitatoraNAm // 365 // mandAnilavidhUtAntabahavarNadhvajAkulAm / kuGkamAdimanojJAmbusikkaniHzeSabhUtalAm // 366 // sarvartukusumavyAptarAjamArgavirAjitAm / anekamaktimiH paJcavaNecUrNairalaMkRtAm // 367 // dvAradezasuvinyastapUrNakummA mahAdyutim / sarasaiH pallavaiddhamAlA vastravibhUSitAm // 368 // vRttau vidyAdharairdevairyathendro'tyantabhUrimiH / sukhamAsAdayan prAjyaM pUrvopArjitakarmaNA // 369 // ArUDhaH paramekAnte puSpake kAmagAmini / sphuranmaulimahAratrakeyUradharasadbhujaH // 370 // sAtha the // 358 // jo hilate hue sundara camaroMke samUhase suzobhita the, nizcintatAse kiye hue aneka vilAsoMse manohara the tathA nRtya karate hue se jAna par3ate the aise ghor3e usakI zobhA bar3hA rahe the // 359 // jinake galemeM vizAla zabda karanevAle ghaNTA ba~dhe hue the, jinase madake nirjharane jhara rahe the, jo madhura garjanA kara rahe the tathA bhramaroMkI paMkti jinakI upAsanA kara rahI thI aise hAthI usake sAtha the // 360 // inake sivAya apanI-apanI savAriyoMpara baiThe hue bar3I-bar3I senAoMke adhipati vidyAdhara usake sAtha cala rahe the| ina sabake sAtha rAvaNa kSaNa-bharameM hI laMkAke samIpa jA pahu~cA // 361 // taba rAvaNako nikaTa AyA jAna nagarakI rakSA karanevAle loga puravAsI aura bhAIbAndhava utsuka ho argha le-lekara bAhara nikale // 362 // tadanantara kitane hI logoMne rAvaNakI pUjA kI tathA rAvaNane bhI kitane hI vRddhajanoMkI pUjA kii| kitane hI logoMne rAvaNako namaskAra kiyA aura rAvaNane bhI kitane hI vaddhajanoMko madarahita ho namaskAra kiyA // 363 // logoMkI vizeSatAko jAnanevAlA tathA namra manaSyoMse sneha rakhanevAlA rAvaNa kitane hI manuSyoMko snehapUrNa daSTise sammAnita karatA thaa| kitane hI logoMko manda musakAnase aura kitane hI logoMko manohara vacanoMse samAdRta kara rahA thA // 364|| ___ tadanantara jo svabhAvase hI sundara thI tathA usa samaya vizeSakara sajAyI gayI thI, jisameM ratnanirmita bar3e UMce-U~ce toraNa khar3e kiye gaye the // 365 // jo manda-manda vAyuse hilatI huI raMgabiraMgI dhvajAoMse yukta thI, kezara Adi manojJa vastuoMse mizrita jalase jahA~kI samasta pRthivI soMcI gayI thI // 366 / / jo saba RtuoMke phUloMse vyApta rAjamArgoMse suzobhita thI, kAle, pIle, nIle, lAla, hare Adi paMcavarNIya cUrNase nirmita aneka vela-bUToMse jo alaMkRta thI // 367 / / jisake daravAjoMpara pUrNa kalaza rakhe gaye the, jo mahAkAntise yukta thI, sarasa pallavoMkI jisameM vandanamAlAeM bAMdhI gayI thIM, jo uttamottama vastroMse vibhUSita thI tathA jahA~ bahuta bhArI utsava ho rahA thA aisI laMkAnagarImeM rAvaNane praveza kiyA // 368 // jisa prakAra aneka devoMse indra ghirA hotA hai usI prakAra rAvaNa bhI aneka vidyAdharoMse ghirA thaa| usa samaya vaha apane pUrvopArjita puNya karmake prabhAvase uttama sukhako prApta ho rahA thA // 369|| atyanta sundara tathA icchAnukUla gamana karane1. anuyAtaH samArUDhaH ma. / 2. laGkAyAM ma. / 3. kRtapUjanastataH ma. / 4. manoharAn kha., ba. / 5. vizeSaNama. / 6. vibhUSitAn ba., kha. / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papapurANe dadhAno vakSasA hAraM prasphuradvimalaprabham / vasanta iva saMjAtakusumaughavirAjitaH // 371 // vitRptiharSapUrNAbhirvadhUmiH kRtavIkSaNaH / svayaM mRdusamuddhRtacAmarAmiH sasaMbhramam // 372 // nAnAvAdivazabdena jayazabdena cAruNA / AnanditaH suvezyAminRtyantIbhiH smnvitH||373|| praviSTo mudito laGkA samudbhUtamahotsavAm / bhavanaM ca nijaM bandhubhRtyavargAminanditaH // 374 / / zikhariNIcchandaH susannaddhAn jitvA tRNamiva samastAnarigaNAn puropAttAt puNyAt samadhigatasuprAjyavibhavaH / kSayaM prApte tasmin vigailitarucibhraSTavimavo ____ babhUvAsau zakro dhigaticapalaM mAnuSasukham / / 375 / / asau prAptau vRddhi dazamukhakhagaH pUrvacaritA ___cchumAnnidhU yAlaM prabalamahitavAtamakhilam / iti jJAtvA bhavyA jagati nikhilaM karmajanitaM vimuktAnyAsaGgA ravirucikaraM yAtu sukRtam / / 376 / / ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmacarite indraparAbhavAbhidhAnaM nAma dvAdazaM parva // 12 // vAle puSpaka vimAnapara savAra thaa| usake mukuTameM bar3e-bar3e ratna dedIpyamAna ho rahe the tathA usakI bhujAe~ bAjUbandoMse suzobhita thIM // 370 // jisakI ujjvala prabhA saba ora phaila rahI thI aise hArako vaha vakSaHsthalapara dhAraNa kara rahA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno utpanna hue phUloMke samUhase suzobhita vasanta Rtu hI ho / / 371 / / jo atRptikara harSase pUrNa thIM tathA dhIre-dhIre camara Upara uThA rahI thIM aisI striyAM hAva-bhAvapUrvaka use dekha rahI thIM // 372 // vaha nAnA prakArake bAjoMke zabda tathA manohara jaya-jayakArase Anandita ho rahA thA aura nRtya karatI huI uttamottama vezyAoMse sahita thA // 373 / / isa prakAra usane bar3I prasannatAse, aneka mahotsavoMse bharI laMkAmeM praveza kiyA aura bandhujana tathA bhRtyasamUhase abhinandita ho apane bhavanameM bhI padArpaNa kiyA ||374|| ___ gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki jisane pUrvopArjita puNya karmake prabhAvase, saba prakArakI taiyArIse yukta samasta zatruoMko tRNake samAna jItakara uttama vaibhava prApta kiyA thA aisA indra vidyAdhara puNyakarmake kSINa honepara kAntihIna tathA vibhavase rahita ho gayA so isa atyanta caMcala manuSyake sukhako dhikkAra hai // 375 / / tathA vidyAdhara rAvaNa apane pUrvopAjita puNya karmake prabhAvase samasta balavAn zatruoMko nirmUla naSTa kara vRddhiko prApta huaa| isa prakAra saMsArake samasta kArya karmajanita haiM aisA jAnakara he bhavyajano! anya padArthoM meM Asakti chor3akara sUryake samAna kAntiko utpanna karanevAle eka puNya karmakA hI saMcaya karo // 376 // isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSeNAcAryake dvArA kathita padmacaritameM indra vidyAdharake parAbhavakA varNana karanevAlA bArahavA~ parva samApta huA // 12 // 1. AnanditasUvezyAbhiH ma. / 2. vigataruciprabhraSTavibhavo m.| Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM parva tataH zakrasya sAmantAH svAmiduHkhasamAkulAH / puraskRtasahasrArAH prAptA rAvaNamandiram // 1 // praviSTAzca pratIhArajJApitA vinyaanvitaaH| praNamya ca sthitA datteSvAsaneSu yathocitam // 2 // dRSTo'tha gauraveNoce sahasrAro dazAnanam / jitastAtastvayA zakro maJjedAnI girA mama // 3 // bAhvoH puNyasya codAttaM sAmathrya darzitaM tvayA / paragarvApasAdaM hi samIhante narAdhipAH // 4 // ityukta lokapAlAnAM vadanebhyaH samutthitaH / zabdo'yameva vispaSTaH pratiniHsvanasaMnimaH // 5 // lokapAlAnathovAca vihasyodvAsitAntakaH / samayo'sti vimaJcAmi yena nAthaM divaukasAm // 6 // adya prabhRti me sarva yUyaM karma yathocitam / saMmArjanAdi sevadhvaM sarvamantarbahiHpuraH // 7 // purIyaM sAMprataM kRtyA bhavadbhiH prativAsaram / parAgAzucipASANatRNakaNTakavarjitA // 8 // gRhItvA kumbhamindro'pi vAriNA modcaarugaa| mahIM siJcatu kamadamasya loke prakIrtyate // 9 // paJcavarNaizca kurvantu puSpairgandhamanoharaiH / saMbhrAntAH prakaraM devyaH sarvAlaMkArabhUSitAH // 10 // samayenAmunA yuktA yadi tiSThanti sAdarAH / vimuJcAmi tataH zakraM kuto nirmuktiranyathA // 11 // ityuktvA vIkSamANo'sau lokapAlAMstrapAnatAn / jahAsa muhurAtAnAM tADayan pANinA karam // 12 // tato vinayanamraH san sahasrAramavocata / samAhRdayahAriNyA kSaranniva girAmRtam / / 13 / / yathA tAta pratIkSyastvaM vAsavasya tathA mama / adhikaM vA tataH kuryA kathamAjJAvilavanam / / 14 / / athAnantara svAmIke duHkhase Akula indrake sAmanta, sahasrArako Age kara rAvaNake mahala meM pahu~ce / / 1 / / dvArapAlake dvArA samAcAra dekara bar3I vinayase sabane bhItara praveza kiyA aura saba praNAma kara diye hue AsanoMpara yathAyogya rItise baiTha gaye // 2 // tadanantara rAvaNane sahasrArakI ora bar3e gauravase dekhA / taba sahasrAra rAvaNase bolA ki tUne mere putra indra ko jIta liyA hai aba mere kahanese chor3a de // 3 / / tUne apanI bhujAoM aura puNyakI udAra mahimA dikhalAyI so ThIka hI hai kyoMki rAjA dUsareke ahaMkArako naSTa karanekI hI ceSTA karate haiM / / 4 // sahasrArake aisA kahanepara lokapAloMke mukhase bhI yahI zabda nikalA so mAno usake zabda kI pratidhvani hI nikalI thI // 5 // tadanantara rAvaNane ha~sakara lokapAloMse kahA ki eka zarta hai usa zartase hI maiM indrako chor3a sakatA hU~ // 6 // vaha zarta yaha hai ki Ajase lekara tuma saba, mere nagarake bhItara aura bAhara buhArI denA Adi jo bhI kArya haiM unheM karo // 7 // aba Apa sabako pratidina hI yaha nagarI dhUli, azucipadArtha, patthara, tRNa tathA kaNTaka Adise rahita karanI hogI // 8 // tathA indra bhI ghar3A lekara sugandhita jalase pRthivI siiNceN| lokameM isakA yahI kArya prasiddha hai / / 9 / / aura saba prakArake AbhUSaNoMse vibhUSita inakI sambhrAnta deviyA~ paMcavarNake sugandhita phUloMse nagarI ko sajAveM // 10 // yadi Apa loga Adarake sAtha isa zartase yukta hokara rahanA cAhate haiM to indrako abhI chor3a detA huuN| anyathA isakA chUTanA kaise ho sakatA hai ? ||11|| itanA kaha rAvaNa lajjAse jhuke hue lokapAloMkI ora dekhatA tathA AptajanoMke hAthako apane hAthameM tADita karatA haA bAra-bAra haMsane lagA // 12 // tadanantara usane vinayAvanata hokara sahasrArase khaa| usa samaya rAvaNa sabhAke hRdayako haranevAlI apanI madhura vANIse mAno amRta hI jharA rahA thA // 13 / / usane kahA ki he tAta ! jisa prakAra Apa indrake pUjya haiM usI prakAra mere bhI pUjya haiM, balki usase bhI adhik| isalie 1. puraskRtya ba. / 2. bahoH kha. / 3. kRtvA m.| 4. mahaM na te ma. / 38 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 padmapurANe guravaH paramArthena yadi na syubhavAdRzAH / adhastato dharitrIyaM brajenmuktA dharairiva // 15 // puNyavAnasmi yatpUjyo dadAti mama zAsanam / bhavadvidhaniyogAnAM na padaM puNyavarjitAH // 16 // tadadyArabhya saMcitya manojaM kriyatAM tathA / yathA zakrasya sausthityaM jAyate mama ca prabho // 17 // ayaM zakro mama bhrAtA turIyaH sAMprataM blii| enaM prApya kariSyAmi pRthivIM vItakaNTakAm // 18 // lokapAlAstathaivAsya tacca rAjyaM yathA purA / tato'dhikaM vA gRhNAtu vivekena kimAvayoH // 19 // AjJA ca mama zake vA dAtavyA kRtyavastuni / gurubhiH sA hi zeSeva rakSAlaMkArakAraNam // 20 // AsyatAmiha vA chandAdathavA sthanUpure / yatra vecchata kA bhUmibhRtyayorAvayormatA // 21 // iti priyavacovArisamArdIkRtamAnasaH / avocata sahasrArastato'pi madhuraM vacaH // 22 // nUnaM bhadra samutpattiH sajjanAnAM bhavAdRzAm / samameva guNaiH sarvalokA lAdanakAribhiH // 23 // AyuSmannasya zauryasya vinayo'yaM tavottamaH / alaMkArasamaste'smin bhuvane ilAdhyatAM gataH // 24 // bhavato darzanenedaM janma me sArthakaM kRtam / pitarau puNyavantau tau tvayA yau kAraNIkRtau // 25 // kSamAvatA samarthana kundanirmalakotinA / doSANAM saMbhavAzaGkA tvayA daramapAkRtA // 26 // evametadyathA vakSiM sarva saMpadyate tvayi / kakuSkarikarAkArau kurutaH kiM na te bhujau // 27 // kiMtu mAteva no zakyA tyaktuM janmavasuMdharA / sA hi kSaNAdviyogena kurute cittamAkulam // 28 // maiM ApakI AjJAkA ullaMghana kaise kara sakatA hU~ ? // 14 // yadi yathArthameM Apa-jaise gurujana na hote to yaha pRthivI parvatoMse chor3o gayI ke samAna rasAtalako calI jAtI // 15 / / cUMki Apa-jaise pUjyapuruSa mujhe AjJA de rahe haiM ataH maiM puNyavAn huuN| yathArthameM Apa-jaise puruSoMkI AjJAke pAtra puNyahIna manuSya nahIM ho sakate // 16 / / isalie he prabho! Aja Apa vicArakara aisA uttama kArya kIjie jisase indra aura mujhameM sauhAdraM utpanna ho jAye / indra sukhase rahe aura maiM bhI sukhase raha sakU~ // 17 // yaha balavAn indra merA cauthA bhAI hai, ise pAkara maiM pRthvIko niSkaNTaka kara dUMgA // 18 // isake lokapAla pahalekI taraha hI raheM tathA isakA rAjya bhI pahalekI taraha hI rahe athavA usase bhI adhika le le| hama donoMmeM bhedako AvazyakatA hI kyA hai ? // 19 // Apa jisa prakAra indrako AjJA dete haiM usI prakAra mujhameM karane yogya kAryakI AjJA dete raheM kyoMki gurujanoMkI AjJA hI zeSAkSatakI taraha rakSA evaM zobhAko karanevAlI hai // 20 // Apa apane abhiprAyake anusAra yahA~ raheM athavA rathanUpura nagarameM raheM athavA jahA~ icchA ho vahAM rheN| hama donoM Apake sevaka haiM hamArI bhUmi ho kauna hai ? // 21 // isa prakArake priyavacanarUpI jalase jisakA mana bhIga rahA thA aisA sahasrAra rAvaNase bhI adhika madhura vacana bolA // 22 // usane kahA ki he bhadra ! Apa-jaise sajjanoMkI utpatti samasta logoMko Anandita karanevAle guNoMke sAtha hI hotI hai // 23 // he AyuSman ! tumhArI yaha uttama vinaya isa saMsArameM prazaMsAko prApta hai tathA tumhArI isa zUravIratAke AbhUSaNake samAna hai // 24 // Apake darzanane mere isa janmako sArthaka kara diyaa| ve mAtA-pitA dhanya haiM jinheM tUne apanI utpattimeM kAraNa banAyA hai // 25 // jo samartha hokara bhI kSamAvAn hai, tathA jisakI kIrti kundake phUlake samAna nirmala hai aise tUne doSoMke utpanna honekI AzaMkA dUra haTA dI hai // 26 // tU jaisA kaha rahA hai vaha aisA hI hai| tujhameM sarva kArya sambhava haiN| diggajoMkI sUMr3ake samAna sthUla terI bhujAe~ kyA nahIM kara sakatI haiM // 27 // kintu jisa prakAra mAtA nahIM chor3I jA sakatI usI prakAra janmabhUmi bhI nahIM chor3I jA sakatI 1. puNyavajitaH ma. / 2. bhatyavastuni m.| 3. rkssyaalNkaar-m.| 4. sacchandA m.| 5. nate m.| mate ka.. ba. / 6. tAto'pi mAdhuraM vacaH ma. / 7. sujanAnAM kh.| 8. kathayasi / 9. saMpAdyate m.| 10. kiMtu m.| Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM parva 299 azaktAH svabhuvaM tyaktuM tatra no mitrabAndhavAH / cAtakA iva sotkaNThAstiSThantyadhvAvalokinaH // 29 // kulakramasamAyAtAM sevamAno guNAlaya / laGkAM yAsi parAM prItiM janmamameH kimucyatAm // 30 // tasmAttAmeva gacchAmo mahAbhogodbhavAvanim / devAnAMpriya nirvighnaM rakSatA vanaM ciram // 31 // ityuktvAnugato dUraM kailAsakSobhakAriNA / sahasrAro gataH sendro lopapAlaiH samaM girim // 32 // yathAsvaM ca sthitAH sarve pUrvavallokapAlinaH / bhaGgAdasAratAM prAptAzcalayantramayA iva // 33 // vijayArdhajalokena dRzyamAnA mahAtrapAH / nAjJAsiSuH kva gacchAma iti mogadviSaH surAH // 34 // indro'pi na pure prItiM lebhe nodyAnabhUmiSu / na dIrghikAsu rAjIvarajaHpiJjaravAriSu // 35 // na dRSTimapi kAntAsu cakre praguNavartinIm / tanau tu sakalA kaiva pAnirbharacetasaH // 36 // athApyudvijamAnasya tasya loko'nuvartanam / cakArAnyakathAsaGgaiH kurvana bhaGgasya vismRtim // 37 // athaikastambhamUrdhasthe svasamAntaravartini / gandhamAdanazRGgAbhe sthito jinavarAlaye // 38 // budhaiH parivRto dadhyAviti zakro niraadrm| vahanaGgaM gatacchAyaM smaran bhaGgamanAratam // 39 // dhigvidyAgocarezvarya vilInaM yaditi kSaNAt / zAradAnAmivAbdAnAM vRndamatyantamunnatam // 40 // tAni zastrANi te nAgAste bhaTAste turaGgamAH / sarva tRNasamaM jAtaM mama pUrva kRtAdbhutam // 41 // kyoMki vaha kSaNa-bharake viyogase cittako Akula karane lagatI hai / / 28 / / hama apanI bhUmiko chor3aneke lie asamartha haiM kyoMki vahA~ hamAre mitra tathA bhAI-bAndhava cAtakakI taraha utkaNThAse yukta ho mArga dekhate hue sthita hoMge / / 29 // he guNAlaya! Apa bhI to apanI kula-paramparAse calI AyI laMkAkI sevA karate hue parama prItiko prApta ho rahe haiM so bAta hI aisI hai janmabhUmike viSayameM kyA kahA jAye ? / 30 / / isalie hama jahA~ mahAbhogoMkI utpatti hotI hai apanI usI bhUmiko jAte haiM / he devoMke priya ! tuma cirakAla taka saMsArakI rakSA karo // 31 // itanA kahakara sahasrAra indra nAmA putra tathA lokapAloMke sAtha vijayAdha parvatapara calA gyaa| rAvaNa bhejaneke lie kucha dUra taka usake sAtha gayA // 32 // saba lokapAla pahalekI taraha hI apane-apane sthAnoMpara rahane lage parantu parAjayake kAraNa niHsAra ho gaye aura calate-phirate yantrake samAna jAna par3ane lage // 33 / / bahuta bhArI lajjAse bhare deva logoMkI ora jaba vijayAvAsI loga dekhate the taba ve yaha nahIM jAna pAte the ki hama kahAM jA rahe haiM ? isa taraha deva loga sadA bhogoMse udAsa rahate the // 34 // indra bhI na nagarameM, na bAga-bagIcoMmeM aura na kamaloMkI parAgase pIle jalavAlI vApikAoMmeM hI prItiko prApta hotA thA arthAt parAjayake kAraNa use kahIM acchA nahIM lagatA thA // 35 // aba vaha striyoMpara bhI apanI sarala dRSTi nahIM DAlatA thA phira zarIrako to ginatI hI kyA thI ? usakA citta sadA lajjAse bharA rahatA thA / / 36 / / yadyapi loga anyAnya kathAoMke prasaMga cher3akara usake parAjaya sambandhI duHkhako bhulA deneke lie sadA anukUla ceSTA karate the to bhI usakA citta svastha nahIM hotA thA // 37 // ___athAnantara eka dina indra, apane mahalako bhItara vidyamAna, eka khambheke agrabhAgapara sthita, gandhamAdana parvatake zikharake samAna suzobhita jinAlayameM baiThA thA // 38 // vidvAn loga use gherakara baiThe the| vaha nirantara parAjayakA smaraNa karatA huA zarIrako nirAdara bhAvase dhAraNa kara rahA thaa| baiThe-baiThe hI usane isa prakAra vicAra kiyA ki // 39 // vidyAoMse sambandha rakhanevAle isa aizvaryako dhikkAra hai jo ki zarad Rtuke bAdaloMke atyanta unnata samUhake samAna kSaNa-bhara meM vilIna ho gayA / / 40 / / ve zastra, ve hAthI, ve yoddhA aura ve ghor3e jo ki pahale mujhe Azcarya 1. guNAlayAM kha. / guNAlayaH m.| 2. janmabhUmiH m.| 3. mahAbhAgo bhavAvanim m.| 4. athApyudvignamanasastasya kh.| 5. vadannaGgaM m.| Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 padmapurANe athavA karmaNAmetadvaicitryaM ko'nyathA naraH / katuM zaknoti teSAM hi sarvamanyabalAdharam // 42 // nUnaM purAkRtaM karma bhogasaMpAdanakSamam / parikSayaM mama prAptaM yenaiSA vartate dazA // 43 // varaM samara evAsminmRtaH syAcchasaMkaTe / nAkIrtiryatra jAyeta sarva viSTapagAminI // 44 // caraNaM zirasi nyasya zatraNAM yena jIvitam / zatruNAnumatAM so'haM seve lakSmI kathaM hriH||45|| parityajya sukhe tasmAdamilApaM bhavodbhave / nizreyasaMpadaprAptikAraNAni bhajAmyaham // 46 // rAvaNo me mahAbandhurAgataH zatruveSabhRt / yenAsArasukhAsvAdasakto'smi paribodhitaH // 47 // atrAntare muniH prApto nAmnA nirvANasaMgamaH / viharan kvApi yogyAni sthAnAni guNavAsasAm // 48 // sahasA vrajatastasya gatiH stambhamupAgatA / praNidhAya tatazcakSuradho'sau caityamaikSata // 49 // pratyakSajJAnasaMpannastasmizca jinapuGgavam / vanditaM namasaH zIghramavatIrNA mahAyatiH // 50 // saMtoSeNa ca zakreNa kRtAbhyutthAnapUjanaH / cakre jinanamaskAra vidhinA yatisattamaH // 51 // AsInasya tato joSaM vanditvA caraNau muneH / puraH sthitvA harizcakre ciramAtmanigahaNam // 52 // sarvasaMsAravRttAntavedanAtyantakovidaiH / muninA paramairvAkyaiH parisAntvanamAhRtaH // 53 // apRcchat sa bhavaM pUrvamAtmano munipuGgavam / sa cetyakathayattasmai guNagrAmavibhUSitaH // 54 // caturgatigatAnekayonidaHkhamahAvane / bhrAmyan zikhApadAmikhye nagare mAnuSI gatim // 55 / / prAto jIvaH kule jAto daridre straiNasaMgataH / kulavAnteti bibhrANA nAmArthena samAgatam // 56 // utpanna karate the Aja sabake saba tRNake samAna tuccha jAna par3ate haiM // 41 // athavA karmoMkI isa vicitratAko anyathA karaneke lie kauna manuSya samartha hai ? yathArthameM anya saba padArtha karmoM ke balase hI bala dhAraNa karate haiM // 42 // nizcaya hI merA pUrvasaMcita puNyakarma jo ki nAnA bhogoMkI prApti karAne meM samartha hai parikSINa ho cukA hai isIlie to yaha avasthA ho rahI hai / / 43 / / zatruke saMkaTase bhare yuddha meM yadi mara hI jAtA to acchA hotA kyoMki usase samasta lokameM phailanevAlI apakIrti to utpanna nahIM hotI // 44 // jisane zatruoMke sirapara paira rakhakara jIvana bitAyA vaha maiM aba zatru dvArA anumata lakSmIkA kaise upabhoga karU~ ? // 45 / / isalie aba maiM saMsAra sambandhI sukhakI abhilASA chor3a mokSapadakI prAptike jo kAraNa haiM unhIMkI upAsanA karatA hU~ // 46 // zatruke vezako dhAraNa karanevAlA rAvaNa merA mahAbandhu banakara AyA thA jisane ki isa asAra sukhake svAdameM lIna mujhako jAgRta kara diyA / / 47 / / isI bIca meM guNI manuSyoMke yogya sthAnoMmeM vihAra karate hue nirvANasaMgama nAmA cAraNaRddhidhArI muni vahA~ AkAzamArgase jA rahe the // 48 // so calate-calate unakI gati sahasA ruka gyii| tadanantara unhoMne jaba nIce dRSTi DAlI to mandirake darzana hue // 49 // pratyakSa jJAnake dhArI mahAmuni mandirameM virAjamAna jina-pratimA kI vandanA karaneke lie zIghra hI AkAzase nIce utare // 50 // rAjA indrane bar3e santoSase uThakara jinakI pUjA kI thI aise una munirAjane vidhipUrvaka jinapratimAko namaskAra kiyA // 51 // tadanantara jaba munirAja jinendradevakI vandanA kara cupa baiTha gaye taba indra unake caraNoMko namaskAra kara sAmane baiTha gayA aura apanI nindA karane lagA // 52 // munirAjane samasta saMsArake vRttAntakA anubhava karAnemeM atizaya nipuNa utkRSTa vacanoMse use santoSa prApta karAyA // 53 / / athAnantara indrane munirAjase apanA pUrvabhava pUchA so guNoMke samUhase vibhUSita munirAja usake lie isa prakAra pUrvabhava kahane lage // 54 // he rAjan ! catugaMti sambandhI aneka yoniyoMke 1. sarvamanyabalAdvaram ka. / 2. bhavedbhuvi m.| 3. nizreyasaH m.| 4. gatistambha- m.| 5. parizAntatva kh.| 6. jIvaM m.| 7. daridrastraNa m.| 8. kulaM kAnteti m.| Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM parva sA 'cillA cipiTI vyAdhizatasaMkulavigrahA / kathaMcitkarmasaMyogAlokocchiSTena jIvitA ||57|| duzcelA durbhagA rUkSA sphuTitAGgA kumUrdhajA / uttrAsyamAnA lokena lebhe sA zarma na kvacit // 58 // muhUrta parivarjyAnnaM zarIraM ca sumAnasA / jAtA kiMpuruSasya strI kSIradhAreti nAmataH ||59 || cyutA ca ratnanagare dharaNIgomukhAkhyayoH / bibhratsahasrabhAgAkhyAM tanayo'bhUtkuTumbinoH || 60 // labdhvA paramasamyaktvamaNuvratasamanvitaH / paJcatAM prApya zukrAhve jAto vibudhasattamaH ||61|| cyuto mahAvidehe'tha nagare ratnasaMcaye / guNAvalyAM maNerjAto'mAtyAt sAmantavarddhanaH / / 62 // niSkrAnto vinA sAdhaM mahAvratadharo'bhavat / atitIvratayA nityaM tasvArthaMgatamAnasaH ||63 || paroSahagaNasyAlaM SoDhA nirmaladarzanaH / kaSAyarahitaH pretya paraM graiveyakaM gataH // 64 // ahamindraH paraM saukhyaM tatra bhuktvA ciraM cyutaH / jAto hRdayasundaryAM sahasrArAkhyakhecarAt // 65 // pUrvAbhyAsena zakrasya sukhe saMsaktamAnasaH / indrastvaM khecarAdhIzo nagare rathanUpure // 66 // satvamindra viSaNNaH kiM vRthaiva paritapyase / vidyAdhiko jito'smIti vahannAtmanyanAdaram // 67 // *nirbuddhe ! kodravAnuptvA zAlIn prArthayase vRthA / karmaNAmucitaM teSAM jAyate prANinAM phalam // 68 // kSINaM purAkRtaM karma tava bhogasya sAdhanam / hetunA na binA kAryaM bhavatIti kimadbhutam // 69 // duHkharUpI mahAvanameM bhramaNa karatA huA eka jIva zikhApadanAmA nagarameM manuSya gatiko prApta ho daridra kulameM utpanna huaa| vahA~ strI paryAyase yukta ho vaha jIva 'kulavAntA' isa sArthaka nAmako dhAraNa karanevAlA huA || 55 - 56 / / kulavAntAke netra sadA kIMcarase yukta rahate the, usakI nAka capaTI thI aura usakA zarIra saikar3oM bImAriyoMse yukta thA / itanA honepara bhI usake bhojanakA ThikAnA nahIM thA / vaha karmodayake kAraNa jisa kisI taraha logoMkA jUThana khAkara jIvita rahatI thI || 57 || usake vastra atyanta malina the, daurbhAgya usakA pIchA kara rahA thA, sArA zarIra atyanta rUkSa thA, hAtha-paira Adi aMga phaTe hue the aura khoTe keza bikhare hue the / vaha jahA~ jAtI thI vahIM loga use taMga karate the / isa taraha vaha kahIM bhI sukha nahIM prApta kara sakatI thI // 58 // anta samaya zubhamati ho usane eka muhUrtake lie annakA tyAga kara anazana dhAraNa kiyA jisase zarIra tyAga kara kiMpuruSanAmA devakI kSIradhArA nAmakI strI huI || 59 || vahA~se cyuta hokara ratnapura nagarameM dharaNI aura gomukha nAmA dampatI ke sahasrabhAga nAmaka putra huA ||60|| vahA~ utkRSTa samyagdarzana prApta kara dhArI huA aura antameM marakara zukra nAmA svarga meM uttama deva huA || 61 || vahA~se cyuta hokara mahAvideha kSetrake ratnasaMcayanAmA nagarameM maNinAmaka mantrIkI guNAvalI nAmaka strI sAmantavardhana nAmaka putra huA || 62|| sAmantavardhana apane rAjAke sAtha virakta ho mahAvratakA dhAraka huaa| vahA~ usane atyanta kaThina tapazcaraNa kiyA, tattvArthake cintana meM nirantara mana lagAyA, acchI taraha parISaha sahana kiye, nirmala samyagdarzana prApta kiyA aura kaSAyoMpara vijaya prApta kI / anta samaya marakara vaha graiveyaka gayA so ahamidra hokara cirakAla taka vahA~ke sukha bhogatA rahA / anta samaya meM vahA~se cyuta ho rathanUpura nagarameM sahasrAra nAmaka vidyAdharakI hRdayasundarI rAnIse indra nAmako dhAraNa karanevAlA tU vidyAdharoMkA rAjA huA hai / pUrva abhyAsake kAraNa hI terA mana indra sukhameM lIna rahA hai / / 63-66 || so he indra ! maiM vidyAoMse yukta hotA huA bhI zatruse hAra gayA hU~, isa prakAra apane Apake viSayameM anAdarako dhAraNa karatA huA tU viSAdayukta ho vyarthaM hI kyoM santApa kara rahA hai ||67|| are nirbuddhi ! tU kodoM bokara dhAnako vyartha hI icchA karatA hai / prANiyoM ko sadA karmoMke anukUla hI phala prApta hotA hai ||68|| tumhAre bhogopabhogakA sAdhana 301 1. klinne cakSuSI yasyAH sA cillA 'klinnasya cil pil lazvAsya cakSuSI' iti vArtikam / 2. natA nAsikA yasyAH sA cipiTA 'inac piccika ci ca' iti sUtram / 3. ahamindra paraM ma / 4. nirbuddhi - ma. / I Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe nimittamAtrametasmin rAvaNaste parAbhave / janmanyatraiva yatkarma kRtaM tenaiva lambhitam // 70 // kiM na smarasi yatpUrva krIDatA durnayaM kRtam / aizvaryaM janito bhraSTo madaste smara sAMpratam // 71 // ciravRttatayA buddhau vRttAntaste 'svayaM kRtaH / nArohati yatastasmAcchRNvekApracetasA // 72 // ariMjayapure bahnivegAkhyaH khecaro'bhavat / svayaMvarArthamAhalyAM cakre vegavatIsutAm // 73 // tatra vidyAdharAH sarve yathAvibhavazobhitAH / samAgatAH parityajya zreNyAvasyantamutsukAH // 74 // bhavAnapi gatastatra yuktaH paramasaMpadA / anyazvAnandamAlAkhyazcandrAvartapurAdhipaH // 75 // saMtyajya khecarAn sarvAn pUrvakarmAnubhAvataH / kanyayAnandamAlo'sau vRtaH sarvAGgakAntayA // 76 // pariNIya satAM bhogAn prApa cintitasaMgatAn / yathAmarAdhipaH svarge prativAsaravarddhinaH // 77 // tataH prabhRti kopena "svamIrSyAjena bhUriNA / gRhIto bairitAmasya saMprApto'tigarIyasIm // 78 // tato'sya sahasA buddhiriyaM jAtA svakarmataH / deho'yamabhuvaH kiMcitkRtyametena no mama // 79 // tapaH karomi saMsAraduHkhaM yena vinazyati / kA vA bhogeSu pratyAzA vipralambhanakAriSu // 80 // avadhAryedamatyantaM vibuddhenAntarAtmanA / tyaktvA parigrahaM sarva cacAra paramaM tapaH // 81 // haMsAvalInadItIre sthitaH pratimayAnyadA / sa svayA pratyabhijJAto rathAvartamahIdhare // 82 // darzanendhanasaMvRddhapUrvakopAgninA tataH / svayAsau kurvatA narma garveNa hasito muhuH // 83 // 302 jo pUrvopArjita karma thA vaha aba kSINa ho gayA hai so kAraNake binA kArya nahIM hotA hai isameM Azcarya hI kyA hai ? ||69 || tere isa parAbhavameM rAvaNa to nimittamAtra hai / tUne isI janma meM karma kiye haiM unhIM se yaha parAbhava prApta huA hai // 70 // tUne pahale krIr3A karate samaya jo anyAya kiyA hai usakA smaraNa kyoM nahIM karatA hai ? aizvayaMse utpanna huA terA mada cU~ki aba naSTa ho cukA hai| isalie aba to pichalI bAtakA smaraNa kara || 71 // jAna par3atA hai ki bahuta samaya ho jAne ke kAraNa vaha vRttAnta svayaM terI buddhimeM nahIM A rahA hai isalie ekAgracitta hokara suna, kahatA huuN||72|| maiM arijayapura nagarameM vahnivega nAmA vidyAdhara rAjA thA so usane vegavatI rAnIse utpanna AhalyA nAmaka putrIkA svayaMvara racA thA // 73 // utsukatAse bhare tathA yathAyogya vaibhavase zobhita samasta vidyAdhara dakSiNa zreNI chor3a-chor3akara usa svayaMvarameM Aye the ||74 || utkRSTa sampadAse yukta hokara Apa bhI vahA~ gaye the tathA candrAvataM nagarakA rAjA AnandamAla bhI vahA~ AyA thA // 75 // sarvAMgasundarI kanyAne pUrvaM karma ke prabhAvase samasta vidyAdharoMko chor3akara AnandamAlako varA // 76 // so AnandamAla use vivAhakara icchA karate hI prApta honevAle bhogoMkA usa taraha upabhoga karane lagA jisa taraha ki indra svarga meM pratidina vRddhiko prApta honevAle bhogoMkA upabhoga karatA hai // 77 // IrSyAjanya bahuta bhArI krodhake kAraNa tU usI samayase usake sAtha atyadhika zatrutA karane lagA ||78|| tadanantara karmoMkI anukUlatAke kAraNa AnandamAlako sahasA yaha buddhi utpanna huI ki yaha zarIra anitya hai ataH isase mujhe kucha prayojana nahIM hai || 79 || maiM to tapa karatA hU~ jisase saMsAra sambandhI duHkhakA nAza hogaa| dhokhA denevAle bhogoMmeM kyA AzA rakhanA hai ? ||80|| prabodhako prApta huI antarAtmA se aisA vicArakara usane sarvaM parigrahakA tyAgakara utkRSTa tapa dhAraNa kara liyA // 81 // eka dina haMsAvalI nadI ke kinAre rathAvarta nAmA parvatapara vaha pratimA yogase virAjamAna thA so tUne pahacAna liyA ||82 // darzanarUpI Indhanase jisakI pichalI krodhAgni bhar3aka uThI 1. tvayA ma. / 2. sAhalyAM kha. / 3. zreNyAmatyanta ma / 4. saMgatA ma. / 5. tvamIrSyA yena kha., ma., ba. 1 6. kurvatAM ma. / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM parva 303 AhalyAramaNaH sa tvaM kAmabhogAtivatsalaH / adhunA kiM sthito'syevamiti bhASaNakAriNA // 84 // vaSTito rajjubhiH kSoNIdharaniSkampavigrahaH / tattvArthaM cintanAsaMganitAntasthiramAnasaH // 85 // dRSTvAbhibhUyamAnaM taM tvayAsya nikaTasthitaH / kalyANasaMjJako bhrAtA sAdhuH krodhena duHkhitaH // 86 // saMhRtya pratimAyogamRddhi prAptaH sa te dadau / zApamevamalaM dIrgha nizvasyoSNaM ca duHkhitaH // 87 // ayaM niraparAdhaH saMstvayA yanmunipuGgavaH / tiraskRtastadatyantaM tiraskAramavApsyasi // 88 // nizvAsenAmitenAsIddagdhumeva nirUpitaH / sarvazrIsaMjJayA kiMtu zAmitastava kAntayA ||89|| samyagdRSTiralaM sA hi sAdhupUjanakAriNI / munayo'pi vacastasyAH kurvate sAdhucetasaH ||10|| yadi nAma tayA sAdhvyA nAsau nItaH zamaM bhavet / tatastasya sa kopAgniH kena zakyeta vAritum // 91 // lokatraye'pi tannAsti tapasA yaha sAdhyate / balAnAM hi samastAnAM sthitaM mUrdhni tapobalam // 92 // na sA tridazanAthasya zaktiH kAntirdyutirdhRtiH / tapodhanasya yA sAdhoryathAbhimatakAriNaH // 93 // vidhAya sAdhulokasya tiraskAraM janA mahat / duHkhamatra prapadyante tiryakSu narakeSu ca // 94 // manasApi hi sAdhUnAM parAbhUtiM karoti yaH / tasya sA paramaM duHkhaM paratreha ca yacchati ||15|| yastvAkrozati nirgranthaM hanti vA krUramAnasaH / tatra kiM zakyate vaktuM jantau duSkRtakarmaNi // 96 // kAyena manasA vAcA yAni karmANi mAnavAH / kurvate tAni yacchanti nikacAni phalaM dhruvam // 97 // karmaNAmiti vijJAya puNyApuNyAtmikAM gatim / dRDhAM kRtvA matiM dharme svamuttAraya duHkhataH ||98|| thI aise tUne krIr3A karate hue ahaMkAravaza usakI bAra-bAra ha~sI kI thI // 83 // tU kaha rahA thA ki are ! tU to kAmabhogakA atizaya premI AhalyAkA pati hai, isa samaya yahA~ isa taraha kyoM baiThA hai ? || 84|| aisA kahakara tUne unheM rassiyoMse kasakara lapeTa liyA phira bhI unakA zarIra parvata ke samAna niSkampa banA rahA aura unakA mana tattvArthako cintanAmeM lIna honese sthira rahA AyA ||85 || isa prakAra AnandamAla muni to nirvikAra rahe para unhIMke samIpa kalyANa nAmaka dUsare muni baiThe the jo ki unake bhAI the tere dvArA unheM anAdRta hotA dekha krodha se duHkhI ho gaye // 86 // ve muni RddhidhArI the tathA pratimAyogase virAjamAna the so tere kukRtyase duHkhI hokara unhoMne pratimAyogakA saMkocakara tathA lambI aura garama zvAsa bharakara tere lie isa prakAra zApa // 87 // ki cU~ki tUne ina niraparAdha munirAjakA tiraskAra kiyA hai isalie tU bhI bahuta bhArI tiraskArako prApta hogA || 88 || ve muni apanI aparimita zvAsase tujhe bhasma hI kara denA cAhate para terI sarvazrInAmaka strIne unheM zAnta kara liyA || 89 || vaha sarvazrI samyagdarzanase yukta tathA munijanoM kI pUjA karanevAlI thI isalie uttama hRdayake dhAraka muni bhI usakI bAta mAnate the ||20|| yadi vaha sAdhvI una munirAjako zAnta nahIM karatI to unakI krodhAgniko kauna roka sakatA thA ? // 91 // tInoM lokoMmeM vaha kArya nahIM hai jo tapase siddha nahIM hotA ho / yathArtha meM tapakA bala saba baloMke zirapara sthita hai arthAt sabase zreSTha hai // 92 // icchAnukUla kAryaM karanevAle tapasvI sAdhukI jaisI zakti, kAnti, dyuti, athavA dhRti hotI hai vaisI indrakI bhI sambhava nahIM hai ||13|| jo manuSya sAdhujanoMkA tiraskAra karate haiM ve tiyaMca gati aura naraka gatimeM mahAn duHkha pAte haiM ||24|| jo manuSya manase bhI sAdhujanoMkA parAbhava karatA hai vaha parAbhava use paraloka tathA isa loka meM parama duHkha detA hai ||15|| jo duSTa cittakA dhArI manuSya nirgrantha muniko gAlI detA hai athavA mAratA hai usa pApI manuSya ke viSaya meM kyA kahA jAya ? | | 96 || manuSya mana vacana kAyase jo karma karate haiM ve chUTate nahIM haiM aura prANiyoM ko avazya hI phala dete haiM ||17|| isa prakAra karmoMke 1. vajrastvasyAH ma. / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 padmapurANe ityukte pUrvajanmAni smaran vismayasaMgataH / zakraH praNamya nirgranthamidamAha mahAdaraH ||19|| bhagavaMstvatprasAdena labdhvA bodhimanuttamAm / sAMprataM duritaM sarvaM manye vyaktamiva kSaNAt // 100 // sAdhoH saMgamanAlloke na kiMcid durlabhaM bhavet / bahujanmasu na prAptA bodhiryenAdhigamyate // 101 // ityukvA vanditastena muniryAto yathepsitam / zakro'pi paramaM prApto nirvedaM gRhavAsataH / / 102 / / puNyakarmodayajjJAtvA rAvaNaM paramodayam / stutvA ca vIryadaMSTrAya mahAbhUbhRttaTakSitau // 103 // jalabudbudanissArAmavabudhya manuSyatAm / kRtvA sunizcalAM dharme matiM nindan durohitam ||104 || zriyamindraH sute nyasya mahAtmA rathanUpure / sasuto lokapAlAnAM samUhena samanvitaH // 105 // dIkSAM jainezvarIM prApa sarvakarmavinAzinIm / vizuddha mAnaso'tyantaM tyaktasarvaparigrahaH // 106 // tatastattAdRzenApi bhogenApyupalAlitam / vapustasya tapobhAramuvAhetaradurvaham // 107 // prAyeNa mahatAM zaktiryAdRzI raudrakarmaNi / karmaNyevaM vizuddhe'pi paramA copajAyate || 108 || dIrghakAlaM tapastA vizuddha dhyAnasaMgataH / karmaNAM prakSayaM kRtvA nirvANaM vAsavo'gamat / / 109 / / dodhakavRttam pazyata citramidaM puruSANAM ceSTitamUrjitavIrya samRddham / cirakAlamupArjitabhogA yAnti punaH padamuttamasaukhyam // 110 // puNya pAparUpa phalakA vicArakara apanI buddhi dharma meM dhAraNa karo aura apane Apako du:khoMse bacAo ||98|| isa prakAra munirAjake kahanepara indrako apane pUrva janmoMkA smaraNa ho AyA / unheM smaraNa karatA huA vaha Azcaryako prApta huA / tadanantara bahuta bhArI Adarase bhare indrane nirgrantha munirAjako namaskAra kara kahA ki ||19|| he bhagavan ! Apake prasAdase mujhe utkRSTa ratnatrayakI prApti huI hai isalie maiM mAnatA hU~ ki aba mere samasta pApa mAno kSaNa bharameM hI chUTa jAnevAle haiM // 100 // jo bodhi aneka janmoMmeM bhI prApta nahIM huI vaha sAdhu samAgamase prApta ho jAtI hai salie kahanA par3atA hai ki sAdhusamAgamase saMsAra meM koI bhI vastu durlabha nahIM raha jAtI // 101 // itanA kahakara nirvANa saMgama munirAja to udhara indrake dvArA vandita ho yatheccha sthAnapara cale gaye idhara indra bhI gRhavAsase atyanta nirvedako prApta ho gayA // 102 // | usane jAna liyA ki rAvaNa puNyakarmake udayase parama abhyudayako prApta huA hai / usane mahAparvatake taTapara vidyamAna vIryadaMSTrakI bAra-bAra stuti kI // 103 // manuSya paryAyako jalake babUlAke samAna niHsAra jAnakara usane dharmameM apanI buddhi nizcala kI / apane pApa kAryoMkI bAra-bAra nindA ko // 104 // | isa prakAra mahApuruSa indrane rathanU pura nagarameM putrake lie rAjya sampadA sauMpakara anya aneka putroM tathA lokapAloMke samUha ke sAtha samasta karmoMko karanevAlI jainezvarI dokSA dhAraNa kara lI / usa samaya usakA mana atyanta vizuddha thA tathA samasta parigrahakA usane tyAga kara diyA thA / / 105 - 106 / / yadyapi usakA zarIra indrake samAna lokottara bhogoMse lAlita huA thA to bhI usane anyajana jise dhAraNa karanemeM asamarthaM the aisA tapakA bhAra dhAraNa kiyA thA ||107 || prAyaH karake mahApuruSoMkI rudra kAryoMmeM jesI adbhuta zakti hotI hai vaisI hI zakti vizuddha kAryoM meM bhI utpanna ho jAtI hai || 108 || tadanantara dIrgha kAla taka tapakara zukla dhyAnake prabhAvase karmoMkA kSaya kara indra nirvANa dhAmako prApta huA || 109 || gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki rAjan ! dekho, bar3e puruSoMke caritra atizaya zaktise sampanna tathA AzcayaM utpanna karanevAle haiN| ye cira kAla taka bhogoMkA upArjana karate haiM Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodazaM parva 305 stokamapIha na cAdbhutamasti 'nyasya samastaparigrahasaGgam / yatkSaNato duritasya vinAzaM dhyAnabalAjanayanti bRhantaH // 111 // arjitamatyurukAlavidhAnAdindhanarAzimudAramazeSam / prApya paraM kSaNato mahimAnaM kiM na dahatyanilaH keNamAtraH // 112 // ityavagamya janAH suvizuddhaM yatnaparAH karaNaM vahatAntaH / mRtyudinasya na kecidapetA jJAnaraveH kuruta pratipattim // 113 // ityArSe raviSeNAcAryaprokne padmacarite indranirvANAbhidhAnaM nAma trayodazaM parva // 13 // aura antameM uttama sukhase yukta nirvANa padako prApta ho jAte haiM // 110 // isameM kucha bhI Azcarya nahIM hai ki bar3e puruSa samasta parigrahakA saMga chor3akara dhyAnake balase kSaNa-bharameM pApoMkA nAza kara dete haiM // 111 / / kyA bahuta kAlase ikaTThI ko huI IndhanakI bar3I rAziko kaNamAtra agni kSaNabharameM vizAla mahimAko prApta ho bhasma nahIM kara detI ? // 112 // aisA jAnakara he bhavya jano! yatnameM tatpara ho antaHkaraNako atyanta nirmala kro| mRtyukA dina Anepara koI bhI pIche nahIM haTa sakate arthAt mRtyukA avasara Anepara sabako maranA par3atA hai| isalie samyagjJAnarUpI sUryakI prApti karo // 113 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya kathita padmacaritameM indra ke nirvANakA kathana karanevAlA terahavA~ parva samApta huA // 13 // 1. nyasta-kha. / 2. kSaNamAtra: m.| Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM parva atha 'nAkAdhipaprakhyo mogasaMmUDhamAnasaH / yathAmimatanivRttaH padadurlalitakriyaH // 1 // asau devAdhipagrAho' yAto mandaramanyadA / jinendra vandanAM kRtvA pratyAgacchanijecchayA // 2 // vibhaktaparvatAn pazyan vAsyAnAM vividhAMghripAn / saritazcAticakSuSyAH sphaTikAdapi nirmalAH // 3 // AdityabhavanAkAravimAnasya vibhUSaNaH / saMgataH parayA lakSmyA laGkAsaMgamanotsukaH // 4 // sahasA ninadaM tuGgaM zuzrAva puruSataram / papraccha ca mahAkSubdho mArIcamatisatvaraH // 5 // ayi mArIca mArIca kuto'yaM ninado mahAn / etAzca kakubhaH kasmAnmahArajatalohitAH // 6 // tato jagAda mArIco deva ! devagamo muneH / mahAkalyAgasaMprAptAveSa kasyApi vartate // 7 // devAnAmeSa tuSTAnAM nAnAsaMpAtakAriNAm / Akulo bhuvanavyApI prazastaH zrUyate dhvaniH // 8 // etAzca kakumasteSAM mukuTAdimarIcibhiH / nicitA dadhate bhAsaM kausummImiva bhAsvarAm // 9 // suvrnnprvte'mussminnnntblsNjnyyaa| kathito munirutpannaM nUnaM tasyAdya kevalam // 10 // tatastad vacanaM zrutvA samyagdarzanamAvitaH / paraM puraMdaragrAhaH pramodaM pratipanavAn // 11 // avatIrNazva khaaddeshaadviprkRssttaanmhaadyutiH| dvitIya iva devendro vandanAya mahAmuneH // 12 // vanditvA tuSTuvuH sAdhumindraprAgraharAstataH / AsInAzca yathAsthAnaM baddhAalipuTAH surAH // 13 // athAnantara jo indra ke samAna zobhAkA dhAraka thA, jisakA mana bhogoMmeM mUr3ha rahatA thA, jise icchAnusAra kAryoMkI prApti hotI thI tathA jisakI kriyAe~ zatruoMko prApta honA kaThina thA aisA rAvaNa eka samaya meruparvatapara gayA thaa| vahA~ jinendradevakI vandanA kara vaha apanI icchAnusAra vApasa A rahA thA // 1-2 // mAgameM vaha bharatAdi kSetroMkA vibhAga karanevAle evaM aneka prakArake vRkSoMse suzobhita himavat Adi parvatoMko tathA sphaTikase bhI adhika nirmala evaM atyanta sundara nadiyoMko dekhatA huA calA A rahA thA // 3 // sUryabimbake AkAra vimAnako alaMkRta kara rahA thA, utkRSTa lakSmIse yukta thA tathA laMkAkI prAptimeM atyanta utsuka thA / / 4 // acAnaka hI usane joradAra komala zabda sunA jise sunakara vaha atyanta kSubhita ho gyaa| usane zIghra hI mArIcase pUchA bhI // 5|| are mArIca ! mArIca !! yaha mahAzabda kahA~se A rahA hai ? aura dizAeM suvarNake samAna lAla-pIlI kyoM ho rahI haiM / / 6 / / taba mArIcane kahA ki he deva ! kisI mahAmunike mahAkalyANakameM sammilita honeke lie yaha devoMkA Agamana ho rahA hai // 7 // santoSase bhare evaM nAnA prakArase gamana karanevAle devoMkA yaha saMsAravyApI prazasta zabda sunAI de rahA hai // 8 // ye dizAe~ unhIke mukuTa AdikI kiraNoMse vyApta hokara kusumbha raMgakI dedIpyamAna kAntiko dhAraNa kara rahI haiM // 9 // isa suvarNagiripara anantabala nAmaka manirAja rahate the jAna par3atA hai unheM hI Aja kevalajJAna utpanna huA hai // 10 // tadanantara mArIcake vacana sunakara samyagdarzanakI bhAvanAse yukta rAvaNa parama harSako prApta huA // 11 // mahAkAntiko dhAraNa karanevAlA rAvaNa una mahAmunikI vandanA karaneke lie dUravartI AkAza pradezase isa prakAra nIce utarA mAno dUsarA indra hI utara rahA ho // 12 / / tatpazcAt indra Adi devoMne hAtha jor3akara munirAjako namaskAra kiyaa| stuti kI aura phira saba yathAsthAna 1. nAkAbhidhaprakhyo-ma. / paradurlaDitakriyaH ka., kha., ba. / 3. rAvaNaH / 4. bharatAdikSetrANAm / 5. bhAsurAm k.| . Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM parva 307 rAvaNo'pi namaskRtya stutvA codAttabhaktitaH / vidyAdharajanAkIrNaH sthitaH samucitAvanau // 14 // tatazcaturvidhairdevaistiryambhirmanujaistathA / kRtazaMsaM munizreSThaH ziSyeNaivamapRcchayata // 15 // bhagavan jJAtumicchanti dharmAdharmaphalaM janAH / samastA muktihetuM ca tatsarva vaktumarhatha // 16 // tataH sunipuNaM zuddhaM vipulArtha mitAkSaram / apravRSyaM jagI vAkyaM yatiH sarvahitapriyam / / 17 // karmaNASTaprakAreNa saMtatena nirAdinA / baddhanAntahitAtmIyazaktimyiti cetanaH // 18 // subhUrilakSasaMkhyAsu yoniSvanubhavensadA / vedanIyaM yathopAttaM nAnAkaraNasaMbhavam / / 19 // rakto dviSTo'thavA mUDho mandamadhyavipAkataH / kulAlacakravatprAptacaturgativivartanaH // 20 // budhyate svahitaM nAsau jJAnAvaraNakarmaNA / manuSyatAmapi prApto'tyantadurlamasaMgamAm // 21 // rasasparzaparigrAhihRSIkavazatAM gatAH / kRtvAtinindivaM karma pApabhAragurUkRtAH // 22 // anekopAyasaMbhUtamahAduHkhavidhAyini / patanti narake jIvA grAvANa iva vAriNi // 23 // mAtaraM pitaraM bhrAtan sutAM patnI suhRjanAn / dhanAdicoditAH kecid vizvaninditamAnasAH // 24 // garbhasthAnakAn vRddhAstaruNAn yoSito narAH / ghnanti kecinmahAkarA mAnuSAn pakSiNo mRgAn // 25 // sthalajAn jalajAn dharmacyutacittAH kumedhasaH / mItvA' patanti te sarve narake puruvedane // 26 // madhughAtakRtazcaNDAzcANDAlA vanadAhinaH / hiMsAparAyaNAH pApAH kaivartAdhamalubdhakAH // 27 // baiTha gaye // 13 // vidyAdharoMse yukta rAvaNa bhI bar3I bhaktise namaskAra evaM stuti kara yogya bhUmimeM baiTha gayA // 14 // tadanantara vinIta ziSyake samAna rAvaNane munirAjase isa prakAra pUchA ki he bhagavan ! samasta prANI dharma-adharmakA phala aura mokSakA kAraNa jAnanA cAhate haiM so Apa yaha saba kahaneke yogya haiN| rAvaNake isa praznakI cAroM prakArake devoM, manuSyoM aura tiyaMcoMne bhArI prazaMsA kI // 15-16 / / tadanantara munirAja nimna prakAra vacana kahane lge| unake ve vacana nipuNatAse yukta the, zuddha the, mahAarthase bhare the, parimita akSaroMse sahita the, akhaNDanIya the aura sarvahitakArI tathA priya the||17|| unhoMne kahA ki anAdikAlase ba~dhe hue jJAnAvaraNAdi ATha karmose jisakI AtmIya zakti chipa gayo hai aisA yaha prANI nirantara bhramaNa kara rahA hai // 18 // aneka lakSa yoniyoMmeM nAnA indriyoMse utpanna honevAle sukha-duHkhakA sadA anubhava karatA rahatA hai / / 19 // karmoMkA jaba jaisA totra, manda yA madhyama udaya AtA hai vaisA rAgI, dveSI athavA mohI hotA huA kumhArake cakrake samAna caturgatimeM ghUmatA rahatA hai / / 20 / yaha jIva atyanta durlabha manuSya paryAyako bhI prApta kara letA hai phira bhI jJAnAvaraNa karmake kAraNa Atmahitako nahIM samajha pAtA hai / / 21 // rasanA aura sparzana indriyake vazIbhUta hue prANI atyanta nindita kArya karake pApake bhArase itane vajanadAra ho jAte haiM ki ve aneka sAdhanoMse utpanna mahAduHkha denevAle narakoMmeM usa prakAra jA par3ate haiM jisa prakAra ki pAnImeM patthara par3a jAte haiM-DUba jAte haiM // 22-23 / / jinake manakI sabhI nindA karate haiM aise kitane hI manuSya dhanAdise prerita hokara mAtA, pitA, bhAI, putrI, patnI, mitrajana, garbhastha bAlaka, vRddha, taruNa evaM striyoMko mAra DAlate haiM tathA kitane hI mahAduSTa manuSya manuSyoM, pakSiyoM aura hariNoMkI hatyA karate haiM // 24-25 // jinakA citta dharmase cyuta hai aise kitane hI durbuddhi manuSya sthalacArI evaM jala cArI jIvoMko mArakara bhayaMkara vedanAvAle narakameM par3ate haiM // 26 // madhu 1. sa bhUri-ka. / 2. -Svanubhavat kha., ma., b.| 3. svahitAnnAsau kh.| 4. saMjJakam m.| 5. gataH ma. / 6. kRtaH ma. / 7. ghnanti nirdayamAnasAH kh.| 8. mAnasAH m.| 9. dharmagatacittAn kucetasaH m.| dharmagatacittAH kumedhasaH kha., ka. / 10. mArayitvA / 11. kRtazcAmI m.| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe vitathavyAhRtAsaktAH parasvaharaNodyatAH / patanti narake ghore prANinaH zaraNojjhitAH // 28 // yena yena prakAreNa kurvate mAMsabhakSaNam / tenaiva te vidhAnena makSyante narake paraiH // 29 // mahAparigrahopetA mahArambhAzca ye janAH / pracaNDAdhyavasAyAste vasanti narake ciram // 30 // sAdhUnAM dveSakAH pApA mithyAdarzanasaMgatAH / raudradhyAnamRtA jIvA gacchanti narakaM dhruvam // 31 // kuThArairasibhizcakraH karapatrairvidAritAH / anyaizva vividhaiH zastraistIkSNatuNDaizca pakSibhiH // 32 // siMhairvyAghraiH zvabhiH sarvaiH zarabhairvRzvikaikaiH / anyaizca prANibhizcitraiH prApyante duHkhamuttamam // 33 // nitAntaM ye tu kurvanti saMgaM zabdAdivastuni / mAyinaste prapadyante tiryaktvaM prANadhAriNaH // 34 // parasparavadhAstatra zastraizca vividhaiH 'kSatAH / prapadyante mahAduHkhaM vAhadAhAdibhistathA // 35 // suptametena jIvena sthale'mbhasi girau tarau / gahaneSu ca dezeSu bhrAmyatA bhavasaMkaTe // 36 // ekadvitricatuHpaJcahRSIkakRtasaMgatiH / anAdinidhano jantuH sevate mRtyujanmanI // 37 // tilamAtro'pi dezo'sau nAsti yatra na jantunA / prAptaM janma vinAzo vA saMsArAvartapAtinA // 38 // mArdavenAnvitAH kecidArjavena ca jantavaH / svabhAva labdhasaMtoSAH prapadyante manuSyatAm // 39 // kSaNamAtrasukhasyArthe hitvA pApaM prakurvate / zreyaH paramasaukhyasya kAraNaM mohasaMgatAH // 40 // AryA mlecchAzca tatrApi jAyante pUrvakarmataH / tathA keciddhanenAnyAH kecidasyantadurvidhAH // 41 // 308 makkhiyoM kA ghAta karanevAle tathA vanameM Aga lagAnevAle duSTa cANDAla nirantara hiMsA meM tatpara rahanevAle pApI kahAra aura nIca zikArI, jhUTha vacana bolane meM Asakta evaM parAyA dhana haraNa karane meM udyata prANI zaraNarahita ho bhayaMkara naraka meM par3ate haiM // 27-28 || jo manuSya jisa-jisa prakAra se mAMsa bhakSaNa karate haiM narakameM dUsare prANI usI usI prakArase unakA bhakSaNa karate haiM ||29|| jo manuSya bahuta bhArI parigrahase sahita haiM, bahuta bar3e Arambha karate haiM aura tIvra saMkalpa-vikalpa karate haiM ve cirakAla taka narakameM vAsa karate haiM ||30|| jo sAdhuoMse dveSa rakhate haiM, pApI haiM, mithyAdarzana se sahita haiM evaM raudradhyAnase jinakA maraNa hotA hai ve nizcaya hI narakameM jAte haiM ||31|| aise jIva narakoM meM kulhAr3iyoM, talavAroM, cakroM, karoMtoM tathA anya aneka prakArake zastroMse cIre jAte haiN| tIkSNa coMcoMvAle pakSI unheM cU~thate haiM // 32 // siMha, vyAghra, kutte, sarpa, aSTApada, bicchU, bher3iyA tathA vikriyAse bane hue vividha prakArake prANI unheM bahuta bhArI duHkha pahu~cAte haiM ||33|| jo zabda Adi viSayoMmeM atyanta Asakti karate haiM aise mAyAvI jIva tiyaMca gatiko prApta hote haiM ||34|| usa tiryaMca gatimeM jIva eka dUsareko mAra DAlate haiM / manuSya vividha prakArake zastroMse unakA ghAta karate haiM tathA svayaM bhAra DhonA evaM dohA jAnA Adi kAryoMse mahAduHkha pAte haiM ||35|| saMsArake saMkaTa meM bhramaNa karatA huA yaha jIva sthalameM, jalameM, pahAr3apara, vRkSapara aura anyAnya saghana sthAnoMmeM soyA hai || 36 || yaha jIva anAdi kAlase ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriyoMmeM utpanna hotA huA janma-maraNa kara rahA hai ||37|| aisA tilamAtra bhI sthAna bAkI nahIM hai jahA~ saMsArarUpI bha~vara meM par3e hue isa jIvane janma aura maraNa prApta na kiyA ho ||38|| yadi koI prANI mRdutA aura saralatAse sahita hote haiM tathA svabhAvase hI santoSa prApta karate haiM to ve manuSya gatiko prApta hote haiM ||39|| manuSya gatimeM bhI mohI jIva parama sukhake kAraNabhUta kalyANa mAgaMko chor3akara kSaNika sukhake lie pApa karate haiM ||40|| apane pUrvopArjita karmoMke anusAra koI AyaM hote haiM aura koI mleccha hote haiM / koI dhanADhya hote haiM aura koI 1. kRtAH kha., ma., ba / 2. vAhA dehAdibhistathA ma. / 3. vanenAdyAH ma. / Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM parva 309 manorathazatAnyanye kurvate karmaveSTitAH / kAlaM nayanti kRcchaNa prANinaH paravezmasu // 42 // nirUpA dhaninaH kecibhirdhanAH rUpiNo'pare / keciddIrghAyuSaH kecidatyantastokajIvinaH // 13 // iSTA yazasvinaH keciskecidatyantadurmagAH / kecidAjJAM prayacchanti tAmanye kurvate janAH // 44 // pravizanti raNaM kecitkecidgacchanti vAriNi / yAnti dezAntaraM kecitkecitkRSyAdi kurvate // 45 // evaM tatrApi vaicitryaM jAyate sukhaduHkhayoH / sarva tu duHkhamevAtra sukhaM tatrApi kalpitam // 46 // sarAgasaMyamAH kecitsaMyamAsaMyamAstathA / akAmanirjarAtazca tapasazca samohataH // 47 // devatvaM ca prapadyante caturbhadasamanvitam / kecinmahaddhayo'trApi kecidalpaparicchadAH // 48 // sthityA tyA prabhAveNa dhiyA saukhyena lezyayA / abhimAnena mAnena te punaH karmasaMgraham // 49 // kRtvA caturgatau nityaM bhave bhrAmyanti jantavaH / aracaTTaghaTIyantrasamAnatvamupAgatAH // 50 // saMkalpAdazubhAd duHkhaM prApnoti zubhataH sukham / karmaNo'STaprakArasya jIvo mokSamupakSayAt // 51 // dAnenApi prapadyante jantavo bhogabhUmiSu / bhogAn pAtravizeSeNa vaizvarUpamupAgatAH // 52 // prANAtipAtavirataM parigrahavivarjitam / uddhamAcakSate pAtraM rAgadveSojjhitaM jinAH // 53 // . samyagdarzanasaMzuddhaM tapasApi vivarjitam / pAtraM prazasyate mithyAdRSTeH kAyasya zodhanAt // 54 // ApadabhyaH pAti yastasmAtpAtramityamidhIyate / samyagdarzanazaktyA ca trAyante munayo janAn // 55 // darzanena vizuddhena jJAnena ca yadanvitam / cAritreNa ca tatpAtre paramaM parikIrtitam // 56 // atyanta daridra hote haiM // 41 // karmose ghire kitane hI prANI saikar3oM manoratha karate hue dUsareke gharoMmeM bar3I kaThinAIse samaya bitAte haiM // 42 // koI dhanADhya hokara bhI kurUpa hote haiM, koI rUpavAn hokara bhI nirdhana rahate haiM, koI dIrghAyu hote haiM aura koI alpAyu hote haiM / / 43 / / koI sabako priya tathA yazake dhAraka hote haiM, koI atyanta apriya hote haiM, koI AjJA dete haiM aura koI usa AjJAkA pAlana karate haiM / / 44|| koI raNameM praveza karate haiM, koI pAnImeM gotA lagAte haiM, koI videzameM jAte haiM aura koI khetI Adi karate haiM // 45 // isa prakAra manuSya gatimeM bhI sukha aura duHkhakI vicitratA dekhI jAtI hai / vAstavameM to saba duHkha hI hai sukha to kalpanA mAtra hai / / 46|| koI jIva sarAgasaMyama tathA saMyamAsaMyamake dhAraka hote haiM, koI akAma nirjarA karate haiM aura koI bAlatapa karate haiM aise jIva bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI aura vaimAnika ina cAra bhedoMse yukta deva gatimeM utpanna hote haiM so vahA~ bhI kitane hI mahaddhiyoMke dhAraka hote haiM aura kitane hI alpa RddhiyoMke dhAraka // 47-48 // sthiti, kAnti, prabhAva, buddhi, sukha, lezyA, abhimAna aura mAnake anusAra ve punaH karmokA bandha kara caturgati rUpa saMsArameM nirantara bhramaNa karate rahate haiM / jisa prakAra araghaTakI ghar3I nirantara ghUmatI rahatI hai isI prakAra ye prANI bhI nirantara ghUmate rahate haiM / / 42-50 / / yaha jIva azubha saMkalpase duHkha pAtA hai, zubha saMkalpase sukha pAtA hai aura aSTakoMke kSayase mokSa prApta karatA hai // 51 // pAtrakI vizeSatAse aneka rUpatAko prApta hue jIva dAnake prabhAvase bhoga-bhUmiyoMmeM bhogoMko prApta hote haiM / / 52 / / jo prANihiMsAse virata, parigrahase rahita aura rAga-dveSase zUnya haiM unheM jinendra bhagavAnne uttama pAtra kahA hai // 53 // jo tapase rahita hokara bhI samyagdarzanase zuddha hai aisA pAtra bhI prazaMsanIya hai kyoMki usase mithyAdRSTi dAtAke zarIrakI zuddhi hotI hai / / 54 / / jo ApattiyoMse rakSA kare vaha pAtra kahalAtA hai (pAtIti pAtram ) isa prakAra pAtra zabdakA niruktyartha hai| cUMki muni, samyagdarzanakI sAmarthyase logoMkI rakSA karate ataH pAtra haiM / / 55|| jo nirmala samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrase sahita hotA 1. manorathazatAnanye m.| 2. yathAsvinaH ma. ( ? ) / 3. -mupAgataH m.| 4. prazastam, uttamAzcakSate ma. / 5. yadazcitam kh.| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe " mAnApamAnayostulyastathA yaH sukhaduHkhayoH / tRNakAJcanayozcaiSa sAdhuH pAtraM prazasyate // 57 // sarvagranthavinirmuktA mahAtapasi ye ratAH / zramaNAste paraM pAtraM tattvadhyAnaparAyaNAH // 58 // tebhyo mAvena yaddattaM zaktyA pAnAnnabheSajam / yathopayogamanyacca tadyacchati mahAphalam // 59 // kSiptaM yathaiva satkSetre bIjaM tatsaMpadaM parAm / prayacchati tathA dattaM satpAtre zuddhacetasA // 60 // rAgadveSAdibhiryuktaM yattu pAtraM na tanmatam / prayacchati phalaM dUraM tatra lAbhavicintitam // 61 // kSiptaM yaithoSare bojaM na kiMcirttetra jAyate / mithyAdarzanasaMyuktapApapAtrodyataM tathA // 62 // kUpAduSTatamekasmAtsalilaM pratipadyate / mAdhuryamikSubhiH pItaM nimbapItaM tu tiktatAm // 63 // sarasyAM jalamekasyAM gavAttaM pannagena ca / kSIrabhAvamavApnoti viSatAM ca yathA tathA // 64 // vinyastaM bhAvato dAnaM samyagdarzanamAvite / mithyAdarzanayukte tu zubhAzubhaphalaM bhavet // 65 // dInAndhAdijanebhyastu karuNAparicoditam / dAnamuktaM phalaM tasmAd yadyapi syAna sattamam // 66 // vadanti liGginaH sarve svAnukUlaM prayatnataH / dharmaM sa tu vizeSeNa parIkSyaH zubhamAnasaiH // 67 // dravyaM yadAtmatulyeSu gRhastheSu visRjyate / kAmakrodhAdiyukteSu tatra kA phalabhogitA / / 68 / / 310 hai vaha uttama kahalAtA hai // 56 // jo mAna, apamAnaM, sukha-duHkha aura tRNa kAMcana meM samAna dRSTi rakhatA hai aisA sAdhu pAtra kahalAtA hai ||57|| jo saba prakArake parigrahase rahita haiM, mahAtapazcaraNameM lIna haiM aura tattvoMke dhyAnameM sadA tatpara rahate haiM aise zramaNa arthAt muni uttama pAtra kahalAte haiM ||18|| una muniyoMke lie apanI sAmarthya ke anusAra bhAvapUrvaka jo bhI anna, pAna, auSadhi athavA upayoga meM AnevAle pIchI, kamaNDalu Adi anya padArthaM diye jAte haiM ve mahAphala pradAna karate haiM ||19|| jisa prakAra uttama kSetra meM boyA huA bIja atyadhika sampadA pradAna karatA hai usI prakAra uttama pAtrake lie zuddha hRdayase diyA huA dAna atyadhika sampadA pradAna karatA hai || 60|| jo rAgadveSa Adi doSoMse yukta hai vaha pAtra nahIM hai aura na vaha icchita phala hI detA hai ataH usake phalakA vicAra karanA dUrakI bAta hai ||61 || jisa prakAra USara jamInameM bIja boyA jAya to usase kucha bhI utpanna nahIM hotA usI prakAra mithyAdarzanase sahita pApI pAtra ke lie dAna diyA jAya to usase kucha bhI phala prApta nahIM hotA || 62 || eka kue~se nikAle hue pAnIko yadi Ikhake paudhe pIte haiM to vaha mAdhuryaM prApta hotA hai aura yadi nImake paudhe pIte haiM to kaDuA ho jAtA hai || 63 || athavA jisa prakAra eka hI tAlAba meM gAyane pAnI piyA aura sAMpane bhI / gAyake dvArA piyA pAnI dUdha ho jAtA hai aura sA~pake dvArA piyA pAnI viSa ho jAtA hai, usI prakAra eka hI gRhasthase uttama pAtrane dAna liyA aura nIca pAtrane bhii| jo dAna uttama pAtrako prApta hotA hai usakA phala uttama hotA hai aura jo nIca pAtrako prApta hotA hai usakA phala nIcA hotA hai ||64 || koI-koI pAtra mithyAdarzana se yukta hone para bhI samyagdarzanakI bhAvanAse yukta hote haiM aise pAtroMke lie bhAvase jo dAna diyA jAtA hai usakA phala zubha-azubha arthAt mizrita prakArakA hotA hai || 65 || dIna tathA andhe Adi manuSyoMke lie karuNA dAna kahA gayA hai aura usase yadyapi phalakI bhI prApti hotI hai para vaha phala uttama phala nahIM kahA jAtA ||66 || sabhI veSadhArI prayatnapUrvaka apane anukUla dharmakA upadeza dete haiM para uttama hRdayake dhAraka manuSyoMko vizeSakara usakI parIkSA karanI cAhie ||67 || kAma-krodhAdise yukta tathA apanI samAnatA rakhanevAle gRhasthoMke lie jo dravya 1. yattu pAtraM na tanmatam ma, kha., ja / yattu pAtraM na tatsamam ba / 2. tatra lAbhavicintanam ma. / 3. kSiptaM yadi raNe vIjaM' ma., kha., ka. / 4. na kiJcidupajAyate ma. / 5. mithyAdarzanasaMyuktaM pApaM pAtrodyataM tathA na. / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturvarza parva 311 aho mahAnayaM mohaH 'sarvAvastheSu yajanAH / svApateya vimuJcanti vipralabdhAH kuzAsanaiH // 69 // dhigastu tAn khalAneSa jano yairvipratAritaH / lobhAt kugranthakanthAmirvarAko neyamAnasaH // 70 // mRSTatvAd balakAritvAnmAMsa bhakSyamudAhRtam / pApairdammaprasiddhayartha parisaMkhyA ca kIrtitA // 71 // krUrAste dApayitvA tadbhakSayitvA ca lobhinaH / gacchanti narakaM sAdhaM dAtRbhi|ravedanam // 72 // jIvadAnaM ca yatproktaM garbhAvaddhairdurAtmabhiH / RSimanyaistadatyantaM ninditaM tattvavedibhiH // 73 // tasmin hi dIyamAnasya vahanAGkanatADanaiH / saMpadyate mahAduHkhaM tenAnyeSAM ca bhUyasAm // 7 // bhUmidAnamapi kSiptaM tadgataprANipIDanAt / prANighAtanimittena puNyaM pASANataH payaH // 75 // sarveSAmabhayaM tasmAddeyaM prANabhRtAM sadA / jJAnaM bheSajamannaM ca vastrAdi ca gatAsukam // 76 // dAnaM ninditamapyeti prazaMsAM pAtrabhedataH / zuktipItaM yathA vAri 'muktImavati nizcayam // 77 / / pazubhamyAdikaM dattaM jinAnuddizya mAvataH / dadAti paramAn bhogAnatyantacirakAlagAn // 78 // antaraGgaM hi saMkalpaH kAraNaM puNyapApayoH / vinA tena bahirdAnaM varSaH parvatamUrdhani // 79 // vItarAgAn samastajJAnato dhyAtvA jinezvarAn / dAnaM yaddIyate tasya kaH zakto mASituM phalam // 8 // AyudhagrahaNAdanye devA dveSasamanvitAH / rAgiNaH kAminIsaMgAd bhUSaNAnAM ca dhAraNAt // 81 diyA jAtA hai usakA kyA phala bhoganeko milatA hai ? so kahA nahIM jA sakatA // 68 // aho ! yaha kitanA prabala moha hai ki mithyAmatoMse ThagAye gaye loga sabhI avasthAoMvAle logoMko apanA dhana de dete haiM // 69 / / una duSTajanoMko dhikkAra hai jinhoMne ki isa bhole prANIko Thaga rakhA hai tathA lobha dikhAkara mithyA zAstroMkI carcAse usake manako vicalita kara diyA hai / / 70 // mIThA tathA balakArI honese pApI manuSyoMne mAMsako bhakSya batAyA hai aura apanA kapaTa batAneke lie jinakA mAsa khAnA cAhie unakI saMkhyA bhI nidhArita kI hai // 71 // so aise dRSTa lobhI jIva dUsaroMko mAMsa dilAkara tathA svayaM khAkara dAtAoMke sAtha-sAtha bhayaMkara vedanAse yakta naraka narakameM jAte haiM // 72 // lobhake vazIbhUta, duSTa abhiprAyase yukta tathA jhUTha-mUThaM hI apane-Apako RSi mAnanevAle kitane hI logoMne hAthI, ghor3A, gAya Adi jIvoMkA dAna bhI batalAyA hai para tattvake jAnakAra manuSyoMne usakI atyanta nindA kI hai // 73 // usakA kAraNa bhI yaha hai ki jIvadAnameM jo jIva diyA jAtA hai use bojhA DhonA par3atA hai, nukIlI arI Adise usake zarIrako A~kA jAtA hai tathA lAThI Adise use pITA jAtA hai ina kAraNoMse use mahAduHkha hotA hai aura usake nimittase bahuta-se anya jIvoMko bhI bahuta duHkha uThAnA par3atA hai // 74 // isI prakAra bhUmidAna bhI nindanIya hai kyoMki usase bhUmimeM rahanevAle jIvoMko pIr3A hotI hai| aura prANipIr3Ake nimitta juTAkara puNyakI icchA karanA mAno pattharase pAnI nikAlanA hai // 75 // isalie samasta prANiyoMko sadA abhayadAna denA cAhie sAtha hI jJAna. prAsaka. auSadhi, anna aura vastrAdi bhI denA cAhie // 7 // jo dAna nindita batAyA hai vaha bhI pAtrake bhedase prazaMsanIya ho jAtA hai. jisa prakAra ki zukti (sIpa ) ke dvArA piyA huA pAnI nizcayase motI ho jAtA hai // 77 / / pazu tathA bhUmikA dAna yadyapi nindita dAna hai phira bhI yadi vaha jina-pratimA Adiko uddezya kara diyA jAtA hai to vaha dIrgha kAla taka sthira rahanevAle utkRSTa bhoga pradAna karatA hai // 78 // bhItarakA saMkalpa hI puNyapApakA kAraNa hai usake binA bAhya meM dAna denA parvatake zikharapara varSA karaneke samAna hai // 79 // isalie vItarAga sarvajJa jinendra devakA dhyAna kara jo dAna diyA jAtA hai usakA phala kahaneke lie kona samartha hai ? // 80 // jinendrake sivAya jo anya deva haiM ve dveSI, rAgI tathA mohI haiM kyoMki 1. sarvavidhapAtreSu / 2. dhanam / 3. garvAvaddheH kh.| 4. tadgataM prANi- m.| 5. jJAnabheSajamannaM ma. kha. / 6. amuktA muktA saMpadyate muktIbhavati / 7. saMkalpaM ka. / | Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 papapurANe rAgadveSAnumeyazca teSAM moho'pi vidyate / tayohi kAraNaM moho doSAH zeSAstu tanmayAH // 42 // manuSyA eva ye 'keciddevA bhojanamAjanam / kaSAyatanavaH kAle dezakAmAdisevinaH // 83 // evaMvidhAH kathaM devA dAnagocaratAM gatAH / adhamA yadi vA tulyAH phalaM kuryumanoharam // 8 // dRSTo'pi tAvadeteSAM vipAkaH zumakarmaNaH / kuta eva zivasthAnesaMprAptirduHkhitAtmanAm / / 85|| tadetasikatAmuSTipIDanAtailavAnchitam / vinAzanaM ca tRSNAyA sevanAdAzuzukSaNeH // 86 // paGgunA nIyate paGguryadi dezAntaraM tataH / etebhyaH klizyato jantodevebhyaH jAyate phalam // 8 // eSAM tAvadiyaM vArtA devAnAM pApakarmaNAm / tadbhaktAnAM tu dUreNa satpAtratvaM na yujyate // 8 // lobhena coditaH pApo jano yajJe pravartate / kurvato hi tathA loko dhanaM tarhi prayacchati // 89 // tasmAduddizya yaddAnaM dIyate jinapuGgavam / sarvadoSavinimuktaM taddadAti phalaM mahat // 10 // vANijyasadRzo dharmastatrAnveSyAlpabhRritA / bahunA hi parAmatiH kriyate'lpasya vastunaH // 11 // yathA viSakaNaH prAptaH sarasIM naiva duSyati / jinadharmodyatasyaivaM hiMsAlezo vRthodbhavaH // 12 // ve zastra liye rahate haiM isase dveSI siddha hote haiM aura strI sAthameM rakhate haiM tathA AbhUSaNa dhAraNa karate haiM isase rAgI siddha hote haiN| rAga-dveSake dvArA unake mohakA bhI anumAna ho jAtA hai kyoMki moha rAga-dveSa kA kAraNa hai| isa prakAra rAga-dveSa aura moha ye tIna doSa unameM siddha ho gaye bAkI anya doSa inhIMke rUpAntara haiM / / 81-82 // lokameM jo kucha manuSya devake rUpameM prasiddha haiM ve sAdhAraNa janake samAna hI bhojanake pAtra haiM arthAt bhojana karate haiM, kaSAyase yukta haiM aura avasarapara AMzika kAmAdikA sevana karate haiM so aise deva dAnake pAtra kaise ho sakate haiM ? ve kitanI hI bAtoMmeM jaba ki apane bhakta janoMse gaye-gujare athavA unake samAna hI haiM taba unheM uttama phala kaise de sakate haiM ? // 83-84 // yadyapi vartamAnameM unake zubha karmoM kA udaya dekhA jAtA hai to bhI unase anya duHkhI manuSyoMko mokSakI prApti kaise ho sakatI hai ? // 85 // aise kudevoMse mokSakI icchA karanA bAlUkI muTThI perakara tela prApta karanekI icchAke samAna hai athavA agnikI sevAse pyAsa naSTa karanekI icchAke tulya hai / / 86 / / yadi eka la~gar3A manuSya dUsare la~gar3e manuSyako dezAntarameM le jA sakatA ho to ina devoMse dUsare duHkhI jIvoMko bhI phalakI prApti ho sakatI hai // 87 // jaba ina devoMkI yaha bAta hai taba pApa kArya karanevAle unake bhaktoMkI bAta to dUra hI rhii| unameM satpAtratA kisI taraha siddha nahIM ho sakatI // 88 // lobhase prerita hue pApI jana yajJameM pravRtta hote haiM aura loga aisA karane vAloMko dakSiNA Adike rUpameM dhana dete haiM so yaha nirdoSa kaise ho sakatA hai ? // 89 // isalie jinendra devako uddezya kara jo dAna diyA jAtA hai vahI sarvadoSa rahita hai aura vahI mahAphala pradAna karatA hai // 90 // dharma to vyApArake samAna hai, jisa prakAra vyApArameM sadA hInAdhikatAkA vicAra kiyA jAtA hai usI prakAra dharmameM bhI sadA hInAdhikatAkA vicAra rakhanA cAhie arthAt hAni-lAbhapara dRSTi rakhanA caahie| jisa dharmameM puNyakI adhikatA ho aura pApakI nyUnatA ho gRhastha use svIkRta kara sakatA hai kyoMki adhika vastuke dvArA hIna vastukA parAbhava ho jAtA hai // 91 // jisa prakAra viSakA eka kaNa tAlAbameM pahuMcakara pUre tAlAbako dUSita nahIM kara sakatA usI prakAra jinadharmAnukUla AcaraNa karanevAle puruSase jo thor3I hiMsA hotI hai vaha use dUSita nahIM kara sktii| usakI vaha alpa hiMsA vyartha rahatI hai / / 12 / / 1. kecidebhyaH ma. / 2. bhajanabhAjanam kha. / pUjanabhAjanam ma., b.| 3. kAladezakAmAdi-ma., kha., ba. / 4. dRSTe'pi kha., ma., ba., j.| 5. vipAke kha., ma., ba., j.| 6. zivasthAnaM saMprAptI m.| zivasthAna prAptI kha. / zivasthAnaM saMprAptI ba. / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM pa prAsAdAdi tataH kAryaM jinAnAM bhaktitatparaiH / mAlyadhUpe pradIpAdi sarva ca kuzalairjanaiH // 93 // svarge manuSyaloke ca bhogAnatyantamunnatAn / jantavaH pratipadyante jinAnuddizya dAnataH // 94 // tanmArgaprasthitAnAM ca dattaM dAnaM yathocitam / karoti vipulAn bhogAn guNAnAmiti mAjanam ||15|| yathAzakti tato bhaktyA samyagdRSTiSu yacchataH / dAnaM tadekamAtrAsti zeSaM corairviluNThitam ||16|| sthitaM jJAnasya sAmrAjye kevalaM parikIrtyate / nirvANaM tasya saMprAptAvupaiti dhyAnayogataH || 97|| vimuktAzeSakarmANaH sarvavAdhAvivarjitAH / anantasukhasaMpannA anantajJAnadarzanAH ||18|| azarIrAH svabhAvasthA lokamUrdhni pratiSTitAH / pratyApattivinirmuktAH siddhA vaktavyavarjitAH || 99 // "garddhApavanasaMvRddhaduHkhapAvakamadhyagAH / klizyante 'pApino nityaM vinA sukRtavAriNA // 100 // pApAndhakAramadhyasthAH kudarzanavazIkRtAH / bodhaM kecitprapadyante dharmAdityamarocimiH // 101 // azumAyomayAtyantaidRDhapaJjaramadhyagAH / AzApAzavazA jIvA mucyante dharmabandhunA~ / / 102 / / siddho vyAkaraNAlo kabindu sAraikadezataH / dhAraNArtho dhRto 'dharmazabdo vAci paristhitaH ||103 || patantaM durgatau yasmAtsamyagAcarito 'bhavan / prANinaM dhArayatyasmAddharma ityabhidhIyate // 104 // mirdhAtuH smRtaH prAptau prAptiH saMparka ucyate / tasya dharmasya yo lAbho dharmalAbhaH sa ucyate / / 105 / / isalie bhakti tatpara rahanevAle kuzala manuSyoM ko jina-mandira Adi banavAnA cAhie aura mAlA, dhUpa, dIpa Adi sabakI vyavasthA karanI cAhie ||13|| jinendra bhagavAnko uddezya kara jo dAna diyA jAtA hai usake phalasvarUpa jIva svargaM tathA manuSyaloka sambandhI uttamottama bhoga prApta karate haiM // 94 // 313 sanmArga meM prayANa karanevAle muni Adike lie jo yathAyogya dAna diyA jAtA hai vaha utkRSTa bhoga pradAna karatA hai / isa prakAra yahI dAna guNoM kA pAtra hai || 95|| isalie sAmarthya ke anusAra bhaktipUrvaka samyagdRSTi puruSoMke lie jo dAna detA hai usIkA dAna eka dAna hai| bAkI to coroMko dhana luTAnA hai || 96 || kevalajJAna jJAnake sAmrAjya padapara sthita hai / dhyAnake prabhAva se jaba kevalajJAnakI prApti ho cukatI hai tabhI yaha jIva nirvANako prApta hotA hai // 97|| jinake samasta karma naSTa ho cukate haiM, jo sarvaM prakArakI bAdhAoMse pare ho jAte haiM, jo ananta sukha se sampanna rahate haiM, ananta jJAna aura ananta darzana jinakI AtmAmeM prakAzamAna rahate haiM. jinake tInoM prakArake zarIra naSTa ho jAte haiM, nizcayase jo apane svabhAvameM hI sthita rahate haiM aura vyavahArase loka - zikhara para virAjamAna haiM, jo punarAgamanase rahita haiM aura jinakA svarUpa zabdoM dvArA nahIM kahA jA sakatA ve siddha bhagavAn haiM // 98-99 || lobharUpI pavanase bar3he duHkha rUpI agnike bIca meM par3e pApI jIva puNya rUpI jalake binA nirantara kleza bhogate rahate haiM // 100 // pAparUpI andhakAra ke bIca meM rahanevAle tathA mithyAdarzanake vazIbhUta kitane hI jIva dharmarUpI sUryakI kiraNoMse prabodhako prApta hote haiM // 101 // jo azubhabhAvarUpI loheke majabUta piMjareke madhya meM raha rahe haiM tathA AzArUpI pAzake adhIna haiM aise jIva dharmarUpI bandhuke dvArA hI mukta kiye jAte haiMbandhanase chur3Aye jAte haiM // 102 // jo lokabindusAra nAmaka pUrvakA eka deza hai aise vyAkaraNase siddha hai ki jo dhAraNa kare so dharmaM hai / 'dharatIti dharma:' isa prakAra usakA niruktyarthaM hai || 103 // aura yaha ThIka bhI hai kyoMki acchI tarahase AcaraNa kiyA huA dharmaM durgati meM par3ate hue jIvako dhAraNa kara letA hai - bacA letA hai isalie vaha dharmaM kahalAtA hai || 104 || labha dhAtukA artha prApti 1. dhUma ma / 2. Ananda ma / 3. gRddhA ma / 4. pApataH ka., kha., ma. / 5. azubhabhAvarUpa - lohanirmita sudRDhapaJjaramadhyagatAH / 6. dharmapaJjara ma. / 7. dharmabandhanA ma. 18. dharmaH kha. / 9. bhavet ma. / bhavat kha, ba, / 40 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 papapurANe jinairabhihitaM dharma kathayAmi samAsataH / kAMzcittatphalabhedAMzca zRNutaikAgramAnasAH // 106 // hiMsAto'lIkataH steyAnadhanAda vyasaMgamAta / tititAyi vizeSa ra da dravyasaMgamAt / virativratamuddiSTaM vidheyaM tasya dhAraNam // 107 / / IryAvAkyaiSaNAdAnanikSepotsargarUpikA / samitiH pAlanaM tasyAH kArya yatnena sAdhunA / / 10 / / vAGamanaHkAyavRttInAmabhAvo 'mradimAthavA / guptirAcaraNaM tasyAM vidheyaM paramAdarAt // 109 / / krodho mAnastathA mAyA lobhazceti mahAdviSaH / keSAyA yairayaM lokaH saMsAre parivaryate / / 110 // kSamAto mRdutAsaMgAdajutvAddhatiyogataH / vidheyo nigrahasteSAM sUtranirdiSTakAriNA // 111 // dharmasaMjJamidaM sarva vratAdi parikIrtitam / tyAgazcodito dharmo vizeSo'sya niveditaH / / 112 // rasanasparzana ghrANacakSuHzrotrAbhidhAnataH / prasiddhAnIndriyANyeSAM nirjayo dharma ucyate // 113 // upavAso'vamaudarya parisaMkhyAnavRttitA / rasAnAM ca parityAgo viviktaM zayanAsanam // 114 / / kAyakleza iti proktaM bAhyaM SoDhA tapaH sthitam / tapaso'bhyantarasyaitadvRttisthAnIyamipyate // 115 / / prAyazcittaM vinItizca vaiyAvRtyakRtistathA / svAdhyAyena ca saMbandho vyutsago dhyAnamuttamam / / 116 // etadAbhyantaraM SoDhA tapazcaraNamiSyate / tapaH samastamapyetaddharma ityabhidhIyate // 117 / / dharmaNAnena kurvanti bhavyAH karmaviyojanam / karma cAdbhutamatyantavyavasthAparivartanam / / 118 // zaknoti bAdhituM sarvAnmAnuSAnamarAMstathA / lokAkAzaM ca saMrodhaM vapuSA vikriyAtmanA / / 119 // ekanAsatvamAnetuM trailokyaM ca mahAbalaH / aSTabhedamahaizvaryaM yogaM cApnoti durlabham // 120 // hai aura prApti samparkako kahate haiM, ataH dharmako prAptiko dharmalAbha kahate haiM // 105 / / aba hama jinabhagavAnke dvArA kahe hue dharmakA saMkSepase nirUpaNa karate haiN| sAtha hI usake kucha bhedoM aura unake phaloMkA bhI nirdeza kareMge so tuma ekAgracitta hokara suno // 106 / / hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigrahase virakta honA so vrata kahalAtA hai| aisA vrata avazya // 107 / / IryA, bhASA, eSaNA, AdAna-nikSepaNa aura utsarga ye pA~ca samitiyA~ haiM / sAdhuko inakA prayatnapUrvaka pAlana karanA cAhie // 108 / / vacana, mana aura kAyakI pravRttikA sarvathA abhAva ho jAnA athavA usameM komalatA A jAnA gupti hai| isakA AcaraNa bar3e Adarase karanA cAhie / / 109 / / krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAra kaSAya mahAzatru haiM, inhIMke dvArA jIva saMsArameM paribhramaNa karatA hai / / 110 // Agamake anusAra kArya karanevAle manuSyako kSamAse krodhakA, mRdutAse mAnakA, saralatAse mAyAkA aura santoSase lobhakA nigraha karanA cAhie // 111 / / abhI Upara jina vrata samiti AdikA varNana kiyA hai vaha saba dharma kahalAtA hai| isake sivAya tyAga bhI vizeSadharma kahA gayA hai // 112 // sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu aura karNa ye pA~ca indriyA~ prasiddha haiN| inakA jItanA dharma kahalAtA hai / / 113 / / upavAsa, avamaudarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana aura kAyakleza ye chaha bAhyatapa haiN| bAhyatapa antaraMga tapakI rakSAke lie vRti arthAt bAr3Ike samAna haiM // 114-115 / / prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga aura dhyAna ye chaha Abhyantara tapa haiN| yaha samasta tapa dharma kahalAtA hai / / 116-117|| bhavya jIva isa dharmake dvArA karmoMkA viyojana arthAt vinAza tathA ananta vyavasAyoMko parivartita karanevAle aneka Azcaryajanaka kArya karate haiM // 118 // yaha jIva dharmake prabhAvase aisA vikriyAtmaka zarIra prApta karatA hai ki jisake dvArA samasta manuSya aura devoMko bAdhA dene tathA lokAkAzako vyApta karane meM samartha hotA hai / / 119 / / dharmake prabhAvase yaha jIva itanA mahAbalavAn ho jAtA hai ki tInoM 1. -mabhAva iti sAthavA ka., kh..b.| 2. kaSAyAdyairayaM ma. / 3. parivartate ma., kh.| 4. madutaH saMgAdajutvAdvettiyogataH m.| 5. -bhidhAvataH m.| 6. bAhyaM tapo'bhyantaratapaso rakSaNAya vRtitulyamastIti bhAvaH / 7. etadabhyantare m.| : Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM pavaM 1 hanti tApaM sahasrAMzostuSAratvamuprabhoH / karoti pUraNaM vRSTyA sarvasya jagataH kSaNAt // 121 // masmatAM nayate lokamAzIviSavadIkSaNAt / kurute mandarotkSepaM vikSepaNamudanvatAm // 122 // jyotizcakraM samuddhartubhindrarudrAdisAdhvasam / ratnakAJcanavarSaM ca prAvasaMghAtasarjanam // 123 // vyAdhInAmatitIvrANAM zamanaM paadpaaNsuno| nRNAmadbhutahetUnAM vibhavAnAM samudbhavam // 124 // jIvaH karoti dharmeNa tathAnyadapi duSkaram / naiva kiMcidasAdhyatvaM dharmasya pratipadyate // 125 // dharmeNa maraNaM prAptA jyotizcakratiraskRtim / kRtvA kalpAnprapadyante saudharmAdIn guNAlayAn // 126 // sAmAnikAH surAH kecidbhavantyanye surAdhipAH / ahamindrAstathAnye ca kRtvA dharmasya saMgraham // 127 // sphaTikavaiDUrya stambhasaMbhAranirmitAn / tadbhittimAsurA~stuGgAn prAsAdAnbahubhUmikAn // 128 // ambhojadadhimadhvAdivicitramaNikuTTimAn / muktAkalApasaMyuktAn vAtAyanavirAjitAn // 129 // rurubhizcamaraiH siMhairgajairanyaizca cArubhiH / rUpairnicitapAirvAbhirvedikAbhiralaMkRtAn // 130 // candrazAlAdibhiryuktAn dhvajamAlAvibhUSitAn / sopAzrayamanohArizayanAsanasaMgatAn // 131 // Atoyavara saMpUrNAnicchAsaMcArakAriNaH / yuktAnsatparivargeNa puNDarIkAdilakSitAn // 132 // vimAnaprabhRtIn jIvA nilayAn dharmakAriNaH / prapadyante'rkazItAMzudIptikAntya bhibhAvinaH // 133 // sukhanidrAkSaye yadvadvibuddhaM vimalendriyam / aciroditatigmAMzudIsaM kAntyA samaM vidhoH // 134 // lokako eka grAsa banA sakatA hai| aNimA, mahimA Adi ATha prakArake aizvaryaM tathA aneka durlabha yoga bhI yaha dharmaMke prabhAvase prApta karatA hai || 120 || yaha jIva dharmake prabhAvase sUryake santApaChat aura candramAkI zItalatAko naSTa kara sakatA hai tathA vRSTike dvArA samasta saMsArako kSaNabhara meM bhara sakatA hai || 121 // yaha dharmake prabhAvase AzIviSa sA~pake samAna dRSTimAtra se lokako bhasma kara sakatA hai, meru parvatako uThA sakatA hai aura samudrako bikhera sakatA hai // 122 // dharmake hI prabhAvase jyotizcakrako uThA sakatA hai, indra, rudra Adi devoMko bhayabhIta kara sakatA hai, ratna aura suvarNakI varSA kara sakatA hai tathA parvatoMke samUhakI sRSTi kara sakatA hai // 123 // dharmake hI prabhAvase atyanta bhayaMkara bImAriyoMkI zAnti apane pairakI dhUlise kara sakatA hai tathA manuSyoMko anya aneka AzcaryakAraka vaibhavakI prApti karA sakatA hai || 124 || jIva dharmake prabhAva se aura bhI kitane hI kaThina kArya kara sakatA hai / yathArtha meM dharma ke lie koI bhI kArya asAdhya nahIM hai || 125 || jo jIva dharmapUrvaka maraNa karate haiM ve jyotizcakrako ullaMghana kara guNoMke nivAsabhUta saudharmAdi svargo meM utpanna hote haiM // 126 // dharmakA upArjana kara kitane hI sAmAnika deva hote haiM, kitane hI indra hote haiM aura kitane hI ahamindra banate haiM || 127|| dharmake prabhAvase jIva una mahaloMmeM utpanna hote haiM jo ki svarNa, sphaTika aura vaiDUryaM maNimaya khambhoMke samUhase nirmita hote haiM jinakI svarNAdinirmita dIvAleM sadA dedIpyamAna rahatI haiM, jo atyanta U~ce aura aneka bhUmiyoM (khaNDoM) se yukta hote haiM | || 128|| jinake pharza padmarAga, dadhirAga tathA madhurAga Adi vicitra-vicitra maNiyoMse bane hote. haiM, jinameM motiyoM kI mAlAe~ laTakatI rahatI haiM, jo jharokhoMse suzobhita hote haiM || 129 || jinake kinAroMpara hariNa, camarI gAya, siMha, hAthI tathA anyAnya jIvoMke sundara-sundara citra citrita rahate haiM aisI vedikAoMse jo alaMkRta hote haiM || 130 // jo candrazAlA Adise sahita hote haiM, dhvajAoM aura mAlAoMse alaMkRta rahate haiM tathA jinakI kakSAoMmeM manohArI zayyAe~ aura Asana biche rahate haiM // 131 // dharmaM dhAraNa karanevAle loga aise vimAna Adi sthAnoMmeM utpanna hote haiM jo vAditra Adi saMgIta ke sAdhanoMse yukta rahate haiM, icchAnusAra jinameM gamana hotA hai, jo uttama parikarase sahita hote haiM, kamala Adi prasAdhana sAmagrIse yukta rahate haiM aura apanI prabhAse sUryakI dIpti aura candramAko kAntiko tiraskRta karate rahate haiM / / 132 - 133 // dharmake prabhAvase prANiyoM ko 1. candrasya / 2. caraNarajasA / 3. dhvajAmAlA ma0 / 315 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe rajaHsvedarujAmuktaM 'svAmodamamalaM mRdu / zriyA paramayA yuktaM cakSuSyamupapAdajam // 15 // zarIraM labhyate dharmAt prANimiH surasamasu / alaMkArAzca bhrAcakratirohitadigantarAH // 136 // saroruhadalasparzacaraNAH kAntivanakhAH / tulAkoTikasaMdaSTaraktAMzukadazAnanAH // 137 // rammAstambhasamasparzajaGghAntargatajAnukAH / kAjIguNAJcitodAranitambA dviradakramAH // 138 // anudAravalImaGgatanumadhyavirAjitAH / navoditakSapAnAthapratimastanamaNDalAH // 139 // ratnAvalIprabhAjAlanirmuktaghanacandrikAH / mAlatImArdavopetatanubAhulatAbhRtaH // 140 // mahArghamaNivAcAlavalayAkulapANayaH / azokapallavasparzakarAGgaligalatpramAH // 141 // kambukaNThA radacchAyApihitadvijavAsasaH / lAvaNyalitasarvAzakapolAmaladarpaNAH // 142 // locanAntadhanacchAyAkRtakarNAvataMsakAH / muktAparItapadmAmimaNisImantabhUSaNAH // 143 // bhramarAsitasUkSmAtimRdukezakalApikAH / mRNAlakomalasparzavapuSo madhurasvarAH // 144 // atyantamupacArajJA nitAntasubhagakriyAH / nandanapramavAmodasamanizvAsasaurabhAH // 145 // iGgitajJAnakuzalAH paJcendriyasukhAvahAH / kAmarUpadharA dharmAtprApyante'psaraso divi // 146 // deva-bhavanoMmeM aisA vaikriyika zarIra prApta hotA hai jo ki sukhamaya nidrAke dUra honepara jAgRta hueke samAna jAna paDatA hai. jisakI indriyA~ atyanta nirmala hotI haiN| jo tatkAla udita samAna dedIpyamAna hotA hai, jo kAntise candramAkI tulanA prApta karatA hai, raja, pasInA tathA bImArIse rahita hotA hai. atyanta sagandhita. nirmala aura komala hotA hai. utkRSTa lakSmIse yukta, nayanAbhirAma aura upapAda janmase utpanna hotA hai| isake sivAya apanI kAntike samUhase digantarAlako AcchAdita karanevAle AbhUSaNa bhI prApta hote haiM // 134-136 / / dharmake prabhAvase svargameM aisI apsarAe~ prApta hotI haiM jinake ki caraNoMkA sparzana kamaladalake samAna komala hotA hai, jinake nakha atyanta kAntimAna hote haiM, jinake lAla-lAla vasroMke aMcala nUpuroMmeM ulajhate rahate haiM // 137 // jinakI jaMghAe~ keleke stambhake samAna snigdha sparzase yukta hotI haiM, jinake ghuTane mAMsa-peziyoM meM antanihita rahate haiM, jinake sthUla nitamba mekhalAoMse suzobhita hote haiM, jinakI cAla hAthokI cAlake samAna mastIse bharI rahatI hai / / 138 // jo sUkSma trivalise yukta madhyabhAgase suzobhita hotI haiM, jinake stanoMke maNDala navIna udita candramAke samAna hote haiM // 139 / / jinako ratnAvalIkI kAntise sadA cA~danI chiTakatI rahatI hai, jo mAlatIke samAna komala aura patalI bhujArUpI latAoMko dhAraNa karatI haiM // 140 // jinake hAtha mahAmUlya maNiyoMkI khanakatI huI cUr3iyoMse sadA yukta rahate haiM, azoka pallavake samAna komalatA dhAraNa karanevAlI jinakI aMguliyoMse mAno kAnti cUtI rahatI hai // 141 // jinake kaNTha zaMkhake samAna hote haiM, jinake oTha dA~toMkI kAntise AcchAdita rahate haiM, jinake kapolarUpI nirmala darpaNoMkA samasta bhAga lAvaNyase saMlipta rahatA hai // 142 // jinake nayanAntako saghana kAnti sadA karNAbharaNakI zobhA bar3hAyA karatI hai, motiyoMse vyApta padmarAga maNi jinakI mA~gako alaMkRta karate rahate haiM // 143 // jinake kezoMke samUha bhramarake samAna kAle, sUkSma aura atyanta komala haiM, jinake zarIrakA sparza mRNAlake samAna komala hai, jinakI AvAja atyanta madhura hai // 144 // jo saba prakArakA upacAra jAnatI haiM, jinakI samasta kriyAe~ atyanta manohara haiM, jinake zvAsocchvAsakI sugandhi nandanavanakI sugandhike samAna hai // 145 // jo abhiprAyake 1. sAmoda ma. / 2. nayanAbhirAmam / 3. upapAdajanmajAtam / 4. digantaram m.| 5. saMdRSTa kh.| 6. tulAkoTikagRhItaraktavastrAntAH / 7. gajagAminyaH / 8. dantaprabhAcchAditAdharAH / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM pava saMkalpa mAtra saMbhUta sarvopakaraNaM puru / viSayotthaM sukhaM tAmiH prApnuvanti samaM surAH // 147 // sukhaM yantridazAvAse yacca mAnuSaviSTape / phalaM tadgaditaM sarvaM dharmasya jinapuGgavaiH // 148 // UrdhvAdhamadhyalokeSu yo nAma sukhasaMjJitaH / bhoktRNAM jAyate mAtraH sa sarvo dharmasaMbhavaH // 149 // dAtA bhoktA sthiteH kartA yo naraH prativAsaram / rakSyate nRsahasraughaiH sarvaM taddharmajaM phalam // 150 // yattatsurasahasrANAM haribhUSaNadhAriNAm / prabhutvaM kurute zakrastatphalaM dharmasaMbhavam // 151 // yanmoharipumudrAsya ratnatraya samanvitAH / siddhasthAnaM prapadyante zuddhadharmasya tatphalam // 152 // aprApya mAnuSaM janma e sa ca dharmo na labhyate / tasmAnmanuSya saMprAptiH paramA sarvajanmasu // 153 // rAjA zreSTho manuSyANAM mRgANAM kesarI yathA / pakSiNAM vinatAputraH bhavAnAM mAnuSo bhavaH // 154 // sArastribhuvane dharmaH sarvendriyasukhapradaH / kriyate mAnuSe dehe tato manujatA parA // 155 // nRNAnAM zAlayaH zreSThAH pAdapAnAM ca candanAH / upalAnAM ca ratnAni bhavAnAM mAnuSo bhavaH // 156 // utsarpiNIsahasrANi paribhramya kathaMcana / labhyate vA na vA janma manuSyANAM zarIriNA // 157 // avApya durlabhaM tadyaH klezanirmokSakAraNam / jano na kurute dharmaM yAtyasau durgatIH punaH // 158 // patitaM tanmanuSyatvaM punardurlabha saMgamam / samudrasalile naSTaM yathA ratnaM mahAguNam // 159 // sa mAnuSe loke kRtvA dharmaM yathocitam / svargAdiSu prapadyante sarva prANabhRtaH phalam // 160 // sarvoktamidaM zrutvA bhAnukarNaH sasaMmadaH / bhaktayA praNamya padmAkSaH paryapRcchat kRtAJjaliH // 161 // samajhane meM kuzala, paMcendriyoMko sukha pahu~cAnevAlI aura icchAnusAra rUpako dhAraNa karanevAlI haiM || 146 || deva loga una apsarAoMke sAtha jahA~ saMkalpamAtrase hI samasta upakaraNa upasthita ho jAte haiM aisA viSayajanya vizAla sukha bhogate haiM || 147 // athavA manuSya lokameM jo sukha prApta hotA hai jinendradevane usa sabako dharmakA phala kahA hai // 148 // UrdhvaM, madhya aura adholokameM upabhoktAoMko jo bhI sukha nAmakA padArtha prApta hotA hai vaha saba dharmaMse hI utpanna hotA hai // 149 // dAna denevAle, upabhoga karanevAle evaM maryAdA sthApita karanevAle manuSyakI jo hajAroM manuSyoM ke jhuNDa rakSA karate haiM vaha saba dharmaMse utpanna huA phala samajhanA cAhie || 150 || manohara AbhUSaNa dhAraNa karanevAle hajAroM devoMpara indra jo zAsana karatA hai vaha dharmaMse utpanna huA phala hai / / 151 samyagdarzanAdi ratnatrayase yukta jo puruSa moharUpI zatruko naSTa kara mokSasthAna prApta karate haiM vaha zuddha dharmakA phala hai / / 152 || manuSya janmake binA anyatra vaha dharmaM prApta nahIM ho sakatA isalie manuSyabhavakI prApti saba bhavoMmeM zreSTha hai || 153 || jisa prakAra manuSyoMmeM rAjA, mRgoMmeM siMha aura pakSiyoMmeM garur3a zreSTha hai usI prakAra saba bhavoMmeM manuSyabhava zreSTha haiM || 154 || tInoM lokoMmeM zreSTha evaM samasta indriyoMko sukha denevAlA dharmaM manuSyazarIrameM hI kiyA jAtA hai isalie manuSyadeha hI sarvazreSTha hai || 155 // jisa prakAra tRNoMmeM dhAna, vRkSoMmeM candana aura pattharoMmeM ratna zreSTha hai usI prakAra saba bhavoMmeM manuSyabhava zreSTha hai || 156 // hajAroM utsarpiNiyoM meM bhramaNa karaneke bAda yaha jIva kisI taraha manuSya janma prApta karatA hai aura nahIM bhI prApta karatA hai || 157|| klezoMse chuTakArA denevAle usa manuSya janmako pAkara jo manuSya dharma nahIM karatA hai vaha punaH durgaMtiyoMko prApta hotA hai || 158 || jisa prakAra samudrake pAnI meM girA mahAmUlya ratna durlabha ho jAtA hai usI prakAra naSTa hue manuSya janmakA punaH pAnA bhI durlabha hai / / 159 || isI manuSya paryAyameM yathAyogya dharmaM kara prANI svargAdika meM samasta phala prApta karate haiM // 160 // sarvaMjJa devake dvArA kahe hue isa upadezako sunakara bhAnukarNa bahuta hI harSita huA / usake 1. sattvadharmo ma. / 2. garuDaH / 3. sarvaprANabhRtaH ka, kha, ma. / 317 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe bhagavana mamAdyApi jAyate prAptatRptitA / ato vidhAnato dharmaM nivedayitumarhasi // 162 // tato'nantabalo'vocadvizeSaM saukRtaM zRNu / saMsArAdyena mucyante prANino bhavyatAbhRtaH // 163 // dvividho gadito dharmo mahattvAdANavAttathA / Adyo'gAravimuktAnAmanyazca bhavavartinAm // 164 // visRSTasarvasaMgAnAM zramaNAnAM mahAtmanAm / kIrtayAmi samAcAraM duritakSodanakSamam // 165 // mate suvratanAthasya lInAM nikhilavedinaH / mRtyu janmasamudbhUtai mahAtrAsa samanvitAH // 166 // eraNDasadRzaM jJAtvA manuSyatvamasArakam / saMgena rahitA dhanyA "zramaNatvamupAzritAH // 167 // ratA mahatvayukteSu paJcasaMkhyeSu sAdhavaH / vrateSvAvigrahatyAgAttattvAvagamatatparAH // 168 // samitiSvapi tatsaMkhyAsaMgatAsu sucetasaH / abhiyuktA mahAsattvAstrisaMkhyAsu ca guptiSu // 169 // ahiMsA satyamasteyaM brahmacayaM yathoditam / yeSAmasti na teSAM syAtparigrahasamAzrayaH // 170 // dehe'pi yena kurvanti nije rAgaM manISiNaH / kaH syAtparigrahasteSAM yatnAstamitazAyinAm // 171 // api bAlApramAtreNa pApopArjanakAriNA / granthena rahitA dhIrA munayaH siMhavikramAH // 172 // 'samastapratibandhena samIraNavadujjhitAH / khagAnAmapi saMgaH syAnna tu teSAM manAgapi // 173 // vyomanmalasaMbandharahitAH zlAdhyaceSTitAH / rajanInAthavatsaumyA dIptA divasanAthavat // 174 // nimnagAnAthagambhIrA dhIrA bhUdharanAthavat / bhItakUrma vadatyanta guptendriya kadambakAH // 175 // 318 netra kamalake samAna vikasita ho gaye / usane bhaktipUrvaka praNAma kara tathA hAtha jor3akara pUchA fa || 161 || he bhagavAn ! abhI jo upadeza prApta huA hai usase mujhe tRpti nahIM huI hai ataH bhedaprabhedake dvArA dharmakA nirUpaNa kIjie || 162 || taba anantabala kevalI kahane lage ki acchA dharmakA vizeSa varNana suno jisake prabhAvase bhavya prANI saMsArase mukta ho jAte haiM || 163 || mahAvrata aura ase dharma do prakArakA kahA gayA hai| unameM se pahalA arthAt mahAvrata gRhatyAgI muniyoM ke hotA hai aura dUsarA arthAt aNuvrata saMsAravartI gRhasthoMke hotA hai || 164 || aba maiM samasta parigrahoMse rahita mahAn AtmAke dhArI muniyoMkA vaha caritra kahatA hU~ jo ki pApoMko naSTa karane meM samartha hai // 165 // samasta padArthoMko jAnanevAle muni suvratanAtha tIrthaMkarake tIrthaMmeM aise kitane hI mahApuruSa haiM jo janma-maraNa sambandhI mahAbhayase yukta haiM || 166 // | ye manuSya paryAyako eraNDa vRkSake samAna niHsAra jAnakara parigrahase rahita ho munipadako prApta hue haiM // 167 // | ve sAdhu sadA paMca mahAvratoM meM lIna rahate haiM aura zarIratyAgaparyanta tattvajJAna ke prApta karanemeM tatpara hote haiM / / 168 / / zuddha hRdayako dhAraNa karanevAle ye dhairyazAlo muni pA~ca samitiyoM aura tIna guptiyoMmeM sadA lIna rahate haiM // 169 // ahiMsA, satya, acaurya aura AgamAnumodita bahmacayaM unhIM ke hotA hai jinake ki parigrahakA Alambana nahIM hotA || 170 || jo buddhimAn jana apane zarIrameM bhI rAga nahIM karate haiM aura sUryAsta ho jAnepara yatnapUrvaka vizrAma karate haiM unake parigraha kyA ho sakatA hai ? arthAt kucha nahIM || 171 || muni pApa upArjana karanevAle bAlAgramAtra parigrahase rahita hote haiM tathA atyanta dhIra-vIra aura siMha ke samAna parAkramI hote haiM // 172 // ye vAyuke samAna saba prakAra ke pratibandhase rahita hote haiM / pakSiyoMke to parigraha ho sakatA hai para muniyoMke raMcamAtra bhI parigraha nahIM hotA / / 173 / / ye AkAMzake samAna malake saMsargaMse rahita hote haiM, inakI ceSTAe~ atyanta prazaMsanIya hotI haiM, ye candramAke samAna saumya aura divAkarake samAna dedIpyamAna hote haiM || 174 // ye samudrake samAna gambhIra, sumeruke samAna dhIra-vIra aura bhayabhIta kachue ke samAna samasta indriyoMke samUhako atyanta 1. sukRtasyedaM sokRtam / 2. lIlA- ma. / 3. mahattrAsa ma / 4. saMjJena ma. / 5. zravaNatva- ma., ba. ka. 6. rAge ma. / 7. yatrAstamita-ma., yazastamita-kha / 8 yatnenAstamite zerata ityevaM zIlAnAm / 9. pratibandharahitatvena Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM parva 319 'kSamayA kSamayA tulyAH kaSAyodrekavarjitAH / azotyA guNalakSANAM catuHsahitayAnvitAH // 176 // aSTAdazajinoddiSTazIlalakSasamanvitAH / atyantAbyAstapobhUtyA siddhyAkAkSaNatatparAH // 177 // jinoditArthasaMsaktA viditAparazAsanAH / zrutasAgarapArasthA munayo yamadhAriNaH // 178 // niyamAnAM vidhAtAraH samunnatayojjhitAH / nAnAlabdhikRtAsaMgA mahAmaGgalamUrtayaH // 179 // evaMguNAH samastasya jagataH kRtamaNDanAH / zramaNAstanukarmANaH prayAntyuttamadevatAm // 18 // dvitrarbhavezca niHzeSaM kaluSaM dhyAnavahninA / nirdA pratipadyante sukhaM siddhasamAzritam // 181 // snehapaararuddhAnAM gRhAzramanivAsinAm / dharmopAyaM pravakSyAmi zRNu dvAdazadhA sthitam // 182 // vratAnyaNUni paJcaiSAM zikSA coktA caturvidhA / guNAstrayo yathAzaktiniyamAstu sahasrazaH // 183 // prANAtipAtataH sthUlAdviratirvitathAttA / grahaNAtparavittasya paradArasamAgamAt // 184 // anantAyAzca gardAyAH paJcasaMkhyamidaM vratam / bhAvanA ceyameteSAM kathitA jinapuGgavaH // 185 // iSTo yathAtmano dehaH sarveSAM prANinAM tathA / evaM jJAtvA sadA kAryA deyA sarvAsadhAriNAm // 186 // eSaiva hi parAkASTA dharmasyoktA jinAdhipaH / dayArahitacittAnAM dharmaH svalpo'pi neSyate // 187 // vacanaM parapIDAyAM hetutvaM yatprapadyate / alIkameva tatproktaM satyamasmAdviparyaye // 18 // vadhAdi kurate janmanyasmissteyamanuSTitam / kartuH paratra duHkhAni vividhAni kuyoniSu // 189 // tasmAtsarvaprayatnena matimAn varjayennaraH / lokadvayavirodhasya nimittaM kriyate katham // 19 // gupta rakhanevAle hote haiM // 175 // ye kSamAdharmake kAraNa kSamA arthAt pRthvIke tulya haiM, kaSAyoMke udrekase rahita haiM aura caurAsI lAkha guNoMse sahita haiM // 176 / / jinendra pratipAdita zIlake aThAraha lAkha bhedoMse sahita haiM, taparUpI vibhUtise atyanta sampanna haiM tathA muktikI icchA karane meM sadA tatpara rahate haiM // 177|| ye muni jinendranirUpita padArthoM meM lIna rahate haiM, anya dharmoM ke bhI acche jAnakAra hote haiM, zrutarUpI sAgarake pAragAmI aura yamake dhArI hote haiM // 178 // ye muni aneka niyamoMke karanevAle, uddaNDatAse rahita, nAnA RddhiyoMse sampanna aura mahAmaMgalamaya zarIrake dhAraka hote haiM // 179|| isa taraha jo pUrvokta guNoMko dhAraNa karanevAle haiM, samasta jagatke AbharaNa haiM aura jinake karma kSINa ho gaye haiM aise muni uttama deva padako prApta hote haiM // 180 // tadanantara do-tIna bhavoMmeM dhyAnAgnike dvArA samasta kalaSatAko jalAkara nirvANa-sukhako prApta kara lete haiM // 181 / / aba sneharUpI piMjar3emeM ruke hue gRhasthAzramavAsI logoMkA bAraha prakArakA dharma kahatA hU~ so suno // 182 / / gRhasthoMko pAMca aNuvrata, cAra zikSAvrata, tIna guNavrata aura yathAzakti hajAroM niyama dhAraNa karane par3ate haiM / / 183 / / sthUla hiMsA, sthUla jhUTha, sthUla paradravyagrahaNa, parastrI samAgama aura anantatRSNAse virata honA ye gRhasthoMke pA~ca aNuvrata kahalAte haiN| ina vratoMko rakSAke lie jinendradevane nimnAMkita bhAvanAkA nirUpaNa kiyA hai // 184-185 // jisa prakAra mujhe apanA zarIra iSTa hai usI prakAra samasta prANiyoMko bhI apanA-apanA zarIra iSTa hotA hai aisA jAnakara gRhasthako saba prANiyoMpara dayA karanI cAhie // 186 // jinendradevane dayAko hI dharmako parama sImA batalAyI hai / yathArthameM jinake citta dayArahita haiM unake thor3A bhI dharma nahIM hotA hai / / 187 / / jo vacana dUsaroMko pIr3A pahu~cAnemeM nimitta hai vaha asatya hI kahA gayA hai, kyoMki satya isase viparIta hotA hai / / 188 / / kI gayI corI isa janmameM vadha, bandhana Adi karAtI hai aura maraneke bAda kuyoniyoMmeM nAnA prakArake duHkha detI hai / / 189 // isalie buddhimAn manuSyako cAhie ki vaha 1. kSAntyA / 2. pathivyA / 3. sahasrazIlayAnvitAH kh.| zIlasahasracAnvitAH ba., m.| 4. nirdA ma. / 5. vratAnyamUni m.| 6. zikhA m.| 7. niryamAstu m.| 8. vitathA m.| 9. sarvaprANinAm / 10. -masmadviparyaye ma.. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe parivarjyA bhujaGgIva vanitA nyasya dUrataH / sA hi lobhavazA pApA puruSasya vinAzikA // 191 // yathA ca jAyate duHkhaM rudvAyAmAtmayoSiti / narAntareNa sarveSAmiyameva vyavasthitiH // 192 // 'udArazca tiraskAraH prApyate'traiva janmani / tiryaGanarakayorduHkhaM prApyamevAtidussaham // 193 // pramANaM kAryamicchAyAH sA hi dadyAniraGkuzA / mahAduHkhamihAkhyeyau bhadrakAJcanasaMjJakau // 194 // vikretA vadarAdInAM madro dInAramAtrakam / draviNaM pratyajAnIta dRSTvAto vartmani cyutam // 195 // 'prasevakamito'gRhNAdInAraM tu kutUhalI / tatra kAJcananAmA tu sarvameva prasevakam // 196 // dInArasvAminA rAjA kAJcano vIkSya nAzitaH / svayamarpitadInAro bhadrastu paripUjitaH // 197 // vigamo'narthadaNDebhyo digvidikparivarjanam / bhogopabhogasaMkhyAnaM trayametadguNavratam // 198 // sAmAyikaM "prayatnena proSadhAnazanaM tathA / saMvibhAgo'tithInAM ca saMllekhazcAyuSaH kSaye // 199 // saMketo na tithau yasya kRto yazcAparigrahaH / gRhameti guNairyuktaH zramaNaH so'tithiH smRtaH // 200 // saMvibhAgo'sya kartavyo yathAvibhavamAdarAt / vidhinA lobhamukterna mijhopakaraNAdibhiH // 201 // madhuno madyato mAMsAd dyUtato rAtribhojanAt / vezyAsaMgamanAccAsya viratirniyamaH smRtaH // 202 // 320 corIkA sarvaM prakArase tyAga kre| jo kArya donoM lokoMmeM virodhakA kAraNa hai vaha kiyA hI kaise jA sakatA hai ? || 190 // parastrIkA sarpiNIke samAna dUrase hI tyAga karanA cAhie kyoMki vaha pApinI lobhake vazIbhUta ho puruSakA nAza kara detI hai || 191 / / jisa prakAra apanI strIko koI dUsarA manuSya cher3atA hai aura usase apane Apako duHkha hotA hai usI prakAra sabhIkI yaha vyavasthA jAnanI cAhie || 192 // parakhI sevana karanevAle manuSya ko isI janma meM bahuta bhArI tiraskAra prApta hotA hai aura maranepara tiryaMca tathA narakagatike atyanta duHsaha duHkha prApta karane hI par3ate haiM // 193 || apanI icchAkA sadA parimANa karanA cAhie kyoMki icchApara yadi aMkuza nahIM lagAyA gayA to vaha mahAduHkha detI hai| isa viSayameM bhadra aura kAMcanakA udAharaNa prasiddha hai || 194 || vaira Adiko becanevAlA eka bhadra nAmaka puruSa thA / usane pratijJA kI thI ki maiM eka dInArakA hI parigraha rkhuuNgaa| eka bAra use mArga meM par3A huA baTuA milaa| usa baTue meM yadyapi bahuta dInAreM rakhI thIM para bhadrane apanI pratijJAkA dhyAna kara kutUhalavaza unameM se eka dInAra nikAla lI / zeSa A vahIM chor3a diyA / vaha baTuA kAMcana nAmaka dUsare puruSane dekhA to vaha sabakA saba uThA liyA / dInAroMkA svAmI rAjA thaa| jaba usane jA~ca-par3atAla kI to kAMcanako mRtyukI sajA dI gayI aura bhadrane jo eka dInAra lI thI vaha svayaM hI jAkara rAjAko vApasa kara dI jisase rAjAne usakA sammAna kiyA / / 195-197 / / arthadaNDoM kA tyAga karanA, dizAoM aura vidizAoMmeM AvAgamanakI sImA nirdhArita karanA aura bhogopabhogakA parimANa karanA ye tIna guNavrata haiM || 198 || prayatnapUrvaka sAmAyika karanA, proSadhopavAsa dhAraNa karanA, atithisaMvibhAga aura AyukA kSaya upasthita honepara sallekhanA dhAraNa karanA ye cAra zikSAvrata haiM || 199 || jisane apane Agamanake viSayameM kisI tithikA saMketa nahIM kiyA hai, jo parigrahase rahita hai aura samyagdarzanAdi guNoMse yukta hokara ghara AtA hai aisA muni atithi kahalAtA hai || 200 || aise atithike lie apane vaibhavake anusAra AdarapUrvaka lobharahita ho bhikSA tathA upakaraNa Adi denA cAhie yahI atithisaMvibhAga hai || 201 || inake sivAya gRhastha madhu, madya, mAMsa, juA, rAtribhojana aura vezyAsamAgamase jo 1. adhikaH 1 2. mahaduHkha- ma. / 3. dRSTvA to ba / 4. baTuA iti hindI / 5. prapannena ma. / 6. saMlekha - vAyuSaH ma / 7. yuktAH ma / 8 lobhayuktena ma. / Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 caturdazaM parva gRhadharmamirma kRtvA samAdhiprAptapaJcataH / prapadyate sudevatvaM cyutvA ca sumanuSyatAm // 203 // bhavAnAmevamaSTAnAmantaH kRtvAnuvartanam / ratnatrayasya nirgrantho bhUtvA siddhiM samaznute // 204 // naratvaM durlabhaM prApya yathoktAcaraNAkSamaH / zraddadhAti jinoktaM yaH so'pyAsanazivAlayaH // 205 // samyagdarzanalAbhena kevalenApi mAnavaH / sarvalAmavariSThena durgatitrAsamujjhati // 206 // kurute yo jinendrANAM namaskAra svabhAvataH / puNyAdhAraH sa pApasya lavenApi na yujyate // 207 // yaH smaratyapi bhAvena jinAMstasyAzubhaM kSayam / sadyaH samastamAyAti bhavakoTibhirarjitam // 20 // prazastAH satataM tasya grehAH svapnAH zakuntayaH / trailokyasAraratnaM yo dadhAti hRdaye jinam // 209 // arhate nama ityetatprayukre yo vaco janaH / bhAvAttasyAcirAt kRtsnakarmamuktirasaMzayA // 21 // jinacandrakathArazmisaMgamAdeti phullatAm / siddhiyogyAsumatsvAntaHkumudaM paramAmalam // 211 // arhasiddhamunibhyo yo namasyAM kurute janaH / sa parItabhavo jJeyaH suzAsanajanapriyaH // 212 // jinabimbaM jinAkAraM jinapUjAM jinastutim / yaH karoti janastasya na kiMcid durlabhaM bhavet // 213 // naranAthaH kuTumbI vA dhanADhyo durvidho'thavA / jano dharmeNa yo yuktaH sa pUjyaH sarvaviSTape // 214 // mahAvinayasaMpannAH kRtyAkRtyavicakSaNAH / janAH gRhAzramasthAnAM pradhAnA dharmasaMgamAt // 215 // madhumAMsasurAdInAmupayoga na kurvate / ye janAste gRhasthAnAM lalAmatve pratiSTitAH // 216 // virakta hotA hai use niyama kahA hai // 202 // isa gRhastha dharmakA pAlana kara jo samAdhipUrvaka maraNa karatA hai, vaha uttamadeva paryAyako prApta hotA hai aura vahA~se cyuta hokara uttama manuSyatva prApta karatA hai // 203 / / aisA jIva adhikase adhika ATha bhavoMmeM ratnatrayakA pAlana kara antameM nirgrantha ho siddhipadako prApta hotA hai // 204 / / jo durlabha manuSyaparyAya pAkara yathokta AcaraNa karane meM asamartha hai, kevala jinendradevake dvArA kathita AcaraNakI zraddhA karatA hai vaha bhI nikaTa kAlameM ta prApta karatA hai // 205|| jisakA lAbha saba lAbhoMmeM zreSTha hai aise kevala samyagdarzanake dvArA bhI manuSya dargatike bhayase chaTa jAtA hai // 206 / / jo svabhAvase hI jinendra bhagavAnako namaskAra kara hai vaha puNyakA AdhAra hotA hai tathA pApake aMzamAtrakA bhI usase sambandha nahIM hotA // 207 / / namaskAra to dUra rahA jo jinendra devakA bhAvapUrvaka smaraNa bhI karatA hai usake karor3oM bhavoMke dvArA saMcita pApa karma zIghra hI naSTa ho jAte haiM / / 208 // jo manuSya tIna lokameM zreSTha ratnasvarUpa jinendra devako hRdayameM dhAraNa karatA hai usake saba graha, svapna aura zakunakI sUcanA denevAle pakSI sadA zubha hI rahate haiM // 209 // jo manuSya 'ahaMte namaH' ahaMntake lie namaskAra ho, isa vacanakA bhAvapUrvaka uccAraNa karatA hai usake samasta karma zIghra hI naSTa ho jAte haiM isameM saMzaya nahIM hai // 210|| jinendra candrakI kathArUpI kiraNoMke samAgamase bhavya jIvakA nirmala hRdayarUpI kumuda zIghra hI praphulla avasthAko prApta hotA hai // 211 // jo manuSya arhanta siddha aura muniyoMke lie namaskAra karatA hai vaha jinazAsanake bhakta janoMse sneha rakhanevAlA atItasaMsAra hai arthAt zIghra hI mokSa prApta karanevAlA hai aisA jAnanA cAhie // 212 // jo puruSa jinendra devakI pratimA banavAtA hai, jinendra devakA AkAra likhavAtA hai, jinendra devakI pUjA karatA hai athavA jinendradevakI stuti karatA hai usake lie saMsArameM kucha bhI durlabha nahIM hotA // 213 / / yaha manuSya cAhe rAjA ho cAhe sAdhAraNa kuTumbI, dhanADhaya ho cAhe daridra, jo bhI dharmase yukta hotA hai vaha samasta saMsArameM pUjya hotA hai // 214 // jo mahAvinayase sampanna tathA kArya aura akAryake vicArameM nipuNa haiM ve dharmake samAgamase gRhasthoMmeM pradhAna hote haiM // 215 / / jo manuSya madhu, mAMsa aura madirA AdikA upayoga nahIM karate haiM ve gRhasthoMke AbhUSaNa pada 1. samAdhiprAptamaraNaH / 2. madhye / 3. gRhAH sarve zakuntayaH m.| 4. trailokyaM sAraratnaM ma. / 5. bhavyaprANihRdayakumudam / 6. paramAlayam ma. / 7. alaMkAratve / Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe zaGkayA kAGkSayA yuktA tathA ye vicikitsayA / sudUrarahitAtmAnaH paradRSTiprazaMsayA // 217 // anyazAsanasaMbaddhasaMstavena vivarjitAH / jantavaste gRhasthAnAM pradhAnapadamAzritAH // 218 // sucAruvasano'tyantasurabhiH priyadarzanaH / zasyamAnaH purastrIbhiryAti yo vandituM jinam // 219 // kSamANo mahIM muktavikArazvArumAvanaH / sAdhukRtya samudyuktaH puNyaM tasyAntavarjitam // 220 // tRNopamaM paradravyaM pazyanti svasamaM param / parayoSAM samAM mAturye te dhanyatamA janAH // 221 // pratipadya kadA dIkSAM vihariSyAmi medinIm / kSapayitvA kadA karma prapatsye siddhasaMzrayam // 222 // evaM pratidinaM yasya dhyAnaM vimalacetasaH / mItAnIva na kurvanti tena karmANi saMgatim // 223 // saptASTajanmabhiH kecitsiddhiM gacchanti jantavaH / kecidugratapaH kRtvA dvitraireva sucetasaH // 224 // kSipraM yAnti mahAnandaM madhyamA bhavyajantavaH / asamarthAstu vizramya mArgasya yadi vedakAH // 225 // ahno'pi yojanazatamavidvAn vartma yo janaH / bhrAmyatISTamavApnoti sa padaM na cirAdapi // 226 // togramapi kurvANAstapo vitathadarzanAH / prApnuvanti padaM naiva janmamRtyuvivarjitam // 227 // mohAndhakArasaMchanne kaSAyoragasaMkule / te bhramanti bhavAraNye naSTamuktipathA janAH // 228 // na zIlaM na ca samyaktvaM na tyAgaH sAdhugocaraH / yasya tasya bhavAmbhodhitaraNaM jAyate katham // 229 // vindhyasya strotasA nAgA yatrodyante nagonnatAH / varAkAH zazakAstatra ciraM nItA visaMzayam // 230 // mRtyu janmajarAvartabhavasroto vivartinaH / kutIrthyA yatra nIyante tadbhakteSvatra kA kathA // 231 // 322 padapara sthita haiM arthAt gRhasthoMke AbhUSaNa haiM // 216 // jo zaMkA, kAMkSA aura vicikitsAse rahita haiM, jinakI AtmA anyadRSTiyoMkI prazaMsA se dUra hai aura jo anya zAsana sambandhI stavana se varjita haiM ve gRhasthoM meM pradhAna padako prApta haiM / / 217 - 218|| jo uttama vastrakA dhAraka hai, jisake zarIra se sugandhi nikala rahI hai, jisakA darzana sabako priya lagatA hai, nagarakI striyA~ jisakI prazaMsA kara rahI haiM, jo pRthivIko dekhatA huA calatA hai, jisane saba vikAra chor3a diye haiM, jo uttama bhAvanAse yukta hai aura acche kAryoM ke karanemeM tatpara hai aisA hotA huA jo jinendradevako vandanAke lie jAtA hai use ananta puNya prApta hotA hai // 219 - 220 // jo paradravyako tRNake samAna, parapuruSako apane samAna aura parastrIko mAtA ke samAna dekhate haiM ve dhanya haiM ||221|| 'maiM dIkSA lekara pRthivIpara STa fvahAra karU~gA? aura kaba karmoMko naSTa kara siddhAlaya meM pahu~cU~gA' jo nirmala cittakA dhArI manuSya pratidina aisA vicAra karatA hai karma bhayabhIta hokara hI mAno usakI saMgati nahIM karate ||222-223 // koI-koI gRhastha prANI, sAta-ATha bhavoMmeM mokSa prApta kara lete haiM aura uttama hRdayako dhAraNa karanevAle kitane hI manuSya tIkSNa tapa kara do-tIna bhavameM hI mukta ho jAte haiM ||224 || madhyama bhavya prANI zIghra hI mahAn Ananda arthAt mokSa prApta kara lete haiM para jo asamarthaM haiM kintu mArgako jAnate haiM ve kucha vizrAma karane ke bAda mahAAnanda prApta kara pAte haiM ||225|| jo manuSya mAgaMko na jAnakara dina meM sau-sau yojana taka gamana karatA hai vaha bhaTakatA hI rahatA hai tathA cirakAla taka bhI iSTa sthAnako nahIM prApta kara sakatA hai || 226 || jinakA zraddhAna mithyA hai aise loga ugra tapazcaraNa karate hue bhI janma-maraNase rahita pada nahIM prApta kara pAte haiM || 227 // jo mokSamArga arthAt ratnatrayase bhraSTa haiM ve moharUpI andhakArase AcchAdita tathA kaSAyarUpI sarpoMse vyApta saMsArarUpI aTavImeM bhaTakate rahate haiM ||228 || jisake na zIla hai, na samyaktva hai aura na uttama tyAga hI hai usakA saMsAra sAgarase santaraNa kisa prakAra ho sakatA hai ? || 229 / / vindhyAcala ke jisa pravAha meM pahAr3ake samAna U~ce-U~ce hAthI baha jAte haiM usameM becAre kharagoza to niHsandeha hI baha jAte haiM ||230|| jahA~ kutIrthaMkA upadeza denevAle kuguru bhI janma-jarA-mRtyurUpI 1. vedanA kha. / 2. mithyAdRza: / 3. girivadunnatAH / Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM parva 323 yathA tArayitaM zaktA na zilA salile zilAm / tathA parigrahAsaktAH kutIrthyAH zaraNAgatAn // 232 // taponirdagdhapApA ye laghavastattvavedinaH / ta eva tAraNe zaktA janAnAmupadezataH // 233 // saMsArasAgare bhIme ratnadvIpo'yamuttamaH / yadetanmAnuSaM kSetraM taddhi duHkhena labhyate // 234 // tasmimiyamaranAni gRhItavyAni dhImatA / avazyaM dehamutsRjya kartavyo bhavasaMkramaH // 235 // ato yathAtra sUtrArtha kazcit saMcUrNayenmaNIn / viSayArtha tathA dharmaratnAnAM cUrNako janaH // 236 // anityatvaM zarIrAderabhAvaM zaraNasya ca / azucitvaM tathAnyatvamAtmano dehapArAt // 237 // ekatvamatha saMsAro lokasya ca vicitratA / AsravaH saMvaraH pUrvakarmaNAM nirjarA tathA // 238 // bodhidurlamatAdharmasvAkhyAtattvaM jinezvaraiH / dvAdarzavamanuprekSAH kartavyA hRdaye sadA // 239 / / AtmanaH zaktiyogena dharma yo yAdarza bhajet / sa tasya tAdRzaM bhukte phalaM devAdibhUmiSu // 24 // evaM vadanasau pRSTo bhAnukarNana kevlii| sabhedaM niyama nAtha jJAtumicchAmi sAMpratam // 24 // tato jagAda bhagavAnbhAnukarNAvadhAraya / niyamazca tapazceti dvayametana midyate // 242 // tena yukto janaH zaktyA tapasvIti nigadyate / tatra sarvaprayatnena matiH kAryA sumedhasA / / 243 // svalpaM svalpamapi prAjJaH kartavya sakRtArjanam / patadbhirbindubhirjAtA mahAnadyaH samudragAH / / 244 // ahno muhUrtamAnaM yaH kurute bhuktivarjanam / phalaM tasyopavAsena samaM mAsena jAyate // 245 // Avartose yukta saMsArarUpI pravAhameM cakkara kATate haiM, vahA~ unake bhaktoMkI kathA hI kyA hai ? // 231 / / jisa prakAra pAnImeM par3I zilAko zilA hI tArane meM samartha nahIM hai usI prakAra parigrahI sAdhu zaraNAgata parigrahI bhaktoMko tArane meM samartha nahIM haiM // 232 // jo tapake dvArA pApoMko jalAkara halake ho gaye haiM aise tattvajJa manuSya hI apane upadezase dUsaroMko tArane meM samartha hote haiM // 233 / / jo yaha manuSya kSetra hai so bhayaMkara saMsAra-sAgarameM mAno uttama ratnadvIpa hai| isakI prApti bar3e duHkhase hotI hai / / 234 / / isa ratnadvIpameM Akara buddhimAn manuSyako avazya hI niyamarUpI ratna grahaNa karanA cAhie, kyoMki vartamAna zarIra chor3akara paryAyAntarameM avazya hI jAnA hogA / / 235 / / isa saMsArameM jo viSayoMke lie dharmarUpI ratnoMkA cUrNa karatA hai vaha vaisA hI hai jaisA ki koI sUta prApta karaneke lie maNiyoMkA cUrNa karatA hai // 236 / / zarIrAdi anitya hai, koI kisIkA zaraNa nahIM hai, zarIra azuci hai, zarIrarUpI piMjar3ese AtmA pRthak hai, yaha akelA hI sukha-duHkha bhogatA hai, saMsArake svarUpakA cintavana karanA, loka kI vicitratAkA vicAra karanA, Asravake durguNoMkA dhyAna karanA, saMvarakI mahimAkA cintavana karanA, pUrvabaddha karmoMkI nirjarAkA upAya socanA, bodhi arthAt ratnatrayakI durlabhatAkA vicAra karanA aura dharmakA mAhAtmya socanA-jinendra bhagavAnne ye bAraha bhAvanAe~ kahI haiM so inheM sadA hRdayameM dhAraNa karanA cAhie // 237-239 / / jo apanI zaktike anusAra jaise dharmakA sevana karatA hai vaha devAdi gatiyoMmeM usakA vaisA hI phala bhogatA hai / / 240 // isa prakAra upadeza dete hue anantabala kevalose bhAnukarNane pUchA ki he nAtha ! maiM aba niyama tathA usake bhedoMko jAnanA cAhatA hU~ // 241 / / isake uttarameM bhagavAnne kahA ki he bhAnukarNa ! dhyAna dekara avadhAraNa kro| niyama aura tapa ye do padArtha pRthak-pRthak nahIM haiM / / 242 / / jo manuSya niyamase yukta hai vaha zaktike anusAra tapasvI kahalAtA hai isalie buddhimAn manuSyako saba prakArase niyama athavA tapameM pravRtta rahanA cAhie // 243 / / buddhimAn manuSyoMko thor3A-thor3A bhI puNyakA saMcaya karanA cAhie kyoMki eka-eka bUMdake par3anese samudra taka bahanevAlI bar3I-bar3I nadiyA~ bana jAtI haiM / / 244 / / jo dinameM eka muhartake lie bhI bhojanakA tyAga karatA hai use eka mahIne meM 1. stokakarmANaH / 2. zarIram / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 padmapurANe tatra svarge sahasrANi samAnAM daza kIrtitam / bhuJjAnasya janasyodyogaM cittopapAditam // 246 // zraddadhAno mataM jainaM yaH karoti puroditam / palyaistasyopamAno yaH kAlaH svarge mahAtmanaH // 247 // cyutvA tatra manuSyatve labhate bhogamuttamam / yathopavanayA labdhaM tApasAnvayajAtayA // 248|| duHkhinyupavanA'bandhurva darAdyupajIvinI / AdarAdIkSitA rAjJA muhUrtavratasaMbhavAt // 249 || kumArI vratakasyAnte parayA dravyasaMpadA / yojitA sutarAM jAtA dharmasaMvignamAnasA ||250 // jinendravacanaM yastu kurute'ntaravarjitam / anantaramasau saukhyaM paraloke gato'znute / / 251|| muhUrtadvitayaM yastu na bhuGkte prativAsaram / SaSThopavAsitA tasya jantormAsena jAyate // 252 // muhUrtatriMzataM kRtvA kAle yAvati tAvati / AhAravarjanaM janturupavAsaphalaM bhajet // 253 // muhUrta yojanaM kAryamevamevASTamAdiSu / adhikaM tu phalaM vAcyaM hetuvRddhyanurUpataH // 254 // avApyAsya phalaM nAke niyamasya zarIriNaH / manuSyatAM samAsAdya jAyante'dbhutaceSTitAH || 255 / / lAvaNyapaGkaliptAnAM hArivibhramakAriNAm / bhavanti kuladArANAM patayo dharmazeSataH / / 256 / / striyo'pi svargatazcyutvA manuSyamavamAgatAH / mahApuruSasaMsevyA pAnti lakSmIsamAnatAm || 257 / / Aditye'stamanuprApte kurute yo'nnavarjanam / bhavedabhyudayo'syApi samyagdRSTervizeSataH // 258 // apsaromaNDalAntaHstho vimAne ratnabhAsure / bahupalyopamaM kAlaM dharmeNAnena tiSThati // 259 // upavAsa ke samAna phala prApta hotA hai || 245 // saMkalpa mAtrase prApta honevAle utkRSTa bhogoMkA upabhoga karate hue isa jIvako kamase kama dasahajAra varSaM to lagate hI haiM || 246 || aura jo jainadharmakI zraddhA karatA huA pUrvapratipAdita vratAdi dhAraNa karatA hai usa mahAtmAkA svargameM kamase kama eka patya pramANa kAla bItatA hai || 247|| vahA~se cyuta hokara vaha manuSya gatimeM usa prakAra uttama bhoga prApta karatA hai jisa prakAra tApasavaMza meM utpanna huI upavanAne prApta kiye the // 248 // eka upavanA nAmakI duHkhinI kanyA thI jo bhAI-bandhuoMse rahita thI aura bera Adi khAkara apanI jIvikA karatI thii| eka bAra usane muhUrta-bhara ke lie AhArakA tyAga kiyaa| usa vratake prabhAvase rAjAne usakA bar3A Adara kiyA tathA vratake anantara use utkRSTa dhanasampadAse yukta kiyaa| isa ghaTanA se usakA mana dharma meM atyanta utsAhita ho gayA / / 249 - 250 // jo manuSya nirantara jinendra bhagavAn ke vacanoM kA pAlana karatA hai vaha paralokameM nirbAdha sukhakA upabhoga karatA hai ||251 // jo pratidina do muhUrtake lie AhArakA tyAga karatA hai use mahIne meM do upavAsakA phala prApta hotA hai // 252 // isa prakAra jo eka-eka muhUtaM bar3hAtA huA tIsa muhUrta taka ke lie AhArakA tyAga karatA hai use tIna-cAra Adi upavAsoMkA phala prApta hotA / / 253|| telA Adi upavAsoMmeM bhI isI taraha muhUrtakI yojanA kara lenI cAhie / jo adhika kAla ke lie tyAga hotA hai usakA kAraNake anusAra adhika phala kahanA cAhie // 254 // prANI svarga meM isa niyamakA phala prApta kara manuSyoM meM utpanna hote haiM aura vahA~ adbhuta ceSTAoM ke dhAraka hote haiM // 255 // svarga meM phala bhoganese jo puNya zeSa bacatA hai usake phalasvarUpa ve kulavatI striyoM ke pati hote haiM / jinakA ki zarIra lAvaNyarUpI paMkase lipta rahatA hai tathA jo manako haraNa karanevAle hAva-bhAva vibhrama kiyA karatI haiM // 256 // niyamavAlI striyA~ bhI svargase cayakara manuSya bhavameM AtI haiM aura mahApuruSoMke dvArA sevanIya hotI huI lakSmIko samAnatA prApta karatI haiM // 257 // jo sUryAsta honepara annakA tyAga karatA hai usa samyagdRSTiko bhI vizeSa abhyudayakI prApti hotI hai / / 258 // yaha jIva isa dharmake kAraNa ratnoMse jagamagAte vimAnoMmeM apsarAoMke 1. janasyodhvaM bhogaM ma / janasyorddha ba. ka. / 2. icchAmAtreNa prAptam / 3. tasyopamAnIyaH maH / 4. -'stamanaprApte ma. / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM parva 325 manuSyatvaM samAsAdya durlabhaM tatparAyaNaH / mahezAnasya kartavyaM jinasya samupAsanam // 26 // yasya kAJcananirmANA yojanaM jAyate mahI / Asane jAyate devatiryagmAnuSasevitA // 26 // prAtihAryANi yasyASTau catustriMzanmahAdbhutoH / sahasrabhAskarAkAraM rUpaM locanasaukhyadam // 262 // mavyaH preNAmametasya yaH karoti vicakSaNaH / samuttarati kAlena sa stokena bhavArNavam // 263 // upAyametamujjhitvA zAntiprAptau zarIriNAm / nAnyaH kazcidupAyo'sti tasmAtsevyaH sa yatnataH // 26 // mArgA godaNDakAkArAH santyanye'pi sahasrazaH / kutIrthasaMzritA yeSu vimuhyanti pramAdinaH // 265 // na samyakkaruNA teSu madhumAsAdisevanAt / jaine tu kaNikApyasti na doSasya prarUpaNe // 266 // tyAjyametasparaM loke yatprapoDya divA kSudhA / AtmAnaM rajanIbhuktyA gamayatyarjitaM zubham // 267 // nizibhuktiradharmo yairdharmatvena prakalpitaH / pApakarmakaThorANAM teSAM duHkhaM prabodhanam // 268 // darzanAgocarIbhUte sUrye paramalAlasaH / bhuGkte pApamanA janturdurgatiM nAvabudhyate // 269 // makSikAkoTakezAdi bhakSyate pApajantunA / tamaHpaTalasaMchannacakSuSA pApabuddhinA // 27 // DAkinIpretabhUtAdikutsitaprANibhiH samam / bhuktaM tena mavedyena kriyate rAtribhojanam // 271 // sArameyAkhumArjAraprabhRtiprANimiH samam / mAMsAhArairmavedbhuktaM tena yo nizi valmate // 272 // athavA kiM prapaJcena pulAkeneha mASyate |ksspaayaamshntaa sarva bhavedazuci makSitam // 273 // madhyameM baiThakara aneka palyopamakAla vyatIta karatA hai / / 259 / / isalie durlabha manuSya paryAya pAkara dharmameM tatpara rahanevAle manuSyoMko mahAprabhu zrIjinendra devakI upAsanA karanI cAhie // 260 / / jinake Asanastha honepara deva, tiryaMca aura manuSyoMse sevita eka yojanakI pRthvI svarNamayI ho jAtI hai // 261 / / jinake ATha prAtihArya aura cauMtIsa mahAatizaya prakaTa hote haiN| tathA jinakA rUpa hajAra sUryoMke samAna dedIpyamAna evaM netroMko sukha denevAlA hotA hai / / 262 / / aise mahAprabhu jinendra bhagavAnko jo buddhimAn bhavya praNAma karatA hai vaha thor3e hI samayameM saMsAra-sAgarase pAra ho jAtA hai / / 263 // jIvoMko zAnti prApta karaneke lie yaha upAya chor3akara aura dUsarA koI upAya nahIM hai isalie yatnapUrvaka isakI sevA karanI cAhie // 264 // inake sivAya kutothiyoMse sevita godaNDakake samAna jo anya hajAroM mArga haiM unameM pramAdI jIva mohita ho rahe haiM-yathArtha mArga bhUla rahe haiM / / 265 // una mArgAbhAsoMmeM samIcIna dayA to nAmamAtrako nahIM hai kyoMki madhu-mAMsAdikA sevana khuleAma hotA hai para jinendradevakI prarUpaNAmeM doSa kI kaNikA bhI dRSTigata nahIM hotI // 266 // lokameM yaha kArya to bilakula hI tyAgane yogya hai ki dinabhara to bhUkhase apanI AtmAko pIr3A pahuMcAte haiM aura rAtriko bhojana kara saMcita puNyako tatkAla naSTa kara dete haiM // 267 / / rAtrimeM bhojana karanA adharma hai phira bhI ise jina logoMne dharma mAna rakhA hai, unake hRdaya pApakarmase atyanta kaThora haiM unakA samajhanA kaThina hai // 268 // sUryake adRza ho jAnepara jo lampaTI-pApI manuSya bhojana karatA hai vaha durgatiko nahIM samajhatA // 269 // jisake netra andhakArake paTalase AcchAdita haiM aura buddhi pApase lipta hai aise pApI prANI rAtake samaya makkhI, kIr3e tathA bAla Adi hAnikAraka padArtha khA jAte haiM / / 270 // jo rAtrimeM bhojana karatA hai vaha DAkinI, preta, bhUta Adi nIca prANiyoMke sAtha bhojana karatA hai // 271 // jo rAtrimeM bhojana karatA hai vaha kutte, cUhe, billo Adi mAMsAhArI jIvoMke sAtha bhojana karatA hai // 272 / / athavA adhika kahanese kyA ? 1. mhaatishyaaH| mahAbhutaM m.| 2. praNAmaM bhAvena b.| 3. mena -ba. / 4. saMcitA m.| 5. duHkhaprabodhanam bha. / 6. prabandhanam ka. / 7. durgatinavibudhyate kh.| 8. bhaktaM ma. / 9. bhuGkte / valbha bhojane / valgate m.| 10. bhAvyate ma., ka. / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe virocane'sta saMsargaM gate ye bhuJcate janAH / te mAnuSatayA baddhAH pazavo gaditA budhaiH // 274 // naktaM divA ca bhuJjAno vimukho jinazAsane / kathaM sukhI paratra syAnnirvato niyamojjhitaH // 275 // dayAmukto jinendrANAM pApaH kutsAmudAharan / anyadehaM gato jantuH pUtigandhamukho bhavet // 276 // mAMsaM madyaM nizAbhuktiM steyamanyasya yoSitam / sevate yo janastena bhave janmadvayaM hatam // 277 // hasvAyurvittamuktazca vyAdhipIDitavigrahaH / paratra sukhahInaH syAnnaktaM yaH pratyavazyati // 278 // prApnoti janmamRtyuM ca dIrghakAlamanantaram / pacyate garbhavAseSu duHkhena nizi mojanAt // 279 // varAhavRkamArjArahaMsakAkAdiyoniSu / jAyate suciraM kAlaM rAtribhojI kudarzanaH // 280 // utsarpiNyavasarpiNyoH sahasrANi kuyoniSu / ApanIpadyate duHkhaM kudhIryo nizi valbhate // 281 // avApya yo mataM jainaM niyameSvavatiSThate / azeSaM kilviSaM dagdhvA susthAnaM so'dhigacchati // 282 // ratnatritayasaMpUrNA aNuvrataparAyaNAH / taraNAvudite madhyA bhuJjate doSavarjitam // 283 // apApAste'dhigacchanti vimAnezAstriviSTapAH / paraM bhogaM na ye rAtrau bhuJjate karuNA parAH // 284 // tatazcyutvA manuSyatvaM prApya nindAvivarjitam / bhuJjate cakravartyAdivibhavopahRtaM sukham // 285 // saudharmAdiSu kalpeSu mAnasAnItakAraNam / prApnuvanti paraM bhogaM siddhiM ca zubhaceSTitAH // 286 // jagaddhitA mahAmAtyA rAjAnaH pIThamardinaH / saMmatAH sarvalokasya bhavanti dinabhojanAt // 287 // dhanavanto guNodArAH surUpA dIrghajIvitAH / jinabodhisamAyuktAH pradhAnapadasaMsthitAH // 288 // 3 326 saMkSepa meM yahI kahA jA sakatA hai ki jo rAtameM bhojana karatA hai vaha saba apavitra padArtha khAtA hai ||273 // sUryake asta ho jAnepara jo bhojana karate haiM unheM vidvAnoMne manuSyatAse ba~dhe hue pazu kahA hai || 274|| jo jinazAsanase vimukha hokara rAta-dina cAhe jaba khAtA rahatA hai vaha niyamarahita avratI manuSya paraloka meM sukhI kaise ho sakatA hai ? || 275 || jo pApI manuSya dayArahita hokara jinendra devako nindA karatA hai vaha anya zarIrameM jAkara durgandhita mukhavAlA hotA hai arthAt parabhavameM usake mukhase durgaMndha AtI hai || 276 || jo manuSya mAMsa, madya, rAtribhojana, corI aura parastrIkA sevana karatA hai vaha apane donoM bhavoMko naSTa karatA hai || 277 || jo manuSya rAtrimeM bhojana karatA hai vaha parabhavameM alpAyu, nirdhana, rogI aura sukharahita arthAt duHkhI hotA hai || 278 // rAtrimeM bhojana karanese yaha jIva dIrgha kAla taka nirantara janma-maraNa prApta karatA rahatA hai aura garbhavAsa meM duHkha se pakatA rahatA hai || 279 || rAtrimeM bhojana karanevAlA mithyAdRSTi puruSa zUkara, bher3iyA, bilAva, haMsa tathA kauA Adi yoniyoMmeM dIrgha kAla taka utpanna hotA rahatA hai || 280 // jo durbuddhi rAtri meM bhojana karatA hai vaha hajAroM utsarpiNI - avasarpiNI kAla taka kuyoniyoM meM duHkha uThAtA rahatA hai || 281|| jo jaina dharma pAkara usake niyamoM meM aTala rahatA hai vaha samasta pApoMko jalAkara uttama sthAnako prApta hotA hai // 282 // ratnatrayake dhAraka tathA aNuvratoM kA pAlana karane meM tatpara bhavya jIva sUryodaya honepara hI nirdoSa AhAra grahaNa karate haiM ||283 || jo dayAlu manuSya rAtrimeM bhojana nahIM karate ve pApahIna manuSya svarga meM vimAnoMke adhipati hokara utkRSTa bhoga prApta karate haiM ||284 // vahA~se cyuta hokara tathA uttama manuSya paryAya pAkara cakravartI Adike vibhavase prApta honevAle sukhakA upabhoga karate haiM // 285 // zubha ceSTAoMke dhAraka puruSa saudharmAdi svargImeM manameM vicAra Ate hI upasthita honevAle utkRSTa bhogoM tathA aNimA - mahimA Adi ATha siddhiyoMko prApta hote haiM ||286 // / dinameM bhojana karanese manuSya jagatkA hita karanevAle mahAmantrI, rAjA, pIThamardaM tathA sarva lokapriya vyakti hote haiM ||287 // dhanavAn, guNavAn, rUpavAn, dIrghAyuSka, ratnatraya se yukta tathA pradhAna padapara AsIna vyakti bhI dinameM bhojana karane se hI hote haiM // 288 // 1. nindAm / 2. bhuGkte, pratyavasyati kha / 3. sUrye / 4. mAnuSAtItakAraNaM ma., mAnuSAnItakAraNaM ba. / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM parva asatejasaH saMkhye' purAdInAmadhIzvarAH / vicitravAhanopetAH sAmantakRtapUjanAH // 28 // bhavanezAH surezAzca cakrAkavibhavAzritAH / mahAlakSaNasaMpanA bhavanti dinamojanAt // 290 // AdityavasprabhAvantazcandravatsaumyadarzanAH / anastamitamogAvyAste ye'nstmitodytaaH||291|| anAthA dubhaMgA mAtRpitRbhrAtRvivarjitAH / zokadAridrayasaMpUrNAH striyaH syunizi bhojanAt // 292 // kSasphuTitahastAdisvAGgAzcipiTanAsikAH / bImatsadarzanAH klinnacakSuSo duSTalakSaNAH // 293 // durgandhavigrahA magnasumahAdazanacchadAH / ulvaNazrutayaH piGgasphuTitAgraziroruhAH // 29 // alAbUbIjasaMsthAnadazanAH zuklavigrahAH / kANakuNThagatacchAyA vivarNAH paruSatvacaH // 295 // anekarogasaMpUrNamalinAzchidravAsasaH / kurisatAzanajIvinyaH parakarmasamAzritAH // 29 // uskRttazravaNaM vigraM dhanabandhuvivarjitam / prApnuvanti pati nAryo rAtribhojanatatparAH // 297 // duHkhamArasamAkrAntA bAlavaidhavyasaMgatAH / ambukASThAdivAhinyo duHpUrodaratatparAH // 298 // sarvalokaparAbhUtA vAgvAsInaSTacetasaH / aGkavaNazatAdhArA bhavanti nizi bhojanAt // 299 // upazAntAzayA yAstu nAryaH shiilsmnvitaaH| sAdhuvargahitA rAtribhojanAdviratAsmikAH // 30 // labhante tA yathAbhISTaM bhogaM svarga samAvRtAH / parivAreNa mUrdhasthapANinA zAsanaiSiNI // 301 // tatazcyutAH sphurantyuccaiH kule vimavadhAriNi / zubhalakSaNasaMpUrNA guNaH sarvaiH samanvitAH // 3.02 // kalAvizAradA netramAnasasnehavigrahAH / vimuJcansyo'mRtaM vAcA nAdayansyo'khilaM janam // 303 // jinakA teja yuddha meM asahya hai, jo nagara Adike adhipati haiM, vicitra vAhanoMse sahita haiM tathA sAmantagaNa jinakA satkAra karate haiM aise puruSa bhI dinameM bhojana karanese hI hote haiM / / 289 / / itanA hI nahIM, bhavanendra, devendra, cakravartI aura mahAlakSaNoMse sampanna vyakti bhI dinameM bhojana karane se hI hote haiM / / 290 / / jo rAtribhojanatyAgavatameM udyata rahate haiM ve sUryake samAna prabhAvAn, candramAke samAna saumya aura sthAyI bhogoMse yukta hote haiM / / 291 // rAtrimeM bhojana karane se striyA~ anAtha, durbhAgyazAlI, mAtApitA bhAIse rahita tathA zoka aura dAridrayase yukta hotI haiM / / 292 / / jinakI nAka capaTI hai, jinakA dekhanA glAni utpanna karatA hai, jinake netra kIcar3ase yukta haiM, jo aneka duSTalakSaNoMse sahita haiM, / jinake zarIrase durgandha AtI rahatI hai, jinake oTha phaTe aura moTe haiM, kAna khar3e haiM, zirake bAla pIle tathA caTake haiM, dA~ta tUMbar3oke bIjake samAna haiM aura zarIra sapheda hai, jo kAnI, zithila tathA kAntihIna haiM, rUparahita haiM, jinakA camaM kaThora hai| jo aneka rogoMse yukta tathA malina haiM, jinake vastra phaTe haiM, jo gandA bhojana khAkara jIvita rahatI haiM, aura jinheM dUsarekI naukarI karanI par3atI hai, aisI khiyA~ rAtri bhojanake hI pApase hotI haiM / / 293-296 / / rAtribhojanameM tatpara rahanevAlI striyA~ bUce nakaTe aura dhana tathA bhAI-bandhuoMse rahita patiko prApta hotI haiM // 297 // jo duHkhake bhArase nirantara AkrAnta rahatI haiM. bAla avasthAmeM hI vidha ho jAtI haiM, pAnI, lakar3o Adi Dho-Do kara peTa bharatI haiM, apanA peTa bar3I kaThinAIse bhara pAtI haiM, saba loga jinakA tiraskAra karate haiM, jinakA citta vacana rUpI basUlAse naSTa hotA rahatA hai aura jinake zarIrameM saikar3oM ghAva lage rahate haiM, aisI striyA~ rAtri bhojanake kAraNa hI hotI haiM // 298-299|| jo striyAM zAnta citta, zIla sahita, munijanoMkA hita karanevAlI aura rAtri bhojanase virata rahatI haiM ve svargameM yatheccha bhoga prApta karatI haiN| zirapara hAtha rakhakara AjJAkI pratIkSA karanevAle parivArake loga unheM sadA ghere rahate haiM / / 300-301 / / svargase cyuta hokara ve vaibhavazAlI ucca kulameM utpanna hotI haiM, zubha lakSaNoMse yukta tathA samasta guNIse sahita hotI haiM // 302 // aneka kalAoMmeM nipuNa rahatI haiM, unake zarIra netra aura manameM sneha utpanna karanevAle 1. yuddhe / 2. abhaGgurabhogayuktAH / 3. 'kuNTho mandaH kriyAsu yaH' ityamaraH / 4. chinnakarNam / utkRtazravaNaM ma., ba. / utkRSTazravaNaM kha. / 5. viratAtmikA ma. / 6. zAsanaiSiNa: ma.i Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 padmapurANe mavantyutkaNThayA yuktAstAsu vidyAdharAdhipAH / harayo baladevAzca tathA cakrAtizriyaH // 30 // vidyadbhaktospalacchAyAH sphurlllitkunnddlaaH| narendrakRtasaMbandhA bhavanti dinabhojanAt // 305 // annaM yathepsitaM tAsAM jAyate bhRtyakalpitam / nizAsu yA na kurvanti bhojanaM karuNAparAH // 306 // zrIkAntAsupramAtulyAH subhadrAsadRzastathA / lakSmIsamarivaSo yoSA bhavanti dinamojanAt // 307 // tasmAmareNa nAryA vA niyamasthena cetasA / varjanIyA nizAbhuktiranekApAyasaMgatA // 30 // atyalpena prayAsena zarmaivamupalabhyate / tato majata taM nityaM svasukhaM ko na vAJchati // 309 / / dharmo mUlaM sukhotpattaradharmo duHkhakAraNam / iti jJAtvA majeddharmamadharma ca vivarjayet // 310 / / AgopAlAGganaM loke prasiddhimidamAgatam / yathA dharmeNa zarmeti viparItena duHkhitam // 31 // dharmasya pazya mAhAtmyaM yena nAkacyutA narAH / utpadyante mahAbhogA manuSyasve manoharAH // 312 // jalasthalasamudbhUtaratnAnAM te samAzrayAH / audAsInyamapi prAptA bhavanti sukhinaH sadA // 313 // suvarNavastrasasyAdibhANDAgArANi mAnavaiH / rakSyante satataM teSAM vicitrAyudhapANimiH // 314 // prabhUtaM gomahiSyAdivAraNAsturagA rathAH / bhRtyA janapadA grAmAH prAsAdA nagarANi ca // 315 / / dAsavargo vizAlA zrIviSTara haribhirdhatam / mAnasasyendriyANAM ca viSayAharaNakSamAH // 316 // haMsIvibhramagAminyo ghanalAvaNyavigrahAH / mAdhuryayuktanisvAnAH pInastanyaH sulakSaNAH // 317 // cakSuSAM vAgurAtulyAstaruNyo hAriceSTitAH / nAnAlaMkAradhAriNyo dAsyaH puNyaphalAtmikAH // 318 // hote haiM, apane vacanoMse mAno ve amRta chor3atI haiM, samasta logoMko Anandita karatI haiM // 303 / / vidyAdharoMke adhipati, nArAyaNa, baladeva aura cakravartI bhI unameM utkaNThita rahate haiM-unheM prApta karane ke lie utsuka rahate haiM // 304|| jinake zarIrako kAnti bijalI tathA lAla kamalake samAna manohArI hai, jinake sundara kuNDala sadA hilate rahate haiM, tathA rAjAoMke sAtha jinake vivAha sambandha hote haiM aisI striyA~ dinameM bhojana karanese hI hotI haiM / / 305 / / jo dayAvatI striyA~ rAtrimeM bhojana nahIM karatI haiM unheM sadA bhRtya janoMke dvArA taiyAra kiyA huA manacAhA bhojana prApta hotA hai // 306 / / dinameM bhojana karanese striyAM zrIkAntA, suprabhA, subhadrA aura lakSmIke samAna kAntiyukta hotI haiM / / 307 / / isalie nara ho cAhe nArI, donoMko apanA citta niyamameM sthirakara aneka duHkhoMse sahita jo rAtri bhojana hai usakA tyAga karanA cAhie // 308 // isa prakAra thor3e hI prayAsase jaba sukha milatA hai to usa prayAsakA nirantara sevana kro| aisA kona hai jo apane lie sukhakI icchA na karatA ho // 309 // 'dharma sukhotpattikA kAraNa hai aura adharma duHkhotpattikA' aisA jAnakara dharmakI sevA karanI cAhie aura adharmakA parityAga // 310 // yaha bAta gopAlakoM takameM prasiddha hai ki dharmase sukha hotA hai aura adharmase duHkha // 311 // dharmakA mAhAtmya dekho ki jisake prabhAvase prANI svargase cyuta hokara manuSyoMmeM utpanna hote haiM aura vahAM mahAbhogoMse yakta tathA manohara zarIrake dhAraka hote haiM // 312 // ve jala tathA sthalameM utpanna hue ratnoMke AdhAra hote haiM aura udAsIna honepara bhI sadA sukhI rahate haiM // 313 / / aise manuSyoMke svarNa, vastra tathA dhAna Adike bhANDAroMkI rakSA hAthoMmeM vividha prakArake zastra dhAraNa karanevAle loga kiyA karate haiM // 314 // unheM atyadhika gAya, bhaiMsa Adi pazu, hAthI, ghor3e, ratha, payAde, deza, grAma, mahala, naukaroMke samUha, vizAla lakSmI aura siMhAsana prApta hote haiN| sAtha hI jo mana aura indriyoMke viSaya utpanna karanemeM samartha haiM, jinakI cAla haMsIke samAna vilAsa pUrNa hai, jinakA zarIra atyadhika saundaryase yukta hai, jinakI AvAja mIThI hai, jinake stana sthUla haiM, jo aneka zubha lakSaNoMse yukta haiM, jo netroMko parAdhIna karaneke lie jAlake samAna haiM, tathA jinakI ceSTAe~ manohara haiM aisI aneka taruNa striyAM 1. nArAyaNAH / 2. niyamastena ma. / 3. prasiddha m.| 4. duHkhitA ka., kha., m.| 5. manoramaceSTAyuktAH / hAraceSTitAH ma., kh.| . Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM parva 329 upAya kecidajJAtvA dharmAkhyaM sakhasaMtateH / muDhA tasya samArambhe na yatante'sadhAriNaH // 319 // pApakarmavazAtmAnaH kecicchrasvApi mAnavAH / zarmopAyaM na sevante dharma duSkRtatatparAH // 320 // upazAnti gate kecitsacceSTArodhikarmaNi / abhigamya guruM dharma pRcchantyudyatacetasaH // 321 // upazAnterazuddhasya karmaNastadgurorvacaH / arthavajjAyate teSu zreSThAnuSThAnakAriSu // 322 // imaM ye niyamaM prAjJAH kurvate muktaduSkRtAH / eke bhavanti te nAke dvitIyA vA mahAguNAH // 323 // samayaM ye'nagArANAM bhuJjate'tItya bhaktitaH / teSAM svarge sukhaprekSAmAkAGkSanti surAH sadA // 324 // indratvaM devasaGghAnAM te prayAnti sutejasaH / janAH sAmAnikatvaM vA saMpAditayathepsitAH // 325 // nyagrodhasya yathA svalpaM bIjamuccaistarumavet / tapo'lpamapi tadvatsyAnmahAbhogaphalAvaham // 326 // samaH kuberakAntasya netrabandhanavigrahaH / dharmasaktamatinityaM jAyate pUrvadharmataH // 327 // munivelAvato datvA munemikSA samAgataH / ratnavRSTiM sahasrAkhyaH kuberadayito'bhavat // 328 // mahImaNDalavikhyAto nAmodAraparAkramaH / dhanena mahatA yukto bhRtyamaNDalamadhyagaH // 329 // paurNamAsyAM yathA candraH kAntadarzanavigrahaH / bhuJjAnaH paramaM bhogaM sarvazAstrArthakovidaH // 330 // pUrvadharmAnubhAvena paraM nirvedamAgataH / amIyAya mahAdIkSA jinendramukhanirgatAm // 331 // aura nAnA alaMkAra dhAraNa karanevAlI dAsiyA~ puNyake phalasvarUpa prApta hotI haiM // 315-318|| kitane hI mUrkha prANI aise haiM ki jo sukha-samUhakI prAptikA kAraNa dharma hai use jAnate hI nahIM haiM ataH ve usake sAdhanake lie prayatna hI nahIM karate // 319 / / aura jinakI AtmA pApa karmake vazIbhUta hai tathA jo pApa karmoM meM nirantara tatpara rahate haiM aise bhI kitane hI loga haiM ki jo dharmako sukha prAptikA sAdhana sunakara bhI usakA sevana nahIM karate // 320 / / uttama kAryoMke bAdhaka pApakarmake upazAnta ho jAnepara kucha hI jIva aise hote haiM ki jo utsuka citta ho guruke samIpa jAkara dharmakA svarUpa pUchate haiM // 321 // tathA pApa karmake upazAnta honese yadi ve jIva uttama AcaraNa karane lagate haiM to unameM sadguruke vacana sArthaka ho jAte haiM / / 322 / / jo buddhimAn manuSya pApakA parityAga kara isa niyamakA pAlana karate haiM ve svargameM mahAguNoMke dhAraka hote hue prathama athavA dvitIya hote haiM // 323 // jo manuSya bhakti-pUrvaka muniyoMke bhojana karanekA samaya bitAkara bAdameM bhojana karate haiM svargameM deva loga sadA unheM sukhI dekhanekI icchA karate haiM / / 324 // uttama tejako dhAraNa karanevAle ve puruSa devoMke samUhake indra hote haiM athavA manacAhe bhoga prApta karanevAle sAmAnika padako prApta karate haiM // 325 // jisa prakAra vaTa vRkSakA choTA-sA bIja Age calakara UMcA vRkSa ho jAtA hai usI prakAra choTA-sA tapa bhI Age calakara mahAbhoga rUpI phalako dhAraNa karatA hai / / 326 / / jisakI buddhi nirantara dharmameM Asakta rahatI hai aisA manuSya apane pUrvAcarita dharmake prabhAvase kuberakAntake samAna netroMko AkarSita karanevAle sundara zarIrakA dhAraka hotA hai // 327|| eka sahasrabhaTa nAmakA puruSa thaa| usane munivelAvrata dhAraNa kiyA thA arthAt muniyoMke bhojana karanekA samaya bIta jAneke bAda hI vaha bhojana karatA thaa| eka bAra usane munike lie AhAra diyaa| usake prabhAvase usake ghara ratnavRSTi huI aura vaha marakara parabhavameM kuberakAnta seTha huA // 328 // jo ki bhUmaNDalameM prasiddha, utkRSTa parAkramI, mahAdhanase yukta aura sevaka samUhake madhyameM sthita rahanevAlA thA // 329 / / pUrNimAke candramAke samAna usakA zarIra atyanta sundara thA aura vaha utkRSTa bhogoMko bhogatA huA samasta zAstroMkA artha jAnanemeM nipuNa thaa||330|| pUrva dharmake prabhAvase hI usane parama 1. radharmasya m.| 2. advitIyAH / 3. dharme saktamati kh.| dharmazaktamati m.| 4. bhavet ma., sahasrabhaTo manenaprabhAvAta kuberakAntanAmA zreSThI abhavat / 5. candrakAntadarzana m.| candra : kAntidarzana kh..b.| 6. sukha m.| 42 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe anagAramaharSINAM velAmarcanti ye janAH / bhogotsavaM prapadyante paraM te hariSeNavat // 332 // munivelApratIkSyatvAdupArya sukRtaM mahat / hariSeNaH pariprApto lakSmImatyantamunnatAm // 333 // munerantikamAsAdya samAdhAnapracoditAH / ekamataM janA ye tu kurvate zuddhadarzanAH // 334 // ekamaktena te kAlaM nItvA paJcatvamAgatAH / utpadyante vimAneSu rasnabhAcakravartiSu // 335 // nityAlokeSu te teSu vimAneSu sucetsH| ramante suciraM kAlamapsaromadhyavartinaH // 336 // hAriNaH kaTakAdhAraprekoSTAH kaTisUtriNaH / maulimanto bhavanyete chatracAmariNo'marAH // 337 // uttamavratasaMsaktA ye cANuvratadhAriNaH / zarIramadhUvaM jJAtvA prazAntahRdayA janAH // 338 // upavAsaM caturdazyAmaSTamyAM ca sumAnasAH / sevante te nibadhnanti ciramAyustriviSTape // 339 // saudharmAdiSu kalpeSu yAnti kecitsamudbhavam / apare svahamindratvaM muktimanye vizuddhitaH // 34 // vinayena pariSvaktA guNazIlasamanvitAH / tapaHsaMyojitasvAntA yAnti nAkamasaMzayam // 341 // tatra kAmena bhuktvAsau mogAnprApto manuSyatAm / bhukte rAjyaM mahajjaina mataM ca pratipadyate // 342 // jinazAsanamAsAdya sa kramAsAdhuceSTitaH / sarvakarmavimuktAnAmAlayaM pratipadyate // 343 // stutvA kAlatraye yastu namasyati jinaM tridhA / zailarAjavadakSobhyaH kutIrthamatavAyubhiH // 344 // womanamaAANANA ~ ~ vairAgyako prApta ho jinendra-pratipAdita dIkSAko dhAraNa kiyA thA // 331 / / jo manuSya anagAra maharSiyoMke kAlakI pratIkSA karate haiM ve hariSeNa cakravartIke samAna utkRSTa bhogoMko prApta hote haiM // 332 / / hariSeNane munivelAmeM munike AgamanakI pratIkSA kara bahuta bhArI puNyakA saMcaya kiyA thA isalie vaha atyanta unnata lakSmIko prApta huA thA // 333 // zuddha samyagdarzanako dhAraNa karanevAle jo manuSya dhyAnakI bhAvanAse prerita ho munike samIpa jAkara ekabhakta karate haiM arthAt eka bAra bhojana karanekA niyama lete haiM aura eka bhaktase ho samaya pUrA kara mRtyuko prApta hote haiM ve ratnoMko kAntise jagamagAte hue vimAnomeM utpanna hote haiM // 334-335 / / zuddha hRdayako dhAraNa karanevAle ve deva, nirantara prakAzita rahanevAle una vimAnoM apsarAoMke bIca baiThakara cirakAla taka krIDA karate haiM // 336 // jo uttama hAra dhAraNa kiye hue haiM, jinakI kalAiyoMmeM uttama kar3e suzobhita haiM, jo kamarameM kaTisUtra aura zirapara mukuTa dhAraNa karate haiM, jinake Upara chatra phiratA hai aura pArzvameM camara Dhole jAte haiM aise deva, eka bhakta vratake prabhAvase hote haiM // 337 // jo mahAvrata dhAraNa karanekI bhAvanA rakhate hue vartamAnameM aNuvrata dhAraNa karate haiM tathA zarIrako anitya samajhakara jinake hRdaya atyanta zAnta ho cuke haiM aise jo manuSya hRdayapUrvaka aSTamI aura caturdazIke dina upavAsa karate haiM ve svargakI dIrghAyukA bandha karate haiM // 338-339|| unameM se koI to saudharmAdi svargoM meM janma lete haiM, koI ahamindra pada prApta karate haiM aura koI vizuddhatAke kAraNa mokSa jAte haiM // 340 / / jo nirantara vinayase yukta rahate haiM, guNa aura zIlavatase sahita hote haiM tathA jinakA citta sadA tapameM lagA rahatA hai aise manuSya niHsandeha svarga jAte haiM vahA~ icchAnusAra bhoga bhogakara manuSya hote haiM, bar3e bhArI rAjyakA upabhoga karate haiM aura jainamatako prApta hote haiM // 341-342 / / jainamatako pAkara krama-kramase muniyoMkA caritra dhAraNa karate haiM aura usake prabhAvase sarva karmarahita siddhoMkA niketana prApta kara lete haiM // 343 // ___ jo prAtaHkAla, madhyAhnakAla aura sAyaMkAla ina tInoM kAloMmeM mana, vacana, kAyase stuti kara jina devako namaskAra karatA hai arthAt trikAla vandanAkA niyama letA hai vaha sumeruparvatake 1. ramante madhyavatinaH m.| 2. kaTakAdhArAH prakoSThAH m.| 3. te na vighnanti kha. / tena badhnanti ma. / Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM parva 331 guNAlaGkArasaMpannaH suzIlasurabhIkRtaH / sarvendriyaharaM bhogaM bhajate tridazAlaye // 345 // tataH katicidAvRttIH kRtvA zubhagatidvaye / prayAti paramaM sthAnaM sarvakarmavivarjitaH // 346 // viSayA hi samabhyastAzciraM sakalajantumiH / tatastaimohitAH kartuM viratiM vibhavo' na te // 347 // idaM tatra paraM citraM ye tAn dRSTvA viSAnnavat / nirvANakAraNaM karma sevante puruSottamAH // 348 // saMsAre bhramato jantorekApi viratiH kRtA / samyagdarzanayuktasya mukterAyAti bIjatAm // 349 // eko'pi nAsti yeSAM tu niyamaH prANadhAriNAm / pazavaste'thavA magnakumbhA guNavivarjitAH // 350 // guNavratasamRddhena niyamasthena jantunA / bhAvyaM pramAdayuktena saMsArataraNaiSiNA // 351 // duSkarma ye na muJcanti mAnavA matidurvidhAH / bhramanti bhavakAntAraM jAtyandhA iva te ciram // 352 // tataste'nantavIryenduvAGmarIcisamAgamAt / pramodaM paramaM prAptAstiryAmAnavanAkajAH // 353 // samyagdarzanamAyAtAH kecitkecidaNuvratam / mahAvratadharAH kecijjAtA vikramazAlinaH // 354 // atha dharmarathAkhyena muninAbhASi rAvaNaH / gRhANa niyamaM bhavya kacidityAtmazaktita: // 355 // dvIpo'yaM dharmaratnAnAmanagAramahezvaraH / gRhyatAmekamapyasmAdralaM niyamasaMjJakam // 356 // kimarthameva mAsse tvaM cintAbhAravazIkRtaH / mahatAM hi nanu tyAgo na mateH khedakAraNam // 357 // ratnadvIpaM praviSTasya yathA bhramati mAnasam / idaM vRttaM tathaivAsya paramAkulatAM gatam // 358 // samAna mithyAmata rUpI vAyuse sadA akSobhya rahatA hai // 344|| jo guNarUpI alaMkAroMse suzobhita hai tathA jisakA zarIra zIlavata rUpI candanase sugandhita hai aisA vaha puruSa svargameM samasta indriyoMko haranevAle bhoga bhogatA hai // 345 / / tadanantara manuSya aura deva ina do zubhagatiyoMmeM kucha AvAgamana kara sarvakarmarahita ho parama dhAma (mokSa) ko prApta ho jAtA hai / / 346 / / cUMki paMcendriyoMke viSaya saba jIvoMke dvArA cirakAlase abhyasta haiM isalie inase mohita hue prANI virati (tyAgaAkhar3I) karane ke lie samartha nahIM ho pAte haiM // 347 / / yahA~ bar3A Azcarya to yahI hai ki phira bhI uttama puruSa una viSayoMko viSamizrita annake samAna dekhakara mokSa prAptike sAdhaka kAryakA sevana karate haiM // 348 / / saMsArameM bhramaNa karanevAle samyagdaSTi jIvako yadi eka hI virati (Akhar3I) prApta ho jAtI hai to vaha mokSakA bIja ho jAtI hai // 349 / / jina prANiyoM ke eka bhI niyama nahIM hai ve pazu haiM athavA rassIse rahita (pakSameM vratazIla Adi guNoMse rahita) phUTe ghar3eke samAna haiM // 350|| guNa aura vratase samRddha tathA niyamoMkA pAlana karanevAlA prANI yadi vaha saMsArase pAra honekI icchA rakhatA hai to use pramAdarahita honA cAhie // 351 // jo buddhike daridra manuSya duSkarma-khoTe kArya nahIM chor3ate haiM ve janmAndha manuSyoMke samAna cirakAla taka saMsArarUpI aTavImeM bhaTakate rahate haiM // 352 // tadanantara vahA~ jo bhI tiryaMca, manuSya aura deva vidyamAna the ve una anantabala kevalI rUpI candramAke vacana rUpI kiraNoMke samAgamase parama harSako prApta hue // 353 // unameMse koI to samyagdarzanako prApta hue, koI aNuvratI hue aura koI balazAlI mahAvatoMke dhAraka hue // 354|| athAnantara dharmaratha nAmaka munine rAvaNase kahA ki he bhavya ! apanI zaktike anusAra koI niyama le // 355 / / ye munirAja dharmarUpI ratnoMke dvIpa haiM so inase adhika nahIM to kamase kama eka hI niyama rUpI ratna grahaNa kara // 356 / / isa prakAra cintAke vazIbhUta hokara kyoM baiThA hai ? nizcayase tyAga mahApuruSoMkI buddhike khedakA kAraNa nahIM hai arthAt tyAgase mahApuruSoMko khinnatA nahIM hotI pratyuta prasannatA hotI hai // 357 / / jisa prakAra ratnadvIpameM praviSTa hue puruSakA citta 'yaha lU~ yA yaha lUM' isa taraha caMcala hokara ghUmatA hai usI prakAra isa cAritra rUpI dvIpameM 1. samarthAH / 2. guNavRttasamRddhena ma. / 3. niyamastena m.| 4. munirAjaH / 5. -mArebhe m.| Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 padmapurANe athAsya mAnasaM cintA samArUDheyamutkaTA / bhogAnuraktacittasya vyAkulatvamupeyuSaH // 359 // svabhAvenaiva me zuddhamandho gandhamanoharam / svAdu vRSyaM parityaktamAMsAdimalasaMgamam // 360 // sthUlaprANivadhAdibhyo viratiM gRhavAsinAm / ekAmapi na zakto'haM kata kAnyatra saMkathA // 36 // mattemasadRzaM cetastaddhAvassarvavastuSu / hastenevAtmamAvena dhattuM na prabhavAmyaham // 362 // hutAzanazikhA peyA baddhavyo vAyuraMzuke / utkSeptavyo dharAdhIzo nirgranthatvamabhIpsatA // 363 // zUro'pi na samartho'haM sevitaM yattapovratam / aho citramidaM tadaye dhArayanti narottamAH // 364 // kimekamAzrayAmyetaM niyamaM zomanAmapi / avaSTambhAmi nAnicchAmanyayoSAM balAdibhiH // 365 // athavA na nanu kSudre kutaH zaktiriyaM mayi / svasyApyasya na zaknomi voDhuM cittasya nizcayam // 366 / / yadvA lokatraye nAsau vidyate pramadottamA / dRSTvA mAM vikalatvaM yA na bajenmanmathArditA // 367 // kA vA narAntarAzleSadUSitapramadAtanau / oSTacarmadadhAnAyAM paradantakRtavraNam // 368 // durgandhAyAM svabhAvena varNorAza 1 narasya dadhatazcittaM mAnasaMskArabhAjanam // 369 // avadhAryatibhAvena praNamyAnantavikramam / devAsurasamakSaM sa prakAzamidamabhyadhAt // 370 // bhagavanna mayA nArI parasyecchAvivarjitA / gRhItavyeti niyamo mamAyaM kRtanizcayaH // 371 / / catuHzaraNamAzritya bhAnukarNo'pi karNavAn / imaM niyamamAtasthe mandarasthiramAnasaH // 372 / / praviSTa hue puruSakA bhI citta 'yaha niyama lUM yA yaha niyama lUM' isa taraha parama AkulatAko prApta ho ghUmatA rahatA hai // 358 // athAnantara jisakA citta sadA bhogoMmeM anurakta rahatA thA aura isI kAraNa jo vyAkulatAko prApta ho rahA thA aise rAvaNake manameM yaha bhArI cintA utpanna huI ki / / 359 / / merA bhojana to svabhAvase hI zuddha hai, sugandhita hai, svAdiSTa hai, gariSTha hai aura mAMsAdike saMsargase rahita hai / / 360 / / sthUla hiMsA tyAga Adi jo gRhasthoMke vrata haiM unameMse maiM eka bhI prata dhAraNa karane meM samartha nahIM hU~ phira anya vratoMkI carcA hI kyA hai ? // 361 / / merA mana madonmatta hAthIke samAna sarva vastuoMmeM daur3atA rahatA hai so use maiM hAthake samAna apanI bhAvanAse rokane meM samartha nahIM hU~ // 362 // jo nirgrantha vrata dhAraNa karanA cAhatA hai vaha mAno agnikI zikhAko pInA cAhatA hai, vAyuko vastrameM bA~dhanA cAhatA hai, aura sumeruko uThAnA cAhatA hai / / 363 / / bar3A Azcarya hai ki maiM zUra vIra hokara bhI jisa tapa evaM vratako dhAraNa karane meM samartha nahIM hU~ usI tapa evaM vratako anya puruSa dhAraNa kara lete haiN| yathArthameM ve hI puruSottama haiM // 364 // rAvaNa socatA hai ki kyA maiM eka yaha niyama le lUM ki parastrI kitanI hI sundara kyoM na ho yadi vaha mujhe nahIM cAhegI to maiM use balapUrvaka nahIM cher3eM gA // 365 / / athavA mujha kSudra vyaktimeM itanI zakti kahA~se AI ? maiM apane hI cittakA nizcaya vahana karane meM samartha nahIM huuN||366|| athavA tInoM lokoMmeM aisI uttama strI nahIM hai jo mujhe dekhakara kAmase pIr3ita hotI huI vikalatAko prApta na ho jaay?||367|| athavA jo manuSya mAna aura saMskArake pAtra svarUpa manako dhAraNa karatA hai use anya manuSyake saMsargase dUSita strIke usa zarIrameM dhairyasantoSa ho hI kaise sakatA hai ki jo anya puruSake dA~toM dvArA kiye hue ghAvase yukta oThako dhAraNa hai. svabhAvase hI dargandhita hai aura malakI rAzi svarUpa hai||368-369||, aisA vicArakara rAvaNane pahale to anantabala kevalIko bhAva pUrvaka namaskAra kiyaa| phira devoM aura asuroMke samakSa spaSTa rUpase yaha kahA ki // 370 // he bhagavan ! 'jo parastrI mujhe nahIM cAhegI maiM use grahaNa nahIM karU~gA' maiMne yaha dRr3ha niyama liyA hai / / 371 // jo samasta bAtoMko suna rahA thA tathA jisakA mana sumeruke samAna sthira thA aise bhAnukarNa ( kumbhakarNa ) ne bhI arahanta siddha sAdhu aura jina dharma ina 1. bhojanam / 2. saMyatavratam ja. / 3. nanu na ma. / nana na ka., kha. / 4. bhavedratiH ma. / . Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdazaM parva 333 karomi prAtarutthAya sAMprataM prativAsaram / stutvA pUjAM jinendrANAmabhiSekasamanvitAm // 373 / / 'varivasyAmavastrANAmakRtvA vidhinAnvitam / adya prabhRti nAhAraM karomIti sasaMmadaH // 374 / / jAnubhyAM bhuvamAkramya praNamya munimAdarAt / anyAnapi mahAzaktiniyamAn sa samArjayat // 375 / / tato devA surA bhaktAH praNamya munipuGgavam / yathAsvaM nilayaM jagmuhaSavistAritekSaNAH // 376 / / ami laGkA dazAsyo'pi pratasthe pRthuvikramaH / khamutpatya dadhallIlA suranAthasamudbhavAm // 377 // varastrIjanasaMghAtaiH kRtapraNatipUjanaH / nagarI svAM vivezAsau vastrAdikRtabhUSaNAm // 378 // pravizya vasatiM svAM ca samastavimavArcitAm / anAvRta ivAtiSThadgaMmIrAM mAndarI guhAm // 379 // vaMzasthavRttam bhavanti karmANi yadA zarIriNAM prazAntiyuktAni vimuktimAvinAm / tatopadezaM paramaM gurormukhAdavApnuvanti prabhavaM zumasya te // 380 // iti prabuddhodhatamAnasA janA jinazrutau sajjata bho punaH punaH / pareNa dharma vinayena zRNvatAM bhavatyamando'vagamo yathA raviH // 38 // ityArSe raviSeNAcAryaprokte padmavarite anantabaladharmAbhidhAnaM nAma caturdazaM parva // 18 // cArakI zaraNameM jAkara yaha niyama liyA ki 'maiM pratidina prAtaH kAla uThakara tathA stuti kara abhiSekapUrvaka jinendra devako pUjA kruuNgaa| sAtha hI jabataka maiM nirgrantha sAdhaoMkI pUjA nahIM kara la~gA tabataka Ajase lekara AhAra nahIM kruuNgaa'| bhAnukarNane yaha pratijJA bar3e harSase kI // 372-374 / / isake sivAya usane pRthivIpara ghuTane Teka munirAjako AdarapUrvaka namaskAra kara aura bhI bar3e-bar3e niyama liye // 375 / / tadanantara harSase jinake netra phUla rahe the aise bhakta aura asura munirAjako namaskAra kara apane-apane sthAnoMpara cale gaye // 376 / / vizAla parAkramakA dhArI rAvaNa bhI AkAzameM ur3akara indrakI lIlA dhAraNa karatA huA laMkAko ora calA // 377 // uttamottama striyoMke samUhane praNAmapUrvaka jisakI pUjA kI thI aise rAvaNane vastrAdise susajjita apanI nagarImeM praveza kiyA // 378 // jisa prakAra anAvRta deva meruparvatakI gambhIra guhAmeM rahatA hai usI prakAra rAvaNa bhI samasta vaibhavase yukta apane nivAsagRhameM praveza kara rahane lagA // 379 // ____ gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! jaba bhavya jIvoMke karma upazama bhAvako prApta hote haiM taba ve suguruke mukhase kalyANakArI uttama upadeza prApta karate haiM // 380 // aisA jAnakara he prabuddha evaM udyamazIla hRdayake dhAraka bhavya jano! tuma loga bAra-bAra jinadharmake sunanemeM tatpara hoo kyoMki jo uttama vinayapUrvaka dharma zravaNa karate haiM unheM sUrya ke samAna vipula jJAna prApta hotA hai // 381 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcAryake dvArA kathita padmacaritameM anantabala kevalIke dvArA dharmopadezakA nirUpaNa karanevAlA caudahavA~ parva samApta huA // 14 // 1. pUjAm / 2. nigranthagurUNAm / 3. anAvRtadeva iva / 4. merusaMbandhinIm / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM parva tasyaiva ca muneH pAveM hanUmAn gRhiNAM vratam / vimISaNazca japrAha kRtvA mAtra sunizcitam // 1 // na tayA girirAjasya sthiratvaM zasyate budhaiH / hanUmacchIlasamyaktvaM yathA paramanizcalam // 2 // saumAgyAdimiratyantaM hanUmati tataH stute / ityUce magadhAdhIzo romA bibhraduskaTam // 3 // hanUmAn ko gaNAdhIza kiMviziSTaH kutaH kva vA / bhagavanasya tattvena jJAtumicchAmi ceSTitam // 4 // tataH satpuruSAbhikhyArsajAtapurusaMmadaH / vAcAhAdanakAriNyA geNaprANaharo'vadat // 5 // dakSiNasyAM nRpa zreNyA vijayArdhasya bhUbhRtaH / dazayojanamabhvAnamatikramya vyavasthitam // 6 // AdityanagarAbhikhyaM puramasti manoharam / prahlAdastatra rAjAsya nAmnA ketumatI priyA / / 7 / / zumo vAyugatirnAma babhUva tanayo'nayoH / lakSmyA vakSasthala yasya vipulaM nilayIkRtam // 8 // saMpUrNayauvanaM dRSTvA taM tadArakriyAM prati / cakAra janakazcintAM saMtAnacchedakAtaraH // 9 // AstAM tAvadidaM rAjannidamanyanmatI kuru / vacanaM yena tadArasaMbhavaH parikIrtyate // 10 // vAsasya bharatasyAnte saMnikRSTe mahodadheH / pUrvadakSiNadigbhAge dantItyasti mahIdharaH // 11 // vipulA_lihodAratejaHzikharasaMkaTaH / nAnAgumauSadhivyAptaH sunirbharamahAtaTaH // 12 // yataH prabhRti tatrAsthAsaM nivezya varaM puram / vidyAdharo mahendrAkhyo mahendropamavikramaH // 13 // ~ athAnantara unhIM munirAjake pAsa hanumAn aura vibhISaNane bhI abhiprAyako sudRr3ha kara gRhasthoMke vrata grahaNa kiye // 1 // gautamasvAmI kahate haiM ki vidvAn loga sumeruparvatakI sthiratAkI usa prakAra prazaMsA nahIM karate jisa prakAra ki paramanizcalatAko prApta hae hanumAnake zIla aura samyagdarzanakI karate haiM // 2 // isa prakAra jaba gautamasvAmIne saubhAgya Adike dvArA hanumAnkI atyadhika prazaMsA kI taba utkaTa romAMcako dhAraNa karatA huA zreNika bolA ki // 3 // he gaNanAtha ! hanumAn kauna ? isakI kyA vizeSatA hai ? kahAM kisase isakI utpatti huI hai ? he bhagavan ! maiM isakA caritra yathArthameM jAnanA cAhatA hU~ // 4 // tadanantara satpuruSakA nAma sunanese jinheM atyadhika harSa utpanna ho rahA thA aise gaNadhara bhagavAn AhlAda utpanna karanevAlI vANImeM kahane lage // 5 // he rAjan ! vijayA, parvatakI dakSiNa zreNImeM daza yojanakA mArga lAMghakara Adityapura nAmaka eka manohara nagara hai / vahA~ke rAjA prahlAda aura unakI rAnIkA nAma ketumatI thA // 6-7 / / ina donoMke pavanagati nAmakA uttama putra huaa| pavanagatike vizAla vakSaHsthalako lakSmIne apanA nivAsasthala banAyA thA / / 8 / use pUrNayauvana dekha, santAna-vicchedakA bhaya rakhanevAle pitAne usake vivAhakI cintA kI // 9 // gautamasvAmI kahate haiM ki he rAjan ! yaha kathA to aba rahane do| dUsarI kathA hRdayameM dhAraNa karo jisase ki pavanagatike vivAhakI carcA sambhava ho sake // 10 // __ isI bharata kSetrake antameM mahAsAgarake nikaTa Agneya dizAmeM eka dantI nAmakA pavaMta hai // 11 // jo bar3I-bar3I gaganacumbI camakIle zikharoMse yukta hai, nAnA prakArake vRkSa aura auSadhiyoMse vyApta hai tathA jisake lambe-caur3e kinAre uttamottama jharanoMse yukta haiM / / 12 / / mahendrake samAna parAkramako dhAraNa karanevAlA mahendra vidyAdhara uttama nagara basAkara jabase usa parvatapara 1. tatastute ka , ma., ba., ja. / tatostute kha. / 2. gaNadharaH / 3. gRhIkRtam / 4. kSetrasya / 5. tatrasthAt ma. / Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcavarza parva 335 tata Arabhya saMprApa mahendrAcyA rasAdharaH / mahendranagaraM tacca puraM tatra prakIrtitam // 14 // nAyaryA hRdayavegAyAmajAyanta mahendrataH / guNavantaH zataM putrA nAmato'riMdamAdayaH // 15 // udapAdyanujA teSAM kIrtitAanasundarI / trailokyasundarIrUpasaMdohenaiva nirmitA // 16 // nIlanIrajanirmAsA prazastakarapallavA / panagarbhAbhacaraNA kumbhikumbhanibhastanI // 17 // tanumadhyA pRthuzroNI sujAnUrU: 'sulakSaNA / praphullamAlatImAlAmRdubAhulatAyugA // 18 // karNAntasaMgate kAntikRtapuLe suduurge| iSa te kAmadevasya nanu tasyA vilocane // 19 // gandharvAdikalAmijJA sAkSAdiva srsvtii| lakSmIriva ca rUpeNa sA babhUva guNAnvitA // 20 // anyadA kandukenAsau ramamANA sarecakam / janakanekSitAbhyagrayauvanAJcitavigrahA // 21 // sulocanAsutAbhartRvaracintAtiduHkhinaH / akampananRpasyeva sadguNArpitacetasaH // 22 // tadvarAnveSaNe tasya tataH sakAmavanmatiH / atyantavyAkulaprAyaH kanyAduHkhaM manasvinAm // 23 // gamiSyati pati ilAdhyaM ramayiSyati taM ciram / bhaviSyatyujjhitA doSairaticintA nRNAM sutA // 24 // AhUya suhRdaH sarvAstato vijJAnabhUSaNAn / rAjA varavinizcityai rahogehamazizriyat // 25 // jagAda mantriNazcaiva maho nikhilavedinaH / sUrayo mama kanyAyA vadata pravaraM varam // 26 // rahane lagA thA tabhIse usa parvatakA 'mahendragiri' nAma par3a gayA thA aura usa nagarakA mahendranagara nAma prasiddha ho gayA thA // 13-14|| rAjA mahendrako hRdayavegA rAnImeM aridama Adi sau guNavAna putra utpanna hae // 15 // unake aMjanAsundarI nAmase prasiddha choTI bahana utpanna hii| vaha aisI jAna par3atI thI mAno tIna lokakI sundara striyoMkA rUpa ikaTThA kara usake samUhase hI usakI racanA huI thI // 16|| usakI prabhA nIla kamalake samAna sundara thI, hastarUpa pallava atyanta prazasta the, caraNa kamalake bhItarI bhAgake samAna the, stana hathIke gaNDasthalake tulya the // 17 // usakI kamara patalI thI, nitamba sthUla the, jaMghAe~ uttama ghuTanoMse yukta thIM, usake zarIrameM aneka zubha lakSaNa the, usakI donoM bhujalatAeM praphulla mAlatIko mAlAke samAna komala thIM // 18 // kAnoM taka lambe evaM kAntirUpI mUThase yukta usake donoM netra aise jAna par3ate the mAno kAmadevake sudUragAmI bANa hI hoM // 19 // vaha gandhavaM Adi kalAoMko jAnanevAlI thI isalie sAkSAt sarasvatIke samAna jAna par3atI thI aura rUpase lakSmIke tulya lagatI thii||20|| isa prakAra aneka guNoMse sahita vaha kanyA kisI samaya golAkAra bhramaNa karatI huI geMda khela rahI thI ki pitAkI usapara dRSTi pdd'ii| pitAne dekhA ki kanyAkA zarIra nava-yauvanase suzobhita ho rahA hai| use dekha jisa prakAra uttama guNoMmeM citta lagAnevAle rAjA akampanako apanI putrI sulocanAke yogya vara DhU~r3hanekI cintA huI thI aura usase vaha atyanta duHkhI huA thA usI prakAra rAjA mahendrako bhI putrIke yogya vara DhU~r3hanekI cintA huI so ThIka hI hai kyoMki svAbhimAnI manuSyoMko kanyAkA duHkha atyanta vyAkulatA utpanna karanevAlA hotA hai // 21-23 // kanyAke pitAko sadA yaha cintA lagI rahatI hai ki kanyA uttama patiko prApta hogI yA nahIM, yaha use cirakAla taka ramaNa karA sakegI yA nahIM aura nirdoSa raha sakegI yA nhiiN| yathArthameM putrI manuSyake lie bar3I cintA hai // 24 // athAnantara rAjA mahendra jJAnarUpI alaMkArase alaMkRta samasta mitrajanoMko bulAkara varakA nizcaya karaneke lie ekAnta gharameM gaye // 25 // vahAM unhoMne mantriyoMse kahA ki aho mantrijano! Apa loga saba kucha jAnate haiM tathA vidvAn haiM ataH merI kanyAke yogya uttama vara batalAie // 26 // 1. pRthivIdharaH parvataH / 2. pratiSu 'jAyata' iti pAThaH / 3. udayAdyanujAsteSAM ma. / 4. nirmitAH ma. / 5. pathazreNI ma. / 6. salakSaNA kha. / 7. sa bhramaNam / 8. duHkhitaH ma. / 9. ekAntagrahama-sa. / Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacapurANe tantra mantrI jagAdaikaH kanyeyaM bharatAdhipe / yojyatAM rakSasAmIza iti me 'nizcitaM matam // 27 // rAvaNaM svajanaM prApya sarvavidyAdharAdhipam / jagatyAM sAgarAntAyAM pramAvaste bhramiSyati // 28 // athavendrajite yUne meghanAdAya vA nRpa / dIyatAmevamapyeSa rAvaNastatra bAndhavaH // 29 // arthatanna tavAbhISTaM tataH kanyA svayaMvarA / vimucyatAM na bairI te tathA satyupajAyate // 30 // isyuktvA viratiM yAte mantriNyamarasAgare / vidvAnsumatisaMjJAko jagAda vacanaM sphuTam // 31 // dazAsyo'nekapatnIko mahAhavAragocaraH / imAM prApyApi no tasya prIti rasmAsa jAyate // 32 // SoDazAbdasamAne'pi satyAkAre'sya bhoginaH / utkRSTameva vijJeyaM nayaH paramatejasaH // 33 // indrajinmeghavAhAya sati dAne prakupyati / meghavAhastathA tasmai tasmAttAvapi no varau // 34 // zrISeNasutayorAsId gaNikAthaM tadA mahat / pitRduHkhakara yuddhaM strIhetoH kiM na veSyate // 35 // vAkyaM tato'numanyedaM nAmnAM tArAdharAyaNaH / jagAda vacanaM cainaM mAvena tamAnasaH // 36 // jayAdridakSiNaM sthAnaM kanakaM nAma vidyate / rAjA tatra hiraNyAmaH sumanAstasya bhAminI // 37 // abhavattanayastasya nAmnA saudAminIpramaH / mahatA yazasA kAnsyA vayasA cAtizomanaH // 38 // sarvavidyAkalApAro lokanetramahotsavaH / guNairanupamazceSTAraJjitAkhilaviSTapaH // 39 // taba eka mantrIne kahA ki yaha kanyA bharata kSetrake svAmI rAkSasoMke adhipati rAvaNake lie dI jAnI cAhie aisA merA nizcita mata hai // 27 // samasta vidyAdharoMke svAmI rAvaNa jaise svajanako pAkara ApakA prabhAva samudrAnta pRthivImeM phaila jAyegA // 28 // athavA he rAjan ! rAvaNake putra indrajit aura meghanAda taruNa haiM so inheM yaha kanyA dIjie kyoMki unheM denepara bhI rAvaNa svajana hogA / / 29 / / athavA yaha bAta bhI Apako iSTa nahIM hai to phira kanyAko svayaM pati cunaneke lie chor3a dIjie arthAt isakA svayaMvara kiijie| aisA karanese ApakA koI vairI nahIM bana sakegA // 30 // itanA kahakara jaba amarasAgara mantrI cupa ho gayA taba sumati nAmakA dUsarA vidvAn mantrI spaSTa vacana bolA // 31 // usane kahA ki rAvaNake aneka patniyAM haiM, sAtha hI vaha mahAahaMkArI hai isalie ise pAkara bhI usakI hama logoM meM prIti utpanna nahIM hogI // 32 // yadyapi isa parama pratApI bhogI rAvaNakA AkAra solaha varSake puruSake samAna hai to bhI usakI Ayu adhika to hai hI // 33 / / ataH isake lie kanyA denA meM ucita nahIM samajhatA / dUsarA pakSa indrajit aura meghanAdakA rakhA so yadi meghanAdake lie kanyA dI jAtI hai to indrajit kupita hotA hai aura indrajitake lie dete haiM jo meghanAda kupita hotA hai isalie ye donoM vara bhI ThIka nahIM haiM // 34 // pahale rAjA zrISeNake putroMmeM eka gaNikAke nimitta pitAko duHkhI karanevAlA bar3A yuddha huA thA yaha sunanemeM AtA hai so ThIka hI hai kyoMki strIkA nimitta pAkara kyA nahIM hotA hai. ? // 35 // tadanantara jisakA hRdaya sadabhiprAyase yukta thA aisA tArAdharAyaNa nAmakA mantrI, pUrva mantrIke vacanoMkI anumodanA kara isa prakArake vacana bolA ||36 / / usane kahA ki vijayadhiparvatakI dakSiNa zreNImeM eka kanakapura nAmakA nagara hai| vahA~ rAjA hiraNyAbha rahate haiM unakI rAnIkA nAma sumanA hai // 37 / / una donoMke vidyutprabha nAmakA putra utpanna huA hai jo bahuta bhArI yaza, kAnti aura avasthAse atyanta sundara hai // 38 // vaha samasta vidyAoM aura kalAoMkA pAragAmI hai, logoMke netroMkA mAno mahotsava hI hai, guNoMse anupama hai, aura apanI ceSTAoMse 1. nizcayam-ma. / 2. atha taM na ka., kha., ma., ba., j.| 3. yAti m.| 4. prItirasyAM sujAyate kh.| 5. adhikameva / 6. tArAndharAyaNaH ka., m.| 7. svena ka., ma., ba., j.| 8. hatamAnasaH b.| hRtamAnasaH / ka., ma., j| , Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM pava suravidyAdharaiH sarvairekIbhUyApi yatnataH / ajayyastrijagacchaktisaMgraheNeve nirmitaH // 40 // kanyeyaM dIyatAM tasmai bhavatAM yadi saMmatam / cirAdutpadyatAM yogI dampatyoranurUpayoH // 41 // uttamAGgaM tato dhUvA' saMmIlya nayane ciram / jagAda vacanaM mantrI nAmnA saMdehapAragaH // 42 // bhavyo'yaM pUrvajA yAtA mama kveti vicintayat / saMsAraprakRtiM buddhvA nirvedaM parameSyati // 43 // viSayeSvaprasaktAtmA varSe'STAdazasaMkhyaike / makva bhogamahAlAnaM gRhitAM parihAsyati // 44 // bahirantazca sa saGgaM parityajya mahAmanAH / kevalajJAnamutpAdya kila nirvANameSyati // 45 // viyuktAnena bAleyaM bhraSTazobhA maviSyati / zarvarIva zazAGkena jagadAlokakAriNA // 46 // zRNutAto'sti nagaramAdityapurasaMjJakam / purandarapurAkAraM ratnairAditya bhAsuram // 47 // nabhazcarazazAGko'tra prahlAdo nAma bhogavAn / tasya ketumatI patnI ketu manasavAsinaH // 48 // tayorvikramasaMbhAro rUpazIlo guNAmbudhiH / pavanaJjayanAmAsti tanayo nayamaNDanaH // 49 // zubhalakSaNasaMcchannavizAlottuGgavigrahaH / kalAnAM nilayo vIro dUrIbhUtadurIhitaH ||50|| saMvatsarazatenApi yasya vaktuM na zakyate / guNagrAmo'khila:' ' prAptasamastajanacetasaH // 51 // athavA vacanajJAnamaspaSTamupajAyate / ato gatvaiva vokSadhvamimaM devasamadyutim ||52|| usane samasta lokako anuraMjita kara rakhA hai || 39 || samasta deva - vidyAdhara eka hokara bhI use prayatnapUrvaka nahIM jIta sakate haiN| aisA jAna par3atA hai ki mAno vaha tInoM lokoMkI zakti ikaTThI kara hI banAyA gayA hai ||40|| yadi ApakI sammati ho to yaha kanyA use do jAve jisase yogya dampatiyoM kA cirakAlake lie saMyoga utpanna ho sake ||41 || 337 tadanantara sandehapAraga nAmakA mantrI sira hilAkara tathA cirakAla taka netra banda kara nimnAMkita vacana bolA ||42 || usane kahA ki yaha nikaTa bhavya hai tathA nirantara aisA vicAra karatA rahatA hai ki mere pUrvaja kahA~ gaye ? so isase jAna par3atA hai ki yaha saMsArakA svabhAva jAnakara parama vairAgyako prApta ho jAyegA ||43|| jisakI AtmA viSayoMmeM anAsakta rahatI hai aisA yaha kumAra aThAraha varSako avasthAmeM bhogarUpI mahAAlAnakA bhaMga kara gRhastha avasthA chor3a degA ||44|| vaha mahAmanA bahiraMga aura antaraMga parigrahakA tyAga kara tathA kevalajJAna utpanna kara nirvANako prApta hogA || 45 || so jisa prakAra jagatko prakAzita karanevAle candramAse rahita honepara rAtri zobhAhIna ho jAtI hai usI prakAra isase viyukta honepara yaha bAlA zobhAhIna ho jAvegI ||46|| isalie merI bAta suno, indrake nagarake samAna sundara tathA ratnoMse sUryake samAna dedIpyamAna eka Adityapura nAmakA nagara hai isameM prahlAda nAmakA rAjA rahatA hai jo bhogoMse yukta hai tathA vidyAdharoM ke bIca candramAke samAna jAna par3atA hai / prahlAdakI rAnI ketumatI hai jo ki saundaryake kAraNa kAmadevakI patAkAke samAna suzobhita hai || 47-48 // una donoMke eka pavanaMjaya nAmakA putra hai jo atyanta parAkramI, rUpavAn guNoMkA sAgara tathA nayarUpI AbhUSaNoMse vibhUSita hai ||49|| usakA atizaya U~cA zarIra aneka zubha lakSaNoMse vyApta hai, vaha kalAoMkA ghara, zUravIra tathA khoTI ceSTAoM se dUra rahanevAlA hai ||50 // vaha saba logoMke cittameM basA huA hai tathA sau varSameM bhI usake samasta guNoM kA samUha kahA nahIM jA sakatA hai // 51 // athavA vacanoMke dvArA jo kisIkA jJAna karAyA jAtA hai vaha aspaSTa hI rahatA hai isalie devatulya kAntiko dhAraNa karanevAle isa 1 saMgraheNa vinirmitaH ma / 2. kampayitvA / 3. saMjJake ma / 4. bhuktvA ma / 5. mahAlAbhaM ja., ma. / mahAlInAM kha. / 6. gRhe tAM kha. / 7. zRNuta + ataH + asti / 8. kAmasya / 9. vizAlo tuGga ma. / 10. khilaprAptasamasta ma, ka., ba. / 43 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 papapurANe tataH kaitumatasyodye guNaiH zrotrapathaM gataiH / sarve te paramaM prAptAH pramodaM kRtasaMmadAH // 53 // zrutvA kanyApi tAM vArtA vicakAsa pramodataH / nizAkarakarAlokamAtrAdiva kumudatI // 54 // atrAntare'tyayaM prAptaH kAlo himakaNAnvitaH / kAminIvadanAmbhojalAvaNyaharaNodyataH // 55 / / navaM paTalamabjAnAM nalinInAmajAyata / cirotkaNThitamadhvAzasamUhakRtasaGgamam // 56 // ghanaH zAkhAbhRtAM jajJe patrapuSpAGkurodbhavaH / madhulakSmIpariSvaGgasaMjAtapulakAkRtiH // 57 // cUtasya maJjarIjAlaM madhuvratakRtasvanam / manolokasya vivyAdha paTalaM mArasAyakam // 5 // kokilAnAM svanazcakre mAninImAnamaJjanaH / janasya vyAkulIbhAvaM vasantAlApatAM gataH // 59 // ramaNadvijadaSTAnAmoSThAnAM vedanAbhRtAm / udapadyata vaizA cireNa varayoSitAm // 60 // sneho babhUva cAtyantamanyonyaM jagataH param / upakArasamAdhAnaparehAprakaTIkRtaH // 61 // bhramarI bhramaNadhAntA ramaNaH pakSavAyunA / parito bhramaNaM kurvazcakAra vigatazramAm // 62 // dUrvApravAlamuddhRtya sAraGgayai pRSato dadau / tasyAstenAmRteneva kApi prItirajAyata // 63 // kairikaNDUyanaM reje vadanabhraMzipallavam / kariNyAH sukhasaMbhAranimIlitavilocanam // 64 // stbkstnnmraamishcltpllvpaannibhiH| samAliGgayanta vallImirdhamarAkSobhiraGaghripAH // 65 // dakSiNAzAmukhodgIrNaH''prAvartata samIraNaH / preryamANa ivAnena rviraasiidudggtiH||66|| yuvAko svayaM jAkara hI dekha lIjie // 52 // tadanantara karNa mArgako prApta hue pavanaMjayake utkRSTa guNoMse saba loga parama harSako prApta ho Antarika prasannatA prakaTa karane lage // 53 / / tathA kanyA bhI usa vArtAko sunakara harSase isa taraha khila uTho jisa taraha ki candramAkI kiraNoMko dekhane mAtrase kumudinI khila uThatI hai / / 54|| athAnantara isI bIcameM vasanta Rtu AyI aura striyoMke mukha kamalakI sundaratAke apaharaNameM udyata zItakAla samApta huA // 55 / / kamalinI praphullita huI aura naye kamaloMke samUha cirakAlase utkaNThita bhramara-samUhake sAtha samAgama karane lage arthAt unapara bhramaroMke samUha gUMjane lage // 56 // vRkSoMke patra, puSpa, aMkura Adi ghanI mAtrAmeM utpanna huai jo aise jAna par3ate the mAno vasanta lakSmIke AliMganase unameM romAMca hI utpanna hue hoM // 57 // jinapara bhramara guMjAra kara rahe the aise Amake mauroMke samUha kAmadevake bANoM ke paTalake samAna logoMkA mana bedhane lage / / 58|| mAnavatI striyoMke mAnako bhaMga karanevAlA kokilAoMkA madhura zabda logoMko vyAkulatA utpanna karane lgaa| vaha kokilAoMkA zabda aisA jAna par3atA thA mAno usake bahAne vasanta Rtu hI vArtAlApa kara rahI ho // 59|| striyoMke jo oTha patike dA~toMse DaeNse jAneke kAraNa pahale vedanAse yukta rahate the aba cirakAla bAda unameM vizadatA utpanna huI // 60 // jagatke jIvoMmeM paraspara bahuta bhArI sneha prakaTa hone lgaa| unakA yaha sneha upakAraparaka ceSTAoMse spaSTa hI prakaTa ho rahA thA // 61 // cAroM ora bhramaNa karatA huA bhramara apane paMkhoM kI vAyuse, thakI huI bhramarIko zramarahita karane lagA // 62 / / usa samaya hariNa dUrvAke pravAla ukhAr3a-ukhAr3akara hariNIke lie de rahA thA aura usase hariNIko aisA prema utpanna ho rahA thA mAno amata hI use mila rahA ho // 63 / / hAthI hathinI ke lie khujalA rahA thaa| isa kAryameM usake mukhakA pallava chUTakara nIce gira gayA thA aura hathinIke netra sukhake bhArase nimIlita ho gaye the // 64 // jo guccherUpI stanoMse jhuka rahI thIM, jinake pallavarUpI hAtha hila rahe the aura Upara baiThe hue bhramara hI jinake netra the aisI latArUpI striyA~ vRkSarUpa puruSoMkA AliMgana kara rahI thIM // 65 // dakSiNa dizAke mukhase prakaTa huA malaya1. ketumatyA ayamiti kaitumatastasya pavanaMjayasya / 2. kaitumtsyoccai-| 3. bhramara / 4. smarapatriNAm ma. / 5. upapadyata m.| 6. -mudatya ma. / 7. karikaNDUyitaM m.| 8. vadanaM bhraMzi m.| 2. kariNyAM m.| 10. samaliGgacanta m.| 11. mukhodgIrNAH ma. / , Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadarza parva 339 samIraNakRtAkampaH' kesaraprakaraH patan / madhusiMhasya pAnthena dadRze kesarotkaraH // 67 // daMSTrA vasantasiMhasya mAnastamberamAGkuzaH / aGkolakezaraM reje proSitastrIbhayaGkaram // 6 // ghanaM kairavajaM jAlaM kvaNabhRGgakadambakam / viyoginImanAMsIva madhunAkraSTumujjhitam // 69 // kuDmaloddIpito'zokaH pracalannavapallavaH / prAcuryAdvanitodIrNarAgarAzirivAbabhau // 7 // kiMzukaM ghanamatyantaM didIpe vanarAjiSu / viyoginImanaHsthAtiriktaduHkhAnilopamam // 7 // vyAptadikcakravAlena rajasA puSpajanmanA / vasantaH paTavAsena cakAreva mahotsavam // 72 // nimeSamapi sehAte na strIpuMsAvadarzanam / kuta evAnyadezana saMgama premabandhanau // 73 // gantumArebhire devA jinabhaktipracoditAH / nandIzvaraM mahAmodAH phAlgunASTadinotsave // 74 // jagmuraSTApade tatra kAle vidyAdharAdhipAH / pUjopakaraNavyagrakarabhRtyagaNAnvitAH // 75 // pUjyaM nAbheyanirvRtyA tamati bhaktinirbharaH / sameto bandhuvargeNa mahendro'pi samIyivAn // 76 // sa tatra jinamarcitvA stutvA navA ca bhAvataH / raukme zilAtale zrImAnAsAJcake yathAsukham // 77 // prahlAdo'pi tadAyAsIttaM giriM vanditaM jinam / kRtAbhISTaM bhramannAsInmahendrakSaNagocaraH // 78 // mahendrasya tato'bhyAzaM sutaprItyA mahAdaraH / sasapa vikasannetraH prahlAdaH prItimAnasaH // 79 // abhyutthAya mahendro'pi muditaH purusaMbhramaH / AliGgantaM samAliGgat prahlAda lAdakAraNam // 8 // samIra bahane lagA aura sUrya uttarAyaNa ho gayA so aisA jAna par3atA thA mAno isa malayasamIrase prerita hokara hI sUrya uttarAyaNa ho gayA thA / / 66 / / vAyuse hilate hue maulazrIke phUloMkA samUha nIce gira rahA thA jise pathika loga aisA samajha rahe the mAno vasantarUpI siMhako jaTAoMkA samUha hI ho // 67|| virahiNI striyoMko bhaya utpanna karanevAlI aMkola vRkSake puSpoMkI kezara aisI suzobhita ho rahI thI mAno vasantarUpI siMhako daMSTrA arthAt jabar3e hI hoM athavA mAnarUpI hAthIkA aMkuza hI ho // 68 // jisapara bhramara gUMja rahe the aisA kumudoMkA saghana jAla aisA jAna par3atA thA mAno viyoginI striyoMke manako khIMcaneke lie vasantane jAla hI choDa rakhA thA // 69 // jisake naye-naye patte hila rahe the aisA boMDiyoMse suzobhita azokakA vRkSa aisA suzobhita ho rahA thA mAno adhikatAke kAraNa striyoMke dvArA ugalA huA rAgakA samUha hI ho // 70|| vanazreNiyoMmeM palAzake saghana vRkSa aise suzobhita ho rahe the mAno virahiNI striyoMke mana meM Thaharanese bAkI bace hue duHkharUpo agnike samUha ho hoM / / 71 / / samasta dizAoMko vyApta karanevAlA phUloMkA parAga saba ora phaila rahA thA usase aisA jAna par3atA thA mAno basanta sugandhita cUrNake dvArA mahotsava ho manA rahA thA / / 72 / / jaba premarUpI bandhanase ba~dhe strI-puruSa pala-bharake lie bhI eka dUsarekA adarzana nahIM sahana kara pAte the taba anya dezameM gamana kisa prakAra sahana karate ? ||73 / / phAlguna mAsake antima ATha dinameM ASTAhnika mahotsava AyA so jinabhaktise prerita tathA mahAharSase bhare deva nandIzvara dvIpako jAne lage ||74 / / usI samaya pUjAke upakaraNoMse vyagra hAthoMvAle sevakoMse sahita vidyAdhara rAjA kailAsa parvatapara gaye // 75 // vaha parvata bhagavAn RSabhadevake mokSa jAnese atyanta pUjanIya thA isalie bhaktise bharA rAjA mahendra bhI bandhuvargake sAtha vahA~ gayA thA / / 76 / / zrImAna vaha rAjA mahendra vahA~para jina bhagavAnakI bhAvapUrvaka acaMnA, stuti evaM namaskAra karake svarNamaya zilAtalapara sakhapUrvaka baiTha gayA ||77|| usI samaya rAjA prahlAda bhI jinendra devakI vandanA karaneke lie kelAsa parvatapara gayA thA so pUjAke anantara bhramaNa karatA huA rAjA mahendrako dikhAI diyA // 78 // tadanantara jisake netra vikasita ho rahe the aura mana prItise bhara rahA thA aisA prahlAda putrako prItise bar3e Adarake sAtha rAjA mahendrake pAsa gayA // 79 // so harSase 1. vakulakusumasamUhaH / 2. jaTAsamUhaH / 3. pressit-m.| 4. kauravajaGghAlaM ja., kh.| kauravakaM jAlaM ma. / 5. kRSTa-ma. / 6. zokapracalannava-ma. / 7. RSabhadevanirvANena / 8. raukmye ma. / 9. mahenaNa khagocaraH ma. / Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 padmapurANe upaviSTau ca vizrabdhau tau manojJazilAtale / parasparaM zarIrAdikuzalaM paryapRcchatAm // 8 // uvAceti mahendro'tha sakhe kiM kuzalaM mama / kanyAnurUpasaMbandhacintAvyAkulitAtmanaH // 82 // asti me duhitA yogyA varaM prAptuM manoharA / kasmai tAM pradadAmIti mama bhrAmyati mAnasam // 83 // rAvaNo bahupatnIkastassutau 'vrajato ruSam / dAnenAnyatarasyAto na teSu rucirasti me // 8 // pure hemapurAbhikhye tanayaH kanakayuteH / vidyutprabho dinairalpainirvANaM pratipatsyate // 45 // mayeyaM viditA vArtA prakaTA sarvaviSTape / kenApi kathitaM nUnaM saMjJAneneti yoginA // 86 // mantrimaNDalayuktasya tato mama vinishcitH| putrastava varatvena nirvAcyaH pavanaJjayaH // 8 // manoratho'yamAyAtA tvayA' prahlAda pUritaH / samayenAsmi saMjAtaH kSaNena parinirvRtaH // 8 // tato'vocadalaM prItaH prahlAdo labdhavAnchitaH / cintA mamApi putrasya dvitIyAnveSaNaM prati 89 // tato'hamapi vAkyena svadIyenAmunA suhRt / zabdagocaratAyuktAM pariprAptaH sukhAsikAm // 10 // saraso mAnasAkhyasya taTe'thAtyantacAruNi / gurubhyAM vAnchitaM katu tayovavAhamaGgalam // 9 // sthite tatrobhayoH sene kSaNakalpitasaMzraye / gajavAjipadAtInAmanukUlaravAkule // 12 // dineSu triSu yAteSu tayoH sAMvatsarA jaguH / kalyANadivasaM jJAtanikhilajyotirIhitAH // 13 // zrutvA parijanAdeta sarvAvayavasundarIm / divasAnAM trayaM sehe na 'prAhAdiH pratIkSitum // 9 // bhare mahendrane bhI sahasA uThakara usakI agavAnI kI aura Anandake kAraNa AliMgana karate hue prahlAdakA AliMgana kiyA ||80 / / tadanantara donoM hI rAjA nizcita hokara manohara zilAtalapara baiThe aura paraspara zarIrAdikI kuzalatA pUchane lage // 8 // athAnantara rAjA mahendrane kahA ki he mitra! merA mana to nirantara kanyAke anurUpa sambandha DhU~r3hanekI cintAse vyAkula rahatA hai ataH kuzalatA kaise ho sakatI hai ? // 82 / / merI eka kanyA hai jo vara prApta karane yogya avasthA meM hai, kisake lie use DhU~ isI cintAmeM mana ghamatA rahatA hai // 83 / / rAvaNa bahupatnIka hai arthAt aneka patniyoMkA svAmI hai aura isake putra indrajit tathA meghanAda kisI ekake lie denese zeSa roSako prApta hote haiM ataH una tInoMmeM merI ruci nahIM hai / / 84 // hemapura nagarameM rAjA kanakadyutike vidyutprabha nAmakA putra hai so vaha thor3e hI dinoMmeM nirvANa prApta karegA // 85 // yaha bAta kisI samyagjJAnI munine kahI hai so samasta lokameM prasiddha hai aura paramparAvaza mujhe bhI vidita huI hai / / 86 / / ataH mantrimaNDalake sAtha baiThakara maiMne nizcaya kiyA hai ki Apake putra pavanaMjayako hI kanyAkA vara cunanA cAhie / / 87 // so he prahlAda ! yahA~ padhArakara tumane mere isa manorathako pUrNa kiyA hai| maiM tumheM dekhakara kSaNa-bharameM hI santuSTa ho gayA hU~ // 8 // tadanantara jise abhilaSita vastukI prApti ho rahI hai aise prahlAdane bar3I prasannatAse kahA ki putrake anurUpa vadhU DhUMr3hanekI mujhe bhI cintA hai / / 89 // so he mitra! Apake isa vacanase maiM jo zabdoMse na kahI jAye aisI nizcintatAko prApta huA hU~ // 90 // athAnantara aMjanA aura pavanaMjayake pitAne vahIM mAnuSottara parvatake atyanta sundara taTapara unakA vivAha-maMgala karanekI icchA kI // 11 // isalie kSaNa-bharameM hI jinake Dere-tambU taiyAra ho gaye the tathA jo hAthI, ghor3e aura paidala sainikoMke anukUla zabdoMse vyApta thA aisI una donoMkI senAeM vahIM Thahara gayIM / / 92 // samasta jyotiSiyoMkI gatividhiko jAnanevAle jyotiSiyoMne tIna dina bItaneke bAda vivAhake yogya dina batalAyA thA // 96 // pavanaMjayane parijanoMke mukhase suna rakhA thA ki aMjanAsundarI sarvAMgasundarI hai isalie use dekhaneke lie vaha tIna dinakA vyavadhAna sahana nahIM 1. vrajatI ma. / 2. mAyAtA ja., b.| mAyAtastvayA ma., ka., kh.| 3. bhAryAnveSaNam / 4. muktA ma. / 5. pitRbhyAm / 6. pavanaMjayaH / . Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM pavaM saMgamotkaNThitaH so'yamebhirmanmathasaMbhavaiH / pUrito dazabhirvegairbhaTo bANairivAhave ||15|| A tadviSayA cintA vege samupajAyate / dvitIye draSTumAkAro bahiH samabhilaSyate // 96 // tRtIye mandadIrghoSNaniH zvAsAnAM vinirgamaH / caturthe saMjvaro dRSTajvalanopamacandanaH || 97 || vivartaH paJcame'Ggasya kusumaprastarAdiSu / manyate vividhaM svAdu SaSThe bhaktaM viSopamam ||18|| saptame tarakathAsaktyA vipralApasamudbhavaH / unmattatASTame gItanRtyavibhramakAriNI // 99 // manoragadaSTasya navame mUrcchanodbhavaH / dazame duHkhasaMmAraH svasaMvedyaH pravartate // 100 // vivekino'pi tasyedaM tadA jAtamanaGkuzam / caritaM vAyuvegasya hatAzaM dhiganaGgakam // 101 // atha cetobhuvo vegairasau dhairyAtparicyutaH / udvartitakaracchanna nizvAsa pracalAnanaH // 102 // karasaGgAruNIbhUtasveda vadgaNDamaNDalaH / uSNAtidIrgha nizvAsa glapitAsanapallavaH // 103 // jRmbhaNa kampanaM jambhAM mandaM kurvan punaH punaH / niHsahaM dhArayankAyaM gADhAkalpakazalyataH / / 104 / / rAmAbhidhyAnato moghaM hRSIkapaTalaM dadhat / manojJeSvapi dezeSu mahatImadhRtiM vrajan // 105 // dadhAnaH zUnyamAtmAnaM parityaktAkhilakriyaH / kSaNamAtraSTatAM bhUyaH parimuJcanapatrapAm // 106 // tainubhUtasamastAGgaH paribhraSTavibhUSaNaH / dadhyAviti sacintena parivAreNa vIkSitaH / / 107 / / kara sakA ||94 || nirantara samAgamakI utkaNThA rakhanevAlA yaha pavanaMjaya kAmake dasa vegoM se isa prakAra pUrNa ho gayA jisa prakAra ki yuddhameM koI yoddhA zatruke bANoMse pUrNa ho jAtA hai-bhara jAtA hai ||95|| prathama vegameM use aMjanAviSayaka cintA hone lagI arthAt manameM aMjanAkI icchA utpanna huI / dUsare vega samaya bAhyameM usakI AkRti dekhane kI icchA huI ||96 || tIsare vegameM manda-lambI aura garama sA~seM nikalane lgiiN| cauthe vegameM aisA jvara utpanna ho gayA ki jisameM candana agnike samAna santApakArI jAna par3ane lagA ||17|| paMcama vegameM usakA zarIra phUloMkI zayyApara karavaTeM badalane lagA / chaTheM vegameM aneka prakArake svAdiSTa bhojanako vaha viSake samAna mAnane lagA ||98 // sAtaveM vegameM usIkI carcA meM Asakta rahakara vipralApa - bakavAda karane lagA / AThaveM vegameM unmattatA prakaTa ho gayI jisase kabhI gAne lagatA aura kabhI nAcane lagatA thA // 99 // kAmarUpI sarpake dvArA ise hue usa pavanaMjayako nauveM vegameM mUrcchA Ane lagI aura dasaveM vegameM jisakA svayaM hI anubhava hotA thA aisA duHkhakA bhAra prApta hone lagA // 100 // gautama svAmI kahate haiM ki yadyapi vaha pavanaMjaya vivekase yukta thA to bhI usa samaya usakA caritra svacchanda ho gayA thA so aise duSTa kAmake lie dhikkAra ho // 101 // 341 antara kAma uparyukta vegoMke kAraNa pavanaMjayakA dhairyaM chUTa gyaa| usakA mukha nirantara nikalanevAle zvAsocchvAoMse caMcala ho gayA aura vaha use apanI hatheliyoMse Dha~kane lagA // 102 // vaha svedase bhare apane kapolamaNDalako sadA hathelIpara rakhe rahatA thA jisase usameM lAlimA utpanna hI thI / vaha zItalatA prApta karaneke uddezyase pallavoMke Asanapara baiThatA thA tathA use garamagarama lambI zvAsoMse mlAna karatA rahatA thA // 103 // bANoMke gahare prahAra se asahanIya kAmako dhAraNa karanevAlA vaha pavanaMjaya bAra-bAra jamuhAI letA thA, bAra-bAra sihara uThatA thA aura bAra-bAra a~gar3AI letA thA || 104 || nirantara strIkA dhyAna rakhanese usakI indriyoM kA samUha vyarthaM ho gayA thA arthAt usakI koI bhI indriya apanA kArya nahIM karatI thI aura acche-se-acche sthAnoMmeM bhI use dhairyaM prApta nahIM hotA thA - vaha sadA adhIra hI banA rahatA thA // 105 // u zUnya hRdaya hokara saba kAma chor3a diye the / kSaNa bharake lie vaha lajjAko dhAraNa karatA bhI thA to punaH use chor3a detA thA || 106 || jisake samasta aMga durbala ho gaye the aura jisane saba AbhUSaNa 1. pavanaMjayasya / 2. kRzIbhUta / Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 padmapurANe I kadA nu tAmahaM kAntAM vIkSe svAGka nivezitAm / spRzan kamalatulyAni gAtrANi kRtasaMkathaH || 108 || zrutvA tAvadayaM jAtA mamAvasthAtiduHkhadA / Alokya tAM tu no pazyan bhaveyaM paJcatAM gataH // 109 // aho mahadidaM citraM manojJApi sakhI mama / yadasau duHkhamArasya kAraNatvamupAgatA // 110 // ayi bhadre kathaM yasminnuSyate hRdaye tvayA / dagdhuM tadeva saktAsi paNDite duHkhavahninA // 111 // mRducittAH svabhAvena bhavanti kila yoSitaH / madduHkhadAnato jAtaM viparItamidaM tava // 112 // anaGgaH san vyathAmetAmanaGga tvaM karoSi me / yadi nAma bhavetsAGgastataH kaSTatamaM bhavet // 113 // taM na cAsti me dehe vedanA ca garIyasI / tiSThannekatra codeze bhramAmi kApi saMtatam / / 114 // divasAnAM trayaM naitanmama kSemeNa gacchati / yadi tAM viSayIbhAvamAnayAmi na cakSuSaH // 115 // atastadarzanopAyaH kataro me bhaviSyati / yasyAdhigamatazcittaM prazAntimadhiyAsyati // 116 // athavA sarvakAryeSu sAdhanIyeSu viSTape / mitraM paramamujjhitvA kAraNaM nAnyadIkSyate // 117 // iti dhyAtvA sthitaM pArzve chAyAbimbamivAnugam / vikriyAtaH samutpannaM zarIraM svamivAparam // 118 // nAmnA prahasitaM mitraM sarvavizrambhabhAjanam / mandagadgadayA vAcA jagAda pavanaJjayaH ||119|| jAnAsyeva mamAkUtamataH kiM te nivedyate / kevalaM mukharatvaM me karotyatyantaduHkhitAm // 120 // sakhe kasya vadAnyasya duHkhametannivedyate / muktvA tvAM viditAzeSajagattrayaviceSTitam // 121 // utArakara alaga kara diye the aisA pavanaMjaya nirantara strIkA hI dhyAna karatA rahatA thaa| parivArake loga bar3I cintAse usakI isa dazAko dekhate the || 107 || vaha socA karatA thA ki maiM usa kAntAko apanI goda meM baiThI kaba dekhUMgA aura usake kamalatulya zarIrakA sparza karatA huA usake sAtha kaba vArtAlApa karU~gA || 108 || usakI carcA sunakara to hamArI yaha atyanta duHkha denevAlI avasthA ho gayI hai phira sAkSAt dekhakara to na jAne kyA hogA ? use dekhakara to avazya hI mRtyuko prApta ho jAU~gA || 109 || aho ! yaha bar3A Azcarya hai ki vaha merI sakhI manohara hokara bhI mere lie duHkhakA kAraNa bana rahI hai | 110|| arI bhalI Adamina ? tU to bar3I paNDitA hai phira jisa hRdaya meM nivAsa kara rahI hai use hI duHkharUpI agnise jalAneke lie taiyAra kyoM baiThI hai ||111|| striyA~ svabhAvase hI komalacitta hotI haiM para mere lie duHkha deneke kAraNa tumhAre viSaya meM yaha bAta viparIta mAlUma hotI hai ||112 || he anaMga ! jaba tuma zarIrarahita hokara bhI itanI pIr3A utpanna kara sakate ho taba phira yadi zarIrasahita hote to bar3A hI kaSTa hotA ||113 || mere zarIra meM yadyapi ghAva nahIM hai to bhI pIr3A atyadhika ho rahI hai aura yadyapi eka sthAnapara baiThA hU~ to bhI nirantara kahIM ghUmatA rahatA hU~ ||114 || yadi meM use netroMkA viSaya nahIM banAtA hU~ - use dekhatA nahIM hU~ to mere ye tIna dina kuzalatApUrvaka nahIM bIta sakeMge // 115 // isalie usake darzanakA upAya kyA ho sakatA hai jise prApta kara citta zAnti prApta karegA // 116 // athavA isa saMsAra meM karane yogya samasta kAryoMmeM paramamitrako chor3akara aura dUsarA kAraNa nahIM dikhAI detA | 117 | aisA vicArakara pavanaMjayane pAsa hI baiThe hue prahasita nAmaka mitrase dhImI evaM gadgada vANI meM kahA / vaha mitra chAyA ke samAna sadA pavanaMjayake sAtha rahatA thA / vikriyAse utpanna hue unhIM ke dUsare zarIra ke samAna jAna par3atA thA aura sarva vizvAsakA pAtra thA / / 118 - 119 // usane kahA ki mitra ! tuma merA abhiprAya jAnate hI ho ataH tumase kyA kahA jAye ? merI mukharatA kevala tumheM duHkhI hI karegI // 120 // he sakhe ! tInoM lokoMkI samasta ceSTAoMko 1. spRze kamala ma. / 2. no'pazyadbhaveyaM ma / 3. nivAsa: kriyate / yasmin tuSyate ma / 4. dagdhaM ma / 5. zaktAsi ma / 6. kRtaM na cAtra ma / 7. bhramasi ma / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM pa kuTumbI kSitipAlAya gurave'ntevasan priyA / patyai vaidyAya rogArto mAtre zaizavasaMgataH ||122 || nivedya mucyate duHkhAdyathAtyantapurorapi / mitrAyaivaM naraH prAjJastataste kathayAmyaham // 123 // zrutvaiva tAmahaM hRdyaM mahendratanusaMbhavAm / manmathasya zaraidraM vikalasvamupAgataH // 124 // tAmadRSTvAticakSuSyAM priyAM mAnasahAriNIm / ativAhayituM nAhaM prabhavAmi dinatrayam // 125 // ato vidhatsva taM yatnaM yena pazyAmi tAmaham / tadarzanAdahaM svastho mayi svasthe bhavAnapi // 126 // jIvitaM nanu sarvasyAdiSTaM sarvazarIriNAm / sati tatrAnyakAryANAmAtmalAmasya saMbhavaH || 127 || evamuktastato'vocadAzu prahasito hasan / labdhArthamiva kurvANaH sadyo mitrasya mAnasam ||128|| sakhe kiM bahunoktena kRtyakAlAtipAtinA / vada kiM karavANIti nanu nAnyatvamAvayoH || 129|| yAvattyoH samAlApo vartate'yaM sucittayoH / tAvattadupakArIva gato'staM dharmadIdhitiH // 130 // prAhAdekhi rAgeNa saMdhyAlokena mAnumAn / prerito dhvAntasaMbhUtimicchatA priyakAriNA // 131 // kAntayA rahitasyAsya duHkhaM dRSTvaiva saMdhyayA / karuNAyuktayA bharttA tejasAmanuvartitaH // 132 // tato mAskaranAthasya viyogAdiva 'kRSNatAm / AzA paurandarI' prApa tamasAtyantabhUriNA // 133 // neva ca vastreNa kSaNAlo kastiraskRtaH / rajo nIlAjjanasyeva pravRttaM patituM ghanam // 134 // jAnanevAle eka Apako chor3akara dUsarA aisA kauna udAracetA hai jisake lie yaha duHkha batAyA jAye ? ||121|| jisa prakAra gRhastha rAjAke lie, vidyArthI guruke lie, strI patike lie, rogI vaidyake lie aura bAlaka mAtAke lie prakaTakara bar3e bhArI duHkhase chUTa jAtA hai usI prakAra manuSya mitra ke lie prakaTakara duHkhase chUTa jAtA hai isI kAraNa maiM Apase kucha kaha rahA hU~ ||122-123 // jabase maiMne anavadya sundarI rAjA mahendrakI putrIkI carcA sunI haiM tabhIse meM kAma ke bANoMse atyadhika vikalatA prApta kara rahA hU~ // 124 // 343 manako haranevAlI usa sundarI priyAko dekhe binA maiM tIna dina bitAne ke lie samartha nahIM hU~ // 125 // isalie aisA prayatna karo ki jisase meM use dekha sakU~ / kyoMki usake dekhanese maiM svastha ho sakU~gA aura mere svastha rahanese Apa bhI svastha raha sakeMge ||126|| nizcayase saba prANiyoM ke lie anya samasta vastuoMkI apekSA apanA jIvana hI iSTa hotA hai kyoMki usake rahate hue hI anya kAryoMkA honA sambhava hai // 127 // tadanantaramitrake manako mAno kRtakRtya karatA huA prahasita ha~sakara zIghra hI bolA // 128 // ki he mitra ! karane yogya kAryakA ullaMghana karanevAle bahuta kahane se kyA matalaba hai kaho, maiM kyA karU~ ? yathArtha meM hama donoMmeM pRthakapanA nahIM haiM // 129 // uttama cittake dhAraka una mitroMke bIca jabataka yaha vArtAlApa calatA hai tabataka sUrya asta ho gayA so mAno unakA upakAra karane ke lie hI asta ho gayA thA // 130 // jo pavanaMjayake rAgake samAna lAla-lAla thA, andhakArake prasArako cAhatA thA aura priya karanevAlA thA aise sandhyAke Alokase prerita hokara hI mAno sUrya asta huA thA || 131 // kAntAse rahita pavanaMjayakA duHkha dekhakara hI mAno jise karuNA utpanna ho gayI thI aisI sandhyA apanA pati jo sUrya so usake pIche calane lagI thI-- usake anukUla ho gayI thI // 132 // tadanantara pUrva dizA atyadhika andhakArase kRSNatAko prApta ho gayI so mAno sUryarUpa pati viyogase hI malina avasthAko prApta huI thI || 133 || kSaNa-bhara meM loka aisA dikhane lagA mAno nIla vastra se hI AcchAdita ho gayA ho athavA nIlAMjanakI saghana parAga hI saba ora ur3a-ur3akara girane lagI ho // 134 // 1. sUryaH / 2. prAhlAderapi ma / prAhlAdeneva kha. / 3. bhAnunA ma / 4. kRSNatA ma. / 5. pUrvA / Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApurANe tataH samucite kAle tasmin 'prastutakarmaNaH / ityavocata sotsAhaH suhRdaM pavanaMjayaH // 135 // uttiSThAgre sakhe tiSTha kuru mArgopadezanam / vajAvastatra sA yatra tiSThati svAntahAriNI // 136 // ityukte prasthitau gantuM pUrvaprasthitamAnasau / mInAviva mahAnIlanIlagyomatalArNave // 137 // kSaNena ca pariprAptau gRhamoJjanasundaram / sundaraM tatsamAsatyA ratnauSasamamandaram // 138 // saptamaM skandhamAruhya tasya vAtAyanasthitau / muktAjAlatirodhAnAvaGganAM tAmapazyatAm // 139 // saMpUrNavaktracandrAMzuviphalIkRtadIpikAm / sitAsitAruNacchAyacakSuHzAritadiGmukhAm // 140 // Amoginau samuttuGgau priyAyeM hAriNau kucau / kalazAviva bibhrANAM' zRGgArarasapUritau // 14 // navapalavasacchAyaM pANipAdaM sulakSaNam / samugiradivAbhAti lAvaNyaM nakharazmibhiH // 142 // stanabhArAdivodArAnmadhyaM maamishngkyaa| trivalIdAmamirbaddhaM dadhatIM tanutAbhRtam // 14 // tUNau manobhuvaH stambhau bandhanaM madakAmayoH / suvRttau bibhratImUrU nadau lAvaNyavAhinau // 14 // indIvarAvalIchAyAM yuktA muktAphaloDumiH / AsaktAM priyacandreNa mUrtAmiva vibhAvarIm // 145 // AsecanakavIkSyAM taamektaansthitekssnnH| saMprAptaH sukhitAmurvImaikSiSTa pavanaMjayaH // 146 // tadanantara jaba prakRta kAryake yogya samaya A gayA taba utsAhase bhare pavanaMjayane mitrase isa prakAra kahA // 135 / / he mitra! uTho, mArga dikhalAo, hama donoM vahA~ caleM jahAM ki vaha hRdayako haranevAlI vidyamAna hai||136|| itanA kahanepara donoM mitra vahA~ke lie cala pdde| unake mana unake jAneke pUrva hI prasthAna kara cuke the aura ve mahAnIla maNike samAna nIla AkAzatalarUpI samudra meM machaliyoMkI taraha jA rahe the // 137 // donoM mitra kSaNa-bharameM hI aMjanAsundarIke ghara jA phuNce| usakA vaha ghara aMjanAsundarIke sannidhAnase aisA suzobhita ho rahA thA jaisA ki ratnoMke samUhase sumeru parvata suzobhita hotA hai // 138 // usa bhavanake sAtaveM khaNDameM car3hakara donoM mitra motiyoMkI jAlIse chipakara jharokhemeM baiTha gaye aura vahIMse aMjanAsundarIko dekhane lage // 139 / / vaha aMjanAsundarI apane mukharUpI pUrNa candramAkI kiraNoMse bhavanake bhItara jalanevAle dIpakoMko niSphala kara rahI thI tathA usake sapheda, kAle aura lAla-lAla netroMkI kAntise dizAeM raMga-biraMgI ho rahI thIM // 140 // vaha sthUla, unnata evaM sundara stanoMko dhAraNa kara rahI thI usase aisI jAna par3atI thI mAno patike svAgatake lie zrRMgAra rasase bhare hae do kalaza hI dhAraNa kara rahI thI // 141 / / navIna pallavoMke samAna lAla-lAla kAntiko dhAraNa karanevAle tathA aneka zubha lakSaNoMse paripUrNa usake hAtha aura paira aise jAna par3ate the mAno nakharUpI kiraNoMse saundaryako hI ugala rahe hoN||142|| usakI kamara patalI to thI hI Uparase usapara stanoMkA bhArI bojha par3a rahA hai isalie vaha kahIM TUTa na jAye isa bhayase hI mAno use trivalirUpI rassiyoMse usane kasakara bA~dha rakhA thA // 143 / / vaha aMjanA jina gola-gola jA~ghoMko dhAraNa kara rahI thI ve kAmadevake tarakasake samAna, athavA mada aura kAmake bA~dhaneke stambhake samAna athavA saundaryarUpI jalako bahAnevAlI nadiyoMke samAna jAna par3atI thIM // 144 // usakI kAnti indIvara arthAt nIla kamaloMke samUhake samAna thI, vaha muktAphala-rUpI nakSatroMse sahita thI tathA patirUpI candramA usake pAsa hI vidyamAna thA isalie vaha mUrtidhAriNI rAtrike samAna jAna par3atI thii||145| isa prakAra jisake dekhanese tRpti hI nahIM hotI thI aisI aMjanAko pavanaMjaya ekaTaka netroMse dekhatA huA parama sukhako prApta huA // 146 // 1. prakRtakAryasya / 2. aJjanasundaryA idamAJjanasundaram / 3. aJjanasundarIsaMnidhAnena / tatsamA bhaktyA ka., ba., ma., j.| 4. saMpUrNavastra -m.| 5. bibhrANA m.| 6. tanutAbhRtAm kha. / tanutAM bhRzam ma. / 7. mUrtAmeva m.| Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcavazaM parva atrAntare priyAtyantaM vasantatilakAmidhA / amASata sakhI vAkyamidamaanasundarIm // 147 // aho 'paramadhanyA tvaM surUpe bhartRdArike / pitA vAyukumArAya yaddattAsi mahaujase // 14 // guNaistasya jagatsarva zazAGkakiraNAmalaiH / vyAptamanyaguNakhyAtitiraskaraNakAraNaiH // 149 // kalazabdA mahAratnaprabhApaTalaraJjitA / aGke sthAsyati vIrasya tasya veleva vAridheH // 150 // patitA vasudhArA svaM taTe ratnamahIbhRtaH / ilAdhyasaMbandhajastoSo vadhUnAmamavatparaH // 15 // kIrtayantyAM guNAnevaM tasya sakhyA sumAnasA / lilekha lajayAGgalyA kanyAGgrinakhamAnatA // 152 // nitAntaM ca hRto dUraM pUreNAnandavAriNaH / vikasannayanAmmojacchannAsyaH pavanaMjayaH // 153 // nAmnAtha mizrakezIti vAkyaM sakhyaparAvadat / saMkucatpRSThabimboSTaM dhUtadhammilapallavam // 154 // aho paramamajJAnaM tvayA kathitamAtmanaH / vidyutpramaM parityajya vAyorgRhNAsi yadguNAn // 155 // kathA vidyutprabhasyAsminmayA svAmigRhe zrutA / tasmai deyA na deyeyaM kanyeti muhurudgatA // 156 // udanvadambhaso bindusaMkhyAnaM yo'vagacchati / tadaguNAnAM matiH pAraM vrajettasyAmalatviSAm // 157 // yuvA saumyo vinItAtmA dIpto dhIraH pratApavAn / pAreviyaM sthitaH sarvajagadvAJchitadarzanaH // 158 // vidyatprabho bhavedasyAH kanyAyA yadi puNyataH / bhartA tato'nayA labdhaM janmano'sya phalaM mavet // 159 // vasantamAlike bhedo vAyorvidyutprabhasya ca / sa gato jagati khyAti goSpadasyAmbudhezca yaH // 160 // ___ isI bIcameM usakI vasantatilakA nAmakI atyanta pyArI sakhIne aMjanA sundarIse yaha vacana kahe ki he sundarI ! rAjakumArI ! tuma bar3I bhAgyazAlinI ho jo pitAne tujhe mahApratApI pavanaMjayake lie samarpita kiyA hai // 147-148 // candramAkI kiraNoMke samAna nirmala evaM anya manuSyoMke guNoMkI khyAtiko tiraskRta karanevAle usake guNoMse yaha samasta saMsAra vyApta ho rahA hai / / 149 // bar3I prasannatAkI bAta hai ki tuma samudrakI belAke samAna mahAratnoMkI kAntike samUhase prabhAsita ho, manohara zabda karatI huI usakI godameM baiThogI // 150|| tumhArA usake sAtha sambandha honevAlA hai so mAno ratnAcalake taTapara ratnoMkI dhArA hI barasanevAlI hai| yathArthameM striyoMke prazaMsanIya sambandhase utpanna honevAlA santoSa hI sabase bar3A santoSa hotA hai // 151 // isa prakAra jaba sakhI vasantamAlA pavanaMjayake guNoMkA varNana kara rahI thI taba aMjanA mana hI mana prasanna ho rahI thI aura lajjAke kAraNa mukha nIcA kara aMgulIse pairakA nakha kureda rahI thI // 152 / / aura khile hue netrakamaloMse jisakA mukha vyApta thA aise pavanaMjayako AnandarUpI jalakA pravAha bahuta dUra taka bahA le gayA thA // 153 // athAnantara mizrakezI nAmaka dUsarI sakhIne nimnAMkita vacana kahe / kahate samaya vaha apane lAla-lAla oThoMko bhItarakI ora saMkucita kara rahI thI tathA sira hilAneke kAraNa usakI coTImeM lagA pallava nIce gira gayA thA // 154 // usane kahA ki cUMki tU vidyutprabhako chor3akara pavanaMjayake gaNa grahaNa kara rahI hai isase tane apanA baDA ajJAna prakaTa kiyA hai||155|| maiMne rAjamahaloMmeM vidyutprabhakI carcA kaI bAra sunI hai ki usake lie yaha kanyA dI jAye athavA nahIM dI jAye / / 156 / / jo samudrake jalakI bUMdoMkI saMkhyA jAnatA hai usIkI buddhi usake nirmala guNoMkA pAra pA sakatI hai // 157|| vaha yuvA hai, saumya hai, namra hai, kAntimAn hai, dhIra-vIra hai, pratApI hai, vidyAoMkA pAragAmI hai aura samasta saMsAra usake darzanako icchA karatA hai // 158 / / yadi puNyayogase vidyutprabha isa kanyAkA pati hotA to ise isa janmakA phala prApta ho jAtA // 159 / / he vasantamAlike ! pavanaMjaya aura vidyutprabhake bIca saMsArameM vahI bheda prasiddha hai jo ki goSpada 1. paramadhanyatvaM n.| 2. kalazabdamahAratna -kha., j.| 3. zlAghyA saMbandhajaH m.| 4. pallavA ba. / 5. pAre vidyAsthitaH ma. / pArevidyAM kha. / Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 padmapurANe asau saMvatsarairalpairmunitAM yAsyatIti saH / asyAH pitrA parityaktastanme nAbhAti zobhanam // 16 // varaM vidyutprabheNAmA kSaNo'pi sukhakAraNam / satrAnanto'pi nAnyena kAlaH kSudrAsudhAriNA // 162 // tataH prAhAdirityukte krodhAnalavidIpitaH / kSaNAcchAyAparIvarta saMprAptaH puruvepathuH // 163 // daSTAdharaH saMmAkarSan sAyakaM parivArataH / nirIkSaNasphuracchoNacchAyAcchanna digAnanaH // 16 // Uce prahasitAvazyamasyA evedamIpsitam / kanyAyA yadadatyevamiyaM nArI jugu pisatam // 165 // lunAmyato'nayoH pazya mUdhonamubhayorapi / vidyatprabho'dhunA rakSAM karotu hRdayapriyaH // 166 // samAkarNya tato vAkyaM maitraM prahasito ruSA / jagAda bhrakuTIbandhamISaNAlikapaTTikaH // 167 // sakhe sakhe'lametena yatnenAgocare tava / nanu te sAyakasyArinaranAzaH prayojanam // 168 // ataH pazyata vAkrozaprasanAM duSTayoSitam / imAmetena daNDena karomi gatajIvitAm // 169 // tato dRSTAsya saMrambhaM mahAntaM pavanaMjayaH / vismRtAtmIyasaMrammaH khar3agaM kozaM pratikSipan // 17 // nijaprakRtisaMprAptipravaNAzeSavigrahaH / jagAda suhRdaM krUrakarmanizcitamAnasam // 171 // ayi mitra zamaM gaccha tavApyeSa na gocaraH / kopasyAnekasaMgrAmajayopArjanazAlinaH // 172 // itarasyApi no yuktaM kartuM nArIvipAdanam / kiM punastava mattemakumbhadAraNakAriNaH // 173 // puMsAM kulaprasUtAnAM guNakhyAtimupeyuSAm / yazo malinatAhetuM kartumevamasAMpratam // 14 // tasmAduttiSTa gacchAvastenaiva punaradhvanA / vicitrA cetaso vRttirjanasyAtra na kupyate // 175 // aura samudra ke bIca hotA hai / / 160 // vaha thor3e hI varSoM meM munipada dhAraNa kara legA isa kAraNa isake pitAne usakI upekSA kI hai para yaha bAta mujhe acchI nahIM mAlUma hotI // 161 / / vidyutprabhake sAtha isakA eka kSaNa bhI bItatA to vaha sukhakA kAraNa hotA aura anya kSadra prANIke sAtha a ananta bhI kAla bItegA to bhI vaha sukhakA kAraNa nahIM hogA // 162 / / tadanantara mizrakezIke aisA kahate hI pavanaMjaya krodhAgnise dedIpyamAna ho gayA, usakA zarIra kA~pane lagA aura kSaNa-bharameM hI usakI kAnti badala gayI // 163 / / oTha cAbate hue usane myAnase talavAra bAhara khIMca lI aura netroMse nikalatI huI lAla-lAla kAntise dizAoMkA agra bhAga vyApta kara diyA // 164 / / usane mitrase kahA ki he prahasita ! yaha bAta avazya hI isa kanyAke lie iSTa hogI tabhI to yaha strI isake samakSa isa ghRNita bAtako kahe jA rahI hai / / 165 / / isalie dekho, maiM abhI ina donoMkA mastaka kATatA huuN| hRdayakA pyArA vidyutprabha isa samaya inakI rakSA kare // 166 / / tadanantara mitrake vacana sunakara krodhase jisakA lalATataTa bhauMhoMse 'bhayaMkara ho rahA thA aisA prahasita bolA ki mitra! mitra ! asthAnameM yaha prayatna rahane do| tumhArI talavArakA prayojana to zatrujanoMkA nAza karanA hai na ki strIjanoMkA nAza karanA // 167-168|| ataH dekho, nindAmeM tatpara isa duSTa strIko maiM ina DaNDese hI nirjIva kiye detA hU~ // 169 / / tadanantara pavanaMjaya, prahasitake mahAkrodhako dekhakara apanA krodha bhUla gayA, usane talavAra myAnameM vApasa DAla lI // 170 / / aura usakA samasta zarIra apane svabhAvakI prAptimeM nipuNa ho gayA arthAt usakA krodha zAnta ho gyaa| tadanantara usane krUra kAryameM dRr3ha mitrase kahA // 171 // ki he mitra ! zAntiko prApta hoo| aneka yuddhoMmeM vijaya prApta karanese suzobhita rahanevAle tumhAre krodhakA bhI ye striyA~ viSaya nahIM haiM // 172 / / anya manuSyake lie bhI strojanakA ghAta karanA yogya nahIM hai phira tuma to madonmatta hAthiyoMke gaNDasthala cIranevAle ho ataH tumheM yukta kaise ho sakatA hai ? // 173 / / ucca kulameM utpanna tathA guNoMkI khyAtiko prApta puruSoMke lie isa prakAra yazakI malinatA karanevAlA kArya karanA yogya nahIM hai // 174 / / isalie uTho usI mArgase punaH vApasa cleN| manuSyakI manovRtti bhinna prakArakI hotI hai ataH usapara krodha karanA ucita nahIM hai // 175 / / 1. prAhlAdimityu -ma. / 2. parAvRttaM ma. / 3. sAyakaH ma. / . Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM parva nUnamasyAH priyo'sau nA kanyAyA yena pArzvagAm / majjugupsanasaMsaktAM na manAgapyavIvadat // 176 // tataH samAgatau jJAtau na kenacidinau bhRzam / svairaM niHsRtya nirvyahAd gatau vasatimAtmanaH // 177 // tataH paramamApanno virAgaM pavanaMjayaH / iti cintanamArebhe prazAntahRdayo bhRzam // 178 // saMdehaviSamAvartA durbhAvagrahasaMkulA / dUrataH parihartavyA pararaktAGganApagA // 179 // kumAvagahanAtyantaM hRSIkavyAlajAlinI / budhena nAryaraNyAnI sevanIyA na jAtucit // 18 // kiM rAjasevanaM zatrusamAzrayasamAgamam / ilathaM mitre striyaM cAnyasatAM prApya kutaH sukham // 18 // iSTAn bandhUna sutAn dArAn budhA muJcantyasatkRtAH / parAbhavajalAdhmAtAH kSudrAH nazyanti tatra tu // 182 // madirArAgiNaM vaidyaM dvipaM zikSAvivarjitam / ahetuvairiNaM krUraM dharma hiMsanasaMgatam // 183 // mUrkhagoSThI kumaryAdaM dezaM caNDaM zizuM nRpam / vanitAM ca parAsaktAM sUri(reNa varjayet / / 184 // evaM cintayatastasya kanyAgrItirivAgatA / kSayaM vibhAvarI tUryamAhataM ca prabodhakam // 185 // tataH saMdhyAprakAzana kauzikIyA~ digAvatA / pavanaMjayanirmuktarAgeNeva nirantaram // 186 // udiyAya ca tigmAMzuH strIkopAdiva lohitam / dadhAnastaralaM bimbaM jagacceSTitakAraNam // 187 // tato vahandirAgeNa nitAntamalasAM tanum / Uce prahasitaM jAyAvimukhaH pavanaMjayaH // 188 // sakhe'tra na samIpe'pi yujyate'vasthitima / tatsaktapavanAsaMgo mAbhUditi tataH zRNu // 189 // nizcita hI vaha vidyutprabha isa kanyAke lie pyArA hogA tabhI to pAsa baiThakara merI nindA karane. vAlI isa strIse usane kucha nahIM kahA / / 176 / / tadanantara jinake AnekA kisIko kucha bhI patA nahIM thA aise donoM mitra jharokhese bAhara nikalakara apane DeremeM cale gaye / / 177 / / tadanantara jisakA hRdaya atyanta zAnta thA aisA pavanaMjaya parama vairAgyako prApta hokara isa prakAra vicAra karane lagA ki // 178 // jisameM sandeharUpI viSama bha~vareM uTha rahI haiM aura jo duSTabhAvarUpI magaramacchoMse bharI huI haiM aisI para-puruSAsakta strIrUpI nadIkA dUrase hI parityAga karanA cAhie / / 179|| jo khoTe bhAvoMse atyanta saghana hai tathA jisameM indriyarUpI duSTa jIvoMkA samUha vyApta hai aisI yaha strI eka bar3I aTavIke samAna hai, vidvajjanoMko kabhI isakI sevA nahIM karanI cAhie // 180 / / jisakA apane zatruke sAtha samparka hai aise rAjAkI sevA karanese kyA lAbha hai? isI prakAra zithila mitra aura paraparuSAsakta strIko pAkara sakha kahA~se ho sakatA hai? ||181 / / jo vijJa puruSa haiM ve anAdRta honepara iSTa-mitroM, bandhujanoM, putroM aura striyoM ko chor3a dete haiM para jo kSudra manuSya haiM ve parAbhavarUpI jalameM DUbakara vahIM naSTa ho jAte haiM // 182 // madirApAnameM rAga rakhanevAlA vaidya, zikSA rahita hAthI, ahetuka vairI, hiMsApUrNa duSTa dharma, mUlkI goSThI, maryAdAhIna deza, krodhI tathA bAlaka rAjA aura parapuruSAsakta strI-buddhimAn manuSya ina sabako dUrase hI chor3a deve / / 183-184 // aisA vicAra karate hue pavanaMjayakI rAtri kanyAkI protike samAna kSayako prApta ho gayI aura jagAnevAle bAje baja uThe // 185 / / tadanantara sandhyAkI lAlIse pUrva dizA AcchAdita ho gayo so aiso jAna par3atI thI mAno pavanaMjayake dvArA chor3e hue rAgase hI nirantara AcchAdita ho gayI thI / / 186 / / aura jo loke krodhake kAraNa hI mAno lAla-lAla dikha rahA thA tathA jo jagatkI ceSTAoMkA kAraNa thA aise caMcala bimbako dhAraNa karatA huA sUrya udita huA // 187|| tadanantara virAgake kAraNa atyanta alasa zarIrako dhAraNa karatA strIvimukha pavanaMjaya prahasita mitrase bolA ki // 188 / / he mitra ! usase samparka rakhanevAlI vAyukA sparza na ho jAye isalie yahA~ samIpameM bhI merA rahanA ucita 1. puruSaH / 2. nirmUhAd ka., kha., ga., ma., ja. / gavAkSAt / 3. dRSTA ma. / 4. aindrI, pUrvadizetyarthaH / Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 padmapurANe uttiSTha svapuraM yAmo na yuktamavalambanam / senA prayANazaGkhana kAryatAmavabodhinI // 190 // tatheti kArite tena kSubdhasAgarasaMnimA / cacAla sA camUH kSipraM kRtayAnocitakriyA // 191 // tato rathAzvamAtaGgapAdAtaprabhavo mahAn / zabdo bheryAdijanmA ca kanyAyAH zravaNe'vizat // 19 // prayANasUcinA tena nitAntaM duHkhitAbhavat / vizatA mudgarAghAtavegataH zaGkaneva sA // 193 // acintayaJca hA kaSTaM dattvA me vidhinA 'hRtam / nidhAnaM kiM karomyatra kathametadbhaviSyati // 19 // aGke'sya puruSendrasya krIDiSyAmIti ye kRtAH / te'nyathaiva parAvRttA mandAyA me manorathAH // 195 // kriyamANamimaM jJAtvA kathaMcinnindametayA / vairiNIbhUtayA sakhyA mayi syAd dveSamAgataH // 196 // vivekarahitAmetAM dhikpApAM krUramASiNIm / yathA me dayito'vasthAmIdRzImeSa lambhitaH // 197 // kuryAnmahyaM hitaM tAto jIvitezaM nivartayet / api nAma bhavedasya buddhiAvartanaM prati / / 198 // tattvato yadi nAtho me parityAgaM kariSyati / AhAravarjanaM kRtvA tato yAsyAmi paJcatAm // 199 / / iti saMcintayantI sA prAptA mUcho mahItale / papAtAzcaryanirmuktA lUnamUlalatA yathA // 20 // tataH kimidamityuktvA saMbhramaM paramAgate / zItalakriyayA sakhyau cakratustAM 'vimUchitAm // 201 // pRcchayamAnA ca yatnena mUrchAhetuM zlathAGgikA / zazAka trapayA vaktuM na sA stimitalocanA / / 202 // atha vAyukumArasya senAyAmiti mAnavAH / AkulA mAnase cakrurahetugativismitAH // 203 / / nahIM hai ataH suno aura uTho-apane nagarakI ora caleM, yahA~ vilamba karanA ucita nahIM hai| prasthAna kAlameM bajanevAle zaMkhase senAko sAvadhAna kara do // 189-190 / / tadanantara zaMkhadhvani honepara jo kSubhita sAgarake samAna jAna par3atI thI tathA jisane prasthAna kAlake yogya sarva kArya kara liye the aisI senA zIghra hI cala par3I // 191 / / tatpazcAt ratha, ghor3e, hAthI, paidala sipAhI aura bherI Adise utpanna huA zabda kanyAke kAnameM praviSTa huA // 192 / / prasthAnako sUcita karanevAle usa zabdase kanyA atyanta duHkhI huI mAno mudgara prahAra sambandhI vegase praveza karanevAlI kIlase pIr3ita hI huI thI // 193|| vaha vicAra karane lagI ki hAya-hAya, bar3e khedakI bAta hai ki vidhAtAne mere lie khajAnA dekara chIna liyaa| maiM kyA karU~ ? aba kaisA kyA hogA? // 194 / / isa zreSTha puruSakI godameM kor3A karUMgI isa prakArake jo manoratha maiMne kiye the mujha abhAginIke ve saba manoratha anyathA hI pariNata ho gaye aura rUpa hI badala gaye ||195|| isa vairina sakhIne jo unakI nindA kI thI jAna par3atA hai.ki kisI taraha unheM isakA jJAna ho gayA hai isIlie ve majhapara dveSa karane lage haiM // 196 / / vivekarahita, pApinI tathA kara vacana bolanevAlI isa sakhIko dhikkAra hai jisane ki mere priyatamako yaha avasthA prApta karA dI // 197 // pitAjI yadi hRdayavallabhako lauTA sakeM to merA bar3A hita kareMge aura kyA inakI bhI lauTanekI buddhi hogI // 198 / / yadi sacamuca hI hRdayavallabha merA parityAga kareMge to maiM AhAra tyAga kara mRtyuko prApta ho jAU~gI // 199 / / isa prakAra vicAra karatI huI aMjanA mUrchita ho chinnamUla latAke samAna pRthivIpara gira par3o // 200 // tadanantara 'yaha kyA hai ?' aisA kahakara parama udvegako prApta huI donoM sakhiyoMne zItalopacArase use mUrchArahita kiyA / / 201 / / usa samaya usakA samasta zarIra DhIlA ho rahA thA aura netra nizcala the| sakhiyoMne prayatnapUrvaka usase mUrchAkA kAraNa pUchA para vaha lajjAke kAraNa kucha kaha na sakI / / 202 / / athAnantara vAyukumAra (pavanaMjaya ) kI senAke loga isa akAraNa gamanase cakita ho bar3I AkulatAke sAtha-manameM vicAra karane lage ki yaha kumAra icchita kAryako pUrA kiye binA hI 1. hatam ma. / 2. nirbhAgyAyAH / 3. kathaMcidbhedametayA m.| 4. vidveSamAgataH ma., b.| 5. vimUrchatAm ma. 6. mAnavaH m.| . Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcadazaM parva 349 avidhAyepsitaM kasmAdayaM gantuM samudyataH / kopo'sya janitaH kena kena vA codito'nyathA // 20 // vidyate sarvamevAsya kanyopAdAnakAraNam / ataH kimityayaM kasmAdabhUdapagatAzayaH // 205 // hasitvA kecidityUcarnAmAsyedaM sahArthakam / pavanaMjaya ityeSa yasmAjetAsya vegataH // 206 // ucuranye'yamadyApi na jAnAtyaGganArasam / nUnaM yena vihAyemAM kanyAM gaMtuM samudyataH // 207 // yadi syAdasya vijJAtA ratiH paramudArajA / baddhaH syAtpremabandhena tato vanagajo yathA // 208 // ityupAMzukRtAlApasAmantazatamadhyagaH / vegavadvAhano gantaM pravRttaH pavanaMjayaH // 209 // tataH kanyApitA jJAtvA prayANaM tasya saMbhramAt / samastaibandhubhiH sArdhamAjagAma samAkulaiH // 210 // prahlAdena samaM tena tato'sAvityamASyata / bhadredaM gamanaM kasmAskriyate zokakAraNam // 211 // nanu kena kimukto'si kasya neSTo'si zobhana / cintayatyapi no kazcidyatte budha na rocate // 212 // piturmama ca te vAkyaM doSe satyapi yujyate / kartu kimuta niHzeSadoSasaGgavivarjitam // 213 // tataH sUre nivartasva kriyatAM nauvabhIpsitam / bhavAdRzAM gurorAjJA nanvAnandasya kAraNam // 214 // ityuktvApatyarAgeNa vIro vinatamastakaH / zvasureNa kRtaH pANau janakena ca sAdaram // 215 // tatastadgauravaM bhaktumasamartho nyavartata / dadhyAviti ca kanyAyAH kopAduHkhasya kAraNam // 216 // samuhya zAtayAmyenAM duHkhenAsaGgajanmanA / yenAnyato'pi naiveSA prApnoti puruSAtsukham // 217 // Amra jAneke lie udyata kyoM ho gayA hai ? ise kisane krodha utpanna kara diyA ? athavA kisane ise viparIta preraNA dI hai ? // 203-204 // isake kanyA grahaNa karanekI samasta taiyArI hai ho phira yaha kisa kAraNa udAsIna ho gayA hai ? // 205 // kitane hI loga ha~sakara kahane lage ki cUMki isane vegase pavanako jIta liyA hai isalie isakA 'pavanaMjaya' yaha nAma sArthaka hai // 206 / / kucha loga kahane lage ki yaha abhI taka strIkA rasa jAnatA nahIM hai isIlie to yaha isa kanyAko chor3akara jAneke lie udyata huA hai // 207 // yadi ise uttama ratikA jJAna hotA to yaha jaMgalI hAthoke samAna usake premapAzameM sadA ba~dhA rahatA / / 208 / / isa prakAra ekAntameM vArtAlApa karanevAle saikar3oM sAmantoMke bIca khar3A huA pavanaMjaya vegazAlI vAhanapara ArUDha ho calaneke lie pravRtta huA // 209 // tadanantara jaba kanyAke pitAko isake prasthAnakA patA calA taba vaha har3abar3Akara ghabar3Aye hue samasta bandhujanoMke sAtha vahAM AyA // 210 // usane prahlAdake sAtha milakara kumArase isa prakAra kahA ki he bhadra ! zokakA kAraNa jo yaha gamana hai so kisalie kiyA jA rahA hai ? Apase kisane kyA kaha diyA ? he bhadra puruSa ! Apa kise priya nahIM haiM ? he vidvan ! jo bAta Apake lie nahIM rucatI ho usakA to yahAM koI vicAra hI nahIM karatA // 211-212 // doSa rahate hue bhI Apako mere tathA pitAke vacana mAnanA ucita hai phira yaha kArya to samasta doSoMse rahita hai ataH isakA karanA anucita kaise ho sakatA hai ? // 213 / / isalie he vidvan ! lauTo aura hama donoMkA manoratha pUrNa kro| Apa jaise puruSoMke lie pitAkI AjJA to AnandakA kAraNa honA cAhie / / 214 // itanA kahakara zvasura tathA pitAne santAnake rAga vaza natamastaka vIra pavanaMjayakA bar3e Adarase hAtha pakar3A // 215 // tatpazcAt 'zvasura aura pitAke gauravakA bhaMga karaneke lie asamartha hotA haA pavanaMjaya vApisa lauTa AyA aura krodhavaza kanyAko duHkha pahu~cAnevAle kAraNa prakAra vicAra karane lagA // 216 / / aba maiM isa kanyAko vivAha kara asamAgamase utpanna duHkhake 1. ityevaM tasmAjjetAsya ma. / 2. vimuktosi / 3. saMgavAtavijitam kha. / 4. he vidvan / 5. nau AvayoH / tAvadIpsitam kha. / navamIpsitam ma. / 6. natvAnandasya ma. / 7. bhaktu ma. / Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 padmapurANe cakAra viditArtha ca mitraM tena ca bhASitaH / sAdhu te viditaM buddhayA mayApyetanirUpitam // 21 // nivRttaM dayitaM zrutvA kanyAyAH saMmado'bhavat / nirantarasamudbhinnaromAJcAzeSavigrahaH // 219 // tataH samayamAsAdya tayorvavAhamaGgalam / prastutaM bandhubhiH kartuM prAptasarvasamIhitam // 220 // azokAlavasparzaH kanyAyAH sa karo'bhavat / viraktacetasastasya kRzAnurazanopamaH // 221 // anicchato gatA dRSTiH kathaMcittasya tattanau / kSaNamAtramapi sthAtuM na sehe tulya vidyuti // 222 // eSa bhAna vettAsyA iti vijJAya pAvakaH / sphuTallAjasamUhena jahAsaiva kRtasvanam // 223 // tato vidhAnayogena kRtvopayamanaM tayoH / paramaM pramudaM prAptAH sazabdAH sarvabAndhavAH // 224 // nAnAdrumalatAkIrNa phalapuSpavirAjite / mAsaM tatra vane kRtvA vibhUtyA paramotsavam // 225 // yathocitaM kRtAlApAH kRtapUjAH parasparam / yathAsvaM te yayuH sarve viyogAd duHkhitAH kSaNam // 226 // AryAcchandaH aviditatattvasthitayo vidadhati yajantavaH pare'zarma / tattatra mUlahetau karmaravau tApake dRSTam // 227 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmacarite'JjanAsundarIvivAhAbhidhAnaM nAma paJcadazaM parva // 15 // dvArA sadA duHkhI kruuNgaa| kyoMki vivAhake bAda yaha anya puruSase bhI sukha prApta nahIM kara sakegI // 217|| pavanaMjayane apanA yaha vicAra mitrake lie batalAyA aura usane bhI uttara diyA ki ThIka hai yahI bAta maiM kaha rahA thA jise tumane apanI buddhise svayaM samajha liyA / / 218|| priyatamako lauTA sunakara kanyAko bahuta harSa huaa| usake samasta zarIrameM romAMca nikala Aye // 219 / / tadanantara samaya pAkara bandhujanoMne donoMkA vivAharUpa maMgala kiyA jisase sabake manoratha pUrNa hue // 220 / / yadyapi kanyAkA hAtha azokapallavake samAna zIta sparzavAlA thA para usa virakta cittake lie vaha agnikI mekhalAke samAna atyanta uSNa jAna par3A / / 221|| bijalIko tulanA karanevAle aMjanAke zarIrapara kisI taraha icchAke binA ho pavanaMjayakI dRSTi gayI to sahI para vaha usapara kSaNa bharake lie bhI nahIM Thahara sakI / / 222 / / yaha pavanaMjaya isa kanyAke bhAvako nahIM samajha rahA hai yaha jAnakara hI mAno caTakatI huI lAIke bahAne agni zabda karatI huI ha~sa rahI thI // 223 / / isa taraha vidhipUrvaka donoMkA vivAha kara zabda karate hue samasta bandhujana parama harSako prApta hue // 224 / / nAnA vRkSa aura latAoMse vyApta tathA phala-phUloMse suzobhita usa vanameM saba loga bar3e vaibhavase mahotsava karate rahe // 225 / / tadanantara paraspara vArtAlApa aura yathA yogya satkAra kara saba loga yathA sthAna gye| jAte samaya saba loga viyogake kAraNa kSaNa bharake lie duHkhI ho uThe the // 226|| gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! tattvakI sthitiko nahIM samajhanevAle prANI dUsareke lie jo duHkha athavA sukha pahuMcAte haiM usameM mUla kAraNa santApa pahu~cAnevAlA karma rUpI sUrya hI hai arthAt karmake anukUla yA pratikUla rahanepara hI dUsare loga kisIko sukha yA duHkha pahuMcA sakate haiM // 227 // isa prakAra ArSa mAmase prasiddha raviSaNAcArya kathita padmacaritameM aJjanAsundarIke vivAhakA kathana karanevAlA pandrahavA~ parva samApta huA // 15 // 1. teneti bhASitaH m.| 2. prArabdham / pradhutaM ma., ja., / 3. prAptaM sarvasamIhitam kh.| 4. vidyutiH ka., kha., ja. m.| Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM parva tato'saMbhASaNAdasyAzcakSuSazcAnipAtanAt / cakAra paramaM duHkhaM vAyurajJAtatanmanAH // 1 // rAtrAvapi na sA lebhe nindrA vidrANalocanA / anAratagaladvASpamalinau dadhatI stanau // 2 // vAyumapyabhinandantI dayitenaikanAmakam / tannAmazravaNotkaNThAvaSTabdhazravaNA bhRzam // 3 // kurvatI mAnase rUpaM tasya vedyAM nirUpitam / aspaSTaM kSaNanizceSTasthitA stimitalocanA // 4 // antarnirUpya vAJchantI bahirapyasya darzanam / kurvatI locane spaSTe yAtyadRSTe punaH zucam // 5 // sakRdaspaSTadRSTatvAccitrakarmANi kRcchrataH / likhantI vepathugrastahastapracyutavartikA // 6 // saMcArayantI kRcchuNa vadanaM karataH karam / kRzIbhUtasamastAGgazlathasasvanabhUSaNA / / 7 / / dIrghoNataranizvAsadagdhapANikapolikA / aMzukasyApi bhAreNa khedamaGgeSu bibhratI // 8 // nindantI bhRzamAtmAnaM smarantI pitarau muhuH / dadhAnA hRdayaM zUnyaM kSaNaM niSpandavigrahA // 9 // duHkhaniHsRtayA vAcA vAppasaMruddhakaNThataH / upAlambhaM prayacchantI daivAyAtyantaviklavA // 10 // karaiH zIlakarasyApi vibhratI dAhamuttamam / prAsAde'pi viniryAntI yAti mUcchA punaH punaH // 11 // athAnantara pavanaMjayane aMjanAko vivAha kara aisA chor3A ki usase kabhI bAta bhI nahIM karate the, bAta karanA to dUra rahA A~kha uThAkara bhI usa ora nahIM dekhate the| isa taraha ve use bahata daHkha pahu~cA rahe the| isa ghaTanAse aMjanAke mana meM kitanA duHkha ho rahA thA isakA unheM bodha nahIM thA / / 1 / / use rAtrimeM bhI nIMda nahIM AtI thI, sadA usake netra khule rahate the| usake stana nirantara azruoMse malina ho gaye the / / 2 / / patike samAna nAmavAle pavana arthAt vAyuko bhI vaha acchA samajhatI thI-sadA usakA abhinandana karatI thI aura patikA nAma sunaneke lie sadA apane kAna khar3e rakhatI thI // 3 // usane vivAhake samaya vedIpara jo patikA aspaSTarUpa dekhA thA usIkA manameM dhyAna karatI rahatI thii| vaha kSaNa-kSaNameM nizceSTa ho jAtI thI aura usake netra nizcala raha jAte the // 4 // vaha hRdayameM patiko dekhakara bAhara bhI unakA darzana karanA cAhatI thI isalie netroMko poMchakara ThIka karatI thI para jaba bAhyameM unakA darzana nahIM hotA thA to punaH zokako prApta ho jAtI thI // 5 // usane eka hI bAra to patikA rUpa dekhA thA isalie bar3I kaThinAIse vaha unakA citra khIMca pAtI thI utane para bhI hAtha bIca-bIca meM kAMpane lagatA thA jisase tulikA chaTakara nIce gira jAtI thA // 6|| vaha itanI nirbala ho cukI thI ki mukhako eka hAthase dUsare hAtha para bar3I kaThinAIse le jA pAtI thii| usake samasta aMga itane kRza ho gaye the ki unase AbhUSaNa DhIle ho hokara zabda karate hue nIce girane lage the / / 7 // usakI lambI aura atizaya garama sAMsase hAtha tathA kapola donoM hI jala gaye the| usake zarIra para jo mahIna vastra thA usIke bhArase vaha khedakA anubhava karane lagI thI // 8 // vaha apane ApakI atyadhika nindA karatI huI bAra-bAra mAtA-pitAkA smaraNa karatI thI tathA zUnya hRdayako dhAraNa karatI huI kSaNakSaNameM nizceSTa arthAt mUcchita ho jAtI thI / / 9 / / kaNThake vASpAvaruddha honeke kAraNa duHkhase nikale hue vacanoMse vaha sadA apane bhAgyako ulAhanA detI rahatI thii| atyanta duHkhI jo vaha thI // 10 // vaha candramAkI kiraNoMse bhI adhika dAhakA anubhava karatI thI aura mahalameM bhI calatI thI to 1. pavanaJjayaH / 2. spRSTe ma., ja. / 3. vigrahA m.| 4. kiraNaiH / 5. adhikam / 6. clntii| viniryAti kha. / viniyantI ka., j.| Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 padmapurANe ayi nAtha tavAGgAni manojJAni kathaM mama / aGgAnAM hRdayasthAni kurvate tApamuttamam // 12 // nanu te 'janitaH kazcinnAparAdho mayA prabho / kAraNena vinA kasmAtkopaM yAto'si me param // 13 // prasIda tava bhaktAsmi kuru me cittanivRtim / bahirdarzanadAnena racito'JjalireSa te // 14 // dyaurivAdityanirmuktA candrahIneva zarvarI / tvayA vinA na zobhe'haM vidyeva ca guNojjhitA // 15 // prayacchantItyupAlambhaM patye mAnasavAsine / bindUn muktAphalasthUlAna muJcantI locanAmbhasaH // 16 // vidyamAnA bhradiSTeSu kusumasrastareSvapi / guruvAkyAnurodhena kurvatI vapuSaH sthitim // 17 // cakrArUDhamivAjakhaM svaM dadhAnA kRtabhramam / saMskAravirahAda bhaM bhramantI kezasaMcayam // 18 // tejomayIva saMtApAjalAtmevAzrusaMtateH / zUnyatvAdgaganAtmeva pArthivIvAkriyAtmataH // 19 // saMtatotkalikAyogAdvAyuneva vinirmitA / tiro'vasthitacaitanyAdbhUtamAtropamAsmikA // 20 // bhUmau nikSiptasavogAnopaveSTumapi kssmaa| upaviSTA ca notthAta dehaM noddhartamutthitA // 21 // sakhIjanAMsavinyastavigalatpANipallavA / bhrAmyantI kuTTimAGke'pi praskhalaJcaraNA muhaH // 22 // spRhayantyanuyAtAbhyaH priyaizrATuvidhAyimiH / varAkI chekakAntAbhyastadgatAspandavIkSaNA // 23 // priyAtparibhavaM prAptA kAraNena vivarjitA / ninye sA divasAn kRcchrAdInA saMvatsaropamAn // 24 // bAra-bAra mUcchita ho jAtI thI / / 11 / / he nAtha ! tumhAre manohara aMga mere hRdayameM vidyamAna haiM phira ve atyadhika santApa kyoM utpanna kara rahe haiM ? // 12 // he prabho! maiMne ApakA koI aparAdha nahIM kiyA hai phira akAraNa atyadhika krodhako kyoM prApta hue ho ? // 13 // he nAtha ! maiM ApakI bhakta hU~ ataH prasanna hoo aura bAhyameM darzana dekara merA citta santuSTa kro| lo, maiM Apake lie yaha hAtha jor3atI hU~ // 14 // jisa prakAra sUryase .rahita AkAza, candramAse rahita rAtri aura guNoMse rahita vidyA zobhA nahIM detI usI prakAra Apake binA maiM bhI zobhA nahIM detI // 15 / / isa prakAra vaha manameM nivAsa karane vAle patike lie ulAhanA detI huI muktAphalake samAna sthUla AsuoMkI ba~deM chor3atI rahatI thI // 16 // vaha atyanta komala puSyazayyA para bhI khedakA anubhava karatI thI aura gurujanoMkA Agraha dekha bar3I kaThinAIse bhojana karatI thI // 17 // vaha cakrapara car3he hueke samAna nirantara ghUmatI rahatI thI aura tela kaMghI Adi saMskArake abhAvameM jo atyanta rUkSa ho gaye the aise kezoMke samahako dhAraNa karatI thI / usake zarIrameM nirantara santApa vidyama rahatA thA isalie aisI jAna par3atI thI mAno tejaHsvarUpa hI hai| nirantara azru nikalate rahanese aisI jAna par3atI thI mAno jalarUpa hI ho / nirantara zUnya manaska rahanese aisI jAna par3atI thI mAno AkAza rUpa hI ho aura akriya arthAt nizcala hone ke kAraNa aisI jAna par3atI thI mAno pRthivI rUpa hI ho // 19 / / usake hRdayameM nirantara utkalikAe~ arthAt utkaNThAe~ ( pakSameM taraMgeM) uThatI rahatI thIM isalie aisI jAna par3atI thI mAno vAyuke dvArA racI gayI ho aura cetanA zaktike tirobhUta honese aisI jAna par3atI thI mAno pathivI Adi bhatacataSTaya rUpa hI ho // 20 // vaha pRthivIpara samasta avayava phailAye par3I rahatI thI, baiThaneke lie bhI samartha nahIM thii| yadi baiTha jAtI thI to uThane ke lie asamartha thI aura jisa kisI taraha uThatI bhI to zarIra sambhAlane kI usameM kSamatA nahIM raha gayI thii||21|| yadi kabhI calatI thI to sakhI janoMke kandhoM para hAtha rakha kara calatI thii| calate samaya usake hAtha sakhiyoMke kandhoMse bAra bAra nIce gira jAte the aura maNimaya pharza para bhI bAra bAra usake paira lar3akhar3A jAte the // 22 // cApalUsI karanevAle pati sadA jinake sAtha rahate the aisI catura striyoMko vaha bar3I spRhAke sAtha dekhatI thI aura unhIMkI ora usake nizcala netra lage rahate the // 23 // jo patise tiraskArako prApta thI tathA akAraNa hI jisakA 1. jAnataH m.| 2. dhorevaa-m.| 3. khidyamAnAtra diSTeSu m.| 4. atizayena mRduSu / 5. saMdadhAnA m.| 6.dra pamAtropamAtmikA m.| 7. nodvartu m.| 8. bhrAmyanti m.| . Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDaza parva 353 tasyAmetadavasthAyAM samo'syA duHkhito'thavA / adhikaH parivAro'bhUskikartavyAkulAtmakaH // 25 // acintayaJca kitvetatkAraNena vinAmavat / kiM vA janmAntaropAttaM karma syAtpakvamIdazam // 26 // kiM vAntarAyakarma syAjanitaM janmAntare / jAtaM vAyukumArasya phaladAnaparAyaNam // 27 // yenAyamanayA sAkaM mugdhayA vItadoSayA / na bhukte paramAnmogAnsarvendriyasukhAvahAn // 28 // zRNu duHkhaM yathA pUrva na prAptaM bhavane pituH / seyaM karmAnubhAvena duHkhabhAramimaM zritA // 29 // upAyamatra ke kumo vayaM bhAgyavivarjitAH / asmatprayatanAsAdhyo gocaro muSa karmaNAm // 30 // rAjaputrI bhavatveSA premasaMbhArabhAjanam / bharturasmatkRtenApi puNyajAtena sarvathA // 31 // athavA vidyate naiva puNyaM no'tyantamaNvapi / nimagnA yena tiSThAmo bAlAduHkhamahArNave // 32 // maviSyati kadA ilAdhyaH sa muhUrto'GkavartinIm / bAlAmimAM priyo narmagirA yatra lapiSyati // 33 // atrAntare virodho'bhUdakSasAM vibhunA saha / varuNasya paraM garva kevalaM bibhrato balam // 34 // kaikasIsUnunA dUtaH preSito'thetyabhASata / varuNaM svAminaH zaktyA dadhAnaH paramAM dyutim // 35 // zrImAn vidyAdharAdhIzo varuNa svAha rAvaNaH / yathA kuru praNAmaM me sajIbhava raNAya vA // 36 // prakRtisthiracitto'tha vihasya varuNo'vadat / dUta ko rAvaNo nAma kriyate tena kA kriyA // 37 // nAhamindro jagannindhavIryo vaizravaNo'thavA / sahasrarazmisaMjJo vA maruto vAthavA yamaH // 38 // devatAdhiSThitaiH ratnairdo'syAmavaduttamaH / AyAtu samamemistaM nayAmyadya visaMjJatAm // 39 / / tyAga kiyA gayA thA aisI dInahIna aMjanA dinoMko varSoMke samAna bar3I kaThinAIse bitAtI thI // 24 // usakI aisI avasthA honepara usakA samasta parivAra usake samAna athavA usase bhI adhika duHkhI thA tathA 'kyA karanA cAhie' isa viSayameM nirantara vyAkula rahatA thA // 25 // parivArake loga socA karate the ki kyA yaha saba kAraNake binA hI huA hai athavA janmAntarameM saMcita karma aisA phala de rahA hai // 26 // athavA vAyukumArane janmAntarameM jisa antarAya karmakA upArjana kiyA thA aba vaha phala dene meM tatpara huA hai / / 27 / jisase ki vaha isa nirdoSa sundarIke sAtha samasta indriyoMko sukha denevAle utkRSTa bhoga nahIM bhoga rahA hai // 28 // suno, jisa aMjanAne pahale pitAke ghara kabhI racamAtra bhI duHkha nahIM pAyA vahI aba karmake prabhAvase isa duHkhake bhArako prApta huI hai / / 22 / / isa viSayameM hama bhAgyahIna kyA upAya kareM so jAna nahIM pdd'taa| vAstavameM yaha karmoMkA viSaya hamAre prayatna dvArA sAdhya nahIM hai // 30 // hama logoMne jo puNya kiyA hai usIke prabhAvase yaha rAjaputrI apane patikI premabhAjana ho jAye to acchA ho // 31 // athavA hama logoMke pAsa aNumAtra bhI to puNya nahIM hai kyoMki hama svayaM isa bAlAke duHkharUpI mahAsAgarameM DUbe hue haiM // 32 // vaha prazaMsanIya muhUrta kaba AvegA jaba isakA pati ise godameM baiThAkara isake sAtha hAsyabharI vANImeM vArtAlApa karegA // 33 / / isI bIcameM bahata bhArI ahaMkArako dhAraNa karanevAle varuNakA rAvaNake sAtha virodha ho gayA // 34 / / so rAvaNane varuNake pAsa dUta bhejaa| svAmIke sAmayaMse parama tejako dhAraNa karanevAlA dUta varuNase kahatA hai ki // 35 // he varuNa! vidyAdharoMke adhipati zrImAn rAvaNane tumase kahA hai ki yA to tuma mere lie praNAma karo yA yuddhake lie taiyAra ho jAo // 36 // taba svabhAvase hI sthira cittake dhAraka varuNane haMsakara kahA ki he dUta ! rAvaNa kauna hai ? aura kyA kAma karatA hai ? // 37|| lokanindya vIryako dhAraNa karanevAlA maiM indra nahIM hU~, athavA vaizravaNa nahIM hU~, athavA sahasrarazmi nahIM hU~, athavA rAjA marutva yA yama nahIM hU~ // 38 // devatAdhiSThita ratnoMse isakA gavaM 1. zritAH ma. / 2. asmatprayatnatAsAdhyo ba. / 3. sumuhUrto'Gka ma. / 4. tvA+Aha 'tvAmI dvitIyAyAH' iti tvAdezaH / 5. vIryavaizravaNa -m.| Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 padmapurANe nUnamAsannamRtyustvaM yenaivaM bhASase sphuTam / amidhAyeti taM dRto gatvA bhane nyavedayat // 40 // tataH paramakopena parito vAruNaM puram / aruNadrAvaNo yuktaH senayodadhikalpayA // 41 // pratijJA ca cakAremA ratnaireSa mayA vinA / netavyazcapalo bhaGgaM mRtyu veti sasaMbhramaH // 42 // rAjIvapauNDarIkAdyAH kSubdhA varuNanandanAH / viniryayuH susannaddhAH zrutvA prAptaM balaM dviSaH // 43 // rAvaNasya balenAmA teSAM yuddhamabhUtparam / anyonyApAtasaMcchinna vividhAyudhasaMhatiH // 44 // gajA gajaiH samaM saktA vAjino'zvai rathA rathaiH / bhaTA bhaTaiH kRtArAvA daSToSThA raktalocanAH // 45 // 'parAcInaM tataH sainyaM traikUTairvAruNaM kRtam / cirAya kRtasaMgrAma dattasoDhAyudhotkaram // 46 // jalakAntastataH kruddhaH kAlAgniriva dAruNaH / adhAvakSasAM sainyaM hetipaJjaramadhyagaH // 47 // tato durvAravegaM taM dRSTvAyAntaM raNAGgaNe / gopAyitaH svavAhinyA rAvaNo dIptazastrayA // 48 // varuNena kRtAivAsAstatastasya sutAH punaH / paramaM yoddhamArabdhA vidhvastabhaTakuJjarAH // 49 // tato yAvadazagrIvaH krodhadIpitamAnasaH / gRhNAti kArmukaM krUraH bhrakuTIkuTilAlikaH // 50 // datayuddhazciraM taavtkhedvrjitmaansH| vAhaNInAM zatenAzu gRhItaH kharadUSaNaH // 5 // tatazcitte dazagrIvazcakArAtyantamAkulaH / yathA na zobhate'smAkamadhunA raNadhIriti // 52 // bahuta bar3ha gayA hai isalie vaha ina ratnoMke sAtha Ave maiM Aja use binA nAmakA kara dU~ arthAt lokase usakA nAma hI miTA dUM // 39 // nizcaya hI tumhArI mRtyu nikaTa A gayI hai isalie aisA spaSTa kaha rahe ho' itanA kahakara dUta calA gayA aura jAkara usane rAvaNase saba samAcAra kaha sunAyA // 40 // tadanantara samudra ke samAna bhArI senAse yukta rAvaNane tIvra krodhavaza jAkara varuNake nagarako cAroM orase ghera liyA // 41 / / aura sahasA usane yaha pratijJA kara lI ki maiM devopanIta ratnoMke binA hI isa capalako parAjita karU~gA athavA mRtyuko prApta karAU~gA // 42 // rAjIva pauNDarIka Adi varuNake lar3ake bahuta kSobhako prApta hue aura zatrukI senA Ayo suna taiyAra ho-hokara yuddhake lie bAhara nikale // 43 / / tadanantara rAvaNakI senAke sAtha unakA ghora yuddha huaa| yuddha ke samaya nAnA zastroMke samUha parasparakI Takkarase TUTa-TUTakara nIce gira rahe the // 44 // hAthI hAthiyoMse, ghor3e ghor3oMse, ratha rathoMse aura yoddhA yoddhAoMke sAtha bhir3a gye| usa samaya yoddhA bahuta adhika hallA kara rahe the, oTha DaeNsa rahe the tathA krodhake kAraNa unake netra lAla-lAla ho rahe the / / 45 / / tadanantara jisane cirakAla taka yuddha kiyA thA aura zastrasamUhakA prahAra kara svayaM bhI usakI coTa khAyI thI aisI varuNakI senA, rAvaNakI senAse parAGmukha ho gayI // 46 / / tatpazcAt jo kruddha hokara pralayakAlakI agnike samAna bhayaMkara thA aura zastrarUpI paMjarake bIcameM cala rahA thA aisA varuNa rAkSasoMkI senAkI ora dauDA // 47 // tadanantara jisakA vega baDI kaThinAIse rokA jAtA thA aise varuNako raNAMgaNa meM AtA dekha dedIpyamAna zastroMkI dhAraka senAne rAvaNakI rakSA ko // 48 // tatpazcAt varuNakA AzvAsana pAkara usake putra punaH tejIke sAtha yuddha karane lage aura unhoMne aneka yoddhArUpI hastiyoMko mAra girAyA / / 49 / / tadanantara jisakA citta khedase dedIpyamAna ho rahA thA aura lalATa bhauMhoMse kuTila thA aise krUra rAvaNane jabataka dhanuSa uThAyA tabataka varuNake so putroMne zIghra hI kharadUSaNako pakar3a liyaa| kharadUSaNa cirakAlase yuddha kara rahA thA phira bhI usakA citta khedarahita thA // 50-51|| tadanantara rAvaNane atyanta vyAkula hokara manameM vicAra 1 parAGmukham / 2. trikUTAcalavAsibhiH rAvaNIyairiti yAvat / trikUTa -ma. / 3. saMgrAmasoDhA -m.| 4. varuNaH / 5. varuNasyApatyAni pumAMso vAruNayasteSAM vAruNInAm / . Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDaza parva 355 kharadUSaNamadrasya pravRtte paramAhave / mAbhUnmaraNasaMprAptistasmAcchAntirihocitA // 53 // iti nizcitya saMgrAmaziraso'pasasAra saH / nodArANAM yataH kRtye mucyate cetasA rasaH // 54 // tataH sa mantrimiH sAkaM pravINarmantravastuni / saMmantrya nijasAmantAnsvadezasamavasthitAn // 55 // samagrabalasaMyuktAnsarvAn dIrghAdhvagAmibhiH / AhvAyayacchirobaddhalekhabhAlairiti drutam // 56 // prahlAdamapi tatrAyAdrAvaNapraSito nrH| svAmibhaktyA kRtaM cAsya karaNIyaM yathocitam // 57 // vidyAvatAM prabhormadra ! bhadramityatha' coditaH / sAdaraM bhadramityuktvA sa lekhaM nyakSipatpuraH // 58 // tataH svayaM samAdAya kRtvA zirasi saMbhramAt / prahlAdo'gAcayallekhamasyArthasyAbhidhAyakam // 59 // svasti sthAne purasyArAdalaMkArasya nAmataH / niviSTapRtanaH kSemI vidyAbhRtsvAminAM patiH // 6 // saumAlinandano rakSaHsantAnAmbara candramAH / Adityanagare bhadraM prahlAdaM nyAyavedinam // 61 // kAladezavidhAnajJamasmatprItiparAyaNam / AjJApayati dehAdikuzalapraznapUrvakam // 62 // yathA me praNatAH sarve kSipraM vidyAdharAdhipAH / karAGgalinakhacchAyAkapilIkRtamrdhajAH // 13 // pAtAlanagare'yaM tu susaMmaddhaH svazaktitaH / varuNaH pratyavasthAnamakaroditi durmatiH // 6 // hRdayavyathavidyAbhRcakreNa parivAritaH / samudramadhyamAsAdya durAtmAyaM sukhI kila // 65 // tato'tigahane yuddhe pravRddhe kharadUSaNaH / zatenaitasya putrANAM kathaMcidapavartitaH // 66 // kiyA ki isa samaya yuddhakI bhAvanA rakhanA mere lie zobhA nahIM detI // 52 // yadi parama yuddha jArI rahatA hai to kharadUSake maraNakI AzaMkA hai isalie isa samaya zAnti dhAraNa karanA hI ucita hai // 53 // aisA nizcaya kara rAvaNa yuddhake agrabhAgase dUra haTa gayA so ThIka hI hai kyoMki udAra manuSyoMkA citta karane yogya kAryameM rasako nahIM chor3atA arthAt karane na karane yogya kAryakA vicAra avazya rakhatA hai / / 54 // tadanantara mantra kArya meM nipuNa mantriyoMke sAtha salAha kara usane apane dezameM rahanevAle samasta sAmantoMko sarva prakArakI senAke sAtha zIghra hI bulvaayaa| balavAneke lie usane lambA mArga taya karanevAle tathA sirapara lekha bA~dhakara rakhanevAle dUta bheje / / 55-56|| rAvaNake dvArA bhejA huA eka AdamI prahlAdake pAsa bhI AyA so usane svAmIkI bhaktise usakA yathAyogya satkAra kiyA ||57|| tathA pUchA ki he bhadra ! vidyAdharoMke adhipati rAvaNakI kuzalatA to hai ? tadanantara usa AdamIne 'kuzalatA hai' isa prakAra kahakara AdarapUrvaka rAvaNakA patra prahlAdake sAmane rakha diyA // 58|| tatpazcAt prahlAdane sahasA svayaM hI usa patrako uThAkara mastakase lagAyA aura phira prakRta arthako kahanevAlA vaha patra par3havAyA / / 59 / / patrameM likhA thA ki alaMkArapura nagarake samIpa jisakI senA ThaharI hai, jo kuzalatAse yukta hai, somAlIkA putra hai tathA rAkSasa vaMzarUpI AkAzakA candramA hai aisA vidyAdhara rAjAoMkA svAmI rAvaNa, Aditya nagarameM rahanevAle nyAya-nItijJa, deza-kAlakI vidhike jJAtA evaM hamAre sAtha prema karane meM nipuNa bhadra prakRtike dhArI rAjA prahlAdako zarIrAdikI kuzala kAmanAke anantara AjJA detA hai ki hAthakI aMguliyoMke nakhoMkI kAntise jinake keza pIle ho rahe haiM aise samasta vidyAdhara rAjA to zIghra hI Akara mere lie namaskAra kara cuke haiM para pAtAla nagarameM jo durbuddhi varuNa rahatA hai vaha apanI zaktise sampanna honeke kAraNa pratikUlatA kara rahA hai-virodhameM khar3A hai| vaha hRdayameM coTa pahu~cAnevAle vidyAdharoMke samUhase ghirakara samudrake madhyameM sukhase rahatA hai| isI vidveSake kAraNa isake sAtha atyanta bhayaMkara yuddha huA thA so isake sau putroMne kharadUSaNako kisI taraha pakar3a liyA hai // 60-66 / / 1. zirasosamasAhasaH ma. / 2. svAmibhaktikRtaM kha. / 3. bharturbhadra ba. / bhadraM bhadramityartha ma., ja. / 4. mityarthacoditaH ma., ba. / 5. tato nigRhane m.| 6. veSTitaH / Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe saMgrAme saMzayo mAbhUtpramAdo'syeti nizcayaH / parityaktA mahAyuddhadhiSaNA kAlavedinA // 67 // atastatpratikArAya tvayAvazyamihAgamaH / kartavyo naiva kartavye praskhalanti mavAdRzAH // 6 // avadhArya tvayA sAdhaM vidhAsyAmo'tra sAMpratam / martApi tejasAM kRtyaM kurute'NasaGgataH // 65 // tato lekhArthamAvedya vAyave nirvilambitam / gamane saMmatiM cakre kRtamantraH sumantrimiH // 7 // atha taM gamane saktaM jAnuspRSTamahItalaH / vAyuya'jJApayatkRtvA praNAmaM racitAJjaliH // 71 // nAtha te gamanaM yuktaM vidyamAne kathaM mayi / AliGganaphalaM kRtyaM janakasya sutainanu // 72 // tato na jAta evAsmi yadi te na karomi tat / gamanAjJApradAnena prasAdaM kuru me tataH // 73 // tataH pitA jagAdainaM kumAro'si raNe bhavAn / Agato na kvacitkhedaM tasmAdAssva jAmyaham // 4 // unnamayya tato vakSaH kanakAdvitaTopamam / punarojodharaM vAkyaM jagAda pavanaMjayaH // 75 // tAta me lakSaNaM zaktestvayaiva jananaM nanu / jagaddAhe sphuliGgasya kiM vA vIrya parIkSyate // 76 // bhavacchAsanazeSAtipavitrIkRtamastakaH / bhaGge purandarasyApi samartho'smi na saMzayaH // 7 // abhidhAyeti kRtvA ca praNAmaM pramadI punaH / utthAyAnuSTitasnAnamojanAdivapuHkriyaH // 78 // sAdaraM kulavRddhAbhirdattAzIH kRtamaGgalaH / praNamya bhAvataH siddhAn dadhAnaH paramAM dyutim // 79 // 'yuddha meM isakA maraNa na ho jAye' isa vicArase samayakI vidhiko jAnate hue maiMne mahAyuddhakI bhAvanA chor3a dI hai // 67|| isalie usakA pratikAra karane ke lie tumheM avazya hI yahA~ AnA cAhie kyoMki Apa-jaise puruSa karane yogya kAryameM kabhI bhUla nahIM karate // 68|| aba maiM tumhAre sAtha salAha kara hI AgekA kArya karUMgA aura yaha ucita bhI hai kyoMki sUrya bhI to aruNake sAtha milakara hI kArya karatA hai / / 69|| athAnantara prahlAdane pavanaMjayake lie patrakA saba sAra batalAkara tathA uttama mantriyoMke sAtha salAhakara zIghra hI jAnekA vicAra kiyA // 70|| pitAko gamanameM udyata dekha pavanaMjayane pRthivIpara ghuTane Tekakara tathA hAtha jor3a praNAma kara nivedana kiyA ki // 71 / / he nAtha! mere rahate hue ApakA jAnA ucita nahIM hai| pitA putroMkA AliMgana karate haiM so putroMko usakA phala avazya hI cukAnA cAhie // 72 // yadi maiM vaha phala nahIM cukAtA hU~ to putra hI nahIM kahalA sakatA ataH Apa jAnekI AjJA dekara mujhapara prasannatA kIjie / / 73 / / isake tarameM pitAne kahA ki abhI tuma bAlaka hI ho, yuddha meM jo kheda hotA hai use tumane kahIM prApta nahIM kiyA hai isalie sukhase yahIM baiTho meM jAtA hai ||74|| ___ tadanantara sumeruke taTake samAna caur3A sInA tAnakara pavanaMjayane nimnAMkita ojasvI vacana kahe // 75 // usane kahA ki he nAtha ! merI zaktikA sabase prathama lakSaNa yahI hai ki merA janma Apase huA hai| athavA saMsArako bhasma karaneke lie kyA kabhI agnike tilagekI parIkSA kI jAtI hai ? ||76|| Apako AjJArUpI zeSAkSatase jisakA mastaka pavitra ho rahA hai aisA maiM indrako bhI parAjita karanemeM samartha hU~ isameM saMzayakI bAta nahIM hai / / 77 // aisA kahakara usane pitAko praNAma kiyA aura phira bar3I prasannatAse uThakara usane snAna-bhojana Adi zArIrika kriyAe~ kI / / 78 // tadanantara kulakI vRddhA striyoMne bar3e Adarase AzIrvAda dekara jisakA maMgalAcAra kiyA thA. jo utkRSTa kAntiko dhAraNa kara rahA thA aura 'maMgalAcArameM bAdhA na A jAye : jinake netra A~suoMse Akulita the aise AzIrvAda denemeM tatpara mAtA-pitAne jisakA mastaka 1. saMyamo ba. / maraNamityarthaH / 2. parityaktaM mahAyuddhaM dhiSaNAkAlavedinA b.| mahAyuddhamityatra 'mathA yuddha'mityapi ba. pustake pAThAntaram / 3. sUryo'pi / 4. kurute raNAMgataH ma. / 5. tejaHpUrNam / punA rAjyoddharaM m.| Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM parva 357 vASpAkulitanetrAbhyAM maGgaladhvaMsabhItitaH / AzIrdAnapravRttAbhyAM pitRbhyAM mUni cumbitH||8|| ApRcchaya bAndhavAn sarvAnabhivAdya ca sasmitaH / saMmASya praNataM bhaktaM parivargamazeSataH // 8 // dakSiNenAghriNA pUrva kRtoccAlaH svabhAvataH / dakSiNena kRtAnandaH sphuratA bAhunA muhuH // 82 // sapallavamukhe pUrNakumbhe nihitalocanaH / krAman (ve) mavanAdeSa sahasaikSata gehinIm // 83 // dvArastambhaniSaNNAGgAM vASpasthagitalocanAm / nitambanihitabhraMsinirAdaracaladbhujAm // 8 // tAmbalarAganirmaktadhUsaradvijavAsasam / tasminneva samutkINAM malinAM sAlabhaJjikAm // 45 // vidyutIva tato dRSTiM tasyAmApatitAM kSaNAt / saMhRtya kupito'vAdIditi prahlAdanandanaH // 86 // amuSmAdapasarpAzu dezAdapi durIkSaNe / ulkAmiva samartho'haM bhavatIM na nirIkSitum // 87 // aho kulAGganAyAste pragalbhatvamidaM param / yatpuro'niSyamANApi tiSThasi payojjhite // 48 // tato'tyantamapi raM tadvAkyaM bhartRbhaktitaH / tRSiteva cirAllabdhamamRtaM manasA papau // 89 // jagAda cAJjaliM kRtvA tatpAdagatalocanA / saMskhalantI muhurvAcamugirantI prayatnataH // 10 // tiSThatApi tvayA nAtha bhavane'tra vivarjitA / tvatsAmIpyakRtAzvAsA jIvitAramyatikRcchataH // 11 // jIviSyAmyadhunA svAminkathaM dUraM gate tvayi / tvatsadvaco'mRtAsvAdasmaraNena vinAturA // 12 // kRtaM chekagaNasyApi tvayA saMbhASaNaM pramo / yiyAsunA paraM dezamatisnehAcetasA // 93 // camA thA aisA pavanaMjaya bhAvapUrvaka siddha parameSThIko namaskAra kara. samasta bandhajanoMse pachakara. garujanoMkA abhivAdana kara tathA bhaktise namrIbhata samasta parijanase vArtAlApa kara manda-manda haMsatA huA gharase nikalA ||79-81 // usane svabhAvase ho sarvaprathama dAhinA paira Upara uThAyA thA / bArabAra phar3akatI huI dAhinI bhujAse usakA harSa bar3ha rahA thA / / 82 // aura jisake mukhapara pallava rakhe hue the aise pUrNakalazapara usake netra par3a rahe the| mahalase nikalate hI usane sahasA aMjanAko dekhA / / 83 / / aMjanA dvArake khambhese Tikakara khar3I thI, usake netra A~suoMse AcchAdita the, kamarako sahArA deneke lie vaha apanI bhujA nitambapara rakhatI bhalI thI para durbalatAke kAraNa vaha bhujA nitambase nIce haTa jAtI thI / / 84 // pAnakI lAlIse rahita honeke kAraNa usake oTha atyanta dhUsaravarNa the aura vaha aisI jAna par3atI thI mAno usI khambhemeM ukerI huI eka mailI putalI hI ho / / 85 / / tadanantara manuSya jisa prakAra bijalIpara par3I dRSTiko sahasA saMkucita kara letA hai-usase dUra haTA letA hai usI prakAra pavanaMjayane aMjanApara par3I apanI dRSTiko zIghra hI saMkucita kara liyA tathA kupita hokara kahA ki ||86 / / he duravalokane ! tU isa sthAnase zIghra hI haTa jaa| ulkAkI taraha tujhe dekhaneke lie maiM samartha nahIM huuN||87|| aho, kulAMganA hokara bhI terI yaha parama dhatA hai jo mere na cAhanepara bhI sAmane khaDI hai| baDI nirlajja hai||88| pavanaMjayake ukta vacana yadyapi atyanta krUra the to bhI jisa prakAra cirakAlakA pyAsA manuSya prApta hue jalako bar3e manoyogase pItA hai usI prakAra aMjanA svAmImeM bhakti honeke kAraNa usake una krUra vacanoMko bar3e manoyogase sunatI rahI / / 89 / / usane svAmIke caraNoMmeM netra gar3Akara tathA hAtha jor3akara khaa| kahate samaya vaha yadyapi prayatnapUrvaka vacanoMkA uccAraNa karatI thI to bhI bAra-bAra cUka jAtI thI, cupa raha jAtI thI, athavA kuchakA kucha kaha jAtI thI // 90 / / usane kahA ki he nAtha ! isa mahalameM rahate hue bhI maiM Apake dvArA tyakta hU~ phira bhI 'maiM Apake samIpa hI raha rahI hU~' itane mAtrase hI santoSa dhAraNakara aba taka bar3e kaSTase jIvita rahI hU~ // 91 / / para he svAmin ! aba jaba ki Apa dUra jA rahe haiM nirantara duHkhI rahanevAlI maiM Apake sadvacanarUpI amRtake svAdake binA kisa prakAra jIvita rahU~gI ? // 92 / / he prabho! paradeza jAte samaya Apane snehase AI citta hokara 1. niSTrayamANApi ma. / 2. bhuvane'tra ma. / 3. sevakagaNasyApi / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 padmapurANe ananyagatacittAhaM tvadasaMgamaduHkhitA / kathaM nAnyamukhenApi tvayA saMbhASitA vibho // 9 // tyaktAyA me tvayA nAtha samaste'pyatra viSTape / vidyate zaraNaM nAnyadathavA maraNaM bhavet // 15 // tatastena mriyasveti saMkocitamukhena sA / satI nigaditApaptadviSaNNA dharaNItale // 16 // vAyurapyuttamAmRddhiM dadhAnaH kRpayojjhitaH / paramaM nAgamAruhya sAmantaiH prasthitaH samam // 17 // vAsare prathame vAsI saMprApto mAnasaM srH| AvAsayattaTe tasya senAmazrAntavAhanaH // 18 // tasyAvatarataH senA zuzubhe hi nabhastalAt / surasaMtativannAnAyAnazastravibhUSaNA // 19 // Atmano vAhanAnAM ca cakre kArya yathocitam / snAnapratyavasAnAdividyAbhRdbhiH sumAnasaiH / / 10 / / atha vidyAbalAdAzu racite bahubhUmike / yuktavistAratuGgatve prAsAde cittahAriNi // 10 // sahoparitale kurvat svaraM mitreNa saMkathAm / varAsanagato bhAti saMgrAmakRtasaMmadaH // 102 // gavAkSajAlamArgeNa chidreNa taTabhUruhAn / IkSAJcakre saro vAyurmandavAyuvighaTTitam // 1.3 // bhImaiH kUmaiMjhapainakrarmakarairdarpadhArimiH / bhinnavIcikamanyaizca yAdobhiriti bhUribhiH // 10 // dhautasphaTikastulyAmbhaH kamalotpalabhUSitam / haMsaH kAraNDavaH krauJcaH sArasaizcopazobhitam // 105 // maindrakolAhalAdeSA manaHzrotramalimlucam / tadantarazrutodAttabhramarIkulajhakRtam // 106 // sevaka janoMse bhI sambhASaNa kiyA hai phira merA citta to eka ApameM hI laga rahA hai aura Apake hI viyogase nirantara duHkhI rahatI hU~ phira svayaM na sahI dUsareke mukhase bhI Apane mujhase sambhASaNa kyoM nahIM kiyA ? // 93-94 / / he nAtha ! Apane merA tyAga kiyA hai isalie isa samasta saMsArameM dUsarA koI bhI merA zaraNa nahIM hai athavA maraNa ho zaraNa hai // 25 // tadanantara pavanaMjayane mukha sikor3akara kahA ki 'maro' / unake itanA kahate hI vaha khedakhinna ho mUchita hokara pRthivIpara gira par3I // 96|| idhara uttama Rddhiko dhAraNa karatA haA nirdaya pavanaMjaya uttama hAthIpara savAra ho sAmantoMke sAtha Age bar3ha gayA / / 97 / / prathama dina vaha mAnasarovarako prApta huA so yadyapi usake vAhana thake nahIM the to bhI usane mAnasarovarake taTapara senA ThaharA dI / / 98 // ___AkAzase utarate hue pavanaMjayakI nAnA prakArake vAhana aura zastroMse suzobhita senA aisI jAna par3atI thI mAno devoMkA samUha hI nIce utara rahA ho // 99|| prasannatAse bhare vidyAdharoMne apane tathA vAhanoMke snAna-bhojanAdi samasta kArya yathAyogya rItise kiye // 100 / athAnantara vidyAke balase zIghra hI eka aisA manohara mahala banAyA gayA ki jisameM aneka khaNDa the tathA jisakI lambAI, caur3AI aura UMcAI anurUpa thI, usa mahalake Uparake khaNDapara mitrake sAtha svacchanda vArtAlApa karatA huA pavanaMjaya utkRSTa Asanapara virAjamAna thaa| yuddhakI vArtAse usakA harSa bar3ha rahA thA // 101-102 // pavanaMjaya jharokhoMke mArgase kinAreke vRkSoMko tathA manda-manda vAyuse hilate hue mAnasarovarako dekha rahA thA // 103 // bhayaMkara kachue, mIna, nakra, garvako dhAraNa karanevAle magara tathA anya aneka jala-janta usa sarovarameM lahareM utpanna kara rahe the // 104 // dhale hae sphaTikake samAna svaccha tathA kamaloM aura nIla kamaloMse suzobhita usa sarovarakA jala haMsa, kAraNDava, krauMca aura sArasa pakSiyoMse atyadhika suzobhita ho rahA thA / / 105 // ina saba pakSiyoMke gambhIra kolAhalase vaha sarovara mana aura karNa-donoMko curA rahA thaa| tathA usake 1. nAnyasukhenApi / 2. hemabhUmike ma. / 3. mandakolAhalaM dezaM ma. / 4. bhramarIkulajhaMkRti kh.| Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Soza parva tatra caikAkinImekAmAkulA cakravAkikAm / viyogAnalasaMtaptA nAnAceSTitakAriNIm // 107 // astAcalasamAsanamAnubimbagatekSaNAm / paminIdalarandhreSu muhuya'stanirIkSaNAm // 10 // dhunvAnAM pakSatI vegApAtopAtakRtabhramAm / mRNAlazakalasvAdu pazyantIM duHkhitAM viSam // 109 // pratibimbaM nijaM dRSTvA jale dayitazatinIm / AhvayantIM tadaprAptyA vrajatIM paramAM zucam // 110 // nAnAdezodbhavaM zrutvA pratizabdaM priyaashyaa| bhramaM cakramivArUDhAM kurvantIM sAdhulocanAm // 11 // taTapAdapamAruhya nyasyantI dikSu locane / tatrAdRSTvA punaH pAtamAcarantI mahAjavam // 112 // unnayantI rajo dUraM padmAnAM pakSadhUti miH / ciraM tadgatayA dRSTayA dadarzAsau kRpAhRtaH // 113 // iti cAcintayatkaSTaM prAptamasyA idaM param / yastriyeNa vimukteyaM dahyate zokava hinA // 11 // tadevedaM saro ramyaM candracandanazItalam / dAvakalpamabhUdasyAH prApya nAthaviyuktatAm // 115 // ramaNena viyuktAyAH pallavo'pyeti khaDgatAm / candrAMzurapi vajratvaM svargo'pi narakAyate // 116 // iti cintayatastasya priyAyAM mAnasaM gatam / tatprItyA caikSatoddezAMstadvivAhe niSevitAn // 117 // cakSuSo gocarIbhUtAstasya te zokahetavaH / babhUvurmarmabhedAnAM kartAra iva duHsahAH // 118 // adhyAsIcceti hA kaSTaM mayA sA karacetasA / mukteyamiva cakrAhvA vaiklavyaM dayitAgamat // 119 // yadi nAma tadA tasyAH sakhyAbhASyata niSThuram / tato'nyadIyadoSeNa kasmArasA varjitA mayA // 120 // madhyameM bhramariyoMkA utkRSTa jhaMkAra sunAI detA thA // 106 / / usI sarovarake kinAre pavanaMjayane eka cakavI dekhii| vaha cakavI akelI honese atyanta vyAkula thI, viyogarUpI agnise santapta thI, nAnA prakArakI ceSTAe~ kara rahI thI, astAcalake nikaTavartI sUryabimbapara usake netra par3a rahe the, vaha bAra-bAra kamalinIke pattoMke vivaroMmeM netra DAlatI thI, vegase paMkhoMko phar3aphar3AtI thI, bAra-bAra Upara ur3akara tathA nIce utarakara khedakhinna ho rahI thI, mRNAlake Tukar3oMse svAdiSTa jalakI ora dekhakara duHkhI ho rahI thI, pAnIke bhItara apanA pratibimba dekhakara patikI AzaMkAse use bulAtI thI aura antameM usake na Anese atyadhika zoka karatI thI, nAnA sthAnoMse jo pratidhvani AtI thI use sunakara 'kahIM pati to nahIM bola rahA hai' isa AzAse vaha cakrArUr3hakI taraha gola cakkara lagAtI lagAtA thA, usake netra sundara the, vaha kinAreke vRkSapara car3hakara saba dizAoM meM netra DAlatI thI aura vahA~ jaba patiko nahIM dekhatI thI taba bar3e vegase punaH nIce A jAtI thI, tathA paMkhoMkI phar3aphar3AhaTase kamaloMkI parAgako dUra taka ur3A rahI thii| pavanaMjaya dayAke vazIbhUta ho usakI sora dRSTi lagAkara dera taka dekhatA rahA // 107-113 // cakavIko jo atyadhika duHkha prApta ho rahA thA usIkA vaha isa prakAra cintavana karane lgaa| vaha vicArane lagA ki patise viyukta huI yaha cakavI zokarUpI agnise jala rahI hai // 114 // yaha vahI candramA aura candanake samAna zItala, manohara sarovara hai para patikA viyoga pAkara ise dAvAnalake samAna ho rahA hai / / 115 / / patise rahita striyoMke lie pallava bhI talavArakA kAma karatA hai, candramAkI kiraNa bhI vajra bana jAtI hai aura svarga bhI naraka-jaisA ho jAtA hai // 116|| aisA vicAra karate hue usakA mana apanI priyA aMjanAsundarIpara gayA aura usI meM prema neke kAraNa usane vivAhake samaya sevita sthAnoMko baDe gaurase dekhA // 117 // ve saba sthAna usake netroMke sAmane Anepara zokake kAraNa ho gaye aura marma bheda karanevAloMke samAna duHsaha ho uThe // 118 // vaha mana hI mana socane lagA ki hAya-hAya bar3e kaSTakI bAta hai-mujha duSTa cittake dvArA chor3I huI vaha priyA bhI isa cakavIke samAna duHkhako prApta ho rahI hogI // 119 // yadi usa samaya usakI sakhIne kaThora zabda kahe the to dUsareke doSase maiMne use kyoM chor3a diyA? // 120 / / 1. kRpAdRtaH m.| Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 pacapurANe dhigasmatsadRzAnmUrkhAnaprekSApUrvakAriNaH / janasya ye vinA hetuM yatkurvantyasukhAsanam // 12 // mama vajramayaM nUnaM hRdayaM pApacetasaH / pratyavasthita yatkAlamiyantaM tAM priyAM prati // 122 // kiM karomyadhunA tAtamApRcchaya nirito gRhAt / kathaM nu vinivata'hamaho prApto'smi saMkaTam // 123 // vrajeyaM yadi saMgrAmaM jIvennAsau tataH sphuTam / tadamAve mamAbhAvaH svatazca guru nAparam // 12 // athavA sarvasaMdehagranthibheda nakAraNam / vidyate me paraM mitraM tatredaM tiSThate zubhe // 125 // tasmAtpRcchAmyamuM tAvatsarvAcAravizAradam / nizcitye vihite kArye labhante prANinaH sukham // 126 // iti ca dhyAtametena dRSTvA caivaM vicetasam / mandaM prahasito'pRccha devaM tadduHkhaduHkhitaH // 127 // sakhe ! pratinarocchedakRtaye prasthitasya te / kasmAdanamadyevaM viSaNNamiva dazyate // 128 // apatrapAM vimucyAzu mahyaM sujana vedaya / nitAntamAkulIbhAvo jAto me bhavatIzi // 129 // tato'sAvevamuktaH san kRcchaniHsRtayA girA / jagAdeti paribhraMzaM dUraM dhairyA pAgataH // 130 // zRNu sundara kasyAnyatkathanIyamidaM mayA / nanu sarvarahasyAnAM tvameva mama bhAjanam // 13 // sa tvaM kathayituM naitadanyasmai suhRdaI si / trapA hi vastunAnena jAyate paramA mama // 132 // tataH prahasito'vocad vizrabdhastvaM nivedaya / tvayA hi vedito me'rthastaptAyogatavArivat / / 133 / / tato vAyuruvAcedaM zRNu mitrAJjanA mayA / na kadAcitkRtaprItiriti me duHkhitaM manaH / / 134 // binA vicAre kAma karanevAle mujha-jaise mUroMke lie dhikkAra hai| jo binA kAraNa hI logoMko duHkhI karate haiM // 121 // nizcaya hI mujha pApIkA citta vajrakA banA hai isIlie to vaha itane samaya taka priyAke viruddha raha sakA hai // 122 // aba kyA karU~ ? maiM pitAse pUchakara gharase bAhara nikalA hU~. isalie aba lauTakara vApasa kaise jAU~ ? aho ! maiM bar3e saMkaTameM A par3A hU~ // 123 // yadi maiM yuddhake lie jAtA hU~ to nizcita hai ki vaha jIvita nahIM bacegI aura usake abhAvameM merA bhI abhAva svayameva ho jaayegaa| isalie isase bar3hakara aura dUsarA kaSTa nahIM hai // 124 // athavA samasta sandehakI gA~Thako kholanevAlA merA parama mitra vidyamAna hai so yahI isa zubha kAryakA nirNAyaka hai / / 125 / / isalie saba prakArake vyavahArameM nipuNa isa mitrase pUchatA hU~ kyoMki jo kArya vicArakara kiyA jAtA hai usI meM prANI sukha pAte haiM sarvatra nahIM / / 126 / / idhara pavanaMjaya isa prakAra vicAra kara rahA thA udhara prahasita mitrane use anyamanaska dekhaa| taba usake duHkhase duHkhI hokara usane svayaM hI dhIrese pUchA // 127|| ki he sakhe! tuma to zatrukA uccheda karaneke lie nikale ho phira Aja isa taraha tumhArA mukha khinna-sA kyoM dikhAI de rahA hai ? // 128 // he satpuruSa ! lajjA chor3akara zIghra hI mere lie isakA kAraNa btaao| Apake isa taraha khinna rahate hue mujhe bahuta AkulatA utpanna ho rahI hai / / 129 // tadanantara jo dhairyase bhraSTa hokara bahuta dUra jA par3A aisA pavanaMjaya mitrake isa prakAra kahanepara kaThinAIse nikalatI huI vANIse kahane lagA ki // 130 // he sundara ! suno, tumheM chor3akara aura kisase kahU~gA ? yathArthameM mere samasta rahasyoMke tumhI eka pAtra ho // 131 // he mitra ! yaha bAta tuma kisI dUsarese kahaneke yogya nahIM ho kyoMki isase mujhe adhika lajjA utpanna hotI hai / / 132 / / isake uttarameM prahasitane kahA ki tuma niHzaMka hokara kaho kyoMki tumhAre dvArA kahA huA padArtha mere lie santapta lohepara par3e pAnIke samAna hai // 133 // tadanantara pavanaMjayane kahA ki he mitra ! suno, maiMne Aja taka kabhI aMjanAse prema nahIM 1. jIvinA yuktaM ye ma. / janasyo| vinA ja. / 2. nirNetRtvenAvalambate / 3. lajjAm / 4. kRcchanistrapayA ma. / 5. paraM bhraMzaM ma., kh.| 6. dhairyamupAgataH ka. / . Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDaza parva krare'pi mayi sAmIpyAdiyantaM samayaM tayA / AtmA saMdhArito nityaM pravRttanayanAmbhasA // 135 // AgacchatA mayA dRSTA tasyAzceSTAdhunA tu yaa| tayA jAnAmi sA nUnaM na prANiti viyoginI // 136 // tasyA vinAparAdhena mayA paribhavaH kRtaH / dvayagraM viMzatimabdAnAM pASANasamacetasA // 137 // AgacchatA mayA dRSTaM tasyAstanmukhapaGkajam / zokapAleyasaMparkAnmuktaM lAvaNyasaMpadA // 138 // tasyAste nayane dIdhai nIlotpalasamaprabhe / iSuvatsmRtimArUDhe hRdayaM vidhyate'dhunA // 139 // tadupAyaM kuru tvaM tamAvayoyana saMgamaH / jAyeta maraNaM mAbhUdubhayorapi sajjana // 14 // Uce prahasito'thaivaM kSaNaM nizcalavigrahaH / upAyacintanAtyantacaladolAsthamAnasaH // 141 // kRtvA gurujanApRcchA nirgatasya tvaadhunaa| zatru nirjetukAmasya sAMprataM na nivartanam // 142 // samakSaM gurulokasya nAnItA prathamaM ca yA / lajyate tAmihAnetumadhunAJjanasundarIm // 143 // tasmAdavidito gatvA tatraivetAM tvamAnaya / netrayorgocarIbhAvaM saMbhASaNasukhasya ca // 144 // jIvitAlambanaM kRtvA cirAttasyAH samAgamam / tataH kSipraM nivartasva zItalIbhUtamAnasaH // 145 // nirapekSastato bhUtvA vahannutsAhamuttamam / gamiSyasi ripuM jetumupAyo'yaM sunizcitaH // 146 // tataH paramamityuktvA senAnyaM mudgarAbhidham / niyujya balarakSAyAM vyAjato meruvandanAt // 147 // mAlyAnulepanAdIni gRhItvA tvarayAnvitaH / puraH prahasitaM kRtvA vAyurgaganamudyayau // 148 // tAvacca bhAnuraidastaM kRpayeva pracoditaH / vizrabdhametayoryogo nizIthe jAyatAmiti // 149 // kiyA isalie merA mana dukhI ho rahA hai / / 134 // yadyapi maiM krUra hU~ aura krUratAvaza usase bolatAcAlatA nahIM thA to bhI mAtra samIpameM rahane ke kAraNa usane nirantara A~sa DAla-DAlakara apane Apako jIvita rakhA hai / / 135 / / parantu usa dina Ate samaya maiMne usakI jo ceSTA dekhI thI usase jAnatA hU~ ki vaha viyoginI aba jIvita nahIM rahegI // 136 / / mujha pASANacittane aparAdhake binA hI usakA bAIsa varSa taka anAdara kiyA hai / / 137 / / Ate samaya maiMne usakA vaha mukha dekhA thA jo ki zokarUpI tuSArase samparka honeke kAraNa saundaryarUpI sampadAse rahita thA // 138 / / usake jaba nIlotpalake samAna nIle evaM dIrgha netra smRtimeM Ate haiM to bANakI taraha hRdaya biMdha jAtA hai // 139 / / isalie he sajjana ! aisA upAya karo ki jisase hama donoMkA samAgama ho jAye aura maraNa na ho sake // 140 // athAnantara kSaNa-bharake lie jisakA zarIra to nizcala thA aura mana upAyakI cintanAmeM mAno atyanta caMcala jhUlApara hI sthita thA aisA prahasita bolA ki / / 141 / / cU~ki tuma gurujanoMse pUchakara nikale ho aura zatruko jItanA cAhate ho isalie isa samaya tumhArA lauTanA ucita nahIM hai / / 142 / / isake sivAya gurujanoMke samakSa tuma kabhI aMjanAko apane pAsa nahIM lAye ho isalie isa samaya usakA yahA~ lAnA bhI lajjAkI bAta hai // 143 / / ataH acchA upAya yahI hai ki tuma gupta rUpase vahIM jAkara use apane darzana tathA sambhASaNajanya sukhakA pAtra banAo // 144 // tumhArA samAgama usake jIvanakA Alambana hai so use cirakAla taka prApta karAkara tathA apane manako ThaNDA kara zIghra hI vahA~se vApasa lauTa AnA // 145 / / aura isa taraha tuma usa orase nizcinta ho uttama utsAhako dhAraNa karate hue zatruko jItaneke lie jA sakoge // 146 // tadanantara 'bahuta ThIka hai' aisA kahakara zIghratAse bharA pavanaMjaya, mudgara nAmaka senApatiko senAkI rakSAmeM niyukta kara mAlA, anulepana Adi anya sugandhita padArtha lekara aura prahasita mitrako Age kara meruvandanAke bahAne AkAzameM jA ur3A // 147-148 // itane meM hI sUrya asta 1. sandhAritA ma. / 2. prahasito'pyevaM ma. / 3. kSaNanizcala ma. / 4. zatrunirjetu, -ma. / 5. yuktam / Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 padamapurANe 'saMdhyAlokaparidhvaMsahetunA tamasAnvitam / jagat sparzanavijJeyapadArthamamavattataH // 150 // prAptazcAjanasundaryA gRhe pragrIvakodare / vAyurasthAtpraviSTastu tasyAH prahasito'ntikam // 151 // tatastaM sahasA dRSTavA mnddviipprkaashtH| anjanA vivyathe'tyartha kaH ko'yamiti vAdinI // 152 // sakhIM vasantamAlAM ca suptAM pAva vyanidrayat / kuzalotthAya sA tasyAzcakAra bhayanAzanam // 153 // tataH prahasito'smIti gaditvA'sau namaskRtim / prayujyAkathayattasmai pavanaMjayamAgatam // 15 // tataH svapnasamaM zrutvA prANanAthasya sAgamam / Uce prahasitaM dInamidaM gadgadayA girA // 155 // kiM mAM prahasitApuNyA hasasi priyavarjitAm / nanu karmabhirevAhaM hasitAtimalImasaiH // 156 // priyeNa paribhUteti viditvA vada kena no / paribhUtAsmi nirbhAgyA duHkhAvasthAnavigrahA // 157 / / vizeSatastvayA kAntaH protsAhya karacetasA / etAmAropito'vasthAM mama kRcchavidhAyinIm // 158 // athavA bhadra te ko'tra doSaH karmavazIkRtam / jagatsarvamavApnoti duHkhaM vA yadi vA sukham // 159 // iti sAzru vadantI tAmAtmanindanatatparAm / natvA prahasito'vocad duHkhArtIkRtamAnasaH / / 160 // kalyANi mA maNIrevaM kSamasva janitaM myaa| Ago vicArazUnyena pApAvaSTabdhacetasA // 161 // prAptAni vilayaM nUnaM duSkarmANi tavAdhunA / yena premaguNAkRSTo jIvitezaH samAgataH // 162 / / adhunAsmina prasanne te kiM na jAtaM sukhAvaham / nanu candraNa zarvaryAH saMgame kA na cArutA // 163 // ho gayA so rAtrike samaya ina donoMkA nizcintatAse samAgama ho sake isa karuNAse prerita hokara hI mAno asta ho gayA thA // 149 // tadanantara sandhyAke prakAzako naSTa karanekA kAraNa jo andhakAra ra usase yakta hokara samasta saMsAra zyAma varNa ho gayA aura samasta padArtha mAtra sparzana indriyake dvArA ho jAnane yogya raha gaye // 105 / / aMjanAsundarIke ghara pahuMcakara pavanaMjaya to bAhya baraNDAmeM raha gayA aura prahasita usake pAsa gayA // 15 // tadanantara dIpakake manda prakAzameM use sahasA dekhakara 'yaha kauna hai kauna hai' aisA kahatI huI aMjanA atyadhika bhayabhIta huI // 152 // usane pAsameM soyI vasantamAlA sakhIko jagAyA so usa caturane uThakara usakA bhaya naSTa kiyA // 153 // tatpazcAt 'maiM prahasita hU~' aisA kahakara usane namaskAra kiyA aura pavanaMjayake AnekI sUcanA dI // 154 // taba vaha svapnake samAna prANanAthake samAgamakA samAcAra suna gadgada vANImeM dInatAke sAtha prahasitase kahane lagI ki // 155 / / he prahasita ! mujha puNyahInA tathA patityaktAkI ha~sI kyoM karate ho ? maiM to apane malina karmoMse svayaM hI hAsyakA pAtra ho rahI huuN||156|| yaha hRdayavallabhake dvArA tiraskRta hai-patike dvArA ThukarAyI gayI hai aisA jAnakara mujha abhAginI evaM duHkhinIkA kisane nahIM tiraskAra kiyA hai ? // 157 // khAsakara duSTa cittako dhAraNa karanevAle tumhIMne prANanAthako protsAhita kara mujhe atyanta duHkha denevAlI isa avasthA taka pahu~cAyA hai / / 158 / / athavA he bhadra ! isameM tumhArA kyA doSa hai ? kyoMki kamake vazIbhUta huA samasta saMsAra duHkha athavA sukha prApta kara rahA hai // 159 // isa prakAra jo azru DhAlatI huI kaha rahI thI tathA apane ApakI nindA karanemeM tatpara thI aisI aMjanA sundarIko namaskAra kara prahasita bolaa| usa samaya prahasitakA mana duHkhase dravIbhUta ho rahA thA // 160 // usane kahA ki he kalyANi! aisA mata kaho, mujha nirvicAra tathA pApayukta cittake dhArakane jo aparAdha kiyA hai use kSamA karo // 161 / / isa samaya tumhAre duSkarma nizcaya hI naSTa ho gaye haiM kyoMki premarUpI guNase khicA huA tumhArA hRdayavallabha svayaM AyA hai / / 162 // aba isake prasanna rahanepara tumheM kauna-sI vastu sukhadAyaka nahIM hogI? vAstavameM candramAke sAtha samAgama honepara rAtrimeM kona-sI sundaratA nahIM A jAtI ? // 163 // 1. saMdhyAM ma. / 2. tapasAnvitAm ma. / 3. pragrIvo mattavAraNaH / 4. prasanneti / Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM pavaM tataH kSaNaM sthitA cedaM jagAdAjjanasundarI / pratinisvanavatyevaM sakhyanUditayA girA // 164 // asaMbhAvyamidaM bhadra yayA varSa jalojjhitam / bhavatyapyathavA kAle kalyANaM karmacoditam // 165 // tathAstu svAgataM tasya jIvitasyeziturmama / adya me phalitaH pUrva zubhAnuSThAnapAdapaH / / 166 / / vadantyAmevametasyAmAnandasrAptacakSuSi / tatsakhyevAntikaM nItastasyAH karuNayA priyaH // 167 // trastasAraGgakAntAkSI dRSTvA taM paramotsavam / jAnu dvayAsakRnnyastasrastapANisaroruhA // 168 // stambhavatprasRtAkANDA vepathuzritavigrahA / zanairutthAtumArabdhA zayanasthA prayAsinI // 169 // athAlamalametena devi klezavidhAyinA / saMbhrameNeti vacanaM vimuJcannamRtopamam // 170 // samutthitAM priyAM kRcchrAdaJjaliM badhumudyatAm / gRhItvA dayitaH pANau zayane samupAvizat // 171 // * svedI pANirasau tasyAH paramaM pulakaM vahan / priyasparzAmRteneva sikto vyAmuJcadaGkurAn / / 172 / / natvA vasantamAlA taM kRtvA bhASaNamAdarAt / sAkaM prahasitenAsthAdramye kakSAntare sukham // 173 // athAnAdarataH pUrvaM trapamANaH svayaMkRtAt / pavanaH kuzalaM praSTuM na prAvartata cetasA // 174 // vilakSastu priye mRSya mayA karmAnubhAvataH / nikAraM kRtamityUce tatkSaNAkulamAnasaH / / 175 / / AdyasaMbhASaNAtsApi vahantI natamAnanam / jagAda mandayA vAcA nizcalAkhilavigrahA / / 176 / / 4 tadanantara aMjanAsundarI kSaNa-bhara ke lie cupa ho rahI / usake bAda usane sakhIke dvArA anUdita vacanoM ke dvArA uttara diyA / sakhI jo vacana kaha rahI thI ve aMjanAkI pratidhvanike samAna jAna par3ate the || 164|| usane kahA ki he bhadra ! jisa prakAra jalase rahita varSAkA honA asambhava hai usI prakAra unakA AnA bhI asambhava hai / athavA isa samaya mere kisI zubha kAryaMkA udaya huA ho jisase tumhArA kahanA sambhava bhI ho sakatA hai || 165 // astu, yadi prANanAtha Aye haiM to maiM unakA svAgata karatI huuN| merA pUrvopArjita puNyakarmarUpI vRkSa Aja phalIbhUta huA hai || 166 || isa prakAra netroMmeM harSaMke A~sU bhare huI aMjanAsundarI yaha kaha hI rahI thI ki sakhI ke samAna karuNA prANanAthako usake samIpa le AyI || 167 | usa samaya aMjanA zayyApara baiThI thI / jyoM hI usane parama Anandake denevAle prANanAthako samIpa Ate dekhA tyoM hI vaha uThanekA prayAsa karane lagI / usake netra bhayabhIta hariNake samAna sundara the, vaha khar3I honeke lie apane ghuTanoM para bAra-bAra hasta- kamala rakhatI thI para ve durbalatAke kAraNa nIce khisaka jAte the / usakI jA~gheM khambheke samAna akar3a gayI thIM aura sArA zarIra kA~pane lagA thA / / 168 - 169 || yaha dekha pavanaMjayane amRtatulya nimna vacana kahe ki he devi ! rahane do, kleza utpanna karanevAle isa sambhramase kyA prayojana hai ? || 170 || itanA kahane para bhI aMjanA bar3e kaSTase khar3I hokara hAtha jor3anekA udyama karane lagI ki pavanaMjayane usakA hAtha pakar3akara use zayyApara baiThA diyA || 171 || aMjanAkA vaha hAtha pasInAse yukta ho gayA aura romAMca dhAraNa karane lagA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAno patike spazaMrUpI amRta se sIMcA jAkara aMkura hI dhAraNa kara rahA thA || 172 // vasantamAlAne pavanaMjayako namaskAra kara AdarapUrvaka usake sAtha vArtAlApa kiyA / tadanantara vaha prahasita ke sAtha eka dUsare sundara kamare meM sukha se baiTha gayI // 173 // athAnantara cU~ki pavanaMjaya apane dvArA kiye hue anAdarase lajjita ho rahA thA ataH sarvaprathama kuzala samAcAra pUchane ke lie vaha hRdayase pravRtta nahIM ho sakA || 174 // tadanantara lajjita hote hue usane kahA ki he priye ! maiMne karmodayake prabhAvase tumhArA jo tiraskAra kiyA hai use kSamA karo / yaha kahate samaya pavanaMjayakA mana atyanta Akula ho rahA thA || 175 || aMjanAkA 1. kSaNasthitA kha. / 2. - mAnandAtprAptacakSuSi ma. / 3 jaGghAkANDA / 4. svedayuktaH / 5. kSamasva / 363 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 padmapurANe na kazvijanito nAtha tvayA paribhavo mama / adhunA kurvatA snehaM manorathasudurlabham // 177 / / svasmRtipratibaddhaM me vahantyA nanu jIvitam / tvadAyatto nikAro'pi mahAnandasamo'bhavat / / 178 / / athaivaM bhASamANAyA vidhAya cibuke'Ggalim / unnamayya mukhaM pazyan jagAda pavanaMjayaH // 179 // devi sarvAparAdhAnAM vismRtyai tava pAdayoH / praNAmameSa yAto'smi prasAdaM paramaM vraja // 18 // ityuktvA sthApitaM tena mUrdhAnaM pAdayoH priyA / tvarayA karapadmAbhyAmunnetuM vyApRtAbhavat // 181 // tathAvasthita evAsau tato'vocatpriyaM vacaH / prasannAsmIti yenAhamudyacchAmi ziraH priye // 182 / / kSAntamityudito'thAsAvunnamayyAnamuttamam / cakre priyAsamAzleSaM sukhAmolitalocanaH / / 183 // AzliSTA dayitasyAsau tathA gAtreSvalIyata / punarviyogamIteva gatAntarvigrahaM yathA // 18 // AliGganavimuktAyAstasyAH stimitalocanam / mukha muktanimeSAbhyAM locanAbhyAM papau priyaH / / 185 / / pAdayoH karayo bhyAM stanayozcibuke'like / gnnddyonetryoshvaasyaashcumbnN madanAturaH // 186 // punaH punazcakArAsau svedinA pANinA spRzan / AptasevA hi sA nUnaM kriyate vaktracumbane // 187 // tataH prabuddharAjIvagarmacchadasamaprabham / sa papAvadharaM tasyA vimuJcantamivAmRtam // 18 // nIvIvimocanavyagrapANimasya pAvatI / rodhumaicchanna sA zaktA pANinA vepathuzritA // 189 / / patike sAtha vArtAlApa karanekA prathama avasara thA isalie vaha bhI lajjAke kAraNa mukha nIcA kiye thii| usakA sArA zarIra nizcala thaa| isI dazAmeM usane dhIre-dhIre uttara diyA // 176 ki he nAtha ! cU~ki isa samaya Apa jisakI mujhe AzA hI nahIM thI aisA durlabha sneha kara rahe haiM isalie yahI samajhanA cAhie ki Apane merA kucha bhI tiraskAra nahIM kiyA hai // 177 / maiMne aba taka jo jIvana dhAraNa kiyA hai vaha eka ApakI smRtike Azraya hI dhAraNa kiyA hai| isalie Apake dvArA kiyA huA tiraskAra bhI mere lie mahAn AnandasvarUpa hI rahA hai / / 178 / / athAnantara aisA kahatI huI aMjanAkI cibukapara aMgulI rakha usake mukhako kucha UMcA uThAkara usIkI ora dekhate hue pavanaMjayane kahA ki // 179 / / he devi ! samasta aparAdha bhUla jAo isalie maiM tumhAre caraNoMmeM praNAma karatA hU~, parama prasannatAko prApta hoo // 180 // itanA kahakara pavanaMjayane apanA mastaka aMjanAke caraNoMmeM rakha diyA aura aMjanA use apane karakamaloMse zIghra hI uThAnekA prayatna karane lagI // 181 / / parantu pavanaMjaya usI dazAmeM par3e rhe| unhoMne kahA ki he priye ! jaba tuma yaha kahogI ki 'maiM prasanna hU~ tabhI sira Upara uThAU~gA // 182 // tadanantara 'kSamA kiyA' aMjanAke aisA kahate hI pavanaMjayane sira Upara uThAkara usakA AliMgana kiyaa| usa samaya usake donoM netra sukhase nimIlita ho rahe the||183|| AliMgita aMjanA patike zarIra meM isa prakAra lIna ho gayI mAno phirase viyoga na ho jAve isa bhayase zarIrake bhItara hI praviSTa honA cAhatI thI / / 184 / / pavanaMjayane aMjanAko AliMganase chor3A to nizcala netroMse yukta usake mukhako apane TimakArarahita netroMse dekhane lage // 185 // tadanantara kAmase vyAkula ho unhoMne aMjanAke pairoM, hAthoM, nAbhi, stana, dAr3hI, lalATa, kapoloM aura netroMkA cumbana kiyA // 186 // eka hI bAra nahIM, kintu pasInAse yukta hAthase sparza karate hue unhoMne punaH punaH una sthAnoMkA cumbana kiyA jo Thoka hI hai kyoMki mukhakA cumbana karaneke lie vaha Apta sevA hai so premIjanoMko karanA hI par3atA hai / / 187 // tadanantara khile hue kamalake bhItarI dalake samAna jisakI kAnti thI aura mAno jo amRta hI chor3a rahA thA aise usake adharoSThakA pAna kiyA // 188 // nIvIkI gA~Tha kholane 1. tvatsmRtibaddhaM ma. / 2. athaiva ma. / 3. prasanno'smIti ma0, ba. / 4: sukhamIlita-ma. / 5. jJAtAntavigrahaM yathA kha. ma ,ba., j.| 6. na cAzaktA m.| Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaM parva 365 tato nitambaphalakaM dRSTvAsyA vasanojjhitam / uvAha hRdayaM vAyurmanobhUvegaraGgitam // 190 // atha kegApi vegena parAyattIkRtAtmanA / gRhItA dayitA gADhaM pavanenAbjakomalA // 191 // yathA bravIti vaidagdhyaM yathAjJApayati smaraH / anurAgo yathA zikSA prayacchati mahodayaH // 192 // tathA tayo ratiH prAptA dampatyorvRddhimuttamAm / kAle tatra hi yo mAvo naivAkhyAtuM sa pAryate // 193 // stanayoH kumbhayorepa jaghane cAGganottamAm / AsphAlayan samArUDho manobhavamahAgajam // 19 // tiSTha maJca gRhANeti nAnAzabdasamAkulam / tayoryuddhamivodAraM ratamAsItsavibhramAm // 195 // adharagrahaNe tasyAH purusItkArapUrvakam / pravidhUtaH karo reje latAyA iva pallavaH // 196 // priyadattA navAstasya nakhAGkA jaghane babhuH / vaiDUryajagatIbhAge padmarAgodgamA iva // 197 // tasyAH 'secanakatvaM tu jagAma jaghanasthalam / nimeSamuktataniSThamukulIbhUtacakSuSaH // 198 // valayAnAM raNakAraH kalAlApasamanvitaH / tadA manoharo jajJe bhramarogharavopamaH // 199 // tasyAste kAmyamAnAyA netrakekaratArake / mukule dadhatuH zobhAM calAlIndIvarasthitAm // 20 // prasvedabindunikarastasyA mukhakucodgataH / svacchamuktAphalAkAro ratasyAnte'tyarAjata // 201 // radagrahAruNIbhUtaM sAdharaM bibhratI babhau / palAzavanarAjIva samudbhUtaikakiMzukA // 202 // priyabhuktA tanustasyA Uhe kAntimanuttamAm / kanakAdritaTAzliSTaghanapaGktikRtopamAm // 203 // ke lie utAvalI karanevAle pavanaMjayake hAthako lajjAse bharI aMjanA rokanA to cAhatI thI para usakA hAtha itanA adhika kA~pa rahA thA ki usase vaha rokane meM samartha nahIM ho sakI // 189|| tadanantara vastrarahita aMjanAkA nitambaphalaka dekhakara pavanaMjayakA hRdaya kAmake vegase caMcala ho gayA // 190 / / tatpazcAt kisI adbhuta vegase jisakI AtmA vivaza ho rahI thI aise pavanaMjayane kamalake samAna komala aMjanAko kasakara pakar3a liyA / / 191 // tadanantara caturAI jo bAta kahatI thI, kAma jaisI AjJA detA thA, aura bar3hA huA anurAga jaisI zikSA detA thA 'vaisI hI una donoM' dampatiyoMkI rati-kriyA uttama vRddhiko prApta huii| usa samaya una donoMke manakA jo bhAva thA vaha zabdoM dvArA nahIM kahA jA sakatA // 192-193 // parama sandarI aMjanAke stanarUpI kalaza tathA nitamba-sthalakA AsphAlana karate hae pavanaMjaya kAmadevarUpI madonmatta hAthIpara ArUr3ha the // 194 // 'Thaharo', 'chor3o, 'pakar3o' Adi nAnA zabdoMse yukta tathA hAva-bhAva vibhramase bharA unakA rata kisI mahAyuddhake samAna jAna par3atA thA ||195 / / adharoSThako grahaNa karate samaya jorase sI-sI karatI huI aMjanA jo hAtha hilAtI thI vaha aisA jAna par3atA thA mAno kisI latAkA pallava hI hila rahA ho / / 196 / / aMjanAke nitamba-sthalapara pavanaMjayane jo naye-naye nakhakSata diye the ve aise jAna par3ate the mAno nIlamaNiko bhUmimeM padmarAgamaNi hI nikala rahe hoM // 197 / / aMjanAkA jaghana-sthala dekhate-dekhate pavanaMjayako tRpti hI nahIM hotI thii| vaha apane TimakArarahita netra usIpara gar3Aye baiThe the // 198|| madhura AlApase sahita usakI cUr3iyoMkI manohara runajhuna aisI jAna par3atI thI mAno bhramaroMke samUha hI guMjAra kara rahe hoM // 199 / / aMjanAke netroMke kaTAkSa aura putaliyAM aisI jAna par3atI thIM mAno caMcala bhramaroMse yukta nIla kamaloMkI zobhA hI dhAraNa kara rahI ho // 200 // sambhogake anantara aMjanAke mukha tathA stanoMke Upara jo pasInoMkI bUMdoMkA samUha prakaTa huA thA vaha aisA jAna par3atA thA mAno svaccha motiyoMkA samUha hI ho / / 201 // dantAghAtake kAraNa usakA adharoSTha lAla-lAla ho gayA thaa| use dhAraNa karatI huI vaha aisI jAna par3atI thI mAno jisameM eka phUla AyA hai aise TesUke vanakI paMkti hI ho // 202 // patike dvArA upabhukta 1. atRptikaratvam / 2. sthitI ma. / 3. kiMzukaH ma. / Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 papapurANe tataH saMprAptakRtye to samAte suratotsave / dampatI sevituM nidrAM khinnadehAvavAnchatAm // 20 // . parasparaguNadhyAnavazamAnasayostu sA / Iya'yeva tayordUra kopAt kvApi palAyitA // 205 // tataH priyAMsadezasthadayitAmUrdhadezakam / kRtAnyonyabhujAzleSaM paramapremakolitam // 20 // mahAsauramanizvAsavAsitAsyasaroruham / vikaToraHpariSvaGgacakritastanamaNDalam // 207 // narorvantaranikSiptavanitaikorumArakam / yatheSTadezavinyastanAnAkAropadhAnakam // 20 // nAgIyamiva tatkAntaM mithunaM kathamapyagAt / nidrA sparzasukhAmbhodhinimagnAlInavigraham // 209 // jAte mandaprabhAte'tha zayanIyAtsamusthitA / pAzrvAsanasthitA kAntamaJjanA paryasevata // 21 // dRSTvA parimalaM dehe svasmin sAbhUt pAvatI / pramadaM ca pariprAptA cirAllabdhamanorathA // 21 // tayorajJAtayorevaM yathocitavidhAyinoH / atIyAya nizAnekA kSaNAdarzanamItayoH // 212 // dodundukasuraupamyaM prAptayorubhayostadA / indriyANyanyakAryebhyaH prAptAni vinivartanam // 213 // anyadA saukhyasaMmAravismRtasvAmizAsanam / mitraM pramAdavabuddhvA taddhitadhyAnatatparaH // 214 // sudhIrvasantamAlAyAM praviSTAyAM kRtadhvaniH / pravizya vAsamavanaM mandaM prahasito'vadat // 215 // sundarottiSTha kiM zeSe nanveSa rajanIpatiH / jitastvammukhakAntyeva gato vicchAyatA parAm // 216 // aMjanAkA zarIra sumeru parvatake dvArA AliMgita meghapaMktike samAna uttama kAntiko dhAraNa kara rahA thA // 203 / / tadanantara jisake samasta kArya pUrNa ho cuke the aise suratotsavake samApta honepara khinna zarIrase yakta donoM dampati nidrA-sevanakI icchA karane lage // 204 // parantu una donoMke mana eka dUsareke guNoMkA dhyAna karanemeM nimagna the isalie nidrA IrSyAke kAraNa hI mAno krodhavaza kahIM bhAga gayI thI // 205 // tadanantara jisameM patike kandhepara vallabhAkA sira rakhA thA, jisameM bhujAoMkA paraspara AliMgana ho rahA thA, jo pArasparika premase mAno kIlita thA, mahAsugandhita zvAsocchvAsake kAraNa jisameM mukha-kamala suvAsita the, vizAla vakSa-sthalakI capeTase jisameM stana-maNDala cakrake AkAra capaTe ho rahe the, jisameM puruSako jAMghoMke bIca meM strIkI eka jA~ghakA bhAra avasthita thA aura icchita sthAnoMmeM jahAM nAnA prakArake takiyA lagAye gaye the, aisI avasthAmeM nAgakumAra deva-deviyoMke yugalake samAna vaha aMjanA aura pavanaMjayakA yugala kisI taraha nidrAko prApta huaa| usa samaya una donoMke zarIra sparza-janya sukharUpI sAgarameM nimagna honese atyanta nizcala the||206-209|| athAnantara jaba kucha-kucha prabhAta huA taba aMjanA zayyAse uThakara tathA bagalameM nikaTa baiThakara patikI sevA karane lagI // 210|| apane zarIrameM sambhogajanya sugandhi dekhakara vaha lajjita ho gayI aura sAtha hI cU~ki usake manoratha cirakAla bAda pUrNa hue the isalie harSako bhI prApta huI // 211 / / isa prakAra jo pahale eka dUsareke darzana-mAtrase bhayabhIta rahate the aise una dampatiyoMkI ajJAtarUpase yatheccha upabhoga karate hue aneka rAtriyAM vyatIta ho gayIM / / 212 / / dodunduka nAmaka devakI upamAko dhAraNa karanevAle una donoM dampatiyoMkI indriyA~ usa samaya anya kAryoMse vyAvRtta hokara paraspara eka dUsarekI ora hI lagI huI thIM / / 213 // athAnantara sukhake sambhArase jisane svAmIkA Adeza bhulA diyA thA aise mitrako pramAdI jAna usake hitakA cintana karane meM tatpara rahanevAlA buddhimAn prahasita mitra vasantamAlAke praveza karanepara AvAja detA huA mahalake bhItara praveza kara dhIre-dhIre bolA // 214-215 / / ki he sundara ! uTho, kyoM zayana kara rahe ho? jAna par3atA hai ki mAno tumhAre mukhakI kAntise parAjita 1. vakrita kha., j.| 2. kutUhaladhAridevasadRzam / 3. na tveSa ma. / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDaza parva iti vAcAsya jAto'sau prabodhaM zlathavigrahaH / kRtvA vijRmbhaNaM nidrAzeSAruNanirIkSaNaH // 217 // zravaNaM vAmatarjanyA kaNDUyanmukulakSaNaH / saMkocya dakSiNaM bAhu nikSipakSanitasvaram / / 21 / / kAntAyAM nidadhannetre pAvinatacakSuSi / ehIti nigadanmitramuttasthau pavanaMjayaH // 219 // kRtvA smitamathApRcchaya sukharAtriM kRtasmitam / pRcchantaM rAtrikuzalaM tadvedI tanivedanam / / 220 // nivezya tatpriyoddiSTe samAsanne sukhAsane / suhRdenaM jagAdevaM nayazAstravizAradaH // 22 // uttiSTha mitra gacchAvaH sAMprataM bahavo gatAH / divasAste prasaktasya priyAsaMmAnakamaNi // 222 // yAvatkazcinna jAnAti prtyaagmnmaavyoH| gamanaM yujyate tAvadanyathA lajanaM bhavet // 223 // tiSThatyudIkSamANazca rathanUpurakastava / nRpaH kaimaragItazca yiyAsuH svAmino'ntikam // 224 // mantriNazca kilAjasraM pRcchatyAdarasaMgataH / pavano vartate kveti marutvamakhasUdanaH // 225 // upAyo gamanasyAyaM mayA viracitastava / dayitAsaMgamastasmAdidAnIM tatra tyajyatAm // 226 // AjJeyaM karaNIyA te svAmino janakasya ca / kSemAdAgatya satataM dayitAM mAnayiSyati // 227 // evaM karomi sAdhUktaM suhRdetyabhidhAya saH / kRtvA tanugataM karma saMnidhApitamaGgalam // 228 // rahasyAliGgaya dayitAM cumbitvA sphuritAdharam / jagAda devi mAkArSIrudvegaM tvaM vrajAmyaham // 229 / / acireNeva kAlena vidhAya svAmizAsanam / AgamiSyAmi nivRtyA' tiSTheti madhurasvaraH // 23 // hokara hI yaha candramA atyanta niSprabhatAko prApta huA hai / / 216 // mitrake yaha vacana sunate hI pavanaMjaya jAga utthaa| usa samaya usakA zarIra zithila thA, nidrAke zeSa rahanese usake netra lAla the tathA jamuhAI A rahI thI // 217 // usane netra banda kiye hI vAma hastakI tarjanI nAmA aMgulIse kAna khujAyA tathA dAhinI bhujAko pahale saMkocakara phira jorase phailAyA jisase caTAkakA zabda huA / / 218 / / tadanantara lajjAse jisake netra nIce ho rahe the aise kAntAke mukhapara dRSTi DAlatA huA pavanaMjaya 'Ao mitra' aisA kahatA huA zayyAse uTha khar3A huA // 219 / / tadanantara prahasitane ha~sakara pUchA ki rAtri sukhase vyatIta huI ? isake uttarameM pavanaMjayane bhI ha~sate hue prahasitase pUchA ki tumhArI bhI rAtri kuzalatAse bItI ? isa prakAra vArtAlApake anantara samasta vRttAntako jAnanevAlA evaM nItizAstrakA paNDita prahasita aMjanAke dvArA batalAye hue nikaTavartI sukhAsanapara baiThakara pavanaMjayase isa prakAra bolA ki he mitra ! uTho, aba caleM, priyAke sammAna-kAryameM lage hue Apake bahuta dina nikala gaye // 220-222 // jabataka hama logoMkA vApasa AnA koI jAna nahIM pAtA hai tabataka calA jAnA ThIka hai anyathA lajjAkI bAta ho jAyegI // 223 // tumhArA senApati rathanUpuraka tathA svAmIke samIpa jAnekA icchuka rAjA kainnaragIta tumhArI pratIkSA karate hue Thahare haiM // 224 // Adarase bharA rAvaNa nirantara mantriyoMse pUchatA rahatA hai ki pavanaMjaya kahA~ hai ? // 225|| maiMne tumhAre jAnekA yaha upAya racA thA so isa samaya vallabhAkA samAgama chor3a diyA jAye / / 226 / / tumheM svAmI rAvaNa aura pitA prahlAdakI yaha AjJA mAnanI caahie| tadanantara kuzalatApUrvaka vApasa Akara nirantara vallabhAkA sammAna karate rahanA / / 227 / isake uttarameM pavanaMjayane kahA ki he mitra ! aisA hI karatA huuN| tumane bahuta Thoka kahA hai| aisA kahakara usane maMgalAcArapUrvaka zarIrasambandhI kriyAe~ kI // 228 // ekAntameM vallabhAkA AliMgana kiyA, usake phar3akate hue adharoSThakA cumbana kiyA aura kahA ki he devi ! tuma udvega nahIM karanA, maiM jAtA hU~ aura zIghra hI svAmIkI AjJAkA pAlana kara vApasa A jaauuNgaa| 1. prabudhya / sukharAtrikRtasmitam m.| 3. tannivedinam ba. / 4. pRcchantyAdara m.| 5. rAvaNaH / 6. saMtoSeNa / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 padmapurANe tato virahato mItA tadvaktragatalocanA / kRtvA karayugAmbhojAM jagAdAjjana sundarI || 231 // Aryaputrartumatyasmi' bhavatA kRtasaMgamA / tatastvadvirahe garbho mamAvAcyo bhaviSyati // 232 // tasmAnnivedya gaccha tvaM gurubhyo garbhasaMbhavam / kSemAya dIrghadarzitvaM kailpate prANadhAriNAm // 233 // evamukto jagAdAsau devi pUrvaM tvayA vinA / niSkrAnto nizcito gehAd gurUNAM saMnidhAvaham // 234 // adhunA gamanaM tebhyastadarthaM gadituM trape / citraceSTaM ca vijJAya mAM janaH smeratAM vrajet // 235|| tasmAdyAvadayaM garbhastava naiti prakAzatAm / tAvadevAtrajiSyAmi mA brAjIrvimanaskatAm // 236 // imaM pramAdanodArthaM mannAmakRtalakSaNam / gRhANa valayaM madre zAntiste'to maviSyati // 237 // ityuktvA valayaM datvA sAnkhayitvA muhuH priyAm / uktvA vasantamAlAM ca tadarthaM samupAsanam // 238 // ratavyatikaracchinnahAramuktAphalAcitAt / puSpagandhaparAgorusaurabhAkRSTaSaTpadAt / / 239 / / taraGgipracchadapaTAd dugdhAbdhidvIpasaMnimAt / zayanIyAt samuttasthau priyAvasthitamAnasaH ||240|| maGgaladhvaMsa bhItyA ca priyayA sAzrunetrayA / adRSTigocaraM dRSTaH samitro viyadudyayau // 241|| pRthivIcchandaH kadAcidiha jAyate svakRtakarmapAkodayAt sukhaM jagati saMgamAdabhimatasya sadvastunaH / kadAcidapi saMbhavasya subhRtAmasaukhyaM paraM bhave bhavati na sthitiH samaguNA yataH sarvadA // 242 // tuma sukhase raho / pavanaMjayane yaha zabda bar3I madhura AvAja se kahe the / / 229-230 // tadanantara jo virahase bhayabhIta thI tathA jisake netra pavanaMjayake mukhapara laga rahe the aisI aMjanAsundarI donoM hastakamala jor3akara bolI ki he AryaM putra ! Rtu kAlake bAda hI maiMne Apake sAtha samAgama kiyA hai isalie yadi mere garbha raha gayA to vaha Apake viraha - kAlameM nindAkA pAtra hogA / / 231-232 // ataH Apa gurujanoMko garbha sambhavatAkI sUcanA dekara jAie / dIrghadarzitA manuSyoMke kalyANakA kAraNa hai ||233|| aMjanAke aisA kahane para pavanaMjayane kahA ki he devi ! maiM pahale gurujanoMke samIpa tumhAre binA ghara se nikalA thA aura aisA hI sabako nizcaya haiN| isalie isa samaya unake pAsa jAne aura yaha saba samAcAra kahane meM mujhe lajjA AtI hai / isakI ceSTAe~ vicitra haiM aisA jAnakara loga merI ha~sI kareMge / / 234 - 235 // ataH jabataka tumhArA yaha garbha prakaTa nahIM ho pAtA hai tabataka meM dApasa A jAU~gA / viSAda mata karo // 236 // he bhadre ! pramAda dUra karaneke lie mere nAmase cihnita yaha kar3A le lo isameM tumheM zAnti rahegI || 237 // aisA kahakara, kar3A dekara, bAra-bAra sAntvanA dekara aura vasantamAlAko ThIka-ThIka sevA karanekA Adeza dekara pavanaMjaya zayyAse uThA / usa samaya usakI vaha zayyA suratakAlIna sammadaMnase TUTe hue hArake motiyoMse vyApta thI, phUloMkI sugandhita parAga sambandhI bhArI sugandhise bhauMre khiMcakara usapara ikaTThe ho rahe the, usake Upara bichA huA caddara laharA rahA thA, aura vaha kSIrasamudrake madhya meM sthita kSIra dvIpake samAna jAna par3atI thI / pavanaMjaya uThA to sahI para usakA mana apanI priyAmeM hI laga rahA thA // 238240|| pRthvIpara azru giranese kahIM maMgalAcArameM bAdhA na A jAye isa bhayase aMjanAne apane azru netroMmeM hI sameTakara rakhe the aura isalie jAte samaya vaha pavanaMjayako A~kha kholakara nahIM dekha sakatI thI phira bhI mitrake sAtha vaha AkAzakI ora ur3a gayA || 241 // gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki isa saMsAra meM prANiyoMko kabhI to apane pUrvo 1. - matyasmin ma / 2. nindanIya: / 3. kalpyate prANadhAraNam ma. / Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDaza parva athApi jananAtprabhRtyavirataM sukhaM prANinAM mRteravirato bhavennanu tathApyamutrAsukham / tato bhajata mo janAH satatabhUrisaukhyAvahaM bhavAsukhatamazchidaM jinavaroktadharma ravim // 243 // ityA raviSeNAcAryaprokte padmacarite pavanAjanAsaMbhogAbhidhAnaM nAma SoDazaM parva // 16 // pAjita puNya-kamaMke udayase iSTa vastukA samAgama honese sukha hotA hai aura kabhI pApa-karmake udayase parama duHkha prApta hotA hai kyoMki isa saMsArameM sadA kisIkI sthiti eka-sI nahIM rahatI / / 242 / / phira bhI dharma ke prasAdase kitane hI jIvoMko janmase lekara maraNa-paryanta nirantara sukha prApta hotA rahatA hai aura marane ke bAda paralokameM bhI unheM sukha milatA rahatA hai| isalie he bhavya jIvo! nirantara atyadhika sukha denevAle evaM saMsArake duHkharUpI andhakArako chedanevAle jinendrokta dharmarUpI sUryako sevA karo // 243 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya viracita padmacaritameM pavanaMjaya aura aMjanAke sambhogakA varNana karanevAlA solahavA~ parva samApta huA // 16 // 1. bhavettanu ma. / 2. janaH ma. / Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaM parva kiyatyapi prayAte'tha kAle garbhasya sUcakAH / vizeSAH prAdurabhavanmahendra tanayAtanau // 1 // iyAya pANDutAM chAyA yazaseva hanUmataH / gatirmandataratvaM ca mettadignAgavibhramA // 2 // stanAvatyunna tiM prAptau zyAmalIbhUtacUcukau / AlasyAd bhrasamutkSepaM cakAra viSaye giraH // 3 // tatastA lakSaNairebhiH zvazrurvijJAya garbhiNIm / papraccha tava kenedaM kRtaM karmetyasUyikA // 4 // sAJjaliH sA praNamyoce nikhilaM pUrvaceSTitam / pratiSiddhApi kAntena gatimanyAmavindatI // 5 // tataH ketumatI RddhA jagAdeti suniSThuram / vANIbhiAvadehAbhistADayantIva yaSTimiH // 6 // yo na tvatsadazaM pApe draSTamAkAramicchati / zabdaM vA zravaNe kartamatidveSaparAyaNaH // 7 // sa kathaM svajanApRcchAM kRtvA gehAdvinirgataH / bhavatyA saMgama dhIraH kurvIta vigatatrape // 8 // dhik tvAM pApAM zazAGkAMzuzubhrasaMtAnadUSiNIm / AcarantI kriyAmetAM lokadvitayaninditAm // 9 // sakhI vasantamAlA te sAdhvImetAM matiM dadau / vezyAyAH kulaTAnAM kiM kurvanti paricArikAH // 10 // darzite'pi tadA tasminkaTake RramAnasA / pratIyAya na sA zvazruzcukopAtyantamugravAk // 11 // athAnantara kitanA hI samaya bItanepara rAjA mahendrakI putrI aMjanAke zarIrameM garbhako sUcita karanevAle vizeSa cihna prakaTa hue // 1 // usakI kAnti safedoko prApta ho gayI so mAno garbhameM sthita hanumAnke yazase hI prApta huI thii| madonmatta diggajake samAna vibhramase bharI usakI manda cAla aura bhI adhika manda ho gayI / / 2 / / jinakA agrabhAga zyAmala par3a gayA thA aise stana atyanta unnata ho gaye aura Alasyake kAraNa vaha jahA~ bAta karanA Avazyaka thA vahA~ kevala bhauMha Upara uThA kara saMketa karane lagI // 3 // tadanantara ina lakSaNoMse use garbhavatI jAna IrSyAse bharI sAsane usase pUchA ki tere sAtha yaha kArya kisane kiyA hai ? / / 4 / isake uttarameM ajanAne hAtha jor3a praNAma kara pahalekA samasta vRttAnta kaha sunaayaa| yadyapi pavanaMjayane yaha vRttAnta prakaTa karaneke lie use manA kara diyA thA tathApi jaba usane koI dUsarA upAya nahIM dekhA taba vivaza ho saMkoca chor3a saba samAcAra prakaTa kara diyA // 5 // tadanantara ketumatIne kupita hokara bar3I niSThuratAke sAtha patthara-jaisI kaThora vANImeM usase kahA / jaba ketumatI aMjanAse kaThora zabda bola rahI thI taba aisA jAna par3atA thA mAno vaha lAThiyoMse use tAr3ita kara rahI thI // 6 // usane kahA ki arI pApina ! atyanta dveSase bharA honeke kAraNa jo tujha-jaisA AkAra bhI nahIM dekhanA cAhatA aura terA zabda bhI kAna meM nahIM par3ane denA cAhatA vaha dhIra-vIra pavanaMjaya to AtmIya janoMse pUchakara gharase bAhara gayA huA hai| he nilaMjje ! vaha tere sAtha samAgama kaise kara sakatA hai ? // 7-8 // candramAkI kiraNoMke samAna ujjvala santAnako dUSita karanevAlI tathA donoM lokoMmeM nindanIya isa kriyAko karanevAlI tujha pApinako dhikkAra hai // 9 // jAna par3atA hai ki sakhI vasantamAlAne hI tere lie yaha uttama buddhi dI hai so ThIka hI hai kyoMki vezyA aura kulaTA striyoMkI sevikAe~ isake sivAya karatI hI kyA haiM // 10 // usa samaya aMjanAne yadyapi pavanaMjayakA diyA kar3A bhI dikhAyA para usa duSTa hRdayAne usakA vizvAsa nahIM kiyaa| vizvAsa to dUra rahA tIkSNa zabda kahatI huI atyanta 1. matirmanda m.| 2. matidignAga m.| 3. viSayo giraH m.| 4. bhavatyAM m.| 5. vezyA vA / 6. paricArikA m.| 7. zvazrukopAtyanta ma. / Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaM parva 371 ityuktvA krUranAmAnaM karamAhUya kiMkaram / kRtapraNAmamityUce kopAruNanirIkSaNA // 12 // ayi krarAzu nItvemA mahendrapuragocaram / yAnena sahitAM sakhyA nikSipyaihi nirantaram // 13 // tatastadvacanAdetAM pRthuvepathuvigrahAm / mahApavananirdhU tA latAmiva nirAzrayAm // 14 // dhyAyantImAkulaM bhUriduHkhamAgAmi niSprabhAm / vilInamiva bibhrANAM hRdayaM duHkhavahninA // 15 // bhItyA niruttarIbhUtAM sakhInihitalocanAm / nindantImazubhaM karma manasA punarudgatam // 16 // azrudhArAM vimuJcantIM zalAkAM sphaTikImiva / stanamadhye kSaNaM nyastaparyantAmanavasthitAm // 17 // sakhyA samaM samAropya yAnaM tatkarmadakSiNaH / karaH pravavRte gantaM mahendranagaraM prati // 18 // dinAnte tatpurasyAntaM saMprApyovAca sundarIm / evaM madhurayA vAcA krUraH kRtanamaskRtiH // 19 // svAminIzAsanAdevi kRtametanmayA tava / duHkhasya kAraNaM karma tato na kroDumarhasi // 20 // evamuktvAvatAyaitAM yAnAtsakhyA samanvitAm / svAminyai drutamAgatya kRtAmAjJAM nyavedayat // 21 // tato'janAM samAlokya duHkhamArAdivottamAm / mandIbhUtaprabhAcakro ravirastamupAgamat // 22 // locanacchAyayevAsyA rodnaatyntshonnyaa| raviM trANAya pazyantyAH pazcimAzAruNA'bhavat // 23 // tatastaduHkhato muktairvASpairiva ghanairalam / digbhinirantaraM cakre zyAmalaM namasastalam // 24 // kupita ho uThI // 11 // usane usa samaya kara nAmadhArI duSTa sevakako bulaayaa| sevakane Akara use praNAma kiyaa| tadanantara krodhase jisake netra lAla ho rahe the aisI ketumatIne sevakase kahA ki he krUra ! tU sakhoke sAtha isa aMjanAko zIghra hI le jAkara rAjA mahendrake nagarake samIpa chor3akara binA kisI vilambake vApasa A jA // 12-13 // tadanantara AjJA pAlanameM tatpara rahanevAlA kara ketumatIke vacana suna aMjanAko vasantamAlAke sAtha gAr3Ipara savAra kara rAjA mahendrake nagarakI ora claa| usa samaya aMjanAkA zarIra bhayase atyanta kampita ho rahA thA, vaha pracaNDa vAyuke dvArA jhakajhorakara nIce girAyI huI nirAzraya latAke samAna jAna par3atI thI, AgAmI kAlameM prApta honevAle bhArI duHkhakA vaha bar3I vyAkulatAse cintana kara rahI thI, usakA hRdaya duHkharUpI agnise mAno pighala gayA thA, bhayake kAraNa vaha niruttara thI, sakhI vasantamAlApara usake netra laga rahe the. vaha panaH udayameM Aye azabha karma karmako manahI-mana nindA kara rahI thI, aura jisakA eka chora stanoMke bIcameM rakhA huA thA aisI sphaTikakI caMcala zalAkAke samAna A~suoMko dhArA chor3a rahI thI // 14-18 // tadanantara jaba dina samApta honeko AyA taba krUra rAjA mahendrake nagarake samIpa phuNcaa| vahA~ pahu~cakara usane aMjanA sundarIko namaskAra kara nimnAMkita madhura vacana kahe / / 19 / / usane kahA ki he devi ! maiMne tumhAre lie duHkha denevAlA yaha kArya svAminIkI AjJAse kiyA hai ataH mujhapara krodha karanA yogya nahIM hai / / 20 / / aisA kahakara usane sakhIsahita aMjanAko gAr3Ise utArakara tathA zIghra hI vApasa Akara svAminIke lie sUcita kara kiyA ki maiM Apako AjJAkA pAlana kara cukA / / 21 / / tadanantara uttama nArI aMjanAko dekhakara hI mAno duHkhake bhArase jisakA prabhAmaNDala phIkA par3a gayA thA aisA sUrya asta ho gayA // 22 // pazcima dizA lAla ho gayI so aisA jAna par3atA thA mAno aMjanA sundarI, nirantara rotI rahaneke kAraNa atyanta lAla dikhanevAle netroMse rakSA karaneke uddezyase sUryakI ora dekha rahI thI so unhIMkI lAlIse lAla ho gayI thI / / 23 / / tadanantara dizAoMne AkAzako zyAmala kara diyA so aisA jAna par3atA thA mAno aMjanAke daHkhase daHkhI hokara unhoMne atyadhika vASpa hI choDe the, unhIMse AkAza zyAmala ho gayA thA ||24|| 1. zalAkA m.| zilAnAM kh.| 2. tato'janA m.| 3. prabhAcakraravi m.| 4. ravitrANAya m.| 5. pazyantyA m.| 6. duHkhito m.| Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 padmapurANe taduHkhAdiva saMprAptA 'duHkhaM saMghAtakAriNaH / kulAyeSvAkulAzcakurvayaH kolAhalaM param // 25 // tato duHkhamavijJAya sA kSudAdisamudbhavam / abhyAkhyAnamahAduHkhasAgaraplavakAriNI // 26 // bhItAntarvadanaM sAtha kurvatI paridevanam / sakhyA viracite tasthau pallavaiH saMstare'JjanA // 27 // na tasyA nayane nidrA tasyAM rAtrAvaDhaukata / dAhAdiva bhayaM prAptA saMtatoSNAzrasaMbhavAt // 28 // pANisaMvAhanAt sakhyA vinirdhUtaparizramA / sAntvyamAnA nizAM ninye kRcchraNAsau samaMsamam // 29 // tato dIrghoSaNanizvAsanitAntamlAnapallavam / prabhAte zayanaM tyaktvA nAnAzaGkAtiviklavA // 30 // kRtAnugamanA sakhyA chaayyevaanukuulyaa| aitpiturmandiradvAraM sakRpaM vIkSitA janaiH // 31 // tatastatpravizantI sA niruddhA dvArarakSiNA / prAptA rUpAntaraM duHkhAdavijJAtA vyavasthitA // 32 // tato nikhilametasyAH sakhyA kRtaniveditam / vijJAya sthApayisvAnyaM naraM dvAre sasaMbhramaH // 33 // gatvA zilAkavATAkhyo dvArapAlaH kRtAnatiH / sutAgamaM mahIpANirupAMzvIzaM vyajijJapat // 34 // tataH prasannakIAkhyaM mahendraH pArzvagaM sutam / AjJApayan mahAbhUtyA tasyAH zIghraM pravezanam // 35 // purasya kriyatAM zomA sAdhanaM parisaMjjyatAm / svayaM pravezayAmIti punarUce narAdhipaH // 36 // jagAdAsau tatastasmai dvArapAlo yathAsthitam / sutAyAzcaritaM kRtvA vadane pANipallavam // 37 // ghoMsaloMmeM ikaTThe honevAle pakSI bar3I AkulatAse atyadhika kolAhala karane lage so aisA mAlUma hotA thA mAno aMjanAke duHkhase duHkhI hokara hI ve cillA rahe hoM / / 25 / / tadanantara vaha aMjanA bhUkha-pyAsa Adise utpanna honevAlA duHkha to bhUla gayI aura apavAdajanya mahAduHkharUpI sAgarameM utarAne lagI // 26 // vaha bhayabhIta honeke kAraNa jorase to nahIM cillAtI thI para mukhake bhItara-hI-bhItara azru DhAlatI huI vilApa kara rahI thii| tatpazcAt sakhIne vRkSoMke pallavoMse eka Asana banAyA so vaha usIpara baiTha gayI // 27|| usa rAtrimeM ajanAke netroMmeM nidrA nahIM AyI so aisA jAna paDatA thA mAno nirantara nikalanevAle uSNa A~sUoMse samatpanna dAhase Darakara hI nahIM AyI thI / / 28 // sakhIne hAthase dAbakara jisakI thakAvaTa dUra kara dI thI tathA jise nirantara sAntvanA dI thI aisI aMjanAne bar3e kaSTake sAtha pUrNa rAtri bitAyI athavA 'samA samAM nizAM kRcchreNa nitye' eka varSake samAna rAtri bar3e kaSTase vyatIta kI // 29 // tadanantara prabhAta huA so lambI aura garama-garama sA~soMse jisake pallava atyanta murajhA gaye the aisI zayyA chor3akara aMjanA pitAke mahalake dvArapara phuNcii| chAyAkI taraha anukUla calanevAlI sakhI usake pIche-pIche cala rahI thI aura loga use dayAbharI dRSTise dekha rahe the // 30-31 / / duHkhake kAraNa ajanAkA rUpa badala gayA thA so dvArapAlakI pahacAnameM nahIM aayii| ataH dvArameM praveza karate samaya usane use roka diyaa| jisase vaha vahIM khar3I ho gayI // 32 // tadanantara sakhIne saba samAcAra sunAyA so use jAnakara zilAkapATa nAmakA dvArapAla dvArapara kisI dUsare manuSyako khaDA kara bhItara gayA aura rAjAko namaskAra kara hAthase pRthivIko chUtA huA ekAntameM putrIke AnekA samAcAra kahane lgaa||33-34|| tatpazcAta rAjA mahendrane samIpameM baiThe hae prasanna kIrti nAmaka putrako AjJA dI ki putrIkA bar3e vaibhavake sAtha zIghra hI praveza karAo // 35 // tadanantara rAjAne phira kahA ki nagarakI zobhA karAyI jAye tathA senA sajAyI jAye maiM svayaM hI putrIkA praveza karAU~gA / / 36 / / tatpazcAt dvArapAlane putrakA jaisA caritra suna rakhA thA vaisA mu~hapara hAtha lagAkara rAjAke lie kaha sunAyA // 37 / / 1. duHkhasaMghAta ma., b.| 2. pallave ma. / 3. sAntvamAnA ma. / 4. samA samam ma., ba., j.| kRcchaMga samaM sAkaM samAM pUrNA nizAM ninye / 5. agacchat / 6. avijJAtA vyavasthito b.| 7. nyannaraM m.| 8. prasannakortAkhyaM ma. / 9. parisajjAtam ma. / , Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaM pavaM tataH zrutvA trapAhetuM pitA tasyA viceSTitam / prasanna kIrtimityUce paramaM kopamAgataH // 38 // nirvAsyatAM purAdasmAdaraM sA pApakAriNI / yasthA me caritaM zrutvA vajreNevAhate zrutI // 39 // tato nAmnA mahotsAhaH sAmanto'syAtivallabhaH / jagAda nAtha no kartumevaM kartumimAM prati // 40 // vasantamAlayA khyAtaM yathAsmai dvArarakSiNe / evameva na yuktA tu vicikitsA' vikAraNo // 41 // ketumatI krUrA laukikazrutibhAvitA / atyantamavicArAsyA vinA doSAtkRtojjhatA // 42 // krUrayeyaM yathA tyaktA kalyANAcAratatparA / bhavatApi vinitA zaraNaM kaM prapadyatAm // 43 // vyAghradRSTamRgIveyaM mugdhAsyA trAsamAgatA / zvazrUtastvAM mahAkakSasamaM zaraNamAgatA // 44 // seyaM nidAghasUryAMzu saMtApAdiva duHkhitA / mahAtarUpamaM bAlA viditvA tvAM samAgatA // 45 // zrIvat svargAt paribhraSTA varAkI vihvalAtmikA / abhyAkhyAnAtayAlIDhA kalpavallItra kampanI // 46 // dvArapAla nirodhena sutarAmAgatA trapAm / vailakSyAdaMzukenAGgamavaguNThya samUrddhakam // 47 // pitRsnehAnvitaM dvAre sadA durlaDitAtmikA / tiSThatItyamunAkhyAtaM dvArapAlena pArthiva // 48 // sa tvaM kuru dayAmasyAM nirdoSeyaM pravezyatAm / nanu ketumatI jJAtA krUrA kasya na viSTape // 49 // tasya tadvacanaM zrotre rAjJazcakre na saMzrayam / nalinIdalavinyastaM bindujAlamivAmbhasaH // 50 // jagAda ca sakhI snehAt kadAcit satyamapyadaH / anyathAkathayatkena nizcayo'nrAvadhAryate // 51 // tadanantara pitA putrIkI lajjAjanaka ceSTA sunakara parama krodhako prApta huA aura prasannakIrti nAmaka putrase bolA ||38|| ki usa pApakAriNIko isa nagarase zIghra hI nikAla do| usakA caritra sunakara mere kAna mAno vajrase hI tAr3ita hue haiM ||39|| tadanantara mahotsAha nAmakA sAmanta jo rAjA mahendrako atyanta pyArA thA bolA, he nAtha ! isake prati aisA karanA yogya nahIM hai // 40 // vasantamAlAne dvArapAlake lie jaisI bAta kahI haiM kadAcit vaha vaisI hI ho to akAraNa ghRNA karanA ucita nahIM hai || 41|| isakI sAsa ketumatI atyanta krUra hai, laukika zrutiyoMse prabhAvita honevAlI hai aura bilakula hI vicArarahita hai| usane binA doSake hI isakA parityAga kiyA hai // 42 // kalyANarUpa AcArakA pAlana karanemeM tatpara rahanevAlI isa putrIkA jisa prakAra usa duSTa sAsane parityAga kiyA hai usI prakAra yadi Apa bhI tiraskAra kara tyAga karate haiM to phira yaha kisakI zaraNa meM jAyegI ? ||43|| jisa prakAra vyAghrake dvArA dekhI huI hariNI bhayabhIta hokara kisI mahAvanakI zaraNa meM pahuMcatI hai usI prakAra yaha mugdha-vadanA sAsase bhayabhIta hokara mahAvanake samAna jo tuma ho so tumhArI zaraNa meM AyI hai || 44 // | yaha bAlA mAno grISmaRtuka sUryakI kiraNoMke santApase hI duHkhI ho rahI hai aura tumheM mahAvRkSake samAna jAnakara tumhAre pAsa Ayo hai // 45 // yaha becArI svargaMse paribhraSTa lakSmIke samAna atyanta vihvala ho rahI hai aura apavAdarUpI ghAmase yukta ho kalpalatAke samAna kA~pa rahI hai || 46 // dvArapAlake rokane se yaha atyanta lajjAko prApta huI hai / isIlie isane lajjAvaza mastaka ke sAtha-sAtha apanA sArA zarIra vastrase Dha~ka liyA hai ||47 // pitAke snehase yukta hokara jo sadA lAr3a-pyAra se bharI rahatI thI vaha aMjanA Aja daravAje para rukI khar3I hai / he rAjan ! isa dvArapAlane yaha samAcAra Apase kahA hai ||48|| so tuma isapara dayA karo, yaha nirdoSa hai, isalie isakA bhItara praveza karAo / yathArtha meM ketumatI duSTa hai yaha loka meM kauna nahIM jAnatA ? // 49 // | jisa prakAra kamalinIke patrapara sthita pAnI ke bU~doMkA samUha usapara sthAna nahIM pAtA hai usI prakAra mahotsAha nAmaka sAmantake vacana rAjA ke kAnoMmeM sthAna nahIM pA sake // 50 // rAjAne kahA ki kadAcit sakhIne snehake kAraNa isa satya 1. glAni: / 2. akAraNA / vikAriNA ma., ja. / 3. kRtojjhitA ma / 4. abhyAkhyAnatayA loDhA ma. / 373 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 padmapurANe tasmAt saMdigdhazIleyamAzu nirvAsyatAmataH / nagarAdyAvadamale kule no jAyate malam // 52 // vizuddhavinayA cArvI cAruceSTAvidhAyinI / mavedabhyarhitAtyantaM kasya no kulabAlikA / / 53 / / puNyavanto mahAsattvA puruSAste'tinirmalAH / yaiH kRto doSamUlAnAM dArANAM na parigrahaH // 54 // parigrahe tu dArANAM bhavatyevaMvidhaM phalam / yasmin gate sati khyAti 'bhUpravezo'bhivAnchayate // 55 // duHkhapratyAyanasvAntastAvalloko'vatiSThatAm / jAtameva mamApyatra mano'dya kRtazaGkanam // 56 // epA bharturacakSuSyA zrutA pUrva mayA'sakRt / tatastena / pUrva mayA'sakRt / tatastena na saMbhUtirasyA garbhasya nizcitA // 57 // tasmAdanyo'pi yastasmai prayacchati samAzrayam / viyojyaH sa mayA prANairityeSa mama saMgaraH // 5 // kupiteneti sA tena dvArAdaviditA paraiH / nirghATitA samaM sakhyA duHkhapUritavigrahA // 59 // yadyatsvajanagehaM sA jgaamaashrykaangkyaa| tatra tatrApyadhIyanta dvArANi nRpazAsanAt // 60|| yatraiva janakaH kruddho vidadhAti nirAkRtim / tatra zeSajane kA''sthA tacchandakRtaceSTite // 61 / / evaM nirdhATyamAnA sA sarvatrAtyanta viklavA / sakhI jagAda vASpaughasamArdIkRtadehikA / / 62 // ambe ihAtra kiM bhrAnti kurvantyAvAsvahe sakhi / pASANahRdayo loko jAto'yaM naH kukarmamiH // 63 // vanaM tadeva gacchAvastatraivAstu yathocitam / apamAnAttato duHkhAnmaraNaM paramaM sukham // 64 // bAtako bhI anyathA kaha diyA ho to isakA nizcaya kaise kiyA jAye ? // 51 // isalie yaha sandigdhazIlA hai arthAt isake zolameM sandeza hai ataH jabataka hamAre nirmala kulameM kalaMka nahIM lagatA hai usake pahale hI ise nagarase zIghra nikAla diyA jAye // 52 // nirdoSa, vinayako dhAraNa karanevAlI, sundara aura uttama ceSTAoMse yukta gharakI lar3akI kise atyanta priya nahIM hotI ? para ye saba guNa isameM kahA~ rahe ? // 53 // ve mahAn dhairyako dhAraNa karanevAle atyanta nirmala puruSa bar3e puNyAtmA haiM jinhoMne doSoMke mUla kAraNabhUta striyoMkA parigraha hI nahIM kiyA arthAt unheM svIkRta hI nahIM kiyA // 54 // striyoM ke svIkAra karane meM aisA ho phala hotA hai / yadi kadAcit stro apavAdako prApta hotI hai to pRthivImeM praveza karanekI icchA hone lagatI hai / / 55 // jinake hRdayameM bar3e duHkhase vizvAsa utpanna karAyA jAtA hai aise anya manuSya to dUra rahe Aja merA hRdaya hI isa viSayameM zaMkAzIla ho gayA hai // 56 // yaha apane patikI dveSapAtra hai arthAt isakA pati ise A~khase bhI nahIM dekhanA cAhatA yaha maiMne kaI bAra sunA hai| isalie yaha to nizcita hai ki isake garbhakI utpatti patise nahIM hai // 57 // isa dazAmeM yadi aura koI bhI isake lie Azraya degA to maiM use prANarahita kara dUMgA aisI merI pratijJA hai // 58 / / isa prakAra kupita hue rAjAne jaba taka saroMko patA nahIM cala pAyA usake pahale hI aMjanAko sakhIke sAtha dvArase bAhara nikalavA diyaa| usa samaya ajanAkA zarIra duHkhase bharA huA thA // 59 // Azraya pAneko icchAse vaha jisa-jisa AtmIyajanake ghara jAtI thI rAjAko AjJAse vaha vahIM-vahIMke dvAra banda pAtI thii||6|| jo ThIka ho hai kyoMki jahA~ pitA ho kruddha hokara tiraskAra karatA hai vahA~ usIke abhiprAyake anusAra kArya karanevAle dUsare logoMkA kyA vizvAsa kiyA jA sakatA hai ?-unameM kyA AzA rakhI jA sakatI hai ? // 61 / isa taraha saba jagahase nikAlI gayI aMjanA atyanta adhIra ho gyii| azruoMke samUhase usakA zarIra gIlA ho gyaa| usane sakhIse kahA ki he mAtA! hama donoM yahA~ bhaTakatI huI kyoM par3I haiM ? he sakhi! hamAre pApodayake kAraNa yaha samasta saMsAra pASANahRdaya ho gayA hai arthAt sabakA hRdaya pattharake samAna kar3A ho gayA hai / / 62-63 // isalie hama loga usI vanameM caleM / jo kucha honA hogA so vahIM ho legaa| isa apamAnase tathA tajjanya duHkhase to mara 1. bhUpradezo'bhi -m.| 2. tatrApyadhIyanta m.| 3. nRpazAsanAna m.| 4. nirdhAryamANA ka., kha., ba., j.| 5. ambAzabdasya saMbuddhau 'amba' iti rUpaM bhavati / atra 'ambe' iti prayogazcintyaH / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptavarza parva 375 ityuktvAsau samaM sakhyA tadeva prAvizadvanam / mRgIva mohasaMprAptA mRgarAjavimISitA // 65 // vAtAtapaparizrAntA duHkhasaMmArapIDitA / upavizya vanasyAntaM sA cakre paridevanam // 66 // hA hatA mandabhAgyAsmi vidhinA duHkhadAyinA / ahetuvairiNA kaSTa kaM paritrANamAzraye // 6 // daurbhAgyasAgarasyAnte prasAdaM kathamapyagAt / nAtho me sa gatastyaktvA duSkarmaparicoditaH // 6 // zvazravAdikRtaduHkhAnAM nArINAM piturAlaye / avasthAnaM mamApuNyairidamapyavasAritam // 69 // mAtrApi na kRtaM kiMcitparitrANaM kathaM mama / martRcchandAnuvartinyo jAyante ca kulAGganAH // 7 // tvayyavijJAtagarmAyAmeSyAmIti svayoditam / hA nAtha vacanaM kasmAtsmaryate na kRpAvatA // 71 // aparIkSya kathaM zvazru tyaktuM mAmucitaM tava / nanu saMdigdhazIlAnAM saintyupAyAH parIkSaNe // 72 // utsaGgalAlitAM bAlye sadA durlaDitAtmikAm / niSparIkSya pitastyaktuM mAM kathaM te'bhavanmatiH // 73 // hA mAtaH sAdhu vAkyaM te na kathaM nirgataM mukhAt / sakRdapyuttamA prItiradhunA sA kimujjhitA // 7 // ekodaroSitAM bhrAtastrAtuM te mAM suduHkhitAm / kathaM na kAcidudbhUtA ceSTA niSThuracetasaH // 75 // yatra yUyamidaMceSTAH pradhAnA bandhusaMha teH / tatra kurvantu kiM zeSA varAkA durabAndhavAH // 76 // athavA ko'tra vo doSaH puNyatauM mama niSThite / phalito'puNyavRkSo'yaM niSevyo'vazayA mayA // 77 // pratizabdasamaM tasyA vilApamakarot sakhI / tadAkrandavinirdhUtadhairyadUritamAnasA // 7 // jAnA hI parama sukha hai // 64 // itanA kahakara aMjanA sakhIke sAtha usI vana meM praviSTa ho gayI jisameM ketumatIkA sevaka use chor3a gayA thaa| jisa prakAra koI mRgI siMhase bhayabhIta ho vanase bhAge aura kucha samaya bAda bhrAntivaza usI vanameM phira jA pahu~ce usI prakAra phirase aMjanAkA vanameM jAnA huA // 65 / / duHkhake bhArase pIr3ita aMjanA jaba vAyu aura ghAmase thaka gayI taba vanake samIpa baiThakara vilApa karane lagI // 66 // hAya-hAya ! maiM bar3I abhAginI hU~, akAraNa vaira rakhanevAle duHkhadAyI vidhAtAne mujhe yoM hI naSTa kara DAlA / bar3e duHkhakI bAta hai, maiM kisakI zaraNa ghuuN||67|| daurbhAgyarUpI sAgarako pAra karaneke bAda merA nAtha kisI taraha prasannatAko prApta huA so duSkarmase prerita ho anyatra calA gayA // 68 // jinheM sAsa Adi duHkha pahu~cAtI haiM aisI striyA~ jAkara pitAke ghara rahane lagatI haiM para mere durbhAgyane pitAke ghara rahanA bhI chur3A diyA // 69 // mAtAne bhI merI kucha bhI rakSA nahIM kI so ThIka hI hai kyoMki kulavatI striyAM apane bhartArake abhiprAyAnusAra hI calatI haiM / / 70 // he nAtha ! tumane kahA thA ki tumhArA garbha prakaTa nahIM ho pAyegA aura maiM A jAUMgA so vaha vacana yAda kyoM nahIM rakhA ? tuma to bar3e dayAlu the // 71 // he sAsa ! binA parIkSA kiye ho kyA merA tyAga karanA tumheM ucita thA ? jinake zIlameM saMzaya hotA hai unakI parIkSA karaneke bhI to bahuta upAya haiM // 72 // he pitA! Apane mujhe bAlyakAlameM godameM khilAyA hai aura sadA bar3e lAr3a-pyArase rakhA hai phira parIkSA kiye binA hI merA parityAga karanekI buddhi Apako kaise ho gayI ? / / 73 / / hAya mAtA ! isa samaya tere mukhase eka bAra bhI uttama vacana kyoM nahIM nikalA? tUne vaha anupama prIti isa samaya kyoM chor3a dI ? // 74 // he bhAI! maiM terI eka hI mAtAke udarameM vAsa karanevAlI atyanta duHkhinI bahana hU~ so merI rakSA karaneke lie terI kucha bhI ceSTA kyoM nahIM huI ? tU bar3A niSThura hRdaya hai // 75 / / jaba bandhujanoMmeM pradhAnatA rakhanevAle tuma logoMkI yaha dazA hai taba jo becAre dUrake bandhu haiM ve to kara hI kyA sakate haiM ? // 76 / / athavA isameM tuma sabakA kyA doSa hai ? puNyarUpI Rtuke samApta honepara aba merA yaha pAparUpI vRkSa phalIbhUta huA hai so vivaza hokara mujhe isakI sevA karanI hI hai // 77 // aMjanAkA vilApa sunakara jisake hRdayakA dhairya dUra ho 1. tvayA vijJAta- m.| 2. santyapAyAH m.| 3. utsaGgalAlitA m.| 4. bandhusaMhatiH m.| 5. vA doSaH ba., ja.. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 papurANe atyantadInamatasyAM rudantyAM tAranisvanam / mRgobhirapi nirmuktAH susthUlA vASpabindavaH // 79 // satazciraM ruditvainAmaruNIbhUtalocanAm / sakhI dobhyAM samAliGgaya jagAdevaM vicakSaNA // 8 // svAminyalaM ruditvA te nanvavazyaM purAkRtam / netre nimIlya soDhavyaM karma pAkamupAgatam // 81 / / sarveSAmeva jantUnAM pRSThataH pArvato'grataH / karma tiSThati yaddevi tatra ko'vasaraH zucaH // 8 // apsaraHzatanetrAlInilayIbhUtavigrahAH / prApnuvanti paraM duHkhaM sukRtAnte surA api // 83 // cintayatyanyathA lokaH prApnoti phalamanyathA / lokavyApArasaktAramA paramo hi gururvidhiH // 84 // hitaMkaramapi prApta vidhirnAzayati kSaNAt / kadAcidanyadA dhatte mAnasasyApyagocaram // 85 // gatayaH karmaNAM kasya vicitrA parinizcitAH / tasmAttvamasya mA kArSIya'thAM garbhasya duHkhitA // 86 // Akramya dazanairdantAnkRtvA grAvasamaM manaH / karma svayaM kRtaM devi sahasvAzakyavarjanam // 87 // nanu svayaM vibuddhAyA mayA te zikSaNaM kRtam / adhikSepa ivAmAti vada jJAtaM na kiM tava // 88 // abhidhAyeti sA tasyA nayane zoNarociSI / nyamATa vepaithuyutapANinA sAntvatatparA // 89 // bhayazcIce pradezo'yaM devi saMzrayavarjitaH / tasmAduttiSTha gacchAvaH pArzvamasya mahIbhRtaH // 10 // guhAyAmana kasyAMcidagamyAyAM kujantubhiH / sUtikalyANasaMprAptyai samayaM kacidAsvahe // 11 // tatastayopadiSTA sA padavIM paadcaarinnii| garbhabhArAda viyaJcAramasamarthA niSevitum // 12 // gayA thA aisI sakhI vasantamAlA bhI pratidhvanike samAna vilApa kara rahI thii||78|| yaha aMjanA bar3I dInatAke sAtha itane jora-jorase vilApa kara rahI thI ki use sunakara vanakI hariNiyoMne bhI A~suoMkI bar3I-bar3I bUMdeM chor3I thIM / / 7 / / tadanantara cirakAla taka ronese jisake netra lAla ho gaye the aisI aMjanAkA donoM bhujAoMse AliMgana kara buddhimatI sakhIne kahA ki he svAmini ! ronA vyartha hai| pUrvopArjita karma udayameM AyA hai to use A~kha banda kara sahana karanA ho yogya hai / / 80-81 / / he devi ! samasta prANiyoMke pIche, Age tathA bagalameM karma vidyamAna haiM isalie yahA~ zokakA avasara hI kyA hai ? ||82 // jinake zarIrapara saikar3oM apsarAoMke netra vilIna rahate haiM aise deva bhI puNyakA anta honepara parama duHkha prApta karate haiM / / 83 / / loka anyathA socate haiM aura anyathA hI phala prApta karate haiM / yathArthameM logoMke kAryapara dRSTi rakhanevAlA vidhAtA hI parama guru hai / / 84 // kabhI to yaha vidhAtA prApta huI hitakArI vastuko kSaNa bharameM naSTa kara detA hai aura kabhI aisI vastu lAkara sAmane rakha detA hai jisakI manameM kalpanA hI nahIM thI / / 85 / / karmoMkI dazAe~ bar3I vicitra haiN| unakA pUrNa nizcaya kauna kara pAyA hai ? isalie tuma duHkhI hokara garbhako pIr3A mata pahu~cAo / / 86 / / he devi ! dA~toMse dAMtoMko dabAkara aura manako pattharake samAna banAkara jisakA ghaTanA azakya hai aisA svopAjita karmakA phala sahana karo / / 87 / / vAstavameM Apa svayaM vizuddha haiM ataH Apake lie merA zikSA denA nindAke samAna jAna par3atA hai| tumhIM kaho ki Apa kyA nahIM jAnatI haiM ? |88 // itanA kahakara sAntvanA denemeM tatpara rahanevAlI sakhIne apane kA~pate hue hAthoMse usake lAla-lAla netra poMcha diye // 89|| phira kahA ki he devi ! yaha pradeza Azrayase rahita hai arthAt yahA~ Thaharane yogya sthAna nahIM hai isalie uTho isa parvatake pAsa caleM // 90|| yahA~ kisI aisI guphAmeM jisameM duSTa jIva nahIM pahu~ca sakeMge, garbhake kalyANake lie kucha samaya taka nivAsa kareMgI // 91 / / tadanantara sakhIkA upadeza pAkara vaha paidala hI mArga calane lgii| kyoMki garbhake bhArake kAraNa 1. zaktAtmA ma. / 2. duHkhitAH ma. / duHsitaH ba. / 3. vepathoryuktA ma. / vepathuryuktA ba. / 4. kiMcidA- ma. / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptavazaM parva 377 anuyAntI mahAraNyadharaNIM samayAgirim / vyAlajAlasamAkINAM tannAdAtyantabhISaNAm / / 93 // mahAnokaharuddhadivAkarakarotkarAm / mahIbhRtpAdasaMkINAM darmasUcIsuduzcarAm // 9 // yuktAM mAtaGgamAlAbhiya'syantI kRcchrataH padam / mAtaGgamAlinI nAma prApa mAnasadurgamAm / / 95 / / zaktApi gagane gantuM padbhyAM tasyAH sakhI yayau / premabandhanasaMbaddhA chAyAvRttimupAzritA // 16 // bhayAnakAM tataH prApya tAmasau saMkaTATavIm / vepamAnasamastAnA kAMdizIkatvamAgamat // 97 // tatastAmAkulAM jJAtvA gRhItvA karapallave / AlI jagAda mA bhaiSIH svAminyehIti sAdarAt // 98 // tataH sakhyaMsavinyastavisraMsikarapallavA / darbhasUcImukhasparzakUNitekSaNakoNikA // 19 // tatra tatraiva bhUdeze nyasyantI caraNau punaH / stanantI duHkhasaMbhArAddehaM kRcchraNa bibhratI // 10 // uttarantI prayAsena nirjharAn vegavAhinaH / smarantI svajanaM sarva niSThurAcArakAriNam // 10 // nindantI svamupAlambhaM prayacchantI muhurvidheH / kAruNyAdiva vallIbhiH zliSyamANAkhilAGgikA // 102 // trastasAraGgajAyAkSI shrmjsvedvaahinii| sataM kaNTakiguccheSu mocayantyaMzukaM cirAt // 10 // kSatajenAcitau pAdau lAkSitAviva bibhrtii| zokAgnidAhasaMbhatAM zyAmatAM dadhatI parAm // 104 // tale'pi calite trAsaM vrajantI calavigrahA / saMtrAsastambhitAvUrU vahantI khedadurvahau / / 105 / / vaha AkAzameM calaneke lie samartha nahIM thI // 92 // vaha parvatakI samIpavartinI mahAvanakI bhUmimeM calatI-calatI mAtaMgamAlinI nAmakI usa bhUmimeM pahuMcI jo hiMsaka jantuoMse vyApta thI aura unake zabdoMse bhaya utpanna kara rahI thii| bar3e-bar3e vRkSoMne jahA~ sUryako kiraNoMkA samUha roka liyA thA, jo choTI-choTI pahAr3iyoMse vyApta thI, DAbhako aniyoMke kAraNa jahA~ calanA kaThina thA, jo hAthiyoMkI zreNiyoMse yukta thI tathA zarIrakI bAta to dUra rahI manase bhI jahA~ pahu~canA kaThina thaa| aMjanA bar3e kaSTase eka-eka Daga rakhakara cala rahI thI // 93-95 / / yadyapi usakI sakhI AkAzameM calane meM samartha thI to bhI vaha premarUpI bandhanameM baMdhI honese chAyAke samAna paidala hI usake sAthasAtha cala rahI thI / / 16 / / usa bhayAnaka saghana aTavIko dekhakara aMjanAkA samasta zarIra kA~pa utthaa| vaha atyanta bhayabhIta ho gayI // 97|| __ tadanantara use vyagra dekha sakhIne hAtha pakar3akara bar3e Adarase kahA ki svAmini ! Daro mata, idhara Ao // 98 / / aMjanA sahArA pAnekI icchAse sakhIke kandhepara hAtha rakhakara cala rahI thI para usakA hAtha sakhIke kandhese bAra-bAra khisakakara nIce A jAtA thaa| calate-calate jaba kabhI DAbhakI anI pairameM cubha jAtI thI taba becArI AMkha mIMcakara khar3I raha jAtI thI // 99|| vaha jahA~se paira uThAtI thI duHkhake bhArase cIkhatI huI vahIM phira paira rakha detI thii| vaha apanA zarIra bar3I kaThinatAse dhAraNa kara rahI thii||100| vegase bahate hue jharanoMko vaha bar3I kaThinAIse pAra kara pAtI thii| use niSThara vyavahAra karanevAle apane samasta AtmIyajanoMkA bAra-bAra smaraNa ho AtA thA // 101 / / vaha kabhI apanI nindA karatI thI to kabhI bhAgyako bAra-bAra doSa detI thii| latAe~ usake zarIrameM lipaTa jAtI thIM so aisA jAna par3atA thA ki dayAse vazIbhUta hokara mAno usakA AliMgana hI karane lagatI thIM // 102 // usake netra bhayabhIta hariNIke samAna caMcala the, thakAvaTake kAraNa usake zarIrameM pasInA nikala AyA thA, kA~TedAra vRkSoMmeM vastra ulajha jAtA thA to dera taka use hI sulajhAtI khar3I rahatI thI // 103|| usake paira rudhirase lAla-lAla ho gaye the, so aise jAna par3ate the mAno lAkhakA mahAvara hI unameM lagAyA gayA ho| zokarUpI agniko dAhase usakA zarIra atyanta sAMvalA ho gayA thA // 104|| pattA bhI hilatA thA to vaha bhayabhIta ho jAtI thI, usakA zarIra kA~pane lagatA thA, bhayake kAraNa usakI donoM jA~ghe akar3a jAtI thIM aura 1. kAMdizItvamupAgamat ma. / 2. kvaNitekSaNa- ma / 3. kaNTakaguccheSu m.| 4. dadhatIm ma. / 48 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 padmapurANe muhurvizramyamAnAlyA' nitAntapriyavAkyayA / gireH prApAJjanA mUlaM zanakairiti duHkhitA' // 106 // tatra dhArayitaM dehamasaktA sAzrulocanA / apakarNya sakhIvAkyaM mahAkhedAdupAvizat // 107 // jagAda ca na zaknomi prayAtuM padamapyataH / tiSTAmyatraiva deze'haM prApnomi maraNaM varam // 10 // sAntvayitvA tato vAkyaiH kuzalA hRdayaMgamaiH / vizramayya praNamyoce sakhyevaM prematatparA // 109 // pazya pazya guhAmetAM devi nedIyasI parAm / kuru prasAdamuttiSTa sthAsyAvo'tra yathAsukham // 11 // pradeze saMcarantIha prANimaH karaceSTitAH / nanu te rakSaNIyo'yaM garbhaH svAmini mA muha // 11 // ityuktA sAnurodhena sakhyA vanamayena ca / gamanAya samuttasthau bhUyo'pi paritApinI // 112 // mahAnubhAvatAyogAdarnujJAterabhAvataH / hrIMtazca nAntikaM vAyorayAsiSTAmime tadA // 113 // hastAvalambadAnena tatastAM viSamAM bhuvam / lavayitvA sakhI kRcchAd guhAdvAramupAharat // 114 // praveSTuM sahasA mIte tatra te tasthatuH kSaNam / viSamagrAvasaMkrAntisaMjAtavipulazrame // 115 // vizrAntAbhyAM cirAd dRSTistatrAbhyAM nyAsi mndgaa| mlAnaraktazitizvetanIrajasaksamaprabhA // 116 // apazyatAM tataH zuddhasamAmalazilAtale / paryasusthitaM sAdhuM cAraNAtizayAnvitam // 117 // nibhRtocchvAsanizvAsaM nAsikAgrAhitekSaNam / RjuzlathavapuryaSTiM sthANuvaccalanojjhitam // 118 // khedake kAraNa unakA uThAnA kaThina ho jAtA thA // 105 // atyanta priya vacana bolanevAlI sakhI use bAra-bAra baiThAkara vizrAma karAtI thii| isa prakAra duHkhase bharI aMjanA dhIre-dhIre pahAr3ake samIpa pahu~cI / / 106 / / vahA~ taka pahu~canemeM vaha itanI adhika thaka gayI ki zarIra sambhAlanA bhI dUbhara ho gyaa| usake netroMse A~sU bahane lage aura vaha bahuta bhArI khedake kAraNa sakhIkI bAta anasunI kara baiTha gayI // 107 // kahane lagI ki aba to maiM eka Daga bhI calaneke lie samartha nahIM hai ataH yahI Thaharo jAtI haiN| yadi yahA~ maraNa bhI ho jAya to acchA hai // 108 // tadanantara premase bharI catura sakhI hRdayako priya laganevAle vacanoMse use sAntvanA dekara tathA kucha dera vizrAma karAkara praNAmapUrvaka isa prakAra bolI // 109 / / he devi ! dekho-dekho yaha pAsa hI uttama guphA dikhAI de rahI hai| prasanna hoo, uTho, hama donoM usa guphAmeM sukhase ThahareMgI // 110 // yahA~ kara ceSTAoMko dhAraNa karanevAle aneka jIva bicara rahe haiM aura tumheM garbhakI bhI rakSA karanI hai| isalie he svAmini ! galatI na karo // 111 / / aisA kahanepara santApase bharI aMjanA sakhIke anurodhase tathA vanake bhayase punaH calaneke lie uThI // 112 // usa samaya ye donoM striyA~ vanameM kaSTa to uThAtI rahIM para pavanaMjayake pAsa nahIM gayIM so isameM unakI mahAnubhAvatA, AjJAkA abhAva athavA lajjA hI kAraNa samajhanA cAhie // 113 / / tadanantara sakhI vasantamAlA hAthakA sahArA dekara jisa kisI taraha usa UMcI-nIcI bhUmiko pAra karAkara bar3e kaSTase aMjanAko guphAke dvAra taka le gayI // 114 // U~ce-nIce pattharoMmeM calaneke kAraNa ve donoM hI bahuta thaka gayI thIM aura sAtha hI usa guphAmeM sahasA praveza karaneke lie Dara bhI rahI thI isalie kSaNabharake lie bAhara hI baiTha gayIM // 115 / / bahuta dera taka vizrAma karane ke bAda unhoMne apanI mandagAminI dRSTi guphApara ddaalii| unakI vaha dRSTi murajhAye hue lAla, nIle aura sapheda kamaloM kI mAlAke samAna jAna par3atI thI // 116 / / tadanantara unhoMne zuddha sama aura nirmala zilA-talapara paryaMkAsanase virAjamAna cAraNaRddhike dhAraka munirAjako dekhA // 117|| una munirAjakA zvAsocchvAsa nizcala athavA niyamita thaa| unhoMne apane netra nAsikAke agrabhAgapara lagA rakhe the, unakI zarIrayaSTi zithila honepara 1. vizramyamAnAtmA m.| 2. duHkhitAH m.| 3. ityuktvA m.| 4. aajnyaayaaH| 5. mlAnaraktAsitazveta rajatastraksamaprabhA kh.| Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaM parva aGkasthavAmapANyaGkanyastAnyottAnapANikam / niSprakampaM nadInAthagAmbhIryasthitamAnasam // 119 // dhyAyantaM vastuyAthAtmyaM yathAzAsanabhAvanam / niHzeSasaMganirmuktaM vAyuvadgaganAmalam // 120 // zailakUTagatAzakaM vIkSya tAbhyAM ciraadsau| niracAyi mahAsattvaH saumyamAsuravigrahaH // 121 // tataH pUrvakRtAnekazravaNAsevane mudA / samopaM jagmatustasyA kSaNAtte vismRtAsukhe // 122 // triHparItya ca bhAvena nematurvihitAJjalI / muniM paramiva prApte bAndhavaM vikacekSaNe // 123 // kAle yadRcchayA tatra tena yogaH samApyate / bhavatyeva hi bhavyAnAM kriyA prastAvasaMgatA // 124 // te tato'vadatAmevamavibhaktakaradvaye / anagArAdhivinyastanirazrusthiralocane // 125 // bhagavannapi te dehe kuzalaM kuzalAzaya / mUlameSa hi sarveSAM sAdhanAnAM suceSTita // 126 // uparyuparisaMvRddhaM tapaH kaccid guNAmbudhe / vihAro'pi damodvAhavyupasargo mahAkSamaH // 127 // AcAra iti pRcchAvo bhavantamidamIdRzam / anyathA kasya no yogyAH kuzalasya bhavadvidhAH // 128 // bhavanti kSematAmAjo bhavadvidhasamAzritAH / svasmistu kaiva bhAvAnAM kathA sAdhvitarAtmanAm // 129 // ityuktvA te vyaraMsiSTAM vinayAnatavigrahe / niHzeSabhayanirmukte tad dRSTe ca babhUvatuH // 13 // bhI sIdhI thI, aura ve svayaM sthANu arthAt ThUThake samAna halana-calanase rahita the // 118 // unhoMne apanI godameM sthita vAma hAthakI hathelIpara dAhinA hAtha uttAna rUpase rakha chor3A thA, ve svayaM nizcala the aura unakA mana samudrake samAna gambhIra thA // 119|| ve jinAgamake anusAra vastuke yathArtha svarUpakA dhyAna kara rahe the, vAyuke samAna sarva-parigrahase rahita the aura AkAzake samAna nirmala the // 120 / / unheM dekhakara kisI parvatake zikharakI AzaMkA utpanna hotI thii| ve mahAn dhairyake dhAraka the tathA unakA zarIra saumya honepara bhI dedIpyamAna thaa| bahuta dera taka dekhaneke bAda unhoMne nizcaya kara liyA ki yaha uttama munirAja haiM // 121 / / tadanantara jinhoMne pahale aneka bAra muniyoMkI sevA kI thI aisI ve donoM striyA~ harSase munirAjake samIpa gayIM aura kSaNa-bharameM apanA saba duHkha bhUla gayIM // 122 // unhoMne bhAvapUrvaka tIna pradakSiNAe~ dIM, hAtha jor3akara namaskAra kiyA aura parama bandhuke samAna munirAjako pAkara unake netra khila uThe // 123 / / jisa samaya ye pahuMcIM usI samaya munirAjane svecchAse dhyAna samApta kiyA so ThIka hI hai kyoMki bhavya jIvoMkI kriyA avasarake anusAra hI hotI hai // 124|| tatpazcAt jinake donoM hAtha jur3e hue the aura jinhoMne apane azrurahita nizcala netra munirAjake caraNoMmeM lagA rakhe the aisI donoM sakhiyoMne kahA ki he bhagavan ! he kuzala abhiprAyake dhAraka ! he uttama ceSTAoMse sampanna ! Apake zarIrameM kuzalatA to hai ? kyoMki samasta sAdhanoMkA mUla kAraNa yaha zarIra hI hai // 125-126 / / he guNoMke sAgara! ApakA tapa uttarottara bar3ha to rahA hai| isI prakAra he indriyavijayake dhAraka! ApakA vihAra upasargarahita tathA mahAkSamAse yukta to hai ? // 127 // he prabho! hama Apase jo isa taraha kuzala pUcha rahI haiM so aisI paddhati hai yahI dhyAna rakhakara pUcha rahI haiM anyathA Apa-jaise manuSya kisa kuzalake yogya nahIM haiM ? arthAt Apa samasta kuzalatAke bhaNDAra haiM // 128|| Apa-jaise puruSoMko zaraNameM pahuMce hue loga kuzalatAse yukta ho jAte haiM; kintu svayaM apane-Apake viSayameM acche aura bure padArthoMko carcA hI kyA hai ? // 129 / / isa prakAra kahakara ve donoM cupa ho rhoN| usa samaya unake zarIra vinayase namrIbhUta the| munirAjane jaba unakI ora dekhA to ve sarva prakArake bhayase rahita ho gayIM // 130 // 1. naravAyi ba., ja. / 2. samApyate ma., kha., j.| 3. nirasusthira m.| 4. bhagavanna yi ma., kha. / 5. apizabdaH praznArthaH / 6. saMbaddhaM ma. / 7. 'kaccitkAmapravedane' ityamaraH / Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe atha prazAntayA vAcA zramaNo'mRtakalpayA / gambhIrayA jagAdaivaM pANimutkSipya dakSiNam // 131 // kalyANi kuzalaM sarvaM mama karmAnubhAvataH / nanu sarvamidaM bAle naijakarmaviceSTitam // 132 // pazyatAM karmaNAM lIlAM yadihAgovivarjitA / bandhunirvAsyatAM yAtA mahendrasyeyamAtmajA // 133 // tato'kathitavijJAtatavRttAntaM mahAmunim / kutUhalasamAkrAntamAnasA sumahAdarA // 134 // natvA vasantamAloce svAminIpriyatatparA / pAdayorne trakAntyAsya kurvatIvAbhiSecanam // 135 // vijJApayAmi nAtha tvAM kRpayA vaktumarhasi / paropakArabhUyasyo nanu yuSmAdRzAM kriyAH // 136 // hetunA ke bhartAsyA ciraM kAlaM vyarajyata / arajyata punarduHkhaM prAptA caiSA mahAvane // 137 // ko vAtimandabhAgyo'yaM jIvo'syAH kukSimAzrayat / sukhociteyamAnItA yena jIvitasaMzayam // 138 // tataH so'mitagavyAkhyo jJAnatrayavizAradaH / yathAvRttaM jagAdAsyA vRttireSA hi dhImatAm // 139 // vatse zRNu yataH prAptA bhavyeyaM duHkhamIdRzam / pUrvamAcaritAt pApAt saMprAptaparipAkataH // 140 // jambUti dvIpe vAsye bharatanAmani / nagare mandarAmikhye priyanandIti sadgRhI // 141 // jAyA jAyAsya tatrAbhUddamayantAbhidhaH sutaH / mahAsaubhAgyasaMpannaH kalyANaguNabhUSaNaH // 142 // athAnyadA madhau krIDA paramA tatpure'bhavat / nandanapratimodyAne pauralokasamAkule // 143 // 380 athAnantara munirAja dAhinA hAtha Upara uThAkara amRtake samAna prazAnta evaM gambhIra vANI meM isa prakAra kahane lage ki he kalyANi ! karmoMke prabhAvase merA sarvaprakAra kuzala hai / he bAle ! nizcayase yaha saba apane-apane karmoMkI ceSTA hai | 131 - 132 // karmoMkI lIlA dekho jo rAjA mahendrakI yaha niraparAdhinI putrI bhAiyoM dvArA nirvAsitapanAko prApta huI arthAt gharase nikAlI jAkara atyanta anAdarako prApta huI || 133|| tadanantara binA kahe hI jinhoMne saba vRttAnta jAna liyA thA aise mahAmunirAjako namaskAra kara bar3e Adarase vasantamAlA bolI / usa samaya vasantamAlAkA mana kutUhala se bhara rahA thA, vaha svAminIkA bhalA karane meM tatpara thI / aura apane netroMkI kAntise mAno munirAjake caraNoMkA abhiSeka kara rahI thI / / 134 - 135 / / usane kahA ki he nAtha ! maiM kucha prArthanA kara rahI hU~ so kRpA kara usakA uttara khie| kyoMki Apa jaise puruSoMkI kriyAe~ paropakAra-bahula hI hotI haiM || 136 || isa aMjanAkA bhartA kisa kAraNase cirakAla taka virakta rahA aura aba kisa kAraNase anurakta huA hai ? yaha aMjanA mahAvana meM kisa kAraNase duHkhako prApta huI hai ? aura manda bhAgyakA dhAraka kauna-sA jIva isakI kukSimeM AyA hai jisane ki sukha bhoganevAlI isa becArIko prANoMke saMzayameM DAla diyA hai / / 137-1938 // tadanantaramati zruta aura avadhi ina tIna jJAnoMmeM nipuNa amitagati nAmaka munirAja aMjanAkA yathAvat vRttAnta kahane lage / so ThIka hI hai kyoMki buddhimAnoMkI yaha vRtti hai / / 1395 unhoMne kahA ki he beTI ! suna, isa ajanAne apane pUrvopArjita pApakarmake udayase jisa kAraNa yaha aisA duHkha pAyA hai use maiM kahatA hU~ || 140 // isI jambUdvIpa sambandhI bharata kSetrake mandara nAmaka nagara meM eka priyanandI nAmakA sadgRhastha rahatA thA || 141 / / usakI strIkA nAma jAyA thA / usa strIse priyanandIke damayanta nAmakA aisA putra utpanna huA thA jo mahAsaubhAgyase sampanna tathA kalyANakArI guNarUpI AbhUSaNoMse vibhUSita thA || 142 || tadanantara vasanta Rtu Anepara nagarameM bar3A bhArI utsava huA so nagaravAsI logoM se vyApta nandanavanake samAna sundara udyAnameM damayanta bhI apane mitroMke sAtha sukhapUrvaka 1. bhartAsya ma / 2. kovAsya ma / 3 etannAmnI / 4. strI / 5. mahIsobhAgya / Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptavaza parva 381 cikroDa' damayanto'pi tatra mitraiH samaM sukham / paTavAsavalakSAGgaH kuNDalAdivibhUSitaH // 144 // atha tena sthitenArAskrIDatA gaganAmbarAH / dRSTAstapodhanA dhyAnasvAdhyAyAdikriyoditAH // 145 / / nissRtya maNDalAnmitrAd razmivat so'tibhAsuraH / jagAma munisaMghAtaM meruzRGgaughasaMnimam // 146 // tataH sAdhuM sa vanditvA zrutvA dharma yathAvidhi / samyagdarzanasaMpanno babhUva niyamasthitaH // 17 // davA saptaguNopetAmanyadA pAraNAmasau / sAdhubhyaH paJcatAM prApya kalpavAsamazizriyat // 14 // niyamAdAnatazcAtra mogamanvabhavat param / deviishtekssnncchaayaaniilaabjsrgvibhuussitH||149|| cyutastasmAdiha dvIpe mRgAGkanagare'bhavat / priyaGgulakSmIsaMbhUto haricandranRpAtmajaH // 150 // siMhacandra iti khyAtaH kalAguNavizAradaH / sthitaH pratyekameko'pi cetaHsu prANadhAriNAm // 15 // tatrApi muktasadbhogaH sAdhubhyo'vApya sanmatim / kAladharmeNa saMyukto jagAma tridazAlayam // 152 // tatrodAraM sukhaM prApa saMkalpakRtakalpanam / devIvadanarAjIvamahAkhaNDadivAkaraH // 153 // cyutvAtraiva tato vAsye vijayArdhamahIdhare / nagare'ruNasaMjJAke sukaNThasya naraprabhoH // 15 // jAyAyAM kanakodayAM siMhavAhanazabditaH / udapAdi guNAkRSTasamastajanamAnasaH // 155 // tatra deva ivodArasamogamanubhatavAn / apsarovibhramastena kAntAliGganalAlitaH // 156 // tIrtha vimalanAthasya so'nyadA jAtasaMmatiH / nikSipya tanaye lakSmI dhanavAhananAmani // 157 // krIr3A kara rahA thaa| usa samaya usakA zarIra sugandhita cUrNase sapheda thA tathA kuNDalAdi AbhUSaNa usakI zobhA bar3hA rahe the // 143-144 // tadanantara vahA~ Thaharakara krIr3A karate hue damayantane samIpameM hI vidyamAna dhyAna, svAdhyAya Adi kriyAoMmeM tatpara digambara munirAja dekhe // 145 / / unheM dekhate hI jisa prakAra sUryase dedIpyamAna kiraNa nikalatI hai usI prakAra apanI goSThIse nikalakara atizaya dedIpyamAna damayanta munisamUhake pAsa pahu~cA / vaha muniyoMkA samUha meruke zikharoMke samUhake samAna nizcala thA // 146 // tadanantara damayantane munirAjakI vandanA kara unase vidhi-pUrvaka dharmakA upadeza sunA aura samyagdarzanase sampanna hokara niyama Adi dhAraNa kiye // 147 // kisI eka samaya usane sAdhuoMke lie saptaguNoMse yukta pAraNA karAyI aura antameM marakara svargameM devaparyAya pAyA // 148|| vahA~ vaha pUrvAcarita niyama aura dAnake prabhAvase uttama bhoga bhogane lgaa| saikar3oM deviyoMke netroMke samAna kAntivAle nIla kamaloMkI mAlAse vaha vahAM sadA alaMkRta rahatA thA // 149 // vahA~se cyuta hokara vaha isI jambUdvIpake mRgAMkanAmA nagarameM rAjA haricandra aura priyaMgulakSmI nAmaka rAnIse siMhacandra nAmakA kalA aura gaNoMmeM nipUNa pUtra haa| siMhacandra yadyapi eka thA to bhI samasta prANiyoM ke hRdayoMmeM vidyamAna thA / / 150-151|| usa paryAyameM bhI usane sAdhuoMse sadbodha pAkara bhogoMkA tyAga kara diyA thA jisase Ayuke antameM marakara svarga gayA // 152 // vahA~ vaha deviyoMke mukharUpI kamala-vanako vikasita karaneke lie sUryake samAna thA aura saMkalpa mAtrase prApta honevAle uttama sukhakA upabhoga karatA thA // 153 // vahAMse cyuta hokara isI bharatakSetrake vijayAdha parvatapara aruNa nAmaka nagarameM rAjA sukaNThakI kanakodarI nAmA rAnIse siMhavAhana nAmakA putra huaa| isa siMhavAhanane guNoMke dvArA samasta logoMkA mana apanI ora AkarSita kara liyA thA // 154-155 / / apsarAoMke vibhramako curAnevAlI striyoMke AliMganase paramAhlAdako prApta huA siMhavAhana vahA~ devoMke samAna udAra bhogoMkA anubhava karane lagA // 156 // kisI eka samaya zrIvimalanAtha bhagavAnke tIrthameM use sadbodha prApta huA so meghavAhana nAmaka putrake lie rAjya-lakSmI sauMpa saMsArase 1. cikoDe ma. / 2. kripoditA ma. / 3. mRtyum / 4. vAstho (?) ma. / 5. vibhramastenaH kAntA- ma. / Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 padmapurANe purusaMvegasaMpanno viditAsArasaMsmRtiH / lakSmItilakasaMjJasya munerAnacche ziSyatAm // 15 // anupAlya samIcInaM vrataM jinavaroditam / anityatvAdibhiH kRtvA cetanA bhAvanAmayIm // 159 // tapaH kApuruSAcintyaM taptvA tanvAdarojjhitam / ratnatritayato jAtAM dadhAnaH paramArthatAm // 16 // nAnAlabdhisamutpatteH zakto'pyahitavAraNe / parISaharipUna ghorAnadhisahya sumAnasaH // 16 // AyurvirAmamAsAdya dhyAnamAsthAya nirmalam / jyotiSAM paTalaM bhittvA lAntave'bhat suro mahAn // 162 / / icchAnurUpamAsAdya tatra mogaM parasthitiH / chamasthajanadhIvAcAM sthitaM saMcekSya [saMtyajya] gocaram / / 163 // vyutvA puNyAvazeSeNa preritaH paramodayaH / kukSimasyA vivezAyaM jIvaH saukhyasya bhAjanam // 16 // evaM tAvadayaM garbhaH svAminyAste tanuM zritaH / hetuM virahaduHkhasya zRNu kalyANaceSTite // 165 // bhave'syAH kanakodaryA lakSmI ma sapatnyabhUt / samyagdarzanapUtAsmA sAdhupUjanatatparA // 166 // pratimA devadevAnAM pratIke sadmanastayA / sthApayitvArcitA bhaktyA stutimaGgalavaktrayA // 16 // mahAdevyabhimAnena sapanyai kruddhayA tayA / cakre bAhyAvakAze'sau jinendra pratiyAtanA // 168 // atrAntare'vizad gehamasyA mikSArthamAryikA / saMyamazrIriti khyAtA tapasA viSTape'khile // 169 // tataH paribhavaM dRSTvA sApyahatpratiyAtanam / yayAvatiparaM duHkhaM pAraNApetamAnasA // 17 // virakta ho gyaa| tadanantara jo bahuta bhArI saMvegase yukta thA aura saMsArakI asAratAko jisane acchI taraha samajha liyA thA aisA siMhavAhana lakSmItilaka nAmaka munikA ziSya ho gayA arthAt unake pAsa usane dIkSA dhAraNa kara lI // 157-158 // jinendra bhagavAn ke dvArA kahe hue uttama vratakA acchI taraha pAlana kara usane anitya Adi bhAvanAoMke cintavanase apanI AtmAko prabhAvita kiyA // 159 / / zarIrakA Adara choDakara usane aisA kaThina tapazcaraNa kiyA ki kA jisakA vicAra bhI nahIM kara sakate the| vaha sadA ratnatrayake prabhAvase utpanna honevAlI paramArthatAko dhAraNa karatA thA // 160 // nAnA prakArakI RddhiyA~ utpanna honese yadyapi vaha aniSTa padArthoMkA nivAraNa karane meM samartha thA to bhI zAnta hRdayase usane parISaharUpI ghora zatruoMkA kaSTa sahana kiyA thA // 161 // AyukA anta Anepara vaha nirmala dhyAnameM lIna ho gayA aura jyotiSI devoMkA paTala bhedana kara arthAt usase Upara jAkara lAntava svargameM utkRSTa deva huA // 162 // vahA~ vaha utkRSTa sthitikA dhArI huA aura chadmastha jIvoMke jJAna tathA vacana dInoMse pare rahanevAle icchAnukUla bhogoMkA upabhoga karane lagA // 163 / / parama abhyudayase sahita tathA sukhakA pAtrabhUta, isI devakA jIva lAntava svargase cyuta hokara bAkI bace puNyase prerita hotA huA isa aMjanAke garbha meM praviSTa huA hai // 164 / / isa prakAra jo garbha terI svAminIke zarIrameM praviSTa huA hai usakA varNana kiyaa| aba he zubha ceSTAkI dhAraka vasantamAle ! isake viraha-janya duHkhakA kAraNa kahatA hU~ so suna // 165 / / jaba yaha ajanA kanakodarAka bhavameM thI taba isakI lakSmI nAmaka sota tho| usako AtmA samyagdarzanase pavitra thI aura vaha sadA maniyoMkI pUjA karane meM tatpara rahatI thii||166|| usane gharake eka bhAgameM devAdhideva jinendra devakI pratimA sthApita karAkara bhaktipUrvaka mukhase stutiyA~ par3hatI huI usakI pUjA kI thI // 167 / / kanakodarI mahAdevI thI isalie usane abhimAnavaza sotake prati bahuta hI krodha prakaTa kiyaa| itanA hI nahIM jinendradevakI pratimAko gharake bAharI bhAgameM phiMkavA diyA // 168 / / isI bIcame saMyamazrI nAmaka AryikAne bhikSAke lie isake gharameM praveza kiyaa| saMyamazrI apane tapake kAraNa samasta saMsArameM prasiddha thIM // 169 / / tadanantara jinendradevakI pratimAkA 1. tannAdaro- ka. / taptvA ba, ja. / 2. jAtaM ma. | 3. samutpannaH ma. / 4. paristhiti kha., b.| 5. saMvakSya ja. / ullaGghaca iti ba. pustake TippaNam / 6. vaapyaavkaashe| Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaM pava imAM ca mohinIM' dRSTvA paraM kAruNyamAgatA / sAdhuvargoM hi sarvebhyaH prANibhyaH zumamicchati // 171 // apRSTo'pi janaH sAdhurgurubhaktipracoditaH / ajJaprANihitArthaM ca dharmavAkye pravartate // 172 // avocata tataH saivaM zIlabhUSaNadhAriNI / tademAmitayA vAcA mAdhuryamupamojjhitam // 173 // bhadre zRNu manaH kRtvA paramaM paramadyute / narendrakRtasaMmAne bhogAyatanavigrahe // 174 // ve caturgatau bhrAmyan jIvo duHkhaizcitaH sadA / sumAnuSatvamAyAti zame kaTukakarmaNaH // 175 // manuSyajAtimApannA sA tvaM puNyena zobhane / mAbhUjjugupsitAcArA kartuM yogyAsi sakriyAm // 176 // labdhvA manuSyatAM karma yo nAdatte janaH zubham / ratnaM karagataM tasya bhraMzamAyAti mohinaH // 177 // kAyavAkcetasAM vRttiH zubhA hitavidhAyinI / saivetaretarAdhAnakAriNI prANadhAriNAm // 178 // svasya ye hitamuddizya pravartante sukarmaNi / uttamAste janA loke ninditAcArabhUyasi // 179 // kRtArthA api ye santo bhavaduHkhamahArNavAt / tArayanti janAn bhadhyAnupadezavidhAnataH // 180 // uttamottamatAM teSAM bibhratAM dharmacakriNAm / "arhatAM ye tiraskAraM pratibimbasya kurvate // 181 // jantUnAM mohinAM teSAM yadanekabhavAnugam / duHkhaM saMjAyate kastadvaktuM zaknoti kArtsyataH // 182 // yeSAM prapaneSu prAsAdo nopajAyate / na cApakAraniSTheSu dveSo mAdhyasthyamIyuSAm // 183 // svasmAttathApi jantUnAM pariNAmAcchubhAzubhAt / taduddezena saMjAtAt sukhaduHkhasamudbhavaH // 184 // yathAgneH sevanAcchItaduHkhaM janturapohate / kSutRSNAparipIDAM ca maktazItAmbusevanAt // 185 // anAdara dekha unheM bahuta duHkha huA / pAraNA karanese unakA mana haTA gayA || 170 // tathA isa aMjanakA jIva jo kanakodarI thA use mithyAtvagrasta dekha unheM parama karuNA utpanna huI so Thoka hI hai kyoMki sAdhuvarga sabhI prANiyoMkA kalyANa cAhatA hai || 171 || guru bhakti se prerita hue sAdhujana binA pUche bhI ajJAnI prANiyoM kA hita karaneke lie dharmopadeza dene lagate haiM // 172 // tadanantara zIlarUpa AbhUSaNako dhAraNa karanevAlI saMyamazrI AryikA atyanta madhura vANI meM kanakodarIse bolIM ki he bhadre ! manako udAra kara sun| tU parama kAntiko dhAraNa karanevAlI hai, rAjA terA sammAna karatA hai, tathA terA zarIra bhogoMkA Ayatana hai || 173 - 174 // caturgaMti rUpa saMsAra meM bhramaNa karatA huA yaha jIva sadA duHkhI rahatA hai / jaba azubha karmakA udaya zAnta hotA hai tabhI yaha uttama manuSyaparyAyako prApta hotA hai || 175 || he zobhane ! tU puNyodayase manuSya yoniko prApta huI hai ataH ghRNita AcAra karanevAlI na ho / tU uttama kriyA karane yogya hai arthAt acche kArya karanA hI tujhe ucita hai // 176 // jo prANI manuSyaparyAya pAkara bhI zubha kArya nahIM karatA hai. usa mohI ke hAthameM AyA huA ratna yoM hI naSTa ho jAtA hai || 177 // mana, bacana, kAyakI zubha pravRtti hI prANiyoMkA hita karatI hai aura azubha pravRtti ahita karatI hai || 178 || isa saMsAra meM nindita AcArake dhAraka manuSyoMkI hI bahulatA hai para jo AtmahitakA lakSya kara zubha kAryaM pravRtta hote haiM ve uttama kahalAte haiM // 179 // jo svayaM kRtakRtya hokara bhI upadeza dekara bhavya prANiyoMko saMsArarUpI mahAsAgarase tArate haiM, jo sarvotkRSTa haiM tathA dharmacakrake pravartaka haiM aise arahanta bhagavAnkI pratimAkA jo tiraskAra karate haiM una mohI jIvoMko aneka bhavoM taka sAtha jAne vAlA jo duHkha prApta hotA hai use pUrNa rUpase kahane ke lie kauna samarthaM ho sakatA ? / / 180 - 182 / / arahanta bhagavAn to mAdhyasthya bhAvako prApta haiM isalie yadyapi inheM zaraNAgata jIvoMmeM na prasannatA hotI hai aura na apakAra karanevAloMpara dveSa hI hotA hai // 183 // to bhI jIvoMko upakAra aura apakArake nimittase honevAle apane zubha-azubha pariNAma se sukhaduHkhakI utpatti hotI hai || 184|| jisa prakAra yaha jIva agnikI sevAse apanA zIta-janya duHkha 1. mohinIM ja., kha. / mehinIM ka. / 2 sukha ma / 3 tadimAM mitayA ma / tadA + imAm + itayA iticchedaH / 4. vikRtAM ma. / 5. arhato ma. / 6. prayatneSu ka, kha / 7. kSuttRSNAM paripIDAM ca ma. / 383 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe nisargo'yaM tathA yena jinAnAmarcanAtsukham / jAyate prANinAM duHkhaM paramaM ca tiraskRteH // 18 // yannAma dRzyate loke duHkhaM tatpApasaMbhavam / sukhaM ca caritAtpUrvasukRtAditi vidyatAm // 187 // sA tvaM puNyairimA vRddhiM bhartAraM puruSAdhipam / putraM cAdbhutakarmANaM prAptA ilAdhyAsudhAriNAm // 18 // tathA kuru yathA bhUyo lapsyase sukhamAtmanaH / madvAkyAdavaTe bhavye ! mA paptaH sati bhAskare // 189 // abhaviSyattavAvAso narake ghoravedane / ahaM nAbodhayiSyaM cetpramAdo'yamaho mahAn // 19 // ityuktA sA paritrastA duHkhato narakodbhavAt / pratyayAditi zuddhAramA samyagdarzanamuttamam // 191 // agRhIda gRhidharmaca zaktazca sadazaM tapaH / janmAnyadiva mene ca sAMprataM dharmasaMgamAt // 19 // pratimAM ca pravezyainAM pUrvadeze vyatiSThapat / Anarca ca vicitrAbhiH sumanomiH sugandhibhiH // 193 // kRtArtha manyamAnA svaM tasyA dharmaniyojanAt / jagAma svocitaM sthAnaM saMyamazrIH pramodinI // 19 // kanakodaryapi zreyaH samupAyaM gRhe ratA / kRtvA kAlaM divaM gasvA bhuktvA bhogaM mahAguNam // 195n cyutvA mahendrarAjasya mahendrapuTabhedane / manovegAsamAkhyAyAmaJjaneti sutAbhavat // 196 // seyaM puNyAvazeSena kRtena jananAntare / jAtehATyakule zuddha prAptA ca varamuttamam // 197 // pratimAM ca jinendrasya trikAlAya'sya yadbahiH / akArSItsamayaM kaMcittenAto duHkhamAgatam // 198 // vidyutpramaguNastotraM kriyamANaM purastava / mizrakezyAH svanindA ca samitraH pavanaMjayaH // 199 // dUra kara letA hai aura bhojana tathA jalakA sevanakara bhUkha-pyAsakI pIr3Ase chuTTI pA jAtA hai yaha svAbhAvika bAta hai usI prakAra jinendra bhagavAnkI pUjA karanese prANiyoMko sukha utpanna hotA hai aura unakA tiraskAra karanese parama duHkha prApta hotA hai yaha bhI svAbhAvika bAta hai / / 185-186 / / yaha nizcita jAno ki saMsArameM jo bhI duHkha dikhAI detA hai vaha pApase utpanna huA hai aura jo bhI sukha dRSTigocara hai vaha pUrvopArjita puNya kamase upalabdha hai / / 187 // tUne jo yaha vaibhava, rAjA pati aura Azcaryajanaka kArya karanevAlA putra pAyA hai so pUNyake dvArA hI pAyA hai| tu prANiyoMmeM prazaMsanIya hai / / 188 // isalie aisA kArya kara jisase phira bhI tujhe sukha prApta ho| he bhavye ! tU mere kahanese sUryake rahate hue gaDDhe meM mata gira // 189 / / isa pApake kAraNa ghora vedanAse yukta narakameM terA nivAsa ho aura maiM tujhe sambodhita na karUM yaha merA bar3A pramAda kahalAyegA // 190 // AryikAke aisA kahanepara kanakodarI narakoMmeM utpanna honevAle duHkhase bhayabhIta ho gyii| usane usI samaya zuddha hRdayase uttama samyagdarzana dhAraNa kiyA // 191|| gRhasthakA dharma aura zakti anusAra tapa bhI usane svIkRta kiyaa| use aisA lagane lagA mAno dharmakA samAgama honese maiMne dUsarA hI janma pAyA ho // 192 / / arhanta bhagavAnkI pratimAko usane pUrva sthAnapara virAjamAna karAyA aura nAnA prakArake sugandhita phUloMse usakI pUjA kI // 193 / / kanakodarIko dharmameM lagAkara apane Apako kRtakRtya mAnatI haI saMyamazrI AryikA harSita ho apane yogya sthAnapara calI gayIM // 194 / / gharameM anurAga rakhanevAlI kanakodarI bhI puNyopArjana kara Ayuke anta meM svarga gayI aura vahA~ uttamottama bhoga bhogakara vahA~se cyuta ho mahendra nagarameM rAjA mahendrakI manovegA nAmA rAnIse yaha aMjanA nAmaka putrI huI hai / / 195-196 / / isane janmAntarameM jo puNya kiyA thA usake avaziSTa aMzase yaha yahA~ sampanna evaM vizuddha kulameM utpanna huI hai tathA uttama varako prApta huI hai / / 197 / / isane trikAlameM pUjanIya jinendra bhagavAnkI pratimAko kucha samaya taka gharase bAhara kiyA thA usIse ise yaha duHkha prApta huA hai // 198 // vivAhake pUrva jaba isake Age mizrakezI vidyutprabhake guNoMkI prazaMsA aura pavanaMjayako nindA kara rahI thI taba pavanaMjaya 1. jAnAtu / 2. bhaktoraM m.| 3. zlAdhyAsudhAriNam m.| 4. garne / 5. abhaviSyaM ma. / 6. pravizyenAM ma. / 7. etannAmnI aaryikaa| 8. ratAH ma. / 9. zrutvA m.| Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptavazaM parva 385 zrutvA gavAkSajAlena triyAmAyAM tirohitaH / dveSamasyai pariprApto vaidhuryamakarot puraH // 20 // yuddhAya prasthito dRSTvA so'nyadA cakravAkikAm / virahAddIpitA ramye mAnase sarasi drutam // 201 // sakhyeva kRpayA nItaH samaye tAM manoharAm / gatazca garbhamAdAya katu janakazAsanam // 202 // ityuktvA punarUce'sAvaJjanAM munipuGgavaH / mahAkAruNyasaMpannaH zaranniva girAmRtam // 203 // sA tvaM karmAnubhAvena bAle duHkhamidaM zritA / tato bhUyo'pi mA kArSIrodazaM karma ninditam // 204 // yAni yAni ca saukhyAni jAyante cAtra bhUtale / tAni tAni hi sarvANi jinabhakte vizeSataH // 205 // bhaktA bhava jinendrANAM saMsArottArakAriNAm / gRhANa niyamaM zaktyAM kuru zramagapUjanam // 206 // diSTyA bodhiM prapannAsi tadA dattAM tadAryayA / udahArSIt karAlambAt sA svAM yAntImadhogatim // 207 // ayaM ca te mahAbhAgyaH kukSi garbhaH samAzritaH / purA nirloThate samyagbahukalyANabhAjanam // 208 // paramAM bhUtimetasmAt sutAt prApsyasi zobhane / akhaNDanIyavIryo'yaM gIrvANaH sakalairapi // 209 // alpaireva ca te'hobhiH priyasaMgo bhaviSyati / tato bhava sukhasvAnsA pramAdarahitA zubhe // 210 // ityuktAbhyAM tatastAbhyAM tuSTAbhyAM munisattamaH / praNato vikasannetrarAjIvAbhyAM punaH punaH // 21 // so'pi dattvAziSaM tAbhyAM samutpatya nabhastalam / saMyamasyocitaM dezaM jagAmAmalamAnasaH // 212 // paryaGkAsanayogena yasmAttasyAM sa sanmuniH / tasthau jagAma paryaGkaguhAkhyAM sA tato bhuvi // 213 // itthaM nijabhavAn zrutvAbhavad vismitamAnasA / nindantI duSkRtaM karma pUrva yadadhamaM kRtam // 214 // apane mitrake sAtha rAtrike samaya jharokhese chipA khar3A thA so yaha saba sunakara isase roSako prApta ho gayA aura usa roSake kAraNa hI usane pahale ise duHkha upajAyA hai // 199-200|| jaba vaha yuddhake lie gayA to atyanta manohara mAnasarovarapara tthhraa| vahA~ virahase chaTapaTAtI huI cakavIko dekhakara aMjanApara dayAlu ho gayA // 201 // usake hRdayameM jo dayA utpanna huI thI vaha sakhIke samAna use zIghra hI samayapara isa sundarIke pAsa le AyI aura vaha garbhAdhAna karAkara pitAkI AjJA pUrNa karaneke lie calA gayA // 202 mahAdayAlu munirAja itanA kahakara vANIse amRta jharAte hueke samAna aMjanAse phira kahane lage ki he beTI ! karmake prabhAvase hI tUne yaha duHkha pAyA hai isalie phira kabhI aisA nindya kArya nahIM karanA / / 203-204 // isa pRthvItalapara jo-jo sukha utpanna hote haiM ve saba vizeSakara jinendra devakI bhaktise hI utpanna hote haiM // 205 / / isalie tu saMsArase pAra karanevAle jinendra devakI bhakta ho, zaktike anusAra niyama grahaNa kara aura muniyoMkI pUjA kara // 206|| bhAgyase tU usa samaya saMyamazrI AryAke dvArA pradatta bodhiko prApta huI thii| AryAne tujhe bodhi kyA dI thI mAno adhogatimeM jAtI huI tujhe hAthakA sahArA dekara Upara khIMca liyA thA // 207 // yaha mahAbhAgyazAlI garbha tere udarameM AyA hai so Age cala kara aneka uttamottama kalyANoMkA pAtra hogA // 208 // he zobhane ta isa patrase parama vizratiko prApta hogii| saba deva milakara bhI isakA parAkrama khaNDita nahIM kara sakeMge // 209 // thor3e hI dinoMmeM tumhArA patike sAtha samAgama hogaa| isalie he zubhe ! cittako sukhI rakho aura pramAdarahita hoo // 210 // munirAjake aisA kahanepara jo atyanta harSita ho rahI thIM tathA jinake netrakamala khila rahe the aisI donoM sakhiyoMne munirAjako bAra-bAra praNAma kiyA // 211 // tadanantara nirmala hRdayake dhAraka munirAja una donoMke lie AzIrvAda dekara AkAza-mAgaMse saMyamake yogya sthAnapara cale gaye ||212 / / ve uttama munirAja usa guhAmeM paryakAsanase virAjamAna the| isalie Age calakara vaha guhA pRthivImeM 'payaMka guhA' isa nAmako prApta ho gayI / / 213 / / isa prakAra rAjA mahendrakI 1. ityuktA m.| 2. sa tvaM ma. / 3. bhaktyA ma. / 4. tvA ka. / 5.nirloThite m.| 6. pramodarahitA b.| Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 padmapurANe mahendraduhitA tasyAM sUtikAlavyapekSayA / tasthau magadharAjendrapUtAyAM munisaMgamAt // 215 // vasantamAlayA tasyA vidyaablsmRdyaa| pAnAzanavidhizcakre manasA viSayIkRtaH // 216 // atha priyavimuktAM tAM kAruNyeneva bhUyasA / asamartho raviSTamastamaicchanniSevitum // 217 // taduHkhAdiva mandatvaM bhAskarasya karA yayuH / citrakarmAptiAdityakaroskarakRtopamAH // 218 // zokAdiva ravebimbaM sahasA pAtamAgatam / girivRkSAgrasaMsaktaM karajAlaM samAharan // 219 // athAgantukasiMhasya dRSTayaMva krodhtaamryaa| saMdhyayA pihita sarva kSaNena nabhasastalam // 22 // tato bhAvyupasargeNa preriteva tvarAvatI / udiyAya tamolekhA vetAlIva rasAtalAt // 221 // kRtakolAhalAH pUrva dRSTvA tAmiva bhItitaH / niHzabdA gahane tasthuvRkSAgreSu patatriNaH // 222 // prAvartanta zivArAvo mahAnirghAtabhISaNAH / vAditA upasargeNa prakaTAH paTahA iva // 223 // atha dhUtebhakIlAlazoNakesarasaMcayaH / mRtyupatrAGgalicchAyAM bhRkuTi kuTilAM dadhat // 224 // vimuJcanviSamacchedAnnAdAn sapratizabdakAn / veginaH sakalaM vyoma kurvANa iva khaNDazaH // 225 // pralayajvalanajvAlAvilAsAJcalayanmuhuH / mahAsyagahvare jihvAM prahAM bhUrijanakSaye // 226 // putrI aMjanA apane bhavAntara suna Azcaryase cakita ho gyii| usane pUrvabhavameM jo nindya kArya kiyA thA usakI vaha bAra-bAra nindA karatI rahatI thI // 214 // gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! munirAjake saMgamase jo atyanta pavitra ho cukI thI aisI usa guphAmeM aMjanA prasavakAlakI pratIkSA karatI huI rahane lagI / / 215 // vidyA-balase samRddha vasantamAlA usakI icchAnusAra AhAra-pAnakI vidhi milAtI rahatI thI // 216 / / athAnantara sUrya astAcalake sevanako icchA karane lagA arthAt asta honeke sammukha huaa| so aisA jAna par3atA thA mAno atyadhika karuNAke kAraNa bhartArase viyakta aMjanAko dekhane ke lie asamartha ho gayA ho // 217 // saryakI kiraNeM bhI citralikhita saryakI kiraNoM ke samAna mandapaneko prApta ho gayI thIM so aisA jAna par3atA thA mAno aMjanAphA duHkha dekhakara hI manda par3a gayI hoM / / 218 / / parvata aura vRkSoMke agrabhAgapara sthita kiraNoMke samUhako sameTatA huA sUryakA bimba sahasA patanako prApta ho gayA so aisA jAna par3atA thA mAno aMjanAke zokake kAraNa hI patanako prApta huA ho / / 219 / / tadanantara Age AnevAle siMhakI kupita dRSTike samAna lAlavarNakI sandhyAse samasta AkAza kSaNa-bhara meM vyApta ho gayA // 220 // tatpazcAt bhAvI upasargase prerita hokara hI mAno zIghratA karanevAlI andhakArakI rekhA utpanna ho gyii| vaha andhakArakI rekhA aisI jAna par3atI thI mAno pAtAlase vetAlI hI nikala rahI ho // 221 // usa vanameM pakSI pahale to kolAhala kara rahe the para unhoMne jaba andhakArakI rekhA dekhI to mAno usake bhayase hI ni:zabda hokara ke agrabhAgapara baiTha rahe // 222 / / mahAvajrapAtake samAna bhayaMkara zRgAloMke zabda hone lage so aisA jAna par3atA thA mAno AnevAle upasagaMne apane nagAr3e hI bajAnA zurU kara diyA ho / / 223 / / ___athAnantara vahA~ kSaNa-bharameM eka aisA vikarAla siMha prakaTa huA jo hAthiyoMke rudhirase lAla-lAla dikhanevAle jaTAoMke samUhako bAra-bAra hilA rahA thA, mRtyuke dvArA bheje hue patrapara par3I aMgulIkI rekhAke samAna kuTila bhauMhako dhAraNa kara rahA thaa| vIca-bIcameM pratidhvanise yukta vegazAlI bhayaMkara zabda chor3a rahA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno samasta AkAzake khaNDa-khaNDa hI kara rahA ho| jo pralayakAlIna agnikI jvAlAke samAna caMcala evaM aneka prANiyoMkA kSaya karanemeM nipuNa jihvAko mukharUpI mahAgartameM bAra-bAra calA rahA thaa| jo jIvako 1. kRtopamAt kha., ka., ma. / 2. samAharat kha., b.| 3. AcchAditam : vihitaM m.| 4. zIghratopetA / 5. zRgAlI zabdAH / . Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadarza parva jIvASa kuzAkArAMSTrAM tIkSNAgrasaMkaTAm / kuTilAM dhArayan raudrAM mRtyorapi bhayaMkarAm // 227 // udyatpralayatIbrAMzumaNDalapratime vahan / churayantI dizAM cakraM netre vinAsakAriNI // 228 // mastakanyastapucchAgro nakhakoTikSatakSitiH / aSTApadataTorasko jaghanaM ghanamudvahan // 229 // mRtyurdaityaH kRtAnto. nu pretezo nu kaliH kSayaH / antakasyAntako nu syAdbhAskaro nu tanUnapAt // 230 // iti saMjanitAzaGkaM jantubhirvIkSito'khilaiH / AvirbaMbhUva tadeze kesarI vikaTaH kSaNAt // 231 // tasya pratininAdena pUtodArakandarAH / mItA ivAtigambhIraM rurudurdharaNIdharAH // 232 // mudgareNeva ghorega zabdenAsya tarasvinA / zrotrayostADitAzca kuriti ceSTAH zarIriNaH // 233 // lovane mukulIkurvannabhidurge mahIbhRti / zArdUlo darpa nirmuktaH saMcukopa savepathuH // 234 // zerapuSpasamAkArahRSTaromAJcasaMbhramaH / vaibhrataralaguJjAkSo viveza vivaraM gireH // 235 // sAraGgAmukhavibhraMsidUrvA komalapallavAH / yathApUrvakSayAstasthurbhaya stambhitavigrahAH // 236 // saMbhrAntababhrunetrANAmutkarNAnAM vicetasAm / dAnaughA nizcalAGgAnAM mAtaGgAnAM vicicchiduH // 237 // maNDalasyAntare kRtvA zAvakAn bhayavepitAn / tasthuH pazvaGganA saGghA 'yUthapanyastalocanAH // 238 // kesaridhvanivitrastA kampamAnazarIrikA / vapurAhArayostyAgaM cakre sAlambamaJjanA // 239 // khIMcanevAlI kuzAke samAna tIkSNa, nukIlI, saghana, kuTila, raudra aura mRtyuko bhI bhaya utpanna karanevAlI DAr3hako dhAraNa kara rahA thA / jo udita hote hue pralayakAlIna sUrya-bimbake samAna lAla varNa evaM dizAoMko vyApta karanevAle bhayaMkara netroMse yukta thaa| jisakI pU~chakA agrabhAga mastakapara rakhA huA thA, jo apane nakhAgrase pRthvIko khoda rahA thA, jisakA vakSaHsthala kailAsake taTa ke samAna caur3A thA, jo sthUla nitamba - maNDalako dhAraNa kara rahA thA / aura jise saba prANI aisI AzaMkA karate hue dekhate the ki kyA yaha sAkSAt mRtyu hai ? athavA daitya hai athavA kRtAnta hai, athavA pretarAja hai, athavA kalikAla hai athavA pralaya hai ? athavA antaka ( yamarAja ) kA bhI anta karanevAlA hai ? athavA sUrya hai ? athavA agni hai ? / / 224 - 231 // usakI garjanAkI pratidhvanise jinakI bar3I-bar3I guphAe~ bhara gayI thIM aise parvata, aise jAna par3ate the mAno bhayabhIta ho atyanta gambhIra rudana hI kara rahe hoM ||232 || usake mudgara ke samAna bhayaMkara vegazAlI zabdase kAnoM meM tAr3ita hue prANI nAnA prakArakI ceSTAe~ karane lagate the ||233|| jo sAmane bar3e hue durgama pahAr3a para apane donoM netra lagAye hue thA tathA atyanta ahaMkArase yukta thA aise usa siMhane aMgar3AI lete hue bahuta hI kopa prakaTa kiyA || 234|| jisake zarIra meM tRNa-puSpa ke samAna romAMca nikala rahe the tathA jisake netra gumacIke samAna lAla-pIle evaM caMcala the aise siMhane parvatako guphAmeM praveza kiyA ||235|| use dekha jinake mukhase dUrvA aura komala pallavoM ke grAsa nIce gira gaye the tathA bhayase jinakA zarIra akar3a gayA thA aise hariNa jyoM-ke-tyoM khar3e raha gaye || 236 || jinake pIle-pIle netra ghUma rahe the, kAna khar3e ho gaye the, manakI gati banda ho gayI thI aura zarIra nizcala ho gayA thA aise hAthiyoM ke madake pravAha ruka gaye || 237|| hariNI Adi pazu-striyoMke jo samUha the ve bhayase kA~pate hue baccoM ko bereke bhItara kara khar3e ho gye| una sabake netra apane jhuNDake mukhiyApara lage hue the || 238|| jo siMhakI garjanAse bhayabhIta ho rahI thI tathA jisakA zarIra kAMpa rahA thA aisI aMjanAne 'yadi upasargase jItI bacU~gI to zarIra aura AhAra grahaNa karU~gI anyathA nahIM' isa 387 1. kSati: ma / 2. daityakRto'nusyAtpretaso'nu ( ? ) ma / 3. itIrAM janitA ma / 4 rurudhuH ma. / 5. zaratpuSpaM samAkAro ma. / 6. babhrustarala ma / 7 dAnIghanizcalA ma / 8 purukhagAsaMghA ma / 9. yUthavinyasta -ja / Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 padmapurANe utpatya tvaritA vyomni sakhyasyAstadgrahAkSamA / babhrAma pakSiNIvAlaM maNDalenAkulAtmikA // 24 // bhUyaH samIpamAkAzameti premaguNAhRtA / punazca tIvravitrAsAt prayAti nabhasaH ziraH // 241 // atha te sabhaye dRSTvA vizIrNahRdaye zubhe / gandharvastadguhAvAsI kAruNyAzleSamIyivAn // 242 // tamUce maNicUlAkhyaM ratnacUlA nijAGganA / kAruNyenoruNA sAdhvI coditA dutabhASiNI // 243 // pazya pazya priya ! vastAM tAM mRgendrAdiha striyam / etatprati samAdiSTAM dvitIyAM ca namo'GgaNe // 24 // kuru nAtha prasAdaM me rakSatAmativipalAm / abhijAtAM varAM nArI kuto'pi viSamazritAm // 245 // evamukto'tha gandharvo vikRtya zarabhAkRtim / trailokyamISaNadravyasaMbhAreNeva nirmitAm // 246 // hastatritayamAtrasthAmaJjanAmasamAgatam / siMha puro'karoddehacchannasAnukadambakaH // 247 // tayostanAbhavadbhImaH saMghaTTo ravasaMkulaH / vidyududyotitaprAvRdhanasaGgha hasanniva // 248 // evaMvidhe'pi saMprApte kAle vIrabhayAvahe / aJjanAsundarI cakre hRdaye jinapuGgavAn // 249 // itthaM vasantamAlA ca maNDalena kRtbhrmaa| vilalApa mahAduHkhA kurIva nabhastale // 250 // hA bhartRdArike pUrva daurbhAgyamasi saMgatA / tasminnapi gate kRcchAda varjitA sarvabandhubhiH // 25 // saMprAptAsi vanaM bhImaM kathamapyAgatAM guhAm / muninAzvAsitAsannapriyAvAptinivedanAt // 252 // Alambanake sAtha zarIra aura AhArakA tyAga kara diyA // 239|| isakI sakhI vasantamAlA ise uThAnemeM samartha nahIM thI isalie zIghratAse AkAzameM ur3akara pakSiNIkI taraha vyAkula hotI huI maNDalAkAra bhramaNa kara rahI thI-cakkara lagA rahI thI // 240 / / vaha aMjanAke prema aura guNoMse AkarSita hokara bAra-bAra usake pAsa AtI thI para tIvra bhayake kAraNa punaH AkAzameM Upara calI jAtI thI // 241 / / athAnantara jinake hRdaya vizIrNa ho rahe the aisI una donoM striyoMko bhayabhIta dekha usa guphAmeM rahanevAlA gandharva dayAke AliMganako prApta huA arthAt use dayA utpanna huI / / 242 / / usa gandharvakI strIkA nAma ratnacUlA thaa| so bahata bhArI dayAse prerita evaM zIghratAse bhASaNa karanevAlI usa sAdhvI nacUlAna apane pati maNicUla nAmA gandharvase kahA // 243 // ki he priya ! dekho dekho, siMhase bhayabhIta huI eka strI yahIM sthita hai aura usase sambandha rakhanevAlI dUsarI strI AkAzAMgaNameM cakkara kATa rahI hai / / 244 // he nAtha ! mere Upara prasAda karo aura isa atyanta vihvala strIkI rakSA kro| yaha kulavatI uttama nArI kisI kAraNa isa viSama sthAna meM A par3I hai // 245 / isa prakAra kahanepara gandhavaM devane vikriyAse aSTApadakA rUpa bnaayaa| usakA vaha rUpa aisA jAna par3atA thA mAno tInoM lokoMmeM jitane bhayaMkara padArtha haiM una sabako ikaTThA kara hI usakI racanA kI gayI ho / / 246|| aMjanA aura siMhake bIcameM sirpha tIna hAthakA antara raha gayA thA ki itane meM hI apane zarIrase zikharoMke samUhako AcchAdita karanevAlA aSTApada siMhake sAmane Akara khar3A ho gayA / / 247|| tadanantara vahA~ siMha aura aSTApadake bIca bhayaMkara yuddha huaa| unakA vaha yuddha bhayaMkara garjanAse yukta thA aura bijalIse prakAzita varSAkAlika meghoMke samUhakI mAno ha~sI hI ur3A rahA thA // 248|| isa prakAra vahA~ zUravIra manuSyoMko bhI bhaya utpanna karanevAlA samaya yadyapi AyA thA to bhI aMjanA nirbhaya rahakara hRdayameM jinendra devakA dhyAna karatI rahI / / 249 // AkAzameM maNDalAkAra bhramaNa karatI tathA mahAduHkhase bharI vasantamAlA kurarIkI taraha isa prakAra vilApa kara rahI thI // 250 / / hAya rAjaputri ! tuma pahale daurbhAgyako prApta rahI phira jisa kisI taraha kaSTase daurbhAgya samApta huA to samasta bandhujanoMne tumhArA tyAga kara diyA / / 251 // bhayaMkara 1. vAlamaNDalena m.| 2. coditAdbhutabhASiNI ba. / 3. etadbhItisamA- m.| 4. ApadgatAm / viSamAzritAm ma. / 5. vikriyAM kRtvA / 6. -Naiva nirmitam m.| 7. gatAm m.| 8. siMharipurakaroddehaM ma. / 9. kuTumbakam k.| , Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaM pavaM sAsvaM kesariNo vaktramadhunA devi yAsyasi / daMSTrAkarAlamudvRttadviradakSaya kAraNam // 253 // hA devi te gataH kAlo durjanasya vidhervazAt / uparyupariduHkhena mama durmatikAraNAt // 254 // paritrAyasva hA nAtha ! pavanaJjaya ! gehinIm / hA mahendra ! kathaM nemAM tanayAM parirakSasi // 255 // hAkiM ketumati krUre mu~dhAsyAM tvayakA kRtam | hA karuNe manovege tanayAM kiM na rakSasi // 256 // maraNaM rAjaputrIyaM prApnoti vijane vane / kuruta trANametasyAH kRpayA vanadevatAH // 257 // munerapi tathA tasya lokatattvAvabodhinaH / zubhArthaM sUcanaM vAkyaM saMbhavedanyathA kimu // 258 // Akrandamiti kurvANA dolArUDheva vihvalA / cakre vasantamAlAzu svAminyantaM gatAgatam // 259 // atha bhaGgaM gataH siMhaH zarabheNa talAhataH / antardadhe kRtArthazca zarabho nilaye nije // 260 // tataH svopamaM dRSTvA virataM yuddhametayoH / dutaM vasantamAlAgAt svedigAtrA punarguhAm // 261 // antaHpallavakAntAbhyAM hastAbhyAM kRtamArgaNA / kvAsi kkAsIti bhIzeSAtkRtagadgada nisvanA // 262 // jJAtvA vasantamAlA tAM sparzenAtyantanizcalAm / tAM pratiprANanAzaGkAsamA kulitamAnasA // 263 // dhiya se devi devIti cAlayantI punaH punaH / jagAda svAminIvakSovinyastakarapallavA // 264 // tato'sau taskarasparzAdAgata spaSTacetanA / cirAtsakhIyamasmIti jagAdAspaSTayA girA // 265 // tataste saMgamAtprApya kiyatImapi nirRtim / punarjanmeva menAte labdhasaMbhASaNodyate // 266 // 389 meM Akara kisI taraha isa guphA meM AyI aura 'nikaTa kAlameM hI patikA samAgama prApta hogA' yaha kahakara munirAjane AzvAsana diyA para aba he devi ! tuma siMhake usa mukhameM jA rahI ho jo r3hoMse bhayaMkara hai tathA uddaNDa hAthiyoMke kSayakA kAraNa hai || 252 - 253 // hAya devi ! duSTa vidhAtAke vaza aura merI durbuddhi ke kAraNa tumhArA samaya uttarottara duHkhase hI vyatIta huA || 254 || hA nAtha pavanaMjaya ! apanI gRhiNIkI rakSA karo / hA mahendra ! tuma isa putrIkI rakSA kyoM nahIM karate ho ? || 255 // hA duSTA ketumati ! tUne vyarthaM hI isake viSaya meM kyA anarthaM kiyA ? hA dayAvatI manovege ! apanI putrIkI rakSA kyoM nahIM kara rahI ho ? || 256 || yaha rAjaputrI nirjana vanameM maraNako prApta ho rahI hai / he vanadevatAo ! kRpA kara isakI rakSA karo || 257 || lokake yathArtha svarUpako jAnanevAle una munike zubhasUcaka vacana bhI kyA anyathA ho jAyeMge ? || 258 || isa prakAra rudana karatI tathA jhUlApara car3hI huI ke samAna vihvala vasantamAlA jaldI-jaldI svAminI ke samIpagamana tathA Agamana kara rahI thI arthAt sAhasa kara samIpa AtI thI phira bhayakI tIvratA se dUra haTa jAtI thI || 259 || athAnantara aSTApadakI capeTa se Ahata hokara siMha naSTa ho gayA aura kRtakRtya hokara aSTApada apane sthAna meM antarhita ho gayA || 260 // tadanantara svapna ke samAna donoM kA yuddha samApta huA dekha pasInAse latha-patha vasantamAlA zIghra hI guhAmeM AyI || 261 // guhAke bhItara pallavake samAna komala hAthoMse aMjanAko khojatI huI vasantamAlA kaha rahI thI ki kahA~ ho ? kahA~ ho ? usa samaya bhI usakA pUrA bhaya naSTa nahIM huA thA isalie AvAja gadgada nikala rahI thI || 262 // vasantamAlAne hAtha ke spazaMse jAnA ki yaha bilakula nizcala par3I huI hai / isalie usakA mana 'yaha jIvita hai yA nahIM' isa AzaMkAse vyAkula ho uThA || 263 // vaha usake vakSaHsthalapara hAtha rakhakara bAra-bAra ukasAtI huI kaha rahI thI ki he devi ! devi ! jindA ho ? || 264 // tadanantara vasantamAlA ke hAtha ke sparzase jaba aMjanAko cetanA AyI aura kucha - ki yaha sakhI hai taba aspaSTa vANImeM usane kahA ki 'maiM hU~' || 265 // 1. kAriNam / 2. durgatikAraNAt ma. / 3. mudvAsyA tvayi kA kRtA ma / 4. mAlA tu ma / 5. gataH bhaGga sa., kha. dera bAda usane samajha liyA tatpazcAt ve donoM sakhiyA~ Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 padmapurANe bhayazeSeNa cAbhIlAM mugdhe tAM jajJaturnizAm / samAsamAM kRtAzeSabandhunaSThuyesaMkathe // 267 // tato vidhvasya nAgAriM nAgAririva pannagam / pramodavAnasau madyaM pItavAn sumahAguNam // 26 // gandharvakAntayAvAci gandharvo labdhavarNayA / tadUrau bAhumAdhAya tarattArakanetrayA // 269 // sthAnakaM yaccha me nAtha 'jigAsAmyadhunocitam / upadezo hi gantavyaM kAdambaryAmanuttamam // 27 // zeSaM sAdhvasamete ca vanite parimuJcataH / zrutvA nau madhuraM gItaM devIyaM hRdayaMgamam // 271 // ardharAtre tatastasminnanyazabdavivarjite / saMskRtyAvIvadadvINAM gandharvaH zrotrahAriNIm // 272 // kAMsike vAdayantI ca priyavaktrAhitekSaNA / ratnacUlA jagau mandaM munikSomaNakAraNam // 273 // tayorghanaM kRtaM vAdyaM suSiraM ca kRtaM tatam / parivargeNa gambhIrakaratalakramocitam // 274 // pANidhairekatAnene mandradhvanisamanvitam / tathA vaiNavikairvAda pravINebhrU vilAsimiH // 275 // pravINAbhaH pravAlAmAM vINAM cArUpamAnikAm / koNenAtADayadyakSo gandharvaH kAkalIbudhaH // 276 // madhyamarSabhagAndhAraSaDjapaJcamadhaivatAn / niSAdasaptamAMzcakre sa svarAnkramamatyajan // 277 // bheje vRttIyathAsthAnaM drutamadhyavilambitAH / ekaviMzatisaMkhyAzca mUrcchanA nartitekSaNAH // 278 // hAhAhahasamAnaM sa gAnaM cakre'thavAdhikam / prAyo gandharvadevAnAM prasiddhimidamAgatam // 279 // paraspara milakara anirvacanIya sukhako prApta huI aura avasarake anusAra vArtAlApa karanemeM udyata ho aisA samajhane lagIM mAno hama logoMkA dUsarA hI janma huA hai / / 266 // bhaya zeSa rahanese una bholIbhAlI striyoMne usa bhayAvanI rAtriko varSake barAbara bhArI smjhaa| ve sArI rAta jAgakara samasta bandhujanoMkI niSThuratAko carcA karatI rahIM // 267 / / tadanantara jisa prakAra garur3a sAMpako naSTa kara detA hai usI prakAra gandharva siMhako naSTa kara bar3A harSita huA aura harSita hokara usane mahAguNakArI madyakA pAna kiyA // 268 // jisake netra caMcala ho rahe the aisI gandharvako viduSI strIne usakI jA~ghapara apanI bhujA rakha gandharvase kahA ki // 269 / / he nAtha ! mujhe avasara dIjie maiM isa samaya kucha gAnA cAhatI hU~ kyoMki madyapAnake anantara uttama gAnA gAnA cAhie aisA upadeza hai // 270 / / sAtha hI hama donoMkA madhura divya evaM hRdayahArI saMgIta sunakara ye donoM striyA~ avaziSTa bhayako bhI chor3a deMgI // 271 / / tadanantara jaba ardharAtri ho gayI aura kisI dUsarekA zabda bhI sunAI nahIM par3ane lagA taba gandharvane kAnoMko haranevAlI vINA ThIka kara bajAnA zurU kiyA // 272 // aura usakI strI ratnacalA patike mukhapara netra dhAraNa kara maMjIrA bajAtI huI dhIre-dhIre gAne lgii| usakA vaha gAnA muniyoMko bhI kSobha utpanna karane kA kAraNa thA // 273 / / usa samaya una donoMke bIca ghana, vAdya, suSira aura tata ina cAroM prakArake bAjoMkA prayoga cala rahA thA aura parijanake anya loga gambhIra hAthoMse kramAnusAra yogya tAla de rahe the // 274 // tabalA bajAnemeM nipuNa deva ekacitta hokara gambhIra dhvanike sAtha tabalA bajA rahe the to bA~surI bajAne meM catura deva bhauMha calAte hue acchI taraha bA~surI bajA rahe the / / 275 / / uttama AbhAko dhAraNa karanevAlA yakSa pravAlake samAna kAntivAlI tathA sundara upamAse yukta vINAko tamUrese bajA rahA thaa| to svaroMkI sUkSmatAko jAnanevAlA gandharva, kramako nahIM chor3atA huA, madhyama, RSabha, gAndhAra, SaDja, paMcama, dhaivata aura niSAda ina sAta svaroMko nikAla rahA thA / / 276-277|| gAte samaya vaha gandharva drutA, madhyA aura vilambitA ina tIna vRttiyoMkA yathAsthAna prayoga karatA thA aura jinase netra nAca uThate haiM, aisI ikkIsa mUrcchanAoM kA bhI yathAvasara upayoga karatA thA // 278|| vaha devoMke gavaiyA jo hAhA-hUhU haiM unake samAna 1. siMham / 2. garuDa iva / 3. sadyaH prItavAn sumahAguNam / 4. -mAdAya m.| 5. svanakaM ma. / 6. jijJAsAmya ma. / 7. upadaMzA ba., j.| upadaMzo kha. / 8. vilAsinaH ma. / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadarza parva svanAnyekonapaJcAzatsaMjegau pariniSTitam / jinendra guNasaMbaddhe vaMcanairlalitAkSaraiH // 280 // vidyunmAlAvRttam `devAdevairbhaktiprahvaiH puSpairaghairnAnAgandhaiH / arcAmuccainItaM vanyaM devaM bhaktyA svAmarhantam // 281 // AryAgIticchandaH tribhuvanakuzalamatizaya pUtaM [ nityaM ] namAmi bhaktyA parayA / munisuvratacaraNayugaM surapati mukuTapravRttana khamaNikiraNam // 282 // anuSTup tato vasantamAlA tadgeyamatyantazobhanam / prazazaMsAzrutapUrvaM vismayavyAptamAnasA // 283 // aho gItamaho gItaM kenApyetanmanoharam / ArdrAkRtamivAnena hRdayaM me sudhAmucA // 284 // svAminIM ca jagAdaivaM devi ko'pyanukampakaH / devo'yaM yena nau rakSA kRtA kesarinodanAt // 285 // manye'smadvRttaye'nena gotametacchratipriyam / zrutAbalAkaladhvAnamantare sakalAGgakam // 286 // devi zIlavatI kasya nAnukampyAsi zobhane / mahAraNye'pi bhavyAnAM bhavanti suhRdo janAH // 287 // upasargasya vidhvaMsAdetasmAtte sunizcitaH / bhavitA priyasaMparkaH kiM vA vaktyanyathA muniH // 288 // tasmAtsAdhumimaM devaM samAzritya kRtocitam / muniparyaGkapUtAyAM guhAyAmatra' saMkSayAt // 289 // munisuvratanAthasya vinyasya pratiyAtanAm / arcayantyau sukhaprAptyai svAmodaiH kusumairalam // 290 // sukhaprasUtimetasya garbhasyAdhyAyacetasi / vismRtya vairahaM duHkhaM samayaM kiMcidAsvahai // 291 // 391 athavA unase bhI adhika uttama gAna gA rahA thA aura prAya:kara gandharva devoMmeM yahI gAna prasiddhako prApta hai ||279|| vaha unacAsa dhvaniyoMmeM gA rahA thA tathA usakA vaha samasta gAna jinendra bhagavAn ke guNoMse sambandha rakhanevAle manohara akSaroMse yukta vacanAvalIse nirmita thA // 280 // vaha gA rahA thA ki bhakti namrIbhUta sura-asura puSpa, argha tathA nAnA prakArakI gandhase jinakI uttama pUjA karate haiM aise devAdhideva vandanIya arahanta bhagavAnko maiM bhaktipUrvaka namaskAra karatA hU~ ||281 // | usane yaha bhI gAyA ki maiM zrI munisuvrata bhagavAn ke usa caraNa yugalako utkaTa bhaktise namaskAra karatA hU~ jo tribhuvanakI kuzala karanevAlA hai, atyanta pavitra hai aura indrake mukuTakA sambandha pAkara jisake nakharUpI maNiyoMse kiraNeM phUTa par3atI haiM // 282 // tadanantara jisakA mana AzcaryaM se vyApta thA aisI vasantamAlAne usa azrutapUrvaM tathA atyanta sundara saMgItakI bahuta prazaMsA kI || 283 || vaha kahane lagI ki vAha ! vAha ! yaha manohara gAna kisane gAyA hai / isa amRtavarSI gavaiyAne to merA hRdaya mAno gIlA hI kara diyA hai || 284 // usane svAminIse kahA ki he devi ! yaha koI deva hai jisane siMha bhagAkara hama logoMkI rakSA kI hai / / 285 / / jisake bIcameM strIkA madhura zabda sunAI detA thA tathA jo saMgItake samasta aMgoM se sahita thA aisA yaha karNapriya gAnA, jAna par3atA hai isane hama logoM ke lie hI gAyA hai || 286|| he devi ! he zobhane ! uttama zIlako dhAraNa karanevAlI ! tU kisakI dayA- pAtra nahIM hai ? bhavya jIvoMko mahAaTavI meM bhI mitra mila jAte haiM || 287 || isa upasargake dUra honese yaha sunizcita hai ki tumhArA pati ke sAtha samAgama hogA / athavA kyA muni bhI anyathA kahate haiM ? ||288 || isalie isa uttama devakA yathocita Azraya lekara munirAjako padmAsana se pavitra isa guphA meM zrI munisuvrata bhagavAnkI pratimA virAjamAna kara sukha prApti ke lie atyanta sugandhita phUloMse usakI pUjA karatI huI hama donoM kucha samaya taka yahIM raheM / isa garbhaMkI sukhase prasUti ho jAye cittameM isI bAtakA dhyAna rakheM 1. sa jagau ma / 2. surAsuraiH / 3 cchrutapriyam ma. / 4. kRtvA kalakaladhvAnamantare ma / zrutvA balAbaba. / 5. -maghasaMkSayAt ma. / 6. suSThu Amodo yeSAM taiH / svamodaiH ma. / Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tvatsaMgarma samAsAdya pramodaM paramAgataH / nairsaraiH zIkaraireSa hasatIva mahIdharaH // 292 // phalabhAravinamrAmA lasakomalapallavAH / puSpahAsakRto vRkSA ime toSamupAgatAH // 293 // mayUrasArikAkIrakokilAdikalasvanaiH / kRtajalpA ivaitasya vanAbhomA mahIbhRtaH // 29 // nAnAdhAtukRtacchAyAstarasaMghAtavAsasaH / asmin guhA virAjante kusumAmodavAsitAH // 295 // jinapUjanayogyAni paGkajAni sarassu hi / vidyante tava vaktrasya dhArayanti samAnatAm // 296 // vidhatsva timaveze mAma ('zcintAvazAmikA / kalyANamatra te sarva janayiSyanti devatAH // 297 // adhunA dinavaktre te vijJAyevAnaghaM vapuH / kolAhalakRto jAtAH pramodena patastriNaH // 298 // palAzAgrasthitAnete vRkSA mandAnile ritAn / muJcantyAnandavAppAbhAnavazyAyakaNAn jaDAn // 299 // saMpreSya prathamaM saMdhyAM datImiva sarAgikAm / udantaM te parijJAtumeSa bhAnuH samudgataH // 30 // evamukkAJjanAvocatsakhi me sarvabAndhavAH / tvameva tvayi satyAM ca mamedaM vipinaM puram // 301 // ApanmadhyotsavAvasthAH sevate yasya yo janaH / sa tasya bAndhavo bandhurapi zatrurasaukhyadaH // 302 // ityuktvA devadevasya vinyasya pratiyAtanAm / pUjayantyau sthite tatra te vidyAkRtavartane // 303 // gandharvo'pyanayozcakre sarvataH parirakSaNam / AtodyaM pratyahaM kurvan kAruNyAjinamaktitaH // 30 // aura viraha-sambandhI saba duHkha bhUla jAveM // 289-291 / / tumhArA samAgama pAkara parama harSako prApta huaa| yaha parvata jharanoMke jala-kaNoMke bahAne mAno ha~sa hI rahA hai / / 292 / / jinake agrabhAga phaloMke bhArase jhuka rahe haiM, jinake komala pallava lahalahA rahe haiM aura jo puSpoMke bahAne ha~sI prakaTa kara rahe haiM aise ye vRkSa tumhAre samAgamase hI mAno parama santoSako prApta ho rahe haiM / / 293 / / isa parvatake jaMgalI maidAna mora, mainA, totA tathA koyala Adiko madhura dhvanise aise jAna par3ate haiM mAno vArtAlApa hI kara rahe hoM // 294 / / jinameM gerU Adi nAnA dhAtuoMkI kAnti chAyI huI hai, jinapara vRkSoMke samUha vastrake samAna AvaraNa kiye hue haiM aura jo phUloMkI sugandhise suvAsita haiM aisI isa parvatakI guphAe~ striyoMke samAna suzobhita ho rahI haiM / / 295 // tAlAboMmeM jinendra devakI pUjA karaneke yogya jo kamala phUla rahe haiM ve tumhAre mukhakI samAnatA dhAraNa karate haiM // 296|| he vAmini ! yahA~ dhairya dhAraNa karo, cintAkI vazIbhUta mata hoo| yahA~ devatA tumhArA saba prakArakA kalyANa kareMge // 297|| aba dinake prArambhameM pakSI cahaka rahe haiM so aisA jAna par3atA hai ki tumhAre zarIrakI svasthatA jAnakara harSase mAno kolAhala hI kara rahe haiM // 298 / / ye vRkSa pattoMke agrabhAgameM sthita tathA manda-manda vAyuse prerita zItala osake kaNoMko chor3a rahe haiM so aise jAna par3ate haiM mAno harSake A~sU hI chor3a rahe hoM // 299 / / tumhArA vRttAnta jAnaneke lie sarvaprathama dUtIke samAna rAgavatI ( lAlimAse yukta ) sandhyAko bhejakara aba pIchese yaha sUrya svayaM udita ho rahA hai // 30 // vasantamAlAke aisA kahanepara aMjanAne uttara diyA ki he sakhi ! mere samasta bAndhava tumhI ho| tere rahate hue mujhe yaha vana nagarake samAna hai // 301 // jo manuSya jisake ApattikAla, madhyakAla aura utsavakAla arthAt sabhI avasthAoMmeM sevA karatA hai vahI usakA bandhu hai tathA jo duHkha detA hai vaha bandhu hokara bhI zatru hai // 302 / / itanA kahakara ve donoM guphAmeM devAdhideva muni suvratanAthakI pratimA virAjamAna kara usakI pUjA karatI huI rahane lgiiN| vidyAke balase unake bhojanakI vyavasthA hotI thI // 303 / / jinendra bhagavAnkI bhaktise pratidina saMgIta karatA huA gandharvadeva bhI karuNA bhAvase ina donoM striyoMkI sabase rakSA karatA thA // 304 // 1. mAbhUcicantA ma, / 2. kvibantaprayogaH / 3. vidyAkRtabhojane / Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptavarza parva 393 athAnyadAanAvocat kukSimeM calitaH sakhi / Akuleva ca jAtAsmi kimidaM nu bhaviSyati // 305 // tato vasantamAloce samayaH zobhane tava / avazyaM prasavasyaiSa prApto bhava sukhasthitA // 306 // tato viracite talpe tayA komalapallavaiH / asUta sA sutaM cAva: prAcIvAzA virocanam // 307 // jAtena sA guhA tena tejasA gAtrajanmanA / hiraNmayIva saMjAta. nitadhvAntasaMcayA // 308 // tatastamaGkamAropya pramodasyApi gocare / smRtomayakulA dainyaM prAptA praruditAmavat // 39 // vilalApa mahAvatsa ! kathaM te jananotsavaH / kriyatA maiyakaitasmiJjanasya gahane vane // 310 // sthAne'janiSyathAzcatvaM piturmAtAmahasya vA / amaviSyanmahAnando jananonmattakArakaH // 311 // mukhacandramimaM dRSTvA tava cAruvilocanam / na mavedvismayaM kasya bhuvane zumacetasaH // 312 // karomi mandabhAgyA kiM sarvavastuvivarjitA / vidhinAhaM dazAmetAM prApitA duHkhadAyinIm // 313 // jantunA sarvavastubhyo vAnchayate dIrghajIvitA / yasmAttvaM jIvitAttasmAnmama vatsa parAM sthitim // 31 // IdRze patitAraNye sadyaH prANApanodini / yajIvAmi tavaivAyamanumAvaH sukarmaNaH // 315 // muJcantImiti tAM vAcaM jagAdaivaM hitA sakhI / devi kalyANapUrNA svaM yA prAptAsIdRzaM sutam // 316 // cArulakSaNapUrNo'yaM dRzyate'sya zubhA tanuH / atyantamahatImRddhiM vahatyeSA manoharA // 317 // SaTpadaiH kRtasaMgItAzcalatkomalapallavAH / tava putrotsavAdetA nRtyantIva latAGganAH // 318 // tavAsya cAnubhAvena bAlasyAbAlatejasaH / bhaviSyasyakhilaM bhadraM monmanIbhUranarthakam // 319 // athAnantara kisI dina aMjanA bolI ki he sakhi ! merI kUkha caMcala ho rahI hai aura maiM vyAkula-sI haI jA rahI hai, yaha kyA hogA? ||305 // taba vasantamAlAne kahA ki he zobhane! avazya hI tere prasavakA samaya A pahu~cA hai isalie sukhase baiTha jAo // 306 // tadanantara vasantamAlAne komala pallavoMse zayyA banAyI so usapara, jisa prakAra pUrva dizA sUryako utpanna karatI hai usI prakAra aMjanA sundarIne putra utpanna kiyA // 307|| putra utpanna hote hI usake zarIra sambandhI tejase guphAkA samasta andhakAra naSTa ho gayA aura guphA aisI ho gayI mAno suvarNakI hI banI ho // 308 / / yadyapi vaha harSakA samaya thA to bhI aMjanA donoM kuloMkA smaraNa kara dInatAko prApta ho rahI thI aura isIlie vaha putrako godameM le rone lagI // 309 / / vaha vilApa karane lagI ki he vatsa ! manuSya ke lie bhaya utpanna karanevAle isa saghana vanameM maiM terA janmotsava kaise karUM ? // 310 / / yadi tU pitA athavA nAnAke ghara utpanna huA hotA to manuSyoMko unmatta banA denevAlA mahA-Ananda manAyA jAtA // 311 / / sundara netroMse suzobhita tere isa mukhacandrako dekhakara saMsArameM kisa sahRdaya manuSyako Azcarya utpanna nahIM hogA // 312 // kyA karU~ ? maiM mandabhAginI saba vastuoMse rahita huuN| vidhAtAne mujhe yaha sarvaduHkha-dAyinI avasthA prApta karAyI hai // 313 / / cUMki saMsArake prANI saba vastaoMse pahale dIrghAyaSyakI hI icchA rakhate haiM isalie he vatsa ! merA AzIrvAda hai ki tU utkRSTa sthiti paryanta jIvita rahe // 314 // tatkAla prANa haraNa karanevAle aise jaMgala meM par3I rahakara bhI jo maiM jIvita hU~ yaha tumhAre puNya karmakA hI prabhAva hai // 315 / / isa prakAra vacana bolatI huI aMjanAse hitakAriNI sakhIne kahA ki he devi ! cU~ki tumane aisA putra prApta kiyA hai isalie tuma kalyANoMse paripUrNa ho // 316 / / yaha putra uttama lakSaNoMse yukta dikhAI detA hai| isakA yaha zubha sundara zarIra atyadhika sampadAko dhAraNa kara rahA hai // 317 // jinapara bhramara saMgIta kara rahe haiM aura jinake komala pallava hila rahe haiM aisI ye latAe~ tumhAre putrake janmotsavase mAno nRtya hI kara rahI haiM / / 318 // utkaTa tejako dhAraNa karanevAle isa bAlakake prabhAvase saba kucha ThIka hogA / tuma vyartha hI kheda-khinna na ho // 319 // 1. gocaram ma. / 2. dainyaprAptA ma., ja., ka., kh.| 3. kiM mayatasmin m.| 50 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 padmapurANe evaM tayoH samAlApe vartamAne nabhastale / kSaNenAvirabhUttuGgaM vimAnaM bhAskaraprabham // 320 // tato vasantamAlA taM dRSTvA devyai nyavedayad / vipralApaM tato bhUyaH saivamAzaGkayAkarot // 321 // astekAraNavairI me 'kimeSo'panayet sutam / utAho bAndhavaH kazcidbhavedeSa samAgataH // 322 // viprApaM tataH zrutvA tadvimAnaM ciraM sthitam / avAtaratkRpAyukto vidyAbhRdviyadaGgaNAt // 323 // sthApayitvA guhAdvAra vimAnaM sa tato'vizat / patnIbhiH sahitaH zaGkAM vahamAno mahAnayam // 324 // vasantamAlayA datte svAgate'sau sumAnasaH / upAvizatsvabhRtyena prApite ca samAsane // 325 // tataH kSaNamitra sthitvA sa bhAratyA gabhIrayA / sAraGgAnutsukIkurvan ghanagarjitazaGkinaH // 326 // UMce tAM vinayaM bibhratparaM svAgatadAyinIm / dazanajyotsnayA kurvan bAlamAsaM vimizritAm // 327 // sumaryAde vadeyaM kA duhitA kasya vA zubhA / patnI vA kasya kasmAdvA mahAraNyamidaM zritA // 328 // ghaTate nAkRterasyAH samAcAro vininditaH / tataH kathamimaM prAptA virahaM sarvabandhubhiH // 329 // bhavantyevAthavA loke prAyo'kAraNavairiNaH / mAdhyasthye'pi niSaNNAnAM preritAH pUrvakarmabhiH // 330 // tato duHkhamarodvelavASpa saMruddha kaNThikA / kRcchreNovAca 'sA mandaM bhUtalanyastavIkSaNA // 331 // mahAnubhAva vAcaiva te viziSTaM manaH zubham / rogamUlasya hicchAyA na snigdhA jAyate taroH // 332 // pravedanasthAnaM guNinastvAdRzA yataH / nivedayAmi te tena zRNu jijJAsitaM padam // 333 // duHkhaM hi nAzamAyAti sajjanAya niveditam / mahatAM nanu zailIyaM yadApadgatatAraNam // 334 // isa prakAra una donoM sakhiyoMmeM vArtAlApa cala hI rahA thA ki usI kSaNa AkAzameM sUrya ke samAna prabhAvAlA eka U~cA vimAna prakaTa huA || 320 // tadanantara vasantamAlAne vaha vimAna dekhakara aMjanAko dikhalAyA so aMjanA AzaMkAse punaH aisA vipralApa karane lagI ki || 321 // kyA yaha merA koI akAraNa vairI hai jo putrako chIna le jAyegA ? athavA koI merA bhAI hI AyA hai / / 322|| tadanantara aMjanAkA ukta vipralApa sunakara vaha vimAna dera taka khar3A rahA phira kucha dera bAda eka dayAlu vidyAdhara AkAzAMgaNase nIce utarA || 323|| guphAke dvArapara vimAna khar3A kara vaha vidyAdhara bhItara ghusA / usakI patniyA~ usake sAtha thIM aura vaha mana-hI-mana zaMkita ho rahA thA ||324|| vasantamAlAne usakA svAgata kiyA / tadanantara apane sevakake dvArA diye hue sama Asanapara vaha sahRdaya vidyAdhara baiTha gayA || 325|| tatpazcAt kSaNabhara Thaharakara apanI gambhIra vANIse meghagarjanAkI zaMkA karanevAle cAtakoM ko utsuka karatA huA bar3I vinayase svAgata karanevAlI vasantamAlAse bolA / bolate samaya vaha apane dA~toMkI kAntise bAlakako kAntiko mizrita kara rahA thA / / 326-327 / / usane kahA ki he sumaryAde ! batA yaha kisakI lar3akI hai ? kisakI zubhapatnI hai aura kisa kAraNa isa mahAvanameM A par3I hai ? || 328 || isakI AkRtise nindita AcArakA mela nahIM ghaTita hotA / phira yaha samasta bandhujanoMke sAtha isa virahako kaise prApta ho gayI ? // 329|| athavA yaha saMsAra hai isameM mAdhyasthyabhAvase rahanevAle logoM ke pUrvaM karmoMse prerita akAraNa vairI huA hI karate haiM ||330|| tadanantara duHkhake bhAra se atyadhika nikalate hue vASpoMse jisakA kaNTha ruka gayA thA aisI vasantamAlA pRthvIpara dRSTi DAlakara dhIre-dhIre bolI ||331|| ki he mahAnubhAva ! Apake vacanase hI Apake viziSTa zubha hRdayakA patA calatA hai kyoMki jo vRkSa rogakA kAraNa hotA hai usakI chAyA snigdha athavA AnandadAyinI nahIM hotI hai ||332|| cU~ki Apa jaise guNI manuSya abhiprAya prakaTa karane ke pAtra haiM ataH Apake lie jise Apa jAnanA cAhate haiM vaha kahatI hU~, sunie ||333 || yaha nIti hai ki sajjanake lie batAyA huA duHkha naSTa ho jAtA hai kyoMki 1. kimathopanayetsutam ma. / 2. -nutsukhIkurvan ma. / 3. vimizritam ma / 4. sAnandaM khaM, ja., ma., ba. | Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaM parva 395 zRNveSA viSTapaNyApiyazaso vimalAtmanaH / sutA mahendrarAjasya nAmataH prathitAJjanA // 335 / / prahlAdarAjaputrasya guNAkupAracetasaH / patnI pavanavegasya prANebhyo'pi garIyasI // 336 // so'nyadA svaravijJAtaH kRtvAsyAM garmasaMmavam / zAsanAjanakasyAgAdrAvaNasya suhRdyudhe // 337 // duHsvabhAvatayA zvazravA tataH kaarunnymuktyaa| mUDhayA jAnakaM gehaM preSiteyaM malojjhitA // 338 // tato nAdApitApyasyAH sthAnaM bhIterakIrtitaH / alIkAdapi hi prAyo doSAdvibhyati sajanAH // 339 // seyamAlambanairmuktA sakalaiH kulabAlikA / mRgIsAmAnyamadhyasthAnmahAraNyaM samaM mayA // 30 // etaskulakramAyAtA bhRtyAsmyasyAH sucetasaH / vizrambhapadatAM nItA prasAdaparayAnayA // 341 // seyamadya prasUtA nu vane nAnopasargake / na jAnAmi kathaM sAdhvI bhaviSyati sukhAzrayA // 342 // niveditamidaM sAdhovRttamasyAH pulAkataH / sakalaM tu na zaknomi katu duHkhanivedanam // 343 / / athaitadIyasaMtApavilInasnehapUritAt / amAntIva niraidasya hRdayAtsAdhu bhAratI // 344 // svastrIyA mama sAdhvi tvaM cirkaalviyogtH| prAyeNa nAbhijAnAmi rUpAntaraparigrahAt // 345 // pitA vicitramAnu, mAtA sundaramAlinI / nAmataH pratisUryo'haM dvIpe hanUruhAbhidhe // 346 // ityuktvA vastu yavRttaM kaumAre sakalaM sa tat / aJjanAyai patadvASpanayanastamavAdayat // 347 // nitimAtulAthAsau pUrvavRttanivedanAt / tasya kaNThaM samAsajya ruroda ciramadhvani // 348 // tasyAstatsakalaM duHkhaM vASpeNa saha nirgatam / svajanasya hi saMprAptAveSaiva jagataH sthitiH // 349 // ApattimeM par3e huekA uddhAra karanA yaha mahApuruSoMko zailI hai // 334|| sunie, yaha lokavyApI yazase yukta, nirmala hRdayake dhAraka rAjA mahendrakI putrI hai, aMjanA nAmase prasiddha hai aura jisakA citta guNoMkA sAgara hai aise rAjA prahlAdake putra pavanavegakI prANoMse adhika pyArI patnI hai / / 335336 / / kisI eka samaya vaha AtmIyajanoMkI anajAna meM isake garbha dhAraNa kara pitAkI AjJAse yuddha ke lie calA gyaa| vaha rAvaNakA mitra jo thA // 337 // yadyapi yaha aMjanA nirdoSa thI to bhI svabhAvakI duSTatAke kAraNa dayAzUnya mUrkha sAsane ise pitAke ghara bheja diyA / / 238 / / parantu apakItike bhayase pitAne bhI isake lie sthAna nahIM diyA so ThIka hI hai kyoMki prAyaHkara sajjana puruSa mithyAdoSase bhI Darate rahate haiM / / 339|| antameM isa kulavatI bAlAko jaba saba sahAroMne chor3a diyA taba yaha nirAzraya ho mere sAtha hariNIke samAna isa mahAvanameM rahane lagI // 340 / isa suhRdayAkI maiM kula-paramparAse calI Ayo sevikA hU~ so sadA prasanna rahanevAlI isane mujhe apanA vizvAsapAtra banAyA hai // 341 / / isI aMjanAne Aja nAnA upasargose bhare vanameM putra utpanna kiyA hai| maiM nahIM jAnatI ki yaha sAdhvI pativratA sukhakA Azraya kaise hogI / / 342 // Apa satpuruSa haiM isalie saMkSepase maiMne isakA yaha vRttAnta kahA hai| isane jo duHkha bhogA hai use sampUrNa rUpameM kahaneke lie samartha nahIM hU~ // 343|| athAnantara usa vidyAdharake hRdayase vANI nikalI so aisI jAna par3atI thI mAno aMjanAke santApase pighale hue snehase usakA hRdaya pUrNarUpase bhara gayA thA ataH vANIko bhItara Thaharaneke lie sthAna hI nahIM bacA ho // 344 / / usane kahA ki he pativrate ! tU merI bhAnajI hai| cirakAlake viyogase prAyaH terA rUpa badala gayA hai isalie maiM pahacAna nahIM sakA hU~ // 345 / / mere pitA vicitrabhAnu aura mAtA sundaramAlinI haiN| merA nAma pratisUrya hai aura hanUruha nAmaka dvIpakA rahanevAlA hU~ // 346 / / itanA kahakara jo-jo ghaTanAe~ kumArakAlameM huI thIM ve saba usane rote-rote aMjanAse kahalAyIM // 347|| tadanantara jaba pUrvavRttAnta kahanese aMjanAne mAmAko pahacAna liyA taba vaha usake galemeM lagakara cirakAla taka sisaka-sisakakara rotI rahI // 348 / / aMjanAkA vaha 1. janakasyedaM jAnakam / janakaM ma., ba. / 2. sthAnabhIteH ma. / 3. sAmAnyam + adhi + asthAt / 4. bhUtyAsmyasyA ma. / 5. saMkSepataH / 6. saMtApo maH / 7. samAruhya m.| 8. mUrdhani ma., ba. / Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 padmapurANe tayoH snehamareNaivaM kurvatoratha rodanam / vasantamAlayApyuccairuditaM pArzvayAtayA // 350 // rudatsu teSu kAruNyAdarudaMstadyoSitaH / kRtarodAsvathaitAsu rurudU ruruyoSitaH // 351 // guhAvadanamuktena pratinAdena bhUyasA / parvato'pi rurodaivaM saMtatairnirjharAzrubhiH // 352 // tataH zabdamayaM sarvaM tadbabhUva tadA vanam / zakuntairapi kAruNyAdAkulaiH kRtanisvanam ||353 || sAntvayitvA tatastasyA dattenodakavAhinA / vAriNAkSAlayadvaktraM svasya ca pratibhAskaraH // 354 // pAramparyeNa tenaiva tatastatpunarapyabhUt / vanaM muktamahAzabdaM zrotuM vArtAmivAnayoH || 355 || tataH kSaNamiva sthitvA niSkrAntau duHkhagahvarAt / apRcchatAM mitho vArtAM kule'kathayatAM ca tau / / 356 / / saMbhASaNaM tatazcakre tatstrINAmaJjanA kramAt / skhalanti na vidhAtavye vane'pi guNino janAH // 357 // jagAda mAtulaM caivaM pUjya jAtasya me'khilam / nivedaya yathAvasthaM dinadyotiH kadambakam // 358 // -ityukte pArzvagaM nAmnA dyotirgarbhavizAradam / sAMvatsaramapRcchatsa jAtakarma yathAsthitam ||359|| tataH sAMvatsaro'vocatkalyANasya nivedaya / janmasaMbandhinI velAmityukte cAkhyadaJjanA // 360 // ardhayAmAvazeSAyAM rajanyAmadya bAlakaH / prajAta iti sakhyA ca kathitaM niSpramAdayA || 361 // mauhUrtena tato'vAci yathAsya rvepurAcitam / sulakSaNaistathA manye dArakaM siddhibhAjanam // 362 // tathApi yadyasaMtoSaH kriyeyaM laukikIti vA / tataH zRNu pulAkena kathayAmyasya jIvanam // 363 // vartate tithiradyeyaM caitrasya bahulASTamI / nakSatraM zravaNaH svAmI vAsarasya vibhAvasuH // 364 // samasta duHkha A~suoMke sAtha nikala gayA so ThIka hI hai kyoMki AtmIyajanoMke milanepara saMsArakI aisI hI sthiti hotI hai || 349 || isa taraha snehake bhArase jaba donoM ro rahe the taba pAsameM baiThI vasantamAlA bhI jorase ro par3I || 350 || una sabake ronepara vidyAdharako striyA~ bhI karuNAvaza rone lagIM aura ina sabako rote dekha hariNiyA~ bhI rone lagIM || 351 | usa samaya guphArUpI mukhase jorakI pratidhvani nikala rahI thI isalie aisA jAna par3atA thA mAno parvata bhI jharanoMke bahAne bar3e-bar3e DhAlatA huA ro rahA thA || 352 || aura pakSI bhI dayAvaza Akula hokara zabda kara rahe the isalie vaha sampUrNa vana usa samaya zabdamaya ho gayA thA // 353 // tadanantara pratisUrya vidyAdharane sAntvanA dene ke bAda jala lAnevAle naukarake dvArA diye hue jalase aMjanAkA aura apanA mu~ha dhoyA || 354 || pahale jisa kramase vana zabdAyamAna ho gayA thA usI kramase aba punaH zabdarahita ho gayA so aisA jAna par3atA thA mAno ina donoMkI vArtA sunaneke lie hI cupa ho rahA ho / / 355 // tadanantara kSaNa-bhara Thaharakara jaba donoM duHkharUpI gartase bAhara nikale taba unhoMne paraspara kuzala-vArtA pUchI aura apane-apane kulakA hAla eka dUsareko batAyA || 356 | isake bAda aMjanAne pratisUrya kI striyoM ke sAtha kramase sambhASaNa kiyA so ThIka ho hai kyoMki guNIjana karane yogya kAryameM kabhI nahIM cUkate haiM || 357|| aMjanAne mAmAse kahA ki pUjya ! mere putrake samasta graha kaisI dazA meM haiM so batAie || 358 || aisA kahanepara mAmAne jyotiSa vidyAmeM nipuNa pAzvaMga nAmaka jyotiSI se putrake yathAvasthita jAtakarmako pUchA arthAt putrakI graha sthiti pUchI // 359 // taba jyotiSI ne kahA ki isa kalyANasvarUpa putrakA janma samaya batAo / jyotiSIke aisA pUchanepara aMjanAne samaya batAyA || 360|| sAtha hI pramAdako dUra karanevAlI sakhI vasantamAlAne bhI kahA ki Aja rAtrimeM jaba ardhaprahara bAkI thA taba bAlaka utpanna huA thA // 361 // tadanantara muhUrtake jAnanevAle jyotiSIne kahA ki isakA zarIra jaisA zubhalakSaNoMse yukta hai usase jAna par3atA hai ki bAlaka saba prakArakI siddhiyoMkA bhAjana hogA || 362 || phira bhI yadi santoSa nahIM hai athavA aisA khyAla hai ki yaha kriyA laukikI hai to suno maiM saMkSepase isakA jIvana kahatA hU~ || 363 || Aja 1. mRgyaH / 20 prati sUryaH / 3. putrasya / 4. yathAsya ca purAcitam ma. / Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaM parva 397 Adityo vartate meSe bhavanaM tunggmaashritH| candamA makare madhye bhavane samavasthitaH // 365 / / lohitAGgo vRSamadhye madhye mIne vidhoH sutaH / kulore dhiSaNo'tyuccairadhyAsya bhavanaM sthitaH // 36 // mIne daityagurustuGgastasminneva zanaizcaraH / mInasyaivodayo'pyAsIttadA nRpatipuGgave // 367 // anaizcaraM samagrAkSastigmabhAnunirIkSate / ardhadRSTyA mahIputro divasasya patiM tathA // 368 // guruH pAdonayA dRSTyA patimaho'valokate / ardhadRSTyA girAmIzaM vAsarasyekSate vibhuH // 369 / / candraM samastayA dRSTyA vacasA patirIkSate / asAvapyevamevAsya vidadhAtyavalokanam // 370 // guruH zanaizcaraM pAdanyUnayA vIkSate dRzA / ardhAvalokanenAsau majate bRhatAM patim // 371 // gurudaityaguruM dRSTvA vIkSate pAdahInayA / dRSTiM tathAvidhAmeva pAtayatyeSa tatra ca // 372 // grahANAM pariziSTAnAM nAstyapekSA parasparam / udayakSetrakAlAnAM balaM cAsti paraM tadA // 373 // rAjyaM nivedayatyasya ravibhaumo gurustathA / zanaizvaraH suyogitvaM nivedayati siddhidam // 37 // eko'pi bhAratInAtha stuGgasthAnasthito bhavan / sarvakalyANasaMprAptau kAraNatvaM prapadyate // 375 / / brAhmo nAma tadA yogo muhUrtazca zubhazrutiH / etau kathayato brAhmasthAnasaukhyasamAgamam // 376 // evametasya jAtasya jyotizcakramidaM sthitam / sUcayatyakhilaM vastu sarvadoSavivarjitam // 377 / / "raizatAnAM sahasreNa kAlajJaM pUjitaM ttH| pratisUryo vidhAyoce bhAgineyIM sasaMmadaH // 378 / / ehIdAnI puraM yAmo vatse hanUruhaM mama / jAtakarmAsya bAlasya tatra sarva bhaviSyati / / 379 / / evamuktA vidhAyAGke pRthukaM jinavandanAm / kRtvA sthAnapatiM devaM kSamayitvA punaH punaH // 380 // yaha caitrake kRSNa pakSakI aSTamI tithi hai, zravaNa nakSatra hai, sUrya dinakA svAmI hai / / 364 / / sUrya meSakA hai so ucca sthAnameM baiThA hai aura candramA makarakA hai so madhyagRhameM sthita hai // 365 / / maMgala vRSakA hai so madhya sthAnameM baiThA hai| budha mInakA hai so bhI madhya sthAnameM sthita hai aura bRhaspati karkakA hai so bhI atyanta ucca sthAnameM baiThA hai // 366|| zukra aura zani donoM hI mInake tathA ucca sthAnameM ArUDha haiN| he rAjAdhirAja! usa samaya mInakA hI udaya thA // 367 // sUrya pUrNa dRSTise zaniko dekhatA hai aura maMgala sUryako ardhadRSTise dekhatA hai // 368 / / bRhaspati pauna dRSTise sUryako dekhatA hai aura sUrya bRhaspatiko ardhadRSTise dekhatA hai / / 369 / / bRhaspati candramAko pUNa dRSTise dekhatA hai aura candramA bhI ardhadRSTise bRhaspatiko dekhatA hai / / 370 / / bRhaspati zaniko pauna dRSTise dekhatA hai aura zani bRhaspatiko adhaMdRSTise dekhatA hai // 371 // bRhaspati zukrako pauna dRSTise dekhatA hai aura zukra bho bRhaspatipara pauna dRSTi DAlatA hai // 372 // avaziSTa grahoMkI pArasparika apekSA nahIM hai| usa samaya isake grahoMke udaya-kSetra aura kAlakA atyadhika bala hai // 373 / / sUrya, maMgala aura bRhaspati isake rAjyayogako sUcita kara rahe haiM aura zani muktidAyI yogako prakaTa kara rahA hai / / 374 / yadi eka bRhaspati hI ucca sthAnameM sthita ho to samasta kalyANakI prAptikA kAraNa hotA hai phira isake to samasta zabhagraha ucca sthAnameM sthita haiM // 375 // usa samaya brAhmanAmaka yoga aura zubha nAmakA muhUrta thA so ye donoM hI bAhyasthAna arthAt mokSa sambandhI sukhake samAgamako sUcita karate haiM // 376 / / isa prakAra isa putrakA yaha jyotizcakra sarva vastuko sarva doSoMse rahita sUcita karatA hai // 377 // tadanantara rAjAne hajAra mudrA dvArA jyotiSIkA sammAna kara harSita ho aMjanAse kahA ki // 378 / / Ao beTI! aba hama loga hanUruha nagara cleN| vahIM isa bAlakakA saba janmotsava hogA // 379 / / mAmAke aisA kahanepara aMjanA putrako 1. nRpapuGgavaH m.| 2. nirIkSitaH m.| 3. maGgalagrahaH / 4. gurupAdanayA m.| 5. candrasamastayA m.| 6. bRhaspatiH / 7. vidadhatyavalokanam / 8. vIkSyate ma., j.| 9. rAjyaM nivedayaMstasya ravibhUmau gurustathA ma.,ba., ka., ja. / 10. guruH / 11. dhanazatAnAm / 12. vidhAyAGkapathakaM ma. / Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe niSkrAntA sA guhAvAsAt svajanaughasamanvitA / vanazrIriva jAtA ca vimAnasyAntikaM sthitA // 381 // tatastaskiGkiNIjAlaiH' prakvaNaspavaneritaiH / sanirjharamivodArairmuktAhAraiH sunirmalaiH // 382 // lalallambUSakaM kAcakadalIvanarAjitam / divAkarakarasparza sphuratkanakabudbudam ||383|| nAnAratnakarAsaGgajA tAnekasurAyudham / baijayantIzatairnAnAvarNaiH kalpatarUpamam // 384 // citraratnavinirmANaM nAnAratnasamAcitam / divyaM parivRta svargalokeneva samantataH / / 385|| dRSTvA pRthuko mAturaGkAt kautukasasmitaH / utpatya pravivikSuH sannapaptagirigahvare // 386|| hAhAkAraM tataH kRtvA lokastasya samAtRkaH / sa gato'nupadaM jJAtumudantamiti vihvalaH || 387|| cakAra vipralApaM ca sudInamimamaJjanA / tirazcAmapi kurvANA karuNAkomalaM manaH || 388 || hA putra kimidaM vRttaM daivena kimanuSThitam / pradarzya ratnasaMpUrNa nidhAnaM haratA punaH || 389 || patya saGgamaduHkhena prastAyA me bhavAnabhUt / jIvitAlambanaM chinnaM kathaM tadapi karmaNA // 390 // tataH sahasrazaH khaNDairnItAyAM sumahAsvanam / zilAyAM pAtavegena dadazaivaM mukhasthitam // 391 // antarAsyakRtAGguSThaM krIDantaM smitazobhitam / uttAnaM pracalatpANicaraNaM zubhavigraham // 392 // mandamArutasaMpRktaraktotpalavanaprabham / kurvANaM sakalaM piGgaM tejasA girigahvaram ||393 || tato'naghazarIraM taM jananI pRthuvismayA / gRhItvA zirasi ghrAtvA cakre vakSaHsthalasthitam // 394 // goda meM lekara jinendra devakI vandanA kara aura guhAke svAmI gandharvadevase bAra-bAra kSamA karAkara AtmIyajanoM ke sAtha guhAse bAhara nikalI / vimAnake pAsa khar3I aMjanA vanalakSmIke samAna jAna par3atI thI / 380 - 381 // 398 tadanantara jo vAyuse prerita kSudraghaNTikAoM ke samUhase zabdAyamAna thA, jo laTakate hue atizaya nirmala motiyoMke uttama hAroMse aisA jAna par3atA thA mAno jharanoMse sahita hI ho, jisameM gole phAnUsa laTaka rahe the, jo kAcanirmita keloMke vanoMse suzobhita thA, jisameM lage hue suvarNake gole sUryakI kiraNoMkA samparka pAkara camaka rahe the, nAnA ratnoMkI kiraNoMke saMgamase jisameM indradhanuSa uTha rahA thA, raMga-biraMgI saikar3oM patAkAoMse jo kalpavRkSake samAna jAna par3atA thA, citra-vicitra ratnoMse jisakI racanA huI thI, jo nAnA prakArake ratnoMse khacita thA, divya thA aura aisA jAna par3atA thA mAno saba orase svargalokase ghirA huA hI ho aise vimAnako dekhakara kase musakarAtA huA bAlaka uchalakara svayaM praveza karanekI icchA karatA mAno mAtAkI godase chUTakara parvatakI guphA meM jA par3A / / 382 - 386 tadanantara mAtA aMjanA ke sAtha-sAtha saba loga hAhAkAra kara usa bAlakakA samAcAra jAnaneke lie zIghra hI vihvala hote hue vahA~ gaye ||387|| aMjanAne dInatA se aisA vilApa kiyA ki jise sunakara tiryaMcoM ke bhI mana karuNAse komala ho gaye || 388 || vaha kaha rahI thI ki hAya putra ! yaha kyA huA ? ratnoMse paripUrNaM khajAnA dikhAkara phira use harate hue vidhAtAne yaha kyA kiyA ? || 389 || patike viyoga duHkhase grasita jo maiM hU~ so mere jIvanakA avalambana eka tU hI thA para daivane use bhI chona liyA // 390 // tadanantara saba logoMne dekhA ki patana sambandhI vegase hajAra Tukar3e ho jAneke kAraNa jo mahAzabda kara rahI thI aisI zilApara bAlaka sukhase par3A hai || 399 // | vaha mukhake bhItara a~gUThA dekara khela rahA hai, manda musakAnase suzobhita hai, citta par3A hai, hAtha paira hilA rahA hai, zubha zarIrakA dhAraka hai, manda manda vAyuse hilate hue lAla tathA nIle kamalavanake samAna usakI kAnti hai, aura apane tejase parvatakI samasta guphAko pIta varNa kara rahA hai / / 392 - 393 / / tadanantara nirdoSa 1. jAle ma / 2. muhanta-ma. / 3. nIyate ma / Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaM parva pratisUryastato'vocadaho citramidaM param / vajreNeva yadetena zilAjAtaM vicUrNitam // 395 // arbhakasya sato'pyeSA zaktiH suravarAtigA / yauvanasthasya kiM vAcyaM carameyaM dhruvaM tanuH // 396 // iti jJAtvA parItya triH ziraHpANisaroruhaH / sahAGganAsamUhena cakArAsyA namaskRtim // 397 / / asau tasya varastrIbhinetramAmiH kRtasmitam / sitAsitAruNAmbhojamAlAbhiriva pUjitam // 398 // saputrAM yAnamAropya bhAgineyIM tato'gamat / pratisUryo nijaM sthAnaM dhvajatoraNabhUSitam // 399 // tataH pratyudgataH paurai nAmaGgaladhAribhiH / sa viveza puraM tUryanAdavyAptanamastalam / / 400 // tatra janmotsavastasya mahAn vidyAdharaiH kRtaH / AkhaNDalasamutpattau gIrvANastridazaryathA / / 401 // janma lebhe yataH zaile zailaM cAcUrNayattataH / zrIzaila iti nAmAsya cakre mAtrA sasUryayA // 402 // pure hanUruhe yasmAjjAtaH saMskAramAptavAn / hanUmAniti tenAgAtprasiddhiM sa mahItale // 403 / / sarvalokamanonetramahotsavavapuHkriyaH / tasmin surakumArAmaH pure reme sukAntimAn / / 404 / / saMbhavatIha bhUdhararipuH pavirapi kusumaM vatirapInduvAdaziziraM pRthu kamalavanam / khaDgalatApi cAruvanitAsumRdubhujalatA prANiSu pUrvajanmajanitAtsucaritabalataH // 405 // zarIrake dhAraka bAlakako Azcaryase bharI mAtAne uThAkara tathA zirapara sUMghakara chAtIse lagA liyA // 394 // rAjA pratisUryane kahA ki aho ! yaha bar3A Azcarya hai ki bAlakane vajrakI taraha zilAoMkA samUha cUrNa kara diyA // 395 / / jaba bAlaka honepara bhI isakI yaha devAtizAyinI zakti hai taba taruNa honepara to kahanA hI kyA hai ? nizcita hI isakA yaha zarIra antima zarIra hai // 396|| aisA jAnakara usane, hasta-kamala zirase lagA, tathA tIna pradakSiNAe~ dekara apanI striyoMke sAtha bAlakake usa carama zarIrako namaskAra kiyA // 397 / / pratisUryako striyoMne apane sapheda, kAle tathA lola netroMkI kAntise use ha~sate hue dekhA so aisA jAna par3atA thA mAno unhoMne sapheda, nIle aura lAla kamaloMkI mAlAoMse usakI pUjA hI kI ho // 398 // tadanantara pratisUrya pUtrasahita aMjanAko vimAnameM baiThAkara dhvajAoM aura toraNoMse suzobhita apane nagarakI ora calA // 329 / / tatpazcAt nAnA maMgaladravyoMko dhAraNa karanevAle nagaravAsI logoMne jisakI agavAnI kI thI aise rAjA pratisUryane nagarameM praveza kiyaa| usa samaya nagarakA AkAza turahI Adi vAditroMke zabdase vyApta ho rahA thA // 400 / jisa prakAra indrakA janma honepara svargameM deva loga mahAn utsava karate haiM usI prakAra hanUruha nagara meM vidyAdharoMne usa bAlakakA bahuta bhAro janmotsava kiyA // 401 / / cUMki bAlakane zaila arthAt parvatameM janma prApta kiyA thA aura usake bAda zaila arthAt zilAoMke samUhako cUrNa kiyA thA isalie mAtAne mAmAke sAtha milakara usakA 'zrIzaila' nAma rakhA thA // 402 // cUMki usa bAlakane hanUruha nagarameM janma saMskAra prApta kiye the isalie vaha pRthivItalapara 'hanUmAn' isa nAmase bhI prasiddhiko prApta huA ||403 / / jisake zarIrakI kriyAe~ samasta manuSyoMke mana aura netroMko mahotsava utpanna karanevAlI thI, tathA jisakI AbhA devakumArake samAna thI aisA vaha uttama kAntikA dhArI bAlaka usa nagarameM krIr3A karatA thA // 404 / / __ gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! pUrva janma meM saMcita puNya karmake balase prANiyoMke lie parvatoM ko cUrNa karanevAlA vajra bhI phUlake samAna komala ho jAtA hai| agni bhI candramAkI kiraNoMke samAna zItala vizAla kamalavana ho jAtI hai, aura khaDgarUpI latA bhI sundara 1. vajraNava m.| Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 padmapurANe ityavagamya duHkhakuzalAdviramata duritAt sajata sArazarmacature jinavaracarite / eSa tapasyaho paridRDhaM jagadanavarataM vyAdhisahasrarazminikaro nanu jananaraviH // 406 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmacarite hanUmatsaMbhavAbhidhAnaM nAma saptadarza parva // 17 // striyoMkI sukomala bhujalatA bana jAtI hai / / 405 / / aisA jAnakara duHkha dene meM nipuNa jo pApakarma hai usase virata hoo aura zreSTha sukha denemeM catura jo jinendradevakA carita hai usameM lIna hoo| aho! hajAroM rogarUpI kiraNoMse yukta yaha janmarUpI sUrya samasta saMsArako nirantara bar3I dRr3hatAke sAtha santapta kara rahA hai / / 406 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya dvArA kathita padmacaritameM hanUmAnke janmakA varNana karanevAlA satrahavA~ parva samApta huA / / 17 // Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM parva idaM te kathitaM janma zrIzailasya mahAtmanaH / zRNu saMprati vRttAntaM vAyormaMgadhamaNDana ||1|| vAyunA vAyunevAzu galvAbhyAzaM khagezineH / labdhAdezena saMyudhya nAnAzastrAkule raNe ||2|| kRtayuddhazciraM khinno jailakAnto'paivartitaH / jAtastasya nimAno'sau puSkalaH kharadUSaNaH // 3 // bhUyazca jalakAntena ninA kharadUSaNaH / kRtvA sandhimahaM prApya paramaM rAkSasAdhipAt ||4|| anujJAto'vahat kAntAM hRdayena tvarAnvitaH / jagAmAbhijanaM sthAnaM mahAsAmantamadhyagaH ||5|| praviSTazca puraM paurairabhiyAtaH sumaGgalaiH / dhvajatoraNamAlAbhirbhAsurAbhirvibhUSitam // 6 // jagAma ca nijaM vezma dRSTo vAtAyanasthitaiH / muktaprastuta kartavyaiH pauranArIkadambakaiH ||7|| viveza ca kRtArghAdisaMmAno mAninAM varaH / vAgbhirmaGgalasArAbhiH svajanairabhinanditaH // 8 // vidhAya praNatiM tatra gurUNAmitarairjanaiH / namaskRtaH kSaNaM tasthau vArtAbhirtraramaNDape ||9|| tataH prAsAdamArukSadujjanAyAH samunmanAH / yuktaH prahasitenaiva pUrva bhAvanayAnvitaH ||10|| riktakaM tasya taM dRSTvA prAsAdaM prANatulyayA / cetanAmuktadehAmaM papAteva manaH kSaNAt // 11 // Uce prahasitaM caiva vayasya kimidaM bhavet / aJjanAsundarI nAtra dRzyate puSkarekSaNA ||12|| athAnantara gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he magadha dezake maNDanasvarUpa zreNika ! yaha to maiMne tumhAre lie mahAtmA zrIzailake janmakA vRttAnta khaa| aba pavanaMjayakA vRttAnta suno || 1 || pavanaMjaya vAyuke samAna zIghra hI rAvaNake pAsa gayA aura usakI AjJA pAkara nAnAzastroMse vyApta yuddha kSetrameM varuNa ke sAtha yuddha karane lagA ||2|| cirakAla taka yuddha karaneke bAda varuNa veda - khinna ho gayA so pavanaMjayane use pakar3a liyA / khara-dUSaNako varuNane pahale pakar3a rakhA thA so use chur3AyA aura varuNako rAvaNake samIpa le jAkara tathA sandhi karAkara usakA AjJAkArI kiyaa| rAvaNane pavanaMjayakA bar3A sammAna kiyA ||34|| tadanantara rAvaNakI AjJA lekara hRdayameM kAntAko dhAraNa karatA huA patranaMjaya mahAsAmantoMke sAtha zIghra hI apane nagarameM vApasa A gayA || 5 || uttamottama maMgala dravyoMko dhAraNa karanevAle nagaravAsI janoMne jisakI agavAnI kI thI aisA patranaMjaya dedIpyamAna dhvajAoM, toraNoM tathA mAlAoMse alaMkRta nagarameM praviSTa huA ||6|| tadanantara apanA prArambha kiyA huA karma chor3a jharokhoMmeM Akara khar3I huI nagaravAsinI striyoM ke samUha jise bar3e harSase dekha rahe the aisA pavanaMjaya apane mahalakI ora calA ||7|| tatpazcAt jisakA artha Adike dvArA sammAna kiyA gayA thA aura AtmIyajanoMne maMgalamaya vacanoMse jisakA abhinandana kiyA thA aise pavanaMjayane mahalameM praveza kiyA ||8|| vahA~ jAkara isane gurujanoMko namaskAra kiyA aura anya janoMne ise namaskAra kiyA / phira kuzalavArtA karatA huA kSaNabharake lie sabhAmaNDapa meM baiThA ||9|| tadanantara utkaNThita hotA huA aMjanA ke mahala meM cddh'aa| usa samaya vaha pahale kI bhAvanA se yukta thA aura akelA prahasita mitra hI usake sAtha thA || 10|| vahA~ jAkara jaba usane mahalako prANa- vallabhAse rahita dekhA to usakA man kSaNa ekameM hI nirjIva zarIrakI taraha nIce gira gayA // 11 // usane prahasitase kahA ki mitra ! yaha kyA haiM ? yahA~ kamala nayanA aMjanA sundarI nahIM dikha 1. pavanaJjayena / 2. rAvaNasya / 3. varuNaH / 4. gRhItaH / 5 mUlyabhUtaH pratibhUH (jamAnatadAra iti hindI ) / 6. nimAya ka., kha., ja / ninAyya ma / 7. kharadUSaNam ba / 8. sandhyamahaM ma / 51 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 papapurANe grahametattayA zUnyaM vanaM me pratimAsate / AkAzameva vA kSipraM tasyA vArtAdhigamyatAm // 13 // AptavargAt parijJAya vArtA prahasito'vadat / yathAvat sakalAM tasmai hRdaye kSodakAriNIm // 14 // vaJcitvA svajanaM so'tha samaM mitreNa tatkSaNam / mahendranagaraM tena pravRtto gantumunmanAH // 15 // tasyAsannabhuvaM prApya mitramevamabhASata / manyamAno'kasaMprAptAM dayitAM pramadAnvitaH // 16 / / pazya pazya purasyAsya vayasya ramaNIyatAm / aJjanAsundarI yatra vartate cAruvibhramA // 17 // kailAsakUTasaMkAzA yatra prAsAdapaGktayaH / udyAnapAdapairguptAH prAvRSeNyadhanaprabhaiH / / 18 // bruvannevaM sa saMprAptaH puraM puruSasattamaH / suhRdAtacittena vihitapratibhASaNaH // 19 // tato janaughataH zratvA saMprAptaM pavanajayama / / arghAdinopacAreNa zvasuro'sya samAgamat // 20 // purassareNa tenAsau prItiyuktena cetasA / nijaM pravezitaH sthAnaM pauraiH sAdaramIkSitaH // 21 // viveza bhavanaM cAsya kAntAdarzanalAlasaH / saMkathAmimuhUtaM ca tasthau saMvargaNaM bhajana // 22 // tatastatrApyasau kAntAmapazyadvirahAturaH / apRcchad bAlikA kAMcidantarbhavanagocarAm // 23 // api bAle'tra jAnAsi mastriyA vartate'JjanA / sAvocadeva nAstyatra tvapriyetyasukhAvaham // 24 // vajreNeva tatastasya tena vAkyena cUrNitam / hRdayaM pUritau kau~ taptakSArAmbuneva ca // 25 // viyukta iva jIvena kSaNaM cAbhUt sa nizcalaH / zokapAleyasaMparkavicchAyamukhapaGkajaH // 26 // nirgatyAsau tatastasmAcchadmanA ivAsurAt purAt / babhrAma dharaNIM vArtAmadhigantuM svayoSitaH // 27 // lie udyata huA rahI hai // 12 // usake binA yaha ghara mujhe vana athavA AkAzake samAna jAna par3atA hai| ataH zIghra hI usakA samAcAra mAlama kiyA jaaye||13|| tadanantara Aptavargase saba samAcAra jAnakara prahasitane hRdayako kSubhita karanevAlA saba samAcAra jyoMkA tyoM pavanaMjayako sunA diyA // 14 // use suna, pavanaMjaya AtmIyajanoMko chor3a usI kSaNa mitrake sAtha utkaNThita hotA huA mahendranagara jAneke udyata haA // 15 // mahendranagarake nikaTa pahu~cakara pavanaMjaya. priyAko godameM AyI samajha harSita hotA huA mitrase bolA ki he mitra ! dekho, isa nagarakI sundaratA dekho jahA~ sundara vibhramoMko dhAraNa karanevAlI priyA vidyamAna hai // 16-17 // aura jahA~ varSARtuke meghoMke samAna kAntike dhAraka udyAnake vRkSoMse ghirI mahaloMkI paMktiyA~ kailAsa parvatake zikharoMke samAna jAna par3atI hai / / 18 / isa prakAra kahatA aura abhinna cittake dhAraka mitrake sAtha vArtAlApa karatA huA vaha mahendranagarameM pahuMcA // 19 // tadanantara logoMke samUhase pavanaMjayako AyA suna isakA zvasura arghAdikI bheMTa lekara AyA // 20 // Age calate hue zvasurane premapUrNa manase use apane sthAnameM praviSTa kiyA aura nagaravAsI logoMne use bar3e Adarase dekhA // 21 // priyAke darzanakI lAlasAse isane zvasurake gharameM praveza kiyaa| vahA~ yaha paraspara vArtAlApa karatA huA muhUrta bhara baiThA // 22 // parantu vahA~ bhI jaba isane kAntAko nahIM dekhA taba virahase Atura hokara isane mahalake bhItara rahanevAlI kisI bAlikAse pUchA ki he bAle ! kyA tU jAnatI hai ki yahA~ merI priyA aMjanA hai ? bAlikAne yahI duHkhadAyI uttara diyA ki yahA~ tumhArI priyA nahIM hai / / 23-24 // tadanantara isa uttarase pavanaMjayakA hRdaya mAno vajrase hI cUNaM ho gayA, kAna tapAye hue khAre pAnIse mAno bhara gaye aura vaha svayaM nirjIvakI bhAMti nizcala raha gyaa| zokarUpI tuSArake samparkase usakA mukhakamala kAntirahita ho gayA // 25-26|| tadanantara vaha kisI 'chalase zvasurake nagarase nikalakara apanI priyAkA samAcAra jAnaneke lie pRthivImeM bhramaNa karane lagA // 27 // 1. saMbhASaNAm / 2. gocaram m.| 3. sunizcala: ma., ba., kha., ja. / 4. zvasurAt ma. / 5. suyoSitaH ma., kha., ja., b.| . Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM parva 403 www wwwwwwwwwwwww jJAtvA vAyukumAraM ca vAyunevAturIkRtam / uce prahasitaH sAntvaM tadduHkhAdamiduHkhitaH // 28 // kiM vayasya viSaNNo'si kuru cittamanAkulam / drakSyate dayitA drAkta kiyadvedaM mahItalam // 29 // so'vocad gaccha gaccha tvaM sakhe ravipuraM drutam / idaM jJApaya vRttAntaM gurUNAM madanuSThitam // 30 // ahaM punarasaMprApyaM dayitAM kSitisundarIm / na manye jIvitaM tasmAtparyaTAmyakhilAM bhuvam // 31 // ityuktastena duHkhena vimucya kathamapyamum / AdityanagarI dInaH kSipraM prahasito yayau // 32 // pavano'pi samAruhya nAgamambaragocaram / vicaran dharaNI sarvAmevaM cintAmupAgataH // 33 // zokAtapaparimlA pdmkomlvigrhaa| va gatA me mavet kAntA vahantI hRdayena mAm // 34 // vaidhurthAraNyamadhyasthA virahAnaladIpitA / varAkI kAMdizIkAsau dizaM syAt kAmupAzritA // 35 // satyArjavasametAsau garbhagauravadhAriNI / vasantamAlayA syaktA bhavet kinna mahAvane // 36 // zokAndhanayanA kiM nu vrajantI viSame pathi / patitA syAjaratkUpe kSudhitAjagarAnvite // 37 // kiM nu garbhaparikliSTA zvApadAnAM ca bhISaNam / zrutvA zabdaM paritrastA prANAnmuktavatI bhavet // 38 // aho tRSNArditA zuSkatAlukaNThA jalojjhite / vindhyAraNye vimuktA syAt prANaH prANasamA mama // 39 // kiM vA mandAkinI mugdhA vividhagrAhasaMkulAm / avatIrNA bhaveda vyUDhA vAriNA tIvaraMhasA // 40 // darbhasUcIvinirminnacaraNasrutazoNitA / azaktA padamapyekaM gantuM kiM na mRtA bhavet // 41 idhara jaba prahasita mitrako mAlUma huA ki pavanaMjaya mAno vAyukI bImArIse hI duHkhI ho rahA hai taba usake duHkhase atyanta duHkhI hote hue usane sAntvanAke sAtha kahA ki he mitra! khinna kyoM hote ho ? cittako nirAkula kro| tumheM zIghra hI priyA dikhalAI degI, athavA yaha pRthivI hai hI kitanI-sI ? // 28-29|| pavanaMjayane kahA ki he mitra ! tuma zIghra hI sUryapura jAo aura vahA~ gurujanoMko merA yaha samAcAra batalA do // 30 // maiM pRthivIkI ananya sundarI priyAko prApta kiye binA apanA jIvana nahIM mAnatA isalie use khojaneke lie samasta pRthivImeM bhramaNa karUMgA // 32 // yaha kahanepara prahasita bar3e duHkhase kisI taraha pavanaMjayako chor3akara dIna hotA haA sUryapurakI ora gayA // 32 // idhara pavanaMjaya bhI ambaragocara hAthIpara savAra hokara samasta pRthivImeM vicaraNa karatA huA aisA vicAra karane lagA ki jisakA kamalake samAna komala zarIra zokarUpI AtApase murajhA gayA hogA aisI merI priyA hRdayase mujhe dhAraNa karatI huI kahA~ gayI hogI? // 33-34 // jo vidhuratArUpI aTavIke madhyameM sthita thI, virahAgnise jala rahI thI aura nirantara bhayabhIta rahatI thI aisI vaha becArI kisa dizAmeM gayI hogI ? // 35 / / vaha satI thI, saralatAse sahita thI tathA garbhakA bhAra dhAraNa karanevAlI thii| aisA na huA ho ki vasantamAlAne use mahAvanameM akelI chor3a do ho // 36 / / jisake netra zokase andhe ho rahe hoMge aisI vaha priyA viSama mArga meM jAtI huI kadAcit kisI purAne kueM meM gira gayI ho athavA kisI bhUkhe ajagarake muMhameM jA par3I ho // 37|| athavA garbhake bhArase klezita to thI hI jaMgalI jAnavaroMkA bhayaMkara zabda suna bhayabhIta ho usane prANa chor3a diye hoM // 38 // athavA vindhyAcalake nirjala vanameM pyAsase pIr3ita honeke kAraNa jisake tAlu aura kaNTha sUkha rahe hoMge aisI merI prANatulya priyA prANarahita ho gayI hogI // 39 / / athavA vaha bar3I bholI thI kadAcit aneka magaramacchoMse bharI gaMgAmeM utarI ho aura tIvra vegavAlA pAnI use bahA le gayA ho // 40 // athavA DAbhakI aniyoMse vidIrNa hue jisake pairoMse rudhira baha rahA hogA aisI priyA eka Daga bhI calaneke lie asamartha ho mara gayo hogI // 41 / / 1 satvam ma. / svAntaM kh.| 2. dayitA sA te ma., ja., kh.| 3. parimalAnApadma- m.| 4. dIpikA ma. / 5. zruta- m.| 6. tu ma. / Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 padmapurANe kiM vA duSTena kenApi nItA syAt khavicAriNA / kaSTaM vArtApi no tasyAH kenacinme nivedyate // 42 // kiM vA duHkhAcyute garbha nirvedaM paramAgatA / AryikANAM padaM prAptA bhaveddharmAnusevinI // 43 // cintayanniti paryaTya dharaNI mativihvalaH / dadarza na yadA kAntAM sarvendriyamanoharAm // 44 // tadApazyajagatkRtsnaM zUnyaM virahadIpitaH / vinizcitamasau cetazcakAra maraNaM prati // 45 // na zaileSu na vRkSeSu na ramyAsu nadISvabhUt / tirasya viryuktasya tayA sarvasvabhUtayA // 46 // tasyA vArtAsu mugdhena tena pRSTA nagA api / vivekena hi niryuktA jAyante duHkhino janAH // 47 // atha bhUtaravAmikhyaM vanaM prApya gjaadsau| avatIrya kSaNaM sthitvA dhyAyanmuniriva priyAm // 48 // anAdareNa nikSipya dharaNyAmastrakaGkaTam / dhanapAdapazAkhAgratirohitamahAtapaH // 49 // jagAda gajanAthaM taM vinayena puraHsthitam / girA madhurayAtyartha zrameNa guruNAnvitaH // 50 // brajedAnI gajendra tvaM bhava svacchandavibhramaH / tasyA vArtAsu mugdhena kSamasva ca parAbhavam // 51 // tIre'syAH saritaH zaSpaM zallakInAM ca pallavAn / caran vihara yUthenaM kariNInAM samanvitaH // 52 // ityuktaH sukRtajJo'lI svAmivAtsalyadakSiNaH / na mumocAntikaM tasya zokArtasya subandhuvat // 53 // lapsye cadi na tAM rAmAmabhirAmamahaM tataH / yAsyAmyatra vane mRtyumiti vAyurvinizcitaH // 54 // priyAgatamanaskasya tasya rAtrirabhUdvane / zaraJcatuSTayodArA nAnAsaMkalpasaMkulA // 55 // athavA koI AkAzagAmI duSTa vidyAdhara hara le gayA ho| bar3e khedakI bAta hai ki koI mere lie usakA samAcAra bhI nahIM batalAtA ||42 / / athavA duHkhake kAraNa garbha-bhraSTa ho AryikAoMke sthAnameM calI gayI ho ? dharmAnugAminI to vaha thI hI // 43 // isa prakAra vicAra karate hue buddhi-vihvala pavanaMjayane pRthivImeM vihArakara jaba samasta indriyoM aura manako haranevAlI priyAko nahIM dekhA // 44 // taba virahase jalate hue usane samasta saMsArako sUnA dekha cittameM maranekA dRr3ha nizcaya kiyA // 45 / / aMjanA hI pavanaMjayakI sarvasvabhUta thI ataH usake binA use na parvatoMmeM Ananda AtA thA, na vRkSoMmeM aura na manohara nadiyoMmeM hI // 46 / / yoMhI pavanaMjayane usakA samAcAra jAnaneke lie vRkSoMse bhI pUchA so ThIka hI hai kyoMki duHkhIjana vivekase rahita ho hI jAte haiM // 47 // athAnantara bhUtarava nAmaka vanameM jAkara vaha hAthIse utarA aura priyAkA dhyAna karatA huA kSaNa-bharake lie munike samAna sthira baiTha gayA / / 48 // saghana vRkSoMkI zAkhAoMke agrabhAga usapara par3ate hue ghAmako roke hue the| vahA~ usane zastra tathA kavaca utArakara anAdarase pRthivIpara pheMka diye // 49 // ambaragocara nAmakA hAthI bar3I vinayase usake sAmane baiThA thA aura pavanaMjaya atyadhika thakAvaTase yukta the| unhoMne atyanta madhura vANImeM hAthIse kahA ki // 50 // he gajarAja ! aba tuma jAo, jahA~ tumhArI icchA cAhe bhramaNa karo, aMjanAkA samAcAra jAnaneke lie mohase yukta hokara maiMne tumhArA jo parAbhava kiyA hai use kSamA karo // 51 // isa nadIke kinAre harI-harI ghAsa aura zallake vRkSake pallavoMko khAte hue tuma hastiniyoMke jhuNDake sAtha yatheccha bhramaNa karo // 52 / / pavanaMjayane hAthIse yaha saba kahA avazya para vaha kiye hue upakArako jAnanevAlA thA aura svAmIke sAtha sneha karanemeM udAra thA isalie usane uttama bandhukI taraha zokapIr3ita svAmIkA samIpya nahIM chor3A / / 53 / / pavanaMjayane yaha nizcaya kara liyA thA ki yadi maiM usa manohAriNI priyAko nahIM pAU~gA to isa vanameM mara jAU~gA // 54 // jisakA mana priyAmeM laga rahA thA aise pavanaMjayakI nAnA saMkalpoMse yukta eka rAtri vanameM cAra varSase bhI adhika bar3I mAlUma huI 1. me na vidyate ma., kha., ba., ja. / 2. duHkhAtsute kha. / 3. kRSNaM m.| 4. viprayuktasya m.| 5. 'urazchadaH kaGkaTako'jagaraH kavaco'striyAm' ityamaraH / -mastrakaMTakam m.| 6. zasyaM m.| 7. sArthena k.| 8. vrssctussttyaadpydhikaa| 'hAyano'strI zaratsamA ityamaraH / Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM parva evaM tAvadidaM vRttaM zRNu zreNika te param / kathayAmi gate tasmin yat pitRbhyAM viceSTitam // 56 // pavanaMjayavRttAnte tanmitreNa nivedite / samastA bAndhavA vAyoH paramaM zokamAgatAH // 57 // atha ketumatI putrazokenAbhyAvRto bhRzam / Uce prahasitaM vASpadhArAjanitadurdinA // 58 // yuktaM prahasitedaM te kartumIdRgviceSTitam / mama putraM parityajya yadekAkI samAgataH // 55 // sosvocadamba tenaiva preSito'haM prayatnataH / na me kenApi bhAvena dattaM sthAtumupAntike // 60 // uvAca sA gataH kvAsau so'vocadyatra sAJjanA / kAJjaneti ca pRSTena ko vettIti niveditam ||61|| aparIkSaNazIlAnAM sahasA kAryakAriNAm / pazcAttApo bhavatyeva janAnAM prANadhAriNAm ||62 // kAntAM yadi na pazyAmi mRtyumemi tato dhruvam / pratikSaitraM kRtAnena svatputreNa sunizcitA // 63 // iti zrutvA vilApaM sA cakAreti suduHkhitA / veSTitA strIsamUhena sravalocanavAriNA // 64 // ajJAta satyayA kaSTaM pApayA kiM mayA kRtam / yena putraH pariprApto jIvanasya tu saMzayam // 65 // " krUrasaMdhAnadhAriNyA vakramAnasayA mayA / asamIkSitakAriNyA mandayA kimanuSTitam // 66 // muktaM vAyukumAreNa purametanna zobhate / vijayArdhaMgirIzo vA sevA vA rakSasAM vibhoH ||67 || goad rAvaNasyApi sandhiryena raNe kRtaH / kastasya mama putrasya sadRzo'tra naro bhuvi // 68 // hA vatsa ! vinayAdhAra ! gurupUjanatatpara ! jagatsundara ! vikhyAtaguNa ! kkAsi gato mama // 69|| bhavaduHkhAgni saMtAM mAtaraM mAtRvatsala ! prativAkyapradAnena kuru zokavivarjitAm // 70 // thI // 55 // gotamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! yaha vRttAnta to maiMne tujhase kahA / aba pavanaMjaya ke ghara se cale jAnepara mAtA-pitAkI kyA ceSTA huI yaha kahatA hU~ so suna // 56 // mitrane jAkara jaba pavanaMjayakA vRttAnta kahA taba usake samasta bhAI-bandhu parama zokako prApta hue ||57|| athAnantara putrake zokase pIr3ita ketumatI azruoMkI dhArAse durdina upajAtI huI prahasitase bolI ki he prahasita ! kyA tujhe aisA karanA ucita thA jo tU mere putrako chor3akara akelA A gayA ||58-59 / / isake uttara meM prahasitane kahA ki he amba ! usIne prayatna kara mujhe bhejA hai| usane mujhe kisI bhI bhAvase vahA~ nahIM Thaharane diyA // 60 // ketumatIne kahA ki vaha kahA~ gayA ? prahasita ne kahA ki jahA~ aMjanA hai| aMjanA kahA~ hai ? aisA ketumatIne punaH pUchA to prahasitane uttara diyA ki maiM nahIM jAnatA huuN| jo manuSya binA parIkSA kiye sahasA kArya kara baiThate haiM unheM pazcAttApa hotA hI hai / / 61-62 // / prahasitane ketumatIse yaha bhI kahA ki tumhAre putrane yaha nizcita pratijJA kI hai ki yadi maiM priyAko nahIM dekhU~gA to avazya hI mRtyuko prApta hoU~gA ||63|| yaha sunakara ketumatI atyanta duHkhI hokara vilApa karane lgii| usa samaya jinake netra azrujhara rahe the aisI striyoMkA samUha use gherakara baiThA thA // 64 // | vaha kahane lagI ki satyako jAne binA mujha pApinIne kyA kara DAlA jisase putra jIvanake saMzayako prApta ho gayA ||65 // krUra abhiprAyako dhAraNa karanevAlI kuTilacitta tathA binA vicAre kArya karanevAlI mujha mUrkhAne kyA kara DAlA ? || 66 || vAyukumArake dvArA chor3A huA yaha nagara zobhA nahIM detA / yahI nagara kyoM ? vijayArddha parvata hI zobhA nahIM detA aura na rAvaNakI senA hI usake binA suzobhita hai ||67|| jo rAvaNake lie bhI kaThina thI aisI sandhi yuddhameM jisane karA dI mere usa putrake samAna pRthvIpara dUsarA manuSya hai ho kauna ? ||68 || hAya beTA ! tU to vinayakA AdhAra thA, gurujanoMkI pUjA karane meM sadA tatpara rahatA thA, jagat-bhara meM advitIya sundara thA, aura tere guNa sarvatra prasiddha phira bhI tU kahA~ calA gayA || 69 || he mAtRvatsala ! jo tere duHkharUpI agnise santapta ho rahI 1. tadvipreNa ma. / 2. nAbhyAhRtA ma / nAbhyAhatA ja / 3. sadussahA ma / 4. krUrasAdhana -kha., ja., ma. / krUrayAdhAna- ka. / 405 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 padmapurANe vilApamapi kurvANAM tADayantImuro bhRzam / sAntvayanvanitAM kRcchAbahAdaH sAzrulocanaH // 7 // sarvabandhujanAkIrNaH kRtvA prahasitaM puraH / niryAtaH svapurAt putramupalabdhuM samutsukaH / / 72 / / sarve cAhvAyitA tena khagA dvizreNivAsinaH / prItyA te tu samAyAtAH parivArasamanvitAH // 73 / / raveH panthAnamAzritya bhAsvadvividhavAhanAH / anveSyaMste mahIM yatnAd gahvaranyastalocanAH // 7 // pratibhAnurudantaM taM jJAtvA prahlAdadUtataH / udvahanmanasA zokamajanAyai nyavedayat // 75 / / prathamAdapi sA duHkhAttato duHkhena bhUyasA / azrudhautamukhA cakre karuNaM paridevanam / / 76 // hA nAtha prANasarvastra mama mAnasabandhana / kva mAM tyaktvA prayAto'si klezasaMtatibhAginIm // 77 // kiM vAdyApi na taM kopaM vimuJcasi purAtanam / adRzyatvaM yadeto'si sarvavidyAbhRtAmapi // 78 // apyakaM prativAkyaM me nAtha yacchAmRtopamam / matvApanahitonmuktA mahAtmAno bhavanti hi // 79 // iyantaM dhAritAH kAlaM bhavaddarzanakAjhayA / prANA mayAdhunA kArya kimetaiH pApakarmamiH // 8 // samAgamamavApsyAmi priyeNeti samaM kRtAH / kathaM manorathA bhagnA devenAphalitA mama // 81 // kRte me mandabhAgyAyAH priyo'vasthAM gato bhavet / tAmidaM hRdayaM varaM yAM samAzaGkate muhuH // 82 // vasantamAlike pazya kimidaM vartate mama / asahyavirahAGgArapalyaGkaparivartanam // 83 // vasantamAlayA coktA devi maivamamaGgalam / vyaraTIH sarvathAsau te bhartA gocarameSyati // 4 // hai aisI apanI mAtAko pratyuttara dekara zokarahita kara ||70|| isa prakAra vilApa karatI aura atyadhika chAtI kUTatI huI ketumatIko rAjA prahlAda sAntvanA de rahe the para zokake kAraNa unake netroMse bhI Tapa-Tapa AMsU girate jAte the // 71 // tadanantara putrako pAneke lie utsuka rAjA prahlAda samasta bandhujanoMke sAtha prahasitako Age kara apane nagarase nikale // 72 // unhoMne donoM zreNiyoMmeM rahanevAle samasta vidyAdharoMko bulavAyA so apane-apane parivAra sahita samasta vidyAdhara premapUrvaka A gaye // 73 / / jinake nAnA prakArake vAhana AkAzameM dedIpyamAna ho rahe the aura jinake netra nIce guphAoMmeM par3a rahe the aise ve samasta vidyAdhara bar3e yatnase pRthvIkI khoja karane lage // 74 // idhara prahlAdake dUtase rAjA pratisUryako jaba yaha samAcAra mAlUma huA to hRdayase zoka dhAraNa karate hue usane yaha samAcAra aMjanAse kahA // 75 / / aMjanA pahalese hI duHkhI thI aba isa bhArI duHkhase aura bhI adhika duHkhI hokara vaha karuNa vilApa karane lgii| vilApa karate samaya usakA mukha azruoMse dhula rahA thA // 76 / / vaha kahane lagI ki hAya nAtha ! Apa hI to mere hRdayake bandhana the phira nirantara kleza bhoganevAlI abalAko chor3akara Apa kahAM cale gaye ? // 77 // kyA Aja bhI Apa usa purAtana krodhako nahIM chor3a rahe haiM jisase samasta vidyAdharoMke lie adRzya ho gaye haiM / / 78 // he nAtha ! mere lie amRtatulya eka bhI pratyuttara dIjie kyoMki mahApuruSa ApattimeM par3e hue prANiyoMkA hita karanA kabhI nahIM chor3ate // 79 // maiMne aba taka Apake darzanakI AkAMkSAse hI prANa dhAraNa kiye haiN| aba mujhe ina pApI prANoMse kyA prayojana hai ? |80|| maiM patike sAtha samAgamako prApta hoU~gI, aise jo manoratha maiMne kiye the ve Aja daivake dvArA niSphala kara diye gaye // 81 // mujha mandabhAginIke lie priya usa avasthAko prApta hue hoMge jisakI ki yaha krUra hRdaya bAra-bAra AzaMkA karatA rahA hai // 82 // vasantamAle ! dekha to yaha kyA ho rahA hai? mujhe asahya virahake aMgArarUpI zayyApara kaise loTanA par3a rahA hai ? ||83 / / vasantamAlAne kahA ki he devi ! aisI amAMgalika raTa mata lgaao| maiM nizcita kahatI hU~ ki bhartA tumhAre samIpa AyegA 1. mukhe ma. / 2. rave ma. / 3. udvahataM mahAzoka- m.| tadvahaMtaM mhaashok-k.| 4. karaNaM ma. / 5. yadetAsi ba. / 6. mavAkSyAmi ( ? ) ma. / 7. vyupasargapUrvakaraTadhAtorluGamadhyamapuruSaikavacane rUpam / vyaraMTI: ma., ba. / Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAvazaM parva 407 eSa kalyANi te nAthamAnayAmyacirAditi / pratisUryaH samAzvAsya kRcchraNAJjanasundarIm // 85 // manoharaM semAruhya khagayAnaM manojavam / namomUrdhAnamuspasya vIkSamANaH kSitiM yayau // 86 // pratimAnusametAste vaijayArdA nabhazcarAH / traikUTAzca prayatnena nikSanta mahItalam // 47 // atha bhUtaravATavyAM dedRzuste mahAdvipam / prAvRSeNyaghanodArasaMghAtAkAradhAriNam // 48 // ayaM sa kAlameghAkhyaH pavanadvipa itymii| abhyazAsiSarenaM ca pUrvadaSTeranekazaH // 89 // ayameSa sa hastIti jagaduzca parasparam / sarva vidyAdharAH hRSTAH samaM kRtamahAravAH // 10 // nIlAJjanagiricchAyaH kundarAzisitadvijaH / yuktapramANahasto'yaM hastI yatrAvatiSThate // 9 // pavanaMjayavIreNa deze'tra gatasaMzayam / mavitavyamayaM tasya mitravatpArzvagocaraH // 12 // vadanta iti te yAtAH samIpaM tasya dantinaH / niraGkuzatayA tasya manAgvitrastamAnasAH // 13 // raveNa mahatA teSAM cukSobha sa mahAgajaH / durnivArazcalanImasamastAGgo mahAjavaH // 94 // madaklinakapolo'sau stabdhakarNaH sugarjitaH / dizaM pazyati yAmeva tatra kSubhyanti khecarAH // 95 // dRSTvA janasamUha taM svAmirakSaNatatparaH / pavanaMjayasAmIpyaM na jahAti sa vAraNaH // 16 // maNDalena bhramatyasya salIla bhramayan karam / dazanenaiva caNDena trAsayan sarvakhecarAn // 97 // kariNImirathAvRtya dvipaM yatnena khecarAH / vazIkRsya tamuddezamavatIrNAH samutsukAH // 9 // // 84 // 'he kalyANi ! maiM tere bhartAkI abhI hAla le AtA hU~' isa prakAra aMjanAko bar3e duHkhase AzvAsana dekara rAjA pratisUrya manake samAna tIvra vegavAle sundara vimAnameM car3hakara AkAzameM ur3a gyaa| vaha pRthivIko acchI taraha dekhatA huA jA rahA thA / / 85-86 / / isa prakAra vijayAvAsI vidyAdhara aura trikUTAcalavAsI rAkSasa rAjA pratisUryake sAtha milakara bar3e prayatnase pRthivIkA avalokana karane lage // 87|| athAnantara unhoMne bhUtarava nAmaka aTavImeM varSA Rtuke meghake samAna vizAla AkArako dhAraNa karanevAlA eka bar3A hAthI dekhA // 48 // usa hAthIko unhoMne pahale aneka bAra dekhA thA isalie 'yaha pavanakumArakA kAlamegha nAmaka hAthI hai' isa prakAra pahacAna liyA // 89|| 'yaha vahI hAthI hai' isa prakAra saba vidyAdhara harSita ho jorase hallA karate hue paraspara eka dUsarese kahane lage // 90 / / jo nIlagiri athavA aMjanagirike samAna sapheda hai tathA jisakI sUMDa yogya pramANase sahita hai aisA yaha hAthI jisa sthAnameM hai niHsandeha usI sthAnameM pavanaMjayako honA cAhie yaha hAthI mitrake samAna sadA usake samIpa hI rahatA hai // 91-92 / / isa prakAra kahate hae saba vidyAdhara usa hAthIke pAsa gye| cUMki vaha hAthI niraMkuza thA isalie vidyAdharoMkA mana kucha. kucha bhayabhIta ho rahA thA // 93 // una vidyAdharoMke mahAzabdase vaha mahAn hAthI sacamuca hI kSubhita ho gyaa| usa samaya usakA rokanA kaThina thA, usakA samasta bhayaMkara zarIra caMcala ho rahA thA aura vega atyanta tIvra thaa||94|| usake donoM kapola madase bhIge hue the, kAna khar3e the aura vaha jora-jorase garjanA kara rahA thaa| vaha jisa dizAmeM dekhatA thA usI dizAke vidyAdhara kSubhita ho jAte the-bhayase bhAgane lagate the / / 95 // usa janasamUhako dekhakara svAmIkI rakSA karane meM tatpara hAthI pavanaMjayako samIpatAko nahIM chor3a rahA thA // 96 // vaha lIlAsahita sUMr3ako ghumAtA aura apane tIkSNa dazanase ho samasta vidyAdharoMko bhayabhIta karatA huA pavanaMjayake cAroM ora maNDalAkAra bhramaNa kara rahA thA / / 97 // tadanantara vidyAdhara yatnapUrvaka hastiniyoMse usa hAthIko gherakara tathA vazameM kara utsuka 1. samAsahya ma. / 2. dadRze ma. / 3. dhAriNAm ma. / 4. meghAkhyapavana ma. / 5. abhyazAsiSu ma. / 6. mahAravaH m.| 7. bhamayatkaram ma. / Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe upAyebhyo hi sarvebhyo vazIkaraNavastuni / kAminIsaMgamujjhitvA nAparaM vidyate param // 99|| athekSAMcakrire vAyuM vitrastAGgaM nabhazvarAH / pustakarmasamAkAraM vAcaMyamatayA sthitam // 100 // yathArhamupacAraM te cakrurasya tathApyasau / na prayacchati cintAsthaH prativAkyaM muniryathA // 101 // putraprItyA tamAghrAya pitarau mastake muhuH / AliGgya ca pramodena vASpasthagitalocanau // 102 // Ucaturvatsa saMtyajya pitarau kathamIdRzam / ceSTitaM kriyate tvaM hi vinItAnAM dhuristhitaH // 103 // varazayyocitaH kAyastvayAdya vijane vane / saMvAhitaH kathaM bhIme rAtrau pAdapagahare // 104 // iti saMbhASyamANo'pi nAsau vAcamudAharat / maraNe nizcito'smIti saMjJayaiva nyavedayat // 105 // vratametanmayopAttaM yadaprApya mahendrajAm / na bhujje na vadAmIti tatkathaM bhajyate'dhunA // 106 // AstAM tAvapriyA satyatrataM saMrakSatA mayA / gurU prazvAsitAvetau kathamityAkulo'bhavat // 107 // tatastaM natamUrdhAnaM maunavratasamAzritam / maraNe nizcitaM jJAtvA jagmurvidyAdharAH zucam // 108 // sametAstatpitRbhyAM te vilepurdInamAnasAH / saMspRzantaH karairasya zarIraM svadadhAribhiH // 109 // tataH smitamukho'vocat pratisUryo nabhazvarAn / mA bhUta viklavA vAyumeSa vo bhASayAmyaham // 110 // pavanaM ca pariSvajya jagAdAnukramAnvitam / kumAra zRNu yadvRttaM kathayAmi tavAkhilam // 111 // saMdhyA parvate ramye muneH kaivalyamudgatam / anaGgavIcisaMjJasya devendrakSobhakAraNam // 112 // vanditvA taM pradIpena rAtrAvAgacchatA mayA / ruditadhvanirazrAvi straiNastatrIsvanopamaH // 113 // 408 hote hue usa sthAnapara utare ||18|| vazIkaraNa ke samasta upAyoMmeM strIsamAgamako chor3akara aura dUsarA uttama upAya nahIM hai ||19|| athAnantara jisakA samasta zarIra DhIlA ho rahA thA, citralikhita ke samAna jisakA AkAra thA aura jo monase baiThA thA aise pavanaMjayako vidyAdharoMne dekhA || 100|| yadyapi saba vidyAdharoMne usakA yathAyogya upacAra kiyA to bhI vaha munike samAna cintA meM nimagna baiThA rahA - kisIse kucha nahIM kahA || 101 || mAtA-pitAne putrakI prIti se usakA mastaka sUMghA, bAra-bAra AliMgana kiyA aura isa harSase unake netra A~suoMse AcchAdita ho gaye // 102 // | unhoMne kahA bhI ki he beTA ! tuma mAtA-pitAko chor3akara aisI ceSTA kyoM karate ho ? tuma to vinIta manuSyoM meM sabase Age the || 103|| tumhArA zarIra utkRSTa zayyApara par3ane ke yogya hai para tumane Aja ise bhayaMkara evaM nirjana vanake bIca vRkSakI koTara meM kyoM DAla rakhA hai ? // 104 // mAtA-pitA ke isa prakAra kahane para bhI usane eka zabda nahIM kahA / kevala izAre se yaha batA diyA ki maiM maranekA nizcaya kara cukA hU~ || 105 || maiMne yaha vrata kara rakhA hai ki aMjanAko pAye binA maiM na bhojana karUMgA aura na boluuNgaa| phira isa samaya vaha vrata kaise tor3a dU~ ? // 106 // athavA priyA kI bAta jAne do, satya vratakI rakSA karatA huA maiM ina mAtA-pitAko kisa prakAra santuSTa karU~ yaha socatA huA vaha kucha vyAkula huA || 107 // tadanantara jisakA mastaka nIcekI ora jhuka rahA thA aura jo maunase cupacApa baiThA thA aise pavanaMjayako maraneke lie kRtanizcaya jAnakara vidyAdhara zokako prApta hue || 108 || jinake hRdaya atyanta dIna the aura jo svedako dhAraNa karanevAle hAthoMse pavanaMjaya ke zarIrakA sparzaM kara rahe the aise saba vidyAdhara usake mAtA-pitA ke sAtha vilApa karane lage||109 // tadanantara ha~sate hue pratisUryane saba vidyAdharoMse kahA ki Apa loga duHkhI nahIM / Apa logoMse pavana kumArako bulavAtA hU~ // 110 // tathA pavanaMjayakA AliMgana kara kramAnusAra usase kahA ki he kumAra ! suno, jo kucha vRttAnta huA hai vaha saba maiM kahatA hU~ // 111 // sandhyAbhra nAmaka manohara parvatapara anaMgavIci nAmaka munirAjako indroMmeM kSobha utpanna karanevAlA kevala-jJAna utpanna huA thA / / 1912 || maiM unakI vandanA kara dIpaka ke sahAre rAtriko calA A rahA thA 1. prazAsitAvetau ma. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAdazaM pavaM "aDhaukiSi tamuddezaM gireH prasthaM samunnatam / paryaGkanAmni dRSTA ca guhAyAmaJjanA mayA // 114 // nirvAsakAraNaM cAsyA vijJAya viniveditam / mayA prAzvAsitA bAlA rudatI zokavihvalA // 115 // tasyAmasUtaputramanvitaM lakSaNaiH zubhaiH / yasya bhAsA guhA sAsIt suvarNeneva nirmitA // 116 // sa toSaM paramaM prAptaH zrutvA tAM jAtaputrikAm / tatastata iti kSipramapRcchacca samIraNaH // 117 // avocat sa tatastasyAH suto'sau cAruceSTitaH / vimAne sthApyamAnaH san patitaH zailagahvare // 118 // atrAntare punaH prApto viSAdaM pavanaMjayaH / hAkAramukharaH sArddhaM tayA khecarasenayA // 119 // pratibhAnuH punazcoce mA gAH zokaM tataH zRNu / yadvRttaM tatsamastaM te vAyo duHkhaM hariSyati // 120 // tato hAkArazabdena mukharIkRtadiGmukhAH / avatIryAnadhaM bAlamaikSiSmahi nagAntare // 121 // cUrNitazca tataH zailastenAsau patanAttadA / zrIzaila iti tenAsAvasmAbhirvismitaiH stutaH / / 122 / / vasantamAyA sAkaM tataH putreNa saMyutA / vimAnamaJjanAropya mayA nItA nijaM puram // 123 // tato hanUruhAbhikhye pure saMvarddhitaH zizuH / hanUmAniti tenAsya dvitIyaM nAma nirmitam // 124 // eSa te kathitA sArka putreNAdbhutakarmaNA / matpure zIlasaMpannA tiSThatIti vibudhyatAm // 125 // puraskRtya tato vAyuM hRSTA gaganacAriNaH / kSipraM hanUruhaM jagmuraJjanAdarzanotsukAH // 126 // teSAM mahotsavastatra samAgamakRto'bhavat / susaMvedyastu dampatyordurAkhyAno vizeSataH // 127 // tatra mAsadvayaM nItvA khecarAH prItamAnasAH / Amantrya labdhasaMmAnA yayuH sthAnaM yathAyatham // 128 // ki maiMne vINAke zabda samAna kisI strIke ronekA zabda sunA ||113 || maiM usa zabdako lakSya kara parvatakI U~cI coTI para gyaa| vahA~ mujhe paryaMka nAmakI guphA meM aMjanA dikhI // 114 // | isake nirvAsakA kAraNa jo batAyA gayA thA use jAnakara zokase vihvala hokara rotI huI usa bAlAko maiMne sAntvanA dI // 115 // usI guphAmeM usane zubha lakSaNoMse yukta aisA putra utpanna kiyA ki jisakI prabhAse vaha guphA suvarNa se banI huIke samAna ho gayI // 116 // aMjanAke putra ho cukA hai yaha jAnakara pavanaMjaya parama santoSako prApta huA aura 'phira kyA huA ? phira kyA huA ?' yaha zIghratA se pUchane lagA // 117 // pratisUryaMne kahA ki usake bAda aMjanAke usa sundara ceSTAoMke dhAraka putrako vimAna meM baiThAyA jA rahA thA ki vaha parvatakI guphA meM gira gayA // 118 // yaha sunakara hAhAkAra karatA huA pavanaMjaya vidyAdharoMkI senAke sAtha punaH viSAdako prApta huA ||119|| taba pratisUryane kahA ' ki zokako prApta mata hoo| jo kucha vRttAnta huA vaha saba suno| he pavana ! pUrA vRttAnta tumhAre duHkhako dUra kara degA // 120 // pratisUrya kahatA jAtA hai ki tadanantara hAhAkArase dizAoMko zabdAyamAna karate hue hama logoMne nIce utarakara parvata ke bIca usa nirdoSa bAlakako dekhA // 121 // cU~ki usa bAlakane girakara parvatako cUra-cUra kara DAlA thA isalie hama logoMne vismita hokara usakI 'zrIzaila' isa nAmase stuti kI // 122 // tadanantara putrasahita aMjanAko vasantamAlA - ke sAtha vimAnameM baiThAkara maiM apane nagara le gayA || 123 / / Age calakara cU~ki usakA hanUruha dvIpa meM saMvardhana huA hai isalie hanUmAn yaha dUsarA nAma bhI rakhA gayA hai // 124 // | isa taraha Apane jisakA kathana kiyA hai vaha zIlavatI aMjanA Azcaryajanaka kAryaM karanevAle putrake sAtha mere nagara meM raha rahI hai so jJAta kIjie || 125 / / tadanantara harSase bhare vidyAdhara aMjanA ke dekhane ke lie utsukaM ho pavanaMjaya ko Age kara zIghra hI hanUruha nagara gaye || 126 // vahA~ aMjanA aura pavanaMjayakA samAgama ho jAne se vidyAdharoMko mahAn utsava huaa| donoM dampatiyoMko jo utsava huA vaha svasaMvedanase hI jAnA jA sakatA thA vizeSakara usakA kahanA azakya thA // 127 // vahA~ vidyAdharoMne prasanna - 1. aDhokata ma. / 2. rudantI ka. / 3. toSaM ca ma., ja, ba, ka / 4. vAyorduHkhaM ma., ka., ja. / 52 409 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe cirAtsaMprAptapatnIkaH pavano'pi suceSTitaH / tatra gIrvANavadreme sutaceSTAbhinanditaH // 129 // hanUmAMstatra saMprApya yauvanazriyamuttamAm / merukUTasa mAnAGgaH stenakaH sarvacetasAm // 130 // siddhavidyaH prabhAvADhyo vinayajJo mahAbalaH / sarvazAstrArthakuzalaH paropakRtidakSiNaH // 131 // nAkopabhuktapAkasya puNyazeSasya bhojakaH / ramate sma pure tatra gurupUjanatatparaH / / 132 || zArdUlavikrIDitam 410 zrIzailasya samudbhavena sahitaM vAyoH samaM kAntayA yo bhAvena zRNoti saGgamamimaM nAnArasairadbhutam / jantostasya samastasaMsRtividhijJAnena labdhAtmano buddhirnAzubhakarmaNi prabhavati prArabdhasatkarmaNaH // 133 // AyurdIrghamudAravibhramayutaM kAntaM vapunaruja medhAM sarvakRtAntapAraviSayAM kIrtiM ca candrAmalAm / puNyaM svargasukhopabhogacaturaM loke ca yadurlabhaM tatsarva sadainute raviriva sphItaprabhAmaNDalam // 134 // ityArSe raviSeNAcAryaproktaM padmacarite pavanAJjanAsamAgamAbhidhAnaM nAmASTAdazaM parva // 18 // 0 cittase do mahIne vyatIta kiye / tadanantara pUchakara sammAna prApta karate hue saba yathAsthAna cale gaye // 128 // cirakAlake bAda patnIko pAkara pavanaMjayakI ceSTAe~ bhI ThIka ho gayIM aura vaha putrakI ceSTAoMse Anandita hotA huA vahA~ devakI taraha ramaNa karane lagA // 129 // hanUmAn bhI vahA~ uttama yauvana-lakSmIko pAkara sabake cittako curAne lagA tathA usakA zarIra meru parvata ke zikharake samAna dedIpyamAna ho gayA // 130 // use samasta vidyAe~ siddha ho gayI thIM, prabhAva usakA nirAlA hI thA, vinayakA vaha jAnakAra thA, mahAbalavAn thA, samasta zAstroMkA arthaM karanemeM kuzala thA, paropakAra karane meM udAra thA, svarga meM bhoganese bAkI bace puNyakA bhoganevAlA thA aura gurujanoMkI pUjA karane meM talara thA / isa taraha vaha usa nagara meM bar3e Anandase krIr3A karatA thA / / 131 - 132 // gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! jo hanumAna ke sAtha-sAtha nAnA rasoMse Azcarya utpanna karanevAle isa aMjanA aura pavanaMnayake saMgamako bhAvase sunatA hai use saMsArakI samasta vidhikA jJAna ho jAtA hai tathA usa jJAnake prabhAvase use Atma-jJAna utpanna ho jAtA hai jisase vaha uttama kAryaM hI prArambha karatA hai aura azubha kAryameM usakI buddhi pravRtta nahIM hotI // 133 // vaha dIrgha Ayu, udAra vibhramoMse yukta, sundara nIroga zarIra, samasta zAstroMke pArako viSaya karanevAlI buddhi, candramAke samAna nirmala kIrti, svarga-sukhakA upabhoga karanemeM catura, puNya tathA lokameM jo kucha bhI durlabha padArtha haiM una sabako eka bAra usa taraha prApta kara letA hai jisa prakAra ki sUrya dedIpyamAna kAntike maNDalako || 134 || isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSeNAcArya dvArA kathita padmacaritameM pavanaMjaya aura aMjanA ke samAgamakA varNana karanevAlA aThArahavA~ parva samApta 'huA // 18 // - 1. yojakaH ma / 2. nIrajaM ma / 3. sarvazAstrapAraviSayAm / Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM parva rAvaNo'tha vahan dIrgha krodhmpraaptnirvRtiH| 'ADuDhaukat punaH sarvAn khecarAn lekhahAribhiH // 1 // kiSkindhendrastamabhyAgAttathA dundubhisaMjJakaH / alaMkArAdhipo yazca raithanUpurapastathA // 2 // vijayAInage ye ca zreNidvayanivAsinaH / sarvodyogena te sarve prAptA ratnazravaHsutam // 3 // atho hanUruhadvIpaM naro mastakalekhakaH / prAptaH pavanavegasya pratisUryasya cAntikam // 4 // lekhArthamabhigamyaitau prayANanyastamAnasau / zrIzailasyodyatau kartumabhiSekaM nRpAspade // 5 // kRtastadarthamATopastUryazabdAdiko mahAn / narAH kalazahastAzca zrIzailasya puraH sthitAH // 6 // kimetaditi to tena pRSTAvidamavocatAm / rAjyaM hanUruhadvIpe vatsa svaM pAlayAdhunA // 7 // yuddhe sahAyatAM kartumAvAmIzena rakSasAm / AhUtau tasya kartavyaM prItyAvAbhyAM yathocitam // 8 // rasAtalapure tasya varuNaH pratyavasthitaH / durjayo'sau mahAsainyaH putradurgabalotkaTaH // 9 // hanUmAnevamuktaH san vinayenedamabravIt / mayi sthite na yuktaM vAM gantumAyodhanaM gurU // 10 // avijJAtaraNAsvAdo vatsa tvamiti bhASite / jagAda kiM zivasthAnaM kadAcillabdhamApyate // 11 // yadA nivAryamANo'pi na sthAtaM kurute manaH / tadA tAbhyAmanujJAtaH sa yuvA gamanaM prati // 12 // snAtvA bhuktvA ca pUrvAhna maGgalArcitavigrahaH / kRtapragAmaH siddhAnAmahatAM ca prayatnataH // 13 // athAnantara rAvaNako santoSa nahIM huA so usane bahuta bhArI krodha dhAraNa kara patravAhakoMke dvArA samasta vidyAdharoMko phirase bulAyA // 1 // kiSkindhAkA rAjA, dundubhi, alaMkArapurakA adhipati, rathanUpurakA svAmI tathA vijayArddha parvatakI donoM zreNiyoM meM nivAsa karanevAle anya samasta vidyAdhara saba prakArakI taiyArIke sAtha rAvaNake samIpa jA pahu~ce // 2-3 // tadanantara mastakapara lekhako dhAraNa karanevAlA eka manuSya hanUruha dvIpameM pavanaMjaya aura pratisUryake pAsa bhI AyA // 4 // lekhakA artha samajhakara donoMne rAvaNake pAsa jAnekA vicAra kiyA so vahAM jAneke pUrva ve rAjyapara hanUmAnkA abhiSeka karaneke lie udyata hue // 5 // rAjyAbhiSekakI bar3I taiyArI kI gyii| turahI Adi vAditroMkA bar3A zabda hone lagA aura manuSya hAthameM kalaza lekara hanUmAnke sAmane khar3e ho gaye // 6 / / hanUmAnne pavanaMjaya aura pratisUryase pUchA ki yaha kyA hai ? taba unhoMne kahA ki he vatsa ! aba tuma hanUruha dvopake rAjyakA pAlana karo // 7 // hama donoMko rAvaNane yuddha meM sahAyatA karane ke lie bulAyA hai so hameM premapUrvaka yathocita rUpase AjJA-pAlana karanA cAhie / / 8|| rasAtalapurameM jo varuNa rahatA hai vahI usake viruddha khar3A huA hai| usakI bahuta bar3I senA hai tathA vaha putra aura durgake balase utkaTa honeke kAraNa durjaya hai / / 9 / / aisA kahanepara hanUmAnne vinayase uttara diyA ki mere rahate hue Apa gurujanoMko yuddhake lie jAnA ucita nahIM hai / / 10 / / 'he beTA ! abhI tumane raNakA svAda nahIM jAnA hai' aisA jaba usase kahA gayA taba usane uttara diyA ki jo mokSa prApta hotA vaha kyA kabhI pahale prApta kiyA huA hotA hai ? jaba rokanepara bhI usane rukane kA mana nahIM kiyA taba una donoMne usa yuvAko jAnekI svIkRti de dI // 11-12 / / tadanantara prAtaHkAla snAna kara jisane arahanta aura siddha bhagavAnko prayatnapUrvaka praNAma kiyA thA, bhojana kara zarIrapara maMgaladravya dhAraNa kiye the, jo mahAtejase sahita thA tathA saba 1. aDuDhaukat ma., b.| 2. rathanUpurakastathA ba., ma., j.| 3. sUryazabdAdiko m.| 4. yuvayoH / 5. labdhumApyate m.| 6. kRtaH praNAmaH ma. / Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANeM pitaraM mAtaraM mAturmAtulaM ca mahAdyutiH / praNamyAzeSavargaM ca saMbhASya vidhikovidaH // 14 // vimAnaM sUryasaMkAzaM samAruhya dizo daza / vyApya zastrasamUhena yayau laGkApurIM prati // 15 // trikUTAbhimukho gacchanvimAne'sAvarAjata / mandarAbhimukho yadvadaizAnastridazAdhipaH // 16 // jalavIcigirau tasya ravirastamupAgamat / samudravIcisaMtAnacumbitoru nitambake // 17 // tatra rAtriM sukhaM nItvA kRtasadbhaTasaMkathaH / mahotsAhena saMnahya yayau laGkAhitekSaNaH // 18 // nAnAjanapadAn dvIpAnnagAnUrmisamAhatAn / grahAMzca jaladhau pazyan rakSaH sainyamavApa saH // 19 // dRSTvA hanUmataH sainyaM pururAkSasapuGgavAH / vismayaM paramaM jagmuH zrIzailAhitailocanAH // 20 // cUrNito'nena zailo'sau so'yaM bhavyajanottamaH / iti zabdamasau zRNvan rAvaNasya gato'ntikam // 21 // mArutiM rAvaNo vIkSya kusumairabhipUritAt / sauramAkRSTasaMbhrAntaguJjanmattamadhuvratAt // 22 // uparinyastaratnAMzucchuritAmbaramaNDapAt / paryaMntasthitasAmantAdabhyuttasthau zilAtalAt // 23 // pariSvajya hanUmantaM vinayAnatavigraham / upaviSTaH samaM tena tatra prItismitAnanaH // 24 // anyonyaM kuzalaM pRSTvA dRSTvAnyonyasya saMpadam / remAte tau mahAbhAgyau devendrAviva saMgatau // 25 // athAvocaddazagrIvaH pramadAnvitamAnasaH / hanUmantaM muhuH pazyannatyantasnigdhayA dRzA // 26 // aho saMvarddhitaM prema vAyunA mama sAdhunA / yadayaM preSitaH putraH prakhyAtaguNasAgaraH // 27 // enaM prApya mahAsattvaM 'tejomaNDalabhUSitam / naiva me dustaraM kiMcidbhaviSyatyatraviSTape // 28 // 412 vidhi-vidhAna ke jAnanemeM nipuNa thA aisA hanUmAn mAtA-pitA tathA mAtA ke mAmAko praNAma kara aura samasta logoM se sambhASaNa kara sUryake samAna camakate hue vimAnapara baiThakara zastroMke samUhase dasoM dizAoMko vyApta karatA huA laMkApurIkI ora calA || 13 - 15 || vimAnameM baiThakara trikUTAcalake sammukha jAtA huA hanUmAn aisA suzobhita ho rahA thA jaisA ki meruke sammukha jAtA huA aizAnendra suzobhita hotA hai || 16 | samudrakI laharoMkI santati jisake vizAla nitambako cUma rahI thI aise jala-vIci giripara jaba vaha pahuMcA taba sUrya asta ho gayA || 17 || so vahA~ uttama yoddhAoMke sAtha vArtAlApa karate hue usane sukhase rAtri bitAyI aura prAta:kAla honepara bar3e utsAhase laMkAkI ora dRSTi rakhakara Age calA || 18 || isa taraha nAnA dezoM, dvIpoM, taraMgoMse Ahata, parvatoM aura samudra meM kiloleM karate magaramacchoM ko dekhatA huA rAkSasoMkI senAmeM jA pahu~cA ||19|| hanUmAn kI senA dekhakara bar3e-bar3e rAkSasoMke ziromaNi hanUmAn kI ora dRSTi lagAkara parama Azcaryako prApta hue ||20|| jisane parvatako cUrNaM kiyA thA yaha vahI bhavya janottama hai isa zabdako sunatA huA hanUmAn rAvaNake samIpa gayA || 21 | | usa samaya rAvaNa usa zilAtalapara baiThA thA jo ki phUloMse vyApta thA, sugandhike kAraNa khice hue madonmatta bhramaMra jisapara guMjAra kara rahe the, jisake Upara ratnoMkI kiraNoMse vyApta kapar3ekA uttama maNDapa lagA huA thA aura jisake cAroM ora sAmanta loga baiThe the / rAvaNa hanUmAnko dekhakara usa zilAtalase uThakara khar3A ho gayA ||22-23 / / tadanantara vinayase jisakA zarIra jhuka rahA thA aise hanumAnakA AliMgana kara vaha prIti ha~satA huA usake sAtha usI zilAtalapara baiTha gayA ||24|| parasparakI kuzala pUchakara tathA eka dUsarekI sampadA dekhakara donoM mahAbhAgyazAlI isa taraha ramaNa karane lage mAno do indra hI paraspara mile hoM ||25|| athAnantara jo prasanna cittakA dhAraka thA aura atyanta snehabharI dRSTise bAra-bAra usIkI ora dekha rahA thA aisA rAvaNa hanUmAn se bolA ki ||26|| aho, sajjanottama pavanakumArane mere sAtha khUba prema bar3hAyA hai jo prasiddha guNoMke sAgarasvarUpa isa putrako bhejA hai ||27|| isa mahA1. zrIzaila hitalocanAH ma / 2. hanUmantam / 3. churitAvara ma / 4. tejomaGgala- ma. / Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM parva 413 guNeSu bhASyamANeSu zrIzailo natavigrahaH / sabIDa iva saMvRttaH prAyo vRttiriyaM satAm // 29 // bhaviSyato'tha saMgrAmAdbhayeneva divAkaraH / astaM sevitumArebhe mandAruNakarotkaraH // 30 // saMdhyAsya pRSThato yAntI vahantI rAgamuskaTam / zuzubhe prANanAthasya vinItA ramaNo yathA // 31 // tato nizAvadhU reje kRtacandravizeSakA / kurvANAnugatiM bharturvAsarasya nirantaram // 32 // anyedyurmAnubhirbhAnorujjvale bhuvane kRte / dazagrIvaH susannaddhaH samastabalamadhyagaH // 23 // AsannasthahanUmatkaH kRtamaGgalavigrahaH / vidyayA jaladhiM mittvA prayAto vAruNaM puram // 34 // pratyariM bajato'muSya dIptirAsIdanuttamA / kuThArarAmamuddizya subhUmasyeva cakriNaH // 35 // jJAtvA dazAnanaM prAptaM sainyanisvanasUcitam / saMculoma puraM sarva varuNasya mahAravam // 36 // pAtAlapuNDarIkAkhyaM tatpuraM prabaladhvajam / surattoraNaM jAtaM sannAharavasaMkulam // 37 // tatrAsurapurAkAre pure sarvamanohare / AsIccakitanetrANAM strINAmAkulatA parA // 38 // yodhAstatra nirAkrAman samA bhavanavAsinAm / camarAsuratulyazca varuNaH zauryagarvitaH // 39 // tasya putrazataM tAvadutthitaM yo muddhatam / nAnA praharaNavAtaruddhabhAskaradarzanam // 40 // ApAtamAtrakeNava bhagnaM tai rAkSasaM balam / asurANAmivodAraiH kumAraiH kSaudadaivatam // 41 // balavAn tathA tejomaNDalake dhAraka vIrako pAkara mujhe isa saMsArameM koI bhI kArya kaThina nahIM raha jAyegA // 28|| jaba rAvaNa hanUmAnke guNoMkA varNana kara rahA thA taba vaha lajjitake samAna namra zarIrakA dhAraka ho gayA thA so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSoMko yahI vRtti hai / / 29 // tadanantara jisakI kiraNoMkA samUha lAla par3a gayA thA aisA sUrya mAno honevAle saMgrAmake bhayase hI asta ho gayA thA / / 30 / / usake pIche-pIche jAtI aura utkaTa rAga arthAt lAlimA ( pakSameM prema) ko dhAraNa karatI huI sandhyA aisI suzobhita ho rahI thI mAno apane prANanAthake pIche-pIche jAtI huI vinIta strI-kulavadhU hI ho // 31 // jo nirantara sUryake pIche-pIche calA karatI thI aisI rAtrirUpI vadhU candramArUpI tilaka dhAraNa kara atizaya suzobhita hone lagI // 32 / / dUsare dina jaba sUryakI kiraNoMse saMsAra prakAzamAna ho gayA taba rAvaNa taiyAra hokara varuNake nagarakI ora claa| usa samaya rAvaNa apanI samasta senAke madhya meM cala rahA thaa| hanUmAn usake pAsa hI sthita aura maMgaladravya usane zarIrapara dhAraNa kara rakhe the| vaha vidyAke dvArA samudrako bhedana kara varuNake nagarakI ora calA // 33-34 // jisa prakAra parazurAmako lakSya kara calanevAle subhauma cakravartIko anupama dIpti thI usI prakAra zatruke sammukha jAnevAle rAvaNakI dIpti bhI anupama thI // 35 // senAko kala-kalase dazAnanako AyA jAna varuNakA samasta nagara kSubhita ho gayA usameM bar3A kuharAma maca gayA // 36 // varuNakA vaha nagara pAtAlapuNDarIka nAmase prasiddha thaa| usameM majabUta dhvajAeM lagI huI thIM aura ratnamayI toraNa usakI zobhA bar3hA rahe the, para rAvaNake pahuMcanepara sArA nagara yuddhakI taiyArI sambandhI kala-kalase vyApta ho gayA // 37 // asuroMke nagarake samAna sabake manako haranevAle usa nagarameM khAsakara striyoMmeM bar3I AkulatA utpanna ho rahI thii| bhayase unake netra trakita ho gaye the // 38 // vahAM bhavanavAsI devoMke samAna jo yoddhA the ve bAhara nikala Aye tathA camarendrake samAna parAkramase garvIlA varuNa bhI nikalakara bAhara AyA // 39 // jinhoMne nAnA prakArake zatroMke samUhase sUryakA dikhanA roka diyA thA aise varuNake sau parAkramI putra bhI yuddha karaneke lie uTha khar3e hue // 40 // so jisa prakAra asurakumAra anya kSudra devatAoMko kSaNa ekameM parAjita kara dete haiM usI prakAra varuNake sau putroMne kSaNa ekameM hI rAkSasoMkI senAko parA1. varuNaM ma. / 2. pratyari ma., ja., ka., kh.| 3. parazurAmam / 4. prApya m.| 5. -poNDarIkAkhyaM m.| 6. mahAbhavana kha., ja. / 7. kSudradaivatam ma., ba. / Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 padmapurANe antardhAtRzatenaitadrAkSasAnAM bala kSatam / goyUthayadaraM cakre bhramaNaM bhayasaMkulam // 42 // cakracApadhanaprAsazataghnIprabhRtIni ca / zastrANi rakSasAM petuH karAtprasvedapicchalAt // 43 // tatastaM zarajAlena samAlokyAkulIkRtam / svasainyaM vegavadvarSahato'ruNakaropamam // 44 // viMzatyarddhamukhaH kruddho bhittvA ripubalaM kSaNAt / praviSTaH pAtayanvIrAn gajendra iva pAdapAn // 15 // tato'sau yugaparaputraiH varuNasya samAvRtaH / Aditya iva garjadbhiH prAvRSeNyabalAhakaiH // 46 // tasyeSubhirvapurbhinnaM sarvadigbhyaH samAgataiH / tathApi mAnisiMho'sau na muJcati raNAjiram // 47 // bhAskarazravaNaH zreSTho nRNAmindrajitastathA / anye ca rakSasAM nAthA varuNenAgrataH kRtAH // 48 // tato lakSIkRtaM dRSTvA zarANAM varuNAtmajaiH / rAvaNaM zoNitasrutyA kiMzukotkarasaMnibham // 49 // rathamAzu samAruhya mahApuruSamadhyagam / bandhuvatprIticetaskaH saM rarAja tamoraviH // 50 // mArutirmArutaM vegAjayan' jayakRtAdaraH / udyataH kAlavadyoddhaM ravimaNDalamAsuraH // 51 // tena vAruNayaH sarve preritAH prapalAyitAH / mahArayasamIreNa dhanasaMghA ivonnatAH // 52 // praviSTaH parasainyaM sa dRSTo'nyatra muhurmuhuH / kadalIkAnanacchedakrIDAM cakre'rimUrtiSu // 53 // kaMcillAgUlapAzena vidyaarcitmuurtinaa| AkarSatparamaM vIraM snehana suhRdaM yathA // 54 // jita kara diyA // 41 // jisake andara sau bhAI apanI kalA dikhA rahe the aisI varuNakI senAse khaNDita huI rAvaNakI senA gAyoMke jhuNDake samAna bhayabhIta ho titara-bitara ho gayI / / 42 / / rAkSasoMke hAtha pasInese gIle ho gaye jisase cakra, dhanuSa, ghana, prAsa, zataghnI Adi zastra unase chUTa-chUTakara nIce girane lage // 43 / / tadanantara rAvaNane dekhA ki hamArI senA bANoMke samUhase vyAkula hokara prAtaHkAlIna sUrya kI kiraNoMke samAna lAla-lAla ho rahI hai taba vaha bANoMkI vegazAlI varSAse svayaM tADita hotA huA bhI kruddha ho kSaNa ekameM zatrudalako bhedakara bhItara ghusa gayA aura jisa prakAra gajarAja vRkSoMko nIce girAtA hai usI prakAra varuNakI senAke vIroMko mAra-mArakara nIce girAne lagA // 44-45 / / tadanantara varuNake sau putroMne rAvaNako isa prakAra ghera liyA jisa prakAra ki varSARtuke garajate hue bAdala sUryako ghera lete haiM / / 46 / / yadyapi saba dizAoMse AnevAle bANoMse rAvaNakA zarIra khaNDita ho gayA to bhI vaha abhimAnI yuddhake maidAnako nahIM chor3a rahA thA // 47|| udhara varuNane bhI dedIpyamAna kAnoMko dhAraNa karanevAle narazreSTha indrajit tathA rAkSasoMke anya aneka rAjAoMko apane sAmane kiyA arthAt unase yuddha karane lagA // 48|| tadanantara varuNake putrane jise apane bANoMkA nizAnA banAyA thA aura jo rudhirake bahanese palAzake phUloMke samUhake samAna jAna par3atA thA aise rAvaNako dekhakara hanUmAn zIghra hI mahApuruSoMke bIcameM calanepara rathapara savAra huaa| usa samaya usakA citta rAvaNake bhAIke samAna prItise yukta thA tathA vaha sUryake samAna suzobhita ho rahA thA / / 49-50|| tatpazcAt jo apane vegase pavanako jIta rahA thA, vijaya prApta karane meM jisakA Adara thA aura jo sUryamaNDalake samAna dedIpyamAna ho rahA thA aisA hanUmAn yamarAjake samAna yuddha karaneke lie udyata huA // 51 // so jisa prakAra mahAvegazAlI vAyuse prerita unnata meghoMkA samUha idhara-udhara ur3a jAtA hai usI prakAra hanUmAnke dvArA prerita hue varuNake saba putra idhara-udhara bhAga khar3e hue // 52 // vaha bAra-bAra zatruoMke zarIroMke sAtha kadalI vanako chedanekI krIr3A karatA thA arthAt zatruoMke zarIrako kadalI vanake samAna anAyAsa hI kATa rahA thA / / 53 / / jisa prakAra koI puruSa snehake dvArA apane mitrako khIMca letA hai usI prakAra usane kisI vIrako vidyAnirmita lAMgUlarUpI pAzase khIMca liyA thA / / 54 // aura 1. dazAnanaH / 2. zoNitazratyA m.| 3. samAsahya / 4. parAjitatamo raviH ma. / 5. -jayaM jaya- ma / 6. varuNasyApatyAni pumAMsaH, vAruNayaH / 7. mahArathasamIreNa m.| . Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitama parva 415 kaMcidulkAbhighAtena mastakoparyatADayat / hetumudgaraghAtena 'mithyAdRSTimivArhataH // 55 // krIDantamiti taM dRSTvA zrIzailaM vAnaradhvajam / abhyAjagAma varuNo kopAruNanirIkSaNaH // 56 // zrIzailAbhimukhaM dRSTvA vAruNaM rAkSasAdhipaH / dhAvamAnaM rurodhAriM girivanimnagAjalam // 57 // varuNasyAbhavad yuddhaM yAvannAthena rakSasAm / vAjivAraNApAdAtazastrasaMghAtasaMkulam // 5 // tAvatputrazataM tasya baddhaM pvnsuununaa| ciraM yuddhasamudbhutakhedaM vihatasainikam // 59 // zrutvA putrazataM baddhaM varuNaH zokavihvalaH / vidyAsmaraNanirmukto babhUva zlathavikramaH // 6 // prApyAsya rAvaNazchidraM vidyAmucchidya yodhinIm / jIvagrAhamimaM kSipraM jagrAha raNakovidaH // 6 // tadA varuNacandrayaM bhraSTaputrakarazriyaH / udayena vimuktasya rAvaNo rAhutAmagAt // 62 // zastrapaJjaramadhyastho bhagnamAnazca so'rpitaH / sAdaraM kumbhakarNasya rakSituM vismayekSitaH // 63 // tato vizramayan sainyaM rAvaNazviranirvRtaH / udyAne pravare tasthau bhavanonmAdanAmani // 6 // samudrAsaMgazItena vAyunAsya vyanIyata / sainyasya raNajaH khedo vRkSacchAyAnuvartinaH // 65 // gRhItaM nAyakaM jJAtvA varuNasyAkhilaM balam / praviveza puraM bhItaM pauNDarIkaM samAkulam // 66 // tadeva sAdhanaM tAvatta eva ca mahAbhaTAH / pradhAnasya viyogena prApurvyarthazarIratAm // 67 // puNyasya pazyataudArya yadudbhavati tadvati / bahUnAmudbhavaH puMsAM patite patanaM tathA // 68 // jisa prakAra koI jinabhakta heturUpI mudgarake prahArase mithyAdRSTike mastakapara prahAra karatA hai usI prakAra vaha kisIke zirapara ulkAke prahArase coTa pahu~cA rahA thA // 55 // isa prakAra vAnarako dhvajAse suzobhita hanUmAnko kor3A karate dekha krodhase lAla-lAla netra karatA huA varuNa usake sAmane AyA // 56 / / jyoMhI rAvaNane varuNako hanUmAnke sAmane daur3atA AtA dekhA tyoM hI usane zatruko bIcameM usa prakAra roka liyA jisa prakAra ki pahAr3a nadIke jalako roka letA hai // 57 / / idhara jabataka varuNakA rAvaNake sAtha ghor3e, hAthI, paidala sipAhI tathA zastroMke samUhase vyApta yuddha huA // 58|| tabataka hanumAnne varuNake sauke sau hI putra bAMdha liye| ve cirakAla taka yuddha karatekarate thaka gaye the tathA unake sainika mAre gaye the // 59|| sauke sau hI putroMko ba~dhA sunakara varuNa zokase vihvala ho gyaa| vaha vidyAkA smaraNa bhUla gayA aura usakA parAkrama DhIlA par3a gayA // 60|| raNa-nipuNa rAvaNane chidra pAkara varuNakI yodhinI nAmA vidyA cheda DAlI tathA use jIvita pakar3a liyA // 61 // usa samaya jisake putrarUpI kiraNoMkI zobhA naSTa ho gayI thI tathA jo udayase rahita thA aise varuNarUpI candramAke lie rAvaNane rAhukA kAma kiyA thA // 62 // jo zatrurUpI piMjar3eke madhyameM sthita thA, jisakA mAna naSTa ho gayA thA aura jise loga bar3e Azcaryase dekhate the aisA varuNa rakSA karaneke lie Adarake sAtha kumbhakarNako sauMpA gayA // 63 / / tadanantara bahuta dina bAda nizcintatAko prApta huA rAvaNa senAko vizrAma detA huA bhavanonmAda nAmaka utkRSTa udyAnameM ThaharA rahA // 64 / / vRkSoMko chAyAke nIce ThaharI huI isakI senAkA yuddhajanita kheda samudrake sambandhase zItala vAyune dUra kara diyA thA // 65 // svAmIko pakar3A jAnakara varuNakI samasta senA bhayabhIta ho vyAkulatAse bhare puNDarIka nagarameM ghusa gayI // 66 // yadyapi vahI senA thI, aura ve hI mahAyoddhA the to bhI pradhAna puruSake binA saba vyartha ho gaye / / 67 // aho ! puNyakA mAhAtmya dekho ki puNyavAnke utpanna hote hI aneka puruSoMkA udbhava ho jAtA hai aura usake naSTa honepara aneka puruSoMkA patana ho jAtA hai // 68 / / 1. dulkAsi -m.| 2. mithyAdRSTirivArhataH m.| 3. cirayuddha kha. / 4. varuNayodhasya m.| 5. bhraSTaputrakaraH zriyaH m.| 6. -caranirvRtaH kha., ja, ma. / Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padamapurANe atha bhAskarakarNastanmathnAti sma puraM ripoH / vihvalIbhUtanizzeSajanasaMghAtasaMkulam // 65 // luNTitaM cAtra sakalaM dhanaratnAdikaM maTaiH / arAtipurakopena na tu lobhavazasthitaiH // 7 // rativibhramadhAriNyaH sravadasrAkulekSaNAH / vilapantyo varAkAzca gRhyante sma varAGganAH // 7 // stanAvanamradehAstAzcalatpallavapANayaH / kUjantyo bAndhavAn sarvAn gRhItA niSThurairna raiH // 72 // vimAnAbhyantaranyastA kAcidevamabhASata / sakhIM zokagrahagrastasamastAsyanizAkarAH // 73 // sakhi ! zIlavinAzo me yadi nAma bhavediha / ullambyAMzakapaTTena mariSyAmi na saMzayaH // 7 // saMdigdhamaraNaM kAcid vyAharantI muhuH priyam / saMsmRtya tadguNAn mULamAnacche mlAnalocanA // 75 // mAtaraM pitaraM kAntaM bhrAtaraM mAtulaM sutam / AhvayantyaH kSaranetrAstA munerapi duHkhadAH // 76 // kAcidbhAskarakarNasya zomayA hRtalocanA / jagAdopAMzuvinammAt sakhoM kamalalocanA // 77 // sakhi kApi mamotpannA dRSTvaitaM narapuGgavam / etiryayA kRtevAha parAyattazarIrikA // 7 // iti zuddhA viruddhAzca vikalpAstatra yoSitAm / babhUvuH karmavaicitryAlloko'yaM citraceSTitaH // 79 // kubera iva sadabhUtiH pravIrabhaTasevitaH / jayanisvAnamukharaH kAntalIlAsamanvitaH // 8 // avatIrya vimAnAntAd bhAskarazravaNo mudA / puro rAkSasanAthasya dhUsaroSThIratiSThapat // 81 // tA viSAdevatIrdRSTvA vASpapUritalocanAH / bandhubhI rahitA namrAH savepathuzarIrikAH // 82 // athAnantara kumbhakarNa ghabar3Aye hue samasta manuSyoMke samUhase vyApta zatruke usa nagarako naSTa-bhraSTa karane lagA // 69 // yoddhAoMne usa nagarakI dhana-ratna Adika samasta kImatI vastueM lUTa liiN| yaha lUTa zatruke nagarapara krodha honeke kAraNa hI kI gayI thI na ki lobhake vazIbhUta hokara // 70 // jo ratike samAna vibhramako dhAraNa karanevAlI thIM, jinake netra jharate hue AMsuoMse vyApta the tathA jo vilApa kara rahI thIM aisI becArI uttamottama striyAM pakar3akara lAyI gayIM // 71 // jinake zarIra stanoMke bhArase namra the, jinake pallavoMke samAna komala hAtha hila rahe the aura jo samasta bandhujanoMko cillA-cillAkara pukAra rahI thIM aisI una striyoMko niSThura manuSya pakar3akara lA rahe the||72|| jisakA makharUpI parNa candramA zokarUpI rAhake dvArA prasA gayA thA aisI vimAnake bhItara DAlI gayI koI strI sakhIse kaha rahI thI ki he sakhi ! yadi kadAcit mere zIlakA bhaMga hogA to maiM vastrakI paTTIse laTakakara mara jAU~gI isameM saMzaya nahIM hai // 73-74 / / jisake maranemeM sandeha thA aise patiko bAra-bAra pukAratI huI mlAna locanoMvAlI koI strI usake guNoMkA smaraNa kara mUrchAko prApta ho rahI thI // 75 / / jo mAtA, pitA, bhAI, mAmA aura putrako bulA rahI thIM tathA jinake netroMse A~sU jhara rahe the aisI ve striyA~ munike lie bhI duHkhadAyinI ho rahI thI arthAt unakI dazA dekha munike hRdayameM bhI duHkha utpanna ho jAtA thaa||76|| kumbhakarNakI zobhAse jisake netra hare gaye the aisI koI eka kamala-locanA strI ekAnta pAkara vizvAsapUrvaka sakhIse kaha rahI thI ki he sakhi ! isa zreSTha narako dekhakara mujhe koI adbhuta hI Ananda utpanna huA hai aura jisa Anandase mAno merA samasta zarIra parAdhIna hI ho gayA hai // 77-78 // isa prakAra karmokI vicitratAse una khiyoMmeM zuddha tathA viruddha donoM prakArake vikalpa utpanna ho rahe the so Thoka hI hai kyoMki logoMkI ceSTAe~ vicitra huA karatI haiM // 79 // tadanantara jo kuberake samAna samIcIna vibhUtikA dhAraka thA, atyanta balavAn yoddhA jisakI sevA kara rahe the, jo jaya-jayakI dhvanise mukhara thA aura sundara lIlAse sahita thA aise kumbhakarNane vimAnase utarakara bar3e harSake sAtha una dhUsara oThoMvAlI apahRta striyoMko rAvaNake sAmane khar3A kara diyA // 80-81 // ve striyA~ viSAdase yukta thIM, unake netra AMsuoMse bhare hue the, 1. lobhakazasthitaiH ma. / 2. kiraNasya ma. / 3. munipuGgavam m.| 4. zuddhaviruddhAzca m.| 5. viSAdavatI dRSTvA m.| 6. -zarIrikA ma. / Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitama parva vadantIH karuNaM svairaM kimapi trapayAnvitAH / rAvaNaH karuNAviSTo jagAdeti sahodaram // 83 // aho'tyantamidaM bAla tvayA duzcaritaM kRtam / kulanAryo yadAnItA vandIgrahaNapAram // 84 // doSaH ko'tra varAkINAM nArINAM mugdhacetasAm / khalIkAramimA yena tvayakA prApitA mudhA // 85 // pAlikA mugdhalokasya zatrulokasya nAzikA / guruzuzrUSiNI ceSTA nanu ceSTA mahAtmanAm // 86 // ityuktvA mocitAstena kSipraM tA yayurAlayam / AzvAsitA girA sAdhvyaH sadyaH shithilsaadhvsaaH||87|| AnAyya varuNo'vAci rAvaNenAtha satrapaH / bhaTadarzanamAtreNa kRtarakSonatAnanaH // 88 // pravINa mA kRthAH zokaM yuddhagrahaNasaMbhavam / grahaNaM nanu vIrANAM raNe satkIrtikAraNam // 89 // dvayameva raNe vIraH prApyate mAnazAlimiH / grahaNaM maraNaM vApi kAtarezca palAyitum // 10 // purAvadakhilaM sa tvaM rAjyaM rakSa nije pade / mitrabAndhavasaMpannaH sakalopadravojjhitam // 11 // upajAtivRttam athaivamukto varuNaH sa voraM kRtvAJjaliM prAvadadetameva / vizAlapuNyasya tavAna loke mUDho jano tiSThati vairabhAve // 12 // upendra vajrAvRttam aho mahaddhairya midaM tvadIyaM muneriva stotrasahasrayogyam / vihAya ratnAni parAjito'haM tvayA yadabhyunnatazAsanena // 13 // bandhujanoMse rahita thIM, namra thIM, unake zarIra kAMpa rahe the, ve icchAnusAra kucha dayanIya zabdoMkA uccAraNa kara rahI thIM tathA lajjAse yukta thiiN| una striyoMko dekhakara rAvaNa karuNAyukta ho kumbhakarNase isa prakAra kahane lagA // 82-83 / / ki aho bAlaka ! jo tU kulavatI striyoMko bandIke samAna pakar3akara lAyA hai yaha tUne atyanta duzcaritakA kArya kiyA hai / / 84 // ina becArI bholIbhAlI striyoMkA isameM kyA doSa thA jo tUne vyartha hI inheM kaSTa pahu~cAyA hai ? ||85 / / jo ceSTA mugdhajanoMkA pAlana karanevAlI hai, zatruoMkA nAza karanevAlI hai aura gurujanoMkI zuzrUSA karane pathArthameM vahI mahAparuSoMkI ceSTA kahalAtI hai // 86 // aisA kahakara usane unheM zIghra hI chur3avA diyA jisase ve apane-apane ghara calI gyiiN| yahI nahIM usane sAdhvI striyoMko apanI vANIse AzvAsana bhI diyA jisase una sabakA bhaya zIghra hI kama ho gayA // 87 // __ athAnantara jo lajjAse sahita thA tathA jisane subhaToMke dekhane mAtrase rAkSasoMkA mukha nIcA kara diyA thA aise varuNako bulAkara rAvaNane kahA ki he pravINa ! yuddha meM pakar3e jAnekA zoka mata karo kyoMki yuddha meM vIroMkA pakar3A jAnA to unakI uttama kIrtikA kAraNa hai / / 88-89|| mAnazAlI vIra yuddha meM do hI vastue~ prApta karate haiM eka to pakar3A jAnA aura dUsarA mArA jaanaa| inake sivAya jo kAyara loga haiM ve bhAga jAnA prApta karate haiM // 10 // tuma pahaleke samAna hI samasta mitra aura bandhujanoMse sampanna ho sakala upadravoMse rahita apane sampUrNa rAjyakA apane hI sthAnameM rahakara pAlana karo // 91 / / isa prakAra kahanepara varuNane hAtha jor3akara vIra rAvaNase kahA ki isa saMsArameM ApakA puNya vizAla hai jo Apake sAtha vaira rakhatA hai vaha mUrkha hai // 92|| aho! yaha tumhArA bar3A dhairya hai, yaha munike dhairyake samAna hajAroM stavana karaneke yogya hai, ki jo tumane divya ratnoMkA prayoga kiye binA hI mujhe jIta liyaa| yathArtha meM tumhArA zAsana unnata hai / / 23 / / 1. vadantI ma. / 2. apayAnvitA ma. / 3. tvayi kA ma. / 4. kSiprA ma. / 5. -sAdhvasA m.| 6. saMbhava m,| Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 padmapurANe upajAtivRttam vAyoH sutasyaiva kathaM prabhAvo nigadyatAmadbhutakarmaNo'pi / yatastvadIyena zubhena sAdho 'samAdRtaH so'pi mahAnubhAvaH // 94 // na kasyacinnAma mahIyametAM gotrkrmaadvikrmkoshdhaaritaa| vIrasya bhogyeyamasau bhavAMzca teSAM sthito mUrdhani zAdhi lokam // 15 // svAmI tvamasmAkamudArakIta kSamasva durvAkyakRtaM nikAram / vaktavya mityeva vadAmi nAtha kSamA tu dRSTeva tavAtyudArA // 16 // tena tvayA sArdhamahaM vidhAya saMbandhamatyugnataceSTitena / kRtArthatAmemi tato gRhANa tanme sutAM yogyatamastvamasyAH // 17 // evaM gaditvA tanujAM vinItAM prakIrtitAM satyavatIti naamnaa| lalAma rUpAM janitAM sudevyAM samarpayattAmarasAbhavaktrAm // 18 // tayormahAn saMvavRte vivAhe samutsavaH pUjitasarvalokaH / tayohi niHzeSasamRddhimAjoranveSaNIyaM na samasti kiMcit // 19 // saMmAnitastena ca mAnitena kRtAnuyAnaH katicidinAni / / sutAviyogavyathitAntarAtmA svarAjadhAnI varuNo viveza // 10 // kailAsakampo'pi sametya laGkA vidhAya saMmAnamatipradhAnam / mahAprabhAM candranakhAtanUjAM dadau samIraprabhavAya kanyAm // 101 // anaGgapuSpeti samastaloke gatAM prasiddhiM guNarAjadhAnIm / anaGgapuSpAyudhabhUtanetrAM labdhvA sa tAM toSamudAramAre // 102 // athavA AzcaryakArI kArya karanevAle hanumAnakA hI prabhAva kaise kahA jAye? kyoMki he satpuruSa! vaha mahAnubhAva bhI Apake hI zubhodayase yahA~ AyA thA ||94 // parAkramarUpI kozase jisakI rakSA kI gayI aisI yaha pRthivI gotrakI paripATIke anusAra kisIko prApta nahIM huii| yaha to vora manuSyake bhogane yogya hai aura Apa vIra manuSyoMmeM agrasara ho ataH Apa lokakA pAlana karo // 95 // he udAra yazake dhAraka ! Apa hamAre svAmI ho| mere durvacanoMse Apako jo duHkha huA ho use kSamA kro| he nAtha ! aisA kahanA cAhie, isIlie kaha rahA huuN| vaise ApakI atyanta udAra kSamA to dekha hI lI hai / / 16 / / Apa atyanta ceSTAke dhAraka ho isalie Apake sAtha sambandha kara maiM kRtakRtya honA cAhatA huuN| Apa merI putrI svIkRta kIjie kyoMki isake yogya Apa hI haiM / / 97 / / aisA kahakara usane sundara rUpakI dhAraka, sudevI rAnIse utpanna, kamalake samAna mukhavAlI, satyavatI nAmase prasiddha apanI vinIta kanyA rAvaNake lie samarpita kara dI // 98 // una donoMke vivAhameM aisA bar3A bhArI utsava huA thA ki jisameM saba logoMkA sammAna kiyA gayA to ThIka hI hai kyoMki donoM hI samasta samRddhiko prApta the, ataH unheM koI bhI vastu khojanI nahIM par3I thI / / 99 / / isa prakAra sammAnako prApta hae rAvaNane jisakA sammAna kiyA thA tathA rAvaNa svayaM jise bhejaneke lie pIche-pIche gayA thA aisA varuNa apanI rAjadhAnImeM praviSTa huaa| vahA~ putrIke viyogase kucha dina taka usakI antarAtmA duHkhI rahI // 100 // kailAsako kampita karanevAle rAvaNane bhI laMkAmeM Akara tathA bahuta bhArI sammAna kara hanUmAnke lie candranakhAko kAntimatI putrI samarpita kii| usa kanyAkA nAma lokameM 'anaMgapuSpA' prasiddha thaa| vaha guNoMkI rAjadhAnI thI aura usake netra kAmadevake puSparUpI zastra arthAt kamalake samAna the| use pAkara hanUmAn atyadhika santoSako 1. samAhitaH ma. / 2. viditvA m.| 3. sudevyA ma. / 4. tAmrarasAbhavaktrAm ma. / 5. hanUmate / 6. prApa AMAVAVVVV Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM parva 419 vasantatilakAvRttam zriyAM ca saMpAdini karNakuNDale pure'sya cakre kSitipAbhivecanam / sthitaH sa tatrottamabhogasaMgato yathorddhavaloke bhuvanasya pAlakaH // 10 // tathA nalaH kiSkupure zarIrajAM prasiddhimevA harimAlinI zrutim / zriyaM jayantImapi rUpasaMpadA dadau vibhUtyA parayA hanUmate // 104 // pure tathA kinnaragItasaMjJake sa labdhavAn kinarakanyakAzatam / iti krameNAsya babhUva yoSitAM paraM sahasrAdagaNanaM mahAtmanaH // 105 // upajAtivRttam bhramannasau yena mahIdhare'sthAcchrIzailasaMzo'tra samIrasUnuH / zrIzaila ityAgatavAnasau tat khyAtiM pRthivyAmiti ramyasAnuH // 106 // tadAsti kiSkindhapure mahAtmA sugrIvasaMjJaH purakhecarezaH / tAreti tArApati 'kAntavaktrA babhUva rAmAsya rate samAnA // 107 // tayostanUjA navapadmarAgA guNaH pratItA bhuvi padmarAgA / padmava rUpeNa vizAlanetrA mAmaNDalaprAvRtavaktrapadmA // 108 // upendravajravRttam mahemakummonnatapIvarastenI surendrazastragrahaNopamodarI / vizAlalAvaNyataDAgamadhyagA malimlucA sarvajanAntarAtmanAm // 109 // upajAtivRttam vicintayantau pitarau ca tasyA yogyaM varaM zobhanavibhramAyAH / naktaM na nidrAM sukhato labhetAM divA tu naiva pravikIrNacittau // 10 // prApta huA / / 101-102 / / kanyA hI nahIM dI kintu lakSmIse bharapUra karNakuNDalanAmA nagarameM usakA rAjyAbhiSeka bhI kiyA so jisa prakAra svargalokameM indra rahatA hai usI prakAra vaha usa nagarameM uttama bhoga bhogatA huA rahane lagA // 103 / / kiSkupurake rAjA nalane bhI rUpasampadAke dvArA lakSmIko jItanevAlI apanI harimAlinI nAmakI prasiddha putrI bar3e vaibhavake sAtha hanUmAnko dI / / 104 // isI prakAra kinnaragIta nAmA nagara meM bhI usane kinnarajAtike vidyAdharoMkI sau kanyAe~ prApta kii| isa taraha usa mahAtmAke yathAkramase eka hajArase bhI adhika striyA~ ho gayIM // 105 // caki zrIzaila nAmako dhAraNa karanevAle hanUmAn bhramaNa karate hue usa parvatapara Akara Thahara gaye the isalie sundara zikharoMvAlA vaha parvata pRthivImeM 'zrIzaila' isa nAmase hI prasiddha ho gayA / / 106 // athAnantara usa samaya kiSkindhapura nAmA nagarameM vidyAdharoMke rAjA udAracetA sugrIva rahate the| unakI candramAke samAna mukhavAlI tathA sundaratAmeM ratikI samAnatA karanevAlI tArA nAmakI strI thI / / 107 / / una donoM ke eka padmarAgA nAmakI putrI thii| usa putrIkA raMga nUtana kamalake samAna thA, guNoMke dvArA vaha pRthivImeM atyanta prasiddha thI, rUpase lakSmIke samAna jAna par3atI thI, usake netra vizAla the, usakA mukhakamala kAntike samUhase AvRta thA, usake stana kisI bar3e hAthIke gaNDasthalake samAna unnata aura sthUla the, usakA udara indrAyudha arthAt vajrake pakar3aneko jagahake samAna kRza thA, vaha atyadhika saundaryarUpo sarovarake madhyameM saMcAra karanevAlI thI tathA sarva manuSyoMkI antarAtmAko curAnevAlI thI / / 108-109 / / sundara vibhramoMse yukta usa 1. kAnti m.| Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 padmapurANe tataH paTeSvindrajitapradhAnA vidyAdharAH sUcitazIlavaMzAH / citrIkRtAzcitraguNA duhitre pradarzitAzcArurucaH pitRbhyAm // 111 // anukramAtsAtha nirIkSamANA muhurmuhuH saMhRtanetrakAntiH / sadyaH samAkRSTaviceSTadRSTirbAlA hanUmatpratimAM dadarza // 112 // dRSTvA ca taM vAyusutaM paTasthaM sAdRzyanirmuktasamastadeham / atADayatAsau madanasya bANaiH sudussahaiH paJcabhirekakAlam // 113 // tatrAnuraktAmadhigamya vADhametAmuvAceti sakhI guNajJA / ayaM sa bAle pavanaMjayasya zrIzailanAmA tanayaH pratItaH // 11 // guNAstavAsya prathitA puraiva zomA tu duggocaratAM prayAtA / etena sAdhaM bhaja kAmabhogAn pitroH prayacchAticireNa nidrAm // 115 // vaMzasthavRttam aho punazcitragatena te satA manovikAro janito hnuumtaa| sakhIM vadantImiti lajjayA natA jaghAna lIlAkamalena kanyakA // 16 // upajAtivRttam tato viditvA janakena tasyA hRtaM mano mArutanandanena / *paTaH samArUDhasutAzarIraH saMpreSito vAyusutAya zIghram // 117 // dUto yuvA zrInagaraM sametya jJAtaH praviSTo vihitapraNAmaH / hanamate darzayati sma bimbaM tArAtmajAyAH paTamadhyayAtam // 118 // kanyAke yogya varakI khoja karate hue mAtA-pitA na rAtameM sukhase nIMda lete the aura na dinameM caina / unakA citta sadA isI ulajhanameM ulajhA rahatA thA // 110 / / / tadanantara jo nAnA guNoMke dhAraka the, jinakI kAnti atyanta manohara thI, aura sAtha hI jinake zIla tathA vaMzakA paricaya diyA gayA thA aise indrajit Adi pradhAna vidyAdharoMke citrapaTa likhAkara mAtA-pitAne putrIko dikhalAye // 111 // anukramase una citrapaToMko dekhakara kanyAne bAra-bAra apanI dRSTi saMkucita kara lo| antameM hanUmAnkA citrapaTa use dikhAyA gayA to usa ora usakI dRSTi zIghra hI AkarSita hokara nizcala ho gyii| use vaha anurAgase dekhatI rahI // 112 / / tadanantara jisakA samasta zarIra sadRzatAse rahita thA aise citrapaTameM sthita hanUmAnko dekhakara vaha kanyA eka hI sAtha kAmadevake pA~coM duHsaha bANoMse tAr3ita ho gayI // 113 // use hanUmAnmeM anurakta dekha guNoMko jAnanevAlI sakhIne kahA ki he bAle! yaha pavanaMjayakA zrIzaila nAmase prasiddha putra hai / / 114 / / isake guNa to tumheM pahalese hI vidita the aura sundaratA tumhAre netroMke sAmane hai isalie isake sAtha kAmabhogako prApta karo tathA mAtA-pitAko cirakAla bAda nidrA pradAna karo arthAt nizcinta hokara sone do // 115 / / AzcaryakI bAta hai ki hanUmAnne citragata hokara bhI tere manameM vikAra utpanna kara diyA aisA kahatI huI sakhIko kanyAne lajjAvanata ho lIlAkamalase tAr3ita kiyA / / 116 / / tadanantara jaba pitAko patA calA ki kanyAkA mana pavanaputra hanUmAnake dvArA harA gayA hai taba usane zIghra hI hanUmAnke pAsa kanyAkA citrapaTa bhejA / / 117 / / so sugrIvakA bhejA huA dUta zrInagara phuNcaa| vahAM jAkara usane apanA paricaya diyA, praNAma kiyA aura usake bAda hanUmAnke lie tArAkI putrI padmarAgAkA citrapaTa dikhalAyA // 118 // 1. nirIkSyamANA ma.. kha..ja., b.| 2. tena ma. / 3. paraH m.| 4 jAtaH m.| Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitamaM parva satyaM zarAH paJca manobhavasya syuryadya muSmin jagati prasiddhAH / kenyA niyuktaiH kathamekakAlaM tataH zatairvAyusutaM jaghAna // 119 // ajAta evAsmi na yAvadenAM prApnomi kanyAmiti jAtacittaH / samIrasUnurvibhavena yuktaH kSaNena sugrIvapuraM jagAma // 120 // zrutvA tamAsannataraM pravRSTaH sugrIvarAjo'bhyudiyAya sadyaH / prayujyamAno'rdhazatairhanamAn puraM praviSTaH zvasureNa sArdham // 121 // tasmiMstadA rAjagRhaM prayAti prAsAdamAlAmaNijAlakasthAH / tadarzanavyAkulanetrapadmA muktAnyaceSTA lalanA babhUvuH // 122 // gavAkSajAlena nirIkSamANA sugrIvajA vAyusutasya rUpam / kAmapyavasthAM manasA prapannA svavedanIyAM sukumAradehI // 123 // ayaM sa nAyaM puruSo'paro'yaM ko'pyeSa so'sau sakhi so'yameva / ityaGganAbhiH paritarkyamANo viveza sugrIvapuraM hanUmAn // 124 // tayorvivAhaH parayA vibhUtyA vinirmitaH saGgatasarvabandhuH / tau dampatI yogyasamAgamena prAptau pramodaM paramaM surUpau // 125 // jagAma badhvA sahito hanumAn sthAnaM nijaM nirvRtacittavRttiH / kRtvA sazokau zvasurau saMvargoM sutAviyogAtsvaviyojanAcca // 126 // tasmiMstathA zrImati vartamAne sute samasta kSitiyAtakIrtI / mahAsukhAsvAdasamudramadhye mamajja vAyuH kSitipo'JjanA ca // 127 // jaisA ki isa saMsAra meM prasiddha hai ki kAmadevake pAMca bANa haiM yadi yaha bAta satya he to kanyAne eka samaya sau bANoM dvArA hanumAnako kaise ghAyala kiyA // 119 // | yadi maiM isa kanyAko nahIM prApta karatA hU~ to merA janma lenA vyartha hai aisA manameM vicArakara hanumAn bar3e vaibhavake sAtha kSaNa ekameM sugrIvake nagarakI ora cala par3A // 120 // use atyanta nikaTameM AyA suna sugrIva rAjA harSita hotA huA zIghra hI usakI agavAnIke lie gayA / tatpazcAt jise saikar3oM arghaM diye gaye the aise hanUmAnne zvasura ke sAtha nagarameM praveza kiyA // 121 // | usa samaya jaba hanUmAn rAjamahalakI ora jA rahA thA taba nagarakI striyA~ anya saba kAma chor3akara mahaloMke maNimaya jharokhoMmeM jA khar3I huI thIM aura usa samaya unake netrakamala hanUmAnko dekhaneke lie vyAkula ho rahe the || 122|| sukumAra zarIrakI dhAraka sugrIva kI putrI padmarAgA jharokhe se hanUmAnkA rUpa dekhakara mana-hI-mana apane Apake dvArA anubhava karane yogya kisI adbhuta avasthAko prApta huI || 123 // sakhi ! yaha vaha puruSa nahIM hai, yaha to koI dUsarA hai, athavA nahIM sakhi ! yaha vahI hai, isa prakAra striyA~ jisake viSaya meM tarkaNA kara rahIM thI aise hanUmAnne nagara meM praveza kiyA // 124 // tadanantara bar3e vaibhava ke sAtha una donoMkA vivAha huA / vivAha meM samasta bandhujana sammilita hue aura atyanta sundara rUpake dhAraka donoM dampati parama-pramodako prApta hue || 125 || jisakA citta santuSTa ho rahA thA aise hanUmAn putrI tathA apane Apake viyoga se parivAra sahita sAsa- zvasurako zokayukta karatA huA navavadhUke sAtha apane sthAnapara calA gayA || 126 || isa prakAra jisakI kIrti samasta saMsAra meM phaila rahI thI aise zobhA athavA lakSmI sampanna putrake rahate hue rAjA pavanaMjaya aura aMjanA mahAsukhAnubhava rUpI sAgara ke madhya meM gotA lagA rahe the ||127|| 1. kanyA liyuktaH ma. / 2. svavargau / 421 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 padmapurANe zrIzailatulyairatha khecarezaiH sammAnyamAno bahumAnadhArI / abhUzAsya kSatasarvazatruH trikhaNDanAtho harikaNThatulyaH // 128 // laGkAnagoM sa vizAlakAntiH sukhena reme pRthubhogajena / samastalokasya pUrti prayacchan yathA surendra suralokapuryAm // 129 / / mahAnubhAvaH pramadAjanasya staneSvasau lAlitaraktapANiH / viveda no dIrghamapi vyatItaM kAlaM priyAvaktratigiJchabhRGgaH // 130 // ekApi yasyeha bhavedvirUpA narasya jAyA pratikUlaceSTA / rateH patitvaM sa naraH karoti sthitaH sukhe saMsRtidharmajAte / / 131 // yuktaH priyANAM dazamiH sahasrestathASTabhiH zrIjanitopamAnAm / mahAprabhAvaH kimutaiSa rAjA khaNDatrayasyAnupamAnakAntiH / / 132 // vasantatilakAvRttam evaM samastakhagapairaminUyamAnaH saMbhrAntasaMnataparAGgatAnuziSTiH / khaNDatyAdhipatitA vihitAbhiSekaH sAmrAjyamApa janatAminutaM dazAsyaH // 133 / / vidyAdharAdhipatipUjitapAdapadmaH zrIkIrtikAntiparivAramanojJadehaH / sarvagrahaH parivRto dazavaktrarAjo jAtaH zazAGka iva kasya na cittahArI // 134|| cakraM sudarzanamamoghamamuSya divyaM madhyAhnabhAskarakaropamamadhyajAlam / udvRttazatrunRpavargavinAzadakSaM reje'radRSTamatimAsuraratnacitram // 135 / / daNDazca mRtyuriva jAtazarIrabandho duSTAtmanAM bhayakaraH sphuritogrtejaaH| ulkAsamUha iva saMgatavAn pracaNDo jajvAla zastrabhavane pratipannapUjaH // 136 // athAnantara hanUmAn jaise uttamottama vidyAdhara rAjA jisakA sammAna karate the, jo atyadhika mAnako dhAraNa karanevAlA thA. tIna khaNDakA svAmI thA aura harikaNThake samAna tha rAvaNa samasta zatraoMse rahita ho gayA // 128 / jisa prakAra indra svargalokameM krIDA karatA hai usI prakAra samasta lokoMko Ananda pradAna karatA huA vizAla kAntikA dhAraka rAvaNa vizAla bhogoMse samutpanna sukhase laMkA nagarImeM krIr3A karane lagA // 122 // striyoMke mukharUpI kamalakA bhramara rAvaNa strIjanoMke stanoMpara hAtha calAtA huA bote hue bahuta bhArI kAlako bhI nahIM jAna pAyA arthAt kitanA adhika kAla bIta gayA isakA use patA hI nahIM calA // 130 // jisa manuSyake pAsa eka hI virUpa tathA nirantara jhagar3anevAlI strI hotI hai vaha bhI sAMsArika sukhameM nimagna ho apane Apako ratipati arthAt kAmadeva samajhatA hai // 131 / / phira rAvaNa to lakSmIkI upamA dhAraNa karanevAlI aThAraha hajAra striyoMse yukta thA, mahAprabhAvazAlI thA, tIna khaNDakA svAmI thA, anupama kAntikA dhArI thA ataH usake viSayameM kyA kahanA hai ? // 132 // isa prakAra samasta vidyAdhara jisakI stuti karate the, saba loga ghabar3Akara namrAbhUta mastakapara jisakI AjJA dhAraNa karate the aura tIna khaNDake rAjyapara jisakA abhiSeka kiyA gayA thA aisA rAvaNa janasamUhake dvArA stuta sAmrAjyako prApta huA // 133 / / samasta vidyAdhara rAjA jisake caraNakamaloMkI pUjA karate the aura jisakA zarIra zrI, kIrti aura kAntise manojJa thA aisA rAvaNa sarvagrahoMse parivRta candramAke samAna kisakA mana haraNa nahIM karatA thA // 134|| jisakI madhyajAlI madhyAhnake sUryako kiraNoMke samAna thI, jo uddaNDa zatru rAjAoMke naSTa karanemeM samartha thA, jisake ara spaSTa dikhAI dete the, tathA jo atyanta dedIpyamAna ratnoMse citra-vicitra jAna par3atA thA aisA isakA sudarzana nAmakA amogha devopanIta cakra atyadhika suzobhita ho rahA thA / / 135 // jisakA ugrateja saba ora phaila rahA thA 1. priyAmukhakamalamakarandabhramaraH / 2. rAjA ka.,kha., ma., ba.ja. / 'rAjAhaHsaptibhyaSTac' iti Tac samAsAntaH / na thA aisA . Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzatitama parva 423 so'yaM svakarmavazataH kulasaMkrameNa saMprApya caarukiirtiH| aizvaryamadbhutataraM ca samantabhadraM rakSaHpatiH paramasaMsRtisaukhyametaH / / 137 // sadRSTibodhacaraNapratipattihetau dUraM gate'tha munisuvratanAthatIrthe / atyantamUDhakavibhiH paramArthadUrairloke'nyathaiva kathitaH puruSaH pradhAnaH // 138 / / mAlinIcchandaH viSayavazamupetainaSTatattvArthabodhaiH kavimiratikuzIlairnityapApAnuraktaH / kuracitagairahetugranthavAgvAgurAmiH praguNajanamRgaudho vadhyate mandabhAgyaH // 139 / / iti viditayathAvavRttavastuprapaJca kSatakumatajanoktagranthapaGkaprasaGga / bhaja surapativandhaM zAstraratnaM jinAnAM ravisamadhikatejaH zreNika zrIvizAla // 14 // ityA raviSeNAcAryaprokta padmacarite rAvaNasAmrAjyAbhidhAnaM nAmakonaviMzatitamaM parva // 19 // iti vidyAdharakANDaM prathama samAptam / aisA rAvaNa, duSTajanoMko to aisA bhaya utpanna kara rahA thA mAno zarIradhArI daNDa athavA mRtyu hI ho| jaba vaha zastrazAlAmeM zastroMkI pUjA karatA thA taba aisA jAna paDatA thA mAno ikadA haA pracaNDa ulkAoMkA samUha hI ho / / 136 / / isa prakAra vizAla tathA sundara kItiko dhAraNa karanevAlA rAvaNa svakIya karmodayase vaMzaparamparAgata laMkApurIko pAkara sarvakalyANayukta AzcaryakAraka aizvaryako tathA saMsAra sambandhI zreSTha sukhako prApta huA thA // 137 // gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he zreNika ! samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrakI prAptikA kAraNa jo munisuvrata bhagavAnakA tIrtha thA use vyatIta hue jaba bahuta dina ho gaye taba paramArthase dUra rahanevAle atyanta mUr3ha kaviyoMne isa pradhAna puruSakA lokameM anyathA hI kathana kara DAlA // 138 / / / jo viSayoMke adhIna haiM, jinakA tattvajJAna naSTa ho gayA hai, jo atyanta kuzIla haiM aura nirantara pApameM anurakta rahate haiM aise kavi loga svaracita pApavadhaMka grantharUpI jAlase mandabhAgya tathA atyanta sarala manuSyarUpI mRgoMke samUhako naSTa karate rahate haiN| isalie jisane vastukA yathArthasvarUpa samajha liyA hai, jisane mithyAdRSTi janoMke dvArA racita kuzAstrarUpI kIcar3akA prasaMga naSTa kara diyA hai, jisakA sUryake samAna vizAla teja hai aura jo lakSmIse vizAla hai aise hai zreNika! ta indradvArA vandanIya jinazAstrarUpI ratnakI upAsanA kara-usIkA adhyayana-manana kara // 139-140 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padma varitameM rAvaNake sAmrAjyakA kathana karanevAlA unnIsavA~ parva samApta huA // 19 // isa prakAra vidyAdharakANDa nAmaka prathama kANDa samApta huaa| 1. rAkSasapuraM kh.| 2. puruSapradhAnaH ka., kha / 3. -paap-| 4. zrIvizAla: ma., ba., j.| Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitamaM parva bhayaivaM zreNikaH zrutvA vinItAtmA prasannadhIH / praNamya gaNinaH pAdau punarUce savismayaH // 1 // prasAdAttava vijJAtaH pratizatroH samudbhavaH / aSTamasya tathA bhedaH kulayoH kapirakSasAm // 2 // sAmprataM zrotumicchAmi caritaM jinacakriNAm / nAtha pUrvabhavairyuktaM buddhizodhanakAraNam // 3 // aSTamo yazva vikhyAto halI sakalaviSTape / vaMze kasya samudbhUtaH kiM vA tasya viceSTitam // 4 // amISAM janakAdInAM tathA nAmAni sanmune / jijJAsitAni me nAtha tatsarvaM vaktumarhasi // 5 // ityuktaH sa mahAsattvaH paramArthavizAradaH / jagAda gaNabhRdvAkyaM cArupraznAbhinanditaH // 6 // zRNu zreNika vakSyAmi jinAnAM bhavakIrtanam / pApavidhvaMsakaraNaM tridazendra namaskRtam // 7 // RSabho'jitanAthazca saMbhavazvAminandanaH / sumatiH padmabhAsazca supAirvaH zazabhRtprabhaH // 8 // suvidhiH zItalaH zreyAn vAsupUjyo'malaiprabhuH / ananto dharmaMzAntI ca kunthudevo mahAnaraH // 9 // maliH suvratanAthazca namineMmizca tIrthakRt / pArzvo'yaM pazcimo vIro zAsanaM yasya vartate // 10 // nagarI paramodArA nAmataH puNDarIkiNI / susImetyaparA khyAtA kSemetyanyAtizobhanA // 11 // tathA ratnavarairdIptA ratnasaMcayanAmikA / catasraH paramodArAH suvyavasthA imAH puraH // 12 // vAsupUjya jinAntAnAM jinAnAmRSabhAditaH / Asan pUrvabhave ramyA rAjadhAnyaH sadotsavAH // 13 // sumahAnagaraM cAru tathAriSTapuraM varam / sumAdvikA ca vikhyAtA tathAsau puNDarIkiNI // 14 // athAnantara jisakI AtmA atyanta namra thI aura buddhi atyanta svaccha thI aisA zreNika vidyAdharoM kA varNana suna Azcaryacakita hotA huA gaNadhara bhagavAnke caraNoMko namaskAra kara phira bolA ki ||1|| he bhagavan ! Apake prasAda se maiMne aSTama pratinArAyaNakA janma tathA vAnara baMza aura rAkSasa vaMzakA bheda jaanaa| aba isa samaya he nAtha! caubIsa tIrthaMkaroM tathA bAraha cakravartiyoMkA caritra unake pUrvabhavoMke sAtha sunanA cAhatA hU~ kyoMki vaha buddhiko zuddha karanekA kAraNa hai // 2-3 // inake sivAya jo AThavA~ balabhadra samasta saMsAra meM prasiddha hai vaha kisa vaMza meM utpanna huA tathA usakI kyA kyA ceSTAe~ huIM ! ||4|| he uttama munirAja ! ina sabake pitA Adike nAma bhI maiM jAnanA cAhatA hU~ so he nAtha ! yaha saba kahane ke yogya ho ||5|| zreNikake isa prakAra kahane para mahAdhairyazAlI, paramArthake vidvAn gaNadhara bhagavAn uttama praznase prasanna hote hue isa prakArake vacana bole ki he zreNika ! suna, maiM tIrthaMkaroMkA vaha bhavopAkhyAna kahU~gA jo ki pApako naSTa karanevAlA hai aura indroMke dvArA namaskRta hai ||6 - 7 // RSabha, ajita, sambhava, abhinandana, sumati, padmaprabha, supAkhaM, candraprabha, suvidhi ( puSpadanta ), zItala, zreyAnsa, vAsupUjya, vimala, ananta, dharma, zAnti, kunthu, ara, malli, ( muni ) suvratanAtha, nami, nemi, pAzvaM aura mahAvIra ye caubIsa tIrthaMkaroMke nAma haiN| inameM mahAvIra antima tIrthaMkara haiM tathA isa samaya inhIMkA zAsana cala rahA hai ||8-10|| aba inakI pUrva bhavakI nagariyoMkA varNana karate haiM- atyanta zreSTha puNDarIkiNI, susImA, atyanta manohara kSemA, aura uttamottama ratnoMse prakAzamAna ratnasaMcayapurI ye cAra nagariyAM atyanta utkRSTa tathA uttama vyavasthAse yukta thIM / RSabhadevako Adi lekara vAsupUjya bhagavAn taka kramase tIna-tIna tIrthaMkaroMkI ye pUrvaM bhavakI rAjadhAniyA~ thIM / ina nagariyoMmeM sadA utsava hote rahate the // 11- 13 || avaziSTa bAraha torthaMkaroMkI pUrvabhavakI rAjadhAniyA~ nimna prakAra thIM - sumahAnagara, ariSTapura, sumAdrikA, puNDarIkiNI, susImA, kSemA, vItazokA, campA, kauzAmbI, 1. padmanAbhazva ma. / 2. -prabhuH ma., ka., ja., ba / 3. vimalanAthaH / 4. mahAn + araH / Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitama parva 425 susImA sImasaMpamA kSemA ca kSemakAriNI / vyatItazokanAmA ca campA ca viditA bhuvi / / 15 // kauzAmbI ca mahAbhogA tathA nAgapuraM pRthu / sAketA kAntabhavanA chatrAkArapuraM tathA // 16 // anukrameNa zeSANAM jinAnAM pUrvajanmani / rAjadhAnya imA jJeyAH puryaH svargapurIsamAH // 7 // vajranAmiriti khyAtastathA vimalavAhanaH / anyazca vipulakhyAtiH zrImAn vipulavAhanaH // 18 // mahAbalo'paraH kAntastathAtibalakIrtanaH / aparAjitasaMjJazca nandiSeNAbhidho'paraH // 19 // padmazcAnyo mahApadmastathA padmottaro bhuvi / nAthaH paGkajagulmAkhyaH paGkajapratimAnanaH // 20 // vibhurnalinagulmazca tathA padAsanaH sukhI / smRtaH padmaratho nAthaH zrImAn dRDharatho'paraH // 21 // mahAmegharatho nAma zUraH siMharathAbhidhaH / svAmI vaizravaNI dhImAn zrIdharmo'nyo mahAdhanaH // 22 // apratiSThaH surazreSThaH siddhArthaH siddhazAsanaH / Anando nandanIyo'nyaH sunandazceti vizrutaH // 23 // pUrvajanmani nAmAni jinAnAmiti vissttpe| prakhyAtAni mayoktAni krameNa magadhAdhipa // 24 // vajraseno mahAtejAstathA vIro ripuMdamaH / anyaH svayaMprabhAbhikhyaH zrImAna vimalavAhanaH / / 25 / / guruH sImandharo jJeyo nAthazca pihitAsravaH / mahAtapasvinAvanyAvarindamayugandharau // 26 / / tathA sarvajanAnandaH sArthakAmikhyayAnvitaH / abhayAnandasaMjJazca vajradanto'paraH prabhuH // 27 // vajranAbhizca vijJeyaH sarvaguptizca guptimAn / cintArakSaprasiddhizca punarvipulavAhanaH // 28 // munirghanaravo dhIraH saMvaraH sAdhusaMvaraH / varadharmastrilokIyaH sunando nandanAmabhRt // 29 // vyatItazokasaMjJazca DomaraH proSThilastathA / krameNa guravo jJeyA jinAnAM pUrvajanmani // 30 // sarvArthasiddhisaMzabdo vaijayantaH sukhAvahaH / aveyako mahAmAsaH vaijayantaH sa eva ca // 3 // Urdhvagraiveyako jJeyo madhyamazca prakIrtitaH / vaijayanto mahAtejA aparAjitasaMjJakaH // 32 // AraNazca samAkhyAtastathA puSpottarAbhidhaH / kApiSTaH puruzukrazca sahasrAro manoharaH // 33 // tripuSpottarasaMjJo'to muktisthAnadharasthitaH / vijayAkhyastathA zrImAnaparAjitasaMjJakaH // 34 // nAgapura, sAketA aura chtraakaarpur| ye sabhI rAjadhAniyA~ svargapurIke samAna sundara, mahAvistRta tathA uttamottama bhavanoMse suzobhita thIM // 14-17|| aba inake pUrvabhavake nAma kahatA hU~1 vajranAbhi, 2 vimalavAhana,3 vipalakhyAti.4 vipalavAhana. 5 mahAbala, 6 atibala, 7 aparAjita, 8 nandiSeNa, 9 padma, 10 mahApadma, 11 padmottara, 12 kamalake samAna mukhavAlA paMkajagulma, 13 nalinagulma, 14 padmAsana, 15 padmaratha, 16 dRr3haratha, 17 mahAmegharatha, 18 siMharatha, 19 vaizravaNa, 20 zrIdharma, 21 upamArahita surazreSTha, 22 siddhArtha, 23 Ananda aura 24 sunanda / he magadharAja ! ye buddhimAn caubIsa tIrthaMkaroMke pUrvabhavake nAma tujhase kahe haiN| ye saba nAma saMsArameM atyanta prasiddha the // 18-24 // aba inake pUrvabhavake pitAoMke nAma suna-1 vajrasena, 2 mahAteja, 3 ripuMdama, 4 svayaMprabha, 5 vimalavAhana, 6 sImandhara, 7 pihitAsrava, 8 arindama, 9 yugandhara, 10 sArthaka nAmake dhAraka sarvajanAnanda, 11 abhayAnanda, 12 vajradanta, 13 vajranAbhi, 14 sarvagupti, 15 guptimAn, 16 cintArakSa, 17 vipulavAhana, 18 ghanarava, 19 dhIra, 20 uttama saMvarako dhAraNa karanevAle saMvara, 21 uttama dharmako dhAraNa karanevAle trilokIya, 22 sunanda, 23 vItazoka DAmara aura 24 prosstthil| isa prakAra ye caubIsa tIrthaMkaroMke pUrvabhava sambandhI caubIsa pitAoMke nAma jAnanA cAhie // 25-30 // aba caubIsa tIrthaMkara jisa-jisa svargalokase Aye unake nAma suna-1 sarvArthasiddhi, 2 vaijayanta, 3 graiveyaka, 4 vaijayanta, 5 vaijayanta, 6 Urdhva graiveyaka, 7 madhyama graiveyaka, 8 vaijayanta, 9 aparAjita, 10 AraNa, 11 puSpottara, 12 kApiSTa, 13 mahAzukra, 14 sahasrAra, 15 puSpottara, 16 puSpottara, 17 puSpottara, 18 sarvArthasiddhi, 19 vijaya, 20 aparA 1. vajradattaH ma., ba., ja., k.| 2. DAmila: m.| 54 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 padmapurANe prANato'nantarAtIto vaijayanto mahAdhutiH / puSpottara iti jJeyo jinAnAmamarAlayAH // 35 / / jinAnAM janmanakSatra mAtaraM pitaraM puram / caityavRkSaM tathA mokSasthAnaM te kathayAmyataH // 36 // vinItA nagarI nAbhirmarudevyuttarA tathA / ASADhA vaTavRkSazca kailAzaH prathamo jinaH // 37 // sAketA vijayAnAtho jitazarjinottamaH / rohiNI saptaparNazca maGgalaM zreNikAstu te // 38 // senA jitArirAjazca zrAvastIsaMbhavo jinaH / aindramRkSaM tataH zAlaH paramaM te'stu maGgalam // 39 // siddhArthA saMvaro'yodhyA saralazca punarvasuH / abhinandananAthazca bhavantu tava maGgalam // 40 // sumaGgalA priyaGguzca madhA meghaprabhaH purI / sAketA sumati tho jagaduttamamaGgalam // 41 // susImA vatsanagarI ca citrA dhrnnshbditH| padmaprabhaH priyaGgazca bhavantu tava maGgalam // 42 // sapratiSTaH purI kAzI vizAkhA pRthivI tthaa| zirISazca supAzrvazca rAjan paramamaGgalam // 43 // nAgavRkSo'nurAdhakSa mahAsenAzca lakSmaNA / khyAtA candrapurI candrapramazca tava maGgalam // 44 // kAkandI suvidhimUlaM rAmA sugrIvapArthivaH / sAlastaruzca te santu cittapAvanakAraNam / / 45 / / plakSo dRDharatho rAjA bhadrikA zItalo jinaH / sunandA prathamASADhA santu te maGgalaM param // 46 // viSNuzrIH zravaNo viSNuH siMhanAdaM ca tindukaH / satataM nu jinaH zreyAn zreyaH kurvantu te nRpa / / 47 / / pATalA vasupUjyazca jayA zatabhiSaM tathA / campA ca vAsupUjyazca lokapUjAM dizantu te // 4 // kAmpilyaM kRtavarmA ca zarmA prauSThapadottarA / jambUrvimalanAthazca kurvantu khAM malojjhitam / / 49 / / jita, 21 prANata, 22 Anata, 23 vaijayanta aura 24 puSpottara / ye caubIsa tIrthaMkaroMke Aneke svargoM ke nAma kahe // 31-35 / / aba Age caubIsa tIrthaMkaroMkI janmanagarI.janmanakSatra. mAtA. pitA. vairAgyakA vRkSa aura mokSakA sthAna kahatA hU~-vinItA(ayodhyA)nagarI, nAbhirAjA pitA, marudevI rAnI, uttarASAr3hA nakSatra, vaTa vRkSa, kailAsapavaMta aura prathama jinendra he zreNika ! tere lie ye maMgalasvarUpa hoM // 36-37 / / sAketA ( ayodhyA ) nagarI, jitazatru pitA, vijayA mAtA, rohiNI nakSatra, saptaparNa vRkSa aura ajitanAtha jinendra, he zreNika ! ye tere lie maMgalasvarUpa hoM // 38|| zrAvastI nagarI, jitAri pitA, senA mAtA, pUrvASAr3hA nakSatra, zAla vRkSa aura sambhavanAtha jinendra, ye tere lie maMgalasvarUpa hoM / / 39|| ayodhyA nagarI, saMvara pitA, siddhArthA mAtA, punarvasu nakSatra, sarala arthAt devadAru vRkSa aura abhinandana jinendra, ye tere lie maMgalasvarUpa hoM / / 40 // sAketA (ayodhyA) nagarI, meghaprabha rAjA pitA, sumaMgalA mAtA, maghA nakSatra, priyaMgu vRkSa aura sumatinAtha jinendra, ye jagatke lie uttama maMgalasvarUpa hoM // 41 // vatsanagarI ( kauzAmbIpurI ), dharaNarAjA pitA, susImA mAtA, citrA nakSatra, priyaMgu vRkSa aura padmaprabha jinendra, ye tere lie maMgalasvarUpa hoM // 42 // kAzI nagarI, supratiSTha pitA, pRthvI mAtA, vizAkhA nakSatra, zirISa vRkSa aura supAya jinendra, he rAjan ! ye tere lie maMgalasvarUpa hoM // 43 // candrapurI nagarI, mahAsena pitA, lakSmaNA mAtA, anurAdhA nakSatra, nAga vRkSa aura candraprabha bhagavAn, ye tere lie maMgalasvarUpa hoM // 44 / / kAkandI nagarI, sugrIva rAjA pitA, rAmA mAtA, mUla nakSatra, sAla vRkSa aura puSpadanta athavA suvidhinAtha jinendra, ye tere cittako pavitra karanevAle hoM // 45 // bhadrikApurI, dRr3haratha pitA, sunandA mAtA, pUrvASAr3hA nakSatra, plakSa vRkSa aura zItalanAtha jinendra, ye tere lie parama maMgalasvarUpa hoM / / 46|| siMhapurI nagarI, viSNurAja pitA, viSNuzrI mAtA, zravaNa nakSatra, teMdUkA vRkSa aura zreyAnsanAtha jinendra he rAjan ! ye tere lie kalyANa kareM // 47 // campApurI, vasupUjya rAjA pitA, jayA mAtA, zatabhiSA nakSatra, pATalA vRkSa, campApurI siddhakSetra aura vAsupUjya jinendra, ye tere lie lokapratiSThA prApta karAveM // 48 // kAmpilya nagarI, kRtavarmA pitA, zarmA mAtA, uttarAbhAdrapada nakSatra, jambU vRkSa, 1. siMhanAdazca m,| . Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizatitama parva 427 azvatthaH siMhasenazca vinItA revatI tathA / zlAghyA sarvayazA nAtho'nantazca tava maGgalam // 50 // dharmo ratna purI bhAnurdadhiparNazca suvatA / puSyazca tava puSNAtu zriyaM zreNika dharmiNIm // 5 // maraNI hAsteinasthAnamairANI nandapAdapaH / vizvasenanRpaH zAntiH zAnti kurvantu te sadA // 52 / / sUryo gajapuraM kunthustilakaH zrIzca kRttikA / bhavantu tava rAjendra pApadravaNahetavaH // 53 // mitrA sudarzanazcUto nagaraM pUrvakIrtitam / rohiNyarajinendrazca nAzayantu rajastava // 54 // rakSitA mithilA kumbho jinezo mallirazvinI / azokazca tavAzokaM manaH kurvantu pArthiva // 55 / / padmAvatI kuzAgraM ca sumitraH zravaNastathA / campakaH suvatezazca vajantu tava mAnasam // 56 // virjayo mithilA vaprA vakulo namitIrthakRt / azvinI ca prayacchantu tava dharmasamAgamam // 57 // samudravijayazcitrA nemiH zauripura zivA / Urjayantazca te meSazRGgazcAstu sukhapradaH // 50 // vArANasI vizAkhA ca pAzvo varmA dhavo'dhipaH / azvasenazca te rAjan dizantu manaso tim / / 59 / / sAlaH kuNDapuraM pAvA siddhArthaH priyakAriNI / hastottaraM mahAvIraM paramaM tava maGgalam // 6 // campaiva vAsupUjyasya mokSasthAnamudAhRtam / pUrvamuktaM trayANAM tu zeSAH saMmedanivRtAH // 6 // zAntiH kunthurarazceti rAjAnazcakravartinaH / saMtastIrthakarA jAtAH zeSAH sAmAnyapArthivAH // 62 / / candrAbhazcandrasaMkAzaH puSpadantazca kIrtitaH / priyaGgamaJjarIvarNaH supAzvo jinasattamaH // 63 / / vimalanAtha jinendra ye tujhe nimala kareM // 49 // vinItA nagarI, siMhasena pitA, sarvayazA mAtA, revatI nakSatra, pIpalakA vRkSa aura anantanAtha jinendra, ye tere lie maMgala svarUpa hoM // 50 // ratnapurI nagarI, bhAnurAjA pitA, suvratA mAtA, puSya nakSatra, dadhiparNa vRkSa aura dharmanAtha jinendra, he zreNika! ye terI dharmayakta lakSmIko paSTa kareM // 5 // hastinAgapara nagara. vizvasena rAjA pitA. aira NI mAtA, bharaNI nakSatra, nanda vRkSa aura zAntinAtha jinendra, ye tere lie sadA zAnti pradAna kareM // 52 // hastinAgapura nagara, sUrya rAjA pitA, zrIdevI mAtA, kRttikA nakSatra, tilaka vRkSa aura kunthunAtha jinendra, he rAjan ! ye tere pApa dUra karane meM kAraNa ho // 53 // hastinAgapura nagara, sudarzana pitA, mitrA mAtA, rohiNI nakSatra, Amra vRkSa aura ara jinendra, ye tere pApako naSTa kareM // 54 // mithilA nagarI, kumbha pitA, rakSitA mAtA, azvinI nakSatra, azoka vRkSa aura mallinAtha jinendra, he rAjan ! ye tere manako zokarahita kareM !55 / / kuzAgra nagara ( rAjagRha ), sumitra pitA, padmAvatI mAtA, zravaNa nakSatra, campaka vRkSa aura suvratanAtha jinendra, ye tere manako prApta hoM arthAt tU hRdayase inakA dhyAna kara // 56 // mithilA nagarI, vijaya pitA, vaprA mAtA, azvinI nakSatra, vakula vRkSa aura neminAtha tIrthaMkara, ye tere lie dharmakA samAgama pradAna kareM // 57 // zauripuranagara, samudravijaya pitA, zivA mAtA, citrA nakSatra, meSazRMga vRkSa, Urjayanta ( giranAra ) parvata aura nemi jinendra, ye tere lie sUkhadAyaka hoM // 58 // vArANasI (banArasa ) nagarI. azvasena pitA. varmAdeva vizAkhA nakSatra, dhava (dhau ) vRkSa aura pArzvanAtha jinendra, ye tere mana meM dhairya utpanna kareM / / 59 / / kuNDapura nagara, siddhArtha pitA, priyakAriNI mAtA, uttarAphAlgunI nakSatra, sAla vRkSa, pAvA nagara aura mahAvIra jinendra, ye tere lie parama maMgalasvarUpa hoM // 60 / inameM-se vAsupUjya bhagavAnkA mokSa-sthAna campApurI hI hai| RSabhadeva, neminAtha tathA mahAvIra inake mokSasthAna kramase kailAsa, Urjayanta giri tathA pAvApura ye tIna pahale kahe jA cuke haiM aura zeSa bIsa tIrthaMkara sammedAcalase nirvANa dhAmako prApta hue haiM // 61 // zAnti, kunthu aura ara ye tIna rAjA cakravartI hote hue tIrthaMkara hue| zeSa tIrthaMkara sAmAnya rAjA hue // 62 // candraprabha aura puSpadanta ye candramAke samAna zvetavarNake 1. -dIdhiparNazca m.| 2. hAstipasthAna- m.| 3. pApavinAzanakAraNAni / 4. vijeyo m.| Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 padmapurANe apakvazAlisaMkAzaH pAzvo nAgAdhipastutaH / padmagarbhasamacchAyaH praznaprabhajinottamaH / / 64 // kiMzukotkarasaMkAzo vAsupUjyaH prakIrtitaH / nIlAanagiricchAyo munisuvratatIrthakRt // 65 // mayUrakaNThasaMkAzo jino yAdavapuGgavaH / sutaptakAJcanacchAyAH zeSA jinavarAH smRtAH // 66 // vAsupUjyo mahAvIro malliH pAzvo yadUttamaH / kumArA nirgatA gehAtpRthivIpatayo'pare / / 67 / / ete surAsurAdhIzaH praNatAH pUjitAH stutAH / amiSekaM paraM prAptAnagapArthivamUrdhani // 6 // sarvakalyANasaMprAptikAraNIbhUtasevanAH / jinendrAH pAntu vo nityaM trailokyaparamAdbhutAH / / 69 / / AyuHpramANabodhArtha gaNeza mama sAMpratam / nivedaya paraM tattvaM manaHpAvanakAraNam // 7 // yazca rAmo'ntare yasya jinendrasyodapadyata / tatsarva jJAtumicchAmi pratIkSya tvatprasAdataH // 71 // ityukto gaNabhRtsaumyaH zreNikena mahAdarAt / nivedayAMbabhUvAsau kssiirodaamlmaansH||72|| saMkhyAyA gocaraM yo'rtho vyatikramya vyavasthitaH / buddhau kalpitadRSTAntaH kathito'sau mahAtmabhiH // 73 // yojanapratimaM vyoma sarvato mittiveSTitam / aveH prajAtamAtrasya romAH paripUritam / / 74 // dravyapalyamidaM gADhamAhatya kaThinIkRtam / kathyate kalpitaM kasya vyApAro'yaM mudhA bhavet // 75 // tatra varSazate'tIte hyekaikasminsamaddhate / kSIyate yena kAlena kAlapalyaM taducyate // 76 / / dhAraka the / supArzva jinendra priyaMguke phUlake samAna harita varNake the| pArzvanAtha bhI kaccI dhAnyake samAna harita varNake the| dharaNendrane pArzvanAtha bhagavAnkI stuti bhI kI thii| padmaprabha jinendra kamalake bhItarI dalake samAna lAla kAntike dhAraka the // 63-64 // vAsupUjya bhagavAn palAza puSpake samUhake samAna lAlavarNake the| munisuvrata tIrthaMkara nIlagiri athavA aMjanagirike samAna zyAma- . varNake the // 65 // yaduvaMza ziromaNi neminAtha bhagavAn mayUrake kaNThake samAna nIla varNake the aura bAkIke samasta tIrthaMkara tapAye hue svarNake samAna lAla-pIta varNake dhAraka the // 66|| vAsupUjya, malli, neminAtha, pArzvanAtha aura mahAvIra ye pA~ca tIrthaMkara kumAra avasthAmeM hI gharase nikala gaye the, bAkI tIrthaMkaroMne rAjyapATa svIkAra kara dIkSA dhAraNa kI thI // 67 / / ina sabhI tIrthaMkaroMko devendra tathA dharaNendra namaskAra karate the, inakI pUjA karate the, inakI stuti karate the aura sumeru parvatake zikharapara sabhI parama abhiSekako prApta hue the // 68 // jinakI sedA samasta kalyANoMkI prAptikA kAraNa hai tathA jo tInoM lokoMke parama AzcaryasvarUpa the, aise ye caubIsoM jinendra nirantara tuma sabakI rakSA kareM // 69 / / athAnantara rAjA zreNikane gautamasvAmIse kahA ki he gaNanAtha! aba mujhe ina caubIsa tIrthaMkaroMkI AyukA pramANa jAnaneke lie manakI pavitratAkA kAraNa jo parama tattva hai vaha kahie / / 70 / / sAtha hI jisa tIrthakarake antarAlameM rAmacandrajI hue haiM he pUjya ! vaha saba Apake prasAdase jAnanA cAhatA hU~ // 71 / / rAjA zreNikane jaba bar3e Adarase isa prakAra pUchA taba kSIrasAgarake samAna nirmala cittake dhAraka parama zAnta gaNadhara svAmI isa prakAra kahane lage // 72 // ki he zreNika ! kAla nAmA jo padArtha hai vaha saMkhyAke viSayako ullaMghana kara sthita hai arthAt ananta hai, indriyoMke dvArA usakA pratyakSa nahIM ho sakatA phira bhI mahAtmAoMne buddhimeM dRSTAntakI kalpanA kara usakA nirUpaNa kiyA hai / / 73 / / kalpanA karo ki eka yojana pramANa AkAza saba orase dIvAloMse veSTita arthAt ghirA huA hai tathA tatkAla utpanna hue bher3ake bAloMke agrabhAgase bharA huA hai / / 74 / ise Thoka-Thokakara bahuta hI kar3A banA diyA gayA hai, isa eka yojana lambe-caur3e tathA gahare gartako dravyapalya kahate haiM / jaba yaha kaha diyA gayA hai ki yaha kalpita dRSTAnta hai taba yaha garta kisane khodA, kisane bharA Adi prazna nirarthaka haiM // 75 / / usa bhare hue romagarnameM se 1. sumeruzikhare / 2. padyate ma., b.| 3. he pUjya ! pratIta- kha. / 4. kathite ma. / Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 vizatitamaM parva koTIkovyo dazaiteSAM kAlo 'ratnAkaropamaH / sAgaropamakoTInAM dazakoTyo'vasarpiNI // 77 // utsarpiNIca tAvantyaste sitAsitapakSavat / satataM parivartete rAjan kaalsvbhaavtH||78|| pratyekametayomaMdAH SaDadiSTA mhaatmbhiH| saMsagivastuvIyodibhedasaMmavavRttayaH // 79 // atyantaH suSamaH kAlaH prathamaH parikIrtitaH / koTI kovyazcatasro'sya sAmudonmAnamucyate // 8 // kIrtitaH suSamastisro dvayaM sussmduHssmH| vakSyamANadvikAlo'bdairUnA duHssmsttmH||81|| ukko varSasahasrANAmekaviMzatimAnataH / pratyekaM duHSamo'tyantaduHSamazca jinAdhipaiH // 12 // paJcAzadadhikoTonA lakSAH prathamamucyate / triMzaddazanavaitAsAM paripATyA jinAntaram // 8 // navatizca sahasrANi nava cAsA vyavasthitaH / zatAni ca navaMtAsAM navatistAstathA nava // 84 // shaitvaacikhkhdyossddvissttssddvrssvicyutaa| ekA koTI samudrANAM jJeyaM dazamamantaram // 85 // caturbhiH sahitA jJeyAH paJcAzatsAgarAstataH / triMzannavAtha catvAraH sAgarAH kIrtitAstataH // 86 // palyamAgatrayanyUnaM tayo ratnAkaratrayam / palyAdha SoDaza proktaM caturbhAgo'sya tatparam // 47 // nyUnaH koTisahasreNa varSANAM parikIrtitaH / samAkoTisahasraM ca tatparaM gaditaM budhaiH // 88 // sau-sau varSake bAda eka-eka romakhaNDa nikAlA jAya jitane samayameM khAlI ho jAya utanA samaya eka palya kahalAtA hai| daza kor3Akor3I palyoMkA eka sAgara hotA hai aura daza kor3A-kor3I sAgaroMkI eka avasarpiNI hotI hai / / 76-77|| utane hI samayakI eka utsarpiNI bhI hotI hai| he rAjan ! jisa prakAra zukla pakSa aura kRSNa pakSa nirantara badalate rahate haiM usI prakAra kAla-dravyake svabhAvase avasarpiNI aura utsarpiNI kAla nirantara badalate rahate haiM // 78 // mahAtmAoMne ina donoMmeM se pratyekake chaha-chaha bheda batalAye haiN| saMsarga meM AnevAlI vastuoMke vIrya AdimeM bheda honese ina chaha-chaha bhedoMkI vizeSatA siddha hotI hai // 79 // avasarpiNIkA pahalA bheda suSamA-suSamA kAla kahalAtA hai| isakA cAra kor3A-kor3o sAgara pramANa kAla kahA jAtA hai / / 80 // dUsarA bheda suSamA kahalAtA hai| isakA pramANa tIna kor3A-kor3I sAgara pramANa hai| tIsarA bheda suSamA-duHSamA kahA jAtA hai| isakA pramANa do kor3A-kor3I sAgara pramANa hai| cauthA bheda duHSamA-suSamA kahalAtA hai| isakA pramANa bayAlIsa hajAra varSa kama eka kor3I-kor3I sAgara pramANa hai| pAMcavAM bheda duHSamA aura chaThA bheda duHSamA-duHSamA kAla kahalAtA hai inakA pratyekakA pramANa ikkIsa-ikkIsa hajAra varSakA jinendra devane kahA hai / / 81-82 // aba tIrthaMkaroMkA antara kAla kahate haiM / bhagavAna RSabhadevake bAda pacAsa lAkha karor3a sAgarakA antara bItanepara dvitIya ajitanAtha tIrthaMkara hue| usake bAda tIsa lAkha karor3a sAgarakA antara bItanepara tRtIya sambhavanAtha utpanna hue| unake bAda daza lAkha karor3a sAgarakA antara bItanepara caturtha abhinandananAtha utpanna hue // 83 / / unake bAda nau lAkha karor3a sAgarake bItanepara paMcama sumatinAtha hae, unake bAda nabbe hajAra karor3a sAgara bItanepara chaThe padmaprabha hue, unake bAda nau hajAra karor3a sAgara bItanepara sAtaveM supArzvanAtha hue, unake bAda nau sau karor3a sAgara bItanepara AThaveM candraprabha hue, unake bAda nabbe karor3a sAgara bItanepara naveM puSpadanta hue, unake bAda nau karor3a sAgara bItanepara dazaveM zItalanAtha hue, unake bAda sau sAgara kama eka karor3a sAgara bItanepara gyArahaveM zreyAMsanAtha hue, unake bAda cauvana sAgara bItanepara bArahaveM vAsupUjya svAmI hue, unake bAda tIsa sAgara bItane1. sAgaropamaH / 2. saMsapi- kha. / 3. ma. pustake 85 tamazlokasthAne 'samudrazatahInakA koTIdazamamantaram / catubhiH sahitA jJeyaH pazcAzatsAgarAstataH' iti pATho'sti / 4. ba. pustake 86 tamaH zlokaH SadbhiH pAdairatra samApyate / 5. ka. pustake 87 tamaH zlokaH SaDabhiH pAdairatra samApyate / Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 padmapurANe 5 // 9 // catuHpaJcAzadAkhyAtaM samA lakSAstu tatparam / SaDlakSA uttaraM tasmAttataH paJca prakAzitam // 89 // sahasrANi vyazItistu sArdhASTamazataM param / zatAnyarddhatRtIyAni samAnA kIrtitaM tataH // 10 // varddhamAnajinendrasya dharmaH saMspRSTaduHSamaH / nivRtte tu mahAvIre dharmacakre mahezvare / surendramukuTacchAyApayodhautakramadvaye // 11 // devAgamananirmukte kAle'tizayavarjite / pranaSTakevalotpAde halacakradharojjhite // 12 // bhavadvidhamahArAjaguNasaMghAtariktake / bhaviSyanti prajA duSTA vaJcanodyatamAnasAH // 13 // nizlIlA nivratAH prAyaH kleshbyaadhismnvitaaH| mithyAdRzo mahAghorA bhaviSyantyasudhAriNaH // 9 // ativRSTiravRSTizca viSamAvRSTirItayaH / vividhAzca bhaviSyanti dussahAH prANadhAriNAm // 15 // mohakAdambarImattA rAgadveSAtmamUrtayaH / narti tabhrakarAH pApA muhurgarvasmitA narAH // 16 // kuvAkyamukharAH karA dhanalAbhaparAyaNAH / vicariSyanti khadyotA rAtrAviva mahItale // 9 // godaNDapathatulyeSu mUDhAste patitAH svayam / kudharmeSu janAnanyAnpAtayiSyanti durjanAH // 18 // apakAre samAsaktAH parasya svasya cAnizam / jJAsyanti siddhamAtmAnaM narA durgatigAminaH // 19 // para terahaveM vimalanAtha hue, unake bAda nau sAgara bItane para caudahaveM anantanAtha hue, unake bAda cAra sAgara bItanepara pandrahaveM zrIdharmanAtha hue, unake bAda pauna palya kama tIna sAgara bItanepara solahaveM zAntinAtha hue, unake bAda AdhA palya bItanepara satrahaveM kunthunAtha hue, unake bAda hajAra varSa kama pAvapalya bItanepara aThArahaveM aranAtha hue, unake bAda paiMsaTha lAkha caurAsI hajAra varSa kama hajAra karor3a sAgara bItanepara unnIsaveM mallinAtha hue, unake bAda cauvana lAkha varSa botanepara bIsaveM munisuvratanAtha hue, unake bAda chaha lAkha varSa bItanepara ikkIsaveM naminAtha hue, unake bAda pA~ca lAkha varSa bItanepara bAIsaveM neminAtha hue, unake bAda paune caurAsI hajAra varSa bItanepara teIsaveM zrIpArzvanAtha hue aura unake bAda DhAI sau varSa bItanepara caubIsaveM zrI vardhamAnasvAmI hae haiN| bhagavAna vardhamAna svAmIkA dharma hI isa samaya paMcama kAlameM vyApta ho indroMke mukuToMkI kAntirUpI jalase jinake donoM caraNa dhula rahe haiM, jo dharma-cakrakA pravartana karate haiM tathA mahAn aizvaryake dhAraka the, aise mahAvIra svAmIke mokSa cale jAneke bAda jo paMcama kAla AvegA, usameM devoMkA Agamana banda ho jAyegA, saba atizaya naSTa ho jAveMge, kevalajJAnakI utpatti samApta ho jaavegii| balabhadra, nArAyaNa tathA cakravartiyoMkA utpanna honA bhI banda ho jaayegaa| aura Apa jaise mahArAjAoMke yogya guNoMse samaya zUnya ho jaayegaa| taba prajA atyanta duSTa ho jAvegI, eka dUsareko dhokhA dene meM hI usakA mana nirantara udyata rhegaa| usa samayake loga niHzIla tathA nirvata hoMge, nAnA prakArake kleza aura vyAdhiyoMse sahita hoMge, mithyAdRSTi tathA atyanta bhayaMkara hoMge // 84-94 / / kahIM ativRSTi hogI, kahIM avRSTi hogI aura kahIM viSama vRSTi hogii| sAtha hI nAnA prakArakI duHsaha rItiyA~ prANiyoMko duHsaha duHkha pahu~cAveMgI // 95|| usa samayake loga moharUpI madirAke nazAmeM cUra raheMge, unake zarIra rAga-dveSake piNDake samAna jAna par3eMge, unakI bhauMheM tathA hAtha sadA calate raheMge, ve atyanta pApI hoMge, bAra-bAra ahaMkArase musakarAte raheMge, khoTe vacana bolane meM tatpara hoMge, nirdaya hoMge, dhanasaMcaya karane meM hI nirantara lage raheMge aura pRthvIpara aise vicareMge jaise ki rAtrimeM jugunU athavA paTavIjanA vicarate haiM arthAt alpa prabhAvake dhAraka hoMge ||96-97|ve svayaM mUrkha hoMge aura godaNDa pathake samAna jo nAnA kudharma haiM unameM svayaM par3akara dUsare logoMko bhI le jaayeNge| durjaya prakRtike hoMge, dUsareke tathA apane apakArameM 1. kha. pustake 91 tamaH zlokaH SaDbhiH pAdairatra samApyate / ja. pustake mUlataH ma. pustakavat pATho'sti kiMtu pazcAtkenApi TippaNaka; uJjhitazlokacihna dattvA 85 tamaH zlokaH mUlena yocitaH / . Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitama parva 431 kuzAstramuktahuMkAraiH karmamlecchairmadoddhataiH / anarthajanitotsAhaimarmohasaMtamasAvRtaiH // 10 // chetsyante satatodyuktarmandakAlAnubhAvataH / hiMsAzAstra kuThAreNa bhavyetara janAdhipAH // 101 // AdAvaratnayaH sapta janAnAM duHSame smRtAH / pramANaM kramato hAnistatasteSAM bhaviSyati // 102 // dvihastasaMmitA martyA viMzatyabdAyuSastataH / bhaviSyanti pare hastamAtrotsedhAH suduHSame // 103 // AyuH SoDazavarSANi teSAM gaditamuttamam / vRtyA sarIsRpANAM te jIviSyantyantadu:khitAH // 10 // te virUpasamastAGgA nityaM pApakriyAratAH / tiryaJca iva mohArtA bhaviSyanti rujArditAH // 105 // na vyavasthA na saMbandhA nezvarA na ca sevakAH / na dhanaM na gRhaM naiva sukhamekAntaduHSame // 106 // kAmArthadharma saMbhArahetubhiH pariceSTitaiH / zUnyAH prajA bhaviSyanti pApapiNDacitA iva // 107 // kRSNapakSe kSayaM yAti yathA zukle ca vardhate / industathaitayorAyurAdInAM hAnivardhane // 10 // utsavAdipravRttInAM raatrivaasryorythaa| hAnivRddhI ca vijJeye kAlayostadvadetayoH // 10 // yenAvasarpiNIkAle krameNodAhRtaH kSayaH / utsarpiNyAmanenaiva parivRddhiH prakIrtitA // 110 // jinAnAmantaraM proktamutsedhaM zRNvataH param / kramataH kIrtayiSyAmi rAjannavahito bhava // 111 // zatAni paJca cApAnAM prathamasya mahAtmanaH / utsedho jinanAthasya vapuSaH parikIrtitaH // 112 // rAta-dina lage rheNge| usa samayake loga hoMge to durgatimeM jAnevAle para apane Apako aisA samajheMge jaise siddha hue jA rahe hoM arthAt mokSa prApta karanevAle hoM // 98-99 / / jo mithyA zAstroMkA adhyayana kara ahaMkAravaza huMkAra chor3a rahe haiM, jo kArya karane meM mlecchoMke samAna haiM, sadA madase uddhata rahate haiM, nirarthaka kAryoMmeM jinakA utsAha utpanna hotA hai, jo moharUpI andhakArase sadA AvRta rahate haiM aura sadA dAva-peMca lagAne meM hI tatpara rahate haiM, aise brAhmaNAdikake dvArA usa samayake abhavya jIvarUpI vRkSa, hiMsAzAstra rUpI kuThArase sadA chede jaaveNge| yaha saba hIna kAlakA prabhAva hI samajhanA cAhie // 100-101 // duHSama nAma paMcama kAlake AdimeM manuSyoMkI U~cAI sAta hAtha pramANa hogI phira kramase hAni hotI jaavegii| isa prakAra kramase hAni hotehote antameM do hAtha U~ce raha jaaveNge| bIsa varSakI unakI Ayu raha jaavegii| usake bAda jaba chaThA kAla AvegA taba eka hAtha U~cA zarIra aura solaha varSakI Ayu raha jaavegii| usa samayake manuSya sarIsRpoMke samAna eka dUsareko mArakara bar3e kaSTase jIvana bitAveMge ||102-104 // unake samasta aMga virUpa hoMge, ve nirantara pApa-kriyAmeM lIna raheMge, tiryaMcoMke samAna mohase duHkhI tathA rogase pIr3ita hoMge // 105|| chaThe kAla meM na koI vyavasthA rahegI, na koI sambandha raheMge, na rAjA raheMge, na sevaka rheNge| logoMke pAsa na dhana rahegA, na ghara rahegA, aura na sukha hI rahegA // 106 // usa samayakI prajA dharma, artha, kAma sambandhI ceSTAoMse sadA zUnya rahegI aura aisI dikhegI mAno pApake samUhase vyApta hI ho // 107 / / jisa prakAra kRSNa pakSameM candramA hrAsako prApta hotA hai aura zukla pakSameM vRddhiko prApta hotA hai usI prakAra avasarpiNI kAlameM logoMkI Ayu AdimeM hrAsa hone lagatA hai tathA utsapiNIkAlameM vRddhi hone lagatI hai / / 108 / / athavA jisa prakAra rAtrimeM utsavAdi acche-acche kAryoMkI pravRttikA hrAsa hone lagatA hai aura dinameM vRddhi hone lagatI hai usI prakAra avasapiNI aura utsapiNIkAlakA hAla jAnanA cAhie // 109 // avasapiNI kAla meM jisa kramase kSayakA ullekha kiyA hai utsarpiNIkAlameM usI kramase vRddhikA ullekha jAnanA cAhie // 110 // gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! maiMne caubIsa tIrthaMkaroMkA antara to kahA / aba kramase unakI U~cAI kahU~gA so sAvadhAna hokara suna // 111 // pahale RSabhadeva bhagavAnake zarIrakI UMcAI pA~ca sau dhanuSa kahI gayI hai / / 112 / / usake 1. mandA: ma., b.| 2. jinAdhripAH ma., ja. / 3. dhrmsNgbhaar-m.| 4. zRNu+ataH / Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 padmapurANe paJcAzaccApahAnyAtaH pratyekaM parikIrtitam / zItalAt prAjinendrANAM navatiH zItalasya ca // 113 // tato dharmajinAt pUrva dazacApaparikSayaH / pratyekaM dharmamAthasya catvAriMzassapaJcikAH // 11 // tataH pArvajinAt pUrva pratyekaM paJcabhiH kSayaH / navAranimitaH pAzvo mahAvIro dvivarjitaH // 115 // palyopamasya dazamo bhAga Adyasya kIrtitam / misyA kulakarasyAyulokAlokAvalokimiH // 116 // dazamo dazamo bhAgaH paurastyasya tataH smRtaH / pramANamAyuSo rAjan zeSANAM kulakAriNAm // 117 // caturbhiradhikAzItiH pUrvalakSAH prakIrtitAH / prathamasya jinendra sya dvitIyasya dvisaptatiH // 11 // paSTizca paJcasu jJeyaH krameNa dazabhiH kSayaH / vijJeye pUrvalakSe dve tathaikaM parikIrtitam // 119 // caturbhiradhikAzItirabdI lakSA dvisaptatiH / SaSTistriMzaddazaikA ca samA lakSAH prakIrtitAH // 120 // navatiH paJcamiH sArdhamazItizcaturuttarAH / paJcAzatpaJcabhiryuktAstriMzadaza ca kIrtitaH // 12 // bAda zItalanAthake pahale-pahale taka arthAt puSpadanta bhagavAn taka pratyekakI pacAsa-pacAsa dhanuSa kama hotI gayI hai| zItalanAtha bhagavAnkI UMcAI nabbe dhanuSa hai| usake Age dharmanAthake pahale-pahale taka pratyekakI daza-daza dhanuSa kama hotI gayI hai| dharmanAthakI paiMtAlIsa dhanuSa pramANa hai| unake Age pAzvanAthake pahale-pahale taka pratyekakI pA~ca-pA~ca dhanuSa kama hotI gayI hai| pAzvaM vadhamAna svAmIke unase do hAtha kama arthAt sAta hAthakI UMcAI hai| bhAvArtha-1 RSabhanAthakI 500 dhanuSa, 2 ajitanAthakI 450 dhanuSa, 3 sambhavanAthakI 400 dhanuSa, 4 abhinandananAthakI 350 dhanuSa, 5 sumatinAthakI 300 dhanuSa, 6 padmaprabhakI 250 dhanuSa, 7 supArzvanAthako 200 dhanuSa, 8 candraprabhakI 150 dhanuSa, 9 puSpadantakI 100 dhanuSa, 10 zItalanAthako 90 dhanuSa, 11 zreyAnsanAthakI 80 dhanuSa, 12 vAsupUjyako 70 dhanuSa, 13 vimalanAthako 60 dhanuSa, 14 anantanAthako 50 dhanuSa, 15 dharmanAthakI 45 dhanuSa, 16 zAntinAthakI 40 dhanuSa, 17 kunthunAthakI 35 dhanuSa, 18 aranAthakI 30 dhanuSa, 19 mallinAthakI 25 dhanuSa, 20 munisuvratanAthako 20 dhanuSa, 21 naminAthakI 15 dhanuSa, 22 neminAthako 10 dhanuSa, 23 pArzvanAthakI 9 hAtha aura 24 vardhamAna svAmIko 7 hAthako U~cAI hai // 113-115 // aba kulakara tathA tIrthaMkaroMkI AyukA varNana karatA hU~-he rAjan ! loka tathA alokake dekhanevAle sarvajJadevane prathama kulakarakI Ayu palyake dazaveM bhAga batalAyo hai| usake Age pratyeka kulakarakI Ayu dazaveM-dazaveM bhAga batalAyI gayI haiM arthAt prathama kulakarakI AyumeM dazakA bhAga denepara jo labdha Aye vaha dvitIya kulakarako Ayu hai aura usameM dazakA bhAga denepara jo labdha Ave vaha tRtIya kulakarakI Ayu hai| isa taraha caudaha kulakaroMkI Ayu jAnanA cAhie // 116-117 / / prathama tothaMkara zrI RSabhadeva bhagavAnkI caurAsI lAkha pUrva, dvitIya tIrthaMkara zrI ajitanAtha bhagavAnkI bahattara lAkha pUrva, tRtIya tIrthaMkara zrI sambhavanAthakI sATha lAkha pUrva, unake bAda pAMca tIrthaMkaroMmeM pratyekako daza-daza lAkha pUrva, kama arthAt caturtha abhinandananAthako pacAsa lAkha pUrva, paMcama sumatinAthakI cAlIsa lAkha pUrva, SaSTha padmaprabhakI tIsa lAkha pUrva, saptama supArzvanAthakI bIsa lAkha pUrva, aSTama candraprabhakI daza lAkha pUrva, navama puSpadantakI do lAkha pUrva, dazama zItalanAthako eka lAkha pUrva, gyArahaveM zreyAnsanAthakI caurAsI lAkha varSa, bArahaveM vAsupUjyakI bahattara lAkha varSa, terahaveM vimalanAthakI sATha lAkha varSa, caudahaveM anantanAthakI tIsa lAkha varSa, pandrahaveM dharmanAthakI daza lAkha varSa, solahaveM zAntinAthakI eka lAkha varSa, satrahaveM kunthunAthakI paMcAnabe hajAra varSa, aThArahaveM 1. sapazcikA ka., ja. / 2. atra kha. pustake evaM pATha:-catubhiradhikAzItiH pUrvalakSAdvisaptatiH / SaSTilakSANi pUrvANi paJcAzallakSakaM tathA / / 118 // catvAriMzattu lakSANi trizallakSANi caiva hi / tathA viMzatilakSANi daza dve caikameva hi // 119 // 3. zotirabdAH lakSA ma, / 4. samA lakSAH kh.| Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizatitamaM parva 433 ekaM cAbda sahasrANAM saMkhyeyaM parikIrtitAH / varSANAM ca zataM dvAbhyAmadhikA saptatistathA // 122 // krameNeti jinendrANAmAyuH zreNika kIrtitam / zRNu saMprati yo yatra jAtazcakradharo'ntare // 123 // RSabheNa yezovatyA jAto bharatakIrtitaH / yasya nAmnA gate khyAtimetadvAsyaM jagattraye // 12 // abhUdu yaH puNDarIkiNyA pIThaH pUrvatra janmani / sarvArthasiddhimaitkRtvA kuzasenasya ziSyatAm / / 125 // locAnantaramutpAdya mahAsaMvegayogataH / sarvAvabhAsanaM jJAnaM nirvANaM sa samIyivAn // 126 // babhUva nagare rAjA pRthivIpuranAmani / vijayo nAma ziSyo'bhUda yazodharagurorasau // 127 // sa mRto vijayaM gatvA bhuktvA mogamanuttamam / vinItAyAmiha cyutvA vijayasyApya putratAm // 128 // saumaGgalo babhUvAsI cakrI sagarasaMjJitaH / bhuktvA mogaM mahAsAraM surapUjitazAsanaH // 129 // prabuddhaH putrazokena pravrajya jinazAsane / utpAdya kevalaM nAthaH siddhAnAmAlayaM gataH // 30 // zazibhaH puNDarIkiyAM ziSyo'bhUda vimale gurau / gatvA greveyakaM bhuktvA saMsArasukhamuttamam / / 131 / / cyutvA sumitrarAjasya madravatyAmabhUt sutaH / zrAvastyAM maghavA nAma cakralakSmIlatAtaruH // 132 / / zrAmaNyavatamAsthAya dhrmshaantijinaantre| samAdhAnAnurUpeNa gataH saudharmavAsitAm / / 133 // sanatkumAracakreze stute magadhapuMgavaH / bravIti kena puNyena jAto'sAviti rUpavAn / / 134 // aranAthakI caurAsI hajAra varSa, unnIsaveM mallinAthakI pacapana hajAra varSa, bIsaveM munisuvratanAthakI tIsa hajAra varSa, ikkIsaveM naminAthakI daza hajAra varSa, bAIsaveM neminAthakI eka hajAra varSa, teIsaveM pAzvanAthakI sau varSa aura caubIsaveM mahAvIrakI bahattara varSako Ayu thI // 118-122 / / he zreNika ! maiMne isa prakAra kramase tIrthaMkaroMkI AyukA varNana kiyaa| aba jisa antarAlameM cakravartI hue haiM unakA varNana suna // 123 / / __ bhagavAn RSabhadevakI yazasvatI rAnIse bharata nAmA prathama cakravartI huaa| isa cakravartIke nAmase hI yaha kSetra tInoM jagatmeM bharata nAmase prasiddha huA // 124 // yaha bharata pUrva janmameM puNDarIkiNI nagarImeM pITha nAmakA rAjakumAra thaa| tadanantara kuzasena munikA ziSya hokara sarvArthasiddhi gyaa| vahA~se Akara bharata cakravartI huaa| isake pariNAma nirantara vairAgyamaya rahate the jisase kezaloMcake anantara hI lokAlokAvabhAsI kevalajJAna utpanna kara nirvANa dhAmako prApta huA // 125-126 // phira pRthvIpura nagarameM rojA vijaya thA jo yazodhara gurukA ziSya hokara muni ho gyaa| antameM sallekhanAse marakara vijaya nAmakA anuttama vimAnameM gayA / vahA~ uttama bhoga bhogakara ayodhyA nagarImeM rAjA vijaya aura rAnI sumaMgalAke sagara nAmakA dvitIya cakravartI huaa| vaha itanA prabhAvazAlI thA ki deva bhI usakI AjJAkA sammAna karate the| usane uttamottama bhoga bhogakara antameM putroMke zokase pravRtti ho jina dIkSA dhAraNa kara lI aura kevalajJAna utpanna kara siddhAlaya prApta kiyA // 127-130 // tadanantara puNDarIkiNI nagarImeM zaziprabha nAmakA rAjA thaa| vaha vimala gurukA ziSya hokara greveyaka gyaa| vahA~ saMsArakA uttama sukha bhogakara vahA~se cyuta ho zrAvastI nagarImeM rAjA sumitra aura rAnI bhadravatIMke maghavA nAmakA tRtIya cakravartI huaa| yaha cakravartIko lakSmIrUpI latAke lipaTaneke lie mAno vRkSa hI thaa| yaha dharmanAtha aura zAntinAtha tIrthaMkarake bIcameM huA thA tathA munivrata dhAraNa kara samAdhike anurUpa saudharma svargameM utpanna huA thA / / 131-133 // isake bAda gautamasvAmI caturtha cakravartI sanatkumArakI bahuta prazaMsA karane lage taba rAjA zreNikane pUchA ki he bhagavan ! vaha kisa puNyake kAraNa isa taraha atyanta rUpavAn huA thA / / 134 / / 1. cakradharAntare ma. / 2. yazasvatyAmiti bhavitavyam / 3. kurusenasya ma. / 4. luJcAnantara ja., locanAntara ma. / 5. gataM m.| Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tasmai samAsato'vocat purANArtha mahAmuniH / yasa varSazatenApi sarva kathayituM kSamam // 135 // tiryagnarakadaHkhAni kumaanussbhvaaNstthaa| jIvaH prapadyate tAvadyAvannAyAti jainatAm / / 136 // asti govardhanAbhikhyo grAmo janasamAkulaH / jinadattAbhidhAno'tra babhUva gRhiNAM varaH / / 137 / / yathA sarvAmbudhAnAnAM sAgaro mUrddhani sthitaH / bhadharANAM ca sarveSAM mandarazcArukandaraH / / 138 / / grahANAM haridazvazca' tRNAnAmikSurarcitaH / tAmbUlAkhyA ca vallInAM tarUNAM haricandanaH // 139 // kulAnAmiti sarveSAM zrAvakANAM kulaM stutam / AcAreNa hi tatpUtaM sugatyarjanatatparam // 14 // sa gRhI tatra jAtaH san kRtvA zrAvakaceSTitam / guNabhUSaNasaMpannaH prazastAmAzrito gatim // 141 / / bhAryA vinayavatyasya tadviyogena duHkhitA / zIlazekharasadgandhA gRhidharmaparAyaNA // 142 // svaniveze jinendrANAM kArayitvA varAlayam / pravrajya sutapaH kRtvA jagAma gatimarcitAm // 143 // tatraivAnyo'mavad grAme hemabAhumahAgRhI / AstikaH paramotsAho durAcAraparAGmukhaH // 144 / / tayA vinayavatyAsau kAritaM jainamAlayam / anumodya mahApUjA yakSo'bhUdAyuSaH kSaye // 145 / / caturvidhasya saMghasya nirataH paryupAsane / samyagdarzanasaMpanno jinavandanatatparaH // 146 // tataH sumAnuSo deva iti triH parivartanam / kurvannasau mahApuryAmAsIddharmarucirnRpaH / / 147 / / asya sAnatkumArasya pitAsIt suprbhaahvyH| varastrIguNamaJjUSA mAtA tilakasundarI // 18 // kRtvA suprabhaziSyatvaM mahAvratadharastataH / mahAsamitisaMpannazcAruguptisamAvRtaH / / 149 / / isake uttara meM gaNadhara bhagavAnne saMkSepase hI purANakA sAra varNana kiyA kyoMki usakA pUrA varNana to sau varSameM bhI nahIM kahA jA sakatA thA // 135 / / unhoMne kahA ki jabataka yaha jIva jainadharmako prApta nahIM hotA hai tabataka tiryaMca naraka tathA kumAnuSa sambandhI duHkha bhogatA rahatA hai // 136|| pUrvabhavakA varNana karate hue unhoMne kahA ki manuSyoMse bharA eka govardhana nAmakA grAma thA usameM jinadatta nAmakA uttama gRhastha rahatA thA // 137 // jisa prakAra samasta jalAzayoMmeM sAgara, samasta parvatoMmeM sundara guphAoMse yukta sumeru parvata, samasta grahoMmeM sUrya, samasta tRNoMmeM ikSu, samasta latAoMmeM nAgavallI aura samasta vakSoMmeM haricandana vRkSa pradhAna hai, usI prakAra samasta kUloMmeM zrAvakoMkA kula sarvapradhAna hai kyoMki vaha AcArako apekSA pavitra hai tathA uttama gati prApta karAnemeM tatpara hai // 138-140 / / vaha gRhastha zrAvaka kulameM utpanna ho tathA zrAvakAcArakA pAlanakara guNarUpI AbhUSaNoMse yukta hotA huA uttama gatiko prApta huA // 141 / / usakI vinayavatI nAmakI pativratA tathA gRhasthakA dharma pAlana karane meM tatpara rahanevAlI strI thI so patike viyogase bahuta duHkhI huI // 142 // usane apane gharameM jinendra bhagavAnkA uttama mandira banavAyA tathA antameM AryikAkI dIkSA le uttama tapazcaraNa kara devagati prApta kI // 143 / / usI nagarameM hemabAhu nAmakA eka mahAgRhastha rahatA thA jo Astika, paramotsAhI aura durAcArase vimukha thA // 144 // vinayavatIne jo jinAlaya banavAyA thA tathA usameM jo bhagavAnkI mahApUjA hotI thI usakI anumodanA kara vaha Ayuke antameM yakSa jAtikA deva huA // 145 / / vaha yakSa caturvidha saMghakI sevAmeM sadA tatpara rahatA thaa| samyagdarzanase sahita thA aura jinendradevakI vandanA karane meM sadA tatpara rahatA thA // 146 / / vahA~se Akara vaha uttama manuSya huA, phira deva huaa| isa prakAra tIna bAra manuSyadevagatimeM AvAgamana kara mahApurI nagarImeM dharmaruci nAmakA rAjA huaa| yaha dharmaruci sanatkumAra svargase Akara utpanna huA thaa| isake pitAkA nAma suprabha aura mAtAkA nAma tilakasundarI thaa| tilakasundarI uttama striyoMke guNoMkI mAno maMjUSA hI thI / / 147-148 / / rAjA dharmaruci suprabha munikA ziSya hokara pA~ca mahAvratoM, pAMca samitiyoM aura tIna guptiyoMkA cAraka ho gayA / / 149 / / 1. sUryaH / 2. haricandanam m.| 3. yakSIbhUdA m.| 4. yasya ma., j.| 5. pitA cAsItprabhAhvayaH kha. / Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizatitamaM parva AtmanindAparo dhIraH svadehe'tyantaniHspRhaH / yAdamaparo dhImAna zIlavaivadhikaH paraH // 150 // shngkaadissttidossaannaamtiduurvyvsthitH| sAdhUnAM satataM sakto vaiyAvRttye yathocite // 15 // saMyuktaH kAladharmeNa mAhendraM kalpamAzritaH / avApa paramAn bhogAn devInivahamadhyagaH // 152 // cyuto nAgapure jAtaH sohadevaH sa vaijeyiH / sanatkumArazabdena khyAtazcakrAGkazAsanaH // 153 // saMkathAnukramAd yasya saudharmeNa kIrtitam / rUpaM draSTuM samAjagmuH surA vismayakAraNam // 154 // kRtazramaH sa tairdRSTo bhUrajodhU saradyutiH / gandhAmalakapaDkena digdhamaulimahAtanuH // 155 // snAnaikazATakaH zrImAn sthitaH snAnocitAsane / nAnAvarNapayaHpUrNakumbhamaNDalamadhyagaH // 156 // uktaH sa tairaho rUpaM sAdhu zukreNa vartitam / mAnuSasya sato devacittAkarSaNakAraNam // 157 // tenoktAste kRtasnAnaM bhuktavantaM sabhUSaNam / surA drakSyatha mAM stokAM velAmatraiva tiSTata // 158 // evamityudite kRtvA yaH samastaM yathocitam / sthitaH siMhAsane ralazelakUTasamadyutiH // 15 // dRSTvA tasya punArUpaM ninindu kavAsinaH / asArAM dhigimA zomAM mAnAM kSaNikAmiti // 16 // prathame darzane yA'sya yauvanena samanvitA / seyaM kSaNAt kathaM hAsaM prAptA saudAminItvarI // 16 // vijJAya kSaNikAM lakSmI surebhyo rAgavarjitaH / zramaNatvaM pariprApya mahAghoratapo'nvitaH // 16 // vaha sadA AtmanindAmeM tatpara rahatA thA, Agata upasargAdike sahane meM dhIra thA, apane zarIrase atyanta niHspRha rahatA thA, dayA aura damako dhAraNa karanevAlA thA, buddhimAn thA, zIlarUpI kA~varakA dhAraka thA, zaMkA Adi samyagdarzanake ATha doSoMse bahuta dUra rahatA thA, aura sAdhuoMkI yathAyogya vaiyAvRttyameM sadA lagA rahatA thA // 150-151 / / antameM Ayu samApta kara vaha mAhendra svargameM utpanna huA aura vahA~ deviyoMke samUhake madhyameM sthita ho parama bhogoMko prApta huaa|||152|| tadanantara vahA~te cyuta hokara hastinApurameM rAjA vijaya aura rAnI sahadevIke sanatkumAra nAmakA caturtha cakravatI huA / / 153 / / / eka bAra saudharmendrane apanI sabhAmeM kathAke anukramase sanatkumAra cakravartIke rUpakI prazaMsA kii| so AzcayaM utpanna karanevAle usake rUpako dekhaneke lie kucha deva Aye // 154 // jisa samaya una devoMne chipakara use dekhA usa samaya vaha vyAyAma kara nivRtta huA thA, usake zarIrakI kAnti akhAr3ekI dhUlise dhUsarita ho rahI thI, zirameM sugandhita A~valekA paMka lagA huA thA, zarIra atyanta UMcA thA, snAnake samaya dhAraNa karane yogya eka vastra pahane thA, snAnake yogya Asanapara baiThA thA, aura nAnA varNake sugandhita jalase bhare hue kalazoMke bIca meM sthita thA / / 155156 / / use dekhakara devoMne kahA ki aho ! indrane jo isake rUpakI prazaMsA kI hai so ThIka hI kI hai / manuSya honepara bhI isakA rUpa devoMke cittako AkarSita karanekA kAraNa banA huA hai // 157 / / jaba sanatkumArako patA calA ki deva loga hamArA rUpa dekhanA cAhate haiM taba usane unase kahA ki Apa loga thoDI dera yahIM tthhrie| majhe snAna aura bhojana karaneke bAda AbhaSaNa dhAraNa kara lene dIjie phira Apa loga mujhe dekheM // 158 // 'aisA hI ho' isa prakAra kahanepara cakravartI sanatkumAra saba kArya yathAyogya kara siMhAsana para A baiThA / usa samaya vaha aisA jAna par3atA thA mAno ratnamaya parvatakA zikhara hI ho // 159 / / tadanantara punaH usakA rUpa dekhakara deva loga ApasameM nindA karane lage ki manuSyoMkI zobhA asAra tathA kSaNika hai, ataH ise dhikkAra hai // 160 // prathama darzanake samaya jo isakI zobhA yauvanase sampanna dekhI thI vaha bijalIke samAna nazvara hokara kSaNa-bharameM hI hrAsako kaise prApta ho gayI? // 161|| lakSmI kSaNika hai aisA devoMse jAnakara cakravartI sanatkumArakA rAga chUTa 1. sahadevIputraH / 2. vijayasyApatyaM pumAn vaijayiH / 3. bhUsara ma. / Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 padmapurANe adhisahya mahArogAn mahAlabdhiyuto'pi san / sanatkumAramArUDhaH svadhyAnasthitiyogataH // 163 // babhUva puNDarIkiNyAM nAmnA megharatho nRpaH / sarvArthasiddhimato'sau ziSyo dhanarathasya san // 164 // cyutvA nAgapure vizvasenasyairAzarIrajaH / tanayaH prathito jAtaH zAntiH zAntikaro nRNAm // 165 // jAtamAtro'bhiSekaM yaH surebhyaH prApya mandire / abhUccakAGkamogasya nAtho'sAvindrasaMstutaH // 166 // vihAya tRNavarAjyaM prAvAjyaM smshishriyt| cakriNAM paJcamo matvA jinAnAM SoDazo'bhavat // 167 // kunthvarI paratastasya saMjAtau cakravartinau / jinendratvaM ca saMprAptau pUrvasaMcitakAraNau // 168 // sanatkumArarAjo'bhUdharmazAntijinAntare / nijamevAntaraM jJeyaM trayANAM jinacakriNAm // 169 // kanakAma iti khyAto nAmnA dhAnyapure nRpaH / vicitraguptaziSyaH san sa jayantaM samAzrayat // 17 // IzAvatyAM narendrasya kArtavIryasya bhAminI / tAreti tanayastasyAmabhUnAkAdupAgataH // 171 // sumama iti cAkhyAtazcakrAGkAyAH zriyaH patiH / yeneyaM zobhanA bhUmiH kRtA paramaceSTinA // 172 // pituryo vadhakaM yuddhe jAmadagnyamamImarat / bhuJjAnaH pAyasaM pAcyA cakratvaparivRttayA // 173 // jAmadagnyAhatakSAvadantA evAsya pAyasam / satre kilAinato jAtA naimittoktaM samantataH // 174 // gyaa| phalasvarUpa vaha muni-dIkSA lekara atyanta kaThina tapa karane lagA / / 162 / / yadyapi usake zarIrameM aneka roga utpanna ho gaye the to bhI vaha unheM bar3I zAntise sahana karatA rhaa| tapake prabhAvase aneka RddhiyA~ bhI use prApta huI thiiN| antameM AtmadhyAnake prabhAvase vaha sanatkumAra svargameM deva huA / / 163 // aba paMcama cakravartIkA varNana karate haiM puNDarIkiNI nagarameM rAjA megharatha rahate the| ve apane pitA ghanaratha tIrthaMkarake ziSya hokara sarvArthasiddhi gye| vahA~se cyuta hokara hastinAgapUrameM rAjA vizvasana aura rAnI airAdevIke manuSyoMko zAnti utpanna karanevAle zAntinAtha nAmaka prasiddha putra hue // 164-165 / / utpanna hote hI devoMne sumeru parvatapara inakA abhiSeka kiyA thaa| indrane stuti kI thI aura isa taraha ve cakravartIke bhogoMke svAmI hue // 166 // ye paMcama cakravartI tathA solahaveM tIrthaMkara the| antameM tRNake samAna rAjya chor3akara inhoMne dIkSA dhAraNa ko thI // 167 / / inake bAda kramase kunthunAtha aura aranAtha nAmake chaThe tathA sAtaveM cakravartI hue| ye pUrvabhavameM solaha kAraNa bhAvanAoMkA saMcaya karaneke kAraNa tIrthakara padako bhI prApta hue the // 168 // sanatkumAra nAmakA cauthA cakravartI dharmanAtha aura zAntinAtha tIrthaMkarake bIca meM huA thA aura zAnti, kunthu tathA ara ina tIna tIrthaMkara tathA cakravatiyoM kA antara apanA-apanA hI kAla jAnanA cAhie // 169|| aba AThaveM cakravartIkA varNana karate haiM dhAnyapura nagarameM rAjA kanakAbha rahatA thaa| vaha vicitragupta munikA ziSya hokara jayanta nAmakA anuttara vimAnameM utpanna huA // 170|| vahA~se Akara vaha IzAvatI nagarImeM rAjA kArtavIrya aura rAnI tArAke subhUma nAmakA AThavAM cakravartI huaa| yaha uttama ceSTAoMko dhAraNa karanevAlA thA tathA isane bhUmiko uttama kiyA thA isalie isakA subhUma nAma sArthaka thaa||171-172|| parazurAmane yuddha meM isake pitAko mArA thA so isane use maaraa| parazurAmane kSatriyoMko mArakara unake danta ikaTThe kiye the| kisI nimittajJAnIne use batAyA thA ki jisake dekhanese ye danta khIra rUpameM parivartita ho jAyeMge usoke dvArA tero mRtyu hogii| subhUma eka yajJameM parazurAmake yahA~ gayA thaa| jaba vaha bhojana karaneko udyata huA taba parazurAmane ve saba danta eka pAtrameM rakhakara use dikhaaye| ke pUNya prabhAvase ve danta khIra bana gaye aura pAtra cakrake rUpameM badala gyaa| subhamane usI 1. kRtvA ma. / 2. paramaceSTanA kha. / usake Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizatitamaM parva 437 saptavArAn kRtAkSatrAripUrNA kila bhUriti / cakre trisaptavArAn yaH kSitiM niSkaNThasUtrikAm // 175 // atyuprazAsanAttasmAd vibhA prApya mahAmayam / kuleSu rajakAdInAM kSatriyA iva lilyire // 176 // aramallyantare cakrI bhogAdaviratAtmakaH / kAladharmeNa saMyuktaH saptamIM kSitimAzritaH // 177 // nagaryAM vItazokAyAM cintAhnaH pArthivo'bhavat / bhUtvA supramaziSyo'sau brahmAhvaM kalpamAzriteH // 178 // cyuto nAgapure padmarathasya dharaNIpateH / mayUryAM tanayo jAto mahApadmaH prakIrtitaH // 179 // aSTau duhitarastasya rUpAtizayagarvitAH / necchanti bhuvi martAraM hRtA vidyAdharairimAH // 180 // upalabhya samAnItA nirvedinyaH pravavrajuH / samArAdhitakalyANA devalokaM samAzritAH // 181 // te'dhyaSTau tadviyogena pravrajyAM vyomacAriNaH / cakrurvicitrasaMsAradarzanatrAsamAgatAH // 182 // hetunA tena cakrezaH pratibuddho mahAguNaH / sute nyasya zriyaM padme niSkrAnto viSNunA samam // 183 // mahApadmastapaH kRtvA paraM saMprApta kevalaH / lokaprAgmAramArukSadaramallijinAntare // 184 // mahendradattanAmAsIt pure vijayanAmani / kRtvA nandana ziSyatvaM mAhendraM kalpamudyayau // 185 // kAmpilyanagare cyutvA vaprAyAM hariketutaH / hariSeNa iti khyAto jajJe cakrAGkitezataH // 186 // sakRtvA dharaNIM sarvA nijAM caityavibhUSaNAm / tIrthe suvratanAthasya siddhAnAM padamAzritaH // 187 // cakra dvArA parazurAmako mArA thA / parazurAmane pRthvIko sAta bAra kSatriyoMse rahita kiyA thA isalie usake badale isane ikkIsa bAra pRthvIko brAhmaNarahita kiyA thA ||173 - 175 / / jisa prakAra pahale parazurAmake bhayase kSatriya dhobI Adike kuloMmeM chipate phirate the usI prakAra atyanta kaThina zAsana ke dhAraka subhUma cakravartIse brAhmaNa loga bhayabhIta hokara dhobI Adike kuloMmeM chipate phirate the || 176 // | yaha subhUma cakravartI aranAtha aura mallinAthake bIca meM huA thA tathA bhogoM se virakta na hone ke kAraNa marakara sAtaveM naraka gayA thA ||177 || aba nauveM cakravartIkA varNana karate haiM vItazokA nagarImeM cinta nAmakA rAjA thA / vaha suprabhamunikA ziSya hokara brahmasvarga gayA || 178 || vahA~se cyuta hokara hastinAgapura meM rAjA padmaratha aura rAnI mayUrIke mahApadma nAmakA navA~ cakravartI huA || 172 // isakI ATha putriyA~ thIM jo saundayaMke atizaya se garvita thIM tathA pRthvIpara kisI bhartAkI icchA nahIM karatI thiiN| eka samaya vidyAdhara inheM harakara le gaye / patA calAkara cakravartIne unheM vApasa bulAyA parantu virakta hokara unhoMne dIkSA dhAraNa kara lI tathA Atma-kalyANa kara svargaloka prApta kiyA || 180-181 / / jo ATha vidyAdhara unheM harakara le gaye the ve bhI unake viyoga tathA saMsArakI vicitra dazAke dekhanese bhayabhIta ho dIkSita ho gaye || 182 // isa ghaTanA se mahAguNoM kA dhAraka cakravartI pratibodhako prApta ho gayA tathA padma nAmaka putrake lie rAjya de viSNu nAmaka putrake sAtha gharase nikala gayA arthAt dIkSita ho gayA || 183 || isa prakAra mahApadma munine parama tapa kara kevalajJAna prApta kiyA tathA antameM lokake zikhara meM jA pahu~cA / yaha cakravartI aranAtha aura mallinAtha ke bIca meM huA thA || 184|| aba dazaveM cakravartIkA varNana karate haiM vijaya nAmaka nagara meM mahendradatta nAmakA rAjA rahatA thaa| vaha nandana munikA ziSya banakara mahendra svarga meM utpanna huA || 185 || vahA~se cyuta hokara kAmpilyanagara meM rAjA hariketu aura rAnI vaprAke hariSeNa nAmakA dazavA~ prasiddha cakravartI huA || 186 | usane apane rAjyakI samasta pRthivIko jina-pratimAoMse alaMkRta kiyA thA tathA munisuvratanAtha bhagavAn ke tIrthaM meM siddhapada prApta kiyA thA ||187 || 1. -mAzritA ma / 2. mahendraM ma / Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 padmapurANe amitAGko'bhavad rAjA pure rAjapurAbhidhe / sudharmamitraziSyatvaM kRtvA brahmAlayaM yayau // 18 // tatazcyuto yazovatyAM jAtastatraiva vaijayiH / jayasena iti khyAtazcakracumbitazAsanaH // 189 // parityajya mahArAjyaM dIkSA daigambarImitaH / ratnatritayamArAdhya saiddhaM padamazizriyat // 190 // svatantraliGgasaMjJasya saMbhUtaH prApya ziSyatAm ! kAzyAM kamalagulmAkhyaM vimAnaM samupAzritaH // 191 // cyuto brahmarathasyAbhUt pure kAmpilyanAmani / cUlAhrAsaMbhavaH putro brahmadattaH prakIrtitaH // 192 // cakracihnAmasau bhuktvA zriyaM virativarjitaH / saptamI kSitimazlikSannemipArzvajinAntare // 193 / / ete SaTkhaNDamUnAthAH kIrtitA magadhAdhipa / gatirna zakyate yeSAM rorbu devAsurairapi // 19 // pratyakSamakSamuktaM ca phalametacchubhAzubham / zrutvAnubhUya dRSTvA ca yuktaM na kriyate katham // 195 // na pAtheyamapUpAdi gRhItvA kazcidRcchati / lokAntaraM na cAyAti kintu tatsukRtetaram // 196 / / kailAsakUTakalpeSu varastrIpUrNakukSiSu / yadvasanti svagAreSu tatphalaM puNyavRkSajam / / 197 // zItoSNavAtayukteSu kugRheSu vasanti yat / dAridrayapaGkanimagnAstadadharmataroH phalam / / 198 // vindhyakUTasamAkArAraNendravrajanti yat / narendrAzcAmarodbhUtAH puNyazAleridaM phalam // 199 / / turaGgairyadalaM svaGgairgamyate calacAmaraiH / pAdAtamadhyagaiH puNyanRpatestadviceSTitam // 20 // aba gyArahaveM cakravartIkA varNana karate haiM rAjapura nAmaka nagarameM eka amitAMka nAmakA rAjA rahatA thaa| vaha sUdharma mitra nAmaka munirAjakA ziSya hokara brahma svarga gayA / / 188 // vahA~se cyuta hokara uso kAmpilyanagarameM rAjA vijayako yazovatI rAnIse jayasena nAmakA gyArahavA~ cakravartI huA // 189|| vaha antameM mahArAjyakA parityAga kara paigambarI dIkSAko dhAraNa kara ratnatrayakI ArAdhanA karatA huA siddhapadako prApta huA // 190 / yaha munisuvratanAtha aura naminAthake antarAlameM huA thaa| aba bArahaveM cakravartIkA varNana karate haiM kAzI nagarImeM sambhUta nAmakA rAjA rahatA thaa| vaha svatantraliMga nAmaka munirAjakA ziSya ho kamalagulma nAmaka vimAnameM utpanna huA // 191 // vahA~se cyuta hokara kAmpilyanagarameM rAjA brahmaratha aura rAnI cUlAke brahmadatta nAmakA bArahavAM cakravartI huA // 192 // yaha cakravartI lakSmIkA upabhogakara usase virata nahIM huA aura usI avirata avasthAmeM marakara sAtaveM naraka gyaa| yaha neminAtha aura pArzvanAtha tIrthakarake bIca meM huA thaa|||193|| gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he magadharAja ! isa prakAra maiMne chaha khaNDake adhipati-cakravatiyoMkA varNana kiyaa| ye itane pratApI the ki inakI gatiko deva tathA asura bhI nahIM roka sakate the // 194|| yaha maiMne puNyapApakA phala pratyakSa kahA hai, use sunakara, anubhava kara tathA dekhakara loga yogya kArya kyoM nahIM karate haiM ? ||195 / / jisa prakAra koI pathika apUpa Adi pAtheya ( mArga hitakArI bhojana ) liye binA grAmAntarako nahIM jAtA hai usI prakAra yaha jIva bhI puNya-pAparUpI pAtheyake binA lokAntarako nahIM jAtA hai // 196 / / uttamottama striyoMse bhare tathA kailAsake samAna UMce uttama mahaloMmeM jo manuSya nivAsa karate haiM vaha puNyarUpI vRkSakA hI phala hai // 197|| aura jo daridratArUpI kIcar3ameM nimagna ho saradI, garamI tathA havAkI bAdhAse yukta khoTe gharoMmeM rahate haiM vaha pAparUpI vRkSakA phala hai / / 198 // jinapara camara dula rahe haiM aise rAjA mahArAjA jo vindhyAcalake zikharake samAna U~ce-UMce hAthiyoMpara baiThakara gamana karate haiM vaha puNyarUpI zAli (dhAna ) kA phala hai / / 199 / / jinake donoM ora camara hila rahe haiM aise sundara zarIrake dhAraka ghor3oMpara baiThakara jo paidala senAoMke 1. asitAhaH ma. / 2. camArodbhUtA m.| 3. pAdAnta-ma. / Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizatitama parva kalpaprAsAdasaMkAzaM rathamAruhya yajanAH / vrajanti puNyazailendrAt' sruto'sau svAdunirbharaH // 20 // sphuTitAbhyAM padAghribhyAM malagrastapaTaJcaraiH / bhramyate puruSaiH pApaviSavRkSasya tatphalam / / 202 / / annaM yadamRtaprAya hemapAtreSu bhujyate / sa pramAvo munizreSTherukto dhArmarasAyanaH // 20 // devAdhipatitA cakracumbitA yacca rAjatA / labhyate bhavyazArdUlaistadahiMsAlatAphalam / / 204 // rAmakezavayorlakSmIlabhyate yacca puGgavaH / taddharmaphalamu pye tatkIrtanamathAdhunA / / 205 / / hAstinaM nagaraM ramyaM sAketA ketubhUSitA / zrAvastI varavistIrNA kauzAmbI mAsitAmbarA // 206 / / podanaM zailanagaraM tayA siMhapuraM puram / kauzAmbI hAstinaM ceti krameNa parikIrtitA / / 207 / / sarvadaviNasaMpannA bhayasaMparkavarjitA / nagaryo vAsudevAnAmimAH pUrvatra janmani // 208 / / vizvanandI mahAtejAstataH parvatakAmidhaH / dhanamitrastato jJeyastRtIyazcakradhAriNAm // 209 / / tataH sAgaradattAkhyaH kSubdhasAgaranisvanaH / vikaTaH priyamitrazca tathA mAnasaceSTitaH // 210 // punarvasuzca vijJAto gaGgadevazva kIrtitaH / uktAnyamUni nAmAni kRSNAnAM pUrvajanmani // 211 // naivikIyAtanaM yuddhavijayApramadAhRtiH / udyAnAraNyaramaNaM vanakrIDAbhikAGkSaNam // 212 // atyanta viSayAsaGgo viprayogastUnapAt / daurbhAgyaM pretya hetubhya etebhyo harayo'bhavan // 213 // virUpA durbhagAH santaH sanidAnatapodhanAH / tatvavijJAnanirmukAH saMbhavanti balAnujAH // 214 // sanidAnaM tapastasmAdvarjanIyaM prayatnataH / taddhi pazcAnmahAghoraduHkhadAnasuzikSitam // 215 // bIcameM calate haiM vaha puNyarUpI rAjAkI manohara ceSTA hai // 200 // jo manuSya svargake bhavanake samAna sundara rathapara savAra ho gamana karate haiM vaha unake puNyarUpI himAlayase bharA huA svAdiSTa jharanA hai // 201 // jo puruSa malina vastra pahanakara phaTe hue pairoMse paidala hI bhramaNa karate haiM vaha pAparUpI viSavRkSakA phala hai / / 202 // jo manuSya suvarNamayA pAtroMmeM amRtake samAna madhura bhojana karate haiM use zreSTha.muniyoMne dharmarUpI rasAyanakA prabhAva batalAyA hai // 203 / / jo uttama bhavya jIva indrapada, cakravartIkA pada tathA sAmAnya rAjAkA pada prApta karate haiM vaha ahiMsArUpI latAkA phala hai / / 204 // tathA uttama manuSya jo balabhadra aura nArAyaNakI lakSmI prApta karate haiM vaha bhI dharmakA hI phala hai| he zreNika ! aba maiM unhIM balabhadra aura nArAyaNoMkA kathana karUMgA / / 205 / / prathama hI bharata kSetrake nau nArAyaNakI pUrvabhava sambandhI nagariyoMke nAma suno-1 manohara hastinApura, 2 patAkAoMse suzobhita ayodhyA, 3 atyanta vistRta zrAvastI, 4 nirmala AkAzase suzobhita kauzAmbI, 5 podanapura, 6 zailanagara, 7 siMhapura, 8 kauzAmbI aura, 9 hastinApura ye kramase nau nagariyA~ kahI gayI haiN| ye sabhI nagariyA~ sarvaprakArake dhana-dhAnyase paripUrNa thIM, bhayake samparkase rahita thIM, tathA vAsudeva arthAt nArAyaNoMke pUrvajanma sambandhI nivAsase suzobhita thIM // 206-208|| aba ina vAsudevoMke pUrvabhavake nAma suno-1 mahApratApI vizvanandI, 2 parvata, 3 dhanamitra, 4 kSobhako prApta hue sAgarake samAna zabda karanevAlA sAgaradatta, 5 vikaTa, 6 priyamitra, 7 mAnasaceSTita, 8 punarvasu aura, 9 gaMgadeva ye nArAyaNoMke pUrva janmake nAma kahe // 209-211 / / ye sabhI pUrvabhavameM atyanta virUpa tathA durbhAgyase yukta the| mUladhanakA apaharaNa 1, yuddha meM hAra 2, strIkA apaharaNa 3, udyAna tathA vanameM krIr3A karanA 4, vana krIr3AkI AkAGkSA 5, viSayoMmeM atyanta Asakti 6, iSTajanaviyoga 7, agnibAdhA 8 aura daurbhAgya 9 kramazaH ina nimittoMko pAkara ye muni ho gaye the| nidAna arthAt AgAmI bhogoMkI lAlasA rakhakara tapazcaraNa karate the tathA tattvajJAnase rahita the / isI avasthAmeM marakara ye nArAyaNa hue the| ye sabhI nArAyaNa balabhadrake choTe bhAI hote haiM / / 212-214|| he zreNika ! nidAna1. zailendrAcchrato'sau m.| 2. yadamRtaM prAyaM ma. / 3. rAjitA ma. / 4. nArAyaNAnAm / 5. yuddha vijayA ma. / 6. bharaNaM m.| 7. vanakrIDAbhikAkSaNaH m.| Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANeM saMbhUtastapaso' mUrtiH subhadro vasudarzanaH / zreyAn subhUtisaMjJazca vasubhUtizca kIrtitaH // 216 // ghoSa sena parAmbhodhinAmAnau ca mahAmunI / drumasenazca kRSNAnAM guravaH pUrvajanmani // 217 // mahAzukrAbhidhaH kalpaH prANato lAntavastathA / sahasrAro'paro brahmanAmA mAhendrasaMjJitaH // 218 // saudharmazca samAkhyAtaH kalpaH sacceSTitAlayaH / sanatkumAranAmA ca mahAzukrAmiSo'paraH // 219 // etebhyaH pracyutAH santaH prAptapuNyaphalodayAH / puNyAvazeSato jAtA vAsudevA narAdhipAH // 220 // podanaM dvApurI hastinagaraM tatpunaH smRtam / tathA cakrapuraM ramyaM kuzAgraM mithilApurI // 221 // vinItA mathurA ceti mAdhavotpattibhUmayaH / samastadhana saMpUrNAH sadotsavasamAkulAH // 222 // AdyaH prajApatirjJeyo brahmabhUtirato'paraH / raudranAdastathA somaH prakhyAtazca zivAkaraH // 223 // samamUrddhAgninAdazca khyAto dazaraMthastathA / vasudevazca kRSNAnAM pitaraH parikIrtitAH // 224 // 3 AdyA mRgAvatI jJeyA mAdhavI pRthivI tathA / sItAmbikA ca lakSmIzca kezinI kaikayI zubhA // 225 // devakI caramA jJeyA mahAsaubhAgyasaMyutA / udArarUpasaMpannAH kRSNAnAM mAtaraH smRtAH // 226 // suprabhA prathamA devI rUpiNI prabhavA parA / manoharA sunetrA ca tathA vimalasundarI // 227 // tathAnandavatI jJeyA kIrtitA ca prabhAvatI / rukmiNI ceti kRSNAnAM mahAdevyaH prakIrtitAH // 228 // 440 sahita tapa prayatnapUrvaka chor3anA cAhie kyoMki vaha pIche calakara mahAbhayaMkara duHkha denemeM nipuNa hotA hai || 215 || aba nArAyaNoMke pUrvabhavake guruoMke nAma suno- tapakI mUrtisvarUpa sambhUta 1, subhadra 2, vasudarzana 3, zreyAnsa 4, subhUti 5, vasubhUti 6, ghoSasena 7, parAmbhodhi 8, aura drumasena 9 ye nau inake pUrvabhavake guru the arthAt inake pAsa inhoMne dIkSA dhAraNa kI thI ||216-217 || aba jisa-jisa svargase Akara nArAyaNa hue, unake nAma suno- mahAzukra 1, prANata 2, lAntava 3, sahasrAra 4, brahma 5, mAhendra 6, saudharma 7, sanatkumAra 8, aura mahAzukra 9 / puNyake phalasvarUpa nAnA abhyudayoM ko prApta karanevAle ye deva ina svargose cyuta hokara avaziSTa puNyake prabhAvase nArAyaNa hue haiM / / 218-220 / / aba ina nArAyaNoMkI janma- nagariyoMke nAma suno- podanapura 1, dvApurI 2, hastinApura 3, hastinApura 4, cakrapura 5, kuzAgrapura 6, mithilApurI 7, ayodhyA 8 aura mathurA 9 ye nagariyA~ kramase nau nArAyaNoMkI janma nagariyA~ thiiN| ye sabhI samasta dhanase paripUrNaM thIM tathA sadA utsavoM se Akula rahatIM thIM / / 221 - 222 / / aba ina nArAyaNoMke pitA ke nAma suno - prajApati 1, brahmabhUti 2, nAda 3, soma 4, prakhyAta 5, zivAkara 6, samamUrdhAgninAda 7, dazaratha 8 aura vasudeva 9 ye nau kramase nArAyaNoMke pitA kahe gaye haiM / / 223 - 224 || aba inakI mAtAoMke nAma suno-mRgAvatI 1, mAdhavI 2, pRthvI 3, sItA 4, ambikA 5, lakSmI 6, kezinI 7, kekayI 8 aura devakI 9 ye krama se no nArAyaNoMkI mAtAyeM thIM / ye sabhI mahAsaubhAgya se sampanna tathA utkRSTa rUpase yukta thIM // 225226||* [aba ina nArAyaNoMke nAma suno - tripRSTha 1, dvipRSTha 2. svayambhU 3, puruSottama 4, puruSasiMha 5, puNDarIka 6, datta 7, lakSmaNa 8 aura kRSNa 9 ye nau nArAyaNa haiM ] aba inakI paTTarAniyoMkA nAma suno - suprabhA 1, rUpiNI 2, prabhavA 3, manoharA 4, sunetrA 5, vimalasundarI 6, AnandavatI 7, prabhAvatI 8 aura rukmiNI 9 ye nau nArAyaNoMkI kramazaH nau paTTarAniyA~ kahIM gayI hai / / 227-228|| hastalikhita tathA mudrita pratiyoM meM nArAyaNoMke nAma batalAnevAle zloka upalabdha nahIM haiM / parantu unakA honA Avazyaka hai| paM. daulatarAmajIne bhI unakA anuvAda kiyA hai| ataH prakaraNa saMgati ke lie [ ] koSThakAntargata pATha anuvAdameM diyA hai / 1. tApaso mUrti na / 2. zreyAnsabhRtisaMjJazca ma / 3. samastamUrddhAgninAdazca ma / samastaddhaya gninAdazca ba. / Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizatitamaM parva prakANDapANDurAgArA nagarI puNDarokiNI / pRthivIvasuvistIrNA dvitIyA pRthivIpurI // 229 // anyAnandapurI zeyA tathAnandapurI smRtA / purI vyatItazokAkhyA puraM vijayasaMjJitam // 230 // susImA ca tathA kSemA hAstinaM ca prakIrtitam / etAni baladevAnAM purANi gatajanmani // 231 // balo mArutavegazca nandimitro mahAbalaH / puruSarSabhasaMjJazca tathA SaSThaH sudarzanaH // 232 // vasundharazca vijJeyaH zrIcandraH sakhisaMjJakaH / jJeyAnyamUni nAmAni rAmANAM pUrvajanmani // 233 // amRtAro muniH zreSThaH mhaasuvrtsuvrtii| vRSabho'tha prajApAlastathA damavarAbhidhaH // 23 // sudharmo'rNavasaMjJazca tathA vidmasaMjJitaH / amI pUrvabhave jJeyA guravaH sIradhAriNAm // 235 // nivAso'nuttarA jJeyAstrayANAM haladhAriNAm / sahasrArastrayANAM ca dvayorbrahmanivAsitA // 236 // mahAzukrAbhidhAnazca kalpaH paramazomanaH / ebhyazcyutvA samutpannA rAmAH sAdhusuceSTitAH // 237 // bhadrAmbhojA subhadrA ca suveSA ca sudarzanA / suprabhA vijayA cAnyA vaijayantI prakIrtitA // 238 // mahAbhAgA ca vijJeyA mahAzIlA'parAjitA / rohiNI ceti vijJeyA jananyaH sIradhAriNAm // 239 // zreya AdIn jinAnpaJca tripRSThAdyAbalAnujAH / krameNa paJca vidyante tatparAvarataH parau // 240 // namisuvratayormadhye lakSmaNaH parikIrtitaH / vandako neminAthasya kRSNo'madadbhutakriyaH // 24 // alakaM vijayaM jJeyaM nandanaM pRthivIpuram / tathA haripuraM sUryasiMhazabdapare pure // 242 // athAnantara aba nau balabhadroMkA varNana karate haiN| so sarvaprathama inakI pUrvajanma-sambandhI nagariyoMke nAma suno-uttamottama dhavala mahaloMse sahita puNDarIkiNI 1 pRthvIke samAna atyanta vistRta pRthivIpurI 2 AnandapurI 3 nandapurI 4 vItazokA 5 vijayapura 6 susImA 7 kSemA 8 aura hastinApura 9 ye nau balabhadroMke pUrva janmasambandhI nagaroMke nAma haiM // 229-231 / / aba balabhadroMke pUrvajanmake nAma suno-bala 1 mArutavega 2 nandimitra 3 mahAbala 4 puruSarSabha 5 sudarzana 6 vasundhara 7 zrIcandra 8 aura sakhisaMjJa 9 ye nau balabhadroMke pUrvanAma jAnanA cAhie // 232233 / / aba inake pUrvabhava sambandhI guruoMke nAma suno-amRtAra 1 mahAsuvrata 2 suvrata 3 vRSabha 4 prajApAla 5 damavara 6 sudharma 7 arNava 8 aura vidruma 9 ye nau balabhadroMke pUrvabhavake guru haiM arthAt inake pAsa inhoMne dIkSA dhAraNa kI thI / / 234-235|| aba ye jisa svargase Aye usakA varNana karate haiM-tIna balabhadrakA anuttara vimAna, tInakA sahasrAra svarga, dokA brahma svarga aura ekakA atyanta sazobhita mahAzakra svarga pUrvabhavakA nivAsa thaa| ye saba yahA~se cyata hokara uttama ceSTAoMke dhAraka balabhadra hue the / / 236-237 / / aba inakI mAtAoMke nAma suno-bhadrAmbhojA 1 subhadrA 2 suveSA 3 sudarzanA 4 suprabhA 5 vijayA 6 vaijayantI 7 udAra abhiprAyako dhAraNa karanevAlI tathA mahAzIlavatI aparAjitA (kauzilyA) 8 aura rohiNI 9 ye nau balabhadroMkI kramazaH mAtAoMke nAma haiM // 238-239 / / inameM-se tripRSTha Adi pAMca nArAyaNa aura pA~ca balabhadra zreyAnsanAthako Adi lekara dharmanAtha svAmIke samaya paryanta hue| chaThe aura sAtaveM nArAyaNa tathA balabhadra aranAtha svAmIke bAda hue| lakSmaNa nAmake AThaveM nArAyaNa aura rAma nAmaka AThaveM balabhadra munisuvratanAtha aura naminAthake bIcameM hue tathA adbhuta kriyAoMko karanevAle zrI kRSNa nAmaka nauveM nArAyaNa tathA bala nAmaka nauveM balabhadra bhagavAna neminAthakI vandanA karanevAle hae // 240241 // * [ aba balabhadroMke nAma suno-acala 1 vijaya 2 bhadra 3 suprabha 4 sudarzana 5 nandimitra *nArAyaNake nAmakI taraha balabhadroMke nAma ginAnevAle zloka bhI upalabdha pratiyoMmeM nahIM mile haiM para paM. daulatarAmajIne inakA anuvAda kiyA hai tathA upayogI bhI hai| ataH [ ] koSThakoMke antargata anuvAda kiyA hai| 1. pANDurogArA m.| 2. pRthivIvat suvistiirnnaa-ativisttaa| 3. vivAso m.| 4. zreyonAthAdArabhya dharmanAthaparyantaM paJca balabhadrA jAtAH / 5. vandante ma. / 56 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 padmapurANe laGkArAjagRhaM cAnyakrameNa praticakriNAm / sthAnAnyamUni vedyoni dIptAni maNirazmibhiH // 243 // azvagrIva iti khyAtastArako merakastathA / madhukaiTamasaMjJazca nizummazca tathA baliH // 244 // prahlAdo dazavaktrazca jarAsandhazca kIrtitaH / krameNa vAsudevAnAM vijJeyA praticakriNaH // 245 // suvarNakumbhaH satkIti: sudharmo'tha mahAmuniH / mRgAGkaH zrutikItizca sumitro bhavanazrutaH // 246 // suvratazca susiddhArtho rAmANAM guravaH smRtAH / tapaHsaMbhArasaMjAtakIrti veSTitaviSTapAH // 247 // sragdharAcchandaH dagdhvA karmorukakSaM jhumitabahuvidhavyAdhisaMbhrAntasattvaM mRtyuvyAghrAti bhImaM mavavipulasamuttuGgavRkSorukhaNDam / yAtA nirvANamaSTau haladharavibhavaM prApya saMvignamAvAH saMprApa brahmalokaM caramahaladharaH karmabandhAvazeSAt // 248 // Adau kRtvA jinendrAn bharatajayakRtA kezavAnAM balAnA ____metatte pUrvajanmaprabhRti nigaditaM vRttamatyantacitram / kecid gacchanti mokSaM kRtapurutapasaH stokapaGkAzca kecit kecid bhrAmyanti bhUyo bahumavagahanAM saMsRtiM nirvirAmAH // 249 // 6 nandiSeNa 7 rAmacandra ( padma ) aura bala ] nArAyaNoMke pratidvandvI nau pratinArAyaNa hote haiN| unake nagaroMke nAma isa prakAra jAnanA caahie| alakapura 1 vijayapura 2 nandanapura 3 pRthvIpura 4 haripura 5 sUryapura 6 siMhapura 7 laMkA 8 aura rAjagRha 9 / ye sabhI nagara maNiyoMkI kiraNoMse dedIpyamAna the // 242-243|| aba pratinArAyaNoMke nAma sano-azvagrIva 1 tAraka 2 meraka 3 madhukaiTabha 4 nizumbha 5 bali 6 prahlAda 7 dazAnana 8 aura jarAsandha 9 ye nau pratinArAyaNoMke nAma jAnanA cAhie / / 244-245 // suvarNakumbha 1 satkIrti 2 sudharma 3 mRgAMka 4 zrutikIrti 5 sumitra 6 bhavanazruta 7 suvrata 8 aura susiddhArtha 9 balabhadroMke guruoMke nAma haiN| ina sabhIne tapake bhArase utpanna kortike dvArA samasta saMsArako vyApta kara rakhA thA / / 246-247|| nau balabhadroMmeM-se ATha balabhadra to balabhadrakA vaibhava prApta kara tathA saMsArase udAsIna ho usa karmarUpI mahAvanako bhasma kara nirvANako padhAre jisameM ki kSobhako prApta hue nAnA prakArake rogarUpI jantu bhramaNa kara rahe the, jo mRtyurUpI vyAghrase atyanta bhayaMkara thA tathA jisameM janmarUpI bar3e-bar3e U~ce vRkSoke khaNDa laga rahe the| antima balabhadra karma-bandhana zeSa rahaneke kAraNa brahma svargako prApta huA thA // 248 // gautama gaNadhara rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! maiMne tIrthaMkaroMko Adi lekara bharata kSetrako jItanevAle cakravatiyoM, nArAyaNoM tathA balabhadroMkA atyanta Azcaryase bharA huA pUrva-janma AdikA vRttAnta tujhase khaa| inameM se kitane hI to vizAla tapazcaraNa kara usI bhavase mokSa jAte haiM, kinhIMke kucha pApa karma avaziSTa rahate haiM to ve kucha samaya taka saMsArameM bhramaNa kara mokSa jAte haiM aura kucha karmokI sattA adhika prabala honese dIrgha kAla taka aneka janma-maraNoMse saghana 1. vedAni m.| 2. sadharmo'tha ma., kh.| 3. susiddhArthA m.| 4. vyAghrAdi kha., b.| 5. kRtAn ma. / 6. kecidbhrAmyanti m.| 7. paratapasaH kha., yujatapasaH m.| 8. gacchanti ma. / . Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 443 vizatitamaM parva etajjJAtvA vicitraM kalikaluSa mahAsAgarAvartamagna saMsAraprANijAtaM' virasagatimahAduHkhavapritaptam / kaSTaM necchanti kecitsukRtaparicayaM kartumanyastu kazcit kRtvA mohAvasAnaM raviriva vimalaM kevalajJAnameti // 25 // ityAce raviSeNAcAryaprokta padmacarite tIrthaMkarabhavAnukIrtanaM nAma viMzatitamaM parva // 20 // isa saMsAra-aTavImeM nirantara ghUmate rahate haiM / / 249 / / ye saMsArake vividha prANI kalikAlarUpI atyanta malina mahAsAgarakI bhramarameM magna haiM tathA narakAdi nIca gatiyoMke mahAduHkharUpI agnimeM santapta ho rahe haiN| aisA jAnakara kitane hI nikaTa bhavya to isa saMsArakI icchA hI nahIM karate haiN| kucha loga puNyakA paricaya karanA cAhate haiM aura kucha loga sUryake samAna mohakA avasAna kara nirmala kevalajJAnako prApta hote haiM // 250 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya kathita padmacaritameM tIrthakarAdike bhavoMkA varNana karanevAlA bIsavA~ parva samApta huA // 20 // 1.prANajAtaM m.| Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMzatitamaM parva zRNvato'STamarAmasya saMbandhArthaM vadAmi te / vaMzAnukIrtanaM kiMcinmahApuruSasaMbhavam // 1 // jinendra dazame'tote rAjAsIt sumukhazrutiH / kauzAmbyAmaparo'traiva vANijo vIrakazrutiH // 2 // hRtvA tadayitAM rAjA zritvA kAmaM yathepsitam / datvA dAnaM virAgANAM mRtvA rukmagiri yayau // 3 // tatrApi dakSiNazreNyAM pure haripurasaMjJake / utpannau dampatI, krIDan bhogabhUmimazizriyat // 4 // dayitAvirahAGgAradagdhadehastu vIrakaH / tapasA devatA prApa devInivahasaMkulAm // 5 // viditvAvadhinA devo vairiNaM harisaMbhavam / bharate'tiSThapadyAtaM durgatiM pApadhIratiH // 6 // yato'sau haritaH kSetrAdAnIto bhAryayA samam / tato haririti khyAtiM gataH sarvatra viSTape // 7 // nAmnA mahAgiristasya suto himagiristataH / tato vasugirirjAto babhUvendragiristataH // 8 // ratnamAlo'tha saMbhUto bhUtadevo mahIdharaH / ityAdyAH zatazo'tItA rAjAno harivaMzajAH // 9 // vaMze tatra mahAsatvaH sumitra iti vizrutaH / babhUva paramo rAjA kuzAgrAkhye mahApure // 10 // tridazendrasamo bhogaiH kAntyA jitnishaakrH| jitaprabhAkaro dIptyA pratApAnatazAtravaH // 11 // athAnantara gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! aba AThaveM balabhadra zrIrAmakA sambandha batalAneke lie kucha mahApuruSoMse utpanna vaMzoMkA kathana karatA hai so suna // 1 // dazaveM tIrthaMkara zrI zItalanAtha bhagavAnke mokSa cale jAneke bAda kauzAmbI nagarImeM eka sumukha nAmakA rAjA huaa| usI samaya usa nagarImeM eka vIraka nAmakA zreSThI rahatA thaa| usakI strIkA nAma vanamAlA thaa| rAjA sumukhane vanamAlAkA haraNakara usake sAtha icchAnusAra kAmopabhoga kiyA aura antameM vaha muniyoMke lie dAna dekara vijayA parvatapara gyaa| vahA~ vijayAdha parvatakI dakSiNa zreNI meM eka haripura nAmakA nagara thaa| usameM ve donoM dampatI utpanna hue arthAt vidyAdhara-vidyAdharI hue| vahAM krIr3A karatA huA rAjA sumukhakA jIva vidyAdhara bhogabhUmi gyaa| usake sAtha usakI strI vidyAdharI bhI thii| idhara strIke viraharUpI aMgArase jisakA zarIra jala rahA thA aisA vIraka zreSThI tapake prabhAvase aneka deviyoMke samUhase yukta devapadako prApta huA // 2-5 // usane avadhi jJAnase jaba yaha jAnA ki hamArA vairI rAjA sumukha harikSetrameM utpanna huA hai to pApa buddhi meM prema karanevAlA vaha deva use vahA~se bharatakSetrameM rakha gayA tathA usakI durdazA kI // 6 // cUMki vaha apanI bhAryAke sAtha harikSetrase harakara lAyA gayA thA isalie samasta saMsArameM vaha hari isa nAmase prasiddhiko prApta huA // 7 // usake mahAgiri nAmakA putra huA, usake himagiri, himagirike vasugiri, vasugirike indragiri, indragirike ratnamAlA, ratnamAlAke sambhUta aura sambhUtake bhUtadeva Adi saikar3oM rAjA kramazaH utpanna hue| ye saba harivaMzaja kahalAye / / 8-9 // Age calakara usI harivaMzameM kuzAgna nAmaka mahAnagarameM sumitra nAmaka prasiddha utkRSTa rAjA huA // 10 // yaha rAjA bhogoMse indrake samAna thA, kAntise candramAko jItanevAlA thA, dIptise sUryako 1. nIte m.| 2. vaNijo ma / 3. vIrakaH zrutiH kh.| 4. bhogabhUmimazizriyat k.| 5. ka. pustake eSa zloko nAsti, ja. pustake'pi nAsti kintu kenaciTippaNaka; pustakAntarAduddhRtya yojitaH / ma. ba. pustakayoH tRtIyazlokasya 'mRtvA rukmagiriM yayau' iti sthAne 'pure haripurasaMjJake' iti pATho vidyate / tadanantaraM caturthazlokasyetthaM kramo vidyate-utpannau dampatI krIDAM kRtvA rukmagiri yyau| tatrApi dakSiNazreNyAM bhogabhUmimazizriyat // 4 // atra tu mUle kha. pustakIyaH pAThaH sthApitaH / 6. saMkUlam ma. / 7. pApadhIriti m.| Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMzatitamaM parva padmAvatIti jAyAsya padmanetrA mahAdyutiH / zubhalakSaNasaMpUrNA pUrNasarvamanorathA // 12 // suptAsau bhavane ramye rAtrau talpe sukhAvahe / adrAkSIt pazcime yAme svapnAn SoDaza pUjitAn // 13 // dviradaM zAskara siMhamabhiSekaM zriyastathA / dAmanI zItaguM mAnuM zaSau kumbhaM saro'bjavat // 14 // sAgaraM siMhasaMyuktamAsanaM ratnacitritam / vimAnaM bhavanaM zubhraM ratnarAzi hutAzanam // 15 // tato vismitacittA sA vibuddhA buddhizAlinI / kRtvA yathocitaM yAtA vinItA bharturantikam // 16 // kRtAnjali papraccha svasvapnArtha nyAyavedinI / madrAsane sukhAsInA sphuradvadanapaGkajA // 17 // dayito'kathayadyAvattasyai svapnaphalaM zubham / apasad gaganAttAvadvRSTI ratnaprasUtinI // 18 // tisraH koTyordhakoTI ca vasuno'sya dine dine / bhavane mudito yakSo vavarSaM surapAjJayA // 19 // mAsAn paJcadazA khaNDaM patantyA vasudhArayA / tayA ratnasuvarNAdimayaM tannagaraM kRtam // 20 // tasyAH kamalavAsinyo jinamAtuH pratikriyAm / samastAmAdRtA devyazcakruH saparivArikAH // 21 // jAtamAtramatho santaM jinendra kSIravAriNA / lokapAlaiH samaM zakro merAvasnapayacchriyA // 22 // saMpUjya bhaktitaH stutvA praNamya ca surAdhipaH / mAturake punaH prItyA jinanAthamatiSThipat // 23 // AsId garbhasthite yasmin suvratA jananI yataH / vizeSeNa tataH kIrtiM gato'sau suvratAkhyayA // 24 // aJjanAdriprakAzo'pi sa jino dehatejasA / jigAya tigmaguM pUrNa nizAkaranibhAnanaH || 25 || parAjita kara rahA thA aura pratApase samasta zatruoMko namra karanevAlA thA || 11|| usakI padmAvatI nAmakI strI thI / padmAvatI bahuta hI sundarI thI / usake netra kamalake samAna the, vaha vizAla kAntikI dhAraka thI, zubha lakSaNoMse sampUrNaM thI tathA usake sarvaM manoratha pUrNa hue the || 12 || eka dina vaha rAtri ke samaya sundara mahalameM sukhakArI zayyApara so rahI thI ki usane pichale pahara meM nimnalikhita solaha uttama svapna dekhe || 13 || gaja 1 vRSabha 2 siMha 3 lakSmIkA abhiSeka 4 do mAlAe~ 5 candramA 6 sUryaM 7 do mIna 8 kalaza 9 kamalakalita sarovara 10 samudra 11 ratnoMse citravicitra siMhAsana 12 vimAna 13 ujjvala bhavana 14 ratnarAzi 15 aura agni 16 / / 14-15 // 445 tadanantara jisakA citta AzcayaMse cakita ho rahA thA aisI buddhimatI rAnI padmAvatI jAgakara tathA prAtaHkAla sambandhI yathAyogya kArya kara bar3I namratAse patike samIpa gayI || 16 | vahA~ jAkara jisakA mukhakamala phUla rahA thA aisI nyAya kI jAnanevAlI rAnI bhadrAsanapara sukhase baiThI / tadanantara usane hAtha jor3akara patise apane svapnoMkA phala pUchA ||17|| idhara patine jabataka usase svapnoMkA phala kahA tabataka udhara AkAzase ratnoMkI vRSTi par3ane lagI || 18 || indrakI AjJAse prasanna yakSa pratidina isake gharameM sAr3he tIna karor3a ratnoMkI varSA karatA thA || 19|| pandraha mAsa taka lagAtAra par3atI huI dhanavRSTise vaha samasta nagara ratna tathA suvarNAdimaya ho gayA ||20|| padma, mahApadma Adi sarovaroMke kamaloMmeM rahanevAlI zrI-hrI Adi deviyA~ apane parivAra ke sAtha milakara jinamAtAkI saba prakArakI sevA bar3e AdarabhAvase karatI thIM // 21 // athAnantara bhagavAn kA janma huA / so janma hote hI indrane lokapAloMke sAtha bar3e vaibhavase sumeru parvata para bhagavAnkA kSIrasAgarake jalase abhiSeka kiyA ||22|| abhiSekake bAda indrane bhaktipUrvaka jinendradeva kI pUjA kI, stuti kI, praNAma kiyA aura tadanantara premapUrvaka mAtAkI godameM lAkara virAjamAna kara diyA ||23|| jaba bhagavAn garbhameM sthita the tabhIse unakI mAtA vizeSakara suvratA arthAt uttama vratoMko dhAraNa karanevAlI ho gayI thIM isalie ve munisuvrata nAmase prasiddhiko prApta hue ||24|| jinakA mukha pUrNa candramAke samAna thA aise suvratanAtha bhagavAn yadyapi 1. bhuvane ma. / 2. sUryam / Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 padmapurANe dadhatA paramaM tena mogamindreNa kalitam / ahamindrasukhaM dUramadharIkRtamUrjitam // 26 // hAhAhUhUzrutI tasya tumburU nAradastathA / vizvAvasuzca gAyanti kinno'psaraso varAH // 27 // vINAveNvAdivAyena taskRtena sucAruNA / snAnAdividhimApnoti devIjanitavartanam // 28 // smitalajitadambhAprasAdAdisuvibhramAH / yauvaneramayadrAmAH so'bhirAmo yathepsitam // 29 // zaradambhodavilayaM sa dRSTvA pratibuddhavAn / stuto laukAntikairdevaiH pravivrajiSayAnvitaH // 30 // dattvA suvratasaMjJAya rAjyaM putrAya nispRhH| praNatAzeSasAmantamaNDalaM sukhapAlanam // 31 // nirgataH sauramavyAptadazadikcakravAlataH / divyAnulepanodArasukAntamakarandataH // 32 // sauramAkRSTasaMbhrAntabhramarIpRthuvRndataH / harinmaNivimAcakrapAlAzacayasaMkulAt // 33 // dantapaGktisitacchAyAvisajAlasamAkulAt / nAnAvibhUSaNadhvAnavihagArAvapUritAt // 34 // valItaraGgasaMpRktAt stanacakrAhvazomitAt / rAjahaMsaH sitaH kIrtyA divyastrIpanakhaNDataH // 35 // devamAnavarAjoDhAM zivikAmaparAjitAm / Aruhya vipulodyAnaM yayau cUDAmaNirnRNAm // 36 // avatIrya tato rAjJAM sahasrarbahubhiH samam / dadhau jainezvarI dIkSA harivaMzavibhUSaNaH // 37 // SaSThopavAsayuktAya tasmai rAjagRhe dadau / bhaktyA vRSabhadattAkhyaH paramAnnena pAraNam // 30 // aMjanAgirike samAna zyAmavarNa the tathApi unhoMne apane tejase sUryako jIta liyA thA // 25 // indrake dvArA kalpita ( racita ) uttama bhogoMko dhAraNa karate hue unhoMne ahamindrakA bhArI sukha dUrase hI tiraskRta kara diyA thA // 26 // hA-hA, hU-hU, tumburU, nArada aura vizvAvasu Adi gandharvadeva sadA unake samIpa gAte rahate the tathA kinnara deviyAM aura aneka apsarAe~ vINA, bAMsurI Adi bAjoMke sAtha nRtya karatI rahatI thiiN| aneka deviyAM ubaTana Adi lagAkara unheM snAna karAtI thIM // 27-28 / / sundara zarIrako dhAraNa karanevAle bhagavAnne yauvana avasthAmeM manda musakAna, lajjA, dambha, IrSyA, prasAda Adi sundara vibhramoMse yukta striyoMko icchAnusAra ramaNa karAyA thaa|||29|| __athAnantara eka bAra zaradaRtuke meghako vilIna hotA dekha ve pratibodhako prApta ho gaye jisase dIkSA lenekI icchA unake manameM jAga utthii| usI samaya laukAntika devoMne Akara unakI stuti kI // 30 // tadanantara jisameM samasta sAmantoMke samUha namrIbhUta the tathA sukhase jisakA pAlana hotA thA aisA rAjya unhoMne apane suvrata nAmaka putrake lie dekara saba prakArakI icchA chor3a dI // 31 // tatpazcAt jisane apanI sugandhise dazoM dizAoMko vyApta kara rakhA thA, jisameM zarIrapara lagA huA divya vilepana hI sundara makaranda thA, jisane apanI sugandhise Atura bhramariyoMke bhArI samUhako apanI ora khIMca rakhA thA, jo hare maNiyoMkI kAntirUpI pattoMke samUhase vyApta thA, jo dAMtoMkI paMktikI sapheda kAntirUpI mRNAlake samUhase yukta thA, jo nAnA prakArake AbhUSaNoMkI dhvanirUpI pakSiyoMkI kalakUjanase paripUrNa thA, balirUpI taraMgoMse yukta thA aura jo stanarUpI cakravAka pakSiyoMse suzobhita thA aisI uttama striyoMrUpI kamala-vanase ve kIrtidhavala rAjahaMsa ( zreSTha rAjA bhagavAn munisuvratanAtha) isa prakAra bAhara nikale jisa prakAra ki kisI kamala-vanase rAjahaMsa (haMsa vizeSa ) nikalatA hai // 32-35 // tadanantara manuSyoMke cUr3AmaNi bhagavAn munisuvratanAtha, devoM tathA rAjAoMke dvArA uThAyI huI aparAjitA nAmakI pAlakImeM savAra hokara vipula nAmaka udyAnameM gaye // 36 // tadanantara pAlakIse utarakara harivaMzake AbhUSaNasvarUpa bhagavAn munisuvratanAthane kaI hajAra rAjAoMke sAtha jainezvarI dIkSA dhAraNa kara lI // 37 // bhagavAnne dIkSA lete samaya do dinakA upavAsa kiyA thaa| upavAsa samApta honepara rAjagRha nagarameM 1. vAdena ma., j.| 2. nartanam ba. ja. / tarjanam kha., vartanaH ma. / 3. svana ma. / Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMzatitamaM parva zAsanAcAravRttyartha bhuktizca vibhunA kRtA / prApto vRSamadattazca paJcAtizayapUjanam // 39 // adhazcampakavRkSasya zukladhyAnamupeyuSaH / utpannaM ghAtikarmAnte kevalaM parameSThinaH // 40 // tato devAH samAgatya sendrAH stusvA praNamya ca / saMjAtagaNinastasmAcchuzruvurdharmamuttamam // 41 // sAgAraM ca nirAgAraM bahubhedaM yathAvidhi / zrutvA te vimalaM dharma natvA jagmuryathAyatham // 42 // munisuvratanAtho'pi dharmatIrthapravartanam / kRtvA surAsurairnamraH stUyamAnaH pramodimiH // 43 // gaNanAthairmahAsatvairgaNapAlanakAribhiH / anyaizca sAdhumiyukto vihRtya vasudhAtalam // 4 // sammedagirimUrdhAnaM samAruhya caturvidham / vidhUya karma saMprApa lokacUDAmaNisthitam // 45 // munisuvratamAhAtmyamidaM ye'dhIyate janAH / zRNvanti vA sumAgna teSAM nazyati duSkRtiH // 46 // bhUyazca bodhimAgatya tataH kRtvA sunirmalam / gacchanti paramaM sthAnaM yato nAgamanaM punaH // 47 // athAsau suvrataH kRtvA ciraM rAjyaM sunizcalam / dakSaM tatra vinikSipya pravrajyAvApa nivRtim // 48 // dakSAt samamavat sUnurilAvarddhanasaMjJitaH / tataH zrIvarddhano jajJe zrIvRkSAkhyastato'bhavat // 49 // saJjayanto babhUvAsmAdudabhUtkuNimastataH / mahArathaH pulomA cetyevamAdyA narezvarAH // 50 // sahasrazaH samutpannA harINAmanvaye zubhe / saMprApurnivRti kecit kecinnAkanivAsitAm // 51 // evaM kramAt prayAteSu pArthiveSu ca bhUriSu / nRpo vAsavaketvAkhyaH kule'sminmaithilo 'bhavat // 52 // vRSabhadattane unheM paramAnna arthAt khIrase bhaktipUrvaka pAraNA karAyI // 38 // jinazAsanameM AcArako vRtti kisa taraha hai yaha batalAneke lie hI bhagavAnne AhAra grahaNa kiyA thaa| AhAradAnake prabhAvase vRSabhadatta paMcAtizayako prApta huA // 39 // tadanantara campaka vRkSake nIce zukla-dhyAnase virAjamAna bhagavAnko ghAtiyA kokA kSaya honeke uparAnta kevalajJAna utpanna haA // 40 // tadanantara indroM sahita devoMne Akara stati kI. praNAma kiyA tathA uttama gaNadharoMse yukta una munisuvratanAtha bhagavAnase uttama dharmakA upadeza sunA // 41 / / bhagavAnne sAgAra aura anagArake bhedase aneka prakArake dharmakA nirUpaNa kiyA so usa nirmala dharmako vidhipUrvaka sunakara ve saba yathAyogya apane-apane sthAnapara gaye // 42 // harSase bhare namrIbhUta surAsura jinakI stuti karate the aise bhagavAn munisuvratanAthane bhI dharmatIrthako pravRtti kara mahAdhairyake dhAraka tathA gaNakI rakSA karanevAle gaNadharoM evaM anyAnya sAdhuoMke sAtha pRthivItalapara vihAra kiyA / / 43-44 // tadanantara sammedAcalake zikharapara ArUr3ha hokara tathA cAra adhAtiyA karmoMkA kSaya kara ve lokake cUr3AmaNi ho gaye arthAt siddhAlayameM jAkara virAjamAna ho gaye // 45 // jo manuSya uttama bhAvase munisuvrata bhagavAnke isa mAhAtmyako par3hate athavA sunate haiM unake samasta pApa naSTa ho jAte haiM // 46 / / ve punaH Akara ratnatrayako nirmala kara usa parama sthAnako prApta hote haiM jahA~se ki phira AnA nahIM hotA // 47 // tadanantara munisuvratanAthake putra suvratane bhI cirakAla taka nizcala rAjya kara antameM apane putra dakSake lie rAjya sauMpa diyA aura svayaM dIkSA lekara nirvANa prApta kiyA / / 48|| rAjA dakSake ilAvardhana, ilAvadhanake zrIvardhana, zrIvardhanake zrIvRkSa, zrIvRkSake saMjayanta, saMjayantake kuNima, kuNimake mahAratha aura mahArathake pulomA ityAdi hajAroM rAjA harivaMzameM utpanna hue| inameMse kitane hI rAjA nirvANako prApta hue aura kitane hI svarga gaye // 49-51 / / isa prakAra kramase aneka rAjAoMke ho cukanepara isI vaMzameM mithilAkA rAjA vAsavaketu huA // 52 // . 2. -rAdhyaM m.| 3. etannAmAnaM putrama / 4. pravrajya prApa m.| 5. mithilAyA 1. asamAcAra- ma., b.| adhipo maithilH| Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 papurANe vipuleti mahAdevI tasyAsIt vipulekSaNA / paramazrIrapi prAptA yA madhyena daridratAm // 53 // tasya janakanAmAbhUttanayo nayakovidaH / hitaM yaH satataM cakre prajAnAM janako yathA // 54 // evaM janakasaMbhatiH kathitA te narAdhipa / zRNu saMprati yadavaMze nRpo dazaratho'bhavat // 55 // ikSvAkUNAM kule ramye nivRte nAmije jine / bharate bhAskare some vyatIte vaMzabhUSaNe // 56 // saMkhyAtItena kAlena kule tatra narAdhipAH / atikrAmanti kurvantastapaH paramaduzvaram // 57 // krIDanti bhoganirmagnAH zuSyantyakRtapuNyakAH / labhante karmaNaH svasya vipAkamazradhAriNaH // 58 // cakravatparivartante vyasanAni mahotsavaiH / zanairmAyAdayo doSAH prayAnti parivarddhanam // 59 // klizyante dravyanirmuktA mriyante bAlatAsu ca / pUrvopAttAyuSi kSINe hetunA copasaMhRte // 6 // nAnA bhavanti tiSThanti nighnate zocayanti ca / rudantyadanti bAdhante vivadanti paThanti ca // 61 // dhyAyanti yAnti valAnti prabhavanti vahanti ca / gAyantyupAsate'inanti daridrati nadanti ca // 12 // jayanti rAnti muJcanti rAjante vilasanti ca / tuSyanti zAsati zAnti spRhayanti haranti ca // 3 // pante drAnti sajjanti dUyante kUTayanti ca / mArgayante'bhidhAvante kuhayante sRjanti ca // 6 // usakI vipulA nAmakI paTTarAnI thii| vaha vipulA, vipula arthAt dIrgha netroMko dhAraNa karanevAlI thI aura utkRSTa lakSmIkI dhAraka hokara bhI madhyabhAgase daridratAko prApta thI arthAt usakI kamara atyanta kRza thI // 53 // una donoMke nItinipuNa janaka nAmakA putra huaa| vaha janaka, janaka arthAt pitAke samAna hI nirantara prajAkA hita karatA thA // 54|| gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! isa taraha maiMne tere lie rAjA janakakI utpatti khii| aba jisa vaMzameM rAjA dazaratha hue usakA kathana karatA hU~ so suna // 55 // ____ athAnantara ikSvAkuoMke ramaNIya kulameM jaba bhagavAn RSabhadeva nirvANako prApta ho gaye aura unake bAda cakravartI bharata, arkakIrti tathA vaMzake alaMkArabhUta soma Adi rAjA vyatIta ho cuke taba asaMkhyAta kAlake bhItara usa vaMzameM aneka rAjA hue| unameM kitane hI rAjA atyanta kaThina tapazcaraNa kara nirvANako prApta hue, kitane hI svargameM jAkara bhogoMmeM nimagna ho krIr3A karane lage, aura kitane hI puNyakA saMcaya nahIM karanese zuSka ho gaye arthAt narakAdi gatiyoMmeM jAkara rote hue apane karmoMkA phala bhogane lage // 56-58 // he zreNika ! isa saMsArameM jo vyasanakaSTa haiM ve cakrakI nAIM badalate rahate haiM arthAt kabhI vyasana mahotsavarUpa ho jAte haiM aura kabhI mahotsava vyasanarUpa ho jAte haiM, kabhI isa jIvameM dhIre-dhIre mAyA Adi doSa vRddhiko prApta ho jAte haiM // 52 // kabhI ye jIva nidhana hokara kleza uThAte haiM aura kabhI pUrvabaddha Ayuke kSINa ho jAne athavA kisI kAraNavaza kama ho jAnese bAlya avasthAmeM hI mara jAte haiM // 60 // kabhI ye jIva nAnA rUpatAko dhAraNa karate haiM, kabhI jyoM-ke-tyoM sthira raha jAte haiM, kabhI eka dUsareko mArate haiM, kabhI zoka karate haiM, kabhI rote haiM, kabhI khAte haiM, kabhI bAdhA pahuMcAte haiM, kabhI vivAda karate haiM, kabhI gamana karate haiM, kabhI calate haiM, kabhI prabhAvazIla hote haiM, arthAt svAmI banate haiM, kabhI bhAra Dhote haiM, kabhI gAte haiM, kabhI upAsanA karate haiM, kabhI bhojana karate haiM, kabhI daridratAko prApta karate haiM, kabhI zabda karate haiM // 61-62 / / kabhI jItate haiM, kabhI dete haiM, kabhI kucha chor3ate haiM, kabhI virAjamAna hote haiM, kabhI aneka vilAsa dhAraNa karate haiM, kabhI santoSa dhAraNa karate haiM, kabhI zAsana karate haiM, kabhI zAnti arthAt kSamAkI abhilASA karate haiM, kabhI zAntikA haraNa karate haiM // 3 // kabhI lajjita hote haiM, kabhI kutsita cAla calate haiM, kabhI kisIko satAte haiM, kabhI santapta hote haiM, kabhI kapaTa dhAraNa karate haiM, kabhI yAcanA karate haiM, kabhI sammukha daur3ate haiM, kabhI 1. panti kh.| Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMzatitamaM parva 442 krIDanti syanti yacchanti zIlayanti vasanti ca / lucyanti mAnti sIdanti Rdhyanti vicalanti ca // 'tuSyantyarcanti vaJcanti sAntvayanti vidanti ca / muhyantyarvanti nRtyanti snihyanti vinayanti c||66|| nudantyucchanti karSanti bhRjanti vinamanti ca / dIvyanti dAnti zRNvanti juhRtyaGganti jAgrati // 67 / / svapanti bibhyatIGganti zyanti dyanti tudanti ca / prAnti sunvanti sinvanti rundhanti viruvanti ca / 68 / sIvyantyaTanti jIryanti pibanti racayanti ca / vRNate parimRdunanti vistRNanti pRNanti ca // 69 // mImAMsante jugupsante kAmayante taranti ca / cikitsyantyanumanyante vArayanti gRNanti ca // 7 // evamAdikriyAjAlasaMtatavyAptamAnasAH / zubhAzubhasamAsaktA vyatikrAmanti mAnavAH // 71 / / iti citrapaTAkAraceSTitAkhilamAnave / kAle'vasarpiNInAmni prayAti vilayaM zanaiH // 72 // jAte viMzatisaMkhyAne vartamAnajinAntare / devAgamanasaMyukte vinItAyAmarau puri // 73 // vijayo nAma rAjendro vijitAkhilazAtravaH / sauryapratApasaMyuktaH prajApAlanapaNDitaH // 74 / / saMbhUto hemalinyAM mahAdevyAM sutejasi / surendramanyunAmAbhUtsUnustasya mahAguNaH // 75 // tasya kIrtisamAkhyAyAM jAyAyAM tanayadvayam / candrasUryasamacchAyaM tAtaM guNasamarcitam // 76 // mAyAcAra dikhAte haiM, kabhI kisIke dravyAdikA haraNa karate haiM // 64 // kabhI krIr3A karate haiM, kabhI kisI vastuko naSTa karate haiM, kabhI kisIko kucha dete haiM, kabhI kahIM vAsa karate haiM, kabhI kisIko loMcate haiM, kabhI kisIko nApate haiM, kabhI duHkhI hote haiM, kabhI krodha karate haiM, kabhI vicalita hote haiM, // 65 // kabhI santuSTa hote haiM, kabhI kisIkI pUjA karate haiM, kabhI kisIko chalate haiM, kabhI kisIko sAntvanA dete haiM, kabhI kucha samajhate haiM, kabhI mohita hote haiM, kabhI rakSA karate haiM, kabhI nRtya karate haiM, kabhI sneha karate haiM, kabhI vinaya karate haiM, // 66 // kabhI kisIko preraNA dete haiM, kabhI dAne-dAne bInakara peTa bharate haiM, kabhI kheta jotate haiM, kabhI bhAr3a dUMjate haiM, kabhI namaskAra karate haiM, kabhI krIr3A karate haiM, kabhI lunate haiM, kabhI sunate haiM, kabhI homa karate haiM, kabhI calate haiM, kabhI jAgate haiM // 67 // kabhI sote haiM, kabhI Darate haiM, kabhI nAnA ceSTA karate haiM, kabhI naSTa karate haiM, kabhI kisIko khaNDita karate haiM, kabhI kisIko pIr3A pahuMcAte haiM, kabhI pUrNa karate haiM, kabhI snAna karate haiM, kabhI bAMdhate haiM, kabhI rokate haiM, kabhI cillAte haiM, // 68|| kabhI sote haiM, kabhI ghUmate haiM, kabhI jINaM hote haiM, kabhI pIte haiM, kabhI racate haiM, kabhI varaNa karate haiM, kabhI masalate haiM, kabhI phailAte haiM, kabhI tapaMNa karate haiM // 69|| kabhI mImAMsA karate haiM, kabhI ghRNA karate haiM, kabhI icchA karate haiM, kabhI tarate haiM, kabhI cikitsA karate haiM, kabhI anumodanA karate haiM, kabhI rokate haiM aura kabhI nigalate haiM / / 70 // he rAjan ! ityAdi kriyAoMke jAlase jinake mana vyApta ho rahe the tathA zubha-azubha kAryoMmeM lIna the aise aneka mAnava usa ikSvAkuvaMzameM kramase hue the / / 71 / / isa prakAra jisameM samasta mAnavoMkI ceSTAe~ citrapaTake samAna nAnA prakArakI haiM aisA yaha avasarpiNI nAmakA kAla dhIre-dhIre samApta hotA gayA // 72 // athAnantara jisameM devoMkA Agamana jArI rahatA thA aise bosaveM vartamAna tIrthakarakA antarAla zurU honepara ayodhyAnAmaka vizAla nagarImeM vijaya nAmakA bar3A rAjA huaa| usane samasta zatruoMko jIta liyA thaa| vaha sUryake samAna pratApase saMyukta thA tathA prajAkA pAlana karanemeM nipuNa thA / / 73-74 / / usakI hemacUlA nAmakI mahAtejasvinI paTTarAnI thI so usake surendramanya nAmakA mahAguNavAn putra utpanna huA // 75 // surendramanyukI kIrtisamA strI huI so usake candramA aura sUryake samAna kAntiko dhAraNa karanevAle do putra hue| ye donoM hI putra guNoMse suzobhita 1. zIDanti m.| 2. bhAnti m.| 3. stutyantyarcanti m.| 4. rudanti ca m.| 5. sIvyantyavanti ma / 6. zataiH m.| 7. zaurya -kha. / Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 padmapurANe vajrabAhustayorAdyo dvitIyazca puraMdaraH / anvarthanAmayuktau tau remAte bhuvane sukham // 77 // ibhavAhananAmAsIttasmin kAle narAdhipaH / ramye nAgapure tasya nAmnA cUDAmaNiH priyA // 78 // tayorduhitaraM cAvI khyAtAM nAmnA manodayAm / vajrabAhukumAro'sau lebhe ilAdhyatamo nRNAm // 79 // 'tAM kanyAM sodaro netumAgAdudayasundaraH / sAdhaM tenocchitaH zrImatsitAtapanivAraNaH // 40 // kanyAM tAM rUpataH khyAtAM sakale vasudhAtale / mAnasena vahan bhatyA pratasthe zvAzuraM puram // 41 // athAsya vrajato dRSTirvasantakusumAkule / girau vasantasaMjJA nipapAta manohare // 82 // yathA yathA samIpatvaM yasya yAti girersau| tathA tathA parAM lakSmI pazyan harSamupAgamat // 83 // puSpadhUlIvimizreNa vAyunA sa sugandhinA / samAliGgayanta mitreNa saMprAptena cirAdiva // 84 // paMskokilakalAlApairjayazabdamivAkarot / vAtakampitavRkSAgro vajrabAhordharAdhara // 85 // vINAjhaGkAraramyANAM bhRGgANAM madazAlinAm / nAdena zravaNau tasya mAnasena samaM hRtau // 86 // cUto'yaM karNikAro'yaM lodhro'yaM kusumAnvitaH / priyAlo'yaM palAzo'yaM jvalatpAvakabhAsuraH // 87 // vajantIti krameNAsya dRSTinizcalapakSmikA / saMdigdhamAnuSAkAre papAta munipuGgave // 48 // sthANuH syAcchramaNo'yaM nu zailakUTamidaM bhavet / iti rAjJo vitarko'bhUt kAyotsargasthite munau // 89 // 'nedIyAnsaM tato mArga prayAtasyAsya nizcayaH / udapAdi mahAyogidehavindanatasparaH // 10 // uccAvacazilAjAlaviSame'vasthitaM sthiram / divAkarakarAzliSTAmlAnavaktrasaroruham // 11 // the| unameM se bar3e putrakA nAma vajrabAhu aura choTe putrakA nAma purandara thaa| donoM hI sArthaka nAmako dhAraNa karanevAle the aura saMsArameM sukhase krIr3A karate the||76-77|| usI samaya atyanta manohara hastinApura nagarameM ibhavAhana nAmakA rAjA rahatA thaa| usakI strIkA nAma cUr3AmaNi thaa| una donoMke manodayA nAmakI atyanta sundarI putrI thI so use manuSyoMmeM atyanta prazaMsanIya vajrabAhu kumArane prApta kiyA ||78-79 / / kadAcit kanyAkA bhAI udayasundara usa kanyAko leneke lie vajrabAhuke ghara gayA so jisapara atyanta suzobhita safeda chatra laga rahA thA aisA vajrabAhu svayaM bhI usake sAtha calane ke lie udyata huA // 80 // vaha kanyA apane saundaryase samasta pRthvImeM prasiddha thI, use manameM dhAraNa karatA huA vajrabAhu bar3e vaibhavake sAtha zvasurake nagarakI ora calA // 8 // athAnantara calate-calate usako dRSTi vasanta Rtuke phUloMse vyApta vasanta nAmaka manohara parvatapara par3I // 82 // vaha jaise-jaise usa parvatake samIpa AtA jAtA vaise-vaise hI usakI parama zobhAko dekhatA huA harSako prApta ho rahA thA / / 83 / / phUloMkI dhUlise milI sugandhita vAya usakA AliMgana kara rahI thI so aisA jAna par3atA thA mAno cirakAlake bAda prApta huA mitra hI AliMgana kara rahA ho / / 84 // jahAM vRkSoMke agrabhAga vAyuse kampita ho rahe the aisA vaha parvata puMskokilAoMke zabdoMke bahAne mAno vajrabAhukA jaya-jayakAra hI kara rahA thA // 85 / / vINAkI jhaMkArake samAna manohara madazAlI bhramaroMke zabdase usake zravaNa tathA mana sAtha-hI-sAtha hare gaye / / 86 // 'yaha Ama hai, yaha kanera hai, yaha phUloMse sahita lodhra hai, yaha priyAla hai aura yaha jalatI huI agnike samAna suzobhita palAza hai' isa prakAra kramase calatI huI usakI nizcala dRSTi dUrIke kAraNa jisameM manuSyake AkArakA saMzaya ho rahA thA aise munirAjapara par3I // 87-88 / / kAyotsargase sthita munirAjake viSayameM vajrabAhuko vitarka utpanna huA ki kyA yaha ThUTha hai ? yA sAdhu haiM, athavA parvatakA zikhara hai ? // 89|| tadanantara jaba atyanta samIpavartI mArgameM pahuMcA taba use nizcaya huA ki ye mahAyogI-munirAja haiM // 90 // ve munirAja UMcI-nIcI 1. taM kanyA kha., ba. / tatkanyA- m.| 2. zrImAn sitAtapanivAraNaH m.| 3. saMjJAke m.| 4. parvataH / 5. mandazAlinAma m.| 6. tato nedIyasaM mAgaM ma., ba., ka., kha., j.| Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMzatitamaM parva pralambitamahAbhogibhogamAsurasadbhujam / zailendrataTasaMkAza pIvarodAravakSasam // 92 // dignAgabandhanastambha sthirabhAsvadvarorukam / tapasApi kRzaM kAntyA dRzyamAnaM supIvaram // 93 // nAsikAgraniviSTAtisaumyanizcalacakSuSam / muniM dhyAyantamaikAgrayaM dRSTvA 'rAjetyacintayat // 94 // aho dhanyo'yamatyantaM prazAnto mAnavottamaH / yadvihAyAkhilaM saMgaM tapasyati mumukSayA // 95 // vimuktyAnugRhIto'yaM kalyANAbhiniviSTadhIH / parapIDAnivRttAtmA munirlakSmIpariSkRtaH // 96 // samaH suhRdi zatrau ca ratnarAzau tRNe tathA / mAnamatsaranirmuktaH siddhyAliGganalAlasaH // 97 // vazIkRtahRSIkAmA niSprakampo girIndravat / zreyo dhyAyati nIrAgaH kuzalasthitamAnasaH // 98 // phalaM puSkalametena labdhaM mAnuSajanmanaH / ayaM na vaJcitaH krUraiH kaSAyAkhyairmalimlucaiH // 99 // ahaM nu veSTitaH pApaH karmapAzairanantaram / AzIviSairmahAnAgairyathA candanapAdapaH // 100 // pramattacetasaM pApaM dhigmAM nizcetanopamam / yo'haM nidrAmimogAdvimahAbhRguzirasthitaH // 101 // yadi nAma majeyemAmavasthAmasya yoginaH / bhaveyaM labdhalabdhavyastato mAnuSajanmani // 102 // iti cintayatastastra rAjJo nirgranthapuGgave / dRSTiH stambhanibaddheva babhUvAtyantanizcalA // 103 // evaM nizcalapakSmANaM nirIkSyodaya sundaraH / kurvannarma jagAdevaM vajrabAhuM kRtasmitaH // 104 // ciraM nirIkSito devastvayaiSa munipuGgavaH / vRNISe kimimAM dIkSAM rAgavAnatra dRzyase // 105 // vajrabAhurathovocat kRtabhAvanigUhanaH / vartate kaH punarbhAvastavodaya nivedaya // 106 // zilAoMse viSama dharAtalameM sthira virAjamAna the, sUryakI kiraNoMse AliMgita hone ke kAraNa unakA mukhakamala mlAna ho rahA thA, kisI bar3e sarpake samAna suzobhita unakI donoM uttama bhujAeM nocekI ora laTaka rahI thIM, unakA vakSaHsthala sumeruke taTake samAna sthUla tathA caur3A thA, unakI dedIpyamAna donoM utkRSTa jA~gheM diggajoMke bA~dhaneke khambhoMke samAna sthira thIM, yadyapi ve tapake kAraNa kRza the tathApi kAntise atyanta sthUla jAna par3ate the, unhoMne apane atyanta saumya nizcala netra nAsikAke agrabhAga para sthApita kara rakhe the, isa prakAra ekAgra rUpase dhyAna karate hue munirAjako dekhakara rAjA vajrabAhu isa prakAra vicAra karane lagA ki / / 91 - 94 // aho ! ina atyanta prazAnta uttama mAnavako dhanya hai jo samasta parigrahakA tyAga kara mokSakI icchAse tapasyA kara rahe haiM ||15|| ina munirAjapara mukti-lakSmIne anugraha kiyA hai, inakI buddhi AtmakalyANameM lIna hai, inakI AtmA parapIr3Ase nivRtta ho cukI hai, ye alaukika lakSmIse alaMkRta haiM, zatru aura mitra, tathA ratnoMkI rAzi aura tRNameM samAna buddhi rakhate haiM, mAna evaM matsarase rahita haiM, siddhirUpI vadhUkA AliMgana karane meM inakI lAlasA bar3ha rahI hai, inhoMne indriyoM aura manako vazameM kara liyA hai, ye sumeruke samAna sthira haiM, vItarAga haiM tathA kuzala kAryameM mana sthira kara dhyAna kara rahe haiM || 96-98 || manuSya meM janmakA pUrNa phala inhoMne prApta kiyA hai, indriyarUpI duSTa cora inheM nahIM Thaga sake haiM ||19|| aura maiM ? maiM to karmarUpI pAzoMse usa taraha nirantara veSTita hU~ jisa taraha ki AzIviSa jAtike bar3e-bar3e sarpoMse candanakA vRkSa veSTita hotA hai || 100|| jisakA citta pramAdase bharA huA hai aise jar3atulya mujha pApIke lie dhikkAra hai / maiM bhogarUpI parvatakI bar3I gola caTTAna ke agrabhAga para baiThakara so rahA hU~ // 101 // | yadi maiM ina munirAjakI isa avasthAko dhAraNa kara sakU~ to manuSya janmakA phala mujhe prApta ho jAve || 102 || isa prakAra vicAra karate hue rAjA vajrabAhukI dRSTi una nirgrantha munirAjapara khambhe meM ba~dhI huIke samAna atyanta nizcala ho gayI // 103 // isa taraha vajrabAhako nizcala dRSTi dekha udayasundarane susakarAkara ha~sI karate hue kahA ki Apa ina munirAjako bar3I derase dekha rahe haiM so kyA isa dIkSAko grahaNa kara rahe ho ? isameM Apa anurakta dikhAI par3ate haiM // 104-105 // tadanantara apane bhAvako chipAkara vajrabAhune kahA ki he udaya ! tumhArA kyA 451 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 padmapurANe antarviraktamajJAtvA tamAhodayasundaraH / parihAsAnurAgeNa dantAMzucchuritAdharaH // 10 // dIkSAmimAM vRNISe cettato'hamapi te sakhA / aho virAjase'tyartha kumAra zramaNazriyA // 108 // astvevamiti bhASitvA yukto vIvAhabhUSaNaiH / avArohadasau nAgAdArohaddharaNIdharam // 109 // tato varAGganAstAraM rurudururulocanAH / chinnamuktakalApAbhasthUlanetrAstravindavaH // 110 // vyajJApayat savASpAkSastamathodayasundaraH / prasIda deva narmedaM kRtaM kimanutiSThasi // 111 // uvAca vajrabAhustaM madhuraM parisAntvayan / kalyANAzayakUpe'haM patannuttAritastvayA // 112 // bhavatA sadRzaM mitraM nAsti me bhuvanatraye / jAtasya sundarAvazyaM mRtyuH pretasya saMbhavaH // 113 // mRtyujanmaghaTIyantrametadubhrAmyatyanAratam / vidyuttaraGga duSTAhirasanebhyo'picaJcalam // 114 // jagato daHkhamagnasya kiM na pazyasi jIvitam / svapnabhogopamA mogA jIvitaM budabudopamam // 115 // sandhyArAgopamaH snehastAruNyaM kusumopamam / parihAso'pi te bhadra mama jAto'mRtopamaH / / 116 // parihAsena kiM pItaM nauSadhaM harate rujam / sa tvameko'dya me bandhuryaH suzreyaHpravRttaye // 11 // saMsArAcArasaktasya pratipanno'si hetutAm / eSo'haM pravrajAmyadya kuru tvaM svamanISitam // 118 // guNasAgaranAmAnaM tamupetya tapodhanam / praNamya caraNAvUce vinIto racitAJjaliH // 519 / / svAmin bhavatprasAdena pvitriikRtmaansH| adya niSkramitaM bhImAdicchAmi bhavacArakAt / / 120 // bhAva hai so to kaho // 106 / / use antarase virakta na jAnakara udayasundarane parihAsake anurAgavaza dA~toMkI kiraNoMse oThoMko vyApta karate hue kahA ki // 107|| yadi Apa isa dIkSAko svIkRta karate haiM to maiM bhI ApakA sakhA arthAt sAthI houuNgaa| aho kumAra! Apa isa muni da dIkSAse atyadhika suzobhita hooge // 108 / / 'aisA ho' isa prakAra kahakara vivAhaka AbhUSaNoMse yukta vajrabAhu hAthIse utarA aura parvatapara car3ha gayA // 109 // taba vizAla netroMko dhAraNa karanevAlI striyAM jora-jorase rone lgiiN| unake netroMse TUTe hue motiyoMke hArake samAna A~suoMkI bar3I-bar3I ba~deM girane lagIM // 110 // udayasundarane bhI A~khoMmeM A~sU bharakara kahA ki he deva ! prasanna hoo, yaha kyA kara rahe ho ? maiMne to ha~sI kI thI / / 111 // tadanantara madhura zabdoMmeM sAntvanA dete hue vajrabAhane udayasundarase kahA ki he uttama abhiprAyake dhAraka ! maiM kue~ meM gira rahA thA so tumane nikAlA hai // 112 / / tInoM lokoMmeM tumhAre samAna merA dUsarA mitra nahIM hai| he sundara ! saMsArameM jo utpanna hotA hai usakA maraNa avazya hotA hai aura jo maratA hai usakA janma avazyaMbhAvI hai // 113 / / yaha janma-maraNarUpI ghaTIyantra bijalI, lahara tathA duSTa sarpakI jihvAse bhI adhika caMcala hai tathA nirantara ghUmatA rahatA hai / / 114 / / duHkhameM phaMse hue saMsArake jIvanakI ora tuma kyoM nahIM dekha rahe ho? ye bhoga svapnoMke bhogoMke samAna haiM, jIvana budbudake tulya hai, sneha sandhyAkI lAlimAke samAna hai aura yauvana phUlake samAna hai| he bhadra ! terI haMsI bhI mere lie amRtake samAna ho gayI // 115-116 / / kyA haMsI meM po gayI auSadhi rogako nahIM haratI? cUMki tumane merI kalyANakI ora pravRtti karAyI hai isalie Aja tumhI eka mere bandhu ho||117|| maiM saMsArake AcArameM lIna thA so Aja tuma usase viraktike kAraNa ho gye| lo, aba maiM dIkSA letA huuN| tuma apane abhiprAyake anusAra kArya karo // 118 // itanA kahakara vaha guNasAgara nAmaka munirAjake pAsa gayA aura unake caraNoMmeM praNAma kara bar3I vinayase hAtha jor3atA huA bolA ki he svAmin ! Apake prasAdase merA mana pavitra ho gayA hai so Aja maiM isa bhayaMkara saMsArarUpI kArAgRhase nikalanA cAhatA hU~ // 119-120 // 1. yajJatvAttamAho-ma., j.| -mnytvaatt-b.| 2. kumAraH m.| 3. vaivaah-m.| 4. pItamauSadhaM ma. / 5. viSam ma, / 6. sa tvameSodyame bandhu -ma. / 7. caraNAnUce ma. / 8. saMsArakArAgRhAt / bhavatArakAt ma. / Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMzatitamaM parva tataH samAptayogena guruNetyanumoditaH / mahAsaMvegasaMpannastyaktavastravibhUSaNaH // 121 // paryaGkAsanamAsthAya rabhasAnvitamAnasaH / kezApanayanaM kRtvA pallavAruNapANinA // 122 // jAnAnaH pralaghu dehamullAghamiva tatkSaNam / dIkSAM saMcakSya vaivAhIM mokSadIkSAmazizriyat // 123 // tyaktarAgamadadveSA jAtasaMvegaraMhasaH / sundarapramukhA vIrAH kumArA mAravibhramAH // 124 // paramotsAha saMpannAH praNamya munipuGgavam / SaDviMzatiramA tena rAjaputrA pravavrajuH // 125 // tamudantaM parijJAya sodarasnehakAtarA / vahantI purusaMvegamadIkSiSTa manodayA // 126 // sitAMzukaparicchanna vizAlastanamaNDalA / alpodarI makacchannA jAtA sAtitapasvinI // 127 // vijayasyandano vArtAM viditvA vAjrabAhavIm / zokArdito jagAdaivaM sabhAmadhyavyavasthitaH // 128 // citraM pazyata me naptA vayasi prathame sthitaH / viSayebhyo viraktAramA dIkSAM daigambaromitaH // 129 // mAdRzo'pi sudurmocairvarSIyAn pravaNIkRtaH / bhogairyaiste kathaM tena kumAreNa vivarjitAH // 130 // athavAnugRhIto'sau bhAgyavAnmukti saMpadA / bhogAn yastRNavatyaktvA zItIbhAve vyavasthitaH // 131 // mandabhAgyo'dhunA ceSTAM kAM vrajAmi jarArditaH / suciraM vaJcitaH pApairviSayairmukhasundaraiH // 132 // indranIlAMzusaMghAtasaMkAzo yo'bhavat katham / kezabhAraH sa me jAtaH kAzarAzisamadyutiH // 133 // sitAsitAruNacchAye netre ye janahAriNI / jAte saMprati te survelIcchannasvavartmanI // 134 // tadanantara dhyAna samApta honepara munirAjane usake isa kAryakI anumodanA kI / so mahAsaMvegase bharA vajrabAhu vastrAbhUSaNa tyAga kara unake samakSa zIghra hI padmAsanase baiTha gayA / usane pallavake samAna lAla-lAla hAthoMse keza ukhAr3akara pheMka diye / use usa samaya aisA jAna par3atA thA mAno usakA zarIra rogarahita honese halakA ho gayA ho| isa taraha usane vivAha sambandhI dIkSAkA parityAga kara mokSa prApta karAnevAlI dIkSA dhAraNa kara lI // 121 - 123 // tadanantara jinhoMne rAga, dveSa aura madakA parityAga kara diyA thA, saMvegakI ora jinakA vega bar3ha rahA thA, tathA jo kAmake samAna sundara vibhramako dhAraNa karanevAle the, aise udayasundara Adi chabbIsa rAjakumAroMne bhI paramotsAhase sampanna ho munirAjako praNAma kara dIkSA dhAraNa kara lI // 124-125 / / yaha samAcAra jAnakara bhAIke snehase bhIru manodayAne bhI bahuta bhArI saMvegase yukta ho dIkSA le lI ||126 || sapheda vastrase jisakA vizAla stanamaNDala AcchAdita thA, jisakA udara atyanta kRza thA aura jisake zarIrapara maila laga rahA thA aisI manodayA bar3I tapasvinI ho gayI ||127|| vajrabAhuke bAbA vijayasyandanako jaba usake isa samAcArakA patA calA taba zokase pIr3ita hotA huA vaha sabhA ke bIca meM isa prakAra bolA ki aho ! AzcaryakI bAta dekho, prathama avasthAmeM sthita merA nAtI viSayoMse virakta ho daigambarI dIkSAko prApta huA hai / / 128 - 129 // mere samAna vRddha puruSa bhI duHkhase chor3ane yogya jina viSayoMke adhIna ho rahA hai ve viSaya usa kumArane kaise chor3a diye ||130 // athavA usa bhAgyazAlIpara muktirUpI lakSmIne bar3A anugraha kiyA hai jisase vaha bhogoMko tRNake samAna chor3akara nirAkula bhAvako prApta huA hai // 131 // prArambha meM sundara dikhanevAle pApI viSayoMne jise cirakAlase ThagA hai tathA jo vRddhAvasthA se pIr3ita hai aisA maiM abhAgA isa samaya kauna-sI ceSTAko dhAraNa karU~ ? || 132 || mere jo keza indranIla maNikI kiraNoMke samAna zyAma varNaM the ve hI Aja kAsake phUloMkI rAzike samAna safeda ho gaye haiM ||133|| safeda kAlI aura lAla kAntiko dhAraNa karanevAle mere jo netra manuSyoMke manako haraNa 1. pANinAM ma / 2. saMvIkSya ka. / 3. vajrabAhupitAmahaH / vijayasyandino ma, ja / 4. muktasampadA ma / 5. zAntIbhAve ba. / 6. valIcchannasuvartmanI bha., ka. 1 453 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 padmapurANe prabhAsamujjyalaH kAyo yo'yamAsInmahAbalaH / jAtaH saMpratyasau varSAhatacitrasamacchaviH // 135 // artho dharmazca kAmazca trayaste taruNocitAH / jarAparItakAyasya duSkarAH prANadhAriNaH // 136 // dhiGamAmacetanaM pApaM durAcAraM pramAdinam / alIkabAndhavasnehasAgarAvartavartinam // 137 // ityuktvA bAndhavAn sarvAnApRcchaya vigataspRhaH / datvA puraMdare rAjyaM rAjA jarjaravigrahaH // 138 // pArve nirvANaghoSasya nirgranthasya mahAtmanaH / surendramanyunA sAdhaM pravavAja mahAmanAH // 139 // puraMdarasya tanayamasUta pRthiviimtii| bhAryA kIrtidharAbhikhyaM vikhyAtaguNasAgaram / / 140 // krameNa sa pariprApto yauvanaM vinayAdhikaH / edhayan sarvabandhUnAM prasAdaM cAruceSTayA // 14 // kausalasthanarendrasya vRtA tasmai zarIrajA / sutamudvAhya tAM gehAnnizcakrAma puraMdaraH // 142 // kSemaMkaramuneH pAveM pravrajya guNabhUSaNaH / tapaH katu samArebhe karmanijarakAraNam // 143 / / kulakramAgataM rAjyaM pAlayan jitazAtravaH / reme devottamairbhogaiH sukhaM kIrtidharo nRpaH / / 144 // vaMzasthavRttam athAnyadA kIrtidharaH kSitIzvaraH prajAsubandhuH kRtamIrarAtiSu / sukhAsanastho bhavane manorame virAjamAno nalakUbaro yathA // 145 // nirIkSya rAkSayanIlatejasA tirohitaM bhAskarabhAsamaNDalam / acintayat kaSTamaho na zakyate vidhivinetaM prakaTIkRtodayaH / / 146 // karanevAle the, aba unakA mArga bhRkuTI rUpI latAoMse AcchAdita ho gayA hai arthAt aba ve latAose AcchAdita gartake samAna jAna par3ate haiM // 134 // merA jo yaha zarIra kAntise ujjvala tathA mahAbalase yukta thA vaha aba varSAse tAr3ita citrake samAna niSprabha ho gayA // 135 / / artha, dharma aura kAma ye tIna puruSArtha taruNa manuSyake yogya haiN| vRddha manuSyake lie inakA karanA kaThina hai / / 136|| cetanAzUnya, durAcArI, pramAdI tathA bhAI-bandhuoMke mithyA sneharUpI sAgarako bhaMvarameM par3e hue mujha pApIko dhikkAra ho // 137 / / isa prakAra kahakara tathA samasta bandhujanoMse pUchakara udArahRdaya vRddha rAjA vijayasyandanane niHspRha ho choTe pote purandarake lie rAjya sauMpa diyA aura svayaM nirvANaghoSa nAmaka nirgrantha mahAtmAke samIpa apane putra surendramanyuke sAtha dIkSA le lI // 138-139|| tadanantara purandarako bhAryA pRthivImatIne kIrtidhara nAmaka putrako utpanna kiyaa| vaha putra samasta prasiddha guNoMkA mAno sAgara hI thA / / 140 // apanI sundara ceSTAse samasta bandhuoMkI prasannatAko bar3hAtA huA vinayI kIrtidhara krama-kramase yauvanako prApta huA // 141 // taba rAjA parandarane usake lie kauzala dezake rAjAkI putrI svIkRta kii| isa taraha patrakA vivAhakara rAjA purandara virakta ho gharase nikala par3A // 142 / / guNarUpI AbhUSaNoMko dhAraNa karanevAle rAjA purandarane kSemaMkara munirAjake samIpa dIkSA lekara karmokI nirjarAkA kAraNa kaThina tapa karanA prArambha kiyA // 143 / / idhara zatruoMko jItanevAlA rAjA kIrtidhara kula-kramAgata rAjyakA pAlana karatA huA devoMke samAna uttama bhogoMke sAtha sukhapUrvaka krIr3A karane lagA // 144 // athAnantara kisI dina zatruoMko bhayabhIta karanevAlA prajA-vatsala rAjA kIrtidhara, apane sundara bhavanake Upara nalakUbara vidyAdharake samAna sukhase baiThA huA suzobhita ho rahA thA ki usakI dRSTi rAha vimAnako nIla kAntise AcchAdita sUryamaNDala (sUryagrahaNa ) para pdd'ii| use dekhakara vaha vicAra karane lagA ki aho ! udayameM AyA kama dUra nahIM kiyA jA sakatA / / 145-146 / / sUrya 1. pAvanirvANa m.| Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMzatitamaM parva 455 upajAtivRttam utsArya yo bhISaNamandhakAraM karoti niSkAntikamindubimbam / asau raviH pAvanaprabodhaH svarmAnamasArayitaM na zaktaH // 147 // tAruNyasUryo'pyayamevameva praNazyati prAptajaroparAgaH / janturvarAko varapAzabaddho mRtyoravazyaM mukhamabhyupaiti // 14 // upendravajAvRttam anityametajjagadeSa matvA samAsametAnagadIdamAtyAn / sasAgarAM rakSata bho dharitrImahaM prayAmyeSa vimuktimArgam / / 149 // upajAtivRttam ityuktamAtre budhabandhupUrNA sabhA viSAdaM pragatA tamUce / rAjaMstvamasyAH patiradvitIyo virAjase sarvavasuMdharAyAH // 150 // syaktA vazasthA dharaNI' svayeyaM na rAjate nirjitshtrupkssaa| nave vayasyunatavIryarAjyaM kuruSva tAvat suranAthatulyam // 151 // vaMzasthavRttam jagAda rAjA bhavavRkSasaMkaTAM jarAviyogArativahnidIpitAm / nirIkSya dIpoM vyasanATavImimAM bhayaM mamAtyantamuru prajAyate // 152 / / indravamrAvRttam tanizcitaM mantrijano'vagatya vidhyAtamaGgAracayaM mahAntam / AnAyya madhye'sya marIciramyaM vaidUryamasthApayadatyudAram / / 153 // www wwwwwwwwwwwwwwwww bhISaNa andhakArako naSTa kara candramaNDalako kAntihIna kara detA hai tathA kamaloMke vanako vikasita karatA hai vaha sUrya rAhuko dUra karane meM samartha nahIM hai / / 147|| jisa prakAra yaha sUrya naSTa ho rahA hai usI prakAra yaha yauvanarUpI sUrya bhI jarArUpI grahaNako prApta kara naSTa ho jaavegaa| majabUta pAzase ba~dhA huA yaha becArA prANI avazya hI mRtyuke mukha meM jAtA hai / / 148|| isa prakAra samasta saMsArako anitya mAnakara rAjA kIrtidharane sabhAmeM baiThe hue mantriyoMse kahA ki aho mantrI jano! isa sAgarAnta pathivIkI Apa loga rakSA kro| maiM to muktike mArgameM prayANa karatA hU~ // 149 // rAjAke aisA kahanepara vidvAnoM tathA bandhujanoMse paripUrNa sabhA viSAdako prApta ho usase isa prakAra bolI ki he rAjana! isa samasta pathivIke tamhI eka advitIya pati ho // 150 // yaha pRthivI Apake AdhIna hai tathA Apane samasta zatruoMko jItA hai, isalie Apake chor3anepara suzobhita nahIM hogii| unnata parAkramake dhAraka ! abhI ApakI nayo avasthA hai isalie indrake samAna rAjya karo // 151 // isake uttarameM rAjAne kahA ki jo janmarUpI vRkSoMse saMkula hai, vyApta hai, bur3hApA, viyoga tathA aratirUpI agnise prajvalita hai, tathA atyanta dIrgha hai aisI isa vyasanarUpI aTavIko dekhakara mujhe bhArI bhaya utpanna ho rahA hai / / 152 // jaba mantrIjanoMko rAjAke dRr3ha nizcayakA bodha ho gayA taba unhoMne bahutase bujhe hue aMgAroMkA samUha bujhAkara usameM kiraNoMse suzobhita uttama vaiDUryamaNi rakhA so usake prabhAvase vaha bujhe hue aMgAroMkA samUha prakAzamAna ho gayA // 153 // tadanantara 1. dharaNI ca yeyaM ma. / Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 padmapurANe upendravajrAvRttam punastaduvRttya jagAda rAjan yathAmunA ratnavareNa hInaH / na zobhate'GgArakalApa eSa tvayA vinedaM bhuvanaM tathaiva / / 154 / / upajAtivRttama nAtha tvayemA vikalA vinAthA prajA vinazyantyakhilA varAkyaH / prajAsu naSTAsu tathaiva dharmo dharma vinaSTe vada kiM na naSTam // 155 / / tasmAdyathA te janakaH prajAbhyo datvA bhavantaM paripAlanAya / tapo'karonivRtidAnadakSa tathA bhavAn rakSatu gotradharmam / / 156 // athaivamuktaH kuzalairamAtyairavagrahaM kIrtidharazcakAra / zrutvA prajAtaM tanayaM prapatsye dhruvaM munInAM padamatyudAram // 157 // tataH sa zakropamamogavIryaH sphItAM vyavasthAmahatIM dharitrIm / sukhaM zazAsAkhilamItimuktAM sa mUrikAlaM susamAhitAtmA // 15 // upendravajrAvRttam ciraM tataH kIrtidhareNa sAkaM sukhaM majantI shdevdevii| krameNa saMpUrNaguNaM prasUtA sutaM dharitrIdharaNe samartham // 159 / / upajAtivRttam samutsavastatra kRto na jAte mAgAddharitrIpatikarNajAham / vAtati kAMzcidivasAnnigaDhaH kAlaH kathaMciyasavasya jAtaH // 16 // vaha ratna uThAkara bole ki he rAjan ! jisa prakAra isa uttama ratnase rahita aMgAroMkA samUha zobhita nahIM hotA hai usI prakAra Apake binA yaha saMsAra zobhita nahIM hogA // 154|| he nAtha ! tumhAre binA yaha becArI samasta prajA anAtha tathA vikala hokara naSTa ho jaayegii| prajAke naSTa honepara dharma naSTa ho jAyegA aura dharmake naSTa honepara kyA nahIM naSTa hogA so tumhIM kaho // 155 // isalie jisa prakAra Apake pitAne prajAkI rakSAke lie Apako dekara mokSa pradAna karanemeM dakSa tapazcaraNa kiyA thA usI prakAra Apa bhI apane isa kuladharmakI rakSA kIjie // 156 // athAnantara kuzala mantriyoMke isa prakAra kahane para rAjA kIrtidharane niyama kiyA ki jisa samaya maiM putrako utpanna huA sunU~gA usa samaya muniyoMkA utkRSTa pada avazya dhAraNa kara la~gA ||157 // tadanantara jisake bhoga aura parAkrama indrake samAna the tathA jisakI AtmA sadA sAvadhAna rahatI thI aise rAjA kIrtidharane saba prakArake bhayase rahita tathA vyavasthAse yukta dIrgha pRthvIkA cirakAla taka pAlana kiyA // 158|| tadanantara rAjA kIrtidharake sAtha cirakAla taka sukhakA upabhoga karatI huI rAnI sahadevIne savaMguNoMse paripUrNa evaM pRthvIke dhAraNa karane meM samartha putrako utpanna kiyA // 159|| putra-janmakA samAcAra rAjAke kAnoM taka na pahu~ca jAve isa bhayase putra janmakA utsava nahIM kiyA gayA tathA isI kAraNa kitane hI dina taka prasavakA 1. dAnadattaM m.| 2. pratijJAM m.| 3. prapazye ma., ja., kh.| 4. padamapyudAraM m.| padamapyudAraH ja. / padamapyudArAH b.| Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 457 ekaviMzatitamaM parva vaMzasthavRttam tataH samudyadivasaprabhUpamazciraM sa zakyaH kathameva gopitum / nivedito durvidhinAtiduHkhinA nRpAya kenApi nareNa nizcitaH // 161 // upajAtivRttam tasmai narendro mukuTAdi hRSTo vibhUSaNaM srvmdaanmhaatmaa| ghoSAkhyazAkhAnagaraM ca ramyaM mahAdhanagrAmazatena yuktam // 162 / / putraM samAnAyya ca pakSajAtaM sthitaM mahAtejasi maaturke| atiSThipattuGgavibhUtiyuktaM nije pade pUjitasarvalokaH / / 163 // jAte yatastatra babhUva ramyA purI vibhUtyA kila koshlaakhyaa| sukozalAkhyAM sa jagAma tasmAd bAlaH samaste bhuvane suceSTaH / / 16 / / vaMzasthavRttam tato viniSkramya nivAsacArakAdazizriyat kIrtidharastapovanam / tapomavenaiSa rarAja tejasA dhanAgamonmuktatanuryathA rviH||165|| ityAce raviSeNAcAryaprokte padmacarite suvrata-vajrabAhu-kIrtimAhAtmyavarNanaM nAmaikaviMzatitamaM parva // 21 // samaya gupta rakkhA gayA // 160 // tadanantara ugate hue sUryake samAna vaha bAlaka cirakAla taka chipAkara kaise rakkhA jA sakatA thA ? phalasvarUpa kisI daridra manuSyane puraskAra pAneke lobhase rAjAko usakI khabara de dI // 161 // rAjAne harSita hokara usake lie mukuTa Adi diye tathA vipula dhanase yukta sau gA~voMke sAtha ghoSa nAmakA manohara zAkhAnagara diyA // 162 // aura mAtAkI mahA tejapUrNa godameM sthita usa eka pakSake bAlakako bulavAkara use bar3e vaibhavake sAtha apane padapara baiThAyA tathA saba logoMkA sanmAna kiyA // 163 / / cUMki usake utpanna honepara vaha kosalA nagarI vaibhavase atyanta manohara ho gayI thI isalie uttama ceSTAoMko dhAraNa karanevAlA vaha bAlaka 'sukosala' isa nAmako prApta huA // 164 // tadanantara rAjA kIrtidhara bhavanarUpI kArAgArase nikalakara tapovanameM pahu~cA aura tapa sambandhI tejase varSAkAlase rahita sUryake samAna atyanta suzobhita hone lagA // 165 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya ke dvArA kathita padmacaritameM bhagavAn munisuvratanAtha vajrabAhu tathA rAjA kIrtidharake mAhAtmyako kathana karanevAlA ikkIsavA~ parva samApta huA // 21 // Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzatitama parva atha ghoratapodhArI 'dharAtulyakSamaH prabhuH / malakaJcukasaMvIto vItamAno mahAmanAH // 1 // tapaHzoSitasarvADo dhIro laJcavibhUSaNaH / pralambitamahAbAharyagAdhvanyastalocanaH // 2 // svabhAvAnmattanAgendramantharAyaNavibhramaH / nirvikAraH samAdhAnI vinIto lobhavarjitaH // 3 // anusUtrasamAcAro dayAvimalamAnasaH / snehapaGkavinirmuktaH zramaNazrIsamanvitaH // 4 // gRhapaGktikramaprAptaM bhrAmyannAtmancaraM gRham / munirviveza bhikSArtha cirakAlopavAsavAn // 5 // nirIkSya sahadevI taM gavAkSanihitekSaNA / paramaM krodhamAyAtA visphurallohitAnanA // 6 // pratIhAragaNAnUce kuJcitoSThI duraashyaa| zramaNo gRhabho'yamAzu nirvAsyatAmiti // 7 // mugdhaH sarvajanaprItaH svabhAvamRdumAnasaH / yAvannirIkSate nainaM kumAraH sukumArakaH // 8 // anyAnapi yadIkSe tu bhavane nagnamAnavAn / nigrahaM vaH kariSyAmi pratIhArA na saMzayaH // 9 // parityajya dayAmukko gato'sau zizuputrakam / yataH prabhRti nAmISu tadArabhya tirmama // 10 // rAjyazriyaM dviSantyete mahAzUraniSevitAm / nayantyatyantanirvedaM mahodyogaparAnnarAn // 11 // krUrairityuditaiH kSipraM durvAkya janitAnanaiH / dUraM nirdhArito" yogI vetragrAhitapANibhiH // 32 // ___ athAnantara jo ghora tapasvI the, pRthvIke samAna kSamAke dhAraka the, prabhu the, jinakA zarIra mailarUpI kaMcukase vyApta thA, jinhoMne mAnako naSTa kara diyA thA, jo udAra hRdaya the, jinakA samasta zarIra tapase sUkha gayA thA, jo atyanta dhIra the, keza loMca karaneko jo AbhUSaNake samAna samajhate the, jinakI lambI bhujAe~ nIcekI ora laTaka rahI thIM, jo yugapramANa arthAt cAra hAtha pramANa mArgameM dRSTi DAlate hue calate the, jo svabhAvase hI matta hAthIke samAna mandagatise calate the, vikAra-zUnya the, samAdhAna arthAt cittakI ekAgratAse sahita the, vinIta the, lobharahita the, AgamAnukUla AcArakA pAlana karate the, jinakA mana dayAse nirmala thA, jo sneharUpI paMkase rahita the, munipadarUpI lakSmIse sahita the aura jinhoMne cirakAlakA upavAsa dhAraNa kara rakhA thA, aise kIrtidhara munirAja bhramaNa karate hue gRhapaMktikeM kramase prApta apane pUrva gharameM bhikSAke lie praveza karane lage // 1-5 / / usa samaya unakI gRhasthAvasthAkI strI sahadevI jharokhemeM dRSTi lagAye khar3I thI so unheM Ate dekha paramakrodhako prApta huii| krodhase usakA muMha lAla ho / / oMTha cAbatI huI usa duSTAne dvArapAloMse kahA ki yaha muni gharako phor3anevAlA hai isalie yahA~se zIghra hI nikAla diyA jAya ||6-7|mugdh, sarvajana priya aura svabhAvase hI komala cittakA dhAraka, sukumAra kumAra jabataka ise nahIM dekhatA hai tabataka zIghra hI dUra kara do| yahI nahIM yadi maiM aura bhI nagna manuSyoMko mahalake andara dekhUgI to he dvArapAlo! yAda rakho maiM avazya hI tumheM daNDita kruuNgii| yaha nirdaya jabase zizuputrako chor3akara gayA hai tabhIse ina logoMmeM merA santoSa nahIM rahA / / 8-10 // ye loga mahAzUra vIroMse sevita rAjyalakSmIse dveSa karate haiM tathA mahAn udyoga karane meM tatpara rahanevAle manuSyoMko atyanta nirveda prApta karA dete haiM // 11 // sahadevIke isa prakAra kahanepara jinake mukhase durvacana nikala rahe the tathA jo hAthameM vetra dhAraNa kara rahe the 1. dharAtulya: ma. / 2. saMvItavItamAno ma., j.| 3. nAgendraM ma., b.| 4. anusnAta b.| 5. nnAtmavaraM m.| 6. kIrtidharapatnI / 7. nirIkSyate m.| 8. rAjazriyaM ba., k.| 9. durvAkyAdvAlitAnanaH ma. / durvAkyaM janitAnanaH v.| 10. nirghAsito m.| 11. vezagrAhita- m.| Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzatitamaM parva anye'pi liGginaH sarve purAnnirvAsitAstadA / kumAro dharmazabda mA zrauSIditi nRpAspade // 13 // iti saMtakSyamANaM taM vAgvAsyA' munipuGgavam / zrutvA dRSTvA ca saMjAtapratyagraudArazokikA || 14 || svAminaM pratyabhijJAya bhaktA kIrtidharaM cirAt / dhAtrI saukozalI dIrghamarodImuktakaNThikA ||15|| zrutvA tAM rudatImA samAgatya sukozalaH / jagAda sAntvayanmAtaH kena te'pakRtaM vada // 16 // garbhadhAraNamAtreNa jananyA samanuSTitam | tvatpayomayametattu zarIraM jAtamIdRzam // 17 // sA me tvaM jananIto'pi paraM gauravamAzritA / vadApamAnitA kena mRtyuvaktraM vivikSuNA ||18|| adya me tvaM jananyApi paribhUtA bhavedyadi / karomyavinayaM tasyA jantoranyasya kiM punaH // 19 // tatastasmai samAkhyAtaM vasantalatayA tayA / kRcchreNa viralIkRtya netrAmbuplava saMtatim ||20|| abhiSicya zizuM rAjye bhavantaM yastapovanam / praviSTaste pitA bhIto mavavyasanapaJjarAt // 21 // mikSArthamAgataH so'dya praviSTo bhavato gRham / jananyAste niyogena pratihArairnirAkRtaH ||22|| dRSTvA nirdhAryamANaM taM jAtazokoruvelayA / ruditaM mayakA vatsa zokaM dhartumazaktayA ||23|| bhavadgauravadRSTAyAH kurute kaH parAbhavam / mama kAraNametattu kathitaM ruditasya te ||24|| prasAdastena nAthena tadAsmAkamakAri yaH / smaryamANaH zarIraM sa dahatyeSa niraGkuzaH ||25|| dhRtametadapuNyaimeM zarIraM duHkhabhAjanam / viyoge tasya nAthasya dhriyate yadayomayam // 26 // aise duSTa dvArapAloMne una munirAjako dUrase hI zIghra nikAla diyA || 12 || inheM hI nahIM, 'rAjabhavana meM vidyamAna rAjakumAra dharmakA zabda na suna le' isa bhayase nagara meM jo aura bhI muni vidyamAna the una sabako nagarase bAhara nikAla diyA ||13|| 459 isa prakAra vacanarUpI vasUlIke dvArA chIle hue munirAjako sunakara tathA dekhakara jisakA bhArI zoka phirase navIna ho gayA thA, tathA jo bhakti se yukta thI aisI sukosala dhAya cirakAla bAda apane svAmI kIrtidharako pahacAnakara galA phAr3a-phAr3akara rone lagI ||14-15 / / use rotI sunakara sukozala zIghra hI usake pAsa AyA aura sAntvanA detA huA bolA ki he mAtA ! kaha terA apakAra kisane kiyA hai ? || 16 || mAtAne to isa zarIrako garbhamAtra meM hI dhAraNa kiyA hai para Aja yaha zarIra tere dugdha-pAnase hI isa avasthAko prApta huA hai ||17|| tU mere lie mAtAse bhI adhika gauravako dhAraNa karatI hai / batA, yamarAja ke mukhameM praveza karanekI icchA karanevAle kisa manuSyane terA apamAna kiyA hai ? || 18 || yadi Aja mAtAne bhI terA parAbhava kiyA hogA to maiM usakI avinaya karaneko taiyAra hU~ phira dUsare prANokI to bAta hI kyA hai ? ||19|| tadanantara vasantalatA nAmaka dhAyane bar3e duHkhase A~suoMko dhArAko kamakara sukozala se kahA ki 'tumhArA jo pitA zizu avasthA meM hI tumhArA rAjyAbhiSeka kara saMsArarUpI duHkhadAyI paMjarase bhayabhIta ho tapovanameM calA gayA thA Aja vaha bhikSAke lie Apake gharameM praviSTa huA so tumhArI mAtAne apane adhikArase use dvArapAloMke dvArA apamAnita kara bAhara nikalavA diyA || 20-22 || use apamAnita hote dekha mujhe bahuta zoka huA aura usa zokako maiM roka nahIM skii| isalie he vatsa ! maiM ro rahI hU~ ||23|| jise Apa sadA gauravase dekhate haiM usakA parAbhava kauna kara sakatA hai ? mere ronekA kAraNa yahI hai jo maiMne Apase kahA hai ||24|| usa samaya svAmI kIrtidharane hamArA jo upakAra kiyA thA vaha smaraNa meM Ate hI zarIrako svatantratAse jalAne lagatA hai ||25|| pApake udayase duHkhakA pAtra bananeke lie hI merA yaha zarIra rukA huA hai / jAna par3atA hai yaha lohe se banA hai isalie to svAmIkA viyoga honepara bhI sthira hai ||26|| nirgrantha muniko 1. vacanakuThArikayA / 2. lohamayam / Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 papurANe nimranthaM bhavato dRSTvA mAbhUnnirvedadhIriti / tapasvinA pravezo'sminnagare'pi nivAritaH // 27 // gotre paramparAyAto dharmo'yaM bhavatAM kila / rAjye attanayaM nyasya tapovananiSevaNam // 28 // kiM nAsmAdapi jAnAsi mantriNAM saMpradhAraNam / na kadAcidato gehAllabhase yadvinirgamam // 29 // etasmAt kAraNAt sarva bAhyAlIbhramaNAdikam / amAtyaiH kRtamatraiva bhavane nayazAlibhiH // 30 // tato nizamya vRttAntaM sakalaM tanniveditam / avatIrya svarAyuktaH prAsAdApAt sukoshlH||31|| pariziSTAtapatrAdipRthivIpatilAnchanaH / padmakomalakAntibhyAM caraNAbhyAM shriyaanvitH||32|| ito varamunidRSTo bhavadbhiriti nAdavAn / paramotkaNThayA yuktaH saMprApa' piturantikam // 33 // asyAnupadavIbhUtA mahAsaMbhramasaMgatAH / chatradhArAdayaH sarve vyAkulIbhUtacetasaH // 34 // niviSTaM prAsukodAre pravare'muM zilAtale / vASpAkulavizAlAkSastriH parItya sumAvanaH // 35 / / karayugmAntikaM kRtvA mUrddhAnaM snehanirbharaH / nanAma pAdayorjAnumastakaspRSTabhUtalaH // 36 // // kRtAJjalirathovAca vinayena purasthitaH / vrIDAmiva pariprApto munergehAdapAkRteH // 37 // agnijvAlAkulAgAre suptaH kazcinnaro yathA / bodhyate paTunAdena samUhena payomucAm // 38 // tadvatsaMsAragehe'haM mRtyujanmAgnidIpite / mohanidrApariSvakto bodhito bhavatA pramo // 39 // prasAdaM kuru me dIkSAM prayaccha svayamAzritAm / mA muSmAd bhavavyasanasaMkaTAt // 40 // bravIti yAvadetAvanatavaktraH sukozalaH / tAvatsAmantaloko'sya samastaH samupAgataH // 41 // dekhakara tumhArI buddhi vairAgyamaya na ho jAve isa bhayase nagarameM muniyoMkA praveza roka diyA gayA hai / / 27 / / parantu tumhAre kulameM paramparAse yaha dharma calA AyA hai ki putrako rAjya dekara tapovanakI sevA karanA // 28 // tuma kabhI gharase bAhara nahIM nikala sakate ho itanese hI kyA mantriyoMke isa nizcayako nahIM jAna pAye ho // 29 // isI kAraNa nItike jAnanevAle mantriyoMne tumha Adiko vyavasthA isI bhavanameM kara rakhI hai // 30 // tadanantara vasantalatA dhAyake dvArA nirUpita samasta vRttAnta sunakara sukozala zIghratAse mahalake agrabhAgase nIce utarA // 31 // aura chatra camara Adi rAja-cihnoMko chor3akara kamalake samAna komala kAntiko dhAraNa karanevAle pairoMse paidala hI cala pdd'aa| vaha lakSmIse suzobhita thA tathA mArgameM logoMse pUchatA jAtA thA ki yahAM kahIM Apa logoMne uttama munirAjako dekhA hai ? isa taraha parama utkaNThAse yukta sukozala rAjakumAra pitAke samIpa pahu~cA // 32-33 / / isake jo chatra dhAraNa karanevAle Adi sevaka the ve saba vyAkula citta hote hue har3abar3Akara usake pIche daur3ate Aye // 34 // jAte ho usane prAsuka vizAla tathA uttama zilAtala para virAjamAna apane pitA kIrtidhara munirAjakI tIna pradakSiNAe~ diiN| usa samaya usake netra A~suoMse vyApta the, aura usakI bhAvanAe~ atyanta uttama thIM // 35 // usane donoM hAtha jor3akara mastakase lagAye tathA ghuTanoM aura mastakase pRthivIkA sparza kara bar3e snehake sAtha unake caraNoMmeM namaskAra kiyA // 36 / / vaha hAtha jor3akara vinayase munirAjake Age baiTha gyaa| apane gharase munirAjakA tiraskAra honeke kAraNa mAno vaha lajjAko prApta ho rahA thA // 37 // usane munirAjase kahA ki jisa prakAra agnikI jvAlAoMse vyApta gharameM sote hue manuSyoMko tIvra garjanAse yukta meghoMkA samUha jagA detA hai usI prakAra janma-maraNarUpI agnise prajvalita isa saMsArarUpI gharameM maiM moharUpI nidrAse AliMgita hokara so rahA thA so he prabho ! Apane mujhe jagAyA hai / / 38-39 / / Apa prasanna hoie tathA Apane svayaM jisa dIkSAko dhAraNa kiyA hai vaha mere lie bhI diijiye| he bhagavan ! mujhe bhI isa saMsArake vyasanarUpI saMkaTase bAhara nikAlie // 40 // nIcekI ora mukha kiye sukozala jabataka munirAjase 1. saMprApayiturantikam m.| 2. mAmapyuttarayAmuSmAd- ma. / . Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzatitamaM parva kRcchra eNa dadhatI garbhamantaHpurasamanvitA / prAptA vicitremAlAkhyA devI cAsya viSAdinI // 42 // dIkSAbhimukhaM jJAtvA bhRGgajhAGkArakomalaH / antaHpurAt samuttasthau samaM ruditaniHsvanaH // 43 // syAccedvicitramAlAyA garbho'yaM tanayastataH / rAjyamasmai mayA dattamiti saMbhASya niHspRhaH ||34|| AzApAzaM samucchidya nirdahya snehapaaram / kalatranigaDaM bhittvA tyaktvA rAjyaM tRNaM yathA // 45 // alaMkArAn samutsRjya granthamantarbahiH sthitam / paryaGkAsanamAsthAya luJcitvA kezasaMcayam // 46 // mahAvratAnyupAdAya gurorguruvinizcayaH / pitrA sAkaM prazAntAtmA vijahAra sukozalaH // 47 // kurvannitra baliM padmaH pAdAruNamarIcibhiH / saMbhrAmyan dharaNIM yogyAM vismitairIkSito janaiH // 48 // ArtadhyAyena sampUrNA sahadevI mRtA satI / tiryagyonau samutpannA durdRSTiH pApatatparA // 49 // tayorviharatoryuktaM yatrAstamitazAyinoH / kRSNIkurvan dizAM cakramupatasthau ghanAgamaH // 50 // namaH payomucAM vrAtairanuliptamivAsitaiH / valAkAbhiH kvaciccakre kumudaudhairivArcanam // 51 // kadambasthUlamukulaH kvaNaGgakadambakaH / payodakAlarAjasya yazogAnamivAkarot // 52 // nIlAJjanacayaioryAptaM jagattuGganagairiva / candrasUryau gatau kvApi tarjitAviva garjitaiH // 53 // acchinnajaladhArAbhirdravatIva' namastalam / toSAdivottamAn mahyA zabpakaJcukamAvRtam // 54 // yaha kaha rahA thA taba taka usake samasta sAmanta vahA~ A pahu~ce ||41 // sukozalakI strI vicitramAlA bhI garbhake bhArako dhAraNa karatI, viSAdabharI, antaHpura ke sAtha vahA~ A pahu~cI // 42 // sukozalako dIkSAke sammukha jAnakara antaHpurase eka sAtha bhramarakI jhaMkArake samAna komala ronekI AvAja uTha par3I ||43 // 461 tadanantara sukozalane kahA ki 'yadi vicitramAlA ke garbhameM putra hai to usake lie maiMne rAjya diyA' isa prakAra kahakara usane niHspRha ho, AzArUpI pAzako chedakara, sneharUpI paMjarako jalAkara, strIrUpI ber3Iko tor3akara, rAjyako tRNake samAna chor3akara, alaMkAroMkA tyAga kara antaraMga - bahiraMga donoM prakArake parigrahakA utsarga kara, paryaMkAsana se baiThakara, kezoMkA loMcakara pitAse mahAvrata dhAraNa kara liye / aura dRr3ha nizcaya ho zAnta citta se pitA ke sAtha vihAra karane lagA ||44-47|| vaha vihAra yogya pRthivIpara bhramaNa karatA thA taba pairoMkI lAla-lAla kiraNoMse aisA jAna par3atA thA mAno kamaloMkA upahAra hI pRthivIpara car3hA rahA ho / loga use Azcaryabhare netroMse dekhate the || 48 // mithyAdRSTi tathA pApa karanemeM tatpara rahanevAlI sahadevI ArtadhyAnase marakara tithaMca yoni meM utpanna huI ||49|| isa prakAra pitA-putra AgamAnukUla vihAra karate the / vihAra karate-karate jahA~ sUrya asta ho jAtA thA ve vahIM so jAte the / tadanantara dizAoM ko malina karatA huA varSA kAla A pahu~cA // 50 // kAle-kAle meghoMke samUhase AkAza aisA jAna par3ane lagA mAno gobara se lIpA gayA ho aura kahIM-kahIM ur3atI huI valAkAoMse aisA jAna par3atA thA mAno usapara kumudoM ke samUhase arcA hI kI gayI ho // 51 // jinapara bhramara guMjAra kara rahe the aisI kadambakI bar3I-bar3I boDiyA~ aisI jAna par3atI thIM mAno varSAkAlarUpI rAjAkA yazogAna hI kara rahe hoM // 52 // jagat aisA jAna par3atA thA mAno U~ce-U~ce parvatoMke samAna nIlAMjanake samUhase hI vyApta ho gayA ho aura candramA tathA sUryaM kahIM cale gaye the mAno mevoMkI garjanAse tarjita hokara hI cale gaye the ||53|| AkAzatalase akhaNDa jaladhArA barasa rahI thI so usase aisA jAna par3atA thA mAno AkAzatala pighala-pighalakara baha rahA ho aura pRthivI meM harI-harI ghAsa uga rahI thI usase aisA jAna par3atA thA mAno usane santoSase ghAsarUpI kaMcuka ( colI ) hI pahana rakhI ho ||54 || 1. vasantamAlAkhyA ma0 / 2. druvatIva ma. / 3. mahyAM zavyakaJcuka - ma. Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 padmapurANe 3 jamitaM jalapUreNa samaM sarvaM natonnatam | ativegapravRttena prakhalasyeva cetasA // 55 // bhUmau garjanti toyaudhA vihAyasi ghanAghanAH / anviSyanta ivArAti nidAghasamayaM drutam // 56 // kandalairniviDaizchennA dharA nirjharazobhinaH / atyantajalabhAreNa patitA jaladA iva // 57 // sthalIdezeSu dRzyante sphurantaH zakragopakAH / ghanacUrNitasUryasya khaNDA iva mahIM gatAH ||58 || cacAra vaidyutaM tejo dikSu sarvAsu satvaram / pUritApUritaM dezaM pazyaccakSurivAmbaram // 59 // maNDitaM zukracApena gaganaM citratejasA / atyantonnatiyuktena toraNeneva cAruNA // 60 // kUladvayanipAtinyo mImAvartA mahAjavAH / vahanti kaluSA nadyaH svacchandapramadA iva / / 61|| ghanAghanaravatrastA hariNIcakitekSaNA / AliliGgutaM stambhAnnAryaH proSitabhartRkAH // 62 // garjitenAtiraudreNa jarjarIkRtacetanAH / proSitA vihvalIbhUtAH 'pramadAzAhitekSaNAH // 63 // anukampAparAH zAntA nirgranthamunipuGgavAH / prAsukasthAnamAsAdya cAturmAsItra taM zritAH // 64 // gRhItAM zrAvakaiH zaktyA nAnAniyamakAribhiH / digvirAmavrataM sAdhusevAtatparamAnasaiH // 65 // evaM mahati saMprApte samaye jaladAkule / nirgranthau tau pitAputrau yathoktAcArakAriNau // 66 // vRkSAndhakAragambhIraM bahuvyAlasamAkulam / giripAdamahAdurgaM raudrANAmapi bhItidam ||67 || jisa prakAra atizaya duSTa manuSyakA citta U~ca-nIca sabako samAna kara detA hai usI prakAra vegase bahanevAle jalake pUrane U~cI-nIcI samasta bhUmiko samAna kara diyA thA ||55 // pRthivIpara jalake samUha garaja rahe the aura AkAza meM meghoMke samUha garjanA kara rahe the usase aisA jAna par3atA thA mAno ve bhAge hue grISmakAlarUpI zatruko khoja hI rahe the // 56 // jharanoMse suzobhita parvata atyanta saghana kandaloMse AcchAdita ho gaye the / usase ve aise jAna par3ate the mAno jalake bahuta bhArI bhArase megha hI nIce gira par3e hoM // 57 // vanakI svAbhAvika bhUmimeM jahA~-tahA~ calate-phirate indragopa ( vIrabahUTI) nAmaka kIr3e dikhAI dete the / jo aise jAna par3ate the mAno meghoMke dvArA cUrNIbhUta sUryake Tukar3e hI pRthivIpara A par3e hoM || 58 || bijalIkA teja jaldI-jaldI samasta dizAoMmeM ghUma rahA thA usase aisA jAna par3atA thA mAno AkAzakA netra 'kauna deza jalase bharA gayA aura kauna deza nahIM bharA gayA' isa bAta ko dekha rahA thA // 59 // aneka prakArake tejako dhAraNa karanevAle indradhanuSase AkAza aisA suzobhita ho gayA mAno atyanta U~ce sundara toraNase hI suzobhita ho gayA ho ||60|| jo donoM taToM ko girA rahI thIM, jinameM bhayaMkara Avarta uTha rahe the, aura jo bar3e vega se baha rahI thIM aisI kaluSita nadiyA~ vyabhicAriNI striyoMke samAna jAna par3atI thIM // 69 // jo meghoM kI garjanAse bhayabhIta ho rahIM thIM, tathA jinake netra hariNIke samAna caMcala the aisI proSitabhartRkA striyA~ zIghra hI khambhoMkA AliMgana kara rahI thIM || 62 || atyanta bhayaMkara garjanAse jinakI cetanA jarjara ho rahI thI aise pravAsI-paradezI manuSya jisa dizA meM strI thI usI dizAmeM netra lagAye hue vihvala ho rahe the ||63 || sadA anukampA ( dayA ) ke pAlana karanemeM tatpara rahanevAle digambara munirAja prAsu sthAna pAkara cAturmAsa vratakA niyama liye hue the || 64 || jo zakti ke anusAra nAnA prakAra vrata niyama Akhar3I Adi dhAraNa karate the tathA sadA sAdhuoMkI sevAmeM tatpara rahate the aise zrAvakoMne digvrata dhAraNa kara rakhA thA || 65 || isa prakAra meghoMse yukta varSAkAlake upasthita honepara AgamAnukUla AcArako dhAraNa karanevAle donoM pitA-putra nirgrantha sAdhu kIrtidhara munirAja aura sukozalasvAmI icchAnusAra vihAra karate hue usa zmazAnabhUmimeM Aye jo vRkSoMke andhakAra se 1. praskhalasyeva ma., kha. / 2. richannA ma. / 3. gopagA: ma., ja. 1 4. yasyAmAzAyAM dizi pramadA tasyAmAzAyAmAhitekSaNAH pradattalocanAH / 5. caturNAM mAsAnAM samAhArazcAturmAsI tasyA vratam / 6. digvirAmazritaM ma / Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzatitamaM parva kaGkagRddharkSagomAyurava pUritagahvaram / ardhadagdhazavasthAnaM bhISaNaM viSamAvani ||68|| ziraHkapAlasaMghAtaiH kvacitpANDuritakSiti' / vasAtivisragandhogravegavAhisamIraNam // 69 // sATTahAsabhramadbhImarakSovetAlasaMkulam / tRNagucchalatAjAlapariNaddhorupAdapam // 70 // raat dharAvASADhyAM zucimAnasau / yadRcchayA pariprAptau viharantau tapodhanau // 71 // * cAturmAsopavAsaM tau gRhItvA tatra niHspRhau / vRkSamUle sthitau patrasaMgaprAsukitAmbhasi // 72 // paryAsanayogena kAyotsargeNa jAtucit / vIrAsanAdiyogena ninye tAbhyAM ghanAgamaH // 73 // tataH zaradRtuH prApa sodyogAkhilamAnavaH / pratyUSa iva niHzeSajagadAlokapaNDitaH // 74 // sitacchAyA ghanAH kApi dRzyante gaganAGgaNe / 'vikAsikAzasaMghAtasaMkAzA mandakampitAH // 75 // ghanAgamavinirmukte bhAti khe padmabAndhavaH / gate suduHSamAkAle bhavyabandhurjino yathA // 76 // tArAnikaramadhyastho rAjate rajanIpatiH / kumudAkaramadhyastho rAjahaMsayuvA yathA // 77 // jyotsnayA plAvito lokaH kSIrAkUpArakalpayA / rajanISu nizAnAtha praNAlamukhamuktayA // 78 // nadyaH prasannatAM prAptAstaraGgAGkitasaikatAH / krauJcasArasacakrAhnanAdasaMbhASaNodyatAH // 79 // gambhIra thA, aneka prakArake sarpa Adi hiMsaka jantuoMse vyApta thA, pahAr3akI choTI-choTI zAkhAoMse durgaM thA, bhayaMkara jIvoMko bhI bhaya utpanna karanevAlA thA, kAka, gIdha, rIcha tathA zRgAla Adike zabdoM se jisake gataM bhara rahe the, jahA~ adhajale murade par3e hue the, jo bhayaMkara thA, jahA~kI bhUmi U~cI-nIcI thI, jo zirakI haDDiyoMke samUha se kahIM-kahIM sapheda ho rahA thA, jahA~ carbIkI atyanta sar3I bAsase tIkSNa vAyu bar3e vega se baha rahI thI, jo aTTahAsase yukta ghUmate hue bhayaMkara rAkSasa aura vetAloMse yukta thA tathA jahA~ tRNoMke samUha aura latAoMke jAlase bar3e-bar3e vRkSa pariNaddha - vyApta the / aise vizAla zmazAna meM eka sAtha vihAra karate hue, taparUpI dhanake dhAraka tathA ujjvala manase yukta dhIravIra pitA-putra - donoM munirAja ApADha sudI pUrNimAko anAyAsa hI A pahu~ce ||66-71 || saba prakArakI spRhAse rahita donoM munirAja, jahA~ pattoMke par3anese pAnI prAka ho gayA thA aise usa zmazAna meM eka vRkSake nIce cAra mAsakA upavAsa lekara virAjamAna ho gaye // 72 // ve donoM munirAja kabhI paryaMkAsanase virAjamAna rahate the, kabhI kAyotsargaM dhAraNa karate the, aura kabhI vIrAsana Adi vividha AsanoMse avasthita rahate the / isa taraha unhoMne varSA - kAla vyatIta kiyA // 73 // 463 tadanantara jisameM samasta mAnava udyoga-dhandhoMse laga gaye the tathA jo prAtaHkAlake samAna samasta saMsArako prakAzita karane meM nipuNa thI aisI zarad Rtu AyI ||74 | | usa samaya AkAzAMgaNameM kahIM-kahIM aise sapheda megha dikhAI dete the jo phUle hue kAzake phUloMke samAna the tathA mandamanda hila rahe the ||75 || jisa prakAra utsarpiNI kAlake duHSamA-kAla bItanepara bhavya jIvoMke bandhu zrIjinendradeva suzobhita hote haiM, usI prakAra meghoMke Agamanase rahita AkAza meM sUryaM suzobhita hone lagA || 76 || jisa prakAra kumudoMke bIca meM taruNa rAjahaMsa suzobhita hotA hai usI prakAra tArAoM ke samUha ke bIca meM candramA suzobhita hone lagA || 77|| rAtrike samaya candramArUpI praNAlIke mukhase nikalI huI kSIrasAgara ke samAna sapheda cAMdanIse samasta saMsAra vyApta ho gayA || 78 || jinake retIle kinAre taraMgoMse cihnita the, tathA jo krauMca sArasa cakavA Adi pakSiyoMke zabda ke bahAne mAno paraspara meM vArtAlApa kara rahI thIM aisI nadiyA~ prasannatAko prApta ho gayI thIM // 79 // | jinapara bhramara cala rahe the aise kamaloMke samUha tAlAboMmeM isa prakAra suzobhita ho rahe the mAno mithyAtva1. viSamAvanim ma. / 2. kSatiH ma / 3. dhoro + ASADhyAM ASADhamAsapUrNimAyAm, ghorAvarSADhya (?) ma. / 4. caturmAso- ja. / 5 yatra saGgama / vikAsakAza ma / Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 padmapurANe unmajanti calabhRGgAH saraHsu kamalAkarAH / bhavyasaMghA ivonmuktamithyAtvamalasaMcayAH // 8 // taleSu tuGgahANAM puSpaprakaracAruSu / ramante bhogasaMpalA narA naktaM priyAnvitAH // 8 // sanmAnitasuhRddhandhujanasaMghA mahotsavAH / dampatInAM viyuktAnAM saMjAyante samAgamAH // 8 // kArtikyAmupajAtAyAM viharanti tapodhanAH / jinAtizayadezeSu mahimodyatajantuSu // 8 // atha tI pAraNAhetoH samAptaniyamau munii| nivezaM gantumArabdhau gatyA samayadRSTayA // 84 // 'sahadevIcarI vyAghrI dRSTvA tau krodhapUritA / zoNitAruNasaMkIrNadhutakesarasaMcayA // 85 // daMSTrAkarAlavadanA sphuratpiGganirIkSaNA / mastakolavalatpucchA nakhakSatavasuMdharA // 86 // kRtagambhIrahuMkArA mArIvopAttavigrahA / lasallohitajihvAmA visphuradehadhAriNI // 47 // madhyAhnaravisaMkAzA kRtvA krIDaoN vilambitAm / utpapAta mahAvegAlakSyIkRtya sukozalam // 18 // utpatantIM tu tAM dRSTvA tau munI cAruvibhramau / sAlamba bhayanirmuktau kAyotsargeNa tasthatuH // 89 // sukozalamunerUddhvaM mUrdhnaH prabhRti nirdayA / dArayantI nakhaidehaM patitA sA mahItale // 10 // "tayAsau dArito dehe vimuJcannastrasaMhatIH / babhava vigaladdhAtavArinirjharazailavat // 11 // 'tatastasya puraH sthitvA kRtvA nAnAviceSTitam / pApA khAditumArabdhA munimArabhya pAdataH // 12 // rUpI mailake samUhako chor3ate hue bhavya jIvoMke samUha hI hoM / / 80 // bhogI manuSya, phUloMke samUhase sundara UMce-U~ce mahaloMke talloMse rAtrike samaya apanI vallabhAoMke sAtha ramaNa karane lage // 81 / / jinameM mitra tathA bandhujanoMke samUha sammAnita kiye gaye the tathA jinameM mahAn utsavakI vRddhi ho rahI thI aise viyukta strI-puruSoMke samAgama hone lage // 82 // kArtika mAsakI pUrNimA vyatIta honepara tapasvIjana una sthAnoMmeM vihAra karane lage jinameM bhagavAnke garbha janma Adi kalyANaka hue the tathA jahAM loga aneka prakArako prabhAvanA karanemeM udyata the // 83 // athAnantara jinakA cAturmAsopavAsakA niyama pUrNa ho gayA thA aise ve donoM munirAja AgamAnukUla gatise gamana karate hue pAraNAke nimitta nagarameM jAneke lie udyata hue / / 84 // usI samaya eka vyAghrI jo pUrvabhavameM sukozalamunikI mAtA sahadedI thI unheM dekhakara krodhase bhara gayI, usakI khUnase lAla-lAla dikhanevAlI bikharI jaTAeM kA~pa rahI thIM, usakA mukha dAr3hoMse bhayaMkara thA, pIle-pIle netra camaka rahe the, usakI gola pUMcha mastakake Upara Akara laga rahI thI, nakhoMke dvArA vaha pRthivIko khoda rahI thI, gambhIra huMkAra kara rahI thI, aisI jAna par3atI thI mAno zarIrako dhAraNa karanevAlI mArI hI ho, usakI lAla-lAla jihvAkA agrabhAga lapalapA rahA thA, vaha dedIpyamAna zarIrako dhAraNa kara rahI thI aura madhyAhnake sUrya ke samAna jAna par3atI thii| bahuta dera taka krIr3A karaneke bAda usane sukozalasvAmIko lakSya kara UMcI chalAMga bharI // 85-88|| sundara zobhAko dhAraNa karanevAle donoM munirAja, use chalAMga bharatI dekha 'yadi isa upasargase bace to AhAra pAnI grahaNa kareMge anyathA nahIM' isa prakArakI sAlamba pratijJA lekara nirbhaya ho kAyotsargase khar3e ho gaye // 89 // vaha dayAhIna vyAghrI sukozala munike Upara par3I aura nakhoMke dvArA unake mastaka Adi aMgoMko vidAratI huI pRthivIpara AyI // 90 // usane unake samasta zarIrako cIra DAlA jisase khUnakI dhArAoMko chor3ate hue ve usa pahAr3ake samAna jAna par3ate the jisase gerU Adi dhAtuoMse mizrita pAnIke nirjhara jhara rahe hoM // 11 // tadanantara vaha pApina unake sAmane khar3I hokara tathA nAnA prakArakI ceSTAe~ kara unheM pairakI orase khAne lagI // 92 // 1. bhUtapUrvA sahadevI, sahadevIcarI / 2. sAlambabhayanirmuktI ma. / 3. mUrdhaprabhRti m.| 4. ghnantI taM padaghAtataH / 5. eSa zlokaH kha. pustake nAsti / 6. yatestasya kh.| Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzatitama parva 465 pazya zreNika saMsAre saMmohasya viceSTitam / yatrAbhISTasya putrasya mAtA gAtrANi khAdati // 13 // kimato'nyatparaM kaSTaM yajanmAntaramohitAH / bAndhavA eva gacchanti vairitAM pApakAriNaH // 14 // tato merusthirasyAsya shukldhyaanaavgaahinH| utpannaM kevalajJAnaM dehamukteranantaram // 15 // Agatya'ca sahendreNa pramodena surAsurAH / cakrurdehArcanaM tasya divyapuSpAdisaMpadA // 16 // vyAghrI kIrtidhareNApi suvAkyairbodhitA satI / saMnyAsena zubha kAlaM kRtvA svargamupAgatA // 97 // tataH kIrtidharasyApi kevalajJAnamudgatam / yAtrA saikaiva devAnAM jAtA mahimakAriNAm // 98 // mahimAnaM paraM kRtvA kevalasya suraasuraaH| pAdau kevalinornasvA yayuH sthAnaM yathAyatham // 19 // sukozalasya mAhAtmyamadhIte yaH pumAniti / upasargavinirmaktaH sakhaM jIvatyasau ciram // 10 // devI vicitramAlAtha saMpUrNe samaye sukham / prasUtA tanayaM cArulakSaNAGkitavigraham // 101 // hiraNyarucirA mAtA tasmin garbhasthite'bhavat / yato hiraNyagarbhAkhyAmato'sau sundaro'gamat // 102 // nAbheyasamayastena guNaH punarivAhRtaH / hareH sa tanayAM lebhe nAmnAmRtavatIM zumAm // 103 // suhRdbAndhavasaMpannaH sarvazAstrArthapAragaH / akSINadraviNaH zrImAn hemaparvatasaMnimaH // 10 // parAnanubhavan mogAnanyadAsau mahAmanAH / madhye bhRGgAbhakezAnAM palitAGkaramaikSata // 105 // darpaNasya sthitaM madhye dRSTvA taM palitAGkuram / mRtyordUtasamAhUtamAtmAnaM zokamAptavAn // 106 // gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he zreNika ! mohakI ceSTA to dekho jahAM mAtA hI priya putrake zarIrako khAtI hai // 93 / / isase bar3hakara aura kyA kaSTakI bAta hogI ki dUsare janmase mohita ho bAndhavajana hI anarthakArI zatrutAko prApta ho jAte haiM // 14 // tadanantara meruke samAna sthira aura zukla dhyAnako dhAraNa karanevAle sukozala muniko zarIra chUTaneke pahale hI kevalajJAna utpanna ho gayA // 95 // sura aura asuroMne indrake sAtha Akara bar3e harSase divya puSpAdi sampadAke dvArA unake zarIrako pUjA kI // 96 // sukozalake pitA kIrtidhara munirAjane bhI usa vyAghrIko madhura zabdoMse sambodhA jisase saMnyAsa grahaNa kara vaha svarga gayI // 97 // tadanantara usI samaya kIrtidhara munirAjako bhI kevalajJAna utpanna huA so mahimA ko karanevAle devoMkI vahI eka yAtrA pitA aura putra donoMkA kevalajJAna mahotsava karanevAlI hii||98|| sara aura asara kevalajJAnako parama mahimA phailAkara tathA donoM kevaliyoMke caraNoMko namaskAra kara yathAyogya apane-apane sthAnapara gaye // 99 // gautamasvAmI kahate haiM ki jo puruSa sukozalasvAmIke mAhAtmyako par3hatA hai vaha upasargase rahita ho cirakAla taka sukhase jIvita rahatA hai // 10 // athAnantara sukozalakI strI vicitramAlAne garbhakA samaya pUrNa honepara sundara lakSaNoMse cihnita zarIrako dhAraNa karanevAlA putra utpanna kiyA // 101 // cUMki usa bAlakake garbhameM sthita rahanepara mAtA suvarNake samAna sundara ho gayI thI isalie vaha bAlaka hiraNyagarbha nAmako prApta huA // 102 // Age calakara hiraNyagarbha aisA rAjA huA ki usane apane guNoMke dvArA bhagavAn RSabhadevakA samaya hI mAno punaH vApasa lAyA thaa| usane rAjA harikI amRtavatI nAmakI zubha putrIke sAtha vivAha kiyA // 103 / / rAjA hiraNyagarbha samasta mitra tathA bAndhavajanoMse sahita thA, sarva zAstroMkA pAragAmI thA, akhaNDa dhanakA svAmI thA, zrImAn thA, sumeru parvatake samAna sundara thA, aura udAra hRdaya thaa| vaha utkRSTa bhogoMko bhogatA huA samaya bitAtA thA ki eka dina usane apane bhramarake samAna kAle kezoMke bIca eka safeda bAla dekhA / / 104-105|| darpaNake madhyameM sthita usa sapheda bAlako dekhakara vaha aisA zokako prApta huA mAno apane Apako bulAneke 1. camarendreNa kha., ca mahendreNa j.| 2. bhavet ma. / Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe acintayacca hA kaSTaM balAdaGgAni me'nayA / zaktikAntivinAzinyA vyApyante jarasAdhunA // 107 // candanadrumasaMkAza e kAyo'yamadhunA mama / jarAjvalananirdagdho'GgArakalpo bhaviSyati // 108 // tarkayantI rujA chidraM yA sthitA samayaM ciram / pizAcIvAdhunA sA me zarIraM vAdhayiSyati // 109 // ciraM baddhakramo yossthAd vyAghravadgrahaNotsukaH / mRtyuH sa me'dhunA dehaM prasabhaM bhakSayiSyati // 110 // karmabhUmimimAM prApya dhanyAste yuvapuGgavAH / vratapotaM samAruhya terherye bhavasAgaram // 111 // iti saMcintya vinyasya rAjye'mRtavatIsutam / naghuSAkhyaM pravavrAja pAveM vimalayoginaH // 112 // na ghoSitaM yatastasmin garbhasthe'pyazumaM bhuvi / naghuSo'sau tataH khyAto guNanAmitaviSTapaH // 113 // sa jAyAM siMhikAbhiyAM sthApayitvA pure yayau / uttarAM kakubhaM jetuM sAmantAn pratyavasthitAn // 114 // dUrIbhUtaM nRpaM jJAtvA dAkSiNAtyA narAdhipAH / purIM gRhItumAjagmurvinItAM' bhUrisAdhanAH // 115 // raNe vijitya tAn sarvAn siMhikAtipratApinI / sthApayitvA dRDhaM sthAne rakSamAptataraM nRpam // 116 // sAmantairnirjitaiH sArddhaM jetuM zeSAnnarAdhipAn / jagAma dakSiNAmAzAM zastrazAstrakRtazramA // 117 // pratApenaiva nirjitya sAmantAn pratyavasthitAn / AjagAma purIM rAjJI jayanisvanapUritA // 118 // naghuSo'pyuttarAmAzAM vazIkRtya samAgataH / kopaM paramamApannaH zrutadAraparAkramaH // 119 // 466 lie yamakA dUta hI A pahu~cA ho ||106 // | vaha vicAra karane lagA ki hAya bar3e kaSTakI bAta hai ki isa samaya zakti aura kAntiko naSTa karanevAlI isa vRddhAvasthAke dvArA mere aMga balapUrvaka hare jA rahe haiM || 107 || merA yaha zarIra candanake vRkSake samAna sundara hai so aba vRddhAvasthArUpI agni se jalakara aMgArake samAna ho jAvegA // 108 // jo vRddhAvasthA rogarUpI chidrakI pratIkSA karatI huI cirakAla se sthita thI aba vaha pizAcIkI nAI praveza kara mere zarIrako bAdhA pahu~cAvegI // 109 // grahaNa karanemeM utsuka jo mRtyu vyAghrakI taraha cirakAlase baddhakrama hokara sthita thA aba vaha haThAt mere zarIrakA bhakSaNa karegA // 110 // ve zreSTha taruNa dhanya jo isa karmabhUmiko pAkara tathA vratarUpI nAvapara savAra ho saMsArarUpI sAgarase pAra ho cuke haiM // 111 // aisA vicArakara usane amRtavatI ke putra naghuSako rAjya - siMhAsanapara baiThAkara vimala yogI ke samIpa dIkSA dhAraNa kara lI // 112 // | cU~ki usa putrake garbha meM sthita rahate samaya pRthivIpara azubhakI ghoSaNA nahIM huI thI arthAt jabase vaha garbhameM AyA thA tabhIse azubha zabda nahIM sunAI par3A thA isalie vaha 'naghuSa' isa nAmase prasiddha huA thA / usane apane guNoMse samasta saMsArako bhUta kara diyA thA ||113|| athAnantara kisI samaya rAjA naghuSa apanI siMhikA nAmaka rAnIko nagarameM rakhakara pratikUla zatruoM ko vaza karaneke lie uttara dizAkI ora gayA // 114 // idhara dakSiNa dizAke rAjA naghuSako dUravartI jAnakara usakI ayodhyA nagarIko hathiyAneke lie A pahu~ce / ve rAjA bahuta bhArI senA sahita the || 115 || parantu atyanta pratApinI siMhikA rAnIne una sabako yuddha meM jIta liyaa| itanA hI nahIM vaha eka vizvAsapAtra rAjAko nagarakI rakSAke lie niyukta kara yuddha meM jIte hue sAmantoMke sAtha zeSa rAjAoMko jItaneke lie dakSiNa dizA kI ora cala pdd'ii| zastra aura zAstra donoMmeM hI usane acchA parizrama kiyA thA ||116 - 117 / vaha pratikUla sAmantoMko apane pratApase hI jItakara vijayanAdase dizAoMko pUrNa karatI huI nagarImeM vApasa A gayI ||118 || udhara jaba rAjA naghuSa uttara dizAko vaza kara vApasa AyA taba strIke parAkrama 1. me tathA ma / 2. saMkAzakAyo'yamadhunA ma., ka., kha. / nAmita viSTape ma / guNAnAmiti viSTape va / 6. naraM ma ayodhyAm / 9. zramAH ma. 1 / 3. yugapuGgavAH ma / 4. taruyeM ma / 5. guNabhRzaM kha. / 7. purI ma. / 8. vinItA ma. / Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzatitama parva 467 avikhaNDitazIlAyA 'nedRgdhASTayaM kulastriyAH / bhavatIti vinizcitya siMhikAyAM vyarajyata // 120 / / mahAdevIpadAt sAtha cyAvitA sAdhuceSTitA / mahAdaridratA prAptA kAlaM kaMcidavasthitA // 121 // anyadAtha mahAdAhajvaro'bhUt pRthivIpateH / sarvavaidyaprayuktAnAmauSadhAnAmagocaraH / / 122 // siMhikA taM tathAbhUtaM jJAtvA zokasamAkulA / svaM ca zodhayituM sAdhvI kriyAmetAM samAzritA // 123 // samAhUyAkhilAn bandhUn sAmantAn prkRtiistthaa| karakoze samAdAya vAri dattaM purodhasA / / 124 // jagAda yadi me bhartA nAnyazcetasyapi sthitaH / tataH sikto'mbunAnena rAjAstu vigatajvaraH / / 125 / / tato'sau siktamAtre'smin taskarodakazIkare / dantavINAkRtasvAno himamagna ivAbhavat / / 126 / / sAdhu sAdhviti zabdena gaganaM paripUritam / adRSTajananirmuktairvRSTaM sumanasAM cayaiH // 127 // iti tAM zIlasaMpanna vijJAya narapuGgavaH / mahAdevIpade bhUyaH kRtapUjAmatiSThipat // 128 // anubhUya ciraM bhogAn tayA sArdhamakaNTakaH / niHzeSapUrvajAcAraM kRtvA manasi niHspRhaH // 129 // saMbhUtaM siMhikAdevyAM sutaM rAjye ninAya sH| jagAma padavIM dhIro janakena niSevitAm // 130 // naghuSasya suto yasmAt sudaasiikRtvidvissH| saudAsa iti tenAsau bhuvane parikIrtitaH // 13 // tasya gotre dinAnyaSTau caturmAsIsamAptiSu / bhuktaM na kenacinmAMsamapi mAMsaidhitAtmanA / / 132 // kI bAta sunakara vaha parama krodhako prApta huA // 119|| akhaNDazIlako dhAraNa karanevAlI kulAMganAkI aisI dhRSTatA nahIM ho sakatI aisA nizcaya kara vaha siMhikAse virakta ho gayA // 120|| vaha uttama ceSTAoMse sahita thI phira bhI rAjAne use mahAdevIke padase cyuta kara diyaa| isa taraha mahAdaridratAko prApta ho vaha kucha samaya taka bar3e kaSTase rahI / / 121 // ___ athAnantara kisI samaya rAjAko aisA mahAn dAhajvara huA ki jo samasta vaidyoMke dvArA prayukta oSadhiyoMse bhI acchA nahIM ho sakA / / 122 / / jaba siMhikAko isa bAtakA patA calA taba vaha zokase bahuta hI Akula huii| usI samaya usane apane Apako nirdoSa siddha karaneke lie yaha kAma kiyA // 123 / / ki usane samasta bandhujanoM, sAmantoM aura prajAko bulAkara apane karapuTameM purohitake dvArA diyA huA jala dhAraNa kiyA aura kahA ki yadi maiMne apane cittameM kisI dUsare bhartAko sthAna nahIM diyA ho to isa jalase sIMcA huA bhartA dAhajvarase rahita ho jAve // 124-125 / / tadanantara siMhikA rAnIke hAthameM sthita jalakA eka chIMTA hI rAjApara sIMcA gayA thA ki vaha itanA zItala ho gayA mAno barpha meM hI DabA diyA gayA ho| zItake kAraNa usakI dantAvalI vINAke samAna zabda karane lagI // 126 / / usI samaya 'sAdhu'-'sAdhu' zabdase AkAza bhara gayA au adRSTajanoMke dvArA chor3e hue phUloMke samUha barasane lage // 127 / / isa prakAra rAjA naghuSane siMhikA rAnIko zIlasampanna jAnakara phirase use mahAdevI padapara adhiSThita kiyA tathA usakI bahuta bhArI pujA ko // 128 // zatrurahita hokara usane cirakAla taka usake sAtha bhogoMkA anubhava kiyA aura apane pUrvapuruSoMke dvArA AcArita samasta kArya kiye| usakI yaha vizeSatA thI ki bhogarata rahanepara bhI vaha manameM sadA bhogoMse niHspRha rahatA thA // 129|| antameM vaha dhIravora siMhikAdevIse utpanna putrako rAjya dekara apane pitAke dvArA sevita mArgakA anusaraNa karane lagA arthAt pitAke samAna usane jinadIkSA dhAraNa kara lI // 130 // rAjA naghuSa samasta zatruoMko vaza kara leneke kAraNa sudAsa kahalAtA thaa| isalie usakA putra saMsArameM saudAsa ( sudAsasyApatyaM pumAn saudAsaH) nAmase prasiddha huA // 131 / / pratyeka cAra 1. nedRgdhI ekulastriyAH m.| 2. moSadhInAmagocaraH m.| 3. kare kozaM kha., b.| 4. kRtasthAno ma. ! 5. dRSTaM ka., kha., j.| 6. bhUpaH ma. / 7. niHzoSa m.| 8. myaSTa mH| 9. caturvAsI m.| 10. mAMsadhRtAtmanA b.| Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 padmapurANe karmaNastvazubhasyAsya kasyApi samudIraNAt / babhUva khAdituM mAMsaM teSveva divaseSu dhIH // 133 // tato'nena samAhvAya sUdaH svaramabhASyata / mAMsamattuM samutpannA mama madrAdya dhIriti // 134 // tenokta deva jAnAsi dineSveteSvamAraNam / jinapUjAsamRddheSu samastAyAmapi kSitau // 135 / / nRpeNoce punaH sUdo mriye'dya yadi nAmi tat / iti nizcitya yadyuktaM tadAcara kimuktimiH // 136 // tadavasthaM nRpaM jJAtvA purAt sUdo bahirgataH / dadarza mRtakaM bAlaM taddine parikhojjhitam // 137 // taM vastrAvRtamAnIya saMskRtya svAduvastubhiH / narendrAya dadAvattuM' manyase'muSya gocaram (?) // 138 // mahAmAMsarasAsvAdanitAntaprItamAnasaH / bhuktvotthito mithaH sUda sa jagAda savismayaH / / 139 // vada bhadra kutaH prAptaM mAMsametattvayedRzam / anAsvAditapUrvo'yaM raso yasyAtipezalaH // 140 // so'bhayaM mArgayitvAsmai yathAvad vinyavedayat / tato rAjA jagAdedaM sarvadA kriyatAmiti // 141 // sUdo'tha dAtumArabdhaH zizuvargAya modakAn / zizavastatprasaGgena pratyahaM taM samAyayuH // 142 // gRhItvA modakAn yAtAM zizUnAM pazcimaM tataH / mArayitvA dadau sUdo rAjJe saMskRtya saMtatam // 143 // pratyahaM kSIyamANeSu paurabAleSu nizcitaH / sUdena sahito rAjA dezAt paurairnirAkRtaH // 14 // kanakAmAsamutpannastasya siMharathaH sutaH / rAjye'vasthApitaH pauraiH praNataH sarvapArthivaiH // 145 // mahAmAMsarasAsaktaH saudAso jagdhasUdakaH / babhrAma dharaNI duHkhI bhakSayannujjhitAn zavAn // 146 // mAsa samApta honepara jaba aSTAhnikAke ATha dina Ate the taba usake gotrameM koI bhI mAMsa nahIM khAtA thA bhale hI usakA zarIra mAMsase hI kyoM na vRddhiMgata huA ho // 132 / / kintu isa rAjA saudAsako kisI azubha karmake udayase inhIM dinoMmeM mAMsa khAnekI icchA utpanna huI / / 133 / / taba usane rasoiyAko bulAkara ekAntameM kahA ki he bhadra ! Aja mere mAMsa khAnekI icchA utpanna huI hai / / 134 / / rasoiyAne uttara diyA ki deva ! Apa yaha jAnate haiM ki ina dinoMmeM samasta pRthvImeM bar3I samRddhike sAtha jinapUjA hotI hai tathA jIvoMke mAranekI manAhI hai // 135 // yaha suna rAjAne rasoiyAse kahA ki yadi Aja maiM mAMsa nahIM khAtA hU~ to mara jaauuNgaa| aisA nizcaya kara jo ucita ho so kro| bAta karanese kyA lAbha hai ? ||136 / / rAjAkI aisI dazA jAnakara rasoiyA nagarake bAhara gyaa| vahA~ usane usI dina parikhAmeM chor3A huA eka mRtaka bAlaka dekhA / / 137|| use vastrase lapeTakara vaha le AyA aura svAdiSTa vastuoMse pakAkara khAneke lie rAjAko diyA // 138|| mahAmAMsa ( naramAMsa ) ke rasAsvAdase jisakA mana atyanta prasanna ho rahA thA aisA rAjA use khAkara jaba uThA taba usane Azcaryacakita ho rasoiyAse kahA ki bhadra ! jisake isa atyanta madhura rasakA maiMne pahale kabhI svAda nahIM liyA aisA yaha mAMsa tumane kahA~se prApta kiyA hai ? // 139-140 / / isake uttarameM rasoiyAne abhayadAnakI yAcanA kara saba bAta jyoMkI-tyoM batalA dii| taba rAjAne kahA ki sadA aisA hI kiyA jAye // 141 / / athAnantara rasoiyAne choTe-choTe bAlakoMke lie laDDU denA zurU kiyA, usake lobhase bAlaka pratidina usake pAsa Ane lage // 142 // laDDU lekara jaba bAlaka jAne lagate taba unameM jo pIche raha jAtA thA use mArakara tathA pakAkara vaha nirantara rAjAko dene lagA // 143 // jaba pratidina nagarake bAlaka kama hone lage taba logoMne isakA nizcaya kiyA aura rasoiyAke sAthasAtha rAjAko nagarase nikAla diyA / / 144 / / saudAsakI kanakAbhA strIse eka siMharatha nAmakA putra huA thaa| nagaravAsiyoMne use hI rAjyapadapara ArUr3ha kiyA tathA saba rAjAoMne use praNAma kiyA // 145 / / rAjA saudAsa naramAMsameM itanA Asakta ho gayA ki usane apane rasoiyAko hI khA 1. tenokto ma., kha., ja., ka. / 2. vstraavRtt-m.| 3. manyase mukhyagocaram ma., kha., j.| 4. sarvathA ma. / 5. gacchatAm / yAtAn m.| 6. 'rAjJa satataM so'tha sUdakaH' ma. / Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzatitamaM parva 469 siMhasyeva yato mAMsamAhAro'syAmavattataH / siMhasaudAsazabdena bhuvane khyAtimAgataH // 147 // dakSiNApathamAsAdya prApyAnambarasaMzrayam / zrutvA dharma babhUvAsAvaNuvratadharo mahAn // 14 // tato mahApure rAjJi mRte putravivarjite / skandhamAropitaH prApa rAjyaM rAjadvipena saH // 149 // byasarjayacca putrasya nataye dUtamUrjitaH / so'likhattava gahyasya na namAmIti nirbhayaH // 150 // tasyopari tato yAti saudAse viSayo'khilaH / prapalAyitumArebhe bhakSaNatrAsakampitaH // 15 // 'sa jitvA tanayaM yuddha rAjye nyasya punaH kRtI / mahAsaMvegasaMpannaH praviveza tapovanam // 152 // tato brahmaratho jAtazcaturvaktrastato'bhavat / tasmAddhamaratho jajJe jAtaH zatarathastataH // 153 // udapAdi pRthustasmAdajastasmAt payorathaH / babhUvendraratho'muSmAdinanAtharathastataH // 154 // mAndhAtA vIrasenazva pratimanyustataH kramAt / nAmnA kamalabandhuzca dIptyA kamalabAndhavaH // 155 // pratApena ravestulyaH samastasthitikovidaH / ravimanyuzca vijJeyo vasantatilakastathA // 156 // kuberadattanAmA ca kunthubhaktizca kIrtimAn / zaramadviradau proktau rathazabdottarazrutI // 157 // mRgezadamanAmikhyo hiraNyakazipustathA / puJjasthalaH kakutthazca raghuH paramavikramaH // 158 // itIkSvAkukulodbhUtAH kIrtitA bhuvanAdhipAH / bhUrizo'na gatA mokSaM kRtvA daigambaraM vratam // 159 // AsIttato vinItAyAmanaraNyo mahAnRpaH / anaraNyaH kRto yena dezo vAsayatA janam // 16 // liyaa| antameM vaha chor3e hue murdoko khAtA huA duHkhI ho pRthvIpara bhramaNa karane lagA ||146 / / jisa prakAra siMhakA AhAra mAMsa hai usI prakAra isakA bhI AhAra mAMsa ho gayA thaa| isalie yaha saMsArameM siMhasaudAsake nAmase prasiddhiko prApta huA // 147 / / athAnantara vaha dakSiNa dezameM jAkara eka digambara munike pAsa pahuMcA aura unase dharma zravaNa kara bar3A bhArI aNavratoMkA dhArI ho gayA // 148 // tadanantara usI samaya mahApara nagarakA rAjA mara gayA thaa| usake koI santAna nahIM thii| so logoMne nizcaya kiyA ki paTTabandha hAthI chor3A jaave| vaha jise kandhepara baiThAkara lAve use hI rAjA banA diyA jaaye| nizcayAnusAra paTTabandha hAthI chor3A gayA aura vaha siMhasaudAsako kandhepara baiThAkara nagarameM le gyaa| phalasvarUpa use rAjya prApta ho gayA // 149 / / kucha samaya bAda jaba saudAsa baliSTha ho gayA taba usane namaskAra karaneke lie putrake pAsa dUta bhejaa| isake uttarameM putrane nirbhaya hokara likha diyA ki cUMki tuma nindita AcaraNa karanevAle ho ataH tumheM namaskAra nahIM karUMgA ||150 // tadanantara saudAsa putrake Upara car3hAI karaneke lie calA so 'kahIM yaha khA na le' isa bhayase samasta dezavAsI logoMne bhAganA zurU kara diyA // 151 / / antameM saudAsane yuddha meM putrako jItakara use hI rAjA banA diyA aura svayaM kRtakRtya ho vaha mahAvairAgyase yukta hotA huA tapovanameM calA gayA // 152 // tadanantara siMharathake brahmaratha, brahmarathake caturmukha, caturmukhake hemaratha, hemarathake zataratha, zatarathake mAndhAtA, mAndhAtAke vIrasena, vIrasenake pratimanyu, pratimanyuke dIptise sUryakI tulanA karanevAlA kamalabandhu, kamalabandhuke pratApase sUryake samAna tathA samasta maryAdAko jAnanevAlA ravimanyu, ravimanyuke vasantatilaka, vasantatilakake kuberadatta, kuberadattake kIrtimAn kunthubhakti, kunthubhaktike zarabharatha, zarabharathake dviradaratha, dviradarathake siMhadamana, siMhadamanake hiraNyakazipu, hiraNyakazipuke puMjasthala, puMjasthalake kakuttha aura kakutthake atizaya parAkramI raghu putra huA // 153-158 // isa prakAra ikSvAku vaMzameM utpanna hue rAjAoMkA varNana kiyaa| inameM se aneka rAjA digambara vrata dhAraNa kara mokSako prApta hue // 159 // tadanantara rAjA raghuke ayodhyAmeM anaraNya nAmakA aisA putra huA ki jisane logoMko basAkara dezako anaraNya arthAt vanoMse rahita kara 1. srajitvA m.| 2. puJjasthalakakutthazca m.| 3. vanarahitaH / Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 padmapurANe pRthivImatyamikhyAsya mahAdevI mahAguNA / kAntimaNDalamadhyasthA sarvendriyasukhAvahA // 161 // dvau sutAvudapatsyAtAM tasyAmuttamalakSaNo / jyeSTho'nantaratho jJeyaH khyAto dazaratho'nujaH // 162 // sahasrarazmisaMjJasya rAjJo mAhiSmatIpateH / ajayamanaraNyena sAkamAsIdanuttamam // 163 // anyo'nyagatisaMvaddhapremANau tau narottamau / saudharmazAnadevendrAvivAsthAto svadhAmani // 16 // rAvaNena jito yuddhe sahasrAMzurvibuddhavAn / dIkSAM jainezvarImApa bibhratsaMvegamumnatam // 165 // dUtAttatpreSitAj jJAtvA tadvRttAntamazeSataH / mAsajAte zriyaM nyasya nApI dazarathe bhRzam // 166 // sakAze'bhayasenasya nigranthasya mahAtmanaH / rAjAnantarathenAmA pravavAjAtiniHspRhaH // 167 // anaraNyogamanmokSamanantasyandano mahIm / sarvasaGgavinirmukto vijahAra yathocitam // 168 // atyantadussahayogI dvAviMzatiparISahai / na kSomitastato'nantavIryAkhyA sa kSitau gataH // 169 // vapurdazaratho lebhe navayauvanabhUSitam / zailakUTamivottuGgaM nAnAkumumabhUSitam // 17 // athAmRtaprabhAvAyAmutpannAM varayoSiti / darmasthalapurezasya cAruvibhramadhAriNaH // 171 // rAjJaH sukozalAkhyasya tanayAmaparAjitAm / upayeme sa rasyApi strIguNairaparAjitAm // 172 // puramasti mahAramyaM nAmnA kamalasaMkulam / subandhutilakastasya rAjA mitrAsya bhAminI // 173 // duhitA kaikayI nAma tayoH kanyA guNAnvitA / muNDamAlA kRtA yasyA netrendIvaramAlayA // 174 // diyA // 160 // rAjA anaraNyakI pRthivImatI nAmakI mahAdevI thI jo mahAguNoMse yukta thI, kAntike samUhake madhyameM sthita thI aura samasta indriyoMke sukha dhAraNa karanevAlI thI // 161 / / usake uttama lakSaNoMke dhAraka do putra hue| unameM jyeSTha putrakA nAma anantaratha aura choTe putrakA nAma dazaratha thA // 162 / / mAhiSmatIke rAjA sahasrarazmikI anaraNyake sAtha uttama mitratA thii||163|| parasparake Ane-jAnese jinakA prema vRddhiko prApta huA thA aise donoM rAjA apane-apane ghara saudharma aura aizAnendrake samAna rahate the // 164 / / athAnantara rAvaNase parAjita hokara rAjA sahasrarazmi pratibodhako prApta ho gayA jisase uttama saMvegako dhAraNa karate hue usane jainezvarI dIkSA dhAraNa kara lI / / 165 / / dIkSA dhAraNa karaneke pahale usane rAjA anaraNyake pAsa dUta bhejA thA so usase saba samAcAra jAnakara rAjA anaraNya, jise utpanna hue eka mAha hI huA thA aise dazarathake lie rAjyalakSmI sauMpakara abhayasena nAmaka nirgrantha mahAtmAke samIpa jyeSTha putra anantarathake sAtha atyanta niHspRha ho dIkSita ho gayA / / 166-167|| anaraNya muni to mokSa cale gaye aura anantaratha muni sarva prakArake parigrahase rahita ho yathAyogya pRthivIpara vihAra karane lage // 168 // anantaratha muni atyanta duHsaha bAIsa parISahoMse kSobhako prApta nahIM hue the isalie pRthivIpara 'anantavIrya' isa nAmako prApta hue // 169 / / athAnantara rAjA dazarathane navayauvanase suzobhita tathA nAnA prakArake phUloMse subhUSita pahAr3ake zikharake samAna U~cA zarIra prApta kiyA // 170 // tadanantara usane darbhasthala nagarake svAmI tathA sundara vibhramoMko dhAraNa karanevAle rAjA sukozalakI amRtaprabhAvA nAmakI uttama strIse utpanna aparAjitA nAmakI putrIke sAtha vivAha kiyaa| aparAjitA itanI uttama strI thI ki striyoMke yogya guNoMke dvArA rati bhI use parAjita nahIM kara sakI thI // 171-172 / / tadanantara kamalasaMkUla nAmakA eka mahAsundara nagara thaa| usameM subandhatilaka nAmakA rAjA rAjya thaa| usakI mitrA nAmakI strI thii| una donoMke kaikayI nAmakI guNavatI putrI thii| vaha itanI sundarI thI ki usake netrarUpI nIla kamaloMkI mAlAse mastaka mAlArUpa ho gayA 1. saMgataM, maitrItyarthaH / 2. mAso jAtasya yasya sa tasmin / 3. nRpasambandhinAm / 4. -mutpannA ma. / Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzatitama parva 471 mitrAyA janitA yasmAt suceSTA rUpazAlinI / sumitreti tataH khyAti bhuvane samupAgatA // 175 // mahArAjasutAmanyAM prApAsau suprabhAzrutim / lAvaNyasaMpadA bAlA janayantIM zriyasmapAm // 176 // sa samyagdarzanaM lebhe rAjyaM ca paramodayam / Aye ratnamatistasya carame tRNazemuSI // 177 // adhogatiryato rAjyAdatyaktAdupajAyate / samyagdarzanayogAttu gatirUva'masaMzayA // 17 // ye bharatAyairnRpatimiruddhAH kAritapUrvA jinvrvaasaaH| bhagamupetAn kvacidapi ramyAn so'nayadetAnaminavabhAvAn // 179 // indranutAnAM svayamapi ramyAn tIrthakarANAM paramanivAsAn / ratnasamUhaH sphuradurumAsaH saMtatapUjAmaghaTayadeSaH // 180 // anyabhaveSu prathitasudharmAH prApya surANAM zriyamatiramyAm / IdRzajIvA punariha loke yAnti samRddhiM ravirucibhAsaH // 18 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmacarite sukozalamAhAtmyayukta-dazarathotpattyabhidhAnaM nAma dvAviMzatitama parva // 22 // thA // 173-174 / / cUMki yaha mitrA nAmaka mAtAse utpanna huI thI, uttama ceSTAoMse yukta thI, tathA rUpavatI thI isalie lokameM sumitrA isa nAmase bhI prasiddhiko prApta huI thii| rAjA dazarathane usake sAtha bhI vivAha kiyA thA // 175 / / inake sivAya lAvaNyarUpI sampadAke dvArA lakSmIko bhI lajjA utpanna karanevAlI suprabhA nAmakI eka anya rAjaputroke sAtha bhI unhoMne vivAha kiyA thA // 176 / / rAjA dazarathane samyagdarzana tathA parama vaibhavase yukta rAjya ina donoM vastuoMko prApta thaa| so prathama jo samyagdarzana hai use vaha ratna samajhatA thA aura antima jo rAjya thA use tRNa mAnatA thA // 177 / isa prakAra mAnanekA kAraNa yaha hai ki yadi rAjyakA tyAga nahIM kiyA jAye to usase adhogati hotI hai aura samyagdarzanake suyogase niHsandeha UdhvaMgati hotI hai // 178 // bharatAdi rAjAoMne jo pahale jinendra bhagavAnke uttama mandira banavAye the ve yadi kahIM bhagnAvasthAko prApta hue the to una ramaNIya mandiroMko rAjA dazarathane marammata karAkara punaH navInatA prApta karAyI thI // 179 / / yahI nahIM, usane svayaM bhI aise jinamandira banavAye the jinakI ki indra svayaM stuti karatA thA tathA ratnoMke samUhase jinakI vizAla kAnti sphurAyamAna ho rahI thI // 180 / / gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! anya bhavoMmeM jo dharmakA saMcaya karate haiM ve devoMkI atyanta ramaNIya lakSmI prApta kara saMsArameM punaH rAjA dazarathake samAna bhAgyazAlo jIva hote haiM aura sUryake samAna kAntiko dhAraNa karate hue samRddhiko prApta hote haiM / / 181 / / isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSeNAcArya dvArA kathita, padmacaritameM sukozala svAmIke mAhAtmyase yukta rAjA dazarathakI utpatti kA kathana karanevAlA bAIsavA~ parva samApta huA // 22 // 1. lAvaNyasaMpadaM ma. / 2. -rU; m.| 3. samRddhiraviracitA sA (?) ma. / Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayoviMzatitamaM parva anyadAtha sukhAsInaM sabhAyAM purutejasam / jinarAjakathAsaktaM surendrasamavibhramam // 1 // sahasA janitAloko gagane dehatejasA / samAyapAvabaddhAraH' ziSTo dazarathaM sudhIH // 2 // kRtvAbhyutthAnamAsInamAsane taM sukhAvahe / dattAzIrvacanaM rAjA papraccha kuzalaM kRtI // 3 // nivedya kuzalaM tena kSemaM pRSTo mahIpatiH / sakalaM kSemamityuktvA punarevamabhASata // 4 // Agamyate kutaH sthAnAdbhagavan vihRtaM kva ca / kimu dRSTaM zrutaM kiMvA na te dezo'styagocaraH // 5 // tato manaHsthajainendravarNanodbhUtasaMmadaH / unnataM pulakaM bibhradityabhASata nAradaH // 6 // videha nRpa yAto'hamAsaM cArajenehitam / jinendrabhavanAdhArabhUrizailavibhUSitam // 7 // tatra niSkramaNaM dRSTaM mayA sImandharAhataH / nagayAM puNDarIkiNyAM nAnAratrorutejasi // 8 // vimAnairvividhacchAyaiH ketucchatravibhUSitaiH / yAnaizca vividhairdRSTaM devAgamanamAkulam // 9 // munisuvratanAthasya yatheha surapaiH kRtam / tathAbhiSecanaM merau mayA tasya muneH zrutam // 10 // suvratasya jinendrasya vAcyamAnaM zrutaM yathA / tathA me caritaM tasya tatra gocaritaM dRzA // 11 // nAnAratnaprabhADhyAni tuGgAni vipulAni ca / dRSTAni tatra caityAni kRtapUjAnyanAratam // 12 // athAnantara kisI samaya vizAla tejake dhAraka tathA indrake samAna zobhAse sampanna rAjA dazaratha jinarAjakI kathA karate hue sabhAmeM sukhase baiThe the ki sahasA zarIrake tejase prakAza utpanna karate hue ziSTa puruSa tathA uttama buddhike dhAraka nAradajI vahAM A pahu~ce // 1-2 // rAjAne uThakara unakA sammAna kiyA tathA sukhadAyaka Asanapara baitthaayaa| nAradane rAjAko AzIrvAda diyaa| tadanantara baddhimAna rAjAne kuzala-samAcAra prachA // 3|| jaba nArada kazala-samAcAra kaha cake taba rAjAne kSema arthAt kalyANarUpa ho? yaha puuchaa| isake uttarameM 'rAjan ! saba kalyANa rUpa hai' yaha uttara diyA // 4 // itanI vArtA ho cukaneke bAda rAjA dazarathane phira pUchA ki he bhagavan ! Apa kisa sthAnase A rahe haiM ? aura kahA~ ApakA vihAra ho rahA hai ? Apane kyA dekhA kyA sunA so kahie ? aisA koI deza nahIM jahA~ Apa na gaye hoM // 5 // tadanantara manameM sthita jinendradeva sambandhI varNanase jinheM Ananda utpanna ho rahA thA tathA isI kAraNa jo unnata romAMca dhAraNa kara rahe the aise nAradajI kahane lage ki he rAjan ! uttama jana jisakI sadA icchA karate haiM tathA jo jinamandiroMke AdhArabhUta meru, gajadanta, vijayAddha Adi parvatoMse suzobhita hai aise videha kSetrameM gayA thA // 6-7 // vahA~ nAnA ratnoMke vizAla tejase yukta puNDarIkiNI nagarImeM maiMne sImandhara svAmIkA dIkSA kalyANaka dekhA // 8 // patAkAoM aura chatroMse suzobhita raMga-biraMge vimAnoM, tathA vividha prakArake vAhanoMse vyApta devoMkA Agamana dekhA / / 9 / / maiMne vahA~ sunA thA ki jisa prakAra apane isa bharata kSetrameM inhoMne munisuvratanAtha bhagavAnkA sumeru parvatapara abhiSeka kiyA thA vaisA hI vahA~ una bhagavAnakA inhoMne sumeru parvatapara abhiSeka kiyA thA / / 10|| munisuvrata bhagavAnkA jaisA bA~cA gayA caritra yahA~ sunA hai vaisA hI vahA~ unakA caritra apanI A~khoMse dekhA hai // 11 // jo nAnA prakArake ratnoMkI prabhAse vyApta haiM, U~ce haiM, vizAla haiM tathA jinameM nirantara pUjA hotI rahatI hai aise 1. naardH| 2. cArujinehitaM ma., cArujanohitaM kha., cArujane hitaM ja., ba., kaH / Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayoviMzatitamaM parva vicitramaNibhaktIni hemapIThAni pArthiva / dRSTAnyatyantaramyANi vanacaityAni nandane // 13 // cAmIkaramahAstambhayukteSu sphuritAMzuSu / bhAskarAlayatulyeSu hAritoraNacAruSu // 14 // ratadAmasamRddheSu mahAvaidikabhUmiSu / dvipasiMhAdirUpAThya vaiDUryodAra bhittiSu // 15 // kRtasaMgIta divya strIjana pUritakukSiSu / amarAraNya caityeSu jinAcaH praNatA mayA // 16 // caityaprabhAvikA sADhyaM kRtvA meruM pradakSiNam / payodapaTalaM bhittvA samullaGghayonnataM namaH // 17 // vAsyAntaragirIndrANAM zikhareSu mahAprabhAH / caityAlayA jinendrANAM praNatA bahavo mayA // 18 // sarveSu teSu caityeSu jinAnAM pratiyAtanAH / akRtrimA mahAbhAso mayA pArthiva vandyate // 19 // ityukte devadevebhyo nama ityudgatadhvaniH / praNataM karayugmaM ca cakre dazarathaH ziraH // 20 // saMjJayA nAradenAtha codite jagatIpatiH / janasyotsAraNaM cakre pratIhAreNa sAdaram // 21 // upAMzu nAradenAtha jagade kozalAdhipaH / zRNu svAvahito rAjan sadbhAvaM kathayAmi te // 22 // gata trikUTazikharaM vandArahamutsukaH / vanditaM zAntimavanaM mayA tatra manoramam // 23 // bhavatpuNyAnubhAvena mayA tatra pradhAraNam / zrutaM vibhISaNAdInAM laGkAnAthasya mantriNAm // 24 // naimittena samAdiSTaM tena sAgarabuddhinA / bhavitA dazavaktrasya mRtyurdAzarathiH kila // 25 // duhitA janakasyApi hetutvamupayAsyati / iti zrutvA viSaNNAtmA nizcicArye vibhISaNaH // 26 // 3 473 vahA~ke jina mandira dekhe haiM || 12 || he rAjan ! vahA~ nandanavanameM jo atyanta manohara caityAlaya haiM ve bhI dekhe haiM / una mandiroMmeM aneka prakArake maNiyoMke belabUTe nikAle gaye haiM tathA unakI kursiyA~ suvarNanirmita haiM ||13|| so suvarNamaya khambhoMse yukta haiM, jinameM nAnA prakArakI kiraNeM dedIpyamAna ho rahI haiM, jo sUrya-vimAnake samAna jAna par3ate haiM, jo hAra tathA toraNoMse manohara haiM, jo ratnamayI mAlAoM se samRddha haiM, jinakI bhUmiyoMmeM bar3I vistRta vedikAe~ banI huI haiM, jinakI vaidUryamaNi nirmita uttama dIvAleM hAthI, siMha Adike citroMse alaMkRta haiM aura jinake bhItarI bhAga saMgIta karanevAlI divya striyoMse bhare hue haiM, aise devAraNyake caityAlayoM meM jo jinapratimAe~ haiM una sabake lie maiMne namaskAra kiyA // 14- 16 // AkRtrima pratimAoMkI prabhAke vikAsase yukta jo meru parvata hai usakI pradakSiNA dekara tathA megha-paTalako bhedana kara bahuta U~ce AkAza meM gayA || 17 // tathA kulAcaloMke zikharoMpara jo mahAdedIpyamAna aneka jinacaityAlaya haiM unakI vandanA kI hai || 18 || he rAjan ! una samasta caityAlayoMmeM jinendra bhagavAnkI mahAdedIpyamAna akRtrima pratimAe~ haiM maiM una sabako vandanA karatA hU~ ||19|| nAradake isa prakAra kahanepara 'devAdhidevoMko namaskAra ho' zabdoM kA uccAraNa karate hue rAjA dazarathane donoM hAtha jor3e tathA zira namrIbhUta kiyA // 20 // athAnantara saMketa dvArA nAradakI preraNA pAkara rAjA dazarathane pratihArIke dvArA Adarake sAtha saba logoMko vahA~se alaga kara diyA || 21|| tadanantara jaba ekAnta ho gayA taba nAradane kosalAdhipati rAjA dazarathase kahA ki he rAjan ! ekAgracitta hokara suno meM tumhAre lie eka uttama bAta kahatA hU~ ||22|| maiM bar3I utsukatAke sAtha vandanA karaneke lie trikUTAcala ke zikharapara gayA thA so maiMne vahA~ atyanta manohara zAntinAtha bhagavAnke jinAlayakI vandanA kI // 23 // tadanantara Apake puNya ke prabhAvase maiMne laMkApati rAvaNake vibhISaNAdi mantriyoMkA eka nizcaya sunA hai ||24|| vahA~ sAgarabuddhi nAmaka nimittajJAnone rAvaNako batAyA hai ki rAjA dazarathakA putra tumhArI mRtyukA kAraNa hogA ||25|| isI prakAra rAjA janakakI putrI bhI isameM kAraNapane ko 1. pratimAH / 2. akRtrima mahAbhAso ma, kha., ba., ka. 1 3. zRNuSvAvahitaH kha., ba., ma., ja. / 4. nizvitvApa ma. / 60 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 padmapurANe jAyate yAvadevAsya prajA dazarathasya na / janakasya ca tAvattau mArayAmIti sAdaraH // 27 // paryaTacca ciraM kSoNIM taccareNa niveditau / bhavantau kAmarUpeNa sthAnarUpAdilakSaNaiH // 28 // munivinammatastena pRSTo'hamapi mo yate / kvaciddazarathaM vesi janakaM ca kSitAviti // 29 // anviSya kathayAmIti mayA copAttamuttaram / AkRtaM dAruNaM tasya pazyAmi narapuGgava // 30 // tatte yAvadayaM kiMcinna karoti vimISaNaH / nigRhya tAvadAtmAnaM kvacittiSTha mahIpate // 31 // samyagdarzanayukteSu gurupUjanakAriSu / sAmAnyenaiva me prItistvadvidheSu vizeSataH // 32 // sa tvaM yuktaM kuru svasti bhUyAtte'haM gato'dhunA / imAM vedayituM vAtAM kSipraM janakabhUbhRtaH // 33 // kRtAnatin peNaivamuktvotpatya nabhastalam / abaddhArayativegAnmithilAmimukhaM yayau // 34 // janakAyApi tenedamazeSaM viniveditam / bhavyajIvA hi tasyAsan prANebhyo'pyativallabhAH // 35 // abadvArayatau yAte maraNAzaGkimAnasaH / samudrahRdayAmAtyamAkArayadilApatiH // 36 // zrutvA rAjamakhAnmantrI samabhyaNa mahAbhayam / jagAda gadatAM zreSThaH svAmibhaktiparAyaNaH // 37 // jIvitAyAkhilaM kRtyaM kriyate nAtha jantubhiH / trailokyezatvalAmo'pi vada tenojjhitasya kaH // 38 // tasmAdyAvadarAtInAM vyasanaM racayAmyaham / tAvadajJAtarUpastvaM vikRto viharAvanim // 39 / / ityukte tatra nikSipya kozaM dezaM puraM janam / nirakrAmat purAd rAjA sahyasya suparIkSitaH // 40 // prApta hogii| yaha sunakara jisakI AtmA viSAdase bhara rahI thI aise vibhISaNane nizcaya kiyA ki jabataka rAjA dazaratha aura janakake santAna hotI hai usake pahale hI maiM inheM mAre DAlatA hU~ // 26-27|| yaha nizcaya kara vaha tuma logoMkI khojake lie cirakAla taka pRthvImeM ghUmatA rahA para patA nahIM calA skaa| tadanantara icchAnukUla rUpa dhAraNa karanevAle usake guptacarane sthAna, rUpa Adi lakSaNoMse tuma donoMkA use paricaya karAyA hai // 28 // muni honeke kAraNa merA vizvAsa kara usane mujhase pUchA ki he mune ! pRthvIpara koI dazaratha tathA janaka nAmake rAjA haiM so unheM tuma jAnate ho // 29|| isa praznake badale maiMne uttara diyA ki khojakara batalAtA huuN| he narapuMgava ! maiM usake abhiprAyako atyanta kaThora dekhatA hU~ // 30 // isalie he rAjan ! yaha vibhISaNa jabataka tumhAre viSayameM kucha nahIM kara letA hai tabataka tuma apane Apako chipAkara kahIM guptarUpase rahane lago // 31 // samyagdarzanase yukta tathA guruoMkI pUjA karanevAle puruSoMpara merI samAna prIti rahatI hai aura tumhAre jaise puruSoMpara vizeSarUpase vidyamAna hai // 32 // tuma jaisA ucita samajho so kro| tumhArA bhalA ho / aba maiM yaha vArtA kahane ke lie zIghra hI rAjA janakake pAsa jAtA hU~ // 33 // tadanantara jise rAjA dazarathane namaskAra kiyA thA aise nArada muni isa prakAra kahakara tathA AkAzameM ur3akara bar3e vegase mithilAkI ora cale gaye // 34 // vahA~ jAkara rAjA janakake lie bhI unhoMne yaha saba samAcAra batalAyA so ThIka hI hai kyoMki bhavya jIva unheM prANoMse bhI adhika pyAre the // 35 / / nArada munike cale jAnepara jisake manameM maraNako AzaMkA utpanna ho gayI thI aise rAjA dazarathane samudrahRdaya nAmaka mantrIko bulavAyA // 36 // vaktAoMmeM zreSTha tathA svAmibhaktimeM tatpara mantrIne rAjAke mukhase mahAbhayako nikaTasthala suna kahA // 37 // ki he nAtha! prANI jitanA kucha kArya karate haiM vaha jIvanake lie hI karate haiN| Apa hI kahie, jIvanase rahita prANIke lie yadi tIna lokakA rAjya bhI mila jAye to kisa kAmakA hai / / 38 / / isalie jabataka maiM zatruoMke nAzakA prayatna karatA hU~ tabataka tuma kisIkI pahacAnameM rUpa na A sake isa prakAra veSa badalakara pRthvImeM vihAra karo // 39 // mantrIke aisA kahanepara rAjA dazaratha usI samudrahRdaya mantrIke lie khajAnA, deza, nagara tathA prajAko sauMpakara nagarase bAhara nikala gayA 1. santatiH / 2. kaMciddaza -m.| 3. muktvAtyanta- ma. / 4. nAradarSiH / 5. jagade ma. / 6. vikRtI m.| 7. niSkrAmad m.| . Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 475 trayoviMzatitamaM parva gate rAjanyamAtyena 'lepyaM dAzarathaM vapuH / kAritaM mukhyavapuSo minnaM cetanayaikayA // 41 // lAkSAdirasayogena rudhiraM tatra nirmitam / mArdavaM ca kRtaM tAdRgyAdRksatyAsudhAriNaH // 42 // varAsananiviSTaM taM vezmanaH saptame tale / yuktaM puraiva sarveNa parivargeNa bimbakam // 43 // sa mantrI lepyakArazca kRtrimaM jaijJatu pam / bhrAntirhi jAyate tatra pazyatorubhayorapi // 44 // ayameva ca vRttAnto janakasyApi kalpitaH / uparyupari hi prAyazcalanti viduSAM dhiyaH / / 45 // madyAM tau kSitipo naSTau bhuvanasthitikovidau / ApakAle yathendvauM samaye jaladAyinAm // 16 // yau purA varanArImirmahAprAsAdavartinau / udArabhogasaMpannau sevito magadhAdhipa // 47 // itarAviva tau kaucidasahAyau narottamau / caraNAbhyAM mahIM kaSTaM bhramantau 'dhigbhavasthitim // 48 // iti nizcitya jantubhyo yo dadAtyabhayaM naraH / kiM na tena bhaveddattaM sAdhUnAM dhuri tiSThatA // 49 // iSTau tau tatra tatreti caravargeNa veditau / anujena dazAsyasya preSitA vadhakA bhRzam // 50 // te zastrapANayaH krUrA dRSTyagocaravigrahAH / divA naktaM ca nagarI bhramanti calacakSuSaH // 51 // prAsAdaM hInasattvAste praveSTaM na sahA yadA / cirAyante tadAyAsIt svayameva vibhISaNaH // 52 // anviSya gItazabdena pravizya gatavibhramaH / dadarzAntaHpurAntasthaM vyaktaM dazarathaM vibhIH // 53 // so ThIka hI hai kyoMki vaha mantrI rAjAkA acchI taraha parIkSA kiyA huA thA // 40 // rAjAke cale jAnepara mantrIne rAjA dazarathake zarIrakA eka putalA bnvaayaa| vaha putalA mUla zarIrase itanA milatA-julatA thA ki kevala eka cetanAko apekSA ho bhinna jAna par3atA thA // 41 / / usake bhItara lAkha AdikA rasa bharAkara rudhirakI racanA kI gayI thI tathA sacamucake prANIke zarIrameM jaisI komalatA hotI hai vaisI hI komalatA usa putale meM racI gayI thI // 42 // rAjAkA vaha putalA pahaleke samAna hI samasta parikarake sAtha mahalake sAtaveM khaNDameM uttama Asanapara virAjamAna kiyA gayA thA // 43 / / vaha mantrI tathA putalAko banAnevAlA citrakAra ye donoM hI rAjAko kRtrima rAjA samajhate the aura bAkI saba loga use sacamucakA ho rAjA samajhate the| yahI nahIM una donoMko bhI dekhate hue jaba kabhI bhrAnti utpanna ho jAtI thI // 44 // udhara yahI hAla rAjA janakakA bhI kiyA gayA so ThIka hI hai kyoMki vidvAnoMkI buddhiyAM prAyaH Upara-Upara hI calatI haiM arthAt eka-se-eka bar3hakara hotI haiM // 45 // jisa prakAra varSARtuke samaya candramA aura sUrya chipe-chipe rahate haiM usI prakAra saMsArakI sthitike jAnakAra donoM rAjA bhI Apattike samaya pRthivIpara chipe-chipe rahane lage // 46 // gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he magadhAdhipate ! jo rAjA pahale baDe-baDe mahaloMmeM rahate the, udAra bhogase sampanna the| uttamottama striyAM jinakI sevA karatI thIM ve hI rAjA anya manuSyoMke samAna asahAya ho pRthivIpara pairoMse paidala bhaTakate phirate the, so isa saMsArakI dazAko dhikkAra ho // 47-48 // aisA nizcaya kara jo prANiyoMke lie abhayadAna detA hai, satpuruSoMke agrabhAgameM sthita rahanevAle usa puruSane kyA nahIM diyA ? arthAt saba kucha diyA / / 49 / / guptacaroMke samUhane jahAM-jahA~ unakA sadbhAva jAnA vahA~-vahA~ vibhISaNane unheM svayaM dekhA tathA bahuta-se vadhaka bheje // 50 // jinake hAthoMmeM zastra vidyamAna the, jo svabhAvase krUra the, jinake zarIra netroMse dikhAI nahIM dete the tathA jinake netra atyanta caMcala the, aise vadhaka rAta-dina nagarImeM ghUmane lage // 51 // hIna zaktike dhAraka ve vadhaka rAjamahalameM praveza karaneke lie samartha nahIM ho sake isalie jaba unheM apane kAryameM vilamba huA taba vibhISaNa svayaM hI AyA // 52 // saMgItake zabdase usane dazarathakA patA lagA liyA, jisase 1. lekhyaM m.| 2. tAvadyAvatpatyAsudhAriNaH m.| 3. srajatu m.| 4. dhiktavasthitim m.| 5. dRSTvA gocanavigrahA m.| Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 papapurANe vidyudvilasito nAma coditastena khecaraH / nikRtya tasya mUrdhAnaM svaamine'drshynmudaa||54|| zrutAntaHpurajAkrando nikSipyaitacchiro'mbudhau / janake'pi tathA cakre nirdayaM sa viceSTitam // 55 // tataH kRtinamAtmAnaM kRtvA sodaravatsalaH / yayau vibhISaNo laGkA pramodaparipUritaH // 56 // vipralApaM paraM kRtvA viditvA pustakarma ca / tiM dAzarathaH prApa parivargaH savismayaH // 57 // vibhISaNo'pi saMprApya purImazubhazAntaye / dAnapUjAdikaM cakre karma saJjanitotsavam // 58 // babhUva ca matistasya kadAcicchAntacetasaH / karmaNAmiti vaicitryAt pazcAttApamupeyuSaH // 59 // upajAtivRttam asatyabhItyA kSitigocarau tau nirarthaka pretagati praNItau / AzIviSAGgaprabhavo'pi sarpastAkSyasya zaknoti kimu prahartum // 60 // 'sulezazauryaH kSitigocaraH kva va rAvaNaH zakrasamAnazauryaH / vebhaH sazako madamandagAmI va kesarI vAyusamAnavegaH // 61 // indravajrAvRttam yadyatra yAvacca yatazca yena duHkhaM sukhaM vA puruSeNa labhyam / tattatra tAvacca tatazca tena saMprApyate karmavazAnugena 62 // samyagnimittaM yadi vetti kazcicchu yo na kasmAt kurute nijasya / yeneha loke labhate'tisaukhyaM mokSe ca dehasyajanAt purastAt // 63 // niHsandeha tathA nirbhaya ho rAjamahalameM praveza kiyaa| vahAM jAkara usane antaHpurake bIca meM sthita rAjA dazarathako spaSTa rUpase dekhA // 53 // usI samaya usake dvArA prerita vidyudvilasita nAmaka vidyAdharane dazarathakA zira kATakara bar3e harSase apane svAmI-vibhISaNako dikhAyA / / 54|| tadanantara jisane antaHpurake rudanakA zabda sunA thA aise parake madanakA zabda sanA thA aise vibhISaNane usa kaTe hae zirako samudrama girA diyA aura rAjA janakake viSayameM bhI aisI hI nirdaya ceSTA kI // 55 // tadanantara bhAIke snehase bharA vibhISaNa apane Apako kRtakRtya mAnakara harSita hotA huA laMkA calA gayA // 56 // dazarathakA jo parijana thA usane pahale bahuta hI vilApa kiyA para antameM jaba use yaha vidita huA ki vaha putalA thA taba Azcarya karatA huA dhairyako prApta huA // 57|| vibhISaNane bhI nagarImeM jAkara azubha karmako zAntike lie bar3e utsavake sAtha dAna-pUjA Adi zubha karma kiye // 58|| tadanantara kisI samaya jaba usakA citta zAnta huA taba karmokI isa vicitratAse pazcAttApa karatA huA isa prakAra vicAra karane lagA ki // 59|| mithyA bhayase maiMne una becAre bhUmigocariyoMko vyartha hI mArA kyoMki sarpa AzIviSake zarIrase utpanna honepara bhI kyA garur3ake Upara prahAra karaneke lie samartha ho sakatA hai ? arthAt nahIM // 60 / / atyanta tuccha parAkramako dhAraNa karanevAlA bhUmigocarI kahA~ aura indrake samAna parAkramako dhAraNa karanevAlA rAvaNa kahA~ ? zaMkAse sahita tathA madase dhIre-dhIre gamana karanevAlA hAthI kahAM aura vAyuke samAna vegazAlI siMha kahA~ ? // 61 / / jisa puruSako jahAM jisase jisa prakAra jitanA aura jo sukha athavA duHkha milanA hai karmoMke vazIbhUta hue usa puruSako usase usa prakAra utanA aura vaha sukha athavA duHkha avazya hI prApta hotA hai // 62 // yadi koI acchI taraha nimittako jAnatA hai to vaha apanI AtmAkA kalyANa kyoM nahIM karatA ? jisase ki isa lokameM tathA Age calakara zarIrakA tyAga 1. sulezazauryoM m.| 2. kSitigocarI m.| Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 477 trayoviMzatitamaM parva upajAtivRttam rAjJostayoH prANaviyojanena naimittamUDhatvamitaM vivekam / duHzikSitArtharmanujairakAyeM pravartate janturasArabuddhiH // 6 // asyAmbunAthasya purI sthiteyaM praminnapAtAlatalasya madhye / kathaM sarANAmapi bhItidakSA gamyasvamAyAt kSitigocarANAm // 65 // upendravajrAvRttam kRtaM mayAtyantamidaM na yogyaM karomi naivaM punarapradhAryam / iti pradhAryottamadIptiyukto raviryathA sve nilaye sa reme // 66 // ityAce raviSeNAcAryaprokta padmacarite vibhISaNavyasanavarNanaM nAma trayoviMzatitamaM parva // 23 // iti zrIjanaka-dazaratha-kAlanivartanam / ho jAnese mokSameM bhI uttama sukhako prApta hotA // 63 / / maiMne jo una do rAjAoMkA prANaghAta kiyA hai usase jAna par3atA hai ki merA viveka nimittajJAnIke dvArA atyanta mUr3hatAko prApta ho gayA thaa| so ThIka hI hai kyoMki hona buddhi manuSya duHzikSita manuSyoMkI preraNAse akArya meM pravRtti karane hI lagate haiM // 64 // yaha laMkAnagarI pAtAlatalako bhedana karanevAle isa samudrake madhya meM sthita hai tathA devoMko bhI bhaya utpanna karane meM samartha hai phira bhUmigocariyoMke gamya kaise ho sakatI hai ? // 65 // 'maiMne jo yaha kArya kiyA hai vaha sarvathA mere yogya nahIM hai aba Age kabhI bhI aisA avicArapUrNa kArya nahIM karUMgA' aisA vicArakara sUryake samAna uttama kAntise yukta vibhISaNa apane mahalameM krIr3A karane lagA // 66 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya dvArA kathita padmacaritameM vibhISaNake vyasanakA varNana karanevAlA teIsavA~ parva samApta huaa| 1. gUDhatva-kha. / 2. kha. ba. pustakayoH pAThaH / Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturviMzatitamaM parva 'yadatha bhrAmyato vRttamanaraNyatanUbhuvaH / tatte zreNika vakSyAmi zRNu vismayakAraNam // 1 // ito'styuttarakASThAyAM nAmnA kautukamaGgalam / nagaraM cAsya zailAbhaprAkAraparizomitam // 2 // rAjA zumamati ma tatrAsIt sArthakazrutiH / pRthuzrIrvanitA tasya yoSidguNavibhUSaNA // 3 // kekayA droNameghazca putrAvabhavatAM tayoH / guNairatyantavimalaiH sthitau yo vyApya rodasI // 4 // tatra sundarasarvAGgA cArulakSaNadhAriNI / nitarAM kekayA reje kalAnAM pAramAgatA // 5 // aGgahArAzrayaM nRttaM tathAminayasaMzrayam / vyAyAmikaM ca sAjJAsIttatprabhedaiH samanvitam // 6 // amivyaktaM tribhiH sthAnaiH kaNThena zirasorasA / svareSu samavetaM ca saptasthAneSu tadyathA // 7 // SaDjarSamA tRtIyazca gAndhAro madhyamastathA / paJcamo dhaivatazcApi niSAdazcetyamI svarAH // 8 // sthitaM layaistrisaMkhyAnaidrutamadhyavilambitaiH / asraM ca caturasraM ca tAlayonidvayaM dadhat // 9 // sthAyisaMcAribhiryuktaM tathArohyavarohibhiH / varNairebhizcaturbhedezcatuHsaMkhyapadasthitam // 10 // nAmAkhyAtopasargeSu nipAteSu ca saMskRtA / prAkRtI zaurasenI ca bhASA yatra trayI smRtA // 11 // dhaivatyathArSabhISaDjaSaDjodIcyA niSAdinI / gAndhArI cAparA SaDjakaikazI SaDjamadhyamA // 12 // gAndhArodIcyasaMjJAbhyAM tathA madhyamapaJcamI / gAndhArapaJcamI raktagAndhArI madhyamA tathA // 13 // athAnantara gautamasvAmI kahate haiM ki he zreNika! prANa-rakSAke lie bhramaNa karate samaya rAjA dazarathakA jo AzcaryakArI vRttAnta huA vaha maiM tere lie kahatA hU~ so suna / yahA~se uttara dizAmeM parvatake samAna UMce koTase suzobhita kautukamaMgala nAmakA nagara hai // 1-2 // vahA~ sArthaka nAmako dhAraNa karanevAlA zubhamati nAmakA rAjA rAjya karatA thaa| usakI pRthuzrI nAmakI strI thI jo ki striyoMke yogya guNarUpI AbhUSaNase vibhUSita thI // 3 // una donoMke kekayA nAmakI putrI aura droNameghakA nAmakA putra ye do santAneM huiiN| ye donoM hI apane atyanta nirmala guNoMke dvArA AkAza tathA pRthivIke antarAlako vyApta kara sthita the // 4 // unameM jisake savaM aMga sundara the, jo uttama lakSaNoMko dhAraNa karanevAlI tathA samasta kalAoMkI pAragAminI thI, aisI kekayA nAmakI putrI atyanta suzobhita ho rahI thI // 5 // aMgahArAzraya, abhinayAzraya aura vyAyAmikake bhedase nRtyake tIna bheda haiM tathA inake anya aneka avAntara bheda haiM so vaha ina sabako jAnatI thI // 6 // vaha usa saMgItako acchI taraha jAnatI thI jo kaNTha, zira aura urasthala ina tIna sthAnoMse abhivyakta hotA thA, tathA nIce likhe sAta svaroMmeM samaveta rahatA thA // 7 // SaDja, RSabha, gAndhAra, madhyama, paMcama, dhaivata aura niSAda ye sAta svara kahalAte haiM / / 8 / / jo druta, madhya aura vilambita ina tIna layoMse sahita thA, tathA asra aura caturasra ina tAlakI do yoniyoMko dhAraNa karatA thA // 9 // sthAyI, saMcArI, ArohI aura avarohI ina cAra prakArake varNose sahita hone ke kAraNa jo cAra prakArake padoMse sthita thaa||10|| prAtipadika, tiGanta, upasarga aura nipAtoMmeM saMskArako prApta saMskRta, prAkRta aura zaurasenI yaha tIna prakArakI bhASA jisameM sthita thI // 11 // dhaivatI, ArSabhI, SaDja-SaDjA, udIcyA, niSAdinI, gAndhArI, SaDjakaikazI aura SaDjamadhyamA ye ATha jAtiyAM haiM athavA gAndhArodIcyA, madhyamapaMcamI, gAndhArapaMcamI, raktagAndhArI, madhyamA, 1. yadartha j.| 2. yatrA m.| 3. paramAgatA ma., kha. / 4. zirasorusA ma., j.| 5. tathArohAvarohibhiH m.| 6. padAsthitam m.| Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuvizatitamaM parva 479 AndhrI ca madhyamodIcyA smRtA karmAravIti ca / proktAtha nandanI cAnyA kaizikI ceti jAtayaH // 14 // imAbhirjAtimiryuktamaSTAmirdazabhistathA / alaMkArairamImizca trayodazamiranvitam // 15 // prasamAdiH prasannAntastathA madhyaprasAdavAn / prasannAdyavasAnazca caturdhA sthAyibhUSaNam // 16 // nirvRttaH prasthito bindustathA preGkholitaH smRtaH / tAro mandraH prasannazca SoDhA saMcAribhUSaNam // 17 // ArohiNaH prasannAdirekameva vibhUSaNam / prasannAntastathA tulyaH kuharazcAvarohiNaH // 18 // gaditau dvAvalaGkArAvityalaGkArayojanam / avAgAt sAdhugItaM ca lakSaNaremiranvitam // 19 // tataM tantrIsamutthAnamavanaddhaM mRdaGgajam / zuSiraM vaMzasaMbhUtaM dhanaM tAlasamutthitam // 20 // caturvidhamidaM vAdyaM nAnAbhedaiH samanvitam / jAnAti sma nitAntaM sA yathaivaM viralo'paraH // 21 // kalAnAM tisRNAmAsAM nATyamekIkiyocyate / zRGgArahAsyakaruNevIrAdbhutabhayAnakAH // 22 / / raubImarasazAntAzca rasAstatra navoditAH / vetti sma tadasau bAlA saMprabhedamanuttamam // 23 // anuvRttaM lipijJAnaM yatsvadeze pravartate / dvitIyaM vikRtaM jJeyaM kalpitaM yatsvasaMjJayA // 24 // pretyaGgAdiSu varNeSu tattvaM sAmayikaM smRtam / naimittikaM ca puSpAdidravyavinyAsato'param // 25 // prAcyamadhyamayaudheyasamAdrAdimiranvitam / lipijJAnamasau bAlA kila jJAtavatI param // 26 // astyuktikauzala nAma bhisaMsthAnAdimiH kalA / sthAnaM svaro'tha saMskAro vinyAsaH kAkunA saha // 27 // samudAyo virAmazca sAmAnyAmihitastathA / samAnArthatvabhASA ca jAtayazca prakIrtitAH // 28 // uraH kaNThaH zirazceti sthAnaM tatra tridhA smRtam / ukta eva svaraH pUrva SaDjAdiH saptabhedakaH // 29 // AndhrI, madhyamodIcyA, karmAravI, nandinI aura kaizikI ye daza jAtiyAM haiN| so jo saMgIta ina ATha athavA daza jAtiyoMse yukta thA tathA inhIM aura Age kahe jAnevAle teraha alaMkAroMse sahita thA // 12-15 // prasannAdi, prasannAnta, madhyaprasAda aura prasannAdyavasAna ye cAra sthAyI padake alaMkAra haiM / / 16 / / nivRtta, prasthita, bindu, kholita, tAra-mandra aura prasanna ye chaha saMcArI padake alaMkAra haiM ||17|| ArohI padakA prasannAdi nAmakA eka hI alaMkAra hai aura avarohI padake prasannAnta tathA kuhara ye do alaMkAra haiN| isa prakAra teraha alaMkAra haiM so ina saba lakSaNoMse sahita uttama saMgItako vaha acchI taraha jAnatI thI // 18-19|| tantrI arthAt vINAse utpanna honevAlA tata, mRdaMgase utpanna honevAlA avanaddha, bA~surIse utpanna honevAlA zuSira aura tAlase utpanna honevAlA ghana ye cAra prakArake vAdya haiM, ye sabhI vAdya nAnA bhedoMse sahita haiN| vaha kekayA ina sabako isa taraha jAnatI thI ki usakI samAnatA karanevAlA dUsarA vyakti viralA hI thA // 20-21 // gIta, nRtya aura vAditra ina tInoMkA eka sAtha honA nATya kahalAtA hai| zRMgAra, hAsya, karuNA, vIra, adbhuta, bhayAnaka, raudra, bIbhatsa aura zAnta ye nau rasa kahe gaye haiN| vaha bAlA kekayA unheM aneka avAntara bhedoMke sAtha utkRSTatAse jAnatI thI / / 22-23 // jo lipi apane deza meM Amataurase calatI hai use anuvRtta kahate haiN| loga apane-apane saMketAnusAra jisakI kalpanA kara lete haiM use vikRta kahate haiN| pratyaMga Adi vargoM meM jisakA prayoga hotA hai use sAmayika kahate haiM aura varNo ke badale puSpAdi padArtha rakhakara jo lipikA jJAna kiyA jAtA hai use naimittika kahate haiN| isa lipike prAcya, madhyama, yaudheya, samAdra Adi dezoMkI apekSA aneka avAntara bheda hote haiM so kekayA una sabako acchI taraha jAnatI thI // 24-26 // jisake sthAna Adike apekSA aneka bheda haiM aisI uktikozala nAmakI kalA hai| sthAna, svara, saMskAra, vinyAsa, kAku, samudAya, virAma, sAmAnyAbhihita, samAnArthatva, aura bhASA ye jAtiyA~ kahI gayI haiM // 27-28 / / inameM se 1. ranvitA / 2. kAruNya ba., m.| 3. saptabheda- ma. / 4. anuvRttilipi ba. / 5. atyaGgAdiSu ma. / 6. asyukti m.| 7. bhinna sthAnAdibhiH m.| Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papapurANe saMskAro dvividhaH prokto lakSaNoddezatastathA / vinyAsastu sakhaNDAH syuH padavAkyAstaduttarAH // 30 // sApekSA nirapekSA ca kAkumeMdadvayAnvitA / gadyaH padyazca mizrazca samudAyastridhoditaH // 31 // saMkSiptatA virAmastu sAmAnyAbhihitaH punaH / zabdAnAmekavAcyAnAM prayogaH parikIrtitaH // 32 // tulyArthataikazabdena bahvarthapratipAdanam / bhASAryalakSaNamlecchaniyamAstrividhA smRtA // 33 // padyavyavahRtilekha evamAdhAstu jAtayaH / vyaktavAglokavAgmArgavyavahArazca mAtaraH // 3 // eteSAmapi bhedAnAM ye bhedA budhagocarAH / sarvairemiH samAyuktaM sAtyavaiduktikauzalam // 35 // zuSkacitraM dvidhA proktaM nAnAzuSkaM ca varjitam / AIcitraM punarnAnA candanAdidravodbhavam // 36 // kRtrimAkRtrimairaGgairbhUjalAmbaragocaram / varNakazleSasaMyuktaM sA vivedAkhilaM zumA // 37 // pustakarma vidhA proktaM kSayopacayasaMkramaiH / takSaNAdikramodbhutaM kASTAdau kSayajaM smRtam // 38 // upacityA mRdAdInAmupaceyaM tu kathyate / saMkrAntaM tu yadAhasya pratibimba vibhAvyate // 39 // yantraniryantrasacchidranizchidrAdibhiranvitam / sA jajJe tadyathA madrA lokebhyo durlabhastathA // 40 // vuSkima chinnamachinnaM patracchedyaM vidhoditam / sUcIdantAdibhistatra nirmitaM vuSkima smRtam // 41 // urasthala, kaNTha aura mU ke bhedase sthAna tIna prakArakA mAnA gayA hai| svarake SaDja Adi sAta bheda pahale kaha hI Aye haiM // 29 // lakSaNa aura uddeza athavA lakSaNA aura abhidhAkI apekSA saMskAra do prakArakA kahA gayA hai| padavAkya, mahAvAkya Adike vibhAgasahita jo kathana hai vaha vinyAsa kahalAtA hai // 30 // sApekSA aura nirapekSAkI apekSA kAku do bhedoMse sahita hai| gadya, padya aura mizra arthAt campUkI apekSA samudAya tIna prakArakA kahA gayA hai // 31 // kisI viSayakA saMkSepase ullekha karanA virAma kahalAtA hai| ekArthaka arthAt paryAyavAcI zabdoMkA prayoga karanA sAmAnyAbhihita kahA gayA hai / / 32 / / eka zabdake dvArA bahuta arthakA pratipAdana karanA samAnArthatA hai| Arya, lakSaNa aura mlecchake niyamase bhASA tIna prakArakI kahI gayI hai // 33 // inake sivAya jisakA padyarUpa vyavahAra hotA hai use lekha kahate haiN| ye saba jAtiyAM kahalAtI haiN| vyaktavAk, lokavAk aura mArgavyavahAra ye mAtRkAe~ kahalAtI haiN| ina saba bhedoMke bhI aneka bheda haiM jinheM vidvajjana jAnate haiN| ina sabase sahita jo bhASaNa-cAturya hai use uktikauzala kahate haiN| kekayA isa ukti-kauzalako acchI taraha jAnatI thI // 34-35 // nAnAzuSka aura varjitake bhedase zuSkacitra do prakArakA kahA gayA hai tathA candanAdike dravase utpanna honevAlA Ardracitra aneka prakArakA hai // 36 // kRtrima aura akRtrima raMgoMke dvArA pRthvI, jala tathA vastra Adike Upara isako racanA hotI hai| yaha aneka raMgoMke sambandhase saMyukta hotA hai| zubha lakSaNoMvAlI kekayA isa samasta citrakalAko jAnatI thI // 37 / / kSaya, upacaya aura saMkramake bhedase pustakarma tIna prakArakA kahA gayA hai| lakar3I Adiko chIla-chAlakara jo khilaunA Adi banAye jAte haiM use kSayajanya pustakarma kahate haiN| Uparase miTTI Adi lagAkara jo khilaunA Adi banAye jAte haiM use upacayajanya pustakarma kahate haiM tathA jo pratibimba arthAt sAMce Adi gar3hAkara banAye jAte haiM use saMkramajanya pustakama kahate haiM / / 38-39 / / yaha pustakarma, yantra, niryantra, sacchidra tathA nizchidra Adike bhedoMse sahita hai, arthAt koI khilaunA yantracAlita hote haiM, aura koI binA yantrake hote haiM, koI chidrasahita hote haiM, koI chidrrhit| vaha kekayA pustakarmako aisA jAnatI thI jaisA dUsaroMke lie durlabha thA // 40 // patracchedake tIna bheda haiM-buSkima, chinna aura acchinna / suI athavA danta Adike dvArA jo banAyA jAtA hai use buSkima kahate haiN| jo kaiMcIse kATakara banAyA jAtA hai tathA jo anya avayavoMke sambandhase yukta hotA hai use 1. bhASApalakSaNa- ma / 2. buddhayagocarAH m.| 3. varNaka: zleSma- ma. / 4. kSayasaMsmRtam ma. / Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturviMzatitamaM parva 481 kartarIcchedanodbhUtaM chinnaM saMbandhasaMyutam / vicchinnaM tu tadubhUtaM saMbandhaparivarjitam // 42 // patravastrasuvarNAdisaMbhavaM sthiracaJcalam / nirNinye sA paraM cArvI saMvRtAsaMvRtAdijam // 43 // AI zuSkaM tadunmuktaM mizraM ceti caturvidham / mAlyaM tatrAIpuSpAdisaMbhavaM prathamaM matam // 44 // zuSkapatrAdisaMbhUtaM zuSkamuktaM tadujjhitam / sikthakAdisamudbhUtaM saMkINaM tu trisaMkarAt // 45 // raNaprabodhanavyUhasaMyogAdimiranvitam / tadvidhAtumalaM prAjJA sAjJAsIt pUraNAdijam // 46 // yonidravyamadhiSTAnaM raso vIyaM ca kalpanA / parikarma guNA doSA yuktireSA tu kauzalam // 47 // yonirviziSTamalAdidravyaM tu tagarAdikam / yadvarNavartikAdyetadadhiSThAnaM prakIrtitam // 48 // kaSAyo madhurastiktaH kaTukAmlazca kIrtitaH / rasaH paJcavidho yasya nirhAreNa vinizcayaH // 49 // dravyANAM zItamuSNaM ca vIrya tatra dvidhA smRtam / kalpanAtra vivAdAnuvAdasaMvAdayojanam // 50 // parikarma punaH snehazodhanakSAlanAdikam / jJAnaM ca guNadoSANAM pATavAdItarAtmanAm // 51 // svatantrAnugatAkhyena tAM bhedena samanvitAm / gandhayuktimasau sarvAmajAnAdyuktavibhramA // 52 // bhakSyaM bhojyaM ca peyaM ca lehyaM cUSyaM ca paJcadhA / AsAdyaM tatra bhakSyaM tu kRtrimAkRtrimaM smRtam // 53 // bhojyaM dvidhA yavAgvAdivizeSAzcaudanAdayaH / zItayogo jalaM madyamiti peyaM vidhoditam // 54 // rAgakhANDavalehyAkhyaM ledyaM trividhamucyate / kRtrimAkRtrimaM cUSyaM dvividhaM parikIrtitam // 55 // chinna kahate haiM / jo kaiMcI Adise kATakara banAyA jAtA hai tathA anya avayavoMke sambandhase rahita hotA hai use acchinna kahate haiM // 41-42 // yaha patracchedyakriyA patra, vastra tathA suvarNAdike Upara kI jAtI hai tathA sthira aura caMcala donoM prakArako hotI hai / sundarI kekayAne isa kalAkA acchI taraha nirNaya kiyA thaa||43|| Ardra, zuSka, tadunmukta aura mizrake bhedase mAlAnirmANako kalA cAra prakArakI hai| inameMse gIle arthAt tAje puSpAdise jo mAlA banAyI jAtI hai use Ardra kahate haiM, sUkhe patra Adise jo banAyI jAtI hai zuSka kahate haiN| cAvaloMke sItha athavA javA Adise jo banAyI jAtI hai use tadujjhita kahate haiM aura jo ukta tInoM cIjoMke melase banAyI jAtI hai use mizra kahate haiM // 44-45 // yaha mAlyakarma raNaprabodhana, vyUhasaMyoga Adi bhedoMse sahita hotA hai vaha buddhimatI kekayA isa samasta kAryako karanA acchI taraha jAnatI thI // 46 / / yonidravya, adhiSThAna, rasa, vIrya, kalpanA, parikarma, guNa-doSa vijJAna tathA kauzala ye gandhayojanA arthAt sugandhita padArtha nirmANarUpa kalAke aMga haiN| jinase sugandhita padArthoMkA nirmANa hotA hai aise tagara Adi yonidravya haiM, jo dhUpabattI AdikA Azraya hai use adhiSThAna kahate haiM, kaSAyalA, madhura, ciraparA, kar3aA aura khaTTA yaha pAMca prakArakA rasa kahA gayA hai jisakA sugandhita dravyameM khAsakara nizcaya karanA par3atA hai // 47-49 // padArthoMkI jo zItatA athavA uSNatA hai vaha do prakArakA vorya hai| anukUla-pratikUla padArthoM kA milAnA kalpanA hai / / 50 // tela Adi padArthoMkA zodhanA tathA dhonA Adi parikama kahalAtA hai, guNa athavA doSakA jAnanA so guNa-doSa vijJAna hai aura parakIya tathA svakIya vastuko viziSTatA jAnanA kauzala hai // 51 // yaha gandhayojanAkI kalA svatantra aura anugatake bhedase sahita hai| kekayA isa sabako acchI taraha jAnatI thI // 52 // bhakSya, bhojya, peya, lehya aura cUSyake bhedase bhojana sambandhI padArthoke pAMca bheda haiN| inameMse jo svAda ke lie khAyA jAtA hai use bhakSya kahate haiN| yaha kRtrima tathA akRtrimake bhedase do prakArakA hai // 53 // jo kSudhA-nivRttike lie khAyA jAtA hai use bhojya kahate haiM, isake bhI mukhya aura sAbhakakI apekSA do bheda haiM ? odana. roTI Adi makhya bhojya haiM aura lapsI. dAla, zAka Adi sAdhaka bhojya haiM // 54 // zItayoga ( zarbata), jala aura madyake bhedase peya tIna prakArakA kahA 1. 2. bhogyaM m.| Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 padmapurANe pAcanacchedanoSNatvazItatvakaraNAdimiH / yuktamAsvAdyavijJAnamAsIttasyA manoharam // 56 // vajramauktikavaiDUryasuvarNa rajatAyudham / vastrasaMkhAdi cAvedIt sA ratnaM lakSaNAdibhiH // 5 // tantusaMtAnayogaM ca vastrasya bahuvarNakam / rAgAdhAnaM ca sA cAru vivedAtizayAnvitam // 5 // lohadantajatukSArazilosUtrAdisaMbhavam / tathopakaraNaM katuM jJAtamatyantamuddhayA // 59 // meyadezatulAkAlabhedAnmAnaM caturvidham / tatra prasthAdimirminnaM meyamAnaM prakIrtitam // 60 // dezamAnaM vitastyAdi tulAmAnaM palAdikam / samayAdi tu yanmAnaM tatkAlasya prakIrtitam // 61 // taccArohaparINAhatiryaggauravabhedataH / kriyAtazca samutpannaM sAdhyagAnmAnamuttamam // 62 // bhUtikarma nidhijJAnaM rUpajJAnaM vaNigvidhiH / anyathA jIvavijJAnamAsIttasyA vizeSavat // 63 // mAnuSadvipagovAjiprabhRtInAM cikitsitam / sA nidAnAdibhirmedayuktaM jJAtavatI param // 64 // mAyAkRtaM tridhA pIDAzakrajAlaM vimohanam / mantrauSadhAdibhirjAtaM tacca sarva viveda sA // 65 // samayaM ca samIkSyAdi pAkhaNDaparikalpitam / cAritreNa padArthazca viveda vividhairyutam // 66 // ceSTopakaraNaM vANI kalAvyatyasanaM tthaa| krIDA caturvidhA proktA tatra ceSTA zarIrajA // 67 // "kandukAdi tu vijJeyaM tatropakaraNaM bahu / vAkkrIDanaM punarnAnA subhASitasamudbhavam // 68 // nAnAdurodaranyAsaH kalAvyatyasanaM smRtam / krIDAyAM bahubhedAyAmasyAM sAtyantakovidA // 69 // gayA hai / / 55 / / ina sabakA jJAna honA AsvAdyavijJAna hai| yaha AsvAdyavijJAna pAcana, chedana, uSNatvakaraNa tathA zItatvakaraNa Adise sahita hai, kekayAko isa sabakA sundara jJAna thA // 56 // __ vaha vajra arthAt hIrA, motI, vaiDUyaM ( nIlama ), suvarNa, rajatAyudha tathA vastra-zaMkhAdi ratnoMko unake lakSaNa Adise acchI taraha jAnatI thI // 57|| vastrapara dhAgese kar3hAIkA kAma karanA tathA vastrako aneka raMgoMmeM raMganA ina kAryoMko vaha bar3I sundaratA aura utkRSTatAke sAtha jAnatI thI / / 58 // vaha lohA, danta, lAkha, kSAra, patthara tathA sUta Adise bananevAle nAnA upakaraNoMko banAnA bahuta acchI taraha jAnatI thI // 59 // meya, deza, tulA aura kAlake bhedase mAna cAra prakArakA hai| isameMse prastha Adike bhedase jisake aneka bheda haiM use meya kahate haiM / / 60 // vitasti hAtha dezamAna kahalAtA hai, pala, chaTAka, sera Adi tulAmAna kahalAtA hai aura samaya, ghar3I, ghaNTA Adi kAlamAna kahA gayA hai // 61 // yaha mAna Aroha, parINAha, tiryaggaurava aura kriyAse utpanna hotA hai| isa sabako vaha acchI taraha jAnatI thI // 62 // bhatikarma arthAta belabaTA khIMcanekA jJAna, nidhijJAna arthAt gar3e hue dhanakA jJAna, rUpajJAna, vaNigvidhi arthAt vyApAra kalA tathA jIvavijJAna arthAt jantuvijJAna ina sabako vaha vizeSa rUpase jAnatI thii||63|| vaha manuSya, hAthI, gau tathA ghor3A AdikI cikitsAko nidAna Adike sAtha acchI taraha jAnatI thii||64|| vimohana arthAt mUrchAke tIna bheda haiM-mAyAkRta, pIDA athavA indrajAla kRta aura mantra tathA oSadhi Adi dvArA kRta / so isa sabako vaha acchI taraha jAnatI tho // 65 // pAkhaNDIjanoMke dvArA kalpita sAMkhya Adi matoMko vaha unameM varNita cAritra tathA nAnA prakArake padArthoM ke sAtha acchI taraha jAnatI thii||66|| ceSTA, upakaraNa, vANI aura kalA vyAsaMgake bhedase krIr3A cAra prakArakI kahI gayI hai| usameM zarIrase utpanna honevAlI krIDAko ceSTA kahA hai // 67 // geMda Adi khelanA upakaraNa hai, nAnA prakArake subhASita Adi kahanA vANI-krIr3A hai aura juA Adi khelanA kalAvyAsaMga nAmaka 1. vastraM saMkhAdivAvedIt ba. / 2. zilAstatrAdi ma, j.| 3. kAra / 4. nidhirjJAnaM ma., j.| 5. vidhima ma., ba., ja., kh.| 6. karaNA m.| 7. kandukAditi ma., ba., j.| Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturviMzatitamaM parva 483 AzritAzrayato bhinno loko dvividha ucyate / AzritA jIvanirjIvA pRthivyAdistadAzrayAH // 70 // tatra nAnAbhavotpattiH sthitirnazvaratA tathA / jJAyate yadidaM proktaM lokazatvaM sudurgamam // 71 // paurvAparyo dharo bhUrya dvIpadezAdibhedataH / svabhAvAvasthite loke babhUvAsyAstaduttamam // 72 // saMvAhakakA dvedhA tatraikA karmasaMzrayA / zayyaupacArikA cAnyA prathamA tu caturvidhA // 73 // svaGmAMsAsthimanaHsaukhyAdete zvAsAmupakramAH / saMspRSTaM ca gRhItaM ca bhuktitaM calitaM tathA // 74 // AhataM bhaGgitaM viddhaM pIDitaM bhinnapATitam / mRdumadhya prakRSTatvAttatpunarbhidyate tridhA ||75 || tvaksukhaM sukumAraM tu madhyamaM mAMsasaukhyakRt / utkRSTamasthisaukhyAya mRdugIti manaH sukham // 76 // doSAstasyAH pratIpaM yalomnAmudvartanaM tathA / nirmAsapIDitaM vADhaM kezAkarSaNamadbhutam // 77 // bhraSTaprAptamamArgeNa prayAtamatibhugnakam / AdezAhatamatyarthamava suptapratIpakam // 78 // ebhirdoSairvinirmuktaM sukumAramatIva ca / yogyadezaprayuktaM ca jJAtAkUtaM ca zobhanam // 79 // karaNairvividhairyA tu janyate cittasaukhyadA / saMvAhanAvagamyA sA zayyopacaraNAtmikA // 80 // saMvAhanakalAmetAmaGgapratyaGgagocarAm / avedasau yathA kanyA nAnyA nArI tathA ghanam // 81 // zarIraveSasaMskArakauzalaM ca kalA parA / snAnamUrdhajavAsAdi niracaiSIdimAM ca sA // 82 // kIr3A hai isa prakAra vaha aneka bhedavAlI krIr3AmeM atyanta nipuNa thI || 68-69 || Azrita aura Azrayake bhedase loka do prakArakA kahA gayA hai| inameMse jIva aura ajIva to Azrita haiM tathA pRthvI Adi unake Azraya haiM ||70 || isI lokameM jIvakI nAnA paryAyoMmeM utpatti huI hai, usImeM yaha sthira rahA hai tathA usImeM isakA nAza hotA hai yaha saba jAnanA lokajJatA hai / yaha lokajJatA prApta honA atyanta kaThina hai // 71 // pUrvApara parvata, pRthvI, dvIpa, deza Adi bhedoM meM yaha loka svabhAvase hI avasthita hai / kekayAko isakA uttama jJAna thA // 72 // 1 saMvAhana kalA do prakArakI hai - unameMse eka karmasaMzrayA hai aura dUsarI zayyopacArikA / tvacA, mAMsa, asthi aura mana ina cArako sukha pahu~cAneke kAraNa karmasaMzrayA ke cAra bheda haiM arthAt kisI saMvAhanase kevala tvacAko sukha milatA hai, kisIse tvacA aura mAMsako sukha milatA hai, kisIse tvacA, mAMsa aura haDDIko sukha milatA hai aura kisIse tvacA, mAMsa, haDDI evaM mana ina cAroM ko sukha prApta hotA hai| isake sivAya isake saMpRSTa, gRhIta, bhuktita, calita, Ahata, bhaMgita, viddha, pIDita aura bhinnapIDita ye bheda bhI haiN| ye hI nahIM mRdu, madhya aura prakRSTake bhedase tIna bheda aura bhI hote haiM / / 73-75 || jisa saMvAhanase kevala tvacAko sukha hotA hai vaha mRdu athavA sukumAra kahalAtA hai / jo tvacA aura mAMsako sukha pahu~cAtA hai vaha madhyama kahA jAtA hai aura jo tvacA, mAMsa tathA haDDIko sukha detA hai vaha prakRSTa kahalAtA hai| isake sAtha jaba saMgIta aura hotA hai taba vaha manaHsukhasaMvAhana kahalAne lagatA hai || 76 || isa saMvAhana kalA nimnalikhita doSa bhI haiM-- zarIrake romoMko ulaTA udvartana karanA, jisa sthAnameM mAMsa nahIM hai vahA~ adhika dabAnA, kezAkarSaNa, adbhuta, bhraSTaprApta, amArgaprayAta, atibhugnaka, adezAhata, atyarthaM aura avasuptapratIpaka, jo ina doSoMse rahita hai, yogyadeza meM prayukta hai tathA abhiprAyako jAnakara kiyA gayA hai aisA sukumArasaMvAhana atyanta zobhAspada hotA hai // 77-79 // jo saMvAhana kriyA aneka kAraNa arthAt AsanoMse kI jAtI hai vaha cittako sukha denevAlI zayyopacArikA nAmakI kriyA jAnanI cAhie ||80|| aMga-pratyaMgase sambandha rakhanevAlI isa saMvAhanakalAko jisa prakAra vaha kanyA jAnatI thI usa prakAra anya strI nahIM jAnatI thI // 81 // snAna karanA, zirake bAla gUMthanA tathA unheM sugandhita Adi karanA yaha zarIra saMskAra veSakauzala nAmakI kalA hai so 1. cAsA-kha., vAsA ja / 2. doSAstasyA ma / Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 padmapurANe evamAdyAH kalAzcAruzIlA lokamanoharAH / adIdharatsamastAH sA vinayottamabhUSaNA // 83 // kalAguNAbhirUpaM ca samudbhatA triviSTape / advitIyA babhau tasyAH kIrtirAkRSTamAnasA // 8 // bahunAtra kimuktena zRNu rAjan samAsataH / tasyA varSazatenApi duHzakyaM rUpavarNanam // 85 / / pitrA pradhAritaM tasyA yogyaH ko'syA bhaved varaH / svayaM rucitameveyaM gRhNAtviti visaMzayam / / 86 / / tadartha pArthivAH sarve vasumatyAmupAhRtAH / harivAhananAmAdyAH purovibhramabhUSitAH // 8 // gato dazaratho'pyasya janakena saha bhraman / sthitaH sa tAdRzo'pyetAn lakSmyA pracchAdya bhUpatIn // 8 // maJceSu suprapaJceSu niviSTAn vasudhAdhipAn / pratyekamaikSatodArAnpratIhAyAM niveditAn // 89 // bhrAmyantI sA tataH sAdhvI naralakSaNapaNDitA / kaNThe dAzarathe nyAsa dRSTinIlotpalasrajam // 10 // bhUpAlanivahasthaM taM sA yayau cAruvibhramA / rAjahaMsaM yathA haMsI vakavRndavyavasthitam // 11 // bhAvamAlAgRhIte'smin nyastA yA dravyamAlikA / paunaruktyaM prapede'sau lokAcArakRtAspadA // 12 // kecittatra jagustAraM prasannamanaso nRpAH / aho yogyo vRtaH ko'pi puruSo'yaM sukanyayA // 13 // keSAMcittvativailakSyAt svadezagamanaM prati / virarAmAtireNa mano vaivarNyamIyuSAm / / 94 // kecidatyantapRSTatvAt paramaM kopamAgatAH / yuddha prati manazcakruH kRtakolAhalA bhRzam // 15 // 'jaguzca khyAtasaluzAn mahAbhogasamanvitAn / tyaktvA no gRhNatImetamajJAtakulazIlinam // 16 // vaha kanyA ise bhI acchI taraha jAnatI thIM // 82 // isa taraha sundara zIlakI dhAraka tathA vinayarUpI uttama AbhUSaNase suzobhita vaha kanyA inheM Adi lekara logoMke manako haraNa karanevAlI samasta kalAoMko dhAraNa kara rahI thI / / 83 // kalAguNake anurUpa utpanna tathA logoMke manako AkRSTa karanevAlI usakI kIrti tInoM lokoMmeM advitIya arthAt anupama suzobhita ho rahI thI / / 84 // he rAjan ! adhika kahanese kyA ? saMkSepameM itanA hI suno ki usake rUpakA varNana sau varSoM meM bhI honA saMbhava hai / / 85 // pitAne vicAra kiyA ki isake yogya vara kauna ho sakatA hai ? acchA ho ki yaha svayaM hI apanI icchAnusAra varako grahaNa kare // 86|| aisA nizcaya kara usane svayaMvarake lie pRthivIparake harivAhana Adi samasta rAjA ekatrita kiye / ve rAjA svayaMvarake pUrva hI nAnA prakArake vibhramoM arthAt hAvabhAvoMse suzobhita ho rahe the / / 87 // rAjA janakake sAtha ghUmate hue rAjA dazaratha vahA~ jA phuNce| rAjA dazaratha yadyapi sAdhAraNa veSabhUSAmeM the to bhI ve apanI zobhAse upasthita anya rAjAoMko AcchAdita kara vahA~ virAjamAna the // 88|| susajjita maMcoMke Upara baiThe hue udAra rAjAoMkA paricaya pratIhArI de rahI thI aura manuSyoMke lakSaNa jAnanemeM paNDita vaha sAdhvI kanyA ghUmatI huI pratyeka rAjAko dekhatI jAtI thii| antameM usane apanI dRSTirUpI nIlakamalakI mAlA dazarathake kaNThameM DAlo / / 89-90|| jisa prakAra bagaloke bIcameM sthita rAjahaMsake pAsa haMsI paheMca jAtI hai usI prakAra sundara hAva-bhAvako dhAraNa karanevAlI vaha kanyA rAjasamUhake bIca meM sthita rAjA dazarathake pAsa jA pahu~cI / / 21 / / usane dazarathako bhAvamAlAse to pahale hI grahaNa kara liyA thA phira lokAcArake anusAra jo dravyamAlA DAlI thI vaha punaruktatAko prApta huI thI // 92 // usa maNDapameM prasannacittake dhAraka kitane hI rAjA jora-jorase kaha rahe the ki aho ! isa uttama kanyAne yogya tathA anupama puruSa varA hai / / 93 / / aura kitane hI rAjA atyanta dhRSTatAke kAraNa kupita ho atyadhika kolAhala karane lage // 94 // ve kahane lage ki are! prasiddha vaMzameM utpanna tathA mahAbhogoMse sampanna hama logoMko chor3akara isa duSTa kanyAne jisake kula aura zIlakA patA nahIM 1. bhUSaNAH ma. / 2. yadarthaM ma. / 3. lakSyA ma. / 4. -maikSitodArAn m.| 5. jagmuzca kha. / 6. tyaktavato ma. / . Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturvizatitama parva 485 amuM kamapi vaidezaM durabhiprAyakAriNIm / gRhIta mUrdhajAkRSTAM prasabhaM duSTakanyakAm // 17 // ityuktvA te susanaddhAH samudyatamahAyudhAH / nRpA dazarathAntena calitAH kruddhacetasaH // 98 // tataH samAkulIbhUto varaM zubhamatirjagau / madra yAvannRpAnetAn sukSubdhAn vArayAmyaham // 19 // rathamAropya tAvattvaM kanyAmantarhito mava / kAlajJAnaM hi sarveSAM nayAnAM mUrdhani sthitam // 10 // evamukto jagAdAsau smitaM kRtvAtidhIradhIH / vizrabdho bhava mAma tvaM pazyaitAnkAMdizIkRtAn // 10 // ityuktvA rathamAruhya saMyuktaM prauddhvaajibhiH| bhRzaM saMvavRte bhImaH zaranmadhyAhnamAnubhAH // 102 // uttArya kekayA cAzu rathaivAhaM raNAGgaNe / tasthau pauruSamAlambya totrapragrahadhAriNI / / 103 // uvAca ca prayacchAjJA nAtha kasyopari datam / codayAmi rathaM tasya mRtyuradyAtivatsalaH // 104 // jagAdAsau kimatrAnyairvarAkainihatairna raiH / mU'namasya sainyasya puruSa pAtayAmyaham // 105 // yasyaitatpANDuraM chatraM vibhAti zazivibhramam / etasyAbhimukhaM kAnte rathaM codaya paNDite // 106 / / evamukte tayAtyantaM dhIrayA vAhito rathaH / samucchritasitacchatrastaraGgitamahAdhvajaH // 107 // ketucchAyAmahAjvAle tatra dampatidevate / rathAgnau yodhazalabhAH dRSTvA naSTAH sahasrazaH // 10 // dazasyandananirmuktairnArAcairarditA nRpAH / kSaNAtparAGmukhIbhUtAH parasparavilavinaH // 109 // tato hemaprabheNete coditA lajitA jitAH / nivRtya punarArabdhA hantuM dAzarathaM ratham // 110 // aise paradezI kisI manuSyako varA hai so isakA abhiprAya duSTa hai| isake keza pakar3akara khIMco aura ise jabaradastI pakar3a lo / / 95-97 / / aisA kahakara ve rAjA bar3e-bar3e zastra uThAte hue yuddhake lie taiyAra ho gaye tathA kruddhacitta hokara rAjA dazarathakI ora cala par3e // 98 // tadanantara kanyAke pitA zubhamatine ghabar3Akara dazarathase kahA ki he bhadra ! jabataka maiM ina kSubhita rAjAoMko rokatA hU~ tabataka tuma kanyAko rathapara car3hAkara kahIM antahita ho jAochipa jAo kyoMki samayakA jJAna honA saba nayoMke zirapara sthita hai arthAt saba nItiyoMmeM zreSTha nIti hai / / 99-100 / isa prakAra kahanepara atyanta dhIra-vIra buddhike dhAraka rAjA dazarathane musakarAkara kahA ki he mAma! nizcinta raho aura abhI ina sabako bhayase bhAgatA huA dekho // 101 // itanA kahakara ve praur3ha ghor3oMse jute rathapara savAra ho zaradaRtuke madhyAhna kAla sambandhI sUryake samAna atyanta bhayaMkara ho gaye / / 102 / / kekayAne rathake cAlaka sArathiko to utAra diyA aura svayaM zIghra hI sAhasake sAtha cAbuka tathA ghor3oMkI rAsa sa~bhAlakara yuddhake maidAnameM jA khar3I huI // 103 // aura bolI ki he nAtha ! AjJA dIjie, kisake Upara ratha calAU~ ? Aja mRtyu kisake sAtha adhika sneha kara rahI hai ? // 104 // dazarathane kahA ki yahA~ anya kSudra rAjAoMke mAranese kyA lAbha hai ? ataH isa senAke mastakasvarUpa pradhAna puruSako hI girAtA huuN| he catura vllbhe| jisake Upara yaha candramAke samAna sapheda chatra suzobhita ho rahA hai isIke sanmukha ratha le calo // 105-106 // aisA kahate hI usa dhIra vIrAne jisapara sapheda chatra laga rahA thA tathA bar3I bhArI dhvajA phaharA rahI thI aisA ratha Age bar3hA diyA // 107 // jisameM patAkAkI kAntirUpI bar3I-bar3I jvAlAe~ uTha rahI thIM tathA dampatI hI jisameM devatA the aise ratharUpI agnimeM hajAroM yodhArUpI pataMge naSTa hote hue dikhane lage // 108|| dazarathake dvArA chor3e bANoMse pIr3ita rAjA eka dUsareko lAMghate hue kSaNa-bharameM parAGmukha ho gaye // 109 / / tadanantara parAjita honese lajjita hue rAjAoMko hemaprabhane lalakArA, jisase ve lauTakara 1. gRhItamUrddhajA-ma. / 2. dazarathaM tena ma., ja., ka., b.| 3. kSudracetasaH m.| 4. bhAnubham m.| 5. ratha vAhAn ka. / 6. pazya m.| 7. pAtayAmyatha b.| 8. bhRzam kh.| 9. -rArabdhaM ma. / Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 padmapurANe vAjibhiH syandana gaiH pAdAtaizca nRpA vRtAH / kRtazUramahAnAdA ghanasaMghAtavartinaH // 111 // tomarANi zarAnyAzAMzcakrANi kanakAni c| tamekaM nRpamuddizya cikSipuzca samudyatAH // 112 // citramekaratho bhUtvA tadA dazaratho nRpaH / jAtaH zatarathaH zaktyA niHsaMkhyAnaratho'thavA / / 113 // viciccheda sa nArAcaiH samaM zastrANi vidviSAm / adRSTAkarSasaMdhAnaizcakrIkRtazarAsanaH // 11 // chinnadhvajAtapatraH san vihvalIkRtavAhanaH / zaraihemaprabhastena kSaNena virathIkRtaH // 115 // sa rathAntaramAruhya bhayAvatatamAnasaH / dUtaM palAyanaM cakre kRSNIkurvannijaM yazaH // 116 // rarakSa svaM ca jAyAM ca zatrUnastrANi caacchint| eko dazarathaH karma cakre'nantarathocitam // 117 // dRSTvA dazarathaM siMhaM vidhUtazarakesaram / dudruvuryodhasAraGgAH parigRhya digaSTakam // 118 // aho zakti rasyAsya hI citraM kanyayA kRtam / iti nAdaH samuttasthau mahAn svaparasenayoH // 119 / / vandighoSitazabdena zaktyA vaannytulyyaa| janairdazaratho jajJe pratApaM bibhradatam // 12 // tataH pANigrahastena kRtaH kautukamaGgale / kanyAyAH paralokena kRtakautukamaGgale // 121 // mahatA bhUtibhAreNa vRttopayamanotsavaH / yayau dazaratho'yodhyA mithilA janako yathA / / 122 // punarjanmotsavaM tasya tasyAM cakre'tisaMmadaH / puna pAbhiSekaM ca parivargo maharddhi miH // 12 // azeSabhayanirmukko reme tatra sa puNyavAn / AkhaNDala iva svarga pratimAnitazAsanaH // 124 / / pUnaH dazarathake rathako naSTa karanekA prayatna karane lage // 110 // jo ghoDoM. rathoM. hAthiyoM tathA paidala sainikoMse ghire the, siMhanAda kara rahe the tathA bahuta bar3e samUhake sAtha vartamAna the aise aneka rAjA akele rAjA dazarathako lakSya kara tomara, bANa, pAza, cakra aura kanaka Adi zastra bar3I tatparatAse calA rahe the // 111-112 / / bar3e AzcaryakI bAta thI ki rAjA dazaratha ekaratha hokara bhI dazaratha the to aura usa samaya to apane parAkramase zataratha athavA asaMkhyaratha ho rahe the / / 113 // cakrAkAra dhanuSake dhAraka rAjA dazarathane jinake khIMcane aura rakhanekA patA nahIM calatA thA aise bANoMse eka sAtha zatruoMke zastra cheda DAle // 114 // jisakI dhvajA aura chatra kaTakara nIce gira gaye the tathA jisakA vAhana thakakara atyanta vyAkula ho gayA thA aise rAjA hemaprabhako dazarathane kSaNabharameM ratharahita kara diyA // 115 / / tadanantara jisakA mana bhayase vyApta thA aisA hemaprabha dUsare rathapara savAra ho apane yazako malina karatA huA zIghra hI bhAga gayA // 116 // rAjA dazarathane zatruoM tathA zastroMko cheda DAlA aura apanI tathA strIkI rakSA kii| usa samaya eka dazarathane jo kAma kiyA thA vaha anantarathake yogya thA // 117 // jo bANarUpI jaTAoMko hilA rahA thA aise dazaratharUpI siMhako dekhakara yoddhArUpI hariNa ATho dizAe~ pakar3akara bhAga gaye // 118 // usa samaya apanI tathA zatrukI senAmeM yahI joradAra zabda uTha rahA thA ki aho! isa manuSyakI kaisI adbhuta zakti hai ? aura isa kanyAne kaisA kamAla kiyA ? // 119|| unnata pratApako dhAraNa karanevAle rAjA dazarathako loga pahacAna sake the to vandIjanoMke dvArA ghoSita jayanAda athavA unakI anupama zaktise hI pahacAna sake the // 120 // / tadanantara anya logoMne jahA~ kautuka evaM maMgalAcAra kiye the aise kautukamaMgala nAmA nagarameM rAjA dazarathane kanyAkA pANigrahaNa kiyA // 121 // tatpazcAt bar3e bhArI vaibhavase jinakA vivAhotsava sampanna huA thA aise rAjA dazaratha ayodhyA gaye aura rAjA janaka mithilApurI gaye // 122 // vahA~ harSase bhare parijanoMne bar3e vaibhavase sAtha rAjA dazarathakA punarjanmotsava aura punarrAjyAbhiSeka kiyA // 123 / / jo saba prakArake bhayase rahita the tathA jinakI AjJAko saba zirodhArya karate the aise puNyavAn rAjA dazaratha svargameM indrako taraha ayodhyAmeM krIr3A karate the 1. nRpAdRtAH ma. / 2. hi ma. / hA kha. / 3. kRtaH ma., ba., ja. / 4. maGgalam m.| 5. tayA ma. / Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 487 caturvizatitama parva tatra pratyakSamanyAsAM patnInAM bhUbhRtAM tathA / abhyadhAyi narendreNa kekayAsannavartinI // 125 // pUrNenduvadane brUhi yatte vastu manISitam / iha saMpAdayAmyadya prasanno'smi tava priye // 126 // codayennAtivijJAnAdyadi' nAma tathA ratham / kathaM kruddhArisaMghAtaM vijayeyaM sahosthitam // 127 // avasthitaM jagadvyApya nudedakaH kathaM tamaH / savyeSTA cedbhavedasya na mUrtiraruNAsmikA // 128 // guNagrahaNasaMjAtaMbrIDAmAranatAnanA / muhuH pracoditovAca kathaMciditi kekayA // 129 // nAtha nyAso'yamAstAM me svayi vAJchitayAcanam / prArthayiSye yadA tasmin kAle dAsyasi nirvacAra bhujaGgaprayAtam iti proktamAtre jagau bhUminAthaH samagendunAthapratisparcivaktraH / bhavatyeva yuddhe pRthuzroNisaumye trivarNAtikAntaprasannorunetre // 131 // aho buddhirasyA mahAgobajAyA nayADyA nitAntaM kalApAragAyAH / samastopabhogairalaM saMgatAyAH kRtaM nyAsabhUtaM mataprArthanaM yat // 132 // samasto'pi tasyAstadAbhISTavargaH prayAtaH pramodaM prakRSTaM nitAntam / vicintya pradhAnaM zubhA kaMcidartha zanairmArgayiSyatyaho kekayeti // 133 // matergocaratvaM mayA tAvadetatpraNItaM suvRttaM dharitrIpate te / samutpattimasmAnmahAmAnavAnAM zRNu dyotakAnAmudArAnvayasya // 134 // // 124 / / vahA~ rAjA dazarathane anya sapatniyoM tathA rAjAoMke samakSa pAsa baiThI huI kekayAse kahA ki he pUrNacandramukhi ! priye ! jo vastu tumheM iSTa ho vaha kaho, maiM use pUrNa kara duuN| Aja maiM bahata prasanna hU~ // 125-126 / / yadi tuma usa samaya bar3I caturAIse usa prakAra ratha nahIM calAtIM to maiM eka sAtha uThe hue kupita zatruoMke samUhako kisa prakAra jItatA? // 127 // yadi aruNa sArathi nahIM hotA to samasta jagatmeM vyApta hokara sthita andhakArako sUrya kisa prakAra naSTa kara sakatA? tadanantara guNagrahaNase utpanna lajjAke bhArase jisakA mukha nIcA ho rahA thA aisI kekayAne bArabAra prerita honepara bhI kisI prakAra yaha uttara diyA ki he nAtha ! merI icchita vastukI yAcanA Apake pAsa dharoharake rUpameM rhe| jaba maiM mAgUMgI taba Apa binA kucha kahe de deMge // 128-130 // kekayAke itanA kahate hI pUrNacandramAke samAna mukhako dhAraNa karanevAle rAjA dazarathane kahA ki he priye ! he sthUlanitambe ! he saumyavarNe ! tIna raMgake atyanta sundara, svaccha evaM vizAla netroMko dhAraNa karanevAlI ! aisA hI ho // 131 // rAjA dazarathane anya logoMse kahA ki aho ! mahAkUlameM utpanna, kalAoMkI pAragAminI tathA mahAbhogoMse sahita isa kekayAkI buddhi atyadhika nItise sampanna hai ki jo isane apane varakI yAcanA dharohararUpa kara dI // 132 // yaha puNyazAlinI dhIredhIre vicArakara kisI abhilaSita uttama arthako mAMga legI aisA vicArakara usake sabhI iSTa parijana usa samaya atyadhika parama Anandako prApta hue the / / 133 / / gautamasvAmI zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! maiMne buddhike anusAra tere lie yaha rAjA 1..nAdivijJAnA -m.| 2. vijaye'haM m.| 3. vyApyaM m.| 4. saMveSTA m.| sacceSTA kha. 'savyeSTA saarthiH'| 5. saMghAta ma. / 6. uccakulasamutpannAyAH iti ba. pustake TippaNam 7. manaHprArthanaM ma., b.| Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 padmapurANe samAsena sarva vadAmyeSa te'haM trilokasya vRttaM kimatra prapaJcaiH / durAcArayuktAH paraM yAnti duHkhaM sukhaM sAdhuvRttA raviprakhyabhAsaH // 135 / / ityA raviSeNAcAryaprokta padmacarite kekayAvarapradAnaM nAma caturviMzatitamaM parva // 24 // dazarathakA suvRttAnta kahA hai| aba isase apane udAra vaMzako prakAzita karanevAle mahAmAnavoMkI utpattikA varNana suna // 134 // tIna lokakA vRttAnta jAnaneke lie vistArako AvazyakatA nhiiN| ataH maiM saMkSepase hI tere lie yaha kahatA hU~ ki durAcArI manuSya atyanta duHkha prApta karate haiM aura sUryake samAna dIptiko dhAraNa karanevAle sadAcArI manuSya sukha prApta karate haiM / / 135 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya kathita padmacaritameM kekayAke varadAnakA varNana karanevAlA caubIsavA~ parva samApta haA // 24 // . Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcaviMzatitama parva athAparAjitA devI sukhaM suptA varAlaye / zayanIye mahAkAnte 'ratnodyotasaraHsthite // 1 // rajanyAH pazcime yAme mahApuruSavedinaH / nitAntaM paramAn svapnAnakSatAzayitA yathA // 2 // zubhraM stamberamaM siMhaM padminIbAndhavaM vidhum / dRSTvA vibodhamAyAtA tUryamaGgalanisvanaiH // 3 // tataH pratyaGgakAryANi kRtvA vismitamAnasA / divAkarakarAlokamaNDite bhuvane sati // 4 // sA vinItAntikaM bharturgatvAtyantasamAkulA / sakhIbhirAvRtA bhadrapIThabhUSaNakAriNI // 5 // kRtAJjalirjagI svapnAn kiMcidvinatavigrahA / svAmine sAvadhAnAya yathAdRSTAnmanoharAn // 6 // tato nikhilavijJAnapAradRzvA narAdhipaH / budhamaNDalamadhyasthaH svapnAnAmabhyadhAt phalam / / 7 / / paramAzcaryahetuste kAnte putro bhaviSyati / antarbahizca zatraNAM yaH kariSyati zAtanam // 8 // evamukte paraM toSaM hastaspRSTodarI yyau| smitakesarasaMruddhamukhapadmAparAjitA // 9 // cakAra ca samaM ma; paraM pramadamIyuSA / jinendravezmasasphItAM pUjAM pUjitabhAvanA // 10 // tataH prabhRtikAntyAsI sutarAM smAvagAdyate / babhUva cetasazcAsyAH zAntiH kApi mahaujasaH // 11 // sumitrAnantaraM tasyA iikssaaNckre'tisundrii| vismitA pulakopetA svapnAn sAdhumanorathA // 12 // athAnantara uttama mahala meM ratnoMke prakAzarUpI sarovarake madhyameM sthita atyanta sundara zayyApara sukhase sotI huI aparAjitA rAnIne rAtrike pichale paharameM mahApuruSake janmako sUcita karanevAle atyanta AzcaryakAraka svapna dekhe| ve svapna usane itanI spaSTatAse dekhe the jaise mAno jAga hI rahI thii||1-2|| pahale svapnameM usane sapheda hAthI, dUsaremeM siMha, tIsaremeM sUrya aura cauthemeM candramA dekhA thaa| ina sabako dekhakara vaha turahIke mAMgalika zabdase jAga uThI / / 3 / / tadanantara jisakA mana Azcaryase bhara rahA thA aisI aparAjitA prAtaHkAla sambandhI zArIrika kriyAe~ kara, jaba sUryake prakozase samasta saMsAra suzobhita ho gayA taMba bar3I vinayase patike pAsa gyii| svapnoMkA phala jAnaneke lie usakA hRdaya atyanta AkUla ho rahA thA tathA aneka sakhiyA~ usake sAtha gayI thiiN| jAkara vaha uttama siMhAsanako alaMkRta karane lagI // 4-5 // jisakA zarIra saMkocavaza kucha nIcekI ora jhuka rahA thA aisI aparAjitAne hAtha jor3akara svAmIke lie saba manohara svapna jisa kramase dekhe the usI kramase sunA diye aura svAmIne bhI bar3I sAvadhAnIse sune / / 6 / / tadanantara samasta jJAnoMke pAradarzI evaM vidvatsamUhake bIca meM sthita rAjA dazarathane svapnoMkA phala kahA // 7 // unhoMne kahA ki he kAnte ! tumhAre parama AzcaryakA kAraNa aisA putra utpanna hogA jo antaraMga aura bahiraMga donoM prakArake zatraoMkA nAza karegA // 8 // patike aisA kahanepara aparAjitA parama santoSako prApta huii| usane hAthase udarakA sparza kiyA tathA usakA mukharUpI kamala manda musakAnarUpI kezarase vyApta ho gayA / / 2 / / prazasta bhAvanAse yukta aparAjitAne parama prasannatAko prApta patike sAtha jina-mandiroMmeM bhagavAnko mahApUjA kI // 10 // usa samayase dina-prati-dina usakI kAnti bar3hane lagI tathA usakA citta yadyapi mahApratApase yukta thA to bhI usameM adbhuta zAnti utpanna ho gayI thI // 11 // tadanantara atizaya sundarI sumitrA rAnIne svapna dekhe| svapna dekhate samaya vaha Azcaryase cakita ho gayI thI, usake samasta zarIrameM romAMca nikala Aye the aura usakA abhiprAya atyanta 1. ratnodyotazirasthite ma., ba. / 2. hastaspRSTodarA ka. / 3. mukhakesara-ma. / Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 padmapurANe sicyamAne mRgAdhIzaM lakSkSyA kIrtyA ca sAdaram / kalazaizcAvamAnAsyakamalaizcAruvAribhiH // 13 // AtmAnaM cAtituGgasya bhUbhRto mUrdhani sthitam / pazyantaM medinIM sphItAM nimnagApatimekhalAm // 14 // sphuraskiraNajAlaM ca divasAdhipavibhramam / nAnAratnocitaM cakraM saumyaM kRtavivartanam // 15|| vIkSya maGgalanAdena tathaiva kRtabodhanA / vinItAkathayat patye nitAntaM madhurasvanA // 16 // sUryugapradhAnaste zatracakrakSayAvahaH / bhaviSyati mahAtejAzcinaceSTo varAnane // 17 // ityuktA sA satI patyA saMmadAkrAntamAnasA / yayau nijAspadaM lokaM pazyantIvAdharasthitam // 18 // athAnehasi saMpUrNe pUrNendumive pUrvadik / asUta tanayaM kAntyA vizAlamaparAjitA // 19 // diSTyAvardhanakAribhyaH prayacchan vasu pArthivaH / babhUva cAmaracchatraparidhAnaparicchadaH // 20 // janmotsavo mahAnasya cakre niHzeSabAndhavaiH / mahAvibhavasaMpanerunmattIbhUtaviSTapaH // 21 // taruNAdityavarNasya pdmaalinggitvksssH| padmanetrasya padmAkhyA pitRbhyAM tasya nirmitA // 22 // sumitrApi tataH putramasUta paramadyutim / chAyAdiguNayogena sadralaM ratnabhUriva // 23 // padmajanmotsavasyAnusaMdhAnamiva kurvatA / janito bandhuvargeNa tasya janmotsavaH paraH // 24 // utpAtA jajJire'rAtinagareSu sahasrazaH / ApadA sUcakA bandhunagareSu ca saMpadAm // 25 // manonwww nirmala ho gayA thA // 12 / / usane dekhA ki lakSmI aura kIrti AdarapUrvaka, jinake mukhapara kamala rakhe hue the tathA jinameM sundara jala bharA huA thA aise kalazoMse siMhakA abhiSeka kara rahI haiM // 13 / / phira dekhA ki maiM svayaM kisI U~ce parvatake zikharapara car3hakara samudrarUpI mekhalAse suzobhita vistRta pRthivIko dekha rahI hU~ / / 14 / / isake bAda usane dedIpyamAna kiraNoMse yukta, sUryake samAna suzobhita, nAnA ratnoMse khacita tathA ghUmatA huA sundara cakra dekhA // 15 // ina vapnoMko dekhakara vaha maMgalamaya vAditroMke zabdase jAga utthii| tadanantara usane baDI vinayase jAkara atyanta madhura zabdoM dvArA patike lie svapna-darzanakA samAcAra sunAyA // 16 // isake uttarameM rAjA dazarathane batAyA ki he uttama mukhako dhAraNa karanevAlI priye ! tumhAre aisA putra hogA ki jo yugakA pradhAna hogA, zatruoMke samUhakA kSaya karanevAlA hogA, mahAtejasvI tathA adbhuta ceSTAoMkA dhAraka hogA // 17|| patike isa prakAra kahanepara jisakA citta Anandase vyApta ho rahA thA aisI sumitrA rAnI apane sthAna para calI gyii| usa samaya vaha samasta lokako aisA dekha rahI thI mAno nIce hI sthita ho // 18 // athAnantara samaya pUrNa honepara, jisa prakAra pUrva dizA pUrNa candramAko utpanna karatI hai usI prakAra aparAjitA rAnIne kAntimAn putra utpanna kiyA ||19|| isa bhAgya-vRddhiko sUcanA karanevAle logoMko jaba rAjA dazaratha dhana dene baiThe to unake pAsa chatra, camara tathA vastra hI zeSa raha gaye bAkI saba vastue~ unhoMne dAnameM de dI // 20 // mahA vibhavase sampanna samasta bhAIbAndhavoMne isakA bar3A bhArI janmotsava kiyaa| aisA janmotsava ki jisameM sArA saMsAra unmattasA ho gayA thA // 21 / / - madhyAhnake sUryake samAna jisakA varNa thA, jisakA vakSaHsthala lakSmIke dvArA AliMgita thA tathA jisake netra kamaloMke samAna the aise usa putrakA mAtA-pitAne padma nAma rakhA // 22 // tadanantara jisa prakAra ratnoMkI bhUmi arthAt khAna chAyA Adi guNoMse sampanna uttama ratnako utpanna karatI hai usI prakAra sumitrAne zreSTha kAntike dhAraka putrako utpanna kiyA / / 23 / / padmake janmotsavakA mAno anusandhAna hI karate hue bandhu-vargane usakA bhI bahuta bhArI janmotsava kiyA thA // 24 // zatruoMke nagaroMmeM ApattiyoMkI sUcanA denevAle hajAroM utpAta hone lage aura bandhuoMke nagaroMmeM sampattiyoMkI sUcanA denevAle hajAroM zubha cihna prakaTa 1. pradhAnaM m.| 2. pUrNenduriva m.| . Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaviMzatitamaM parva prauDhendIvaragarbhAbhaH kAntivArikRtaplavaH / 'sulakSmA lakSmaNAkhyAyAM pitRbhyAmeva yojitaH // 26 // bAlau manojJarUpau tau vidrumAbharadacchadau / raktotpalasamacchAyapANipAdau suvibhramau // 27 // navanItasukhasparzI jAtisaurabhadhAriNau / kurvANau zaizavIM krIDAM cetaH kasya na jahatuH ||28|| candanadravadigdhAGgau kuGkumasthAsakAJcitau / suvarNarasasaMpRktarajetAcalakopamau // 29 // anekajanmasaMvRddhasnehAnyonyavazAnugI / antaHpuragatau sarvabandhubhiH kRtapAlanau // 30 // vicchrdamiva kurvANAvasmRtena kRtasvanau / mukhapaGkena limpantAviva lokaM vilokanAt // 31 // chindantAviva dAridryamAhUtAgamakAriNau / tarpayantAviva svAntaM sarveSAmanukUlataH // 32 // prasAdasaMmadau sAkSAdiva dehamupAgatau / remAte tau sukhaM puryAM kumArau kRtarakSaNau // 33 // vijayazca tripRSThazca yathApUrvaM babhUvatuH / tattulyaceSTitAvevaM kumArau tAvazeSataH // 34 // tanayaM kekayAsUta divyarUpasamanvitam / yo jagAma mahAmAgyo bhuvane maratazrutim ||35|| suSuve suprabhA putraM sundaraM yasya viSTape / khyAtiH zatrughnazabdena sakale'dyApi vartate // 36 // balanAmAparaM mAtrA padmasyeti vinirmitam / sumitrayA harirnAma tanayasya mahecchayA // 37 // kRto'rdhacakrinAmAyaM mAtreti maratAbhidhAm / dRSTvA cakriNi saMpUrNa kekayA prApayat sutam // 38 // cakravartidhvaniM noto mAtrAyamiti suprabhA / tanayasyArhato nAma zatrughnamiti nirmame ||39|| hone lage ||25|| prauDha nIla kamalake bhItarI bhAgake samAna jisakI AbhA thI, jo kAntirUpI jalameM taira rahA thA aura aneka acche-acche lakSaNoMse sahita thA aise usa putrakA mAtA-pitAne lakSmaNa nAma rakhA ||26|| una donoM bAlakoM kA rUpa atyanta manohara thA, unake oMTha mUMgAke samAna lAla the, hAtha aura paira lAla kamalake samAna kAntivAle the, unake vibhrama arthAt hAvabhAva dekhate hI banate the, unakA sparza makkhanake samAna komala thA, tathA janmase hI ve uttama sugandhiko dhAraNa karanevAle the / bAla-krIr3A karate hue ve kisakA mana haraNa nahIM karate the ||2728|| candanake lepase zarIrako lipta karaneke bAda jaba ve lalATapara kuMkumakA tilaka lagAte the taba suvarNaM rasase saMyukta rajatAcalakI upamA dhAraNa karate the ||29|| aneka janmoMke saMskArase bar3he hue snehase ve donoM hI bAlaka paraspara eka dUsareke vaMzAnugAmI the, tathA antaHpurameM samasta bandhu unakA lAlana-pAlana karate the ||30|| jaba ve zabda karate the taba aise jAna par3ate the mAno amRtakA vamana hI kara rahe hoM aura jaba kisIkI ora dekhate the taba aisA jAna par3ate the mAno usa lokako sukhadAyaka paMkase lipta hI kara rahe hoM ||31|| jaba kisIke bulAnepara ve usake pAsa pahu~cate the taba aise jAna par3ate the mAno daridratAkA cheda hI kara rahe hoN| ve apano anukUlatAse sabake hRdayako mAno tRpta hI kara rahe the || 32 || unheM dekhanese aisA jAna par3atA thA mAno prasAda aura sampad nAmaka guNa hI deha rakhakara Aye hoN| jinakI rakSaka loga rakSA kara rahe the aise donoM bAlaka nagarI meM sukhapUrvaka jahA~-tahA~ kror3A karate the ||33|| jisa prakAra pahale vijaya aura tripRSTha nAmaka balabhadra tathA nArAyaNa hue the usI prakAra ye donoM bAlaka bhI unhIMke samAna samasta ceSTAoMke dhAraka hue the ||34|| tadanantara kekayA rAnIne sundara rUpase sahita putra utpanna kiyA jo mahAbhAgyavAn thA tathA saMsAra meM 'bharata' isa nAmako prApta huA thA ||35|| tatpazcAt suprabhA rAnIne sundara putra utpanna kiyA jisakI samasta saMsArameM Aja bhI 'zatrughna' nAmase prasiddhi hai || 36 | aparAjitAne padmakA dUsarA nAma bala rakhA thA tathA sumitrAne apane putrakA dUsarA nAma bar3I icchAse hari ghoSita kiyA thA ||37|| kekayAne dekhA ki 'bharata' yaha nAma sampUrNa cakravartI bharatameM AyA hai isalie usane apane putrakA ardha cakravartI nAma prakaTa kiyA ||38|| suprabhAne vicAra kiyA ki jaba 1. sulakSmyA ma. / 2. rajatAJjanakopamI ma / 3 sukhapaGkena kha., ja. / 491 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 padmapurANe samudrA iva catvAraH kumArAste nayA iva / digvibhAgA ivodArA babhUvurjagataH priyAH // 40 // tataH kumArakAn dRSTvA vidyAsaMgrahaNocitAn / dadhyau yogyamupAdhyAyaM pitaiSAM manasAkulaH // 41 // athAsti nagaraM nAmnA kAmpilyamiti sundaram / bhArgavo'tra zikhI khyAtastasyeSuriti bhAminI // 42 // airarUDhistayoH putro durvinIto'tilAlitaH / upAlambhasahasrANAM kAraNIbhUtaceSTitaH // 43 // draviNopArjanaM vidyAgrahaNaM dharmasaMgrahaH / svAdhInamapi tatprAyo videza siddhimaznute // 44 // pitRbhyAM bhavanAdeSa nirviNNAbhyAM niraakRtH| yayau rAjagRhaM duHkhI vasAnaH karpaTadvayam // 45 // tatra vaivasvato nAma dhanurvedAtipaNDitaH / yuktA sahasramAtreNa ziSyANAmamiyoginAm // 46 // yathAvattasya pArzve'sau dhanurvidyAmupAgamat / jAtaH ziSyasahasrAcca dUreNAdhikakauzalaH // 47 // zrutaM kuzAgrarAjena matsutebhyo'pi kauzalam / vaideze kvApi vinyastamiti jJAsvA ruSaM gataH // 48 // zrutvA ca svAminaM kruddhamastrAcAryeNa zikSitaH / evamero yathA rAjJaH puraH kuNTho bhaviSyati // 49 // sa samAhniyitaH ziSyaiH sUto'sau vibhunA nRNAm / zikSA pazyAmi sarveSAM kSAtrANamiti coditaH // 50 // tato'ntevAsinastena krameNa zaramocanam / kAritA lakSyapAtaM ca sarve cakraryathAyatham // 51 // tathairo'pi sa nirya kaH zarAna cikSepa tAdazAn / duHzikSita iti jJAto vibhunA tena yaadshaiH||52|| viditvA vitathA sarvAM rAjJA saMpreSito gataH / astrAcAryaH svakaM dhAma ziSyamaNDalamadhyagaH // 53 // kekayAne apane patrakA nAma cakravartIke nAmapara rakhA hai taba maiM apane putrakA nAma isase bhI bar3hakara kyoM nahIM rakhU yaha vicArakara usane ahaMnta bhagavAnke nAmapara apane putrakA nAma zatrughna rakhA // 39|| jagatke jIvoMko priya laganevAle ve cAroM kumAra samudrake samAna gambhIra the, samyag nayoMke samAna paraspara anukUla the tathA digvibhAgoMke samAna udAra the // 40 // tadanantara ina kumAroMko vidyA grahaNake yogya dekhakara inake pitA rAjA dazarathane bar3I vyagratAse yogya adhyApakakA vicAra kiyA // 41 // athAnantara eka kAmpilya nAmakA sundara nagara thA usameM zikhI nAmakA brAhmaNa rahatA thaa| usakI iSu nAmako kho thI // 42 // una donoMke eka aira nAmakA putra thA jo atyadhika lAr3a-pyArake kAraNa mahAavinayI ho gayA thaa| usakI ceSTAe~ hajAroM ulAhanoMkA kAraNa ho rahI thiiN||43|| dhanakA upArjana karanA, vidyA grahaNa karanA aura dharmasaMcaya karanA ye tInoM kArya yadyapi manuSyake apane adhIna haiM phira bhI prAyaHkara videzameM hI inakI siddhi hotI hai // 44 // aisA vicArakara mAtA-pitAne duHkhI hokara use gharase nikAla diyA jisase kevala do kapar3oMko dhAraNa karatA huA vaha duHkho avasthA meM rAjagRha nagara pahu~cA / / 45 / / vahA~ eka vaivasvata nAmakA vidvAn thA jo dhanurvidyA meM atyanta nipuNa thA aura vidyAdhyayanameM zrama karanevAle eka hajAra ziSyoMse sahita thA // 46 // aira usIke pAsa vidhipUrvaka dhanurvidyA sIkhane lagA aura kucha hI samayameM usake hajAra ziSyoMse bhI adhika nipuNa ho gayA // 47 // rAjagRhake rAjAne jaba yaha sunA ki vaivasvatane kisI videzI bAlakako hamAre putroMse bhI adhika kuzala banAyA hai taba vaha yaha jAnakara krodhako prApta huA // 48 // rAjAko kupita sunakara astravidyAke guru vaivasvatane airako aisI zikSA dI ki tU rAjAke sAmane mUrkha bana jAnA // 49 // tadanantara rAjAne, maiM tumhAre saba ziSyoMkI zikSA delU~gA, yaha kahakara ziSyoMke sAtha vaivasvata guruko bulAyA // 50 // tadanantara rAjAne saba ziSyoMse kramase bANa chur3avAye aura sabane yathAyogya nizAne bIMdha diye // 51 // isake bAda airase bhI bANa chur3avAye to usane isa rItise bANa chor3e ki rAjAne use mUrkha samajhA // 52 // jaba rAjAne yaha samajha liyA ki logoMne isake viSayameM 1. vilAlitaH ma. / 2. siddhamaznute ma. / 3. ziSyataH ma. / 4. lakSapAtaM ca ma. / 5. yena tAdRzaH k.| Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaviMzatitamaM parva . vaivasvatasutAmairaH svIkRtya gurusaMmatAm / rAtrau palAyanaM kRtvA prApa dAzarathIM purIm // 54 // DhaukitazcAnaraNye svaM kauzalaM ca nyavedayat / rAjJA samarpitA tasmai tuSTena tanusaMbhavAH // 55 // teSvastrakauzalaM tasya saMkrAntaM sphItatAM gatam / saraHsu suprasanneSu candrabimbamivAgatam // 56 // anyAni ca guruprAptyA vijJAnAni prakAzatAm / yAtAni teSu ratnAni pidhAnApagamAdiva // 57 // sragdharAcchandaH dRSTvA vijJAnameSAmatizayasahitaM sarvazAstreSu rAjA saMprAptastoSamagryaM sutanayavinayodAraceSTAhRtAtmA / cakre pUjAsametaM guruSu guNagaNajJAnapANDityayukto yAtaM vyutkramya vAJchAvibhavamatitarAM dAnavikhyAtakIrtiH // 58 // jJAnaM saMprApya kiMcid vrajati paramatAM tulyamanyatra yAtaM tAvatvenApi naiti kvacidapi puruSe karmavaiSamyayogAt / atyantaM sphItimeti sphaTikagiritaTe tulyamanyatra deze yAtyekAntena nAzaM timiravati kheraMzuvRndaM khagaughaiH // 59 // ityArSe raviSeNAcArya prokte padmacarite caturbhrAtRsaMbhavAbhidhAnaM nAma paJcaviMzatitamaM parva // 25 // O kahA thA vaha saba jhUTha hai taba usane astrAcAryako sammAnake sAtha vidA kiyA aura vaha ziSyamaNDala ke sAtha apane ghara calA gayA ||53 || aira gurukI sammatise usakI putrIko vivAha kara rAtrimeM vahA~se bhAga AyA aura rAjA dazarathakI rAjadhAnI ayodhyApurImeM AyA ||54 || vahA~ usane rAjA dazarathake pAsa jAkara unheM apanA kauzala dikhAyA aura rAjAne santuSTa hokara use apane saba putra sauMpa diye || 55 || so jisa prakAra nirmala sarovaroMmeM pratibimbita candramAkA bimba vistArako prApta hotA hai usI prakAra una ziSyoM meM airakA astrakauzala pratibimbita hokara vistArako prApta ho gayA || 56 || isake sivAya anya anya viSayoMke guru prApta honese unake anya - anya jJAna bhI usa taraha prakAzatAko prApta ho gaye jisa taraha ki Dhakkanake dUra ho jAnese chipe ratna prakAzatAko prApta ho jAte haiM ||57|| putroMke naya, vinaya aura udAra ceSTAoMse jinakA hRdaya harA gayA thA aise rAjA dazaratha una putroMkA sarvazAstraviSayaka atizaya pUrNajJAna dekhakara atyanta santoSako prApta hue| ve guNasamUhaviSayaka jJAna aura pANDitya se yukta the tathA dAnameM unakI kIrti atyanta prasiddha thI, isalie unhoMne samasta guruoMkA sammAna kara unheM icchAse bhI adhika vaibhava pradAna kiyA thA ||18|| gautamasvAmI kahate haiM ki he rAjan ! kisI puruSako prAptakara thor3A jJAna bhI utkRSTatAko prApta ho jAtA hai, kisIko pAkara utanAkA utanA hI raha jAtA hai aura karmoMko viSamatAse kisI ko pAkara utanA bhI nahIM rahatA / so ThIka hI hai kyoMki sUryakI kiraNoMkA samUha sphaTikagirike taTako pAkara atyanta vistArako prApta ho jAtA hai, kisI sthAna meM tulyatAko prApta hotA hai arthAt utanAkA utanA hI raha jAtA hai aura andhakArayukta sthAnameM bilakula hI naSTa ho jAtA hai // 59 // isa prakAra ArSanAma se prasiddha raviSeNAcArya kathita padmacarita meM rAma Adi cAra bhAiyoMkI utpattikA kathana karanevAlA pacIsavA~ parva samApta huA // 25 // * 1. saMbhrAntaM ma / 2. prakAzitAm ma. / 493 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH [a] akampanasutAheto. 128 akasmAtkathite mAyaM akasma.datha pUreNa 230 akAryeNa tataH svena akAraNena devAlaM 212 akRSTasarvasasyADhyaM akrUro vAriSeNo'tha 22 akSayA nidhayastasya agamat pramadodyAna- 88 agrahId gRhadharma ca 394 agnijvAlAkulAgAre agraskandhena codArA 201 aGkaprAptena sA tena 47 aGkasthavAmapANyaGka 379 aGkasya puruSendrasya 348 aGgaNoptayavabrIhi aGganAnAM tatastasya aGganAviSayA sRSTiaGgahArAzrayaM nRttaM 478 aGgeSu ca caturvasya 198 acireSava kAlena acintayacca kintveta- 353 acintayacca dRSTvevaM 246 acintayacca dRSTavatAM 104 acintayacca nUnaM sA 193 acintayacca bhadreyaM 193 acintayacca yadyeSA 271 acintayacca lokena 243 acintayacca vIreNa 28 acintayacca hA kaSTaM 272 acintayacca hA kaSTaM 348 acintayacca hA kaSTaM acintayattataH zakro 284 acintayattadA nAma 173 acIkaracca saMgrAma- 182 acchinnajaladhArAbhi- 461 / / ajAH pazava uddiSTA 241 ajAta evAsmi na yAvadenAM421 ajAste jAyate yeSAM 241 ajitaM vijitAzeSaajitasyAvataraNaM ajairyaSTavyamityasya 241 ajJAtaparamArthastaiH 261 ajJAtasatyayA kaSTaM 405 aJjanAdriprakAzo'pi ajitamatyurukAlavidhAnA 305 aTavyAmiha saukhyaM kiM 278 aDhaukiSi tamuddeza 409 aNimA laghimA kSobhyA 162 aNuvratAni paJca syuaNuvratAni saMprAptA aNuvratAni sevante ataH karmabhirevedaM ataH paramparAyAtaataH pazyata vAkrozaataH saMskaraNopAyaatastatpratikArAya atastaddarzanopAya- 342 atastiSTha tvamatrava 100 atikrAntamahArakSo atikrAntastito dRSTvA 107 atikrAntA vasuM draSTuM 248 atimAtraM tato bhUri 283 ativRSTiravRSTizca ativIryaH suvIryazca atizayazubhacintA atizAkhAmRgadvIpaH 101 ato nAthasya me ziSyaH 242 ato'pi samatikramya ato yathAtra sUtrArtha- 323 ato vidhatsva taM yatnaM 343 ato vipadi jAtAyA 222 atti cAtyantadurgandhaM 32 atyantaH suSamaH kAlaH 429 atyantadInamatasyAM 376 atyantadussahayogI 470 atyantaphalasaMpattiatyantamadbhutaM kAzcid 39 atyantamadhikAM kurvan 205 atyantamantaraGgo'yaM 203 atyantamupacArajJAH atyantaviSayAsaGgo atyantazuddhacittAste atyalpena prayAsena 328 atyAziSastato. dRSTvA 164 atyugrazAsanAttasmAd 437 atrAntare chalAnveSI 208 atrAntare'tyayaM prAptaH 338 atrAntare nabhogAnAM 122 atrAntare puna: prApto atrAntare pure rAjA 139 atrAntare priyAtyantaM 345 atrAntare mahAmAno 141 atrAntare muniH prApto atrAntare viniSkrAnto 225 atrAntare virodho'bhU- 353 atrAntare'vizadroha- 382 atrAntare sadehAnAM atha kazcitparAdhIno 50 atha kAlAnyato hAni 36 atha kinnaragItAkhye pure rati 80 300 30 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 atha kinaragItAsye pure zrI 93 atha kusumapaTAntaH atha kumbhapure rAja atha ketumatI putra atha kenApi vegena atha kailAsa saMkSobho atha krIDanasaktAyA atha kSubdheSu vIreSu atha ghoratapodhArI atha cAraNasAdhUna atha cetobhuvo vegeatha caikAntayuktoni 238 113 282 458 atha ghnan sa cirAt khinnaH 258 atha candrodare kAla 210 239 341 251 10 256 92 205 80 26 atha jambUmati dva atha taM gamane saktaM atha tatraiva nagare atha tadbhavanaM tasya atha tasyAbhavatputraH atha tIrthakarodAra atha tena sthitenArAt atha te sabhaye dRSTA aba to pAraNAhetoH atha dantaprabhAjAlaatha dharmarathAkhyena atha dhUtebhakIlAla atha nAkAdhipasyo atha nIlAJjanAkhyAyAM atha naiva kRtArtho'sA atha pANigRhItyasya atha pratikriyAM cakre atha pravartanaM kRtvA atha pravattitaM tasya atha prazAntayA vAcA atha prAsAdazikhare atha priyavimuktAM tAM atha vAledhuMvA nAmnA ..aya bhaGgaM gataH siMhaH 30 178 405 365 381 388 464 32 331 386 306 50 255 108 185 58 186 380 57 186 208 389 padmapurANe atha bhAskarakarNa atha bhAsvanmahAzAlAM atha bhUtaravATamyAM atha bhUtaravAbhirUpaM atha mandodarIgarbha atha mAlinamityUce aya mAlI samuttasyo atha meSapure rAjA atha meruguhAkAre atha yajJadhvani zrutvA atha yo'sau surendreNa atha ratnapuraM nAma atha ratnadhavAH putra atha rambhAguNAkArA atha rAjapuraM prApto atharkSa sUryarajasA atha vaktre triyAmAyA: athavA karmaNAmeta athavA ki prapacena athavA ko'tra vo doSaH athavA dhanapAlasvaM athavA na nanu kSudre athavA nirmitaM ceto athavAnugRhItosat athavA bhadra te ko'ya atha vAyukumArasya athavA yuktamevedaM athavA vacanajJAna athavA vidyate naiva athavA zrutamevAsI athavA sarvakAryeSu athavA sarvasandeha atha vijJAya jayinaM atha vidyAbalAdAzu atha vidyuddvasyAbhU atha vidyuto nAmnA atha vegavatI nAmnA athavendra jite yUne 416 205 407 404 179 141 144 134 154 238 274 97 163 275 245 89 300 325 375 184 332 130 **3 362 348 266 337 353 107 342 360 197 398 70 68 193 336 atha vaibhavaNaH kUTo atha vaizravaNo yAsAM atha zabdazca buddhizca atha sUryarajAH putraM atha svayaMvarAzAnAM athAgantukasiMhasya athAjita jino jAta athAJjana giricchAya: reta samaye prApta ayAdizyamateH putro athAnAdarataH pUrvaM athAhasi saMpUrNa athAnyadA kIrtidharaH athAnyadAnavocat athAnyadA madhI koDA athAnyasya dinasyAdau athAparAjitA devI athApi jananArabhUtya athAyudvijamAnasya athAmaGgalabhItAbhyAM athAmRtaprabhAvAyA athAlamalametena athAvocaddazagrIvaH athAsAvanyadApRcchat athAsIdakSiNazreS athAsau kathayannevaM avAsI darpaNachAye athAso bhagavAn dhyAnI athAso yauvanaprAptAM athAsau lokamuttArya ayAsI vipule kAnte athAsau suvrataH kRtvA athAsti dakSiNazreNyAM athArita nagaraM nAmnA athAsya carite padma athAsya pRThamArUDhaH athAsya mAnasaM cintA apAsya vrajatI dRSTi 179 179 250 207 122 386 71 191 89 94 363 490 454 393 380 242 489 369 299 136 470 363 412 187 168 .200 108 57 122 66 151 447 178 492 28 199 332 450 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 497 1 327 170 280 81 52 279 299 150 211 110 311 139 athAsyAtiprasannAsya athekSvAkukulottheSu athekSAMcakrire vAyaM 408 athendunakhayAtasya athendrajitaye gantuM 226 athendrajiduvAcedaM 235 athopazamacandrasya athovAca vihasyaivaM atho hanUruhadvIpaM 411 athaikastambhamUrdhasthe athaitadIyasaMtApa- 395 arthatanna tavAbhISTaM 336 arthatasya samaM devyA arthatasyAzravo bhUtvA 271 athaivaM kathitaM tena athaivaM bhASamANAyA athaivaM zreNikaH zrutvA 424 athaivamuktaH kuzalairamAtyai- 456 athaivamukto varuNaH sa vIraM 417 adRSTapAragambhIraM adoSAmapi doSAktAM adyaprabhRti me bhrAtA 235 adyaprabhRti me sarve adya me tvaM jananyApi adya rAtrau mayA yAme 151 adyApi naiva nilaMjja- 225 / adrevalAhakAkhyasya 169 adharaM kazcidAkRSya 123 adharagrahaNe tasyAH 365 adhazcampakavRkSasya adhiSThitasthalIpRSThaH adhisahya mahArogAn 436 adhunA gamanaM tebhyaH 368 adhunA dinavaktre te 392 adhunAsmin prasanne te 362 adhogatiryato rAjyA- 471 adhyatiSThacca mudito 148 adhyAsIccheti hA kaSTaM 359 anagAramaharSINAM 300 anaGgaH san vyathAmatA 342 anaGgapuSyeti samastaloke 418 anantaM dadhataM jJAna- 2 anantaguNagehasya anantaraM ca svapnAnAM 41 anantavIryakaivalyaM anantAyAzca garbhAyAH 319 anantA lokanabhano 33 ananyagatacittAha 358 ananyajena rUpeNa ananyasadRzaH kSetre anaraNyasahasrAMzu anaraNyogamanmokSa 470 anAkhyeyamidaM vatsA 135 anAthAnnAtha naH kRtvA 121 anAdareNa nikSipya 404 anAdareNa vikSipya 220 anAthA durbhagA mAtR anAghmAtastataH zaGkho 43 anicchato gatA dRSTiH 350 anityatvaM zarIrAde- 323 anityametajjagadeSa matvA 455 anilo'rimukhasparzI anukampAparAH zAntA 462 anukramAcca tasyAbhUt 207 anukramAtsAtha nirIkSamANA 420 anukrameNa zeSANAM 425 anujJAtastatastena 271 anujJAto'trahatkAntAM 401 anudArabalIbhaGgaanupAlya samIcInaM 382 anubhUya ciraM bhogAn 467 anuyAnasamArUDha 295 anuyAntI mahAraNya- 377 anurAgaM guNairevaM 265 anurAdhA mahAduHkhaM anuvRttaM lipijJAnaM 479 anusUtrasamAcAro 458 anekajanmasaMvRddha- 491 anekarogasaMpUrNaanekazaH kRtodyogaaneke'tra tato'tIte anekopAyasaMbhUta- 307 anena nagnarUpeNa anenApi bhave svasmianenaiva samaM bhI antaHpallavakAntAbhyAM 389 antaHpuraM ca kurvANaM 159 antaHpuraM praviSTA ca 277 antaHpuramahApadma- 187 antaraGgaM hi saMkalpaH antarAsya kRtAGgaSThaM 396 antare'sminnavadvAra- 292 antanirUpya vAJchantI 351 antarghAtRzatenaita- 414 antarvatnI satImetAantaviraktamajJAtvA 452 antarvedi pazUnAM ca anto'pi tahi na syA- 256 annaM yathepsitaM tAsAM 328 annaM yathepsitaM tebhyaH 157 annaM yadamRtaprAyaM annamAtraM kriyAH puMsAM 161 annamekasya hetoryat anyaH kastasya kathyeta 117 anyadA kandukenAso anyadA kRSisaktAnAM 265 anyadAtha taDitkezaH 113 anyadAtha mahAdAha- 467 anyadAtha vibuddhAtmA anyadAtha sukhAsInaM 472 anyadAraNyaka zAstraM anyadA ramyamudyAnaM anyadAzanivego'tha anyadA sa gato'pazyad 68 250 297 439 335 447 272 239 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 anyadA saukhyasaMbhAra anyadA hAstinapuraM anyadezaH samaM tAbhyAM 366 57 76 anyabhaveSu prathitasudharmA : 471 anyazAsana saMbaddha 322 anyAnandapurI jJeyA anyAnapi bahUne va anyAnapi mahAbhAgAn anyAnapi yadIkSe tu anyAni ca guruprAptyA anye ca bahavaH zUrAH anye ca svajanAH sarve anyedyuH pratipannazca anyedyurbhAnubhirbhAno anyenAzIviSeNeva anyairiva mahAbhUtaiH anyaizca vividhaiH zastraanyaizca vividhairyAnaanyaiste nAzitAH santo anyo'nyaM kuzalaM pRSTvA anyonyakarasaMbandha anyo'nyagati saMvRddhaanyo'nyapremasaMbandhaM anyonyasaMgamAd bhUtaanyo'nyasya tato ghAtaM 290 168 anyenendraH samuddiSTaH anye'pi liGginaH sarve 459 anyebhyazca bhaviSyadbhayo 221 anye'vadannimaM dezaM 262 148 287 106 24 anvaye bhavatAmAsId anviSya kathayAmIti anviSya gItazabdena ahno'pi yojanazata ahna muhUrtamAtraM yaH apakarNya tato dhAtrIM apakAre samAsaktAH apakvazAli saMkAzaH apatrapAM vimucyAzu 441 126 2 458 493 176 163 122 413 412 162 470 40 182 74 109 474 475 322 323 127 430 428 360 padmapurANe apayAtazca zAlo'sau aparatrAyikAsaMgho aparIkSaNazIlAnAM aparIkSya kathaM zvazru apareNeti tatroktaM aparespi khagAH sarve aparezvarayatnottha aparo'bhramayat padmaM apazyatAM tataH zuddha apazyannA kulo'bhUvaM apApAste'dhigacchanti api bAlApramAtreNa api bAle'tra jAnAsi apUrvaparvatAkAraiH apUrvapuruSA loka apUrvAkhyazca dharmo na apUrvA dhruva dharmo apUrvAyAH parAbhUte apRcchat sa bhavaM pUrva apRSTo'pi jana: sAdhu apyekaM prativAkyaM me apragalbhatayA prAptA apratiSThaH surazreSThaH aprameyamRdutvAni aprAptaH pIDanaM svasya aprApya mAnuSaM janma apsaraH zatanetrAlI apsaromaNDalAntastho abadvArayatau yAte adhikAJcIguNAM nIla abrahmaNyakRtArAvA abrahmaNyamaho rAjan abhavacca tato yuddha abhavattanayastasya abhaviSyattavAvAso abhASayadimAM bAlAM abhidyata zarairvakSo abhidhAH koTizasteSAM 278 21 405 537 53 122 256 123 378 130 326 318 402 10 149 254 250 128 300 383 406 276 425 18 218 317 376 324 474 260 259 260 144 336 384 126 288 95 abhidhAnaM kRtaM cAsya abhidhAyeti kRtvA ca abhidhAyeti taiH sarve abhidhAyeti sA tasyA abhidhAyeti saMkrudhya abhinanditaniHzeSa abhinandyeti saMvignaH abhinnacetasastatra abhiprAyaM tatastasya abhipreteSu dezeSu abhipretya vadhaM zatro abhimAnAttathApyenaM abhyAyAntaM ca taM dRSTvA abhyutthAya mahendro'pi amandAyanta kiraNA amarANAM vilAdhIzo amarANAM sahasreNa amarendraH svayaM yoddhu 134 356 abhimAnena tuGgAnAM abhimAnodayaM muktvA abhilaGkAM dazAsyo'pi 333 abhilASo yatastasmin 140 abhivyaktaM tribhiH sthAnaH 478 amarodadhibhAnubhyaH amAte ca tatastasmin 114 376 158 1 237 157 abhiSicya zizuM rAjye 459 abhiSekaM jinendrasya 44 280 abhUd yaH puNDarIkiyAM 433 abhyaNaM rAvaNaM zrutvA abhyarthitA suhRdbhiH sA abhyavAJchatpadanyAsaM 134 153 183 amitAGko'bhavad rAjA amI bhUgocarAH svalpA amISAM janakAdInAM amISAM prathamo mAlI amI samutthitA devA amuM kamapi vai deza amuJcacchayanIyaM ca 100 174 142 100 110 170 339 26 29 227 286 84 92 438 232 424 134 284 485 42 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 499 302 38 212 356 92 na 195 260 101 286 17 zlokAnAmakArAdyanukramaH amuJcatAM tataH kruddho 285 arAteyaH prayuGktetau 213 amuSmAdapasarpAzu 357 ariJjayapure vahniamoghavijayA nAma 222 ariSTanemimanyUnAamRtAro muniH zreSThaH arundhatIva nAthasya amRtena niSiktena arkakIrtibhujAdhArA amba ko'yamito yAti 155 arjunAdimahottuGga- 174 amba te vacanAdadya 242 artho dharmazca kAmazca 454 ambe ihAtra kiM bhrAnti 374 ___ ardhakRttaM ziro'nyena 290 ambhojadadhimadhvAdi 315 ardhacandrAkRtiya'stA 45 ayaM ko'pi raNe bhAti ardhayAmAvezaSAyAM ayaM ca te mahAbhAgyaH 385 ardharAtre tatastasmi- 390. ayaM jalagataH zailo 79 ardhasvargotkaTazcApi ayaM tu vyakta evAsti 112 ardhasvargotkaTAvartI ayaM niraparAdhaH saM- 303 abhaMkasya sato'pyeSA 399 ayaM pataGgabimbe ca 142 arhatpadaparidhyAna- 93 ayaM bhAti sahasrAMzu arhatsiddhamunibhyo yo 321 ayamAdityavaMzaste alaGkArAn samutsRjya 461 ayaM mRto'si mAM prApya 288 alaGkAraiH samaM tyaktvA 52 ayaM ratnapurAdhIzo 124 alaMkRtastato deho ayaM zakro mama bhrAtA 298 alaM vatsa prayatnena 294 ayaM zakro mahAnete 291 alakaM vijayaM jJeyaM 441 ayaM sa kAlameghAkhyaH 407 alakabhramarA eva 38 ayaM sa nAyaM puruSo'paro'yaM 421 alakSata saratnena ayaM sa prakhalaiH khyAti 178 alaGkArapurAvAse 133 ayaM sa rAvaNo yena 264 alaGkArapurezasya 134 ayameva ca vRttAnto 475 alaGkArodayaM tyaktvA 180 ayameSa sa hastIti alaGghano nabho bhAnuH 101 ayi krUrAzu nItvamA 371 alasaH kasyacidbAhu- 288 ayi nAtha tavAGgAni 352 alAbUbIjanasaMsthAnaayi bhadre kathaM yasmi- 342 alIkasvAhatavAmiayi mArIca mArIca alpakarmakalaGkatvAt ayi mitra zamaM gaccha 346 alpakAlamidaM jantoH 3 ayodhyAnagare zrImAn alpaireva ca tehobhiH araghaTTaghaTIyantra- 213 avagamya jinendrAsyA araNyAnyAM samudre vA 248 avagamya paraM svaM ca 208 aramallyantare cakrI 437 avatIrNazca svAddezA 306 arAti mUcchitaM kazcit 290 / avatIrNazca tatrAsAarAtibhaGgacihnatvA- 186 avatIrya tato rAjJAM avatIrya divo mUnaH 81 avatIrya nabhobhAgAt 170 avatIrya vimAnAntAt avadhAyepsitaM kasmAavadhArya tvayA sArdhaM avadhAryeti bhAvena 332 avadhAryedamatyantaM 302 avabhajya hRSIkANAM 160 avarasmin videhe'tha avalokanyaridhvaMsI 162 avocat sa tatastasyAH 409 avazyamevametena avasthAnaM cakArAso 18 avasthitaM jagadvyApya 487 avAdIta sArathizcaiva avApa meruzikharaM __44 avAptaprApaNIyasya avApya durlabhaM tadyaH 315 avApya yo mataM jainaM 326 avApyApi dhanaM klezA- 20 avApyAsya phalaM nAke- 324 avikhaNDitazIlAyA- 467 avijJAtaraNasvAdo aviditatattvasthitayo- 350 avidhAya narAH kArya 135 avidhAyepsitaM kasmAavibhinna mukhacchAyA 85 avocata tataH savaM 383 avocad bhagavAn saGghoM 87 azaktastatra rAjAna- 259 azaktAH svabhuvaM tyaktuM 299 azaknuvaMstataH kartuM 222 azakyaH zatrubhirdhattaM 291 azarIrAH svabhAvasthA 313 azuddhaH kartRbhiH proktaM 250 azubhAyomayAtyanta- 313 azeSabhayanirmukto 486 azokapallavasparzaH 349 407 0 375 216 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 padmapurANe 82 141 72 172 azokapAdapasyAdho 22 azraddadhajjinendrANAM 273 azraddheyamidaM sarva 30 azrudhArAM vimuJcantI 371 azvagrIva iti khyAta- 422 azvatthaH siMhasenazca 427 azvadharmAbhavattasmA 70 azvavRndaiH kvaNaddhema- 205 azvAyAM rAsabhenAsti 253 azvinI vasavazcASTI azniI vasavo vizva 147 azvai ratha TainagiH 289 azvairmataGgajaistatsthai- 259 aSTakarma vimuktAnAM 83 aSTabhidivasaH sa tvaM aSTamI zarvarInAtha aSTamo yazca vikhyAto 424 aSTAdazajinoddiSTaaSTApadanagArUDho 81 aSTApade mahendreNa aSTau duhitarastasya 437 asambhAvyamidaM bhadra asamarthastato draSTuM 189 asatyarthe nitAntaM ca 250 asatyabhItyA kSitigoca- 476 asahya tejasaH saMkhye 327 asAdhyaM prakRtAstrANAM 292 asAvapi tatastasyA 126 asikuntAdibhiH zastra- 99 asibANagadAprAsa- 232 asibhistomaraiH pAzai- 282 asurAkhyena bhogAnAM 147 asurANAmadhIzena 270 asUta ca sutaM kAntaM 210 asau tasya varastrIbhi- 399 asau devAdhipagrAho 306 asau palAyito bhIto- 142 aso prAptau vRddhi dazamukha- 296 asau saMvatsarairalpai 346 astaM yAte mahAvIra astAcalasamAsanna- 359 astAcalasamIpasthaH 26 asti govardhanAbhikhyo 434 asti me duhitA yogyA 340 asmatpitrorabhUd vairaM 73 asmatprayojanAnnAtha 176 asmadAdimate dharmA 252 asmadvyasanavicchedaasmabhyaM tava daityeza 171 asmistribhuvane kRtsne asmin yadantare vRttaM asmin vA bhavane jaine 177 asmiMzca bharatakSetra 34 asya ca prANabhUto'yaM 269 asya nAbheyacihnasya 71 asya nAmni gate karNa- 124 asya bAhudvaye lakSmI- 126 asya vakSasi vistIrNe 114 asya sAnatkumArasya 434 asyAGke yadi te prItiH 124 asyAnupadavIbhUtA 460 asyAmbunAthasya purI- 477 astyuktikauzalaM nAma 479 astrairnAnAvidhaiH pUrNa 195 astvevamiti bhASitvA 452 ahaM tu veSTitaH pApa- 451 ahaM punarasaMprApya 403 ahamapyanayA putra ahamindraH paraM saukhyaM aharanmAnasaM pitro- 135 ahiMsA nirmalaM dharmaahiMsA nRpasadbhAvo ahiMsA satyamasteyaM ___ 318 aho kulAGganAyAste 357 aho gItamaho gItaM 391 / aho guNA aho rUpa 219 aho janA viDambyante aho tRSNAditA zuSka- 403 aho'tyantamidaM bAla- 417 aho dyutiriyaM jitvA aho dhanyo'yamatyantaM 451 aho dhairyamahodaraM 263 aho nizcayasaMpannaM 219 aho paramadhanyA tvaM 345 aho paramamajJAnaM 345 aho paramamAhAtmyaM 116 aho paramidaM citraM aho parAkramaH kAntyA 165 aho punazcitragatena te- 420 aho buddhirasyA mahAgotra- 487 aho bhinatti marmANi 168 aho mahadidaM citraM 342 aho mahaddharyamidaM tvadIyaM 417 aho mahAnayaM mohaH 311 aho mahAnayaM vIre- 232 aho rAvaNadhAnuSko 233 aho lokAvahAsasya 291 aho zaktirnarasyAsya 486 aho zobhanamArabdhaM 216 aho saMvaddhitaM prema aho samAgamaH sAdhuH 264 aho hrasIyasI buddhi- 158 ahaMte nama ityeta- 321 arhadvimbasanAthasya arhanmatAmRtAsvAda [A] 363 412 772 A: kudUtapuro'smAkaM 181 AkalpakaM ca saMprAptA- 175 AkArasyAsya jAnAmi 277 AkAzamiva vistIrNa 79 AkulAsitasAbha- 202 Akrandamiti kurvANA 389 Akramya dazanairdantAn 376 . Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 501 440 'NApAtazayA 382 481 111 AkhaNDalatvamasyAdya 291 AgacchatA ca putreNa AgacchatA mayA dRSTaM 361 AgacchatA mayA dRSTA 361 AgatA gocaraM kA te Agatya ca sahendreNa 465 Agatya ca suraiH sarveH 51 Agamena tavAnena 251 Agamyate kutaH sthAnA- 472 AgopAlAGganaM loke 328 AcAra iti pucchAvo 379 AcAgaNAM vighAtena 81 AcArye dhriyamANe ya- 115 AcitA vividhai ratnai 101 Acchidyanta zarAbANai- 392 AjJAM dAtumabhiprAyaH 153 AjJA ca mama zakre vA 298 AjJeyaM karaNIyA te 367 AtakItyaGganA tasya AtApanazilApIThaAtodyavarasaMpUrNA 115 AtmakAryaviruddho'yaM 280 AtmajAya tato rAjyaM 94 AtmanaH zaktiyogena 323 AtmanindAparo dhIraH 435 AtmAnaM cAtituGgasya 490 Atmano vAhanAnAM ca 358 AtmIyA tena meM patnI 273 atidhyAnena saMpUrNA AtvijInaM tato'vAdIAdAya tAM zilAM te AdAvaratnayaH sapta 431 AdityanagarAbhikhyaM AdityabhavanAkAraAdityarathasaMkAza 294 AdityavatprabhAvantaAdityAbhimukhastasya 215 Aditye'stamanuprApta- 324 Adityo vartate meSe 397 AdI kRtvA jinendrAn 442 AdyaH prajApatijJeyo AdyantaripumuktAya 220 AdyasaMbhASaNAtsApi 366 AdyA mRgAvatI jJeyA 440 Adya tadviSayA cintA 341 Ardra zuSkaM tadunmukta AdhipatyaM samastAnAM AnacchAlokanagare 248 AnandaH paramAM vRddhi AnandaM bhavyalokasya 214 AnandavacanAdeva 102 Ananditazca tadvAkya- 165 AnAyya varuNo'vAci- 417 AnIyAsau tataH pallI 270 AnIyAsau tato dravyaM 74 AndhrI ca madhyamodIcyA 479 ApagAnAthatAM yAti 174 ApatantI tato dRSTvA 231 ApadbhyaH pAti yastasmA- 309 ApanmadhyotsavAvasthAH 392 ApANDurazarIrAM ca 246 ApAtamAtraNava ApAtamAtraramyeSu 83 ApUrayanparityakta- 263 ApRcchantaM tataH kRtvA 51 ApRcchaya bAndhavAn sarvA- 357 AptavargAtparijJAya Abhogino samuttuGgo 344 AmagarbheSu duHkhAni 272 AmaSTAni karairindoAmodaM paramaM bibhrat AmodaM rAvaNo jajJe 267 Amodi kusumodbhAsi AyAtamAtrakeNaiva 200 AyAntaM pRSThato dRSTvA 98 AyuHpramANabodhArthaM 428 AyuH SoDazavarSANi 431 AyurdIrghamudAravibhrama- 410 AyudhagrahaNAdanye 311 AyuvirAmamAsAdya AyuSmannasya zauryasya 298 AyuSmannidamastyeva 234 AraNazca samAkhyAta- 425 ArasAtalamUlAM tAM 85 ArAdeva nivRtyAkhya- 239 ArUDhaH paramekAnte 295 ArUDhasta ruzAkhAyAM 193 ArUDhA navatAruNyaM 168 Arebhe ca samuddhattuM 217 Aropya sumukhe rAjyaM 95 ArohiNaH prasannAdi 479 Aryaputrartumatyasmi AryA mlecchAzca tatrApi 308 AlayaM kalpayAmyatra AlApamiti kurvantya- 264 AliGgatIva sarvAzAH 19 AliGganavimuktAyA 364 AliGgantI mRdusparza 47 AliGgaya mitravatkazci- 289 AlIne ca yathA jAta- 282 Alokanamatho cakra 98 AvartavighaTAmbhodA AvarteSviva nikSiptA 283 Avayonana majjApi 152 AvalpAM pravarAjjAtA AvAJchatAM raNaM kattuM AvAsatAM maharDInAM 214 AvRtaM tena tatsthAnaAzAkarikarAkAra- 216 AzApAzaM samucchidya AzAstambaramAlAta 47 AzIviSasamAzeSa 258 AzuzukSaNimAdhAya 244 Azramazca samutpannaH 216 402 27 21 334 327 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 papurANe [] 1 3 jyi- 191 346 359 48 AzritAzrayato bhinno 483 AzliSTA dayitasyAso 364 AzvAsayannijaM sainyaM 286 AsaMstoyadavAhAdyA AsatAM cetanAstAva- 265 AsatAM tAvadete vA AsatAM mAnuSAstAva- 222 AsanaM zayanaM pAnaM __47 AsanAbhimukhe tatra AsannasthahanUmatkaH 41 Asan sunayanAnande AsIta ki tasya mAhAtmyaM 188 AsIttato vinItAyA 469 AsIttatra pure rAjA 14 AsIttatrobhayoH zreNyoH 122 AsId garbhasthite yasmin 445 AsIdaSTottaraM tasya 94 AsIdikSurasastAsAAsInasya tato joSaM 300 AsInAM cAsane ramye 271 AsInA cAJjali kRtvA 151 AsecanakavIkSyAM tA- 344 AjJApayadanudhyAta- 19 AstAM tataH phalenaiva 136 AstA tAvatpriyA satya- 408 AstAM tAvadidaM rAjan 334 AstAM tAvadidaM svalpaM 222 AsthAnamaNDape'yAso 31 AsyatAmiha vA chandA 298 Asyadadhne'vatIrNasya 244 AsphAlanairmahAzabda- 192 AhataM bhaGgitaM viddhaM 483 Ahatazca samaM sarvA 175 Ahatya bhiNDimAlena 285 AhAro'sya zuciH svAdu 178 AhalyAramaNaH sa tvaM 303 AhUtAviha kenato 127 AhUya cAbhiyAtasya 129 AhUya suhRdaH sarvA iti bruvata evAsya 281 iti vAcAsya jAto'sau 367 iti vAcintayat koghA- 119 ikSvAkavo yathA caite iti vicintya na yuktamupA- 206 ikSvAkuprabhRtInAM ca iti vijJApyamAno'pi 121 ikSvAku: prathamasteSAM iti vijJApito dUtyA 100 ikSvAkUNAM kule ramye 448 iti vijJAya karttavya- 275 iGgitajJAnakuzalAH ___ iti viditayathAvad 423 icchAnurUpamAsAdya 382 iti zuddhA viruddhAzca 416 itaH sindhugaMbhIro'ya iti zrIkaNThamAhedaM itarasyApi no yuktaM iti zrutvA tato vaprA 188 itarAviva to kocid 475 iti zrutvA'tha khe zabdaM 232 itare'pi yathA sama 79 iti zrutvA vilApaM sA 405 itazcetazca vidyAyA 210 iti zrutvA surAdhIzaH 303 iti ca dhyAtametena iti saJcintayantI sA 348 iti cAcintayatkaSTaM iti saJcintya jagrAha 186 iti cAcintayallapsye 190 iti saMcintya mUrdhAnaM 272 iti cAhurdazagrIva- 171 iti saMcintya vinyasya iti citrapaTAkAra- 449 iti saMjanitAzaGka 387 iti cintayatastasya iti saMtakSyamANaM taM 459 iti cintayatastasya 451 iti saMdizya garveNa 275 iti cintApramodena 42 iti saMbhASamANo'sau 142 iti covAca taM hRdya- 165 iti saMbhASyamANo'pi iti jJAtvA parItya triH 399 iti sAzru vadantI tA- 362 iti tasya prabuddhasya 51 iti stuti prabhajyAsau 21 iti tAM zIlasaMpannaM 467 iti stutvA muni bhUyaH 220 iti to gadgadAlApo 77 iti stutvA vidhAnena iti devayateH zrutvA 262 iti spaSTe samudbhUte 27 iti dhyAtvA samAzvAsya 284 iti svapakSadoHsthitya- 21 iti dhyAtvA sthitaM pArve 342 itIkSvAkukulodbhUtAH 469 iti nizcitya jantubhyo 475 ito'styuttarakASThAyAM 478 iti nizcitya manasA 107 ito varamunirdRSTo 460 iti nizcitya saMgrAma- 355 itthaM nijabhavAn zrutvA 385 iti niSkramaNe tena 51 itthaM vasantamAlA ca 388 iti prabuddhodyatamAnasA- 333 ityabhidhyAyatastasya 225 iti prasAdyamAno'pi 121 ityavagamya janAH suvizuddha 305 iti priyavacovAri 298 ityavagamya duHkhakuzalA- 400 iti proktamAtre jagau bhUmi- 487 ityAdidevadevena 359 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdhanukramaH 379 102 ityAdyA bahavaH zUrA 68 ityukto'sau jagAdaiva 166 indra indra prabho megho ityAzIbhiH samAnandha ityuktvA krUranAmAnaM 371 indrajitakumbhakarNAbdaityuktaH puruNA yukta- 270 ityuktvA kozataH khaDgaM 181 indrajinmeghavAhazca 227 ityuktaH sacivaH prAha ityuktvA ca babandhAsau 188 indrajinmeghavAhAya ityuktaH samarotsAhA- 294 ityuktvA janakoddezaM 280 indratvaM devasaGghAnAM ityuktaH sa mahAsattvaH ityuktA te vyaraMsiSTAM indradhvaMsanamAdhAya 227 ityuktaH sukRtajJo'so 404 ityuktvA te susaMnaddhAH 485 indranIlaprabhAjAla- 186 ityuktaM vitathaH pUrva ityuktvA devadevasya 392 indanIlaprabhAjAlaiityuktamAtre budhabandhu- 455 ityuktvA dhArayanmAna- 157 indranIlozusaMghAta 453 ityuktastena duHkhena ityuktvA nigato gehAda 213 indranutAnAM svayamapi ramyA-471 ityuktA tanaye nyasya 236 ityuktvA nu gato dUraM 299 indrabhUtimihoddezaM 270 ityuktA prAha taM devI 168 ityuktvAnumatAlApaH 133 / / indramandirasaMkAzaM 140 ityuktAbhyAM tatastAbhyAM 385 ityuktvA patyarAgeNa 349 indrastato'vadat 143 ityuktAbhyAM paripRSTa- 119 ityuktvA parisRSTA sA 278 indrasya puruSairasya 21 ityuktA sA tatastena 139 ityuktvA punarUce sA 385 indrAjJA parituSTAbhiityuktA sAnurodhena 378 ityuktvA bAndhavAn sarvA- 454 indrANAmapi sAmarthya- 219 ityuktA sA paraM harSa- 42 ityuktvA mocitAstena 417 indrANIpramukhA devyaH 44 ityuktA sA paritrastA 384 ityuktvA rathamAruhya 485 indrAzrayAt khagai rAjJAM 141 ityuktA sA satI patyA 490 ityuktvA vanditastena 304 indriyANAM jaye zakto 223 ityuktA tena tAH sAkaM 49 ityuktvA valayaM datvA 368 indreNa saha saMgrAme ityuktAste yadA tasthuH 159 / ityuktvA vastu yadvRttaM 395 indro'pi gajamArUDha. ityukte kalpitAbhoga- 139 / / ityuktvA vijane kAMzcid 245 indro'pi na pure prIti 299 ityukte tatra nikSipya 474 ityuktvA virati yAte 336 indhanatvaM gataM tasya 292 ityukte devadevebhyo 473 ityuktvA vIkSamANo'sau 297 ibhavAhananAmAsI- 450 ityukte nArado'voca- 250 ityuktvA suhRdaH khaDgaM 272 imaM pramAdanodArtha 368 ityukte nizcito buddhayA 270 ityuktvAsI samaM sakhyA 375 imaM ye niyamaM prAjJAH 329 ityukte pAzvaMgaM nAmnA 396 ityuktvA sthApitaM tena 364 imAM ca mohinIM dRSTvA / 383 ityukte pUrvajanmAni 304 ityuktvAhUya sugrIva. 213 imAbhirjAtibhiryukta- 479 ityukte prasthitI gantuM 344 ityupAMzukRtAlApa ime manorathA nAtha 3tyupata bhagavAnAha 63 idaM tatra paraM citraM 331 iyatA cApi kAlena 83 ityukte mantribhiH sAntvaM 110 idaM tAH punarUcustaM 177 iyantaM dhAritAH kAlaM 406 ityukte lokapAlAnAM 297 idaM te kathitaM janma 401 iyantaM samayaM tAta 135 ityukte vimukhaM jJAtvA 211 idaM provAca bhagavAn 73 iyAya pANDutAM chAyA 370 ityukte vismayopetau 115 idAnI bhojayAmyetAn 64 iSTAn bandhUn sutAn dArAn 347 ityuktaiH zatazastasya 104 indIvaracayazyAmaH 266 iSTA yazasvinaH kecit 309 ityukto gaNabhRtsaumyaH 428 indIvarAravindAnAM 172 iSTo yathAtmano dehaH ityukto mantribhiH sAdhaM 168 indIvarAvalI chAyAM iha jambUmati dvIpe ityukto rAkSasezAbhyAM indraH svargaH surAzcAnye 147 ihaiva mAnuSe loke 317 269 292 349 319 380 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 padmapurANe 12 w lms 187 IdakparAkramAdhAraH 207 IkSamANo mahIM mukta 322 IkSAJcakre parAn svapnAn 151 IkSitaH pUrvamapyeSa 197 IdRzI ca tayoH prIti- 272 IdRze patitAraNya 393 Idaze yAcite'tyantaM 277 IryAvAkyaiSaNAdAnaIrSyAmanmathadagdhasya IzAvatyAM narendrasya IzvaratvaM tataH prAptA 162 IzvaratvaM daridrANA- 148 247 TAna tasAtA 344 [u] 435 170 222 224 192 uttamAGge ca vindhyasya 228 udanvadambhaso binduuttamottamatAM teSAM 383 udayAcalamarddhasthaM 40 uttAnaH kampayan bhUmi 154 udarasthakizorANAM uttArya kekayA cAzu 485 udAttaM naditaM kaizcid 163 uttiSThata gRhaM yAmaH 158 udAraM bhAnuvattejo uttiSThata nijAna dezAn 53 udAragopurATTAla- 54 uttiSThatAzu gacchAmo 64 udArazca tiraskAraH 320 uttiSThato mukhaM bhaktu- 280 udAro.vibhavo yaste 277 uttiSTha bho vaso svarga 257 udAhRto mayA yaste 245 uttiSTha mitra gacchAvaH 367 udiyAya ca tigmAMzuH 347 uttiSTha zaraNaM gaccha 177 udIcI prasthitaH kASThAM 238 uttiSTha svapuraM yAmo 348 udgurNazcAyametena uttiSThAne sakhe tiSTha udghATakaghaTIsiktaiutthAya ca nRsiMho'sau 58 uddhateSu satA tena utthAya rAkSasAstaiste uddhatuM dhariNI zaktA utthito yudhyamAne'smi- 200 udbhUto vavadraMSTro'tautpatadbhiH patadbhizca 43 udyatpralayatIbrAMzu 387 utpatantAM tu tAM dRSTA 464 udyadarkakarAlIDhautpattAveva rogasya 280 udyamya kSipramAtmIyaiH 200 utpatti bhagavannasya udyAnAnAM mahAdhvaMso 143 utpatti lokapAlAnAM 146 udvahantIM stanau tuGgo 260 utpattisamaye yasya udvRttakuhukAcAraiutpatya tvaritA vyomni 388 unnataM caraNenAsya 126 utpannA mandavatyaGge 150 unnataM nanRtuH kecid. 163 utpatsyante trayaH putrA 152 unnamayya tato vakSaH utpAtAH zatrugeheSu 140 unnayantI rajo dUraM utpAtA jajJire'rAti- 490 unmajjanti calabhRGgAH 464 utsaGgalAlitAM bAlye 375 unmattatvamupetAnA- 191 utsarpiNI ca tAvantya 429 unmIlya sa tato neutsapiNIsahasrANi 317 udAttamiti cAvocad 184 utsapiNyavasapiNyo- 80 upakaNThaM ca kaNThasya 272 utsapiNyavasapiNyoH saha- 326 upakaNThaM munezcaitya- 220 utsavAdipravRttInAM 431 upakArasamAkRSTa- 273 utsArya yo bhISaNamandha- 455 upakAre pravRtto'yautsRSTacAmaracchatra- 17 upacAreNa vezyAyA 74 utkSipya parvatAn kecit 114 upacityA mRdAdInAM udapAdi pRthustasmAd 469 / upadravArthameteSAM udapAdyanujA teSAM 335 / / upanItAzca tatraiva 246 238 261 pistAsman 74 228 269 uktaH sa tairaho rUpaM uktaM ca kanyayA nUna- uktaM ca nAgapatinA uktaM ca municandreNa uktameva tatastena uktamanyairidaM tatra ukto varSasahasrANAM ugraM kRtvA tapastasmin ugranakrakulAkrAntAM ucite cAsane tasmiuccakesarakoTInAM uccAvacazilAjAlaucchalatkarabhAro'sya ucchritenAtapatraNa ucairuccairguNasthAnaucyamAneti sA tena ujjagAma ca zItAMzu utkRttazravaNaM vigraM uttamavratasaMsaktA uttarantI prayAsena uttarIyaM ca vinyastauttareNa tathA SaSTi- uttamAGgaM tato dhUtvA 27 450 125 187 214 27 327 330 377 480 54 337 , Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 505 280 214 276 279 RSabhasyAbhavat putro RSabhAya namo nitya- RSabheNa yazovatyA RSabho'jitanAthazca RSabho nAma vikhyAto RSabho vRSabhaH puMsA RSizRGgAdikAnAM ca 221 433 424 82 253 uvAca ca na mAM nUnaM 177 uvAca ca prayacchAjJAM 485 uvAca ca vidhAtavyaM uvAca ca sute pazya 126 uvAca bhagavAne uvAca vajrabAhustaM 452 uvAca sA gataH kvAsau 405 uvAca sArathi vIraH 291 uvAcAsAvayaM vetti 249 uvAca svastimatyevaM 241 uvAceti dazAsyazca 236 uvAceti marutvaJca 249 uvAceti mahendro'tha 340 uvAcedaM tathA dUto 180 uvAha vidhinA mAlI 137 224 330 270 314 323 408 upamAnavinirmuktaM upAmuktarUpasya upayamya purI yAto uparambhA tato'vAdIuparambhA dazAsyena uparin staratnAMzu 412 upayaMtha samAruhya uparyupari te gatvA uparyupari yAtaizca uparyupari saMvRddhaM 379 upalabhya samAnItA 437 upavAsaM caturdazyAupavAso'vamaudarya- 314 upaviSTastato nAbhi- 49 upaviSTau ca vizrabdhI 340 upazalyaM sa vijJAya 274 upazAntAzayA yAstu 327 upazAnti gate kecit 329 upazAnterazuddhasya 329 upasargajayantasya upasargasya vidhvaMsA upAdhyAyi niyacchAjJA 241 upAdhyAyIti codAra- 241 upAyaM kecidajJAtvA 329 upAyamatra kaM kurmoM upAyametamujjhitvA 325 upAyebhyo hi sarvebhyo 408 upAyo gamanasyAyaM upAMzu nAradenAtha 473 upAhara gajaM zIghra 282 uraH kaNThaH zirazceti 479 urasA prerayan kAJcit 88 urudaNDadvayaM dadhe urvarAyAM varIyobhiH urvazI menakA maJju 141 ulkAkAraistatastena 185 ullikhyamAnakaMsottha- 42 uvAca ca gaNAdhIzaH 238 133 UcuH kecidvaraM bhadrA 262 Ucaturvatsa saMtyajya Ucuranye'yamadyApi 349 UcustAsAmidaM kAzcit 158 Uce tAM vinayaM bibhrat 394 Uce prahasitaM caiva 401 Uce prahasitAvazyaUce prahasito'thaivaM 361 UrustambhavayaM tasya 140 UrdhvaM tato dazAsyasya 185 Urdhvagrevayako jJeyo 425 Udhio madhyalokeSu 317 USmAbhAvena yA candra- 38 [e] ekaM cAbdaM sahasrANAM ekaM yo veda tena syA- 251 ekaM saMkocya caraNa- 141 ekaH sumitranAmAsIekanAsatvamAnetuM ekacUDo dvicUDazca ekatra bhAvanastrINAekatvamatha saMsAro ekadA tu purasyAsya ekadotthAya balivat ekadvitricatuHpaJca- 308 ekabhaktena te kAlaM 330 ekayA dazayA kasya 222 ekaviMzativArAn ye 261 ekastvatsadRzo'tIta- 82 ekAkinyA kathaM cAsmin 170 ekAkI pRthukaH siMhaH 177 ekAnAsphAlayan kSoNI 245 ekAnekamukhaiH prAnta- 164 ekApi yasyeha bhavedvirUpA 422 ekIbhUya vrajanto'mI 163 eke'vocan gRhe vAso 263 ekodaroSitAM bhrAta- 375 eko'pi nAsti yeSAM tu 331 eko'pi bhAratInAtha eko bhavatyanekazca 174 etaM bandhujanaM rakSa etajjJAtvA vicitraM kali- 443 etatkulakramAyAto 395 346 353 368 397 [R] Rtavo'nye'pi cetaHstha- 55 Rtvik parAjayodbhata- 258 RSabhasya tu saMjAtaM 261 RSabhasya vibhodivyaM 260 RSabhasya zataM putrA- 61 RSabhasya samutpatti Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 padmapurANe 177 30 227 462 etattaH kRtamuttamaM etatsarva samAdhAya 9 etatsunagaraM kasya 246 etadarthaM na vAJchanti 185 etadAkhyAnakaM zrutvA 108 etadAnandayazcAru etadAbhyantaraM SoDhA 314 etanmadhorupAkhyAna- 273 etasmAt kAraNAt sarva 460 etasmAdeva codantAd 240 etasminnantare dUto 258 etAn saMsargajAn doSA- 248 etAbhyAM coditaH kSubdho 199 etAvattu bravImyeto 198 etAzca kakubhasteSAM 306 ete cAnyApadezena 87 ete cAnye ca bahavaH etena cAnumAnena 151 ete pitRsamAH proktAH 37 etebhyaH pracyutAH santaH 440 ete viparivartante ete SaTkhaNDabhUnAthAH eteSAM prathamA jAyA 137 eteSAmapi bhedAnAM 480 ete surAsurAdhIzaH 428 ete hi tRSNayA muktA 64 etaizca prasthitaH sAkaM 226 enaM prApya mahAsattvaM 412 ebhirdovinirmuktaM 483 eraNDasadRzaM jJAtvA evaM karomi sAdhUktaM 367 evaM tato gadantaM tama- 258 evaM tatra mahAtodya 44 evaM tatrApi vaicitryaM 309 evaM tayoH samAlApe 394 evaM tasyApyabhUt putra- 85 evaM tAvadidaM vRttaM 224 evaM tAvadidaM vRttaM zRNu 405 evaM tAvadayaM garbhaH 382 evaM sarvamapi prApya evaM teSvapyatIteSu evaM sAdhau tapogAre evaM dAnasya sadRzo evamanviSya no zo- 132 evaM dhigastu saMsAraM evamayaM dadatyasyA 168 evaM nAnAvidhAstasmin 104 / evamastu priyA yUyaM evaM nigaditaM zrutvA 135 evamastviti cokte'sA- 145 evaM nirdhATyamAnA sA 374 evamAdikriyAjAla- 449 evaM nizcalapakSmANaM 451 / / evamAdi ca bahveva 255 evaM pUrvabhavAjitena puruSAH 166 evamAdisamAlApAH 288 evaM pRSTA satI bAlA 170 evamAdisamAlApAH satva- 282 evaM pRSTo gaNezo'sA- 63 evamAdyAH kalAzcAru 484 evaM pRSTo jino vAkya evamAdyA gatAstoSaM 171 evaM pratidinaM yasya 322 evamAdyA mahAvidyAH 162 evaM prokte gaNezena 35 evamAdyaH khagAdhIza- 226 evaM bhavAntarakRtena tapo- 96 evamityudite kRtvA 435 evaM mahati saMgrAme 290 evamuktaH prajAbhiH sa evaM mahati saMtAne 94 evamuktaH sa cAhUya 147 evaM mahati saMprApte evamuktastato'voca- 343 evaM yadyatprakurvanti 24 __ evaM karmavazaM zrutvA evaMrUpA dharmalAbhena evaM kuTumba ekasmin evaM vadannasau pRSTo 323 evaM kRtastavo'thAsau 156 evaM vAnaraketUnAM evaM kopAnalastasya evaM viditatattvA sA evaM kramAt prayAteSu 447 evaMvidhaM kila granthaM evaM gate'pi saMdhAnaM 281 evaMvidhazubhotpAtai evaM gaditvA tanujAM vinItA 418 evaMvidhamalaM dInaM 260 evaM guNAH samastasya 319 evaMvidhasya te kattuM 219 evaM ca ramamANo'sau 174 evaMvidhasya te yuktaM 180 evaM cintayatastasya kanyA 347 evaMvidhAH kathaM devA 312 evaM cintayatastasya evaM vidhe'pi saMprApte evaM janakasaMbhUtiH 448 evaMvidheSu jIvAnAM 119 evaM jJAtvA punarvairaM evaMvidhairupAyaiste 159 evamuktA jagAdAso evaM vaidyAdharo'yaM te evamuktAJjanAvocat 392 evaM zrutvA mahAkrodha- 176 evamuktA vidhAyAGke evaM saMkSepataH proktaH 112 evamuktAstato jagmuevaM saMcodyamAno'pi 121 evamukte jagAdAsau 99 evaM saMbodhito vAkyaiH 248 evamukte tayAtyantaM 485 evaM samastakhagaparabhi- 422 evamuktena zakrasya 438 181 248 318 388 120 276 143 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 507 20 evamukte paraM toSaM 489 evamukto gaNezaH sa 32 evamukto jagAdo'sau devi 368 evamukto jagAdAsau 485 evamukto'tha gandharvo 388 evamuktvA jinendrANAM 153 evamuktvA dadAvasmai evamuktvAvatAyaitAM 371 evamUcustatazcAnyAH 158 evamekatra puruSe 244 evamekAtapatrAyAM evametadyathA vakSi 298 evametasya jAtasya 397 evaMprakAramatyantaeSa kalyANi te nAtha 407 eSa bhAvaM na vettAsyA eva te somavaMzo'pi eSa rAkSasavaMzasya eSAM tAvadiyaM vArtA eSA te kathitA sAkaM eSA namAmi te pAdAeSApi gRhavApyante 42 eSA bhartu rakSuNyA 74 eSaiva hi parA kASThA 319 ehIdAnI puraM yAmo 397 128 350 483 68 312 kaGkagRddhaHgomAyu 463 kaJcidulkAbhighAtena 415 kaJcillAGgalapAzena 414 kaNTakena kRtatrANaH 161 kati vA ratnacakrAGkakati vA samatikrAntA kathaM kuryAttava stotraM 21 kathaM cAtyantagurubhiH kathaM cetovizuddhiH syAt kathaM jinendradharmeNa 28 kathaM sphuTati vo vakSaH 8 kathaJcicca hate'pyasmin 209 kathaJcitsaMcaraMzcAsA- 249 kathamasmadvidhastasya 15 kathAkalpitadharmAkhya- 116 kathAyAmiti jAtAyAM kathA vidyutprabhasyAsmi- 345 kathitaM ca gaNezena kadambasthUlamukula: 451 kadalIgarbhaniHsAra 87 kadAcidatha tatrAsI kadAcidiha jAyate 368 kadA nu tAmahaM kAntAM 342 kadA nu bhrAtarAveto kadA nu vadanaM tasyAH 125 kanakaprabhayA sArdhaM kAkAbha iti khyAto 436 kanakAbhapurezasya 137 kanakAbhAsamutpanna- 468 kanakena tato bhittvA kanakodaryapi zreyaH 394 kanIyasaiva kAlena 47 kanIyAn jitazatrostu kandarpadarpasakSobhaM 173 kandarAsu rataM mero- 142 kandalainiviDaizchannA 462 kandukAdi tu vijJeyaM 482 kanyAM tAM rUpataH khyAtAM 450 kanyA dRSTiharAH prApuH- 267 kanyAnAM yauvanArambhe kanyA nAma prabho deyA 209 kanyAnivahamadhyasthaH 176 kanyA'zokalatA nAma 175 kanyeyaM dIyatAM tasmai- 337 kapiyAtudhanaiApta- 144 kapotapAlyupAnteSu 105 kapolAveva satataM ___ 38 kamalAyudhamukhyAzca kambukaNThA radacchAyA 316 kambugrIvaM hariskandhaM 263 kamburekhA nata grIvAM 172 karaM kareNa kazcicca karaTacyutadAnAmbukaraNaivividhairyA tu karayugmAntikaM kRtvA 460 karasaGgAruNIbhUta- 341 karAGgaSThe tato nyasta- 47 karAghAtadalatkumbha- 290 karikaNDUyanaM reje 338 kariNIbhirathAvRtya 407 kareNa veSTituM yAva 198 karomi prAtarutthAya 333 karomi mandabhAgyA kiM 393 karaiH zItakarasyApi 351 karau tasyAruNacchAyo 48 karNatAlasamAsakta- 19 karNAntasaGgate kAnti- 335 karNAn vidUSakAsakta- 105 karNayorbAlikAlokA 173 kartuM zakto'smi te kAnte 139 kartarIcchedanodbhUtakaprabhAvazca vedasya karmakASThakuThArAya karma kiM pUrvamAhosvi- 256 karmaNastvazubhasyAsya 468 karmaNAM viniyogena 276 262 492 146 285 airarUDhistayoH putro airAvataM samAruhya 143 airAvatasamArUDhaairAvato gajo yasya 29 aizvaryaM tanaye kSiptvA 107 aizvaryapaJjarAntastho 236 [au] auSadhatrAsadUrastha- 215 [ka] kakSAvidyut kRtodyota- 155 / 481 252 46 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 padmapurANe 303 355 466 88 360 22 karmaNAnugRhIto'sau 240 kaSAyo madhurastiktaH 481 / / kAlaM kRtvAbhavat krUro 243 karmaNAmiti vijJAya kaSTaM yaireva jIvo'yaM kAlakramAt punargarbha 179 karmaNASTaprakAreNa 307 kasyaciddazabhirvarSeH 161 kAladezavidhAnajJakarmabhUmimimAM prApya kasyAsi duhitA bAle 150 kAladharma tataH kRtvA karmASTakavinirmakto 223 kAsike vAdayantI ca 390 kAle dAnavidhi pAtre kalatraniviDAzliSTa- 229 kAkatAlIyayogena 118 kAlena yAvatA yAtakalatrasya pRthorlakSmI kAkandI suvidhimUlaM 426 kAle pUrNe ca saMpUrNa- 139 kalazabdA mahAratna- 345 kAcitkamalagarbhAbhA 55 kAle yadRcchayA tatra 379 kalAkalApasaMyukta 207 kAcid kopavatI maunaM kA vA narAntarAzleSa- 372 kalAguNAbhirUpaM ca 448 kAciccandanalepena 230 kAcicchokarajAlena 175 kalAnAM grahaNe candro kAcidRzyasamastAGgA 229 kASThabhAraM yathAsarvaM 244 kalAnAM tisRNAmAsA 479 kAJcanAkhye pure cAya- 146 kiM kimetaditi kSipraM 197 kalAvizAradA netra- 227 kAJcanena citAbhUmI ki kampase bhaja sthairya 288 kalpadrumagRhAkArakAJcitpAdapraNAmena kiM karomyadhunA tAta kalpAnAM koTibhistRpti kAcidabhyantaradvAra kiM ca sUryarajomukte 209 kalpapAdaparamyasya kAcidbhAskarakarNasya kiM tahi dAruNaM kRtvA 213 kalpaprAsAdasaGkAzaM 439 kAntAM yadi na pazyAmi 405 kiM dUtena varAkeNa 212 kalpavAsina ekasmin kAntAyAM nidadhanetre 367 kiM na pazyasi hA mAtaH 206 kalpavRkSasamutpannaM kAntayA kAntayA sAkaM 179 kiM na smarasi yatpUrva 302 kalpitAzca trayo varNAH kAntayA rahitasyAsya 343 ki nAsmAdapi jAnAsi 460 kalyANaprakRtitvena 14 kAntimAneSa zakreNa kiM nu garbhaparikliSTA kalyANamastu te rAjan 260 kAntirevAdharodbhUtA ki mAM prahasitapuNyAM kalyANamitratAM yAtaH kAnyutsAritatArezA 152 kiM rAjasevanaM zatru- 347 kalyANi kuzalaM sarva kAmakrodhAbhibhUtasya ki vayasya viSaNNo'si 403 kalyANi mAbhaNI revaM 362 kAmabhogopamAnena 194 kiM vA duHkhAccyute garbhe 404 kazciccakAra panthAna- 289 kAmarUpabhRto bANA 293 ki vA duSTena kenApi 404 kazciccyutAyudhaM dRSTvA 289 kAmArthadharmasaMbhAra- 431 ki vAdyApi na taM kopaM 406 kazcitkabandhatAM prAptaH kAmpilyaM kRtavarmA ca 426 kiM vAntarAyakarma syA- 353 kazcitkaraNa saMrudhya 289 kAmpilyanagare cyutvA 437 kiM vA mandAkinI mugdhA 403 kazcitkIlAlamAdAya 289 kAmpilyanagare rAjA 188 kiMzukaM ghanamatyantaM 339 kazcitkuntalabhAlasthAM kAyakleza iti proktaM 314 kiMzukotkarasaMkAzo 428 kazcitkUparamAdhAya 122 kAyena manasA vAcA 303 kiMcopakAriNaH kecit 255 kazcidAsphAlayadvAma kAyavAkcetasAM vRttiH 383 kintu mAteva no zakyA 298 kazcidutlutya vegena kAyotsarga parityajya kimato'nyatparaM kaSTaM 465 kazciddakSiNahastena 127 kArayan jIrNacaityAnAM 238 kimatra bahunoktena kuru 211 kazcidRSTiM vicikSepa 127 kAritaM bharatenedaM kimatra bahanoktena 9 kazcinnija: purItadbhiH 289 / kAritA hariSeNena 188 kimarthamevaM bhAsse tvaM kazcidvikSipya kopena 290 kAttikyAmupajAtAyAM 464 kimpAkaphalatulyebhyo 403 362 186 380 247 289 123 127 159 218 . Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 509 295 411 152 401 128 kimekamAzrayAmyetaM 332 kimetaditi to tena kimetaditi nAtha tvaM kimetaditi pRSTazca 200 kimUDhevamutAnUDhA 173 kiyatyapi prayAte'tha 370 kiraNaijinacandrasya kiratAM puSpanikaraM 104 kirITaM bibhrataM nAnA 183 kirITI kavacI cApi 232 kiSkindhanagare ramye 207 kiSkindhenApi nikSi- 130 kiSkindhendrastamabhyAgA- 411 kiSkindhapuravinyAsaM 5 kiSkupramodanagare 208 kIrtayantyAM guNAnevaM 345 kIcakAnAmivodAro 292 kIrtitaH suSamastisro 429 kIrtizuklastato'pazyad 99 kIlAlapaTalacchannakugranthaM vedasaMjJaM ca kuTajAnAM vidhutAni kuTumbI kSitipAlAya 343 kuThArairasibhizcakraH 308 kuDmaloddIpito'zokaH 339 kutUhalAditi dhyAtvA 246 kunthuprabhRtisattvAnAM kunthvarau paratastasya 436 kudRSTyA gavito liGgI 247 kundazubhrasamAvartakundazubhraH samuttuGge kupiteneti sA tena 374 kupite mayi zakre vA 180 kubera iva sadbhUtiH 416 kuberadattanAmA ca kubhAvagahanAtyantaM 347 kumArI vratakasyAnte 324 kumArgasaGgamutsRjya 248 zlokAnAmakArAdyanukramaH kumudairutpalaH padmaH 174 kumbhakarNa iti khyAti 178 kumbhakAro'bhavadrAjA 87 kumbhakAro'bhavanmRtvA 87 kurute yo jinendrANAM 321 kuru nAtha prasAdaM me 388 kuru pUjya prasAdaM me kuru sajjo karaM dAtu- 211 kurvato mAnase rUpaM kurvato'nekazo vyAkhyAM 241 kurvantaM badhiraM lokaM kurvantyArAdhanaM yatnAt 156 kurvanmanoharAM lIlA kurvanniva bali pamaiH 461 kurvANaM kvaNanaM vAtA 181 kurvANA yazaso rakSA 288 kuryAnmahyaM hitaM tAto 348 kulaMdharo'pi tatraiva kulakramasamAyAtAM 299 kulakramAgataM rAjyaM 454 kulakrameNa sAsmAkakulaputreNa cAsannakulametacchakuntAnAM 41 kulavRddhAstadasmAkaM kulAnAmiti sarveSAM 434 kulAlacakrasaMsthAno kulocitaM tathApIdaM 156 kuvAkyamukharAH krUrA 430 kuzAstramuktahuMkAraiH 431 kuhetujAlasaMpUrNa- 116 kUjitaH pakSisaMghAnAM 19 kUpAduddhRtamekasmA- 310 kuladvayanipAtinyo kRcchreNa dadhatI garbhakRtaM chekagaNasyApi 357 kRtaM mayAtyantamidaM na yogyaM 477 kRtakolAhalAH pUrva 386 kRtagambhIrahuMkArA- 464 kRtacandanacarce'nyaH 123 kRtapUjastataH kaizcit kRtapratyaGgakarmANaM 234 kRtamaGgalakAryAya 151 kRtayuddhazciraM khinno kRtazramaH sa tairdRSTo 435 kRtazatrusamUhAntaH 187 kRtasaMgItadivyastrI 473 kRtastadarthamATopa- 411 kRtAJjalirjagI svapnAn 489 kRtAJjali: papraccha sva- 445 kRtAJjalirathovAca 460 kRtATTahAsamanyena kRtAnatirnRpeNaiva 474 kRtAnugamanA sakhyA 372 kRtAntavandanAkArai- 182 kRtAntasya tato yoddha- 199 kRtArthaH sAMprataM jAto 236 kRtArtha manyamAnA svaM 394 kRtArthA api ye santo 383 kRtArtho yadyaso sRSTI 255 kRte me mandabhAgyAyAH 406 kRtopalambhaM svapne'pi 203 kRto'rdhacakrinAmAyaM 491 kRtto'pi kasyacinmardhA 290 kRtyaM kAlAtipAtena kRtyaM ki bAndhavairyena kRtrimAkRtrimairaGgai- 480 kRtvA gurujanApRcchAM 361 kRtvA catugato nityaM 309 kRtvA ciramasau rAjyaM 196 kRtvAJjali namasyAM ca 222 kRtvA dharma tataH kecit 91 kRtvA narakapAlAnAM 201 kRtvA pANigRhItAM ca 150 kRtvA pANigRhItAM tAM 224 kRtvApi hi ciraM saGgaM 83 kRtvA puSpAntakaM dhvastaM 159 291 135 190 30 169 462 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 padmapurANe 85 265 433 kRtvApyevaM subahuduritaM 138 kRtvA prANibadhaM jantu- 184 kRtvAbhyutthAnamAsInakRtvA yathocitAcAra- 171 kRtvA suprabhaziSyatvaM 434 kRtvA smitaM tato devI 152 kRtvA smitamathApacchya 367 kRmiprakArasaMmizrakRSIbalajanAzcaiva kRSNapakSe kSayaM yAti 431 kekayA droNameghazca 478 kecitkaNThe samAsAdya kecitkarmavizeSeNa kecitkesariNo nAdaM kecicchaGkhadalacchAyAH 103 kecittatra jagustAraM 484 kecittu karmapAzena 68 kecittu tanukarmANo kecittu puNyakarmANaH 25 kecittu sutapaH kRtvA 25 kecitprApya mahAsattvA 24 kecitsamyagmati bhejukecidatyantadhRSTatvAt 484 kecidgambhIrasaMsArakecidvinAzamaprApte kecinnAgA ivodvRttAH kecinipatitA bhUmau kecinnirantarAyaNa 25 ketakIdhUlidhavalA ketucchAyA mahAjvAle 485 keyUrakaradIptAMsaM 263 ke vA bhajanti te varNA 150 keSAJcittvativailakSyAt 484 kesaridhvanivitrastA 387 kaikayyAvarato rAjyakaikasIsUnunA dUtaH kaikasInandanenAtha kaikaseyyAzca vRttAntaM 7 kailAsakampo'pi sametya laGkA418 . krodhavastatastasya kailAsakUTakalpeSu krodhasaMpUrNacittena 135 6. sakUTasaMkAzA- 402 krodhasaMbhArarodrAGgA 114 kailAsamandarAyA krodho mAnastathA mAyA 314 kaizcittacceSTitaM teSAM klizyante dravyanirmuktA 458 kokilAnAM svanazcakre 338 klIbAste tApasA yena 192 koTibhiH zukacaJcunAM 11 klezAt kAlo gato'smAkaM 265 koTikoTyo darzateSAM 429 klezAdiyuktatA cAsya 256 koTyazcASTau dazoddiSTA 61 kvacita kroDanti gandharvAH 78 ko'paro'sti madudvIryo 73 kvacitparisarakrIDat 216 ko'pyakAraNavairI me 394 kvacitpulakitAkAraM 216 ko'pyayaM sumahAn vIraH 215 kvacidgrasaditi dhvAno 287 kauleyako zRgAlau ca 74 kvacidvidyullatAzliSTa 216 ko vAti mandabhAgyo'yaM 380 kvacidvizrabdhasaMsupta 216 ko'sau vaizravaNo nAma 181 kvaNanena tato'sInAM 182 kauzAmbI ca mahAbhogA 425 kva dharmaH kva ca saMkrodho 217 kauzikI jyAyasI tatra 147 kvacitpAvaneneva 216 kausalasthanarendrasya 454 kSaNamAtrasukhasyArthe 308 krameNeti jinendrANA kSaNAt prAptaM praviSTazca 157 krameNa sa pariprApto 454 kSaNAdArAt kSaNAdre 174 kramAta sa yauvanaM prApta- 140 kSaNena ca pariprAptI 344 kriyamANaM tu tadbhaktyA 110 / / kSataM na cAsti me dehe 342 kriyamANamimaM jJAtvA 348 / kSatajenAcito pAdo 377 kriyayaiva ca devo'sya 270 kSatatrANe niyuktA ye kriyAsu dAnayuktAsu kSatriyANAM sahasrANi krIDantamiti taM dRSTvA 415 / / kSatriyAstu kSatatrANA krIDanti bhoganimagnAH 448 kSaraddAnI sphuraddhema 292 kroDanti syanti yacchanti 449 kSamayA kSamayA tulyAH 319 krIDantIbhirjale strIbhi- 230 kSamAto mRdutAsaGgA 314 krIDiSyAmi kadA sAdha 225 kSamAvatA samarthana 298 krItvA daivaniyogAttA- 75 kSAntamityudito'thA sA 364 kruddhasya tasya no dRSTiM 176 kSiptaM yathaiva satkSetre 310 krUrayeyaM yathA tyaktA kSiptaM yathoSare bIjakarasaMdhAnadhAriNyA 405 kSipraM yAnti mahAnandaM 322 krarAste dApayitvA tad 311 kSINaM purAkRtaM karma 301 kare'pi mayi sAmIpyA- 361 kSINeSu dyutivRkSeSu krUrairityuditaiH kSipraM 458 kSIrasekAdivodbhUtakrodhamUcchita ityuktvA 212 kSIrodapAyino meghA 266 72 253 373 353 202 . Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSuttRSNA vyAkulazcAsau 28 kSetrANi dadhate yasmin kSemaGkaramuneH pAveM 454 103 352 kharaM kharaH khamutkSipya 142 kharadUSaNabhadrasya 355 khajUrAmalakInIpakhidyamAnA mradiSTheSu khile gataM yathA kSetra khecarANAM vilakSANAM 127 khecarANAM sahasrANi 209 khecarAka dhanyo'si 77 khecarairbahubhiH kruddhaH 73 khyAto vahnizikho nAmnA 69 khyAto vRSabhaseno'sya guNavatasamRddhena 452 269 [ga] zlokAnAmakArAdhanukramaH 511 gato dazaratho'pyasya 484 gaveSaNe viniSkrAntaH 271 gatyA kAyaistathA yogai- 23 gADhamapyaparo baddha- 123 gatyAgamanasaMvRddha- 112 gAnaM balitamekena 128 gatyA jayedayaM citta- 156 gAndharvavidhinA sarvA 175 gatvA ca praNatiM kRtvA 219 gAndhArodIcyasaMjJAbhyAM 478 gatvA janapadAzcaiva 264 gAyanti saha patnIbhi- 44 gatvA pragalbhanAM brahi 139 girayo'tyantamuttuGgAH 35 gatvA pradakSiNIkRtya 116 girayo durgamA yatra 157 gatvA vA devanilayaM 32 gujAkhyasya tato mUni 182 gatvA vaizravaNAyeya- 182 guNagrahaNasaMjAta- 487 gatvA zilAkavATAkhyo 372 guNacintApravRttAsu 124 gadAbhiH zaktibhiH kuntai- 287 guNadoSasamAhAre guNAn 4 gadAbhiH zaktibhirbANaH 129 guNadoSasamAhAre doSAn 4 gaditI dvAvalaMkArA- 479 guNarUpamadagrastA 194 gantukAmo yathA pagu- 59 gantumArebhire devA guNasAgaranAmAnaM gandharvakAntayAvAci 390 guNA etAvataivAsya gandharvagItanagare 93 guNAlaGkArasaMpannaH 331 gandharvanagaraM gIta guNAvanamite cApe 15 gandharvAdikalAbhijJA 335 guNAstavAsya prathitA 420 gandharvo'pyanayozcakre 392 guNinAM gaNanAyAM yaH 148 gandharudvartanaiH kAnti- 164 guNeSu bhAvyamANeSu gamiSyati pati ilAdhyaM 335 guNaireSa samAkRSTaH 171 garuDAstraM tato dadhyo 293 / guNairnAtha tavodAraiH 121 garutmatA kRtAzleSo 294 / / guNastava jagatsava 49 gajitena payodAnAM 267 guNastasya jagatsava 345 gajitenAtiraudreNa 462 guravaH paramArthena 298 gardApavanasaMvRddha guruH pAdo'nayA dRSTayA 397 garbhadhAraNamAtreNa guruH zanaizcaraM pAda- 397 garbhasthAnarbhakAn vRddhA- 307 guruH sImandharo jJeyo 425 gavitA api vidyAbhiH 156 gururdaityaguruM dRSTvA 397 galadgaNDasthalAmoda- 198 guruSu prAptapUjeSu 165 galadrudhiradhAro'sau guhAmukhasukhAsInagavAkSajAlamArgeNa 358 guhAyAmatra kasyAMcigavAkSajAlena nirIkSamANA 421 guhAvadanamuktena gavAkSanyastasanArI 146 gRhadharmamimaM kRtvA 321 gavAkSamukhaniryAta- 28 gRhapatitakramaprApta 458 gavAkSAbhimukhAH kAzcit 205 gRhametattayA zUnyaM 402 pakra 413 78 290 231 231 288 354 128 141 313 paGgeva vAhanIzasya gacchatAM dakSiNAzAyAM gajanAsAsamAkRSTa- gajavAjinarANAM ca gajavAjisamArUDhAH gajazUtkRtanissarpagajA gajaiH samaM saktA gajA gajaistataH sArddha garghanAdhanAkAraiH gaNanAthairmahAsattvaigatabhramo'nilazcaNDo gatamUrcchastu saMkruddhaH gatayaH karmaNAM kasya gatastrikUTazikharaM gatA rAkSasasainyasya gatAzcAnumatAstena gatitrayagataprANi gate tasminmanazcaure gate rAjanyamAtyena 386 376 473 233 234 178 22 376 396 475 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 padmapurANe ghanaughAdiva nirghAta: 197 ghorAH patanti nirghAtAH 142 ghoSasenaparAmbhodhi- 440 82 300 [ca] 92 489 239 147 460 224 gRhANa jIvanaM nAtha gRhItaM nAyakaM jJAtvA 415 gRhItaprAbhRtA gatvA 225 gRhItabhUSaNAtyanta- 205 gRhItamaNDalAneNa gRhItahRdayA tasya gRhItAM ripuNA lakSmI 166 gRhItAM zrAvakaiH zaktyA 462 gRhItAmalazastrAbhi- 40 gRhIte'smin pariSyanda- 294 gRhItvA kIkasaM kazci- 289 gRhItvA kumbhamindro'pi 297 gRhItvA ca kRpAyukta- 249 gRhItvA modakAn yAtAM 468 gRhItvevAkhilastraiNaM 149 gRhyatAM kanyakA ceyaM 262 gotranAzakarI ceSTA gotre paramparAyAto godaNDapathatulyeSu 430 gopAlakena saMmantrya gopurANi ca tuGgAni grasitveva vimuJcantaM 155 grastA iva dizastena 140 grahANAM pariziSTAnAM 397 grahANAM haridRzvazca 434 graheSvabhimukhastheSu 169 grAme tatraiva vipro'bhUt 69 grAhayitvA ca tAn kiSku-105 [gha] ghagghagghagghAyate'nyatra 287 ghaTate nAkRterasyAH 394 ghanaH zAkhAbhRtAM jajJe 338 dhanaM kairavajaM jAlaM ghanaduHkhAvabaddheSu ghanadhvanitavitrastA ghanAgamavinirmakte 463 ghanAghanaravatrastA 462 catuHsamudraparyantaM 207 catuHsamudraparyante caturgatikasaMsAracaturgatigatAnekacaturjJAnopagUDhAtmA caturjJAnopagUDhAtmA caturNA prANinAmeSA caturNA lokapAlAnAcaturdazasahasrANi 226 caturdazasvatIteSu 72 catubhiradhikAzItiH pUrva- 432 catubhiradhikAzItirabdA 432 catubhiH sahitA jJeyAH 429 caturaGgulamAnazca caturvidhamidaM vAcaM 479 caturvidhasya saMghasya 434 caturvidho janapado 242 candanena samAlamya 45 candanadravadigdhAGgo 491 candanadrumasaMkAzaH 466 candraM samastayA dRSTyA 397 candrakAntamaNicchAyA candrakAntazarIrAzcA candrakAntivinirmANacandrAdityapratispaddhi candrAdityasame tasya candrapAdAzraye ramye 120 candrAbhazcandrasaMkAzaH candrAbhazca parastasmAn candrarazmi vayAkAraiH 227 candrAloke tato loka- 271 candrazAlAdibhiryuktAn 315 campakakSArakAkAra- 27 campAyAmatha ruddhAyAM campeva vAsupUjyasya 427 caraNaM zirasi nyasya caradbhihaMsasaMghAtai- 12 camaMjAlakasaJchannA cakAra ca samaM bhI cakAra viditArtha ca 350 cakAra vipralApaM ca 396 cakraM sudarzanamamogha- 422 cakracApadhanaprAsa- 414 cakracihnAmasau bhuktvA 438 cakradhvajo maNigrIvo 70 cakravatparivartante 448 cakravatidhvani nIto cakravatizriyaM tAvat cakravartI tato'pracchacakravAkIva duHkhArtA 239 cakrAGkatanayo'pazyat cakrAGkapakSasaMprItyA 224 cakrAGkitAM zriyaM bhuktvA 82 cakrArUDhamivAjasraM . 352 cakrAhvava patiprItA cakruranye ravaM karNe cakre ca mitrabhAryAyAM 271 cakreNa lokapAlAnAM 286 cakrotpattiM ca saumitreH 81 cakSuHpakSmapuTAsaGga- 184 cakSurmAnasayozcaurI cakSuSaH puTasaMkoco 23 cakSuSAM vAgurAtulyA 328 cakSuSo gocarIbhUtA 359 cakSuSmati tato'tIte cakSuSmAnaparastasmAt 36 cacAra vaidyutaM tejo 462 caJcalatvaM samudbhUtacaJcUpAttamRNAlAnAM 108 catuHpaJcAzadAkhyAtaM 430 catuHzaraNamAzritya 332 75 106 159 427 37 266 300 . Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 513 246 154 calanmInamahAnakra cUrNitazca tataH zaila- 409 cAturmAsopavAsaM to cUNito'nena zailo'sau 412 cAturvaNyaM yathAnyacca 254 cUtasya maJjarIjAlaM 338 cAtuvidhyaM ca yajjAtyA 253 cUto'yaM kaNikAro'yaM 450 cApatrizUlanistriza- 187 ceTa yaccha samAyogaM 282 cAmaragrAhiNI kAcit 40 ceSTitaM vajrakarNasya cAmIkaramahAstambha- 473 ceSTopakaraNaM vANI 482 cAmuNDo mAraNo bhISmo 95 caityakAnanabAhyAlI- 186 cAraH kazcidvAceti 169 caityaprabhAvikAsADhyaM 473 cAraNena samAdiSTaM caityAnAM vandanAM kattuM 98 cAraNairutsavAvAsaH 13 codayannAtivijJAnA 487 cAritramapi saMprAptAH 25 / cyutastasmAdiha dvIpe 381 cAritrAd guptito dharmA- 223 cyutA ca ratnanagare cArukarmaphalaM bhuktvA 152 cyute zastrAntarAghAtA 288 cArulakSaNapUrNo'yaM 393 cyuto nAgapure jAtaH 435 cArulakSaNasaMpUrNa cyuto nAgapure padma 437 cArulakSaNasaMpUrNA 172 . cyuto brahmarathasyAbhUt 438 cikrIDa damayanto'pi 381 cyuto mahAvidehe'tha 301 ciccheda sAyakAn tasya 185 cyutvA gabhaMgRhe bhUyo cittodbhavakarI zAnti: 162 cyutvA tatra manuSyatve citraM pazyata me naptA 453 cyutvAtraiva tato vAsye 381 citramekaratho bhUtvA 486 cyutvA nAgapure vizva- 436 citrAmbarasya putro'yaM 125 __ cyutvA puNyAvazeSeNa 382 citraratna vinirmANa- 396 cyutvA mahendrarAjasya cintayatyanyathA lokaH 376 cyutvA sumitrarAjasya cintayantamimaM caiva 173 cintayantI guNAn patyu- 151 cintayanniti cAnyacca 191 chatraH zazAGkasaGkAzacintayanniti paryaTya 404 chalachalAyate'nyatra 287 cintAM kAmapi saMprAptA 116 chAdayantI svanAdena cintAyA api na klezaM 40 chitvA snehamayAn pAzAn 121 cintitaprAptaniHzeSa- 270 / chindantAviva dAridraya- 491 ciraM ca kRtasaMgrAmo 200 chinna pitroH zirasteSAM 160 ciraM tataH kIrtidhareNa sAkaM456' chinnadhvajAtapatraH san 486 ciraM nirIkSito deva 451 chetsyante sa tatodyukta- 421 ciraM baddhakramo yo'sthAd 466 [ja] ciravRttatayA buddhI 302 cirAtsaMprAptapatnIkaH 410 jagato duHkhamagnasya 452 jagatyasmin mahAvaMzA jagaddhitA mahAmAtyA 326 jagAda gajanAthaM taM 404 jagAda ca gaNAdhIzaH jagAda ca tvarAyuktaM 272 jagAda ca na zaknomi 378 jagAda ca sakhIsnehAt 373 jagAda ca samAsannAn 104 jagAda ca smitaM kRtvA 277 jagAda ca smitaM zrutvA 203 jagAda cAJjali kRtvA 357 jagAda ceti ki mAta- 156 jagAda ceti bhagavan 234 jagAda ceti rAjAsti 194 jagAda codyatAn kleza- 201 jagAda nArado mAtaH 240 jagAda nArado'haM dbhiH 240 jagAda pazyatAvasthA jagAda mantriNazcaiva 335 jagAda mAtulaM caiva jagAda yadi me bhartA 467 jagAda rAjA bhavavRkSasaMkaTA 455 jagAda rAvaNaM sAdho 221 jagAda vacanaM kanyA 124 jagAda sa tato jyeSTha 184 jagAdAsau kimatrAnyai. 485 jagAdAsau tatastasmai 372 jagAdeti tato bAlijagAma ca nijaM vezma jagAma badhvA sahito 421 jaguzca khyAtasavaMzAn 484 jagmuraSTApade tatra 339 jajJe ca subalastasmAt 67 jaTAyuniyamaprApti jaTAmukuTabhAraH kva 158 jaThareNa mayA yUyaM 160 janakasya tato mRtyu 74 janakAyApi tenedaM 474 324 205 212 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe 94 261 436 jananAbhiSave yasya janitaM jalapUreNa 462 jantunA sarvavastubhyo 393 jantUnAM jIvitaM nItvA 90 jantUnAM mohinAM teSAM 383 janmatrayamatItaM yo 36 janmanaH prabhRti krUrA janmanetthaM kRtArtho'smi 142 janmano'rvAkpurastAcca 16 janmaprabhRti duzceto 238 janma lebhe yataH zaile 399 janmAntaraM tato'vocata 119 janmAntarasutaprItyA 78 janmAvatAraH sarveSAM 82 jahna rapsaraso bhItA 217 janmotsavo mahAnasya 490 jambUdvIpapatiH prAha 162 jambUdvIpapatiryakSa 157 jambUdvIpasya bharate 75 jambUbharatasaMjJAyAM jambUvRkSasya bhavane jaya kalpadrumo nAbhe- 37 jayanti rAnti muJcanti 448 jaya nanda ciraM jIva 204 jayazabdakRtArAvaiH 79 jayAdridakSiNaM sthAnaM 336 jayAjitasamutsAhA 262 jalakAntastataH kruddhaH 354 jalabudbudanissAraH 304 jalabubudavatkAyaH 84 jalayantrANi citrANi 229 jalavIcigirI tasya 412 jalasthalasamudbhUta- 328 jale yantraprayogeNa jAtaM zazvatpravRttApi 261 jAtamAtramatho santaM 445 jAtamAtrazca yo devai 260 jAtamAtro'bhiSekaM yaH 436 jAtA sadanapadmAkhyA jinairapi kRtaM naitat jAtena sA guhA tena 393 jinairabhihitaM dharma 334 jAte mandaprabhAte'tha 366 jinoditArthasaMsaktA jAte yatastatra babhUva ramyA 457 jIvaH karoti dharmeNa jAte viMzatisaMkhyAne 449 jIvaM jIvakayugmAnAM 104 jAto megharathAbhikhyA 146 jIvati prANanAthe te 279 jAnatApi tato rAjJA 242 jIvadAnaM ca yatproktaM / 311 jAnAnAH pralaghu deha- 453 jIvAkarSAM kuzAkArAM 387 jAnAmi ca tathA naitat 276 jIvitaM nanu sarvasyA 343 jAnAsyeva mamAkUta- 342 jIvitAyAkhilaM kRtyaM 474 jAnubhyAM bhuvamAkramya 333 jIvitAlambanaM kRtvA 361 jAmadagnyAdRtakSAtra jIviSyAmyadhunA svAmin 357 jAmAturatha vAkyena 203 jainamevottamaM vAkyaM jAyate yAvadevAsya 474 jambhaNaM kampanaM jammA 341 jAyA jAyAsya tatrAbhU- 380 jJAtaM kiM na tathotpannAH 260 jAyAyAM kanakodA~ 381 jJAtvA cetIva vRttAnta- 269 jigISoryakSamardasya 267 jJAtvA taM bhavatastuSTo 63 jitajeyo'pi no zastra- 1 jJAtvA'tha niSprabhistAva- 209 jitazatroH samAyojya- jitazatrAH 71 jJAtvA dazAnanaM prApta 413 jitvA vidyAdharAdhIzAn 225 jJAtvA labdhavaraM caitaM - jinacandrakathArazmi- 321 8 jJAtvA vayasya patnIti 273 jinadezitatattvAnAM 23 jJAtvA vasantamAlA tAM+ 389 jinapAdasamIpe to jJAtvA vAyukumAraM ca 403 jinapUjanayogyAni jJAnaM saMprApya kiMcid vrajati 493 jinabimbaM jinAkAraM 321 jJAnajinastribhiryuktaH 42 jinamAtustataH kRtvA 44 jyeSTho vyAdhisahasrANAM 271 jinavandanayA tulyaM jyoti maprabhAjAla- 35 jinavezmani tau tena 75 jyotizcakraM samuddhartu- 315 jinazAsanamAsAdya 330 jyotiSAM nilaye jAta- 43 jinAnAM janmanakSatra 426 jyotsnayA plAvito lokaH 463 jinAnAmantaraM proktaM 431 jyotiSA bhAvanAH kalpA 37 jinendraH prApitaH pUjA 265 jvalannAtisamIpasthajinendra varaNau muktvA 219 jvAlAjaTAlamanalaM jinendrameva cApazyat 28 jvAlAraudramukhI ceyaM 142 jinendravacanaM yastu 324 [Da] jinendra dazame'tIte DAkinIpretabhUtAdi- 325 jinendro bhagavAn vIraH 19 [Dha] jinezapAdapUtAzA 28 DhokitazcAnaraNye svaM 493 73 392 222 229 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ta ] taM dIkSAbhimukhaM jJAtvA taM dRSTvA sutarAM cakre taM ratnazravasaM zrutvA vastrAvRtamAnIya ta eva sAMprataM jAtA ta evAvayavAstasya taccArohaparINAha 461 240 163 468 101 177 482 65 269 taTapAdapasArA 359 DikezaH kuto heto 113 taDitkezasya carita 5 taDitkezasya vijJAya 112 176 331 tataH kibhistAsAtataH katicidAvRttI tataH kandarpaNaH kecit tataH kanyA-pitA jJAtvA 43 349 tataH kalakalaM zrutvA 131 tataH kApiSThagamanaM 120 198 tataH kAmagamArA tataH kAmpilyamAgatya 196 tataH kimidamityuktvA 348 tataH kiSkupurasvAmI 120 tataH kIrtitharasyApi tacchrutvA bharataH kruddhaH seca cintAparaM zAkhA tataH kuthAkRtacchAye tataH kuntalabhAraNa tataH kumArakAn dRSTvA tataH kumArayukto tataH kRtinamAtmAnaM tataH kRpAsamAsakta tataH ke vibhUti kRtvA tataH ketumatI kuDA tataH ketumatasyothe tataH kailAsa kampena tataH kailAsakukSisyA tataH kramAttayoH putrau tataH krIDitumArebha 465 192 58 492 47 476 50 24 370 338 221 275 224 192 zlokAnAmakArAdyanukramaH tataH kSaNaM sthitA veda tataH kSaNamiva sthitvA niSkrAntA 396 tataH kSaNamiva sthitvA sa 394 tataH kSIrArNavAmbhobhiH 44 tataH kSemaMkaro jAta: 36 tataH khecarabhAnustaM 125 tataH khecaralokena 80 tataH nAnAtarucchAyA 104 tataH paTeSvindrajitapradhAnA 420 tataH patyApi yakSANAM 162 tataH paramakopena 354 tataH parabale toSa 285 tataH parabaladhvAnaM 212 tataH paramayA yukto 294 tataH paramamApatro 347 tataH paramamityuktvA 361 tataH paridadhuH kecit 52 tataH paribhavaM dRSTvA 382 tataH paruSavAkyena 211 180 194 178 486 432 71 356 277 379 72 135 489 124 399 tataH paruSavAgvAta tataH pANigrahazcakre tayotataH pANigrahazcakre tasya tataH pANigrahastena kRta: tataH pArzvajinAt pUrva tataH pitaramApRcchapa 363 tataH pitA jagAdainaM tataH pidhAya pANibhyAM tataH pUrvakRtAneka tataH pitRvadhAt kruddhaH tataH praNamya taiH pRSTau tataH pratyaGgakAryANi tataH pratyAcacakSe taM tataH pratyudgataH paura tataH prabuddharAjIva 364 tataH prabhAtatUryeNa maGgalai- 228 tataH prabhAta tUryeNa zaGkhatataH prabhRti kAntyAsau 151 489 tataH prabhRti kopena tataH prabhRti ye jAtA tataH pramuditairdevaiH tataH pralayavAtena tataH prazaMsanaM kRtvA tataH prasannakIrtyAkhyaM tataH prahasito'vocad tataH prathito'smIti tataH prahasya vizrabdhaM tataH prAsAdamArukSa tataH prAddhAdirityukte tataH priyAMsadezastha tataH phalAdikaM teSAM tataH zakradhanuH sAkaM tataH zakrasya sAmantAH tataH zaGkhasvanobhUta tataH zabdena tUryANAM tataH zabdamayaM sarva tataH zaraNamIyustA tataH zaradRtuH prApa tataH zastrakRtadhvAnte tataH zAradajImUta tataH zivapadaM prApa 362 197 401 346 366 52 195 297 198 51 396 48 463 287 19 62 87 284 tataH zrutvA pAhetu 373 tataH zvAsAn vimuJcantI 189 tataH SaDapi no yAvat 52 tataH saMprAptakRtye tau 366 85 218 143 196 191 199 377 196 334 tataH zokorageNAsau tataH zrImAlinA teSAM tataH saMbhUya rAjAno tataH saMvartakAbhikhya tataH saMbAdhyamAnA sA tataH saMvAhayan prApto tataH sakaruNAyukto tataH sakusumA muktA tataH sakhyaM savinyasta 515 tataH sa tApasairbhIta tataH satpuruSAbhirUpA 302 110 58 130 234 372 360 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 tataH saMdhyAprakAzena tataH sa mantribhiH sArka tataH samayamAsAdya tataH samAkulIbhUto tataH samAgatau jJAtau tataH samAptaniyamaH tataH samAsayogena tataH samAhatA bhairyaH tataH samucite kAle tataH samudyatA gantuM 457 tataH samudivasaprabhUpa tataH samyagdRzo yAtA 64 tataH sa vikRtAM tyaktvA 114 tataH sa viharaMstasmin 104 tataH zakroSamabhogavIryaH 456 tataH sahasrakiraNaH samA- 233 tataH sahasrakiraNo vibhrA- 232 396 396 155 tataH sahasrazaH khaNDa tataH sAMvatsaro'vocat tataH sA kathayattasya tataH sAketanagara tataH sAgaradattAkhyaH tataH sAntaHpuraH putratataH sAdhuM sa vanditvA tataH sukhAsanAsIne tataH sukhAsanAsIne tataH sutavadhaM zrutvA tataH sanipurNa zuddha tataH sumAnuSo deva tataH surabalaM sarva tataH sUre nivartasva tataH so'mita gatyAkhyo tataH smitamukho'vocat tataH svadAranetrAmbu tataH svapnasamaM zrutvA tataH svapnopamaM dRSTvA tataH svAmipavAdatataH svayaM mayenoktaM 347 355 350 485 347 149 453 44 344 61 43 439 202 381 170 199 129 307 434 294 349 380 408 129 362 389 127 169 padmapurANe tataH svayaM samAdAya tatanyasamutthAnatata AgamanobhUta tata Arabhya saMprApa tala indramato jAto taja ucchettumArabdho tata utpatya vinyasya tatazca paro'zvena tatazca taM yadvipaM tatazcatuvidhairde tatazcandranakhA jAtA tatazvaramayAmAdI tatazcAtizayAstasya tatazcAnaya tAM gatvA tatadivase dazagrIva tatazciraM ruditvainA talacyutAH sphurantyucaiH tatazcyuto yazovatyAM tatazcyutvA manuSyatvaM tatazcyutveha saMbhUto tatazcatrasya divase tatastaM kupitaM dRSTrA tatastaM kopagambhIra tatastaM viparItyAso tatastaM tadvidhaM dRSTvA sadastaM matamUrdhAnaM tatastaM nirgataM tavastaM parayA yutyA tatastaM bhUSitaM santaM tatastaM yauvanAdISat tatastaM vinayopetaM tatastaM vepathupra tatastaM zarajAlena tatastaM sahasA dRSTvA tatastaM susthitaM devo tatastaM syandanAdo rAstatkaNIjA tatastadgauravaM bhaGktu 355 479 209 335 108 183 294 72 103 307 154 226 72 278 354 376 327 438 326 272 102 193 109 32 196 408 202 178 46 124 115 114 414 362 119 201 398 349 tatastata iti prokte tatastattasya kauTilya tatastasAdRzenApi tatastatrastha evAsI tatastatrApyasI kAntA tatastatpravizantI sA tatasta vAhate saimyaM tatastayoH satAM madhye tatastayopadiSTA sA tatastasminnapi prIti tatastasmai samAkhyAtaM tatastasya puraH sthitvA tatastasya viSAdo'bhUt tatastasya samAkAraM tatastasya sitadhyAnAd tatastasya suto jAtaH tatastasyopakaNThe te tatastA zaraNaM jammU tatastAM paramAM mUrti tatastAM lakSaNairebhiH tavastAnAyato dRSTvA tatastAbhyAM vasuH pRSTo 200 278 304 188 tatastaduHkhato mukta tatastadvacanaM zrutvA tatastadvacanAttena tatastadvacanAdetAM tatastamaGkamAropya 44 tatastamakumAropya pramoda- 393 tatastamambarai divyaitatastamavatIrNo'sau tatastamavadhi jJAnA tatastayoH parechannaM tatastAmanyathAbhUtAM tatastAmA kuloM jJAtvA tatastAmiGgitAbhijJo tatastA yugapad dRSTvA tatastAvudyato kRtya tatastuSTAva devendro 402 372 145 371 306 278 371 103 59 202 242 176 125 459 464 93 129 58 111 116 191 116 370 176 242 190 377 98 175 122 20 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 517 105 371 292 331 358 115 292 135 245 200 389 284 176 284 31 283 104 lm l mh 110 tataste tena gaNa tataste tena bahavaH tatastena dazAsyasya tataste'nantavIryendutatastena mriyasvaiti tatastena sureNAso tatastena zrutaM pUrva tatastenAkulaM dRSTvA tataste nirgataM dharmatatastebhyaH sukezena tataste mastake kRtvA tataste visvarodAraM tatasteSAM mahAn jAto tataste saGgamAtprApya tatastaiH prahitAH krUrAH tatastairanuyAto'sAtatastairutthitaH sainyaM tatastaimahatI rantutatastaistatpratijJAya tatasto parivargeNa tatasto putrayo rAjyaM tato'kathitavijJAtatato garbhagRhaM ramyaM tato garbhasthite sattve tato gurUn praNAmena tato gehAjjinendrANAM tato gotrakramAyAtatato gRhItasarvasvaH tato jagAda cakSuSmAn tato jagAda devasya tato jagAda bhagavAn tato jagAda mArIcI tato janaughataH zrutvA tato jantuhitA saGgatato japitumArabdhAH tato janmotsavastasya tato jinasamIpe taM tato jAteSu ratneSu tato jAto mahAkrandaH 185 tato nijabalaM mUr3ha 292 tato'JjanAM samAlokya tato nitambaphalaka tato'tigahane yuddha 355 tato nidrAkSaye dRSTrA 193 tato'tyantamaSi krUraM 357 tato nirIhadeho'sau 114 tato'tyantamahAbhUtyA tato nirgatya tenAsA- 226 tato dagdhopamAnena tato nizamya vRttAntaM 460 tato dazamukhenoktaM tato nizAvadhU reje 413 tato dazamukhAdiSTo 235 tato nizcayavijJAta- 240 tato dazAnanaH kSipraM 231 tato'nukampayAGgaSThaM 219 tato dazAnano'vAdIt 210 tato'numenire tasya tato darzanamanyo'nyaM tato'nusRtya vegena tato dIrghoSNanizvAsa- 372 tato'nena samAhvAya 468 tato duHkhabharoTela- 394 tato'ntarAla evAtitato duHkhamavijJAya . 372 / tato'ntevAsinastena 239 tato durivegaM taM 354 / / tato'nyaM rathamAruhya 185 tato dRSTA samAsannaM 295 / / tato'nyadapi saMprApta tato dRSTo'sya saMrambha 346 / tato'pakarNanaM kRtvA 282 tato devakumArAbhaiH 164 tato'pamAnitaM yairyaiH tato devanabhoyAnA tato'pyAryatvasaMbhUti- 92 tato devAH samAgatya tato babhANa tAn rakSaH 245 tato devAsurA bhaktAH 333 tato bAlirasAveSa 216 tato dharmajinAtpUrva 432 tato brahmaratho jAta- 469 tato dhig-dhig dhvaniHprAyo 243 tato bhaGgaM pariprAptA 283 tato dhyAnagajArUDha- 121 tato bharatarAjo'pi tato'naghazarIraM taM tato'bhavanmahAyuddhaM 136 tato na jAta evAsmi tato bhavAn mayA tasyA 194 tato'nantabalovAca 318 tato bhAvyupasargeNa 386 tato'nayA punarlabdhA 69 tato bhAskaranAthasya tato'nayoH kSaNodbhUta- 173 tato'bhibhavane saktaM 286 tato nAtha balaM dRSTrA 200 tato'bhimukhamAyAtaM tamA- 233 tato nAdAtpitApyasyAH tato'bhimukhamAyAtaM dRSTvA 183 tato nAnAprasUnAnAM 104 tato'bhimukhamAyAntaM dRSTvA tato nAnAzakuntoSaiH 228 khaNDa 287 tato nAmnA mahotsAhaH tato bhIto bhRzaM dUto 212 tato nikhilametasyAH 372 tato bhRtyaH samuddhRtya 185 tato nikhilavijJAna- 489 tato bhrAtrA samaM vaira- 62 tato nigaditaM nAga- 222 tato bhrAmayatA tena 196 tato nijaM balaM tItaM 183 tato magadharAjo'pi 132 380 171 153 163 172 205 277 323 395 402 157 153 196 21 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 padmapurANe 28 235 82 92 tato maGgalagItena tato'maGgalabhItena 195 tato maJceSu ramyeSu 122 tato mattadvipAlAna- 143 tato matisamudraNa tato madakalabhendratato madanasaMprAptA 278 tato madhoridaM prAha 269 tato manaHsthajanendra- 472 tato mandodarI dInA 219 tato mayA jinendrArcA tato mayi gate mokSatato'maraprabho jAta- 108 tato mahattapastaptvA tato mahati saMjAte tato mahati saMgrAme tato mahati saMgrAme pravRtte 279 tato mahApure rAjJa- 469 tato mahAbalo jAta 67 tato mahAbharAkrAnta- 218 tato mahotsavaM cakre nAbhinA 43 tato mahotsavaM cakre saha 139 tato mahodayotsAhaH 203 tato mAnuSaveSastho 243 tato mAlAguNaH kaNThe 127 tato mAlyavataH putraH tato munigiraM jJAtvA 224 tato munimukhAdityA 120 tato merusthirasyAsya tato mohamadAviSTaH 243 tato yathepsitaM dAnaM tato yamavimardaina 293 tato yAvadasau hantuM 114 tato yAvaddazagrIvaH tato ye nijitAstena 200 tato rakSogaNAstasya 204 tato raNAdiva prAptatato ratnaprabhAjAla 283 tato ratnapuTe kezAn 52 tato ratnavinirmANaH tato rathAzvamAtaGga- 348 tato rAkSasasainyasya 282 tato rAjA samaM tAbhyAM tato lakSIkRtaM dRSTvA 414 tato lekhArthamAvedya 356 tato vajradhareNAso tato'vadhikRtAlokaH 272 tato'vadhikRtAlokastoSa- 221 tato vadhirayannAzAH 181 tato varAGganAstAraM 452 tato varSasahasrANAM 36 tato vaddhimAtraM sa tato vazIkRtasyAsya 235 tato vasantamAlA taM 394 tato vasantamAlA tadgeya- 391 tato vasantamAloce tato'vasAdanAd bhagnaM tato vahanvirAgaNa 347 tato vAyuruvAcedaM 360 tato vArtAmiva jJAtuM 234 tato vikramasaMpanna- 111 tato vijayasiMhasya 127 tatoviditvA janakena tasyA-420 tato vidyAprabhAveNa tato vidhAnayogena 350 tato vidhvasya nAgAri 390 tato vinayanamraH san 297 tato viniSkramya nivAsa- 457 tato vindhyAntike tasya 288 tato vibhISaNo jAtaH 154 tato vimAnamAruhya tato vimAnamujjhitvA 198 tato viracite talpe tato virahato bhItA tato vilocanaiH sAtato vivAhaparyantaM 271 tato vizramayan sainyaM 415 tato viSakaNakSepi 217 tato vismitacittA sA 445 tato vismayamApanna 114 tato vaizravaNo bhUya 184 tato'vocadalaM prItaH 340 tato'STAGganimittajJaH 152 tato saMbhASaNAdasyA 351 tato'sAvabravIt kena tato'sAvevamuktaH san tato'sau kAladharmeNa 120 tato'sau kathite pumbhiH 236 tato'sau kAmazalyena 224 tato'sau kramato vRddhi 210 tato'sau candralekheva 126 tato'sau takarasparzA- 389 tato'sau tasya maraNaM tato'sau tadabhiprAya- 124 tato'sau namivajjAtaH tato'so nihataH styarthaM 120 tato'sau patito bAla- 130 tato'sau punarAgacchat 110 tato'sau punarAnItA 179 tato'sau pRSThato gantu- 132 tato'sau yugapatputraH 414 tato'sau vilapan bhUri- 131 tato'sau vepathu prApto 115 tato'sau sarvavidyAbhi- 217 tato'sI zastrasaMghAtaM 177 tato'sau siktamAtre'smin 467 tato'sya sahamAnasya tato'sya sahasA buddhi- 302 tato hanUruhAbhikhye 409 tato'hamapi vAkyena 340 tato hasannuvAcedaM tato hastipakenoktatato hAkArazabdena 409 tato hemapurezasya 137 8 m 177 393 192 . Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAkhanukramaH 519 126 348 175 88 12 270 tato hemaprabheNaite 485 tatra svarge sahasrANi 324 / / tathA ratnavarairdIptA 424 tatkaromi punaryena 236 tatra svasuH patiM gatvA 98 tathAHrajase kiSku 203 tatkRtAt sevanAjjAtAH 112 tatrAtha mantribhiH sAdhaM 269 tathAvasthita evAsI 364 tattatra mUlaheto karmaravau 350 tatrAnuraktAmadhigamya vADha- 420 tathA vAnaracihnana 112 tattatsarvaM balADIraH 141 tatrApazyat sa vistIrNa 105 tathA satyavacodharma 117 tattasyAntazarIratvA 62 tatrApi dakSiNazreNyAma tathA sarvajanAnandaH 425 tattena vizikhaiH pazcA- 283 tatrApi na manastasyA tathAstu svAgataM tasya 363 tatte yAvadiyaM kiMcinna 474 tatrApi muktasadbhogaH 281 tathA steyaM striyAH saGgaM 91 tatpatnI celanA nAmnI 16 tatrApi smaryamANaM tat tatheti kArite tena tatra kAmena bhuktvAso 330 tatrAyaM candramA zIta tathairAvatavarSasya tatra kumbhapure tasya 178 tatrAsInaM viditvenaM tathairo'pi sa niyuktaH 492 tatra krIDAprasaktAnAM tatrAsurapurAkAre 413 tathaiSAM jAgratAmeSa 199 tatra krIDitumArebhe yatrAsti sarvataH kAntaM tadadyArabhya saMcintya 298 tatra caikAkinImekA- 359 tatrAsya jagatI jAtA 19 tadarthaM pArthivAH sarve 484 tatra janmotsavastasya 399 tatraiva khecarairebhi tadavasthaM nRpaM jJAtvA 468 tatra tatraiva bhUdeze 377 tatraiva samaye tasya 150 tadasya yuktaye buddhi tatra trilokasAmAnye tatraivAnyo'bhavad grAme tadAdiSTaH prahasto'tha 197 tatra deva ivodAra- 381 tatrodAraM sukhaM prApa 381 tadapazyajjagatkRtsnaM 404 tatra dhArayituM deha- 378 tatpradeze kRtA devai tadA mlecchabalaM bhIma tatra nAnAbhavotpattiH 483 tatprasIda dayAmArya 181 tadA varuNacandrasya 415 tatra niSkramaNaM dRSTaM 472 tatvato yadi nAtho me 348 tadAzcayaM tato dRSTA 115 tatra putrabadhakrodhatatsAmantAzca tuSTena tadAsti kiSkindhapure 419 tatra pUrNaghanA nAma 72 tathA kathaJcidAsAdya tadupAyaM kuru tvaM tatatra pratyakSamanyAsAM 487 tathA kuru yathA bhUyo 384 tadetatsikatAmuSTi- 312 tatra prazne yuge yattA tathA kRte tataH karNe 277 tadevaM vairiNaM zokaM 131 tatra madhye'sti sa dvIpo 78 tathogramapi kurvANA 322 tadeva sakucadvIkSya tatra mantrI jagAdakaH 336 tathA ca yatpazurmAyu tadeva sAdhanaM tAva 415 tatra mAsadvayaM nItvA 409 / / tathA tayo ratiH prAptA 365 tadevedaM saro ramyaM 359 tatra mUlaphalAdIni 189 / tathAnandavatI jJeyA 440 tadeSAM viparItAnAtatra yAte hi revAyAM 235 tathA nala: kiSkupure zarIra-419 tadgrAmavAsinaikena tatra rAtri sukhaM nItvA 412 tathApi te gatA kSobhaM 158 taduHkhAdiva mandatvaM 386 tatra lubdheSu pApeSu tathApi parayA yukta taduHkhAdiva saMprAptA 372 tatra varSazate'tIte 428 tathApi pauruSaM bibhrad taddezavedibhizcAraiH tatra vidyAdharA sarve 302 tathApi bhavatu jJAtA 269 taddeze vipulaskandho 58 tatra vaivasvato nAma 492 tathApi yadyasaMtoSaH 396 tabrUhi taruNI kasmai 168 tatra saMsArijIvAnAM tathApi zUrahastAyA- 265 tadromasaMnibhaiH kuntai- 182 tatra sundarasarvAGgA 478 tathApi zraddhayA tanme 107 tadvatsaMsAragehe'ha 460 / tatra sphaTikabhittyaGgA tathA pravrajito bhUtvA 247 tadvadhArtha gataM zakra- 145 159 262 361 255 87 279 23 ta Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 tadvarAnveSaNe tasya tadvyApAditazeSA ye tanayaH sAgarerjahro - tanayaM kekayAsUta tanutAM bodhyamAnAyAH 335 245 87 491 240 341 335 492 482 tantrI vaMzAdisaMmizra 121 tannizcitaM mantrijano'vagatya 455 294 61 tanubhUtasamastAGgaH tanumadhyA pRthuzroNI tano'ntevAsinastena tantusantAnayogaM ca dugRha tanmadhye bharatazcakrI tanmadhye meruvadbhAti tanmArgaprasthitAnAJca tapaH karomi saMsAratapaH kApuruSAcintyaM tapaH kRtAntavakrasya tapaH klezena bhavatAM tapaH zoSitasarvAGgo taponirdagdhapApA ye tapovanaM munizreSThai-- tamadRSTvA tataH zAlaM tamudantaM tataH zrutvA tamudantaM tato'zeSaM tamudantaM parijJAya tamUce maNicUlAyaM tamo'tha vimalaibhinnaM tayApi mama putrAya tayA vinayavatyAsI tayA saha mahaizvaryaM tAsaudArito dehe tandhanavibhUtyAsya tayoH kumArayoryuddhaM tayoH kuzalavRttAnta- tayoH snehabhareNaivaM tayoktaM sa tataH zrutvA tayoryayA dizA tasya 78 313 302 382 8 69 458 323 13 279 259 242 453 388 27 97 434 208 464 182 265 99 396 189 195 padmapurANe tayorajJAtayorevaM tayoranyonya saMbaddha tayorapi puropAttaM tayorapi puro mUrddhA tayorgajaghaTATopa -- taraGgapracchadapaTAd taruNAdityavarNasya taruNAdityasaMkAzAtarkayantI rujA chidraM tarpitAdhvagasaMghAteH taleSu tuGga harmyANAM tavApitaH paraprItyA tayordhanaM kRtaM vAdyaM 390 tayorduhitaraM cAva 450 tayormahAn saMvavRte vivAhe 418 tayovikramasaMbhAro 337 tayovivAhaH parayA vibhUtyA 421 yohara 461 tayoH zrIkaNThanAmAbhUt tayostatrAbhavadbhImaH tayostanUjA navapadmarAgA taraGgabhaGgarAkArataraGgabhrUvilAsADhyA taraGgiNI nave ramye tadAsya cAnubhAvena tasthurekatra nirgranthA tasmAt karomi karmANi tasmAcca saMbhavaM prApa tasmAttAmeva gacchAmo tasmAtputra nivarttasva 366 47 153 160 62 tasmAtsarvamidaM hitvA tasmAtsAdhumimaM devaM tasmAdakartRko vedaH tasmAdatraiva tiSThAmo 97 388 419 27 228 230 368 490 34 466 12 464 121 393 21 107 134 299 132 360 374 tasmAtpRcchAmyamuM tAvat tasmAtsaMdigdhazIleyatasmAtsarvaprayatnena puruSe 3 tasmAtsarvaprayatnena pratimAn 319 84 391 250 53 tasmAdanyo'pi yastasmai 374 217 361 284 50 132 346 92 312 92 90 456 474 368 tasmAdapana yAmyenaM tasmAdavidito gatvA tasmAdasya svayaM yuddha tasmAdidaM parityajya tasmAduttiSTha gacchAma tasmAduttiSTha gacchAva tasmAdutthitamAkarNya tasmAduddizya yaddAnaM tasmAdupAttakuzalo tasmAdevaMvidhaM mUDhA tasmAdyathA te janakaH tasmAdyAvadarAtInAM tasmAdyAvadayaM garbha tasmAdvahniTI jAto 70 tasmAdviSTena kenApi 256 tasmAnnareNa nAryA vA 328 tasmAnnivartamAno'sau 98 tasmAnnivedya gaccha tvaM 368 tasmiMstathA zrImati vartamAne421 tasmiMstadA rAjagRhaM prayAti 421 tasmin kAle naSTeSu 48 116 tasmin gadati taddeze 42 tasmin garbhasthite yasmAtasminniyamaratnAni 323 311 tasmin hi dIpamAnasya tasmai na rucitA satyaH 57 tasmai narendro mukuTAdihRSTo 457 tasmai paJcanamaskAraH 114 tasmai puSpottaraH kanyAM 97 tasmai samAsato'vocat 434 tasmai sAkathayad vAcA 150 449 467 195 448 373 tasya kIttisamAkhyAyAM tasya gotre dinAnyaSTau tasya cAnupadaM jagmu tasya janakanAmAbhU tasya tadvacanaM zrotretasya devasya loke'smin 49 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 521 tasya candanamAlAyA- 179 tasya pakSe tataH petuH 243 tasya padmottarAbhikhyaH tasya pitrA jitAH sarve 71 tasya putrazataM tAva- 413 tasya pratininAdena 387 tasya pradakSiNAM kurvan 58 tasya bhAryA babhUveSTA 139 tasya madhye mahAmeru 33 tasya yogyA guNaiH kanyA 100 tasya yuddhAya saMprApto tasya loSThubhiranyaizca 69 tasya sA yoginaH pAveM 149 tasyAH kamalavAsinyo 445 tasyAH secanakatvaM tu 365 tasyAM mAdhuryayuktAyAM 173 tasyAM vaizravaNo jAtaH 147 tasyAdityagatirjAto 94 tasyAdityayazAH putro babhUva285 tasyAdityayazAH putro bharata- 67 tasyA nAbhisametAyA- 39 tasyAnugamanaM cakra tasyAnupamamaizvarya tasyAmasUta sA putra 409 tasyAmetadavasthAyAM 353 tasyA rUpasamudre'sau tasyAvata rataH senA 358 tasyA vArtAsu mugdhena 404 tasyA vinAparAdhena 361 tasyAsannabhuvaM prApya 402 tasyAsId gaNapAlAnA- 61 tasyAstatsakalaM duHkhaM 395 tasyAste kAmyamAnAyA- 365 tasyAste nayane dIrgha 361 tasyAsya ko raNe sthAtuM 284 tasyeSubhirvapubhinnaM 414 tasyai cAkathayanmUlaM 241 tasyaiva ca muneH pArve 334 tasyaiva zakrasaMjJasya 291 tasyocchinnagateH zabde 214 tasyopari tato yAti 469 tasyopari tato yodhA 177 tAM kanyAM sodaro netUtAM ca kanyAM samAsAdya 271 tADitastIkSNabANena 202 tADyamAnA ca caNDAlai- 159 tAta nAsmin janaH ko'pi 109 tAta me lakSaNaM zakta- 356 tAtasya caraNI natvA 235 tAta svalpApi nAstyatra 100 tAni zastrANi te nAgA- 299 tApatyajanacittasya 29 tAmasena tato'streNa 177 tApasena satA tena 246 tApasAn durvidhAn buddhyA 243 / tApasphuTitakozIkai- 10 tAbhirityuditaM teSAM 158 tAmadRSvAticakSuSyAM 343 tAmbUladAyinI kAcit 39 tAmbUlarAganirmukta- 357 tArAnikaramadhyastho 463 tAruNyasUryo'pyayamevameva 455 tAvacca vrajatastasya 265 tAvacca bhAnuraidastaM tAvatputrazataM tasya 415 tAvatsAgaravRddhayAdi tAvadanyakathAcchede tAvadutpattya vegena 233 tAvadeva janaH sarvaH tAvadvimRzya kAryANi 280 tAvanta eva cotpannAH tAvantyeva sahasrANi tAvanmandodarI bavA 209 tA viSAdavatIrdRSTA 416 tAsu ratnAni vastrANi 179 tirazcAM mAnuSANAM ca 180 tiryagjAtisametasya tiryagjAtisvabhAvena tiryagnarakaduHkhAni tiryagnArakapAnthaH san 75 tiryagbhirmAnuSairdevaiH tiryaglokasya madhye'smin 33 tilakena bhruvormadhyaM tilamAtro'pi dezo'sau 308 tiSThatApi tvayA nAtha 357 tiSTha tiSTha durAcAra 114 tiSThatyudIkSamANazca 367 tiSTha tvamiha jAmAtaH 194 tiSThanti nizcalAH svAmin 187 tiSThanti munayo yatra 64 tiSTha muJca gRhANeti 365 tisra koTyo'rdhakoTI ca 445 tIkSNaH zikharasaMghAtaH 215 tIre'syAH saritaH zasyaM 404 tIrthe vimalanAthasya 381 tuGgArjunavanAkIrNatuGgavaMhiNapicchaugha- 227 tuGgastaraGgasaMghAtaiH tubhyaM vedayitAsmIti 236 turaGgairyadalaM svaGgaturaGgazcaJcalaccAruturIyaM vA sRjellokaM tulyArthataikazabdena 480 tuSTAbhyupagamAt kiMci. 278 tuSTA saMvIkSya tanayaM 47 tuSTena tena sA tasmai 72 suSyantyarcanti vaJcanti 449 tUNI manobhuvaH stambho tUryAdiDambaraM tyaktvA 170 tRNatulyeSu nAmISu 291 tRNAnAM zAlayaH zreSThAH tRNopamaM paradravyaM 322 tRtIye mandadIrghoSNatRptA rasena padmAnAM 27 438 212 lsh 344 317 341 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 papapurANe ___34 ___ 78 43 486 81 trilokezvaratAcihna- 22 trivarNanetrazobhinyo triviSTapaM yathA zakro 143 trizaccatasRbhiryuktA triMzadyojanamAnAdhaH trailokyaM zobhamAyAtatrailokyamapi saMbhUya trailokyasya parityajya trailokyAdatha niHzeSaM 219 tvaksukhaM sukumAraM tu 483 tvaGamAMsAsthiAnaHsaukhyA 483 tvatsaGgamaM samAsAdya 392 tvatsmRti pratibaddhaM me 364 tvadgatiprekSaNenaite tvadvaktrakAntisaMbhUtatvayA nAtha jagatsupta 20 tvayyavijJAtagarbhAyAtvAdRzA mAdRzA ye ca 222 375 414 te kathaM vada zAmyante 2 te kadAcidatho yAtAH 84 te kudharma samAsthAya tejomayIva saMtApA- 352 te taM prApya punardharma te taM bhAvena saMsevyate sato vadatAmeva 379 tena kSaNasamudbhUta- 292 tena cAbhihitaH pUrva- 236 tena tanikhilaM dhvAntaM 293 tena te kSaNamAtreNa 284 tena tvayA sArdhamahaM vidhAya 418 tena doSAnubandhena 70 tena dharmaprabhAveNa tena paryaTatA dRSTvA 134 tena yukto janaH zaktyA 323 tena vAkyena sikto'sA- 173 tena vAruNayaH sarve tena sAdhaM mayA vidyA 273 tenAnudhAvamAnena tenApahatacittAnAM tenAbhijJAnadAnena tenAmI kAritA bhAnti 196 tenaikena vinA sainya- 129 tenaiva tacca saMjAtaM 58 tenoktaM deva jAnAsi 468 tenoktAste kRtasnAnaM 435 te punaH parapIDAyAM 25 te'pyaSTau tadviyogena 437 tebhyo jagAda yajJasya tebhyo bhAvena yaddattaM 310 te virUpasamastAGgA- 431 te zakranagarAbhikhye 204 te zastrapANayaH krUrA- 475 teSAM kenacidityuktA 53 teSAM nAmAni sarveSAM teSAM madhye tato jyeSTho teSAM madhye na dagdhau dvau 85 teSAM mahotsavastatra 409 teSAM vaktrANi ye prAptA 275 teSAM ziSyAH praziSyAzca tenAmanupadaM lagnA 136 teSvastrakozalaM tasya 493 te samAdhi samAsAdya 25 tomarANi zarAnyAzAM tyaktarAgamadadveSA 453 tyaktAyA me tvayA nAtha 358 tyaktA vazasthA dharaNI tvayeyaM455 tyaktvA dharmadhiyA bandhUn 246 tyaktvA nau dharaNIvAso 194 tyaktvA parigrahaM sarva 93 tyakvA liGgI punaH pApo 247 tyajato'sya dharitrIyaM 87 tyAgasya nAthino yasya 15 tyAjyametatparaM loke 325 trapatrapAyate'nyatra 287 vapante drAnti sajjanti 448 ayaM surabhikoTInAM prayo'gnayo vapuSyeva 257 trastasAraGgakAntAkSI trastasAraGgajAyAkSI 377 trastAvyalokanAzAH 217 trAsAkulitacitteSu 183 triHparItya ca bhAvena 379 trikUTazikharAdhastAn trikUTazikhareNAso 136 trikUTAbhimukho gacchan 412 trikUTeneva tenAso 102 tridazendrasamo bhogaH tripuro malayo hema- 226 tripuSpottarasaMjJo'to 425 tribhuvanakuzalamatizaya- 391 trilokakRtapUjAya 220 trilokamaNDanAbhikhyAM 199 trilokazrIpariprApta 117 trilokavibhutAcihna [da] 275 171 daMSTrayoH preGkhaNaM kurvan 142 daMSTrAkarAlavadanA- 464 daMSTrAkarAlavetAla karAlastai- 114 daMSTrA vasantasiMhasya dakSaH prasanna kIriyAM 283 dakSAt samabhavatsUnuH 447 dakSiNasyAM nRpazreNyAM 334 dakSiNasyAmayaM zreNyAdakSiNAM ca gRhANeti 242 dakSiNApathamAsAdya dakSiNAzAmazeSAM sa 187 dakSiNAzAmukhodgIrNaH 338 dakSiNenAghriNA pUrva 357 dakSiNe vijayArddhasya 54 dakSiNodanvato dvIpe 146 dagdhvA karmorukakSa kSubhita- 442 daNDazca mRtyuriva jAtazarIra-422 244 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dattaM kimicchakaM dAnaM dattaM rAkSasanAthena dattayuddhazciraM tAvat datvA cAjJAM punazcakre datvA pratibalAkhyAya datvA saptaguNopetA datvA suvratasaMjJAya dadarza narmadAM phenapaTalaiH dadAti parinirvANa dadAvAzAlikAM vidyAM dadRzuvismayApannAH dadRzustaM prajAdevaM dantadaSTAdharo baddha dantapaGkti sitacchAyA dantAsta eva ye zAntadantino dRSTavispaSTadantirAjo mahAvRttaM dantI jighrati taM yAvadadhatA paramaM tena dadhAnaH zUnyamAtmAnaM dadhAno vakSasA hAraM dadhyau ceti punarbhadraH dadhyau ceti sakAmAgni damanaistADanaMrdo ha dayAnukto jinendrANAM dayitAvirahAGgAra dayito'kathayadyAvat 142 154 354 231 111 381 446 228 222 278 164 57 142 446 3 294 140 198 446 341 296 273 225 23 326 444 445 270 20 ni daridrakulasaMbhUtaH daridramudare nityaM darzanena vizuddhena 309 302 darzanendhana saMvRddhadarzanAgocarIbhUte 325 darzanAt sparzanAt kopAt 229 darzitAH pRSThametAbhyAM darzite'pi tadA tasmin 370 darpaNasya sthitaM madhye 144 465 153 darpaNe vidyamAne'pi darbhasUcI vinirbhinna 403 zlokAnAmakArAdyanukramaH dalantamiva darpeNa dalespi calite trAsaM dazagrIva vRthA stotra dazagrIvastu bhAvasya dazagrIvAya sugrIvo dazagrIveNa sArdhaM tAH dazagrIvo'tha putrAsyaM dazabhedeSu teSvevaM dazame'hni dinAdasmAdazamo dazamo bhAga: dazavaktravimuktena 35 199 432 233 dazavaktrasya vaktreNa 267 dazavaktreNa tenAhaM 170 dazavaktro'pi tAn bANa- 292 dazasyandananirmuktai 485 dazAdhikaM zataM tena dazAnanasya prajani dazAnanasya yadvaktraM dazAsyacaritaM tasmai dazAsyasyaiva karttavyaM dazAsyena tato dRtaH dazAsyo'nekapatnIko 84 6 267 203 212 210 336 185 346 275 dahyamAne yathAgAre 247 dADimI pUgakaGkola 103 dAtA bhoktA sthiteH kartA 317 dAnaM ninditamapyeti 311 152 309 179 190 328 6 dazAsyo'pi jitaM zatruM daSTAdharaH samAkarSan dahyamAnamivodAraM dAnena kAmajaladA dAnenApi prapadyante dArako svajanAnandaM 20 377 160 160 214 176 179 dAvAgnisadRzAstena dAsavargo vizAlA zrI digambareNa kathanaM dignAgabandhanastambhadinAnte tatpurasyAntaM dineSu triSu yAteSu 451 371 340 divasAnAM trayaM naitanmama divasena tato bimbaM divAkarakarasparza divAkararathAzvAnAM divyasragbhiH kRtAmodAM divyAMzukaparicchanna dizA yayAndhrako yAtaH dizi kiSkupurasyAtha dizosndhakAritAH sarvA diSTayA bodhi prapannAsi diSTayAvardhanakAribhyaH dIkSAM jainezvarIM prApa dIkSAmAsthAya tenaiva dIkSAmindrajidAdInAM dIkSAmimAM vRNISe cet dIkSA pavanaputrasya dIrghakAlaM tapastaptvA dIrghoSNataranizvAsa dInAndhA dijanebhyastu dInArasvAminA rAjA dInaiH kimaparairatra duHkhaM hi nAzamAyAti duHkhaniHsRtayA vAcA duHkhinyupavanA'bandhu duHkhapratyAyanasvAnta duHkhabhArasamAkrAntA duHkhena maraNAvasthAM duHpravezamarAtInAM du:svabhAvatayA zvazrvA durAtmanA kathaM tena durgandhavigrahA bhagna durgandhAyAM svabhAvena durlabhaM sati jantuve duzcelA durbhagA rUkSA duSkaro rAvaNasyApi duSkarma ye na muJcanti duSkarma saktamatayaH paramAM duSkRtasyAdhunA pApAH 523 342 199 173 11 51 22 129 201 266 385 490 304 81 8 452 8 304 351 310 320 136 394 351 324 374 327 245 78 395 130 327 332 91 301 405 331 96 259 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 padmapurANe 486 154 482 253 duSTAM tataH striyaM tyaktvA 108 dRSvA tamabhyamitrINa- 284 duSTendriyamahAnAga dRSTvA tasya punArUpaM 435 duhitA kaikayI nAma 470 dRSTvAdareNa kRtvA ca 273 duhitA janakasyApi 473 dRSTA dazarathaM siMha dUtAttatpreSitAja jJAtvA 470 dRSTvA nirdhAryamANaM taM 459 dUto yAvad bravItyevaM 100 dRSTvA parabalaM prApta 231 dUto yuvA zrInagaraM sametya 420 dRSTvA parimalaM dehe 366 dUto'varottare bhAge 101 / / dRSTrA pitA ca taM bAlaM 154 dUramuDDIyamAnena dRSvAbhibhUyamAnaM taM 303 dUrAdeva ca taM dRSTvA 178 daSTrA mAlI zitabaNiH 137 darAdeva tato dRSTvA dRSTA yAn mudita: pUrva 109 dUrAdeva hi saMtyajya 22 daSTA vijJAnameSAmatizaya- 493 dUrAdevAvatIrNazca dRSTAzcaryaM sa hAro'sya 154 dUrIbhUtaM nRpaM jJAtvA 466 dRSTA sarittaTodyAne 239 dUrvApravAlamuddhRtya 338 dRSTA'sau pRthuko mAtu 396 dUpaNAkhyazca senAyAH 226 dRSTvA hanUmataH sainyaM 412 dRDhabaddhapadAyatya- 137 dRSdaiva kapilakSmAsya 283 dRzyate jAtibhedastu dRSTvottarAM dizaM vyAptAM 99 dRSTaniHzeSatArAkSaH devakI caramA jJeyA 440 dRSTamAtreSu caiteSu 151 devatAdhiSThitaH ratna- 353 dRSTiyuddhe tato bhagna devatvaM ca prapadyante 309 dRSTo'tha gauraveNoce devadurgatiduHkhAni dRSTo'pi tAvadeteSAM devamAnavarAjoDhAM dRSTo'sau sacivastasya devaprakrama evAya- 278 dRSTI to tatra tatreti devA iva janAsteSu dRSTyA saMmAnayan kA~zci- 295 devAgamananirmukte dRSTvA ca chinnavarmANaM 286 devAdevabhaktiprahaH 391 dRSTvA ca taM tato bhItA 202 devAdhipatitAcakra- 439 dRSTA ca taM parAM prIti 198 devAnAmeSa tuSTAnAM 306 dRSTvA ca taM vAyusutaM paTasthaM 420 devAnAmadhipaH kvAsau 29 dRSTvA ca tAn pazUn baddhAn 249 devAsurabhayotpAde 279 dRSTA ca mAtaraM cihna: 249 devi pazyATavIM ramyA 133 dRSTvA ca zatrubhiH putraM 287 devi zIlavatI kasya 391 dRSTvA cAsya samutpannA 89 devi sarvAparAdhAnAM dRSTvA janasamUhaM taM 407 devI nivedanAd dRSTvA 158 dRSTvA taM sundarAkAraM 269 devI bhUyazcyuto jAtaH 108 dRSTvAtapatrametasya 291 devI vicitramAlAtha 465 dRSTA tamantikagrAmo 87 devenetyabhidhAyAso 115 devena rAkSasendraNa devaiH saMvadhitatvAcca 249 dehalI piNDikAbhAga- 106 dehavattvaM jagAmAsI dehe'pi yena kurvanti 318 dezagrAmasamAkIrNadezamAnaM vitastyAdi dezAntaraM prayAtena 241 dezA bhogabhuvA tulyA deze deze carAstena 135 daityatvena prasiddhasya 168 dodundukasUraupamyaM / dolAsu ca mahArhAsu 113 doSaH ko'tra varAkINAM 417 doSAstasyA pratIpaM ya- 483 daurbhAgyasAgarasyAnte 375 dyaurivAdityanirmuktA 352 draviNAptiSu saMtoSo 117 draviNopArjanaM vidyA- 492 dravyaM yadAtmatulyeSu 310 dravyapalyamidaM gADha- 428 dravyANAM zItamuSNaM ca 481 drAdhiSThaM jIvakAlaM tvaM 163 drumasya puSpamuktasya 185 dvayaM babhAra tadvaktra- 48 dvayameva raNe vIraiH 417 dvAdazI dakSiNA yAtu 254 dvAradezasuvinyasta 295 dvArapAlanirodhana 373 dvArastambhaniSaNNAGgAM 357 dvAropari samAyuktadvirbhavaizca niHzeSaM 319 dviradaM zAtkaraM siMha- 445 dvividho gadito dharmo 318 dvihastasaMmitAmA dvIpaigirinirbhIma- 201 dvIpasyAsya samastasya 163 dvIpo'yaM dharmaratnAnA 431 . Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 470 rm 27 389 zlokAnAmakArAdyanukramaH dvaidhIbhAvamupetena dhigastu tAn khalAneSa 311 dvau ca tatra kurudvIpe dhigasmatsadRzAnmUrkhA- 360 dvau mahApAdapo jJeyo dhigvidyAgocaraizvayaM 299 dvo sutAvudapatsyAtAM dhunvAnAM pakSatI vegAt 259 dhUto'nyena jaTAbhAra[dha] dhUtametadapuNyama 459 dhatte yo nRpatikhyAti 262 dhaivatyathArSabhISaDja- 478 dhanado vA bhavatyeSa dhautatAmbUlarAgANAdhanavanto guNodArAH 326 dhautasphaTikatulyAmbhaH dhanurAhara dhAvasva 282 dhyAtveti caraNAGguSTha- 218 . dhammilamallikAbandha dhyAnanirdagdhapApAya 220 dharaNena tataH spRSTaH dhyAyantaM vastu yAthAtmyaM 379 / dharaNena tato vidyA dhyAyanti yAnti valganti 448 dharaNyantarati cAnyad 78 ghyAyantImAkulaM bhUri 371 gharaNyAM svapitustyAgaM 161 dhyeyamekAgracittena 247 dharma caranti mokSArtha ghriyase devi devIti dharmadhyAnaprasaktAtmA dhvaMsayana jinavidveSa 238 dharmazabdanamAtreNa 161 dhvaMsyamAnaM tataH sainyaM 144 dharmazravaNato mukto dhvaMsyamAnaM tataH sainyaM dRSTA 195 dharmasaMjJamidaM sarva 314 dhvajachatrAdiramyeSu 210 dharmasya pazya mAhAtmya 328 dhvajeSu gRhazRGgeSu 110 dharmasya hi dayAmUlaM 117 dhvaniH ko'pi vimizro'bhUt 182 dharmAtmanApi lokasya .48 dhvastazatruzca sutrAmA 145 dharmArthakAmakAryANAM 148 dhvastasaMdhyena ca vyAptaM 197 dharmAmbubindusaMprApti [na] dharmeNa maraNaM prAptA 315 dharmeNAnena kurvanti 314 na karomi stuti svasya 276 dharmeNAnena saMyuktA naktaM divA ca bhuJjAno 326 dharmo mUlaM sukhotpatte- 328 / nakSatrasthUlamuktAbhiH 45 dharmo ratnapurI bhAnu- 427 427 na kazcidakadazAjapa na kazcidekadezo'pi 55 5 dhAtakIlakSmaNi dvIpe 270 na kazcijjanito nAtha 364 dhAvamAno jayodbhUta- 294 na kasyacinnAma mahIya- 418 dhAnuSkeNa rathasthena 233 nakhena prApyate chedaM 285 dhAnuSko dhanuSo yogAt 111 nagaraM vrajataH puMso 118 dhAnyAnAM parvatAkArA nagarasya samIpena 263 dhika tvAM pApAM zazAGkAMzu 370 nagarANi janaughAzca 246 dhik zarIramidaM ceto 219 nagarI paramodArA 424 ghiG mAmacetanaM pApaM 454 nagaryAmatha laGkAyAM 210 na grAme nagare nopa- 190 nagarAdhipasya kanyAnAM 193 naghuSasya suto yasmAt 467 naghuSo'pyuttarAmAzAM 466 na ghoSitaM yatastasmin 466 na ca jAtyantarasthena 253 na cAnenoditaM mahyaM 235 na cAsti kAraNaM kiMcit 100 na jAtihitA kAcid 254 na tathA girirAjasya 334 na tasya gauravaM cakre 210 na tasyA nayane nidrA 372 natvA vasantamAlA taM natvA vasantamAloce- 380 nadI kUleSvaraNyeSu 190 nanu kena kimukto'si 349 nanu te janitaH kazcin 352 nanu svayaM vibuddhAyA 376 nanRtugaMgane krIDA 218 nandanasyeva vAtena nandanAdiSu ramyANi nandAjJApaya jIveti nandIzvare jinendrANAM nabhaHpayomucAM vAtana pAtheyamapUpAdi- 438 nabhaHsaMcAriNI kAyanabhazcaragaNairebhiH / nabhazcaratvasAmAnyaM 281 nabhazcarazazAGko'tra 337 nabha nabhasA prasthitaM kvApi 155 nabhastilakanAmno'yaM 124 nabhomadhye gate bhAnI 164 nabhovadamalasvAntaH 208 namaH kunthujinendrAya 221 namaH samyaktvayuktAya 221 namaH siddhebhya ityuktvA 188 namaH sumataye padma- 221 namataM praNataM deva- 120 55 264 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 padmapurANe 125 ir namatIva sadAyAna nAkopabhuktapAkasya 410 nAnAlabdhisamutpatteH 382 namaskRtya ca saMbhrAnta- 202 / / nAgaH kasyacidapyatra 185 nAnAvarNAni vastrANi 57 namaskRtya vahAmyetAn nAgabhogasamAkAra- 263 nAnAvAditrazabdena 296 namaskRtyopaviSTaste nAgabhogopamA bhogA- 83 nAnAsaMvyavahArAbhi- 207 namaste vijagadgIta nAgavatyAH sutA tasmin 190 nAbhizca tatsutaM dRSTrA 47 namaste devadevAya 220 nAgavRkSo'nurAdhakSa 426 / nAbheyasamayastena 465 namaste vItarAgAya 20 nAgIyamiva tatkAntaM nAbheyasya sunandAbhUt namisuvratayormadhye 441 nAgendrakRtarakSaNa 154 nAbheyo vA punaryasmin nabhijanato doSo 97 nAjJAsIt kila tallokaH 243 nAma zrutvA praNamati janaH 268 namerupallavApAsta- 274 nAtizItaM na cAtyuSNaM 35 nAmAkSarakarairasya navidyAdharendrasya 68 nAtyantamunnati yAtA 103 nAmAkhyAtopasargeSu 478 namo'stu puSpadantAya 221 nAtha te gamanaM yuktaM 356 nAmnAtha mizrakezIti 345 nayamAnaM prapannena 280 nAtha tvayemA vikalA vinA-456 nAmnA nAgavatI tasyA 190 naratvaM durlabhaM prApya 321 nAtha nyAso'mAstAM me 487 nAmnA prahasitaM mitraM 342 naranAthaH kuTumbI vA 321 nAtha yAtAH samastAste 48 nAmnA mahAgiristasya 444 naravRndArakAsaktanAthA gaganayAtrANAM 201 nAmnA zAkhAbalI putraH 200 narAntaramukhakleda- 278 nAthena tu vinA yAtAn 53 nAyAtaH sa dinAnte'pi 239 narAzcandramukhAH zUrAH nAnAkArANi yantrANi 231 nAradaH kupito'vocattataH 241 narendra tava nAstyeva 101 nAnAceSTitasaMpUrNA nAradastamatha zrutvA 240 narendrasya dharAdevyAM 76 nAnAjanapadAn dvIpA nAradAlikhitAM sItAM 7 narorvantaranikSipta nAnAjanapadairevaM 265 nArado'thAntare tasmin 246 navaM paTalamabjAnAM 338 nAnAdurodaranyAsaH 482 nArado'pi tataH kAMzcin 258 navatiH paJcabhiH sArdhanAnAdrumalatAkIrNe nArthI hRdayavegAyAmajAyanta 335 navatizca sahasrANi nAnAdezasamAyAta nAzane zayanIyena navatistasya saJjAtA nAnAdezasamutpanna- 238 nAsAvabhimato'smAkaM navanItasukhasparTI 491 nAnAdezodbhavaM zrutvA nAsikAgraniviSTAti- 451 navapallavasacchAyaM 344 nAnAdhAtukRtacchAyA 392 nAso ziSyo na cAcAryo 115 navayauvanasaMpUrNA 168 nAnAdhAtusamAkIrNa 215 nAsti kazcinnaro loke 86 na vinA pIThabandhana nAnApuSpasamAkoNAM nAhamindro jagannindya- 353 na vyavasthA na saMbandhA nAnA bhavanti tiSThanti niHzeSadRzyavibhrAnta- 109 na zaknomi gajaM dhatuM nAnAratnakarAsaGga niHzeSadoSanirmukto na zIlaM na ca samyaktvaM 322 nAnAratnakarodyota niHsarpaNamaraM tAvada- 275 na zaileSu na vRkSeSu 404 nAnAratnakRtacchAyaM 227 niHzreyasasya bhUtAnAM 220 naSTadharma jagatyasmin nAnAratnakRtodyotA nikAramaruNagrAme na samyakkaruNA teSu nAnAratnakRtodyota- 227 nigadantyevamAdIni 206 na sA tridazanAthasya 303 nAnAratnacitAnAM ca nighnanti tAni randhraSu 135 na so'sti puruSo bhUmau 183 nAnAratnaprabhAjAla- 78 nijagAda tataH zakraH 144 nAkArddhasaMjJakasyAyaM nAnAratnaprabhATyAni 472 nijagotrakramAyAtaM 199 x 432 350 359 33 228 448 57 325 104 126 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 27 zlokAnAmakArAdyanukramaH 527 nijaprakRtisaMprApti- 346 / / nirgatyAsau tatastasmA- 402 nizcakrAma puro rAjA 31 nitambavahanAyAsa- 113 nirgranthaM bhavato dRSTA 460 nizcayo'pi puropAtta- 161 nitAntaM ca hRto dUraM 345 / nirgranthamagrato dRSTvA 65 / / nizcikSipuzca puSpANi 264 nitAntaM mRduni kSetre 36 / nirdhATayetAmimAvasmAd 127 nizlIlA nirvatAH prAyaH 430 nitAntaM yadyapi tyAgI 222 / nirghATya tAn tvayA zatrun 92 / / nizvAsenAmitenAsI- 306 nitAntaM ye tu kurvanti nirghAtaM nihataM jJAtvA 137 niSadya ca sunetraM sa 72 nitAntaM sukumArAGgA 158 nirghAtavadhahetuM ca niSkampamapi mUrddhasthaM 122 nitAntavimalaizcakre nitimAtulAthAsau 395 / / niSkrAntastambhitAn varNAn 276 nitAntojjvalamapyanye nirjharANAmatisthUlaH 103 / / niSkrAntAzca susaMnaddhA- 282 nityAndhakArayukteSu nirbandhUnAmanAthAnAM 21 niSkrAntA sA guhAvAsAt 398 nityAloke'tha nagare 214 nirbuddhe ! kodravAnuptvA 301 niSkrAnto vibhunA sAdhaM 301 nityAlokeSu te teSu 330 nirmitAtmasvarUpeva 38 niSkRSya ca snasA tantrI 220 nidhanaM sAhasagate niyuktaiH sarvadA pumbhi- 230 niSTharatvaM zarIrasya 153 nidhAnaM karmaNAmeSa 152 nirlajjo vastramukto'yaM 119 nisargazAstrasamyaktva- 23 nindantI bhRzamAtmAnaM ___351 nirvAsakAraNaM cAsyA 409 nisargo'yaM tathA yena 384 nindantI svamupAlambhaM 377 nirvAsasAM tu dharmeNa 118 nistriMzanaravRndaizca 259 nindanaM sAdhUvargasya 273 nirvAsyatAM purAdasmA- 373 nissRtya maNDalAnmitrAd 381 nipatya pAdayostAva- 285 nirvAsyAsau sthitaH sAdhaM 210 nihatazca tava bhrAtA 132 nibhRtocchvAsanizvAsaM 378 nivRttaH prasthito binduM 479 nItaH sahasrazmizca 264 nimajjadudbhavatsUkSma- 113 nivRttaM ca vidhAnena 135 nItaH svanilayaM baddhvA 233 nimagnavaMzamagrAGga- 198 nivartayAmyato dezAt 215 nItA ca janakAgAraM 179 nimittamAtratAnyeSA 186 nivAsaH pUrvapuNyAnAM 10 nIto navena nIpena 266 nimittamAtrametasmin 302 nivAso'nuttarA jJeyA 441 nIlanIrajanirbhAsA nimeSamapi sehAte- 339 niviDa: kezasaMghAtaH . 48 nIlanIrajavarNAnAnimiSeNa makhakSoNI 259 niviSTaM prAsukodAre nIlAjjanagiricchAyaH 407 nimnagAnAthagambhIrA 318 nivRttaM dayitaM zrutvA 350 nIlAJjanacaryApti 461 niyantumatha zaknoSi 180 nivRtya krodhadIptena nIleneva ca vastreNa niyamAt kuruSe yasmA nivRtya tvarayAtyanta- 258 nIlotpalekSaNAM padma- 149 niyamAddAnatazcAtra nivRtya rAvaNAyAsa- 275 nIvIvimocanavyagraniyamAnAM vidhAtAraH 319 / / niveditaM tatastena 197 nudantyucchanti karSanti nirapekSamatiH kA 248 niveditamidaM sAdho- 395 nunaduH khecarAH khedaM 274 nirakSepastato bhUtvA 361 niveditastaDitkezaH 120 nUnaM kazcinmamAste'smin 109 nirIkSitA pitamyAM te 136 nivedya kuzalaM tena 472 nUnaM purAkRtaM karma 300 nirIkSya rAhakSayalInatejasA454 nivedya mucyate duHkhA- 343 nUnaM bhadrasamutpattiH 298 nirIkSya saha devI taM 458 nivezya tatpriyoddiSTe 367 nUnaM mRtyusamIpo'si 192 niraivaizravaNo yoddhaM 182 nizAnta ityayaM spaSTo 42 nUnaM vaizravaNaH prAptaH 197 nirgataH sauramavyApta- 446 nizi bhuktiradharmo yai- 325 / / nUnamasyAH priyo'sau nA 347 nirgatasvAntazalyazca 223 nizcakrAma to garbhAt 43 nUnamAsannamRtyustvaM 354 335 343 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 nRpeoce punaH do nedIyAnsaMtato mArga neha deze vanaM ramyaM naitena kathitaM kicit namittena samAdiSTaM naivaM cetkurute pazya naivika yAtanaM yuddhanyagrodhasya yathA svalpaM nyAya vartana saMtuSTAH nyAyena yoddhumArabdhAH nyUnaH koTisahasreNa [ pa ] pakSavAtena tasyAbhUpakSIva nibiDaM baddhaH spandana nIyate paGgunA paJcaputrazatAnyasya paJcavarNamahAratna paJcavarNaizca kurvantu paGgu paTTAMzuko parinyastapaNDito'si kulIno'si patadvikaTapASANaravA patantaM durgatau yasmAt patanto'pi na pRSThasya patitaM tanmanuSyatvaM patitAn sikatA pRSThe patitA vasudhArAtvaM patya saGgamaduHkhena patravastrasuvarNAdipadAtibhiH samaM yuddhaM padmaceSTitasaMbandha padmajanmotsavasyAnupadmamAlI tato bhUtvA 468 450 127 53 paJcAzaccApahAnyAtaH 432 paJcAzadadhikoTInAM 429 paJcodAravratottuGge 117 paTTAMzukaparicchanne 40 473 180 439 329 56 232 429 293 258 18 312 63 41 297 45 180 217 313 289 317 230 345 396 481 287 4 490 190 padmapurANe padmarAgamaNiH zuddhaH padmarAgavinirmANa padmarAgAruNaM ruddhaH padmalakSmaNazatrughnapadmazcAnyo mahApadma padmasya caritaM vakSye padmagarbhe samudbhUtaH padmAdijalajacchannAH padmAdIn munisattamAn padmAvatI kuzAgraM ca padmAvatIti jAyAsya padmendIvara ramyeSu padmendIvara saMchannaM padmavyavahRtirlekha papraccha mAgadhezo'ya papraccha priyayA vAcA paracakrasamAkrAnta parapIDAkaraM vAkyaM paramAM bhUtimetasmAt paramANoH paraM svalpaM paramArthahitasvAntaH paramArthAvabodhena paramAzcaryahetuste paramotsAha saMpannAH paraspara guNadhyAna parasparajavAghAta paraspararadAghAta parasparavadhAstatra parasparasamullApaM parastrI mAtRvad yasya parAM prItimavApAsau parAcInaM tataH sainyaM parAnanubhavan bhogAn parAbhibhavamAtreNa parAvRttAstathApyanye parikarma punaH snehaparigrahapariSvaGgAd parigrahe tu dArANAM 45 186 205 7 425 2 96 35 9 427 445 113 41 480 246 150 78 91 385 60 213 178 489 453 366 290 293 308 103 148 265 354 465 234 383 481 25 374 pariNIya sa tAM bhogAn 302 paritaH sthitayAmastrI 151 parityajya dayAmukto 458 parityajya nRpo rAjyaM 112 parityajya bhayaM dhIro 149 parityajya mahArAjyaM 438 parityajya sukhe tasmA 300 paritrAyasva hA nAtha ! 389 paridevamatho cakre paribhUta ra vidyota parivargastatastasyAH parivarjyA bhujaGgIva parivAreNa sarveNa pariziSTAtapatrAdi pariSvajya hanUmantaM parihAsaprahArAya parihAsena kiM pItaM parISagaNasyAlaM parairAlokito bhIta paropakAriNaM nityaM paryaGkAsanamA sthAya paryaGkAsana yogena kAyo paryaGkAsanayogena yasmA paryaTaMzca bahUn dezAn paryaTacca ciraM kSoNIM paryaTanto yuvAmatra paryasyaduddhatArAva paryApnoti parityak parvato'pi sa kiSkindhaH palabhramarasaMgIta palAzAgrasthitAnete palyabhAgatrayanyUnaM palyopamasya dazamo pavanaM ca pariSvajya pavanaJjayavIreNa pavanaJjayavRttAnte pavanAkampanAdyasmin pavano'pi samAruhya 107 22 98 320 145 460 412 39 452 301 233 207 453 463 385 191 474 119 217 100 134 31 392 429 432 408 407 405 102 403 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdhanukramaH 529 373 221 311 148 2 243 165 pavitrANyakSarANyevaM pAdapITheSu caraNau 164 / pitRsnehAnvitaM dvAre pazubhUmyAdikaM dattaM pAdayoH karayo bhyAM 364 piteva prANivargasya pazUnAM ca vitAnArtha 250 / pAdayozca praNamyoce 143 pitrA pradhAritaM tasyA 484 pazomadhye vadho vedyAH 255 pAdayostAvadAkRSya 182 pitrorevaM parijJAya 75 pazcAdemIti tenokta- 239 pAdAGguSThena kazcicca 123 pitrozca vinayAta pAdau 146 pazyata citramidaM puruSANAM 304 pAdAGguSThena yo meru 16 / pidadhe sAMdhyamudyotaM 27 pazyatAM karmaNAM lIlA 380 pAdAtena samAyuktAH 117 / / pinaddhaM rakSasA bhItyA 154 pazya toSeNa me jAtaM 221 pAdAsanasthitaM kazci pinAkAnanalagnena 289 pazya dRzyata evAyaM 275 pAnAzanavidhau kAcita piSTenApi pazuM kRtvA 257 pazyanto vismayApUrNAH 204 pAnAhArAdikaM tyaktvA pInastanakRtAnyonyapazyantyo'pi tadA sasyaM 48 pApaH parvatako loke pInastanataTAspAla- 158 pazyannindrasya sAmantA- 291 pApakarmaniyogena puNDarIkekSaNaM pazyan pazyannIlamaNicchAyaM 103 pApakarmavazAtmAnaH 329 puNDarIkekSaNaM meru 191 pazyan pracchanna gAtrANi 88 pApanakSatramaryAdA puNyaM kecidupAdAya pazya pazya guhAmetAM 378 pApazatrunighAtAya puNyakarmodayAjjJAtvA pazya pazya purasyAsya 402 pApAdasmAnna mucye'ha- 272 puNyavanto mahAsatvA puruSA-374 pazya pazya priya ! prastAM 388 pApAndhakAramadhyasthAH 313 puNyavanto mahAsatvA mukti-219 pazya zreNika puNyAnAM 161 pApena kenacinmRtyu 239 puNyavAnasmi yatpUjyo 298 pazya zreNika saMsAre 465 / / pArijAtakasantAna puNyavRttitayA jainyA 38 pazya vakSo'sya vistIrNa 125 pAramparya tataH zrutvA 192 puNyasya pazyataudArya 415 pazyaizvaryavimUDhena 184 pAramparyeNa tenaiva 396 puNyenAnugRhItAste 265 pAkazAsanamaikSiSTa pAlayitvA zriyaM kecit 71 putraH pUrNadhanasyAtha pAkyApAkyatayAmASa- 23 pAlikAmugdhalokasya 417 putraH samAnAyya ca pakSajAtaM 457 pAcanacchedanoSNatva- 482 pAzena kazcidAnIya 289 putraprItyA tamAghrAya 408 pADalA vasupUjyazca 426 / pArzvage puruSe kazci- 123 putralakSmI kadA tu tvaM 156 pANidhairekatAnena 390 pArzvasthasyAparo hastaM 123 putrAya sakalaM dravyaM pANisaMvAhanAt saMkhyA 372 pArve nirvANaghoSasya 454 putrA rakSata mAM mlecchai- 159 pANDukambalasaMjJAyAM 44 pAzvo vIrajinendrazca 82 putrANAM zatametasya pANDukasyeva kurvANaM 216 piNDayitvA sthavIyAnsau 293 putro bhImaprabhasyAtha pANDureNoparisthena 286 piNDIkRtasamastAGgA 91 putro vijayasiMho'sya pAtAlanagare'yaM tu 355 pitaraM mAtaraM mAtu- 412 punaH punazcakArAso 364 pAtAlapuNDarIkAkhyaM 413 pitAmahasya me nAtha 87 punarAha tato dhAtrI pAtAlAdatha nirgatya 136 pitAyaM jananI caiSA 189 punaruktaM priyaM bhUri pAtAlAdutthitaH karai- 217 pitA vicitrabhAnumeM punarjanmeva te prAptA 145 pAtAlAvasthite tatra 132 piturmama ca te vAkyaM 349 puvarjanmotsavaM tasya pAtAlodaragambhIra- 43 pituryo vadhakaM yuddha punarvasuzca vijJAto 439 pArthivo loSTalezo'pi 117 pituste sadRzIM prIti- 211 punazca yantranirmukta- 230 pAdadvayaM jinendrANAM pitRbhyAM bhavanAdeSa- 492 punazcAnena sA pRSTA 106 112 125 242 395 486 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe " na 353 38 108 339 470 372 297 punastadudvatya jagAda rAjan 456 puMskokilakalAlApai- 450 prakAmamanyadapyebhyo punnAgamAlatIkunda- 40 pustakarma vidhA proktaM 480 / prakIrNA sumanovRSTipuraM tatra mahecchena 105 pUjA ca vividhaiH puSpaiH 107 prakRtisthiracitto'tha puraM pradakSiNIkRtya pUjitA sarvalokasya prakRtyanugatairyuktaM 215 puracUDAmaNI gehe 206 pUjito rAjalokasya 249 prakSAlya dazavaktro'pi 186 purandarapurAkAre pUjyaM nAbheyanivRtyA praguNAkANDadezeSu purandarasya tanayamasUta 454 pUrNaH paramarUpeNa pracyutya bharate jAto 77 purandhrINAM sahasrANi pUrNacandranibhAdarza prajAga iti dezo'sau 51 puramasti mahAramyaM pUryamANaH sadA sevyai- 204 prajApatyAdibhizcAya- 251 puraskRtya tato vAyu 409 pUrNenduvadane brUhi 487 praNateSu dayAzIla- 262 purasya kriyatAM zobhA pUrNendusaumyavadanA 157 praNamya ca jinaM maktyA 63 purasya yasya yannAma 147 pUrvaM brahmaratho yAtu 188 praNamya zeSasaMrgha ca purassareNa tenAso 402 pUrva hi muninA proktaM 190 pratasthe ca tato yuktaH purANi teSu ramyANi 101 pUrvajanmani nAmAni 425 pratApena ravestulyaH purAvadakhilaM sa tvaM 417 pUrvajanmAnucaritaM pratApenava nirjitya purIyaM sAMprataM kRtyA __pUrvadharmAnubhAvena pratikartumazakto'sau 210 purusaMvegasampanno 382 pUrvameva guNa raktA 275 pratikUlitavAnAjJA 210 pure jananamindrasya pUrvameva ca niSkrAnto 182 pratigacchan sa tAmUr3havA 134 pure tathA kinnaragItasaMjJake 419 pUrvAptadevajanitAd pratijJAM ca cakAremA 354 pure podanasaMjJe'tha pUrvAbhyAsena zakrasya 301 pratijJAM cAkarodeva 241 pure meghapure nyastaH pUrvopArjitapuNyAnAM 111 pratijJA ca purastasyA pure hanUruhe yasmA pRcchyamAnA ca yatnena 348 pratijJAyeti puNyena 194 pure hemapurAbhikhye pRthaktvaikatvavAdAya pratipakSAsanAkampa puryAmazanivegena 135 pRthak-pRthak prapadyante 272 pratipakSasya dRSTAnyA 229 puSpakAgraM sabhArUDho 227 pRthivImatyabhikhyAsya 470 pratipadya kadA dIkSA 322 puSpadanto'STakarmAntaH pRthupretavanaM dhIrA 463 pratibimba nijaM dRSTvA 359 puSpadhUlI vimizreNa 450 pRthuvepathavaH keci- 195 pratibimbairivAtmIyaiH puSpabhUtiriyaM dRSTvA pRthvyA ki magadhAdhIza- 227 pratibuddhaH zazAGko'pi 145 puSpaparAgamaNerbhAbhiH 101 pRSThatazca tataH seyaM pratibhAnuH punazcoce 409 puSpalakSmImiva prApya pRSThaskandhazirojaGghA 244 pratibhAnurudantaM taM 406 puSpAJjali prakIryAtha 133 pRSThasya darzanaM yena pratibhAnusametAste 407 puSpANAM paJcavarNAnAM podanaM dvApurI hasti 440 pratimAM ca jinendrasya 394 puSpAntakasamAvezaM podanaM zailanagaraM pratimAM ca pravezyanAM 394 puSpAntakAd viniSkramya 169 paudanAkhye pure tasya pratimAguravo dantA 288 puSpAmodasamRddhena 133 pauruSeNAdhikastAva pratimA devadevAnAM 382 puSpottaravadatyetad paurNamAsyAM yathA candraH pratimAzca suraistasya 261 puSpopazobhitoddeze 18 paurvAparyodharo bhUrya- 483 pratimAsthasya tasyAtha 53 puMsAM kulaprasUtAnAM 346 prakANDapANDurAgArA 441 pratizabdasamaM tasyA 375 71 146 340 220 153 82 209 270 132 281 .... . 329 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 531 181 348 451 133 pratizrImAli cAyAsI- 285 prabhAvAttasya bAlasya 166 prasanne mayi te vatsa 163 pratizrutiriti jJeya prabhAsamujjvalaH kAyo 454 prasAdaM kuru me dokSA 460 pratisUryastato'voca- 399 prabhuvibhuravidhvaMso 67 prasAdaM bhagavanto me pratIkAgrAhavaccAsya prabhUtaM gomahiSyAdi 328 prasAdasammado sAkSA- 491 pravIndurapi putrAya 121 pramattacetasaM pApaM prasAdastena nAthena 459 pratihAragaNAnUce 458 pramANaM kAryamicchAyAH 320 prasAdAttava vijJAtaH 424 pratIhAreNa cAkhyAta- 232 pramANaM yojanAnyasya 105 prasAdhanamatiH prAptapratyakSajJAnasaMpanna- 300 pramodaM paramaM bibhrajjano 265 prasIda tava bhaktA'smi 352 pratyakSamakSamuktaM ca 438 prayacchatpratipakSasya 288 prasIda bhagavannetatpratyaGgAdiSu varNeSu 479 prayacchantItyupAlambhaM 352 prasIda muzca nirdoSApratyari vrajato'muSya- 413 prayayAvasvatantratvaM 293 prasIda vraja vA kopaM 202 pratyahaM kSIyamANeSu 468 prayANasUcinA tena prasUnaprakarAvAptaM 28 pratyahaM bhaktisaMyuktaH 218 pralambitamahAbhogi prasekamamRteneva 148 pratyAgacchaMstato'pazya pralayajvalanajvAlA- 386 prasevakamito gRhA- 320 pratyAgamaH kRte zoke 131 pravattitastvayA panthA prastAvagatametatte pratyuvAca tato mAlI 142 pravAjitanAtho'pi prasthitazca sa taM dezaM 226 pratyuvAca sa tAmevaM 152 praviveza tato dUtaH 179 prasphuraccAmarairazvai- 182 pratyekametayo dAH 429 praviveza nijAmIzo 205 prasvedabindunikara- 365 prathamaM cAvasarpiNyA pravizanti raNaM kecit prahAraM muJca bho zUra 288 prathamAdapi sA duHkhAt 406 pravizya vasatiM svAM ca 333 / / prahlAdarAjaputrasya prathame darzane yAsya 435 praviSTaH parasainyaM sa 414 / / prahlAdamapi tatrAyA 355 prathamo bharato'tIta- 83 praviSTazca puraM paurai- 401 prahlAdena samaM tena prathitA vimalAbhAsya praviSTA rakSasAM sainyaM 232 prahlAdo dazavaktrazca 442 pradaya radanaM kAcit 175 praviSTAzca pratIhAra- 297 prahlAdo'pi tadAyAsIt 339 pradIpa iva cAnItaH 228 praviSTAste tato laGkA 137 prAkArastatra vinyasto 106 pradeze'pi sthitAM kazci- 122 praviSTo nagaroM laGkAM prAcyamadhyamayaudheya- 479 pradeze saMcarantoha 378 praviSTo mudito laGkA 296 prANato'nantarAtIto 426 pradoSamiva rAjantaM 20 praveSTuM sahasA bhIte 378 prANadhAraNamAtrAtha 214 pradhAnaM bAhubalino pravINAbhaH pravAlAbhAM 390 prANAtipAtataH sthUlA pradhAnaM divasAdhIzaH pravINa mA kRthAH zoka 417 prANAtipAtavirataM pradhAnAzAmukhaistuGga- 21 pravRtte dAruNe yuddhe 209 prANighAtAdikaM kRtvA 63 prabuddhaH putrazokena 433 pravrajAmIti cAnena 121 prANino granthasaGgena 247 prabuddhena satA ceyaM 213 pravrajya ca pituH pAveM 77 prANino mArayiSyanti 65 prabhayA tasya jAtasya 153 prazastAH satataM tasya prANezasaMkathA eva 38 prabhavaM kramataH kIti prazAntena zarIreNa 32 prAtiSThanta mahotsAhA 43 prabhAmaNDalamevAsI praSTavyA guravo nityaM 30 prAtihAryANi yasyASTo prabhAvaM vedituM vAJchan 174 prasannasalilA tatra 274 prApaddevIsahasrasya 174 prabhAvAt kasya me kampaM 19 / / prasannAdiH prasannAnta- 479 . prAptamaGgalasaMskAro 157 395 349 321 325 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 prAptameva tato manye prApta vidyAbhRzyena prAptazca tamasau dezaM prAptazca sahito deva prAptazcAJjanasundaryA prAptAni vilayaM nUnaM prApti ca jitapadmAyAH prAptena vApi kiM tena prApto jIvaH kule jAto prApnuyAdyadi mAmaitAM 257 300 173 326 24 249 prApya kSullakacAritraM prApya tatra sthita kAlaM prApya tAn kadalIstambha- 213 131 203 83 prApya vA surasaMgItaprApya svapne'pi tasyAjJAM prApyAsya rAvaNachidraMprAyazcittaM ca nirdoSa prAyazcittaM vinItizca prAyeNa mahatAM zaktiprAvartanta zivArAvo prApnoti janma mRtyuM ca prApnoti dharmasaMvegaM prAsamudgaracakrAsi prAsAdaM hInasattvAste prAsAdAdi tataH kAryaM prAsAdAstatra vRkSeSu prAsAde so'nyadA jaine prAhNAderiva rAgeNa priyadattA navAstasya priyabhuktAtanustasyApriyAgatamanaskasya priyAtparibhavaM prAptA priyANAM viprayogena priyeNa paribhUteti prIti kUTapurezasya prItimatyAM samutpannaH prItirmamAdhikA kasmAt prakSya ca prabhavAgAraM 190 73 31 20 362 362 7 415 254 314 304 386 144 475 313 35 92 343 365 365 404 352 23 362 137 148 76 271 padmapurANe prekSApUrvapravRttena preritaH kopavAtena preritaH svAmino bhaktyA proktA ete'vasarpiNyAM prauDhendIvara garbhAbhiH plakSo dRDharatho rAjA [ pha] phalaM puSkala metena phalaM rUpaparicchedaH phalapuSpamanojJeSu phalabhAravinamrAgrA phalasvAdapayaHpAna phenormIndradhanuHsvapna [ ba] bahavA ca bhRkuTIM bhImAM baddhvA parikaraM pApA: baddhveva dhRtavAn gADhaM bandIgRha gRhItosat bandhuM kumudakhaNDAnAM babhUva ca tayoH prIti babhUva ca matistasya babhUva nagare rAjA 216 258 133 29 40 150 476 433 436 278 183 72 264 491 86 238 265 226 131 131 232 441 babhUva puNDarIkiyAM babhUva rAvaNaH sAkaM babhUva sumahajjanyaM babhUvAsI zubhAkAro babhUveti dazagrIve bAlanAmAparaM mAtrA balavadbhyo hi sarvebhyo balavAMzca zrutastena balAkA vidyudindrAstra balAnAM hi samastAnAM 131 183 287 83 491 426 balIyasa ripo gupti balIyAn vajravego'ya bale ca rAkSasezasya balo mArutavegazca 451 254 113 392 11 86 bahiH krIDA viniSkrAntA 191 bahirantazca sa saGga 337 bahunA kimuktena bahusainyaM durAloka bahUnyasya sahasrANi bAndhavo bhAnukarNo'pi bAlako'Gke bhajan vAlakrIDApi bhImAbhUbAlakrIDA babhUvAsya 484 212 209 186 krIDAM 285 155 140 130 223 6 129 491 297 139 bAla te smitasaMyuktaM bAliceSTitamidaM zRNoti bAleH pravrajanaM kSobha bAlo'mandhrakaH pApo bAlau manojJarUpI to bAhvoH puNyasya codAttaM bibhratyaGgAni te kasmA bibhrANAstridazAkAraM buddhasyeva na nirmukta bRhattvAdbhagavAn brahma brajato dinanAthasya brahmaprajApatiprAyaH brahmalokAlki lAgatya bravIti devapadaM bravIti yAvadetAva brahmo nAma tadA yogo bruvannevaM sa saMprAptaH [bha] bhaktA bhava jinendrANAM bhaktyA kRtamidaM devaH bhakSyaM bhojyaM ca peyaM ca bhagavaMstvatprasAdena bhagavanna mamAdyApi bhagavanna mayA nArI bhagavannavasarpiNyAM bhagavan padmacaritaM bhagavan jJAtumicchanti 204 15 253 26 252 258 100 460 397 402 385 45 481 304 318 332 80 32 307 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 533 266 287 259 152 bhagnapravRttimAlokya 214 / / bhavadgauravadRSTAyAH bhagnamaulizirogADha- 218 bhavadvidhamahArAja 430 bhagnAH kilAnusartavya- 132 bhavanezAH surezAzca 327 bhagnAvakAzamAkAzaM 198 bhavaneSvahatAM teSu bhaGgaM karomi nAsthAyA- 213 bhavanti karmANi yadA bhaGgamAlAnavRkSANAM 197 bhavanti kSematAbhAjo 379 bhaGgAsannaM tataH sainyaM 232 bhavantyutkaNThayA yuktA 328 bhajyamAnaM tataH sainya bhavantyevAthavA loke bhajyamAnastato yapai bhavAdRzAM nRratnAnAM 219 bhaTAnAmaTTahAsena 282 bhavAnapi gatastatra bhaTAnAmabhavadyuddha bhavAnAmevamaSTAnA- 321 bhaTaizca paryacodyanta bhavAntaranibaDhena bhadra pravrajito jAtaH 247 bhavAntarabhavabhUri bhadra zAlavane yAni 106 bhavitA punarasmAkaM bhadrAmbhojA subhadrA ca 441 bhavitA prathamasteSAM 152 bhadrAsananiviSTAya bhavitAso mahAn ko'pi 169 bhadre zRNu manaH kRtvA 383 bhaviSyati kadA zlAghyaH 353 bhayavepitasarvAGgA bhaviSyato'nujAvasya 153 bhayazeSeNa cAbhIlAM bhaviSyato'tha saMgrAmA- 413 bhayAnakAM tataH prApya 377 bhave caturgatau bhrAmyan 383 bharaNI hAstinasthAna- 427 bhave'syAH kanakodaryA 382 bharatastvakarod rAjyaM 62 bhavyaH praNAmametasya 325 bharatasya sa khaNDAMstrIn 166 bhavyAnAM tattvadRSTayarthaM 46 bharatenAsya putraNa bhavyAbhavyadvayenAtra 23 bharate podanasthAne 92 bhavyo'yaM pUrvajA yAtA 337 bharatairAvatakSetre bhasmacchannAgnivadbhasmI 156 bhartA babhUva kaumAraH 260 bhasmatAM nayate loka- 315 bharturantikamAnItA 179 bhasmasAdbhAvamApanno bhavacchAsanazeSAti bhAgIrathyAstaTamatitarAM 267 bhavatAM tADyamAnAnAM 259 bhAge'tra yo vyatikrAnta- 147 bhavatA sadRzaM mitraM bhAnAvastaMgate tIne bhavatA sArthavAhena 20 bhAnukarNastato jAtaH 154 bhavato darzanenedaM 298 bhAnukarNo'pyayaM muktaH 160 bhavato yo mataH ko'pi 250 bhAnubimbasamAnena 145 bhavatkulakramAyAtAM bhAryA vinayavatyasya 434 bhavatpuNyAnubhAvena 473 / / bhAvapravedanasthAnaM bhavatyarthasya saMsiddhayaM 280 bhAvamAlAgRhIte'smin 484 bhavaduHkhAgnisaMtaptAM 405 bhAvayanniti sahasradIdhiti 237 bhASArddhamAgadhI tasya 80 bhAskarazravaNa: zreSTho bhAskarazravaNo lebhe 178 bhAskarasyandanasyeva bhAskarIbhayasaMbhUti- 162 bhAsvatAbhAsitAnAn bhikSAM paragRhe labdhAM bhikSAdAnana sAdhUnAM bhikSArthamAgataH so'dya bhinnaM dhArAkadambena bhItAntarvadanaM sAzru 372 bhItyA niruttarIbhUtAM bhImAtibhImadAkSiNyA- 101 bhImaH kUrmejhaMpainakra- 358 bhuktvA bhuktvA viSayajanitaM 137 bhUcarAnmAnuSAotuM 235 bhUtATavIM praviSTasya bhUtikarma nidhijJAnaM 482 bhUtaizca tADanAd bhUto bhUpAlanivahasthaM taM 484 bhUmijaM phalasaMpannaM 48 bhUmijImUtasaMsaktAH bhUmidAnamapi kSipta bhUmau garjanti toyodhAH 462 bhUmau nikSiptasarvAGgA 352 bhUyaH saMsRtya kAzyAM to 75 bhUyaH samIpamAkAza- 388 bhUyazca jalakAntena bhUyazca bodhimAgatya bhUyazcoce pradezo'yaM 376 bhUyo'pi mAnasaM bibhrat 184 bhayo'vadattato dhAtrI bhUSaNaM bhramarA eva bhRguraGgizirAvahniH bhRtyasyAparAdhaH kaH 181 bhRtyairupAhRtaM tujhaM 186 bhRtyo'haM tava laGkeza! 262 bheje vRttIyathAsthAnaM 311 34 sajAvamApatro 87 452 124 155 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 padmapurANe 118 155 78 316 367 188 bherIzaGkaninAdo'pi maNDalena bhramatyasya 407 bhogabhUmisamaM zazvad 54 matergocaratvaM mayA tAva- 487 bhogavinA na gAtrANA- 158 mate suvratanAthasya bhojyaM dvidhA yavAgvAdi 48.1 mattadvipendrasaMghaTTa 284 bho bhoH supuruSAH kasmA- 158 mattavAraNasaMkSuNNe bhramatA yatra vAtena 102 mattastambaramArUDhe- 184 bhramanti yena tiryakSu 118 mattebhasadRzaM cetabhramannaso yena mahIdhare. 419 / / mattairapi gajastasya 28 bhramarAlIpariSvakta- 108 mattarmadhvAsavAsvAdA 102 bhramarAsitasUkSmAti matto'sti na mahAna kazci-147 bhramarI bhramaNazrAntAM 338 matpAdajaM rajo mUni 211 bhramiSyati ratho'yaM meM mathurAnagarInAthaH bhraSTaprAptabhamArgeNa 483 mathurAyAM sadezAyAbhrAtaraM nihataM dRSTA 145 madaklinnakapolo'sau 407 bhrAtRbhyAM sahitastatra madanoragadRSTasya 341 bhrAntveva bhuvanaM sarva- 228 madAndhamadhupazreNIbhrAmyantI sA tataH sAdhvI 484 madirAmattavanitA bhrakSepamAtrato'pyete 160 madirArAgiNaM vaidyaM 347 bhrUkSepAniva kurvANAM 174 madarzanaM tathApyetat 222 bhrUlatotkSemAtraNa 212 madhudhAtkRtazcaNDA 307 bhrUsamutkSepamAtreNa 126 madhudigdhAsidhArAyAM madhuno madyato mAMsAd [ma] madhumAMsasurAdInA- 321 makarandarasAsakto madhu sravanti ye vAcA makarandasurAmatta- 215 madhyaM tAsAM dazagrIvo makSikAkITakezAdi- 325 madhyabhAgaM samAlokya 262 maGgalaM yasya yatpUrva 110 madhyamarSabhagAndhAra- 390 maGgalaM sevitA pUrveH 110 madhyelalAmanArINAM 231 maGgaladhvaMsabhItyA ca 368 madhye sAgarametasmin 101 maGgalAni prayuktAni 123 madhyAhnaravisaMkAzaM maJcasthAH puruSA maJcA 112 madhyAhnaravisaMkAzAmaJcasthastambhamAdAya 128 manasApi hi sAdhUnAM maJceSu suprapaJceSu 484 manAMsi poranArINA- 193 maNikuTTimavinyasta- 106 manuSyajAtimApannA 383 maNivRkSA ivodbhidya- 103 manuSyatvaM samAsAdya 325 maNDitaM zakracApena 462 manuSyabhAvamAsAdya - 23 maNDanaM muNDamAlAyA manuSyabhogaH svargazca maNDalasyAntare kRtvA 387 manuSyA eva ye keci manojJAbhapi tAM dRSTrA 173 manobhavazareru 271 manorathazatAneSa manoratho'yamAyAtA 340 mano'sya ketakI sUcI manoharAM samAruhya 407 manoharAM nisargeNa manoharANi divyAni 49 manohAribhirudyAnaiH mantriNazca kilAjasraM mantriNo bhrAtarazcAsya 169 mantrimaNDalayuktasya 340 mandabhAgyo'dhunA ceSTA 453 mandamArutasaMpRkta mandaraM prasthitAyAsmai 274 mandareNa yathA jambUmandAnilavidhUtAnta- 295 mandodaryAH pariprApti mandrakolAhalAdeSA 358 manye purandarasyApi 197 manye'smadvattaye'nena mama vajramayaM nUnaM mayasya mantriNo'nye ca / mayUrakaNThasaMkAzo 428 mayUrasArikAkIra- 392 mayeyaM viditA vArtA mayo'pi tanayAcintA 174 maraNaM rAjaputrIyaM 389 marutvamakhavidhvaMso 263 marutvo'thAJjaliM baddhvA 262 marududdhRtacamara- 12 malasvedavinirmuktaM 17 malImasA ca me kItiH 279 malliH suvratanAthazca 424 mastakanyastapucchAgro 387 mahatA tUryanAdena 155 mahatA bhUtibhAreNa 486 mahato dharma saMvegA 320 187 175 340 303 77 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ilokAnAmakArAdyanukramaH 175 pAla 321 187 293 mahAkulasamutpanno mahAkulasamudbhUtA mahAgahvaradezastha- 157 mahAghoSeNa candriNyA- 76 mahAjaTharasaMdhyAbhra- 283 mahAjaladasaMghAta mahAtarau yathaikasmin mahAtizayasaMpanna mahAdundubhayo neduH 59 mahAdevIpadAt sAtha 467 mahAdevyabhimAnena 382 mahAdaityo mayo'pyenamahAnAdasya tasyAnte- 123 mahAninadasaMghaTTaH 295 mahAnIlanibhairebhimahAnubhAvaH pramadAjanasya 422 mahAnubhAvatA yogA- 378 mahAnubhAvavAcaiva 394 mahAnokahasaMruddha- 377 mahAn kalakalo jAtaH 64 mahAntamapi saMprAptaH mahApadmaH prasiddhazca mahApadmastapaH kRtvA mahAparigrahopetA 308 mahApApabharakrAnto 243 mahApuruSacAritramahAbalo'paraH kAnta- 425 mahAbalo'yametasya 287 mahAbAhuvanenAndhaM 217 mahAbhAgA ca vijJeyA 441 mahAbhimAnasaMpanno 199 mahAmahiSapRSThasthamahAmAMsarasAsaktaH 468 mahAmAMsarasAsvAda- 468 mahAmegharatho nAma mahArakSaH zazAGko'pi mahArakSasi nikSipya mahArambheSu saMsaktAH mahArAjasutAmanyAM 471 mahArghamaNivAcAlamahAlakSmIriti khyAtA 188 mahAlAvaNyayuktAzca mahAvidehavarSasya 34. mahAvinayasaMpannAH mahAvibhavapAtrasya 264 mahAvratAni paJca syumahAvratAnyupAdAya 461 mahAzukrAbhidhaH kalpaH 440 mahAzukrAbhidhAnazca mahAsaMvaramAsAdya 223 mahAsAdhanayuktasya 225 mahAsAdhanasaMpanna- 211 mahAsAdhanasaMpannA 228 mahAsaurabhanizvAsamahimAnaM ca dRSTrAsya 155 mahimAnaM tataH kRtvA 52 mahimAnaM paraM kRtvA 465 mahimnA sarvamAkAzaM mahiSINAM sahasrairyat 12 mahiSI tasya vaprAhvA 188 mahIgocaranArIbhi- 263 mahIdhramiva taM nAthaM mahImaNDalavikhyAto 329 mahImayamivotpannaM 136 mahendradattanAmAsIt 437 mahendraduhitA tasyAM 386 mahendrasya tato'bhyAzaM 339 mahendrakumbhonnatapIvara- 419 mahaizvaryasametAya 220 mahotsavaH kutastasya 199 mahotsavo dazagrIvo mahotsAhamatho sainyaM mahodadhikumAreNa mahodadhiravo nAma mahyaM vipadyamAnAya 219 mahyAM to kSitipo naSTau 475 mAtaH kasmAdidaM pUrva 189 mAtaraM pitaraM kAntaM mAtaraM pitaraM bhrAtRn 307 mAtAmahagRhe vRddhi 179 mAtuH zokena saMtapto 190 mAturaGke tataH kRtvA 46 mAturaGke sthito'thAsau 155 mAturapyudare yasya 16 mAturdInavacaH zrutvA 156 mAtRmedhe vadho mAtuH 244 mAtRSvasuH suto'haM te 184 mAtrApi na kRtaM kiMcit 375 mAdRzo'pi sudurmocai- 453 mAdhavyAstanayo nAmnA 272 mAnamudvahataH puMso 185 mAnase mAnasaMbhAro mAnApamAnayostulya- 310 mAnI tatra marIcistu mAnuSadvipagovAji- 482 mAnuSyabhavamAyAto 119 mAnena tuGgatAmasya mAndhAtA vIrasenazca 469 mAbhUdAbhyAM mamodvataH mAyAkRtaM tridhApIDA 482 mArIcastata AcakSau 214 mArIco'mbaravidyacca- 187 mArIcI vajramadhyazca 171 mAruti rAvaNo vIkSya 412 mArutirmArutaM vegA- 414 mArgA godaNDakAkArA: 325 mArge tiSTha kRpANasya 184 mArgo'yamiti yo gacchet 116 mArtaNDakuNDalo nAmnA 124 mArdavenAnvitAH keci- 308 mAlina: saMkathAprApta 165 mAlino bhAladeze'tha mAlyavattanayaM dRSTvA mAlyAnulepanAdIni 125 437 144 425 144 286 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 248 18 tamattaviSayA- 536 padmapurANe mAMsaM madyaM nizAbhukti 326 / munikSobhanasAmarthya- 113 mAMsasya bhakSaNaM teSAM 244 / / munirdhanaravo dhIra- 425 mAsamAtraM dazAsyopi 223 munivisrambhatastena 474 mAsAMzca caturastatra munivIryaprabhAveNa 218 mAsAn paJcadazA khaNDaM munivelA pratIkSyatvA- 330 mAse ca dazame dhIrA munivelAvato datvA 329 mAhiSmatIpatirdhanyaH 236 munisuvratanAthasya tIrthe 112 mAhiSmatIpurezo'tha munisuvratanAthasya yatheha 472 mitena parivAreNa 122 manisuvratanAthasya vinyasya 391 mitrAyA janitA yasmAt 471 munisuvratanAtho'pi 447 mitrA sudarzanazcUto 427 manisuvratamAhAtmya- 447 mitropakaraNaM yasya 148 maneH pihitamohasya 208 mitrI tau saurikasyAthai 76 mune rantikamAsAdya mitho vibhISaNAyedaM 278 munerapi tathA tasya 389 mithyAdarzanasaMyuktA 25 muhuH pracaNDamArohe mithyA dRk prabhavo mRtvA 272 maharvizramyamAnAlyA 378 mithyAdRzo'pi tRSNArtA 65 muhUrta parivAnnaM mithyAdRzo'pi saMprAptA muhUrtatrizataM kRtvA 324 mizre kAmarase tAsAM 175 muhUrttadvitayaM yastu mInau daityagurustuGga- 397 muhartayojanaM kArya- 324 mImAMsante jugupsante 449 mUDhAH zokamahApale 131 mukuTanyastamuktAMzu- 263 mUDhAH saMnadbhumArabdhAH 218 muktaM vAyukumAraNa mUlaM hi kAraNaM karma, 153 muktapadmAlayAM padmAM mUlajAladRDhAbaddha- 128 muktAjAlaparikSipta- 162 mUrkhagoSThIkumaryAda 347 muktA jAlaparIteSu 194 mUrcchayA patite tasmin 285 muktAjAlapramuktena 186 mardhajA eva darbhANi 257 muktAdAmacito hema mRgezadamanAbhikhyo mukhacandramimaM dRSTA mRgaiH siMhavadhaH so'yaM mukhAdisaMbhavazcApi 253 mRtaH zazI balovardo mugdhaH sarvajanaprItaH 458 mRtAmiva sa tAM mene 150 mugdhAH pUrNenduvadanA 57 mRtyujanmaghaTIyantra- 452 muJcatsu dIrghahuGkAraM 282 mRtyujanmajarAvarta- 322 muJcantImiti tAM vAcaM 393 mRtyudaityakRtAnto nu 387 muJcantau heti jAlaM tau 286 mRtyordurlavitasyAsya 86 / muJcannArAtsamudrasya 274 mRtvA kalpaM sa mAhendra mudga reNeva ghoreNa 387 mRdaGganisvanaM kAcimudhaiva jIvanaM bhuktaM 288 mRdaM parAbhavatyeSa 191 324 mRducittAH svabhAvena 342 mRdutApo nidAdhe'pi mRdumUnimatyanta- 20 mRduzaSpapaTacchanna 174 mRSTatvAd balakAritvA- 311 meghamAlItaDiviGgo 283 mene ca mama sarvazrI- 203 meyadezatulAkAla- 482 meskUTasamAkAramerumastakasaMkAzaM __59 meroH pUrvavidehasya maMtrIsamastaviSayAmocitAn nArakAt zrutvA 202 mocitAste tatastAbhi: 177 mohakAdambarI mattA 430 mohAndhakArasaMchanne 322 mohAndhadhvAntasaMchannaM 80 maunavrataM samAsthAya mauhUrtena tato'vAci- 396 mriyamANo bhaTaH kazci- 288 mlecchaividharmyamANAyAM 160 _[ya] yaH parityajya bhUbhAryA 260 yaH punaH prAptakAla: syA- 248 ya: prayojayati mAnasaM zubhe 237 yaH smaratyapi bhAvena yaM yaM dezaM sa sarvajJaH yakSakinnaragandharvAH 44 yakSagIte pure yakSAH 147 yakSarAkSasasaMgrAma yakSarAjakarAsakta- 22 yakSI padmapalAzAkSI yAcamAno viditvA tA. 53 yajanArthaM ca sRSTAnAM 256 yajamAno bhavedAtmA 257 yajJakalpanayA naiva 257 yajJArthaM pazavaH sRSTAH 244 405 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yajJena kriyate tRpti yataH prabhRti tatrAsthA yataH zRNu tatastAvat yataH satkulajAtAnAM yato'yaM pratipakSeNa yato yathA purA bhrAntau yato'sau haritaH kSetrA yatkicitkurvatastasya yatnAttAvadihAssva tva yatnena mahatAnviSya yatpratyaribalaM kSipta yattatsurasahasrANAM yatracchatrasamAkArAH yatra jAte pituH sarve yatra te rucitaM dAnaM yatra mAtaGgagAminyaH yatra yatra padanyAsa yatra yUyamidaM ceSTAH yatraiva janakaH kruddho yatroSadhiprabhAjAlaiyathAgneH sevanAcchIta yathA ca jAyate duHkhaM yathA ca pannagaiH pItaM yathA ca vivaraM prApya yathA cekSuSu nikSiptaM yathA tAta pratIkSyastvaM yathA tArayituM zaktA yathA te bahavo yAtAH yathA darpaNasaMkrAnta yathA bravIti vaidagdhyaM yathA me praNatAH sarve yathA yathA samIpatvaM yathA'yamatra saMsaktayathAvattasya pArzve'so yathA viSakaNaH prApta: yathAzakti tato bhaktyA yathA zuklaM ca kRSNaM ca yathA sarvAmbudhAnAnAM 68 257 334 33 100 210 119 444 248 274 143 269 317 102 17 168 13 57 375 374 102 383 320 36 247 36 297 323 86 42 365 355 450 89 492 312 313 36 434 zlokAnAmakArAdyanukramaH yathAsthAnaM tatasteSu 59 yathAsvaM ca sthitAH sarve 299 247 yathA hi chaditaM nAnaM yathA hi jIvitaM kAntaM yathArhamupacAraM te yathecchaM draviNaM dattaM yathedaM spandate cakSu yatheSTagallake nyasta yathaidivasaM rAjyaM yathaiva tAH samutpannA yathocitaM kRtAlApAH yathotkRSTasurANAM ca yadatha bhrAmyato vRtta yadarthaM nIyate tAta yadAjJApayasItyuktA yadA tadA samutpanno yadAna prApnuyAt kU yadAsI nirjito dyUte yadi ca syurbhavanto'pi yadi taM nAnaye zIghraM yadi tAvadayaM dhvasto yadi nAma tadA tasyAH yadi nAma tadA dhyAna yadi nAma tayA sAdhvyA yadi nAma bhajeyemAM yadi nAma bhavet sAraH yadi nAmaiSa no sAmnA yadi niHspandayA dRSTyA yadi prANivadhaH svarga yadi prANidhAd brahma yadi vA tadvadeva syAd yadi sarvaprakAro'pi yadi syAdatha vijJAtA yadi nivAryamANo'pi yadetatparvatenoktaM yadaiva tena sA dRSTA yadaivamapi na dhyAnabuddhipUrvakA 259 408 140 194 151 184 111 350 23 478 193 148 81 244 74 170 194 89 359 161 303 451 236 99 62 256 257 253 250 349 411 242 208 160 255 537 yadyatra yAvacca yatazca yena 476 yadyatsvajanagehaM sA 374 yadyadviceSTitaM sArddha 130 117 60 yadyapi syAt kvacit vaM tapaH zaktyA yadyapyeSAM prapanneSu yadyevaM bhASate vyaktaM yadvA lokatraye nAsau yantraniryantrasacchidra - yantrANi ca prayuktAni yannAma dRzyate loke yannopakaraNaiH sAdhya yanmaharidvA yamasthAnacyutaM cArtha yamasya kiMkarA dInAH yamArAti samudvAsya yamena svayamAtmAnaM yamo vaizravaNaH somo yazo vibhUSaNaM tasya yazca kandarpa kautkucya yazca rAmo'ntare yasya yastvAkrozati nirgranthaM yasmAdArabhya meM garbhe yasmAnmA hananaM putra yasmin viharaNaprApte yasya kAJcananirmANA yasyAdyApi vanAnteSu yasyaitatpANDuraM chatra yasyopari na gacchanti yAMyAM jIvA prapadyante yAti cediha te cetaH yAtudhAnA api prApya yAdRzo'pi vadatyeva yAni yAni ca saukhyAni yAvacca tattayoryuddhaM yAvacca tumulaM teSAM yAvatkazcinna jAnAti yAvattayoH samAlApo 383 212 332 480 139 384 111 317 6 201 211 200 44 149 249 428 303 139 65 17 325 109 485 157 90 125 144 2 385 129 129 367 343 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 papapurANe 53 50 7 . 74 4 nny 475 yAvattena samaM yuddhaM 189 yAvantaH samatikrAntA yAvatparigrahAsaktiyAvatprasAdayatyekAM 229 yAvadevaM manastasya yAvadevaM samAlApo yAvadevaM sutaM zAsti 132 yAsAM varcazca mUtraM ca 54 yAhi yAhi puromArgA- 31 yuktaH paramadhairyeNa 204 yuktaH priyANAM dazabhiH 422 yuktaM prahasitedaM te yuktamatanna dhIrANAM 131 yuktavistAramuttuGgaM 172 yuktAM mAtaGgamAlAbhi- 377 yuktizca kartRmAn vedaH 252 yugaM tena kRtaM yasmAyugAntaghanabhImAnAM yugmamutpadyate tatra yuddhaM sulocanasyogra- 72 yuddhAya prasthito dRSTA 385 yuddhe vaizravaNo yena 203 yuddhe sahAyatAM kartuyuvA saumyo vinItAtmA 345 yuSmAkaM pUrvajairyasmAyUkApanayanaM pazyan 105 ye kAmavazatAM yAtAH ye kRtA mandabhAgyena ye ca te prathamaM bhagnA 66 ye ca matsadRzAH sarve 82 ye tu zrutAd druti prAptA 50 yena kenacidudAttakarmaNA 237 yena yena prakAreNa 308 yenAyamanayA sAka yenAvasarpiNIkAle 431 ye'pi jAtasvarUpANAM ye'pi tIrthakarA nAma ye'pi zoSayituM zaktA ye punaH kutsite dAnaM 36 rakSonAthapariprApti ye bharatAdharnapatibhiruddhAH 471 rajaHsvedarujA muktaM 316 yojanapratimaM vyoma- 428 rajanipativatkAnto 234 yojanAni dazAruhya rajanyA pazcime yAme 489 yojanAnAM zataM tuGgaH 275 rajobhiH zastranikSepa- 289 yojanAnAM sahasrANi 33 / / raNaprabodhanavyUha- 481 yodhAstatra nirAkrAman 413 / / raNe nijitya tAn sarvAn 466 yo na tvatsadRzaM pApe 370 ratavyatikaracchinna- 368 yo na vetti sa kiM vakti 252 ratA mahattvayukteSu 318 yonidravyamadhiSThAnaM 481 rativibhramadhAriNyaH 416 yoniviziSTamUlAdi- 481 rantuM cedyAta kiSkindhaM 135 yo yastasyA mayAlikhya 194 ratnakAJcanavistIrNa- 102 yoSitaH sukumArAGgAH 55 ratnacitro'bhavattasyA 68 yoSitpuNyavatI so'yaM 264 ratnacUNaratizlakSNaiH 108 yo'sau tatra mahArakSo ratnatritayasaMpUrNA 326 yo'sau niyamadatto'bhUt ratnadAmasamRddheSu 473 yo'sau bhAvananAmAsI ratnadAmAkulaM tuGgaM 204 yo karI varanArINAM 213 ratnadvIpaM praviSTasya . 331 yo purA varanArIbhi ratnamAlo'sya saMbhUto 444 yauvanazriyamAlokya 208 ratnapAtreNa datvArgha yauvanoSmasamudbhUtA 39 ratnabuddhirabhUd yasya ratnabhUmiparikSipta 88 _ [ra] ratnazravaHsutenA'so 165 raktakardamabIbhatsa- 24 ratnazravaHsutenAstAn 233 raktadantacchadacchAyA 172 ratnAMzukadhvajanyasta- 146 raktAM ca tasya tAM jJAtvA 190 ratnAvalIprabhAjAla- 316 raktAruNitadehaM ca rathanUpuranAthendra- 176 rakto dviSTo'thavA mUDho 307 rathamAropya tAvattvaM raktoSTho haricandrazca 70 rathamAzu samAruhya 414 rakSatA balamAtmIyaM 283 rathArUDhastatastasya 202 rakSanti rakSasAM dvIpaM rathino rathibhiH sAdhaM 232 rakSasastanayo jAto 94 rathairazvairgajairuSTraH rakSasAmanvaye yo'bhUd 225 rathairAdityasaMkAzai 201 rakSAtmAnaM vrajAmuSmAd 288 rathairmattagajendrazca rakSitaM yasya yakSANAM 63 rathotsAhaH samAruhya rakSitA bAhRdaNDena 16 radagrahAruNIbhUtaM 365 rakSitA mithilA kumbho 427 radanazikharadaSTaspaSTarakSitAste yatastena 65 / / randhra vaizravaNaH prApya 185 58 " 1 353 202 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ramaNadvijadaSTAnAM ramaNena viyuktAyAH rambhasya bhavato yasmA rambhAstambha samasparza rambhAstambhasamAnAbhyAM ramyapravaNamizreNa ramyeSvapi pradezeSu rarakSa svaM ca jAyAM ca ravaM ca sarvayatnena raveH panthAnamAzritya veNa mahatA teSAM raverapi kRtasparzaH razanA vidyutA yuktA rasana sparzana ghrANa rasanAcchedanaM putra rasabhikSoH samAdAya rasasparzapariprAhi rasAtalapure tasya rasAtalamivAnekarahasyAliGgaya dayitAM rAkSasAdhipaputro'pi rAkSasezvaradhanyo'si rAkSasohi saGke rAgakhANDavale hyAkhyaM rAgadveSAdibhiryuktaM rAgadveSAnumeya 338 359 77 316 172 98 189 486 218 406 407 281 267 314 241 58 307 411 204 367 294 221 32 481 310 312 85 353 156 88 254 478 317 85 rAjan sagara pazya tvaM rAjaputrI bhavatveSA rAjamArgoM pratApasya rAjA ca zramaNo bhUtvA rAjAnaM hantyaso somaM rAjA zubhamatirnAma rAjA zreSTho manuSyANAM rAjAsIdbharato nAmnA rAjIva pauNDarIkAdyA: rAjJaH pazyata evAsya rAjJaH sukozalAkhyasya rAjJostayoH prANaviyoja - 477 470 354 259 zlokAnAmakA rAdyanukramaH rAjyaM nivedayatyasya rAjyaM suteSu nikSipya rAjyazriyaM dviSantyete rAtrAvapi na sA lebhe rAmakezavatacchatrurAmakezavayorlakSmI rAmANAmabhirAmANAM rAmAbhidhyAnato moghaM rAvaNaH saMyuge labdhvA rAvaNaM svajanaM prApya rAvaNasya kila bhrAtA rAvaNasya pravezaM ca rAvaNasya bale nAmA rAvaNasyeva kopena rAvaNena ca vijJAya rAvaNena jito yuddhe rAvaNo'tha vahan dIrghaM rAvaNo'pi namaskRtya rAvaNo'pi sukhaM snAtvA rAvaNo'pi svasuH prItyA rAvaNo bahupatnIka rAvaNo me mahAbandhu rAvaNo rAkSaso naiva riktakaM tasya taM dRSTvA ripava ugratarA viSayA rudatsu teSu kAruNyA rurubhizvamaraiH siMha ruSTo tato vacobhistau rUkSasphuTita hastAdirUpaM pazyan jinasyAsau rUpametasya taM dRSTvA rUpiNI ca sutAM tasmai rUpeNa tAstatasteSAM rUpeNa hi kRtaM citraM reNukaNTakanirmuktA reme ca mudito'mIbhiH remirestAstamAsAdya bahutAM 397 67 458 351 7 439 112 341 280 336 28 8 354 292 275 470 411 307 230 226 340 300 32 401 206 396 315 127 327 44 189 281 158 262 55 109 267 229 varSadharAgreSu raizatAnAM sahasreNa roSajvalana saMtAparaudrabIbhatsazAntAzca [ la ] lakSaNaM yasya yalloke lakSaNAbharaNazreSThau laGkAM vA pratigacchAmaH laGkAnagaryAM sa vizAla laGkAyAM sa tadA svAmI laGkA rAjagRhaM cAnyalaGkendreNa tato nItaH laGghitAzvavimAnebhalajjitA svena rUpeNa latAbhavanamadhyasthA lapsyate bhavataH putrA lapsye yadi na tAM rAmA labdhavarNopakArAya labdhArthaH kRtakRtyo'pi labdhvA ca rAkSasoM vidyAM labdhvA paramasamyaktvalabdhvApi darzanaM samyak labdhvA manuSyatAM karma labdhe'pi sukule kANa labhante tA yathAbhISTaM bhirdhAtuH smRtaH prAptau lalatprAlambatarala lalallambUSakaM kAcalAkSAdirasayogena lAbhaM manoramAyAzca lAlAklinne mukhe kSiptaM lAvaNyapaGkalitAnAM lAvaNyena vilimpantIM luNThitaM cAtra sakalaM nAmyato'nayoH pazya lekhAropitavRttAntaM lekhArthamabhigamyaito 539 210 397 281 479 111 45 141 422 112 442 130 182 .53 32 166 404 148 77 79 301 25 383 24 327 313 31 396 475 8 258 324 149 416 346 274 411 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 padmapurANe 402 lebhe ca labdhavarNaH san 249 lokaM sarvamatikramya 49 lokatraye'pi tannAsti 303 lokadvayaphalaM tena lokapAlAnathovAca 297 lokapAlAzca nirjagmu- 143 lokapAlAstathaivAsya 298 lokAntaparvatAkAraM locanacchAyayevAsyA- 371 locanAntaghanacchAyA 316 locane mukulIkurvan 387 locAnantaramutpAdya 433 lobhena coditaH pApo lo'Tulezasamo dharmo 117 lohadantajatukSAra- 482 lohitAGgo vRSamadhye 397 [va] vaMzAnusaraNacchAyA vaMze tatra mahAsattva: 444 vaMzo rakSo nabhogAnAM vakulAmodaniHzvAsA 149 vaktRtvaM sarvathA'yuktaM 251 vaktRtvasya virodhA vA 252 vaktracandre'kSiNI tasyA 150 vakSAragiriyukteSu 34 vacaH so'yaM tataH prAha 171 vacanaM parapIDAyAM vajraM praharaNaM trINi 140 vajrakaNThastata: sAI 107 vajrajavaparitrANaM vajranAbhiriti khyAta. 425 vajranAbhizca vijJeyaH 425 vajrabAhuratho'vocata 451 vajrabAhustayorAdyo 450 vajramadhyAmadho vaktrAM vajramauktikaveDyaM- 482 vajravegaH prahasto'tha 283 vajraseno mahAtejA vajrAbho vajrabAhuzca 68 vajrAyudhasya putro'yaM 125 vajraNeva tatastasya vajrodarI samAkRSTi- 162 vaJcanAdaMzukAkSepA- 229 vaJcitvA svajanaM so'tha 402 vaNi gdhitakaro nAmnA 69 vaNigniyamadattasya 69 vaNijau bhrAtarAvAstAM 107 vatsa. tAvaddhanurveda- 233 vatsa (vana) pAlIkarAdhRSTa- 11 vatse kAsi kuto vAsi 170 vatse zRNu yataH prAptA 380 vada kenAdharastasmA- 281 vaditA yo'thavA zrotA vadatyevaM tato vyAdhe vadanaM pANipAdaM ca 104 vadanena tato raktaM 286 vadanta iti te yAtA407 vadanti liGginaH sarve 310 vadantIH karuNaM svaraM vadantyAmevametasyA 363 vada bhadra kutaH prApta 468 vada vizrabdhikA bhUtvA vaddhAMzukena devendra 294 vadhAt vijayasiMhasya vadhAdi kurute janma 319 vadhyasya dIyate kanye 281 vanaM tadeva gacchAva vanadeva iti bhrAntiM 189 vanasya pazya madhye'sya vandanAya samAyAtaM 92 vandanAyAnyadAyAto vandighoSitazabdena 486 vanditvA taM pradIpena 408 vanditvA tuSTuvuH sAdhu vapurdazaratho lebhe 470 vaprayA cAnyadA jaine 188 vayaM ke'pi mahApUtA 65 vayaM prabhuM samAyAtA varaM vidyutprabheNAmA varaM vRNISva tuSTo'smi 221 varaM samara evAsmin 300 varaM svAmini kAmaM te 277 varavidyAdharIpANi 187 varazayyocitaH kAya- 4.8 varastrIjanasaMcAtaiH varAkI madgataprANA 278 varAnihatarebhiH 177 varAsananiviSTaM te 475 varAsanopaviSTe ca 234 varAhavRkamArjAra- 326 varivasyAmavastrANAvaruNasyeva na dravyaM varuNasyAbhavayuddhaM 415 varuNena kRtAzvAsA- 354 varNatrayasya bhagavan vartate tithiradyeyaM 396 varddhamAnajinasyAnte varddhamAnajinendrasya 430 varddhamAnajinendroktaH varSANAM samaye tasmi- 266 valayAnAM raNatkAraH valItaraGgasaMpRktAt 446 valmIkavivarodhAtaivazIkaromyatastAvad 235 vazIkartAhRSIkANAM vazIkRta huSIkAtmA 451 vazIkRteSu tasyAsIt 225 vazIkRtazca sanmAnaM vasatAM gurugeheSu 192 vasantamAlike pazya 406 basantamAlike bhedo vasantamAlayAkhyAtaM . 373 vasantamAlayA coktA 406 417 276 365 374 238 80 172 345 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 541 441 239 208 kAsya 120 349 48 vasantamAlayA tasyA 386 vAsare prathame vAso 358 vasantamAlayA datte 394 vAsasya bharatasyAnte 334 vasantamAlayA sAkaM 40 vAsudevA bhaviSyanti 83 vasundharazca vijJeyaH vAsupUjyaM satAmIzaM vasurnAmAbhavattasya vAsupUjyajinAntAnAM 424 vaso vitathasAmA - 243 vAsupUjyo mahAvIro 428 vastrAnulepanAdIni vAsyAntaragirIndrANAM 473 vasvazvipramukhA devAH 280 vASpAkulitanetrAbhyAM 357 valivanmuJcati jvAlA 174 vikacendIvarayaMtra 102 vAkyaM tato'numanyedaM 366 vikRtya nijarUpaM sa vAGmanaHkAyavRttInA- 314 / / vikretA badarAdInAM 320 vAcayitvA ca taM kRtvA 274 vigatA lepanA kAcit 229 vAjibhiH syandana gaH 486 vigamo'narthadaNDebhyo vAjibhirvAyurahobhi- 99 / / vigrahe'pi nirAsaGgo 121 vAjimAtaGgapAdAta- 227 viciccheda sa nArAcaiH 486 vAJchataM naramAtreNa vicitto'si kimityeva 271 vANijyakRSigorakSA vicintatyevametasmin 193 vANijyavyavahAreNa vicintayantI pitaro 419 vANijyasadRzo dharma- 312 vicitrakarmasaMpUrNA dANyava madhurA vINA 39 vicitramaNibhaktIni 473 vAtAtapaparizrAntA 375 / / vicitramaNisaMbhUtavAtAtmakaM ca tatkarNa- 136 vicitravanitA vAJchA 277 vAtAyanagatAzcekSA vicitravAhanArUDhA 201 vAtoddhRtA jaTA tasya 52 / / vicchadamiva kurvANA vAto'pi nAharat kiMcit 15 vijayazca tripRSThazca vAnareNa satA prAptaM 115 vijayasyandano vArtA 453 vAyunA vAyunevAzu vijayAmiristhAnAM 172 vAyuputrasahAyatvaM vijayArdhajalokena 299 vAyumapyabhinandantI 351 vijayArddhagire ge vAyurapyuttamAmRddhi vijayAddhagirI tena vAyoH sutasyaiva kathaM 418 vijayArddhanagastheSu 141 vAyitvetyaso tAtaM 285 vijayArddhanage ye ca vArANasI vizAkhA ca 427 vijayA? tatazcyutvA vArtayA zrUyate ko'pi vijayo nAma rAjendro vAttikairasuracchidraM vijayo mithilA vaprA 427 vAlizAnAmanAthAnAM vijitA bahavo'nena 281 bAleyaimahipahaMsa vijJAto'sau tatastena 74 vAsagehAcca ni:krAntA 42 vijJApayAmi nAtha tvAM 380 vijJApayAmi nAthAhaM 235 vijJAya kSaNikAM lakSmI 435 vijJAya manasaH kSobha- 223 vijJeyau bAlisugrIvo 208 vitathavyAhRtAsaktAH 308 vitAnaM dambharacitaM 243 vitIrNasvajanAnando vitIrya bAlaye rAjyaM 208 vitRptiharSapUrNAbhi- 293 vittAni nAnurAgasya viditvA nagaraM ruddhaM 129 viditvAvadhinA devo 444 viditvA vitathA sarvA 492 viditvopazama prAptAna 133 videhaM nRpa yAto'ha- 472 vidyate sarvamevAsya vidyamAne prabho bhRtye 145 vidyA cASTAkSarA nItA 157 vidyAdharakumAryo yA 214 vidyAdharapurAkArA vidyAdharasamAjo'yaM vidyAdharANAM saMghAtaiH vidyAdharAdhipatipUjita- 422 vidyAnuyogakuzalAH 95 vidyAbalena yaH kuryAd 126 vidyAbalena yatkicit 291 vidyAbhRccakravartitvavidyAbhRtAM tRtIyastu vidyAbhRtAM patistasmin 91 vidyAmandara-saMjJasya 122 vidyAyAM viditAM pUrva vidyAlAbhaM mahendrasya vidyAliGganajAmIA 172 vidyAvatAM prabhobhadra! 355 vidyAvinayasaMpanne 254 vidyAsamUhasaMpanna 207 vidyA hi sAdhyate putraH vidyutIva tato dRSTi 127 401 147 358 140 231 77 141 357 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 padmapurANe 10 18 184 277 401 28 vidyutprakAzA nAmAsya 112 vipralApaM tataH zrutvA 394 vidyutprabhaguNastotraM 394 vipralApaM paraM kRtvA 476 vidyatprabho bhavedasyAH 345 vibudhendrAdibhogAnAM 118 vidyutvAn cAruyAnazca 144 / / vibhaktaparvatAn pazyan 306 vidyuddaNDena saMyuktaM 171 vibhISaNena vegena 279 vidyuktotpalacchAyA 328 vibhISaNo'pi saMprApya 476 vidyudvAhananAmnAsau 129 vibhISaNo'pyayaM vyartha vidyudvilasitAkArAM vibhurnalinagulmazca 425 vidyudvilasitenAso 192 vibhUti mama pazya tvaM vidyadvilasito nAma 476 vibhUtyA parayA yukto vidyunmAlAkRtAbhikhyai vimalAntardharmAzca 82 vidyunmukhaH suvaktrazca 68 vimalAmalakAntAdyA vidrAvayan mayUkhaizca 151 vimalAya nabhastredhA 221 vidhattAM paJcatAyogyAM vimAnaM sUryasaMkAzaM 412 vidhatsva dhRtimoze 392 vimAnaprabhRtIn jIvA 315 vidhavA bhartRsaMyuktA vimAnAbhyantaranyastA- 416 vidhAya ca namaskAra 221 vimAnavividhacchAyaiH ketu- 472 vidhAya praNati tatra vimAnavividhacchAyaiH saMdhyA 141 vidhAya bhUbhujaH kRtyaM vimuJcanviSamacchedA- 386 vidhAya mahatIM pUjAM 230 vimuJceSu dharitrI vA 211 vidhAya sAdhulokasya vimuktaM sarpajAlena 293 vidhAya siddhabimbAnAM 85 vimuktAzeSakarmANaH 313 vidhAyAntakasaMmAnaM 203 vimuktyAnugRhIto'yaM 451 vidhinA ca tato vRttaM viyukta iva jIvena 402 vidhmApakAya duHkhAgne- 46 viyuktAnena bAleyaM 337 vinayena paripvakA 330 viracayya ghanavyUhavinItA nagarI nAbhi- 426 virati sarvataH kattu 240 vinItA mathurA ceti 440 viralastAdRzAM loke 207 vinItAyAM mahAnAsI- 239 virAdhitasyAgamanaM vindhyakUTasamAkArai virUpA dhaninaH keci- 309 vindhyasya srotasA nAgA 322 virUpA durbhagAH santaH 439 vinyastaM bhAvato dAnaM 310 / / virocane'stasaMsarga 326 viparItaM yadetasmAd 118 virodhavadidaM karma 277 vipATitau svabhAvena 113 vilakSastu priye mRSyavipulaM zikhare caikaM vilakSAzcAbhavan yakSA 183 vipulAbhraMlihodAra- 334 vilalApa mahAvatsa vipuleti mahAdevI vilApamapi kurvANaM vipralApaM tatazcakre 130 vilApamiti kurvantyA 239 vilInatripusIsAdi . 119 vilupyamAnaH pathikaivilomAni nayellomA- 105 vivarNasUtrasaMbaddhavivartaH paJcame'Ggasya 341 viviktadhiSaNenAsA- 281 vividharatnasamAgamasaMpadaH 206 vividhAni vimuJcanta 176 vivekarahitAmetAM 348 vivekino'pi tasyedaM 341 vivedeti ca dhikkaSTaM viveza ca kRtAryAdi 401 viveza bhavanaM cAsya 402 viMzatyarddhamukhaH kruddho 414 vizaddhiH sainyamAgatya vizazramuH kSaNaM tasmi- 246 vizAlapulinAzcAsya 190 viziSTacintayA yAtaM 3 viziSTAkArasaMbaddha- 256 vizaddhavinayA cArvI 374 vizeSatastvayA kAntaH 362 vizrabdhA guravo'pRcchaM 165 vizrAntaM mUrcchayA zUraiH 290 vizrAntAbhyAM cirAd dRSTi- 378 vizvanandImahAtejA- 439 viSayavazamupetairnaSTa- 423 viSayA hi samabhyastA 331 viSaye nagare grAme 264 viSayeSu tathA saukhyaM viSayesvaprasaktAtmA 337 viSAdamatulaM cAgA- 183 viSAde ca gate mAndya- 236 viSNuzrIH zravaNo viSNuH 426 visajitAzca te tena 205 visarpaNamime sUtra- 261 visRSTasarvasaMgAnAM 318 visphuracchapharInAlai- 11 vismayaM prAptavAn dRSTvA 21 303 232 89 448 . Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ilokAnAmakArAdhanukramaH 230 192 314 231 246 vismaranti ca no pUrva 180 veSTito rajjubhiH kSoNI 303 zaGkAdidRSTidoSANA- 435 vismRtya mAmime devaM 159 / / veSTito'sau tatastuSTaH 79 zaktApi gagane gantuM 377 vismRtya sukRtaM kRtyaM 211 vaiDUyaMdaNDikAsakta zaktA yasya na saMgrAme 126 viharan sarvajIvAnAM 214 vaiDarya viTapasyAdho 22 zaktyA paramayA yuktaM 140 vihasya sa tataH kopA vaidhuryAraNyamadhyasthA 403 zaknoti bAdhituM sarvA vihAya tRNavadrAjyaM 436 vairiNo bahavaH santi zakrAdyA devavRSabhAH 77 vihAyastilakezaMsa 72 vaivasvatasutAmairaH 493 zakro'pyarAvataM roSA- 293 vIkSamANaH sitAn dantAn 105 vyaktAkArAdivarNA vAga 3 zatenaM tasya putrANAM vIkSya maGgalanAdena vyajJApayat savASpAkSa- 452 zatamanyozca putreNa vINAjhaGkAraramyANAM 450 vyatItazokasaMjJazca 425 zatabAhuratha zrutvA 234 vINAbhirveNubhiH zaGkha- 123 vyabhicAramavijJAya 279 zatavAddhikhakhadyoSaTa 429 vINAveNuvimizreNa 205 vyavasthAmAtrakaM tasya zatAni paJca cApAnAM 431 vINAveNvAdi-vAdyana vyasarjayacca putrasya zatrUNAM janayan kampaM vItarAgAn samastajJA- 311 vyAghradRSTamRgIveyaM 373 zatrUNAmAgamaM zrutvA vItasaMgAstamuddezavyAghrasiMhAdayaH pUrva zatrunevaM sa nirjitya 146 vIraprasavinI vIrA vyAghro kIrtidhareNApi 465 zanaizcaraM samagrAkSa- 397 vIrasya samavasthAnaM vyAdhastayorabhUdeko zabdena tena vijJAya 294 vuSkima chinnamacchinnaM 480 vyAdhInAmatitIvrANAM 315 zamino'mI kathaM vyAlA vRkSamUlasthasAdhozca vyAdho'pi suciraM bhrAntvA 120 zayanIyavidhau kAcit vRkSAndhakAragaMbhIraM vyAptadikcakravAlena 339 zarajjaladharAkAro 133 vRtaM kaSAyasAmantai- 117 vyomabinduriti khyAtaH 147 zaraNaM prApya taM nAtha 120 vRttapInamahAkumbhaM vyomavanmalasaMbandha zaraNaM prApya taM nAtha munayo 81 vRttAntaM tamahaM dRSTrA 200 vraNabhaGgaM tatastasya zaratpayodharAkAra- 216 vRttAntagatametatte vraNabhaGgavidhAnena zaratsakalacandrAbhaM vRttau vidyAdharairdevai- 295 vrajatA raviNApyUz2a 139 zaratsaraHsamAkAraM 18 vandAni vAnarINAM vA 127 vadbhireva taiH kaici zaradambhodavilayaM vaddhi vrajati vijJAnaM vrajantIti krameNAsya 450 zarannizAkarazvetavedAgamasya zAstratva- 254 vrajantI bajyayA yukta 150 zarapuSpasamAkAra- 387 vaSaH khanati valmIka 191 vrajantu sAMprataM jIvA 51 zarAnAkarNamAkRSTAn 292 vRSaghAtIni no yasya vrajasi kveti sAmantai- 121 zarIraM labhyate dharmAt vRSabhaM dundubhiskandhaM vrajedAnI gajendratvaM 404 / / zarIrakSemapRcchAdi- 164 vRSabhI to samAsajya vrataprAptena rAmeNa zarIramatha naivAsya vRSTivinA kuto meghaiH vratametad gRhasthAnAM 117 zarIraveSasaMskAra- 483 vegAdabhyAyatasyAsya 198 vratametanmayopAttaM zarI reNeva saMyuktAM 150 vegena mahatAgatya 120 vratAnyaNani paJcaiSAM 311 zaraistena samaM yuktai- 195 vegena sa tato gatvA 114 zazAGkadhavalastuGgo 140 [za] vezyAyAnaM vimAnaM vA 141 zazAGkasadRzAkAraiveSTitazca praviSTastaiH 178 zaGkayAkAGkSayA yuktA 322 zazAGkasaumyavaktrAbhi- 263 462 198 318 201 234 12 316 256 408 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe 78 219 zazAsAtrAntare laGkAM 132 zazipUrvastatazcyutvA 76 zazipUrvo rajovalyA 75 zazibhiH puNDarIkiNyAM 433 zazivaMze samutpannAH zazyAvalisamAhvAnI 75 zastrapaJjaramadhyastho 415 zastrAyamANainiHzeSa- 258 / / zastribhirvIranilayo 13 zAkakandalavATena 11 zAkhAbhiH suprakAzAbhi- 103 zAntiH kunthurarazceti 427 zAntirmAlivadhenaiva 180 zAlizUkasamacchAyAn 105 zAsanAcAravRttyartha 447 zAstreNa coditatvAcca 254 zikharaM tasya zailendra zikhikezaridaNDonazithilAyitumArabdhA ziraHkapAlasaMghAtaH zirasA mukuTanyastazirassu vidviSAmeva 181 ziro namaya cApaM vA 211 zilAtalavizAlA ca zilAtaleSu vizrabdhaM 104 zilAvistIrNahRdayaM zilpAnAM zatamuddiSTaM zokarAditadevatvAd 274 zotalaM zItaladhyAna zItalA mRdavo dhArAH 266 zItAMzukiraNazveta- 40 zItoSNavAtayukteSu zukrazoNitamAMsAsthi- 291 zukrazoNitasaMbhUta- 257 zuklAyAM mArgazIrSasya zuddhadhyAnasamAviSTa zuddhAbhijanatAmukhyA zubhalakSaNasaMchanna zubho vAyugatirnAma 334 zramaNatvadharaH kRtvA 272 zubhraM stamberamaM sihaM 489 zrAmaNyaM kevalotpattizuzubhe bhrAtRmadhye sA 155 / zrAmaNyavatamAsthAya zuzrAva cAgato vArtA 209 / / zritA ye'pi sudurgANi 226 zurukakASThaM dadhaccaJccA 142 zriyamindraH sute nyasya 304 zuSkacitraM dvidhA proktaM 480 zriyAM ca saMpAdini karNa- 419 zuSkapatrAdisaMbhUtaM 481 zrIkaNThamabhidhAyaivaM 101 zuSkasAgaravirtI zrIkaNTho'pi kule jAtaH 99 zaro'pi na samartho'haM 332 zrIkAntA suprabhAtulyAH 328 zUro ki kurutAmatra 209 zrImatI nAma tasyAsIt 97 zUlaratnaM sa tatprApya 273 zrImato hariSeNasya zUlaiH pAzairbhuzuNDIbhiH 287 zrImAna vidyAdharAdhIzo 353 zRNutAto'sti nagara- 337 zrImAlAM cAbravIdevaM 133 zRNu duHkhaM yathApUrva 353 zrImAlAyAM tatasteSAM 122 zRNa zreNika vakSyAmi 424 zrImAlI cApi saMprAptaM 285 zRNu saMprati te svAsthyaM 77 zrIzailatulyairatha khecarezaH 422 zRNu sundara kasyAnya- 360 zrIzailasya samudbhavena 410 zRNomi vedmi pazyAmi zrIzailAbhimukhaM dRSTvA 415 zRNvato'STamarAmasya 444 zrIvat svargAt paribhraSTA 373 zRNvAyuSman mahIpAla 32 zrIvatsaprabhRtistulya zRNveSA viSTapavyApi zrIvatsamaNDitorasko 156 zeSaM sAdhvasamete ca 390 zrIvatsalakSaNAtyanta- 152 zeSA api yathAsthAnaM 206 zrIvarddhanastapaH kRtvA zeSAmiva dazAsyAjJAM 231 zrISeNa sutayorAsId zailakUTagatAzakaM 379 zrutaM kuzAgrarAjena 492 zokaH pratyuta dehasya 131 zrutAntaHpurajAkrando 476 zokAtapaparimlAna- 403 zrutena sakalaM pazyan 214 zokAdiva rabimba 386 zrutvA kanyApi tA vArtA 338 zokAndhanayanA kiM nu zrutvA kalakaladhvAnaM 200 zodhayatyatra devAnAM 254 zrutvA gavAkSajAlena 385 zobhamAnAM nisargeNa 205 zrutvA ca tatkSaNaM yuddha 128 zobhayAsyAMhihastAnAM 182 zrutvA ca svAminaM kruddhaM 392 zoSayed vAmbhasA nAthaM 126 zrutvA taM dInabhArAvaM 218 zauryarakSitaloko'pi zrutvA tadvacanaM samrAD 64 zraddadhAnAstato bhUtvA 244 zrutvA tamAsannataraM pravRSTaH 421 zraddadhAno mataM jainaM 324 zrutvA tAM rudatImAzu 459 zramaNathAvakANAM ca zrutvA tAvadiyaM jAtA 342 zravaNaM vAmatarjanyA zrutvA dharma jinaM stutvA 395 70 215 438 14 100 367 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdhanukramaH 415 474 480 449 zrutvA dharma samAviSTo saMkathAbhivicitrAbhi- 228 / zrutvA parabalaM prApta 201 saMkathAbhizca ramyAbhi- 262 / zrutvA parijanAdetAM 340 saMkalpamAtrasaMbhUta- 317 zrutvA putrazataM baddhaM saMkalpAdazu bhAd duHkhaM 309 zrutvA pUrvabhavAneva 88 saMketo na tithau yasya zrutvA prANasamasyAsya 271 saMkocinA bhuje kazci- 128 zrutvA mArIcavacana- 215 saMkrIDanairvapuSmadabhizrutvA rAjamukhAnmantrI saMkSiptatA virAmastu zrutvA vastunyadRSTe ca 251 saMkSepeNa kariSyAmi 161 zrutvA vAkyamidaM dInaM 177 saMkhyAtItena kAlena 448 zrutvA saMkucitabhrUzca 231 saMkhyAgocaraM yo'rthoM 428 zratvaMya tAmahaM hRdyAM 343 saMgItasvanasaMyukta 12 zrUyante laukike granthe 28 saMgrAmagamanAttasya 152 zreNika zrUyatAmeSA saMgrAme zastrasaMpAta- 281 zreNiko'pi mahArAjo 26 / saMgrAme saMzayo mAbhazreNidvayaM vijityAsau 110 saMcArayantI kRcchreNa 351 zreNIdvayaM tatasteSAM 137 saMjayA nAradenAtha 473 zreNyorevaM ramyayostannitA. 56 santatotkalikAyogA- 352 zreya AdIn jinAnpaJca 441 santApamapariprAptaH 13 zreyaso devadevasya 112 santoSeNa ca zakreNa 300 zreSTAvoSThau ca tAveva 3 santyajya khecarAn sarvAn 302 zreSThinaH saMgamAdeva 107 santyajya sa tato bhogAn 62 zlAghyaH sa bandhuloko'pi 264 / / sandigdhamaraNaM kAcid 416 zvazrUH ketumatI krUrA 373 sandehaviSamAvartA 347 zvazravAdikRtaduHkhAnAM 375 sandhyAkArAH suvelAzca 225 sandhyAkAro manohlAdaH 101 sandhyAnuraktameghaugha- 33 SaTpadaiH kRtasaMgItA sandhyAyAM kanakAjjAtA 175 SaDjarSabhau tRtIyazca 478 sandhyAsaMvezanotthAna- 178 SaDbhogakSitayaH proktA 34 sampadAparayovAhaSaDviMzatisahasrANi 140 saMparko'yamanartho'sau 248 SaSTizca paJcasu jJeyaH 432 saMpAditapratijJA ca SaSThabhaktena saMsAdhya 170 saMpUjya bhaktitaH stutvA SaSThopAvAsayuktAya tasmai 72 saMpratyeva hi sA krIDA SaSThopavAsayuktAya tasmai rA-446 saMpradhArya tataH sArdha- 234 SoDazAbdasamAne'pi 336 saMpreSya prathamaM saMdhyAM 392 [sa] saMprAptaH surasaMmAnaM saMkathAnukramAd yasya 435 saMprApta rakSitaM dravyaM 24 saMprAptAH paramaM sthAnaM 25 saMprAptAsi vanaM bhImaM 388 saMprApto nAradaH pUjA 243 saMprApto'si kule janma 256 saMprApya kevalajJAnaM 17 saMbhavatIha bhUdhararipuH pavi- 399 saMbhaviSyati SaNmAsA- 42 saMbhAvayAmi devAnAM 126 saMbhASaNaM tatazcakre saMbhUtaH kanakAvalyAM 146 saMbhUtaH zrIprabhAgarbha saMbhUta siMhikAdevyAM 467 saMbhUtastapaso mUrtiH 440 saMbhUto hemacUlinyAM saMbhUya te tato bhagnA saMbhUya mama sarve'pi saMbhrAntanizcalotkarNa- 217 saMbhrAntababhrunetrANA- 387 saMmukhadvAradinyAsA- 105 saMyuktaH kAlagharmeNa 435 saMvatsarazatenApi 337 saMvatsarAn dazASTau ca 273 saMvataH kupito'vocasaMvAhanakalA dvedhA saMvAhanakalAmetAsaMvibhAgo'tithInAM ca saMvibhAgo'sya kartavyo 320 saMsAre paryaTanneSa- 23 saMsAraprakRtijJAnAM saMsArasAgare bhIme 323 saMsArasya nihantAraM saMsArAcArasaktasya 452 saMsAre bhramato janto- 331 saMskAro dvividhaH prokto 480 saMstAmya vedanA krodhA- 144 saMhRtya pratimAyoga- 303 sa etAn prathamaM dRSTrA . 109 sa kathaM svajanapRcchAM 370 0 0 Ww. 246 194 58 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 papapurANe 197 319 346 sakalasyAsya dezasya 109 sakalAmalatAreza- 221 sakAze'bhayasenasya 470 sakRtvA dharaNIM sarvA 437 sakRdaspaSTadRSTatvA- 351 sakRdeSA kathaMciccet 193 sakhi kApi mamotpannA 416 sakhi bAlyata Arabhya 276 sakhi ! zIlavinAzo me 416 sakhIM vasantamAlAM ca 362 sakhI vicitramAlAkhyA 276 sakhIjanAMsavinyasta- 352 sakhI vasantamAlA te 370 sakhISu nirvRtestulyA 38 sakhe kasya vadAnyasya 342 sakhe ki bahunoktena 343 sakhe'tra na samIpe'pi 347 sakhe ! pratinaroccheda- 360 sakhe sakhe'lametena sakhyaM sanyastavizraMsi 124 sakhyA samaM samAropya 371 sakhyeva kRpayA nItaH 385 sa gacchan krauJcayuktena 106 sagarasya ca patnInAM 84 sa gRhI tatra jAtaH san 434 saGgaM dezena yenAso 265 saGgamotkaNThitaH so'ya- 341 saGghasya nindanaM kRtvA 88 sacApaM tamivAsakta- 183 sa cApi caritaM kRtvA 273 sacceSTAvarNanA varNA- 3 sajalAmbhodagambhIra- 116 sa jAyAM siMhikAbhikhyA 466 sa jitvA tanayaM yuddhe 469 sajjayanto babhUvAsmA- 447 sataM vimAnamAruhya 186 sataH sopAnamArgeSu 113 sa tatra jinamacitvA sa tatra vipule zuddha 9. sandhyAkAraH suvelazca 93 sa tAn dRSTvA paraM toSaM 108 sandhyAbhraparvate ramye 408 satApaM vijayA dri sandhyArAgeNa cacchannaM sa toSaM paramaM prAptaH / sandhyArAgopamaH sneha- 452 satkathAzravaNAd yacca 4 sandhyAlokaparidhvaMsa- 363 satkathAzravaNo yo ca 3 sandhyAsya pRSThato yAntI 413 satkarmA bAlakazcAsau 249 / / sannAhamaNDanopetA 143 satkIrtanasudhAsvAda- 3 sannivezya samIpe'syA 274 sattakA prathamaM tattvaM sanmAnitasuhRdbandhu- 464 satyaM yUpastapo vahni- 257 / / sanmAnitastena ca mAni- 418 satyaM vadanti rAjAnaH 242 sapallavamukhe pUrNa- 357 satyaM zarAH paJca manobhavasya 421 saputrAM yAnamAropya satyamanye'pi vidyante 125 saputrANAM ca putrANAM 84 satyArjavasametAsau 403 saptamaM ca talaM prAptaH 170 satyena zrAvitaH sa tvaM 242 saptamaM skandhamAruhya 344 satyeva mayi devendra 285 saptavArAn kRtAkSatrA 437 sa tvaM kathayituM naita- 360 saptASTajanmabhiH keci- 322 sa tvaM kuru dayAmasyAM 373 saptinA pAtyate vAjI sa tvaM ko'pi mahAsattvo 49 saptame tatkathAsaktyA 341 sa tvaM krIDasi maNDUko 180 saprahAravaNaH sAzru- 199 sa tvaM nirAkulo bhUtvA 285 / / sabhavaH saMbhavo mukte sa tvaM bhava prasannAtmA 109 sa bhUtiM paramAM vAJchan 149 sa tvaM mahotsavo jAta: 166 sa bhraman bahudezeSu sa tvaM yuktaM kuru svasti 474 samaH kuberakAntasya 329 sa tvamindra viSaNNaH kiM 301 samaH suhRdi zatrI ca 451 sa tvamutsAritAzeSa samaM tayA tato yAtaH 173 sa tvamevaMvidho bhUtvA 49 samaM parvatake nAtha 240 sadasyatha jinendrasya samaM bAndhavalokena 165 sadRSTibodhacaraNa samakSaM gurulokasya sadyaH pragalitasveda- 218 samagrabalasaMyuktAn sanatkumAracakreze sa mantrI lepyakArazca 475 sanatkumArarAjo'bhUd samamardhAgninAdazca 440 sanatkumAravikhyAti- 83 samayaM ca samIkSyAdi 482 sanidAnaM tapastasmAd 339 samayaM ye'nagArANAM sanirbharAjanakSoNI 182 samayenAmunA yuktA sanUpuraraNatkAra samastajantusaMbAdhaM 24 santo vadata ke yUyaM 114 / / samastajinabimbAnAM 207 santyatra lavaNAmbhodhA 78 samastadharaNIvyApi 211 423 436 329 297 139 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samastapratibandhena samastabhuvanavyApi samastAtasametA 275 samasto'pi tasyAstadAbhISTa- 48 samAkarNya tato vAkyaM samAgamamavApsyAmi samAdhAya mano dharmaH samAnaM khyAti yenAtaH samAnamIhamAnAnAM samAptimeti no yAva 346 406 116 276 280 161 samAzvAsya tataH kAnta 112 samAzvAsya tato nIto 279 samAsena sarvaM vadAmyeSa te'haM488 samAhUyAkhilAn bandhUn 467 samitiSvapi tatsaMkhyA 318 189 26 271 169 samiyAmAGgiraH ziSya samIkRtatatottuGga 318 187 samIpaM prabhavasyApi 339 259 samIpe ca purasyAsya samIraNakRtAkampaH samIraraMhasazvAsya samutthitAM priyAM kRcchrA- 363 samutsavastatra kRto na jAte 456 samudAyo virAmazca samudravijayazcitrA samudravipulaM sainyaM samudravIci saMsaktaH samudrA iva catvAraH samudrAsaGgazItena samuhya zAtayAmyenAM mRto vijayaM gatvA samatApitRbhyAM samprati tvatsmite naiva sampUrNa dohadA jAtA sampUrNa yauvanaM dRSTvA sampUrNa vaktracandrAMzusambandho dvividho yaunaH sammedagirimUrdhAnaM 479 427 263 180 492 415 349 433 408 41 139 334 344 242 447 ilokAnAmakArAdyanukramaH sammeda bhUdharasyAnte samyagjJAnAbhiyuktAtmA samyagdarzana mAyAtAH keci tkecit svazaktitaH samyagdarzanamAyAtAH ke cikecidaNuvratA 331 samyagdarzanayukteSu 474 samyagdarzanayukto'sI 134 samyagdarzanalobhena 321 120 309 238 samyagdarzana saMjJAna samyagdarzana saMzuddha samyagdarzanasaMzuddhAn samyagdarzanasaMpannAH samyagdarzanasaMpanno samyagdarzana saMbodha samyagdarzanahInatvAsamyagdRSTijanaM sarva samyagdRSTiralaM sAhi samyagnimittaM yadi vetti sa rathAntaramAruhya sarasI rahite'muSmin saraso mAnasAkhyasya sarasyAM jalamekasyAM sarAgasaMyamAH kecit sarAMsi padmayuktAni saro jalAgamadvAra saroruhadalasparza sararuha rajazchannA sarpeNa veSTanaM kazci sarva puruSa evedaM sarva kalyANasaM prApti sarvagranthavinirmuktA sarvajJaH sarvadRk kvAso sarvajJovatamidaM zrutvA sarvadA yugapatsa sarvadraviNasaMpannA sarvabandhujanAkIrNaH sarvAndhavak 197 213 26 60 223 17 117 64 303 476 486 187 340 310 309 54 4 316 54 159 244 428 410 251 317 87 439 406 134 sarvabhUSaNa kaivalyasarvabhUtazaraNyasya sarvamaizvaryamattasya sarvartukusumavyApta sarvartujamanohAri sarvartuphalapuSpANi sarvartuphalapuSpaizca sarvalokaparAbhUtA sarvalokamanonetra sarva vidyAkalApAro sarvavidyAdharaiH sArddha sarvazAstrArthakuzalaH sarvazAstrArthakuzalo sarvaM zUnya pratijJAya sarvasaMsAravRttAnta sarvasyAgresare prIti sarvAGgulISu vinyastaM sarvAdAnmanuSyeNa sarvArambhaparityAgaM sarvArambhaparityAge sarvArambhaH sthitaH kurvasarvArthasiddhizabdo sarvAhAratisaMvRddhi sarve cAhvAyitA tena sarve paurAH samAgatya sarveSAmabhayaM tasmA sarveSAmeva jantUnAM sarveSu teSu caityeSu sarvodyogena saMnahya savepathuka reSAM savyena vaktramAcchAdya sa samAhvayitaH ziSyaiH sa samyagdarzanaM lebhe sasmAra sA purA proktAM sasyaiH svabhAvasaMpanna - sahadevIcarI vyAghrI sahadhvaM dhvaMsanaM vAcaH sahasA janitAloko 547 8 7 203 295 215 18 35 327 399 336 129 239 32 220 300 15 45 161 60 117 247 425 162 406 205 311 376 473 98 164 123 492 471 241 102 564 128 472 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 sahasA ninadaM tuGga sahasA puSpakaM stambha sahasA vrajatastasya sahasA viyataH prAptaH sahasrakiraNaM prAptA sahasrakiraNe karma sahasranayanenAhaM sahasrapatranayanaM sahasramadhikaM jAtaM sahasrarazminA muktA sahasrarazmirUce ca sahasrarazmirevaiSa sahasrarazmivRttAntA sahasrarazmisaMjJasya sahasrazaH samutpannA sahasraziraso bhRtyo sahasrAMzuruvAceti sahasrANi ca catvAri sahasrANi vyazItistu sahasrAraM sutaM rAjye sahasrArastato'vocat sahAyakhaGgamekaM ca sahetu sarva doSasyasahopakaraNaizcAsau sahoparitale kurvan sAketanagarAsanne sAketA nijayAnAtho sAkametena rantuM ce sAkSAdiva zarIreNa sAkSAdeva rati kasmA sAgaraM sihasaMyuktasAgarasyApi saMroddhusAgarANAM yatInAM ca 306 214 300 199 231 279 73 263 226 233 235 229 233 470 447 76 236 52 430 132 143 209 74 235 358 63 426 124 90 255 445 229 60 sAgarINAmimaM mRtyuM 85 447 sAgAraM ca nirAgAraM sAgAreNa janaH svarge 118 sA cillA cipiTA vyAdhi 301 sAJjaliH sA praNamyoce 370 padmapurANe sATopavyasane nAti sATopaharibhiryuktaM sATTahAsabhramadbhImasA tena kIrtizubhrAya sAtairyajJamahI sarvA sAtvaM karmAnubhAvena sA tvaM kesariNo vaktra tvaM puNyairimAM vRddhi sAdaraM kulavRddhAbhi sAdhunAthAvabuddhaM te sAdhunA daityAna sAdhu sAdhviti zabdena sAdhUnAM dveSakAH pApA sAdhUnAM saMgamaH sadbhi sAdhoH saMgamanAlloke sAdhvAcAra vinirmuktA sAntvayitvA tatastasyA sAntvayitvA tato vAkyaiH sApi zuddhamatiH kUrmI sApekSA nirapekSA ca sAmprataM zrotumicchAmi sAmbhojImUtasaMkAzasAmantAnugato'thAso sAmantanirjitaiH sArddhaM sAmantaizca pratIhAra sAmarthyenAmunA yukta sAmAnikAH surAH keci - sAmAyika prayatnena sA me tvaM jananIto'pi sAmodajanasaMghAtaiH sAraGgamRgasadgandha sAraGgAmukhavidhvaMsi sArathipreraNAkRSTa sAradharmopadezAkhyaM sArameyAkhu mArjAra sArastribhuvane dharmaH sArAsAraM svayA dRSTaM sArIkRtasamuddezaH 202 41 463 97 245 385 389 384 356 51 171 467 308 13 304 91 396 378 248 480 424 277 273 466 31 219 315 320 459 11 12 387 290 77 325 317 101 11 sArddhaM bhImarathenAsau sAla : kuNDapuraM pAvA sA vinItAntikaM bhartusAhasAni mahimno na sicyamAnaM mRgAdhIzaM sicyamAnAM zriyaM nAgaiH sitaketukRtacchAyAH sitacchAyA ghanAH kvApi sitAMzuka paricchannasitAsitAruNacchAye sindUrAruNitottuGgasiddhaM saMpUrNa bhavyarthaM siddhavidyaH prabhAvADhyo siddhavidyAsamudbhUtasiddhArthA zatrudamanI siddhArthA saMvaro'yodhyA siddho vyAkaraNAlloka siMhaketuH zazAGkAsya siMhacandra iti khyAtaH 410 135 162 426 313 70 381 118 469 59 34 467 308 siMhazArdUlamAtaGga 204 sImantamaNibhAjAla - 173 sIvyantyanti jIryanti 449 kezasaMjJake putra 120 kozalamune ruddhavaM 464 sukozalasya mAhAtmya 465 sukRtasmaraNArthaM ca 148 317 132 315 391 59 247 siMhavyAghravRkazyena siMhasyeva yato mAMsa sihAsana sthitasyAsya siMhAsanAni catvAri siMhikA taM tathAbhUtaM siMhavyAghraH zvabhiH sarpaH sukhaM yantridazAvAse sukhaM viSayayogena 87 427 489 16 490 40 188 463 453 453 20 1 sukhanidrAkSaye yadva sukhaprasUti tasya sukhArthaM ceSTitaM sarvaM sukhAsanavihAraH san Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAnukramaH 549 208 490 270 279 267 194 128 153 1 395 sugandhimaruto yasya 18 sugrIvo'pi harigrIvaM sugrIvAnantarA kanyA sucAruvasano'tyanta- 322 sukhaH pratibalasyApi 111 sutagAtrasamAsaGga- 47 sutarAM sa tato loke sutAkAzadhvajasyApi sutA ca sUryakamalA 134 sutA dazasamutpannA 93 sutA mandodarI nAma 168 sutAvijJApanAt tyakta- 100 sutAreti gatA khyAti 224 suteSu prabhutAM nyasya suto'yaM merukAntasya sutrAmaprahitaiyasya sutrAmApi samaM deva 259 sundarottiSTha kiM zeSaisudRDhaM sukRte lagno sudharmo'rNavasaMjJazca sudhArasasamAsaGgasudhIrvasantamAlAyAM suputreNa tathA rakSaH suptametena jIvena suptAjagaranizvAsa- 157 suptAsau bhavane ramye supratiSThaH purI kAzI supratiSTho'bhavad rAjA 240 suprabhA prathamA devI 440 subuddhinarayatnotthasaMsthA 255 subuddhinarayatnotthAH subhadraH sAgaro bhadro subhUma iti cAkhyAta- 436 subhUrilakSasaMkhyAsu 307 sumaGgalA priyayaGguzca 426 sumaryAdevadeyaM kA 394 sumahAnagaraM cAru 424 sumAlI nyagadarcavaM 188 sumAlI mAlyavAn sUryarajA RkSasumAlI mAlyavAn sUryarajA 165 sumitrarAjacaritaM 273 sumitrasyAbhavad rAjyaM 270 sumitrAnantaraM tasyA 489 sumitrApi tataH putrasumitro'thAnyadAraNya sumeruzikharAkAraM suyazodattanAmAso suraktaM pANicaraNaM suranAthApitaskandhAM 51 suravidyAdharaiH sarve. 337 surasundarato jAtA 175 surA yadi hutenAgnau 258 surAristrijaTo bhImo surUpe pratipadyasva 125 surendraM vIkSya pitrA te 108 surendramukuTAzliSTasurendreNa tato'saji 292 sulezazauryaH kSitigocaraH 476 sulocanAsutAbhartR 335 suvarNakakSayA yuktaM 19 suvarNakumbhaH satkItiH 442 suvarNakhurazRGgANAM 54 suvarNaparvate'muSmisuvarNavastrasasyAdisuvidhAnA taporUpA 162 suvidhiH zItalaH zreyAn 424 suvyakto'mRtavegAkhye suvrataM suvratAnAM ca suvratazca susiddhArthoM 442 suvratasya jinendrasya 472 suzIlasteraso sAkaM suSuve suprabhAputra 491 susannaddhAn jitvA tRNamiva 296 susarvajJAzca kiM kuryu- 253 susImA ca tathA kSemA 441 susImA vatsanagarI ca 426 susImA sImasaMpannA 425 susvAdarasasaMpannasuhRdbAndhavasaMpannaH 465 sUkSmAsu madviyuktAsu / sUtra kaNThAH pRthivyAM ye 245 sUtrakaNThAH purA tena sUdo'tha dAtumArabdhaH 468 sUnuryugapradhAnaste sUryo gajapuraM kunthu- 427 sUryodayapuraM caiSA sRSTaM vIraraseneva 203 sRSTAH kAle ca tasyaiva 81 senayorubhayorjAtasenAjitArirAjazva 426 senAmukhAvasAdena 282 seyaM nidAghasUryAMzu- 373 seyaM puNyAvazeSeNa 394 seyamadya prasUtA nu seyamAlambanarmuktA sainyAvRtazca saMnahya 212 sainyena dazavaktrasya 294 sodaro mama kAntAyA so'nyadA kamalacchanna- 88 so'nyadA svaravijJAtaH 395 so'pi kAlAnubhAvena 48 so'pi datvAziSaM tAbhyAM 385 so'pi saMsArakIryAkhye 95 so'bhayaM mArgayitvAsmai 468 so'yaM mAnuSamAtreNa 29 so'yamAsannadezastho 276 so'yamindro dazAsyasya 281 so'yaM zyenAyate kAkaH 181 so'yaM svakarmavazataH kulasaM-423 so'vocadamba tenaiva- 405 so'vocad gaccha gaccha tvaM 403 so'haM sAdhuprasAdena 115 saukumAryAdivodArA 149 395 366 _98 165 308 426 di. 328 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 244 440 sotrAmaNividhAnenasaudharmazca samAkhyAta: saudharmAdiSu kalpeSu mAnasA - 326 sodharmAdiSu kalpeSu yAnti 330 saubhAgyAdibhiratyantaM 334 433 355 204 446 344 370 416 335 282 363 338 103 stavazca vividhAnuktvA 171 22 stuti kRtvA praNemuste stuvanti kAzcittatkAle 39 stutvA kAlatraye yastu 330 stokamapIha na cAdbhuta- 305 striyaM dRSTrA kucittAste 66 striyo'pi svargatazcyutvA 314 strIbhistataH parItaM taM strIratnaM tadasau labdhvA sthalajAn jalajAn dharma- 307 sthalI dezeSu dRzyante sthANuH syAcchramaNo'yaM nu 119 73 462 450 sthAnakaM yaccha me nAtha 390 sthAno'janiSyathAzcettvaM 393 394 230 93 99 68 313 478 somaGgalo babhUvAso saumAlinandano rakSa: saumAlirapi bibhrANaH saurabhAkRSTasaMbhrAnta stanabhArAdivodArAn stanAyatyunnati prAptI stanAvanapradehAstA stanayoH kumbhayoreSa stambhito'sIha ki sAdi stambhavatprasRtAkANDA stavakastanamrAbhi stavakastanaranyAbhi sthApayitvA guhAdvAri sthApayitvA ghanAmodasthApayitvA tato rAjye sthApayitveti vizrabdhaM sthApitastena nItvAsau sthitaM jJAnasya sAmrAjye sthitaM layaistrisaMkhyAnai padmapurANe sthitazcaiSo'ntikavyomni- 98 sthitivaMzasamutpattiH 4 sthite tatrobhayoH sene 340 261 66 309 478 332 154 411 435 20 198 319 338 257 172 293 352 102 spRhayannanuyAtAbhyaH sphaTikAntaravinyastaiH sphuTadanyo'nyasaMdaSTa- 123 sphuTitAbhyAM padAGghribhyAM 439 sphuTitAvanipItAmbuH sphuratkiraNajAlaM ca sphuratsphuliGga raudrAgnisphuritA rasahasreNa smayaroSavimizraM ta 217 smaryamANaM tadeveda smitalajjatadabherSyA smitvA tato jagAdAsI sthito varSasahasraM ca sthityadhikAro'yaM te sthityA tyA prabhAveNa sthAyisaMcAribhiryuktaM sthUlaprANivadhAdimyo sthUlasvaccheSu ratneSu snAtvA bhuktvA ca pUrvAhNe snAnaikazATakaH zrImAn snigdhaM nakha pradezeSu snigdhendranIlasaMkAzaM snehapaararuddhAnAM sneho babhUva cAtyantasparzato rasato rUpAd spRzallalATapaTTena spRSTAgaruDavAna 490 118 18 280 130 446 195 smRtvA ca vibudhaiH sArddha 106 274 smRtvA nu bAlivRttAntaM syandanaM parato dhehi 282 syAtte matirna kartAraH 252 syAdvicitramAlAyA garbho 461 srastAmbara samAlambi 113 48 438 svacchandacAriNAmetad svatantraliGgasaMjJasya svatantrAnugatAkhyena svanAmasahanAmAni 481 93 391 434 257 252 svapanti bibhyatIGganti 449 svapne'pi ca sa tAmeva 193 svapne samAgamo yadvat 84 37 4 svanAnye konapaJcAzat svaniveze jinendrANAM svapakSAnumatiprIte svapakSo'yamavidyeyaM svabhAvamiti kAlasya svabhAvamiti saMcintya svabhAvAnmattanAgendra svabhAvenaiva te krUrAH svabhAvenaiva me zuddha svamindraM parvataM svagaM svayaMprabhamiti khyAtaM svayaMprabhA ca te dAsye svayaMbhUva ca lokasya svarga dhik cyutiyogena svargaGgAstu punazcyutvA svargalokAccyuto jAto svarge manuSyaloke ca svalpaM svalpamapi prAjJaiH svasA tasyAbhavaccAva svasAraM ca prayacchemAM svasAraM yaccha mA vAsmai svasenAmukhatAM jagmu svasti sthAne puraspArA svastimatyatha papraccha svasmAttathApi jantUnAM svasya muddizya svastrIyA mama sAdhvi tvaM svasrIyAzca surendrasya svAgatAdikamityAha svAminaM pratyabhijJAya svAminazcAnurAgeNa svAminAdhiSThitAH santa svAminIM ca jagAdaivaM 458 159 332 147 162 235 255 236 118 146 313 323 97 211 213 183 355 239 383 383 395 284 171 459 261 232 391 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH svAminIzAsasAdevi 371 svAmin bhavatprasAdena 452 svAminyalaM ruditvA te 376 svAmI tvamasmAkamudArakIrte418 svedIpANiraso tasyAH 363 svedodabindusaMbaddha- 109 sveSu putreSu nikSipya 328 haMsAvalInadItIre 302 haMsIvibhramagAminyo hatazrImAlikaH prApya 286 hatA kudRSTayo yasmin hanumAMstatra saMprApya 410 hanUmAn ko gaNAdhIza- 334 hanamAnevamuktaH san 411 hanti tApaM sahasrAMzo 315 hanyamAnaM tato dRSTA 260 hanyamAnAM naraH krUrai- 114 / hanyate vAjinA vAjI harigrIvo'pi nikSipya haridAso gataH kveti harinmaNisarojazrIhariSeNaH samutpannaH 188 hariSeNasya caritaM 196 harmyapRSThagato dRSTvA 192 hAstinaM nagaraM ramyaM 439 hasitvA kecidityUcu- 349 hiMsAkarmaparaM zAstraM 243 hastatritayamAtrasthA- 388 hiMsAto'lIkataH steyA 314 hastAnAM saptakaM tuGga 198 hiMsAdharmapravINasya 235 hastAvalambadAnena 378 hiMsAyajJamimaM ghorahA kaSTaM vaJcitaH pApo 89 hiMsAyA anRtAt steyAn 240 hA ki ketumati krUre 389 hiMsitvA jantusaMghAtaM 223 hA devi te gataH kAlo 389 hiDimbo haihiDo Dimbo 216 hA nAtha prANasarvasva- 406 hitaGkaramapi prAptaM 376 hA putra kimidaM vRttaM 396 himavantaM tato gatvA 225 hA bhartRdArike pUrva 188 / himAnilavinirmukto hA bhrAtarmayi satyevaM 130 hiraNyarucirA mAtA 465 hA mAtaH sAdhavAkyaM te 375 hutAzanazikhasyAsIt 224 hAramuSTi tato bAlaM 154 hatAzanazikhA peyA 332 hAriNaH kaTakAdhAra- 330 / hRtvA taddayitAM rAjA 444 hAropazobhitagrIvaM hRdayavyathavidyAbhRccakreNa 355 hA vatsa ! vinayAdhAra! 405 hRdaye zuklamAle'tha 185 hAvabhAvasametAzca 44 hRdayasthena nAthena hA hatA mandabhAgyAsmi 375 hetunA kena bhartAsyA 380 hAhAkAraM tataH kRtvA hetunA tena cakrezaH hAhAhUhUzrutI tasya hemakakSAbhRtaH kambu 266 hAhAhUhUsamAnaM sa hemasphaTikavaiDUryahAsA eva ca sadgandhAH 39 haiyaGgavInakAGkSasya napAkAGkSasya 29 hAsAdbhUSaNanikSepAt 229 hrasvAyuvittamuktasya 326 181 74 45 315 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya jJAnapITha se prakAzita purANa, carita evaM anya kAvya-grantha AdipurANa (saMskRta, hindI) : AcArya jinasena, bhAga 1, sampA.-anu. : DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya uttarapurANa (saMskRta, hindI) : AcArya guNabhadra sampA.-anu. : DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya padmapurANa (saMskRta, hindI) : AcArya raviSeNa, 3 bhAgoM sampA.-anu. : DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya harivaMzapurANa (saMskRta, hindI) : AcArya jinasena sampA.-anu. : DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya samarAiccakahA (prAkRta gadya, saMskRta chAyA, hindI anuvAda mUla : haribhadra sUri, anuvAda : DaoN. ramezacandra jaina kathAkoSa (saMskRta) : paNDitAcArya / sampA.-anu. : DaoN. A. ne. upAdhye vIravardhamAnacarita (saMskRta, hindI) : mahAkavi sakalakIti sampA.-anu. : paM. hIrAlAla zAstrI dharmazarmAbhyudaya (saMskRta, hindI) : mahAkavi haricandra sampA.-anu. : DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya purudeva campU (saMskRta, hindI) : mahAkavi arhaddAsa sampA.-anu. : DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya vIrajiNiMdacariu (apabhraMza, hindI) : kavi puSpadanta sampA.-anu. : DaoN. hIrAlAla jaina vaDDhamANacariu (apabhraMza, hindI) : vibudha zrIdhara sampA.-anu. : DaoN. rAjArAma jaina mahApurANa (apabhraMza, hindI) : kavi puSpadanta, 5 bhAgoM meM sampA.-pI.ela vaidya, anu.-DaoN. devendrakumAra jaina NAyakumAracariu (apabhraMza, hindI) : kavi puSpadanta sampA.-anu. : DaoN. hIrAlAla jaina jasaharacariu (apabhraMza, hindI) : kavi puSpadanta sampA.-anu. : DaoN. hIrAlAla jaina sirivAlacariu (apabhraMza, hindI) : narasena deva sampA.-anu. : DaoN. devendrakumAra jaina paumacariu (apabhraMza, hindI): svayambhU, pA~ca bhAgoM meM sampA.-anu. : DaoN. devendrakumAra jaina riTThaNemicariu (yAdavakANDa) : svayambhU (apabhraMza, hindI) sampA.-anu. : devendrakumAra jaina vardhamAnapurANam (kannar3a) : AcaNNa Adhunika kannar3a anuvAda : TI. esa. zAmarAva, paM. nAgarAjaiyA rAmacandracaritapurANam (kannar3a) : kavi nAgacandra Adhunika kannar3a anuvAda : DaoN. Ara. sI. hIremaTha For Private & Personal use only Inelibrary.org Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlaMpranalamA pArine pratizacapratIhAra muMbedAnagirAma yovarispa: karmayathocita hovAInamiMdrodhi sarvanakAranUbita lAkhamAnatAnA yathAtApritIya jIyavinmuktI bavattAMtyAyathA karikhyAnidhi vAkevAgadAtabA raanyormt| mamevarAmahI daijinAmArthako ru 2evajetA bhAratIya jJAnapITha sthApanA : san 1944 uddezya jJAna kI vilupta, anupalabdha aura aprakAzita sAmagrI kA anusandhAna aura prakAzana tathA lokahitakArI maulika sAhitya kA nirmANa saMsthApaka sva. sAhU zAntiprasAda jaina sva. zrImatI ramA jaina adhyakSa zrImatI indu jaina kAryAlaya : 18, insTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI-110 003