Book Title: Chatrapati Shivaji Charitra
Author(s): Vaman Sitaram Mukadam
Publisher: Vaman Sitaram Mukadam
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034490/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMdamAM rASTrIyatvanI jAti jAgrata karanAra hiMduvanA tAraNahAra tathA hiMdavI svarAjyanA sthApakanI pichAna karAvatuM chatrapati zivAjI caritra :: lekhaka : vAmana sItArAma mukAdama gadharA, paMcamahAla. kiMmata rU. 5-8-0 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Copies 2200. 1984, First Edition All Rights Reserved. : prakAzaka : vAmana sItArAma mukAdama godharA. (paMcamahAla) Prnted at the Vir Vijaya Printing Press, by, Manilal Chhaganlal Shah, Kalupur, Tankshal. Ahmedabad. [Gujarat, India. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNa patrikA Peo mAma iiia pUjaya Thekkara bApA, - - - DA jIllA uM para a* [ta upakAra karyA che. bhIla sevAmaMDaLa" saMrathA sthApIne aDapa hidutvanI anerI sevA banAvI che. mArI aneka truTIonI Apane <Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA zrI. vAmana mukAdame zivAjI mahArAjanuM savistara jIvanacaritra lakhI gujarAtIone upakAravaza ryAM che. zivAjI mahArAja viSe ghaNI navI mAhitI bhegI thayelI che ane te badhI eka pustakamAM bhegI vAMcavAne anupama lahAvA A pustakathI maLe che; ane prazaMsanIya khaMtathI zivAjI mahArAjanA jIvananuM eka eka aMga caritrakAre sparyuM che. mane AzA cheke A pustaka ghaNuM upayegI thaI paDaze. dareka jamAne potAnI navI devabhUmi race che ane temAM peAtAnA AdarzInI pratimArupa devene sthApe che. arvAcIna hiMduonI devabhUmimAM Aje zivAjI mahArAja agragaNya sthAne khIrAje che. zivAjI mahArAja vijayI hiMdutvanI bhAvanA mUrtimAna kare che. rAjakIya vRttie atyaMta prabaLa che evA A jamAnAmAM, zivAjI mahArAjanAM smaraNA AbAlavRddhonI raMgAne nacave che. emanAmAM ApaNe sAmrAjyasiddhi joIe chIe ane te ApaNI svarAjyaAkAMkSA pASe che. eTale badhA aitihAsika mahApuruSo karatAM zivAjI A jamAnAnA hiMduone priya thaI paDyA che. hiMdu jAtinA durbhAgyanI sImA nathI. A dezanI zakti ne samRddhine khAtara te badhuMye ApyuM jAya che teAya ene dhA para lA khammA karavA paDe che. chellA ja dAkhalA laI e tA, ghaNe bhAge hiMduee aneka bhAgA ApI chellA pAMca varSamAM Rpratima prayatna karyo, chatAM Aje joI zakIe chIe ke navA dhaDAtA rAjyabaMdhAraNamAM emanuM sthAna joIe tenAthI dhaNuM ja nAnuM ane namAluM hAya tene mATe bhagIratha prayatno cAlI rahyA che. AvA AvA aneka nirAzAjanaka prasaMgeAmAM zivAjI mahArAjanuM smaraNu eka AzvAsananuM biMdu banI rahe che. e uparAMta zivAjI mahArAjanuM sthAna jagatanA vijetA ane rASTraSTAomAM che. sIkaMdara te sIjharanI kArakIrdi ApaNe prazaMsAmugdha banI vAMcIe chIe. zivAjI mahArAjanI kArakIrdi kApaNa vijetAthI ochI jvalaMta nathI. jIvananI zaruAtamAM eka paNu vastu emanA Adarzone sAnukUla naheAtI, paNa emaNe sAdhyane siddha karyuM. emaNe nAnakaDuM sainya ubhuM karyuM. e luMTAru kahevAyA, bahAravaTIA kahevAyA, kutarA kahevAyA, parvatamAM bharAI rahelA uMdaranI upamA pAmyA. dveSI virAdhIo ane TUMka mRddhinA ItihAsakArAnAM A vacane, kharuM jotAM svAtaMtryanI preraNAmAM ' jona eka Arka' 'nuM e smaraNa karAve che; svAtyAga ane dharmabuddhimAM e kAIpaNu mahAvijetAthI caDhe che; senAnI tarIke emanI vyavasthAzakti ane pratibhA nepAlIana ane henImAlanI kArtine paNa jhAMkhI kare che. temane te| taiyAra senA hatI ane sazakta rAjyanI eca hatI. zivAjI mahArAje te paththaramAMthI pahelavAneA karyA ane krAtarAmAMthI gaDho ghaDI kADhavA. megala Adi aneka vidhI sainyA karatAM emanA sainyanI vyavasthA sarvoparI hatI. pratApagaDhanI TekarImAMthI emaNe pratApI sAmrAjya banAvyuM. emAM jeTalI vIratA hatI teTaluM mutsaddIpaNuM hatuM ane chatAM saujanyathI te kadi calyA nathI. emane dharmAMrAjya sthApavuM hatuM. emanA vijaya pAchaLa rAmarAjyanI parama bhAvanA chUpAI hatI, enI virUddha laDatA mIrajhArAjA jayasiMha paNa dhAratA ke hiMdudharmanI punaHsthApanA karavA zivAjI avataryo che. dharmasaMsthApanAoya samavAmi yune yune ' enuM eka dRSTAMta te zivAjI mahArAja, 46 AvA eka apratima nAttamanA jIvanaciratranA abhyAsa jeTalA prAtsAhaka che teTaleAja upayegI che, bhAI, mukAdamanuM pustaka utsAha ane upayeAgItA ane sAdhaze evI mArI khAtarI che. 26, rIja rADa, mubaI } kanaiyAlAla sunazI tA. 26-8-1934 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana A pustaka saMbaMdhInuM mAruM nivedana te meM taddana saMkSipta karI nAMkhyuM che. I. sa. 1930nI sAlamAM surata mukAme akhila hiMda hidu mahAsabhAnI beThaka hatI temAM huM maMtrI tarIke sevA karate hato. e beThaka bahu yazasvI nIvaDI hatI. A beThaka mATe hiMdanA judA judA bhAgamAMthI moTA moTA mANaso AvyA hatA. A beThakanuM kAma cAlatuM hatuM te vakhate muMbAinA dAnavIra zeTha zrI sva. manasukhalAla chaganalAle mArI sAthe hiMdutvauddhAranI ane hiMduone saMgaThIta karavAnA kAmamAM naDatI muzkelIonI keTalIka vAta karI. hiMduone vyavasthita karavAnA kAmamAM naDatI muzkelIo saMbaMdhI vAte nIkaLatAM emaNe mane hiMdutvanA tAraNahAra zivAjI mahArAja ane rANA pratApanuM caritra gAmaDAnA kheDuto paNa samajI zake evI sAdI saraLa ane sahelI gujarAtI bhASAmAM lakhavAnuM kahyuM. sAdhAraNuM vAMcI lakhI zake evA mANase A be mahAne puranA caritra gAmaDAmAM vAMce ane gAmaDAnA lekene paNa hiMdutvanuM bhAna thAya te hiMduone vyavasthita karavAnuM kAma saheluM thaI paDe evI e svargastha dAnavIra zeThanI mAnyatA hatI. hiMduomAM hiMdutvanI ti taddana dhImI paDI gaI che tene sateja karyA sivAya hiMdutvane uddhAra thavAne nathI' ane te sateja karavA mATe hiMduone pitAnA mahAna puruSanA ane hiMdutva mATe jemaNe bhAre duHkha khamyAM che emanA jIvanacaritre jANavAnI khAsa jarUra che evI zrI sva. manasukhalAlanI daDha mAnyatA hatI. huM rAjyaThArI kSetramAM rASTrIya pakSa ane kamAnya TILaka mahArAjanA rAjakArI siddhAMtamAM mAnanAra sevaka chuM e sva. manasukhalAla zeTha jANatA hatA. hiMduone vyavasthita ane saMgaThIta karavAnI bhAre AvazyakatA che e mArI mAnyatA e jANatA hatA ane hiMduomAM hiMdutvanI jyota jAgrata karI temane AtmabacAva mATe vyavasthita karavAmAM kAma karanArAnA rASTrIyatvane jarAe jhAMkhapa nathI AvatI e mArA vicAre paNa meM emanI AgaLa raju karyA. Tha sAhityano abhyAsI nathI ane samartha lekhaka paNa nathI. huM vidvAna paNa nathI ane gujarAtI bhASAne paMDita paNa nathI e vAta meM sva. manasukhalAlabhAI AgaLa jaNAvI dIdhI chatAM emaNe A be caritro gujarAtImAM lakhavAnI javAbadArI mAthe levA mane Agraha karyo. mane A kAma gamatuM te hatuM paNa mArI truTIo huM jAte hatuM eTale javAbadArI levA mATe 8 saheja acakAyo hato. A saMbaMdhI thoDo vicAra karI meM A javAbadArI mAthe lIdhI. javAbadArI te mAthe lIdhI paNa A kAma karavA mATe mane joine vakhata paNa na hatA ane mananI zAMti paNa na hatI. A kAma zarU karavA mATe sva. manasukhalAlabhAie mane muMbaImAM Takera paNa karI ane caritra puruM thaye ene chapAvI bahAra pADavA mATe mane Arthika muzkelI naDaze enI ciMtA paNa mAre na karavI evI sacanA karI. cha. zivAjI mahArAjanuM caritra lakhavA mATe abhyAsa ane vAMcana zarU karavAne huM vicAra karI rahyo hate eTalAmAM svarAjyanI laDatanuM raNaziMga phukAyuM ane muMbAI dhArAsabhAnuM rAjInAmuM ApIne huM bIjA snehIonI sAthe svarAjya saMgrAmanA sainyamAM sipAhI tarIke joDAya. dhArAsaNAnI mIThAnI dhADamAM mane sajA thaI. yaraDAmAM ja vargamAMthI jyAre mane ja vargamAM caDAvyA tyAre sakhatamajUrInuM kAma pUruM thayA pachI rAja pustaka vAMcavAnI ane abhyAsa karavAnI mane taka maLI. A vakhate zrI manasukhalAla zeTha gujarI gayA hatA paNa emane ApeluM vacana mArA magajamAM tAjuM hatuM. cha. zivAjI caritra lakhavA mATe abhyAsa karavAne meM nizcaya karyo ane te mATe mArA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama mitra che. mANekalAle mane tarataja pustaka ane abhyAsanI neMdha levA mATe karI noTabuka tathA pensIla mokalyAM. meM karaDA jelamAM abhyAsa zarU karyo. phakta itihAsanA beja pustako che. zivAjI mahArAjanA jIvanacaritrane lagatAM jela adhikArIoe khAtarI karI laI mane ApyAM ane meM vAMcI noMdha levAnuM zarU karyuM. tyAra pachI mane nAsIka jelamAM khaseDavAmAM Avyo jemAM me A abhyAsa cAlu rAkhyo hato. jema jema huM pustaka vAMcIne purAM karato gayo tema tema bIjAM pustako mane ApavAmAM AvatAM. jelanA niyama mujaba mane vadhAre pustaka pAse rAkhavAnI manAI hovAthI noMdha lIdhA pachI pustaka pAchuM mokalIne ja bIjuM pustaka mAre levuM paDatuM. jelanI zista ane kaDaka niyamane lIdhe abhyAsanuM kAma bahu muzkelIbhareluM thaI paDayuM hatuM paNuM e aDacaNomAMthI ja rasto kApavAne hate eTale saMjogone tAbe thaIne maLelA vakhatane lAbha laI pustakane abhyAsa karavAnuM meM cAlu rAkhyuM hatuM. jelamAM mane joItAM pustake ane sAdhane purAM pADavAmAM mAnavaMtA zrIyuta jayakara sAheba tathA sva. zeThazrI lAlajI nArAyaNajI tathA sva. di. ba. harIlAla desAIbhAI vagere marammI ane nehIoe khAsa tasdI lIdhI hatI. e murabbIonA upakAra bhulAya ema nathI; saMdhimAM huM chuTayo ane jelamAM abhyAsa karI je noMdhe meM lIdhI hatI te uparathI cha. zivAjI mahArAjanuM caritra lakhavAnuM meM zarU karyuM. bahAranI aneka pravRttione lIdhe jelamAM vakhata ane yAti maLatI hatI te bahAra na maLavAthI bahu kAma huM na karI zake paNa caritrane thoDo bhAga lakhyo. kAma ThIka ThIka cAlavA mADayuM eTalAmAM sarakAranuM AmaMtraNa AvyuM ane huM sAbaramatIne mahemAna thayo. pachI mane 2 varasanI sajA thaI. A vakhate mane vIsApura jelamAM mokalavAmAM Avyo hate. kAyadA mujaba sakhata majUrInuM kAma pUruM thayA pachI itihAsano abhyAsa karavA mATe tathA sAdhane ApavA mATe meM jelanA suprInTenDanTa sAheba pAse mAgaNI karI. ItihAsanA 2 pustake mArI pAse rahevA devAnI mane paravAnagI maLI ane neMdha levA mATenA sAdhane paNa maLyAM. itihAsanA pustako amaladAro vAMcIne tenI khAtarI karIne mane ApatA ane be purAM thayA pachI pAchI laI ne bIjAM ApatAM. AvI rIte abhyAsamAM paNa bhAre aDacaNa paDatI. mane jaruranA pustako snehIoe mokalI ApyAM hatAM e badhAM meM vAMcIne purA karyA ane enI noMdha paNa lIdhI. evI rIte traNa vakhatanI jela daramiyAna meM cha, zivAjI mahArAjanA caritra mATe jarUranA sAhityano abhyAsa karyo ane vAcelAM pustakamAMthI abhyAsa karIne noMdha lIdhI. mArI sajA purI karIne huM vIsApura jelamAMthI chaTA ane caritra lakhavAnuM kAma meM tAkIde hAthamAM lIdhuM. keTalAka AdhAranA graMtha mane jelamAM maLI na zakayA te bahAra AvIne meLavyA ane e vAMcI temano upayoga karyo. keTalAka vidvAnane maLIne mArI guMca ukelavAnI hatI te kAma paNa meM ATopI lIdhuM ane che. zivAjI mahArAjanuM caritra lakhIne pUruM karyuM. AkhuM pustaka lakhAI gayuM. chApakhAnAmAM mokalavA mATe khAsa nakala taiyAra karavAnuM kAma bahuja kaThaNa ane mahenatavALuM hatuM te meM zarU karyuM paNa keTalAka snehIone tenI khabara paDatAMja emaNe mA e kAma svakhuzIthI upADI lIdhuM ane potAnA aneka kAma ezaArAma vagere dUra karI chApakhAnAmAM mokalavAnI nakala tAkIde taiyAra karI. A snehIoe mArA upara bahu bhAre upakAra karyA tenI noMdha lIdhA sIvAya nathI rahevAtuM. chApakhAnAnI nakala taiyAra thayA pachI tene vAMcI javAnI jarUra hatI te mATe meM eka sAhityarasika snehI keLavaNIkArane vinaMti karI. temaNe A kAma tarataja svIkAryuM ane mArA upara bhAre upakAra karyo. AvI rIte aneka murabbIo ane snehIonI madada ane sahakArathI pustaka to taiyAra thaI gayuM paNa tene vAMcakonA hAthamAM muktAna vIkaTa prazna have mArI AgaLa ubhA thayo. A pustaka chapAvavAnA vicAroe mane bhAre ciMtAmAM kabADI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIdhA hatA. Arthika muzkelI vacce AvIne khaDI thaI. have A aDacaNane pahoMcI vaLAya ema nathI. enI mane khAtarI ja hatI eTale huM te lagabhaga nirAza thaIne beThe. Izvara upara mane zraddhA che eTale meM hiMmata rAkhI hatI ane taka Ave A kAma hAthamAM levAnuM meM nakkI karyuM hatuM. murabbI saradAra vallabhabhAIe jelamAM mArI ciMtAo ane muzkelIo jANI ane kudarate jANe mAre mATe emanA aMtaHkaraNamAM preraNA karI hoya evuM banyuM. bhAre pratikULa saMjogomAM je dizAethI madadanI AzAnuM svapna paNa na Ave te dizAethI AzAnA kiraNe dekhAvA lAgyAM. saradAra vallabhabhAIe mane dhIraja ApI ane mArI muzkelIo jaNAvavA jaNAvyuM. mArI hakIkata jANI saradAra vallabhabhAIe sva. manasukhalAlane TrasTIone mAre mATenI bhalAmaNa karI ane sva. zeThanA patni gaM. sva. hIrAvaMtI bahene rUpIA eka hajAra mane A pustaka pragaTa karavA mATe madada tarIke mekavA. A madada mATe huM saradAra sAhebano tathA gaM. sva. hirAvatI bahenane tathA bIjA TrasTI zrI. munazI, zrI maMgaLadAsa mahetA tathA zrI vADIlAlabhAIne atyaMta AbhArI chuM. sva. aLazIdAsa gopALajInI sakhAvatanA TrasTIoe mane A kAma mATe rU. 250) aDhIsanI madada ApI che te mATe zrI. vizvanAthabhAI berIsTaranA tathA bIjA TrasTIonA tathA A jIllAnA zaheranA vatanI zrI. prANazaMkarabhAIe paNa rU. 50) pacAsa A kAma mATe madada tarIke mokalyA te mATe emano AbhArI chuM. AvI rIte pustaka chapAvI prasiddha karavA mATe rU 130nI madada maLI. pustaka meTuM, daLadAra ane sacitra prasiddha karavAnuM hatuM eTale aDasaTTo jotAM A rakama taddana nAnI hatI. pustakane sacitra banAvavAne Agraha sva. zeTha zrI lAlajI nArAyaNujIno hato, ane citrono blekasa tathA bIjA kharca mATe naciMta rahevAnuM paNa emaNe mane jaNAvyuM hatuM paNa citrA mATe blekasanI goThavaNuM karavAne vakhata Avyo te pahelAM te kamanasIbe zeThazrI gujarI gayA. A rakamathI kaMI vaLe ema na hatuM chatAM A rakame mane bhAre hiMmata ApI. A kAmamAM sAhasa karavAnuM meM nakkI karyuM ane pustaka chApavA mATe ApI dIdhuM. mArI muzkelIonI jANa mArA jUnA snehI zrI naMdalAla maNIlAla zAhane thatAMja emaNe mane hiMmata ApI ane pustaka bahAra pADavAmAM mArI paDakhe rahyA. AvI rIte aneka muzkelIo veThIne pratikULa saMjogomAM abhyAsa karI anukuLa saMjogo AvatAM pustaka lakhIne mAthe vara karI beThelA devAmAM vadhAro karIne A pustaka meM chapAvI prasiddha karyuM che. gujarAtI bhASA jANanArAonI sevAmAM A pustaka raju karatAM mane parama AnaMda thAya che. pustaka saMbaMdhI mArI alpazakti mujaba meM ItihAsane je abhyAsa karyo che te uparathI huM te mAnuM chuM ke che. zivAjI mahArAjanA jIvanacaritra hiMdamAM dareka prAntIya bhASAmAM lakhAvAM joIe. e rASTravIranuM jIvanacaritra A jamAnAmAM svataMtratA meLavavAnI tamannA jyAre hiMdIonA haiyAmAM jAgRta thaI che tyAre svataMtratAnI IcchA rAkhanAra dareka hidIne bahu upayogI ane kImatI pATha zIkhavaze. zivAjI mahArAja musalamAna dharmanA ke koI dharmanA damana nahatA e te emanA jIvana caritra tarapha najara nAMkhanAra harakeAI mAsa kahI zakaze. paradharma ye emanI sahiSNutA ajaba hatI e emanA caritramAM sAbita thaI jAya che. bahu pratikuLa saMjogomAM pitAnA sagA saMbaMdhI vigere badhAne virodha karIne vagara sAdhane sAdhanasaMpanna ane mahAna zaktivALA duzamananI sAme yukti ane zaktino upayoga karI bAhoza ane hiMmatabAja puruSa zUnyamAMthI sRSTi pedA karI zake che tene jIvatA jAgatA dAkhala zivAjI mahArAjanuM caritra che. che. zivAjI mahArAjane paNa itihAsakAroe anyAya karyo che. keTalAka ItihAsakAroe mahArAjanA jIvanano abhyAsa musalamAna itihAsakAroe lakhelA pustako uparathI karyo hovAthI mahArAjane anyAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaye che. keTalAka mahAna itihAsakAroe mahArAjanA jIvana saMbaMdhInuM bIjuM sAhitya vAMcyA pachI pitAne abhiprAya badalyo paNa che. zivAjI mahArAjanA jIvana caritrano abhyAsa ItihAsausika sva. rAjavADee bahu khaMtathI karyo hato ane emanA lakhelAM pustaka AdhArabhUta gaNAya che. rA. sA. sara desAI tathA pro. sara jadunAtha sarakAra ane pre. Do. sureMdranAtha senanAM pustaka paNa AdhArabhUta gaNAya che. A mahAna itihAsakAronA graMthane meM A pustaka lakhavAmAM upayoga karyo che. A pustaka lakhavA mATe Asare 100 pustakone mAre abhyAsa karavo paDe che. A pustaka dhAryA karatAM vadhAre moTuM thaI gayuM eTale A caritrano 4 bhAga pustakarUpe judA pragaTa karavAnuM nakkI karavuM paDayuM che. A bhAgamAM che. zivAjI mahArAjanuM vartana, cAritrya, emanI tulanA, emanI rAjyavyavasthA, judAjudA khAtAnI emaNe racelI racanA, cha. zivAjI ane rAmadAsa, zivAjI ane saMte, chatrapati ane chatrasAla, marAThAonuM naukAbaLa, chatrapati ane paradezI vahepArIo vagere bAbato mukavAmAM AvI che. A bhAga judA pustakarUpe pragaTa thaze. vAMcakone vinaMti zakaya teTalI mahenata laIne banI zake teTalA sAdhane meLavIne cha. zivAjI mahArAjanuM jIvana caritra meM gujarAtI bhASA jANanArAonI sevAmAM raju karyuM che. vAMcako ene svIkAraze evI AzA che. huM vAMcake AgaLa vagara saMkece kabula karI dauM chuM ke huM sAhityakAra nathI ke kasAyele lekhaka nathI. eka sAdhAraNa paMktinA lekhaka tarIke abhyAsa karIne che. zivAjI mahArAjanI vArtA meM prajA AgaLa raju karI che. A pustakamAM bhASAnI je je bhUla thaI hoya te mATe tathA pustakamAM je je truTIo vAMcakane mAlama paDe te badhA mATe vAMcake udAra aMtaHkaraNe mane mAphI bakSe eTalI ja mArI vAMcakone caraNe vinaMti che. AbhAra A pustakanA saMbaMdhamAM rA. sA. sara desAIe mane kImatI sucanAo karI che tathA chatrapatinA caritrane lagatAM citronA keTalAka blosa paNa emaNe mane pUrA pADyA che. emanI aneka prakAranI madada ane sahakAra mATe emane AbhAra mAnuM chuM. A caritramAM mukavAmAM AvelA citro pikI 10 citranA blekasa audhanA mahArAja sAhebe amane vAparavA mATe AvyA te mATe temano na che. vIravijaya prI. presanA mAlIka ane menejare A kAma pratye kALajI rAkhI banatI tAkIde kAma pUruM karyuM te mATe emane AbhArI chuM. A pustaka chapAtuM hatuM te vakhate prakasa tapAsavAnuM kAma mArA sadagata snehI zrI. dalasukhabhAInA putra ci. nagInabhAIe mAthe lIdhuM ane te emaNe khuba mahenata laI saMtoSakAraka rIte pUruM karyuM te upakAra te bhUlAya ja nahi. jyAre jyAre pustaka lakhavAnuM kAma aneka aDacaNone lIdhe kheAbe paDatuM tyAre tyAre mane uttejIta karI e kAmamAM mAruM citta parAvanAra mArA parama mitra zrI. DAkaTara mANekalAla tathA zrI goradhanadAsa kadiyA tathA zrI. mANekalAla gAMdhIne eTale upakAra mAnuM teTalo ocho ja che. aMtamAM eTaluM te kahIza ja ke zrI. snehI naMdalAla maNIlAla zAhe mane hiMmata ApI ne joItI madada na ApI hota to huM A pustaka prajAnA hAthamAM jyAre mukI zakata te kahevuM kaThaNa che. snehI zrI naMdalAlane huM Ajanma traNa chuM. je je bhAIoe haste parahate A pustakanA kAmamAM madada karI che te badhAne A sthaLe huM AbhAra mAnuM chuM. pustakamAM rahI gayelI truTIo mATe mane mApha karavA pharI eka vakhata vAMcakone vinaMti karI haraja laIza. vijayAdazamI saM. 1990 lI. sevaka - godhara (paMcamahAla) vAmana sI, mukAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNi kA bhAga 1 le prakaraNa 1 luM- (5) siMhAnA kabajAmAM karNATaka (1) zivAjI mahArAjanA pUrvaja ane (6) gheDI jarUrI mAhitI-te vakhatanuM pUnA 63 kuLanAM mULa 1 prakaraNa 5 muM(2) sisodiyA kuLamAM bhoMsale kayAMthI 10 (1) dAdAjI kenDadeva (3) devarAjajInuM dakSiNa tarapha prayANa 10 (2) jIjAbAI (4) sujanasiMhathI mAlajI sudhI zivAjInuM bacapaNa ane zikSaNa (5) mAlojI ane viThajInI joDI 14 (4) hiMdavI svarAjyanAM bI vAvavA mATe (6) lakhujI jAdhava jamIna taiyAra thaI 78 (7) nijhAmazAhanuM AmaMtraNa 17 (5) zivAjInAM zubha lagna prakaraNa 2 juM (6) zivAcharAjA bijApuramAM (1) zivapitA siMhAjI 18 (7) viredhanuM maMDANa (2) zAhajI nahi paNa siMhA (3) raMgapaMcamIne tahevAra (1) zivAcharAjA bijApura darabAramAM (4) mAlajInI madade bhavAnI (2) pitA putrane viyega (5) siMhAjInAM lagna (3) mA dikarAne manasuba (6) siMhAjInuM zaurya ane bhAtavaDIne saMgrAma 24 (4) pati patnIne saMvAda (7) bijApuranI manasIba ane bApa (5) rAjamudrA beTIne meLApa ra7 (6) bijApUrathI pUnA (8) zivAjI mahArAjano janma (7) zivAjI mahArAja ane dAdAjI kenDadeva 98 prakaraNa 3 ju- (1) siMhAjI AdilazAhI manasabadAra prakaraNa 7 muM- (2) uttaranA zAhajahAna, dakSiNanA siMhAjI 41 (1) mAvaLamAMta ane mAvaLAonuM pichAna 100 (3) nijhAmazAhI upara uDatI najara (2) pUne pahoMcyA pachI | AdilazAhInI manasabadArI (3) bAra mAvaLano kabaje 102 (5) nijhAmazAhIne nAza 46 (4) rohIDezvaramAM sabhA " (6) jIjAbAInI giraphatArI 47. (5) dAdAjI narasa prabhu 103 (7) nijhAmazAhIne sajIvana karavAne (6) dezadroha 105 siMhAjIne chelle prayatna 49 (7) bijApura bAdazAha mahamada AdilazAha 107 prakaraNa 4 thuM prakaraNa 8 muM- (1) siMhA ane mogalo (1) taraNugaDha svarAjya taraNuM (2) AdilazAhI sAthe tahanAmuM (2) rAjagaDhane udaya 111 (8) begama sAheba pAchAM phUTayAM 57 (3) dAdAjInI mAMdagI ane maraNa 113 (4) pharI pAchI AdilazAhI 59 (4) dAdAjInA maraNa pachI mAmale 116 39 101 103 108 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 16 131 (5) supAupara savArI cAkaNa upara caDAI. prakaraNa 11 muM-kenDANa kabaje 118 (1) jAvaLInA rAjA caMdrarAva mere (6) puradaranuM patana 120 (2) mahArAja ane mere vacce aNabanAva 166 prakaraNa 9 muM-- mere marAya-haNumaMtarAva haNAyA, (1) pisAnI taMgI-kalyANane khajAno 122 jAvaLI jItAI 167 (2) sIdI sAme zivAjI 129 (4) rAyarI killAne kabaje 168 (3) bhavAnI talavAranI bheTa 130 (5) zRMgArapuramAM zivAjI (4) bAbAjI Avacha ciTaNasa (5) paThANane zi. mahArAje Azraya Ape 134 prakaraNa 12 muM- (6) pitA paraheja 135 (1) pratApagaDhanuM pichAna 171 (7) parahejane prAtaH kALa 143 (2) bajAjI ni bALakaranI zuddhi 173 prakaraNa 10 muM- (3) dakSiNamAM auraMgajhebane amala 177 (1) saMtAno sAthe saMgrAma 144 (4) mIrajumalAne madada-govaLakeDAne gaLe phAMse 178 (2) siMhAjI saMkaTamAM 146 (5) mugala ane bijApura vacce aNabanAva 181 (3) mahAmaMjhavaNamAM mahArAja - 147 prakaraNa 13 muM- (4) mugala sAthe meLa 151 (1) cAmaraguMDA upara caDAI-junnaranI chata 184 (5) zivAjIne pakaDavA bAjI zyAmarAja 153 (2) marAThA ane mugalene sAmane 185 (6) siMhAjInI pUrNa mukti 154 (3) mutsaddIonA petarA-mugala sAthe salAha 188 (7) pATavIputra saMbhAjInuM maraNa 156 (4) jaMjIrA sAthe jhagaDe . 190 (8) khaLada-elasaranI laDAI ane rASTrIya (5) dakSiNa kAMkaNamAM digvijaya 192 jhaMDAne bacAva 157 (6) siMhAjI tarapha saheja najara 13 bhAga 2 je 223 prakaraNa 1 luM- (1) bijApura darabAra (2) aphajalakhAna (3) paMDharapuramAM AvyA (4) zivAjI mahArAja ane kRSNAjI paMta (5) aphajalakhAna ane paMtAjIpaMta (6) khAnanA svAgatanI taiyArIo (7) khAna nIkaLyA prakaraNa 2 ju(1) mulAkAtanI zarate (2) mahArAja ane mutsaddIone nirdhAra (3) mulAkAtane divasa (4) khAnane vadha (5) khAna khatama thayA pachI (6) janITebanI laDAI () kAyanA pAranI laDAI 240 194 (8) jAvaLAnI laDAI 244 198 (9) vAInuM raNakaMdana 244 204 prakaraNa 3 juM214 (1) zivAjI mahArAjane hAtha lAgelI lUMTa 247 220 (2) mahArAja pratApagaDhathI pAchA pharyA 247 (3) duzmananA ghAyale pratye lAgaNI ane 225 yuddhakedIo pratye mAna 250 (4) khaMDaLa paDene dehAMtadaMDanI zikSA 251 rara(5) khAnanA zabanI aMtyeSTi kriyA ane 228 khAnanuM smAraka 252 230 (6) khAnanuM khaDaga-jIta pachInuM jAheranAmuM 2para 233 prakaraNa 4 thuM- 235 (1) vijaya pachI digvijaya 253 236 (2) bijApurane dukhapradarzana darabAra 256 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) panALAnA dheA, bAjIprabhunAM parAkrama- svAmIniSThAne namUne 258 (4) sIdI jauhara ane zAhistakhAna 259 (5) panALAgaDhanA gherA sAthe aMgrejono saMbaMdha 263 (6) zahApuranI laDAI-mullA mahamadanA parAjaya 263 prakaraNa 5 mu-- (1) saradAra hilAla (2) aNInA prasaMga (3) panALAgaDha tarapha DokiyuM (4) saMjogAnu avalAkana (5) sIdI jauhara aparAdhI (6) aMgrejo sAthe athaDAmaNu prakaraNa 6 - (1) rAjApuranA raNuyuddhamAM bAjI pAsalakara khAjI badalAI (5) nagaranI laDAI (6) prakhaLagaDhanI jIta (7) zivAjI mahArAja sAthe AdilazAhInu pakSo 276 (2) cAkaNanA killA mugalAne kabaje, phira gAjI narasALAnAM parAkrama 277 281 (3) uMbarikha'DImAM mugalAne mAra (4) dakSiNa kAMkaNunA kabanne (5) rAjApuranI laDAI (6) saMgamezvaranI laDAi prakaraNa 7 mu-- (1) veranI vasulAta (2) sAvAne salAha karavI paDI. (3) dakSiNamAM zAhistakhAnanI hilacAla 265 218 272 273 274 274 prakaraNa 8 su'-- (1) ApameTAnA bheTA (2) 1662 sudhImAM mahArAjane| rAjyavistAra (3) madhyarAtre mugala chAvaNI upara chApe (4) khAnaneA amala khatama prakaraNa 9 su- (1) ata upara zivAjI (2) zivAjI nA khUnanta kroziza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat gupta taddanAmuM 292 286 288 289 291 292 292 prakaraNa 11 muM-- (1) puraMdara killAne mugalenA gherA rUdramALanA killA pazno mahArAjanA mukAmAM mugaleAnA julama ane mirajhArAjA jayasahunA uddeza 283 (4) lAhagaDhanI laDAI 284(5) zivAjI ma. nA mirajhArAjAne patra prakaraNa 12 su-- 285 (1) dilerakhAnanuM dila uMcu thayuM. (2) saradAra murArabAjInI pichAna (3) svAmInISTha saradAranI raNanidrA (4) puraMdaranuM tahanAmuM. (5) mugala marAThAonA AdilazAhI upara 295 301 301 311 10 (3) zivAjI ma. ane suratanA paradezI vahepArIo 321 323 333 334 334 313 320 (4) diladArapaNAnA dAkhalA (5) zivAjI ma. nI caDatI (6) zivAjI sAme geAvAnI taiyArI (7) ve'gurlAne Aga prakaraNa 10 muM-- (1) zivAjI ma. ane mirajhA rAjA jayasiMha 335 (2) mirajhArAjA jayasi'ha 337 (3) mirajhArAjAnuM dakSiNa tarapha prayANu 339 341 347 3para (4) rAyagaDhamAM darabAra (5) rAjA jayasiMhanI maneAdazA (6) mahArAja upara Aphata prakaraNa 13 mu-- (1) mugala darabAramAM mahArAja giraphatAra (2) AgrAmAM Agamana (3) mugala darabAramAM mahArAja (4) zivAjI ma, giraphatAra 354 (5) jApharakhAna ane zivAjI mahArAja (6) rAmisaMha upara dhADa 35 355 358 358 367 368 369 305 hulA 378 ane chuTakArA 381 394 395 402 408 420 prakaraNa 14 muM-- (1) AgrethI rAjagaDha 421 (2) zrI kSetra kAzImAM hiMdutvanA tAraNahAra 427 www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) yuvarAja zaMbhAjI mahArAjanuM dakSiNa tarapha prayANa 431 432 (4) sevAnI kaMdara-bAdazAhane pazcAttApa prakaraNa 1 luM-- (1) mahArAjanuM mutsaddIpaNu ane auraMgajhebanI aDacaNA 442 (2) ziyApaMthI zAha ane sunnIpathI zahenazAha 445 (3) bijApura ane geAvaLAMDA sAme zivAjI mahArAja 447 (4) mugalAnA chakkApA sAme mahArAjanI kuneha 450 (5) hiMdudharma upara moragagrebanA aSAgAra 452 (6) mugala marAThA vacce pharI saLagI (7) siMha~gaDhanI prApti ane siMhanA svargavAsa 459(8) mahAvada 9 te divasa 45 470 prakaraNa 2 jI-- (1) zivAjI ma. te jayajayakAra (ra) varADa prAMtanI lUTa (3) mahArAje puraMdara killA sro bhAga 3 jo (4) parAjaya pachI jaya (5) cAMderanI lUTa (6) kalyANanA kabajo (7) karnALA ane lehagaDhanI jIta (8) ludIkhAnane ghAyala karyAM (9) nAMdeDane mugala amaladAra nAsI gayA. prakaraNa 3 -- (1) mahArAjanI sAme dAudakhAna kurezI (2) dakSiNamAM muAjhIma ane dilerakhAna (3) kaTAra ane kalamanI sarakhI kadara (4) suratanI khIjIvAra caDAI (5) suvAlImAM le mela (6) cAMdavaDa ane vaNIdIDArInI (7) rAyakhAgaNu zaraNe AvI. 475 477 478 478 408 480 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 480 480 480 vacce medilI 482 487 see 491 481 khUnakhAra laDAI e 493 427 11 (5) dakSiNathI dilhI javAmAM lAbhAlAbha 434 (6) mahArAjanI gerahAjarImAM mahArASTra 435 (7) mirajhArAjA jayasiMhanA AkharI aMjAma 437 (8) suratanI lUMTa pachI mugala mulaka upara marAThAonI caDAI 497 498 (9) bahAdurapurAnI lUMTa prakaraNa 4 zu-- 499 (1) mugala mulaka mAthe ceAthAInA kara (2) mugalAnuM kAra'jA zahera marAThAoe lUMTayuM 499 (3) mArApata piMgaLete vijaya (4) sAlerA kille marAThAoe tyA (5) marAThAonI sAme muAjhIma, mAhabatakhAna 500 500 ane dAudakhAna 501 (6) dheADapanA gherA-mugalAe marAThAone (7) ahivaMtanA kille (8) sUpA mugalee sara karyuM. pUnAmAM prakaraNa 5 su (1) sAheranA saMgrAma mArI uThAvyA 503 marAThAoe khAye 503 (2) kaNeragaDhanI laDAI (3) mulhera jamhAra ane marAThAonI katala 504 505 108 rAmanagara marAThAAe kabaje karyAM 509 510 511 (4) surata pAse cAcanI udharANI (5) nAsIkamAM marAThAonI jIta (6) vahADa ane tailaMgaNu upara marAThAonI caDAI 511 512 (7) aMtura AgaLa jhapAjhapI (8) khAMkApuranI khUnakhAra laDAI-marAThAonuM zauya ane hAra 512 prakaraNa -- (1) khajAjI nibaLakarane mugalAe phraoNDayo 513 (2) zivanerI AMgaLa marAThAonI (3) gAvaLakAMThA pAsethI marAThA a 513 www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 581 598 (4) AdilazAhI sAthe yuddha 516 (7) caDAInI taiyArI 569 (5) hubaLInI lUMTa para0 (8) haidrAbAdamAM zivAjI mahArAjanI padharAmaNI 571 (6) kAravAra, aMkelA ane zivezvaranAM thANAM prakaraNa 10 muM- zivAjIe sara karyo para1. (1) mulAkAta mahelamAM meMgherA mahemAna pa74 (7) duzmanonA ghaNA killA kabaje karyA 521 (2) kutubazAhI sAthe kelakarAra 575 prakaraNa 7 muM- "mAro dareka mAvaLe hAthInuM baLa dharAve che pa76 (1) uMbarANInI laDAI haidarAbAdathI prayANuM 578 (2) jesarInI laDAI pa24 (5) vairAgya vyA pada (3) habIrarAvanA parAkrama para5 (6) aMjIno killo kabaje 580 (4) rAjyAbhiSeka samAraMbha 527 (7) velerano ghere (5) paM. gAgAbhaTTa 531 (8) be baMdhune aNabanAva-meLApa-vidAya 584 (6) samAraMbhanI taiyArIo-zarUAta ane prakaraNa 11 muMpUrNAhuti 534 (1) surmo nArAya 589 (7) mAtA jIjAbAino svargavAsa 541 (2) sApatra baMdhuno saMgrAma (8) porTugijha mulake upara marAThAonI karaDI (3) "bhale virodhI paNa mAre e bhAI che' 599 najara 542 (4) dIpAbAIe dIpaka pragaTAvyo 62 (9) pheDAne ghere. 543 (5) "prajAne mAla prajAne pAcho Apa." 12 prakaraNa 8 muM (6) auraMgajhebano ukaLATa 614 (1) mugala marAThAo pharI pAchA raNamAM 544 () mAnakheDamAM mugalene mAra 616 (2) zivanerI kille 55 (8) AdilazAhI upara Aphata 617 (3) mahArAje mugalene hAthatALI ApI 546 prakaraNa 12 muM(4) bahAdurakhAna ane bijApuranA manasUbA 547 (1) sIdI masAudanI mahArAja pAse madada (5) bahAdurakhAnanI dayAmaNI dazA 548 mATe mAgaNI 619 (6) AdilazAhIe zivAjI mahArAja sAthe (2) saMgamanerane saMgrAma salAha karI pa49 (3) yuvarAja saMbhAcha duzmanana desa thayo 622 (7) netAjI pAlakaranI zuddhi papa1 (4) bhUpALagaDhane ghere, putranI chata ane prakaraNa 9 muM- pitAnI hAra 624 (1) vya kejI rAjA bhoMsale 551 (5) IslAmI sattAnI jhAMkhI ane jajIAre 627 (2) vyAjI rAjA ane haNatene aNabanAva 556 (6) bAdazAha auraMgajhebane zivAjI mahArA(3) raghunAthapata haNumaMtenuM mutsaddIpaNuM 561 rAjane patra 638 (4) zivAjI mahArAjanI karNATaka upara savArI pa63 (7) pharI pAchA bijApura tarapha 641 (5) mugalane manAvyA 56pa (8) mahArAje bijApuranI bagaDI sudhArI 642 (6) mahArAjano nirdhAra pa68 (9) zivAjI mahArAjanI mAMdagI ane maraNa 643 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chatrapati zivAjI mahArAjanA caritra aMge AdhArabhUta pustake Shivaji and his times, Studies in Mughal India, Anecdotes of Aurangzeb, History of Aurangzeb Vol I-IV, Mughal Administration by Prof. Sir Jadunath Sarakar, M. A. Shivaji, founder of Maratha Swaraj, Mediaeval Hindu India Vol. I-III by C. V. Vaidya, M. A. L. L. B. Foreign Biographies of Shivaji, Shiva Chhatrapati, Administrative system of the Marathas, Military system of the Marathas by Dr. Surendranath Sen, M. A. Ph. D. Shivaji the Maratha by Prof. Rawlinson. M. A. I. E. S. Life of Shivaji by Prof. N, S, Takakhav, M. A. Shivaji by Sheshadri. V. Raddi, B. A. Life of Shivaji by Pendse. History of Maratha People by C. A. Kincaid. C. V. O; I. C. S. and R, B. O. B. Parasnis. History of the Marathas by James Grant Duff. English Records on Shivaji published by Shiv. C. Karyalaya. Rise of the Maratha Power by Justice M. G. Ranade, M. A.L.L.B. The Deliverance of Shivaji by Rao S. Babasaheb Deshpande. Annals and A. of Rajasthan Vol I to III by Liout. Col. James Tod Sources of Vijayanagar History by Prof. S. Krishna Swami Aiyar, M. A. Fellow Madras U. Nayaks of Madura by Prof R. Satyanath Aiyar. M. A. L. T. History of Jahangir by Prof. Beni Prasad, M. A. Ph. D. Aurangzeb by Prof. S. Lane Poole, M. A. Book of Bombay by James Douglas. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shivaji the Great Vol I, Part I & II by Prof. Dr. Bal Krishna, M. A Ph. D. Storia do Magor Manucci Vol. I to IV by Irvine (translation ). Historical Fragments by Robert Orme. History of Mysor by Wilks. Crime in India by S. M. Edwards C. I. S. C. V. 0. Commercial relatoins between India and England by Dr. Balkrishna. Fall of the Mogal Empire, India on the eve of the British Conquest by S. J. Owen. Short History of India by J. Talboys. History of India by Montgomery Martin. Hindu-Pad-Padahabi by V. D. Savarkar Bar-at-law. Tavernier's Travels in India Vol l-II by y. Ball. Shivaji Souvenir by Rao S. G. S. Saradesai B. A. History of India by M. S. Elphinstone. History of the Marathas by Waring E. Scott. The Decadence of Europe by Frances Co Nitti, Historians History of the World Vol LX Italy. Travels of Bernier. Marathas and the Moguls by Burway. Early History of Deccan by Dr. Bhandarkar. Mysore by Rice. Public Admimistration in Ancient India by Pramathnath Banerjee. Main currents of Maratha History by Rao S. J. S. Sardesai. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 mahArASTra mahodayAcA pUrvaraMga 2 zrI. ma. bhoMsale yAMcI bakhara 3 zrI. zivAjI pratApa 4 musalamAnI riyAsata 5 samartha ce sAmarthya 6 marAThe va iMgreja 7 zrI. cha. zivAjI mahArAja 8 sabhAsada bakhara 9 ciTaNIsa bakhara 10 citragupta " 11 91 kalamI " 12 zeDagAMvakara " 13 pratinidhi "" 14 paMDitarAva " 15 rAyarI " 16 jedhe zakAvalI 17 jedhekarInA 18 zivApura daptarAMtIla yAdI 19 dezapAMDe vahItIla zakAvalI 20 gadAdhara pralhAda zakAvalI 21 zivadigvijaya 22 dhaDaphaLe yAdI 23 zivacaritra pradIpa 24 pratApagaDa yuddha 25 marAThI riyAsata 26 zivacaritra nibaMdhAvalI 27 zivakAlIna patrasAra saM. khaM. 1 28 khaM. 2 " " 29 mahArASTra dharma 30 zivAjI nibaMdhAbalI 31 aitihAsika pAvADe 32 sampUrNa bhUSaNa 33 murArabAjI dezapAMDe caritra 34 bAjIprabhu dezapAMDe caritra 35 kauTilIya arthazAstra pradIpa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 15 marAThI nArAyaNa kRSNa gadre. bhAve rA. sA. sara desAI kRSNAjI nArAyaNa AThalye narasiMha. ci. keLakara kR. a. keLUsakara ke. ga. vA. moDaka go. sa. saradesAI zivacaritra kAryAlaya "" "" "" "" bhAskara vAmana bhaTa vakIla zivacaritra kAryAlaya Akavartha zAlIgrAma rA. go. kATe bALakRSNa kuLakarNI "" " pro. goviMda gopALa TipanIsa www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 zrImat dAsabodha 37 rAdhAmAdhava vilAsa campUH 38 vizvaguNAdarza campUH saMskRta 39 zivAjI va zivakAla 16 40 marAThyAMcyA ItihAsAcI sAdhane khaM. 4 41 ItihAsa vihAra 42 ziva saMskRti 43 zrI. cha. zivAjI mahArAja yAMce caritra 44 zrI. samartha rAmadAsa ANI cha. zivAjI ma. yAMcA saMbaMdha 45 zivabhArata } Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat zaMkara zrIkRSNa deva vakIla jayarAma piMDaye kRta mahAkavi zrImadvaMkaTAdhvarI vinAyaka. sAvarakara vizvanAtha kA. rAjavADe na. ciM. keLakara rA. sA sara desAI pro. sahasrabuddhe bhA. vA. bhaTa paM. paramAnaMda. www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za zIo, sattAdhArIo, itihAsakAre, vidvAne, mutsadIo, mahAna puruSe, dezabhakto ane nAmIcA AgevAnoe chatrapati zivAjI mahArAjane jude jude prasaMge temaja A pustaka dvArA arpaNa karelI puSpAMjalI (1) 5. gAMdhIjIno saMdeza bhAI vAmanarAva, tamArA kAgaLane Aje ja pahoMcuM chuM. zivAjI mahArAjane viSe meM je kaMI vAMcyuM che te nizALamAM nizALiyA puratuM ja. A zaramanI vAta che paNa sAcI che. tyAra pachI to tene viSe je moTerAMne meDhethI sAMbhaLyuM ja. paNa jyAre mane jJAna ApyuM ke aMgrejI itihAsakAra-ne te paNa amaladAravarganAIche te paNa ApaNI Akhe vastuo na ja joI zake tyAre meM bIjuM vAMcyA vinA ja AgaluM vAMceluM hatuM tenAthI ulaTuM ja ghaNuM sAcuM devuM joIe ema eka lekiye gaja banAvI lIdhuM ne tyAra pachI ema mAnate thayo ke zivAjI mahArAja kharekhara mahArAja hatA, vIra hatA, dezadAjhavALA hatA. mArI pUjAnI bhAvanA jAgRta karavA ATalA guNo basa hatA. AthI vadhArenI mArI pAsethI atyAre AzA rAkhavI e to koI nirdaya govALa gAyane lohI nIkaLatAM sudhI dehyA kare evuM gaNAya. 20-11-33 bApunA AzIrvAda zivAjI mahAtsava jevA samAraMbhe prajAne tenA jAhojalAlIbharyA garavA bhUtakALanuM sAcuM bhAna karAve che. AvA mahezna ujavavA e prajAne kAyadesarane haka che-adhikAra che. AphatanA khaDake teDIne pitAne raste karI lenArA janmabhUminA vIrenI pUjA karavAthI prajAmAM bhAre utsAha pragaTe che-navacetana skare che navuM zaurya prerAya che. AvI vIrapUjA rASTrIya nirAzAne barAbara pratikAra karI zake che. vIrapUjA e manuSyanA svabhAvamAM janma pAmelI svAbhAvika urmi che. AvI umine rokavAnI koinI tAkAda nathI. tene mAravAnI kenI zakti nathI...................zivAjI evA kALe avataryA ke je veLAe prajAne asahya atyAcAra ane AkramaNamAMthI mukti joItI hatI. zivAjIe tenA Atmabhoga ane zauryathI siddha karI ApyuM ke hiMdusthAna e prabhune tyajAyele deza nathI. x x x x Aje vakhata badalAyo che. hiMdu ane musalamAna bannenA pagamAM beDIo paDI che. bannene navIna preraNAnI jarUra che. hiMdanA ItihAsamAM zivAjI e eka ja banne kamane svataMtratAnA vIra tarIke preraNA ApI zake tema che. , lokamAnya TiLaka mahArAja (1907). hiMdusthAnanA itihAsamAM je sahApuruSonA nAma jhaLakI rahyAM che A vA mahArAjanuM nAma prathama paMktimAM mukI zakAya. para tratAnI jhUMsarI nIce dabAyelI mane tenI hatAza dazAmAM svataMtratA saMgrAma saMpUrNa utsAhathI cAlu rAkhavAnI preraNA ApI zake evA Adarza svAtaMtrya vIra tarIke zivAjI mahArAjane huM mArI yuvAvasthAthI pUjato Avyo chuM. e mahAna pratApI puruSanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana caritramAMthI ApaNane Aje paNa ApaNA svarAjya saMgrAma mATe aneka bodhapATha maLI zake tema che. zivAjI mahArAjanA mArgamAM muzkelIonA parvata patharAyelA hatA. zivAjInA zatruoe tene haMphAvavA mATe kazIja bAkI rAkhI na hatI. AvI sthiti hovA chatAM mahArAja kadI nirAza thayA nahatA ane temaNe yuddhanA kesariyAM vastro kadI utAryA ja nahi. e vIra jho-maraNanI ghaDI sudhI jhayo ane Akhare vijayI thaye. sakAo sudhI na bhUlAya e zivAjI mahArAjano jIvanta jIvanasaMdeza che. zivAjInI mAphaka aDaga nizcaya ghaDIne bhAratavAsIo svarAjya saMgrAma calAve ane huM khAtarI ApuM chuM ke vijaya tamAro ja che. lAlA lajapatarAya. The life of Chhatrapati Shivaji Maharaj bears eloquent testimony to the persistent vitality of the Hindu race. It is an infallible cure for national despondency. Babu Ramananda Chaterjee. Editor Modern Review' I have been following the progress of your work on Shivaji ever since you first spoke of it to me. And knowing as I do the time, labour and meticulous care that you have beon bestowing upon it all along, I cannot but heartily congratulate you on the choice as well as the successful execution of the project mainly while in prison. That you are publishing your book in Gujarathi is in itself a matter for great satisfaction. To the intelligent Gujarathi such a book as yours, which offers a Maharashtrian's view about one of the greatest names in Indian History in his own mother tongue ought certainly to be welcome. To a Maharashtrian or to a student of research in Maratha History the prospect of a comprehensive life of Shivaji to be published in a sister language appears particularly gratifying. And as you have made use of all the latest material on your subject, as far at least as it was made available to you, I have no doubt that your work will occupy a very high position not only in Gujrathi literature, but also in the general Historical literature of our country. It is such precious studies like your "Life of Shivaji" which lay the foundation of a common cultural tie between provinces and pile up the treasures of respectable heritage for the prosperity. Shivaji's is a name to conjure with in Maharashtra. It is one of the articles of faith, as it were, of every Maharashtrian. Shivaji holds &. very conspicuous place in the consciousness of a Maharatta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a place perhaps only next to God. And as matters stand to day he may possibly dethrone God on the strength of any referendum. Thousands of rhetorical tributes stand recorded in the mass of journalistic and other literature and one is amused and even amazed by the variety of attitude taken by each of the admirers of Shivaji. Shivaji had, of course, had his more than liberal share of enemies and their courses are equally profusely recorded in the historical material now available about the great hero. I can quote copious instances of his having been called anything between a divine 'Avatar' and a confirmed villain. But the time when history was a mere collection of impressions of either the contemporaries or the modern historians, is long since gone. We now speak of facts and interprete them in the light of a number of social sciences which are highly enriched by annual additions of what may be called comparative history of all countrics. The days of Shivaji's being called an 'avatar' are also gone. His claims upon our respect are now firmly founded on certain well-established facts emerging out of careful research of a quarter of a century. I am greatly pleased that our "Shiva Charitra Karyalaya" contributed its mite to a systematic collection of all such material as a result of a careful study of which some old and fantastical ideas about the early life of Shivaji are dissipated. If Shivaji, the mythical hero, melts away in the furnace of Scientific research, Shivaji the political leader of Maharashtra stands forth as an embodiment of whatever was best in man. I have come accross no other personality either in historical or modern times who has not in the least suffered in the searchlight of disinterested and fearless research. Historians need not be afraid to go any depth into the private or public life of Shivaji. This cannot be said of any other man in the world placed in his position, and with equally ample opportunities and temptations. And that is the greatest tribute one can pay to the individual who had already volumes after volumes to his credit to delineate the history af his achievement. We hear too much of the changing standards of morality, however true this may be of the standards of private morality the public or political standards of morality have scarcely undergone any Whange so far as relations between beligerents are concerned and Shivaji would in no way suffer in comparison with any of the participants in the last world war. Attempts at Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ improving the situation by means of international action have drastically failed and it does not sound sensible in the mouth of any students of political history to criticise Shivaji for what his peers are daily practising. I have been a close student of historical literature and the belief is slowly growing upon me that our histories were being written by interested foreigners and by people who had their own axe to grind. The Hindu Moslim question, like so many other problems, is an outcome of the particular view point which was always emphasised in depicting our struggle for independence. Now, purely historical facts do not warrant our reading the present distortions of our social relations into the past. I wonder if you have realised this point sufficiently enongh to guard yourself against falling in and leading others to fall in the same trap. I do not propose to elaborate the point here, but I should certainly sound a note of warning to all those who would seek to bring any fresh and independent viewpoint to bear upon the period of history they are studying. I wish your book all the success that it certainly deserves. N. C. Kelkar. B. A. L. L. B. Poona * At this particular critical juncture of the political evolution in India, some valuable traits in the history of this great and renowned Hindu King, Chhatrapati Shivaji Maharaj, should be of great use, to help us out of our present difficulties; one great political lesson of his life, that no modern student of politics should miss, is that political strategy, diplomacy and statesmanship, are as essential to achieve one's political goal, as undaunted courage, dogged determination, and dashing spirit. In that respect, he stands on the same high level as the greatest of modern mass leaders and revolutionaries like Lenin, Sun-yat-sen, Kemal and even Napolean. The epithet "mountain Rat" was as descriptive of his cunning and deep fore-sight as of his intrepidity and rapidity of action. No great Empire or Kingdom has been built up or maintained by heroics alone. Therefore, I have always appealed to Indian youths to pay as much attention to and study, the strategio and diplomatic Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ history of Shivaji Maharaj, side by side with his heroics and wild ventures. Mere recitals and study of traditional epics like Mahabharata and Ramayana alone will not guide us in the present circumstances, whilst dealing with western diplomats. We have to deal with greatest diplomats of modern age and Shivaji's tactics of diamond cut diamond' would be of great practical utility. as in To-day, even his worst enemies and critics, the representatives of the British Crown, acknowledge his greatness and skill, and recognise him as a genius both in the battle-field, as well the Council Chambers. It is a strange irony of fate, tnat British Governors should consider it an honour and a previledge, now, to participate in functions, to perpetuate his memory and appeal to modern Maharastrian youths to emulate his glorious example. During his life-time, there was no name more detestable and dreaded by the foreigners than Shivaji's. He had acquired velocity and speed of aeroplanes and motor cars, even in days when theso machines were not invented and his sudden attack created as much panic and fright as the modern Zeppllins during the last Great war, Modern warfare has become a mechanical affair and achievements are due more to skill and science than to personal bravery and physical power; but in the days of Shivaji, his wonderful military feats, were due entirely to his personal exertions without the aid of modem appliances. It was the triumph of the man and not of science and machine. In that respect he stands above all the modern great military commanders and perhaps there are very rare instances, in the history of the world, when such phenomenal rise and success was attained in comparatively short time in the face of almost insurmountable difficulties. Let every Indian youth acquire these traits in Shivaji's character. With perseverance, patience, dogged determination, tact and courage, there is no undertaking, however difficult, that one cannot master and overcome. Khurshed. F. Nariman B. A. L. L. B. Advocate, Bombay. * There can be no doubt that Shivaji is an outstanding persona: lity in Indian history. The deeply religious life of his mother Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * imparted a tone of religious fervour to the character of her son. He braved the buffet of fortune with indomitable courage, and perseverance; and his soaring ambition coupled with undaunted heroism, inflexible fortitude, and commanding talents, raised him to a pinnacle of unapproachable grandeur. He was a staunch defender of the Hindu religion from the on-rushing waves of iconoclastic idealism which swept over the land at the time. Shivaji's unquenchable spirit of independence, his knowledge of practical statecraft and universal toleration, were only equalled by his lofty patriotism, a high standard of morality in his private life and a born leader's personal magnetism that threw a spell over all who knew him. His rare gift of judging character and a strict enforcement of discipline and morality in his camp, contributed no mean quota to his success. He infused new blood into the feeble pulses of a decadent culture and his glorious achievement was the wielding together of the heterogenious elements of the Maratha into a nation. To view the career of this truly illustrious man is to look back upon the course of a blazing star drawing it's firey arch over the concave of heaven that fixes the admiring attention to the sublunary world, and dazzles while it arrests the wondering eye. Babu Gaya Prasad Singh M. L. A. * WHEREIN DOTH SHIVAJI'S GREATNESS LIE? In my opinion the greatness of Shivaji consists in his having transformed the mentality of the Maratha nation, whom by means of his unequalled leadership he enabled to attain a foremost place among the various races of India. It is well known what a factious, turbulent and riotous life the Maratha clans of the Western hills led for over a century before the rise of Shivaji. They wasted their energy in internecine disputes, obeyed no authority and made life and property hopelessly insecure. Shivaji correctly guaged the situation, heartily joined them, to begin with, in their lawless activities, and, having quickly gained their confidence, established such a complete hold upon their contentious but valient spirits, that they began to render implicit obedience to him and put forth a united national effort in defence Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ of their country's liberty. The roving undisciplined bands soon came to realize the value of willing comradeship and followed their leader in weal and woe. The Maratha name thus came to be respected and feared throughout India within the short period of about twenty years. Shivaji ultimately laid the formal legal foundation of the Maratha Raj and in brief but brilliant career left behind an example of constructive Political genius, bringing about the necessary solidarity among scattered and warring units. We Indians, in our present troubles of discord and disunion, have much to learn from this brilliant example. Let us hope it will inspire us. Rao Saheb Govind Sakharam Sardesai, B. A. (Historian ) I respect Shivaji for the courage and organisation which he showed against those whom he called his own, his conntry's and his faith's enemies. I would welcome that old apirit not only in the Mahartta but in every Indian and show it practically in the struggle for freedom. I declare to-day, though a staunch Muslim and inspite of tho fact that Shivaji and his soldiers fought against the Muslims and the Muslim Government, that they were perfectly justified in trying to free their country from foreigners and outsiders. I admire Shivaji's courage and patriotism, though condemn the unfair stabbing and killing of Afzalkhan. X I pray that Shivaji's spirit which means courage and patriotism would be shown by all Indians-Hindus, Muslims, Shikhs, Parsis, Jains, Christians and Jews who live in this beautiful but unfortunate motherland of ours and all combining to free the country of foreign domination. Let us give up this idle talk of one bullying the other into submission. Shivaji reminds me of this and this is my humble tribute to the Memory of a brave patriot. Maulana Shaukatalli. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 It gives me great pleasure to lay the foundation-stone of this memorial to one of India's greatest soldiers and statsmen. A few minute ago I laid the foundation-stone of the memorial to the Maratha Soldiers who laid their lives in the Great war, men who proved that the spirit which animated the armies of Shivaji still burns bright and clear. I feel snre that this occasion will be worthy of a Memory of a great Indian Statesman and Soldier, and that the monument will stand for all times as a testimony to Maratha greatness in the arts of peace as well as those of War." H. R. H. the Prince of Wales. X X Shivaji Maharaj-one of the greatest of Indir's Warriors and Statesmen X There was a time when attempts were being made to use the memory of Shivaji as a political weapon, and efforts were not lacking to associate it with party or sectional sentiments. That time has passed. I believe that Shivaji is now rightly regarded as an Indian Hero and I trust that this Memorial will be a sign and a symbol of Unity-not of disunityand will be accepted as celebrating not merely a great Maratha, but a great Indian. H. E. Sir Leslie Wilson Governor of Bombay (On the occasion of the unveiling of the Shivaji Statue at Poona). Congratulation on the occasion of the unveiling of the statue of Shivaji, the renowned Maratha leader and Statesman. I trust that this Memorial may stand both as a lasting token of the pride of the Maratha people in their national hero, and as a reminder of how th recent years, and particularly in the Great war, the Marathas have shown by their deeds that the traditions of the past still inspire them. H. E. The Viceroy of India (1928) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je rAye hiMdutva rakSaNa karyuM saMgrAma bhAre karI, jeNe rASTrIya dharma jAti jagavI nijIra karamAM dharI; mAtAne bhaDavIra ziva sarIkhe jagamAM nahi te tame evA zrI zivarAjanA caraNamAM mAthAM amArAM name. Lakshmi Art, Bombay, 8. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -namana jeNe hiMdavI rAjyanA vatanamAM pAye khare nAMkhiyA, jeNe duzmana sAtha mAtha bhIDIne mahAdharmane rAkhI; jenI hiMmata zaurya nIrakhI cavanA ghaNA Athame, evA zrIzivarAjanA caraNamAM mAthAM amArAM name. - je samaye pazvargIe vatanamAM jIlmA ghaNAM AdaryAM, je samaye satI sAdhvIsAdhujananAM apamAna bhAre karyAM; te samaye avicArI jArakarmI evA janene krame, evA zrIzivarAjanA caraNamAM mAthAM amArAM name. je rAme hiMdutva rakSaNu karyuM saMgrAma bhAre karI, jeNe rASTrIya dharmaceAti jagavI nija zIra karamAM dharI; mAtAne bhaDavIra ziva sarIkhA jagamAM nahi te same, evA zrIzivarAjanA caraNamAM mAthAM amArAM name. duzmananA gharanI surUpa yuvatI ANI suNAmAM bharI, e mujane nija mAtamhena sarakhI' mAlyA zivAjI namI; sAcA tAraNahAra vIranaranI pUjA evA zrIzivarAjanA caraNamAM mAthAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat karIzuM. ame, amArAM name. jene - prema agAya hiMdudharma paradharma nA niMdatA, je sAdhu sarakhA phkIra samajI sadguNune vadatA; je zUrA nija deza dharma nirakhI sukhathI dukhAne khame, evA zrIzivarAjanA caraNamAM mAthAM amArAM name. 1 ra 3 4 5 www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. sara jadunAtha sarakAra jaNAve che ke bIjI jAtionI peThe hiMduo paNa rASTranirmANa karI zake che, rAja calAvI zake che, zatruone parAsta karI zake che, pitAnuM rakSaNa jAte karI zake che, sAhitya-kaLAvyApAra ane udyoganI rakSA ane vikAsa sAdhI zake che, dariyAI lazkarI kAphalA ane vyApArI jahA nibhAvI zake che ane samudra para yuddho laDI zake che e vAtanI pratIti pitAnA kArya dvArA zivAjIe jagatane karI batAvI. A jamAnAnA hiMduone sarvottama vikAsa sAdhavAnuM zikSaNa zivAjIe ApyuM." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chatrapati zivAjI caritra bhAga 1 lo. prakaraNa 1 luM. 1. zivAjI mahArAjanA pUrvaja ane kuLanAM mULasujanasiMhathI mAcha sudhI. 2. siriyA kuLamAM bheMsale kayAMthI ? | 5. mAlajI ane vijInI eDI. 3. devarAjaLanuM dakSiNa tarapha prayANa. 7 ka. lakhujI athavA lukhajI jAdhava. 7. nijhAmazAhanuM AmaMtraNa 1, zivAjI mahArAjanA pUrvaja ane kuLanAM mULa adhyAmAM avatarI vijaya karyo lAhera, garaje vaMza gujarAtamAM jAmyuM IDara jera, mevADe mahAlyA pachI dakSiNa vAgI hAka, sUrya vazI sisodiyA rAkhyuM hiMdunAka. T du dharmanA tAraNahAra zrI chatrapati zivAjI mahArAjanA pitAnuM jIvana caritramAM praveza karatAM che pahelAM ApaNe mahArAjanA pUrvajone paricaya karIne emanA kuLanA mULa tarapha sahaja najara karIe. zrI zivAjI mahArAja je kuTuMbamAM janmyA te bheMsale kuTuMba pote rajapUta hevAne dAvo kare che ane jUnI bakhare, purANuM patra, jUnA ItihAsa ane evAM bIjA sAdhano dvArA dezanA itihAsane lagatI je mahatvanI mAhitI maLI Ave che tene Upayoga karI te upara UMDI najara doDAvatAM e dAva sAco hovAnI khAtrI jhINI najarathI vAMcanAra, zodhaka buddhinA vAcakene thayA sivAya raheze nahi. aneka sikAo vItI gayA pachI, AsamAnIsulatAna thaI gayA pachI, kALacakra deza upara vAraMvAra pharI vaLyA pachI, rAjakrAntinAM aneka majeo uchaLyA pachI keTalAye jamAno badalAyA pachI ghaNA varase pahelAMnA jAnA banA mAnavA mATe lekhI purAvAno Agraha kaI paNa vAcaka kare nahi. AvA saMjogomAM te daMtakathAo, jAnI vAta, jUnAM lokagIta, vagere je je purAvA maLI Ave te badhAye purAvA upara vAcakoe dhyAna ApavuM joIe eTaluM ja nahi paNa amuka purANuM banAva upara pitAne abhiprAya agara nirNaya ApatI vakhate je purAvA upalabdha hoya tene yogya vajana ApavuM ghaTe che. bheMsale kuTuMba rajapUta hovAnI vAta mAnavAne vAcake samakSa ame nIcenI vAta rajU karIe chIe te uparathI bheMsale kaTuMba rajapUta hatuM ke nahi tene nirNaya vAcake karI zakaze. banI zake teTalA jAnA lekhI purAvA vAcaka AgaLa rajU karavAnA prayatna amoe yathAzakti karyo che. e purAvA vAcake jhINavaTathI tapAse eTalI amArI vinaMti che. 1. zrI zivAjI mahArAjanA pitA siMhAi bheMsale pitAne rajapUta kahevaDAvatA hatA. bhoMsale kuTuMbane rajapUta mAnavA ghaNuM purAvA maLI Ave che. "riyAdIna pa lsa - 4 {." mAM 153 me pAne patra naM. 710 pragaTa karyo che. temAM siMhAjI rAjA rajapAvAno nirdeza karyo che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM. i. sa. 1657 mAM siMhAjI rAjA bheMsalee eka patra bijApuranA bAdazAha alIAdilazAhane lakhyo hatuM te patrane aMgrejImAM tarajumo Shivaji-Sonvenir 3rd May, 1927 ) mAM 138 pAne pragaTa thayo che tene sAra A pramANe che - "Apa nAmadAre mane AvA prakAranAM AzvAsana ApyAM hatAM chatAM nAlAyaka khaTapaTiyAonA kahevAthI je mane anyAya thaze to bAdazAha salAmatanA dhyAna upara huM lAvuM chuM ke huM rAjapUta chuM. bAdazAhanI sevA karatA hovA chatAM ame rAjapUta ke AvI beAbarU ane bAdazAha salAmatanI khaphAmarajI sahana nahi karI zakIe." 2. siMhAi bheMsalenA pitA mAlajI bhoMsalenA saMbaMdhamAM te samayanA kaviratna paramAnaMdajIe saMskRtamAM lakhelA zrI vimAnata nA adhyAya 1 nA leka 42-43 mAM nIce pramANe che - dakSiNasyAM dizi zrImAn mAlavarmA narezvaraH / babhUva vaMze sUryasya svayaM sUrya ivaujasA // 42 // mahArASTraM janapadaM mahArASTrasya bhUmipaH / karArA karamA nijadharma dhuraMdharaH | zarU che. jAte sarva samA tejasvI evA zrImAna mAlajI rAjA dakSiNamAM sUryavaMzamAM thaI gayA. kSAtra dharmadhuraMdhara ane prasannacitta evA te marAThA rAjA mahArASTramAM rAjya karatA hatA." uparanA zleka uparathI siddha thAya che ke kaviratna paramAnaMdajI bheMsale kuTuMbane sUryavaMzI rAjapUta hevAnuM jaNAve che. 3. zrI zivAjI mahArAjanA vakhatamAM pUNyakSetra kAzImAM prasiddha paMDita gAgAbhaTTa thaI gayA. temaNe tathA paMDita jayarAme bheMsale kuTuMbane mULa saMbaMdha sidiyA vaMzanA rAjapUta sAthe hovAnuM lakhyuM che. (ziva inivaMdhAvathI. pAnuM 1 ). 4. zrI zivAjI mahArAjanA putra bhAjI mahArAja pachI satArAnI gAdI upara virAjamAna thanAra zrI rAjArAma mahArAjanA darabAramAM rA. kRSNajI anaMta sabhAsada nAmanA eka vidvAna gRhastha hatA. zrI rAjArAma mahArAje temane zrI zivAjI mahArAjanA rAjakArabhAranI eka bakhara lakhavA AjJA karI. mahArAjanI AjJAnusAra 2. sabhAsade je bakhara lakhI che temAM evI matalabanuM jaNAvyuM che ke " zodha karatAM jaNAya che ke bheMsale vaza e zuddha kSatriya vaMza che. sisodiyA vaMzane e kAMTe che. sisodiyA vaMzanuM je eka kuTuMba uttarathI dakSiNamAM AvyuM hatuM te ja A bhoMsale kuTuMba che." pa. rajapUtAnAnA prasiddha dalapatarAyanI sevAmAM aneka vidvAna lekhake hatA. temAMnA eka lekhake te vakhatanI daMtakathAo varNavI che temAM paNa jaNAvyuM che ke bhesale vaza e udepuranA sisodiyA rANA bhImasiMhathI UtarI Avela che. ja 6. suprasiddha bhUSaNa kavie "zivaIs mUva" nAmanuM kAvya lakhyuM che. temAM bhoMsale vaMzanA saMbaMdhamAM nIce pramANe lakhyuM che - rAjatahai dinarAja ko baMsa avani avataMsa / - jJAna guni puri avatare saMta maMthana-mu-saMta che che "sUryavaMza rUpI mugaTathI A bharata bhUmi zobhe che ane sUryavaMzamAM ja kaMsane mAranAra prabhu de jude rUpe pharI pharIthI avatare che." mahA boratA baMsamai bhayo eka avanIsa / krio vi "siriyA" vividha rIta che ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 luM.] che. zivAjI caritra sarva kSatriyamAM sisodiyA kSatriye zreSTha gaNAya che. e vazamAM eka mahAna parAkramI rAjA thaye hato. tenI aTaka sisodiyA hatI ane teNe IzvaracaraNe pitAnuM mastaka arpaNa karyuM hatuM." tA kulameM nRpavRMda saba upaje bakhata bulaMda / bhUmipAi tina ma yo "mAruM ma " do e kuLamAM utpanna thayelA badhA rAjAo bahu bhAgyazALI nIvaDyA hatA. e ja vaMzamAM mAlajI nAmane eka meTe rAjA thayo." 7. zivAjI mahArAjanA rAjyAbhiSeka pahelAM jyarAma kavie siMhAnA saMbaMdhamAM marAThI bhASAmAM eka suMdara kavitA lakhI hatI. temAM siMhAjI udepuranA rANAnA vaMzathI UtarI Avela che evuM jaNAvyuM che. nIcenI cAra lITIomAM e varNana AvI jAya che. mahicyA mahendrA madhe mukhya rANA / dalI pAsa hyAcyA kuLIM janma jANA // tayAcyA kuLI mAla bhUpAla jhAlA / jaLAneM jaye zaMbhu sampUrNa kelA // . 8. "panala parvatagrahaNAkhyAna mAM jaNAvyuM che ke zivAjI mahArAja uttaranA sisodiyA kuTuMbathI tarI AvelA che. 9. Historical sketch of the Princes of India nAmanA pustakamAM mi. kalunsa paNa jaNAve che ke bhoMsale kaTuMba mevADanA sujanasiMhathI UtarI AveluM che. 10. cha. zivAjI mahArAjanA vaMzaja satArAnA mahArAja chatrapati zrI pratApasiMhajI mahArAja upara A saMbaMdhamAM udepuranA mahArANuM ane rAjagora amarezvarajIe patro lakhyA hatA. e patramAM rANAjIe lakhyuM che ke "tame amArA najIkanA sagA che * * mULanAM te ApaNe eka ja chIe." [ "You are our near kindred; no difference regarding matters of that and this place is to be kept in mind. Originally we are one (Dr. Bal Krishna ). 11. Castes and Tribes of C. P. nAmanA pustakanA 4 thA bhAgamAM lekhaka mi. rasala nIce pramANe lakhe che: "Mr. Enthoven states the Sesodia Rana of Udepur, the head of the purest Rajput houses, was satisfied from the inquiries conducted by an agent that the Bhonsles and certain other families had a right to be recognized as Rajput.' 12. Historical Sketch of the Native States of India nAmanA pustakamAM karnala mAlasana A saMbaMdhamAM lakhatAM jaNAve che ke "zivAcharAjA udepuranA rAjakuTuMbamAMthI UtarI AvelA che." 13. rAmacaMdra pate eka ThekANe lakhyuM che ke zivAjI mahArAja kSatriya kulabhUSaNa hatA. 14. karnala ToDanA rAjasthAnanA 1 lA bhAgamAM jaNAvyuM che ke zivAjInuM kuTuMba mevADanA ajayasiMhathI UtarI AveluM che. 15. Scott's History of the Dekhan mAM paNa jaNAvavAmAM AvyuM che ke zivAjI mahArAja sisodiyA rajapUta hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM. 16. prasiddha itihAsakAra rAyabahAdura gaurIzaMkara ojhA potAnA rajapUtAnAnA itihAsanA bIjA bhAgamAM jaNAve che ke bheMsale kuTuMba sisodiyA rajapUtAthI utarI AveluM che. 17. khAphIkhAna potAnA itihAsamAM jaNAve che ke zivAjI rAjA citoDanA rANAnA vazaja che. upara jaNAvyA pramANenA aneka dAkhalA ane purAvA uparathI sAbIta thAya che ke mahArASTrane bhoMsale vaMza e udepuranA sidiyA rajapUtathI UtarI Avelo che. A saMbaMdhamAM have vadhAre laMbANu carcA na karatAM TUMkamAM kahIe te zrI zivAjI mahArAjano janma kSatriya kulabhUSaNa sUryavaMzI zrI rAmacaMdrajInA vaMzamAM thayela che. (TeDa rAjasthAna che. 1. pAnuM 247. ) ayodhyA prAMtamAM raghunA sUryavaMzI kSatriya rAjya karatA hatA. ayodhyAnA bhUpAla zrI dazaratha rAjAnA putra zrI rAmacaMdrajIne lava ane kuza e be putra hatA. ApaNA caritranAyaka lavanA kuLathI UtarI AvelA che. e lavane nAme lavakeTa nAmanuM nagara vasAvavAmAM AvyuM hatuM. te vakhatanuM lavakeTa te ja Aje lAhera kahevAya che. kALacakranA vArApherAne lIdhe e kuLanA rAjavI puruSonI sattA lavakeTa ( lAhora ) mAM jAmI. lavakeTanI gAdI upara sUryavaMzI kanakasena rAjA rAjya karato hato. e kanakasena rAjAe saurASTramAM AvIne I. sa. 144 mAM valabhIpuramAM gAdI sthApI. valabhIpura e AjanA bhAvanagaranI pazcime 10 mAIla dUra jyAM hAlamAM vaLA che tyAM hatuM. (3. cITaNIsa. pAnuM. 41.) ghaNAM varaso vItyA pachI e vallabhIpuranI gAdIe zilAditya nAmano rAjA rAjya karatuM hatuM. A zilAditya upara i. sa. pa24 mAM pArthiyana lekee humalo karyo. (3. ToDa rAjasthAna va. 1. ) jabaruM yuddha thayuM. pArthiyana lekee je vakhate vallabhIpura upara caDAI karI te vakhate rAjA zilAdityanI rANI puSpAvatI pite mAnelI aMbAbhavAnInI bAdhA utAravA mATe pitAne piyera pramarakuLanA rAjAne tyAM caMdrAvatI nagarI gaI hatI. pArthiyana lekee zilAdityane parAbhava karyo ane vallabhIpura paDayuM. rANI puSpAvatI A vakhate garbhavatI hatI. tene sahIsalAmatI mATe mALiyA (malIya) nAmanI DuMgarAnI eka guphAmAM rAkhavAmAM AvI hatI. mAsa pUrA thaye puSpAvatIne putra prasava thayo. pati zilAdityano svargavAsa A pativratA strIne bahu sAlI rahyo hato paNa garbhiNI hevAthI patinA zaba sAthe satI thaI zakI na hatI. pitAnA putrane puSpAvatIe kamalAvatI nAmanI eka vaDanagarA brAhmaNanI kanyAne se ane pitAnA mArA patinI pAvaDIo sAthe rANI puSpAvatI satI thaI (1 cITaNIsa 40). kamalAvatIne pitA kAI maMdiranA pUjArI hatuM. A pitAe pitAnI dIkarI kamalAvatIne meMpavAmAM AvelA bALakanI bahu baradAsa karI. mAbApa vagaranA bALakane mahAmahenate kamalAvatIe ucheryo. bahu jatana karI A rAjaputrane A brAhmaNa bAI e sAcavyo, saMbhALyo ne meTe karyo. A putrane janma guphAmAM thayuM hatuM tethI tene badhA "gRha" kahIne bolAvatA (2 cITaNIsa. 40). vakhata jatAM "gRha" mATe thayo ane tenA bobariyA chokarAomAM ramavA javA lAgyA. A chokarAnI evI khAsiyata hatI ke ene ramatamAM paNuM brAhmaNanA chokarAo sAthe ramavAnuM gamatuM nahi. ramavAne vakhata Ave eTale e bhIlanA chokarAomAM bhaLI jate ane bahu AnaMdathI ramatA. A "gRha" bhalenA chokarAomAM te bahu mAnIto thaI paDyo. bhInA chokarAoe ene saradAra banAvyo. bhIla bALakone saradAra banyA pachI eka divase te ramatamAM ramatAM ramatAM gRhane rAjA banAvyo ane rAjA tarIke tene bhIla bALakoe tilaka karyuM. dinapratidina gRha bhIlabALakane vadhAre ne vadhAre mAnIte thaI paDyo. AvI jAtanI gamatamAM varasa vItI gayAM. gRha maTe che ane enA bhIla geThiyAo paNa moTA jabarA bhIla banyA. bhIla bALakano AgevAna gRha have moTA jabarA ane baLavAna bhIleno saradAra banyA. rAjabIja DhAMkayuM nathI rahetuM. vakhata Ave eno prakAza thayA sivAya nathI rahetuM. gRhe geThiyAenI madadathI IDaranA mAMDalika bhIla rAjAne harAvyo ane IDaranI gAdI lIdhI. A " gRha rAjapu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 luM.] che. zivAjI caritra gAdI sthApI mATe tenA vaMzajene "gUhaloTa" pachIthI "prahaloTa" te pachI "gehaleTa" ane Akhare gheloTa" e nAmathI leke oLakhavA lAgyA (1 cITaNIsa pAnuM 41.). IDaranI gAdI upara "gheloTa" vazanA rAjAo rAjya karatA hatA. gRhathI AThame rAjA nAgAditya nAme thayo. A nAgAditya ane bhIlo vacce jhagaDo jAmyo. Akhare nAgAdityane mArI nAMkhI bhIloe IDaranuM rAjya pAchuM lIdhuM. nAgAdityano parAjaya thayo ane eNe IDaranI rAjagAdI kheAI te vakhate tene " bApA" nAmano eka traNa varasanI umarane chokaro hato ( 2. cITaNIsa pAnuM. 41 ). rAjyakrAMtine lIdhe tathA duzmane prabaLa thayA hatA tethI A chokarAnI jiMdagI bhAre jokhamamAM hatI. nAgAdityanuM nAma ane vaza rAkhavA mATe game te saMkaTa sahana karIne paNa "bAppAne jIvatA rAkhavAne nAgAdityanA nImakahalAla mANasoe nizcaya karyo. kaDavA bhIlanI kaDavAza sAme TakavuM bahu kaThaNa hatuM eTale " bApA" ne koI gupta jagyAe laI javAnuM nakkI karI tene vizvAsu ane khAtrIlAyaka mANase joDe bhAnudarAnA DuMgarALa pradezamAM mokalI devAmAM Avyo (3. cITaNIsa. pAnuM. 41 ). vallabhIpuranA zilAdityanI rANI puSpAvatIne kaThaNa prasaMge dilAso denAra ane sevA karanAra vaDanagarA brAhmaNa pUjArInI chokarI kamalAvatInA vaMzajoe A vakhate paNa "bApA" ne bacAvavAmAM khUba madada karI. "gharanI lAye vanamAM gayA ane vanamAM lAgI lAya" evI dazA thaI. je bIkathI "bApA" ne bhAnudarAnA DuMgarALa pradezamAM khaseDavAmAM Avyo ane tene bhAneranA killAmAM rAkhavAmAM Avyo hato te bIka te sAme AvIne khaDI thaI gaI. "bApA" nA chUpA raheThANanI duzmanane bhALa lAgI ane akasmAta hallAthI bacavAne mATe bApAne tyAMthI khaseDI pArAzara vanamAM laI gayA. ahIM trikaTa parvatanI taLeTImAM nAgaeNdra gAmamAM brAhmaNonI vastI hatI. tyAM bApAne rAkhavAmAM Avyo. nAgaeNdra gAma moTA udepuranI uttare AveluM che ane nAgaDA e nAmathI hAlamAM oLakhAya che. e gAmamAM bAppA gAmanI gAye cAravAne dhaMdho karatA hatA. bApe govALiyo Izvarane bhakta hate. gAmanI gAyo cArato ane najIkamAM AvelA mahAdevanA devaLamAM jaI roja mahAdevanI sevA ane bhakti karatA. mahAdevanI sevA phaLI ane A govALiyAne udayakALa AvI pahoMcyo. bApAne gAyo cAravAne dhaMdhe cAlu ja hatA. eka divase jaMgalamAM gAyo cAratAM cAratAM bApAne dATeluM dhana maLI AvyuM. dhana maLyuM chatAM bAppAnI dAnata bagaDI nahi. je brAhmaNane Azare bAppA raheto hato te brAhmaNane teNe te dhana batAvyuM. A chokarAnI nImakahalAla niSThA ane pramANikapaNuM joI A brAhmaNa te vismaya ja pAmyo, ane vicAramAM paDI gayo. chokarAnuM A ajaba khamIra ane khAnadAnI jeI brAhmaNe tene tenI pUrvapIThikA pUchI. chokarAe pitAnI sarva hakIkata jaNAvI. bApA govALiyAe mAMDIne kahelI hakIkata sAMbhaLI brAhmaNanI najara AgaLa bApAnuM UjaLuM bhaviSya ubhuM thaI gayuM. taka maLe te eka suMdara rAjya A bhAgyazALI khAnadAna chokarA pAse sthapAvavAne A brAhmaNane vicAra thayo. bAppA rAvaLanA nasIbe jera karyuM. A pahADI pradeza bhIla lekanA tAbAmAM hate. bhIle ane bApA vacce vaimanasya UbhAM thayAM. A verajhera ane jhaghaDAnA pariNAme jabarI laDAI thaI ane bAppA rAvaLa temAM jItyo. A pahADI pradezamAM mAtA bhavAnInuM eka maMdira hatuM. bApA govALiyAnuM kAma karatA hatA tyAre zivanI sevA karatA ane bhavAnI mAtAne paNa parama hatA. Dhora cAravAnA kAmamAMthI bAppAne jyAre jyAre vakhata maLato tyAre tyAre te pilA kAdevanI ane A bhavAnI devInI pUjA sevA karate, dhyAna dhara ane bhajana bhakti paNa karato. bhIle sAthenI "laDAImAM bAppAne jIta maLI te chata pelA mahAdevanI sevAno ane bhavAnInI bhaktine prasAda che evuM bASpA aMtarathI mAnato hato. pitAnI chata pachI bApAe bhavAnInA maMdiranI AsapAsa eka kille baMdhAvyo hato je citrakUTanA nAmathI oLakhAyA. A citrakUTanA killAmAM ja pelA jhADImAMnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM. mahAdevane bApAe padharAvyA, ane eka suMdara maMdira baMdhAvyuM. e citrakUTa te ja AjanuM citoDa ane mahAdeva te ja Aje ekaliMgajInA nAme oLakhAtA mahAdeva. bAppA rAvaLe sthApelI citeDanI gAdI upara ghaNuM zUravIra rAjAo thaI gayA. mevADanA rajapUtAnAM parAkramanI vAta Aje paNa ni:satva ane nirmAlya banelA hiMduone pANI caDAve evI che. mevADanA hiMdu rANAo ane dilhInA musalamAna bAdazAhonI vacce thayelI khUnakhAra laDAIonAM varNanathI mevADane itihAsa bharapUra che. mevADanA rajapUte eTale TekanI mUrti, mevADanA rajapUto eTale hiMdutvanI jAgatI ta, mevADanA rajapUto eTale sAhasikapaNuM, mevADanA rajapUto eTale zauryanI pratimA, mevADanA rajapUte eTale skRtine akhUTa kare ane mevADanA rajapUto eTale hiMmatane namUne. mevADanA rAjapUtonA zauryanI vAto duniyAnA itihAsamAM paNa ajoDa kahevAya. Aje paNa emanAM kRtyone ItihAsa hiMduone skUrti Ape che. mevADanA rajapUtoe dilhInA musalamAna bAdazAhe sAme khUba Takkara jhIlI hatI. anukuLa sAdhana ane saMkhyAbaLane lIdhe musalamAnoe mevADanI ghaNI kharAbI karI chatAM rajapUtee potAnuM kharuM khamIra khAyuM na hatuM. . sa. 1275 nA arasAmAM citoDanI gAdI upara bApA rAvaLanA vaMzanA rANu lamaNasiMhajI rAjya karatA hatA. rANI lakSmaNasiMhanA vakhatamAM citoDanI gAdIne kArabhAra rANAjInA kAkA bhImasiMhajInA hAthamAM hatA. bhImasiMha siMhaladvIpanA rAjA hamIrasiMha gehANanI ati khUbasUrata rAjakanyA padminI joDe paraNyo hato. te jamAnAmAM te padminInI khUbasUratI mulakamazahUra hatI. pavinInA saMdaryanI vAta dilhInA darabAramAM gaI. dilhInI gAdI upara te vakhate gujarAtane musalamAnI baMsarI nIce ghAlanAra khilajI vaMzano alAuddIna khUnI hato. teNe padminIne meLavavA mATe citoDa upara caDAI karI. rajapUte te vakhate garadana bacAvaLa nAka kapAve evA na hatA. mevADapati sAme che ane bAdazAhe citoDane ghere ghAlyo. ghere ghaNA divasa sudhI cAlyuM. zatrune zaraNa javuM e te rajapUtone maraNa karatAM paNa vadhAre bhAre lAgatuM. zaraNa javAno vakhata Ave te rajapUte maraNane zaraNa jatA, paNa zatrane zaraNa ne jatA. A vakhate alAuddIne citaDane ghAlele ghera bahu jabara hatA. rajapUtoe te vikaTa sthiti joI AkharanAM kesariyAM karavAno nizcaya karyo. rANuM lakSmaNasiMha ane bhImasiMha bhegA maLyA ane emaNe vicAra karI nakkI karyuM ke rajapUtAnI rIta mujaba bALabaccAM tathA strIone jIvatI saLagAvI daI jhauhara karI duzmano upara tUTI paDavuM. jhauhara karavAnuM nakkI karyuM paNa sisodiyA kuLane nAza te na thavA de evuM e bannee nakkI karyuM. sisodiyA kuLanuM sAcuM bIja hayAta haze te tene prabhAva pragaTa thayA sivAya rahevAno nathI evuM e bannene lAgyuM ane tethI sisodiyA vaMzane ekAda puruSa vaMzanI hayAtI mATe sAcavI rAkhavAno nizcaya karyo. rANI lakSmaNasiMha pitAnA dIkarA ajayasiMhane aravallInA pahADamAM kelavADAmAM jaI jAna bacAvavA jaNAvyuM. ajayasiMha bahu bahAdura ane baheza hatuM. temAM vaLI mevADanA rajapUta ane sisodiyA kuLane ane citeDanA rANAjIno kuMvara e te jAna bacAvavA nAsI javAnuM pasaMda kare kharo ? ajayasiMhane mAthe te A dharmasaMkaTa AvI paDavuM. AjhAdhAraka putrane pitAnI AjJAnuM ullaMdhana e te maraNa karatAM paNa vadhAre sAle. eka tarapha pitAnI AjJA ane bIjI tarapha kSatriyanI Teka. e vicAramAM ajayasiMhanuM mana lAM khAvA lAgyuM. "kesariyAM karavAnuM nakkI karyA pachI sAcA rajapUtathI bIjo vicAra thAya ja kema?" "kaI paNa saMjogomAM pAchA na haThavuM e te sAcA rAjapUtanuM khamIra che "--ema kumAra ajayasiMhe bahu vinaya ane namratAthI potAnA pitAne jaNAvyuM. eNe aravallInA DuMgaromAM nAsI javAnI cekhI nA pADI. " duzmanane mAratAM mAratAM maravAne mArga ja mane pasaMda che." ema pitAne eNe jaNAvyuM. A nizcaya badalavA ajayasiMhane samajAve e bahu bhAre kAma hatuM. Akhare rANuM www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNuM 1 luM.] che. zivAjI caritra lakSmaNasiMha tathA bhImasiMhe kumAra ajayasiMhane vidhavidha rIte samajAvyo. dAkhalA ane dalIlenI avadhi karI, Akhare e vaDIlee ene vInavyo ane zaramAvyo. "sisodiyA kuLanAM mULa TakAvI rAkhavAmAM rajapUtonuM kalyANa che, hiMdu dharmanI sevA che ane te ajayasiMha hayAta haze to ja banI zakaze. sisodiyA kuLanuM bhUSaNa ane gaurava have tArA ja hAthamAM che, ane AvI sthitimAM, AvA saMjogomAM tAre amAruM mAnavuM ja joIe" AvI rItanuM dabANa karI pitAe putrane manAvyuM. Akhare ajayasiMhe pitAnuM mAnIne aravallInA DuMgaramAM jaI kailavADe Azare levAnuM kabula karyuM. bahu ja khinna hRdaye putre pitAnuM mAnyuM. pitAzrI lakSmaNasiMha ane dAdA bhImasiMhajInI rUbarU kabula karyA mujaba ajayasiMha citaDathI nIkaLI aravallInA pahADamAM bharAyo. rANucha tathA temanA paTAvo ane sAme kesariyAM karI duzmanadaLa upara tUTI paDyAM. zatrune khUba saMhAra karyo paNa bAdazAhanA lazkaranI meTI saMkhyA sAme rajapUta TakI zakyA nahi. Akhare rajapUta hAryA ane kile musalamAnone hAtha gaye. citeDanI bhavya ane nAmIcI nebata ane paMcarasI daravAjA bAdazAha uThAvI gaye. paMcarasI daravAjA AgrA athavA akabarAbAdamAM bAdazAhI makAnamAM vAparyA ane citoDagaDhanI e nAmIcI nAbata ajameranA pIrane bAdazAhe najara karI. - ' sidiyA vaMzane vAgha ajayasiMha aravallInA DuMgarAomAM ja hato. e DuMgaramAM hatuM tyAre tene sujanasiMha ane ajItasiMha evA be putra thayA. thoDA divasa vItyA pachI rANuM lakSmaNasiMhanA pautra hamIrasiMha je pitAnA kAkA ajayasiMha sAthe aravallInA pahADamAM Avyo hato te meTa thayo tyAre teNe pitAno khoyele mulaka pAchuM meLavavAno prayatna zarU karyo. hamIrasiMhe laDIne duzamananA hAthamAMthI cheDe mulaka pAcho lIdho. eka prasaMga evo banyo hato ke ajayasiMhe pitAnA dIkarAone, eka bahAravaTiyAe baLavo karyo hato tene harAvavA mATe mekalyA. A chokarAe A kAma karI zakyA nahi. paNa pitAnA kAkAnI IcchA pramANe hamIrasiMha paNa A baMDakharano nAza karavA mATe gayo hato. eNe bahu hiMmata ane bahAdurIthI baMDakharane mAryo ane tenuM mAthuM lAvIne kAkAne caraNe mUkayuM. AthI ajayasiMha hamIrasiMha upara bahu ja prasanna thaI gaye. ajayasiMhane pitAnA A bhatrIjA upara bahu cAra hato tethI eNe meLavelI chatathI rAjI thaIne teNe jItelA mulakanI gAdI upara potAnA A bhatrIjAne besADyo ane pote rAjakArabhAra jevA lAgyo. AvI rIte kArabhAra cAlI rahyo hato tevAmAM ajayasiMha maraNa pAmyuM. kAkA bhatrIjAnI vacceno saMbaMdha bahu mIThe ane dhaDe levAlAyaka hato. sisodanI gAdIe ajayasiMhanI jagyAe hamIrasiMha Avyo. gAdIe AvyA pachI thoDA ja varasamAM eNe mAladeva cauhANa je dilhInA alAuddIna khUnInA pratinidhi tarIke citoDamAM rAjya karatA hatA tene, citoDamAMthI kADhI mUkyuM. mAladevane hAMkI kADhayA pachI, ciDa eNe potAnA kabajAmAM lIdhuM ane tyArathI citoDanA rANuo sisodiyA rANA kahevAyA. ajayasiMhanA maraNa pachI tenA dIkarA sujanasiMha (sajjanasiMha)ne lAgyuM ke rAjyamAM bhAga paDAvavAnA praznathI kuTuMbakaleza thaze ane aMdaraaMdaranA phlezathI duzmanane rAjI thavAnI taka ApavI ane bahAranAone gharamAM pesI javAnI jagyA karI ApavI tenA karatAM gAdI uparanA rANuM pitrAI bhAInI sAthe mITho saMbaMdha rAkhI bIje sthaLe jaI rAjya saMpAdana karavuM e vadhAre sAruM che. AvI rItane vicAra karI sujanasiMha mevADamAM AvelA sIMdhavADA mukAme AvIne rahyo. seMdhavADAmAM sujanasiMha, pachI dilIpasiMha, pachI zivajI pachI bhesAjI ane pachI devarAjajI thayA. - I. sa. 1415 mAM devarAjajI narmadA nadI UtarIne dakSiNamAM AvyA (1. sara desAI ma. ri. pA. 138 ). zrI mahAra rAmarAva cITaNIsa pitAnI bakharamAM nIce pramANe vaMza batAve che - - 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 yuM. 1. devarAjajI mahArAja ra. indrasenajI mahArAja 3. zubhakRSNajI mahArAja 4. rUpisa'hujI mahArAja 5. bhUmIMdrasiMhajI mahArAja 6. dhApajI mahArAja che. kharATajI mahArAja 8. khalakaNuM athavA khelAjI mahArAja 9. karNasiMhujI mahArAja 10. zaMbhAjI mahArAja 11. bAbAjI mahArAja urphe zivAjI mahArAja 2. cITaNIsa pAnuM 14 ). 2. siseAyA kuLamAM bhoMsale kayAMthI ? zivAjI mahArAja sisodiyA vaMzanA citADanA rANAnA vazamAMthI UtarI AvelA che teA emanI aTaka bhoMsale " kema paDI ane zAthI paDI e prazna ghaNA vAMcakAnA manamAM UbhuM thAya che. k e saMbaMdhamAM mATI suta-hamAja zuM. zrI maddAvana moMsale cAMcIyala 'e pustaka rUpe zrI. bhAvee pragaTa karyuM che temAM jaNAvyuM che ke:-- citADa zaheranI najIka ' bhAzI' nAmano killo che ane e bhAzI ' killAnI najIkamAM bhAsAvata " nAmanuM gAma che. [ sujanasiMhanA vaMzamAMthI ] e gAme kAi AvIne rahyuM. tethI tyAM vasanAranA vaMzajonI ' bheAMsale' * aTaka paDI. jANItA itihAsakAra zrI. saradesAi mATI riyAsata " mAM 138 me pAne jaNAve che ke bheAMsAjI nAmanA puruSa uparathI enA vaMzajone bhesale e nAma ApavAmAM AvyuM. keTalAka itihAsakAro lakhe che ke "sasodiyA rANAnA vaMzanA eka puruSa nAme bhAMsAjI citADa najIkanA bheAMsAvata gAmamAM AvIne rahyo tethI enA vaMzanuM nAma bhAMsale paDayu. keTalAka ema paNa jaNAve che ke siseAdiyA vaMzane eka puruSa bhoMsAvata gAmamAM AvIne rahyo tethI tenuM nAma bhAMsAjI rAkhavAmAM AvyuM ane tenA va'zajone "bhoMsale " kahevAmAM AvyA. itihAsakAra cITaNIsa cha. zivAjI caritramAM 14 me pAne sujanasiMhajI mahArAjanA va'zonAM nAma Ape che. temAM cethuM nAma bhAMsAjI mahArANAnuM ApyuM che ane tenI sAthe lakhyuM che ke:' yAna pAkuna mola jULavuM jANe " ahIMthI bhAMsale kahevAyA. pachI pa-6 ema 15 sudhI nAmeA gaNAvyAM che. 3. devarAjajInuM dakSiNa tarapha prayANa. kuTuMbakalaha TALavA mATe ajayasihanA putra sujanasiMhe citoDa choDIsAMdhavADAmAM raheThANu karyuM. kuTuMbakalaha TALavA mATe potAnA pitrAI bhAI hamIrasiMhane citADanI gAdI vagara harakate pacavA dIdhI. kuTuMba kalaha TALavA mATe citADanA sisodiyAe dukhA khamyAM, ane aneka aDacaNA veThI. kuTuMbakalA TALavA mATe sisodiyAkuLanA DAhyA ane dIdaSTA mutsadIee dhaNuM karyuM paNa kuTuMbakalahanA kAMTA nAbUda na thayA. kaMIka kAraNeAne lIdhe citeADanA rANAjInI sAthe siseAdiyA devarAjajInuM dila UMcu thayuM tethI dISTi doDAvI devarAjajIe dukhI dile citADa cheADI dakSiNa tarapha prayANa karyuM. devarAjajIe Asare 1415 nI sAlamAM citoDa cheADI dakSiNamAM vAsa karyAM. dakSiNamAM gheADAM varasa vityA pachI devarAjajInA vaMzamAM khelakahjI ane malakajI mahArAjanA udaya thayo. A banne bhAI A nAnapaNathI ja bahu bAhoza ane cAlAka dekhAyA. A banne bhAIe dolatAbAda jaI ahamadazAha bAdazAhane jAte maLyA. bAdazAhe A banne bhAI ene mAna ApyuM ane emane bannene dADha dADha hajAra sArAnA manasabadAra nImyA. A banne bhAI ene temanI cAkarIne peTe AdazAhe emaNe rAkhelA lazkaranuM kha` dhyAnamAM laI saraMjAma tarIke cAkaNa, ceAzI paragaNuM ane paDharapuranA nIceno mulaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 luM. ] che. zivAjI caritra ane sapA mahAla eTalA malaka ApyA. A banne bhAIe bahu cAlAka ane hoziyAra hovA uparAMta vakhatane barAbara pArakhanAra hovAthI bAdazAhanA bahu mAnItA thaI paDyo. temanA upara bAdazAhanI prIti eTale sudhI UtarI ke bAdazAha A baMne bhAIone potAnI pAse ja rAkhavA lAgyA. eka vakhata eka laDAImAM bAdazAhe A banne bhAIone sAthe rAkhyA hatA, te vakhate duzmana sAthe laDatAM laDatAM khelakarNacha raNamAM paDyo. khelakarNajInA raNamAM paDyA pachI bAdazAha malakarNane ekalAne ja sAthe rAkhIne pharavA lAgyA. malakarNajIe bAdazAhanI pUrepurI maherabAnI meLavI hatI. eka divase bAdazAhano mukAma cAkaNu caryAzI paragaNAmAM cAsakamANa karIne gAma che tyAM hatA. A gAme sarovaramAM snAna karatAM malakarNajI pANImAM DUbIne maraNa pAmyA. malakarNane zake 1455 mAM eTale I. sa. 1533 mAM bAbAjI rAje bhoMsale nAmano putra thayuM hatuM. malakarNajInA maraNa vakhate A chokare hatA. chokarAnI sagIra sthitimAM nokara, cAkara, munIma, gumAstAo malakarNajInI mAlamattA uDAvI na jAya te mATe ahamadazAha bAdazAhe bAbAjI rAjene sagIra gaNI eno saraMjAma sarakAramAM anAmata 2khAvyo. A sagIra bALaka bAbAjI rAje bhoMsalene laIne enI mA dolatAbAdathI pAMca gAu dara veraLa ghumezvara mukAme gaI. tyAra pachI bAbAjI rAjenuM lagna thayuM. bAbAjI rAje moTA thayA pachI teNe bhImA nadInA kAMThA uparanA keTalAka gAmanI paTalAI kharIdI. AvI rIte A bhoMsale kuTuMbanA hAthamAM hiMgaNuM, beraDI, dauLagAMva vagere gAmanI paTalAI AvI hatI (1. sara desAI ma. ri. 1R). - mevADathI dakSiNamAM AvyA pachI paNa bhoMsale vaMzanAM mANasa potAnI kuLadevI tarIke citoDanI devIne mAnatA ane mevADanA ekaliMgajI mahAdevane pitAnA kuLasvAmI gaNIne tenI ArAdhanA karatA. sArA narasA prasaMge kuladevI ane kulasvAmInA darzana mATe A bhoMsale kuTuMbanA mANasone dakSiNathI mevADa javuM paDatuM. bAdhA rAkhavI, bAdhA mUkavI. lagna pachI varavadhUne page lagADavA vagere mATe A bheMsale kuTuMbane dakSiNathI TheTha citoDa javuM paDatuM. divase divase yavanonI sattA dezamAM vadhavA lAgI ane hiMduonI salAmatI hiMdusthAnamAM vadhAre ane vadhAre jokhamamAM AvavA lAgI. musalamAnonI musalamAna tarIkenI jAherajalAlInA te jamAnAmAM hiMdu strIonI Ijajatane prazna ati nAjuka thaI paDyo hato. malecchonI sattA ane baLa cAre taraphathI vadhavA mAMDayAM hatA. tevA jamAnAmAM dakSiNathI bairAM chokarAne laIne mevADa javuM e ati kaThaNa, aDacaNa bhareluM, ane jokhamakAraka hatuM. AvI aDacaNone lIdhe bhoMsale kuTuMbanA mANase siMdhaNApuranA mahAdevane ekaliMgajI kulasvAmI gaNIne ane zrI. tuLajA bhavAnIne citoDanI devI gaNIne kuladevI mAnIne pUjana arcana karavA lAgyA. citaDathI devarAjajI dakSiNamAM AvyA pachI divase divase bheMsale vaMzanI vRddhi thatI gaI. e vize dakSiNamAM ThekaThekANe ne jude jude gAme vatana vasAvyAM. jotajotAmAM dakSiNamAM manaratha, nidaguDI, kaLasa, vALI, muMgIpaiThaNu, nAnajava, chatIkhAnavaTa, banaseMdra vagere ThekANe bhoMsale vaMza patharAya. (1, sara desAI. ma. ri. 139 hiMgaNIberaDI-deuLagAMva-khAnavaTa-jItI-e gAma daMDa najIka tA. pATasamAM AvyA che. kaLasa tAlukA iMdApura ji. pUnA, vALI tA. sijara ji. nAzaka, muMgI paiThaNa ji. ahamadanagara, banasaMka veraLanI uttare, nAnajava ji. ahamadanagara.) bAbAjI bhoMsale verULa rahIne potAnA vatanano kArabhAra calAvatA hatA. bAbAjI bhesalenI strIe patra mATe mahArInI bAdhA rAkhI hatI ane mahArI upara enI bhakti hovAthI mahArInuM pUjanaarcana bahu ThAThamAThathI thatuM. bAbAjIne Azare 17 me varase I. sa. 1550-zake 1472 (2. rAdhA mAdhava vi. caM pAnuM 40 ) mAM putra thayo. malhArIne prasAda mAnIne tenuM nAma "mAla" pADayuM (3. sara desAI ma. ri. 139 ). I. sa. 1553 mAM bAbAjIne bIjo chokare thayo tenuM nAma "viTha" rAkhavAmAM AvyuM. thoDA divasa pachI zrI. bAbAjI rAje bhoMsale pitAnA kuTuMbakabIlA sAthe verULathI devaLagAMva AvIne rahyA ane tyAM ja gujarI gayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra prakaraNa 1 luM 4. sujanasiMhathI mAlajI sudhI. devarAjajIthI mAMDIne mAlajI sudhIno ItihAsa pAchalA prakaraNamAM ApaNe vAMcI gayA. pAchalA prakaraNamAM je hakIkata ApavAmAM AvI che tethI bIjA keTalAka itihAsakAre zuM jaNAve che te bahu ja TuMkamAM ame A prakaraNamAM ApIe chIe, keTalAka ItihAsa rasikee zivAjI mahArAjanA saMbaMdhamAM lakhatAM jaNAvyuM che ke emanA vaDavAo te bIjA marAThAonA jevA jamIna kheDI khAnArA kheDUto hatA. dhabuddhinA itihAsakAranuM A lakhavuM keTale daraje sAcuM che te ApaNe tapAsIzuM. pAchalA prakaraNamAM devarAja I. sa. 1415 mAM dakSiNa AvyAnuM ApaNe jANI gayA chIe. bIjA ItihAsakArone e bAbatamAM matabheda che. kolhApuranI rAjArAma kolejanA prinsipAla Do. bALakRSNa zivAjI mahArAjanA jIvana caritrane mATe puSkaLa zodhakhoLa karIne, aneka daphatare tapAsI mahatvanI sanada vagere dastAvejI purAvA meLavIne ghaNI mahatvanI bAbate ajavALAmAM ANI che. sujanasiMhathI mAjI sudhInI hakIkata have je bahAra AvI che te ame A prakaraNamAM vAcakonI sevAmAM rajU karIzuM. mevADanA ajayasiMhanA sutra rANA sujanasiMhajI I. sa. 1320 nI sAlamAM rajapUtAne choDIne dakSiNa tarapha AvyA. dakSiNamAM AvIne emaNe hasanagaMgu nAmanA saradAranI pAse lazkarI nokarI svIkArI. brAhmaNI vaMzanA sthApanAra tarIke ItihAsaprasiddha thayo te A ja hasanagaMgu hato. mahamada taghalakhe jyAre dakSiNa upara caDAI karI tyAre hasanagaMgu taraphathI rANuM sujanasiMhajI ane enA putra dilIpasiMhajIe hiMmatathI laDAI laDIne bhAre parAkrame karyA hatAM. I. sa. 1347 mAM brAhmaNa vaMzanI rAjagAdI sthapAyA pachI alAuddIna hasanagaMgu brAhmaNue rANuM sujanasiMhajI ane dilIpasiMhajIne devagiri prAntanA mIrata paragaNAmAM keTalAka gAmenI jAgIra ApI. gulabarga ane vijyanagaranA rAjAonI vacce jyAre yuddha cAlyuM tyAre dilIpasiMhe samarAMgaNa upara potAnuM samarakauzalya batAvI sarvene chaka karI dIdhA hatA. I. sa. 135ra mAM alAuddIna hasanagaMguM bAdazAhe rANuM dilIpasiMhajIne 10 gAma bakSiza ApyAM hatAM, je Aje paNa emanA vaMzaja muLanA rAjA sAhebanA kabajAmAM che. rANA dilIpasiMhajInA putra rANuM sidhajIe paNa brAhmaNI rAjAonI pUrepurI vaphAdArIthI nokarI karI hatI. I. sa. 1388 mAM A bahAdura rANe rAjA taraphathI dumana sAme laDatAM raNamAM paDyo. eno putra rANA bharavajI paNa bahu bahAdUra ane parAkramI hate. phirojhazAhane gAdI apAvavA mATe A banne bApa beTAe AkAzapAtALa eka karI nAMkhyAM hatAM. emane aneka vakhate jiMdagI jokhamamAM utAravI paDI hatI. laDAImAM paNa bannee kharuM zaurya dAkhavyuM hatuM. phirojazAhane jyAre gAdI maLI tyAre teNe rANuM bhairavajI ane marahUma bApanI sevAnI kadara karI hatI. ene I. sa. 1938 mAM muLa ane tenI AjubAjunAM 84 gAme inAmamAM ApyAM hatAM. A jAgIra ApavAnA saMbaMdhamAM brAhmaNI bAdazAha phirojhanuM pharamAna bahu mahattvanuM che te A nIce Do. bALakRSNanA " zAhajI: pustakamAMthI ApIe chIe. "phirojazAha brAhmaNIe rANA bhairavajIne 1398 mAM ApeluM pharamAna." "rAjAnA ajJAnane lIdhe ane amIranI TUMkI buddhithI ubhI thayelI rAjyanI avyavasthAne kAraNe sAmrAjyanA keTalAka tAbedAree potAnA kartavyanuM bhAna bhUlI sarakAranA taMtra sAme rAjyadrohanAM bI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 huM - che. zivAjI caritra vAvavAnI hiMmata karI hatI, ane temAM A khudAnA baMdAnuM saMpUrNa dhyAna ane badhI dilerI zakAyalAM hatAM. temanA prabhAvane aTakAvavA sAru ane sAmrAjyanA bhAgamAMthI e kacarAne jaDamULathI UkheDI sApha karavA sAru amArA kAmamAM moDuM thayuM tethI amAre tene mulatavI rAkhavuM paDayuM ane tyAra pachI amArA kAca jevA nirmaLa mana ane aMtaHkaraNamAM evA vicAra AvyA ke jemane amAre viSe bhakti che evA dUra daSTivALA rAjyabhaktonI salAhathI evA vizvAsu mANase zodhI kADhavA ke jemane amArI nItimAM vizvAsa heAya ane tene mATe je peAtAno jAna kurabAna karavA taiyAra hAya ane jemanI madadathI ame| kRtaghnIonA nAza karI zakIe. A irAdAthI prerAine ame lazkara sAthe sAgaranA killA tarapha prayANa karyuM ane amArA jhuDA pharakAvyo. sAgaranA thANedAra rANA siddhone amArI zAhI savArI AvyAnI khabara paDI eTale te amAre| satkAra karavA AvyA, vaphAdArIthI amArI sAthe joDAI gayA ane kamara bAMdhIne AturatApUrvaka amArI sevAmAM rahyA. amArA aTala irAdAthI vA thane jIvane jokhame ane ghaNI mahenata laine paNa temaNe amArI sevA bajAvI. temane je kAMi kahevAmAM AvyuM tenI saMtASakAraka rIte temaNe vyavasthA karI. jyAre jyAre duzmano citA humalA lAvI amane IjA paheAMcADavAnA prayatna karatA tyAre tyAre tenI khakharA vAdAra AtmAne maLatI ane teno sAmano karavA taiyAra rahetA ane A rIte ja temaNe dhanuM yuddhamAM peAtAnuM balidAna ApyuM. ceADA vakhata pachI khudAnI maherabAnIthI amAruM dhyeya saphaLa A ane A ja vakhate sadbhAgyathI huM mArA pUrvajonA takhta upara ArUDha thayA. siddojInA putra bhairavajI je potAnA pitAnI sAthe kAMdhe kAMdha aDADI UbhA rahIne amArA duzmano sAthe laDayA ane jemaNe dhaNI hiMmata ane zakti batAvI temanA tara, te zAhI maherabAnInA pAtra hAI, amAruM zAhI dhyAna kheMcAyuM ane jemano satkAra thavA joIe temanA A guNAnA svIkArane arthe ane temanA jIvanA balidAnane dhyAnamAM laIne sudhALa ane tenI pAsenA rAyakhAganAM 84 gAmA zAhI maherabAnInI rUe temane akSiza ApavAmAM Ave che. temaNe A jAgIrano kabajo levA ane peDhI dara peDhI teno upayoga karavA ane sAmrAjyanA hitamAM sevA karavAne prayatnazIla rahevuM.' A parAkramI rANA bhairavajInuM khIjuM nAma bhAsAjI hatuM ane malhAra rAmarAva cITaNIsa peAtAnI akharamAM jaNAve che ke A bheAsAjInA vaMzajo bhAMsAvaMta athavA bhoMsale kahevAyA. A bhairavajI athavA bhAsAjI mudhALanA pahelA rANA banyA. bhairavasiMha I. sa. 1407 mAM svAmInI sevAmAM maraNa pAmyA. rANA bhAsAjIne traNa putrA hatA. pahelA karasihajI I. sa. 1405 mAM raNamAM paDayA ane khIjo devarAjajI bApanA maraNu pacI mudhALapati banyA ane trIjo sauthI nAno pratApasiMha hatA. A banne bhAI ee kAMkaNano keTalAka bhAga jItavAmAM bhAre zorya batAvyuM hatuM. emanA zaune mATe emane vAI paragaNAno keTalAka bhAga jAgIramAM ApavAmAM AvyA hatA. A rIte rANA sujanasiMhajInA vaMzajoe dakSiNamAM svaparAkrama vaDe mudhALa, rAyabAga, vAI ane devagiramAM jAgIra meLavI hatI. sudhALapati rANA ugrasenane be dIkarA hatA. rANA karasiMhajI ane rANA zubhakRSNajI, A banne bhAI enAM dila kAI kArAne lIdhe UMcA thayAM. AthI rANA zubhakRSNajI potAnA kAkA pratApasihajInI sAthe emanA vaDavAoe sapAdana karelI devigiranI jAgIramAM I. sa. 1460 mAM jaI rahyA. pATavI putra karaNasiMhajI mudhALapati thayA. A karaNasiMhajInA vaMzajo paNa bahu parAkramI pAkavyA. khelanAnA killo bahu vikaTa hateA te caDI javAnA prasaMga AvyA. krAinI hiMmata cAlI nahi tyAre sudhALapatiee bhIDuM jhaDapyuM. pATalAdhene keDe rezamanA dAra khAdhI. ene kSiA upara caDhAvI. e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *:14 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM. derane AdhAre muLanA jAgIradAre ane bIjAo upara caDyA. A herata pamADe evuM kRtya muLanA bhoMsale kaDhabe karyuM. pATalAne marAThImAM ghara5Da kahe che ane e ghera paDane upayoga karI mudhoLavALAo kille caDI gayA tethI ane A ghera paDane lIdhe bhoMsalene nAmanA maLI tethI muLavALAoe pitAnA vAvaTAmAM gherapaDanuM citra rAkhyuM tethI muLanuM bhoMsale kuTuMba ghera paDe kahevAyuM. Aja paNa e kuTuMba ghara paDene nAme oLakhAya che. I. sa. 1491 mAM muLanA rAjA beleja bahAdura ghera paDe bijApuranA sulatAnanA chatra nIce AvyA. 1514 mAM amIra barIdakhAne bijApura upara caDAI karI tyAre AlApuranI laDAImAM sulatAnanI sevA bajAvatAM A mudhALane nara raNamAM paDyo. muLapati rANA ugrasenajInA eka putra te mudhALamAM ja rahyA te saMbaMdhI ApaNe jANyuM. have ene bIjo putra zubhakRSNajI je devagiri gayA hatA te tarapha najara karIe. A zubhakRSNanA vaMzajoe judA judA rAjyomAM lazkarI nokarI karI nAmanA meLavI. chatrapati zivAjI mahArAjanA dAdA mAlajI rAjA bhoMsale A devagirinA zubhakRSNajI bhesalethI AvyA hatA. * 5. mAlAjI ane vichanI joDI. zrI. bAbAjI rAje bhoMsalenA putra mAlajIrAva ane viThajIrAva bhoMsale sAcA kuladIpaka nIvaDyA. A banne bhAIe bhavAnInA parama bhakta hatA. emanA jIvanamAM prabhuprasAdInA ane bhavAnInA sAkSAtkAranA bahu suMdara dAkhalA banelA che. emaNe jAtamahenatathI mAnamarataba meLavI bheMsale kuTuMbanI Abaru vadhArI hatI. zrI. bhavAnInA sAkSAtkAranI vAta nIce mujaba kahevAya che - * kApaNInI mosama hatI. khetaramAM kAma bharapade cAlI rahyuM hatuM. bAra mAsanA roTalA pedA karI levA mATe kheDUte khetaramAM rAta ne divasa maMDelA rahetA. bhAlejI ane viThajIne jamIna hatI. saMdara khetare hatAM. A banne bhAI nokare rAkhI ghera khetI karAvatA. nekarane havAle khetare mUkI nekaronI munasaphI upara khetInuM kAma choDI pite naphakarA thaI cAre dizAo mApavAnuM navaruM kAma mAthe laIne khAlI doDadhAma karIne vakhata gumAvavAnI Adata A banne bhAIomAM na hatI. jAta mahenata ane aMgata dekharekha vagara jamIna game tevI sArI, rasALa, kaLavALI hoya te paNa khetIne khurada thaI jAya che, e vAta A banne bhAIonA hRdayamAM UMDe utarelI hatI. banne bhAIo ne karo rAkhI khetaramAM pote hAjara rahI temanI pAse khetInuM kAma letA. mosama vakhate te banne bhAIo khetaramAM paDyA pAtharyA rahetA. A varase varasa sAruM nIvaDayuM hatuM ane khetaramAM kAma bharapade cAlI rahyuM hatuM. kheDUtone pANI pIvAnI paNa phurasada na hatI. evI mesamamAM eka divase sAMje viThojIne khetaramAMthI ghera AvatAM vAra thaI. ghera badhAM rAha joI rahyAM hatAM. rAta aMdhArI hatI. bahu moDuM thayuM hatuM eTale mAlojI viThajIne teDavA mATe khetara javA nIkaLyo. mAleja ane viThAjInI to rAma lakSmaNanI joDI hatI. emanAmAM ajaba bhrAtRprema hato. e banne eka bIjAnA sagA bhAIo hovA chatAM ekabIjAne snehI samajI ekabIjA pratye snehIne prema rAkhatA. mAleja khetara tarapha cAlyo. khetare jatAM rastAmAM ene bahu suMdara zana thayAM. bhAradhvaja pakSIe mAlajIne rastAmAM dekhA dIdhI ane e pakSI DAbI bAjuethI AvI jamaNI bAjue cAlI gayuM. mAlajIne A suMdara zanathI bhAre AnaMda thayo. AnaMdamAM ne AnaMdamAM mAjI cAlyo jato hato. paga paganuM kAma karatA hatA paNa mAlajInuM mana ane citta te vicAranA vamaLamAM gothAM khAtuM hatuM. gherathI mAlajInA khetaramAM jatAM rastAmAM eka nAnuM sarakhuM jaMgala AvatuM. te jaMgalamAM mAlajI peThe. ghera aMdhAruM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1`huM] che. zivAjI caritra aMdhArAmAM cAlatAM cAlatAM jhADanuM eka DIyuM mAlAjInA pagamAM athaDAyuM. mAjI A ThAkarathI thA-A ane sAme joyuM teA zrIbhavAnInI mUrti enI najare paDI. mAlAjI tA A prakAra joIne khUba camakayA ane mUrchAvaza thaI javAnI aNI upara hateA paNa bhavAnIe ene tarata ja dhIraja ApI ane jaNAvyuM ke " DaratA nahi; hiMmata rAkha ! tArUM takadIra khulI gayuM che. tArA kuTuMbamAM zaMkara bhagavAna pote ja janma levAnA che. hindu dharmano utkarSI karavA mATe, duSTonuM damana karavA mATe, yavanono nAza karavA mATe ane tArI 27 peDhI upabhAga kare evuM rAjya sthApavA mATe Izvara tAre ghera avataraze. 27mA rAjA AMdhaLA thaze ane rAjagAdI khAze. " A matalabanA vAkyA khAlI bhavAnIe mAlAjIne eka udhAIno rAphaDA batAvyA ane kahyuM " A rAphaDA tuM khAje. emAMthI tane dhana maLaze. " devInA A zabdo sAMbhaLI mAlAjI UMDA vicAramAM paDavo, te joi devI khelyAM "tuM jarA paNa DaratA nahi, A rAphaDA khAdIne tuM dravya kADha ane te dravya zrI gAMdAnA zezAjI nAyakane tyAM tuM tAre khAte anAmata mUkaje." A sUcanAe ApI devI adRzya thayAM, ane mAlAjIne mUrchA AvI. khetara jatAM rastAmAM mAlejIne A sAkSAtkAra thayA te daramIyAna teno bhAI viThAjI khetarethI ghera gayA ane ghera jaI tapAsa karI te| jANyuM ke mAlAjI enI zodhamAM khetare gayA che. A sAMbhaLI viMdAjI khetara tarapha pA vaLyeA. rastAmAM viThAjIe potAnA bhAI mAlAjIne mUrchAvaza sthitimAM paDelAM joyA. viThAjIe bhAIne zuddhimAM lAvavA keAziza karI. gheADIvAre mAlAjI zuddhimAM ALye ane banelA banAva vigatavAra vidyAjIne kahyo. banelA banAva upara vicAra karatAM karatAM banne bhAI e ghera AvyA. savAre uThI banne bhAI e banelA banAvavALA jaMgalamAM gayA ane zrIbhavAnIe batAvelA udhAInA rAphaDA emaNe khAdyA. AgalI rAtre sAkSAtkAramAM zrIbhavAnIe kahyA mujabanuM dhana te rAphaDAmAMthI nIkaLyuM. mAlAjI ane viDAjIe e dhana tyAMthI lIdhuM ane zrIbhavAnInI sUcanA mujaba zrI gAMdAnA zezAjI nAyakane tyAM peAtAne khAte jame karAvyuM. zrI gAMdAnA zezAjI nAyakane paNa svamamAM darzana daI ne devIe sUcanA ApI dIdhI hatI ke mAleAjI je dhana anAmata mUkavA lAve te rAkhavuM ane te dhana bahu kALajIpUrvaka nImakahalAlIthI sAcavavuM ane e jyAre mAge tyAre temane pAchuM ApavuM. A dravyamAMthI A bhAI ee ziMgaNApuramAM eka suMdara sarezavara khAdAvyuM ane maMdira baMdhAvyuM. vephaLa mukAme zrI prInezvaranuM devaLa paNa emaNe A dhanamAMthI baMdhAvyuM. A banne bhAIe ApanI kamAI upara athavA jAta mahenata vagara akasmAtathI maLelA dhana upara bhAgavilAsamAM jIMdagI gujAranArA na hatA. teo zarIre ane svabhAve sipAhI hatA. peAtAnI jamIne nI vyavasthA mAleAjIe vizvAsu mANase rAkIne karI, ane banne bhAI ee lazkarI nekarImAM joDAI peAtAnuM nasIba ajamAvI vaDIleAnI IjjatamAM vadhArA karavAnA nizcaya karyAM. banne bhAI o siMdakheDavALA lakhujI jAdhavane maLyA. lakhujI jAdhavarAva kANu tenI pichAna karAvI mAleAjInA itihAsa tarapha vaLIzuM. 6. lakhujI athavA lukhajI jAdhava koNa? lakhujI athavA lukhajI jAdhava e itihAsamAM " siMdakheDanA jAdhavarAva " e nAmathI prasiddha che. sikheDanA jAdhave e yAdava kuLanA kSatriyA che. dakSiNanA devagirinA rAjArAmadevatha utarI AveluM A kuTuMba che. rAjArAmadevane zaMkaradeva nAmanA putra hatA. A zaMkaradevanA dIkarA gAviMdadeve hasanagaMgune brAhmaNI rAjya sthApavAmAM khUba madada karI hatI. A gAviMdadevatA chekarA ThAkurajI khAnadezamAM sikheDanA dezamukha banyA hatA. ThAkurajIne bhUkhaNudeva nAmaneA chekarA hatA. A bhUkhaNadeve khAnadezamAM dhaNA mulaka meLayeA. ene acale athavA acalakarNajI nAmanA che.karA hatA. A acalarjIjI nijhAmasAhanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 1 huM darabAramAM manasabadAra banyo. tene chokarA viThThaladeva tAlIkeTanA saMgrAmamAM (1565 ) musalamAne taraphathI laDyo hato. tene chokaro lakSmaNadeva athavA lakhujI jAdhava hatA. A lakhujI jAdhavane sAta chokarA ane eka chokarI hatI. te chokarInuM nAma jIjAbAI hatuM. ApaNuM caritra nAyakanI pUjya mAtA te Aja jIjAbAI lakhajI jAdhava e zivAjI mahArAjanA dAdA (mAnA bApa ) thatA hatA. lakhajI jAdhava saMbaMdhI ATaluM jANyA pachI bhoMsale vaMzanA mAjI ane viThajI tarapha ApaNe vaLIzuM. sidakheDavALA jAdhavarAvanI pAse mAjI ane viThA nokarI mAgavA mATe AvyA. A vakhate lakhujI jAdhavarAva ahamadanagaranA darabAramAM karatA kAvatA hatA. temaNe A banne bhAIone pitAnA tAbAmAM bAragiranI nokarI ApavA hA pADI. I. sa. 1577mAM mAlajI ane viThocha bhoMsalee sthiti, samaya ane saMjogo joI A nokarI svIkArI hatI. mAlojI seMsale zarIre kadAvara, majabUta ane bahu vajanadAra hate. enuM vajana sAdhAraNa ghoDAne jhIlavuM bahu bhAre thaI paDatuM. sAdhAraNa ghoDe enI svArI khamI zakatA nahi. tethI jAdhavarAve mAlajIne devaDInI nokarI meMpI. jAdhavarAve ApelI nokarIo bane bhAIoe svIkArI hatI. paraMtu A bhAIone A nokarIthI saMtoSa thayo na hato. ApelI nokarI thaDA divasa bajAvI banne bhAIoe jAdhavarAva sAthenI miThAza jALavI A nekarIthI phArega thavuM durasta dhAryuM hatuM. A nekarIthI phArega thaI nAsIpAsa thaI ghera jaI bese evA A bhAIe namAlA na hatA. jAdhavarAvanI nokarImAMthI masta thayA pachI bane bhAI o bhaviSyano vicAra karI lazkarI nokarI meLavavA kaTiNa gayA. A vakhate phalANumAM vanaMgapALa nibaLakaranI ANa vatI rahI hatI. rAjA naMgapALa nibaLakara bahu para ane bahAdura hatuM. je vaMzamAM muMja, bheja vagere parAkramI puruSo thaI gayA te paramAra vaMzanA kSatriyone A vanaMgapALa vaMzaja hatA. enI kIrti cAre tarapha phelAI hatI. te kALamAM kahevata kahevAtI ke "pa vApA, yA vIdvA " eka naMgapALa, bAra vacharane kALa. zrI. bAbAjI rAje bhoMsalenA ghara sAthe A liMbALakara gharANAne sAre gharebe hatA. mAlajI ane viThajIne vanaMgapALa sArI rIte pIchAno hato. teNe tarata ja A banne bhAIone pitAne tyAM nokarIe rAkhyA ane 1200 henanI AsAmI karI ApI. rAjA vataMgapALe A banne bhAIone pitAnA lazkaramAM bahu rAjI thaIne rAkhyA. emane darekane suMdara ghaDe, pizAka, alaMkAra vagere ApI lazkaramAM sAro hoddo Apyo. thoDA vakhata pachI pitAnA 12000 bAra hajAra ghoDesvAra laIne rAjA vanaMgapALa kalhApura prAnta upara caDAI karavA nIkaLyo. A caDAImAM vanaMgapALe mAlajI ane viThacha bhoMsalene temanA lazkara sAthe rAkhyA hatA. kolhApura jatAM rastAmAM " kALetaLe" nAmanuM sarovara hatuM tyAM lazkare paDAva nAMkhe. eka divase rAjA vanaMgapALa, mAlajIrAva, viThajIrAva vagere sarovara upara snAna karatA hatA. bijApuranA bAdazAhanI phoje A takano lAbha laI kA nobata sAthe caDI AvI niMbALakanI chAvaNI upara chApe mAryo. A acAnaka chApAthI niMbALakaranuM lazkara bhAre gabharATamAM paDayuM. A chApo taddana acAnaka ane aNadhAryo hato eTale chAvaNInA leke avyavasthitapaNe gabharATamAM Amatema doDavA lAgyA. pitAnA lazkaranA mANasane AvI rIte avyavasthita doDatA joI bhAleja tathA viThaLa sarevaranuM snAna adhuruM mUkI raktasnAna mATe tarata ja bahAra nIkaLyA ane pitAnA ghoDAo upara svAra thaIne emaNe duzmana daLa upara dhasAro karyo. mAleja tathA viThajIne maraNIA thaI duzmanadaLane saMhAra karatA AgaLa vadhatA joI emanA sipAhIo paNa raNe caDyA. A banne bhAIonA parAkramathI niMbALakaranA lazkarane paNa zUra caDayuM. jota jotAmAM A banne bhAIoe duzmana daLamAM trAsa vartAvyo. bijApuranA lazkaranA mANaso tebA pokAratA nAsavA lAgyA. rAjA vataMgapALa te A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa 1 ] che. zivAjI caritra parAkrama joI cakita thaI gayo. mAjI ane viThojIne raNamada caDyo. duzmanane harAvI pAchA vaLyA chatAM A banne bhAIone raNamada utaryo nahi. pachI nibALakaranA moTA moTA saradAroe A banne bhAIone pakaDI baLe baLe emanA hAthamAMthI hathiyAra choDAvyAM. A parAkramathI A banne bhAIone nibALakaranA lazkaramAM khUba mAna vadhyuM ane rAjadarabAranA saradAro tathA prajAmAM A banne bhAI bahu mAnItA thaI gayA. 7. nijhAmazAhanuM AmaMtraNa. ahamadanagaranA muratujhA nijhAmazAha 1 lAnA darabAramAM mAlajI ane viThajInA sAhasanI ane parAkramanI vAta gaI. A banne bhAIoe "kALataLe" raMkALAtalAvanA raNamAM je parAkrama ane asAdhAraNa zaurya batAvyuM hatuM te zauryanI vigata sAMbhaLI bAdazAha bahu ja khUza thayo. nijhAmazAhImAM Aja vakhate siMdakheDanA jAdhavarAva vajIra hatA. bAdazAhe A banne bhAIonA khuba vakhANa karyA tyAre darabAramAM mAlakarNajInA vakhatanA vakIla ane kArakune hAjara hatA. temaNe nijhAmazAhane jaNAvyuM ke "A banne bhAIo te A bAdazAhanA sevake che. mAlakarNajInA A pautra thAya. emanI delata te anAmata tarIke sarakAmAM jame thayelI che. e te A gAdInA ja sevake che. bAdazAha salAmata deze jo ke bane bAdazAha salAmatanA kadamAM AvIne ubhA raheze." A sUcanA uparathI bAdazAhe patra lakhyo ane bane bhAIo bAdazAha pAse AvIne hAjara thayA. bAdazAhe A banne bhAI ene mAna ApyuM ane emanI bahAdUrInA bhAre vakhANa karyAM. emane pizAka ane alaMkAro ApyA ane temanA dAdAnI dolata pAchI ApavA hukama pharamAvyo. banne bhAIone ahamadanagaranA bAdazAhanA 1500 svAronI ziledArI ApI ane tenI tahenAta mATe junnara paragaNuM zivanerI killA sAthe A bhAIone ApyAnI sanada bAdazAhe karI ApI (1. bhoMsale bakhara pAnuM 6.). ApaNuM caritra nAyaka zivAjI mahArAjano janma A zivanerI killAmAM thayo hato. ahamadanagaranA bAdazAhe mAjI ane vijInA parAkramanI kadara karyAnI hakIkata ane A banne bhAIone temanA vaDIlonuM dhana sarakArane tyAM jame hatuM, te pAchuM ApyAnI khabara tathA banne bhAIone bAdazAhatamAM ziledAra banAvyAnI hakIkata vachara jAdhavarAve pitAnA sagA rAjA vataMgapALa nibALakarane lakhI jaNAvI. A khabarathI rAjA vanaMgapALane bahu AnaMda thayo ane temaNe pitAnI bena dIpAbAInuM lagna mAlajIrAva joDe karI dIdhuM. hiMmata, parAkrama ane bahAdurIthI mAlajI bhoMsalee pitAnI ane pitAnA kuTuMbanI Ijjata vadhArI. bhoMsale kuTuMbano udayakALa zarU thayo. ahamadanagaranA bAdazAhe mAlajIrAva bhoMsalene rAjAno khitAba Apyo. AvI rIte muMja, bheja vagere parAkramI puruSa paramAra vaMza A lamathI bAppA rAvaLa ane rANI lakSmaNasiMhanA sisodiyA vaMzanI sAthe joDAyo. AvI rIte A lagnathI prasiddha paramAra kuLa ane zuravIra sisodiyA kuLanA dakSiNamAM joDANa thayAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 ju prakaraNa 2 . 1. ziva pitA sitAjI. 5. siMhAjInAM lagna. 2. zAhajI nahi paNa sihAjI. che. zihAjInuM zaurya ane bhAtavaDIne saMcAma. 3. raMgapaMcamIne tahevAra ane gulAlanI bahAra.. 4. mAlojInI madade bhavAnI. vevizALanI pahelAM | : 7. bijApuranI manasaba ane bApa beTIne meLApa nA, pachI hA. 8. zivAjI mahArAjane janma 1. ziva pitA siMhA jI. mAlojI ane viThajI ahamadanagaranA darabAramAM manasabadAra tarIke kIrti meLavI rahyA hatA. nAnA viThAjIrAvane ATha putra thayA hatA. 1. zaMbhAcharAje 2. khelecharAje 3. mAlecharAje 4. aMbAjIrAje 5. nAgajIrAje 6. 5raserAje 7. makAjIrAje 8. trI'bakajIrAje.(1. 2. mA. vi, prastA. pA. pa1) viThojIrAvanA saMtAnane vistAra gaMgAtIre kaevALI, muMgI, banazekharI, maMjura, kArALa, bhAnure, kaLasa vagere gAmamAM thayo hato. (2. le. ba. pA. 8). mAlajIrAvane pe saMtAna na hatuM. putra vagara rAjA mAjIrAvane jIvana taddana phikakuM lAgavA mAMDavuM. vaibhava, vilAsa, kIrti vagerenI anukULatA hoya tene saMtAnane abhAva bahu sAle, bhAre dukha de, e kevaLa svAbhAvika che. AvA dukhanI kalpanA jene anubhava hoya te ja karI zake. putra mATe dIpAbAI urphe umAbAIe ghaNI mAnatA lIdhI, bahu bAdhAo rAkhI. zaMkaranI ArAdhanA karI. mahAdevanAM vrata AraMbhyAM. sUryanI upAsanA zarU karI. ghaNe divase dIpAbAInI IcchA phaLIbhUta thaI ane mAjIne AnaMda thayo. santAnArthI sa nRpati dharmapatnI samandhitaH / devadevaM mahAdevamArarAdha mahAvataH // 72 / / atha kAlena mahatA devI tasya mahaujasaH / AnandayantI dayitaM sasattvA samajAyata // 73 // tataH sA dazame mAsi prasphuradrAjalakSmaNam / sumukhaM zubhavelAyAM suSuve sutamadbhutam // 74 / / ziva bhArata a.1 putranI IcchA rAkhanAra e rAjA (mAlajI ) pitAnI dharmapatnI sAthe meTAM moTAM vrata karIne zaMkaranI ArAdhanA karavA lAgyAM. pachI ghaNe divase te mahA tejasvI mAlechanI patnI garbhavatI thaI ane patine bhAre AnaMda thaye. dasame mahIne rAjya lakSaNavALa suMdara ane alaukika putra tene prApta thayo." mAlajIrAva bheMsalene pitAne 44 me varase (1. rA. mA. vi. pA. 41). I. sa. 1594 zika 1516 mAM dIpAbAIna peTe putra janma thayo. I. sa. 1597 mAM dIpAbAIne bIjo putra thaye. 2. zahAjI nahi paNa siMhAjI. mAcharAjA bheMsalenA A bane chekarAonAM nAmanA saMbaMdhamAM keTalIka hakIkta upara vAcakenuM ame dhyAna kheMcIe chIe. keTalAka ItihAsakAro ema jaNAve che ke ahamadanagaranA pIranA nAmathI mAjInA putronAM nAma "zAhajI" ane " zarIpha" pADavAmAM AvyAM hatAM paNa e nAma amane sAcAM nathI lAgatAM. e nAmanA saMbaMdhamAM prasiddha itihAsakAra che. rAjavADee paMDita jayarAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 jAM'] che. zivAjI caritra 19 piyee lakhelA rAdhA mAdhava vijJAna saMpUnI prastAvanA lakhatAM prastAvanAnA 36 mA pAnAmAM mAlAjInA putrAnA nAmeA saMbaMdhI je lakhyuM che te ja pustakamAM jyAM jyAM saMbaMdha AvyA che ane banI zarIphLa "te badale " siMhajI " ane "zaralAjI " thAya che ke emanAM kharAM nAma * si'hAjI ' ane ' zarabhAjI' hatAM tyAre bakhare ate itihAsAmAM amane te sAcuM lAge che ane tethI ja A zakayuM che tyAM tyAM amee " zAhajI " ane nAmeA lakhyAM che. atre eka prazna sahaja ubhA . 'zAhajI ' ane ' zarIkjI ' e nAmeA kema lakhAyAM che. tene javAba ApI khulAseA karavAnI jarUra che. ApaNAmAM dhaNAM bALakAnAM vidhipUrvaka rAkhelAM nAma judAM hAya che ane lADathI khelAvavAnAM nAma "" pazu judAM heAya che. keTalIka vakhate lADathI khelAvavAmAM AvatAM nAmeA kAgaLIe ke cApaDe caDatAM nathI. lakhANumAM te vidhipUrvaka pADelAM nAma ja ghaNe bhAge vAparavAmAM Ave che. ghaNA dAkhalAe evA paNu jaDaze ke vidhipUrvaka pADelAM nAma aNujANyAM ja rahI jAya che ane je nAmathI mANasane elAvavAmAM Ave che te nAma ja badhe jANItuM thaI jAya che ane te nAma ja pachI kAgaLIe ane daphatare lakhAya che. siMhAjI ane zarabhAjInI bAbatamAM evuM ja kaMI baneluM dekhAya che. A parAkramI puruSanuM kharuM nAma zuM che te have ApaNe tapAsIzuM. rAdhA mAdhava vihAla saMjUmAM A puruSanA nAmanA judA judA uccArA nIce pramANe karelA jaNAvavAmAM AvyA cheH-- zAha, mAha, sAhe, sAhibU, sAhanU, zAhe, zAhajI, sAha, sAhajI, sAhuja, zAkhA, zAhAjI, zahArAja, zahAjI, zA, sAhi vagere uccArA A puruSane mATe uccAravAmAM AvyA che. khakharAmAM zahAjI, zAhAjI, zAhajI, ane tavArIkheAmAM zahAjI, zAhAjI, ane kAIka ThekANe tA tyAhA" evA uccAra paNa jaDI Ave che. A badhI bAbatAne vicAra karatAM kharA uccAra zA haze e khALI kADhIe. " A puruSanA mULa nAmamAM " siMha " zabda koI paNa ThekANe hAvA joIe. eTale mULa nAma * siMha ' hAvuM joIe. ' siMha ' zabdane jIta zabda joDIne siMha jIta ', ' sihata ' zabdanA apabhraMza ' siMhajI ' ' siMhAjI '. " * siMhAjI ' nA apabhraMza ' sAjI ', sAhAjI zAhAjI ', zAhAjI thayuM che. siMhAjInA nAnA bhAInA nAma UparathI sAcuM nAma zAhAjI nahi 'pazu ' siMhAjI ' heAvAnI khAtrI thAya che. ' siMhAjI 'nA nAnA bhAInuM `nAma " zarabhAjI zarabha " e nAma taMAvaranA bhAMsale kuTuMbamAM mazahUra che. zarabhajIta=zarabhAjI ane tene apabhraMza sarapheAjI. eka bhAInuM nAma ' siMha ' ane bIjA bhAInuM nAma zarabha ', ' siMhaka ', ane ' zarabhaka ' e nAmeA saMskRta sAhityamAM prasiddha che. * 33 jJAti nAnaH 6 (1-3-86 ) A sUtramAM pANinI ddiSTha ane rAma e nAme Ape che. matalaba ke A banne bhAIonAM mULa nAma " siMhA " ane .. zarabheAjI " che. mAlAjI rAjA mahAdevanA bhAre bhakta hatA e te jANItI vAta che. zikhara ziMgaNApuranA nirjala DuMgara upara mahAdevanuM devaLa che tyAM jAtrALuone ane meLAmAM AvatA zraddhALuene pANI vagara ahu vipatti veThavI paDatI tethI putra janma pachI mAlejIe e nirjala DuMgarA upara eka moTuM ane bahu suMdara sarAvara baMdhAvyuM. zaMkara ane bhavAnInI pAtA upara kRpA che ane tethI ja jyAM tyAM emane yaza maLe che evI mAleAjInI dRDha mAnyatA hatI. AvI rIte dhIme dhIme A kuTuMbanI caDatI thaI hatI.. jema jema divaseA jatA gayA tema tema A kuTuMbane anukULa banAve| anatA gayA ane bhavAnIe ApelA AzIrvAda ane bhAkhelA bhaviSyamAM mAlAjI ane viThAjIne vizvAsa vadhAre ne vadhAre majabUta thatA gayA. ahamadanagaranA darabAramAM A banne bhAIone lakhujI jAdhavarAvA bahu jabarA TakA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI catri [ prakaraNa 2 nuM paramAra vaMzanA kSatriya rAnna vanaMgapALa nibALakara sAthe AsisediyA kSatriya vaMzane saMbaMdha mAlejInAM lagna dIpAbAI sAthe thayAM tethI thayA ethI bhAMsale dharANA ( kuTuMba )nI Ijjata dakSiNamAM vadhI ema mAlAjIne lAgyuM ane tethI potAnA moTA putra siMhAjInA lagna jAdhavarAvane tyAM thAya te dhaNuM sAruM evuM mAlejIne manamAM dhaNIvAra lAgatuM. paramAra vaMzanA kSatriya ane sisAyiA vaMzanA kSatriyanA zarIra saMbaMdhathI thayelA putranA saMbaMdha yAdava kuLanI kanyA sAthe thAya tA ja dUdhamAM sAkara bhaLyA jevuM thAya ema mAlAjI rAjA aMtaHkaraNathI mAnatA hatA. AvI rIte saMbaMdha joDavAnA vicArA mAlecha rAjAnA manamAM dheALAyA ja karatA hatA paNa taka AvyA sivAya nakAme zabda mAM bahAra kADhe evA e na hatA. 20 3. raMgapaMcamInA tahevAra ane gulAlanI mAra. mAlAjInA putra siMhAjI bahu dekhAvaDA ane cAlAka hatA. ene cahere bahu mehA hatA. jAdhavarAvane siMhAjI bahuja gamatA. vAraMvAra jAdhavarAva siMhAthane peAtAne ghera laI jatA ane tene ghareNAM gAMThAM paherAvI rANugAratA. jAdhavarAva A cheAkarAne khUba ramADatA ane aneka prakAranA lADa laDAvatA. jAdhavarAvane mahALasAbAIthI I. sa. 1595 mAM eka putrI tha hatI. tenuM nAma jIjAbAI hatuM. jAdhavarAva siMhAne laI AvatA tyAre nAnI jIjAbAI ane siddhAjI e banne nAnAM khALake AnaMdathI sAthe ramatAM. A nirdoSa bALakAnI AvI rIte khALamaitrI thaI. I. sa. 1599 mAM akbara bAdazAhanA mugala saradAra zerkhvAjA ane nijhAmazAhI saradAra vacce jakharI laDAI thaI. A laDAI bIDanI laDAIne nAme prasiddha che. te vakhate mugalene sitAre) caDatA hatA. jamAne emaneA hatA eTale mugala saradArane tA jItanI sAe sA TakA AzA hatI. nijhAmazAhI saradArAe kharUM pANI batAvyuM ane mugala lazkara upara jIta meLavI. A kRtehuthI nijhAmazAhI saradArAne khUba AnaMda thaye ane utsAha ane sphUrtimAM vadhArA thayA. A jItane DA divasa thayA pachI tarata ja hALAneA tahevAra Avye ane chatane lIdhe AnaMdamAM DUbI gayelA nijhAmAhI saradArAe A tahevAra asAdhAraNa ThAThamATha ane bhapakAthI UjanmyA. raMgapaMcamIne divase ThekaThekANe mijalasA, jalasA, raMgarAga, gAnatAna, nAca tamAzA vagere pUra bahAramAM cAlI rahyA hatA. vajIra jAdhavarAvane tyAM paNa raMgapaMcamIne bhAre jalasA jAmyA hatA. dIvAnakhAnuM suMdara rIte jINusaravAmAM AvyuM hatuM. raMgaberaMgI zetraMjI ane bhAre gAlIcAe zeAbhI rahyA hatA. gAdI takriyAnI suMdara kheDA zezabhAmAM vadhArA karI rahI hatI. kInakhAba ane mazarU jyAM tyAM najare paDatA hatA. jalase bahu jabarA jAmyA hatA. mijalasanA mahemAne potapotAnA darajjA mujaba geAThavAI gayA hatA. eka meTI gAdI upara mukhya sthAne jAdhavarAva beThA hatA. bIjA saradArA ane darabArIe paNu jAdhavarAvane tyAM AnaMda mATe bhegA thayelA hatA. gAnatAna ane gAvA bajAvavAnA khUba raMga jAmyA hatA eTalAmAM " mAlAjIrAva bhAMsale peAtAnA putra siMhAjI sAthe tyAM AvI paheAMcyA. siMhAjIrAva / jAdhavarAvane lADakavAyA eTale etA ekadama jaine jAdhavarAvanA kheALAmAM besI gayA. jIjAbAI paNa taddana nAnI eTale paNa aMdarathI AvIne bApanA kheALAmAM besI gaI. jAdhavarAvanA khoLAmAM A be nirdoSa khALA hu premathI eka bIjA sAthe ramatAM hatAM. dareka beThaka AgaLa gulAlathI bharelI cAMdInI thALI gaDhazI devAmAM AvI hatI. tahevArAmAM hoLInA tahevAra dakSiNamAM bahu moTA gaNAya che temAM vaLI A vakhate tA vijayane AnaMda vadhArAnA hatA eTale AnaMdamAM kAI jAtanI mAnahatI. gA mijyusamAM mATAe eka khIjA upara raMga chAMTatA ane gulAla uDADatA hatA. meTAnuM anukaraNa nAnA bALako paNa kare che. te pramANe siMhAjIe sAme paDelI gulAlanI thALImAMthI muThThI bharIne gulAla lIpA ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 nuM ] che. zivAjI caritra jIjAbAI upara nAMkhyo. jIjAbAIe bahu AnaMdathI eka muThThI gulAla siMhAjI upara nAkhyo. A bALalIlA joI sarvane ati AnaMda thaze. siMhAjI ane jIjAbAInI joDI bahu mehaka ane najara lAge evI dekhAtI hatI. A bane lADakavAyAM bALakane potAnA khoLAmAM ramatAM joI jAdhavarAvane ati AnaMda thayo ane e bolI gayA "beTA jIjI ! tane A vara joIe ke ? A kevuM suMdara joDuM che jAdhavarAvanA A zabdo sAMbhaLI mAlajI rAjA bhoMsalee badhAnuM dhyAna jAdhavarAvanA zabdo tarapha kheMcyuM ane bolyA "jI jAdhavarAva sAhebe potAnI dIkarInuM vevizALa siMhAjI joDe karyAnuM bolI batAvyuM." jAdhavarAva potAnA A zabdo mATe ekadama camakyA. te jamAnAmAM lagnanA saMbaMdha joDavA mATe bahu UMDA ane dUradUranA vicAra bahu bArIkAIthI karavAmAM AvatA. lakhujI jAdhavarAva sihAjI joDe jIjAbAIne paraNAvavA prathama to rAjI na hatA paNa bhegA maLelA snehI saMbaMdhIoe emane samajAvyA ane Akhare emaNe potAnI dIkarI jIjAbAIne siMhAjI joDe paraNAvavA kabUla karyuM. teja divase rAtre jAdhavarAvanA raMgamahelamAM raMgamAM bhaMga paDaze. A vevizALanI vAta jAdhavarAvanI dharmapatnI mahALasAbAI e jAdhavarAva AgaLa kADhI. jAdhavarAve te divase banelI badhI hakIkata mahALasAbAIne kahI. mahALasAbAI jAdhavarAvanI vAta sAMbhaLIne bahu nArAja thayAM ane potAnI dIkarIne siMhAjI joDe paraNAvavA e jarA paNa khuzI nathI ema eNe khecekhuM jaNAvI dIdhuM. mahALAbAI bahu abhimAnI strI hatI ane ene moTAInI gaMdha ghaNI hatI. eTale sihAjI joDe jIjAbAIne paraNAvavA A bAI bIlakula khuzI na hatI. jAdhavarAva te A banelA banAvathI bhAre saMkaDAmaNamAM AvI paDyA. emanI muMjhavaNano pAra na rahyo. mahALasAbAInA bolavAthI jAdhavarAvanA manamAM ciMtA pedA thaI. e tahevAra nimitte jAdhavarAve ghaNu saradArone potAne tyAM jamavA notaryA hatA. mAlecharAjAne paNa AmaMtraNa ApavAmAM AvyuM hatuM. jAdhavarAva bahu mutsaddI hatA. vevizALanI vAtamAM muMjhavaNa UbhI thaI eTale emaNe pitAnuM mutsaddIpaNuM vAparyuM ane jANe vevizALanI vAta ja thaI nathI evI rIte khubIthI emaNe e vAta upara DhAMkapichoDe karyo. vAta visAre paDI jAya ane badhuM mazkarImAM samAI jAya e hetuthI jAdhavarAve pitAnuM mutsaddIpaNuM ajamAvyuM paNa mAleja ocho kAbela na hatuM. jAdhavarAvano bheda mAleja pAmI gaye. mAleja paNa mutsaddIonA peca pArakhe e hate. mAlajIrAve jAdhavarAvane cekhuM jaNAvyuM ke sihAjInA vevizALanI Ape karelI vAta Apane kabUla hoya te ja ApanuM AmaMtraNa ane svIkArI zakIzuM. jAdhavarAvane bahu lAgI AvyuM paNa pitAnI patnI mahALasAbAInA maheNuM pacAvavAnI zakti jAdhavarAvamAM na hatI. eTale emaNe vevizALanI cokhkhI nA pADI dIdhI. jAdhavarAve vevizALanI cokhI nA pADI tethI mAjI ane viThAne bahu lAgI AvyuM ane e bane bhAI jAdhavarAvane tyAM jamavA na gayA. jAdhavarAve emane aneka rIte samajAvavAnA prayatna karyo chatAM paNa A bhAIe na samajyA eTale jAdhavarAvane bhAre apamAna lAgyuM ane bannenAM dila UMcAM thayAM. AvI sthiti thavAthI bane bhAIo ahamadanagara cheDI veraLa AvIne rahyA. mAlejIne bhAre apamAna lAgyuM. pote paisAthI khAlI che tethI ja mahALasAbAI garvathI game te bolI jAya che ane jAdhavarAva AvuM apamAna kare che evuM mAlajIne lAgyuM ane tethI ene bahu dukha thayuM. mAlejInA manamAM A saMbaMdhI aneka vicAro UbhA thayA. vicAravamaLamAM e gUMcavAI gayo hate. " " A duniyAmAM vasa vinA nara pazu che," e kahevata sAva sAcI che. mArI pAse paisA nathI tethI jAdhavarAva ane temanI mI mahALasAbAI mAruM haDahaDatuM apamAna karI gayAM. Izvara paise ane AtmamAnanI lAgaNI e sAthe Ape te ja mANasa sukhI thAya. dhanane abhAve AtmAmAnanI lAgaNI e te dukhanA mULa samAna che, prabhue jene paise na Age hoya tenAmAM AtmamAnanI lAgaNI khaDI heya te ja e che meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 juM jiMdagI gujArI zake. paise nahi ane AtmAmAnanI lAgaNI tINI heya te mANasa te duniyAmAM dukhI ja thavAne. saMsAramAM khAlI hAthe AbarUthI divasa kADhavA e bahu agharuM che ema dhaNI anubhavI loko kahe che. e vAta Aje mane kevaLa sAcI lAgI che. mANasanI parIkSA AvA saMjogomAM ja thAya che. saMsAranI A sthitimAM ja mANasanI kasoTI thAya che. saMsArasAgara taravA mATe dhananI naukA ja bahu upayogI thaI paDe che. dhanavAnane saMsAra Akare nathI lAgatuM. dhananA jora upara e jagata jItavAnI hiMmata dhare che. zaurya, sadaguNa, ane saccAInAM hADakAM te saMsArasAgara tephAnI banyo hoya tyAre gothAM khAdhAM ja kare che. hiMmata, zaurya ane bIjA sadaguNe mANasamAM hoya chatAM dhananA teja vagara e guNa mANasamAM chUpAI rahe che. mANasamAM vasI rahelA saguNe jovA mATe duniyAnA moTA bhAganA mANasane dhananA tejanI jarUra paDe. saddaguNI mANasa paNa jyAM sudhI nirdhana che tyAMsudhI enA sadaguNanI kiMmata saMsAramAM nathI aMkAtI. AkhuM jagata Aje dhananI dharI upara cAlI rahyuM che. " saddaguNI sAcA mAnane mAlIka hoya che" e vAta sAcI nathI lAgatI paNuM " paisAdAra ja pRthvImAM pUjAya che" e sAcI che. dhanahIna mANasanAM bahAdura kRtyonI kadara jagatamAM nathI thatI. garIbanA guNonI kadara karatAM jagata acakAya che. zuM! mANasa paisAthI khAlI hoya eTale paisAdAro ene keDInI kiMmatane samajI ene tiraskAra kare ? mANasanI parIkSA karavA mATe tenAmAM rahelA sadaguNo tapAsI mANasane tela karanAra parIkSake te A duniyAmAM viralA ja hoya che. duniyAne aneka prakAranA duone IjAre jANe Izvare nirdhanane ja havAle karyo hoya ema dekhAya che. duniyAmAM, saMsAramAM aneka prakAranAM halakAM ane bhAre dukhe che paNa nirdhanatAnuM dukha te duniyAnA sarva dukhe rAjA che. nirdhanatAnuM dukha te paLe paLe zarIramAM bhoMkAtI se samAna che. dhanavAnane nirdhana tarapha game tevuM vartana rAkhavAnI chUTa ! dhanavAnanI nirdhana pratyenI TIkA game tevI pAyA vagaranI hoya te paNa duniyA tene svIkAre che, A yuganI ja khUbI che. duniyA kharuM jotAM te paisAne ja pIchAne che. saddaguNo ane sadAcAranAM vakhANa ene nirAMte beThA beThA UMcA siddhAMtanI vAto karavAnA sAdhanarUpa ja che. prabhue jene paiso nathI Ave tene AbarU nathI, Ijjata nathI, ema mAnanArA garIbone anyAya nathI karatA ? zuM Ijata Abarano IjAro dhanavAnoe ja rAkhe che ? zuM garIbAe dhanavAnenI dayA upara jIvavAnuM che ? jAdhavarAvanI sarakhAmaNImAM mArI pAse dhana ochuM haze tethI zuM enI strI ane halakA kuLane dhAre ? mArI AjanI manodazA uparathI huM Ijjata ane AbarUvALA nirdhana mANasane vAraMvAra apamAnathI kevI vedanA thatI haze tenI kalpanA karI zakuM chuM " evA evA vicAronA vamaLamAM mAlojI gothAM khAdhA ja karato hato. AvA vicArothI mAlojI taddana nAsIpAsa te thayuM hatuM paNa ene Izvara upara acaLa zraddhA hatI. " zuM IzvaranA darabAramAM paNa pakSapAta haze ? ane tyAM nirdhanane mATe bAraNAM baMdha rAkhyAM haze? nA, nA, e te dInadayALa ja che. mANasanI kharI kasoTI karavA mATe ja Izvara ene nirdhana dazAmAM nAkhatA haze. duniyA dInanI kadara kare ke na kare to paNa prabhune tyAM te darekanA kRtyonI kimata sAcI aMkAya che. prabhu sarvane vAlI che. Izvara uparanA daDha vizvAsanI kasoTI, nirdhanadazAmAM ja thAya che." AvA vicAre enI nAhimatane dUra karatA hatA. 4. mAlojInI madade zrI bhavAnI-vevizALanI pahelAM nA pachI hA. mahALasAbAInA garvanI vAta mAlajIe jANI. mahALasAbAInA valaNathI ane jAdhavarAvanA vartatathI mAlajIrAvane bahu lAgI AvyuM. dhana, saMpatti, adhikAra ane sattAnA rathI mahALasAbAIne garva caDyo che e mAlojI jANatA hatA paNa " nALanAM gADAM nALamAM nathI rahetAM " e vAkyamAM mAlojIrAva pUrNapaNe mAnatA hatA. bhoMsale kuTuMbanuM bhAvI ujvaLa che enI emane saMpUrNa khAtrI hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 jI ] che. zivAjI caritra AvA saMjogomAM paNa mAlojI nAsIpAsa thaI hAtha heThA nAkhIne besI rahe evA nabaLA mananA nahatA; paNa mAnasika nabaLAIe mAlajIne jhapATAmAM lIdhA hatA. emane thayelA apamAnathI lAgI AvyuM ane glAni paNa thaI A banAva banyA pachI gheDe divase mAlajI bheMsale zrIbhavAnInA darzana mATe ahamadanagarathI tuLajApura gayA ane pitAnA dIkarA siMhAjInuM vevizALa lakhujI jAdhavarAvanI dIkarI joDe karavAnI je khaTapaTa cAlI rahI hatI temAM yaza ApavA mATe zrIbhavAnI devInI mAlajIe prArthanA karI. je divase mAlajI bhoMsalee tuLajApuranI bhavAnInI pitAne yaza ApavA mATe prArthanA karI te ja rAtre zrIbhavAnI devIe mAlajIrAvane svapnamAM darzana dIdhAM ane mAlojIrAvane hiMmata ApI. devIe mAjIne AzIrvAda ApyA, mAlejInI manakAmanA siddha thaze evuM vacana ApyuM ane jyAre jyAre Aphata ane saMkaTa Ave tyAre tyAre mAlojInI pata sAcavI tene madada karavAnuM vacana ApyuM. mAlajIrAvane A banAvathI bhAre hiMmata AvI ane siMhAnuM lagna jIjAbAI joDe karavAnA prayatnomAM e makkama banyA ane e mATe emaNe bhagIratha prayatna AdaryA. kahyuM, kahevaDAvyuM ane samajAvyA paNa keme karI jAdhavarAva mAne nahi. mAlajI have te thAkyA ane Akharano eka ja upAya ajamAvavAno emaNe vicAra karyo. 5. siMhAjInAM lagna, te jamAnAmAM ahamadanagaranI bAdazAhatamAM bAdazAhanuM dhyAna kheMcavA mATe kaMThayuddhanI prathA bahu pracalita hatI. jyAre jyAre keIne rAjAnuM dhyAna kheMcavuM hoya athavA potAnA gUMcavADAno Akharano pheMsala karI levo hoya athavA jyAre jyAre keIne pitAnI sthiti asahya thaI paDe ane temAMthI rasto kADhavA mATe bAdazAhane vinavavA heya tyAre tyAre kaMThayuddha jAhera karavAmAM AvatuM. mAjIrAva bhoMsalee kaMThayuddha mATe lakhujI jAdhavarAvane paDakAra karyo. ahamadanagaranA bAdazAha muratujhA nijhAmazAha bIjAne A vAtanI khabara paDI ane teNe A banne bAdazAhI adhikArIone pitAnI rUbarUmAM bolAvyA ane mAjIrAvane paDakAranuM kAraNa pUchyuM. mAcharAjA bhoMsalee jaNAvyuM ke "mArA putra siMhAjI jeDa pitAnI putrI jIjAbAIne paraNAvavAnuM lakhao jAdhavarAve kahyuM hatuM chatAM have e pharI jAya che." jAdhavarAve javAbamAM jaNAvyuM ke evI matalabanA zabda emaNe uccAryA hatA e vAta kharI che paNa te mAtra mazkarI ane vinodamAM emaNe kahyuM hatuM. vadhumAM emaNe keTalIka bAbate bAdazAhane jaNAvI te uparathI bAdazAha bheda pAmI gayo ane lagnano saMbaMdha bhAMgI paDavAnAM kAraNe paNa eNe jANI lIdhAM. mAlajI bhoMsalenI bahAdurI, bAhozI ane hiMmata upara bAdazAha ApharIna hatA. emanuM zaurya aneka vakhate joIne ane sAMbhaLIne temanA upara bAdazAha prasanna thayo hato tethI mAlajIrAva ahamadanagara darabAra choDIne koI bIjA rAjyamAM jaIne nokarI kare e bAdazAhane gamatI vAta na hatI tethI temaNe lakhujI jAdhavarAvane khUba samajAvyo, manAvyo, ane Akhare mAlojIrAvanA chokarA siMhAjIne pitAnI dIkarI jIjAbAI paraNAvavAnuM vacana bAdazAhe jAdhavarAva pAsethI lIdhuM. jAdhavarAva tathA temanI patnI mahALasAbAIne manamAM evuM na Ave ane vevAI pitAnA telane nathI evuM chatAM bAdazAhanA dabANathI vevizALa karavuM paDe che evuM emane na lAge e hetuthI bAdazAhe mAlajIrAvane adhikAra ane hodo vadhAryo. mAlajIrAvane bAdazAhe 5000 ghoDe savArano svAmI "paMcahajArI" banAvyo ane lAzkaranA nibhAva mATe mAlajIne punA ane sUpA gAma ApyAM ane cAkaNa killAne killedAra banAvyA. mahAdevanI mahera najarathI mAlajI rAjA upara bAdazAhanI kRpA thaI ane mAjInuM takadIra khUlI gayuM. sage badalAyA ane have punA, sUpA ane junnara paragaNunA mAlIka, ahamadanagara darabAranA maMtra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 2 juM hajArI saradAra, zivanerI ane cAkaNa killAo leidAra, rAjA mAjIrAva bheMsalenA pATavI putra sihAjInI sAthe pitAnI dIkarI jIjAbAIne paraNAvavA lakhujI jAdhavarAva taiyAra thayA. bAdazAhe A lagnanA saMbaMdhamAM jAdhavarAvanuM mana te manAvyuM ja hatuM. jAdhavarAve pitAnI patnI mahALasAbAI ne samajAvI. sahALasAbAIe jIdda mUkI dIdhI ane zaka 1527 mAgazara sudI 5 visvAvasu nAma saMvatsare I. sa. 1604 eprila mAsamAM siMhAjInuM lagna tenA 10 mA varasamAM 9 varasanI jIjAbAI joDe bahu dhAmadhUma ane bhAre ThAThamAThathI thayuM. lagna maMDapanI zobhAmAM vRddhi karavA mATe ane pitAnA mAnItA banne saradArone saMtoSa ApavA mATe ahamadanagaranA bAdazAhe paNa A mAMgalika samAraMbhamAM hAjarI ApI hatI. 6. siMhAjInuM zaurya ane bhAtavaDIne saMgrAma. mAjI rAja bhoMsalee nijhAmazAhI bAdazAhatanI paMdara varasa sudhI manasIbadAra tarIke bahu vaphAdArIthI sevA karI. nijhAmazAhInA bAdazAhe mAlajI rAjAne bhAre manasabadArI ApI enuM mAna darabAramAM vadhAryuM e vAta emanA vevAI lakhujI jAdhavarAvane gamatI na hatI. jAdhavarAva haMmeza mAlajIrAvanI IrSA karatA. emane utArI pADavAnA prayatno paNa thatA chatAM paNa mAlajI bahu maLatAvaDA svabhAvanA, sAdA, catura ane kuzAgra buddhinA hovAthI e vadhAre ne vadhAre lokapriya thatA gayA. mAlajI rAjAe pitAnA putra sihAjIne yogya tAlIma ApavAnuM kAma te kyAranuMye zarU karI dIdhuM hatuM. te pitAnI sAthe potAnA putra siMhAne darabAramAM laDAIomAM, rAjakAraNamAM ane vyavahAranI bAbatamAM sAthe rAkhatA. siMhAjI cAlAka hovAthI je je banatuM te barAbara samajI le. AvI rIte pitA taraphathI sitAjIne jiMdagI saphaLa karavA mATe suMdara tAlIma maLI hatI. mAlajI rAjA bheMsale I. sa. 1619 zaka 1541 mAM pitAnI 70 varasanI uMmare laDAImAM laDatA raNamAM paDyAM. mAlajI rAjA raNamAM paDyA tyAre sitAjInI uMmara 25 varasanI hatI. Asare 12 varasa sudhI siMhAe pitA pAse tAlIma laI pitAnuM rAjakIya jIvana ghaDayuM hatuM. bApanA jIvatAM ja A parAkramI putre potAnA parAkramathI nijhAmazAhI bAdazAhatane chaka karI dIdhI hatI. I. sa. 1920 mAM mugala lazkara ane maliDaMbara vacce bhAre yuddha thayuM. A yuddhamAM siMhAjIe bhAre zaurya ane parAkramanA kRtyo karyo. malikabarane parAjaya thayo, paNa nijhAmazAhI bAdazAhatamAM siMhajInA zauryanAM khUba vakhANa thayAM ane enI kIrti vadhI. siMhAjInA zauryathI khuza thaI nijhAmazAhInA malikebare mAlejInA maraNa pachI Asare deDha varasa bAda bApanI manasaba beTAne ApI. mAjInA maraNa pachI malikabare mugalanA bahANapurane ghero ghAlyo. A gherAmAM siMhajIe ajaba zaurya ane capaLatA batAvyAM. nijhAmazAhImAM siMhAjInuM mAna vadhatuM gayuM ane tethI jAdhavarAvanI IrSA paNa vadhatI gaI. zaka 1545 I. sa. 1623 mAM sihAjIne jIjAbAIthI zaMbhAjI nAmane putra thaye. jamAI siMhAjInI vadhatI jatI kIrti jAdhavarAva khamI zakyA nahi. sasarA jamAInAM dila UMcAM thayAnA samAcAra bijApuranA bAdazAhane maLyA. tene lAbha levA mATe bijApuravALAe prayatna karyo. bijApuravALAe jAdhavarAvane tira karI pitAnA pakSamAM lIdhe. jAdhavarAva have bijApura darabAramAM joDAyA. divase jatA gayA tema tema siMhAjI rAjA bhesale muratujhA nijhAmazAhanA darabAranI prIta vadhAre ne vadhAre meLavate gaye. thoDA divasa pachI ahamadanagarano bAdazAha maraNa pAmyo. ene be sagIra chokarA hatA. mATe ATha varasane ane nAno cha varasana. A chokarAonuM hita sAcavIne kArabhAra kare e kArabhArI nImavAne savAla Ubhe thayo. chokarAonI mA begama sAhebane A bAbatamAM gUMca paDI. kAnA upara pUrepuro vizvAsa rAkhavo ane kene kArabhArI nIma e nakkI karavAnA nAjuka savAla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 jI ] che. zivAjI caritra 25 begama sAheba AgaLa Ubho thayo. begama muMjhavaNamAM paDI. te vakhate nijhAmazAhImAM zAbAjI anaMta nAmane bahu catura ane DAhyo darabArI hatA. e bAdazAhI kuTuMbane ati vaphAdAra hato. eNe begama sAhebAne paNa pUrepuro vizvAsa meLavyo hato. begama sAhebAe A nAjuka praznamAM zAbAjI anaMtanI salAha mAgI ane pUchayuM ke A saMjogomAM bAdazAhatanI AbarU sAcavI chokarAonuM hita jALave evo kaye saradAra che ke jene kArabhArI nImI zakAya ? zAbAjI anaMte jaNAvyuM ke sarve bAbato ane saMjoge dhyAnamAM letAM A vakhate siMhAcharAjAne kArabhArI pada ApavAmAM Ave to ja bAdazAhatanI AbarU jaLavAze ane chokarAonuM hita sacavAze. begama sAhebAe zAbAjInI salAha mAnI ane rAja siMhajIne kArabhArI nI. begamasAhebAe pachI siMhAjIne vacharInAM vastro ApyAM ane "rAjA"ne badale have siMhAjInA nAma pahelAM "mahArAjA" zabda lakhAvA lAgyo. siMhajI rAjA bhoMsalene zAbAjI anaMta kArabhAranA kAmamAM bahu madada rUpa nIvaDayo hato. siMhAjI vajIrInuM kAma bahu kALajIpUrvaka ane purepurI vaphAdArIthI bajAvatA hatA chatAM darabAranA keTalAka saradArone temanI IrSA thaI, siMhAjI mATe darabArIomAM tejeTheSanA bhaDakA bhabhUkavA lAgyA. bhAtavaDIne raNasaMgrAma mahArASTrane itihAsamAM bhAtavaDIne raNasaMgrAma bahu mahattvano che. zaka 1546 I. sa. 1924mAM mugala saradAra lazkarakhAnanI saradArI nIce mugala lazkara ane tenI madadamAM mullA bAbAnI saradArI nIce bijApuranuM lazkara ema banene bhegAM maLI ahamadanagara upara caDAI laI AvyAM. nijhAmazAhI lazkaranA saradAra malikabara hatA. A traNe lazkare vacce ahamadanagara najIka bhAtavaDI gAme raNasaMgrAma, jAo. A laDAI vakhate nijhAmazAhI senApati malikaMbara 78 varasane gharaDA hatA. A buDhDho te phakta nAmano ja saradAra hatA. laDAIne baMdobasta, vyuha racanA, lazkara vyavasthA vagere sarva kAma juvAna siMhAjI upara ja nAkhavAmAM AvyuM hatuM. soMpavAmAM AvelAM kAma siMhAjI rAjAe bahu saMtoSakAraka rIte pAra pADavAM. kharuM jotAM A saMgrAmamAM nijhAmazAhIne khare senApati te siMhAjI ja hate. A yuddhamAM sahAjIe ThekaThekANe duzmana daLane tebA kirAvI pitAnuM kharuM pANI batAvyuM hatuM. zaka 1540 eTale I. sa. 1618mAM narmadA pArane mAMDavagaDhanI caDAImAM ane zaka 154ra eTale I. sa. 1620 mAM bahANupuranA gherAmAM siMhAi siMha banIne ghUmyo hato, sisodiyA rajapUtanuM kharuM jora eNe tyAM jaNAvI dIdhuM hatuM. paNa AjasudhI laDelI aneka laDAIonAM anubhava ane A ta prayuktinI maLelI mAhitI kAme lagADI sihAjIe bhAtavaDInA raNasaMgrAmamAM te parAkrama ane samara kauzalyanI hada vALI. bhalabhalA kasAyelA ane anubhavI, jemanI mUcho upara lIbu Thare evA ddhAo paNa A juvAna siMhAjInAM parAkramathI chaka thaI gayA. siMhAjI eka asAdhAraNa ane asAmAnya bdo che ane bUharacanAmAM ekko che enI bhAtavaDInA saMgrAmamAM badhAnI khAtrI thaI gaI. mugala ane bijApura darabAranA pakSanA ghaNA yoddhAone siMhAe keda pakaDyA. A laDAImAM bijApurane saradAra raNadullAkhAna paNa siMhajInA hAthe keda pakaDAyo. A raNadulAkhAnane nijhAmazAhImAM lazkarI amaladAra tarIke siMhAe enI IcachA hovAthI rAkhI lIdhe. A raNudullAkhAna ane siMhAjIne sneha thaye ane A bannene sneha Akhara sudhI Takyo hato. mugala ane bijApuranA lazkara upara nijhAmazAhI lazkare bahu jabaro humalo karyo. banne pakSanA cunaMdA laDavaiyAo raNe caDayA hatA. Akhare nijhAmazAhI lazkara bane lazkarane pAchA haThAvavAmAM phaLIbhUta thayuM. nijhAmazAhI yoddhAonA sakhata mAra AgaLa sAmA pakSanA sipAIe na TakI zakyA ane ubhI pUMchaDIe nAsavA lAgyo. duzmana daLamAM bhaMgANuM paDayuM ane nAsatA sipAhIo jyAM jagyA maLI tyAM bharAyA ane jemanAthI nasAyuM te ho jIva laIne nAThA. lazkara bhAgatuM hatuM, leke nAhiMmata banyA hatA, chatAM bijApura darabArane kAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 ja joharakhAna pahele kaTake ema sahajamAM hiMmata hAre tevA na hatA. nAsatA lazkarane joharakhAne ceAbhAvavAnA prayatna karyAM. khanI zakayA teTalAne bhegA karI jeharakhAne nijhAmazAhI lazkaraneA sAmanA karyAM. joharakhAne hiMmata batAvI vikharAyeluM ane vIkhUTuM paDeluM lazkara bheguM karyuM, banI zake teTalI vyavasthA karI ane AgaLa vadhyA paNa siMhAjInI siMha phALa AgaLa joharakhAnanA javAhiranuM pANI utarI gayuM. A khUnakhAra laDAImAM duzmananuM baLa bahu heAvA chatAM siMhAjInI vyUharacanA ane samaracAturyane lIdhe nijhAmazAhIne jaya maLyo. muratujhA nijhAmazAha ane tenI mA begama sAhebAne A vijayanI vadhAmaNIthI ane siMhAjInA parAkrama sAMbhaLIne bhAre AnaMda thayA. nijhAmazAhI darabAramAM muratujhA nijhAmazAhe bhAtavaDInI jIta mATe siMhA"nAM vakhANa karyA ane chatanuM mAna siMhAne ApyuM. siMhAjInI nijhAmazAhI darakhAramAM caDatI kaLA joI gharaDA malikabarane IrSA thaI. bhAtavaDInA yuddhamAM samarabhUmi upara batAvelI bahAdurIne pariNAme malikaMbara IrSAvaza thaI siMhALatA virAdhI banyA. nijhAmazAhI darabAranA rAjakArabhAra bahu bAheAzI ane kAbeliyatapaNe calAvyA tethI siMhAjInA darajjo vadhyA ane nijhAmazAha tathA tenI mA begama sAhebAnI kRpA siMhAjI upara thaI tethI siMhAjInA sasarA lakhujI jAdhavarAvane jamAI siMhAjI mATe IrSAM ubhI thaI. evI rIte siMhAjInA zaurya ane sadguNAe ene mAthe ne vaza thayelA malikaMbara ane lakhujI jAdhava evA e duzmane UbhA karyAM, siMhAjInA jIvanamAM emaja thatuM Ave che. dIrghadRSTi ane yuddhakakSAnA pravINa senApatio, vijaya pAmelA lazkara pAsethI vadhAre kAma levuM hAya te, sainyane vijayamada utaratAM pahelAM ja te lazkarane AgaLa te AgaLa dhapAve che. vijayanA jussAmAM thAkeluM lazkara paNa khUba suMdara laDI zake che, ema yuddhanA anubhavIonA abhiprAya che. lazkara jyAre vijaya pAmeluM hAya che tyAre tenA sipAI emAM jItanA jusso hAya che tene lAbha sthiti, saMjoga, ane kALa anukULa hoya tA kAbela senApati levA cUkatA nathI. bhAtavaDInI jIta pachI malikabare jItelA lazkarane bijApuranA mulaka upara laI javAtA vicAra karyAM ane siMhAjI tathA tenA pitarAI bhAI khelAjI bhoMsalene peAtAnI sAthe laI zaka 1547 eTale I. sa. 1625mAM malikakhare bijApuranA mulaka upara caDAI karI. caDAI karavA lazkara cAlyuM jatuM hatuM, tevAmAM rastAmAM seAlApuranuM bhUprakATa najare paDayuM te kabaje karyuM. bhraSTa kATa lIdhA pachI e ja lazkare bijApuranA IbrAhIma AdilazAhe vasAveluM navarasapura khALI nAkhyuM. A caDAImAM paNa siMhAjIe khUba zaurya batAvyuM. siMhAnuM vadhatu jatuM teja malikabara ane tenA agalabaccAe khamI zakatA nahatA. e badhA tejodveSane vaza thayA ane tethI siMhAjIne nijhAmazAhanI najaramAMthI utArI pADavAnA hetuthI muratujhA nijhAmazAhane emaNe vAraMvAra khelAjI bhoMsale ekalAnA ja parAkramanI vAto karavA mAMDI ane siMhAjInuM nAma khAdazAhane kAne parAkramanI bAbatamAM na jAya evI geAvaNa malikabaranA maLatiyAee karI ane emanI e khAjImAM e phrAvyA paNa kharA. siMhAjInI vyUharacanA ane dIrdhadaSTithI malikabara vijaya meLavI pAchA pharyAM tyAre muratujhA nijhAmazAhe siMhAjInA parAkramanI khIlakula kadara na karI ane vijayanuM mAna khelAjI bhoMsalene ApyuM. khelechane mAna ApyuM tethI nahi paNa bAdazAhe potAnA zauryanI, parAkramanI ane zirasaTTe ajAvelI sevAnI jarApaNa kadara A vakhate na karI tethI [sahAjIne dilamAM lAgI AvyuM. jAdhavarAva ane malikabara teA siMhAjInA virAdhI banyA hatA ane A vijaya pachI khelAjI bhoMsale ane khUda muratujhA nijhAma bAdazAhanuM valaNa paNa viruddhanuM joyuM eTale, siMhAjInuM dila nijhAmazAhanI nekarI uparathI UThI gayuM. peAtAnA sasarAne ane gharaDA malikaMbarano virodha khamI zake eTalI zakti siMhAjI dharAvatA hatA paNa mAlIka muratujhA sAthe vidhi ane dharamAM pitarAI bhAI sAthe dila UMcAM thayAM e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 nuM che. zivAjI caritra 27 sthiti siMhAjIne jarA paNa gamI nahi. ene have nijhAmazAhImAM ThIka nathI ema ja lAgavA mAMDayuM. je sthaLe sattA bhogavI, je darabAramAM mAna pAmyA, je rAjyamAM kadara thaI, teja ThekANe anyAya thAya te AbarUdAra mANasa sthaLatyAgano ja vicAra kare te mujaba siMhAe nijhAmazAhImAMthI pitAne paga kADhavAne vicAra karyo. 7. bijApuranI manasaba ane bApa beTIne meLApa. game tevAM apamAna thAya, game teTalA pappA paDe, game te prakAre ThekaDI karavAmAM Ave ane AbarUne che ke lAge evuM vartana pitA pratye bAdazAha ane tenA mAnItA darabArI kare te paNa sattA, samRddhinI lAlace apamAna sahana karIne paNa potAnI karIne cUMTI rahe e lAgaNIzUnya siMhAjI na hato. e parAkramI puruSa hatA, enA kAMDAmAM baLa hatuM. lAta mArI pANI kADhe evo prabhAvazALI yuddho hato. mAtra peTanI khAtara mAna vecIne roTalo lenAra namAlAomAM siMhAjInI gaNatrI ene duzmana paNa kare ema na hatuM. jhINI najarathI UMDe vicAra karyA pachI siMhAe nijhAmazAhIne chellI salAma bharavAnuM nakkI karyuM ane AtmAna akhaMDa rAkhavA khAtara nijhAmazAhIne nava gajanA namaskAra karI siMhAe nijhAmazAhI choDI. zaka 1547 eTale I. sa. 1625 nA comAsA pachI pitAnA sainya sAthe siMhajI bijApura darabAramAM dAkhala thayA. siMhAjanI kIrtinA DaMkA cAre dizAmAM vAgI rahyA hatA. te jamAnAnA sattAdhArI rAjA ane bAdazAho siMhAjInA parAkramathI vAkepha hatA. eTale evA parAkramI ane prabhAvazALI puruSane pitAnA darabAramAM rAkhavA sau koI rAjI hoya. bijApura darabAre siMhAne bahu AnaMdathI svIkAryo ane enA mobhAne zobhe evI manasabadArI ene ApI ane vadhArAmAM aklakeTa vagere mulAnI jAgIrI paNa ApI. ' samarAMgaNamAM upara siMhajInuM zaurya bijApuranA saradArae anubhavyuM hatuM ane enI vyuharacanA, zakti ane samarakauzalya bijApura darabAramAM jANItAM hatAM. bijApuranA saradArone te khAtrI ja thaI gaI hatI ke malikaMbaranA telane A puruSa che. malikaMbarane pAMsaro karI zake evo mahArASTramAM te siMhAjI ja che, evI te jamAnAmAM bijApuranA darabArIonI khAtrI thaI gaI hatI. malikabarane masaLI nAMkhavAnuM kAma siMhAjI ja bahu suMdara rIte karI zakaze evI bijApuranA bAhazAhane khAtrI hatI tethI teNe siMhAjIne potAnI jAgIra punA ane junnaramAM rahIne malikabarane dAbI devAnuM kAma soMpyuM. siMhajIe bahu AnaMdathI e kAma upADI lIdhuM. nijhAmazAhInA kArabhAra upara siMhAe jhINuM najara te rAkhI hatI ja. have enA gayA pachI rAjyamAM zuM cAlI rahyuM che tenI jhINI ane chUpI tapAsa eNe zarU karI. nijhAmazAhI darabAranI chUpI badhI bAtamI siMhAjIne raje raja maLatI. - nijhAmazAhImAM te muratujhA nijhAmazAha, malikaMbara ane khelejI bhoMsale e tripuTIne kArabhAra cAlI rahyo hato. vakhata Ave saMjoga anukULa thAya ane eno mAna maratabo sacavAya evI sthiti thAya to nijhAmazAhImAM dAkhala thavAne paNa siMhAno vicAra hate. siMhAjI barAbara jANato hato ke e jyAre nijhAmazAhImAMthI nIkaLI bIje jaze tyAre ja enI kharI kiMmatanI nijhAmazAhInA darabArIone khabara paDaze. e jANatA hatA ke e jyAre vaccethI khasI jaze tyAre ja malikabarane sAMDase nijhAmazAhane khUMcavA lAgaze, e jANato hato ke e jyAre khasIne bIje jaze tyAre begama sAhebAne enA kAmanI kiMmata thaze. siMhAnI aTakaLa taddana sAcI paDI. siMhAjI nijhAmazAhInI A tripuTInI hilacAla bahu bArikAIthI tapAsI rahyuM hatuM. vakhata Ave ane nijhAmazAhImAM pAchA pharavA mATe saMjoge anukULa thAya to A traNamAMthI muratujhA nijhAmazAhane pheDa e saheluM che enI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 juM paNa ene khAtrI hatI. eNe jyAre joyuM ke begamasAhebAne vizvAsa ane bharoso eNe gumAvyA. nathI ane pAchA nijhAmazAhImAM javuM zreyaskara che tyAre siMhAe nijhAmazAhImAM pAchA paga pesAre karyo. te jamAnAmAM te manasabadAro ane saradAro uparAuparI pitAnA darabAra, mAlIke badalatA. te vakhate vAraMvAra darabAre badalavAmAM halakAI manAtI na hatI. A vakhate jAdhavarAva nijhAmazAhImAM na hato. teNe nijhAmazAhI choDIne bijApura bAdazAhatamAM praveza karyo hato ane tyAMthI e mugala darabAramAM dAkhala thaI gayo hato. A vakhate jAdhavarAva mugalAImAM 24000 lazkarane manasabadAra hatA. i. sa. 1626 mAM gharaDe malibara pitAnI 80 varasanI vRddha uMmare maraNa pAmyo. malikabaranA maraNanI vAta mugalee jANI eTale emaNe nijhAmazAhIne satAvavAne pharI pAcho vicAra karyo. mugale ane bijApuranI bAdazAhatane leDhAnA caNA cavaDAvanAra tarIke malikaMbara gaNuyo, paNa e te phakta nAmane hato. kharuM baLa, bUharacanA, akkala, samarakauzalya, ane cAlAkI te siMhA rAjA bhesalenI hatI. mugale A vAta samajyA na hatA. tethI ja emaNe anumAna karyuM ke malikaMbaranA maraNathI nijhAmazAhInuM kharuM baLa tUTI paDayuM ane nijhAmazAhI taddana nirbaLa banI gaI. A vakhate paNa mugalee nijhAmazAhIne namAvavA mATe bhAre taiyArI karI hatI. A vakhate mugalenI seADamAM sihAjInA sasarA sidhakheDavALA lakhujI jAdhavarAva bharAyA hatA. jUnAM vera yAda lAvI nijhAmazAhI namAvavAnuM kAma jAdhavarAva bahu ulaTathI hAthamAM lIdhuM hatuM. lakhujI jAdhavarAva tathA mugale caDAI karIne ahamadanagara tarapha Ave che, e jyAre sihAjIe jANyuM tyAre teNe rAjyanI zaktine tela karyo ane muratujhA nijhAmazAha tathA begama sAhebane sAthe laI kalyANanI najIkanA mAhulInA killAmAM rakSaNa lIdhuM. mugalanuM lazkara vadhAre baLavAna che tethI AMdhaLiyAM karI lazkaranI kharAbI karavI tenA karatAM killAmAM rakSaNa laI duzmanane cakavavAnuM siMhAjIe A saMjogomAM gya dhAryuM. kille bahu majabUta hato ane joItA baMbasta paNa siMhAe karAvyuM hatuM. buraja, keTa, tathA dIvAla vagerenI marAmata paNa thaI hatI. muratujhA nijhAmazAha ane begama sAhebAne laIne siMhAjI mahulIne killAmAM bharAyo che enI khabara jAsusee jAdhavarAvane pahoMcADI eTale jAdhavarAva mugala sainya sAthe majala daDamajala karato Avyo ane eNe mAhalInA killAne ghere ghAlyo. killAnI jevI majabUtI hatI te ja ghero paNa majabUta hatuM. yuddhanI goThavaNa ane vyavasthAnI bAbatamAM sasarA jamAI eka bIjAne Tape tevA hatA. gherAyalAone gabharAvavAnI kaLAmAM jAdhavarAva kuzaLa hatA tyAre sihAjI killAmAM rahI bahAranAM sUtra halAvI bahAranA duzmanane behAla karavAnI yuktimAM pAvaradho hato. A ghere cha mAsa sudhI cAlyo. siMhAe killAmAM rahe hai mugalene khUba satAvyA. nijhAmazAhI lazkara mugalenI rasada lUMTI letA. akasmAta uparA uparI aNadhArI bAjuethI nAnA nAnA hallA ane chamakalAM karI mugalA lazkaramAM avyavasthA UbhI karatA. siMhAjI kA na hatA tyAre jAdhavarAva paNa pahoMcelI mAyAne hato. jAdhavarAve joyuM ke jyAM sudhI siMhAi killAmAM che tyAM sudhI e lAga AvavA de ema nathI. saMkhyAbaLa ke zarIrazaktithI A gherAmAM vijaya maLe ema nathI enI jAdhavarAvane khAtrI thaI eTale eNe yuktio zarU karI. siMhAne begama sAhebathI dUra karyA sivAya bIjI peza jAya ema nathI evI pUrepurI khAtrI jAdhavarAvane thaI ane eNe begama sAhebA sAthe sadeza kAryA. jAdhavarAve aneka prakAre begama sAhebAne bheLavavAno prayatna karyo. siMhAne lIdhe ja nizAhIne nukasAna thaI rahyuM che, e prakAranI vAte begama sAhebane kAne jAdhavarAve yuktithI pahoMcADI. begama sAheba eka strInI jAta. jAdhavarAve mutsaddIpaNe pAtharelI jALamAM begama sapaDAI. siMhAjIne lIdhe ja nijhAmazAhI upara Aphata AvelI che. A badhI laDAIo, saMgrAma ane gherA, jAnamAlanI khuvArI ane vaiyatanI nukasAnI e badhAM siMhAjInA vera ane virodhanAM ja pariNAma che. siMhAjIne saMbaMdha na heta te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 juM ] che. zivAjI caritra 29 nijhAmazAhI upara Aje koI paNa jAtanuM vAdaLa Avata nahi evI evI vAto jAdhavarAva begama sAhebAne kAne paDe evI goThavaNa karI. jAdhavarAve calAvelI ane phelAvelI vAte begama sAhebAne gaLe UtarI ane jAdhavarAva pitAnI matalabamAM saphaLa nIvaDyo e paNa sihAjI jANI gayo. jene mATe sasarA sAme talavAra ugAmI che, jene mATe baLavAna zatru sAme sAmane karavA taiyAra thayA chIe, te begama sAhebA ja jyAre kapaTajALamAM phasAI IrAdApUrvaka uDAvavAmAM AvatI vAtono bhoga thaI paDI che, tyAre have laDAI karI lehI kene mATe reDavAM e vicAre sihAjIne bahu dukha thayuM. begama sAheba damana sAthe bArobAra saMdezA calAvI rahI che e vAta sAMbhaLI siMhA taddana nAsIpAsa thaye. je gAdInI Ijjata mATe lehI reDavAnAM ane mAthAM kapAvavAnAM te gAdInA mAlika ja zatru sAthe saMdezA calAve to pachI evA mAlIka pAse rahevAmAM kaye vakhate nAka kapAze tenI khabara sarakhI paNa nahi paDe tethI siMhAe potAnA kArabhArI nAropaMta majamudAranA bhAI bALakRSNapata haNumaMtene bijApura darabAramAM, "siMhAjI lazkara sAthe joDAvA khuzI che' e saMdeza laIne murAra jagadeva mAraphate bijApura bAdazAha tarapha meka (2. rAva vinA . . 42). siMhAjInA mitra raNadullAkhAna bijApuranI bAdazAhatamAM sArI lAgavaga dharAvatA hatA. saradAra raNadullAkhAna tathA murAra jagadevanI salAhathI bAdazAhe siMhAjInI sevA svIkArI ane bhAre mAna sAthe emane darabAramAM AvavA AmaMtra mokalyuM. e vakhate siMhAjIe potAnA kArabhArIne bijApura darabAra pAse mokalyo hato te vakhatanA saMjoga darabAranuM AmaMtraNa AvyuM tenA karatAM taddana judA hatA. A vakhata to nijhAmazAhI bhAre AphatamAM hatI. Ave vakhate A AmaMtraNa AvyuM eTale siMhAjI bhAre gUMcavaNamAM paDyo. A vakhate mugala senAne Takkara ApI raNamAM ragadoLe evo vIra nijhAmazAhImAM ekalo siMhajI ja hati. siMhAjInuM zaurya jAdhavarAva barobara jANatA hatA ane tethI ja begama sAhebAne buddhibheda karI siMhAne dUra khaseDI nijhAmazAhIne namAvavAne jAdhavarAvane ghATa hato. Ave vakhate mAlIkane choDa ke nahi e prazna bhAre vikaTa hatA. siMhAne A prazna bhAre dukha daI rahyo hato. paNa jyAre khUda begama sAheba khulle khulluM kahevA lAgI ke siMhAjIne lIdhe bAdazAhatane bhAre nukasAna pahoMce che, ane e jyAre siMhAjInA pitAnA sAMbhaLavAmAM AvyuM tyAre siMhajInI dhIraja khUTI gaI ane jyAre mAlIkanuM dila ApaNe mATe AvuM kaluSita thayuM che tyAre nijhAmazAhImAM rahevAmAM mAla nathI ema ene lAgyuM ane nijhAmazAhI choDavAno nizcaya karyo. sihAjanI lAgaNI dubhAI hatI. ene bhAre apamAna lAgyuM chatAM paNa e badhuM gaLI gayo ane mAlIkanI sthiti bahu ja nabaLI hoya tyAre tene nirAdhAra na karavI ema vicAra karI pitAnA bhAI zarabhojIne nijhAmazAhInI sevAmAM ja rAkhI, sAcI vAta ane pitAnI lAgaNI tathA dilanuM dukha begama sAhebane jaNAvI siMhA pitAnI dharmapatnI jIjAbAIne sAthe laI mahulInA killAmAMthI nIkaLI gayo. siMhAjI killAmAMthI nIkaLI gayAnA samAcAra jAdhavarAve jANyA. jAdhavarAvane te joItuM hatuM ne vaide kahyuM. jAdhavarAve joyuM ke pote bichAvelI jALamAM e begamasAhebAne AbAda sapaDAvI zake che. pitAnA pAsA savaLA paDavA tethI jAdhavarAvane vijaya meLavavAnI AzA baMdhAI. siMhAjIne AgaLa vadhavA daIne jAdhavarAva tene pakaDavA mATe tenI pUThe paDayo. siMhAjI bijApura tarapha kUca karato jato hato. rastAmAM taka sAdhIne siMhajIe mugalenI rasada lUMTI. A vakhate siMhajInI dharmapatnI jIjAbAIne 8 mAsano garbha hato. e paNa sihAjInI sAthe cheDesavAra thaIne mahulInA killAmAMthI nIkaLI kuca karI rahI hatI. siMhAjIno pATavI putra saMbhAjI paNa siMhAjInI sAthe ja hatA. potAnI peThe sasaro jAdhavarAva sinya sAthe paDyo che tenI khabara siMhajIne hatI. "siMhAjIne have jotajotAmAM pakaDI mugala sattA AgaLa ene khaDe karIza," e vicAramAM jAdhavarAva paNa pitAnI kUca jhaDapathI karI rahyo hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che zivAjI caritra [ prakaraNa 2 nuM bApa beTIne meLApa putra zaMbhAjI ane patnI jIjAbAIne sAthe laIne siMhAjI mahulInA killAmAMthI bahAra nIkaLI bijApura tarapha cAlyo. A traNe jaNa sAthenA sabhya sahita junnara, pAranera, karakaMba, maMgaLaveDha vagere upara thaIne mahulIthI bijApura javAnA hatA. sihAjI, zaMbhAjI, ane jIjAbAI e traNe jaNa bahu pANIdAra ghoDA upara beThAM hatAM. sihAjI sAthe A savArImAM pitAnA vizvAsu saradAro ane cunaMdA ddhAo paNa hatA. badhAe pitAnA ghaDA pUrapATa calAvyA hatA. thoDI majala kApyA pachI garbhavatI jIjAbAIne peTamAM bhAre darda thavA lAgyuM. have AvA saMjogomAM ane AvI sthitimAM jIjAbAIne mAM laI javI e ciMtAmAM siMhAjI paDyA. A musIbatamAMthI zI rIte pAra paDavuM, ze rasto kADha e saMbaMdhamAM sihAjI potAnA mANase je vicAra karI rahyA hatA eTalAmAM ja sihAjIne samAcAra maLyA ke jAdhavarAva lazkara sAthe halle karavA taddana najIka AvI pahoMcyA che. siMhAjInI magajazakti bahu jabarI hatI. vikaTa sthitine khyAla tarata ja magajamAM lAvI badhI bAbatono vicAra karI bahu jaladIthI e nirNaya upara AvI zaktA. sasarA jAdhavarAva lazkara sAthe lagabhaga AvI pahoMcyAnA samAcAra sAMbhaLIne zuM karavuM tene nirNaya siMhAjIe tarata ja karI nAMkhe. aDacaNa AvI paDe, ane guMcavaNa UbhI thAya eve aNIne prasaMge palakavAramAM tene vicAra karI nirNaya upara AvI javuM e guNa ceDA yoddhAomAM heya che. sihAjImAM A guNa hato ane te ene ghaNI vakhata kAma lAge che. sAthe garbhavatI strI che, 8 mAsa pUrA thaI gayA che, ghoDA uparanI musApharI che, dUra majala javAnuM che, strInA peTamAM bhAre darada cAlI rahyuM che. AvA saMjogomAM zuM karavuM teno vicAra thaI rahyo che, e vakhate samAcAra Ave che ke duzmane pakaDavA mATe taddana najadIka AvI pahoMcyA che. AvI sthiti hoya tyAre mANasa kevA gUMcavADAmAM paDI jAya che, enI kalpanA vAcake karI leze. have zuM karavuM tene nirNaya, sthiti ane saMjogone khyAla karI palakavAramAM sihAjIe karI lIdhe. thoDA vizvAsu mANase ane lazkaranI eka TukaDI jIjAbAInA rakSaNa mATe tyAM mUkI ane te lazkara sAthe AgaLa kuca karI. jIjAbAI vagere badhA vyAM. tenI najIkamAM ja sihAjIno zivanerI kille hatA. siMhAe vicAra karI lIdhuM ke pAchaLathI AvanAra duzmana ene pitAno sasare che ane enA hAthamAM che sihAjI Ave te ene e pUrI kare evA hatA. paNa pitAnI dIkarI jo hAthamAM sapaDAI jAya, to ene e kaI jAtanI herAnagati nahi kare enI ene cokkasa khAtrI hatI. A badhe vicAra karI pitAnA lazkara sAthe joDe mArI mUkyo. siMhAjI lazkara sAthe vIjaLI vege AgaLa vadhato ja hatA. sihAjIne khAtrI hatI ke jIjAbAI jyAM thobhI hatI tyAM paNa e pUrepurI salAmata hatI. siMhAjInA cAlyA gayA pachI thoDI ja vAramAM jAdhavarAva pitAnA mANase sAthe tyAM paho. jamAI siMhAjIne pakaDavAnI bhAre ulaTathI jAdhavarAva tyAM AvI pahoMcyo hato, paNa AvIne sAMbhaLyuM ke siMhAjI atrethI lazkara sAthe AgaLa cAlI gayo, paNa tenI patnI eTale jAdhavarAvanI dIkarI jIjAbAI bhAre peTe hAI peTanA daradane lIdhe atre rokAI che. A sAMbhaLI jAdhavarAva bhAre vicAramAM paDyo. dIkarI ahIM aDacaNamAM AvI paDI che. duzmana AgaLa kuca karato jAya che. dIkarI mATe rokAuM te duzmana ghaNuM cheTuM pADI deze. na rokAuM te duniyAne mAra mAthe raheze. jAdhavarAva AvA vicAromAM gUMcavAI gayo hate. nirNaya upara AvI zakatA na hatA eTalAmAM enI sAthenA keTalAka DAhyA mANasee jAdhavarAvane te samaye khulle khulluM kahI dIdhuM ke "siMhajI rAjAne sAmane karavA icche che. ApanI putrI jIjAbAIe kaMI Apane aparAdha nathI karyo. A vakhate Apa bIjA trIjA vicAra na kare. siMhAjI rAjAnI vartaNuMka ane mAlajI rAjAnA zabda A samaye Apa yAda na lAvo. jIjAbAI bheMsale kadaMbanI che e vAta magajamAMthI hAlane mATe kADhI nAMkhe e ApanI putrI che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 nuM ] che. zivAjI caritra ene ja phakta vicAra karo. jIjAbAI jAdhava kaTuMbanI kanyA che e ApathI kema bhUlAya ? sihAjI rAjAnA bIjA keI duzmananA hAthamAM e sapaDAya te temAM ApaNI paNa Ijjatano savAla che. ene AvA saMjogomAM keTalAM ane kevAM kaSTa thaze enI Apa ka95nA kare. saradAra sAheba Apa dIrdha dRSTi doDAvo. choruM kachoru thAya paNa mAvatara kamAvatara na thaI zake. Apane te dIkarI pratye dariyAva dila rAkhavuM ghaTe. kaTTA duzmananI strI AvI dazAmAM hAthamAM sapaDAya te paNa tenA tarapha dayA batAvI tene ghaTatI madada karavAno ApaNe kSatriyano dharma che te A te ApanA peTanI dIkarI, peTane geLo. ene pUrepuro baMdobasta karyA sivAya ApanAthI eka DagaluM paNa AgaLa na devAya." jAdhavarAva A vakhate bahu becena dekhAtA hatA. kapALa uparanI karacalI manamAnI ciMtA ane magajamAMnI gUMcanI niza hatI. sAthIoe kahelI vAte jAdhavarAvane sAcI lAgI ane dIkarIne maLI, ghaTita karavA jAdhavarAva jIjAbAI pAse AvyA. jAdhavarAva ane jIjAbAIe banee eka bIjAne joyAM. jIjAbAI AgaLa AvI ane pitAne page lAgI. pitAe jIjAbAIne AziSa ApI. ATha mAsanI garbhavatI jIjAbAI ghoDAnI svArIthI tadana thAkI gayelI ane peTamAMnA dardane lIdhe piDAtI hatI. patinI pAchaLa duzmana lazkara sAthe paDyo che tenI ciMtA ane A badhI aDacaNathI AkuLavyAkuLa thaI gaI hatI. AvI sthitimAM jIjAbAI potAnA pitA lakhujI jAdhavarAvane maLI. bApa beTI maLyAM ane bannenI AMkhomAM AnaMdAzru AvyAM. pitAne joine putrIne hiMmata te AvI ane teNe bApane vijaya bharelI bhASAmAM Thapake Ape. pitAjI! Ape A zuM mAMDayuM che! jarA vicAra te kare. konI sAme zastra ugAmyuM che tene nirAMte kadI vicAra karyo che? Ape ApanI evI sthiti karI mUkI che ke Apa je kAma mATe hamaNuM nIkaLyA chetemAM vijaya pAmazo te paNa apayaza maLavAne che ane hAraze te paNa apayaza ja maLaze. Apane saMgrAma te bhAre vicitra che. ApanI phatehamAM paNa Apane dukha ja thavAnuM che. "rAjakhaTapaTamAM badhuye cAle " evuM rAjyadvArI puraSe vAraMvAra pitAnA bacAvamAM bolyAM kare che paNa tene kaMI hada che ke nahi? Apa kenI pAchaLa paDyA che tene Apa zAMta citte vicAra nahi karo ? pitAjI! jene pakaDavA tame dhamapachADA karI rahyA che tene pakaDyAthI zuM Apane AnaMda thaze ? ApanI AgaLa A bolavuM mane na zobhe e huM jANuM chuM paNa jyAre pitA hada oLaMge tyAre anyAya pAmelI putrIne AvI rIte pitAne kahevAne hakka prApta thAya che ema huM mAnuM chuM. pitAjI! Apane A nathI zobhatuM bIjA keI saradAre AvuM vartana karyuM heta te mane khAtrI che ke pitAjI Apa tene samajAvavA jAta, paNa Apane koNa samajAve? ApanAM A katyo mATe jagata zuM kaheze ? ApanAM A ko bhaviSyanI prajAne zo bodha Apaze ene Ape kaI divasa vicAra sarakhe karyo che? temane badale ApanA hAthamAM huM AvI chuM te have zA mATe vicAra kare che ? emanuM A5 je kAMI karavA Icche che te mAruM ja karI nAkho. pitAjI! IzvaranI gati gahana che. chaThThInA lakhyA lekha mithyA nathI thavAnA. emanA jIvananI lIlA paNa kaMI vicitra ja che. mANasanI caDatI thaye tenAM saMkaTa dUra bhAge che, saMkaTo nAsavA lAge che, tyAre emanI bAbatamAM te kaMI vicitra ja banI rahyuM che. emanI caDatI ja emanA upara bhAre saMkaTa lAve che. emaNe parAkramathI meLavelAM mAna, Ijajata, AbarU, darajajo emanA bobariyA ane nAnAMmeTAMo paNa nathI khamI zakatAM. emanI caDatI emanI IrSA karanAranI AMkhamAM kAMTA samI sAle che. pitAjI A5 muMjhavaNamAM na paDaze. emane je zikSA karavAnI ApanI dAnata hoya te zikSA huM khamavarka taiyAra chuM. dIkarI mare tyAre mAbApa " e te sahIsalAmata saubhAgya sAthe laIne gaI" ema na aMtarane dilAso Ape che e zuM pitAjI Apa bhUlI gayo che ? pitAjI ! pitAjI Apane A sUjhayuM che. Apa kenI pUThe paDyA che tene jarA uDe vicAra kare. huM ApanI dayA nathI Icchato huM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra cha, zivAjI caritra [ prakaraNa 2 ju' ApanI dayA upara jIvavA rAjI nathI. huM A badhuM Apane kahI rahI chuM te temanA bacAva mATe hi paNa ApanI AbarU sAcavavA kahI rahI chuM. bacAva mATe kaMi Apane vinaMti na hoya. bacAva mATe sisodiyAnI kamare samazera salAmata che. ApanAM kRtyothI ApanI AbarUne baTTo na lAge te mATe huM A badhuM khelI rahI chuM. lAgaNIvaza thaI te, irSAne AdhIna banIne, e pitAjI ! Ape vicitra vegathI vahANu haMkAryuM che paNa Apa mArga bhUlyA che, ane bhAre khaDaka upara athaDAI TIcAIne e vahANunA cUrecUrA thaI javAnA che. huM ApanI putrI chuM tethI mArI pharaja samajI ApanA vahANunA sukAnIne cetavaNI ApavA mATe khaDaka upara dIvAdAMDIrUpe khaDI thaI chuM. huM Apane cetavaNI ApuM chuM. pitAjI! A ajJAna putrIne kSamA karo. pitAjI ! A badhuM Apane kahevAmAM huM nAne meDhe meTA kALIyA laI rahI chuM. hiMdu gRhasthane dIkarI maraNanA dukha karatAM......" jAdhavarAve putrInuM khelavuM pUrepurUM bahu dhIrajathI sAMbhaLI lIdhuM. jAdhavarAvane manamAM ghaNuM lAgI AvyuM. pitAe putrInA mAthA upara hAtha pheravyo ane AMkhAmAM AMsuM bharAI AvyAM. jAdhavarAve putrIne pAse lIdhI ane enI pITha upara hAtha pheravIne eNyeA " beTA ! A te RNAnubaMdhane savAla che. je banavAnuM hatuM teteA banI gayuM. eka bijAnA dila uMcA thayAM ane vera baMdhAyuM. have teA vera vadhatuM ja jAya che. have te pharaja bajAve ja chUTake che, huM lAcAra huM chajA! mArA IlAja nathI. beTA jIjA! tAre kAM javuM che te te tuM mane jaNAva. tAruM siMdhakheDA tArA piyera javuM DAya aa tane satvara surakSitapaNe tyAM pahoMcADavAnI huM goThavaNu karI ApuM. chA! khelI de. saMkrAca na kara. elI ke beTA tAre kayAM javuM che ?" mArA " pitAjI ! huM paNu ApanI ja putrI chuM. AtmamAnanI khAbatamAM huM ApanA kAmathI utaru' ema nathI. je divase Ape mane yAdavakuLamAMthI kADhIne siseAdiyA kuLamAM soMpI te divasathI ja huM ApanI maTI gaI chuM. sasarA jamAnA mIThA saMbaMdhane aMgeja hiMdu strIne piyera hAya che. prabhue mAre nasIbe piyera nahi lakhyuM hoya. nahi to Apane AvuM na sUjhata mArA janmadAtA .pitA thaine ja saubhAgyanI sAme je divasathI Ape talavAra kheMcI che te divasathI ja mane piyera tA pArakuM thaI paDayuM che. krUraja samajIne jamAInI sAme samazera gAmanAra pitAnI putrIne te AvA saMjogAmAM paNa piyera harAma samajavuM ja zobhe. game te prakAranI aDacaNa athavA Aphata Ave te paNa peAtAnA saubhAgyanA duzmananA mahelamAM mhAlavAnuM kAipaNa hiMdu strI kAipaNa AkarAmAM AkarA saMjogeAmAM paNa pasaMda karaze kharI? pitAjI ! hiMdu strIee hAM hiMdutva pUrepuruM TakAvI rAkhyuM che. hiMdutvane jussA hajI paNa hiMdu strIomAM aNI zuddha najare paDaze. vadhAre khelAtuM hoya to pitAjI! kSamA karazeA, paNa eTaluM to A ajJAna khaLA hRdayathI Apane jaNAvaze ke cUDA upara hallA karanArane zaraNe rakSaNa levA janAra strIne ame dhikkArIe chIe. pachI halle karanAra snehI hAya ke sagA hAya, bhAI hAya ke putra hAya ke sagA bApa hoya. Apa jevA pitAnI putrIne te| piyarane meha e bhAre pApa thaI paDe. pitAjI ! huM te| nabaLAI e ane bhUlothI bharelI chuM. mane paNa siMdhakheDanA mArA bacapaNunA sukhanA divaso yAda krama na Ave? paNa pitAjI ApanA vartanathI siMdhakheDanAM vaibhava ane sukha mane kAMTA samAna lAge che. ameA strIenAM sarve sukha saubhAgyamAM ja samAyalAM samajavAM. emanI khAtara mane jaMgalanA kAMTA paNa mIThA lAge che. huM game tevAM dukha sahana karIza, ane vipatti veThIza. emanI khAtara teA huM A jhADanI nIce divaseAnA divaso kADhIza. aDacaNa prasaMge huM DuMgarAnI khakhAlAmAM rahIza paNa mArA saubhAgya sAme samazera gAmanArane tyAM te nahi ja jauM." t jIjA ! tuM A haTha che|DI de. tane AvI sthitimAM ahIM mArAthI kema mukAya ? jagata mane zuM kaheze ? tuM siMdhakheDa jAya to kevuM sAruM ? mArI ciMtA maTe ane tArI aDacaNa paNu TaLe. tuM jarA zAnta thA ane mAruM mAna. ,, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 ju.] che. zivAjI caritra pitAjI! jema jema huM zAMta citte UMDe vicAra karuM chuM tema tema huM mArA vicAromAM vadhArene vadhAre makkama banatI jAuM chuM. pitAjI mane kSamA kare. mAro nizcaya dRDha che. mAre daDhanizcaya Apane chokaravAdapaNuM ane haTha lAgaze. huM jANuM chuM Apa mArA nizcayane hasI kADhaze paNa mAro nAIlAja che. huM mArA vicAro nathI pheravI zaktI. nirAMte mArA zabdone vicAra karaze tyAre Apa enuM kharuM rahasya jANaze. mArA jevA ajJAnane pitAjI zuM kAma vadhAre bolAve che. jagamAM mArA apazakuna manAya ane jIvatA hovA chatAM marelI sthitimAM jIvavAnI dazAmAM mane mUkavAne Apa pitA thaIne prayatna karI rahyA che e huM pUrepuruM jANuM chuM eTale mane piyera zI rIte game? AvI sthiti che eTale piyeranuM pANI mAre gaLe zI rIte Utare ? Apa mane ahIM mUkIne sukhethI sidhAve. nirAdhArano AdhAra anAthano nAtha. yAto sAgara, bhagavAna mArI bhIDa bhAMgaze. Izvara mAro belI che. A jaMgalamAM mane AvI sthitimAM mUkI jatAM ApanuM mana kacavAya che e huM samaju chuM. paNa pitAjI! A jaMgalamAM siMha-vAgha-varano bhaMga thaI paDavAne prasaMga Avaze to te sthitine huM sukhethI svIkAra karIza. A zarIra upara vAla, varU halA kare tenI mane jarAe phIkara nathI. mAre te mArA cUDI, keka ane maMgaLasUtra sahIsalAmata rAkhavAM che. e vAdha varUo mAro prANa leze. mane mArI nAMkhI paNa mArA saubhAgyane khaMDIta nahi karI zake. evA bhayaMkara prANIonI bhUlane bhegA thaI paDavAmAM mane bhAre dukha nathI thavAnuM. vAgha, varU vakhate jIva leze, paNa hiMdu strIne mATe bhAremAM bhAre dukhI sthiti je manAya che temAM te e hiMsaka prANIo mane nahi mUkI zake. pitAjI ! mArI phIkara karanAra zrIzaMkara samartha che. zrI jagadaMbAnI mArA upara mahera che. kuladevI bhavAnInI kapA che. A zivanerInI zivAI devI mAruM rakSaNa karaze. pitAjI ! Ape mane bahu zaktivALA ane samartha hAthamAM soMpI che eTale mane ahIM koI paNa jAtanI uNapa nathI. mArA cUDA upara ghA karanAranA gharamAM mArAthI Azraya levAya ja kema? pitAjI ! Ape ApanA gharanA daravAjA ApanI A putrI mATe Apane hAthe ja baMdha karI dIdhA che. ane tenuM jarAe dukha nathI. mane to have svapnamAM paNa piyera jevAnuM na rahyuM. A sthiti mATe huM kaIne doSa nathI detI. haze pitAjI! huM paNa ApanI mAphaka kahuM chuM ke A te kANAnubaMdhano savAla che." jAdhavarAva bolyA " jIjA! tAre jeTaluM besavuM hoya teTaluM sukhethI bela. tane A badhuM kahevAnI chUTa che. A aDacaNa vakhate tuM siMdhakheDa tArI mAtA pAse heta to huM ciMtAmukta thaI jAta. beTA ! tuM hA pADe te turata badho baMdebasta karavA huM tAkIda karuM. tuM jarA DAhI thA ane mArI ciMtA dUra kara. tArA taraphanI ciMtA ane bhAre dukha deze." jIjAbAI "pitAjI mArI ciMtA ? A aNamAnItI tyajayalI putrInI? mArI khAtara jenI ciMtA karavAnI tene ja jamInadosta karavAnuM Apa bIDuM jhaDapIne medAne paDyAM che. pitAjI ! mArI ciMtA Apa bIlakula na kare. mAre saddabhAgye Ape mane evI jabarI zaktine svAdhIna karI che ke mArI citA bIjA koIne karavAnI jarUra nathI. emane nAme huM nirbhaya chuM. hajAra hAthane dhaNI, mArI bhIDa bhAganAra bhagavAna mAro belI che. mArI aDacaNanI phIkara zrItuLajA bhavAnIne che. AthI paNa vadhAre ane agharI aDacaNe mArA upara tUTI paDe te paNa pitAjI ! janmathI A yAdavakuLanI kanyA, je lagnathI sUryavaMzI zrI rAmacaMdra, bApArAvaLa, ane rANA pratApa je vaMzamAM janmyA te jagaprasiddha sisodiyA vaMzanI banI, te dukhethI karIne tenA saubhAgyane nAza karanArano Azraya le e kadI paNa saMbhave kharuM? pitAjI! pitAjI! haju e divasa nathI Avyo. haju sidiyA vaMzanI kSatrA nAka vagaranI nathI banI. Teka sAcavavA mATe sarvasvano tyAga karavAne upadeza jagatane karanAra e upadeza kRtimAM utAranAra jagatanA mahAna puruSo je kuLamAM pAkyA te kuLamAM hovAnuM sadabhAgya ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 che. zivAjI caritra prakaraNa 2 jI. ApanI pAvaDe prApta thayuM che. pitAjI! TekanI khAtara dukhe veThavAmAM paNa eka prakAranuM sukha heya che. mArI cintA Apa jarAye na kare, jIjAbAInA A zabdo vaNa samA jAdhavarAvanA haiyAmAM seMsara pesI gayA. jAdhavarAve jAyuM ke jIjAbAI AgaLa koI jAtanI dalIla cAle ema nathI. piyera javA mATe jIjAbAIne jAdhavarAva ne samajAvI zakyA eTale emaNe pitAnA lazkaramAMthI pAMcaso mANasanI TukaDI jIjAbAInA rakSaNa mATe mukI ane te sitAjInI pUThe javA nIkaLyo. jatAM jIjAbAInI rajA lIdhI ane gaddagada avAje jAdhavarAva bolyo. "beTA chajA! tuM mAruM nathI mAnatI tyAre huM have jAuM chuM. A mANase tArA mATe ahIM rAkhyA che te tane tArI marajI haze tyAM sahIsalAmata pahoMcADaze. jIjA! beTA saMbhALIne raheje. sAcavaje he, huM jAuM chuM." "pitAjI! AvA saMjogomAM huM kaI nathI bolI zakatI. zarUAtamAM huM Apane page lAgI tyAre Ape mane je AzIrvAda ApyA hatA te Izvara saphaLa karo e ja Izvara pAse mArI prArthanA che. ane Apa je kAma mATe jAo cho temAM prabhu Apane yaza Ape evI mArI prabhune caraNe yAcanA che. huM te ajJAna chuM. mArAthI belavAmAM vakhate ApanI avajJA thaI hoya to kRpA karI mane mAphI Apaze ane A ajJAna putrInI bhUle daragujara karaze. mArA zabdo Apane jarAye nahi ruo hoya. huM jANuM chuM, samaju chuM, chatAM mane eTaluM te pitAjI kahevA de ke huM je belI te aMtaranA UMDANanA uddagAro hatA. mArA vicAro meM bahu TUMkamAM theDA ja zabdomAM Apane kahyA che. thoDuM kahyuM pitAjI! ghaNuM karIne mAnaje." upara pramANe belI jIjAbAI pitAne page lAgI. jAdhavarAve pharI AzIrvAda ApyA. jIjAbAInI pITha upara jAdhavarAve bahu premathI hAtha pheravyuM. temanI AMkhe AMsuthI bharAI hatI. jAdhavarAva AMkhanAM azra luchatA luchatA tyAMthI cAlyA gayA. jAdhavarAva tyAMthI gayA pachI jIjAbAI ane bIjA badhA najIkanA zivanerInA killAmAM gayA. 8. zivAjI mahArAjane janma abde bai prabhavAmidhe narapate zAlipravAhAtparam / zAke vedanavAdhiduzarake mAseca sanmAdhave // nakSatreca tithau vidhau gurUdine pakSe site zAhajeH / jAto nAma zivAjIko naravaro yo vai hutAMzohite // riAva sivAya siMhAjInA prathama putra zaMbhAjIne janma thayo te arasAmAM siMhA te malikabare pilA laDAIonA kAmamAM eTale badhe garakAva ane gulatAna thaI jatA hatA ke tene khAvA sarakhI paNa karasada hatI nahi. mAthe lIdhelI pharaja pUrepurI adA karyA sivAya eka hAthamAM lIdhelI javAbadArI pUrI karyA sivAya siMhAne kaTiupAye japa vaLe ja nahi e emane svabhAva hate. AvI doDadhAmamAM ane doDadhAmamAM bALaka lagabhaga 3 varasanuM thayuM. khUda jIjAbAIne paNa siMhAjI rAjAne meLApa durlabha thaI paDyo hato. Aje A killA upara caDAI te kAle pelA killAne ghe, parama divase A gAmano bacAva te cothe divase pelI chAvaNI upara chApeema eka pachI eka evA kAryakrama siMhA rAjA cAlu ja rAkhatA. emanA covIse kalAka laDAInI goThavaNamAM, tenI vyuha racanAmAM ane te saMbaMdhI vicAra karavAmAM ja jatA. eka divase siMhAjI rAjA laDAInuM kAma patI gayA pachI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prakaraNa 2 .] che. zivAjI caritra 35 ghera AvyA. rAtre vALuM pANI paravAryA pachI siMhA rAjA thAkyApADyA nidrAne vaza thayA. te rAtre siMhAjI bhara nidrAmAM paDayA hatA. te vakhate emanA zayanagRhamAM eka vicitra banAva banyo. siMhA rAjAne svama AvyuM. rUmamAM eka sAdhu phATyAM tUTyAM kapaDAmAM temanI pAse AvIne Ubho rahyo. A sAdhue sutelA sitAjInA hAthamAM eka suMdara paripakava kerI mUkI ane bolyo -" rAjA A AmraphaLa tane prabhunA prasAda tarIke ApuM chuM. A prasAda tuM ane tArI patnI bane maLIne Aroga. A prasAda pAmavAthI tamane eka prabhAvazALI putra thaze. A tAruM saMtAna zaMkarane aMza manAze. yavanene namavA mATe tAre ene koI divasa dabANa na karavuM ane vadhAre Agraha paNa na karavuM. e chokare bAra varSanI umarano thAya eTale tAre ene pUrepurI chUTa ApI devI. bALaka bAra varasane thAya eTale enA upara tAre aMkuza khaseDI leje ane enI marajI mujaba tuM ene svataMtratA bhegavavA deje (1. kiMkaDa pArasanIra pAnuM. 22 ). A amathI siMhAjI UMghamAMthI ekadama jhabakI UThayo. UThIne joyuM te tenA hAthamAM eka suMdara pAkelI kerI keAIe mUkelI eNe joIA AmraphaLa joI sihAjI bahu ja acaMbAmAM paDyo. potAnI patnI jIjAbAIne jagADIne sihAjIe pote joyeluM svama mAMDIne kahyuM. patinA hAthamAM AmraphaLa joIne jIjAbAI paNa vismaya pAmI. pati patnIe A banelA banAva saMbaMdhamAM vicAra karyo ane sAdhanA kahyA mujaba e kerI banne jaNe khAdhI. thaDA mAsa pachI garbhavatI jIjAbAIne laIne sihAjI mAhulanA killAmAM muratujhA nijhAmazAhanI sAthe hato tyAMthI nIkaLI bijApara tarapha cAlI gayo. siMhAne pakaDavA mATe mugala lazkaranI TukaDIne eka saradAra lakhujI jAdhava tenI pUThe paDayo hato. jAdhavarAva ane jIjAbAIno bheTe zivanerI killA najIka thayAnuM tathA jIjAbAIe zivanerInA killAmAM pitAnAM mANaso sAthe jaI Azraya lIdhAnuM ApaNe pAchalA prakaraNamAM vAMcI gayA. zivanerInA killAmAM gayA pachI zuM thayuM te ApaNe A prakaraNamAM tapAsIzuM. jIjAbAI zivanerI killAmAM hatI. tenA rakSaNa mATe pUrepuro baMdobasta hatuM. jIjAbAIne rastAmAM mUkIne siMhAjIne AgaLa javuM paDyuM tyAre siMhAjIe jIjAbAInI sAthe rahevA mATe kArabhArI bALakRSNapata haNamaMta, saMkrAi nilakaMTha, senApaMta, raghunAtha balkALa karaDe vagere saradArane rAkhyA hatA (1. ciTaNasa. 26). siMhAjI majala daDamajala kUca karate lazkara sAthe bijApura jaI pahoMce. siMhAjI pitAnI capaLatAthI jAdhavarAva jevA kasAyelA ddhAne paNa TapI gayo ane hara prayane jAdhavarAvanA sapATAmAMthI bahAra nIkaLI gayo. jIjAbAIne purepuro baMdobasta siMhAe karyo hatA. A uparAMta jIjAbAIne jusaranA zrI nivAsarAvanI paNa bhAre otha hatI (2. keLuskara. 52.). te saMjoge ane jamAne jotAM jIjAbAI zivanerImAM pUrepurI sahIsalAmata hatI. hiMdu saMsAramAM hiMdu strIo pitAne pati sAnidhyamAM hoya che tyAre seMkaDe saMkaTa, vipatti ane viTaMbaNuo, aneka ApadA aDacaNa ane AphatonI jarA paNa paravA karatI nathI. patinI dUphe te hiMdu strI meru parvata samA saMkaTane paNa Thekare mAravA zaktimAna thAya che. patinI sevAthI hiMdu strIne thAka utare che. patinI sagavaDe sAcavavA khaDepage mahenata karavAmAM hiMdu strIo mahApuNya mAne che. pati e ja pitAnuM sarvasva, pati sevA e ja prabhu sevA evuM hiMdu strIo mAne che. hiMdu strIonI sthitine A citAra che ! ezaArAma, anukuLatA ane pUrapATa vaibhava hovA chatAM patithI vikhUTI thayelI hiMdu strInA hRdayamAM pati mATe phIkara te ghara karIne beThelI ja hoya che. pati nirbhaya sthAne suMdara sthitimAM sukhacenamAM amanacamana uDAvatA hoya te paNa dUra rahelI tenI patnInuM mana bhayaMkara bhaya te mATe kalpe che ane te kAlpanika bhayathI dukhI thAya che. patithI vikhUTI thayelI sAdhAraNuM paMktinI hiMdu strIo paNa viroga dukhathI manamAM guryA ja kare che. duniyAmAM asAdhya kahevAtAM eka dardInI paNa davA dhanvantariee zeAdhI kADhI che paNa hiMdu strIonA pati viyegane lIdhe kalpanAthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 cha. zivAjI caritra prakaraNa 2 ja. UbhA thayelA hRdayaroganI davA nathI. hiMdu devIenI A dazA purAtana samayathI cAlI AvI che. jIjAbAI zivanerI killAmAM surakSita hatI. rakSaNa ane vyavasthAmAM tyAM kAI paNa jAtanI uNapa nahatI paNa potAnA patinI pAchaLa potAnA ja pitA duzmana thaIne paDyo che. enuM zuM thaze e IkaramAM e paDI hatI. patinI aDacaNA ane AktAnA saMbaMdhamAM aneka kalpanAe karI satI jIjAbAI dukhI thaI rahI hatI. siMhAjI bhinnapura sahIsalAmata pahoMcyAnA zubha samAcAra jIjAbAI te maLI gayA hatA, chatAM tenA haiyAmAM ciMtAnI citA saLagI rahelI ja hatI. A haiyAheALIthI jIjAbAI ne jIrNajvara lAgu paDyo. zarIra sukAvA lAgyuM. pAse pati nahi. putra za`bhAjI paNa siMhAjInI sAthe ja hatA. piyera tA jIjAkhAnuM kayAranuM ujavAI gayuM hatuM. AvI dukhI dazAmAM jIjAbAI divase| gujAratI hatI. zivanerI killA upara zivAI devInuM sthAnaka che. patikalyANa mATe ane sukharUpa prasUti mATe jIjAbAI e A zivAI devInI ghaNI bAdhAo rAkhI. ema karatAM karatAM prasUtine samaya samIpa AvI paheAMcyA. jIjAbAI ne prativedanA zarU thaI. zivAI devInuM jIjAbAI e smaraNa karyuM. zaka 1549 prabhava nAma saMvatsara vaizAkha zu. 1 guruvAra uttara rAtre azvinI nakSatramAM tA. 6 eprila 1627 te rAja zivanerI killAmAM devagirinA rAnta rAmadevathI UtarI AvelA yAdava vaMzanA siMdhakheDavALA lakhujI jAdhavarAvanI kanyA, sUryavaMzI sisodiyA rajapUta prasiddha bAppA rAvaLathI UtarI AvelA mevADanA rANAnA kuLanA zrIsiMhAjI rAjA bhAMsalenI dharma patnI jIjAbAI ne peTe putraratnanA janma thayuM. sarvene AnaMda thayA. Azritane bakSize ApavAmAM AvI. lAgatA vaLagatA lokeAnA AnaMdano pAra na mAya. siMhAne A zubha samAcAra jaNAvavA mATe khAsa mANasa meAkalavAmAM AvyA. jInabAInI pravrutinA zubha samAcAra sAMbhaLI siMhAjI rAjAne bhAre AnaMda thayA. vadhAmaNI lAvanArAone bhAre InAmA ApavAmAM AvyAM. mahArASTramAM nAmakaraNa vidhi ( nAma pADavAnI vidhi) janmane bArame divase karavAmAM Ave che. mahArASTranI ruDhi mujaba A bALakanuM nAma pADavAnA divasa AvI pahoMcyA. brArame divase A panAtA putranuM nAma pADavAnuM nakkI thayuM. A putra zrIzivAI mAtAnI kRpA che ema samajI ane zrIzaMkarane A prasAda che ema mAnI A bALakanuM nAma "zivabA " pADavAmAM AvyuM. A ' zivabA ' te hiMdu dharmanA tAraNahAra tarIke pRthvImAM prakhyAta thayelA, dase dizAmAM jenI kIrtinA DaMkA vAgyA te zrI chatrapati '" zivAjI mahArAja. 33 mahAna nepoliyana nApA ne vaoNTaralunI laDAImAM harAvanAra aMgreja senApati cUkaoNpha veliMgaDananI janma tArIkhanA sabaMdhamAM jema judA judA abhiprAyA che ane tenI janma tArIkha anizcita rahI tevIja sthiti zivAjI mahArAjanI janmatithinA sabaMdhamAM thayelI che. zivAjI mahArAjanI janmatithinA sabaMdhamAM bahu gUMcavADA che e dilagIrInI vAta che. emanA jIvanacaritra mATe aneka khakharA ane graMtheAnA AdhAra hajI hayAta che, paNa A janmatithinI bAbatamAM jUnA AdhArabhUta graMthAnA paNa eka khIjA sAthe meLa nathI khAtA. akharakArAmAM zivAjI mahArAjanI janmatithinA sabaMdhamAM matabheda che. zivAjI mahArAjanA samakAlIna ane Azrita bhUSaNa kavi potAnA 'zivamUvA kAvyamAM mahArAjanI janmatithi ApatA ja nathI. mahArAjanA maraNa pachI 20 varasanI aMdara lakhAyelI sabhAsadakhakhara tathA citraguptabakhara e bannemAM janmatithi ApI nathI. mahArAjanI janmatithinA sabaMdhamAM judA judA graMthAmAM zuM ApyuM che, tenI vAcakane jANa karavA mATe nIcenA kAThAmAM hakIkata ApI che. judA judA khakharakAro ane itihAsakArA zivAjI mahArAjanI janmatithinI bAbatamAM judA paDe che. A sAthe ApelA zivajanmakALanA koThAmAMnA AdhArAmAMthI pahelA padara AdhAre ghyAnamAM laI tenA upara gaNatrI karI, sogA, banAvA vagere upara diSTa doDAvI leAkamAnya bALagaMgAdhara tilaka mahArAje potAnA kesarI patramAM zivAjI mahArAjanI janmatithinA sabaMdhamAM tA. 24-4-1900 caitra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 jAM cha, zivAjI caritra va. 10 zaka 1882 nA aMkamAM eka bahu lAMkhe| ane vigatavAra agra lekha lakhyA hatA. e agralekhamAM emaNe judA judA prathAnI tithi ane varSa kharAbara tapAsyA pachI AdhAra ane gaNatrI dhyAnamAM laI zivAjImahArAjanI janmatithi sabadhI peAtAnA abhiprAya te ja aMkamAM pragaTa karyAM hatA. kAThAmAM jaNAvelI badhI tithie ane varasa vagere sAthe sarakhAvatAM leAkamAnya tilaka mahArAje pragaTa karelI tithi ane varasa amane vadhAre sAcAM lAge che tethI ame A pustakamAM e varasa ane tithinA svIkAra karyAM che. caritra nAyaka bALaka * zivabA ' jarA moTA thAya tyAM sudhI tene mAtAnI saMbhALa mATe jIjAbAInI seADamAM mUkI ApaNe caritra nAyakanA pitA siAjI tarapha pAchA vaLIe. meM graMthanuM nAma, 1 zivabhUSaNa kAvya 2 sabhAsada akhara 3 citragupta khakhara 4 ciTaNIsa khakhara 5 rAyarI khakhara ( phArasTa prata ). 6 rAyarI akhara ( rAjavADe prata ). cha kAvyetihAsa saMgrahane dhArathI AvelI jaMtrI, 8 9 zivadigvijaya. zivAjI pratApa. 10 ziva kAvya-puruSAttama kavikRta. 11 marAThI sAmrAjyAMcI choTI akhara. 12 ekayANuva kalanI khakhara. 13 chatrapativaMzAvalI yAdI. 14 paDita rAvAcI mukhara, 15 pata pratinidhI akhara. 16 tarIkha I. zivAjI. 17 prabhAnavallI zakAvalI. 18 dhaDakaLe yAdI. 19 nAgapura bhAMsale khakhara. ziva janma kALa graMthakartA ziva ja-savatsara mAsa tithi vAra nma zaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 1549 prabhava 1549 1548 kSaya 1549 prabhava 1549 prabhava 1549 raktAkSi 1549 kSaya 1549 kSaya 1549 1549 prabhava 1549 1549 1549 vibhava 1549 prabhava 1549 prabhava vaizAkha zu. 2 gurU vaizAkha vaizAkha zu. 5 caMdravAra vaizAkha zu. 5 sAmavAra vaizAkha zu. 2 gurU vaizAkha vaizAkha vaizAkha zu. 5 zu. 5 zu. 5 vaizAkha zu. 15 IMdu vaizAkha zu. 5 vaizAkha zu. vaizAkha zu. 2 guru - b graMtha vasa "sAla. caMdravAra 1817 sema 1670 1691-96 1760 1810 1215 129 39989 1560-70 120 7 176070 1792 1807 187 1822 rese 1844 170-80 www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 20 rAmAsI kAnathI. 21 vijya durgAsIka gata. 22 zeDagAMvakara khakhara. 24 tIrDanA itihAsa: 24 zrI. ma. bhAMsale khakhara. 25 vibhArata. 26 dhe zakAvI. 21 bRddhIzvara cilA lekha 28 rAdhA mAdhava vilAsa ApU. 29 dAsa paMcAyatana cakAvavI. 30 zanAbhiSeka zakAvalI. 31 jepura janmAkSara. 32 chatrapati zivAjI mahArAja. 33 marAThI riyAsata. 34 Shivaji and his times. 35 Shivaji the Maratha af History of the Maratha people. 37 0rme's Hist orical Fragments. 38 Springets History. ne Porb's colle etion. cha, zivAjI catri 1549 1549 prabhava 1549 prabhava Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 1549 1549 prabhava 1551 zukala 1551 1551 1549 prabhava 1551 1551 1551 + 1551 (prakaraNa 2 hatuM. 1831 vaizAkha zu. 2 1835 vaizAkha zu. 3 zanIvAra 1954 vaizAkha zu. 3 zu. 3 zanIvAra 1866 vaizAkha zu. 3 zanIvAra phAgaNa 1. 3 phAgaNa 1. 3 phAgaNa 1. 3 vaizAkha zu. 5 sAma phAgaNu va. 3 phAgaNa zrI. keLuskara 1549 prabhava vaizAkha zu. 5 sAma zrI. sara desAI vaizAkha Prof. Ba. rakar. Prof. Radhison. Messrs Kinec aid Parasnis. 1. 34 zukra 16657 195 1700 6-4-20 1927 10-4-20 ' 1929 1629 www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra prakaraNa 7 je ] prakaraNa 3 juM. 1. rihAjI AdilazAhI manasabadAra-kadari ! 5. nijhAmazAhInA nAza. karInI laDAI lakhujI jAdhavarAvanuM khUna. che. jIjAbAInI giraphatArI. 2. uttaranA zahAjahAna ane dakSiNanA sihAjI. 3. nijhAmazAhI upara UDatI najara. 7. nijhAmazAhIne sajIvana karavAne siMhAjIne ka, AdilazAhInI manasabadArI. chelo prayatna 1. siMhAjI AdilazAhI manasabadAra, . zivanerInA killA najIka pitAnA vizvAsu mANasanI saMbhALa nIce garbhavatI jIjAbAIne rastAmAM ja mUkI pAchaLa paDelA jAdhavarAva jevA duzmananI jhapaTamAM jhapaTAI paDavAno bhaya hovAthI sihAjIe lazkara sAthe bijApura tarapha pUrapATa kuca karI hatI. bijApura AvI pahoMcyA pachI bijApura bAdazAhatanI manasabadArInA vastro svIkAryo. siMhAjI rAjA bhoMsalee bijApuranI manasabadArI svIkAryA pachI zaka 1549 nA Aso mAsamAM bijApurane bAdazAha IbrAhima AdilazAha maraNa pAmyo (rA. mA. vi. 56). ane tene mahamadazAha nAmane 15 varasanI uMmarane dIkare gAdIe Avyo. nijhAmazAhImAM A samaye malikabaranA dIkarA phaktakhAnanA hAthamAM rAjyasUtro hatAM. - nijhAmazAhInI nabaLAI nIrakhI, temanI avyavasthAne lAbha laI bijApuranI AdilazAhI temane "dhArUra"ne kille bathAvI paDI hatI. A kille nijhAmazAhI saradAranI AMkhamAM kheMcI rahyo hato. AdilazAhI u5ra caDAI karIne tene pAyamAla karavAnuM kAma malikabaranA maraNa pachI tenA dIkarAe hAthamAM lIdhuM ane zaka 1549 nA Azvina mAsamAM ja dhArara upara caDAI karI. malikabaranA vakhatamAM nijhAmazAhI lazkarane je vijaya maLyA hatA te najara sAme rAkhI karekhAne A caDAI karI hatI. bhAtavaDI ane navarasapuranA nijhAmazAhI lazkaranA parAkramothI darakhAne bijApuranI sAme kamara bAMdhI paNa phakhAne pitAnI gaNatrImAM bhUla khAdhI hatI. malikabare meLavelA vijaye e badhA siMhAjInAM parAkramanAM phaLa hatAM e vAta dhyAnamAM pharekhAne na lIdhI tethI ja enI gaNatrImAM bhUla thaIjenA jora upara nijhAmazAhIe ye meLavyAM tene te AdilazAhImAM dhakelyo eTale laDAInA pAsA pharI gayA ane jItanI bAjI hAramAM AvI paDI. phakhAne AdilazAhI mulAke upara caDAI karI tyAre zarUAtamAM nijhAmazAhInA pAsA thoDA savaLA paDyA paNa siMhAjI je baheza vIra sAme hatA eTale eNe jota jotAmAM bAjI badalI nAMkhI. kadari kajarInI laDAI lakhujI jAdhavanuM khUna nijhAmazAhInAM sUtro malikabaranA dIkarA phakhAnanA hAthamAM ApavAmAM AvyAM hatAM paNa te jhAjhA divasa sudhI potAnA hAthamAM rAkhI zako nahi. phakhAna sattAnA madathI chakI gayo hato. e svabhAve ghaNe duSTa hato. javAbadAra amaladAramAM je kuneha joIe te paNa enAmAM na hatI. enAmAM bahu pANuM na hatuM. enAmAM chata na hatI. e bhAre daMbhI hatA. phakhAnanA A durgaNe nijhAmazAha lAMbo vakhata sudhI sAMkhI zake ema na hatuM. pitAnA ghAtakI, mUrkha ane IrSAkhora svabhAvane lIdhe phaktakhAna darabAramAM pitAnA duzmane vadhAryA ja jato hato. nijhAmazAhInA senApati hamIdakhAnane ane phakhAnane duzmanAvaTa hatI. nijhAmazAha bAdazAha kAnane bahu kAco hate. nijhAmazAhI lazkara hamIdakhAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (c). che. zivAjI caritra [prakaraNa 3 . senApatinI saradArI nIce AdilazAhI mula upara caDAI karIne AvyuM hatuM. zaka 1549 sane 1927mAM kadari kajarI AgaLa siMhAjI rAjA bhesalenI saradArI nIce AdilazAhI lazkare sAmane karyo. laDAI bahu jabarI thaI. siMhAe nijhAmazAhI lazkarane sakhata hAra khavaDAvI ane emanA sara senApati hamIdakhAnane nijhAmazAhI hadamAM mArI haThAvyo. A laDAImAM maLelI jItathI bijApura darabAramAM sihAjInuM mAna khUba vadhyuM. kadari karInI chatamAM nijhAmazAhIne varaMDo prAnta zaka 1550 mAM (sa. mA. vi. 20) siMhAjIe kabaje karyo ane bijApuranA bAdazAhanA rakSita prAMta tarIke lazkara sahita siMhAjI tene amala karavA lAgyo. kaMdari korInI laDAImAM sakhata hAra khAdhA pachI hamIdakhAne nijhAmazAhanA kAna phattekhAnanA saMbaMdhamAM bhaMbheravA mAMDyA. badhAe maLIne nijhAmazAhanI khAtrI karI ApI ke AdilazAhIne IrAdA pUrvaka chaMcheDIne pharekhAne rAjya upara Aphata ANI, ane have mugalene hAthe bAdazAhI DubAvavAnI taiyArI karI rahyo che. vadhArAmAM nijhAmazAhanA manamAM e vAta paNa bharAI gaI ke phakhAnane tenA banevI bijApura darabAranA mustaphAkhAne pheDyo che ane te nijhAmazAhane nimakaharAma che (rA. mA. vi. pa7). A badhuM jANyA pachI phakhAnane nibhAve e nijhAmazAha mATe asahya thaI paDayuM hatuM. nijhAmazAhe pharakhAnane keda karyo ane vacharInAM vastro tabarikakhAnane ApavAmAM AvyAM. lakhujI jAdhavarAvane nijhAmazAhInI vacharIne bahu jabare svAda paDyo hato. eTale bahu jhINI najarathI nijhAmazAhIne rAjavahIvaTa joI rahyo hato, nijhAmazAhIno nabaLo kArabhAra joI jAdhavarAvane lAgyuM ke A vakhate huM mAruM gheDuM AgaLa dhakeluM to cAlI jaze ane pharI pAchA vacharInAM vastro maLI jaze. lakhujI jAdhavarAve aNu vakhate nijhAmazAhIne adhavaca laTakAvelI e dAva nijhAmazAha bhUle evo nahatA. vaLI mugalanI seDamAM bharAI nijhAma sarakArane satAvavAmAM eNe kaMI bAkI rAkhI nathI e vicArathI nijhAmazAhanuM magaja ene mATe garamA garama hatuM ja ane bhaviSyamAM jAdhavarAva nukasAnakAraka nIvaDaze evuM paNa nijhAmazAhe dhAryuM hatuM. jAdhavarAve nijhAmazAha sAthe calAvelI vartaNUka nijhAmazAhanA magajamAMthI haju bhUsAI na hatI. jAdhavarAva nijhAmazAhImAM pesI javAnI taka joI rahyo hato ane nijhAmazAha jAdhavarAvane ghATa ghaDavA mATe tene phAMdAmAM pakaDavAnI taka joI rahyo hate.. nijhAmazAha bahu TuMkI buddhino mANasa hato. enAmAM vakhata pArakhavAnI bIlakula zakti na hatI. AvelI takano lAbha zI rIte le e te ene AvaDatuM ja na hatuM. e svachaMdI ane teravALA mANasa hato. enA magajamAM dhUna Ave eTale e enAM kRtyenAM pariNAmane kaI divasa vicAra karato ja nahi. pite nijhAmazAhInI sevA karavA AvavA khuzI che, ema lakhujI jAdhavarAve nijhAmazAhane kahevaDAvyuM. A saMdeze sAMbhaLI nijhAmazAhanI vevasula karavAnI vRtti sateja thaI ane jAdhavarAvanuM kAsaLa kADhavAnuM kAvatruM karavA mAMDayuM. jAdhavarAva je baLavAna saradAra je vakhate rAjanA pAyA DhIlA thaI gayA hatA tyAre bAdazAhatanI sevA karavAnuM kaheNa mokale che te vakhate tene svIkArI tenAthI rAjyane je lAbha thAya te laI hAlelI bAdazAhata majabuta karavAmAM ja nijhAmazAhanuM DahApaNa hatuM, paraMtu A rasto ene na sUjhayo. lakSmI cAMllo karavA Ave tyAre meM jovA javA jevuM nijhAmazAhe karyuM. jAdhavarAvanuM vera levAnI vRtti nijhAmazAhamAM eTalI badhI tIvra thaI gaI hatI ke potAnA ghAtakI katyathI saltanatane keTaluM bhegavavuM paDaze tene vicAra sarakhe paNa nijhAmazAhe na karyo. veravRttithI nijhAmazAha dhuMdhavAI rahyo hato. sevAnI zarate nakkI karavA mATe rUbarUmAM maLavA jAdhavarAvane nijhAmazAhe kahevaDAvyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 nuM ] che. zivAjI caritra nA nijhAmazAhanA AmaMtraNane mAna ApI lakhujI jAdhavarAva potAnI strI tathA putra acalajIne laIne dolatAbAda Avyo. delatAbAda zaheranI bahAra eka gharamAM jAdhavarAve mukAma karyo. sAthe lazkaranI eka nAnI TukaDI paNa hatI. bAdazAhanI sAthe sarate nakkI karavA mATe jAdhavarAva pitAnA putra acalejInI sAthe, dalitAbAda killAmAM darabAra bharAyela hatA tyAM, jaI hAjara thaye. - nijhAmazAhe jAdhavarAvanA khUnanI badhI taiyArIo karI rAkhI hatI. nijhAmazAhe jAdhavarAvane jaNAvyuM ke " tamArI sAthe khAnagImAM vAta karavI che mATe cAle." ema kahI nijhAmazAha jAdhavarAvana aMdaranA dIvAnakhAnAmAM laI gayo. jAdhavarAva tathA acalajI pUrNa vizvAsathI aMdara gayA. aMdara gayA pachI bannenA hAthamAMnI talavAre tarakaTathI chInavI lIdhI eTale tarata ja nijhAmazAhe nakkI karI rAkhelA traNa musalamAna saradAra khullI talavArathI A bApa beTA upara tUTI paDyA. A bannee jANyuM ke dago thayo che ane jAnane sarve jAtanuM pUrepuruM jokhama che. e paNa zUrA kSatriya hatA. emaNe tarata ja kamare laTakatI kaTArIo kADhI ane bahAdura kSatriya baccAne zobhe evo maraNiyA sAmano karI duzmana sAme laDyA, paNa duzmananuM kAvatru mULathI raceluM hatuM eTale e phAvI zakyA nahi ane bane pitAnA duzmanane hAtha batAvI chAtI upara ghA jhIlI devagirinA rAjA rAmadevanA nAmane zobhe evI rIte I. sa. 1628 zaka 1551 zrAvaNu zu. 15 ne dine vIragatine pAmyA. pitAnA pati ane putrane vizvAsa ApI belAgyA ane vizvAsaghAta karI nijhAmazAhe temanuM khUna karyuM e samAcAra jAdhavarAvanI strIne maLatAMnI sAthe ja e pitAnI sAthenI TukaDI laI sidhakheDa cAlI gaI.. nijhAmazAhanuM A kRtya kevaLa mUrkhAI bhareluM hatuM. keTalIka vakhate khUnamAM rAjyakArI DahApaNa ane kuneha paNa heya che. paNa A khUnamAM kuneha-dIrdhadaSTi ke DahApaNa kaMI paNa na hatAM. nijhAmazAha, DAhyo na hato, ane eNe khUna karyuM tethI A kRtyane mUrkhAI bhareluM ame nathI kahetA paNa A khUna karanAre pitAnA rAjyane koIpaNa jAtane phAyade nathI karyo paNa eNe rAjyane A kRtyathI jamanA jaDabAmAM dhakelyuM hatuM. A TUMkI buddhinA mUrNa kRtyanuM pariNAma e AvyuM ke lakhujI jAdhavarAvane bhAI betAjIrAva (jagadevarAva-ma. ri. 149) tathA lakhujI jAdhavarAvanA chokarAo tathA bIjA enA mANase nijhAmazAhInA kaTTA duzmana banyA ane betAjIrAva mugalene jaI maLe ane temanAmAM joDAyA. varaMDA prAnta upara amala calAvI rahelA siMhAne paNa A katyathI nijhAmazAhe chaMcheDa. lakhujI jAdhavarAva ane siMhAjI e baneno sasarA jamAIno saMbaMdha hatuM paNa bane kaTTA verI hatI. banne duzmana hatA. paNa sasarAnA khUnathI jamAInuM lehI tapI AvyuM ane siMhAjIe nijhAmazAhI upara caDAI karI. siMhAjIe nijhAmazAhInI pazcimanA pUnA ane saMgamanera prAnta jItI lIdhA ane tyAM siMhAi svataMtra rIte vartavA lAgyo. sasarA ane sALAnA khUne siMhAjInA hRdayamAM ane bApa ane bhAInA khUne jIjAbAInA hRdayamAM UMDo ghA karyo hato. nijhAmazAhIne nAza jevA A bannenI AMkhe talasI rahI hatI. 2. uttaranA zAhajahAna ane dakSiNanA siMhA bharU uttara daclina racchanako heta sAhaji hai chata sAhajahA. (rA. mA. vi. caM.) hamaNAM sudhI te ApaNe caritra nAyakanA pitA siMhAjIne saMbaMdha dakSiNanI nijhAmazAhI tathA bijApuranI AdilazAhI sAthe ke hato te je. have siMhAjI ane dillInA bAdazAha zAhajahAnane saMbaMdha ke hato te ApaNe A prakaraNamAM tapAsIe. zaka 1550 I. sa. 1628 mAM khAnajahAna ledI nAmanA saradAre dilhInA bAdazAha zAhajahAnanI viruddha baMDa uThAvyuM ane dakSiNamAM Avyo. uttaramAM baMDa uThAvI dakSiNamAM deDI AvavAnuM kAraNa eTaluM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra che. zivAjI caritra prakaraNa 3 je ja ke e jahAMgIra bAdazAhanA amala vakhate dakSiNamAM amala upara hatA ane dakSiNanA nijhAmazAhI ane AdilazAhI bAdazAhatanA ghaNAM saradAra sAthe ene ghADe saMbaMdha hato eTaluM ja nahi paNa jyAre enI calatI hatI tyAre eNe ghaNA upara upakAra karIne pitAnA upakAra nIce dabAvyA hatA ane evI rIte dakSiNanA ghaNuM saradAra khAnajahAna lodInA RNI hatA. dakSiNanA saradAro ane bAdazAhanI madadathI dillIne dhrujAvI Akhare ene uthalAvI pADavAne ene IrAdo hato. paNa dakSiNamAM AvIne joyuM te badhAne potapotAnI paDI hatI, dakSiNanI sthiti tapAsatAM ene mAluma paDayuM ke te vakhate dakSiNamAM traNa sattAnI hAka vAgI rahI hatI. (1) nijhAmazAhInI (2) AdilazAhInI (2) siMhAnI. A traNamAM nijhAmazAhInuM vAjuM te muratujhAnI mUrkhAIne lIdhe DhaMgadhaDA vagaranuM banI gayuM hatuM. AdilazAhI te bIjApuranI sarakAra ane mugalenI sAthe maLatiyApaNuM rAkhe tyAM sudhI ja hatI. bAkI rahyo siMhAjI. benI avadazA joI eTale siMhAjInI sAthe pAnuM pAyA vagara ene chUTake ja nathI ema mAnI khAnajahAna ledI siMhAjIne AvI maLe. zaka 1551-1ra mAM siMhAe nijhAmazAhIne ghaNe mulaka kabaje karyo. khAnajahAna lodInI kumakathI siMhAjIe nijhAmazAhIne jIgara ane saMgamanerathI ahamadanagara ane dalitAbAda sudhIne mulaka meLavya e joI AdilazAhI bAdazAhata kaMpI UThI. tyAra pachI bhImagaDha nAmane eka jUno bhAMgI tUTI hAlatane killo siMhAjInA kabajAmAM Avyo hato tene siMhAjIe samarAvI durasta karyo ane e killAnuM nAma "zAhagaDha" pADI tenA upara potAnuM thANuM jamAvyuM. dakSiNamAM khAnajahAna lodI siMhAi bheMsalene maLI gayo che ane lodInI kumakathI siMhAjIe nijhAmazAhIne ghaNo mulaka kabaje karI lIdhuM che ane jabaruM jora jamAvyuM che e vAta dillInA darabAramAM pahoMcI eTale bAdazAha zAhajahAnano Akhe khulI gaI ane bAdazAha jAte dakSiNa upara caDAI lAvyo. zaka 1551 sane 1629 mAM zAhajahAna bAdazAhe dillIthI AvI bahAnapuramAM mukAma nAkhyo ane AdilazAhanI sAthe tahanAmuM karyuM. dakSiNamAM khAnajahAna ledIe jeno Azraya lIdho hato te siMhAjInA pUnA prAnta upara bijApuravALAe murAra jagadevane caDAI karavA ravAnA karyo. siMhAjInI sthiti pharI pAchI kaDhaMgI banI gaI ane jamInadosta thavAne vakhata AvI pahoMce ane vakhata vicArI vartana karavAnuM mutsaddIpaNuM siMhAjImAM nahi hota te e jamInadesta thaI paNa jAta. siMhAjIe vakhata vicAryuM. AdilazAhI nijhAmazAhI ane mugalAI e traNenI sAme TakI zakAya eTalI zakti pitAmAM nathI evuM jyAre pramANikapaNe siMhAjIne lAgyuM tyAre sAme joI vicArI vartanamAM pheraphAra karI pratikULa vakhatane ja karavAno vicAra karyo. pratikULa vakhate mAthuM nIcuM karI anukULa vakhata Ave tene pUrepuruM UMcuM karavAnI kaLA siMhAjIe bahu suMdara rIte sAdhI hatI. jaMgalamAM mANasane ociMte vAgha maLe tyAre ekadama mANasane dekhI vAgha camake che ane mANasa paNa vAghane joIne gabharAya che. banne eka bIjAthI bIe che. tevI ja sthiti siMhAjI ane zAhajahAnanI thaI hatI miThAe e traNenI bhegI zaktino vicAra karyo hato. siMhAjI ajaba zakti A vALo dho che enI jANa hovAthI zAhajahAne paNa enuM baLa AMkayuM hatuM. game tema karI siMhAne khAnajahAna lodIthI 2 pADavAno zAhajahAnane IrAde hatA. anubhavathI zAhajahAne jANyuM hatuM ke siMhajInI sAme ziMgaDA mAMDavAthI saMkhyA baLane lIdhe vakhate jItI jaIzuM paNa emAM lAbha khATavAnA nathI, tethI siMhAjIne samajAvI dUra karAya te ThIka ema zAhajahAnane lAgatuM hatuM. siMhAe paNa pitAnI sthitine vicAra karI kaneha vAparI. eNe vicAra karyo ke A vakhate mugalo sAthe maLI javAmAM ja mAla che. mugalene paDakhe rahyAthI AdilazAhI satAvI zakaze nahiM ane sarve sArAM vAnAM thaze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 nuM ] che. zivAjI caritra 43 pitAnI AvI sthiti thavAthI eNe khAnajahAna bhedIne bolAvI pitAnI sthiti jaNAvI ane lAcArI tathA dilagIrI dekhADI chUTa thaye. pUrepuro vicAra karIne ane bhaviSya upara najara doDAvIne siMhAe mugala sAthe maLI javAne nizcaya karyo hato. siMhAe zAhajahAnane kahevaDAvyuM ke enA darajjAne zobhe evA heddo ene ApavAmAM Ave te e mugalAImAM joDAvA khuzI che. I. sa. 1630 mAM zAhajahAne siMhAne rUbarU maLavA bolAvyo. sihAjI zAhajahAnane maLavA gayo. zAhajahAne sitAjIne bhAre mAna ApyuM. bAdazAhe bahu AnaMdathI enI sevA ravIkArI ane mugalAImAM siMhAne manasaba ApIne 11 hajArI banAvyo. A manasIbadArI peTe siMhAne ene gAma pUnA ane supA kAyama karyo eTaluM ja nahi paNa phakhAnanI milakatamAMthI keTalAka jillA vadhArAmAM sihAjIne zAhajahAne pite khuzI thaIne kADhI ApyA (kiM keDa. pArasanIsa. 11). zaka 155ra I. sa. 1630 mAM pAMgara vADInA bAjI mAhitenI bena tukAbAI joDe siMhAjIe bIjuM lagna karyuM. A lagnathI jIjAbAIne bhAre dukha thayuM. mohite gharANuM marAThAomAM bahu jUnuM gaNAtuM 5Na jAdhavakuLa karatAM e kuLa halakuM manAtuM tethI A lagnathI jIjAbAInA manamAM ochuM AvyuM. jIjAbAInuM mana dubhAyuM ane te eTale sudhI ke lagna pachI jIjAbAI pitAnA pati pratye pativratA tarIka custa vaphAdAra rahI paNa siMhAjInI sAthe nAmane ja saMbaMdha rAkhyA hatA. 3. nijhAmazAhI upara uDatI najara. zaka 15para I. 1630 mAM dakSiNamAM bhAre dukALa paDyo ane kolerA paNa phATI nIkaLyo. A dukALa ane rogamAM nijhAmazAhIja mANasonI moTI saMkhyA anna ane davAne abhAve maraNane zaraNa thaI. - nijhAmazAhIne murtijA mUrkha ane duSTa hato ja paNa tenI sAthe sAthe bahu vahemI hatA. nijhAmazAhImAM sAbAjIrAva nAmane bahu kuzaLa kArabhArI hatA. e bahu catura hato ane tethI e "catura sAbAjI'ne nAme te vakhate oLakhAta ane ItihAsamAM paNa e "catura sAbAjI" nAme oLakhAya che. A catura sAbAjI e sAmAnya kArabhArI naha. e te jamAnAne kalama bahAdura hatuM. e lekhanakalAkuzala hate. jamIna mahesUlanA kAmakAjamAM e ekko hate. ene hAtha keIe bAbatamAM jhAle ema na hatuM. akabaranA jamAnAmAM jamIna mahesUlanA prazna mATe rAjA ToDaramalanI khyAti hatI tema A jamAnAmAM e prazna mATe catura sAbAjI prasiddha hatA. nijhAmazAhImAM jamInanI mApaNI eNe karAvI ane jamIna mahesUlanI navI paddhati ane navA dhArA eNe ghaDIne amalamAM ANyA.. malikabaranI mahelI paddhati kahevAya che e paddhati ane dhArA ghaDanAra ane e paddhatine janma ApanAra catura sAbAjI hatA, paNa te vakhate rAjyanA mukhya vajIra malikabara hovAthI e paddhatine nAme jamIna mahesUlanI suMdara vyavasthA mATe prasiddhi pAmelA A bAhoza amaladAra tarapha te vakhatanA badhAM rAjyone dhyAna kheMcAyuM hatuM. Avo kuzaLa kArabhArI nijhAmazAhIne maLyo hato. "bevakupha bAdazAhanA rAjyamAM kadI kAbelanI kadara na thAya, " e rIte ja catura sAbAjInuM thayuM. te nijhAmazAhIne e bahu vaphAdAra hato ane Aphata vakhate eNe zira sATe kAma karelAM. e prajAmAM mAnatA hatA ane bAdazAhanA kuTuMbamAM paNa mAnIto hato. A vahemI mUrti jAne catura sAbA upara vahema Avyo. khuda bAdazAhanI, eTale pitAnI begama sAthe ADo vahevAra rAkhyAno murtijAne vahema Avyo ane e vahemane lIdhe murtijAe sAbAjIne ziraccheda karyo (rA. mA. vi. 61-cAdarakara catura sAbAjI. bhA. I. sa. 1834 vRtta.). nijhAmazAhInI paDatIne ghaDe bharAtuM hatuM temAM murtijAe A umeza karyo. enA vahemI svabhAvanA aneka dAkhalA che temane A eka namUne. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNu 3 ja nijhAmazAha eka vakhate DAhyA banIne vicAra karavA lAgyA ke nijhAmazAhInI paDatI kema dekhAya che. kayAM kAraNAne lIdhe enI paDatInI zarUAta thaI che. A vicArane aMte A vahemI bAdazAhane bahu khALatAM kAraNa jaDI AvyuM ke " takarikhakhAnane meM vajIrInAM vastra ApyAM tyArathI A bAdazAhatanA graha bagaDyA che ane tarikhakhAnanA pagalAM apazakuniyAM che. tethI paDatInI zarUAta thaI che. " A paDatI aTakAvavAnA hetuthI takarikhakhAnane vajIrImAMthI dUra karI kudamAM nAMkhelA TMkhAnane cheDI pA ANI vajIrInAM vastra ApyAM. A kruttakhAna ati jherIlA hatA. bhAre dazIlA hatA. enA rAmereAmamAM vera bharAyeluM hatuM. kudamAM saDatA paDyo hatA, tene pAchA lAvI vajIrInAM vao ApanAra bAdazAha murtijA upara paNa vera levA e bahu Atura thaI rahyo hatA. hAthamAM sUtreA ane sattA AvatAM potAnuM pAta pAchuM prakAzyuM. murtina gAMDA che ema TharAvI mugalAnI madadathI tene keda karyo. 44 murtijAnA vajrAdAra saradArAne A kRtya na gamyuM. enA vakAdAra saradArA A kRtyathI ghaNA nArAja thayA. kUttekhAnA amala emane asadgha lAgyo. phattekhAnane A asateSanI khabara paDI eTale eNe e ja divasamAM murtijAnA vaphAdAra evA pacIsa AgevAna saradArAne mArI nAkhyA ( rA. mA. vi. 62 ), kokhAnanA A ghAtakI kRtyathI trAsa trAsa vartI rahyo. laoNkA tAkhA pAkAravA lAgyA. ATalA badhA saradArAne mArI nAkhyA pachI paNa ttakhAna zAnta pakSo nahi. bAdazAha murtijA pratye vera hatuM. tethI ene kedamAM nAMkhyA. teTalAthI krUttakhAnane sateSa na thayeA. evI veravRtti / vadhatI ja gaI ane te eTale sudhI ke bAdazAhane kedamAM paNa jIvatA rahevA devA phattekhAna rAjI na hatA. eka divasamAM pacIsa saradArAnA prANa levAnA dhAtakI kRtya upara pAkA raMga caDAvavA kruttekhAne zaka 1553 I. sa. 1631 mAM nijhAmazAhInA khAdazAha murtijA athavA muThThANu nijhAmazAhanA baMdIkhAnAmAM prANa lIdhe ( jedhezakAvalI ane kA. mA. vi. 6ra. ). murtijAne mArI tenA cha varasanA sagIra bALakane nijhAmazAhInI gAdI upara krUttakhAne besADaye, 4. AAdilazAhInI manasabadArI zaka 1553 I. sa. 1631 mAM phkttakhAna upara lazkara mAkalI mugalAe nijhAmazAhane peAtAne khaMDiyA banAvyA ( rA. mA. vi. 62 ). bAdazAhane paDayA banAvIne zAhajahAna aTakyA nahi paNa te jamAnAmAM nijhAmazAhImAM bahu bhAre ane amUlya ratnA tathA kiMmatI javAhira hatAM te badhAM kRttakhAnane mugalane svAdhIna karavA kahevAmAM AvyuM. kuttekhAna e badhuM ApI devA rAjI nahatA. paNa enI marajI ke nA marajI A vakhate cAle ema na hatI. te cAre taraphathI saMkaDAmaNamAM AvI paDayo hatA. khAdazAhatanI hayAtInA savAla upara ja badhuM AvIne aTakyuM hatuM. amUlya javAhira ApavAnI nA pADIne javAhira ne bAdazAhata banne khAvAM, tenA karatAM mAgeluM javAhira sadhaLuM ApIne bAdazAhata rAkhavI . e ttekhAne pasaMda karyuM ane nijhAmazAhI javAhirakhAnAmAMnA jamAnA jUnAM sadharelAM prasiddha ane bahu kIMmatI ratnA vagere kADhIne bahu ja dilagIrIthI kUttekhAne mugalAne svAdhIna karyA. nijhAmazAhI tijorImAMthI rUpiyA ATha lAkha mugalAne ApyA ane niyamita khaMDaNI ApavAnuM kabUla karyuM. zAhajahAne krUttakhAnane khAnagI jAgIra ApavAnuM vacana ApyuM hatuM te mujaba jAgIra ApI. A jAgIra ApavAmAM zAhajahAne keTalAka mahAla je siddhAne ApyA hatA te kuttekhAnane ApavAmAM AvyAthI navI kaDavAza UbhI thaI. kAI paNa jAtanA vAMka vagara AvI rIte pAtAne ApelA mulaka zAhajahAna bAdazAhe pAchA laI te phtakhAnane ApyA e bAdazAhanuM kRtya siMhAjIne apamAnakAraka lAgyuM, bhaviSya upara najara doDAvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 ja ] che. zivAjI caritra 45 mijAjane kANumAM rAkhatAM siMhAne AvaDatuM hatuM e vAta kharI che paNa ene mijAja teA bahu teja hatA. A apamAnane lIdhe siMhAjIe mugala bAdazAhatanI manasaba upara lAta mAravAne vicAra karyAM. zAhajahAna paNa mutsaddI hatA. e dakSiNanI A caDAImAM eka kAbela ane pravINu bAjIgaranI bAjI ramI gaye.. khAnajahAna lAdIthI siMhAjIne dUra karavAnA IrAdAthI siMhAjIne mugalAI nA 11 hajArI banAvyA ane nijhAmazAhI mulakeAmAMthI kAMI ApavAnI vAta karI. bijApuranA mutsaddIone tALave paNa zAhajahAne gALa coMTADyo ane aneka AzAo ApIne bijApuranA mutsaddIone ane bAdazAhatane lAdIthI dUra rAkhyAM. lAdI jamInadosta thayA pachI zAhajahAne peAtAnA vakIla zekha mAjhuddInane khijApura nijhAmazAhI mulaMkAnI vaheMcaNInI vAtA karavA mAkalyA, vaheMcaNInA kuMDacA karavAnI dAnata A vakIla mAkalIne mugalAe sAkhIta karI ane tema karIne bijApuravALAonI kANIe madha mUkyuM. thADA mAsa sudhI A vakIla bijApuramAM rahyo ane eNe bijApuranA mutsaddIone manAvyA. mugala vakIlanuM bijApura darabAre sanmAna karyuM ane AvI rIte mAna pAmIne vakIla pAchA vaLyA. mugalee A vakIlanI bijApura tarapha ravAnagI karI te pachI tarata ja vAtAvaraNu badalAyuM ane rAjyadvArI raMgamAM pheraphAra thavA lAgyA. murtijAnuM khUna thayuM. phattakhAnanI paDatI thaI ane nijhAmazAhI zAhajahAnanA hAthamAM AvI eTale zAhajahAnanI garaja sarI gaI, have siMhAjIne paNa eNe verI gaNyA ane AdilazAhIne paNa lAta mArI. nijhAmazAhI mulakamAMthI gheADA mulaka bijApura bAdazAhane ApavAnI vAte tA kyAM jatI rahI, nijhAmazAhIneA dhArUra prAnta AdilazAhI sarakAra athAvI paDI hatI te pAchA levA mATe zAhajahAne saradAra abadulahasana ane nasaratakhAnane khadAra ane dhAranA kabajo levA meAkalyA ( rA. mA. vi. 6ra. ). A badhA banAvA banyA tyAre zekha mAjuddIna vakIla bijApura darabAramAM hatA. enI pUTha pAchaLa A badhuM thayuM. zAhajahAne dhArUra ane khadAra killA upara saradArAne kabajo levA meAkalyAnI khabara bijApura darabArane maLI eTale bijApura sarakAre vakIla zekha mAjuddIna ke jene mAna ApavAmAM AvyAM hatAM ane jeNe vidAya lIdhI hatI tene rokIne najara keda karyAM. vakIlane najarakeda karyAnAM samAcAra zAhajahAnane maLyA tethI te krodhe bharAyA ane saradAra AsadakhAnane eka mATuM lazkara ApI tene bijApura upara caDAI karavA ravAnA karyAM. ApelA mulaka vagara vAMke pAche laI zAhajahAne siddhAjInuM apAmana karyuM hatuM tethI enuM dila dubhAyuM hatuM. eNe lAMkhA vicAra karI mugala manasabadArI upara lAta mArI ane bijApuranA mutsaddIonI kumake gayA. bintapura darabAramAM murAra jagadeva ane raNudullAkhAna e be siMhAjInA bhAre dAsta hatA, emane asadakhAnanA humalA sAme siMddhAjIe madada karI. A traNe mutsaddI raNavIrAe bijApura najIkamAM rMkhyAkhyA DhauvA ghara " garejanA hAja upara asadakhAnane pUrepurA harAvyA ane nasADyo. nijhAmazAhImAM ttakhAna potAnI ane nijhAmazAhInI paDatI pAse lAvI rahyo hatA. enI mUrkhAI, ene jherIlA svabhAva ane dhAtakI kRtyAthI e nijhAmazAhInI dhAra khAdI rahyo hatA. eNe rAjyanA kharA mutsaddI ane AdhArasthaMbhanAM apamAna karavA mAMDayAM. eNe potAnA kRtyAthI nijhAmazAhInA duzmane vadhAryAM. mU` bAdazAha ane bevakUph vacharAnAM kaDavAM nRtyAthI udhAI lAgelI nijhAmazAhI maraNu pathArIe paDI hatI. potAnA sasarA lakhujI jAdhavarAva tathA sALA acalAnuM khUna si'hAjInA hRdayamAM tAjI ja hatuM. siddhAjIe bijApura khAdazAhane saMdezA mAkaye keH-"aMdhera ane arAjaktAnA AMcakAthI nijhAmazAhI maraNAnmukha thaI rahI che. krUttekhAne cAre tarapha kAMTA veryAM che. prajAmAM enAM mRtyue ene kaDavA ema Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 3 juM* banAvyo che. prajA ene duzmana mAne che. A vakhate bijApura besI rahe e mutsaddIpaNAnI khAmI manAya. nijhAmazAhInI Aphata e AdilazAhIne mATe sonerI taka manAvI joIe. nijhAmazAhIne jItavAne A avasara eLe jaze to pAchaLathI pastAvuM paDaze. delatAbAdano killo kabaje karavA mATe tajavIja thavAnI jarUra che. e killA uparane baMdobasta taddana bhUle che. bAdazAha salAmatanI IcchA hoya te te killA upara svArI mokalAvuM. huM bAdazAhanI sevA karavA taiyAra chuM ane te je svIkAravAmAM Ave ane pharamAna thaze te huM A killo hiMmata ane yuktithI kabaje karI zakIza evI mane khAtrI che. " bijApurane bAdazAha nijhAmazAhInA murti jA jevo mUkha na hato. eNe saMjogo ane sthitine vicAra karyo ane siMhAjI je baLavAna saradAra pAche bAdazAhatamAM joDAvA IcchA rAkhe che tene svIkArI tenAthI thatA lAbha levAno nizcaya karyo. 5. nijhAmazAhIne nAza. siMhajInI sevA bijApura bAdazAhe svIkArI ane siMhAjInI salAha mujaba murArapatanI sAthe eka lazkara bAdazAhe siMhAnI kumake dolatAbAda tarapha mokalyuM. phakhAnane khabara paDI ke siMhA pitAnuM lazkara laIne AvI rahyo che ane bijApuranuM lazkara enI kumake delatAbAda Ave che. phakhAna gabharAyo ane bhAre muMjhavaNamAM paDyo. A saMjogomAM zuM karavuM e tene sUjhayuM nahi. Akhare eNe mugalene kahevaDAvyuM ke "huM A kile tamAre caraNe dharuM chuM. tame jAte AvIne mane siMhAjInA paMjAmAMthI bacAve." mugalee phakhAnanI madada mATe mahAbatakhAnane mokalyo. hukama maLatAMnI sAtheja mahebatakhAne chokarA khAnajamAnanI sAthe tAkIde eka TukaDI phattekhAnanI madada mATe ravAnA karI ane pote potAnA meTA lazkara sAthe pAchaLathI nIkaLyo. mugala lazkara phakhAnanI madade Ave che enI khabara siMhAjIne paDI eTale siMhAjIe mArate ghaDe kuca karI. mugale paNa dolatAbAda pahoMcavA mATe bahu jhaDapathI jatA hatA. siMhAjInI jhaDapa vadhAre hovAthI mugale pahelAM siMhA delatAbAda AvI paheo ane uttakhAnane maLI enI khAtrI karI ApI ke mugalenI sAthe maLI javAthI nijhAmazAhIne nAza thaze. bijApura sAthe salAha karyAthI ja nijhAmazAhInuM hita thaze. mahAbatakhAna AvI pahoMce. mUrkhA phakhAna A vakhate taddana namAle mAlama paDyo. gabharAI jAya tyAre mahebatakhAnane saMdeze. kahevaDAve ke "mane siMhAjI, raNadullAkhAna ane murAra jagadevanA sAMDasAmAMthI choDA". vaLI pAchI dhUna caDI Ave tyAre "killAmAM anAja sAmagrI khUTI che te te game tema karI mane purI pADa" e saMdeze marArajagadevane mokalatA. murArajagadeva baDo mutsadI hatuM. eNe laDatano raMga je ane phattehakhAnanA DhaMga paNa joyA. mahAbatakhAne killAmAM madada mokale evI sthiti marArajagadeve AvavA dIdhI ja nahi. pote paNa dANa kaNa mokale nahi ane cokhkhI nA paNuM pADe nahi. AzAmAM ne AzAmAM rAkhI ene vadhAre nabaLe karI taMga karyo ane Akhare AdilazAhI sAthe sara karavA taiyAra thayA sivAya chUTakeja na rahyo. tyAre eNe AdilazAhI sAthe salAha karavAnuM nakkI karyuM. siMhAjI, murArajagadeva ane raNadullAkhAna asala khelADI hatA. samarabAjI vakhata pramANe zI rIte khelavI ane Akhe raMge caDelI bAjIne zI rIte pheravI nAMkhavI e A kasAyalA vIre barAbara jANatA hatA. siMhAe phakhAna sAthe salAha karI ane jaNAvyuM ke je phakhAna selApura ane bIjA sADA pAMca jillAo upara haka cheDI deze te mahamada AdilazAha nijhAmazAhIne. dolatAbAda ane ahamadanagara rAjyanA tAbAmAM je mulaka che te vagara harakate ane aDacaNe pacavA deze. siMhAjInI A zaratothI phakhAna lalacAya ane eNe e zarate kabUla karI. phakhAna sAthe AdilazAhIe salAha karI ane e salAha pachI tarata ja phakhAne tenI madada mATe tenI ja mAgaNIthI lazkara laIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNuM 3 ] cha, zivAjI caritra AvelA mugala mahebatakhAnanA sainya upara killAmAMthI tene mAro zarU karyo. siMhAjI ane murArajagadeva tathA raNadullAkhAne paNa mugala saradAra upara mAro calAvyo ane mugala saradAra hAravAnI aNI upara hato paNa mugalone sAre nasIbe laDAIne raMga ekadama badalAyo ane siMhAjI tathA murArajagadevanA lazkarane pAchA haThavuM paDayuM (rA. mA. vi. 69). mahamada taghalakha gAMDAe A killo bahu majabUta bAMkhyo hato ane tyArathI te ajita gaNate. malikabare tene majabUta banAvyo hate. mugalanA lazkaramAM zUrA rajapUtonI TukaDIo hatI. temaNe laDAIne raMga badalI nAkhyo. rajapUtAnA eka pachI eka halAo bahu bhAre ane jhanUnI thayA ane siMhAjIe bahu prayatno karyA paNa e rajapUtanA halAo AgaLa na phAvI zakyo. Akhare phakhAna mugalane zaraNe gayo ane 10 lAkha rUpiyA laIne teNe dolatAbAda ane bALa bAdazAha mugalene svAdhIna karyA. (kiMkaDa-pArasanIsa. 118-119) AvI rIte dolatAbAdane kille mugala saradAra mahebatakhAnanA hAthamAM gayo. phakhAna mugalone zaraNe gayo. bALa bAdazAha husena nijhAmazAhane vAliyaranA killAmAM keda karavAmAM Avyo. nimakaharAma phakhAnane rU. 20000 vArSika AmadAnInI jamIne ApavAmAM AvI (rki. pA. 119 ). AvI rIte zaka 1555 I. sa. 1633 nI sAlamAM nijhAmazAhIne nAza thayo. A yuddha vakhate eka banAva banyo che te jamAnAnI sthiti batAvanAra hovAthI nIce ApIe chIe -khelajI bhale e siMhAjI bheMsalenA sagA kAkAne chokaro thato hato. e mugala bAdazAhatamAM lazkarI amaladAra hatA. te dilhI bAdazAhatanI nokarI choDI bijApura sarakAramAM AvyA. I. sa. 1637 nI sAlamAM latAbAdano killo nijhAmazAhanA tAbAmAM hatA tenA upara mugalee dhasAro karyo te vakhate mugala lazkaranI sAmeM khelojI khUba laDyo hate. mugala belejI upara khUba gusse thayA hatA. eka divase khelajI besalenI strI godAvarI nadImAM snAna karavA jatI hatI, evAmAM ene mugala subedAre pakaDI ane khelejIne sadeze kahevaDAvyo ke "tArI strI mArA kabajAmAM che, mane cAra lAkha rUpiyA tuM Ape te ja huM tArI strIne bhraSTa karyA sivAya tane pAchI soMpIza." khelajI bahu muMjhAyo paNa kare zuM? ane eNe cAra lAkha rUpiyA ApI strIne choDAvI. thoDA kALa pachI bijApura ane mugalanI vacce salAha thaI. A salAha pachI bijApura darabAre khelajIne pitAnA darabAramAMthI kADhI mUkyA. elojI khijAyelA hadaye ghera pAcho Avyo ane saMjogoe ene maraNiyo banAvyo. Akhare eNe bahAravaTuM lIdhuM ane mugala mulakamAM lUMTaphATa zarU karI. auraMgajhebane khelachanA raheThANanI khabara paDI. auraMgajhebe malIkahusananI sAthe khelojIne pakaDavA mANase mokalyAM. malIhusene khelajIne pakaDI auraMgajheba sAme khaDo karyo. I. sa. 1639 nA oNkaTobara mAsamAM A marAThAne auraMgajhebe mArI nAMkhyo (sa. ri. 156). 6. jIjAbAInI giraphatArI. nijhAmazAhIne nAza thayo tyAre ApaNuM caritra nAyaka zivAjI mahArAja Asare 6 varasanI uMmaranA hatA ane mAtA jIjAbAI zivAjIne laIne bAyajhApuramAM rahyAM hatAM. kabaje thayelA bALa bAdazAha husena nijhAmazAha ane zaraNa AvelA phakhAnane laIne mahebatakhAna delatAbAdathI bahANapura javA nIkaLe tyAre mArgamAM siMhajInA lazkare ene khUba satA. siMhAe duzmananA lazkara upara vAraMvAra acAnaka chApA mArI tene avyavasthita karavAnA prayatno karyA. AvI jAtanI satAmaNIthI mahobatakhAna bahu trAsI gayo. medAnamAM laDavA mATe mahAbatakhAnamAM zakti ane baLa hatAM paNa AvI jAtanA acAnaka chApA mahAbatakhAna jIravI zake nahi. roja be kesa karatAM vadhAre majala e kApI zakate nahi (rA. mA. vi. 65.). AvI rIte trAsI javAthI mahebatakhAne AdilazAhInA lazkarane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 3 juM . lAMca ApI pAchuM kADhayuM ane pitAne chuTakAro karI lIdhuM. mahAbatakhAne yukti prayuktithI pitAne mArga saraLa karyo paNa siMhajIe mArgamAM karelI satAmaNa ene sAlI rahI hatI. AvA baLavAna saradArane koI paNa rIte dAba dabANuthI vALI levAno vicAra mahobatakhAne karyo. Akhare mahebatakhAnane lAgyuM ke enA upara bhAre dabANa thayA sivAya siMhA narama paDaze nahi mATe mahebatakhAne siMhAne ghATa ghaDavAnuM zarU karyuM. nijhAmazAhImAM naMbakane musalamAna subedAra mahAladArakhAna mahAbatakhAnanI maherabAnI meLavavA khUba prayatna karI rahyo hato. eNe pitAnI sUbAgIrI mATe mahobatakhAna pAse AjIjI karI. pote mugalene vaphAdAra che ane tethI enI sevA mugala saradAre svIkArI ene subedArImAM goThavI de evI enI mAgaNI hatI. mahobatakhAne mahAladArakhAnane kahyuM ke "siMhA rAjAnI patnI jIjAbAI bAyajhApuramAM enA chokarAne laIne rahI che tene yukti prayuktithI paraheja karIne mArI rUbarU lAvI hAjara karaze te tamArI caturAI ane kAryadakSatA parakhAze. tamArA A kAma upara dhyAna ApI tamArI vinaMtino vicAra thaze. A kAma tAkIde bahu kALajIpUrvaka pAra utAraze te tamArI mAgaNI mujaba tamane ... darajajo ApavAmAM Avaze." mahAladArakhAne A kAma karavA bIDuM jhaDapyuM. prapaMcanI jALa pAtharI ane aneka yuktio racI. Akhare mahAladArakhAne phAvyuM ane jIjAbAI tathA bALaka zivAjIne paraheja karIne mugala saradAra mahebatakhAnanI hajuramAM hAjara karyo. bijApuranA nijhAma murtijAe jIjAbAInA pitA lakhujI jAdhavarAvanuM vizvAsaghAtathI khUna karyuM tyAre tenI strI tyAMthI nAsIne sidhakheDa gaI hatI ane teNe mugalene arajI karI pitAnA patinI manasaba pitAnA diyara jagadevarAva urphe bhalAjIrAvane ApavA vinaMti karI hatI. mugaloe jAdhavarAvanI jagyAe emanA bhAI jagadevarAvane manasaba ApI hatI te jagadevarAva A vakhate mugalAImAM mobhAdAra amaladAra thaI paDyo hate. jIjAbAInA kAkA jagadevarAve jIjAbAInI gIraphatArInI vAta sAMbhaLI tyAre teNe kAkA tarIke potAnI pharaja bajAvavAno nizcaya karI e mahobatakhAnane maLyo ane eNe jaNAvyuM ke "saradAra ! ApaNe te duzmanAvaTa siMhAjInI sAthe che. jIjAbAIne paraheja karavAmAM te ApaNuM mANasee "pApaDI bhegI IyaLa" jevuM karyuM che. jIjAbAIne ane sitAjIne te aNabanAva che ane tethI e be judAM rahe che. siMhAe te bIjuM lagna karyuM che e paNa Apa jANatA te haze ja. jIjAbAIne paraheja karyAthI siMhAjI upara koI paNa jAtane dAba Avaze nahi, paNa jIjAbAInI gIraphatArIthI amArI jAdhavanI AbarU luMTAze. A siMhAjInA taphAne mATe amane sajA thaze. duzmananAM duSka mATe dastane zikSA hoya? saradAra ! A pakhAlInA pApe piDIyAne DAma devA jevo banAva banyo che. ghene mAravA mATe pIpaLe bALavAnI jarUra nathI." jagadevarAvanuM kahevuM mahebatakhAnane gaLe UtaryuM ane teNe jIjAbAI tathA bALaka zivAjIne jagadevarAvane svAdhIna karyA jagadevarAve A bannene turata ja kaMDANAnA killAmAM sahIsalAmata pahoMcADI dIdhAM (keLaskara ). AvI rIte pitAnI uMmarane chaThuM varase zivAjI mahArAjane "baMdI'nA saMskAra thayA. A Apatti to TaLI paNa 1633 thI 1636 sudhInA traNa varasanA gALAmAM siMhAjI mugalene Theka ThekANe naDI rahyo hato te vakhate siMhAne sIdhe karavA tenA dIkarA zivAjIne pakaDI lAvavAnI ghaNI kozizo mugalee karI, ghaNI jALA pAtharI, ghaNA prapaMce racA. eka pherA mahAladArakhAnanI jALamAM jIjAbAI tathA zivAjI sapaDAyA hatA paNa haMmezA dUdhane dAjhele chAza paNa phUMkIne pIe che e rIta mujaba jIjAbAI haMmeza cetIne ja vartavA lAgI. jIjAbAInI heziyArI, hiMmata, hAjara javAbIpaNuM, samayasUcakatA vagerene lIdhe mugalonA prayatna niSphaLa gayA ane zivAjI mugalenA hAthamAM na Avyo (ki keDa pArasanIsa. 125). www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa ju.] cha, zivAjI caritra 7. nijhAmazAhI sachavana karavAne sihAjIne chelo prayatna. aDacaNa Aphata mArathI, caDe raMga rajapUta; paDe paDe pAcho khaDe, kSatriya e ja sapUta. nijhAmazAhIne bAdazAha husena nijhAmazAha zAhajahAnane kedI banyo, phakhAna dilhInA bAdazAhane zaraNe gaye, nijhAmazAhI mugalenA kabajAmAM AvI, dolatAbAdanA killAmAM mugala saradAra AvI gayA, bijApuranuM lazkara pAchuM haThayuM, phakhAna mugalone zaraNe gayo, chatAM raNadhIra siMhAjI hiMmata hAryo nahi. jema jema jiMdagImAM enA upara aDacaNe, Aphata ane ApadAo AvatI gaI tema tema A sisodiyA rajapUta vadhArene vadhAre makkama ane hiMmatabAja banate gayo. eNe vicAra karyo ke AvI rIte nijhAmazAhIne nAza mugale karI gayA temAM DozI maryAne bhaya nahi paNa jama padhA paDyAne bhaya hate. nijhAmazAhInI sthiti bahu vicitra hatI. nijhAmazAhInI hayAtIne lIdhe sihAjI vakhata Ave bijApurane dabAvI zakata ane vakhata Ave siMhAjI ane bijApura bhegA maLIne mugalone dakSiNamAM te dabAvI devAnA prayatno karI zakatA. nijhAmazAhInI dazA laDAIomAM killAnA daravAjA teDavA mATe ADA rAkhavAmAM AvatA UMTanA jevI thaI hatI. ene nAme ane ene lAbha laI eka sattA bIjA upara dera calAvatI ane ene heLInuM nALiera banAvI jene bAjI khelatAM AvaDatI te bAjI khelI jase. " jIvajI to sAkSa samI 5 e kahevatanA jevI nijhAmazAhInI dazA thaI hatI. nijhAmazAhIne jIvatI rAkhavAmAM siMhAjI ane AdilazAhI e bannene lAbha hato. siMhA nijhAmazAhIne bahu baLavAna banAvavAnI tarapheNamAM na hato ja. nijhAmazAhI rIte rahIne jIve evI enI IcchA hatI. nijhAmazAhIne nAza karyA pachI dakSiNamAM mugalene bijApura ane siMhAjI e be baLIyA sAme ja bAtha bhIDavAnI rahI. siMhAe dIrdhadaSTi calAvI ane joyuM ke nijhAmazAhInA nAzathI mugalAInAM mULa dakSiNamAM bahu UMDAM pesI jaze mATe game te prayatna nijhAmazAhIne sajIvana karavA prayatna Arajo. husena nijhAmazAhanA bApanI mA ane nijhAmazAhInA keTalAka nimakahalAla saradAro jeo phakhAnanA trAsa ane julamathI nijhAmazAhI choDIne cAlyA gayA hatA te badhA mutsaddIone siMhAjIe bhegA karyA ane DubelI nijhAmazAhIne pAchI taratI karavAnuM kAma hAthamAM levA mATe temane badhAne taiyAra karyA. A saradAre ane begama sAhebA to taiyAra thaI gayA paNa siMhAe vicAra karI AdilazAhIne A kAmamAM bheLavavAnuM durasta dhAryuM. AdilazAhIne A kAmamAM bheLavavAmAM kharuM DahApaNa hatuM ane rAjadvArI kuneha paNa hatI. AdilazAhanA murAra jagadeva tathA bIjA vizvAsu saradAro sAthe siMhAe A saMbaMdhamAM vAta karI. mutsadIonA A saMbaMdhamAM vivecane thayAM, sara thaI ane e sarvee mugalenI sAme kamara bAMdhI. nAza pAmelI nijhAmazAhIne sajIvana karavAnI siMhAe pratijJA karI e uparathI siMhAjI te vakhate keTale baLavAna hatA te jaNAI Ave che. mahebatakhAnanI pITha vaLI ke turataja murAra jagadeva ane raNadullAkhAne mugala mulamAM aparaMpAra lUMTa calAvI. siMhAe kekaNapaTTInA iMDArAjapurIthI begamasAheba ane gAdInA vArasa zAhajAdAne sAthe laIne AvavA AmaMtraNa mokalyuM ane nakkI karyA mujaba begama sAhebA chokarAne laIne AvyAM. te chokarAne siMhajIe pitAnA bhImagaDhanA killAmAM lAvIne tene gAdInazIna karI nijhAmazAhIne sajIvana karI. sagIra zahajAdAne gAdI upara besADyAthI navI nijhAmazAhIne divasa vaLe ema na hatuM. ene gAdI upara besADyA pachI siMhAjIe tene rAjA tarIke nibhAvavA mATe ane nijhAmazAhIne sajIvana karI tene taratI karavA mATe bahu kAma karavAnAM hatAM. nijhAmazAhIne sajIvana karavAnuM kAma bahu bhAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 8 nuM hatuM ane A kAma hAtha dharavAmAM te siMhAe eka baLatI sagaDI mAthe lIdhI hatI. siMhAjInI sAcI kasoTIne A samaya hate. bALakane gAdI upara besADyA pachI siMhAe nijhAmazAhIne makkama ane majabUta banAvavA mATe ane mugalenI sattA toDavA mATe nIcenAM kAmo taddana tAkIdanAM samajI hAtha dharyo - 1. mugalee kabaje karelA nijhAmazAhI killAo ane mulake pAchA jItI laI navI nijhAmazAhImAM umeravA. 2. kabajAmAM AvelA killAone samarAvI majabUta karI taiyAra rAkhavA. 3. je mulaka tAbAmAM Ave tene AbAda karavA puratA prayatno karavA. 4. nijhAmazAhInA nAzathI astavyasta banelA ane chUTA chavAyA paDI gayelA saradArane pAchA bhegA karavA, 5. navI nijhAmazAhInA rAjyakArabhAra mATe lekamAM vizvAsa pedA kare. 6. nijhAmazAhIne saMkhyAbaMdha vizvAsu saradAre, mutsaddIo ane sevakane phakhAne kADhI mUkyA hatA te ane tenA trAsathI ane bIkathI nAsI gayelAone pAchI bolAvI temanA dilanuM samAdhAna karI temanI sevAo nijhAmazAhIne ApavA emane samajAvavA. che. nijhAmazAhIne makkama karavA mATe AdilazAhInI sAthe salAha karI temane samajAvI temanI kumaka meLavavI. 8. vakhata paDe zAhajahAna tathA tenA saradAranI sAthe vakhata joI vartana karavAnI taiyArI rAkhavI. 9. jema bane tema tAkIde jyAMthI bane tyAMthI lazkaramAM sArA mANasanI navI bharatI karavI.. 10. keTalAka saradAre taddana svataMtra banI gayA hatA temane aMkuza nIce ANavA ane na mAne te temano mulaka khAlasA karI de. nAza pAmelI nijhAmazAhIne sajIvana karyA pachI nibhAvavA mATe upara jaNAvelAM dasa kAmo tarata ja hAthamAM levAnI siMhAjIne jarUra jaNAI ane eNe e kAma hAthamAM lIdhAM. bALa bAdazAha murtijA bahu nAno hato. eNe koI divasa darabAra ke sabhA joyelI nahi tethI darabAramAM AvatAM DaratA ane takhta upara ekalAne besavuM paDe mATe darabAramAM hAjarI ApatAM bahu kacavAtA. begama sAhebAnI salAhathI siMhajI pate A chokarAne laIne takhta upara besateI. sa. 1673-74 mAM mulake pAchI jItI levAne sapATa siMhAe calAvyuM. e sAlamAM siMhAjIe taLakAMkaNa, junnara, ahamadanagara, nAsIka, traMbaka, pUnA, nirathaDI vagere prAMte eTale dakSiNa dizAe nI nadIthI uttaramAM cAMdavaDanA DuMgara sudhIne mulaka kabaje karyo (rA. mA. vi. 66-67). karakhAnanA jAlamathI trAsIne nAsI gayelA saradArone siMhAjIe potAnA darabAramAM pAchI bolAvyA. nijhAmazAhI mATe abhimAna ane lAgaNI hovA chatAM aMdhera ane geravyavasthAne lIdhe emane thaelA anyAyathI rAjya cheDI gayelA, AtmamAnanI lAgaNIvALA mutsaddIo pAchA AvavA lAgyA. zivAjIpaMta, sakhArAma makAzI, catura sAbAjIno chokaro catura, atre haNumaMte, upAdhyAya vagere bAhoza ane kalama bahAduronA hAthamAM rAjasUtre mUkI prajAne sukhakara nIvaDe evuM rAjataMtra banAvavA, sihAjIe niyame nakkI karI te pramANe A musaddIone vartavAnI sUcanA ane tAkIda ApI. A kAmanI vyavasthA karI lIdhA pachI je je saradAre svachaMdI banIne nijhAmazAhInI mUMsarI pheMkI daIne manamAM Ave evI rIte vartatA hatA evA saradAro sAme siMhAe moracA mAMDyA. rasIdI saihAna selApurI, zrI nivAsarAva junnaravALA, sIdI sAcA siphakhAna bhavaDIvALA, sIdI aMbaradaMDA rAjapurI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 jI ] che. zivAjI caritra 51 vALA ane evA bIjA keTalAka killedAra ane jamInadArone pAMsarA karavAnuM athavA na mAne te temane mulaka khAlasA karI levAnuM siMhAjIe nakkI karyuM. sIdarehAna bijApuranI bAdazAhatamAM joDAI gayA eTale ene savAla patI gayo. evI rIte eka pachI eka saradAronI bAbatamAM siMhAjI phaDacA pADato gayo. ane je tAbe na thayA temane mulaka khAlasA kara gayo. I. sa. 1633mAM siMhAe murArajagadevanA lazkara sAthe maLIne mahebatakhAnanA lazkarane parIMDA mukAme harAvyuM. bhIMvaDInA saiphakhAnane rUbarUmAM raja thavAne hukama Apa teno anAdara karI saphakhAna AdilazAhImAM javA mATe nIkaLyo. siMhAne enI khabara maLatAnI sAthe ja e enI pUThe paDyo ane bALa gAma najIka ene pakaDI pADyo. jhapAjhapI thaI temAM siphakhAna keda pakaDAyo. | murArajagadevanI mAgaNIthI Akhare siMhAe siphakhAnane baMdhana mukta karyo. bAgelANano rAjA nijhAmazAhInA nAsIka cAdavaDa taraphanA kilAe bacAvI paDyo hato te pAchI lIdhA. junnara paNa khAlasA karIne siMhAe nijhAmazAhImAM joDI dIdhuM. jannara e eka vakhate nijhAmazAhInuM rAjadhAnInuM zahera hatuM. siMhajIne lAgyuM ke A jUnA rAjadhAnInA zaheramAM ja nijhAmazAhInI gAdI rAkhavI e ThIka che. tethI eNe bhImagaDhamAMthI nijhAmazAhInA bALa bAdazAha murtijAnI rAjadhAnI badalIne junnara laI gayo. AvI rIte siMhajI digvijaya meLavate gayo. jema jema siMhAjI vijaya meLavato gayo tema tema lekene navI nijhAmazAhI nabhaze evuM lAgyuM ane tethI ghaNAo siMhAjIne AvI maLyA. jAnI nijhAmazAhI vakhatanA jAgIradAra ane dezamukho vagerene lAgyuM ke siMhAjIe hAtha dharelA kAmane yaza AvyA sivAya raheze nahi tethI sarvee siMhAjIne madada karavA mAMDI. siMhAe rAjakArabhAra vyavasthita karI prajAnI prIti ane vizvAsa meLavyAM. jUnA mutsaddIo, saradAre, adhikArIo ane amaladArane belAvI temane temanuM kAma, darajaje, adhikAra-amala ane javAbadArI vagere saMpI dIdhAM. e badhA bahuja kALajIpUrvaka ane khaMtathI sevA karavA lAgyA. eka pachI eka chata meLavIne nijhAmazAhIe khecele mulaka siMhAjI pAcho meLavavA lAge. AvI rIte cAre taraphathI siMhAjI nijhAmazAhIne bahu majabUta karI rahyo hato. siMhAno vijayanAda zAhajahAnanA kAna upara athaDAyo. mahArASTramAM siMhajI pitAnuM baLa vadhArI rahyo che e vAta enA kAna upara roja ne roja AvyA ja karatI. siMhAjI e eka ajaba prabhAvazALI baLavAna zakti che. enI zAhajahAnane khAtrI thaI gaI hatI. rAjakAraNamAM, mutsaddIpaNAmAM, vyuharacanAmAM siMhAjI ekko che ene anubhava zAhajahAnane thayA hatA. siMhAnuM baLa vadhatuM jatuM joI zAhajahAnanA dilamAM eka bhIti janma pAmI. e bhItino jaMtu zAhajahAnanA hRdayamAM janmyA ane eNe bAdazAhane bahu becena banAvyo. zAhajahAnane have lAgyuM ke nijhAmazAhIne nAme siMhAjI bahu baLavAna banIne vakhate eka jabaruM hiMdu rAjya dakSiNamAM sthApI deze. zAhajahAne joyuM ke dakSiNamAM mugalee kabaje karelA mulake siMhAjIe pAchA laI lIdhA ane mugale te pAchA hatA tyAMne tyAMja che. dakSiNane eka saradAra dilhInA bAdazAhane AvI rIte haMphAve e zAhajahAnane bahu zaramAvanAra lAgyuM. siMhAjInuM baLa vadhatuM ja gayuM. zAhajahAna siMhAjInA parAkramothI diDamUDha banI gayo ane pharI pharIthI jhINavaTathI jotAM ane UDe vicAra karatAM ene lAgavA mAMDayuM ke siMhAne dAkhyA sivAya have keja nathI. enuM baLa vadhavA devAmAM Ave e dakSiNamAM eka hiMdu rAjya jarUra sthApI deze. dakSiNamAM hiMdu rAjya sthapAya e kalpanAthI zAhajahAna kaMpI UDyo hato. te vakhate ene svapna paNa khyAna, hate ke enI mugalAIne caNuM cavaDAvanAra ane julmI musalamAnonA julmamAMthI hiMdu dharmane tArA hiMduone bacAvanAra ane hiMdutvanI khAtara hiMdurAjya sthApanAra siMhAjI na hatA paNa ene putra 1 ane te A samaye kaMDANAnA killAmAM mATe thatuM hatuM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 thuM zAhajahAne joyuM ke siMhajIne harAve e kaI nAnI sunI vAta nathI. bhAre taiyArI karyA sivAya siMhajIno sAmano karavo azakya che. siMhajIne yuktithI samajAvavAno zAhajahAne ghATa ghaDyo. A vakhate delatAbAdamAM mugala subedAra IrAdatakhAna hatuM tenI mAraphate siMhAjIne samajAvI yuktithI zAMta karavAnA prayatno zAhajahAne zaru karyA. siMhAjIne pitrAI bhAI mAlojI bhale mugalAImAM nokara hato tenI mAraphate IrAdatakhAne siMhAjInI sAthe snehanA saMdezA zaru karyo. IrAdatakhAne saMdeza mokalyA ke " zAhajahAMne bAdazAha te Apane moTAmAM meTI, rAjakuTuMbanA mANasane ApavAmAM Ave che evI, bAvIsa hajAranI manasabadArI (bAvIsa hajArI) mugalAImAM ApavA Icache che. Apa AdilazAhI jamInadosta karavAmAM mugala bAdazAhane madada karavAnuM kabula kare te A goThavaNuM tarata thaI zakaze. vaLI je AdilazAhI jitAya te tenA jitAyelA malakamAMthI aradho mulaka bAdazAha salAmata Apane khuzIthI ApI deze." AvI lAlacethI siMhAjI lalacAya e nahato. eNe A saMdezAmAM jaNAvelI lalacAvanArI zarate svIkArI nahi eTaluM ja nahi paNa A badhI hakIkatathI eNe bijApura bAdazAhatane vAkepha karI. siMhAjI have samajAvyA chatAM, manAvyA chatAM nathI ja mAnate ema zAhajahAnane lAgyuM eTale eNe IrAdatakhAnane siMhAjI sAme mokalyo. prakaraNa 4 thuM. 1. siMhA ane mugalo. 2. AdilazAhI sAthe tahanAmuM. 3. begama sAheba pAchAM phUTayAM. 4. pharI pAchI AdilazAhI. 5 siMhAnA kabajAmAM karNATaka, che. thoDI jarUrI mAhitI ane te vakhatanuM pUnA. 1. siMhAjI ane mugale. zaka 1556 nA AkharamAM IrAdatakhAne sihAjI upara caDAI karI. siMhAjI A vakhate DuMgarI mulakamAM hatA eTale IrAdatakhAnanA lazkarane e caDAI bahu bhAre lAgI kAraNa mugalenA meTA ghoDAo DuMgaro caDavA ane khINa utaravA TevAyelA na hatA ane AvI jAtanA mulakamAM mugala lazkarane phAvatuM 5Na nahi, siMhAjI ane tenA saradAre te DuMgare ane khINonA pUrepurA bhomiyA hatA. dakSiNanA jaMgala ane jhADIvALA rastAthI barobara vAkepha hatA. emanA nAnA kadanA paNu majabuta bAMdhAnA, dekhAvaDA nahi paNa capaLa ghaDAo DuMgaro ane khINomAM paNa haraNa vege cAlatA. eka DuMgarethI bAtamI laI bIjI khINamAM thaI tAkIde trIjA DuMgara upara sihAjI jaI zakatA. siMhAjI AvI jhaDapa ane AvI zaktithI pUThe paDelAne satAvate. AthI ene kabaje karavA pAchaLa paDelA duzmane rakhaDavAmAM ane athaDAvAmAM ja thALa jatA ane nAsIpAsa thaI jatA. mugala saradAra IrAdakhAne sitAjIne pakaDI pADavAnA bhagIratha prayatno karyo ne badhA vyartha gayA. Akhare IrAdatakhAne thAkI gayA. DuMgarAmAM ane khINamAM enuM lazkara baha herAna thayuM. chevaTe IrAdatakhAna kaMI karyA sivAya nAsIpAsa thaI ne pAchA dolatAbAda gayo (rA. mA. vi. 69.). - zAhajahAne jyAre jANyuM ke IrAdatakhAnane siMhAjI gAMThatA ja nathI ane mugala lazkarane harAvIne pAThuM kADhayuM tyAre e dilhIpati bhAre krodhe bharAyo. siMhAjIne dAbI devA mATe bAdazAha bahu gaMbhIra banyo ane sihAjIne mULathI ukheDI nAMkhavAnI taiyArI karavA lAgyA. A vakhate sihAjIne nAza na www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4yuM ] che. zivAjI caritra thAya te dilhInA bAdazAhanI IjajatA jAya ane eka navA UbhA thatA saradArane dAbavAnI zakti dilhIpatimAM nathI evI vAte dezamAM thAya to tenuM pariNAma bahu mAThuM Ave e badhA vicArathI moTuM jabaruM lazkara bheguM karavAnI bhAre taiyArI zAhajahAne karavA mAMDI. zaka 1papA nA mAgha mAsamAM zAhajahAna pa8000 mANasonuM jabara lazkara laI AdilazAhI ane nijhAmazAhI eTale siMhAine ragadoLavA medAne paDavo. A caDAImAM te hiMdamAM ane khAsa karIne dakSiNamAM dilhIpatinI AbarUno savAla samAyela hatA ane caDAInuM mahatva ane gAMbhIrya samajIne ja zAhajahAne taiyArI paNa tevI ja karI hatI. cunaMdA saradArane A caDAInA kAma mATe cUMTI kADhyA hatA. siMhAjI kaI kA nahatA. navI nijhAmazAhImAM Asare aDhI varasanA pitAnA rAjakArabhAra daramyAna siMhAe lagabhaga 15000 mANasanuM lazkara taiyAra karyuM hatuM. nijhAmazAhInI tijorI paNa pAchI tara karI hatI ane bhaviSyamAM bhAre sattA sAme samarAMgaNamAM yuddha khelavuM paDaze e najara sAme rAkhI sipAhIomAM utsAha ane umaMga UbhAM karyAM hatAM. bijApura bAdazAhanI sAthe paNa saMkaTa vakhate eka bIjAnI kamake javAnA siMhAe kalakarAra karyA hatA. zAhajahAna jevA baLiyA bAdazAhanI sAme bAtha bhIDavA mATe majabUta kamara kasavAnI che e siMhAjI mULathI jANa hato, eTale zarUAtathI ja siMhAe enI taiyArI zarU karI hatI. - AdilazAhInI madada upara siMhAjIne bhAre AdhAra hatA kAraNa zAhajahAna bAdazAhanuM lazkarI baLa jabaruM hatuM. AdilazAhInI kumaka na hoya te mugala lazkara be bhAgamAM vaheMcAI jAya nahi ane AkhA lazkarane siMhAjIne sAmano karavo paDe. AvA saMjogomAM siMhAjIthI mugala lazkara sAme ekalA kAvI zakAya ema nahatuM. pitAnuM baLa barAbara AMkIne siMhA zatru sAme samarAMgaNamAM utarate. duzmananAM kalyothI uzkerAI magaja upara kAbu khAI pitAnA baLanuM mApa kADhayA sivAya lAgaNIvaza thaIne AMdhaLiyAM karI duzmanane hAthe mAra khAI hAra svIkAre evo siMhAjI mUrkha nahate. bijApuranA bAdazAhe sitAjInI madade rahevAnuM kabula karyuM hatuM ane e kelakarAramAM levAyelAM eka bIjAnAM vacane dhyAnamAM laIne ja sihAjIe laDAInI bAjI goThavI rAkhI hatI. cAre tarapha najara deDAvIne bAjI racavAmAM Ave ane akasmAta banAva banavAthI badhA raMga badalAI jAya che te mATe kismata sivAya bIjA kAne deSa devAya! bijApura bAdazAhatamAM acAnaka banAva banyA tethI siMhAjIne muMjhavaNa UbhI thaI. - zaka 1557 mAM bijApuranA bAdazAha mahamada AdilazAhe AdilazAhInA jUnA ane kasAyelA mutsaddI, anubhavI ane DAghA rAjyadvArI puruSonuM khUna karAvyuM ItihAsa prasiddha rAjavADe rA. mA. vi. mAM 69 me pAne lakhe che ke " zaka 1557 mAM khavAsakhAna ane murArapaMtane mahamada AdilazAhe ThAra marAvyA hatA." bIjA ItihAsakAre A saMbaMdhamAM taddana mUgA che. murAra jagadevanA saMbaMdhamAM te AgaLa upara ghaNAM varNana Ave che ane sihAjInA saMbaMdhamAM mahamada AdilazAhane khAsa AgrahapUrvaka bhalAmaNa karanAra tarIke murAra jagadevanuM nAma itihAsakAro jaNAve che. mAranAra murArajagadeva hoya ke bIje kaI hoya paNa be saradAranAM khUna thayAnI vAta ame svIkArI che. AvI rIte be saradAranAM karapINa khUnane lIdhe bijApura mutsaddI maMDaLane rAjakIya raMga badalAya. zAhajahAnane pahoMcI vaLavA mATe sihAjIe teyArIo te pUrepurI karI hatI paNa emAM AdilazAhIno raMga badalAvAthI khAmI paDI. mugala sAthenA sAmanAmAM bijApura bAdazAha jarA meLo paDe to tene sateja karI TaTAra karanAra prabhAvazALI saradAra bijApura darabAramAM te vakhate kaI dekhAte nahe. mAnasika nabaLAIne lIdhe sattAdhArI jyAre hAthamAM lIdhelA kAmamAM meLa paDe che tyAre adhikArInI athavA sattAdhIzanI chatarAjI vahorI levAnuM sAhasa kheDIne paNa sAcI vAta pharI pharIthI dAkhalA dalIlathI enI AgaLa rajU karI tene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 thuM patita thatuM aTakAvavA mATe bahu prabhAvazALI, anubhavI ane kasAyelA puruSanI hAjarInI jarUra hoya che. bijApura rAjyamAM te vakhate e kasAyale vIra na hato ema pariNAma uparathI anumAna karI zakAya che. - pUrapATa taiyArIthI sajaja karelI pracaMDa senA zAhajahAna siMhAjI upara mokale che e samAcAra siMhajIne maLyA eTale tarata ja siMhAjIe begama sAhebA ane bALa bAdazAha murtijAne mahulInA killAmAM rakSaNa mATe mUkI dIdhA ane pite zatrune sAmano karavA mATe sarahada upara taiyAra rahyo. zAhajahAnanI A vakhatanI taiyArI paNa bhAre ane cokkasa hatI. mugala lazkaramAM yuddhakaLAmAM kasAyelA ddhAo hatA. vyuha racanAmAM kAbela evA saradAra hatA. yUha racanA barAbara nakkI karI mugala lazkaranA cAra bhAga pADavAmAM AvyA. A caDAIne mukhya hetu siMhAne kacaDI nAMkhavAne hato. AdilazAhI bAdazAha siMhAjInI kumake hatuM eTale sihAjIthI AdilazAhI lazkarane chUTuM pADI devA mATe mugala lazkaranI eka TukaDI khAnadAnanI saradArI nIce A baMnenI vacce mokalavAmAM AvI. AdilazAhI lazkara sihAjIne madada na kare e mukhya hetu hatuM. bane te AdilazAhIne hAtha batAvavAnI paNu dAnata kharI. bIjI TukaDI, kutubazAhI lazkara siMhAjInI kumake na Ave te mATe, kutubazAhI upara mokalI bAkI raheluM lazkara siMhAjI sAme laDavA khaDuM karyuM. kutubazAhI bAdazAhe mugala lazkaranI caDAI sAMbhaLI eTale e te tarata mugalene zaraNa thaI gayo. kutubazAhane kabaje karI tenI kumaka siMhAne na maLe evo pAka baMdobasta karI enA upara mokalavAmAM AvelI lazkaranI TukaDI AdilazAhI upara gayelA mugala lazkaranI madade gaI. dakSiNanI khINa ane DuMgarAvALA pradezamAM comAsAnI mosamamAM laDAInuM kAma keTaluM agharuM ane jokhamakAraka hatuM te zAhajahAna jANatA hatA. jemAsAnI aDacaNa veThavI na paDe te mATe ja zAhajahAne jaMgI taiyArI karI comAsA pahelAM ja A yuddha patAvI devAnI yojanA nakkI karI hatI. sahAjI kera hatA. e paNa cetI gayo ane duzmanane dAva jANyA pachI pAsA pADavAmAM pAchI pAnI kare e te e te ja nahi. cemAsAnI zarUAta pahelAM ja mAmale patAvI devAno zAhajahAnano manasube siMhAe jA eTale sihAjIe laDAI laMbAvavAnI bAjI racI. bIjuM AdilazAhI murAra jagadevanA maraNathI maLI paDI che eTale kaye vakhate bheMse pANImAM besI jaze enI khAtrI nahi e paNa siMhAjI cekasa jANatA hatA ane saMkaTamAM sapaDAya to zira sATe madada karavA mATe sainya mokalanAra koI nathI enI paNa ene jANa hatI. AvA saMjogomAM paNa sihAjI meLo paDyo nahi. AdilazAhI taraphathI madadanI AzA te eNe mUkI ja dIdhI hatI ane pitAnA baLa upara ja ene te zatru sAme jhUjhavAnuM hatuM. game tema karI zAhajahAnane comAsA pahelAM laDAI ApavA devI nahi e siMhAe nizcaya karyo. zatrune kharI laDAI ApavI nahi e paNa eNe nakkI karyuM. jema bane tema duzmana daLane haMphAvavuM ane thakavavuM e vicArathI potAnA lazkarane taddana ochI hAni pahoMce evI rItane yuktisarane sAmano karI dhIme dhIme eka pachI eka killAo zatrune hAtha karavA devA ane temAM paNa bane teTaluM vadhAre vakhata le e rIte A yuddha laDavAnuM nakkI karyuM. potAnA lazkarane vadhAre nukasAnamAM utAryA sivAya duzmananA hAthamAM eAchAmAM ochA mulaka jAya ane zatrune khUba hADamArI veThavI paDe ane thAkI jAya evI khUbIthI siMhAjIe laData zarU karI. A vakhate mugalee paNa khUharacanA karavAmAM kamAla karI dIdhI hatI. dakSiNamAM vIjaLI vege prabaLa thatA jatA mugalAIna zatru siMhAjIne sara karavAnI javAbadArI zAhajahAnanA sALA saradAra zAhitakhAna ane saradAra khA najhamAne upara nAMkhavAmAM AvI hatI. A be saradAre lazkaranI bAkI rahelI TukaDIo nI saradArI lIdhI ane kAmane paNa vibhAga pADI dIdhA. cAMdara, nAsIka, ane saMgamanera Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 yuM ] che. zivAjI caritra e gALAne mulaka tathA killAe siMhAjInA kabajAmAMthI hastagata karI levAnuM kAma saradAra zAhistakhAnane soMpavAmAM AvyuM hatuM. siMhAjIne hara prayatne medAne kheMcI ANI tenI sAthe yuddha karI tenA kabajAmAMnI kAMkaNapaTTI ane te gALAnA killAe jItI laI ene (siMhAjIne ) nijhAmazAhI mulakamAMthI hAMkI kADhI UbhI pUMchaDIe nasADavAnuM kA'' saradAra khAnajhamAnane soMpavAmAM AvyuM hatuM. mugala lazkara khAnajhamAna ane zAhistakhAnanI saradArI nIce siMhAjI upara AvI paheAMcyuM. siMhAjIe duzmana daLa sAme laDavAnA peAtAnA dAva zarU karyAM. pa A vakhate siMhAjIe peAtAnuM kharuM kSAtrateja pragaTa karI zauryanI parAkASThA karI, duzmaneAnA dhasArA sAme eNe bahu hiMmata batAvI. siMhAjInA samara kauzalyanI pratIti duzmanane A vakhate pUrepurI thaI. samarAMgaNamAM kareluM sAhasa, zatrune saMhAra karatAM batAveluM zauya, duzmananA humalA vakhate potAnA acAvamAM vAparelI capaLatA, zatrunA ati jIssAnA sAmaTA hallA taddana najadIka AvI pahoMcatA tyAre rAkheluM dhairyAM, kaThaNa prasaMgAe batAvelI hiMmata tathA khIjA pAvaradhA yAddAne zAbe evA saguNA siMhAjImAM joI zatru saradArA paNa cakita thaI gayA. siMhAjInA raNuvege ane racAturye duzmanane paNuM herata pamADyA, mugalAnA sAdhana saMpannavALA bhAre lazkara vacce himatathI aDaga rahI samarabhUmi upara zatrunA saMhAra karatA mevADanA A bahAdura sisediyA siMhAjInuM zauya joI mugala saradArA manamAM muMjhAyA paNu emanA saMkhyAbaLe laDAInI bAjI dhIme rahIne yuktithI badalavAnI siMhAjIne kraja paDI. siMhAjI vyavasthita paNa narama sAmane karatA hatA. laDAInI zarUAtamAM siMhAjI nagara, cAMbhAra, gAMde, bArAmatI, nIrathaDa vagere pradeza cheDatA kheDatA AdilazAhInA kAlhApura, mIraja ane rAyakhAga sudhI gayA ( rA. mA. vi. 71 ). duzmana daLanA saradArA siMhAjI sAthenuM A yuddha eka moTI laDAI laDIne patAvI devA utAvaLA thaI gayA hatA ane siMhAjI te| yuktipUrvaka laDAI lakhAvyA ja jA hato. siMhAjI cAMdavaDAnI sarahada uparanA killAe taddana dhIme paNa cAkasa sAmanA karIne eka pachI eka zatrunA hAthamAM soMpatA gayA. A bAjI ramatAM ramatAM jeTha mAsa pUrA thavA AvyA. jeTha mAsanI Akhare mugala saradArAe potAnuM taLiyuM tapAsyuM ane tALA meLavyo tyAre jANyuM ke AvA pracaMDa lazkara sAthe caDAI karI teAe siMhAjI pAsethI 25 killAe meLavI zakayA ane siMhAjInA lazkaranI hAni teA thaI ja nahi. mugala lazkara bijApuranA bAdazAha upara gayuM tyAre teNe zahApura saraiAvara aMdha toDI nAMkhyA ane binapuranI AsapAsa vIsa vIsa mAIla sudhI pANI pANI; varasAda tA mAthe AvI pahoMcyA chatAM siMhAjInA kabajAmAM avo para vidyA prAnta rahyo ane A hisAbe te bAkI rahelA vakhata daramyAnamAM te laI zakAya e senApatine khAtrI thaI. bhAre lazkara sAthe e aDhI mAsa sudhI siMhAjInI pAchaLa saaASakAraka pariNAma na AvyuM ane siMhAjInA tAbAmAM rahelA bAkInA mulaka ane killAnnA mahAnA doDha mahInAmAM hastagata thAya enI bIlakula khAtrI nathI evuM jyAre mugala saradArAe joyuM tyAre te nAsIpAsa thayA. nAMkhyAM. A yuddhamAM navI navI yuktie laDAvIne ane navA navA kissAe karIne siMhAjIe mugalAne thakavI nAMkhyA. emanI anna sAmagrI lUMTI lIdhI, mugala lazkara saMkhyAmAM bahu meTuM hatuM ane ana paNa te pramANamAM emane joI e. dANAnI taMgI mugalene bahu sAlI. zAhajaDhDhAna AturatAthI A yuddhanAM pariNAmanI rAha joI rahyo hatA. laDAInI pragatinA samAcAra bahu bArIkAIthI e tapAsatA. zAhajahAne siMhAjInI yuktio, baLa, hiMmata vagerenI vAta sAMbhaLI ane ene lAgyuM ke A zatru sAmAnya nathI. ene paDato mUkI bijApuranA bAdazAhane pUrepurA dabAvyA pachI siMhAjIne ragaDhALavAnA ghATa ghaDavAnuM zAhajahAne UMDA vicArane aMte nakkI karyuM. mATuM ane baLavAna lazkara hAvA chatAM mugale Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 thuM trAsI gayA ane A sthitinI jANa thatAM zAhajahAne mugala saradArane siMhAjI upara halle pAcho kheMcI laIne bijApura uparanA khAnadaurAnanA hallAmAM tenI kumake javA jaNAvyuM 2. AdilazAhI sAthe tahanAmuM. mahamada AdilazAhanI bAdazAhatanuM vAjuM A vakhate bagaDeluM hatuM. murArajagadeva je bAMke yuddho darabAramAM na hatA. mugala lazkaranI cAre TukaDIoe bAdazAha zAhajahAnanA pharamAna mujaba have bijApura bAdazAhatane khatama karavA mATe moraco mAMDyA. mugala lazkare bijApuranA mulakamAM trAsa trAsa vartAvyo. bijApura sarakAranA ghaNA killAo ane mulaka paDAvyA. prajAne tebA kirAvI ane saMkhyAbaMdha mANasane keda karyA. evI rIte trAsa vartAvatA, prajAne lUMTatA, gAmane nAza karatA, jIta meLavatA. mugala saradAra TheTha bijApuranI najIka AvI pahoMcyA. mahamada AdilazAha halA, chApA, ane gherAnI vAtathI taddana kaMTALI gayo hato. eNe suleha mATe mugala saradArone kaheNa mokalyuM. bahu divasathI cAlelA yuddhane lIdhe ane dakSiNanA DuMgaromAM rakhaDavuM paDayuM tethI mugale paNa thAkI gayA hatA. mugala saradAroe bijApura bAdazAhane saMdezo svIkAryo ane tahanAmuM karavA taiyAra thayA. I. sa. 1636 nA me mAsanI 6 ThThI tArIkhe mugalAI ane mahamada AdilazAhanI vacce salAha thaI. te tahanAmAnI sarane sArA nIce mujaba che - (1) bijApuranA bAdazAha AdilazAhe dilhInA bAdazAhanuM uparIpaNuM svIkAravuM. (2) nijhAmazAhIne aMta ANu ane nijhAmazAhIno badho mulaka mugala bAdazAha ane bijApuranA bAdazAhe vaheMcI le. bijApuranA bAdazAhe athavA AdilazAhInA keI paNa amaladAre mugalAI hadamAM dhAMdhala macAvavuM nahi ane nijhAmazAhInA meLavela mulakane vyavasthita karavAnA kAmamAM mugala saradAre athavA amaladArone temanA kAmamAM dakhala karavI nahi. bijApuranA rAjAnA tAbAne badho mulaka e rAkhe ane ahamadanagaranA rAjyamAMthI nIce mulaka bijApuranA rAjyamAM umere -solApura, vAMgImahAla (selApura ane pAreMDAnA killAo sAthe), cIDagUpa ane bhAlakI paragaNu ane pUnA tathA cAkaNa tAlukA tathA kAMkaNano je mulaka nijhAmazAhInA kabajAmAM hatA te-A badho mulaka 59 paragaNAne hatuM ane tenI vArSika AmadAnI 20 lAkha huna athavA 80 lAkha rUpiyAnI hatI. A mulaka bAda karatAM bAkI rahete badhe bhAga dilhInA bAdazA- ratanajavA. () AdilazAhe dilhInA bAdazAhane sulehanA badalAmAM 20 lAkha rUpiyA ApavA. vArSika khaMDaNI ApavI nahi.. (5) gavaLakeDAnuM rAjya dilhInA bAdazAhanuM rakSita rAjya che, tethI AdilazAhe havethI tenI sAthe snehano saMbaMdha rAkhavo. enA rAjyanI hadamAM koI bijApurI amaladAra pesI na jAya ane ene harakata na kare enI kALajI rAkhavI. goLakeDAnA rAjA pAsethI bahu bhAre salAmI na mAgavI paNa enI sAthe moTAbhAInA jevuM vartana rAkhavuM. (6) banne bAdazAhae eka bIjAnA amaladArone pheDavAnuM kAma karavuM nahi ane ekanA rAjyamAMthI nAsI gayelAne bIjA rAjya Azaro Ape nahi ane zAhajahAne pitA taraphathI ane pitAnA chokarAo taraphathI khAtrI ApI ke kaI paNa divase teo bijApuranA amaladArene mugalAInI karI mATe mAgaze nahi. (7) zahAjI ( siMhAjI ) bheMsale ke jeNe nijhAmazAhanA kuTuMbanA eka chokarAne gAdI upara besADyo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "prakacchu 4 zu ] 7. zivAjI caritra 20 tene ( siMhAjIne ), jyAM sudhI e jInnara, trIMbaka ane enA hAthamAMnA bIjA killA zAhajahAna AdazAhane sAMpe nahi tyAM sudhI bijApuranI bAdazAhatamAM nokarI ApavI nahi. jo e A killA ApavA nA pADe te| khinnapura darabAre tene peAtAnI hadamAM rAkhaveA nahi ane pesavA paNa devA nahiM ( krikeDa pArasanIsa. 112. ). uparanA tahanAmAnI chellI kalama sahAjInA saMbaMdhanI che. e kalama uparathI vAcake joI zakaze ke khuda dilhInA bAdazAhane siMhAjInI keTalI zvAka hatI. A pariNAma AvyuM ane binapuranA bAdazAhane A saratA kabula karavI paDI te bijApuranI nabaLAI ne lIdheja. tahanAmuM thayA pachI mahamada AdilazAhe zAhajahAnane kahevaDAvyuM ke "have siMhAjInA kabajAmAM bahu thoDA killAe che te ame laIne tamane soMpIzuM, bAdazAhanA mukAma kharA lazkara sAthe A gALAmAM lAMbI muddatathI paDelA hAvAthI khetIvADI vagerene bhAre nukasAna thAya che ane prajA piDAya che te Apa kRpA karI pAchA padhArA." ( ma. ri. 154. ) tA. 11 julAI 1936 nA rAja zAhajahAna dolatAbAdathI upaDI mAMDavagaDha tarapha gayA ane trIje ja divase potAnA 18 varasanA dIkarA auraMgajhebanI nimaNUka dakSiNunA sammedAra tarIke karI. auraMgajhebanI nimaNUka dakSiNamAM thaI tyAre mugalAnA kabajAmAM dakSiNane nIceneA mulaka hatAH-- khAnadeza, varADa, telaMgaNu ane daulatAbAda; A cAra pra!ntamAM 64 killAo hatA ane A mulakanI vArSika Avaka cAra karoDa rUpiyAnI hatI. 3. begama sAhebA pAchAM phaLyAM. A tahanAmAne lIdhe siMhAjInI sthiti bahu kaphADI thaI gaI. eNe AjubAjunI paristhitine vicAra karyAM ane e saMjogAmAM zuM zreyaskara che tene nirNaya karyo. have teA mugala ane AdilazAhI e bannenI sAme siMhAjIne kamara kasavAnI rahI ane jyAre eNe joyuM ke bannene sAmano kare ja chUTakA che, tyAre e te karavA paNa taiyAra thayA. zaka 1558 nA vaizAkhamAM siMhAjI mugalAne sAmaneA karavA sarve taiyArI karIne pUnA prAntamAM taiyAra thaI ne beThA. dakSiNanA pradezamAM comAsAmAM laDAI A baMdha rAkhavI paDe che, kAraNa DuMgara ane khANAne lIdhe e prAnta laDAI mATe bahu muzkelIvALA nIvaDe che. e mulakamAM cAmAsAmAM lazkara laDI zake evI sthiti rahetI nathI. A badhI vAtethI zAhajahAna vArkaka mAM zAhajahAna jANatA hatA ke siMhAjI jevA catura, capaLa, bAhoza ane bahAdura zatru ceAmAsA daramyAna paNa dhAre te gajaba karI de, " bAjI palaTAvIde." tethI zAhajahAne peAtAnA saradArAne siMhAjI sAmenA saMgrAma cAmAsAmAM paNa cAlu rAkhavAnA hukama ApyA. zAhajahAna jyAre dakSiNamAM AvyeA hatA tyAre ene lAgyuM hatuM ke siMhAjIne jItavA e bahu bhAre kAma nathI ane peAtAnA lazkaranA saMkhyAbaLa upara AdhAra rAkhIne aMdAja AMdhyeA hateA. Akhare zAhajahAna dhArI murAda khara na ANI zakyA. AdalazAhIne zAhajahAne tahanAmAthI jakaDI khAMdhI paNa siMhAjI te chUTA ja rahyo. zAhajahAna bAdazAhe zaka 1558 nA ASADha mAsamAM siMhAjI na jitAyA tethI dilagIra dile dilhI tarapha cAlye! gaye! ( pre. jadunAthane javAba. rA. mA. vi. pAnuM. 75. ). : zaka 1558 nA cemAsAmAM mugala saradAra khAnajamAne siMhAjInI satAmaNI zarU karI. mugala lazkare jInnarane dherA dhAlyA ane mugala saradAra siMhAjIne pakaDavA mATe sarva taiyArI sAthe pUnA tarapha jaI pahoMcyA. rastAmAM cAmAsAne lIdhe gheADa, bhImA, bhAmA, IMdrAyaNI vagere nadIo khAnajamAnane naDI. dheDa Q Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 thuM nadInA pUrane lIdhe te khAnajamAnane tenA moTA lazkara sAthe eka mAsa sudhI kIcaDamAM paDI rahevuM paDayuM. AvI ApadAo veThIne paDate pANIe khAnajamAna lehagAma AvyuM. tyAM ene khabara maLI ke siMhAjI te siMhagaDhanI taLeTImAM AnaMdathI ArAma laI rahyo che. tyAM javA mATe, aneka nadIo vacce Ave ane varasAdanA pANIthI nadI nALAM bharapUra hatAM eTale te bhAre vicAramAM paDo. ene te meTI muMjhavaNa UbhI thaI. kaMI sUjha paDe nahi. tenI kumake bijApuranI bAdazAhatanA saradAra raNudullAkhAnane AdilazAhIe mokalyo hato. A khabara khAnajamAnane maLI ane raNadullAkhAna sAthe masalata karI manasUbo karavA khAna dhAra hatA eTalAmAM te samAcAra AvyA ke siMhA ghATa UtarIne kAMkaNupaTTImAM peThe che. siMhAnI khabara maLI eTale khAne tenI pUTha pakaDavA mATe kAMkaNuM javAnI taiyArI karI ane A vakhate te game te aDacaNa paDe te paNa siMhAjIne pakaDI pADavAno ja khAne nizcaya karyo. sihAjIne zedhI tene sAmano karI tene jamInadosta karI mugala lazkarane veThavI paDatI comAsAnI vipattione aMta ANavAno khAnane pAko nizcaya hato. e vicArathI khAnajamAna kekaNa tarapha vaLyo eTale mugala hera ( jAsusa) khabara lAvyA ke siMhajI kaMkaNupaTTImAMthI nIkaLI gayo che ane te pAcho ghATa upara AvI gayo che. evI rIte khAna jamAnane haMphAvata haMphAvata siMhAjI yukti prayukti karI mAhulInA killAmAM bharAya. khAnajamAne killAne pharIthI ghere ghAlyo. siMhAe A killAne pahelethI ja bahu majabUta karI rAkhyo hato. annasAmagrI ane laDAIne sAdhanathI kille bharapUra hato. prathamathI killAmAM A badhe baMdobasta karI rAkhyA pachI siMhA zatrune thakavI rahyo hato. khAnajamAne sihAjInuM baLa jANI lIdhuM. pitAnA lazkaranI saMkhyA bahuja moTI hatI ane mugala sAdhana saMpanna hatA chatAM siMhAjInI laDavAnI A paddhatithI mugale thAkI gayA che ema khAnajamAne joyuM ane siMha sAthe salAha karI levAno vicAra karI kaheNa mokalyuM. siMhAjI potAnuM baLa barobara jAte ho eTale eNe e kaheNanI darakAra na karo ane saMdezA cAlu na rAkhyA. Azare eka mAsa sudhI khAnajamAna vATa joto beThe. evI rIte theDa mAsa vadhAre cAlyuM hota te mugale thAkIne ghere uThAvIne cAlyA jAta athavA siMhAnI dhAraNA mujabanI salAha thAta paNa manavA britita thAke vamatra viyet ! Akhare nijhAmazAhInuM nasIba phUTavuM ane gharaDI begamasAhebAne khAnajamAne pheDI. begama sAheba A laDAI ane jhagaDAthI kaMTALI gaI hatI. begama sAhebane te bIjAo rAjakAjanA jhagaDA pitAne mAthe oDhI le ane rAsa makama karavA mATe kArya karatAM UbhI thatI kavAza bIjA veThI le ane bAdazAhInAM vaibhava, sukha ane ThATha bhogavavA mATe begamasAhebA ane bALa bAdazAhane bolAve evuM joItuM hatuM. emanuM darada maTADavA mATe bIjA ajamo phAke te ja begama sAhebA rAjI rahe evAM e banI gayAM hatAM. jene mATe AkhI laData UbhI karI, jene mATe mugalo sAme kamara bAMdhI, jene mATe AdilazAhI sAthe paNa sAmano karyo, jene mATe vana veThayAM, Aphato vaherI lIdhI te ja begamasAheba zatrune jaIne maLyAM eTale siMhAjI DhIlo paDyo. A mAhulIne kille Akhare raNadullAkhAnanA hAthamAM gayo ane sihAjI bhAre saMkaTamAM sapaDAya. saMkaTa vakhate hiMmata nahi hAratAM samayasUcakatAne jere saMkaTa samudramAMthI sahIsalAmata tarI javAnI kaLAmAM te vhiAjI nipuNa hato. siMhAne vakhata pramANe vartatAM AvaDatuM hatuM. eNe jyAre cAre tarapha najara nAMkhIne joyuM ke have bIjo koI upAya ja nathI tyAre zAhajahAnane eNe patra lakhI potAnI dilagIrI jAhera karI ane bAdazAhatamAM pharI nekarI karavA mATe potAnI taiyArI batAvI. zAhajahAne potAnI bAdazAhatamAM ene nokarI ApavAnI nA pADI paNa bijApura bAdazAhatamAM siMhAjIne nokarI karavI hoya te e pote emAM vAMdho uThAvaze nahi e javAba Apyo. AvA javAba uparathI anumAna kADhI zakAya ke AvA saMjogomAM sitAjIne nahi cheDavAmAM zAhajahAne DahApaNa vAparyuM hatuM. siMhAe zAhajahAnane dilagIrI dekhADanAre patra lakhyo tethI siMhAjInuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 thuM] che. zivAjI caritra pUrepuruM patana thayuM ema zAhajahAne mAnyuM. e aMgAre che ane dhAre tyAre Aga bhaDakAvI mUkavAnI enAmAM zakti che e paNa zAhajahAna jANatA hatA. e badhI bAbatono vicAra karI zAhajahAne siMhajIne javAba Apyo hato. A vakhate siMhAjI pitAnA 10-15 hajAra mANasanA cunaMdA lazkara sAthe pitAne priya evA panA prAntamAM jaI rahyo ane tyAMthI AdilazAhI sAthe saMdezA calAvyA. A banAva saMbaMdhamAM mi. krikeDa ane pArasanIsa kRta History of Maratha people mAM nIcenI matalabenuM lakhyuM che -" lAMbA vakhata sudhI dhamAdhamI cAlyA pachI I. sa. 1636 nA akaTobaramAM zahAjI (sihAjI) e saleha mATe kahevaDAvyuM. magalene nijhAmazAhIne bALa bAdazAha ane bAkI rahelA 6 killAo soMpI devAnI zarate mugalee A kaheNa svIkAryuM. A thayA pachI bijApuranI nokarImAM siMhAne dAkhala karavA sAmeno vAMdho zAhajahAne jato karyo. " A banAvanA saMbaMdhamAM che. rAulInasana " Shivaji "nA 28 mA pAnamAM nIcenI matalabanuM lakhe che:-" dakSiNamAMne vigraha saMkelI levA mATe zAhajahAnane utAvaLa hatI tethI teNe bijApuranI nokarImAM joDAvAnI zarate siMhAjIne jato karyo." 4. pharI pAchI AdilazAhI. ' mugala sAthenA yuddhamAMthI paravAryA pachI siMhAjI lazkara sAthe pUnA prAntamAM AvIne rahyo paNa ene dilamAM ArAma nahatA ane nirAMta paNa nahatI. lazkarane navaruM rAkhavuM e mAlikane nukasAnakAraka nIvaDe che e siMhAjI barAbara jANato hato. vidyA, hathiyAra ane lazkara e traNe te vaparAtAM ja sArAM ema e anubhavathI zIkhyo hato. hathiyAra nAkhI mUkaye kaTAya che, vidyA vAparyA vagara bhUla lazkara paNa navaruM heya te "navara beThe nakheda vALe" evuM karavAne saMbhava hoya che. siMhAjIe vicAra karyo ke A lazkarane kAma nahi ApavAmAM bahu jAtanAM nukasAna vahorI levA jevuM che. dakSiNamAM svataMtra rAjya sthApavA mATe sAdhano taiyAra che paNa sthiti nathI eTale e vicAra mAMDIvALI AdilazAhImAM joDAI javuM ane tyAM rahI jAgIra vageremAM vadhAro karI kuLanI kIrti vadhAravAno prayatna kare e nizcaya siMhAe karyo. AdilazAhImAM joDAvAno vicAra nakkI karyA pachI siMhAe potAno vizvAsa mutsaddI nAretrImaLa haNumate mujumadArane, pite AdilazAhInI sevA mATe AvavA khuzI che e saMdezA sAthe bijApuranA bAdazAha pAse meka (zivadigvijya-50 ). mugalee AdilazAhInAM hADakAM bhAMgI nAkhyAM hatAM. A vakhate AdilazAhImAM na hatuM zaurya ke na hatuM DahApaNu. A banne sadaguNane abhAve rAjyane ratha sakhaLaDakhaLa thaI gayo hato. A vakhate AdilazAhImAM avyavasthA pravartI rahI hatI. lazkara taddana ayavasthita banI gayuM hatuM. rAjya vyavasthAmAM paNa te vakhate popAbAInuM rAjya cAlI rahyuM hatuM. TUMkamAM kahIe te AdilazAhInI dazA beThI hatI ane AdilazAhI khATale paDI hatI. rAjyanI AvI nabaLI dazA thaI hatI temAM vaLI nijhAmazAhI tUTI tene mulaka, vaheMcaNImAM AdilazAhIne bhAge Avyo. te mulakane mAMdI AdilazAhIne te bhAra ja thayo. nijhAmazAhIne mulaka AdilazAhIne maLyo te te kSINa thaIne maraNa pathArIe paDelA mAMdA mANasanA gaLAmAM vajanadAra hIrAne hAra ghAlavA jevuM thayuM. karNATakanA mulakamAM uparAuparI baMDe thatAM jatAM hatAM. A badhI avyavasthA dUra karI rAjyanuM gADuM pAchuM sIdhe sIdhuM calAvI zake, baMDakhorone dAbI zake, lazkarane pAchuM sata ja karI zake, navA maLelA mulaka pacAvI AdilazAhI rAjyamAM vyavasthA ANI zake evA buddhizALI, rAjyakArI ane prabhAvazALI puruSanI bijApuranI bAdazAhatane jarUra hatI. AdilazAhImAM saradArI svIkAravAne sihAjIne saMdeza maLyAthI bijApuranA bAdazAhane maraNa vakhate dhanvatari maLavA jevuM thayuM. siMhAjI jevA saradAranI potAnA rAjyamAM A vakhate bhAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 thuM jarUra che e mahamada AdilazAha jANato hato. nAtrImaLane saMdeza sAMbhaLI bAdazAha bahu khuza thaye ane teNe siMhAne pitAnA darabAramAM AvI bijApura bAdazAhatanI sevA svIkAravA AmaMtraNa mekahyuM siMhAjInI mAgaNI svIkArAI ane te AdilazAhImAM javA taiyAra thayo. jeNe svataMtra rAjAnA mAphaka rahIne nAza pAmelI nijhAmazAhI pharIthI sthApIne AkhI nijhAmazAhI suMdara rIte calAvI. jenI hAka TheTha dilhInA takhta sudhI pahoMcI tevA puruSane AdilazAhImAM javuM manathI gamatuM na hatuM paNa saMjoga pratikuLa hovAne lIdhe sAdhano hovA chatAM siMhAi svarAjya sthApI zake ema na hatuM eTale ene AdilazAhInI sevA svIkAre ja chUTake hatA. siMhAnI pAse A vakhate meTuM lazkara hatuM. hAthI, UMTa, tapa, vagere paNa hatuM. eka svataMtra bAdazAhIne saraMjAma enA kabajAmAM hatA. A badhe saraMjAma laIne bijApura javuM siMhAjIe durasta dhAryuM nahi. pitAnA lazkaramAMthI cUMTI kADhelA cunaMdA yoddhAonuM eka nAnuM lazkara banAvI pitAnI sAthe levA mATe taiyAra karyuM ane bAkInA lazkarane rUkhasada nahi ApatAM pitAnI jAgIranA mulake upara vaheMcI nAkhyuM. hAthI, ghoDA, UMTa, tapo vagerenI paNa evI ja goThavaNa karI. pitAnI jAgIranA mulakanI barAbara vyavasthA karIne temane majabUta banAvIne siMhAe AdilazAhI tarapha kUca karavAnuM nakkI karyuM siMhAjI pAse ghaNA nimakahalAla ane vizvAsa mutsaddIo hatA. temAMthI hakumate, atre, catura, upAdhyAya, purohita vagerene sAthe rAkhavAnuM nakkI karyuM. bAkInA mutsadIone potAnI jAgIranA judA judA bhAganI javAbadArI vaheMcI ApI. 1. dAdAjI keDadevane pUnA prAMta, 2. hilAla habazIne pura prAMta, 3, phiroja narasALAne cAkaNu prAMta, 4. zaMbhAjI mohite ne sUpa prAMta, ane nIlakaMTharAva saradArane puraMdhara prAMta. Ama pitAnA vizvAsu saradArone potAnI jAgIranA prAnta saMpyA ane dareka saradAre tene bahu kALajIpUrvaka kArabhAra karI AvakanI rakamamAMthI karaja ane kharaca bAda jatAM bAkI raheluM nANuM dAdAjI kadevane tyAM jame karavA siMhAe saradArane sUcanAo ApI hatI. sihAjI AdilazAhImAM javA nIkaLe tyAre tene kuTuMba kabIle keTalo hato te jANavAnI vAcakane IcchA thAya e svAbhAvika che. siMhAjI mugala sAthenA vigrahamAMthI paravAryA pachI AdilazAhImAM javA nIkaLyA tyAre emanA kaTuMbamAM emanA khAsa sagAM, gharanA chokarAM, berI vagere maLIne 10 mANase hatAM. sihAjInI dhamapatnI jIjAbAI tene bIjo putra zivAjI ane zivAjInI bena maLIne traNa mANasane pUnAnI jAgIra upara dAdAjI keDadevanI dekharekha nIce rAkhavAmAM AvyAM hatAM. A traNa jaNa bijApura jatAM AvatAM 5NuM emanuM raheThANa to punAmAM ja hatuM. moTo chokaro zaMbhAjI, bIjI strI tukAbAI tene chokaro zrejI (ejI) vagere badhA siMhAjInI sAthe ja rahetAM. AvI rIte kuTuMbanA mANasane baMdebasta karavAmAM AvyuM hatuM. - A vakhate caritra nAyaka zivAjInI umara Asare 10 varasanI hatI ane jIjAbAInI umara Asare 40 varasanI hatI. AvI rIte jIjAbAI, zivAjI tathA tenI benane pUnAmAM dAdAjInI saMbhALamAM thayAM. grAnTaDaka lakhe che tema siMhAjI, jIjAbAI, zivAjI vagere badhAMne laIne bijApura Avyo ane bijApuramAM zivAjInuM lagna thayA pachI jIjAbAI vagere pUne gayAM. potAnI jAgIra, lazkara, sagAM vagerene vyavasthita baMdobasta karI siMhAe AdilazAhI tarapha prayANa karyuM. sihAjI AdilazAhImAM dAkhala thavA AvyuM tyAre bijApuranA bAdazAhe ene vidhavidha rIte satkAra karyo. bijApura zaheranI bahAra eka suMdara bagIcAmAM jalase karyo ane siMhAjI jANe pitAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 thuM ] che. zivAjI caritra sAthenI saratA pramANe AdilazAhIne maLyA karyAM ane lazkaranA sarjAma kharca mATe ( rA. mA. vi. 79. ). evI rIte zaka joDAyA ( rA. mA. vi. 80. ). kharAriyA haeNAya evuM mAna ApI tenI mulAkAta lIdhI ane siMhAjInI jAgIranA keTalAka mulaka mugalA gaNAya te badhA siMhAjIne mahamada AdilazAhe parata kanakagiri vagere prAntA siMhAne vadhArAmAM ApyA 1559 I. sa. 1637 mAM siMhAjI AdilazAhImAM 5. siMhAjInA kaLajAmAM karNATaka, Arthika avanatimAM AvI paDelA kAI saradArane hAthI bheTamAM ApavAthI enA mananI je dazA thAya che te dazA nijhAmazAhInA mulaka mugalAe mahamada AdilazAhane ApyA tyAre tenA mananI thaI haze. mulaka ane sattA kAne na game ? mahamada AdilazAhane e mulaka maLyAthI AnaMda te kudaratI rIte thayA haze paNa maLelA mulakanA baMdeobasta karavAnuM kAma bahu bhAre hatuM ane e bhAra mAthA upara AvI paDavAthI maLelA mulaka mATene AnaMda AthamI enI nabaLI dazAmAM ene bhAra lAgyA haze. mugalA taraphathI navA tahanAmAnI rUe maLelA bhImA ane nIrA nadInI vaccenA mulakane suvyavasthita karavAnuM kAma bijApuranA bAdazAhe saradAra murArapatane sAMpyuM hatuM. A murArajagadeva ane siMhAjIne bApa beTAne nAteA hatA. je mulakane suvyavasthita karavAnA hatA te mulakanA siMhAjI miyA hatA eTale murArajagadeve siMhAjIne peAtAnI madadamAM bAdazAha pAsethI mAgI lIdhA. siMhAjI laDAImAM jevA bahAdura ane bAhAza hatA tevA ja rAjya vyavasthAmAM dIrghadRSTA ane kAmela hatA. bAdazAhe sAMpeluM kAma aNudhArI tvarAthI bahu ja saMtASakAraka rIte murArapaMte pAra pADayu tethI bijApura sarakAra murArapaMta upara khuza thaI. siMhAjInI kAryakuzaLatA ane kuzAgra buddhinA pUrepurA anubhava murArapatane A vakhate thayeA. murArajagadevane siMhAjI mATe mAna hatuM pazu avyarvAsthata thaI gayelA mulakAmAM vyavasthA sthApavAnA kAmamAM e atyaMta kuzaLa che enA aMgata anubhava te murArapatane A vakhate ja thayA. bAdazAhe sAMpelA kAmamAM murArajagadevane je yaza maLyA te siMhAjInI sevAne pariNAmeja hatA enI murAra jagadevanI khAtrI thaI gaI hatI ane te eTale sudhI ke e vAta eNe bAdazAha AgaLa paNa vAraMvAra karI batAvI. eNe bAdazAhane ceAkhkhuM cAkhkhuM kahI dIdhuM hatuM ke siMhAthanI madada nahAta te sAMpeluM kAma eTalI tvarAthI ane eTale darajje saMtASakAraka na thaI zakata. murArajagadeve muktakaMThe darabAramAM siMhAjInAM karelAM kAma mATe vakhANa karyA.enI dIrdhadaSTi, svAminiSThA, cAturya, DahApaNa ane kAryadakSatAnA dAkhalAe batAvI murArapaMte darabAramAM siMhAjIne Tita mAna ApyuM. murArajagadeve bAdazAhane khAnagImAM jaNAvyuM ke " siMhAjI teA aNI vakhate bAdazAhatanA bhalA mATe kudarate mAkaleluM aNumeAluM ratna che. enA jevA rAjyaradhara puruSa khALye paNa jaDavAnA nathI. bAdazAhatane sAre nasIbe e hAtha lAgyA che, teA tenA kAmanI kadara karI enuM gaurava vadhArI ene apanAvavAmAM rAjyanuM zreya che. anAyAse AvI maLela nararatnane sabhALavAmAM ja ApaNA rAjyanA uddaya che, rAjyanI majabUtI che, rAjyanI mahattA ane zakti che.' murArajagadeva sAmAnya saradAra na hatA. e kasAyele ane pAkaTa mutsaddI hatA. enA zabdanuM bAdazAha pAse bhAre vajana hatuM. murArajagadeve karelAM vakhANu bAdazAhane gaLe UtaryA. sAdhAraNa mANusanI ane peAtAne aMgata khAtrI thayA sivAya kAInI bhalAmaNa ke siphArasa kare evA murArajagadeva na hatA e bAdazAha anubhavathI jANatA hatA. murArapaMtanI siMhAjI sabaMdhInI sikArasa bAdazAhe svIkArI ane ene bAdazAhanA manamAM UMcuM sthAna maLyuM. << vANI madhurI Acare, paDe pajare kara " e pramANe siMhajInu thayuM. darakhAramAM kAI saradAranAM jyAre bahu vakhANa thAya tyAre ene gaLe bhAre jokhamanAM kAmeA AvI paDe che e kudaratI kAnUna he Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 thuM karNATakanA keTalAka khaMDiyA rAjAo ane saradArane AdilazAhI mUMsarI pheMkI devAnI IcchA thaI ane dakSiNanA mugala subedAra auraMgajhebanI sAthe masalata karI keTalAka evA rAjAo ane saradAroe karNATakamAM baMDa karyo. karNATakanA baMDa, avyavasthA ane asaMtoSanA samAcAra bijApura AvyA eTale bijApura bAdazAhe te bhAgamAM baMDakhorone harAvI vyavasthA sthApavAnA kAma mATe saradAra raNadullAkhAnane sara senApati nImI enI saradArI nIce eka lazkara karNATaka mokalavAnuM nakkI karyuM. siMhAjInAM parAkrama ane zauryanAM vakhANa bAdazAha ane darabAranA saradAronA magajamAM tadana tAjAM ja hatAM eTale badhAMne vicAra A caDAImAM raNadullAkhAnanA hAtha nIce sitAjIne yuddhamAM mokalavAno thayo. bAdazAhano hukama thatAM ja saradAra raNadullAkhAnanI sAthe saMgrAmamAM javA sihAjI sajja thaIne nIkaLe. raNadullAkhAna sara senApati hate paNa caDAInI kharI javAbadArI te siMhAne zira hatI. rAyagirinA rAjA vIrabhadra khaMDaNI aTakAvI hatI tethI tenA upara caDAI karI khaMDaNI vasula karavAnuM banne saradAre e nakkI karyuM. zaka 1560 I. sa. 1638 mAM rAyagiri upara caDAI karI vIrabhadrane namAvI khaMDaNI vasula karI saradAra raNadullAkhAna tathA sihAjI vijaya meLavI bijApura pAchA AvyA. saradAra raNudullAkhAna ane siMhAe meLavelA vijaya mATe bijApura bAdazAhane ati AnaMda thaye. zaka 1561 I. sa. 1639 mAM siMhAe basavApaTTaNa sara karyuM. A phattehathI mahamada AdilazAha bahu rAjI thayA ane siMhAjI digvijaya karIne bijApura pAchA pharyA tyAre tene mAna ApyuM, gaurava vadhAryuM ane kanakagirinI sanada karI ApI (rA. mA. vi. 81.). zaka 1562 I. sa. 1640 mAM kanakagirimAM garAziyA lekee baMDa karyuM. A vakhate bijApura darabArano saradAra aphajalakhAna kanakagirimAM thaIne jato hato tenI ane A garAziyA leke vacce bhAre laDAI thaI. banne pakSe pota potAnuM baLa ajamAvyuM Akhare garAziyA lekAe aphajalakhAnane harAvyuM. A vakhate siMhAjI kanakagirinI najIkanA kaI mulakamAM hatuM. sihAjIe aphajalakhAnanI hAranA samAcAra sAMbhaLyA. banne eka ja bAdazAhatanA saradAra hatA tethI sihAjIne A hAra asahya lAgI ane aphajalakhAnanI hAranuM vera levA mATe sihAjIe garAziyA leke upara caDAI karI temane harAvyA ane kanakagiri kabaje karyuM. siMhAe meLavelI A jIta mATe kharuM jotAM aphajalakhAnane AnaMda tha joItA hatA paNa sihAjInA vijya aphajalakhAna saLagI UThaDyo ane siMhAjIne mATe IrSA UbhI thaI ane A kaDavAza Akhara sudhI TakI. raNadullAkhAne siMhAjIne sAthe rAkhIne tenI madadathI zaka. 1560-61 I. sa. 1638-39 mAM zrIraMgapaTTaNa upara caDAI karI ane temAM kAverI nadInI uttara dizAne saghaLe pradeza kabaje karyo (kRSNasvAmI AyaMgara prAcIna hiMdu. pA. 293.). raNadullAkhAnanI sAthenI karNATakanI caDAImAM siMhAe nicenA rAjAone pitAnA parAkrama ane yuddha kauzalyathI namAvyA. 1. biMdupura (bedanUra) nA rAjA zrI. vIrabhadra 2. vRSapattana (velara) nA rAjA zrI. kaMganAyaka 3. kAverIpattananA rAjA zrI. jagadeva 4. zrIraMgapaTTaNanA rAjA zrI. kaMThIrava 5. taMjAvaranA rAjA zrI. vijayarAghava 6. taMjI (caMcha ) nA rAjA zrI. veMkaTanAyaka 7, madurAnA rAjA zrI. trimala nAyaka 8. pilagaMDAnA rAjA zrI. veMkaTaApA 9. vidyAnagara (vijyAnagara ) nA rAjA zrI. raMgarAjA ane haMsakuTa ( hepeTa ) nA rAjA zrI. tammagauDA (zivabhArata. sa. 9 zle. 30 thI 42. 79 ). siMhAjInA parAkramathI digvijaya yaza pitAne maLyuM tethI raNadullAkhAnane siMhAjI sAthe sneha baha jADo thayo ane AvA saradAra sAthenA snehamAM e magarUrI mAnavA lAgyo, raNadullAkhAnane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 thuM ] che. zivAjI caritra siMhAnA kAmathI pUrNa saMtoSa thayo. A caDAImAMthI pAchA pharyA pachI saradAra raNadullAkhAne bAdazAha AgaLa siMhAjInAM khUba vakhANa karyA ane AvA vIra yoddhAnI kadara karIne tene pitAne karI rAkho joIe evuM eNe tathA murArapate AgrahathI kahyuM. bAdazAhe siMhAjInA zauryanI kadara karI ane tene karNATakamAM kolhAra, baMgalora, usakeTa, bAlApura ane zIre e pAMca prAnta, kavhADa prAntamAM 22 gAmanI dezamukhI. IndApura, bArAmatI ane mAvaLa bhAgamAM keTalAka mulakanI jAgIrI vagere ApI. karNATakamAM karelA digvijayathI prasanna thaI bijApura bAdazAhe siMhAne karNATakamAM beMgalora vagere je mulaka Apyo tenI vArSika Avaka pAMca lAkha henanI hatI. AvI rIte bijApuranI bAdazAhatamAM siMhAjIno prabhAva paDyo (ma. rUi. 157). darabAramAM ghaNuM saradAra enI tarapheNamAM hatA. paNa siMhAjInI jiMdagImAM jyAre jyAre enA vijayanAM vakhANa thayAM che tyAre tyAre tejodveSa ane IrSAthI enA duzmana UbhA thayA che. A vakhate bijApura darabAramAM paNa ema ja banyuM. bijApura darabAramAM siMhAjI teSa karanAra saradAra ghera paDe ane aphajalakhAna bhaTArI, dAva Abe vera vALavA kaTibaddha thaI taiyAra ja rahyA hatA. I. sa. 1638 nI savArImAM 2-3 varasa gALyA bAda raNadullAkhAna bijApura pAcho Avyo ane siMhAjI ja karNATakamAM bijApura bAdazAhane mukhya amaladAra rahyo. zarUAtamAM siMhA beMgaleramAM rahetA hatA ane pachI beMgalarathI badalIne kelAra rahevA gaye. siMhAe karNATakane suvyavasthita karavAnuM kAma hAthamAM lIdhuM. e mulakamAM khUba asaMtoSa ane avyavasthA phelAI rahyAM hatAM. mahArASTramAM amalamAM AvelI jamIna mahesUlanI paddhati e prAntamAM siMhAjI dAkhala karavA IcchatA hatA. siMhAe kAmane mATe mahArASTramAMthI dezamukha, dezapAMDe, kuLakaNuM, kArakuna, zirastedAra vagere mANase e prAntamAM laI gayo hato. je taka maLI jAya ane samaya anukula thaI jAya te karNATakamAM svataMtra rAjya sthApI devAnI sihAjInI IcchA hatI ( ma. ri. 158), karNATakanI prajA tarapha siMhAe khUba mAyA batAvI hatI. e gALAnI prajA siMhAjI upara phIdA hatI. siMhAjI dhana saMcaya karavAnA kAmamAM jarApaNu DhIlo ke kAca nahato paNa e e kuzaLa ane hikamatI hato ke e prajAne dubhAvyA sivAya, emane dukha dIdhA sivAya, prajAne rAjI rAkhIne dhana saMcaya karate. svataMtra rAjya sthApavAnI siMhAjInI utkaTa IcchA hovA chatAM utAvaLA thaIne eNe e sAhasa kheDIne bhaviSya bagADayuM nahi emAM ja enI dIrdhadaSTi dekhAI Ave che. anakaLa samaya na AvavAthI siMhajIe e gALAmAM svataMtra rAjya nA sthApyuM. enI utkaTa IcchA enA putre pUrI karI. 6. thoDI jarUrI mAhIti ane te vakhatanuM pUnA caritra nAyakanI bALalIlA ane bacapaNanAM ka jANatAM pahelAM te samayanI pUnAnI sthiti jANavI jarUranI che. pAchalA prakaraNamAM jaNAvavAmAM AvyuM hatuM ke siMhAjIe pitAnI jAgIra pUnA mUkAme enA vizvAsu nimakahalAla kArabhArI dAdAjI kenDadevanI dekharekha nIce pitAnI strI jIjAbAI, tenI eka chokarI ane ApaNuM caritra nAyaka te vakhatanA bALaka zivAjIne rAkhyAM hatAM. siMhAjInA kuTuMbanAM bIjA mANaso te tenI pAse ja rahetAM paNa A traNa jaNa siMhAnI pAse jatAM AvatAM paNu rahetAM te pUnAmAM ja. caritra nAyakane janma I. sa. 1627 mAM zivanerI killAmAM thayA pachI I. sa. 1677 sudhI jIjAbAI ene laIne mahArASTranA judA judA killAmAM rahI hatI. pachI caritra nAyaka pUnAmAM rahyA ane je pUnAmAM svAminiNa dAdAjI kenadevanI dekharekha nIce temane tAlIma maLI te pUnA te vakhate kevuM hatuM, tenI vastI kevI hatI, AbAdI kevI hatI vagere bAbate jANavAnI vAcakene sahaja IcchA thAya tethI tene citAra bahu ja TUMkamAM nIce ApIe chIe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 thuM te vakhatanuM pUnA. te vakhatanuM pUnA e AjanA pUnA jevuM nahatuM. pUnAne te vakhatano dekhAva kaMI judA ja prakArane hate. Aja Azare poNA be lAkhanI vastIvALuM pUnA zahera te vakhate te mUThA nadInI jamaNI bAjue AvelA keTalAka jhuMpaDAonuM baneluM hatuM. A jhuMpaDAonI vastIthI Azare eka mAIlane che. mUThA ane mULAne saMgama hate. zivAjInA bacapaNamAM pUnA e te taddana nAnuM gAmaDuM hatuM. te jamAnAmAM ahamadanagara, bijApura ane mugala bAdazAhatane jhagaDe, malIkabara, siMhAjI ane khAnajhamAnanI jhapAjhapIo, eka sattAne bIjI sattA sAtheno vigraha, eka bAdazAhanA saradArane bIjA rAjyanA saradAra sAthe virodha, dakSiNanI AbAdInA jabarA duzmana nIvaDyA hatA. eka bIjAnI prajAne satAvavAnI, raMjADavAnI, dukha devAnI, kanaDavAnI temaNe akhatyAra karelI rItane lIdhe Akho dakSiNa deza kharAbakhasta thaI gayo hato. duzmananAM dhADAM pAkane nAza karavA tathA taiyAra thayelA pAkane lUMTavA kyAre UtarI paDaze e kAI jANatuM nahi. tIDanAM ToLAMnI mAphaka ekadama A kALa tIDa ekAeka UtarI paDatAM ane je gALAmAM emanAM pagalAM paDatAM te gALAne te varAna karI mUkatAM. AvI sthiti hovAthI dakSiNanA mulakamAM kheDUta mana mUkIne khetI karI zakato na hato. dareka kheDUtane ane prajAnA bIjA bInakheDUta mANasane paNa jIvana maraNanI ciMtA satAvI rahI hatI. te jamAnAmAM potAnA khetaramAM suMdara, AMkhane ThAre e pAka uchera e khetara upara ane ghara upara - tathA bALabaccA upara bhAre saMkaTane AmaMtraNa karavA jevuM hatuM kAraNa ke khetaramAM suMdara pAka najara paDe ke duzmananAM lazkarI mANasee e khetarano pAka lUMTI laI verAnakherAna karyuM ja samajavuM. khetaranI kharAbI ane pAkanI pAyamAlI karIne ja duzmane saMtoSa pAmatA nahi paNa khetaranA mAlIkane mArI nAMkhatA. keTalIka vakhate musalamAna saradAranA sipAhIo khetarane kharAba karIne ane temanA mAlAkane mArI nAMkhIne paNa japatA nahi. temane satiSa thato nahi. eTale badhA atyAcAra ane julama karyA pachI paNa e lehI tarasyA julamagAranI tarasa chIpatI nahi. evA atyAcArIo te e khetara khedAnamedAna karatA tathA mAlI kene mArI nAMkhatA. gharamAM dANe duNI lUMTI jatA, cIja vastu viSNu jatAM ane ethI paNa vadhAre ghAtakI katyo karavA e atyAcArIo cUkatA nahi. gAmanA nAnA - bALake chokarA ane chokarIone paNa e pakaDI jatA. A dukhanA DuMgara bicArA gAmaDAnA leke upara tUTI paDatA. upara jaNAvelA atyAcAra ane julamone paNa ghaDIvAra bhulAve evA, mANasane kaMpArI chuTe evA, ThaMDAmAM ThaMDA mANasane paNa sAMbhaLatAnI sAthe lehI UkaLI Ave evA baMda katyo karI ghAtakIpaNuM gujAravAmAM AvatuM. gAmanI juvAna chokarIone ane paraNelI strIone baLajabarIthI ghasaDI jatA, temane jora julamathI vaTalAvI musalamAna banAvatA. AvI paDI gayelI strIo upara duSTo jAstIgujAratA. ahamadanagaranA sthApakanA pitA ane govaLakAMDAnA pahelA rAjAne bahu ja baLajabarIthI keda pakaDIne jorajulamathI musalamAna banAvavAmAM AvyA hatA ( ki keDa. pArasanI sa. 127). hRdayane khanArA, kalejAne karanArA ane magajanA lehIne ukALanArA te jamAnAnA keTalAka dhamadhoe gujArelA atyAcAra ane julmonuM varNana atre na ApatAM je lakhyuM che te uparathI ja te jamAnAnI kalpanA karI levA ane vAcakone vinaMti karIe chIe. te jamAnAnA mahArASTramAM eka saMsArI hiMdunuM jIvana bahu dukhI ane dayA upajAve evuM hatuM. hiMdu gRhasthanA gharamAMthI tenI juvAna strIne baLajabarIthI UMcakI javI athavA kheMcI javI, tene jora julamathI vaTalAvavo, tenI marajI viruddha tene musalamAne bhraSTa kare. bIbI banAve e banAve che te jamAnAmAM sahaja vAta jevA thaI paDyA hatA. AvI rIte keTalAye hiMduonAM ghara bhAMgI emanA saMsAranI dhULadhANI karI keTalIye hiMdu bALAone musalamAnoe jAlamathI bhraSTa karI hatI. zivAjInA jamAnAnA mahArASTranA prasiddha saMta zrI rAmadAsa svAmIe te jamAnAnA mahArASTranA hiMdunuM gRhajIvana cItaryuM che teno khyAla nIce nI lITIo uparathI vAcakane Avaze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI aratra strI sAMpaDalI suMdara / guNavaMta ANI catura / maLe male mAnya thora / yupI // 26 // aisA AnaMda mAnilA / duHkha sarvahi visaralA / tava to navuM nAjA | paracA Ave // 27 // akasmAta dhADI AlI / kAMtA baMdI dharUna nelI / vastu mAya hirohI | prALI cAvI // 28 // teNeM duHkha jAle bhArIM / dIrgha svareM rUdana karI / manI Ave sudrI | jIvaMta || 22 || tava ticI vArtA AlI / tumacI kAMtA bhraSTalI / aiko niyAM AMga ghAlI / pRthvI varI // 30 // dravya hote meLavileM / teMhi lagnAsa vecaleM / jAMne siddhi thana nehaiM / surAvalI | rUz // ( devakRta zrImata dAsaSedha (marAThI) pAnuM. 89 AvRtti chaThThI. ) zrI rAmadAsa svAmInA uparanA zlokAnI matalaba nIcenI lITImAM AvI jAya che. chellI lITI sivAyanuM badhuM varNana uparanA zleAkAmAM jaNAveluM ja cheH bhAgyavaMta saMsAramAM mAnuM mujane Aja, suMdara kAntA guNavatI catura kare dharakAja, Ane sukha mAnI mane, gujAratA huM dina, evAmAM kAne paDyA kALa zabda dIna dIna. chApA mArI dhara pare kAMtA pakaDI hAya, vasta bhAva sAthe priyA jIlme dhasaDI jAya, tethI dukhamAM TaLavaLuM yAda karI mama nAra, guNavaMtI para gujaraze kevA atyAcAra. evAmAM khakharA maLI sudarI lUMTayuM zIla, suNI khabara A kAramI dharaNI DhALyuM dila dravya lUTapu' kAMtA lIdhI, hAya hiMdu saMsAra, prabhu dInadayALa tuM mekala tAraNahAra. mahArASTramAM jyAM hiMduonI A dazA hatI, hiMdu strIonAM ziyaLa dhoLe dahADe luMTAtAM hatAM, tyAM mutrakanI AbAdI kyAMthI thAya ? prakaraNa 4 yu' ] siMhAjIe jIjAbAI ane zivAjInA kharacakhuTaNane mATe pUnA ane rUpAnI Avaka dAdAjI phrAnDadeva kArabhArInA hAthamAM mUkI hatI, eTale pUnA ane rUpAnI AvakamAMthIja emanuM kharaca nibhAvavAnuM hatuM. A gAme AbAda nahi heAvAthI Avaka bahu ja gheADI AvatI hatI. AvAM gAmeAno bhAMgI tUTI AvakamAMthI jIjAbAI ne potAnA nirvAha karavAnA hatA. siddhAjIe dhanasaMcaya to khuba karyAM hatA. eka sArI AvakavALA rAjAne zAthe evI rIte siMhAjI rahetA hatA. pUnA ane rUpAnI AvakamAMthI jIjAbAI vagerenuM kharaca nibhAvavuM kaThaNa te| hatuM paNa siMhAjane e saMbaMdhI jIjAbAIe jaNAvyuM hAta to eNe khIjI maMjurI jarUra ApI hAta paNa jIjAbAI bacapaNathI bahu svAbhimAnI svabhAvanI khAI hatI. jIjAbAInI AtmamAnanI lAgaNI bahu tIvra hatI. pUnA ane sUpAnI AvakamAMthI ja bharaNapoSaNa karavAnuM siMhAjIe jaNAvyuM hatuM ane navI strI tukAbAI siMhAjInI mAnItI thaI paDI hatI tethI siMhAjInI A vyavasthAthI jIjAbAInuM dila dubhAyuM hatuM. AtmamAnanI lAgaNIthI bharelI A khAI e nizcaya karyAM hatA ke vakhata Ave ane saMkaTa paDe te bhUkhyA rahevuM paNa siMhAjI pAse kaMI mAgavuM nahi. pUnA ane sUpA e te jamAnAnA taddana nAnAM gAma hatAM. Avaka paNa taddana thADI hatI. A taddana thADI AvakavALA ( tAlukA ) gAmAnI AvakamAMthI bharaNa pASaNa siMhAjInI kIrti ane vaibhava pramANe thavuM muzkela hatuM paNa jIjAbAI nA nizcaya dRDha hatA. dAdAjI keAnDadeva jevA uttama nimakahalAla ane kAryadakSa kArabhArI mahArASTrane sAre nasIe siMhAjIne maLyA hatA, 9 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 5 muM prakaraNa 5 muM 1. dAdAjI kenDadeva. 4. hiMdavI svarAjyanAM bI vAvavA mATe jamIna 2, jIjAbAI teyAra thaI 5. zivAjInAM zubha lagna, 3. zivAjInuM bacapaNa ane zikSaNa 1. zivAjI rAjA bijApuramAM. 7. virodhanuM maMDANa. 1. dAdAjI kenDadeva. dAdAjI kenDadeva pUnA jillAnA malaThaNa gAmamAM janmyo hato (nyA. rAnaDe pA. 63). te nAte dezastha dakSiNI brAhmaNa hatA. dakSiNI brAhmaNomAM peTA nAta cAra che. 1. dezastha. 2. kAMkaNastha athavA cittapAvana se kahADA. 4 devarUkhA. have A cAre nAta vacce beTI vehavAra paNa thAya che. e malaThaNane kulakarNI hato. keTalAeka ema paNa jaNAve che ke e pUnAthI Asare 3 mAIla dura hiMgaNe bujharagane kulakaNI hatI. ene jamIna mahesulanI bAbatane bahu sAro anubhava hato ane te eTale sudhI ke te e bAbatamAM eka gaNAte. eka ja khAtAmAM lAMbA vakhata sudhI karI karIne eNe jamIna mahesulanI bAbatamAM sAro anubhava ane jJAna meLavyAM hatAM. sihAjIe pUnA ane supA tAlukAnI jAgIra, vyavasthA karavA mATe A kArabhArIne soMpI hatI tyAre tenI Avaka tadana ghaTI gayelI hatI. pUnA ane sUpA AvakanI bAbatamAM taddana bhAMgI paDyA hatA. AvI sthitimAM kArabhAra karavA mATe A jAgIra dAdAjIne soMpavAmAM AvI ane A AvakamAMthI jIjAbAI ane zivAjIne kharca nibhAvavAnA hatA. A Avaka kharacanA pramANamAM tadana najIvI hatI chatAM dAdAjI hiMmatabAja hatuM. tene A nAnI jAgIra mAlIke kArabhAra mATe seMpI ane temAM jIjAbAInuM kharaca nibhAvavAnuM kahyuM tethI nArAja ke nAhiMmata na thayo paNa pitAnI aheziyArIthI A jAgIrane AbAda karavAno tene nizcaya karyo. siMhAjInI jAgIranA dAdAjInA kabajAnA gAmonI jamInamAM vasAhata vadhAravA mATe ane navI vasAhata karavA mATe eNe DuMgara ane DuMgarIomAMthI kheDUtone bolAvyA ane keTalAkane vagare sAthe jamIna kheDavA ApIne ane keTalAkane bahu ja ochA dare eTale nAmanA jUja dara laIne jamIna kheDavA ApIne emanuM dhyAna A gAma tarapha kheMcyuM. navA kheDUto sAthe dAdAjIe lalacAvanArI nIce pramANenI sarate karI. 1 le varase khAtA dITha rU. 1-0-0 4 the varase khAtA dITha rU. 9-0-0 2 je varase rU. 3-0-0 5 me varase 2. 10-0-0 ke je varase ,, rU. 6-0-0 6 ke varase . 20-0-0 ane 7 mA varasathI jUnA kheDUtonA dara mujaba levAnuM nakkI karyuM (che. sarakAra. zivAjI. pA. 24, ziva digvijaya. 113.). AvI rItanI saratanI jANa thatAM ja enA tAbAnI jAgIranI jamIna kheDavA mATe cAre taraphathI kheDUte deDI AvyA. paDatara jamIne mATe paNa saMkhyAbaMdha kheDUtoe mAgaNI karI. AvI rIte dAdAjInA kArabhAra nIcenI badhI jamIna kheDavAnI goThavaNa thaI gaI. sihAjIe A gALo jyAre dAdAjIne vyavasthA mATe so hato tyAre tenI kAgaLIe Avaka cALIsahajAra hena eTale eka lAkha sATha hajAra rUpiyAnI hatI (pro, sarakAra. zivAjI pA. 25 ). A AMkaDe te AvakanA kAgaLiyAmAM lakhela rahe. A AvakanA AMkaDAmAMnI ghaNI ja nAnI rakamanI ugharANI patatI hatI (pra, sa. zi. 25). kheDUta varganI te vakhatanI musIbato ane muzkelIone vicAra karIe to dilane dukha thayA sivAya na rahe. mAlIkanA duzmana taraphathI ene bahu khamavuM paDatuM. bicArA garIba kheDUtonI khetIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM ] che. zivAjI caritra te aneka prakAranA duzmananA humalAo khamavAnA hatA. jaMgalI jAnavarone lIdhe paNa khetIne ati nukasAna thatuM. bharyA khetarano pAka A jaMgalI jAnavaro bheAMya bhego karI detA. A jAnavarene lIdhe kheDUtane khamavuM paDatuM. dAdAjIe vicAra karyo ke jamIna mahesulanI lalacAvanArI zarato AyAthI saMkhyAbaMdha kheDUta doDatA AvyA ane jamIna kheDAI tethI kaMI zukravAra na vaLyo. pakavelA pAka kheDUtonI kaDImAM paDe tyAre ja tenI AMtaraDI Thare ane e mana mUkIne khetI karavA taiyAra thAya. khetaramAM pakavele pAka kaThImAM paDe te pahelAM to kheDUtane vividha prakAranI aDacaNAmAMthI pasAra thavuM paDe che teno tyAM sudhI baMdobasta nathI thaze ane kheDUta pUrepuro nirbhaya nathI banyuM tyAM sudhI dekhAtI AbAdI e upalaka AbAdI che e dAdAjInI mAnyatA hatI tethI teNe jaMgalI jAnavaranA dukhamAMthI potAnI jAgIranA kheDUtone bacAvavAne vicAra karyo. A dukhamAMthI kheDUtono chUTakAro thaze te ja sAcI AbAdI sadhAze evI khAtrIthI dAdAjIe jaMgalI jAnavaronA nAzanuM kAma hAtha dharyuM. jaMgalI jAnavaro te jamAnAmAM bahu pasAyAM hatAM, puSTa banyAM hatAM ane tophAne caDyAM hatAM ne lazkarane nAzamAMthI bacelA pAkano nAza karavAmAM bahu caMcaLa ane cAlAka banyAM hatAM. jaMgalI jAnavaronA nAza mATe dAdAjIe nAza karanAra kheDUtane tenA parAkrama mujaba InAmo ApavAnI paddhati zarU karI. AvI rIte InAmo maLavAthI jaMgalI jAnavarone mAravAnA kAmane uttejana maLyuM ane kheDUtone tethI bevaDo phAyado thAya che tenI emane samajaNuM paDI ane e kAma emaNe jhaDapathI calAvyuM. A yojanA yazasvI nIvaDI ane jaMgalI jAnavaro taraphathI thato trAsa ghaNe darajajo ocho thayo. keTalAka harAmakhoro taiyAra thayelA pAkane corIne athavA luTIne pitAnuM gujarAna karavAno dhaMdhe laI beThA hatA tevA badamAsethI pitAnA kheDUtone bacAvavA have dAdAjIe kamara kasI. saiyAdri parvatamAM vasanAra bhaTakatA jaMgalI leke jeo lUMTaphATa ane evAM kRtyathI pitAnuM gujarAna calAvatA tevA lokone bolAvI temane hathiAra ApI te vAparavAnI theDI ghaNI tAlIma ApI temane kheDUtanA UbhA pAka sAcavavAnuM kAma soMpyuM. AvI rIte jaMgalI dhADapADu ane luMTAra bhaTakela ToLInA lekene kAma ApI potAnA kabajAnA mulakanA kheDUtonA pAkane sAcavavA mATe "pAkarakSake " nI TukaDIe taiyAra karI. AvI rIte dAdAjIe pUnA ane sUpAnA kheDUtone nirbhaya banAvyA. A vyavasthA ane tajavIjane pariNAme kheDUtonuM dila khetImAM ceTayuM ane pUnA ane sUpAnI jAgIranI AmadAnI vadhavA lAgI. kheDUtane khAte bAkI nIkaLatA paise kheDUtanI lAcAra dazAthI ja DUbe che. kheDUta pote paise dAbI rAkhIne badadAnatathI leNadArane nAgo javAba Ape e bhAgye ja bane che. paisAne abhAve lAcAra sthitimAM AvI paDavAthI kheDUta pAsenuM laheNuM DUbI jAya che paNa AbAdI ane suvyavasthAne lIdhe pite pakavele suMdara pAka khaLA upara thaIne keThImAM paDe to kALe paDatuM mahesula bahu rAjI thaIne kheDUta bharI Ape che e hiMdanA kheDUtanI parApUrvathI cAlI AvatI khAnadAnI itihAsa prasiddha che. dAdAjIe karelI vyavasthAne lIdhe kheDUtonA pAka sahIsalAmata thayA ane kheDUte tAjA ane TaTAra thayA eTale sihAjInI jAgIranI Avaka vadhI. pUnA ane saMpAnI suMdara vyavasthAnI vAto AjubAju kelAI ane tyAMnA kheDUtone cheDavA ane temanA pAkane nukasAna karavuM e sahaja vAta nathI ema harAmakhorAne ane duzmananA te gALAnA mANasone paNa lAgavA mAMDayuM. hiMmata, yukti ane navI navI yojanAnA akhatarAo ajamAvI dAdAjIe pUnA ane sUpAnI jAgIre sudhArI. Avaka vadhI, udharANI patavA lAgI. A badhI suvyavasthA ane AbAdInA samAcAra siMhAne maLyA ane tethI sihAjI dAdAjI upara bahu ja khuzI thayA. pitAnA AvA nimakahalAla sevakanI vyavasthA ane kAbeliyata joI siMhAjIne ati saMtoSa thayo. AvA karmaniSTha puruSanA kAmane mATe InAme te bevaDI javAbadArI emane mAthe nAkhIne ApavAmAM Ave che e jagatane nyAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 5 mu "pharaja bajAve phAMkaDA, veDI taDake tApa, veThI dukha vireAdhanA, niMdA sahI amApa; InAma AvA kAmanA, dukha kaSTa paritApa, javAbadArI bevaDI, vadhe zire saMtApa. sihAjIe dAdAjInI sevAnI kadara karI ane enI zakti ane vyavasthA joI bijApura darabAra taraphathI pitAne IndApura ane bArAmatI tAlukA maLyA hatA te banne suvyavasthA ane AbAdI mATe dAdAjIne havAle karavAmAM AvyA. pitAnI sevAnI kadara karanAra mAlIka pitAne maLyo che tethI dAdAjIne hara haMmeza saMtoSa rahe ane AvA mAlIkanI sevA karI tene saMtoSa ApavAmAM ja prabhu rAjI raheze ema emane lAgatuM. sihAjI je kadaradAna mAlIka ane dAdAjI je nimakahalAla sevaka e jeDI te alaukika hatI. potAnA mAlIkanI maherabAnIno A prasAda che ema mAnI bahu AnaMda ane umaMgathI sihAjIe vyavasthA mATe ApelA A navA tAlukAnI vyavasthA karavAnI javAbadArI dAdAjIe svIkArI. A tAlukAnI jamIna pUnA ane sUpAnI jamIna karatAM vadhAre rasALa ane phaLadrupa hatI. jamIna kALI hatI. te vakhate tyAM khetI mATe naheranI sagavaDa na hatI. AvakanI bacatamAMthI phaLAu jhADanI vADIo taiyAra karAvI upaja vadhAravA tarapha dAdAjInI najara DI. Avaka ane phaLadrupatAne vicAra karI tathA jamInane zuM bhAvaze tene akhatare ajamAvI dAdAjIe AMbAnAM saMkhyAbaMdha jhADa ropAvyAM. pUnA ane ziravaLanI vacce ghaNu AMbAvADiyAM taiyAra karAvyAM ane tyAM eka nAnuM gAma vasAvI tene pitAnA mAlIka siMhajInA dIkarA zivAjInuM nAma ApyuM. Aje paNa e gAma "zivapura"ne nAme oLakhAya che. karakasara, kAbeliyata, yojanA zakti, sAmA pAsethI kAma levAnI hikamata, kAma vakhate dhAka batAvI haMmeza prajA upara mIThI najara rAkhavAno guNa, umaMga, hasa, hiMmata, hoziyArI vagere sadaguNe dAdAjImAM hatA paNa A sarve guNone zobhAve evuM pramANikapaNuM A svAmini dAdAjInI rageragamAM bhareluM hatuM. enA pramANikapaNAnI eka vAta jANItI che. pitAnA mAlIkanI jamInamAM temaNe pUnA ane ziravaLanI vaccenA bhAgamAM je AMbAvADiyAM banAvyAM hatAM tene mATe emaNe niyamo paNa ghaDyA hatA. A kuzaLa kArabhArI nAnI nAnI bAbatamAM paNa bahu cekasa hate. AMbAvADiyAmAM javAbadAra rakhevALa mavAmAM AvyA hatA ane e rakhevALa upara paNa sakhata dekharekhanI vyavasthA karavAmAM AvI hatI. "vADInA rakhevALanI paravAnagI sivAya vADImAMnAM kAIpaNa jhADanA phaLa phUla ke pAMdaDuM paNa koIe tevuM nahi ane e niyama teDanAra sajAne pAtra thaze." phakta kAgaLiye suMdara dekhAva karI. kAgaLiyA upara ja suvyavasthA batAvavAnI kaLA te vakhate hAlanA jevI khIlI nahatI. te jamAnAmAM te dhANa thata to e lakhAtuM nahi ane vaLI bhAga joge kaMI lakhAtuM tyAre juja lakhAtuM. AMbAvADiyA mATe niyama ghaDAyA hatA ane te pramANe dAdAjIe amala paNa karyo hato. eka divase unALAnI mesamamAM zivapuranA AMbAvADiyAmAM pharatAM taDake caDI gayo hato. dAdAjI vADInI dekharekha ane tapAsanA kAmathI tadana thAkI gayA hatA. puSkaLa pharavAthI ane thAkathI emane khUba tarasa lAgI hatI. AvI sthitimAM emanI najara AMbAnA jhADa uparanI eka suMdara sAkha upara paDI. emaNe turata ja e karI pitAne hAthe rakhevALane pUchaDyA vagara teDI lIdhI. bhUkha ane tarasathI vyAkuLa thayelA dAdAjIe sAkhane cIrIne khAdhI. badhuM patI gayA pachI bahu meDA zAnta citte beThA hatA tyAre temane A karIne khyAla AvyuM ane tarata ja emane lAgyuM ke emanuM pelI kerI teDIne khAvAnuM kRtya e eka prakAranI corI athavA apramANikapaNuM hatuM. A kRtya mATe dAdAjIne bhAre pazcAttApa thayo. emanA moM upara glAni chavAI. A pramANika kArabhArIne lAgyuM ke eNe svAmidroha karyo che. pApa karyuM che, cerI karI che. A kRtyathI enI kIrtine kalaMka lAgyuM che. aMtaHkaraNa ene kaMpavA lAgyuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM ] che. zivAjI caritra ane Akhare eNe bhAre pazcAttApane pariNAme prAyazcita karavAnuM mana sAthe nakkI karyuM. eNe potAnA mANasane lAvyA ane pitAne jamaNo hAtha ke jeNe A apakRtya karyuM ane enI kArakIrdimAM uNapa ANI te hAthane kApI nAMkhavA mANasane hukama karyo. snehIo, bobariyA ane sevake vacce paDyA ane dAdAjIne vidhavidha rIte samajAvyA. snehIonA dAba ane sevakenI vinaMtine vaza thaI dAdAjIe mahA mahenate e hAtha kApavAnuM mAMDI vALyuM paNa potAnA apakRtyanI yAda rAkhavA mATe je aMgarakho e paheratA tenI jamaNI bAMya kApIne e paheratA ane jamaNo hAtha (apakRtyane karanAra ) ughADe ja rAkhatA. siMhAjane dAdAjInA pramANikapaNunA A dAkhalAnI khabara paDI tyAre tene bhAre saMtiSa ane AnaMda thayo. siMhAe potAnA A vaphAdAra pramANika sevakanI saccAInI kadara karI. te jamAnAnA sattAdhArIo ane moTA mANase sevaka upara temanA mRtyathI bahu phIdA thaI jatA tyAre "huM bahu khuzI thayo chuM. samajyA ?" ema kahI mUchamAM hasIne ja sevakanA kRtyanI kadara nahetA karatA; paNa evA mANasanI kadara karatI vakhate InAma, jamIna evI cIja ApatA. siMhAe dAdAjI kenDadevane tenI vaphAdArI ane pramANikapaNe mATe 700 hena eTale 2800 rUpiyA ane eka jariyAna jhabbe bheTa mokalyAM tathA lakhI mokalyuM ke dAdAjInA gharanuM kharaca paNa jAgIranI upajamAMthI kharca pADavuM (rAyarI bakhara ), pelo banelo banAva tadana najIvo hoI tene mATe eTale badhe pazcAttApa nahi karavA sitAjIe potAnA kArabhArIne samajAvyo. A kadaradAna mAlIke premathI potAnA svAminiSTha sevaka upara mIThuM dabANa karyuM ane A vaphAdAra kArabhArIe potAnA mAlIkanI marajIne mAna ApI Akhe. aMgarakhe paheravAnuM zarU karyuM (ki keDa. pArasanIsa. pA. 128). 2. jIjAbAI mahArASTranA ItihAsamAM ane zivAjI mahArAjanA jIvanamAM jIjAbAIe bahu agatyano bhAga bhajavyo che ane caritra nAyakanA caritramAM jyAM jyAM ene bhAga Avaze tyAM tyAM te banAvanuM varNana TUMkamAM karavAmAM Avaze, paNa caritranAyakanuM pitAnuM jIvana zarU karatAM pahelAM jevI rIte castri nAyake sthApelA hiMdavI svarAjya mATe jamIna taiyAra karanAra enA pitA siMhAjI saMbaMdhI thoDuM jaNAvI ene paricaya vAcakene karAvyA tevI ja rIte caritra nAyakanA jIvananuM ghaDatara ghaDavAnuM kAma jeNe karyuM te hiMmatabAja rAjamAtA jIjAbAIno paricaya bahu TUMkamAM vAcakane karAvavAnI jarUra jaNAyAthI enuM oLakhANa nIce ApIe chIe. yAdavakuLanA dakSiNanA devagirinA rAjA rAmadevanA vaMzamAM pedA thayelA siMdhakheDavALA lakhujI jAdhavarAvanI dIkarI, sUryavaMzI citoDanA rANAnA sisodiyA kuLanA siMhA bhesalenI dharmapatnI, hiMdu dharmanA tAraNahAra dharmarakSaka zrI zivAjI mahArAjanI mAtA jIjAbAIe zrI zivAjI mahArAje sthApelA hiMdavI svarAjyamAM bhAre bhAga bhajavyo che ane zivAjI mahArAjane temanA kAmamAM maLelA yazanuM mAna ghaNe bhAge zivAjIne utsAha ApI svadharma mATe sarvasva tyAga karavAnI ane zira sATe hiMdutvanuM rakSaNa karavA hiMdavI svarAjya sthApavAnI preraNA karanAra jIjAbAIne ghaTe che. pitAnI pUnA vagere jAgIrenI barAbara vyavasthA ane baMdobasta karI siMhAjI jyAre pitAnA lazkaramAMthI cUMTI kADheluM cunaMdu lazkara laI bijApura rAjyamAM manasabadArI karavA javA nIkaLyo tyAre jIjAbAInI uMmara Asare 40 varasanI hatI. jIjAbAIne saMbaMdhamAM nIcenI matalabanuM lakhANa rAdhA mAdhava vilAsanI prastAvanAmAM prasiddha itihAsakAra zrI. rAjavADee lakhyuM che. te jANyAthI vAcakone jIjAbAIne paricaya thaze e mAnyatAthI e lakhANane sAra nIce ApIe chIe " jIjAbAInuM caritranAyakanA pitA siMhAjInI sAthe lagna thayAthI te siMhAi zaka 1558 mAM bijApura gayo tyAM sudhInA kALamAM jIjAbAI e si mAM jIjAbAIe siMdha, latAbAda, ahamanagara, pA, hIsagaDha, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. zivAjI caritra [ prakaraNa pa mu' saMgamanera, traMbaka, bijApura, jInnara, pUnA, kAMDANA, ane mAhulI vagere aneka sthaLeAnAM aizva, vaibhava, sukha, saMkaTA, Aphata, aDacaNA, deoDadhAma, pakaDApakaDI, laDAI, khUna, gherA, chApA, yuddho, vagere anubhavyAM hatAM. laDAI sivAyanI rAjakAraNanI badhI bAbatAmAM jIjAbAI aneka prasaMgeAnA vidha vidha rItanA aMgata anubhavane lIdhe pAvaradhAM thayAM hatAM. jahAMgIra, zAhajahAna, IbrAhIma AdilazAha, mahamada AklizAha, cAMdakhIkhI, malikabara, kruttakhAna, lAdI, maheAbatakhAna, nUrajahAna, asa khAna, khavAsakhAna, mustuphAkhAna, murtijhAnijhAmazAha, begama sAheba, baDI begama, murAra jagadeva, catUra sAbAjI, vagere mugalAI, nijhAmazAhInA ane AdilazAhInA prasiddha mutsaddI rAjaddArI puruSonA guNadoSa, temanA rAjakIya peca ane petrA vagere pratyakSa anubhavavAnI taka jIjAbAI ne maLI hatI ane mAleAjI, siMhAjI, viThAjI, khelAjI, lakhujI, acalAjI, vagere sasarA taraphanA ane piyeranA puruSonAM rAjakAraNu ane prakRti anubhava ene thayA hatA. jyAre jyAre jIjAbAI nA pati laDAI upara jatA ane te vakhate jyAre jyAre jIjAbAI sAthe jatI tyAre tyAre laDAI e pratyakSa jovAnI taka e gumAvatI nahi. patino gerahAjarImAM ghaNI vakhate eNe potAnA mulakano kArabhAra paNa calAvyeA hateA " (rA. mA. vi. 80). '' jIjAbAI bahu svamAnI khAI hatI. patinI sahaja aNamAnItI hatI chatAM paNa potAnA patinI sAthe enAM piyeriyAMone aNabanAva hAvAthI saMkaTa samaye paNa eNe piyera javAnI nA pADI hatI. jIjAbAI te lakhatAM vAMcatAM AvaDatuM hatuM. jIjAbAI ne hiMdu dharmanuM bhAre abhimAna hatuM. hiMdutvane jIssA zivAjIne gaLathUthImAM jInnabAI e ja pAyA hatA. peAtAnI nasAmAM yAdava kuLanuM ane sisAdiyAnuM zuddha hiMdu lAhI vahe che ane hiMdutvanA rakSaNa mATe, hiMdu dharmanA bacAva mATe, hiMdu enI Ijjata sAcavavA mATe, gAya ane brAhmaNanuM pAlana karavA mATe pote janmyo che ane te kAma jiMdagImAM bhAremAM bhAre jokhama veThIne paNa pUruM karavAnuM che e bhAvanA zivAjImAM jIjAbAI e tAjIne tAjI ja rAkhI hatI. hiMdutvanI rakSA mATe upayAgI thaI paDe evI ja tAlIma eNe zivAjIne ApI hatI. zivAjInA kAmamAM jIjAbAInI preraNA hatI. 3. zivAjInuM acapaNa ane zikSaNa zivAjI mahArAje bacapaNu kayAM gALyuM e itihAsa uparathI sahelAIthI kahI zakAya ema che. mahArASTrane itihAsa ane siMhAjInA jIvananAM pAnAM tapAsatAM ema kahI zakAya ke I. sa. 1627 mAM janmyA pachI lagabhaga 16 32-33 sudhI zivAjI zivanera ane jInnaramAM rahyA. I. sa. 1633-34 mAM jIgnabAI sAthe zivAjI bAyajhApuramAM hatA ane tyAMthI ja musalamAna saradAra mahAladArakhAne A banne mA dIkarAne pakaDI mugala saradAra maheAbatakhAna AgaLa rajU karyAM hatA. tyAMthI chUTA pachI zivAjI ane jIjAbAI kAMDANAnA killAmAM rahyAM hatAM. tyAra pachI thADA kALa sudhI jInnabAI ane zivAjI, siMhAjI sAthe mAjulInA killA N rahyAM hovAM joI e. I. sa. 1636 nI sAlamAM ke e sAlanI adhavaca ke AkharamAM jIjAbAI ane zivAjI, siMhAjI sAthe tenI pUnAnI jAgIramAM rahyAM haze ema cokkasa anumAna thaI zake. I. sa. 1640-47 sudhInA varaseAmAM siMhAjI teA bijApura, karNATaka, eMgalAra vagere ThekANe hatA eTale pitAne maLavA mATe zivAjI potAnI mA sAthe ghaNI vakhate bijApura AvajA karatA. e varase daramyAna jIjAbAI ane zivAjI siMhAjIne maLavA mATe karNATaka ane egalera gayAnuM paNa jaNAya che. jIjAbAInuM jIvana bacapaNathI ja bahu dukhI hatuM. lakhujI jAdhavarAva ane siMhAjanA vigrahane lIdhe eTale sasarA jamAI athavA jItabhAInA pitA patinA aNabanAvane lIdhe nAnI umaramAM ja e bAI ne bicArIne piyera pArakuM thayuM hatuM. siMhAjIe bIjA lagna pachI tenI sAthe saMbaMdha rAkhyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNuM 5 muM ] che. zivAjI caritra nahato. jIjAbAInA pahelA khaLAne chokare zaMbhAjI nAnapaNathI ja tenA pitAnI sAthe raheto eTale ene te AMdhaLAnA ekanA eka AdhAra lAkaDInI mAphaka zivAjI e ja hatA. jiMdagInA sukhane mane jIvananA saMtoSano ekano eka ja AzAno taMtu jIjAbAIne A jIvanamAM jo koI hoya te te zivAjI ja hatA. jIjAbAInA jIvanamAM enA premane, mAyAne, AzAne, zivAjI e ekale ja vArasa hato. bacapaNamAM bApe ane juvAnImAM patie tyAga karyA jevuM karyAthI jIjAbAInuM jIvana sAdhAraNa strIo karatAM kaMI judI ja rItanuM ghaDAyuM hatuM. dukha ane saMkaTo vAraMvAra jIjAbAI upara paDavAthI ane evA vAraMvAra paDatA saMkaTane sAmane jIjAbAIne karavo paDato tethI tenAmAM nizcaya, vairya, hiMmata ane sAhasa e saddaguNane ghaNe vikAsa thayo hato. e bAI bacapaNathI svAbhimAnapUrNa hevAthI saMkaTanI vakhate paNa bIjAnA meM tarapha jaIne potAnI dInatA batAvavAnuM ene gamatuM nahi ane tethI saMkaTa sAme bAtha bhIDavA mATe pitAnA paga upara taiyAra thavAnI ene Adata paDI. 40 varasa sudhInI jiMdagI e bAIe eka nahi te bIjA ane bIjA nahita trIjA dukhamAM kADhI. saMsAranA badhAM dukhe zivAjInA meM tarapha joIne e bhUlI jatI. zivAjIne paNa bacapaNathI mA sivAya bIjA koInuM kheMcANa na hatuM. mA eTale zivAjIne mana parabrahma. zivAjInI bALapaNano hoMsa purI pADanAra ane tene lADa laDAvanAra eka jIjAbAI ja hatI. zivAjIne prema jIjAbAI upara bahu ja hatA. bacapaNamAM mAtA upara ati prema rAkhanAranA dAkhalA ghaNuM jaDI Ave che paNa Akhara sudhI mAtA pratyeno prema, tenA pratye pUjyabhAva, tenA taraphanuM mAna akhaMDa rAkhanAra zivAjI jevA to viralA ja jaDI Ave che. " sevA karAvavA mADInA ane lADa laDAvavA lADInA" athavA nAnA hatA tyAre mADInA ane moTA thayA tyAre lADInA e kahevata mujaba ghaNuM bane che. jIjAbAI pratyeno zivAjIno prema ane mAna jIjAbAIne maraNa sudhI akhaMDa rahyAM hatAM. jIjAbAIne jIvanamAM zivAjInA bacapaNa samayanA aneka banAve nirAzA upajAvanAra banatA. kuTuMbamAM ghaNI vakhate risAmaNA manAmaNAnA ge AvatA. keAI vakhate kaMI banAvo banatA te jIjAbAIne dilamAM bhAre lAgI AvatuM. keIvakhate manane eAchuM paNa AvatuM. AvA saMjogomAM jIjAbAI zivAjInA meM tarapha joI pitAnuM mana manAvI letI. jIvanamAM bhAremAM bhAre saMkaTanI ghaDI hoya te paNa zivAjInI mukhamudrA e ene (jIjAbAIno) moTAmAM meTe dilAse hate. zivAjInA bAlakhela tarapha ane enI dareka hilacAla tarapha jIjAbAInI bahu jhINI najara rahetI. zivAjI kevI ramata rame che, ramavAmAM keTale cAlAka che, enA goThiyA ke koNa che, kevI cAla calagatane che vagere bAbatonI cakkasa tapAsa jIjAbAI rAkhatI. bacapaNanI ramatamAMthI paNa thoDe ghaNe aMze bALakanI parIkSA thaI zake che ane bALakanA bhaviSyanI javAbadArI jene zire hoya te A nAnI nAnI bAbatomAMthI e bALakanA saMbaMdhamAM ghaNuM jANI le ane jyAM jyAM e bALakane Tako ghaTe tyAM turata TekIne sudhAre ane jyAM ThapakAnI jarUra hoya tyAM Thapake daI kharAba Tevo paDatI aTakAve. jIjAbAI ane dAdAjI kenadeva zivAjInA vartana tarapha bahu kALajI rAkhatA ane jhINI jhINI bAbatanI paNa tapAsa karatA. jema jema zivAjI moTo thato gayo tema tema jIjAbAIne manamAM khAtrI thatI gaI ke A chokaro kuLanuM nAma tAraze ane DUbatA hiMdu dharmane tAraNahAra thaze. jIjAbAI anubhavathI e paNa zIkhI hatI ke zivAjInuM jIvana ghaDavuM enA ja hAthamAM hatuM ane e ghaDavAne kALa paNa A ja hato. zivAjInuM jIvana jIjAbAIe ghaDayuM temAM dAdAjI kenDadevanI khAsa madada hatI. jIjAbAImAM hiMdutvane jusse charvata ane jAjvalyamAna hato. potAne A jIvanamAM, A duniyAmAM jIva karatAM paNa vahAlAmAM vahAlI cIja je pitAno putra tene hiMdutvanA rakSaNa mATe bhayaMkara jokhamamAM utAravA jIjAbAI taiyAra thaI. jIjAbAIe nizcaya karyo ane A kumaLI DALane A mahAbhArata kAma mATe upayogI www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 5 muM nIvaDe evI rIte vALavAnuM zarU karyuM. pitAnA paMcaprANathI paNa adhika evo A vahAle dIkaro zivAjI gaumAtAne sAco pratipAlaka nIvaDe, devamaMdironI rakSA kare, hiMdu strIonI Ijajata sAcave, yavanenI badamAsI ane duSTa kRtya mATe temane sajA karI hiMdudharmane tAraNahAra bane evI mAtA jIjAbAInI utkaTa IcachA hatI. hiMdutva rakSaNanuM, devamaMdironA rakSaNanuM, AryAvartanI AryAonA ziyaLarakSaNanuM kAma karavA mATe jusso zivAjIne jIjAbAIe dhAvaNamAM ja pAye hatA ema kahIe to cAle. zivAjInI nasamAM mAtRpakSa taraphathI devagirinA yAdava rAjAonuM khUna ane pitapakSa taraphathI mevADanA rANAonuM lehI vahyA kare che ane hiMdutvarakSA mATe ja ene avatAra che e vAta jIjAbAI A bALakanA magajamAM enuM jIvana ghaDAtuM hatuM te vakhate tAjIne tAjI ja rAkhavAne haMmezA prayatna karatI. zivAjI bahAdura, vIra, sAhasika, mutsaddI ane hiMmatabAja yoddho bane ane daze dizAe enI hAka vAge, enI ANa varte, e pRthvImAM pakAya e mahatvAkAMkSA jIjAbAInI hatI. potAne dIkare eka mahAna pratApI hiMdu rAjA thAya evI jIjAbAInI IrachI te hatI ja paNa tenI sAthe enI evI paNa IcchA hatI ke e bahu ucca cAritravALe ane rAjakAja tathA rAjadvArI kAvAdAvAmAM pahoMcele eka Adarza namUnedAra rAjA nIvaDe. puruSanAM jIvana mATe, tenA cAritra mATe, tenA saddaguNa ane durguNo mATe ane TuMkamAM kahIe te dareka mANasanA ghaDatara mATe bIjAM badhAM sagAM saMbaMdhI karatAM tenI mAtA athavA bacapaNathI e jenA kheALAmAM ucherAyo hoya, meTo thayo hoya, phUlyo phAlyo hoya, te strI pachI te mA heya, bena hoya, bhAbhI hoya ke mAzI hoya, jeNe bacapaNamAM mAtAnI garaja sArI hoya te strI javAbadAra gaNAya, bALakanA kamaLA mana upara ene lADa laDAvanAra, enA keDa pUrA pADanAra, enI haTha saMtoSanAra mAtA je sArI narasI asara pADI zake tevI asara bIjA keIthI paDe nahi. premathI lADa laDAvanAra mANase bacapaNamAM dIdhelI zikhAmaNe te keTalIka vakhate eTale UMDe UtarI jAya che ke e zikhAmaNane lIdhe aNI vakhate, kaTokaTIne vakhate mANasanA jIvananuM parivartana thaI jAya che. mANasa patita thatA aTake che. mAtAnI bALaka pratyenI bedarakArIthI bALakane sahana karavuM paDe che, mAtAne veThavuM paDe che, kuTuMbane tethI vIte che ane e rIte dezane paNa teTalA pramANamAM nukazAna thAya che. mAtAe javAbadArIthI bahu kALajI rAkhI zivAjInuM jIvana ghaDayuM tethI AkhA dezane phAyado thayo.. je dezamAM mAtA pitAnA bALakanA bhaviSya upara najara rAkhavAnuM bhUlI jAya che, je dezamAM lADakavAyA bALakanA keDa pUrA pADavA mATe mAtAo le mela karI mUke che. paNa enA bhaviSyanA sArAsAro vicAra karavAnuM bhUlI jAya che, bALakane janma ApIne jema tema karIne emane moTA karavAthI ja mAtAnI pharaja pUrI thAya che evuM je dezamAM manAya che, je dezamAM mAtA khoTA lADa laDAvI bALakane moDhe caDAvI tenuM jIvana bagADe che, te dezanI prajA paDe che, tenI durdazA thAya che. strIone temanI pharajanuM bhAna na hovAthI AkhA dezane jamAnA sudhI dukha veThavAM paDe che. prasaMga Ubho thayo che eTale hiMdamAM A jamAnAmAM bALa uchera mATe mAtAonI bedarakArI saMbaMdhI ekAda vAkya lakhI devAnuM mana thAya che. hiMdanI AjanI durdazAnAM aneka kAraNo che paNa bALakonAM jIvana ghaDavAmAM mAtAnI bedarakArI e paNa keTaleka aMze javAbadAra che e kahyA sivAya nathI rahevAtuM. kaI dhAvaNuM bALakane vadhAre raDavAnI Teva hoya ane tethI mAtAne kAmakAjamAM khalela pahoMce che mATe keTalIka mAtAo evAM bALakone lAMbo vakhata sudhI suvADI rAkhavA mATe aphINanI goLI gaLAvavAnI Teva pADe che, evI mAtAo, temaja AyAne ke nAkane bALaka sepI pachI te pratye taddana bedarakAra banI AkhA gAmanI kuthalI kUTavAnuM kAma laI besanAra athavA bIjA kAmamAM mazagula thaI janAra mAtAo dezanI prajAne majabUta ane saMskArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM 1 che. zivAjI caritra 93 banAvavAnA kAmamAM tathA dezanA ghaDataranA kAmamAM upayogI nathI thaI zakatI. dezanI jAhojalAlI, AbAdI, vaibhava, sukha ane aizvaryAne AdhAre tenI prajAnA ghaDatara upara avalaMbI rahe che ane prajAnuM ghaDatara ghaDavAnI moTI javAbadArI prabhue mAtAone mAthe nAkhelI che. pitAnA putrane mahAna nara banAvavAnuM nakkI karIne ja jIjAbAIe tenuM jIvana ghaDavA mAMDayuM hatuM. zivAjInuM mahAnapaNuM e kudaratI akasmAta na hatA. kudarate ene madada karI, ene anukULa saMjoge maLyA e banne vAta kharI che paNa A bAbatamAM jarA UMDI jAnera karI tapAsIzuM to satyanI khAtara ApaNe kabUla karavuM ja paDaze ke zivAjImAM rahelA sadaguNone visi jIjAbAIne zikSaNathI thayo. pitAnuM kartavya bajAvI hiMdudharma tAra e mATenI mahattvAkAMkSA ane dhagaza zivAjImAM jIjAbAIe pedA karyo. TuMkamAM zivAjInI mahattA, enuM mahAnapaNuM e jIjAbAInA zikSaNanuM pariNAma hatuM. putrane nIDara ke vIra banAvavA hoya te mAtAo ghoDiyAmAM ramatA ke raDatA bALakane " e bAve Avyo" " e pilisa A " " e sipAI pakaDI jaze" evuM kahIne bALakane pAraNAmAMthI ja piolIsa vagerethI DarAvavAnI Teva cheDI de. AvI TevanAM mAThAM pariNAma roja bhegavavAM paDe che chatAM haju prajAne nIDara banAvavAne mATe mAtAo A mUrkhAIbharelI rIteno tyAga nathI karatI e dezanuM dubhogya che. pitAnA kumaLA bALakane "bAvAathavA "polIsa ne nAme DarAvIne kaI mAtA na suvADe, e kumaLA mana ane magaja upara e bIka ane e DaranA saMskAra na pADe te evI mAtAe deza upara upakAra karaze. ghoDiyAmAMthI peThelI bIka dhIme dhIme ApaNane mAluma na paDe evI rIte baccAmAM vadhatI jAya che ane ghaNI vakhata aNIne prasaMge e dekhA de che ane bicArAnuM AkhuM jIvana khorDa karI nAMkhe che. putranuM pAraNuM jhulAvatI vakhate ene je rItane banAvavo hoya enA upara jevA saMskAra nAMkhavA hoya, tevI bhAvanAnAM hAlaraDAM mAtA gAya. mAtA A hAlaraDAMmAM ane emAMnA vicAromAM tallIna thAya, emAMnI bhAvanAe mAtAnA mana upara taratI rahe, bALakanA kumaLA mana upara e vAraMvAra athaDAya evuM banatuM jAya e ja jIvana ghaDatarano kakko che ane evI bhAvanAothI raMgAyelI mAtAe ja e ucca bhAvanAo potAnA dhAvaNa sAthe bALakane dhavaDAve che. vakhata AvatAM e bhAvanAone vikAsa thAya che ane samaya AvatAM e pragaTI nIkaLe che. jIjAbAIne musalamAnonI sattA ghaNI kheMcI rahI hatI. hiMdu maMdirano nAza, pUjyamUrtione nAza, hidu sAdhvIonA pativratyane nAza e badhI bInAothI jenuM aMtaHkaraNa baLI raheluM hatuM te mAtA pitAnA putra zivAjIne hiMdu dharmane tAraNahAra banAvavA mAgatI hatI ane hiMdu dharmanA uddhAranA kAmamAM Ave evo banAvavA mATe ja jIjAbAIe ene yogya zikSaNa ghoDiyAmAMthI ApavAnuM zaru karyuM. bALakane pAraNAmAM jhulAvatI vakhate etihAsika hAlaraDAno sUra keAI keAI ThekANe mahArASTramAM saMbhaLAya che. nAsIkanA prasiddha goviMda kavie lakheluM marAThImAM gavAtuM hAlaraDuM vAMcakanI jANa mATe jemanuM tema nIce ApyuM che. zrIjijAbAIne bAlazivAjIsa dilelA jhoMkA. mI loTIta jhokA tuja ziva bALA // suMdarA nIja snehALA // dhR|| tanu zAMtite nIja tuja yeNyA // rASTragIta gAteM tAnha yA // bagha dAsyi jaLe mahI aMbIkA mAya // haMbaraDe phoDI hAya! // nija zanI hice bhaMgile chatra // mAMgalya-sUtra svAtaMtrya // hyA duHkhAne duHkhi phArare pAhIM // mI jIjAbAI tava AI // (cAla)- bahu zatru mAtale mele // 2 // melayAMni Aryadhana nele // 2 // 10. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa para mu Amace rAjya buDavIle // re // kuNi nipajenA zAstA yA cAMDAlA // suMdarA // 1 // bhUmAtecyA bhUtakAli UddharaNI // jhuMjalI raNAM mRDaramaNI // zrI rAmAne rAvaNa vadhilA laDhunI // vAnarAM vIra banavUnI // ghe svataMtratA kaMsAcyA pAsUnI // goviMda gopa jamavUnI // ( cAla ) - tU tasA vIra hozila kAM ? / / re / taravAra karI dharazila kAM ? // re // milavizila bhAvale gaDi kAM ? // re // raNiM vadhAvayA dezazatruMcA meLA || suMdarA // 2 // bhUbhaktirce prabala dugdha pAjIna // mI vIra tulA banavIna // ripurakta bhUtujhyA karI nhANIna // svAtaMtrya gharI ANIna // svAdhIna sakhyA jANa lokakalyANa || tuja rAjyapadIM sthApUna || (cAla) svAtaMtrya vIrAcI mAtA // re // mIM svataMtra sudhanya hotA // re // dhvaja svAtaMtryAcA duchatAM // re || ThevIna tanu azA maMdamaya veLA // suMdarA nIja snehALA // 3 // gada gadA tadA pALaNyAMta ziva haMsalA // jaNuM mAtRbola tyA rucalA // maga kari lIlA mRdula muSTi vaLavUna // jaNuM mhaNe hine ripu vadhIna // tazI Arya zikhA rakSina yA bhAve ho // jAvaLA zito kheLe ho // zrI jijAilA asA krIDatAM tAnhA // dATalA prIticA pAnhA || cAla - uMcAlile tineM tadhi tyAlA // ho // ucalile jaNUM premAlA // ho // AliMgI, cuMbI tAnhUlA // ho // goviMda mhaNe saphala, tadAzaya jhAlA // ziva svataMtra kari dezAlA // suMdarA // 4 // uparanA bhAvavALu" 'zivAjInuM hAlaraDuM ' zrI. jhaveracada medhANIe gUjarAtI sAhityamAM pragaTa karyuM che te nIce ApyuM che. 2 1 AbhamAM ugela cAMdalAne jIjIbAI te AvyAM bALa, bALuDAne mAta hIMcoLe, dhaNaNaNa DuMgarA khele ! zivAjIne nIMdaruM nAve, mAtA jIjIbhAI jhUlAve. peTamAM peDhIne sAMbhaLelI bALe, rAma lakhamaNanI vAta. mAtAjIne mukha je di'thI, uDI enI UMdha te di'thI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 3 poDhore mArAM bALa ! poDhI lejo peTa bharIne Aja. kAle kALAM mudde khelAze, suvA TANuM kyAMya nai re'ze, www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "prakaraNa 5 muM ]. che. zivAjI caritra 5 dhAvajore mArAM peTa ! dhAvI lejo khUba dhrapIne dUdha, raze nahi raNaghelUDA ! khAvA mUThI dhAnanI veLA. perI oDhI lejo pAtaLA re! pILAM lAla pIrojI cIra, kAyA tArI lehamAM nAze, DhAMkaNa te di' DhAlanuM thAze. ghUgharA, dhAvaNI, popaTa-lAkaDI, pheravI lejo Aja, te di tAre hAthe revAnI, rAtI baMboLa bhavAnI. lAla kaMku kerA cAMdalAne, bhAle tANajo kesara-Azra. te di' te sIMdUrIA thApA, chAtI mAthe jhIlavA bApA ! mAtapitA coDe cUmIo re bALA! jhIlajo bevaDa gAla ! te di tArAM moDhaDAM mAthe. dhUMvAdhAra topa maMDAze. Aja mAtAjInI godamAM re tuMne, haMpha Ave ATha para. te di kALI meghalI rAte, vAyu TADhA motanA vAze. Aja mAtA detI pAtharI re, Aja mAtAjIne baLale re, kuNAM kulaDAM kerI seja. tArAM mAthaDAM jhole jAya. te di tArI vIra-pathArI, te di tAre ozIkAM, pAtharaze vIza bhUjALI. melAze tIra - baMdhUkAM. 12 sUI leje mArA kesarI re! tArI hindavANuM jove vATa, jAgI ve'lo Ava bApUDA! mAne hAtha bheTa baMdhAvA. jAgI vele Avaje vIrA ! TIluM mAnA lehInuM levA ! zivAjIne nIMdaruM nA mAtA jIjIbAI jhUlAve, bALuDAne mAta hIMcoLe dhaNaNaNa DuMgarA bole. eka Adarza mAtAne zobhe evI rIte jIjAbAIe zivAjIne ucheryo ane bhaNAvavA lAyaka uMmarane thayo tyAre tenA zikSaNa pratye paNa jIjAbAI tathA dAdAjI kenDadeve pUratI kALajI rAkhI hatI. bALaka jyAre bhaNavAnI uMmaranuM thAya che tyAre tenI sAthe ramavA mATe ane bhaNavA mATe ene gaThiyAonI jarUra hoya che. kamanasIbe zivAjIne gharamAM nAne mATe bhAI, pitarAI ke mAmAno chokaro ke evuM bIjuM kaI na hatuM. bALakamAM aneka guNonA vikAsa mATe gaThiyAonI sabatanI ene khAsa AvazyaktA hoya che e jIjAbAI tathA dAdAjI jANatA hatA. bacapaNamAM goThiyA vagara chokare mUcha bane che ane sabata ane saMgatathI maLatA aneka lAbha e khue che. dAdAjI kenDadeve dIrdhadaSTi deDAvI zivAjIne mATe gaThiyAonI goThavaNa karI. zivAjInA nAnapaNanA geThiyA kAMkaNunA umarAThe gAmanA mukhInA dIkarA tAnAjI mAlusare, muse AmanA dezamukhanA dIkarA bAjI phasalakara, saivAdri parvatanI najIkanA eka gAmanA nAnA jamInadAranA dIkarA yesAjI kaMga vagere hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 5 muM zivAjI ane tenA gaThiyAone te jamAnAnI lazkarI tAlIma ApavAne pUrepuro prabaMdha karyo hatA. ghoDA upara besavuM, tIra mAravAM, talavAranA paTA pheravavA, gophaNa pheMkavI, kaTAra jamaiyo vApara bhAlA barachIne upayoga karavo vagere bAbatanI mahAna ddhAne jarUranI lazkarI tAlIma zivAjI ane temanA gaThiyAone ApavAmAM AvI hatI. pite lazkarI bAbatamAM je je jANatA hatA te temaNe zivAjI ane tenA goThiyAone zIkhavyuM ane bIjI vadhArAnI tAlIma ApavA mATe pagAradAra zikSakonI paNa goThavaNa karI hatI. lazkarI tAlIma mATe dakSiNanA parvata ane pahADe, DuMgarIo tathA tenA nAnA moTA chUpA tathA pagadaMDI rastAo vagere jANavAnI lazkarI amaladArane khAsa jarUra hoya che e dAdAjI kenDadevane anubhava hatuM tethI dAdAjIe zivAjI ane tenA gaThiyAone pahADa ane khINonI khUba saphara karAvI. dAdAjIe zivAjIne rahevA mATe pUnAmAM eka moTuM makAna baMdhAvyuM hatuM je "rAjamahAla' ne nAme oLakhAtuM. pUnAmAM zanivAravADAmAM hAlamAM jyAM khaMDera UbhuM che tenI pUrve jyAM hAlamAM myunisipAliTano nAno bagIco AvelA che te ThekANe e makAna hatuM. junA jamAnAmAM sAMjanA vALa pUchI baccAMone laIne moTerAo besatA ane temane game evI mIThI mIThI bhASAmAM nAnI nAnI vAto moTerAo karatAM ane vAto dvArA bALakane enI jiMdagImAM upayogI thaI paDe evuM jJAna apAtuM. e jUnA jamAnAnI paddhati mujaba dAdAjI zivAjI ane tenA goThiyAone pitAne ghera eTale rAjamahAlamAM" bhegA karato ane temane jJAnadevanA upadeza ane rAmAyaNa mahAbhAratanI, hanumAnanA parAkramanI ane bhImanA baLanI vAta karatA. A cunaMdA ane cAlAka bALakane A vAta sAMbhaLavAnI bahu majhA paDatI. bALakane judI judI bAbato jANavAnI maLe mATe eka divasa bhImanA baLanI te bIje divase ananA bANa kauzalyanI, te trIje divase yudhiSThiranA dhairyanI te cothe divase bhISmanA makamapaNAnI to pAMcame divase bhagIrathanA khaMtanI te kaI divase kRSNanI yuddha nItinI vAta saMbhaLAvatA, te kaI rAtre vaLI duryodhananA nAzanuM khyAna paNa karatA. AvI vAte roja kahevAthI vakhate bALakane kaMTALo na AvI jAya mATe koI divase saMskRta zloka paNa chokarAone saMbhaLAvatA ane moDhe karIne bolAvatA. phurasadanI vakhate jIjAbAI paNa zivAjI ane tenA goThiyAone jAnI jAnI sAMbhaLelI vAto saMbhaLAvatI. jIjAbAI zivAjIne pitAnA pUrvajonA parAkramanI temane musalamAnAe kevAM dukha dIdhAM tenI, dezamAM hiMduone kevuM vIte che tenI nAnI nAnI vAta kahetI. AvI AvI vAto sAMbhaLIne chokarAomAM umaMga ane utsAha ubharAtAM. gharanA cogAnamAM ke AMgaNAmAM cAMdaraNAmAM ke ziyALAnI mosamamAM, tApaNI ke saghaDInI AjubAjue besIne bALakane vAte dvArA jJAna sahelAIthI ApI zakAya che. hiMdamAM hiMdutva upara humalA karanArane sAmane karI hiMdu dharmanI sAcI sevA zirasATe jemaNe e jamAnAmAM karI te zrI zivAjI, tAnAjI, bAjI phasalakara, yesAjIkaMga vagerenA jIvana ghaDavAmAM bacapaNamAMja aitihAsIka vAto dvArA jJAna ApavAnI paddhati madadarUpa nIvaDI hatI. zivAjIne lazkarI tAlIma pUrepurI maLI hatI. te jamAnAmAM jarUra jeTaluM akSarajJAna paNa zivAjIne kahyuM hatuM. lazkarI zikSaNamAM zivAjI ekko hato ane lakhatAM vAMcatAM paNa ene sAruM AvaDatuM hatuM. keTalAka itihAsakAre jaNAve che ke zivAjIne lakhatAM vAMcatAM to bIlakula AvaDatuM ja na hatuM. e te kALA akSara kahADe mAre e hato" evI evI vAta lekAmAM keTalAka itihAsanA lakhanArAonA lakhavAthI phelAI hatI. paNa aneka purAvAthI e vAta taddana juThI mAluma paDe che. zivAjI sArI rIte lakhI vAMcI jANato hato. zivakAlIna maLI AvelA keTalAka kAgaLone cheDe "pata zvAsa cidI [pa aTNA " " sujJane vadhAre zuM lakhavuM." evA zabdo zivAjIne hAthe lakhelA maLI Ave che. dAdA konDadeve zivAjIne lakhatAM vAMcatAM zIkhavyuM hatuM e ullekha ghaNA bakharakAroe potAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM ] che. zivAjI caritra 77 akharAmAM karyAM che. gAyana, vAdana, purANu vAMcana, saMskRta, dharmazAstra, rAjanIti e viSayA zivAjIne zikhavavAmAM AvyA hatA tenAM vigatavAra varNanA bakharAmAM ApavAmAM AvyAM che (ma. ri. 1634-14). jIjAbAI jevI mahattvAkAMkSI strI jete jAte lakhatAM vAMcatAM AvaDatuM evI mAtAne hAthe jenuM jIvana ghaDAyuM te mAtA potAnA pyArA putrane nirakSara rAkhe e vAta manAya evI ja nathI. te jamAne prephesarapaNuM gajAvavAne ke nibaMdha lakhI teTalAthI ja pAte peAtAne bhAre DAhyA mAnI levAneA nahatA eTale zivAjI prephesara nahAtA thaye| athavA teA zivAjIe ekAda sArA nibaMdha lakhI InAma nahetuM meLavyuM e vAta amane kannula che paNa tethI e nirakSara hatA, abhaNu hatA, ema zivAjI mATe game te IrAdAthI peAtAneA abhiprAya DhAkI besADanArAonI sAthe ame maLatA nathI thaI zakatA te mATe dilagIra chIe. A saMbaMdhamAM vigatavAra hakIkata mATe rAjavADe kRta khaDa 4 pR. 74. gu. kelakara pA. 14 tathA pA. 74 joI levuM. dAdAjI krAnDadevanuM jJAna jamIna mahesUlanI bAbatamAM agAdha hatuM. e jJAna eNe zivAjIne ApavA mAMDayu. ane A capaLa ane cAlAka cheAkarAe bahu ja jaladIthI enI tAlIma lIdhI. pAchaLathI A jJAnano zivAjIe upayAga karyo ane e paddhati pramANe eNe potAnI prajAne sukhI paNa karI hatI. k huM UMmare nAnA chuM tethI zuM vAk karavA mATe dareka kArya dareka bAbatamAM haeNziyAra zivAjI bahu tIvra, UMDI ane jhINI buddhivALA hatA. e jyAre bhaNavA besatA tyAre paNa dareka bAbatamAM zikSakane prazna pUchIne kAyara karI mUkatA. zivAjI mare nAnA hovA chatAM tenA praznomAM khUca, U'DANu ane dIrdhadaSTi dekhAI AvatAM. jAgIranA kArabhAranA kAmakAjamAM dAdAjI zivAjIne dhaNI vakhata sAthe rAkhIne keLavaNI ApatA. potAnA kheDUto ane jAgIranI prajAnA jhagaDA patAvavA, temane nyAya ApavA vagere kAmeAmAM paNa zivAjI taiyAra thaI gayA. dAdAjI zivAjI upara putravat prema rAkhatA ane zivAjI paNa ene vaDIla mAnI mAna ApatA. jyAre jyAre aneka prakAranI tAlIma levA mATe zivAjI dAdAjI sAthe jateA hatA tyAre tyAre bahu jhINavaTathI e dareka muddA samajI letA ane dAdAjI pratye bhAre mAna hAvA chatAM e pAtAnI gUcA ukelavA mATe emane puSkaLa prazno pUchyA. zivAjI uMmare nAne! hAvAthI dhaNI vakhata dAdAjI keTalIka bAbatAnA ukela zivAjIne jaNAvyA sivAya paNa karI nAMkhatA. zivAjInA dhyAnamAM A vAta AvI eTale eka divase anukULa vakhata joI bahumAna ane AdarapUrvaka teNe dAdAjIne cokhkhuM ceAkhyu saMbhaLAvI dIdhuM ke thayuM ? badhI bAbate mAre te jANavI joI ene ? dareka bAbatamAM mane mane samajAvIne karavAmAM Ave te ThIka. tame mArA pitAne sthAne che. mane anAvavA mATe pitAe mane tamane sAMpyA che. dareka kAmanI geAThavaNu, tene nikAla, phaisalA vagere vyavasthA mane samajAvIne karazeA nahi te huM heziyAra zI rIte thaIza ? " A sAMbhaLI dAdAjIne ati AnaMda thayA ane lAgyuM ke enA mAlIke keLavavA mATe sAMpelA emaneA dIkarA tAlIma levA ane dareka mAkhatamAM tarakheja thavA taiyAra che. zivAjInA upalA zabdo sAMbhaLyA pachI dAdAjI dareka bAbatanI sarve gAThavA zivAjIne jaNAvIne karatA. peAtAnA mulAnI AbAdInI bAbatamAM, kheDUtAne khetInA dhaMdhAmAM uttejana ApI temane sukhI karI rAjyanI Avaka vadhAravAnA kAmamAM, lazkarane upayegI evI gheADAonI parIkSAnI bAbatamAM, sipAhIe'nI vyavasthA karavAnI bAbatamAM, nekarAnI parIkSAnI bAbatamAM, nAkarAne khuzI rAkhI temanI pAsethI agatyanAM kAmA karAvI levAnI khAkhatamAM, lazkaranI vyavasthA karavAnI bAbatamAM, prajA pAsethI dhAryuM kAma laI pAtA tarapha AkarSaNa karavAnI bAbatamAM, TuMkamAM eka Adarza rAjAne jarUra paDe evI dareka khAtAmAM dAdAjIe zivAjIne tAlIma ApI taiyAra karyAM. AvI rIte zivAjIne sainika banavA mATe, senApati thavA mATe, rAjya meLavavA mATe ane rAjya maLyA pachI te prajA ane rAjA bannene sukharUpa thaI paDe evI rIte calAvavA mATe jarUranuM zikSaNa mAtA jIjAbAI ane dAdAjI taraphathI maLI gayuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. zivAjI caritra 4. hiMdavI svarAjyanAM bI vAvavA mATe jamIna taiyAra thaI. k jIjAbAI ne jyAre jyAre vakhata maLatA ane zivAjI bahu AnaMdamAM AvIne mAtA pAse vAtA sAMbhaLavA esatA tyAre jIjAbAI bahu premathI peAtAnA putrane ApavItI sabhaLAvatI. pote pitA pakSa taraphathI sisodiyA vazana che ane mAtA taraphathI jAdhava vaMzanA che ane e banne vaMzane musalamAne e kevI rIte herAna karyA, mevADa hiMdutvarakSA mATe musalamAne sAme maraNiyuM thaIne kevI rIte laDavu, devagirinA rAjA rAmadeva ane tenA putra zaMkaradevane musalamAnae kevI rIte satAvyA enI vAtA bahu rasabharI vANImAM zivAjIne kahetI. " musalamAno hiMdusthAnamAM sattA jamAvI kheThA che ane bahu phATavA che, te hiMduonAM maMdiro toDe che, mUrtionuM khaMDana kare che, hiMdu dharmamAM pUjya manAtI gaumAtAne vadha kare che ane hiMdu strIonI AbarU le che, temanAM ziyaLa lUTe che, temane bhraSTa kare che, hiMdu strIone baLajabarIthI temanA gharamAMthI dhasaDI jaI temane jorajulamathI vaTalAvI temanA upara musalamAnA atyAcAra gujAre che. A badhuM musalamAnA sattAnA jora upara karI rahyA che. musalamAna bAdazAheA, sattAdhArIo, hiMdutva haNI rahyA che ane hiMdusthAnanA hiMdu rAjA Aje khuNAmAM bharAI beThA che. hiMdu dharmane chala thaI rahyo che. kAI vIranara musalamAnone zAsana karavA mATe haju nathI pAkato. hiMdutvanuM rakSaNa karI yavanene sajA karanAra kAI pAkaze tA ja hiMdu dharma have Takaze. musalamAnI sattAne teDavA kAi hiMdu bahAra paDe te ja hiMdutvanI hayAtI hiMdamAM raheze. julamanI avidha thaI rahI che. " vagere vAtA jIjAbAI vAraMvAra zivAjIne kahetI. zivAjInuM leAhI A badhI vAta sAMbhaLIne UkaLI AvatuM. (" [ prakaraNa 5 muM khelA bhAMsale zivAjInA pitarAI kAkA thAya. tenI strI geAdAvarI nadImAM snAna karavA jatI hatI. tene musalamAnee pakaDI ane 4 lAkha rUpiyA rokaDA na Ape te! tene bhraSTa karavAne saMdezA khelAjIne kahevaDAvyA ane rUpiyA lIdhA tyAre tene choDI. zivAjInA dAdA jIjAbAInA bApa lakhujI jAdhavarAva ane zivAjInA mAmA acaleAjInuM nijhAmazAhInA musalamAna bAdazAhe khUna karyuM " evI vAtA jIjAbAI zivAjIne haMmeza kahyA ja karatI. musalamAna sattAnA atyAcAra, jImA, trAsa, hiMduone la, hiMdu strIonAM zIlabha'ganAM mRtyu vagere sAMbhaLIne e musalamAnI satta!nA duSkRtyA tarapha zivAjInA manamAM pUrNa tiraskAra UbhA thatA ane e julama karanArI sattA teDe ja chUTakA che evA vicAra ene vAraMvAra sphurI AvatA. hiMdu dharmanI mahattAnI vAte, vaDavAonA parAkrameAnA itihAsa, musalamAnanA atyAcAranA varNanA zivAjIne jIjAbAI e vAraMvAra kahyAM tethI tenA manamAM hiMdutvanuM rakSaNa karavAnA jIssA bahu jabarA pramANamAM pedA thayA ane te dhIme dhIme vadhavA lAgyA ane vadhatAM vadhatAM te eTale sudhI vadhyA ke Akhare zivAjInA magajamAM hiMdutva naSTa karanArI musalamAnI sattA teDavAnA vicArAe janma lIdhA. 5. zivAjI rAjAnAM zubha lagna. zivAjI rAjAnA jamAnAmAM bAlavivAhanI paddhati pracalita hatI. te jamAneA hAlanA karatAM taddana judo ja hatA. zivAjI rAjAnI uMmara 10 varasanI thaI tyArathI ja emanA lagna mATe mAgAM upara mAgAM thavA lAgyAM hatAM. jIjAbAIne paNa lAgyuM ke ekAda UMcA kuLanI sArI kanyA svIkArI laI zivAjI rAjAnuM lagna karI nAMkhavuM. sihAjI rAjA karNATakamAM vijaya meLavI bijApura pAchA pharyA pachI emane paNa lAgyuM ke zivAjI rAjAne bijApura khelAvI tyAM bhAre ThAThamAThathI emA lagna samAraMbha ujavavA. si'hAjIe zivAjI rAjAne te zikSaNa mATe dAdAjI kAntadevane sAMpyA hatA ane te pUne jIjAkhAI sAthe dAdAjInI dekharekhamAM rahetA hatA, tAlIma letA hatA. eTale siMhAjIe zivAjI rAjAnA lagna saMbaMdhInA peAtAnA vicArA dAdAjI tema ja jIjAbAInI jANa mATe dAdAjIne lakhI meAkalyA. A zubha avasara mATenA potAnA mAlIkanA vicAra vAMcI dAdAjIne AnaMda thaye, jIjAbAI ne paNa AnaMda thayeA. dhRNAM mAgAM AvyAM hatAM temAMthI chAbhAIe zivAjI rAjA mATe eka suMdara kanyA pasaMda karI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM ] cha, zivAjI caritra zivAjI rAjAne khabara paDI ke pitAnA pitA siMhAjIne vicAra zivAjI, jIjAbAI vagere badhAne bijApura belAvI tyAM lagna samAraMbha karavAno che. A vakhate zivAjI rAjAnI uMmara Azare 13 varasanI hatI. uMmara nAnI hatI paNa buddhi bahu tIkSNa ane najara bahu UMDI hovAthI A lagna samAraMbha dhI bhAre gUMcavaNamAM paDyA. aneka dRSTithI A 13 varasanA zivAjI rAjAe potAnA vicAre tapAsyA. te jamAne bALalagnane have e vAta kharI paNa te jamAnAmAM vinaya ane viveka paNa hAlanA karatAM vadhAre pramANamAM jaLavAtAM hatAM. potAnA lagna saMbaMdhI bAbatone uhApoha athavA carcA vararAjA pitAnA meTerAM AgaLa karatA nahi. khUba vicAra karI zivAjI rAjAe A saMbaMdhamAM potAnA vicAro bahu vinaya ane viveka pUrvaka dAdAjI AgaLa rajU karavAno nizcaya karyo. zivAjI mahArAjane lAgyuM ke A bAbatamAM mArA vicAro pitAjIne jaNAvavAno mAro dharma che ane tethI ja emaNe e vicAro dAdAjInI mAraphate siMhAjIne jaNAvavAnuM vicAra karyo. " zivAjI rAjAnA manamAM musalamAno mATeno gusse bhaDake baLI rahyo hato, amArA lagna jevA dhArmika samAraMbhamAM yavanonI hAjarI na joIe evuM zivAjI rAjAne lAgyuM ane temaNe dAdAjIne kahyuM ke "mAruM lagna mane bijApura laI jaI karavAne pitAjIne vicAra che ema meM sAMbhaLyuM che. mane e saMbaMdhamAM ciMtA thAya che. bijApura e yavana rAjAnI rAjyadhAnI che ane tyAM je lagnane samAraMbha thaze te pitAjInA darajjAne lIdhe A dharmakRtyamAM yavana hAjarI Apaze. pitAjIthI e saMbaMdhamAM kAMI belAze nahi ane ema thavAthI mane lAge che ke hiMdu dharmanuM apamAna thaze. yavanone AmaMtraNa na kare to paNa pitAjIne harakata ane bolAve te ApaNe dharmabhraSTa thayA sivAya rahevAnuM nathI. A badhA saMgane ane vakhatane tathA pitAjInI sthitine vicAra karI lagna samAraMbha ahIM pUnAmAM ja thAya te vadhAre anukULa thaI paDaze evuM mAruM mAnavuM che. mane je lAgyuM ke tamane jaNAvyuM. pachI te badhA moTerAMone je ThIka lAge te kharuM." dAdAjI te A vicAra sAMbhaLIne Azcaryacakita ja thaI gayo. eNe A bInA siMhAjIne bijApura lakhI jaNAvI ane vadhArAmAM pitAne abhiprAya jaNAvyo ke "saMge tathA vakhatano vicAra karatAM mane lAge che ke zivAjI rAjAnA lagna ahIM pUne karavAmAM Ave te vadhAre anukaLa thaI paDaze. Apa e bAbatamAM nizciMta rahezo. Apa mArI sUcanA tathA patramAM jaNAvelI hakIkata upara vicAra karI mane javAba Apaze. lagna samAraMbha atre karI levAnI Apa rajA Apaze te atre suMdara kanyA ane kuLavAna vevAI pasaMda karI ApanA darajajAne zobhe evA damAmathI zubha lagna ATopI laIzuM." siMhAne dAdAjInI sUcanAo pasaMda paDI ane pUnAmAM ja lagna ApI levAnI saMmati ApI. siMhajInI rajA maLyAthI zivAjI rAjAnAM zubha lagna I. sa. 1640 nI sAla teo 13 varSanI uMmaranA hatA tyAre dAdAjInI pUrNa dekharekha nIce siMhAjInI Ijajata AbarU ane bebhAne zobhe evA damAmathI ane bhapakAthI saradAra ArakenI kanyA saubhAgyakAMkSiNI saIbAI joDe jIjAbAIe karyo. 6. zivAjI mahArAja bijApuramAM ame pAchaLa jaNAvI gayA chIe ke siMhAnA bIjA lagna pachI jIjAbAIe pati sAthe saMbaMdha nAmano ja rAkhyo hato. e vAta kharI che ke lagnathI jIjAbAInuM dila UMcuM thayuM hatuM ane tethI pati pratye paripUrNa prema hovA chatAM enA manamAMthI patisukhano AnaMda AthamI gayo hato. jIjAbAInA mananI AvI sthiti hovA chatAM siMhAjI jIjAbAI pratye tathA jIjAbAInA pharajadA pratye bIlakula bedarakAra nahato. zivAjI rAjAnAM lagna pachI siMhAe jIjAbAI tathA zivAjI rAjAne bijApura pitAnI sAthe rahevA mATe belAvyAM. zivAjI rAjAmAM cAlAkI ane hoziyArI, samayasUcakatA ane hAjarajavAbIpaNuM vagere vikAsa pAmelA saddaguNenI vArtA siMhAe ghaNAne meDhethI sAMbhaLI. hatI. zivAjI rAjA yuddhakalAmAM nipuNa nIvaDyA che tathA jAgIranI vyavasthA karavA mATe tathA prajAnI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 5 muM pUratI saMbhALa levA mATe paNa ATalI nAnI umaramAM ja taiyAra thaI gayA che evI AnaMdanI vAte vAraMvAra aneka mANaso mAraphata siMhAjIne maLatI. pitAnA putranAM AvAM vakhANa bIjAne meDhethI sAMbhaLIne kayo pitAne AnaMda na thAya ? zivAjI rAjAnAM lagna bahu suMdara rIte vidhipUrvaka pUra dhAmadhUmathI dAdAjI konTadeva ane jIjAbAI e ATopI lIdhAnuM sAMbhaLIne siMhAjIne samAdhAna thayuM. lagna thaI gayA pachI siMhajIe jIjAbAI ane zivAjI rAjAne bijApura mekalavA dAdAjIne lakhyuM. mAlIkane hukama maLe ke tarata ja dAdAjIe uttama baMdobasta karI, sipAhI, svAra, rakhA, cokIdAra vagere sAthe ApI Theka ThekANe bhavAne baMdobasta karI vAhana vagerenI saMpUrNa tajavIja karI jIjAbAI tathA zivAjI rAjAne bijApura ravAnA karyA. siMhAnA teDAvyAthI jIjAbAI ane zivAjI mahArAja I. sa. 1641 mAM bijApura siMhajIne maLavA gayA. A vakhate zivAjI rAjAnI uMmara Azare 14 varasanI hatI. zivAjI rAjAnuM jJAna, temanI cAlAkI, vAta karavAnI temanI Dhaba, vaDIlo pratyeno temane vinaya, moTerAo pratyenI temanI AmanyA, prazno pUchavAnI temanI rIta, dareka bAbata pUrI rIte jANI levAnI emanI dhagaza, moTI moTI ane mahattvanI bAbatamAM paNa rasa levAnI emanI utsukatA vagere jaI pitAne bahu ja AnaMda thayo. leke taraphathI zivAjInAM vakhANa sAMbhaLI siMhAjI khuzI thatA paraMtu duniyAnA anubhavathI eNe jANyuM hatuM ke moTAonA chokarAonAM vakhANamAM ghaNe bhAge bahu vajUda nathI hotuM tethI leke je vAta emanAM vakhANunI karatA te pUrepurI e mAnI le nahijyAre pratyakSa anubhava thaze ane zivAjI rAjAnuM vartana joyuM ane sTraguNe anubhavyA tyAre siMhAjInI khAtrI thaI ke leke zivAjI rAjAne je vakhANa karatA hatA te sAva sAcAM hatAM. tIkhA ane teja svabhAvanA mANamAM viveka ane vinayapUrNa vikAsa pAmelA javalleja jaDI Ave che. zivAjI mahArAja teja mijAjanA ane tIkhA svabhAvanA te hatA paNa emanAmAM viveka ane vinaya sArI rIte khIlyAM hatAM. moTerAonI sAthe vicAra bheda hovA chatAM, mahatvano matabheda hovA chatAM pUrNa namanatAIthI zI rIte vartavuM e teo pUrepuruM jANatA hatA. bijApura darabAramAM siMhAjIne vajIra murArajagadeva ane saradAra raNadullAkhAna sAthe bahu ghADe saMbaMdha ane sAco sneha hate. siMhAjInI kauTuMbika bAbatamAM paNa murArajagadeva khUba rasa letA. murArajagadeve zivAjI rAjAnAM vakhANa vAraMvAra ghaNAne moDhe sAMbhaLyAM hatAM. siMha sAthenA ghADA saMbaMdhane lIdhe murArapatane zivAjI rAjAne maLIne temanI sAthe aneka bAbate upara vAta karavAnuM ke maLyo hati. murArapate mutsaddInI rIta mujaba zivAjI rAjAne judI judI rIte tapAsI paNa joyo. murArapaMta jevA mutsadIe zivAjI rAjAne nANuM joyo ane emanI kasoTImAM paNa zivAjI rAjA barobara UtaryA. murArapate bahu jhINavaTathI zivAjI rAjAne emane mAlUma paNa na paDe evI rIte tapAsI lIdhA. zivAjI rAjAmAM dekhAto vinaya, emanAmAM tarI AvatA viveka, vaDIle pratyenI emanAmAM jaNAI AvatI mAnanI lAgaNI, emanI vAtacita karavAnI Dhaba, prazno pUchavAnI emanI kaLA, uttara ApavAnI emanI TA, ane badhuM hovA chatAM paNa zivAjI rAjAmAM maryAdita vinoda paNa ghaNI vakhate dekhAte. e badhuM joI murArapatane bahu harSa thayA. cauda varasanA kumaLA bALakamAM ATalA badhA sadaguNa ATale badhe darajaje vikAsa pAmelA joI murArapatanA manamAM zivAjI rAja mATe je prema hato te bevaDA ane mAna vadhyuM. zivAjI rAjAe potAnA saguNa ane sadavartanathI potAnA pitAnA jAnI dosta murArapatanI pUrepuro cAha bahu ja jaladI meLavI lIdhe. murArapate zivAjI rAjAnA saddaguNo ane ATalI nAnI uMmaramAM emanAmAM dekhAI AvatI capaLatA ane DahApaNu vagerenI vAte bijApuranA bAdazAhane karI. murArapata bahu ThAvaka ane bebhAdara mutsaddI hatA. game tenA vakhANuM ane game tenI niMdA kare evI prakRtine e mANasa na hato. enA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 suM] 7. zivAjI caritra 1 abhiprAya upara bahu vajana ApavAmAM AvatuM. AvI prakRtinA murArapaMte jyAre zivAjI rAjAnA darabAramAM vakhANu karyuM tyAre bAdazAhe zivAjI rAjAne darabAramAM laI AvavA murArapaMtane jaNAvyuM. zivAjI rAjAne darabAramAM lAvavAnI bAdazAhanI IcchA murArapaMte siMhAne jaNAvI ane zivAjI rAjAne darabAramAM lAvavA siMhAne sUcanA karI. 7. virodhanuM maMDANa, zivAjI mahArAja umare jema jema moTA thatA gayA tema tema emanAmAM yavana Sa vadhatA ja gayA. hiMdu dharma ane hiMdu strI puruSo uparanA Aja sudhInA musalamAnenA humalA, atyAcAra ane AkramaNeAnAM vatA, itihAsa, vAtA vagere sAMbhaLavAnI jyAM jyAM emane taka maLatI tyAM tyAM e bahu AturatAthI eneA lAbha letA. hiMdutva uparanA AkramaNAnI vAtA jyAre jyAre e sAMbhaLatA tyAre tyAre emane bhAre dukha thatuM. musalamAnAnA atyAcArAnA vatA sAMbhaLyAthI emanA aMtaHkaraNa upara bhAre AdhAta thatA. A vAtA sAMbhaLyA pachI kalAkAnA kalAko ekAMtamAM khesI zivAjI mahArAja dIlagIra dile khUba vicAra karatA. Akhare zivAjI mahArAjanA mananI khAtrI thaI ke musalamAneA sattAnA jorathI hiMdutvane uccheda karavA Icche che. yavanAnuM jora dina pratidina vadhatuM jAya che. AvA saMjogAmAM hiMdutvanI hayAtI rAkhavI hAya tA musalamAna sattA tADe ja chUTakA che. musalamAnI sattAne teDavI sahelI nathI e vAta zivAjI mahArAja jAgutA hatA paNa UMDA vicAra karatAM emane lAgyuM ke IslAma sattA teADavAnuM sAhasa kheDavAthI ja kaMI vaLI zake ema che. bAdazAha, zivAjI rAjAne maLavA Icche che e vAta murArapaMtanI mAraphate siMhAjIe jANI ane tethI siMhAjIne ThIka lAgyuM. zivAjI rAjAne darabAramAM laI javAnA siddhAjIe vicAra karyo. zivAjI rAjJane bAdazAha salAmatanI maherabAnInI, murArajagadeva sAthe si'hAjIne melelA saMdezAnI ane khAdazAhanA darabAramAM siMhAjI emane laI javAnA IrAdo rAkhe che e badhI khamare maLI. A khabA sAMbhaLI zivAjI rAjA vicAramAM paDyA. A vidma zI rIte TALavuM e ciMtAmAM paDyA. vaDIlo pratye zivAjI rAjA haMmeza namanatAIthI vatA ane peAtAnA vaDIlanA khela kAI divasa pAchA ThelatA nahi. pitAnA paDatA kheAla jhIlanAra A putra gUMcavADAmAM paDyo. bAdazAhanA AmaMtraNe zivAjI rAjA sAme dharmasaMkaTa UbhuM karyuM. uMmara nAnI, anubhava nahi ane pitA sAthe matabheda, e sthitimAM zI rIte rastA kADhavA e kumaLI vayanA duniyAdArInA navA umedavAra mATe bahu bhAre hatuM. bahu vicAra pachI emane nizcaya thayA ke hiMdu dharmanI niMdA karanAra ane hiMdutva upara AkramaNa karanAra ane atyAcAra gujAranAra sattAne krAI paNa saMjogAmAM namavuM niha. A nizrayamAM aDaga rahevAmAM pitAnI ItarAjI thAya to paNa te sukhethI vaheArI levI. pitAne nArAja karavAnI tA zivAjI rAjAnI khIlakula IcchA na hatI paNa peAtAnA ucca vicArIne zuddhabuddhi ane pavitra dAnatathI amalamAM mukavA jatAM pitAne ke kAI paNa bIjA vaDIlane mAThuM' lAge teA temanI ItarAjI khamIne paNa peAtAnA vicAreAmAM makkama rahevAnuM zivAjI rAjAne vyAjakhI lAgyuM. mANusanA makkamapaNAnI seTI paNu AvA saMjogAmAM ja thAya che ane AvA saMjogAmAM mANasa gUMcavAI te narama banI peAtAnA makkama siddhAMtAne cheDI sogAtA dAsa ane te tevA mANusathI mahAbhArata kAma kadI paNa thaI zake nahi evuM zivAjI rAjAne lAgyuM ane peAtAnA vicAreAmAM vadhAre makkama banyA. A saMbaMdhI potAnA kharA vicArA pitA si'hAjI sanmukha khulle khullA mUkavAnuM sAhasa kheDavA zivAjI rAjA taiyAra thayA. siMhAjIe zivAjI rAjAne darabAramAM javA saMbaMdhI vAta karI tyAre zivAjI rAjAe pitAne bahu namanatAIthI kahyuM. " pitAjI ! Apa mate bAdazAhanA darabAramAM laI javA IcchA che e meM jyArathI sAMbhaLyuM che tyArathI huM bhAre ciMtAmAM paDyo chuM. ApanA hukamA mane zirasAvadha 11 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 che. zivAjI caritra [ prakaraNa pAm che. pitAne huM nArAja karavA IcchatA ja nathI. mArA pitA e tA mAruM parama daivata che. pitAjI, huM anubhava vinAnuM bALaka chuM. ApanA marajI viruddha mArAthI akSara paNa na khelAya chatAM mArA mananI gUMca huM ApanA caraNu AgaLa bahu namra paNe rajU karuM chuM. mArA manamAM UbhI thatI gUMce ApanA AgaLa kahevAmAM vaDIlanI avajJA thatI hoya te mane kSamA karaze. yavanee ApaNA paramapavitra pyArA hiMdu dharmAMnuM vAraMvAra bhAre apamAna karyuM che e kSatriyAthI krama bhulAya ? pitAjI ! yavA sAthenA yuddhamAM yavanee karelA dhA rujhAya che, ApaNA sagAMsaMbaMdhIone karelA saMhAra bhulAya che paNa emaNe teDelAM madirA ane bhAMgelI mUrtionA itihAsa, emaNe karelI gAyAnI katala ane hiMdu strI upara emaNe gujArelA atyAcAranI hakIkatAe kSatriye!nA hRdaya upara je kArI dhA karyAM che te rujhAya tema nathI. pitAjI ! jamAnA vItI jaze te paNa jyAre jyAre e duSTonAM duSTa kRtyanuM smaraNa thAya che tyAre tyAre e jakhame taddana tAjA ja mAluma paDe che. emanA duSTa kRtyanA itihAseA sAcA kSatrinA lehIne ukALe che. pitAjI! ApanI dhRtarAjInI mane bhAre khIka che chatAM pyArA hiMdu dharma pratyenA prema ApanI samakSa mArA gAMDA dhelA vicAre! prakaTa karavAnI mane hiMmata Ape che. je musalamAnee ApaNA dharmo upara humalA karyAM, madirA temAM, mUrtie bhAMgI, ApaNI mA ena vahu eTInI Ijjata lUTI te musalamAna sattAne namavuM e hiMdutvanuM apamAna karavA jevuM mane lAge che. mAtA ane menAnA vadha karavA e vadhAre sAruM che. pitAjI ! mApha kare, mArA dilanA UbharA huM Aje ThAlavuM chuM. AvI julamI musalamAna sattAnI nAkarI karavI, tenI sevA karavI e musalamAnI sattAne hiMdutva haraNa karavA mATe majabUta karavA jevuM che. bijApuramAM dhoLe dahADe hiMduenA dekhatAM yavane gauvadha kare che e jyAre huM jouM chuM tyAre tA vadha karanArane ziraccheda karavAnuM mana thaI jAya che, taiyAra paNa thaI jAuM chuM pazu Apa DhapA deza e vicArane lIdhe mana dabAvIne khe| chuM. musalamAna sattAne namavAnI vAta mane mAthA upara dhA samAna lAge che. musalamAna umarAvAne tyAM javuM paNa mane nathI gamatuM. musalamAna sattAne na namavuM ane emanI sAthe sabaMdha na rAkhavA evuM mane mAruM mana kahyA ja kare che. musalamAnAnA sparza thatAM ja pozAka palALI snAna karI pavitra thavAnuM mane mana thAya che. musalamAna bAdazAhane maLavA javuM ane tene rniza karavI e mane jarA paNa gamatuM nathI. " zivAjI rAjAnA zabdo sAMbhaLI siMhAjI cakti thayA. krodhe na bharAyA paNa ene lAgyuM ke " A chokarA duniyAnA anubhava nahi heAvAthI kAcuM kApe che. AvA khullA deSatA A jamAnA nathI. khullA dreSa mATe hajI hiMduone anukULa evuM vAtAvaraNa taiyAra nathI thayuM. pUrI taiyArI pahelAM dveSa prakaTa karavAthI naphAne khadale nukasAna ja thavAnuM e A chekarA hajI nathI jANatA. hajI hamaNAM ukaLatuM leAhI che. anubhavathI zIkhaze " vagere vicArA manamAM karI si'hAjIe zivAjI rAjAne samajAvavA pAnAnA kArabhArIone kahyuM. zivAjI rAjAnA snehIone temane samajAvavA samajAvyA ane jIjAbAI ne paNa zivAjI rAtane samajAvavA siMhAjIe kahyuM. ,, siddhAjIe peAtAnA kArabhArI mAraphate zivAjI rAjAne kahevaDAvyuM ke "yavaneAnI sevA karIne ja ame A haddo ane darajjo meLaLyeA che. jemanI kRpAthI A hodde caDyA chIe temanA pratye AvA tiraskAra tamane na zobhe. emanA taraphanI AvI valaNathI tame amAruM apamAna kareA che ane karAve che.'' snehIoe paNa zivAjI rAjAne bahu samajAvyA ane Akhare jIjAbAI e paNa emane samajAvavAnA prayatna karyAM. cAre taraphathI badhA zivAjI rAjAne samajAvavA maMDyA paNa zivAjI rAjA peAtAnA nizcayathI DagyA ja nahi. jIjAkhAI zivAjI rAjAne samajAvavAnA prayatne siMhAjInA kahevAthI karatAM hatAM paNa zivAjI rAjAne potAnA nizcayamAM bahu ja dRDha ane makkama joI jIjAbAI ne aMtaramAM bahu AnaMda thayo. pote ApeluM zikSaNa zivAjI rAkhane haiye kharAkhara coMTavu' che e joI jIjAbAI ne pU saMtoSa thayA. zivAjI rAjA keAInuM nathI mAnatA e joI siddhAjIe temane potAnI pAse khelAvyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM:]. che. zivAjI caritra 83 ane kahyuM " hiMdamAM Aje yavananI ANa vartI rahI che. samaya samajIne ApaNe vartavuM joIe. ApaNe ApaNo dharma barobara pALo emAM khAmI rAkhavAnuM tamane kAI nathI kahetuM. svadharmanuM rakSaNa karIne tenI sevA karavAmAM koI paNa jAtanI aDacaNuM nathI. prabhunI icchA haze tyAM sudhI eLe baLe paNa yavanonI sevA kare ja chUTake che. dhAryuM dhaNInuM thAya che. ApaNuM vaibhava ane sattA gayAM. Izvara je anukULa heta te hiMduo pitAnuM rAjya gumAvI besata nahi. hiMduo potAnA dezamAM ja gulAma banyA che. emanA dezamAM ja emanI, emanI strIonI ane emanA dharmanI durdazA vidharmIo karI rahyA che e amane nathI sAlatuM ema na samaja. amane paNa ghaNuM lAgI Ave che. paNa garaje A badhuM karavuM paDe che. ame to samaya joI vicArIne vartanArA chIe. ApaNI saradArI ane vaibhava jALavavA bAdazAhane saMtoSa Ape ja chUTake che. tArI haThathI mane bahu dukha thAya che. tuM jaka mUkIde. ApaNe Teka prabhune rAkhyo hota to ApaNI sattA kema jAta ?" pitAnA AvA DhIlAM vacana sAMbhaLI zivAjI rAjAne ghaNuM lAgI AvyuM. pitAnA dareka vAkyane rokaDa javAba ApavAnI zivAjI rAjAnI taiyArI hatI paNa emane lAgyuM ke A bAbatamAM vAdavivAda karI gharamAM ja jhera ane kaDavAza UbhAM karavAM e ThIka nahi tethI pitAne bahu namratAthI emaNe kahyuM "pitAjI! Apa mAThuM na lagADo. ApanI AjJA mAthe caDAvavA huM taiyAra chuM. anukuLa samayanI rAha joyA karIzuM to nathI AvavAne. pitAjI! samayane te puruSArthathI anukULa karI levo paDe che. Apane javAba devA e nAne meDhe meTe keLiyo levA jevuM thAya che, eTale huM javAba nathI Apato paNa yavano khulle choge gauhatyA kare che te mArAthI nathI khamAtuM. huM e sahana nahi karI zakuM. Apa vaDIla cho. Apane paDato bola jhIlavA huM taiyAra chuM. mane gamatuM hoya ke na gamatuM hoya te paNa ApanAM veNa huM tarata ja mAthe caDAvIza. yavanenA atyAcArathI mArI lAgaNI te ati dubhAI che paNa huM ApanI AgaLa e jaNAvI Apane nArAja nathI karavA IcchatA, paNa eTaluM te pitAjI huM kahI ja daUM chuM ke gauhatyA mArI najara AgaLa thAya e kATi upAye huM sahana karavAne nathI." hiMdu dharma pratyenI putranI lAgaNI tathA jusso joI pitAne manamAM te sahaja samAdhAna thayuM paNa enA saMjoge evA hatA ke e putrane koIpaNa rIte uttejana ApI zake ema na hatuM. AvA tejasvI putrane dabAvI devAnI siMhAnI jarA paNa IcchA na hatI. kharuM' kahIe te siMhAnA aMtaHkaraNamAM paNa yavane mATe premanA kuvArA naheAtA phUTatA paNa yavana sAthe samaya joIne vata pitAnuM kArya sAdhI levAnI siMhAjInI yukti hatI (keLaskara). puruM pADyA sivAya kazuM na kApavuM e siMhAjIno siddhAMta hatuM ane tethI aneka taka maLI chatAM samaya pAko na hato, tethI svataMtra hiMdu rAjya siMhAjIe sthApyuM nahi. svataMtra rAjA thaI javAnI hesamAM siMhAe kAcuM na kApyuM ane putra mATe samaya pAke thavA dIdhe tenAM mIThAM phaLa AkhA hiMdusthAne cAkhyAM. siMhAe Ama temanI ghaNI vAte zivAjI rAjAne kahI ane temane temanI marajI viruddha paNa bAdazAhanA darabAramAM javA manAvyA. AvI nAnI bAbatamAM pitAnI AjJAnuM ullaMghana karavuM emane ThIka na lAgyuM. A praznanA saMbaMdhamAM pitAne ane badhAne jeTaluM kahI zakAya teTaluM pUrepura zivAjI rAjAe kahI dIdhuM. potAnA vicAra, lAgaNI ane mata paNa jaNAvI dIdho ane te badhuM karyA pachI pitAnI AjJA pramANe phakta pitAne khuza karavAnA hetuthI ja zivAjI rAjAe darabAramAM javAnuM dukhI dile kabula karyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra zivAjI rAjA bijApura darabAramAM che , patipatnIne saMvAda. 2. pitA putrane viyAga 5 rAjavA. 3. mA dIkarAne manasube. s, bijApurathI nA. 7. zivAjI mahArAja ane dAdA kenDava, 1. zivAjI rAjA bijApuranA darabAramAM MLe baLe manAvI samajAvIne siMhAjIe zivAjI rAjAne darabAramAM javA taiyAra karyA. pitAnI = marajI viruddha taddana dukhI dile zivAjI rAjAe pitAnI sthiti kaphoDI nahi karavAnA IrAdAthI ja darabAramAM javAnuM kabUla karyuM hatuM. siMhAe zivAjIne darabAranA rItarivAja paddhati vagere samajAvyAM ane bAdazAhane kevI rIte darabArI niyama mujaba kurniza karavI te paNa batAvyuM. pitAnA mAnanI khAtara darabAramAM javAnuM kabUla karyuM tyAre vaLI eka pachI eka evI aneka AtmamAnane jakhama karanArI vAta vadhatI ja jAya che. pitAnI dazA kathelI na thAya te mATe darabAramAM te jaIza paNa yavana bAdazAhane kaniza te nahi ja karyuM. je thavAnuM hoya te thAya. pitAne A bAbatamAM lAge te bhale paNa musalamAna bAdazAhane kurniza nahi karavAno nizcaya te makkama rAkhIza ja." e vicAra zivAjI rAjAe potAnA mana sAthe karyo. siMhAjI zivAjI rAjAne darabAramAM laI gaye. dara bAramAM bAdazAha AvyA eTale badhAe kurniza karI paNa zivAjI rAjAe te sAdhAraNa salAma karI ane pote pitAnI pAsenI beThaka upara besI gayA. bAdazAhe murAra paMtane pUchayuM- "siMhajI rAjAne patra te A ja ke?" murArapate hakAramAM javAba dIdho. darabAranA badhA darabArIoe kurniza karI ane A chokarAe na karI tethI bAdazAha salAmatane kaMI mAThuM na lAgI jAya te mATe siMhajIe murAra patane bAdazAhane jaNAvavA kahyuM ke "zivAjI hamaNAM ja pUnathI AvyA che ane darabAranI rIta vagere kaI jANa nathI. darabAramAM AvavAne Aje A ene pahele ja prasaMga che eTale ene kurniza karatAM nathI AvaDatI tethI eNe sAdI salAma karI che. bALaka bIna anubhavI che. enA vartana tarapha dAgara karavI." marArapate siMhAjIe samajAvelI A vAta bAdazAhane jaNAvI. pachI bAdazAhe zivAjI rAjAne pizAka tathA jhaverAta vagere ApyAM. darabAra ApyA pachI zivAjI rAjA ghera AvyA. A pachI ghaNI vAra zivAjI rAjA bAdazAhanA darabAramAM javA lAgyA paNa koI divasa bAdazAhane kurniza karatA nahi. zivAjI rAjAnuM AvuM vartana joI bAdazAhane vahema Avyo ane e saMbaMdhamAM bAdazAhe zivAjI rAjAne savAla pUchayo. zivAjI rAjA bahu hAjarajavAbI hatA temaNe bAdazAhane tarata ja javAba Apyo ke "mArA pitAjI mane kurniza karavAnuM kahe che paNa chellI ghaDIe huM bhUlI jAuM chuM ane bAdazAha salAmatane juhAra karuM chuM. Ane mATe hajura daragujara karaze. A juhAramAM ja bALakanI kurniza che ema hajure mAnI levuM. huM mArA pitAzrIne juhAra ja karuM chuM. huM te mArA pitAjI ane hajurane sarakhA mAnuM chuM. hajura judA che evuM mane lAgaze tyAre huM karniza karatAM zIkhIza." zivAjI rAjAne A javAba sAMbhaLI bAdazAha Azcaryacakita thaI gayA. 2. pitA putrane viyega. pitA rIjhave putrane, karI vividha upacAra, mAtA sAthI sebatI, samajAve te vAra. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 ] che. zivAjI caritra yavana jora bahu jAmiyuM, deza videza A kALa, phALa zivAjI nA bhare, kALa bahu vikarALa. mAne nahi ziva koInuM, kurniza karavA mATe, kahe yavanane nahi namuM, pitA dile uccATa. nahi kham go vadha kadI, kahe hiMdune bhANu, kasAI kere kApI kara, karyuM vera maMDANa. zivAjI rAja upara pitAne dAba ghaNe hatA chatAM emanI nasa nasamAM hiMdutva mATene jusa paLe paLe vadhate ja jato hato. koI ThekANe e gohatyA thatI jotA tyAre emane jusso jhAlyo rahe nahi. bijApura bAdazAhanA darabAramAM jatAM, rastAmAM kasAIonI dukAno AvatI ane e dukAnamAM vecavA mATe khule chege gomAMsa mukAtuM ane aneka pazuonAM mAthAM kApIne vecavA mATe TAMgavAmAM AvatAM. darabAramAM jatAM A dekhAva zivAjI rAjAne najare paDatuM, tyAre emanuM lehI ukaLI jatuM. darabAramahelanI najIkamAM te vaLI rAMdheluM mAMsa vecanArAonI ThaTha jAmatI. darabAramAM jatAM ane tyAMthI pAchA AvatAM hiMduonAM dilane dubhAvanAra A dekhA dekhI zivAjI rAjAne bahu lAgI AvatuM. hiMdue A dekhItuM dharmanuM apamAna kema veThI rahyA che, e vicArathI e vismaya pAmatA. "A dhavane bahu phATayA che, hiMduonI lAgaNInI emane darakAra ja nathI. dhoLe dahADe banatA banAve joIne mArA dilamAM te have lAge che ke Dagale ne pagale hiMdutvanuM apamAna karanArAone sIdhA karavA mATe, emanI sAna ThekANe lAvavA mATe sAcA hiMduoe taiyAra thavuM joIe." evuM zivAjIne lAgyAM ja karatuM. gomAMsa udhADe choge vecanArAo upara to emane eTale badho krodha caDayo hato ke emanI katala karavAnuM emane mana thaI jatuM. paNa pitAnA dAbane lIdhe nIcuM mAthuM nAkhI darabAramAM jatA ane pAchA AvatA. bijApuranA kasAIonAM vartana te zivAjI rAjAne asahya thaI paDyAM hatAM. bijApuramAM rahyA te daramiyAna emanA dilanI khAtrI thaI gaI ke musalamAna sattAne teDyA sivAya hiMdutva have TakavAnuM nathI. yavana rAjAnI rAjadhAnImAM Dagale ne pagale hiMdutva haNAI rahyuM che. tethI emane ema paNa lAgyuM ke ApaNAthI je eno virodha yA sAmane na thAya te te sthAnane bhAga karo. darabAramAM jatAM najare A badhe dekhAva dekha paDe te darabAramAM na javuM eja vadhAre sAra. ema zivAjI rAjAne manamAM AvyuM, paNa pitAnuM dabANa e saMbaMdhImAM hovAthI emanA manamAM pAchI muMjhavaNa UbhI thaI. mAtA pitAnI AjJAnuM ullaMghana na karavuM e emane nizcaya hatuM, tethI kaye raste A saMjogomAM le enA vicAramAM e paDyA. Akhare emane lAgyuM ke pitAne have AkharanI vAta saMbhaLAvI devI ane je pariNAma Ave te veThavA taiyAra rahevuM. - eka divase siMhAjI bahu AnaMdamAM beThA hatA. pitAne mijAja miThe jaI zivAjI rAjAe te taka sAdhI pitA pAse bahu viveka pUrvaka gayA ane namanatAIthI pitAne kahyuM -"pitAjI ! mAre Apane eka namra vinaMti karavAnI che. Apa gusse thayA vagara mAruM pUrepUruM sAMbhaLI le ane jyAM mArI bhUla thatI hoya tyAM mane sudhAre. huM jyArathI ApanI pAse bijApura Avyo chuM, tyArathI mArA aMtaHkaraNanI becenI vadhatI ja jAya che. ApanI AjJAnuM ullaMghana karavuM e pApa che ane te pApa che nathI karavA Iccho. huM ApanI AjJAnuM ullaMdhana te nahi karuM paNa pitAjI ! Apane caraNe mArI namra vinaMti che ke mane ApanI sAthe darabAramAM AvavA AjJA Apa kapA karIne karaze nahi. jyAre jyAre ke darabAramAM AvuM chuM tyAre tyAre mAruM lohI ukaLI Ave che. raste jatAM AvatAM gomAMsa jetA javAnuM mane bahu bhAre thaI paDyuM che. yavanonuM e kRtya mArAthI sahana nathI thatuM. pitAjI! evadha mane gomAMsa vecavAno dekhAva mane tadana asala thaI paDe che. tethI ja bApanI AgaLa A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 6 che. vinaMti gujAravAnuM sAhasa kheDayuM che. pitAjI Apa te bAdazAha salAmatanA nokara rahyA, eTale hiMdu hovA chatAM hiMdutvanuM apamAna karanArAM kRtya tarapha AMkha ADA kAna karavAnuM Apane ThIka lAge che. hiMduonuM haDahaDatuM apamAna karanArAM A kRtya baMdha karavA mATe Apa tathA A bAdazAhatane bIjA hiMduo paNa bAdazAha salAmatane nathI vinavatA. A jamAnAnA musalamAnI sattAnA AdhAra sthaMbha tarIke manAtA ane gaNutA hiMdu mutsadIo tathA hiMdu saradAre te dIrghasUtrIpaNAne namUne ja banI beThA che. potAnAM kRtyenI asara sAcA mANasa upara acUka thaze ane tethI amuka rIte amuka pagalAM leze ane evAM pagalAM leze te ApaNane acuka nukasAna thaze evI gaNatrI gaNavAmAM AjanA hiMdu mutsaddIo nipuNa nIvaDyA che. A jamAnAmAM hiMduonAM phaLadrupa bhejAno upayoga Aphata ane saMkaTanuM bhUta kalpanAthI khaDuM karI, tene najara sAme rAkhavAmAM thaI rahyo che ane hiMduone aneka kAraNone lIdhe saMkaTa kalpI laI bhaDakavAnI Adata paDI gaI che evuM dekhAya che. hiMduonI dhArmika lAgaNIo sAcavavA mATe bAdazAha salAmatane vinaMti karavAmAM paNa bhAre saMkaTa mAthe AvI paDaze ema mAnI koI vinaMti paNa nathI karatuM. pitAjI ! Apane nathI lAgatuM ke hiMduo AvI vadhAre paDatI zaMkAzIla lAgaNInI vRttithI potAnuM adhaHpatana karI rahyA che. AvI vinaMti karavAthI bAdazAha salAmatanI nAjuka lAgaNI vakhate ghavAI jAya ane evuM thAya te duniyAmAM anartha thaI jAya, evuM hiMdu saradAre ane darabArIene lAgatuM hovAthI teo A bAbatamAM paNa mauna sevI beThA che, e huM sArI rIte samajuM chuM. yavanenA annanI A asara che. hiMduo ja AvI AvI asarane adhIna thaI, pitAnAM mULa kApI rahyA che. pitAjI yavanonAM A kRtyothI mane te pagathI mAthA sudhI jhALa lAgI rahI che, paNa mArI jhALa zA kAmanI ? huM te lAcAra chuM. mArA mananI AvI sthiti che. AvI dazAmAM pitAjI ! huM eTalI ja Apane caraNe namra prArthanA gujAruM chuM ke bhara rastAmAM thate govadha ane khulle chage bajAramAM vecAtuM gamAMsa jyAM sudhI baMdha na thAya, tyAM sudhI prabhunI khAtara, hiMdu dharmanI khAtara, darabAramAM AvavAnuM mane dabANa na karaze. pitAjI ! mane A kahetAM bhAre dukha thAya che, paNa have te mane lAge che ke je hiMdu dharma upara mane sAro prema hoya te A bAbatanA mArA vicAro Apane caraNe sAdara karI devA joIe. pitAjI ! mArI lAgaNI huM Apane caraNe na prakaTa karyuM te bIje kyAM karuM ? khule choge thatA govadhanI tathA gomAMsa chaDecoka vecAya che tenI baMdhI na thAya tyAM sudhI huM darabAramAM nathI AvavAno evI mArI pratijJA che. pitAjI ! A bALakane kSamA karaze. huM jANuM chuM ke Apane A kahevAmAM meM vinayabhaMga karyo che ema lAgaze. paNa huM tadana nA IlAja thayo tyAre ja Apane A kahevAnI meM hiMmata dharI che. pitAjI! ApanA caraNa mane vahAlA che, e pavitra caraNe upara mAruM zira mUkI huM pAvana thAuM chuM, paNa koNa jANe zA kAraNathI mane hiMdu dharma A jIvanamAM sauthI vadhAre vahAluM lAge che. ene mATe, enI sevAmAM, dukha ane saMkaTo AvI paDe te paNa te sarve veThavAmAM mane bhAre AnaMda Avaze evuM mAruM mana mane aMdarathI kahyA ja kare che. mArI lAgaNIone vicAra karI pitAjI mane darabAramAM na laI jatA. A badhuM kahyA chatAM Apa dabANathI mane darabAramAM kheMcI jaze te ApanuM dila dubhAvavAnI mArI IcchA nathI paNa ApanA AvA dabANathI mArA aMta:karaNa upara bhAre AghAta thaze, mArA dilane jabaro dhakko lAgaze. A yavana rAnI mAna hAni karI rahI che. tenI sAme thavAnI zakti te hiMduoe khAI paNa hiMduo pitAne paDatAM dukho belI nAkhavA mATe paNa zaktivALA na thAya te mane lAge che ke hiMduonuM AvI banyuM che. pachI saradArI, mAnavaibhava ane jAgIra e badhuM tene mATe? pitAjI! mane te bahu dukha thAya che." zivAjI rAjAnuM A belavuM sAMbhaLI siMhAjI to stabdha ja thaI gayA. hiMdudharma uparanA putrane prema joI siMhAjI cakita thayA paNa emane lAgyA ja karatuM hatuM ke A chokare bahu utAvaLo thAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 huM] che. zivAjI caritra G che. kaI karatAM kaMI avaLu karI khesaze. chekarAnI khelavAnI zailI upara te| siMhAjI ApharIna thaI gayA. hiMdu saradArAnI nabaLAI e upara eNe je TIkA karI te taddana sAcI hatI chatAM paNa bahu vinayapUka mUkavAmAM ja zivAjI rAjAnI kuzaLatA jaNAtI hatI. maryAdAmAM rahIne parAkSa rIte hiMdu saradAra ane musalamAnI rAjyanA hiMdu sattAdhArIonI tUTIe zivAjI rAjAe evI khubIthI namanatAI bharI bhASAmAM pitAne saMbhaLAvI dIdhI ke siMhAjI manamAM samajIne thaMDAgAra thaI jAya. pitAne sAce sAcu saMbhaLAvyuM, rokaDuM parakhAvyuM, kaDaka paNa vyAjI TIkA karI chatAM paNa e badhuM karavAmAM emaNe vinayabhaMga nahotA karyAM. zivAjI rAjAnI uMmaranA pramANamAM A cAturya asAdhAraNu kahevAya. putranA hRdaya halAvanArA zabdo sAMbhaLI siMhAjI UMDA vicAramAM paDyA ane eNe eka U~De| nisAsA nAkhyA. siMhAjInI dazA te sUDI vacce seApArInA jevI thaI gaI. chekarAe te ceAkhe. ceAkhkhuM kahI dIdhuM ke jyAM sudhI geAvadha ane geAmAMsa vecANu khulle ge thAya che te baMdha nahi thAya tyAM sudhI darabAramAM javuM harAma che; ane darabAramAM bAdazAha pUchaze ke chekarA kema nathI Avyo te ze| javAba deve e vicAramAM siMhAjI paDyo. dIkarA tA AvyA tyArathI eka pachI eka gUMco UbhI karatA ja jAya che ane A gU`ca tA bhAre UbhI thaI have ene ukela zI rIte karavA enA vicAramAM siMhAjI paDyo. eka tarapha UMDI khINa ane bIjI tarapha kUvA evI sthitimAM AvI paDelA siMhAjI UbhA thayelA saMjogAmAMthI sahIsalAmata aNIzuddha nIkaLI javA mATe sIdhA rastA zodhavAnI IkaramAM paDyo hatA eTalAmAM bijApura darabArane eka musalamAna saradAra mIra jumalA ene maLavA AvyA. siMhAjIe sIra jumalA sAthe darabAranA kaMI mahattvanA kAma saMbaMdhI vAtacIta karI. mIra jumalAe joyuM ke siMhAjI vAtacIta karatA hatA, javAba detA hatA, salAha ApatA hatA, chatAM e kAI UMDA vicAramAM paDelA hatA. enA caherA ciMtAtura dekhAtA hatA. haMmezanuM hAsya ane vineda siMhAjImAM. mIra jumalAe te divase na joyAM. siMhAjI sAthe A saradArane snehasaMbaMdha hatA eTale eNe siMhAne ciMtAnAM kAraNA pUvA mAMDyAM. zarUAtamAM tA siMhAjIe mIra jumalAne uDAu javAkhA ApyA, paNa mIra jumalAe jyAre siMhAjI upara dabANa karyuM, tyAre siMhAe muddAnI vAta suMdara svarUpamAM mIra jImalA AgaLa mUkI ane mIra jumalAe siMhAjIne salAha ApI ke A saMbaMdhI baMdekhata bAdazAha salAmatanA mijAja Aja mIThe| haze te vakhate ApaNe karI daIzuM ane Aje darabAramAM zivAjI rAjAne lAvaze| nahi. siMhAjIe mIrannumalAnI salAha mAnI ane zivAjI rAjAne te divase darabAramAM javA siddhAjIe khelAvyA nahi. ka bAdazAha salAmatane khumijAja joI mIra jumalAe geAvadha ane gAmAMsanA vecANunA saMbaMdhamAM dhIme rahIne yuktipUrvaka vAta kahADI ane yAgya zabdomAM ane musalamAnI darakhAramAM dIpI nIkaLe evI bhASAmAM khAdazAhane vinaMti karI. anukULa codhaDIAmAM gujArelI vinaMti bAdazAha salAmatane gaLe utarI ane bAdazAhe tarata ja nIcenI matalabanuM kramAna bahAra pADayuM. " bIjApura zaheramAM dAI e gAvadha karavA nahi, tema ja zaheramAM kAI dukAne geAmAMsa vecavuM nahi. A AjJAnuM ullaMdhana karanAra manuSyane sakhata zikSA karavAmAM Avaze. gAvadha e hiMdunA dharma viruddhanI vAta heAvAthI temanI samakSa kAI gAhatyA karaze, ke mArgomAM geAmAMsa vecavA besaze ane tene kAI hiMdu mArI nAkhaze te sarakAramAM tenI phariyAda sAMbhaLavAmAM Avaze nahi." A matalabanuM krUramAna dAMDI piTAvIne prajAne jAhera karavAmAM AvyuM. khIjApura zaheranAM katalakhAnAM paNa zahera bahAra khaseDavAmAM AvyAM ( pre|, tAkakhAu pAnuM 61. ) AvA chaMdamasta thaI gayA eTale zivAjI rAjA bAdazAhanA darabAramAM pAchA javA lAgyA. zivAjI rAjA bahu capaLa ane heziyAra haiAvAthI bAdazAhane emanI sAthe vAtA karavAnuM bahu mana thatuM, bAdazAha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra vAraMvAra zivAjI rAjAne pAse bolAvI, emanI mazkarI karatA ane emane meDhethI vAta sAMbhaLatA ane zivAjI rAjAnI hoziyArInAM vakhANa karatA. bAdazAha jyAre jyAre emanA javAbathI khUza thatA tyAre tyAre vastro, alaMkAra, vagere emane ApatA. eka divase bAdazAha khUza mijAjamAM hatA, tyAre temaNe siMhAjIne pUchayuM ke zivAjI rAjAnuM lagna kyAre kare che? siMhAjI jarA khamacAyA ane javAba Apyo ke enuM lagna te gaI sAla pUnA mukAme thaI gayuM. bAdazAha vismaya pAmyo ane kahyuM ke tamArA dIkarAnA lagnamAM tame te gayA nahatA. siMhAjIe javAba Apyo "huM bAdazAhatanI sevAmAMthI chUTe thaI zake ema na hatuM eTale huM na gaye. lagna samAraMbhamAM mArI hAjarIthI je kAma mane bAdazAha salAmate saMpyuM hatuM temAM khAmI AvavAne saMbhava hato. mArA dIkarAnA lagna samAraMbha karatAM bAdazAhatanI salAmatI ane AbAdI mane vadhAre mahatvanI lAge che." bAdazAhane A sAMbhaLI AnaMda thaye paNa manamAMno harSa sahaja dAbIne belyo ' hAjara nahi. tame hAjara nahi. ane zivAjI rAjAnuM lagna thAya e zuM ? te nahi cAle. emane lagna te ahIM ja thavuM joIe." zivAjI rAjAnuM bIjuM lagna bIjApuramAM karavAne bAdazAhe siMhAne bahu Agraha karyo. zivAjI rAjAnuM bIjuM lagna bijApura mukAme eka marAThA saradAranI kanyA sAyarAbAI jeDe siMhAjIe bahu dhAmadhumathI karyuM. bijApuramAM pitA pAse rahIne zivAjI rAjA bijApura darabAranuM avalokana bahu jhINavaTathI karatA hatA. darabArane raMga rAga paNa bahu dhyAna pUrvaka jotA. pitAne rAjadvArI gUMco pUchatA ane carcA karI anubhava meLavatA. AvI rIte bijApuramAM pitAnA paga pAse besIne zivAjI rAja emanI jiMdagImAM upayogI thaI paDyA evA ghaNA pATha zikhyA. je je navI ane aTapaTI athavA agharI bAbata zivAjIne lAgatI tene khulAse pitA pAsethI maLyA pachI paNa zivAjI rAjA enA upara khUba vicAra karatA ane hadayamAM te utAratA. emanI buddhi bahu tINuM hevAthI zivAjI rAjA agharI bAbate paNa sahelAIthI samajI jatA ane evI vAtanuM kharuM rahasya yAda rAkhatA. putrano umaMga ane utsAha joI temanI navI navI bAbate jANavAnI dhagaza joI, siMhajIne sukha thatuM, paNa pitA putrane A sahavAsa jhAjhA divasa na Take. eka divase zivAjI rAjA bIjApura zaheramAM eka rastA upara thaIne jatA hatA, tyAM eka khATakI gAyane mArato hato, te zivAjI rAjAne najare paDayuM. A lehI ukALanAro dekhAva dekhIne zivAjI rAjA khATakI upara dhasI gayA ane ene khUba mAra mArIne enA kabajAmAMthI gAyane choDAvI. A banAvathI kasAIe bahu nArAja thayA, uzkerAyA ane zivAjI rAjAnI viruddha bahu bUma pADI paNa emanuM kaMI phAvyuM nahi. govadhabaMdhI mATe tathA gemAM vecANa mATe bijApura bAdazAhe pharamAna te bahAra pADayuM paNa teno amala masalamAna prajA pUrepure karatI na hatI. musalamAnI bAdazAhatamAM AvuM pharamAna thAya te tene abharAIe caDAvavAnI vRtti paNa ghaNuM musalamAnone thAya. bIjuM musalamAna prajAe anubhavathI e paNa jANyuM hatuM ke pharamAnanA pharaphariyAthI ja khuza thaI vakhata Ave musalamAna bAdazAhatanI majabUtI mATe garadana kapAvavA hajAro hiMdu taiyAra thAya evI manodazA hiMduonI hoya che. hiMduo te kAgaLa uparanA pharamAnethI paNa saMtoSa pAmanArA che, evI musalamAnonI mAnyatA hatI, eTale pharamAnone bhaMga paNa thato. e pharamAna bahAra paDyA pachI thoDe divase eka kasAI e jAheramAM gAya mAravAnI taiyArI karI. lekenuM ToLuM bheguM maLyuM. hiMduoe kasAIne samajAvavAno prayatna karyo. A prasaMge kAlAvAlA karI sAmA mANasane samajAvavAnI hiMduomAM peDhI utAra cAlI AvatI taratI dekhAtI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 ] che. zivAjI caritra Adatane akhataro paNa ajamAvavAmAM AvyA paNa badhuM mithyA. kasAI haTha upara caDyo hate. eNe keInuM mAnyuM nahi ane katala karavA mATe gAyane bhaya upara pADI. zivAjI rAjA tathA temanA snehI te raste thaIne jatA hatA. teo A dhamAla joI tyAM AvI pahoMcyA. gAyane nIce pADI enA upara charo calAvavA mATe kasAIe hAtha UMco karyo ke tarata ja zivAjI rAjAe potAnI kamare laTakatI talavAra kheMcI e kasAInA hAtha upara jhaTakA mArI hAthane uDAvI dIdhe, A jhakhamathI kasAI maraNa pAme. khATakInI bairI bAdazAha pAse phariyAda laIne gaI paNa zivAjI rAjAnA A kRtyanA saMbaMdhamAM bAdazAhe te bAIne kahyuM ke mArA pharamAnane tArA dhaNue bhaMga karyo ane tene vadha zivAjIe karyo e yogya ja karyuM che. govadhabaMdhInA bAdazAhanA pharamAnathI kasAIne mAra mArIne tenA charAnA jhaTakAmAMthI zivAjI rAjAe gAyane bacAvI e kalyathI ane bIjApuramAM kasAI gAyanI katala karavA mATe tenA upara charAno jhaTake karavA jato hato tevAmAM ja zivAjI rAjAe e khATakIno vadha karyo tethI bIjApuranA musalamAna bahu ja nArAja thayA hatA. siMhAe bijApuranuM musalamAna vAtAvaraNa garama thayeluM joyuM. musalamAna prajAnI lAgaNI siMhAjI pratye tIkhI thayelI siMhAe sAMbhaLI. siMhAne khobe bAdazAha pANI pIe che ane siMhAjI ja bAdazAhane ADe raste derave che evI vAte musalamAna lekamAM cAlI rahI. "siMhajIne chokare bahu phAvyo che. bAdazAhane kurniza paNa nathI karato?" "siMhajIne caDAvavAthI ane ADI avaLI bhaMbheraNIthI bAdazAhe govadhanuM pharamAna kADhayuM che;" "musalamAna bAdazAha pAse AvuM pharamAna kaDhAvavAthI siMhA bahu magarUra thaI gayo che?" "musalamAna prajAne herAna karanArA keTalAka hukamo bAdazAha pAse kaDhAvavAne siMhAjI ghATa ghaDI rahyo che;" "siMhajInA magajamAM pavana bahu bharAya che. musalamAnI sattAmAM eka hiMdu magajamAM rAI rAkhI pitAnuM dhAryuM karI jAya e sAruM nathI; "katalakhAnuM gAma bahAra kaDhAvI lekane e herAna karavA beThe che;" "ene chokare te vaLI dhoLe dahADe lekAnAM khUna kare che tene darabAramAM enI dAdake phariyAda cAlatI ja nathI;" "bijApuramAM rAjya siMhAjInuM cAle che ke bAdazAha salAmatanuM tenI amane khabara ja paDatI nathI;" "enA pelA kapute Aje khATakInuM khUna karyuM ane ene emane ema phAvavA daIe to kAle e vaLI bIjA keInuM khUna karaze?" "A hiMdu saradAre te bijApuramAM bhAre trAsa vartAvavA mAMDyo che." vagere vagere vAto musalamAna lattAmAM, musalamAna vastimAM, musalamAnonI jamAtamAM, meLAvaDAmAM, mijalasamAM thavA lAgI. AvI AvI vAta phelAyAthI musalamAnonI lAgaNI siMhAjI tarapha kaDavI thaI hatI. lokavAyakAo, nagaracarcAnA hevAla tathA lekamAM belAtI vAto siMhAjIne kAne AvI. siMhAjI vimAsaNamAM paDyo. A badhI vAta murArapaMtanA jANavAmAM paNa AvI. siMhAjIne lAgyuM ke have zivAjI rAjAne vAryA vagara chUTake ja nathI. saMsAra sukhane lahAvo levA mATe bijApura belAvyA, paNa zivAjI rAjAnAM kRtya jotAM, siMhAjIne peTa coLIne upAdhi UbhI karyA jevuM lAgyuM. pitA putrane sudhAravA mATe enA upara sakhata thAya paNa zivAjI rAjAmAM koI paNa jAtane durgaNa nahatuM eTale siMhAjI emanA upara sakhatAI paNa zI rIte kare ? zivAjI mahArAja je kahetA te taddana kharuM hatuM enI siMhAne khAtrI thaI gaI hatI, paNa zivAjI mahArAja je kahI rahyA che te kahevA mATe te prakaTa karavA rahyA che te kahevA mATe, te prakaTa karavA mATe samaya anukaLa nahato ema siMhAine lAgyuM hatuM. chokaro bahu teja ane jussAvALo hato. ene kevI rIte samajAve ane ene zuM kahIne ThekANe ANe enI ja siMhAjIne sUjha paDatI nahatI. siMhAne lAgyA ja karatuM ke zivAjI rAjA saddaguNI ane zUravIra che, paNa bIlakula vahevAra te nathI ja. Akhare siMhajIe vicAra karyo ke zivAjI rAjAne pharIthI hAlanA saMjogo pUrepurA samajAvI, emanI najara 12 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra sAme pitAnI aDacaNo ane kharI sthitine citAra derI, emanAmAMthI jharate vanaSa vyavasthita karI, emane vahevAra banAvavAno prayatna karo. siMhAjIe zivAjI rAjAne bolAvyA ane jIjAbAInI samakSa kahyuM "zivabA ! tane meM bijApura belAvyo tyAre tane rAjadvArI bAbate samajAvI, temAM tane nipuNa banAvavAnI mane bhAre AzAo hatI; e AzAo upara meM ghaNI ImArate bAMdhI hatI; Aje mArI e AzAo tUTavA lAgI che. meM je saMpatti meLavI che te sAcavI temAM DahApaNathI vadhAre karI bhoMsale kuLanuM nAma tuM tArIza evI mArI khAtrI hatI. tArA upara te meM ghaNIye madAra bAMdhI hatI. tAruM vartana mane bahu nAsIpAsa kare che. huM tane A badhuM kahuM chuM, tethI ekadama teja banIne mijAja bevAnI jarUra nathI. tuM haju nAdAna che. tane duniyAne anubhava nathI. tArA dUdhiyA dAMta hajI paDyo nathI. keTalI vIsee se thAya che tenI haju tane khabara nathI, eTale tArA vartanamAM uddhatapaNe vAraMvAra dekhAI Ave che. zivabA ! tArI uMmaranA pramANamAM tAruM DahApaNa, tArI zaktitArI capaLatA, tAruM zaurya vagere joI mane bahu AnaMda thAya che paNa tuM bIlakula vahevAru nathI, tethI tAre hAthe ghaNAM uchuMkhala kRtya bane che. tArI buddhine vikAsa joI saMtoSa thAya che. tAre tIkho svabhAva mane bahu dukha de che. tArAmAM AtmamAnanI lAgaNI ane hiMdutvanuM abhimAna bahu tIvra che. ethI AnaMda thAya che, paNa samaya samajIne tane vartana karatAM nathI AvaDatuM, tethI ghaNI Aphate tuM hAthe karIne UbhI kare che. tArAmAM hAjarajavAbIpaNuM ane samayasUcakatA e be guNe khUba vikAsa pAmyA che, paNa tuM vahevAru nathI tethI e saddaguNeno durupayoga thavAno saMbhava che. bAdazAha salAmatane kurniza karavAnI teM nA pADI ane te mATe te eTalI badhI haTha pakaDI ke Akhara sudhI te bAdazAhane kurniza na ja karI. AvI nAnI nAnI bAbatamAM tuM haThIlo bane e tArA jevA buddhizALI chokarAne na zobhe. bAdazAhatamAM rahevuM hoya ane enI sevA karIne jAgIra ane vaibhava bhogavavAM hoya te AvuM abhimAna ane Avo jusso nahi cAle. yavanonA rAjyamAM jeNe nabhavuM hoya teNe te jussA ane abhimAnanuM poTaluM bAMdhIne ja rAkhavuM. tArA jevuM abhimAna ame rAkhyuM hota te Aje tamane UbhA rahevAnI jagyA nahotA. yavana darabAramAM. yavana sattAmAM, yavana rAjyamAM UMcA daraja pAme hoya te keTalIka vakhate apamAna gaLavAM paNa paDe. nijhAmazAhImAM mAre je saMkaTa sahana karavAM paDavyAM che tenI tane kalpanA paNa nahi Ave. meM aneka saMkaTa veThavyAM che ane ghaNAM apamAne sahana karyo che. samaya samajIne huM badhuM gaLI gaye tyAre A sthiti huM pAmyo chuM. mArA dAkhala najara sAme rAkhIne tuM vakhata joIne vartana karanAro thaI jaIza te mane khAtrI che ke tuM bahu UMco ho pAmIza, tArAmAM ghaNA saddaguNo A uMmaramAM ja jhaLakI UDyA che. tuM jaka mUkI daIne samaju banI jAya te tAruM bhaviSya bahu UjaLuM che. tArA dAdAe mane tAlIma ApI taiyAra karyo. mArAmAM hiMdutvane jusse theDe che ema jarA paNa na mAnate, paNa vAtAvaraNa pratikuLa hoya te e jusso AtmaghAtaka nIvaDe che, e vAta mArA magajamAM barobara anubhavathI ThasI gaI. tethI ja huM mArI lAgaNI dAbIne beTho chuM ane A darajaje caDyo chuM. hiMdutva uddhAranuM kAma ekaladokalane jussAthI nahi bane. ene mATe anukULa saMjoga ane hiMduomAM hiMdutvano jusso pedA karavAnI jarUra che. tArA vicAro jhIlavA mATe sarvasva upara jaLa mUkanAra ghaNA javAnonI jarUra che. e hAlanA saMjogomAM saMbhavita nathI. mATe magajamAM khoTI rAI rAkhI tArA ujaLA bhaviSyane nAza tArA hAthe tuM na karate. tArA vartanamAM tuM gheDe ghaNe pheraphAra kare te mArI badhI ciMtAo dUra thaI jaze. je tuM tAre jusso kabaje rAkhavAnI Teva pADe te tArA jevo bhAgyazALI kAI nathI e nakkI mAnaje. kasAIne govadha karate dekhIne tuM tenA upara tUTI paDe e zuM? tAruM AvuM vartana zI rIte nabhe? tAre AvA dekhAvo sahana karatAM zIkhavuM joIe. gAyanI katala karanAra kasAIne tuM vadha kare e tAre mijAja jhAjhA divasa ne nabhAvI levAya. tArAM AvAM kRtyathI tuM jAte kharAba thaIza, mane kharAba karIza ane meM meLavelI saMpattinI paNa tArA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa : 6 ] che. zivAjI caritra AvA vartanathI dhULadhANI thaI jaze. tArA AvA vartanathI mAre A bAdazAhata mUkI devI paDaze. mane saMtoSa ane AnaMda ApavAne badale teM te mArI sthiti bahu ja kaphoDI karI nAkhI che. A darabAramAM keTalAka vajanadAra saradAre ane amaladAro mArA khAsa aMgata snehIo che ane mAre sitAro pAdhare che eTale ThIka che nahi te Aje tArAM avicArI kone pariNAme mAre atrethI nAsI ja javuM paDayuM hota. A darabAramAM keTalAka musalamAna saradAro mATe bahu ja tejeTheSa kare che paNa meM mAro paga mArI talavAranA jorathI darabAramAM jamAvyo che eTale mArI sAme kAvatrAM karIne paNa mane khaseDI zakatA nathI. mArI viruddha bAdazAha salAmatane bhaMbheravAnuM kAma paNa keTalAka saradAro karI rahyA che. zivabA ! AkhA bharatakhaMDamAM yavana jera jAmyuM che te tArA jevA ekalazUrA zuM karI zakavAnA che? tArA ekalAnA jussAthI yavanajera tUTavAnuM te nathI ja paNa tAro ekalAno kavakhatano jAse tAro ja nAza karaze. tArA nAzanI sAthe mAre paNa nAza thaze e tuM jANe che ? yavananAM duSka prakaTa karI temane sajA karavAne ApaNo samaya nathI, te tuM kema bhUle che? Aje kALa ApaNuM mATe anukULa nathI. samaya samayanuM kAma karyA jaze. amane paNa hiMdutva mATe nahi lAgatuM hoya ? ghaNuMye paNa karIe zuM ? je hiMduone mATe ApaNe jAna jokhamamAM nAkhIe chIe te hiMduone kaMI paDI ja nathI. hiMduo te kuhADInA hAthA banavAmAM ja zarA che. hiMdutvane jusso haju hiMduomAM pragaTa nathI. "huM hiMdu chuM," "hiMdutva mATe prANa pAtharavA taiyAra chuM.e laganI hiMduone nathI lAgI tyAM sudhI tArA jevA duniyAnA bIna anubhavI ekaladokala mAthuM uMcakaze to jarUra zekAI jaze. haju tArA moMmAM dUdhiyA dAMta che, te duniyAne nathI pArakhI, haju keTalI vIze se thAya che te tuM nathI jANu. pratikULa saMjogomAM jusso batAvI, tuM yavana reSanI aMgAra tAre mATe pedA karIza. tuM emAM jhaDapAI jaIza ane e jhALamAM amane paNa jhaDapIza. zivabA ! A badhI vAtone tuM pUrepuro vicAra kara. tArA jevA buddhizALIne vadhAre kahevAnuM na hoya. jarA DAhyo thA. nAnI umaramAM ja te tArI caturAI ane cAlAkI batAvI tethI huM bahu rAjI thaye chuM, mane saMtoSa thayo che. zivabA ! tane kahevAnuM badhuM meM kahI nAkhyuM. have tuM tAruM vartana sudhAra. hiMdutva mATe tAre jusso, hiMdutva mATenuM tAruM abhimAna tuM tArA magajamAM ane haiyAmAM bharI rAkhaje. vakhata Ave teno upaga karaje, paNa e badhuM karavA mATe A vakhata nathI. samaya pArakhIne vartana karavAnuM DahApaNa tArAmAM Avaze to ja tuM sukhI thaIza. beTA ! huM tane have kaI rIte samajAvuM ? je kahyuM tenA upara UMDo vicAra kara ane DAhyo thaI jA. ame te tane tArA bhalAnuM kahIe chIe. zikhAmaNa kaDavI lAgaze paNa kaDavI davA to mAbApe pitAnA vahAlA pharajaMdane pAvAne dharma che. je mAbApa pitAnA putra ke putrInA hitamAM jarUra paDe tene kaDavI zikhAmaNa ApatAM kacavAya che, pAchI pAnI kare che te mAbApa maTIne bicArA bALakanA dura kAma kare che. ame te duniyAdArImAM khUba Thokaro khAIne pAkA thayA chIe ane anubhavanI vAta tArI AgaLa mukI che." siMhAjInuM upara pramANenuM bolavuM zivAjI rAjAe bahu zAMta citte sAMbhaLI lIdhuM ane kaI paNa uttara ApyA sivAya zivAjI rAjAe pitAnI rajA lIdhI. zivAjI rAjA gayA pachI siMhAe jIjAbAIne kahyuM -" zivabAne tuM zAMta citte badhI vAta samajAva. nijhAmazAhImAM ane Aja sudhI Dagale Dagale mAre keTalAM ane kevA prakAranAM saMkaTo sahana karavAM paDyAM che ane samaya joIne manamAM nahi hovA chatAM keTalIye pherA namatuM ApavuM paDayuM che e tuM kyAM nathI jANatI ? chokarAne saMra tAlIma ApI te taiyAra karyo che paNa enA A saMbaMdhanA jakkI svabhAvane lIdhe enA saghaLA sadaguNe upara e pANI pherave che. mArA kahevAthI ene mAThuM te lAgyuM haze. Aje mAre ene bahu kaDavA ghUMTaDA pAvA paDyA che. tuM ene jarA ThaMDo pADaje ane jamAno joI vicArIne vartavAmAM ja DahApaNa che e vAta ene gaLe utAraje. dIrdhadaSTi ane DahApaNa vagarane jusso AtmaghAtaka nIvaDe che enI ene khAtrI karI Apaje." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra 3 mAdIkarAnA manasubeA. zivAjI rAjAne game te prakAre samajAvavAnI jokhamadArI patie peAtAne zira nAMkhI hatI. te jokhamadArIne dhyAnamAM laI jIjAbAI e zivAjI rAjAne samajAvavAnA prayatna karavA mAMDyo. jIjAbAI pote te jANatAM hatAM ke yavanasattA mATe dveSa ane tiraskAra zivAjI rAjAnI nasenasamAM bharAyA che ane tene samajAvavA e kaThaNa kAma hatuM chatAM patinI AjJAnusAra zivAjI rAjAne upadeza karavAnuM jIjAbAI e nakkI karyuM ane temane kheAlAvI kahyuM:-- zivabA ! have te tuM kAMI nAnA nathI. tAre sthiti ane saMjogA samajavA joIe. tArA pitAne tArA kRtyothI keTaluM badhuM dukha thAya che tene tuM jarA paNu vicAra ja karatA nathI e sArUM kahevAya ? tArA AvA gusse thavAnA svabhAvathI ane tAmasa vRttithI teM tArA pitAne bahu dukhI karyA che. pitAne rAjI rAkhavAmAM ja tAruM kalyANu che, e mAre tane have tArI A uMmaramAM kahevAnuM na hoya. tArA pitAe tAre mATe dhanasapatti, jamInajAgIra vagere meLavI rAkhyAM che te badhAnuM tArA AvA vartanathI pipaLAmULa thaI jaze evA tArA pitAnA dilamAM vasavasA che te tuM kADhI nAkha. pitAe je meLavyuM hoya tenuM rakSaNa karavAnuM kAma teA putranuM che e zuM tArA jevA DAhyo dIkaro na samaje? tArA pitAne mAthe javAbadArInA je bhAra bAdazAhate mUkyA che temAM bhAgIdAra banI pitAne madadarUpa khanavAnI tArAmAM zakti che paNa tuM tArA svabhAva yavanenI khAbatamAM jarA sAtvika banAva. tArA pitA musalamAnI sattAne adhIna che e vAta tuM bhUlI jAya che. tArA uddhata vartanathI musalamAnI sattA tArA pitAnI pajavaNI karaze tene tane khyAla kema nathI AvatA ? musalamAnI sattAnI sAme tuM je vana calAvI rahyo che tethI teA tArA pitAe bahu musIbateA veThIne meLavelAM jamIna jAgIra, dhanamAla sarva bhAre jokhamamAM AvI paDaze evA tArA pitAne bhaya rahe che. pitAne cittAmukta karavA jeTalA tA tuM meTA thayA che paNa ciMtA dUra karavAne badale tuM te! emanA aMtaHkaraNamAM ciMtA UbhI karI rahyo che ema emane lAgyAM ja kare che. musalamAna sattAdhavanasattA sAmenAM tArAM mRtyA e kevaLa avicArI che. dhelachA che evuM tArA pitA mAne che. tArA pitAnI lAgaNIo satASavA tAre tArA vanamAM pheraphAra karavA joI e. zivabA ! tArA vanathI tArA pitA bahu dukhI thaI rahyA che tenA tuM vicAra kara, utAvaLA na thA. 92 [ prakaraNa 6 zivAjI mahArAja mAtA jIjAbAInA zabdo bahu gaMbhIra khanIne sAMbhaLI rahyA hatA. mAM upara glAni chavAI rahI hatI. mAtA paNa ciMtAtura dekhAtI hatI. mAtAe eka UMDA nisAsA mUkI peAtAnuM khelavuM baMdha karyuM. mAtAne bahu dilagIra dekhI zivamAe kahyuM:--" mAtA ! tamArA zabdo to huM mAthe caDAvatA ja Avye chuM. tame je je kahyuM te tamAre khAtara karavA mArI nA nathI paNa yavanasattAne savAla Ave che tyAre mArI manevRttine huM mAlIka ja maTI jAuM chuM. mAtA ! tamArI AgaLa dila khAlIne vAta karI lauM chuM. mane kSamA karo. yavana bAdazAhane kurniza karavI, yavana amaladArAne bahu nIcA namIne mujarA karavA, yavana amaladArAne laLI laLAne page lAgavuM, musalamAna adhikArIonAM kheATAM vakhANa karavAM, yavana sattAdhArIonI khuzAmata karavI e vAtA mArAthI thatI nathI eTaluM ja nahi paNa bIjA hiMdu kare che te paNa mane teA asahya lAge che. AvA saMjogAmAM mArAthI e namanatA-khuzAmata thaI zake ema ja nathI. mAtA ! hiMdutvane hAni paheAMce, hiMdutvane jhAMkhapa lAge, hiMdutvane kalaMka lAge evuM vana mAre hAthe kApa niha thAya. huM A bAbatamAM kevaLa lAcAra banI gayo chuM. hiMdutva naSTa karanArAM styo sAcA hiMduthI sahana kema thAya enA ja huM vicAra karI rahyo chuM. gAvadha jevAM niMdya kAryA yavana amalamAM chaDecoka thAya e mArAthI nathI sahana thatuM. eve vakhate mArI jAta upara kAthu rAkhavAnA huM prayatna karuM chuM, paNa kANu jANe evA banAvA bane che tyAre mane eTaluM badhuM lAgI Ave che ke huM mArI jAtane ja bhUlI jAuM chuM. mane te lAge che ke AvA banAvA jyAre jyAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 ] che. zivAjI caritra mArI najare paDe che tyAre tyAre keI bIjI zakti mArA zarIramAM saMcAra kare che ane mAre hAthe hiMdutvanA hitamAM yogya kAma karAve che. mAtA ! meM koI divasa tamArA zabdo pAchI ThelyA nathI. tame Aja sudhI mane kahyuM tevI rIte huM varyo , paNa A bAbatamAM huM kevaLa lAcAra ja banI gayo chuM. huM bhAna bhUlI jAuM chuM. Izvare zuM karavA dhAryuM che tenI mane gama paDatI nathI; paNa keNu jANe zA kAraNathI hiMdutvane kalaMkita karanArAM kRtya mAre hAthe te thaze ja nahi ema mAruM mana sAkSI pUre che. huM tevAM karyo mATe azakta chuM. mArA pUrva sukRtane lIdhe huM hiMdu avataryo. hiMdutva upara thavAe kevAM kevAM ane keTalAM AkramaNa karyo tenI vAta huM bacapaNathI ja sAMbhaLatA Avyo ane e jANyA pachI eka sAcA hiMdu tarIke mAre hiMdutvanuM rakSaNa te karavuM ja joIe. e ja mAro dharma che ane A dharma bajAvavA mATe ja prabhue mane pedA karyo che ema mAruM mAnavuM che. pitAne upadeza sAMbhaLI ghaNI pherA emanI IcchA pramANe vartavAne meM vicAra karyo paNa vartana karavAnI paLa Ave mArAthI A bAbatamAM evuM vartana thatuM ja nathI. pitAne nArAja thayelA joI manane ghaNuM lAgI Ave che, paNa pitAjI dhAre che evuM vartana yavana sattA pratye mArAthI nahi thAya. mAtA ! tame kahe tema karavA huM taiyAra chuM, paNa yavananI sattAne savAla Ave che, emane namavAne savAla Ave che tyAM mArA pitAnI IcchA pramANe huM nathI karI zakato. mAtA ! tame ja have A gUMcavADAmAMthI rasto zodhI kADhe." A pramANe belI zivAjI mahArAja vIluM meM karI mAtA jIjAbAInA mukha tarapha Tagara Tagara jotA beThA. mAtA jIjAbAIne putranI khinna mudrA joIne lAgI AvyuM. eNe zivAjInA meM upara hAtha pheravya ane belI "beTAmArI te sUDI vacce sopArI jevI dazA thaI thaI che. tArA mananI sthiti tuM kahe che evI ja thaI hoya te mane te have bIjo vicAra nathI sUjhate. ApaNe banne tArA pitAnA vaibhava, sukha vagere choDI, tArI rItabhAta ane vartanathI emanI jamIna jAgIra, vatana saMpatti, vagere na jatAM rahe te mATe emane meha cheDI, emanI pAsethI dUra cAlyAM jaIe. Izvare jema dhAryuM haze thaze. hamaNAM sudhInI jiMdagI dukha ane kaSTamAM, phIkara ane citAmAM gaI che te have paNa mAre sukha ane zAMti, vaibhava ane ArAmanI AzA zuM kAma rAkhavI? beTA, tuM ciMtA na kara. huM tArA pitAne Aje mArA A vicAro jaNAvI daIza. A Aphata ane dukhanA garbhamAM ja Izvare kaMI sAruM nirmANa karyuM haze ema mAnI laI Aje te ApaNe dilAse levAnuM che. beTA ! tuM mAruM sarvasva che. tArA mAM tarapha joI ApaNuM upara paDatI badhI Aphata ane ApadAo sahana karIza. jagadaMbA bhavAnI tAruM rakSaNa karaze. bhAvIne garbhamAM zuM che te mANasa nathI jANI zako e satya vAtane AdhAre ja, AzAne kAce tAMtaNe laTakI laTakIne lAkho mANase dukhane dariye tarI jAya che. zivabA ! tuM kheda na kara." jIjAbAIe zivAjI mahArAjane dilAse dIdhe. zivAjI mahArAje jaNAvyuM " mAtA ! mane paNa emaja lAge che. huM paNa tamane eja jaNAvavAnuM hatuM. yavanonuM anna khAvAthI bhraSTa thavAya che ema mane lAge che. e annathI svadharmanI hAni thAya che. e ajathI AtmamAnanI lAgaNI taddana buTTI thaI jAya che. Aja pachI mAre hAthe koI paNa jAtanAM yavane virodhI kRtyo na thAya evI ja pitAnI IcchA hoya to mane atre emanI pAse emanA bAdazAhanI bAdazAhatamAM na rAkhe eja eka rasta che. yavanonI sattA bahAra, yavanonA rAjya bahAra, yavanonA adhikAra bahAra game tyAM mane rahevA de. mAtA ! mAruM hRdaya huM tamArI AgaLa ThAlavuM chuM. huM bALaka chuM, vinayabhaMga thato hoya to kSamA karo." zivAjI mahArAje mAtA jIjAbAIne upara pramANenI pitAnA dilanI vAta kahI saMbhaLAvI. 4. patipatnIne saMvAda, zivAjIne samajAvI sudhAravAnuM javAbadArIvALuM kAma siMhAe potAnI patnI jIjAbAIne mAre nAkhyuM hatuM. jIjAbAI zivAjInuM mana vALI zakaze evI siMhAne khAtrI hatI. jIjAbAI siMhAjIno Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 6 66 upadeza zivAjInA aMtaHkaraNamAM utArI na zakI. eNe patine kahyuM " sAre nazIbe dIkarA pAkyA che. te mAtipatAnAM vacanene mAna Ape evA che, AnA dhAraka che, chatAM yavane sAthenA vatananI bAbatamAM e kevaLa lAcArI batAve che. meM ene vividha rIte samajAvyA, enA uddhRta vartananAM mAThAM pariNAma Avaze tenI ene cetavaNI ApI, paNa yavana sattA ane tene mAna ApavAnI vAta Ave che ke e kevaLa lAgaNIvaza thaI jAya che. DAghA, catura, buddhimAna ane vivekI dIkarAne tenI yavane pratyenI vartaNUkane lIdhe ja sA karavI ane tenA upara krodha karI, tenuM dila dubhAvavuM, e mane ThIka nathI lAgatuM. yavatAnuM nAma sAMbhaLatAM ja enA pitto UchaLI jAya che. kANu jANe ene yavane sAthe kyA janmanuM vera che. Ape ene samajAvavAmAM kyAM bAkI rAkhI che, meM paNa bAkI nathI rAkhI. paNa e tA sAk sApha jaNAvI de che ke jIva jAya teA paNa e yavaneAnI tAbedArI svIkAravAnA nathI. nAtha ! A RNAnubaMdhanI vAtA che. AvA vivekI chekarAnA vicAre. AvA thAya e ApaNuM nasIba, ene pAse rAkhI hu Mmeza haiyAnI hoLI saLagatI rAkhavI ene dukhI karavo, jAte dukhI thavuM ane vaLI ApanI jAgIrane jokhamamAM nAkhavI e ThIka nahi. dIkarA pratye mAyA teA hoya, paNa e mAyApAzane vaza thaI ene pAse rAkhI ApanI pratiSThAne hAni paheAMcADavI, tenA karatAM mAyApAza tADIne tene najarathI dUra rAkhavA eja rastA mane te uttama dekhAya che. dRSTithI dUra thaze eTale Apane te dekhavuMe nahi ane dAjhavuM nahi. A sajogeAmAM ene dUra rAkhavA eja mA mane kalyANakAraka lAge che. mane ThIka lAgyuM te meM kahyuM che, pachI te| Apane yeAgya lAge te kharuM. " jIjAbAInA A zabdo sAMbhaLI sihAjIne bhAre dukha thayuM. jItabhAInA prayatno saphaLa thaze evI siMhAjIne AzA hatI te paNa jatI rahI. jIjAbAI e sUcavelA mArgonA saMbaMdhamAM siMhAjIe potAnA snehIe ane salAhakArA sAthe vAtacIta karI. badhAMne dukha thayuM paNa A aDacaNAmAMthI rastA kADhe ja chUTakA hatA eTale zivAjIne pUnAnI jAgIra upara jIjAbAI sAthe pAchA mokalavAnuM badhAe nakkI karyuM. dAdAjI kAnDadeva A vakhate jAgIranI jamInanA hisAba laI ne bijApura AvyA hatA. temanI sAthe siMhAjIe jIjAbAI ane zivAjIne pUte ravAnA karyA. pa. rAjamudrA zivAjI mahArAjanI sAthe pUnethI nIkaLI bijApura jatA pahelAM ApaNe atre jarA theAbhIne zivAjI mahArAjanA caritramAM ane khAsa karIne mahArASTra ane AkhA dezanA itihAsamAM eka mahatvanI khInA tarapha najara karIzuM. Aje paNa moTA puruSonA vicAra temanA siddhAMtA, temanI mudrA uparathI aMkAya che. mudrAnI pasaMdagI karanAra, mudrA taiyAra karanAra athavA mahAgraMthAmAMthI mudrA mATe potAne mana gamatAM vAkyA cUMTI kADhanAra mANasanA jIvananA Azaya che te mudrAlekha uparathI U~DI najara doDAvanArAe kalpI zake che. e mANusanA vicArA kaI tarapha DhaLe che te bIjAe tenI mudrA ( mudrAlekha ) uparathI kalpI zake che. peAtAnA mudrAlekha mujaba ja mudrA nakkI karanAra badhA puruSAnAM vana hoya che ja evuM nakkI na kahevAya, paNa mudrAlekha pramANenuM vartana emane pasaMda che, e vAta te nirvivAda che. e pramANenuM vartana rAkhavAnI emanI IcchA che e to kahI ja zakAya. mudrAlekha e mANasane peAtAnuM jIvana baDavAmAM vAraMvAra madada karanArA moTA mitra che. mudrAlekha e jIvananI nabaLI ghaDIe joramAM Ave teve vakhate mANasa patita thatA hoya teA tenI sAme dIvAdAMDIrUpe aDaga UbhA rahenAra dAsta che. mudrAlekha nakkI karyA mujabanuM jIvana ghaDavA mATe vAraMvAra TakAra karanAra snehI che. zivAjI mahArAje hu nAnI uMmaramAM ja peAtAne mATe rAjamudrA ghaDI hatI. zivAjI mahArAja samajavA lAgyA tyArathI ja mAtA jInakhAI e temane julamagAra sattAnAM jIlanI kRtyo samAvyAM hatAM. dharakSaNu karavAnA jusso mahA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 ThTha 3 che. zivAjI caritra rAjamAM jIjAbAIe gaLathUthImAMthI ja pAyo hato. raheMsAtI prajAne julamamAMthI choDAvavAne kSatriyane dharma che, e upadeza zivAjI mahArAjane mAtA jIjAbAI pAsethI bahu nAnI uMmaramAM maLe hama, prajA upara thatA julame sAMbhaLIne ane joIne zivAjI mahArAjanA kumaLA hRdaya upara bahu UMDI asara thaI hatI. jImI sattAne teDavAnA vicArIe to emanA hRdayamAM kyAranAMye mULa ghAlyAM hatAM. prajA kalyANa mATe svataMtra sattA sthApavAnA vicAro mahArAjanA magajamAM pedA thaI cUkyA hatA. je mahattvanI bInA upara ApaNe najara karavAnI che te zivAjI mahArAje potAne mATe nakkI karelI rAjamudrA che. zivAjI mahArAjanA magajamAM je vicAro bacapaNamAMthI ghoLAI rahyA hatA te A rAjamudrAnA zabda zabdamAM dekhA daI rahyA hatA. je rAjamudrA zivAjI mahArAje ghaDI hatI te nIce pramANe che "pratipaccaMdra rekheva vardhiSNu vizvavaMditA / / zA sUnoH zivA muddA mA kare che" (ziva rijha pravI) pAnuM ra92. "zAhajInA putra zivAjInI A mudrA che. A mudrA loka kalyANArthe (a) zame che. (zukala pakSanI ) caMdra rekhA jevI rIte (rAja rAja ) vikAsa pAme che tevI rIte A mudrA (eTale rAjamudrAnI sattA athavA marAThI rAjya ) vikAsa pAmaze ane caMdrarekhA jevI rIte lekapUjAne pAtra thAya che, tevI rIte A mudrA paNa sarvamAnya thaze." A suMdara mudrA zivAjI mahArAja kyArathI vAparavA lAgyA te prazna pUchavAnuM vAcakane sahaja mana thAya. zivAjI mahArAjanA vakhatanA banAvo ane mahattvanI bInAonA saMbaMdhamAM jUnAM daphataronI ane chUTAchavAyA kAgaLonI zodhakhoLa karavAmAM AvI hatI. e zodhakheALane pariNAme prasiddha itihAsakAra che. rAjavADee keTalAMka pustaka prakaTa karyo che. A suMdara ane kurtidAyaka pavitra mudrA mAthe dhAraNa karanAro patra jAnA kAgaLiyAnA daphataromAMthI pro. rAjavADee zodhI kADhayo che ane te patra "mA ja dArA zaune hada 15"mAM 471 mA pAne prasiddha karavAmAM Avyo che. A patramAMnI musalamAnI tArIkha vagere dhyAnamAM letAM eTaluM te khAtrIthI kahI zakAya ke A patra zaka 1561 eTale I. sa. 1939 mAM lakhAele che. jaDelA patramAM jUnAmAM jUno A patra manAya ane tenI sAla jotAM te vakhate zivAjI mahArAjanI uMmara bAra varSanI hatI. A muddAnI matalaba bALa zivAjInA mananuM valaNa batAve che. lokakalyANa mATe sattA sthApavAnA vicAre zivAjI mahArAjanA aMtaHkaraNamAM, emanI uMmara Azare 12 varSanI hatI te pahelAM ja janma lIdhA hatA. zivAjI mahArAjanI mahattA sAMkhI nahi zakanArA TIkAkAranI ane zivAjI mahArAjanA jIvanane banI zake teTalI jhAMkhapa lagADanAra lekhakenI AMkhamAM A rAjamudrA suMdara aMjana AMjI zakaze. "It is however, extremly doubtful if at this time (in the beginning of his life that is from his childhood ) he conceived any general design of freeing his brother Hindus from the insults and outrages to which they were often subjected to by the dominant Moslem population." uparanuM vAkya zivAjI mahArAja mATe lakhanAra itihAsakArane A rAjamudrA sIdho, saraLa ane cokhe javAba Ape che. phaLadrupa bhejAnA TIkAkArone koI divasa dalIlene dukALa nathI . game tevI sacoTa dalIla, dAkhalA ane AdhAra TAMkavAmAM Ave te paNa potAnA jAhera karelA vicAramAM jemane pheraphAra karavo ja nathI, athavA te pitAnA lakhANa viruddhanI dalIle mATe kAne dATA ja devA che, tevAonI AgaLa te zrI hari pote hArIne hAtha heThA mUke che. paNa kevaLa pramANikapaNe jemanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 6 # mAnyatA baMdhAI ya ane khAtrI thaye paNa potAnI mAnyatAmAM pheraphAra nahi karavA jeTalA jakkI nahi hAya, tevA lekhakA ane vAcakane te A rAjamudrA zivAjI mahArAjanA bacapaNane pUrepurA khyAla ApI zake che. keTalAka jhINI najarathI tapAsanAra vAyakA evI kalpanA kare ke A rAjamudrA zivAjI mahArAje pote nahi ghaDI hoya, paNa bIjA kAI pAse peAtAnA vicAra mujaba ghaDAvI haze, teA tevA vAcakane ame kahIzuM ke emanI mAnyatA bhale evI hAya, te paNa emanI mAnyatA pramANe e tA sAkhIta thAya che ja ke zivAjI mahArAjanA vicAra| te bacapaNumAMthIja lAkaklyANa mATe sattA sthApavA tarapha jhUkatA hatA. keTalAka teA vaLI AgaLa vadhIne ema paNa zaMkA uThAve ke A mula tA siMhAe potAnA putra mATe taiyAra karAvI haze. e mAnyatAvALA tA A mAnyatAthI eka mATI gUMcane ukela kare che ane te e ke " zivAjI mahArAjanA lokakalyANa mATe sattA sthApavAnA vicArAne siMhAjInA TakA hatA ke nahi ? " e mAnyatAvALAo joI zakaze ke zivAjIe pAtAnI 1214 varSanI uMmarathI sattA sthApavAnA kAmanI zarUAta karI dIdhI hatI e vAta siddha thAya che ane A rAjamudrA pitAe zivAjI mahArAja mATe laDAvI haze ema jo mAnavuM hAya tA siMhAjInuM A kAmamAM zivAjIne pUrepuruM uttejana hatuM ema paNa enI meLeja siddha thaI jAya che. A rAjamudrA ghaNI zaMkAonuM samAdhAna kare che. zivAjI mahArAjanA caritramAM A rAjamudrAnA zabdo, vAkayA, athavA tene sArAMza kRtimAM ThekANe ThekANe vAcakonI najare paDaze. A rAjamudrA A khAra varSanA khAla zivAjInA bhaviSyanA kAryakrama prakaTa kare che. julmI sattAnA vidhIone, sattAnA jora upara prajAne pIDanArAonI sAna ThekANe lAvavA mathI rahelA dezabhakatAne ane rAjataMtra jo julamI hoya ta julamane teADavA kaTibaddha thayelA kAIpaNa kAmanA, kAIpaNa dharma'nA, kAUpaNu prAntanA, dezasevAne ane paragaju puruSane A rAjamudrA temAM rahelA uddeza ane ucca vicAra mATe vadha raheze. 6. bijApurathI pUnA. zivAjI mahArAjane peAtAnI pAse kAdevanI dekharekha nIce pUne rAkhavAnuM 17 vaSa~nI hatI. pUnA taraphathI potAnI vAmAM AvyuM hatuM. nahi rAkhavAneA nizcaya karI tene jIjAbAI sAthe dAdAjI siMhAjIe nakkI karyuM tyAre zivAjI rAjAnI uMmara Azare jAgIrane aMdekhasta rAkhavAnuM kAma zivAjI rAjane sAMpa siMhAjIe zivAjI rAjAne samajAvavA mATe badhA prayatnA karyAM, jAte kahyuM, khIjA pAse kahevaDAvyuM, braTatuM khANu karyuM ane jyAre badhAe prayatnamAM e niSphaLa nIvaDyA tyAre siMhAjIne lAgyuM ke have ene samajAvavAnA prayatno karavA phogaTa che. zivAjIne pUnAnI jAgIra sAMpI ane emanA kAmamAM bahu sArI madada karI zake evA DAhyA ane vizvAsapAtra mANasone siMhAjIe sAthe mekalyA. siMhAe zivAjI rAjAnA kArabhAramAM madada mATe je haeNziyAra mANasA mokalyA temAMnA mukhya mANasAnAM nAma A pramANe hatAM. zivAjInA mahArAjanA pezvA ( Chancellor ) tarIke zAmarAja nIlakaMTha rAjhekara, DabIra ( Secretary) tarIke senApata, mujhumadAra ( Accountant General) tarIke nArApata dIkSitanA pitrAI bhAI bAlakRSNa paMta, sabanIsa (Paymaster ) tarIke raghunAtha khullA kArDa, saranekhata tarIke mANukAjI hAtAMDe ane mayAlasI tarIke bAbAjI harI. AvI rIte potAnA putranI ravAnagInI pitAe taiyArI karI ane bahu dukhI hRdaye siMhAjIe zivAjI rAjAne rajA ApI. pitA putranA viyega vakhate siMddhAjIne aMtaHkaraNamAM dhaNuM lAgI AvyuM. zivAjI mahArAjane paNa dilamAM dukha thayuM. pitAnI rajA laI ne zivAjI mahArAje mAtA jIjAbAI tathA guru krAnDadeva sAthe pUnA tarapha prayANa karyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa che. zivAjI caritra pitAnA dAkhamAMthI tA chUTavA, paNa have zuM karavuM e vicAramAM zivAjI mahAra nimagna thayA. have kaI rIte jiMdagI gALavI te nakkI karavAnuM zivAjI mahArAjane mAthe AvI paDayu. potAnA jIvanane kaye raste AravuM, zI rIte deravuM, tene vijayI banAvavA mATe zuM zuM karavuM vigere vigere savAlA zivAjI mahArAjanI sAme khaDA thayA. sa UMDA vicAra karatAM ane bahu jhINI najara doDAvatAM zivAjI mahArAjanI sAme jiMdagImAM joDAvA mATe cAra rastA dekhAyA. e cAra rastAnA saMbaMdhamAM mahArAje mAtA jIjAbAInI sAthe paNa vAtA karI vivecana karyuM. nIce jaNAvelA cAra rastAmAMthI kayA mAM svIkAravA te vicAramAM zivAjI mahArAja tallIna thaI gayA. 1. meAjazAkha, vaibhava, gAnatAna, jhanAnA vageremAM mazagula banI kAIka vakhate taka Ave lazkarI sevA bajAvI, khApanI jAgIrane upabhAga karI, amanacamanamAM jiMdagI gujAravI. khIjA saradArA jema krAIka vakhate lazkarI sevA bajAvI, AkhI jiMdagI nazAmAM mazagula banI jhanAnakhAnAnA jIvaDA tarIke jiMdagI gujAravI. 2. siMhAjI ane zivAjInA moTAbhAi jema bijApura darabAramAM saradAra banI potAnI hiMmata ane bahAdurIthI bhAre padavI pAmyA, tevI rIte temane anusarIne bijApura darabAranA eka saradAra banavuM. 3. AkhA hiMdusthAnamAM te vakhate meAgalAnI sattA jAmI hatI tethI dilhInA khAdazAhanA darabAramAM lazkarI amaladAra tarIke dAkhala thaI, eka lazkarI amaladAranI jiMdagI gujAravI. 4. hiMdamAM hiMdu dharmanA musalamAnA uccheda karI rahyA hatA, rAjasattAnA jora upara hiMdutva haNI rahyA hatA, hiMdu maMdira teADI tenI masjIde banAvI rahyA hatA, devamadirA bhraSTa karavAnuM kAma musalamAna karI rahyA hatA, hiMdue jene pUjya mAne che te gaumAtAne hiMduonA ja devadeizamAM musalamAnA kApI rahyA hatA. hiMdu strIone pakaDI, temane bhraSTa karavAnuM kAma musalamAnane te jamAnAmAM taddana saheluM thaI paDayuM hatuM. dareka rIte hiMdu upara ghAtakIpaNuM ane atyAcAra thaI rahyA hatA. dhaNA rajapUta rAjAe teA te vakhate mugala bAdazAhanA darabAranA zaNagAra banI gayA hatA. marAThA saradArA judIjudI musalamAna sattAnA AdhArasthaMbha banI mahAlI rahyA hatA. nAnA moTA saradArA ane rAjAne peAtAnI ja paDI hatI. peAtAne mulaka vadhAravA, vaibhava vadhAravA ane hiMdutva upara thatA AkramaNane vicAra karyAM vagara phakta svA tarapha najara doDAvavI e hiMdu rAjA ane saradArAnuM rAjanuM kAma thaI paDayuM hatuM. evA pratikULa prasaMge potAnI jiMdagI ane sarvIsvane bhAge nAsIpAsI ane hAra svIkAravA taiyAra rahIne maradanI mAphaka baMne bAjunA mAra sahana karavAne nizcaya karIne jemanA uddhArane mATe sasvane bhAga ApavA che, tevA hiMduonA paNa maheNAM ane sAmanA sahana karIne hiMdu dharmanuM rakSaNa karavA, hiMdudha ne bacAvavA, hiMduonI jatI Ijjata rAkhavA, svArtha ane sattAnA leAlathI nahi, paNa julmIonI jhUMsarI teADI, jIlma nIce kacaDAtI prajAne bacAvavAnA ucca ane umadA hetuthI hiMdu rAjya sthApana karavA mATe taiyArI karavAnuM sAhasa kheDavuM. uparanI khAkhatAne bahu gabhIrapaNe zivAjI rAjA ane mAtA jIjAbAI e vicAra karyAM. dareka khAbatane judIjudI daSTithI tapAsI. ceAthI khAkhata svIkAravAmAM Ave te tenI jokhamadArI ane tethI thatA trAsa ane nAzane paNa pUrepurA vicAra karyAM, pUrNa vicAra karI Akhare mA dIkarAe ceAtheA mA svIkAravAnuM nakkI karyuM. pUne pahoMcatAM ja zivAjI mahArAje nizcaya karI dIdhA ke sasvane bhAge paNa have musalamAnI jhUsarI pheMkI daI prajAne pIDanArI julmI sattAnA aMta ANuvA svataMtra rAjya sthApana karavuM. pote karalA nizcaya zivAjI mahArAjAe hRdayamAM khUba UMDA utAryAM ane dhArelI nema pAra pADavA 13 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta che. zivAjI caritra [ prakaraNu ke kuM mATe taiyArIo karavA mAMDI. peAte karelo nizcaya vyAkhI che, pavitra che enI mahArAjane khAtrI ja hatI tethI temaNe peAtAnA karelA nizcaya ane tenA ucca hetu najara sAme rAkhIne ja karavAnA nizcaya karyAM. badhAM kAma 7. zivAjI mahArAja ane dAdAjI konDaDhava. mAtA jIjAbAInI salAhathI zivAjI mahArAjAe peAtAne khvanakrama AMkI lIdhe ane A kAmamAM dAdAjI kAnDadevanA vicAra jANavA mahArAje dAdAjI AgaLa eka divase A vAta cheDI. mahArAje kahyuM:" Ape kamAyelI dolata kheDA kheDA khAI ne jiMdagI gujAravI e putranI lAyakAta nathI. dharmakSetre, devamadirA, brAhmaNA ane gaumAtA upara dhoLe divase AkramaNo, atyAcAro thaI rahyA che. te mUgA mUgA sahana karI, vakhata anukULa nathI e bahAnA nIce sattAdhArI julamagArAnA evA atyAcAra pratye AMkhamicAmaNAM karavAM e karmavIranuM bhUSaNa nathI. adhama ane atyAcAra dine dine vadhatA ja jAya che. dharma have rasAtALa javA kheDe che. AvA saMjogamAM dharmarakSaNa mATe peAtAnuM sarvAMsva tyAgavA tathA peAtAnA pacaprANa dhaCrakSA mATe pAtharavA taiyAra thavuM eja sAcA kSatriputrane zAle. svaparAkrama vaDe navuM rAjya sthApana karavA mATe ja have te mathavuM oie. pitAe sapAdana karIne sAMpelA dhana dolata vaDe kaLe kaLe lAMkA bhegA karI emanuM hita, sthiti ane dazA emane samajAvI, emanA bhalA mATe emanI hayAtI sAcavavAne mATe emanuM ja lazkara Ubhu karI, pitAe meLavelA mulakanuM rakSaNa karI navA mulaka huM jAta mahenatathI jUnI jAgIramAM jame karAvuM ane hiMdutvanA rakSaNa mATe ane prajA upara thatA atyAcArAnA nAza karavA mATe navI sattA sthApana karuM te ja sisodiyA kuLamAM meM janma lIdhA tenuM sAka thayuM ema mane lAge ane tyAre ja mArA manane saMtASa thAya. dhAreluM kArya pAra pADavA mATe, ceAjelI murAda hAMsala karavA mATe soMge pratikULa che ane sAdhanAne abhAva che e vAta sAcI che, paNa niHsvArtha buddhithI prajAnI pIDA dUra karavAnA hetuthI Izvara upara pUrNa vizvAsa ane zraddhA rAkhI je puruSa paragajupaNAnI khAtara sAhasa kheDe che tene Izvara madada karyAM sivAya kadI rahetA ja nathI. A bharatakhaMDamAM kSatriya kuLamAM avatarI mAre mArI jiMdagI eLe javA devI nathI. dAdAjIe zivAjI mahArAjanA A zabdo sAMbhaLI UMDA nisAsA mUlyeA. dAdAjIe zivAjInA mAM taraph joyuM. zivAjI mahArAjanI najara nIcI hatI. emaNe AgaLa calAvyuM:' puruSone te pote pedA karelI sapatti uparaja amanacamana karavAnA ane vaibhava bhogavavAne hakka che. khIjAnI kamAI upara mahAlavAmAM puruSAne jhAMkhapa lAge che e zuM Apa nathI mAnatA ? nasIba upara AdhAra rAkhI lamaNe hAtha daI besI rahenAranuM nasIba kadI paNa khulaze nahi. potAnA baLamAM vizvAsa ane IzvaramAM jene zraddhA haro tene dhera nasIba namI namIne dhakkA khAtuM Avaze. musalamAnoe hiMduonI svataMtratA lUTI che ane AkhA hiMdamAM hiMdu trAsa pAmI rahyA che e zuM sahana karavA jevI vAta che ? dezamAM hiMdu dharma Aje bhAre AphatamAM AvI paDayo che tenI unnati mATe sAcA kSatriye bahAra paDavuM joI e. meM te hiMdutvanA rakSaNa mATe bahAra paDavAno nizcaya karyAM che. gulAmImAM sabaDatA bhAIone chUTA karavA mATe, hiMdutvane julamI hallAmAMthI bacAvavA mATe tanateDa prayAse karatAM mArA sarvIsvane ane aMte prANanA paNa nAza thAya te mArI jiMdagI satkAryoMmAM kAme lAgI ema huM mAnIza. e nAzamAM mane saMteSa thaze. Aje A maMdira teADayuM, kAle pelI mUrtinuM khaMDana karyuM, hiMdamAM hiMdu puruSo jIvatA ha|vA chatAM ATalI hiMdu strIonI Ijjata luMTAI, ATalI devIne khIkhIe banAvavAmAM AvI, vagere vAtonA dhagadhagatA DAma rAja haiyA upara levA karatAM hiMdutvanI rakSAmAM prANanI Ahuti ApatAM, peAtAnuM kartavya aAvatAM jiMdagIne aMta Ave che e khyAlathI utpanna thatA parama AnaMda anubhavavAnI mArI IcchA thaI che. ATaluM badhuM samajyA pachI sisediyA kuLanA sAcA kSatriya acce vaibhava ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 ] che. zivAjI caritra saMpattinI lAlacamAM hiMduo upara julama varasAvI rahelI sattAnI sAme thavAmAM jarA paNa kacAza rAkhe che tevA kSatriyane patita mAnavAmAM jarAe harakata nathI. makatanA mAlamalIdA khAvAmAM mazagUla banI jIvatA rahevA karatAM hiMdutva mATe sarvasvano bhoga ApI, satkAryamAM jiMdagInI Ahuti ApavI e ja mane te A saMjogomAM zobhe che. A sattAne teDavAmAM mArI dAnata zuddha che, mAro hetu UMco che enI mane khAtrI che ane svArthane bAjue mUkI paramArthanI khAtara kaI bhAre kAma mAthe le che te prabhu tene madada kare che. IzvaramAM pUrepurI zraddhA rAkhI meM musalamAnI sattA sAme thavAno dRDha nizcaya karyo che. " zivAjI mahArAje bolavAnuM pUruM karyuM ane dAdAjInA meM tarapha najara karI. dAdAjI bolyA - "mahArAjanA vicAra bahu UMcA che, kSatriyane zobhe evA che, paNa Apa dhAre che e banavuM bahu adharuM che. yavanoe Akho deza pAdAkrAMta karyo che. keI hiMdunI sattA AvatI nathI rAkhI. hiMdu rAjAo ja musalamAnI sattAne majabUta karI rahyA che. ApanA pitAzrI siMhAjI mahArAjane A saMbaMdhamAM kaMI ochI lAgaNI nathI, paNa yavana sattA jAmI che tene ukheDavI muzkela che, te e jANe che ane tethI ja hRdayamAM hiMdutva mATe pUrI lAgaNI hovA chatAM saMjogone vaza thaIne beThA che. musalamAnI sattAnAM mULa bahu UMDAM gayelAM che. e sattA dezamAM khUba jAmI gaI che. enA pAsAM Aje savaLA che. musalamAnone sitAre sikaMdara che. Aje te emane sarve anukULa che. e sattAne teDavAnI kalpanA karavI e mane vadhAre paDatuM lAge che. pitAe saMpAdana karelI jAgIra. mulake A5 saMbhALIne besI raheze te ghaNuM che. e mulakamAM umero karavA jatAM tAbAnA mulakane jokhamamAM utAraze. siMhAjI mahArAja kaMI ochA parAkramI nathI, paNa yavanasattAnuM baLa joIne dIrdhadaSTi emaNe deDAvI ane aMte yavanonI tAbedArI emaNe svIkArI che. mahArAja ! A bAbatamAM jarA Tharela banIne vicAra karo. utAvaLA na thatA." jarAvAra traNe jaNa eka paNa zabda bolyA vagara zAMta besI rahyA. pachI dAdAjIe AgaLa calAvyuM. "huM to Apane vaphAdAra sevaka chuM eTale mArA mAlIkanA lAbhamAM sAce sAcuM dilane je lAge te mAre kahevuM ja joIe ane AvA saMjogomAM Apa rAjI thazo ke Apa nArAja thaze te tarapha na jotAM ApanA hitanuM, pachI te kaDavuM hoya te paNa mAre ItarAjI vaherIne paNa kahevuM ja joIe ema mane lAge che." upara pramANe A bAbatamAM banne vacce ThIka ThIka carcA thaI. zivAjI mahArAje dAdAjInA vicAro jANyA. dAdAjInA vicArothI zivAjI mahArAja jarA paNa nAsIpAsa na thayA. dAdAjI pratye zivAjI mahArAjane bhAre mAna hatuM. zivAjI mahArAja dAdAjIne pitAnA vaDIla mAnIne emanuM mAna sAcavatA. dAdAnI badhI vAta sAMbhaLI lIdhI ane emAMthI jeTaluM grahaNa karavA jevuM hatuM te gAMThe bAMdhI bIjuM mahArAje jatuM karyuM. dAdAjIne A pramANika matabheda hatA te mahArAja samajI gayA hatA ane dAdAjIe bheMsale kuTuMbanA hitamAM je kharuM lAgyuM te ja kahyuM che tethI pitAnA dilane jarA paNa dilagIrI thavA na dIdhI. dAdAjInA vicAro judA che e jANI lIdhA pachI zivAjI mahArAje pote karavA dhArelA kAma mATe bahu khUbIthI taiyArIo zarU karI. musalamAnI sattA sAme mAthuM UMcakavAnI vAta karavI sahelI hatI paNa tene amalamAM mUkavI e bahu ja kaThaNa hatuM. tenI taiyArIomAM paNa bhAre jokhama hatuM. nizcaya karyA pachI mahArAje khUba vicAra karyo ane zuM zuM karavuM te manamAM nakkI karyuM. mahArAjane lAgyuM ke deza jItavA mATe bahAra paDatAM pahelAM emaNe mahArASTranA parvato, DuMgare, khINa, pahADa, chUpA rastA, bhoMyarAM, jaMgala vagerethI pUrepUrA vAkepha thaI javuM. mahArASTranA killA, tenI chUpI vATa, vagerenI mAhitI te khAsa jarUranI hatI. je dezamAM bhAre sattA sAme moraco mAMDavAnA che te dezanI bhUgoLanuM pUrepUruM jJAna, mAthuM UMcakanArane na hoya te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 che. zivAjI caritra prakaraNa 6 . aNI vakhate sahejamAM gUMcavAI javAno bhaya rahe ane vaLI e jJAnane abhAve thappaDa paNa khAI bese e vAta mahArAja barAbara samajatA hatA. A badhI bAbate dhyAnamAM laI kaI paNa jAtanI dhamAla karyA sivAya emaNe mahArASTramAM pharI pUrepurA vAkepha thavAnuM kAma hAtha dharyuM. eka kAmamAM bIjuM paNa mahattvanuM kAma sAdhI levAne mahArAje vicAra karyo. jyAre mahArASTramAM e kare tyAre lokonA samAgamamAM AvI emanAmAM daTAI rahele jusso pAchA jAgRta karavo. emane emanI sthiti samajAvavI ane emane AtmabhAnanuM bhAna karAvavuM. A badhAM kAma sAthesAthe thaI zake ema hatAM eTale mahArAje pitAne kAryakrama nakkI karI te pAra utAravA kammara kasI. pitAnI jAgIrano badho mulaka jAte javAnA bahAnA heThaLa zivAjI mahArAje mahArASTramAM pharavA nIkaLavAnI taiyArI karI. mahArASTranA itihAsamAM jemanA nAmanAM duMdubhi vAgI rahyAM che, jemanI madadathI ja zivAjI mahArAja dezamAM digvijaya meLavI zakyA, zivAjI mahArAje pote jemane pitAnA jamaNA hAtha tarIke mAnyA hatA te mUse gAmanA dezamukha bAjI pAsalakara, sahyAdrinA nAnA jamInadAranA chokarA yesAjI kaMka ane kaMkaNanA umarAThe gAmanA mukhI tAnAjI mAlasarenI potAnI jAgIranI nokarImAM zivAjI mahArAje nimaNUka karI. A vakhate mahArAjanI ummara Asare 13 varasanI hatI (ciTaNIsa-30 ). mahArAje vicArapUrvaka nakkI karelI yojanA phattehamaMda utAravAmAM A traNe yoddhAe bhAre madadarUpa nIvaDyA hatA. emanI madadathI ja zivAjI mahArAje jAmI gayelI musalamAna sattA sAme jhaMDe Ubho karyo hate. prakaraNa 7 muM 1 mAvaLa mAMsa ane mAvaLAonuM pIchAna, | 5 dAdAjI rasaprabhu, 2 ane pahoMcyA pachI. karehaDezvaramAM sabhA-varAjya sthApavAno niyama 2 bAra mAvaLane kabane. 6 dezadroha 7 bijApura bAdazAha mahamada AdilazAha 1. mAvaLa prAnta ane mAvaLAonuM pichAna. mAvaLamAnta ane mAvaLAonA pichAna sivAya mahArASTrano itihAsa ane zivAjI mahArAjanuM jIvanacaritra pUrepuruM samajI zakAya tema nathI. mAvaLa prAntanI mahattA ane mAvaLAenAM parAkrama jANyA sivAya zivAjI mahArAjanA jIvanavRttAntane samajI zakavuM azakya che. brAhmaNa rAjyanA prazcima taraphanA mulakane mAvaLa prAnta kahevAmAM Ave che. pazcima dizAne marAThImAM mAvaThA kahevAmAM Ave che. mAtra eTale AthamavuM tethI je dizAmAM sUrya Athame che te dizAne AvatI vizA ema marAThI bhASAmAM bolAya che te uparathI je mulaka mAvatI vira mAM AvyuM tene mAvaLa prAnta kahe che ane te prAntamAM vasanArAone mAvaLA kahevAmAM Ave che. zivAjInA jamAnAmAM pUnAnA bAra mAvaLanAM nAma A pramANe hatAM -(1) heDara (2) velavaMDa (3) musakhere (4) mUThe (5) jera (6) kAnada (7) zivathara (8) muruma (9) pauDa (10) gUjaNa (11) bhera ane (12) pavana gujaranA 12 mAvaLamAMnA keTalAkanAM nAma A pramANe hatAM-(1) zivanera (2) bhImanera () zAnera (4) pAranera (5) jAmanera vagere. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra 201 svorDe e marAThI zabda che. je jamInanI sapATI cAre bAjue DuMgarA DuMgarI, pahADa pata, TekarA TekarIthI dherAyelI hAya tene marAThImAM ghora kahe che. dareka khArAnI najIkamAM nadI te| hAvAnI ja ane e vahetI nadInA nAma uparathI ghaNAM khArAMnAM nAma ApavAmAM AvyAM che. prakaraNa cha muM] "" mAvaLa prAntanA khArAMemAM eTale mAvaLa prAntanA mulakAmAM marAThA kSatriyAnAM judAM judAM kuTu ghaNAM varasAthI vasyAM hatAM. mATe bhAge je je khArAmAM je kuTuMba jaIne vasyuM te te khArAnuM te kuTuMba dezamukha thaI beThuM. brAhmaNI rAjyanA jamAnAmAM je kuTuMbane jevI taka maLI tevI rItaneA lAbha laI ne te kuTuMba dezamukhInuM vatana sapAdana karIne beThuM. evI rIte judA judA kuTuMkheAnI vasAhatathI AkhA mAvaLa prAnta vaselA che. mAvaLa prAntanA A dezamukhA te mAvaLAnA AgevAna gaNAtA. A dezamukhe uparAMtanA bIjA mAvaLAe mAvaLa prAntamAM meTI saMkhyAmAM hatA. je leAkA mAvaLAonI kharI hakIkatathI vAk nathI te leAkeA mAvaLA leAkAne ajANye anyAya kare che. keTalAka leAkeA te ema samaje che ke mAvaLA eTale sAdhAraNa zudra, anADI ane abhaNu. ajANa leAkeAnI A kalpanA bhUlabharelI che. marAThA itihAsanA abhyAsI pre. eca. jI. rAulinasana (pUnAnI DaeNkana kaoNlejanA aMgrejInA prophesara) te lakhelA " zivAjI " nAmanA pustakanA 31 me pAne mAvaLA loko mATe lakhe che ke " mAvaLA athavA DuMgarI leAkA jee khINAmAM khetI karatA te leAkeAnI jAta anADI, jaMgalI ane mUDha hatI, A vAkya phesara sAhebanuM mAvaLa jAta saMbaMdhInuM bhAre ajJAna prazita kare che. mAvaLA leAkAnI mAhitI meLavavA tasdI lenArane jaNAI Avaze ke A lakA sAcA kSatri khamIranA che. e leAkeAmAM ghaNA tA dharabAravALA, Ijjata AbaruvALA, vatanavADIvALA, ghaNA teA vaLI bhaNelA, vahevAramAM catura ane tavaMgara sthitinA hatA (na. vi. 166 ). mAvaLA prAntanA khArAMomAM bhrUNA nAmIcAM ane prasiddha kuTuMbe rahetAM hatAM, jevAM ke jedhe, bAMdala, khApaDe, marala, pAsalakara silImakara vagere. A mAvaLA kuTuMbanuM zauya` ane khAnadAnI uttara hiMdusthAnanA athavA rajapUtAnAnA asala rajapUtAnI tAle Utare evI hatI. laDAImAM A mAvaLAe kadI paNa pAchI pAnI karatA nahi. mAvaLA kAbela kheDUta ane asala laDavaiyA hatA. AvA mAvaLA kuTuMmAMthI keTalAMka kuTuMkhAnI sAthe zivAjI mahArAje bahu brADA paricaya karyA hatA ane e saMbaMdhane lIdhe keTalAMka mAvaLA kuTuMA te zivAjI mahArAja mATe temanI madadamAM maraNiyA thatA. julamI sattAnA julamAne nAza karavA navI sattA sthApavAnI ceAjanAmAM zivAjI mahArAjane AvA mAvaLA kuTukhene bahuja upayAga karavA paDyo hatA. DuMgarI mulakanA A mAvaLA leAkeAne zivAjI mahArAje pANI caDAvyuM. e lAAnuM lazkara UbhuM karyuM ane mAvaLA lazkaranA jora upara pUrNa vizvAsa rAkhI musalamAneAnI jAmelI sattA ukheDavA mahArAjAe sAhasa kheDavuM. mAvaLA mUkelA vizvAsa mATe lAyaka nIvaDyA ane zivAjI mahArAja pratyenI emanI vaphAdArIne lIdhe ane emanAmAM hiMdutvane jussA jAmyA hatA tethI zivAjI mahArAja musalamAnI sattAne namAvI zakyA ane mahArASTramAM digvijaya karI zakayA. 2. pUne pahoMcyA pachI. bijApUrathI pUne AvatAM UMDA UMDA vicAra karIne jhINI jhINI najareza dADAvIne nakkI karelA nizcayAne kRtimAM mUkavA mATe joItAM sAdhune ane anukULatA upara zivAjI mahArAjAe pUne pahoMcyA pachI vicAra karavA mAMDayo ane nizcita karelA uddeza najara sAme rAkhI potAnA kAryakrama ghaDavAnI nIruAta karI. musalamAnI sattA hiMdusthAnamAM paradharmI hatI tethI nahi, paNa te sattAe hiMdamAM hiMdu vyaktinuM dharma svAtaMtrya lUchyuM hatuM, hiMduo upara hiMdu hAvAne kAraNe aneka humalA karI vividha prakAranA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 muM julamathI temane kacarI hiMdu strIonuM ziyaLa lUMTavAmAM paNa bAkI nathI rAkhI, tethI tene jaDamULathI ukheDavyA sivAya hiMdutvanuM rakSaNa thavAnuM nathI, piDAtI prajA sukhI thavAnI nathI, kheDUtonAM duHkha dUra thavAnAM nathI, tethI e sattAne jamInadosta karavAno pitAno nizcaya zivAjI mahArAjAe potAne bacapaNanA gAThiyA ane have jemane jAgIranI cAkarImAM joDavAmAM AvyA te tAnAjI mAlusare, yesAjI kaMka, ane bAjI pAsalakarane kahI saMbhaLAvyuM. A bAbatamAM emanI sAthe khulAsAthI vivecana karI, emanA vicAra jANI lIdhA. A traNe bAvaLA vIra mahArAjanA vicArane pUrepurA maLatA thayA ane nakkI karelo nizcaya pAra pADavA mATe traNe jaNe pitAnA paMcaprANane kabajo mahArAjane svAdhIna karyo. A traNe vIra Akhara sudhI mahArAjane pUrNa vaphAdAra rahyA hatA. jAmelI sattA upara hAtha nAkhavAnuM ke karatAM pahelAM mahArASTranI bhUgoLathI vAkepha thavAnuM kAma hAtha dharavAmAM AvyuM. sAthe sAthe mAvaLa lekamAM keTaluM pANI che te mApI javAnuM tathA emanAmAMne hiMdutvano agni tadana bujhAI gayo che ke ciNagArIo hajI rAkha nIce daTAyelI che te jANI levAnuM kAma paNa karavAnuM TharAvyuM. zivAjI mahArAja ane A traNa mAvaLA vIro ane bIjA sAthIoe maLIne Akhe mahArASTra deza khUMdI nAkhyo. pahADa, parvata, khINo, khADA, kaDAkAtara, DuMgara TekarA, jhADI jaMgala, keTakillA, vATa rastA, vagerethI pUrepurA vAkepha thayA. jyAM jyAM pharyA tyAM tyAMnA mukhya mANasane bolAvI, temanI sAthe mIThAzathI vAta karI, temAMnA keTalAkane sAthe rAkhI AjubAjunA gALAomAM e pharatA ane judA judA bhAganAM lekAne bhegA karI, temanI sAthe sukhadukhanI vAta karI temane cAha meLavatA tathA AgevAnone sneha sAdhatA. killAonI gupta vAtothI vAkepha thayA, DuMgarenAM pilANa joI lIdhAM, bhoMyarAonA vikaTa rastA jANI lIdhA. zivAjI mahArAjanA A prathama pravAsanA saMbaMdhamAM zrI keLaskara lakhe che -"pitAnA samAgamamAM AvatI vyakitane snehathI vaza karI levAnI kaLAmAM mahArAja siddhahasta hatA. game tevA manuSya heya te paNa te mahArAja sAthe thoDo samaya vAtacIta karatAM ja temanA para meha pAmI ja. e apratima kaLA emaNe nAnapaNathI ja sAdhya karelI hovAthI mukhyataH aMgikta kAryamAM temane ujavala yaza prApta thayo ha. mahArAja pitAnA tAbAnA pratyeka manuSya sAthe ati premapUrvaka madhura saMbhASaNa karatA hata pitAnI sAthe samAgamamAM AvanAra manuSya sAthe vartana karatI vakhate ApaNe zreSTha ane te kaniSTha evA saheja paNa AbhAsa thAya nahi, enI teo sadA sAvacetI rAkhatA hatA. temanA upara kaMIka saMkaTa athavA vidha AvatAM ja teo ati snehapUrvaka pitAthI banI zake teTalI sahAya karavAne sadA tatpara thatA. pitAnA tAbAnAM manuSyane paisAnI aDacaNa paDatI te vakhate temane madada karavAmAM paNa pAchA hatA nahi." pitAnA vartana ane vivekathI mahArAje prathama pravAsamAM ja pitA tarapha prajAnI cAha meLavyo hato ... ane prajApriya thayA hatA. 3. bAra mAvaLane kabajo, bijApura jaI siMhAjI mahArAjane jAgIrano hisAba ApI pUnA mATe pAchA pharatAM siMhAjI mahArAjanI AjJAthI dAdAjI kenadeva zivAjI mahArAja ane jIjAbAIne pUne laI AvyA. pitAnA mAlIkanI jAgIrano mulaka vadhAravA mATe dAdAjI vicAra karI ja rahyA hatA. mAlIkanA mulakamAM vadhAre karyA sivAya besI rahevuM e ene ThIka na lAgyuM. ghaNuM divasathI emanI IcchA pUnAnA bAra mAvaLA tAbe karI temane jAgIranA mulake sAthe joDI devAnI hatI. A saMbaMdhamAM dAdAjIe judI judI dRSTithI vicAra karyo ane bijApurathI pAchA pharyA pachI A bAra mAvaLo kabaje karavAnuM kAma hAtha dharyuM. dAdAjI kAMI sAdhAraNa mANasa nahato. e pAke mutsaddI hatA. manamAM dhAryA mujaba badhI taiyArIo karI dAdAjIe pitAne mera bAra mAvaLa tarapha mAMDyo. mAvaLanA je dezamukha tAbe thayA temanI salAmI siMhAjI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu 7 muM 1 che. zivAjI caritra 103 mahArAjanA pratinidhi tarIke dAdAjIe svIkArI ane je dezamukha sAme thayA temane sIdhA karI siMhAnI sattA nIce ApyA. Ama dAdAjIe pUnAnA bAra mAvaLe kabaje karyA. 4. rehIzvaramAM sabhA-svarAja sthApanane nirdhAra rahIDakheramAM AvelA zahIDezvara mahAdevanA devaLamAM svarAjya sthApananA nirdhAra mATe je sabhA bhegI maLI hatI tene hevAla ApatAM pahelAM rohIDakhArAnA dezamukha dAdAjI narasa prabhunI pichAna vAcakene karAvI devI e jarUranuM che. pAchaLa jaNAvavAmAM AvyuM che ke mAvaLanA judA judA bhAganA AbarUdAra mAvaLA kuTuMba dezamukha banI gayA hatA, dAdAjI narasa prabhu e rohIDakharAnA dezamukha hatA. temane paricaya vAMcakone ApIe chIe. 5. dAdAjI narasa prabhu. zivAjI mahArAje pitAnA pravAsamAM jyAM banI zakyuM tyAM tyAMnA AgevAne, vajanadAra puruSa, mukhIo ane dezamukhone snehathI pitAnA karI lIdhA hatA. je dezamukhe evI rIte zivAjI mahArAjanA thayA hatA temAMnA eka hIrAnA dezamukha narasaprabhu hatA. bhIkhAjI prabhunA dIkarA harIbhAu prabhune baLaprabhu nAmane dIkaro hato. bALaprabhune bhAna nAme prabhu nAmane putra hato. bhAnaprabhune jAuprabhu ane jAuprabhune sAvaprabhu nAme dIkaro hato. A sAvaprabhunA dIkarA narasaprabhu hatA. A narasaprabhune putra nahata tethI temaNe dAdAjIne dattaka lIdhe hato. javAna dAdAjI ane gharaDA narasaprabhu ane zivAjI mahArAjanA badhA kAryamAM sAmela hatA. mahArAja taraphanI emanI vaphAdArI jANItI che. e vaphAdArI mATe emane ghaNuM sahana karavuM paDayuM hatuM. rohIDezvaramAM svarAjya sthApavAnI pratijJA levA mATe mAvaLAonI sabhA, zivAjI mahArAja ane emanA bIjA mAvaLA geThiyAonI AgevAnI nIce kayA mAsamAM ane kaI tithie maLI te jUnA kAgaLa ane patra uparathI jaDI AvatuM nathI paNa e sabhAmAM sAmela thavA mATe dAdAjI narasa prabhu upara bAdazAha taraphathI ThapakApatra I. sa. 165 nA mArca mAsamAM Avyo hato. te uparathI te jamAnAnI TapAla athavA patra mokalavAnI paddhati tathA vyavasthA tathA bijApuranI rAjyavyavasthAnA aneka saMjoge dhyAnamAM laI A sabhA kayA mAsamAM maLI haze tenI phakta aTakaLa ja AMkI zakAya. bijApuranA bAdazAhe dAdAjI narasa prabhu upara je ThapakApatra mokalyo hato tenA upara musalamAnI 1045, sakara 11 no divasa jaNAvavAmAM Avyo che. e divasa eTale zaka 1567 citra suda 13, I. sa. 1945 nA mArcanI 30 mI tArIkha gaNAya. rahIDezvaramAM mAvaLAonI je sabhA maLI hatI te taddana khAnagI hatI. e khAnagI sabhAnI cADI karanAre potAnA katyano vicAra karIne gupta khabara bAdazAhane moklI haze ane te vakhatanA bAdazAhatanA saMjAgo jotAM tAkIdanA patro paNa kheLabhe nAkhavAmAM AvatA te badhuM dhyAnamAM letAM ema kahI zakAya ke A sabhA I. sa. 1644 nI AkharamAM maLI haze. bijApurathI pUne AvyA pachI mahArAje pita ane pitAnA goThiyAo mAraphate mAvaLa mulakamAM pharI, svarAja sthApana mATe je taiyArIo karI hatI, te keTale daraje phaLIbhUta thaI hatI te tapAsavAne vakhata AvI lAgyo hato. hiMdutvanI bhAvanA mAvaLA lokomAM jAgRta karavAnA tanatoDa prayatna thayA hatA. te keTale sudhI sadhAyA che te nakkI karavAno samaya paNa AvI pahoMcyo hate. Abaru ane Ijjata bacAvavA khAtara dukha veThavA ane Aphato sahana karavA prajA taiyAra che ke nahi tenI pUrepUrI khAtrI karI levAnI khAsa jarUra hatI. vakhata Avye sarvasvane nAza thAya te paNa sarvasvane bhAge hiMduo upara julama gujArI rahelI musalamAnI sattA teDavA mATe keTalA mAvaLAo taiyAra che tenI parIkSA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 muM karI, khAtrI karyA sivAya have chUTakA ja na hatA. mahArAje rAhIDakheArAmAM AvelA rAhIDezvara mahAdevanA devaLamAM mALAne bhegA karyA ane temane je je zaMkAe hatI, tenuM mahArAje samAdhAna karavAnuM zaru karyuM. dhaNAonI gUMcAnA ukela paNa thaI gayA. evI rIte za'kA ane gU'ca vagara zivAjI mahArAjane jemaNe vizvAsa meLavyA hatA ane mahArAjanI yojanA kaLibhUta karavA jee potAnA jAna ApI mAla milkatanA nAAtiyA karavA taiyAra hatA, evA Azare hajAra-ArasA mAvaLA rAhIDezvaramAM bhegA thayA hatA. bhegA thaelA mAvaLAne temaNe temanI sthitinuM bhAna karAvyuM. zivAjI mahArAja hiMdutvanI rakSA mATe navI sattA sthApavA Icche che ane te sattA sthApana thaze te ja musalamAnI sattA DhIlI paDaze; musalamAnI sattA DhIlI paDaze tA ja hiMdu uparanA julamA ochA thaze; musalamAnI sattA tUTyA sivAya hiMduo uparanA julama, trAsa ane atyAcArAnI aTakAyata thavAnI nathI e vAtA bhegA thayelA mAvaLAone samajAvavAmAM AvI. je rAjya-svarAjya sthApavAne mATe A taiyArIo thaI rahI che, je svarAjya sthApavAne mATe mAvaLAne sarvasvane bhAga ApavAnuM kahevAmAM Ave che, je sattA sthApavA vakhata Ave bALabaccAM, vatanavADI, mAla milkata, vagere satA nAza thAya te pazu peAtAnA nizcayamAM aDaga rahevAnuM mAvaLAne kahevAmAM Ave che, te sattA, te svarAjya, zivAjI mahArAjanuM nahi, bhAMsale kuTumbanuM nahi, paNa te rAjya mahArASTranuM thaze, te rAjya prajAne sukha ApanAruM thaze; jenI marachamAM Ave te dharma pALavAnI tene chUTa ApanAru thaze vagere mahatvanI bAbatAnI bahu sacoTa bhASAmAM bhegA thayelA mAvaLAne samajaNa pADavAmAM AvI. mAvaLAmAM daTAI rahelA hiMdutvanA jussA jAgRta thayA ane zivAjI mahArAje hiMdutvanA uddhAra mATe dhaDI kADhelI yojanA amalamAM mUkavAne mATe prayatna karavAnA kAmamAM prANatA paNa bhAga ApavA joIe ema mAvaLAne lAgyuM. hiMduonI truTIo upara paNa mAvaLAnuM dhyAna kheMcavAmAM AvyuM. hiMduo peAtAnA ja dezamAM yavaneAnA gulAmA krama banyA ane e gulAmInI sAMkaLA emane kema khUMcatI nathI e paNa emane asarakAraka bhASAmAM kahevAmAM AvyuM. hiMduonuM AtmadhAtI vana, hiMduonA sAmAjika saDA, hiMduomAM karI beThelA kusaMpa, hiMduonA hiMduo mATenA tejodveSa ane mAMhe| mAMhenI IrSA vagerenA jorathI prabaLa thaI paDelI musalamAnI sattA tADavA mATe prajAmAM rASTrIya bhAvanA keTalI UMDI gaI che, tenI parIkSA A sabhAmAM zivAjI mahArAje karI. bhegA thayelA mAvaLAe mahArAjane pUrepurA vAdAra hatA ane jarura paDe garadana kapAvavA paNa taiyAra hatA. lAgaNIne vaza thaI hiMdue dhaNI vakhate AraMbhe zUrA thaI jAya che ane tethI hiMduonuM baLa AMkavAmAM hiMdu AgevAne bhUla khAI jAya che. hiMduonA AvA ArbhazUrA thavAnI Adatane lIdhe temanA AgevAnAnI aTakaLa jUDI Thare che ane evuM thatAM AgevAtAnI bahu kaphoDI dazA thAya che. netAonI kaphoDI dazA dekhI AgevAnI letAM badhA AMcakA khAya che, khamacAya che. A badhI vAtonA pheDa pADI mAvaLAone kahevAmAM AvI ane emanA bApa dAdAe kevAM kevAM parAkramA karyA hatAM tenI yAda devaDAvavAmAM AvI, tathA hiMdutvanA rakSaNa mATe mAvaLAonA vaDavAoe-kSatriyAe peAtAnAM leThI kevI rIte kyAM, dharmarakSA mATe keTaluM sahana karyuM, ene citAra emanI sAme khaDA karyAM ane Aje dezamAM kSatriyA kevI rIte sUI gayA che, kSAtra teja kyAM sUI gayuM che, kSatriye! maraNathI kevA bhAge che ane svArthI banI gayA che, tenI hakIkata vIgatavAra saMbhaLAvI tyAre te temane khUba lAgI Avyu ane sarvasvane bhAge svarAjyanI yeAjanAmAM zivAjI mahArAjane vaphAdAra rahevAnI pratijJA levA mAMDI. keTalAka mAvaLA AgevAnee te mahAdevanI piMDI upara hAtha mUkI pratijJA lIdhI; keTalAke peAtAnI AMgaLI kApI, mahAdeva AgaLa leAhI vahevaDAvI segana lIdhA. AvI rIte sAgana ane pratijJA levAnA je kaDaka niyamA hatA te badhAne upayAga karI mAvaLAe peAtAne nizcaya ane mahArAjanA kAmamAM vaphAdArI prakaTa karI. A sabhAnA jamAva uparathI ane leAkAe lIdhelI pratijJA ane batAvelA jIssA uparathI mahArAja mahArASTramAM haduonI taiyArI joI zakyA, ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu 7 muM ] che. zivAjI caritra 105 AvaLAonuM baLa mApI zakyA. A sabhAnA kAmakAja parathI svarAja sthApavAnI mahArAjanI AzA majabUta thaI. musalamAnI sattAne DhIlI karavAnI je laData zivAjI mahArAje zaru karI, te saMbaMdhI khulle khullI carcA, vivecana, ane pratijJAe pahelavahelAM A sabhAmAM ja thayAM. musalamAnI sattA sAme jhuMDa A sabhAmAM pharakAvavAmAM AvyA. te vakhatanA patrA vagere jotAM ema jaNAI Ave che ke dAdAjI kenDadeva paNa zivAjI mahArAjanI A yeAjanAmAM have sAmela thaI gayA hatA. kAraNake javAbadAra mAvaLA dezamukhAe lIdhelI pratijJAe ane Ave prasaMge je kAI mahArAjanI paDakhe raheze, temanI sevAnI kadara zubha prasa'ga prApta thaye pUrI rIte karavAnI pratijJA mahArAje lIdhI hatI. te pratijJAe dAdAjInI jANuthI thaI hatI ema zivAjI mahArAje dAdAjI narasaprabhune lakhelA patramAMnI hakIkatathI jaNAya che. 6. dezadroha, kheda thAya che, chatAM e satyavAta che eTale lakhavuM paDe che ke bIjA dezanI sarakhAmaNImAM hiMdusthAnanA itihAsamAM dezadrohanA dAkhalA pramANamAM vadhAre jaDI Ave che. IrSyA, tejodreSa, vera, ane svAmAM aMdha banelAee peAtAnI matalaba hAMsala karavA mATe ghaNAM arita karyAM karyonA dAkhalA duniyAnA dhaNA dezamAM jaDI Avaze, paNa IrSAMte tRpta karavA mATe, veranI vasulAta karavA mATe, svArtha te sAdhavA mATe kAmanA, samAjanA, ke dezanA hita upara, hakko upara, svataMtratA upara, Ijjata upara, charI pheravanAra dezadrohIonAM kALAM nAmeA hiMdanA itihAsamAM vadhAre jaDI Avaze. jayacaMda, hAhulIrAya, mAdhava vagerenAM kRtyonI yAda tAjI rAkhavA mATe evI vRttinA puruSA hiMdamAM uparA uparI pAke che, e dezanuM daiva che. zivAjI mahArAje musalamAnI sattAnA julamanI sAme keDa kasI e hiMdune na game? potAmAM zakti na hoya teA AvA prajAkalyANanA kAmamAM mANasa madada na kare e kSamya gaNAya, paNa AvA kAmamAM vighna UbhAM karanAra, paththara nAkhanAra dezadrohIone prabhune tyAM sajja thayA sivAya te nathI ja rahetI. zivAjI mahArAjanI taiyArI rAhIDezvaranI sabhAmAM khullI jaNAI AvI. dhaNA dezamukhe ane mAvaLA AgevAne emAM sAmela hatA e jANI ghaNA adhakacarA hatA te paNa pAkA banI gayA. prajA upara thatA julamA ane atyAcAra aTakAvavA mATenI laData mATe rAhIDezvaranI sabhAnA AzA ApanArA dekhAve pachI zivAjI mahArAja bhAre ane majajjIta taiyArI karavA maMDI paDyA. rAhIDezvaranI sabhA paNa chUpI hatI. taiyArIo paNa badhI chUpI cAlI rahI hatI. rAhIDezvaranI sabhAmAM hiMdutvanI lAgaNIvALA, hiMdu dharma mATenA jussAvALA, dhArelI yeAjanA zira sATe amalamAM mUke evI khAtrIvALA ane pUrNa vizvAsanA mANasAne ja bhegA karavAmAM AvyA hatA. rAhIrezvaramAM julmI sattAne teDavAne ghATa ghaDavA mATe bhegA maLelA vIra mAvaLAmAM eka dezadrohI duzmana pAdhye. enAmAM svArtha UchaLI Avyo ane nIca vRttine vaza thaI, e mAvaLAe rAhIDezvaramAM banelA banAvanI sadhaLI hakIkata bijApuranA bAdazAhane lakhI meAkalI. peAtAnA lakhavAthI AkhA samAjanuM, hiMdu kaeNAmanuM, hiMdusthAnanuM, manuSya jAtinuM, e dezadrohI keTaluM nukasAna karI rahyo hateA tenuM te svArthASane bilakula bhAna na hatuM. A kALA kRtyanA badalAmAM bAdazAha taraphathI A dezadrohIne kiMmatI pAdhaDI ke jAgIra maLI haze, paNa teNe AkhA dezanuM tA bhAre nukasAna karyuM gaNAya. bijApuranA bAdazAhane sitAjI mahArAjanI taiyArIe ane gADavaNunI khabara paDI. A taiyArIe bheda paNu khAdazAha pUrepurA pAmI gayA hatA. kAI cADiyAe rAhIDezvaranI sabhAnI bAdazAhane cADI karI. rAhIDezvaranI khabara sAMbhaLIne bAdazAhe zivAjI mahArAjanI yeAjanAne mULamAMthI ja kacaDI nAkha 14 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 muM vAne vicAra karyo ane zivAjI mahArAjanA madadanIza eTale je dezamukha mahArAjanI yojanAmAM sAmela hatA temane hara prayatna phoDavAno ke dAbI devAno athavA tema na bane te temano nAza karavAne bAdazAhe vicAra karyo. hIrAnA dezamukha dAdAjI narasaprabhune bijApura bAdazAhatanA adhikArI taraphathI tArIkha 30 mI mArca I. sa. 1645 ne roja lakhele nIce pramANeno patra maLyo hato. Ijata AsAra dAdAjI narasaprabhu dezapAMDe, tAlukA rahIDare ane velavaMDakhore. jaNAvavAnuM ke zAhajI rAjAne karajaMda zivAjI rAjA, zAha sAthe beImAnI karI rahyo che ane eNe baMDakhera mAvaLAone zAhanI sAme bhegA karyA che. e badhAe tArA gALAnA rahIDezvaranA DuMgaromAM Azaro lIdhA hatA. e zivAjI rAjA rAjagaDhane je kille bacAvI paDayo che te paNa tArA ja gALAmAM velavaMDanI najIka AveluM che. zivAjIe bhegA karelA kAmAM tuM sAmela hatA ane tuM e rAjAnI kamaka kare che ane sIravalInA amArA amInanA kabajAmAM rahetuM nathI, enI darakAra karatA nathI ane bharaNuM paNa ene bharatuM nathI. amArA amaladArone tuM bahu magarUrInA javAba Ape che evI amane khabara maLI che. A kRtye tArI Ijjata Abarune zobhAvanArAM nathI te tAre sadara amInanI rUbarUmAM rajU thaI javuM ane bharaNuM bharI devuM. je ema karavAmAM nahi Ave te khudAvaMtazAha tane bijApura laI jaIne garadana mAraze ane tArAM InAma ane vatana khAlasA karaze. A badhI vAta dhyAnamAM laI amArA amaladAranI rUbarUmAM rajU thaI javuM. upara pramANene patra dAdAjI narasaprabhune maLyo. patra vAMcI gharaDA narasaprabhune bahu kheda thayA. dukhanI kalpanA karI vicAra karyA pachI kRti mATe taiyAra thavuM tenA karatAM saMkaTa sAme hiMmatathI bAtha bhIDavA taiyAra thavuM e ghaNuM ja agharuM che. AphatanI kalpanA karI tenI sAme thavA taiyAra rahevuM ane Aphata AvIne UbhI heya tyAre tenI sAme thavuM emAM bahu phera che. AphatanI kalpanAthI taiyAra thayelA ghaNA mANasanAM dila Aphata dekhIne bhAgI jAya che. saMkaTanI kalpanA karI narasaprabhu zivAjI mahArAja sAthe joDAyA hatA chatAM saMkaTa sAme AvIne khaDuM thayuM tyAre narasaprabhunA dilane saheja dhakko te lAge. narasaprabhune lAgyuM ke dukhanI zarUAta thaI cUkI. vatanavADI nAkAtiyA thavAne vakhata AvI lAgyA. dukha jyAre vikarALa rUpa dhAraNa karIne daravAje AvIne UbhuM rahe tyAre hiMmata sAcavI rAkhavI e mahAmuzkela kAma che. eve vakhate hiMmata TakAvI rAkhe tenI ja kiMmata che. e ja pare hiMmatavALe gaNAya. gharaDA narasaprabhunuM dila jarA dabAyuM, paNa juvAna dAdAjIe bApane hiMmata ApI. dAdAjI narasaprabhue banelI badhI hakIkatane vigatavAra patra bijApuranA adhikArInA hukamanI nakala sAthe zivAjI mahArAja tarapha ravAnA karyo ane AvA saMjogomAM zuM karavuM te mATe salAha mAgI. zivAjI mahArAja te vairyane hatA. AvAM AvAM saMkaTothI e jarAye ge evA na hatA. emanAmAM hiMmata hatI tenI sAthe pahoMca paNa hatI. magaja upara kAbu e kAIpaNa saMjogomAM khetA nahi. dAdAjInA patra upara vicAra karI tArIkha 17 mI eprila, 1645"ne ja nIce pramANe javAba mahArAje kalAvyo sivANI rAkhe. rA. dAdAjI narasaprabhu dezapAMDe va kuLa0 tA. rohirakhore va velavaMDakhore cAsI. tumhAsa meherabAna vajirAcA vijApurAhUna hukuma AlA to ThAge siravalIhUna aminAnI tumhA kaDe pAThavilA. tyAja varuna tumace bApa narasobAvA havAla dila jAle vagaire kiteka bahuteka lihile. yAsa zahAsI bemAnagirI tumhIva AmhI kahIta nAhI. zrI rohirezvara tumace khoriyAtIla Adi kuladeva Shree Sudhammaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM ] che. zivAjI caritra 107 tumacA Dogara mAthA paThArAvara zeMdrI lagatA svayaMbhU Ahe. tyANI AmhAsa yaza dileva puDhe to sarva manoratha hiMdavI svarAjya karuna puraviNAra Ahe. tyAsa bAvAsa havAla hou naye. khAmakhA sAMgAvA ANi tumhI to kAgada gheuna sitAba hujUra yeNe. rAjazrI zrI dAdA paMtAce vidyamAne bAvAce va tumace va Amace zrI pAsI imAna jAle te kayama vajra prAya Ahe, tyAM ta aMtara AmhI va Amace vaMzaja lekarAce lekarI vatana vagaire cAla viNyA visI kamatara karaNAra nAhI. he rAjya vhAvehe zrIce manAMta phAra Ahe yA pramANe bAvace manAcI khatarI karuna tumhI yeNe, bahuta kAya lihiNe.' uparanA patrane gujarAtImAM sAra nIce mujaba. zivAjI rAjA taraphathI rA. dAdAjI narasaprabhu dezapAMDe tA. rahIrore tathA velavaMDakhere. meherabAna vacharane hukama bijApurathI siravalInA amInanI mAraphate tamArA upara AvyuM te tamane maLe te jAyuM. A hukama vAMcIne tamArA pitA narasI bAvA dilagIra thayA che vagere hakIkata tame lakhI te paNa jANI. javAbamAM jaNAvavAnuM ke zAhanI sAthe koIpaNa jAtanI beImAnI tame ke ame kaI karatA nathI. tamArA khorAnA zrI rohIDezvara svayaMbhU mahAdeva ApaNane anukULa che. eNe ja Aja sudhI ApaNane yaza Ape ane bhaviSyamAM paNa hiMdavI svarAjya sthApana karAvIne te ApaNane pUrepure jaza Apaze. tamArA pitAne nAsIpAsa thavA detA nahi. emane dhIraja Apaje ane tame e patra sAthe tAkIde rUbarU AvIne maLaze. rAje zrI dAdAjI paMtanI salAhathI tame, huM ane tamArA pitAjI traNe eka bIjAnI sAthe vacanothI baMdhAyA chIe. e vacane tamAre daDha kAyama vajaprAya samajavAM. je nakkI thayuM che temAM ame athavA amArA vaMzaja athavA temanA bALabaccAM, vatana vagere cAlu rAkhavAnI bAbatamAM jarAye pheraphAra karIzuM nahi. ApaNe dhArIe chIe tevA prakAranuM rAjaya thavAne IzvarI saMketa che. evI prabhanI IcchA che evI rItanI tame tamArA pitAnA mananI khAtrI karIne tarata Avo. vadhAre zuM lakhuM?" 7. bijApura bAdazAha mahamada AdilazAha, bAdazAhe zivAjI mahArAjane manasUbo jA. banI zake to emanA madadanIza mAvaLA dezamukhane, bahu dhAMdhala dhamAla karyA sivAya dAbI devAne ghaTate prayatna bijApura darabAre karyo. zivAjI mahArAjanI taiyArIo ane gupta hilacAlanI chUpI khabara bAdazAha, cADiyAo mAraphate meLavI lete hati. khuda bAdazAhe ane tenA maLatiyA mutsaddIoe A navA UbhA thayelA saMkaTane zI rIte sAmano karavo teno vicAra karyo. zivAjI mahArAje calAvelI chupI caLavaLa bAdazAhanI garadana upara ghA karanArI thaI paDaze enI jANa bAdazAhane hatI tethI ja A hilacAla dAbI devAnuM bAdazAhe nakkI karyuM, paNa e dAbI devAmAM paNa jokhama hatuM e bAdazAha jANI gayo hate. bakarI kADhatAM UMTa na pesI jAya te mATe bAdazAha bahu sAvadha hatA. siMhAnI zaktithI paNa bAdazAha pUrepuro vAkepha hatA. saMjogo evA hatA ke zivAjI mahArAjanI sAthe khulluM vera bAMdhavAmAM bAjI bahu rIte kathaLI jAya ema hatuM. banatAM sudhI zivAjI mahArAjanI sAthe khulluM vera bAMdhavAnA prasaMge TALavAnuM ja bAdazAhe e saMjogomAM durasta dhAryuM hatuM. zivAjI mahArAjanA madadanIza mAvaLA dezamukhe upara je vadhAre dabANa thAya ane emanAM vatana vagere japta karavAmAM Ave te zivAjI mahArAjanA pakSamAM ghaNu mANasane dhakelyA jevuM thAya. e nIti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 8 muM akhatyAra karavAthI asaMtoSa vadhe ane eka vakhata tophAna saLage te pachI bujhAvavuM bahu bhAre thaI paDe ema hatuM enI bijApura bAdazAha ane mutsaddIone barAbara jANa hatI. pukhta vicAra karI bijApura bAdazAhe zivAjI mahArAjanI sAme sakhtAInuM dhoraNa svIkAryuM nahi, paNa jyAM jyAM jarUra paDe tyAM thIgaDAM thIgaDI karI nibhAvavAnI rIta svIkArI. upara pramANenuM dheraNa bijApuranA mahamada AdilazAhe svIkAryuM hatuM ema bijApurI adhikArIe tA. 31 mI me 1645 ne roja dAdAjI narasaprabhu upara je hukama ravAnA karyo, te uparathI jaNAI Ave che. prakaraNa 8 muM 1. teraNAgaDha svarAjya taraNa | 4. dAdAjInA maraNa pachIne mAmalo. 2. rAjagahane udaya. 5. sU5 upara savArI-cAkaNa u5ra caDAI. konDANa kabaje, 3. dAdAjI kenDadevanI mAMdagI ane maraNa ) , purakaranuM patana. 1, teraNAgaDha svarAjya tAraNa. lhIDezvaranI mAvaLAonI sabhA, pratijJA ane nizcaya pachI zivAjI mahArAje pitAnI jAgIranA malakanI barobara majabUtI karavAno vicAra karyo. jaDa ghAlI beThelI musalamAnI sattAnA bephAma banelA ane chaMcheDAyelA amaladAre mahArAjanI jAgIranA mulakane na satAvI zake te mATe mahArAje potAnA mulakane pUrate baMdebasta karavAno vicAra karyo. sihAjInI gIranI uttara dizAe mugale ahamadanagara prAnta AvatA hatA. e jAgIranA pazcima bhAganuM rakSaNa saMvAdri parvatanI hAra ane ghADAM jaMgaloe karyuM hatuM. gIranA pUrva bhAganA mokharAnI majabUtI barAbara nahatI, paNa pUrva dizAethI pUnA upara caDAI lAvavI e bijApurI lazkara mATe bahu lAMbo mArga ane avaLA raste thaI paDe ema hatuM. have prazna raho dakSiNa bhAgane. jAgIranA dakSiNa bhAgane joIe tevI majabUtI na hatI, eTaluM ja nahi paNa jAgIranI dakSiNa dizA taraphathI duzmana daLa caDAI kare e saMbhava zivAjI mahArAjane lAgavAthI e bhAganI majabUtI zI rIte karavI tenI goThavaNanA vicAramAM zivAjI mahArAja paDyA hatA, tyAre temanuM dhyAna dakSiNanA mokharA upara AvelA teragaDha tarapha kheMcAyuM. dakSiNa dizA taraphathI mahArAjanA mulaka upara halle AvavAne saMbhava hatuM. duzmana dhAre tyAre e dizAethI mahArAjanA mulaka upara bahu sahelAIthI humale lAvI zake ema hatuM. musalamAnI saltanatane chaMcheDatAM pahelAM pitAnA gharanI barAbara majabUta karavAnI agamabuddhi mahArAjamAM hatI. pitAnI navI yojanA, kAryakrama, vagerene pUrepura vicAra karI mahArAje teraNa kille hara prayatna kabaje karI jAgIranA mulakanI majabUtI karavAno nizcaya pitAnA gaThiyAone jAhera karyo. sAdhanasaMpanna ane bhAre baLavALI saMtananA sAmanA vAraMvAra karavA paDaze ene vicAra karyo ane saMkhyAbaLa saMbaMdhI paNa bazibara khyAla karyo. jAmelI salatanatane jamInadosta karavA yuktiprayuktinI parAkASTA karIne paNa sAdhane meLavavAne mahArAje vicAra karyo ane e vicAramAM emanA gaThIyAoe emane ke Apyo. mahArAje bahu jhINI najarathI saMge tapAsyA ane jyAre emaNe joyuM ke saMjogo bahu vicitra che ane haju ApaNe paga jamIna upara barAbara jAmyo nathI tyAre te baLa nahi batAvatAM kaLathI kAma kADhI levuM joIe. AvA saMjogomAM zaktine badale yukti ja vadhAre lAbhadAyaka nIvaDe che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM ] 7. zivAjI caritra 109 svarAjya mATenI laData zarU karavAnA A pahelA ja prasaMga hatA eTale killo te levA paNa te tukrasAnImAM UtaryAM sivAya, bhAre jokhama kheDyA sivAya levA evA mahArAje nizcaya karyAM. tArA killAmAM bijApura bAdazAhane eka killedAra rahetA hatA ane bijApurI mulanA bacAva mATe ane rAjyanI vyavasthAne mATe A killA upara killedAranA kabajAmAM nAnuM lazkara bAdazAha tarakuthI rAkhavAmAM AvyuM hatuM. A killAnI TAca upara killedArane rahevA mATe sarva prakAranI sagavaDa rAkhavAmAM AvI hatI. lazkarane mATe pazu killAmAM jogavAI hatI. bAdazAhI killedAra| A vakhate meAjazAkha ane ezaArAmane svAdhIna thaI gayA hatA. killA upara potAnA raheThANumAM rahevuM e killedArane aDacaNa bhareluM lAgyuM ane tethI ceAmAsAnI mAsamamAM killA uparanuM peAtAnuM raheThANu mUkI daI killAnI taLeTImAM rahevA lAgyA. zivAjI mahArAjanI jhINI najaramAM A badhI vAtA ramI rahI hatI. killedAranA A kRtyane pUrepurA lAbha uThAvavAnA mahArAje vicAra karyAM ane cAmAsAnI RtumAM jyAre killedAra killA upara na heAya tyAre killA kabaje karI levAnA nizcaya karI mahArAje potAnA gADiyAenI A bAbatamAM salAha lIdhI. A bAbatamAM vicAra ane masalata calAvyA pachI mahArAje sUcavelI yukti pramANe ja killA kabaje karavAnuM badhAe nakkI karyuM ane ceAmAsAmAM eka divase zivAjI mahArAja, tAnAjI mAlusare, yesAjIka ane bAjI pAsalakarane sAthe laI Asare eka hajAra mANusa sAthe tArA gayA ane killAne kabaje karyAM. A killA levAmAM zivAjI mahArAjane eka paNa mANasane bhAga ApavA paDyo na hatA. lAhInuM eka paNa TIpuM pADyA sivAya zivAjI mahArAje tAraNAgaDha jItI te killAne daravAje svarAjyanuM tAraNa bAMdhyuM. A prasaMge marAThA saradAroe bahu yuktipUrvaka killedArane hAthatAthI ApI gaDha lIdhA hatA. A killAnA bAdazAhI khajAnAmAM e lAkha haiAna nagada hatI te mahArAjane hAtha lAgI ( pre. sarakArane ' zivAjI ' pAnuM 32 ). A killo kabaje karyA pachI tenuM nAma tArA badalIne " pracaMDagaDha rAkhavAmAM AvyuM. "" pAchalA eka prakaraNamAM ApaNe vAMcI gayA chIe ke zivAjI mahArAjanA dAdAne bhavAnI devIe rRkhA dIdhI hatI ane jamInamAM dATeluM dhana batAvI te khAdIne laI javA AjJA karI hatI. AnA mujaba vartana karatAM dhana maLI AvyuM hatuM. zivAjI mahArAjane te A vakhate dezanA kAmamAM dhananI kharekharI jarUra hatI. zivAjInA zabdo upara mAvaLA maravA mATe maraNiyA banyA paNu laDAI mATe temanuM lazkara UbhuM karI temane tAlIma ApyA sivAya ekalI lAgaNIthI kaMI paNa bane ema na hatuM. lazkara UbhuM karavAnA vicAra karatAnI sAthe ja hathiyArA kharIdavAne savAla UbhA thayA sivAya na rahe ane e badhA mATe dhananI jarUra hatI. Izvara upara zraddhA rAkhI paragajupaNe puruSArtha AdaranAra puruSane Izvara hara prayatne madada kare che, enI aneka dAkhalAethI sAkhItI maLe che. zivAjI mahArAjanI bAbatamAM paNu temaja thayuM. lazkara UbhuM karavA mATe mANase maLyAM paNa temane hathiyAra kyAMthI ApavAM e ciMtA mahArAjanA magajane satAvI rahI hatI. zivAjIneA sitAre paNa A vakhate sika Mdara hatA. IzvaranI kRpA heAya teA pratikULa saMjoge paNa anukULa thaI jAya che. tArAgaDhamAM keTaluMka samArakAma karavA jevuM hatuM. te kAma mahArAje tarataja hAthamAM lIdhuM. samArakAma cAlatuM hatuM te vakhate gaDhanI divAla khAddatAM zivAjI mahArAjane puSkaLa dhana maLI AvyuM ( rkikreDa-pArasanisa. pA. 134 ). zivAjI mahArAje tAraNA killA kabaje karyAnA samAcAra bijApurI killedAra khAdzAhane gaNAvyA ane zivAjInA A kRtya sAme kaDavI phariyAda karI. zivAjI khaDI paDe mAyAnA hatA. eNe bane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 8 muM bhoga dharAvIne bijApura bAdazAhatanA darabArI devone sAdhI mUkyA hatA. killedAre mokalelI khabara uparathI bAdazAhatanA amaladArAe zivAjI mahArAjanA temanA toraNAgaDhanA kRtya mATe javAba mAgyA hatA. mahArAje samayane zAbe evA javAba ApI dhUMdhavAtI Aga ThaMDI pADI hatI. bijApuranA bAdazAhane javAba ApatAM mahArAje killedAranA saMbaMdhamAM paNa bhAre phariyAda karI hatI keH--" killedAra bAdazAha salAmatane pagAra khAya che, killedAra tarIke mAna khATe che, hoddo bhogave che, sattA calAve che, paNa potAnI pharajamAM taddana khedarakAra rahe che. killAnI javAbadArI mAthe hAvA chatAM killedAra potAnuM mathaka cheADI ezaArAma mATe taLeTImAM rahe che. potAnI sagavaDa ane sukhanI khAtara killAne sunA mUke che. AvA saMjogAmAM AvA bhedarakAra killedAranA hAthamAM killo rAkhavA karatAM, mArA jevA bijApura darabAranuM hita haiye rAkhI kAma karanArAnA tAbAmAM killA rahe e zuM khoTuM che ? " mahArAjane killAmAMthI je dhana maLyuM hatuM temAMthI theADuM bAdazAhI amaladArAmAM vaheMcyuM. rUperI ane terI thappaDa bahu asarakAraka nivaDyAnA anubhava dhaNAne thayA haze. A bAbatamAM te jamAnAnI ane AjanI sthitimAM bahu phera nathI dekhAto. nANAM vaheMcAyAM eTale mAM baMdha thayAM. zivAjI mahArAja sAmenI killedAranI phariyAda daphatare paDI ane killedArane ThapakAnuM InAma maLyuM ( kAphIkhAna. ITIyaTa DAusana vaoNlyuma cha. pA, 257 ). killA ta| kaLathI kabaje karI yuktithI pacAvyA paNa killAnI AjubAjunI ane najIkanI jamIno upara mahArAjanI najara coMTI ja hatI. e janIneA paNa kaDavAza ke khaTAza karyA sivAya yukti prayuktithI kabaje laI jAgIramAM joDI devAnA mahArAjano manasUkhe hatA. manamAM AvelA vicAra A vakhate pAra pADavAnuM dhArI e jamonAnI je Avaka bijApura bAdazAhane dara varase maLatI hatI tethI vadhAre rakama bijApura darabArane ApavAnuM kabUla karIne zivAjI mahArAje e jamInA bAdazAha pAsethI meLavI peAtAnI jAgIramAM joDI dIdhI. tAraNA killAmAMthI mahArAjane je dhana maLyuM hatuM. temAMthI bahu ja thADuM emaNe binapuranA amaladArAne vaheMcI dIdhuM ane pachI je bAkI rahyuM te dhana mahArAje potAnA ezaArAma, meAjamajA ane vaibhava vadhAravAmAM na vAparyuM. "tene jUna ne dvAra " e vRttivALA mahArAja hAvAthI ane emanI najara AgaLa hiMdavI svarAjya sthApavAne prazna jAgRta jyeAtinI mAphka sAme ja hateA. tethI bAkInA dhananA upayAga svarAjya sthApavA mATenAM sAdhanA meLavavAnA kAmamAM vAparavAnuM nakkI karyuM. .. mahArAje mahArASTramAM pharI dvIte mAvaLA laoNkAmAM hiMdutvane jusso pedA karyo hatA. dharmArakSA mATe maravA mAvaLA taiyAra thayA hatA. musalamAnI sattA tADavA mATe laDavA taiyAra karavAmAM AvatA lazkaramAM joDAvA mAvaLA eka page taiyAra thaI gayA hatA, paNa lazkara bheguM karyA pachI laDAI prasage joItAM sAdhanAnA taddana abhAva hatA tethI joItAM hathiyArA, tApA, dArUgoLA, vagere sAdhanA kharIdavAmAM e dhana vAparavAmAM AvyuM. bAdazAhatanI sAme zivAjI mahArAje jaMga mAMDyo hatA eTale thiyAra ane dArUgoLA taiyAra rAkhye ja chUTakA hatA. laDAInAM sAdhane kharIdavAmAM AvyAM ane te kharIda karatAM khAkI raheluM dhana lazkara ubhuM karavAnA tathA rAjagaDha killo bAMdhavAnA kAmamAM AvyuM. musalamAnI sattA tADI dezamAM svarAjya sthApavAnI yeAjanA zivAjI mahArAje ghaDI hatI. te ceAjanA peAtAnA gAThIyAne samajAvI temanA abhiprAya ane mata lIdhA hatA. te yAjanAne mAtA jIjAbAI ne pUrNa 2kA ane AzIrvAda hatA. te ceAjanA kRtimAM utAranArUM mahArAjanuM paheluM kRtya yukti ane kaLathI tAraNAgaDhane kabajo lIdhe e hatuM. mahArAje tArAgaDha I. sa. 1646 nI sAlamAM eTale potAnI "phUTa varSanI uMmara hatI tyAre lIdhA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM] che. zivAjI caritra 111 2. rAjagaDhane udaya, teraNAgaDhane mahArAje kabaje lIdhe tethI bevaDe phAyado thayo. eka jAgIranA mulakanI pitAnI dhAraNA mujaba majabUtI thaI ane bIjI taraNa kabaje karyAthI e gALAnA musalamAnI amaladAranuM I gayuM. zivAjI mahArAjanA A katyanI leke upara sArI asara thaI ane mahArAjanI navI yojanAne ADakatarI rIte uttejana maLyuM. zivAjI mahArAjanA A hiMmatabharyo karyo te kALanA mahArASTranA yuvakonuM dhyAna kheMcyuM. tAjA ane caDatA lohInA hiMmatavAna navajuvAnone lAgyuM ke mahArAje zarU karelA hiMdutva bacAvanA kAmamAM pitAno phALo Apavo joIe. musalamAna sattAdhIzonA hiMduo uparanA atyAcAra, anyAya ane julamane lIdhe julamI sattA viruddha juvAniyAonAM lehI to UkaLI rahyAM hatAM, paNa emane doranAranI khoTa hatI. zira sATe meDa bAMdhavA keI taiyAra thatuM na hatuM. mahArAja te kAma mATe taiyAra thayA e joI emanA kAmamAM madadarUpa thaI paDavAnuM juvAniyAoe nakkI karyuM. zivAjI mahArAjanAM kAmamAM sAmela thavAno ghaNuM juvAnoe vicAra karyo. nIcenA yuvake to mahArAjanI navI yojanAmAM joDAyA. A yuvakee ucca bhAvanAthI pitAnI sevA zivAjI mahArAjane caraNe sAdara karI ane mahArAjanA kAmamAM A yuvake bahu madadarUpa nIvaDavyA hatA. bheMsale kuTumbanI jAgIranI vyavasthA karanAra siMhAjI rAjA bhoMsalenA dIvAna, kille kaDANunA subedAra rA. dAdAjI kenDadeve jAgIranI vyavasthA mATe keTalAka bahu kAbela ane cunaMdA mutsaddIone khALI lAvIne jagIranI nokarImAM rAkhI, mulakanI suMdara AbAdI karI, namunedAra vyavasthA karI hatI. A cunaMdA mutsaddIonA dIkarAo ane bIjA keTalAka mahArASTranA pANIdAra yuvAnone zivAjI mahArAjanI nokarImAM joDAI, hiMdutvanuM rakSaNa karanArI navI sattA sthApavAnA kAmamAM madadarUpa banavAnI IcchAthI mahArAjane caraNe pitAnI sevA arpaNa karavAne vicAra thayo. ghaNuM brAhmaNa, prabhu ane mAvaLA yuvAne julamI sattAne teDavAnA zuddha hetuthI mahArAjanI nokarImAM dAkhala thayA. toraNa kabaje karyA pachI ghaNu juvAniyAo zivAjI mahArAjanI nokarImAM joDAyA temAM nIcenA yuvake e mahArAjanI, mahArASTranI, hiMdutvanI ane te dvArA AkhA bharatakhaMDanI bhAre sevA karI hatI. e yuvAnanAM mubAraka nAme nIce pramANe che - (1) more trIbaka pIMgaLe (2) aNacha datta (3) nirAjI paMDita (4) rAvajI somanAtha (5) dattAjI gopInAtha (6) radhunAthapaMta ane gaMgAjI maMgAjI. taraNuM kabaje lIdhA pachI ane tenI AjubAjunI jamIna meLavyA pachI mahArAjanI najara teraNagaDhane agni khUNAmAM Asare traNa mAIla dUra AvelA murabADa athavA mudrAdeva athavA durgAdevInA DuMgara tarapha vaLI te DuMgara upara eka kille hato. tene kabajAmAM laI, mulakanI majabUtI vadhAravAnuM mahArAjane zreyaskara lAgyuM. te DuMgarane pitAnA tAbAmAM laI, killAne durasta karavAnuM kAma mahArAje zarU karAvyuM. kAma bahu tAkIde cAlatuM hatuM. e killAmAM traNa navI mAMcIe baMdhAvI ane tene suveLA. saMjIvanI, ane padmAvatI nAma ApyAM. A killo tAkIde taiyAra karavAnuM kAma mahArAje pitAnA vizvAsa ane killAonA kAmanA kAbela evA rAjezrI mere trIbaka paganene soMpyuM. mahArAjanuM pharamAna mAthe caDAvI, merepate killo taiyAra karavAnuM kAma dhamadhokAra calAvyuM. A kile rAjagaDha killAne nAme oLakhAya che. keTalAka ItihAsakAro lakhe che ke DuMgara kabajAmAM laI zivAjI mahArAje tenA upara kilo baMdhAvyo, paNa kille navo baMdhAvavAnuM mahArAje zarU karyAnuM saMbhavatuM nathI. kille bhAgI tUTI hAlatamAM hayAta haze. tene uttama rIte samArI majabUta karyo hoya eja saMbhave che. rAjagaDha killAnA saMbaMdhamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 8muM che. rAjavADene abhiprAya nIcenI matalabane che. "kille kaMI jhaTapaTa baMdhAtA nathI, tethI rAjagaDhanI zarUAta teraNa kabaje karatAM pahelAM thayelI hovI joIe. rAjagaDha bAMdhyA pachI taraNa sahaja hAthamAM AvI gaye." murabADa athavA durgAdevInA DuMgaranI mAgaNI zivAjI mahArAje bAdazAha pAse karI hota to siMhAjInI daramiyAnagIrIthI ane bhalAmaNathI mahArAja e DuMgara bahu sahelAIthI meLavI zakata. paNa zivAjIe e rasto na lIdho ane bAdazAhane jaNAvyA sivAya DuMgara kabaje karI, kille durasta karI, navI mAMcIo bAMdhavAnuM sAhasa kheDayuM. zivAjIe lIdhela raste dAdAjI kenDadevane na ga. kaDavAza pedA karyA sivAya kaLe kaLe jeTaluM kAma sadhAya teTaluM sAdhavuM e vRddha dAdAjIne raste ha. zivAjI mahArAje AraMbhelI A hIlacAla keTalIka bAbatamAM dAdAjIne aMtaHkaraNathI gamatI ane dAdAjI tene hareka rIte uttejana paNa ApatA. zivAjI mahArAjanI musalamAnI sattA toDI pADavAnI navI yojanAnA saMbaMdhamAM dAdAjI taddana makkama nahotA rahI zakyA. A bAbatamAM vRddha dAdAjIne vicAra hIMcakA khAtA hatA. dAdAjI kenadevanI evI paNa IcchA kharI ke zivAjIe bijApuranA darabAramAM rahI nAmanA meLavavI, kIrti saMpAdana karavI ane potAnI hiMmata hoziyArIthI UMcI padavI pAmI dhArelI matalaba dhIme dhIme hAMsala karavI. durgAdevInA DuMgara uparanA rAjagaDhane samarAvI tyAM navI mAMcIe baMdhAvI e kRtya dAdAjIne na gamyuM. mahArAjanA A kRtyathI dAdAjI nArAja thayA hatA. A kRtya mATe dAdAjIe mahArAjane Thapake 5Nu Ayo hate. zivAjI mahArAjane dAdAjI mATe bhAre mAna hatuM eTale e emanA ThapakAthI uzkerAI dAdAjInuM apamAna kare evA avicArI na hatA. pANI bahu tIkhuM hatuM. kAInuM jarA paNa sAMkhe ema na hatuM, chatAM jene vaDila mAnyA temane tela e barobara rAkhI zakatA hatA. vaDila mAnIne dAdAjIne zivAjI mahArAja pUrepuruM mAna ApatA. emanI sAme bolatA nahi. emanuM apamAna karatA nahi, ane e jyAre Thapake tyAre sahanazIla banIne sAMkhatA. dAdAjIe Apela Thapake zAMtithI zivAjI mahArAje sAMbhaLI lIdhe, paNa tethI e potAnA nizrayathI jarApaNa DagyA nahi. mahArAja bacapaNathI ja bahu makkama svabhAvanA hatA. rAjadvArI daSTithI pUrepuro vicAra karI emaNe A sAhasa kheDayuM hatuM ane vicArapUrvaka eka vakhata karela nizcaya keInI ItarAone kAraNe ke koI Thapa de tethI pherave evA svabhAvanA e na hatA. dAdAjIno Thapake, maheNAM, ItarAjI, mahArAje mUge meDhe sahana karyo, paNa pitAnA vicAramAM e taddana makkama rahyA. rAjagaDhanI bAbatamAM mahArAjane temanI mAtA jIjAbAIne pUrepure Take hatA. dAdAjInuM dila mahArAje jANI lIdhuM hatuM. A bAbatamAM emanI ItarAjInI paNa mahArAjane pUrepurI khabara hatI paNa dAdAjInI bahAla marajI meLavavA karatAM killo taiyAra karavAnI jarUriyAta emane vadhAre mahattvanI lAgI, tethI dAdAjI pratye mAna ane prema hovA chatAM, temanA gussAnI darakAra na rAkhatAM zivAjI mahArAje killAnuM kAma tAkIde pUruM karavA mATe meropaMta piMgaLane khAsa khabara ApI. dAdAjI keDadeve A vAta jANI ane A kRtyanuM pariNAma mA Avaze ane pariNAme mAlIkanI jAgIrane nukasAna thaze, ema samajI A nimakahalAla vRddha dAdAjIe zivAjI mahArAjane manAvavAnA prayatna zarU karyA. jAgIranA vajanadAra mANasane dAdAjIe bhegA karyA ane mahArAjane temanI mAraphate samajAvavAnuM zarU karyuM. mahArAja potAnA vicAramAM makkama hatA ane dAdAjInA A badhA prayatna phogaTanAM phAMphAM hatAM. dAdAjI pratye zivAjIne mAna hatuM, paNa te karatAM vadhAre lAgaNI emane hiMdutvane mATe hatI ane e lAgaNI evI jAjavalyamAna ane UMDI hatI ke hiMdutvanA rakSaNanA nizcayamAM e jarAe pharatA nahi. dAdAjIne ghaNuM mAThuM lAgyuM paNa zuM kare? zivAjI mahArAjanAM A ko saMbaMdhI eka vIgatavAra patra dAdAjIe siMhAjI tarapha ravAnA karyo hato. A patra pahoMcyA pachI paNa siMhAe zivAjI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 prakaraNa 8 muM ] che. zivAjI caritra mahArAjanAM kRtyo mATe kaIpaNa jAtanAM pagalAM lIdhAnuM jaNAyuM nathI. te uparathI ema anumAna kADhI zakAya ke zivAjInAM A kRtya tarapha siMhAe AMkha ADA kAna karyA hoya. bIjuM anumAna e paNa kADhI zakAya ke siMhajI te vakhate laDAI, gherA ane mulake jItavAnI dhamAlamAM garakAva thaI gayA hatA eTale A patra uparathI pagalAM levAno emane vakhata ja nahatA. rAjagaDha killAnI hakIkta bijApuranA bAdazAhe jANI. rAjagaDha kille kabajAmAM laI, tene samarAvI mAMcIo vagere bAMdhI, e sarva bInA bijApura pahoMcI eTale darabAramAM bhAre khaLabhaLATa macyo hatA. zivAjI mahArAjanAM kRtyathI bijApura bAdazAhanA manamAM mahArAja saMbaMdhI je vahema bharAye hate te vadhAre ne vadhAre majabUta thato gaye. bijApura bAdazAhanI AMkhamAM zivAjI have kheMcavA lAgyo. bAdazAhane pitAnAM kRtyothI vahema AvyuM che e vAta mahArAje jANI ane tethI mahArAje majApara bAdazAhane javAba Apyo ke "amArI jAgIranA mulakanA baMbasta mATe A killAnI khAsa jarUra che ane amAro mulaka sacavAze e sarakArane ja phAyado thavAne che. "(ma.ri. pA. 200 ). mahArAjanA A javAbathI bAdazAha athavA tenA mutsaddIo jarA paNa bhoLavAya ema nahatA. e badhuM samajatA hatA. bAdazAha pote cetI gayo hato paNa bAdazAha pita ane bijApurI saradAra sihAjInI zaktithI vAkepha hatA. zivAjIne kacaDavA jatAM siMhAjI chaMcheDAIne vakhate bAdazAhI kacaDI nAkhe e bijApurI sattAdhIzone ane khuda bAdazAhane pitAne aMdarakhAnethI bhaya hato. AvI sthiti hovAthI siMhAjIne duzmana banAvyA sivAya kaLakaLe zivAjIne potAnI sattA sAmenI hIlacAlamAM AgaLa vadhatA aTakAvavAnAM pagalAM bahu saMbhALapUrvaka bharavAmAM AvatAM hatAM. siMhAjI paNa A bAbatamAM AbAda khela khelI rahyA hatA. zivAjI mahArAjanAM A kRtya mATe bijApura bAdazAhe siMhAjIne paNa javAba mAgyo hato. rAgaDhanI bAbatamAM zivAjI mahArAjanA saMbaMdhamAM dAdAjI keDadeve siMhAjI tarapha phariyAda lakhI mokalI. bijApuranA bAdazAhe Aja bAbatamAM siMhAjIno javAba mAgyo. bijApura darabAramAM lemela thaI rahI. keTalAka musalamAna saradAranAM bhavAM caDhatyAM paNa siMhAjI jarA paNa gabharAyo nahi. A badhI bAbata banI paNa siMhAne te jarA paNa bIvA jevuM, ke gaMbhIra banavA jevuM lAgyuM ja nahi. zivAjI mahArAjanAM A kRtya tarapha siMhAe pite koIpaNa rIte aNagame batAvyo nahi. A badhI bAbatano vicAra siMhAjIe bahu ThaMDe magaje karyo ane jarApaNa gusso karyA sivAya bAdazAhanA mananuM samAdhAna thAya evo eka patra lakhI bijApura bAdazAha tarapha ravAnA karyo. vicAra karatAM siMhAine lAgyuM ke vAtAvaraNa pitAnI viruddhanuM che eTale A vakhate killAnuM samArakAma thobhAvavA mATe zivAjIne jaNAvavA dAdAjIne patra lakhave e mArga kalyANakAraka nIvaDarI, eTale siMhAe dAdAjI upara patra lakhI rAjagaDha killAnuM kAma hAlamAM mekupha rAkhavA sUcanA karI. 3. dAdAjI keDadevanI mAMdagI ane maraNa. jevI rIte koI paNa mANasanI khAnadAnI tenAM mAbApa ane vaDavAonA khamIra upara AdhAra rAkhe che tevI ja rIte mANasanuM cAritra tenA bALapaNamAM tenuM jIvana ghaDanAra upara AdhAra rAkhe che. puruSanA uttama cAritrya mATe, tenA paragajupaNA mATe, tenA parAkramo mATe, tenI kAryakuzaLatA ane kAryadakSatAne mATe kharA dhanyavAda te te mANasane ghaTe che ke jemaNe e kumaLI DALa enI kumaLI vayamAM ja barobara vALavAno prayatna karyo hoya. mANasanuM jIvana ghaDavA mATe javAbadAra tenAM mAbApa, vAlI, guru, gaDiyA ane snehI sAthIo hoya che. ApaNu caritranAyakane rAjakIya jIvana tarapha najara karIe to ApaNe joI zakIzuM ke mahArAje je kAma hAtha dharyuM hatuM te mATe saMjoge taddana pratikULa hatA paNa S . 16 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 8muM dezane sAre nasIbe emanuM jIvana ghaDavA mATe anukULa ane namunedAra mANaso bhegA thayA hatA. zivAjI mahArAjanA jIvanasAphalya mATe keTalIka vyaktione mAna ghaTe che, temAM dAdAjI kenDadeva agrasthAna le che. zivAjI mahArAjane ucca vicAra ane suMdara zikSaNa ApI sAcA nAgarika banAvavA mATe dAdAjI kenDadevane jaza ApatAM kaNa acakAya? mahArAjane mATe lazkarI tAlImanI ghaTatI jogavAI karI, rAjakAjamAM temane kuzaLa ane mutsaddIpaNAmAM nipuNa banAvavA mATenuM mAna meTe bhAge dAdAjIne maLe che. mahArAjamAM kSatriyatva jagADavAnuM, hiMduvA mATe kharI lAgaNI UbhI karavAnuM, dharma, prajA tathA deza upara thatA atyAcAra aTakAvavA mATe julamI sattA teDI navI sattA sthApavAnA vicAro raDavAnuM ane mahArAjane eka parAkramI, hiMmatavAna, sAhasika ane kuzaLa sainika banAvavAnuM jeTaluM mAna mAtA jIjAbAIne ghaTe che teTaluM ja mAna, mahArAjane eka uttama mutsaddI, tAlIma pAmela yoddho, rAja calAvavAmAM kuzaLa, ane prajAne kalyANakAraka nIvaDe evI paddhati rAjakAjamAM dAkhala karanAra rAjA banAvavA mATe, dAdAjIne dhaTe che. dAdAjI kenDadeva ane bhoMsale kuTuMbane saMbaMdha bahu jUne hate. hiMgaNa beDa, dauLagAMva, malaThaNa vagere gAmanI paTalAI jyAre bheMsalee kharIdI tyAre dAdAjI malaThaNane kulakaraNI hatA. emanA jidagIne meTo bhAga bhesale kuTuMbanI sevAmAM ja gayuM hatuM ema kahI zakAya. siMhAjIe dAdAjI ke devanuM pANI pArakhIne ja potAnA dIkarA zivAjIne tAlIma mATe bacapaNathI ja emane havAle karyo hato. bhoMsale kuTuMbanA teo vaphAdAra nokara hatA. zivAjI mahArAje jyAre teraNA ane rAjagaDha kabaje karyA tyAre dAdAjInI umara Asare 70 varasanI hatI. vRddhAvasthAmAM paNa dAdAjIne pitAnA mAlIkanA hitanI ciMtAo rahyAja karatI hatI. rAjagaDhanA saMbaMdhamAM sahAjIne dAdAjIe patra lakhyo hato te patra pachI, dAdAjInI tabiyata lathaDavA mAMDI hatI. dAdAjI zivAjI mahArAjanI navI yojanAnA virodhI na hatA, paNa mahArAjanI yojanA pAra pADavAmAM vakhata Ave te sarvasva hemavA mahArAja taiyAra thaI gayA hatA e dAdAjIne gamyuM na hatuM. duniyAnA ane saMsAranA anubhavI mANase sahelAIthI samajI zakaze ke AvI prakRtinA mANase ghaNuM heya che. dareka samaju mANasa zuddha hetuthI rojAyelI uttama yojanAnI tarapheNamAM hoya che. suMdara hIlacAla hoya tene sIdhI ke ADakatarI madada kare, te hIlacAlane mATe tyAga karavA taiyAra thayelAeAnAM mastaka ke vakhANa paNa kare. aMta:karaNathI e hIlacAlane yaza Icache. paNa pitAno dIkaro e hIlacAlamAM bhAga le te te na game, evI prakRtinA ghaNA mANase hoya che. prajAne kalyANakAraka nIvaDanArI hilacAlane madada karavA taiyAra thanArA ghaNA nIkaLe paNa evI rIte taiyAra thayelA ghaNAomAMthI e hIlacAla mATe sarvasva bega ApavAno prazna UbhuM thAya tyAre pitAnA vicAromAM makkama rahI bhega ApavA taiyAra thanAra ghaNA ochA nIkaLe. zivAjIno udaya thAya ane bharatakhaMDane e mahAparAkramI puraSa thAya evI dAdAjInI IcchA hatI. pote tanamana daIne keLavela vidyAthI parAkramI pake evI IcchA mAM gurunI ke zikSakanI na hoya ? mahArAje AraMbhelA kAmamAM keTalIka vakhate dAdAjIe ke Apyo che. mahArAjanI keTalIka rIte emane gamatI nahi. dAdAjI nI gharaDanA, ghaDAyelA, anubhavI, pAkaTa puruSa hatA. emane navayuvAna zivAjI mahArAjanAM krAMtikAraka pagalAM keTalIka vakhate na game e svAbhAvika che. mahArAjanA rastA kharA hoya chatAM gharaDA mANasane e na race e banavAjoga che. mahArAja hiMdutvanI bhAre sevA uThAvI rahyA che, hiMdutva mATe zirasATe emaNe laData upADI che ane e have medAne paDyo che eTale emano jaya thAya te mATe tanatoDa mahenata karavA dAdAjI taiyAra hatA. zivAjI mahArAja bacapaNathI dAdAjI pAse ja rahyA ane moTA thayA eTale dAdAjIne mahArAja mATe aMtaHkaraNamAM agAdha prema hoya e kahevAnI jarUra na hoya. mahArAjane paNa dAdAjI mATe apratima mAna ane prema hatAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM ] che. zivAjI caritra 115 dAdAjI mAMdagIne bichAne paDyA. dAdAjIne pitAsthAne gaNIne zivAjI mahArAje emanI AdarapUrvaka sevA cAkarI karI. mahArAjanI cAkarI ane mAvajata joI maraNane bichAne paDelA vRddha dAdAjIne saMtoSa thayo. jeNe aMtane vakhata sAthe teNe sarva jIvana sAdhyuM ema kahevAya che. zivAjIe aMtane vakhata sAvyo hato. mAMdagIne bichAne paDelA pitAnI eka kartavyaniSTha chokaro jeTalI kALajI rAkhe ane je baradAsa kare teTalI kALajI mahArAje dAdAjInI rAkhI ane baradAsa karI. - dAdAjInI mAMdagI divase divase vadhatI ja gaI. dAdAjIne mATe mahArAje dezaparadezathI vaide ane dhavaMtari bolAvyA hatA. sarve thAkyA ane mAMdagI vadhatI gai. dAdAjIne lAgyuM ke have emano aMta samIpa Avato jAya che. pitAnA vahAlA zivAjIne Akharane AzIrvAda ane aMtanI zikhAmaNa ApavAnI ghaDI AvI pahoMcI che ema dAdAjIne lAgyuM. dAdAjIe jAgIranA badhA javAbadAra amaladAro, geThiyAo, vizvAsu cAkara, nimakahalAla kare, mahArAjanA madadagAra, vagerene bolAvyA. dAdAjIe bhegA maLelA badhAone, zivAjI mahArAjane jIvane bhoge paNa vaphAdAra rahevA samajAvyuM. pitAnA mAlIke je kAma AraMLyuM che temAM tanamana dhanathI madada karavA dAdAjIe kahyuM. pachI vRddha dAdAjIe AMkhamAM AMsu sAthe mahArAjanA mAthA upara hAtha pheravI aMtaHkaraNathI AzIrvAda ApyA. hiMdudharmanA uddhArane mATe. hiMda strIonI Ijjata bacAvavA mATe, hiMda devamaMdironA rakSaNa mATe. gau brAhmaNanuM pratipAla karavAne mATe ane hiMduonI Ijajata lUMTanArAone, hiMdudharmanuM apamAna karanArAone, temanA julamI kalyo ane atyAcArane mATe, temane sajA karavA, jUnI julamI sattA teDI navI sattA sthApana karavA mATe je kAma zaru karyuM che te kAmamAM Akhara sudhI makkama rahevA mahArAjane dAdAjIe asarakAraka zabdomAM upadeza karyo. zivAjI jAlamI sattAne teDanAra, piDAI rahelI prajAne ugAranAro thaze ane enA A satkAryamAM sarvee saMpUrNa madada karavI ane mahArAjane nimakahalAla rahevuM evo pharIthI badhAne dAdAjIe upadeza karyo. AraMbhelA rASTrahitanA kAryamAM zivAjIne yaza ApavA ane mahArAjane taMdurastI sAthe lAMbuM AyuSya ApavA dAdAjIe prabhunI prArthanA karI. zivAjI hiMdu dharmane tAraNahAra bane evI zakti prabhu zivAjImAM mUke evI paramakRpALu paramezvara pAse dInavadane dAdAjIe yAcanA karI. aMtanI ghaDI AvI pahoMcatAM ja dAdAjIe zivAjInA mAthA upara atipremathI hAtha pheravyo. banne AkhAmAMthI azrudhArA vahI jatI hatI. moM upara hAtha pheravI dAdAjI bolyA "piDAtI prajAne ugAravA mATe, gau brAhmaNanI rakSA mATe, hiMdutvanI rakSA mATe te je kAma hAtha dharyuM che temAM prabhu tane yaza Apaze. tAruM uttarottara kalyANa thaze. zivAjI ! vahAlA zivabA ! tane mArA aMtaranA AkharanA AzIrvAda che. Izvara tArI umeda bara lAvaze. tArA ekanA ekavIza thaze. duniyAmAM tArI kIrti camakaze ane yAdava kuLane tathA sisodiyA vaMzane tAre hAthe uddhAra thaze. zivAjI! mane, A vRddha DosAne yAda karI dukhI thatA nahi. mane bhUlI jaje, paNa mArA zabda niraMtara yAda rAkhaje. vijayane vAyu bahu viSAri hoya che, te tuM bhUlatA nahi. jyAre jyAre tane vijaya maLe tyAre tyAre vijayanA AnaMdane tuM ubharAvA dete nahi. tAruM dhAreluM kAma jyAre pAra paDe, jyAre phaLIbhUta thAya tyAre vijayane AnaMdane pacAvavAnI te Teva pADaje. umadA jhADa phaLe che tyAre jema lace che, tema tuM jyAre phaLIbhUta thAya tyAre lacI jaje. dharmanuM abhimAna rAkhaje paNa sattAne garva na rAkho. duzmanathI Darate nahi, AphatathI hiMmata hArate nahi. prazaMsAnAM galagaliyAMne tuM bhega banato nahi ane khuzAmatiyAnI khuzAmatathI tuM phulAte nahi. prajAne aparAdha thaye tene sudhAravA mATe kaDaka zikSA karaje paNa emane dukhI karato nahi. prajAnI zubha lAgaNI e rAjyanA pAyAnI majabUtI che. prajAnAM sukha, saMtoSa ane AbAdI e ja rAjAno sAce vaibhava che e vAta tuM kadI paNa bhUlatA nahi. keIe ajANe karelAM nAnAMsUnAM apamAne bhUlI jaje, paNa tAre udayakALa thatAM Aje tArI paDakhe rahI kALanA jaDabAmAM mAthuM mUkI tArA je Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 che. zivAjI caritra [prakaraNa 8 kuM gAThiyA sevA karI rahyA che temane athavA temanA vaMzajone kadI paNa bhUlatA nahi. prajI tane yaza ApI vaibhavanI TAMce caDAve tyAre paNa UMcI sthitimAM UbhA rahIne paga tara6 najara rAkhaje. caDatI AvatAM paNa paDatIne na bhUlavI e bhAMsale kuTuMbanuM bhUSaNa che. " e zabdo uccArI siMhAjInA A vaphAdAra brAhmaNa kArabhArI, zarUAtamAM malaNunA kuLakaraNI, zivAjIne tAlIma ApI tene taiyAra karanAra teneA guru, mahArAjanA jIvanane ghaDanArAomAM amagaNya, munnumadAra sukhA jInnara, subedAra nAmajAda kille krAnDANA, mahAla nihAya, bhoMsale kuTuMbanA A nimakahalAla sevaka dAdAjI krAnDadeva I. sa. 1647 nA oNkaTobara mAsamAM potAnI pAchaLa kRSNApata nAmanA eka chekarA mUkI A phrAnI duniyA cheADI devanA darabAramAM cAlyA gayA. dAdAjInA maraNuthI zivAjI mahArAja bahu dukhI thayA. emane bhAre zeka thayA. jIjAkhAI te paNa A vAdAra sevakanA maraNuthI bahu dukha thayuM. dAdAjI AnDadevanA maraNu pathArI uparathI karelA upadezanI ane temanA AkharanA zabdonI hAjara rahelA upara dhaNI UMDI asara thaI. zivAjI mahArAja pratye jIvane jokhame paNa vaphAdAra rahevAnA hAjara rahelAe e nizcaya karyAM. pAtAnA mAlIka zivAjI mahArAjane vaphAdAra rahevAmAM hiMdu dharmanI paNa bhAre sevA rahelI che evuM hAjara rahelA sarvAne lAgyuM. hAjara rahelAomAM cAkaNanA kIraMgAjI narasALA ane sapAnA zaMbhAjI mAhIte ( siMhAnI khIjI bairI tukAbAI nA bhAI ) na hatA. 4. dAdAjInA maraNa pachIteA mAmaleA. dhara, kuTuMba ke vaMzanA kartA hartA mANasanuM mRtyu e enI pAchaLa rahelA javAbadAra mANusanA jIvana parivartananI ghaDI hoya che. Ave vakhate ja mANasA bhUlathApa khAya che. A cADiyAmAM je mANusa peAtAnuM samatAlapaNuM jALavI rAkhe che, magajane sthira rAkhI zake che, gabharAyA vagara dIrdhadaSTi pahAMcADI peAtAnA jIvananA mArga AMke che te potAnuM jIvana peAtAnI zaktinA pramANamAM saphaLa kare che. musalamAnI sattA prajAne bhAre dukha darda rahelI che, jIlamAne varasAda hiMdu prajA upara varasI rahyo che, hiMdutvanI jaDa kADhI nAkhavA mATe musalamAna sattA aneka rastA laI rahI che, evA saMjogAmAM musalamAnI sattAne jhAjhA divasa TakavA devI e hiMdutvanA nAza karanArAone madada karavA jevuM che, evuM zivAjI mahArAjane lAgyAM ja karatu hatu. eTale musalamAnI sattA julamI hAvAthI tene teADI prajAne sukha Ape evI navI sattA sthApavAnA zivAjIe ane enA gAThiyAoe te nizcaya ja karyAM hatA. khaDekhAMDe musalamAnanI sAme medAne paDatAM pahelAM potAnA mulakane majabUta ane suvyavasthita karavAnuM kAma teA mahArAje kyAranuMye hAtha dharyuM hatu. dAdAjInA maraNa pachI zivAjI mahArAja peAtAnI jAgIranI vyavasthA peAtAnA mana mujaba karavA mATe taddana svataMtra banyA. zivAjI mahArAja potAnA vana ane vivekathI prajAmAM ati priya thaI paDyA hatA. mahArAje jAgIranA kArabhAranI lagAma have svataMtra rIte pUrepurI peAtAnA hAthamAM lIdhI. zivAjI mahArAja potAnA mulakanA svataMtra rIte kArabhAra calAve che, e vAta mahArASTramAM phelAI ane tethI lAkA potAnI meLeja rAjIkhuzIthI AvIne peAtAnI sevA mahArAjane caraNe arpaNa karavA lAgyA. mahArAja AvelI taka jvAde evA nahatA eTale jeTalA AvyA temanI sevA svIkArI. darekanI lAyakAta joI, lAyakI mujba kAma upara darekanI nImaNUka karI. pUnA taraphanI peAtAnA bApanI AkhI jAgIranuM svataMtrapaNe kArabhAra karavAnuM nakkI karyuM. dAdAjInA maraNa pachI jAgIranI pUrepurI javAbadArI hAthamAM laI ne namunedAra vyavasthA karavAnA prayatnA zivAjIe zarU karyAM. navI sattA sthApavAnA mahArAjanA nizcaya have te vadhAre dRDha thaI gayA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM ] che. zivAjI caritra 17 kAraNa ke dAdAjInA maraNathI mahArAjane eka navI anukuLatA maLI. te e ke mahArAjanA hAthamAM svataMtra lagAma AvI, ane pitAnA bhAgamAM svataMtra rIte dhArI goThavaNa karavA mahArAja zaktimAna thayA. jAgIranA mulakano kArabhAra uttama rIte calAvavAnI kaLAmAM dAdAjIe zivAjI mahArAjane uttama tAlIma ApI hatI. dAdAjInA maraNa pahelAM ghaNuM kALathI dAdAjI badho kArabhAra zivAjI mahArAjane hAthe ja karAvatA ane pite phakta dekharekha rAkhatA. jyAM jyAM sUcanAo karavAnuM emane yogya jaNAya tyAM tyAM phakta sUcanAo karatA. Ama zivAjI mahArAjane tAlIma ApIne pUrepurA taiyAra karyA hatA. . jAgIranI lagAma hAthamAM lIdhA pachI mahArAje vicAra ane manasUbAmAM vakhata gALe nahi. hAtha lIdhelAM kAmamAM jema jema yazasvI thatA gayA, tema tema mahArAja AgaLa dhapatA ja gayA. mahArAja navuM kAma hAthamAM letA pahelAM cAre taraphano pUrepuro vicAra karatA. magajamAM dhUna AvI eTale ekadama sAhasa karavuM ane pachI pAchuM bhAgavuM, e rIta mahArAja manathI ja dhikkAratA hatA. vakhata, lekasthiti, duzmananuM baLa, pitA mATe prajAnI sahAnubhUti vagere bAbatene bahu bArIkAIthI vicAra karyA pachI mahArAja kaI paNa sAhasanuM kAma hAthamAM letA. eka vakhata kAma hAthamAM lIdhuM ke pachI koI paNa saMjogomAM e pAchA pagalAM letA nahi. mahArAjanuM kAma bahu vyavasthita hatuM. vyavasthita kAma karanAra mANasa vadhAre kAma karIne paNa vakhata phAjala pADI zake che, e vAtanI mahArAjane khAtrI thaI gaI hatI. game tevA saMjogo UbhA thAya te paNa uzkerAyA sivAya ke gabharAyA vagara pitAnI sAme je kAma paDyAM hoya ane navAM UbhAM thatAM hoya te badhAMne pUro vicAra karIne potAne kAryakrama mahArAja AMkatA ane amuka kAma amuka mudatamAM pUruM thavuM joIe evuM nakkI karIne te pramANenI taiyArI karI kAma zarU karatA. jIvanamAM jude jude prasaMge emane navA navA anubhave AvatA, e anubhavano upayoga karyA sivAya rahetA nahi. "anubhava" e jIvanamAM bahu kImatI vastu che tene yogya prasaMge upayoga na karavAmAM Ave te e keDInI kiMmatane thAya. prasaMga paDe tene upayoga karatAM mANasa bhUle to tenI e bhUla jIvanamAM jabarI gaNAya, ane tene mATe ene veThe ja chUTake che, evI zivAjInI mAnyatA hatI. dAdAjI maraNa pAmyA te vakhate mahArASTramAM avyavasthA ane aMdhera vartI rahyAM hatAM. zivAjI mahArAje lagAma hAthamAM lIdhI te vakhate (1) emanI jAgIranA mulaka najIkanA musalamAnI sattAnA killAo taddana avyavasthita dazAmAM hatA (2) temAMnA ghaNuM killAo upara killAnA rakSaNa mATe pUruM lazkara paNa rAkhavAmAM AvyuM na hatuM (3) killAonI majabUtI tarapha paNa sattAdhArIonI kevaLa bedarakArI hatI (4) nijhAmazAhI sattA paDI bhAgavAthI e bhAgamAM arAjakatA cAlI rahI hatI (5) ane dilhInA mugala ane bijApuranA bAdazAhanI vacce aNabanAva cAlu hatuM. upara darzAvelI badhI paristhiti upara mahArAje vicAra karyo ane pitAnA vizvAsu gohiyAonI sAthe salAha masalata karI pitAnI dizA nakkI karI. te vakhate auraMgAbAdamAM mugalanuM thANuM hatuM. mugala athavA bijApura darabAra e bemAMthI keInI sAme paNa AvA saMjogomAM khulluM vera bAMdhavAmAM mAla nathI evA nirNaya upara zivAjI AvyA. potAnI jAgIranA mulakAnI AjubAju ane najIkamAM bijApura darabAranA keTalAka killAo bAdazAhatanI bedarakArIne lIdhe avyavasthita paDyA hatA. te badhA pitAnA tAbAmAM laI, temane majabUta banAvavAmAM Ave to thoDe kharca jAgIrane mulaka uttama rIte sacavAze, mulakanI majabUtI suMdara thaze ane ema je thAya te dhArI bAjI saphaLa thAya ema mahArAjane lAgyuM. dezakALa ane sthitino vicAra karatAM zivAjI mahArAjanI khAtrI thaI ke navI sattA sthApavAnA kAmamAM je phaLIbhUta thavuM hoya te - 1. pitAnA mulakanI pUrepurI majabutI karavI joIe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 2. 3. 4. 5. 7. '. che. zivAjI caritra [ prakaraNa mu peAtAnI vyavasthA zaktithI ane uttama kArabhArathI peAtAnI prajAne satASa ApavA joIe. peAte je mahAbhArata kAma hAcamAM lIdhuM che, te prajAnA hitanuM che, te prajAne sukhI karavA mATe che, te kacaDAtI prajAne ugAravA mATe che, enI prajAne pAtAnA vartanathI pUrepurI khAtrI karI ApavI joI e. $. je saradArA ApaNI hakumata nIce AvI zake ema na heAya, temanI sAthe sneha saMbaMdha bAMdhI, mIThAza rAkhavI joI e. 9. peAtAnA mulakano kArabhAra namunedAra banAvI, peAtAnI prajAnI prIti meLavI, AjubAjunA leAkeA paNa AkarSAya evI rIte ApaNe taMtra calAvavuM joI e. mahArASTranA khIjA judA judA bhAgA upara sattA calAvatA saradArAne potAnI hakumata nIce levAnA prayatnA ApaNe karavA .joI e. keTalAka saradArAne dezanI kharI sthiti samajAvI, navI sattA sthApavAnA uddeza prajAne sukhI karavAnA che, enI emane khAtrI karI ApI pAtAnA pakSamAM levA joI e. lAgavaga dharAvatA dezamukha, dezapAMDe, kulakaraNI vagerene haraprayatne vaza karI levA joI e. kaThThaNu prasaMge ApaNI paDakhe rahenAra upara musalamAnI sattA taraphathI Aphata AvI paDe te hareka prayatne ApaNe emane madada karIzuM ane emanA kAmanI, sevAnI kadara jarUra thaze, eve prajAnA vizvAsa ApaNe meLavavA joIe. 10. hiMdutva upara cAlI rahelA atyAcAra dUra karavA mATe ane hiMdu dharmanA rakSaNa mATe, prajAne sukhI karavA mATe ja A prayatno thaI rahyA che tenI khAtrI potAnA vatanathI prajAne ApaNe karI ApavI joI e. ceAtaram najara doDAvI, jIvananA mukhya siddhAMtA nakkI karI, zivAjI mahArAje svataMtra jIvana zarU karyuM. dAdAjInA maraNa pachI zivAjI mahArAjanA temaja jAgIranA kArabhAranA kharca bAda karatAM, bAkI rahelI rakama levA mATe, siMhAjI taraphathI khAsa mANasa zivAjI mahArAja pAse pUne AvyA. AvelA mANasa joDe zivAjI mahArAje pitAne jaNAvI dIdhuM ke:-' kArabhArI dAdAjIparyaMta gujarI gayA che. jAgIranA mulakAnI majabUtI ane vyavasthAne kharca vadhI gayA che. ApaNI jamIna eTalI badhI rasALa nathI ke jAgIranA mulakanuM vadheluM kharca nibhAvatAM Apane mekalavA jevI rakama phAjala paDe. karNATakamAM ApanA tAbAmAM je mulakA che, tyAMnI jamIna rasALa che ane tethI enI upaja paNa puSkaLa che. te UpajamAMthI ja Apa suMdara rIte nirvAha karI zakaze| ane A saMjogAmAM teA e ja yAgya gaNAze." putranA upara pramANenA saMdezA pitAne maLyA. zivAjI mahArAjanA upara pramANenA javAbathI siMhAjIne jarApaNuM mAThuM na lAgyuM. temaNe javAbamAM putrane jaNAvyuM ke " tamArI tejasvitA ane byaparAyaNatA sAMbhaLIne huM bahu khuzI thayA chuM.'' potAnI AkhI jAgIrane pAtAnI sattA nIce lAvavA zivAjI mahArAje have jAgIranA judA judA bhAganA amaladArA tarapha najara karI. 5. sUpA upara savArI, cANa upara caDAI ane kAnDANA kabaje, siMhAjInI jAgIranA mulakanA judA judA bhAga pADI te dareka upara eka eka javAbadAra amaladAra nImavAmAM AbhyA hatA. dAdAjI kAndradeve maraNu vakhate e badhA amaladArAne potAnI pAse khelAvyA hatA ane badhAne zivAjI mahArAjane mAlIka mAnI, temane nimakahalAla rahevA sUcanA karI hatI. sadarahu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM ] che. zivAjI caritra 119 prasage sUpAna saMbhAjI mohita ane cAkaNanA phiraMgejI narasALA hAjara na hatA, e pAchalA prakaraNamAM jaNAvyuM che. pUnAthI agnikANe AvelA sUpA mahAlanA adhikArI siMhAjInA sALA saMbhAjI mehita hatA. A saMbhAjI hitenI bahena tukAbAI ane jIjAbAI ne aNabanAva hato. saMbhAjI mohite siMhAjInI mAnItI strI tukAbAIne mAnIta bhAI hatA, eTale jIjAbAI ane tenA putra zivAjI sAthe e bahu akkaDAI rAkhato. dAdAjInA maraNa vakhate saMbhALa mohite hAjara ta na rahyo, paNa pAchaLathI saMdezA mekalyA chatAM paNa zivAjI mahArAjane maLavA na AvyuM ane saMdezAone ThAkare mAryA jevuM karyuM. zivAjI mahArAjanI sattA svIkAravA saMbhAcha mahite taiyAra na hato. eNe zivAjI mahArAjane jaNAvyuM ke " jAgIranA mAlIka to siMhA rAjA che. emanA taraphathI dAdAjI kArabhAra calAvatA hatA. e gujarI gayA eTale siMhAjI mahArAjano hukama nahi Ave tyAM sudhI e zivAjIne svAmI tarIke svIkAravA taiyAra nathI." mohitenA saMdezAnA zabdo to bahu vivekI hatA paNa enuM vartana bahu tochaDuM hatuM. saMbhAjIne samajAvI, saleha zAntithI kAma levAnI mahArAjanI IcchA hatI eTale emaNe saMbhAjIne samajAvavAnA khUba prayatno karyA. mIThAzathI kAma banatuM hoya tyAM kaDavAza na karavI eto mahArAjanI jiMdagImAM tarI Avata guNa hatA. mahArAje mehitene manAvavA banatuM karyuM, pote kahyuM, ane kahevaDAvyuM. badhAe prayatno karyA chatAM saMbhAjI ekano be na thayo. pote siMhAjIno sALo hato e rAI enA magajamAM hatI. Akhare mahArAje kahevaDAvyuM ke have samajI javAmAM sAra che. kaDavAza karavAmAM mAla nathI. saMbhAjI mohite adhikAranA madamAM pUrepura caDeluM hatuM. te A aNamAnItInA chokarAne dAda de kharo ! Akhare zivAjI mahArAje joyuM ke have naramAza rAkhavI e nabaLAI che. kaDavAza TALavA banatuM karyuM, paNa saMbhAjInA magajamAM rAI hoya to tene to pAMsaro karavo ja joIe. eka divase madhya rAtre cUMTI kADhelA 300 traNaso mANasa sAthe laIne zivAjI mahArAje sUpa upara svArI karI. je vakhate saMbhAjI mehite savAmaNanI zaiyAmAM sUtA hatA; bhara nidrAmAM hatA, tene vakhate temane mahArAje palaMga para paraheja karyA. mohitenA aMgarakSake ane bIjA cokIdAro vagerene pakaDavAmAM AvyA. sUpAnA sipAhIomAM jemaNe jemaNe mahArAjanI sevAmAM rahevAnuM kabUla karyuM. temane dhI lIdhA ane temane nokarI upara caDAvavAnI tajavIja karI. paraheja karelA saMbhAjIne samajAvavAnI koziza pharIthI karavAmAM AvI. mahArASTranI sevA karavAnA kAmamAM pitAne madadarUpa nIvaDavA saMbhAjIne zivAjI mahArAje jaNAvyuM paNa mAhitee mAnyuM nahi. sUpAnA je je mANase mahArAjane zaraNa na AvyA te badhAne keda karI saMbhALa mAhitenI sAthe sihAjI sanmukha rajA karavA mATe beMgalera mokalavAmAM AvyA. saMbhAjI hitene khajAno mahArAje kabaje karyo. enA khajAnAmAM mahArAjane rokaDa nANuM, kImatI vastro ane jara javAhI hAtha lAgyAM. AvI rIte madhya rAtre sUpA upara savArI karI saMbhAjIne keda karI zivAjI mahArAje sUpA sara karyuM. sUpA sara karyA pachI zivAjI mahArAje cAkaNa tarapha mera pheravya. saMbhAjI mohitane mahAta karyAnA samAcAra AkhA mahArASTramAM pharI vaLyA. mahArAjanAM A kAnI prajA upara bahu sArI asara thaI. "pitAnA mAmAnI paNa darakAra na rAkhI ane sAme thayo ke tarata ja tene sajA karI te bIjA keI ne ze hisAba ?" evI vAte mahArASTramAM TheraThera thavA lAgI. saMbhAjI mohitene keda karI beMgalera mekalyAthI mahArAjane karapa vadhe ane te eTale sudhI ke kaI sAdhAraNa saradAranI te sAme thavAnI himata ja thAya nahi. pUnAnI uttara dizAmAM cAkaNano killo Avyo che. pUnAnI jAgIranI majabUtI mATe A kille bahu upayogI hatA. dAdAjInA AmaMtraNane mAna ApIne bhegA maLelA saradAra, amaladAroe zivAjIne svIkAryAnI vAta cAkaNanA phiraMgejI narasALAe jANI tyArathI ja e mahArAjane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 8 muM vaza thavAne vicAra karI rahyo hato. mahArAja sUpA sara karIne have cAkaNa upara caDAI lAve che enI khabara phiraMgajIne paDI eTale turata eNe zivAjI mahArAjanI tAbedArI svIkArI svAdhIna thayAnuM jaNAvI dIdhuM. mahArAje phiraMgonI kadara karI ane ene ja cAkaNa killAne killedAra banAvyo. cAkaNanI - AjubAjunA keTalAMka gAme enA adhikAramAM vadhArAnAM umeravAmAM AvyAM. Aja phiroja narasALAe mahArAjanA pharamAnathI zivanerI killo hastagata karyo. enI dekharekha mahArAje phiraMgojIne soMpI. bArAmati ane IndApuranA amaladAre e paNa zivAjI mahArAjanuM Adhipatya svIkArI najarANAM karyo. pUnAnI jAgIramAM have mAMhomAMhe koI paNa prakAranI khaTapaTa, kaDavAza, virodha ke vera rahyAM nahi. sarve vaza thayA ane pUnAnI jAgIra upara zivAjI mahArAje have pitAnI ANa karavI. pUnAnI jAgIra AvI rIte vyavasthita ane majabuta banavAthI bijApuranA bAdazAhI humalA sAme Takkara jhIlavAnI zakti zivAjI mahArAjamAM AvI. ' teraNA ane rAjagaDha killAo kabaje hevAthI zivAjInI jAgIrane naiRtya koNane mekhara majabUta banyo. pote dhArelI dhAraNA pramANe vyavasthA ane goThavaNa karavA mATe eka mahattvanA killAne kabaje levAnI mahArAjane khAsa jarUra jaNAI. pUNethI dakSiNa dizAmAM Azare bAra mAIla dUra bahu majabuta ane ati mahatvane kile kAnANAne hate. pUnA, cAkaNa ane mUThA nadInI khINanA mulakanI kenDANA e cI che ema leke te vakhate kahetA. evI sthiti hovAthI mahArAjanI najara e killA tarapha vaLe e svAbhAvika hatuM. kile ati mahatvane hate. musalamAnI sattAnI sAme maracA mAMDavA heya te te A kille kabaje lIdhe ja chUTake hato, paNa e kile laDIne levA jeTalI te samaye zivAjI mahArAjamAM zakti na hatI. A bAbatamAM "kaDI letAM pATaNa paravAryuM " evI dazA thavAno saMbhava hate, eTale musalamAnI sattA sAthe khulluM vera bAMdhyA sivAya yukti ane kaLAthI A kAma kADhI levAne mahArAje vicAra karyo. e killAnI vyavasthAnA saMbaMdhamAM kharI sthiti jANavA mahArAje prayatna karyo. jhINI tapAsane aMte mahArAjane mAlama paDyuM ke kenDANA killAne AdilazAhI killedAra bahu lAMciyo hate. mahArAje enI sAthe saMdezA calAvI masalata karI; killedAranuM gajavuM bharI ene saMtA. nANAMthI saMtoSa pAmIne kiledAre kille zivAjI mahArAjane svAdhIna karyo. kile kabaje karyA pachI zivAjI mahArAje killAnuM nAma kenDANa badalIne siMhagaDha pADavuM. 6 puraMdara patana. supA, bArAmati ane IndApura e traNe paragaNunI majabUtI ane suvyavasthA mATe puraMdara killAnI khAsa AvazyaktA hatI, e zivAjI mahArAja jANatA hatA. puraMdara kile e dakSiNanA suprasiddha killAomAMnuM eka che ane te pUnAthI 18 mAIla dUra Avela che. A killo murArapata nAmanA brAhamaNa saradAre bAMdhyo hato ane te nAyaka nIlakaMTharAva haibatane kabaje hato. auraMgAbAdanA gavarnare A killA upara caDAI karI hatI. A saMbaMdhamAM enI strIe ene (nIlakaMTha rAvanAyakane ) kaMIka zikhAmaNa ApI tethI A gussAbAja saradAra bahu ja garama thayA ane gussAnA AvezamAM eNe potAnI strIne tene meDhe bAMdhI uDAvI dIdhI. AvA gussAbAja nIlakaMTharAve A kille potAne kabaje rAkhyo hato ane svataMtrapaNe amala karate hate. nIlakaMTharAva ane siMhAne bahu ghADe gharebe hate. dAdAjI keDadeva ane nIlakaMTharAvane dostI hatI. dAdAjI gujarI gayA te arasAmAM nIlakaMTharAva paNa devaloka pAmyA. nIlakaMTharAvane traNa putra hatA. (1) nine nIlakaMTha, (2) pilAjI nIlakaMTha ane (3) zaMkAi nIlakaMTha, nIlakaMTharAvanA maraNa pachI kille ninopaMta nAyakanA kabajAmAM hatuM. A traNe bhAIe vacce bApanA maraNa pachI jamIna ane vatana vagere saMbaMdhI jhaghaDA zarU thayA hatA. puradaranA killAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 suM] che. zivAjI caritra 121 khAsa jarUriyAta mahArAje jANI hatI ane tene vicAra paNue karyAMja karatA hatA. nIlakaMTharAva nAyakanI sAthenA dharAtre mahArAja najara sAme rAkhI rahyA hatA. jUnA dharAbAnA mANusA sAthe vera bAMdhavuM athavA kaDavAza karavI e mahArAjane gamyuM nahi. traNe bhAI emAM kusaMpa ane jhadhaDA cAlu hatA enI badhI khAtamI mahArAjane maLatI hatI. killA upara je lazkara hatuM, te A bhAI enA mAMheAmAMhenA kusa'pathI kAyara thaI gayuM hatuM. Akhare zivAjI mahArAjane vacce nAkhIne nikAla karavA A bhAI Ane salAha maLI, eTale emaNe zivAjI mahArAjane vacce paDI takarAranA aMta lAvavA vinaMti karI. zivAjI mahArAja tyAM gayA. sthiti joI, hakIkata jANI, killA uparanA lazkarI amaladArAnA vicAra| paNa sAMbhaLyA. lazkaranA mANasane lAgyuM ke AvA kusapanA mamalamAM kuTAvA karatAM je killA zivAjI mahArAja jevA samanA hAthamAM jAya teA te lazkarane vadhAre lAbhadAyaka nIvaDe. A bhAI enA jhaghaDA patAvavA mATe zivAjI mahArAja purafaragaDha upara rahyA. emaNe traNe bhAI ene samajAvavAnA dhRNA prayatna karyAM. traNe jaNa potapotAnI mAgaNIemAM makkama ane majabUta hatA. chUTachATa karavA mATe kAI taiyAra na hatuM. mahArAjane lAgyuM ke have kaI rIte A patAvaTa thAya ema nathI. mAMheAmAMhe laDIne A kuTuMba kharAba thavAnuM che ane A bhAI enA kusa'patA lAbha laI kAI trIjo jhadhaDAmAM hAtha ghAlI killA pacAvI paDaze. AthI zivAjI mahArAje traNe bhAI ene keda karyAM. killA uparanuM lazkara te mahArAjane mATe rAjI hatuM ja eTale mahArAje killA sahelAithI sara karyAM. A saMbaMdhamAM judA judA lekhA judI judI vAtA lakhe che, paNa muddAnI vAta badhA lekhakAnI maLatI Ave che keH--takarAranuM mULa je puraMdara killo te zivAjI mahArAje potAne mATe rAkhI lIdhA ane traNe bhAI ene sASa thAya evI rIte temane jamIna vagere ApI patAvaTa karI. killAnI taLeTIe medAnanI jamIna tathA puraMdara gAmanI AsapAsanI jamIna tathA rahevA mATe eka suMdara makAna eTaluM pilAjIne ApavAmAM AvyuM. zakarAjI nIlakaMTha nAyakane uMTa, hAthIkhAnuM ane teApakhAnAnA uparInI jagyA ApavAmAM AvI ane niLApathane paNa zivAjIe pAtAnI nekarImAM rAkhI lIdhA. AvI rIte puraMdaranA bahu nAmIcA killA I. sa. 1648 mAM zivAjI mahArAjanA hAthamAM AvyA. tAraNA ane rAjagaDha killAonI killebaMdhI barAbara majabUta karAvanAra ane killAnA kAmamAM pAvaradhA mArApata piMgaLete zivAjI mahArAje puraMdaranA killAne killedAra nImyA. . puraMdara killAnA saMbaMdhamAM nyAyamUrti rAnaDe * marAThA rAjyanA udaya ' ( Rise of the Maratha Power ) nAmanA aMgrejI pustakamAM 91 me pAne nIce pramANe lakhe cheH-- zivAjIe traNe bhAI Ane keda karIne killA kabaje karyAM. zivAjInA A kRtyane mI. grAnTa Dapha dagalabAjI gaNe che. zivAjInA A kRtyane e dagalabAjI gaNe che paNa tenI sAthe e paNa eTaluM teA kabula kare che ke e traNe bhAI ene zivAjI taraphathI InAmamAM gAmA maLyAM hatAM ane e zivAjInI tAkarImAM uMce ha caDhyA hatA. mahArASTranA jUnA neAMdha lenArA jaNAve che ke killAnA lazkaramAM eka bahu majabUta pakSa hatA ke je A bhAI enA mAMheAmAMhenA jhagaDAne lIdhe A killA zivAjInA hAthamAM mukavAnI tarapheNamAM hatA. traNa bhAI emAMthI e bhAI e te zivAjInA khajAmAM killA gayA e nikAlanI tarapheNamAM hatA. A badhI bAbateneA vicAra karIe teA zivAjI uparanA AkSepeA lUlA mAlama paDe che. uparanI badhI khInAe dhyAnamAM letAM ema ja lAge che ke zivAjInA A kRtyamAM mutsaddIpaNuM hatuM ane temAM killAnA lazkaranI marajI hatI. ' puraMdaranA killA lIdhA pachI zivAjI mahArAje mANukAjI dezamukhane visApuranA killA jItavA mATe mokalyA. A killo te vakhate sIdI hilAla nAmanA eka habasI saradAranA tAbAmAM hatA. A habasI siMhAjInA mAnItA mANusa hatA. A dukhasI saradAra leAhagaDha upara rahIne, aMdara, nANe, ane pavana e traNa mAvaLa mulakanA baMdobasta rAkhatA ( ma. ri. pAnuM 193 ). 16 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 ma A mahArAjanA khyAla bahAra temane na dubhAvatAM sArI mANukAjIne saMdeza sAMbhaLyA visApuranA killA zivAjI mahArAjane svAdhIna karI devA mATe mANukAjI dezamukhe sIdIne saMdezA mAkalyA. A killA kabaje lIdhA pachI sIdIne svAdhIna karavAne zivAjI mahArAjA vicAra hatA kAraNa ke saradAra siMhAjI rAjAnA nimakahalAla kara che, e zivAjI nahatuM. AvA ninakahalAlAne tAtAe karIne potAnA pakSamAM laI, jagA upara rAkhavAnI mahArAjanI nIti hatI. sIdI saradAre ane e bahu gusse thayA. eNe javAba meAkalyA ke " mahArAjanuM AvuM vartana uddhatAIbhareluM che. AvAM AcaraNA emane dhaTatAM nathI. AvA vartanathI e potAne jAna jekhamamAM nAkhe che. AvA mANasanI tAkarImAM rahevA huM khuzI nathI. " A javAba sAMbhaLI zivAjI mahArAja jarApaNu krodhe bharAyA nahi. sIdI saradAre teA potAne je kharu lAgyuM te hiMmatathI jaNAvI dIdhuM, tethI mahArAja bahu rAjI thayA. peAtAnA pitAnA A nimakahalAla jAnA neAkaranI hiMmatanI kiMmata mahArAje karI. sIdI saradAra hilAlane kAIpaNa jAtanA ThapakA na ApatAM mahArAje sIdIne sArI bakSIsa ApI tene potAnA pitA siMhAjI mahArAja pAse mokalI dIdhA. Ama vIsApurA killA mahArAje kabaje lIdhe. 122 prakaraNa 9 suM 1. paisAnI taMgI, kayANanA khajAnA, uttara kAMkaNamAM pagapesAro. 2. sIdI sAme zivAjIrAjA. 3. bhavAnI talavAranI bheTa. 4. bALAjI mAvajI ciTaNIsa. rAjApuranI jIta. 5. paThANAne zivAjI mahArAje AzareA ApyA. 6. pitA paraheja, pakhAlIne pApe peAThiyAne DAma. 7. parahejanA mAtaHkALa. 1. paisAnI taMgI, kalyANanA khajAnA ane uttara koMkaNamAM pagapesAro mahArAje meLavelI chatAnA AnaMda ApaNe manubhavyA. have mahArAjanI aDacaNo tarI jarA najara karIe. zivAjI mahArAje lehInuM ekapaNa TIpuM pADyA sivAya eka pachI eka killA kabaje karyAM, jamIna lIdhI, gAma lIdhAM, killAo samarAvyA; tenI majabUtI karI; jamIne kheDANu karAvI, gAmA suvyavasthita karyA. mahArAja dhIme dhIme paNa makkamapaNe AgaLa dhapavA lAgyA. emanI hIlacAla taraph leAkeAnuM dhyAna kheMcAyuM ane bijApuranAM bAdazAhanA musalamAna saradArAmAM paNa zivAjInAM mRtyAnI aneka jAtanI carcA zarU thaI. sUryanA prakAza zarUAtamAM bahu dhIme hAya che, paNa e vadhatA prakAzane zI rIte DhAMkI zakAya ? ATalA killAo laI ne mahArAje zarUAta karI dIdhI paNu kAma evI khukhIthI lIdhuM ane samaya tathA saMjogA joi te evI goThavaNu karI dIdhI ke laDAI karyo sivAya, nukasAnImAM utaryA sivAya ane vadhumAM eka khAdazAhanI sAthe khulluM vera bAMdhyA sivAya, potAnI matalaba hAMsala karI. bijApura bAdazAhatanA adhikArI ane amaladArAnI khoDakhAMpaNa, nabaLAI tathA truTIone zivAjI mahArAje pUrepurA lAbha uThAvyeA. emanAM dareka kRtyo mATe jyAre jyAre bAdazAha taraphathI pUchavAmAM AvatuM tyAre tyAre mahArAja bahu sAIbaMdha ane mutsaddIbharyo javAba ApatA. aneka vakhate emaNe bijApura evI matalabanuM lakhI meAkalyuM hatuM ke " amArI jAgIranA mulakAnI majabUtI mATe A killAe bahu jarUranA heAvAthI kabaje karyAM che ane te karavAmAM bAdazAhatanI me sevA karI che. amArI jAgIra majabUta raheze e paNa kAyado te sarakArane ja che. khIjAM killAemAM atyaMta gerabaMdobasta ane avyavasthA cAlI rahyAM hatAM. evA saMjogAmAM killAne hAthamAM laI, vyavasthita karavAmAM te| bAdazAhanI ame cAkhkhI sevA ja karI che. keTalAka killedAra ane dezamukhe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM ] 7. zivAjI caritra 123 vAraMvAra mAthuM UMcuM kare che ane taphAne caDe che. teve vakhate killAonI majabUtI ane vyavasthA bahu ja kAma lAge. suMdara vyavasthA ane majabUtI hoya te sakhata ane pUrepurI najara bAdazAhanA mulaka upara rAkhI zakAya. aneka rIte khAdazAhanuM ame hita karyuM che. puradara jevA killA saradArA pacAvI paDyA hatA ane bAdazAhanI sAme thaI svataMtra thaI gayA hatA, temane ThekANe lAvI killA ame kabaje karyAM e zuM bAdazAhatanI sevA nathI ? ' uparanI matalabanA javAkhe| mahArAja bhiMjApuranA bAdazAhane vAravAra ApatA. bijApuranA mutsaddI zivAjI mahArAjanA hetue vakhate pUrepurA nahi samajyA hAya, paNa mahArAjanI hIlacAlathI bijApuranA saradArAnAM aMtaHkaraNamAM zivAjI mahArAja mATe jarA paNa zaMkA UbhI rvAha thaI hoya e te banavAjoga nathI ja. keTalAka saradAreA vadhAre samajyA haze, tyAre keTalAka echuM samajyA haze, paNa zaMkA teA badhAne ochAvattA pramANamAM AvI ja haze. zaMkA UbhI thayA pachI paNa zivAjI mahArAjane AgaLa vadhatA kAI aTakAvI zake ema na hatuM, kAraNa siMhAjI bintapura bAdazAha taraphathI digvijaya meLavI rahyo hatA. peAtAnI jItAthI e bAdazAhatanI AbarU ane pratiSThA vadhAye jatA hatA. potAnAM parAkrama ane hiMmatane lIdhe e AdilazAhImAM bahu meATA saradAra thaI paDyo hatA. siMhAjInAM zauya ane samarakauzalyathI AlizAhI chakka thaI gaI hatI. zivAjI mahArAjane nAkhuza karavAmAM bijApuranI bAdazAhatane bhAre jokhama hatuM e AdilazAhI amaladArA khareAbara samajatA hatA, tethI ja zivAjI mahArAjanI hilacAla tarapha AdilazAhI adhikArIoe AMkhaADA kAna karyAM hatA. zivAjI mahArAjane dabAvyAthI siMhAjI jevA siMha chaMcheDAze ane jo ema thAya te pariNAma bahu mAThu' Avaze evuM bijApuranA mutsaddI mAnatA hatA. chekarAne dabAvavA jatAM vakhate bApa bAdazAhI dAkhI nAMkhe evA paNa bhaya hatA. siMhAjInA prabhAvane lIdhe zivAjI mahArAjanAM mRtyA tarapha jANI joI ne dukSa karavAmAM AvyuM hatuM. peAtAnI jAgIranA mulaka majabUta karI tyAM svataMtra vyavasthA ane amala zarU karI pachI jImelI sattAnI sAme paDI, mulakanA vistAra vadhArI svarAjya sthApana karavAneA mahArAjane hetu hatA. cAkaNathI te nIrA nadI sudhIne mulaka mahArAje svAdhIna karyAM hatA. meLavelA killAe kharAbara samarAvI, majabUta karI, tenA upara killedArA nImI dIdhA hatA. mAvaLA leAkAnuM lazkara paNa UbhuM karavAnI zarUAta karI dIdhI hatI. dAdAjI kenDadeve zaru karelI jamIna mahesUlanI pahita mahArAje potAnI jAgIranA badhA bhAgAmAM zaru karI dIdhI hatI. khI, biyArAM mATe kheDUtAne paisA ApI emanI ciMtA dUra karI temanI pAse suMdara khetI karAvI aneka akhatarA ajamAvIne jamInamAMthI vadhAre pAka utArI kheDUtA jamInamahesUla niyamita ane vakhatasara bhare evI gAThavaNu karI mAvaLAne mahArAje sukhI karyAM. dAdAjInI jamInamahesUlanI paddhati kheDUta ane jamInadAra e bannene lAbhadAyaka hAI bannene sabadha mIThA rAkhe evI hatI. e paddhatithI kheDUtAnAM dukhA brahmAM ane kheDUta mana mUkIne khetI karavA lAgyA. kheDUtAnAM dukhA dUra karavA mATe mahArAja aneka rastA laI rahyA hatA ane zivAjI mahArAja kheDUta varganA udghAra karavA mATe tanatoDa mahenata karI rahyA che enI kheDUtAne jANa thaI hatI, tethI kheDUto mahArAjate potAnA rakSaka mAnavA lAgyA. aneka rIte kheDUtAnI sevA karI mahArAje mAvaLAonAM mana haraNa karI lIdhAM hatAM. mahArAjanI vyavasthA ane kArabhArane lIdhe kheDUta vargo sukhI thayA hatA ane zivAjI mahArAja kheDUtAnA rakSaka che, vAlI che, kheDUtAne bacAvavA mATe prabhue emane avatAra ApyA che evI mAnyatA kheDUtAmAM phelAI hatI. dukha ane anyAyanI dhANImAM pilAtA hiMdu kheDUtAnA kAI khelI te vakhate na hatA. emane dhaNIdhArI thavA kAI taiyAra na hatA. anAja pakavI jagatane jIvADanAra kheDUte sattAnAM zastra nIce raheMsAI rahyA hatA, kacaDAI rahyA hatA, eve vakhate DUbatAnA hAthamAM tuMbaDuM Ave evI sthiti kheDUtAnI thaI. zivAjI mahArAje hiMduone hAtha ApyA, emane mATe aneka sekaTA veThavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 cha zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM taiyAra thayA ane emanA rakSaNa mATe sarvasva tyAgavAnI taiyArI karI. hiMdu prajA mahArAjane potAno tAraNahAra mAnavA lAgI. hiMdu prajA te zivAjI mahArAjane ja potAne rAjA mAnavA lAgI ane emane rAjA mAnIne ja mAna ApavA lAgI. prajAnAM citta AkarSaNa karI levAnI ane lekenAM dila pitA taraka kheMcavAnI mahArAjamAM ajaba zakita hatI. jota jotAmAM A vIza bAvIza varasane jIvone mahArASTranI prajAmAM paMkAya ane atyaMta priya thaI paDyo. naka pAsethI kAma levAnI bAbatamAM mahArAja bahu kuzaLa hatA. nokara pAsethI pUrepuruM kAma laIne paNa tene rAjI rAkhave, tenA upara dAba rAkhIne paNa pitA mATe tenA manamAM pUjya buddhi ane prema UbhAM karavAM e kaLA te bahu thoDAM mANase ja sAdhya karI zake che. mahArAja nokara pAsethI puSkaLa kAma letA paNa temanA upara mahArAja bahu mIThI najara rAkhatA ane tenI pUrepurI saMbhALa letA. nokaro pratye mahArAja bahu mAyALa hatA. kAma letI vakhate bahu kaDaka vRtti dhAraNa karanAra ane kAmane vakhata pUro thayA pachI temanA tarapha mAyA ane mahera batAvanAra mAlIka nokarImAM bahu mAnItA thaI paDe che. zivAjI mahArAja pitAnA nokaronA mAyALu mAlIka che e vAta mahArASTramAM phelAtAM temanI pAse nokarI mATe saMkhyAbaMdha mANase AvatAM. prajAne sukhI karavA mATe navI sattA sthApavAna mahArAjano nizcaya hato ane te pAra pADavA mATe maLI zake teTalAM mANasa nokarIe rAkhI levAnI khAsa jarUra hatI. e vAta mahArAjanI dhyAna bahAra na hatI. bIjA sadaguNanI sAthe mANasa pArakhavAne guNa paNa mahArAjamAM ajaba hateA. mANasane tenA pagale pArakhavAnI addabhuta zakti mahArAjamAM hatI. AvelA mANasane banI zake tyAM sudhI e kadI pAchI kADhatA nahi. mANasanI pUrepurI parIkSA karyA pachI enI AvaData ane zakti joIne ene kAma soMpatA. jema jema mahArAjanI kIrti vadhatI gaI, tema tema temanI pAse nokarI mATe AvanAra mANasanAM ToLAMmAM paNa vadhAro thato gaye. jema jema TALAM vadhatAM gayAM, tema tema mahArAjanI javAbadArI vadhatI gaI ane javAbadArInI sAthe phIkara ciMtA vadhavA lAgyAM. hajAro mAvaLA leke ane seMkaDo kArakuno mahArAje rokI lIdhA. mAvaLA lekonI lazkaramAM khUba bharatI karI. zivAjI mahArAjanuM lazkara daza hajAra mAvaLAonuM thayuM. vyavasthA ane rAjakArabhAra mATe kArakanonI saMkhyA paNa jabarI vadhI. A badhuM vadhyuM tenI sAthe mahArAjanI Arthika muzkelI paNa vadhI. pitAnI jAgIranA mulakamAM ja suMdara vyavasthAvALuM svarAjya sthApI, pachI sthiti ane lekamata tapAsI AgaLa vadhavAne mahArAje nizcaya karyo. e svarAjayane namunedAra banAvavA mATe, anukaraNIya banAvavA mATe mahArAje jAgIranA mulakanI suvyavasthA karI. nakkI kareluM dhyeya najara sAme rAkhI, Akhare vadhatAM vadhatAM amuka ThekANe pahoMcavuM che, te yAda rAkhI, dhyeyane pahoMcI vaLavA mATe javAbadArInA heddAo upara nIcenA amalAvedAnI nimaNUMka karI - (1) zAmarAva nIkalaMTha rAMjhekara-pezvA (2) bALakRSNapata dIkSita-majumadAra (3) sene pata-kArabhArI (4) raghunAtha balALa bekIla-sabanIsa (5) pesAjI kaMka, tAnAjI mAlusare, bAi pAsalakara lazkarI amaladAre ane mANakocha dahADe-sara nAbata. mahArAja pote lazkaranA sara senApati tarIke kAma karatA. pitAnI jAgIranA mUlakamAM namunedAra svarAjya zaru karI, mahArAje dezanA rAjyane pAye nAMkhyA hatA. raheMsAtA hiMduonA bacAva mATe, atyAcAra ane julmathI haNAI rahelA hiMdutvanA rakSaNa mATe svarAjya sthApavAnI kalpanA ubhI karavI e kaThaNa kAma che, paNa te sthApavA mATe nizcaya kare e vadhAre kaThaNa che ane te nizcaya karyA pachI tene kRtimAM utAravA pagalAM levAM, e te vaLI vikaTa kAma che ane kAryanI zarUAta karyA pachI mULa nema upara najara rAkhI rastAmAM UbhI thatI aDacaNo, Aphata, ane harakatenI sAme kustI khelavI e ethI paNa vadhu muzkela kAma che. zivAjI mahArAje pavuM paDuM thaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 prakaraNa muM] che. zivAjI caritra rahelA hiMdutvane bacAvavA mATe navI sattA sthApavAnI kalpanA UbhI karI. hiMdavI svarAja sthApavAne nizcaya karyo, pratijJA lIdhI, e pratijJA pAra pADavA mATe ghaTita pagalAM levAnuM zarU karI lIdhelA kAmamAM naDatAM saMkaTo ane AvI paDatI aDacaNanI sAthe bAtha bhIDavAne paNa mahArAja taiyAra thayA. ekalI hiMmata ke zauryathI rAjya UbhAM nathI thatAM. jUnI sattAne mULamAMthI halAvI navI sattA sthApavI e kaMI nAnIsanI vAta nathI. ekalI kalamanI kAbeliyata ke ekalA bhAlA barachInA AbAda upayogathI paNa navuM rAjya sthApavAnI matalaba hAMsala nathI thatI. zastrAstramAM nipuNa nIvaDele mANasa saMgrAmamAM vijaya meLavI zake paNa navuM rAjya sthApavA mATe te A guNe uparAMta bIjA vadhArAnA guNonI AvazyakatA heya che. yuddhanA vijaya karatAM, navI sattA sthApavAmAM mANasane vadhAre veThavuM paDe che. navI sattA sthApavAmAM te mANasamAM hiMmata-zaurya, sAhasa, hoMziyArI, mutsaddIpaNuM, peca pArakhavAnI zakti, sAmAnA dAva jANavAnI kaLA, kAryadakSatA, hAjarajavAbIpaNuM, samayasUcakatA, prajAnAM manaharaNa karavAnI kaLA, tyAga mATenI taiyArI vagere saddaguNonI khAsa jarUra hoya che. prasaMga paDe AMkhamAMthI aMgAra paNa karavA joIe ane prasaMga paDe baraphathI paNa ThaMDuM magaja rAkhavAnI ane AjubAjue uzkeraNuM bharapUra cAlI rahI hoya, AkhuM vAtAvaraNa uzkeraNIthI duSita thayeluM hoya te paNa samatolapaNuM jALavI rAkhavAnI zakti je mANasamAM hoya te ja mANasa navI sattA sthApavAnuM kAma hAthamAM dharavAnI hiMmata karI zake. dilane uzkere, uchALI nAkhe, lehI UkaLatAM kare, evA banAvo najara sAme banI rahyA hoya te paNa magaja upara kAbu na khetAM, virodhInI jaDa ukheDavAnuM kAma je mANasa ThaMDe magaje karI zake che, teja mutsadI, navI sattA sthApavAnI potAnI matalaba kaMIka aMze hAMsala karI zake che. dumanadaLa sAme laDavAmAM mANasa bahu hiMmatabAja ane pAvara hoya paNa aneka prakAranI aDacaNe AvI paDe, tethI je mANasa muMjhAya, gUMcavADAmAM paDe, te mANasa duzmana daLane harAvI zake, paNa navI sattA sthApavAnA kAmamAM pharahamaMda na nIvaDe. navI sattA sthApavAne mATe jarUranA badhA sadaguNo zivAjI mahArAjamAM hatA. AvI paDatI aDacaNomAMthI mArga kADhavAnI bAbatamAM to e eka hatA. harakatothI e kAI divasa hiMmata hAratA nahi. aDacaNe ke AphatathI e dUra nAsatA nahi. navI sattA sthApavAne nizcaya karIne ja emaNe killAo kabaje lIdhA. pitAnA mulakanI majabUtI karI ane lazkara tathA bIjA nekaro pUratA pramANamAM rokaLyA. temAM zivAjI mahArAjane khUba kharca thayuM. taraNanA killAmAMthI maLeluM dhana ane sitAjInI jAgIranI AvakamAMthI dAdAjI kenDadevanA suMdara ane karakasarIyA kArabhArathI bacAve paiso sarva kharcAI gayo. have zivAjI mahArAja paisAnI bhAre taMgImAM AvI paDyA. jAgIranA mulakenuM namunedAra svarAjaya banAvavAnA kAmamAM paNa musIbato khUba vadhI. nabaLA pocA mANasanI te AvA saMjogomAM aDadhI hiMmata ghaTI jAya paraMtu zivAjI mahArAjane te hiMdavI svarAjyanI kharI laganI lAgI hatI. A vIra, Arthika Aphatone lIdhe, lIdheluM kAma mUkI de e te hato ja nahi. paisAnI taMgI te bhalabhalAne bheMyabhegA karI de che. paisAnI taMgI te bahAduronI hiMmata paNa haThAvI de che. paisAnI taMgI sAme te vIralA pura ja TakI zake che. puraMdarane kile lIdhA pachI zivAjI mahArAja paisAnI bAbatamAM bhAre ciMtAmAM paDyA hatA. tijorInuM taLiyuM dekhAvA lAgyuM. have zuM karavuM e vicAramAM mahArAja ciMtAtura hatA. zivAjI mahArAja majazekhanA jamAnAmAM pedA thayA hatA ane emanI je IcachA hota, athavA emaNe je dhAryuM hota to e pite bhAre vaibhavamAM pUrepurA ThAThamATha ane dabadabAthI jhanAnakhAnAnA jIvaDAnI mAphaka rahI zakata ane ene paisAnI pIkara paNa na karavI paData. paNa zivAjI mahArAje svIkArele mArga te judA ja prakArane hatA. prajA, samAja athavA janasamuhanI ciMtA dUra karavA bahAra paDanArane mAthe te ciMtAnA DuMgare DhaLI paDe. lokonAM dukha dara karavA mathana karanArane mAthe te dukhanAM jhADa UbhAM thAya, ene rAtre UMgha nahi ane divase ArAma nahi. evA paragaju puranI sthiti bahu dukhI hoya che. paNa emane te evAM che ane AtamAM ja AnaMda Ave che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM prajA kAraNe je uThe rAja sAme, tete nahi UMgha ArAma pAme; prajAnAM dukhe dUra karavA mathe che, kare zira dhArI jagatamAM phare che, upara pramANenI sthiti zivAjI mahArAjanI thaI hatI. hiMdutvanuM rakSaNa karavAnI dhagaza zivAjI mahArAjamAM jabarI hatI. prajAnA kalyANa mATe hiMdavI svarAjya sthApavAno emane nizcaya jabarajasta hato. emaNe karelI bhISma pratijJAnI pAchaLa bhagIratha prayatnanuM baLa UbhuM hatuM. Izvarane paNa emane raste sIdhe ane saraLa karye ja chUTake hatA. emanA mArgamAMnA kAMTA dUra karavA kudarata aneka rastA lakhI rahI hatI. Arthika aDacaNa zI rIte TALavI enA vicAromAM mahArAja magna thaI gayA hatA. aDacaNone lIdhe mahArAja pote AMkelA kAryakramamAM kadIpaNuM DhIlA thayA nathI. ene mAnatA ke " mAro hetu zuddha che. sevA prabhunI che ane hAtha dhareluM kArya kacaDAtI ane piDAtI prajAnuM che te Izvare mane yaza Ape ja chaTake che. A aDacaNe te kAma karanAranI kasoTI mATe che, mANasanI parIkSA mATe che." zivAjI mahArAjanI ciMtA lAMbe kALa na rahI. mahArAjanuM dhyAna thANA jillAnA eka dhanavAne zahera-kalyANa tarapha kheMcAyuM. nijhAmazAhInI paDatIthI I. sa. 1636 nA mugalasattA sAthenA tahanAmAne AdhAre kaMkaNa pradeza bijApuranA bAdazAhane hAtha AvyA hatA. e pradezamAM bhIMvaDIthI nAgoThaNa sudhIne malaka kalyANa prAMta kahevAto hato. e prAMta AdilazAhI saradAra maulAnA ahamadazAha naTiyAnA kabajAmAM hatuM. e prAMtanA mukhya zahera kalyANamAM ahamadazAha rahetA hatA. maulAnA ahamadazAhe e gAmanA bAdazAhI mulakanuM mahesUla ugharAvyuM ane e nANAM eNe bAdazAhI tijorImAM jame thavA bijApura ravAnA karyA. kalyANathI e tijorI bijApura javAnI hatI. jaMgalanA jaMgalI bahAravaTiyA, luTAra athavA dhADapADune pahoMcI vaLavA mATe temane mArI haThAvavA mATe jarUra paDe eTaluM manuSyabaLa ApIne maulAnAe e tijorI ravAnA karI. zivAjI taraphathI A tijorIne koIpaNa prakArane upadrava thaze evI maulAnAne svapna paNa kalpanA nahi thaI hoya. pitAne kara5 AjubAjunA mulakamAM e sajajaDa besI gayo che ke emanuM nAma sAMbhaLI badamAse bhAgI jAya evI maulAnAnI mAnyatA hatI. upara pramANe maulAnAnI pramANika mAnyatA hatI, eTale tijorIne raste sAcavavA mATe jabaruM lazkara maulAnAe sAthe me kahyuM nahi. mahArAje vicAra karyo ke dravya sivAya prajAnA kalyANanI laData cAlI zakaze nahi, mATe game te raste nANAM bhegAM karavAM. kalyANa tarapha mahArAjanI najara pharyAthI te gALAmAM bArIka tapAsa karavA mahArAje potAnA vizvAsu mANasane rekaLyA hatA. bijApuranI bAdazAhI tijorImAM jame karavA A maulAnAe kahyANathI nANAM ravAnA karyAnI khabara zivAjI mahArAjane maLI. lokonA bhalA mATe AraMbhela kArya nANAMne abhAve kheLabhe paDaze e ciMtAmAM sapaDAyelA ane hiMdavI svarAjya sthApavAnA kAmamAM nANAMnI bhIDamAM AvI paDelA zivAjI mahArAja A taka javA de evA te na hatA. emaNe A khabara maLyA pachI UMDe vicAra karyo ane kalyANathI ravAnA karavAmAM AvelI tijorI kabaje karavAnuM nakkI karyuM. A kAmanI khAsa javAbadArI mahArAje tAnAjI mAlusare ane kesAjI kaMkane soMpI dIdhI. traNase cunaMdA ghaDesvAre supAthI sAthe laI saradAree tijorI kabaje karavA mATe kUca karI. nANAthI bharelAM gADAM rakSaka sipAhIo sAthe bijApura tarapha jatAM hatAM. pUnAthI pazcime baradhATa utarIte mahArAjanI TukaDIe chApo mArI dhananAM gADAM kabaje karyo (I. sa. 1648). banne pakSa vacce jabarI jhapAjhapI thaI. mahArAjanI TukaDImAMthI daza paMdara mANasa marAyAM ane viza pacIza ghavAyAM. maulAnAnI TukaDImAMthI vIza pacIsa mANUsa marAyAM ane Azare so mANasa ghavAyAM. kabaje karela khajAne tarataja rAjagaDha upara mokalI devAmAM AvyA. mahArAjanI TukaDImAMthI je sipAhIo maraNa pAmyA hatA temanA kuTuMbanA poSaNane mahArAje pUrato baMdobasta karyo. ghavAyelAonI suMdara sAravAra karavAmAM AvI. A jhapAjhapImAM jemaNe zaurya ane hiMmata batAvyAM temane InAma ane mAnapAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM ] che. zivAjI caritra 17 ApavAmAM AvyAM. AvI rItanA baMdobastathI prajAne bhAre uttejana maLyuM. sainikane lAgyuM ke ApaNuM kAmanI kadara thAya che. dharmane mATe maravuM paDe te paNa pAchaLa bairAM chokarAMnI saMbhALa lenAra zivAjI mahArAja beThA che. mahArASTranuM dhyAna zivAjI mahArAje AkarSe. mahArAjanA pakSamAM joDAvA leke Atura thayA. bijApura jatI tijorI zivAjI mahArAjanA mANasoe kabaje karI e hakIkata sAMbhaLI kalyANane subedAra pitAnI jAgIranA mulaka upara caDAI karaze evI zivAjI mahArAje aTakaLa bAMdhI hatI. sihAjIe mahArAjane bijApurathI ravAnA karyA tyAre potAnA khAsa vizvAsu mANasane mahArAjanI sAthe pUne mokalyA hatA temAM tene patane mahArAjanA maMtrI (Secretary) tarIke mokalyA hatA. te sone patane bIje chokare bAjI senadeva je dAdAjI kenDadevanI tAlImamAM taiyAra thaelo hato tene kalyANuM zahera jItavA ane kalyANane subedAra zivAjI mahArAjanA mulaka upara caDAI karavA AgaLa vadhe te pahelAM tene aTakAvI devA lazkara sAthe mokalyo. A bAjI senadeva bahu cAlAka ane hiMmatavAna adhikArI hato. eNe potAnA svAmI zivAjI mahArAjane hukama thayo ke tarataja kUca karI ane kalyANa upara chApo mAryo. bAjI sonadeve kharI hiMmata ane kuneha batAvyAM ane kalyANa kabaje karI subedArane kabaje karyo. A AnaMdadAyaka samAcAra sAMbhaLI zivAjI mahArAja kalyANa gayA. mahArAja Ave che evI khabara maLatAM ja A svAmIbhakta bAjIe mahArAjanA kalyANa najIka bhAre satkAra karyo. zivAjI mahArAje bhAre ThAThamATha ane dabadabAthI nagarapraveza karyo. kalyANa prAtanA musalamAna subedAra maulAnA ahamadazAhane bAjI senadeve mahArAja AgaLa rajU karyo. A yavana amaladAra kAphara duzmananA hAthamAM Avyo hato ane temAM vaLI zivAjI jevA custa hiMdunA hAthamAM. hiMduone pIDanAra musalamAnI sattA ukheDavAno nizcaya karanAra zivAjI mahArAjanA hAthamAM musalamAna amaladAra kedI tarIke Avyo. vAMcanAra te emaja anumAna karaze ke zivAjIe A kedIne bahu ribAvyo haze athavA bIjI kaI bhAre nasiyata karI haze athavA ene maheNAM mAryA haze, paNa vAMcakene vAMcIne ajAyabI thaze ke hiMdutvanA tAraNahAra zivAjI rAjAe maulAnA ahamadazAhanI sAthe bahu mAnabharI vartaNUka calAvI. paraheja karelA subedAra maulAnAne zivAjI mahArAje koIpaNa rIte satAvyo nahi, tenuM apamAna karyuM nahi. hiMduo upara julama gujAranAra musalamAnI sattAne amaladAra hAthamAM AvyA chatAM hiMdutvanA jussAthI bharelA zivAjI mahArAje hiMdu saMskRtine zobhe evuM ja vartana karyuM. temaNe maulAnAne baMdhanamukta karyo ane tene bahumAna pUrvaka bijApura ravAnA karyo. kalyANamAMthI mahArAjane aDhaLaka dravya maLyuM hatuM ( TrAvelara TAvarniyara ). kalyANanA subedAra maulAnA chokarAnI bairI ati khUbasurata ane dekhAvaDI hatI. enuM lAvaNya anupama hatuM. e yuvatI bAjI sanadevane hAtha lAgI. bAjI jabare svAmibhakta hato. e rUpavatI yuvatIne mAnabhera pitAnA kabajAmAM rAkhI ane jyAre mahArAja kalyANa Ave tyAre temane A ratna najarANAmAM ApavAnuM nakkI karyuM. mahArAje kalyANamAM vijaya darabAra bharyo. jema jemaNe zauryanAM kAma karyA hatAM temane mahArAje navAjyA. mANasone InAmo ApavAmAM AvyAM. dAdAjI kenDadeve zaru karelI jamIna mahesUlI paddhati A jItelA bhAgamAM dAkhala karavAnuM nakkI karI jAhera karavAmAM AvyuM. jUnI saMsthAo e mulakamAM jyAM jyAM jaDI Ave tyAM temane ghaTita madada karI temano jIrNoddhAra karavAnuM mahArAje vacana ApyuM. devasthAna, dharmAdAnAM InAmo, vatana ke jamIne je je jene jene maLatuM hoya te te kAyama rAkhavAnuM mahArAje jAhera karyuM. ghosALA ane rAyarI najIka bIravADI ane liMgANAnA killAe navA bAMdhavAnuM nakkI karavAmAM AvyuM. hAtha lAgelI sarva saMpatti mahArAjane caraNe dharyA pachI svAmibhakta AbAjI sonadeve mahArAjane kahyuM ke "A yuddhamAM je rane amane hAtha lAgyo te sarva sevake svAmIne caraNe dharyA che, paNa A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 che. zivAjI caritra prakaraNa 9 muM yuddhamAM eka ati aNumuluM ratna hAtha lAgyuM che. te haju mahArAjane svAdhIna nathI karyuM. A laDAImAM atirUpavatI, lAvaNyanI khANa, eka khUbasurata yuvatI hAtha lAgI che. te mahArAjanI sevAmAM raju karavA yogya che. lAyaka che. tethI meM ene mAnapAna sAthe kabaje rAkhI che. Apa e aNamUlA ratnane kRpA karIne svIkAra karaze." mahArAjanI AjJA thaI eTale tarataja e suMdara yuvatIne suMdara vastrAlaMkArathI sajja karI, sabhAmAM AvyuM. vinayathI lacakAtI ane lajajAthI nIcuM jotI, dhIme pagale cAlatI A rUpavatI yuvatIne mahArAje nayane nihALI smita karyuM ane bolyA "mArI mAtA jIjAbAI ja AvI khUbasurata heta te tene peTe huM paNa evo dekhAva pAkata." mahArAjanA mAMnAM A zabda sAMbhaLI AkhI sabhA stabdha thaI gaI. badhA darabArIo cakita thaI gayA. badhA kahevA lAgyA ke mahArAja A bole che zuM ! te jamAne te bhega vilAsano hate. chatAM mahArAjane A kaDaka manonigraha jaIne sarvane A sadaguNI svAmI mATe bhAre prema ane mAna utpanna thayAM. darabAranA darabArIe te chakka thaI gayA. sabhAne cakita thayelI joI mahArAja AbAjI tarapha joIne bolyA "AbAjI! tamArI prAmANiktA ane svAmibhakti joI huM prasanna thayo chuM. jene jIvanamAM yazaprApti karavI che, jene pitAnuM jIvane UjaLuM rAkhavuM che. jene pitAnA jIvana upara DAgha paDavA nathI de teNe te te game te sthiti ane saMjogomAM hoya te paNa parastrI mAbena samAna gaNavI joIe. prajAnA kalyANa mATe yazaprApti meLavavAnI IcchA dharAvanAre te AvI AvI bAbatomAM cokhkhA rahevuM ja joIe. je saMskRtine atyAcAranA AkramaNamAMthI bacAvavAnuM paNa laI ne huM bahAra paDyo chuM te saMskRtine jhAMkhapa lAge evuM kRtya mArAthI kema thAya? parastrInI lAlasAmAM rAvaNa jevA baLIyAe cauda cokaDInuM rAjya te pachI mArA jevAnI to vAta ja zI karavI? mArA sainyane koIpaNa sinika koIpaNa strInuM kAIpaNa saMjogomAM koIpaNa prakAranuM apamAna kare te tene mATe bhAremAM bhAre nasiyata nakkI karavAmAM AvI che. aneka Aphata ane AkramaNa hovA chatAM ApaNI UjaLI saMskRtinA jora upara haju ApaNe hayAta chIe. e saMskRtine TakAvI rAkhavI e ApaNI prathama pharaja che. strI e abaLA che, enuM rakSaNa karavuM e kSatriya dharma che. nirbaLanI rakSA te marada ja karI zake. keIpaNa prasaMge abaLAe hAtha Ave te temanAM mAnapAna jALavIne temane jatI karavI eja ApaNuM bhUSaNa che. strIone satAvavI e kAyaronAM kAma che, e nAmardInI nizAnI che, e nIca ane halakA vRtti kahevAya. duzmananI strIo hAthamAM Ave temane AbarUra pAchI mekalavI eja ApaNuM bhUSaNa che." koI mahAtmA puruSanA memAM zobhe e upadeza mahArAjane ApatA sAMbhaLI darabArIonA mananI khAtrI thaI gaI ke Ate kaI asAmAnya, asAdhAraNa, avatArI puruSa che, nahi te A manonigraha ane DahApaNuM na hoya. mahArAjanA A upadezathI hAjara rahelA sipAhIo ane sainike paNa cetI gayA. jene mAlIka cAritryanI bAbatamAM ATale badho kaDaka hoya tenA sainikone kaDaka rahe ja chUTake. prajAmAM mahArAjanI pratiSThA vadhavA lAgI. prajAnA manamAM potAnAM AvA mAlIkanA saMbaMdhamAM eka prakAranuM abhimAna UbhuM thayuM. AbAjI senadeve sabhAmAM ANelI yuvatIne mahArAje vastro ane alaMkAra arpaNa karyo ane tene tenA sasarA pAse bijApura mokalI dIdhI. AbAjI sanadevane tenI kAmagIrI mATe dhanyavAda ApavAmAM Avyo ane mahArAje ene kalyANanI subedArI ApI. pitAnAM A konuM pariNAma zuM Avaze tene cAre taraphathI pUro vicAra mahArAje karyA pachI ja tijorI upara chApa mAravAmAM AvyuM hatuM. kalyANathI ja khajAne kabaje karavAthI bijApura bAdazAha sAthe khulluM vera baMdhAvAnuM ja enI mahArAjane pUrepurI khAtrI hatI. tijorI kabaje karyA pachI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu 9 muM ] che. zivAjI catri 29 kalyANu hastagata karyuM ane pachI zivAjI mahArAje AjubAjunA kAMgurI, tuMga, tikrAnA, leDhagaDha, rAjamAMcI, kuMvArIgaDha, bhArapa, dhanagaDha tathA kuLajAgaDha killAe paNa kabaje karyAM ( I. sa. 1648 ). Ama mahArAje dhaNA killAo kabaje karyAM. temAMnA keTalAkanAM nAma upara ApyAM che. A killA uparAMta mAhulIne killA ke je eka vakhate siMhAjInA kabajAmAM hatA ane je siMhAjInA hAthamAMthI jatA rahyo hatA, te paNa zivAjI mahArAje lIdhe. A killAo levAmAM mahArAje zakti karatAM yuktinA ja vadhAre upayAga karyAM hatA. jema bane tema potAnA mANasAne echuM nukazAna thAya evI rIte kaLathI kAma thatuM hAya, teA baLanA upayAga na karavA e mahArAjanI yuddhanI rIta hatI. mahArAja pahelAM te killedArane killA soMpI devAnuM kaheNa meAkalatA. killedAra samajIne killA soMpI de tA kAI jAtanI herAnagati raiyatane bhogavavI paDatI nahi. jo killedAra laDavA taiyAra thatA teA tenA upara vakhata ane saMjogA joI mahArAja acAnaka chApA mAratA, killAne gherA dhAlatA ane killA baje karatA. killA upara caDAI karatAM pahelAM mahArAja te killAnI badhI mAhItI meLavI letA. killAmAMnA mANuseAne vaza karI letA. gupta rastA ane mahattvanI hakIkata maLe evI badhI tajavIja rAkhatA. killAmAMnA duzmana pakSanA mANasane phADavAmAM mahArAjanI kharAkharI te samayamAM karI zake evA khIje mutsaddI na hatA. killAmAM praveza karavA mATe paNa mahArAja pAtAnA saradAra ane sainyane judI judI yukti batAvatA. killAmAM praveza thavuM bahu muzkela thaI paDatuM tyAre mahArAja potAnA vizvAsu mAvaLAene temanA veza badalIne temanA mAthA upara ghAsanA bhArA ApI, temAM talavAra ane evAM bIjAM hathiyArI saMtADI dhAsa vecavAne bahAne killA upara meAkalatA ane e mANasA killA upara jaI vaza karelA duzmananA mANasAnI madadathI ane peAtAnA pakSamAM sAmA pakSamAMthI phADIne lIdhelA paheregIrAnI sahAyathI killAnA rakSakA upara tUTI paDatA. evI aneka yukti vAparI mahArAje aneka killA kabaje karyA. Ama kalyANa prAMtane uttara bhAga mahArAje peAtAnA kabajAmAM lIdhe ane tyAM vyavasthita rAjyavyavasthA sthApI. mahArAjanI rAjyapaddhatie raiyatane sukhI karI e bhAga AbAda karyAM. varasAthI dukhamAM DUbelI hiMdu prajAne sukhanAM svapnAM have AvavA lAgyAM ane zivAjI mahArAjanI sattA ja prajAne sukhI karaze ane hiMdutvaneA bacAva karaze evI prajAnI khAtrI thavA lAgI. zivAjI mahArAjanI sattA nIcenA mulakAmAM vasatA hiMduonAM dukhA dura thayAM. te bhAganAM hiMdu devamaMdiranuM rakSaNa thayuM ane hiMdu strIonI Ijjata kheMcI. zivAjI mahArAjanI sattA nIce vasatA musalamAnA upara kAI prakAranA julamA thatA nahi. temanuM rakSaNa pUrepuru thatuM. musalamAne potAnI marajI mujaba potAnA dhama pALI zakatA. Ama zivAjI mahArAjanI prajA svarAjyanuM sukha anubhavavA lAgI. 2. sIdI sAme zivAjI mahArAja, kalyANaprAMtanA uttara bhAgamAM zivAjI mahArAje pAtAnA DerI barAbara jamAvyA. e prAMtanA uttara bhAganI prajA mahArAjanA amalathI sukhI thaI. lAkA trAsa ane jIlamamAMthI chUTyA. lakAnA sukhanI sAthe mulaka paNa AbAda thavA lAgyA. mulakanI AbAdI prajAnAM sukhadukha upara avalaMbIne rahelI heAya che. mahArAjaneA amala prajAne sukhadAtA nIvaDyo e vAta mahArASTramAM cAre tarapha phelAI. zivAjI mahArAjanI kIrti teA phelAI ja hatI temAM vaLI A vadhArA thayA. zivAjI mahArAja e kAI asAdhAraNa ane asAmAnya avatArI puruSa che ane te piDAtI prajAnA rakSaNa mATe avataryAM che, evI mAnyatA cAre tarapha prasarI gaI ane lekAnuM dhyAna zivAjI mahArAja tarapha AkarSAyuM. uttara kAMkaNI hiMdu prajA zivAjI mahArAjanA amalathI bahu sukhI ane AbAda thayelI joI, sIdInA tAbAnA dakSiNa koMkaNanA hiMdu laoNDDAne zivAjInA chatra nIce javAnI IcchA thaI. lekAne have lAgavA mAMDayuM ke jo sukhI thavuM hoya teA zivAjI rAjAne vijayI banAvI, temanA chatra nIce rahevuM. A vakhate sIdInI 17 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 chezivAjI caritra [prakaraNa 9 muM nokarImAM seMDhavaLakara ane kehavaLakara nAmanA be marAThA jamAdAra hatA. temaNe zivAjI mahArAjane saMdeza mokalyo ke "amo hiMduo ApanA amala nIce AvavA talasI rahyA chIe. A habasInI tAbedArIthI ame kaMTALI gayA chIe. Apa amane e tAbedArImAMthI mukta karavA kRpA karI dakSiNa koMkaNamAM padhAro. Apa Avaze te ame taLA athavA taLagaDha ane dhosALA athavA dhasALagaDhanA killAo Apane svAdhIna karIzuM. A killAo kabaje AvavAthI Apa A prAMtano ghaNe mulaka sara karI zakaze. ame yavanonI jhUMsarI nIcethI nIkaLI ApanA sevaka banI sukhI thavA IcchIe chIe." A saMdeza sAMbhaLI zivAjI rAjA sIdIne dakSiNa kaMkaNane mulaka sara karavA mATe te bhAgamAM javA sajja thayA. A AmaMtraNa te zivAjI mahArAjane managamatI vAta hatI. joItuM hatuM ane vaide kahyuM evo ja dhATa banyuM. thoDA cunaMdA mANasanuM lazkara sAthe laI, zivAjI mahArAje sIdIne mulaka jItavA mATe dakSiNa kaMkaNa upara caDAI karI. seMDhavaLakara ane kaDhavaLakare pitAnuM vacana barobara pALyuM. mahArAja dakSiNa koMkaNamAM gayA eTale tarata ja saMdezAmAM jaNAvyA mujaba taLA ane dhAsALAnA killAe emane svAdhIna karavAmAM AvyA. mahArAje sUragaDha kille 5Na sara karyo. A mahatvanA killAo sara thavAthI mahArAja e taraphanA keTalAka mulaka upara sahelAIthI sattA sthApI zakayA. AvI rIte zivAjI mahArAje dakSiNa koMkaNamAM praveza karyo. sIdInA trAsathI trAsI gayelI hiMdu prajA zivAjI mahArAjanA vijayanI vATa jotI hatI. mahArAja vijyI thayA ane prajAne AnaMda thayo. chata maLyA pachI paNa zivAjI mahArAja maLelA vijayathI phulAI jaI, duzmananuM baLa AMkavAmAM jarApaNa bedarakAra rahetA nahi. sIdIne mulaka sara karyA pachI paNa zivAjI mahArAja mejamajAmAM gulatAna banI nirAMte beThA na hatA. zivAjI mahArAja sIdInuM baLa barobara jANatA hatA eTale chatamAM samAdhAna mAnI mahArAja tyAMthI pAchA karyA nahi paNa chatela mulaka prabaLa zatrunA paMjAmAM pAcho na paDe e IcchAthI temaNe kelAbA jillAmAM rahe tAlukAmAM AvelA biravADI gAma najIka eka kille baMdhAvyo (I. sa. 1648). A caDAImAM ja zivAjI mahArAje rAyarIne DuMgara sIdI pAsethI jItI lIdhuM. e DuMgara upara eka nAne kille hatA tene sudharAvI majabUta kille banAvyuM. A ja kilAne 1662 nI sAlamAM rAyagaDha nAma ApavAmAM AvyuM. 3. bhavAnI talavAranI bheTa, A vijaya prApta karyA pachI zivAjI mahArAja sAvitrI nadInA mukha pAse uttara dizAe dariyA kinAre hariharezvaranuM devasthAna che tyAM darzana mATe padhAryA. zraddhA ane bhaktipUrvaka hariharezvaranAM darzana ane pUjanaarcana karI zivAjI mahArAja pAchA pharyA. mArge gavalakara sAvate mahArAjanI mulAkAta mAgI. zivAjI mahArAje mAgaNI svIkArI ane sAvaMtane bahu premathI maLyA. te mulAkAta daramiyAna mahArAjane emanA keI mANase jaNAvyuM ke;-" A sAvaMtane ghera ati mUlyavAna talavAra che. e talavAranuM pAnuM bahu UMcA prakAranuM che. pAnAnuM pANI paNa ajaba che. e talavAra pUrepurI yazasvI hovAnuM saMbhaLAya che. evI talavAra te ApanA hAthamAM zobhe. mahArAjanI khAsa IcchA heya te e talavAra mahArAja sAvaMta pAsethI laI zakaze. mahArAja jo pitAnI IcchA batAve te senAnI jALa pANImAM nAkhyA jevuM te nahi ja thAya. mAgaNI karavAmAM Ave te sAvaMta e talavAra ApavA kadI paNa nA nahi paDe." pitAnA mANasanA A zabdo sAMbhaLI zivAjI mahArAjane kharekhara kheda thayo ane emaNe jaNAvyuM ke -"koIpaNa gRhastha pAse koI sArI cIja hoya ane te ApaNane game, te levAnuM mana thAya, e cIja upara ApaNane meha utpanna thAya, e cIja ApaNuM mananuM AkarSaNa kare mATe te vastu bIjA pAsethI tene zaramamAM nAkhI levAne athavA te mATe mAgaNI karI sAmA mANasanI kaDI dazA karavAno koIne hakka nathI. evI abhilASA rAkhavI e vIra puruSane na zobhe. evI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM] che. zivAjI caritra 131 IcchAo ane mAgaNIone lIdhe keTalAMye vera ane vaimanasya UbhAM thayAM che ane vadhyAM paNa che. AvI vArtAmAM vera bAMdhavuM e kSatriyanuM bhUSaNa nathI." zivAjI mahArAjanA A zabdo sAMbhaLI hAjara rahelA sarve cUpa thaI gayA. sAvaMtanA salAhakAro ane kArabhArIo te vakhate tyAM hAjara hatA. teo zivAjI mahArAjanA upara pramANenA upadezanA zabdo sAMbhaLI mahArAjanA meTA mana upara, dilAvarapaNuM upara ane khAnadAnI upara ApharIna thaI gayA. mahArAjane mATe emanA dilamAM khUba mAna vadhyuM. e salAhakAra ane kArabhArIoe potAnA mAlIka sAvaMtane vinaMti karI ke " AvA pratApI puruSa sAthe sneha sAdhavAnI suMdara taka sAre nazIbe ApaNane maLe che te maLelI takano lAbha ApaNe levo ja joIe. ApanI pAse je suMdara ane pANIdAra talavAra che te Apa zivAjI mahArAjane arpaNa karo." sAvaMtane gaLe A vAta utarI ane emaNe e talavAra zivAjI mahArAjane arpaNa karI. A bheTa joI zivAjI mahArAja atyaMta rAjI thayA. temaNe sAvaMtane 300 hena (eka honanA rUA. 38-0 ) ane poSAka arpaNa karyo. mahArAje A talavAranuM nAma "bhavAnI talavAra " rAkhyuM. A talavAra mahArAje kaI divase dUra mUkI nathI. A talavAranI mahArAja dara daserAe vidhipUrvaka samAraMbhathI pUjA karatA. A talavAra zivAjI mahArAjane ati yazasvI nIvaDI. A bhavAnI talavAranA saMbaMdhamAM mI. jemsa DaglAsa Book of Bombay mAM 118 me pAne jaNAve che ke A bhavAnI talavAra zrI kalhApuranA mahArAjAnA kabajAmAM hatI, paNa 1857mAM prinsa oNpha velsa jyAre hiMdusthAnamAM padhAryA hatA tyAre A bhavAnI talavAra kahApuranA mahArAjAe emane najara karI hatI je Aje vilAyatamAM InDiyana myujhiyamamAM che. - dakSiNa kAMkaNamAM zivAjI mahArAjanI sattA pagabhara thavA lAgI. jaMjIrAnA saMbaMdhamAM sIdhI ane zivAjI vacce jabaro jhaghaDe jAmyo. A jhaghaDAmAM marAThAoe kharuM pANI batAvyuM nahi tethI zivAjI mahArAja zamarAja nIlakaMTha upara nArAja thayA ane emane pezvA padethI padabhraSTa karI temanI jagyAe prasiddha maro trAMbaka pIMgaLanI pezvA tarIke nimaNUka karI. marAThAonI A pIchehaThathI zivAjI mahArAjane bhAre dukha thayuM. emaNe raghunAtha balAmanI saradArI nIce sIdIne sIdhe karI marAThAoe gumAvelI AbarU pAchI meLavavA eka kasAyeluM lazkara mekavyuMA vakhate marAThI lazkaranA pAyadaLanA uparI pesAjI kaMka hatA ane netAjI pAlakara sarabata hatA. A cunaMdA saradAronI saradArI nIce marAThAee ghaNo mulaka ane killAo sara karyA. temAMnA mukhyanAM nAma caMdanagaDha, vaMdanagaDha, pAMDavagaDha, naMdagiri athavA kalyANagaDha, satArA, ane paraLI athavA sajjanagaDha hatAM. zivAjI mahArAje aNacha dattA saranasa ane mAla sAvaMtane panALA prAMtamAM mulaka jItavA mokalyA. marAThA lazkare panALAgaDha, vasaMtagaDha, pAvanagaDha, vizALagaDha, ane gaganabAvaDAnA killAo sara karyA. marAThA lazkare killAo kabaje karavAnuM kAma sapATAbaMdha calAvyuM hatuM. upara pramANe killA jItI marAThA lazkare dakSiNa kAMkaNamAM digvijaya meLavyo. marAThA lazkare rAMgaNa athavA prasiddhagaDha (kApurathI 55 mAIla dUra ) upara caDAI karI bijApurI killedArane parAbhava karI kille kabaje karyo. 4. bALAjI Avacha ciTaNusa-rAjApuranI chata. mahArASTranA itihAsamAM bALAjI Avacha ciTaNasanuM nAma amara che. bALAjI ane tenA vaMzajonI svAmibhakti kaMIka ajaba hatI. emanA dezapremanI vAto Aje paNa mahArASTrIonI nasamAM lohI uchALe che. bALAjanI sevAo, tenI buddhi, cAturya zivacaritra tapAsatAM ThekaThekANe najare paDe che. e kalama bahAdure pitAnA kArakunI kAmathI anekavAra chakka karI nAkhyA hatA. zivAjI mahArAje sthApana karelA hiMdavI svarAjyanA pAyAmAM bALAjI AvajInI sevAo paNa che. AvA itihAsaprasiddha puraSanI pUrva pIThikA jANavAnI darekane IcchA thAya e svAbhAvika che. bALAjInuM oLakhANa bahu TuMkamAM ame vinA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 . zivAjI caritra kAlAvAlA [ prakaraNa 9 muM amArA vAMcakAne ane karAvIe chIe. jaMjIrAnA sIdInI hajuramAM AbAjI hari citre ( mujhumadAra ) nAmanA eka prabhu gRhastha dIvAnane javAbadArIne hAddo bhogavatA hatA, kaIka kAraNone lIdhe sIdI sarakAra AkhAjI dIvAna upara nArAja thayA. sIdInI ItarAjI eTale jIvanuM jokhama. sIdI sarakAre potAnA A dIvAna tathA tenA bhAIne garadana mArI temanAM mastakA hAjara karavAnA hukama karyAM.hajuranA paDatAkheAla hajurIAee jhIlI lIdhA ane dIvAna AbAjI ane tenA bhAIne garadana mArI temanAM mAthAM sIdI sarakArane svAdhIna karyAM. peAtAnA dIvAna tathA tenA bhASane ThAra mAryAthI paNa sIdIne saMtAya na thayA, eTale eNe AkhAjInI strI gulabhAI ane tenA traNe chekarAone maskata laI jaI gulAma tarIke vecavAne pAtAnA khalAsIone hukama karyAM. sIdIneA hukama zire caDAvI khalAsIee bicArI culabAI ane tenA traNe chekarAone vecavA maskata laI javA mATe vahANamAM besADyA. AkhAjI hari jevA mutsaddInI tAlImamAM taiyAra thayelI gulabAI hiMmatamAM pUrI hatI. e khAI catura ane dhIrajavALI hatI. ene maskata laI javA mATe vahANamAM lIdhI, teAe eNe mukti meLavavAnA prayatnA cAlu ja rAkhyA hatA. gulabhAI e vahANunA khalAsIone samajAvyA ane karI matane badale ene ane enA chokarAone rAjApuramAM kAI dhanavAnane vecI devAnI vAta samajAvI. khalAsIone gaLe A vAta UtarI ane maskatane badale emane rAjApura vecavA kabUla thayA. rAjApura AvatAM kinAre vahANu laMdharavAmAM AvyuM, rAjApuramAM visAjI zakara nAmane culabAI nA bhAI moTA dhanavAna vepArI hatA. tene khabara thatAM te vahANa upara gulAma kharIdavA AvyA. bhAI ane ene eka bIjAne oLakhyAM, paNa sajogo dhyAnamAM laI, saMbaMdha ke pichAna jarApaNa batAvyAM nahi. khalAsIone kAIpaNa jAtane vahema jAya evuM mRtyu emaNe karyuM nahi. visAjIzaMkare gulakhAI ane tenA traNe chokarAone khalAsIo pAsethI vecAtA lIdhA. culabAInA traNe cheAkarA bALAjI,cimaNuAjI ane zAmajIne visAjI mAmAe bhaNAvI gaNAvIne hoziyAra karyAM. bALAcha bhaNIgaNIne heziyAra thayA, moTA thayA paNa sIdInI khIkane lIdhe ene potAnuM kharuM nAma ane e AbAjInA chokarA che, e vAta chupAvI rAkhavI paDI hatI. zivAjI nAmanA kAI avatArI puruSa hiMduone musalamAneAnA julama ane trAsamAMthI bacAvavA bahAra paDyo che, e vAta jyAre bALAjIe jANI tyAre tene bahu ja AnaMda thayA. khaLAjI A vakhate rAjapura kasbAnA kasbedAranA hAtha nIce eka kArakunanuM kAma karatA hatA. zivAjI mahArAjanI z2IrtinI vAta eNe khUba sAMbhaLI hatI. zivAjI mahArAja bahu dayALu ane garIkhane khelI che, e hoziyAra hiMdunI kadara kare che, paDatI dazAmAM AvelA hiMduonA e madadagAra che, evI evI vAtA bALAjIe sAMbhaLI hatI, tethI potAnI dazA zivAjI mahArAjane jaNAvavAnuM bALAjIne mana thayuM. bALAjInA akSara bahu ja suMdara ane meAtInA dANA jevA ghATIlA hatA. bALAjIe pAtAnI sthitine citAra patramAM lakhI e patra zivAjI mahArAja tarapha ravAnA karyAM. zivAjI mahArAja bALAjInA akSara joI bahu prasanna thayA ane peAtAnA tAbAmAM kArakunanI nokarI karavA AvavA khALAjIne jaNAvyuM. khALAjIne ati AnaMda thayA. zivAjI mahArAje enI kadara karI tethI bALAjIne hiMmata AvI ane mahArAjane javAbamAM jaNAvyu` ke " mane mArA mAmAe bhaNAvI gaNAvIne ucherIne moTA karyAM che. mArA mAmAnA huM devAdAra chuM. e devuM patA sivAya huM mahArAjanI sevAne lAbha nathI uThAvI zakatA. A javAba vAMcI zivAjI mahArAjane A mANasa mATe bahu UMce abhiprAya baMdhAye|. 22 dakSiNu krAMkaNamAM rAjApura e vepAranuM mathaka hatuM ane te jamAnAmAM te bhAganuM e mAtabara zahera gaNAtuM. rAjApuranA leAkeA sIdInA julamI amalathI bahu trAsI gayA hatA. prajA sIdInI sattAthI kaTALI gaI che ane enA trAsamAMthI chUTavA Atura che, e vAta zivAjI mahArAjane kAte AvI eTale emaNe rAjApura upara caDAI karI e zahera sara karyuM. A caDAImAM zivAjI mahArAjane puSkaLa dhana maLyuM. rAjApura jItI zivAjI mahArAje zaherapraveza karyAM. rAjApuranA moTA moTA vepArIo ane pratiSThita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM ] che. zivAjI caritra 133 gRhastha mahArAjane maLavA AvyA. maLavA AvelA gRhasthAne mahArAje bALAjI Avacha koNa che, kyAM che ane zuM kare che vagere vAta pUchI. mahArAje pote A mANasanI tapAsa karI eTale ke gabharAyA temane lAgyuM ke A chokarA upara kaMIka saMkaTa che. bALAjI AvajIne gAmamAMthI bolAvI lAvavAne zivAjI mahArAje hukama karyo eTale te prajAne lAgyuM ke have bALAjInuM AvI banyuM. lekee bALAchanI mA galabAIne vAta karI ke bALAone te zivAjI mahArAja pAse hAjara karavAne hukama chUTayo che. bicArI galabAI bhAre ciMtAmAM paDI. bahu ja gabharAI gulabAI hiMmatavAna hatI. eNe zivAjI mahArAja pAse jaI mAphI mAgavAno nizcaya karyo. bALAjI AvajIne mahArAja pAse rajU karavAmAM AvyuM, te ja vakhate gulabAI rotI kakaLatI AvI mahArAjanA paga upara paDI. bAIe pitAnI ApavItI mahArAjane saMbhaLAvI ane kaMIka aparAdha thayo hoya te kSamA karavA zivAjI mahArAjane vinaMti karI. A bAInI hakIkata sAMbhaLI mahArAjane bahu lAgI AvyuM ane A kuTuMba khAnadAna che enI mahArAjane khAtrI thaI. mahArAje gulabAIne dilAse dIdho ane kahyuM ke " bAI tamane traNa putra che. mane e putra mAnI havethI tamArA cAra gaNajo. tamArA traNe putro mAre havAle karo. huM emane mArA bhAI gaNI emanuM kalyANa karIza." gulabAIne mahArAje bALAjIne kema bolAvyo hato te jANIne ghaNo AnaMda thayo. teNe pitAnA traNe dIkarA mahArAjanA khoLAmAM mUkyA. mahArAje bALAjI AvajIe ApelA javAba vALo kAgaLa kADho ane bALAjI sAthe khulAsAthI vAta karI. bALAjIe pitAnA devAnI hakIkata mahArAjane saMbhaLAvI. mahArAje bALAjI AvajIne devuM patAvavA tarataja aveja Ave ane cAMdInuM kalamadAna tathA ciTaNasanA hoddAne pizAka Apo. mahArAje moTA chokarA bALAone potAno ciTaNIsa banAvyo, cimAjIne dakataradArI ApI ane zAmaLanI nimaNaka rAyagagaDhanA adhikArI tarIke karI. evI rIte AbAjI haricitranA A traNe chokarAone mahArAje emanI khAnadAnI ane kuLa jai potAnA amalamAM javAbadArInA hoddA ApyA. bALAjI AvaLanI samayasUcakatA ane hAjarajavAbIpaNunI ekavAta bahu pracalita che. mahArASTramAM A vAta bahu jANItI che. vAMcakenI jANa mATe te atre ApIe chIe - bALAjIe mahArAjano pUrNa vizvAsa saMpAdana karyo hato. mahatvanA patro ane rAjadvArI kharItA lakhavAnuM kAma mahArAja bALAone ja soMpatA. eka divase eka mahattvano ane gUMcavADA bharelI bAbatane kharIte lakhavA mATe mahArAje bALAone hukama Apyo. parItAmAM jaNAvavAnA mukhya muddAonI mahArAje sUcanA karI. bAbata bahu jarUranI hatI. eTale parItAnI nakala te ja rAtre mahArAja AgaLa rajA karavAne hakama karyo. bALAjI te divase A vakhata mahattvanA kAmamAM rokAyelo rahyo tethI mahArAjanI AjJA mujaba kharIte taiyAra karI zakyo nahi. rAtre mahArAje bALAone bolAvyo ane taiyAra karele kharI vAMcavA kahyuM. bALAjI gabharAyo ane mahArAjanA meM tarapha joyuM. mahArAja bahu gaMbhIra hatA eTale ene lAgyuM ke A vakhate jo huM taiyAra na karI zakyo e vAta kahIza te mahArAjano mijAja garama thaze. bALAjIe daphatara choDI, kAgaLa hAthamAM laI kharIte vAMcI kahAvyo. savAre karelI sUcanAo mujabane A musaddo taiyAra thaelo joI mahArAja prasanna thayA ane bALAne zAbAzI ApI. A badhuM joI mahArAjane hajuriye jeNe bALAjI vAMcato hato tyAre dI jhAlyo hate te hasI paDyo. mahArAje hajuriyAne hasavAnuM kAraNa pUchayuM tyAre teNe jaNAvyuM ke bALAjI AvajI ciTaNase te ApanI AgaLa taddana kere kAgaLa vAM. mahArAje bALAone kharI hakIkata pUchI. bALAjIe pitAne aparAdha kabUla karyo ane jaNAvyuM ke Ape mane hukama karyo tyArathI eka pachI eka mahattvanAM kAmamAM huM eTale badhe rokAyeluM hatuM ke mane pANI pIvAnI paNa pharasada na hatA. evA saMjogomAM huM kharItAne musaddo taiyAra karI zakayA na hatA. mahArAje sUcavelA muddAo mArA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM magajamAM ThasI gaelA hatA te uparathI kere kAgaLa hAthamAM laI huM meDhethI ja badhuM bolI gayo. meM aparAdha karyo che. mahArAja mane kSamA kare." bALAjIe kharIte taiyAra nahi karavAnAM kAraNe jaNAvyAM tenI mahArAjane khAtrI thaI eTale mahArAje bALAjIne mAphI ApI. bALAnI samayasUcakatA, hAja2javAbIpaNuM cAturya ane yAdadAsta joI mahArAja Azcaryacakita thaI gayA. zivAjI mahArAje rAjApura sara karyuM. rAjApuramAM aMgreja vepArIonI vakhAra hatI. zivAjI mahArAja ane aMgrejone bheTa pahelavahele rAjApuramAM thaye. panALAgaDhane jyAre marAThAoe ghero ghAlyo hato tyAre aMgrejoe musalamAnI phojane madada karyAnuM zivAjI mahArAje jAyuM hatuM. mahArAjane A aMgreja vepArIonuM kRtya sAlI rahyuM hatuM. rAjApura sara karyA pachI zivAjI mahArAje rAjApuranI aMgrejI vakhAra luMTI ane keTalAka aMgreja vepArIone eka DuMgarI killAmAM keda karyA. zivAjI mahArAjanI A rAjApuranI caDAImAM aMgreja vakhAravALAone 10000 henanuM nukazAna thayuM hatuM (ma. 3, 4 pAnuM 20 pUrvArdha). rAjApuranI chatathI mahArAjanI pratiSThA khUba vadhI. julamI sattAdhArIonI AMkhamAM zivAjI mahArAja sAlavA lAgyA. A jItelA mulakanI vyavasthA mATe rAvajI somanAtha nAmanA bahu kAbela ane kazaLa gRhasthane subedArI ApI. rAjApurathI pAchA pharatAM mahArAje sarvene sara karI zRMgArapura tathA tenI AjubAjuno bhAga pitAnA mulakamAM joDI dIdhe. rAjApura sara thavAthI dakSiNa kAMkaNune ghaNe mulaka mahArAjanA kabajAmAM AvyuM. jItelA mulaka upara suMdara vyavasthA sthApI, prajAnAM mana jItI levAmAM mahArAja haMmeza taiyAra rahetA. trAsa ane julama nIce kacarAtI prajA te mahArAjanI A navI sattAne IzvarI AzIrvAda mAnatI. jItelA malakamAM javAbadAra amaladArone nImI, prajAne sukhI kare evI vyavasthA dAkhala karI, zivAjI mahArAja pAchA pharyA. A caDAImAM suvarNadurga, ratnAgiri, kherapATaNa vagere ThekANe zivAjI mahArAjanI ANa vartAvI. I. sa. 153 nI sAlamAM zivAjI mahArAje vijayaduga no kille baMdhAvyuM. A killAmAMhenI ImArate bAMdhavA pAchaLa zivAjI mahArAjane Azare ahIlAkha rUpiyAnuM kharca thayuM. rAjApurathI pAchA pharyA pachI potAnI pharajane taiyAra karI mahArAje cevala upara caDAI karI, evula lUTayuM. evulamAMthI mahArAjane khUba dhana maLyuM. 5. paThANAne zivAjI mahArAje Azraya Ape. zivAjI mahArAjanA vicAre ucca hatA. emanAM hRdaya ane dRSTi vizALa hatAM. emanA vicAre jarApaNa saMkucita na hatA. tenA purAvAnA aneka dAkhalAo mahArAjanA caritramAMthI jaDI Ave che. zivAjI mahArAja hiMduo pratye dayALu ane dariyAva dilanA hatA, e te kharuM paNa e te musalamAne pratye paNuM dariyAva dilanA hatA. e musalamAnonA duzmana ne hatA, paNa musalamAnI julamI sattAnA ane julamI musalamAnonA dumana hatA. musalamAne pratye emaNe mAnanI lAgaNI batAvyAnA ghaNuM dAkhalA che. mahArAjanA dariyAva dila ane dIrdhadaSTinuM eka daSTAMta amo atre rajA karIe chIe - bijApura rAjyamAM asaMtoSa pAmelA ane tyAMthI darabArI nokarI mUkI daI. bijApura sarakArane choDI Azare 700 paThANe zivAjI mahArAja pAse nokarI mAgavA AvyA ( ciTaNIsa pAnuM 68). zivAjI mahArAja sAcA, kaTTara ane custa hiMdu hatA. hiMduo, hiMdudharma, ane hiMdutvanuM apamAna e jarA paNa sAMkhatA nahi. musalamAnI satA hiMduone dukha daI rahI che, satAvI rahI che, enI emane pUrepurI khAtrI thaI gaI hatI tethI musalamAnonA julamAMthI hiMduone choDAvavA mATe musalamAnI sattAne jamInadosta karavAne emaNe nizcaya karyo hato. AvI rIte musalamAnI sattAnA e kaTTA verI hatA. emanI pAse nokarI mAgavA AvelA 700 musalamAna paThANane zivAjI mahArAje nokarI ApyA vagara maheNuM mArIne pAchA kADhayA haze ema ghaNuM anumAna bAMdhaze paNa zivAjI mahArAja sAMkaDA dilanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM] cha, zivAjI caritra 15 dharmadha na hatA. e te asAdhAraNa puruSa hatA. rASTrIyatvane jusso emanI nasenasamAM vahI rahyo hate. emaNe nokarI mAgavA AvelA paThANene pAchI na kADhyA, paNa emanI hakIkata zAMtithI sAMbhaLI lIdhI ane emane nokarImAM rAkhI levAnA saMbaMdhamAM vicAramAM paDyAM. duzmananA daLamAMthI AvelA mANasane nokarImAM levA e jokhamadArInuM kAma hatuM, tethI pUrI tapAsa karI badhI daSTithI tene vicAra karI temane nokarImAM svIkAravA mahArAjano vicAra thayo ane A saMbaMdhamAM potAnA mANasenA vicAra jANavAnI mahArAje IcchA darzAvI. mahArAja pote dariyAva dilanA hatA paNa emanI sAthenA emanA mANa dIrdhadaSTi ane umadA vicAranA hatA. gomAjI nAyaka pAnasaMbaLa havAladAre A saMbaMdhamAM mahArAjane pitAnA vicAre khule khullA jaNAvI dIdhA. havAladAra pAnasaMbane kahyuM ke "mahArAja ! ApaNe te navI sattA sthApavI che, navuM rAjya sthApavuM che, ApaNe to jAmelI sattA sAme jaMga mAMDyo che, ApaNe to ApaNI paDakhe badhAne levA che. nokarI mAgavA AvelA musalamAna paThANa, musalamAna che tethI temane nokarImAM na rokavA e te sAMkaDA dilanA mANasanuM kAma che. ApaNane e na zobhe. mahArAjanuM dila dariyAva che. mahArAjanI kIrti udAra vicAra mATe phelAI che. AvA saMjogomAM ane jyAre jyAre AvA prasaMga Ave tyAre tyAre mahArAjane to dariyAva dila rAkhe ja aeke che. mahArAjanI kIrti sAMbhaLIne bahu dUrathI ane te paNa duzmananI nokarImAMthI chUTA thaIne A paThANa leke mahArAja pAse nokarInI AzAe AvyA che. e AzA bhaMga na thAya evuM ja vartana thavuM ghaTe che. AzAbhera AvelA paThANone mahArAje nirAza na karavA joIe. jo ke nAne moDhe mATe kALiyo levA jevuM thAya che, e huM barobara samajuM chuM, chatAM mahArAja spaSTavaktAnI kadara kare che e vizvAsathI huM spaSTa zabdomAM mArA vicAre jaNAvavAnI hiMmata karI rahyo chuM. ApaNe je phakta hiMduone ja Azraya ApIzuM ane bIjAene hiMdu nahi hevAne kAraNe pAchA kADhIzuM te eka moTI gaMbhIra bhUla thaze. sAMkaDAM dila ane TuMkA vicArathI vakhate sattA maLe te paNa te sattA kadI jAme nahi. amuka kema pratye pakSapAtI mANasa pitAnI sattA na jamAvI zake. e rAjyane majabUta na karI zake. jene rAjya sthApavuM che ane potAnI sattAno pAyo majabUta kare che teNe te aDhAre varNa tarapha mIThI najara rAkhavI ghaTe. jabaro nabaLAne na satAve te mATe khabaradArI rAkhavAnI kharI, paNa amuka mANasa amuka kema che tethI tenA tarapha rAjAnI athavA rAjya sthApana karavAnI IcchA rAkhanAra puraSanI karaDI najara na hovI joIe. aDhAre varNa pitApatAne dharma pALe, kaI kaIne na satAve evo baMdobasta sattAdhArIe karavAno che ane garIba athavA nabaLAne satAvanArane sajA karavAmAM sattAdhArIe sakhata rahevAnuM che, paNa niraparAdhI mANaso amuka kAmamAM janmyA tethI kemane lIdhe emane A5 gunhegAra nathI ja gaNatA evI mAnyatA prajAmAM phelAI che ane tethI ja paThANe mahArAja pAse AvyA che. daravAje AvelA Azritone mahArAja pAchA kADhaze to mahArAjanA darabAramAM uttama mANasono saMgraha nahi thAya. AvelA paThANene nokarImAM rAkhI levA evI A sevakanI mahArAjane caraNe namra vinaMti che." gemAjI nAyakanI salAha mahArAjane gaLe UtarI. havAladAre cokhkhA zabdomAM dila kholIne potAnA vicAre jAhera karyA te mATe emaNe temanAM vakhANa karyAM. gomAjI nAyake kahyuM te kevaLa satya che ane te pramANe ja thavuM joIe evuM mahArAjane lAgyuM. bijApura darabAranI nokarI choDI AvelA 700 paThANane zivAjI mahArAje pitAnA lazkaramAM nokarIe caDAvyA. A paThANonI TukaDIne rAdhe balALa keraDenI saradArI nIce mUkI. musalamAnanI hiMduo upara bhAre julama ane atyAcAra hatA chatAM sAdhAraNa marAThAnA vicAro kevA udAtta hatA te A dAkhalAthI dekhAI Avaze. zivAjI mahArAja musalamAna kemanA duzmana na hatA paNa e te upara julama ane atyAcAra karanAra sattAnA duzmana hatA. 6. pitA paraheja-pakhAlIne pApe poThiyAne DAma. zivAjI mahArAje bijApura bAdazAhatanI sAme kamara kasI tyAre ja emane te khAtrI hatI ke mAthe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM vikaTa saMkaTa AvavAnuM che. teraNagaDha kabaje karyo tyArathI saMkaTa sAme bAtha bhIDavAnI emanI taiyArI hatI. bijApura bAdazAhane chaMcheDo e kaMI nAnAM chokarAMnI ramata na hatI. e A jamAnAmAM to zirasATAnA sodA hatA e zivAjI mahArAja pUrepura jANatA hatA. bijApura sarakAranA killA kabaje karavA, emanAM zahera lUTavA, prAMta jItavA, bijApura jatA emanA khajAnA upara rastAmAM chApo mAravo e badhAMe karyo vAghane chaMcheDavA jevAM hatAM enI zivAjI mahArAjane pUrepurI jANa hatI. hiMdutvanA rakSaNanI khAtara hiMduo upara thatA atyAcAro baMdha karavA khAtara, hiMdu strIo ane devamaMdiranI Abara sAcavavA khAtara zivAjI mahArAjane A raste lIdhe ja chUTake hatA. vakhata Ave sarvasvane bhege paNa hiMdutvane TakAvI navI sattA sthApavAno zivAjI mahArAja ane emanA goThiyAone makkama nirdhAra hato. nakkI karelA dhyeyane pAra pADavA mATe zivAjI mahArAja ane temanA geThiyAe yamanA jaDabAmAM paNa javA taiyAra hatA, paNa hiMdutvane nAme gAMDA banI jaMgalI pazu jevuM vartana karavA rAjI na hatA. emane te nakkI karelI bAjI kuneha ane mutsaddIpaNathI jItavAnI hatI. ekAda be killAo kabaje karyAthI bAdazAha chaMcheDAze ane musalamAnI sattAne sAmane karavo paDaze evI zivAjI mahArAjanI dhAraNA hatI paNa tevuM na banyuM. zivAjI mahArAje bAdazAhanA ghaNuM killAo ane ghaNe mulaka jItyo eTale bijApura bAdazAhatamAM becenI zarU thaI. zivAjI mahArAjanI hIlacAlanI vigatavAra vAte, nAnI ane meTI binAnI khabara ane je je banAvo banatA tenI hakIkata, bijApura sarakAranAM mANase bAdazAhane mokalatA. jItelA mulakamAM pitAnI sattA majabUta karavA mATe zivAjI mahArAja kaI divasa bedarakAra rahetA nahi. prajAne sukha ApanArI ane prajAnI aDacaNe dUra karanArI rAjapaddhati ane amala zivAjI mahArAja jItelA mulakamAM tarataja zaru karI detA. varase thayAM julamI sattAnA julama nIce kacarAI rahelI prajAne sukhanAM svapnAM paNa durlabha thaI gayAM hatAM. tevI prajAne zivAjI mahArAjane amala te IzvarI AzIrvAda samo lAgatA. eTale jItelA mulakamAM emanI sattAnAM mULa bahu jaladIthI UMDA jatAM. jema jema vakhata jate gayo tema tema zivAjI mahArAja prabaLa thatA gayA ane emanI sattA vadhAre ne vadhAre jAmatI gaI bijApura bAdazAhanA killAo ane mulaka jItavAne sapATe zivAjI mahArAje calAvyo hato tyAre, siMhAi bijApuramAM na hato. bijApuranA bAdazAhe mulake jItavA mATe karNATakamAM keTalAka saradAne lazkara laI mokalyA hatA temAM siMhAjIne paNa mokalavAmAM AvyA hatA. I. sa. 1646 nA sapTembara mAsa pahelAM ja siMhAe bijApura choDI karNATakane rasto lIdhe hate. bijApura sarakArane teraNAgaDha zivAjI mahArAje kabaje karyo tenI phariyAda bijApura darabAramAM gaI tyAre sihAjI bijApuramAM kharA. paraMtu te pachI emaNe karNATaka tarapha maraco pheravyo eTale teraNAgaDhanI phariyAda nikAla thaye tyAre siMhAi bijApuramAM nahi. bijApura sarakAranA eka pachI eka evA aneka killAo zivAjI mahArAje sara karyAnI hakIkata bijApura pahoMcI. zivAjI mahArAje killAo kabaje karavAno. malaka jItavAna, zahera lUMTavAna, dakSiNanA saradArane apanAvI sthApavA dhArelI navI sattAne mATe kSetra taiyAra karavAne tathA pote prabaLa banavAno krama AraMbhyo che, e vAta paNa bijApura pahoMcI gaI. tethI bijApura darabAramAM bhAre dhAMdhala macI rahI. kalyANathI bijApura jato bAdazAhI prajAne zivAjIe rastAmAM lUMTa ane kalyANa prAMta mahArAje kabaje karyo, e hakIkata bijApura gaI tyAre darabAranA saradArane jANe vIjaLIne AMcake lAgyo hoya evI sthiti thaI. kalyANane subedAra maulAnA ahamada jene kalyANa jItyA pachI paraheja karavAmAM AvyA hatA ane pachI bahu mAna sAthe zivAjI mahArAje tene bijApura ravAnA karyo hato te maulAnA ahamada bijApuranA darabAramAM hAjara thayo ane AMkhamAM AMsu ANIne teNe bhara darabAramAM zivAjI mahArAjanA khajAnI lUdhyAna, ane kalyANa jItyAnI kRtya mATe phariyAda karI. zivAjInAM AvAM kRtyothI bijApura sarakAranI AbarUne dhakko lAge che, tethI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM ] che. zivAjI caritra 137 zivAjI uparanuM vera vasula karavA mATe pUrata baMdobasta karavA darabArIone vinaMti karI ( pro. rAulInasana. 39). zivAjI mahArAjanA viruddhanI aneka vAto sAMbhaLyAthI bAdazAha salAmatane, darabAranA mutsaddIone ane keTalAka saradArene gusse te Abe, paNa siMhajInA vadhatA jatA jene lIdhe tene chaMcheDo e bhAre jokhama hatuM enI pUrepurI jANu bijApura darabArane hatI. siMhAe karNATakamAM pitAnI pratiSThA evI majabUta jamAvI hatI ke bAdazAha pite paNa zivAjIne cheDI siMhAine nArAja karavA taiyAra na hatuM. bAdazAha ane darabAranA mutsaddIonI te khAtrI ja thaI gaI hatI ke je vakhate sihAjIno sitAro sikaMdara che te vakhate zivAjI upara hAtha nAkho e bAdazAha mATe zreyaskara nathI. pratikuLa saMjogone lIdhe che vakhata sudhI bijApura sarakAre zivAjI mahArAjanAM karyo tarapha AMkha ADA kAna karyA. zivAjI mahArAja to pUra josathI AgaLa dhape ja jatA hatA. AvI sthitimAM zAMta besI rahevuM e bijApura sarakAra mATe kalyANakAraka na hatuM. zivAjInA vadhatA jatA baLa tarapha bedarakArI ke AMkhamicAmaNAM karavAthI bijApura sarakArane bhAre nukasAna thAya ema hatuM eTale zivAjI mahArAjanuM vadhatuM jatuM baLa aTakAvavA mATe tathA emaNe AdarelAM tophAne baMdha karavA mATe bijApura sarakAre pagalAM levAne vicAra karyo. zivAjI mahArAjanuM vadhatuM jatuM jora zI rIte aTakAvavuM e bahu bhAre keyaDe bijApura bAdazAhane thaI paDyo. A vakhate bijApura darabAranI dazA bahu kaphoDI thaI hatI. zivAjIe AraMbhelI hilacAlane siMhAno aMdarakhAnethI Take che evI bijApura sarakAranI ane temanA saradAronI khAtrI thaI gaI hatI. daze dizAe digvijaya karatA zivAjIno ghATa zI rIte ghaDave e muMjhavaNamAM bijApura darabAranA mutsaddIo paDyA hatA, kAraNake savAla ekalA zivAjIne na hato. tema hota to bijApura sarakAre kayAranIe laDAI saLagAvI dIdhI hota, paNa zivAjInI bAbatamAM saMjoge bahu pratikULa ubhA thayA hatA. zivAjIne dabAvavA jatAM gharanA ghA bahu AkarA thaI paDe ema hatA tethI zivAjarUpI kAMTo baLathI nahi paNa kaLathI kADhavAno saune vicAra thayo. zivAjIne pakaDIne je keda karavAmAM Ave to siMhAjI jarura vIphare evuM bijApura sarakArane lAgyuM. siMhAjI te te vakhate bijApura bAdazAhatanI bahu prabhAvazALI vyakti thaI paDI hatI eTale siMhAne choDavAmAM bAdazAhatane dhakko lAgavAno saMbhava hato. siMhAjIne duzmana nahi banAvavA mATe te bijApura sarakAre atyAra sudhI zivAjInAM tephAne sAme mauna pakaDyuM hatuM. zivAjI mahArAje karelAM dareka apamAna tarapha bijApura sarakAre AMkhamicAmaNAM karyAM hatAM. bijApura sarakAranA mauna ane AMkhane micAmaNathI zivAjI mahArAjano mulaka chatavAne kAryakrama aTakaLyo na hato paNa emane vega te vadhato ja jato hato. A vega vadhatAM vadhatAM eTalI hade AvI pahoMo ke bijApura sarakArane have mUgAM besavuM pAlave ema hatuM ja nahi. bijApura sarakAranI sattA jAmelI hatI, baLa ochuM na hatuM paNa je saMjogomAM te mukAI hatI te saMjogomAM ekalI zakti kAma karI zake ema na hatuM. yukti sivAya zakti vAparavAmAM Ave te vivAhanI varasI thAya evI sthiti hatI. bijApura bAdazAhata mATe A bahu kaTokaTI vakhata hato. paristhitine pUrepurI tapAsIne gaMbhIrapaNe vicAra karI bAdazAha salAmate nakkI karyuM ke zivAjIne siMhajI mAraphate ja dabAvo. gAya bacAvIne ratna kADhI levAne raste jaDI Avyo. bAdazAhe zivAjI mahArAjane sihAjI mAraphate darabAramAM lAvavAnI yojanA racI. patravyavahAra ane sahejasAja kaDavAzathI jyAM sudhI kAma patatuM hoya tyAM sudhI gaMbhIra sthiti ubhI karavAnI IcchA bijApura sarakAranI na hatI. bAdazAhane ema paNa lAgyuM hatuM ke je sihAjI barAbara dilathI dAbIne zivAjIne lakhe te zivAjI bApanuM apamAna nahi kare. eka phero zivAjIne darabAranI pheMcImAM barobara goThavI dIdho ke pachI te AgaLane rasto bahu sahele hate. game te prakAre, game te prayAse zivAjI 18 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM bijApura AvI jAya teA badhI vAtanA anukULa phaisalA thaI jAya evI bAdazAha salAmatanI mAnyatA hatI. bAdazAhe dIrdhadaSTi doDAvI eka patra, siMhAne zivAjInI cAlacalagata sudhAravA mATe tathA tene tenA kRtyono javAba ApavA mATe bijApura darabAramAM hAjara karavA mATe, lakhyA. khIje eka patra khAdazAhe zivAjI mahArAja upara ThapakAnA lakhyA ane zivAjIne bijApura darabAramAM hAjara thavA jaNuAvyuM. bijApura khAdazAhe nIcenI matalabane patra siMhAjI upara lakhI karNATaka ravAnA karyA:--" tame bAdazAhatanA vaphAdAra saradAra che. bAdazAhanA mAnItA amIra umarAvanI paMktimAM tamane gaNavAmAM Ave che. UMcA darajjAnA umarAvanuM pada tame keTalAye varasathI A darabAramAM bhegA che. A sarakAranI zILI chAyA taLe tame mUlyAphAlyA che. A gAdInI sevAthI ja tame tamArAM Ijjata AbarU ane mebhA vadhAryAM che. A rAjyanA tame suMdara sevA bajAvI che ane sarakAre tamArI sevAnI vAraMvAra kadara paNa karI che. bijApura khAdazAhatanA sunadA saradArA paikI tame eka che ane tamArI vaphAdArIthI bAdazAhanI tathA rAjakuTuMbanI prIti ane cAhu meLavyAM che. tame A sarakAranA vizvAsu ane vajrAdAra amIra hAvA chatAM tamArA potAnA chokarA zivAjI khAdazAhatane khevaphA nIvaDavo che. pUnA prAntamAM rahIne sarakAranI sAme eNe jhaMDA uDAvyeA che. tame vAdAra ane karA baMDakhora e zuM kahevAya ? zivAjI tamArA dIkarA che ane je sarakAranI sevA tame nimakahalAlIthI karI rahyA che tene eNe droha karyo che. tamArI sarakAranI sAme tamArA chokarA duzmanAvaTa bAMdhe e tamArAthI kema sakhAya ? zivAjIe A sarakArane vizvAsadhAta karyAM che. kalyANuthI bijApura AvatA khAdazAhI khAne eNe lUTayo che. A sarakAranuM kalyANa zahera lUTI kalyANa prAMta eNe kabaje karyo che. bijApura sarakAranA keTalAe killAe zivAjI pacAvI paDyo che. tamArI vaphAdArI dhyAnamAM laI, tamArA khaMDakhAra putra zivAjInI sAna ThekANe lAvavAnuM tamane ja sAMpavAmAM Ave che. tamArA dIkarA bAdazAhanA pratinidhi ane amaladArAne dAda detA ja nathI. bAdazAhanA adhikArIone e na gAMDe e DIka na kahevAya. zivAjIe bijApura sarakAranuM apamAna karyuM che ane bAdazAha salAmata sAthe uddhatAIbharyuM vartana calAvyuM che. zivAjIne samajAvI ThekANe lAvavAnI javAbadArI tamArI che. zivAjIne tenuM vartana sudhAravA mATe sakhata tAkIda ApavAnI pharaja paNa tamArI che. A sarakAranI kRpA saMpAdana karIne e peAtAnI Ijjata AbarU bhale vadhAre. bijApura sarakArane tAbe rahIne e pAtAnI Avaka vadhArI zake che. bAdazAha salAmatanI maherabAnI e meLave te enI Avaka sahelAIthI e vadhArI zake e tamAre ene samajAvavAnuM che. A sarakAra sAme ziMgaDAM mAMDavAmAM e lahANu nahi kADhe e vAta tame ene gaLe utArA. enAM tAkAne have nibhAvI levAmAM nahi Ave enI ene kharAkhara samajaNu tame pADA. zivAjIe je tenA zaru karyAM che te cAlu rAkhaze te ene dhaNuM sahana karavuM paDaze. A sarakArane cheDavAmAM e sAra nahi kADhe. enAM kaDavAM kaLA ene cAkhavAM paDaze. tamArI zarama have ene bacAvI zakaze nahi, e bAbatanI tame ene sakhata tAkIda ApI deze. zivAjIne sudhArIne tame sIdhA karo. bahekI gayelA putrane pAMzA karavAnI javAbadArI pitAnI hAya che, e tame kema bhUlyA che ? zivAjI jo pAMzarA nahi thAya te! tame bAdazAha salAmatanI ItarAjI mAthe vaheAraze. A sarakAranI ItarAjI thaye tamane paNa nukasAna che. bAdazAha salAmata nArAja thaze te tamArAM InAma, vagere chInavI leze ane zivAjIne tathA tamane zikSAne pAtra gaNavAmAM Avaze. ene sudhAravAnuM tamArAthI na banI zake athavA enAM mRtyA mATe ene pazcAttApa tame na karAvI zake| te tame ene bijApura khelAvI bAdazAhanA darabAramAM raju karI. " uparanI matalabane patra bijApura sarakAra taraphathI siMhAjI tarapha ravAnA karavAmAM Avyo. bAdazAhe zivAjI mahArAjane paNa eka patra teja vakhate ravAnA karyAM hatA. te nIcenI matalabane hatAH-- tame amArA vAdAra saradAra siMhAjInA putra che. tamArA pitAe A bAdazAhatanI bahu nimakaThalAlIthI sevA karI che ane hajI paNa bhAre sevA karI rahyA che. siMhAjI A darabAranA khAsa vizvAsu umarAvo paikInA eka che. evA vaphAdAra amIranA tame krUrajaMda che. tamArI krUraja A bAdazAhatane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM]. che. zivAjI caritra 139 mobho vadhAravAnI che. te karavAne badale tame to bAdazAhI mulakamAM bhAre tophAna macAvyuM che e ThIka nahi. tamArAM kRtyothI A sarakArane bhAre nukasAna thayuM che. tame amAruM apamAna karyuM che. tamArA kRtyone vicAra karatAM bhAre krodha utpanna thAya che, paNa tamArA pitAnI vaphAdArI yAda AvatAM gama khAvI paDe che. kalyANathI bijApura AvatA bAdazAhI khajAno tame lUMTayo che. kalyANa zahera lUMTIne pAyamAla karyuM che. kalyANa prAMta tame bathAvI paDyA che tethI amArI sarakAra tamArA upara nArAja che. tame amArA amIranA dIkarA che, e ame nathI bhUlatA. A bAdazAhatanA aneka killAo tame pacAvI paDyA che, e kAma tame bahu khoTuM karyuM che. A bAdazAhatanI viruddha tame ghaNuM kAma karyo che. A darabAranI maherabAnI tame khAI che. tamArA pitA bAdazAhatanA jUnA nokara hovAthI tamArA upara rahemiyata te thaze ja, paNa tame A patra maLe tamArAM kRtyono javAba ApavA bijApura AvI darabAramAM rajU thazo." bijApurathI siMhAjI upara ravAnA thayelo patra siMhAjIne maLyo. patra vAMcI siMhAjI bhAre ciMtAmAM paDyo. bedilInAM bI vavAyAM e siMhAjI samajI gayo paNa bane tyAM sudhI mIThAzathI kAma thatuM hoya te kaDavAza na karavI e siMhAnI rIta hatI. bAdazAhanA patra upara pUrepure vicAra karyo, zAMta citte patramAMnI bAbatone judI judI dRSTithI tapAsI, bijApuramAM bAdazAha pAsenA saradAro kevA prakAranA hatA ane temAMnA ke saMbaMdha pitAnI sAthe kevo che teno paNa siMhAe vicAra karyo. pitAnA kayA virodhInuM vajana bAdazAha pAse keTaluM che tene paNa siMhAjIe vicAra karyo. A badhI bAbato upara vicAra doDAvI siMhAe nIcenI matalabane javAba bAdazAha tarapha lakhI mokalyo -"bAdazAha salAmata patra vAMcI mane bhAre kheda thayo che. zivAjInA saMbaMdhamAM sarakAre lakhelI hakIkata vAMcI A sevakane bhAre dilagIrI thaI che. sarakAranA patramAMnI binA vAMcI mAruM dila dajhAI gayuM che. AvA aNadhAryA ane aNacIMtavya saMjogo UbhA thayA che tyAre te mAre jevI hoya tevI sthiti cekabecekhI bhASAmAM mAlIka AgaLa rajU karI devI e mArI pavitra pharaja samajuM chuM. mAlIkane zuM gamaze, mAlIka zuM lakhavAthI rAjI thaze e bAbatano jarAye vicAra nahi karatAM, AvA saMjogo UbhA thAya tyAre spaSTa bhASAmAM sAcI hakIkata mAlIka AgaLa rajU karI devAmAM ja kharI vaphAdArI A sevaka mAne che. eTale A patramAM lakhelI bIna mATe prathamathI ja mAphI cAhuM chuM. mArA A patramAM lakhelI bInA bAdazAha salAmatane vakhate na ruce to paNa tenA upara mAlIka UMDe vicAra karaze te mAlIkanI najare satya jarUra tarI Avaze. sarakAra ! zivAjI mAre putra che ane huM ene pitA chuM e vAta sAcI che. ADe raste doravAelA putrane pAMsaro karavAnI javAbadArI tenA pitAnI hoya che, e paNa huM kabUla karuM chuM paNa mane lakhatAM dilagIrI thAya che ke zivAjI taddana svachaMdI banI gayo che. e have mArI enAmAM bIlala roja nathI. sarakAra ! zivAjI ADe raste caDI gayo che, e vIkaryo che, e have mArA hAthamAM bIlakSa ravo nathI. e tophAne caDyo che e sAMbhaLI mAruM hRdaya raDe che. mArA hAthamAMthI e kamAna TakI gaI che e lakhatAM huM zaramAuM chuM. huM zivAjInI bAbatamAM bahu dukhI thayele chuM. enAM taphAnI kRtyanA saMbaMdhamAM huM taddana lAcAra banI gayo chuM. ene sudhAravAnI javAbadArI mArI che e huM kabUla karuM chuM, chatAM huM dukhI dile mAlIka AgaLa kabula karuM chuM ke zivAjInI bAbatamAM huM hAryo chuM. dIkaro evo pAkyo che ke mane sukhethI mAlIkanI nokarI paNa karavA deto nathI. zivAjIe mane dukhI karyo che. enAthI huM hiMmata ane hAma hArI beThA chuM. enI bAbatamAM meM mArA hAtha heThA nAkhyA che. huM bAdazAhane vaphAdAra sevaka chuM. bijApuranI gAdIne huM nimakahalAla kara chuM. mArI rAjabhakti bAdazAha salAmata jANe che. mArA jevA svAmibhaktanI sahAnubhUti, zivAjI mAre putra hovA chatAM A bAdazAhatanI viruddhanAM enAM kRtyamAM heya ja nahi. dIkarAnA gunA mATe hajUranI avakRpA mArA upara na utaravI joIe. pakhAlIne pApe pAki. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 yAne DAma e rIta te eka prakArane anyAya ja che. mArI vaphAdArImAM kAIpaNa prakAranI khAmI ke uNupa meM nathI AvavA dIdhI. mArA kAIpaNa kRtyamAM bAdazAha salAmatane mArA aparAdha athavA gune mAlama paDyo hoya te huM mAlIkanI hajuramAM AvIne khulAsA karavA taiyAra chuM. mArA dIkarA zivAjI jo mArA kahyAmAM hota to huM enAM mRtyA mATe paNa bAdazAha salAmatane javAba Apata. paNu kamanasIbe dIkarA ADA phAvyo che. meM paNa enI sAthe kAIpaNa jAtane saMbadha nathI rAkhyA. zivAjInA saMbaMdhamAM sarakAre mane lakhyuM, tenA javAbamAM huM te hajurane eTalI ja vina Mti karIza ke zivAjI mArA dIkarA che e kAraNathI enA upara jarApaNa rahema najara na rAkhavI. enA upara lazkara meAkalI ene jIvatA pakaDI maMgAvI bAdazAha salAmatanI najaramAM Ave te zikSA sarakAre karamAvavI. zivAjIne zikSA thAya teA tenI ADe huM jarA paNa AvavAne nathI ane A kAmamAM mArI jarA paNa zarama sarakAra na rAkhe e mArI aMtaHkaraNanI hajurane caraNe vinaMti che. hara prayatne zivAjIne tAbe laI tene pAMsarA karavA huM hajIrane vInavuM chuM. ene pakaDIne hajura sajA kare e ja eka rasto mane dekhAya che. zivAjIne sajA karyAM sivAya e pAMsarA thaze ema mane lAgatuM nathI. " bAdazAhe lakhele patra zivAjI mahArAjane maLyA. zivAjI mahArAje ahu zAMtithI ane ThaMDe magaje bAdazAhane patra vAMcyA ane potAnA gaDhiyAenI salAha lIdhI. patramAM lakhelI dhamakIothI zivAjI mahArAjanuM ruvAMkuM paNa hAle ema na hatuM. Aphta ane saMkaTAne pUrepurA vicAra karyAM pachI ja zivAjI mahArAje svarAjya sthApavAnuM kAma hAthamAM lIdhuM hatuM ane AgaLa pAchaLanA pUrNa vicAra karyo pachI ja jAmelI jaDavALAM jhADa halAvyAM hatAM. bAdazAhanA patranA javAbamAM eka TUMkA javAba nIce pramANenI matalabanA zivAjI mahArAje bAdazAha tarapha lakhI mokalyA. " hAlamAM mArA kabajAmAM je badhA mulaka che te mArI pAse rahevA devAnuM Apa kabUla karIne te saMbaMdhInI khAtrI karI Ape te ApanA darabAramAM hAjara thavA huM taiyAra chuM. " zivAjI mahArAjane patra vAMcI, bAdazAha bahu krodhe bharAyA. game tema karI dinapratidina prabaLa thatA zivAjIne dAkhI devAnA bAdazAhe nizcaya karyo. AjakAlanuM cheokaruM jaDa ghAlelI sattA sAme mAthuM UMcuM karI apamAna kare tene te jamInadosta ja karavA joI e. bAdazAhanA aMtaHkaraNamAM veranI jvALA sateja thaI. 23 siMhAjIe vALelA javAba bAdazAhane maLyA. bAdazAha javAba vAMcIne vicAramAM paDyo. zivAjI mahArAjanAM tAAnA mATe bAdazAha siddhAjI upara sajjaDa vahemAyA hatA ane bAdazAhanI AjubAjunA khuzAmatiyAe bAdazAhane bhaMbheravAnuM kAma karatA. siMhAjI svaparAkramavaDe caDelA saradAra hatA. e bahu bAheAza ane parAkramI hatA, e jyAM jyAM jatA tyAM tyAM peAtAnI khAheAzIthI UMcuM sthAna prApta karatA hatA. eNe jyAM jyAM nAkarI karI tyAM tyAM enI IrSA karanArAo pAkyA e enA nasIbane doSa hatA. bijApura darabAramAM paNa IrSAne vaza thaI dhaNA saradAre enI duzmanAvaTa karatA hatA. siMhAjInI viruddha bAdazAha salAmatanA kAna bhabheranArAone teA A kharI taka maLI. siMhAjInA harIphA bAdazAhane siMhAnI viruddha makkama karavAnuM kAma karI rahyA hatA. " siMhAjI pote ja aMdarakhAnethI zivAjIne caDAve che. " ema bAdazAhanA aMtaHkaraNamAM siMhAjInA zatru saradAreAe ThasAvyuM hatuM. siMhAjI upara khaLI rahelA saradAro A patra vAMcIne potAnA mananA ubharA bAdazAha AgaLa ThAlavavA lAgyA. .. << zAhujI ( siMhAjI ) kA catura che! bAdazAha salAmatane samAvI devA mATe kevA mIThA kAgaLa lakhyA che! " potAnA mAthA uparanI javAbadArI kevI dUra pheMkI dIdhI. bAdazAha salAmata enI zabdajALamAM sapaDAya ema nathI. " " dIkarA enA kahyAmAM nathI e vAta eNe lakhI, eTale e satya che ema haze, paNa e je gALI Ape te gaLI jAya evA bhATa bijApura bAdazAha salAmata badhA bheda pAmI gayA che eTale zAhajInA badhA mAnI leze ema enI mAnyatA darabAramAM nathI e vAta e bhUle che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 23 66 www.umaragyanbhandar.com Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM ] che. zivAjI caritra 11 mIThA lakhANanI jALamAM e sapaDAya ema nathI. sAdhAraNa mANasa te bhoLavAI ja jAya. siMhAjI baDe pahecelo. " " siMhAno javAba te nAnA aNasamaju ajJAna chokarAone samajAvavA jevA che." "siMhAne te navuM rAjya dakSiNamAM sthApavuM che, e vAta bAdazAha salAmatane kAne AvI gaI che. dIkarAne pUnAno rAjA banAve che ane pote karNATakanA rAjA thavuM che. " " gAya kUde e khIlAnA jora upara. je siMhAjIne hAtha aMdara na hoya to zivAjI jevA chokarAnI zI tAkAta che ke e bAdazAha salAmatanA baLa sAme mAthuM UMcuM karI zake?" evI evI aneka vAtothI saradAroe kaluSita thayeluM bAdazAhanuM mana pUrepuruM bhaMbheryuM. bAdazAhane vahema siMhAjI upara hato te majabUta thayo ane bAdazAhanI khAtrI thaI gaI ke siMhAjI ramata ramI jAya che ane siMhAjIno patra e kevaLa zabdALa che. siMhAjInI sattA karNATakamAM sarvoparI thaI paDI hatI te eTale sudhI ke saradAra raNadullAkhAne padabhraSTa karelA vIrabhadrane tenI jAgIra upara siMhAe kAyama karyo. siMhAjInI sAme thavAnI keAI hiMmata dharatuM nahi. karNATakamAM saradAra siMhAjI, bijApura bAdazAha mATe to " nAka karatAM vALI bhAre" jevA thaI paDyA hatA, eTale siMhAne karNATakamAMthI pAchA bolAvI levAne bAdazAha vicAra karI rahyA hatA. vAta manamAM ghoLAyAM karatI hatI ane have te bAdazAhe nakkI karI dIdhuM ke siMhAne kaDaka rIte dabAvyA sivAya bIjo rasto ja nathI. saradAra raNudullAkhAnanA karNAkaTathI pAchA AvyA pachI siMhAjIe pitAnI sattA tyAM khUba jamAvI hatI. enI khabara bAdazAhane maLI hatI. saradAra siMhAjI bahu prabaLa tha hato ane saradAra raNadullAkhAnanI jagyAe kAma karatA navAba mustuphAkhAnane paNa gAMTha nathI evA samAcAra avAranavAra bAdazAhane maLyA ja jatA hatA. siMhAjInA saMbaMdhamAM nAnI moTI aneka bAbate bAdazAhanA manamAM bharAI rahI hatI. AjubAjunA saradAroe siMhAjInI viruddha bAdazAhane khUba bhabheryo hato. zivAjInA saMbaMdhamAM bAdazAhe lakhelA patrane siMhAe je javAba Ape tenA upara paNa bAdazAha sanmukha saradAree TuMkI paNa tIkhI TIkA karI hatI vagere aneka kAraNo bhegAM thayAM ane sihAjI sAme kaDaka pagalAM bharavAmAM Ave te siMha ane zivAjI banne duzmane narama paDe e bAdazAhanI mAnyatA hovAthI siMhAjIne yuktithI pakaDI bijApura ravAnA karavAnAM gupta pharamAno bijApurathI chUTayAM. bAdazAhanA pharamAna mujaba siMhAne tArIkha 6 zrI oNgasTa, 1647 ne roja paraheja karavAmAM AvyA. sihAjIne keda karyA tenI sAthe tenA be khAsa mAnItA ane vizvAsu, enA DAbA ane jamaNA hAtha jevA kAnajI jedhe ane kRSNAjI lehakane paNa keda karavAmAM AvyA. siMhAjInI giraphatArInA saMbaMdhamAM judA judA graMthakAe je hakIkata lakhI che, te vAMcakonI jANa mATe bahu ja TuMkamAM nIce rajU karIe chIe - 1. bijApura darabArane phArasI itihAsakAra A saMbaMdhamAM lakhe che ke karNATakamAM sara senApatinA hukamano anAdara karavAnA vAMka mATe siMhAjIne pakaDavAmAM Avyo hate. 2. jahurIne chAkare jahura "mahamada nAmA "mAM lakhe che ke jaMjIno ghere cAlu hato ane laData rasa upara caDI hatI. te vakhate luccA sihAjIe navAba mustaphA khAnane mANasa sAthe kahevaDAvyuM ke "mArA lazkarane ArAmanI jarUra che ane tethI huM deza javA IrAde rAkhuM chuM." navAbe javAbamAM jaNAvyuM ke "jyAre ghare raMge caDyo che tyAre tame rajA mAgo e laDatane narama pADavA jevuM thaze. AvA saMjogomAM keIthI javAya ja nahi.' A javAba sAMbhaLI sihAjIe kahevaDAvyuM ke "anAjanI bahu ja meMdhavArI che ane mArA sipAIo bhUkhamaro veThI zake ema nathI tethI lAcAra chuM. A badhI ja aDacaNane lIdhe mAre te lazkara sAthe deza javuM ja joIe. pachI Apa sahAya te kare." navAba sAhebanI khAtrI thaI ke sihAjInI vartaNUka tephAnI che, tethI tene bahu ja yuktithI ane cAlAkIthI navAbe keda pakaDAvyo. siMhAne keda pakaDavAmAM navAbe bhAre kanehathI kAma lIdhuM hatuM. siMhAne keda karyo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM paNa enI chAvaNImAMthI enI mAlamilkata tathA kImatI sAmAna vagere raphe taphe na thavA dIdhe. enI milkata rAjya taraphathI japta karI lIdhI. 3. basAtInI salAtInA phArasI itihAsakAra lakhe che ke -siMhAjI karNATakamAM dhIme dhIme navAba mustaphAkhAnanI sAme thatA gayA ane enA hukamane avAranavAra anAdara karavA lAgyo. siMhAne keda karavAne nizcaya karI giraphatAra karavAnuM jabaro jokhamadArInuM kAma navAba sAhebe saradAra bArapaDe ane jasavaMtarAva AsadakhAnIne saMpyuM. eka divase maLaske A baMne saradAroe pitAnA lazkara sAthe siMhAjInI chAvaNI upara chApe mAryo. ramatagamatanA jalasAne lIdhe siMhAne AgalI rAtre ujAgare thayA hatA eTale bahu moDA sutelA siMhAjI hajI pihelAja hatA. bALaghorapaDanA lazkare chAvaNI gherI ane zAhajIne pakaDavAnA ghATamAM hatA, eTalAmAM ja siMhAjIne A acAnaka hallAnI khabara paDI, ane e jAgI UThayA. tarata gheDA upara savAra thaIne eNe ghaDe mArI te mUko, paNa bAghera paDe enI pUThe paDyo ane emane pakaDyA. bAkarapaDee siMhAjIne navAba mustaphA khAnanI hajuramAM rajU karI dIdhA. bAkarapaDenI kAmagIrIthI navAba sAheba rAjIrAjI thaI thayA. navAba sAhebe sihAjIne paraheja karI dIdhA ane temanuM 3000 sipAhIonuM lazkara raphatare karI nAkhyuM. siMhAjInI chAvaNa lUMTIne pAyamAla karI nAkhI. siMhAne giraphatAra kayonA samAcAra bijApuranA bAdazA maLyA, eTale sihAjIne bijApura lAvavA mATe eNe turata potAnA darabAramAMthI saradAra aphajhalakhAnane ravAnA karyo. ane eka vyaMDhaLane (hIjaDAne) siMhAnI milkata japta karavA mokalyA. 4 zrI pArasanIsa tathA mI. kinphaDe lakhelA hisTrI opha dhI marAThA pIpalamAM A saMbaMdhamAM nIcenI matalabanuM lakhyuM che -"siMhajIne pakaDavAnuM bIDuM bAghera paDe nAmanA saradAre jhaDapyuM hatuM. bAjIrapaDe bhoMsale kuTumbanA ja mANasa hatA ane siMhAjI bhoMsalene e dUra dUrane saMge pUrNa thatA hato. bAdhorapaDene bijApuranA bAdazAhe muLanI jAgIra tAjetaramAM ja ApI hatI eTale e pitAnI vaphAdArInuM pradarzana karavA bahu Atura hatA. bAdazAhane khuza karavAnI taka bAghera paDe javA de e na hatA. siMhajIne giraphatAra karavAnI bAdazAhanI IcchA che e bAjIrapaDe e jANyuM eTale tarataja e kAma karavAnuM jokhama eNe pitAne mAthe laI lIdhuM. ati utsAhamAM AvI gayelA bAraDee A kAma mAthe te lIdhuM, paNa mAthe lIdhA pachI eNe jANyuM ke kAma te bahu vikaTa che ane bhAre jokhamadArInuM che. kAma phatteha thAya che tethI jeTaluM phAyado thAya tenAthI vadhAre nukasAna thavAne saMbhava hato. bAjIe pote mAthe lIdhelA kAmanI jokhamadArI pArakhI ane sitAjIne mATe vicAra karI eka kAvavuM goThavyuM. bAjIe sitAjIne potAne ghera jamavA AvavA mATe AgrahapUrvaka AmaMtraNa karyuM. dUrano paNa pitAne kuTumbI bhAre Agraha karI rahyo hato eTale enuM AgrahapUrvakanuM AmaMtraNa sihAjI pAcho ThelI na zakyA. AvA mANaso DhoMga karavAmAM ane dekhAvo karavAmAM pUrepurA pAvaradhA hoya che. siMhAjIe AmaMtraNa svIkAryA pachI bAkarapaDee mIjabAnInI bhAre taiyArI karI. nakkI karele divase siMhAjI bArapaDenA makAna upara jamavA mATe gayA. goThavaNa karI rAkhyA mujaba daravAjA uparanA daravAne sitAjIne emanI talavAra tathA hAla kADhI ApavA tathA temanAM mANasane tyAM ja bhAvavAnuM kahevA sitAjIne vinaMti karI. siMhajIe te pramANe vartavA cokhkhI nA pADI. baMne kuTumbI eka bIjAne bheyA ane eka bIjAnA kSemasamAcAra pUchayA. pachI bAjIdherapaDee sitAjIne potAnuM ghara jovAnI vinaMti karI. ghara batAvavAne bahAne bAdharapaDe siMhAne gharanA judA judA khaMDamAM laI gayo. e varanA eka cheDA uparanA khaMDamAM bAkora paDe gayA ane temanI pAchaLa pAchaLa siMhAjI paNa gayA. pahelethI nakkI karI rAkhyA mujaba ghera paDee siMhAnA aMdara AvyA pachI pAchaLanuM bAraNuM baMdha karAvyuM ane sAMkaLa mArI dIdho. A goThavaNathI siMhA pitAnA rasathI chuTA paDI gayA. kAvavuM pUrepuruM raceluM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM ] che. zivAjI caritra 143 hatuM eTale gharanI pAchaLa ghera paDee mANasanI eka TukaDI saMtADI rAkhI hatI te AvI pahoMcI ane siMhAjI upara dhasAro karI temane keda karyA. siMhAne turataja beDI paherAvavAmAM AvI. pachI temane bijApura bAdazAha tarapha ravAnA karavAmAM AvyA." laDAI je vakhate cAlu hatI te vakhate senApati navAba mustaphA khAnanA hukamano anAdara karavA mATe siMhAjI rAjA bheMsalene keda karavA paDyA ema mahamadanAmAmAM goLagoLa lakhANa karavAmAM AvyuM che. siMhAne mAthe Apa mUkI navAba mustaphA khAnane navAjyA che. siMhAjI rAjAne zI rIte pakaDyA e varNana te zivabhAratamAM paMDita paramAnaMde ThIka ThIka varNavyuM che. e varNanane Akho utAre te eka lAMbuM prakaraNa thaI paDaze, paNa tenI jhAMkhI vAMcakone karAvyA sivAya rahevAtuM nathI. siMhAnI sattA divase divase puSkaLa vadhavA lAgI. te eTale sudhI ke vakhata Ave khuda bijApura sarakArane paNa e bhAre thaI paDe. enI jANa bijApura bAdazAhane thavAthI ane siMhAjInI mAraphate zivAjI upara sakhata dabANa karAvavAnI IcchAthI ene yuktithI pakaDIne bijApura mokalavA mATe bAdazAhanA chUpA hukamo navAba mustaphA khAnane maLyA pachI navAba sAhebe pitAnA vartanamAM dhIme dhIme pheraphAra karavA mAMDyo. siMhAjInI chAvaNIe jyAM paDAva nAkhyo hoya, tenI najadIkamAM ja pitAnI chAvaNIne paDAva mustaphAkhAna nAkhavA lAgyA. mustaphAkhAnanA AvA vartanathI siMhAjI vahemAya ane mustaphA khAna mATe sihAjInA hRdayamAM zaMkAnA jaMtu pedA thayo. siMhAjI pitAno bheda pAmI jAya che enI mustaphA khAnane khabara paDI eTale tarata ja eNe pitAnA vartanamAM pheraphAra karyo. aneka kRtyothI tathA segana pratijJAthI siMhAjInuM mana manAvyuM. kRtrima vartanathI siMhAnA manamAMnI zaMkA kADhI nAkhI. siMhAjI bahu dhUrta ane jhINI najaravALe tathA pahoMcela hatuM. chatAM mustaphA khAnanA chakkA paMjAmAM chetarAI gayo. A vakhate enI jhINavaTa kAma na lAgI. e pUrepurI chakkaDa khAI gayo. sihAjIe mustaphA khAna upara pAcho vizvAsa mukyo. eka divase madhyarAtre mustaphAkhAne potAnI chAvaNImAM pitAnA vizvAsapAtra saradAranI eka khAsa sabhA bolAvI ane pahe phATatAM ja siMhAjInI chAvaNIne gherIne siMhAjIne keda pakaDavAnuM kAvatru racyuM. mustaphA khAnanI chAvaNamAMnI A vAta hera mAraphate moDI rAte siMhAne maLI. mustaphA khAnanA vartanathI siMhAjInA haiyAmAM zaMkAne jaMtu pedA thayo hato. tene mustaphAkhAne vAcAturyathI pUrepuro nAza karyo hato. tyArapachI siMhAe navAba sAheba upara ajaba vizvAsa mUkyo hato eTale here ApelI bAtamI bajAra gapa mAnI sAvacetInAM eke pagalAM lIdhAM nahi. parahejanI prAtaHkAla. vahANuM vAtAM ja dilAvarakhAna, masUdakhAna, sarajAyAkutakhAna, abarakhAna, karyAdakhAna, marAdakhAna, AjamakhAna, bahilelakhAna vagere musalamAna saradAro tathA ajavaNInA rAjA, karNapuranA rAjA, rAghava aMbAjI, vejI bhAskara, haibatarAjA ballALa rAjA, sidhoja pavAra, maMvALa pavAra, aMbAjI bhoMsale vagere hiMdu saradAre pitAnA lazkaranI TukaDIo taiyAra karIne siMhAjInI chAvaNI najIka AvyA ane chovaNIne ghere ghA. ghere ghAlanAra lazkaranI pAchaLanuM rakSaNa senApati mustaphA khAna pita karatA hatA. chAvaNIne barAbara cAre bAjuthI gherI lIdhA pachI, saradAra bArapaDe pitAnA aMga rakSaka khaMDeche, aMbAjI, mAnAjI tathA lazkarI amaladAra yazavaMtarAva vADave, mAlajI rAjA pavAra, tuLajI rAjA bhoMsale tathA lazkara sAthe siMhajInI zibiramAM peThe. siMhAjI rAjA bhoMsale sAmane karavA mATe sajaja thatA hatA eTalAmAM te vIjaLIvege bArapaDe najadIka jaI pahoMce. bAchorapaDene taddana najadIka AvI pahoMcele jaI siMhAjInA zibiramAMnA vIra khaDojI pATIle sAmane karyo ane bAjIne AgaLa vadhato aTakAvyo. khaMDojI bahu zauryathI laDyo ane Akhare vIragatine pAmyo. khaMDo paDyo ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM siMhajI raNamedAnamAM ghUmavA lAgyA. raNamedAna upara rAjA dasojI, gAjI bhADakara, saMtAcha guMjAvaTakara, medhAjI ThAkara, saradAra trIbakarAja ane dattarAja tathA evA bIjA saradAra siMhAjI rAjAnuM rakSaNa karavA lAgyA. jabarI jhapAjhapI thaI ane Akhare sihAjI rAjA laDatA laDatA mUcha khAIne paDyA. e sthitimAM ja bAdhorapaDee emane keda karyA. sihAjI rAjAne keda karyA pachI emanI chAvaNInI dhULadhANI karavAmAM AvI. tenuM varNana ziva bhAratamAM A pramANe karyuM che - na palyANaM na turago na karI na kramelakaH / nA yuddhaM nA yudhIyazca na vAdyaM na ca vAdakaH // 116 // na maMcako na collo co na patAkA na ca dhvajaH / na vikreyaM na bikretA nedhane na ca kIlakaH // 117 // na kAMDapaTakastatra na cAsItpaTamaMDapaH / tathA bhavat kSaNArdhena zAhasya zibiraM tadA // 118 // ghoDAono sAmAna nathI, ghaDo nathI, hAthI nathI, UMTa nathI, Ayudha nathI, yoddhA paNuM nathI, zastra nathI, zastradhArIo nathI, vAgha nathI, vAdya vagADanAra paNa nathI, palaMga nathI, chatra nathI, patAkA nathI, vaja nathI, vecavAnI varatuM nathI, vecanArAo paNa nathI, mekha nathI, kaMtAna nathI, taMbu nathI, evI sthiti siMhAjI rAjAnI chAvaNInI adha kSaNamAM thaI gaI. siMhAjInI giraphatArInA saMbaMdhamAM judA judA graMthakAroe judI judI hakIkata lakhI che, paNa te vakhatanI sthiti ane saMjoge tapAsatAM sitAjIne bijApura bAdazAhanA chUpA hukamanA AdhAre pakaDavAmAM AvyA hatA, e vAtamAM vadhAre vajuda che, ema vAMcakone jaNAze. siMhAjIne keda karanAra bAjhAra paDe hate e vAta paNa siMhAjI mahArAja saMbaMdhI lakhanAra lagabhaga badhA graMthakartAoe jaNAvI che. prakaraNa 13 muM 1. saMtAne sAthe saMcAma-ziravaLa ane pura- | 5. zivAjIne pakaDavA bALazyAmarAja, daranI laDAIe. 1 siMhAjInI pUrNa mukti. 2 siMhAjI saMkaTamAM. 7. pATavI putra saMbhAjInuM maraNa 3. mahAmuMjhavaNamAM mahArAja. 8. baLada-elasaranI laDAI ane rASTrIya 4. mugala sAthe meLApa. jhaMDAne bacAva, 1. saMtAne sAthe saMgrAma, ziravaLa ane puraMdaranI laDAI nA vakhatamAM e paddhati hatI ke kaI mukhya ane balAtra saradArane tAbe kare hoya athavA - namAvavo hoya tyAre tene keda karyA pachI ene mATe sAmano karanAra tathA ene choDAvavA mATe SlaDAI karanAra enAM sagAM tathA enA snehI je hoya temanA upara caDAI karI temane paNa DhIlA karavA. A karavAnuM kAraNa eTaluM ja ke e saradAranI pAMkhe teDavI eTale e bahu baLa na karI zake ane ene je kAma mATe athavA je hetuthI pakaDavAmAM AvyuM hoya te kAma ane hetu sadhAya. sihAjIne pakaDyo te vakhate tene moTo dIkaro saMbhAjI beMgalaramAM hatA ane nAne zivAjI puraMdara killAmAM hatuM. siMhAjanA kedanA samAcAra sAMbhaLIne enAM saMtAne tophAna na kare tethI navAba mustaphAkhAne saMbhAjI upara saradAra pharahAdakhAnane ane zivAjI upara saradAra phatehakhAnane caDAI karavA lazkara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM] che. zivAjI caritra 15 laIne mokalyA. saMbhAjI upara eTale beMgara upara caDAI karanAra pharahAdakhAnanI sAthe phUra vaMzanA tAnAjIrAje tathA viThThalagapALa nAmanA saradArone mekalavAmAM AvyA hatA. saradAra phattehakhAnanI sAthe zekha mInAda, zekha ratana, azaraphazAha vagere musalamAna saradAra hatA tathA matAcha ghATage ane bAjI nAyaka phalaTaNakara jevA kasAyalA coddhA potAnA hiMdu lazkara sAthe madadamAM gayA hatA. sihAjI giraphatAra thayAnA samAcAra jyAre zaMbhAjI ane zivAjIe sAMbhaLyA tyAre banne saMtAnone pitAnA A apamAna mATe lAgI AvyuM. bannene krodha caDo, gusso Avyo. paNa gussAnA jussAmAM athavA krodhanA AvezamAM gAMDA banI bevaphAI kare evA e akkalahaNa na hatA. banne bhAIone lAgyuM ke pitAne pakaDyA che eTale have ApaNA upara dhADa AvavAnI, tethI bane bhAIoe zatrune sAmane karavAnI taiyArI karI hatI. saMbhAjIe saradAra pharahAdakhAnane harAvI hale pAcho haThAvyo. saradAra phattehakhAna aneka saradAre, yohAo ane lazkara laIne zivAjI mahArAja upara caDAI laIne Avyo. majala daDamajala karatA musalamAna saradAra ziravaLa najIka AvI pahoMcyA. ziravaLa najIkathI bAlAjI haibatarAva nAmanA saradArane tenI TukaDI sAthe AgaLa mokalI phattehakhAne tyAM ja mukAma karyo. zivAjI mahArAjane khabara paDI ke zasainya ziravaLanI najIka AvI pahoMcyuM che, eTale emaNe pitAnA lazkarane ekaThuM karI siMhAjIne giraphatAra karyAnI hakIkata ane te karavAmAM duzmananA kAvAdAvA, hetu, vagerenI barobara samajaNa pADI hatI. ApaNe sAmane zA mATe che ane te zA mATe kare joIe e paNa emaNe samajAvI dIdhuM. duzmana saradAra bAlAjI haibatAva tenA lazkara sAthe ziravaLamAM bharAya che, tenI khabara paDatAM ja mahArAje saradAra saMbhAjI kAvajanI saradArI nIce godAjI jagatApa, bhImAjI vAgha, zaMbhAjI kATe, zivAjI IMgaLa, bhIkhAjI cora vagere saradArane temanA lazkara sAthe zatrune sAmane karavA ravAnA karyA. duzmana lazkara taiyAra thaIne keTane Azraya laIne UbhuM che tenI khabara zaMbhAjI kAvachane maLI ke tarata ja re duzmana daLane ghero ghAlyo. A killAnI nabaLAIthI saradAra saMbhAjI kAvajI pUrepUrA vAkepha hatuM. teNe killAnI bhIti toDI marAThI lazkara aMdara ghAlyuM. ane lazkara bhegAM thaI gayAM. baMnee potAnAM baLa ajamAvyAM. marAThAoe AdilazAhI lazkara upara bahu sakhata hatyA karyA. Akhare duzmanadaLamAM bhaMgANa paDayuM. senApati bALAjI haibatarAva laDAImAM marI ane tethI enA lazkaramAM hAhAkAra thaI gayA. sipAhIoe jIva laIne nAsavA mAMDayuM. ghaNA ghavAyA. keTalAka kapAyA ane jenAthI nasAyuM te nAThA. AdilazAhI lazkara pitAne sarasAmAna mUkIne nAThuM eTale emane sAmAna kAvajIe kabaje karyo. hAthI, gheDA, kiMmatI vastro, pAlakhIo, hathiyAra vagere saraMjAma saMbhAjIe kabaje karyo ane tarata ja te puraMdara laI jaI, zivAjI mahArAjane caraNe rajU karyo. - haibatarAvanI hAranA samAcAra sAMbhaLI phattehakhAne lazkara sajja karyuM. saradAre ane sainikamAM utsAha ANavA mATe tathA zUra caDAvavA mATe suMdara bhASaNa karyuM. peTa ane pagAra mATe laDanAra ane deza tathA dharma mATe laDanAra laDavaiyAonA jussAmAM pheraphAra te hevAne ja. laDAIne uddeza ane laDAImAM utaranAra svAmIno bhAva e be vastuo upara sainikonA jussAno ane tyAga athavA bhegane AdhAra rahelo hoya che. zivAjInA saradAre ane sainike zivAjIne svAmI tarIke svIkAravAmAM bhAre mAna samajatA hatA. emane pitAnA mAlIkane mATe abhimAna hatuM. mahArAjanA lazkarane ema ja lAgatuM hatuM ke emanI sevAo dharmauddhArane mATe che. emanA bhaMga ane tyAga dharmane caraNe che. zivAjInuM lazkara nAnI saMkhyAmAM hoya to paNa te ajaba bhAvanAthI laDatuM. saradAra phatehakhAna pitAnuM kasAyeluM lazkara laIne puradaranI taLeTImAM AvI pahoMcyo eTale 19 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 10 muM puraMdaragaDha upara yuddha mATe raNaziMguM pheMkAyuM. raNaziMguM sAMbhaLIne zastrAstra sajIne sajja thayelI marAThI senAe kaca karI. uparathI marAThI lazkara, duzmana daLano sAmano karavA mATe nIce UtaravA lAgyuM ane nIcethI musalamAna saradAranI saradArI nIce AdilazAhI lazkara marAThI lazkarane mArI haThAvavI upara caDavA lAgyuM. AdilazAhI lazkarane mekhare saradAra musakhAna hatA. lazkaranI DAbI bagalanuM rakSaNa phalaTaNanA rAjAe sAcavyuM hatuM. jamaNuM paDakhuM saradAra ghATagee sAcavyuM hatuM ane lazkaranI pAchalI pAMkha saradAra phattehakhAne pote saMbhALI hatI. marAThI lazkare gaDhanA upalA bhAgathI gANa calAvI ane meTAmeTA paththara pheMkavA mAMDyA. paththaranA mArAthI nIcenA lazkarane bhAre nukazAna thayuM. mAre bahu sakhata cAlyo. e mArAmAMthI bacIne upara Ave temane svAda cakhADavA, jabarI taiyArIo rAkhI hatI. AdilazAhI lazkara nAsavA lAgyuM. temane thaMbhAvI. pAcho hale karavAnA prayatna karahakhone tathA azaraphakhAne karyA. jematema karI nAsatA lazkarane bheguM karI e AgaLa lAvatA. AgaLathI mAre sakhata thate eTale tarata ja mahAmahenate goThaveluM lazkara pAchuM raphedaphe thaI jatuM. be traNa pherA prayatno karyA, paNa phAvyA nahi. marAThAonA sakhata mArA AgaLa emanAthI TakAya ema na hatuM. Akhare kharA upara musakhAna saradAra marAya. lazkaranA moTA bhAge nAsavA mAMDayuM. lazkarane pharI pharI goThavavAnI AzA have phatehakhAnane rahI nahi eTale nirAza thaIne phatehakhAna tathA bIjA saradAra nAThA. A laDAImAM marAThAone vijaya thayo. mahamadanAmAmAM A laDAI saMbaMdhI Isaro sarakhe paNa karavAmAM Avyo nathI, paNa ziravaLa paragaNAmAM paravAnA ciTTI I. sa. 1649 nA oNgasTanI dazamI tArIkhe karI ApI te uparathI A banAvane Take maLe che. 2 siMhAjI saMkaTamAM siMhAi bheMsalene bijApura lAvI bAdazAha sammukha rajU karavAmAM AvyA. zivAjI upara game te prakAranuM dabANa vAparIne paNa tene bijApura lAvavA mATe siMhAne samajAvavAnA bAdazAhe prayatno karyA. bAdazAhe A kAma mATe rsihAjInA nehIo ane bIjA saradAronI mAraphate paNa siMhAjI upara bhAre dabANa calAvyuM. siMhAjIne manAvavAmAM koIe bAkI na rAkhI, paNa siMhAjI te eka ja javAba badhAne ApatA ke;-" zivAjI mArA kahyAmAM nathI. mAruM mAnato nathI. huM lAcAra chuM. bAdazAhe Akhare murArapaMta vacharane siMgAjIne samajAvavA mokalyA. murArapata ane siMhAjIno saMbaMdha bahu mITho hato, eTale bAdazAhe kaMI sArI AzA bAMdhI hatI, paNa sarva ya marArapatane paNa e ja javAba siMhAjIe Apyo. bAdazAhane gusse hada oLaMgI gayo. sihA upara sakhtAI vAparavAne bAdazAhe nizcaya karyo ane siMhAjIne bolAvIne AkharanI tAkIda ApI dIdhI ke -"amuka divasomAM tame zivAjIne baMdebasta nahi kare te tamane bhIMtamAM jIvatA caNI devAmAM Avaze." siMhAe bahu dhIrajathI ane hiMmatathI javAba Apyo ke:-" bAdazAha salAmatane meM mArI lAcArI jAhera karI che. mArI pahelI bairI sAthe mAre na banyuM eTale mAruM bIjuM lagna thatAM pahelAM ja meM ene tathA chokarAne ( zivAjIne ) mArAthI dUra rAkhyA che. meM mArI pahelI bairI tathA tenA saMtAna sAtheno mAro saMbaMdha dharmazAstra paddhati pramANe teDI nAkhyo che. have te mArAM nathI ane huM emane nathI. amArA banneno saMbaMdha A ja keTalAMye varasethI evo thaI gayo che. sAcI bInA meM sarakAra samakSa rajU karI dIdhI che. Apa mAlIka che, sevakanA mukhatyAra che. satya bIna rajU karI che, chatAM A nimakahalAla sevaka upara vizvAsa na rAkho, to sarakAra A sevakane dhAre te karI zake te mATe Apa sattA ane zakti dharAve che." siMhAjInA zabdonI bAdazAha upara jarApaNa asara thaI nahi, badazAhanA gussAmAM UlaTo vadhAro thayo. siMhAjI chawApaMca ramI rahyo che, tenA upara pUrepurI sakhtAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nijhAmazAhI- AdilazAhI ane mugalAImAM bhAre hAdo bhogavanAra-bhAtavatIno saMgrAma jItanAra-karNATakanA vI-caritra nAyakanA pItA-siMhAjI rAnta bhoMsale. (tuve| pAnuM 147) bintapuranA bAdazAhane pAtA upara bhAre julama ane atyAcAra thaI rahyA che ane cetane bheTavA mATe siddhAjI taiyAra thayA che tyAre javAba Ape che:-~ C bAdazAha salAmatane je karavu hoya te kare-mAre zivAnA kRtyo sAthe kaMI paNa levA devA nathI. mAre enI sAthe sabaMdha nathI." tA. sA. saradesAinI meherabAnIthI.) Art, Bombay. 8. Shree Sudharmaswami Gyanbahar-marat www.unaragyanbhandar.com Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM ] che. zivAjI caritra 47 karavAnI jarura che ema bAdazAhane lAgyuM ane Akhare baLI UThelA bAdazAhe siMhAjI:upara julama gujAravAne vicAra karyo. bAdazAhane lAgyuM ke siMhAjI upara julama thaze eTale e zivAjIne potAne jAna bacAvavA mATe haraprayatne ThekANe lAvaze. bAdazAhe potAnA mANusene khAlAvyA ane siMhAjIne jIvatA bhIMtamAM caNI devA che mATe bhIMta caNuvA kahyuM. bAdazAhanA paDatA kheAla jhIlavA mATe ane evAM kAma bahu capaLatAthI karI mAlIkanI maherabAnI meLavavA mATe, mAlIkanA moMnA hukama sAMbhaLavA taiyAra rahetA Atura hajuriyA ane hAjI hA karanArA sevakAnI darakhAramAM khoTa na hatI. bAdazAhe hukama karyo ke tarata ja adhikArIoe kaDiyAne kheAlAvyA. kaDiyA kAme lAgyA. bhIMta caNavA mAMDI ane aMdara bhAgye ja eka mANusa samAI zake evA gAkhalA banAvyA ane siMhAne te gAkhalAmAM gAThavI dIdhA. siMhAjIne gAkhamAM gALyA pachI kaDiyAee geAkhane Agale bhAga caNavAnuM kAma zaru karyuM. kaDiyA caNavA lAgyA. siMhAjIe jiMdagInI AzA cheADI. manane makkama karI aMdara maraNanI vATa jotA besI rahyo. kaDiyAe thara upara ghara caNyA ja jatA hatA. bAdazAha pote tyAM hAjara hatA ane eka thara kaDiyA caNe ke bAdazAha bUma pADIne siMhAjIne cetavaNI ApavA kahetA keH--" tArA guneA kaSula karI tArI jiMdagI bacAva. zivAjIne te caDAvyA che tene ThekANe lAvI tArI jAtanuM tuM rakSaNa karI le. " siMhAjI gAkhamAMthI hiMmatathI javAba detA ke zivAjInAM kRtyo sAthe mAre kaMI levA devA nathI. chekare mArA kahyAmAM nathI. huM lAcAra chuM." Akhare caNutAM caNutAM kaDiyAoe gAkha siMhAjInI haDapacI sudhI caNI nAkhyA. have teA siMhAjInI AMkhA ane mAMne bhAga ja dekhAya ema hatuM. bAdazAhe bahu meATI khUmeA pADIne siMhAjIne AkharanI cetavaNI ApIne jaNAvyuM " tArA gunA kabUla kara nahi tA A tArI jiMdagInI chellI dhaDIo gaNI leje. " siMhAjI te metane bheTavA taiyAra thaIne ja kheThA hatA. eNe aMdarathI javAba Apyo ke "bAdazAha salAmatane je karavuM hAya te kare. mAre zivAjInA mRtyA sAthe levAdevA nathI. mAre enI sAthe saMbaMdha nathI. " bAdazAha siMhAjInAM A nirbhaya vacane sAMbhaLI vicAramAM paDyo. bAdazAhane paNa lAgyuM ke siMhAjI ATalA badhA makkama che ane jiMdagInI AkharanI ghaDI AvI paheAMcI chatAM ekanA e nathI thatA tA vakhate e nirdoSa paNa heAya. siMhAjInA nirdoSapaNAnI khAtrI thayAthI ke bIjA kAI rAjadvArI hetuthI game te kAraNa hAya paNa bAdazAhe caNuvAnuM kAma baMdha rAkhavAnA hukama karyAM, caNataranA AgaleA thADe bhAga kADhI siMhAjIne bahAra kADhavAmAM AvyA ane bAdazAhe siMhAjIne jaNAvyuM ke tuM tArI sthiti tArA chekarAne jaNAva ane tene sakhata patra lakhI atre khelAva. game tema karI zivAjIne lAvI hAjara kara. jo zivAjIne darabAramAM hAjara karavAmAM tuM nahi phAve te tane A geAkhamAM pAchA pUrIne caNI devAmAM Avaze. adhikArIone bAdazAhe sakhata tAkIda ApI ke siMhAne A geAkhamAM ja rAkhavA te divasamAM e pherA bahAra kADhavA. "" 4 "" 3 mahA muMjhavaNamAM mahArAja. bijApuranA bAdazAhe siMhAjI upara julama karavAmAM bAkI rAkhI na hatI. divasamAM be vakhata siddhAjIne gAkhalAmAMthI bahAra kADhavAmAM AvatA. bAdazAhe siMhAjI upara puSkaLa dabANu karAvI eka patra zivAjI upara lakhAvyA. sattAdhArIo ane snehI seAkhatIonA dabANathI si'hAjIe zivAjI mahArAja upara nIce pramANe patra lakhyAH----" dIkarA ! mArI sthiti te bahu kaphoDI karI dIdhI che. vaMzaparaparAthI tuM A bAdazAhatane sevaka chuM. je bAdazAhanuM tuM nimaka khAya che te bAdazAhata sAthe tuM AvI rItanuM geravyAjmI vana rAkhe e tane na zAkhe. tuM jANe che ke huM A darabAranA saradAra chuM. huM bijApura bAdazAhanA darabAramAM rahuM chuM. A badhI vAtAthI vAk haiAvA chatAM tuM A rAjyanA khajAnA lUTe, A rAjyanA kizcAo aje kare, rAjyanA mulaka jItI le ane evAM evAM khIjAta na kare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 10 muM e zuM tArA jevAne ghaTe che ? tuM mAro dIkare che ane tuM je AvAM tophAna kare te bAdazAha salAmata mArI kevI durdazA karI nAkhaze tenI tane koI divasa kalpanA sarakhI Ave che? tuM have moTo thayo che. tAra karavAdapaNuM tuM makI de. teM tArA uchAMchaLA vartanathI bAdazAhane nArAja karyA che. tArI vartaNUkamAM tuM tarataja pheraphAra karaje. tAruM AvuM vartana ane tephAne jhAjhA divasa na cAle. tAre dIrdhadaSTi vAparIne vartana karavuM joIe. bhaviSya upara najara doDAvI bhAvI sudhare evI rItanuM vartana, dIkarA! tAruM hoya te mane jarAye api nahi thAya. viparIta saMjoge Ave te kevI rIte vartavuM e have mAre tane zIkhavavAnuM na hoya. tuM ja nahi sudhare te pariNAma bahu mAThuM Avaze. bAdazAha salAmatane kepa bahu asahya thaI paDaze. ApaNI pAse je kaMI che te badhuM ApaNe chevuM paDaze. aneka saMkaTa ane agavaDo veThIne meM je kaMI meLavyuM che te tAre mATe ja che. tuM tene suMdara rIte sAcavI rAkha ane temAM akSathI vadhAre kara. meM je meLavyuM che te sAcavI rAkhavAnI javAbadArI tArI che. tuM tArI pharaja na samaje te tAre bahu burA divase jovA paDaze. tArA vartanathI tuM mane ghaDapaNamAM dukhI na karate. tuM evI rItanuM vartana kara ane evAM kAma kare ke jethI mane gharaDe ghaDapaNe saMtoSa ane AnaMda thAya. meM je meLavyuM che te sAcavI sukhethI tene upabhegA karI temAM vadhAro karI mane A uMmaramAM AnaMda ApavAne badale tuM tephAnI banIne mane herAna kare e tArI kyA prakAranI pitRsevA? tArAM mAnanAM kaDavAM phaLe mAre cAkhavAM paDe che te tuM kema bhUle che? bAdazAha salAmatanI AMkhe te tuM kyAranoye caDI gayo che. e tane masaLI nAkhata paNa bAdazAha salAmatane caraNe meM je sevA Aja sudhI arpaNa karI te dhyAnamAM laI tane ja karyo che. bAdazAha salAmatanI evI IcchA che ke tAre have bijApura darabAramAM rahevuM ane amArI badhAMnI paNa evI IcchA che ke tAre darabAranA saradAra tarIke ahIM ja rahevuM." A patranI sAthe ja bAdazAhe paNa eka patra zivAjI mahArAjane lakhyo, temAM jaNAvyuM ke - "tamArAM tophAna ane aparAdha mATe tamane kSamA bakSavAmAM Avaze ane tame je mulaka jItyo che te tamArI pAse rahevA devAmAM Avaze. tamArI IcchA mujaba navA jItelA mulakanI vyavasthA thaI zakaze, paNa A badhuM tame rUbarUmAM bijApura AvIne maLe tyAre ja banI zake. mATe tame vagara vilaMbe tAkIde bijApura AvavA nIkaLaze. rubaru maLe ghaNI vAtenA khulAsA thaI jaze ane dilasaphAI paNa thaze. mATe tAkIda samajI turata nIkaLazo." upara pramANe baMne patro zivAjI mahArAjane maLyA. mahArAjanI muMjhavaNane pAra na rahyo. pitA upara bhAre julama bAdazAhe karavA mAMDayo che, tenI khabara paNa zivAjI mahArAjane maLI. zivAjIne game tema karI bijApura laI ja che mATe siMhAjI upara bhAre sakhtAI gujAravI zaru karI che, e vAta paNa mahArAjane kAne AvI gaI. siMhAne patra AvyA pachI te mahArAjanI muMjhavaNa bahu ja vadhI. have zuM karavuM e vicAramAM mahArAja paDavyA. " je bijApura nahi jAuM te pitA upara atyAcAra thaze. jo bijApura jaIza te vakhate pitA upara julama echA thaze, paNa hiMdutvanA rakSaNa mATe navI sattA sthApavAnI vAta te pachI svapnavata ja thaI paDaze. mArI sahIsalAmatIne savAla mane hiMdavI svarAjya sthApavAnA vicArane lIdhe bahu satAvI rahyo che. pitAnI salAmatI jevI ke hiMdutvanI salAmatI jovI e mukhya prazna mArI sAme UbhuM thayuM che. pitAno bhoga Apa ke pitAne bacAvavA mATe hiMdutva rakSaNa mATe sthApavAmAM AvanAra navI sattA ( jenI zubha zarUAta thaI cUkI che) nI yojanAne bhoga Apavo e bahu Akare keyaDa thaI paDa che. huM bijApura jAuM te zuM banaze tene ri '' mArI najara sAme khaDo thAya che. tyAM gayA pachI mane e najarakedI banAvaze. huM ema icchA majaba vartIza te te ThIka, nahi te mane kedI banAvatAM keTalIvAra lAgaze ? huM emanA kabajAmAM, eTale emane race te karI zake. yavanonI nokarI nahi svIkAravAnI te mArI pratijJA che. vanasevAthI maLatuM anAja mane harAma che. prANa jAya te paNa yavanenuM dAsatva na svIkAravuM e mArI bhISma pratijJA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 prakaraNa 10 muM] che. zivAjI caritra che. dAsatva mATenI bAdazAhanI mAgaNI hoya to paNa te huM nahi svIkAryuM. bAdazAhanA kabajAmAM jaI tenI mAgaNano asvIkAra karavo e yamarAjane AmaMtraNa karavA jevuM ja che. rAkSasanA jaDabAmAM mAthuM makI, rAkSasane lAta mAravA koI prayatna kare to tenuM pariNAma bIjuM zuM Ave? mAthAno cUro ane mANasano nAza. mArI paNa e ja dazA thavAnI ane pitAne paNa e nAza karyA vagara rahevAne nahi. AvuM thAya te hiMdutvarakSaNanuM hAtha dhareluM kAma meLabe paDe. hiMdutvarakSaNanuM kAma have khoLaMkhe paDe te to bahu ja mAThuM pariNAma Ave. e pavitra kAma baLabe paDavAnI kalpanA paNa mane bhAre dukha daI rahI che. jo huM bijApura na jAuM ane bAdazAhanI sAthenuM mAruM baMDa cAlu rAkhuM to mArA pUjya pitAzrIne e jarura chaLa karaze. pitAnI A sthiti thAya te mArI mAtAne asahya dukha thaze. mArAM kRtyothI mAtAnA hRdayamAM ghA paDe to mAruM AkhuM jIvana khATuM thAya. hiMdutvanI rakSAne prazna sauthI meTe che, agatyano che ane tenI khAtara sarvasva tyAga karavA tathA bhoga ApavA huM taiyAra chuM. paristhiti AvI UbhI thaI che mATe mAre A bAbatamAM mAtAnI salAha ane snehIo tathA bIjAonA abhiprAya levA joIe." upara pramANenA vicArathI mahArAje nAnAmoTA amaladAre tathA snehIbatIonI sabhA bharI. jabAI paNa hAjara thayAM hatAM. zivAjI mahArAje sabhAmAM maLelaene paristhitithI pUrNa vAkepha karyA ane potAnA pitA siMhAjI upara bijApuramAM ke sItama gujarI rahyo che te paNa jaNA vyuM. bijApura bAdazAha tathA siMhAjInA patro vAMcI saMbhaLAvyA ane AvI sthitimAM zuM karavuM te saMbaMdhI badhAMne potapotAnA vicAra jaNAvavA mahArAje kahyuM. badhAe potapotAnA vicAro jaNAvyA. satya lAge te abhiprAya prakaTa karanAranI mahArAja haMmeza kadara karatA. pitAne pramANika abhiprAya ApatI vakhate kaI game tevuM kaDavuM ane mahArAjane na game evuM kahe to paNa mahArAja kAIne, pitAne sAcuM lAge te kahevA mATe Thapake detA nahi. eTaluM ja nahi, paNa evA mANasa mATe pitAne abhiprAya paNa kharAba thavA detA nahi ane evA mANasa mATe koIpaNa jAtanI kharAba lAgaNI rAkhatA nahi. mahArAjanA A sadaguNane lIdhe nAnA moTA badhAe potAnA dilanI vAta ane sAro abhiprAya mahArAja AgaLa rajA karI zakatA ane tema thavAthI mahArAja sAcI vAta ane kharuM vAtAvaraNa samajI zakatA. A sabhAmAM paNa badhAe potAnA abhiprAya jaNAvyo. badhAnA abhiprAya zivAjI mahArAje ane mAtA jajAbAIe zAMtithI sAMbhaLyA. pachI zivAjI mahArAje mAtA jIjAbAIne potAnA vicAro jaNAvavA vinaMti karI. jIjAbAIe jaNAvyuM ke " kasAyelA, anubhavI, nimakahalAla ane hiMdutvanA rakSaNa mATe navI sattA sthApavAnA kAmamAM potAnA prANa pAtharavA taiyAra evA mahArathIoe ane mutsaddIoe potAnA abhiprAya ApI dIdhA che, eTale mAre zuM kahevAnuM hoya? beTa"zivabA ! vakhata vikaTa che, vicArIne cAlavAnuM che, paNa tethI muMjhavaNamAM na paDatA. mAre to tane eTaluM ja kahevAnuM che ke tArA pitAe je kAMI mAlamilakata meLavI che tene mAlIka tuM ja che. e badhuM tAre mATe ja che. mAlamilakatanA jhAjhA vicAra na karatA. tuM A pagaluM laIza te tArA pitA zuM dhAraze e ciMtAmAM te na paData. tuM evAM kRtyo karaje ke jethI karIne bhAvI sudhare ane dhArelI murAda bara Ave. dhArelI janA phaLIbhUta thAya te mATe tuM tArAthI banatuM saghaLuM karaje. tuM je kaMI kare che te tArA vicAra pramANe bhAvI sudhAravA mATe karI rahyo che ane tema karavAmAM bhaviSya upara najara rAkhIne ja varte che e khabara tArA pitAne paDaze te jarUra emane saMtoSa thaze. tArA AvA vartanathI emane jarApaNa mAThuM lAgaze nahi tenI tuM khAtrI rAkhaje. bhAvI sudhAravAnI yojanA na bagaDe, hAthamAM lIdheluM kAma kharAba na thAya, e bAbate upara najara rAkhIne tuM je pagalAM bharIza tethI koIne mAThuM nahi lAge. beTA ! AvA prasaMge te keTalAye Avaze. A te pAzerAmAM pahelI pUNI che. AvA prasaMge Ave tyAre tuM jarAye mUMjhAto nahi. cAre taraphane badhI daSTithI sArAsArano pUrepUre vicAra karyA pachI akele kAryakrama ane www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 10 muM svIkArele mArga, saMkaTa ane saMjogonA gulAma banI kadI paNa pheravato nahi. janahitanuM ane lokakalyANanuM kAma zuddhabuddhithI karatI vakhate potAnI pharaja bajAvatAM tArAM amuka kRtyathI phalANAne mA lAgaze athavA phalANo rIsAze, phalANo Ama dhArIne ciDAze athavA phalANe tema samajIne gusse thaze evA vicAro kadI manamAM AvavA de nahi ane kadAcita evA vicAro AvI jAya che tevA vicArone jhAjhuM mahatva Apate nahi. tArAM amuka kRtyathI tArA pitAne mAThuM lAgaze e vicArathI AraMbheluM mahAna kArya tuM kheLa be paDavA dete nahi. tAre to dhArelI murAda bara ANavA mATe ghaNune mAThuM lagADavuM paDaze. je nema dhArI che te tarapha najara rAkha. zuddhabuddhithI, uttama hetuthI, sApha dAnatathI kAma karatA hoIe ane AvI sthiti hovA chatAM, AvA aDacaNa bharelA prasaMge Ave tyAre haiyA upara hAtha mUkIne tArA aMtaHkaraNane tuM pUchaje. tArA aMtaranA avAjane mAna Apaje. hiMdutvane rakSaNano prazna hoya ane jAmelI mahAna sattA sAme bAtha bhIDelI hoya te vakhate vyaktionA asaMtoSa ane rIsa tarapha bedarakAra rahevuM ja joIe. beTA! kaI paNa rIte muMjhAyA vagara zrI bhagavAna upara bharose rAkhIne tuM AgaLa dhapa. Izvara saddabuddhi Apaze, prabhu mArga saraLa karaze ane vibhu sau sArAM vAnAM karaze." mAtA jIjAbAInA zabdo sAMbhaLIne sarvenA mukha uparanI glAni cAlI gaI, mujhavaNa paNa jatI rahI. sarve umaMga ane utsAhamAM dekhAvA lAgyA. eka bhAre keyaDAno ukela jIjAbAIe karI nAkhyo evuM badhAne lAgyuM. mAtA jIjAbAInI zikhAmaNa e zire caDAvI. mAtAnI zikhAmaNa ane sarvenI salAha sAMbhaLI, tenA upara vicAra doDAvI, zivAjI mahArAje AvelA patrane javAba ApavAne vicAra karyo. paNa javAba ApatAM pahelAM mahArAja pitAnI dharmapatnI saubhAgyavatI saIbAI pAse gayA ane tene sarve vAtathI vAkepha karI. bAdazAha tathA pitAnA pitAe lakhelA patra saMbaMdhI paNa vAta karI. AvA saMjogomAM zuM karavuM te saMbaMdhI rANI saIbAIne abhiprAya mahArAje mAge. rANI sarjabAI e mahArAjane kahyuM " ame strIo rAjadvArI bAbatomAM zuM samajIe? AvAM kAkaDAnAM ukela karavAnAM kAma te mutsaddIo ke rAjadvArI puruSanAM che. hiMdu strIo to svAmInI sevA karavAnuM samaje. amArA vaLI abhiprAya zA ! rAjakAjamAM kuzaLa nathI, paNa mahArAje jyAre vIgatavAra vAta jaNAvI dAsInI salAha mAgI tyAre mahArAjane caraNe eka ja vAta mArI alpamati pramANe huM rajU karuM chuM ke hiMdutvanA rakSaNa mATe, prajAnI pIDA dUra karavA mATe, je navuM svarAjya sthApavA mahArAja IcchA rAkhatA hoya ane te mATe ja mahArAjanA A badhA prayAso hoya to mane te lAge che ke mahArAja jyAre sagAMsaMbaMdhI, mAbApa, bALabaccAM, bhAIbhAMDu vagerene meha tyAgaze ane nakkI karelI yejanA phaLIbhUta karavA mATe A sarvane bhoga ApavA taiyAra thaze tyAre ja mahArAja navuM rAjya sthApI zakaze. sagAMonA mehamAM lapaTAyelA rahenArAothI mahAbhArata kAme javalle ja thAya che. dhanatyAga dhanavAne karI zake che. paNa premIjanano tyAga bahu kaThaNa hoya che. pitAnA mAnItAe mane meha kADhI nAkhavA e bahu kaThaNa che. e kaThaNa hoya ke ati kaThaNa hoya paNa rAjya sthApavA IcchanAra paraSane te e karyuM ja chUTake che." mahArAjanA aMtaHkaraNa upara rANI saIbAInI vAta e ghaNI UMDI asara karI. e vAtamAMthI mahArAja ghaNuM meLavI zakyA. bAdazAhanA patranA javAbamAM mahArAje jaNAvyuM ke -" Apa mane rUbarU maLavA mATe lakhe che te jANyuM. mArA pitAe paNa mane tyAM AvavA AjJA karI che. pitAnI AjJAnusAra zubha divasa joIne tyAM AvavA nIkaLIza." pitAnA patranA javAbamAM zivAjI mahArAje nIcenI matalabane patra lakhyo -"Apane kRpA patra maLe. vAMcI bahu ja kheda thayo che. mane tyAM AvI rubaru maLavA mATe Ape patramAM AjJA karI che, tenA javAbamAM jaNAvavAnuM ke Apane hukama mAthe caDAvIne zubha divasa nakkI karI ApanI sevAmAM hAjara thavA mATe atrethI nIkaLIza. pusa tarIke ApanI sevA karavA huM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM ]. che. zivAjI caritra baMdhAyo chuM. bApa beTAnA saMbaMdha hovA chatAM paNa takadIra te bannenAM judAM ja hoya che. darekane pita pitAnAM karmanAM phaLa bhegavavAnAM hoya che. huM mArA karmanA phaLa bhegavuM ane bIjAo bIjAnA karmanA phaLa bhogave. chaThThInA lekha keIna mithyA thavAnA nathI. vidhAtAe lakhIne nakkI karyuM haze temAM keIthI pAMcamanI chaTha thavAnI nathI. janmadAtA mAtapitA tarapha mAre mArI pharaja bajAvavAnI che. je pavitra dharmamAM prabhue mane janma Ape che te pratye paNa mAre mArI pharaja bajAvavAnI che ane e RNa huM kadIpaNa nahi bhUluM. yavanoe hiMdu dharmanuM satyAnAza karavA mAMDyuM che. dhoLe divase hiMdu strIonI Ito lUMTAI rahI che, Thera Thera sattAnA jora upara yavane hiMdu maMdira toDI rahyA che, mUrtio keDI rahyA che, e huM sahana nathI karI zako. e trAsa, julama ane atyAcAramAMthI hiMduone choDAvavAnI mArI pharaja che, e mAro Aje dharma thaI paDyo che. sarvasvane bhege paNa mAre mAro dharma bajAva joIe ema huM mAnuM chuM. devIbhavAnI mArI mArgadarzaka che. Apane peTe avataryo chuM, eTale Ape lakhyA mujaba eka vakhata Apane AvIne maLI jaIza. yavanonuM dAsatva huM svIkAravA IcchatuM nathI. yavanenI gulAmI karavI tenA karatAM maraNane zaraNa thavuM vadhAre sAruM che. 4. mugala sAthe meLa, zivAjI mahArAje lakhelA patre bijApuranA bAdazAhane tathA siMhAjIne maLyA. zivAjI mahArAje siMhAjI upara je patra mokalyo hato temAM judI judI bInAnA judA judA kAgaLa hatA, eTale siMhAjI bAdazAhane batAvavA jevA ja kAgaLo batAvI zake. bAdazAha uparane patra bAdazAhe tathA amIra umarAvoe vAMcyo ane badhA nArAja thayA. siMhAjI uparano patra bAdazAhe maMgAvyo tyAre siMhAe mokalavA jevA kAgaLe hatA te mokalyA. e patra vAMcI jayA paNa tethI kaIne kaI prakArane saMtoSa na thayo. bAdazAha upara lakhelA patramAM sAdhAraNa saradAra potAnA bAdazAhane patra lakhe temAM je vinaya, viveka ane namratA lakhanAre batAvavI joIe tene abhAva hato. A patra te bAdazAhane kaI bAbariyAe lakhyuM hoya evI rItane hatA, eTale bAdazAha ane amIra umarA badhAe gusse thayA. patra joI badhAne pitto uchaLyo hato, paNa mahArAje patramAM bijApura AvavAnuM lakhyuM hatuM eTale amIra umarAvoe mahA musIbate pitto rAkhyo hato. zivAjI mahArAjanA patrathI bAdazAhane apamAna lAgyuM. paNuM bAdazAha tathA amIra umarAvo zivAjI mahArAjanI vATa joIne beThA hatA. badhAne lAgyuM ke zivAjI bijApura Avaze tyAre AgaluM pAchaluM badhuM vera pUrepuruM vasUla karI laIzuM. bAdazAhe A patra maLyA pachI sihAjIne gokhalAmAMthI kADhI bijApuramAM najarakeda rAkhyo. sihAjIne bijApuramAM najara kedamAM rAkhIne ApaNe zivAjI mahArAja tarapha vaLIzuM. zivAjI mahArAje bane patranA javAba vALyA, paNa tethI kaMI ciMtA maTe ema na hatuM. pitAnA chUTakArA sivAya zivAjI mahArAja jevA pitRbhakta putrane jaMpa zI rIte vaLe ? rAjagAdI mATe pitAne baMdhanamAM nAkhanAra ane bhAIonAM karapINa rIte khUna karanAra mANase jevA zivAjI mahArAja na hatA. e te mAtApitAne deva mAnI temane mAna ApatA. zivAjI mahArAjane pitA prANa karatAM vadhAre pyArA hatA. pitAne mATe pitAnA prANa ApavA e taiyAra hatA, paNa sauthI pyAre te emane hiMdu dharma hato. hiMdu dharma mATe te e pyAsamAM hArI cIjane paNa bhega ApavA taiyAra hatA. A vakhate te eka tarapha kUve ane bIjI tarapha vAva, evI sthitimAM mahArAja AvI paDyA. emane kaMI sujhe nahi. gAya bace ane ratna nIkaLe evo rasto mahArAja boLI rahyA hatA. mAtA jIjAbAI ane rANI saIbAI tathA aneka mutsaddIone te e ja abhiprAya hato ke mahArAje bijApura darabAramAM te na ja javuM kAraNa ke tyAM javAthI keIpaNa kArya sadhAtuM nahatuM. mahArAjanA bijApura javAmAM bhAre nukasAna hatuM. mahArAjanI jiMdagIne bijApuramAM te bhAre jokhama gaNAya ane tema thAya te hiMdutva kSaNa mATe navI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 10 su sattA sthApavAnuM zaru kareluM kAma raphetare thavAnepUrepurA saMbhava hatA. zivAjI mahArAja taraphathI taddana nirAzAbharelA javAba jAya ane bijApura javAnI patramAM nA pADavAmAM Ave te krodhamAM bijApura bAdazAha siMhAjInI jiMdagIne nukasAna karI besaze e panAthI mahArAje AzA ApanArA javAba ApyA hatA. pitAnA jIvane dhakko na lAge ane emanA upara gujaratA julama ane atyAcAra aTaka tethI patramAM zivAjI mahArAje bijApura javAnI AzA ApI hatI. bijApura khAdazAha, zivAjI mahArAja bijApura AvavAnA che e AzAe sihAjIne rAhata Ape ane kAIpaNa prakArane julama emanA upara na gujAre, tethI mahArAje bijApura javAnI patramAM 'hA' lakhI hatI. kAIpaNa tarakIbathI pitAnA chUTakArA tAkIde karAvavAne raste mahArAja khALI rahyA hatA. mahArAje cAre tarapha najara deADAvI paNa kAMI rastA sujhayo niha. cAre taraphathI saMkaTA caDI Ave te paNa mahArAja kadI nirAza thatA nahi. mahArAja pUrepurA AzAvAdI hatA eTale nAsIpAsa ane nAhiMmata thayA vagara yukti zodhI kADhavAnuM cAlu rAkhyuM. Akhare AvI paDelA saMkaTamAMthI nIkaLavAne mA jaDI AvyA ane mahArAje te pUrNa vicAra karI svIkAryo. hamaNAM sudhI mahArAje je je karyuM, tethI bijApuranA bAdazAhane ane jaMjIrAnA sIdIne mAThu lAge ema hatu. mahArAje Aja sudhI ekapaNu kRtya evuM nahAtu karyuM ke jethI mugala bAdazAha ke dakSiNanA temanA sukhedAra garama thAya athavA mahArAjathI nArAja thAya. mahArAje pUrepurA vicAra karIne ja mugalAne chaMcheDyA na hatA. jo emaNe khIjAenI sAthe mugala sattAne paNa chaMcheDI hAta te| emanuM e nRtya mutsaddIpaNAnI khAmI ja kahevAta. jabarA sAthe jaMga mAMDavA hoya tyAre badhA sAthe spriMgaDAM na mAMDavAM ane jenI sAthe jaMga mAMthyo hAya, tenA virAdhIne potAne ja karI rAkhavA ane te ane ema na heAya tA tene duzmana tA na ja banAvavA. mahArAjane tA musalamAnI sattA teADavI hatI. emane te zuM bijApura ke zuM mugala, je sattA hiMdutvane chala karI rahI heAya te sattAne nAza karavA hatA. hiMduone dukha denArA badhA emanA tA duzmana hatA. emane mugalA vahAlA na hatA. bijApura sattA mATe mahArAjanI kheAmAMthI aMgArA jharatA hatA. tyAre mugalA mATe kaI mahArAjanA aMtaHkaraNamAMthI premanA kuvArA phUTatA na hatA. mugalA mATe emanA manamAM jarAye mAna nahatuM. paNa mahArAjamAM hiMdutvanA gAMDA jussA na hatA. emane teA kaLe kaLe kAma kADhavuM hatuM. jaDa dhAlI kheDelI sattAne yuktithI ukheDavI hatI. emaNe jyAre pAtAnI hIlacAla zarU karI tyAre ja pUrepurI dISTa vAparI hatI. mugale bijApurane gaLI javA talapI rahyA hatA e vAta mahArAja jANatA hatA. bijApuranI jAmelI sattA sAme mahArAje mAthuM uThAvyuM tyAre ja emaNe jANyuM hatu` ke e sattA chaMcheDAze ane bhAre saMkaTA veDhavAM paDaze. eve vakhate saMkaTamAMthI chUTavA mATe ekAda khArI rAkhI mUkavI e bahu DahApaNabhareluM che e pUrA vicAra karI mugalAne mahArAje jarApaNa nArAja karyAM na hatA. mugala amaladArA bijApuranA nAza jovA Atura hatA eTale zivAjI mahArAjanAM mRtyAthI mugala adhikArIe aMdarakhAnethI khuzI hatA. mahArAje dISTi vAparIne ja mugalAne kAIpaNa rIte chaMcheDyA na hatA. A saMkaTa vakhate pote vAparelA DahApaNaneA upayAga karI pitAne cheDAvavAnA mahArAje vicAra karyAM ane mugalapati zAhajahAnanA dakSiNanA subhedAra murAdabakSa upara, binnapura bAhazAhe siMhAjI upara je saMkaTa nAkhyuM hatu. temAMthI temane cheDAvavA mATe ane pAchaluM bhUlI jaI A vakhate madada karavA mATe bahu vinaya ane namratAbharyAM patra lakhyA ane te sva. dAdAjI kAdevanI tAlImamAM taiyAra thayelA kArakuna mutsaddI zrI, raghunAthapata kAraDe sAthe mAkalALyA. mahArAja A dAva bahu AbAda khelI gayA. emanA mutsaddIpaNAnI ane kunehanI A vakhate parIkSA thaI gaI. murAdabakSa tathA mugala amaladArAe siMhAjI ane zivAjInA zauya nI vAto sAMbhaLI hatI ane ghaNAee siMhAjInI talavAranA svAda cAkhyA hatA ane anubhava paNa meLavyA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu 10 muM] che. zivAjI caritra 153 " zivAjI mahArAjanA patrathI murAdabakSa lalacAye ane ene lAgyuM ke jyAre taka maLI che ane zivAjI jevA saradAra mAgaNI kare che tyAre, siddhAjI jevA zUravIra senApatine apanAvavAmAM jarAye vilaMba na karavA. A vakhate jo AnAkAnI karIne athavA vilaMba karIne taka khAIzuM athavA bhUla karIzuM tA mutsaddIpaNAnI khAmI gaNAze, ema samajI murAdabakSe zivAjI mahArAjane patra sArI bhalAmaNu sAthe maMjurI mATe bAdazAha tarapha tAkIde dilhI meAklyA. zAhajahAna bAdazAhane paNa lAgyuM ke A taka javA devI nahi tethI " siMhAjI rAjA bhAMsalene kAIpaNa prakAranI zikSA karyAM vagara ADI devA. " eve kharIte dilhIpatie bijApuranA bAdazAha tarapha mAkalyA. e kharItAne AdhAre bhinnapura bAdazAhe siMhAjIne jAmIna upara chUTA karyA. si'hAjIne jAmIna upara chUTA karyA, paNa bijApura zaheranI bahAra javAnI emane sakhata manAI karavAmAM AvI hatI. siMhAjI rAjAnA chuTakArAnA saMbaMdhamAM tathA megala bAdazAhanI maherabAnI batAvatA e patrA subedAra murAdabakSa taraphathI si'hAjIne tathA zivAjI mahArAjane maLyA hatA. ( jIeki keDa pArasanIsa kRta 'hIsTarI ek dhI marAThA pIpala' pAnuM 149. ) 5. zivAjIne pakaDavA mAjI zyAmarAja, Ama zivAjI mahArAjanI caDatI e bijApura bAdazAhanA hRdayane bahu dukha denArI thaI paDI hatI. zivAjI mahArAjanA utkarSanI bAtamI bAdazAhanA aMtaHkaraNane vIchInA DaMkhatI vedanA ApI rahI hatI. zivAjI mahArAjane haraprayatne dAbI devAnI bAdazAhamAM UbhI thayelI Urmi leza mAtra narama paDI na hatI. bAdazAhu salAmatane mahArAja upara eTalA badhA gussA AvI gayA hatA ke emaneA nAza zI rIte karavA e vicAramAM e nimagna thaI gayA hatA. peAtAnA darabAranA saradAranuM che!karu` bAdazAhI sattA sAme mAthuM UMcu karI khaMDa pAkAre, bAdazAhanI jAmelI sattAnI jarA paNa paravA na karatAM bAdazAhI khAne rastAmAM lU 2, bAdazAhanA pratinidhione hAMkI kADhI, bAdazAhI killAonA kabajo laI le, managamatA mulakA potAnI jAgIramAM joDI de ane bAdazAhanI hakumata nIcenAM zaheza lUTe, A badhA aparAdho najara sAme hAvA chatAM, ene samajAvIne manAvavAnA prayatna thAya chatAM mAne nahi ane magajamAM rAI rAkhe e bAdazAha sahana zI rIte karI zake ? zivAjI upara dabANu calAvavA mATe ja sihAjInI giraphtArI karI hatI. bAdazAhanA haiyAmAM zivAjI mATe jabarI heALI saLagI rahI hatI, eTalAmAM AdilazAhI lazkarane zivAjInA lazkare ziravaLa tathA puraMdaranI laDAImAM harAvyuM tathA bAdazAhanA vaphAdAra saradAra khALAjI haikhatarAva tathA saradAra musekhAnane samarAMgaNamAM katala karyAMnA samAcArathI baLatI heALImAM tela hAmyA jevuM thayuM. bAdazAha ane mahArAjane sabaMdha paNa bahu kaDhaMgA thaI gayeA hatA. eka khIjAne cheDavA sivAya thoDA vakhata sudhI tA ane mUgA beThA paNa bAdazAhathI jhAjhA divasa sudhI e sthitimAM rahevAyuM nahi. zivAjI mahArAjane game te raste paraheja karI lAvavA mATe bAdazAhe bahu chUpI tajavIjo karavA mAMDI. zivAjI mahArajanI badhI hilacAlAnI pUrepurI khAtamIe meLavavA mATe mahamada AdilazAhe mahArAjanI pAchaLa peAtAnA bahu heAziyAra hera mUkyA hatA ane khanI zake teTalI jhINAmAM jhINI khAtanI khAdazAhanA hera bijApura meAkalatA. heranI khakharA uparathI bAdazAhe jANyuM hatuM ke zivAjI ratnAgiri jillAnA mahADa gAmamAM vAraMvAra Ave che ane avAra navAra tyAM vAsA paNa kare che. mahamada AdilazAhane havelAgyuM ke zivAjIne jIvatA pakaDI zakAya te jIvatA pakaDavA ane ema na ane te tenA nAza karavA. zivAjIne lAMbe vakhata have chUTA rahevA devAmAM bijApura bAdazAhatane bhAre jokhama hatuM, evI khAdazAhanI khAtrI thaI gaI hatI. vAta ATale sudhI vadhI gaI eTale game te jokhame paNa zivAjIne phaisalA karI nAkhavAnA bAdazAhe nirdhAra karyAM bijApura sarakAranA nimakahalAla saradArAe potAnA mAlIkanI A IcchA jANI. mAlIkane rAjI karavA mATe sara 20 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 10 muM dAro te eka page taiyAra hoya paNa badhA saradAra jANatA hatA ke zivAjIne 5kaDa e kaMI chokarAMnA khela nathI. zivAjInAM baLa ane cAturyathI bijApuranA saradAro vAkepha hatA eTale bhara araNyamAM vAghanI beDamAM jatAM badhAe vicAra karavA mAMDyo. Akhare bAjI zyAmarAja nAmanA marAThA saradArane A kAma seMpavAmAM AvyuM. pahADa upara caDAI karI zivAjIne jIvatA pakaDI lAvavAnuM bIDuM bAjI cAmarAje jhaDapyuM. banI zake tyAM sudhI zivAjI mahArAjane jIvatA pakaDavAnI bAdazAhe bAjI zyAmarAjane khAsa sUcanA karI. bAjI zyAmarAje bahu bhAre javAbadArI ane jabaruM jokhama mAthe lIdhuM hatuM. mAthe lIdhelI javAbadArI saMbaMdhI bAjI zyAmarAje vicAra karyo ane vyuharacanA karavA mAMDI. vicAra karatAM bAjI zyAmarAjane mAluma paDI AvyuM ke jAvaLInA caMdrarAva merenI madada A kAmamAM na hoya te mAthe lIdhelA kAmamAMnuM kaMI paNa bane ema nathI. Akhare jAvaLInA caMdrarAva morenI sAthe A bAbatamAM bAjI zyAmarAje masalata calAvI. bAdazAha zivAjI mATe bahu ciMtAtura che ane enI marajI game te bhege paNa zivAjIno pheMsale karavAnI che e vAta caMdrarAva meree jANI hatI eTale teo bAjI zyAmarAjane madada karavA mATe taiyAra thayA. bAjI zyAmarAja jyAre zivAjI mahArAja upara caDAI kare tyAre, vakhata AvI paDe ane jarUra jaNAya tyAre, pitAnA mulakamAM temane chupAI rahevAnI vyavasthA karI ApavAnuM kAma meree mAthe lIdhuM. morenI sAthe jAvaLInuM nakkI karyA pachI bA zyAmarAja 10000 mANasanuM lazkara laIne zivAjIne pakaDavA mATe ane tema na thAya to zivAjIno pheMsalo karavA mATe bijApurathI nIkaLyo. bAjI zyAmarAja caDAI karavA mATe nIkaLI cUkyo che tenI khabara zivAjI mahArAjane maLI gaI hatI. zivAjI mahArAja upara ociMte chApe mAravAnI racanA bAjI zyAmarAje gaThavI hatI. zivAjI mahArAjanI hilacAla upara bijApuranA hera jhINI najarathI dekharekha rAkhatA hatA tevI ja rIte baLe tethI paNa vadhAre hoziyArI ane cAlAkIthI bijApura lazkaranI hilacAla upara zivAjI mahArAjanA hera najara rAkhI rahyA hatA. vAI ane javaLIne raste thaI bAjI zyAmarAja zivAjIne pakaDavA mahADa Ave che enI : khabara chUpI rIte mahArAjane maLI gaI hatI. bAjI zyAmarAjanI vyuharacanA paNa mahArAje jANI. mahArAje jANyuM ke bAjI zyAmarAja temane pakaDavA mATe mahADa Ave che ane mahADamAM AvI ekadama eciMte chApa mAravAnI taiyArI rAkhI che. vireAdhIne bRha jANI laIne mahArAje pitAnI goThavaNa karI dIdhI. zivAjI mahArAje pitAnA lazkarane ghaTatI sUcanAo ApI dIdhI. zivAjI mahArAja pote caula gAme rahyA. bAjI zyAmarAja lazkara sahita zivAjI mahArAjane pakaDavA mahADa najadIka AvI pahoMcyo che, evI khabara mahArAjanA lazkarane maLI eTale lazkaranI TukaDIo sajja thaI gaI ane mahArAje ApelI sUcanA mujaba lazkaranI eka TukaDIe sAmA lazkara sAthe yuddha AraMkyuM. bane lazkaranI jhapAjhapI cAlatI hatI eTalAmAM eka taraphathI zivAjI mahArAje ane bIjI taraphathI netAjI mAlakare lazkara sAthe AvIne bAjI sAmarAjanA lazkarane gherI lIdhuM. bAjI syAmarAjanA lazkara upara cAre bAjuethI mAro cAlyo. zivAjInA lazkare AdilazAhI lazkaranI bhAre katala karI. Akhare bAjI zAmarAja bhAre nukasAna veThIne pAcho haThakyo. bAjI zyAmarAja je raste lazkara laIne Avyo hato te ja raste tene mahArAje mArIne pAchA kADho. mahADanI laDAImAM bAjI zAmarAjanI hAra thaI (I. sa. 1652 ). 6. siMhAnI pUrNa mukti, dilhI sarakAranA dabANathI bijApura bAdazAhane siMhAjIne chUTA karavA paDyA, paNa bAdazAha siMhAjIne pUrNa svataMtra karI zake ema na hatuM. AdilazAhI sarakAra bhAre muMjhavaNamAM paDI kAraNa ke siMhAjInI jiMdagIne koIpaNa prakAranuM nukasAna thAya to tene dIkaro zivAjI bApanuM khUna pUge moDhe sahana kare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM ] che. zivAjI caritra 155 e nahatA enI bijApura darabArane khAtrI hatI. siMhAjIne vALa vAMke thatAnI sAthe ja zivAjI mugale sAthe salAha karIne bijApura bAdazAhatane DelAvI devAmAM jarAye vilaMba kare evuM nathI e paNa bAdazAha jANato hato eTale siMhAne cheDe ja chUTako hato. dilhInA bAdazAhane kharIte Avyo eTale siMhAjI jAmIna upara chUTe thayo ane saMpUrNa rIte mukta karavA mATe siMhAjIe pote bAdazAhane vinaMti karI. siMhAja taraphathI ghaNuM saradAroe ane vagavasIlAvALAoe bAdazAhane samajAvavAnA prayatno karyA, paNa e badhAe prayatno phegaTa nIvaDyA. bIjuM jaMjI jItyA pahelAM sihAjIne jarApaNa chUTa ApavAmAM AvI na hatI paNa aMjI jItyA pachI jyAre bAdazAhanI khAtrI thaI ke bAdazAhanI pUrNa sattA e gALAmAM jAmI gaI che ane siMhAjIne chUTachATa ApavAmAM Ave te tyAM koI jAtanuM Dakhala e karI zake ema nathI, tyAre ja siMhAjIne keTalIka chUTa ApavAmAM AvI. siMhAjI bijApuramAM jAmIna upara chUTo hato te vakhate karNATakamAM avyavasthA ane aMdheranuM sAmrAjya cAlI rahyuM hatuM. cAre tarapha asaMtoSa phelAyo hato. saradAroe Thera Thera mAthAM UMcAM karavA mAMDyAM. bAdazAhI sattA ghaTavA mAMDI. bAdazAhanAM pharamAno ane hakama karNATakamAM kAI mAnatuM nahi. evI sthiti thaI tyAre tophAnI saradArone sIdhA karavA tathA baMDa samAvavA tathA bAdazAhanI DolI gaelI sattA pharI pAchI majabuta karavA kaI kasAelA ane vajanadAra saradArane karNATakamAM mekalavAne bAdazAhe vicAra karyo. karNATakanI badhI paristhitine samajIne tyAM vyavasthA sthApavAnI zakti te siMhAjImAM ja hatI, ema bAdazAhane lAgyuM ane bAdazAhe siMhajIne chUTA karI, karNATakamAM bAdazAhI sattA majabUta karavA mATe mekalavAno nizcaya karyo. siMhAjI bahu TekIle ane jAgRta AtmAmAnavALe hatA e bAdazAha jANato hato eTale enI dabhAyelI lAgaNI zI rIte saMtoSavI e vicAramAM bAdazAha paDyo. sihAjI keTale parAkramI ane vajanadAra saradAra hatA ane bijApura bAdazAhatamAM tenuM sthAna kyAM hatuM te A banAva uparathI vAcake kalpI zakaze. bAdazAhe bijApuramAM eka moTe darabAra bharyo. siMhajIne bahu mAnapUrvaka darabAramAM bolAvavAmAM Avyo. bAdazAhe darabAramAM siMhAjInI vaphAdArInAM ane parAkramanAM bhAre vakhANa karyA. siMhAjIne vastro ane AbhUSaNo ApavAmAM AvyAM ane bAdazAha salAmate jaNAvyuM ke -"tame have gaI gujarI bhUlI jAo ane A rAjyanI sevA jevI nimakahalAlIthI tame karI che tevI ja karavAnI cAlu rAkhaze. karNATakamAM bAdazAhanI sattA majabUta karavA mATe tamArI jarUra che." bAdhorapaDa upara vera na rAkhavAnuM bAdazAhe siMhajIne kahyuM. ghera paDenAM kRtye bhUlI javA mATe bAdazAhe siMhAjInuM mana manAvavAnA ghaNA prayatna karyA. bAdazAha anubhavathI jANatA hatA ke, siMhAe jo ene dADhamAM ghAlyo haze te game te raste e enuM vera vasUla karaze. bAchaghorapaDenA bacAva mATe siMhAne bAdazAhe bahu vinavyo. siMhAjI jabaro kinnAkhora che evI pitAnI mAnyatA hatI tethI bAdazAha pote mAnato hato ke siMhAjI bArapaDene kheDo kADhI nAkhaze. bannenAM mana ekabIjA pratye mIThAM banI jAya te hetathI bAdazAhe banene potAnI pAse bolAvIne khUba samajAvyA ane mIThAza ane nehanI nizAnI tarIke bAdazAhe bannenI jAgIranA mulakamAMthI thoDoka bhAga ekabIjAne adalabadala karAvyo. siMhAne kinno bAdharapaDe uparano jarAye ocho thA na hatA. A darabAramAM bAdazAhe siMhAjIne "mahArAja pharajaMda"ne IlkAba Ape. rAjavADe patra saMgrahanA naM. 566 uparathI A vAta siddha thAya che. bijApura bAdazAhanA darabAramAM mAnapAna sAthe siMhajIne tene hoddo pAcho ApavAmAM Avyo. pUrNa mukti maLyA pachI [ tA. 16 mI me, 1648 ne roja siMhAjIne mukta karavAmAM Avyo hate (jedhe zakAvalI).] siMhAjI tuMgabhadrA nadIne lagatA mulakamAM rahyo hato.' A vakhate siMhAe zivAjI pAsethI siMhagaDhano kille bijApuranA bAdazAhane apAvyo hate. puraMdaranI zivAjI mahArAjanI jItathI siMhAjIne ati AnaMda thayo. ene lAgyuM ke putra bahu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 che. zivAjI caritra [prakaraNa 10 muM parAkramI nIvaDyo che. pitAne lAgyuM ke putre je kAma hAthamAM lIdhuM che te aneka aDacaNe naDe te pazu AgaLa vadhArate ja jAya che. pitAne jIva putra tarapha kheMcAya e te svAbhAvika che temAM zivAjI jevA suputra tarapha siMhAjIne jIva kheMcAyA vagara kema rahe? pitAnA putrane AvA saMjogomAM pAkaTa anubhavanA ane kasAyelA, vizvAsu ane vaphAdAra mANasanI khAsa jarUra haze. evAM mANase enI pAse hoya te hAtha lIdhelA kAmamAM ene naDatI aDacaNomAM keTaleka ghaTADo thaze e vicAra karI siMhAe pitAnA tAvelA ane tapAselA kAnajI jedhe ane dAdAjI lehakarene potAnI pAsethI deza pAchA mokalavAne vicAra karyo. je zakAvalImAM A saMbaMdhamAM nIcenI matalabanuM lakhANa cheH--" kAnajI jedhe ane dAdAjI lehakone chUTA karI devAmAM AvyA hatA. zAhajI (siMhAjI ) jyAre emane pite mukta thayA pachI maLyA tyAre teNe nIcenI matalabanuM pitAnA A nimakahalAla amaladArane kahyuM hatuM ke bAdazAhanI sAthe ame taha karyo che. pAMca lAkha Avakano amane Apele karNATakane mulaka haju amArI jAgIra tarIke kAyama che. huM have karNATakamAM javAno chuM. tamAruM vatana mAvaLa prAntamAM che. mAro dIkaro zivabA kheDebhAre ane pUnAmAM rahe che. tyAM jaI tame tamArA lazkara sAthe enI nokarImAM joDAI jaje. e prAntamAM tamArI Ijajata AbarU vadhelAM che. tyAM tamArI pratiSThA paNa jAmelI che. mAvaLa prAntanA badhA dezamukhane zivabAnI sattA nIce lAvavAne tame prayatna kare. na kare nArAyaNa ane jo mugala lazkara ke AdilazAhI lazkara zivAjI upara caDAI kare te tame zivabAne paDakhe rahejo. zivabA taraphathI duzmana lazkara sAme tame nimakahalAlIthI laDaje." pachI kAnajI jedhe ane dAdAjI lehakoe zivAjI mahArAjanA kAryamAM pUrNa madada karavAnA ane game tevAM saMkaTa Ave te paNa temanI paDakhe rahevAnA segaMda lIdhA. zivAjI mahArAjanA kAmamAM joDAI javA mATe siMhAjIe A be keLavAyelA mutsaddIone mokalyA. A banne siMhAjInA vaphAdAra mANaso siMhAjane saMdezo laI zivAjI pAse javA nIkaLyA. siMhAjIne bhAre saMtoSa thayo ane eNe kahyuM ke "tamArAM bALabaccAMnI phIkara to amAre ane amArAM 1LabaccAMoe karavAnI che. tame e saMbaMdhamAM nizciMta rahe. tamArI vaphAdArI ame kadI paNa bhUlIzuM nahi. ame ane amArAM bALabaccAMo amArI pharaja barAbara adA karIzuM. tamArAM bALabaccAM pratye amAruM vartana premanuM ane mIThuM ja raheze. tamArI vaphAdArIne badale tamane ane tamArAM bALabaccAMone ApavAnuM huM vacana ApuM chuM." siMhAjIe pachI zivAjI upara patro lakhI ApyA ane emane vidAya karyA. kAnajI je ane dAdAjI leDakare mahArAja pAse AvI pahoMcyA. siMhAjIe ApelA patro mahArAjane ApyA. zivAjI mahArAje emane DALIbA ane zivaNe gAmane mekA (paTalAI) Ape. ane temane temanA lazkara sAthe potAnI nokarImAM rAkhyA. 7. pATavI putra zaMbhAjInuM maraNa. saMjogone AdhIna thaI karNATakamAM zithila banI gayelI sattAne majabUta karavA mATe bijApura bAdazAhane sitAjIne pUrNa mukta karavAnI pharaja na paDI tyAM sudhI eTale lagabhaga cAra varSa sudhI siMhAi bijApuramAM purAyelA rahyA. giraphatAra thayA pachI thoDe vakhata siMhAjI kedamAM rahyA. pachI thoDo vakhata najarakedI hatA. tyAra pachI mukta karavAmAM AvyA, paNa bijApuranI hada choDI nahi javAnI bAdazAhanI emane sakhata tAkIda hatI. sihAjInI gerahAjarIne lAbha laI enI beMgaloranI ane karNATakanI jAgIramAM enA tAbAnA nAnA amaladAro ane adhikArIoe avyavasthA karI mUkI hatI. keTalAka svArthIoe svArtha sAdhavAnI dAnatathI aMdhera calAvavA mAMDayuM hatuM. bijApuranA bAdazAhe siMhAjIne kanakagirine killo ApI dIdho hato ane e siMhAnA kabajAmAM hatA. enI mAlIkInA saMbaMdhamAM jhaghaDe Ubhe thaye. takarAra vadhI paDI ane jhaghaDAe gaMbhIra rUpa pakaDayuM, kaI paNa takarAramAM, pachI te game te prakAranI heya, nAnI hoya ke najIvI hoya te paNa je takarAramAM meTA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM ]. che. zivAjI caritra 1pa7 meTAonA hAtha aMdarakhAnethI khela khelatA hoya te takarAra gaMbhIrarUpa lIdhA sivAya rahetI nathI. AdilazAhInA saradAra aphajhalakhAne aMdarakhAnethI uzkeraNI karIne A jhaghaDe Ubho karyo hato. saradAra aphajhalakhAnane Teke hato eTale mustaphA khAna nAmanA musalamAne siMhAjInA kanakagiri nAmanA killAne kabajo lIdhe hato. siMhAjIne pATavI putra saMbhAjI keInAM AvAM kRtyo sAMkhe evo na hato. pitAnI yathI putranA parAkramane suMdara prakAza maLe che, e vAta satya che. paNa jyAM Ijjata ane Abaruno savAla AvI paDyo hoya tyAM parAkramI putre pitAnI ethanI rAha nathI jotA. evA saMjogomAM kharA parAkramI putra te koInI otha vagara pitAnA tejathI ja jhaLakI UThe che. saMbhAjInI bAbatamAM paNa tevuM ja banyuM. saMbhAjIne kanakagirinA killAnI khabara paDI eTale tarataja e lazkara laI, kanakagiri AgaLa AvI pahoMcyo. najIkamAM chAvaNI nAkhIne saMbhAjIe mustaphA khAnane lakhI jaNAvyuM ke AvI rIte ApaNe A killA mATe laDAI karIne nAhaka baMne taraphanA mANasonA jAnanI khuvArI karIzuM. ApaNe eka bIjA sAthe laDIne jheranA aMgAra varasAvavA karatAM ApaNI takarArano nikAla bAdazAha salAmatanI lavAdI upara soMpIe. bAdazAha salAmata nyAya tolIne nikAla Apaze e pramANe ApaNe baMne vartIzuM. mustaphA khAnane te saradAra aphajhalakhAnane hAtha maLyo hato, eTale e A takarAra bAdazAhanI lavAdI upara choDavA rAjI na hato. mustaphA khAna ane zaMbhAjI vacce sulehanA saMdezA cAlu ja hatA, e saMbaMdhamAM carcA cAlI rahI hatI, eve vakhate mustaphAkhAne zaMbhAjI ane tenI AjubAju UbhelA enA lazkarI amaladAro upara topanA goLA choDavAnI IzArata karI. dhaNadhaNATa karato topane gALe acAnaka chUTyo ane te zaMbhAjI upara paDyo. zaMbhAjI tatkALa maraNane zaraNa thayA. AvI rIte sitAjIno pATavI putra saMbhAjI vizvAsaghAtathI marAyo. mustaphA khAna Aje paNa e vijayanuM sukha jhAjhA divasa bhogavI zako nahi. mAnapAnathI bijApurathI pUrNa mukta thayA pachI tuMgabhadrA nadInA gALAnA bhUlakAmAM thoDA kALa gALIne siMhAjI I. sa. 1653 mAM beMglora gayA. beMglora gayA pachI potAnuM lazkara bheguM karI, siMhAjIe kanakagiri jItavA mATe mustaphA khAna upara jAte caDAI karI. kanakagirine kille siMhAe sara karyo. pitAnA dIkarA upara vizvAsaghAtathI geLo choDanAra sihAjInA hAthamAM Avyo, paNa siMhajIe tene dIkarAnA khUna mATe dehAMtadaMDanI zikSA na karI, paNa tene jIvate cheDI daI, pitAnuM dariyAva dila ane khAnadAna khamIra sAbIta karyA. 8 khaLada belasaranI laDAI ane rASTrIya aMDAne bacAva. bijApura bAdazAhatanA saradAranI AMkhamAM zivAjI mahArAja khUMcI rahyA hatA. zivAjIne pAMsaro karavA mATe bijApure aneka akhatarA ajamAvyA paNa ekemAM teo phAvyA nahi. Akhare bApa upara dabANa lAvI dIkarAne dAbavAne rasto paNa levAye. siMhAjInI satAmaNathI paNa zivAjI mahArAjane sIdhA na karI zakyA eTale zivAjI upara lazkara mokalavAno bijApura bAdazAhe vicAra karyo. jyAM jyAM sAmane thayuM tyAM tyAM mahArAjanA lazkare bijApuranA lazkarane pitAnI samazerane ThIka ThIka svAda cakhADayo hato. zivAjI kaI rIte mAnatA nathI ane gAMThata paNa nathI ane pitAnI hilacAla AgaLa dhapAvyA ja jAya che e joIne bijApura bAdazAha zivAjI upara ati gusse thayA hatA. zivAjInuM dareka kRtya bijApura bAdazAhanA haiyAmAM haLI saLagAvatuM hatuM. zivAjIne zarUAtamAM ja dAbI na dIdhe e bAdazAhe bhAre bhUla karI ema saradAro mATe mAMhe bolavA lAgyA. mAthuM UMcuM karatAMnI sAthe ja zivAjIne kacaDI nAMkhyo hota te bAdazAhatano eka jabaro duzamana dara thaI jata. enAM katyo tarapha AMkha ADA kAna karavAmAM AvyA tethIja Aje e bAdazAhatane dhA devAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 che. zivAjI caritra prakaraNa 10 muM ekaThI karI zakyA . vagere vAtA darabArIomAM carcAvA lAgI. bhUlyA tyAMthI krI gaNeA e nyAye bijApure ghaTatI taiyArI karIne phattakhAnane lazkara ApI zivAjI upara mokalyA. tekhAne A vakhate te zivAjInA lazkarane jakharI hAra ApavAnA dRDha nizcaya karyAM hatA. bAdazAhanI jAmelI sattA sAme thavuMe ramata vAta nathI, etA sApanA daramAM hAtha ghAlavA jevuM che e zivAjIne batAvavAnI phattekhAnanI IcchA hatI. potAnA lazkarI baLane vicAra karI phattekhAne potAne phatteha jarUra maLaze e vicArathI jhulAtA hatA. kuttehanAM svamAM sevAkttakhAna bijApurathI nIkaLyo. te samAcAra zivAjI mahArAjane maLI cUkayA hatA. mahArAje sAmano karavAnI taiyArI karI. tarataja kAnhAjI jedhete tenI mAvaLA TukaDI sAthe hAjara thaI javA tAkIdane hukama cheDyo. mahArAjane hukama maLatAMja kAnhAjI peAtAnuM mAvaLA lazkara laIne mahArAjane AvI maLyA. mahArAja kAnhAjIne laIne puraMdaranA killAmAM gayA. daravAje AvatA duzmananI khabara levAnI badhI taiyArIo thaI gaI hatI. puraMdaranA killAmAM khAsa mutsaddIonI beThaka thaI. mahArAje saradArAne saMpUrNa sAMbhaLyA pachI duzmanane paheAMcI vaLavA mATe zAM pagalAM bharavAM te upara mutsaddI ane saradAreAnA vivecane thayAM. zivAjI mahArAjanuM vadhatuM jora aTakAvavA mATe bijApura bAdazAhe have kamara kasI che ane hiMdutva rakSaNa karanArI sattA musalamAne kadI paNa sAMkhaze nahi mATe musalamAnenI duzmanAvaTanI sAme TakavA mATe hiMduoe ekatra thavuM ghaTe che. hiMduomAM khaLa che, zakti che, yukti che, kaLA che, kauzalya che, hiMmata che, bahAdurI che, paNa sattA sthApavA mATe je sAhasikapaNuM joIe te nathI tethI hiMduenI dazA divase divase bagaDatI jAya che. meTAM moTAM musalamAnI rAjya calAvavAnI zakti hiMduomAM che. musalamAne mATe navI bAdazAhatA ubhI karavAnI kuneha hiMduomAM che paNa hiMdutvanA jussA hiMduonI nasenasamAM nahi hAvAthI prajA tarIke hiMdu kAvI nathI zakatA. hiMdutva mATe hiMduomAM kAIne kaI ja paDI nathI evI Aje dezanI sthiti che tethI hiMdu prajAmAM hiMdutva mATe jIssA ane bhAvanA pedA karavAM joI e, temane sateja karyA sivAya navI sattA sthApavAnuM kAma bahuja kaThaNa thaI paDaze mATe hiMduemAM hiMdutva bhAvanA jAgRta karI hiMduonuM saMgaThana karavAnuM racanAtmaka kAma dhamadhokAra zaru thaI javuM joIe ane tene aneka rastethI uttejana maLavAM joI e. sAdhuo, bAvAo, kathAkArA, kirtanakArA vagerenI mAraphate nirmAlya banatI hiMdu prajAmAM cetana reDavAnuM saMgIna kAma thavuM joIe ane te thaze te ja musalamAnI sattAne AMkaDA ApaNe nIce namAvI zakIzuM. A badhI vAte mutsaddI ane saradArAe dila kholIne mahArAja AgaLa kahI. mahArAje bahu dhyAnapUrvaka sadhaLuM sAMbhaLI lIdhuM ane kImatI sUcanAo amalamAM mUkavA dhaTatuM karavA sarvene khAtrI ApI. bijApura darabAre mahArAja upara meAkalelA phattekhAnanI caDAInA saMbaMdhamAM paNa zuM karavuM te saMbaMdhI saradAreAe potapotAnA vicAre darzAvyA. phattekhAnane sajjaDa hAra khavaDAvavA saradArAe aneka yuktio ane vyUharacanA mahArAja AgaLa raju karI. bintapura darabArane mahArAjanA maraNiyA vIrAnA baLanA khyAla nathI tethI te mahArAjane vAraMvAra chaMchecyA kare che paNa A vakhate krUttakhAnane bhAre pATha bhaNAvavAnA saradArAe vicAra karyA hatA. phattekhAnanI sAme kaI rIte bAjI gAThavavI te mahArAje nakkI karyuM ane kAnhAjInA mAvaLA lazkaranI kavAyata peAte karAvavA mAMDI. lazkarIAnI tAlIma vagere joI mahArAje mAvaLA daLamAMthI uttama sipAhIe neAkhA kADhavA, sArAmAM sArA cAlAka ane heziyAra vIra sipAhInI cUMTaNI karI tenuM eka nAnuM lazkara mahArAje banAvyuM. phattakhAna majala daDamajala phreMca karatA potAnA lazkara sAthe pUnA tarapha dhasI jateA hateA. tene aTakAvavA mahArAje cUMTI kADhelA mANasonuM A lazkara rASTrIya vAvaTA sAthe mokalyuM. rASTrIya vAvaTA samarAMgaNu upara uDatA rAkhavAmAM mahArAjano hetu e hato ke laDAI vakhate sipAhIemAM e bhAvanA jAgRta thAya ke amA deza ane dharmanA uddhAra mATe amArA pyArA prANa pAtharavA taiyAra thayA chIe. A rASTrIya vAvaTA joIne sipAhIomAM dezAbhimAna ane dharmAbhimAna jAgRta thAya e hetuthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM ] che. zivAjI caritra mahArAje rASTrIya vAvaTo samarAMgaNa upara mokalyo haze. phakhAnane AgaLa vadhato aTakAvavA mATe mahArAjanuM lazkara AgaLa vadhyuM. duzmana daLa bahu jabaruM hatuM. saMkhyAbaLa vizeSa hatuM ane sipAhIo saMdara tAlIma pAmelA ane vadhAre kasAyelA hatA. mahArAjanuM lazkara taddana najadIkamAM jaI pahoMcyuM ane banne lazkara vacce cakamaka zarU thaI gaI. cakamaka ane jhapAjhapI vadhIne tyAM jabaruM yuddha jAmyuM. phakhAnanuM lazkara bahu baLavAna hovAthI zivAjInuM lazkara phAvI zakayuM nahi. AdilazAhIla skarane mAro bahu sakhata hato. zivAjInA lazkarane A mAro bahu bhAre ane asahya thaI paDyo. AdilazAhI lazkaranA mArA AgaLa mahArAjanuM lazkara TakI nA zakayuM. ghaNAM ghAyala thayA, ghaNuM marAyA ane lazkaramAM bhaMgANa paDayuM. avyavasthita thaI gayelA A lazkarane karekhAne mAra mArIne pA jejurI najIka belasara AgaLa mahArAjanuM lazkara aTakayuM. duzmana lazkara pUThe paDayuM hatuM. mahArAjanA lazkarane rASTrIya vAvaTe paDAvI javA mATe duzmane e halA karavA mAMDayA. rASTrIya jhuMDAnuM rakSaNa karavA mATe mahArAjanA sipAIo maraNiyA thayA. baLada belasara AgaLa kharuM yuddha jAmyuM. eka paNa mANasa jIvato rahe tyAM sudhI duzmananA hAthamAM vAvaTe javA devo nahi, e nizcaya mahArAjanA sipAhIoe karyo. rASTrIya vAvaTA mATe banne lazkara vacce bahu bhAre laDAI thaI. zivAjI mahArAjane rASTrIya jhaMDe kabaje karavA mATe musalamAna maraNiyA thaIne marAThAone haMphAvI rahyA che evI khabara kAnhojI relvenI chAvaNImAM paDI. kAnhAjI jodhe chokare bAjI jeThe je mahArAjanI ja uMmarano hato eNe A samAcAra sAMbhaLyA ane enuM leAhI ukaLI AvyuM. te ghaDI upara svAra thayo ane potAnA cunaMdA sAthIo tathA thoDA sipAhIone sAthe laI pitAne kahyA sivAya rASTrIya jhaMDAnuM rakSaNa karavA khaLada belasara tarapha deDI gayA. baLada belasara AgaLa jabare hatyAkAMDa cAlI rahyo hato. mahArAjanA maraNiyAo eka pachI eka paDatA hatA. duzmano vijayanA piokAre karIne vAvaTo levA halA upara halA jorathI karI rahyA hatA. Akharano samaya AvI pahoMcyo hato. have te vAvaTAnA rakSaNa mATe zivAjI mahArAjanA phakta 40-50 vIra jIvatA rahyA hatA. bacelA bahAdura sainike rASTrIya jhaMDAnuM rakSaNa karI rahyA hatA. musalamAnee te ghaNIkharI bAjI sara karI hatI. have te eka be hallAmAM vAvaTo duzmananA kabajAmAM jaze ema dekhAtuM hatuM. rASTrIya jhaMDAnA rakSaNamAM eke eka mANase pote marIne nIce na paDe tyAM sudhI laDavAno nizcaya karyo hate. duzmananA baLa AgaLa 40-50 mANaso zA hisAbamAM Ave aNIne vakhate bAjI jedhe pitAnA sAthIo sAthe rASTrIya jhaMDAnA bacAva mATe tyAM jaI pahoMce. bAjI ane tenA sAthIo kesarIyAM karIne ja samarAMgaNe sIdhAvyA hatA. jhaMDAnuM rakSaNa karatAM maraNa Ave te AnaMdathI svIkAravAno nizcaya karIne ja A yuvaka nIkaLyA hatA. A vIremAM vIrazrIe pUrepuro saMcAra karyo hato. vijayaharSathI jussAmAM AvI gayelA phakhAnanA lazkara upara bAjI ane tenA sAthIoe maraNiyo hale karyo. tAjA lehInA bAjIe. ane raNe caDhelA tenA sobatIoe samarAMgaNa upara kamAla karI. duzmananI bhAre katala calAvI ane duzmana daLamAM hAhAkAra vartAvyo. bAjInI madada joI mahArAjanA maraNiyA vIremAM paNa bhAre jusso Avyo ane jota jotAmAM duzmana lazkaramAM bhaMgANa pADayuM. sara thayelI bAjI badalAvA lAgI. marAThAo vijayanAda karatA AgaLa dhapyA ja karatA hatA. Akhare phakhAnanA mANasoe nAsavA mAMDayuM. duzmana senApatie pitAnuM lazkara vyavasthita karavA bhAre prayatno karyo, paNa bAjInA jabarA mArA AgaLa musalamAna TakI na zakyA. laDAInI bAjI palaTAI gaI duzmanoe mAnelI chata hAramAM pheravAI gaI. vAvaTe kabaje levAne badale phakhAnanA sipAhIoe nAsavA mAMDayuM. jene jyAM rasto maLyo tyAM muThIo vALIne nAThA. duzmana senA gabharATamAM paDI tene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 muM lAbha bAjIe pUrepare lIdhe. bAjInI chata thaI ane rASTrIya jhaMDAnuM bAjIe barobara rakSaNa karyuM. rASTrIya jhaMDe tathA keda pakaDAyelA duzmananA sainikone laIne bAjI zivAjI mahArAja pAse puraMdara gaye. rASTrIya jhaMDAnA rakSaNa mATe bAjIe batAvelI hiMmata ane samarakauzalyanI vAta sAMbhaLI zivAjI mahArAjane bhAre saMtoSa thayo. khaLada belasaranA digvijaya mATe darabAra bharI jemaNe jemaNe kAmagIrI bajAvI hatI temane badhAne kAmagIrInA pramANamAM badale ApavAmAM AvyuM. zivAjI mahArAje darabAramAM bAjI jedhanAM bhAre vakhANa karyo. tenI dezabhakti ane dharmAbhimAna namunedAra hovAthI yuvAnane tene dhaDa levA mahArAje sUcanA karI. bAjI jekvene mahArAje kImatI vastro ane alaMkAro ApyAM. sajerAvano " IdrikAba ApI tenI kadara karI. potAnA mAnItA ghoDAomAMthI be ghaDA " sajerAvIne InAma ApyA. A vIra yuvaka sajerAva bAjIne mahArAje potAnI nokarImAM nedhI lIdhe. jItAI prakaraNa 11 muM 1. javaLanA rAjA caMdrarAva mAre. | 4. rAyarI killAne kabajo. 2 mahArAja ane mAre vacce aNabanAva. kabaje 3. mAre marAyA-haNumaMtarAva haNAyA-jAvI | 5 IMgArapuramAM zivAjI, rehA ki ane mahArAjanA mulakane vistAra, 1. jAvaLInA rAjA caMdrarAva more. jayapalI jayAyema karmaNA prathitaM zivam / e hArASTrane itihAsa vAMcanAra ane zivAjI mahArAjanuM jIvanacaritra tapAsanAra koIpaNa che vAMcakanI najare jAvaLInuM nAma paDyA sivAya rahe ja nahi. mahArASTranA itihAsamAM javaLInA rAjA caMdrarAva meree bahu agatyano bhAga bhajavyo che eTale caMdrarAva ane jAvaLI e baMnene saMbaMdhamAM banI zake teTalI mAhitI bahu TUMkamAM vAMcake sanmukha mUkIe chIe. je jAvaLI mATe sattAdhArIone yuddha karavAM paDyAM, je jAvaLI mATe mutsaddIone ujAgarA veThavA paDyA, je jAvaLI mATe mahArASTranA vIrene pitAnA lehInI nadIo vahevaDAvavI paDI, je jAvaLI mATe DAhyA ane vicAravaMta puruSane pitAnA dhADA saMbaMdhI, ane gharebA upara aMgAra mUkavA paDyA ane hiMdutvanA uddhArane mATe je jAvaLInA kabajAnI zivAjI mahArAjane khAsa AvazyaktA jaNAI. te jALInI vAMcakane jhAMkhI karAvavI jarUrI che. jAvALI dakSiNa dezanA satArA jillAnA taddana vAyavya khUNA upara jAvaLI gAma AveluM che. Asare sattaramA saikAmAM jAvaLInI jAhojalAlI bahu jabarI hatI. mahArASTramAM pitAnI sattA prabaLa karavA IcchA rAkhanAra mANasanI najara pahelavahelI jAvaLI tarapha jatI evuM jAvaLInuM mahattva hatuM. kudaratI racanAne lIdhe paNa sarvane jAvaLI AkarSI rahyuM hatuM. jAvaLI prAMta vAInI taddana najIkamAM che. jevI rIte pUnA pAsenA mAvaLa mulakanA kudaratI racanA pramANe bAra bhAga paDI gayA, tevI ja rIte jALI prAMtanA 18 mahAla banI gayA. jAMbhaLore, jore, zivatare, kAMdATa re, tAmamahAla, bAmaNolI, ATagAMva athavA caturaeTa, sAsare vagere 18 mahAla maLIne eka jAvaLI prAMta thayA che. A prAMta pahADI ane jaMgalavALo hato. kudaratI hariyALI ane lIlotarIthI lIluMchama e mulaka rahete Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM ] che. zivAjI caritra ane jonAranI AMkhane atyaMta AnaMda ApatA. jAvaLI prAMta e mahArASTramAM sRSTi-saudaryane eka namUna manAte. TUMkamAM jAvaLI prAMta kudaratanI khUbIne khyAla karAve evo suzobhita, AnaMda ApanAro ane AkarSaka hatA. te vakhate jAvaLanI jhADI bahu ghADI hatI. jhADI, jhAMkharAM, kAMTA velA vagerethI e bhAga aneka ThekANe evo bhayaMkara banI gayo hato ke bhemiyA vagara tyAM kAI jAya te bhale paDyA sivAya raheja nahi ane bahAra nIkaLavA mATe bicArAne bahaja bhaTakavuM paDe. e jhADImAM ajANyo te game teTaluM athaDAya ane kaTAya topaNa ene raste maLavo muzkela hatuM. e prAMtanI jhADI ane jaMgalomAM aneka meTA rastA ane nAnI nAnI vATa bhulabhulAmaNInuM kAma karatAM. bhomiyA vagara e bhAgamAM bhaTakavuM e nabaLA picAnuM te kAma ja nahi. hiMmatavAna mATe paNa e bhAre jokhamabhareluM hatuM. musalamAnI sattA dakSiNamAM sthApana thaI tyArathI dakSiNanA sapATa mulaka upara musalamAna amaladAre jevI rIte amala calAvI zakyA, tevI rItano amala A prAMta upara e nathI calAvI zakyA. A prAMta levA mATe athavA te upara sattA calAvavA mATe musalamAnone e prAMtanA nAnA moTA saradAranI ja jarUra paDatI. A jAvaLI prAMtanI mahattA itihAsa mazahUra che. dariyAnI sapATIthI 4000 phUTa uMcAI upara caDhelI sahyAdrinI ubhI bhekhaDo jAvaLI prAMtanI pazcime divAlarUpe AvelI hatI. kekaNamAM javAne gherI raste jAvaLI thaIne ja jato hato. jAvaLIne dakSiNa dezano daravAje kahIe to paNa cAle. dakSiNa dezanA pazcima bhAganI e cAvIrUpa hatA. jAvaLI prAMtanA mulakamAMthI lazkaranI bharatI mATe bahu moTI saMkhyAmAM sipAhIo maLI zakatA. dakSiNa dezamAM koIpaNa navAba, rAjA yA saradArane sattA jamAvavA mATe ne te majabUta karavA mATe A prAMtane kabaje atyaMta Avazyaka hatA. jAvaLInA kabajA sivAya mahASTramAM pUrepurI sattA sthApavI e kevaLa azakya hatuM. A mahatvane jAvaLI prAMta te vakhate rAjA caMdrarAva merenA kabajAmAM hato. rAjA caMdrarAva mare. caMdrarAva mare e bijApuranA bAdazAhane bahu nAmIco ane vaphAdAra saradAra hatA. enI jAgIranuM mukhya zahera jAvaLI mahAbaLezvaranI taLeTImAM keyanA nadInI khINamAM AveluM hatuM. malIkaula-tujArane vizALagaDha AgaLa harAvI vijaya meLavavA mATe prasiddhi pAmelA zIrake kuTuMbane yAdava vaMzanA rAjAoe mahAbaLezvaranA ucca pradeza ( plateau ) ane bAjunI khINAvALo mulaka ApyA hatA. yAdava vaMzane jyAre nAza tharyo ane brAhmaNI vaMza sthapAyo tyAre zIrake kuTuMbanA kabajAmAM mahAbaLezvara jAgIra tarIke rahyuM hatuM. brAhmaNIvaMza pachI zIrake kuTuMbanI paNa paDatI thaI. bijApura bAdazAhatanA sthApanAra yusupha AdilazAhanI eka marAThA saradAra parasALa more upara maherabAnI hatI. bAdazAha salAmatanI mIThI najara joI parasAjIe eka vakhate bAdazAha pAse pitA mATe mulaka jItavA bAdazAhI lazkaranI eka TukaDI ApavA vinaMti karI. parasAi meree bAdazAhanI prIti saMpAdana karI hatI eTale bAdazAhe parasALa bAjIrAva morene zIrakenI jAgIra chatavA mATe 12000 mANasanuM lazkara ApyuM. e lazkara vaDe parasAi moree zIrake sAthe yuddha karyuM ane ene pUrepuro nAza karI jaya meLavyo. meree zIrake kuTuMbane hAMkI kADhayuM. yusupha AdilazAhanI kumaka vaDe bAdazAhI lazkarathI ja zIrakene parasAjI mAre mahAta karI zakyA hatA, chatAM yusupha AdilazAhe madada ApatI vakhate kabula karyA mujaba zIrakenI jAgIra vALA chale badhe mulaka parasAi morene ApI dIdhe, eTaluM ja nahi paNa vadhArAmAM parasALane mere kuTuMba mATe caMdrarAvane khitAba yusupha AdilazAhe enAyata karyo. caMdrarAva mere kuTuMbano parasAjI mere maLa puruSa gaNAya che. emanA dIkarA yazavaMtarAve pitAe meLavelI kIrti ane AbarUmAM khUba 21 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 su vadhArA karyAM. I. sa. 1524 mAM burahAna nijhAmazAha pahelAnA IsmAIla AdilazAhane hAthe parAbhava thayeA. te vakhate ahamadanagaranA lazkaranA lIlA vAvaTA yazava'tarAva mAree kabaje karyAM hatA. yazavaMta rAvanI A bahAdurIthI khUza thaI bijApuranA khAdazAhe caMdrarAva merene vazaparaparAnA "rAjA " nA khitAba ApyA ane rAjA tarIke peAtAnA vAvaTA rAkhavAnI paravAnagI ApI. jAvaLI upara mere kuTuMbane sAta ATha peDhI sudhI kabajo rahyo. parasAjI mArenI AThamI peDhIe rAjA kRSNajI caMdrarAva mAre thayA. enA vakhatamAM enA mulakamAM kALI leAkAe ane evI bIjI jaMgalI kAmeAe khaMDa uThAvyuM. rAjA kRSNAjI caMdrarAva mAree mahAkhaLezvara mahAdevanI mAnatA mAnI ane kALI leAkAnuM baMDa samAvI dIdhuM. A jIta pachI rAjA kRSNa jI mAree mahAbaLezvaranuM maMdira baMdhAvyuM je Aje paNa hayAta che. rAjA kRSNane pAMca putra hatA. (1) rAjA khALAjIrAva mAre e pATavI hatA. kRSNAjI pachI e jAgIranA mAlIka ane rAjA caMdrarAva banyA. bAkInA cArane eka eka gAma maLyuM. (ra) daulatarAvane zivathara, (3) hanumantarAvane jora, (4) gAviMdarAvane jAMbhaLI ane (5) yazavaMtarAvane khAhulo gAma maLyuM. I. sa. 1648-49 nI sAlamAM jAvaLI prAntanA mukhya jAgIradAra jAvaLInA mukhya mAlIka rAjA caMdrarAva mAre satAna vagara maraNa pAmyA. jAvaLI prAnta bahu moTA hatA ane e jAgIra pazu meTI gaNAtI. gAdIpati vArasa vagara maraNa pAmyA, eTale jAvaLInI jAgIra mATe jhaghaDA ubhA thayA. maranAranI strIe zivatharavALA mAre kuTuMbamAMthI eka putra dattaka lIdhA ane zivAjI mahArAjanI sahAyatAthI tene gAdI upara besADI jAvaLIne caMdrarAva mere banAvyA. A banAvathI jAvaLInA mAre kuTuMbamAM kalaha peDhA. jorakhAre ane zivatakhAremAM teA khaDA jAgyAM. A avyavasthAnA lAbha laI jAvaLI prAnta bAdazAhatamAM joDI devA mATe vAI paragaNAnA te vakhatanA subedAra saradAra aphajhalakhAnane IcchA thaI, jAvaLI prAMta joI ne khAnasAhebanA mAMmAM pANI chUTayuM ane te pacAvI paDavAnI dAnata pazu thaI pazu jAvaLI jItavI e kaMI sahelI vAta na hatI. jAvaLI letAM te ghaNAnA hAza khATA thaI gayA hatA. dhaNAne chaThThInuM dUdha yAda AvyuM hatuM. te gALAnA jANItA bhAmiyA saradArane sAdhyA sivAyanA prayatnA kevaLa mithyA nIvaDe enI paNa aphajhalakhAna saradArane pUrepurI khabara hatI. jAvaLIne bAdazAhatamAM joDI devAnI subedAra aphajhalakhAnanI IcchA kAI marAThA saradAranI madada sivAya saMtASAya ema na hatI, tethI aphajhalakhAne kAnhAjI jedhe dezamukhane, jAvaLI, bAdazAhatamAM joDI devAnA kAmamAM madada karavA patra lakhyA. aphajhalakhAnanA AmaMtraNathI kAnhAjI jedhe bhAre muMjhavaNamAM paDayA. kAnhAjI jeve e sihAjIne mANusa. kAnhAjI siMhAjI rAjAnA jamaNA hAtha gaNAtA. siMhAjI rAjAne jyAre giraphatAra karyAM, tyAre kAnhAjIne paNa temanI sAthe paraheja karavAmAM AvyA hatA. aljhalakhAnane patra kAnhAjIne maLyA, tenA e mAsa pahelAM kAnhAjI upara siMhAjIneA patra AvyeA hateA. A patramAM siMhAjIe zivAjI mahArAja mATe bhalAmaNa karI hatI. siMhAjIe A patramAM nIcenI matalabanuM lakhyuM hatuMH--" tame amArA dharanA mANusa jevA che. tamArA upara amArA pUrNa vizvAsa che. tamArA prema paNa amArA tarapha tevA ja prakAranA che e ame jANIe chIe. tamane amArA samajIne ja ame lakhIe chIe ke ci. zikhA ( zivAjI )nI paDakhe tame rahejo, ene vaphAdAra nIvaDo. mugala lazkara athavA AdilazAhI lazkara zivAjI upara caDAI kare te tame khabaradArI rAkhaze. eve vakhate tame tamArI amArA taraphanI vadhAdArI bhUlatA nahi. amane ane amArA vArasAne vaphAdAra rahevAnA tame Izvara samakSa sogaMda lIdhA che te barAbara pALajo. khIlIpatra upara hAtha mUkIne lIdhelI pratijJA tame bhUlatA nahi. " siMhAjIne patra AvyA pachI gheADe ja divase aphajhalakhAnanuM AmaMtraNa ApuM eTale kAnhAjI UMDA vicAramAM paDyo. kAnhAjI jedhe je gAmanA paTela ( pATIla ) hatA te gAma subedAra aphajhalakhAnanA tAbAmAM hatuM eTale Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM ] 7. zivAjI caritra 163 aljhalakhAnane nArAja karavAnI kAnhAjInI IcchA na hatI. kAnhAjIne kheAlAvavAmAM te aphajhalakhAnanA aneka hetu hatA. ajhalakhAnanA AmaMtraNane mAna ApI kAnhAjI jAvaLI jItavAmAM aphajhalakhAnane madada kare te zivAjI mahArAja jarura nArAja thAya ane tethI kAnhAjIne zivAthI chUTA pADavAnI temamAM jhalakhAna phAvI paNa jAya. khaLada--elasaranI laDAImAM bijApurI lazkara sAme kAnhAjInA putra bAjI zivAjI mahArAja taraphathI lAvo hatA eTale bApa beTA vacce virAdha karavAmAM athavA amRtanA pyAlAmAM jheranAM TapakAM pADavAmAM phrAvI javAne khAnane saMbhava lAgyA. kAnhAjI jedhene lAgyuM ke A hakIkatathI zivAjI mahArAjane vAke karI emane hAthe A gUcanA ukela ANuvA, Ama karavAthI gUMcane ukela thAya ane mahArAjanA vicAra zuM che, te paNa jaNAya. tethI kAnhAjI jedhee vigatavAra patra lakhI mahArAja upara mekaklyA ane AvA saMjogAmAM zuM karavuM te jaNAvavA vinaMti karI. "" mahArAjane kAnhAjIne patra maLyA. vAMcI vicAramAM paDyA. kAnhAjIe mArI sAthe kevuM vana rAkhavuM e saMbaMdhI pitAzrI ane enI vacce vigatavAra vAtacIta thayelI che. kAnhAjIe vAdArInA sAga6 pazu lIdhA che. game te saMjogAmAM mArI paDakhe rahevAnI eNe pratijJA lIdhI che evuM heAvA chatAM khAnanA patrane zo javAba ApavA, e mATe kAnhAjI mArI salAha kema pUche che? pitAzrI sAthe e saMbaMdhamAM pUrepurI vAtacIta thayA pachI mArI pAsethI lekhI sUcanA levAmAM enA ze! hetu haze ? dALamAM kaMI kALuM che ke kema te kAnhAjInuM dila dubhAvyA sivAya khALI kADhavuM joI e. enA mananuM mApa nIkaLe evA prakAranA javAba huM ApuM teAja kharI sthitinI khabara paDe. Ama vicAra karI mahArAje nIce pramANe javAba vALyeH~~~" tamArA kAgaLa maLyo. hakIkata jANI. tame lakhA che ke khAna alIjJAnakhAna ajama taraphathI tamane patra AvyA temAM te tamane jAvaLI upara caDAI karavA mATe tamArA lazkara sAthe javA mATe AgrahapUrvaka AmatraNa kare che. tamArA ane temane saMbaMdha ane dharAmA bahu ja jAne che, te tamAre javuM te joIe. tamArA eka khIjAneA sabaMdha tame vadhAre jANI zakA. sthiti ane saMjogAthI tame vAke che. AjasudhInA anubhavathI A saMjogAmAM zuM karavuM joI e tenA vicAra te tame karyAM haze chatAM mArI salAha jyAre tame pUchI tyAre mane je vAjabI lAge che te jaNAvuM chuM. khAnanA Ama MtraNane mAna ApI, tame agara tamArA chokarA jAya, tyAre bahu sAcavI saMbhALIne rahejo. sAvacetI sivAya A jamAnAmAM DAhyA paNa thappaDa khAI jAya che. dIdiSTa vAparavAnI khAsa jarura che. khAna pAsethI sahIsalAmatIne kAla lIdhA pachI ja javAnuM karo agara tamArA dIkarAne mAkalavAnuM rAkhajo. baMne vacce kAlakarAra karavA kAI taTasthane vacce rAkhavAnI mane jarura jaNAya che. tame pUchyuM tyAre mane je lAge che te meM jaNAvyuM che. mArI te| A phakta sUcanAo che. tamane ceAgya lAgatuM hAya ane manamAM bharAse paDatA heAya teA bIjI trIjI kAIpaNa jAtanI khaTapaTa karyA sivAya tyAM jaze. sAvacetInAM pagalAM tarIke mArI sUcanAe tamane vAjabI lAgatI haiAya te te amalamAM mUkaze. banatAM sudhI chekarAne mAkalajo ane tame dhera rahejo. tamane badhI vAtA jaNAvI che. tame suna che, DAlA che, tamane vadhAre lakhavAnuM na heAya. uparanA patra mutsaddIpaNAthI bharapUra hatA. A patrane bahu jhINavaTathI vAMcatAM mahArAje emAM badhI sthiti varNavI che. mahArAjanA A patranI sUcanAthI kAnhAjIe pAtAnA vakIla AbAjIpa'tane khAna pAse mekalyA ane nIcenI traNa zarate kumake javA khuzI che, ema jaNuAvyuMH-- 1. gAdI upara beThelA cadrarAva je khArAneA che te khAruM cadrarAvane hAMkI kADhaSA pachI kAnhAjI pene ApavuM. "" jAvaLImAM 200 sipAhIonI nAyakI kAnhAjI jedhene ApavAmAM AvavI joI e, 2. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNe 11 muM . uparanI zaratamAM jaNAvelA 200 sipAhIo potAnI pasaMdagInA, potAnI paTalAInA gAmanA rAkhI zake evI sattA kAnhAjIne maLavI joIe. uparanI traNa zaratonA saMbaMdhamAM khAna sAthe patravyavahAra cAlu hatA. enuM kAMI pariNAma AvatAM pahelAM e patravahevAra aTakI paDyo ane zivAjI mahArAje gAdI upara besADelA caMdrarAva mere bhAvaLInA rAjA tarIke amala calAvato thaI gayo. sivAcharAjA bheMsale ane jAvaLInA caMdrarAvanA kuTuMbane eka bIjAnI sAthe bahu ghADo gharobo hate. zivAjI mahArAja jyAre nAnA hatA tyAre mAtA jIjAbAI mahAbaLezvara mahAdevanAM darzana mATe jatAM. baMne kaTuMbano saMbaMdha sAro hovAthI jIjAbAI jAvaLImAM merene tyAM ja mukAma karatAM. eka vakhate jIjAbAI ne mukAma jyAre jAvaLImAM hatuM tyAre teNe bALAjIrAva merenI bahu ja dekhAvaDI, suMdara ane AkarSaka traNa dIkarI joI hatI. jIjAbAInuM dhyAna e chokarIo tarapha AkarSAyuM ane e traNamAthI eka chokarI zivAjI sAthe paraNAvavAnI IcchA dekhADI hatI. bALAe jIjAbAInI e mAgaNI svIkArI na hatI. bijApura bAdazAhatamAM muLanA bArapaDee mahamada AdilazAhanI maherabAnI meLavavA saradAra siMhAjIne satAvavAmAM bAkI rAkhI na hatI. siMhAe potAnA putra zivAjI mahArAjane patra lakhyo hato temAM A pramANe jaNAvyuM hatuM -" dIkarA ! hAthamAM lIdheluM kAma haraprayatna pUruM karaje, tAruM kAma tuM sAvacetI rAkhIne AgaLa dhapAvya jaje. tAro hetu zuddha ane laData prajAkalyANanI che eTale ja te tAre cheja e nakkI mAnaje. tArA dumanano nAza thAya ane tAruM uttarottara kalyANa thAya eja prabhu pAse mArI prArthanA che. vahAlA dIkarA! bArapaDe sAthe huM haMmeza vinaya ane vivekathI vaje. mArA upara eNe anaMta upakAra karyA che. huM enA bhAre upakAra nIce dabAeluM chuM. tArA pitA upara caDhelA A RNamAMthI karI tuM tAkIde Te thaI jaje." pitAe vyaMgamAM lakhelA lakhANanI zivAjI mahArAja upara bahu UMDI asara thaI hatI. pitAnA patramAMnA asarakAraka vAkaye putranA hRdaya upara kerAI gayA hatA. pitAne satAvanAra zatrune sIdhe karavAmAM zivAjI mahArAja jarAe vilaMba kare evA na hatA. sihAjI upara bAdharapaDee karelA upakArano badale cakravRddhi vyAja sAthe ApavAno mahArAje nizcaya karyo. bAchorapaDe uparanA veranI vasUlAta karavA mahArAja taiyAra thayA hatA paNa bAdhorapaDene pheMsale karatAM pahelAM caMdrarAva mere sAthe patAvaTa karavAnI mahArAjane jarUra jaNAI. tethI mahArAjanuM dhyAna jAvaLIne caMdrarAva mere tarapha kheMcAyuM. caMdrarAva merenA saMbaMdhamAM UMDo vicAra karatAM mahArAjane lAgyuM ke, caMdrarAva mere sAthe salAha tathA masalata karIne tene pitAnA pakSamAM le e hiMdutva uddhAranI hilacAlane vadhAre kalyANakAraka che tethI game tema karI caMdrarAva mere sAthe salAha karavAne mahArAjane vicAra thayo. caMdrarAva more upara mahArAjane gusse te bahu hato paNa jUnA gharebAne yAda karI banI zake teTaluM e ja karatA. more kuTuMbane nAza kare e kalpanA paNa mahArAjane dilagIra banAvatI. je kuTuMbanI sAthe bacapaNathI sArA saMbaMdha ane ghare hato, te kuTuMbane samajAvIne hiMdutva rakSaNanA kAryamAM sAmela karI levA mahArAja mathI rahyA hatA. salAha tathA masalata karavA mATe zivAjI mahArAje caMdrarAva morenI sAthe saMdeza zaru karyA. saMdezAo ekalI ekalIne mahArAja thAkI gayA, paNa kaMI rUDuM pariNAma AvyuM nahi. game te prakAre samajAvIne je caMdrarAva more mAnI jAya te hiMdavI svarAjya sthApavAnA kAryamAM enI bhAre madada thaI paDaze enI mahArAjane khAtrI hatI. mahArAje vAraMvAra prayatno karyA paNa phAvyA nahi. pitAnA pratinidhio mAraphate caMdrarAvanuM mana manAvavAnA prayatnomAM mahArAja na phAvyA, eTale caMdrarAvane jAte rUbarUmAM maLI samajAvavAno emaNe vicAra karyo. jAte samajAvavAthI badhuM sIdhe sIdhuM utarI jAya ema hoya te caMdrarAva merenA kuTuMbane na dubhavavAno rivAja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM ] che. zivAjI caritra mahArAjano vicAra hatA. eTale jAte jAvaLI jaI caMdrarAvane maLavAnuM mahArAje nakkI karyuM. zivAjI mahArAjano vicAra meree jA. mahArAjanAM mANasoe mere sAthe je dalIla karI hatI tenI mere upara jarA paNa asara thaI nahi. hiMdutvarakSaNanI vAta merenA hRdayane pIgaLAvI na zakI. mahArAjanA jAvaLI AvavAnA samAcAra meree jANyA hatA. zivAjI mahArAja merene manAvavAnI AzAthI AzAbhera jAvaLI jaI pahoMcyA. caMdrarAva mere sAthe mahArAjane khUba vAta thaI. vivecana ane carcAmAM mahArAje bAkI na rAkhI. hiMdutvanA rakSaNa mATe ane dezane musalamAnonA trAsamAMthI, yavananA julamamAMthI, mlecchanA atyAcAramAMthI choDAvavA mATe, gAya ane hiMdu strIonI Ijjata rAkhavA mATe rAjA caMdrarAva merene pitAnA pakSamAM AvavA zivAjI mahArAje vinaMti karI. musalamAnonI sattA sarvoparI thavAthI hiMdu dharma upara musalamAnoe kevA kevA atyAcAra gujAryA che ane haju paNa trAsa ane julama vartAvI rahyA che tene citAra caMdrarAva merenI AMkho AgaLa khaDo karavAmAM mahArAje jarApaNa maNuM rAkhI nahi. hiMdu strIone gharamAMthI kheMcI jaI hiMduonA gharasaMsArane musalamAne kevI rIte dhULamAM meLavI de che tenuM citra zivAjI mahArAje caMdrarAva mere AgaLa raju karyuM. merene manAvavAnA mahArAjanA badhA prayatna phegaTa gayA. merenuM mana jarAe kumaLuM na banyuM. hiMdudharma ane devamaMdire musalamAnI sattAmAM bhAre bhayamAM che ane temanI rakSA mATe, dharma khAtara, vaDilane vahAlI evI Ijjatane khAtara ane dezane khAtara pitAnA pakSamAM joDAvA zivAjI mahArAje vinaMti karI topaNa A caMdrarAva morenuM jakkIpaNuM jarApaNa na ghaTayuM. mane manAvavAnA kAryamAM mahArAja pUrepurA hArI gayA. mahArAjanuM kahevuM te araNyarudana jevuM thaI paDayuM. caMdrarAva moree mahArAjanuM jarAe mAnyuM nahi ane mahArAjane khAtrI thaI gaI ke mAre have keTI upAye paNa mAnavAne nathI. musalamAna bAdazAhane khUza karI, pitAnuM ghara bharavA mATe bAdhorapaDee siMhAjIne keda karI, bijApura mokalyo tevI rItano pitA caMdrarAva meree racyA hatA. mahArAjane jAvaLImAM giraphatAra karI bAdazAhanA kedI tarIke temane bijApura mokalI, bAdazAha taraphathI bahu bhAre mAna pAmavAnI goThavaNa moree karI hatI. zivAjI mahArAja kaMI jevA tevA sAdhAraNa paMktinA mutsaddI na hatA. caMdrarAva merenA paMjAmAM ke enI jALamAM sahelAIthI sapaDAya evA paNa na hatA. mahArAje te rAjadvArI kSetramAM caM? jevA keTalA mANasone ramADyA haze. zivAjI mahArAja to caMdrarAva mere jevA cha merene khissAmAM ghAlIne phare evA ane mere jevA sAta merenA bhegA kAvAdAvA jANanAra hatA. mahArAja te duzmanane pagalA uparathI pArakhI letA hatA. duzmananA gharamAM jatAM pahelAM je je sAvacetI levI joIe te badhIja mahArAje lIdhI hatI. duzmananA gharamAM ane virodhInI hadamAM jatI vakhate je je taiyArIo rAjadvArI mutsaddIone te jamAnAmAM rAkhavAnI jarUra jaNAtI te badhI taiyArIo zivAjI mahArAje rAkhI hatI. morenAM kAvatrAMnI gaMdha zivAjI mahArAjane AvI gaI hatI. mahArAja bheda pAmI gayA hatA. morenI vAtacIta uparathI ane jAvaLInA vAtAvaraNa uparathI mahArAja dago vartI gayA hatA duzmana daLa deze ema samajIne pahelethIja AtmarakSaNanI badhI taiyArIo karI rAkhI hatI. meree bahu yuktipUrvaka bAjI goThavI haze paNa moree yuktithI goThavelAM mANasane hAthatALI daI zivAjI mahArAja cAlyA gayA. merenA mananI murAda manamAM ja rahI gaI. more kaTuMba sAthe gharobo mIThA rAkhavAnI dAnatathI mahArAje bhagIratha prayatno karyA paNa mahArAjane yaza na maLyo. caMdrarAva mArene manAvavAmAM mahArAja taddana niSphaLa nIvaDyA. have te hiMdutvanA rakSaNa khAtara mere kuTuMba sAthe bagAmA sivAya mahArAjane bIjo rasto hatAja nahi. mahArAjane bahu glAni thaI. jeNe hiMdu dharmanA uddhAranA kAmanI khAtara pitAnA pUjya pitAnAM saMkaTone paNa vadhAre mahatva na ApyuM te zivAjI mahArAja mere sAthe saMbaMdha mIThe rAkhavA khAtara jarApaNa DhIluM paDavA de evA na hatA. hiMdu dharmanA mAranA kAmanI ADe Ave tene dUra karavAnI e pitAnI pavitra pharaja samajatA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 muM 2. mahArAja ane mAre vacce aNabanAva. jAvaLInA caMdrarAva morenI sAthe nahi bagADavA mahArAje ghaNA prayatna karyA paNa bhAvI miyA keNa karI zake? mahArAja ane mAre vacce aNabanAva vadhate ja gayo ane Akhare mahArAjane hiMdutvanA rakSaNanuM pavitra kArya AgaLa dhapAvavAmAM naDatara karatI khIlIne vaccethI kADhI nAMkhavAnI pharaja paDI. more sAthe mahArAjane aNabanAva thayo tenAM kAraNe nIce ApyAM che te uparathI vAMcake jenI zakaze ke caMdrarAvane vALave e azakya ja hatuM. 1. I. sa. 1649 nI sAlamAM jAvaLIne delatarAva rAjA caMdrarAva mere saMtAna vagara marazuM pAmyo tyAre tenI vidhavAe zivatakhorAnA mere kuTuMbano dIkaro dattaka lIdhe. vaLInA vAsA mATe more kuTuMbamAM kalaha jA. vidhavAe dattaka lIdhela putra zivAjI mahArAjane zaraNe gayo. mahArAje badhI bInA bArIkAIthI tapAsI joI ane e dattaka putrano hakka sAro lAgavAthI pitAne Take e chokarAne Apyo. zivAjI mahArAjanI hUMpha, kumaka ane ethathI A chokaro jAvaLIne rAjA caMdrarAva mAre thayo. jAvaLInI gAdI upara barAbara jAmI gayA pachI A caMdrarAva moree mahArAja sAthenA vatanamAM pheraphAra karavA mAMDyo. zivAjI mahArAja upara bijApura bAdazAhanI ItarAjI vadhatI gaI. caMdrarAva meree joyuM ke zivAjI mahArAjanA pakSamAM rahevAthI bijApura bAdazAhanI mIThI najarane lAbha maLato aTakaze eTale dhIme dhIme mahArAjanI sAthe virodhI vartana zaru karyuM. bAdazAhanI maherabAnI meLavavA mATe zivAjI mahArAjanA virodhI thavAmAM meree jarA paNa AMcake na khAdhe. jema jema bAdazAhane gusse mahArAja upara vadhatA gayA tema tema caMdrarAvano mahArAja sAthe virodha paNa vadhatA gayo ane Akhare caMdrarAva mere mahArAjane ko virodhI banyo. 2. gujaNa mAvaLanI dezamukhInA savAle gaMbhIra rUpa pakaDayuM. caMdrarAva more paNa e dezamukhI upara pitAne hakka karavA lAgyo. nabaLA ane madada vagarano hovAthI keIno sAco hakka mAryo jate hoya athavA sattAne jerathI sattAvALA nirbaLane kacaDavA prayatna karato hoya te nirbaLane madada karavA mahArAja hamezAM taiyAra rahetA. baLavAnanI sAme nirbaLane bacAva kare che te mahArAjanI nIti hatI. guMjaNa mAvaLanI dezamukhI bAbatamAM tapAsa karatAM mahArAjane lAgyuM ke kumakane abhAve silImakarane haka mAryo jAya che ane bIjAo baLavAna hovAthI silImakarane phAvavA detA nathI eTale mahArAje taddana anAtha evA silImakarano pakSa lIdhe. mahArAjanA A vartanathI merene mAThuM lAgyuM ane mahArAja ane merenI vacce virodha hatA temAM vadhAro thayo. 3. musemerAmAM raMgo trImaLa nAmane eka badamAza mANasa raheto hato. enI badamAzIthI lokone ghaNo trAsa pahoMcate. A badamAze eka bAI upara atyAcAra karyo. A gunAnI mahArAjane khabara paDI. A vyabhicArIne pakaDI tenA gunA mATe tene sajA karavAnI hatI. mahArAjanA mANase ene pakaDavA mATe gayA. raMge trImaLane khabara paDI ke mahArAjanA hAthamAM je e sapaDAze te tene bahu bhAre zikSA thaze. prajAne dhaDa besADavA mATe AvA gunAonI sajA bahu bhAre karavAmAM AvatI. raMgotrImaLa nAsIne merane zaraNe gayo. caMdrarAva maree ene Azaro Apyo. vyabhicArano gunA karI nAsI gayelA mahArAjanA gunegArane caMdrarAve Azraya Ape tethI baMnenA virodhamAM vadhAro thayo. 4. biravADInA pATIla (paTela) upara caMdrarAva mere nArAja hatA. morenI caDatI hatI ane dinapratidina e vadhAre ne vadhAre baLavAna banate jato hato. biravADIne pATIla bicAre enI sAme zA hisAbamAM? te zivAjI mahArAja pAse gayo ane jaNAvyuM ke mAre bahu baLavAna che. huM garIba chuM. mAre ne merene sArAsArI nathI. te mane nAhakanuM nukasAna kare che ane dabAve che. mArI paTalAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM ] 7. zivAjI caritra 167 ane khUMce che. mArA gAmanA mAre adhikAra eja bhAgave che. e khaLIe rahyo eTale mArA jevA nirmULanA kAI hAtha jhAlatuM nathI. huM mUge mAMe mArenA mAra sahana karI rahyo chuM. mahArAje A khAbatanI tapAsa karI ane emane mAlama paDayu ke sattAnA jora upara caMdrarAva niLane kacarI rahyo che. mahArAje khiravADInA pATIlane tene adhikAra apAvyA. mahArAjanA A kRtyathI mAre ane mahArAjanA virAdhamAM vadhArA thayeA. 5. zivAjI mahArAjane pakaDavA mATe bijApuranA bAdazAhe bAjI zyAmarAja nAmanA saradArane lazkara ApI mahArAja upara mAkalyA. jAvaLInA jAgIradAranI salAha ane sahAya vagara e kAmamAM khAjI zyAmarAja kAMI karI zake ema na hatuM. caMdrarAva mAree bAjI zyAmarAjane madada mATe vacana ApyuM ane jyAre bAjIne jarura paDI tyAre ene ane enA lazkarane jAvaLInI hadamAM chUpAI javAnI sagavaDa karI ApI. mArainA A kRtyathI baMne vacce kaDavI duzmanAvaTa thaI. 6. mArene manAvI hiMdutvarakSaNanA kAmamAM sAmela karI potAnA pakSamAM levAnA IrAdAthI mahArAja te mArene samajAvavA jAvaLI gayA hatA. mahArAja jAvaLI gayA tenA lAbha laI mAree kAvatru racyuM pazu mahArAjane A kAvatrAnI pahelethIja gaMdha AvI gaI hatI, tethI e peAtAnuM kAma ATApI sAIthI jAvaLIvALAnI jALamAM phasAyA vagara sahIsalAmata cAlI gayA. A kRtyathI te| caMdrarAve mahArAja sAthenA veramAM haLAhaLa jhera reDayuM. 3. mAre marAyA, huNamaMtarAva haNAyA ane jAvaLI chatAI. rAjA caMdrarAva meArInA jAvaLI gAmethI mahArAja cAlAkIthI AbAda chaTakI gayA. mArene samajAvavAmAM pAte na phrAvyA tethI mahArAjane dilamAM jarA lAgI AvyuM. je kuTuMbanI sAthe nahi bhagADavA mATe ATalI badhI khaTapaTa karI vidhavidha rIte manAvavAnI keAziza karI chatAM e kuTuMba sAthe bagADavAnI pharaja mAthe AvI paDI e vicArathI mahArAjane glAni thaI. mahArAjanuM hadaya jeTaluM dayALu ane pAcu hatuM. teTaluM ja pharaja bajAvavAnI bAbatamAM sakhata ane kaThaNu hatuM. mahArAja dilathI mAnatA hatA ke deza ane dharmanA uddhAranA kAmanI vacce Dakhala karanAra mANasane manAvavAnI pUrepurI kaiAziza karavI e temanuM ka`vya che, paNa tethI rastA saraLa ane sIdhA na thatA heAya te e Dakhalane mULathI nAza karavA e paNa pharaja che. deza ane dharmAdhAranA kAmanI ADe AvanAra bApa hAya ke bhAI hAya, sagA hAya ke snehI hAya, mitra heAya ke mAnItA heAya, game te heya te paNa tene dUra karavAnI mANusanI pharaja che. hiMdu dharma uddhAranA kAmane mATe mahArAja aDaga hatA. mArete na manAvI zakyA tethI dilagIra thayA paNa AvA banAvo, akasmAte, kapaTa ane kAvatrAMthI potAnA kAmamAM e jarAe meALA paDe evA nahatA. zivAjI mahArAjanI khAtrI teA thaI gaI ke cadrarAva mAre kATI upAye pazu bijApuranA bAdazAhuthI judo paDaze nahi. hiMdudha ke hiMdutvanI ene kaMI ja paDI nathI. musalamAnI sattAne majabUta karavAmAM e hiMdudharmanA uccheda karanArA banI hiMdutva nAzanA kAmamAM bhAgIdAra bane che enuM bhAna mahArAje pUrepuruM ene karAvyuM hatuM. cAre taraphanA vicAra karatAM mahArAjane lAgyuM ke e kAMTA rastAmAMthI dUra karye ja chUTakA che. mAreteA nAza karavAne vicAra karyAM paNa jUnA dhare mahArAjanI najara AgaLathI khasatA nahatA. mAre nAza karavAne nizcaya karatAM pahelAM AkharanA eka upAya ajamAvavAnA mahArAje vicAra karyA. mAre upara caDAI karatAM pahelAM hajI eka taka ene ApavI ( ane jo A chellI takanA lAbha e le te pariNAma baMne mATe lAbhakAraka nIvaDe ema hatuM) evA zivAjI mahArAje vicAra karyAM. jAvaLI upara caDAI laI javA mATe caMdrarAve puratAM kArakha ApyAM hatAM chatAM mAre kuTuMba upara hAtha nAMkhI emane jamIna deAsta karavAnI emanI jarApaNa chA na hatI. tethI mahArAje caDAI laI javAnuM kAma DhIlamAM nAMkhyuM hatuM. caMdrarAva mAranI sAthe sagapaNlR Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 mu' saMbaMdha bAMdhI emane meLavI levAya te tema karavAnA mahArAje vicAra karyAM. caMdrarAva mArenI chekarI sAthe paraNIne enI sAthe sasarA jamAI nA saMbaMdha bAMdhavAnA paNa vicAra karyAM. A chellA upAya ajamAvI jovAnA IrAdAthI mahArAje potAnA khAsa vizvAsu sevakA zrI. rAdhe khallALa ane zabhAjI kAvajIne khelAvyA ane mArene tyAM javA kahyuM. A baMnene ghaTatI sUcanA ApavAmAM AvI. mAlIkanA pharamAna mujaba A baMne jAvaLI gayA ane mAre sAthe, zivAjI mahArAja sAthe sagapaNa saMbaMdha bAMdhavAnI vAtacIta karI. meree bedarakArI batAvyAthI rAdhe balALa ane zabhAjI kAvajIe merete ceAkhe cekhkhu saMbhaLAvI dIdhuM. hiMdutvarakSaNanA kAmamAM zivAjI mahArAja sAthe joDAI javAnuM merene kahevAmAM AvyuM ane jo mAre te mATe taiyAra na hoya teA pariNAma mATe taiyAra rahevuM ema paNa jaNAvyuM. zivAjI mahArAja sAthe sagapaNanA sabaMdha bAMdhavA saMbaMdhI paNa vAto cAlI hatI. mAre AvelA mANase ne kAI jAtane javAba ApatA naheAtA. badhI gALagALa vAtA kare ane vakhata lakhAvyA kare. mahArAjanA pratinidhioe jyAre mArete paDakAra karyAM tyAre e saheja DagyA paNa kharA. eNe saMdezAnA javAba devA mAMDyA. vakhata vitADavAmAM merene kaMIka hetu hato, evI zaMkA mahArAjane paDI, tethI mahArAje bahu jhINI tapAsa karavA mAMDI. zivAjI sAthe yuddha jamAvavA mATe bAdazAha taraphathI mAree vadhu madada maMgAvI hatI, tenI mAre rAha joI rahyA hatA ane tethI vakhata vitADatA hatA evI zivAjInA sevakA khabara lAvyA. sevakAe badhI bAtamI mahArAjane ApI. zivAjI mahArAje A gabhIra sthitinA vicAra karyAM. mahArAja potAnA cunaMdA mANasA laIne puraMdara javA nIkaLyA. rastAmAM potAnA vizvAsu hera taraphathI kaI khAtamI maLI hAya tethI ke vicAra badalAyA hoya tethI mahArAje puradarane rastA balyA ane mahAbaLezvara gayA. killAnA majo. 4. rAyarI kAraDe ane kAvajIe mAre sAthe saMdezA cAluja rAkhyA hatA. mAre sIdhA javAba detA nahi ane mANasA zakAya evA uttara ApatA. Akhare jyAre kAraDe ane kAvajInI khAtrI thaI ke mAre javAba ApavAmAM IrAdApUrvaka DhIla kare che tyAre eka divase kAraDe ane kAvajIe mArene enA hetu sabaMdhI saMbhaLAvI devAnA vicAra karyAM ane ene maLyA. mAre tathA tene bhAI sUrAva meAre ane eka divAnakhAnAmAM hatA tyAM jaI kAraDe ane kAvae saMdezAne javAba mAgyA. meree ADAavaLA javAba devA mAMDyA tyAre kAraDe ane kAvajIe ceAkhkhu saMbhaLAvyuM ke javAba nahi ApavAmAM kAvatru hevAnA amane zaka che. A mulAkAtamAM khelatAM khelatAM vAta vadhI gaI. mAree mahArAjanI bhAre niMdA karI emanuM apamAna karyuM. badhAe magaja Uparano kAbu khAye! ane pariNAme kAraDe ane kAvajIe mAre ane tenA bhAI te temanA divAnakhAnAmAM kApI nAkhyA. aMte bhAI ne mArIne mahArAjanA mANasA kAraDe ane kAvajI jAvaLImAMthI nAsI chUTyA ane peAtAnA mAlIkane maLyA. bALAjIrAva merenA bhAI o ke jemanAM gAmA bALAjI khacAvI paDyo hatA te badhA khALA nA patanamAM rAjI hatA. A bhAI e zivAjIne maLyA ane badhAe bhegA thaI jAvaLI upara caDAI karI. bALAjIrAvanA che.karAo ane tenA pradhAna haNamatarAva zivAjInI sAme bahu bahAdurIthI laDyA. caMdrarAva merenA chekarA ane kuTuMbanA bIjA mANasA keMdda pakaDAyA ane pradhAna haNamaMtarAva kAvajIne hAthe haNAyA. caMdrarAva mAre marAyA pachI ane jAvaLI mahArAje jItyuM eTale tenA chekarAe kRSNarAja ane khAjarAja, khIjA sagAM sAthe jAvaLIthI nAsI rAyarInA killAmAM jaI bharAyA. mahArAje emanI pUMTha pakaDI. mahArAjanA mAnItA saradAra ane snehI haibatarAva sIlImakarane merenA A pUtronI dhyA AvI tethI e vacce paDayo ane chokarAne jIvatadAna ApavA mahArAjane vInavyA. caMdrarAvanA putrA zaraNe Ave te mAphI ApavAnuM mahArAje kannula karyuM ane haikhatarAva sIlImakara kRSNarAja ane bAjarAjane rAyarI killAnI nIce laI AvyeA. A baMne chokarAone mahArAja AgaLa rajU karavAmAM AvyA. chekarA zaraNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM ] che. zivAjI caritra AvyA ane mahArAjane vaphAdAra rahevAnA emaNe segaMda lIdhA. AthI mahArAje emane potAnI nokarImAM noMdhI lIdhA. AvI rIte caMdrarAvanA A be chokarAone mahArAje I. sa. 1656 nA me mAsamAM pUne mokalI dIdhA ane rAyarI killo hastagata karyo. nokarImAM noMdhyA pachI paNa mahArAja gaphalatamAM na hatA. duzmananA daLamAMthI AvelA sui, jJAnI ane guNavAnone mahArAja Azraya ApatA paNa emanI kasoTIe pUrepurA utaryA sivAya e tevAo upara kadI paNa pUro vizvAsa mUkatA nahi. emanI parikSAmAM pAsa thatAM sudhI mahArAja evA mANasenAM vartana bahu jhINI najarathI tapAsatA. caMdrarAvanA chokarAone pitAnI nokarImAM noMdhyA pachI paNa emanA upara khAnagI jANo mahArAje bahu sakhata rAkhyo hato. emanAM kRtyo ane hilacAlanI gupta cekasI rAkhavA mATe mahArAje goThavaNa karI dIdhI vanA dIkarAo jANatA paNa na hatA ke emanI hilacAla upara bahu bArIkAIthI dhyAna ApavAmAM Ave che. morenA chokarAone te mahArAja upara vera levuM hatuM eTale emaNe bijApura bAdazAha sAthe gupta saMdezA zaru karyA. mahArAjanI sAme kAvatru racavAne patravahevAra bijApura bAdazAha ane kRSNarAjanI vace zarU thayo. A baMne bhAIo upara gusa najara rAkhanArAone zaka AvyuM eTale emaNe vadhAre sakhta jApta kAI na jANe evI rIte rAkhavA mAMDayo. Akhare kAvavuM 5kaDAyuM. mahArAjanI viruddha bijApura bAdazAhane morenA putra kRSNarAje lakhelA patro pakaDAyA. e patra mahArAjane svAdhIna karavAmAM AvyA. mahArAje bahu khUbIthI kRSNarAjane A saMbaMdhamAM pUchyuM tyAre teNe kAna upara hAtha mUkyA. mahArAje tarataja enA patro ene batA kRtya kabula karyA sivAya chUTakoja na hatA. mahArAje gunAnI khAtrI karI lIdhI ane vizvAsaghAta karI mahArAja sAme kAvatru racavAnA Aropa mATe kRSNarAja tathA bIjarAjane pUnA najIka phAMsI devAmAM AvI, AvI rIte I. sa. 1656 mAM more marAyA, haNamaMtarAva haNAyA ane jAvaLI chatAyuM. jALInI chata pachI morenA lazkaramAMthI je je sipAhIone mahArAjanA lazkaramAM joDAvAnI IcchA hatI temane nokarIe caDAvyA. bAjIrAva mere potAnA bhAIonAM jAgIranAM gAma bathAvI pADyo hato te gAme hakka mujaba jene tene ApavAmAM AvyA. mahArAje jAvaLI jAgIrano Akho mulaka cho. A jItamAM nAmIce vAMseTAne kille mahArAjane hAtha lAge. A chatathI hiMdavI svarAja sthApavAnI mahArAjanI janAne mArga bahu saraLa the. jAvaLI chatavAthI mahArAjane bahu meTuM lazkara ubhuM karavAnI anukULatA maLI. jALInI jItathI zivAjI nirbhaya banyA. hiMdavI svarAjya sthApavAnA kAmamAM naDatI ADakhIlIne nAza thayo. more kuTuMbe 7-8 peDhIthI jAvaLImAM bahu dhana bheguM karyuM hatuM te badhuM zivAjIne hAtha lAgyuM. jAvaLInA dhanamAMthI mahArAje mahAbaLezvara mahAdevanA maMdirane jIrNoddhAra karyo ane aphajhalakhAnanA vadhathI jANatA thayele pratApagaDhano killo baMdhAvyo. A killAnI mAhitI AgaLa ApavAmAM Avaze. 5. zRMgArapuramAM zivAjI, rehiDA kiTale kabaje ane mahArAjanA mulakano vistAra jALInI jItathI zivAjI mahArAjanA vijya mATe pazcima ane dakSiNanA daravAjA khulI gayA. jAvaLInA vijayathI mahArAjanI sattA jAmI ane vadhI, kAMkaNuM prAntamAM jAvaLInI pazcime ratnAgiri jIllAmAM saradAra cUrvenuM zRMgArapura AveluM che. e sUrvenI jAgIranA mulakane kArabhAra zike nAmane kArabhArI karatA hatA. jAvaLInuM prakaraNa patAvyA pachI zivAjI mahArAje pitAne morace zRMgArapura tarapha pheravyuM. mahArAja zRMgArapuranI hadamAM paThAnI khabara sUrvene maLI eTale e zRMgArapura mUkIne nAsI gayo. mAlIka cUrve karatAM kArabhArI zike vadhAre hiMmatabAja ane bAhoza hatA. zirke gAma mUkIne nAThe nahi, paNa zivAjI mahArAjanuM baLa ane taiyArI jeI, koI paNa prakAre sAmano karavAmAM pite phAvavAnA nathI evI khAtrI thavAthI zivAjIne zaraNe Avyo. 22 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 che. zivAjI caritra prakaraNa 11 muM zivAjI mahArAja bAhoza ane hoziAra mANasanI kadara karanArA hatA eTale jyAM jyAM uttama puruSa emane zaraNa AvyA tyAM te badhAne emaNe Azraya Ape ane emanA guNeno vikAsa thAya evAM kAma emane saMpyAM. evA puraSone temanI lAyakAta mujaba kAmagIrI soMpatA. zike zaraNe AvyA eTale tarata ja mahArAje temane potAnI nokarImAM dhI lIdhA. AjubAjunA je je saradAroe mahArAjanI sAme mAthAM UMcAM karyA te badhAne sIdhA karI dIdhA. Ama ratnAgirinI pUrvane moTo bhAga zivAjI mahArAjanA kabajAmAM AvI gayo. hiDA kile kabaje jAvaLInuM mahAbhArata kAma patyA pachI zivAjI mahArAjanuM dhyAna hiraDasa mAvaLanA dezamukhanA tophAnI vartana tarapha kheMcAyuM. e dezamukhanA ugatA tephAnane vakhatasara dAbI devAmAM na Ave ane saveLAe ene sIdhe karavAmAM na Ave te vakhata jatAM enAM tophAneno cepa bIje phelAya ane pariNAma gaMbhIra Ave e vicArathI mahArAje e dezamukhane dabAvI devAne nizcaya karyo. jAvaLInA digvijaya pachI thoDe ja divase hiraDasa mAvaLa upara caDAI karavAnuM nakkI karI eka rAtre mahArAje hiraDasa mAvaLanA dezamukha upara acAnaka halle karyo. hiDA killAmAM rahIne dezamukha bahu hiMmatathI zivAjI sAme laDyo. dezamukhe pitAnA zauryathI mahArAjane cakita karI dIdhA. thoDA divasa sudhI te eNe hiMmatathI laData calAvI mahArAjane thakavavA mAMDyA paNa Akhare dezamukha mAryo gayo ane rohiDA kille mahArAjane kabaje AvyuM. A laDAImAM dezamukhanA divAna bAjIprabhue mahArAjanI sAme laDavAmAM kamAla karI hatI. laDAI vakhate bAjIprabhunI himata, enI heziyArI, enI bahAdurI, enI kuneha ane kAbeliata jaI mahArAjanI najaramAM A puruSa vasI gayo. jyAM jyAM saddaguNI puruSo jaDe tyAMthI temane potAnI nokarImAM laI letA ane emane egya sthaLe goThavI detA. pratikULa saMjogone lIdhe dhULamAM paDelAM ratna mahArAja uMcakI letA ane zobhe eve ThekANe emane goThavatA. kille kabaje AvyA pachI mahArAje divAna bAjIprabhune bolAvI tenI hiMmata ane zaurya mATe tene sAbAzI ApI ane enA saddaguNonI kadara karI pitAnI nokarImAM naMdhI dIdho. A bAjIprabhunA parAkramanI pratIti vAMcakone AgaLa thaze. merene nAza karyAthI vADInA sAvaMta, zRMgApuranA sarve, dakSiNa kaMkaNanA daLavI vagere saradArane sIdhA dara karatAM mahArAjane vAra na lAgI. I. sa. 1655 nI sAla sudhImAM mahArAjanA tAbAmAM ghaNo mulaka AvI gayo. dhImethI zarUAta karI I. sa. 1655 sudhImAM mahArAje mahArASTrano ghaNe kharo mulaka kabaje karyo hato. prophesara jadunAtha sarakAranA "zivAjI" nA pA. 49-50 pramANe 1646-48 sudhImAM zivAjI mahArAjanI tAbAmAM temanA bApanI badhI jAgIra tathA bijApura bAdazAhatamAMthI meLavele pradeza hato. TUMkamAM pUnA prAMtane dakSiNa bhAga temanA tAbAmAM AvI gayA hatA. A uparAMta cAkaNano paNa kabajo lIdhe hato. vadhumAM kalyANa, mahulI ane thANA jIllAnA dakSiNapUrva bhAgane cheDe mulaka tathA kAlAbA jIllAne ardha pUrva bhAga meLavyo hato. ATaluM te 1648 sudhImAM paNa 1655 mAM jAvAnI chatane pariNAme mahArAjano mulaka vistAra ghaNo vaLe. satArA jillAnI dakSiNa sarahada sudhIne tathA kAMkaNamAM mahADathI zaru karI Akho pUrva ratnAgiri jile eTale ke dariyA kinArA sivAyane lagabhaga badhe kaMkaNa pradeza zivAjI mahArAjanA amala nIce AvI gayo hate. jALInI chata pachI mahArAjanA malakano vistAra bahu vadhI gayo. mahArAja je mulaka chatatA tyAM tarata ja suvyavasthA ane zAMti sthApI detA. mahArAje kAmanA bhAga bahu suMdara ane vakhANavAlAyaka pADyA hatA. mulaka jItanArAo malaka jItavAnuM kAma karyoja kare. jItelA mulakAnI vyavasthA mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 mu cha, zivAjI caritra 171 jItanArAone jovAnuM nahatuM. mulaka jItAya ke temAM suvyavasthA ane aMbasta mATe taiyAra rAkhelA javAbadAra amaladArAne vagara vilae meAkalavAmAM AvatA. peAtAnA mulAne vadhatA vistAra joI mahArAje nIcenA javAbadAra amaladAreAnI nimaNuka karI hatI. 1. mArA trIMbaka piMgaLenI zyAmarAja nIlakaMTha rAMjhekaranI jagyAe pezvA (chancellor) tarIke, 2. niA seAnadevanI bALakRSNa patanI jagyAe majamudAra (accountant General) tarIke, 3. netAjI pAlakaranI sara naubara (master of the cavalry) tarIke 4. AbAjI seAnadevanI suranIsa (Superinbondent of correspondant) tarIke ane 5. gagAjI ma'gAjInI vAkanIsa (News writer) tarIke nImaNuMka karavAmAM AvI. have hayadaLa lazkara (cavalry) 10000 nuM thayuM. temAM 7000 ne sarakArI gheADA ApavAmAM AvyA hatA ane bAkInA 3000 pAse peAtAnA gheDA hatA. mAvaLA pAyadaLa (Infantry) 10000 nuM hatuM tenA senApati tarIke zrI yesAjI kane nImavAmAM AvyA. A kALa 1656-57 te| hatA. pUnAnI jAgIra bhagavanAra bijApuranA darabAranA saradArane A eka chokarA vadhatAM vadhatAM eTalA badhA vadhI gaye| ke bijApura bAdazAhatane dhakko lAgavAnA prasaMga AvI pahoMcyA. zivAjI mahArAjanI hilacAlathI bijApura- bAdazAha ajANyA na hatA. e zivAjInA nAzane ja vicAra karI rahyo hatA. enA pitA saradAra siMhAjI mAraphate zivAjI upara dabANu mUkavAnI yuktimAM te bijApura darabAranA mutsaddI na AvyA. have zI rIte ene vadhatA aTakAvavA e prazna bijApurane thaI paDayo. siddhAjIne bijApura bAdazAha kAI rIte nArAja karI zake ema na hatuM. siMhAjIne nArAja karyAMthI karNATaka prAnta tarataja kheAvA jevuM hatuM. khIjuM zivAjI mahArAjane paNa e A vakhate uzkeravAmAM ANu kADhe ema na hatuM. kAraNa ke auraMgajheba biApura svAhA karavA jaDabu phADIne beThA hatA. macchu 12 suM 1. pratApagaDhanuM pichAna. 2 bajAjI niMbALakaranI zuddhi 3. dakSiNamAM aura'gajhebane amala 4. mIra humalAne madada ane gAvaLakAMDAne gaLe phrAMsA. 5. sugala ane bijApura vacce aNabanAva, 1. pratApagaDhanuM pichAna. ane tA - saMjogA ane banAvAne lIdhe jakharuM ane aitihAsika mahattva maLyuM hatuM. mahArASTranA itihAsamAM jeTaluM mahattva aljhalakhAnanA vadhate apAya teTaluMja mahattva pratApagaDha killAne ApyA sivAya chUTA ja nathI. caMdrarAva mAree sAta ATha peDhIthI bheguM kareluM dhana jAvaLInI jItathI mahArAjanA hAthamAM AvyuM. e dhanamAMthI emaNe pratApagaDhano killo baMdhAvyA ane e kallA upara eka suMdara maMdira baMdhAvI temAM bhAMsalenI kuladevI zrI tuLajA bhavAnInI pratimA padharAvI bhavAnI devInA maMdira mATe zivAjI mahArAje pratApagaDha kema pasaMda karyuM tenA saMbaMdhamAM ghaNI ghaNI vAto kahevAya che. zaruAtamAMja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM ApaNe vAMcI gayA chIe ke mahArAjanA dAdA mAlajI bhoMsalene devIne camatkAra thayo hato ane ene jamInamAMthI dATeluM dhana maLyuM hatuM. A dhana e devInI kRpAno prasAda hatuM ema bhesale kuTuMbanI mAnyatA thaI hatI ane bhoMsale kuTuMbane udaya A dhanane lIdhe thaye evI paNa e kuTuMbanI mAnyatA hatI. bhoMsale kuTuMbanA mANasone tuLajAbhavAnI devI upara aTala zraddhA hatI. e kuTuMbanA mANase varasamAM eka pherA te A devInA darzana mATe jatA ja. tuLajA bhavAnInA darzana varasamAM eka pherA te karavAMja e bhale kuTuMbanA mANasono niyama hate. ghaNA varasa sudhI dara varase darzana mATe javAno niyama bhesale kuTuMbanA mANasoe jALavI rAkhyo. paNa have samaya tathA saMjogo badalAyA hatA. zivAjI mahArAje hiMdutvarakSA mATe mAthuM UMcuM karyuM ane tethI karIne cAre tarapha emanA . duzmane ubhA thayA. pratikULa saMjogone lIdhe tathA vadhatI jatI kaDavAzane lIdhe bhesale kuTuMba mATe bhaya vadhato gayo ane te vadhatAM vadhatAM eTale sudhI vadhI paDyo ke tuLajA bhavAnInI jAtrA bhAre aDacaNabharI ane jabarI jokhamavALI thaI paDI. e jAtrAe javAnuM mahArAjane paNa bahu bhAre thaI paDayuM. e kALamAM mahArAjanI jiMdagIne bahu jokhama hatuM. bhavAnIne sAce bhakta kaI paNa IlAje bhAremAM bhAre jokhama kheDIne paNa bhavAnInAM darzane jAya. mahArAja paNa bhavAnInA custa bhakta hatA. emaNe saMjoge ane vakhatano vicAra karI aDacaNamAMthI sIdhe rasto kADhavA prayatno AdaryA. aneka gUMca ane aDacaNone vividha daSTithI vicAra karI tuLajA bhavAnInuM maMdira rAyarInA killA upara bAMdhavAnuM nakkI karyuM. bhavAnInI bhavya ane AkarSaka mUrti ghaDavA mATe suMdaramAM suMdara ArasapahANanI jarUra hatI tethI te khoLavA mahArAje potAnA vizvAsu mANasone hiMdusthAnamAM mokalyA. A mUrti AkhA hiMdusthAnamAM eka namUnedAra pratimA bane evI mahArAjanI IcchA hatI. suMdaramAM suMdara Arasa meLavI uttamamAM uttama zilpakAra pAse ati AkarSaka mUrti ghaDAvavAne mahArAje nizcaya karyo. ArasapahANanI zodhakhoLa thaI ane mUrti ghaDavA zilpakAro rokAyA. mUrti ghaDavAnuM kAma cAlatuM hatuM evAmAM mahArAjane svamamAM devIe dekhA dIdhI. svamAmAM tuLajA bhavAnIe mahArAjane jaNAvyuM ke "mAruM maMdira tuM zAyarI killA upara bAMdhavAnI taiyArI karI rahyo che paNa mArI IcchA mAruM sthAnaka tyAM rAkhavAnI nathI. mArI IcchAne mahAbaLezvaranI najIkamAM mAruM maMdira baMdhAve evI che. tuM "bhoriyA DuMgarI khoLI kADha ane te DuMgaranI Toce mAruM maMdira baMdhAva. tAre mATe eka killo paNa baMdhAva." svamAno A camatkArathI mahArAja UMghamAMthI jhabakI uThaDyAM. sAkSAta tuLajA bhavAnInAM darzanane lIdhe mahArAjane ati AnaMda ane saMtoSa thayo. bhavAnInI AjJA thaI eTale e kAmamAM mahArAja ghaDIvArane paNa vilaMba kare evA na hatA. savAra thatAMnI sAthe ja "bhArayA' DuMgarInI khoLa karavA mATe mahArAja nIkaLI paDyA. jaMgalamAM ane jhADImAM, TekarA ane DuMgaromAM khADA ane khINamAM mahArAja jAte khUba rakhaDavyA, paNa kaMI patto lAge nahi, Akhare emane jaMgalane bhomiyo eka bharavADa je tyAM Dhora cArate hatuM te maLyo. mahArAje A bhomiyAne "bharakhA' DuMgarI batAvavA kahyuM. A bhomiyAe mahArAjane bharakhA DuMgarI batAvI. A DuMgarI mahAbaLezvaranI pazcime 12 mAIla dUra AvelI hatI miyAe batAvelI DuMgarI upara mahArAja gayA. e DuMgarI upara AjubAjue khUba pharyA. e DuMgarIne judI judI dRSTithI mahArAje nihALI. DuMgarI upara pharatAM pharatAM emanI najara tyAM paDelI eka jabarI zilA tarapha gaI. mahArAja e zilAne dhArI dhArIne jovA lAgyA. pachI pAse gayA tyAre e zilA upara "ziva'nuM cihana mahArAjanA jovAmAM AvyuM. A zilAne joIne mahArAjanA aMtaHkaraNamAM kudaratI rIte ja khAtrI thaI gaI ke tuLajAbhavAnIe svamAmAM jaNAvelI DuMgarI te Aja hovI joIe. devInA kahyA mujaba DuMgarI jaDI AvI eTale rAyarI killA uparanA maMdiramAM mUkavA mATe taiyAra karAvelI tuLajA bhavAnInI pratimA, A bherA DuMgara upara maMdira baMdhAvI temAM padharAvavAnuM mahArAje nakkI karyuM. A DuMgara upara maMdira baMdhAvavAmAM AvyuM ane devIe jaNuvyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM] che. zivAjI caritra mujaba killo paNa tyAMja bAMdhavAnuM nakkI karI mahArAje te kAma killA bAMdhavAnA kAmamAM kuzaLa evA merepaMta piMgaLane soMpyuM. moropaMta piMgaLee aneka bAbatono vicAra karI, hiMdI svirAjya sthApavAnI mahArAjanI yojanA najara sAme rAkhI, hiMdutvarakSaNanA kAmane dhyAnamAM leha killo bAMdhavAnuM kAma hAthamAM lIdhuM. pitAnI kArIgarInI hajAre varasa sudhI sAkSI pUrI zake e killo bAMdhavAnuM morapate nakkI karyuM. pitAnI kuzaLatAnA eka namUnArUpe merIpate mahArAjanA pharamAnathI bhorA DuMgarI para killo bAMdhyo. A killAne mahArAje " pratApagaDha e nAma ApyuM ane pratApagaDhane nAme ja Aje paNa e killo oLakhAya che. keyanA khINathI pratApagaDha 1000 phuTa UMce che. mahA roDa uparathI pratApagaDha upara jatAM bahu suMdara dekhAva dekhAya che ane kudaratanI khubIne khyAla jonArane Ave che. kRSNathI kAMkaNuM javA mATe mahADaghATa thaIne javAya che ane A rastAno kabajo mahArAja mATe bahu ja upayogI ane jarUra hato. hAthamAM lIdheluM kAma pUruM pADavA mATe enA kabajAnI khAsa jarUra hatI. mahArAje navA jItelA mulakane A raste jAnA mulaka sAthe joDI denAro thaI paDyo hato. 2. bajAjI niMbALakaranI zuddhi, jorajulama ane baLajabarIthI paradharmamAM vaTalAvavAmAM AvelA kamanasIba mANasonI zuddhi karI pAza dharmamAM levAnI vidhi zivAjI mahArAjanA jamAnAmAM astitvamAM hatI e bajAjI ni bALakanI zuddhi uparathI sAbIta thAya che. e zuddhi prakaraNa zarU karatAM pahelAM bajAjI nibALakara je kuTuMbamAM janmyo te nibALakara kaTuMbanI oLakhANa vAMcakone ApavAnI jarUra che. mahArASTranA itihAsa tarapha najara karatAM vAcaka joI zakaze ke mahArASTramAM ItihAsaprasiddha kSatrI kuTuMbo jude jude ThekANe udaya pAmyAM che. jevAM ke -(1) bhoMsale (2) jAdhava (3) ghera paDe (4) gujara (5) ghATage (6) DaphaLe (7) mAne (8) mohita (9) mahADIka (10) mere (11) zike (12) sAvaMta (13) sUrve (14) nibaLakara vagere. upara jaNAvelA kuTuMba mahArASTranA judA judA bhAgamAM bahude vakhate udaya pAmyA. phalaTaNamAM niMbALakara kuTuMba bahu jUnuM ane Ijjata AbarumAM bharapura gaNAya che. e kuTuMba Asare 600 varasathI saradArI bhogave che. Asare AThamA saikAnI Akhare ke navamA saikAnI zaruAtamAM paramAravaMzanA rajapUtoe dhArA nagarImAM rAjya sthApyuM. A vaMzamAM muMja, bhoja vagere parAkramI puruSo thaI gayA. dilhInA sulatAnee A dhArAnagarInA rAjAo upara aneka caDAI karI. dilhInA musalamAna sulatAne dhAranA hi6 rAjAone japIne rAjya karavA tA ja nahi. dhArAnagarI aneka prakAranI AphatomAM sapaDAyelI hatI. teve vakhate nibarAja paramAra nAmano rAjakuTuMbane eka puraSa I. sa. 1244 mAM dhArAnagarI choDIne dakSiNamAM AvI vasya (4. ni.). nibarAje zaMbhu mahAdevanA sthAnaka najIka mukAma nAMkhyo. e je gAmamAM rahyo te gAmane leke nibaLaka nAmathI oLakhavA lAgyA. A gAmanA nAma uparathI nibarAjanA vaMzajone nibaLakara nAmathI leke bolAvavA lAgyA. A vaMzanA mANasoe phalaTaNa gAma vasAvyuM. nikharAthI 14 me puruSa vanaMgapALa nibALakara thayo jenA saMbaMdhamAM pAchalA prakaraNamAM hakIkata AvI gaI che. A nibALakara vaMzamAM muLa nibALakara nAmane eka puruSa thaI gaye te hiMdavI svasanya sthApavAnI zivAjI mahArAjanI yojanAnI tarapheNamAM hatA. bijApura bAdazAhanI madadathI muchanA chokarAoe muja upara caDAI karI. muchano eka dIkaro bajAjI nibALakara bApanI keTe hate. ziravaLa najIka geLA gAme laDAI thaI. A laDAImAM I. sa. 1644 mAM mucha pitAnA bArAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 muM hAthe eka vaDalAnA vRkSa heThaLa marA (ma. phi.). A vaDalAne Aje paNa "jApa nicA vaDa" e nAmathI mahArASTramAM leke oLakhe che. A laDAImAM mudhAjIno putra bajAjI ni bALakara keda pakaDAya ane tene bijApura laI javAmAM AvyuM. bajAjIne bijApura bAdazAha samakSa khaDe karavAmAM AvyuM. bApanA gunA mATe beTAne garadana mAravAnI zikSA pharamAvavAmAM AvI. bijApura darabAramAMnA marAThA saradArone bajAjIne thayelI sajAthI bhAre dukha thayuM. A sA e te bajAjIne kevaLa anyAya che, ema marAThA saradArone lAgyuM. bijApuranA bAdazAha bajAjI upara kevaLa sitama sujAre che ema keTalAkane lAgyuM ane ghaNA marAThA saradAranI lAgaNI bajAjI tarapha kheMcAI game tema karI bAdazAhane samajAvI manAvIne paNa bajAjInI sajA mAMDI vaLAvavAne marAThA saradAroe vicAra karyo. bajAjIne karavAmAM AvelI sajA bahu bhAre ane kaDaka che mATe bAdazAha salAmate bAjInI bAbatamAM pharI vicAra kare evI araja marAThA saradAroe bAdazAhane gujArI. bArIka tapAsa karatAM bAdazAhane jaNAyuM ke bajAjIne garadana mAravAmAM Ave te darabAranA marAThA saradAronAM dila dubhAvAne saMbhava che. bijApura darabArano IcachA bajAjIne nAza karavAnI hatI kAraNa zivAjI mahArAje je hilacAla ubhI karI hatI temAM bajAjI khullI rIte maLaze evo bAdazAhane bhaya hatuM ane jo bajAjI zivAjI sAthe maLIne bijApura sAme khulluM vera jAhera kare te bijApura sattAne dhakko pahoMce ema hatuM. A badhI bAbatene vicAra karI bajAjIne zivAjIne sAthI banate aTakAvavA mATe tene nAza karavAne bAdazAhe vicAra karyo. darabAranA marAThA saradAranI vinaMtithI bAdazAha saheja palaLe te kharo paNa nibaLakaranuM mahArASTramAM bhAre lAgavaga ane vajana dharAvatuM kuTuMba zivAjI sAthe joDAI musalamAnI sattA sAme mAthuM UMcuM kare e bAdazAhane koIpaNa rIte pAlave ema na hatuM. jo nibALakarane garadana mAre te hiMdu saradAramAM bedilI ubhI thAya ane je niMbALakone sTe karavAmAM Ave te duzmananuM baLa bamaNuM vadhe che AvI kaDhaMgI sthitimAMthI paNa bAdazAhe uMDe vicAra karI eka raste zodhI kADhyo. bajAjI kabula na kare evo sarata bAdazAhe bajAjInA chuTakArA mATe nakkI karI ane marAThA saradArene ane bajAjIne jAhera karyuM ke - bajAjI nibaLakara jo hiMdu dharma choDIne musalamAna dharma svIkAre te ene karavAmAM AvelI dehAMtadaMDanI zikSA mApha karIne ene baMdhanamukta karavAmAM Avaze eTaluM ja nahi paNa ene maTI jAgIra bakSIsa ApavAmAM Avaze" (ma.zi.). bajAjI nibaLakara AgaLa enA chuTakArAnI upara pramANenI sarata mUkavAmAM AvI. hiMdudharmane tyAga karI musalamAna thavuM e sarata bajAjIne ati AkarI, asahya ane nahi svIkAravA jevI lAgI. A saratathI chUTavuM e bajAjIne maravAthI paNa vadhAre AkaruM lAgyuM. bajAjI bahu dukhI thayo ane A sarata upara vicAra karavA lAgyo. enI AgaLa te have eka ja rasto khulle rahyo. vatana vADIvajIphA ane sarvasva tyAga karavo athavA hiMdudharmane tyAga kare. 300-400 varasathI cAlI AvatuM vatana ane jAgIrane savAla paNa enI najara AgaLa ubhe the. bajAjIe vicAra karyo, cAre tarapha nara doDAvI tyAre ene lAgyuM ke A jamAne kapAI maravAne nathI. " jIvato nara bhadrA pAme " e kahevata paNa enA magajamAM tAjI thaI AvI. sarvasva khovA karatAM samaya pratikULa che eTale tene AdhIna thaI jIva bacAvavA mATe bhale marajI na hoya te paNa sarata svIkAravI. musalamAna dharmasvIkAra ja che to pUrepure phAyado maLe evI sarata ApaNe paNa mUkavI evo nizcaya karI bajAjIe bAdazAhane kahevaDAvyuM ke "je bAdazAha salAmata zAhajAdI sAthe mAruM lagna karI ane bAdazAhane jamAI anAve to ha bAdazAhanI sarata svIkAravA taiyAra chuM. zAhajAdInI maracha paNa bajAjI sAthe paraNavAnI haze ane teNe mAgaNI karavAnI khaTapaTa karI hoya ema dekhAya che ( ma. phi.). bAdazAhe bajAjInI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM] che. zivAjI caritra 175 sarata svIkArI pitAnI zAhajAdInI zAdI bajAjI ni bALakara sAthe karI ane tene potAne jamAI banAvI moTI jAgIrInI sanada karI ApI. bajAjI musalamAna banyo ane thaDe kALa zAhajAdI sAthe bijApura rahyo. bijApura bAdazAhanA jamAIne upabhoga bhagavone bajAjI cheDA vakhata pachI pitAne deza pAcho Avyo. potAne deza pAchA pharyA pachI bajAjIne karelAM kRtya mATe (musalamAna banavA mATe) pazcAttApa thaye. enuM mana ene DaMkhyA ja karatuM hatuM. motamAMthI bacavA mATe eNe musalamAna dharma svIkAryo paNa te mATe tene dilamAM ati dukha thatuM hatuM. enuM dila ene DaMkhavA lAgyuM. have ene lAgyuM ke game tema karI, game tevI sthitimAM paNa mAre to hiMdu ja rahevuM joIe. have bagaDI kema sudhAravI e ciMtAmAM e paDyo. bajAjI niMbALakarane musalamAna banAvyAnA samAcAra zivAjI mahArAja tathA jIjAbAIne maLyA. nibALakara ane bheMsale kuTuMbane saMbaMdha bahu nikaTane hato tethI ane hiMduonuM bahu nAmIcuM kuTuMba musalamAna banyuM tethI ane A kuTuMbanA vaTalAvAthI hiMduone pakSa nabaLA bane tethI mahArAjanA dilane A kRtyathI dhakko lAge. jIjAbAIne paNa lAgyuM ke "nibALakara jevuM kuTuMba Aje A dazAne pAme te kAle bIjA saradAranuM zuM thaze? zivAjI mahArAje zarU karelA kAmanI vacce A jabarI ADakhIlI nIvaDaze." vagere vicArethI jIjAbAI paNa ciMtAtura thayAM. bajAja nibALakara zaMbhu mahAdevanAM darzana mATe ziMgaNApura gayo hato, tyAM mahAdevanAM darzana karI pAchA pharatAM jIjAbAIne maLyo ane pitAnI vItI athathI Iti sudhI nivedana karI pote musalamAna dharma svIkAravA jarApaNa rAjI na hatA paNa kyA saMjogomAM eNe musalamAna dharma svIkAryo hate te badhuM jIjAbAIne kahyuM. ApattimAMthI bacavA mATe ene A badhuM karavuM paDayuM ane te mATe ene pazcAttApa thAya che e vAta jAbAIne jaNAvI. A sthiti te ene mATe asahya thaI paDI che ane - temAMthI game te rIte e bacavA Icache che evuM eNe khule khulluM jIjAbAIne kahyuM. jIjAbAI AgaLa nuM dukha raDI bajAjI cAlyo gayo. bajAja pitAne sthAne cAlyo gayo paNa potAnI vItInuM varNana karIne jIjAbAIne uMDA vicAra sAgaramAM DubADIne gayo. jIjAbAIne cena paDe nahi. emanA manamAM A saMbaMdhI aneka vicAro ubhA thayA. ' AvI rIte musalamAna bAdazAhe sattAnA jora upara trAsa ane julamathI hiMduone baLajabarIthI vaTalAve ane prasaMga TaLe hiMduo temane Apa-saMganuM kRtya gaNuM mApha karI pAchA hiMdu dharma ane nyAtamAM zuddha karIne na leto kALe karIne hiMduonI saMkhyA taddana ghaTI javAnI ane hiMdutvane nAza thavAne. aneka julama ane trAsane lIdhe paradharmamAM jorajulamathI gayelA hiMduone hiMdu dharma je zuddha karIne pitAmAM na meLavI le te musalamAnonA julamane uttejana ApavA jevuM thAya che. jene hiMdu dharmamAM haju zraddhA che, hiMdu dharmane mATe jenA aMtaHkaraNamAM haju mAna che, hiMdu deva devatA ane hiMdu saMskRtinA je pUjaka che tevA upara atyAcAra thAya tyAre bIka ane trAsane lIdhe phakta jIva bacAvavA mATe je bIjAne dharma upara uparathI svIkAre che te je hiMdu dharmamAM zuddha thaIne pAcho AvavA IcchA rAkhato heya te tevAne mATe hiMdu dharma pitAnAM bAraNuM baMdha rAkhe te hiMdu dharmanI mahattAmAM jarUra uNapa gaNAya. jyAre musalamAnee hiMduone vaTalAvI musalamAna banAvavA mATe trAsa, julama, AkramaNa ane atyAcAranuM sutra svIkAryuM hoya tyAM te zuddhinuM dvAra hiMduoe khulluM mUkavuM eja julama ane sattAnA durupayogane hiMduone vyAjabI javAba gaNAya." bajAjI kevA kaDhaMgA saMjogomAM musalamAna banyo te sthiti, tenA upara karavAmAM AveluM aghaTita dabANa, musalamAna na bane te dehAMta daMDanI zikSAne amalamAM mUkavAnI dhamakI vagere vAte marAThAo AgaLa mUkI bajAjIne zuddha karI nyAtamAM levA temane samajAvavAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 12 muM jIjAbAIe vicAra karyo. A kAma mATe jIjAbAIe AgevAnI lai samasta marAThA maMDaLa bheguM karyuM. marAThA maMDaLa samakSa bajAjIe pitAnI sthiti raju karI. kyA saMjogomAM eNe musalamAnI dharma svIkAryo e paNa vigatavAra maMDaLa AgaLa varNavyuM. pote karelAM kRtya mATe pitAno pazcAtApa jAhera karyo ane pitAne zuddha karI nyAtamAM levA mATe marAThA maMDaLane vinaMti karI. bahu pratikULa saMjogomAM bajAjIne A rasto levo paDayo hato ane pote karelAM kRtyane have e pazcAtApa paNa kare che te nyAta sarva sattAvAna ane zaktivAna che, dhAre te bajAjIne zuddha karI nyAtamAM dAkhala karI zake che. pitAne jIva bacAvavA mATe bajAjIe A kAma karyuM che teno vicAra karI, Apa-saMge A kRtya ene karavuM paDayuM ema mAnI nyAta ene pAvana karI le evI jIjAbAIe marAThA maMDaLane vinaMti karI. marAThA maMDaLe sarve saMjogo dhyAnamAM laI bajAjIne zuddha karI nyAtamAM lIdhe. bajAjInI zuddhi thayAthI zivAjI mahArAjane AnaMda thayo paNa jIjAbAIe mahArAjane jaNAvyuM ke phakta zuddhi karyAthI ApaNI javAbadArI ochI thatI nathI. zuddhi pachI kharI javAbadArI zaru thAya che, sAmAjika sudhAre che tyAre ja phaLIbhUta thAya ke jayAre samAjanA AgevAna ane pratiSThita puruSo sudhArAne kuhADe pitAnA paga upara mAre. marAThA maMDaLe bajAjIne zuddha karI nyAtamAM svIkAryo. roTI vahevArane sahele prazna patI gaye, paNa beTI vahevArane agharo prazna te haju bAkI ja che. beTI vahevAranA praznanA nikAla marAThA maMDaLanuM koI AgevAna kuTuMba kare teja zuddhinI prathAne uttejana maLe. mAtA jIjAbAIne A bela mahArAjanA aMtaHkaraNamAM uMDA peThA ane emane khAtrI thaI ke zuddha karelA kuTuMbane apanAvavA mATe AgevAnoe emanI sAthe saMbaMdha bAMdhavA beTI vahevAra karavA tarata AgaLa paDavuM joIe. je AgevAna kuTuMbe A bAbatamAM zithila vRtti batAve te zuddha thayelA bicArA kamanasIba mANasanI sthiti ato to thayA vagara raheja nahi. mahArAje mAtAne jaNAvyuM ke tamArA vicAro barAbara che. mAtAe tarata ja putrane jaNAvyuM ke bajAjIne zuddha karI levA mATe marAThA maMDaLane ApaNe vinaMti karI A zuddhinI bAbatamAM ApaNe AgevAnI lIdhI che te tArI putrI sakhubAInuM lagna bajAjInA dIkarA mAdhAjI joDe thAya to ja zuddhine kharuM uttejana maLe. mAro vicAra te ApaNI sakhane mAdhAjI sAthe paraNAvavAnuM che." mAtAnA mukhamAMthI paDatA bola jhIle evA AjJAdhAraka zivAjI mahArAja hatA. emaNe mAtAnI marajI mujaba pitAnI dIkarI sakhubAInuM lagna bajAjInA putra mAdhAjI joDe karIne zuddhine kharuM uttejana ApyuM. dIkarIne paherAmaNImAM pUnA prAMtamAM puraMdara tAlukAnI vahAle gAmanI paTalAI ApI. te saMbaMdhamAM tA. 27 oNkaTobara 1657 ne roja zivAjI mahArAje tAkIda patra mokalyuM (zi. kA. 5. sA. saM. khaMDa. 1 pAnuM. 161 ). A AkhA prakaraNa uparathI ApaNe joI zakIe chIe ke atyAcAra, geravAjabI dabANa, trAsa, dhamakI ane julamathI vaTalAvelA mANasane zuddha karIne jAta jAtamAM levA jeTalI udAratA zivAjI mahArAjanA vakhatamAM hiMduoe batAvI hatI. Asare 200-250 varasa pahelAM hiMdu samAja, ApattimAMthI bacavA mATe, dehAMta daMDanI zikSA TALavA mATe, potAno jIva bacAvavA mATe, jo koI hiMdu paradharma svIkArI letA te evA bicArA kamanasIba mANasa yA kuTuMba mATe sAMkaDuM dila rAkhe evA na hatA. jerajAlamane lIdhe jene paradharma svIkAra paDyo hoya e puruSa nyAtamAM AvavA mATe nyAtane araja kare ane bahu vikaTa saMjogone lIdhe ene dharmAMtara karavuM paDayuM hatuM enI khAtrI nyAtane karI Ape te tevA puruSanI zuddhi karI tene nyAtamAM levA jeTale te jamAnAmAM hiMdu samAja udAra hatA. bIje jIjAbAI jevI strIe A kAmamAM AgevAnI bharyo bhAga laI marAThA maMDaLa bheguM karyuM ane bajAjInI hakIkata upara vicAra karI tene pAchA hiMdu dharmamAM levAnI emaNe nyAtane vinaMti karI e bInA te vakhatanI strIomAM sAmAjika sudhArAnA vicAra vikAsa pAmelA hatA, e batAvI Ape Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajju 12 zuM ] che. zivAjI caritra 197 che. sAmAjika sudhArA, pArakA karAne jita karavAnI paddhati svIkAravAmAM Ave tA kAI divasa phaLIbhUta thatA nathI e anubhava paNa te jamAnAnA AgevAne ne hatA e A dAkhalAthI dekhAI Ave che. 3. dakSiNamAM aura'gajhebanA amala, zivAjI mahArAjanA saMbadhamAM auraMgajheba AvyA te pahelAM ene mahArASTra sAthenA saMbaMdha kevA hatA tathA enI kArakIrdi kevI hatI tethI vAMcakAne vAkeka karavAnI khAsa jarura che. dilhInA mugala bAdazAha zAhajahAnane auragajheba e sauthI nAnA chokarA hatA. ene zAhajahAne I. sa. 1636 mAM enI 18 varasanI uMmare dakSiNanA subA tarIka meAkalyo. I. sa. 1644 sudhI eTale Asare 8 varasa sudhI eNe dakSiNamAM subedArI karI. A ATha varasa daramyAna auraMgajheba marAThAonA saMbaMdhamAM vadhAre Avyo na hato. auraMgajhebane moTA bhAI dArA khAdazAha pAse dilhI rahete hatA ane auraMgajhebanA kArabhAranI harahaMmeza kheADakhAMpaNa kADhI zAhajahAnanI dRSTimAM aura'gajhebane halakA pADatA. I. sa. 1644 mAM ene bAdazAhe dakSiNanI subedArI uparathI khaseDyo. pachI gujarAtanA subA tarIke auraMgajhebe Asare be varasa sudhI amala calAvyA. gujarAta pachI mulatAnanA subA tarIke paNa teNe Azare 4 varasa sudhI kAma karyuM. I. sa. 1652 nA julAI mAsamAM zAhajahAne auragajhebanI nimaNUka karI pAchI dakSiNanA subA tarIke karI. A vakhate dakSiNamAM mugala sattAnuM mukhya zahera auraMgAbAda hatuM. dolatAbAda e mugala lazkaranuM mukhya thANuM hatuM. dakSiNune mugala mulaka A vakhate 4 jillAomAM vaheMcAI gayA hatA. A cAra jillAnI Avaka traNa karoDa bAsaTha lAkha rUpiyAnI hatI. I. sa. 165ra mAM e AvakamAMthI eka karoDa rUpiyA vasula udharAvatAM te nAke dama AvI jatA. I. sa. 1653 nA navembaramAM auraMgajheba auraMgAbAda AvyA. Asare pAMca varasa sudhI eNe bIjIvAra dakSiNanA subedAra tarIke amala calAvyeA. A vakhate dakSiNamAM eNe khUba mAjazAkha uDAvyA ane eNe peAtAnuM pota prakAzavA mAMDayu. aura MgAbAdathI 6 mAIla dUra AvelI eka TekarI upara khaDAkhAnuM pavitra maMdira hatuM tene nAza karyAM. auraMgajhebe bahu bArIkAIthI peAtAnA amala nIcenA mulakanI sthiti tapAsI tyAre ene mAluma paDayuM ke 1644 mAM eNe dakSiNa cheDayu tyAra pachI kheDUtAnI sthiti vadhAre kharAkha thaI hatI. mugala sarakAranI Avaka taddana dhaTI gaI hatI. dhaNAM gAmeAnI vastI ochI thaI gaI hatI ane jamInA paDatara paDI rahI hatI. auraMgajhebane lAgyuM ke uparAuparI subA badalavAthI A sthiti thaI haze. Asare 8 varasamAM 6 sukhAe badalAyA ane darekanI paddhati ane rIta judI. prajA tA kAyarakAyara thaI gaI hatI. 1644-45 mAM dakSiNanA sukhe khAnaDaurAna hatA. A amaladAra 'mare dharaDA ane svabhAve ati krUra hatA. eNe prajAne satAvavAmAM AkI na rAkhI. raiyatane khUba lkhiAmI tathA raMjADI. enA maraNanI vAta sAMbhaLatAM ja raiyatane AnaMda thayA. pachI gheADA kALa jayaxihe amala calAvyA. I. sa. 1645-47 sudhI IslAmakhAna subedAra rahyo. A amaladAra brA dharaDA hatA ane vRddhAvasthAne lIdhe eTalA badhA nabaLA banI gayA hatA ke e dheDA upara besI zakatA na hatA. e bahu lAlacu ane paisA khAnArA hatA. A sukhe! halakI muddhinA ane cAra dAnatanAM hatA. sarakArI krikSAmAM saMkaTa samaye vAparavA mATe bharI mUkeluM anAja cerIthI vecI eNe potAnA khissAM tara mA. zAha navAjakhAna ane murArabakSe te mAMheAmAMhe laDyAM ja karyuM. A baMne thADA thADA vakhata sudhI subA hatA. dakSiNanA mugala mulakamAM AvI rIte avyavasthA cAlI rahI hatI. prajA kaMTALI gaI hatI ane rAjyanI Avaka ghaTI gaI hatI. Avaka dhaTatI ghaTatI eTale sudhI ghaTI gaI ke kharacane paheAMcI vaLavA mATe bAdazAha zAhajahAna bIjA prAMtanI AvakamAMthI dakSiNanA nibhAvane mATe nANAM mAkalA, 23 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 su auraMgajhebe khIjI vakhate dakSiNanI lagAma sukhA tarIke hAthamAM lIdhI tyAre nIce pramANe kharaca thatuM hatuM. 25 lAkha rUpiyA auraMgajheba ane tenA cheAkarAonA pagAramAM kharacAtA. 6 lAkha rUpiyA lazkara ane khIjA kharacamAM kharacAtA. A pramANenA kharaca hatA. Avaka tenAthI ochI hatI. jamIna mahesula Asare rAA lAkha rUpiyA vasula AvatuM. 9 lAkha rUpiyA khaMDaNInA AvatA. A rIte dara varase 20 lAkha rUpiyAnI dakSiNane kArabhAra calAvavAmAM khoTa AvatI. dolatAbAdanA killAmAM rU. 80 lAkhanI silaka zAhajahAne rAkhI mukI hatI. temAMthI dara varase A khATanI rakama ApavAmAM AvatI. dakSiNanA mugala mulakanI raiyata kharAba hAlatamAM AvI paDI hatI tethI Avaka ghaTI gaI hatI. Avaka uparanA kApane lIdhe bAdazAhanI najara lakAnI AbAdI taraph kheMcAI. dUdha dhaTI jAya tyAre bhukhe maratI gAyanA khArAkane mAlika vicAra kare che tevI rIte tijorInuM taLIyuM dekhAvA lAgyuM eTale raiyatanA dukha tarapha bAdazAhanuM dhyAna dorAyuM. dakSiNamAM mugala mulakAmAM Avaka barAbara vasula thaI zake te mATe lekAnI dazA sudhAravA tarapha khAsa dhyAna devA zAhajahAna bAdazAhe auraMgajhebane sUcanA karI hatI. prajAne AbAda karI tijorI tara karavAnuM samajAvIne aura'gajhebane dakSiNamAM mekalavAmAM AvyA hatA. auraMgajheba A kAmamAM zAhajahAnane saMteSa ApI zakyA nahi. aNabanAva dhIme dhIme vadhyA. bApa beTA vacce medilI vadhatI cAlI. A ane evA khIjA kAraNAne lIdhe auraMgajhebane enA bApa tathA bhAI dArA sAthe bahu kaDavuM vera adhAyuM. bijApurA bAdazAha ane geAvaLakAMDAne sulatAna peAtAneA saMbadha bArAbAra dilhInA bAdazAha sAthe rAkhatA auragajhebane gamyuM nahi. dakSiNanA mugala subAne vAk karyA sivAya A bAdazAha ane sulatAna bArAbAra dilhIpati sAthe vahevAra kare tethI mugala bAdazAhatanI Abarune dhokA pahoMcatA hatA tethI dakSiNanA bAdazAha ane sulatAne dilhInA bAdazAha sAthetA badhe vahevAra dakSiNanA subAnI mAraphate karavA eve hukama karavA aura'gajhebe dilhI bAdazAhane vinaMti karI. zAhajahAne auraMgajhebanI A vinaMti svIkArI nahi tethI AgamAM tela reDyA jevuM thayuM. 4. mIra jImalAne madada ane gAvaLakAMDAne gaLe phAMsA. aneka kAraNAne lIdhe bijApura ane gAvaLakAMDAne gaLI javAnI auraMgajhebanI dAnata hatI. auraMgajheba khIjI vAranA dakSiNamAM subA tarIke AvyA tyArathI gAvaLakAMDAnI sAthe laDavAnA chIMDA zodhatA ja hatA. gAvaLakAMDAnA sulatAna mugala bAdazAhane be lAkha hAnanI khaMDaNI ApatA hatA paNa te pUrepurI vasula karavAnuM kAma bahu bhAre thaI paDayuM hatuM. Akhare mugala bAdazAhe samAdhAnIne rasto zeAdhI kADhayo ke sulatAne khaDaNI peTe aradhI rakama dilhInA bAdazAhane rokaDI ApavI ane aradhI rakamane peTe teTalI rakamanA hAthI ApavA. A rastA zodhI kADhaco chatAM khaMDaNI vakhatasara maLatI nahatI, auraMgajhebanI AMkhamAM A rAjya khUMcI rahyuM hatuM ane ene gaLI javAnA dAva khALatA hatA. eNe khaDaNI peTe geAvaLakAMDA rAjyanA keTalAka pradeza haMmezane mATe bAdazAhatamAM joDI devAnI sulatAnane sUcanA karI. gAvaLakAMDAnA sulatAna sAthe auragajhebane aNubanAva hatA eTale pagale pagale ane Dagale Dagale e sulatAnane kanaDagata karavA mAMDyo. eNe sulatAnane jaNAvyuM ke mugala sarakAre sulatAna pAsethI 2 lAkha heAnanI khaMDaNI TharAvI nakkI karI tyAre hAna ekanI kiMmata cAra rUpiyA hatI ane have heAnanI kiMmata rUA. 5) thaI che te te hisAbe havethI khaMDaNInA rUpiyA ATha lAkhane bale dasa lAkha gaNavA ane pAchalA dasa varasanI nukasAnI peTe rUA. 20 lAkha vadhArAnA tAkIde mokalavA. khIjuM sulatAne mugala bAdazAhanI paravAnagI sivAya karNATakanA zrIra`garAyanA keTalAka mulaka jItyA hatA te kasura mATe meTI rakama daMDa tarIke ApavI. auraMgajhebe mAgelI A badhI moTI rakama ApavA sulatAna khuzI na hatA. AvI rItanA aneka navA navA kissAo ubhA karIne auraMgajhebe gAvaLakAMDAne gaLe phrAMsA nAkhavA ThIka ThIka taiyArI karI mUkI. ghaTatI taiyArI karI sulatAna taraphathI kaMI evuM kRtya thAya ke tarata ja gAvaLakAMDA upara talapa marAya enI auraMgajheba rAha jotA beTho, 178 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maraNa 12 su che." zivAjI caritra 19 gAvaLakAMDAnuM rAjya pramANamAM ghaNuM nAnuM gaNAya; paNa te jamAnAmAM tenI jAheAjalAlI advitIya hatI. e prAMtanI bhUmi ati rasALa hatI. AMkhane AnaMda Ape evI prAntanI phaLadrupatA hatI. lIlAMchama khetarA jonAranI AMkhAne saMteSa ApatAM. naheramAMthI kheDutAne joI e teTalA pramANamAM pANI maLatAM tethI kheDUtA mana mUkIne khetI karatA. tyAMne kheDutava udyamI ane mahenatu hatA tethI uMcA prakAranI khetI karI zakatA. gAvaLakAMDAnA mulakanI phaLadrupatA AkhA mahArASTramAM mazadUra hatI. geAvaLakAMDAnA mulakamAM khetI AbAda hatI eTaluM ja nahi paNa vepAra dhamadhAkAra cAlatA. machalIpaTTaNa baMdare paradezanA vepArI vahANA lAMgaratA. tamAku ane nALiyeranA jabarA vepAra gAvaLakAMDAmAM cAlI rahyo hatA. kheDutA jevA AbAda hatA tevAja vepArIo sukhI hatA. haidrAbAda e hIrA, mANeka, motI vagere jhaverAtanA vepAranuM mukhya mathaka hatuM. AkhI duniyAmAM haidrAbAda jeTalA hIrAne vepAra bIje kAI ThekANe thatA na hatA. kheDuta ane vepArIe sArI sthitimAM hatA eTaluM ja nahi paNu A prAntanA hunnaraudyogane sArUM uttejana maLatuM hatuM tethI kArIgarava jAheAjalAlI bhAgavatA hatA. kaLAkAzalyane vikAsa A prAMtamAM najare paDatA. nirmaLa ane iMduranAM polAdI hathiyAre, talavArA, bhAlA, barachI vagere AkhA hiMdusthAnamAM prasiddha hatAM. vaNukarAne udyama caDatI sthitimAM hatA. machalIpaTTaNanA vaNukarAnI kIti teA TheTha dilhI ane barAnapura sudhI phelAI hatI. tyAMnI mulakamadUra malamala potAnA mATe banAvavA kharAnapura ane dilhInA bAdazAheA machalIpaTTaNanA vaNukarAne khelAvatA. e rAjyamAM AvelA velluranA gAlIcA AkhA hiMdusthAnamAM prasiddha hatA. gAvaLakAMDAnI kAti yureApamAM paNa phelAI hatI. geAvaLakAMDAnA sulatAna kutubazAha ziyA paMthanA hatA. AbAdInI TAse pahoMcelA gAvaLakaeNAMDAne joI auraMgajhebanA mAMmAM pANI chUTatuM. khIjuM te jamAnAmAM paNa ziyA ane sunnI musalamAne saMbaMdha mIThA na hatA. geAvaLakrAMDa! jhaDapI levA mATe auragajheba kAMIka bahAnuM zeAdhatA hatA, eTalAmAM nIcene banAva banyA tenA lAbha lai auraMgajhebe gAvaLakAMDA upara caDAI karI. mIrajImalA. I. sa. 1630 mAM mIrannumalA athavA mahamada saiyada nAmanA eka vepArI IrAnathI dakSiNa hiMdusthAnamAM AvIne hIrAne vepAra karavA lAgyA. vepAranI kuneha ane caturAI uparAMta enAmAM rAjadvArI mutsaddIomAM khAsa jaruranA evA traNA guNA hatA. dISTi, jhINavaTa, magajanI zAMti, dhIraja, cAlAkI, capaLatA, vagere guNa enAmAM kutubazAhane mAluma paDyA tethI ene kutubazAhIne vajIra nImavAmAM AvyA hatA. sulatAne tene karNATakamAM mulaka jItavA mATe mekalyA hatA. mIrajImalAe peAtAnI hiMmata ane bahAdurIthI karNATakamAM digvijaya meLavyeA. eNe yurepiyana leka pAse tApakhAnuM taiyAra karAvyuM ane enI madadathI karNATakanA kaDAyA prAMta ane gaDIkADAnA killA jItI lIdhe. karNATakanAM meTAM moTAM miMdarAnuM dhana lUMTI mIrannumalA saMteSa na pAmyA. teNe hiMdu madirAmAMnI trAMbA pittaLanI pavitra mUrti toDIne gALI nAkhI ane te dhAtunI tepA taiyAra karAvI. karNATakamAM mIrannumalAe peAtAnI sattA jamAvI. pAtAnI sattA jAmI eTale mIrajImalAne mAlIkanI jhuMsarI pheMkI daI svata Mtra thavAnuM mana thayuM. karNATakamAM kharAbara paga jAmyA eTale eNe potAnA mAlIka kutubazAhane, pAte karNATakamAM jItelA mulakanA ane luMTelI sapattine| bhAga ApavAnI cokhkhI nA pADI. karNATakamAM e svataMtra thaI gayA ane kutubazAhanI vajIrI pheMkI dIdhI. mIrajImalA bevaphA nIvaDayo tethI tene sajA karavA kutubazAhe lazkara ravAnA karyuM. mIrajImalA mutsaddI hatA. eNe bijApuranA AdilazAhanA sneha saMpAdana karyAM. caMdragirinA rAjA sAthe mitrAcArI bAMdhI. kutubazAhanuM lazkara mIrajImalA upara caDAI laIne AvyuM. te lazkarane lAMca ApI, samajAvI paTAvI pAchuM kADhayu. mugala zahenahvAhanI sevAmAM nokarI svIkAravAnuM nakkI karI ra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 suM jumalAe zAhajahAna bAdazAhane vinaMti karI. kutubazAhe mIrajImalAnI badhI khaTapaTa jANI ane tenA upara ene bhAre krodha thayA. Akhare sulatAne mIrajImalAnA chekarA mahamada amIna ane enA khIjA gAMone keda karyA (I. sa. 1655 ). auraMgajheba gAvaLakAMDA upara caDAI karavAnI rAha jotA beTha hatA. teNe A taka sAdhI lIdhI. zAhajahAna bAdazAhe mIrajImalAnI vinaMti svIkArI ane ene nAkarImAM joDAvA mATe dilhI khelAvyA. mIrajImalAnA dIkarAne tathA tenA sagAMone baMdhanamAMthI turata mukta karavA auraMgajhee sulatAna kutubazAhane patra lakhyA. e patranA javAba sulatAna aa Ape che tenI rAha joyA vagara patranI pAchaLa auragajhebe peAtAnA dIkarA sulatAna mahaMmadanI saradArI nIce geAvaLakrAMDA upara lazkara mAkalyuM. pachI I. sa. 1656 nA jAnevArI mAsamAM auraMgajhebe jAte gAvaLakAMDA upara caDAI karI. auragajheba gAvaLakAMDAnI caDAImAM rAkAyalA che e joI zivAjI mahArAje mugala mulaka upara caDAI karI jInnara lUTapu'. auraMgajhebanI mAgaNI mujaba sulatAne mIrajImalAnA sagAMone choDI mUkyA ane enI mAphI mAgI. auraMgajheba mArI Ape evA na hatA. eNe te gAvaLakAMDAne gaLe phrAMsA nAMkhyA hatA, te keme karI kADhavA na hatA. auraMgajhekhe haidrAbAda upara humalA karyAM. kutubazAha sulatAna geAvaLakAMDA nAsI gayA. mugalAe haidrAbAda lUTapu'. haidrAbAda sara karI auraMgajhebe gAvaLakAMDAne gherA cAlyA. kutubazAhe aura Mgajhebane yA mATe vinaMti karI. aura'gajhebane te geAvaLakAMDA gaLI javuM hatuM eTale enA aMtaHkaraNamAM dayA jAgRta zenI thAya ? sulatAnane jamInadeAsta karI gAvaLakAMDA gaLI javA mATe dilhIthI zAhajahAnanI saMmati meLavavAnA IrAdAthI auraMgajhebe peAtAnA pitAne nIcenI matalabaneA patra lakhyA hatA. mIrajumalAnA sagAMonI giraphatArInA saMbaMdhamAM vIgatavAra lakhI pachI chelle lakhyuM '" pitAjI | geAvaLakAMDA pradeza e kASThanuM paNa citta haraNu kare evA che. enA saudaryanuM varNana pUrepuruM thaI zake ema nathI. e pradezanA vakhANu huM kaI rIte karuM tenI mane sUjha paDatI nathI. pANInI nahera ane khetInI jogavAI te lIdhe AkhA pradeza lIleAchama dekhAya che. e pradeza upara najara paDatAM kAryanA paNa kALajAne TADhaka vaLyA sivAya rahe nahi. havA teA evI suMdara ane sArI che tenuM pUchyuM ja zuM? A pradezanAM havApANI game tevA mANusamAM sphUrti utpanna kare evAM che. pradezanAM suMdara gAmAmAM vasatI brADI che, jamIna badhI kheDANu ane AbAda che. ApaNI AkhI bAdazAhatamAM kAIpaNa ThekANe AvA namUnedAra prAMta nathI. A prAMtanI samRddhi, dolata ane naheAjalAlI mulakamazahUra che. kamanasIbe A prAMta kutubazAha jevA bevakU sulatAnane khALe paDyo che. AvA suMdara prAntanI prajAnuM durbhAgya ke temane AvA mUrkha sulatAnanA tra nIce rahevuM paDe che. kutubazAha mUrkha ane bevakUfa che eTaluM ja niha paNa e nIcavRttinA ane halakA svabhAvatA che, e naguNA che. game teTalA upakAra enA upara karA tApaNu vakhata Ave e badhuM bhUlI jAya evA halakaTa che, e dharmabhraSTa che. Apa jANIne dukhI thaze ke e sunnI musalamAnane kyare che, satAve che. enI prajA enAthI nArAja che. prajA enA julama ane trAsathI taddana kaMTALI gaI che: AvA sulatAnane A suuMdara prAnta uparathI dUra karavA e ApaNA dharma che. ApaNI pharaja che. ene dUra karIne ribAtI prajAne enA trAsamAMthI nahi cheDAvIe te ApaNe ApaNI krUraja adA bhUlyA emaja gaNAya. A prAMta A nIca sulatAnanA hAthamAM eka ghaDI paNa rahevA devAnI bhayaMkara bhUla ApaNe karavI joIe nahi. " karavAmAM aura'gajhebanA A patra zAhajahAnanA aMtaHkaraNa upara dhArI asara karI zakyA nahi. zAhajahAna aura'gajhebanA jherIlA svabhAvathI vAkek hatA. eka vakhata jo e kAIne dADhamAM cAle te kaTi upAye ene pUrA karIne ja e cheDe evA ene svabhAva che e khAdazAha jANatA hatA, dIkarAe patramAM lakhyuM te badhuM zAhajahAne mAnyuM nahi. zAhajahAnamAM nyAyamuddhi, hatI. svArtha sAdhavA mATe nyAya taraph AMdhaLA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM]. che. zivAjI caritra 189 thavA e taiyAra thatA nahi. eNe vicAra karyo ke kutubazAha paNa mArA jevo ja rAjA che. eno vajIra ene baMDakhera mAluma paDyo te tene ThekANe lAvavA mATe sulatAna kaDaka thAya ane dAkhalo besADavA mATe jarA sakhata pagalAM bhare te temAM eNe pApa zuM karyuM ? emAM ene ze gune thayuM ke ene zikSA karavA ApaNe taiyAra thaIe.' dArAe paNa auraMgajhebano patra vAMcI bApane cetavaNI ApI ke A patra uparathI ApaNe sulatAnanI viruddha kaMI sakhtAInAM pagalAM bharIzuM te emAM ApaNe gaMbhIra bhUla karI dilhI darabAramAM rahetA govaLakeDAnA vakIle sulatAna taraphathI bAdazAhane dayA batAvavA vinaMti karI. vakIlanI vinaMti dhyAnamAM laI kutubazAha sAthe salAha karavA bAdazAha auraMgajhebane lakhI me. zAhajahAnanuM A lakhANa auraMgajhebe dAbI dIdhuM ane laDAI cAlu rAkhI. kutubazAhe ane tenI vRddha mAtAe auraMgajhebane kAlAvAlA karyA. pitAnI chokarI auraMgajhebanA chokarAne paraNAvavA kutubazAha taiyAra thayA. auraMgajhebe kutubazAha pAse eka karoDa rUpiyA daMDa mAge. AvI moTI rakama kutubazAha ApI zake ema na hatuM. katubazAhe A badhI hakIkata dArA mAraphate bAdazAhane jaNAvI ane vadhAra jaNAvyuM ke " bAdazAhanA hukame auraMgajheba vaccethI dAbI de che ane koIpaNa prakAranI enI khabara sulatAnane ApatA nathI. bAdazAha taraphathI AvatA javAbanI paNa khabara sulatAnane maLatI nathI." A hakIkata sAMbhaLI bAdazAha bahu ja gusse thaye. sulatAna sAthenA aNabanAvane lIdhe auraMgajheba A badhuM karI rahyo che ema bAdazAhane lAgyuM. Akhare zAhajahAne auraMgajhebane hukama maLatAMnI sAthe ja tarata ja gavaLakeDA choDI pitAne mukAme javA patra lakhyo. I. sa. 1656 nA mArca mAsamAM auraMgajhebe govaLAMDAne ghero uThAvI lIdho ane goLakeDAnA sulatAna sAthe salAha karI. govaLakAMDAne ghero e auraMgajhebanI nyAya buddhi (I)nuM eka udAharaNa che. 5. mugala ane bijApura vacce aNabanAva, - I. sa. 1656 mAM jyAre dakSiNane mugala subedAra zAhajAdA auraMgajheba gevaLAMDA sAthe laDAImAM rokAyo hato tyAre zivAjI mahArAja jAvaLInA mere prakaraNamAM pUrepurA guMthAyA hatA. bijApurane bAdazAha mahamada AdilazAha ghaNu varasanI bimArI bhogavI I. sa. 1656 nA navembara mAsanI 4 thI tArIkhe 47 varasanI uMmare maraNa pAme. govaLakeDAnA sulatAna kutubazAha sAthe te auraMgajhebane bhAre vera hatuM. dArAne A sulatAna paNa maLatiyo che evI auraMgajhebanI khAtrI thaI gaI hatI ane kutubazAhanA saMbaMdhamAM auraMgajhebane bAdazAha taraphathI Thapake paNa ghaNo maLe hatA eTale kutubazAhane to e pitAne kado duzmana mAnate. govaLakeDAnA kutubazAhanI bena e mahamada AdilazAhanI begama hatI, je baDI begama (baDI sAheba)ne nAme oLakhAya che. teNe vajIra khAnamahamadanI madadathI potAnA 18 varasanA putra alIAdilazAhane bijApuranI gAdI upara besADyo. mahamada AdilazAha jyArathI maraNa pathArIe paDyo hato tyArathI ja bijApura darabAramAM avyavasthA ane aMdhera cAlI rahyAM hatAM. bijApuranA saradAromAM mAMhomAMhe IrSAne lIdhe kaDavAza ubhI thaI hatI ane rAjyanA ziyA ane sunnI musalamAna saradAranA eka bIjA pratye khATAM dila thayAM hatAM. koI kAIne gAMThatuM nahi. darabAranA hukamo ane pharamAno paga taLe kacarone jene jema ThIka lAge, sugama paDe ane lAbhadAyaka lAge tevI rItanuM vartana rAkhavA lAgyA. bijApura bAdazAhatamAM cAlI rahelAM aMdhera ane avyavasthA mugala subedAra auraMgajheba auraMgAbAda beTho beTho bahu bArIkAIthI nihALI rahyo hate. bijApurane paNa auraMgajhebe dADhamAM ghAlyuM hatuM. bijApura pacAvI pADavA mATe anukuLa. takanI auraMgajheba rAha joI beThA hatA. darabAranA eka saradArane bIjA sAme lAvyAthI bijApaTa bAdazAhata vadhAre nabaLI thaze e mAnyatAthI saradAranA eka pakSane saLI kare. bIjAne tenI sAthe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 che. zivAjI caritra [prakaraNa 12 muM barAbara laDAvato. dhaNIne kahe dhADa ane cerane kahe doDa, e rIta auraMgajhebe bijApurane nabaLuM banAvavA mATe akhatyAra karI. bhedanItinuM zastra auraMgajhebe pUra jorathI calAvyuM. bijApura darabAranA lazkaranA mukhya senApati khAnamahamadane paNa auraMgajhebe phoDyo hato. eNe bijApurI bAdazAhatanA pAyA hacamacAvI nAMkhyA hatA paNa mahamada AdilazAhanA maraNa sudhI e makAna kaDaDabhUsa thayuM nahi eTale auraMgajhebanI A bAjI pUrepurI saphaLa thaI nahi. mahamadazAhanA maraNa pachI alI gAdI upara Avyo eTale auraMgajhebe bAjI badalI ane AdilazAhI upara tarApa mAravAnI taka sAdhI. auraMgajhebanA moTA bhAI dArAnI sAthe bijApura bAdazAhane sAro saMbaMdha hatA e auraMgajheba jANato hato tethI AdilazAhI mATe auraMgajhebanA haiyAmAM haLAhaLa jhera uchaLI re hatuM. alI nAnI uMmarane bInaanubhavI ane teno lAbha laI avyavasthita dazAmAM AvI paDelA bijApura darabArane jamInadosta karavAnI dAnatathI auraMgajhebe darabAranA keTalAka saradArane phoDyA. dArA zekehanI sAthe sAro saMbaMdha bijApure rAkhyo e ja AdilazAhane bhayaMkara gu thayA hatA ane te kAraNe auraMgajheba A bAdazAhatane jamInadosta karavAne ghATa ghaDI rahyo hato. auraMgajhebanA jherIlA svabhAvanI A banAva sAkSI pUre che. mahamada AdilazAha marI paravAryo eTale auraMgajheba enA upara vera na laI zako paNa "tAre bApa nahi te tuM" e nyAya pramANe auraMgajhebe bApanuM vera dIkarA pAsethI vasUla karavAno nizcaya karyo. AvAM vera vasUla karavAmAM paNa auraMgajheba pUro pAvara hatA. marelA verInuM vera enA dIkarA pAsethI vasUla karavAnI vRtti auraMgajhebamAM bacapaNathI hatI e A dAkhalA uparathI pUravAra thAya che. bijApurane khAlasA karavAnA kAmamAM zahenazAhanI saMmati meLavavAnA hetuthI auraMgajhebe zAhajahAna bAdazAhane lakhI jaNAvyuM ke "alI AdilazAha e bijApuranA bAdazAha mahamada AdilazAhane dAsIthI thayele putra che ane tethI gAdIne sAce vArasa nathI. bijApuranuM rAjya e khaMDiyuM rAjya che ane jyAre gAdIno sIdho vArasa aurasaputra na hoya tyAre dilhInA bAdazAhanI paravAnagI sivAya koIne gAdI upara besADavAne hakka nathI. dilhInA bAdazAhanI paravAnagI sivAya alI AdilazAha bijApuranI gAdI pacAvI pADyo che mATe tene padabhraSTa kare". dilhImAM zAhajahAna pAse dArA hate. te auraMgajhebanI geravAjabI mAgaNIo peza javAde e na hatuM. auraMgajheba taraphanA lakhANa upara dArA bahu jhINI najarathI dhyAna dete ane "dUkhe piTa tyAre kUTe mAthuM' evAM lakhANa jyAre jyAre AvatAM tyAre dArA bahu sAvaceta rahe ane UMDe vicAra karI pitAno abhiprAya Apate. pitAnI dhArelI nema dArA piza javA deze nahi tenI auraMgajhebane khAtrI hatI tethI teNe mIrajumalAne sAe hate. game tema karI bijApura upara caDAI laI javA bAdazAhanI saMmati meLavavA auraMgajhebe mIrajumalAne jaNAvyuM hatuM. mIrajumalAe pUrepuruM mutsaddIpaNuM vAparyuM ane A saMbaMdhamAM zAhajahAnanA vicAronuM parivartana karAvyuM. sAdhAraNa saMjogomAM te auraMgajhebe bijApura upara caDAI karavA mATe dilhIpatinI paravAnagI maMgAvI hatI te maLata nahi. paNa mIrajAmalAnI daramyAnagIrIthI auraMgajhebanI bAjI peza gaI ane bijApura upara caDAI laI javAnI paravAnagI dilhIthI mokalavAmAM AvI. A caDAImAM auraMgajhebane madada karavA mATe mALavethI zAhistakhAnane paNa mokalavAmAM Avyo hato. kharuM jotAM dilhInA bAdazAha pAsethI mIrajumalAe auraMgajhebane khuza karavA mATe khoTI paravAnagI apAvI hatI. eka bijApurane bAdazAha dilhInA mugala bAdazAhane khaMDiye na hatuM eTaluM ja nahi paNa bijApurane bAdazAha gujarI gayA pachI gAdInI vArasa nakkI karavAnI sattA dilhInA bAdazAhanI na hatI. paravAnagI ApavAmAM anyAya thayo hate e vAta khule khulI dekhAI Ave che. auraMgajheba dilhIthI saMmati AvavAnI rAha joIne ja beThA hatA eTale dilhIthI hukama AvatAM ja auraMgajhebe bijApura upara caDAI karI. bijApura bAdazAhanA bIDara zaherane mugala lazkare ghere ghAlyo. te vakhate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM ] che. zivAjI caritra 183 bIDara zahera bahu AbAda hatuM ane kharI jAhejalAlI jogavatuM hatuM. bIDara sIdI mananA hAthamAM hatuM. A killAnuM rakSaNa bahu hiMmata ane bahAdurIthI zUrA saradAra sadI mane karyuM. A saradAra mugala sAthe bahAdurIthI laDatAM laDatAM raNamAM paDyo ane kile mugalenA hAthamAM gayo. A killAmAMthI 12 lAkha rUpiyA rokaDA ane 8 lAkha rUpiyAnI kiMmatane dArugoLo vagere auraMgajhebane hAtha lAgyuM. A chatathI auraMgajhebane ati AnaMda thaye hato. eNe zivAjI mahArAjane tA. 23 eprila, 1657ne roja nIcenI matalabano patra lakhyo hatoH "hAlamAM IzvaranI kRpA amArA upara che. amArA duzmane divase divase nabaLA ane narama paDatA jAya che. dina pratidina amArI caDatI thatI amane dekhAya che. bIDara je majabUta kille Aja sudhI je achata gaNu te ame jotajotAmAM sara karI zakyA. A killo to dakSiNa karNATakanA daravAje gaNAya. je killo jItatAM bIjAone varasonAM varasa vItI jAya te kille ame eka divasamAM hastagata karyo. IzvaranI kRpAnuM A phaLa che ane zUrA yoddhAonA parAkramanuM A pariNAma che. amArI A jIta mATe tamane jarUra saMteSa thaze. amArA vijayanA samAcAra vAraMvAra sAMbhaLavA tame haMmeza Atura haze ema ame mAnIe chIe. amArI tamArA upara pUrNa kRpA che." bIDara paDyAnA samAcArathI bijApura bAdazAhatamAM bhAre gabharATa peThe. bicAro alI ciMtAmAM DUbI gaye. bIjA saradArone paNa A samAcArathI dhakko lAgyo. alIne lAgyuM ke have namI paDyA sivAya bIjo rasto ja nathI tethI te mugalone namI paDyo. lAcArI batAvI. mAphI bakSavA mATe rUpiyA eka karoDa ApavA taiyAra thayo. auraMgajhebano vicAra te bijApura bAdazAhata DubADI devAne hate. enAM mULa khodI nAkhavAM hatAM eTale alInI AjIjI auraMgajheba kAne dharate nahato. bIDara jItyA pachI auraMgajhebe bijApurane ghero ghAlyo. gabharAyale bAdazAha vadhAre gabharAyo. eNe bAdazAhatanI badhI AzAo mUkI dIdhI. AkharanA IlAja tarIke bijApura darabAranA mutsaddIone dilhI zAhajahAna pAse mokalavAmAM AvyA. navA bAdazAhanI badhI hakIkata A mutsadIoe zAhajahAnane kahI ane alInI vinaMti dhyAnamAM levA araja gujArI. zAhajahAna kharI sthitinI kalpanA karI zako ane eNe bijApura bAdazAha sAthe salAha karavA auraMgajhebane patra lakhyo. bijApura 5DuM paDuM thaI rahyuM hatuM. auraMgajheba vijayanA svapnAM sevI rahyo hato. bijApuranAM mULa ukheDI nAkhavAnI enI IcchA have phaLIbhuta thaze e vicArathI AnaMdamAM AvI gayA hatA, eve vakhate dilhIthI bijApura sAthe ekadama salAha karavAne patra Avyo. A patrathI auraMgajhebane bhAre krodha caDyo paNa A hukamane tAbe thaye ja chUTake hato. Akhare auraMgajhebe bijApura sAthe tahanAmuM karyuM. te e zarate ke AdilazAhe doDha karoDa rUpiyA daMDa tarIke mugalone ApavA ane bIDara, kalyANI ane pariDA e traNa killAo ane nijhAmazAhImAMnA killAo tathA vAMgI mahAla mugalene ApavA. rUpiyA deDha kareDanA daMDamAMthI zAhajahAne rUpiyA 50 lAkha ochA karyA. auraMgajhebane A tahanAmuM pasaMda na hatuM eTale game tevA bAnAM kADhIne bijApuranI e cheDatI karatA paNa alInI tarapheNamAM kudarata ubhI thaI. dilhInA saMjogo badalAyA. zAhajahAna bAdazAha gaMbhIra mAMdagIne bichAne paDyo ane auraMgajhebane dilhI tarapha deDavuM paDayuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 prakaraNa 13 zuM 7. zivAjI catri 1. cAmarazuMDA upara caDAI, junnaranI jIta. 2, marAThA ane mugalAnA sAmane. 4, mutsaddIonA peMtarA mugalA sAthe salAha, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat [ prakaraNa 13 mu 4. ja'jIrA sAthe jhagaDI. 5. dakSiNa koMkaNamAM digvijaya, vADInA sAmatA sAthe salAha. 1. siMhAjI taraph saheja najara. 1. cAmaraguMDA upara caDAI, jInnaranI chata. vaLI jItyA pachI zivAjI mahArAjanI hiMdavI svarAjya sthApavAnI AzA vadhu baLavAna banI. have dIdiSTa ane kharuM mutsaddIpaNuM vAparavAno vakhata zivAjI mahArAja mATe AvI paheAMcyA. zivAjI mahArAjanI kasoTInA A samaya hato. bahu ja jhINavaTathI saMjogo ane khInA tapAsavAnI khAsa jarura hatI. AjubAju banatA rAjakIya banAvA jhINavaTathI jovAnI mahArAjane te Teva paDI gaI hatI. bahu jhINavaTathI saMjoge tapAsI sthitine auMDA vicAra karI dICdRSTithI najara pheravatAM mahArAjane lAgyuM ke samaya bahu ja nAjuka hatA. Ave vakhate bAjI khelavAmAM asAdhAraNa capaLatAnI jarura hatI. zivAjI mahArAja jevA bahAdura, hiMmatavAna, zurA ane sAhisaka hatA tevA ja te capaLa, catura, cAlAka ane mutsaddI paNa hatA. emaNe joyuM ke emanA paga hajI bhoMya para madyuta nathI jAmyA ane jyAM sudhI jamIna para paga sajjaDa na jAme tyAM sudhI baLIyA sAthe duzmanAvaTa ubhI karatAM pahelAM UMDA vicAra karavA ane khate tyAM sudhI te duzmanAvaTa TALavI ane sAmaneA karavAnI pharaja paDe tApaNu ane tyAM sudhI te prasaMga TALavo. bijApura sarakAra sAthe tA mahArAjane duzmanAvaTa thaI hatI ane jo mugalAnI sAthe paNa duzmanAvaTa thAya te| kadAca potAnAM mULa ukhaDI javAnA saMbhava hatA. A vicArI emane sIdhe raste dArAvanArA che evI emanI khAtrI thaI ane jAvaLInI jIta pachI mugalAnI sAthe khate tyAM sudhI meLa rAkhavAnA emaNe prayatna karyAM hatA. jyAre aura 'gajheba dakSiNamAM geAvaLakAMDAnA purA karavAmAM zakAyA hatA tyAre zivAjI mahArAja potAnA mulakamAM suvyavasthA sthApavAnA kAmamAM paDyA hatA. Aje niha te kAle, hamaNAM nahi te TUMkamAM paNa mugalAnI sAme thayA sivAya chUTakA nathI ane sAme thavAnA vakhata bahu jaladIthI pAse AvatA jAya che e mahArAja joI zakyA hatA. mugalAnI sAme thavAnI taiyArI mahArAja aMdarakhAnethI karI rahyA hatA. mahArAja potAnA mulakAnI majabUtI vadhArye jatA hatA ane mugale sAthe bhAIcArAne saMbaMdha paNa e jALavI rahyA hatA. A vakhate ahamadanagaranA mugala gavara mustaphatakhAna hatA. tene zivAjI mahArAje evI matalabane patra lakhyA ke " jo mArI IcchA mujaba mane badhuM ApavAmAM Ave teA huM dilhInI bAdazAhatamAM joDAvA khuzI chuM. " muktaktakhAne zivAjIne gALagALa javAba ApyA. javAba evA prakAranA hatA ke te lakhanArane baMdhanakartA na thAya ane jene javAba ApavAmAM AvyA hAya tene nirAzA paNa na thAya. mULa patra lakhavAmAM paNa zivAjI mahArAje bhAre mutsaddIpaNuM vAparyuM hatuM. multaktakhAnane ekalAne patra lakhI mahArAja theAbhyA na hatA. mahArAje bIjo patra evI ja matalabanA auragajheba upara lakhI peAtAnA khAsa pratinidhi sAthe auraMgAbAda meAkalAvyeA hatA. aura'gajheba kyAM kAce mutsaddI hatA ? eNe paNu gALagALa javAba ApyA patramAM suMdara bhASA vAparIne khUba sAkara pIrasI hatI. baMnenA javAbathI zivAjI mahArAjane jarApaNa saMtoSa thayA nahi. emane lAgyuM ke A tarka ( mugala ane bijApuranA aNubanAvanI ) sAdhavA jevI che ane A takano lAbha lIdhAthI hiMdavI svarAjya sthApavAnuM kAma vadhAre sugama thaI paDaze. mugala ane AdilazAhI vaccenA vigraha e zivAjI mahArAja mATe suMdara sonerI taka hatI. mahArAja samayatI rAha joI rahyA hatA, eTalAmAM bijApura sarakAre mahArAja .pAse mugalAnI www.umaragyanbhandar.com Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajju 13 muM ] che. zivAjI caritra 185 sAme madada mATe mAgaNI karI. AdilazAhI sarakAre bahu lalacAvanArI zaratA zivAjI mahArAja pAse mUkI. mugalA pAsethI je lAbha maLI zake tenA karatAM vadhAre lAbha bijApura sarakAre ApavAnuM kabula karyuM. multatakhAna tathA auragajheba taraphathI gALagALa javAba AvyA hatA ane kazuM ja nakkI jaNAvyuM na hatuM eTale bijApura sarakAra taraphathI maLatA lAla svIkAravAnuM nakkI karI mugalA sAme madada karavAnuM mahArAje kamula karyuM. jyAre auraMgajhebanuM lazkara khIDarane gherA dhAlIne paDayuM hatuM tyAre dakSiNunA naiRya khuNA upara hallA karI, mugala lazkaranA bhAgalA pADavA, auraMgajhebane karaja pADavAnI jarura bijApura darabArane jaNAI, tethI zivAjI mahArAjane e kAma karavA bijApura sarakAre sUcanA karI. mAnAjI bhoMsale ane kAzIpata nAmanA mahArAjanA e saradArA A kAma mATe bahAra paDyA. 3000 dhoDesvArInuM lazkara laI te bhImA nadI eLagI ahamadanagaranI dakSiNe Asare 33 mAIla dUra cAmaraguDA athavA zrI gAMdA ane rAyasIna bhAganA mugala mulakA upara 1957 nA mArca mAsamAM haleA karyAM. te gALAnA mugala gAmaDAMo lUMTyAM. keTaleka ThekANe mugala mulakAmAM Aga lagADI ane mugala pradezamAM trAsa trAsa vartA-A. jyAre mAnAjI bhAMsalee ahamadanagara najIkanA bhAga upara caDAI karI tyAre zivAjI mahArAja jInnara mahAlane ghATa ghaDI rahyA hatA. mAnAjI bhAMsalee mugala lazkaranuM dhyAna ahamadanagara jillAnA pUrvabhAga tarapha khecyuM hatuM. mAnAjInuM A kRtya zivAjI mahArAjane bahu anukULa thaI paDajI. mahArAje jInnara jItavAnA vicAra karyAM paNa e kAma kaMI saheluM na hatuM. jInnaramAM caMpraveza karavAnuM kAma vikaTa hatuM. emaNe jInnara saMbaMdhI khUba vicAreA karyA. jInnara jItavAnI jaruriyAta to e jANI gayA paNa e zI rIte sAdhya karavuM tene mArga jaDato nahatA. jInnara jItavA mATe yukti, yeAjanA ane racanA zodhI kADhavAmAM mahArAja guMthAyA hatA ane gUMcAyA paNa hatA. Akhare jInnara mATe sAhasa kheDavAnuM emaNe nakkI karyuM. zuddha hetuthI, niHsvArtha buddhithI, hiMdutvanA rakSaNa mATe prajA uparanA julama ane atyAcAra nAbUda karavA mATe, hiMdavI svarAjya sthApavAnI emanI IcchA hatI. evA pavitra kAryoMmAM prabhu emanI umeda jarura bara lAvaze e khAtrIthI Izvara upara pUrA vizvAsa ane bharAMsA rAkhI pariNAma je Ave te veThI levAnI hiMmatathI emaNe jInnara mATe jhukAvavAnA dRDha nizcaya karyAM. aDacaNu vakhate ane saMkaTa samaye hikamata ane yuktinA upayeAga mahArAja bahu sArA karI jANatA. jInnaramAM pesavA mATe emaNe eka yukti zodhI kADhI. dAraDAnI nIsaraNI banAvI tene jInnaranI divAla upara khareAbara gADhavI. eka rAtre mahArAje yAheAma karIne junnaranI divAla e doraDAnI nIsaraNIthI caDavAnI zaruAta karI. hiMmatathI mahArAja doraDAne AdhAre divAla parathI aMdara peThA. aMdara pesIne paherAvALAAne katala karyAM. jyAM jyAM duzmananA sipAhIe maLyA tyAM tyAM temane mahArAje katala karyAM. musalamAnA tekhA tAbA pokArI rahyA hatA. emane te nAsatAM bheAMya bhAre thaI paDI hatI. aMdhArAmAM kyAM nAsavuM e sUjhe nahi. jema tema karI mugale nAThA ane keTalAka chupAI beThA. I. sa. 1657 nA me mAsamAM jeAzakAvalI zahera zivAjI mahArAjane zaraNe AvyuM. mahArAje jInnara zaheranI tijorI lUMTI. jInnaramAMthI mahArAjane 3 lAkha heAna rAkaDa, 200 gheADA, bhAre kinakhAbane moTA jaththA ane khUba vAhIra hAtha lAgyAM. zivAjI mahArAjanI A jIta mugalAnI bhedarakArI, DhIla ane lazkarI khADakhAMpaNane lIdhe thaI evuM auraMgajhebane lAgyuM ane tethI eNe cANudArAne khUba ThaMparkA ApyA. pachI mahArAjanuM lazkara TheTha ahamadanagara gayuM ane tyAM paNa gheADI ghaNI lUMTa calAvI. 2. marAThI ane mugalAnA sAmanA. marAThAonI caDAIo, chApA, hallA tathA lUMTaphATa vagerenA samAcAra sAMbhaLI auragajheba dhaNA ja 24 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 mu gusse thaI gayA. marAThAone mAravAmAM je je amaladArAe DhIla karI, kacAza rAkhI agara pIchehaTha karI te badhAMne aura'gajhebe khUba ThapakA ApyA. ahamadanagara upara Aphata sAMbhaLI aura'gajhebe tarata ja tyAM joItI madada mAkalI dIdhI. A vakhate auragajhebe mijAja khAyeA hato. marAThAone jaDamULathI nAza zI rIte karavA e vicAramAM e paDyo hatA. marAThAo upara vera levA mATe e taLeupara thaI rahyo hatA. aura'gajhebe te vakhate marAThAonA saMbaMdhamAM peAtAnA amaladArAne vera levA mATe pA lakhyA hatA. e patrA jherathI bharapUra hatA ane temAMthI vera varasatuM dekhAtuM hatuM. e pAmAM eNe nIcenI matalabanuM lakhANu karyuM hatuM:-" marAThAonA eTale zivAjInAM gAme jamInadAsta karI. enI raiyatane jyAM dekha| tyAM mArA. enI prajAnI katala karI. emanA upara kAIpaNa prakAranI dayA batAvyA sivAya emane kApI nAkho. emanAM dhana, mAla, anAja vagere lUTI le. pUnA ane cAkaNu e e zivAjInA khAsa gAme che, te gAmAne bhAMyabhegA karI nAMkhe. ApaNA mugala mulakanA kAI paTela, kuLakaraNI zivAjI tarapha lAgaNI dharAvatA jaDI Ave te temane garadana mArA. upara pramANenA aura'gajhebanA hukamA dakSiNanA mugala amaladArA pratye chUTyA. auraMgajheba e bahu jhINI najaravALA ane dIdaSTA mutsaddI hAvAthI marAThAonI hilacAlane e pArakhI zakyA hatA. zivAjI mahArAjanA uddeza paNa e samajI gayA hatA. marAThAone mULamAM ja dAkhI devAnI enI dAnata hatI, paNa marAThAone saradAra kaI kAcA na hatA. marAThA mugala mulakAne na satAve te mATe auraMgajhebe pUrepurA baMdobasta karyAM hatA, " zivAjI mahArAjanI jIbharanI chate mugalAmAM bhAre khaLabhaLATa macAvI mUkyA hatA. auragajhebe peAtAnA mulakanA pAkA baMdobasta karyAM ane marAThAo upara humalA laI javAnI goThavaNu karI. jInnara najIka karatalakhAna nAmanA amaladArane mUkavAmAM AvyA. abadula munImakhAnane gaDha namunA khAte mUkavAmAM AvyeA. huzadarakhAnane cAmaragu'DA ane rAyasIna khAte rAmyA. nAsIrakhAna ane rija khAnane 3000 dhoDesvArI sAthe khIra ane dharura khAte mokalavAmAM AvyA. rAvakaraNa je aura'gAbAdathI khIDara javA mATe nIkaLyA hatA tene paNa ahamadanagara jillAnA rakSaNa mATe mekalavAmAM Avyo. vadhumAM 1000 lazkarI sipAhIe A jillAnA rakSaNa mATe mokalavA zAhIstakhAnane hukama cheDavAmAM AvyA. aura'gajhebe mugala amaladArAne marAThAe)nA hallA ane humalAthI tathA chApA ane dherAthI sAvadha ane jAgRta rahevA sakhata tAkIda ApI hatI. judA judA bhAgamAM cunaMdA amaladArA mUkIne emanI goThavaNa paNa bahu ja yuktipUrvaka karI hatI. amaladArane bIjI khAsa sUcanAe ApavAmAM AvI hatI te e ke emaNe duzmananA mulakA upara bahu bArIka najara rAkhavI ane taka zeAdhyA karavI ane saheja taka maLe teA tene lAbha levA cUkavuM nahi. taka sAdhIne duzmananA mulakA upara dhasI javuM, chApA mAravA, lUTaphATa karavI ane duzmanaprajAne khUba satAvI trAsa trAsa pAkarAvavA ane cAlAkIthI tarata ja potAnA mulakanuM rakSaNa karavA potAne sthAne AvI javuM. kAIpaNa saMjogAmAM peAtAnA mulakane sunA mUkavA nahi. nAsIrakhAna bahu ThaMDA ane dhImA amaladAra hatA. I. sa. 1657 nI 30 mI eprile nAsIrakhAna ahamadanagarathI 68 mAIla dUra aura paragaNAmAM peDhA. tyAM cAra divasa gALyA pachI ahamadanagarathI 35 mAIla dUra sASTi tarapha kRca karI. nAsIrakhAnane hukama maLyA pachI ahamadanagara ane jInnara mArate dhADe jaI pahoMcavAne badale dhIme dhIme thAbhatAM tyAM jaI pahoMcyA. nAsIrakhAnanI sustI auragajhebanA dhyAnamAM AvI gaI ane tene sakhata ThapakAthI navAjavAmAM AvyA. I. sa. 1657 nA eprilanI 28 mI tArIkhe muztatakhAne cAmaraguDA AgaLa zivAjI mahArAjanA saradAra mAnAjI bhoMsalene harAvyeA. marAThA mugalAthI hAryAM paNa e mulakamAMthI emaNe potAnA paga kADhayo na hatA. Akhare emane e mulakamAMthI hAMkI kADhavA mATe multatakhAnane ane mIrajhAkhAnane bhAre prayatnA karavA paDyA hatA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM ] che. zivAjI caritra jannara jItIne tyAMthI aDhaLaka dhana lIdhA pachI zivAjI junnaranI AjubAjunA gALAnA mulamAM thaDe kALa pharyA ane pachI mugalenA mulakamAM lUMTa calAvI. zivAjIno sAmano karavA mATe mugalenuM lazkara AvatAM vAra lAgI tethI zivAjIne manamAnI lUMTa karavAnI suMdara taka maLI. junnara gAmanI AjubAjumAM zivAjI mahArAja mukAma nAkhIne paDyA hatA tyAM temane khabara maLI ke temane sAmane karavA mATe mugala sainyanA lazkarI amaladAro rAvakaraNa ane zAhIstakhAna AvI pahoMcyA che. zivAjI mahArAja nAhiMmata banIne nAse evA na hatA. mahArAje pitAne mukAma uThAvyo ane mugala mulakamAM jarA dUra jaI potAnuM kAma karavA lAgyA. tyAM mahArAje mugalAnAM gAme lUTayAM ane bIjA gAma luMTavAnA che evI khabara mugala amaladArone paDatAM ja mugala lazkara tyAM jaI pahoMcyuM. duzmana pAchaLathI Ave te teno sAmano karI tene khaDekhADe laDAI ApI AgaLa vadhavuM e zivAjI mahArAjanI Ave prasaMge laDavAnI rIta na hatI. mahArAja te ganImI rIta ( Guerilla) pramANe laDanArA hatA. duzmana pUThe Ave ane vadhAre baLavAna hoya te teno sAmano karI laDavAnI rIta mahArAjanI na hatI. eve prasaMge e te duzmanane pITha upara laI ene khUba thakave, herAna kare ane dAva joIne ekadama VTha pheravI duzmana upara hale karI ene gabharATamAM nAkhI tA. rAvakaraNa ane zAhIstakhAna mahArAjanI The paDayA hatA. mahArAja mugala mulaka ujaDa karatA karatA AgaLa vadhatA hatA. rAvakaraDyuM ane zAharUkhAna zivAjIne pakaDavA mathI rahyA hatA paNa te baMne emanI nemamAM phaLIbhUta thayA nahi. e baMne zivAjInI bahu ja najadIka AvI pahoMcyA. sAmane karavA mATe mahArAjane saMjoga pratikULa lAgyA eTale e ahamadanagara jillAmAM jatA rahyA ane tyAM lUMTaphATa karavAnuM zaru karyuM. mahArAja potAnI paddhati mujaba pitAnuM kAma AgaLa dhapAvye ja jatA hatA. I. sa. 1657 nA me mAsamAM nAsIrakhAna lazkara laIne zivAjI mahArAjane pakaDavA mATe majala daDamajala kuca karate ahamadanagara AvI pahoMcyA. mahArAja paNa tyAMja hatA. nAsIrakhAnane lAgyuM ke A zikAra mArA hAthamAM AvI gayo che ane ghaNuM divasanI bhUkha bhAgaze. mahArAjane giraphatAra karavAnI pUrNa AzAe nAsIrakhAne pitAnA lazkarane maraNiyuM banAvI mahArAja upara sakhata humalo karyo. mahArAjane pheMsale karI marAThA lazkarane raphedaphe karI mAthuM UMcuM karatI mareThI sattAne mULamAMthI ja kacaDI nAMkhavAnI dAnatathI nAsIrakhAne A humalo karyo hato. mugala taraphathI A dhasAro bahu jabaro ane vyavasthita hatA. A dhasArAthI mahArAjane bhAre nukasAna thayuM hatuM. mahArAjanA ghaNuM mANase A laDAImAM mAryA gayA. ghAyala thayelAonI saMkhyA paNa moTI hatI. zivAjI mahArAja pote paNa nAsIrakhAnanA hAthamAMthI bahu muzkelIthI chaTakI zakyA. nAsIrakhAne mahArAjanI pUTha pakaDI heta te vakhate mahArAja hAthamAM AvI paNa jAta. A laDAImAM mahArAjane mATe paLe paLe 5kaDAvAne bhaya hate. hiMnA hiMduonuM takadIra pAdharuM hatuM. hiMduono sitAre sikaMdara hatuM. hiMdutvanA tAraNahArane aMta, hiMdutvanA rakSaNa mATe saMgIna ane majabUta kAma karyA sivAya nahi thavAnuM nakkI haze eTale ja mu lazkaranA ghoDAo ane sipAhI thAkI gayA ane nAsIrakhAnane paNa ArAmanI jarUra jaNAI ane tethI zivAjInI pUThe mugala lazkara vadhu AgaLa gayuM nahi. A jItanI khabara auraMgajhebane paDatAM eNe tarata ja nAsIrakhAnane pharamAna karyuM ke zivAjInI pUMThe paDIne tene herAna kare ane tene mulaka verAna karI duzmanane dhULa phAkate kara. nAsIrakhAnanI paNa IcchA pharamAna mujaba zivAjI mahArAjanI pUThe devAnI thaI haze paNa mAthe varasAdanI mosama AvI paDavAthI comAsAmAM kAMkaNunI caDAI azaya thaI paDI hatI. mahArAjanA bacAvamAM kudarate anukULa bhAga bhajavyo. hamalA yAne halA mATe mesama pratikULa hevAthI musalamAne tarata ja zivAjI mahArAjanA mulake upara hale laI jaI mA nahi. aNI cUme se varasa jIve enA jevuM A bAbatamAM thayuM Shree Sudhammaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM 3 mutsaddIonA peMtarA, mugala sAthe salAhagevaLekeDAnI kutubazAhI ane bijApuranI AdilazAhIne peTa bharIne satAvyA pachI I. sa. 1657 nA jUna-julAI ane ogasTa mAsamAM dakSiNanA mugala lazkare khUba ArAma lIdhuM hatuM. bijApura ane mugale vacce je tahanAmuM thayuM tenI asara zivAjI mahArAjanA kAryakrama upara thaI hatI. A tahanAmAnI vAta sAMbhaLIne zivAjI mahArAjane bhAre caTapaTI thaI saMjogo badalAyA eTale je pitAnI yojanAo ane kAryakrama, nakkI kareluM eya majabUta rAkhIne saMjogonA pramANamAM badale che, te ja pitAnA dAva saphaLatAthI khelI zake che. zivAjI mahArAje joyuM ke jyAre bijApuranA bAdazAhe mugala sAthe salAha karI tyAre temaNe potAnA kAryakramamAM tarata ja pheraphAra karI devAno nizcaya karyo. zivAjI mahArAja jANatA hatA ke bijApura sAtheno jhagaDo patyA pachI dakSiNanuM mugala lazkara emanI ( zivAjI mahArAjanI) sAme moraco mAMDaze. mahArAjanI sAme saMkaTanA DuMgarA khaDA thayA hatA. bijApura ane mugala vacce aNabanAva ane vigraha zivAjI mahArAjanuM baLa vadhAravAmAM khAsa madadarUpa nIvaDyAM hatA. A baLane AdhAre ja zivAjI mahArAje ghaNAM kAma karI lIdhAM hatAM. A baLane AdhAre ja mahArAja pitAnA mulakanI vadhAre majabUtI karI zakyA hatA ane A baLane AdhAre ja mahArAja navI ugatI marAThA sattAnA mULa mahArASTranI bhUmimAM vadhAre UMDAM ghAlI zakyA hatA. kutubazAhI, AdilazAhI ane mugalAI e traNa sattAnA dakSiNamAM jAgelA jhagaDAone zivAjI mahArAje pUrepuro lAbha lIdhuM hatuM. mugala ane AdilazAhI vaccene vigraha zivAjI mahArAjane bahu phAyadAkAraka nIvaDayo hatuM. baMne laDI rahyA hatA tyAre mahArAje pitAne baMdobasta barAbara karI lIdhuM. baMne vacce tahanAmuM thayuM eTale baMne bhegA thaIne mahArAjane kacaDI nAMkhavAmAM eka kSaNano paNa vilaMba karaze nahi enI mahArAjane pUrepUrI khAtrI hatI. zivAjI mahArAja te dareka musalamAnI sattAnI AMkhamAM kheMcI rahyA hatA, paNa mugala sattA bijApurane gaLI javA Atura hatI eTale bijApuravALA potAnA lAbha pUratA ja zivAjI mahArAjane mugala sAthe laDAvavA pitAnI pakSe letA hatA. bijApurane jamInadosta karyA pachI zivAjIne bhoMyabhegA karavAne auraMgajhebane vicAra hato eTale mugale zivAjIne potAnA bacAva pUratA ja cheDatA. gevaLakeDA, bijApura, mugale ane zivAjI e cAre pita pitAnA pAsA khelI rahyA hatA. zivAjI mahArAja raNe caDaze rajapUta hatA ane muzkelI vakhate mutsaddI paNa hatA. dAva Ave dAva khelI jANatA hatA ane vakhata Avye emane vANiyA thatAM AvaDatuM hatuM. AphatanA DuMgare, ciMtAnA pahADo ane aDacaNanA parvate DhaLI paDe te paNa zivAjI mahArAja jarAe Dage ema na hatA. emanI hiMmata athAga hatI. paristhiti ane saMjogonA badalAvAthI akasmAta aDacaNa ubhI thAya te tethI muMjhavaNamAM AvI gabharAI jAya evA mahArAja suMvALA na hatA. ciMtA ane aDacaNe mahArAjane gabharAvI zakatAM nahi. eve vakhate e magajane bahu zAMta rAkhI haiye hAma bhIDI gUMca ukelI raste kADhatA. mugale ane bijApurane eka thayelA joyA tyAre mahArAjane khAtrI thaI gaI ke have vakhata vikaTa AvI pahoMcyuM che. have jo yuktiprayuktithI kAma levAmAM nahi Ave te bAjI bagaDI jaze. nAza najara sAme dekhAtuM hoya te paNa kIrtinI khAtara kesariyAM karavAnI rIta A kSatriInI na hatI. mahArAjane lAgyuM ke A vakhate e mugalenI sAme mahArASTramAM ekalA paDI gayA che ane evA saMjogomAM e mugalanI sAme thaI zake ema na hatuM. mugala sAthe kaDavAza te emane hatI ja, paNa Ave vakhate kaDavAzamAM vadhAro kare e mahArAjane bhAre bhayamAM utaravA jevuM lAgyuM. AvA saMjogomAM mugale sAthe meLa kare e navI ubhI thatI marAThI sattA mATe jarUrI che ema mahArAjane lAgyuM. khUba vicArane aMte mahArAjane lAgyuM ke dariyAmAM khUba tephAna hoya ane bahu jabarAM majA caDavAM heya, vaLiye vAte heya tyAre khara ane pAvaradhe tAre mejuM Ave te meja tarapha puTha pheravI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM] che. zivAjI caritra 188 mejane mAthA uparathI pasAra thavA de ane e pasAra thaI jAya eTale pAchuM meM kADhI AgaLa jAya e rIta dhyAnamAM laI te pramANe karavuM A saMjogomAM anukULa thaI paDaze. pratikULa saMjogomAM siddhAMtane aDaga rAkhI saMkaTone jatAM karavAnI kuzaLatA mahArAjane ghaNI vakhate kAma lAgI hatI. mahArAje mugala amaladAra nAsIrakhAnane eka patra lakhI jaNAvyuM ke e pite (zivAjI) have mugale sAthe saMpa karavA mAge che ane have pachIthI e mugale sAthe vaphAdArI jALavaze. A matalabane patra lakhI mahArAje potAnA vizvAsu amaladAra raghunAtha balALa kAraDanI sAthe nAsIrakhAna tarapha mokalyo. nAsIrakhAne A patrano vivekabharyo javAba Ape ane patra oraMgajheba tarapha ravAnA karyo. zivAjI mahArAje eka patra auraMgajheba tarapha ravAnA karyo jemAM nIcenI matalabanuM lakhANa hatuM. "meM mugale sAme karelA humalA ane calAvelA vartana mATe kharekhara huM dilagIra chuM ane Ape mAruM vartana daragujara karavuM joIe. Apane madada mATe huM 500 mANase mokalavA taiyAra chuM." A patra laIne mahArAjA eka vizvAsu amaladAra kRSNAjI bhAskara auraMgajheba pAse gayo. auraMgajheba kaMI sAmAnya rAjakumAra na hatA. e asAdhAraNa buddhivALo, vahemI ane dareka bAbatamAM UMDI najara pahoMcADe e hatA. e khasavALe ane sAmA mANasane tenA pagale pArakhe evuM hatuM. sAdhAraNa saMjogomAM te zivAjI mahArAjanA AvA patrone e ghoLI pIe evo hato, paNa uttara hiMdusthAnamAM saMjoge taddana badalAI gayA hatA ane dilhInI gAdI levA mATe bAdazAha zAhajahAnanA dIkarAoe je jhagaDo jagAvyo hato temAM bhAga levA mATe auraMgajheba bhAre taiyArI karIne dakSiNathI uttara tarapha javA nIkaLyA hatA. auraMgajhebanI najara AgaLa gAdI mATeno jhagaDo ubho hato. bhAIone vaccethI zI rIte khaseDavA tenA dAvapecanI goThavaNa tenA manamAM cAlI rahI hatI. bAdazAhatanA svapnAM ane te meLavavA mATenA dAvapeca, yuktiprayukti. prapaMca, kapaTa ane aneka kAvatrAMno gaDabhAMga tenA haiyAmAM cAlI rahI hatI. je vakhate auraMgajhebanuM magaja uttaranA vicAramAM nimagna thaI gayuM hatuM te vakhate zivAjI mahArAjane patra auraMgajhebane maLyo. zivAjIe jIgara ane ahamadanagaramAM karelAM kRtyo auraMgajhebanI pheravAyelI manodazAne lIdhe enI najara sAme vakhate khaDAM na thayAM hoya athavA e mutsaddI hovAthI eNe enA upara thoDA vakhata mATe paDado paNa pADo heya. zivAjI mahArAjanA patrathI oraMgajhebane jarApaNu saMtoSa thayo na hato paNa ene lAgyuM ke A vakhate zivAjIne ThaMDe rAkhavAmAM ja lAbha che. bhaviSyamAM enAM karelAM kRtyo mATe joI levAze. vakhata Avye vyAja sAthe badalo letAM kayAM nathI AvaDatuM. mahArAjanA pAtra mATe upara uparane saMtoSa auraMgajhebe jAhera karyo ane mahArAjane nIcenI matalabano patra javAbamAM lakhyo "tamAruM vatana evuM che ke tamane jatA na karavA, paNa je arthe tamane pazcAttApa thayo che ane pharIthI evuM vatana tame nahi kare evI amane tame tamArAM kRtyo jatAM karuM chuM. pharIthI tame amArI sAthe evuM vartana nahi kare evI amane AzA che. bijApura pAsethI tame jItele mukala rAkhI zakaze eTaluM ja nahi paNa bhaviSyamAM bijApurane mulaka jItaze to paNa ame tamane tamArI pAse rahevA daIzuM." AvI rItano javAba 1658 nA jAnevArInI AkharamAM auraMgajhebe zivAjI mahArAjane mokalyo. A rItane patra lakhyo paNa zivAjI mahArAja mATenI baLatarA auraMgajhebanA aMtaHkaraNamAMthI jarA paNa ochI thaI na hatI. manamAMne tiraskAra ene e kAyama hatA. auraMgajhebe zivAjI mahArAjane emanA patrane javAba Ape te uparathI auraMgajhebanA mananuM mApa kADhI zakAya nahi. auraMgajhebe uttara hiMdusthAna jatI vakhate mustaphatakhAna, nAsIrakhAna ane mIrajAmalAne nIcenI matalabanA patro lakhyA hatA. te vAMcyAthI auraMgajhebanA aMtaHkaraNanI saheja jhAMkhI vAcake karI zakaze. pro. jadunAtha sarakAre auraMgajhebanuM jIvana caritra lakhyuM che. tene 1 lA bhAgamAM 285 pAne auraMgajhebanA patronI matalaba nIce pramANe jaNAvI che suphatakhAna, ahamadanagaranI barAbara saMbhALa rAkhaje. nAsIrakhAna uttara hiMdustAna tasa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM cAlyo jAya ane tethI zivAjI dakSiNamAM lUMTaphATa na kare te mATe tamAruM lazkara taiyAra rAkhaje." nAsIrakhAna, zAhajahAnanA lAvyAthI tame tamArI jagA choDaze nahi ane tema karI zivAjIne svataMtra banAvaze nahi." "mIrajumalA, nAsIrakhAnanA javAthI e jille khAlI paDayo che. dhyAna rAkhopele kutaro (Son of a dog ) anukULa takanI rAha joI rahyo che." rAjadvArI kSetramAM AvI jAtanA chakkA paMjAnI ramata cAlyA ja karavAnI. AvI jAtanA pAsA khelavA mATe auraMgajhebano jarAe doSa kADhavAnI jarUra nathI paNa potAnA vidhI mATe (Son of a dog) kuttikA baccA', e nAma patramAM lakhavuM e auraMgajhebanuM mAnasa batAve che. zivAjI mahArAjanI vadhatI jatI sattA. mahArAjane utkarSa ane mahArAjanI caDatI auraMgajhebane keTalI khUMcatI hatI te auraMgajhebane mIrajImalA uparanA patrathI dekhAI Ave che. auraMgajhebane ema lAgyAM ja karatuM hatuM ke zivAjIne taka maLaze te e mugala sattAne kacaDI nAkhavAmAM jarA paNa vAra karaze nahi. zivAjI mahArAjane patra lakhI upara uparathI auraMgajhebe viveka batAvyo paNa enA hadayamAM halAhala jhera bhareluM hatuM. zivAjI mahArAja paNa vakhata joI ne enI sAthe dAva khelI rahyA hatA. upara uparanA lakhANathI mahArAja paNa chetarAya evA na hatA. gAdIne gaDa laDavA mATe auraMgajhebe dakSiNa choDayuM. mugala amaladArane pUrepurI cetavaNI maLelI hatI eTale e kaMI zivAjIne jaMpavA de ema na hatA. emaNe paDegAMvanA killAne marAmata karI samarAvyuM ane pUnA toDavAnI geThavaNamAM paDavA. I. sa. 1658 ane 1959 e be varasa sudhI auraMgajheba uttara hiMdusthAnamAM gAdInI takarAra ane bhAI o sAthenA jhagaDAmAM rokAI rahyo eTale mugala taraphanI zivAjIne gheADI ghaNI nirAMta maLI. 4. jajIsa sAthe jhagaDe. uttara hiMdusthAnamAM dilhInI gAdI mATe jhagaDAo ubhA thayA, tethI auraMgajheba te tarapha do ane tema thavAthI bijApurane bAdazAha auraMgajhebanI pheMsImAMthI sahIsalAmata chUTI zako. mugalonA jaDabAmAMthI bijApura bAdazAha chUdhyo paNa tethI e kaMI sukhI na thayo. enA darabAranA mAMhomAMhenA jhagaDAo ene bahu dukha daI rahyA hatA. bijApuranI sthiti tarapha ApaNe jaMjIrA patAvIne vaLIzuM. zivAjInA mulakamAM vyavasthA yAne baMdebasta joIe teTalA pramANamAM hatA. jemAM zivAjI mahArAja mATeno prema vadhatA jatA hatA. mahArAja hiMdudharmanA tAraNahAra che, hiMdutva TakAvI rAkhavA mATe e bhAre sAhasa kheDI rahyA che, garIbanA e belI che. prajAne pIDanArA sAme jAnane bhoge paNa bAtha bhIDavA e taiyAra hoya che. enI lokone aneka banAvathI khAtrI thaI hatI tethI leke emanA upara ApharIna hatA. emanA chatra nIce bahu utsAha ane jussAthI duzmana sAme laDatA hatA. zivAjI mahArAjane A udayakALa hato. A anukaLa vakhate I. sa. 1659 mAM zivAjI mahArAje jaMjIrA upara caDAI karavAnI taiyArI karavA mAMDI. jaMjIrA saMbaMdhI TUMka mAhitI vAMcake AgaLa rajU karavAnI jarUra jaNAyAthI rajU karIe chIe. ahamadanagara rAjyanA jyAre bhAgalA paDyA tyAre eka khaDakavALA beTa bijApuranA bhAgamAM gayo. A beTane keIpaNa jAtanuM nAma ApavAmAM AvyuM na hatuM paNa ene jajhIre ( eTale beTa ) e nAmathI leke oLakhatA. jajhIra e arabI zabda che ane eno artha beTa thAya che. A jajhIrA zabdane marAThA lAe apabhraMza karyo ane e loko ene jaMjhIrA kahevA lAgyA ane Aje e beTa jaMjIrAne na oLakhAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu 13 muM ] 7. zivAjI caritra 191 malIkabara jyAre ahamadanagaranA bALarAjAnA rakSaka athavA vAlI (Regent) hatA tyAre e rAjyanA IrAnI akhAtamAMnA vepAranA bacAvane mATe majabUta naukAnI keTalI jarura che ane e naukA hAya tA rAjyane keTalA lAbha thaI zake tene ene anubhava thayA hatA. eNe kAMkaNu kinAre eka khaDaka vALA beTa ( jaMjIrA ) upara naukAsthAna nakkI karyuM. keTalAka machavA ane manavAre banAvaDAvI e badhI peAtAnA eksisaniyanAnA kabajAmAM mUkI, A ebisiniyane peAtAne saiyada kahevaDAvavAneA prayatna karatA hatA ane mahamada pegaMbaranA vaza ja pote che evA dAvA karatA hatA. saiyada e zabdanA marAThA lokAe apabhraza karyAM ane saiyadane badale marAThAe A leAkAne " sIdI " kahevA lAgyA. jaMjIrA bijApuranA kabajAmAM AvyA pachI paNa bijApura sarakAre ebisiniyana khalAsIe peAtAnI tAkarImAM rAkhyA hatA, paNa temane mAthe peAtAnA amaladArAne nImyA hatA ane evA amaladArAnA amala nIce keTalAka killAo paNu vyavasthA mATe mUkavAmAM AvyA hatA. zivAjInA udayakALa vakhate jaMjIrA e bijApuranA gavarnara krUttekhAna sIdInA amala nIce hatuM. zivAjIe jyAre bijApura upara caDAI karI tyAre A gavarnaranA tAbAne sAlAdheAsAlA ane bIjo eka killA ema maLI e killA lIdhA hatA. zivAjI mahArAjanI A jIta ttekhAnane sAlI rahI hatI. ttakhAna mahArAjanI hilacAla bahu bArIkAIthI tapAsI rahyo hatA. phattekhAne zivAjI mahArAjane kAOkrama ane emanI hilacAla jANavA mATe bahu bAhAza bAtamIdArAne rAmyA hatA. phattekhAne zivAjInI taiyArIe jANI hatI. jaMjIrA upara mahArAjanI AMkha che ane emaNe e killA dADhamAM ghAlyeA che eTale e mATe bhAre taiyArIo phattakhAna karI beThA hatA. zivAjI mahArAja paNa kttakhAnanI taiyArIthI ajANa na hatA. mahArAjane te jItanI pUrepurI AzA hatI. jInnaranI chatamAM mahArAje maLelA anubhava mujaba peAtAnI lazkarI pakSadraSTramAM bhAre sudhArA vadhArA karyAM hatA. emaNe peAtAnA lazkaramAM Asare 800 paThANAne rAkhyA hatA e to ApaNe pAchalA prakaraNamAM vAMcI gayA. A vakhate mahArAjanA hrayaLa lazkaranA saradAra prasiddha netAjI pAlakara hatA. A vakhate mahArAjanA darabAramAM pararAjya khAtAnA pradhAnapade zyAmarAja nIlaka'Da rAMjhekara hatA. A zyAmarAja rAjhekarane mahArAje lazkara ApIne ttekhAna upara caDAI karavA mADhyA. zyAmarAja nIlakaMThanI A kAma mATe pasaMdagI karavAmAM mahArAje bhAre bhUla karI hatI. phattakhAnanuM baLa AMkavAmAM ja mahArAje bhUla karI hatI. mahArAje AMkyA karatAM kRrttakhAnanuM baLa vadhAre hatuM. mahArAje je A pahelethI jANyuM hAta / kRttakhAna upara zyAmarAja nIlakaMThane mAkalata nahi. tekhAna ane zyAmarAja nIlakaMThanI vacce laDAI thaI. phattekhAna A laDAImAM tyA ane zyAmarAja nIlakaMTha hArI gayA. enuM lazkara vIkharAI gayuM. A hAra bahu zaramabharelI hatI. mahArAjane A hArathI bhAre dukha thayuM ane A hArathI thayeluM nukasAna bharapAI karI levA mATe karI jabarajasta taiyArI mahArAje karavA mAMDI. rAdhe| allAma atre nAmanA cunaMdA lazkarI amaladAranI saradArI nIce mahArAje navuM lazkara turata ja mokalyuM. phtakhAna vijayathI phulAyA hatA. ene lAgyuM ke A enI jIta ene pacI jaze ane marAThAo pAchA paDaze paNa rAdhA allAme tarata ja kRttakhAnane bhrama bhAMgyA. rAdhA allAme navA lazkara sAthe ttekhAna upara humalA karyAM ane ene AgaLa vadhatA aTakAvyA eTaluM ja nahi paNa mArA evA sakhata calAvyA ke AgaLa vadhavAnuM mUkI daI te kukhtakhAnane potAnA bacAva mATe tajavIja karavI paDI. I. sa. 1659 nA cemAsAmAM zivAjI mahArAja, merepata piMgaLe ane netAjI pAlakara kuttekhAna upara hallA karI jaMjIrA jItavA mATe moTuM lazkara taiyAra karavAnA kAmamAM maMDI paDyA. cAmAsA pachI ziyALAmAM caDAI karI jaMjIrA jItavAne zivAjI mahArAjane manasukheA hatA. mahArAje lazkaramAM navI bharatI karavA mAMDI. lazkarane tAlIma ApavAnuM kAma senApatine soMpavAmAM AvyuM. lazkaranuM kAma lazkarI amaladArAne sAMpI pote potAnA gAThiyA ane vizvAsu amaladAronI sAthe bhaviSyanA kAryakrama ane vyUharacanA nakkI karavAmAM zakAyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [[prakaraNa 13 muM 5 dakSiNa kaMkaNamAM digvijaya-vADInA sAvaMta sAthe salAha. auraMgajheba uttara hiMdusthAna tarapha cAlyo gayo tyAra pachI zivAjI mahArAja dakSiNa kaNamAM digvijaya karatA caulanI AgaLa nIkaLI gayA. mugala subedArane dilhI tarapha javA daIne mahArAje mulaka jItavAno sapATa calAvyo. e laDAIo ane chApAonI vigatavAra hakIkata haju bahAra AvI nathI paNa pisulekarakRta zivAjI caritra keTalIka mAhitI Ape che tene AdhAre ApaNe kahI zakIe ke mahArAja vijaya pAmatA caula sudhI jaI pahoMcyA hatA. I. sa. 1658 nA me mAsanI 5 mI tArIkhe gevAnA porTugIjha gavarnare parTugalanA rAjAne patra lakhyo hato, temAM nIcenI matalabanuM jaNAvyuM hatuM:' AdilazAhI saradAra zAhajIne baMDakhora chokarA zivAjIe uttara taraphanA mulakanI satAmaNI zarU karI che tethI caula gAme ApaNe mANasanuM rakSaNa karavA tyAM thANuM sthApIne rahevA mATe mAre 80 sipAhIo mokalavA paDyA che." A patra uparathI mahArAja e tarapha AgaLa vadhI rahyA hatA enI khAtrI thAya che. caulanA porTugIjha vepArIonI salAmatI jokhamamAM jaNAyAthI govAnA gavarnare A patra porTugAla lakhyo hato. digvijaya karatA AgaLa dhasatA zivAjInI bIka porTugIjha vepArIone lAgI haze tethI rakSaNano baMdobasta karavAnI gavarnarane jarUra paDI haze. pitAnA rakSaNa mATe ghaTita pagalAM laI saMkaTa vakhate sahAya mATe baMbasta parTugIjhoe karI mUkyuM hatuM paNa zivAjI je mutsaddI mANasa porTugIjha vepArIone satAvIne dakSiNamAM nava duzmana A vakhate ubhA kare ema na hatuM. emaNe te vakhate porTugIjha vepArIone keI paNa jAtano upadrava karyo na hato. je vakhate zivAjI mahArAja dakSiNa kaNamAM digvijaya karI rahyA hatA te vakhate AdilazAhI saradAra raNudullAkhAnanA chokarAe vADInA sAvaMta upara caDAI karI hatI. vADInA sAvaMtanu oLakhANa vAMcane karI ApavuM jarUranuM jaNAyAthI e kuTuMbanI hakIkata TUMkamAM nIce ApavAmAM AvI che. kAMkaNunA dakSiNa bhAgamAM veMgurlA najIka sAvaMtavADI nAmanuM nAnuM saMsthAna AveluM che. tyAMnA sAvaMta e bhoMsale kuTuMbanI eka zAkhA ja che. paMdaramA saikAnI zaruAtamAM sAvaMta kuTuMbano mULa puruSa vADI prAMtamAM hoDavaDa gAme AvIne vasyo. e Avyo te vakhate vADI prAMta vijayanagaranA rAjyane eka bhAga hatA. vijayanagaranA TukaDA thayA pachI e prAMta AdilazAhImAM joDAyA. e gALAnI jamInamahesUla ugharAvavAnuM kAma prabhu dezamukhanuM eka kuTuMba karatuM hatuM. tene ane sAvaMtane ghaNI pherA jhapAjhapI thaI pachI sAvaMtane daLavI nAmanA eka marAThA saradAranI eAtha maLI eTale baMnee maLIne dezamukhane pADo. I. sa. 1627 nA arasAmAM sAvaMta kuTuMbamAM khema sAvaMta nAmane parAkramI puruSa thaI gaye. teNe e AkhA gALAnI dezamukhI bijApura darabAra pAsethI meLavI. A dezamukhInA kAmane lIdhe ja temane desAI ane saradesAI vagere nAma ApavAmAM AvyAM. eja kuTuMbamAM zivAjI mahArAjanA vakhatamAM lakhamasAvaMta nAmane pratApI puraSa pAka. A lakhamasAvaMta mahArAjanA pakSamAM hatuM. I. sa. 1658 mAM AdilazAhI saradAra rUstamajhamAne lakhamasAvaMta upara caDAI karI. lakhamasAvaMte rUstamajhamAnane harAvyo ane tenA 1500 mANase kApI nAkhyA. gavAnA gavarnare piTuMgAlanA rAjAne tA. 5 me 1658 ne roja patra lakhyo hato temAM jaNAvyuM ke "raNadullAkhAnanA chokarA rUstamajhamAne lakhamasAvaMta upara caDAI karI. lakhamasAvaMte rUstamajhamAnanA 1500 thI vadhAre mANasa mAryA, paNa rUstamajhamAne A sAvaMta pAsethI rIMgaNa kille pAcho lIdho." AvI sthitimAM lakhamasAvaMtane bijApura bAdazAhanI sAme koInA Azraya ke sahAyanI jarUra hatI. piTugIjha lokenI sahAya te vakhate maLe ema hatuM nahi tethI eNe zivAjI mahArAjane sahakAra meLavyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM ] 1. 3. 4 5 che. zivAjI caritra sAvatanI sAthe zivAjI mahArAje nIcenI saratAe salAha karI. 25 193 jAgIranI aradhI AvakamAMthI lakhamasAvaMte 1500 mANusanuM pAyadaLa rAkhavuM ane zivAjI mahArAjane jyAre jarura paDe tyAre A pAyadaLa mekalavuM, fAMDAnA killA ane fAMDAprAMta zivAjI mahArAje rAkhavA ane jyAre jarura paDe tyAre tenA acAvamAM lakhamasAvaMte madada karavI. svarAjya sthApavAne mATe zivAjI mahArAjanI paDakhe rahIne lakhamasAvaMte turkI ( musalamAne) sAme laDavuM ane badhI bAbatathI vAkepha rahevA mATe tathA arasaparasa saMbaMdha jALavI rAkhavA mATe lakhamasAvaMte peAtAne vakIla mahArAjanA darabAramAM rAkhaveA. zivAjI mahArAjanA amaladArA mahesula kAma mATe jyAre jyAre jAgIramAM Ave tyAre tyAre lakhamasAvaMte temate temanA kAmamAM madada ApavI. sadarahu prAMtanuM uparIpaNuM ane vatanA tathA IlakAbe| sAvaMtanA kAyama raheze. sadarahu prAMtanA killA ane thANAM sAvaMtanA kabajAmAM raheze. 6. si'hAjI tarapha saheja najara. zivAjI mahArAjanI dhAmadhUmamAM temanA pitA siMhAjIne ApaNe taddana bhUlI jaIe e ThIka nahi. zivAjI mahArAja peAtAnI sattA majabUta karI rahyA hatA te vakhate siMhAjInuM AdilazAhImAM zuM sthAna hatuM te jANavAnI vAMcakAne sahaja IcchA tA thAya ja. siMhAjInuM jIvana ApaNe tapAsIzuM te ApaNane jaNAze ke siMhAjI je je bAdazAhatamAM rahyo tyAM bhAre mAna pAmyA che ane peAtAnuM vajana e pADI zakyA che. enA jIvanamAM eka bAbata khAsa dhyAna kheMce che te e ke dareka ThekANe enI sattAnI IrSA karanArA bahu nIkaLyA. ene dveSa karanArA pakSa ene jarAe jaMpavA daitA nahi, chatAM siMhAjI hiMmata ane bAhozIthI, darabAramAM ghaNA duzmanA hovA chatAM pAtAnI mahattA pUrepurI jALavI zakatA. siMhAjI' AdilazAhIne saradAra hatA chatAM khAdazAha (sahAjIne kAI paNa vAte nArAja karI zake ema na hatuM. siMhAjIne baMdhanamukta karyAM pachI enI sattA pahelAM karatAM vadhI hatI. karNATakamAM te eNe enI sattA eTalI badhI vadhArI hatI ke e te gALAnA tAja vagaranA rAjA ja banI beThA hatA. bijApura darabAramAM eka majabUta vidhI pakSa ene satAvI rahyo hateA. sahAjInA virAdhIoe bAdazAhanI prIti sa~pAdana karI hatI. e badhA alInA mAnItA thaI paDyA hatA. siMhAjInA virAkhIe vAravAra enA saMbaMdhamAM bAdazAhanA kAna bhaMbheratA. te dveSIonA kahevAthI bAdazAha bheALavAya paNa siMhAjI tethI jarAe Dage ke Dare evA na hatA. e potAnA baLa upara mustAka hatA. peAtAnA virAdhIo madazAhanA kAna bhaMbherI rahyA che tenI siMhAne khabara hatI paNa cADiyAe peAtAnI bAjImAM kAvyA che ane alIAdilazAha emanI ja AMkhe jue che evuM jyAre siMhAjIe jANyuM tyAre teNe bAdazAhane tA. 6-7-1657 te rAja eka sakhata patra lakhyA hatA te patramAM jaNAvyuM hatuM ke siMhAjI rajaputa che ane tethI te kAIpaNa jAtanuM mAnabhaMga sahana karaze:nahi, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chatrapati zivAjI caritra bhAga 2 je prakaraNa 1 luM. 1. bijApura darabAra. 2. aphajhalakhAna, che. 58rapuramAM atyAcAra, [ 4. zivAjI mahArAja ane karaNajI paMta 5. aphajhalakhAna ane 5tAjI 5ta. [ 6. khAnanA svAgatanI taiyArIo. 7. khAna nIkaLyA. 1. bijApura darabAra. dadAmyetaM kRpANaM te gRhANa nigRhANa mAm / . idaM vinigadanneva dhIraH siMhasamasvaraH // 37 // siMhayAyI siMhakAyaH siMhadRk siMhakaMdharaH / svapANidvitayodhdhu tavikozAyudha suMdaraH // 38 // taM niryAtayituM vairaM pravRttosau mahAvrataH / zivaH kRpANikAgreNa kukSAveva tamaspRzat // 39 // & ghA tane karuM chuM. le jA, have pakaDa mane" evuM kahIne siMha same jene svara, A siMhanA jevI jenI daSTi, siMhanA jevI jenI garadana, nAgI talavAranA vIMjhavAthI zobhatA te zairyazALI ane karArI svabhAvanA zivAjIe damananuM vera vasala karavA pravRtta thaIne potAnA baMne hAthathI pitAnI talavAranI aNI te duzmananA peTamAM ja besI ( zivabhArata adhyAya. 21-7-39 ). mahAna puruSanAM jIvane banAvothI bharapUra hoya che. aitihAsika puruSanAM jIvane jANItA ane upayogI banAvothI bharapUra hovA chatAM, badhA banAvonI mahattA sarakhI na AMkI zakAya. evAonA jIvanamAM paNa keTalAka banAve che eTalA badhA mahattvanA hoya che ke te banAve evA puruSonAM jIvananuM parivartana karavAnI zakti dharAve che. sAdhAraNa mANasanA jIvanamAM mahattvanA banAvo bane, tethI e vyaktinA jIvananuM parivartana thAya che, paNa mahAna puruSonI tavArIkhamAM je mahattvanA banAvo bane che, tenAthI keTalIka vakhate samasta samAja athavA dezanA itihAsamAM paNa pheraphAra thaI jAya che. zrI. zivAjI mahArAjanA jIvanamAM mahattvanA banAve saMkhyAbaMdha banyA che temAM aphajhalakhAnane vadhu e eka mahattvano banAva hato. A banAvanA saMbaMdhamAM vidvAna itihAsakAramAM keTalIka vigatonI bAbatamAM matabheda che. A banAvanA saMbaMdhamAM jAnA patra. lekho, mAhitI, daMtakathA, tathA jAnA vakhatanAM daphataramAMthI je purAvA maLI AvyA che ane je ItihAsakAroe prasiddha ryA che, temAM keTalIka bAbate eka bIjAthI judI paDe che. jyAM jyAM prasiddha ItihAsakArone matabheda thayA che, prasiddha thayelA zivAjI caritramAM jyAM tyAM eka bIjAthI bhinna hakIkata AvI che. tyAM tyAM te banI zake teTalI bhegI karI, vAMcako AgaLa ame A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNuM 1 luM] che. zivAjI caritra 15 prakaraNamAM ane ene lagatA bIjA prakaraNamAM rajU karI che. A banAvanA saMbaMdhamAM judA judA itihAsakArone maLelI mAhitI amee ApI che ane judA judA vicAranA vidvAne A banAvanA saMbaMdhamAM je nirNaya upara AvyA che te nirNaya, mAnyatA tathA abhiprAya vAMcakAnI jANa mATe prasiddha karavAnuM ane durasta dhAryuM che. bijApurane bAdazAha mugalonI sAthe laDAI ane jhagaDAmAM guMthAye hatA. e jabarA duzmana sAme bijApura TakI zake ema nahatuM. zivAjIne sajA karavAnuM bijApuranA bAdazAhanA manamAM hevA chatAM mugalo sAthe patAvaTa karyA vagara bAdazAha zivAjIne cheDI zake ema na hatuM. AvI sthiti bijApuranI hatI, chatAM pahelI take zivAjIne sajA karI dabAvI devAne vicAra bAdazAhanA manamAM ramI rahyo hato. bijApuranA bAdazAhane sAre nasIbe uttara hiMdusthAnamAM dilhInI gAdI mATe jhagaDe jAgyo ane raMge caDelA e jhagaDAmAM jaI, gAdI meLavavAnI auraMgajhebane IcchA thaI. bijApuranA bAdazAha upara auraMgajhebane roSa kaMI ochA na hatA. bijApurane jamInadosta karavAnI auraMgajhebanI dAnata hatI, paNa dilhInI bAdazAhata pacAvI paDavAnI taka AvI hatI te taka bijApura uparanI kaDavAzane lIdhe pue e auraMgajheba avyavahAru na hate. bijApura sAthene jhagaDe jaladI patAvI auraMgajhebane uttara hiMdusthAnamAM lazkara laIne javuM hatuM, eTale eNe bijApura sAthe patAvaTa karI dIdhI. thayAthI bijApurano bAdazAha zivAjIne sajA karavA mATe navaro paDayo. - dakSiNa hiMdusthAnamAM zivAjI dina pratidina vadhArene vadhAre baLavAna thato gaye e bijApura bAdazAha sAMkhI zake ema na hatuM. zivAjI baLavAna thAya te bijApuranI bAdazAhatane vahele meDe dhakko lAge, ema bijApuranA mutsaddIonuM dhAravuM hatuM, tethI vakhata Ave zivAjIne dAbI devAne bijApurane IrAde hatA. (1) auraMgajheba lazkara laIne raMge caDelA jaMgamAM jhaMpalAvavA mATe uttara hiMdusthAna tarapha gaye, eTale sAdhAraNa saMjogomAM mugala taraphanA humalAmAMthI bijApura nirbhaya banyuM. eTale e nirbhayatAne lIdhe bijApurane pahelI take karavAnuM kAma ATopI levAno ene meke maLyo. zivAjInI sAme jora ajamAvI tene dAbI devAne bijApuranA bAdazAhe nizcaya karyo. (2) mugala gharanI ghAlamelamAM A vakhate rokAyA hatA tethI zivAjI prayatna kare athavA mugalonI IcchA hoya te paNa mugalo zivAjInI kumake, saMjoga pratikULa hovAne lIdhe AvI zake ema na hatuM, eTale zivAjInI sAme jora ajamAvI tene dAbI devAne bijApuranA bAdazAhe nizcaya karyo. (3) jaMjIrAvALA pharekhAne zivAjInA lazkarI amaladAra zyAmarAja nIlakaMTha rAMjhekarane sakhata hAra khavaDAvI, marAThAone mahAta karavAnI zaruAta karI hatI. te takano lAbha laIne hAra pAmelAone dAbI devAnuM kAma AvA saMjogomAM saheluM thaI paDaze e dhAraNAthI ane zivAjIno nAza karI mahArASTramAM marAThAonA vadhatA jatA baLane toDI nAkhavAnI taka AvI maLI che teno lAbha laI levo joIe evuM bijApuranA mutsaddIone lAgyuM, eTale zivAjIne dAbI devAne bijApuranA bAdazAhe nizcaya karyo. (4) zivAjIe dakSiNanA mugala amaladArone patra lakhI pitAnAM kRtya mATe dilagIrI dekhADI e khabara bijApuranA darabAramAM paDatAM ja bijApuranA mutsaddIoe dhAryuM ke zivAjInuM jora tUTatuM jAya che. marAThAo nabaLA paDyA che ane zivAjI gabharAya che, mATe AvA saMjogomAM duzmananI nabaLAI ane gabharATano lAbha laI tenuM vadhatuM jatuM jora toDI nAkhavuM e ja bijApuranA hitamAM che, ema dhArI zivAjInI sAme jora ajamAvI tene dAbI devAne bijApuranA bAdazAhe nizcaya karyo. jyAre jyAre bijApura sarakArane taka maLatI tyAre tyAre zivAjIne sadhAya te pareza ane nahi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra prakaraNa 1 luM te apakSa cUMTI khaNavAnuM kAma bijApura bhUlatuM nahi. daMDArAjapuranA habasI sAthe zivAjIne jhapAjhapI thaI te vakhate paNa bijApuranA bAdazAhe habasIne pakSa pakaDI zivAjIno virodha karyo hate. ( kavi paramAnaMda kRta "zrI. ziva bhArata" marAThI bhASAMtara). zivAjIe caMdrarAva morene nAza karI jAvaLI jItI lIdhI tyAre pratAparAva morene bijApura sarakAre Azare Apyo hate. evI rIte nAnI nAnI bAbatomAM eka bIjAne virodha vadhe jatA hatA. bijApuranA mahamadazAhanA maraNa pachI dakSiNanA mugala subA auraMgajhebe bijApura bAdazAhatane je mulaka hastagata karyo hato temAM zivAjIe ghAlamela karI ane bijApuranA mulakamAM paNa dhamAla macAvI mUkI, tethI ane nijhAmazAhI rAjya mugalee teDayuM te zivAjI pacAvI paDaze evuM bijApurane lAgyuM, tethI zivAjI sAme pagalAM bharavAnI tAkIda bAdazAhane lAgI. bijApura bAdazAhata saMbaMdhI - A vakhate bijApuranI gAdIe alIAdilazAha hatA. bAdazAha nAnI uMmarane hevAthI bijA puranA rAjyane kArabhAra bAdazAhane nAme enI mA rAjamAtA begama bArI sAhebA calAvatI hatI. mugala sAthenA chellA vigraha vakhate bAdazAhatane bevaphA nIvaDI, phATI jaI mugala subedAra oraMgajheba sAthe maLI javAnA khoTA vahemathI bijApura rAjyanA janA pradhAna khAna mahamadakhAnane mArI nAkhavAmAM Avyo hate. khAna mahamadakhAnanA mRtyu pachI tenI jagyAe mukhya pradhAna tarIke khavAsakhAnanI nimaNUka karavAmAM AvI hatI. khavAsakhAna potAnI javAbadArInA kAmamAM ane rAjyavahIvaTamAM bahu kAbela ane ustAda hatuM, chatAM rAjyane kArabhAra rAjamAtA ja calAvatI hatI. rAjakAjanA kAmamAM begama bArI sAhebA bahu ja heziyAra, dIrdhadaSTivALI tathA hiMmatavALI hatI. siMhajInA putra zivAjIne have dAbI devAnuM bijApura sarakAre nakkI karyuM hatuM, paraMtu bijApuranA mutsaddIomAMthI keInI sUcanA evI thaI ke zivAjInI sAme pagalAM bharatAM pahelAM tenA pitA sitAjIne pharIthI AkharanI cetavaNI ApavI. nIcenI matalabane patra bijApura darabAra taraphathI saradAra siMhAne beMgalera mekalavAmAM Avyo hatA. A patramAM lakhavAmAM AvyuM hatuM ke -"tamArA chokarA zivAjInA saMbaMdhamAM have tamane chellI cetavaNI gaMbhIrapaNe ApavAmAM Ave che. tame tamArA baMDakhora chokarAne vAre nahi te enuM pariNAma bahu ja kharAba Avaze. tame A rAjyanA saradAra che. A rAjyanuM nimaka tame khAdhuM che, A rAjya vaDe tame caDyA che, phUlyA che ane phAlyA paNa che. A rAjye tamArA kAmanI, tamArI sevAnI ane tamArA zauryanI kadara karI che. A rAjya tamArI pratye AvI mAyALu vartaNUka rAkhI chatAM, tamAro ja dIkare bijApura sarakAranI sAme thAya, emane mulaka lUMTe, emanA killAo paDAvI le, baMDa karIne tophAna kare, bijApuranA malakanI prajAne kanaDe, satAve ane evAM evAM aneka ka karI, bijApuranI gAdIne dhakko pahoMcADavA taiyAra thAya e have sahana thaI zake ema nathI. A rAjyanI sattAnI sAme thavAmAM eNe nimakaharAmI karI che ema tame paNa kahI zakaze. tame have vidhavidha prayatno karI enI sAna ThekANe ANe, nahi te enI jiMdagIne jokhama che ema tamAre nakkI samajI levuM. tame A bAdazAhatanA saradAra che eTale tamArI zaramanI khAtara AjasudhI enAM kRtya upara DhAMkapiDa karI ene ja karyo. pAchaLathI tame bhalAmaNo lAvo ane amane zaramAvo te nahi cAle, mATe amo tamane A chellI cetavaNI ApIe chIe ke tame tamArA dIkarAne samajAvIne tenI sAna ThekANe ANe, nahi te pariNAma mAThAM Avaze." AvA patrathI sihAjI gabharAya e narama na hato. siMhA kaMI khuzAmata ke maherabAnIthI A darajaje nahote caDyo. A darajjo ane A sthAna to siMhajIe pitAnI bahezI ane talavAranA gherathI meLavyAM hatAM. bijApuranA darabAramAM ene je me hato, te enI samazeranA pratApa hatA. A patranA javAbamAM siMhAjIe bijApuranA bAdazAhane cekhe cokhkhuM jaNAvI dIdhuM ke "janAba! bAdazAha salAmate mane mArA dIkarA zivAjInI sAna ThekANe lAvavA mATe cetavaNI ApI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ] che. zivAjI caritra e mATe huM khAviMdane AbhArI chuM. bAdazAha salAmatanA patrane goLagoLa javAba ApI athavA beTI khAtrI ApI, khAviMdane huM ThagavA nathI Icchate. mutsaddIpaNunI bharapura bhASAmAM javAba vALI bAdazAha salAmata AgaLa nakAmI sAkara vATavI e sAcI vaphAdArIne zubhatuM nathI. huM janAba samakSa cAkhe khI sthiti rajU karavAnI rajA lauM chuM. e chokarAe mAjhA mUkI che. vicAra karatAM sarakAra ! mane te have lAge che ke chokaro mArA hAthamAMthI chaTakI gayo che. mAruM jarApaNu mAne ema nathI. e taphAne caDayo che, avaLe mArge caDyo che, e to bAdazAha salAmata jANe che. enA magaja, mijAja ane tArane lIdhe ja e mArI sAthe na nabhI zakyo. enI manodazA nahi gamavAthI ja meM ene mArI pAse nathI rAkhyA. ene sudhAravA mATe mArA ane enA bhaviSyane vicAra karIne meM khUba prayatna karyo, paNa have mane ema khAtrI thaI gaI che ke mArA prayatno phogaTa gayA che, huM niSphaLa nIvaDyo chuM, mAruM enI AgaLa kaMI cAlatuM ja nathI; mArA samajAvavAthI ke lakhavAthI kaMI vaLe evuM mane have lAgatuM nathI. dIkaro mAro che chatAM tenA saMbaMdhanI sAce sAcI vAta bAdazAha salAmata AgaLa kahI devI e mane mAro dharma lAge che. e chokarAne sIdhA karavA mATe khAviMdane ThIka lAge evAM pagalAM khAviMde levAM. ene pakaDI maMgAvI sIdhAdora kare hoya te paNa khAviMda te karI zake che. khAviMdane pUrepurI sattA che. zivAjI mAre chokaro che, e vicArathI khAviMde enA upara have jarApaNa rahemiyata na rAkhavI. bAdazAha salAmata ane bijApura darabAranA mutsaddIone enuM vartana asahya ane AkaruM lAgatuM hoya te bAdazAhatanA lAbhane mATe ghaTita karavA khAviMda mukhatyAra che. mArI lAgaNIo ane enI sAthenuM mAruM sagapaNa e upara dhyAna doDAvIne je enAM kRtya pratye AMkha ADA kAna karavAmAM AvatA hoya te AtaMde evuM na banavuM joIe. enI sAme pagalAM bharavAmAM khAvida mArI lAgaNIno vicAra na kare. huM te e chokarAthI kAyara thaI gayo chuM. bAdazAha salAmatane ThIka lAge tema kare." upara pramANe patrane javAba siMhAjIe lakhI bijApuranA bAdazAha tarapha ravAnA karyo. zivAjIne zI rIte sajA karavI, tene sIdho karavA mATe zAM pagalAM levAM, marAThAonuM vadhatuM jatuM jera zI rIte tevuM, vagere vicAra bijApura sarakAranA mutsaddIonA manamAM cAlI rahyA hatA. siMhAjIne nArAja karavAmAM kAMde nahi kADhIe a paNa keTalAkanuM mAnavuM hatuM. sitAjIne nArAja karyA sivAya zivAjI sarakho kAMTa zI rIte dUra karavo enA vicAra bijApura sarakAra karI rahyA hatA. siMhajIne lakhelA patranA javAbanI rAha paNa jovAtI hatI. Akhare siMhAno javAba Avyo. siMhAjI taraphathI cekhe cekhe javAba AvyA pachI rAjamAtA begama bArI sAhebAnA kahevAthI zivAjIne sIdho karavAnA saMbaMdhamAM bijApuranA darabArIone AmaMtraNa karI, darabAra bharavAmAM Avyo. darabAramAM bijApura bAdazAhanA javAbadAra amaladAro, adhikArIo, saradAra, lazkarI amaladAro, anubhavI salAhakAro, vajIre, manasabadAra, subA vagere sarve hAjara thayA. bijApuranA bAdazAhanI hayAtIne prazna jANe carcAto hoya eTaluM mahattva A darabArane ApavAmAM AvyuM hatuM. dIrdhadaSTivALA DAghA purAe te jamAne oLakhyo hato ane zivAjInuM vadhatuM jatuM jora bijApurane dhakko mAraze ema emane lAgatuM hatuM. A gaMbhIra praznano gaMbhIrapaNe vicAra karavA vicAravaMta ane DAhyA puruSo bhegA maLyA. darabAramAM begamabArI sAhebA mATe khAsa goThavaNa karavAmAM AvI hatI. bAdazAha salAmatanI savArI padhAryA pachI kurnisa karavAne samAraMbha khatama thayA pachI darabAramAM zivAjInAM taphAna saMbaMdhI khUba vivecane thayAM. zivAjI bijApuranA bAdazAhanA saradArano dIkaro te bAdazAhatane AvI rIte satAve, bAdazAha salAmatanuM apamAna kare, bAdazAhatanI sattA sAme baMDa kare, tophAna kare e taddana asahya che. evI matalabanAM jussAdAra bhASaNa saradAroe karyo. mahArASTranA saMjogo ane bijApura sarakAranI sattAne savAla dhyAnamAM laI, zivAjIne pakaDI lAvavAnuM nakkI te thayuM. paNa zivAjIno sAmano karI ene pakaDI lAvavA mATe keNu jaya prazna darabAramAM je tho. garamAgarama bhASaNe karavAM e te saheluM che, paNa ubhI thayelI aDAka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 huM TALavA mATe saMkaTanesAmane karavA taiyAra thavuM e bahu bhAre kAma che. zivAjIne pakaDI lAvavA e kaMI nAnA cheokarAnA khela na hatA. zivAjInuM baLa ane tenA lazkaranI zakti kaMI jevI tevI na hatI. pazcimanA ghATa, tyAMnAM jaMgalo, pahADa ane TekarIe, DuMgara ane khINA vagerenA vicAra jyAre bhinnapuranA saradArAe karyAM tyAre emanI AMkhe UdhaDI ane emane lAgyuM ke zivAjIne pakaDI lAvavA e bahu jokhamanuM kAma che. zivAjInI yuktie, tenuM cAturya, tenuM zauya, tenI hiMmata, ane tenuM sAhasa duzmane barAbara jANatA hatA. zivAjInA sapATAnA svAda ghaNAee cAkhyA hatA, eTale ene pakaDavA mATe krANu jAya che, e prazna UbhA thatAM sarve zAMta ane mUgA thaI gayA. zivAjIne pakaDIne bijApura laI AvavAnA kAma mATe saradArAmAMthI kAI AgaLa na AvyuM. jyAre kAI UbhuM na thayuM tyAre bijApura darabAranA saradAra ajhalakhAne e kAma mATe bIDuM jhaDapyuM ane " zivAjIne te| Ama jotajotAmAM pakaDI bijApuranA khAdazAha salAmatanI samakSa rajU karIza, e DuMgaranA uMdara zivAjIne jIvatA agara marelA game tevA paNa pakaDI lAvIza " evI pratijJA lIdhI ( zrI. saradesAI kRta mATI riyAsata ), 2. aphajhalakhAna. ** kRSNane hAthe haNAyAthI kaMsanI mahattA kRSNacaritramAM vadhI ane kaMsane kRSNucaritramAM AgaLa paDatuM sthAna lekhakane ApavuM paDayuM. lakAne rAjA rAvaNu rAjA rAmacaMdrajIne hAthe marAyo eTale rAmAyaNamAM rAvaNune paNa mahattva maLyuM, tevI ja rIte aphajhalakhAnanA vadha zivAjI mahArAjane hAthe thayeA eTale zivacaritramAM aphajhalakhAnane mahattva ApyA sivAya chUTakA ja nathI. ApaNA caritranAyaka zivAjInuM bhAvi ghaDavAmAM je vyaktie bahu AgaLa paDatA ane bhAre bhAga bhajavyeA che tevI vyaktine vAMcakAne paricaya karAvavAnI jarura che eTale enI bahu TuMkANumAM eLakhANa ApIe chIe. aphajhalakhAna e rAjamAtA begama bArI sAhebAnA bhAI, je bAdazAhI bhaThiyArakhAnAnA sukhedAra hatA temanA dIkarA thAya. emanuM nAma abadullAlaTArI athavA aphajhalakhAna hatuM ( zrI saradesAI kRta mATI vilAyatta pUrvArdha). " ajhalakhAna e bijApuranA bAdazAha mahamada AdilazAhane dAsI putra haze kAraNu satArA jillAnA vAI mukAmethI jaDelA eka hukamanAmAmAM ene mahamadazAhI " e vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che. enI mA bAdazAhI bhaThiyArakhAnAmAM rasAyaNa hovI joIe, evuM aljhalakhAnanA pAvADA uparathI mAlama paDe che. " bijApura bAdazAhatamAM e pahelA varganA umarAva hatA. enA juA eTale bALa bAdazAhanA pitA jyAre gAdI upara hatA tyAre aphajhalakhAnanI sattA ane adhikAra vadhyAM hatAM. bijApura sarakAranA lazkarI amaladArAmAM ene darajjo sauthI UMcA hatA eTaluM ja nahi paNu e bijApura darakhAranA anubhavI ane cunaMdA mutsaddIomAMnA eka hatA. e hilAlakhAna ane raNudullAkhAnanA pIra hatA ( prA. jadunAtha sarakAra kRta Shivaji & his times). zake 1559 mAM raNudullAkhAne karNATaka upara caDAI karI tyAre aphajhalakhAna te caDAImAM hatA. raNudullAkhAnanA maraNu pachI temanI jagyAe bijApura bAdazAha mahaMmadazAhe akjhalakhAnane nImyA hatA. zivAjInA pitA sihAjInI cADIe bijApuranA bAdazAha AgaLa aphajhalakhAna laI jato. bijApuranA bAdazAhe jyAre siMhAne keda karAbyA tyAre tene jIjIthI bijApura laI javAnuM kAma mahemudazAhe aphajhalakhAnane soMpyuM hatuM. I. sa. 1644 mAM vAI prAntane sukhedAra raNudullAkhAna maraNa pAmyA pachI vAI prAntanI subedArI aphajhalakhAna pAse, ene vadha thayA tyAM sudhI rahI evuM itihAsarasika rAjavADenI zeAdhamAM jaDI Ave che. mugalAnI sAthe bijApuranA bAdazAhane vigraha cAlyA ane aneka jhapAjhapI thaI temAM aphajhalakhAne bahu zrRhAdurI, kauzalya ane hiMmata batAvyAM hatAM. A vigrahamAM bajAvelI kAmagIrIne lIdhe enI kIrti biApura rAjyamAM temaja dakSigutA mulakamAM vadhI hatI. saradAra siMhA chanI sAme mustalAkhAne khaMDa karyuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ] che. zivAjI caritra 199 hatuM ane te baMDa samAvavA jatAM vizvAsaghAtathI sitAjInA moTA putra zaMbhAjIne kanakagiri AgaLa mArI nAMkhavAmAM Avyo hato. te mustaphA khAnane baMDa karavA mATe uzkeranAra A aphajhalakhAna hato. aphajhalakhAna zivAjI upara baLI rahyo hato. vAI miraja, rAyabAga tathA jamakhiDIthI TheTha kRSNa nadI sudhIno pradeza aphajhalakhAnanI jAgIrano mulaka hatA. A prAntamAM zivAjI jevo cAlAka ane pratibhAzALI mANasa 8-10 varasathI ghUmate hato. teNe aphajhalakhAnanI jAgIranA mulakanA jAgIradAra ane jamInadAra vagerenAM mana jItI lIdhAM ane ema thavAthI aphajhalakhAnanA prAntanI Avaka taddana ghaTI gaI. bijApuranA darabAranA umarAmAM aphajhalakhAnane zivAjI mATe bahu jhera hatuM. zivAjIne nAza aphajhalakhAnane aMgata lAbhadAyaka hato (i. sa. pA. 254 ). aphajhalakhAna zarIre UMce, jADo, kadAvara ane bhAre zaktivALe hato. eNe puSkaLa laDAI e joI hatI ane e ghaNI laDAI laDyo hato. aphajhalakhAna e jamAnAmAM dakSiNa dezamAM bahu nAmAMkti lazkarI amaladAra gaNAta. bijApuranA bAdazAhane e AdhArasthaMbha hate. bijApuranA bAdazAha mahamadazAhanA maraNa pachI dakSiNanA mugala subedAra auraMgajhebe bijApura sarakAranA mulake upara caDAI karI tyAre bijApura sarakAre khAna mahamadakhAnanI saradArI nIce mugalenI sAme sainya mekahyuM temAM aphajhalakhAna paNa eka lazkarI amaladAra tarIke gayA hatA. senApati khAna mahamadakhAna auraMgajheba sAthenI laDAImAM IrAdApUrvaka DhIle che evuM aphajhalakhAnane lAgyuM eTale te ekadama bijApura cAlyA gayA ane khAnamahamadakhAnanI beImAnInI hakIkata begama bArI sAhebAne jAhera karI. AthI bijApura sarakAre tene pAchA bolAvI lIdhA ane mArI naMkhAvyo ( zrI zivamArata pAnuM 163). aphajhalakhAne zrI raMganA rAjA, karnalanA rAjA, bedanuranA rAjA vagere karNATaka prAMtanA rAjAo upara vijaya meLavyo hato (trI vimA pAnuM 163). A aphajhalakhAne bijApura darabAramAM zivAjIne jIvato pakaDI lAvavAnuM athavA tene pUre karavAnuM bIDuM jhaDapyuM. parAkramI ane raNadhIra mANasane zobhe evuM vIrarasathI ladabada bhASaNa sAMbhaLI begama bArI sAhebA aphajhalakhAna upara khuza thayAM ane khAnane tenI hiMmata mATe begama sAhebAe InAma ApI (DAhyAbhAI rAmacaMdra mahetA kRta zrI zivAjI chatrapati pAnuM 86) zivAjI upara caDAI karavAnA kAmamAM uttejana ApyuM. bijApura bAdazAha taraphathI aphajhalakhAnane poSAka, kImatI vastro, alaMkAra, hAthI ghoDA ane evI bIjI cIjo ApavAmAM AvI hatI. bijApura sarakAra ane mugala vaccene vigraha hamaNuM ja baMdha thayo hato. paDadanazIna bAIne rAjyakArabhAramAM kudaratI rIte ja avyavasthA hoya. te avyavasthAne lIdhe ane mugala sAthenA vigrahamAM khUba ghasAre veThavo paDyo tethI bijApuranI sattA nabaLI paDI gaI hatI (pre. jadunAtha sarakAra kRta Shivaji and his times Page 64). pratikULa saMjoge hatA ane A caDAI sivAya chUTake ja na hatA eTale bijApura sarakAre aphajhalakhAnane pratikUla saMjogo hovA chatAM jabaruM lazkara ApyuM. lazkara ane sarasAmAna bijApura bAdazAhanI aDacaNa bharelI sthitinA pramANamAM bahu moTuM hatuM. aphajhalakhAna jevo khaMdhe vAra kaMI taddana nabaLuM lazkara laIne nIkaLe nahi. ema kahevAya che ke traNa varasa sudhI zivAjI sAthe yuddha cAle topaNa sarasAmAna, hathiyAra vagere na khUTe eTalI sAmagrI ane lazkara laIne aphajhalakhAna bijApurathI nIkaLavA taiyAra thayA hatA. 12000 ghoDesavAra ane jabaruM pAyadaLa enI tahenAtamAM hatuM (DAhyAbhAI rAmacaMdra kRta zivAjI). aphajhalakhAna sAthe 5000 ghoDesavAra ane 7000 pAyadaLa hatuM (Grant Duff ). 15000 -20000 savAra ane 10000 pAyadaLa maLI Asare 30000nuM lazkara hatuM (ciTaNasa pAnuM 122). che. jadunAtha sarakAra Shivaji & his times Page 64 upara lakhe cheH-bijApura sarakAra aphajhalakhAnane 10000 ghoDe savAra ApI zakI hatI. mAvaLa mulaka upara caDAI karavAnI hatI eTale aphajhalakhAne yukti racIne mulakanA bhomiyA ane jANItA Asare 3000 mAvaLAone pitAnI phojamAM nekara rAkhyA hatA (zrI DAhyAbhAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM rAmacaMdra mahetA kata "zivAjI" pAnuM 86 ). mAvaLAnA mAnItA zivAjIne sajA karavA mATe aphajhalakhAne pitAnI taiyArI karavAmAM bAkI rAkhI na hatI. khAna ghaNI laDAI laDyo paNa AvI taiyArI eNe koInI sAme karI na hatI. hayadaLa, pAyadaLa, gajadaLa vagere aneka daLo aphajhalakhAnanI A caDAImAM mojUda hatAM. A caDAInuM mahattva bahu jabaruM che evuM bijApura sarakAra paNa mAnatI hatI. A vakhatanI hAra chatamAM ja bijApura bAdazAhatanuM bhaviSya laTakI rahyuM hatuM. A caDAinA pariNAma upara bijApura rAjyanuM baLa, AbAdAnI ane caDatI AdhAra rAkhe che ema samajIne ja bijApuranA bAdazAhe aphajhalakhAnane joIe teTalI sAmagrI ane sarasAmAna ApyAM hatAM. aphajhalakhAnanI savArImAM laI javA mATe A vakhate ghaNuM hAthI, saMkhyAbaMdha UMTa, tapa, puSkaLa dArUgoLo, baMduke, jAtajAtanAM hathiyAre, kharaca mATe senA nANuM, rUpA nANuM vagere bAdazAhe ApyuM hatuM. aphajhalakhAna senApati hatA. A savArImAM emanI saradArI nIce bAdazAhatanA nAmIcA samarakuzaLa saradArone bAdazAhe mukayA hatA. aphajhalakhAne A caDhAImAM pitAnI sAthe 1 abarakhAna 2 yAkutakhAna 3 mUkhAna 4 hasanakhAna 5 raNadullAkhAna 6 aMkuzakhAna 7 barbarakhAna 8 hilAlakhAna vagere nAmAMkti lazkarI amaladArone lIdhA hatA. A uparAMta nIcenA marAThA saradAra paNa zivAjIno nAza karavA mATe nIkaLelI aphajhalakhAnanI savArImAM sAmela hatA. 1. saradAra ghera paDe 2. sa. pAMDhare 3. sa. kharaTe 4. sa. yAdava 5. sa. aMbAjI bhoMsale 6. sa. ghATage che. sa. kaTa (paramAnaMda kRta-thI zivamArata pAnuM 172 ). baLavAna duzmana sAme caDAI laI jatI vakhate yuddhakaLAmAM kuzaLa evo mutsaddI jhINavaTa ane dIrdhadaSTithI jevI ane jeTalI taiyArI kare, tevI ane teTalI taiyArI aphajhalakhAne A vakhate karI hatI. kUca karatAM pahelAM aphajhalakhAne pitAnA lazkaranI kavAyata laIne lazkaranI parIkSA karI hatI. dArUgoLo, hathiyAra vagere saghaLo saraMjAma aphajhalakhAne jAte tapAsyA hatA. 1659 nA sapTembara mAsamAM bijApurathI kUca karavAnuM aphajhalakhAne nakkI karyuM. bijApura sarakAranA Asare 40 killAo zivAjIe sara karyA hatA (meDaka kRta "bijApurane ItihAsa"). e uparAMta keTalAka mulaka paNa jItyA hatA. aphajhalakhAnanI taiyArIo joIne "badamAsa kAphara have sIdhe dera thaI jaze" evuM bijApuranA bAdazAha, saradAro ane ghaNu musalamAnone lAgyuM. A ucharatA ane uchaLatA kApharanA nAzanA mIThA vicAra ane AnaMdI svanAmAM bijApuranA ghaNAM musalamAna mazagula banI gayA hatA. begama bArI sAhebA bahu catura ane bahu dIrdhadaSTi vALAM hatAM. kalpanAzaktithI gheDA deDAvI, AnaMdathI saMtoSa mAnI le, evAM e na hatAM. emaNe te sthiti ane saMjogono bahu jhINavaTathI vicAra karyo. zivAjInA sainya baLanI emaNe kharI khabara kaDhAvI. kharI khabara maLyA pachI duzmananI zaktine emaNe vicAra karyo. je mulaka upara caDAI karavAnI hatI, tyAMnA lokonAM valaNanI paNa khabara kaDhAvI. duzmana pitAnI prajAmAM ane sainyamAM keTale lokapriya che, te vAtane vicArI begama sAhebe bhaviSya tapAsyuM. zivAjInI yuktio, baLa ane daLane vicAra karI, vartavAnuM begama sAhebAe aphajhalakhAnane sUcavyuM. aphajhalakhAna jabarI hiMmatavALo saradAra hevAthI kaThaNa prasaMge paNa e nAhiMmata thate nahi. aphajhalakhAna taiyAra thayo. kUcane divase bijApuramAM AnaMda ane utsAha relAI rahyAM hatAM. aphajhalakhAnanAM parAkramanI vAto ne tenA baLanAM vakhANa ThekaThekANe thaI rahyAM hatAM. kuca pahelAM lazkaranI kavAyata levA aphajhalakhAna nIkaLyo ane pitAnA lazkarane jete hatA eTalAmAM bijApura darabArane nAmI gaja phattehalazkara maraNa pAmya (aphajhalakhAnane pivaDe ). aphajhalakhAna vIra hatA. te AvA apazukanane gAMThe evo nabaLA manane na hate. aphajhalakhAna pitAnA dharmagurune maLavA gaye. aphajhalakhAna ( je ghana to de che paga para nA mAM pUrepuro mAnanArA hatA. apazukanonI jarA paNa darakAra rAkhyA sivAya aphajhalakhAna rAjamAte begama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat aphajhalakhAna. phAjhalakhAne. auraMgajeba, che. zivAjI mahArAjanA zatruo. Lakshmi Art, Bombay, 8. www.umaragyanbhandar.com Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ]. che. zivAjI caritra 201 bArI sAhebAnI rajA levA gayA. begama sAhebe aphajhalakhAnane mAna ApyuM ane ene mubArakabAdI ApI phatteha IcchI. pachI begama sAhebe khAnane kahyuM "kAphara bahu zaktivALo che, enuM lAvalazkara bahu bhAre che. e dagalabAja che. e vAta bhUlatA nahi. bane tyAM sudhI kharI laDAIno prasaMga TALaje. duzmana DuMgaro, khINe. ane khADA TekarAno bhemiyo che e vAta bhUlavA jevI nathI. A duzmana sAme baLa karatAM kaLa vadhAre vAparavAnI jarUra che. zivAjIne yuktithI paMjAmAM phasAvIne bane te bijApura jIvate pakaDI lAvajo. na bane te tyAM ne tyAM ja pUre karajo ( pro. jadunAtha sarakAra kRta Sivaji and his times. 2nd edition Page 64). ene ekadama bhaDakAvyA sivAya sulehanI vAta karajo. bAdazAhane maLavA AvavAnI jALa pAtharIne zivAjI je maLavA AvavA khuzI hoya athavA taiyAra thAya, te bAdazAha pAsethI mAphI apAvavAnI ene khAtrI ApavAmAM jarApaNuM AnAkAnI karatA nahi. haraprayate ene yuktithI sAMsAmAM leje. mulaka damanano che ane duzmana lekamAM lokapriya thaI paDyo che e badhI bInA dhyAnamAM rAkhIne tame tamAruM kAma karaze." aphajhalakhAne bahu adabathI kuranIsa karI ane javAba Apyo ke " Apa koI jAtanI ciMtA na karo. e kApharanA bhAra zA che ! ene to jota jotAmAM pADyo samaje. huM zivAjIne pakaDIza, eTaluM ja nahi paNa ene enA ja ghaDA upara mUge moDhe mArI pAchaLa pAchaLa Avato karIza (mI. sI. e. liMkeDa kRta History of the Maratha people. Page 167). Apa juo to kharA ! zivAjI jevA sAdhAraNa baMDakhorane te huM lAvIne bAdazAhI siMhAsananA pAyA sAthe sAMkaLathI jakaDI bAMdhIza" ( mI. grAnTaDapha kRta History of the Marathas. Page 184). aphajhalakhAna badhAMnI rajA laI bijApurathI nIkaLyo. nIkaLatAM pahelAM khUba vicAra karIne DAhyA ane anubhavIonI salAha laIne aphajhalakhAne pitAne kAryakrama ghaDI kADhyo hato. zivAjInA mulakanA dakSiNa bhAganA killAo ja banI zake te damAmamAM ane ane damAmamAM dabAvI pADavAno vicAra goThavI, aphajhalakhAne aphATa senA ane puSkaLa sAmAna vagere sAthe bijApurathI kUca karI. bijApurathI nIkaLI, gheDe dUra jaIne aphajhalakhAne pitAnI senA sAthe paDAva nAkhyo. aphajhalakhAna bahAdura yoddho hato, eTaluM ja nahi paNa e pitAnA sainyanI sagavaDa ane sipAIonI aDacaNa tarapha bilakula bedarakAra nahatA. sainyane paDAva jovA mATe e jAte nIkaLatA, ane pitAnA sipAIone sukhI karavA mATe tAkIdanAM pagalAM bharate. bijApurathI kuca karIne aphajhalakhAnanA lazkare pahele paDAva nAkhyo tenI racanA ane dekhAva jANyAthI vAMcane aphajhalakhAnanI kAryadakSatA, ThAThamATha, ane tenA sainyanI sthitine saheja khyAla Ave tethI tenuM varNana je zivabhAratamAM karyuM che te nIce ApIe chIe - te sthAna (lazkaranA paDAvanI jagyA) kImatI kapaDAMthI vIMTAyelA thAMbhalAvALA bahu UMcA ane navA taMbuthI zobhI rahyuM hatuM. e paDAvamAM sabhAmaMDapanI paNa goThavaNa karavAmAM AvI hatI. te sabhA maMDapamAM aneka prakAranI raMgaberaMgI moTI beThake goThavavAmAM AvI hatI. e sabhAmaMDapanI zobhAmAM aneka managamatI cIjo goThavAyelI hatI tethI vadhAre thayo hato. khUba UMcA sthaMbha UbhA karIne chata goThavavAmAM AvI hatI eTale parasALe ane AMgaNAo chAyAmaya ane suzobhita dekhAtA hatA. najIkamAM ja paDAvane khare dheDAo bAMdhavA mATe azvazALAo UbhI karI dIdhI hatI. madonmatta banelA hAthIonI garjanAthI daze dizAo gAjI rahI hatI. saMkhyAbaMdha baMdukavALA, dhanurdhara, DhAlavALA, talavAradhArI, - pharazadhArI, bhAlAvALAo vagere aneka prakAranAM zastradhArIo khaDepage AThe dizAethI e paDAvanuM rakSaNa karI rahyA hatA. paDaghama, nagArAM ane moTAM vAjiMtronA vAgavAthI, dharatI dhrujatI hatI ane bhayaMkara bhAsatI hatI. aneka prakAranA kAryakramamAM mazagula banelA mANasanA ghaMghATathI te sthAna gAjI rahyuM hatuM. e paDAvamAMnA dareka pitApitAne sthAne AnaMdamAM dekhAtA hatA. AvI rIte paDAva paDyo hato 26 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 huM te senApatie potAnI najare nihALyo. senApatine peAtAnA paDAvanI suvyavasthA ane vyavasthita gADhaNu joI ne bhAre ha thayA " ( zivamAratA pA. 173-74 ). " AvI rIte paDAva nAkhatA nAkhatA senApati aphajhalakhAna majala daMDamajala kUca karatA sainya sAthe kRSNA nadIne sAme pAra gayA. zivAjI A vakhate pUnA tarapha hatA eTale aphajhalakhAna kharuM jotAM tA pUnA tarapha ja gayA hata paraMtu tema nahi karatAM te vAI tarapha vaLyA. aphajhalakhAna pUnA tarapha niha jatAM vAI tarapha krama vaLye, tenuM kAraNa nIce pramANe kahevAya che:-caMdrarAva mAre, tenA putra tathA pradhAna vagereneA nAza karI zivAjIe jAvaLA chatI, te pachI caMdrarAva mArenA bhAI pratAparAva mAre je bacI gayA hatA te nAsIne bijApura gayA hatA. tyAM te bAdazAhane zaraNe e traNa varSathI rahetA hatA. enI dAnata bAdazAhane khuza karI tenI maherabAnI meLavI, zivAjI pAsethI bAdazAhanI madadathI jAvaLI pAchI jItI levI ane " caMdrarAva " e IlkAba bAdazAha pAsethI peAtAne mATe meLavI, cadrarAva merenI gAdI jAvaLImAM cAlu karavI e hatI. pratAparAva mAree potAnI bAhozIthI bijApuranA bAdazAhane khuza karyAM. " jAvaLInI prasiddha jhADImAM AveluM caMdrarAva mArenuM rAjya zivAjI pAsethI jItIne huM tane ApIza ' evuM vacana bijApuranA khAdazAhe pratAparAva meraeNne ApyuM hatuM. (zivamArata pAnuM 176 ). pratAparAva mAre savArImAM sAthe hatA. ene lAgyuM ke bAdazAhe ApeluM vacana vasula karI levAne A mekA che ane A vakhate dhArelI matalaba hAMsala thAya ema che. tethI pratAparAve jhalakhAnane jAvaLI tarapha vaLavA Agraha karyAM. aphajhalakhAne pratAparAva mArcanuM mAnyuM ane vAI tarapha valye! (zrI zivamArata pAnuM 164). bijApurathI rastAmAM paMDharapura, tuLajApura, mANukezvara, karakama- bhAMge, zaMbhu mahAdeva, malavaDI, hiMmatapUra thaI te aphajhalakhAna vAI AvyA ( mADI riyAlata pAnuM 243 ). aphajhalakhAnanA lazkare vAI paheAMcatA sudhImAM rastAmAM khUba atyAcAra karyAM. aphajhalakhAnanuM lazkara rastAmAM mukAma karatuM karatuM tuLajApura AvI pahoMcyuM. tuLajApura mukAme senApatie peAtAnI senA sAthe mukAma karyAM. tuLajApura e zivAjInA kuTuMba ane bhAMsale dharANAnuM bahu mAnItuM pavitra dhAma hatuM. siMhAjI bhoMsalenA kuTuMbapara zrI bhavAnInI kRpA hatI, e vAta itihAsaprasiddha che. bhoMsale dharANAnI kuLadevI zrI. bhavAnInuM maMdira tuLajApuramAM hatuM. tuLajApuranI bhavAnIdevI zivAjInI kULadevI che ane zivAjInA kuTuMbane A sthAna bahu pUjya che tathA zivAjI ane tenA kuTuMbanAM mANusA ghaNIvAra zrI. bhavAnInAM darzana mATe tuLajApura Ave che e vAtanI aphajhalakhAnane pUrepurI khabara hovI joI e. tuLajApuramAM mukAma nAkhI, aphajhalakhAne zrI. bhavAnInuM madira toDI, aMdaranI bhavAnInI mUrti bhAMgI nAkhavAnA vicAra karyAM. mUrtibhajaka tarIkenI kIrti meLavavA akjhalakhAna bahu Atura thaI gayA hatA. maMdira upara chApe mAravAnA nizcaya karI, aphajhalakhAna te kRtya mATenI taiyArI karavA maMDI paDyo, tuLajApuranA hiMduone akjhalakhAnanA A duSTa hetunI khabara paDI gaI hatI. zrI. bhavAnInA maMdiranA pUjArIo paNa cetI gayA hatA. maMdiranA cAlakA cetI javAthI bhASAe devInI pratimA tyAMthI khaseDI dIdhI, ane saMtADI ( zrI. ciTaNIsakRta zrI ziva chatrapati mahRAAna pAnuM 122 ). akjhalakhAne petAnA duSTa saMketa mujaba madira upara chApA mAryAM paNa devInI pratimA tyAM jaDI nahiM tethI bahu ja gusse thayA, Akhare aTjhalakhAne eka gAya maMgAvI ane maMdiramAM kapAvI. tenuM lehI AkhA madiramAM chaMTAvyuM ( mI. kiM+-Da kRta History of the Maratha People Page 158, aphajhalakhAnane pAvADA ). kRSNAjI anaMta sabhAsada jemaNe rAjArAma mahArAjanA hukamathI zivAjInA mRtyu pachI Azare vIsa varSoMnI aMdara zivAjI mahArAjanuM jIvanacaritra, te vakhate temane je daphatara, kAgaLa, patrA, lekhI purAvA vagere maLI zakyA tene AdhAre lakhyuM che temAM tuLajApuranA maMdira upara aphajhalakhAne karelA atyAcAra saMbaMdhI nIce pramANenI matalabanuM e pustakanI cethI AvRttimAM navame Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 prakaraNa 1 luM! che. zivAjI caritra pAne lakhANa che-"aphajhalakhAne tuLajApuramAM mukAma karyo ane zivAjInI kuLadevI zrI. bhavAnInA maMdira upara chApe mArI bhavAnInI mUrti bhAMgI nAkhI. e bhaMga thayelA bhAganA kakaDA karI tene ghaMTImAM vAlI, devInI mUrtine daLIne leTa karyo" (. jadunAtha sarakAra kRta Shivaji and his times. 2nd edition Page 66.) tuLajApuranA bhavAnI maMdira upara gujArelA atyAcAra saMbaMdhI tapAsatAM itihAsakAromAM atyAcAranI rIta varNavavAmAM matabheda che. keTalAkanuM mAnavuM che ke zrI. bhavAnInI mUrti hAMgI tene dhaTImAM ghAlIne daLI nAkhI ane keTalAkanuM mAnavuM che ke mUrti na jaDI eTale ciDAIne aphajhalakhAne maMdiramAM gAya kapAvI tenuM lohI AkhA maMdiramAM chaMTALyuM. A baMne bInAo upara vicAra karatAM amane te baMne bInAe sAcI lAge che. hiMda devamaMdironI paddhati vagerene vicAra karatAM baMne vAta sAcI hovI joIe e nirNaya upara ame AvyA chIe. te jamAnAmAM musalamAna saradAra caDI Ave tyAre maMdire tUTavAnA ane mUrtio bhAMgavAnA banAve sAmAnya thaI paDyA hatA. aphajhalakhAna potAnA lAvalazkara sAthe zivAjI upara caDAI karavA nIkaLyo che ane tuLajApuramAM mukAma nAkhe che. tuLajApuranI zrI. bhavAnI devI bhoMsale gharANAnI kuLadevI che ane zivAjI tyAM vAraMvAra darzana mATe jAya che. A devInI kRpAthI zivAjI potAnA kAmamAM phateha pAme che. A devI zivAjInA maneya pUrA kare che. AvI vAto dakSiNamAM te vakhate ghera ghera carcAtI ane bolAtI hatI. aphajhalakhAna jevA musalamAna saradArane mukAma lazkara sahita tyAM paDyo eTale maMdiranA vahIvaTadAranA manamAM mUrtibhaMgano bhaya Ubho thAya e svAbhAvika hatuM. aphajhala maMdira toDI, mUrti bhAMgavAne che e vAta chUpI rIte maMdiranA vahIvaTadAre athavA pUjArIone koIe kahyAno purAvo nathI. chatAM te vakhatanA saMjogo ane musalamAna rAjAo ane zakitavALA musalamAna saradAronuM hiMdu maMdiro pratyenuM valaNa ane vartana jotAM, maMdiranA vahIvaTadAro athavA pUjArIone aphajhalakhAnanA duSTa hetunI bAtamI kaI kahI jAya e saMbhavita nathI. game te raste maMdiravALAone mUrti bhAMgavAnA aphajhalakhAnanA nizcayanI khabara paDI hoya ane tethI maMdiranI mukhya pratimA bhopAe e maMdiramAMthI khaseDI saMtADI heya. hiMdu maMdiramAM mukhya pratimA uparAMta bIjI ghaNI mUrtio pUjana mATe rAkhavAmAM Ave che, eTale mukhya pratimA saMtADI devAmAM AvI hoya te paNa bIjI mUrtio saMtADyA sivAyanI maMdiramAM rahI hoya. mukhya mUrti mAMgavA mATe nahi maLavAthI aphajhalakhAna gusse thAya e paNa navAI jevuM nathI ane ciDAIne maMdiramAM gAya katala karAvI hoya e banavA joga che ane je mUrtio ene maMdiramAM jaDI AvI tene bhAMgIne bhUke karI, ghaMTImAM ghAlI daLAvI paNa heya eTale baMne vAta sAcI hevAne saMbhava che. tuLajApuranI zrI. bhavAnInA maMdiranI AvI durdazA karI, chatAM aphajhalakhAnanA aMtaHkaraNane saMtoSa thayo na hato. mUrtibhaMjaka tarIke kIrti meLavavAnI enI IcchA hatI. te jamAnAmAM musalamAna prajAmAM mAna ane kIrti meLavavAno A mukhya rastA hatA. aphajhalakhAnanA atyAcAranI vAta sAMbhaLI zivAjI rAyagaDhathI utarI jAvaLI AvyA ane jAvaLImAM mukAma rAkhI AvatA saMkaTane zI rIte pahoMcI vaLavuM te mATe pitAnA vizvAsu goThIA, nimakahalAla amaladAro ane vaphAdAra saradAro sAthe salAha masalata karavAnA kAmamAM rokAyA. zivAjI rAyagaDhathI UtarIne jAvaLI mukAme AvI rahyA che evA samAcAra aphajhalakhAnane maLyo. aphajhalakhAne bhImAM eLagI paDharapuramAM mukAma nAkhyo. bhavAnInI mUrti bhAMgIne ja je aphajhalakhAna aTaka heta te enA vakhANanArAo ema paNa ene bacAva karI zakata athavA aphajhalakhAnanAM kRtyone bacAva karanAra ItihAsakAra aphajhalakhAnanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM bacAvamAM kahI zakata ke - zivAjInI sAthe ene vera hovAthI eNe duzmananI devInuM khaMDana karyuM. tuLajApuranI zrI. bhavAnInI mUrti mAMgavAmAM aphajhalakhAnane hetu hiMduonI dhArmika lAgaNI dubhAvavAne na hato." paNa aphajhalakhAna bhavAnInI mUrti bhAMgIne aTake nahi. eNe te julamI, dharmadha, atyAcArI, musalamAna sattAdhArI saradAre, hiMduo upara je atyAcAra karatA tenI punarAvRtti karI. tuLajApurathI paMDharapura tarapha A atyAcArI aphajhalakhAne prayANa karyuM. 3 paMDharapuramAM atyAcAra tuLajApuranuM maMdira toDI, zrI. bhavAnInI mUrti bhAgyAthI aphajhalakhAnanuM aMtaHkaraNa saMtoSa pAmyuM na hatuM. enI tarasa haju chIpI na hatI. paMDharapura e hiMduonuM yAtrAnuM jabaruM dhAma che. paMDharInAthanA darzana mATe lAkhe hiMdu yAtrALu dara varSe hiMdusthAnanA judA judA bhAgamAMthI paMDharapura jAya che. paMDharapuranI mahattA ane hiMduonuM A dhAma taraphanuM kheMcANa aphajhalakhAna jANatA hatA. paMDharapuranA meLAmAM dara varSe hiMduo lAkhonI saMkhyAmAM bhegA maLe che e bIna jagajAhera thaI cUkI hatI. aphajhalakhAne hiMduonuM AvuM jabaruM yAtrAnuM dhAma nAza karyAnI kIrti meLavavAnI IcchA rAkhIne paMDharapuramAM lazkara sAthe paDAva nAkhe. aphajhalakhAne paMDharapuranI mUrti bhAgavAne nizcaya karyo. leke e ene duSTa IrAdo jANe eTale gharabAra choDI jaMgalamAM nAsI gayA. paMDharapuramAM AvatAM rastAmAM mANukezvaranuM devAya teDI, tene nAza karyo. paMDharapuramAM bhAre atyAcAra karyo ( zrI. DAhyAbhAI ra. mahetA kRta "zrI zivAjI chatrapati " pAnuM 87. zrI. saradesAI kRta "mapI riyAta" pAnuM 243). paMDharapuramAM viThobAnI mUrti toDI ane paMDharapuranI AjubAjunAM gAmaDAMomAM paNa trAsa vartAvyo. evI rIte aphajhalakhAna tuLajApura, paMDharapura, mANukezvara mahAdeva vagere ThekANe devaLe toDate, mUrtio bhAMgatA, hiMduone satAvate, AgaLa vAI tarapha vadhato hato (pre. sarakAra kRta Shivaji & His Times Page 66).vAI pahoMcatA pahelAM rastAmAM valavaDI mukAme aphajhalakhAne tyAMnA bajAjI nibALakarane pakaDI maMgAvyo ane enuM apamAna karI, ene khUba dhamakAvyo ("nAdI yAta" pAnuM 243). aphajhalakhAnanI lazkara sAthenI A kUce mahArASTramAM hAhAkAra macAvI mUkyo. hiMduonAM nAmIcAM devaLo toDyAM, mUrtio bhAMgI, brAhmaNa ane gAya upara atyAcAra karI hiMduonA jeTalAM apamAna thAya teTalAM karyo. rastAmAM jyAM jyAM taka maLI tyAM tyAM garIba hiMdu raiyata upara atyAcAra gujAryo. temane chala karyo. temane satAvyA. lekIne raMjADa ane hiMduonAM tathA temanA dharmanAM apamAna karate aphajhalakhAna satArAnI uttare 20 mAIla dUra AvelA vAI mukAme AvI pahoMce. vAI mukAme aphajhalakhAne potAnA lazkara sAthe paDAva nAkhe. bijApurathI nIkaLyA pachI aphajhalakhAnane vAIne makAma bahu ja mahattvano hato. A mukAme zivAjIne pakaDavAnA, tene mArI nAkhavAnA, dakSiNamAM zivAjIne dAbI bijApurane mahAna sattA banAvavAnA vicAre thayA, masalata thaI. vivecana thayAM. vAI mukAme rahIne ja aphajhalakhAne zivAjIne pakaDavA mATe yuktio racI, janAo yojI, jALa pAtharI, hakamate UbhI karI ane aneka akhatarA ajamAvavAnuM zaru karyuM. A caDAI pahelAM aphajhalakhAna dakSiNanA mulakamAM ATalo badhe apriya nahete thaye. tuLajApura, paMDharapura, mANukezvara vagere ThekANe karelA bhAre ane asahya atyAcArothI aphajhalakhAna atizaya akAro ane apriya thaI paDyo hato. A atyAcArone lIdhe vakhate eNe dharmAMdha musalamAna vadhAre cAha meLavyo haze, paNa te dezamAM te apriya thaI paDyo. eTaluM ja nahi paNa je kAma hAthamAM laIne e nIka hatA te kAmane enAM evAM kRtyothI nukasAna pahoMcyuM ane je bijApuranI bAdazAhatane majabUta karavAnA prayatna e karI rahyo hato te bAdazAhatane enA atyAcArane lIdhe dhakko lAgyo. aphajhalakhAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 luM] che. zivAjI caritra 205 A caDAI vakhate amalamAM AMdhaLo banI gayo hato. eNe IjjatadAranI Ijjata tarapha najara na karI ane AbarUdAranI AbarU lIdhI. malavaDInA bajAjI ni bALakarane aphajhalakhAne garvamAM chakI jaIne dhamakAvya. bajAjI nibALakara e kaMI sAdhAraNa mANasa na hato. e kapriya ane AbarUdAra gRhastha hatuM. A caDAImAM aphajhalakhAnane hAthe evAM ghaNAM ka thayAM. jene pariNAme leke khAna upara khUba khijavAI gayA. ene sattAno mada caDyo hato. enAM kRtyothI sAbIta thAya che ke e garvathI chakI gaye hato. garva e mANasanI paDatInI nizAnI che. amalane AdhIna thayelA adhikArIo garvathI dUra rahevAne prayatna nathI karatA. te garvane bhoga thayA sivAya rahetA nathI. devamaMdira uparanA humalAo pavitra dhArmika dhAmo uparanA chApA, mUrtikhaMDana ane gauvadhanAM kRtyothI aphajhalakhAnanI A caDAI e dhArmika rUpa lIdhuM ( "mArI thiApata " pAnuM 243). hiMdu dharmanuM AvI rIte apamAna karanAra, devamaMdiromAM gAyanI katala karI tenuM lohI chAMTanAra ane hiMdu dharmane nAbUda karavAnA hetuthI atyAcAra karanAra tarapha sAco ane saMgIna gusso caDe eTaluM khamIra te vakhatanA hiMduomAM hatuM. aphajhalakhAnanA avicArI atyAcArathI te mulakanA hiMduone lAgyuM ke hara prayatna zivAjIne hAthe khAnane khurado karAve ja chUTako che. aphajhalakhAnanA atyAcArathI dakSiNanA hiMduone lAgyuM ke je zivAjIne vijaya na maLe ane zivAjIne hAthe khAnane garva khatama na thAya te dakSiNamAM saghaLo hiMdu samAja jokhamamAM AvI paDaze. hiMduo pitAnI hayAtI mATe, hiMdu dharmanA rakSaNa mATe, hiMdutvane TakAvI rAkhavA mATe zivAjI jaya aMtaHkaraNathI IcchatA hatA ane A vakhate zivAjIne yathAzakti madada karavA teo taiyAra paNa thayA. dakSiNanI janatAnAM dila bahu dubhAyAM hatAM ane baMne pakSanA leke sAma sAmA ciDAI gayA hatA ane eka bIjAthI khinayA paNa hatA. baMne pakSanI Abaru ane jAhojalAlI A prasaMganA pariNAma upara avalaMbIne rahelI che ema samajIne baMne pakSa saMgrAma mATe sajja thayA hatA. A saMgrAmanA pariNAmanuM mahattva zivAjI ane tenA sAthIdAro barAbara samajI gayA hatA ane e samajIne ja emaNe A vakhate khAnane sAmane karavA mATe bhAre ane pUrepurI taiyArI karI hatI (mA yiAhata pAnuM 243 ). aphajhalakhAnane pitAnA ane potAnA lazkaranA baLa upara bhAre bharoso hato. potAnI zakti upara ene hada karatAM vadhAre vizvAsa hato. zivAjIne keda pakaDavAmAM e pUrepuro karatamaMda nIvaDaze ene mATe ene jarA paNa zaMkA na hatI. AtmabaLamAM saMpUrNa vizvAsa ane chatanI aTala zraddhA hovAthI khAne rasto khoLI kADhayo. zivAjIne pakaDI pAMjarAmAM pUrIne bijApura laI javAna khAne nizcaya karyo. vAImAM khAnane mukAma rahyo te daramyAna temaNe zivAjIne pakaDyA pachI bijApura laI javA mATe eka pAMjaruM taiyAra karAvyuM (History of the Maratha People Page 168). siMhane jotAM pahelAM tenA baLanI vicitra kalpanA karI tene pUravA mATe pAMjaruM taiyAra karAvI rAkhavAnI kAryadakSatA, dIrdhadaSTi ane duradezIpaNuM mATe aphajhalakhAnanAM te vakhANa ja karavAM paDe. aphajhalakhAna vAImAM zivAjIne pakaDavA mATenI vyuha racanA racI rahyo hate. masalata ryA pachI aphajhalakhAne nakkI karyuM ke zivAjIne vAI mukAme maLavA bolAvIne, maLavA Ave tyAre pakaDI levo athavA pUrI kare. game te upAye lAlaca batAvIne paNa jhADImAM rahIne baLavAna banI beThelA siMhane jhADImAMthI bahAra kADhave ane bahAra kADhayA pachI tene sahelAIthI zikAra karavo evo aphajhalakhAne nizcaya karyo. cAre taraphano vicAra karyA pachI ane potAnA vizvAsa sAthIonI salAha lIdhA pachI aphajhalakhAnane khAtrI thaI ke zivAjI jevA zaktimAna rAjAne jhADI ane killAomAMthI bahAra medAne kADhI pachI enA upara hAtha nAMkhe e vadhAre saheluM thaI paDaze. khAne zivAjIne zikAra jema bane tema sahelAIthI thaI zake te mATe ghaTatI tajavIja karavA mAMDI, saMgrAma karavo jarano jApa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 huM te paNa karIne A vakhate zivAjIne dAbI devAne aphajhalakhAnane nizcaya hato. laDAI mATenI tajavIja khAna karIne ja Avyo hato. ane rastAmAM bhaya, prIti vagere batAvI nAnA nAnA saradArene pitA tarapha kheMcI levAne ene prayatna cAlu ja hatA. vAInI AjubAjunA InAmadAra tathA saradArane potA tarapha levA ane sAmI bAjue hoya temane phoDavAno sapATo cAlu hatA. gaMjana mAvaLanA dezamukha viThe haibatarAvane tenuM lazkara laI bijApuranA bAdazAhanI kumake AvavA ane jAvaLI najIka maLavA kahevaDAvyuM. (pre. sarakAra Shivaji and his times 2nd edition Page 66). - vAI mukAme aphajhalakhAnane tene khAsa vizvAsu kRSNAjI bhAskara maLyo. A kRSNajI bhAskara vAI gAmane kuLakaraNI hatuM. ane hAlanA vAInA kuLakaraNane A pUrva ja hatA. aphajhalakhAne vAIna subedAra hato tyArano khAna sAthe kRSNAjIpaMtane ghADe saMbaMdha hato (mI liyata pAnuM 244). kRSNAjIpaMta aphajhalakhAnanA dIvAnanuM kAma karato hato. (mI. kikaDakRta History of the Maratha People footnote on Page 168 ). A kRSNajIpatane aphajhalakhAne lAvyo ane tene LjI pAse khAnanA vakIla tarIke saMdeza laI javA jaNAvyuM. kaSNApaMte khAnano hukama mAthe caDAvyo ane zivAjI pAse saMdeza laIne javA taiyAra thaye. aphajhalakhAne potAnA vakIlane rUbarUmAM aneka sucanAo karI. kaSNAjIpaMta upara khAnano pUrepuro vizvAsa hato. aphajhalakhAne Apele nIcenI matalaba saMdeza laI kaSNAjIpata zivAjI pAse javA vAIthI nIkaLe " tArA bApane ane amAre bahu ja jUne ghADo sneha che. tuM mArA jUnA snehIne dIkare eTale mane tuM kaI pAra nathI. tuM te mAro ja che. huM tAre mATe ahIM Avyo chuM mATe tuM AvIne mane maLI jA. rubaru maLe ghaNI vAtanA khulAsA thaI jaze. eka bIjAnA mananAM samAdhAna thaze ane mane khAtrI che ke baMnene pUrepure saMtoSa thaI jaze. huM tane TUMkamAM jaNAvI dauM chuM ke tArI Ijajata upara koIpaNa hAya nahi nAMkhe ane tArI salAmatI sacavAya evI goThavaNa karavAnI huM hAmI lauM chuM. huM bAdazAhane game te prakAre tAre mATe samajAvIza ane tAre jItele mulaka tArI pAse rahe evI goThavaNa karI ApIza. A uparAMta tAre mATe bijApura darabAramAM huM bhAre mAnanA darajA mATe bAdazAha pAse mAgaNI karIza ane e rIte bijApuranA darabAramAM tAruM mAna vadhArIza. bijApuranA darabAramAM tenA eka mAnavaMtA ane meTA saradAra tarIke tArI rahevAnI IcchA hoya te darabAranAM dvAra tAre mATe khUllAM che paNa darabAramAM rahevAnI tArI IcchA na hoya te darabAramAM na rahetAM mAnavaMtA saradAra tarIke tane bAdazAha svIkAre evI goThavaNuM paNa karI zakIza. vagere vagere " bhaya tathA prItithI bharele saMdeza kaNAjIpaMta sAthe khAne mokalyA. chUTTA paDatAM khAne kabajIpaMtane kahyuM ke zivAjIne saMtoSa thAya ane e khuzI thAya evI khUbIthI vAta karaje ane vagara vilaMbe zivAjI mane maLavA Ave e ghATa utArajo ane jo e maLavA na Ave te huM tene maLavA javAne taiyAra chuM evuM paNa jarUra paDe te kaheja (zrI DAhyAbhAI mahetA kRta zrI zivAjI chatrapati pAnuM 89). dunIAnA itihAsamAM hiMduo gRhakalahane mATe prasiddha che. dakSiNamAM AvIne sthiti tapAsatAM aphajhalakhAnane lAgyuM ke zivAjIne te huM sahelAIthI dAbI daI zakIza. paNa bane tyAM sudhI saMgrAma TALave. vikti prayuktithI zivAjI je pakaDI zakAya ema hoya to te prayatna karavA. ema pakaDavAnuM muzkela mAlama paDe te tene pUrI kare ane te paNa na banI zake tema hoya to ja laDAI karavI. vakhate je laDAI karavI paDe to te mATe tenI taiyArI hatI ane chatanI paNa tene khAtarI hatI. A sAthe ene bIjI paNa khAtarI hatI ke je laDAI thAya te A vakhate ene jIta mATe bhAre bhega ApavA paDaze. sahajamAM chata maLI jAya evI sthiti na hatI. laDAI thAya te enA lazkaranI kharAbI vadhAre thavAno saMbhava te tethI aneka jALa pAtharIne aphajhalakhAne vidhavidha prakAranA sAMDasA gaThavyA hatA. hiMduone hiMduo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ]. che. zivAjI caritra 207 viruddha UbhA karavAnuM kAma ghaNue AjasudhI karyuM che ane tenAM mAThAM pariNAma hiMduonI najara sAme hevA chatAM e ja yuktimAM hiMdu komanA virodhIo haju paNa sahelAIthI phAvI jAya che. virodhIone aphajhalakhAne sAthe rAkhyA hatA ja. teSa ane aMgata veranI javALAthI bhaDake baLI rahelA hiMduo pitAnuM vera vasula karavA mATe kema, dharma ke dezanuM nikaMdana emanA kRtyathI thatuM hoya te paNa e kRtya karavA kadI paNa pAchI pAnI nathI karatA. verane agni haiyAmAM baLate dAbI rAkhI vakhata Avye vera vasula karavA aMdha ane adhIrA banIne kUdI paDavuM e te hiMduonI khAsa khAsiyata che. zivAjIne pakaDI ApavAnuM kAma paNa eka hiMdue ja mAthe lIdhuM. hIrAnI dezamukhI mATe dezamukha kAnhAjI dhene khaMDajI paDe nAmane harIpha hato. kAnhAjI jedhane dezamukhI maLI tethI khaMDaLa baLI rahyo hato. game te prayatna kAnhAjIne dezamukhImAMthI khaseDavAne paDe prayatna karI rahyo hato. khaMDee vicAra karyo ke dakSiNanA A parivartananA yugamAM banI zake te pitAnuM kAma paNa kADhI levuM. khaDAjIe A takano lAbha levAno nizcaya karyo ane vAI mukAme AvI e aphajhalakhAnane maLyo. aphajhalakhAnane te "joItuM hatuM te vaide kahyuM" evuM banyuM. kAnhAjI ja zivAjInA maLatiyA hatA ane khaMDojI ene duzmana eTale aphajhalakhAnane te paNa pAse vIchI marAvavAnI taka maLI. aphajhalakhAne bahu khuzIthI khopaDenI mulAkAta lIdhI ane ene aneka prakAranI lAlace batAvI pitAne maLatiya karyo (marAThI rita pAnuM 245). aphajhalakhAne batAvelI lAlacothI lalacAI khaMDaLa khopaDee musalamAnono pakSa lIdho. aphajhalakhAna kaMI kAca na hatA. moDhAnA taDAkA ane vAta upara baLa bAMdhe evo bhoTa na hato. eNe te khaMDajI khopaDe pAse lekhita baMdhaNI mAgI. Akhare khaDAjI paDe e lekhI baMdhaNI karI ApI ke "je mane rohIDakhorAnI dezamukhI ApavAnuM vacana ApatA he te mAre tamane zivAjIne pakaDI Apo" (rAjavADe khaMDa. 15 lekha 302. ziva digvijaya 165). kaI paNa rAjya jAsusakhAtAnI capaLatA sivAya suMdara kArabhAra ane niSpakSapAta nyAya na karI zake. jAsusakhAtuM e prajAnI kharI sthiti jANavAnuM moTAmAM moTuM sAdhana che. jAsusakhAtA mAraphate rAjA prajAnA mananI UMDI lAgaNI jANI zake che. jAsusakhAtA mAraphate prajAne kaNa pIDe che, keNa raMjADe che, keNa satAve che te rAjA jANI zake che. jAsumakhAtuM e rAjataMtrane TakAvI rAkhanAra khAtAemAMnuM eka khAtuM che. sArA ane prajAnI pIDA jANI temanAM dukha dUra karanArA dayALu rAjAonA rAjyamAM jAsusakhAtAthI prajAne lAbha thAya che ane jyAM prajAne pIlavAnuM ane dhUtavAnuM satra cAlatuM hAya, prajAne pIDavAmAM ja rAjAno hAtha hoya, prajAne dukhI karI rAjAne mahAlavuM hoya, prajA piDAtI hoya teve vakhate rAjAne tAgaDadhinnA karavA hoya ane prajAnA maDadA upara rAjAne mahela bAMdhI mahAlavuM hoya te rAjyamAM jAsusakhAtuM e prajAne pIDanAruM khAtuM nIvaDe che. jAsusakhAtAne upayoga prajAnI sthiti jANavA mATe karavAmAM Ave che ane te ja khAtAno upayoga rAjyanA ke dezanA duzmanonA kAvatrAM zatraonI hilacAla virodhIonI chUpI bAbate jANavA mATe paNa karavAmAM Ave che. jAsusakhAtAnI capaLatAthI ghaNAM rAjyo uparanAM saMkaTa TaLyAM che ane jAsusakhAtAnI bedarakArI ane edIpaNAthI ghaNAM rAje bheMyabhegAM paNa thayAM che. rAjyavahIvaTamAM jAsusakhAtuM e bahu agatyanuM khAtuM che ane te khAtuM keTalIka vakhate aNIne prasaMge tAraNahArano bhAga bhajave che. zivAjInuM jAsusakhAtuM bahu bAhoza, capaLa, cAlAka, ane hoziyAra hatuM. zivAjInI chatenA aneka kAraNomAM enA jAsusakhAtAnuM kAbelithatapaNuM, te khAtAnI kuneha, capaLatA, tenI cAlAkI ane tenI sAhasikavRtti e paNa kAraNa hatuM. enA jAsusakhAtAnA mANaso ene mATe prANa pAtharavA taiyAra hatA e aneka vakhate jAsUsAe karelA sAhasa uparathI sAbIta thaI cUkyuM che. zivAjI mahArAja hiMdu rAjya sthApavA mAge che ane te hiMdu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM tvanA tAraNahAra che e vAta e khAtAnA mANasenA haiyAmAM haMmeza jAgRta hatI ema emanAM kRtyathI dekhAya che. aphajhalakhAne zivAjI upara caDAI karI tyAre aphajhalakhAnanI chAvaNImAMthI chupI vAta, chupI janA, chUpAM kAvatrAMo vagerenI mAhitI tathA duzmananI chAvaNImAM banatA banAvo ane lekanA hRdayanI vAte lAvavA mATe zivAjInuM jAsusakhAtuM bahu capaLatAthI kAma karI rahyuM hatuM. A vakhate A khAtAnA uparI tarIke saradAra vizvAsarAva nAnAjI mukharakara hatA (History of the Maratha people Page 168. upara va.). A vizvAsarAva vaphAdAra, bAhoza ane sAhasikavRttivALe amaladAra hate. aphajhalakhAnanI caDAIne samAcAra jANyA tyArathI eNe aphajhalakhAna chAvaNImAMnI kharI bAtamI meLavavA mATe egya tajavIja karI hatI. aphajhalakhAnanI chAvaNI bahu jabarI hatI.khAnanuM lazkara vAIthI mahAbaLezvara sudhI patharAyeluM hatuM (manI rivarata pAnuM 245.). AvA jabarA vistAravALI chAvaNI hovA chatAM chAvaNIne baMdebasta kAca na hatuM. agamacetI ane dIrdhadaSTi vAparIne chAvaNInA paherA cokkasa karavAmAM AvyA hatA. zivAjInA capaLa jAsusenI cAlAkIthI aphajhalakhAna ajANyA na hate. enI yojanA enA vizvAsapAtra mutsaddIo sAthe ja carcAtI.vyuharacanA nakkI karavA mATenI sabhAo paNa aphajhalakhAna bahu cokkasa baMdobastavALI jagyAe bharata ane viSaya carcA vakhate paNa carcA jarApaNuM bahAra na jAya ane bAtamIe jarApaNuM na phUTe te mATe ghaTatuM karavA e kadI paNa cUkatA nahi. jhINI jhINI bAbatamAM paNa UMDI najara pahoMcADI khAtenA amaladAroe evI cekIo goThavI hatI ke duzmananA mANasane aMdara pesavuM azakya banatuM. chAvaNInA A suMdara baMdobastamAM cakalInI cAMca baLavA jeTaluM paNa pila na hatuM. sAdhAraNa ajANyA mANasane paNa aMdara dAkhala thavuM muzkela hatuM te jAsusanI te vAta ja zI karavI? hAtha nIcenA amaladArone jokhamanuM kAma saMpI pite ezaArAma bhagavI bhAre pagAra pAmavAnI paddhati zivAjInA rAjataMtramAM na hatI. jAsusa khAtAne uparI bahu jokhamanuM kAma hAtha nIcenA amaladArane ApI pote UMdhA kare ane e amaladAra e jokhamanuM kAma sipAhIne saMpI pote pitAnA uparIne pagale cAle evI paddhati hota te zivAjIe meLavelI jIte e na meLavI zakata paNa zivAjInA jAsusa khAtAmAM AvI bejavAbadAra ane AtmaghAtIka paddhati dAkhala thaI na hatI. sAdhAraNa buddhivALe sipAhI je mAMDamAMDa pitAnuM peTiyuM pAme che te mAthe jokhamanuM kAma nAMkhavAmAM Ave te e mANasa zuM dhaLI zake? evAonA hAthamAM enI zakti ane sAhasika vRtti vagerenuM mApa kADha sivAya jokhamanAM kAma soMpavAmAM Ave te e bicAro zuddha hetuthI paNa vivAhanI varasI karI mUke. vizvAsarAva A sthiti barAbara samajI gayA hatA. aphajhalakhAnanI chAvaNImAM pesavuM e jIvanuM jokhama hatuM. vizvAsarAva to sAcA sipAhI hatA. sAcA amaladAra hatA. kharA saradAra hatA. mAnamAM mahAlavA mATe e saradAra nahatA banyA. bhAre pagAra laI paisA bhegA karI mAladAra banavA mATe e amaladAra nahotA thayA. sipAhI zabda vIratA batAve che, tethI te mAna pAmavA e sipAhI kahevaDAvatA na hatA. aphajhalakhAnanI chAvaNImAM game te veze pesI tyAMnI mahatvanI khabaro meLavI zivAjI tarapha mokalavAnuM kAma vizvAsarAva hAtha nIcenA amaladAre upara mUkavA taiyAra na hatA. vizvAsarA vicAra karyo ke AjasudhI zivAjInuM nimaka khAdhuM, emanI sAthe mAna pAmyA, e badhuM halAla karavAne khare vakhata Avyo che. A vakhate game te bahAnAM nIce meM saMtADI jAna bacAva e nimakaharAmI che evuM vizvAsarAvane lAgyuM ane aphajhalakhAnanI chAvaNImAMthI vAta lAvavAnuM kAma vizvAsarA pitAne mAthe lIdhuM. duzmananI chAvaNImAM zuM cAlI rahyuM che? sAmA pakSanA sipAhIomAM carcAno viSaya zo che? duzmananA daLamAM pakSApakSI, matabheda, dveSa, aMTasa vagere che ke nahi ane hoya te kyAM ? konI konI vacce keTalA pramANamAM che e badhI bAbatenI sAcI khabaro meLavavI ane te pitAnA saradArane vakhatasara pahoMcADavI e laDAI vakhate kharekhara jarUranuM hoya che. zivAjIne aphajhala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNuM 1 lu ] cha: zivAjI cazrvi 09 khAnanI chAvaNInI khakharA paheoMcADavA vizvAsarAve kamara kasI. khAnanA peMtarA ane vicAre jANI levA mATe vizvAsarAve khAnanI chAvaNImAM dAkhala thavAnuM sAhasa kheDavAnI taiyArI karI. musalamAna saradAstI chAvaNI eTale e chAvaNImAM phakIrAne kherAta levAnI chUTa haze ema dhArI vizvAsarAve kAranA veza lIdhA ane khAnanI chAvaNImAM dAkhala thayA. akjhalakhAnane maLyA sivAya kharI khabara hAtha lAge ema na hAvAthI *kAra vizvAsarAva jhalakhAnane maLyo. khAnane mAMethI ghaNI khabare jANavAnI maLaze ema A vezadhArI kAranI dhAraNA hatI ane te dhAraNA Akhare kharI paDI. eka prasaMge chAvaNImAM peAtAnA eka saradAra pAse ajhalakhAna peAtAnA zauyaM ane bahAdurIbharelAM kRtyonI baDAI hAMkatA hatA. phakIre vAtA sAMbhaLI temAM aphajhalakhAnane khelatA sAMbhaLyo ke " zivAjIne jALamAM phasAvI pakaDIne A baMdA bijApura laI jaze " (History of the Maratha People Page 158). A zabda sAMbhaLIne krUre manamAM gAMTha vALI paNa vicAre ane lAgaNInI chAyA mukhamudrA upara paDavA dIdhI naha. vizvAsarAvane khAtarI thaI ke cokkasa kAvatru... racAyuM che ane zivAjIne jAna jokhamamAM che. A khabara tAkIde zivAjIne meAkalavAnI tajavIja karavA *kIra ( vizvAsarAva ) chAvaNI bahAra pAtAne sthAne gaye ane khAsa mANusa joDe khAnagI saMdezA zivAjIne mAkalyA. temAM khAnanA zabdo ane chAvaNInI hakIketa jaNAvI. Ama vizvAsarAva vAraMvAra kkIranA vezamAM aphajhalakhAnanI chAvaNImAM jatA ane tyAM jhINI najarathI sa nihALI dareka khAtarI zivAjIne mekalatA (mATI riyAsata pAnuM 244). vizvAsarAvanA chUpA saMdezA zivAjIne tarata ja maLe evI gAThavaNu bahu chUpI rIte jAsusakhAtAe karI hatI. zivAjI bahu paheAMcelA che ane game tene thApa khavaDAvI de che evI enI khyAti khAnanA khyAlamAM hatI ane e badhI bAbatAne vicAra karI khAte aMdhebasta karyAM hatA, tevA soMgAmAM duzmananA daLamAMthI bAtamI lAvI tAkIde, sahIsalAmata ane gupta rIte zivAjIne paheoMcADavI e vyavasthA zivAjInA saradArAnI zaktinuM mApa batAve che. vizvAsarAve mAkalelI khArA ane saMdezA zivAjIne maLyA. zivAjIne khAnanAM mRtyAmAM vizvAsa te na hatA paNa vizvAsarAvanI khakhare zivAjIne khAtarI karI ApI ane bacAvanI yAjanA yeAjavAmAM zivAjI makkama banyA. vizvAsu vizvAsarAvane saMdezA maLyA pachI akrUjhalakhAnanA kAvatrA sabaMdhI zivAjIne jarApaNa saMdeha na rahyo. khAnane sAmI laDAI ApI peAtAnA mANasA khAvAnI zakti zivAjImAM te vakhate na hatI, ethI khullI laDAI bane tyAMsudhI TALavAne emane vicAra hatA paNa mANasamAtra bhUlane pAtra che e zivAjI kadI paNa bhUlatA nahi. moTA ane javAbadAra mANaseAnI bhUle paNa meTI ane atizaya nukazAnakartA nIvaDe che ane tenAM kaDavAM pariNAma ghaNAMne veThavAM paDe che, tethI javAbadAra mANasee javAbadArInuM kRtya karatAM pahelAM peAtAnuM kRtya bareAbara che ke nahi tenI khAtarI karI pachI jhaMpalAvavuM evI zivAjInI mAnyatA hatI. jyAre jyAre kaThaNa prasaMge AvatA ane gaMbhIra pagalAM bharavAnuM mAthe AvatuM tyAre zivAjI pate purepurA vicAra karatA ane peAtAnA snehI, seAkhatI, saradAra vagerenI salAha levAnuM cUkatA nahi. A saMkaTa samaye kayA rastA levA ane zuM karavuM teneA vicAra karavA mATe zivAjIe pAtAnA vizvAsu gAThiyA ane aMgata snehIone bhegA karavAne vicAra karyAM. A prasaMga kaI jevA tevA na hatA. akjhalakhAna jevA asAmAnya zaktivALA, kasAyelA, jabarA vIra jAte jabaruM lazkara laI caDAI kare e prasaMga te jamAnAmAM te| mahArASTramAM bhAremAM bhAre saMkaTarUpa manAya. e saMkaTa zivAjI upara AvI paDayuM hatuM. saMkaTa sAme TakI zakavAnI zivAjImAM zakti hatI. zivAjI hiMmatabhAja hatA, chatAM potAnAM khaLa ane zakti upara hada karatAM vadhAre vizvAsa rAkhIne gamAM madamAtA banI paDatIne AmaMtraNa kare evA teA na hatA. emanAmAM ajaba hiMmata hatI chatAM e zatrunI zakti barAbara AMkI zakatA. khAMkA mutsaddIo sAmAnI zakti AMkatI vakhate bamaNI AMke che ane tenI sarakhAmaNImAM potAnuM baLa aradhuM AMkI tulanA kare che. AvI rIte AMkaNI karanAra mutsaddIe javalle ja chakkaDa khAya che, zivAjI AvA 27 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM prakAranA bAMkA mutsaddI hatA ema kahI zakAya. aphajhalakhAnanI caDAI sAMbhaLI zivAjI bhAre vicAramAM paDI gayA hatA. gaMbhIra prasaMge zivAjI pitAnA vizvAsa geDiyAnI ane vaphAdAra amaladAronI sabhA bolAvI emanA vicAra sAMbhaLatA ane emanI sAthe dilasakAInI vAto ane vivecana karI saMkaTa samaye sIdhI mArga zodhI kADhatA. zivAjI matabheda sAMkhI zakatA hatA ane viruddha vicAramAMthI paNa saMjogone grAhya hoya eTaluM svIkArI potAnI yojanA majabUta karatA. zivAjIe potAnA snehI ane saradAronI sabhA bharI, emanI AgaLa aphajhalakhAnanI caDAI saMbaMdhI je je hakIkata AvI hatI te mUkI ane A saMjogomAM emanI salAha mAgI. duzmananA kAvAdAvA, zatrunI jALa, senApati khAnanI vyuharacanA, khaDe khaDe laDavAnI paThANanI rIta ane zakti, mahArASTrIonI te vakhatanI manodazA, aNI vakhate paNa mAhe mAMhe laDIne samAja athavA janasamuhanA lAbha upara charI mUkavAne hiMduone gaLathUthImAMthI keThe paDele durguNa, IrSA ane tejoSathI baLI rahelA hiMduonuM valaNa, e badhAne vicAra karIne khUba vivecano thayAM. garamAgarama matabheda ane pramANika mAnyatA upara UMDo vicAra karavAmAM AvyuM ane Akhare zivAjI ane tenA nehI saradAre e nirNaya upara AvyA ke A vakhate A saMjogomAM paNa yavanene baLathI nahi paNa kaLathI jItavA. samarAMgaNamAM khaDI laDAI (pitched battle ) ApavAmAM marAThAone ghaNuM mANuno bhega Apavo paDe ema hatuM. cheDe kharce moTuM sAhasa kheDIne jabarI jIta meLavavAnI zivAjInI rIta hatI. yuktipUrvaka bAjI racI hiMmatathI dAva khelavAna zivAjIe nizcaya karyo ane A kaTokaTIne prasaMge pitAnI jAtane jokhamamAM utAravAnuM zivAjIe mana sAthe nakkI karyuM. A vakhate game te thAya to paNa yavana sAthe salAha to karavI nahi ja e zivAjIe mana sAthe nizcaya karyo paNa saradAra ane amaladAranA mukha upara dhArelI hiMmata ane dhAre utsAha joyAM nahi eTale zivAjIe sabhA saMkelI lIdhI ane A bAbata upara rAtre nirAMte vicAra karavAnuM rAkhyuM. aphajhalakhAnanI caDAI e zivAjInA jIvanamAM jIvanaparivartananI ghaDI hatI. zivAjI mATe A prasaMga ghaNo ja kaTIne hate. aphajhalakhAnanI zakti ane enA trAsathI mahArASTranI prajA ajANI nahatI. bijApurathI nIkaLyA pachI rastAmAM jyAM jyAM mukAma nAMkhyo tyAM tyAM hiMduprajAno chala karate ane julamanI jhaDI varasAvata aphajhalakhAna AvatuM hatuM. AvA chala, julama ane trAsanI asara prA upara kharAba thaI hatI. zivAjIe nahi dhArelI evI nAsIpAsI ane kadI nahi kalpele utsAhabhaMga pitAnA mANasamAM joIne emanI ciMtA vadhI. hiMdutvanA rakSaNa mATe hiMdu rAjya sthApavAnI emanI yojanA have bhAMgI paDavAnI aNI upara AvI gaI. zivAjI mATe to have be ja rastA hatA. aphajhalakhAnane chata athavA pitAne nAza svIkArI laI hiMdu rAjya sthApavAnA vicArane tilAMjali ApavI. pitAnI jiMdagI sahIsalAmata rAkhavAne savAla te hate ja paNa ema mAnI laIe ke bijApurane bAdazAha vakhate emane jIvate rAkhe te paNa nakArI nI re ? e dazA zivAjInI thAya. kamanasIbe zivAjI keAInA meM upara hiMmatanA cihno na joI zako. zivAjIe A khAnagI darabAra barakhAsta karyo ane gUMcavAyelI bAjImAMthI game te prakAre rasto zodhI kADhavAnA vicAramAM e paDayA. UMDA vicAramAM vakhata khUba vItADyo paNa zivAjIne rasto jaDyo nahi. vALa vALune ThekANe rahyuM ane zivAjI becenIthI hRdayazUnya banyA. nAsIpAsI cAre tarapha patharAI gaI hatI. bUharacanA, yejanA, kAvatrAM, vagerenA aneka prakAranA vicAravamaLamAM zivAjI bichAnAmAM paDyA paDyAM vicAra karatA hatA. khUba thAka lAgavAthI ane magaja paNa thAkI gayeluM hovAthI zivAjIne saheja nidrA AvI paNa e nidrA jhAjhIvAra na TakI. zivAjI thoDI vAramAM jhabakI UThayA ane mAtA jIjIbAIne ekadama pAse belAvIne kahyuM ke "tuLajApuranI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ] che. zivAjI caritra bhavAnIe mane svamAmAM darzana dIdhAM ane mane hiMmata ApI. "aphajhalakhAnane mAravAnuM baLa huM tArAmAM mUkuM chuM. tuM ciMtA na kara. vizvAsa rAkha" evuM mane kahIne zrI tuLajA bhavAnI adazya thayAM" (zrI kRSNAjI sabhAsada kRta "ziva chatrapati tripAnuM 11). zivAjInA mukha upara navuM teja camakAro mAravA lAgyuM. enA zabdomAM zraddhA ane vizvAsa dekhAvA lAgyAM. zivAjIe tarata ja pitAnA vizvAsa amaladAre. adhikArIo ane saradArane teDAvyA. temane badhAne zivAjIe jIjAbAIne kahelI nAnI hakIkata saMbhaLAvI ane badhA pAchA vicAra karavA beThA. badhAne vicAramAM paDeTa zivAjI bolI UThayA -"zrI bhavAnIe jyAre mane hiMmata ApI che, jyAre zrI bhavAnInI mane AjJA che tyAre mane apayaza maLaze evI zaMkA paNa mAre zA mATe rAkhavI ? zrI kuladevI bhavAnI upara tamane badhAne vizvAsa che ane zraddhA paNa che. zrI bhavAnInI kRpAthI Aja sudhI ApaNe vijaya meLavyo che. tamArI badhAnI salAha ane madadathI ane paramapUjya jIjAmAtAnA AzIrvAdathI, zrI bhavAnIe mArAmAM mUkelA baLathI huM yavanono nAza karavA zaktimAna thaIza, evI mane pUrepurI khAtarI che. tamArA jevA marada mANaso mahArASTramAM jIvatA che tyAM sudhI hiMdutvanA rakSaNa mATe, ApaNe hiMdu rAjya sthApavAnuM nakkI karyuM che temAM jarUra ApaNane chata maLaze. ApaNuM pUjya pratimAone musalamAne lAta mArI bhAMgI nAMkhe. ApaNAM maMdiranAM khaMDera karI nAMkhe, ApaNane pUjya evI gaumAtAne kApI tenuM lehI maMdiramAM chAMTe, ApaNI strIonAM apamAna kare, temanA upara atyAcAra kare, tevA musalamAnonI sattA teDavAnA kAmamAM zrI bhavAnI ApaNane yaza ApavAnuM vacana Ape che te have zaMkA na rAkho. hiMdutva je vakhate AphatamAM AvI paDayuM che te vakhate aphajhalakhAnano nAza karavA mATe mahArASTranA marado hAthamAM mAthuM laI maraNane bheTavA medAne paDe to ja hiMdutvanuM rakSaNa thAya ema che. mane zrI bhavAnInA zabdomAM zraddhA che. temanA vacanamAM vizvAsa che. maraNane bheTavA mATe mArI taiyArI che. hiMdutvanA tAraNahAra, bhAvI hiMdu rAjyanA AdhArasthaMbha, mArA jIvananA sukhadukhanA sAthIo! tamArI sAme have be ja rastA che. tamArA pyArA deza hiMdusthAnamAM ja hiMdu dharmane nAza thate, tamArA maMdire tUTatAM lUMTAtAM bhaMgAtAM ane jamInadosta thatAM, tamArI pUjya mUrtionA TukaDA ghaMTImAM ghAlIne daLAtA, tamArA dharmamAM jene pUjya gaNI che evI gaumAtAonI katala thatI tamArI najare tamAre jovI hoya te Ijata vagaranuM jIvana jIvavA salAmata khUNe khaLo. tamane nAka karatAM garadana vadhAre vahAlI hoya te kSaNabhaMgura kAyAnA mehamAM lapaTAIne amarakIrti upara lAta mArI kUtarAM bilADAnuM jIvana jIvavA taiyAra thAo. hiMdusthAnanA itihAsamAM mahArASTranA maradanuM varNana zuM kALI zAhIthI lakhAze? are ! mahArASTranA maradonI maradAI lakhatI vakhate itihAsakAronI kalama zaramAze teno vicAra karo. zuM bhaviSyanI prajA ema kaheze ke mahArASTranA hAthamAM hiMdutvanA uddhAranuM kAma prabhue mUkyuM tyAre mahArASTranA vIre nabaLA nIkaLyA, nAlAyaka nIvaDyA? nahi nahi. huM e kalaMka mahArASTra upara nahi AvavA dauM. vahAlA saradAre. mane te khAtarI che ke bhAratavarSanA itihAsamAM mahArASTranI madaIne itihAsa suvarNa akSare lakhAze. bhaviSyamAM bhAratakhaMDanI prajA saMkaTa samaye, Aphata vakhate tamArI kIrtinAM gIta gAI skUti meLavaze. Aje mahArASTramAM jene jIve vahAle haya, te ghera besI meM chUpAvI chavAya tyAM sudhI jIve. mota te mANasane khUNAmAMthI paNa kheMcI kADhaze. jene dharma ane Ijjata vahAlAM hoya te hAthamAM mAthuM laI maraNane bheTavA taiyAra thAya. mAre te nizcaya che. huM te mahArASTra kalaMkita thAya e rasto nahi svIkAruM. zuM hiMdusthAnanA hiMduonA ItihAsamAM ema kahevAze ke hiMduonAM devamaMdire teDato, mUrtio bhAMgato, gAyane kApato, hiMdu prajAne haNatA aphajhalakhAna zivAjI upara caDAI karIne Avyo tyAre jiMdagI ane vaibhavane vadhAre vahAlAM gaNI marAThAo aphajhalakhAnane zaraNe gayA ane hiMdutvanA rakSaNanI vAta mULamAMthI bhUlI ja gayA. nahi, nahi, mArA vahAlA sAthI ane saradAronA meM upara viratva chalakAI raheluM huM joI rahyo chuM. duzmananA damana mATe emanA bAhu phuraNa pAmI rahyA che e huM jANuM chuM. zatru upara hale karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 kuM mahArASTranA marada mANasA AturatAthI rAha joI beThA che enI mane khabara che. mahArASTravIrAnI talavArA yavanakhUnanI pyAsI thaI che ane te myAnamAMthI UchaLI rahI che tethI huM ajANyA nathI. rasaMgrAmanI rAha jAI duzmana upara dhasArA karavAnA vicAramAM nigagna thayelA mArA pyArA yeddA ! huM tamArAM hRdayane joI zakyA chuM, tamArA vIratvathI vAkeku chuM. hiMmatabahAdurA ! tamArI hiMmatanI kiMmata huM barAbara AMkI zakuM chuM. hiMdutvanA duzmanane haNuvA tame mArA hukamanI rAha joI rahyA che, e huM kyAM nathI jANatA ? zatrune saMhAra karI tene mArI haThAvavAne badhAne vicAra thaI gayeA che enI mane khAtarI che. tame badhA taiyAra che, huM taiyAra chuM, ApaNane A dharmakRtyamAM yaza ApavA zrI bhavAnI taiyAra che. duzmanane haThAvI kADhavAnA ApaNA nizcaya tA thayA che, paNa tema karavA mATe jete je kaMI sucanAo karavI hoya te karA," bhegA maLelA sarve javAbadAra mANasAe mAMheAmAMhe vAtA karI, salAha masalata calAvI, zivAjI samakSa nivedana raju karyuM keH ametA sipAhIe chIe. mahArAja batAvaze te kAma zirasATe karavA ameA taiyAra chIe. Apa sarakAranA hukama mAthe caDAvI jama sAthe juddha khelavA paNu ame taiyAra chIe. Apane zabda jhIlI laI yama sAme thaIzuM to A aphajhalakhAnanA zA bhAra che ? mahArASTranI z2Artine jhAMkhapa lAge evAM kAme amAre hAthe kadApi thavAnAM nathI. ApanI kRpAthI, hukama maLe duzmanane harAvIzuM, haDAvIzuM. Apa jarA paNa ciMtA na rAkhe. ApanI IcchA DAya te| aphajhalakhAnanI sAthe samarAMgaNamAM raMgapAMcamI khelIe. ApanI marajI heAya te aphajhalakhAna ane paDANA sAme medAne paDI khaDekhAMDe yuddha karIe. Apa batAvo te kAma jIvane jokhame karI zatrune kUMje pahoMcADIe, Apa killA upara nizciMta raheA. amane rastA batAve, hukama kare. Apa batAvaze te raste ame jaIzuM ane Apa kahezA te karIzuM. zrI bhavAnInI kRpA che eTale duzmanane parAbhava karI hiMdutvanA rakSaNanI yeAnAmAM ApaNe phatteha meLavIzuM. Izvara ApanuM rakSaNa jarura karaze. Apa sahIsalAmata haze te hiMdutvanuM rakSaNa jarura thaze. hiMdu dharmanA Apa tAraNahAra che. ame maravA taiyAra chIe. Apa sukhethI gaDha upara raheA. Apane jiMdagI jokhamamAM nAkhavAnI jarA paNu jarura nathI. mahArAja! sA mare te vAMdhA nathI paNa hajArenA pAlana karanAra salAmata rahevo joI e. Aje hiMdue mATe AMdhaLAMnI lAkaDI ane nirAdhArane AdhAra Apa ekalA ja che. musalamAnonA julamenA tAkAnI mahAsAgaramAM nirAdhAra hiMdunaukA DAmADALa dekhAya che, DUbuM DUbu' thaI rahI che. saMkaTanA samudramAMthI hiMdu naukAne tAranAra Apa jevA eka ja sukAnI prabhue amane ApyA che. Apa sahIsalAmata haze| te haraprayatne yuktiprayuktithI dhArelI yeAjanA pAra pADI hiMdudharmanI dhajApatAkA pAchI pharakAvaze. Apa mArga sUcavA, ameA yuddhamAM jhaMpalAvavA amArA lazkara sAthe taiyAra chIe." peAtAnA pyArA sAthInA zabdo sAMbhaLIne zivAjImAM UbhA thayelA AzAnA aMkurA jhaLakI UMcA. potAnA saradArene duzmana sAme jhUjhavA Atura thayelA joI zivAjIne ati AnaMda thaye| ane zivAjI mAlyAH-" hiMdu rAjyanA AdhArasthaMbha yAdghAe! ! tamArI nasenasanA huM bhomiyA chuM. tamArA jevA hiMdutva mATe marI phITanArA hajAre| maraNiyA mArA hAthamAM che te utsAhabha'ga thavAnuM mane kAraNa ja nathI. tame badhAe tamArA jIva ate jIvana mArA hAthamAM mUkyAM che, enuM kharAkhara mane bhAna che ane tethI ja mArI javAbadArI vadhI che. A saMjoge mAM ane Ave prasaMge mAre mArI jiMdagI jokhamamAM nAkhe ja chUTako che. jyAM hiMdutvanI hayAtInA prazna che tyAM mArI ke tamArI jiMdagInA ze savAla che? jIvatA rahIne paNa jo hiMdutvane chala thatA mUge mAMDhe Tagara Tagara jovAnA hoya te e jIvataramAM dhULa paDI ! Dagale Dagale ane pagale pagale hiMduonAM apamAna sahana karavA mATe jIvavuM tenA karatAM hiMdutva mATe maravuM e sukha denAruM che. meM tA mArI jiMdagI ane jIvana hiMdutvane arpaNu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 luM] che. zivAjI caritra 13 karI dIdhAM che. hiMdu dharmanA chala karanAra sattAne toDavAnA saMgrAmamAM huM khapI jAuM te paNa zuM ? hiMdu dharmane jaDamULathI ukheDI nAkhavAnI dAnatathI hiMduo upara julama gujAranAra julmIne zikSA karatAM kapAI jA" tA paNa zuM ? hiMdutva mATe prANa ApavAnI mArI pratijJA saphaLa thaze. hiMdu dharmanI sevAmAM dharmarakSaNa karatAM karatAM maravAnI mArI umeda bara Avaze. saMkaTane meAkhare te huM ja rahIza, mAre ja rahevuM joI e. huM sUcanA karIza, te pramANe bahu ja saMbhALapUrvaka cAlAkI ane heziyArI vAparIne mArA saradArA ane sipAhIe vaze te vijaya ApaNA che. DhIla, khedarakArI, ALasa, e A samaye ApaNA zatru che. dharabAra, vADIvajIkA, sagAMvahAlAM, snehI seAkhatIe bALabaccAMo vagerenA meAha mUkI do. have te maraNanA ja meha rAkho. ApaNe te dharmarakSaNa, svarAjya ane svataMtratA mATe maraNune bhaya mUkIne beThA chIe. mahenata karavI e ApaNA hAthamAM che, pariNAma teA zrIharie peAtAnA hAthamAM ja rAkhyuM che. ApaNe te phaLanI AzA rAkhyA sivAya, kartavya samajI, dharma mAnI, medAne paDavAnuM che. ema paNa ApaNe mAnI laI e ke pariNAma AvyuM ane aphajhalakhAne dagAthI mAre| vadha karyo, te paNu vIra puruSane emAM zuM gabharAvAnuM hAya ? jitena labhate lakSmI mRtyunApi surAMganA: / kSaNa vidhvaMsinI kAyA kA ciMtA maraNe raNe // yavananI talavArathI ja mAruM maraNa nirmAyuM haze teA te kAIthI mithyA thanAra nathI, mATe kSamyuM bhaMgura kAyAnI bahu darakAra na karavI. zatru sAthe laDatAM te lAbha ja khATavAnA che. jItIe te mRtyuloke lAbha ane marIe teA svage` lAbha. duzmanane hAthe jo mAruM maraNa thAya teA tame keAI jarApaNu gabharAtA nahi. mA nazvara zarIra uparanA mehanI khAtara AMkhamAMthI azru DhALatA khesI rahezeA nahi. na kare nArAyaNu ane jo evA ja vakhata Ave te duzmanane AMkhamAMnuM pANI na batAvatA, paNa tamArI mUnuM pANI batAvajo. Ave vakhate kharI hiMmata batAvajo ane mArI jagyAe zabhAjIne rAjA mAnI, hiMdu rAjya sthApI, hiMdutvane rakSavAnI ApaNI yeAjanAne hiMmatathI AgaLa dhapAtrane (mAchI riyAsata. pAnu 246 ). aphajhalakhAna jAvaLI Ave evA ghATa huM kahuM chuM. A gAThavaNamAM jo mArA eDA pAra paDe, teA pachI AgaLa zuM karavuM te duzmananA valaNa ane vana uparathI mAre tarata nakkI karavuM paDaze. dhAraNA AMdhI huM vicAra karI rahyo chuM. je je kALe je je banAvA ane tene pahoMcI vaLavA mATe sa` taiyArI ApaNe rAkhIzuM ane capaLatAthI samayAnusAra rAga kADhIne dhArelI bAjI peza laI jaI, hiMdutvanuM rakSaNa karavA hiMdu rAjya sthApIzuM. ApaNI laData dharakSaNa mATe che. Izvara ApaNI paDakhe che. je zvire aneka vakhate aneka rAkSaseAnA jaDabAmAMthI hiMdudhane bacAvyA che, hiMdu dharmanA rakSaNa mATe aneka vakhate je Izvare potAnuM baLa aneka vyaktiemAM mUkI temane hAthe dharmasaMrakSaNu karAvyuM che, je Izvare aneka aDacaNA vakhate dharmarakSaNa karanArAone aMdhakAramAM paNa sIdhe rasto batAvyeA che, te azvaramAM zraddhA rAkho. te tamArAmAM ane mArAmAM ajaba baLa, ajaya zakti mUkI, aDacaNu ane Aphta vakhate aMdhakAramAMthI nIkaLI javA mATe ApaNane sIdhA rastA batAvaze ane ApaNe hAthe hiMdudharmanuM rakSaNa karAvaze. zraddhA e moTuM baLa che. IzvaramAM zraddhA rAkhA. aneka saMkaTA sahana karI, phaLanI AzA vagara kavya bajAvavA taiyAra raheA. satyane vijaya che. " zivAjInA zabdo sAMbhaLI sipAhIone zUra caDayuM. emanI AMkheAmAM teja camakavA lAgyuM. duzmanane bheTavA mATenI AturatA mAM upara dekhAvA lAgI. peAtAnA zUrA saradArene pUra josamAM joI, zivAjIne bhAre AnaMda thayA. zivAjIe saraneAbata netAjI pAlakara tarapha najara karIne kahyuM keH- netAjI ! hu' khAnane jAvaLI khelAvuM chuM ane salAhanI vAtaMtrIta mATe huM jAte ene rubarumAM maLavA jaIza. tamane sUcanA maLatAMnI sAthe ja tamAre lATane mAthe AvIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zake che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM raste rokIne rahevuM. AkharanI sUcanA tamane kTA paDatI vakhate ApavAmAM Avaze, te pramANe tame karazo. tame te samarakaLAmAM kuzaLa . tamane vadhAre kahevAnuM na hoya ! ema kahI raghunAtha balALa sabanIsane emane sAthe rAkhavA sepyA ane pezvA mere paMta, zAmarAva nIlakaMTha tathA tribaka bhAskara kAMkaNathI AvIne hAjara thAya evI goThavaNa karI. 4. zivAjI mahArAja ane kRSNAjI paMta. aphajhalakhAnanA dIvAna ane darabArI vakIla zrI. kRSNAjI bhAskara khAnane saMdeza laIne vAIthI nIkaLyA te pratApagaDha zivAjI pAse AvI pahoMcyA. kRSNAjI paMtanuM yogya sanmAna karIne emanA mATe nakkI karelA utAre mokalyA. A darabArI vakIlane mATe utArAnI bahu suMdara ane sagavaDabharelI vyavasthA zivAjI mahArAje karAvI hatI. cokI paherA emanI tahenAtamAM mUkyA hatA. darabArI mahemAna hatA eTale paNa cAkarImAM kaI paNa jAtanI mA rAkhI na hatI. bIje divase zivAjI mahArAje kRSNajI paMtane maLavA bolAvyA. kRSNajI paMta teDAnI rAha joIne ja beThA hatA. sUcanA maLatAMnI sAthe ja A darabArI vakIla zivAjI mahArAjane maLavA javA nIkaLyA. zivAjI mahArAja paNu kRSNa paMtanI rAha jotA hatA eTalAmAM kRSNajI paMta tyAM jaI pahoMcyA. mahArAjane kRSNa paMte mujaro karyo. zivAjIe te svIkAryo ane pitAno AnaMda vyakta karyo. zivAjIe hAthanA IzArAthI kRSNajI paMtane sthAna ApyA pachI pUchayuM: "kema kRSNAjI paMta, kuzaLa te che ne ? zA samAcAra che?" kaSpAjI paMta belyA-'mahArAjanI kRpAthI kuzaLa chuM ane kheriyata che." zivAjI mahArAje pUchayuM " khAna kema AvyA che? zA manasUbo che? bijApurathI atre AvatAM rastAmAM dharmanuM apamAna ane gaubAhANone ThekaThekANe khUba chala karyo kema? dakSiNa dezanA A bhAgamAM jabaro kera vartAvyo kharo ?" A prazno pUchI zivAjI bahu gaMbhIra mukhamudrAthI kRSNajI paMta tarapha javA lAgyA. kRSNAjI paM! bahu adabathI beThA hatA, te nIce jaIne niruttara rahyA, eTale mahArAja bolyA "kRSNAjI paMta, belo tamAre zuM kahevuM che? sukhethI nirAMte badhI vAta karo. huM paNa kurasada meLavIne sAMbhaLavA beTho chuM. khAnane saMdeza laIne AvyA cho te ja emanuM zuM kahevuM che?" kaNAjI paMte kahyuM "mahArAja! khAna sAhebe mane ApanI pAse saMdeza laIne meka che. khAna sAhebe mahArAjanuM kSemakuzaLa pUchayuM che. bijApuranA bAdazAha salAmate khAna sAhebane A tarapha mokalyA che. khAna sAhebe kahevaDAvyuM che ke AdilazAhe nijhAmI rAjyamAM je mulaka mugalene Apyo te mahArAja kabajAmAM laI beThA, daMDArAjapuranA rAjAne mulaka paDAvI laIne mahArAje tenI sAthe duzmanAvaTa UbhI karI, caMdrarAva morene mArI nAkhI enI jAvaLI mahArAje jabarajastIthI jItI lIdhI, kalyANa bhImaDI mahArAja gaLI gayA ane tyAMnI masIde pADI nAkhI, e badhuM mahArAje ThIka nathI karyuM. jyAre jyAre mahArAjane taka maLe che tyAre tyAre kAjI tathA mullAone keda karavA mahArAja cUkatA nathI e ThIka nathI thayuM. mahArAja sonAnA sihAsana upara bese che ane pote cakravarti hoya evI rItane damAma rAkhe che e ThIka nathI thatuM. mahArAja pitAnA manamAM Ave evI rIte svacchaMdIpaNe varte che ema khAna sAhebanuM kahevuM che ane e ThIka nathI thatuM ema khAna kahevaDAve che. AvAM aneka kAraNene lIdhe bAdazAha salAmatane mAThuM lAgyuM che ane tethI A badhI bAbatane nikAla karavA khAna sAhebane mokalyA che. khAna sAhebanI sAthe umarAva musakhAna tathA saradAra pratAparAva mare AvelA che. e tathA evA bIjA mAnavaMtA umara ane saradAro mahArAjanI sAthe yuddha karavA khAna sAhebane khUba Agraha karI rahyA che ane mahArAja upara caDAI lAvavA AturatA batAvI rahyA che. paNa khAna sAheba ane mahArAjanA pitAzrI saradAra siMhAjI mahArAjane bahu jabarI dostI che ane mahArAjane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praraNa 1 huM ] che. zivAjI caritra kSaya khAna sAheba potAne bhatrIjo mAne che, eTale evA umarAve ane saradArAne pUratA prayAse khAna sAhebe theAlAvyA che. AvA saMjogAmAM mahArAja bijApura darabAra joDe salAha kare e baMne mATe zreyakara che, ema khAna sAhebanuM mAnavuM che. bIjuM kaI nahi paNa siMhagaDha, lehagaDha, puraMdara cAkaNu ane nIrA tathA bhImAnI vaccenA pradeza dilhInA bAdazAhane ApI de ane jAvaLI bAdazAha salAmatane soMpI de evuM khAna sAhebe mahArAjane kahevaDAvyuM che. mahArAja pote bAdazAhatanA umarAva che ane tema heAvA chatAM bAdazAhatanA killAe mahArAja paDAvI le e ThIka nahi. mahArAje bijApura bAdazAhatanAM zaherA lIdhAM, killA lIdhA, mulaka lIdhA ane bAdazAha salAmata maLavA khelAve tyAre mahArAja jatA nathI e zuM kahevAya ? bAkI mahArAjanI mardAI ane hiMmata sAMbhaLI bAdazAha salAmata bahu khuza thayA che ane abhimAnathI khIjAne kahe che ke mArA saradAra siMhAjIne meTA bahu bahAdura nIkaLyeA. mahArAjanA zauryathI bAdazAha salAmatane saMtoSa thayA che. vaLI khAna sAhebanuM kahevuM che ke mahArAjanA pitA A bAdazAhatamAM caDyA ane Ijjata Abaru pAmyA, temanA kheTA bAdazAha salAmata sAthevAMdhAbhareluM vana rAkhe e khAna sAhebane paNa nathI gamatuM. mahArAja pratye khAna sAhebane putravat prema che, eTale khAsa kahevaDAvyuM che ke, mahArAje have vicAra karI pe!tAnA vanamAM pheraphAra karavA dhaTe che. mahArAja pitAnuM paNa mAnatA nathI ane bAdazAha salAmatanuM paNa sAMbhaLatA nathI tethI khAna sAhebane bahu lAgI Ave che. mahArAja have pachI bAdazAha salAmatanA kahyAmAM rahevA kabUla kare te bAdazAhu salAmatane gaI gujarI bhUlI javA ane mahArAja sAthe sAcI mIThAza karAvI ApavA khAna sAheba taiyAra . khAna sAheba te vaLI AgaLa vadhIne eTale sudhI kahevaDAve che ke mahArAja valaNa badale teA e pote bAdazAha salAmatane game te prakAre samajAvI mahArAjane jItele mulaka emanI pAse rahevA devAnI goThavaNu karaze. khIjI mahArAjane bijApuranA darabAramAM bhAre mAnanI ane hAddAnI saradArI bAdazAha salAmata pAsethI apAvavA khAna sAheba pAte javAbadArI levA taiyAra che. eka mAnavaMtA saradAra tarIke darabAramAM rahevAnI mahArAjanI IcchA hoya te bahu ja sAruM paNa tyAM rahevAnI mahArAjanI IcchA na heya te, mahArAja IcchA haiAya tyAM rahe ane tema chatAM bAdazAha salAmata mahArAjane mAnavaMtA saradAra tarIke svIkAre evI gAThavaNu karavAnI khAna sAhebanI IcchA che. khAna sAheba te kahe che ke A badhI khAkhatanA khulAsA rUbarUmAM karI mahArAjanI sAthenA sabaMdha pAA mIThA thai jAya eTale " gaMgA nAhyA ". khAna sAheba AvI AvI badhI vAtenI rUbarUmAM carcA karI dilasaphAI karavA Atura che. mahArAjane maLavAnI emanI IcchA che ane tethI ja mahArAjane A sevaka sAthe sadezo mAkalyA che. mahArAja ane khAna sAheba bannenI mulAkAta thaI jAya te sadhaLI bAbatAne nikAla thaI jaze ane anne taraphathI prajA paNa sukhI thaze. khAna taraphathI vadhAre mulaka, manasakha ane saraMjAma ApavAnuM paNu kahetA hatA. khAna sAheba ApeluM vacana pALaze te mATe mahArAjane joie tevI bAhedharI ApavAmAM Avaze. A badhAne vicAra karI mahArAja khAna sAhebane maLavA padhAraze evI sevakane AzA che, " zivAjI mahArAje aphajhalakhAnane dezo vakIla kRSNAjI patane mADhethI bahu prasannacitta sAMbhaLyA, pachI khelyA " khAna sAhebane saMdezo sAMbaLI huM khuzI thayA chuM. khAna sAheba kahevaDAve che e amArA lAbhanuM ja che. bijApura bAdazAhatamAM keTalAka khaMDakhAra banI gayA hatA. temanA dAra tADI, ame e mulakamAM khaMdAbasta karyo, mulaka AbAda karyAM, bAdazAha salAmatanA mulakamAM ame killA AMdhyA, sArA sArA sipAhIethI bharapUra evAM navAM navAM lazkarI ame UbhAM karyA A badhuM ame je karyuM te kAne mATe ? ame bAdazAha salAmatanA ja chIe ne? ame te A badhuM karIne bAdazAha salAmanI ja deAlata vadhArI che. jyAre khAna sAheba mane maLavA Atura che, tyAre huM paNa emane maLavA IntejAra chuM, e mArA pitAzrInA snehI che ane viMDala che, viDala tarIke khAna sAheba mATe mane bhAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM mAna che ane jyAre emane mArA upara ATalo badho prema che, tyAre mane emanA upara purepura vizvAsa kema na hoya ? zivAjI mahArAja bahu catura ane prasaMga pramANe icchA mujaba meMnA hAvabhAva badalI zakatA hatA. mahArAje aphajhalakhAnanA vakIla sAthe bahu mIThAzathI vAta karI. mahArAjanI vAta sAMbhaLI lIdhA pachI kRSNA bhAskara bolyA. "khAna sAhebane mahArAja mATe manamAM bahu ja prema che. bAdazAha salAmata pAse potAnuM vajana vAparI teo mahArAjane jItele mulaka ApI devAnuM bAdazAha salAmata pAse kabUla karAvaze. mahArAjanA lAbhanuM karavA khAna sAheba taiyAra che. mahArAja jarApaNa ciMtA na rAkhavI." A sAMbhaLI zivAjI mahArAja bolI UThayA -"ohajyAre tame ATalI badhI khAtrI Ape che te pachI mAre bIjuM zuM kahevAnuM hoya ! mArI pratye AvI lAgaNI ane prema rAkhanArane maLavA AvavA taiyAra chuM. paNa khAna sAhebane maLavA mATe TheTha vAI javAnI mArI hiMmata nathI cAlatI, IcachA che, paNa TheTha AvavAnI hiMmata nathI. khAna sAhebane huM to vaDila gaNI mAna ApuM chuM ane emane maLavA huM jAvaLI AvavA taiyAra chuM. je khAna sAheba jAvaLI AvavA kRpA karIne kabUla kare te emanA satkAranI sarve prakAranI khAna sAhebanA darajajAne zobhe evI rItanI taiyArI karIza. " upara pramANenI vAtacIta thayA pachI kRSNAjIpatane emane ApelA mukAme pahoMcADavAmAM AvyA. kRSNajIpatanI mahArAje bahu suMdara baradAsa karI hatI. rAtre vALa karI, paravAryA ane khAnagImAM gupta vAta karI. zivAjI mahArAja bahu prabhAvazALI puruSa hatA. sAmA mANasa upara mahArAja pitAnuM vajana pADI zakatA. zivAjI mahArAje kahyuM "kRSNAjIpata ! tame hiMdu che, tame brAhmaNa che, tame dezakALa ane dharmanI sthiti jANe che, tethI ja Aje tamArI sAthe keTalIka dilasaphAInI vAte khAnagImAM karavAne mAro vicAra che. Aje ApaNA dezamAM, hiMdusthAnamAM ja hiMduonI kevI durdazA thaI rahI che, teno khyAla kayA hiMdanA aMtaHkaraNane dukhI nahi kare ? musalamAnoe hiMdudharmanI, hiMdu devamaMdiranI hiMdu strIo vagerenI kevI durdazA karI nAMkhI che te tame jANe che. dhamadha musalamAnI rAjasattAe hiMduonI kevI ane keTalI khAnAkharAbI karI che, te mAre tamane kahevAnuM na hoya. hiMdulane nAza karavA musalamAnI sattA vidhavidha prakAre bhinnabhinna dizAthI prayatno karI rahI che. hiMdutvane jaDamULathI UkheDI nAMkhavA mATe musalamAna sattAdhArIo Aje ThekaThekANe julama ane trAsa vartAvI rahyA che. hiMdutvane nAza musalamAno jorajulamathI hiMdusthAnamAM karavA mathe, ane hiMduo te mUMge meDhe sahana karI le te pachI hiMdudharmanI zI dazA thaze tenI kalpanA tame ghaDIvAra karo. kRSNajIpata! ame A bAbata upara khUba vicAra karyo che ane Akhare ame te e nirNaya upara AvyA chIe ke hiMdutvanA rakSaNane mATe hiMdu rAjya sthApavuM ane hiMduonI dazA sudhArI emanAmAM hiMdutvanI jAti pragaTAvavI tathA hiMdudharmanA rakSaNa mATe hiMduo maravA taiyAra thAya e jusse emanAmAM AvyuM. musalamAnI dharma sAme amane virodha nathI. ame to musalamAnanA julamanI sAme chIe. amArA prayatna hiMdutvane hayAtImAM rAkhavAnA che. musalamAne jIve tenuM amane kaMI nathI. amAre jIvavuM che. musalamAnI dharma sAme amane tiraskAra nathI. dharmadha musalamAnonA julamone ame dhIkkArIe chIe. hiMdutvanA rakSaNa mATe julamI banI gayelI musalamAnI sattA teDavAno amoe nizcaya karyo che ane te karavA mATe A amArA jAna jokhamamAM nAkhIne beThA chIe. jAnamAlane bhoge paNa ame hiMdutvanuM rakSaNa karIzuM ane hiMduomAM AtmamAna sateja karavA mATe ame amArI jAta vakhata Ave hemI paNa daIzuM. kRNAjIpaMta ! tame samaju cho. tamane samajAvavAnuM na heya. ame A dukha veThIe chIe te hiMdudharmane mATe, hiMdutva TakAvI rAkhavA mATe, hiMdu strIonA ziyaLanuM rakSaNa karavA mATe. kRSNajIpaMta ! tame mutsaddI che. hAlamAM sattA bhogavatI musalamAnI rAjyasattAnA raMgaDhaMgathI tame vAkepha che. musalamAnI amalamAM hiMdu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 19] che.-zivAjI caritra devasthAnanAM apamAna ThekaThekANe ane Dagale pagale thatAM zuM tame nathI anubhavatA? dina pratidina hiMduenI dIna dazA vadhatI ja jAya che e zuM tamArI dhyAna bahAra che? hiMdu samAjane lAge kSaya roga jAgratinI davA ApI tAkIde dara nahi karavAmAM Ave te mane lAge che ke hiMdu samAja jotajota nAbUda thaze. hiMduone kaI raNIdhaNI nathI. are ! niraparAdhI hiMduo phakta hiMdu mAbApane peTa janmavAnA gunA mATe Aje pIDA pAmI rahyA che. sajA khamI rahyA che. nathI emane koI belI ke nathI koI vAlI. musalamAnI sattA dharmane nAme hiMduo upara julama gujAre tyAre tene aTakAvanAra, tene AMkha batAvanAra hiMdu sattAdhArI nathI. jyAM najara nAkhIe tyAM tyAM hiMduo kuTAtA, TicAtA, pachaDAtA, athaDAtA mAlama paDe che. hiMduone ThekaThekANe musalamAne anyAya karI rahyA che. AtmAmAnanI lAgaNI jenAmAM haju hayAta rahI hoya tene te A sthiti ati asahya lAge che. jyAre jyAre hiMduo nyAya mAge che tyAre tyAre temane "dAjhayA upara DAma ane paDatA upara pATu" maLe che. tame kyAM nathI jANatA ke hiMduo mATe nyAya toLavAna heya tyAre kAjIo nyAyanuM phArasa kare che ane hiMduone anyAya karI tenA upara nyAyano sikko mAre che. AbarudAra ane vagavasIlAvALA hiMdunI Ijjata lUMTavI e te ati sahelI vAta thaI paDI che. kRSNajIpata! zuM tamane haju paNa evuM nathI lAgatuM ke musalamAnI sattA hiMdutvane haNavAmAM hada karI rahI che? musalamAnI rAjyanA darabAranA hiMdu darabArIonI kiMmata paNa keDInI ja aMkAya che. tamane tene kyAM anubhava nathI ? hiMdu mutsaddIone rAjasattAnA jera u5ra sAdhAraNa darajajAno ane akkalanI khAmIvALo musalamAna paNa hathelImAM ramakaDAnI mAphaka ramADe che. aphasesa ! aphasosa! kRSNAjIpata! hiMduonuM zuM thavA kheDuM che? je musalamAnI rAjasattA khullI rIte hiMdudharmane nAza karavA bahAra paDI che ane chaDecoka dharmanuM haDahaDatuM apamAna kare che te rAjasattAne majabUta karanAra hiMduo ja che. jagatamAM hiMdu samAja upara ko julama thAya te hiMduonI UMdha uDe ene huM jyAre vicAra karuM chuM tyAre muMjhAI jAuM chuM." kRSNAjIpate UMDo nisAso nAkhyo ane bolyA "mahArAja ! ApanA zabdo hadayane halAvI de che. aMtaHkaraNa upara UMDI asara kare che. hRdaya bharAI Ave che. prabhu ApanA jevA hiMdudharmanA tAraNahArane sukhI rAkhe e ja ene caraNe mArA jevAnI vinaMti heya. Apa sahIsalAmata ane sukhI haze te hiMdudharmane jarUra uddhAra thaze." - zivAjIe AgaLa calAvyuM -"kRSNAjIpata! hiMdu rAjya sthApI hiMdutvanuM rakSaNa karavAne amAre nizcaya che. tame brAhmaNa che. tame samaju che. tamArAmAM hiMdutvanI jyoti sateja che e meM sAMbhaLyuM hatuM ane huM joI zakuM chuM ke tamane paNa dilamAM lAge che. musalamAne hiMduonA Dagale ne pagale , apamAna kare che tethI tamane paNa ghaNuM lAgI AvatuM haze, paNa dezamAM hiMduo lAcAra banyA che, eTale tame paNa zuM kare? ame AgaLa dhapavA kamara kasIe te tamAre amane Teke hoya enI amane ' khAtarI che. paNa kRSNajIpaMta Aje te bAjI tamArA hAthamAM che. tame dhAre to hiMdutvanA uddhAranAM pAsAM savaLAM karI zake ema che. hiMduonA udayanI cAvIo Aje tamArA hAthamAM che. kRSNajIpata! vicAra karo. AvI taka Izvara vAraMvAra nathI Apate. mahAna ane bhAgyazALI vyakitane prabhu enI jiMdagImAM. AkhI jiMdagI sudhArI levA mATe, ekAda suMdara taka Ape che ane evI suMdara taka prabhue tamane ApI che. kRSNAjIpata! tame hiMdu thaIne-custa hiMdu thaIne hiMdutvanI kharI sevAnI taka tamane maLe tyAre tame hiMdutvanuM rakSaNa nahi kare? tame je AvelI taka gumAvazo to hiMduo madada mATe kenI tarapha jaze?" - kRSNajIpata-"mahArAja! huM te hadayazUnya banI gayo chuM. mahArAje varNavelI sthiti sAcI che, paNa mAre mATe mahArAje kahyuM ke huM nathI samajI zakyo. A kRSNajIpata hiMdu che ane mArA upara mahArAje vizvAsa rAkhI mArI sAthe hadayanI UMDI lAgaNIthI vAta karI, mane dhanya karyo che. huM 28 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM mahArAjanA vizvAsane pAtra TharIza. huM hiMdutvanI A take zI sevA karI zake ema chuM tenI mane haju samajaNa nathI paDI. mahArAje kahyuM paNa haju huM e bheda nathI pAmyA. mahArAja, kRpA karI mane khulAso karIne kahe ke "mArA hAthamAM hiMdutva rakSaNanI cAvIo AvI" e vAkyane arthaze ?" zivAjI mahArAja-"kRSNAjIpaMta ! meM je kahyuM te sAva sAcuM che. tamArA hAthamAM ja hiMduonA uddhAranI dorIo deve mukI che. ame musalamAna sattAne dera teDavAno nizcaya karIne beThA chIe ane ame tamArA jevA custa hiMdunI madada mAgIe chIe. have goLa goLa vAta karI, tamane ADakatarI rIte huM nathI kahete, paNa khule khulluM jaNAvI dauM chuM ke jo tame khAnano zeIrAdo che te sAce sAcuM kahI deze te hiMdutva rakSaNanuM puNya pAmaze. tame Izvarane mAthe rAkhIne khAnanI khAnagI goThavaNa amane jaNAvaze te aNIne vakhate hiMdu dharma uparanuM bhAre saMkaTa TALyAnuM puNya tame pAmaze. ghaNI gAyo bacAvyAne yaza tamane maLaze. ghaNA brAhmaNane jIvatadAna ApyA jevuM thaze. kRSNajayaMta ! tame hiMda, ame hiMda, ApaNe eka ja dharma ane e ApaNA dharmane bacAvavA jyAre ame zira sATe laDavA medAne paDyA chIe, tyAre tame sAce sAcI vAta kahIne A pavitra kAryamAM, A dharmakRtyamAM, gaubrAhmaNonI katala aTakAvavAnA kAmamAM maMdironI rakSA karavAnA kAmamAM madada karavA taiyAra nahi thAo? kaSNAjI5tajarA vicAra kare. Aje dharma upara Aphata che ane te Aphata tame TALI zake ema che. Aje hiMdutva bhAre bhayamAM che ane te bhaya tame bhAgI zake ema che. paMta ! yavanonA trAsathI ane temanA hAthamAMnA charAthI tharathara kAMpatI gaumAtAnI dayAmaNa mUrti tamArI najara sAme UbhI kare. zuM tene choDAvavI, e tamAre dharma nathI? A musalamAnI sattAnA mada utAryA sivAya, gaurakSaNa thavAnuM nathI. hiMdutva nirbhaya thavAnuM nathI. tamArA tilaka, mALA ane janAI tamArI sAme UbhAM rahI tamane vanavI rahyAM che, tenI tamane asara nathI thatI ? kRSNajIpaMta ! vicAra zAne karo che? ciMtAgrasta kema dekhAo cho? mauna kema pakaDayuM che? tamArA khAna zuM karavA mAge che te jaNAve. tamane gUMca zenI paDI che? zuM tamane hiMdu strIonAM ziyaLa vahAlAM nathI ? zuM tame maMdire teDI tenI jagyAe masIde jovA mAge che? paMta ! bela, khAnane ze IrAdo che? emano je manasUbe hoya te sAcesAce amane jaNAvI de. vizvAsaghAta karI, mane pakaDavAno ane pachI mAre nAza karavAne khAnane IrAdo che, e vAta zuM sAcI nathI? enA vacanamAM mAre vizvAsa mUkave ?" zivAjI mahArAje gaMbhIra mudrAthI kRSNAjIpata tarapha joyuM. kRSNajIvaMta potAnA dupaTTAthI meM upara parase lUchavA lAgyA. emaNe zivAjI mahArAja tarapha joyuM ane tarata ja nIce joIne mUgA rahyA. pata bahu uMDA vicAramAM paDyA hatA. dhArelI asara thatI jaI mahArAje AgaLa calAvyuM -"je je saMkaTa Ave tenI sAme thaIne paNa svarAjya sthApavAnI amoe bhISma pratijJA lIdhI che ane te mATe bhagIratha prayatna cAlI rahyA che. Izvara amane anukULa che. amane yaza maLaze enI amane khAtarI che. amAre bhAre kasoTInI bhaThThImAMthI pasAra thavuM paDaze, e paNa ame jANIe chIe ane te mATe amArI pUrepurI taiyArI che. amArAM kAma tarapha jANItA ane moTA moTA hiMduonI sahAnubhUti che, eTaluM ja nahi paNa jyAre jarUra paDe, tyAre amane madada 5NuM maLe che. mahAtmAo ane sAdhusaMtanA amane AzIrvAda che. amane te yazanI AzA che. AvI rIte saMjogo anukuLa hovAnuM ame mAnIe chIe, te Ave vakhate tamArA jevA custa hiMdu musalamAnonA pakSane madada kare e ThIka nahi. tamArI kAryavRtti amane nAhiMmata banAve che. ame kSatriya chIe ane gobrAhmaNa ane dharmarakSaNanuM kAma ame hAtha dharyuM che ane bhAre mAM bhAre jokhame ame te pAra utArI rahyA chIe, te tame te brAhmaNa che, tamArI pharaja te amane amArA kAmamAM madada karavAnI che, eTale amane hiMdutvarakSaNanA kAryamAM madada karavA huM tamane vinaMti karuM chuM" (zrI. ke. meDakakRta pratApa have yuddha 161.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 19 ] che. zivAjI caritra 219 kRSNAjI paMta bahu vicAramAM paDI gayA ane gUMcAI gayA. Akhare emanA meMmAMthI nIcenA zabdo nIkaLI gayA-"zivAjI hiMdu dharmanA tAraNahAra che. emanuM bhAvI bahu ujjavaLa lAge che. emanuM teja ane prabhAva paNa bahu jabarAM che. bahu parAkramI puruSa emanI paDakhe che. emanI jarura chata thaze" ( zrI. ciTaNIsa kata vira chatrapati tri. pAnuM 126. ). zivAjI-" paMta ! mane tamArA vacanamAM vizvAsa che. mane sAce sAcuM kahIde. tamArA khAnanA vacanamAM amAre vizvAsa rAkha vizvAsaghAta karavAnA che, e vAta mAre jUThI mAnavI?" mahArAjanA zabdo kRSNajIpatanA hRdayamAM soMsarA pesI gayA. paMtanI khAtarI thaI gaI ke mahArAjanuM baLa adabhuta che. teo dharmanA rakSaNa mATe saMkaTa veThI rahyA che. zivAjI ja hiMdu dharmanA tAraNahAra thaze enI pUrepurI khAtarI kRSNajIpaMtane thaI. prajAmAM paNa mahArAja bahu priya che, e vAta kRSNAjI5ta jANatA hatA. Akhare kRSNajIpaMtana nizcaya thayo ane bolyA " mahArAja ! A pAmara upara Ape vizvAsa mUkIne mArA jIvanane dhanya karyuM che. huM mahArAjane ja chuM ane AjathI mane mahArAja pitAne gaNe. mahArAja Apane caraNe sAce sAcI vAta kahI dauM chuM. khAnasAhebane vicAra mahArAja sAthe dago ramavAno che. khATI AzA ApI mahArAjane mulAkAta mATe khAna laI javA mAge che ane mulAkAta mATe mahArAja jAya eTale dago karI mahArAjane keda karI bijApura laI javAne khAnasAhebe ghATa ghaDyo che" (zrI. sabhAsada kRta-rAva chatrapati tri. pA. 14). kRSNajI pate zivAjI mahArAjane khAnane hetu khullekhule kahI dIdhe. khAna dago karavAnuM che e khabara mahArAjane emanA jAsusa khAtA taraphathI maLI gaI hatI ane kRSNajI paMte e bAtamIne puSTi ApI. khAna dago ramavAne che e vAta mATe have koI paNa jAtane saMdeha na rahyo. kRSNajI 5tanuM sAMbhaLI lIdhA pachI mahArAja saheja vicAramAM paDyo, pachI bolyA - "paMta! tamArA valaNathI huM bahu khuzI thayo chuM. tamArA jevAnI yogya madada che eTale amane pUrepUrI khAtarI che ke hiMduone mATe sukhanI ghaDI ane sonAnA divase AvavAnA che. kRSNajI patA khAnane mejamAM Ave evI ramata ramavA de. ene dago karavA de. Izvara amAro belI che, e amAro rakSaka che. nirAdhArane e AdhAra che, paDatAne e Teke che. rUbarUmAM maLIne amAre paNa ghaNI bAbatanI saphAI karI devI joIe. rUbarU maLyA sivAya ghaNuM gUMcavaNa bharelI vAtone ukela thaze nahi, kRSNAjI paMta ! hiMdu dharmanI dazA sudhAravAnA kAmamAM dareka hiMdue madada karavAnI che. game te yuktithI tame khAnane mulAkAta mATe killAnI najIkamAM laI Ave. goThavaNa evI karo ke e killAnI najIka mulAkAta mATe AvavA kabUla kare." zivAjI mahArAjanA zabdothI kRSNajI paMtanA hRdayamAMnI hiMdutvanI jati sateja thaI. kRSNAjI pata mahArAjane javAba Apyo "mahArAja! huM ApanuM kahevuM samajI gayo chuM. huM mArAthI banate prayatna karIne mulAkAtane mATe khAna sAhebane samajAvIne jarUra kilA najIka laI AvIza. A kRSNAjI paMta pitAthI banatuM karaze enI mahArAja khAtarI rAkho. je karavAnuM hoya tene pukhta paNe vicAra karIne nakkI karaze. have huM mahArAjanI rajA lauM chuM. zrI paramakRpALu paramezvara mahArAjane yaza Apaze." bannenI vAta purI thaI. kRSNajI 5te mahArAjanI rajA lIdhI ane pitAne mukAme gayA. jatI vakhate mahArAje kuSNujI paMtane kImatI vastro ane poSAkano zarapAva Apyo. pachI paMtAjI paMta vakIlane bolAvyo ane kRSNAjI paMta sAthe mahArAjanA vakIla tarIke, aphajhalakhAnane jAvaLI AvavAnuM AmaMtraNa ApavA javA mATe taiyAra thaIne AvavA kahyuM. mahArAje vicAra karyo ke vakhata bahu bArIka che. A kaThaNa prasaMge bahu sAvacetI rAkhavAnI jarUra che. saheja bhUla thaI jaze ke bedarakArI thaze te tene lAbha duzamana lIdhA sivAya rahevAne nathI ane A prajA te zuM paNa bhaviSyanI prajA varSo sudhI amane doSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 kuM dero ane aNIne vakhate khedarakAra banavA mATe amArA putrapautrAdika tarapha tiraskArathI AMgaLIe puraze. patAjI pata taiyAra thaIne AvyA. temane mahArAja khAjue laI gayA ane khAnagImAM kahyuM "patAjI paMta ! bahu kaThaNa prasaMga AvyA che. hiMduenI Ijjata lUTavAnA enA IrAde che. mahArASTramAMthI paNa hiMdutvanA maMdamaMda khaLatA dIvA yujhavavAnI enI dAnata che. musalamAne hiMduo upara kevA atyAcAra gujArI rahyA che te tame jANe che. hiMdue mahArASTramAM hiMdutva mATe mAthuM UMcu karavA lAgyA che te musalamAna sattAethI nathI khamAtuM, eTale khAna dhAra pratijJA karIne caDAI lAvyeA che. khAte temanA vakIla kRSNAjI patane mArI pAse meAkalyA che. temanI sAthe mAre vAtacIta thaI gaI che. khAnanI mulAkAte javAnuM meM kabUla karyuM che. khAnane mukAma vAImAM che. huM khAnanI mulAkAta jALavI mukAme levA IcchuM chuM. khAnane jAvaLI AvavA ApaNA taraphathI AmaMtraNa karavA vakIla tarIke tamAre javAnuM che. emanA vakIla kRSNAjI paraMta vAI pAchA jAya che, temanI sAtheja tame jAe. e tamane khAnanI pAse laI jaze. khAna bahu paheAMcelI mAyA che, e vAta bhUlatA nahi. khAne dhRNA mANasAne hathelImAM ramADyA che, e tamAre bhUlavAnuM nathI. vAtacItamAM bahu sAvadha rahejo, sAvacetI rAkhajo. khAnane hara prayatne samajAvIne e jAvaLI Ave evA Agraha karo. Agraha karavAmAM bAkI na rAkhatA. vizvAsa mATe khAna je khAtarI mAge te khAtarI karI Apajo. pratijJA ane segathI khAnanuM samAdhAna thatuM hoya to tema karajo. vakhata vicArIne varto. segaMda vagere levaDAvyA sivAya e kabUla kare evA nathI eTale pratijJA ke segada mATe AnAkAnI jarA paNa batAvatA nahi. TuMkamAM je karavuM paDe te karIne khAnane mulAkAta mATe jAvaLI lAvavAnI mahattvanI javAbadArI huM tamAre zira nAkhuM chuM, khIjAM yuktiprayuktithI hara prakAre emanA taMbu DerAmAMthI, chAvaNI lazkaramAMthI, maLe teTalI chUpI bAtamI laI Avajo. khAnanuM aMtaHkaraNu ApaNe mATe kevuM che tenI bArIkAIthI khabara kADho. khAnane kAryakrama ane manasUbA jhINavaTathI jANyA sivAya tame pAchA pharA evA nathI e te huM jANuM chuM. khAnanI khAnadAnI ane darajjA mujaba emanA mukAmaneA baMdeobasta thaze, enI paNa khAnane khAtarI Apajo. tamane vadhAre kahevAnuM hAya nahi. bahu sAcavIne, saMbhALIne vavAno vakhata AvyA che, e tame nahi ja bhUlA.' patAjI pata kahe " mahArAja ! saMdezAnuM mahattva sevaka samajI gayeA che. mahArAjanI kRpAthI sarve sArAM vAnAM thaze. zrI. bhavAnI yaza Apaze. sevaka prayatna karavAmAM kAI natanI kacAza nahi rAkhe. sevaka bahu sAcavIne kAma karaze. mahArAja ciMtA na rAkheA. 5. aphajhalakhAna ane patAjI pata. akjhalakhAnanA vakIla kRSNAjIpata ane zivAjI mahArAjanA vakIla patAjI pata baMne akjhalakhAna pAse vAI javA nIkaLyA ane mArge utAvaLa karI jaladI khAna pAse AvI paheAMcyA. khAna pote paNu kRSNAjI pata sAthe mokalelA saMdezAnA javAbanI rAha jotA hatA. " zivAjI suMvALI sUMThane nathI jhaTa laI ne mulAkAte AvavAnI hA pADIde." "vakhate kRSNAjIpata potAnA vAkcAturyathI zivAjInI sAthe mulAkAtanuM nakkI paNa karI Ave.' evA sAmasAmA vicAramAM aphajhalakhAnanuM mana jholAM khAtuM hatuM. kRSNASTha paMta zivAjIne mokalelA saMdezAnA javAba laIne AvyA che evI khabara khAnane paDI ke tarataja kRSNAjI patane khelAvyA ane banelI badhI hakIkata mAMDIne kahevA jaNAvyuM. kRSNAjI pate khanelI khInAnA TuMka sAra khAnane kahI saMbhaLAvyA ane aMtamAM jaNAyuM ke " zivAjI khAna sAhebane maLavA khuzI che. e teA taddana narama paDI gayA che. ApaNA lazkara vagerenAM varNanA sAMbhaLIne e hiMmata hArI gayA che. cAkasAIthI jhINI tapAsa karatAM jaNAvyuM ke ene rAtre U~ sarakhI AvatI nathI. khAnasAhebanI zaktine khyAla ane pUrepuro AvI gayA che. maLavA AvavA te zuM paNa zaraNu AvavA taiyAra che. eka pherA mulAkAta thayA pachI khAna sAhebanI marajI mujaba dhATa Utaraze, ardho DhIlA te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ] che. zivAjI caritra ra thayo che. mulAkAtamAM pUro thaI jaze. khAnasAheba! mulAkAta levA, maLIne mAphI mAgavA ane khAnasAheba nakkI kare te zarate salAha karavA to e taiyAra che, paNa vAI AvatAM gabharAya che. enI I AvavA, nathI cAlatI. khAnasAhebane jAvaLI padhAravAnuM AmaMtraNa ApavA zivAjIe pitAnA vakIla paMtAjI paMtane mArI sAthe mokalyA che. khAnasAhebane jAvaLI mukAme bAdazAhI mAna ApI tyAM mulAkAta goThavavAne ene vicAra che. zahenazAhI sarabharA ane satkArathI khAna sAheba pratye pitAnuM mAna jAhera karI pachI mulAkAta levA Icche che. ene vAI lAvavA mATe meM badhA pAsA nAMkhI joyA paNa patto na khAdhe. koTi upAye e vAI te nahi ja Ave. bAdazAha salAmatanI zaktinAM varNana sAMbhaLI e keTale gabharAya che tenI khAnasAhebane najare joyA sivAya kalpanA nahi Ave. ene karelAM tophAnane pazcAttApa paNa thAya che. khAna sAhebane vaDIla gaNuM sarva vAtanI dila saphAI karavAnI enI IcchA che." kaSNAjI paMtanI vAtacItathI khAna khuza thaye ane ene lAgyuM ke kRSNA pate kAma dhAryA pramANe karyuM che. khAne kRSNajI paMtane sAbAzI ApI ane kahyuM ke "mulAkAtanuM tame nakkI karI AvyA e bahu ja sAruM kAma karyuM. tame gayA tyArathI mane khAtarI te hatI ja ke tame nakkI ryA sivAya pAchA nahi Ave. mulAkAtanuM nakkI thayuM. have prazna sthaLane che e te nakkI karI laIzuM." kRSNajI pata-khAnasAhebanI kRpAthI mArA pAsA savaLA ja paDe che. zivAjIe pitAnA vakIla paMtAcha paMtane mokalyA che temanI sAthe ekAMtamAM vAtacIta karI le te pachI je te taiyArI karavAnI sUjha paDe." khAne paMtAjI paMtane bolAvyA. zivAjInA vakIlano vicAra khAnasAhebane jAvaLI laI javAno hato. AmaMtraNa mATe e Avyo hato eTale bahAra vATa jotA hatA. khAnasAhebane hukama thatAMnI sAthe ja patAjI paMta AvyA ane khAna sAheba, kaSNujI paMta tathA patAjI paMta vicAra karavA beThA. kaSNAjI paMte khAnane kahyuM-" zivAjI rAjAe mArI sAthe Apa sAhebane maLavA ane maLIne Apane AmaMtraNa ApavA pitAnA khAsa vakIla paMtAjI paMtane mekalyA che. paMtAjI paMta zivAjI rAjAne saMdeza laI khAnasAhebanI hajuramAM hAjara thayA che." khAne vakIla paMtAjI paMta tathA kRSNa paMtane besavA kahyuM ane vAtacIta zarU thaI khAna -(patAjI paMtane) kema tamArA zivAjIrAja khUzamijAjamAM te che ne ? patAjI paMtaH- jI hA. zrI bhavAnInI kRpAthI mahArAja kSemakuzaLa che. mahArAje khAnasAhebanA kheriyata pUchAvyA che. khAna-kRSNajI pata! zivAjI rAjAnuM zuM kahevuM che? tamane zuM javAba Apyo? maLavA AvavA kabUla che ke nahi ? kaSNAjI -khAnasAheba! zivAjI rAjAe ApanI sUcanA svIkArI che ane khAnasAhebanI.. sAthe emane keI jAtanI judAI nathI. zivAjI rAjA te bahu premathI kahetA hatA ke "khAnasAheba te. mArA cAcA (kAkA) che ane mArA e vaDIla che." zivAjI rAjAe khAsa kahyuM che ke je mAna temane pitAnA pitA siMhAjI rAjA pratye che tevuMja mAna khAnasAheba pratye che. khAnasAhebane mukAma jAvaLI rahe evI rAjAnI IcchA che. rAjA kahetA hatA ke cAcAnI paroNAcAkarI karavAne lAbha mane anAyAse maLe ema che te huM e lAbha kema na khATuM ?" patAjI-sAheba ! amArA mahArAjAne khAnasAheba pratye bhAre mAna che. khAnasAhebane saMdeze - sAMbhaLI mahArAja rAjI rAjI thaI gayA che. khAnasAhebane mahArAja cAcA mAne che ane ApanI zikhAmaNane vaDIlanI zikhAmaNa samajI, mahArAja aMtaHkaraNathI svIkAre che. mahArAja Apane maLavA ati Atura che. khAnasAhebane caraNe AgrahapUrvakanuM AmaMtraNa gujAravA mane khAnasAhebanI khidamatamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM mokalyo che. cAcA bhatrIjAnI mulAkAta jAvaLI mukAme thAya evI mahArAjanI IcchA che. e mAgaNI khAnasAheba kRpA karI svIkAre evI A sevakanI vinaMti che. mahArAjano bahu bhAre Agraha che. khAnasAheba bhatrIjAnI mahemAnI svIkAraze te bhAre upakAra thaze. vaDIlenI sevAne te amArA mahArAjane bhAre zokha che e vAta khAnasAheba kyAM nathI jANatA ? cAcAnA darajjAne zobhe e baMdobasta karavA mahArAja taiyAra che. khAnasAheba AmaMtraNa svIkAre ke tarataja deDate ghaDe mahArAja pAse savAra mokalavAnuM mane pharamAna che. mahArAjanA AmaMtraNane mAna ApI mahArASTranI mahemAnI Apa svIkAravA kRpAvaMta thazo. khAnasAheba temaja sAhebanA keI paNa mANasane koI paNa jAtanI agavaDa nahi paDe tenI khAtarI khAnasAhebane huM AvuM chuM. khAnasAhebanI sAthenA dareka mANasanuM tenA darajaja mujaba sanmAna thaze. khAnasAheba jAvaLI padhAravAnuM AmaMtraNa svIkAre evI mArI vinaMti che." aphajhalakhAna paMtAjI paMtane sAMbhaLIne bahu khuza thayo. khAne kRSNajIpata tarapha najara nAkhI ane IzArAthI temano abhiprAya pU. kRSNAjIe kahyuM ke zivAjI rAjA mulAkAte AvavA taiyAra che. khAnasAhebanI zikhAmaNa mujaba vartavA taiyAra che. eka pherA dilasaphAI thaI javAnI jarUra che. khAnasAheba tathA sAthenA lazkara vagerenI vyavasthA karavAnuM kAma zivAjI rAjAe mAthe lIdhuM che ane e uttama goThavaNa karI zakaze evI mArI te khAtarI che. mArA pitAne te namra abhiprAya che ke khAnasAhebe zivAjI rAjAnuM AmaMtraNa svIkAravuM ane jAvaLI mukAme mulAkAta nakkI karavI. zivAjI rAjA aMtaHkaraNathI bAdazAha salAmatanI sAthe salAha karavA rAjI che ane salAhanI zaratanI bAbatamAM e khAnasAhebane kadI nArAja nahi kare. rAjAnuM AgrahapUrvakanuM AmaMtraNa khAnasAheba svIkAre to temAM huM kaMI khoTuM nathI je. jAvaLI mukAme mulAkAta thayA pachI dilasaphAI thaI jaze evI A sevakanI khAtarI che. kaNApaMtanA zabdo sAMbhaLI, khAne patAjI paMta pratye belyo "zivAjI rAjA jabaro kAkara che. jabaro harAmakhora che. jAvaLI jevI aDacaNa ane agavaDavALI jagyAe mulAkAta rAkhe che, tenuM kAraNa zuM? patAjI paMta ! tame brAhmaNa che. tame Izvarane mAthe rAkhIne dharmanA kasama khAI mArI khAtrI karI Apazo to tamArI bAMhedharI svIkArI huM jAvaLI AvavA kabUla karIza ( zrI. sabhAsada kRta-ziva chatrapati ziSya pAnuM 14). khAnanA gussAnA zabdo sAMbhaLI paMtAjI pate bahu gaMbhIra ThaMDe magaje javAba Apyo. " khAnasAheba! amArA zivAjI mahArAja Apa sAhebanI viruddha nathI, tenI A sevaka Apane khAtarI Ape che. mahArAja tarapha sAzaMka najare Apa na jozo. mahArAjanuM dila khAnasAheba mATe taddana sApha che. dilasaphAI rUbarUmAM thaI jaze eTale huM kahuM chuM tenI khAna sAhebane khAtarI thaze. mahArAja te ApanA ja che (ziva pati jika pAna. 14. ). kRSNAjI-"ApaNuM pheja moTI che. tene mATe pANI vagerenI sagavaDa jyAM haze tevI ja jagyAe zivAjI rAjA utArAnI goThavaNa karaze evuM mane teo rUbarUmAM kahetA hatA. TuMkamAM khAnasAhebanA lazkaranAM mANasane koI prakAranI takalIpha nahi paDe evI e goThavaNa karaze. eka pherA Apa ane zivAjInI dilasaphAI thaI jaze eTale pachI Apa sAhebanI IcchA haze tyAM javA zivAjI rAjA taiyAra thaI jaze evuM mane to lAge che." aphajhalakhAne UMDo vicAra karyo ane Akhare jAvaLI javAnI hA pADI. jAvaLI javA mATenA AmaMtraNane hakAramAM javAba lIdhA pachI paMtAjI paMte aphajhalakhAnanI rajA lIdhI. paMtAcha paMtanuM sanmAna karI, khAne rajA ApI. paMtALa paMta pitAne mukAme AvyA. mukAme pasaMcIne patAka pate zivAjI mahArAjane patra lakhI jaNAvyuM ke " khAnasAheba sAthe vAtacIta thaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 huM ] che. zivAjI caritra 113 gaI che. mahArAjanuM AmaMtraNa khAnasAhebe svIkAryuM che. khAnasAheba temaja lazkaranA krAI paNa ! mANasane kAI paNa prakAranI agavaDa nahi paDe tenI khAtarI A sevake mahArAja taraphathI khAnasAhebane ApI che. " uparanI matalabane patra lakhI patAjI pate khAsa gheADesavArane mArate gheADe mahArAja pAse mAkalyA. patAjI paryaMta bahu kAryadakSa ane kAmakAjamAM bahu capaLa hate. je kAma mATe AvyA te kAma patAvyA pachI khIjAne vicAra karavA ema patAjI pata mAnatA hatA. je kAma jenI teja vakhate patAvI denAra mANasa kAmanA ukala jaladI karI zake che, javAbadArInA mejo evA mANasA eche karI zake che ane puSkaLa kAma heAvA chatAM tene ukela karIne paNa phurasada bhogavI zake che. akjhalakhAnane javAba lIdhA pachI zivAjI mahArAja tarapha patra lakhavAnI jarA paNa DhIla patAjI pate na karI ane e patAvI dIdhAthI te pachInuM kAma hAthamAM levAnI bAbatamAM vicAra karavAnI churasada maLI. je kAma mATe zivAjI mahArAje paMtane khAna pAse mokalyA te kAma teA patyuM paNa bIjuM vadhAre jokhamadArInuM kAma sAthe sAthe ane teA patAvatA AvavAnuM mahArAje patane kahyuM hatuM, te have pate hAthamAM lIdhuM. A vadhAre jokhamavALuM kAma karyuM te vAMcA samajI teA gayA haze. vAI AvavA nIkaLyA tyAre mahArAje patane kahyuM hatuM ke bane teTalI chAvaNInI khAtamIe meLavI lAvajo. A kAma bahu adharuM ane jokhamanuM hatuM, chatAM patAjI pata kaI DhIlA pocA vakIla na hatA. emaNe mahArAje sAMpeluM A kAma yathAzakti pAra pADavAnA nizcaya karyAM. patAjI pate jhINavaTathI joyuM te emane lAgyuM ke thelInuM mAM paheALuM rAkhyA sivAya A kAma ane evuM na hatuM eTale paMte thelInA mAMnI dArI DhIlI karI. lAMca ruzvata ApIne pate bAtamI meLavavAnuM zarU karyuM ( ziva chatrapatine caritra pAnuM 14 ), vidhavidha rIte ane judA judA rUpamAM aneka vyaktione bahu saphAIthI lAMca ApI gupta vAtA bhegI karavA mAMDI. chAvaNImAM khAnanA mAnItA, mutsaddI, vajIra vagere sAthe maLatAvaDA svabhAvane lIdhe maLI jaI sIphatathI vAtA kaDhAvavA mAMDI. khAnagI ane gupta bAtamI meLavavA mATe je je pATha bhajavavA paDe te badhA patAjI pata bhajave evA hatA. emaNe aneka yukti vAparI aneka cAvIo caDAvI, aneka tAyA karI, dhaNI vAtA meLavI lIdhI. seA vAtanI eka vAta e nyAye TUMkamAM kahevAnuM hAya teA badhIe khAtamInA TUMka sAra e hatA ke aljhalakhAnane zivAjI upara vizvAsa na hatA ane e kahetA ke zivAjI harAmI che, enI sAthe yuddha karavAmAM mAla nathI, ene tA yuktithI ja sAMNasAmAM pakaDavA joI e ane e taka teA mulAkAta vakhate ja sadhAze. upara pramANe khAnanA vicArA patAjI pate jANyA. pachI patAjI pata khAnane maLavA ane pAchA javAnI rajA mAgI. khAne patAjI patane ghaTatuM mAna ApI vidAya karyAM. gayA 6. khAnanA svAgatanI taiyArIo. potAnA vakIla patAjI pata tarakathI zivAjIne khabara maLI gaI hatI ke khAna potAnI phAja sAthe jAvaLI Avaze ane mulAkAtanI goThavaNu paNa jAvaLImAM karavAnI che. khAnasAhebanA utArAnI, mulAkAta mATe maMDapanI, pheAjanA utArA mATe chAvaNI vagerenI, gADhavaNu karavAnI garbhita sUcanA te patAjI patanA patramAM mahArAjane maLI gaI hatI. mahArAje peAtAnA vizvAsu gADiyAonI salAha lIdhI ane khAnanA utArAnI, chAvaNInI, mulAkAtanA maMDapanI vyavasthA saMbaMdhI kevI gAThavaNa karavI te badhuM nakkI karyuM ane dareka kAma upara javAbadAra mANasA nImI dIdhA. zivAjIe A sarabharAnA kAmanI bahu suMdara vaheMcaNI karI hatI. satkAranAM kAmeA sarvAMne vaheMcI ApI dareka kAma upara eka eka javAbadAra amaladAranI nimaNUka karavAmAM AvI hatI. jene je kAma sAMpavAmAM AvyuM hatuM temAM jarA paNa khAmI Ave tA kasara karanArane sakhata naziyatanI tAkIda ApavAmAM AvI hatI. mahArAjanA hukama pachI kacAza krANu rAkhI zake? javAbadAra amaladArA potapotAnA kAme maMDI paDyA. chAvaNI taiyAra karavA mATe jhADa, ThUMThAM, jhADI, vagere kApI medAna karavA mANusA maMDI paDyA. dhATanA rastA sudhAravAnuM kAma paNa hAthamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM levAmAM AvyuM. eka ja dhorI mArga suMdara, khADA TekarA vagarano taiyAra karavA te kAmano amaladAra banatI jhaDapa karI rahyo hato. nAnA nAnA ADA avaLA mArga ane rastAo, moTAM moTAM vRkSo teDI, te vaDe baMdha karI devAnuM kAma sapATAbaMdha cAlI rahyuM hatuM (mI riyAsata pA. 246 ). Thaka ThekANe acuka aMtare cekIono cokkasa baMdobasta karI cukI mATe kAcI oraDIo paNa taiyAra karavAmAM AvI hatI. jALAM ane jhADI jhAMkharAMmAM gupta cokIonI goThavaNa thaI gaI hatI. killAnI taLeTIthI Asare be phaga dUra (pA. 169. pratApa dva yuda, History of the Maratha people Vol. I. P. 160 ) mulAkAta maMDapanuM kAma taDAmAra cAlI rahyuM hatuM. mulAkAta maMDapanI jagyA khAna taraphathI temanA saradAroe AvIne, pasaMda karyA pachI maMDapanuM kAma zarU thayuM hatuM (pratApa dikarI tti ). mulAkAta maMDapa te te jamAnAne eka aphalAtuna namUno bana joIe e hukama mahArAje javAbadAra amaladArane ApyA hatA. A maMDapa aMdaranI bAjuthI bhAre makhamala ane kImatI kinakhAbathI zaNagAravAno hato. maMDapano bhapako kaMI ora hato. aMdara jarI ane kinakhAbanI beThake goThavavAnuM nakakI thayuM hatuM. khAnasAhebanA mAnamAM bAdazAhI mijalasanI goThavaNa cAlI rahI hatI. mijalasanI taiyArIo javAbadAra amaladAro karI rahyA hatA. mijalasane mATe prakhyAta zaheramAMthI prakhyAta cIjo maMgAvavAmAM AvI hatI. mijalasa mATenA sthAnane paNa suzobhita karavA mATe je je vastuo joIe te badhI maMgAvavAmAM AvI hatI. mahemAnanI chAvaNInI sukhAkArI jALavavA mATe je je vyavasthA karavAnI jarUra jaNAI. te badhI vyavasthA thaI gaI. pANInAM sAdhano tathA bIjI badhI vyavasthA paNa karavAmAM AvI. vakIla 5tAjI paMtanA patro tathA te saMbaMdhInI sUcanAo maLI, paNa mahArAja bIjI ghaNI bAbate paMta pAsethI jANavA Atura hatA ane tethI paMtanI vATa cAtaka mAphaka joI rahyA hatA. paMta vAIthI nIkaLI banatI tvarAe pratApagaDha AvI pahoMcyA ane AvIne mahArAjane maLyA. paMtane joI mahArAjane AnaMda thayo ane mahArAjAe paMtane khAnagImAM laI jaI athathI iti sudhI je je banyuM te sarva kahevA kahyuM. paMtAjI paMte je je banyuM te badhuM mAMDIne kahyuM. pachI zivAjI mahArAje patAjI paMtane ANa ApI ane khAnanA saMbaMdhI badhuM jaNAvavA kahyuM. " khAnanA manamAM zuM che? tame zuM ka9pI zakyA ? bIjI badhI tapAsa tame zI rIte karI ? chAvaNInI vAte, maMtrImaMDaLa sAthenA vArtAlApa ane aneka rastethI maLelI khabara uparathI tamane zuM lAgyuM. te sarva jaNAve." paMtAjI paMte mahArAjane khAtarI ApI ke je je banyuM te badhuM akSarazaH mahArAja AgaLa kahI dIdhuM che. chAvaNInI vAte, khAnanI sAthe thayelI vAtacIta, khAnagI bAtamIe, maMtrImaMDaLa sAthenI vAtacIta vagere uparathI huM je mAhitI meLavI zako te badhI dhyAnamAM letAM mArI to khAtarI thaI gaI che ke khAnanA manamAM kapaTa che. e potAnI daSTa buddhine upayoga karavA Icche che. khAna mahArAjane mulAkAta mATe bolAvI, mulAkAta vakhate vizvAsaghAta karaze evI mane te khAtarI che. dago cekasa thaze. khAnane huM harayuktithI jAvaLI te laI AvuM chuM. Apa hiMmata pakaDIne mulAkAta ekAMtamAM levAnI goThavaNa karIne ekalA ja ene pUro karo ane enA lazkarano nAza karo eTale thayuM (zivachatrapati caritra 5. 15). meM te khUba vicAra karyo ane dIrdhadaSTi deDAvI tyAre A eka ja upAya A saMjogomAM mane sUjhe che. mAro vicAra je che te mahArAjane caraNe meM sAdara karyo che. have te mahArAjane ja race te kharuM." paMtAjI paMtanI vAta mahArAja sAMbhaLatA hatA ane uMDe vicAra paNa karI rahyA hatA. mahArAjane gaLe paMtAjI paMtanI vAta UtarI. paMtAjI paMtanA kAmathI mahArAja saMtoSa te pAmyA. paMtAjI paMta bahu bhAre jokhama veThIne bAtamI lAvyA hatA. mahArAja pitAnAM mANasonI kadara karavAmAM keIthI Utare evA na hatA. tAjI paMtanAM kAma ane sevAthI khuza thaI, mahArAje paMtane 5000 hananI bakSisa ApI (ziva raNati ja pA. 15). mahArAje paMtAjI paMtane khAnane tyAM pAchA mokalavAno vicAra karyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ] che. zivAjI caritra 25 khAnane teDIne ja paMtAjI paMta Ave e vadhAre sAruM ema mahArAjane lAgavAthI patAcha patane khAna pAse moklavAnuM nakkI karyuM. mahArAje paMtAcha patane khAna tarapha javA kahyuM ane khAnanI sAthe ja AvavA jaNAvyuM. mahArAje kahyuM "patAjI paMta ! tame te khUba karI. gADuM rAge pADayuM kharuM! have te khAnane laIne ja Avo. tame pAchA khAna pAse jAo ane ene jAvaLI AvavAno vicAra jarA paNa DhIluM paDe te ene haraprayane majabUta karaje. khAnanI khAtarI tame karI Ape ke huM emanAthI bahu karuM chuM ane vAI javA mArI hiMmata nathI cAlatI ane vaLI tame khAnane vinaMti karajo ke e mane bijApura laI jAya ane tyAM bAdazAhane meLavI, bAdazAha pAse mArI taraphadArI kare. huM te khAnane vaDIla gaNI mAna ApuM chuM te khAne paNa vizvAsa rAkhIne jAvaLI mukAme AvavuM. tyAM huM emanI mulAkAte AvIza (citta chatrapati rajisa pA. 15 ). paMtane aphajhalakhAna tarapha mokalyA ane temane Asare paMdara divasa pachI khAnane laI AvavA jaNAvyuM (History of the Maratha People Page 159). patAjI pate badhI vAto ane sUcanAo sAMbhaLI lIdhI ane mahArAjane namana karI rajA lIdhI. paMtAjI paMtanI vAto rUbarUmAM vIgatavAra sAMbhaLyA pachI zivAjInI khAtarI thaI ke aphajhalakhAne patAjI paMtanA prayatnothI jAvaLI Avaze. khAnanA satkAranI taiyArIo bhAre dhAmadhumathI thavA lAgI. satkAranI taiyArIonI vAta aphajhalakhAnane kAne jAya e to mahArAja IcchatA hatA. khAnanA satkAranI ane khAnanI lazkaranI chAvaNInI sagavaDonI taiyArIo taDAmAra cAlI rahI che, e vAta khAnane kAne gaI. khAna dilamAM khUza thayo. khAnane lAgyuM ke " A bheLe uMdara ThIka vAyare caDayo che. eka ke mulAkAta to thavA do pachI bijApuranI bAdazAhatanI sAcI sevA batAvIza" (zrI. ciTaNIsa kRta zrI riAva chatrapati tri. pA. 129). zivAjI mahArAjanA amaladAre A taiyArImAM paDayA hatA, tyAre mahArAje potAnA snehIM, sobatI, saradAra, adhikArI, amaladAra ane evA bIjA vizvAsu gRhasthane salAha masalata mATe bolAvyA. mahArAjanI IcchA mujaba sarve AvyA ane bhegA thayA. bhegA thayelA sarva javAbadAra mANasane mahArAje, aphajhalakhAnanA jAvaLI mulAkAte AvavAnA samAcAra saMbhaLAvyo ane khAnanA kapaTanI ane duSTa vicAranI je je bAtamI maLI te badhI temanI samakSa raju karI. lAMbA vakhata sudhI masalata cAlI, vicAraNA thaI ane aneka janAo carcAI. Akhare badhAe ekamata thaIne jaNAvyuM ke mahArAja je nakkI kare te amane kabula che ane amane je je kAma soMpavAmAM Avaze te ame jIvane jokhame paNa karIzuM ane Akhara sudhI amArI pharajamAM aDaga rahIzuM. zivAjIe bUharacanA goThavI ane vakIlane patra lakhyo ke khAnasAhebanI savArInA mukAmano badho baMdobasta thaI gayo che. rastA vagere paNa ThIka ThIka thaI gayA che mATe khAnasAhebane sAthe laI atre AvavA turata nIkaLaze. 7. khAna nIkaLyA. khAnasAhebane mahArAjanA patranI khabara ApavAmAM AvyAthI khAne nIkaLavAnI taiyArI karI. khAna sAthe je moTuM tapakhAnuM hatuM te sAthe rAkhavAno khAnane vicAra na hovAthI e topakhAnuM vAI najIka rAkhyuM ( ziva pati madhara. pA. 129) ane kAja sAthe ghATa caDIne raDatAMDIne raste thaI (zrI vizva garije pa. 15. sI risArata pA. 245) keyanA nadIne kAMThe pAra gAme jyAM zivAjI mahArAje bahu suMdara vyavasthA karI hatI tyAM khAne mukAma nAMkhyo. vAIthI nIkaLyA pachI pratApagaDha AvatAM rastAmAM jyAM jyAM khAna ane tenuM lazkara thavyuM tyAM tyAM badhe khAnapAnane uttama baMdobasta mahArAja taraphathI karavAmAM Avyo hato. raDatAMDIne ghATa UtaryA ke tarataja akajhalakhAnane nizAnano hAthI je bahuja jaba ha te aTaka (History of the Mara tha People Vol. I Page 160 ). e aTake te e ke te keme karI AgaLa cAle ja 29 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 huM nahi. ene calAvavA mATe bahu prayatna karavAmAM AvyA. mAvate aneka prakAranA akhatarAo karI thAkyA .paNa kaIne gaja vAge nahi. nizAnane hAthI AvI rIte aTake e eka prakAranuM azubha cihna che ane e apazakana che ema keTalAka anubhavI ane kasAyale mutsaddI kahevA lAgyA. khAne evA apazakanane gaNe evo nahato. evA apazakanane te e gajavAmAM ghAlIne kare evo vIra hate. aTakI paDelA hAthI uparathI nizAna kADhI laI bIjA hAthI upara nizAna mUkIne kuca AgaLa cAlu rAkhI (History of the Maratha people Page 180 ). raste thayelA satkAra ane goThavaNa joI aphalakhAnane bhAre AnaMda thayo. aphajhalakhAne pitAnA lazkaramAMthI phakta daza bAra hajAra sipAhIone sAthe lIdhA hatA. bAkInuM lazkara vAI mukAme ja rAkhyuM hatuM (pratApada yu 5. 170 ). mahAna bAdazAhane je mAna ApavAmAM Ave, te jAtanuM mAna ane vyavasthA khAna mATe karavAmAM AvI hatI. zivAjI ATaluM badhuM mAna Apaze ane Avo bAdazAhI baMdobasta karaze. evuM khAnane e paNa lAgyuM na hatuM. AgaLa vadhatAM AjubAjue parvata khaDe page jenI cekI karI rahyA che, jaMgalI jAnavaronAM raheThANa mATe prasiddhi pAmelI, jabara jaMgala ane ghADI jhADInA dekhAthI zaNagArAyelI zivAjI mahArAjane lAMbA kALa sudhI jeNe ciMtAmAM rAkhyA hatA ane hiMdu rAjaya sthApavAnA kAmamAM Dakhala nAkhIne beThelA caMdrarAva mere pAsethI zivAjI mahArAje jItI lIdhelI ane bijApurane bAdazAha pratAparAva merene jItIne pAchI ApavAnuM vacana ApyuM hatuM te suprasiddha jALI, aphajhalakhAne joi. zivAjInI vyavasthAzakti, ane kAryadakSatAnAM vakhANa karatA karatA khAna tenA mukAme AvI pahoMcyA. chAvaNI nAkhavAnI jagyA bahu lAyaka ane suzobhita banAvavAmAM AvI hatI. chAvaNInI jagyA ane dekhAva joI, lazkarane dareka sipAhI saMtoSa pAmyA hatA. bAdazAhanI lazkarI chAvaNane dekhAva bahu bhapakAvALA hatA. eka bhapake ja nahIM paNa jhINI vAta upara paNa dhyAna doDAvavAmAM AvyuM hatuM. sipAhIonI nAnInAnI sagavaDa paNa sacavAvI joIe evo mahArAjane hukama hato. keIne paNa koI jAtanI aDacaNa na paDe. e pAke baMdobasta thayo hato. pitAnA sipAhIonI vyavasthA jovA mATe khAna pote chAvaNImAM AvyA ane sarva prakArane suMdara baMdobasta jaI rAjI thayA. sipAhIonI chAvaNInI A vyavasthA hatI te mukhya memAnanA utArAne badabasta ane bhapake kevuM haze. tenI tA vAMcakee kalpanA karI levI. khAnanA utArAne IdrabhuvananI upamA ApavAmAM Ave to jhAjhI atizakti na gaNAya evI goThavaNa hatI. AvI vyavasthA ane goThavaNathI bahu ja saMtoSa pAmelA pitAne mukAme AvI pahoMcyA. vakIla 5tAjIpaMta temanI sAthe ja hatA. aphajhalakhAna jAvaLI AvI pahoMcyA pachI zivAjI mahArAje ane aphajhalakhAne eka bIjA tarapha kSemakuzaLa pUchavA mATe pota potAnA vakIle mokalyA (zrI rita riAva mArata, a. 20, glaeNka 56. pA. 198). zivAjInA vakIla AgaLa khAne pitAnA dilanuM samAdhAna ane saMtoSa vyakta karyo. pachI khAne vakIlane jaNAvyuM -" mAro utAro rAjAe bahu anukaLa banAvyo che. zivAjI roja mulAkAta mATe A mukAme ja Ave ema emane jaNuvije." khAnanA A zabdo sAMbhaLI vakIle jaNAvyuM -" khAnasAhebanI mulAkAta mATe te khAsa mulAkAta maMDapa Ubho karI zaNagAravAmAM AvyA che. e bAdazAhI maMDapamAM khAnasAhebanuM svAgata karavAne zivAjI mahArAjAne vicAra che (zrI rAva chatrati mAtra 5aa. 129). mulAkAta maMDapa khAnasAhebanA satkAra mATe bahu namunedAra banAvaDAvyo che. banAvanArAe paNa khAsa kArIgarI ane kuzaLatAne eka namune ja banAvyo che. e suzobhita maMDapamAM khAnasAheba jevA bAdazAhI paroNAne satkAra zobhe e mATe mahArAje maMDapa taiyAra karAvavA mATe jAte bahu mahenata lIdhI che. mulAkAta maMDapamAM ja rAkhavAthI temane paNa saMtoSa thaze." khAnasAhebe vakIlanI vakIlAta sAMbhaLI lIdhI ane mulAkAta maMDapamAM ja maLavAnuM nakkI karyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 ja ] prakaraNa 2 jI 1. sulAkAtanI zaratA. 2. mahArAja ane mutsaddIonA nirdhAra. 3. sulAkAtanA divasa. 4. khAnanA vadha che. zivAjI caritra 5. khAna khatama thayA pachI. 5. janInebanI laDAI. 7. kAyanA pAranI laDAI. 8. AvaLonI laDAI. raha 9. vAInuM 2jIka'dana. 1. mulAkAtanI zaratA. mu lAkAtanI jagyA te nakkI thaI, paNa mulAkAtanI zarato haju nakkI nahAtI thaI. pachI khAnasAheba, kRSNAjIpata vakIla ane patAjI paryaMta vagerenI beThaka thaI ane mulAkAtanA saMbaMdhamAM khUba vicAra ane vivecanA thayAM. patAjI pate kahyuM:-" mahArAje bahu sAdile sa vyavasthA karI che. khAnasAheba ane mahArAjanI rUbarU mulAkAta thayA vagara mahArAjanI bhaDaka bhAMgaze nahi. mulAkAta thaI gayA pachI, eka bIjAne eka khIjAne vizvAsa besaze ane pachI tA khAnasAheba jyAM kaheze tyAM mahArAja vA pazu taiyAra thaze. A paristhitimAM te krUkta be traNa mANusAnI sAthe ja khAnasAheba mulAkAta maMDape javAnuM kabUla kare tA tA zivAjI mahArAja rAjI thaI te mulAkAta mATe Avaze ane jo vadhAre mANasAnuM dabANa karavAmAM Ave teA nAhaka bIkanA mAryAM kaMIka jIda pakaDIne bese tA samajAvI, samajAvIne ame taiyAra karyA che te badhuM phrAgaTa jo, mATe khAnasAheba kRpA karIne mulAkAta vakhate traNu mANusAthI vadhAre sAthe laI javAnuM na rAkhe teA badhI bAjI sIdhe sIdhI UtarI jaze. kRSNAjIpata vakIle paNu A vicArane TekA ApyA ane Akhare patAjI pate nIce pramANe mulAkAtanI zaratA sUcavI ane te zaratA mahArAjane paNa kabUla che, ema emanA vakIle jaNAvyuM. 1. mulAkAta vakhate peAtAnA mAlAne zAle evA sAmAna ane saraMjAma vagere khAnasAheba peAtAnI sAthe bhale lAve, paNa e badhuM kAyanA nadIne kinAre ja rAkhavAmAM Avaze ane jyAM e badhuM mUkavAmAM Avaze, tyAM sarva prakAranI sagavaDa ane aMdeobasta rAkhavAmAM Avaze. 2. krAyanA nadIne kinArethI eTale jyAM A badhA saraMjAma cheDavAmAM Ave tyAMthI khAnasAheba potAnI sAthe phakta eka khAsa kharadAra ( A. D. C. ) ane khIjA be amaladAra maLIne kula traNa mANusA ja sAthe laIne mulAkAta maDapa tarapha padhAre. 3. zivAjI mahArAja paNa potAnI sAthe eka khAsa kharadAra ane bIjA e amaladAra maLIne traNa ja mANaso sAthe laI te maMDapamAM jAya. 4. khAnasAheba mulAkAta maMDape pAlakhImAM besIne jAya ane pote sazastra hAya. 5. khAnasAheba pote maMDapamAM padhAryAM pachI zivAjI rAjA paNa sazastra padhArI, khAna sAhebane e ma`DapamAM satkAra kare. 6. khAnasAheba temaja zivAjI mahArAjanA khAsa cunaMdA dasa dasa vIrA potAnA mAlIkanA rakSaNa mATe tIranA TappA jeTale dUra UbhA rahe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat A zaratA upara vATAghATa thaI ane Akhare A zarate kAyama rahI ane A zarata mujaba mulAkAta maMDapamAM mulAkAta goThavavAnuM nakkI thayuM. mulAkAta maMDapa paNa taiyAra thaI gayA hatA. tene pUrepurA zaNagAryA ane e maMDapa tathA temAMnI vyavasthA zivAjI mahArAje khAnanA vakIla tathA khAnanA keTalAka saradArAne khelAvIne batAvI. e maDapa www.umaragyanbhandar.com Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 nuM tathA tyAMnI vyavasthA khAnanA vakIla tathA saradArone pasaMda paDyAM (pratApada guru 5. 170), mulAkAta vakhate mulAkAta maMDapamAM javA mATenI nakkI thayelI zarato zivAjI mahArAjane tenA vakIla jaNAvI ane baMnenI sagavaDa ane anukuLatA pramANe mulAkAtane divasa paNa nakkI karavAmAM AvyA. zivAjI mahArAja bahu hiMmatavAna hatA ane emane hiMdu rAjya sthApavAnI eTalI badhI dhagaza hatI ke, emaNe e kAmamAM pitAnI jiMdagI tarapha kadI joyuM ja nathI. A prasaMge mahArAjane lAgyuM ke emanI jiMdagIne pUrepuruM jokhama che. A mulAkAta vakhate e jhaDapAI paNa jAya evuM emanuM mAnavuM hatuM. pitAnI jiMdagI soe se TakA jokhamamAM che, evI khAtarI thayAthI mahArAje potAnA gAThiyAo sAthe AkharanI vAta karavAno vicAra karyo. na kare nArAyaNa ane je pote khAnanA bhaMga thaI paDe te bhaviSyamAM zuM karavuM, te kahevA tathA hiMdutva rakSaNa mATe hiMdu rAjaya sthApavAnI yojanA DhIlI na paDe te mATe ghaTita sUcanAo ApavA mahArAjAe potAnA sAthI saradArone bhegA karyA. pitAnA vizvAsu, snehI ane saradArane tathA amaladArone mahArAjAe AkharanA saMdezA ApyA. sarvenI AMkha bhInI thaI. mahArAje badhAMne hiMmata ApI ane jaNAvyuM ke hiMdutvane jyAM prazna hoya tyAM jiMdagInA savAlane vadhAre mahattva na apAya. pachI meropaMta pezvA, aNAjI datto, suranIsa datta, bAbAjI Avacha ciTaNIsa, rAvajI somanAtha, gaMgAjI maMgAjI, raghunAtha balAma karaDe, zivuM pApe, kRSNajI nAyaka, subhAnajI nAyaka, gemAjI nAyaka, panasaMbaLa havAladAra, TIMbaka bhAskara vagere vizvAsu mANasone bhegA karIne mahArAje Akharane vicAra karyo (zrI rAvachatrapati mAna pA. 130). 2. mahArAja ane mutsaddIone nirdhAra. bhegA maLelA sarvee masalata karI ane jaNAvyuM -"mahArAja je rasto batAvaze te raste amo badhA game tevuM jokhama kheDIne paNa jaIzuM. mahArAjane caraNe amoe amAruM sarvasva arpaNa karyuM che. have A amArI jAtano upayoga mahArAjanI najaramAM Ave te karo. have ame amArI jiMdagInA mAlIka nathI. amAre mAlIka te mahArAja che. mahArAja je pharamAna kADhe te amalamAM mUkavA amo taiyAra chIe." pitAnA sAthI, snehI, saradAra, amaladAra vagerene A nirdhAra joI mahArAjane ati AnaMda thayo. bhegA maLelAoe vadhArAmAM jaNAvyuM ke " saMkaTane Aphata te ekathI eka vadhAre bhAre Avaze. aDacaNAnA varasAda varasaze. paNa e sarve bAbatone pUrepuro vicAra judI judI dRSTithI karyA pachI amane lAge che ane amAruM hRdaya pakArI pokArIne amane kahe che ke jaye te mahArAjano ja che. amAruM aMtaHkaraNa UchaLI UchaLIne kahe che ke hiMdudharmane uddhAra te zivAjI mahArAjane hAthe ja thaze ane hiMdu dharmanA tAraNahAra tarIke zivAjI mahArAjanI kIrti jagatamAM gavAze. mahArAjanuM nAma prAtaHsmaraNIya thaI paDaze. zrI. bhavAnInI kRpA che eTale duzmana kaTi kALe paNa phAvavAne nathI." pachI mahArAje badhAnI salAhathI mAtA jIjAbAI ane rAjaputra saMbhAjIne gaDha upara ja rAkhavAnuM nakkI karyuM ane emanI pAse javAbadAra amaladAra tarIke pezvA, suranIsa tathA ciTaNIse rahevuM ema nakkI karyuM ( zrI zivachatrapati mahAjana pA. 131). pachI mahArAje bhegA thayelA potAnA vizvAsa mANasane kahyuM ke " ApaNe te zirasATAne saTTo khelIe chIe. ApaNuM vahANa bhara dariyAmAM nAkhyuM che. Izvara ApaNuM paDakhe che. zrI. bhavAnInI kRpAthI vijaya ApaNo che. vijayanI zaMkA paNa na rAkho. ApaNane yaza maLaze enI khAtarI rAkhavI, paNa kadAcita kamanasIbe avaLuM thAya, pariNAma mADuM Ave te bahAdura ! tame jarApaNa hiMmata hAratA nahi. hiMdutvanA rakSaNa mATe hiMdu rAjya sthApavAnI ApaNI pratijJA che. vyaktine mahattva na Ape. siddhAMta mahattva che. hiMdu rAjaya sthApavA mATe ApaNe te yajJa AraMbhya che. batrIsalakSaNonI Ahutio emAM apAze. tamArI mAnItI mUrtio-aktio A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 ja ] cha, zivAjI catri yajJamAM khapI jAya, khatama thaI jAya teA paNa dhIraja rAkhajo. badhAe bhegA maLIne hiMdu rAjya sthApavAnI pratijJA lIdhI che, te bhUlatA nahi. khUba vicAra karIne nakkI karelI cAjanA mujaba AgaLa dhapaze. dagA thAya ane vakhata Ave teA khAna ane tenI phAjane jamInadosta karI rAjyanuM rakSaNa karo " zrI zivachatrapati adAla pA. 131). mahArAjanA zabde zabdamAMthI dRDha nizcaya ane vIratA TapakA rahyAM hatAM. mahArAjanuM hradayane hacamacAvI nAkhe evuM bhASaNa sAMbhaLI bhegA maLelA vIrezanA mAM upara utsukatA ane AturatA chavAI rahI hatI. dareka vIra A kaThaNu prasaMge peAtAnuM AkharanuM baLa ajamAvI duzmanane gArada karavA mAlIkanA hukamanI rAha jotA beThA hatA. peAtAnA saradArAne AvA utsAhamAM joI mahArAjane bahu AnaMda thayA ane khelyA " Apa badhA zUra che, parAkramI cheA, mArA AdhAra tamArA upara che. tamArA jevA vIra ane nizcayI yAddAe mArI bAjue cheteA A aphajhalakhAnanA zA hisAba che. hikamata ane hiMmatavAna mANasAnI anukULatA hAya tA mANusa, mAtelA madagaLanA mastakamAMne maNi kADhIne tenA upara savArI karI zakAya evA garIba ene banAvI zake che, teA pachI tamArA jevA badhA mane anukULa che. te A mAtelA madagaLane ThekANe lAvavAmAM jarura ApaNe phAvIzuM. me tamane vAraMvAra kahyuM che te mujaba A vakhate tame badhA bahu ja sAvadha rahejo. cAlAkI, heAziyArI ane capaLatA rAkhajo. vijaya thaye rAjyanI vRddhi thaze ane je thaze te badhuM tamAruM ja che ne? ( zrI zivachatrapati mahArAna pA. 131 ), " Ama mahArAje peAtAnAM mANaseAnI nADI tapAsI lIdhI ane temanAmAM joIe teTaluM pANI che tenI khAtarI karI lIdhI. peAtAnAM mANasAnI raga pArakhyA pachI mahArAjanI hiMmata vadhI ane pachI mahArAje killA upara Theka ThekANe jage jage nAkebaMdhI karI. mArga ane vATamAM jyAM jevA mANusanI jarura joI tyAM tevA mANusAnA jaththAnI nimaNUka karI dIdhI ane amuka aMtare badhAne UbhA rahevAnI sUcanAo paNa ApI dIdhI. dareka TALAnA saradArane khAsa sUcanA ApI ke amuka IzArata thAya tyAre temaNe amuka kAma karavuM. AvI rItanI aneka sUcanAo ane tAkIde saradArAne ApI, capaLa rahevA jaNAvyuM. " ame killA uparathI mulAkAta maoNMDapamAM javA nIce UtaravA nIkaLIzuM tyAre bhUMgaLa vAgaze eTale e bhUgaLa sAMbhaLIne dareke potapotAnA jamAva sAthe AgaLa AvIne nakkI karelI jagyAe tIranA TappAmAM UbhA rahevuM. kAIe gAphala na rahevuM. " zivAjIe killA upara pUrepurA baMdobasta karyAM. nAnI nAnI ane jhINI jhINI bAbate pazu emanI najara bahAra na hatI. badhI bAbateAnA pUrepurA aMdeAbasta karyA hatA. daravAje moTA moTA saradArAne jamAva rAkhyA hatA ane zivAjI mahArAja nIce pahoMcyA pachI temaNe AgaLa vadhavuM evA hukama karyAM hatA. mahArAja mulAkAta maMDapamAM javA nIkaLe, tyAre temanI sAthe be hajAra cunaMdA yahA nIkaLe, ane te Theka ThekANe TukaDIbaMdha theAbhI jAya ane nakkI karelA ja AgaLa vadhe evI vyavasthA thaI. killAnA rakSaNa mATe tApakhAnuM, dArUgoLA, gAla'dAja, vagerene pAA baMbasta karavAmAM AvyeA hateA. sUcanAe saragharAne ApI dIdhI, eTale rAjAnI pharaja pUrI thaI, javAbadArI pUrI thaI, ema mAnanArA rAjAemAM mahArAjanI gaNutrI thAya ema na hatuM. niyamana, vyavasthA ane hukama pAlananI bAbatamAM mahArAja bahu ceAkasa ane kha'tIlA hatA. sUcanAe ApyA pachI ane hukama tathA kramAnA cheThyA pachI te keTale darajje paLAyAM che ane tene keTale darajje amala thayA che. te ane krANu hukama teADe che, AjJAnuM ullaMdhana kare che, pharamAna paga taLe kacaDe che, e bArIkAIthI joI tapAsI, ghaTe tene zikSA karavAnI rIta, mahArAjanI hatI ane te Teva mujaba mahArAja killA upara badhe pharyAM ane saradAre| ane amaladArAe karelA khaMDheAbasta najare nihALyeA. jyAM jyAM krIthI sUcanAo mahArAjane ApavA jevI lAgI tyAM pharIthI sUcanAo ApI. raghunAtha allALa sabanIsane nAkA upara ceAkasI karavA rAkhyA. amuka IsArAnI sAthe ja saraneAbata netAjI pAlakare pAtAnI phAja sAthe duzmana upara chApo mArI jabarA jaMga zarU karI devA evI sUcanA ApavAmAM AvI. duzmanane ghATa uparathI pAna vaLavA devA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 e mATe paNa pUratA baMdobasta karavAmAM AvyA. Theka ThekANe jhADImAM laDavaiyA chUpA gAThavavAmAM AvyA hatA. mulAkAtama`DapathI te gaDha sudhI rastAnI bAjuemAM paNa sainiA amuka aMtare hatA. eka ja rAjamA khullA rAkhavAmAM AvyA hatA. jyAre duzmana upara chApo mAravAne vakhata Ave tyAre evI gAThavaNI karavAmAM AvI hatI ke duzmanane nAsI javA anukULa mArga hoya te rAjamArga hoya to paNa meTAM meTAM vRkSe tenA upara ADAM pADI, rasto pUrI devA ane nAsatA duzmanA te vRkSa eLagI nAsavA lAge te temane nAsavA na detAM pUrA karavA. zivAjI mahArAje pachI peAtAnA dilezAna dAsta tAnAjI mAlusare, pezvA merApata piMgaLe ane netAjI pAlakara sAthe khAnagImAM masalata karI ane khAnanA lazkaranI AjubAjue khabara na paDe evI rIte marAThA lazkara goThavI devAnuM nakkI karyuM. je aphajhalakhAna, pAte racelA dagAmAM phAvI jAya, teA duzmananA daLane nAsatAM bhoya bhAre paDe evI rItanI gAThavaNu karI dIdhI. pachI mahArAje maMtrI ma`DaLanI sabhA khelAvI ane sabhAmAM sarvenI salAha masalatathI nakkI karyuM ke jo mahArAja aphajhalakhAnanA kAvatrAnA kamanasIbe bhAga thaI paDe, te gAdI upara yuvarAja zaMbhAjIne besADavA ane temanI vatI rAjakArabhArI netAjI pAlakare calAvA ( History of the Maratha People P. 160). (* pAvADA--aphajhalakhAna 'mAM nIcenI lITI che, te uparathI jaNAya che ke rAjya za'bhAjIne badale umAjIne ApavA mahArAje kahyuM hatuM. umAjI e zivAjInA mATAbhAI zaMbhAjI jene aphajhalakhAnanI uzkeraNIthI kanakiMgara AgaLa mArI nAkhavAmAM AvyeA tene putra thAya. putaNyA umAjI rAjAlA / yAMca zeloka diletyAlA // ANi sarAIta umAjI / rAja hoIla tumhAlA // 1) 3. mulAkAtanA divasa. zake 1581 vikArI nAma saMvatsare mArgaziSa suda 7, I. sa. 1659 nA navembara mAsanI tA. 10 mI ne guruvAranA divasa mulAkAta mATe nakkI karavAmAM AvyeA hatA. je divasanI khAnasAheba tathA mahArAja ane bane taraphanA mAnItA saradAra amaladAra ane vizvAsu adhikArIe rAha jotA hatA te divasa AvI pahoMcyA. mulAkAtanA divasanI savAra thaI. prasaMga bhAre hatA ane mahArAjane A prasaMganA jokhamanuM pUrepuruM bhAna hatuM, chatAM mahArAja jarApaNa gabharAyelA mAluma na paDayA. haMmeza mujaba niyamita thA ane snAna karI paravArI jamyA. baporanA jarA ArAma paNa lIdhA ( History of the Maratha People ). ArAma lIdhA pachI mahArAja zrI bhavAnInA maMdiramAM gayA ane devInI ArAdhanA karI. hiMdutvanI khAtara A kaThaNa prasaMge AvI paDanArA sakreTAne pahoMcI vaLavA mATe peAtAmAM baLa ane zakti mUkavA devIne prArthanA karI. maMdirathI pAchA vaLyA pachI mahArAje potAnA tAnAjI mAlusare, pezvA mArApata piMgaLe ane sara teAbata netAjI pAlakara e traNene khAnagImAM kheAlAvI, chellI sUcanAe ApI ke raNazIMgu vAge eTale tarataja tamAre traNe jaNe AgaLa vadhIne aphajhalakhAnanA lazkara upara pAchaLathI ane baMne bAjuethI dhasArA karavA ane duzmanane pAcha bhAgatA aTakAvavA ( History of the Maratha People ). hiro krUrajaMdanI pharaja. zivAjI mahArAja pAse hirAjI pharajaMda nAmanA eka bahu vizvAsa, bahAdura ane sAhasika vRttivALA yedde hatA. tene tenA lAyaka kAma sAMpavAmAM AvyuM. khAna da| devAnA che, enI tA mahArAjane pUrepurI khAtarI hatI eTale hirAjI karajaMdane mahArAje melAvye ane enI pasaMRRgInA 40 mAzusenI TukaDI ene ApI gaDhanA daravAjA najIka mulAkAta maMDapanI pAchaLa eka jhADImAM e badhAne laI chUpAI khesavA kahyuM. hirAjIne evI jagyAe jhADImAM mUkayo hatA ke e tyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 jI ] che. zivAjI caritra 231 beThe beThe te mulAkAta maMDapamAM banatuM badhuM joI zake. aphajhalakhAna mahArAja upara hAtha nAMkhe athavA mahArAjanI jiMdagI jokhamamAM jaNAya to potAnAM mANaso sAthe ekadama jhADImAMthI nIkaLI mahArAjanI kumake deDI javuM e hukama ene karavAmAM Avyo hato. je mahArAjane hirojInI madadanI jarUra na paDe te hirajIe pitAnI ToLI sAthe kuca karI kAyanApAranI laDAImAM jaI jodhe vagere lokone madada karavI. pitAnA dosto sAthe khAnagI masalata ane vAtacIta purI karI mahArAja mAtA jIjAbAI pAse gayA. duzmana dagalabAja che tethI temane maLavA nahi javAnuM mAtA jIjAbAIe jaNAvyuM paNa mahArAjano daDha nizcaya joI mAtA jIjAbAIe rajA ApI ane pitAnA putra ane zivAjInA moTAbhAI zaMbhAjInA maraNanuM vera vasula karavA sUcanA karI ( History of the Maratha People Page 160. ). mahArAjanA jAsusIkhAtAe khAnanI chAvaNImAMthI chAnI vAta lAvavAnA kAmamAM kharI kuzaLatA batAvI hatI. je je vAte ane bAtamI maLatI tenA upara mahArAja bahu jhINI najare vicAra karatA ane e badhI bInA dhyAnamAM letAM mahArAjane khAtarI thaI ke duzmana dago ramavAne che. A vastu dhyAnamAM rAkhIne mahArAje mulAkAta mATe javAnI taiyArI karavA mAMDI. mahArAje poSAka sajavAnuM zarU karyuM. aMdarathI zarIra upara lekhaMDI sAMkaLanuM kuMDatuM (bakhtara ) paheryuM ane kuDatA upara jariyAna jhabhbho paheryo. mAthe lekhaMDI TopI paherI te upara suMdara maMdila bAMdhyuM. aMdarathI laMgoTa kasI te upara suravAla paherI. DAbA hAthanA paMjAmAM vAghanakha caDhAvyA ane bIchavI nAmanI nAnI kaTAra mahArAje jamaNI bAMyamAM saMtADI (History of the Maratha People Page 161, bI. moDaka kata pratApagaDha yuddha pA. 177). A rItane poSAka paherIne zivAjI mahArAja mulAkAta maMDape musalamAna saradArane maLavA javA sajja thayA. mulAkAtanI zaratamAM jaNAvyA mujaba mahArAja pitAnI sAthe eka khAsa baradAra ( A. D. C ) ane be amaladAra levAnA hatA. potAnA khAsa baradAra tathA amaladAra tarIke mahArAje tAnAjI mAlusane tathA amaladAra tarIke chavA mahAlA ane zaMbhAjI kavajIne pitAnI sAthe lIdhA. A darekanI sAthe pita pitAnI talavAra ane DhAla hatI. mahArAje pitAnI talavAra chavA mahAlAne ApI hatI. ( zrI. meDaka kRta batAvaha yuddha pA. 178). chavA mahAlA e zivAjI mahArAjane baha vizvAsa mANasa hatA. e bahu bAhoza ane hiMmatavALA hatA. mahArASTramAM tA. kahevata che ke "tA kag tA vAvaTA zis" " hati jevo te bae zi." zaMbhAjI kevajI paNa mahArAjano vaphAdAra vIra hatA. jAvaLInA caMdrarAva morenA hanamaMtarAvano vadha karanAra saMbhAjI te Aja hatA. A be kasAelA vIrAne mahArAje potAnI sAthe A kaThaNa prasaMge rAkhyA hatA ane khAsa baradAra tarIke pitAnA tanabadana destane lIdho hato. AvI rItano badabasta karI mahArAje vakIlane ciThThI lakhI khabara ApI ke khAnasAheba mulAkAta mATe mulAkAta maMDape padhAre (zrI. ciTaNIsa kRta zrI ziva chatrapati ma . pA 132 ). kALane bheTavA mATe jariyAnanA jhabhbhAmAM ane maMdilamAM sajja thayelA zivAjI mAtA jIjAbAInI najare paDyA. dIkarAne kALanA jaDabAmAM jate joI mAtA jIjAbAInuM hRdaya bharAI AvyuM. mahArAje mAtAnA pagamAM mAthu mukayuM. mAtAe dIkarAne uThADI chAtI saraso cAM. enA mAthA upara hAtha pheravI kahyuM " beTA ! bhavAnI tane yaza Apaze. bahu saMbhALIne vartaje. mArA zaMbhunA vadhanuM vera leje ha.mAtAnI AMkho azruthI bharAI AvI. mahArAje hRdaya kaThaNa karyuM ane hasatuM vadane kahyuM ke mAtAnA AzIrvAdathI mArA bhAInA vadhanuM vera huM vasula karIza, ema belI mahArAja gherathI nIkaLyA. mahArAja gherathI nIkaLyAnI IzArata tarIke raNazIMga kAryuM. A IzArata thayAnI sAthe nakkI karyA mujaba sainike pota potAnI pharaja upara nakkI karalA jagyAe hAjara thaI gayA. mahArAja mulAkAta maMDape javA pitAnI kRSNa nAmanI ghoDI upara: nIkaLyA. rastAmAM nakkI karelI yejanA mujaba amala thayo che ke nahi te paNa mahArAja jetA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 che. zivAjI caritra ( prakaraNa 2 ju aphajhalakhAna paNa mulAkAtanI vATa jote hate. khAna garvathI phulAI gayA hatA, paNa enuM matsaddIpaNuM gayuM na hatuM. mulAkAta maMDapamAM javAnI khabara maLI ke turata khAne potAnA vizvAsu mANasa mulAkAta maMDapa tarapha mekalyo ane maMDapamAM beThakanI goThavaNa tathA maMDapanI AjubAjue lazkaranI gaThavaNa tathA tenuM vAtAvaraNa joI tapAsa karI tarata pAcho AvavA kahyuM. tapAsa karavA gaelA vizvAsu mANase khAnane tyAMnI sthitithI vAkepha karyo. maMDapanA bhapakAnuM varNana karyuM ane kahyuM ke maMDapanI AjubAjue kAIpaNa jAtano ghoMghATa, garabaDa ke Dakhala nathI. maMDapanI AjubAjue phojanA mANaso ke bIjAM mANase paNa nathI. pachI khAna mulAkAta maMDapa tarapha javA nIkaLyA. khAne cunaMdA yoddhAo ane vizvAsu laDavaiyAo maLI 1500 mANasa sAthe lIdhA hatA (pratApa zuddha pA. 178 ). A mANasamAM baMdUkavALA karatAM talavAravALAnI saMkhyA bahu moTI hatI. khAna A mANasa sAthe janITaMbA najIka AvI pahoMce eTale kRSNA bhAskare khAnasAhebane khAnagImAM kahyuM ke je " khAnasAheba zivAjIne chetaravA IcchatA hoya te A sipAhIo vagerene ahIM ja rAkhavA e ThIka paDaze" History of the Maratha People Page 161) khAnane gaLe A vAta utarI. paMtAjI pate khAnane jaNAvyuM ke mulAkAtanI zaratone kore mUkI khAnasAheba A badhAM mANasane mulAkAta maMDape laI jaze te mahArAja vakhate mulAkAta mATe AvavAnuM mAMDI vALaze e mane bhaya rahe che. A vAtane kaSNAjIpate paNa Teko Apyo ane khAne potAnI sAthenA 1500 mANasonI phoja janITeMbAnI taLeTImAM rAkhI. te vakhate mahArASTramAM nAmIcA thaelA talavAra bahAdura paMca hathiyArI lazkarI saradAra sAda baMdAne khAne potAnA khAsa baradAra tarIke sAthe lIdhe (pratApagaDha yu pA. 179). bIjA be sazastra amaladAro sAthe khAna pAlakhImAM mulAkAta maMDapa najIka AvI pahoMcyo. khAna pAlakhImAMthI nIce utaryA ane mulAkAta maMDapamAM piThA. sAthe vakIla kRSNAjIpaMta temaja paMtAjI paMta hatA. mulAkAta maMDapane bhapake ane tyAM goThaveluM jara javAhIra temaja beThakene jaDelI motInI mUla ane jhAlara joI khAna bhaDake baLavA lAgyo. maMDapamAM cAre tarapha najara nAkhI khAna bolyo " amArA vajIrane tyAM paNa AvuM jariyAna bichAnuM nathI. A sAcAM pANIdAra motInI mUlo ane jhAlaro jhaLake che e vaibhava eTale zuM? amAre bAdazAha salAmata pAse paNuM A sAmAna nathI." khAnanA A bola paMtA pate sAMbhaLyA. vakIla patAjI paMtane manamAM khAna upara gusse to Avyo, paNa gussAne mAryo bharelA bhANumAM dhULa dhakele e e mUrkha na hatuM. A zabdo kArI ghA jevA lAgyA, paNa paMtAjIpate gusse dAbI dIdho ane zAMtithI belyA -"bAdazAhatano mAla bAdazAhatamAM ja jaze ( zrI. sabhAsada kRta jiAva chatrapati je rAtre pAnuM 18). khAnasAheba khAlI phIkara karI rahyA che." khAnasAheba: Asana upara birAjyA ane zivAjI rAjAne jaladI teDI lAvavA mATe mANase ravAnA thayA, 4. khAnane vadha. zivAjI mahArAja ane khAnanA aMgarakSakemAMnA keTalAkanAM nAma atre ApIye chIe. zivAjI mahArAjanA aMgarakSako. aphajhalakhAnanA aMgarakSaka, 1. zaMbhAjI kevajI 1. abadula saiyada 2. jIvA mahAlA 2. saiyada baMdA 3. kAMDAjI kaMka 3. rahImatakhAna ( khAnane bhatrIjo) 4. yezAjI kaMka 4. pahIlavAnakhAna 5. kAtAjI IgaLe 5. pilAjI mehite 6. kRSNajI gAyakavADa 6. zaMkarAjI mohite 7. IbrAhima sIdI ( zivabhArata a. 21, pA. 207) (zivabhArata a. 21, 5, 29) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. zivAjI catri 4. khAnanA vadha. zivAjI mahArAja gaDha utarI maMDapa tarapha AvavA nIkaLyA. jAsuso pAsethI mahArAje jANyuM ke khAnanI sAthe saiyadabaMdA che ( baDA saiyada ) tethI mahArAje patAjI pata vakIlane khelAvyA ane tenI mAraphate khAnane kahevaDAvyuM ke zivAjI rAjA paNa potAnA khAsa khabaradAra tAnAjI mAlusarene maMDapa bahAra rAkhavAnA che, te saiyadabaMdAne paNa maMDapa bahAra rAkhavAnI geAThavaNa karavI. patAjI pate khAnane kahyuM ke " saiyadabaMdAne joI ne mahArAja gabharAya che ane aMdara AvavAnI emanI hiMmata cAlatI nathI. khAnasAhebane e potAnA kAkA mAne che ane vaDIla samajIne maLavA Ave che. hamaNAM sudhI badhI khAjI peza gaI che. have thADA mATe khAnasAheba na bagADe eTalI mArI vinaMti che. ' khAna potAnI beThaka uparathI zivAjI mahArAjane joI zakatA hatA. zivAjI mahArAje potAnI talavAra jIvA mahAlAne ApI hatI ane pote teA niHzastra dekhAtA hatA. khAne vicAra karyo ke jyAre tAnAjI mAlusarene zivAjI bahAra rAkhavA taiyAra che, teA saiyadabaMdAne bahAra meAkalavAmAM harakata nathI. khAne saiyadabadAne maMDapa bahAra javA sUcanA karI. have maDapamAM javA mahArAja ma`Dapane daravAje AvyA. mahArAja, jIvA mahAlA ane zaMbhAjI kavajI sAthe maMDapamAM peDA. have maMDapamAM nIce pramANe mANasA thayAMH-- 1. zivAjI mahArAja. ra. 5tAjI pata vakIla. prakaraNa 2 jI ] 1. khAnasAheba. 2. kRSNAjIpata vakIla. 3. khAnane amaladAra. 4. "" 3. jIvA mahAlA. 4. 'bhAjI vajI, 233 maMDapa mahAra. 1. saiyadabaMdA. 1. tAnAjI mAlusare. khAna potAnI beThaka upara beThA mahArAja maMDapamAM dAkhala thayA ane dhIme dhIme AgaLa vadhyA. hatA te ubhA thayA ane zivAjInI sAme gayA ane patAjI patane pUchyuM zivAjIrAjA te Aja ke ? " patAjI paraMte javAba ApyA " hA, A pote ja zivAjI mahArAja. " pachI zivAjI mahArAje kRSNAjIpa'tane pUchyuM: " khAna te Aja ke zuM? '' kRSNAjIe javAba ApyA r hA '' ( zrI. mADaka kRta pratApAna yuddha pA. 181. zrI. ciTaNIsa kRta zrI zivachatrapati mahRAAna pA. 133 ). "C kr te jamAnAmAM khareAriyA ekabIjAne bheTIne mAna ApatA. e rIta pramANe zivAjIne bheTavA mATe khAna AgaLa AvyeA. AvatAM AvatAM mahArAjanA vaibhava joI manamAM baLI rahelA khAte peAtAnA gussA zabdo vATe bahAra kADhavo ane khelyuM| zivAjI ! tuM eka sAdhAraNu saradArane chekarA che, to pachI A badhuM dhana tuM kyAMthI lUTI lAbyA ? " zivAjIne A zabdo talavAranA jhATakA jevA lAgyA ane tarataja mahArAje garama thaine khAnane javAba ApyA huM lUTIne lAvyeA ke zI rIte lAgye te jovAnuM kAma mAruM che. bAdazAhanA bhiyArakhAnAmAM khANuM pakavanAranA chekarAe enI paMcAtamAM na paDavuM " (History of the Maratha People. Page 161. ). khAna bahu U McA, jADA, jabarA ane puSkaLa khaLavALA hatA. AvA jabarA kadAvara mANusanI sAme zivAjI mahArAja eka nAnA chekarA jevA dekhAtA. khAne be hAtha paheALA karI, zivAjI mahArAjane bheTavA dekhAva karI mahArAjane bAthamAM lIdhA ane mahArAjanuM DAku bagalamAM dhAlI jorathI dAbyuM eTale mahArAja dagA samajI gayA ane mAthuM cheDAvavAnA prayatna karyAM, paNa e phAgaDha gayA. khAte mahArAjanuM mAthu AvI rIte kabajAmAM laI, peAtAne jamaNe hAthe kamaranI DAkhI bAjue saMtADI rAkhelI jamaDhADha myAnamAMthI kADhI mahArAjanI DAkhI kUkhamAM dhAMcavAnA prayatna karyAM ( pratApagaDha yuddha pA. 1848 ). mahArAje aMdarathI akhtara, paheryuM hatuM tethI jamadADha aMdara pesI zakI nahi. mahArAje hiMmata pI 30 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat . www.umaragyanbhandar.com Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 che. zivAjI caritra " ,, [ prakaraNa 2 tuM zrI bhavAnI ane gururAmadAsa svAmInuM smaraNu karyuM. pachI peAtAnA DAbA pajAmAM vAghanakha gAThavyA hatA ( te pajo khAnanI jamaNI bAjue hatA ) te tyAMthI kADhI laI, e paMjA vaDe khAnanA peTane jamaNI bAjuthI cIryuM. khAte tA ekalA jhabhbhoja paheryA hatA eTale peTa phATaryu ane aMdaranAM AMtaraDAM bahAra AvyAM. eTalAmAM bahuja capaLatAthI mahArAje peAtAnI pAsenA khivA bahAra kADho ane pAtAnA jamaNA hAthathI khAnanI DAkhI kUkhamAM dhA karyAM. AvI rIte e dhA kUkhamAM karyAM eTale khAnanI DAbI bagalanI cUDa DhIlI paDI. khAnanI cUDa DhIlI paDelI lAgI ke tarataja mahArAje jorathI eka AMcakA mArI potAnI DeAka khAnanI bagalamAMthI cheDavI lIdhI. mulAkAtane mATe eka cetA karavAmAM AvyeA hatA tenI upara A banAva banyA hatA. khAnanI agalamAMthI DAka cheDavI mahArAja cetarAnI nIce kUdI paDyA. aphajhalakhAna raipejI saradAra na hatA. e asAmAnya yeho hatA. peTanAM AMtaraDAM bahAra nIkaLI paDyAM hatAM, chatAM A vIra khIlakula gabharAyA nahi. zivAjI mahArAja cetarA nIce kUdI paDyA eTale khAne potAnA peTanI bahAra nIkaLI paDelAM AMtaraDAM peAtAne hAthe pAchAM peTamAM dhANyAM ane tenA upara potAnI kamaranuM zeluM bAMdhyuM. khAne DAbhe hAtha e brA upara rAkhI, jamA hAthamAM talavAra lIdhI ane ava mArI savAra tevo" ema kheAlI zivAjI upara dhA karyAM. mahArAje mAthA upara maMdIlanI aMdara lekhaDI TIpI paherI hatI, eTale mahArAjanA bacAva thayA. pachI mahArAje javA mahAlA pAsenI peAtAnI talavAra ane paTA laI lIdhAM. khAne "dagA, dagA, dADA, dADA evI bUmo pADI. pachI mahArAje kahyuM " tuma to vare saura vaTALa, ava mArI mavAnI zivAnI thI phelo" ema khelI talavAranA dhA khAnanA DAbA khabhA upara jorathI karyAM je peTa sudhI utaryAM. Ama khAna zivAjI mahArAjane hAthe khatama thayA. khAnanI khUmA sAMbhaLI saiyadabaMdA tathA goviMdapa'ta divAna doDI AvyA. sayadabaMdAe mahArAja upara talavArane dhA karyAM. paNa sayadabaMdAne doDI AvelA joI, tAnAjI mAlusare paNu doDI AvyA ane saiyadabadAnA dhA talavAra upara jhIlI lIdhe. saiyadakhadA ane tAnAjI mAlusarenI vacce & yuddha cAlyuM ane tAnAjIe A talavAra bahAdura saiyadabaMdAne mAlIkane tyAM mAkalI dIdhA. khAnanA bIjA amaladAro mahArAja upara tUTI paDyA. paNa jIvA mahAlAe peAtAnuM kharuM hIra A vakhate batAvyuM. mahArAja uparanA humalA jIvAe peAtAnI upara lIdhA ane khAnanA yAddAone pUrA karyAM. zabhAjI kavajIe paNa kharuM zauya batAvyuM. divAna gAviMda pate mahArAja upara are! haleA karyAM. mahArAje kahyuM "tuM prAvaNa che mATe AgaLa AvatA nahi " paNa goviMdapute na mAnyuM ane mahArAja upara brA karavA doDI gayeluM. tAnAjI mAlusare ane jIvA mahAlAe enA upara mArA calAvI ene dhAyala karyAM. zivAjI mahArAje kahyuM " e brAhmaNa che. eNe kharI sipAhIgIrI batAvI che, eNe peAtAnA mAlIkanI cAkarI karI che, ene pUrA na karo. " mulAkAta maMDapamAM 6 yuddho cAlI rahyAM che e daramiyAna pAlakhIvALA bhAI pAlakhI laIne aMdara peThA ane pAlakhImAM khAnanuM maDaduM nAkhI pAlakhI laI jatA hatA, tyAM zaMbhAjI kavajI pAchaLa doDyA ane bhAInA paga upara vA karI pAlakhI nIce pADI. pachI zuMbhAjI vajIe mahArAjane pUchyA vagara pAlakhImAMnA khAnanuM mAthu' kApI lIdhuM. AvI rIte khAnanA badhAM mANase mAryA gayAM ane zivAjI mahArAje aphajhalakhAnanA dagAmAMthI peAtAnI jAtane bacAvI, capaLatA vAparI khAnanA purA karyAM ane hiMdutva rakSaNa mATe hiMdu rAjya sthApavAnI ceAjanA majabUta karI. zivAjI mahArAjane prabhue bacAva karyAM. A badhA banAva 10 thI 12 mInITamAM ja pUrA thayA. mulAkAta maMDapanI bAjumAM raNaziMga vagADanArA taiyAra rAkhyA hatA, temane raziMga vagADavAnA mahArAje hukama karyAM. zigavALAe ziMga phukyuM ane laDAI zaru karavAnI IzArata thaI. A vakhata sAMjanA cAra ane pAMca vAgyAnI vaccetA hatA. (pratApagaDha yuddha pA. 185 zrI. viiivajJaya pA. 170, zrI bhAve mRta bAjavAnAvA varSe pA. 75 ). raNaziMgAne avAja sAMbhaLatAMnI sAthe ja gaDha uparathI tApAnA avAje thayA. A tApanA avAjo e dUra dUra lazkara sAthe * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 je ] che. zivAjI caritra 235 sajja thaI taiyAra rahelA saradArone nakkI karyA mujaba duzmana upara halle karavAnI sUcanA hatI. raNaziMga ane toponA avAja sAMbhaLIne nakkI karI rAkhyA mujaba laDAI zaru thaI. raNaziMgavALAone raNaziMga phUMkavA hukama karI, mulAkAta maMDape pratApa karI, tyAMnuM kAma paravArI pratApagaDha upara javA mahArAja nIkaLyA. teponA avAja sAMbhaLI khAnanA mANase samajayA ke A topo khAnanA mAnamAM pheDavAmAM AvI haze. zivAjI mahArAjanA mANase pUrva saMketa mujaba samajI gayA ke duzmananA daLane bhAgatAM bhoMya bhAre karavAnI IzArata thaI. mahArAjanA mANasa to taiyAra thaIne cAtakanI mAphaka topanA dhaDAkAnI rAha jotA hatA. toponA dhaDAkAnI sAthe ja rAha jotA beThelA marAThA duzmana daLa upara tUTI paDyA. bhAre yuddha jAmyuM. zivAjI mahArAja aphajhalakhAnanuM lehI TapakatuM mAthuM hAthamAM laI pratApagaDha upara gayA. zrI bhavAnInAM darzana karyo. tyAMthI aphajhalakhAnanuM mAthuM hAthamAM laI mAtA jIjAbAIne maLavA cAlyA. mAtA jIjAbAI pratApagaDhanI TocethI mahArAjanI rAha jotAM beThAM hatAM. zivAjIne potAnA gAThiyAo sAthe sahIsalAmata aphajhalakhAnanA zira sAthe AvelA joI mAtAnI AMkho AnaMdAthI bharAI AvI. zivAjIe mAtAnA pagamAM potAnuM mAthuM mUkayuM. zivAjIne pagamAMthI uThAvI mAtA jIjAbAI bolyAM "beTA! zaMbhanA vadhanuM vera vasula karIne mArI AMtaraDI ThArI che. te te sAcI sipAhIgIrI bajAvI. bhavAnIe mahera karI. kALanA jaDabAmAMthI vijayI thaI chUTI tuM mane AvI maLe te mATe ApaNe prabhune pADa mAnavo rahyo. A vijaya e to kevaLa prabhunI prasAdI che. enI kRpA na hota to AmAMnuM zuM banI zakata?" pachI mAtA jIjAbAI mahArAjanA goThiyAo tarapha joIne bolyAM "zivAjI Aje mane sahIsalAmata maLe che e prabhunA pADa ane tamArA badhAnA pratApa che. " 5. khAna khatama thayA pachI, aphajhalakhAna marAyA pachI pratApagaDhanI AjubAjunA Asare 25-30 mAIlanA mulakamAM zivAjI mahArAja ane bijApura darabAranA lazkara vacce cAra laDAI che ane keTalIka jhapAjhapI thaI hatI. zivAjI mahArAje malAkAtane visa nakkI karavAmAM jabarI dIrdhadaSTi vAparI hatI. khAna vAIthI nIkaLI AvyA pachI malAkAta levA taiyAra hatA paraMtu be divasa vacce javA daIne zivAjI mahArAje malAkAta mATe guruvAra pasaMda karyo. gusvAra e musalamAnone " jummarAta dina" hAI e rAtre dharmacusta musalamAne phakIrane kherAta ApavAnI dhamAlamAM hoya che. bIjA musalamAno guvAranI rAtane aThavADiyAnI mAjazekhanI rAtri gaNe che. bijApura lazkaranI chAvaNImAM te divasanI rAtri gAnatAna, nAca, tamAsA vageremAM gaLAtI. lazkaranA sainike mojazokhamAM mazagula hoya teve vakhate chAvaNa upara acAnaka chApo mAravAmAM Ave te cheDe bhege duzmanadaLanuM bhAre nukasAna karI zakAya, e gaNatrI gaNavAmAM zivAjI mahArAje bhAre najara pahoMcADI hatI. mulAkAtane vakhata paNa mulAkAta maMDapanuM kArya khatama thayA pachInA kArya mATe anukULa thaI paDe e ja nakkI karavAmAM zivAjIe DahApaNa vAparyuM hatuM. duzmananuM daLa jabara hoya. saMkhyA moTI hAya, dArUgoLA khUba heya, rasada akhUTa hAya, laDAI ne saraMjAma pUrepura hoya ane potAnI pAsenI thoDI saMkhyA ane duzmananA pramANamAM thoDAM sAdhanothI zatrune mahAta kare hoya te uttama senApati je gaNatrI kare ane jhINI jhINI bAbata upara paNa UMDI najara pahoMcADI kAryakrama vaDe ane kAmanI vaheMcaNI kare tevI goThavaNu zivAjI mahArAje karI hatI. mulAkAta maMDapanuM kAma ApyA pachI pratApagaDhathI toponA dhaDAkA thAya ke tarata ja ThekaThekANe chAvaNImAM vaheMcAI gaelA duzmana lazkara upara judA judA senApatioe ekI sAthe humalo kare evo kAryakrama goThavAI gaye te. potAnA kAraNe damanane nAza karavAmAM muzkelI na paDe te mATe mulAkAtane vakhata sAMjanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 jA cArathI pAMcanA nakkI karavAmAM AvyA hatA ane te pachI teApanA dhaDAkAnI IzArata thAya ke nakkI karelA senApatioe duzmanadaLa upara hallA karavA. duzmananuM lazkara mahArASTranA e bhAganA jaMgala, DuMgara, jhADI, khINu, vagerethI pUrepuruM jANItuM nahi hAvAthI rAtrinA lAbha bhAgiyAne maLe e gaNatrithI zivAjI mahArAje mulAkAtane vakhata nakkI karyA hatA. I. sa. 1659 nA guruvAra tA. 10 mI navembarane rAja aphajhalakhAna pratApagaDhanI taLeTImAM mulAkAta maDapamAM marAyA pachI sAMjanA poNApAMca vAge pratApagaDha uparathI nakkI karyA mujaba teApanA dhaDAkA thayA ane e dhaDAkA thatAMnI sAthe ja zivAjInuM lazkara nIkaLyuM. te rAtre cAra jabarI laDAI e thaI. keTalIka jhapAjhapI paNa thaI. nIcenI cAra laDAI e bahu jabarI thaI:--(1) janI2banI laDAI, (2) kAyanA pAranI laDAI, (3) jAvaLInI laDAI ane (4) vAInI laDAI, huM janITe banI laDAI. mahArAje evI gAThavaNu karI hatI ke mulAkAta maMDapamAM je pariNAma Ave tenI khabara avAjanA IzArAthI pAtAnA saradAra ane senApatine maLe, ane te IzArA mATe mulAkAta maMDapanI bahAra najIkamAM jorathI raNuziMguM phUMkanArAne ziMga sAthe hAjara rAkhyA hatA ane potAne hukama thAya tathA sUcanA maLe evI rIte ziMga tAbaDatAba phUMkavAnI emane sUcanA ApI dIdhI hatI ane gaDha uparanA gAladAjone taiyAra rAkhyA hatA. raNaziMga saMbhaLAya ke tarataja teApAnA avAja karavAnI tAkIda ApI dIdhI hatI. mulAkAta maMDapane banAva banI gayA pachI khAnane pAlakhImAM nAkhIne bheI lAMkA laI jatA hatA temanA paga kApI nAkhI pAlakhImAMthI khAnanuM mAthuM kApIne zaMbhAjI vajIe zivAjI mahArAjane ApyuM ane zivAjI kRSNAjI bhAskarane sAthe laI gaDha upara javA nIkaLyA te vakhate mahArAje ziMgavALAne ziMga phUMkavAno hukama karyAM. gaDha uparanA gAladAjo raNaziMganA avAjanI AturatAthI rAha jotA hatA. gAlaMdAjo rasuthiMga sAMbhaLavA mATe jeTalA Atura hatA teTalAja Atura dUradUra duzmana daLaneA nAza karavA taiyAra thaI rahelA sara senApati mArA pata piMgaLe, saraneAkhata netAjI pAlakara, jedhe, khAMdala, pAsalakara vagere senApati ane saradArA hatA. mahArAje hukama karyAM eTale raNaziMgavALAoe AnaMdathI ziMga kayAM ane ziMga sAMbhaLatAnI sAtheja gaDha uparanA gAla dArjoe teAAnA dhaDAkA karyAM. tApA chUTI ane e sAMkatika teApAnA dhaDAkA sara senApati mArA pata piMgaLe vageree sAMbhaLyA ane nakkI karI rAkhelA saMketa mujaba e raNayAddA khAnanA lazkaranA judA judA bhAga upara tUTI paDavA AgaLa dhasyA. A tApAnA dhaDAkA aphajhalakhAnanA mANusAe paNa sAMbhaLyA hatA. paNa emane te zivAjI kaI visAtamAM na hatA eTale tApAnA A dhaDAkA khAnanI salAmI mATe zivAjIe karyAM haze ema dhArI Anada mAnyA. zivAjI mahArAje khAna ane tenA saradAranA je satkAra karyAM, emanI je parANAcAkarI karI, emane rastAmAM Theka ThekANe je mAna ApyuM te uparathI mulAkAta maMDapamAM kAIpaNa prakAranA bhayakara banAva banaze evI zaMkA akjhalakhAnanA DAhyAmAM DAhyA, anubhavI ane kasAelA mutsaddIone paNa nahatI. khAnanA nIkaTanA ane khAsa vizvAsu saradArA ane amaladAre| jemaNe khAnane manasukhe jANyA haze te tA khAnanAM parAkramanI vAta sAMbhaLavA AturatAthI rAha joI ne beThA haro. pAranI chAvaNIthI khAna mulAkAta maMDape AvavA nIkaLyA tyAre zivAjI mahArAjanA vakIla patAjI paryaMtanI sAthe kabula karelI mulAkAtanI zarate khAne teDI ane peAtAnI sAthe chAvaNImAMthI cUMTIne uttamamAM uttama 1500 mANusA lIdhAM. A 1500 laDavaiyAone mulAkAta maMDape laI javA mATe khAte sAthe rAkhyA hatA ane temane mulAkAta maMDapeja laI javAnA ene nizcaya hatA paNu khAna A 1500 mANasA sAthe krAyanA nadIne kinAre AvyA eTale zivAjInA vakIla patAjI pute Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 ja ] che. zivAjI tri 239 khAnane kahyuM " mulAkAtanI zaratA tUTe te zivAjI mahArAja mulAkAte AvavAnuM vakhate mAMDI vALaze ane hamaNAM sudhI peza gaelI khAjI dariyA tarI khAAciyAmAM DUbI jaze." khAnanA vakIla kRSNAjI pata sAthe hatA temane paNa patAjI patanuM kahevuM vAjakhI lAgyuM ane eNe pazu khAnane vakhatasaranI cetavaNI ApI ane jokhama kheDacA zivAya khAjI sadhAtI hAyatA A rastA laIne zivAjIne geravAjakhkhI rIte cha McheDI nukazAna vahArI levuM e DahApaNabhareluM nathI ema khAnane jaNuAvyuM. khAne A baMne vakIlanA vIcArA dhyAnamAM laI tenA upara vicAra karyAM ane tene paNa lAgyuM ke mulAkAtathI hetu sadhAya ema che ane zivAjIne mulAkAta vakhate sIdhA karAya ema che tethI kApaNu phlegAmAM mulAkAtanI gaThavaNu tUTI na paDe enI khAsa kALajI rAkhavI joIe. eNe 1500 mANusanuM lazkara kAyanAne kinAre janITebanA DuMgarA najIka theAbhAvyuM. je paryaMta upara pratApagaDha bAMdhavAmAM AvyeA che te paryaMtanA agnikhUNA taraphanA DuMgarane " janoTaba" nAmathI laoNkA eLakhe che. A DuMgarathI Azare ardho lAga dUra * mahAravADavAgye Teba " e nAmaneA eka DuMgara che. e baMnenI vaccenI khANumAM A 1500 cunaMdA laDavaiyAne rAkhIne khAna mulAkAta maMDapa tarapha cAlyA. je khIzumAM pAtAnAM 1500 mANusAne khAne ceAlAvyAM hatAM, te khINunI uttara taraphanI jhADImAM kaneAjI jedhe, khAMdala, pAsalakara, aNuAjIpata, bAjI sarajerAva vagere cAddAone Azare 400-500 pAyadaLa sAthe zivAjI mahArAjanI goThavaNu mujaba gAThavavAmAM AvyA hatA. khAnanuM lazkara kAyanA pArathI dhasArA karatuM pratApagaDha tarapha Ave tyAre tene nAza rastAmAMja karavAnuM kAma sarasenApati mArApata piMgaLe ane sIlImakarane soMpyuM hatuM. paNa mArApata khIjI kAmagIrI bajAvI ne halle lAve tyAM sudhI khAnanA lazkarane rokI rAkhavAnI jaruriyAta zivAjI mahArAjane vicArane aMte jaNAI, eTale mahArAje e kAma upara jaNAvelA kanAjI jedhe vagere saradArAne soMpyuM hatuM. pAtAnI pharaja kharAbara adA karavA mATe janIbanA DuMgaranI taLeTImAM khAjI sarajerAva ane A DuMgaranI dakSiNe dhADI jhADImAM aNuAjIpata pAtAnAM mANusA sAthe chupAI beThA hatA. aNuAjIpata ane enAM mANasAe jhADImAM chupAvA mATe Theka ThekANe evI jagyA pasaMda karI hatI ke jyAMthI teo rastA uparanI badhI hilacAla dekhI zake ane rastA uparanA kAIpaNu mANusa emane joI zake nahi. khAne peAtAnAM 1500 mANasA je khINamAM rAkhyAM hatAM, tenA naiRtya khUNAmAM gAmanI pAchaLa sIlImakara peAtAnA lazkara sAthe teApanA dhaDAkAnI rAha jotA taiyAra beThA hatA. pAradhATamAM kinezvaranI najIkamAM sara senApati mArApata piMgaLe pAtAnA 5000 pAyadaLa sAthe brATa rAkIne beThA hatA. zivAjI mahArAje pAtAnA lazkaranI AvI rIte gAThavaNu karavAmAM dareka anukULa ane pratikULa saMjogA dhyAnamAM laI, najarabAjakhAtA taraphathI maLatI khAnagI bAtamI upara najara doDAvI AjubAjunA saMjoge ane vAtAvaraNanA lAbhane aDasaTTo AMkI peAtAnI senApati tarIkenI dI daSTi sAkhIta karI hatI. zivAjI mahArAjanuM najarabAja khAtuM bahu capaLa ane cAlAka hatuM etA pAchaLa kahevAmAM AvyuM che. mahArAjanuM najarabAjakhAtuM khAnanI chAvaNInI chupI vAtA meLavIne mahArAjane tenI khabara tarata pahoMcADatuM, eTaluMja nahi, paraMtu khuda khAnanI yeAjanA ane gADhavA chupAmAM chupI hoya te paNa zivAjanuM najarabAjakhAtuM e jANI zakatuM. mahArAja lazkaranI vyavasthA ane baLanI AMkaNI barAbara karI zakatA ane jyAM joI e tyAM, jeTalA joI e teTalA ane jevA joI e tevA mANasA jyAre joI e tyAre acUka mUkI zakatA, tenuM kAraNa temanA najarabAjakhAtAnI vakhANuvA lAyaka kAmagIrI hatI. potAnA najarabAjamAtAnI bAtamI upara khAsa dhyAna rAkhIne zivAjIe lazkaranI gAThavaNu karI hatI. mahArAjane cesa ThekANethI khabara maLI hatI ke khAte nIce pramANe gADhavaNu ane taiyArI karI hatI. " jo zivAjI jIvatA hAthamAM na Ave ane te paradhAramAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 jAM thaI ne mahADa tarapha nAsI jAya teA pAraghATano ekadama kabajo levA ane zivAjIne pUrva dizAthI pazcima tarapha dhakelavA, zivAjIne eka taraphathI pazcima tarapha dhakelI, sIdIne uzkerI tenI madada mAgI tenI pAsethI zivAjIne pazcima dizAethI pUrva tarapha dhakelavA ane zivAjI dakSiNu taraph na nAse mATe vADInA sAvaMta ane zRMgArapuranA rvenI madadathI e dizAethI paNu ane nAsavA na devA ane evI rIte zivAjIne cAre taraphathI gherI levA. " mahArAjane cAre taraphathI gherI levAnI khAna peravI karo rahyA che e khabara maLavAthI mahArAje pAraghATa upara khUba baMdobasta rAkhyA ane kAyanA pAranuM khAnanuM lazkara pratApagaDha upara hallA lAve tA jedhe vagere yoddhAe e lazkara aTakAvavuM ane khAnanA lazkaranI saMkhyA bahu meTI hAvAthI e lazkara upara merete pAtAnA pAyadaLa sAthe AvIne chApA mAravA ane dumanadaLanA nAza karavA, evI gAThavaNa mahArAje karI hatI. zivAjI mahArAje jyAre A pramANe vyavasthA karI tyAre khAna mulAkAtanI zaratA teDI, 1500 cunaMdA mANasA potAnI sAthe mulAkAta maMDape laI javA mATe rAkhaze ane khAna e 1500 mANasane janIbanA DuMgara AgaLa mUkIne AgaLa jaze enI kAI ne kalpanA paNa na hatI. A te kevaLa akasmAta hatA. zivAjInA najarabAjakhAtAnAM mANasA khAna ane tenI chAvaNImAM ane AsapAsa judA judA vezamAM bhaTakatA hatA ane bAtamIe hara prayatne meLavI mAlIkane pahoMcADatA hatA. aljhalakhAna 1500 mANaso laI ne vAIthI nIkaLyA ke tarataja najarabAjakhAtAnA amaladAre AvIne sara senApati mArApata piMgaLene tAkIde khabara ApI ke khAna 1500 mANasA sAthe laIne mulAkAta maDape Aya che. mArApate A khabara sAMbhaLI ane ene lAgyuM ke mahArAje geAThavelA kAryakramamAM have emanI paravAnagI vagara pheraphAra karavA paDaze. piMgaLe jarApaNa gabharAyA nahi, paNa duzmane potAnI cAlamAM pheraphAra karyAM, tA duzmanane paheAMcI vaLavA mATe nakkI karI rAkhelA kAryakramamAM pheraphAra karyeja chUTakA che. e vicAra karIne mereApate A ubhI thaelI navI aDacaNune paheAMcI vaLavA mATe nakkI karelI vyavasthAmAM jarura jeTalA pheraphAra potAnI javAbadArI upara karavAno nizcaya karyo. eNe evI gAThavaNu karI ke jo khAna 1500 mANusA laIne mulAkAta ma`Dape jAya tA tApanA dhaDAkAnI sAtheja enA lazkaranI eka TukaDIe janI2bane! DuMgara caDhIne khAnanA A mANusA upara pAchaLathI haleA karavA. A geAThavaNu karavAnuM nakkI karI, piMgaLe potAnA saradArAne te pramANe sUcanA ApavA taiyArI karatA hatA eTalAmAM te najarabAjakhAtAnA bIjo amaladAra cAkkasa khabara lAvyA ke 1500 mANusa khAna kAyanApAranI chAvaNIthI potAnI sAthe lAvyeA hatA te badhAMne janITuMbanA DuMgara najIkanI khINamAM mUkIne khAna mulAkAta maMDapa tarapha gayA che. A bAtamIthI pAchA saMjogA badalAyA ane mereApate nakkI karelI gADhavaNu rada karI, navA saMjogAne paheAMcI vaLavA goThavaNumAM te pramANe pheraphAra karyo ane e gAThavaNune tApanA dhaDAkAnI sAtheja amalamAM mUkavA potAnA amaladArAne sakhata tAkIda ApI. Asare poNApAMca vAge pratApagaDha upara teApanA dhaDAkA thayA. mArApata piMgaLe, netAjI pAlakara vagere dUra dUra taiyAra thaI ne tAponA dhaDAkAnI rAha jotA hatA. dhaDAkA sAMbhaLatAMnI sAtheja merApa ta piMgaLee sUcanA ApyA mujaba saradAra bAMdala khINamAM rahelAM khAnanAM mANusA upara potAnA lazkara sAthe tUTI paDyo. AMdalane A hatlA taddana acAnaka hatA. aphajhalakhAna mulAkAta vakhate ka MIka navAjunI karaze ane khAna taraphathI kaMika hukama Avaze, e vicArathI khAnanA lazkarane senApati khAna taraphathI hukamanI rAha jotA haze, senApati ane enA hAtha nIcenA lazkarI amaladArAnI AMkha ane kAna pratApagaDha tarapha dorAI rahyAM hatAM, evI sthitimAM saradAra badala potAnI TukaDI sAthe khAnanAM mANusA upara tUTI paDyo. vIra khAMdale DAkhI ane jamaNI banne bAjuthI tUTI paDavAnI ne vAparI. Ama acAnaka baMne bAjuthI hallA thavAthI khAnanAM mANusA gaRRrAyAM. khAnanA senApatie emane dhIraja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAraNa 2 nuM ] che. zivAjI caritra 239 ApI vyavasthita karavAnA prayatna karyAM. khAnanA lazkare marAThI lazkaranA sAmanA karyAM ane yuddha kharekharuM jAmyuM. saradAra khAMdala bahu AvezathI potAnA mANasone zUra caDAvI rahyo hatA. marAThI lazkara paNa khUba raMge caDayuM hatuM. sakhata kApAkApI cAlI rahI hatI, eTalAmAM aNuAjI, raMganAtha ane sarjerAva potAnI TukaDI sAthe khAMdalanI kumake AvI paheAMcyA ane khAnanA lazkaranI DAkhI ane jamaNI bagala para emaNe mArA calAvyA ( pratApaDha yuddha pAna. 215). A kumaka AvI paheAMcI eTale marAThA lazkaramAM pAchuM navuM jora AvyuM. saheja thAkelA marAThA sipAhIoe pAchA jorathI mArA zarU karyAM. musalamAnA paNa maraNiyA thaIne laDatA hatA. raNe caDelA hiMmata bahAdura hiMduo prANanI paravA rAkhyA vagara ghUmI rahyA hatA. khAMdala, sarje rAva, ane aNuAjI raMganAthane duzmanadaLamAM nAgI talavAra vIMjhatA, duzmananA rathI mahArathIne katala karatA joI marAThA raNavIre maraNiyA banyA. khAnanA senApatie paNu potAnA sipAhIone zUra caDAvavAmAM bAkI na rAkhI. baMne taraphanA yoddhAe mAthAM kAre mUkIne laDatA hatA. ghaDIvAra teA ema paNa jaNAtuM ke A laDAI lAMkhA vakhata sudhI cAlaze. A pramANe katala cAlI rahI hatI eTalAmAM saradAra sIlImakara potAnI TALI sAthe marAThA lazkaranI madadamAM AvI pahoMcyA (pratApagaDha yuddha pA. 217 ). sIlImakara khAnanA lazkaranI pAchaLathI ane DAkhI bagalanI bAjuthI halle lAvyA. A tAjo hullA bahuja sakhata hatA. A hallAthI duzmana daLamAM gabharATa peThe. musalamAnAnI hiMmata khUTI, chatAM senApatie lazkarane TakAvI rAkhavAnA prayatno karavA mAMDyA. khAnane khatama karyA pachI mahArAja pratApagaDha upara javA nIkaLyA te vakhate temanA bacAva mATe hirAjI karajaMdane tenAM 40-50 mANaseAnI TALI sAthe taiyAra rAkhyA hatA. tene janI2ba AgaLa jaI tyAMnI laDAImAM madada karavA ravAnA karyAM. te potAnA 40 maraNiyAne laI duzmananA AgaLanA bhAga upara jorathI tUTI paDyo (matApavaDha yuddha pA. 218 ). hirAjI pharaja MdanA AvavAthI duzmana daLamAM bhaMgANuM paDayuM. khAnanuM lazkara bhAgavA lAgyuM, eTalAmAM mArApata piMgaLee lazkaranI nAnI nAnI TukaDIe saradAra DhapAle, marALa, DhAra, ane mALanI sAthe madada mATe mokalI hatI te AvI paheAMcI ane eNe paNa zatru upara bhAre mArA calAvyo ( pratApagaDha yuddha pA. 236 ). AvI rIte zivAjI mahArAjanAM 700-800 mANasAe A 1500 mANusanuM lazkara dherI lIdhuM ane bhAre katala calAvI. lehInI nIkA jamIna upara vahevA lAgI. navI navI TukaDIe marAThAdaLane madada karavA AvI tethI laDavaiyAone jIssA vadhatA ja gayA ane tAjA navAM mANase jema jema AvatAM gayAM, tema tema khAnanA lazkaranI hiMmata khUTatI gaI. A laDAI Azare 1 thI 15 kalAka sudhI bhAre jIssAmAM cAlI. A laDAImAM khAnanA lazkaranI pUrepurI hAra thaI. khAnanA lazkaramAMthI 400-500 mANase mAryA gayAM, 700-800 mANusA jakhamI thayAM ( pratApata yuddha) ane bAkI rahyAM temAMnA keTalAka zaraNe AvyA ane khIjA pobArA gaNI gayA. AvI rIte jaya pAmeluM marAThAonuM lazkara kAyanA pAranI laDAImAM jhaMpalAvavA mATe nIkaLyuM paNa nIkaLatAM pahelAM senApatie samarAMgaNa upara paDelAM duzmananAM hathiyAra, duzmananeA sarasAmAna kabaje karI, tene nAMdhI, pratApagaDha mekalavA mATe eka TALInI pasaMdagI karI ane e TALIne A khAsa kAma mATe mUkI yijaya pAmelA lazkare kAyanA pAra tarapha kUca karI. khAnanAM 1500 mANaseAmAM baMdukavALA paNu dhaNA hatA. acAnaka halle thAya ane duzmana jyAre hAtheA hAthanI laDAI zarU kare tyAre dukAneA bahu upayoga nathI thatA. zivAjI mahArAjanA lazkaramAM baMdukavALAe bahu ja ceDI saMkhyAmAM hatA. e ugrupa mahArAja barAbara jANatA hatA ane pAtAnI kheADakhAMpaNa ane uNapane najara AgaLa rAkhIne ja mahArAje kAryakrama goThavyo hatA. eTale jyAM jyAM banyuM tyAM tyAM acAnaka humalA ja mahArAje pasaMda karyA che ane duzmana pAse baMdukA vadhAre hAvA chatAM mahArAjanI gAThavaNane lIdhe duzmanA dukAnA upayAga karI zakyA nathI. khAnanA lazkaranA baMdukavALAonI Azare 200-300 baMdukA, saMkhyAbaMdha talavArA ane bhAlA janI2banI laDAImAM marAThAone hAtha lAgyAM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 juM duzmana daLamAMthI je leke ghAyala thayA hatA, temane sAravAra mATe laI javAmAM AvyA ane yuddhanA kadIone pratApagaDha laI jaI mahArAja sanmukha khaDA karavAmAM AvyA. 7. keyanApAranI laDAI bijApura bAdazAhanA pharamAnathI aphajhalakhAna zivAjI mahArAjane, bijApura bAdazAhatanuM apamAna ane nukasAna karavA mATe sajA karI. sIdhA karavAnA hetuthI bijApurathI majala daDamajala kuca karI, potAnI pracaMDa senA ane lAvalazkara sAthe vAI mukAme mukAma nAkhIne paDathAnA samAcAra AkhA mahArASTramAM vIjaLI vege phelAyAnuM ame pAchaLa kahI gayA. aphajhalakhAne potAnA vakIla kRSNAjIpata sAthe zivAjIne saMdeza mokalyo ane rUbarU mulAkAta mATe lAvyA. zivAjIe saMdezAne yogya javAba vALyo ane potAnA vakIla patAjI paMta sAthe khAnane mulAkAta mATe jAvaLI padhAravA AmaMtraNa karyuM. khAna AmaMtraNa svIkArI vAIthI jAvaLI AvyA. mulAkAta vakhate dago karI mahArAjane kabaje karI levA athavA taka maLe te pUro karavAno khAnano manasUbo hato, eTale vAIthI jAvaLI AvavA mATe khAna nIkaLyo tyAre potAnI sAthe mAnItA mutsaddIo, vizvAsu saradAra ane kasAyelA yoddhAo tathA cunaMdA sipAhIonuM baneluM lazkara laIne nIkaLyo hate. evI rIte Azare 12000 mANasanI pheja khAna sAthe vAIthI jAvaLI AvI hatI. zivAjI mahArAje bobasta karyA mujaba A lazkare keyanA pAramAM chAvaNI nAkhI hatI. A chAvaNImAM jhArarAva ghATage, ghara5De, khaMDujI paDe, jagadALa, khAnano choka phajalakhAna, saradAra mUkhAna, saradAra aMbarakhAna vagere nAmIcA ane cunaMdA senApatio hatA. khAnane potAno mukAma jAvaLI pAse suMdara dekhAvavALI jagyAe rAkhavAmAM AvyA hatA. kAyanApAramAM chAvaNIne mukAma traNa divasa sudhI rahyo hato. keyanApAramAM mukAma nAkhyA pachI paNa mulAkAta vakhate mahArAjane kabaje karavAnA vicAramAM khAne pheraphAra karyo na hato. e mulAkAta maMDapa tarapha javA pote nIkaLe tyAre cunaMdA 1500 mANasenI phoja sAthe rAkhI hatI, te uparathI sAbIta thAya che ke mahArAjane pakaDayA pachI emanA saMrakSaNa mATe athavA evA bIjA koI kAraNa sara mahArAjanAM mANase doDI Ave athavA jhapAjhapI kare, te temane nAza karavA mATe ane khAna tathA zivAjI mahArAjane kAyanApAra chAvaNImAM sahIsalAmata pahoMcADavA mATe khAne baMdobasta karyo hato eTaluM ja nahi paNa keyanApAra chAvaNInA javAbadAra lazkarI amaladArane khAna, mulAkAta maMDape javA nIkaLyA tyAre sUcanA ApI dIdhI hatI ke " mArA taraphathI saMdezo Ave ke tarata ja mArI madada mATe thoDI pheja pratApagaDha tarapha ravAnA karavI" (pratApa zu pA. 238 ). khAnanA hukama mujaba je amaladArane A kAma soMpavAmAM AvyuM hatuM. te khAnanA saMdezAnI rAha joI rahyo hato paNa khAna taraphathI saMdezo ne AvyA ane khAnane khatama karavAmAM Avaze, evo aMdezo paNa keInA manamAM keyanApAranI chAvaNImAM na hatA, eTale gaDha tarapha pheja ravAnA thaI nahi. pratApagaDhanA naiRtya khUNAmAM pAraghATa che, tyAM zivAjI mahArAjano sarasenApati moropaMta gaLe Azare cAra hajAra pAyadaLa sAthe taiyAra rahyo hato. sara senApatinA hAtha nIce zAmarAjapaMta ane trIMbaka bhAskara nAmanA be nAmIcA lazkarI amaladAre hatA. A bAhoza amaladAro uparAMta saradAra IgaLa, kaMka, Dhora, ghumALa, gAyakavADa vagere saradAro potapotAnI TukaDIo sAthe mArapaMtanA hAtha nIce mahArAjanI kamake AvyA hatA. e badhA pAraghATamAM vATa jotA thobhyA hatA. mahArAjanA najarabAjakhAtAnA judA judA amaladAro mAraphate, potAnA vakIla paMtAjI paMta taraphathI, khAnanA vakIla kRSNajI paMta taraphathI ane je je dizAethI je je mArge khAnanI chUpI bAtamI maLI zake te mahArAje meLavI hatI ane meLavelI chUpI bAtamIomAM eka bAtamI evI hatI ke je badhA bAtamIdAe mahArAjane mokalI hatI. e bAtamI e hatI ke " mulAkAta vakhate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 mAraNa 2 nuM ] cha, zivAjI caritra game te raste ane game te rIte khAna dago karaze ane mahArAjane pakaDaze athavA pUrA karaze." pitAnA vizvAsa bAtamIdAranI bAtamIethI ane bIjA saMjogone lIdhe mahArAjane khAtarI thaI gaI hatI ke khAna mulAkAta vakhate dago deze. evA saMjogomAM khAnanuM kAyanApAranI chAvaNInuM lazkara pratApagaDha upara hale lAve te tenI sAme TakavA mATenI vyavasthA zivAjI mahArAje karI hatI. kaMI akasmAta ane Akasmika kAraNone lIdhe je mahArAjane mahADa tarapha ane kekaNa tarapha jatA rahevAnuM thAya ane keyanApAranI chAvaNInuM lazkara emanI pUThe Ave to tene aTakAvavAnI paNa zeThavaNa mahArAje karI hatI. duzmana baLiyo hoya ane ApaNI pAse laDAInI sAmagrI ane sAdhano duzmana karatAM ochAM heya tathA lazkara paNa duzmananI sarakhAmaNImAM nAnuM hoya te kAbela senApati aDacaNe ane Aphata kapIne mUharacanA race che. mahArAja bahu kAbela senApati hatA, eTale emaNe A badhA vicAra karIne goThavaNa karI hatI. keyanApAranI khAnanI chAvaNInuM lazkara pratApagaDha tarapha Ave to tene athavA e lazkara kekaNa tarapha javA mATe ghATa tarapha jAya te tene, ghATa para caDatAM pahelAM ja aTakAvI, tene nAza karavAnuM kAma sara senApati moropaMta piMgaLane soMpavAmAM AvyuM hatuM. sara senApati piMgaLe lazkara (pAyadaLa) sAthe pAraghATa najIka duzmana daLanI rAha joto hato. duzmana daLa na Ave te tapanA dhaDAkA sAMbhaLIne kAyanApAranI khAnanI chAvaNuM upara chApe mAravAnuM kAma paNa piMgaLanuM hatuM. Akhare poNA pAMcane sumAre toponA dhaDAkA thayA. merepaMta taiyAra to thayA paNa khAna 1500 mANasanI pheja sAthe lAvyo hato tethI kAryakramamAM gUMcavADo ubho thayo. moropaMta AvA gUMcavADAthI gabharAya tema na hatA. emaNe potAnI javAbadArIthI jarara jeTale pheraphAra karI dIdhuM ane janITebanI khINamAMnAM khAnanAM 1500 mANaso upara hale karavAnuM kAma bAMdala, jedhe vagere saradArane soMpyuM. temanI kumake saradAra DhamALe, mairALa, Dhera ane dhumALane temanI TukaDI sAthe mokalI dIdhA. merepaMta pitAnA pAyadaLanI badhI TukaDIo sAthe ghoDavahu AgaLa AvyA. tyAMthI saradAra DhamAla vagerene janITaMba tarapha ravAnA karI moropaMta kumaThA vaTAvI nivaLI thaI sarpAkAra raste keyanApAra khAnanI chAvaNI najIka AvI pahoMcyA ane khAnanA lazkara upara traNe bAjuethI hale karyo. gaDha tarapha madada mokalavAno khAna taraphathI saMdeza na Avyo eTale chAvaNInA amaladAre nirAMte beThA hatA ane vakhata sAMjano hato tathA zivAjI mahArAjanA lazkara taraphathI acAnaka hale thaze evI kaIne svapna paNa kalpanA na hatI eTale chAvaNInAM mANase pUrNa AnaMda ane ArAmamAM hatAM. paMtano A acAnaka hale bahu jussAno hato. " hara hara mahAdeva"nA avAjanI sAtheja marAThA sainya katala zarU karI. aphajhalakhAnanA lazkarI AbhA ja banI gayA. kyAM javuM ane zuM karavuM te kaMI sUjhe nahi. eTalAmAM kamaLAjI lakhe, thesAjI kaMka, tAnAjI mAlasare, kAMDAcha varakhala ane rAmajI pAMgAkara e pAMca yoddhAo potAnI TukaDI sAthe chAvaNI upara hale lAvyA ane khAnanI chAvaNIne cAre taraphathI gherI lIdhI. moropaMtanA acAnaka hallAnI sAthe khAnanA khUna thayAnA samAcAra paNa chAvaNImAM AvyA ane khAnanA lazkaramAM gabharATa peThA. potAnA pitA paDyAnA azubha samAcAra khAnanA traNe chokarA upara AkAzamAMnI vIjaLInI mAphaka AvI paDyA. A bahAdura ane bAhoza bApanA dIkarAone mAthe bhAre saMkaTa AvI paDayuM. khAnano meTo chokaro kAjalakhAna gabharAyo ane potAnA be bhAIone chAvaNImAM choDI, pote jAna bacAvavA nAThe. khaDojI khepaDene bhAre lAlaca ApI. khaMDojIe potAnAM 300 mANaso enA rakSaNa mATe ApyAM ane ene tyAMthI nasADyo. te karADa gayo ane tyAMthI bijApura cAlyo gayo. chatavAnI vAta te bAjue rahI, paNa jIvavAnI AzA paNa uDavA lAgI. lazkaranAM mANase jAna bacAvavA mATe, 81 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 cha, zivAjI caritra [ prakaraNa 2 nuM Amatema bhAgavA lAgyAM. duzmane lazkarane nAsatuM jeI, zivAjI mahArAjanAM mANasamAM vadhAre smRti AvI. khAnanI chAvaNInA nAmIcA senApatio gUMcavaNamAM paDyA, paNa e kAMI navA yuddhA na hatA. ghaNI laDAIomAM e kasAelA hatA. dhaNI jIte emaNe meLavelI hatI ane ghaNI vakhate potAnA zauryane baLe ghaNAne ghANa kADhayo hate. duzmana upara maraNiyA thaIne tUTI paDavAno vakhata Avyo tyAre lazkare pAchA paga bharele joI senApatio krodhe bharAyA ane lazkarane vyavasthita karavA prayatna karavA lAgyA. merApaMta piMgaLe hAthamAM vIjaLInI mAphaka camakatI talavAra laI ghUmatA hatA ane " duzmanane kApo, mAre calA, zAbAsa" evA avAjothI potAnA lazkarane zUra caDhAvatA hatA ane pote paNa bhAre katala calAvI rahyA hatA. potAnA senApatine raNe caDelo joI ane duzmana vacce ghUmata joI marAThAone jera caDavuM. marAThAo bahu jorathI mAro calAvavA lAgyA. khAnanAM mANase jIva bacAvavA mATe nAsavA lAgyAM. keTalAke hathiyAra nIce nAkhyAM, keTalAka jhADImAM saMtAyA. AvI durdazA joI makhAna hAthamAM talavAra laI AgaLa va ane nAhiMmata banI nAsI jatAM potAnA sipAhIone rokyA ane bolyo "bijApura bAdazAhatanI Ijata rAkhavA mATe, bijApura darabAranuM apamAna karanArane sajA karavAnA zubhakAryane mATe, potAnA jAnanI darakAra rAkhyA sivAya, potAnA mAlIkanI sevAmAM sara senApati akajhalakhAne potAno jAna khole che. e zUranI rIte maryA che. ApaNe badhAe ApaNuM senApatinA khUnanuM vera levAnuM che. duzmananA halAne hathiyArathI javAba Apo ane jaNAve ke eka aphajhalakhAna gaye, tethI kaMI badhA marI nathI gayA, aphajhalakhAnanI pAchaLa amee cUDIo. nathI paherI. aNI vakhate nAsabhAga karIne tamArA vAlIdanA nAmane tame kalaMka lagADe che. zarAo ! bahAdure ! javAMmarda yoddhAo! thele, bho, bhAge nahi. cAre tarapha parvata che. duzmanoe cAre taraphathI tamane gheryA che. nAsaze te paNa tamAre motane bheTavAnuM ja che. kAyaronI mAphaka nAsatAM nAsatAM maro, tenA karatAM duzmanane mAratAM mAratAM maraze, to mAlIkanI sevA thaze. javAMmardo ! jo maravuM ja che, te pachI kApharone kApatAM kApatAM marIne behastanI darone meLavo. kApharone mAratAM maraze te jinnatanazIna thaze. nAsatAM nAsatAM maraze te jahannamamAM jaze." eTalAmAM eropaMtanI eka TukaDIe jesara hallo karyo. kAna phADI nAkhe evA "harahara mahAdeva"nA avAja thayA eTale musalamAnoe nAsavA mAMDayuM. temane nAsatA joI musakhAna bolyo " nAmardo na nAse, the. tamArI AjubAjue maravA mATe AvelA kAyara kApharone ghANa kADhe. ahIMthI nAsIne kyAM jaze? potAnA sAthIone ane senApatine duzmananA hAthamAM soMpIne jAna bacAvavA mATe nAsI janAra nAmardonI jiMdagIne dhikkAra che. Ama nAsIne tamArI mAtAnI kukha na vage. Ama nAsavAthI tame nathI jIvI zakavAnA ane vakhate jIvaze te paNa tamAruM kALuM meM tame tene batAvazo? nAka kapAvI kALuM moM laI duniyAmAM nIcuM mAthuM karI jIvavuM tenA karatAM ahIM ujaLe moDhe duzmanone mAratAM maravuM e vadhAre sAruM che. hiMmatabahAdure ! hiMmata pakaDe. cAle mArI sAthe pAchI vaLe. juo huM duzmana daLane jamInadosta karuM chuM. mArI kumake rahe. tamane khudAne kasama che. bAdazAha salAmatanA tamane kasama che. tamane pAka paravaradigAranA kasama che. pAcho phare." ema kahI musakhAna moTA ghoDA upara savAra thaze ane duzmana daLa upara dezo. musenAne AgaLa vadhyo eTale enI pAchaLa bIjA saradAre 5Na potApotAnI TukaDI sAthe AgaLa vadhyA, mukhAne zivAjInA lazkara upara khUba mAro calAvyuM. senApati hasanakhAna vagere zUra thAoe zivAjInA lazkara upara tIraMdAjI zarU karI. musalamAnonA lazkarane zivAjInA ddhAe vAraMvAra avyavasthita karI nAkhatA. gabharAelA lazkarane vAraMvAra vyavasthita karavAnA kAryamAM saradAra musakhAna paNa hAryo ane zatru taraphathI mAro cAlu rahyo. musakhAne samarAMgaNa choDavuM ane jAna bacAvavA nAThA. aMkazakhAna paNa raNabhUmi choDIne nATho. khAnanA saradAro ane umarAve nAsavA lAgyA. pitAnA lazkaramAM bhaMgANa paDeluM joI, senApati raNadullAkhAna phedhe bharAyA ane aphajhalakhAnanA vadhatuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 ja ] che. zivAjI caritra 243 vera vALavA jAnanI darakAra karyAM vagara marAThA lazkara para tUTI paDyo. zivAjInA lazkaranA hallA bahu ja bhayaMkara hatA. hiMmatamAM eka bIjAne TapI jAya evA zivAjI mahArAjanA mAnItA saradArA pAtapeAtAnA mANasAne laIne duzmananA maraNiyA saradArA upara maraNiyA hallA karI rahyA hatA. mahArAjanA lazkare bahu sakhata mArA calAvyeA hatA. te asahya thaI paDatAM raNamAM ghUmI rahelA raNudullAkhAna zivAjInA senApatine tAbe thayA. A sthitimAM chAvaNIne mUkI, musalamAna saradArAmAMnA keTalAka te zivAjInA senApatine tAme thayA. zaraNu jaI te maraNu jItavAnA hetuthI vIra aMbara khAnanA putre peAtAnAM DhAla talavAra nAkhI dIdhAM ane zivAjInA senApatine tAbe thaI gayA. maMbAjI bhAMsalee potAnI bahAdurIthI samarAMgaNu gajAvI mUkyuM hatuM. Akhare zivAjInA sainikane hAthe mabAjI bhAMsale marAyA. aphajhalakhAnane moTA chekarA phAjalakhAna khaDAjI kheADenI madadathI satArA tarapha nAsI javA pAmyA hatA paNa tenA e bhAI e chAvaNImAM rahyA te keda pakaDAyA. kAyanApAranI A laDAImAM khAnanAM khUba mANasA mA gayAM, ghaNAM ghavAyAM ane ghaNAM keda pakaDAyAM. saMkhyAbaMdha mANasAe nAsavA mAMDayu' paNa nAsanAra mANasAnA chaMdobasta tA zivAjIe pahelAMthI ja karI rAkhyA hatA. mAkhAjI bhAMsalenI sevA. kAyanApAranI chAvaNI upara mereApata piMgaLee karelA chApAe bahu bhaya'kara rUpa lIdhuM. khAnanI chAvaNI uparanA A chApAmAM tA mahArAjanAM mANasAe jANe maMkADAnuM rUpa lIdhuM hoya ema banAvA banyA. ' tUTe paNa chUTe nahi " evI rIte keTalAka marAThA musalamAna laDavaiyAone coMTI paDacA. emAMthI ekanA maceja chUTakA thAya evI rIte khAjhAbAjhI zarU thaI hatI. khAnanAM saMkhyAbaMdha mANasAe nAsavA mAMDayuM, eka tA AjubAju jAvaLanuM jaMgala, khIjuM rAtrInA samaya, trIjI DuMgara, khINa, khArA ane jaMgalanA taddana ajANu, cethuM A gALAnA leAkeA ane mulakathI khIlakula bhomiyA nahi, pAMcamuM pagadaMDI, rastA, chupAmA` vagerenI mAhItI nahi eTale khAnanAM mANasA je rastethI vAIthI kAyanApAra AvyA teja raste vAi javAne prayatna karavA vAgyA. keTalAka mANaseAe nadI utarIne vAInA mArga pakaDyo. acAnaka hallA thaye khAnanuM lazkara nAsaze athavA lazkaranI TukaDI athavA savAra hatlAnI khabara ApavA vAI tAkIde doDI jaze ane vAchathI madada meLave athavA vAInI chAvaNI evA hallA pAtA upara kadAca akasmAta Avaze evuM dhArI AtmarakSaNa mATe taiyAra thAya teA netAjI pAlakaranA hallAne bahu bhAre thaI paDe. AthI mahArAje kAyanApArathI vAI javAnA mArgImAM ceghATamAM bAbAjI bhAMsalene tenI TukaDI sAthe mUkayA hatA ke jethI tApanA dhaDAkA thayA bAda zatrunAM mANusAne vAI jatAM aTakAvI zakAya. peAtAne sAMpavAmAM AvelI pharaja adA karavA mATe khAbAjI bhAMsale taiyAra thaine kheThA hatA. tApanA dhaDAkA sAMbhaLyA pachI bAbAjI bhAMsale kheceghATamAM duzmananI rAha jovA lAgyA. e traNa kalAke kAyanApAranI chAvaNImAMthI jAna bacAvavA mATe vAI nAsI jatAM mANasA khece ghATamAM AvI paheAMcyAM. bAbAjI bhoMsale emanA satkAra karavA sajja thaIne ja ubhA hatA (pratApagaDha yu pA. 254). eNe e nAsatAM mANusAne pAchAM kADhI mArApata piMgaLanA sapATAmAM pAchAM ANyAM. yuddhamAM raMga jAmyA hatA tevAmAM janI2banI laDAI jItIne yazasvI saradArA kAyanApAranI chAvaNI upara tAjA zUrathI tUTI paDyA. saradAra zAmarAjaputa ane triMbaka bhAskare bahu jabarI tala calAvIne duzmana daLamAM hAhAkAra vartAvyA. aMte yAddAo ghavAyelA hatA chatAM, bahu hiMmatathI talavAra calAvI rahyA hatA. Akhare e baMne vIr duzmananI talavArathI vIragati pAmyA. khAnanA lazkaramAM dahezata peThI. khAna taraphathI zivAjInA lazkara sAme laDhanAra saradAra jagadALe paNa marAyA. saradAra jhuMjhArarAva tathA dhATagene zivAjInA senApatie ke pukamA, krRjhalakhAnanuM lazkara pUrepuruM hAryuM. A laDAImAM khAnanI chAvaNInAM 3000 mANaso kapAyAM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 juM ghaNAM jakhamI thayAM, ghaNuM pakaDAyAM ane ghaNAM nAsI chUTyAM. keyanApAranI A laDAImAM zivAjI mahArAjanAM 1734 mANase marAyAM ane 427 jakhamI thayAM (pratApa suda pA. 257). A laDAI Asare be kalAka sudhI cAlI hatI (pratApa zuddha pA. 246 ). zivAjI mahArAjanI chata thaI ane duzmananI chAvaNIne ghaNe mAla mahArAjane hAtha lAgyo. 7000 ghoDA, 60 hAthI, 400 UMTa, saMkhyAbaMdha baLade, kAyanApAra chAvaNInuM tapakhAnuM, saMkhyAbaMdha talavAra, puSkaLa javAhIra, dArUgoLe ane anAja vagere kabaje karI pratApagaDha mokalavAmAM AvyuM (katArUDha yuddha pA. 246). 8 jALInI laDAI zivAjI mahArAjanA jIvanamAM jAvaLI bahu agatyano bhAga bhajave che. caMdrarAva merenI jALI te Aja. je javaLI mATe zivAjI mahArAje caMdrarAvane samajAvavA tanatoDa mahenata karI hatI te jAvaLI Aja. hiMdutva rakSaNa mATe hiMdu rAjya sthApavAnA kAmamAM jAvaLIne kabaje athavA jAvaLInA kabajedAranI sahAnubhUti Avazyaka hatI. je meLavavAnA bhagIratha prayatno niSphaLa nIvaDatAM caMdrarAva mereno nAza karI jAvaLI chatI kabaje lIdhI te Aja. A jAvaLI pratApagaDhanA IzAnakhUNe kAyanAnI uttare Azare be mAIlane aMtare che. khAnanuM lazkara kAyanApAra chAvaNI nAkhIne paDayuM hatuM. te lazkaranA eka bhAgane jAvaLImAM paDAva hato. TUMkamAM ema kahI zakAya ke khAnanA kAyanApAranA lazkaranI jamaNI bagala (right flank ) e vaLInI chAvaNI gaNAya. khAnanI A chAvaNInuM tapakhAnuM chAvaNInI taddana DAbI bagale (left flank ) hatuM. khAnanI chAvaNInA pAyadaLane paDAva DAbI bAjue hatuM ane hayadaLane meTo bhAga enI taddana jamaNI bagale eTale jAvaLInI chAvaNImAM hato. zivAjI mahArAje yuddhanI vyuharacanA ghaDI tyAre ja vicAra karIne nakkI karyuM hatuM ke khAnanA lazkaranAM mANasonI jyAM jyAM chAvaNIo hoya athavA paDAva paDyA hoya tyAM tyAM duzmana daLa upara ekI vakhate acAnaka chApA mAravA. A racanA mujaba keyanApAranI chAvaNI upara senApati moropaMta piMgaLee chApe mAryo te ja vakhate jAvaLInA khAnanA lazkara upara hala karavAnI goThavaNa paNa karI hatI. mulAkAta maMDapamAM mahArAje khAnanI mulAkAta lIdhI te vakhate temane saranobata netAjI pAlakara jAvaLInA vAyavya khUNAmAM Azare traNa mAIla dUra AvelA kaDesaramAM hatuM. mahArAje bhUharacanA karIne pitAnA lazkarI amaladAro dUra dUra judI jagyAe goThavyA hatA ane darekane temanI lAyakAta mujaba kAma sepI dIdhAM hatAM. badhAMne mATe topanA dhaDAkAnI nizAnI rAkhI hatI. netAjI pAlakara potAnA ghoDesavAra sAthe kaMDesaranA medAnamAM to pAnA dhaDAkAnI rAha jotA hatA eTalAmAM paNa pAMcane sumAre tApanA avAja netAjIe sAMbhaLyA. dhaDAkA sAMbhaLatAMnI sAthe ja netAjIe ghoDesavAronI eka TukaDI raghunAtha ballALanI saradArI nIce khAnanI jALInI chAvaNI upara chApo mAravA mATe mokalI. A ghoDesavAre talavAravALI TukaDInA hatA. raghunAtha ballALa tathA tenA ghoDesavAre duzmana daLa upara hAle karI temane pUrA karavA mATe hukamanI rAha jotA hatA. hukama maLatAMnI sAthe ja raghunAtharAva pitAnI TukaDI sAthe vIjaLIvege jAvaLI AvI pahoMcyA ane chAvaNInA jamaNuM bhAga upara halle karyo. A hale acAnaka ja hatA. moropaMta piMgaLee kAyanApAranI chAvaNa upara chApe mAryo, te ja vakhate radhunAtha ballALe jAvaLInA lazkara upara halle karyo. A laDAImAM paNa talavAre khUba cAlI. ahIM paNa khAnanA lazkarane parAbhava thayo. 9. vAInuM raNakaMdana, pratApagaDhanA yuddhamAM eka vakhate, eke divase cAra laDAI e thaI. temAM vArSanI laDAI bahu ja meTI ane duzmananA kalejA upara kArI ghA karanArI nIvaDI. A laDAI mATe paNa mahArAje bahu ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 ja ] jI. zivAjI caritra 245 sAvadhAnI ane kALajI rAkhI hatI. vAI saMbaMdhI racanA evI racavAmAM AvI hatI ke saraneAbata netAjI pAlakare potAnA hayadaLa sAthe taiyAra thaIne khAnanI mulAkAtane divase, eTale I. sa. 1659 navembara tA. 10 ne guruvAre sAMjanA cAra vAgyAthI kruDesara gAmanA medAnamAM teApanA dhaDAkAnI rAha jotA taiyAra rahevuM ane tApanA dhaDAkA thAya eTale tarata ja netAjIe peAtAnA daLamAMthI eka TukaDI khAnanI jAvaLInI chAvaNI upara chApA mAravA mATe mAkalavI kAraNa ke e ja chAvaNIne moTA bhAga krAyanApAramAM paDAva nAkhIne paDyo hatA ane tenA upara sara senApati mAre pata piMgaLe ane saradAra jedhe vagere saradArA te ja vakhate hallA karavAnA hatA. temane netAjInI A TukaDI madadarUpa nIvaDe ane ema karavAmAM mahArAjanA hetu khAnanI kAyanApAranI chAvaNIne ekI sAthe acAnaka traNe bAjuethI gherI levI e hatA. jAvaLInA chApA mATe netAjI meAkalavAnA hatA tenA karatAM vadhAre lazkaranI jarura che ke kema tenI tapAsa najarabAjakhAtAnA vizvAsapAtra amaladAra mAraphate kaDhAvI ane jAvaLImAM vadhAre lazkaranI jarura nathI enI khAtarI thayA pachI teApAnA dhaDAkA sAMbhaLI, netAjIe pAtAnA daLa sAthe vAI tarapha jhaDapathI kUca karavI ane vAI jaI, khAnanI meATI chAvaNI upara acAnaka hallA karavA. mulAkAtanI zarata viruddha khAna 1500 mANase mulAkAta maDapa tarapha laI javA lAgyA. tene samajAvavAthI janIaba najIkanI khoNamAM peAtAnA mANasAne theAbhavA kahI pAte AgaLa vadhyA. jatITebamAM acAnaka Aphata UbhI thaI, tenA nikAla sara senApati mAre pata piMgaLee potAnI javAbadArIthI karI dIdhA ane evI racanA racI ke janI2banI hakIkata kAyanApAra na jAya ane kAyanApAranI hakIkata vAI na pahoMce. kAyanApAranI khabara vAI na jAya ane khAnanI vAI chAvaNI upara netAjIneA hA acAnaka ja thavA joI e. tethI becedhALInA ghATamAM bAbAjI bhAMsalene khAnanA lazkaranAM mANuse nAsIne vAI jatAM hAya athavA duzmanane cetavaNI ApavA vAI khabara jatI hoya to te aTakAvavA mUkavAmAM AvyA hatA. pratApagaDhanA yuddhamAM duzmanaLanuM baLa bahu hatuM paNu mahArAje potAnA baLanI sAthe kaLane paNa bhAre upayAga karyAM, eTale kaLamizrita baLa, bhAre khaLa karatAM paNa bhAre thaI paDayuM. khAna karatAM mahArAjanI zakti bahu ja ochI hatI paNu mahArAje peAtAnI zaktimAM yukti bheLavI tyAre ja ekalI zaktine e ThAkare mArI zakyA, ekalI zakti bhale vadhAre pramANamAM hAya tA paNa ghaNI vakhate yuktimizrita zakti chatI jAya che. enA dAkhalA A pratApagaDhanuM yuddha ApaNane pUrA pADe che. Azare pANApAMcane sumAre teAponA dhaDAkA thayA. netAjI potAnA pAMcahAra gheADesavAra sAthe taiyAra hatA. temaNe potAnA lazkaranI eka TukaDI pUrvasaMketa mujaba raghunAthapatanI saradArI nIce khAnanA jAvaLInA lazkaranI eka TukaDI upara hallA karavA ravAnA karI ane jAvaLInA hallA mATe vadhAre madadanI jarura nathI, enI khAtarI karI laI netAjIe potAnA lazkara sAthe mArate dhArDa vAI tarapha kUca karI. raghunAthapatane vadhArAnI sUcanA karavAmAM AvI ke jarura paDe jAvaLI rahIne emaNe khecedheALInA ghATamAM bAbAjI bhAMsalene madada karavI. vAI jatAM rastAmAM khecedheALInA ghATamAM bAbAjI bhoMsalene netAjI maLyA ane temane vadhArAnI sUcanAo tathA agatyanI khabara ApI temaja vadhAre madadanI tyAM jarura nathI enI khAtarI karI lIdhI. pachI netAjI AgaLa vAI tarapha vahyA. khAna je raste vAIthI kAyanApAra AvyA hatA, te ja raste netAjI vAI tarapha cAlyeA hatA. kuDAsarathI vAI thADA mAIla dura che. netAjI rAtre vAI jaI pahoMcyA. have vAInI chAvaNI tarapha najara nAkhavAnI jarura che. khAnanI sAthe badhuM maLIne Azare 34-35 . hajAranuM lazkara hatuM. temAMthI kAyanApAra chAvaNImAM Azare 12000 hatuM ane bAkInuM eTale mAthare 20000nuM lazkara vAI mukAme hatuM. temAM teApakhAnuM bahu moTuM hatuM. hayadaLa ane pAyadaLa hatAM. paNA nAmIcA ane jANItA yAhnA khAna potAnI sAthe kAyanApAranI chAvaNImAM laI gayA hatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 ja chatAM, anubhavI ane kasAyelA samarakuzaLa saradArA khAnanI vAInI chAvaNImAM hatA. umarAva aMbarakhAna, umarAva hasanakhAna, saradAra pAMDhare, saradAra e'dare, saradAra dharapaDe, saradAra jagatApa, saradAra kAMTe, saradAra bhAMsale, saradAra IMgaLe vagere saradArA potAnA lazkara sAthe vAImAM hatA. khAnanI chAvaNImAM hiMdu hatA chatAM paNu e chAvaNI tA khAnanI ja hatI, musalamAnanI ja hatI. e chAvaNImAM musalamAnI matanuM Adhipatya hatuM. guruvAranI rAtane musalamAne jumerAta gaNe che ane te rAtri ghaNA musalamAnA dhArmika bhajanamAM gALe che. vAInI chAvaNImAM paNa te divase dhaNA mANaso dhArmika bhajana ane ezaArAmamAM paDyA hatA. " Aje pelA DuMgaranA uMdara ( zivAjI )te khAnasAhebe pakaDayo haze " e vicArathI khAnanA lazkaramAM dhaNA saradAro ane umarAvA AnaMda bhAgavatA hatA. mahArASTrane DuMgarI udara Aje bijApuranA bilADAnA hAthamAM AvI gayeA haze e vicArathI AnaMda lUMTatA khAnanA vAInA umarAve, saradAre ane sipAhIone svapne paNu kalpanA na hatI ke " zarTa prati zAThyam " e siddhAMtane kRtimAM utArI, sahyAdrinA siMhe bijApuranA bilADAne kyAraneAe mAlIkanA darabAramAM meAkalI dIdhA hatA. pratApagaDhanA mulAkAta maMDapanI hakIkata tathA judI judI laDAI enI hakIkata eka mathakathI khIje mathaka na jAya te mATe karelI tajavIja pratApagaDhanI jItanAM aneka kAraNA paikI meTuM ane mukhya kAraNa che. vAInA raNukadanamAM tA A tajavIjane lIdhe ja netAjIne jIta maLI ema kahI zakAya. khAnanuM lazkara kRSNA nadI najIka vASThanI dakSiNe paDAva nAkhIne paDayu hatuM. lazkaranAM mANaso ezaArAma ane gAnatAnamAM gulatAna hatAM. keTalAka roTalApANInI tajavIjamAM hatA, te keTalAka mijalasa jamAvIne beThA hatA. keTalAka aphajhalakhAnanI kArtinAM vakhANuM gAtA hatA teA keTalAka pote karelI bahAdurInI phrisiyArI mArI rahyA hatA. AkhI chAvaNImAM Ama cAlI rahyuM hatuM. " zivAjI tA narama paDI gayA, " khAnanA damAmathI ja DarI gayA, " evI vAtA karIne ThekaThekANe lazkarI AnaMda CE karatA hatA. akjhalakhAnanA lazkaranA lokeA vAInI chAvaNImAM AvI rIte amanacamana uDAvatA hatA, tevAmAM gagana bhedI nAkhe evA " hara hara mahAdeva "nA avAjo lazkarI mANasAne kAne paDayA. A avAja sAMbhaLIne sipAhIe sajja thaI jAya te pahelAM tA marAThAoe chAvaNI upara bahu jussAthI halle karyA. netAjI pAlakaranAM mANusAe khAnanI chAvaNImAM bhAre katala calAvI. duzmanadaLamAM mahArAjanuM lazkara bheLaseLa thaI gayuM eTale khAnanA teApakhAnAnA jhAjho upayoga khAnanA saradArA karI zakyA nahi. khAnanA vAInA senApatie avyavasthita thai gayelA lazkarane vyavasthita karI halllA pAchA vALavAnA khUba pratyana karyAM, paNa te badhA phogaTanAM phrAMkAM nIvaDacA. khAnanuM lazkara AkhuM ekatrita thaI ne vyavasthita na thaI zakayuM, paNa zreNI TukaDIoe sajja thaI hallA pAThe haThAvavA mATe prayatne karavA mAMDayA. jotajotAmAM khAnanA lazkaranA dhasArA marAThAone bhAre thaI paDayo, tyAM netAjIe potAnA lazkarane zUra caDAvyuM ane pote jiMdagInI darakAra rAkhyA sivAya duzmanadaLamAM tUTI paDyo. potAnA saradArane duzmanadaLamAM ghUmatA joI marAThAone zUra caDayu ane marAThA maraNiyA thaI ne khAnanAM mANaseAnI katala karavA maMDI paDyA. netAjI ane tenA hAtha nIcenA saradAre| potAnA lazkarane zUra caDAvI rahyA hatA. " hara hara mahAdeva "nI ame vAraMvAra saMbhaLAvA lAgI. allAhu akabara ne! avAja dhImA paDyo. zatrudaLamAM bhagANa paDayuM, leAhInI nIkA vahevA lAgI. brAyala mANasA ane maDadAMonA DhagalA thayA. Akhare khAnanA saradAre| hiMmata hAryo. umarAve gabharAyA ane lazkaranAM mANusAe jAna bacAvavA nAsavA mAMDayuM. zatrunA sipAhIone nAsavA mATe phakta tArA taraphanA ja rastA khullA hatA eTale e bAjuethI dhaNA nAsI chUTyA haze. AvI rIte khAnanuM bhAre lazkara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu 3 ] che. zivAjI caritra 247 hAryuM. pratApagaDhanA yuddhanI cAra laDAI e thaI temAM A ceAthImAM paNa khAnanA parAjya thayA ane zivAjInA jaya thayA. savAre netAjInA lazkaranI TukaDIe duzmananI chAvaNI kabaje karI. khAnanuM tApakhAnuM, hAthI, dhADA, dArUgoLA, rAkaDa nANuM, anAja, taMbu, rAvaTIe, hathiyAre| vagere badhuM pratApagaDha tarapha mokalI devAmAM AvyuM. vAI e te vakhate bijApura bAdazAhatanI subedArIneA jillA hatA tethI netAjIe bAdazAhanA subedArane kADhI mUkyA ane tenI jagyAe potAnA amaladAra nImyA. A uparAMta vAI nA khajAnA ane dhAnyanA kAThAra kabaje karyA. duzmanadaLamAMnA yuddhanA kedI ane hAtha lAgelA mAlasAmAna laI netAjI pratApagaDha tarapha zivAjI mahArAjane maLavA gayA. AvI rIte bijApuranA bAdazAhanA darabAramAM zivAjIne pakaDI lAvavAnI pratijJA karanAra, tuLajApura ane paMDharapuranI mUrti bhAganAra, hiMdu maMdiramAM gAya kApI tenuM lehI ma MdiramAM chaMTAvanAra, hiMdutvane jussA jete nasenasamAM vyApyA hatA ane hiMdutvarakSaNa mATe tathA hiMdurAjya sthApavA mATe je prayatna karI rahyo hatA te zivAjInI sattAne nAza karavA mATe bhAre lazkara ane sara'jAma sAthe caDAI karIne AvelA bijApura lazkaranA senApati, saradAra ekjhalakhAnane AvI rIte nAza thayeA. enuM lazkara hAryuM ane nAsI gayuM. aphajhalakhAnanI caDAI ne ata AbyA. prakaraNa 3 jI 1. zivAjI mahArAjane hAtha lAgelI lUMTa. 2. mahArAja pratApagaDhathI pAchA pharyAM. 3. duzmananA dhAyalA pratye lAgaNI ane yukedIo pratye mAna. 4. khaDAjI khApaDane dehAMtadaMDanI zikSA. pu. khAnanA zcamanI aMtyeSTi kriyA ane khAnanuM smAraka. OM. khAnanuM khaDaga--jIta pachInu. jAheranAmuM. hAtha lAgelI lUMTa, 1. zivAjI mahArAjane cAra ane mahArAjane duzmananeA sarasAmAna hAtha lAgyA. akjhalakhAna bijApurathI nIkaLyA tyAre bahuja bhapakA ane ThAThamAThathI nIkaLyA hatA. enI chAvaNIneA ThATha bahu jabareA hatA e ApaNe pAchaLa joI gayA. aphajhalakhAna potAnI sAthe je je lAvyeA te badhuM ja zivAjI mahArAje paDAvI lIdhuM evuM kahIe te atizayeAkti na kahevAya. zivAjIne aphjhalakhAnanI hArathI lUTa hAtha lAgI eTaluM te dareka itihAsakAra kabUla kare che paNa vigatamAM pheraphAra che. puSkaLa eTale zuM ene khyAla vAMcakAte Ave ane judA judA itihAsakArAe ApelI vigata vAMcakA jANe te mATe pAchalA pAnA upara kADhI ApyA che. 2. mahArAja pratApagaDhathI pAchA pharyAM. mulAkAta maMDapamAM khAnane khatama karyAM pachI mahArAja pratApagaDha upara jaI zrI. bhavAnInAM darzona karIne mAtA jIjAbAI ne maLyA. gaDha upara thAka khAvA na thAbhatAM tarata pAchA nIce UtaryAM. mahArAja gaDha upara gayA hatA chatAM temane jIva te nIce rahelA temanA ceAddAomAM hatA. peAtAnA kayA kayA cehAne kyAM kyAM ane kevA dhA thayA che, dhavAyelAnI sthiti ane mAvajatanI vyavasthA kevI che vagere vagere khAkhatAnI tapAsa arthe mahArAja pratApagaDhanI nIce Utaryo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aphajhalakhAnanI hArathI zivAjI mahArAjane hAtha lAgelI lUMTa. pustakanuM nAma. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat lekhaka. pAnuM. hAthI. gheDa. UMTa, baLada, tApe. taMbu DerA. kApaDa | jhaverAta. rokaDa nANuM. paracuraNuM. | Tana meDaka 296 95 4000 12001800 70] 14000 1000 nI traNa lAkha sAta lAkha A uparAMta bIjo sAmAna.. kiMmatanuM | 1 pratApabaddha yuddha 2 Life of ShivajiProf. N174 Azare 70 00 1000 - khAnanI keTalAka | 2000 be lAkhathI daza lAkha- chAvaNIne tathA savArIne Maharaj S. Taka- | 100 thI Akhu gAMsaDI vadhAre thI bAra bIjo sAmAna. khav | 8000 tapa | kiMmatanuM lAkha sudhI khAnuM. 3 rAva chatrapati zrI. kRSNa ane ra0 65 4000 1200 ghaNA ke traNa lAkhasAta lAkha A uparAMta bIjI cIjo, caritra naMta sabhAsada nIkiMmatanuMnI kiMmatanuM mAla, Dhora, baLada, vagere khUba kabaje karyA. che. zivAjI caritra 4 History of the C. A. | 162. khAnanI AkhI chAvaNI, Maratha Peo- Kinkaid tIjorI, bhaMDAra, ThAra, ple. & D. B. gheDA, hAthI, tope, vagere Parasnis zivAjIne hAtha lAgI. 4 Shivaji Prof. Ja 74 65 4000 / 2000 / jhaverAta daza lAkha khUba luMTa hAtha lAgI. dunath gAMsaDI paNa AkhuM tapakhAnuM, dArUgoLo, Sarkar hAtha lAgyuM khajAne, DerA taMbu, rAvaTI, vAhanavALAM Dhora ane AkhA lazkarane sAmAna. khAnanuM nI jijJAti malhAra rAma- 135 75 14000ra000 ghaNuM Akha rAvaciTaNasa tApa 3000 khAvuM. . maDhe thI ji. mAre 32 5 1087 12/180 00 rU. 1000 agiyAra 225 bheMsa. bakhara nIkiMmatanuM lAkha , A uparAMta asaMkhya hathiyAro ane amApa dArUgoLo zivAjIne maLyo. thA www.umaragyanbhandar.com [ prakaraNa che je Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 ja ] che. zivAjI caritra 249 vakhata Avye laDAI karavI paDe teA tema karavAnI badhI jarurI sUcanAo mahArAje potAnA amaladArAne ApI dIdhI hatI. AvI sUcanAo ApatI vakhate ja jaNAvyuM hatuM ke duzmananAM je mANasA hathiyAra nAkhI daI zaraNe Ave temane jIvatadAna ApI yuddhanA kedI tarIke je karavA. mahArAjatA A hukama sara senApati mereApata piMgaLe ane khIjA amaladArAe kharAkhara pArthe hatA ane tethI ja duzmana lazkaranuM maraNu pramANu ochuM mAlama paDayuM che. je je zaraNe AvyA temane maraNanA mAMmAMthI bacAvavAmAM AvyA. nIce UtarI mahArAje peAtAnAM dhavAyelAM mANasAne joyAM, jAte temanI sAthe vAtacIta karI, temanI davAdArU tathA malamapaTTA mATe zI goThavaNu karI che ane emanI mAvajata kevI thaI rahI che te joyuM. jeTalA tyAM paDyA hatA te badhAne mahArAje hAtha pheravatAM pheravatAM hiMmata ApI, emanI prazaMsA karI, emanA kAmanI kadara karI ane khALakhaccAMnA bharaNapoSaNu mATe nizcita rahevA kahyuM. potAnA rAjA-mAlIka tenA lazkaranA amaladAre ane sipAhIe mATe ATalI badhI kALajI ane darakAra rAkhe che te jANI ghavAyelAonAM hRdayamAM mahArAja mATe prIti ane mAna utpanna thayAM. mahArAjanA AvA mAyALu vatanathI sanikAne satASa thayA. pUrvanAM puNyaka'nAM phaLa tarIke AvA sAcA svAmInA kheALAmAM prabhue amane soMpyA che evuM mahArAjanA sipAhI ane amaladArA magarUrIthI kahetA. gaDha upara rahI peAtAnAM mANasa meAkalI A bAbata mahArAja vyavasthA karAvI zakata, ' paraMtu tema na karatAM mahArAja peAte gayA tenuM kAraNu mahArAja jANatA hatA ke mAlikanI hAjarIthI laDavaiyAomAM je saMteASa pedA thAya che te phakta uttama vyavasthAthI pedA thatA nathI. A mAnyatA sAvasAcI che ane te mujaba mahArAja varyAM. nAnI nAnI khAkhatAmAM dIdraSTi vAparyAMthI mANasa bIjA upara bahu bhAre asara karI zake che. Ama karavAthI eveA mANasa potA mATe bahu anukULa ane suMdara vAtAvaraNa khaDuM karI zake che. AvI nAnI khAkhatAnI asaranAM pariNAma keTalIka vakhate bahu mIThAM ane meAAM Ave che. A yuddhamAM pe!tAnA saradArA, senApati, lazkarI amaladArA ane sAdhAraNa sipAhIe keTalA marAyA tenI yAdI mahArAje tAkIde taiyAra karAvI ane je zUrA sipAhIe vIragatine pAmyA hatA temanA kuTuMbane dilAsApaAA meAkalAvyA. dilAsApatramAM kevaLa dilagIrI darzAvI AMsu lUchavAnA DALa karavAmAM AvyA na hatA paraMtu maranAra mATe kligIrI darzAvI tenA vAlIvArasane InAma, khAsa hakko vagerenAM vacanA ApI sipAhIenI bahAdurInI kadara karI hatI. keTalAkanA kuTuMbane bhareNapASaNanAM vacanA ApyAM hatAM te paNa mahArAje tarataja amalamAM mUkI dIdhAM. maranArAomAM jemane AkarAe hatA temane nAkarImAM noMdhI levAmAM AvyA. jemane saMtAneA na hatAM paraMtu strI, mAtA agara temanI kamAI upara jIvanAra khIjAM je hAya temanI nirAdhAra sthitine vicAra karI tevAMnA bharaNapoSaNa mATe vidhavA ITI " bAMdhI ApI. potAnA dhavAyelA lazkarIne ane jemaNe laDAImAM bahu bAheAzI ane hiMmata batAvI hatI temane temanA zorTIMnI ane parAkramanI kadara karI cAgya InAma ApyAM. jakhamI thayelAone temanA jakhameAnA pramANamAM 50 hAnathI 200 hAna sudhI " mAMdagI vetana " ApyAM. moTA moTA saradAra ane jemaNe jakharAM parAkrama karyA hatAM temane temanI sevAnA pramANamAM hAthI, dheDA, seAnAnAM kaDAM, seAnAnA hAra, zirapeca, ane hIrA mANekanA alaMkAra ApyA. enAthI paNa vadhAre zauya ane hiMmatanAM parAkramA karanArane jAgIra ane gAma ApavAmAM AvyAM. lUMTamAM meLavelA dravyanA pramANamAM zivAjI mahArAje snehI, saradAra, sipAhI vagerene InAmA ane akSizA ApavAmAM bahu dhana kharyuM. dAnadhama ane kherAta paNa khUba karI. zivAjInA vakIla patAjIpa'tane pASAka, dhADA, alaMkAra ane DIvaregAma bakSizamAM ApyAM. khAnanA vakIla kRSNAjIpatane eka gAma * InAma ApyuM, e vAInA kulakaraNI hatA tethI vAI paragaNAmAM paNa keTalAka hako temane ApavAmAM AvyA. 82 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 3 nuM najarabAjakhAtAnA vaDA vizvAsarAva nAnAjI musakhorakara jemaNe khAnanA duSTa hetunI bAtamI phakIraveze khAnanI chAvaNImAMthI meLavI mahArAja tarapha mokalAvI hatI, temane puSkaLa nANuM ApI saMtoSyA. AvI rIte zivAjI mahArAje potAnA vaphAdAra, vizvAsa ane aNu vakhate zirasATe kAma karanArAonI kadara karI. potAnAM mANasenAM uttama ka mATe tene sAbAzI ApI, temanA kRtyonI kadara karanAra mAlIke ghaNuM jaDI Avaze, paNa potAnA duzmana daLanA ghavAyelAo pratye lAgaNI ane yuddhakedIo pratye mAna dharAvanAra rAjAo itihAsamAM bahu zodhakhoLa kare paNa bahu theDA jaDI Avaze. mahArAje laDAImAM mAryA gayelA damananA mANasane gIdha ane kAgaDAone havAle na karyA khAnanA maraNa pAmelA musalamAnene mahArAje daphanAvyA ane hiMduone agnidAha karAvyo. 3. duzmadaLanA ghavAyelAo pratye lAgaNI ane yuddhakedI pratye mAna. pratApagaDhanA yuddhamAM khAnanA lazkaramAMnA Asare 5-6 hajAra mANaso ghAyala thayAne aDasaTTo AMkI zakAya che ane 3 thI 4 hajAra mANaso yuddhanA kedI pakaDAyA hovA joIe. yuddhakedIone mahArAjanI samakSa rajU karavAmAM AvyA. yuddhakedIoe te potAnA jIvanI AzA mUkI dIdhI haze athavA to jiMdagI sudhI zivAjInA baMdIkhAnAmAM saDavAnuM nasIbe sajeluM mAnI lIdhuM haze paNa kahevata che ke "duzmana maLaje te dAna." tevI sthiti khAnanA pakaDAyelA mANasonI thaI. emane DAhyo ane khAnadAna duzmana ma hato. zivAjI mahArAje yuddhanA kedIo tarapha sArI lAgaNI batAvI eTaluM ja nahi paNa sapaDAyelA kedIone temanA darajajA ane mobhA mujaba mAna ApyAM. yuddhakedIomAM khAnanA be chokarAo, saradAra jagatApa ane saradAra jhuMjhArarAva ghATage jevA meTA mobhAdAra mANasa hatA. zivAjIe duzmananA pakaDAyelA mANase tarapha bahu mIThI lAgaNI darzAvI. duzmana daLanA ghavAyelAonI sAravAra mATe paNa pAke baMdobasta karavAmAM Avyo hato. mahArAjanA lazkaramAM joDAvAnI jemanI IcchA hoya, temane temanA darajajA mujaba nokarI upara caDAvavAmAM Avaze, ema mahArAje khAnanAM mANasone jaNAvyuM ane jemane pAchA javuM hoya ane pAchA javA mATe potAnI pAse kharca khUTaNanuM sAdhana na hoya temane vATakharca mATe joItuM nANuM ApavA hukama karyo. zaraNe AvelAomAM jemaNe jemaNe potAnI cIjo lUMTanA DhagalAmAMthI batAvI temane temane te pAchI ApavAmAM AvI. yuddhakedIomAM je hiMdu leke khAnanA lazkaramAM laDatAM keda pakaDAyA hatA, temane mahArAje kahyuM-" ame musalamAnI sattAnI sAme je yuddha AraMbhya che, te amArA svArtha mATe nathI. Aje hiMdutva bhayamAM AvI paDayuM che. Aje hiMduone kaI raNIdhaNI ke vAlIvArasa nathI rahyo. hiMduonI durdazAne khUba vicAra karI, hiMdutvarakSaNa mATe hiMdurAjya sthApavAno ame nizcaya karyo che ane te mATe ame amArA jAna jokhamamAM nAkhI rahyA chIe. musalamAnI sattA ane teno dera teDe ja have chuTake che. ThekaThekANe amArA dharma upara halAe thAya che. amArA maMdira musalamAno toDe che, mRtio bhAMge che ane pUjya gaumAtAno vadha karI, tenuM lehI maMdiramAM chAMTe che. hiMdu strIonAM ziyaLa lUMTAya che. temanI satItvane bhaMga thAya che, temane ghasaDIne laI javAmAM Ave che. A badhI sthiti najara sAme khaDI thAya che, tyAre sAcA hiMdune jIvana paNa asahya thaI paDe che. ame hiMdutva mATe jyAre musalamAnI sattA teDavA, musalamAna bAdazAhatanI sAme samarAMgaNamAM samara khelIe chIe, tyAre musalamAna saradAra ane sipAhIone joI amane ane amArA zUrA sipAhIone zUra caDe che, paNa hiMdutva mATe ame raNe caDyA hoIe, tyAre hiMduo ja hiMdu dharmanA bacAvamAM zira jhUkAvI kesariyAM karI bahAra paDelA hiMdune haNavA AgaLa Ave che, tyAre ame zaramAIe chIe. hiMdudharmane hayAta rAkhavA mATe amoe yuddha AraMbhya che. ame jiMdagI sudhI dharma mATe laDIzuM. tamArAmAMthI jemane hiMdu dharma vahAle haiya, hiMdu maMdira, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 nuM ] che. zivAjI caritra 2pa1 mUrtio ane hiMdu strInI Ijata vahAlAM hoya te, hiMdu dharmane tAravA mATenA A yuddhamAM sAmela thaI jAo. huM tevA yoddhAne sthAna ApavA taiyAra chuM. jemanI IcchA mArA lazkaramAM joDAvAnI na hoya, te bhale na joDAya ane tenI marajImAM Ave tyAM jaI nokarI kare paNa hiMdu dharmanA rakSaNa mATe maravA sajja thayelAM mANasanI sAme na thAya, eTalI sUcanA te huM tamArA upara hakkathI karIza." zA hetuthI mahArAja yuddha karI rahyA che, emanuM sAdhya zuM che, te bahu TUMkamAM emaNe khAnanA daLanA pakaDAyelA hiMdu sipAhIone samajAvyuM. mahArAjanA dayALu vartanathI yuddhanA hiMdu musalamAna kedIo bahuja saMtoSa pAmyA hatA ane duzmana hovA chatAM paNa potAnAM mANasanI jeTalI darakAra ane kALajI mahArAja rAkhatA hoya teTalI ja darakAra ane kALajI potAnI paNa rAkhe che, to AvA mAlIkanA khoLAmAM mAthuM mUkavuM ane AvA mAlIkanI nokarI karavI evuM keTalAkane lAgyuM ane tethI khAnanA daLamAMnA pakaDAyelA ghaNuM hiMduo zivAjI mahArAjanA lazkaramAM joDAyA. keTalAka musalamAna paNa zivAjInI nokarImAM joDAvA kabUla thayA. 4. khaMDecha khepaDene dehAMtadaMDanI zikSA. potAnA najIvA svArtha mATe AkhI kAmanA bharelA bhANAmAM dhULa nAkhavA taiyAra thanAra svArthI ane nIcavRttinAM mANaso hiMdukomamAM vadhAre pAke che evuM ItihAsa jAhera kare che. pitAno svArtha na sadhAya te AkhA samAjanA kalyANa upara aMgAra mUkavA taiyAra thanAra mANaso hiMdukamamAM khUba pAkaLyA che. IrSAe te hiMduonI khAnAkharAbI karI dIdhI che. potAnA harIphane harAvavA mATe jayacaMde paradharmI zAhabuddInane paradezathI potAnA deza upara caDAI karavA AmaMtraNa karyuM ane hiMdusthAnanA hiMduone paradharmIonA julma nIce kacaDI naMkhAvyA. IrSAne vaza thaI gujarAtanA bhoLA bhIme pRthvIrAjane pADavAmAM madada karI. gujarAtanA mAdhava ane dilhInA hAhulIrAya vagerenAM vRttAMta jANyA pachI paNa hiMduo potAnuM vera vasula karavA, pitAnI IrSA ThAravA paradhamanA pakSamAM jatAM jarA AMcake khAtA nathI. AvI IrSAthI bhareluM ane vera tathA TheSathI dhUMdhavAyelo khaMDecha khopaDe hatA. ' rahIDakhorAnI dezamukhI khaMDajI paDene na maLI tethI tenA harIpha kAnajI jedhe upara khaMDoLa bhaDake baLI rahyo hato. kAnajI jedhe zivAjI mahArAjanA pakSamAM rahyo. rohIDakhorAnI dezamukhIne mATe khaMDaLa paDee, hiMdu heIne hiMdu dharmanI Ijjata rAkhavA musalamAna sattA teDavA hAthamAM mAthuM laI laDI rahelA hiMdu dharmanA tAraNahAra, zivAjIne pakaDI ApavAnuM vacana, hiMdu dharmane chaLa karanArA, matio teDanArA, maMdiramAM gAya kApI tenuM lohI chAMTanArA, aphajhalakhAnane ApyuM hatuM. potAnA traNa hajAra mAvaLA sipAhIone laIne khaMDaLa paDe zivAjIne jamInadosta karavAnA kAmamAM khAnane madada karavA khAnanI chAvaNImAM AvI rahyo hate. zivAjI mAvaLAonA jorathI ane mAvaLA lazkaranA daLathI chate meLave che tethI zivAjIne mulakanA mAvaLA leke vAkephagAra hovAthI aphajhalakhAnane zivAjIno sAmano karavA mAvaLAonA lazkaranI jarUra hatI te khaMDee pUrI pADI. paNa anubhave sAbIta thayuM ke hiMdu dharmanA jussAthI zivAjInA bhAvaLAo laDatA hatA ane khaMDaLanA mAvaLAo to peTanI khAtaraja laDatA hatA, eTale zivAjInA mAvaLAomAMne hiMdutva bacAvavA mATeno jusso mAvaLAone hAthe jabarAM kAma karAvate. khaDejInAM mANase bahu jabaru kAma laDAImAM te na karI zakayAM, paNa jyAre chAvaNI upara mahArAjanAM mANasoe chApo mAryo ane khAnanAM mANasonI katala zarU thaI tyAre khAnane meTo chokaro phAjalakhAna potAnA kabIlA sAthe nAsata hatA ane khaMDaLa bopaDe maLyo tene potAnI jiMdagI bacAvavA mATe eNe khUba kAlAvAlA karyA, khUba lAlaca ApI eTale potAnAM 300 mANase khaMDAjIe kAjalane ApyAM ane e 300 mANasonA rakSaNathI phAjalane ane tenA kabIlAne karADagAme sahIsalAmata pahecatA karyA.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2para che. zivAjI caritra [ prakaraNa 3 juM khaMDojha paDe zivAjInA saradArane hAtha lAgyo. tene mahArAja sAme khaDo karavAmAM Avyo. zivAjI je svarAjya sthApavAnuM kAma karI rahyA hatA tenI viruddha musalamAnone khaDojI khopaDe jevA marAThA madada kare ethI mahArAja bahu nArAja thayA hatA. khaMDocha khepaDee khAnane madada karavAmAM dharmadroha ane dezadroha karyo che ema mahArAjane lAgyuM. mahArAja A gunA mATe kaDaka zikSA karaze enI khaDojIne khAtarI hatI, tethI eNe zivAjI mahArAja taraphathI khAnanI sAme kesariyAM karI laDanAra potAnA jamAI hebatarAva sIlImakara mAraphata mahArAja pAse dayAnI mAgaNI karI. enA harIpha kAnajI jedhe mAraphate paNa mahArAja tarapha vaga calAvavA prayatno karyA. je mahArAje duzmananA sipAhIonA maDadAM daphanAvyAM, duzmana khAnanuM dhaDa paNa enA maLyA mujaba daphanAvyuM, je mahArAje khAnanA chokarAo je yuddhanA kedI tarIke hatA chatAM paNa temane mAna ApI bijApura pahoMcatA karyA, je mahArAje duzmananA je je saradAro hAtha lAgyA temane badhAne mAna sAthe kharcakhUTaNane badaibasta karI bijApura pahoMcADavA, te mahArAja khaDojI khopaDe pratye te sakhata ja rahyA. haibatarAva sIlImakara ane kAnajI jedhe e be mahArAjanA mAnItA mANasa hatA. kaThaNa vakhate potAnA vaibhava ane sarvasva upara mahArAjanA zabdanI khAtara lAta mAravA taiyAra thanAra A vizvAsu ane vajanadAra saradAro hatA. emaNe mahArAjane khaDojInA saMbaMdhamAM vinaMti karI. khaMDojInA upara dayA karavA mahArAjane vinavyA. sIlImakara ane kAnajI mahArAjane vahAlA hatA paNa mahArAjane te hiMdudharma ane hiMdusthAna deza ethIye vadhu vahAle hato. nyAya, niyama ane zistanI bAbatamAM mahArAja bahu sakhata ane kaDaka hatA. game te vagavasIle lAve te paNa dharmadrohI tathA dezadrohIne jato karavAmAM, dezadroha ane dharmadrohanA pAtakane uttejana ApavA jevuM mahArAjane lAgatuM, tethI A bAbatamAM potAnA mAnItA mANasanuM paNa zivAjI mahArAje mAnyuM nahi ane khaMDo paDe je dharmadrohI ane dezadrohI hatI tene zikSA karI. hiMdudharma ane svarAjya mATe laDatA ddhAonI sAme khaDojIe je hAthe talavAra pakaDI hatI te hAtha mahArAje teDI naMkhAvyo ane je pagathIe A pApa karavA e cAlIne Avyo te paga kApI naMkhAvyA. evI rIte mahArAje musalamAna duzmane pratye dayA dAkhavI, paNa deza ane dharmanA drohIne te dehAMtadaMDanI sajA karI. 5 khAnanA zabanI aMtyeSTi kriyA ane khAnanuM smAraka ghavAyelA aphajhalakhAnanuM mAthuM saMbhAjI kevajIe kApyuM hatuM. saMbhAjInuM A kRtya mahArAjane gamyuM na hatuM. khAnanuM dhaDa paDayuM hatuM tene bIje divase khAnanA mAna ane TebhA mujaba vidhi karI mahArAje daphanAvaDAvyuM. khAnanuM mAthuM mahArAja gaDha upara laI gayA hatA, tene pratApagaDha u5ra zrI. bhavAnInA maMdira sAme agni khUNA taraphanA buramAM bahu samAraMbhathI daTAvyuM. e burajane "ajhala buraja" nAma ApavAmAM AvyuM. pitAnA duzmana pratye paNa ATaluM badhuM mAna rAkhavuM e mahApuruSe ja karI zake. pitAnuM khUna karavA mATe jeNe ghA karyo te aphajhalakhAnane hRdayuddhamAM pUre karyA pachI vidhipUrvaka tenI Akhara vidhi karAvIne mahArAja aTakyA nathI paNa tenA mAthAne daphanAvyuM te sthaLa upara kabara caNAvaDAvI ane te kabaranI marAmata vagere mATe paNa vArSika AvakanI goThavaNa karI dIdhI. haDahaDatA kaTTA duzamana pratye AvuM udAra vartana batAvanAra rAjAe duniyAnA itihAsamAM javalle ja jaDI Avaze, 6. khAnanuM khaDaga ane jIta pachInuM jAheranAmuM. mulAkAta maMDapamAM zivAjIne bheTavAne bahAne khAne mahArAjane bAtha bhIDI. mahArAjanI mUDI. DAbI bagalamAM dAbI dIdhA pachI zivAjInA vAdhanakha kavAthI ane bivAnA ghAthI khAne zivAjIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 46 ] che. zivAjI caritra 253 choDa paNa choDyA pachI je talavArathI mahArAja upara ghA karyo hato te talavAra haju paNa zivAjI mahArAjanA vaMzajoe sAcavI rAkhI che (History of the Maratha People, 168). aphajhalakhAnanA bAdazAhI taMbune senAnA kaLazavALa sthaMbha zivAjI mahArAje mahAbaLezvaranA maMdirane bheTa karyo hato je Aje paNa tyAM zobhI rahyo che. zivAjI mahArAja tuLajApuranI bhavAnInA bhakta hatA. tuLajApuranI bhavAnImAM mahArAjane aDaga zraddhA hatI. pratApagaDhanA yuddhamAM jIta meLavyA pachI zrI bhavAnInA darzana mATe tuLajApura javAnI taiyArImAM mahArAja hatA. mahArAja tuLajApura javA mATe nIkaLavAnA hatA, te pahelAM mahArAjane zrI bhavAnIe svapnamAM darzana dIdhAM ane mahArAjane jaNAvyuM " tuM mArI pratimAne tyAM ja sthApana kara ane bAdhA vagere je rAkhavAM hoya ane utAravAM heya e badhuM tyAM ja tuM karaje." mahArAje tarata gaMDakInI zilA maMgAvI ane kuzaLa kArIgara salATane tuLajApura mokalI tyAMnI mUrtinuM je dhyAna che, tevA ja dhyAnavALI mUrti banAvavA hukama Apo. tuLajApuranI bhavAnInI mUrti jevI ja pratimA taiyAra karAvI ane mahArAje e pratimA vidhipUrvaka maMdiramAM padharAvI. e mUrtinI pUjA, arcA, naivedya, utsava vagere badhuM calAvavA mATe ghaTita vyavasthA mahArAje karI. pratApagaDhanA yuddhamAM mahArAjane vijaya maLyAne Azare aThavADiyuM thayA pachI vAI subAyatanI prajA pratye mahArAje eka jAheranAmuM bahAra pADI, DhaDhare piTAvyo. A jAheranAmuM prasiddha karavAmAM mahArAje bahu dIrdhadaSTi ane UMDI najara doDAvI hatI. keTalIka vakhate taratanI jItelI prajAne keTalAka khaTapaTiyA, ane viddhasaMtoSI mANase bahekAve che ane beTI khoTI vAta phelAvI, lekanAM mana bhAre citAmAM nAkhe che. AvA lokone beTI uzkeraNI karavAnuM na phAve mATe mahArAje vAI subAyatanA leke pratye jAheranAmuM bahAra pADayuM -" musalamAnI amala daramiyAna tamArI pratye jevuM vartana rAkhavAmAM AvyuM. tenA karatAM paNa vadhAre sukha amArA svarAjyamAM prajAne maLaze. koI paNa vyaktinA dharmamAM amo hAtha ghAlIzuM nahi, kemane savAla bAjue mUkI dareka vyaktine tenI lAyakAta, anna ane heziyArI joIne sarakArI nokarIo ApavAmAM Avaze. hiMdu devasthAnanAM InAme cAlu raheze, tevI ja rIte musalamAnanAM 5Nu dharmAdA devasthAnanAM InAma cAlu raheze." vagere bAbate jAheranAmAmAM jAhera karI prajAnI ciMtAo dUra karI. prakaraNa 4 thuM 1. vijaya pachI divijaya-kAhApurane saMgrAma. 4. sIdI hara ane zAhitakhAna. 2. bijApurane dukhapradazana darabAra. 5. 5nALAganA derA sAthe aMgrejonA saMbaMdha 3. 5nALAne ghere, bAjI prabhunAM parAkrama svAmI niSThAne namUnenTa! . zahApuranI laDAI-jhullA mahamadano parAjya. 1. vijaya pachI digvijaya-kelahApurane saMgrAma. A phajhalakhAna je lazkara sAthe zivAjI upara caDAI laI gayo hato temAM, khAnanI caDAInA, che tenAM parAkramanA, bAdazAhI jItanA ane zivAjInA nAzanA zubha samAcAre bAdazAhane bijApura tApada maLe te mATe bAdazAhe khAsa rasa jAso ane khepiyA rAkhyA hatA. zivAjI girIkatA thayAnA ke tene nAza karyAnA samAcAra bhAre AnaMda ane samAraMbhathI rAjamamAM ujavasa bAdazAhe sajI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 thuM dAre ane bIjAo Atura hatA. zubha samAcAranI bAdazAha, rAjamAtA, tathA bIjA saradAre cAtaka mAphaka rAha joI rahyA hatA. chatanA samAcAra sAMbhaLavA talasI rahelA kAna, rAha joI kaMTALI gayA, paNa zubha samAcAra na AvyA. aphajhalakhAnanA ziracchedanA ane AdilazAhI lazkaranA phanAphAtiyA thayAnA samAcAra AdilazAhane cothe divase maLyA. bAdazAhe khAsa rokelA jAsUsa khepiyAmAMthI eka mokANanA samAcAra laIne AvyA. alI AdilazAha pote takhta upara beThA hatA, rAjamAtA ejhala paDadAmAM birAjyAM hatAM, bIjA saradAra ane vizvAsu mANaso beThA hatA, tyAM A khAsa jAsUsa AvI mAthuM nIcuM namAvIne Ubhe. jAsUsanuM plAna mukha joI keTalAka saradArae te mAThA samAcAranI kalpanA karI lIdhI. jAsUse DUsakAM khAtAM, raDate avAje kahyuM "saradAra aphajhalakhAnane parAjaya thaye che. saradArane gArada karI temanuM zira kApIne zivAjI laI gayo. ApaNuM lazkaranI bhAre katala thaI che. ApaNI chAvaNIo taddana lUMTAI gaI che. lazkara raphephe thaI gayuM che. ghaNu ghAyala thayA che, ghaNA katala thayA che, ghaNu keda pakaDAyA che ane bAkInA jIva bacAvI nAThA che. " A azubha samAcAra sAMbhaLIne sarvene vIjaLIne AMcako lAgyo hoya ema thayuM. alI AdilazAha AMkhamAM AMsu sAthe tarata takhta uparathI UThI khAnagI mahelamAM gayA ane tyAM palaMga upara paDI pitAnA pyArA saradAra mATe vilApa karavA lAgyA. rAjamAtA begama sAhebAe paNa bhAre zeka karyo. " allA alA, khudA khadA" zabdo uccArI palaMga upara paDIne peTa bharIne raDI. begama sAhebAe traNa divasa sudhI anna pANIne tyAga karyo. AkhA zaheramAM gamagInI phelAI rahI ane have zivAjI AvIne bijApura luMTaze e bIka raiyatamAM peThI. raiyata bhayabhIta banI gaI hatI. yuddhanItimAM nipuNa ane samara kaLAmAM kuzaLa senApatie vijaya maLyA pachI vijayano amala sainikamAMthI UtarI jAya te pahelAM, muzkelI naDe ema na hoya te, vijaya pAmelA lazkarane AgaLa kaca karAvI, mahatvanI phatteha meLavI levA bhUlatA nathI. kharI kaTokaTI ane nokhanI laDAIomAM vijaya pAmeluM lazkara vijayanA mada ane jussAne lIdhe bevaDuM baLa pAme che. yazasvI nivaDelA lazkaranA sainikone ArAma ApatAM pahelAM kasAyelA senApatio temanI pAsethI thoDe bhAge meTAM ane ati agharAM kAmo sahelAIthI laI zake che. vijayamada senikomAM aneruM baLa pedA kare che. kudaratI rIte pedA thayelA e baLane lAbha, saMjoge jhINavaTathI tapAsIne levAmAM Ave te sAdhAraNa saMjogomAM kaThaNa manAtAM kAmane sahelAIthI ukela AvI zake. AvI takane lAbha anubhavI senApatio avazya le che. zivAjI mahArAje joyuM ke pratApagaDhamAM maLelI chatane lIdhe marAThA lazkaramAM bhAre utsAha ane ajaba baLa pedA thayAM che. e vadhArAnuM baLa ane utsAha thoDI mudata pachI zamI javAnAM che eTale emaNe e baLa ane utsAhano pUrepure lAbha levAne vicAra karyo. pratApagaDhanA yuddhanI taiyArImAM ane yuddhamAM mahArAja ane temanA mitrane avizrAMta zrama paDyo hato chatAM paNa mahArAje kamarabaMdhInA hukama kAyama ja rAkhyA hatA. pratApagaDhanA yuddha pachI mahArAje potAnA vahAlA sainikane ArAma na Apo. potAnA vahAlA senApatione ArAma na Ave, potAnA vahAlA mitrone ArAma na Ape, eTaluM ja nahi paNa pote, jarUra hovA chatAM, ArAma na lIdhe. vijaya pAmelA lazkaranA baLathI kRSNa nadInI khINanAM AdilazAhI gAme jItI levAne vicAra karyo. vijayathI jussAmAM AvI gayelA lazkarano jo phegaTa nahi javA devAno nizcaya karI mahArAja pratApagaDhathI nIkaLI vAI gayA. A vakhate sara senApati netAjI pAlakara nAsatA duzmananI pUThe paDyo hato, tene pAcho belA. senApati sAthe kAryakrama nakkI karI lazkaranI eka TukaDI caMdana ane vaMdananA killAone ghere ghAlavA mekalI. e gALAnA AdilazAhI mulaka mATenuM bAdazAhI thANuM A killAmAM rahetuM. e gALA mulaka sahelAIthI laI zakAya te mATe caMdana ane vaMdana killAo pahelAM ja sara karI levAnuM mahArAje durasta dhAryuM. pratApagaDhanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 thuM ) che. zivAjI caritra 255 yuddhamAM vijaya pAmelA lazkarane laI mahArAja digvijaya karavA nIkaLyA. temaNe A kUcamAM nIcenAM gAme pitAnI sattA nIce ANyAM-(1) khaTAva (2) mAyaNI (3) rAmApura (4) kaleDhaNu (5) vALave (6) hala jayaMtikA (7) aSTi (8) vaDagAMva (9) arthe (10) valApura (11) auduMbara (12) masUra (13) karADa (14) sUpe (15) tAMbe (16) pAlI (17) narale (18) kAmerI (19) visApura (20) sAve (21) uraNa (22) keLe ane (23) kehApura (zivamArata pA. 231 ). zivAjI mahArAja upara caDAI karyAnuM sAMbhaLI, mahArAja aphajhalakhAna jevA baLavAna zatrune sAmane karavAmAM gUMthAyelA hatA te takane lAbha laI jaMjIrAnA sIdIe mahArAjanA tAbAnA taLA ane dhosALA e killAne ghere ghAlyo. ghero ghAlyo tyAre sIdIne khAtarI hatI ke aphajhalakhAna mahArAjane pUrepuro mahAta karaze ane A killAo pitAne pacI jaze paNa sIdInI dhAraNuM kharI paDI nahi. jyAre sIdIe sAMbhaLyuM ke khAnane mahArAje pUro karyo ane enA lazkarane mArI nasADayuM tyAre teNe mage moDhe ghere uThAvI lIdho. A sIdI upara caDAI karavAne mahArAjane vicAra hatA paraMtu temanuM dhyAna panALA killA tarapha kheMcAyuM tethI te panALAgaDha hastagata karavAnA kAmamAM maMDI paDyo. A kile kelhApura prAntamAM Avyo hate. mahArAja kolhApura prAntamAM piDA te vakhate te prAntane bijApurI sUbe saradAra rustamajhamAna hatA. A subedAranA amala nIce eka hiMda kiledAranA kabajAmAM A kile hatA. mahArAje panALAlevAno nizcaya karyo paNa haMmezanI emanI paddhati mujaba je kAma ochI nukasAnI veThIne kaLathI sAdhya thatuM hoya te mATe baLa vAparIne vadhAre nukasAnImAM UtaravAnuM emaNe mAMDI vALyuM. potAnA vizvAsu amaladAra saradAra aNAjI dattonI mAraphate kile laData vagara sepI devAnI bAbatamAM kiledAranI sAthe saMdezA zarU karAvyA. A saMdezAne pariNAme A kille mahArAjane hAtha lAgyo. A saMbaMdhamAM vigatavAra hakIkata nIce ApavAmAM AvI che. saradAra aNacha dattoe killedArane sAthe. kiledAra kille meMpI devA kabUla thayo. kiledArane samajAvavAmAM Avyo che ane kile Apane svAdhIna karavA taiyAra che e saMdeze aNAjI hato taraphathI mahArAjane maLyo. paNa mahArAja duzmana ane tenAM mANaso sAthenA vartanamAM bahu ja sAvaceta ane pUrA sAvadha hatA. duzmananAM kRtyone e zaMkAnI najarathI ja jotA ane pUrepUrI khAtarI thayA pachI ane emanI kasoTIe zatrane mANasa barobara Utare te ja enA upara e vizvAsa rAkhatA. kiledAra mATe mahArAjanA manamAM zaMkA UbhI thaI. emane lAgyuM ke killedArano javAba e zatrae pAtharelI jALa paNa hoya. AvI rItanI zakya zaMkAo mahArAjanA manamAM UbhI thaI. killedAre kAvavuM racI eka prakAranI jALa pAtharI nathI evI khAtarI thayA sivAya tenA pratye avizvAsa batAvI enuM mana khATuM karavuM e paNa mahArAjane ThIka lAgyuM nahi. kharI lAgaNIthI killedAre killo ApavAnuM vacana ApyuM hoya ane jo ene lAge ke enA pratye te avizvAsa ja che te duzmanano eka mANasa ApaNAmAM AvavA taiyAra hoya tene khAvA jevuM thAya. kiledAranuM dila dubhAvyA sivAya pUrepurI sAvadhAnI rAkhIne vartavAne raste mahArAje zedhI kADho. saradAra aNacha dattane killAne kabajo levA mATe killedAra pAse mokalyo ane mahArAja pote lazkara sAthe saja thaIne panALAgaDhathI thoDe dUra UbhA rahyA. A karavAmAM mahArAjano hetu e hato ke kiledAre je kAvatru karyuM haze to te have khulluM thaI jaze ane tema haze to te kilA upara caDAI karavA mahArAja sajaja thaI ne vATa jotA UbhA ja hatA ane jo koIpaNa jAtanuM kAvavuM ke kapaTa nahi hoya te kille saradAra aNucha dattone svAdhIna karI deze eTale mahArAja killAmAM lazkara sAthe killAne baMdobasta karavA jAya. kiledAranuM kapaTa ke kAvavuM kazuM na hatuM. killedAre killo aNucha dattone svAdhIna karyo. . . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 thuM tA. 28 mI navembara, 1959 ne roja panALAne kile mahArAjanA hAthamAM Avyo (jedhe zakAvalI). upara jaIne mahArAje jyAre e kile che tyAre temane ati AnaMda thayo. e kille bahu meTA ane badhI jAtanI sagavaDavALA hatA. e kilA upara rAjamahela, kuvA, vAva, talAve, bagIcAo vagere hatAM. kille majabUta, mahattva ane AkarSaka hatA. 5nALagaDha kabaje karyA pachI karADa najIkanA pavanegaDha ane vasaMtagaDha e killAo hastagata karyA. A killAo hastagata karyA pachI rAMgaNa ane khelaNa killAo laDAI karIne meLavyA. khelaNAgaDha jItyA pachI tenuM nAma vizALagaDha pADavAmAM AvyuM. evI rIte mahArAje AdilazAhI mulaka jItIne ziyALAnI gaDhI sudhI jamInamahesUla vasUla karavA mATe 32 thANuM besADyAM. A vakhate kehApura prAMtanI sUbedArInuM mukhya zahera mIraja hatuM. bijApura sarakAranA mulakanI mahArAje A dazA karavA mAMDI eTale saradAra rUstamajhamAna 3000 mANasanuM lazkara laIne mahArAja upara caDI AvyA paNa tene zivAjI mahArAje pAcho hAMkI kADho ( kAphIkhAna ) ane pote bijApuranA mulake jItatA ane khaMDaNIo vasUla karatA TheTha bijApuranA daravAjA sudhI jaI pahoMcyA. tyAMthI pUravegamAM mahArAja pAchA pharyA. mahArAjanA pharamAna mujaba saradAra araNujI datoe pAyadaLa taiyAra rAkhyuM hatuM. te laIne mahArAja ratnAgiri prAMtamAM peThA I. sa. 1660 (ki keDa pArasanIsa). tyAMnAM baMdara ane gAma kabaje karavAmAM phattehamaMda nIvaDyA. mahArAje dALanA thANadArane nasADI, dALa ane tenA tAbAnAM sarve thANuo kabaje karyo. 2. bijApurane dukhadarzaka darabAra zivAjI mahArAjane nAza karavA mATe aphajhalakhAna jyAre bijApurathI nIkaLe, tyAre tene vidAyanuM mAna ApavA mATe bijApuramAM bhAre darabAra bharAyo hato. te vakhate bijApurI saradAromAM je utsAha, je AnaMda, je hiMmata, je AzA, je umeda ane je zaurya najare paDatAM hatAM te Aje svanavata thaI gayAM. Aje darabAranA utsAhabhaMga saradAranA meM upara nirAzA najare paDatI hatI. saradAre zokadarzaka pozAka paherIne darabAramAM AvyA hatA. badhe zoka chavAI rahyo hato. pratApagaDhanA yuddhamAM mArakhAIne raNabhUmi mUkIne nAsI AvelA saradAree, zivAjIe AdilazAhI lazkaranI karelI durdazAnI vAta jaNAvI tethI AdilazAhI prajAmAM glAni ane gamagInI phelAyAM hatAM. aphajhalakhAnanA maraNanA samAcArathI alI AdilazAhane ane baDI begama sAhebAne AghAta pahoMcyo hato, paNa AdilazAhI lakara rapheta thaI gayuM. saradAro nAsI gayA, yoddhAo ghAyala thayA ane sipAhIone kaccaraghANa nIkaLI gayuM e khabara bAdazAha, baDI begama sAhebA, rAjyanA saradAro ane javAbadAra amaladAronA haiyAne vijaLIne AMcaka lAge. yuddhane sarasAmAna, dArUgoLo, zastrAstra vagere laDAInAM sAdhano AdilazAhIe kheyAM tenI dilagIrI karatAM te zivAjI jevA kaTTA duzmananA hAthamAM gayAM tene zoka saune vadhAre lAge. bijApura sarakAranA lazkaranI AvI durdazA karIne zivAjIe AdilazAhInuM nAka kApI lIdhuM evuM AtmamAnanI lAgaNIvALA saradArane lAgyuM. AdilazAhInA mutsaddIone te lAgyuM ke A hAra je mUge meMDhe bijApura sarakAra sahana karI le che te AdilazAhInI hayAtI upara eka bhAre kaTakA samAna nIvaDaze. aphajhalakhAnanA vadhanI vAta sAMbhaLIne kasAyelA anubhavI mutsadIonI to khAtarI ja thaI gaI hatI ke zivAjI aphajhalakhAnane harAvIne chAne besavAno nathI paNa vijayanA jussAne lAbha laI AdilazAhIne e satAvIne bhAre saMkaTamAM utAraze. have zuM karavuM teno vicAra karI mutsaddI saradAronAM vivecane bAda nirNaya upara AvavA mATe alI AdilazAhe potAnA mutsaddI saradArane temanA abhiprAya jaNAvavA sUcanA karI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 * ] . zivAjI catri 157 O kuAjalakhAna, yAkutakhAna, aMkuzakhAna, hasanakhAna, musekhAna vagere raNamAMthI bhAgI AvelA saradArAe pratApagaDhanA yuddhanI hakIkatathI darabAranA saradArAne vAkeka karyo ane bAdazAha salAmatane temaNe jaNAvyuM ke zivAjIe ApaNA saradArane tene peAtAne tyAM laI jaIne vadhu karyAM che, enA badalA lIdheja chUTakA che. saradAra sAheba aphajhalakhAna potAnuM lazkara laIne je mulAkAta maMDapamAM gayA haiAta tA A banAva banavA na pAmata. A sAMbhaLI bijApura sarakAra kheAlyA, kevaLa sAhasika vRttithIja AvAM kAmo nathI thatAM. mANusamAM parAkrama heAya paNa jo parAkramanI sAthe DahApaNu, dI dRSTi ane sAvacetI vagere sadguNI na hoya te te puruSa dhAreluM kAma pAra nathI pADI zakatA. ekalI hiMmata, eluM zauya' ke ekalu' sAhasa DahApaNane abhAve keTalIka pherA mAThuM pariNAma lAve che. ApaNA vahAlA saradAranuM vera te ApaNe levAnuM ja che. AkhI AdilazAhInA nAka upara zivAjIe brA karyAM che tenI zikSA te tene karavAnI ja che. AdilazAhI siMhane chaMcheDavAmAM eNe sAra nathI kADhavo e ApaNe khatAvI ApavAnuM che. zivAjI bahu bahekI gayA che. enA ane enA saradArAnA magajanI rAI AdilazAhI saradAre| utAryAM sivAya rahevAnA nathI. A bAdazAhatanA saradArA AvA cUAethI kadI paNa gabharAvAnA nathI. ApaNA zUravIra saradAranuM zira kApanAra zivAjI ane enA sAthIo tathA maLatiyAonAM jaDamULa ukheDI nAkhavA tame taiyAra thaI jAo. najarakhAjakhAtA taraphathI khabara maLe che ke vijayamathI julAI ne zivAjI khUba tAkAne caDayo che. e lazkara laI ne vAI AvI pahoMcyA che, tyAMthI e panALAgaDha tarapha jaze ema mane lAgyuM hatuM. khAtarInI khabarethI have mAluma paDavu. che ke zivAjIe A bAdazAhatane dhaNA mulaka jItI lIdhA che ane panALAgaDha tathA khIjA killAe athAvI kheDe che. A vakhata have zAMta besI rahevAne nathI. A tA AdilazAhInI AbarUnA savAla che. mArA rAjyanA zUrA saradArA ! tamArA baLamAM mane vizvAsa che. tame satvara jaI te zatrune saMhAra karA. zivAjInA parAjya karI dakSiNane dekhADI de ke AdilazAhI saradArAne chaMcheDavA e jIvanuM jokhama che. " saradArAe pachI potapotAnA abhiprAya ApyA ane zivAjI upara bIjI caDAI laI javAnuM nakkI karI e cAInA senApati tarIke rustamajhamAnane nakkI karavAmAM AvyA. afajhalakhAnanA varSo pachI peAtAnA bhAIne mUkIne raNamAMthI nAsI AvelA aphajhalakhAnanA dIkarA AjalakhAna bApanuM vera levA bahu Atura hatA. teNe bAdazAha pAse tene A caDAImAM mokalavAnI mAgaNI karI. mATuM lazkara laI bijApurathI rustamajhamAnanI madadamAM javA tene paravAnagI ApavAmAM AvI ane darakhAra arakhAsta thayeA. bApanuM vera levA mATe phAjalakhAna mATuM lazkara laI bijApurathI mIraja tarapha javAne nIkaLyo. rustamajhamAnanI madade AvavA mATe phrAjalakhAna lazkara laIne bijApurathI nIkaLI gayA che ane te banatI tvarAe mIraja tarapha AvI rahyo che, evA samAcAra mahArAjane maLyA eTale mahArAje paNa A baLavAna zatrune sAmaneA karavA mATe jarurI sAmagrI taiyAra karI. amuka saradArAne temanA sainya sAthe hAjara thaI javA mATe mahArAje hukamA che!DavA ane te mujaba saradArA taiyAra thaI ne AvI gayA. rustamajhamAna tathA phAjalakhAna baMne bhegA baLathI panALA tarapha dhasI Ave che e khabara mahArAjane maLI eTale mahArAja panALA killAnA kharAbara baMdekhasta karI potAnA lazkara sAthe zatrune sAmane karavA panALethI nIkaLyA. baMne pakSanI senA kAlhApura AgaLa bhegI thaI. * I. sa. 1659 nI 28 mI Disembara ne rAja kAlhApura AgaLa AdilazAhI ane marAThA lazkara vacce bhAre laDAI thaI (rAgyAmiveda jAva). samarAMgaNa upara AdilazAhI lazkarane kharAkhara vyavasthita gADhavI senApati rUstamajhamAne peAtAnA hAtha nIcenA saradArAne sUcanAo ApI. " senApati rustamajhamAna lazkaranA madhya bhAganuM rakSaNa karaze. saradAra phAjalakhAne lazkaranI DAmI khagalanuM rakSaNa karavuM, malIka tikhArakhAna ane sAdatazAhe jamaNI bAjunuM rakSaNa karavuM. phattekhAna ane mulyA hayAtakhAnane 88 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 46 mAthe lazkaranI pAchaLanA rakSaNanI javAbadArI nAMkhavAmAM Ave che, " bijApuranA musalamAnI lazkaranA marAThA saradAra saMtAja ghera paDe, sarjerAva ghATage ane evA bIjA saradArane lazkaranuM cAre taraphathI rakSaNa karavAnuM kAma sepyuM. zatrudaLa vyavasthitapaNe goThavAIne potAne sAmano karavA vATa jotuM UbheluM. zivAjI mahArAje joyuM ane pitAnA sainikone zUra caDAvyuM. " zatru senAne tame aneka vakhate mArI haThAvI che, tamArI talavArano svAda emaNe aneka vakhate cAkhyo che chatAM pharI pharI tamArA upara caDAI kare che te A samarAMgaNamAM tame emane pUrepuro svAda cakhADe. senApati netAjI pAlakare phajalakhAna upara hale kare. saradAra bhImAjI vAghe mullA hayAta upara tUTI paDavuM. saradAra hirAjI IgaLe malIka ItabAranI khabara le. saradAra mahADika pharakhAnane svAda cakhADe. sIjI pavAra sAdatakhAnane pUra paDaze. godAjI jagatApa musalamAna pakSanA ghATage ane ghora paDe upara tUTI paDe. saradAra kharATe ane pAMDhare duzamana daLanI jamaNI bagala upara ane saradAra jAdava tathA hilAla DAbI bagala upara hallo kare. huM jAte AdilazAhI lazkaranA zarA yavana senApati rastamajhamAna upara hallo karI ene pUro karIza. " lazkarane zUra caDAvavA mATe banne taraphanAM raNavAdyo vAgavA lAgyAM. ghanaghera yuddha zarU thayuM. lehInI nIko vahevA lAgI. hara hara mahAdeva ane allAho akabaranA avAje uparAuparI saMbhaLAvA lAgyA. thoDA vakhata pachI allAha akabaranA avAja saheja dhImA paDayA. e avAja jema jema dhImA paDatA gayA tema tema hara hara mahAdevanA avAja vadhAre saMbhaLAvA lAgyA. mahArAjanA saradArane mAro ghaNAja sakhata hatA. zatrunA sipAhIe zivAjInA sainikone mAra sahana na karI zakayA. AdilazAhI saradAroe pitAnA lazkarane aneka vakhate vyavasthita karyuM. duzmana daLa DhIluM paDeluM joI mahArAjanA saradAroe pitAnA sainikone hiMmata ApI zUra caDAvyuM. marAThAo jesamAM AvI gayA. AdilazAhI lazkaramAM bhaMgANa paDayuM. netAjI pAlakare phajalakhAna upara bahuja jussAthI halle karyo ane enA mANasonI katala calAvI. Akhare phAjalakhAne jAna bacAvavA raNakSetra cheDI nAsavA mAMDayuM. eka pachI eka saradAre dhIme dhIme pAchA haThavAnI zarUAta karI. mahArAjanA lazkare sAmaTAM hale karyo ane AdilazAhI lazkaramAM trAsa trAsa vartAvyo. rustamajhamAna paNa raNa choDI kerI tarapha pibArA gaNI gayo. pitAnA saradArone bhAgatA jaI sipAhIoe paNa nAsavA mAMDayuM. AdilazAhI lazkara hAryuM ane zivAjI mahArAjano vijaya thayuM. A laDAImAM duzmananA 12 hAthI ane 2000 ghaDIe mahArAjane hAtha lAgyA ( jedhe zakAvalI ). nAsatA duzmanane sajA karavA tathA AdilazAhI mulaka jItavA sara senApati netAjI pAlakarane ravAnA karI mahArAja pote panALAgaDha tarapha pAcho pharyo. 3. panALAno ghare-bAjIprabhunAM parAma-svAmIniSThAne namUne. kahApuramAM AdilazAhI lazkara upara vijaya meLavyA pachI mahArAje netAjI pAlakarane AdilazAhI mulaka jItavA mokalyo. netAjI bahu asAdhAraNa yoddho hato. ene mAre sakhata ane cAla bahu jhaDapI hatI. mahArAje sepeluM kAma karavA mATe e vijaya pAmelA lazkarane laIne nIkaLyA. mahArAja pote panALe gayA ane mulakanI majabUtI ane killAone baMdobasta karAvyuM. duzmane japIne besI rahevAnA nathI ane emane jaMpavA devAne nathI e mahArAja jANatA hatA eTale emaNe potAnI taiyArI rAkhI ja hatI. kAnajI je pAsethI mahArAje kAvajI kaDhALakara ane vAghajI tUpe nAmanA be bahu hiMmatavAna ddhAne mAgI lIdhA ane temane hajAra hajAra pAyadaLanA senApati banAvyA. sara senApati netAjI pAlakare nIcenA gAma mahArAjanI sattA nIce ANyAM. (1) kavaThe (2) beragAMva (3) mAlagAMva (4) kuMDala (5) ghegAMva (6) sattAkIra (7) ADa (8) nIraja (9) gekA (10) davADa (11) muravADa (12) dhAravADanI bheTI gaDI (13) zukravadhapura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4the ]. che. zivAjI caritra 259 (14) sAMgAva (15) mAyila (16) pAragAMva (17) sAMgalI (18) kANuMda (19) kasuMdavADa (20) kAgala (21) habALa (rara) hanuvallI (23) huNavADa (24) rAyabAga (25) kerI (26) kAMDagAMva (27) haLadI (28) dhuNakA (29) kINi (30) araga (31) telasaMga (32) kera (3) aMbupa (34) kamaLApUra athaNI (35) tikeTe (zivamArata). - I. sa. 1660 nA jAnevArI phebruArI mAsamAM mahArAja pote bijApurano mulaka lUMTavA tathA kabaje karavA gadaga lamezvara sudhI gayA. A vakhate mahArAje AdilazAhIne ghaNuM mulaka jItI lIdhe, killAo kabaje karyA, gAme laMcyAM ane rAjyane keTaleka mulaka te ujjaDa ane khedAnamedAna karI nAMkhyo. mahArAje AdilazAhI malakanI durdazA karI nAMkhI, jaththAbaMdha vepArIone mahArAje lUMTI lIdhA. ane AdilazAhI prajA trAsa trAsa pAmI. musalamAna itihAsakAra kAphIkhAna kahe che ke " A vakhate zivAjIe navA kilAo bAMdhyA, bijApura sarakArano pradeza lUMTyo, vepArIone paNa lUMTayA. A badhuM karyuM paNa masIda, jIo ane kurAna e traNe pratye to eNe pUrepuruM mAna jALavyuM," aphajhalakhAnane vadha thayA, AdilazAhI lazkara rahetare thaI gayuM, ghaNe mulaka zivAjIe jItI lIdhe, rastamajhamAnane mArI harAvya, kAjalakhAna ane rastamajhamAnanA lazkarane kelahApura AgaLa sakhata hAra zivAjIe khavaDAvI vagere vAtathI alI AdilazAha hiMmata hArI gaye. ene lAgyuM ke have zivAjI keNa jANe enA rAjyanuM zuM karI nAMkhaze. bijApura darabAranA saradAre mAMhe mAMhenA jhagaDA bhUlI jaI zivAjIne zI rIte dabAvo tene vicAra karavA lAgyA. zivAjI upara caDAI karavA keI saradAra chAtI ThokIne AgaLa Avato na hato. have zivAjIno ghATa zI rIte ghaDe, ene jamInadesta karavA mATe zAM pagalAM levA ane koNe have enA upara caDAI karavI vagere vicAramAM badhA paDyo. aneka kAraNe batAvI saradAre potAne mAthethI javAbadArI kADhavA lAgyA. keTalAka saradAroe sUcanA karI ke bAdazAha salAmate pote zivAjI upara caDAI karavI, keTalAkanuM kahevuM hatuM ke bAdazAha salAmata jAte zivAjI upara caDAI laI jAya to zivAjIne bahu mahatva ApavA jevuM thaI paDe mATe bAdazAhe pote caDAI na karavI. keTalAkanuM kahevuM evuM hatuM ke bAdazAha jAte lazkara laIne zivAjI upara caDAI kare te bAMdhI mUThI khullI thaI jAya ane bijApura bAdazAhatamAM have daivata nathI rahyuM evI ghaNAnI mAnyatA thaI jAya. zivAjI jevA ucharatA baMDakharanI sAna ThekANe lAvavA mATe bAdazAhane jAte javuM paDe e to bAdazAhatane lAMchana lagADanAruM thaI paDe. ethI te darabAranA saradAranI Ijjatane jhAMkhapa lAge. zivAjI sAmenI caDAImAM bAdazAha salAmata phatteha pAme che temAM bAdazAha salAmatanI AbarUmAM vadhAre nathI thavAno paNa jo bhegoge bAdazAha salAmatane pAchA haThavuM paDe te pachI phajetIne pAra darabAranA saradArane moTo bhAga bAdazAha salAmata pote lazkara laIne zivAjI upara caDAI kare tenI viraha hato. bAdazAha salAmatane zivAjI mahArAja upara na mokalavA e nakkI thayuM paNa kayo saradAra enA upara caDAI kare e nakkI karavuM bhAre agharuM thaI paDayuM, kAraNa mahArAja upara caDAI karavAnuM bIDuM jhaDapavA kaI paNa saradAra himata karatuM na hatuM. AvA saMjogomAM zuM karavuM e ciMtAmAM badhA darabArIo hatA. bijApura saltanata A vicAravamaLamAM gothAM khAI rahI hatI tevAmAM eka banAva banyo. te banAve have zuM karavuM tene javAba ApI dIdho. sIdI jauhara nAmane eka habasI sAra zivAjI upara caDAI karavA taiyAra thayo. 4. sIdI brahara ane zAhistakhAna. malIka racahAna nAmanA saradArane tyAM sIdI naihara nAmane eka habasI nekara hatuM. potAnA mAlInA maraNa pachI tenAM saMtAnane rajhaLatAM karI pote tenuM sarvasva pacAvI po hate. A habasI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra prakaraNa 4 thuM bahu parAkramI ane hiMmatavAna hato. karNATakamAM vigraha cAlyo tyAre teNe bahu bahAdurI batAvI hatI, potAnA dhaNIne jauhara nImakaharAma nIvaDyo tethI bijApura bAdazAhanI enA upara ItarAjI thaI hatI. pachI te karnala prAMtamAM svataMtra rAjya calAvavA lAgyA. bAdazAhanI ItarAjI jauharane manamAM khUMcatI hatI. bAdazAhane rAjI karavA mATe eNe aneka prayatno karyA. pote karele guno jAte karavA johare bAdazAhane vinaMti karI. jauhara parAkramI hatA, hiMmatavAna hatuM, bahAdura yoddho hato. enI pAse mulaka hate, dhana hatuM, sattA hatI. enI pAse je dhanadelata hatAM tethI e dharAyo hato paNa e bijApura bAdazAhanI mIThI najarane bhUkhyA hatA. bijApura sarakAranI marajI saMpAdana karavA eNe prayatno karavA mAMDyA. alI AdilazAhane lAgyuM ke A vakhate jauharano upayoga karI laIe. eka paMtha ane be kAja A vakhate sAdhI laIe. bAdazAhe jauharane jaNAvyuM -"tame zivAjI upara caDAI karI ene mada utAraze ane ene sIdho dera karazo te bijApura sarakAranI maherabAnIne pAtra thaze, eTaluM ja nahi paNa tame A bAdazAhatamAM UMcI padavI ane bhAre adhikAra pAmaze." sIdI brahara te zuro hate. eNe zivAjI mahArAja upara caDAI laI javAnI hA pADI. joharanA javAbathI bAdazAhanI ciMtA dUra thaI. zivAjIne mAre che, dAba che, harAve che, masaLI nAMkhavo che, evI IcchA AdilazAhI saradAranI hatI paNa e kAma keNe karavuM ene ja nikAla thatuM na hatuM. joharanA javAbathI badhAnI ciMtA dUra thaI gaI bAdazAhe bijApuramAM bhAre darabAra bharI sIdI saiharane "salAbatajaMga"ne IlakAba Ape. bAdazAhe johara sAthe mokalavA meTuM lazkara taiyAra karyuM. zivAjIne nAza karavA mATe aphajhalakhAna sAthe bijApura sarakAre lazkara mokalyuM hatuM tenA karatAM A vakhate bamaNuM lazkara sIdI johara sAthe mokalyAnuM kahevAya che. salAbatapaMganI sAthe AdilazAhe Asare 16 thI 20 hajAra joDesvAra ane 35 thI 40 hajAranuM pAyadaLa mekahyuM hatuM. haranI madadamAM tenI sAthe potAnA cUMTelA nIce pramANenA cunaMdA saradArone temanA lazkara sAthe bAdazAhe ravAnA karyA hatA. (1) saradAra phAjalakhAna (2) sa. rUstamajhamAna (3) sa. sAdatakhAna (4) sa. bAjIrAja ghera paDe (5) karNATakanA prasiddha pIDa nAIke (6) sa. vallIkhAnanA putra bhAIkhAna (0) sa. joharanA jamAI sIdI masUda ane evA bIjA keTalAka anubhavI ane camarabaMdhI saradAra (vikAsa). sIdI jauharane AdilazAhI lazkaranI goThavaNa karavAnuM tathA bhAvI laDAI mATe vyuha racavAnuM kAma soMpI ApaNe dilhIpati auraMgajheba tathA mugalAI tarapha saheja najara karIe. zivAjI mahArAjane jaDamULathI ukheDI nAMkhavAnI ane bijApuranI bAdazAhata gaLI javAnI e be IcchA auraMgajhebanI hatI. zivAjI ane bijApura hikamatathI eIyAM karavAno vicAra enA magajamAMthI jarAe dUra khasyuM na hatuM. game te bahAne e baMnene nAza karavAnI enI dAnata hatI. auraMgajheba bacapaNathIja pUrva ane kunehabAja hovAthI bhedanItithI potAnI matalaba hAMsala karI levAnI ramata ramI rahyo hato. potAnI matalaba hAMsala karI levA mATe AbAda yuktio racavAnI tAlIma te ene jANe dhAvaNamAMthI ja maLI hoya eve e AvA kAmamAM ustAda hatA. bijApurane nirbaLa banAvavA mATe e zivAjI sAthe sahakAra karatA ane zivAjIne bijApura sAme Ubho paNa karatA. bijApuranI sAme mAthu uMcakavAmAM zivAjIne auraMgajhebe uttejana ApeluM che. govAnA gavarnare porTugAlanA rAjane tA. 18 DIseMbara, 1659 ne roja eka patra lakhyo hato temAM cekhuM jaNAvyuM hatuM ke "zivAjIe AdilazAhI mulAke jhapATAbaMdha levA mAMDyA che ane e jhapATe je kAyama raheze te bijApuranuM rAjya enA kabajAmAM AvI jaze. A zivAjIne auraMgajhebane Teko che." auraMgajheba zivAjIne bijApuranI viruddha caDAvato hato e uparanA patrathI ane bIjA aneka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra prakaraNa 4thuM ] che. zivAjI caritra dAkhalAo parathI jaNAI Ave che. zivAjI vadhAre baLavAna banI jAya te mATe auraMgajhebe bijApurane zivAjI mahArAjanI viddha ghaNI kerA caDAvyAnA dAkhalA che. eka bIjAne sAmasAme laDa nabaLA karavAnI bAcha auraMgajhebanI hatI. auraMgajheba uttara hiMdusthAnamAM gayA pachI uttaranI bAjI badalAI tema dakSiNanA saMjogo paNa badalAI gayA. pote gAdInazIna thayAnA AnaMdanA samAcAra auraMgajhebe patrathI zivAjI mahArAjane jaNAvyA hatA ane banne vacce jevI mIThAza che tevI jALavI rAkhavA patramAM jaNAvyuM hatuM. auraMgajheba gAdI upara beThe tyAM sudhI to teNe zivAjI mahArAja sAthe, dakSiNamAMthI uttaramAM jatI vakhate potAne je saMbaMdha hatA ane bahAranI mIThAza hatI te jALavI rAkhyAM. aphajhalakhAnanA vadhanI, AdilazAhI lazkaranI durdazAnI, pratApagaDhanA vijayanI, marAThAonA parAkramanI, temanA samarakauzalanI ane bijApara saradAronI eka pachI eka hAranI khabara auraMgajhebe sAMbhaLI tyAre tene lAgyuM ke zivAjI potAnAM mULa bahu UMDo ghAlI zakyo che ane e baLiyo thayo che. ene A vakhate ukheDI nAMkhavAmAM vAra karavI e bhAre bhUla thaze ane te bhUlane pariNAme mugalene paNa ghaNuM veThavuM paDaze. bijApuranI dazA thaI tethI auraMgajhebane eTale AnaMda thayo tethI daza gaNuM vadhAre dukha zivAjI baLiyo thayo tethI thayuM. zivAjInI sattA jAmatAM pahelAM tenuM baLa hareka rIte teDavAne auraMgajhebe nizcaya karyo. pitAnA saradAronA parAjaya joIne alI AdilazAha bahu ja gabharAyo. zivAjInI sAme je saradAra jAya che te hArIne pAcho Ave che tethI bIjA saradAro upara bahu mAThI asara thAya che ane tethI saradAro enA upara caDAI karatAM AMcake khAya che e bijApura sarakAranA dhyAnamAM AvI gayuM hatuM. bijApurano je saradAra enI sAme jAya che te garadana ke nAka bemAMthI eka te mUkIne ja Ave che, evA banAvo vAraMvAra bane tenI asara lazkara upara paNa mAThI thAya ane prajA upara te ghaNI ja khoTI thAya che, e bAdazAhe anubhavyuM hatuM. AvA saMjogomAM mugalenI otha laIne paNa zivAjInuM kAsaLa kADhavAne bijApura sarakAre nizcaya karyo. mugala pAse madadanI mAgaNI karavAnuM nakkI karI bijApura sarakAre te mATe auraMgajhebane patra lakhavAnuM TharAvyuM. auraMgajheba kaMI alIne hitecchu na hatuM. alInA lazkaranI auraMgajhebe karelI katalanAM lehI paNa haju sukAyAM na hatAM, auraMgajhebe bijApura sarakArane karelA nukasAnInA ghA 5Na rajhAyA na hatA eTalAmAM alIne auraMgajhebanI eAtha meLavavA prayatna karavAnI pharaja paDI e uparathI zivAjI mahArAjano udaya keTalI jhaDape thatA hatA tenI vAMcakee kalpanA karI levI. nakkI karyA mujaba zivAjInI sAme madada karavA mATe alIe auraMgajhebane patra lakhe. auraMgajhebe alInI vinaMti upara UMDo vicAra karyo. dilhIpatine lAgyuM ke bijApura bAdazAha karatAM zivAjI je vadhu baLavAna thaI jAya te parIsthitine kabaje rAkhavI muzkela thaI paDaze. baLavAna thaye bijApura karatAM zivAjI vadhAre jokhamakAraka ane bhayaMkara nIvaDaze enI auraMgajhebane khAtarI thaI gaI hatI. zivAjInAM mULa UMDAM jAya te eka hiMdu sattA jAme che e vAta auraMgajhebanA khyAlamAM na heya e te banavA jevuM ja nathI. A badhA vicAra karIne auraMgajhebe zivAjIne kacaDI nAMkhavA mATe pitAnA mAmA umedatula mulka amIrUla umarAva zAhistakhAnane eka lAkha ghoDesvAranuM lazkara ApI 1659 mAM dakSiNamAM mokalyo. zAhirUkhAnane saMbaMdha zivAjI mahArAjanA jIvanacaritra sAthe Ave che eTale enI vadhAre oLakhANa karAvavAnI jarUra che. mugala vaMzanA akabara bAdazAhanI pachI dilhInI gAdIe AvanAra tenA putra salIma athavA jahAMgIranI ItihAsaprasiddha, mulkamazahUra mAnItI begama nUrajahAnano bApa ayAjha jahAMgIrane vachara hato. tenA maraNa pachI vacharI asakhAna nAmanA nUrajahAnanA bhAIne ApavAmAM AvI. jahAMgIranA putra zahenazAha zAhajahAnanI begama ane auraMgajhebanI mA enA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 yu nAmathI AgrAmAM tAjamahAla prasiddha che te mumanAjamahAlane A asakhAna bApa thAya. A asakkhAnane 4 dIkarA ane 1 dIkarI hatAM. te cAra dIkarAmAM zAhistakhAna e mATe dIkarA, zAhistakhAna e tAtkara kuTu'banA hatA. e aura'gajhebanA mAmA thatA hatA ane ene kAkAjI paNa thatA hatA (mu. ri. la selAre ). A vakhate zAhistakhAna sAthe 500-700 hAthI, 4-5 hajAra UMTa, dArUgoLAthI bharelAM Asare 3000 gADAM, 2000 dhADAnI pAMDe ane 32 karoDanA khajAnA hatA ( keLuskara ). A lazkara zivAjIne jarura jamInadeAsta karI nAMkhaze evI auragajhebane khAtarI hatI. A vakhate zivAjIne kacaDI nAMkhavA mATe banne sattAe bhAre taiyArI karI hatI. saradAra zAhistakhAnanI sAthe A caDAImAM nAmAMkita saradArA potapotAnA lazkara sAthe mAvaLA sainyanA saMhAra karavA tathA zivAjIne sara karavA dakSiNanI caDAImAM AvyA hatA. zAhistakhAnanA lazkaramAM musalamAne uparAMta dhaNA rajapUta ane marAThA saradArA hatA. bhoMsale kuTuMbanA mANase paNa zAhistakhAna sAthe joDAyA hatA ( zivamArata ). eka taraphathI mugala ane bIjI taraphathI bijApura zivAjI mahArAjane dAbI devA taiyAra thayA che e joI takanA lAbha levA mATe jaMjIrAnA sIdI phattekhAna ane vADInA sAvaMtane paNa mahArAjanI sAme thavA AdilazAhe saMdezA mokalyA ( rkikreDa pArasanIsa ). mahArAjane khAtarI thaI ke pharIthI mAmale bagaDyo che ane kaseTIne vakhata AvI paheoMcyA che. AtA jyAre Ave che tyAre cAre bAjuethI sAmaTI Ave che. eve vakhate dhIraja rAkhavI joI e. aneka vakhate aDacaNA ane AtAnA anubhava thavAthI mahArAja potAnA baLanuM mApa kADhI zakayA hatA. A vakhatanI AkRta bhAre hatI e mahArAja samajI gayA hatA, paNa AztAnI sAme hiMmatathI thayA sivAya dhAreluM kAma pAra paDavAnuM nathI e paNa mahArAja kharI vakhate bhUlatA na hatA. sAme UbhI thatI aDacaNeAthI mahArAja gabharAyA niha paNu paristhitine paheAMcI vaLavA mATe emaNe prayatno karavA mAMDyA. potAnA mulakanI majabUtI bareAbara karI tenA pAkA baMdobasta karI dIdho. potAnA vizvAsu mANasane mulakanA rakSaNa mATe judA judA bhAgamAM gAThavI dIdhA. jaMjIrAnA krttakhAna sIdIne sIdhA karavAnuM kAma rAdhe khullALane sAMpyuM. vADInA lakhama sAvaMtanI sAna ThekANe lAvavA mATe bAjI pAsalakarane Tita sUcanA ApavAmAM AvI. kalyANu prAMtanA kabajo A bAjIneA hatA. te teA ghaDAyelA ane anubhavI yendvo hatA. ene te| sUcanAo ApavAnI jaruraja na hatI. e teA khabara maLe tAkIde jaI taiyArI karI le evA khaMdhA vIra hatA. kalya!Nu prAMta eNe bahu suMdara taiyAra karyAM hatA. puraMdara, pratApagaDha ane siMhagaDha killA ane te killAone lagatA mulaka tA mArApata piMgaLenI taiyArIthI nirbhaya banI gaye| hatA. mArApata piMgaLe pote potAnA lazkara sAthe taiyAra rahyo hatA. potAnA vizvAsu saradArAne mulakanA baMdobasta mATe ThekaThekANe taiyAra gAThavI mahArAja pote panALA killA upara rahyA. zAhistakhAne zivAjI mahArAjanA mulaka upara caDAI karI ane bijApuranA sIdI jauhara sAme AvIne khaDA thayA. AvI rIte be moTI musalamAna sattAe banne taraphathI mahArAjanA mulaka upara caDAI karI. zAhistakhAnanI caDAInA saMbaMdhamAM jANatAM pahelAM A prakaraNamAM te ApaNe punALAnA gherA saMbadhIja vAMcIzuM. AdilazAhI lazkara tvarAthI dhasI Ave che evI khabara mahArAjane maLI. panALAno killo Aje karavAnI jauharanI khAsa cchiA che e mahArAje jANyuM ane panALAgaDha duzmananA hAthamAM na javA devA e hetuthIja mahArAja pote panALAgaDhamAM rahyA. AvI rItanI racanA karavAmAM mahArAje jakharI bhUla karI hatI e AgaLa pariNAma AvyuM te uparathI jaNAya che. sIdI jauhare jANyuM hatuM ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 muM 1 che. zivAjI caritra ra67 mahArAja pote panALAnA killAmAM che eTale eNe I. sa. 1960 nA mArca mAsamAM panALAnA killAne ghero ghAlyo. gherAnuM kAma bahu sakhata rIte cAlyuM. A gherAmAM vepAra karavA AvelA rAjApuramAM mukAma nAMkhIne vepAra karatA aMgrejoe paNa bhAga lIdho hato. te vakhatanI vepArI prajAno saMbaMdha A gherA sAthe kevI rIte joDAya te have ApaNe aMgreja kaThIvALAoe potAne deza A saMbaMdhamAM je patro lakhyA tene AdhAre tapAsIzuM. 5. panALAgaDhanA gherA sAthe rAjApuranA aMgrejone saMbaMdha bane te zivAjI mahArAjane giraphatAra karavAne athavA te na bane te temane gArada karavAne daDha nizcaya karIne ja sIdI hara bijApurathI upaDyo hato. potAnA karNATakI lazkaranA jora upara jauhara kudate hato. eNe rAjApuranA kaThIvALA aMgrejone A laDAImAM upayoga karI levAno vicAra karyo. johare bijApura bAdazAha taraphathI rAjApuranA kaThIvALA aMgrejo pAse te po calAvavAnuM kAma jANanAra mANu ane 2 toponI mAgaNI karI. e mAgaNI karanAro patra rAjApura mokalavAmAM sIdIe kharI khUbI vAparI hatI. potAnA lazkaramAMthI 400 pAyadaLa ane ghoDesavAronI eka nAnI TukaDInI sAthe e mAgaNIvALo patra tathA pAMca pAlakhIo mokalI dIdhI. pAMca pAlakhI sAthe ATalA badhA lazkarI se mokalavAnuM kAraNa te e ja hatuM ke mAgaNI dhyAnamAM laI aMgreja loko mAMgyA mujaba mANase ane tApI joharane mele te ThIka, nahi te lazkarI baLathI paNa kaThIvALAo pAsethI A kumaka meLavavAnI jauhare TukaDInA nAyakane sUcanAo karI hatI. jauharanI mAgaNI mujaba anubhavI mANase ane topo aMgreja kAThIvALAe mokalI ApI. A vakhate rAjApuranI aMgreja kAThIne uparI hetrI reviMgTana hatA. A mANasa jabare khaTapaTiye hate. kaMpanInA mAlane e vepAra karato ane te uparAMta pote potAnI javAbadArIthI dArUgoLa vagere lAvI Aga vepAra karato (zi. 4. ni.). potAnI jokhamadArIthI bharele Aga dArUgoLa vecAya ane potAne Aga vepAra paNa vadhe e mATe A aMgreja AjubAju cAlI rahelAM dhAMdhala dhamAlamAM bahu rasa leto. salAbatajaMga sIdI jauhara zivAjI upara caDAI karavA Ave che e jyAre hetrI reviMgTane jANyuM tyAre eNe potAne dArUgoLe ane topo pUrI pADavAnA saMdezA zarU karyA hatA (ft. 4. ni). sIdI saiharane to A madadanI khAsa jarUra hatI. eNe hA pADatAMnI sAthe ja 1660 nA eprila mAsamAM hetrI reviMgTana 1 topa ane 50 dArUgoLA laIne rAyapATaNa ane askarAne raste panALe gayo. A koThIvALe aMgreja potAno mAla khapAvavA mATe sa. rastamajhamAna ane zivAjI sAthe paNa vepArano saMbaMdha rAkhato hato. panALAnA gherAmAM rAjApuranA aMgreja kaThIvALAoe sIdI jauharane banatI madada karI hatI. A vakhate zivAjI mahArAjane bahu jabarA, sAdhana saMpanna, akkalavAna ane kasAyelA joharanI sAme laDavAnuM hatuM. AvA kaTokaTIne prasaMge sara senApati netAjI pAlakara kyAM che ane zuM karI rahyo che te jANavAnuM darekane mana thAya e svAbhAvika che. 6. zAhapuranI laDAI-mullA mahamadano parAjaya. sara senApati netAjI pAlakara mahArAjanA hukamathI AdilazAhI mulake jItavAnuM kAma jhapATAbaMdha karI rahyo hato. sIdI brahara panALe gayo tyAre e AdilazAhI mulake kabaje karavAmAM rokAyA hatA. zivAjI mahArAja panALAnA killAmAM che ane sIdI jauhare tyAM ghere ghAlyo che e vAta jyAre satAjIe sAMbhaLI tyAre gherA uThAvavA mATe zAM pagalAM levAM tenA upara eNe vicAra karavA mAMDayo. vicAra karatAM netAone mArga jaDI Avyo. duzmananA mulakamAM jaI tenI rAjadhAnI upara sakhata mArA karavAmAM Ave te rAjadhAnInA bacAva mATe ghere uThAvavAnI saradArane pharaja paDe. panALAne ghere . uThAvavA mATe bijApura upara mAro calAvavAnuM nakkI karI netAjI tAkIde nIkaLyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 4 thuM pratApagaDhanA yuddhamAM tathA kolhApuranI laDAImAM AdilazAhI lazkarane kheDa nIkaLI gayA che e vAta netAjInA dhyAnamAM hatI. vaLI sIdI johara sAthe alI AdilazAhe bahu jabaruM lazkara ApyuM che e khabara khepiyAe netAjIne ApI hatI. mugala sAthenI laDAImAM paNa AdilazAhI lazkarane ghaNuM nakasAna thayuM hatuM. A badhA upara najara doDAvatAM netAjIne lAgyuM ke bijApura prAMta lazkara vagarane thaI gayo che. AvA saMjogomAM panALAno ghere uThAvavA mATe bijApura prAMtamAM laDAI ane lUMTa vagere zarU karI devA joIe. pitAnI rAjadhAnI najIka saMkaTa AveluM sAMbhaLI bAdazAha jaharane pAcho belAvI leze ane panALAne gheza uThAvI levAnI jauharane pharaja paDaze. bijApura bAdazAhane panALAne ghere uThAvavAnI pharaja pADavAnA hetuthI netAjIe bijApura prAMtamAM pitAne jhapATe calAvyuM. ghera bahu sakhata che ane mahArAja aMdara gherAI gayA che e saMbaMdhI khabara meLavI netAjI pitAnA 4-5 hajAra ghoDesavAra laIne vIjaLIvege mArate ghaDe zAhapura najIka AvI pahoMcyo. zAhapura bijApura prAMtanuM bahu raLiAmaNuM ane dhanavAna nagara gaNAtuM hatuM. caitra zu. 15 nI rAtre zAhapura upara netAjIe acAnaka hale karyo. netAjInI mAnyatA kharI TharI. bijApuramAM te vakhate lazkara bahu DuM hatuM. zAhapura jevA dhanavAna nagaranA bacAva mATe paNuM bAdazAha lazkara na mokalI zakyo. zatranI A sthitino netAjIe barobara lAbha lIdho ane zAhapura jevuM dhanavAna zahera lUMTIne khalAsa karyuM. zAhapura AgaLa netAjI ane AdilazAhI lakaranA senApati malA mahamadanI laDAI thaImulA mahamadane saradAra bAbulakhAna ane AjAdapA nAyakanI bhAre kamaka hatI. netAjIe AdilazAhInA A traNe saradArane harAvyA ane duzmananA 2000 ghoDAe netAjIne hAtha lAgyA (zi. , laMDa. 2. ). netAjInI A chatathI bAdazAha bhayabhIta banyo ane netAjInI dhAraNA mujaba jauharane pAchA bolAvI levAnA vicAramAM hatA, paNa potAnA mANasa taraphathI ene khabara maLI ke netAjI moTuM nathI. e te damathI kAma calAve che ane je barAbara hiMmatathI enA lazkara upara halle karavAmAM Ave te netAjI pA che. haDe evI sthiti che. A khabarathI bAdazAhane hiMmata AvI ane pitAnA rakSaNa mATe pravAsakhAnanI saradArI nIce 5000 mANasanuM lazkara rAkhyuM hatuM te netAjInA lazkara upara mokalyuM. baMne pakSa vacce bahu bhAre laDAI thaI. baMne pakSavALAe laDavAmAM kasara na rAkhI, baMnene bhAre nukasAna thayuM. keNa charyuM ene nirNaya kare bhAre thaI paDyo paNa nyAyanI rIte jotAM khavAsakhAnanA lakare netAjInA lakarane 5-6 mAIla pAchuM haDAvyuM eTale hAra tA marAThAonI ja gaNAya. kolhApura prAMtanI sthiti ane panALAno ghere netAjInI najara sAme hatA. mahArAjane saMdeza paNa netAjIne maLI gayo hato, eTale pharIthI lazkara bheguM karI hae karavAnuM mUkI daI netA pitAnA lazkara sAthe kolhApura tarapha UpaDI gayo panALAno ghero bahu sajjaDa hatA. zivAjI cAre taraphathI gherAyA hatA. sa. phAjalakhAna, sa. rustamakamAna tathA sIdI jauhare jAte kikalAnA pUrva bhAgane ghero ghAlyo hato. sa. sAdatakhAna, sa. masUdakhAna, sa. ghera paDe, sa. bhAIkhAna vagere saradAre killAnI pazcima bAju upara hatA. ghere ATale badhe sakhata hato chatAM mahArAjane lAgyuM hatuM ke varasAda zarU thaze eTale AdilazAhI lazkara ghere uThAvIne cAlyuM jaze athavA ghere ghAlIne paDelA sipAhIo meLA paDI jaze ane vegathI cAlI rahelI laData dhImI paDI jaze. mahArAjanI dhAraNuM kherI nIvaDI. duzmana meLa na paDyo. laData cAlu rahI. pote A killAmAM rahevuM evI goThavaNa nakkI karavAmAM mahArAje bhUla karI hatI e have emane lAgyuM. pUnA taraphanA gALAmAM mahArAjanA mulakamAM zAhistakhAne dhaDAko zarU karI dIdho hate. ghere eTale badhe sakhata hato ke mahArAja sAthe badhe vahevAra aTakI gayela hatA. sIdI johare joyuM ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM ] che. zivAjI caritra 265 zivAjI have te barAbara sapaDAI gayA che ane zaraNa thayA sivAya ene chUTake ja nathI eTale eNe comAsAnI paNa darakAra na karatAM ghere cAlu rAkhyo. paDatA pANImAM paNa johare ghere TakAvI rAkhyo e jaI mahArAjane lAgyuM ke have kaMI na buddo zodhI kADhavo ja paDaze. hiMdutvanA rakSaNa mATe jeNe pitAne jAna jokhamamAM nAMkhyo che evA pratApI putra zivAjIne cAre taraphathI duzmana daLe gheryo che ane hajI zatrane ghero uThAvavAnI marAThA saradAre pharaja pADI zakyA nathI e joI mAtA jIjAbAI pote samarAMgaNe javA taiyAra thayAM. mAtA jIjAbAI raNumAM javAne vicAra karI rahyAM hatAM eve vakhate sara senApati netAjI pAlakara saradAra hilAla sAthe AvI mAtA jIjAbAIne maLyA. prakaraNa 5 muM 1. saradAra hilAla, 2. aNune prasaMga. 3, 5nALAgaDha tarapha DeDyuiM . 4 saMjogonuM avalokana ane nirNAya. 5. sIdI johara aparAdhI. che. aMgrejo sAthe athaDAmaNa 1, saradAra hilAla, radAra hilAlanI bahu TuMka oLakhANa ApI, pachI mAtA jIjAbAI ane netAjInA saMvAda tarapha Sche vaLIzuM. hilAla e mULa bijApura darabArane saradAra hato. aphajhalakhAne jyAre zivAjI mahArAja upara caDAI karI tyAre A saradAra aphajhalakhAna sAthe mahArAjanI sAme laDavAmAM hatuM. pratApagaDhanA yuddhamAM mahArAjane vijaya thayo eTale hilAla mahArAjane zaraNe Avyo ane emanA lazkaramAM joDAye. panALAnA gherAmAM sa. hilAla zivAjI taraphathI AdilazAhI lazkara sAme laDyo. pachI mugalAInI kamAna caDatI joI hilAla temAM bharAye ane zAhistakhAnanA tAbAmAM lazkarI amaladAra banyo. mugalAIna anubhava lIdhA pachI pharIthI hilAla zivAjI mahArAjanI sevAmAM dAkhala thayA hatA. sara senApati netAjI pAlakara sa. hilAla sAthe mAtA jIjAbAInI pAse AvyA ane mAtAne adabathI praNAma karyA. A saradAronA praNAma svIkArI mAtA jIjAbAI bahu gaMbhIratAthI bolyAM. "hiMdu dharmanA uddhAra mATe jeNe hathelImAM mAthuM lIdhuM che, hiMdusthAnamAM hiMduo upara atyAcAra karI rahelI musalamAnI julmI sattA teDI hiMdu prajAne nirbhaya ane sukhI banAvavA mATe jeNe potAnA prANa sAMdhA karyA che, e mAre zUravIra zivabA Aje 5nALAgaDhanA pAMjarAmAM purAyeluM che. ene pAMjarAmAM pUrI mugale enI prajAne bahu satAvI rahyA che. tame enA hAtha paga che, tame enI hiMmata che, tame eNe UbhA karelA kAryanA AdhArasthaMbha che, tame enA sukhamAM ane dukhamAM paDakhe rahenAra sAthI che. tame tamArA e pArA rAjAne pAMjarAmAM kyAM sudhI sAMkhazo. hiMdu prajAne mugale pIDI rahyA che, devaLe bhraSTa karavAne sapATe emaNe calAvyo che, dhoLe divase strIonI Ijajata lUMTAya che. ApaNuM mulakanA pUnA prAMtanI bahu kharAba dazA mugalee karI che. mugala atyAcAra nIce prajA pilAI rahI che. netAjI ! tame atyAcAranI ghANImAM pilAtI prajAnA rakSaNa mATe jAo. huM paNa sIdI jauharanI sAme samarAMgaNamAM samazera calAvIza. hiMdutvanA rakSaNa mATe pAMjare purAyalA mArA te lADakavAyA zivabAne chUTe karavA mATe huM raNAMgaNa upara zatru sainyane saMhAra karIza. duzmana daLa upara maraNiyo humale thayA sivAya tamAza rAjA chUTa nathI thavAne. Aje hiMdutvane tAraNahAra, piDAtI hiMdu prajAne vAlI, resAtA hiMdu kone belI, 84 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 5 mArA paMcaprANu huM jene mATe kurabAna karavA taiyAra chuM te mAre vahAle dIkare ane tamAro mAnIto rAjA Aje duzmananA hAthamAM sapaDAye che. enA vagara mahArASTra sUnuM che. mahArASTranA hiMduo Aje nirAdhAra banI gayA che. netAjI tame zuM joI rahyA cho? have kone mATe thavAnuM che? tame mugalanuM nikaMdana karavA jAo. huM bijApura bAdazAhane ukheDavA bahAra paDuM chuM. netAjI prasaMga vikaTa che, zrI tuLajA bhavAnInuM nAma daI hara hara mahAdeva karI mugala tarapha morace phera, huM johara sAme yuddhamAM utaruM chuM." hadayane hacamacAvI denAra mAtA jIjAbAInA zabdo sAMbhaLI netAjI stabdha thaI gaye. jIjAbAInuM kahevuM pUruM thayA pachI bahu gaMbhIrapaNe dhIme svare netAjIe adabathI jIjAbAIne kahyuM "mAtA ! Apa citA na karo. baLavAnamAM baLavAna zatrune paNa pahoMcI vaLavAra, mahAna zakti dharAvate amAre mAnIto rAjA 5nALAgaDha upara sahIsalAmata che. ame jIvatA hovA chatAM amAre mahArAjAnA chuTakArA mATe Apane samarAMgaNa upara samazera kheMcavI paDe e te amane saradArone nIcuM jovaDAvanAruM che. mahArASTramAMthI hajI maradAI nathI gaI. mAtuzrI ! mahArASTranA dhagadhagatA aMgArAo upara kALacaka. IrSA. svArtha tejakeza, kusaMpa vagerethI UbhI thayelI khaTapaTone lIdhe rAkhaDI vaLI che. hajI e aMgArA che, enA keyalA nathI thayA. e rAkhaDI nIce DhaMkAyelA aMgArA Aje paNa zaktivALA zatrane bALI bhasma karI zake evA che. mahArASTra saheja zithila haze paNa jAgatuM che. jIvatuM che ane samaya Ave pitAnuM pANI batAvavA taiyAra che. mAtuzrI ! ApanI AjJA huM zire caDAvuM chuM. Apa nizciMta rahe. mArA sainyane eka bhAga piDAtI prajAnA rakSaNa mATe mugaleno sAmano karavA jAya che. huM jAte sa. hilAla sAthe hamaNAM ja sIdI jauhara upara jAuM chuM. mAtuzrI ! mAre rAjA Apane pyAre putra hovAthI pArane lIdhe enI sattA, zakti ane sAhasanuM mApa Apa nahi kADhI zake. mArA rAja upara Apane vAtsalya prema hovAthI mAtuzrI ! emanI mahattAnuM mApa Apa nathI kADhI zakyAM. A dezanI jabarAmAM jabarI sattA paNa mArA rAjAne lAMbI mudata sudhI pitAnA kabajAmAM rAkhI zake ema nathI. mArA rAjAne kaI paNa dumananI sattA pacAvI zake ema nathI enI mane khAtarI che. game tevI muzkelIo ane saMkaTo haze te 5Nu mahArAja muMjhAvAnA nathI e huM anubhavathI kahI zakuM chuM. emanA phaLadrupa bhejAmAMthI aneka yuktio ane vakhate nIkaLI che ane nIkaLaze. mahArAjanI maheranajara ane ApanA puNya pratApe ama duzmanane harAvIzuM. mane Apa AzIrvAda Ape, huM duzmana upara jAuM chuM." ema kahI netAjIe jIjAbAIne praNAma karI potAnuM lazkara laIne panALA tarapha prayANa karyuM. ghero ghAlIne paDelA duzmananA daLane aneka rIte satAvavAnuM ane temanA upara chApA mAravAnuM netAjIe zarU karyuM. netAjIe pitAnA jAsUse joharanA lazkaramAM chUTA mUkI dIdhA. jauharanA lazkaranI nabaLAIe, gherAnA kayA bhAgamAM sipAhIonI saMkhyA ochI che vagere khabara jAsUsa mAraphate netAjIne maLatI ane e khabara uparathI e duzmana lazkara upara chApe mArate, chAvaNInuM anAja lUMTa ane bane teTalA sipAhIone mArI e nAsI jatA. ghere nAMkhIne paDelA haranA lazkara mATe AvatAM anAja, baLataNa tathA bIjI cIjo netAjI aTakAvatA ane evI rIte e lazkaranI jeTalI agavaDa vadhArAya teTalI dUra rahIne vadhArI rahyo hate. Akhare netAjIe joharanA lazkara upara hallo karavAnuM nakkI karyuM. netAjI pAlakara ane sa. hilAlanuM lazkara Ave che enI khabara sIdI braharane maLI. eNe paNa sAmanA mATe potAnuM lazkara taiyAra karyuM. netAjIe panALAne ghere ghAlelA jauharanA lazkara upara halle karyo. bhAre laDAI thaI hilAlane chokaro raNamAM paDyo. joharanA lazkare e sakhata mAro calAvyo ke hilAla ane netAjInuM lazkara AgaLa vadhI zakyuM nahi. netAjIe pharIthI duzamana daLa upara dhasAro karyo. joharanA lazkare tene javAba Apyo. Akhare netAjIne pAchA haThavuM paDayuM, netAjIthI dhAreluM nizAna na takAyuM. netAjInI pIchehaThanI khabara mahArAjane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 su] che. zivAjI caritra 269 maLI. mahArAje paristhiti upara vicAra karavA mAMDayo. netAjInI pIchehaThanI khabara sAMbhaLI zivAjI ApaNI zarate salAha karavA taiyAra thaze ema jauharane lAgyuM ane eNe peAtAnA sipAhIone gherAne sakhata jAmo rAkhavA tAkIda ApI. zivAjI sAhasa kheDIne kAI jAtanI bAjI ramI ApaNane banAvI na jAya te mATe sakhata aMdebasta rAkhavA jauhare peAtAnA saradArAne cetavaNI ApI. rAtre paNa sakhata paherA zarU karyAM. mugalAe pUnA tarapha bhAre trAsa vartAvyA che enI khabara paNa mahArAjane maLI. panALAmAM purAI javAmAM emaNe bhUla karI ema emane lAgyuM. netAjI dhere| haThAvI zakatA nathI ane pUnA prAMtamAM mugalA pAchA jAmatA jAya che, eTale have yukti karI game tevI rIte killAmAMthI bahAra nIkaLavAnA mahArAje nizcaya karyAM. ekalA nizcayathI A kAma sare evuM na hatuM, A nizcayanI pAchaLa yuktinI jarura hatI. zAMta magaje mahArAje killAmAMthI chaTakI javAnA prazna chyA tyAre emane jaNAyuM ke chaTakI ja javuM hoya tA dherAne paNa DhIlA karavA joIe. paherAnA kAmamAM sipAhI saheja bedarakAra rahe te| ja killAmAMthI nAsI chUTAya. cAmAsAnA varasAdathI ane aneka jAtanI hADamArIothI jauharanA sipAhIo thAkI tA gayA hatA. emanAmAM zithilatA ANuvA mahArAje yukti racI. bahu agavaDAthI thAkI gaelA sipAhIe sulehanI rAha joI rahyA hatA ane jo sulehanA saMdezA zarU thAya tA duzmananI chAvaNIonuM vAtAvaraNu taddana phrI jAya evI mahArAjanI mAnyatA hatI tethI mahArAje peAtAnA vakIla gaMgAdharanI mAraphate sIdI sAthe suleha mATe saMdezA zarU karyAM, lAMbA vakhatathI dherA upara raheluM lazkara kaTALI gayuM hatuM ane nikAlanI rAha jotuM hatu. eTalAmAM sulehanA saMdezA zarU thayAnI vAtA chAvaNImAM thavA lAgI eTale vAtAvaraNamAM phera paDavA lAgyuM. lazkaranA sipAhIonuM dhyAna dherA taraphathI khasIne saMdezAmAM ceTayuM, chAvaNIomAM sulehanI vArtAthI vAtAvaraNamAM pheraphAra thayA. dherAnA sakhata jApatA hatA temAM phera paDayo ane baMdobasta meALA paDayo. mahArAje sulehanI zarate nakkI karavA mATe saudI jauharane rUbarU maLavAnI mAgaNI karI. sIdIe vicAra karI mahArAjanI mAgaNI kabUla rAkhI. eka divase nakkI karele vakhate saMdhyAkALe zivAjI mahArAja sIdI jauharane maLavA enI chAvaNImAM gayA. sulehanI zaratA upara khanee vicAra karyAM. panALA killA ApI devAnuM nakkI karavAmAM AvyuM. keTalIka zaratAnI vigatA nakkI karavAnI hatI. the|DuM kAma patyA pachI rAta thaI eTale bAkInuM kAma khIjA divasa upara multavI rAkhI mahArAja pAchA gaDha upara gayA. bhAremAM bhAre sAhasa kheDIne paNa panALAmAMthI chaTakI javAnA mahArAje nizcaya karyAM. jiMdagInuM jokhama veThIne paNa jauharane hAyatAlI daI ne gherAmAMthI chUTavAnI geAThavaNu manamAM mahArAje ghaDI kADhI. peAtAnI gerahAjarImAM gaDha kAne sAMpavA e prazna adharA ane aDacaNabharelA thaI pAco, ghe| kAyama rAkhavAmAM Ave te duzmanadaLa rAkAyaluM rahe ane mahArAja dhAreluM kAma ochI mahenate karI zake. duzmanane rAkI zake evA adhikArI zodhIne tene gaDha svAdhIna karavAmAM Ave teAja bAjI peza jAya, nahi teA zIrA karavA jatAM thUlI thaI javAnA saMbhava hatA. A vakhate mahArAjanI sAthe gaDha upara triMbaka bhAskara nAmaneA bahu kAkhela ane hAziyAra saradAra hatA. sevA ane pramANikapaNAthI eNe mahArAjane vizvAsa sa`pAdana karyA hatA. AvA kaTokaTInA saMjogAmAM panALagaDha havAle karavA mATe mahArAjanI najara A saradAra tarapha vaLI. duzmana aneka prakAranI lAlaceA Ape teA paNa sarve lAlacAne ThAkare mAravA jeTalI enAmAM zakti hovI joI e. dezAbhimAna, dharmAbhimAna ane svAmIniSThA enAmAM prakhara hoya tA ja killA sAMpAya ema hatuM. e badhA vicAra karI mahArAje triMbaka bhAskarane killA sAMpavAnuM nakkI karI ene peAtAnI pAse kheAlAvyeA ane ene kahyuM " tamAre zire bahu bhAre javAbadArI AvI paDavAnI che. DAhyo dIkarA dezAvara bhAgave e tA duniyAnI rIta che. AvaData ane heziyArIne! badale javAbadArI ane jokhama ja hoya che. tamArI kAryakkSatA, svAmIniSThA ane kunehane lIdhe ja Aje bhAre javAbadArI svIkAravA meM tamane elAvyA che. javAbadArI tA je jhIlI zake tene mAthe ja nAMkhavAmAM Ave. duzmananI vacce dherAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 5 muM rahIne A killAmAM ghaNA divase kADhavA. zatru ghere uThAvaze evuM have nathI lAgatuM. have A killAmAM mArA bharAI rahevAthI ApaNane nukazAna thaze ema dekhAya che. jokara paNa jide caDyo che, e vadhAre ne vadhAre majabUta ane sakhata thatA jAya che. netAjI je ApaNo senApati 5Na joharane ghera uThAvavAnI pharaja nathI pADI zakatA e uparathI ApaNe ApaNuM baLa AMkI zakIe chIe. netAjIne pitAnA lazkara sAthe bijApurathI paNa pAchA haThavuM paDayuM che. mugale pUnA prAMtamAM ApaNuM killAo upara mAro calAvI rahyA che ane ApaNuM rAMka prajAne raMjADI rahyA che. hiMdutva upara mugalenAM AkramaNe asahya thaI rahyAM che. AvA saMjogomAM huM bahAra nIkaLuM te ja hAthamAMthI chaTakatI bAjI bace ema che. badhA saMjoge dhyAnamAM laI ne cAre taraphane meM vicAra karyo che. mAruM te mAnavuM che ke A vakhate jo huM jokhama veThIne paNa bahAra nahi nIkaLe te hiMdavIsvarAjya sthApavAnI yojanA paDI bhAMgaze. hidavI svarAjya sthApavAnI yojanA phaLIbhUta karavA mATe mAro prANa paNa huM arpavA taiyAra chuM. ApaNe mATe A vakhata kaTokaTIne che. huM Aje A killAmAMthI chaTakavAnuM sAhasa kheDIza. kille huM tAre svAdhIna karuM chuM. A kille eTale mArA prANa. A killAnuM rakSaNa e mahArASTranA nAkanuM rakSaNa tAre mAnavAnuM che. tuM hiMmatathI kille bacAvaje. aMdara rahIne aneka yojanAothI tuM duzmanane haMphAvaje. duzmana aneka jAtanA saMdezA mokalaza tethI sAvadha raheje. aneka lAlaca tArI najara AgaLa UbhI karaze tethI tuM tAre sthAnethI caLatA nahi. tuM aMdara rahIne duzmanI sAme kevI Takkara le che te tarapha have AkhA mahArASTranI najara pharaze. tribakarAva! A prasiddha panALAgaDhane tuM hiMmatathI bacAva karaje. duzmanane mAra sahana karI zatrunA sainyano saMhAra karavAnI zakti zrIbhavAnI tArAmAM maLe eTalI ja mArI ene caraNe vinaMti che. prabhu tAruM rakSaNa karaze." mahArAje gaDha trikabhAskarane se ane pite 1660nA julAInI 13 mI tArIkhe rAtre 9 vAgyA pachI 2 pAlakhI, 15 uttama gheDA, 1000 pAyadaLa ane thoDuM nANuM laIne nIce UtaravA nIkaLyA. bahu divasanA ghesane lIdhe jauharanA mANaso thAkI gayAM hatAM ane have kille te AvatI kAle hAthamAM AvavAnuM nakkI thaI gayuM che e vicAre sipAhIomAM zithilatA AvI hatI. sipAhIomAMnA keTalAka AnaMdamAM AvI gayA hatA. keTalAka salehanA saMdezAone lIdhe zithila banI gayA hatA ane keTalAka kile hAthamAM AvavAnuM nakkI thaI gayuM che e dhAraNAthI bedarakAra paNa banI gayA hatA. A sthitine lAbha laI, varasAda varasate hase vIjaLInA kaDAkA thaI rahyA hatA, meghagarjanAthI gaDha gAjI rahyo hate, vAdaLAMoe aMdhakAranuM rAjya pravartAvyuM hatuM, eve vakhate mahArAja potAnA vizvAsu mANasane sAthe laI chupI vATathI nIce utaryA. zivAjI hAthatALI daIne panALA killAmAMthI nAsI gaye enI khabara sIdI joharane paDI eTale tarata ja zivAjI mahArAjanI pAchaLa eNe pitAnA jamAI sIdI masUdakhAna tathA putra sIdI ajhIjhakhAna ane aphajhalakhAnanA chokarA saradAra phAjalakhAnane lazkara ApI mokalyA. salAbata aMge mokaleluM lazkara zivAjI mahArAjanI pAchaLa paDyuM. mahArAja pUravege potAnA lazkara sAthe vizALagaDha tarapha cAlyA jatA hatA. 2. aNIne prasaMga. mahArAja mAro dheDe jota jotAmAM vizALagaDha najIka AvI pahoMcyA. vizALagaDhane klei traNa * gAu dUra hato ane mahArAje pitAnI pAchaLa duzmananuM bhAre lazkara pUrapATa AvatuM joyuM. mahArAja * dhATanI caDhaNa upara hatA. pAchaLa pAvanakhIMDa (gheDakhaDa-rIMgaNakhIDa) nAmanI prasiddha khINa hatI ane e khINa pachI caDAva hatuM, eTale pAvanakhaDa khINu vaTAvIne vizALagaDha tarapha javA mATe je caTaNa Shree Sudhammaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmItis gAjI vIra bAjI prabhu dezapAMDe, ajI:mahArAja, Adhu ciMtA na karo. ApanI sevAmAM prANa avaNu karavA huM taiyAra chu. mArA jevA sevako mare temAM vAMdho nathI. se saro paNa senA pAlaka na bharomahArA! Apa hiMduonA rakSaka -- hiMdutvanA tAraNahAra |----hiMdavI svarAjyanI cainAnA mApa utpAdaka che. Apa have rAe vilaMba na karo. zatru samI AvI paheAMndhA che. Apa sahisalAmata ho to sA 38 thaze." Lakshmi Art, Bombay, 8. (jAve| pAnu 219) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM ] che. zivAjI caritra 268 caDavAnI jarUra hoya che te mahArAja caDI rahyA hatA ane pAvanakhIMDa khINamAM AvavA mATe jyAMthI ghATa UtaravAnuM zarU thAya te Tace duzmana AvI pahoMcyA hatA. baMne UcANamAM hatA. baMnenI vacce pAvanakhI khINa hatI. zivAjI mahArAje joyuM ke duzmananuM bahu jabaruM lazkara temanI pUThe paDayuM che ane te bhAre vegathI temanI dizAmAM AgaLa dhasatuM AvI rahyuM che. mahArAjanI pAse lazkara hatuM paNa te bahu nAnuM hatuM, duzmanane pahoMcI vaLAya ema na hatuM. mahArAjane lAgyuM ke AdilazAhI lazkara emane jotajotAmAM pakaDI pADaze. A saMkaTamAMthI bacavuM emane azakya jevuM lAgyuM. ulAmAMthI cUlAmAM paDyA jevuM thayuM. duzmananA paMjAmAMthI bacavuM kevaLa muzkela hatuM. vicAra karatAM mahArAjanA meM upara ciMtA ane nAsIpAsI dekhAvA lAgyAM. pitAnA hiMmatavAna mAlIkane mujhavaNamAM paDelA joI saradAra bAjIprabhu dezapAMDe AgaLa Avyo ane mahArAjane caraNe eNe vinaMti karI "mahArAja Apa ciMtA nA kare. A prasaMga bhAre che chatAM paNa zrI bhavAnInI kRpAthI sau sArAM vAnAM thaze. Apa koIpaNa jAtanI mujhavaNamAM na paDe. ApanI sevAmAM prANa arpaNa karavA huM taiyAra chuM. mArA jevA sevake mare temAM vAMdho nathI. se maraje paNa eno pAlaka na marajo. Apa salAmata haze to mArA jevA sevake hajAra taiyAra thaze. mahArAja Apa vilaMba na karo, Apa lazkarane aDadho bhAga laI satvara vizALagaDha ze. A pAvanakhIDamAM Apano A sevaka zatra sAthe zirasake saMgrAma karaze. Apa hiMduonA rakSaka che, hiMdutvanA tAraNahAra che. hiMda svarAjyanI janAnA Apa utpAdaka che. have jarA vilaMba karaze nahi. A samaya have thaMbhavAno nathI. zatru mArate ghoDe samIpa AvI pahoMcyA che. mahArAja Apa kapA karI lazkara laI sidhA. mahArAja Apa sahIsalAmata haze te sau rUDuM thaze." zivAjI mahArAjane A svAmIniSTha bAjIprabhu dezapAMDenA asarakAraka zabdo sAMbhaLI bahu AnaMda thayo ane emane paNa A saMkaTamAMthI pasAra thavAze evI AzA baMdhAI. potAnA A vaphAdAra saradArane tenI svAmIbhakti mATe zAbAzI ApI mahArAje jaNAvyuM - " tamArA jevA svAmIbhakta saradAra jene maLe tenuM jIvana dhanya che. bAjI ! tArI svAmIniSThA ajaba che. tArA jevA saradAro prabhue mane ApyA che te huM nAhiMmata zuM kAma thAuM ? tArI sUcanA mujaba huM vizALagaDha jAuM chuM. tyAM sahIsalAmata pahoMcyAnA samAcAra tane jaNAvavA huM vizALagaDhanA killA uparathI toponA pAMca avAja karIza. teponA avAja tAre kAne paDatAM sudhI tuM ane A khINamAM rokI rAkhaje. duzmanane AgaLa vadhavA deto nahi. bAjI ! tArI hiMmata upara hiMdutvanuM bhAvI laTakI rahyuM che. bAjI! sAcavaje che. A kaTokaTIne prasaMga che. huM jAuM chuM, duzmanane AgaLa vadhavA daIza nahi." bAjIe javAba Apyo " mahArAja Apa sukhethI sidhAvo, sevaka zatrunI barAbara saMbhALa leze. Apa taraphathI salAmatI darzAvanArA teponA avAja nahi saMbhaLAya tyAM sudhI A sevaka pAvana khIMDamAMthI duzmanane eka tasu paNa AgaLa vadhavA nahi de tenI khAtarI rAkhaje. mahArAja ! mAruM zira kapAze to paNa mAruM dhaDa, Apa sahIsalAmata vizALagaDha pahoMcaze tyAM sudhI zatru sAthe laDyAja karaze. mahArAja ! have vilaMba na kare, potAno nimaya potAnA mAlIkane jaNAvI te svAmIbhakta saradAra bAjIprabhue mahArAjane AdarapUrva praNAma karyo. zivAjI mahArAje vaLIne pAchuM joyuM ane potAnA saradAranA praNAma jhIlI potAnI prasanna mudrAnAM bALane darzana dIdhAM ane 500 mANasanuM lazkara bAjIne sepI ghoDe mArI mUko. mahArAjane vidAya karI bAjI ane sa. badalee lazkaranI goThavaNI karI. zatrunuM lazkara bahu jabaruM hatuM. saMkhyAbaLamAM paNa vadhAre hatuM. e badhAno vicAra karI bAjIe potAnA lazkaranA keTalAka mANasane AjubAjunI jhADImAM saMtADI mUkyA ane pote cUMTI kADhelA cUnaMdA 50-60 yehAe laI zaguno rasto rokavA mATe khINane mokhare AvIne Ubho. sa. phAjalakhAna, sIdI ajhIjha ane sIdI masUda zivAjI mahArAjane pakaDavAnI bhAre utAvaLamAM hatA. jema bane tema jaladI leDI jaI zivAjI vizALagaDhanA killAmAM bharAya te pahelAM tene pakaDI pADe e zatrunI nema hatI. AdilazAhI saradAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 5 muM bhAre gussAmAM hatA. vizALagaDha jatAM zivAjI mahArAjane pakaDavA mATe pAvanakhI khINa pasAra karyA sivAya javAne bIje mArga ja na hato. pAvanakhIDanI najIka duzamana daLa AvI pahoMcyuM. bAjI temanA satkAra mATe taiyAra thaIne Ubho ja hatuM. duzmananAM jeTalA mANase khINamAM pesatAM temano bAjI katala karate. evI rIte eNe duzmananA mANasone bhAre saMhAra karyo. bAjIprabhue mAvalAo sAthe duzmana upara e sakhata mAre calAvyuM ke duzmanane pAcho haThavuM paDayuM. eTalAmAM bijApurathI tAjuM lazkara AvI pahoMcyuM. te lazkare bAjI upara be vAra humalA karyA paNa te niSphaLa nIvaDavA. AdilazAhI saradAra bahu ja kaMdhe bharAyA. Akhare phajalakhAna potAnA lazkara sAthe bAjI upara tUTI paDyo. bAjInA ghaNu yoddhAo A pAvanakhaDamAMnA humalAmAM mAryA gayA. bAMdala saradAre paNa AdilazAhI lazkarane thakavavA mATe bhAre mAro calAvyuM hatuM. bAjInA zarIra upara ghaNu ghA thayA hatA. UMDe UMDA jakhama thayA te paNa bAjI jarAe pAche hakyo nahi. have bAjInuM saghaLuM dhyAna vizALagaDha tarapha dorAyuM hatuM. mahArAja sahIsalAmata pahoMcyAnI nizAnInI to sAMbhaLavA bAjI bahu Atura thaI gayA hatA. AkhuM zarIra jakhameMmAMthI lehI nIgaLatuM thaI gayuM hatuM. laDatAM laDatAM ene lAgyuM ke have bacAya ema nathI te paNa duzmanane rastA rokIne bAjI Ubhe hate. enA zarIra upara ThekaThekANe jakhame thayA hatA, keTalAka dhA te ghaNuM UMDA hatA. bAjI bahu sakhata ghavAyA chatAM eka DagaluM paNa pAchA haThayo nahi. enA hAtha zatrune saMhAra karavAmAM gUMthAyA hatA, eno jIva mahArAjanA caraNamAM hatuM ane ene kAna tapanA avAja sAMbhaLavA mATe ciMtAtura banI gayA hatA. zarIra upara 24 jakhama thayA hatA. ghAyala thayele bAjI jarApaNa pAcho pharato nathI ane duzmanane eka tasu paNa AgaLa vadhavA detA nathI e joI duzamanane paNa bAjI jevA vIra mATe mAna utpanna thayuM haze. zarIra uparanA aneka jakhamAMthI lehI vahyuM ja jatuM hatuM. lehInA vahevAthI bAjI taddana azakta banI gaye hate. have ene lAgyuM ke eNe lIdhelI pratijJA pheka thavAno samaya AvI pahoMcyo che. eNe zatru upara bahu jabaro humalo karyo. duzmanane pAchA haThAvavA mATe bAjI temane saMhAra karI rahyo che. prabhunI manamAM prArthanA karI rahyo che:-"mArA rAjAne tuM vizALagaDha upara sahIsalAmata pahoMcADa. enA vagara hiMdutvanuM rakSaNa karyuM karaze ? hiMdu strIonI Ijjata keNa bacAvaze ? jagadIza mArI pratijJA tuM pAra pADa. prabhu mAruM paNuM gaye tArI pata jaze. dInadayALa! mArA svAmIne sahIsalAmata pahoMcADa." bAjI prabhunI prArthanA manamAM karI rahyo che. A vIrane hathiyAra dhAraNa karelo hAtha zatrunI garadana upara hate. paMcaprANa eNe pitAnA mAlIkane arpaNa karyA hatA. enuM dhyAna izvarane yaraNe hatuM. kAna vizALagaDhanI tapa tarapha hatA. AvI rIte A svAmIniSTha bAjI pAvanakhIDamAM AdilazAhI lazkara sAme laDatA hatA. evAmAM duzmananI goLI ene vAgI. 24 jakhamavALA zarIramAM goLIe saMcAra karyo. A goLI bAjInA prANanuM haraNa karavA ja AvI hatI. A geLIthI vidhAyA pachI lehInA vahevAthI azakta thayele bAjI nAsIpAsa thaIne dharaNI upara paDayo. bheya upara paDyA pachI dayAmaNe cahere bolyo " prabhu kyAM sudhI parIkSA karIza?" A zabdo bAjInA moMmAMja hatA eTalAmAM ene kAne tenA pAMca avAja 5DaLe. maraNanA jaDabAmAM apAyelA bAjIne A avAja sAMbhaLI ati AnaMda thayo ane bolyA " prabhu teM mArI pata rAkhI. " mAre rAjA sahIsalAmata pahoMcyo. mArI pharaja adA karI, mAre dharma meM bajAvyo, tene mane A aMta vakhate bhAre saMtoSa thAya che. prabhu mArA rAjanuM harahaMmeza rakSaNa karaje. tene vijayI banAvaje " ema belI zivAjInA A svAmIniSTha saradAra bAjIprabhu dezapAMDe A phAnI duniyA cheDI prabhunA darabAramAM cAlyo gayo. mahArASTranA ne mera paDavo, svAmIbhaktine namUne paDyo, hiMdavI svarAjyanI yojanA phaLIbhUta karAvavA mATe potAnA prANanI Ahuti ApanAra yoddho paDyo. bAjI paDyo ane marAThA lazkare nAsavA mAMDayuM. potAnA saradAranuM zaba zatrunA hAthamAM na jAya te mATe mAvaLAe bAjInA zabane laIne nAsI gayA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5muM] che. zivAjI caritra 201 khAjI marAyeA. lazkaranA saMkhyAbaMdha mANusA mAryA gayAM. duzmananA mArAthI mAvaLA lazkara nAsI gayuM paNa bAjI prabhunA parAkrama vaDe pAMDharepANI najIka pAvanakhIMDamAM zivAjI mahArAjane vijaya thayA ( I. sa. 1660 julAi ). zivAjI mahArAja vizALagaDhamAM sukharUpa sahIsalAmata paheAMcyAnA samAcAra toponA dhaDAkAe jAhera karyAM hatA. pAvanakhIMDamAMthI bAjI prabhunuM zaba laI mAvaLAe jhADI ane jaMgalAmAM thaI gupta mAge vizALagaDha gayA. mahArAja AgaLa bAjI prabhunA parAkramane itihAsa mAvaLAee vahubyA ane e svAmIbhakta vIrapuruSanuM zama zivAjI mahArAjane svAdhIna karyuM potAnA svAmIbhakta saradAranuM zaba joI zivAjI mahArAjanuM hRdaya bharAI AvyuM. AMkhamAM AMsu AvyAM. mahArAje mAjInA zaane yathAvidhi saradAranA mAlAne zobhe evA damAmathI agnisaMskAra karAvyA, khAjI prabhu dezapAMDene sAta cheokarA hatA. meATA putra khAlAjIrAvane mahArAje bAjInI saradArInAM vastro ane adhikAra ApyA ane khIjAne paNa yogyatA mujaba amaladArI ApI. AvA zauryanA, svAmIniSThAnA, hiMmatanA ane vAdArInI bahu kaDaka parIkSAnA prasaMgeA itihAsamAM bahu thADA hAya che. khAjI jevA puruSa| javalle ja jaDI Ave che. bAjI prabhunAM parAkrama,tenI aDagasevA, tenI jAjavalyamAna svAmIbhakti ane pAvanakhIMDanI khINamAM teNe dAkhaveluM zauya ane maraNu vakhatane tene satASa vagere vAMcI vAMcakane bAjI prabhu mATe mAna utpanna thayA sivAya raheze nahi. bAjI prabhu eTale svAmIbhaktinI mUrti, bAjIprabhu eTale hiMdutvanA abhimAnaneA namUne, bAjIprabhu eTale dhairyaMnA meru bAjIprabhu eTale hiMmatanI khANu. bhAjIprabhu eTale zauya ane parAkramanI pratimA. evA bAjIprabhunA pAvanakhIMDanA parAkrame vAMcatAM yurApanA itihAsanI tharmopolI yAda AvyA sivAya nathI rahetI. A pratApI puruSanA maraNu vakhatanA udgArA mahAna nepoliyana khAnApAne harAvanAra nelasananI yAda devaDAve che. grIsa dezane spArTA nAmanA bhAga jItavA mATe IrAnanA zAhe bhAre lazkara sAthe caDAI karI hatI. vizALagaDha javA mATe jevI rIte pAvanakhIMDa nAmanI khINu pasAra karavI ja paDe tevI rIte grIsana spArTA mulakamAM pesavA mATe tharmopolI nAmanI eka nAnI khINamAMthI pasAra thavuM paDatuM hatuM. e tharmopolInI khINamAM IrAnI lazkaranA saMkhyAbaMdha mANasAnI katala karI Azare 200 dezabhakta spArTA e potAnA mAdaravatana khAtara potAnA prANanI Ahuti ApI hatI e rIte tharmopolIe yureApanI pAvanakhIMDa gaNAya. eka vyaktinA zauya upara ke tenA parAkrama upara AkhA dezanA ke prajAnA bhaviSyane nikAla thAya evA anAvA dezamAM kavacita ja bane che. hiMdanA tihAsamAM evA gaNyA gAMThayA banAvAmAM pAvanakhIMDanA bAjI prabhunA parAkramaneA itihAsa jarura mUkI zakAya. vizALagaDha athaLA kheLaNA killAne kabaje rAkhavAnuM kAma sIdI jauhare AdilazAhI pakSanA pAlInA rAjA vIr jasavaMtarAva tathA zRMgArapuranA rAjA sUrAva tathA bIjA keTalAka saradArAne sAMpyuM hatuM. duzmananI AMkhamAM dhULa nAMkhIne mahArAja vizALagaDhamAM dAkhala thaI gayA. sIdI masUda tathA khIjA AdilazAhI saradArAe masalata karI vizALagaDhane gherA dhADhyA. panALAgaDha AgaLa marAThAo karatAM jauhara jakharA hatA. vizALagaDha AgaLa marAThAe jabarA hatA. marAThAoe ahIM teA duzmaneAne satAvI satAvIne thakavI nAMkhyA. AdilazAhI saradArA trAsI gayA ane Akhare sIdI masUda Avele raste pA gayA ane khIjAe paNa potapotAne raste cAlyA gayA. AvI rIte mahArAjanA rastA khullA thayA eTale e vizALagaDhathI nIkaLI rAjagaDha jaI potAnI mAtA jIjAbAI ne maLyA. duzmananA jaDabAmAM sapaDAyelA potAnA pyArA putrane sahIsalAmata AvelA joI mAtA jIjAbAI ne keTalA khAnada thaye| haze tenI vAMcakAe kalpanA karI levI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 5 muM 3 panALa tarapha DakiyuM. mahArAja panALethI gayA paNa ghera te cAlu ja hate. killedAra tribaka bhAskare kille TakAvI rAkhyo hatA. kAjala ane masUdakhAnanI khAtarI thaI gaI hatI ke sIdI hara 5nALAgaDhathI vizALagaDha AvavA rAjI nahi hovAthI aneka bahAne AnAkAnI karate hate. AvA saMjogomAM vizALagaDhane ghera ghAlI pAyamAlI karI levI tenA karatAM pAchA panALe javuM e DahApaNuM bhareluM dhArI sa. phAjalakhAna ane sI. masUda vagere saradAre pAchI panALe gayA. je pakSIne pakaDavA mATe pAMjarAne ghere ghA hatA, sakhata jApta rAkhyo hato, rakhAya teTalI sAvacetI rAkhI hatI, te pakSI te badhAne hathelImAM cAMda batAvI cAlyuM gayuM. have e pAMjarAne zuM karavuM e vicAramAM sI. brahara paDayo. pakSI uDI gayA pachI pAMjarAne ghere cAlu rAkhavAmAM jhAjhe mAla nathI ete sIdI sAheba paNa jANatA hatA chatAM nAka jatAM e haTha sAbUta rahete hoya te, gaDha kabaje levA mATe chellA prayatno karavAno jauhare vicAra karyo. killedArane pheDayA sivAya, phitara karyA sivAya ApaNe gaja vAgavAno nathI enI khAtarI joharane thaI ane eNe killedAra tribaka bhAskarane pheDavAno nizcaya karyo. mahArAje panALAgaDhanA killedAranI kumake rAjagaDhathI madada mokalI. have sIdI joharanA lazkarane banne taraphathI mAro khamavo paDato hato. ATaluM badhuM nuksAna veThIe chIe paNa te zA mATe e jyAre joharanA magajamAM AvatuM tyAre jIhara tadana nAsIpAsa thaI jatuM. zivAjI e killAmAM nathI eTale killA mATe je je prayatna karavAmAM Ave che te DuMgara bedIne uMdara kADhavA jevA ja thavAnA che e vicArathI ghere uThAvI levAnuM paNa joharanA magajamAM koI vakhate AvI jatuM. sIdI johare killedAra tribakabhAskarane saMdeza mokale ke "killo tame amane seMpI deze te tamane bhAre lAbha thAya ema che. tame kile amane soMpI amArA pakSamAM Ave te bAdazAha salAmata tamArI sevAnI kadara karaze. tamane jAgIra uparAMta bhAre adhikAra ApavAmAM Avaze. sAmethI vaibhava ane adhikAra tamAre AMgaNe AvyAM che tene pAchA ThelatA nahi. tamArAM parAkrama ane hiMmatanI kiMmata AdilazAhImAM thaze. pUrepuro vicAra karIne javAba Apaze. lakSmI cAMlle karavA Ave tyAre meM dhovA javA jevuM kRtya tamArA jevA DAhyAo nahi kare evI AzA che." tribakabhAskarane A saMdezo maLe. viMbaka bhAskara na hato lAlacu ke na hate nimakaharAma. e te zivAjI mahArAjane bhakta hatA eTale joharane saMdezo sAMbhaLI enA moM upara kheda, gusse ane dilagIrI dekhAvA lAgyAM. "zuM A tribakabhAskarene sIdI svAmI drohI samaje che? adhikAra ane dhananI lAlace zuM huM vizvAsaghAtI nivaDIza? mane e nIca, halakaTa ane pApI mAne che? sIdI johare pote nimakaharAmI karI potAnA svAmInAM chokarAMone rajhaLAvyo tevA badhA haze ema e dhAre che. AvI rItano saMdezo e te mAruM bhAre apamAna che. jAgIra ane adhikAra te zuM paNa mane AdilazAhI mulakanuM AgavuM rAjya maLe te paNa zivAjI mahArAjanuM chatra mArAthI cheDAya ja kema? zivAjI mahArAjano droha karavAmAM svAmIdrohanuM pAtaka che, eTaluM ja nahi paNa e svAmIdrohI dezadroha ane dharmadroha paNa kare che. mahArAjanI sevA e hiMdu dharmanI sevA che, hiMdusthAnanI sevA che. mArAM pUrva janmanAM sukRtyane pariNAme ja mahArAjanA sevaka banavAnuM ahobhAgya mane prApta thayuM che. hiMdavI svarAjyanI sthApanAmAM A sevakanI yatkiMcita sevAno svIkAra karavAmAM Ave che eja mAruM kharuM rasadabhAgya che. mahArAjanI sevAmAM sUke roTale mane pAMca pakavAna barAbara che." tribaka bhAskara kiledAre sIdI taraphanA saMdezA upara vicAra karI javAba Apyo ke "mArA mAlIka zivAjI mahArAjanI maherabAnI eja mAruM dhana che. mArI sevA mATe mahArAjanI mArA upara kapA e ja mAre adhikAra che. zivAjI mahArAjane vijaya e ja mAro AnaMda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM 1 che. zivAjI caDhi 273 che. duniyAmAM evI kaI paNa cIja nathI ke jenI lAlacathI huM mArA mahArAjanI sevA mUkI dauM. duniyAmAM eve eka paNa adhikAra ke vaibhava nathI ke jenI lAlacamAM huM zivAjI mahArAjano vizvAsaghAta karavA taiyAra thAuM. mArA upara game tevAM saMkaTa Ave. Aphata tUTI paDe, game tevAM dukhe sAme AvI khaDAM thAya, to paNa mahArAjanA caraNanI sevA khAtara huM te saghaLAM dukho sukhethI khamIza. mahArAjanA vizvAsapAtra sevaka tarIke jiMdagI gujAravI emAM ja huM jIvanasAphalya mAnuM chuM. mahArAjanI sevAmAMthI mane patita karanAra dhana, dolata, adhikAra vaibhava vagere ne huM Thokare mAruM chuM. svAmIdrohanuM kAma mArAthI kadIpaNa thavAnuM nathI. huM mArA rAjAne kadIpaNa nImakaharAma nIvaDIza nahi." sIdIne saMdezAne tribaka bhAskare uparanI matalabane javAba vALyo. killedAra phUTa nathI e joI sIdI saheja nirAza thayo paNa eNe ghera cAlu ja rAkhyA hatA. 4. saMjogonuM avalokana ane nirNaya. sIdI braharanI caDAInuM pariNAma sAMbhaLI alI AdilazAha pAcho ciMtAmAM paDayo. eNe parIsthitino bArIkAIthI vicAra karyo ane e mahArAja sAthe salAha karavA taiyAra thayA. panALAgaDha alI AdilazAhane Apa e mukhya prazna hato. Ave vakhate gaDha ApIne salAha karavI e zreyaskara che ke kema tene mahArAja vicAra karavA lAgyA. mugalee emanA mulakamAM trAsa trAsa vartAvyo hate. zAhistakhAne mahArAjane mulaka levA mAMDyo hate. AdilazAha paNa panALAnA banAvane lIdhe ati krodhAyamAna thayA hatA ane je alI Akhare maraNiyo thaIne sAme Ubho rahe to mahArAjane bahu bhAre paDe ema hatuM, e mahArAja barAbara jANatA hatA. trIjuM mugala ane AdilazAha e bannene ekI sAthe laData ApI zakAya eTaluM baLa te vakhate na hatuM. ekanI sAme nakkI karyA pachI bemAMthI kayA ekane pasaMda karavo e prazna paNa sAme AvIne Ubho hato. be AphatomAMthI pasaMdagI karavAnI hatI. mahArAje vicAra karyo ke AdilazAha sAthe salAha karavAthI ochuM nukazAna thavAne saMbhava che. mugala ane AdilazAhanI sarakhAmaNI karI vicAra karatAM mugala baLavAna thAya te vadhAre nukazAnakAraka ane jokhamakAraka nIvaDe ema hatuM eTale mahArAje alI sAthe sudhArI levAno vicAra karyo. alI sAthe salAha karavAmAM nukasAna to hatuM paNa pramANamAM bahu thoDuM hatuM. AdilazAhI sAthe mIThAza karavAmAM panALAgaDha khAvo paDato hato. mugalono prazna to taddana judo ja hato. e to mahArAjAnA jItelA mulakane ane kilAone kabaje laI rahyA hatA. mugalene baLavAna thavA devAmAM bhAre nukasAna hatuM eTale potAnuM saghaLuM baLa, sAmarthya, zakti vagere mugala sattA teDavImAMja vAparavAnuM mahArAje nakkI karyuM ane panALAgaDha alIne ApIne AdilazAhIne zAMta pADavAno mahArAje TharAva karyo. panALA kile sIdI joharane soMpavA mahArAje kiledAra TiMbakabhAskara tarapha lakhANa karyuM. moTI mahattvanI ane bhAre lAbhadAyaka bAbate sAdhya karavA mATe nAnI nAnI bAbate jatI karavI e ja vyavahArika mutsadInI rIta gaNAya. lAgaNIvaza thaIne nAnI bAbatane moTuM rUpa ApI, evI bAbatone siddhAMtanA prazno banAvI te phaLIbhUta karavA mATe jakI gheTAnI mAphaka ke pataMgiyAnI mAnaka bhAre bhoga ApavAnI rIta mahArAja kadIpaNuM pasaMda karatA nahi. mahArAja te samaya pArakhIne vartanArA hatA. panALA ApI AdilazAhIne zAMta karavAmAM zreya che ema emane lAgyuM, tethI panALA ApavA mATe hukama chApA. panALA hAlamAM Apavo paDe che paNa vakhata Ave panALA pAchA levAze evI mahArAjane hiMmata hatI. mahArAjanA pharamAna mujaba killedAra tribaka bhAskare panALAgaDha AdilazAhI amaladArane svAdhIna karyo (I. sa. 166 sapTebara ). tribaka bhAskare panALethI rAjagaDha jatAM sIdI joharanI mulAkAta lIdhI hatI. 86. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 che. zivAjI caritra prakaraNa 5 muM 5 sIdI jauhara aparAdhI hatI? musalamAna itihAsakAra sIdI jauhara upara AdilazAhI bAdazAhane bevaphA nIvaDavAne Aropa mUke che. "basAtina. I. salAtina" nAmanA bijApuranA itihAsamAM sIdI jauharanA saMbaMdhamAM lakhavAmAM AvyuM che ke "sIdI jauhare kilAne (5nALA) ghero ghAlyo. ghera cAlu hatA tyAre zivAjIe sIdI joharane pite zaraNa Ave che ane enA aparAdhanI je ene kSamA ApavAmAM Ave te e betraNa nokara sAthe maLavA Avaze e patra lakhyo. sIdI jehare pitAnA mAlIka sAthe beImAnI karI mUrkhAIthI zivAjInuM kahevuM kabUla rAkhyuM. zivAjI sIdIne maLavA gaye. sIdIe darabAra bharIne tene satkAra karyo. bannenI vacce kelakarAra thayA, segana pratijJAo levAI. AdilazAhane A bAbatanI khabara maLI eTale A banne baMDakhorane nAza karavA mATe jAte lazkara laIne caDAI karavA nIkaLyo ane mIraja sudhI AvI pahoMce.sIdI jauharanI jiMdagInI kharI zarUAta nimakaharAmIthI thaI che tethI panALAnA gherA vakhate paNa eNe nimakaharAmI karI che evI zaMkAthI A AkSepa karyo hoya athavA bijApura bAdazAhane mAnItA saradAranI mIThI najara hara upara na hoya te niraparAdhI upara aparAdha lAvavA e te vakhate bijApura bAdazAhatamAM bahu saheluM thaI paDayuM hatuM te rIte jauharane kalaMkita karavAmAM Avyo hoya. zivAjI mahArAja panALethI nIkaLI nAThA tyAre eNe pitAnA jamAI sIdI masada tathA chokarA sIdI ajhIjhane tarataja pAchaLa doDAvyA hatA. sIdI masUde e laDAImAM uttama kAma karyuM tethI tene "khAnane" IlakAba paNa ApavAmAM Avyo hato. A badhI bAbato dhyAnamAM letAM sIdI jauharane nimakaharAma karAvavA jeTalA ane jevA purAvA jyAMsudhI maLI zakatA nathI tyAMsudhI phakta evA eka kRtyane lIdhe dareka vakhate ene aparAdhI dhAra e amane yogya lAgatuM nathI. tenI sAme vizvAsapAtra dastAvejI purAvA na maLI Ave tyAM sudhI e panALAnA gherAnI bAbatamAM alI sAthe beImAna hato evuM ame mAnI zaktA nathI. panALAnuM prakaraNa patI gayA pachI bAdazAha ane joharanAM mana UMcAM ja hatAM. bijApurano bAdazAha kAnane bahu kAco hato. enI AjubAjumAM rahetA enA saradAre ene vAraMvAra game tenI viruddhamAM bhaMbherI zakatA. siMhAjInI viruddhamAM paNa A mAnItA khuzAmatakhoroe bAdazAhane caDAvyo hato. A khuzAmatakhoroe sIdInI viruddha bAdazAhanA kAna bhaMbheravA mAMDayA. "kAgaDAnuM besavu ane DALanuM paDavuM" e pramANe banAva banyo. zivAjI sAthe sIdI maLI gayo che evI vAto UDI rahI hatI tevAmAM zivAjI mahArAja panALethI nAsI chUTayA. kAcA kAnanA bAdazAhe sIdI jauharanuM apamAna karyuM, tenA upara nimakaharAmIno Aropa mUko. A badhI bAbatothI Akhare kaMTALIne johara pitAne deza karnala cAlyA gayA. keTalAka ItihAsakAra ema paNa jaNAve che ke bijApura darabAre ene jhera ApIne mArI naMkhAvyo. 6. aMgrejo sAthe athaDAmaNa. kelhApuranI chata pachI mahArAje lazkaranI TukaDIo judA judA saradAranI saradArI nIce mulake jItavA mokalI hatI. jevI rIte sara senApati netAjI pAlakara lazkara laIne AdilazAhI mUlaka jItavA nIkaLyo hato, tevIja rIte lazkaranI eka TukaDI kaMkaNupaTTImAM paNa gaI hatI evuM aMgreja ane Daca patra uparathI dekhAya che. A TukaDI Asare 700-800 mANasanI hatI ane tene uparI rojI havAladAra hato. dorajIne khabara maLI ke rAjApura baMdaramAM aphajhalakhAnanAM 3 moTAM vahANe mAlathI bharelAM laMgarAelAM paDyAM che. darejI tarataja potAnI TukaDI laIne A vahANene kabaje levA rAjApura gaye. A vakhate tyAM bijApura bAdazAhanA pratinidhi tarIke sUbedAra abadulakarIma hate. A abadulakarIma sAthe rAjApuranA aMgreja kaThovALAnI kaMI levaDadevaDa thaI haze temAM e.traNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM ] che. zivAjI caritra 275 vahANA A aMgreja krAThIvALAe peAtAnA kabajAmAM levAnA prayatnA karyAM. A sabaMdhamAM dvArAjInA virAdha thayA. dArAjIe giph` nAmanA eka aMgreja ane eka dalAlane giraphatAra karI kabajAmAM lIdhA (I. sa. 1660 jAnevArI ). A saMbaMdhamAM aMgreja kADhIvALAee je patravahevAra karyAM te jANavA jevA hAvAthI ceADA nIce ApIe chIe. A banAvanA saMbaMdhamAM ane doreAjInA kRtyanI sAme rAjApuranI aMgreja kAThInA AgevAna henrI reviMgsane zivAjI mahArAjane tA. 13 phebruArI 1660 ne rAja patra lakhyA hatA te nIce pramANeH zivAjI hiMdu senAdhipati, " daMDArAjapura prakaraNamAM ApanI sAthe dastI mATe aMgrejoe kevuMvacana ApyuM che te saMbaMdhamAM Apane dArAjI ane bIjA amaladArAe khabara ApI haze. tamArA lekA taraphathI amane eTale badhA trAsa thayA che ke enuM varNana ameA karI zakatA nathI. amArI sAthe dhrustI rAkhanAra amArA mitrAnI sAthe amee duzmanAvaTa na bAMdhI teTalA kAraNusaraja eka dalAla ane eka aMgrejane tamArA mANase pakaDIne laI gayA ane temane kedamAM 25 divasa sudhI rAkhyA. tyAM emane gALA paNu devAmAM AvI. keda pakaDelA dalAlane te baMdhanamukta karavAmAM AvyeA che paNa keda karelA aMgrejane khArepaTTaNumAM hajI sudhI gAMdhI rAkhyA che. A kRtyathI amane badhAne bhAre kheda thAya che. atrenA vahepArIomAM dahezata pesI gaI che ane tethI amArA vepArane bhAre nukasAna thayuM che. A saMbaMdhamAM Apa Tita hukamA ApanA amaladArane meAkalazA evI khAtarIthI ame dhIraja dhArIne beThA chIe. kRpA karIne amArA mAla ane mANasa amane soMpavA hukama karaze. " henrI reviMgsane zivAjI mahArAjane je tArIkhe patra lakhyA teja tArIkhe eTale 13-2-1660 ne rAja nIce pramANe khIjo putra akjhalakhAnanA dIkarA sa. phAjalakhAnane lakhyA hatA. amAre A patra Apane paheAMce te pahelAM ja dAbheALanA ApanA sUbedAra mahamadazarIphe Apane A taraphanI vigatavAra hakIkatathI vAkeph karyAM haze. tethI ane A patra Apane sahIsalAmata maLe che ke kema tenI zaMkA hAvAthI ame| A taraphanI hakIkata bahu ja TuMkamAM Apane jaNAvIe chIe. A patra Apane maLaze ema samajIne ame jaNAvIe chIe ke aMgrejo ApanA dosta che, tenI khAtarI rAkhajo. ame sAMbhaLyuM che ke amArA bhalA desta rustamajhamAna ane Ape bhegA thaI ne duzmana upara caDAI karI che ane tethI dAbheALanA sUbedAranA kahyA pramANe ame vartyA chIe. ApanA jevA dAstAnI sAthe laDavuM ane dAstAnAM vANA temanA duzmanAne havAle karavAM e kRtya amArA dhathI viruddhanuM che. ame tema na karyuM tethI zivAjInA mANusAe amArA eka aMgreja ane eka dalAlane jorajulamathI pakaDIne keda karyAM che. ApatA bahuja mahattvanA kAmamAM rAkAyA che eTale amA lAcAra banI gayA chIe. jaladIthI badhuM zAMta thaze ane ApanA dezanuM kalyANu thaze evI ame AzA rAkhIe chIe." te ja tArIkhe trIjo patra nIce pramANe sa. rustamajhamAna upara lakhavAmAM AvyA hatA. 66 rAjApura zaherane aMgrejone lIdhe je lAbha thavAne te ApanA uttejanane lIdhe thaIja rahyo che. paraMtu kramanasIbe vacamAM ubhAM thayelAM dhAMdhala ane dhamAlane lIdhe emAM vAMdhe paDyo. A zahera upara ApanA ja adhikAra cAlu rahyAnI khabaranA patra Ape amArA upara lakhyA te vAMcI amane dhRSNeA Anada thayA che ane rAjApura nahi choDavAnA ameAe nizcaya karyo che. ApanA sUbedAra abadula karIma A zahera choDIne gayA tethI ame dilagIra chIe. atre banelI badhI hakIkatathI eNe Apane vAkepha karyA haze. e sAMbhaLIne amee lIdhelA valaNu mATe Apane sASa thayA haze ane temAM << Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ prakaraNa : 276 che. zivAjI caritra koIne paNa asaMtoSanuM kAraNa nathI. amArA snehanI Ape khAtarI rAkhavI ane amo ApanA nokara chIe ema samajIne amArA eka mANasane khArApaTTaNamAM keda rAkhyo che tevuM na thavuM joIe. amArA mANasane keda pakaDavAnuM kAraNa mAtra eTaluM ja ke phAjalakhAnanA vahANe ane ApanA hisAbanI bharapAImAM ApavAmAM Avela 117LA he ne mAla amoe zivAjInA mANasanA havAle na karyo. Apa ApanA mANasa sAthe A sAthe mokalela patra zivAjIne mekalI Apazo evI amArI vinaMti che. bIjo patra kAjalakhAna mATe mokale che te Apa vAMcI jaze ane Apane jarUra jaNAya te te temanA tarapha ravAnA karazo. ApanA dostane ame amArA dosta mAnIe chIe. bIjAone jaNAvo agara lakho te pahelAM ghaTita kAmakAja amane lakhaze. tamArI ne amArI te dostI che. " dorajIe pakaDelA giI ane eka dalAla e bemAMthI dalAlane choDI dIdhAnuM ApaNe vAMcI gayA. have giphaInI bAbatamAM mI. hetrI reviMTane surata tA. 23 phebruArI, 1660 ne roja lakhANa karyuM temAM jaNuvyuM hatuM ke " khAre pATaNa killAmAM ame giphane khAnapAna mekalatA hatA. giphaIne tyAMthI kADhI sAtavaLI athavA khelaNuM killAmAM laI javAne tyAMnA havAladArane vicAra hatuM. tene laI jatAM rastAmAM e giphIne choDAvyo che." aMgreja prajA jarUra paDe vaNikavRti dhAraNa karI namanatAIne pATha bhajavI zake che e uparanA patro uparathI vAMcake joI zakaze. prakaraNa 6 huM 1. rAjApuranA raNuyuddhamAM bAjI pAsalakara 5Dyo. | ja. dakSiNa TekaNano kabajo. 2. cAkaNane kilo mugalene kabaje, phiraMgejI 5. rAjApuranI laDAI narasALAnA parAkrama. ubarabiDImAM sugalane mArA 3. saMgamezvaranI laDAI 1. rAjApuranA raNayuddhamAM bAjIpAsalakara raNamAM pAmo, e hArASTranA rAjakIya ItihAsamAM mahArAjanA bALapaNanA mitro ane goThiyAonuM sthAna bahu che UMcuM che. tAnAjI mAlusare, tAjI kaMka ane bAjI pAsalakara, e mahArAjanA bahu nAnapaNano kiyA hatA. zivAjI mahArAje hiMdavI svarAjyanI hilacAlanI zarUAtamAM ja mahArASTranA keTalAka nAmocA kuTuMbe premathI kabaje karyA hatAM temAM A pAsalakara kuTuMbane samAveza thAya che. jethai kuTuMbanI mAphaka ja pAsalakara kuTuMba paNa mahArASTramAM nAmIcuM ane IjjataAbaruvALuM gaNAtuM. bAjI pAsalakaranuM kuTuMba bahu paragaju hatuM. mahArASTramAM IjjatadAra kuTuMbamAM mehomAMhenA jhagaDAone lIdhe khUne vagere thatAM ane keTalAMka konAM bALabaccAM nirAdhAra thaI paDatAM. tevA nirAdhArane bAjI pAsalakara elI hatA. kaTuMbakalahanI jhALamAM kAnajI jedhenuM kuTuMba paNa dajhAI gayuM hatuM. gharanA jhagaDAethI kAnajI dhenI dazA bahu bUrI thaI hatI. A nirAdhAra banI gayelA kuTuMbane Azraya ApanAra bAjI pAsalakara ja hatA. koIpaNa dezamukha upara kaMI Aphata AvI paDe to te vakhate bhIDamAM bhera banavA bA pAsalakara taiyAra rahetA. bAjI pAsalakara musakhorAne vatanI hatA ane enI pAse ATha gAmanI dekhamukhI hatI. saradAra bAjI pAsalakara pAse traNa cIje bahu kImatI hatI. e traNa cIjee bijApRranA bAlAhane paNa dhyAna kheMcyuM hatuM. bAjInI yazasvI nAmanI ghaDI, gajalI nAmanI talavAra ane agara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMdu dharmanuM rakSaNa karavA mATe-hidutva TakAvI rAkhavA mATe-pIDAtI prajAnA du:khe dura karavA mATe-hiMdu abaLAonA ziyaLane thatA bhaMga aTakAvavA mATe-jama bhUmIne sukhI ane AbAda karavA mATe jeNe potAnA sarvasvane hoDamAM mukyuM-vaibhava vilAsa upara Thokara mArI-sagAM ane saMbaMdhIone sAmane karyo ane musalamAnI sattAnI sAme jeNe jaMga mAMDa ane Akhare svabaLa ane parAkramavaDe musalamAnI sattAne DhIlI karI te bhArata maiyAno kUladIpaka dIkaro che. zivAjI mahArAja. (rA. sA. saradesAInI maherabAnIthI.) Lakshmi Art, Bombay, 8. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 ] che. zivAjI caritra rahas nAmanI DhAla e traNa cIje mulkamazahUra thaI paDI hatI. bijApura darabAranI najara A cIjo upara bagaDI hatI. A cIjo bijApura bAdazAhane ApI devA mATe bAjIne aneka rIte samajAvavAmAM Avyo. bAjIe koInuM mAnyuM nahi eTale bijApura bAdazAhe tenuM daLavIne jora julamathI yazasvI ghADI laI AvavA mATe mokalyo hato. yazasvI ghoDI mATe bAjI ane sonuM daLavI vacce laDAI thaI pAsalakare daLavIne parAjaya karyo. ApaNe pAchaLa vAMcI gayA chIe ke sIdI saihara jyAre bijApurathI mahArAja upara caDAI karavA nIkaLe, tyAre mahArAjanI sAme jaMjIrAnA sIdI ane vADInA sAvaMtae mAthuM UMcuM karyuM hatuM. mahArAje vADInA sAvaMtene sIdhA karavAnuM kAma bAjI pAsalakarane sepyuM hatuM. bAjI pAsalakara kaMI sAvaMtethI jAya evo na hato. ene mAthe nAMkhavAmAM AveluM kAma eNe barAbara bajAvyuM. aneka vakhate eNe sAvaMteno sAmano karyo. ghaNI vakhate jhapAjhapImAM pAsalakare sAvaMtane harAvyA. vAraMvAra hArI javAthI sAvaMte bahuja uzkerAyA ane bAjIne harAvavA mATe emaNe bhAre taiyArI karavA mAMDI. Akhare sAvaMte e sIdInI sahAyatA mAgI ane te meLavI 5000 mANasanuM lazkara laI bAjI upara caDAI karI. rAjApura najIka laDAI thaI. laDAI cAlI rahI hatI. banne taraphanA yoddhAo barAbara raNe caDayA hatA. temanA nAyake ane saradAro paNa mAthuM bAjue mUkI raNakrIDA khelI rahyA hatA. pitAnA saradArone raNamAM ghUmatA joI sipAhIone paNa khUba zUra caDhayuM hatuM. laDAIne kharekharo raMga jAmyo hato eve vakhate laDatAM laDatAM bAjI pAsalakara ane sAvaMta sAmasAmAM AvI gayA. banne yuddhakaLAmAM nipuNa ane pUrepurI pAvaradhA hatA. banne e hRdayuddha AraMbhya. baMne mahAna yoddhA hovAthI laDAI jabarI jAmI. kaNa kene pachADaze e nakkI karavuM musIbata thaI paDayuM hatuM. aMte A banee ekabIjAne evA sakhata vA karyA ke baMne eka vakhate raNamAM paDavyA. baMne vIro eka bIjAnAM zastronA ghA vaDe vIragatine pAmyA. jyAre saradAra raNabhUmi upara mAryo jAya che tyAre tyAre tenuM lazkara nAsavA mAMDe che. saradAra paDatAnI sAthe lazkara hiMmata hArIne nAsabhAga karavA maMDI paDe che. pAsalakara raNamAM paDyo te paNa tenuM lazkara hiMmata hArIne nAThuM nahi. saradAra paDyA pachI lazkaramAM je bhaMgANa paDe che, avyavasthA thaI jAya che, tevuM kaMIpaNa thayuM nahi. saradAra paDayA pachI bhalabhalA yoddhAonI dhIraja khUTI jAya che, ghaNuo hiMmata hArI jAya che paNa pAsalakaranA lazkaramAM te gabharATa na peThe. sAvaMta ane pAsalakara paDayA pachI paNa banne taraphanA ddhAoe laDAI cAlu ja rAkhI hatI. Akhare pAsalakaranA lazkare sAvaMtanA lazkarane harAvyuM. rAjApuranI laDAImAM pAsalakara paDavAnA ane tenI jItanA samAcAra mahArAjane maLyA. pitAno bALasnehI. nAnapaNane gaThiye ave hiMdavI svarAjya sthApavAnA kAmamAM mahArAjane dareka bAbatamAM madada karanAra mahArAjane vizvAsu sevaka hiMdavI svarAjya sthApavAnA kAmamAM ja AvI rIte raNamAM paDyo e sAMbhaLI mahArAjane tenA maraNa mATe bhAre zoka thaze. pAsalakare raNamAM je zaurya batAvyuM, je parAkrama karyA te sAMbhaLI mahArAjane saMtoSa thayo. sIdI ane sAvaMtane verane lIdhe ja potAno dosta khAvo paDayo e mahArAjane sAlyAMja karatuM hatuM. pAsalakaranA maraNanuM pahelI take vera levAne mahArAje nizvaya karyo. 2. cAkaNane killo mugAlene kabaje, phiraMgojI narasALAnAM parAkrama. zivAjI mahArAjanI sattA toDavA mATe dilhIpati auraMgajhebe potAnA mAmA zAhistakhAnane bahu moTA lazkara sAthe bhAre saraMjAma ApIne dakSiNamAM mokalyAne ApaNe vAMcI gayA. auraMgajhebe potAnA rAjyAbhiSeka vakhate zivAjI mahArAjane eka mitrAcArIne patra lakhI poSAka mokalyo hato ane te ja vakhate mugala bAdazAhe AdilazAhane eka patra lakhI jaNAvyuM hatuM ke zivAjIne barAbara pAMsaro : zivAjIne sIdhe dera karavAmAM DhIla karazo nahi. auraMgajhebanA rAjyAbhiSeka vakhate zivAjI mahArAje Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 che. zivAjI caritra (prakaraNa 6 potAnA vakIlane dilhI darabAramAM mokalyo hato ane tenI sAthe mahArAje bAdazAhane potAnI mAgaNI onA saMbaMdhamAM sadeze paNa kahevaDAvyuM hatuM. A badhuM banI gayA pachI cAre bAjuno vicAra karIne ja dilhIpatie zAhistakhAnane dakSiNamAM meka. zAhistakhAna mAmune vidAya ApatI vakhate bAdazAhe ene khUba mAna ApyuM ane zivAjInI sattA jaDamULathI ukheDI nAMkhavAnI badhI sUcanAo ApI hatI. mAmae dilhIthI nIkaLatAM pratijJA karI hatI ke "huM dakhkhaNanA e cUAne jota jotAmAM bheya bhegA karI daIza, eNe jItele badhe mulaka pAcho laIza ane mugala sattA mahArASTramAM kAyama karIza." AvI ghara pratijJA laI I. sa. 1660 nI zaruAtamAM ja zAhistakhAne mahArAja upara caDAI karI. zivAjInI sattA toDavA mATe dilhIthI uparA uparI hukama ane pharamAne zAhistakhAna upara chUTI rahyA hatA. tA. 28 mI jAnevArI 1660 ne roja zivAjI upara caDAI karavA mATe zAhistakhAna mAmu auraMgAbAdathI lazkara laI nIkaLe, te 11 mI phebruArIe ahamadanagara AvI pahoMce ane ahIMthI 25 mI phebruArIne roja mukAma uThAvyo. bhImA nadI oLaMgI teNe senavADI najIkanA killAo sara karyA. punA, bArAmatI, supA vagere AgaLa thaI tA. 18 mI eprila ne rAja ziravaLa gAme paDAva nAMkho (AlamagIra nAma). ziravaLathI zAhitakhAna kheDe bAregAma (A gAmamAM zivAjI mahArAje potAnuM bacapaNa gALyuM hatuM) gayo. ziravaLamAM chAvaNI nAMkhIne zAhistakhAnanA lazkare tyAMthI 20 mAIla dUra AvelA rAjagaDha najIka mahArAjanA lazkaranI eka TukaDI hatI tenA upara halle karyo. zAhistakhAnanA lazkaranA hallAthI zivAjI mahArAjanuM lazkaranuM nAThuM. rAjagaDhanI AjubAjunA keTalAka gAmone mugala lazkare nAza karyo ane ziravaLathI mukAma upADI sAsavaDa nAMkhyo (me 1 lI, 1660). zAhiratakhAne A vakhate pitAnI sAthenA marAThA saradAra (zivAjI mahArAjanA mosALanA) jAdhavarAvanI sevAne khUba upayoga karI lIdhuM. jAdhavarAva dakSiNa dezane pUrepura bhomiyA hovAthI enI madada khAnane aNI vakhate bahu upayogI thaI paDI. mugala lazkare sUpA prAMta kabaje karI lIdhuM ane khAne te saradAra jAdhavanA kabajAmAM seko. mahArAjanA senApatio ane saradAroe joyuM ke mugala lazkara bahu baLavALuM, moTuM ane sAdhanasaMpanna che. tenI sAme TakavuM bahu muzkela ane bhAre che. AvA saMjogomAM kesariyAM karI pataMgiyAnI mAphaka jhaMpalAI prANu khAvAthI dhArelI murAda bara Avaze nahi, ema mAnI khaDekhADe laDAI karavAnuM mahArAjanA lazkare mAMDI vALyuM. mahArAjanA lazkare laDavAnI paddhatimAM pheraphAra karyo. duzmananuM lazkara caDI Ave ane te bahu baLiyuM hoya te zivAjInuM lazkara nAsI jatuM ane duzmana daLa upara chUpA humalAo karI duzmanane herAna karatuM. mugala senApatie zivAjI mahArAjane mulaka jItavA mAMDyo. mahArAjane mulaka jIte jItate zAhistakhAna ziravaLathI nIkaLI 7 mI me 1660 ne roja pUnAmAM dAkhala thayo. pUnAmAM je makAnamAM mahArAja rahetA hatA te vADAmAM ja (lAla mahAla) khAne mukAma karyo. mugala senApatie dakSiNamAM zivAjI mahArAjanA mulakamAM bhAre trAsa vartAvyo. zivabhAratamAM mugala lazkaranA trAsanuM varNana nIce pramANe ApyuM cheH "sarva sthaLe saMcAra karanAra musalamAna lazkare deva maMdirane nAza karyo, saMnyAsI sAdhuonA maTha maDhulIo jamInadosta karI nAMkhyAM, amaladAronAM gharo jamInadosta karyA, bagIcAomAMnA jhADa ukheDI nAMkhyAM, ghaNAM jUnAM gAme ane nagaro ujjaDa karI nAMkhyAM, nadI kinArAo paNa bhraSTa karyA. e A pradeza khagrAsa prahaNa lAgelA caMdramAM je dekhAvA lAge." upara pramANe durdazA karato zAhistakhAna pUnAmAM mukAma nAMkhIne paDyo. comAsAnA divase punAmAM ja gALavAne ene vicAra hate. khAnanA A manasUbAnI khabara jAsUsee mahArAjanA saradArane ApI. khAna comAsuM pUnAmAM gALavAne che: e khabara mahArAjanA lazkarane maLI eTale Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 dU] che. zivAjI caritra mugalAne satAvavA mATe yuktio javA lAgyuM. mugala lazkara bahu baLavAna hovAthI enA upara chApa mAra e kaThaNa kAma hatuM eTale mugalone rAkanI taMgI pahoMce evI goThavaNa karavAno marAThAoe vicAra karyo. mugala lazkara chAvaNI nAMkhIne pADayuM hatuM tenI AjubAjunA gAmaDAomAMthI marAThAoe anAja vagerene nAza karI nAMkhyo. chAvaNI paDI hatI te pradeza ujaDa karI nAMkhyo. chAvaNInI najIkanAM gAme ujjaDa karIne marAThAo aTakyA nahi paNa dUra dezamAMthI mugalenI rasada aTakAvavA mATe save zakya pagalAM levAmAM AvyAM. comAsuM zarU thayuM ane nadI nALA bharAI gayAM tethI dUra dUrathI anAja vagere cIjo lazkara mATe lAvavAnuM mugalene muzkela thaI paDayuM. anAja vagara ane rojanI jarUriyAtanI cIje vagara mugala lazkarane bhAre hADamArI veThavI paDatI, mugala sattA nIcenAM gAmo bahu dUra hovAthI tyAMthI joItI cIja maMgAvavAnuM bahu muzkela hatuM ane te maMgAvavAmAM Ave te marAThAenI nAnI nAnI ToLIo rastAmAM te mAla lUMTavA taiyAra hatI ja. lazakara moTuM hovA chatAM khAna ciMtAmAM paDaze. lazkara bahu moTuM hatuM eTale te pramANamAM tenI jarUriyAta paNa puSkaLa hatI. A badhI jarUriyAtane zI rIte pahoMcI vaLavuM e ciMtAmAM khAna paDayo. A keyaDe zI rIte ukela tenI khAnane gama paDI nahi. duzmana karatAM pote bahu baLiyo hovA chatAM mUjhavaNane pAra rahyo nahi. A musIbate zI rIte tarI javI teno vicAra karavA mATe khAne potAnI khAtarInA amaladAre. saradAre ane mutsaddIone bhegA karyA. vivecana 5chI uMDo vicAra karatAM lazkara mATe ahamadanagarathI cI maMgAvavI e ja hAlanA saMjogomAM sIdho ane saraLa mArga ho ema lAgyuM ane ahamadanagarathI cIje sahIsalAmata Ave te mATe prathI Azare 18 mAIla dUra AvelA cAkaNune killA tAkIda kabaje karI levAnuM mugala mutsaddIoe TharAvyuM, mugalonI yuddha sAmagrI ane saMkhyAbaLa dhyAnamAM letAM cAkaNune kille le e mugala senApatine mana ramata vAta lAgI. cAkaNane kille to jotajotAmAM levAze evI khAnanI mAnyatA hatI ane marAThAo ThekaThekANe rokAyelA hovAthI A kAma bahu ja sahelAIthI patI jaze ema mugalee mAnyuM hatuM. I. sa. 1647mAM cAkaNane kille mahArAje kabaje karyo hato tyArathI te phiraMgajI narasALA nAmanA bahAdura ane mutsaddI kiledAranA kabajAmAM hatuM. A phiraMgojI enI svAmIbhakti mATe prasiddha hato. phirajInI svAmIbhakti aDaga hatI. zAhitakhAne jAte bhara comAsAmAM cAkaNanA killAne ghere ghAlyo. khAnane khAtarI hatI ke kille letAM bahu muzkelI naDaze nahi. cAkaNane ei nA hato. killAmAM lazkara paNa thayuM hatuM. phiraMgejI sAmane karaze paNa te jhAjhA divasa kADhavAne nathI evI khAnanI mAnyatA hatI. khAne barobara vicArapUrvaka joIe te ThekANe maracAM bAMdhI killA upara tene mAro zarU karyo. khAna pAse to bahu moTI ane jabarI hatI, dArUgoLa puSkaLa hatuM, paNa cemAsAne lIdhe e havAI gayuM hatuM tethI e geLA dhAryuM kAma ApI zakatA na hatA. A vakhate mahArAja pote panALAnA killAmAM gherAyelA hatA. emaNe potAne killedAra cAkaNanA killAmAM zAhistakhAnanA gherAmAM sapaDAya che e vAta jANI tyAre phiraMgejIne saMdezo kahevaDAvyuM ke "cAkaNune kille Akhara sudhI sAcavazo. sahelAIthI duzmanane havAle karatA nahi. badhA prayatna ajamAvyA pachI kille jAya che tenuM dukha nathI paNa duzmanane barAbara svAda cakhADyA sivAya kille jevo na joIe." phiraMgejIne mahArAjane saMdezo maLI gayA hatA. eNe joyuM ke vakhata bahu TeTIna che mahArAja tathA bIjA saradAro panALAmAM gherAI gayA che. bahAra rahetA saradAro mahArAjane choDAvavAnA kAmamAM rokAyA che ane bahArathI madada maLI zake ema nathI eTale pitAnA baLa upara ja jhajhamavAnuM nakkI karI zivAjI mahArAjanA saMdezAne javAba vALyo ke " huM zira sATe zivAjI mahArAjanI IjjatanuM rakSaNa karIza, jIvane jokhame huM cAkaNune kille TakAvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 che. zivAjI caritra gherAyA cheM. rAkhIza mahArAja panALAgaDhamAM rahIne zatrune haMphAvI rahyA che. teja vakhate hu* cAkaNumAM huM zatrune hAvavAmAM jarApaNu kacAza nahi rAkhuM. cAkaNu letAM duzmanane chaThThInuM dhAvaNu yAda Avaze. cAkaNu tA duzmanane AkhI jiMdagI yAda raheze enA khela khelaze. cANu tA marAThA baLanI mugalAne ane khAsa karIne khAnane khAtarI karAvI Apaze. cAkaNu sahelAIthI paDaze nahi. mahArAje cAkaNa mATe nizciMta rahevuM. cAkaNu mugalAnA hAthamAM jAya evA IzvarI samruta haze te| tema thaze paNu marAThAonA samara kauzalyanI pratIti duzmanane karAvyA sivAya dusmana kadI paNa laI zakaze nahi. kira'gAjIe joyuM ke mugala lazkaranI saMkhyA bahu meTI che, mugale! pAse laDAInA sAdhanA pazu akhUTa che. Ave vakhate zakti veDachI nAMkhavI e mutsaddIpaNuM na kahevAya. zaktinA upayega karavA karatAM yukti Ave vakhate vadhAre asarakAraka nIvaDaze ema dhArI kaLekaLe kAma laI dhArI umeda pAra pADavAnA phiraMgAe nizcaya karyAM. gherA dhAlIne paDeluM mugala lazkara rAtre jyAre ArAma karatuM hAya tyAre phiragAjInA cunaMdA mANase judI judI TALImAM vaheMcAI jaI phillA nIce UtarI avAranavAra mugala lazkara upara chApA mArI emane herAna karatA. te gALAnA mahArAjanA je mANase gherAmAM sapaDAyalA na hatA te dherA ghAlIne paDelA mugala lazkarane vAravAra chApA mArIne satAvatA. killAmAMnA mANasA kAI vakhata nIce utarIne mugala lazkara upara rAtre chApA mAratA te AI divase bahAranA mANasA chApA mAratA athavA kAI divasa killAnI aMdaranI ane bahAranI banne TALIe chApA mAratI. mugala lazkara upara A chApA ane hallAonI jabarI asare thaI. zAhistakhAna te A badhI yuktie ane kissAe anubhavIne Abheja banI gayA hatA. mugala bAdazAhanA ATalA meTA lazkarane zivAjInA mUDIbhara mANasA trAsa pAkarAvI rahyA hatA e joI khAnane acA thayA. phriraMgAjIe lagabhaga be mAsa sudhI killA sAcabhyo hatA. khAna paNa bahu thAkI gayA hatA. dherAne 56 me divase tliAnA eka khuNAmAM khAnanA mANaseAe bahu mahenate suraMga khAdI gAbaDuM pADayuM. A bAkArAmAMthI mugala lazkara aMdara pesavA lAgyuM. phiraMgAjIne khabara paDatAMja bAkI rahelA mANasane laIne e dusmana daLa upara tUTI paDayo. khAkeArAmAMthI aMdara dAkhala thatAM mugaleAne kira`gAjIe aTakAvyA. AkhI rAta laDAI cAlI. khIje divase savAre paNu laDAI tA cAlu ja hatI. mugala lazkaranI saMkhyA bahu jabarI hAvAthI kriraMgAjI maraNiyo thaI raNamAM ghumavA lAgyo. eNe mugalenI katala karavAmAM bAkI na rAkhI, paNu mugalAnuM saMkhyAbaLa eTaluM badhuM vadhAre hatuM ke tenI AgaLa phiraMgAjInuM na cAlyuM. raNumAM kira'gAjIne mugalAe keda pakaDyo ane cAkaNanA killA mugaloe kabaje karyAM ( 14 mI ogasTa 1660 ). [ prakaraNa cAkaNanA killo te mugalAe jItyA paNa zivAjInA eka nAnA killAne jItatAM keTaluM vIte che tenI khabara mugalAne paDI gaI. mugalAne jIta teA maLI paNa bahu moMdhI paDI. eka nAnA killA ceDA lazkaracI meTA naLa sAme be mAsa TakI rahyo e anubhavathI zAhistakhAne zivAjInA khaLanuM mApa kADhayu zivAjInA saradAreA zira sATe nAka sAcave evA che enI ene khAtarI thaI. kiragALane zAstikhAna sanmukha khaDA karavAmAM AvyA. khAna enA zau`thI mugdha thaI gayA hatA. ene bahu mAna ApyuM ane satkArapUrvaka ene jaNAvyuM :- tamAruM zauya joI huM bahu khuzI thayo chuM. tame jo mugala sattA svIkArI amArA rAjyanI sevA karavA khuzI hai| te huM mugalapatine khAsa lakhIne tamane bhahu uMcA darajjAnI amaladArI apAvuM, mugala nekarI svIkArazA te tamArI kadara thaze. tamArA jevA sevakAnA zauryanA sadupayega thAya evI amArI IcchA che. " khAnanA zabdothI phriraMgAjI jarA paNa lalacAyo nahi. eNe khAnane cAkhe cekakhuM jaNAvI dIdhuM ke mArA mAlIkanI sevAmAMja mAruM kharuM kalyANu huM mAnuM chuM. zivAjI mahArAja eja mArA mAlIka che. eNe soMpeluM kAma C Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazyu 6 huM ] che. zivAjI caritra 181 A khasa dilathI karavuM eja mArA dharma che. A janma svAmIniSTha rahevAnI zakti prabhu mane Ape e mArI Izvara pAse nityanI prAthanA che. mArI sevAthI mArA mahArAjane satASa thAya eTale mArA kAmanI pUrepurI kadara thaI ema huM samaju chuM. zivAjI mahArAje zarU karelA kArTImAM khapI javuM, krama lAgI javuM, e mArI IcchA che. huM zivAjI mahArAjanA sevaka chuM ane bhAremAM bhAre bhega ApavA paDe ane aneka aDacaNA ane veThavI paDe teA paNa emanA sevaka ja rahevA mAguM chuM. jiMdagI zivAjI mahArAjane caraNe arpaNa thayelI che. mahArAja enA mAlIka che, " aje AvelA saradAranI svAmIbhakti joI khAnane bahu AnaMda thayA. krUira gAjI upara khAna jarA paNu gusse thayA nahi paNa enA sadguNunI kadara karI tene mAna ApI mukta karyAM. A saradAranA parAkrameAnI mahArAjane khabara maLI tyAre emane ati AnaMda thayA. panALAnA gherA patyA pachI kiragAjI mahArAjane AvIne maLyo ane sarva vAtethI mahArAjane vAk karyAM. mugalAnI nAkarInI lAlacamAM phiraMgAjI jarApaNa phasAyA nahi tethI tene dhanyavAda ApyA, teneA satkAra karyAM. enI svAmIniSThA mATe enI kadara karI ene InAma ApyAM ane ene bhUpAlagaDhanA killedAra khanAvyA. 3. bharakhIMDamAM mugaleAne mAra. vizALagaDhathI rAjagaDha AvIne mahArAje potAnA vizvAsu mANasA ane amaladAro tathA pradhAnamaMtrIone ubhA thayelA prasaMgAne kevI rIte paheAMcI vaLavuM tene vicAra karavA mATe bhegA karyAM. duzmananA anukULa saMjogA, emanuM sakhyAbaLa, emanAM sAdhanA, peAtAnuM baLa ane pratikULa sa Mjogo, vagerene pUratA vicAra karI te upara khullA dile vivecana karI sarvee abhiprAya ApyA ke " mugala lazkara baLavAna che, emanI pAse laDAInAM sAdhane akhUTa che, emane AjubAjunI bhAre kumaka che, emanI sattA jAmelI che, emanuM sakhyAbaLa paNa jakharuM che. kuhADInA hAthA rUpa hiMdu saradArA zatrune maLI gayA che eTale A saMjogAmAM e sattA sAthe salAha karavAmAM ja zANapaNa che. AvA jabarA ane jAmelA duzmana sAme khaDekhAMDe laDAI karavI e bahu bhAre, AkaruM ane azakya che. " potAnA gAThiyA, amaladArA ane saradArAnI dalIlothI mahArAjane emanI sUcanAe yAgya lAgI. mahArAje peAtAnA vakIla seAnAjIpatane zAhistakhAna pAse sulehane saMdezA laIne mAkalyA. khAte seAnAjIpatanuM sAMbhaLI lIdhuM paNu satASakAraka javAba na vALyo. seAnApata vakIla 1660nA TobaramAM khAnanA javAba laI mahArAja pAse pA AvyA. mugala ane marAThAo vacce suleha thaI zake ema na hatuM. sulehanA saMdezAo bhAgI paDyA ane e baMne sattA vacceA vigraha dakSiNamAM cAlu ja rahyo. mahArAja taraphathI sAnAjIpadegta vakIla sulehanA saMdezAo laI te gayA eTale khAnane lAgyuM ke marAThAone mugala khaLatA kaMI khyAla AvI gayA che ane te Aje nahi te kAle mugala sattA svIkAraze ane petAnI dhArI murAda bara Avaze. zAhistakhAte saradAra karatalamakhAnane khelAbyA ane mahArAjanA mulA-kalyANu, bhAvaDI, panavela, caulanA gANA vagere-upara caDAI karI jItI levAnA hukama karyAM. A saradArane A mulaka jItavAmAM madada karavA mATe sa. cauhANa, sa. amarasiMha, mitrasena, sajaeNrAva, gADhe, mAhuranA udAcharAmanI vidhavA rAyabAgISNu, jazavaMta krAkArTa, sa. jAdavarAva vagerene potapotAnA lazkara sAthe javA jaNAvyuM. khAnanI sUcanA mujaba sa. karatalakhakhAnane krAMkaNamAM mahArAjanA mulaka jItavA mATe je kAryakrama AMyA tenI khabara zivAjI mahArAjane temanA jAsUsA mAraphate maLI. khAna taraphathI satASakAraka javAba nahi maLyo tethI mahArAja jarA paNa gabharAyA na hatA. pratikULa sogAthI nAsIpAsa thaIne zarU kareluM kAma mUkI devAnI teA kalpanA sarakhI mahArAjanA manamAM AvatI na hatI. e te| mAnatA ke mANusa puruSArtha vaDe pratikUla soMgAne anukULa banAvI zake che. taddana pratikULa vAtAvaraNa hoya ane saMjogA zatrune anukULa hAya to paNa hiMmatathI je puruSa maDyo raheche, 36 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 7. zivAjI caritra [ prakaraNa te paristhitinA palaTA karI zake che, vAtAvaraNamAM pheraphAra karI zake che. A sajogAmAM paNa mahArAje hiMmata rAkhI. karatalakhakhAnanA kAryakrama jANyA pachI mahArAje takanA lAbha levAnA vicAra karyAM. mugala lazkara bahu baLavAna che e vAta mahArAja kSaNavAra paNa bhUlatA nahi. medAnamAM laDAI ApavAmAM Ave te kATi upAye paNa mugalA sAme marAThA te vakhate phAve ema na hatuM. UMDA vicAra pachI emane lAgyuM ke game tevA baLavALA duzmana hoya paNa tene kunehathI saMkaDAmaNamAM lAvavAmAM Ave te baLa ane sAdhana hAvA chatAM paNa ene namAvI zakAya che. mahArAja mugala senApatine saMkaDAmaNamAM lAvavAnA dhATa ghaDI rahyA hatA. emanI mAnyatA hatI ke eka vakhata saMkaDAmaNamAM AvIne mugale marAThAonI zamazeranA svAda cAkhaze te| suleha mATe taiyAra caze. mugala lazkara kaye raste javAnuM che te jANI lIdhA pachI uMmarakhiDamAM tene dherI, yukti ane kaLathI tene khAkharUM karI, sulaiDa karavA tene pharaja pADavAnA mahArAje nizcaya karyAM. mugala lazkara pUnethI nIkaLI lehagaDhanA dakSiNAttara mArge kAMkaNu tarapha jatAM ghATamAM UtaravuM paDe che te raste cAlyuM. zivAjInA jAsUse| mugala lazkaranI badhI hilacAlatI khabareA mahArAjane tAkIde pUrI pADatA hatA. karatalamakhAnanI hilacAlanI mahArAjane khabara maLI ke tarata ja dhATa uparathI nIce utaryA pachI dhADu jaMgala Ave che temAM mugala lazkarane gherI kharekhara mAra mAravAne vyUha racyA. jaMgalanI jhADImAM ane jALAmAM zivAjI mahArAjanA lazkarI sipAhIe satAI rahyA. lazkara jyAre ghATa UtaratuM hatuM tyAre tene zivAjI mahArAjanI taiyArInI jarApaNa khabara na paDe enI khabaradArI rAkhavAmAM AvI hatI. mugala lazkara dhADA jaMgalamAM peThu te pahelAM zivAjI mahArAja tenA upara hallA karI zakata, paNa jo tema karavAmAM AvyuM hota teA mugalA cAre taraphathI uMbarakhiMDanA araNyamAM jevA gherAyA ane gabharAyA tevI sthiti thAta nahi ane mugale marAThAne hAyatAlI 6Ine nAsI jAta. mahArAje khadhI khAbatane pUrepurA vicAra karIne ja mugala lazkara dhADAM jaMgalamAM Ave evI yukti racI. pratApagaDhanA yuddha vakhate kAyanApAra najIka mahArAje jevI rIte peAtAnA lazkaranI TukaDIo jaMgala ane jhADIomAM goThavI dIdhI hatI tevI ja vyavasthA kharakhaMDamAM mahArAje karI. cAre taraphanI jhADImAM mahArAjanA mANase sazastra saMtAI gayA. mugala lazkara e araNyanI kharAkhara vacamAM AvyuM eTale peAtAnA satAI rahelA mANasane mugala senA upara mArA calAvavAnI IzArata mATe mahArAje raNadubhi vagADavAnA hukama karyAM. raNavAgha zarU thayAM ane zatrue jANyuM ke A araNyamAM ApaNe gherAI gayA chIe. samara nagAruM zarU thatAMnI sAthe ja mugala lazkara upara jhADImAMthI cArebAjuethI mAre| zarU thayA. tIra ane gALIethI mugala mANase viMdhAvA lAgyA. unALAnA kharA bapAra thayA hatA. jhADI eTalI badhI dhADI hatI ke pavana vagara mANase gabharAvA lAgyAM. zatru kyAMthI mAre| calAve che te jhADIne lIdhe jaNAtuM na hatuM. mugala lazkara bhAre mUjhavaNamAM paDyu. karatalamakhAna gabharAyA. anukULa sthaLe mugalAne gherIne mAravAmAM zivAjI mahArAjane hetu mugale ne suleha mATe pharaja pADavAnA hatA. karatalamakhAna ane tenA khIjA saradArAe joyuM ke have khacavAtA eka rasto nathI. jIva zI rIte khacAvavA e mukhya prazna thaI paDayo. karatalakhakhAna ane bIjA saradArAne mUjhavaNamAM joI ne rAyakhAgINa AgaLa AvI ane eNe karatalakhakhAnane kahyuM ke " pahelethI ceAkasAI karyA sivAya ane A dhADAM jaMgalatA dekhasta karyAM sivAya ekadama lazkarane sAme zaktivALA zatru che tenI khabara hovA chatAM ghADI jhADImAM pesavAnuM ApaNe sAhasa kheDavuM e DahApaNu bhareluM teA nathI ja karyuM. A bhAganAM jaMgalA, padegtA, khINA, DuMgarAo vagere aDacaNanI jagyAoe tA zivAjInA saradArA aDapaluM karyA vagara kadI rahevAnA nathI e vAta ApaNe aNI vakhate bhUlI gayA e kamanasIbanI vAta che. ApaNe badhA zivAjInA jaDabAmAM kamanazIbe AvI paDayA chIe, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 prakaraNa : 3 che. zivAjI caritra ApaNe badhAnuM mota Aje te enA ja hAthamAM che. dilhIpatinA AvA jabarA lazkarane jarUra vagara jamanA gharamAM ghAlavA mATe ApaNe javAbadAra chIe Aja sudhI dilhIpatie dakSiNamAM je digvijaya meLavyo tenA upara kALA DAgha lagADanAruM kRtya Aje ApaNe karyuM che. ahIMyAM araNyamAM zatrune anukaLa evI jagyAe ane eve vakhate laDAImAM UtaravuM zatrune madada karavA jevuM che. A va laDAI karavAmAM bhAre bhUla thaze. A sthaLe zatrune sAmane karI laDAI karavAnuM sAhasa karavAmAM Avaze te mugala lazkara jotajotAmAM tebA pikAraze, dilhIpatinI bhAre hAra thaze, senApatinI kirtine kalaMka lAgaze ane vakhate ApaNI hArathI zatru bevaDo baLavAna thaze. zatrune namatuM ApavuM e kaThaNa vAta che. vIrane e bahu bhAre lAge paNa pratikULa saMjogomAM moTA lAbhane najara sAme rAkhI zatrune namI paDavAnI zakti paNa vIramAM hovI joIe. AvA saMjogomAM zivAjI sAthe salAha karyAthI ja ApaNe saMkaTamAMthI sahIsalAmata pasAra thaI zakIzuM. zivAjI sAthe suleha mATe saMdezA zarU karavAmAM ja A vakhate ApaNuM DahApaNa che. kaThaNa prasaMge kunehathI kAma na levAmAM Ave te ekalA lazkaranA jerA upara koI sattA chatI zakatI nathI." rAyabAgINunA vicAro sAthe bIjA saradAro maLatA thayA ane zivAjI mahArAja sAthe sulehanA saMdezA zarU thayA. mahArAjane te e ja joItuM hatuM. sulehanA saMdezA laI karatalabakhAnane vakIla mahArAjane jaI maLe ane mugala saradArane suleha mATe saMdeza zivAjI mahArAjane jaNAvyuM. karatalabakhAne vadhArAmAM mahArAjane e paNa kahevaDAvyuM hatuM ke temanA pitA siMhAjI rAjAnI karatalabakhAna upara bhAre maherabAnI che. vakIlanI vAte mahArAje zAMtithI sAMbhaLI lIdhI ane mahArAje AvelA vakIlane abhaya vacana ApyuM. mahArAja taraphathI abhaya vacana laIne vakIla karatalabakhAna pAse gayo. mahArAje abhaya vacana ApyAnuM vakIla mAraphate karatalabakhAne sAMbhaLyA pachI eNe mahArAja tarapha khaMDaNI ravAnA karI (ziva mArata a. 29 kaleka 42). mugala senApati taraphathI zirastA mujaba khaMDaNI AvI pahoMcI eTale tarataja mahArAje jhADamAM saMtAI rahelA pitAnA sainikone laDAI baMdha karavA hukama karyo. zivAjI mahArAjanA pharamAna mujaba sainike e mAro baMdha karyo. je rastethI AvyuM hatuM te raste pAchuM sahIsalAmata nIkaLI javA mahArAje mugala lazkarane jaNAvyuM. vijayanA AnaMdamAM duzmananI kuneha ane cAlabAjI bhUlI jAya evA bheTa zivAjI mahArAja na hatA. zivAjI mahArAjane mugala senApati upara zaka AvyA eTale pitAnA senApati netAjI pAlakarane mugala lazkaranI pAchaLa sUcanAo ApIne mokalyo. mahArAjanA kahyA pramANe mugala lazkara uMbarakhiMDanA araNyamAMthI Avele raste pAchuM pharyuM. raNAMgaNa upara mugala lazkarane ghaNo saraMjAma (sAmAna) mahArAjanA mANasone hAtha lAge. AvI rIte I. sa. 1661 nA phebruArInI 2jI tArIkhe karatalabakhAnane lazkara sAthe uMbarakhiDamAMthI pAcho kADha. 4. dakSiNa koMkaNane kabajo. uMbarakhiMDamAM mugalane sIdhAdora karI dIdhA pachI zivAjI mahArAjanuM dhyAna AdilazAhI mulaka chatavA tarapha kheMcAyuM. e gALAnA paradezI vepArIoe zivAjI mahArAjanI sAme temanA zatrune aNune prasaMge madada karI hatI, te vAta mahArAjanA manamAM tAjIne tAjI ja hatI. e vepArIone sajA karavAnuM kAma hAtha dharavAne mahArAje vicAra karyo. uMbarakhiDamAMthI potAnuM lazkara laIne mahArAja dakSiNamAM dALa tarapha javA nIkaLyA. uMbarakhiMDamAM mugalone mAramArI zAhistakhAnanI hilacAla tapAsavA mATe mahArAja rAjagaDhamAM ke evA kei killA upara thobhyA nahi, paNa emaNe te tarata ja laDAIne kAryakrama goThavyo. pitAnA cunaMdA vIrene sAthe laI zivAjI mahArAja nIkaLyA. dALa jatAM rastAmAM keTalAye duzamananAM gAmomAMthI AdilazAhI amaladAre mahArAjane AvatA joI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 cha, zivAjI caritra prakaraNa 4 nAsI gayA. te badhAM gAme mahArAje potAne tAbe lIdhAM. ema gAme kabaje karatA nA kabaje karatA, jarUra jaNAya tyAM lUMTa karatA ane sAme thAya tene pAMzarAra karI nAMkhatA, mahArAja dALa AvI pahoMcyA. dAbhoLa sara karI dAlabhezvara mahAdevanAM mahArAje darzana karyA. dALa chatI tyAM adhikArI tarIke potAne saradAra nImI mahArAja pitAnA lazkara sAthe pAlI javA upaDayA. pAlInA rAjA jasavaMte panALAnA gherA vakhate sIdI joharane mahArAjanI sAme madada karI hatI, tene sajA karavA mahArAja pAlI tarapha vaLyA. mahArAja lazkara sAthe pAlI tarapha Ave che e samAcAra jasavaMtane maLatAM ja jasavaMta gabharAyo ane nAsIne zuMgArapuranA rAjAnA Azraya taLe jaI rahyo. tyAMthI mahArAja cimaLaNa gayA ane tyAM jaI zrI parazurAmanAM darzana karyA. cimaLuNathI nIkaLI mahArAja saMgamezvara AvyA. zivAjI mahArAja Ave che e samAcAra sAMbhaLI saMgamezvaranA musalamAna adhikArIo gAma mUkIne cAlyA gayA. saMgamezvara mahArAjanA kabajAmAM AvyuM. A ThekANe emane emanA bALasnehI tAnAjI mAlusareno meLApa thayo. mahArAja ane tAnAjI banne ekabIjAne premathI bheTyA. tAnAjI mAlusare ane pilAjI nIlakaMThane saMgamezvaramAM rAkhI mahArAja 1000 ghoDesvAra ane 3000 pAyadaLa laI rAjApura javA nIkaLyA. 5. rAjApuranI laDAI | zivAjI mahArAja potAnA lazkara sAthe nIkaLyA che ane e rAjApura upara caDAI lAve che e khabara pAke pAye maLI eTale rAjApuranA AdilazAhI musalamAna amaladAre taiyArI karIne temanI sAme thayA. banne pakSa vacce laDAI thaI. mahArAje AdilazAhI amaladArane harAvyA ane rAjApura kabaje karyuM. rAjApura bahu dhanavAna baMdara hatuM. vepAra mATe ane tenI jAherajalAlI mATe e prasiddha hatuM. bijApura ane mugala jevI jAmelI sattA sAme mahArAje kamara kaselI hatI. rAjApurathI puSkaLa dravya meLavavAnI mahArAjanI IcchA hatI. rAjApuramAM praveza karI mahArAje tyAMnA dhanADha2 hiMdu, musalamAna, aMgreja, Daca, irAnI, Araba vagere vepArIone belAvyA ane nANAM ApavA jaNAvyuM vepArIoe mahArAjane saMtoSa na Ape tethI rAjApura lUMTavAmAM AvyuM. rAjApuramAM keTaleka ThekANe jamInamAM dATeluM dhana hatuM tenI mahArAjane khabara maLI eTale mahArAje jamIne khodAvI dhana lIdhuM. rAjApuranI lUMTamAM mahArAjane puSkaLa dhana maLyuM (zivabhArata a. 30). rAjApuranA vahepArIoe mahArAjanuM na mAnyuM eTale ghaNA vepArIone mahArAje keda karyA. raviMTana Telarsa ane gipha nAmanA aMgreja vepArIone keda karIne vAMseTA killAmAM laI javAmAM AvyA ane thoDA divasa pachI vAMsoTethI senagaDha ane pachI rAyarIgaDhamAM rAkhavAmAM AvyA hatA. A vepArIoe panALAnA gherA vakhate sIdI joharane dArUgoLAnI madada karI hatI ane tepa tathA temanA geLA paNa pUrA pADyA hatA. topa phoDavA mATe eka hoMziyAra golaMdAja paNa Apyo hato. zivAjI mahArAja A badhuM jANatA hatA ane duzmanane madada karavA mATe rAjApuranA A aMgreja vepArIone e sajA karavA IcchatA hatA. A aMgreja kedIoe 10mI jAna, 1661 ne roja mI. megsa ensa ane mI.na lebaTanane eka lAMbo patra lakhyA hatA. aMgreja vepArI kaMpanInA pramukhane paNa manamAM lAgyuM hatuM ke rAjApuranA aMgreja vepArIoe zivAjI pratye evuM vartana rAkhyuM hatuM ke zivAjI te zuM paNa je kaI mANasamAM kaMI dama hoya te AvI vartaNUka calAvanArane sajA karyA sivAya raheja nahi. rAjApuranA aMgreja vepArIonAM kRtya presiDenTa enkaMse pitAnA patramAM vakhoDI kADhavyAM che te uparathI khAtarI thaze ke zivAjI mahArAje je karyuM te egya ja karyuM hatuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 1 7. zivAjI caritra 35 zivAjI mahArAje rA jApura lUTayuM e A aMgrejo tarapha emane gussA hatA tethI nahi paNa rAjApura e AdilazAhInuM baMdara hatuM, e duzmananuM baMdara hatu. tethI lUMTavAmAM AvyuM hatuM ane e jItyA pachI marAThAonuM baMdara thayuM eTale mahArAja taraphathI rAjApuranI prajAne krAIpaNa prakAranI herAnagatI ke trAsa thaze nahi evuM mahArAjanA pratinidhi zrI rAvajI paDite jAhera paNa karyuM hatu. 6. sagamezvaranI laDAI. rAjApuranI lUMTanA samAcAra alI AdilazAhane maLyA. mahArAje dakSiNu kAMkaNane je mulaka jItyA te lagabhaga badhA bijApura bAdazAhataneA ja hatA. alIne rAjApuranA mAThA samAcAra maLyA tyAre e karNATakanA jhagaDAmAM rAkAyalA hatA eTale pAte mahArAja upara caDAI lAvI zakyA nahi, paNa eNe zRMgArapuranA rAjA sUryAjIrAvane zivAjInI sAme thaI jItelA mulaka pAA laI peAtAnI vaphAdArI sAbita karavA tAkIdanuM lakhANu mAkalyuM. AdilazAhanuM karamAna zRMgArapuranA sUryAjIrAve mAthe caDAvyuM. eNe potAnuM lazkara taiyAra karI ganImI pati pramANe laDAI karI duzmanane thakavavAnuM nakkI karyuM. saMgamezvaramAM tAnAjI mAlusare ane pilA nIlaka mahArAjanA amaladArA hatA. temanI pAse thADuM lazkara paNu hatu. sUryAjIrAve madhyarAtre saMgamezvara AvI mahArAjanA lazkarane dherA dhAlyA ane katala zarU karI. hiMmatavAna ane kasAyelo senApita na heAya tA enA hAntraja gagaDI jAya ane nAsavA mAMDe, paNa tAnAjI jevA vIra AvA gherA ke chApAthI jarA paNa Dage tevA na hatA. enA joDIe pilAjI nIlakaMTha bahu ja gabharAyA ane eNe jAna bacAvavA nAsI javAnA vicAra karyAM, tAnAjIe petAnA sainyane vyavasthita karI laDAI zarU karI. pilAjI nAsI jaze te| lazkaramAM bahu nAsIpAsI phelAze ane lazkara nAsabhAga karavA mAMDaze e khIka tAnAjIne hatI. tAnAjIe pilAjIne hiMmata ApavAnA khUba prayatno karyo. pilAjI teA hebatAI gayA hatA. te keme karI mAne ja nahi. madhyarAtrine samaya hatA. duzmana daravAje AvIne katala calAvI rahyo hatA. humalA acAnaka hAvAthI tAnAjInA mANasA asAvadha hatA. chApA aNudhAryAM hAvAthI lazkaramAM avyavasthA thaI hatI. tAnAjIe ene khUba samajAvye paNa jyAre tAnAjInI khAtarI thaI ke kaiATi upAye pilAjI have mAnavAnA nathI ane bhAgavA mAMDaze ane tenA cepa khIje phelAze ane ema banavA pAme to duzmana jItI jaze, tyAre tAnAjIe potAnA A joDiyA pilAjIne eka dAraDAvatI eka mATA paththara sAthe jakaDI bAMdhyo. tAnAjInI A samayasUcakatAne lIdhe bagaDatI bAjI sudharI. pilAjIne majabUta bAMdhI dIdhA pachI tAnAjI pote duzmana upara tUTI paDayo. potAnA A bahAdura saradArane duzmananI bhAre katala karato joI mahArAjanA lazkarane zUra caDavu. jotajotAmAM laDAinI bAjI badalAI gaI. mahArAjanA sipAhIee raNamedAna gajAvI mUkyuM. te rAtre 4-5 kalAka sudhI dhanadhAra yuddha cAlyuM. poSa phATatA pahelAM to sUyaeNjInuM lazkara pokhArA gaNI gayuM. tAnAjI mAlusareno A laDAImAM vijaya thayA ( I. sa. 1661 mArca' ). ** zRMgArapuranA sUryAjIrAvanI caDAI ane tAnAjI mAlusarenAM parAkrama ane vijayanI vAta mahArAje rAjApuramAM sAMbhaLI. vijayanI vAta sAMbhaLI mahArAjane ati AnaMda thayA mahArAja pote rAjApurathI nIkaLI tarata ja saMgamezvara AvyA ane temaNe tAnAjIrAvane dhanyavAda ApyA ane temanI kadara khUjI, sUryAjIrAva upara mahArAjane bahu krodha caDyo. emaNe tarata ja ene saMdezo kahevaDAvyo ke tArA kRtyothI teM mane chaMcheDayo che. tAre mATe mane bhAre krodha che, chatAM tane ekavAra mAphrI ApuM chuM. krUrIthI AvuM vana mArI sAthe karatA nahi. pallivana ( pAlI ) nA rAjAne te Azraya Apyo che. tenA rAjya upara huM caDAI karavAnA chuM. tAre mane te kAmamAM madada karavI paDaze mATe tuM mane rUbarUmAM AvIne maLI jA. huM e rAjya upara jaladIthI caDAI karavAno chu. " A saMdezAthI sUryAjIrAva mAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM che. zivAjI caritra [ prakaraNu cha muM mUjhAyA ene to eka taraph kUvo ane khIjI tarapha vAva jevuM thayuM. Akhare bicArA sUryAjIrAve rAjya tyAga karIne mUjhavaNa patAvI dIdhI. zRMgArapuranA rAjA madada mATe na AvyA tethI kaMI mahArAja DhIlA paDaDyA na hatA. emaNe potAnA kAryakrama jarApaNa pheravyo nahi. mahArAje pote pallivana ( pAlI ) upara caDAI karI ane e mulaka jItyo. e mulakamAM ciradu nAmane bahu junA killA hatA te mahArAje samarAvyA ane tenuM nAma maMDanagaDha ) pADyuM. maMDanagaDhamAM mahArAje peAtAnI khAtarIne killedAra nImyA ane emaNe e mulakanA ba Mdobasta karyo. pallivana jItyA pachI mahArAje zRMgArapura tarapha mArace pheravyo. Azare 15000 pAyadaLa laI ne mahArAje zRMgArapura upara caDAI karI. zRMgArapuranA rAjAne enA sAthIee kAIpaNa prakAranI madada karI nahi eTale rAjya choDIne rAjA nAsI gayo. AvI rIte thADI mahenate e rAjya mahArAjanA kabajAmAM AvI gayuM ( I. sa. 1661 eprila ). zRMgArapuramAM paNa eka majabUta killo adhAvyo jenuM nAma pratitagaDha pADavAmAM AvyuM hatuM. A jItelA navA mulakanI vyavasthA mATe mahArAje triMbaka bhAskaranI killedAra tarike nimaNUka karI. prakaraNa 7 zuM 1. veranI vasUlAta. 2. sAva tAne salAha karavI paDI. 7. dakSiNamAM zAhistakhAnanI hilacAla. 4. bhAjI badalAI. 5. nagaranI laDAI. 3. prabaLagaDhanI jIta. 7. zivAjI mahArAja sAthe AdilazAhInuM gupta tahanAmuM. 1. veranI vasUlAta. jIrAnA phattehakhAna sIdIe jyAre mahArAjanI sAme mAthu UMcuM karyuM hatu tyAre aMgreja vepArIoe ttehakhAnane mahArAja sAme madada karI hatI e vAta mahArAjanA jANavAmAM AvI hatI. hiMdavI svarAjya sthApavAnA peAtAnA kAmamAM je ADe AvatA temane ane e kAmamAM khalela karanArane ane tenA madadagArane mahArAja bhUlatA nahi. evAone sajA karavAmAM mahArAja sakhata paNa hatA. duzmanane madada karanAra aMgreja vepArIone sajA karI sIdhA karavAnA mahArAje vicAra karyAM ane vicAra pachI taiyArI karI mahArAje iMDA rAjapurI upara caDAI karI. A caDAImAM mahArAjane vijaya maLyA. mahArAje keTalAka aMgrejone keda karyo ane emanI pAsethI bahu bhAre daMDa lIdhA pachI temane chUTA karyAM. A pachI cAmAsAnI RtumAM mahArAje jaMjIrAne gherA dhAlyA. A vakhate dherA dhAlavAnA kAmamAM mahArAja pote hatA. dhere| asarakAraka na nIvaDI zakyA. bahu prayatna karyAM. phattehakhAnane tenAM vahANAnI jabarI madada hatI. vahANAnA baLathI krUttehakhAna mahArAjanI sAme Takkara jhIlI zakyA hatA. mahArAjanA lazkare bahu mahenata karI paNa te phattehakhAnane thakavI na zakyuM. mahArAja ciMtAmAM paDyA. A nAkanA savAla hatA. mahArAje bahu vicAra karyAM, paNa phattehakhAnane namAvIne jaMjIrA jItavA mATe kaI yukti sUjhI nahi. ziva digvijayamAM paMDita paramAnaMda lakhe che ke eka divase mahArAjane jaMjIrAnI mUjhavaNunI bAbatamAM sAkSAtkAra thayA. varuNadeve mahArAjane svapnAmAM darzana dIdhAM. temaNe mahArAjane kahyuM ke " tane jaMjIrA kAI paNu saMjogAmAM maLavAnuM nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM] che. zivAjI caritra 287 jaMjIrA meLavavuM e hamaNuM te tArI zakti bahAranuM kAma che. huM tane bIje beTa ApIza. te upara tuM jaMjIrA jevo majabUta killo bAMdhI zakIza." kahevAya che ke A sAkSAtkAra thayAthI mahArAje ghere uThAvI lIdho. mAlavaNane kinAre dariyAI killo bAMdhavA mATe mahArAje pasaMda karyo. tyAMnA beTanI jamIna anukULa che ke nahi tathA jaLavega kayAM vadhAre che te nakkI karavAnuM kAma mahArAje te kAmanA mAhitagAra keLI lekene soMpyuM. kALI lokee jIvanI darakAra rAkhyA sivAya mahenata karI, mahArAjane jaruranI badhI hakIkatathI vAkepha karyA. A kALI lokenA kAmanI mahArAje kadara karI. A killAnA bAMdhakAma saMbaMdhI vadhu hakIkata naukAbaLa saMbaMdhInA prakaraNamAM Avaze. jaMjIrAno ghere uThAvavAnuM kAraNa mahArAjane sAkSAtkAra thayo hato e hatuM ema zivabhArata jaNAve che, paNa itihAsanI dRSTithI jotAM nIce pramANenuM bIjuM kAraNa paNa jaNUAya che. zivAjI mahArAje pAchuM mAthuM UMcuM karyuM ane mulake levA mAMDyA eTale bijApura bAdazAhane pAchA ajapa zarU thayo. A mANasanuM zuM karavuM, zI rIte dabAvI devo ane zI rIte enAM jaDamULa .ukheDI nAkhavAM e ciMtAmAM alI AdilazAha paDyo. vADInA sAvaMte paNa mahArAjano utkarSa khamI zakatA na hatA. e paNa tejoSathI saLagI rahyA hatA. zivAjInI vadhatI jatI sattAne dAbI devAmAM Ave te pitAnuM baLa khUba vadhe e dAnatathI sAvaMte zivAjInI sattA vadhe temAM jarAe rAjI na hatA. emanI khAtarI hatI ke jayAM sudhI zivAjInI sattA jAmelI che tyAM sudhI e pote prabaLa thaI zakaze nahi ane zivAjIne dabAvavAnI emanAmAM zakti nathI, eTale emaNe vicAra karyo ke bijApuranA bAdazAhanI kumaka laI zivAjIne namAvavo. AvI rItane vicAra karI sAvatie alIne jaNAvyuM ke "zivAjInI sattA divase divase pAchI jAmavA lAgI che. enAM mULa UMDAM jaze te bAdazAhatane nukasAnakAraka paNa nivaDaze. amane paNa enI sattA sAle che. vakhatasara ene dAbI devAmAM nahi Ave to pAchaLathI jaDa jAmyA pachI enuM nAma devuM bhAre thaI paDaze. bAdazAha salAmatanI IcchA hoya ane amArI madade bijApuranuM lazkara ane muLanA bAjI ghara paDene ApavAmAM Ave te amo zivAjInI sAme jhuMbeza macAvI ene jamInadosta karI nAkhIzuM." zivAjInI sAme thavA keI saradAra taiyAra thAya che tene madada ApavA bijApura sarakAra bahu khuzIthI taiyAra thAya, evI sthiti hatI. zivAjIne sAmano kare evA keI saradAranI zeAdhaLamAM alI hatA, evAmAM sArvatinI A sUcanA AvI. bAdazAhe bahu AnaMdathI e sUcanA svIkArI ane bahIlelakhAnanI saradArI nIce bAdazAhe lazkaranI eka TukaDI sAvaMtanI madade mokalI. vADInA sAvaMtane zivAjInI sAme pUrepUrI madada karavA bAdazAhe mALanA bALa ghorapane hukama mokale bijApura sarakAranA sainyanI madadathI vADInA sAvaMte ane muLanA bAjI ghera paDe mahArAjane jaDamULathI ukheDI nAkhavAnI taiyArI karI rahyA che evI khabara mahArAjane maLI. A khabara maLI eTale mahArAja sAvaMta ane ghera paDeno sAmano karI temanI sAna ThekANe ANavAnA vicArathI jaMjIrAne ghere uThAvI vizALagaDha cAlyA gayA. ahIM mahArAjane temanA pitA siMhAjI rAjA taraphathI patra maLe, jemAM bAjI ghara paDenA saMbaMdhamAM sUcanA karavAmAM AvI hatI. bALa ghorapaDe ane siMhAjIne biyAbAruM hatuM e ApaNe pAchaLa vAMcI gayA chIe. eka bIjAne jabare duzmanAvaTa hatA. khuda bijApuranA bAdazAhe jAte siMhA ane bALa ghera paDe vacce mIThAza karAvavAno prayatna karyo hato paNa bAjIe siMhAjIne dIdheluM dukha ane karela vizvAsaghAta siMhAjI bhUlyA na hatA. AdilazAhImAM siMhAjIne aneka rIte satAvanAra bAjI ghara paDe hato ane siMhAne bAjI ghara paDe bhAre dveSa karato. siMhAe potAnA putrane pitAnA kaTTA verI bAjI uparanuM vera vasUla karavA patra lakhyo hato. A patrathI mahArAjanI najara AgaLa bAjInAM duSka khaDAM thayAM. pitAne satAvanAra, temane kla karanAra, irSAne lIdhe temanA upara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 muM julama gujAranAra bAjI hatA, e mahArAja jANatA hatA. bIjI ghera paDe muLamAM che enI khabara mahArAjane maLI gaI. mahArAje enA upara chApa mAravAmAM jarApaNa DhIla karI hatI te sAvaMta pitAnI yuktimAM phAvI jAta ane mahArAjane bahu muzkelImAM AvavuM paData. paNa mahArAje tarata ja taiyArI karI, 3000 gheDesavAre laI muLa upara chApo mAryo. pitAnA duzmananuM vera peTa bharIne levAne mahArAjano ghaNA divasathI vicAra hatA. sihAjIne keda pakaDanAra ane tenA upara trAsa vartAvanAra A ja duSTa hatA, e jyArathI mahArAje jANyuM, tyArathI mahArAja e vera vasUla karavA anukULa taka zodhI rahyA hatA. je takanI rAha joI rahyA hatA te taka maLI eTale mahArAje jarA paNa DhIla thavA dIdhI nahi, bAjI dhArapaDa ane mahArAja vacce khUnakhAra laDAI thaI. bAjI ane tenA chokarAe bahu bahAdurIthI laDayA. laDatAM laDatAM raNamAM paDathA. mahArAja jItyA ane emaNe muLa sara karyuM. 2. sAvatine salAha karavI paDI. alI AdilazAhe eka saradArane lazkara ApI sAvaMtane madada karavA mATe ravAnA karyo hato, paNa bijApura rAjyamAM ThekaThekANe avyavasthA ane asaMtoSa thavAthI saradArane lazkara sAthe pAcho bolAvyA. vacana ApyA mujaba alI AdilazAha sAvaMtone kumaka na ApI zake. sAvaMtonI sthiti bahu ja kaphoDI thaI paDI. jenI hiMmata upara ane jenA lazkarI jora upara zivAjIne chaMcheDIne sAmane karavAne hato, teNe aNI vakhate madada na ApI. bijApura bAdazAha taraphathI keI paNa prakAranI kumaka maLI zake ema nathI, evuM jyAre sAvaMtoe jANyuM, tyAre khUba gabharAyA ane mUjhAyA. AvI sthitimAM koInI madadanI to emane jarUra hatI ja, eTale emaNe dakSiNamAM vepAra karatA ane vepAra mATe kAThI ghAlIne paDelA porTugIjhanI madada mAgI. A porTugIjha lokee sAvaMtanA mAgavAthI temanI kumake eka nAnI TukaDI mokalI. zivAjI mahArAje sAvaMtane ghANa vALyo. Akhare sAvato bicArA thAkyA ane mahArAjane zaraNe AvyA. sAvaMtoe mahArAjane pitAMbara zeNavI mAraphate vinaMti karI ke "amAro paNa bheMsale kuTuMba sAthe saMbaMdha che. ame Apane zaraNe AvyA chIe. amane bacAvo. amAruM rakSaNa kare. amArA aparAdhanI kSamA karo. have pachI ame ApanI sAthe pramANikapaNe vartIzuM." mahArAjane sAva tenI dayA AvI ane emane Azraya Ape. sAvaMtanI AvakamAMthI adha Avaka sAvaMtane ApI. adha mahArAjanI tIjorImAM jame karavAnuM nakkI karavAmAM AvyuM. 3000 mANasanuM lazkara sAvaMtae haMmeza pitAnI pAse taiyAra rAkhavuM ane mahArAjane jyAre jarUra paDe tyAre te lazkara ApavuM evI zarata thaI mahArAje UMDAne kille kabaje karyo ane A dinathI sAvaMtanuM rAjya zivAjInuM khaMDiyuM banyuM. A saMbaMdhamAM sabhAsada jaNAve che ke "sAvaMtane pagAra tarIke 6000 hana ApavAnuM nakkI karyuM hatuM. bIjI zarata e hatI ke sAvaMtae kuDALa kallAmAM rahevuM, paNa tyAM makAna, kAThIe, thANAM, keTa vagere kAMI paNa bAMdhavuM nahi ane lazkara ekaThuM karavuM nahi." A sAvaMta kuTumbamAM tAnAjI sAvaMta karIne eka pANIvALo saradAra hatA. mahArAje ene ane rAmadaLavI nAmanA bIjA buddhizALI puruSane pitAnI nokarImAM laI lIdhA. A rAmadaLavInI sAvaMtane bhAre dUpha hatI ane enI dUphe sAvaMte zivAjI sAme mAthuM UMcakatA e mahArAjane zaka hatuM. rAmadaLavIne potAnI nokarImAM noMdhI, lazkaranI eka TukaDI ApI, koMkaNapaTTInA keTalAka prAMtanA baMbanI javAbadArI ene mAthe nAkhI. AvI rIte rAmadaLavIne sAvaMtothI judo karyo. sAvaMtene mahArAje mAphI ApI, paNa sAvaMtene madada karanAra porTugIjha upara mahArAjane gusse jarAye narama paDI na hate. mahArAje paMcamahAla, mardanagaDha vagere prAMta kabaje karI, tarata ja govA upara najara pheravI. piTugIjhonA mulaka u5ra caDAI karyAthI porTugIjha gabharAyA. porTugIjhane lAgyuM ke have zivAjI choDaze nahi, mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM ] cha, zivAjI caritra 289 game te prayatna ene samajAvI, zAMta pADave. phiraMgIoe anaMta zeNavIne mahArAja pAse sulehanA saMdezA ApIne mokalyo. zeNavIe mahArAja sAthe saMdezAo zarU karyA ane phiraMgIone jaNAvyuM ke sulehanA saMdezA zarU thaI gayA che, eTale zivAjI besAvadha raheze. e takane lAbha laI, enA upara rAtre acAnaka humale karavo." phiraMgIone gaLe A vAta UtarI ane emaNe anaMta zeNavIne mANasonI madada ApavAnuM kabUla karyuM. anaMta zeNIe mahArAja upara chApo mAravAnI taiyArI karI. taiyArI bahu chUpI cAlatI hatI, paNa gaNejI nAmanA TaMDelane A taiyArInI khabara paDI. eNe vicAra karyo ke "mahArAja hiMdutvanI rakSA karavA mATe potAnA prANane bhAre jokhamamAM utArI rahyA che te mArA je sAdhAraNa mANasa mahArAjanI zI sevA karI zake ? mArAthI bIjuM kAMI na bane te mane je khabara maLI che, te mahArAjane ApI, mArI pharaja adA karuM. hiMdutva rakSaNanA kAryamAM pIDA pAmatI prajAnAM dukha dUra karavAnA kAmamAM mahArAja je prayatno karI rahyA che, temanI yatkiMciMta sevA mAre hAthe thAya te huM mArI jiMdagInuM sArthaka mAnIza." gaNojIe Avo vicAra karI, zivAjI mahArAjane cetavaNI ApI. mahArAja hehA karyA vagara je rAtre chApa AvavAno hato te ja rAtre pitAnuM lazkara laI, pitAnI chAvaNI kAyama rAkhI, chAvaNIthI Asare 1-2 mAIla dUra jaI chupAI rahyA. anaMta raNavIe 10000 kiragI lazkara sAthe mahArAjanI chAvaNI upara madhya rAtre chApe mAryo. phiraMgI lazkare chAvaNI najIka jaI, baMdukane bAra karavA mAMDyA. thoDA vakhata sudhI te phiraMgIone chApa mAravA dIdhe. phiraMgIo paNa AnaMdamAM AvI gayA hatA. pratiHkALanuM ajavALuM thatAM ja mahArAje phiraMgIo upara chApo mAryo ane bhAre katala calAvI. 10000 nuM lazkara hatuM temAMthI ekAda hajAra, pAchA jaI zakyA. ghaNunI katala thaI. keTalAka pANImAM paDIne nAsatAM DUbI muA, keTalAka keda pakaDAyA. mahArAja phiraMgIonA A kAvatrAthI krodhe bharAyA hatA. emaNe phiraMgIone pradeza lUMTavA mAMDyo. keTalAka gAme te bALIne bhasma karI nAMkhyAM. kuMDALa, bAMdA, sAMkaLI vagere ThekANe mahArAje potAnAM thANAM besADI dIdhAM. phiraMgIonA malakamAM thANA besADI dIdhAthI kiragIo gabharAyA. gAvA prAMta have hAthamAMthI cAlyo jaze, ema phiraMgIone lAgyuM ane anaMta zeNInI badasalAhanuM A pariNAma hatuM enI emane khAtarI thaI. phiraMgIoe mahArAja tarapha vakIla mokalI, pitAno pazcAttApa prakaTa karyo ane anaMta zeNIe emane ADe raste dorIne A khAnAkharAbI karI, e paNa kabUla karyuM. pitAnA vakIla sAthe phiraMgIoe 20,000 putaLI, bhAre poSAka ane kImatI najarANuM mahArAjane mokalyuM ane thayelI bhUla mATe kSamA mAgI, salAha karavA vinaMti karI. mahArAje vinaMti mAnya rAkhI ane phiraMgIo sAthe salAha karI. mukhya zarata e hatI ke phiraMgIoe mahArAjane dara varSe navI te ApavI, dara varSe amuka kiMmatanuM javAhira mahArAjane najarANuM tarIke mokalavuM ane phiraMgI vahANane paravAne mahArAja pAsethI le. (I. sa. 166ra.). 3. dakSiNamAM zAhistakhAnanI hilacAla-bAjI badalAI AdilazAhImAMthI nIkaLI ApaNe pharI pAchI dakSiNanI mugalAI tarapha najara karIzuM. zAhistakhAne mahAmusIbate bhAre bhoga ApIne zivAjI mahArAjano eka nAnuM sarakhuM cAkaNano kille kabaje karyo. e kabaje karavAmAM khAnane keTaluM vItyuM ane eka nAne kille letAM keTalA badhA divaso thayA, e badhuM ApaNe vAMcI gayA. khAna pUnAmAM raheto hato tyAre tyAM bAbAjI dezapAMDe ane honApA dezapAMDe nAmanA be dezamukhane zivAjI mahArAjane mulaka jItavA mATe khAne mokalyA. A marAThA saradAroe khAnanA pharamAna mujaba mugala lazkaranA baLathI mahArAjane zeDo mulaka jItyo paNa kharo. kalyANa ane 4 bhIMvaDI A vakhate mugalenA hAthamAM gayAM. mahArAjane A marAThA saradAro upara ghaNe ja gusso caDo. A dezamukhane eka saMge saMbhAjI nAme hato. te mahArAjane saradAra hato. eka vakhate darakhAsta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 che. zivAjI caritra (AraNa 7 muM mahArAje A saMbhAjI saradArane bAbAjI ane honApA dezapAMDenA saMbaMdhamAM maheNuM mAryuM. A saradArathI e maheNuM sahana na thayuM. mahArAje bharasabhAmAM pitAnuM apamAna karyuM ema saMbhAjIne lAgyuM. saMbhAjI bahu pANIdAra hate. koinAM maheNuM TANuM sahana kare evA e na hato. eNe mahArAjane cheDA ane magala zAhitakhAnano Azraya lIdhe. saradAra saMbhAjI pANIvALe hatuM, tema ja baLavAna paNa hatA. te jamAnAmAM te bhAgamAM e aMgabaLa mATe prasiddha hatA. khAna pAse jaI eNe Azraya mAge. pitAnuM aMgabaLa khAnane batAvavA mATe saMbhAjIe tyAM AgaLa eka suMdara majabUta bAdazAhI dheDe hatA tene cAre page UMcakI addhara karyo. saMbhAjI saradAranuM A baLa jaI, khAna atizaya khuza thaze ane zaMbhAjIne 500 ghoDesavAranI saradArI ApI. zaMbhAjI malakura nAmanA gAmamAM mugala amaladAra tarIke mugala thANadAra nimAye. duzmana daLanA baLavAna saradAra karatAM phUTele saradAra vadhAre nukasAna kare e vAta mahArAjanI dhyAna bahAra na hatI. pitAnA pakSano mANasa je AkhA pakSanA vicAro ane hetuothI vAkepha hoya, ghaNI chAnI vAto jANatA hoya ane pakSanI tathA pakSanA mANasanI nabaLAI jeNe joI ane jANI hoya e mANasa phUTIne je zatrunI soDamAM bharAya, te te bhAre duzmana nIvaDe che. evA mANasane manAvI levAmAM ja mAla che ane temAM phaLIbhUta na thavAya te tene nAza kare ja chUTake hoya che, e vAta mahArAja jANatA hatA. saMbhAjI phUTIne khAnanA pakSamAM gayo ane mugala amaladAra tarIke malakara gAme mahAlI rahyo che e hiMdavI svarAjya sthApavAnI mahArAjanI yojanAne nukasAnakAraka nIvaDaze enI mahArAjane khAtarI hatI ane e kAraNane lIdhe mahArAje tene kabajo levA mATe tenA upara pitAnA eka saradArane mokalyo. mahArAjanA lazkaranI eka TukaDI laI eka saradAre zaMbhAjI upara caDAI karI. mahArAjanA saradAra ane saMbhAjI vacce laDAI thaI. zaMbhAjIne A laDAImAM parAjaya thayo ane e marAyo. malapura gAma bALIne bhasma karavAmAM AvyuM. | mAmA zAhitakhAnane bahu moTuM lazkara ane yuddha sAmagrInAM bhAre vAhana ApIne auraMgajhebe zivAjI mahArAjane kayaDI nAkhavA mATe uttara hiMdusthAnathI dakSiNamAM ravAnA karyo. zAhistakhAna anubhavI ane kasAyele saradAra hovAthI zivAjI mahArAjane jota jotAmAM jaDamULathI ukheDI nAkhaze evI auraMgajhebanI mAnyatA hatI. zivAjInI sattA teDyAnA, UbhI thatI marAThI sattAne nAza karyAnA ane dakSiNamAM mugalene digvijaya thayAnA samAcAra sAMbhaLavA auraMgajheba bahu AturatAthI rAha jotA hatA. vAraMvAra maLatA samAcAra uparathI auraMgajheba samajI gayo ke enI mAnyatA bhUlabharelI hatI. mAmA zAhitakhAna dhAryuM kAma karI zakyA na hatA. mahInAnA mahInA sudhI khAna meTA lAva lazkara sAthe dakSiNamAM paDI ja rahyo. zivAjIne jamInadosta na karI zakyo, eTaluM ja nahi paNa khAne eke evuM parAkrama dakSiNamAM na karyuM ke jethI dilhIpatine saMtoSa thAya. mAmA upara bhANejanI bahu maherabAnI hatI, eTale mAmAnI made bhANAe dilhIthI 10000 mANasa sAthe rAjA yazavaMtasiMhane dakSiNamAM mokalyo. mahArAjanA sara senApati netAjI pAlakare mugala prajAne tobA pokarAvI raiyatane herAna karI mulaka verAna karavAne sapATa calAvyo hato. dakSiNanI mugala prajAmAM netAjIe trAsa vartAvyo hato. netAjI mugalone sAmI laDAI Apate nahi. ganImI paddhatithI eNe mugalene thakavavA mAMDyA. ociMtA chApA mArI mugala lazkarane satAvI, evI yuktithI e nAsavA mAMDe ke zatru enI pUche paDe ane amuka sthaLe jaI pAchA pharI sAmano karatA ane pahelethI AjubAju saMtADI rAkhelI TukaDIo paNa potAnI gupta jagyAethI nIkaLI mugale upara mAro calAvatI. yuktithI mugala lazkaranI TukaDIone cAre taraphathI gherI netAjI mAra mArate. A paddhatithI moTA lazkara sAme gheDa baLavALo paNa jhajhUmI zake, tethI netAjIe A yuktino upayoga karavA mAMDyo. mugala senApati roja roja mugala amaladAronI zivAjInAM mANaso sAmenI phariyAda ane rodaNAM sAMbhaLI kaMTALI gaye, kAyara thaI gayuM. Akhare zAhikhAne eka moTuM lazkara eka bAhoza mugala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu huM su ] 7. zivAjI stri ra1 saradArane ApI badhe baMdobasta karavA hukama karyAM. A mugala senApatie yukti prayuktithI netAjIne pakaDI pADyo ane tene khare khAMDe yuddha karavAnI pharaja pADI. yuddha bahu jabaruM thayuM. banne taraphanA senApatioe peAtAnuM samarakauzalya ajamAvyuM. netAjIe potAnuM baLa, zauryAM, hiMmata vagere pUrepurAM khatAvyAM. mugala lazkarane khUba nukazAna karyuM, paNa mugalonuM saMkhyAbaLa bahu bhAre hAvAthI netAjI pAlakarane parAjya thyA. netAjI dhavAyA ane marAThAe hAryAM. mugalAnA hAthamAMthI dhavAyelA netAjI nAsI chyo. mugalAe tenI pU pakaDI netAjI upara bhAre Akta AvI paDI. zarIra upara bhAre jakhamA thayA hatA, lazkara rato thaI gayuM hatuM, parAjayane lIdhe lazkara nAsIpAsa thayeluM hatuM, duzmana taddana najIkamAM AvI paheAMcyA hatA, AvA saMjogAmAM mugalAnA hAthamAM netAjI AvI jAta ane tethI marAThAone bahu bhAre kaTakA lAgyA heta, paNa hiMdanA sitArA pAdharA haze eTale prabhue rustamajhamAnanA aMtaHkaraNamAM preraNA karI. mahArAjanA mitra rustamajhamAnanI sAcI sevA A vakhate kAma lAgI gaI. eNe netAjInI pUruM paDelA mugala senApatine jaNuAvyuM ke A dakSiNa deza DuMgarALa che. khINu ane guphAomAM marAThA pesI jAya che ane emanI pU pakaDavI e bhAre muzkelInuM kAma che. A dezanA bhomiyA vagara emanI pUDha kAI pakaDI zakatuM nathI. tame temane kATi upAye paNa pakaDI zakavAnA nathI ane A dhADA araNyamAM ane khINAmAM yuktithI tamane laI jaIne marAThAe tamArAM hajArA mANasAnA dhANu vALI deza. ghaNAne teo gArada karaze. netAjIne ja pakaDavA hAya tA huM tenI pUd paDI tene keda karIza. marAThAonI pUMThe A mulakamAM pakaDavI e bhAre jokhamanuM kAma che. " rustamajhamAnanI sUcanA mugala senApatine gaLe utarI. mugala senApati pAcho pharyo ane netAjI bacI gayA. aNI cUkyA seA varSa jIve e pramANe ja thayuM. 66 4. bhAjI badalAI. uttara hiMdusthAnamAMthI dakSiNamAM AvIne zAhistakhAne lagabhaga 1 vaSa~ surpI doDadhAma ane dhamAla karI. pachI mAmu ThaMDA paDI gayA. cAkaNA killeA letAM mAmune nAke dama AvI gayo. thADA lazkaravALA A DuMgaranA cUane pAMjarAmAM pUravAnuM kAma keTaluM kaThaNu hatuM, tenI khAnane khabara paDI gaI. keTalI vIsIe sA thAya che, te khAne cAkaNunA killAne gherA brAhyA tyAre barAbara jaNAyuM. cAkaNunA anubhavathI khAnane lAgyuM ke mahArAjanA killA levA e saheluM kAma nathI. kaDI letAM pATaNa jatuM rahe, evA paNa banAva vakhate banI jAya, tethI khAna bahu sAvadha rahetA. cAkaNunI laDAImAM phiraMgAjI narasALAnAM parAkramA joI, khAna tA hebatAI gayo hatA. jItelA mulakane TakAvI rAkhavA e ja A saMjogAmAM DahApaNu bhareluM mAnI, khAna pUnAmAM khAnapAnamAM gustAna thaIne paDyo hatA. khIjuM mahArAja jyAre bijApura sattA sAme laDavAmAM rAkAyelA hatA, mahArAja jyAre panALAnA killAmAM gherAyelA hatA, tyAre temanA saradArAe je zauya, hiMmata, mutsaddIpaNuM tathA kuneha batAvyAM te anubhavIne khAna, mahArAjanAM zaurya'nI kalpanA karI zakyo. mahArAjane nAhaka cheDavAmAM mAla nathI, ema mAnI khAna zAMta rahyo hatA. mahArAjane jotajotAmAM huM bhoMya bhegA karI daIza evI pratijJA khAne dilhIthI nIkaLatI vakhate karI hatI te te bhUlI gayo. mahArAje joyuM * khAna dvIle thaI ne beThA che. te takanA lAbha laI, mugala mulaka upara chApA mAravAnI emaNe zarUAta karI. mArA triSaka pIMgaLanI saradArI nIce pAyadaLa tathA netAjI pAlakaranI saradArI nIce hayadaLa soMpI, temane mugaleAnA sAmanA karavAnI sUcanAo ApI. kalyANu bhIMvaDInA mulaka tathA te gALAnA killAo kabaje karI levAnI javAbadArI mArApata pIMgaLane mAthe nAkhavAmAM AvI. netAjI pAlakara mugalAnA dUra dUranA mulakAmAM jaI pahoMcyo ane mahArAjanI sattA pAchI jamAvI. bAlAmrATa, parAMDe, havelI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2Tara cha, zivAjI caritra [ prakaraNa 7 muM klabUrvA, AvasA, udagIra vagere gAme netAjIe mahArAjanI sattA nIce ApyAM. netAjI AgaLa vadhato vadhato TheTha auraMgAbAda sudhI jaI pahoMcyo. 5. nagaranI laDAI. netAjI vijaya meLavate auraMgAbAda jaI pahoMcyo tyAre tyAM mahakubasiMha nAmane mugala sUbedAra hatuM. A sUbedAra netAjInI sAme thayo. nagara AgaLa jabarI laDAI thaI. mahamuasiha bahu bahAdurIthI laDyo, paNa netAjInA mArA AgaLa enuM cAlyuM nahi. mahakubasiha hAryo ane tenA kabajAmAMne laDAIne sAmAna netAjIne hAtha lAge. netAjIe mugala mukemAMthI bhAre lUMTa karI dhana tathA yuddhane mATe upayogI e sAmAna mahArAja tarapha ravAnA karyo. 6. prabaLagaDhanI chata. A vakhate prabaLagaDha nAmane killo mugalenA kabajAmAM hatuM tenA upara mahArAjanI najara paDI. e kille levA mATe mahArAje prayatna karavA mAMDyA. killAne rajapUta killedAra bahu bahAdurIthI killAno bacAva karatA hatA. AvA bahAdura narane pitAnA pakSamAM laI, kille kabaje karavAne mahArAjane vicAra hatA, paNa temAM mahArAja phAvyA nahi. rajapUta naravIranI sAthe bane tyAM sudhI sulehathI kAma levAnI mahArAjanI paddhati hatI. rajapUta saradArane sAmane karavo paDe te banI zake tyAM sudhI ene samajAvIne patAvaTa karavAne mahArAja prayatna karatA. paNa nAIlAje sAmane kara paDe te te lAcArIthI karatA. prabaLagaDhano rajapUta killedAra kesarIsiMha bahu makkama vicArane hateA. eNe mahArAjanuM mAnyuM nahi, eTale mahArAjane enI sAme hathiyAra ucakavAM paDavAM. kesarIsiMha bahu baLavAna ane bahAdura hato. e killA upara mahArAje pote halle karyo. kesarIsiMhe bahu bahAdurIthI e kille sAcavyuM. ghaNA divasa sudhI laDAI cAlI. mahArAje paNa bahu suMdara rIte yuddha calAvyuM hatuM. Akhare kesarIsiMha nAsIpAsa thayo ane eNe kesariyAM karyo. maravAne Akharane nizcaya karI kesarIsiMha lazkara sAthe mahArAjanA lazkara upara tUTI paDyo. bahu bhAre laDAI thaI kesariyAM karela kesarIsiMha potAnA lazkara sAthe raNamAM paDayo. kile mahArAjanA tAbAmAM Avyo. mahArAjane vijaya thayo. laDAI pachI mahArAje hiMdu muDadAMone agnidAha apAvyo. saradAra kesarIsiMhanuM zaba kheALI ene rajapUta saradArane zobhe evA damAmathI agnisaMskAra karAvyo. mahArAje prabaLagaDhano kabajo lIdhe. kesarIsiMhanI mAtA ane tenI eka kuMvarI killA upara rahI gayAM hatAM, tenI mahArAjane khabara maLI eTale mahArAje tarataja e bAIone mAnabhera bolAvI maMgAvI potAnI pAse rAkhyAM. kesarIsiMhanI mAtAne mahArAje vaDIla gaNIne mAna ApyuM ane putrIne satkAra karyo. thoDo kALa vItyA pachI e baMne bAIe potAne deza javAnI IcchA darzAvI, tyAre mahArAje emane vastrAlaMkAra vagere sarva sAdhane ApI, emanI IcchA mujaba emane vidAya ApI. 7. zivAjI mahArAja sAme AdilazAhInuM gupta tahanAmuM. dareka rAjyanI sattA tenA saradAranI zakti upara AdhAra rAkhe che. AdilazAhI bAdazAhatanA saradAre hIbha paDI gayA hatA. bijApura darabArane zobhA ApanArA saradAramAM ekapaNa saradAra evo nahetA so ke je bAdazAhatanI Ijata jALavavA mATe zivAjIno sAmano karavA medAne paDe. zivAjIne nAza thAya evI saradAronI IcchA hatI, paNa te karavAnI zakti emanAmAM nahatI. prabaLa IcchA hoya paNa te meLavavAnI zakti na hoya tyAre mANasa vadhAre saMkucita buddhine banatuM jAya che. "ma kora aura surakSA pota" evI dazA bijApuranA ghaNAkharA saradAranI thaI hatI. kekaNapaTTIno bijApura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa che meM 1 7. zivAjI caritra 23 sarakAranA mulaka mahArAja kabaje karI rahyA hatA. karNATakamAM azAMti cAlu hatI. AdilazAhImAM TheraThera arsateSa ane azAMti dekhAI rahyAM hatAM. prajAne vyAjabI asaMtaSa jIlmI sattAne uDAvanArA mugA paNa jAlIma dArUgoLA heAya che. prajAmAM phelAyelA asaMtASane mutsaddI rAjanI paDatInAM cihno mATe che. AdilazAhImAM asaMteASa vadhatA jatA hatA. AdilazAhI saradArAmAMnA dhaNA A sthitinA lAbha laI svataMtra thaI javAnI taiyArI karI rahyA hatA. bAdazAhanI IjjatanI gheADAne ja paDI hatI. sudhALanA khAjI dharapaDe bijApura sarakAranI sattA vadhAravA tathA Ijjata sAcavavA potAthI banatuM kare evA hatA tene zivAjI mahArAje nAza karyAM. bAdazAhatanI Ijjata upara Aphata Ave tyAre athavA evuM kAI saMkaTa UbhuM thAya tyAre saMkaTa sAme bAtha bhIDavA have alI AdilazAha pAse samakhAvA mATe phakta eka ja nAmIcA saradAra rahyo hatA, jeNe zivAjI mahArAjane namAvavA mATe aneka vakhate bhagIratha prayatna karyA hatA. te vADIne sAvaMta hatA. jyAre jyAre zivAjI mahArAjane dabAvavAne vakhata AvatA tyAre tyAre bijApura bAdazAha vADInA sAMtA tarapha najara nAkhatA. sAvaMtane madada ApavAnuM kabUla karI pAchaLathI bijApura sarakAra madada na ApI zakI eTale sAvatA hArI gayA ane lAcAra anyA ane mahArAjane tAbe thayA. A vakhate jo bijApura sarakAre sAvatAnI madada mATe mAleluM lazkara pAchuM na kheAlAvI lIdhuM hAta te yuddhanI bAjI badalAI jAta. pUrepurI na badalAta te| je sthiti sAvatAnI thaI te teA naja thAta. bijApura sarakArane aNI vakhate kAma lAge evA damavALA ane zaktivALA A vADInA sAvaMteAja hatA. emane paNa Akhare bijApura darabAre khAyA. bijApura sarakAra taraphathI kumaka na maLI tethI ja sAvatA lUMTAyA. sAvAne zivAjI mahArAje sara karyAnI khabara bijApura gaI tyAre bijApura darabAramAM bhAre glAni phelAI. kAMkaNapaTTImAM aNI vakhate zivAjInI sAme UbhA karavA mATe saradAra sAta ja hatA te paNa zivAjIe jItI lIdhA eTale have kAMkaNapaTTImAM zivAjI pAtAnAM mULa UMDA dhAlI rahyo hatA, tene aTakAvanArUM kAI zaktivALu rahyuM nahi. zivAjI nivighne potAnuM kAma kAMkamAM kare ja jaze te kAMkaNapaTTInA eNe jItelA mulaka pAchA levAnI AzA cheADavI paDaze vagere aneka vicArAthI bAdazAhI saradArAne manamAM khUba lAgI AvyuM. jaMjIrAnA sIdIe bijApura sarakAranuM peta aneka prasaMge pArakhI lIdhuM hatuM eTale e AdilazAhIne bilakula dharAvatA ja nahi. zivAjI mahArAjanI vadhatI jatI sattAthI bijApura bAdazAhata DAlavA lAgI. kAMkaNapaTTImAM bijApura sarakAranA jItelA mulaka kabaje rAkhIne mahArAjane satASa thavAnA nathI, e eTalethI ja aTakavAnA nathI, enI AdilazAhI mutsaddIne khabara hatI. zivAjI mahArAjanuM vadhatuM jatuM jora kAI paNa rIte jo aTakAvavAmAM nahi Ave tA bhAre anartha thaze, bAdazAhatanA pAyAne paNa dhakko lAgaze ane AlizAhIne jamInadosta paNa karI deze evI bijApura darabAranA mutsaddIone bIka hatI. dhaNA varSothI AdilazAhInI aMdaranI sthiti bahuja kharAba thai gaI hatI. mAMheAmAMhenA jhadhaDAne lIdhe saltanatanA pAyAne udhAI lAgI hatI ane zivAjI jevA kAbela mutsaddI A bheda kaLI gayA hatA. te peAtAnI sattA vadhAravAmAM AdilazAhInI nabaLAInA lAbha levA cUkatA nahi. AdilazAhInI sthiti bAra bhaiyA ane tera caoNkA " jevI thaI hatI. darabAranA saradArAmAM ghaNA pakSeA paDI gayA hatA. pakSAmAM paNa nAnA pakSa ane temAM paNa bheda UbhA thayA hatA. eka pakSa evA hatA ke tenA saradArA peAtAnI unnati bAdazAhanI kRpA sapAhna karIne ja karI zakatA hatA. A rAjaniSTha pakSamAM saradAra mahIlAlakhAna, sa. IbrAhImakhAna, sa. maulavI ahamada, sa. zahAsAheba vagerene mUkI zakAya. bIjo pakSa evA hatA ke jemA saradArA peAtAnA khuLathI kIrti meLavI peAtAnI sattA jamAvatA. A pakSanA sarArA vakhata mAve Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 muM ane jarUra jaNAya to bAdazAhI amaladArone paNa virodha karavA cUkatA nahi. A pakSamAM saradAra rustama jhamAnazAha, sa. siMhA rAjA bhoMsale, sa. sarajAkhAna vagerene mUkI zakAya. trIjo pakSa e hato ke tenA saradAra bAdazAhI sattA jarA paNa nabaLI paDelI dekhe te mukhya sattA sAme baMDa karI svataMtra thaI javAnA prayatno karatA. A pakSamAM kartAlanA navAba sIdI johara, tAragalanA killedAra sIdI yAta vagerene mUkI zakAya. bAdazAhata jyAre AvI durdazAmAM AvI paDe che tyAre tenA vaphAdAra vacharanI sthiti bahu ja kaDhaMgI thAya che. judA judA pakSanA saradAronAM dila sAcavIne bAdathoDane khuza rAkhI, saltanatanI Ijjata rAkhI prajAnA hitamAM rAjya calAvavuM e te kAbelamAM kAbela vajIranI 5NuM kasoTI karI nAkhe evuM kAma che. A vakhate AdilazAhImAM abadula mahamada nAmane mutsaddI vajIramade te. A vajIra bahALAdilane, khAnadAna ane dIrdhadaSTivALA hatA. eNe AdilazAhImAM cAre tarapha najara karIne joyuM ke ene mAlama paDayuM ke zivAjIno sAmano kare ene eka paNa vizvAsa ane pANIvALe saradAra na hatA. AdilazAhImAM te vakhate sihAjI rAjA bhoMsale ekalAja pANIvALA. hiMmatavAna ane catura saradAra hatA, paNa te zivAjI mahArAjanA pitA hatA eTale zivAjI upara caDAI laI javA mATe kAma lAge evA na hatA. bijApura darabAranI dazA bahu ja dayAmaNI thaI gaI hatI. game te zarate paNa je zivAjIne saMtoSa ApavAmAM na Ave te bAdazAhatanuM AvI banyuM che ema emane lAgyuM. cAre taraphano vicAra karIne bAdazAhatanA bhalA mATe Akhare eNe zivAjI sAthe gupta salAha karavAno vicAra karyo. A vakhatanI zivAjI mahArAja sAthenI salAha gupta rAkhavAnI abadula mahamadane pharaja paDI hatI. kAraNa ke je darabAranA saradArane zivAjI sAthe salAha karavI che, e vAtanI khabara paDe te badhA bhegA thaI abdula mahamada vajIranI sAme thaI jAya. saradAra eTalA badhA caDI gayA hatA ke abadula mahamada upara bAdazAhane badasalAha ApavAne Aropa mUkIne sakhatamAM sakhata sajA paNa kare. AvI muzkelImAMthI vacharane pasAra thavAnuM hatuM. je banavAnuM haze te banaze ema mAnIne kaMI karyA sivAya, besI rahevuM ke bAdazAhatanA bacAva mATe pitAne je kharo lAge te raste laI tema karavA mATe mAthe Aphata Ave te sahana karavI. e be vacce vacharane pasaMdagI karavAnI rahI. vajIrane pitAnI pharajanuM bhAna hatuM. bAdazAhatanuM luNa khAdhuM che te tenI sAcI sevA bajAvavA jatAM koIne paNa roSa mAthe AvI paDe che te sahana karavuM, paNa bahu veThavuM paDaze, e vicAra karI javAbadArIthI bhAgavuM nahi, e vajIre nizcaya karyo. bijApura bAdazAhatane TakAvavA mATe, AdilazAhInI ijjata rAkhavA mATe vajIra abadula mahamade zivAjI mahArAja sAthe gupta salAha karI. e gupta tahanAmAnI sarate nIce mujabanI hatI - tahanAmAnI zarate. 1. zivAjI mahArAje bijApura sarakAranA chattelA prAMta temanI pAse ja rahevA devA. 2. zivAjI mahArAje chatela mulaka pAcho meLavavA mATe bijApura bAdazAhane koIpaNa prakAranAM pagalAM bharavAM nahi. 3. zivAjI mahArAje jItelA mulaka uparAMta bIja paNa keTalAka mulaka mahArAjane bijApura sarakAre Apavo. 4. zivAjI mahArAja bijApurane khaMDiye ke enA tAbAne che, ema bijApura bAdazAhe AjathI mAnavuM nahi. 5 zilajI mahArAjane bijApura sarakAre daravarSe 7 lAkha hena khaMDaNI tarIke ApavI. . zivAjI mahArAje AdilazAhIne ane AdilazAhIe zivAjI mahArAjane saMkaTa vakhate sahAya karavI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM ] che. zivAjI caritra 7. zivAjI mahArAjanA vakIla tarIke zAmaLa nAyaka nAmanA mutsaddIne bijApura darabAramAM kabUla rAkho. (keLuskara.) upara pramANenI zaratothI zivAjI mahArAja sAthe AdilazAhI sarakAre tahanAmuM karyuM. mahArAje bijApura sarakAranA prAMtamAM have pachI koIpaNa prakArane upadrava nahi karavAnuM nakkI karyuM. prakaraNa 8 muM 1. bApaTAne bheTo. [ 3. madhya rAtre sumala chAvaNa upara chApe. 2. 1412 sudhImAM mahArAjane rAjya vistAra. | 4. khAnane amala khatama. 1. bApa beTAne leTa, A prakaraNanI zarUAtamAM ja mahattvanA be praznone khulAse thavAnI jarUra che e be praznonA che khulAso thayA pachI vAMcakone A prakaraNamAM rasa paDaze. pahele prazna e che ke hiMdavI svarAjya sthApavAnI mahArAjanI yojanAmAM temanA pitAnI temane madada hatI ke nahi? bIjo prazna e che ke zivAjI mahArAjane temanA pitA sAthe meLa hatuM ke nahi ? A praznonA javAba AkhuM prakaraNa vAMcatAM vAMcakone maLI jaze. zivAjI mahArAjanI hiMdavI svarAjya sthApavAnI yojanAmAM siMhAjI rAjA bhesalee ze bhAga bhajavyo, e jANavA mATe vAMcake Atura bane e svAbhAvika che. mahArAje hAtha dharelA kAmamAM dUra rahIne, gupta rIte pitA putrane, jeTalI ane jevI madada karI zake, teTalI ane tenI madada siMhAcharAjA bhoMsalee pitAnA putra zivAjIne karI hatI. bijApura darabAramAM potAno ho siMhAjIne TakAvI rAkhavo hato. zivAjI mahArAjane khullI madada karI karNATakamAM jamAvelI bhAre jAgIrano bhoga ApavA siMhA rAjA taiyAra na hatA, tethI temaNe Akhara sudhI mahArAjane jAhera rIte madada nathI karI. bApadIkarAne banatuM nathI, zivAjI bApanuM jarApaNuM mAnatA nathI ane siMhAe te pitAnI patnI jIjAbAI ane putra zivAjI e baMneno tyAga karyo che, e ja mAnyatAmAM bijApura bAdazAhane rAkhavAmAM sitAjIne temaja zivAjIne lAbha hato. siMhAe dIkarA sAthe evI kuzaLatAthI kAma lIdhuM hatuM ke Akhara sudhI bijApura bAdazAhanI te mAnyatA kAyama rahI. dIkarAnI sAthe patravyavahAramAM paNa siMhAjI kevaLa mutsaddI ja rahyA, tenuM kAraNa e hatuM ke bijApura bAdazAhanI mAnyatA siMhAjI makkama karavA IcchatA hatA. zivAjI mahArAjanI umara 10-12 varSanI hatI tyAre temanA vicAre pitA siMhAjIne na gamyA ane e vicAro pramANe karo vartana karaze te saradArI ane jAgIra baMne khAvAno vakhata Avaze ane chokarAnAM uchAMchaLAM kRtyone lIdhe khedAnamedAna thaI javuM paDaze, e bIkathI siMhAe zivAjI mahArAjane jakkI chokarI paNa pitAthI dUra karyo hato, e vAta ApaNe zarUAtamAM vAMcI gayA chIe. zivAjInA vicAre, enuM dharmAbhimAna tathA svadezAbhimAna UMcA prakAranuM che, chatAM jo zivAjI potAnA vicAro AcAramAM mUkaze te AkhA kuTumbano ghAta thaze, evI siMhAnI prAmANika mAnyatA hatI. e UMcA vicAro mATe tathA ucca hetu hAMsala karavA mATe sarvasvane bhoga ApavA, siMhAjI taiyAra na hatA, tethI eNe zivAjIne pitAnI pAse na rAkhatAM dUra jAgIra upara pUre rAkhe.. zivAjI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra prAraNa 8 mu mahArAjanA AcaraNa sAthe siMhA saMmata na hovAthI teNe tene dUra karyo, e vAta je kharI hoya to mahArAje hAtha dharelAM kAmamAM banI teTalI madada siMhAjIe karI, e zI rIte banyuM e prazna ubho thAya che. A prazno ukela karavA mATe ApaNe ApaNA jamAnA tarapha jarA najara karavI paDaze. ApaNI jANamAM ane sAMbhaLavAmAM keTalAye pitA evA haze ke putranA vicAra ane vartana emane gamatAM nahi hAya, paNa putra potAnA vartanamAM makkama hoya che te dhIme dhIme pitA putra tarapha kheMcAya che. pitAnA vartanamAM vakhate parivartana na thAya te paNa putranA vartana mATe zarUAtamAM je aNagamo hoya che, te DhIla thato thate taddana nAbUda thaI jAya che. seMkaDe 90 TakA dAkhalA ApaNane evA jaDI Avaze ke putranA navA vicAra tarapha pitAne athavA vaDilone sUga nathI hotI. e vicAronI mahattA teo samaje che, paNa e vicAre AcAramAM mUkatI vakhate je bhoga ApavA paDe te mATe pitA yA vaDila taiyAra nathI hatA, tene ja virodha judI judI rIte vaDile taraphathI darzAvavAmAM Ave che. putranA vicAre nIca yA halakA nathI, kaTumbanI kIrtine jhAMkhapa lagADanAra nathI, enI khAtarI thayA pachI putranuM vartana pitAne na gamatuM hoya chatAM jyAre putra eka kAma makama vicArane thaI laI bese che tyAre mane ke kamane chokarI nathI mAnatA ane kAma laI ja beThe che te tene yaza maLe evI madada ApaNe karavI. e ApaNo dharma che" ema kahI putrane sIdhI rIte athavA ADakatarI rIte madada karanAra pitAe A jamAnAmAM paNa ghaNAe joyA haze. jemaNe joyo nahi hoya temaNe evA pitAonI vAto sAMbhaLI haze. jamAne jyAre pharavA lAge che, krAMtine yuga jyAre zarU thAya che, dezanA sAmAnya vicAramAM jayAre parivartana thAya che, tyAre navA lehInA, tAjA jussAnA putranA pragatikAraka navA vicAro vyavahADa, DAhyA, mutsaddI ane anubhavI pitAne paNa avyavahAra azakya, adharA, amalamAM nahi mUkI zakAya evA, hasI kADhavA jevA, hAnikAraka ane ghelachA bharelA lAge che. pitAnuM cAle tyAM sudhI putrana vALavAno prayatna karI jUnI gharaDamAM ene ghAlavAmAM Ave che. samajAvIne na mAne to dhamakAvavAmAM Ave ane tethI paNa namatuM na Ape evo putra hoya to, chello upAya ene dUra karavAno keTalAka pitAo ajamAve che. putra potAnA vicAramAM aDaga ane makkama hoya te hAthamAM lIdheluM kAma AgaLa dhapAve ja jAya che ane jyAre pitA jue che ke saghaLA akhatarA ajamAvyA chatAM kaMI vaLatuM nathI, eka paNa mAtrA lAgu paDatI nathI eTale dhIme dhIme potAnI jAta sAcavIne ADakatarI rIte putranA kAmane vakhoDavAnuM baMdha kare che ane ema AgaLa vadhatAM vadhatAM jAta sAcavIne putrane chUpI ane ADakatarI athavA sIdhI madada ApavA maMDI paDe che ane te pachI to keTalAka pitAo eTale sudhI AgaLa vadhe che ke putrane yaza maLe, vijaya maLe te mATe potAthI banatuM badhuM kare che. potAnA putra jiMdagImAM yazasvI nIvaDe evI IcchA dareka mAbApanI hoya che. paNa je kAma putra hAthamAM le che temAM e yazasvI nIvaDavAno nathI enI jyAre pitAne khAtarI thAya che ane putranA chAMTA potAne paNa navAnA che evuM kAma putra hAthamAM le to kAma game teTaluM sAruM hoya to paNuM uttama kAma mATe phanA thaI javA hajAra bApamAMthI keTalA bApa taiyAra thaze eno aDasaTTo vAMcakoe ja karI levo. siMhAne zivAjInA dharmAbhimAna ane dezAbhimAnanA vicAro avyavahAra ane hAnikAraka lAgyA ane zivAjI potAnA vicAramAM aDaga ane makkama hatA eTale emane jakkI gaNI bApe dUra karyA paNa jyAre siMhAjInI khAtarI thaI ke zivAjIe dharmarakSAnuM kAma jIvane jokhame hAthamAM lIdhuM che, ene prANa jAya te paNa e kAma mUkavAne nathI tyAre emaNe zivAjIne virodha baMdha karyo. zivAjI pratye lAgaNI batAvatAM batAvatAM salAha ApavA lAgyA ane Akhare madada karavA maMDI paDavyA. evI rIte siMhA paDadA pAchaLa rahIne mahArAjane bahu upayogI ane madadagAra nIvaDyA hatA. AdilazAhImAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra siMAjIe bahu bhAre jAgIra meLavI hatI ane karNATakamAM e eka rAjAne vaibhava, sattA ane aizvarya jogavatA hatA. potAnI jUnI jAgIra tarapha AvyAne siMhAjIne varasa vItI gayAM hatAM. putranA kIrti, parAkramanI vAta ane vijayanA DaMkA sAMbhaLI siMhAjInI chAtI gaja gaja phulatI. potAnI pAse paisA na hatA, mANasa nahetAM, sAdhana na hatAM, vAtAvaraNa anukuLa na hatuM, chAtI ThokIne hAtha jhAlanAra koI na hatuM, kaI zaktivAnanI otha nahatI, chatAM svaparAkrama vaDe paristhiti anukULa banAvI, svataMtratA sthApavA mATe sAdhane meLavI, jaDa jAmelI AdilazAhI ane mahAna mugalAIne potAne pyAre putra lAyamAna karI zakya, e joI kayA pitAne potAnI jiMdagI sArthaka na lAge ? siMhAjIne potAnuM jIvana dhanya thayuM lAgyuM. putra parAkramI pAkyo, sisodiyAkuLanuM pANI batAvyuM, yAdavakuLanuM nAma rAkhyuM. potAne putra hiMdutvano sAco tAraNahAra nIkaLyo. bacapaNanA vicAra AcAramAM mUkI, eNe digvijaya karyo. evA parAkramI putrane maLavAnI siMhAne IcchA thaI. AdilazAhI vajIra abadula mahamade zivAjI mahArAja sAthe gupta tahanAmuM karyuM, tenI khabara siMhajI rAjAne paDI hatI. bacapaNamAM kicAra karyA mujaba zivAjIe aneka saMkaTa veThI maMDyA rahIne AdilazAhIne namAvI e jANavAmAM AvyuM eTale siMhajI A parAkramI putrane bheTavA mATe bahuja Atura thaye. eNe alI AdilazAhane jaNAvyuM ke "ghaNAM varSo thayAM huM vatana tarapha gayo nathI, keTalIka bAdhAo mAre utAravAnI che, kuladevInAM darzana paNa mAre karavAM che, eTale mane mArA vatanamAM nI rajA Apo." siMhAne paravAnagI ApatAM pahelAM alIe khUba vicAra karyo. dIrdhadaSTi deDAvI vizvAsapAtra mutsaddIonI salAha lIdhI. bAdazAhe vicAryuM ke AvA saMjogomAM siMhAjI jevAne nArAja karavAmAM bhAre bhUla thaze. eTale alIe siMhAjIne javAba Apyo ke "saradAra ! dhArmika kriyAo mATe tamAre vatana javAnI utkaTa IcchA che, te bhale jAo. tamArI IcchA mujaba bAdhA vagere utarAvI, jaldI pAchA Avaje. vatanamAM lAMbo vakhata rahevAne vicAra karyo hoya to te mAMDI vALajo. jyAre tame tamArA vatanamAM jAo cho, tyAre tame tamArA putrane zikhAmaNanI be vAto kaheje. tame je rAjyanI sevA karI rahyA cho te rAjyane tamAro dIkaro keTaluM nukasAna karI rahyo che, te tame jANe che. tame ene samajAvI, amArI pAse darabAramAM laI Avaje. ene tame khAtarI Apaje ke ahIM AvavAmAM ene lAbha che. A saltanata enI ala hoziyArInI kadara karaze. ene jaNAvaje ke e je A darabAramAM hAjara thaI jaze te amo ene vacharI ApavA taiyAra chIe. e vajIrapada svIkAraze, eTale AkhI saltanatano kArabhAra, vyavasthA. ame enA hAthamAM soMpIzuM. " uparanI matalabane patra javAbamAM maLatAMja siMhAjIe hajArane lakhI jaNAvyuM ke " mAro chokaro mAruM keTaluM mAne che, te bAdazAha salAmate anubhavyuM che. ene kahI kahIne huM thAkyo chuM, huM lAcAra banI gayo chuM. ene koIpaNa bAbatamAM kaMI kahevAnuM ja meM baMdha karI dIdhuM che, chatAM bAdazAha salAmatanI IcchA che te huM mAruM dhArmika kAma ApI ene maLIza ane A saltanatanA lAbhamAM A sevakathI jeTaluM thaze, teTaluM karIza." siMhAjI taraphathI AvI rItano javAba AvatAM bAdazAha salAmate tarataja nIcenI matalabano patra lakhyo " zivAjIne samajAvavAnA tamArAthI bane teTalA prayatna karaje. pUrepurA prayatna karyA pachI je na mAne te kaMI nahi. e na mAne te paNa tame amArI tarapha pAchA Avajo. putranA mehamAM tame enI sAthe maLI jaze nahi athavA vatanavADInA pAsamAM sapaDAIne A bAdazAhatamAM tAkIde pAchA AvavAnuM mAMDI vALaze nahi." bAdazAha alI AdilazAha taraphathI paravAnagI maLI eTale siMhajI rAjAe vatana javAnI taiyArI karavA mAMDI. siMhAe vidvAna jyoti zAstrIone lAvyA ane vatana javAnuM mudata jovaDAvyuM. 88 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM zubha cADiyuM ane anukULa tithi nakkI karI, zivAjI mahArAjane patrathI khabara ApI. siMhAjI rAjAe bahu ThAThamATha ane bhapakAkhadha taiyArI karI, lAvalazkara sAthe lIdhuM. potAnI bIjI patnI tukAbAI tathA tenA putra vyakALane sAthe lIdhe. dhoDA, pAlakhI tathA bhAre rasAlA vagere sAthe karNATakathI tuLajApura AvavA nIkaLyA. pitAnA patra vAMcI zivAjI mahArAjane bahu ja AnaMda thayA ane bIjAene paNa ha thayA. paramapUjya pitAnAM sanmAna ane satkAra karavA mATe eka AjhAdhAraka putrane zAbhe evI sa` taiyArI mahArAje karo. mahArASTramAM evI rUDhi che ke taddana nikaTanA sagAMne bAra varSa pachI maLavAnA prasaMga Ave te amuka vidhi karIne meLApanI geAThavaNu devasthAnamAM ke kAI khIjA pavitra sthaLamAM karavAmAM Ave che. jIjAbAI, zivAjI mahArAja, mahArAjanI be patnIe sau. saIbAI ane sau. sAyarAbAI vagerene maLyAne, siMhAjIne ghaNAM varSo thaI gayAM hatAM, tethI uparanI vidhi karavAnuM nakkI karyuM. jejurI kha'DaeNAkhAnA devaLamAM meLApanA samAraMbha ane vidhi geAThavavAmAM AvyAM. karNATakathI nIkaLI siMhAjI tuLajApura AvI paheAMcyA, tuLajApura devItI siMhAjI rAjAe mAnatA mAnI hatI ke " svadharmanuM rakSaNa karavA mATe ane gaubrAhmaNanI vipattio dUra karavA mATe svarAjya sthApavAnuM je mahAbhArata kAma zivAjIe hAtha dharyuM hatuM temAM je ene yaza maLaze teA sUvanI bhavAnI devInI mUrti banAvI tuLajApura mAtAnA maMdiramAM mUkIza ", hAtha dharelA kAmamAM zivAjI mahArAjane mAtAnI kRpAthI phatteha maLI eTale lIdhelI badhA rAjAe tuLajAbhavAnInA maMdiramAM utArI. A sthAne pUjA vagere vidhi ATApI siMhAjI rAjA zikhara ziMgaNApuramAM zaMbhu mahAdevanA darzana mATe gayA. paMDharapura jaI viThAkhAnAM darzana paNa karyA. akjhalakhAne A maMdira upara AkramaNa karyuM hatuM, maMdirane bhraSTa karyuM hatuM, paNa pUjArInI heziyArIthI mUrti khaMDita thatI bacI gaI hatI. te vakhate sAMbhaLelI badhI vAtA siMhAjI rAjAte yAda AvI ane e julmI kRtyAne citAra emanI najara sAme khaDA thayA. hiMdudhanuM apamAna karanArA, devAlaye ne bhraSTa karanArA ajhalakhAnane nAza karI hiMdutvanuM rakSaNa karanArA vIra ene putra ja pAye ethI amane peAtAne potAnuM jIvyuM sAka thayuM lAgyuM. nakkI karelA badhA kAryakrama ATApI siMhAjI rAjA DAbAnA darzIna mATe ane putra vagerene maLavA jejurI javA UpaDyA. mahArAje jejurImAM pitAnA Agamana mATe badhI taiyArIo karI mUkI hatI. ThekaThekANe AnaMda ecchava najare paDatA hatA. rastAmAM paNa satkAranI aneka gAThavA karavAmAM AvI hatI. AjJAdhAraka putra pratApI pitAnI cAtaka pakSInI mAphaka rAha jotA hateA. siMhAjI rAjA jejurI najIka AvI pahecyAnA samAcAra AvyA eTale mahArAje peAtAnA pezvA mArA triMbaka piMgaLene hayadaLa, pAyadaLa, hAthI, gheADA, pAlakhI vagere sAthe pitAne levA mATe sAme mekalyA. DaMkA nizAna, camara, chatra, caudhaDA ( vA N ) vagere mekalavAmAM AvyAM, keTalAka amaladAro ane saradArAne sAme mAkalI, mahArAja pote khaDakhAnA devaLamAM peAtAnI mAtA jIjAbAI tathA ane strIe sAthe pitAnI vATa jotA ubhA. pUra ThAThamAM vAjate gAjate siMhAjI rAjA jejurI AvI paheoMcyA, khaDaeNAkhAnAM dana karyuM. pachI patnI, putra, tathA putra vadhuene maLavAne vidhi zarU thaye.. kAMsAnA eka moTA thALa banAvavAmAM AvyA hatA. temAM dhI reDavAmAM AvyuM ane e dhIthI bharelA thALa devaLanI vacceAvaca mUkavAmAM AvyA. jIjAbAI, zivAjI, tathA tenI ane strIoe khaDAbAnAM dana karyuM ane e thALa pAse AvI, thALamAMnA dhImAM peAtAnuM pratibiMba paDe evI rIte ubhAM rahyAM. khAbAnAM darzana karIne siMhAjI mahArAja e thALa pAse AvyA ane emaNe peAtAnI patnI, putra, tathA putravadhuonAM pratibiMba dhImAM joyAM. A cAre jaNAe siMhAjI rAjAnA mAnuM pratibiMba dhImAM joyuM ane pAMce jaNe sAthe kha'DAbAnAM darzona karyA. mahArAjanA sAthI saradArA, amaladArA, adhikArIo vagere bahu moTI saMkhyAmAM tyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM ] che. zivAjI caritra reTa hAjara hatA. meLApana vidhi pUro thayA pachI zivAjI mahArAje AMkhamAM AnaMdAzru sAthe pitAnA pagamAM mAthuM mUkyuM. siMhajI rAjAnuM haiyuM bharAI AvyuM. AvA parAkramI putrane ghaNAM varSo pachI aneka ApadA ane AphatamAMthI pasAra thayA pachI bheTavAnuM saddabhAgya prApta thayuM, tethI prabhune pADa mAnyo. pitAe putrane paga AgaLathI uThADI chAtI saraso cAMTavo. pitA putre eka bIjA sAme bhInI AMkhe joyuM. siMhAe zivAjInA meM upara hAtha pheravyo ane potAnA zelA vaDe enI AMkho lUchI. mahArAjathI bolAtuM na hatuM. kaMTha bharAI Avyo hato. siMhAjI rAjAe mahArAjanI pITha thAbaDI zAbAzI ApI ane aMtaHkaraNapUrvaka AzIrvAda ApyA. tyAra pachI sau jIjAbAI sAthe vAta karI badhAnA samAcAra pUchyA. tyAra pachI sau. saIbAI ane sau. sAyarAbAI, pUjya sasarAne page lAgyAM. zivAjI mahArAja pitAnI oramAna mAtA sau. tukAbAIne page lAgyA ane sAvakA bhAI baeNkejIne premathI AliMgyA. aMbAnA devaLamAMno A vidhi ATopyA pachI jejurI gAmamAM javAnuM hatuM. tyAM siMhajInA satkAra mATe suMdara zamiyAna taiyAra karAvyo hato. sarva bAdazAhI ThATha karyo hato. mugala bAdazAhane zobhe e vaibhava hato. badhAM tyAM javA mATe nIkaLyAM. vAjategAjate bAdazAhI damAmathI siMhAjInI savArI nIkaLI. sihAjI rAjAne uttama pAlakhImAM besADavAmAM AvyA hatA. zivAjI mahArAja na to pitA sAthe pAlakhImAM beThA ke na te ghoDesavAra thayA paNuM zivAjI mahArAje te pitAnA joDA hAthamAM laIne pitAnI pAlakhI sAthe page cAlavA mAMDayuM. zivAjI mahArAjanI pitRbhakti joI sarva cakita thaI gayA. badhA zamiyAnI najIka AvI pahoMcyA, sarva pitapotAne sthAne zamiyAnAmAM besI gayA pachI. sihAjI rAjA pAlakhImAMthI nIce UtaryA. emanA jeDA zivAjI mahArAje potAnA hAthamAM lIdhA ane pitA sAthe cAlavA mAMDayuM. siMhA rAjA zamiyAnAmAM dAkhala thayA eTale badhAe emane mAna ApyuM ane cAre dizAthI jayajayakAranA pokAro thayA. siMhAjI uccAsane birAjyA ane mahArAja sAme bahu AdarapUrvaka UbhA rahyA. zamiyAnAmAM zAMti patharAI gaI hatI. zivAjI mahArAje gadagadda kaThe pitAne kahyuM, "pitAjI! A aparAdhI putrane kSamA karo. meM Apane bhAre aparAdha karyo che, bijApura sarakAra sAthe mAre jhaghaDavuM paDayuM. mArAM kRtyothI Apane bhAre trAsa veTha paDo che, mArA upara dAba mUkavA mATe bijApura sarakAre ApanA upara bhAre atyAcAra gujAryA che. meM namatuM na ApyuM tene lIdhe Apane atizaya kaSTa veThavuM paDayuM te mATe mane bahu lAgI Ave che. putre pitAne sukha ApavuM joIe tene badale mArAM kRtyathI Apane dukha veThavuM paDayuM che. pitAjI! mane kSamA kare. mArAM kone lIdhe Apane trAsa thAya. Apane sahana karavuM paDe e vicAra mane dukha de che. pitAne trAsadAyaka nIvaDe e putra zA kAmano ? mArA aparAdhe huM ApanI AgaLa kabUla karuM chuM. Apa je zikSA karo te sahana karavI e ja prAyazcita hoI zake." ema bolatAM bolatAM mahArAja gaLagaLA thaI gayA. AMkhamAMthI AMsu TapakI rahyAM hatAM. evI sthitimAM mahArAje pitAnA caraNamAM pitAnuM mastaka mUkayuM. siMhAe putrane uThADyo ane bhAre dabANa karIne pitAnI pAse besADayo. bahu Agraha thavAthI mahArAja AdarapUrvaka putra tarIke potAnI maryAdA sAcavIne siMhAjI rAjAnI pAse beThA, putranI pITha upara hAtha pheravI siMhA belyA "beTA zibavA ! tuM dukhI na thA. tAre jarA paNa aparAdha nathI. kartavya bajAvatAM je banAva bane te sahana karavA badhAe taiyAra rahevuM ja joIe. huM tArAM zAM zAM vakhANa karuM? mAruM jIvatara te dhanya karyuM che. bacapaNathI sisodiyAkuLanuM tuM abhimAna rAkho hate te pramANe te e kULane zebhe evAM ja parAkramo karyA che. hiMdutva sAcavavA, svadharmanuM rakSaNa karavA, prajAnI pIDA dUra karavA, svarAjya sthApavA te bhagIratha prayatna kyAM che. vijayI nIvaDyo che. tame dhanya che, yavanonA trAsamAMthI hiMdu prajAne choDAvavA mATe te aneka saMkaTa sahana karyA che. aneka vakhate teM jAna jokhamamAM nAkhyo che. aneka vakhate teM jama sAthe bAtha bhIDI che. tuM hiMdu dharmane sAce tAraNahAra banyuM che. tArAM dukha AgaLa mArAM dukha zA hisAbamAM ? jeNe dezanAM dukhe dUra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 8 karavA mATe, dezane svataMtra karavA mATe saMkaTa veThayAM che tenA badhAMe aparAdhe mApha ja che. prabhu ene mAphI bakSe che. janasamuhane sukhI karavA mATe ekAda vyaktine dukha devuM paDe to temAM kaIpaNuM prakAranuM pApa nathI. prabhune tyAM e guna gaNAya che ema huM mAnatA nathI ane gaNu hoya to paNa e kSama che. te prabhunI kasoTImAM pAra utaryo che. te kUladIpaka putra pAyo che. mAre geDhe tArA guNanAM gIta zI rIte gAuM ? putranA parAkrama vaDe je pitA paMkAya, e pitA dhanya che. zivabA ! Aje mane mArA pitAnA vakhatane eka banAva yAda Ave che. mArA pitAjIne eka divase svapna AvyuM hatuM temAM zrI zaMkare temane dekhA daI kahyuM hatuM ke " tArA kuLamAM eka mahAna pratApI puruSa pAkaze ane te yavananA trAsamAMthI hiMdu prajAne choDAvaze. hiMdu strIonI Ijajata bacAvaze, hiMdu dharmanuM rakSaNa karaze." tArAM kRtya e svapna sAcuM paDe che. tuM parAkramI pADyo che. tArA jevA putro pitAnuM nAma amara kare che. jagatajananI jagadaMbA mAtA bhavAnI tArA manoratha pUrA karaze. zrI ekaliMgajI mahAdeva tArA duzmanono saMhAra karaze. beTA zivabA ! jagadIzvara tAruM kalyANa kare, jagatano nAtha tAruM rakSaNa karo." ema kahI pitAe putrane chAtI sarasa cAkhyo. mahArAje tyAra pachI tyAM hAjara rahelA pitAnA nehI, saradAra, adhikArI, amaladAra vagerenI pitAne oLakhANa karAvI. pitRdarzananA AnaMdaitsavamAM mahArAje dAnadharma karyo. garIbone anna ApyuM, vastra paherAvyAM. saradAre ane nokaracAkarane InAma ApyAM. sihAjI rAjA sAthe AvelA temanA saradAra, adhikArIo ane amaladAronI mahArAje mulAkAta lIdhI ane temane paNa InAma tathA sarapAva ApyAM. pachI mahArAje sitAjIne pitAnA mulakano mukhya mukhya bhAgamAM pheravyA. siMhAjI mahArAjane thoDA divasane ArAma ApyA pachI mahArAje vinaMti karI ke "mArA kabajAmAM aneka killAo che te joI tenI vyavasthA vagerenI bAbatamAM ghaTita sUcanAo kare." siMhAjI rAjAe vinaMti svIkArI ane mahArAje temane mahatvanA killAo batAvavAne kAryakrama ghaDI kADhayo. mahArAja emane pratApagaDha upara laI gayA. aphajhalakhAnanA vadhanI bAbatamAM vigatavAra vAte . pitAne kahI. kyAM AgaLa mulAkAta maMDapa ho, kyAM lazkara hatuM, jyAM mANase hatAM vagere batAvyuM. nyUharacanA kevI karI hatI te paNa jaNAvyuM. sihAjI rAjA A sAMbhaLI atyaMta khuzI thayA. aphajhalakhAne siMhA rAjAne bhAre dukha dIdhuM hatuM. binapura sarakAre sihAjI upara je julama gujAryo hato. te mATe keTaleka aMze aphajhalakhAna paNa javAbadAra hatuM ema emanuM mAnavuM hatuM, pitAnuM vera dIkarAe barAbara lIdhuM che e joI sihajIne saMtoSa thayuM. te pachI rAjagaDha, puraMdara, lehagaDha ane rAyarIgaDha pitAne batAvyA. siMhajI rAjAe badhA gaDha joyA, dareka gaDhanI vyavasthA joI, jyAM jyAM sUcanAo ApavAnI jarUra jaNAI, tyAM tyAM ghaTita sUcanAo ApI. rAyarIgaDhane sihAjI rAjAe jhINavaTathI joyo. tenI vyavasthA vagere tapAsI judI judI dRSTithI tenI upayogItAne vicAra karI Akhare mahArAjane eka salAha ApI ke mahArAje potAne mukhya mukAma rAjagaDha upara hato te badalIne rAyarIgaDhamAM laI javo. mahArAje te sUcanA pramANe rAjagaDhathI mukAma pheravI, rAyarIgaDhane zayagrahanuM nAma ApI, tyAM rAkhe. rAyarIgaDhane namunedAra kile banAvavA mATe ghaTita karavA AbAjI senadevanI nimaNUka karavAmAM AvI. rAyarIgaDha upara rAjamahela vagere suMdara makAna bAMdhavAnI sUcanA ApavAmAM AvI. rAyagaDhathI nIkaLI mahArAja pitAne rAmadAsa svAmInAM darzana mATe laI gayA. evI rIte jItelA malaka. killAo, dhana, delata, aizvarya vagere pitAne batAvatAM batAvatAM mahArAja temanI sAthe panALAgaDha AvI pahoMcyA. siMhAjI rAjA putrane bakSisa ApavA mATe karNATakathI uttama tAvAro taiyAra karAvIne lAvyA hatA, te mahArAjane ApI. pitAnA hAthamAMnI eka suMdara talavAra siMhajI rAjAe potAnI yAdagIrI tarIke mahArAjane ApI. A talavAra pitAnI prasAdI che, ema mAnI, tenuM nAma " tuLajA " rAkhavAmAM AvyuM. A tuLajAnI paNa bhavAnI talavAranI sAthe pUjA karavAmAM AvatI. siMhajI rAjAe pitAnA putrane alI AdilazAhane sadeze kahyo ane putrane jaNAvyuM ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 prakaraNa 4 muM] che. zivAjI caritra "huM jIvuM chuM tyAM sudhI mAruM mAnIne mArI khAtara AdilazAhI mulakane koIpaNa prakArano upadrava karate nahi." pUjya pitAnI mAgaNI mahArAje kabUla rAkhI. pachI siMhAjI rAjAe karNATaka javAnI IcchA jaNAvI. mahArAje zekAvAne Agraha karyo, paNa jhAjhuM rokAvAya ema na hovAthI javAne nizcaya karyo. zivAjI mahArAje pitAnA mAnamAM panALAgaDha upara bahu moTI mijabAnI ApI. zivAjI mahArAje sihAjI rAjAne jatI vakhate hAthI, ghoDA, pAlakhI, jhaverAta vagere puSkaLa dhana ApyuM. sAvakI mAtAne tathA sAvakA bhAIne paNa jhaverAtanA alaMkAra ApyA. alI AdilazAhane siMhAjI rAjA sAthe najarANuM mokalyuM. siMhAjInA mukhya maMtrI tribaka nArAyaNa haNumaMtene paNa mahArAje vastrAlaMkAra tathA kImatI AbhUSaNe ApI navAjyA. siMhAjI rAjA javA nIkaLyA. pitAputra bheTayA, bannenI AMkhamAM AMsu AvyAM. siMhAjI rAjAnI pAse rahenArA nokarane bolAvIne mahArAje bahu premathI kahyuM ke pitAjInI uMmara thaI che. temane tame khUba sAcavajo, temanI sevAcAkarImAM jarApaNa kasara karatA nahi. gheDA mahInA pachI huM emanAM darzana mATe AvavAne chuM. te vakhate tamArI sevAcAkarInI kadara karavAnuM bhUlIza nahi." Akhare chUTA paDavAno samaya AvI pahoMcyo. sarvenI AMkhamAMthI azru vahI rahyAM hatAM. mahArAje pitAnA pagamAM mAthuM mUkayuM. DUsakAM khAtA putrane pitAe pagamAMthI uThADa ane meM upara hAtha pheravyo. bApathI paNa na rahevAyuM. emane paNa DUsakAM AvyAM. pachI siMhAjI cAlI nIkaLyA. siMhAi bijApura pahoMcyA, alIne maLyA, dIkarAe ApelI bheTa vagere bAdazAhane batAvI ane bAdazAha mATe mokaleluM najarANuM bAdazAhane arpaNa karyuM. ane jaNAvyuM ke "Apane saMdeza zivAjIne pahoMcADe che, ane bAdazAha salAmata sepeluM kAma A sevaka barAbara karIne AvyuM che." 2. 1662 sudhImAM mahArAjane rAjya vistAra I. sa. 16para nI sAlamAM zivAjI mahArAjanA kabajAmAM emanI jAgIra mulaka ane te uparAMta cAkaNa killAthI nIrA nadI sudhIne pradeza puraMtadara killAthI kalyANa sudhInA sarve killAo hatA. te sAlathI mulaka vadhAravAne mahArAjano prayatna cAlu ja hatA. emaNe 10 varSa daramiyAna eTale 1662 sudhImAM pitAnA rAjyane vistAra nIce pramANe vadhAH - kalyANathI govA sudhIne mulaka eTale AkhI kAMkaNapaTTI, bhImA nadIthI vAraNA nadI sudhIne pradeza, dakSiNettara 160 mAIla lAMbA ane pUrva pazcima 100 mAIla pahoLA pradeza. rAyagaDha killAne namUnedAra kile banAvI te rAjadhAnIne lAyaka karyo. mahattvanAM khAtAMonI mukhya kacerIo rAyagaDha upara rAkhavAmAM AvI. vAI karADa, kolhApuramAM mahArAjanAM thANAM hatAM. ghoraDe, daLavI, ghATage, vagere saradAra upara mahArAjanuM vajana paDayuM. pitAnA mulakanA baMdobasta mATe ThekaThekANe mahArAje navA killAo baMdhAvyA. dariyAkinAre paNa mAlavaNa, suvarNadurga, ratnAgiri, khAderI vagere ThekANe killAone majabUta karyA ane saMkaTa vakhate khAsa jarUra paDe killedAro eka bIjAne madada karI zake evI goThavaNa karI. dariyAI vahANo ane manavAre emaNe pitAnAM UbhAM karyA (ma.zi. rahANa ). A vakhate emanI pAse 50000 pAyadaLa ane 7000 DesvAranuM lazkara hatuM. 3. madhyarAtre mugala chAvaNa upara chApe. zivAjI mahArAjane cAkaNagaDha letAM mugala senApati nhAba zAhistakhAnane nava meja thaI gayA hatA. mahAmusIbate ane bhAre bhAga ApIne paNa mugalee e gaDha che, tethI emanI paNa mane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 muM caNA dUra thaI. e gaDha hAthamAM AvyAthI mugalAne ahamadanagara sudhInA mArga khullA thaI gayA. A banAva banavAthI marAThAonuM mugalene vAraMvAra satAvavAnuM zastra jarA DhIluM paDayuM.jiMdagInI jaruriyAtanI cIjo paNa mugalAne na maLe, ane tethI e kAyara thaI jAya, te mATe marAThAoe vAravAra prayatnA karyAM hatA ane temAM ghaNI vakhate e kAvyA paNa hatA. ahamadanagara sudhIne rastA mugale mATe taddana khullA thavAthI marAThAo potAnI e bAjImAM phAve ema hatuM nahi. navAba zAhistakhAnanA mukAma mUThA nadIne kinAre pUnA zaheramAM paDayo hatA. khAna pote pUnAmAM lAlamahAla ke je dharamAM zivAjI mahArAje dAdAjI kAMDadeva pAsethI pATha zIkhIne jJAna meLavyuM hatuM ane mAtA jIjAbAInI vAtA ane gItA sAMbhaLI dharmAbhimAna keLavyuM hatuM te dharamAM rahetA hatA. pUnAmAM rahIne khAne zivAjI mahArAjanI dareka hilacAla upara najara rAkhI hatI. pUnAmAM rahyo rahyo khAna zivAjI mahArAjanuM vadhatuM jatuM jora aTakAvI zakyA hatA, eTaluM ja nahi paNa e zivAjInA vega paNa dhImA pADI zakyA hatA. zivAjInuM jora AgaLa na vadhe te mATe pUte besIne khAna jarurI goThavaNA karI rahyA hatA. zivAjI uparAMta enI AkhAmAM bijApUra ane geAvaLakAMDA paNa khaTakI rahyAM hatAM. mugala zahenazAha aura'gajhebanA dilane je traNa sattA dukha darda rahI hatI te zivAjI, bijApUra ane geAvaLakAMDA. e traNete khAte dADhamAM brAhyAM hatAM. enI kAkadiSTa A traNenI jhINAmAM jhINI hilacAla tapAsI rahI hatI. bijApura ane geAvaLakAMDAnI chAtI upara caDI besavAnI e taka khALI rahyA hatA. zivAjInA tApa jyAre alI AdilazAhane bahu sakhata thai paDayo ane zivAjI ene jamInadosta karI nAkhaze, evI jyAre ene bIka lAgI tyAre eNe auraMgajhebanI madada mAgI hatI. mugaloe bijApurane madada ApI hatI. e madada mATe bijApure mugalane pAraDAnA killA ApavAnuM jaNAvyuM hatu. paNa hajI ApavAmAM AvyeA na hatA. khAte pUtethI e killAno kabajo levA mATe saradAra karatalabakhAnane mekalyA. karatalakhakhAne e killAne kabajo bijApura sarakAra pAsethI I. sa. 1660 mAM lIdhA. geAvaLakAMDAnA sulatAne mugalAne khaMDaNI ApavAnuM kabUla karyuM hatuM. e khaMDaNIne savAla jhadhaDAmAM paDayo hatA. khaMDaNI nakkI thai tyAre ane te pachI tenI bharapAI rUpiyAthI thatI. have mugalA rUpiyAne badale jInA haiAna (nANuM) kha`DaNImAM mAgavA lAgyA. navA ane jUnA heAnamAM pheraphAra thayA hatA. jAnA 100 heAnanA navA 128 hAna thatA hatA. e khaMDaNIne bahAne gAvaLakAMDA upara trApa mAravAnA mugalo manasUkhe karI rahyA hatA gevaLakAMDA ane mugala pratinidhi vacce patAvaTa thaI. I. sa. 1661 mAM mulAkhIe pena najIkane dahIragaDhane kabajo levA mATe tene gherA ghAlyA paNu mahArAjanA vizvAsu amaladAra kAvajI kAMThALakare te gherA bahu bahAdurIthI tADayA. tyAra pachI navAba zAhistakhAnanI sUcanAthI mugala saradAra jAmadArakhAna lazkara sAthe pena AvyeA. zivAjI mahArAja ane jAmadArakhAnanI vacce pena AgaLa laDAI thaI. A laDAImAM zivAjI mahArAje pena lUMTayuM. khUnakhAra laDAi thaI, temAM mahArAjanA vizvAsu vAdhAjI tUpe marAyA ane dhaNA sainikA dhAyala thayA. zivAjI mahArAjanA maLatiyA saradArA, dezamukhA vagere upara dabANu lAvI, temane mugalAnA maLatiyA banAvavAne bhAre prayatna khAna karI rahyo hatA. punA jillAmAM paNa zivAjI mahArAjanA maLatiyA dezamukhA upara bhAre sakhtAI khAnanI sUcanAthI mugala amaladArAe zarU karI dIdhI hatI. emane aneka rIte satAvI zivAjIthI dUra karavAnuM khAte pAtAnA kAbela amaladArAne sAMpyuM hatuM. mugala amaladArAne te A joItuM ja hatuM. emaNe prajAne aneka rIte satAvavAnuM zarU karyuM. prajA trAsI gai ane mugalee A rastA kema levA mAMDayA che, te samajI gaI. mugala amaladArAe zivAjInAM mANasAne temanAthI judA karavA mATe aneka yuktio ajamAvI paNu emAM e phrabyA nahi. potAnA mANasone mugala tAve che, enI khabara mahArAjane paDI. mahArAja vicAramAM paDI gayA. alAnA kevI rIte khacAva karavA, enA upAya zodhavA mAMDajo, paNa bacAva paNa amaladAre| aneka rIte AvA saMjogAmAM e mATe kAI rastA jaDayo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM] che. zivAjI caritra nahi. bacAvano koI rasto na ja eTale trAsa pAmatA dezamukhene pitAnAM bALabaccAMnI salAmatI mATe sahIsalAmata sthaLe khaseDavA sUcanAo ApI ane keTalAkane samajAvyA. A saMbaMdhamAM rehI khorAnA sarjArAva jodhene mahArAje 1662 nA okaTobaranI 23mI tArIkhe patra lakhyo hato. A patra uparathI jaNAya che ke mahArAja pitAnA mANasa mATe tathA temanAM bALabaccAMo mATe bahu darakAra rAkhatA. pUne beThA beThA mahArAjanAM mANasane satAvIne khAna aTaka nahi, paNa eNe siMhagaDha paDAvI levAnuM kAvatru racyuM. khAna kaMI navosavo sUbedAra na hatuM. saradAra tarIke e anubhavI hatA. senApati tarIke buddhizALI hato, bUharacanAmAM mutsaddI hato. eNe chAnI rIte zivAjI mahArAjanI sattA teDavA aneka jALa pAtharI hatI. siMhagaDha mahArASTramAM bahu mahatvano kille manAto hato. e kile yuktiprayuktithI meLavI mahArAjanuM baLa toDavAnI khAnanI dAnata hatI. bAjI evI AbAda goThavI hatI ke enI racanAnI koIne khabara paDI nahi. khAnane paNa lAgyuM ke gaDha hAthamAM Ave jAya che paNa IzvarIsaMkata kaMI judo ja hate. aNIne vakhate e vAta bahAra paDI gaI. khAne goThavelI bAjI peza jAya te pahelAM te keIe zivAjI mahArAjane tenI khabara ApI dIdhI. A kAvAdAvAmAM khAna phAvyA nahi, paNa mahArAja sAvadha thaI gayA. DesI mare tene bhaya nathI, paNa jama padhA paDayAne bhaya hate. nimakaharAmIne cepa bahu bura hoya che. e jo eka vakhate lAge te maharAjanI yojanAne ghaNuM nukasAna thavAno saMbhava hato. siMhagaDhanI khabara sAMbhaLatAM ja mahArAje mere tribuka pezvAne siMhagaDha mokalyuM ane tAkIde tyAMne badabasta karAvyA. khAna pUnAmAM beTho beTho surage goThavI ja rahyo hate. khAne mugala lazkaranI chAvaNuo pAkI karavAno vicAra karyo ane 12000 ghoDesavAra caulamAM ane 7000 ghoDesavAra rahimatapuramAM rAkhavAnuM nakkI karI emanA raheThANanI tajavIja karavA lAgyA. zivAjI mahArAje netAjI pAlakarane varADamAM mulake jItavA tathA lUMTathI nANAM vagere meLavavA meka hate, tenI pAchaLa paNa khAne lazkara mokalyuM. evI rIte pUnAmAM rahIne AkhA dakSiNanA sUtra halAvavAnuM kAma khAna bahu saphAIthI karI rahyo hato. khAne vicAra karyo ke "zivAjInuM lazkara saMkhyAmAM thayuM che, paNa e ganImI paddhatithI laDe che, tethI jabare lazkarane paNa thakavI zake che. e ane enuM lazkara DuMgara, khINa, jaMgala vagerenA chUpA rastAthI bhomiyuM hovAthI ApaNane haMphAvI zake che. jyAM saMtAI rahevuM, kyAM bharAI besavuM, kyAMthI nAsI chUTavuM, e badhuM teo jANe che, eTale ja e sAmAvALAne chaMcheDI nAsI zake che. marAThAonA nAnA ghaDAo, duo sapATAmAM DuMgaro caDI zake che ane jotajotAmAM ghATa UtarI jAya che. amArA meTA dheDAe A DuMgarI mulakamAM kAma nathI AvatA. marAThAone mahArASTranI kudaratI racanAne lAbha maLe che. zivAjI je medAnamAM khaDe khADe laDAI kare te enA ane enA lazkaranA jota jotAmAM UDI jAya. ene khaDe khADe laDAI karavAnI pharaja pADavI joIe. game tevI yuktiprayuktithI zivAjIne eka phero medAnamAM kheMcI ANIe te ja eno pUrepuro parAbhava karI zakIe. ene medAne lAvavA mATe aneka yuktio racI, jALa pAtharI, prayatna karyA paNa sarva mithyA. ene phasAvIne medAne lAva e te azakya che. e bahu cAlAka che. game tevI bALa racavAmAM AvI hoya te paNa jota jotAmAM e bheda pAmI jAya che. ene mATe to have bIjo akhataro ja ajamAvo paDaze. zivAjInuM magaja zAMta che, chatAM svabhAva bahu tIkha che. e bahu mAnI svabhAvanA che. enI AtmamAnanI lAgaNI bahu tINI che. ene te apamAnathI choDIne guphAmAMthI bahAra kaDhAya te sivAya bIje rastA ja nathI. khAne vicAra karI zivAjIne ciDavavA mATe eka apamAna bharele patra lakhyo. khAnane khAtarI hatI ke A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 mu apamAnakAraka patra vAMcIne e AvAhana svIkArI tarata raNamedAne Avaze. mahArASTranA A siMhane cha McheDI, khIjavI, pajavI tene tenI guphAmAMthI bahAra kADhI tene zikAra karavAnI khAnanI dAnata hatI, tethI khAne zivAjI mahArAjane nIcenI matalabano eka patra lakhyAH-- " zivAjI ! tuM kANu che te huM have barAbara pArakhI zakyA chuM. te tArUM pAta have prakAzyuM che. Aja sudhI to huM tane kSatriya vIra samajatA hatA. game tevA baLavAna zatru heAya te paNa tenI sAme krasariyAM karI raNamedAne hyumanAra eka raNavIra, nAkano khAtara, AbarUnI khAtara sarvasvane saLagAvI jAtanI paNa meAnamAM AkRti ApanAra eka samaravIra tane samajatA hatA paNa tuM te khaLavAna duzmanane dekhI DuMgaremAM bhAgI janAra bhIru nIvaDyo. te mugala zahenazAhatanI sAme ziMgaDAM mAMDyAM che, paNa tane nathI tArA khaLanu bhAna ke nathI zahenazAhatanA baLaneA aDasaTTo, bhalabhalA rajapUtaeNne mugalAe namAvyA che. jenI mUrchA upara lIMbu TharatAM hatAM evA rAjAone mugalAe jItyA che. e mugalasattAne sAmane, tArAmAM akksa ane DahApaNane chAMTA paNa hAta te| tuM na karata. tuM te DuMgare mAM, khINAmAM, bakheAlAmAM, jaMgalAmAM jiMdagI gujAranAra marakaTa che. tane mugala zahenazAtanI mahattA ane baLanu bhAna kyAMthI hAya ? peAtAnA killAmAM bharAI khesavuM ane sAmA pakSanA leAka besAvadha heAya tyAre taka joI temanA upara tUTI paDavuM, temane herAna karavA, satAvavA e khAnadAnI nathI. sAmAne herAna karI e jyAM laData ApavA taiyAra thAya tyAre killAmAM bharAI javuM ke nAsIne jaMgaleAmAM jatA rahevuM e teA kAyarAnAM lakSaNa che. jyAre jyAre medAnamAM laDAI karavAnA prasaMga Ave che tyAre tyAre tuM te nAmardAI dAkhavA killAnA kukaDA banI jAya che. tArI laDavAnI rIta mA~ne zAlA Ape evI nathI. te Aja sudhI SaNAne tArI A rIta ane paddhatithI chakkaDa khavaDAvI che. pazu have mArI AgaLa tAruM kaMI cAlavAnu nathI. tuM game teTalA divasa killAmAM bharAI khesIza te paNa huM thAvAne nathI. mA~ne lAMchana lagADe evA tArA rastAthI have tane jaza maLavAne nathI. tuM kharA khAnadAna ane khaza ma hoya te medAne sAmane karavA AvIjA. Ama bharAI khesavAthI tuM tArI nAdAnI ane nAmardAInu pradarzIna kare che. tArAmAM kharI tAkAta ke zauya hAya teApaDa medAne ane AvI jA sAmeA. khAnadAnanuM krUrajaMda hAusa tA A marakaTaceSTA mukI de. iMdrarAjAne zAbe evAM sAdhanA sAthe huM ahIM AvyA . huM tane AvAhana ApuM chuM. tArAmAM kSatriyatva heAya teA medAne paDa. jo hiMMmata na heAya to vAMdarAnI mAphka nAsabhAga karaje, paNa tema karyAthI huM tane cheDanAra nathI. tAre mugalAnI sattA svakAravIja paDaze, tuM jyAM pesIza tyAMthI tane kheMcI kADhIza. medAnamAM AvavAnI zakti na heAya te zaraNe AvI jA. zaraNu athavA maraNu e bemAMthI eka svikArye ja tArA chUTakA che. " mahArAjane A patrathI bhAre apamAna to lAgyuM, paNa magaja zAMta rAkhI javAba vALyo ke " tArA patra e nIcatAno namuno che. nathI emAM viveka ke nathI emAM khAnadAnI. te mane pArakhyA che ke nahi athavA pArakhyA Aya to kharA pArakhyo che ke khATA eto anubhavathI tane jaNAze. paNa AvA patra lakhavAnA tArA uddeza hu. pArakhI zakyA ... ane tane jaNAvuM chuM ke A patra lakhavAmAM te dhArelI dhAraNA saphaLa nathI thavAnI. game te hetuthI padhyu kesariyAM karI, raNamedAne jhukAvanAra ane dhama tathA dezane mATe krUnA thavA taiyAra thanAra kSatriyAne yAda karIne tArI kalamane te ghaDIvAra dhanya karI che. e TekIlA ane bahAdura kSatriyAne mArAM karADA vaMdana che, je deza, ane dharma mATe emaNe sarvasvanuM balidAna ApyuM, strI, ane mALAne saLagAvI mUkyAM, dharamAra ane vADIvakA upara aMgAra mUkyA, te deza ane dharma mATe kurabAnI karavAnI mane preraNA thaI, e huM mAruM aheAbhAgya samajuM chuM. jamAnA karatA jaze, tema yuddhanI rIte, paddhatie badalAvAnI ja. tuM lakhe che tevA kSatriyAnA ja huM vaMzaja chuM ane mArA vaDavAee adhUruM mUkeluM kAma huM' pUru karavAnA dhyuM. mugala zahenazAhatanI zaktinuM mane bhAna che ane tenA vaibhava vilAsathI paNa vAka chuM. mugalAI nA barAbara abhyAsa karIne ja meM e sattAne chaMcheDI che, " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM 1 cha, zivAjI caritra 35 sAdhanasaMpanna zatrune, bhAre lazkara ane baLavALA duzmanane thoDA sainyathI haMphAvavAnI rIta huM jANuM chuM. yuddha prasaMge duzmananAM nagare lUMTanAra lUMTAra nathI kahevAto samarabhUmi upara saMhAra karanAra krUra ke khUnI nathI kahevAtA. yuddha mAMDavyA pachI baLavAna ane sAdhanasaMpanna zatrane haMphAvavA mATe ganImI paddhati vAparavI, ghero ghAlavA, duzmananI nabaLAI zodhI kADhI tenA upara AbAda dhA karavA e nAmardoinI nizAnI nathI, e tAre hajI mArI pAsethI zIkhavAnuM bAkI che, e meM tArA patrathI ja jANyuM. duzmana sAme jaMgamAM UtaryA pachI ochAmAM oche bhege vadhAremAM vadhAre nukazAna dumananuM karI, lAbha meLavavo e mAre hetu hoya che ane te sAdhya karavA mATe anukULa evI yuddhapaddhati huM svIkAruM chuM. mArI paddhati duzmanone AkarI lAgatI hoya to temAM mAre doSa nathI. jene yuddha karatAM na AvaDatuM hoya te bhale hajAra mANasono bhoga ApI eka nAnuM gAmaDuM sara kare. tArA patramAM tuM mane marakaTa kahe che, e vAMcI mane AnaMda thAya che ane marakaToe ahaMkArI baLa ane sAdhanavALA, vilAsavaibhavavALA rAvaNane jevI rIte ragado. jamInadosta karyo tevA tArA hAla A marakaTa karaze. tane cetavuM chuM, sAvaceta raheje, cetIne cAlaje. marakaTonA mahatvanuM bhAna tane anubhava vagara nahi thAya. bahu utAvaLe thA mA." mahArAja taraphathI AvelA A uttarathI khAna samajI gayo ke apamAnabharelA patrathI chaMcheDAIne medAne paDe evo zivAjI na hatI. koI paNa saMjogomAM e laDAInI potAnI rIta choDIne medAne paDI khaDekhADe laDAI kare e zakya nathI, enI khAnane khAtrI thaI. ene ema paNa lAgyuM ke pANIdAra paraSa jyAre apamAna pAme che ane pitAno gusso bahAra nathI kADhatA tyAre e vadhu bhayaMkara bane che. gussAne ubharAI javA de e mANasa kahe heya paNa bhayaMkara nathI hotA. je mANasa samaya samajI gama khAI jAya che, te vadhAre bhayaMkara ane nukazAnakAraka nIvaDe che, evo anubhava khAnane hatA. khAna have vadhu sAvaceta rahevA lAgyo. A chaMcheDAyele zivAjI yukti vAparI kaI vakhate zuM karaze tenI khabara sarakhI paNa nahi paDavA de, mATe enAthI cetatA rahevuM e vadhAre DahApaNabhareluM che ema . mAnI khAne sAvacetInAM pagalAM bharavA mAMDayAM. cAkaNanA gherAmAM khAnane bahu ko anubhava thayo hato ane marAThAonuM baLa, emanI laDavAnI rIta, zivAjI pratyene dakSiNanI prajAne prema, mahArASTra dezanI kudaratI racanA, dakSiNamAM zivAjI mahArAjane lIdhe jAgrata thayeluM dharmAbhimAna, musalamAna sattA mATe prajAne dekhAI AvatA asaMtoSa vagereno vicAra karatAM ene lAgyuM ke A DuMgarI mulakamAM phAvavuM bahu muzkela che ane lazkara bahu meTuM hovAthI keTaleka mulaka jItIzuM. te paNa bahu bhAre bhega Apavo paDaze. ema karyAthI te senA karatAM vaDAmaNa bhAre paDaze ane kIrtine badale apakIrti thavAno saMbhava vadhAre che. cAkaNanA gherAmAM phiraMgojInAM parAkramo joIne khAna eTale badhA hebatAI gayo hato ke marAThA sAmenI laData saMkelI levAnI ene paravAnagI ApavA eNe auraMgajhebane patra lakhI jaNAvyuM ke "AvA DuMgarI mulAka chatavAnI jIdda ApaNe choDI devI joIe. alabata zahenazAhatanI Ijjata ane AbarU te sAcavavAM ja joIe. tethI mugala pAdazAhatanuM nAka UMcuM rahe evI zarate zivAjI sAthe hAlanA saMjogomAM salAha karI levI e DahApaNabhareluM che." auraMgajebane khAnanI A salAha gamI nahi. ene marAThAonA baLane barAbara khyAla Avyo na hato. ene te zivAjIne jaDamULathI ukheDI nAMkhyo hato. ene to koI navI hiMdu sattA jAmavA devI na hatI. ene to AkhA hiMdusthAnamAM pitAnI sattA rAkhavI hatI. mAmAnA lakhANathI auraMgajhebane lAgyuM ke vadhAre madada mokalavAnI jarUra che ane te mekalavAmAM Avaze eTaple mAmA digvijaya karaze ane AnaMdanA saMdezA mokalaze.. khAnanI pAse jaMgI lazkara hatuM 89 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 *. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 mu ane kumakanI jarUra na hatI, chatAM bAdazAhe rAjA jazavaMtasiMhane 10000 mANasa sAthe mAmAne madada karavA dakSiNamAM mAkathyA. zAhitakhAna zivAjI mahArAjathI cAMkatA ja rahetA. e kyAre zuM karaze ene bharAMsA nahi, evuM mAnI, levAya teTalAM sAvacetInAM pagalAM eNe lIdhAM hatAM. kaye raste e duzmananuM kAsaLa kADhaze tenI kalpanA paNa mANasa nathI zakatA, evA abhiprAya zivAjI mahArAja mATe khAnanA dhAyA hatA. e potAnI jAta mATe paNa pUrApurA cetIne rahetA. zivAjI mahArAja kAI paNu jAtanA kAvatrAmAM phAvI na jAya athavA kAI paNu jAtanI bAjI ramI na jAya te mATe khAna hada karatAM vadhAre sAvadha rahyo hatA. pratApagaDhanuM yuddha ane panALAne dheza khAnanI najara AgaLa khaDAM ja rahyAM hatAM. kAI paNa jAtanuM kapaTa karIne zivAjI nAka na laI jAya te mATe khAne pUnAnI AjubAjue cekI paherA gADavI dIdhA hatA. kAI paNa hathiyAravALA marAThAne paravAnagI vagara pUnAmAM nahi pesavA devAnA sakhata hukamA khAte kAThyA hatA. dareka hiMdune pUnAmAM pesavA mATe paravAnAnI jarura paDatI. khAne evA sajjaDa baMdobasta karyAM hatA ke temAMthI kIDIne chaTakavuM paNa muzkela hatuM. zivAjI mahArAje khAne karelA badAkhastanI sadhaLI hakIkata jANI. mugala lazkara eTaluM jamaruM hatuM ke tenI sAme ramAM UbhA rahevuM e jamanA jaDabAmAM jaIne UbhA rahevA jevuM ja hatuM, eTale theADA lazkaravALA zivAjI mahArAjane bhAre ciMtA thaI. duzmana dekhItuM kaMI nukazAna na kare teA paNa ene eka ThekANe esIne nirAMte sUtreA halAvavA devAM ane potAnI pAMkhA dhIme dhIme vadhAre tema vadhAravA dIdhAthI vagara mahenate, vagara harakate e ApaNane niSphaLa karI nAMkhaze ema mahArAjane lAgyuM, eTale jaDa ghAlIne pUnAmAM kheDelA khAnane have zI rIte halAvavA e vicAramAM e paDayA. dhIme dhIme kunehathI khAna peAtAnAM mULa UMDAM dhAlyAM ja karato hato. ghaNA kALa ene nirAMte rahevA dIdhAthI aneka yukti karI, lAlaca ane lAMcathI e dhaNA makkama mANasane pAtA tarapha kheMcI zakze e bIka zivAjI mahArAjanA manamAM hatI ja, paNa e evI rIte gUMthAyelA ane gUMcAyelA hatA ke khAnane asarakAraka upadrava na karI zakyA. have to mAhArAjane ema paNa lAgyuM ke mANusanI nabaLAI e aneka heAya che. evI nabaLAIone lIdhe jo kAI saradAra enI jALamAM phasAI paDe to viparIta pariNAma Ave. khAnane je have enI bAjI geAThavavA ane pAsA khelavA nirAMta vadhAre samaya ApavAmAM Ave te mahArAjanI yAjanAne UMdhI vALavA mATe e dhaNI saMgIna ane majabUta goThavA karI zake, e mahArAjanI dhyAna bahAra na hatuM. eTale pahelI ja take khAnane halAvavA e taiyAra hatA. jAmelI sattAvALA mugala saradArane zI rIte teADavA, e ciMtAmAM mahArAja paDyA. je khAnane kaMI camatkAra na batAvavAmAM Ave teA praznamAM tethI mAThI asara thAya evA vicArathI mahArAje khAnane DhaMDhALavAno nizraya karyAM. " mugalA jakharA che e mAnyatA prajAnA magaja upasthI hamaNAM ja kaMIka bhulAvA lAgI che ane jo khAna enAthI taddana viruddha chApa prazna upara pADI jAya te! ATalA varSanI mahenata aLa jaze. jIvane jokhame paNa camatkAra tA batAvye ja chUTakA che. janma ane maraNanI sattA teA sazaktimAne peAtAnA hAthamAM rAkhI che, maraNanA bhraya te sAcA hiMdune na ja hAvA joI e. basa, A vakhate te mAthA sATe mAjI khelavI paDaze. mAre mAce ja mAre A jokhamadArI levI joI e. huM to maraNane tarI rahyo chuM. hiMdustAnanI ane hiMdutvanI sevA karatAM maravuM, e mAre mana tA svarga che. UbhI karelI ceAjanA pAra utAravAnI javAbadArI te me mAthe lIdhI che ane e kAmamAM huM mAthuM bacAvavA mathuM tA UbhI karelI yejanAne bevaphA nIvaDuM. mahArASTranA hiMduomAM AvelA jusso jo TakAvI rAkhavA hoya te khAnane! tAra utAre ja chUTakA che. A badhAM kAmA jAta khacAvIne na thAya, AvAM kAmeAnI khAtara tA jiMdagIne jokhamamAM nAkhavI ja joIe, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM] che. zivAjI caritra 307 uttama hetuthI ane zuddha buddhithI prajAnA lAbha mATe prANa ApanAranA hetu phaLIbhUta karanAra Izvara samarthya che. puruSArtha karavA e puruSanA hAthanI vAta che, phaLa ApanAra prabhu samartha che. " khAnane halAvavAnA mahArAje nizcaya karyAM. khAnanA magajanI rAI utAravAnA ghATa ghaDavAmAM AvyeA. khAnanI chAvaNInI nAnI meATI badhI hakIkatA meLavavA mATe, chAvaNImAM thatI vAtacItA jANavA mATe, khAnanI chAvaNImAM racavAmAM AvatI yeAjanA ane gAThavavAmAM AvatA jyUDa jANuvA mATe, zivAjI mahArAje pAtAnA jAsUse! mUkI dIdhA hatA. paNa have e chAvaNInI keTalIka mahattvanI mAhitI meLavavA mATe e brAhmaNu jAsUsAne khAnanI chAvaNImAM meAkalyA. khAne potAnA mukAma kyAM rAkhyo che, e kyAM sUI rahe che, janAnakhAnuM kyAM rAkhavAmAM AvyuM che, khAna sUI rahe che tenI AjubAjue zuM zuM che, kayA saradAranI chAvaNI khAnanI kaI bAjue paDAva nAkhIne paDI che, paherA uparanA leke keTalA sAvadha che vagere jhINI jhINI paNa bahu jaruranI mAhitI mahArAje A brAhmaNa jAsUsA pAse maMgAvo. prAhmaNu jAsUsAe mAgelI hakIkata meLavI. hakIkata pUrepurI maLyA pachI mahArAje e brAhmaNAnI'raphate pUnAnA eka marAThA sipAhIne sAdhyA ane enI mAraphte caitra suda AThamane ravivArane rAja rAtre vAjate gAjate eka varadhoDA kADhavA mATe paravAnA meLaLyeA. pUrepurA vicAra karI, mahArAje bAjI gAThavA ane jIvanamAM deza ane dharmane mATe jiMdagI sATe trIjI vakhata saTTo khelavAnI taiyArI karI. siMhagaDhanI najIka pAMca sAta hajAra mANasAnuM lazkara mahArAje taiyAra rAkhyuM. eka divase mahArAje peAtAnA badhA sAthI, saradArA, sipAhIo vagerene bhegA karyA ane kahyuM " mArA pyArA dostA ane bahAdura sainikA ! hiMdusthAnanuM dukha dUra karavA mATe, hiMdutvanuM rakSaNa karavA mATe, hiMduvI svarAjya sthApana karavAne ApaNA nizcaya che. e kAmanI ApaNe pratijJA lIdhA pachI tamArI salAha, sUcanA, sahakAra ane madadathI a yAjanAnAM mULa ApaNe ThIka ThIka UMDAM jatAM joyAM che. tamArAM parAkramA duzmanene paNa herata pamADe che. tamArI dezabhakti ane dharmAbhimAna joI duzmanA pazu cakti thayA che. piDAtI prajAne leAkhaDI xsarImAMthI choDAvavA mATe tame raNabhUmi upara je zauya batAvyuM che ane deza tathA dhane mATe tame je aNumUlA bhAga ApyA che, te mATe prabhu tamArA upara AkAzamAMthI seAnAnA phUlene varasAda varasAvaze. pratijJA lIdhA pachI huM jANuM chuM ke tame nathI lIdhe ArAma ke nathI bhAgavyA meAjazAkha. tame peTa bharIne khAdhuM nathI ne pUrepurA dhyAnathI. tamArI sevA Izvarane tyAM noMdhAI che. bahAdurA ! tame khUba karyuM che, paNa hajI tamAre tethI paNa vadhAre karavAnuM che. tame hiMmata ane zauyathI laDAI e laDIne bijApuranI sAna ThekANe lAvI zakyA che. tame khUba kIrti meLavI che, paNa mugala senApati zAhistakhAna bhAre lazkara sAthe tamAruM nAka levA dilhIthI ahIM AvyA che. ApaNane jamInadAsta karavAnI enI pratijJA che. ApaNe mATe A kaTokaTIne samaya che. prabhu ApaNI kaseTI karI rahyo che. Aja sudhI ApaNe ApaNA prANanI paravA karyA sivAya deza ane dha mATe baLatAmAM bhUsakA mAryAM che. aneka vakhate ApaNe duzmanete teAbA pokarAvI che, aneka vakhate zatrune chakkaDa khavaDAvIne ApaNuM samarakauzalya ApaNe sAbita karyuM che. A badhA upara dhULa nAkhavA mATe mugala bAdazAha aura`gajhebe enA mAmAne mahArASTramAM mekalyA che. ApaNI sAme have khe ja rastAo che. meAta ane kIrti athavA jiMdagI ane kalaMka, mahArASTranA vIrA kAI kALe jiMdagI mATe kalaMka svIkAraze nahi. ApaNe svarAjya sthApavAnI pratijJA lIdhI, te divasathIja meAtane bheTavAnI ApaNI taiyArI che. A vakhate paNa mArA bahAdura saradArA ane sainikA potAnAM parAkramAM duniyAne cha karI nAkhaze evI mArI khAtarI che. khAnane kharuM pANI batAvavAnA meM nizraya karyAM che. enuM lazkara mATuM che. enI pAse laDAInAM sAdhatA puSkaLa che tethI ApaNe hiMmata hAravAnI nathI. paheAMca che, Akya che, je khajAnAne - mAlIka bane pAse zuM hatuM ? jenAmAM sAmAnAM sAdhanA ane ApaNe jyAre laData zarU karI, tyAre ApaNI samarAMgaNamAM dAva barAbara khelI zake che, te ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 8mu che. ApaNI pAse kaMI sAdhana na hatuM tyAre ApaNe zatrune hukAvI zakyA chIe, te have tA Izvare ApaNane sAdhane ApyAM che. ApaNAmAM hiMmata haze ane AvA haze, te enAM sAdhane ApaNAM ja thavAnAM che. ApaNune letAM AvaDe te enuM bhAre lazkara ene ja bhAre paDavAnuM che. tamArA badhAMnA sahakArathI huM khAnane mahArASTranI samazerane svAda cakhADavAne chu, mArI samazera enA lAhInI tarasI che. me' khAnanI bAbatamAM sAhasa kheDavAnA nizcaya karyo che. ApaNI laDAI vAjabI che. prabhu ApaNI paDakhe che. ApaNe hetu dharakSaNane che. tamArI badhAMnI madadathI, IzvaranI kRpAthI ane mAtuzrInA AzIvA~dathI mane jaya maLavAno che, enI mane pUrepurI khAtarI che. khAna mahArASTranuM pANI mApavA AvyeA che. enuM pANI mApavAnI prabhu mArAmAM zakti mUke eTalI ja huM prabhune prArthanA karUM chuM. na kare nArAyaNa ane sevA karatAM ja huM khapI teA hiMdavI svarAjyanI laData pUravege AgaLa dhapAvaje, me sAhasa karavAne nizcaya A kAmamAM mArI sAthe AvavA kANu taiyAra che ? A vakhate mArA sAthI thanAre pAtAnI saubhAgya kaMkaNu chellechellAM joI te ja AvavuM. mArA sAthIe te potAnI uttara kriyAnI taiyAA karone ja AvavAnuM che. metane bheTavA mATe ja AvavAnuM che. jIvavAnI jene jarA paNa IcchA ke lAlasA hAya, te sukhethI potAne ghera pA jAya. strI, putra, khAlakhacco, dhanadolata, meAjazAkha, vADIvA, vilAsavaibhava vagerenAM baMdhana je na teADI zakyA heAya te bhale pAchA jAya. mAre jAgIra che, vatana che, vADI che, vaibhava che, vilAsa che, badhuM che chatAM mArA vahAlA deza ane pyArA dharmanI khAtara meM e badhAMne dUra karyA che. mArA dharmanI khAtara bhekha levAmAM mane AnaMda thAya che. hiMdutvanI khAtara e badhAM upara jaLa mUkatAM mane jarAye AMcakA nathI AvatA. A vakhate mArA sainikAnuM paNa pANI tALAze. je mArA kharA sAthI hAya, maraNumAM bhAgIdAra hAya, jemate deza, ane dharmanI dUzA asA lAgatI haiAya ane je hasate mAMDhe maravA taiyAra hAya, te ja mArI sAthe rahI zakaze. huM mArA bahAdura sainikAne pharI pharIne jaNAvuM chu ke jene meha hAya teNe ghera pAchA javuM. ame teA aMgAra sAthe kustI khelavA bahAra paDayA chIe. upara pramANe bhASaNa karI, mahArAje peAtAnA saradAra ane sainikAne A vakhatano jokhamadArI samajAvI. mahArAjanA zabdothI sainikAnA mAM upara utsAha dekhAvA lAgyA. sainikA taraphathI eka nAyake UbhA thaI ne javAba ApyAH- jyArathI ameA mahArAjAnI sAthe joDAyA chIe, tyArathI ja ame pUrepurA vicAra karyAM che. deza ane dharmane mATe nA thavAnI taiyArIthI ja ApanI pAse ame rahyA chIe. mahArAja ! Apa amArA mAlIka che. amArA mAbApa che. deza ane dhama Apane jeTalAM vahAlAM che teTalAM ja amane paNa che. mahArAja ! kharuM jotAM te A AkhI laData ja kacaDAtAM, pilAtAM, bAMdhave nA bacAva mATe ja che, eTale ke amArA bhalA mATe che. kharI rIte te A laData amArI che. Apa te amAre mATe ja laDe che. amArI laData mATe ame nahi marIe tA khIjuM kANu maraze ? mahArAja hajI dharatIe bI nathI ceryuM. mahArAja ! maravAnuM kAma amAruM' che. kyAM maravuM e sthaLa batAvavAnuM tathA zuM karatAM maravuM e batAvavAnuM kAma mahArAjanuM che, ameAe amAruM sarvasva Apane caraNe arpaNa karyuM che, deza ane dharmane mATe Apa amane, Apane ThIka lAge tyAM mokalo. " peAtAnA sainikAnI taiyArI ane utsAha joI, mahArAjane AnaMda thayA. pachI mahArAje potAnA lazkaramAMthI 1500 mANaso cUMTI kADhavA ane e 1500 mAMthI 400 peAtAnI sAthe levA mATe pasaMda karyAM. pUnAmAM khAne pAkA baMdobasta rAkhyA hatA ane paherA vagere bahu sakhata gAThavyA hatA. keTalAka mAsa AvA sakhata baMdobastamAM gayA ane kAIpaNa jAtanA avanavA banAva na banyA eTale sakhtAI enI meLe DhIlI thatI gai. cAkI paherA kAyama hatA paNa temAMnI sakhtAI jatI rahI hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 su] che. zivAjI caritra 311 khUmA pADI doDavA mAMDayu. chAvaNInA lekane lAgyuM ke A lekA paNa duzmanane pakaDavA nAse che, eTale emanA tarapha koInI najara sarakhI paNa na gaI. sUcanA mujaba raNaziMgu vAgyuM. A avAja sAMbhaLIne kAtraja dhATanAM jhADA upara AMdhI rAkhelI mazAla saLagAvavAmAM AvI. baLadane ziMgaDe bAMdhelI mazAlA paNa saLagAvavAmAM AvI ane sUcanA karavAmAM AvI hatI te dizAmAM baLadane hAMkI mUkyA. zivAjI mahArAja ane temanA sAthI amUka ThekANe dheDA taiyAra rAkhavAmAM AvyA hatA tyAM gayA. tyAMthI siMhagaDha tarapha dhADA mArI mUkyA. zatrune zodhavA mATe Amatema doDatAM khAnanAM mANaseAnI najare kAjapATa uparanAM jhADAne bAMdhelI khaLatI mazAlAnuM ajavALuM paDayuM ane e dizAmAM baLatI mazAlanAM ziMgaDAMvALA khaLA doDatA hatA tenuM ajavALuM joyuM eTale khAnanAM mANase te dizAmAM doDayAM. pAse jaI ne joyuM tyAre yukti jaNAI ane bhAMThA paDayA. chAvaNInA saradArA zaramAyA ane gussAmAM potAnuM lazkara laI, siMhagaDha upara, caDAi karavA nIkaLyA. mahArAje savAramAM mugala lazkarane siMhagaDha upara caDI AvatuM joyuM. lazkarane najIka AvavA dIdhuM ane taddana najIka AvyuM eTale gaDha uparathI teApone mArA calAvyA. megalane e mArA sakhata thaI paDyo ane ghaNAM mANusA maraNu pAmyAM. gherA ghAlavAne vicAra thayA, paNa mATI mATI tApo pUnethI lAvatAM bahu divasa vItI jAya ane ceAmAsuM besI jAya, eTale e vicAra mAMDI vALye. A apamAnanuM vera zI rIte levuM e vicAramAM khAna hatA eTalAmAM tepanA eka gALA khAnanA hAthI upara paDayA ane hAthI tarataja maraNa pAmyA. mugala lazkara pUnA tarapha pAchu pharatuM hatuM eTalAmAM saradAra kaDatAjI gujara ane netAjI pAlakare lazkara, sAthe pAchaLathI AvI, nAsatA mugala lazkara upara humalA karyAM. mugalAnI bhAre kharAbI thaI. ghaNAM mANasA tyAM marAyAM. keTalAka nAThAM ane bAkInAM hAra svIkArI, chAvaNImAM pAchAM gayAM. chApAne aMge ane pakSanuM nukasAna, 1 A chApAne aMge marAThAonA cha sainikA marAyA ane 40 sainikA dhAyala thayA. navAba zAhistakhAnanI chAvaNImAM khAnanA dIkarA abdulaphatteha, eka mugala saradAra, 40 cAkIdArA, sainikA ane cha strIo mAryAM gayAM. khAnanA be chokarA, khAna pAte, ATha strIe ane bIjA gheADA sainikA dhavAyA. 5. khAnanA amala khatama. bhAre tAlIma pAmeluM, kasAeluM lazkara, anubhavI ane paMkAyelA saradArI jaMgamAM raMga lAve evAM pANIdAra zastrastrA, UMcA prakArane ane akhUTa dArUgoLA ane bhAre laDAI te mATe jarurI evAM adhAM ja sAdhanAnA bhaMDAra mugala senApatinA kabajAmAM hatA. zivAjI athavA tenA saradArA kAIpaNa prakAranuM tAkAna ke kAvatru na karI jAya, te mATe sakhatamAM sakhata cAkI paherAtA baMdobasta hatA, duzmana kAI paNa jAtanI khAjImAM na phAve te mATe levAya te badhAM pagalAM mugala senApatie lIdhAM hatAM, chatAM senApati jJAhistakhAnanI chAvaNI upara rAtre chApA mArI, muDImAM samAya eTalAM mANusAnI madadathI khAnanA putra anulakttehane ane khIjAM mANaseAnI katala karI, khAnane peAtAne dhAyala karI, zivAjI sahIsalAmata cAlye! jAya, e mugala senApatine mATe zaramAvanAruM hatuM. A chApAthI khAna taddana zaramiMdA banI gayA. dilhIthI dakSiNa AvavA khAna nIkaLyA, tyAre bAdazAhe pAte ene ApeluM mAna ane zivAjIne jaDamULathI UkheDI nAkhavAnI eNe lIdhelI pratijJA enI najara sAme khaDAM thaI gayAM. pATavIputra tathA enI katala ane siMhagaDha AgaLanI hArathI khAna zekasAgaramAM DUbI gayeA. peAtAnA e cheAkarAe brAyala thaIne paDyA hatA, temanuM dukha tathA peAtAne hAthe thayelA jakhamanI IjAthI khAnanA magaja ane mana upara glAni chavAI gaI hatI. A banAvane lIdhe khAnanA manamAM duzmana pratye dveSa vadhyuM, eTaluM ja nahi, paNa potAnA keTalAka saradArA ane amaladArA pratye paNa rAja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 8muM utpanna thaye. megalAInI madadamAM AvelA hiMdu saradAre ane maMgalenI sevA karatA amaladAre tathA nakaro mATe khAna zaMkAzIla banyo. bIje divase dilAso devA mATe megalAIna saradAra ane moTA moTA amaladAro khAnane mukAme gayA hatA. rAjA jasavaMtasiMha paNa khAnane maLavA gayA hatA. khAnane jasavaMtasiMha upara pUrepuro vahema hato. khAnanI khAtarI thaI gaI ke zivAjIe koI ajaba tadabIra vAparIne mArI chAvaNImAM phUTa karI hatI. hiMduone pheDyA sivAya A banAva bane ja nahi, evuM ene lAgyA ja karatuM hatuM. khAna gussAthI dhUMdhavAyale hato. jasavaMtasiMhane Avele joI khAna baLI uThaze ane enAthI na rahevAyuM. eNe jasavaMtasiMhane kaTAkSamAM kahyuM ke "duzmane jyAre mArA upara hallo karyo, ghA karyo, tyAre mane lAgyuM ke zatru sAthe laDatAM laDatAM tame khatama thaI gayA hazo eTale duzmana mArA sUvAnA eraDA sudhI AvI pahoMcyA. tame jIvatA he te e tyAM sudhI AvI ja zI rIte zake ? mArA upara zatrae humalo karyo, tyAre paNa tame to zahenazAhatanA sevaka hatA ja. mAruM dhAravuM bhUlabhareluM che?" A kaTAkSane lIdhe rAjA jazavaMtasiMhane bhAre apamAna lAgyuM. nimakaharAmIne Aropa A rajapUta sAMkhe evo na hate. khAnane kaTAkSa sAMbhaLI rAjA jazavaMtasiMha gussAthI lAlacoLa thaI gaye ane rAjamahela choDI tyAMthI cAlyA gaye. khAne banelA banAvanI vIgatavAra hakIkatane patra bAdazAhane lakhe. e patramAM eNe rAjA jazavaMtasiMha upara pitAne vahema jAhera karyo ane chApAnI javAbadArI moTe bhAge jasavaMtasiMha upara nAkhI. jasavaMtasiMhanA upara AkSepa karIne mAmA aTakyA nahi, paNa bhANane vadhArAmAM jaNAvyuM ke "mArI chAvaNImAM bevaphAI vadhI gaI che. badhA hiMduo aMdarakhAnethI . zivAjInA maLatiyA che. AvI rItanI sthiti hevAthI ja zivAjI chApo mArI zakyo." auraMgajhebane vigatavAra patra lakhyA pachI khAne vicAra karyo ke "jyAM bevaphAI zekhe cokhkhI najare paDe che tyAM rahevuM jarApaNa sahIsalAmata nathI. zivAjI dagAkhora che. eNe chAvaNInAM mANasone phaDavyAM che. A vakhate khudAe khera karI ke huM bacI gayo chuM. A banAva te mAlIkanA gharanI cetavaNI ja huM mAnuM chuM. have ahIM rokAvAmAM jarAe mAla nathI, Ijata nathI ane lAbha paNa nathI." khAne Ama vicAra karI, gussAmAM ane gussAmAM pUnA cheDI paDagAma jaI mukAma nAMkhe. pUnA cheDatI vakhate khAne junnara ane cAkaNane amala rAjA jasavaMtasiMhane se. auraMgajhebane A khabara 8mI mene roja kAzmIramAM maLI. bAdazAhane khAnanI nabaLAI ane bedarakArI mATe gusso Avyo. eNe khAnanI badalI baMgALAnA sUbedAra tarIke karI. te vakhate baMgALA e zahenazAhatanuM kALuM pANI manAtuM hatuM. keI amaladAra kasUra kare te tene zikSA tarIke baMgALAmAM badalatA. khAnane A badalInI khabara maLI eTale eNe bAdazAhane pote vinaMti karI ke " A vakhate mArI badalI A banAva pachI tarata ja karaze nahi. mArI Ijjatano prazna che. Ama thaze to zahenazAhatamAM mArI beIjjata thaze. lokomAM paNa A badalInI asara mAre mATe mAThI thaze. bIjuM mArA upara chApo mAranAranuM vera lIdhA sivAya mane jaMpa vaLanAra nathI, eTale kRpA karI mane atrethI hamaNAM badalavAnuM mokupha rAkhavuM." khAne pote patro lakhyA ane khAnane mATe bIjA saradAroe paNa lakhyA, paNa bAdazAhane gaLe eka vAta UtarI nahi. auraMgajheba bahu karArI svabhAvano hato. eka pherA karele vicAra banatAM sudhI e pheravato nahi. jyAre jyAre khAnanA kherakhAMoe bAdazAhane rUbarUmAM khAnanI vinaMti dhyAnamAM levA vinaMti gujArI. tyAre tyAre eNe emane kahyuM ke "khAna baha gussA bAja che, tethI gussAmAM kaMIka vivAhanI varasI karI besaze. meM karyuM che, te ThIka che." khAne bAdazAhane manAvavA sIdhA ane ADaktarA prayatno karyA, paNa bAdazAhe badalInA hukamo pheravyA nahi. khAnanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM ] che. zivAjI caritra 13 jagyAe dakSiNunA sUkSmA tarIke potAnA putra muAjhImate nImyo. baMgALa jatI vakhate bAdazAhane maLavAnI khAne mAgaNI karI paNa bAdazAha mAmAthI nArAja thayo hato, eTale maLavAnI nA pADI, khAte baMgALa javA mATe 1664 nA jAnevArI mAsamAM dakSiNa cheDayuM, khAnanI badalI bAdazAhe karI kAraNa ke khAnanI nabaLAInI ene khAtarI thaI gaI hatI. khAna ane jasavaMtasiMha vacce aNubanAva hato e paNa bAdazAha jANI gayA hato. rAjA jasavaMtasiMhanA saMbaMdhamAM khAne karelA AkSepo bAdazAhane gaLe UtaryAM nahi hoya, nahi to e jasavaMtasiMhane dakSiNamAM rAkhe ja nahi. bAdazAhe enI badalI na karI, e batAvI Ape che ke khAne karelA AreApamAM kAIpaNa jAtanuM vajUda nahi hAya. potAnA uparanA vahema dUra karavA mATe khAnanA gayA pachI jasavatasiMhe siMhagaDhane gherA bAlyeA. zivAjI mahArAjanA lazkare jasavaMtasihanA lazkara upara cAre tarakathI sakhata mAre| calAvyeA. mArA eTalA badhA sakhata hatA ke jasavaMtasi'hanA lazkarane TakavuM bahu bhAre thaI paDayuM hatu. eTalAmAM jasatisa'nA dArUgoLA acAnaka saLagI UThavyo. jasavaMtasiMhanAM ghaNAM mANasAne emAM nAza thayeA. Akhare nAsIpAsa thaI jasavaMtasiMhe dherA uThAvI lIdhA. marAThAoe ene jatAM satAvavA mAMDayo. Akhare jasavaMtisaMha muzkelI veThatA auragAbAda jaI paheAMcyA. zAhistakhAnane parAbhava karyAM pachI mahArAje kAMkaNu tarapha najara karI ane meMgaleAra tarapha gayA. A vakhate jyAM jyAM mahArAja gayA tyAM leAkAte bhegA karI mArAje samajaNa ApI ke have pachI emanA taraphathI ke emanA amaladArA ke nAkarA taraphathI raiyatane kAIpaNa jAtanI herAnagatI thaze nahi. prakaraNa 9 suM 1. sasta upara zivAjI. 6. zivAjI mahArAjanA khUnanI kaziza 3. zivAjI mahArAja ane suratanA paradezI vepArIe. 4. A caDAImAM diladArapaNAnA dAkhalA. 5. zivAjI mahArAjanI caDatI. ku. zivAjI mahArAjanA hatA sAme gAvAnI taiyArI. 7. ve'gultane Aga. 1. surata upara zivAjI. zi vAjI mahArAje rAjyAbhiSeka karAbyA na hatA, chatAM pote mahArAja kahevAtA ane emanI rAjadhAnI pUnA gaNAtI. pUnA zahera e zivAjI mahArAjanI rAjadhAnInuM zahera hatuM tethI ja mugala senApati navAba zAhistakhAne peAtAnA mukAma pUnAmAM rAkhyA hatA. mahArAjanI rAjadhAnI kabaje karIne khAna kheThA hatA, eTaluM ja nahi, paNa e peAte bALabaccAM, kuTuMba khIlA sAthe pUnAnA zivAjI mahArAjanA ja gharamAM rahetA hatA. A makAna mahArAjane mATe siMhAjIrAjAnA nimakahalAla kArabhArI svargastha dAdAjI kAMDadeve bAMdhyuM hatuM. je dharamAM mahArAjane jJAna ane sphUrti bacapaNamAM ja maLyAM hatAM, hiMdutva rakSaNa mATe musalamAnI sattA tADavAnI vAteA je dharamAM carcAI hatI, pIDA pAmatA hiMduonAM dukha dUra karavA mATe prajAne sukhI karavA hiMdavI svarAjya sthApavAnA vicArAnA je dharamAM gaNeza maMDAyA hatA, teja dharamAM mahArAjanI jAmelI sattA tADanAra ane mahArAjanI sattAnA vadhatA jatA vikAsa 40 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 su aTakAvanAra mahArAjanA ane emanI hiMdavI svarAjyanI yeAjanAne zatru zAhistakhAna mahArAjanI jaDa khodI kADhavA mATe masAlA khAMDI rahyo hatA ane A gharamAM mukAma karIne zivAjI mahArAjanA mulakanA nAza karI, mahArAjanI prajAne pIDI rahyo hato. duzmananAM A badhAM kRtyo zivAjI mahArAja mUge mAMDhe gaLI jAya evA nahatA paNa jarUra jaNAya tyAM emane gama khAtAM AvaDatuM hatuM. duzmananA julama sAme keTalAMka kAraNeAsara e zAMti pakaDatA, paNa emanI e zAMti nAmardAInI zAMti nahi, paNa mutsaddInI zAMti hatI. e jevA jabarA yAddhA hatA, tevA ja pAkA mutsaddI paNa hatA. yAddAne zAbe evAM zo'nI ane mutsaddIne zobhe evI paheAMca ane jhINavaTanI kudaratI bakSItra eka ja mANasamAM javalle ja jaDI Ave che. zivAjI mahArAjamAM A baMne guNo puratA pramANamAM hatA. emaNe joyuM ke emanA mulakane mugala magare cUDa bheravI che ane te game te IlAje cheDAvavI che. emaNe vicAra karyAM ke raNamedAnamAM khaDI laDAI kare mugala sAme vAya ema nathI. meTA lazkaravALA zatrune haMphAvavA hAya ! yuktithI ja kAma levuM paDe. kaLe kaLe yuktithI mugalAnI sAme thavAmAM DahApaNu che. mahArAje vaLI vicAra karyAM ke mugalA sAme A vakhate pAsA khelavAmAM " DuMgara khodIne dar kADhayo " evuM na banavuM joI e. evI AkhAda khAjI khelavI ke mugalee marAThAonA mulakane je bacakuM bharyuM che, te chUTe ane AjasudhI mugalAe karelA Arthika nukasAnanI bharapAI thaI jAya. A vicAra karatAM karatAM mahArAjane sUjhI AvyuM ke evA kAI mugala mulaka upara caDAI karavI ke aDhaLaka paisA maLe ane marAThA mulakanA gaLAmAM dhAlelA phrAMsA jarA DhIlA paDe. sa'joga, vakhata, anukULatA vagere dhyAnamAM laI, vicAra karatAM surata upara caDAI laI javAnuM emanA dhyAnamAM utaryuM. mugala zahenazAhatanuM zrImatamAM zrImaMta ane najIkamAM najIka zahera surata hatuM. kAIpaNa mulaka upara caDAI karavI hoya tyAre mahArAja potAnA khAsa jAsUsAne meAkalI mahattvanI nAnI meATI badhI tapAsa karAvatA ane Arthika dRSTithI tathA sattA vadhAravAnI dRSTithI jokhama kheDavAmAM lAbha mAlama paDe te ja jokhama kheDatA. emaNe potAnA khAsa vizvAsu jAsUsa hirajI jAdhava nAyakane khelAvyA ane surata zaheranI vIgatavAra badhI ja mAhitI ma'gAvI. mAlIkaneA hukama thatAM ja bahirajIe peAtAnI taiyArI karI ane surata gayA. anubhavathI khAtamI lAvavAnI bAbatamAM ahirajI khAheAza banI gayA hatA. caDAI karavI hAya ane te ajANyA mulaka upara karavI hAya, te kevI, keTalI, ane karyAM mAhitInI jarura paDe e hirajI barAbara jANatA hatA. ahirajI nAyaka surata gaye| ane aneka prakAranA veza dhAraNa karIne suratanI vIgatavAra hakIkata eNe meLavI. suratanI zerIe, rastA, paradezI vepArIonI kADhIe, makAne, vepAra, zeDIA, dhArmika makAnA, suratanuM jhaverAta, suratanA bAdazAhI baMdobasta, mugala amaladArAnuM baLa, zrImata lekAnA lattA, khajArA, suratamAM rAkhavAmAM AveluM lazkara, zaheranI divAla, kArTikallA ane dakSiNathI surata acAnaka AvI paheAMcavAnA judAjudA rastAo vagerenI vIgatavAra mAhitI ahirajIe meLavI. bahirajIe huAMziyArI, amla, cAlAkI, ane jhINavaTathI evI mAhitI meLavI hatI ke taddana ajANyAnI najara AgaLa paNu surata pratyakSa khaDuM karI zakAya. hirajI nAyaka mahArAjanI sevAmAM tAlIma pAmelA hatA, eTale meLavelI hakIkatane nANI joI, khAtarI karI letA. surata zaheramAM puSkaLa mAladAra ane zrImaMta gRhasyA hatA. temanAM nAmA, milkatane aDasaTTo, temanAM rahevAnAM makAna ane je lattAmAM dharA hAya,te badhAnI noMdha bahirajIe karI hatI. zivAjI mahArAje surata upara caDAI karI te saMbaMdhamAM lakhatA pahelAM surata zahera saMbaMdhI thADI mAhitI vAMcakAnI sevAmAM rajU karavAnI jarura che. surata e dakSiNa gujarAtamAM dariyAthI bAra mAIla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM]. che. zivAjI caritra 315 dUra, tApI nadInA dakSiNa kAMThA upara AveluM zahera. hiMdusthAnamAM dhamadhokAra vepAra cAlato hoya evA jAherajalAlInI Toce pahoMcelA, jyAM aDhaLaka dravya bhareluM hoya ane prajA paNa vaibhava ane vilAsa bhagavatI hoya evAM zahero to AMgaLIne Terave gaNAya eTalAM ja hatAM ane te paikI surata baMdara eka hatuM. e zaheranA bahu jAnA itihAsamAM ame vAMcakane utArIzuM nahi paNa surata saMbaMdhI lakhatI vakhate enA upara vAraMvAra thayelA AkramaNanI te jANa vAMcakene karAvavI ja joIe. suratanI saMpattie surata upara anekavAra aneka saMkaTo ANyAM che. suratanI saMpattie aneka baLi dhyAna kheMcyAM hatAM ane ghaNA baLavAna rAjAoe pitAnI dhananI tRSA suratane luMTIne tRpta karI che. aneka vakhate lUMTAyA chatAM surata surata ja rahyuM che, e enI khAsa khUbI che. surata zaheranA sAhasika vepArIo paradeza sAthe jaba vepAra kheDI aDhaLaka dhana paradezathI kheMcI lAvatA, eTale lUMTAyA pachI paNa thoDo kALa jAya eTale vepAranA jora upara surata pAchuM TaTAra thaI jatuM. suratane kabaje rAkhavAmAM dilhInA bAdazAho magarUra thatA ane mAna samajatA. musalamAnee hiMdamAM gAdI karI, te pahelAM eTale pRthvIrAja cauhANanA vakhatamAM paNa surata jAherajalAlI jogavatuM hatuM. dilhInA vijetA mahamada ghorInI AMkha surata upara paDI ane eNe surata lUMTayuM (ki keDa ane pArasanIsa). suratane lUMTavAnI zarUAta gherIe karI. mahamada ghorIe A zahera lUMTayuM, te uparathI sAbita thAya che ke mahamada gherIe caDhAI karI te pahelAM A zahera AbAda ane jAhojalAlImAM hovuM ja joIe. ghorInI lUMTa pachI pharI surata TaTAra thayuM ane potAno vepAra karatuM thaI gayuM. dilhInI gAdI upara mahamada taghalakha hato tyAre gujarAtamAM keTalAka saradAroe baMDa uThAvyAM. baMDakhera saradArane sajA karI sIdhAdora karavA mATe mahamada taghalakhe gujarAta upara caDAI karI. e caDAImAM mahamada taghalakhe surata lUMTayuM hatuM. mahamada taghalakhe karele ghA paNa surata rUjhavI zakyuM. gujarAtanA bAdazAhanI gUMsarI nIce surata pharI pAchuM AbAda thayuM. I. sa. 1512nI sAlamAM porTugIjha lekee surata zahera lUMTI pAyamAla karyuM. traNa vakhata A zahera lUMTAyuM eTale gujarAtanA bAdazAhe zaheranA rakSaNa mATe suratanI AsapAsa keTa bAMdhavAno hukama karyo. hukama mujaba keTa baMdhAya paNa je hetuthI keTa bAMdhavAne hukama thayo hato te hetu phaLIbhUta thAya e keTa na baMdhAya. keTanI divAla nabaLI ane takalAdI hatI. ogaNIsa varSa pachI eTale I. sa. 1531mAM porTugIjha lekAe pitAnAM vahANa tApI nadImAM dhakelyAM, suratamAM peThA ane surata lUMTavuM. koTa baMdhAvyA pachI paNa surata luMTAyuM eTale gujarAtanA bAdazAhane | lAgI AvyuM ane tyAM tApI nadIne kAMThe eka majabUta kile bAMdhavAnuM nakkI karyuM. saMkaTa vakhate rakSaNa karavA mATe majabUta killAnI khAsa jarUra jaNAyAthI bAdazAhe tAkIde kille bAMdhavAnuM kAma rAphI AgA nAmanA eka tUrkane saMpyuM. porTugIjha lekee zaphI AgAne lAMca ApI phoDavo ane killAnuM kAma boLabhe nAMkhavA ene samajAvyo. I. sa. 1546nI sAlamAM killAnuM kAma eNe puruM karyuM. zazI AgAe A kille bahu ja suMdara, majabUta ane namUnedAra bAMdhyo hato. tApI nadInI bAjIe majabUta koTa kilAnuM rakSaNa karI rahyo hato. zaheranI bAjue e kilAnA rakSaNa mATe che Ta pahoLI khAI khodavAmAM AvI hatI ane pAMtrIza vAra pahoLAInI divAla killAnuM zahera taraphanI bAjAethI rakSaNa karatI hatI. I. sa. 1573mAM dilhInA bAdazAha akabare surata jItyuM. A sAlathI surata mugala bAdazAhatane zobhAvanAruM ghareNuM banyuM. A ja sAlamAM dilhInA zahenazAhe porTugIjha sAthe tahanAmuM karyuM ane e tahanAmAne lIdhe porTugIjha lekene vepAra surata zaheramAM dhamadhokAra cAlavA mAMDayo. I. sa. 1612mAM IglAMDanI IsTa InDiyA kaMpanInA pratinidhi surata zaheramAM vepAra mATe AvyA ane zAhajahAna bAdazAhe emane suratamAM keThI ghAlavAnI paravAnagI ApI. I. sa. 1620mAM pheMca leke vepAra mATe surata baMdare AvyA. duniyAmAM prasiddha pAmeluM, AMkhane AnaMda Ape evuM ane kiMmatamAM paradezI vepArIone paravaDe evuM hidusthAnanuM kApaDa kharIdI sumAtrAmAM te vecI dhIme dhIme Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 aM vepAra vadhAravAnA emanA vicAra hatA. suratamAM Daca leAkeAnI kAThI hatI, aMgrejonI hatI ane 164ra mAM phrenca lokoe paNa suratamAM kAThI dhAlI, surata e mugala zahenazAhatanuM ati dhanavAna zahera gaNAtuM. mugalAnA vakhatamAM surata zaheranA vepAra dhamAkAra cAlatA hatA. surata zaheranI ekalI jakAtanI Avaka varSanA 12 lAkha rUpiyA hatI ( ceveneTa ). A baMdare thaI te hiMdanA musalamAnA makake haja karavA mATe jatA. e vakhate A zaheranuM kSetraphaLa Azare cAra cArasa mAIlanu hatuM ane zaheranI vastI Azare be lAkha mANasAnI hatI. rastAo sAMkaDA hatA, galIe nAnI hatI. zrImaMta leAkeAnAM dharA bahu meTAM ane bhavya hatAM. mAtabara lakAe meTe bhAge potAnAM makAne tApI nadIne kinAre baMdhAvyAM hatAM. AvA mAtabara surata zaheranI vIgatavAra hakIkata jAsUsa ahirajI jAdhava nAyake zivAjI mahArAjane lAvI ApI ane jaNAvyuM ke surata zahera e te mugala krU'sarI nIce dakhAelI prabhunI lIlI vADI che, surata zahera aMtA kuberanA bhaMDAra che, surata zahera e te mugala zahenazAhatanI zobhA che ane surata zahera e dilhInA bAdazAhanuM nAka che. surata zahera AkhAda che. surata rUpI nAka khAvavAmAM Ave tA mugalAnuM mAM khulluM thayA vagara raheja nahi. mugalAnI sattA DhIlI karavA mATe marAThAone aneka sagrAmA khelavA paDaze ane paisAnuM pANI karavuM paDaze. surata upara caDAI karyAthI mahArAjane hAtha akhUTa dhana Ave ema che. mugala mulakane paiseja mugalAIne sIdhI karavI joI e. zivAjI mahArAje vicAra karyAM surata jevA mugalanA mAtabara zahera upara caDAI karI, ene lUMTavAmAM Ave te, mugala sattAne halAvavA mATe laDAIo vagere karavI paDaze te mATe lazkarI kha sArUM nANAMnI bhIDa veThavI paDaze nahi ane mugalAe marAThAnA mulakAmAM je nukasAna karyuM che, te bharapAI thaI jaze. khIjAM surata jevA zaheranI durdazA thayAthI mugalAI amaladAranuM dhyAna, te taraph kheMcAya ane marAThAnA mulakane mugala adhikArIoe je magaracUDa bheravI che, te jarA DhIlI paNa paDe. surata upara caDAI karyAthI mugala adhikArIonA kAMkA jarA narama paDe. surata upara caDAI karavAmAM Ave ane e caDAImAM jIta thAya teA marAThA mulakanI prajAmAM hiMmata Ave ane mugalAMnAM nAka dAbavAnI zakti hajI marAThAomAM che, enuM emane bhAna thAya. surata upara caDAI karavAmAM Ave te nabaLA cA mugala amaladArA zivAjIne chaMcheDatAM vicAra kare. surata upara ne caDAI karavAmAM Ave te mugala vyavasthA, mugala vahIvaTa ane mugala kunehanI barAbara kasATI thAya ane je caDAIhamaMda nIvaDe teA mugalAnA khaLanuM mApa paNa nIkaLI jAya. * mugalAnI sAme jhuMbeza uThAvyA sivAya, hiMdavI svarAjyanI yeAjanA phaLIbhUta thavAmAM aneka prakAranI aDacaNA ADe AvatI hatI ane e jAmelI sattA sAme bAtha bhIDavA mATe bhAre lazkaranI tathA laDAInAM sAdhanAnI zivAjI mahArAjane jarura hatI. mugalAnI sAme marAThA maMDI paDyA hatA, paNa e sattAne cakavavA mATe marAThAo pAse pUratuM lazkara ane sAdhanA nahatAM. nANAMne abhAve je hatuM temAM marAThAo nibhAvI rahyA hatA paNa pUratuM lazkara nahAya tA thAkI javAnA sa bhava hato, eTale nANAMnI jogavAInA vicAramAM mahArAja hatA eTalAmAM ahirajI nAyaka vIgatavAra mAhitI laIne AvyA. bahirajI pAsethI vIgatavAra hakIkata jANyA pachI mahArAje surata upara caDAI karavAnA nizcaya karyAM. mugalAInA sogA mahArAje jhINavaTathI tapAsyA ane emanI khAtarI thaI ke je tAkIde caDAI karavAmAM Ave teA phaLIbhUta thavAne pUrepurA saMbhava che. mahArAjanI e paNa khAtarI thaI gaI ke surata upara acAnaka hallA laI javAmAM Ave teAja bAjI peza jAya. Akhare mahArAje surata upara caDAI karavAnA manamAM nizcaya karyAM ane te mATe chUpI taiyArI karavA mAMDI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMkaraNa 9 muM] 7. zivAjI caritra zALa zivAjI mahArAjanA jIvananA aneka anAvA tapAsI jotAM vAMcaka joI zakaze ke mahArAja zista ( discipline ) pAlana karavAmAM ane karAvavAmAM bahu kaDaka hatA. emanA jIvananA uddayanA aneka kAraNeAmAM emanuM kaDaka zista e paNa eka mukhya kAraNa hatuM. peAtAnA mana upara, magaja upara, hRdaya upara ane jIbha upara mahArAja ajaba kANu dharAvatA hatA. AthIja e kaDaka zista pALIne paLAvI zakatA hatA. potAnA vicArA, taiyArIe, yeAjanA ane gAThavA gupta rAkhavAnI zakti jenAmAM nathI hAtI te mANasa rAjadArI kSetramAM niSphaLa nivaDe che. keTalIka vakhate rAjadvArI kSetranA puruSo amuka pI vAta ke chUpI yeAjanA tenA amala thatAM sudhI gupta rAkhI zake che paNa e amalamAM mukAI gayA pachI ke tene ghaNAM varSo vItI gayA pachI te vAta athavA yeAjanA saMbadhI chUTathI vAta kare che. evA mANasA paNa rAjadvArI kSetramAM kAcA ja gaNAya. zivAjI mahArAja samajatA hatA ke yAjanAnA amala thaI gayA pachI athavA amuka ceAjanAmAM kutteha pAmyA pachI paNa yeAjanAnI vyavasthA athavA goThavaNu saMbaMdhI jyAM jyAM chUTathI khelavAmAM sAmA pakSavALA catura ane cAlAka hAya tA bheda pAmI jAya ane khIjI vakhate jyAre jarura paDe tyAre e athavA evI bIjI yeAjanA kAma kADhI levA mATe ceAjavAmAM Ave te te niSphaLa nivaDe. mahattvanI ane muddAnI bAbatamAM banatAM sudhI mauna rAkhavAnI Teva kasAelA rAjadvArIemAM jovAmAM Ave che. zivAjI mahArAja potAnI yeAjanAe ane goThavaNI Akhara sudhI gupta rAkhI zaktA. duzmananA killA upara acAnaka hallA karavA hoya athavA zatrunI chAvaNI upara akasmAta chApA mAravA hAya, teA te saMbadhI sa` taiyArIo pUrI thaI jAya tyAM sudhI zivAjI mahArAjanA saradArA suddhAM keTalIka vakhate pUrepuru naheAtA jANatA ke kayA killA mATe ke chAvaNI mATe taiyArI thai rahI che. rAjadvArI kSetramAM ane tyAM sudhI yAjanAe ane taiyArIe gupta rAkhavI e mutsaddIonA niyama ja hAya che, e gupta rAkhavAmAM peAtAnAM mANaso upara vizvAsa nathI ke bharAMsA nathI e prazna nathI hA, paNa e prazna zistane hAya che. ghaNI vakhate vizvAsapAtra mANusane mAMethI ajANe ane hetuvagara muddAnI vAta nIkaLI jAya che ane tenAM mAThAM pariNAma janasamAjane bhogavavAM paDe che. zivAjI mahArAja pAkA mutsaddI hAvAthI e pAtAneA kAryakrama ane yeAjanA jarura jeTalA pramANumAM, jarura jaNAya tyAre ja bahAra pADatA. surata upara caDAi karI surata lUMTavAnA emaNe nizcaya karyAM paNa surata jaI paheAMcatAM sudhI mahArAja potAnA kAryakrama taddana gupta rAkhavA IcchatA hatA ane te temaNe bahu khubIthI gupta rAkhyA, tethI suratane mugala amaladAra bahAranI kumaka mATe tajavIja na karI zakyA ane sAmaneA karavAnI taiyArI paNa enAthI thaI nahi. surata javAne kAryakrama mahArAje taddana gupta rAkhyA hatA, tethI ja e surata uparanI caDAImAM yazasvI nIvaDathA ane emanI umeda bara AvI. hirajI jAdhava nAyakane suratanI mAhitI meLavavA mADhyA te pahelAMthI ja emaNe caDAInI taiyArI karavA mAMDI hatI. mahArAjanA peAtAnA saradArAne paNa khabara na hatI ke mahArAja surata upara caDAI laI javAnI taiyArI karI rahyA che. mahArAja potAnA jAsUsA duzmananI chAvaNImAM jaI guptamAM gupta khAtamI laI AvatA, eTale mahArAja e anubhavathI cetI gayA hatA ane potAnA mahattvane kAryakrama ati gupta rAkhatA. eka lazkara IMDA rAjapurI AgaLa ane bIjuM lazkara kalyANu AgaLa ema che lazkara mahArAje taiyAra rAkhyAM hatAM. A taiyAra karelA lazkaranA saMbaMdhamAM laoNkA kalpanAnA ghoDA na doDAve te mATe vAta bahAra mUkavAmAM AvI ke e lazkA porTugIjhane ane jaMjIrAnA sIdIne dAkhI devA mATe taiyAra karavAmAM AvyAM che. vasaI ane caulanA kgIoe mAthuM uMcuM karyuM che eTale emanI khabara lIdhA sivAya chUTakA nathI ane jaMjIrAne sIdI vAravAra herAna karyA kare che ane tAme nathI thatA mATe sIddInI sAna ThekANe lAvavAmAM DhIla thAya te duzmanane anukULatA ApyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je cha. zivAjI catri [ praNa 9 jevuM thAya ema che, vagere vAtA saradArAmAM ane amaladArAmAM thavA lAgI. mahArAje prayANa mATe divasa nakkI karI te divase bhegA karelA lazkaramAMthI 10000 mANusAne sAthe lIdhA ane saradAra meArA trImaLa pIgaLe, saradAra pratAparAva gujara, sa. vyaMkALapata, sa. makAjI AnaMdarAva, sa. nIpepata, sa. aNNALapata, sa. dattAjIpata, sa. mAnasiMha mere, sa, rUpAjI bhAMsale vagere saradArA sahita kUca karI. kUca karatI vakhate mahArAje jaNAvyuM ke nAsIka jaI gAdAvarInuM snAna karavuM che ane sa. mArApate eka kille e bAjumAM sara karyAM che, te joI tapAsI tenI vyavasthA karavAnI che. mahArAja nAsIka AvI paheAMcyA ane tyAM chAvaNI nAkhI. nakkI karele divase mahArAje sAthe ANelA 10004 mANasAmAMthI 4000 dhoDesvAra cUMTI kADhayA. A cUMTI kADhelA dhoDesavAra laIne zivAjI mahArAja surata javA mATe nIkaLyA. naladu, mAhulI, kAhaja thaIne jhavAra ane rAmanagarane raste surata taraph kUca karI. rastAmAM e rAjAe mahArAjanI sAthe surata upara caDAI mATe potAnAM mANasA laI te joDAyA. rastAmAM jarUra karatAM vadhAre na thAlatAM mahArAja vIjaLIvege lazkara sAthe surata tarapha vadhatA ja hatA. A vakhate mahArAjanuM potAnuM tathA sAthe AvelAnuM maLI Azare 10000 mANusonuM lazkara hatuM ( prA. sara jadunAtha ). I. sa. 1664 nA jAnevArInI 5 mI tArIkhe suratamAM khabara AvI ke zivAjI surata upara Ave che. pahelAM te A vAta dhaNA leAkAe mAnI nahi. keTalAka bhaNelAgaNelA leke te A khabara sAMbhaLI vicAramAM paDavA ane gaNatrI karavA lAgyA ke 10000, mANusanA lazkara sAthe mugala amaladAra zivAjInA mulakamAM mukAma nAkhIne paDayo che. zivAjInA potAnA mulaka ja mugalo verAna karI rahyA che te, e AvA saMjogAmAM mugalAne chaMcheDavAnI jarA paNa hiMmata dhare kharA ? ene enI ja paDI haro / surata upara zI rIte Ave ? zivAjInA killA upara mugale halle karI rahyA che ane zivAjI mugala chAvaNI upara chApA mArI rahyo che, e rAMgaNanI ramatA mahArASTramAM mugalA ane marAThAo khelI rahyA che, eve vakhate zivAjIne suratanuM svapnuM sarakhuMe Ave kharuM ? mahA mahenate meLavelA mulaka, mugala jevA baLavAna duzmana daravAje AvyA heAya tyAre, cheDIne zivAjI ghaDIvAra paNa dUra thAya kharA ? zivAjI surata tarapha caDI Ave che e vAta gaNatarIbAja leAkAe ema mAnI nahi. tyAM khabara AvI ke zivAjI bhAre lazkara sAthe gaNadevI sudhI AvI pahoMcyA che. badhA coMkyA, camakyA ane bhAre gabharATamAM paDyA. haju keTalAka dIsUtrI mANusA hatA te vicAra karavA lAgyA ke bhAre lazkara sAthe zivAjI nIkaLyA tA tenI kaI ja khabara paNa na paDI ane DeDa sudhI AvI pahoMcyA tyAM sudhI kAie jANyuM paNu nahi e kevuM? Akhare A vAta badhAe mAnI ane suratanA zaherI bhAre gabharATamAM paDayA. A pahelAM surata cAra pherA lUMTAyuM hatuM ane dharaDAo vAta kare te uparathI lUMTanAM dukhAnI suratanA lekA kalpanA karI zakatA hatA eTale emanI najara AMgaNe dharaDAee vadhu velA trAsa ubhA thayA. duzmana tA taddana najadIka AvI pahoMcyA. have zuM karavuM ane kyAM javuM ene vicAra karavAne paNu vakhata na hatA. AkhA zaheranI raiyata bhAre gAyaTamAM paDI gaI. nAsIkathI lazkara sAthe gaNadevI AvatAM rastAmAM leAko pUchaparacha karatA tyAre temane game te javAba ApavAmAM AvatA, kAraNa, javAba ApavAmAM na Ave te loko vahemAya ane aneka tarkavitarthaMka karI vAta lAMkhI carce. A badhuM TALavA mATe zivAjI mahArAjanA lazkaranA mANasonI pAse eka ja javAba hatA. cAho, sainika, sipAhI ke saradAra game tene pUchavAmAM Ave teA javAba eka ja maLatA ke " bAdazAhI kAmane mATe saradArane amadAvAda eAlAvyA che tethI ame amadAvAda jaI e chIe." pUchatAMnI sAthe ja badhAMne javAba maLI jatA ane te eka ja javAba maLatA eTale zAMkA ubhI thatI nahi. evI rIte mukti vAparI - zivAjI mahArAja guNudevI sudhI gupta rIte AvI pacyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raNu 9 muM] 7. zivAjI catri suratathI 29 mAIla dUra AvelA gaNadevI gAme tA. 5 mI jAnyuArIne rAja pahoMcyA ane tyAM visAmA mATe theAbhyA. tA. 5 mIne reAja bapore tA suratanA dareka zaherIne khabara paDI gaI ke zivAjI surata upara caDAI karavA Ave che ane gaNadevI sudhI AvI paheAMcyA che. gAmanA zrImaMtA bhegA thaI ne sugala sUbedAra saradAra InAyatakhAnanI pAse dADyA. zaheranuM rakSaNa karavA mATe tAkIde pagalAM levAnI prajAe sUbedArane vinaMti karI. suratanA zaherIonA jAnamAlanA rakSaNanI javAbadArI sakhedAra saradAra InAyatakhAnane zire hatI eTale A lAkAe A amaladArane ghera javA mAMDayuM. saradAra InAyatakhAne Daca ane aMgreja kADhIvALAone khelAvyA ane zaheranA rakSaNa saMbaMdhI emane vAta karI. A baMne kAThIvALAoe sApha sApha vAta karI dIdhI keH- ame| amAro bacAva karI laIzuM, te sivAya amArAthI khIjuM kaMIpaNa thavAnuM nathI. " kADhIvALAetA A javAba sAMbhaLI gabharAele medAra nirAza thayA. saradAra InAyatakhAna apramANika ane lAMciyA hatA. suratanA lokoe joyuM ke sUmedAra zaheranuM rakSaNu karI zake ema nathI tyAre lekAmAM gabharATa vadhyA ane zaherIonA moTA bhAga potAnuM dhana, dolata, mAlamilkata, rAcaracIluM badhuM mUkIne bALabaccAMne laIne hADImAM besI surata cheDI cAlyA gayA. keTalAka zrImaMta lAkoe saradAra InAyatakhAnanI khuzAmata karavA mAMDI. ,, suratanA killA bahu majabUta hatA, temAM InAyatakhAne potAnA kuTuMbakabIlAne mAkalI dIdhAM. keTalAka zrImaMta mANaseAe InAyatakhAnane bhAre lAMca ApIne killAmAM Azraya meLaLyeA. InAyatakhAna nakhaLA, namAlA, lAMciyA ane apramANika hatA. surata zaheranA rakSaNa mATe lazkara rAyA vagara 500 sipAhIonA pagAra kharce pADIne mugala tijorImAMthI daramAse sUbedAra pote laI te potAnAM khissAM bharatA. AvA nAma adhikArInI nAmardAI joI, raiyatanA hAzakAza UDI gayA. raiyatanA rakSaNanI kAIpaNa tajavIja eNe karI nahi ane potAnA jAna bacAvavA killAmAM bharAyA ane tyAMthI sulehanA saMdezA laI te potAnA mANasa zivAjI mahArAja pAse gaNadevI meAkalyo. zivAjI mahArAje e mANasane rokI ja rAkhyo. A vakhate suratanA zrImaMta vargomAM paisAnA pUjaka vepArIe, parasevA utArIne paise pedA karanAra kArIgara varga, cUsta agnipUjaka pArasIe ane pAcA haiyAnA jaineAnI gaNanA thatI hatI. A uparAMta musalamAna vepArIe te lakSAdhIzo hatA. te jamAnAmAM AkhI duniyAmAM sauthI vadhAre dhanavAna vepArIe suratamAM hatA. zeThe bahArajI vaheArAnuM nAma jANItuM hatuM. tenI milakatanA aDasaTTo 80 lAkha rUpiyAnA karavAmAM Avyo hatA. te zeThe suratanA ja vatanI hatA. te jamAnAnI vepArI AlamamAM prasiddhi pAmelA dhanavAna vepArI zeTha hAjI saiyadbega ane zeTha hAjIkAsama e baMne dhanavAnA paNa surata zaheranA ja vatanI hatA. eka hiMdu vepArInI milakata ATha karoDa rUpiyAnI leAkA AMkatA hatA. suratanI lUTa vakhate eka hiMdu vepArIne gherathI 22 zera vajananI metInI mALA mahArAjane maLI hatI. tA. 5mIe sAMje suratamAM khabara AvI ke zivAjI mahArAja potAnA lazkara sAthe gaNudevIthI surata AvavA nIkaLI gayA che. A khabara AvyA pachI gabharATa vadhAre phelAyA. lArkAe jAna bacAvavA mATe nAsavA mAMDayuM. rAtre zaheramAM khabara AvI ke zivAjI suratathI dUra 4-5 mAIla AvI gayA che ane eNe tyAM mukAma karyAM che. suratanA Daca vepArIee peAtAnA e mANasAne zivAjI mahArAjanI hilacAla tapAsavA mAkalyA hatA. temane mahArAje kI lIdhA ane teja divase sAMje kheDI dIdhA. te surata AvI pahoMcyA hatA. tA. 5 mIe sAMje suratathI 4-5 mAIla dUra mahArAje mukAma karyAM ane tyAMthI pAtAnA e mANaseAne eka patra laI, sUbedAra saradAra InAyatakhAna pAse mAkalyA. sUbedAra uparanA e patramAM emaNe jaNAvyuM hatu ke " tame, zeTha hAjI saiyadamega, zeThe bahArajI vaheArA ane roTha hAjI kAsama e cAre jaNe surata zaheranI salAmatI mATe zaratA nakkI karavA A ciThThI dekhatAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM mane rUbarUmAM maLavuM ane tema karavAmAM nahi Ave te AkhA zaherane bALI bhasma karIza tathA talavAra calAvIza " sara jadunAtha saranAra ). A patrane javAba saradAra InAyatakhAte vALyA ja nahi. raiyatane rakhaDatI ravaDatI mUkI, A nAlAyaka sUbedAra pAtAnA jAna bacAvavA killAmAM bharAI gayA hatA te bahAra nIkaLatAM ja DaratA hatA. budhavAra tA. 6-1-1664 ne rAja savAranA 11 vAge zivAjI mahArAja pAtAnA lazkara sAthe surata AvI pahoMcyA ane emaNe barAnapUra bhAgoLe eka bagIcAmAM mukAma karyuM. surata AvatAMnI sAtheja mahArAje jAhera karyuM keH-- huM kAi vahepArI, aMgreja ke kAi bIjAne agata nukazAna karavAnA hetuthI ahIM AvyA nathI paNa auragajhebe eTale mugalee mArA mulaka upara caDAI karI, mArI prajAne aneka rIte pIDI che ane mArAM keTalAMka sagAMne paNa emaNe nAza karyAM che. e badhAMnuM vera levA hu* Avye chuM. " AgalI rAtre mugala subedAra ke zaheranA mazahura zeDIAe maLavA gayA nahi. pachI mahArAje surata lUMTavAneA peAtAnA lazkarane hukama karyAM. lUTanI zarUAta sarakArI jakAtI mAlanI vakhArA ( Custom House ) thI karI. mahArAje lazkaranI baMdUkavALAonI eka TukaDIne bharelI baMdUko killA sAme tAkIne ubhI rAkhI. Ama karavAnA hetu killA jItavAnA hatA, paNu killAmAMthI mANaso nIkaLIne zaheramAM lUMTa karanArAo upara hallA na kare te mATe A agamacetInAM pagalAM tarIke goThavaNu karavAmAM AvI hatI. suratanA killAmAMthI dAgeLA cheDavAmAM AvyA, paNa tethI zivAjI mahArAjanA lazkaranAM mANusene nukasAna na thayuM. budha, guru, zuY ane zanivAra e cAra divasa sudhI zivAjInA lazkare suratanI lUMTa calAvI hatI. zaheramAM Aga paNu lagADI hatI. surata killA uparathI zaheranA zatrunA nAza mATe cheDavAmAM AvelI tApothI zaheranAM keTalAMka makAnonA pazu nAza thayA hatA. guru ane zuvAre rAtre suratamAM Age bhAre nukasAna karyuM hatuM. Daca kAThInI najIkamAM ja roThe khahArajI vaheArAnuM bhavya ane AlizAna makAna hatuM. A mAladAra zeThanuM makAna kAI rAjAnA rAjamahelane paNa TapI jAya evuM hatuM. marAThAoe A makAna lUMTayu ane tenA nAza karyAM. A ekaja makAnamAMthI marAThAone 28 zera meTAM, pANIdAra, bhAre kiMmatanAM meAtI maLyAM. A meAtI uparAMta hIrA, mANeka, pannA vagere khau kImatI jhaverAta ane rekaDa nANuM marAThAone hAtha lAgyuM. aMgreja vepArIonI kADhI najIka zeDa Asaiyada ega nAmanA bIjA nAmIcA musalamAna vepArInuM bhavya makAna hatuM. zivAjI surata upara Ave che, e khabara sAMbhaLI hAjI saiyada ege bhedAranAM gajavAM garama karI tenI sAthe gAThavaNa karI ane potAnAM bALabaccAM kuTuMba kabIlA sAthe sahIsalAmatI mATe killAmAM Azraya lIdhe. A makAnamAM zeDanI mAlamilakata, kImatI cIjo, jhaverAta ane rIkaDa nANuM vagere hatAM. vakhArAmAM paNa kImatI mAla bharelo hato. marAThAoe A makAna ane vakhAre! lUTI. mahArAjane khAra maLI ke kAnTinepalane jhaverAtanA eka yAhudI vepArI suratamAM AvyA che ane auragajhebane khatAvavA mATe bhAremAM bhAre jhaverAta sAthe lAvyeA che. mahArAje tarataja e vepArIne pakaDI maMgAvyA ane auragajheba mATe ANeluM jhaverAta batAvavA kahyuM. eNe e vAta kabUla karI nahi tethI ene traNavAra bhoMya upara paTakI tenI garadana upara talavAra mUkI ene mArI nAMkhavAnI khIka batAvI. yAhudI jarA paNa DagyA nahi ane jhaverAta batAvyu nahi. budhavArane rAja lUMTa cAlI rahI hatI. te daramiyAna zivAjI mahArAje zaheranA zrIma tAne ane lUMTa mATe mAhitI ApI zake evA mANasane pakaDI keda karyAM. 2. zivAjI mahArAjanA khUnanI keziza mugala sUbedAra saradAra inAyatakhAna maMgaLavAra sAMjathI ja killAmAM bharAI gayA hatA. zahera upara ane zaherI upara AAvI bhAre Ata AvI pahoMcI chatAM te emanu rakSaNa karavA mATe kra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu hai maiM ] che. zivAjI caritra 31 emane hiMmata ApavA mATe killAmAMthI bahAra nIkaLyo nahi. InAyatakhAna hiMmata vagaranA hatA, teneAja akkalamaMda paNu hatA. killAmAM beThAM beThAM eNe peAtAnI akkala doDAvI ane zivAjInA nAza mATe eka kAvataruM racyuM. zivAjIe alajakhAnane pratApagaDhamAM mulAkAta vakhate mAryAM, tevI rIte adjhalakhAnanA mAranArane mAravAnA sUbedAre nizcaya karyAM. zahenazAhanA mAmA navAba zAhistakhAnanI hajArA cAddAonI chAvaNImAM pesI jeNe senApati zAhistakhAnanI potAnIja AMgaLI kApI e zivAjIne nAza suratamAM karavA mATe sUbedAre prapaMca racyA. te racelI kImatI ceAjanAne amalamAM mUkavAnI emanI pAtAnI zakita na hatI, eTale e kAma mATe eka hiMmatavAna yuvAnane A mugala amaladAra zodhI kADhayo. peAtAnI AvaData ane akkala heziyArI mujaba inAyatakhAte A juvAniyAne bhaNAvye ane zivAjInA khUna karavA mATe mekalyA. gurUvAre mahArAjane mukAme jai A juvAniyAe jaNAvyuM ke sUbedAra saradAra inAyatakhAna taraphathI suleha saMbaMdhI patra laIne AbhyA chuM ane A patra mAre rAjAne hAtheAMDhAya ApI tene javAba le che. A juvAniyAnA mahArAja pAse laI javAmAM AvyA. mahArAjanI AjubAjue aMgarakSakA ubhA hatA. A yuvake InAyatakhAnanA patra zivAjI mahArAjane ApyA. A patra to nAmanuM bahAnuMja hatu. A patramAM mahArAjane apamAnakAraka caratA lakhIne mAkalavAmAM AvI hatI. mahArAja patra vAMcIne gusse thayA ane gussAmAM A juvAnane kayuM:- tAre| sUbedAra teA nAmanI mAphaka khUNAmAM bharAi kheDe che ane AvI murkhAbharelI zaratA lakhIne meAkale che tenI ene zarama nathI AvatI ? zuM e amane enA jevA bAyalA samaje che ke ame evI zaratA kabUla rAkhIe ? " A zabdo sAMbhaLI pelA juvAna kheAlI uThayoH-- "nA, ame khAyalA nathI, mAre tamane kaMi vadhAre kahevu che... ema khelatAM chupAvI rAkhelI kaTAra eNe kADhI ane jussAthI mahArAja upara humalA karyAM. ubhelA aMgarakSakAmAMthI eke bahu sAithI ekadama talavAranA jhaTakA jIvAnanA hAtha upara mAryAM. hAtha tUTI paDayo hato ke mahArAjane ene sakhata dhakko lAgyA ane anne nIce paDyA. bhUtInA hAthamAMthI nIkaLatA lAThIthI mahArAja bhiAi gayA, te joi pAse UbhelA mAsAe jANyu ke mahArAjanuM khUna thaI gayuM. eTale kabaje rAkhelA suratanA kedIonI katala karavAnA hukama karyAM. mahArAja ekadama jamIna uparathI UThI ubhA thayA ane kAi paNa kedIne ijA nahi karavAne ekadama hukama karyAM. A banAva banyA pachI e kedIone mahArAje potAnI sAme ubhA rAkhyA ane temAMnA cArane garadana mAryAM ane cAvIsanA hAtha kApyA. bAkInA badhAne cheDI dIdhA. " 3. zivAjI mahArAja ane suratanA paradezI vepArIe. jUnA kAgaLA, lakhANa ane khakharA tathA itihAseAnA AdhAre eTalu' tAsiddha thAya che ke suratanA paradezI Daca ane aMgreja vepArIoe suratane bacAva bahu bahAdurIthI karyAM hatA. aMgreja vahepArIene khakhara maLI / surata lUTavA zivAjI Ave che, tyAre khIjA dezI vahepArIonI mAphaka e nAsI gayA nahi, paNa bacAvanI taiyArI karavA maDI paDayA. aMgrejoe peAtAnA sipAione bhegA karyAM ane gAmamAM saradhasanA AkAramAM pheravyA. lokone paDadhama pITIne jAhera karyuM ke zivAjInI caDAI sAme amArA ATalA lAkAthI ame bacAva karIzuM. agrejonI hiMmata joI, turka ane Aiinayana vepArIone paNa hiMmata AvI. aMgreja kADhIvALA pAse 150 mANasA peAtAnA hatA ane 60 mANaso hiMdI umeryAM. Ama 210 mANasA peAtAnI vakhArAnA khacAkha mATe taIyAra karyAM. agreja ane Daca vepArIe dezI vahepArIonI mAphaka nAThA nahi, paNu emaNe potAnA rakSaNa mATe taiyArI karavAnI hiMmata batAvI e satya vAtanI sAthe bIjI satya vAta paNa jaNAvavAnI jarUra che ke A vikaTa prasaMge Daca ane 41 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 che. zivAjI caritra [ maraNa 9 su* agreja kAThIvALAoe anyA teTalA peAtAnA mAla vahANAmAM bharIne svAlI mIna tara ravAnA karyo. dezI vepArIo mAlamilkata mUkIne jAna bacAvavA surata cheADI cAlyA gayA tyAre paradezI vahepArI peAtAnA anI zake teTalA mAla vage karI, hiMmatathI zaheramAM rahyA. dezI ane paradezI vepArIonI hiMmatanI tulanA karatI vakhate athavA sarakhAmaNI karatI vakhate eka vAta dhyAnamAM rAkhavAnI jarura che ane te e ke dezI vepArIe jANatA hatA ke mugala ane marAThAo vacce bhAre laDAI saLagelI che. zivAjInI raiyatane mugaleAe vidhavidha rIte satAvelI che. zivAjIne mulaka verAna uM che, e badhAnuM vera levA mATe zivAjI banyA khaLyo surata upara caDAI laI AvyA che. eTale ekalI lUTa karIne e dharAvAnA nathI. suratanI prajAne duzmananI prajA gaNIne e bhAremAM bhAre julama ane atyAcAra karI trAsa trAsa vartAvaze eTale mAlamilkata uparAMta emanA jAna paNa jokhamamAM hatA. jyAre aMgreja kreDacanA saMbaMdhamAM vAta taddana judI ja hatI. Daca ane aMgreja e kaMI mugala zahenazAhanI prajA na hatI. bahu thAya teA zivAjI emane lUTI le, emanI vakhAre| lUTe, paNa emane mArI nAkhI emanA upara trAsa vartAvavAnI zivAjInI tema heAyaja nahi, enI A vepArIone khAtarI hatI ane mAla na lUMTAya te mATe jeTaleA khaseDI zakAya teTale mAla khaseDavAmAM AvyeA hatA. A ate bAbatene dhyAnamAM lIdhA pachI vAMcakre A saMbaMdhamAM niya upara Avaze, evI AzA rAkhavAmAM Ave che. pAtAnI kAThI ane vakhArAne bacAva karavA mATe aMgreja kADhIvALAe pAse emanAM vahANomAM 4 nAnI teApo hatI te kADhI; suratanA kAI vepArIne tyAM pittaLanI e nAnI teApo hatI, te mAgI ANI ane te badhI bacAva mATe gaDhavI dIdhI. agreja ane dezI maLIne 210 sIpAIo hatA. temanI nAnI nAnI TukaDIo banAvI ane dareka TukaDIne nAyaka nakkI karI darekane zu karavuM, kyAM rahevuM ane saMkaTa samaye zI rIte vartavuM tenI sUcanAe ApI dIdhI. agrejoe tApA ane mANusA kAThInA bacAva mATe gAThavI dIdhAM hatAM. a MgrejanI kAThInI najIkamAM zeDa sayiemanu makAna hatuM te makAna mahArAjanAM mANase lUMTatAM hatAM. thApuM dhaNu* lUTayA pachI ane enI vakhArAnA mAla lIdhA pachI khAkI raheluM lUMTavA mATe pharI AvyA tyAre aMgreja kADhIvALAoe mahArAjanAM mANasAne harakata karI. A makAnane Aga lagADatI vakhate aMgrejonAM mANasA ane mahArAjanAM mANusA vacce jhapAjhapI thaI. mahArAjane A vAtanI khakhara paDI eTale emaNe aMgreja kaMpanInA pramukha sara jaoN AkaeMDanane kahevaDAvyuM ke: " saiyaoganuM makAna lUMTavAmAM tamArAM mANasAe amArAM mANasAne harakata karI che e ThIka kahevAya nahi. aaN makAna pUrepuruM lUTavA devuM na heAya te 3 lAkha rUpiyA mokalI dejo. jo tame emAMthI kaI nahi kare| to mAre jAte AvIne tamArAM mANasAnI katala karavI paDaze. " AneA javAba aMgreja vepArIenA pramukhe bahu vicArapUrNAMka zanivAre ApyA ke '" emAMthI ekapaNa vAta amArAthI bane ema nathI. amArA upara jyAre caDI AvavuM heAya tyAre Avajo, ame te mATe taiyAra chIe. meDA AvatA hai| te| ghaDI vahelA Avajo. " aMgrejenA A javAba emanI hiMmata batAve che. A javAba aMgreja prajAnuM pANI batAve che. pANIdAra prajAne robhe evo javAba aMgreja vepArIonA pratinidhie ApyA, te zivAjIne zanivAre maLyo. aMgreja koThIvALAnA A javAbathI zivAjI mahArAja jarA paNa gabharAya evA na hatA. sar jaoNja AkaeMDananA javAbathI emane apamAna tA lAgyuM, paNa apamAnathI bhaDakI UDIne game te bhAge apamAnanA badalA le evA e tAmasI na hatA. mahArAja khArata te| aMgreja kAThI upara tarata halle laI jaI zakta. sainya hatuM, sAdhana hatAM, kAraNa hatuM, hiMmata hatI, paNa samaya na hato. mugalAnI sAthe mahArAja laDAI karavA taiyAra na hatA. suratanI lUMTathI emane pUrepurA satASa thayA hatA. je aMgreja kAThI upara halle karavAmAM Ave te divaseA vadhAre thaI jAya ane mugala lazkara AvI paDe tA meLavelI lUMTa paNu hAthamAMthI jatI rahe eTale apamAnathI uzkerAI ne hAthamAM AvelI bAjI jatI karavI athavA meLavelI sUMDha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 ma ] 7. zivAjI caritra 327 khAvAnuM jokhama kheDavuM, e mahArAjane DahApaNabhareluM na lAgyuM. mahArAja vicArapUrvaka apamAna gaLI gayA. zivAjI mahArAjanI jagyAe jo kAI lAgaNIne vaza thanArA tAmasI vIra hAta tA aMgreja kAThI upara jarura hallA karata ane tethI laDAI laMbAta. aMgreja koThIvALAne javAba hiMmatabharyAM hatA enI nA na paDAya, paNu e hiMmatabharyA javAbathI mahArAja DarI gayA ane tethI temaNe kAThI upara haldA na karyuM e mAnI zakAtuM nathI. mahArAja pAse 10,000 mANasanuM lazkara hatuM. kaMpanInA pramukhanA majAmAM 210 mANusA hatAM. mahArAja dhArata to temane masaLI nAkhata, paNa nakkI karI rAkhele divase nIkaLavAnuM heAvAthI ane aneka aDacaNA emanA rAkAvAthI ubhI thAya ema heAvAthI emaNe kaMpanI tarapha najara sarakhI paNu karI nahi. khIjAM zivAjI mahArAje A aMgreja vepArIo mATe sArA abhiprAya bAMdhyeA hatA. mahArAja surata AvyA tyAre mi. enTanIsmitha nAmanA eka aMgreja temanA mANasAnA hAthamAM AvyA hatA. tene suratanA khIjA kedInI sAthe rAkhavAmAM AvyA hatA. trIje divase jyAre mahArAje enA eka hAtha kApI nAkhavAnA hukama karyo, tyAre teNe bhAgI tUTI hiMdI bhASAmAM jaNuAvyuM keH mArA hAtha kApo tenA karatAM mAruM mAthuM ja kApI nAkheA." e uparathI mahArAjanA mANasAe enA mAthA uparanI rAkhI utArI ane jyAre jANyuM ke AtA aMgreja che, tyAre tene mAryA nahi ane pramukha AkajheDana tarAI saMdezA laIne mAkalyo hatA. aMgreja pramukhe tene pAchA javA dIdhA ja nahi. A mi. eTanIsmitha jaNAve che ke " zivAjI eka tathumAM esA ane kedIne temanI sAme lAvavAmAM AvatA. je mANusa peAtAnuM saMtADelu dravya batAvatA naMha, tenA hAtha ke mAthuM kApavAnA e tarataja krama karatA. 4. A caDAImAM diladArapaNAnA dAkhalA. zivAjI mahArAje surata zahera lUMTayu tyAre sakhtAI vAparI haze, tenI nA na paDAya. paNa sakhtAI keTalA pramANamAM vAparavAmAM AvI hatI ane je kAma mATe zivAjI mahArAja AvyA hatA tene mATe e sakhtAI te jamAnAmAM jarurI hatI ke bInajarUrI, e vicAra vAMcakAe karavAnA rahyo, paNa ApaNe emanI sakhtAinA saMbaMdhamAM kaIka jANIe te pahelAM A caDAImAM paNa mahArAje je dilArapaNuM dAkhavyuM che, tenA dAkhalA tapAsIzuM, teA emanI sakhtAInA saMbaMdhamAM vicAra karatI vakhate A dAkhalAe madadarUpa thaI paDaze. 1. gaNadevIthI nIkaLIne suratathI dUra tA. 5 mIe sAMje mahArAje mukAma karyAM hatA. tyAMthI emaNe saradAra InAyatakhAnane lakhI jazuAvyuM hatuM ke te, zeTha hAjI saiyadabega, zeTha bahArajI vaheArA tathA zeTha hAjI krAsama maLI cAre jaNe rUbarU AvI kha'DaNInI rakama nakkI karI javI ane tema nahi karavAmAM Ave tA suratane nAza karavAnI cetavaNI ApI hatI. mahArAje lUMTa ane Aga zarU karatAM pahelAM sugala adhikArIne rUbarU maLI vATAghATa karavAne pUrepurA vakhata ApyA hatA. mahArAje suratane lUMTavAnI zarUAta karI tyAre temaNe sauthI pahele hallA tA jakAtI mAlanI sarakArI vakhArA upara karyAM hatA. tyArapachI zaheranA bIjA bhAgamAM lUTa zarU thaI. ra. tA. 5 mIe rAtre kheAlAvelA mANusA zivAjIne maLavA na gayA ane savAre paNa na gayA. e surata AvI pahoMcyA pachI paNa A saMbaMdhamAM emane kAIpaNu maLavA agara A saMbaMdhamAM vAtacIta karavA na gayuM eTale lUTanI zarUAta karI. 3. zaheratI lUTa cAlatI hatI, tyAre mahArAjanA khUnanI daziza karavAmAM AvI. temanuM khUna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u4 che. zivAjI caritra prakaraNa muM thayeluM dhArI, emanA amaladAree paraheja karelA kedIonI katala karavAnI vAta karI. A sAMbhaLatAMnI sAthe ja mahArAja ekadama UDyA ane kedIonI katala nahi karavA tarata ja hukama karyo. 4. surata lUMTAI rahyuM hatuM tyAre phAdhara eNbreIjha nAmane phrenca pAdarI hiMmata pakaDIne marAThAnI chAvaNImAM gayA ane mahArAja sAthe vAta karavAnI khAeza jaNAvI. mahArAje tarataja mulAkAta ApI. A pAdarIe enAM mANasane koI na satAve e baMdobasta karavA mahArAjane vinaMti karI. pAdarInI vinati thAnamAM laIne mahArAje hukama karyo ke " A pAdarI leke bahu sArA AcaraNavALA hoya che. emane ane emanA lekene kaI herAna na kare." mahArAjanA hukama mujaba pAdarInA makAnane ke temanA mANasone keAIe herAna na karyA. pAdarInA makAnanI pAchaLa vepArIo dhana ane jhaverAta saMtADI gayA hatA. tenI khabara maLI eTale makAnane nukasAna karyA vagara e dhana mahArAjanAM mANaso khodIne laI gayA. emanI mulAkAte jatuM tene tarataja maLatA ane enI vAta sAMbhaLI ghaTita karavA e cUkatA nahi. 5. suratanA Daca vepArIone eka dalAla zeTha mehanalAla pArekha nAmane hate. enA gharamAM puSkaLa dhana hatuM. makAna paNa moTuM ane bhavya hatuM. mAladAra mANasonI gaNatarImAM A ghara gANuI gayuM. pUrI tapAsamAM mahArAje jANyuM hatuM ke zeTha mehanalAla te gujarI gayA che paNa temanI vidhavA ane tenuM kuTuMba e gharamAM hatuM. e makAna lUMTavAnI mahArAje tarataja nA pADI. mahArAje jaNAvyuM ke "zeTha mohanalAla parIkha bahu nItivALo vepArI hato. eNe zIla sAcavIne vepAra karyo hato evI enI khyAti che. evA puruSanA makAnane AMgaLI sarakhI paNa ApaNe na aDakADavI joIe." zivAjI mahArAjanI suratanI lUMTanA saMbaMdhamAM ane emaNe tyAM vAparelI sakhtAInA saMbaMdhamAM emanA upara TIkA karatAM pahelAM e saikA upara athavA e jamAnA upara najara nAkhavAnI jarUra che. suratanI lUMTamAM zivAjI mahArAja eka karoDathI vadhAre kimatane mAla laI gayA hatA. deke velenTAIna jaNAve che ke suratanuM nukasAna 3 karoDa rUpiyAnuM AMkI zakAya. e lekhaka AgaLa lakhe che ke mahArAje bhAre kiMmatanuM jhaverAta ane kImatI vastuo ja sAthe rAkhI. lUMTamAM meLavelI badhI cIjone bhAra emaNe sAthe rAkhyo na hato. bhAre kiMmata sivAyanI badhI cIja emaNe suratamAM ja garIbone vaheMcI dIdhI. te saMbaMdhamAM e nIce pramANe lakhe cheH " He and his fellows appropriated only the most valuable spoils and distributed the less valuable things, which could only hamper their retreat, among the poor, where by many acquired much more than they had lost through fire and pillage." suratamAMthI zivAjI mahArAjane vepArIo tathA mugalenA ghaNA ghoDA hAtha lAgyA hatA. mahArAja badhA ghoDAo laI gayA ane mahArASTramAM laI gayA pachI suratathI AvelA dazeka gheDAnI garadana upara cokaDInuM cihna karAvyuM ane e ghoDAonI eka navI lazkarI TukaDI banAvI. ravivAra tA. 10 mI jAnyuArIne roja savAranA 10 vAge, zivAjI mahArAja pitAnA lazkara sAthe jevI jhaDapathI surata AvI pahoMcyA hatA tevI jhaDape, suratathI nIkaLyA ane bAra mAIla dUra jaIne mukAma karyo. evI rIte jarUra paDe tyAM mukAma karatAM karatAM mahArAja suratanI luMTa laIne rAyagaDha jaI pahoMcyA. zivAjI mahArAja lazkara sAthe surata choDI cAlyA gayA e vAta paNa vIjaLIvege phelAI lekee jANyuM ke mahArAja gayA, paNa lokonI bIka bhAgI nahi ane zaheramAM pAchA AvavAnI lo ke hiMmata dharatA na hatA. suratathI thoDe dUra jaI zivAjI bharAI beThA che ane zaheramAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM ]. cha. zivAjI caritra leke pAchA jaze eTale e pAchA acAnaka chApa mAraze ema paNa keTalAkane lAgatuM hatuM. zaheranI madade jAnyuArInI tA. 17 mI ravivArane roja mugala lazkara AvI pahoMcyuM tyAre lekine hiMmata AvI ane loke pAchA gAmamAM AvavA lAgyA. sUbedAra saradAra InAyatakhAna paNa mugala lazkara laIne senApati hilerakhAna surata AvI pahoMcyo tyAra pachI killAmAMthI bahAra nIkaLyo. A sUbedAra upara suratanI prajA bahu gusse thaI hatI. duzmananA kabajAmAM prajAne mUkIne pitAne jAna bacAvavA mATe bAyalAnI mAphaka killAmAM bharAI besanAra sUbedArane prajAe dhikkAryo. prajAe enI phajetI karI ane enA upara dhULa paNa pheMkI. aneka rIte A amaladAranuM prajAe apamAna karyuM. pitAnA bApanuM apamAna joI InAyatakhAnane putra prajA para gusse thayo ane AvezamAM AvI jaIne goLIbAra karI eka bicArA hiMdu vepArIne jAna lIdhe. aMgrejoe pitAnI kaThInuM bahu bahAdurIthI rakSaNa karyuM ane pitAnI mAlamilkatanuM rakSaNa karatAM AjubAjunA bhAganuM paNuM rakSaNa thayuM. joke A aMgreja keThIvALAo upara rAjI rAjI thaI gayA. mugala senApati saradAra dilerakhAna zaheranA rakSaNa mATe Avyo tyAre tenI mulAkAte sara jeja ekajhena gayo ane pitAnI baMdUka senApatinA paga pAse mUkI be -"have zaheranA rakSaNanI javAbadArImAMthI huM mukta thayo chuM. have suratanuM rakSaNa karanAra Ape che. " pachI mugala senApatie aMgreja keThIvALAnAM vakhANa karyA ane pramukhane eka ghoDo, zirapAva tathA talavAra ApavAmAM AvyAM. pramukhe A badhAne javAba vALatAM kahyuM ke " A zirapAva, talavAra tathA gheDo e amArAM kAmanI kadara che e huM samajuM chuM paNa evI kadara te sainikanI hoya. ame te vepArI chIe eTale amArI kadara AvA zirapAvathI nahi paNa amArI vepArI sagavaDa vadhArI AyAthI ja thaze." suratanA lAke upara A Aphata AvI te mATe zahenazAhe dilagIrI jAhera karI ane raiyata taraphanI lAgaNIne lIdhe AyAta mAla uparanI jagAta ane Tola eka varSa mApha karyo. Daca ane aMgreja leke e je hiMmata batAvI te mATe temanI kadara karI, temanA mAla uparanI eka Take jagata mApha karavAmAM AvI. aMgreja keThIvALAnA pramukha sara jaja eNkaeMDananAM vakhANa karI tene eka sonA cAMda ApavAmAM Avyo. jagatanI je mAphI ApavAmAM AvI tene amala 16 mI mArca, 1663 nA divasathI karavAnuM pharamAna chUTayuM. surata zaheranI AjubAjue pattharanI dIvAla caNI levAno hukama thayo. sUbedAra InAyatakhAnane teNe karelA gaMbhIra gunA mATe zahenazAha sanmukha khaDo karavAmAM Avyo ane tenI jagyAe suratanA sUbA tarIke saradAra gyAsuddInakhAnane nImyo. thoDA ja divasamAM pAchI vyavasthA thaI gaI ane suratano vepAra pAcho jAmyo. surata uparanI caDAInA saMbaMdhamAM ItihAsebakharo, te samayanA paradezI vepArIoe pitAne deza A banAvanA saMbaMdhamAM lakhelA patro ane mekalelAM lakhANa vAMcI tapAsI te uparathI je mAhitI maLI AvI te upara jaNAvI che. zivAjI mahArAje suratanI lUMTa vakhate je sakhtAI batAvI agara vAparI tenA saMbaMdhamAM keTalAka aMgreja graMthakAroe mahArAja upara jabarA humalA karyA che. keTalAya hiMdI itihAsarasikee paNa mahArAjane mAthe A sakhtAI no Aropa aMgreja mi. enTanI smithanA kahevAthI ThokI besADayo che. A banAvanA saMbaMdhamAM jANItA itihAsakAronA utArA vAMcakenI AgaLa raza karIza. suratanI lUMTanA saMbaMdhamAM prasiddha itihAsakAra zrI. goviMda sakhArAma sara desAI bI. e. navA zirata mAM lakhe che ke - mugala zahenazAhatanI pazcima bhAganI rAjadhAnI je surata zahera te luMTavA mATe aMgreja saMthakAroe zivAjI upara gajaba gujAryo che. zivAjI ane auraMgajhebanI vacce khulluM yuddha cAlI rahyuM hatuM ane zivAjInA rAjyamAM mugala lazkara mAra varasathI tophAna macAvI rahyuM hatuM. zivAjInI rAjadhAnI punA zahera te kabaje karIne zivAjInuM madhyana cAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuraku che. zivAjI caritra varasathI mugala sakhedAra vAparatA hatA. AvA saMjogAmAM zivAjIe suratanuM nAka khullu karyu. zivAjInI A ajba yukti AjakAlanI yuddhakaLAmAM paNa prazaMsA pAme prakAra eTale khullA che ke tenA upara vadhAre carcA karavAnI jarUra ja nathI. ' [prakaraNa 9 su dAbIne pUnAnuM mAM evI che. A suratanI lUMTanA sabaMdhamAM kalakattA yunivarsiTInA ItihAsanA lekacarara DaoN. surendranAtha sena " paradezIonAM jIvana caritrA " nAmanA pustakamAM lakhe che ke-- "je mahattvanI ghaTanAe prati paradezI musAkaranuM dhyAna kheMcAyu hatu. temAMnI thADIka tapAsIe. surata te vakhate hiMdu pazcimanuM mukhaddAra ane dariyApAranA paradezI pravAsI tathA yAtrInu sayAgasthAna hatuM. arniyara, varniyara, thIvenA, karI, phreyara, luI skulIyara, gerI vigaTana, DilAhaya DaeNlana ane geAtiara zuTana vagere badhA surata AvI gayA hatA ane jona phreyaranI bhASAmAM kahIe teA e samRddha khadara zivAjInI tijorI rUpa hAI, marAThAe!e suratanI je lUMTa karI hatI te sabaMdhI e badhAmAMthI pratyeka kaMikane kaMIka kahyuM che. I. sa. 1664 mAM zivAjI ekAeka e hatabhAgI nagara upara vAvAjhoDAnI mAphaka tUTI paDyA ane managamatI rIte teNe tene lAgalAgaDha cAra divasa sudhI lUMTayuM ane bALyuM. zaheraneA sUkhe nAsI jai killAmAM bharAyA ane bicArA bhayagrasta lokone teNe nasIbane Asare cheAgyA. marAThA saradAranA sAhasane atyaMta samRddha lUTe vadhAvyuM ane te vakhatanA eka paradezIe eka kAgaLamAM lakhyuM hatuM tema " zivAjInA sainikoe sonuM, rUpu, hIrA, metI mANeka kru evI kImatI vastuo sivAya bojI kAI paNa vastune hAtha lagADavAmAM paNa hINapata lekhI " henrI gerIe a eka mAbarezane lakhyu` hatu` ke zivAjI peAtAnI sAthe aDhaLaka dravya laI gayeA. bharAMsApAtra rIte ema kahevAya che ke eka karoDa rUpI jeTalu te haze. dhanADhaya vepArIe ane temanA sAdhAraNa pADAzI pAse ATalu aDhaLaka dravya paDAvI levAno kriyAmAM julama, nirdayatA, khUnarejI vagere pAzavatAne AzareA avazya levAyA haze. zivAjI tyAM ( suratamAM ) kAI yAnA ke paramAnA kAOte aMge gayA na hatA. zAhistAMna uparanA tenA rAtrInA hallAne pariNAme teNe apAra naitika vijaya meLavyA hatA. te vijayane pUrA lAbha uThAvavAnA teNe daDha sadegkalpa karyA hatA. te saMkalpanI siddhimAM te ahIM AvyeA hateA. AvA sAhasamAM rahelA ArthIka lAbhA avazya preraNAjanaka hatA. gu zivAjInA sAhasamAM paisAnuM eka mAtra pralAbhana na hatu. tene teA peAtAnA duzmananI raiyatanAM hradaya thatharAvI mukavAM hatAM ane tenA sainikA laDatanA jhanunamAM ane Avezane vaza thaI potAnA nAyakanA A mULa Azaya karatAM vadhu paDatA AgaLa gayA hoya e saMbhavita che, gerI kahe che ke teNe traNa hajArathI vadhu dharAne Aga lagADI bALI mUkayAM. khunAmarakI, luMTaphATa ane saMhAra te yuddha daramyAnanI sAmAnya yuTanA lekhAya. Ama chatAM sara jadunAtha sarakAra zivAjI upara evA atyAcArano Aropa kare che ke je kAI paNa saMjogAmAM mApha karI zakAya evA nathI. te jaNAve che ke " teNe kedIone peAtAnI sAme kheAlAvyA ane temAMnAmAMthI manasvIpaNe cAranAM mAthAM ane khIjA 24 nA hAtha kApI nAkhI bAkInAne teNe bacAvyA, " ... jyAre kAI nagara upara halle AvI rahyo haiAya te saMjogAmAM kAI nirdoSa nAgarika upara jo kAI sainika atyAcAra kare teA tene mApha karI zakAya paNa peAtAnA asahAya kedIonAM aMga kApanAra senApatine tA kadI paNa mApha nahi karAya. sAmAnya mata anusAra zivAjI potAnA yuganA DAthI mukta hatA. ema manAya che ke anAvazyaka krUratA teNe kadI paNa karI na hatI, paraMtu jo sara jadunAtha sarakAranuM vidhAna svIkAravAmAM Ave tA e marAThA vIra saMbaMdhI ApaNI mAnyatAe pharI tapAsI jevI pAze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 ] che. zivAjI stri purAtatvIya ane aitihAsika zodhakhoLamAM eka sarvamAnya sUtra e che ke koI paNa viSayane paMDita, pachI te game teTale kema na hoya, te viSayanAM mULa sAdhanA karatAM vadhu pramANabhUta nahi lekhAya. (eTale ke te je vidhAne rajU kare, te vidhAna je mULa vastu uparathI yojAyAM heya te mULa vastu karatAM vidhAne vadhu pramANabhUta nahi lekhAya.) alabatta, sara jadunAtha sarakAra jevI vyakti je kaI vidhAna rajU kare, temAM avazya vajUda hoya ja paNa zivAjInA duvartana saMbaMdhInuM temanuM vidhAna je sAdhana uparathI temaNe karyuM che tenA karatAM vadhu pramANabhUta bhAgye ja lekhAya. (eTale ke mULa ja khoTuM hoya te zAkhA sAcI kyAMthI saMbhave?) IskaliyaTa, gerI ane suratanI kAunsilanA aMgreja pramukhe potAnA zeThane lakhelA kAgaLa uparathI zivAjI upara je Apa mUkavAmAM Avyo che, tene barniyara, mekasI, thI, ane kerI taraphathI madala Teko maLatA nathI. vaLI te vakhatanA valaMdA ThIvALA je surata hatA, temanAM jeTalAM lakhANe ApaNI pAse mejUda che temAMthI paNa pitAnA pADozI aMgreja kaThIvALAoe zivAjI upara karelA Aropane Take maLatuM nathI. IskeliyaTa ane gerI e vakhate surata hatA ane yala maracanTa' nAmanA vahANamAMthI keTalAka khAravAone aMgreja keThInuM rakSaNa karavA mokalavAmAM AvyA hatA. temanA kAgaLa upara dRSTi karavAthI paNa joI zakAze ke teo je ghaTanAno ullekha kare che, te ghaTanA pramukhe, pAdarIe, gerIe, ke leyala maracanTanA kaptAne joI na hatI. enTanIsmitha nAmanA kAThIvALA pAsethI emaNe e hakIkata sAMbhaLI hatI, eTale e hakIkatanA samarthanamAM e badhAMnAM vidhAne bhAgye ja eka bIjAnA pUraka lekhAya. mi. enTanIsmitha traNa divasa sudhI marAThAonA hAthamAM kedI tarIke rahyo hato. tenI pAsethI sAMbhaLelI vAta uparathI upara jaNAvelA cAra aMgrejoe zivAjIe 26 kedIonA hAtha kApI nAkhyAnI vAta lakhI hatI. e pratyeka spaSTa rIte lakhe che ke enTanIsmithanA kahevA uparathI temaNe e lakhyuM hatuM. eTale enTanIsmitha sivAya bIjI koI paNa vyakti taraphathI zivAjInI A kuratA saMbaMdhI Take maLatuM nathI. sara jadunAtha sarakAranuM pramANa TUMkamAM A enTanInI vAta upara avalaMbe che. sAmAnya saMjogomAM koI eka vizvAsapAtra vyaktinI hawIkata, pachI bhale tene kaMIke ke te saMbaMdhI bIje kaMI purA na hoya te paNa mAnI zakAya ane te jamAnAmAM hAtha, kAMDAM kApI nAkhavAnI prathA pracalita hatI. eTale sara jojI ekajhaMDane ke varaMDajena IliyaTa jevI vyaktio taraphathI e Aropa mUkavAmAM AvyuM hota to te hakIkata kadAca saMbhavita lekhAta-je ke saMpUrNa satya te nahi japaNa enTanIsmitha atyaMta zaMkAspada cAritrane mANasa hato. suratathI IsTa InDiyA kaMpanI upara I. sa. 1665 nA mArcanI 31 mI tArIkhe lakhAyelA eka patramAM tenI vartaNUkanuM nIce pramANe varNana karavAmAM AveluM che - "A pRthvI upara enA (enTanIsmitha ) karatAM vadhu adhama ane nAstika bhAgye ja janme haze. baLavAkhora zivAjI jyAre ahIM Avyo tyAre te tenA hAthamAM sapaDAyo ane chUTayA pachI ( amane cokkasa pramANuM maLyAM che, te mujaba) ApanI mikta, gharabAra, nokaro vagere badhAne te tenA hAthamAM dagAthI seMpI devA mAMgate hate. baLavAkhora upara mokalavA teNe lakhelA eka patramAMthI A maLI AvyuM hatuM............ A ane lakhatAM paNa Aje Ave evI tenA cAritranI aneka kSatiothI thAkI ame tene ApanI sanmukha nA thavA ravAnA karyo che. jene potAnA dazabAMdhavoe A halake cItaryo che. te mANasanA kathanamAM ane jene koI paNa prakArane sIdho ke ADakatareza Teko nathI maLela tenA kathanamAM keTalo vizvAsa mUko? "suratanA lokenuM rakSaNa karavAnI koIpaNa rIte zivAjInI naitika pharaja na hatI. ema chatAM lUMTa karavAmAM teNe avicArIpaNuM dAkhavyuM na hatuM. barniyare suratanI pahelI lUMTanuM nIce pramANe varNana karyuM che-"hAthamAM talavAra laIne e dhasI Avyo ane lagabhaga traNa divasa sudhI lekene pitAnI chupAveilI dalita batAvavA trAsa pamADate tyAM rahyo. je potAnI sAthe na laI jaI zakyA te badhuM bALI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa che. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 su " kAIpazu jAtanA virAdha vinA lAkhA rUpiyAnI kiMmatanuM aDhaLaka sAnuM, rUpuM, mAtI, rezamI kApaDa, nikhAya ane khIjI pAravinAnI vastuo laI, zivAjI pAche gayA." A phrenca vaidya pAchaLathI umere che ke: " zivAjI, sAdhu zivAjIe kaeNpyucIna pAdarI revaraDa phAdhara ebrojhanA raheThANune sanmAnapUrNAMka hAtha aDakADayo na hatA. e vAtane ullekha karavAnuM huM bhUlI gayA. teNe kahyu ke " 'kIza pAdarIe bhalA che, temane satAvavAmAM nahi Ave." vaLI teNe Daca lephrAnA eka saddagata dalAlanA dharane paNa hAtha aDakADaco nahi, kAraNa ke e dalAle peAtAnA jIvana daramiyAna bhAre sakhAvata karI hatI." evI ja rIte aMgreja laoNkAnAM ane valaMdAenAM raheThANu paNa tenA sapATAmAMthI UgarI gayAM, enuM kAraNu e na hatuM ke temane e badhA tarapha sanmAnanI lAgaNI hatI paNa e leAkAe bhAre makkamatA ane zau batAvI, peAtAne suMdara bacAva karyAM. khAsa karIne aMgrejoe pAtAnAM vahANunA khAravAonI madada vaDe peAtAnAM dhare ja niha paNa peAtAnAM pADeAzIenAM dhara suddhAM bacAvyAM. kAnsTenTinepalanA vatanI eka yAhudI (nyu)nA jakkIpaNAe badhAMne cakita karyAM hatA. zivAjIne khabara hatI ke tenI pAse mahA mUlyavAna hIrA hatA ane te auraMgajhebane vecavA mATe lAvyA hatA. paNa makkamatApUrvaka teNe e vAtane InkAra karyo. traNa vakhata tene mAthuM uDAvavAnI dhamakI sAthe tenA mAthA upara talavAra vIMjhavAmAM AvI, paNa te muddala DagyA nahi. jiMdagI karatAM paisAne vadhu vahAlA lekhanAra yAhudI (nyu) leAMkAne kharAkhara chAje tevuM tenuM A vartana hatuM. A ghaTanAmAM eka mAlamatAvALA puruSa tenI pAse mAlamatA che, evI khAtarIDAvA chatAM mAtra dhamakIe pAmIne ja chaTakI gayA hatA, ema ApaNe joI zakIe chIe. vaLI kepyucIna pAdarInA saMnane lIdhe ane hiMdu dalAlanI sakhAvatane lIdhe temano milkatane sanmAnapUrvaka surakSita rAkhavAmAM AvI hatI e paNa ApaNe joI zakIe chIe. A ghaTanAo pUrI pADanAra arniyara vizvAsapAtra che, chatAM e ghaTanAe tenA ekalA tarathIja nathI rajU thayelI. tene jIna-DI-thIvenA ane khArathelemsa kArInA paNu TakA che. ethI sara jadunAtha sarakAre enTanI smithanA kazana uparathI zivAjI upara mUkelA krUratAnA AreApane kAi paNa rIte samana te nathI ja maLatuM." X X X Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat X X zivAjI mahArAja upara suratanI lUMTa vakhate prajA upara krUratA ane nirdayatA vAparyAM saMbaMdhI pUrva ane pazcima taraphanA keTalAka pracakArA taraphathI AkSepa karavAmAM AvyA che. te kevA prakAranA che ane te mATenA purAvA keTalA lulA che, te uparanA lakhANu uparathI vAMcako samajI zakayA haze. zivAjI mahArAja je jamAnAmAM sattAmAM AvyA, te jamAnAmAM teA prajA upara bhAre julama cAlI rahyo hatA. peAtAnI prazna upara paNu rAjA ane temanA amaladArA julama ane atyAcAra karatA, tA duzmananI prajAne pIDavAmAM teA maNA ja zenI rAkhe ? e jamAnA evA hatA chatAM, zivAjI mahArAja e durguNone bhAga na heAtA thaI paDayA e ApaNe itihAsa uparathI joI zakIe chIe. enTanIsmitha jevA cAritryahIzu, nimakaharAma ane nIca aMgrejanA zabda upara vizvAsa rAkhI, tenA zabdone mahAvAkya mAnI laI zivAjI mahArAja jevA umadA rAjA upara AkSepa karanAra graMthakArA, emanI prAmANika mAnyatA enTanIsmithanA zabdo uparathI ja baMdhAI hAya tA, DaoN. surendranAtha senanuM uparanuM lakhANa vAMcI peAtAnI mAnyatAmAM jarUrI pheraphAra karaze evI AzA rAkhavAmAM Ave che. zivAjI mahArAja sattaramA saikAmAM thayA, paNa eka yeddA ane vIra tarIke e ajakha cAritrya dharAvatA hatA. vIsamI sadI bahu sudharelI manAya che ane te vIsamI sadImAM sudharelA dezomAM yurApa khaDamAM sudharelI prajA bIjI sudharelI prajA upara vijetA tarIke julama karavAmAM keTale darajaje jaMgalIpaNuM batAve che te ApaNe jANIdyuM te ApaNute zivAjI mahArAjanA suratanI lUMTamAM emaNe batAvelI krUratA ( e www.umaragyanbhandar.com Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM] che. zivAjI caritra 328 vAta sAcI nathI, paNa dalIlanI khAtara ghaDIvAra ema mAnI laIe te) nA saMbaMdhamAM sudharelA dezanA graMthakAroe ane temanuM joI athavA vAMcI A dezanA graMthakAroe mahArAjane keTale anyAya karyo che tene khyAla Avaze. A jamAnAmAM ane vIsamI sadImAM vijaya pAmelI prajA jItAyalA upara vera vasula karavA mATe kevA prakAranA julama gujAre che tene eka namUno A nIce vAMcakonI jANa mATe ApuM chuM - chellAmAM chelA jagapasiddha jarmana yuddha ane vaheMsanuM tahanAmuM thayuM. tenI rUe pheMca lekoe rAIne pradezane kabaje lIdho. tyAra pachI jarmana loko upara vijetAoe kevA atyAcAra gujAryA te mATe ITalIne prasiddha phAnsisa skoniTTI "The Decadence of Europe" nAmanA pustakamAM nIce pramANe lakhe che - "I have carefully collected all the official publications, all the German Notes, and everything published in America and England with regard to the occupation on the Rhine. I have read thousands of accusations, of reports and of memoranda referring to these acts of violence. Never have I experienced a greater sensation of dis-gust and horror. "I consider that, in the interest of civilisation, and of the dignity of the human race, I must not relate all that I have gathered from those documents. Women have been assassinated, children assaulted and outraged; old women have found their age no protection; women have died as a result of the outrages which they have undergone, and young boys have been violated. But all that is as nothing compared with the cold-blooded cruelty which accompanied the demand that the German Municipalities should furnish German women for houses of prostitution, to gratify the lust of negroes. How many women have been violated with inpurity, and have been forced to keep silence on their shame, for fear of greater injury? How many German cities have been forced, at their own expense, to equip houses of prostitution, and to staff them with their own women, for the sake of white, yellow and black troops? How many acts of violence there are which have never had the epilogue of law suit? How many rapes have gone unpunished ? The authorities frequently took no troubles to trace the authors of these crimes. Almost savage negroes were often concerned in them, who scarcely understood (or atleast often said they did not understand) orders given in French. " What are the atrocities attributed to German officers during the war compared with these ? 42. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 che. zivAjI caritra [2182 "The cry of woe of the German women, unlistened to to-day, is a terrible reproach to Christian people, who call themselves civilised and democratic, and who, only a few years ago, solemnly declared that they were fighting for the rights of civilisation, for the triumph of justice and for the equality of free people. "But the war has made us insensible to every lofty sentiment and every idea of justice. The rights of victory permit violence and crime during peace. Not even religious associations, protestant pastors, or catholic priests, seem to be greatly moved; and while they expend huge sums on propagating Christianity in China, they look on apathetically at the atrocities in Europe. Those who preach the Gospel of Christ have not a word of indignation to utter. The German women's cry of woe is lost in the desert of sentiment. "I do not want to relate all that has taken place on the Rhine. I will say only that although the English have erected a monument of Miss Cavell, who was the victim of barbarism and of the German violence during the war, her martyrdom was a small thing compared with the martyrdom of the German women in time of peace. One day, when civilisation is again honoured, the Germans of the Rhine will have to record the names of their poor women and of their unfortunate girls who were contaminated by negro violence at the desire of the victors. "The waters of the Rhine have seen all the battles and conflicts of more than two thousand years. Much blood has been poured out on both banks of the legendary river of heroes. But never, until now, did the river sacred to battles and glory reflect from its green shores the black faces of African Cannibals, brought thither to enforce the rights of the victor on the most cultured people in the world, on the people, which has contributed most to the modern civilisation, and which has given the greatest number of architectural monuments to art and to faith." anuvAda - yuropanI paDatI. - "rAInanA lazkarI kabajA saMbaMdhI IglAMDa ane amerIkAmAM prasiddha thaelI saghaLI bInAo, jarmanInI nedha, temaja sarakArI lakhANe meM khUba saMbhALapUrvaka tapAsyAM che. pAzavI kRtya darzAvatAM hajAro nivedano ane hevAlo meM vAMcyA che. tIraskAra ane kamakamATInI AnAthI vadhAre tIvra lAgaNIo meM kadI anubhavI nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM 1 che. zivAjI caritra 331 saMskRtinA hitane mATe temaja manuSya jAtinA gauravanI khAtara meLavelI saghaLI vigate mAre prasiddha na karavI joIe ema huM mAnuM chuM. aneka strIone mArI nAkhavAmAM AvI che, tyAMnAM nirdoSa bALake upara kara humalAo karavAmAM AvyA che ane emanA upara atyAcAra gujAravAmAM AvyA che. vRddha strIonI uMmara para paNa dhyAna ApavAmAM AvyuM nathI. atyAcAra gujAravAthI aneka strIonAM maraNuM thayAM che. juvAna chokarAo paNa atyAcArano bhoga thaI paDyA che. paNa A badhuM to kaMI nathI. AnA karatAM vadhAre nirdayatA te habasIonI viSayavAsanA tRpta karavA jarmana strIone vezyAo tarIke ApavA jarmana myunisipAliTIne karavAmAM AvelI mAgaNI che. keTalI jarmana strIonAM ziyaLa upara humalAo karavAmAM AvyA che ane aneka gaNuM vadhAre duHkhanI bIke e humalAo saMbaMdhI saMpUrNa capakIdI pakavAna darzAvavAmAM AvyuM che ! sapheda, pILA ane kALA sainikone mATe keTalAMe jarmana zaherane vezyAgRhe ughADavAM paDayAM che ane A gRhamAM pitAnI bahenane vezyA tarIke mekalavI paDI che. hiMsAnAM keTalAMye kRtya adAlata samakSa AvyAMja nathI !keTalAye baLAtkArasaMga vagarazikSAe pasAra thayA che. A ghora kRtya karanArAonI tapAsa karavAnI paNa sarakArI amaladAroe tasdI lIdhI nathI. AvAM kRtyo karanAra jaMgalI habasIo meTe bhAge phreMca bhASAmAM apAtA hukame samajatA na hatA athavA teo samajatA nathI ema kahetA hatA. jarmana amaladAroe laDAI daramiyAna karelI kraratAo AnI sarakhAmaNImAM kAMI ja visAtamAM nathI. saMskRtinA hita mATe, nyAyanA vijaya mATe ane svataMtra prajAonI samAnatAne khAtara ame laDI rahyA chIe, ema thoDAMka varSa upara jAhera karanAra potAnI jAtane sudharelI ane prajAsattAka mAnanAra khristI prajA upara jamana strIonI aNasAMbhaLelI vItakakathAo e bhayaMkara lAMchana che. "paraMtu yuddhane lIdhe ApaNI saghaLI ucca lAgaNIo ane nyAyanI bhAvanAo bahera mArI gaI che. zAMtinA samayamAM paNa hiMsA ane ghera kRtya karavAnI paravAnagI AvA vijayamAMthI sAMpaDe che! dhArmika saMsthAone ke proTesTaMTa ke ketholika pAdarIone AnI jarAye asara thatI nathI. cInamAM khristI dharmanA pracAra arthe jyAre asaMkhya dravya vaparAya che tyAre yuropamAM cAlI rahelAM amAnuSI kRtyo sAme A pAdarIe saMpUrNa udAsInatA batAve che. khristanA saMdezavAhake A kRtya sAme roSane eka zabda 5Na UccAratA nathI. jarmana strIonI dukhada kathAone paDadhI A lAgaNIviheNuM hRdayamAM paDatuM nathI. rAInanA pradezamAM jeTaluM jeTaluM banyuM che e huM varNavavA mAgatA nathI. yuddha daramiyAna jarmana krUratAne bhAga thaI paDela misa kevalanI smRti tAjI rAkhavA aMgreja prajAe eka kIrtisthaMbha banAvyo che. huM eTaluM ja kahevA mAguM chuM ke laDAI daramyAna misa kevale ApelA AtmAga karatAM zAntinA samayamAM jarmana strIoe ApelA Atmaga anekagaNuM vadhAre che. pharIthI eka divase jyAre saMskRtinuM sanmAna thaze ane AMtararASTrIya kAyadAne mAna ApavAmAM Avaze tyAre vijayI prajAnI IcchAthI habasIonA pAzavI humalAono bhoga banelI nirdoSa kumArIkAo ane garIba strIonA nAmanI noMdha rAInanA jarmane jarUra leze. be hajAra varSo sudhI thaelI laDAIo rAIna nadInA vahetAM jaLa nIrakhI che. jarmana vIrenI A itihAsaprasiddha nadInA be kAMThA para akhUTa lehI vahyAM che, paNa jagatanI saMskRtimAM pitAne amUlya hisso ApanAra, temaja dharma ane kaLAnI apratima smRtio apanAra, duniyAnI sauthI saMskRta prajA upara vijayI sattAonA haka pratipAdana karavA mATe lAvavAmAM AvelA AphrikAnA jaMgalIonAM kALAM mukha, yuddha ane vijyathI pavitra banelI A saritAnA suMdara kAMThAoe atyAra sudhI kadI nIrakhyA nathI." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara che. zivAjI caritra prakaraNa 9 uparanuM lakhANa vAMcyA pachI zivAjI mahArAjanI suratanI sakhtAI viSe vicAra karatI vakhate sattaramI sadI ane vIsamI sadI tarapha najara doDAvavA amo vAMcakone vinaMti karIe chIe. vIsamI sadInA sudharelA jamAnAmAM suleha thayA pachI jItAyelI prajA upara julama ane atyAcAra sudharelA lokoe keTalA ane kevA prakAranA karyA che te vAMcyA pachI sattaramI sadImAM suratanI luMTa vakhate zivAjI mahArAje je atyAcAra karyAnuM kahevAya che ane te vAtane paNuM joIe tevA majabUta purAvA nathI te paNa bhUlA laMgaDa purAvAnA jora upara mahArAja upara tahematanAmuM ghaDI kADhanAra ItihAsakAronAM e lakhANane keTaluM vajana ApavuM e vAMcake vicArI leze. . dalIlanI khAtara ApaNe ghaDIvAra mAnI laIe ke zivAjI mahArAje suratanI lUMTa vakhate duzmananI prajAmAMthI cAra jaNanAM mAthAM ane covIsa jaNane hAtha kApavAnI sakhatAI karI hatI, te paNa temanA upara A jamAnAnA itihAsakAroe karelA humalA keTalA vAjabI che te vAMcakee A AkhuM prakaraNa vAMcIne tenA upara UMDo vicAra karI nakkI karavAnuM che. e saMbaMdhamAM zrI. ciMtAmaNarAva vi. vaidya (le, muMbAI yunIvarsITI, kulanAyaka, tilaka vidyApITha, pramukha, bhArata itihAsa saMzodhaka maMDaLa, pUnA.) pitAnA "zivAjI" nA pustakamAM 161 me pAne lakhe che - suratanI lUMTa vakhate nANAM ane jhaverAta meLavavA karelI sakhtAIthI ApaNe zivAjI mATe beTo abhiprAya bAMdhave joIe nahi. evI sakhtAI e laDAInI sAthe joDAyelI anivArya vastu che. prazna e che ke e sakhtAI nakAmI ke vadhu paDatI hatI ? je ApaNe zivAjInAM kRtya ItihAsanA bIjA prasaMge sAthe sarakhAvIzuM te mAlama paDaze ke zivAjIe kAI paNa vakhate vagara kAraNe sakhtAI karI nathI. pahelAMnI nahi paNa 19mA saikAnI luMTa ane katalano hiMdI tema ja pA&imAtya itihAsa bhayaMkara che. ApaNI najara sAme 1858 mAM janarala hemaleke jhAMsI letAM karelI taddana bInajarUrI ane trAsajanaka lUMTa ane katala mejUda che. ahamadanagaranA sulatAne TAlIkaTanA yuddha pachI eka lAkha nirdoSa hiMduonI katala karI hatI te dAkhale najara samakSa che. yuropanA itihAsamAMthI vijetAoe vijaya meLavyA pachI karelI karatAnAM asaMkhya udAharaNe maLI Ave che. 1527 mAM cArsa 5 mAnA hAtha nIce jarmana ane spenIAryoe mIlAna ane rAmane lUMTI ITAliyane upara bhayaMkara trAsa gujAryo hate. "mIlAnamAM spenIAe eTale badhe julama karyo ke "ghaNu kedIo e julama nIce marI gayA ane ghaNAe ApaghAta karyo. " jarmanoe karelI romanI lUMTane itihAsa te AthI paNa bhayaMkara che. roma bahu dhanavAna zahera hatuM tethI tyAMthI maLelI lUMTano aMdAja Ave azakaya che. je makAne mATe puSkaLa paisA ApavAmAM AvyA te sivAyanAM bIjAM moTAM makAna-dhArmika sthaLo-ne paNa nAza karavAmAM Avyo hato. sIenAnA meTA pAdarIne jamInamAM keda pakaDo hatuM. A pAdarIe spenIyADene paisA ApyA hatA chatAM tenA mahelane nAza karavAmAM AvyA ane tene ughADe mAthe mAratA mAratA bejIyAmAM pheravavAmAM AvyA hatA. mInarvA ane pijeTanA pAdarIonI paNa e sthiti thaI hatI " ( hIsTIrIansa hIsTarI oNpha dhI varlDa, vai. 9 "ITAli" pA. 453). " A banAva aMge AgaLa vAMcatAM tenI bhayaMkaratAne pUro khyAla Ave che. " sainikanI pAzavI vAsanAo tRpta karavA mATe temanA hAthamAM sapaDAyelI romana strIo ane sAdhvIonI cIso ane rUdana cArebAju saMbhaLAtAM hatAM. chuTakArA mATe bhAre rakama ApavA tathA saMtADelA khajAnAnI mAhitI ApavA mATe leke upara kalpanAtIta julamo thatA hatA. temanI dukhabharI methI vAtAvaraNa kApI rahyuM hatuM. ' jyAre joIe chIe ke zivAjInI lUMTamAM ke gAma bhAMgavAmAM AvA kharAba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNuM huM zuM ] 7. zivAjI catri chu dekhAvA kadI paNa thayA na hatA tyAre zivAjInA cAritranI naitika zreSThatA ApaNI najara samakSa khaDI thAya che. laDAI ke lUTa daramiyAna kAInA upara nakAmeA trAsa gujAravAmAM AvyA na hatA, temaja kAI ne mArI nAkhavAmAM AvyA nahatA, eTaluM ja nahi paNa teNe athavA tenA mANusAe pAzavI vAsanA ke paisAnA lAbhane laIne kAI paNa strIne ke dharmAM puruSane hAtha lagADayo nahatA. zivAjInA hukamA bahu sakhata hatA ane enA mANasA upara enA kANu ajaba hateA. suratanI lUMTane najare jonAra Daca aneaMgrejonA te aMgenA vIgatavAra kAgaLAmAMthI marAThAoe kAI strIne pakaDavAneA ke kAI upara atyAcAra karyAnA ullekha maLatA nathI. jhAMsInI lUMTa ane nirdoSa mANasAnI katala vakhate aMgrejoe peAtAnA sainikone sakhata hukama karyAM hatA ke kApaNu strIne hAtha aDakADavA nahi. A mATe te mAnane pAtra che. pazu A te sudharelA jamAnAnA prasaMga hatA. upara jaNuAvyA mujaba 16 mI sadImAM yureApIanee ane 17 mI sadImAM musalamAnee strIe upara atyAcAra gujAryAM hatA ane sAdhupuruSA upara trAsa vaoNbyA hatA. AnI sarakhAmaNImAM mahAbhAratanA zAMtiparvamAM raju karelI nIti mujaba zivAjI ane tenA mANasA strIo ane sAdhupuruSAthI vyavasthita rIte dUra rahyA te mATe zivAjInA cAritryanI prazasA karavI joIe ane enI mahAnubhAvatA svIkAravI joI e. * jAnA kALamAM grIka ane rAmaneAe paNa vijIta prajAnI strIe upara akacanIya jIlamA gujAryAM hatA, jUnA kALamAM hindamAM AvelA A lAkoe ( InDA Aryana ) koI divasa laDAImAM nahi joDAyelA lAkone mAryA nathI, strIone pakaDI temanA para atyAcAra gujAryo nathI temaja sAdhupuruSo upara jIlama gujAryuM nathI. pUrvajonA A umadA zikSaNanuM ane nItinuM zivAjIe barAbara pAlana karyuM hatuM ' ayudhyamAnasya vadhoH dArAmarSaH kRtaghnatA / brahmavittasya cAdAnaM niHzeSakaraNaM tathA / striyAmoSaH patiH sthAnaM dasyuSvetaddhi barhitam // 5. zivAjI mahArAjanI caDatI. suratanI lUMTa pachI mahArAja jarA paNa japIne beThA nahi. mahArAjanI sUcanA mujaba sara senApati netAjI pAlakare mugala mulakA lUTavAne ane mugala sattA tADavAnA sapATA calAvyA hatA. musalamAna jAtrALuethI bharelAM mugalAnAM jahAja arabastAna jatAM hatAM te jahAjo pakaDI, zivAjI mahArAjanAM dariyAI lazkaranAM mANuse temAMnA yAtrALuo pAsethI khaMDaNI laI pachI choDatA. evI rIte mahArAjanAM mANasA, saradArA ane lazkarI amaladArA cAre tarapha mugala sattA tADhavA mATe prayatnA karavA maMDI paDayA hatA. mahArAjanuM jora vadhatuM jatuM joI aura'gajheba krodhe bharAyA. eNe eka jabaruM lazkara kasAyelA saradAranA hAtha nIce zivAjIne kacaDavA mATe meAkalavAnI taiyArI karavA mAMDI ane zivAjI mahArAja upara caDAI karavA mATe auragajhebe bijApura darabArane lakhyuM. auraMgajhebanuM dabANu sahana karavA jeTalI zakti bijApuramAM na hatI, eTale eNe karelA karAra teADI mahArAja sAme lazkara mAkahyuM. kAravAranA aMgreja koThIvALAe A saMbaMdhamAM I. sa. 1664 nA me mAsamAM nIcenI matalabaneA patra surata koThIvALAo upara lakhyA hatA te uparathI AdilazAhanI hilacAla jANI zakAya che. " hayadaLa ane pAyadaLa maLIne Azare 4000 mANaseAnuM lazkara zivAjI upara AdilazAhe ravAnA lazkara gAvAthI be divasanA pravAse pahoMcI zakAya eTale dUra AvelA kaDAlI gAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM paheAMcyuM che ane tapAsa karatAM e loko jaNAve che ke bijApura bAdazAhanA hukamathI caula sudhIne zivAjInA adhA mulaka jItavA mATe emane meAkalavAmAM AvyA che. ' uttara kAMkaNanA bhAga jItavAnI javAbadArI mugalAnI hatI ema mAnI laI bijApuranA bAdazAhe caula sudhInA mulaka jItavA mATe lazkara meAkalyuM hatuM. bijApura khAdazAhe lakhama sAvaMtane zivAjI sAme madada karavA mATe pharamAna paNu meAkalyuM hatuM. lakhama sAvaMta paNa mAhArAja sAthenuM tahanAmuM teADIne bijApura bAdazAhane maLI gayA. evI rIte sAvaMta ane bijApura bhegA maLIne zivAjInuM khaLa teADavAne prayatna karavA lAgyA. mahArAjane khabara paDatAM ja vIjaLIvege bijApura ane sAvaMtanA bhegA daLa upara hallA karavA AvI paheAMcyA. ane daLa vacce jabarI laDAI thaI. mahArAjanA lazkare bijApura lazkaranA kaccaraghANa vALyeA. Azare 6000 bijApura sipAhIonI mahArAjanA lazkare katala karI. 6. zivAjInA hallA sAme gAvAnI taiyArI. bijApuranA lazkarane sakhata hAr khavaDAvI mahArAjanI najara gAvA tarapha gaI. 16 mI phebruArI 1664ne rAja nIcenI matalabane kAgaLa kAravAranA aMgreja koThIvALAoe suratanI kAThInA adhikArIne lakhyo hato. " thADA divasa pahelAM zivAjIe peAtAnA vakIla mAraphate gAvAnA vAIsaroyane kahevaDAvyuM ke 'mugalAnI sAthe jaMga jAmyA che ane tethI mane nANAMnI bhIDa che mATe nANAM mokalazo. ' zivAjIne A saMdeza sAMbhaLI vAIsaraoNya bahu ja gusse thayA ane emaNe zivAjInA vakIlane 3-4 divasa sudhI kedamAM rAkhyA. Akhare lokoe jyAre enA chUTakArAnI vinaMti karI tyAre ene baMdhanamukta karyAM, zivAjInA vakIlane keda karavAmAM AvyA hatA, tethI gusse thaI te zivAjI gAvAne gherA brAlaze ema vAta cAlI rahI che. dherA dhAlavAmAM Ave te tene paheAMcI vaLavA mATe gAvAvALA paNa potAnI taiyArI karI rahyA che. zivAjI amArI tarapha paNu Avaze evI lokomAM aphavA cAlI rahI che. jo zivAjI A tarapha Ave tA ApaNA mAlanA rakSaNu mATe zAM pagalAM levAM tenI sUcanAe mAkalaze. rANI ( bijApuranI begama sAhebA ) khasarA mArge bagadAda najIka kAI dhArmika kSetramAM yAtrA karavA javAnA IrAdo rAkhe che, te tene pAsa ApavA mATe Azare 5-6 kvisathI atrenA sUbA sAheba amArI pAchaLa maMDyA che. " sultAna sAhebanuM pharamAna atAvyA pachI ghaTita karIzuM " evA jvAba ApI hAlamAM to e vAta upara paDado pADyo che. ( patranA naM. vaeNtu. 2. pAna 255 ). " uparanA patrathI ApaNe joI zakIe chIe ke mahArAja gAvA upara AvavAnA che te sAMbhaLI gAvAnA adhikArIgmAe taiyArI karavA mAMDI hatI. " 7. vegulAMne Aga. ve'gu+mAM zivAjI mahArAjanA cAludAra rahetA hatA. tenA upara ve'gurlAnA leAkAe humalA karyAM. mahArAjane A vAtanI khabara paDI eTale emaNe vegurlAnA lokonI sAna ThekANe lAvavA tathA mahArAjanI sattA sAme thaI cAludAra upara hallA karanAra raiyatane sajA karavAnA nizcaya karI mahArAje ve'gurjA' upara caDAI karI. zatrunAM mANasAne parAjaya karI sAme thayelAone sA karavA mahArAje vebulyuM zahera bALI bhasma karyuM. mahArAja bijApura sarafAranI sattA sAme jaMga khelI rahyA hatA pazu mugale kaI emanI najarathI dUra khasyA na hatA. mugalAnA lazkara taraph mahArAjanI pUrepurI najara hatI. mugalAnA baLanA sApa mare e najara rAkhyA ja karatA hatA ane taka paNa zAdhI rahyA hatA, emaNe jyAre joyuM ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM] che. zivAjI caritra jAya mugalanuM thoDuM lazkara dakSiNamAMthI dUra gayuM che tyAre emaNe tarataja ahamadanagara upara caDAI karIne te zahera lUMTI lIdhuM ane AgaLa vadhatAM vadhatAM mahArAja TheTha auraMgAbAdanI bhAgaLa sudhI jaI pahecA. evI rIte mahArAja bijApura ane mugala e be sattAnI sAme bahu yukti, sAvadhAnatA ane sAvacetIthI samara khelI rahyA hatA. ghaDImAM bijApuranA lazkara upara mahArAja caDAI karatA to ghaDImAM mUgalAnA mulakamAM luMTa karatA. A vakhate mahArAje banne jAmelI sattAne thakavavA mATe bhAre caturAI cAlAkI ane aNadhAryA vegathI kAma lIdhuM hatuM. mahArAjanI A vakhatanI cAlAkI vega ane dIrdhadaSTi joIne paradezI keThIvALAo paNa tAjIba banyA hatA. prakaraNa 13 muM 1. zivAjI mahArAja ane miyArAjA jayasiMha. ( 4. rAyagaDhamAM darabAra. 2. mirajhArAja jayasiMha, 5. rAjA jayasiMhanI manodazA. 3. mirajhArAjAnuM dakSiNa tarapha prayANa. | 6. mahArAja upara Aphata. 1. zivAjI mahArAja ane mirajhArAjA jayasiMha iaa vAjI mahArAjanI nAnI mATI, chUpI badhI hilacAla meLavavA mATe auraMgajhebe vidhavidha prakAranI goThavaNa karI hatI ane mugalAIna kAbela jAsUsa mAraphate auraMgajhebane mahArAjanI hilacAlanI ghaNIkharI khabara maLatI paNa kharI. auraMgajheba bahu UMDe, anubhavI jhINI najarathI jonAra ane ajaba kalpanAzaktivALA mutsadI hatA. eTale ene je je khabara maLatI te uparathI te damanane mApI leta. bijApura bAdazAhatane zivAjI mahArAja narama karI rahyA hatA, e khabara sAMbhaLI auraMgajhebane AnaMda thato paNa divase divase mahArAja vadhArene vadhAre baLavAna banatA jAya che e joI auraMgajhebane AnaMda osarato gayo. zivAjI mahArAjane udaya auraMgajhebanI AMkhamAM khaTakyA ja karato hato. bijApura saltanatane zivAjI herAna kare, pajave, satAve to te sAMbhaLI mugalapatine AnaMda thato, paNa zivAjI e mArge baLavAna banato jAya che ene khyAla ene tarataja AvI jato, eTale enA peTamAM tela reDAtuM. zivAjInAM pagalAM eNe pArakhI lIdhAM hatAM. cAre tarapha najara pheravatAM mugala samrATane jaNAyuM hatuM ke te jamAnAmAM mugalAI sattAne jo koI halAvI zake ema hoya to te zivAjI ja che. zivAjI mahArAjane vadhAre baLavAna thavA devAmAM mugala sattAne hatuM, e auraMgajheba sArI rIte samajI gayo hato. mugalAInA saMjoge ane dakSiNanI paristhiti bahu jhINavaTathI tapAsatAM auraMgajhebane jaNAyuM ke je zivAjIne have jamInadosta karavAmAM nahi Ave to e mugala sattAne nuksAnakartA nIvaDaze eTaluM ja nahi paNa e navI baLavAna hiMdu sattA sthApI deze. zivAjInI kareDa je bhAgavAmAM nahi Ave to e aneka musalamAna sattAnAM hADakAM DhIlAM karaze. auraMgajheba e paNa jANatA hatA ke zivAjI pitAnAM mULa barAbara jamAvI de te ene aneka kumake maLe evI goThavaNa karavAnI enI zakti che. eka phero hiMdutva rakSaNanA nAme pavana phUMkAya te mugalAIne bhAre thaI paDe, mATe e cepI rogane dAbavA zivAjIne ya bhego kare ja chUTake che evuM auraMgajhebane lAgyA ja karatuM hatuM. pitAnA mAmA zAhistakhAnanI mahArAje karelI durzathI auraMgajheba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 10 su atizaya krAdhe bharAyA hatA. tyAra pachI suratanI lUMTa, khAsileAranI durdazA, vegurlAne Aga vagere vagere zivAjI mahArAjanAM parAkramAnI vAto sAMbhaLI mahArAja uparanA bhaDake baLI rahelA aura'gajhebanA krodhAgnimAM tela reDAyuM. zAhistakhAna upara nArAja thaI tene pAchA khelAvI lIdhA pachI peAtAnA dIkarA muAjhIma ane jazavaMtasiMhane bAdazAhe dakSiNamAM meAkalyA, paNa A joDIe dakSiNamAM kAI paNa jAtanAM parAkrame na karyAM. bAdazAhe peAtAnA putrane dakSiNamAM mugala sattA majabUta karavA ane AdilazAhI tathA zivAjInI sattA teDavA mATe meAkalyA hato. je kAma mATe khAsa zAhajAdAne bAdazAhe dakSiNamAM mAlyA te kAma enAthI thayAM ja nahi. zivAjI mahArAja have potAne " rAjA '' kahevaDAvavA lAgyA che, e khabara jyAre bAdazAhane maLI tyAre to enA haiyAnI hALI bhaDake baLavA lAgI. zivAjI mahArAjanA utkarSa ne lIdhe auragajhebanuM aMtaHkaraNa vedanAgrasta thaI gayuM hatuM. auragajhebanA hRdayanI vedanA haju pUrI sImAe paheAMcI na hatI. ene pUrI sImAe pahoMcADavA mATe bIjI e khamarA bAdazAhane maLI. zivAjI mahArAjanI hilacAlanI khArA bAdazAhane maLI tyAre ati dilagIrI ane khethI bAdazAhe jANyuM keH-- ( 1 ) zivAjI mahArAje peAtAnA nAmanA sikkA zarU karI dIdhA che ane (2) mahArAje make jatA musalamAna yAtrALuone pakaDI emanI pAsethI nANAM paDAvyAM che. A che khabare| bAdazAhane asahya thai paDI. have A zayatAnane - kArane zI rIte pUrA karavA e ciMtAmAM mugalapati pADyo. auraMgajhebamAM ghaNA guNa hatA enI nA na paDAya, paNa enA vahemI svabhAvane lIdhe eNe mugalAInAM mULa DhIlAM karI nAkhyAM. sAdhAraNa mANusanA durguNA ane kharAba svabhAvathI ene ate bahu thAya te enA kuTumbane nukasAna thAya, paNu meTAmenAbAdazAheAnA--rAjAonA durgu aa ane duSkRtyAnAM mAThAM phaLe! emane cAkhavAM paDe che, eTaluMja niha paNu AkhI prajAne kAI paNa jAtanA vAMka vagara cAkhavAM paDe che. auraMgajhebanI bAbatamAM paNu ema ja banyuM zivAjI mahArAjane kacaDavA mATe eka moTu lazkara muAjhIma taraph dakSiNamAM mAlavAnA bAdazAhe vicAra karyAM. janmadAtA pUjya pitAne peAte dukhA dIdhAM hatAM, temanuM apamAna karyuM hatu', kedamAM nAkhI herAna karyAM hatA, tethI peAtAnA dIkarA baLavAna thae potAne pagale cAlaze te petAne dukha veThavAM paDaze e vicArathI dIkarA tarapha moTuM lazkara meAkalavAnA vicAra aura'gajhebe mAMDI. vALyA. bhAre khaLavALA jamarA lazkarathI vaselI chAvaNImAM pesIne zAhistakhAnanAM AMgaLAM zivAjI mahArAje kApI nAkhyAnI khabara bAdazAhane maLI hatI ane jinnapura tathA gAvaLakAMDAne narama karavA mATe kayA saradArane mAkalavA ene vicAra karI rahyo hato. nAmIcA ane mAnItA evA mugala darabAranA badhA saradArAne bAdazAhe eka pachI eka vicAra karavA mAMDayo. A kAma mATe saradAra cUMTI kADhavAnuM kAma ahu gUMcavaNabharyuM hatuM. bAdazAhane vahemI svabhAva eTale badhe darajjo vahemI banI gayA hatA ke AkhI zahenazAhatanA saMkhyAbaMdha camarabaMdhI saradArAmAM eka paNa saradAra upara ene pUrepurA vizvAsa na hatA. pitAne dIdhelA dagAne lIdhe tathA bhAI ne karelA vizvAsadhAtane lIdhe auraMgajhebane svabhAva ATalA badhA vahemI banyA hato ema kahI zakAya. Akhare auraMgajhebe dakSiNamAM zivAjIne kacaDI navI UbhI thatI hiMdu sattAne jaDamULathI ukheDI nAMkhavA mATe ane bijApurane jItI mugalAImAM joDI devA mATe zahenazAhI lazkara laI te dakSiNamAM javA eka nAmIcA ane anubhavI saradArane cUMTI kADhayo. dakSiNamAM musalamAnI sattAne herAna karI hiMdunuM baLa jamAvavA mATe ane Akhare eka hiMdu sattA sthApavA mATe karamAM zira laI ne aneka vakhate zakti ane yuktithI jAmelI musalamAnI sattAne haMphAvanAra zivAjI upara caDAI karavA mATe dakSiNamAM khAdazAhI daLa laI javA paMkAyelA, kasAyelA ane anubhava meLavelA, mirajhArAna jayasiMha upara auragajhebano najara paDI. dakSiNanA saMjogo ane duzmananuM baLa vagerene vicAra karI auraMgajhebe kharAbara lAyaka puruSanI pasaMdagI karI hatI, paNa enA vahemI svabhAvane lIdhe lAyaka saradAranI cUMTaNI thaI hatI chatAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM] che. zivAjI caritra 30 bAdazAhanI ciMtA dUra thaI nahi. zivAjI mahArAje dakSiNanA hiMduemAM hiMdutvanA jIssA ThIka ThIka khIlavyeA hateA e bAdazAhanI jANu bahAra na hatuM. zivAjI eka custa hiMdu che ane bAdazAhanA vaphAdAra hiMdu saradAranA haiyAmAM paNa dAkhalA dalIlAthI hiMdutvane jussA jAgRta karI zake evI zakti e dharAve che, enI paNa ene jANu hatI. zivAjI vakhate mirajhArAntanI dhArmikravRttine jAgRta karI ene potAnA lAbhamAM kumaLA anAvI de athavA banne hiMdue hiMdutva rakSaNane bahAne eka khIjA sAthe maLI jAya teA mugalAI te bhAre dhakko lAge evI zakA bAdazAhanA haiyAmAM UbhI thaI ane e pA mujhavaNamAM paDyo. mirajhArAjA jayasiddha jevA himatavAna, kasAyelA, anubhavI, aneka laDAI emAM vijaya pAmelA ane kasATIe utarelA bIjo saradAra A kAma mATe A vakhate mugalAimAM na hatA, eTale AkharanI pasaMdagI auraMgajhetre mirajhArAjAnI karI hatI, paNa enA upara chUpA cekIpaherA rAkhavAnI yukti racI. rAjA jayasiMhanI sAthe dakSiNanI caDAImAM tenA hAtha nIce musalamAna saradAra dilerakhAnane mAkalavAne auraMgajhebe vicAra karyo. saradAra dilerakhAna upara paNa bAdazAhane pUrepurA vizvAsa to hato ja nahi, paNa bannene eka bIjA upara cAkIpaherA tarIke vAparIne peAtAnuM kAma kADhI levAnuM khAdazAhe nakkI karyuM ane mirajhArAjA jayasi'hanI saradArI nIce mATuM bAdazAhI lazkara ApI saradAra dilerakhAnanI madadanIza tarIke nimaNUka karI. dakSiNa upara caDAI karavAnA bAdazAhe nizcaya karyAM. I. sa. 1664 nA sapTeMbara mAsanI 30 mI tArIkhe auragajheba bAdazAhanI varasagAMTha hatI, tenI khuzAlImAM mugalAInA pATanagaramAM bhAre darabAra bharAyeA hato. saltanatanA meTA mATA amaladArA ane adhikArIonI pherabadalIe tathA varSa daramiyAna amaladArA ane saltanatanA sevA ane teAkarAe karelAM bhAre parAkrama ane uThAvelI Adaza sevAe dhyAnamAM laI, te mATe temane ApavAmAM AvI khakSiza tathA IlkAmA auragajheba bAdazAha potAnI vagAMThanA darabAramAM jAhera karatA. dara varSanI paddhati mujaba pherabadalIo, bahAlI, baDhatI, InAma, IlkAba vagere saMbadhamAM bAdazAhanAM kramAne jAhera thayA pachI zivAjIne kacaDI nAkhavA mATe dakSiNa upara caDAI laI javA zahenazAhI amaladAra tarIke mirajhArAjA jayasiMhanI nimaNUka karyAnuM bAdazAhe jAhera karyuM. rAjA jayasiMhanA hAtha nIce tene madada karavA mATe saradAra dilerakhAna, saradAra dAudakhAna kuraizI, saradAra rAjA rAyasiMhajI sisAyiA, saradAra zekhajAdA, saradAra bakhAna, saradAra rAjA sujasiMha khudelA, saradAra rAjA narasiMha gauDa, saradAra puraNumala chuMdelA, saradAra kIratasiMha, saradAra mullAM navAyatakhAna vagerenI nimaNUkA jAhera karI. cAre taraphanA UMDA vicAra karyAM pachI auraMgajheba jevA vahemI svabhAvanA bAdazAhe mirajhArAjA jayasiMhanI bahu mahattvanA ane bhAre kAmane mATe nimaNUka karI hatI. 2. mirarAjA jayasiMha. mirajhArAjA jayasiMhanI pichAna ApatAM aMberanA kacchavAonuM oLakhANa te vAMcakAne ApavuM ja joI e, akhera e jayapuranI gAdInuM asala sthAna che ane mirajhArAjA jayasiMha tyAMnA rAjA hatA. rAjA jayasiMha evA kuTumbanA rAjapUta hatA. jevI rIte mevADanA sisodiyA ayodhyAnA rAjA rAmacaMdrajInA pATavI putra lavathI UtarI AvelA che, tevI ja rIte kacchavA rAmacaMdrajInA khIjA putra kuzathI UtarI AvelA che. zrIrAmacaMdrajInA putra kuza tathA naiSadha dezanA naLarAjA vagerenA vaMzaja hAvAnuM mAna aMkheranA vAo dharAve che. peAte sUvazanA kSatriyeA che enI yAda tarIke aMberanA kacchavA kuTumbanA rAjA sUryanI upAsanA kare che ane dara varSe sUryanA ratha maMdiramAMthI ATha gheADA joDIne jayapuramAM pherave che. A samAraMbha ThAThamAThathI ujavavAmAM Ave che. jayapuranI gAdI upara ghaNA nAmIcA rAjA thaI gayA. kacchavA mULanI kIrti vadhAranAra jayasiMhanA janma I. sa. 1605 mAM thayA hatA. 43 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 che. zivAjI caritra prakaraNa * muM pANIpatanI laDAImAM zAhabuddIna ghorIe I. sa. 1103 nI sAlamAM dilhInA chellA rAjapUta rAjA pRthvIrAja cauhANane harAvyo tyArathI ja hiMdamAM hiMduonI paDatInI zarUAta thaI ane hiMdu prajA upara, hiMdu dharma upara ane hiMdu devamaMdira upara musalamAnanAM AkramaNa zarU thayAM. judA judA vaMzanA musalamAna pAdazAhae hiMdamAMthI hiMdu dharma ane hiMdutvanI jaDa bedI kADhavAnA ghaNA prayatno kya, ghaNAM maMdiro teDyAM, asaMkhya mUrtio bhAgI, hajare hiMdu strIone ghasaDI jaI, je julamathI emane vaTalAvI, emanA upara atyAcAra gujAryA, gharaDAM bALaka, strI, puraSa vagere ghaNuonI dhamAMdhatAne lIdhe katala karI, paNa musalamAno pitAnuM dhAryuM karI zakyA na hatA. hiMduo kevaLa nabaLA banI gayA hatA. hiMdu rAjAo nirmAlya banI gayA hatA. hiMdu rAjAo dharmAbhimAnane chAMTa paNa nahi evA, ni:satva, nirbaLa, nisteja ane pUrepurA nirmAlya thaI gayA. rAjapUta rAjAoe musalamAnonI sattA svIkArI pitAnI dIkarIo musalamAnone ApI, e te mugalAImAM ja banyuM. mugala zahenazAhanA darabAra, rAjapUtAnAnA dhaNu rAjAo ane rAjapUta saradArothI zobhI rahyA hatA. mugala zahenazAhatane majabUta karavAnuM kAma che. moTe bhAge mugala darabAranA rAjapUta rAjA ane kSatriya saradAroe ja karyuM che. mugala zahenazAha zAhajahAnanA darabAramAM ghaNuM rAjapUta saradAro hatA. temAM jayapuranareza paNa mugala darabArane zaNagAranAra eka ghareNuM banIne beThA hatA. jayapuranA rAjA jayasiMhe zAhajahAnanA vakhatamAM mugala darabAramAM sAruM mAna saMpAdana karyuM hatuM. pitAnI uMmara bAra varSanI hatI tyAre, eTale I. sa. 1617 nI sAlamAM jahAMgIra bAdazAhanA vakhatamAM rAjA jayasiMhe mogala zahenazAhatamAM lazkarI nokarI svIkArI. uttama . senApati nIvavA mATe jarUranA badhA ja saddaguNo rAja jayasiMhamAM bacapaNathI ja dekhAI AvatA hatA. mugala zahenazAhatanI sevAmAM eNe pitAnuM AkhuM AyuSya gALyuM hatuM. mugalAInI sattA mATe laDAI laDavA e madhya eziyAmAM balka mulakamAM paNa gayo hato. dakSiNa hiMdamAM bijApuranA gALAmAM paNa eNe mugala sattA taraphathI laDAI karI, nAmanA meLavI hatI. pazcime kaMdahAra ane pUrve mAMgIra sudhI rAjA jayasiha mugala vAvaTe pharakAvate gayo hato. zahenazAha zAhajahAnanI kArakIrdImAM eka paNuM varSa evuM nahotuM gayuM ke A rAjapUta rAjAe mugalAI mATe mahattvane vijaya na meLavyuM hoya. zAhajahAnanA vakhatamAM dara varSe A rAjapUta rAjAne tenI sevAnI kadara tarIke mAnapAna, IlkAba ane pagAramAM baDhatI maLatI. AvI rIte svaparAkrama ane bAhozIthI rAjA jayasiMhe mugalAImAM bhAre pratiSThA ane uMco hoddo meLavyAM hatAM. mugala zahenazAhatanA zAhajAdAo je lazkarI hedo bhogavatA. te ho A rAjapUta rAjA jayasiMhane ApavAmAM Avyo hato. jyAre jyAre mugalAImAM baMDa ane baLavA thatA ane avyavasthA tathA asaMtoSane lIdhe mugala zahenazAha gUMcavaNamAM AvI paDatA, tyAre tyAre te te ThekANuM mATe jayasiMhanI nimaNUka karavAmAM AvatI. jayasiMha senApati to janmathI ja hato ane jema jema ene duniyAne ane rAjya vyavasthAno anubhava thato gayo tema tema te ghaDAIne mutsaddI paNa thaI gayo. rAjA jayasiMha senApati hato, coddho hata, mutsaddI hatA ane vidvAna paNa hatA. e saMskRta bhASAne abhyAsI hatuM. rAjA jayasiMha urdu, tuka ane paziyana bhASA bahu sArI jANato hato. rAjA jayasiMhane mugala zahenazAhe "mirajhArAjA ne IdrakAba Apyo hato. mirajhArAjAnA saMbaMdhamAM pro. sara jadunAtha sarakAra lakhe cheH "uMmara ane anubhave tene juvAnIne jusso ThaMDe pADyo hato. have te sAmano karavAmAM baLane badale kaLane ane laDAIne badale lAMcarUzvatane mArga svIkArate. tenI dIrghadRSTi ane mutsaddIpaNuM, jIbhanI mIThAza ane gaNatarI karI kAma karavAnI nIti, sAcA rAjapUtanI khAsiyata, svabhAvajanya udAratA, bhAre hiMmata, nikhAlasatA ane mutsaddIgIrI vagaranI bahAdurIthI taddana judI paDatI hatI." dakSiNamAM bijApura, gevaLakAMDA ane zivAjI e traNa sattA mukhyatve auraMgajhebanA aMtaHkaraNane khI rahI hatI. A traNamAMe zivAjI rAjAne udaya te auraMgajhebane asahya thaI rahyo hato. zivAjI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayapuranA sU vazI kacchavA kuTuMbanA dIpaka mirajhArAjA jayasi Mha. aneka kaTokaTIne prasage jayasiMhe mugalAInI ijjata rAkhI hatI. ghaNI mahatvanI ane nAkhanI laDAImAM eNe megalAIne mATe vijaya meLavyA hatA. Aragajheba bAdazAhane hukama thayo ane A zata samaranA yodhdhA rAkhta jayasiMha zivAjIne sara karavA dakSiNa upara javA taiyAra thayA. Lakshmi Art, Bombay, 8. (jIvA pAtu 339) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANa 10 + ] che. zivAjI caritra 339 mahArAjanI caDatI ane utkarSa enI AMkhamAM khaTakI rahyAM hatAM. zivAjI mahArAjanI salAmatI mugalAIne mAthe bhAre Aphata thaI paDavAnI che e auraMgajheba samajI gayo hato. mugala ane bijApura jevI jAmelI musalamAna sattAe zivAjIne kacaDI nAMkhavA mATe nAmIcA nAyaka ane paMkAyelA saradArone mekalyA hatA te badhAne zivAjI mahArAje yukti ane zakti vAparIne caNa cavaDAvyA hatA, eTale auraMgajheba guMcavADAmAM paDyo hate. gUMcavaNa UbhI thaI tyAre bAdazAhanI najara rAjA jayasiMha tarapha vaLI. aneka TokaTIne prasaMge jayasiMhe mugalAInI Ijjata rAkhI hatI. ghaNuM mahattvanI ane khanI laAIemAM eNe megalAIne mATe vijaya meLavyA hatA. auraMgajheba bAdazAhane hukama thaze ane A thata samarane zeDho rAjA jayasiMha dakSiNamAM javA taiyAra thaye. 3. mirajhArAjA jayasiMhanuM dakSiNa tarapha prayANa auraMgajhebanI AMkhamAM khaTakI rahelI sattAone kacaDI dakSiNa digvijaya karavA mATe I. sa. 1664nI 30 mI sapTembarane roja mirajhArAjA jayasiMhanI nimaNUka jAhera karI, tyArathI ja te dakSiNa jItavA mATe zAM zAM pagalAM levAM, bijApurane kacaDavA mATe ko dAva khelavA ane zivAjInI sattAne nAza karavA mATe kayI yukti racavI, kevA dhUha goThavavA, e saMbaMdhamAM vicAra karato thaI gayo hate. bijApura karatAM zivAjI mahArAja mATe mirajhArAjAne vadhAre gitA hatI, kAraNa ke auraMgajhebane zivAjI mahArAja upara vadhAre roSa hatuM ane bijApura bAdazAha karatAM zivAjI rAjA vadhAre baLavAna zatru nIvaDaze enI jayasiMhane khAtarI thaI hatI. dinapratidina : zivAjI mahArAjanuM baLa vadhAre ne vadhAre jAmatuM jAya che, e rAjA jayasiMha jANato hato ane zivAjI mahArAja hiMdudharmanA abhimAnI hevAthI mahArASTramAM emane anukULa vAtAvaraNa pedA thaI cUkayuM hatuM ane zivAjI mahArAja hidudharmanA tAraNahAra che, e mAnyatA prajAmAM phelAyelI hovAthI prajA aneka rIte emane madada karavA taiyAra thAya che, vagere vAtothI jayasiMha rALa pUrepura vAkepha hatA ane AvI sthitimAM kaI rIta akhatyAra karyAthI dhArI bAjI peza jAya, e vicAra karavAmAM mirajhArAjA mazagula thaI gayA hatA. aphajhalakhAna jevA baLiyA, achata ddhAne zivAjIe yuktithI pUrA karyo, te ja zivAjIne sAmane karavAno che e vAta dhyAnamAM rAkhIne jayasiMhe mahArASTrane mahAta karavAnI taiyArI karavA mAMDI. baLavAna zahenazAhI lazkara laIne mAthuM UMcuM karI rahelI marAThI sattAne dAbI devA mATe anubhavI ane kasAyele saradAra sAhistakhAne dakSiNamAM gayo hato. tenI chAvaNImAM pesI, tenAM AMgaLAM je zivAjIe kApI nAkhyAM, te zivAjIne kacaDavAnuM hatuM, enI sattA toDavAnI hatI, enuM baLa namAvavAnuM hatuM, e vAta najara sAme rAkhIne siMha rAjAe dakSiNanI caDAI mATenI goThavaNI karavA mAMDI. dakSiNune digvijaya mATe mirajhArAjAe potAnI sAthe eka lAkha DesavAronuM lazkara lIdhuM hatuM (English records). sa. dilerakhAna pAse kasoTIe caDelA, anubhavI ane cUMTI kADhelA cunaMdA 5000 paThANanI eka TukaDI hatI. bIjA aneka saradAronI pAse temanuM pitapatAnuM cUMTI kADheluM Azare 14000 kAtIla laDavaiyAnuM lazkara hatuM. AvI rItanI bhAre taiyArI karI rAjA jayasiMha I. sa. 1664nA DisembaranI AkharamAM ke 1965nA jAnyuArInI zarUAtamAM dilhIthI dakSiNamAM upaDyo. dilhIthI nIkaLatI vakhate mirajhArAjA auraMgajhebane maLavA gayo hato tyAre bAdazAhe tene dakSiNanI tophAnI ane baMDakhora sattAoe ene kevo. beceta batAvI dIdhuM che te jaNAvyuM ane evA baMDakherane khurada karI bAdazAhanI ciMtA dUra karavA jaNAvyuM jayasiMhe Aja sudhI mugalAInI je anerI sevAo karI hatI tenA muktakaThe vakhANa karyA. auraMgajheba dakSiNa dezane vAkephagAra hato ane dakSiNanA duzmanone mAhitagAra hato eTale eNe mirajhArAjAne keTalIka mahattvanI sUcanAo ApI, saradAra dilerakhAnane mirajhArAjAnI sAthe emanA madadanIza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 10 huM tarIke javAnuM nakkI thayuM hatuM, eTale e paNa bAdazAhane maLavA gaye. bAdazAhe enI hiMmatanAM ane zauryanAM vakhANa karyA ane enI bAdazAha taraphanI vaphAdArInI prazaMsA karI kahyuM ke:-"tamArA jevA zUrA saradAronI hiMmata ane zaurya e ja mugala saltanatanI majabUtI che. tamArA upara mane bhAre vizvAsa hevAthI ja meM tamArI nimaNUka mirajhArAjA jayasiMhanI sAthe karI che. jayasiMha e hiMdu che ane zivAjI paNa custa hiMdu che e vAta tamAre bhUlavAnI nathI. zivAjIe hiMduomAM hiMdutvane juo jAgRta karavA mAMDyo che. e kAphara bahu kAbela che. belavAmAM bahu bAMke che. game tevA hiMdune e hiMdudharmane nAme, hiMdutvane nAme pitAne karI le che. zivAjI evI koI paNa jAtanI bAjI na ramI jAya te mATe tamAre sAvadha rahevAnuM che. tamArI jhINavaTa dIrdhadaSTi ane matsadI5NAnI mane khAtarI che tethI meM khAsa hetupUrvaka tamArI nimaNUka dakSiNanI caDAImAM karI che. A be hiMduo bhegA maLIne koI paNa jAtane prapaMca na ramI jAya ane banne eka bIjAne maLIne mugalAInI viruddha kaMI paNa pagalAM na bhare te mATe tamAre khAsa kALajI rAkhavAnI che. tame jayasiMhanI hilacAla upara gupta najare rAkhaje. e AtmabhAnanI bAbatamAM tIkhe che eTale enI lAgaNI na dubhAya tenI khabaradArI rAkhavA bhUlazo nahi. zivAjI bahu lucce, ane kAvatarAkhora che. enAthI bahu cetIne cAlavAnuM che. aphajhalakhAna jevA mutsaddIne paNa eNe dagAthI pUre karyo e vAta tame najara sAme rAkhaje zivAjI sAthe sIdhA thavAmAM te mAla ja nathI. e pAke vizvAsaghAtI che. enA vacana upara, enA zabdo upara jarAye vizvAsa na rAkhatA. zivAjI kaI vakhate kevI taka sAdhIne tene kevI rIte kyAM katala karI nAMkhaze tenI kAIne khabara paNa nahi pavA de, mATe tamArAthI bane teTalI sAvadhAnI rAkhavA bhUlazo nahi. enA paMjAmAM nahi phasAvA mATe khabaradArI rAkhaje. A setAne luccAIthI bhalabhalA mutsaddIone mahAta karyA che. mATe enAthI sAvadha rahevAnI darekane sUcanA Apajo." Ama sUcanAo ApI bAdazAhe saradAra dilerakhAnane rajA ApI. A vakhate dakSiNamAM mugala sUbA tarIke zAhajAdA muAjhIma ane tenA madadanIza tarIke rAjA jazavaMtasiMha hatA. e baMnene bAdazAhe pAchA dilhI belAvI lIdhA. zivAjI mahArAjanAM mANase dakSiNanA mugala mulakamAM lUMTa calAvI rahyA che evI khabara auraMgajheba pAse vAraMvAra AvatI tyAre zAhajAdA muAjhIma zivAjI sAthe aMdarakhAnethI maLI jaIne mugala mulakamAM luMTa karAvatA haze e vahema Avata. auraMgajheba bAdazAhane eka nahi to bIjA kAraNasara kaI kaI jAtane vahema te kharo ja. auraMgajhebanA sahavAsamAM AvelAM mANasomAM javalle ja e mANasa haze ke je enA vahemamAMthI bacI gayo hoya. hAtha nIcenA saradAra, lAvalazkara, tapa, vagere laDAIne sadhaLo sAmAna bhego karI bAdazAhanI rajA laI rAjA jayasiMha dilhIthI nIkaLI dakSiNa tarapha cAlyA. mirajhArAjAnI savArI bhAre damAmathI nIkaLI hatI. mugala zahenazAhatane zobhe evA ThAThamATha ane dabadabAthI mugala lazkara mirajharAjAnI saradArI nIce dakSiNamAM divijaya karavA majala daDamajala kuca karatuM cAlyuM. I. sa. 1665 nA jAnyuArInI 9mI tArIkhe mirajhArAjAe lazkara sAthe hAMDiyA AgaLa narmadA nadI oLaMgI. zahenazAhI lazkarane sAmano karavA mATe taiyArI karavAnI taka zivAjIne na ApavI e hetuthI mirajhArAjAe pUravege kuca karavA mAMDI. rastAmAM ThekaThekANe thobhavAnuM eNe mAMDI vALyuM ane lazkaranA ArAma mATe jarUrI jaNAya tyAre ja jayasiha mukAma karate. A jhaDapathI jayasiha tArIkha 19 mA jAnyuArIne roja barAnapura AvI pahoMce. barAnapuramAM lagabhaga agiyAra divasane makAma jayasiMha karyo. A mukAme yasiMhe pote lazkaranI kavAyata lIdhI. yuddhanI sAmagrI, laDAIne sAmAna, dArUgoLe, vagere jayasiMhe jAte tapAsyAM ane je je cIjonI vadhAre jarUra jaNAIte cIjo meLavI lIdhI. A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM ] che. zivAjI caritra kA agiyAra divasamAM jayasiMhai lazkarane taiyAra karI dIdhuM. agiyAra divasa barAnapuramAM gALyA pachI rAjA jasiMhe mukAma upADyo ane 10 mI phebruArIne rAja mugala lazkara auraMgAbAda AvI paheAMcyuM. zahenazAhatanA zAhajAdA muAjhImanA mukAma auraMgAbAdamAM hatA. mirajhArAjA muAjhImane maLyA. dakSiNunA jakhAbadAra mugala adhikArI auraMgAbAda AvIne mirajhArAjane maLI gayA. jayaMsa' rAjAe maLavA AvatA amaladArAne dakSiNunI hakIkata bahu jhINavaTathI pUchI lIdhI. dakSiNanI paristhitithI, dakSiNunA rAjaragathI, dakSiNunA duzmanAnI tAjI hilacAlAthI ane jANavA jevI dakSiNanI badhI khInAothI mirajhArAjA vAkeka thaI gayA. zivAjI ane bijApuravALAnI gupta hakIkatA ane hilacAla jANuvA mATe khAsa gupta jAsUse nImavAmAM AvyA hatA. te jAsUsAnI khakharA paNu sAMbhaLI lIdhI ane dakSiNanA Akhehuba citAra potAnI najara AgaLa khaDA karavA mATe eka kAbela senApatine zeAbhe evI rIte badhI hakIkata mirajhArAjAe meLavI lIdhI. mugala lazkaranA mukAma auraMgAbAda ane barAnapuramAM hatA te vakhate jayasiMharAjAe rAta ane visa eka sarakhuM kAma karyAM karyuM. jasiMha jANutA hatA ke tene dakSiNamAM asAdhAraNa ane asAmAnya duzmananI sAme jaMga mAMDavAnA hatA. jayaMsaMharAjAe AkhI jiMdagImAM kadI hAra naheAtI khAdhI. jayaMsa huM zata samaranA yazasvI cehno hatA. Aja sudhI meLavelI ujvala kIrtimAM gharaDedhaDapaNu hArathI apayazane kALA DAdha na lAgI jAya te mATe khAsa khabaradArI lai yuddhanI bhAjI gAThavI rahyo hatA. auraMgAbAdamAM rahIne je je kAma ane taiyArI karavAnI hatI te badhuM kAma ATe pI lIdhA pachI tA. 13 mI phebruArIe aura'gAbAdathI lazkara sAthe kUca karI, mirajhArAjA tA. 3 jI mArcane rAja pUnA mukAme AvI paheAMcyA. pUnAmAM rAjA jazavaMtisaMhanA mukAma hatA. tene zahenazAhe pAchA kheAlAvI lIdheA hatA paNa hajI sudhI te tyAM ja hatA. tene mirajhArAjAe lAvyA ane tenI pAsethI badhI mAhitI meLavI lIdhI. jazava Mtasi'... pAsethI badhAM ja kAmA mirajhArAjAe sabhALI lIdhAM ane tA. 7 mI mArcane rAja dilhI UpaDI javA mATe jazavaMtisaMhane jayasiMha rAjAe chUTA karyAM. mirajhArAjA jayasiMhane pUnAmAM vyUharacanA karavAnA kAmamAM rekI, ApaNe ApaNuM dhyAna zivAjI mahArAja tarapha pheravIe. 4. rAyagaDhamAM dasmAra. zivAjI mahArAja kAravAramAM mulaka jItI rahyA hatA te vakhate emane mirajhArAjA jayasiMha lazkara laI te dakSiNa upara Ave che, tenI khabara maLI. A khabara sAMbhaLatAM ja mahArAja tAkIde pAchA AvyA ane rAyagaDha jaI pahAMcyA. jyAre jyAre kaTokaTInA mAmale hAya, tyAre tyAre zivAjI mahArAja potAnA snehI, seAkhatI ane javAbadAra amaladArAnI salAha letA, emanI sAthe khullA dilathI carcA karatA ane pachI saMjogAne pahoMcI vaLavA mATe pagalAM bharatA. jyAre jyAre javAbadAra amaladArA athavA snehIsAbatIomAM amuka pagalAM bharavAnI bAbatamAM matabheda UbhA thatA, tyAre mahArAja ane pakSanI pUrepurI dalilA zAMtithI sAMbhaLI letA eTaluM ja nahi paNa peAtAnI dizAsUla thaI che, evI emanI khAtarI thatI to te sudhArA paNa karI letA. saradArA sAthe jo kAI vakhate mahArAjane matabheda thatA tA mahArAja potAnI khAkhato dalIlathI samajAvatA ane potAnA matanI sAmAne khAtarI karI ApatA. A paddhatithI mahArAjane dhaNA lAbha thayA che. prajA kaI tarapha jhUke che, pavana kaI bAjuneA che, leAka mata zA che, e paNu mahArAja e uparathI samajI zakatA. mahArAje potAnA saradAra, maLatiyA, gAThiyA, lazkarI amaladAro tathA mutsaddIonA rAyagaDhamAM darabAra bharyAM. aneka vijayAnA AnaMda pachI zivAjI mahArAjane pharI pAchA kasoTInA kALa AvI paheAMcyA. Aja sudhInA prasaMgo karatAM mahArAjanA jIvanamAM A prasaMga kaMI jIddAja prakAranA hato. ".. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 10 muM A vakhate te zivAjI mahArAjane dareka bAbatamAM pravINa evA jayasiMha sAthe sAmano karavAno hato. A achata ddhAnA kabajAmAM bhalabhalI sattAne DolAvI nAkhe evuM baLavAna lazkara hatuM. yuddhanAM pUrepurAM sAdhano uparAMta saMjoge anukULa karI levAnA kAmamAM mirajhArAjA kuzaLa ane kAbela hato. jenA buddhibaLathI mugalAI zobhatI hatI te jayasiMhanA buddhibaLane zivAjI mahArAjane sAmane karavAno hato. saMjoge ane duzmananuM baLa jatAM mahArAjanI khAtarI thaI ke A prasaMge Izvara jenI rAkhe tenI rahe evI sthiti che. mirajhArAjAnI dakSiNa upara caDAI e zivAjI mahArAja mATe ati kaTIne prasaMga hato ane AvA saMjogomAM AvelI Apattine zI rIte pahoMcI vaLavuM e saMbaMdhI vicAra karavA mATe zivAjI mahArAje potAnA snehI, sebatI ane vizvAsu amaladAro tathA anubhavI mutsaddIone rAyagaDha belAvyA. mahArAjano hukama sAMbhaLatAM ja sarve rAyagaDha AvI pahoMcyA. AmaMtraNuM ApavAmAM AvyAM hatAM te badhA saradAro, amaladAro ane snehIo DokiyuM karI rahelI ApattinA saMbaMdhamAM gaMbhIra vicAra karI rahyA hatA. A prasaMga bhAre vikaTa che evuM darekane lAgyuM hatuM ema emanI mukhamudrA uparathI dekhAI AvatuM hatuM. darabAramAM gaMbhIra vAtAvaraNa chavAI rahyuM hatuM. darabArIo mAMhomAMhe carcA calAvI rahyA hatA. vakhata thatAM zivAjI mahArAja darabAramAM padhAryA. sarvee te vakhatanI paddhati mujaba potAnA rAjAne mujarA karyA. zivAjI mahArAja UMcA Asana upara birAjyA ane badhA darabArIo upara hAsyavadane daSTipAta karyo ane AMkhanA IzArAthI badhAne potapotAnI jagyAe besI javA jaNAvyuM. mahArAje te pachI darabAramAM bhegA maLelA darabArIone udezIne kahyuM - "mArA vahAlA snehIo, saradAro, amaladAro tathA mutsaddIo ! musalamAnanI aneka caDAI ene tamane anubhava che. musalamAnanA aneka hallAo vakhatovakhata tame anubhavyA che. emanA e chApAonA dareka vakhate tame suMdara javAba ApyA che. potAnA mAmAM zAhistakhAnane dakSiNamAM UbhI thatI hiMdusattAne jaDamULathI ukheDI nAkhavA mATe bhAre lazkara ApI, mugalapati auraMgajhebe ApaNA upara mokalyo hato. tame tamArA zaurya vaDe zAhistakhAnane dabAvyuM. enI Ijjata gaI eTale bAdazAhe gusse thaI tamArA upara mirajhArAjA jayasiMhane bhAre lazkara ane akhUTa yuddhasAmagrI sAthe mokalyo che. mirajhArAjA bahu jabaruM lazkara ane nAmIcA saradAro sAthe tamane jItavA Avyo che, UbhI thatI hiMdusattAne kacaDavA Avyo che, mugala sattAnA mULa mahArASTramAM majabUta karavA Avyo che. tame hiMmata ane samarakauzalyathI bhalabhalAnA hoza uDADI dIdhA che, e vAta dhyAnamAM hovA chatAM mAre kahevuM paDe che ke Ajane prasaMga jarA vadhAre gaMbhIra che. game te vikaTa prasaMga Ave to paNa jyAre huM tamane badhAne hiMdutva rakSaNanuM ApaNe hAtha dhareluM kAma pAra utAravA mATe bhAremAM bhAre saMkaTono sAmano karavA mATe maraNane bheTavA mATe, utsAha ane umaMgathI taiyAra thayelA jouM chuM tyAre pahADa jevAM saMkaTo paNa taddana nAnAM lAge che. A prasaMga bhAre kaTokaTIne che chatAM mArA bahAdura saradAre hiMmatathI prasaMgane pahoMcI vaLAze. game tevA kaThaNa prasaMga Ave to paNa ApaNe to nAhiMmata thavAnA ja nathI. nAhiMmata thavAnuM ApaNane to kAraNa ja nathI. ApaNane bhAre AmatomAMthI ugArIne Aja sudhI jeNe rakSaNa karI jaya apAvyo, te ja prabhu A prasaMgamAMthI paNa ApaNane sahisalAmata pAra utAraze. ApaNe jyAre hiMdutvanA rakSaNa mATe hiMdu sattA sthApavAne nizcaya karyo, tyAre ApaNI pAse zuM hatuM? kayAM sAdhana hatAM? ApaNI pAse mANase na hatAM, pase na hato, lazkara na hatuM, hathiyAra na hatAM, dArUgeLo na hato. ApaNI pAse kaMIpaNuM na hatuM. anaLa vAtAvaraNa ane jAmelI sattAne sAmane karavA mATenAM sAdhanane abhAva hate. ApaNe taddana khAlI hatA chatAM zrI rohIDezvaranI kRpAthI, zrI jagadaMbA bhavAnInI maherathI ane tenA AzIrvAdathI Aje Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracchu 10 muM] che. zivAjI stri 383 ApaNe je sthitimAM chIe te sthiti ApaNe lAvI zakyA. A laDatamAM ApaNA hetu zuddha che. ApaNI dAnata ceAkhkhI che ane prajAnAM dukhA dUra karavA mATe ApaNe jAmelI jakharI sattA sAme jaMga mAMDyo che, eTale ja prabhu ApaNane sahAya karI rahyo che. tArAnA killAmAMthI je prabhue dhana ApyuM, Aja sudhI je prabhue aneka saMkaTAmAMthI ApaNane ugAryA te prabhune| A laDatamAM hAtha che, e aneka prasaMge sAbita thaI cUkayuM che. hiMdu dharmanI AbarUnA, mahArASTranI IjjatanA ane dezanA hiMduenA hiMdutvanA tame rakSaka che. hiMdanI hiMdu devIenAM ziyaLa zirasade sAcavavAnI javAbadArI tamAre zire nAMkhIne prabhue tamane bhAre mAna ApyuM che. sattAnA lAbhathI ke rAjyanI lAlacathI, vaibhava vilAsanA hetuthI ke keAI ne kacaDavAnI dAnatathI ApaNe A jaMgamAM nathI jhaMpalAvyuM. A laData laDavAmAM ApaNe ApaNA dharma bajAvIe chIe ane prabhue mAthe nAkhelI krUraja adA karIe chIe. prabhue je kAma mATe ApaNane pedA karyA che te kAma ApaNe bajAvI rahyA chIe ane te kAmamAM saMkaTA ane Apattie AvI naDe te te dUra karavA prabhu sama che. ApaNe te prabhumAM aDaga zraddhA ane jAta upara pUrNa vizvAsa rAkhI AgaLa vadhavAnuM che, sakaTane bheTavAnuM che. Aja sudhInA prasaMgamAM ApaNA baLanI kasoTI hatI. ApaNe kasoTImAM kharAbara pAra UtaryAM. tame tamArA kSAtratejathI bhalabhalAne bAMyabhegA karyAM che. tame duzmananA moTA camarabaMdInuM paNu pANI utAryuM che. bharatakhaMDanA judA judA bhAganA hiMduene chala karI, hiMdudharmanuM apamAna karanAra chaThThI gayela ane sattAnA madathI madonmatta banelA madagaLAne tame tamArA teja aMkuzathI mahAta karyAM che. tame aneka laDAIe, dherA ane chApAmAM tamAruM kSAtrateja batAvyuM che. cAlAkIthI tamane cita karavA mATe akrUjhalakhAna AvyA tenA pheMsalA paNa ApaNe karyAM. mugala zahenazAhanI sattA tamArA upara DhAkI besADavA mATe ane tamane dabAvI devA mATe bhAre zaktivALA zAhistakhAna AvyA hatA tene paNa ApaNe ApaNI samazeranA svAda cakhADyo. aneka vakhate ApaNe musalamAna saradArAne cita karyAM che, paNu A prasaMga tethI bahu ja judo che. jayasiMha bahu dhRta, paheAMcelA, cAlAka ane anubhavI ceddo che. ene samajAvavA e bahu kaThaNu kAma che. Ave prasaMge ApaNe zuM karavuM te upara vicAra karI nakkI karavA mATe meM tamane kheAlAvyA che. duzmananuM khaLa, ApaNI zakti, ApaNI truTIo, zatrunI khADa vagere dhyAnamAM laI, mahArASTranuM vAtAvaraNu, prajAnA TekA vagere upara najara doDAvI, AvelA prasaMgane paheAMcI vaLavA mATe ApaNe zuM karavuM joIe te badhAe jaNAvavAnuM che. jenA manamAM je je vicAra Ave te nikhAlasapaNe dareke rajU karavA. vicArA rajU karavAmAM koI e manamAM jarApaNu saMkrAcAvuM nahi. dilane je sAcuM lAge te kaThaNa prasaMge peAtAnA mAlIkane jaNAvavuM e sAce sAcI nimakahalAlI che. potAnA abhiprAya mujaba hAthamAM lIdheluM mahAbhArata kAma zuM karavAthI phaLIbhUta thaze, te darekane jaNAvavAnI chUTa che. " mahArAjanA zabdo sAMbhaLI hAjara rahelA saradArAe potapeAtAnA abhiprAye jaNAvavAnI zarUAta karI. pratAparAva gujjara kheAlyA?--" mahArAja ApaNe mATe teA badhIe musalamAna sattA sarakhA ja virodha karanArI che. mugalA hAya ke bijApuravALA hAya, ajhalakhAna hAya ke zAhistakhAna hAya, auraMgajheba hAya ke alI AdilazAha hAya. emanA mAMDhAmAMhenA jhagaDA jAmyA hoya te| prazna judA hAya che, paNa e badhAnI AMkhamAM khaTakI rahelI A hiMdu sattAne satAvavAne ane teDavAne savAla Ave che, tyAre kAI e suMvALI sUMThanuM nathI nIvaDatuM. aphajhalakhAna kaI jevI tevI taiyArIthI nahAtA AvyA. eNe mahArAjanI sattA dabAvavA mATe jamIna AsamAna eka karI nAkhyAM hatAM. eNe AchA dhamapachADA nahAtA karyAM. eNe duzmanane teADavA badhA prayatna karyA hatA. ene paNa prabhunI kRpAthI marAThAe pahoMcI zakyA te A prasaMge jarA paNa DhIlA thavAnI huM jarura jotA nathI. jayisaMha e kaI AkAzamAMthI UtarI AvelA deva nathI. game tevA jabarA yAddo hAya tA paNa jo tenA hetu zuddha ane pavitra na hoya to zuddha dAnata, pavitra hetu ane niHsvArtha buddhithI laDanAra sAdhAraNu ceno yuddha prasaMge je jIssA, je hiMmata ane je baLa pAme che, te e nathI pAmatA. jayasiMha aura gokhanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha zivAjI caritra [ prakaraNa 10 muM julamI sattAne makkama karavA Ave che. hiMdu dharma upara AkramaNa karanArane majabUta banAvavA Ave che. ene pakSa, jAlama, atyAcAra ane bIjAne baLajabarIthI vaTalAvanArAone che. prabhunI mIThI najara ApaNA upara ja rahevAnI. mahArAja mane te lAge che ke ApaNe AvelA duzmananI sAme kamara bAMdhavI ane pariNAma prabhunA hAthamAM pI hAthamAM mAthuM laI, medAne paDavuM. mahArAja jaNAve che tema A prasaMga bahu vikaTa che, e vAta mane kabUla che, paNa mahArAjanA saradAroe kaMI cUDIo nathI paherI. mahArASTranI strIo paNa vIraputro prasare che. hiMdutvanA rakSaNanI javAbadArI prabhue mahArASTrane mAthe nAkhI che, eTale prabhu ApaNI A pavitra laDatanAM ApaNI paDakhe ja che, ema huM te mAnuM chuM. jayasiMha game te kAbela mutsaddI ane hiMmatavAna kSatriya haze to paNa ame mahArASTranA kSatriyo amArI A dhArmika laDatamAM ene namatuM nathI ApavAnA. mArA sarva sAthIonA aMtaHkaraNanI khAtarI thaI gaI che ke ApaNI laData satyanI che. vidharmIoe bhaya, trAsa, julama ane atyAcArathI jakaDelI gulAmInI beDIo teDavAnI A laDAI che. musalamAnI ke bIjA dharmane chala karavA mATe, bIjA dharmanAM tIrthasthAno bhraSTa karavA mATe, bIjA dharmanI strIone ghasaDI jaI temanA upara atyAcAra karavA mATe ApaNe keInI sAme mAthuM nathI uThAvyuM. ApaNI laData te AtmarakSaNanI, dharmarakSaNanI ane IjatanI che. dharmane chala karanArano pakSa pakaDIne tene majabUta karavA mATe tenA taraphathI je kaI Avaze, pachI te rAjA jayasiMha hoya, ke mAro potAno janmadAtA pitA hoya te paNa tenI sAme ApaNe te samazera kheMcavAnA. mArA dharmanuM apamAna karanAra pakSanI sAme huM te jhukAvIza ane jene dharma vahAluM hoya, teNe jhukAvavuM ja joIe e mAre abhiprAya che. hiMdudharmanA rakSaNa mATe mAthAM kapAvavA ame bahAra paDayA chIe. satyane jaya nahi Ape te prabhuye kyAM jaze? ApaNane jaya ApyA sivAya prabhuno chUTake ja nathI. je hiMdudharmanA rakSaNa mATe prabhune avatAra levAnuM mana thAya che, te ja hiMdudharmanA rakSaNa mATe prabhu ApaNane baLa bakSavAmAM uNapa rAkhaze, eTale avizvAsa ane prabhumAM nathI. jayasiMha e kaMI trilokane nAtha nathI. ene sainika ane saradAre kaMI Abha phADIne nathI AvyA. hiMdudharmane chala karanAra musalamAnI sattAne zaraNe jaI hiMdutvanA rakSaNanuM kAma karavAnuM sthapAyelI sattAne teDavA, dakSiNa upara caDAI lAvanAra jayasiMha game te baLiye ane kasAyeluM hoya te paNa tenI sAme ApaNe jhakAvIne jagatane batAvI ApIzuM ke hajI dharatIe bI nathI evuM. haju hiMdutvanuM rakSaNa karavA mATe kSatriya sAme samara khelanAra kSatriyo mahArASTramAM jIvatA che. mahArAja mane te lAge che ke ApaNAM saMkaTanI A te mAtra zarUAta ja che. bharatakhaMDamAM evA ghaNuM jayasiMhe bhegA thaIne ApaNA upara Ave te paNa zuM? ame sipAhIo bIjuM trIjuM nathI jANatA. ame te eka ja vAta jANIe chIe ke amArA mahArAje dharmarakSaNanuM kAma hAtha dharyuM che, temAM saMkaTo vAraMvAra AvavAnAM che. amArI kasoTI thavAnI che. paNa jo te Akhare amane ja maLavAno che. ame marIzuM. te mokSa meLavIzuM ane chatIzuM to sattA sthApIzuM. mahArAjane hukama thaze tyAM amo amAre leAhI reDIzuM. ame sipAhIo te laDavAnuM samajIe. amane to laDAImAM ja AnaMda hAya, amane duzamana batAvo ane hukama Ape. prANanI paravA karIe evA nathI." eka matsadI -" musalamAnone mada utAravA mATe mahArASTranA mAvaLAo raNe paDyA che ane emaNe Aja sudhI je hiMmata ane zaurya dAkhavyAM che, te bharatakhaMDanA itihAsamAM amara raheze paNa mahArAja ! duzmananI sAme paNa ekaluM zaurya ane ekalI samazera ApaNane dhAryo yaza nahi Ape. mahAbhArata ane rAmAyaNamAM paNa ApaNe vyuharacanA joIe chIe. "samazerane varele e sipAhI" e vAta kharI che, paNa vakhata, saMjoge ane samaya tarapha eNe paNa AMkho khullI rAkhavAnI che. samazerane samarAMgaNamAM calAvatAM pahelAM pitAnAM baLanuM ane zatrunI zaktinuM mApa kADhIne ApaNe saMgrAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM] che. zivAjI caritra 345 khelatA AvyA chIe ane tethI ja ApaNe, duzmana ApaNA karatAM vadhAre baLavAna hAvA chatAM vAraMvAra vijaya meLavyA che. vicAra karatAM mane te lAge che ke A vakhate ekalI samazera kAma nahi Ape. vakhata Ave samazera calAvavI paNa paDaze ane jyAre marAThA samazera calAvaze, tyAre mane khAtarI che ke mAkAzanA devA paNa cakti thaze ane marAThA vIrA upara phUleAnI vRSTi karaze. marAThA sipAhIgIrImAM kAIthI Utare evA nathI e vAta mAre kabUla che. A prasaMge ane tyAM sudhI ApaNe ochAmAM ochI laDAI e laDavI joI e. banI zake tyAM sudhI hAlanA soMgAmAM laDAInA prasaMga TALaveA ane jyAM na ja cAlI zake ema hAya tyAM barAbara laDAI ApI zatrune haMphAvavA. duzmana bhAre khaLavALA hAya tA te laDAI mAge, paNa duzmanane je joItuM heAya te na ApavAmAM kuneha che. bhAre daLavALA duzmanane laDAI vagara yukti prayuktithI theAbhAvI rAkhavAmAM A vakhate ApaNane lAbha che evuM mane lAge che. kAI te game ke na game te paNa mahArAja mArA to abhiprAya che ke Apa jayasiMhanI mulAkAta lo ane ene samajAvo, temaja A vakhate laDAInA prasaMga TALI zakAya tA TALA. jAmelI baLavAna sattA sAme ApaNe mAthuM UMcakyuM che e vAta ApaNe bhUlavAnI nathI. bane tyAM sudhI kaLathI kAma kADhI levAya teA aLakhatAvavAnI jarura nathI. lAgaNIvaza thaI vicAra karyothI A prasaMge nukasAna thavAnA saMbhava che evuM mane lAge che. " khIjo saradAraH-- mahArAja! harahaMmeza dhaNAone na ruce evI goLI gaLAvavAnuM mAre nasIbe ja Ave che. huM jANuM chuM ke mArA vicArA ghaNAne nathI gamatA. keTalAkane teA ghaNI vakhata mArA vicAra| darzAvIne me nArAja karyAM che. mahArAja jyAre A kaTokaTInA prasaMge mArA vicArA jANavA IcchA rAkhe che tyAre kAI paNa prakAranA khIjo vicAra manamAM lAvyA vagara mArA pramANika vicAra| mahArAja sAme khullA dile jaNAvavAnI mArI pharaja samajuM chuM. duzmana game teve khaLavAna hAya, game teTalA prabhAvazALI hAya teA pazu, tenAthI DarI javuM nahi, hiMmata hAravI nahi, tenA tejamAM aMjAI javuM nahi e vAta mAre kabUla che; paNa duzmananuM baLa AMkatI vakhate ApaNe potAnA aLanuM vadhAre mApa AMkI duzmananuM khaLa ane zakti echAM AMkavAnI rIta mane jarA paNu pasaMda nathI. mahArAja ! evI rIte duzmananuM khaLa ochuM AMkavAmAM ApaNe peAtAnI jAtane nukasAna karIe chIe. peAtAnA baLa upara hada karatAM vadhAre vizvAsa rAkhI duzmana khaLa vadhAre hAvA chatAM tenI gaNutarI ochI karavI e potAnA paga upara ja kuhADA mAravA jevuM che. mugalAnuM baLa jAmeluM che. Aje musalamAnAnuM baLa vadhI rahyuM che. mugalAnI sattA jAmelI che, IslAmanA dIna caDatA che. jayasiMha jevA hiMdu paNu Aje musalamAna sattAne majabUta karavA mATe navI UbhI thayelI hiMdu sattAne dAkhI devA dakSiNa AvyA che, e vAta pratye ApaNe khedarakAra nathI rahI zakatA. jayasiMhu bahu khaLI ane khaMdhA vIra che, ene jItavA e hAlanA saMjogeAmAM bahu ja kaThaNa che. AvA mahA baLavAna mugala saradAra sAme marAThAoe kesariyAM karyuM ane badhA jIvAnI darakAra karyAM vagara hiMmatathI chAtI upara brA jhIlatAM kapAI kUvA e kIrti mahArASTrane mATe meLavavI hoya to hamaNAMja ApaNA vIra saradAra pratAparAve je abhiprAya ApyA te pramANe AMdhaLiyAM karavAM; paNa khaLe ane kaLe, zakti tathA yuktithI marAThAoe echAM sAdhanA ane pratikULa saMjogo hovA chatAM jAmelI musalamAna sattAnI jaDa ukheDI nAkhI e kIti mahArASTrane nAme amara karavI hAya ane hiMdutvanuM sAce sAcuM rakSaNu karavuM heya te A vakhate bahu ja kunehathI ane dIdiSTa vAparIne kAma levuM joie. jarura paDe ane ati Avazyaka hAya tA namI paDIne paNu ugatI sattAne sAcavI rAkhavAnI Aje teA mane khAsa jarura jaNAya che. mahArAja sahisalAmata haze to tophAnI mArjInu jora ochu thatAM marAThAo pAchuM mAthuM UMcuM karI zakaze. samarAMgaNamAM AvezanI jarura hAya che paNa samarAMgaNune vakhate to sANase vicAra karatI 44 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 10 muM Azarahita rahevuM joIe. lAgaNI vaza thaIne karavAmAM Avele nirNaya ghaNI vakhate mANasane pAchaLathI pazcAtApa karAve che." raghunAthapata-"mahArAja! huM te hetune najara sAme rAkhIne mAre paMtha kApanAro mANasa chuM. musalamAnI sattA hiMdutvanA rakSaNa mATe teDavI che e mAra dhyeya che. have e beyane pahoMcavA mATe mArI zakti mujaba mane je rastA sUjhayA te aneka vakhate meM mahArAja AgaLa rajA karyA che. talavAra kheMcavAnA jyAre prasaMga AvyA hatA tyAre duzmana upara tAkIde tUTI paDavAnA mAre vicAre meM jAhera karyA hatA. te vakhatanA bhArA tevA vicAro mATe ApaNA mutsaddIvarge mane bahu tIkhA 1 thavA mATe upadeza paNa karyo hato. tIkhA thavAthI beyane pahoMcavA mATeno rasto saraLa thaze, ema mane jyAre khAtarI thAya, tyAre te huM mAro abhiprAya kesariyAM karI duzmanadaLa upara tUTI paDavAnI tarapheNamAM ApuM, paNa sthiti, saMjogo ane sAmAnuM baLa vagere jANyA pachI kAti meLavavA mATe pataMgiyApaddhatinuM anukaraNa karavAno abhiprAya huM nathI ApI zakatA. A prasaMga upara meM UMDe vicAra karI bahu jhINavaTathI bAjI tapAsI che. judI judI dRSTithI A prasaMga upara najara deDAvatAM huM te e ja nirNaya upara Avyo chuM ke A vakhate namatuM ApavAmAM ja ApaNI jIta che. vijayathI phUlI janAra athavA vijayamadathI garvamAM AvI janAra mANasanI dareka chata enI paDatIne pAse kheMce che te nyAyane AdhAre sAcA matsadInI hAramAM bhAre chatane pAye maMDAya che. A vakhate game te yuktithI ane na bane te namI paDIne paNa jayasiMhane pAchA kADho ane banatA sudhI laDAIne prasaMga. TALavo e mAro abhiprAya che. hiMdudharma mATe maravA taiyAra thayelA vIronI jiMdagIne prazna bahu nAjuka che. huM prAmANikapaNe mAnuM chuM ke A vakhate laDAI ApavAmAM ApaNe hajAronI jiMdagI veDaphI daIzuM. mugale jyAM jyAM jaMga macAve tyAM tyAM temano sAmano te karavAnuM ja, paNa ApaNI bAjI A vakhate evI goThavavI joIe ke ApaNuM yoddhAone jabaro bhAga ApaNe nA Apavo paDe ane A vakhata nIkaLI jAya. mahArAja ! jayasiMhane cha e agharI vAta che. mArI te pUrepurI khAtarI che ke ApaNe A vakhate sAcesAcuM mutsaddIpaNuM nahi batAvIe te ApaNe bhAre thappaDa khAIzuM. laDAI ryA vagara jayasiMhane pAcho kADhavAmAM mahArASTranI magajazaktinI kasoTI che. bane tyAM sudhI laDAInA prasaMge TALavA evo mAro abhiprAya che." AvI paDelA prasaMganA saMbaMdhamAM upara pramANenI matalabanAM vivecano thayAM. mahArAje potAnA saradAranAM dila joyAM ane mata jANyA. hAjara rahelAomAM matabheda hatA, chatAM vadhAre moTA bhAgane kahevuM ema hatuM ke jAmelI sattA sAme ApaNe jhagaDavAnuM che, eTale kIrtine lebhe lalacAIne kesariyAM karIzuM te dharmarakSaNa mATe navI sattA sthApavAnuM dhyeya sadhAze nahi, mATe prasaMga upara vicAra karI, saMjoge tapAsI, yukti ane kaLathI kAma kADhI levAya ema hoya te te rasto le evuM nakkI thayuM. mahArAje potAnA pakSanI sthiti ane abhiprAya jANI lIdhAM. pachI darekane pitApitAne sthAne jaI taiyAra rahevA sUcanA karI. pitAnA saradAro ane amaladArone mahArAje tAkIda ApI ke A prasaMga bahu ja jIde che ane dareke taiyAra tathA sAvadha rahevAnuM che. kharAbamAM kharAba saMjoge mATe paNa dareke pitAnI taiyArI rAkhavAnI che. saMjoge mujaba saradArone sUcanAo ApI mahArAje darabAra barakhAsta karyo. - duzmana vagara harakate TheTha sudhI AvI pahoMcyo te joI mahArAjane ati lAgI AvyuM. zatru marAThA mUlako upara dhasI Avyo tyAM sudhI kAI saradAre tene aTakAvyo nahi. athavA zatrunA sainyane koIpaNa rIte sAmane karyo nahi; zatrunA daLane saheja paNa mahArASTranA marAThAone camatkAra batAvyo nahi e mahArAjane gamyuM nahi. caDAI karI AvatA lazkarane rastAmAM aneka rIte herAna karI tene nabaLuM banAvavAnI marAThAonI paddhatine A vakhate keIe amala na karyo, e joI zivAjI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 x 1 che. zivAjI caritra 347 mahArAjane ati kheda thayA. kAipaNa prakAranA sAmanA vagara zatrune TheTha sudhI AvavA dIdhA tethI mahArAjane saranAkhata netAjI pAlakara upara gussA caDhavyo. netAjI pAlakara eTale mUchanA vALa, netAjI pAlakara to zivAjInA mukhanuM pAna, netAjI pAlakara to mahArAjanA jamaNeA hAtha. AvA saMbadha hAvA chatAM mahArAjane lAgyuM ke duzmana marAThA prAMta upara dhasI AvyeA tyAM sudhI netAjIe duzmanadaLanA koipaNa rIte sAmaneA na karyAM e dezanA hita taraph najara karatAM taddana geravAjakhI karyuM che, evI mahArAjane khAtarI thaI, tethI netAjInA e kRtya upara bahu UMDA vicAra karyAM. duzmanadaLanI aDacaNA vadhAravAnuM kAma netAjInuM hatuM. chatAM netAjI peAtAnuM lazkara laI dUranA prAMtamAM nIkaLI gayA, te uparathI mahArAje netAjInA saraneAbatane hAdo laI lIdheA. zistapAlanamAM mahArAja keTalA kaDaka hatA ane rAjakArabhAramAM keTalA nyAyI hatA te A dAkhalA uparathI paNa dekhAi Ave che. netAjI pAlakaranI jagyAe mahArAje saradAra karatojI gujjarane nAkhata banAvyA. saradAra karatojI A navA hAddAne lAyaka hato ane lAyaka nIvaDyo. 5. rAjA jayasiMhanI maneAdA. have ApaNe rAjA jayasiMha tarapha jarA najara karIe. zivAjI mahArAja jema bhAre vicAramAM ane ciMtAmAM paDyA hatA tevI ja rIte ake tethI vadhAre ciMtAmAM rAjA jayasiMha hatA. kumaLA choDa tAphAnI pavanathI jamIna upara paDI jAya teA te vaTALiyA gayA pachI pAcho TaTAra thaI jAya che; paNu jAmeluM jhADa vaTALiyAnA sapATAmAM AvI paDe teA e bhAgI jAya che, ene bahu ja bhAre nukasAna thAya che. evA jhADane krUrI pAchuM pUrva sthitimAM TaTAra karavuM bahu muzkela teA zuM paNa taddana azakya heAya che. zivAjInI sattA bAlyAvasthAmAMnA kumaLA cheADanA jevI hatI, mugalAInI sattA jAmelA vaTavRkSanA jevI hatI, eTale jayasiMhane vadhAre ciMtA haiAya e svAbhAvika che. rAjA jayasiMha dilhIthI nIkaLyo tyArathI ja enA manamAM zivAjI mahArAjanA saMbaMdhamAM dhaDabhAMga cAlI rahI hatI. " A zivAjIe bhalabhalAnA pANI utAryAM che. yukti ane zakti e banne sAdhatA te enAM teja che, enuM lazkara laDAImAM jevuM hiMmatavAna ane bahAdura che, tevuM ja tenuM maMtrImaMDaLa ane mutsaddI rAjakAjanI bAbatamAM ane duzmana sAthe rAjadvArI khAjI khelavAmAM bahu kuzaLa ane kAmela che. zivAjIne enA saradAra ane amaladArA upara jeTalA vizvAsa che teTalA ja prema prajAnA zivAjI upara che. zivAjIe mahArASTramAM jotajotAmAM ajaba kIrti meLavI che. duzmananI hiMdu prajAneA paNa enA upara chUpA prema che. hiMdu ene hiMdutvanA tAraNahAra mAne che. mahArASTranA DuMgarA, khANA, TekarA, chUpA rastA, jaMgalA, vagerenA zivAjI tathA enA saradAra, sipAhIe pUrepurA bhAmiyA che. zivAjInA lazkaranA bAMdhI daDInA taduM pahADI mulakAmAM arakhI gheADAonI sarakhAmaNImAM vadhAre sevA Ape che. AvI rItanA anukULa saMjogA bahu kAbela ane mutsaddI saradArane maLyA che, eTale e yuktivarDa jhINavaTa ane kuneha vAparIne duzmananA jakharA lazkarane paNa thakavI zake che. zivAjInI sattA tADavA mATe ati jabaru` lazkara laIne akjhalakhAna jevA prasiddha ane aLiyA vIre vijayanI pUrepurI AzAthI caDhAI karI, eneA eNe dhANu kADhI nAkhyA. zAhistakhAna jevA kasAyelA ane anubhavI saradAra eka lAkha mANasanuM zahenazAhI lazkara laIne A saradArane namAvavA AvyA. teNe paNa peAtAnAM AMgaLAM ane Ijjata khAyAM. jazavaMtasiMhanuM pANI paNa gayuM ane ene namAvavAnI javAbadArI have mAre mAthe AvI paDI che. AvA zivAjIne tAme karavA e tA kasoTIe utarelA mANasanI paNa parIkSA ja che. A vakhate te Izvara lAja rAkhe te| ja rahe ema che. seMkaDA saMgrAma jiMdagImAM huM khelyeA paNa AvI vikaTa sthiti tA huM Aje ja anubhavuM chuM. " AvI rItanA vicArA siMhanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 che. zivAjI caritra [gaNuM 10 muM aMtaHkaraNamAM bhAre dhamAla macAvI rahyA hatA. rAjA jayasiMha peAtAnI magajazaktinI pUrepurI parIkSA karI lA hatA. rAjA jayasiMha dilhIthI nIkaLyA tyArathIja zivAjI sAme kaivI bAjI geAThavavI tene vicAra karI rahyA hatA. dakSiNanA nakazA, prajAnI sthiti ane mahArASTranI rAjakIya sthitinI taiyAra karAvelI noMdhA najara sAme rAkhI mahArAja jayasiMhe aneka dRSTithI sthiti tapAsI. mugala amaladArAnI nagaracarcAnI nAMdhe, chUpA jAsUseAe varNavelI vAto, praznanA mANaso sAthenA saMvAda, vagere upara vicAra karatAM rAjA jayasiMhanI khAtarI thaI ke mugala sattA mahArASTramAM jarApaNa lokapriya nathI. bijApura ke geAvaLakAMDA dilhInI sattA vadhe tethI nArAja che. bijApura, gAvaLakAMDA, mugala ane zivAjI e cAra sattA pAta peAtAnuM dhADuM AgaLa dhapAvavA mahArASTramAM dhamAla macAvI rahyA hatA. zivAjI mahArAja A cAremAM sauthI vadhAre mutsaddI hatA, ema jayasiMha mAnatA hatA. mugaleAnI sattA mahArASTramAMthI tADavA mATe bijApura ane geAvaLakAMDAne emanA kAyadAnI ane dvitanI khAtarI karI ApI zivAjI pAtA tarapha vALI le teA mugalAne vijaya meLavavA muzkela ja thaI paDe. A traNe sattAne bhegI na thavA devAnI rAjA jayasiMhanI mukhya pharaja thaI paDI. kAI paNa saMjogAmAM A traNa sattA bhegI na thaI jAya, te mATe jayisaMhe bAjI goThavavA mAMDI. zivAjI ane bijApura eka bIjAnI sAthe maLI jaI, eka bIjAne madada na kare, te mATe rAjA jayasiMhai peAtAne mukAma zivAjI ane bijApuranI vacce ja rAkhyA. zivAjInI leAkapriyatAnA jayisaMhane bhAre bhaya hatA. zivAjI mahArAjanA jeTalA zatru hatA, te badhAne potapotAnuM vera vasula karI levAnI taka ApavAne bahAne potAnI kumake khelAvavAnA jayasiMhai nizcaya karyAM, bhedanItinA lAbha levA mATe mahArAjanA saradArA ane amaladArAne lAMca ruzvata ApI, phADavAnA nizcaya karI, jyasi'he e dizAmAM kAma paNa zarU karI dIdhuM, dilhIthI nIkaLatI vakhate taLa krAMkaNu upara caDAI karIne zivAjIne dabAvavAnI sUcanA zahenazAha auraMgajhebe rAjA jayasiMhane karI hatI, pazu dikSaNanA saMjogA dhyAnamAM letAM temAM jo pheraphAra karavA paDe te te karavAnuM jayasiMhe nakkI karyuM. mahArAjane cAre taraphathI saMkaTamAM gherI lIdhA sivAya caDAI asarakAraka nivaDaze nahi, evI jayasi'hanI khAtarI thavAthI eNe tevA kAryakrama racyA. dariyAmAge paNa zivAjInA mulakane upadrava pahAMcADavA siMhai goThavaNa karI. mahArAjanA dariyA kinArAnA mulakamAM lUMTa calAvavA mATe vahANu ane aramAranI goThavaNu karavAmAM AvI. phrAnsisa mAIla, ane Dika mAIla, e be yurApiyana gRhasthAne jayasiMhai patrA ApI gAvA, surata ane muMbaInA yurepiyana vepArIo sAthe kumaka mATe goThavaNu karavA ravAnA karyA. e yurepiyana vepArIonI aramAranI jayisaMhane jarura hatI. taLakAMkaNu upara mugalA caDAI kare tA zivAjInA marmasthAna upara brA thaze, evI auragajhekhanI mAnyatA hatI, tethI tema karavA khAdazAhe siMhane mAgrahapUrvaka sUcanA karI hatI. saMjogA jotAM A sUcanA lAbhakAraka nivaDe ema nathI ane ema karavAmAM Ave te bijApura ane zivAjIne bhegA maLI javAnI taka ApavA jevuM thaze evuM rAjA jayasiMhane lAgyuM tethI eNe 1665 nA mA` mAsamAM nIcenI matalabane eka patra zahenazAha aura'gajhebane lakhyA. " taLa kAMkaNumAM thaIne chAvaNI nAkhavAne sthAne javAnA vicAra huM karatA hatA paraMtu A prAMtamAM AvyA pachI mane khabara maLI ke bijApuravALA ane zivAjI aMdarakhAnethI eka bIjAne maLI gayA che. taLa kAMkaNune raste jo huM jAuM to bijApuravALAnA mulakathI bahu dUra mAre javuM paDe ane huM tema karuM te tene lAbha laI, bannenAM lazkarI begAM maLI jAya ane tema thAya to je je sAvacetInAM pagalAM ame lIdhAM che, te badhAM nirupayogI nivaDe. AvA saMjogA heAvAthI lazkaranA paDAva sAsavaDa mukAme rAkhavAnuM ame nakkI karyuM che. zivAjIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM] che. zivAjI caritra puraMdaragaDha ane bIjo mulaka A mukAmathI najIkamAM che, eTaluM ja nahi paNa bijApuravALAne mulaka paNa A mukAmathI dUra nathI (patra sAra saMgraha 1 naM. 1051). A patra uparathI jaNAya che ke zivAjI ane bijApurane judA rAkhavAne ghATa jayasiMha mULathIja ghaDI rahyo hato. rAjA jayasiMhane dakSiNa upara caDAI karavAno hetu zivAjI ane bijApura e baMnenAM hADakAM bhAMgavAno hatopaNa baMnene ekI sAthe uzkeravAnI mUrkhAI jayasiMha je anubhavI senApati kare evuM na hatuM. eTale eNe pahelAM zivALa upara ja hAtha nAMkhyo. zivAjIne patavI dIdhA pachI siMhe bijApuranI khabara levAnuM nakkI karyuM hatuM. zivAjInuM baLa keTaluM che, ene kenI kenI eAtha che, enI madade kayA kayA saradAro che, kayA saradAranuM keTaluM baLa che, dakSiNanA kayA bhAgamAM kayA saradAranuM vajana paDe che ane zivAjInA saradArone phaDavAnI cAvI kayI che, vagere vAtonI pUrepurI tapAsa jayasiMhe karAvI. mugala jAsUsAe A badhI hakIkato meLavI jayasiha AgaLa rajU karI. zivAjI mahArAjanI nokarImAM keTalAka porTugIjha leke hatA, te jayasiMha rAjAnI AMkhamAM khaTakI rahyA hatA. A saMbaMdhamAM eNe govAnA porTugIjha gavarnarane patra lakhI Thapake Apyo. patramAM nIcenI matalabanuM lakhANa lakhI mokalyuM hatuM. zivAjI amAro zatru che ane tenI sAthe tame mITho saMbaMdha rAkhyo che. tame tamArA porTugIjha mANasane enI nokarImAM ekalI ene madada karI rahyA che. e tamAruM kRtya amane nukasAnakartA che, mATe tame tamArAM mANase enI nokarImAMthI pAchA bolAvI le." zivAjI mahArAje surata lUMTayuM tyAre vasAInA pirTugIjha lekenI zivAjI mahArAjane otha hatI, athavA zivAjInI hilacAla tarapha porTugIjhoe AMkha ADA kAna karyA hatA, evI hakIkta megala adhikArIone maLavAthI senApati lodhIkhAna pirTugIjha mulake upara caDAI karI, gAma lUMTI, keTalAka mANasane pakaDI gayA hatA. A kRtyathI gAvAnA vAIsaraoNyane mugala adhikArIo upara gusse hato. zivAjInA rAjyamAM keTalAka porTugI nokara che. tethI ene Thapako ApavAmAM Avyo tena govAnA vAIsaroye rAjA jayasiMhane tA. 21 mI mArcane roja nIcenI matalabano patra lakhyo hato. "porTugalanA rAjA ane zahenazAha auraMgajheba e baMnenI vacceno saMbaMdha mIThe che, paNa gaye varSe mugala senApati lodhIkhAne e mIThA saMbaMdhamAM mIThuM nAMkhyuM che. amArA mulakamAMthI zivAjIne kAIpaNa divasa koIpaNa prakAranI madada maLI nathI ane koIpaNa jAtanI sagavaDa amoe zivAjIne karI ApI nathI. zivAjInI nokarImAM keTalAka porTugIjha le che, tethI zivAjIne amArI madada che, ema kadI paNa kahI zakAya nahi, kAraNa ke mArI paravAnagI vagara mugalenA rAjyamAM, bijApuranA rAjyamAM, gAvaLakAMDAnA rAjyamAM ane kAnaDA mulakamAM paNa ghaNuM porTugIjhe nokarI mATe rahyA che" (5. sA. saM. 1 naM. 107). zivAjInA mulakanA sUpA gAmanA rAmarAva ane hanumaMtarAva nAmanA be sArA jamInadAro je zivAjI mahArAjanI madade hatA, temane jayasiMhe lAMca ApIne phaDavyA ane potAnA pakSamAM laI lIdhA. " zivAjI mahArAjanI sAme karNATakanA jamInadArone ubhA karavA rAjA jayasiMhe potAnA vizvAsu brAhmaNa vakIlene mekalyA. game te praznAre jamInadArane samajAvI, zivAjI virUddha emane ubhA karavAnI kAmagIrI A vakIlane saMpI hatI. jAvaLInuM more kuTumba zivAjI mahArAjanuM duzmana hatuM. te kuTumbanA mANasane jyasiMhe potAnI pAse bolAvyA ane zivAjI mahArAja viruddha mugalone madada karavA mATe emane. samajAnnA ane potAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 10muM pakSamAM joDI dIdhA. caMdrarAvanA mANasane jAvaLInuM vera zivAjI mahArAja upara levA mATe jayasiMha khUba uzkeryA hatA. pratApagaDha AgaLa zivAjI mahArAje aphajhalakhAnane mAryo hato, tethI tene putra phajalakhAna zivAjI mahArAja upara baLI rahyo hato. phAjalakhAna bApanuM vera hajI nathI vasUla karI zakyA enI khabara jayasiMhane hatI, eTale eNe ene potAnI pAse bolAvI pitAne mAranAranuM vera levA khUba uzkeryo ane zivAjI uparanuM vera vasUla karavA mATe mugalapakSamAM A vakhate bhaLI javA samajAvyuM. kAjalakhAnane jayasiMhe khUba pANI caDhAvyuM ane aMte phAjalakhAna mugala pakSamAM joDAI gayA. phAjalakhAnane mugala lazkaramAM eka amaladAranI jagyA ApI. zivAjIne dAbI devA mATe jayasiMha je taiyArI karatAM tenI khabara e bAdazAhane mokalato. zahenazAha auraMgajhebane rAjA jayasiMhe zarUAtamAM nIcenI matalabane patra lakhyo hatoH- " jAvaLInA jAne jamInadAra caMdrarAva ane tenA bhAIne meM bolAvyA che. temane meM vacana ApIne ghaTita karyuM che. aMbAjI, khArakalI mere ane temanA be bhAI, e badhAne puraMdara upara topakhAnAmAM zivAjIe rAkhyA che ane temane traNa hajAranI manasabadArI ApI che. temanI pAse paNa meM mANase mekalyAM che. aphajhalakhAnanA dIkarA phAjalakhAnane meM patra lakhI jaNAvyuM che ke tArA bApanuM vera vasUla karavA tuM mugala lazkaramAM AvI dAkhala thaI jA. zivAjIne keTalAka maLatiyAe paNa ApaNA pakSamAM AvI javAno saMbhava che. A lekIne manasaba ane jAgIra ApavI paDaze; te saMbaMdhamAM bAdazAha salAmatano ze abhiprAya che te jaNAvavA kRpA karazo." mirajhArAjAe A badhI racanA racI paNa racelI bAjI piza utAravAmAM ene eka aDacaNa vAraMvAra naDatI hatI. e aDacaNa dUra karyA sivAya jayasiMhanI jelI yejanA phaLibhUta thavAmAM ghaNAM vine naDe ema hatAM. e aDacaNa dakSiNamAM cAlI AvelI mugala rAjyapaddhatine aMge hatI. te aDacaNa e hatI ke mugalAInA kAyadA mujaba senApatinA hAthamAM phakta laDAInAM ja sUtro ApavAmAM AvatAM. sipAhI, senApati, lazkarI amaladAra ane adhikArI, vagerenI bahAlI, barataraphIne adhikAra te malakanA sUbAnA hAthamAM raheto hato. A paddhati hovAthI senApatine bhAre aDacaNa paDatI. pitAnA manamAM hoya tene dhAryA mujaba bahAlI senApati ApI zakatA nahi ane tethI senApati karatAM sabAnI sattA tarapha lekonuM dhyAna vadhAre kheMcAtuM. jayasiMhane te zivAjI jevo baLiyo zatru chato hato eTale ene te keTalAe saradArone khuza karavA hatA. ghaNI bAbate ene goThavavAnI hatI. hAthamAM pUrNa sattA jAmelI na hoya tyAMsudhI dhArI bAjI nathI goThavAtI e jayasihe anubhavathI jANyuM hatuM. je senApatinA hAthamAM pUrepurI sattA na hoya tenuM pUrepuruM vajana paNa nathI paDatuM ane tethI mukhya kAmamAM paNa khAmI AvI naDe che e mirajhArAjAne anubhava hatA. jayasiMhe A bAbata upara khUba vicAra karyo. mugala sattAnI AbarU rAkhavA mATe, mugala sattA mahArASTramAM majabUta karI vadhAravA mATe, te A badhuM goThavI rahyo hato paNa pUrNa sattA tenA hAthamAM nahi hovAthI nAjuka samaye bAjI bagaDI paNa jAya e ciMtA jayasiMhanA dilamAM ubhI thaI ane eNe zahenazAhane A saMbaMdhamAM patra lakhI naDatI aDacaNa dUra karavAne vicAra karyo. A saMbaMdhamAM mirajhArAjAe zahenazAha auraMgajhebane patra lakhyo hata--"lazkaranA lekenI bahAlI, barataraphInI pUrI sattA senApatinA ja hAthamAM rahevI joIe. saradAra sAhistakhAna saradArInAM vastro pAmyA tyArathI lazkarI mANasanA pagAra, nimaNUke, pherabadalIo vagere bAbate kArakonA hAthamAM gayAthI sipAhIone samarAMgaNa mUkIne emanA tarapha doDavuM paDe che. sipAhIonI hAjarI pUravAnuM kAma phakta senApatinA hAthamAM rahyuM che. sipADIne InAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM ] che. zivAjI caritra 351 " ApavuM athavA ene zikSA karavI e sattA senApatinA hAthamAM nathI. A paddhati hAvAthI senApatinI sthiti A sajogAmAM bahu koADI thaI gaI che. upara jaNAvelI badhI aDacaNA dhyAnamAM laI upara jaNAvelA badhA adhikAra ane kAine jAgIra ApavI hAya to te ApavAnA paNa adhikAra zahenazAhe mane ApavA joie. nAnI nAnI khAkhatAmAM haMmeza majUrI mATe mAre zAhajAdA pAse javuM paDe che te have baMdha thavuM joIe. mArA mAgyA mujabanA adhikAra mane maLI jaze te badhAMnI ceTalI mArA hAthamAM AvI jaze ane tema thaze eTale mArI marajI mujaba kAma thatAM racelI bAjI peza jaze. A patramAM meM karelI vinaMti mAnya na hoya te| A patrane taddana gupta rAkhavA kRpA karazeAjI. tema niha ane tA nAhaka mArI apakIrti thaze. " auragajhebe mirajhArAjAnA uparanA patra upara UMDA vicAra karyAM. khAdazAha bahu vahemI hatA. mirajhArAjAnuM mahattva, tenI mAgaNI ane tenI aDacA zahenazAha auraMjhebanA dhyAnamAM barAbara AvI. mAgelA adhikAra jayasiMhane nahi ApavAmAM Ave te dakSiNanI caDAInuM kAma DhIluM paDI javAne paNa auraMgajhebane bhaya hatA. jayaMsa'hanI mAgaNIe vAjabI hatI ane tethI saltanatane lAbha thavAnA hatA eTale zahenazAha auraMgajhebe te maMjUra karI. dakSiNamAM ahamadanagara, parInhA vagere ThekANe mugala lazkaranI TUkaDIo hatI je rAjA jayasaMhanA kabajAmAM nahatI te badhI khAdazAhe jayisaMhane havAle karI. lazkarane pagAra vagere vaheMcavAnI sattA paNa jayasiMhane svataMtra ApavAmAM AvI. dakSiNanA A eka saradArane dAbI devA mATe jasig jevA aLiyA ane anubhavI mugala senApatine pUrepurI sattA mAgavAnI jarura paDI ane dilhIpatine pUrNa vicAra pachI e sattA jayasiMhane ApavI paDI, e uparathI zivAjI mahArAjanI sattA keTalI jAmI hatI ane e sattA ukheDI nAkhavAnuM kAma rAjA jayasiMhane paNa keTaluM adharu lAgyuM hatuM, te A uparathI jaguAI Ave che. zivAjIne kAI paNa prakAranI madada nahi ApavAnA tathA enI sAthe dostInA sabaMdha nahi rAkhavAnA sakhata hukame rAjA jayasiMhe paradezI (yureApiyana ) vepArIone mokalAvyA hatA. A hukamA maLyA eTale gAvAnA porTugIjha vAIsaraoNye potAnI sattA nIcenA ThekaThekANenA kAThIvALAone khabara ApI dIdhI keH--' zivAjInAM mANasAne pATugIjha mulakAmAM AvavA devAM nahi ane temane kAI paNa prakAranI sagavaDa ApavI nahi." porTugIjha sattAvALAone zahenazAhI pharamAnanA dabANane lIdhe zivAjI mahArAjanI sAme potAnI kAThIonA mANasA upara hukamA kADhavA paDavA, paNu porTugIjho manamAM te zivAjI mahArAjane jaya IcchatA hatA. zivAjI mahArAjanA vijayamAM ja emane lAbha che evI emanI prAmANika mAnyatA hatI. zivAjI mahArAjane banI zake teTalI madada karavAnuM emanA manamAM hatuM, paNa mugalA hiMdamAM prabaLa sattAvALA hatA eTale emanI chatarAjI vaheArI levA porTu`gI taiyAra na hatA. porTugIjhanuM valaNa aMdarakhAnethI zivAjI mahArAjanI tarapheNamAM hatuM. e pArTugIjha vAyasaraoNye tArIkha 8 mI eprila, 1665 ne rAja vasAInA kaptAnane nIce pramANe patra lakhyA hato te uparathI jaNAya che: " mugala prakaraNa hAlamAM bahu gUMcavADAbhareluM mAlama paDe che. jo ke Aje to krAI paNa jAtanuM saMkaTa najare paDatuM nathI, paNa ene vicAra ApaNe dIdiSTa doDAvIne bahu jhINavaTathI karavAnA che. mugalA sAthenA ApaNA saMbaMdha tUTavA na joIe ane amArA manamAM kaI paNa zaMkA che evuM paNa emaNe na jANavuM joI e. ame zivAjIne madada karIe chIe e vahema mugala adhikArInA dilamAM pesI gayA che, te dUra thavA joIe. kAI paNa prakArane vahema ubhA na thAya evI rIte tame paisA laI ne zivAjIne dArUgALA ane anAja pUruM pADe| to ThIka, kAraNake mugalA zivAjInA mulaka jIte e ISTa nathI. zivAjI sAthenA ApaNA saMbaMdha gupta rAkhavAmAM AvavA joI e. zivAjIne khabara paNa ApI dejo ke emane amArA AzrayanI jarura paDe to caula mukAme nahi jatAM gAvA tarapha javuM kAraNake govA javuM vadhAre sahIsalAmata che" (pa. sA.sa. naM. 066). Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u52 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 10 muM mugala lazkarane harAvavA mATe bijApurano AdilazAha zivAjIne maLI jaze e bhaya jayasiMha kalpato hato. jayasiMhane AdilazAhInI bAtamI maLatI hatI te uparathI jayasiMhane A kapelA bhayanI khAtarI thaI hatI. siMhe kapelA bhayamAM vajUda hatuM. tArIkha 14 mI eprilane rAja konsala lene alaM eka vicilajiyAne nIcenI matalabane patra lakhyo hato. te uparathI jayasiMhe je bhaya karyo hato te sAco hato ema kahI zakAya. "suratanA presiDenTanA patramAM e jaNAve che ke hAlamAM surata to zivAjInA hallAmAMthI sahIsalAmata che, paNa te have mugala mukemAM dhamAla macAvI rahyo che. mugalenA keTalAMka zahera e lUMTI rahyo che. bAdazAhe bahu jabaruM lazkara enA upara mokalyuM che chatAM e zatrune baMdebasta karato karato TheTha govAnA kinArA sudhI jaI Avyo. mugale bijApura upara paNa eka moTuM lazkara mokale che. pahelAM to zivAjInA trAsathI kaMTALI jaI bijApuranA bAdazAhe dilhInA zahenazAhanI madada mAgI ane zivAjInA sakaMjAmAMthI have bijApuravALA mukta thayA che eTale have mugalenI mUMsarImAMthI potAne chUTakAre karI laIne zivAjIne madada karavAnI zarUAta emaNe (bijApuravALAe ) karI dIdhI che. zivAjInI madadamAM samarAMgaNa upara sainya na mokalatAM zivAjIne chUpI rIte dhananI madada e ApI rahyA che, kAraNake zivAjI e mugalasarAne AgaLa vadhatAM kheMcI pakaDanAra che, evI emanI mAnyatA che. zivAjI ane mugalanI vacce vigraha saLagAvI devAnI AdilazAhInI yuktinI jANa mugalene thavAthI mugala bijApura upara pAchI rukyA che. mugala lakara pitAnA upara vakhate dhasI Ave e bIkathI gevaLakeDAvALAo paNa pitAnI sarahada upara lazkara bheguM karavAnI dhamAla karI rahyA che" (5. sA. saMgraha 1 naM. 153). " mahArAja upara Aphata. jayasiMhe zivAjInI sattAne nAza karavAnI bahu jabarI taiyArI karI hatI. eNe eka paNa rastA bAkI rAkhyo na hato. zivAjI mahArAjanA nAnA moTA jeTalA duzmane hatA te badhAne jayasiMhe aneka rIte manAvyA, samajAvyA ane pitAnA pakSamAM laI zivAjI sAme uzkeryA ane laDavA taiyAra karyA. jayasiMhe jaMjIrAnA sIdIne paNa zivAjI virUddha madada ApavA lakhyuM. javaharanA rAjAne zivAjI sAme aneka rIte jayasiMhe uzkeryo. Akhare ene manAvyo ane chevaTe ene mugalAImAM manasabadArI ApavAnuM nakkI karI zivAjI sAme mugala lazkaramAM joDI dIdhA. prasiddha mANuke che dhanagara paNa jayasiMhane pUne AvIne maLyo. karNATakanA jamInadAre tarapha jayasiMhe brAhmaNa vakIle mokalyA hatA temaNe pitAnI kAmagIrI barAbara bajAvI. karNATakanA jamInadArane zivAjI mahArAja virUddha uzkeravAmAM jayasiMhanA mANasoe kAMI bAkI na rAkhI. karNATakanA jamInadAra zivASpA nAyaka ane basavApaTTaNanA jamInadAronA pratinidhio zivAjInI sAme jayasiMhanI sevAmAM AvIne hAjara thayA. A vakhate jayasiMha sAthenA yuropiyana topakhAnAne uparI nikAla mankasI hato. tenI lAgavagathI kalyANa prAntanA uttaranA keTalAka nAnA rAjAone jayasiMhe zivAjI mahArAja virUddha taiyAra karyA. zivAjI mahArAjanAM mANasane phoDavA mATe jayasiMhe mugala tIjorImAMthI nANAM veravA mAMDyAM. puraMdaranI taLeTI sAcavavA mATe zivAjIe aMbAjI, tenA be bhAI tathA merene temanA ghoDesvAronA lazkara sAthe rAkhyA hatA. temane phoDavA mATe jayasiMhe bhAre prayatno karyA. Akhare jayasiMha phAvyuM. aMbAjI tenA bhAIo ane more phUTyA ane emanA mANasoe AvIne jayasiMhane vacana ApyuM ke e traNe zivAjIne tajI deze. jayasiMhane AdilazAhIne bhAre bhaya hate. game te raste ene baMdobasta karavAnA prayatno jayasiMhe karavA mAMDayA. Akhare bijApurano AdilazAha zivAjIne madada na kare te mATe enI khaMDaNInI rakamamAMthI ghaTADe karavAnuM ene paNa vacana ApyuM ane e rIte keNIe madha mUkIne ene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazu 10 muM] che. zivAjI canni paka lalacAvyA. bhaya, prIti, daMDa, bheda, lAlaca, vagerenA upayeAga mugaleAe zivAjInAM mANusAne phADavA mATe tathA zivAjI mahArAjanI sAme keTalAkane uzkeravA mATe karyAM. pUne AvyA pachI dakSiNunI kharI sthitithI vAke thavAmAM gheADA divasa gALyA pachI jayasiMhai nIce pramANe baMdobasta karyAM. saradAra kutubuddInakhAnane 7000 nuM lazkara ApIne jInnarathI lehagaDha sudhIteA mulaka sAcavavAnuM kAma soMpyuM ane lehagaDhanI sAme eNe potAnuM thANuM jamAvyuM. pUnAthI lehagaDhane 28 mAIlano gALeA hatA. tesAcavavAnA kAma mATe 2000 mANaseAne ApI eka amaladArane mUkyA. pUnA ane tenI AjubAjunA mulaka sAcavavAnI javAbadArI eka lazkarI amaladArane mAthe jayasa'huM nAMkhI. A amaladArane 4000 mANaso ApavAmAM AvyA. sUpAnuM thANuM saiyada munAvarakhAnane sAMpyuM. saiyada abadullAha ajhIjhane 3000 dhoDesvArI ApyA ane enuM thANuM nIrAkhINu najIka zIravaLa mukAme nakkI karyuM. AvI rItano baMdobasta karIne dakSiNa bhAgamAMthI puraMdara tarapha jatI madada aTakAvI dIdhI. tA. 31 mI mArcane rAja jayasiMhai sAsavaDa najIka chAvaNI nAkhI. A chAvaNIthI puraMdara pata Azare cha mAIla dUra hatA. abadula ajhIjhanI madadamAM bAjI caMdrarAva, aMbAjI goviMdarAva ane mANukAjI dhanagara je mugalene AvI maLyA hatA temane mekalavAmAM AvyA. AvI rIte jayasiMhe potAnA mulakanA rakSaNane pUrepurA khobasta karyAM ane zivAjI mahArAjanA mulakamAM lUMTa karavA ane prajAne pIDavA mATe judI judI TALIe ravAnA karI. A vakhate zivAjI mahArAja pAse 10000 gheADesvAra, 500 pAyadaLa ane 100 laDAyaka vahANo hatAM. rAjA jayasiMha sAthe mekalelA zahenazAhI lazkaranI sarakhAmaNImAM te mahArAjanuM lazkara bahu ja nAnuM gaNAya. zahenazAhI lazkara uparAMta jayasiMhai aneka khaTapaTAthI zivAjI mahArAja sAme saradArA, rAjAe, jamInadArA vagerene uzkarI emanA lazkara sAthe emane mugalaLamAM joDI dIdhA hatA, e vAta sarakhAmaNI karatI vakhate dhyAnamAM rAkhavA jevI che. mirajhArAjA jayasiMha sAsavaDa AvavA nIkaLyo, tyAre tenI sAthe dilerakhAna ane dAudakhAna e ane saradArA temanA potAnA lazkara sAthe hatA. sAsavaDa paheAMcavAne ekAda divasanA rastA bAkI hatA tyAre, jayasiMhe dilerakhAnane tenA lazkara sAthe teApakhAnuM vagere laIne AgaLa ravAnA karyAM. pachI dAudakhAnane tyAM rAkhI, rAjA jayasiMha AgaLa sAsavaDa gayeA. rAjA jayasiMhanA hukama pramANe dilera khAna puraMdara najIka gayA ane jagyA pasaMda karI, tA. 30 mI mArce lazkarano paDAva nAMkhyA. puraMdaranA DuMgara uparathI marAThA nIce utaryAM ane temaNe khAdazAhI chAvaNI upara chApA mAryAM. mugala lazkara marAThAone mArI haThAvavA taiyAra ja hatuM, marAThAone mugalee mArI haThAvyA ane emanAM dharA bALI mUkyAM. marAThA mAra khAtA hatA, nAsI jatA hatA; taka sAdhIne pAchA pharI ane teTaluM mugala lazkaranuM nukasAna karatA ane vAraMvAra satAvatA. mugala ane marAThA vacce jhapAjhapI cAlI rahI hatI. pachI muMgalAe pura`darane dherA dhAyeA. jayasiMha rAjAne A jhapAjhapIe ane gherAnI khabara maLI eTale eNe gheADuM lazkara tathA cunaMdA vIra rAyasiMhajI, kIratasiMhajI, vratakhAna, mitrasena ane iMdrAmaNu muMdelAne mArate dhADe dilerakhAnanI madade meAkalyA. dAudakhAnane pAchaLa rAkhyA hatA. tene rAjA jayasiMhe ekadama mArate dhArDa sAsavaDa AvavA jaNAvyuM. jayasi~hanI chAvaNImAM saradAra dAudakhAnanI jarura hatI. dAuddakhAnane potAnI chAvaNImAM mUkI, mirajhArAjA puraMdara javA IcchatA hatA. dAudakhAnane jayasiMhaneA saMdezA maLyo, eTale tarataja e jayasiMha tarapha javAne badale sIdhA dilerakhAnanI madade doDI gayA. mirajhArAjA bahu AturatAthI saradAra dAudakhAnanI rAha joI rahyA hatA, pazu dAudakhAna na AvyA, eTale jayasiMha rAjA potAnI IcchA pramANe, nakkI karyuM hatuM chatAM potAnI chAvaNIne kAI javAbadAra 45 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 muM saradArane sepyA vagara jaI zake ema na hatuM. eTale lAcAra banIne pite te chAvaNImAM ja rokAI rahyo, paNa eNe dilerakhAnanI madade potAnI chAvaNImAMthI dArUgoLo, topakhAnAnA golaMdAjo baMdukanA ustAda ane jeItAM zAstro melyAM. prakaraNa 11 muM 1. puraMdara killAne mugalone ghare 4. lohagahanI laDAI 2. mALane killo 5DathI 3. mahArAjanA mulakamAM mugalone julama | pa, zivAjI mahArAjane mirajhArAjAne patra ane mirajhArAjA jayasiMhane uddeza | 1. puraMdara killAne mugalone ghere. vyAsavaDathI dakSiNa dizAmAM Azare cha mAIla dUra pura darane pahADa Avela che. puraMdara parvatanuM zikhara dariyAnI sapATIthI 564 phUTa ane te pahADanI taLeTInI sapATIthI 2500 phUTa UMcuM che. puraMdara pahADa upara puraMdarano kille bahu majabUta che. e killAnI kudaratI racanA paNa mANasane AnaMda Ape evI che. killAthI Azare 300 phaTa nIce mAMcI che. puraMdaranA IzAna khUNAmAM rUdramALa athavA vagaDha nAmane kille Ave che. evA A majabUta puraMdara killAne dilerakhAne ghere ghAlyo hato. jayasiMhe rUdramALa athavA vAgaDhane pahelAM kabaje karavAnI vyuharacanA karI. saradAra dilerakhAna potAnA bhatrIjA-saradAra haribhANu tathA, udayabhANa gaura ane aphaghAna lazkara sAthe puraMdara ane rUdramALanI vacamAM rahyo. turkatAjakhAna paNa dilerakhAnanI najadIkamAM ja pitAnA topakhAnA sAthe hate. puraMdaranA uttara daravAjA tarapha saradAra karatasiMha tathA keTalAka manasabadAra lazkaranI TukaDIo sAthe rahyA hatA. jamaNI bAjue rAjA narasiMha gaura, karaNa rATheDa, naravaranA jagatasiMha ane saiyada makabula Alamane paDAva paDavyo hateA. puraMdaranI pAchaLa saradAra dAudakhAna, saradAra rAjA rAyasiMha, mahamadasalAha tarakhAna, rAmasiMha haDA, saradAra sarasaha rAThoDa, sara rAjasiMha gaura ane bIjA saradAra rahyA hatA. emanI jamaNI bAjue rasulabega ane temanA rAjhabAnI ddhAo goThavAI gayA hatA. rUdramALa killAnI sAme saradAra caturbhuja cauhANa cunaMdA sainike sAthe taiyAra thaIne ubhA rahyA hatA ane rUdramALanI pAchaLanI bAjue mitrasena ane IdrAmaNa buMdelA tathA bIjAo saja thaIne hAjara thaI gayA hatA. jayasiMhe pitAne paDAva paNa sAsavaDa najIkathI khaseDI puraMdara najIkanAMkhyA. jayasiMha pite gherAnI vyavasthA upara dekharekha rAkhato hato. cotarapha enI najara pharI rahI hatI. sipAhIonI sagavaDa, kherApANI, dArUgoLa vagere sarva bAbate upara enI najara hatI. jayasiMha kasAyela ane anubhavI ho hevAthI puraMdara joIne ja eNe nakkI karyuM ke A kille sara karavA mATe meTI tenI jarUra paDaze. eNe nAmacIna te tyAM maMgAvI. mahA musIbate ane bhAre prayAse bahu moTI ane vajanadAra te eNe puraMdaranA gherAmAM kAme levA mATe kheMcI maMgAvI. rUdramALa killAnI sAmenI DuMgarI upara abdullAkhAna nAmanI nAmIcI tepa goThavavAnuM nakkI karyuM. A tepane DuMgara upara caDhAvatAM caDhAvatAM traNa divasa lAgyA. phateha lazkara nAmanI topane caDhAvatAM sADAtraNa divasa lAgyA, AvI AvI keTalIe nAmacIna to jayasiMhe tyAM lAvIne gaThavI ane rUdramALa upara bhayaMkara mAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM] che. zivAjI caritra 355 calAvyo. A kille bAbAjI boAjha ane yazavaMtarAva boAjI nAmanA mahArAjanA be prabhu saradAranA kabajAmAM hato. kile bahu nAnuM hatuM ane tyAM lazkara paNa moTuM na hatuM. zatru sAthe laDI zake evuM baLiyuM lazkara bAbAjI boAnI pAse na hatuM chatAM e baMne bhAIoe killo bahu hiMmatathI sAcavI laData ApI. puraMdara killAmAMthI saradAra murArabAjI kumake Avaze ema dhArI, e bane saradAroe mugala sAme jabarI Takkara lIdhI. 2. rUdramALane killo paDyo. rUdramALane killo sara karI te killA uparathI puraMdara upara mAro calAvavAne mugala senApatine vicAra hato, eTale rUdramALane game te bhoge paNa levAne mugala saradAroe nizcaya karyo hato. vajagaDha jItavA mATe jayasiMhe karelI lakaranI goThavaNa bahu vakhANavA lAyaka hatI. seMkaDe laDAIo jeNe chatI hatI tevA anubhavI saradAranI nyUharacanA Adarza hoya emAM navAI nathI. rUdramALanA marAThA killedAra bAbAjI boAjha pAse bahuja thoDuM lazkara hovA chatAM eNe mugalene sAmano karyo. mugalanuM bhAre lazkara, jabarI tere vagerenuM bAbAjI ane pUrepuruM bhAna hatuM, chatAM duzamananA hAthamAM jIvatAM sudhI kille javA na devAno nizcaya eNe amalamAM mUko. dilerakhAnane te khAtarI hatI ke mugala lazkaranI goThavaNu, mugala saradAronI taiyArIo ane zahenazAhanI bhAre nAmacIna tenA damAmathI rUdramALa kabaje thaI jaze, paNa bAbAjI tathA tenA bhAI yazavaMtarAva bahu TekIlA ane hiMdutvanA sAcA abhimAnavALA hatA, eTale emaNe prANu jatAM sudhI kille duzmanane havAle nahi karavAne nizcaya karI laDAI cAlu rAkhI. mugalonI bhAre che, temanA aneka laDAIomAM jIta pAmelA nAmacIna cohAo ane hajAronI saMkhyAmAM sarve sAdhano sAthe sajja thaelA mugala lazkare rUdramALa 9 mAro calAvyo. pUrAM sAdhana vagaranA, saMkhyAmAM paNa taddana cheDA, bhAre topa ane jalada dArUgoLA vagaranA paNa hiMdutva mATe pitAnA mAlIka zivAjI mahArAjanA hukamane prANu jatAM sudhI pALanAra marAThAo ati baLavAna mugalanI sAme thayA. eka tarapha zastrAstro tathA saMkhyAbaLa ane bIjI tarapha kevaLa bhAvanAbaLa hatuM. mUThImAM samAya teTalA mANasoe paNa mugalone chaka karI nAMkhyA. dilerakhAnane lAgyuM ke dhAryA karatAM marAThAo vadhAre baLavAna che. marAThAo sAdhana vagaranA che, paNa e kunehabAja, hiMmatavAna, bahAdura ane maravA taiyAra thaelA hovAthI emane jItavA e bahu kaThaNa kAma che, enI mugala senApatine khAtarI thavA lAgI. I. sa. 1665 nA eprilanI 13 mI tArIkhe dilerakhAne killA upara bahu sakhata mAro calAvyo. killo bahu nAno hato. topone mAro asahya thaI paDyo. marAThAo nizcayathI maraNiyA thaIne laDatA hatA. Akhare mugale mAre vadhatAM vadhatAM eTale sudhI vadhI gayo ke marAThAone enI sAme TakavuM azakya thaI paDayuM. A sakhata mAro cAlyA chatAM kille duzamanane kabaje ApavA killedAra taiyAra na thayo. saMkhyA ane sAdhananuM baLa mugalenA nasIbane sahAya karI rahyuM hatuM. A laDAImAM Akhare zivAjI mahArAjanA TekIlA kiledAra bAbAjI bejI ane tenA bhAI yazavaMtarAva Acha laDatAM laDatAM vIragatine pAmyA. vajagaDha athavA rUdramALane kille jItavAmAM mugalanA bahu thoDAM mANasa marAyAM. kille chatAyo paNa mugala senApati, saradAre ane lazkaranI khAtarI thaI gaI ke marAThAone jItavA e ghaNuM agharuM kAma che. jayasiMhane chata te maLI, paNa marAThAoe ene emanA baLanuM bhAna karAvI dIdhuM. 3. mahArAjanA mulakamAM mugalone julama-mirajhArAjA jayasiMhane uddeza vajagaDha e puraMdara killAnI kuMcI manAtI hatI. vajagaDhane kabaje karyA pachI puraMdaranuM patana saheluM hatuM. jayasiMhe badhI bAbatane jhINavaTathI vicAra karIne ja vajagaDha upara mAro calAvyuM hatuM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 muM vajragaDhanI jItathI jasiMha jarAe phUlAyA na hatA. dilerakhAnane pura MdaranA killA kabaje karavAnuM kAma soMpI dIdhA pachI, jayasiMha rAjAnuM dhyAna zivAjI mahArAjanA mulakAmAM trAsa vartAvavA taraph ArAyuM. marAThA mulakAmAM trAsa vartAvavAmAM mirajhArAjA jayasiMhanA uddeza nIce mujaba hatAH-- 1. zivAjI rAjA ane bijApuranA bAdazAha tathA A aMte sattAnA javAbadAra amaladAzanAM dila ka'pAvavAM. 2, zivAjI rAjAnI ane AdIlazAhInI prajAmAM mugala sattA mATe bhAre dhAka besADI, mugala sattAne tAbe thavA lAkAte pharaja pADavI. 3. mAgalenI sattA keTalI che, emanuM baLa keTaluM che, emanA sarArA kevA che enI zivAjI rAjA ane bijApuranA bAdazAhane khAtarI karAvI, prajA upara prabhAva pADavo. 4. mugalonI sAme kAIpaNa saradAra ke sattA mAthuM UMcuM na kare te mATe mahArASTranI nAnI mATI sattAne ane saradAra jAgIradArA upara dhaDA besADavA hatA. 5. mogala senApati eka sAthe dakSiNamAM ghaNe ThekANe laDAI karI zake evA prakhaLa che, e chApa zivAjI mahArAja ane bijApura bAdazAhanA dila upara pADavI. 6. zivAjI mahArAja kumaka meLavI, mugalAnA sAmane kare te mugalAnA nAkamAM dama lAvI de evA che enI jayasiMha rAjAne pUrepurI khabara hatI eTale mahArAjane temanA mulakanA ja bacAvamAM ane prajAnA rakSaNamAM rAkI kAIpaNu e sattAo bhegI thaI jAya, te pahelAM zivAjIne dabAvI devA. cha. zivAjI rAjA bahu LiyA che, enAmAM adbhUta baLa ane zakti che, e avatArI puruSa che, IzvarI sahAyathI e mugala jevA LiyAne paNa haMphAvI zake che, enI sAme kAi TakI zakatA ja nathI, evI mahArASTramAM prajAnI mAnyatA thaI gaI hatI. te prajAne trAsa ApIne zivAjI saMbaMdhanI mAnyatA dUra karavI. 8. mugala lazkaramAM bhAre saDA hatA. savArImAM AvelA saradArAmAM mAMheAmAMDe kusaMpa ane aNubanAva hatA. keTalAka tejodveSa ane IrSAne lIdhe mAMDhAmAMhe baLI rahyA hatA. keTalAka eka bIjAnA rAyatAmAM rAjI hatA. keTalAka saradArA upara senApatine vizvAsa na hatA. tethI evA lazkarI amaladArAne zatrunA mulaka lUMTavAnuM kAma ApI, emane gherAthI dUra rAkhavA. mugala saradAra dAudakhAna kurezI e marAThAone maLatiyA che ane ene marAThAoe phADyo che, evI dilerakhAnane khAtarI thaI, eTale dilerakhAne dAudakhAnane bhAre Thapako dIdhA. baMne vacce jAmI eTale dilerakhAne dAudakhAnane tyAMthI badalI tenI jagyAe zubhakaraNa mudelAne mUye. A zubhakaraNu delAnA aMtaHkaraNanA khUNAmAM zivAjI mahArAja mATe saheja prema ane mAna hatAM. aMtaHkaraNathI mahArAja mATe saheja valaNu hAvAthI tenuM dila zivAjIne tADavAnA kAryamAM pUrepuruM racyuM pacyuM rahetu niha. mAMDhAmAMhenA kusaMpanI khabara paDavAthI mirajhArAe dAudakhAnane dilerakhAna pAsethI khaseDayo. pazu dilerakhAnane pADavA mATe dAudakhAnanA prayatnA cAlu ja hatA. puraMdaratA ghereA cAlavAmAM dilerakhAna jIddI banIne mUrkhAnI mAphka bAdazAhI lazkara ane nANAMnI barabAdI karI rahyo che, evI evI vAtA uDAvI, dAudakhAne dilerekhAnane mATe pratikUla vAtAvaraNa pedA karavAnA prayatno karavA mAMDyA. jayasiMhai A vAta jANI eTale dAudakhAnane zivAjInA mulaka ujjaDa karavAnuM kAma soMpyuM. zivAjI mahArAjanA mulakAnA nAza karI, temanI prajAne pIDI, temanI sattA teDavAnA A kAmanI javAbadArI jayasiMha rAjAe dAuddakhAnane zire nAMkhI hatI. prajA upara bhAremAM bhAre ane asahya julama gujAravAnuM nakkI karI, megala amaladAre kAryakrama gAvyA. rAjA rAyasiMha, saradAra sarajyAkhAna, saradAra amarasiMha caMdAvata, saradAra acalasiMha kavA vagere saradArA potapotAnA sainya sAthe saradAra dAudakhAnanI kumake rahyA ane badhA rAjagaDha siMhagaDha ane rohIDAnA gALAnA gAmonA nAza karavA nIkaLI paDyA. ubhA pAka kApI nAMkhIne, gAme lUMTIne, dharA khALIne, mahArAjanA mulaka khedAna medAna karI nAMkhavA mugala lazkara tA. 25 mI eprile 6000nI phAja laI ne saradAra dAuddakhAnanI saradArI nIce bahAra paDayu. zivAjI mahArAjane pUrepurA gabharAvI nAMkhavA mATe jayasiMhe dAudakhAnane upara pramANenuM kAma soMpI mahArAjanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM] che. zivAjI caritra 3MALS mulakanA uttara dizAnAM gAmo ujjaDa karavAnI javAbadArI saradAra katubuddInakhAna ane saradAra ledIkhAnane zire nAMkhI. tA. 25 mI eprila 1965ne rAja dAudakhAna pitAne madadagAra maLatiyA saradAro ane 6000 nuM lazkara laI zivAjIne mulaka ujaDa karI prajAne pAyamAla karavA nIkaLyo, te tArIkha 27 mIe raheDInA gALAmAM AvI paho . kulelI phAlelI phaLadrupa vADI upara athavA lIlAchama khetara upara tIDanAM ToLAM utarI paDe tevI rIte mugale mahArAjanA mulakamAM vAvAjhoDAnI mAphaka utArI paDayo. lakAnAM khetaramAM jyAM pAka joyo tyAM kApI nAMkhyo. DhoraDhAMkarane mATe sAcavI rAkhelI dhAsanI gaMjIo saLagAvI dIdhI. bagIcAo ane vADIono nAza karavAmAM Avyo. kheDutonAM gharo bALIne bhasma karI nAMkhyAM. gAme lUMTAya teTalAM lUMTavAM ane bAkI rahelI dANAdUNI upara aMgAra mukavAmAM AvyuM. mahArAjanA mulakamAM kheDuto sukhI hatA. emanI khetInI mahArAje AbAdI karAvI hatI. rAjyanA adhikArIono trAsa dura thavAthI mahArAjanA kheDute mana mUkIne khetI karI zakatA hatA. kheDute sukhI thatAM khetImAM sudhAro thayo hato ane emanI Arthika sthiti paNa sudharavA lAgI hatI. AvI rIte khAtApItA thaelA kheDute mugalonA julama ane trAsathI jotajotAmAM jamInadosta thaI gayA. AvI rIte mugalee julama ane trAsa vartAvIne mahArAjanAM Azare 50 gAme tArAja karI dIdhAM. cAra moTAM AbAda gAme DuMgarIonI vacamAM hatAM ane DuMgarIo e gAmanuM rakSaNa karatI hatI eTale duzmanonAM nAzakAraka, vidhvaMzaka pagalAMno sparza sAre nasIbe hamaNuM sudhI e gAmane thayuM na hatuM. tevAM AbAda gAmone paNa A vakhate mugalee jamInadosta karI nAMkhyAM. A gAmamAMthI mugalene bahu sArI lUMTa maLI. A gAmamAMthI ghaNuone mugale keda karIne laI gayA. dAUdakhAne ane tenAM mANasoe mahArAjanA mulakamAM bhAre trAsa vartAvyuM. A mAsathI musalamAnI sattA taraphano prajAne asaMteSa vaLe ane eTale daraje musalamAne tarapha aNagame ane asaMtoSa prajAnAM vadhatAM jatAM teTale darajaje te pramANamAM kudaratI rIte mahArAja mATe prajAmAM prema vadhe ja. lekene dilamAM ThasI gayuM ke musalamAnI sattA prajAne trAsadAyaka che, garIbene dukhadAyaka che, hiMduone nukasAnakartA che ane kheDutonI pAyamAlI karanArI che. mahArAjanA malakano rahIDA gALe AvI rIte ujaDa karI mugala lazkara rAjagaDhanA gALAmAM peThuM. rastAmAM gAma lUMTavAmAM AvyAM ane dhaNuM gAmo te bALIne bhasma karyA. rahIDA killAnI AjubAjunAM gAmone mugalee nAza karyo. killA upara hale karavAnI taiyArI na hatI eTale jemaNe killA upara caDAI karI nahi. pitAnI icchA pramANe mahArAjanA A gALAnA gAmono nAza karI mugalo zivApura thaIne sihagaDhanA gALAmAM peThA ane tyAM lUMTa ane Agane trAsa vartAvI dAudakhAna jayasiMha rAjA pAse pAcho AvI gayA. jyAre saradAra dAudakhAna mahArAjanA mulakane nAza karavAmAM gUMthAyo hato tyAre saradAra kutabudIna paNa mahArAjanA mulakanA bIjA bhAgane satAvI rahyo hato. saradAra dAudakhAna ane kutubuddInakhAnane mirajhArAjAe pAchA bolAvI lIdhAthI baMne jaNa tAkIde pUnA AvI pahoMcyA. mugala mahArAjanA mulakane dhULadhANI karI rahyA che te vakhate zivAjI mahArAja pitAne jIva bacAvavA kaI killAmAM bharAI beThA na hatA, paNa e mugalene sAmane karavA mATe lazkara vagerenI TalI kumaka meLavavAnI tajavIja karI rahyA hatA. jayasiMha rAjAne khabara maLI ke zivAjIe mugalene sAmane karavA mATe lehagaDha AgaLa jabaruM lazkara bheguM karavA mAMDayuM che. jayasiMha rAjAne lAgyuM ke je mahArAjane taiyArI karavAno vakhata ApavAmAM Avaze to e mugala lazkarane ghANa kADhI nAMkhaze eTale zivAjI mahArAjanA bhegA thatA lazkarane toDI pADavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapaTa che. zivAjI caritra prakaraNa 11 meM mATe jayAMsahe saradAra dAudakhAna ane saradAra kutubuddInakhAnane pAchA belAvI lIdhA. A baMne saradArane ghaTita sUcanAo ApI, senApatie zivAjI mahArAja upara mekalyA. 4. lehagaDhanI laDAI jayasiMha rAjAnI sUcanA mujaba bane mugala saradAre pitAnA lazkara sAthe nIkaLyA ane lehagaDha najIka AvI pahoMcyA. mugala saradArone killA upara caDI AvatA joI marAThAo paNa taiyAra thaI gayA. mugalanuM lazkara bahu jabaruM hatuM, saMkhyA paNa bahu moTI hatI. chatAM 500 marAThA joDesvAra ane 1000 pAyadaLanuM lazkara mugalene sAmano karavA AgaLa AvyuM. mugala ane marAThAo vacce cakamaka zarU thaI. mugalonA sakhata mArA AgaLa marAThAo maraNiyA thaIne laDavA lAgyA. zivAjInA sevake raMge caDIne jaMga khelI rahyA hatA. jabarI kApAkApI thaI. mugalenI saMkhyA bahu moTI hovAthI marAThAo lehagaDhanI laDAImAM hArI gayA. killA najIkanAM gharone mugaloe Aga lagADI. ghaNA kheDutonAM DhoraDhAMkara rAcaracIluM vagere mugalee luMTI lIdhuM. ghaNAone mugalee keda pakaDyA. lehagaDha, visApura, tIkenA ane taMgAI e cAra killAnI AjubAjunAM gAmaDAMo mugalee tArAja karI nAMkhyAM AvI rIte mugalanI A laDAImAM jIta thaI 5. zivAjI mahArAjane mirajhArAjAne patra, mugale mahArAjanA mulakamAM atyAcAra ane julama gujArI rahyA hatA, tyAre zivAjI mahArAjanA marAThA saradAre zuM karatA hatA e prazna ubho thAya che. mahArAjanA saradAre mugalonA julama ane atyAcAra muge meM beThA beThA joI nahetA rahyA. saradAra netAjI pAlakare pADA upara chApe mAryo. sUpAthI mugala lazkara pAreMDAnI kumake jaI pahoMcyuM. bhAre daLavALA mugalone khaDekhADe laDAI nahi ApatA. aneka rIte satAmaNI karIne emane herAna karavAnI paddhati mahArAjanA saradAroe svIkArI hatI. sAmasAmI laDAImAM marAThAo mugalo sAme phAve tema hatA ja nahi. paraMDAnI madada sapAthI AvatuM mugala lazkara joI, marAThA saradAree raste mApI javAnuM zarU karyuM. mugalonA pracaMDa lazkarane vAraMvAra satAvI herAna karavAmAM marAThAoe bAkI na rAkhI. pracaMDa lazkara ane bhAre baLa tathA laDAInAM pUrepurAM sAdhane ane yuddhanI akhUTa sAmagrI sAthe AvelA jayasiMhanA lazkarane marAThAee herAna karavAnI eka taka javA dIdhI nahi. marAThAoe chUTA chavAyA je humalAe mugalo upara jyAM, tenI vigatemAM na utaratAM eTaluM ja jaNAvavuM basa thaze ke jayasiMha pite paNa pitAnA patramAM kAla kare che ke - "keTalIka vakhate ame duzmanonI hilacAlane aTakAvI zakyA nahatA." A saMbaMdhamAM kAphIkhAna kahe che ke - " duzmananA acAnaka humalAo, aMdhArI rAtanA chU5 chApAo, rastAo rokI bAdazAhI lazkara mATe nIrupayogI banAvavAnI temanI yukti, aneka ThekANe temaNe karelI jhapAjhapI vagere kRtyoe bAdazAhI lazkarane mATe bahu agharI paristhiti ubhI karI hatI. duzmanoe A rIte mugalonAM ghaNAM mANaso ane gheDA vagere pazuone nAza karyo." marAThAo pitAnI yukti ane zakti mujaba mugalone sAmane karI rahyA hatA paNa mugalonuM saMkhyAbaLa bahu hevAthI marAThAo. dhArI asara pADI zakatA na hatA. e prayatno te khUba karatA paNa emane gaja vAgate ja nahi. paristhiti upara vicAra karI, zivAjI mahArAja jayasiMha rAjAne eka asarakAraka patra lakhavAne vicAra karyo ane dharmarakSaNArthe emaNe mAMDelA jaMgamAM eka zaktivAna ane prabhAvazALI hadu tarIke jayasiMhe zivAjI sAme ugAmelAM zastrathI hiMdutvane hAni pahoMcavAno saMbhava che, e bInA jayasiMha rAjanA dhyAna upara lAvavAnuM nakkI karyuM. musalamAnI sattA hiMdutvane haNI rahI che, te sattAne hiMdutva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ as 11 bhuM ] cha zivAjI caritra 359 rakSaNu mATe teDavAnI jarura che ane te mATe e pote laDI rahyA che ane auraMgajhebe hiMduonA karavA mAMDelA chalanA sAmanA karavAmAM mahArAjanA hetu hiMdu dharmInuM rakSaNa karavAnA che. vagere vAtA khulle khullI jayasiMhane jaNAvavA mATe zivAjI mahArAje eka patra lakhyA hatA. e patra nIce rajU karIe chIe. zivAjI mahArAjanA rAjA jayasihune putra. "e sardAroM ke sardAra, rAjAoM ke rAjA [ tathA ] bhAratoyAnako kI kiyAriyoM ke vyavasthApaka / e rAmacaMdra ke caitanya hRdayAMza, tujhase rAjapUtoM kI grIvA unnata hai // tujhase bAbaravaMza kI rAjyalakSmI adhika prabala ho rahI hai [ tathA ] zubha bhAgya se tujhase sahAyatA [ milatI ] hai / e javAna ( prabala ) bhAgya [tathA ] vRddha (prauDha) buddhi vAle jayazAha, sevA ( arthAt zivA) kA prabhANa tathA AziSa svIkRta kr| jagat kA janaka terA rakSaka ho [ tathA ] tujhako dharma evaM nyAya kA mArga dikhAvai / maiMne sunA hai ki tU mujhapara AkramaNa karane [evaM ] dakSiNa prAMta ko vijaya karane AyA hai| hiMduoM ke hRdaya tathA A~khoM ke raktase tU saMsAra meM lAla mu~havAlA ( yazasvI ) huA cAhatA hai / para tU yaha nahIM jAnatA ki yaha [tere mu~ha para ] kAlakha laga rahI hai kyoMki isase deza tathA dharma ko Apatti ho rahI hai // yadi tU kSaNamAtra garebAna meM sira DAle (saMkucita hokara vicAra kare ) aura yadi tU apane hAtha aura dAmana para (viveka) dRSTi kre| to tU dekhe ki yaha raMga kisake khUna kA hai aura isa raMga kA ( vAstavika ) raMga donoM loka meM kyA hai [ lAla yA kAlA ] / yadi tU svayaM [ apanI ora se ] dakSiNa vijaya karane AtA [ to ] mere sira aura A~kha tere rAste ke bichaune bana jaate| mere tere hamarakAba ( ghoDe ke sAtha ) baDI senA lekara calatA (aura) eka sira se dUsare sire taka (bhUmi) tume sauMpa detA ( vijaya karA detA ) / para tU to auraMgajeba kI ora se (usa) bhadrajanoM ke dhokhA denevAle ke bahakAne meM paDakara AyA hai / aba maiM nahIM jAnatA ki tere sAtha kauna khela khelU~ / [ aba ] yadi maiM tujhase mila jAUM to yaha mardI ( puruSatva ) nahIM hai| kyoMki puruSaloga samayakI sevA nahIM karate / siMha lomaDIpanA nahIM krte| aura agara meM talavAra tathA kuThAra se kAma letA hU~ to donoM ora hiMduoM ko hI hAni pahu~catI hai| baDA kheda to yaha hai ki musalamAnoM ke khUna pone ke atirikta kisI anya kArya ke nimitta merI talavAra ko miyAna se nika - lanA pdde| yadi isa laDAI ki lie turka Ae hote to [hama ] zeramadoM ke nimitta [ ghara baiThe ] zikAra Ae hote / para vaha nyAya tathA dharma se vaMcita pApI jo ki manuSya ke rUpa meM rAkSasa hai / jaba aphajala khA~ se koI zreSThatA na prakaTa huI [ aura ] na zAistaH khA kI koI yogyatA dekhI / [ to ] tumako hamAre yuddha ke nimitta niyata karatA hai kyoM ki vaha svayaM to hamAre AkramaNa ke sahane kI yogyatA rakhatA nahIM / [ vaha ] cAhatA hai ki hiMduoM ke dala meM koI balazAlI saMsAra meM na raha jAya / siMhagaNa Apasa hI meM [ laDa bhiDa kara ] ghAyala tathA zrAMta ho jAya~ jisameM ki gIdaDa jaMgala ke siMha bana baittheN| yaha gupta bheda tere sira meM kyoM nahIM paiThatA / pratIta hotA hai ki usakA jAdU tujhe bahakAe rahatA hai| taiMne saMsAra meM bahuta bhalA burA dekhA hai| udyAna se taiMne phUla aura kA~Te donoM saMcita kie haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 che. zivAjI caritra [11 bhu yaha nahIM cAhie ki tU hama logoM se yuddha kare [ aura ] hiMduoM ke siroM ko dhUla meM milAve / aisI paripakka karmaNyatA [ prApta hone ] para bhI javAnI ( yauvanocita kArya ) mata kara, pratyuta sAdI ke isa kathana ko smaraNa kara saba sthAnoM para ghoDAnahIM dauDAyA jAtA / kahIM kahIM DhAla bhI pheMkakara bhAganA ucita hotA hai / vyAghra mRgAdi para vyAghratA karateM haiM / siMhA~ ke sAtha gRhayuddha meM nahIM pravRtta hote / yadi terI kATanevAlI taravAra meM pAnI hai; yadi tere kUdanevAle ghoDe meM dama hai // [ to ] tujhako cAhie ki dharma ke zatru para AkramaNa kare [ evaM ] isalAma kI jar3a mUla khoda ddaale| agara deza kA rAjA dArA zikoha hotA / to hama logoM ke sAtha bhI kRpA tathA anugraha ke bartAva hote / para tUne jasavaMta siMha ko dhokhA diyA [ tathA ] hRdaya meM U~ca nIca nahIM socA / tU lomaDI kA khela khelakara abhI aghAyA nahIM hai [ aura ] siMhoM se yuddha ke nimitta DhiThAI karake AyA hai / tujhako isa dauDa dhUpa se kyA milatA hai, terI tRSNA tujhe mRgatRSNA dikhalAtI hai| tU usa tuccha vyakti ke sadRza hai jo ki bahuta zrama karatA hai [ aura ] kisI suMdarI ko apane hAtha meM lAtA hai / para usakI sauMdaryavATikA kA phala svayaM nahIM khAtA [ pratyuta ] usako apane pratidvaMdI ke hAtha meM sauMpa detA hai| tU usa nIca kI kRpA kara kyA abhimAna karatA hai / tU jujhArasiMha ko kAma kA pariNAma jAnatA hai| tU jAnatA hai ki kumAra chatrasAla para vaha kisa prakAra se Apatti pahu~cAnA cAhatA thA / tU jAnatA hai ki dUsare hiMduo para bhI usa duSTake hAtha se kyA kyA vipattiyAM nahIM aaiiN| maiMne mAna liyA ki taiMne usase hai aura kula kI maryAdA Usake sira toDI hai / kA jAla kyA vastu hai kyoMki yaha baMdhana to ijArabaMda vaha to apane iSTa sAdhana ke nimitta bhAI ke rakta [ tathA ] bApa ke prANa se bhI nahIM DaratA / yadi tU rAjabhakti kI dohAI de to tU yaha to smaraNa kara ki taiMne zAhajahA~ ke sAtha kyA bartAva kiyA yadi tujhako vidhAtA ke yahA~ se buddhi kA kucha bhAga milA hai [ aura ] ta pauruSa tathA puruSatva kI baDa mAratA hai / to tU apanI janmabhUmi ke saMtApa se talavAra ko tapAve [ tathA ] atyAcAra se dukhiyoM ke A~sU se [ usapara ] pAnI de | yaha avasara hama logoM ke Apasa meM laDane kA nahIM hai kyoMki hiMduoM para [ isa samaya ] baDA kaThina kArya paDA hai / hamAre laDake bAle, deza, dhana, deva, devAlaya tathA pavitra deva pUjaka - ina saba para usake kAma se Apatti paDa rahI hai / [ tathA ] usakA duHkha sImA taka pahu~ca gayA hai / ki yadi kucha dina taka usakA kAma aisAhI calatA rahA [ to ] hama logoM kA koI cihna [ bhI ] pRthvI para na raha jAyagA / baDe Azcarya kI bAta hai ki eka muTThI bhara musalamAna hamAre [ itane ] baDe isa deza para prabhutA jamAvaiM / yaha prabalatA [ kucha ] puruSArtha ke kAraNa nahIM hai / yadi tujhako samajha ko AMkha hai to dekh| [ ki ] vaha hamAre sAtha kaisI goTiyAcAlI karatA hai aura apane mu~ha para kaipA kaisA raMga ra~gatA hai / hamAro pAvoM ko hamArI ho sA~kaloM meM jakaDa detA hai [ tathA ] hamArI hI talavAroM se kATatA hai / hama logoM ko ( isa samaya ) hiMdU, hiMdostAna [ kI rakSA ] ke nimitta bahuta adhika yatna karanA cAhie ! hamako cAhie ki yatna [para] 1 hamAre siroM ko tathA hiMdU dharma kareM aura koI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat saMbaMdha joDa liyA usa rAkSasa ke nimitta isa baMdhana se adhika dRDha nahIM hai / www.umaragyanbhandar.com Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praraNa 11 suM] che. zivAjI caritra 31 rAya sthira kareM [tathA] apane deza ke liye khUba hAtha pA~va mAreM ! talavAra para aura tadabIra para pAnI deM [ arthAt unheM camakAveM aura ] turkoM ko javAba turkI meM ( jaise kA taisA ) deM / yadi tU jasavaMtasiMha se mila jAya aura hRdaya se usa kapaTa kalevara ke paiMDe paDa jAya / [ tathA ] rAnA se bhI tU ekatA kA vyavahAra karale to AzA hai ki baMDA kAma nikala jAya / cAroM tarapha se dhAvA karake tuma loga yuddha karo / usa sA~pa ke sira ko patthara ke nIce dabA lo ( kucala DAlo ) / ki kucha dinoM taka vaha apane hI pariNAma ke soca meM paDA rahai [ Ara ] dakSiNa prAMta kI ora apanA jAla na phailAve / [ aura ] maiM isa ora bhAlA calAne vAle bIroM ke sAtha ina donoM bAdazAhoM kA bhejA nikAla lU~ / meghoM kI bhA~ti garajane vAlI senA se musalamAnoM para talavAra kA pAnI barasAU~ / dakSiNa deza ke paTala para se eka sire se dUsare sire taka islAma kA nAma tathA cihna dho DAlUM / isake pazcAt kAryadakSa zUroM tathA bhAlA calAnevAle savAroM ke sAtha / lahareM letI huI tathA kolAhala macAtI huI nadI kI bhA~ti dakSiNa ke pahAr3oM se nikala kara maidAnameM AU~ / aura atyaMta zIghra tuma logoM kI sevA meM upasthita hU~ aura phira usase tuma logoM kA hisAba pUchUM / [ phira hama loga ] cAroM ora se ghora yuddha upasthita kareM aura laDAI kA maidAna usake nimitta saMkIrNa kara deN| hama loga apanI senAoM kI taraMgoM ko, dillI meM, usa jarjarIbhUta ghara meM, pahuMcA deN| usake nAma meM se na to auraMga ( rAjasiMhAsana ) raha jAya aura na jeba (zobhA) na usakI atyAcAra kI talavAra [ raha jAye ] na kapaTa kA jAla / hama loga zuddha rakta se bharA hui eka nadI hA deM [ ora usa se ] apane pitaroM kI AtmAoM kA tarpaNa kareM / nyAyaparAyaNa prAgoM ke utpanna 1 karanevAle (Izvara) kI sahAyatA se hama loga usakA sthAna pRthvI ke nIce ( kaba meM ) banA deN| yaha kAma [ kucha ] bahuta kaThina nahIM hai / [ kevala yathocita ] hRdaya, A~kha tathA hAtha kI AvazyakatA hai| do hRdaya (yadi ) eka ho jAyeM to pahADa ko toDa sakate haiM [ tathA ] samUha ke samUha ko titira bitira kara de sakate haiN| isa viSaya meM mujhako tujhase bahuta kucha kahanA [ sunanA ] hai, jisakA patra lAnA ( likhanA ) [ yukti] sammata nahIM hai / maiM cAhatA hUM ki hama loga paraspara bAta cIta karaleM jisameM ki vyartha duHkha tathA zrama na jheleM / yadi tU cAhe to me tujhase sAkSAt karane AUM [ aura ] terI bAtoM kA bheda zravaNagocara karUM / hama loga bAta rUpI suMdarI kA mukha ekAMta meM kholeM [ aura ] maiM usake bAloM ke ulajhana para kaMghI pherUM / yatna ke dAmana para hAtha dhareM / [ aura ] usa unmatta rAkSasa para koI maMtra calAveM / apane kArya kI [ siddhi ) ko ora kA koI rAstA nikAleM (aura) donoM loMkoM ( ihaloka tathA paraloka ) meM apanA nAma UMcA kreN| talavAra kI zapatha, ghoDe kI zapatha, deza kI zapatha tathA dharma kI zapatha karatA hU~ ki isase tujhapara kadApi ( koi ) Apatti nahIM AvegI / aphajala khAM se pariNAma se tU zaMkita mata ho kyoMki usameM sacAi nahIM thI / bAraha sau bar3e laDAke habzI savAra vaha mere liye ghAta meM lagAe hue thA / yadi maiM usapara pahile hI hAtha na pheratA to isa samaya yaha patra tujhako kauna likhatA / ( para) mujhako tujhase aise kAma kI AzA nahIM hai / ( kyoMki ) tujhakobhI svayaM mujhase koI zatrutA nahIM hai / yadi maiM terA uttara yatheSTa pAUM to tere samakSa rAtri ko akelA 46 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 muM AU~ / maiM tujhako ve gupta patra dikhAuM joki maiMne zAistaH khAM ke jeba se nikAla lie the| terI AMkheM para maiM saMzaya kA jala chiDakU (aura ) terI sukhanidrA ko dUra karUM / tera svapmakA saccA saccA phalAdeza karUM (aura ) usake pazcAt terA javAba lUM / yadi yaha patra tere mana ke anukUla na paDe / (to phira) maiM hUM aura kATane vAlI talavAra tathA terI senA / kala jisa samaya sUrya apanA muMha saMdhyA meM chipA legaa| usa samaya merA ardhacaMdra (khaDga ) miyAna ko pheMka degA ( miyAna se nikala aavegaa)| vasa, mAM ho" dilhIpatinA bhAre baLavAna lazkarano upayoga zivAjI sAme karavAmAM Avyo. yukti prayukti, prapaMca, bRha vagerene bahu sAvacetIthI ajamAvavAmAM AvyA chatAM zivAjI paDyo nahi e joI jayasiMhane ciMtA ubhI thaI. AvA bAdazAhIbaLanI madadathI te game tevI jAmelI salatanatane mULamAMthI ukheDI zakAya te zivAjInAM mULa hajI ukheDAtAM nathI. e joI jayasiMha rAjA vicAramAM paDyo. vicAra karatAM rAjA jayasiMhane lAgyuM ke mugala saltanatanI bhAremAM bhAre zakti zivAjIne teDavA mATe vaparAI rahI che. chatAM hajI jaDa ukhaDatI nathI mATe kudaratanI enA upara kRpA hovI joIe, nahi te gaI kAlanuM chokaruM haju enI sattA pUrepUrI jAmI paNa nathI ane AvI rItane sAmane jAmelI sattA sAme karI zake che, ethI laDatane kudarata anukuLa dekhAya che, nahi te bhalabhalA saradAranuM e pANI utArI zakata nahiM. bijApura jevI jAmelI saltanatane DhIlI karI, tharatharAvI zakta nahi. zivAjInI laData hiMdutvanA rakSaNa mATe ane prajAne sukha Ape evA svarAjyanI sthApanA mATe che, evuM prajA mAnI beThI che tethI prajAmAM e mAnIte thaI paDI che. eNe upADelI laData pavitra che ane te leke uparanA julame dUra karavA namUnedAra navI sattA sthApavA Icche che evI lokone khAtarI thaI gaI che, eTale prajAnA haiyAmAM eNe potA mATe uMDuM sthAna meLavyuM che. AvA saMjogomAM te "gAya bacAvIne ratana kADhavAmAM Ave" te ja Ijata sacavAya ane bAdazAha taraphanI vaphAdArIne kalaMka na lAge. zivAjI jevA buddhizALI saradArane auraMgajheba jevA baLiyA bAdazAha sAthe meLa thaI jAya te enA jevuM bIjuM rUDuM kAMI nahi. eto "dUdhamAM sAkara bhaLyA jevuM thAya", prajAnI kharAbI thatI aTake ane deza AbAda thAya. jayasiMhe bahu uDe vicAra karyo, aneka dRSTithI vicAra karatAM Akhare zivAjI ane bAdazAhane mITho saMbaMdha bAMdhavAnA prayatno karavAno nizcaya karyo. mirajhArAjAe nIcenI matalabano patra zivAjI mahArAjane lakhI potAnA jAsUsane te laI ravAnA karyo. auraMgajheba ati baLavAna bAdazAha che. temanI sAthe mitratA bAMdhavI e ja ucita che. temanI sAthe duzmanAvaTa karavAthI pariNAma sAruM Avaze nahi. ame jema jayapUranA (kachavA kuTuanA) chIe te ja pramANe tame udepuranA sisodiyAnA vaMza ja cho. tame ucca vaMzamAM janmyA che tathA hiMdudharmanuM tamane saMpUrNa abhimAna che, e joI mane ati saMtoSa thAya che. svadharmarakSaNArthe ane svarAjya sthApanArthe tame je udyoga karyo che. temAM mArI saMpUrNa sahAnubhUti che. tamAruM rakSaNa karI tamArI sattA hamezAM TakAvI rAkhavI e ja mArI IcchA che, vagere vagere." (keLuskara zivAjI ). mahArAja bhAre ciMtAmAM hatA. saMjogone pahoMcI vaLavA mATe have ko rastA le e vicAramAM gamagIna hatA. jayasiMhane ciMtA hatI tethI vizeSa ciMtA keTalIka bAbatamAM mahArAjane hatI. jayasiMha sAthe salAha karavAne mahArAje vicAra karyo hato, paNa suleha mATe vAtAvaraNa zI rIte ubhuM karavuM e ciMtAmAM mahArAja hatA, eTalAmAM zivAjI mahArAjane uparanI matalabane mirajhArAjAne patra aNadhAryo maLe, eTale te upara vicAra karavA mahArAje potAnA javAbadAra amaladAro, salAhakAro ane gaDiyAone lAvyA ane sthiti tathA saMjoge dhyAnamAM laI jayasiMha rAjA sAthe salAha karavAnuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM ] che. zivAjI caritra 363 sarvee nakkI karyuM. mirajhArAjA jabare paMDita hate. mutsaddI paNa te ja hato, eTale enI sAthe vAtacIta karavA mATe tevA ja mutsaddIne mokalavAno vicAra karI, raghunAthapata vakIlane moklavAnuM rAkhyuM. mahArAje raghunAthapaMtane belAvI mirajhArAjA pAse patra laIne vakIla tarIke javA kahyuM ane e kAma saMbaMdhI jarurI badhI sUcanAo ApI. vakIla raghunAthapaMta sAthe mahArAje rAjA jayasiMha mATe bhAre jariyAnanAM vastro, amUlya alaMkAra, uttama gheDA, hAthI vagere najarANuM karyuM. mirajhArAjAnA patrane javAba mahArAje Apyo. tenI matalaba A pramANe hatIH- " Ape rAjadUta sAthe ke patra mokalyo te vAMcI ati AnaMda thayo che. te patrane pitRdana samAna samajI hadaya sAthe cAMkhyo. ApanA taraphathI AzA nahi rAkhavA chatAM patra Avyo tethI mane parama saMtoSa thayo ane ciMtA dUra thaI patrane bhAvArtha mamatAbharele jaNAya che. patra maLatAM ja jarA paNa acakAyA vagara mane ApanAM darzane AvavAnI IcchA utpanna thaI che. ApanA para aNu mAtra zaMkA na lAvatAM ane Apa pArakA che, e lavaleza paNa vicAra na karatAM ApanA para AdhAra rAkhavAthI ja mAre vAMchita hetu paripUrNa thaI mAruM sarva prakAre kalyANa thaze ema mane jaNAya che. mane ApanA ciraMjIvI rAmasiMha rAjA je ja samaja Ape mamatApUrvaka patra lakhyo, tethI mArA hRdayamAM saMtoSa thayo che. mArI evI vRtti thavAnuM kAraNa mAtra eka jagadaMbAja jANe che. tamAruM dilhIthI dakSiNamAM Agamana thayuM e ja ghaNuM sAruM thayuM che. mArA mananA sarva manoratha siddha thaze, evI mane khAtarI thaI che. mAre sarva bhaya naSTa thayuM che. mana atizaya praphullita thayuM che. Apa zirachatrarUpa che. kSAtradharmanA saMrakSaNakartA che. mArA para bAdazAhanI ghaNI ItarAjI thaI che. zI rIte vartavuM te samajAtuM nathI. ame rAta divasa te ja ciMtA karIe chIe. bAdazAha sarvanA mAlIka che, e vAta satya, paraMtu kSAtradharmane avarodha thayo che. pRthvImAM adharma thaI rahyo che. vidharmIoe unmatta thaI ApaNuM dharmane nAza karavA mAMDI che. sarva pUNya kSetrone bhraSTa karI, te sthaLe govadha thavA lAgyo che. devAlayo teDI pADI, tyAM temaNe majIdo bAMdhI che. temano hetu e che ke pRthvI parathI hiMdudharmane nAza kare. e sthiti joI, mane asava trAsa utpanna thavAthI zirachatranA pratApa vaDe tathA zrI jagadaMbAnI sahAyatA vaDe Aja sudhI meM yavana sAthe yathAzakti virodha karyo che. hiMdu rAjAoe hiMdudharmanuM abhimAna cheDI dIdhuM che te yogya nathI. purAtana kALathI hiMdu rAjAo A bhUmi para rAjya karatA AvyA che, paraMtu sAMpratakALamAM teo padabhraSTa thaI yavananA tAbedAra thayA che e joI, mAruM mana atizaya dilagIra thAya che. e bAbatanuM ApaNane pUrNa abhimAna ane iSa hovAM joIe. meM bAdazAhanA tAbAnA prAMtomAM tephAna karI, te kabaje lIdhA che, tethI temane mArA para krodha caDhaye ane Apane mArA upara caDAI laI mokalyA che. paraMtu e bAdazAhane namana karavA huM cUkIza nahi. mArA tAbAmAM je killA ane prAMta che te mArA bAhubaLa vaDe meM para rAjyamAMthI kabaje karyA che. tene bAdazAha taraphathI upadrava na thatAM mArA saMbaMdhI temanuM mana nirmaLa thAya e ja mArI prArthanA che. dakSiNa mulaka kabaje karavAnI temanI IcchA che, to temanA kAryamAM huM temane aMtaHkaraNapUrvaka sahAya karIza (keLuskara "zivAjI' gujarAtI pAna. 199). parane patra laI raghunAthapaMta mirajhArAjA pAse javA nIkaLyA. raghunAthapaMta anubhavI hatA ane mahArAjanI rAjyapaddhatithI purepurA vAkepha hatA. ghaDAelA mutsaddI hovAthI rAjakAraNanI bAbatamAM sAmAnA peca ane peMtarA parakhavAmAM e bahu kazaLa hatA. paMta svAmibhakta hatA ane hiMdutvanA bhAre abhimAnI hatA. emaNe paristhiti upara uDatI najara doDAvI, mirajhArAjA sAthe rUbarUmAM zI zI vAta karavI e nakkI karyuM. rAjA jayasiMha bahu buddhizALI ane vidvAna hatuM. e bahu UMcA khamIrane kuLavAna kSatriya hatA, e raghunAthapata jANatA hatA eTale mugalonI sevAmAM daTAI gaeluM dharmAbhimAna jarA jAgrata karavAne raghunAthapate vicAra karyo. raghunAthapaMta vakIla mirajhArAjA pAse AvI pahoMcyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 che. zivAjI caritra prakaraNa 11 muM ane zivAjI mahArAje Apelo patra emane Apyo ane mahArAje mokalelA najarANAM najara karyA. patra vAMcI jyasiMha bahu khuzI thA. mahArAje mekalelAM najarANAM rAjA jayasiMhe premathI svIkAryA ane mahArAjanA kSemakuzaLa pUchapA. raghunAthapaMte paNa darabArI vakIlanI rIta mujaba mirajhArAjAne mahArAjA taraphathI kSema samAcAra pUchayA. kuzaLa samAcAra pUchavAnI paddhati pramANenI vidhi ATopyA pachI jayasiMha rAjAe paMtane kahyuM ke - "raghunAthapaMta! tamArA zivAjI rAjA bahu parAkramI puruSa pAkyA che. emane mATe mane paNa aMtaHkaraNamAM mAne che. emanA jevA DAhyA ane mutsaddI pura auraMgajheba jevA baLiyA bAdazAha sAme jaMga mAMDyo e ThIka nathI karyuM. bAdazAha auraMgajheba eTale samarakaLAne kasAyelo yoddho, auraMgajheba eTale mutsaddIpaNAne namUne, auraMgajheba eTale mahApratApI ane parAkramI puraSa. AvA asAdhAraNu baLavAna bAdazAha sAthe vera bAMdhavAmAM tamArA zivAjI rAjAe kharekhara bhUla karI che. auraMgajheba jevA cakravartIne chaMcheDavAthI zivAjI rAjAnI dhArI murAda bara nahi Ave. zivAjI rAjAe have anubhavathI potAnI rIta badalavI ghaTe che. zivAjI rAjA te vakhata pramANe bAjI badalanArA mutsaddI che chatAM haju paNa mugalonI sAme ziMgaDAM mAMDI rahyA che e ISTa nathI. tamArA zivAjI rAjAne auraMgajheba bAdazAha sAthe meLApa thaI jAya te te meLApa zivAjI rAjAne kalyANakAraka nivaDaze evuM mAruM mAnavuM che. zivAjI rAjAne auraMgajheba bAdazAha pAse laI javAne mAre IrAde che. AgalAM pAchalAM vera, jhera, apamAna, duzmanAvaTa vagere badhAM dilathI dUra karI zivAjI rAjAe auraMgajheba bAdazAha sAthe meLApa karavA taiyAra thavuM joIe. baMne vaccenI kaDavAza kADhI nAMkhI mIThAza ANavA mATe baMnenA meLApanI goThavaNa karavA mATe tanateDIne mahenata karavI ja joIe. huM A kAma mATe ghaTatI badhI vyavasthA karavA taiyAra chuM. zivAjI rAjAe dilhI javA kabUla karavuM joIe. huM jAte emanA saMbaMdhamAM bAdazAhane lakhIza ane baMnene mIThe saMbaMdha baMdhAya te mATe mArAthI banatuM badhuM huM karIza. huM vacce chuM eTale zivAjI mahArAje jarApaNu zaMkA rAkhavI nahi. mugalo upara emane avizvAsa haze, paNa huM sarve javAbadArI mAre mAthe laIza, eTale zivAjIne zaMkA karavAnuM bilakula kAraNa ja rahetuM nathI. zivAjI rAjAnI bAdazAha sAthenI mulAkAta phaLIbhUta karavA mATe huM tanatoDa mahenata karIza. zivAjI rAjAne huM mArA putra rAmasiMha je ja gaNuM chuM. zivAjI rAjAne mArA upara te pUrNa vizvAsa che ema huM mAnuM chuM. kema kharuMne pata!' - raghunAthapaMtaH- "Apane te e pitAnA sthAne mAne che, ApanA upara te emane saMpUrNa vizvAsa che. Apa je sucanA karaze tenA upara amane zaMkA nahi rahe. " jayasiMha:- "huM ApeluM vacana zira sATe pALIza, enI mAre khAtarI ApavAnI have jarUra to nahi ja hoya ane tamane jarUra jaNAya te mArA taraphathI emane khAtarI karI Apajo. mArA upara vizvAsa rAkhI mane AvIne maLaze te dilasaphAInI vAto thaI jaze. emanA manamAM je kaMI gUMca hoya te mArI AgaLa sApha sApha kahI devAmAM jarApaNa zarama rAkhavAnI jarUra nathI. bAdazAha zivAjI rAjAne AmaMtraNa Ape evI goThavaNa huM karIza ane emane mAna marataba barAbara jaLavAya e baMdobasta karavAmAM huM jarApaNuM kacAza nahi rAkhuM. tame A badhI vAto zivAjIne vigatavAra jaNAve ane emane barAbara samajAvI bAdazAhanI sAthe meLApa karavA e taiyAra thAya evI goThavaNa karo. mArI sUcanA zivAjI rAjAne lAbhakAraka che. zivAjI rAjAne hetu, vicAra vagerene pUrepuro abhyAsa karI sarve vAtathI vAkepha thaI huM A saMdeze emane mATe ApuM chuM." mirajhArAjAe patrano javAba Apyo ane vakIlane kImatI vastro ane alaMkAra ApI mAna ApyuM. raghunAtha paMtanI joDe jayasiMha rAjAe zivAjI mahArAja mATe najarANuM paNa mokalyuM. jyasiMha rAjAne mahArAjane sadeze pUrepure saMbhaLAvI emanuM kahevuM sAMbhaLI lIdhuM ane baMne vacce Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 prakaraNa 11 me ] che. zivAjI caritra keTalIka vAtacIta ane khulAsA thayA pachI raghunAtha pate pAchA javAnI rajA lIdhI. sarve taiyArI karI raghunAthapaMta nIkaLyA ane rAjA jayasiMhane maLyA. rAjAne ekAMtamAM maLIne radhunAthapate khulle khullI vAta karI ane jaNAvyuM ke - "Apa te buddhimAna ane paMDita che. Apane hiMdudharma ane hiMdu saMskRtinuM abhimAna che. hiMdutvanuM rakSaNa karavuM e te Apane dharma che. jyAre hiMdutva upara AkramaNa thaI rahyAM che, hiMdu devamaMdira, hiMdudharma ane hiMdu saMskRti bhAre AphatamAM AvI paDI che, yavane hiMdusthAnamAMthI hiMduone jaDamULathI ukheDI nAMkhavA bhAre atyAcAra gujArI rahyA che, eve vakhate jayasiMha mahArAja ! Apa hiMdutvanuM rakSaNa karavA taiyAra thazo te izvara ApanuM ane ApanA putra pautrAdikanuM kalyANa karaze. yavanee cAre taraphathI hiMdudharma upara hala karavA mAMDyA che. ApaNI bahenenAM ziyaLa lUMTAI rahyAM che. musalamAnoe chala karavAmAM kaMI ja bAkI nathI rAkhI. ApaNAM jAtrAonAM dhAma emaNe aneka vakhate lUTayAM che. musalamAnonA atyAcArathI hiMdu tIrthasthAne, kSetrA, ujjaDa thaI gayAM che. jayasiMha mahArAja ! Apa zrI rAmacaMdrajInA vaMzaja che. dharmarakSaNu ane abalArakSaNa e jeno dharma, te ja yavanasattA majabUta karavA maMDI gayA che. sUryavaMzakuLabhUSaNa zrI dazaratha rAjAnA vaMzaja hiMdutvanI jaDa ukheDanAranI lekhaMDI sattA baLavAna karavA jamIna AsamAna eka karI rahyA che e hiMdanA hiMduonuM kamanasIba ke bIjI kAMI? je yavanasattA hiMdutvanAM mULa ukheDI nAMkhavA dezamAM bhAre atyAcAra macAvI rahI che, je yavanasattA hiMdu maMdirane jamInadosta karI rahI che, je yavanasattA Thera Thera gauvadha karI rahI che, je yavanasattA hiMdu strIone jorajulamathI ghasaDI jaI temane vaTalAvavAnAM duSTa karmo karI rahI che, je yavanasattAnA jorathI hiMdu strIonAM pativrata lUMTAI rahyAM che, te yavanasattAne che tenAthIe bhAre baLavAna banAvavAnuM kAma prabhu rAmacaMdrajInA putra kuzanA vaMrAja kare e joI kayA hiMdunI AMkhe azruthI nahi bharAya? jayasiMha mahArAja ! je bAdazAha gauhatyAmAM bhUSaNa mAne, je yavana sulatAna mUrti teDavAmAM mAna samaje, je hiMdudharmanuM apamAna karavuM e pitAne dharma che ema mAne, tene kSatriyaLabhUSaNa pUjya mAne ane hiMdutva upara atyAcAra karatI sattAne teDavA maraNane netarI je vIra AryadharmanA uddhAra mATe bahAra paDyo che tene dAbI devA taiyAra thAya e paNa vakhatanI ja balihArI che. mahArAja huM bIjuM Apane zuM kahuM? Apa paMDita che, Apa vIra che, Apa narakesarI che paNa ApanA zauryane, dhIraja, hiMmatane, samarakauzalane, mutsaddIpaNAne, kAryadakSatAne ane dIrdhadaSTine upayoga Aja sudhI musalamAnI sattA piSavAmAM, majabUta karavAmAM, baLavAna banAvavAmAM thayo che ane Aje ene upayoga hiMdutvane hAni karanArI sattA teDavA mATe zivAjI mahArAje mAthuM UMcuM karyuM, tyAre te hiMdutvanA tAraNahAranI sattA dAbI devA mATe, ubhI thatI hiMdusattA kacaDI nAMkhavA mATe, zivAjI mahArAjano nAza karavA mATe thaI rahyo che. mahArAja ! vADa cIbhaDAM gaLe te phariyAda kayAM thAya? hiMdutvarakSaNa karavA mATe ubhI thatI sattA upara ghA karavA mATe yavane taraphathI mlecchonI madadamAM ubhA rahI mahAkSatrI Aje dakSiNamAM yavanene digvijaya karAvavA kamarakasI rahyo che, e joI hiMdutvanI lAgaNIvALA hiMduo te kapALa upara hAtha daI uMDo nisAse mUkyA sivAya bIjuM zuM kare? hiMdudharmanA rakSaNa mATe jenI samazera camakavI joIe te jayapuranareza hiMdudharmanA rakSaNa karanArane toDavA mathI rahyA che, e joI hiMduomAM nirAzAja utpanna thAya ke bIjuM kAMI ? mahArAja ! Apane A vAta kahevAnuM mAruM gAM nathI e huM jANuM chuM chatAM ApanA vaDavAone ati priya ane mane paNa prANuthI vadhAre vahAlA evA hiMdudharmanI hayAtIne prazna AvIne ubhe che eTale ATaluM kahevAnI meM hiMmata karI che. zivAjI mahArAjane Apa Apane putra mAne che. te emanI mAraphate ApaNuM dharmanuM rakSaNa karAvo. zivAjI mahArAjanuM kalyANa karavAmAM hiMdudharmane uhAra che. zivAjI mahArAjano mArga saraLa karavAmAM hiMdudharmanI sevA che. emanA mArgamAM AvatAM viDyo TALavAmAM hiMdudharmanI salAmatI che. zivAjI mahArAjane yaza apAvavAmAM hiMdutvanI majabUtI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 muM Apane caraNe mArI vinaMti che ke kuzanA vaMzajo lavanA vaMzane madadarUpa nivaDe. zivAjI mahArAje bhalabhalA yavana saradArane mahAta karyA che. hiMdutvane chala thaI rahyo che teve vakhate tenI paDakhe rahenArane nAza karavAnuM kalaMka, kSatriyakuLabhUSaNa mahArAja ! Apa Apane zire na le. zivAjI mahArAjano nAza e hiMdudharma upara samazera calAvavA jevuM che. zivAjI mahArAjano vizvAsaghAta karanAra hiMdane to hajAro varSa sudhI kalaMkita rahevuM paDaze. mahArAja A kalaMka te vArasAmAM utare evuM che. ApanA upara vizvAsathI zivAjI mahArAje ApanA khoLAmAM mastaka mUkayuM che. te mastakanA rakSaNanI ane temanI Ijata rAkhavAnI javAbadArI ApanI che. huM te Apano saMdeze mahArAjane akSarazaH karI ane ApanA hadayamAM mahArAjAe sthAna meLavyuM che tenI huM temane khAtarI ApIza, paNa jayasiMha mahArAja! musalamAnoe hiMduo upara je atyAcAra karyo che ane dilhIpati paNa hiMdudharmanuM je apamAna karI rahyA che, te jotAM musalamAnI sattAne madada karavI e hiMdudharmanI chAtImAM kaTAra bhoMkavA jevuM Apane nathI lAgatuM? Apa mahArAja jevA AkAza pAtAla eka karI rahyA che ane mugalonI jAmelI sattAnA kabajAmAM aneka sAdhana che, eTale ghaDIvAra ema mAnI laIe ke dilhIpati jItI jAya ane zivAjI mahArAjane dAbI devAmAM Apa phaLIbhUta nivaDe te tenuM pariNAma kevuM bhayaMkara Avaze tene vicAra Apa karaze te Apane jaNAze ke Apane zivAjI mahArAja upara mekalavAmAM mugalapatie bhAre mAna nathI ApyuM, paNa emAM te dilhIpati parANe pAse samaya marAvavAne dAva khelI rahyo che. musalamAnee hiMduo upara atyAcAra karyAnAM varNane bhaviSyanI prajA vAMcaze, tyAre temanAM lehI ukaLaze, paNa hiMdutvane ukheDI nAMkhavA mATe je sattA bhAre prayatna karI rahI hatI, te sattA sAme AtmarakSaNa mATe mAthuM uMcu karanAra naravIrane ragadoLI hiMdutvane naSTa karavA mathI rahelI sattAne majabUta karavAnuM kAma eka prabhAvazALI ane pratApI hiMdu narakesarIe karyuM e vAta jyAre bhAvI hiMdu prajAnA vAMcavAmAM Avaze tyAre te dareka hiMdu zaramathI mAthuM nIcuM ghAlaze. jayasiMha mahArAja A badhuM bolavAmAM huM vakhate mArI hada oLaMgI gayo hoIza, paNa mane khAtarI che ke Apa mane A (r) levA mATe kSamA karaze. amArA hRdayane ubharo ame ApanI AgaLa na ThAlavIe te bIjA kenI pAse ThAlavIe. bahu zAMtithI ane gaMbhIrapaNe Apa mane sAMbhaLavA lAgyA eTale manane ubharo ThAlavavA huM lalacAya chuM. mahArAja ! mArA belavAmAM kaMI vadhAre paDatuM belAyuM heya te kSamA karaze." - radhunAtha paMtanuM badhuM bolavuM mirajhArAjAe bahu zAMtithI sAMbhaLI lIdhuM. pate hadayane ubharo. ThAlavyo hato chatAM mirajhArAjA jarApaNa uzkerAyA na hatA, gusse paNa na thayA. badhuM sAMbhaLI lIdhA pachI emaNe gaMbhIrapaNe javAba Apyo:-" zivAjI rAjAe nirbhayapaNe mane maLavuM. mArA taraphathI kadI paNa vizvAsaghAta thaze nahi enI khAtarI rAkhaje. zivAjI rAjAne vizvAsaghAta karavAnuM nIca kAma mArA hAthe nahi ja thAya. raghunAtha paMta! tamArA rAjA pratye mane mAna che ane prema paNa che. e vAta tame na bhUlatA. bAdazAha sAthenA meLApanI bAbatamAM vigatavAra patra lakhavA zivAjI rAjAne tame jaNAvaze." A pramANe bolI radhunAtha paMtane mirajhArAjAe rajA ApI. jasiha rAjA bhAre matsadI hatuM ane bAdazAhe dilerakhAnane tenI sAthe kema mokalyA hatA te paNa e samajI gayo hato. bAdazAhane vahemI svabhAva ane tenA hiMduo pratyenA avizvAsathI te vAkepha hate. raghunAtha paMtanI mulAkAtanA saMbaMdhamAM nAhaka kAMI vahema ubhuM na thAya tethI ane dilerakhAnanI lAgaNIne mAna ApavA mATe jayasiMhe raghunAthapaMtanI temanA jatAM pahelAM dilerakhAna sAthe mulAkAta karAvI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu 12 su] prajju 12 zuM 1. dilerakhAnanuM dila UMcu' thayuM. 2. saradAra surArabAjInI pichAna. 3. sthAsIniSTha saradAranI kSunidrA. che. zivAjI catri 310 4. puraMdaranuM tahanAmuM-sugala marAThAone cAAdilazAhI upara caDAI 5. sugala marAThAone AdilazAhI upara hato. 1. dilerakhAnanu dila UMcuM thayuM. nAthapaMta si'hu rAjAne ane dilerakhAnane maLIne pAchA gayA pachI dilerakhAnane khabara paDI ke jayasiMha zivAjI sAthe salAha karavAnA ghATa ghaDI rahyo che. dilerakhAnanA dilanI khAtarI thaI gaI ke jayasiMhuM hiMdu hAvAthI zivAjInA pakSamAM aMdara khAnethI bhaLI gayA che. vahemI mANasa jyAre vahemanI najarathI jIve che ane vahemI dilathI vicAra kare che, tyAre mane enA vahema majabUta thAya evAM kAraNeA cAre taraphathI jaDI Ave che. dilerane pazu temaja thayuM. dilere vahemI dilathI vicAra karyAM tyAre tene jayasiMhamAM bAdazAhane avizvAsa hatA te satya lAgyA, tenI khAtarI thaI ane enA dilamAM pazu mirajhArAjA mATe vahema bharAyeA. dilhIthI nIkaLatI vakhate bAdazAhe dilerakhAnane khAnagImAM sUcanAe ApI hatI, te uparathI dileranuM dila siha rAjA mATe vahemI banyuM hatuM ane evI najarathI e mirajhArAjAnuM vana ane mRtyA tapAsatA. dilera vicAra karyo ane siMhane cAkheMcekakhu. jaNAvI dIdhuM keH-- zivAjInI mulAkAta laI, enI sAthe salAha karavAnuM nakkI karI deze niha. A saMbaMdhamAM kharI paristhitine savistara khyAla ApI, zahenazAha salAmatanI salAha mAgIe ane emane je abhiprAya Ave te pramANe ApaNe vartIe. bAdazAha salAmata zivAjI sAthe salAha karavAnI salAha na Ape tyAM sudhI ApaNe enI sAthe kAIpaNa prakAre sulehanI vAtA karI zakIzuM nahi. hAlamAM te ApaNe zivAjInA mahattvanA be killAne gherA dhAlyA che, te barAbara calAvI temAM zivAjIne mahAta karIe. huM puraMdara kille kabaje karavA nizcaya karIne beThA chuM. zivAjIne ApaNe jItI zakIzuM evI sthiti DAya. teA tenI sAthe salAha karavA zA mATe taiyAra thavuM? ApaNe te mugala zahenazAhatane sAlA kAMTA kADhI nAMkhavAnA che. AvI bhAre taiyArIthI AvIne duzmanane jamInasta na karIe to e ThIka nahi kahevAya. enI sAthe salAha karavI eTale ene vadhAre majabUta thavA vakhata ApavA jevuM thaze. A vakhate zivAjI kharI pakaDamAM sapaDAye che. e tA pakaDamAMthI game te khAne chaTakI javA Icche che. Ave vakhate salAha karavI e zahenazAhatanI Ijjatane nukasAnakAraka che evuM mane te lAge che. Apane ThIka lAge tema karI, paNa huM teA puraMdara upara khAdazAhI jhaMDA DAvyA sivAya pAchA pharavAneA nathI. zivAjI jevAne jamInadAsta karavAnA mAkA vAraMvAra nathI AvatA. ApaNane vadhAre nukasAna thAya te paNa te veDIne eka pherA e duzmanane nAza karavA ja joI e. enI sAthe salAha karavI e teA sApane chaMcheDIne jIvatA choDI mUkavA jevuM che. mane teA saltanatanA lAbhamAM je vicAra sphUryAM te meM Apane jaNAvyA che. Apane yeAgya lAge te kharuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat jayasiddha rAjAe dilerakhAnanuM sAMbhaLI lIdhuM ane eklyA keH-- vIrane laDAInA zAkhaDhAya, samarAMgaNamAM e AnaMdathI ghUme, maraNane e AnaMdathI teAtare, e barAbara che, paNa laDAImAM mutsaddIpaNuM na haiAya / sainikAnA jAnanI khuvArI thAya ane tenA pramANamAM pariNAma mIThuM Ave. ApaNe dI STi doDAvI paristhitine tapAsavI joI e. duzmanane apazukana karavA mATe peAtAnuM nAka kApavuM, e kaMI DahASaNu na kahevAya. AvI mahattvanI rAjadvArI bAbatamAM kevaLa lAgaNIvaza thaI te kAma na levAya. zivAjI sAthe salAha karIne ene mugala zahenazAhatanA khaMDiyA banAvavA e zahenazAhatane vadhAre lAbhakAraka che. tahanAmuM karavAmAM Ave te enA kabajAnA majabUta ane mahattvanA killAo vagara www.umaragyanbhandar.com Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 muM mahenate, mANasenA bhega ApyA sivAya ApaNuM kabajAmAM Ave. zivAjI pAse evA evA majabUta killAo che ke te chUTA chUTA letAM nAke dama AvI jAya ema che ane nANAM, dANuM ane mANasane kharada karAvIne paNa e badhA killAo ApaNe kabaje karI zakIzuM ke kema te te hajI zaMkAspada che ja, ApaNe te zahenazAhatane vadhAre lAbhakAraka zuM che te tapAsI kADhavAnuM che ane te pramANe karavAnuM che. mugala sattAne kayo rasto lAbhakAraka che, zuM kare hAni thavAno saMbhava che ane kayA vartanathI e sattAnI hAMsI thAya tema che. e tapAsatI vakhate mANase kSaNika krodha. amuka vyakti mATenuM vera vagere dUra karI vicAra karavuM joIe. dakSiNane vicAra karatI vakhate ApaNe ekalA zivAjIno ja vicAra karavAno nathI. ApaNI najara AgaLathI bijApu khasI jAya te gaNatarImAM bhAre bhUla thavAno saMbhava che. zivAjI jevAne ApaNe nAthIne ApaNA kabajAmAM rAkhIe te te bijApurane kabaje karavAmAM ApaNane bhAre madada rUpa nivaDe ema che, e vAta tarapha ApaNe ApaNI AMkhe nathI mIcI zakatA. zivAjIne jamInadesta karavo e ramatavAta nathI. lAkhe ane karoDono dhumADo karI, hajAro sainikone kapAvI, pachI tahanAmAno vicAra karavo tenA karatAM AvelI taka sAdhavI e vadhAre DahApaNuM bhareluM mane te lAge che." rAjA jayasiMhe aneka rIte dileranuM dila manAvavAno prayatna karyo, paNa dilerakhAna ekane be na thAya. eNe te zivAjI sAthe laDAI karavAnI ja jaka pakaDI hatI. zivAjI sAthe keIpaNa saMjogomAM game te bhoge laDavuM, laDavuM ane laDavuM eja pUMchaDuM pakaDIne khAna beTho hato. rAjA jayasiMha upara dilerakhAnane mAThuM lAgyuM ane eNe gusse thaIne mirajhArAjAne jaNAvI dIdhuM ke game te thAya te paNa puraMdara kabaje karyA sivAya keIpaNa saMjogomAM e pAcho pharaze nahi. mirajhArAjAne pitAne nizcaya jaNAvI dilerakhAne puraMdaranA gherAnuM kAma vadhAre jAssAthI AgaLa calAvyuM. thAkelA amaladAranI jagyAe khAne tAjA amaladAro goThavyo ane ghera bane teTaluM sakhata karyo. A kilo zivAjI mahArAjanA vizvAsu saradAra murArabAjhanA kabajAmAM hatA, duzmanane satAvavAmAM murArabAjIe bAkI rAkhI na hatI. zatrune annasAmagrI na maLe te mATe saradAra murArabAjIe aneka goThavaNa karI hatI, mugala lazkara upara aneka vakhate marAThAoe acAnaka humalAo karIne mugalone thakavavAnI emanI kaziza cAlu ja hatI. duzmanano dArUgoLo saLagAvI devAno akhataro paNa marAThAo ajamAvatA hatA. mugalenI yuddhasAmagrIne nAza karavAnA paNa marAThAoe prayatno karyA. marAThAoe aneka akhatarA ajamAvyA paNa mugalenA agaNita lakara AgaLa emanuM kAMI cAlatuM nahi. dilerakhAna paNa maraNiyo thaIne puraMdara AgaLa aDaga beThe hato. Akhare mugalee puraMdaranA gharanuM kAma bahu sakhtAIthI levA mAMDayuM. 2. saradAra murArabAjInuM pichAna, saradAra murArabAjI jJAte prabhu hatA. zivAjI mahArAjanI kArakIrdimAM ghaNuM prabhu puruSanAM parAkrame ItihAsa prasiddha che. temA murArabAjInI gaNatarI thAya che. zivAjI mahArAjanA jamAnAmAM ghaNA prabhu puruSoe talavArabahAdurI karIne ane ghaNAoe kalama bahAdurI karIne ane keTalAke te talavAra ane kalama e baMnemAM bahAdurI karIne kIrti meLavI che. panALAnA gherAmAMthI nAsIne zivAjI mahArAja vizALagaDhanA killAmAM jatA hatA tyAre duzmana lazkara emanI pAchaLa paDayuM hatuM tyAre bAjI prabhu dezapAMDee zirasATe banAvelI svAmI sevA vAMcake jANe che. saradAra murArabAjI te bAjI prabhunI jJAtane ja hatA. bijApuranI AdilazAhInA mAnItA saradAra jALIvALA caMdrarAva merenI pAse bAjI murAra nAmano prabhu gRhastha lazkarI amaladAra hato. bijApura ane megalane jhagaDe te ghaNA jUnA vakhatathI cAlato hato. eka vakhate mugala ane bijApuravALAno jaMga raMge caDyo hato. te vakhate bijApuranI AbarU javAno vakhata AvI pahoMcyA hatA. eve vakhate bALamurAre bhAre parAkrama karI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 prakara, 12 muM ] che. zivAjI caritra bijApuranI rekha sAcavI hatI. A parAkramane lIdhe bijApura bAdazAha bAjImurAra upara khuza thaye ane ene umarAvano IlkAba ApI caMdrarAva more pAsethI mAgI laI, tene bijApura bAdazAhatamAM eka lazkarI adhikArI banAvyuM. bAjI murArane murArabAjI, niMbakabAjI, zaMkarAjIbAjI, saMbhAjIbAju, ane mahAdajIAi, ema pAMca chokarA hatA. caMdrarAva morene tyAM bALamurAranI khAlI paDelI jagyAe tenA moTA dikarA murArabAjInI nimaNUka karavAmAM AvI. zivAjI mahArAje jAvaLI upara caDAI karI tyAre murArabAjI bahu ja bahAdurIthI mahArAja sAme laDyo hate. murArabAjInuM raNakauzalya, enI hiMmata ane svAmIniSThA joI zivAjI mahArAja bahu khuzI thayA ane mAre keda pakaDAyA pachI mahArAje merenI mAraphate murArabAjIne meLavI lIdhe ane AvA hiMmatavAna bahAdura saradArane pitAnI nokarImAM yogya adhikAre caDhAvyo. murArabAjInI uMmara puraMdaranA gherA vakhate Azare 50 varSanI hatI. 3. svAmIniSTha saradAranI raNanidrA. dilerakhAne puraMdaranA killAne ghere ghAlyo tyAre kilAmAM saradAra murArabAjI pAse Azare 2000 mANaso hatAM. dilerakhAna pAse murArabAjInA lazkarathI dasagaNuM lazkara hatuM. mugalo pAse bahu jabarI te hatI. puraMdara killAnA be bhAga che. uparane koTa ane nIceno keTa. killAnA rakSaNa mATe nIcenA keTamAM mahArAje hathiyAra tathA dArUgoLo vagere sAmagrI te bharI mUkI hatI paNa, mugalonI sarakhAmaNImAM A sAmagrI kaI hisAbamAM na hatI. je sAmagrI hatI te vaDe murArabAjIe baLavAna mugalone sAmane karyo. mugalono ghere sakhata hatA, chatAM chupe raste murArabAjIe killAmAM sapaDAyelA lazkara mATe anAja vagerenI bArobAra vyavasthA karI hatI. mugalo sAthe laDatAM laDatAM murArabAjIe pitAnAM ghaNAM mANaso khayAM. mugalo paNa maraNiyA thaIne pasAra karI rahyA hatA. mugalanuM saMkhyAbaLa ane pUrepurI yuddhasAmagrI hevAthI mugala sAme murArabAjI na TakI zako ane mugalee nIceno keTa kabaje karyo. mugalo nIcenA kaTamAM bharAI gayA, eTale murArabAjI bhAre ciMtAmAM paDyo. nIceno keTa duzamane kabaje karyo. eTale upalo keTa dilerane havAle karavo ane lazkara bacAvavuM ke kema e vicAramAM murArabAjI hate. murArabAjInI pativratA strIe potAnA patine ciMtAmAM dekhIne pUchyuM - " nAtha ! AjanA karatAM bahu bhAre ane vikaTa prasaMgomAMthI pasAra thatI vakhate paNa ATalA badhA gamagIna ane ciMtAtUra nahotA dekhAyA ane Aje ATalI badhI ciMtA kema ? bhAre duminenA sAmanA keTalIe vakhate Ape karyA che, paNa Aje ApanA moM uparanI glAni kaMI judA ja prakAranI dekhAya che. mane te Aje bhAre dukha thAya che. ciMtAnuM kAraNa, nAtha! mane te jaNAvo." marArabAjIH- " Aja sudhInA prasaMge bahu jAdA prakAranA hatA, Ajane prasaMga baha bhAre che. zivAjI mahArAjane mArA upara pUrepura vizvAsa che. emanuM nimaka meM khAdhuM che. mAre e nimaka halAla karavAnuM che. mahArAjanA kAryamAM jarApaNa uNapa rahI jAya te svAmIdroha, dezadroha ane dharmadroha e traNe mahAra pAponuM pAtaka mAre zire Ave ema che. duzmana bhAre prabaLa che. ApaNI pAse mANase paNa khUTayAM che. nIcenA peTamAM duzmane AvI bharAyA che. have A saMjogomAM phlio vadhAre laDyA vagara dilerane havAle karI de ke kema te vicAramAM huM paDyo chuM. kille havAle nathI karo te pahelA mANasanI khuvArI thaI jaze. kilo laDyA sivAya duzmanane ApI devAmAM svAmInI Ijjatane prazna che. bIjuM laDatAM laDatAM duzmanane hAthe mAruM maraNa thAya te duSTa yavanonA hAthamAM kilAnAM mANase paDaze. tArA mATe paNa mane bhAre phikara rahe che. musalamAnonA hAthamAM hiMdu strIe Ave to temane chala thavAne ja. eka taraphathI svAmI sevA, dezasevA ane dharmasevAne prazna dila upara bhAre dabANa karI rahyo che. mahArAja ane mahArASTranA hiMduonI Ijjatane savAla paNa najara 4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 AgaLathI nathI khasatA. ane tArI che. hAthamAM mAthuM laI duzmana upara tUTI savAle mane bahu gUMcabyA che. prabhu kaseTI bhAre mUMjhavaNamAM paDI gaye| chuM." 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 ma salAmatInA prazna tA mane bhAre muMjhavaNumAM paDavAnA meM nizcaya karyAM, paNa tArI sahIsalAmatInA karI rahyo che. vahAlI ! A sthitino vicAra karatAM huM khAI nAtha ! AmAM mUMjhavaNu zenI che? A gUMco ukela tA sahelA che. enA kuDA tA najara sAme ja dekhAya che. strIonI ciMtAmAM dharma rakSaNanuM kAma DhIluM paDe e te hiMdu samAjane zaramAvanAru thaI paDe. nAtha ! huM jarA vadhAre chUTa laIne kahuM chuM te mane kSamA karaza. strI jyAre puruSAnI sAthe hAya che, tyAre temane abaLA, nAjUka ane mRdu mananI samajavI. emaneA bacAva karavA, emanuM rakSaNu karavA, jyAre puruSo hAjara hAya tyAreja e AtmarakSaNu mATe azakta ane asama hAya che. jyAre prasaMga AvI paDe ane zrI madada vagara nirAdhAra bane che, tyAre prabhu strIomAM bhAre khaLa mUke che. evA saMjogAmAM prabhu paNa abaLAne prabaLA banAvI de che. vahAlA ! puruSo paNa na batAvI zake evI hiMmata strIo vakhata Ave batAve che. e prasaMga paDe hiMmata ane zauyamAM puruSothI kAI rIte utare ema nathI. puruSAe pAtAne enA rakSaka mAnI lIdhA che ane strIoe pazu emanA vAlIpaNAmAM vizvAsa mUkyA che. eTale AtmarakSaNatA prasaMga strIone nathI AvatA, paNa jyAre jyAre AvyeA che, tyAre tyAre emaNe hiMmata batAvI che, parAkrame karyuM che, zaurya dAkhavyuM che. rAvaNu jevA khaLiyAe satI sItAne chala karavA mAMDyo, tyAre tenuM rakSaNu karavA rAmacaMdrajI kyAM hatA ? satI sItAe AtmarakSaNa karIne jagatane batAvI ApyuM ke AryAvartanI Aryoe peAtAnA zIlanuM, pativratanuM, peAtAnI IjjatanuM, svamAnanuM, vakhata Ave puruSonI madada sivAya rakSaNa karavA samartha che. e zakti bharatakhaDanI satIeAmAM che. jamAneA karyAM hAya ate jamAnAnI asara puruSo upara thaI hAya tA bhale, paNa strIe tA e zakti hajI dharAve che enI khAtarI rAkho. Apane strIonI zaktimAM vizvAsa na hoya te paNa mUMjhavaNamAMthI nIkaLavAne mA mevADanA vIra rajapUta e duniyAne dekhADyo che. hiMdu strIete dekhI emanuM zIla lUTavAnI nIya vRttithI gAMDA thanArAonA hAthamAM e ramaNI na paDe te mATe sekarDa nirAparAdhI, pavitra hiMdu ramaNIone emanA pAta, pitA putra ane vAlI vArasAe jIvatA saLagAvI mUkayAnA dAkhalA ApaNI najara AgaLa kyAM nathI ? potAnA vahAlAone maLI ematI mUMjhavaNuM TALavA mATe tathA 'idutvanA rakSaNa mATe e sagAM pAchalI ciMtA mUkIne deza ane dharmanA duzmana sAthe maraNa sudhI laDe e hetuthI haste mukhe agnimAM jhaMpalAvanArI hajArA Aryoee A dezanuM AryAvata' nAma sAka karyuM che, e vAtane itihAsa Ave prasaMge Apane sIdhA mArga batAve che. nAtha! mArI ciMtA Apane mUMjhavaNamAM nAMkhatI hoya te| Apa e sAcA kSatriyAnA mArga sukhethI svIkArI zakeA che. prabhu pakSapAtI nathI. ApanI phe ame strIe amalA ane ekna hAya teA ame strIe puruSonI mAphaka prabaLA chIe. ApatI IcchA haiAca tA haste mukhe mRtyune bheTavA huM taiyAra chuM. mArI phrIkarane lIdhe dharakSaNunA kAryaOmAM ApanuM dila jarA paNa pAchuM paDatuM hAya to Apa e kIkarane manamAMthI dUra kareA. rAjapUta ramaNIone itihAsa mArI najara AgaLa tAjo che. mArI phIkarathI Apa gamagIna hai| tA mUkIdo e gamagInI. Aja sudhI meM aneka kaThaNa prasaMge ApanI pAse tAlIma lIdhI che. nAtha ! Apa dhArA che eTalI huM ajJAna nathI. ApanAM pavitra caraNu upara hAtha mUkIne huM Apane khAtarI ApuM chuM ke na kare nArAyaNu ane eve prasaMga AvI paDe te huM pote ApanuM kAma puruM karavA mATe, hiMdutvanuM rakSaNu karavA mATe, AtmabacAvate mATe, A killAnA bacAvane mATe yavane sAme hAthamAM samazera laI te jhajhumavA tathA hajI hiMdu strI aAzakti dharAve che enI duzmane khAtarI karI ApavA medAne paDIza. ApanI sevAmAM AyuSya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 suM] cha. zivAjI ritra 31 gAlyuM te eLe nathI gayuM. zuM mArI salAmatI sAcavavA mATe zatrunA hAthamAM pyArApura dara killAnI cAvIe apAya ? nAtha e bane ja kema ? zivAjI mahArAjanuM nAka ApaNe baMne maLIne sAcavIzuM. mahArAjanI tekha, mahArASTranI AbarU, hiMduonI Ijjata Aje jokhamamAM che. AvA sajogAmAM tA maraNune ja bheTavAnuM hAya. nAtha ! huM mArA bacAva karIza eTaluM ja nahi paN puraMdara killAnA bacAva maratAM sudhI karavAnI hi'mata rAkhuM chuM. yavanene namatu te apAya ja kema ? puraMdara kille yavanene svAdhIna karavAmAM ApaNI apakIrti che. jamAnA sudhI duniyAmAM ApaNuA nAma upara kalaMka raheze. duniyAmAM vAtA thaze, strIe ane bALakA ApaNI hAMsI karaze. zuM duniyAmAM ema khelAze ke zivAjI mahArAjanA saradAre mahArAjanI AjJA sivAya puraMdaragaDha duzmanane havAle karyo ane mahArAjanI Ijjatane DAdha lagADayo. mArI ciMtA Apa jarAe na kare. mAruM ane killAnuM rakSaNu karavA me* kamara kasI che ane ApanA caraNu upara hAtha mUkI pratijJA lIdhI che. mArA paDatA kheAla Aja sudhI Ape jhIlyeA che, mArA aneka kADa pUryAM che, mane satASavAmAM Ape uNapa nathI rAkhI, mArI Aje Apane caraNe eka ja vinaMti che. A dAsInI Aje ATalI mAgaNI che ke pAchaLanI ciMtA mUkI do ane daravAje AvelA duzmanane pAchA kADhe. Izvara bhaktanI kasoTI karI rahyo che. ApaNI svAmIniSThA ane dharmaprema Aje tavAya che. nAtha, duzmana upara chApe mArI, haleA karI ene nIcenA kATamAMthI hAMkI kADhavA mATe have taiyArI karavI joI e. mArI ciMtA mUkI de. svAmInI sevA ane dharmanA uddhAranA kAmamAM sagAMvahAlAMnA savAlane gauNu banAvavA ja paDe che. '' murArabAjIH~~~ " tArI hi'mata, dha`prema ane AtmarakSaNanI taiyArI joI mArI ciMtA dUra thaI che. tArI dhIraja ane dharmAbhimAna mATe huM magarura chuM. vahAlI, tArA jevI pavitra ane zUra patnI jete maLI hAya, te puruSa dhanya che. tArA jevI AryAe AryAvamAM janme che ane jIve che tyAM sudhI hiMdutvanA nAza yavanA kadI paNa karI zakavAnA nathI, enI mane have khAtarI thAya che. basa, mAre| nirdhAra thayA. yavanA upara huM mArA cunaMdA mAvaLA laIne tUTI paDIza. have mane kAIpaNa jAtanI ciMtA nathI. '' peAtAnI vahAlI patnI taraphathI sAre utsAha maLatAM murArabAjI ciMtA tajI sajja thayA. 700 sunaMdA mAvaLAe laI eNe kesariyAM karyA. dilerakhAna pAtAnA 500 sunA paDANA ane bIjuM lazkara laI killA upara caDhatA hatA, tenA upara saradAra murArakhAjIe hallA karyAM. mugala ane marAThA vacce khUnakhAra laDAI thaI. marAThAoe mugalAnA Asare 500 paThANu ane khIjA sipAhIe maLI Azare 2000 mANasA kApI nAkhyAM (keLuskara ). marAThAnA A mariNayA dhasArA mugalane bahu bhAre thaI paDayo. mAvaLAoe hada vALI nAMkhI. murArabAjI te mariyA thayA hatA, paNa enA jeTaluMja enuM lazkara paNa maraNiyuM thayuM hatuM. Akhare marAThA lazkare mugalAne puraMdaranA nIcenA kATamAMthI hAMkI kADhayA. mugala lazkaranAM ghaNAM mANasAnI kharAkhI thaI. taLeTImAM zrI nArAyaNanA maMdira najIka dilerakhAna hatA. eNe peAtAnA nAsatA lazkarane aTakAvyuM ane saradAra murArabAjI sAthe laDAI cAlu rAkhI. khAnane joI, murArabAjIne paNa zauya caDhayuM. mugala lazkara kApatA kApatA ane duzmanane pAcho haThAvatA haDAvatA murArabAjI dilerakhAnanI taddana najIka AvI pahoMcyA. murArabAjIneA dhasArA, tenI capaLatA ane zau` joI, duzmane paNa herata pAmI gayA. murArabAjInI samazeranA prabhAva joI sugala ane paThANA paNu pAtAnA paheAMcA karaDavA maMDI paDayA. A laDAImAM murArabAjInAM ghaNAM mANasA marAyAM. Akhare e jIvananI AzA choDIne samarAMgaNamAM dhUmavA lAgyA. enA mAvaLA vIrAe pazu mugalAnI katala karavAmAM bAkI rAkhI niha. jota jotAmAM mugalAmAM bhaMgANu paDavA mAMDayuM, paNa dilerakhAna tathA khIjA javAbadAra mugala amaladArAe nAsatA lazkarane aTakAvyuM. sipAhIone pAz Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM samarAMgaNa upara mokalyA. mugalee A vakhate jIvanI AzA mUkI daI marAThAo upara maraNiyo karyo. marAThA ane mugale vacce yuddha jAmyuM. dilerakhAna pAse jabaruM lazkara hatuM, eTale marAThAo thAkyA ane jItavAnI AzA mUkI daI Akharano hale karyo. saradAra murArabAjIe pitAnA cUMTI kADhelA 60 yoddhAo sAthe lIdhA ane e vIra dilerakhAna upara tUTI paDyo. A vakhate murArabAjImAM ajaba vIrazrIe saMcAra karyo hato. koI daivI zakti jANe enAmAM ghUmI rahI hoya evI rIte asAdhAraNuM baLa ane capaLatAthI eNe kAma levA mAMDayuM. ghaNu mugala ane paThANu vIrene eNe raNabhUmi upara sUvADavA. AvI rIte zatrune kApato kApate vIra murArabAjI dilerakhAnanI tadana najIka khAvI pahoMcyA. murArabAjInAM parAkrama joI dileranA aMtaHkaraNamAM ene mATe bhAre mAna utpanna thayuM. murArabAjI dilerakhAna upara dhasIne jatA hatA, eTale enA upara mugala ddhAoe jabaro mAro calAvyuM. bhAre capaLatAthI e potAnI talavAra vIMjhI rahyo hato. bhAre vegathI AgaLa dhasavA jatAM, mugala daLane koI zUra ddhAe enA upara ghA karyo. murArabAjIe capaLatAthI zarIra bacAvyuM, paNa enA hAthamAMnI DhAla paDI gaI. murArabAjIe bahu saphAIthI ane cAlAkIthI talavArane paTe cAlu rAkhI bIje hAthe kamaranuM seluM kADhI hAtha upara lapeTI dIdhuM ane enA upara e duzmananA ghA jhIlavA lAge. A tenI hiMmata, zaurya ane svAmIbhakti joI, dilerakhAnane lAgyuM ke AvA vIra puraSane apanAvI levAmAM lAbha che, eTale murArabAjI katala karate karate taddana najIka AvI pahoMce tyAre dilerakhAne kahyuM:-" saradAra murArabAjI, tuM sAce vIra che, tuM jabare yoddho che. Aje tAruM zaurya ane zairya joI huM cakita thaI gayo . tArA jevA vIra te mugala samrATanA sainyamAM zobhe. huM tane abhaya ApuM chuM, tuM mAre svAdhIna thaI jA. tArA zauryanI mugalAImAM sAcI kadara thaze." dileranA zabdo sAMbhaLI, ghavAyela ane raNe caDhele vikALa siha saradAra murArabAjI be-"huM te zivAjI mahArAjanA saradAra chuM. mArA zauryanI kadara karanAra mAro svAmI samartha che. mugala samrATane zobhAvavA ane tenI jAmI sattAne majabUta karavA mATe A murArabAjI tAre svAdhIna kadI paNa thaze nahi. zivAjI mahArAjane sAco sevaka tAra abhayanI darakAra na kare. mahArAjanI sevAmAM maraNa maLe, eja mArA mekSa che. hiMdutvanA e tAraNahAra sivAya murArabAjIne have bIje svAmI na hoI zake. tAre jevAnuM rakSaNa huM nathI IcchatA. zivAjI mahArAjane sAcA saradAra prasaMga paDe AnaMdathI maraNane zaraNa thaze, paNa duzmana saradArane Azraya te nahi ja le." ema belI murArabAjIe zatru sainya upara samazera calAvI. AgaLa vadhatAM vadhatAM TheTha dilera khAnanI sAme murArabAjI jaI pahoMcyo ane saradAra dilerakhAna upara talavAranA ghA . khAne capaLatAthI pitAnuM zarIra bacAvI, ghavAyelA murArabAjI upara tIra choDayuM. mugala saradAre choDeluM A jherI tIra zivAjI mahArAjanA svAmIniSTha saradAranA zarIramAM pe. hiMdutva rakSaNa mATe jhajhumI rahelA vIra murArabAjIne dhavAyelA zarIrane tIre vadhI nAMkhyuM. A tIre murArabAjIne sakhata ghAyala karyo. tIra banIne AvelA A kALe hiMdutva mATe pitAnA prANu pAtharanAra saradAra murArabAjInA prANa lIdhA. murArabAjI paDyo ane marAThA lazkaramAM hAhAkAra thaI gayo. pitAnA zurA saradArane raNumAM paDele jaI maraNiyA thaI laDatA marAThAoe laDAInI rIta badalI. marAThAo laDatA laDatA dhIme dhIme pAchA killA tarapha haThatA gayA ane Akhare killAmAM pesI daravAjA baMdha karI dIdhA. murArabAjInI strIe pati raNamAM paDyAnA mAThA samAcAra sAMbhaLyA. satIne bhAre dukha thayuM paNa e pativratA strI pitAne zeka darzAvavA mATe meM vALavA khUNAmAM bharAI beThI na hatI. khUNe pesIne patinA guNa yAda karIne vilApa karavA maMDI paDI nahi, paNa eNe enA patinA, enA dharmanA ane enA dezanA zatru sAme jhajhUmavA mATe tarata ja kamara kasI. A satI zAstro sajIne raNamedAne paDI. bAInI AMkhomAMthI azruo TapakI rahyAM hatAM, enuM dhyAna paticaraNe lAgI rahyuM hatuM. bAIe hAthamAM talavAra pakaDI ane mAvaLA lazkaranI puraMdaranA killAmAM kavAyata lIdhI. * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM] che. zivAjI caritra 30 emane zara caDhAvavA kahyuM -ApaNuM vahAlA dharmanA rakSaNa mATe zivAjI mahArAje je jaMga mAM che temAM mArA patie prANanI AhUti ApI che. tame je zaurya ane hiMmata batAvyAM te joI duzmana paNa cakita thaI gayuM che. dharmanA rakSaNa mATe, strIo ane abalAonA rakSaNa mATe raNe caDelA zivAjI mahArAjanI sevAmAM tamAro saradAra raNamAM paDyo che. emanuM adhuruM kAma ApaNe badhAM maLIne pUruM karIzuM. tame jarA paNa hiMmata hAratA nahi. mArA nAtha gayA, tamArA saradAra gayA ane teja raste Aje nahi te kAle ApaNe badhAne javAnuM che. bahAdura yoddhAo! pathArIe paDI nAIlAje lAcArIthI maraNane zaraNa thavA karatAM zatrune saMhAra karatAM maraNane bheTavuM eja vIrane zobhe. tamArA saradAranI gerahAjarImAM huM tamArI saradArI svIkAruM chuM. maravuM te eka pherA che ja, te pachI vIranA maraNe kema na maravuM? zurA sainike ! game tevAM saMkaTo Ave te paNa hiMmata hAratA nahi. puraMdaranuM rakSaNa karatAMja raNamAM paDavAne tame nizcaya kare. mArA vahAlA patie je puraMdaranA rakSaNa mATe prANuM beyA teja puraMdaranA rakSaNamAM huM khapI javA mATe taiyAra thaI chuM. bahAdura sainike ! duzamananuM daLa bahu moTuM chetethI jarA paNa gabharAtA nahi. Akhare jaya ApaNAja che, e vAta nirvivAda che. ApaNI saMkhyA nAnI che, paNa ApaNe jagatane batAvI ApIzuM ke mUThIbhara maraNiyAo hajArene bhAre paDe che. hiMdu dharmanA duzmanane nAza karyA sivAya hiMduo japIne besI ja na zake. A sthitimAM ArAma ApaNane harAma che." upara pramANe bAI e lazkarane zUra caDhAvyuM. bAIe bakhtara paheryuM ane hAthamAM nAgI talavAra laI puraMdaranAM buraja upara ubhI rahI ane tyAM rahIne eNe ghera ghAlIne paDelA duzmananA lazkara upara tene mAro calAvavAne hukama karyo. pitAnA saradAranI strIe sarakArI lIdhelI joI marAThAone zUra caDhayuM. mugala chAvaNI upara marAThAone mAro zarU thayo. marAThAoe A bAInI saradArI nIce maraNuparyata gaDha sAcavavAne nizcaya karyo. bAIe gaDha parinI tene sarabattI ApavAno hukama karyo. tene A vakhatane mAra bhAre hatA. baMne lazkare laDatAM hatAM evAmAM zivAjI mahArAje puraMdaranI madade lazkaranI eka TukaDI ekalI hatI te AvI pahoMcI. A TukaDIe magala lazkara upara humalo karyo. AvI rIte killAnI aMdarathI ane bahArathI ema baMne bAjuethI mAre thatAM mugalenAM ghaNAM mANase mAryA gayAM paNa mugalee game teTaluM nukasAna thAya te 5Na gaDha kabaje karyA sivAya pAchA pharavuM nahi e nizcaya karyo hato tethI mugalo pAchA pharyA nahi. marAThA saradAranuM zaurya, mAvaLAonAM parAkrama, zivAjI mahArAjanI kuneha vagere joI dilerakhAna manamAM zaramAya ane eNe pitAne mAthethI pAghaDI kADhI nAMkhI puraMdara kabaje karyA sivAya pAghaDI nahi paheravAnI pratijJA lIdhI. puraMdara AgaLa te mugala ane marAThAo baMne jIdde caDyA hatA. A vakhate zivAjI mahArAjanI kharI kasoTI thaI rahI hatI. A vakhate mahArAjanAM zaurya ane hiMmata karatAM kuneha ane mutsaddApaNAnI parIkSA thavAne vakhata AvI pahoMcyA hatA. mugala lazkaranI TukaDIoe zivAjI mahArAjanA mulakane verAna karI mUkyo hato. mugalee mahArAjanI prajAne khUba herAna karI hatI. mahArAjanA mulakanA judA judA bhAgane satAvavA mATe mugala lakaranI TukaDIo mokalavAmAM AvI hatI. zivAjI mahArAjane cAre taraphathI herAna karI dAbI devAneghATa ghaDavAmAM Avyo hato. aneka aDacaNo ane AphatonI ciMtAmAM mahArAja hatA. evAmAM saradAra murArabAjI puraMdaranA killAnuM rakSaNa karatAM raNamAM paDavAnA mAThA samAcAra mahArAjane maLyA. pitAnA A nimakahalAla ane svAmInicha saradAranuM maraNa sAMbhaLIne mahArAjanA dilane AMcake lAgyA. marArabAjInuM zaurya, tenI hiMmata, tenI pativratA strIe batAvelI bahAdurI, marAThAoe karelAM parAkrama vagere sAMbhaLI mahArAjanA mananuM saheja samAdhAna thayuM. mugalenI uzkeraNIthI bijApuravALAe paNa zivAjI mahArAjanA mulakanI satAmaNI zarU karI. AdilazAhI saradArane eka vAra sAthe zivAjI - Shree Sudhammaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM mahArAja upara mokalavAmAM Avyo. marAThA ane AdilazAhI lazkara vacce bhAre laDAI thaI marAThAo A laDAImAM hArI gayA (zezAbIreDhI 'zivAjI' ). AvI rIte mahArAja cAre taraphathI AphatamAM gherAI gayA hatA. A saMjogomAM game te zarate paNa mugala sAthe salAha karavAne mahArAje nizcaya karyo ane je mugala koIpaNu zarate naja mAne te bijApuravALA sAthe maLI jaI mugalanI sAthe AkharanA khela khelI levAna mahArAja ane temanA mutsadIoe vicAra karyo. game tevI kunehathI vakhata gALI AvI paDelAM vAdaLAM vikheravA mahArAja IcchatA hatA. dilerakhAne marAThAonI samazerane puraMdara AgaLa barAbara svAda cAkhyo hate. marAThAo ATalA badhA samarakuzaLa, cAlAka, hiMmatavALA ane zUravIra haze, evuM dilerakhAnane svane paNa lAgyuM na hatuM. jayasiMhe paNa joyuM ke zivAjI sAthe salAha karavAmAM ja lAbha che, paNa zivAjInI aDacaNe ane Aphatano lAbha mugalene jeTalo apAya teTale ApavAno jayasiMhe ghATa ghaDayo hato. zivAjI mATe jayasiMhanA dilamAM mAna haze paNa zivAjInI sattA teDavA mATe ane enI sthitine lAbha levA mATe jayasiMha hameza taiyAra ja hate. marAThAonI sthitine vicAra karI zivAjI mahArAja paNa magale sAthe game te zarate suleha karavA IcchatA hatA. zivAjI salAha mAgatA hatA ane jayasiMha paNa te ja IcchatA hatA. puraMdaranA killAmAM marAThAonAM ghaNAM AbarUdAra kuTuo gherAI gayAM hatAM. dhaNu bALabaccAMvALAe paNa killAmAM ja hatA. e badhAne vicAra karI, zivAjI mahArAja puraMdarane mugale kabaje kare ane aMdaranAM kuTuono zatru chala kare te pahelAM suleha karavA bahu ja Atura hatA. pitAnAM thoDAM vizvAsu mANasone sAthe laI zivAjI mahArAja jayasiMha rAjAnI mulAkAta mATe nIkaLyA. pitAnA vakIla raghunAthapate mahArAjane jayasiMha sAthe thaelI badhI vAtacIta vIgatavAra jaNAvI hatI. pitAnI sahIsalAmatI mATe mahArAjane jayasiMha rAjA upara pUrNa vizvAsa hato. zake 1585 nA aSADa suda 10, I. sa. 1665 nA juna mAsanI 12 mI tArIkhe zivAjI mahArAja pitAnA keTalAka mutsaddIo sAthe jayasiMhanI chAvaNI najIka AvI pahoMcyA. te divase jayasiMha rAjA savAre nava vAge puraMdara najIkanI pitAnI chAvaNImAM, pitAnA taMbumAM kacerI bharIne kAma karI rahyo hato. te vakhate radhunAthapaMta vakIla enI pAse jaI pahoMcyA ane jaNAvyuM ke - "zivAjI mahArAja Apane maLavA mATe najIka AvI pahoMcyA che. rAjA jayasiMhe tarataja pitAnA kArabhArI udayarAja ane ugrasena kachavAne zivAjI mahArAja pAse mokalyA. baMnee jaIne mahArAjane jaNAvyuM ke mirajhArAjAnuM kahevuM che ke zivAjI mahArAja potAnA killAo emane ApavA taiyAra hoya te ja mulAkAtane kAMI artha che." mahArAje A sAMbhaLyuM ane "mirajhArAjAnI IcchA mujaba thaze" ema kahI AgaLa vadhyA. taMbunA daravAjA AgaLa mirajhArAjAnA pagAra karanAra amaladAra jAnIege zivAjI mahArAjane mAna ApyuM ane emane aMdara dAkhala karyA. jayasiMha rAjA zivAjI mahArAjane levA mATe pitAnI jagyA uparathI uThI thoDAM pagalAM AgaLa AvyA ane mahArAjane bheTayA. vizvAsa ta ke kaMI kAvavuM na thAya te mATe mirajhArAjAnA aMgarakSake za sAthe ubhA hatA. mirajhArAjAe zivAjI mahArAjane pitAnI gAdI upara pitAnI pAse besADavA. baMnee ekabIjAne kSemakuzaLa pUchA. mirajhArAjAe zivAjI mahArAjane potAnI pAse ja utAre Ape. mahArAja sAthe mirajhArAjAe bahu ja mAyALa vartana rAkhyuM hatuM. mirajhArAjAne paNa marAThA baLane barAbara khyAla AvI gaye hate. zivAjI mahArAjanI sthiti A vakhate nabaLI hatI enI mirajhArAjAne pUrepurI khabara hatI ane mahArAjane eka eka killo letAM mugala saradArane nAke dama AvI jAya ema che enuM paNa jayasiMha rAjAne pUrepuruM bhAna hatuM. A saMjogomAM tahanAmuM karI vipraha baMdha karavA mugale 5NuM rAja hatA. jyAMsaha rAjAe zivAjI mahArAja sAthe khAnagImAM ghaNI vAto karI. sulehanI bAbatamAM vAta zarU Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu 12 muM] che. zivAjI caritra thaI tyAre mirajhArAjAe jaNuAvyuM ke " zivAjI rAja ! tamAre mATe mate aMtaHkaraNamAM mArA putra rAmasiMha jeTalA ja huM tamArA upara prema rAkhuM' chuM. mArAmAM tamane jo vizvAsa tame mAruM mAne ane mugala samrATa joDe salAha karI bAdazAhane maLavA javA kabUla thAo. tamArA killAo tame bAdazAha salAmatane svAdhIna kareA eTale bAdazAha salAmata gaI gujarI bhUlI jaI tamArA upara mIThI najara rAkhaze, tame nAcata raheA. sarve sArAM vAnAM thaze. '' zivAjI mahArAja kheAlyA ka k pa jJAna che. hoya te mugala bAdazAhatanI sAthe meM vera bAMdhyuM e mATe mane dilagIrI thAya che, paNa jo bAdazAha mArA kRtyA jatAM kare te bhUlyA tyAMthI pharIthI gaNavA ane pura'dara tathA khIjA killAe ApavA taiyAra chuM. huM bAdazAhI lazkarane madada karavA paNa taiyAra chuM. puraMdara killA huM jAteja Apane svAdhIna karavA taiyAra chuM. tA, Apa killA upara cAlI rahelA mArA badha karAvA ane killAnAM mANusAne kAIpaNa jAtanI harakata sivAya sahIsalAmata javA devAne hukama cheDe." jayasiMhe tarataja gAmega ane miratujIka nAmanA be saradArane zivAjI mahArAjanA eka saradAra sAthe dilerakhAna tathA kiratasiMha tarak mAkalI laDAI baMdha karavAnA hukama karyAM ane killAnAM mANusAne sahIsalAmata javA devA sUcanA karI. mahArAjanA saradAra killAmAM gayA ane killA khAlI karI ApavAnA mahArAjanA sadezA killAnA amaladArAne sabhaLAvyA. killA khAlI karavA mATe adharAtanI mukta mugalA pAse mAgavAmAM AvI, je mugalee ApI. mirajhArAjAnA saMdezA sAMbhaLatAM ja dilerakhAnane bahu gussA caDyo. zivAjI khArAbAra jayasiMhane maLyo enI ene IrSyA thaI. puraMdara hAthamAM AvavAnI aNI upara hatA eTalAmAM laDAI baMdha karAvI tethI dileranA dilamAM dilagIrI thaI ane ene gussA paNa caDhayo. jayAMsaharAjAe dilerakhAnane ThA pADyo. rAtre jayasiMha rAjAnA taqhumAM ja zivAjI mahArAja emanA mahemAna tarIke rahyA. savAre yAsahe rAyasiMhajI, mAmA subhAnasiMhajI, dikarA hiratasiMhajIne sAthe ApI zivAjI mahArAjane dilerakhAnane maLavA mATe tenI chAvaNImAM meAkalyA. mahArAja khAnanI chAvaNImAM gayA ane emanI sAthe bahu viveka ane maryAdAthI vAta karI. peAtAnI vakatRtva zaktithI mahArAje dilerakhAnane ThaMDAgAra karI dIdhA. khAte zivAjI mahArAjane e gheADA, talavAra, ratnajaDita khajara ane jariyAnanAM vaonuM najarANuM karyuM. mahArAjanI vAtacItathI dilera rAjI rAjI thaI gayA ane zivAjI mahArAjanI sAthe peAte mirajhArAjAne mukAme Avyo ane pAteja mahArAjane hAtha jayasiMha rAjAnA hAthamAM mUkayeA. mirajhArAjAe paNa zivAjI mahArAjane dhADe!, hAthI talavAra vagere cIjonuM najarANuM karyuM. puraMdara killAmAMthI zivAjI mahArAjanA hukamathI marAThAe nIkaLI gayA ane killA khAlI karI mugalAnA tAkhAmAM ApavAmAM AvyA. killA uparanI teApA, dArUgoLA, vagere sava* cIjo mugalAe kabaje karI. 4. puraMdaranuM tahanAmuM, mugala marAThAnA meLa, AdilazAhI upara caDAI. '' zivAjI mahArAja, bijApura ane geAvaLakAMDAnI sattA dukhAvI devA mATe dilhIpatie mirajhArAjA jayasiMhane bhAre lazkara laI ne meAkalyeA hateA ane mirajhArAjAe zivAjI mahArAjane dabAvavAnuM kAma paheluM hAtha dharyuM hatuM. Akhare marAThA ane mugalA vacce salAhu thaI, te salAha " puraMdaranuM tahanAmuM " e nAmathI itihAsamAM prasiddha che. pAchaLa jaNAvI gayA pramANe zivAjI mahArAje puradaranA killA mugalAne svAdhIna karI dIdhA ane jayasiMha rAjA tathA zivAjI mahArAja tahenAmAM sabaMdhI vicAra karavA beThA. carcA ane vAdivavAda pachI salAhanI nIce pramANenI zaratA nakkI karavAmAM AvI. mugalAnA hAtha u McA hatA eTale dhArI zarateA mahArAja pAse kabUla karAvI. mahArAja te kharAkhara saka MjAmAM sapaDAI gayA hatA, eTale banI zake teTaluM khecyuM ane Akhare nIcenI zaratA kabUla karI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI cazvi (prakaraNa 12 1. zivAjI rAjAe mugalanA je je jillA ane prAnta kabaje karyA hatA, te badhA killAo ane mulAke mugalene pAchI ApI devA. 2. nijhAmazAhI prAntamAM sara karelA killAomAMthI 12 killAo ane te killAone lagatA mulAke pitAne mATe rAkhI bAkInA 23 killAo ane tene lagatA mulAke zivAjI rAjAe mirajhArAjA siMhane havAle karI devA. 3. bijApuranI AdilazAhInA je je killAo ane prAnta mahArAje kabaje karyA hatA, te mahArAjane kabaje rahevA devA.. 4. zivAjI mahArAje dilhInA mugala bAdazAhanI tAbedArI svIkAravI. 5. zivAjI mahArAjanA 8 varSanA putra saMbhAjI rAjAne dilhIpatie pAMca hajAranI manasaba ApI tene mugalAina pacahajArI banAve. 6. nijhAmazAhInA mulake uparano vaDilo pArjIta haka choDI devA mATe, mahArAjane mugala bAdazAhe AdilazAhI saltanatanA keTalAka prAMtanI thAI tathA saradezamukhI ugharAvavAne haka Apa. 7. jaMjirAne prasiddha kille zivAjI mahArAjane kabaje rAkho. uparanI kalame paikI kalama 6 ane 7 jo dilhIpati maMjUra rAkhe te mahArAje dilhIpatine 40 lAkha henane badale Apo ane e rakama dara varSe 3 lAkha henanA haptAthI mahArAje mugalapatine bharavI. upara pramANenI tahanAmAnI kalamo bAdazAhanI maMjUrI mATe jayasiMha rAjAe potAnI bhalAmaNa sAthe mekalI ApI. Aja patramAM mahArAja bAdazAhanI mulAkAta mATe dilhI jAya e saMbaMdhamAM lakhavAmAM AvyuM hatuM. mirajhArAjAne patra maLe eTale auraMgajheba bAdazAhe tahanAmAmAnI ghaNIkharI kalame maMjUra rAkhI, paNa kalama 6 nA saMbaMdhamAM jaNAvyuM ke mirajhArAjA jayasiMha jyAre bijApura u5ra caDAI kare, tyAre mahArAje mugalanI madade rahevuM, e zarate 6 ThThI kalama maMjUra rAkhI. dakSiNanAM musalamAnI rAjyone nAza karavA mahArAje mugalene madada karavI. tahanAmAnI kalama 7 jajirAnA kilA saMbaMdhI hatI, te bAdazAhe maMjUra rAkhI nahi. jayasiha rAjAnI sUcanA mujaba bAdazAhe zivAjI mahArAja mATe zirapAva vagere mokalI ApyAM. tahanAmAnA saMbaMdhamAM nIcenI matalabane patra mirajhArAjAe bAdazAha auraMgajhebane lakhyo hate - "zivAjIe magalonI pratyakSa karI nahi svIkAravAne raste peLI kADhIne potAnA putra saMbhAjIne mugalanI nokarImAM mUkavAnI paravAnagI meLavI che. A saMbaMdhamAM zivAjI sAthe carcA thatAM eNe mane jaNAvyuM ke "mAre hAthe ghaNAM avicArI kRtya thaelAM che ane tethI karIne bAdazAha sammukha meM batAvavAnuM mane rahyuM nathI. huM mArA putrane mugalanI nokarImAM mokaluM chuM. tene pacahajArI nImI tenA kharca mATe jAgIrane paNa baMbasta tha joIe. huM pite te patita - pApI chuM. huM jAte bAdazAhI manasaba levA tathA bAdazAhanI sevA karavA taddana nAlAyaka nivaDyo chuM. AvI sthiti hovA chatAM paNa dakSiNamAM jyAre mArI sevAnI jarUra jaNAya tyAre bAdazAha salAmatanI sevA karavA A zivAjI taiyAra raheze ane tana manathI sevA karI bAdazAhane saMtoSa Apaze." A uparAMta bIjI bAbatamAM paNa zivAjI sAthe vAta thaI hatI. zivAjIe jaNAvyuM ke - "taLa kekaNamAM 4 lAkha henanI vArSika Avaka tathA bijApurI bAlAghATano 5 lAkha henanI vArSika Avakane mulaka mane ApavAmAM Ave joIe. yugala lazkara bijApura upara caDAI kare che te pUrI thayA pachI, e jItelA prAMtane kabaje mane maLaze Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 suM] che. zivAjI caritra e bAdazAhI pharamAna mAre nAme AvavuM joIe ane je Ama thAya te huM bAdazAhane tera hatuM 40 lAkha hena ApavA kabUla chuM." zivAjInuM upara pramANenuM kahevuM che. A saMbaMdhamAM mAruM to kahevuM e che ke A karArathI ApaNane traNa prakArano phAyado thaze. eka phAyade to e thaze ke ApaNane 40 lAkha hona eTale 2 karoDa rUpiyA maLaze. bIjo phAyado e ke bijApura ane zivAjInI vacce vera vadhaze ane trIjo phAyado te e dekhAya che ke bijApuranA DuMgarI ane jaMgalI mulakane kabaje zivAjI levA kabUla che, eTale bijApuravALAnI sAthe laDIne e mulaka levAnI javAbadArI enI raheze" (. tA. saM. 1. naM. 1066). mirajhArAjA jayasiMha e dhUrta ane jabare mutsaddI hatA. zivAjI zaraNe Avaze e eNe Aso bAM hatA ane evo aDasaTTo bAMdhIne e je zaraNe Ave to ene apanAvavA mATe ane mIThAza ubhI karavA mATe bAdazAhI pharamAna ane pozAka vagere mekalavA bAdazAhane pahelethI ja lakhyuM hatuM, kAraNa ke je zivAjI zaraNe Ave to bAdazAhanI kRpAnuM cihna ene tarata maLI jAya ane baMne vacce mIThAza baMdhAya e ene heta hA joIe. zivAjI mahArA AvatAM pahelAM ja temane ApavA mATe pharamAna ane poSAka mATe mirajhArAjAe bAdazAhane dilhI lakhyuM hatuM, e uparathI zivAjI mahArAjane sAdhI levA mATe mugala sattA keTalI Atura hatI e dekhAI Ave che ane A dAkhalA uparathI zivAjI mahArAjAe potAnI sattA kevI sajaDa jamAvI hatI, te ane temanI sattA dilhIpatine keTalI kheMcI rahI hatI tenI kalpanA thaI zake che. mirajhArAjAnI sUcanA mujaba bAdazAhI pharamAna ane khilata dilhIthI ravAnA karavAmAM AvyA ane kudaratI rIte banAva evo banyo ke jayasiMha rAjAnI sUcanA mujaba bAdazAhe mekaleluM pharamAna ane khilata zivAjI mahArAjanI sAthe salAha thaI tene bIje ja divase AvI pahoMcyA. te vakhatanI mugalAI paddhati mujaba bAdazAhI pharamAna levA mATe zivAjI mahArAja 6 mAIla dUra pharamAnane mAna ApavA mATe page cAlIne sAme gayA. zivAjI mahArAjane bAdazAhI pharamAna ane khilata ApavAmAM AvyAM, teno temaNe svIkAra karyo. bAdazAha taraphanA A pharamAna ane poSAkano svIkAra karyA pachI mijhArAjAnI salAha ane sUcanA mujaba zivAjI mahArAje nIce mujaba patra bAdazAha auraMgajhebane lakhyo -"Apano gunegAra ane aparAdhI chuM. Apane zaraNe AvIne dhana, delata ane jIva rakSaNa karavavAnI mArI IcchA che. AjathI ApanI nokarI ImAnadArIthI bajAvavA huM haMmezA tatpara rahIza, eTaluM ja nahi paNa Apano hukama mAnavAmAM bhAre bhUSaNa samajIza. baMDakherapaNathI mArA sarvasvanuM nuksAna have karI laIza nahi. mirajhArAjA jayasiMhe sarva hakIkata Apane vIgatavAra jaNAvI ja che. mArA badhA ja aparAdha kSamA karIne mane jIvatadAna Apazo eTalI ja A dAsanI Apane caraNe vinaMtI che. bAdazAhI sikko ane paMjA sAthenuM pharamAna AvyAnI khabara mane mirajhArAjAe karI hatI. bAdazAhI kRpA ane poSAka huM bhUSaNasama mAnuM chuM. A dAsanA aparAdha kSamA karavA jevA na hatA, chatAM bAdazAhe kevaLa udAra aMtaHkaraNa batAvI mane kSamA bakSI che, e emanA dilanuM dilAvara5NuM che. pharamAnamAM jaNAvyA mujaba huM Apane hukame pALavA harahaMmeza taiyAra rahIza. hamaNAM to mirajhArAjAnI rajA laIne huM ghera jAuM chuM ane laDAInI taiyArI karI lazkara sAthe bijApura uparanI caDAImAM madade jaIza. A caDAImAM kharuM parAkrama batAvI pahelane kALA DAdha dhoI nAkhavAnI manamAM icchA che ane ema thAya ke ApanA anaMta upakArane alpa badale vAlyAne mane saMtoSa thaze" (rU. lA. . 1, naM. 1067). tahanAmuM vagerenI carcA cAlatI hatI te vakhate ja bijApura upara caDAI karavAnI vAta mahArAja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 che. zivAjI caritra [ prakaraNuM 12 muM sAthe mirajhArAjAe carcI hatI ane jyAre mugale bijApura upara caDAI kare tyAre zivAjI mahArAje peAtAnA lazkara sAthe bijApurane teADavAmAM madada karavI evuM nakkI thayuM hatuM. zivAjI mahArAjanA patra aura'gajheba bAdazAhane maLyA. mirajhArAjAnA patrA paNa bAdazAhane maLyA. tenA javAbamAM bAdazAhe nIcenI matalabanA patra lakhyA hatAH-- tamArA bahu namatAIbharyAM patra rAjA jayasiMhanI sAthenI mulAkAta saMbaMdhI AbyA, te maLyA. tame tamArAM mRtyA mATe mAphI mAgI e joI amane AnaMda thayA che. tyAMnA amArA amaladAre| amane jaNAve che ke tamane tamArAM kRtyone pazcAtApa thayA che ane tame A rAjyanA Azraya lIdho che. 12 killAe tathA tene lagatA mulaka potAne mATe rAkhIne 30 killAo amArA amaladAre ne tame svAdhIna karyo che. nijhAmazAhInA killA ane tene lagatA mulaka tathA taLa kAMkaNane AdilazAhInA mulaka je tamAre kabaje che te tathA bAlAbATanA mulakA paikI Asare 5 lAkha haiAnanI vArSika AvakanA mulaka tamAre svAdhIna rAkhavA saMbaMdhamAM tame bAdazAhI pharamAnanI mAgaNI, dara varase 3 lAkha heAna ApavAnI zarate karA che. A saMbaMdhamAM tamane jaNAvavAnuM ke tame evAM kRtya karyo che ke enI mAphI tamane ApI zakAya ema che ja nahi, paNa rAjA jayasiMhe tamAre mATe sakhata bhalAmaNa karI che, tethI tamArI IcchA mujaba 12 killAe ane tene lagatA mulaka tamane ApavAmAM Ave che. A uparAMta tame bIjI je mAgaNIo karI, te saMbaMdhamAM jaNAvavAnuM ke tame tamArA lazkara sAthe rAjA jayasiMhane bijApuranI caDAImAM madada karaze to e caDAImAM tteha maLyA pachI tamArI mAgaNIe svIkAravAmAM Avaze. hamaNAM te tamArA putrane A rAjyamAM manasama ApIne paMcahujArI banAvyeA che ane tamAre mATe paNa A sAthe peAzAka ravAnA karyAM che. A kamAna puMjAnA nizAna sAthe ravAnA karyuM che. have pachI tame A rAjyanA hitamAM nAnA moTA prasaMgAe madadagAra raheze ane tema karavAmAM ja tamAruM hita che enI khAtarI rAkhajo. " 5. mugala-marAThAnA AdilazAhI upara hullA. mugala khAdazAheAnI dakSiNanAM musalamAnI rAjyAne gaLI javAnI dAnata mULathI hatI. mugala bAdazAheAnuM enA saMbaMdhamAM ema kahevuM hatuM ke dakSiNunAM badhAM musalamAnI rAjye dilhIpatinA tAkhAnAM athavA khaDiyAM rAjyA hatAM, paNa dilhInA bAdazAheA nabaLA paDyA tyAre tene lAbha laI, dhaNA saradArA ane khaDiyA rAjAe dilhIpatinI jhUsarI pheMkI daI, svataMtra banI gayA hatA. temAM dakSiNunA musalamAna rAjAone samAveza thAya che ane have jyAre dilhInI sattA majabUta thaI che, tyAre e dilhIpatinI nabaLAI nA lAbha laI svataMtra khanau kheDelAM rAjgyAne pAchAM DyUsarI nIce lAvavAnA dilhInA mAgala bAdazAheAnA prayatna hatA. e rIte dilhIpati akabara bAdazAhe gujarAta, khAnadeza ane baMgALAnA svataMtra banI gaelA rAjAone dilhInI jhUsarI nIce ANyA. zahenazAha zAhajahAne ahamadanagara sara karyuM. bijApura ane gAvaLakAMDAne gaLI javAnA prayatne mugala bAdazAhe karyAM ja karatA hatA paNa mugalapati auraMgajhebe te gaLI javAneA nizcaya karyAM hatA. zivAjIne sIdho karavAnA kAmamAM, tene mugala saradAra AgaLa ghuTaNIe pADavAnA kAmamAM, tene namAvavAnA kAmamAM bijApuranA alI AdilazAhe mugalapatinA kahevAthI rAjA jayasiMhane madada karI hatI chatAM zivAjIne patAvyA pachI, dilhInA auragajheba bAdazAhe bijApura ane geAvaLakAMDAne jamInasta karavA athavA te na ane te temane namAvI mugalapatinI zarate mula kare, evA khanAvavA rAjA jayasiha ane saradAra leirakhAnane hukama ApyA. aNI vakhate alI AdilazAhe gA dIdho ane tethI mugale AgaLa namavuM paDayuM, e banAvathI zivAjI mahArAja malI AdilazAha : upara bhAre krodhe bharAyA hatA ane mirajhArAjAe bijApura uparanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu 12 muM] che. zivAjI caritra ane bhegA caDAImAM mahArAjanI madadanA sabaMdhamAM nakkI paNa karyuM hatuM, eTale mugala ane marAThA maLIne bijApura upara caDAI karavAnA hatA. A saMbaMdhamAM mugala bAdazAhanA hukama AvatAMja mugalA bijApura upara caDAI karavAnI taiyArI karavA lAgyA. zivAjI mahArAjane paNa madada mATe khelAvavAmAM AvyA. rAjA jayasiMhai be lAkha rUpIA lazkaranA kharca mATe zivAjI mahArAjane mAkalI ApyA ane tAkIde taiyArI karI kuma AvavA jaNAvyu` ( zezAkI reDDI ). mirajhArAjAnA hukama AvatAMja zivAjI mahArAja peAtAnA senApati netAjI pAlakara tathA 2000 hayadaLa ane 9000 pAyadaLa laI I. sa. 1665nA navembara mAsamAM mugalAne AvI maLyA ( kIMkreDa pArasanIsa ). mugala ane marAThAo khate bhegA maLIne bijApura upara cAlyA. laTajInA niMbALakara je AdilazAhInA saradAra hatA tayA zivAjI mahArAjanA nikaTanA sagA hatA temanA upara mahArAje caDAI karI. mahArAja ane nibALakara vacce jakharu' yuddha thayuM. Akhare nibALakaranI hAra thaI ane mahArAje laTaNa sara karyuM. mahArAjanA cAvaLA lazkare vADIneA killA kabaje karyAM ane te gALAnA keTalAka mulaka jItI lIdhA, khIjA keTalAka killAe paNu lIdhA. te pachI mahArAje krAMNumAM bijApura mulaka upara rAtre chApA mAryAM ane AdilazAhI lazkarane raphe taphe karI nAkhyuM. zivAjI mahArAjanAM parAkrama ane bahAdurI saMbaMdhI rAjA jayasiMhai bAdazAhane lakhI jaNAvyuM tyAre aura'gajheba bAdazAhe zivAjI mahArAjane eka patra lakhI jaNAvyu ke " bAdazAha mahArAjanAM parAkrama sAMbhaLI ati rAjI thayA che. ' mahArAjane emanI hiMmata ane bahAdurI mATe bAdazAhe sAbAzI ApI ane emanA zauryanI kadara karI. mahArAjane eka ratnajaDita kaTAra tathA kImatI vastrao mAlyAM. mugala ane marAThAonAM lazkara puraMdarathI maMgaLaveDhA sudhI AdilazAhI mulakA kabaje karatAM karatAM AgaLa vadhatAM hatAM. magaLaveDhAnA killAne mugalAe dherA dhANyeA: saradAra khavAsakhAna ane saradAra sIjhekhAna nAmanA be nAmIcA lazkarI amaladArAnI saradArI nIce AdilazAhe 12000 mANasAnuM cunaMdu lazkara sAmanA karavA mekalyuM. alI AdilazAhe musalamAna saradAranI kumake kalyANInA jAdavarAya ane zivAjI mahArAjanA bhAI vya-kAjI rAjA bAMsale, e e marAThA saradArAne meAphalyA hatA. maMgaLaveDhAthI 10 mAIla dUra 25 mI Disembarane rAja AlizAhI lazkara ane mugala marAThAonA bhegA lazkaranA bheTA thayA. AdilazAhI lazkare A vakhate samarAMgaNune lagatI suMdara vyUharacanA karI hatI. dilera khAna ane zivAjI mahArAjanuM lazkara emaNe yuktithI thakavI nAkhyuM hatuM, pazu mugalA peAtAnI chAvaNI tarak vaLyA eTale AdilazAhI lazkare mugalA upara bahu sakhata hulle karyAM. A hallA mugalAne bahu bhAre thaI paDayo. paNa netAjI pAlakare bahu hiMmatathI sAmane karyo ane kiratasiMha madade AvI pahoMcyA tyAM sudhI AdilazAhI lazkaranI sAme Takkara lIdhI, AdilazAhI lazkara Akhare pAchu haThavuM. A laDAImAM AdilazAhI tarakathI kAjI rAjA bhoMsale tathA masavaDavALA mAte saradAre bhAre parAkrama karyAM hatAM. alI AdilazAhe jANyuM ke A tenA nAzanI paLa hatI. A vakhate jo jarApaNu DhIla thaze tA bAdazAhI ukhaDI jaze enI ene khAtarI hatI. alIe cAre tara* mANasA mAkalI. potAnA lazkarane bheguM karyuM ane mugalAne bijApurI pANI batAvavA mATe kamara kasI peAtAnA lazkaranI TukaDI pADI judA judA anubhavI saradAranI saradArI nIce mugalA upara caDAi karavA ane dhasI AvatA lazkarane herAna karavA ravAnA karI. mugala lazkara khIjApura taraph dhasI AvatuM hatuM. mugalA bijApurane gherA bAlaze evI khijApuranA khAdazAhanI aTakaLa hatI, eTale bijApuranI AjubAjunA mulaka bAdazAhe ujaDa karI naMkhAvyA. mugala lazkarane pANInI taMgI bhAgavavI paDe ane pANI vagara herAna thaI thAkI jAya, te mATe ghaNA kuvAmAM jhera nAMkhavAmAM AvyuM. mugalAne khArAkanI cIjo na maLe ane cadI cAre tathA brAsadAA na maLe te mATe mulakAne verAna karI nAMkhyA hatA. evI rIte bijApuravALAoe jabarI taiyArI karI hatI. jayasiMha rAjAnA lazkaranI TukaDI khIje melavI paDe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 39. www.umaragyanbhandar.com Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 che. zivAjI caritra ane tethI [ prakaraNa 12 su mugala lazkaranuM khaLa vaheMcAI jAya, mATe mugala mulakA upara bijApurI TukaDIoe humalA karavA mAMDyA. mugalA upara hallA karI, temane herAna karavAnI paddhati bijApuravALAoe svIkArI. bijApura ane mugalA vacce jakharuM yuddha jAmyuM. A caDAImAM mirajhArAjA peAtAnuM bhAre tApakhAnuM sAthe lAvyA na hatA, kAraNake bijApura tA tenA upayoga vinA ja sara thaI jaze evo sugalAnI mAnyatA hatI. krUttehajaMgakhAna nAmaneA mugala amaladAra aura gAbAdathI mirajhArAjAnI chAvaNI mATe nANAMnI tIjorI lai AvatA hatA tenI khabara AdilazAhI senApatine paDI eTale eNe mugala tIjorI (khaLane) lUMTavA mATe lazkaranI TukaDI mokalI. khinapurI lazkara tejaMgakhAna mATe kUca karI nIkaLyuM ane ene pAraMDA ane seAlApuranI vacce pakaDI pADyo. te jaMgakhAte mugala khajAnAne bahu bahAdurIthI bacAva karyo, paNa Akhare laDatAM laDatAM raNamAM paDyo ane khajAnA AdilazAhI lazkarane hAtha lAgyA. bIjuM bijApura bAdazAhe gAvaLakAMDAnA sulatAnane peAtAnI kumake aNuvAnI gAThavaNu karI hatI. mugalAne enI khabara paDI gaI. A be sagAe bhegA thaI jAya te mugalAine bhAre thai paDe ema che, e vAta jayasiMha jANatA hatA ane zivAjI mahArAjanI dIrdhadaSTi ane mutsaddIpaNAthI paNa e vAkepha hatA, eTale e bhAre gUMcavaNamAM paDyo. mugalAne AdilazAhI lazkare dAda na ApI, eTale jayasiMhane ciMtA thaI. dilerakhAna tA jayasiMha rAjAnA kAna mahArAjanI viddhamAM bhaMbheryA ja karatA hatA. zivAjI mahArAja kaIka ge rame che evuM jayasiMha rAjAnA manamAM ThasAvavAne prayatna leirakhAna karI rahyA hatA. te vakhatanA mugala tApakhAnAnA uparI amaladAra munazI jaNAve che keH-- dilerakhAne zivAjI mahArAjane mArI nAMkhavAnI sUcanA aneka vakhate jayarsiMhane ApI hatI ane e sUcanAmAM lerakhAna te eTale sudhI AgaLa vadhyeA hatA ke jo zivAjIne nAza karavAnI eTale ene mArI nAMkhavAnI jayasiMhane hiMmata nahAya te zivAjIne pUrA karavAnI paravAnagI ene ApavAnI e vinaMti karatA hatA. ' mahArAja upara kleirakhAna alyAM ja karatA hatA ane vAravAra zivAjI mahArAjanI virUddhamAM mirajhArAjAne uzkeravAnA prayatne karI ja rahyo hatA. rAjA jayasiMhane lAgyuM ke game te yuktithI zivAjI mahArAjane dakSiNumAMthI dUra mekalavAmAM Ave te ja mugalAInI AbarU sacavAya ema che kAraNake jo na kare nArAyaNu ane dilerakhAnanA vanathI vakhate zivAjI mahArAja vAMkA thaIne ese ane bijApura tathA gAvaLakAMDAne maLI jAya to mugalAjInuM nAka dakSiNamAM te kapAI ja jAya. zivAjI mahArAjane viAdho banAvyA vagara dakSiNamAMthI dUra karavAnA jayasiMha rAjAe ghATa racyA. A dhATa racavAmAM mugalAIne dakSiNamAM majabUta karavAnA jayasiMhanA hetu hatA. i. sa. 1666 nA phebruArImAM mirajhArAjAe aura'gajheba bAdazAhane lakhyuM hatuM ke "have AdilazAha ane kutubazAhu ApaNI virUddha bhegA maLyA che ane A saMjogAmAM zivAjInuM dila ApaNA tarapha kheMcI levAnI khAsa jarura che. bAdazAha salAmatanI mulAkAta mATe tene uttara hiMdusthAnamAM mekalI devAnI mane khAsa jarura jaNAya che " ( 5. sA. saM. 1. naM. 1112) A ane AvA keTalAka aNudhAryAM banAvAne lIdhe mirajhArAjAne pAchuM pharavuM paDayuM. mirajhArAjAe bhImA nadI pAra mugala mulakamAM AvI mukAma karyAM. " "" mugala ane bijApuranI vacce vigraha cAlI rahyo hatA, te daramiyAnamAM zivAjI mahArAje rAjA jayasiMhane jaNAvyuM ke:-- mane panALA killAne dherA ghAlavA do. e prAMtamAM huM evI sthiti karI mUkIza ke bijApuravALAne peAtAnA lazkaranA be bhAga karavA ja paDe. mirajhArAjAe tema karavA zivAjI mahArAjane ratna ApI. mahArAje panALe jaI gaDha upara mArA calAvyA. ghaNA jhanunathI laDAI thaI. mahArAjanA dhaNA cAhyA mAryA gayA paNa gaDha hAtha na AvyA. pachI zivAjI mahArAje UMDA killo kabaje karavAnA' prayatna karyAM, paNa A killAnA saradAra rUstamajhamAnAhe bahu bahAdurIthI bacAva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM che. zivAjI caritra karyAM. A vigraha cAlu hatA te daramiyAna zivAjI mahArAjanA lazkarI amaladAra saradAra netAjI pAlekarane mahArAja sAthe kaI kAraNusara aNubanAva thayA, tethI te mahArAjane cheDI alI AdilazAhane maLyo. bijApure saradAra netAjI pAlakarane svIkAryAM ane netAjIe mugala mulaka upara caDAI karavAnI zarUAta karI. rAjA jayasiMhane tenI khabara paDI eTale ene peAtAnA pakSamAM laI levAnI geADhavaNuM karI. mirajhArAjAe netAjIne kImatI bheTA ane bakSisa ApI mugalAImAM pAMcahajArI manasabAra banAvyA. prakaraNa 13 muM 1. sugala darabAmAM mahArAja giraphatAra ane chUTakAro. 2. AcAmAM Agamana. 3. sugala darabAramAM mahArAja. 4. zivAjI mahArAja giraphtAra, pU. jApharakhAna ane zivAjI mahArAja, 6. rAmasiMha upara vAta. 1. mugala darabAramAM mahArAja giraphatAra ane chUTakAro. pA chalA prakaraNamAM jaNAvI gayA pramANe mirajhArAjA jayasiMhe auraMgajheba bAdazAhane dakSiNanI aDacaNAthI vAkepha karyAM ane zivAjI mahArAjane game te prayatne meLavI levAnI jarUra che ema jaNAvyuM. mirajhArAjA pote mAnatA hatA ke marAThA mATe mogala bAdazAhano hradayapalaTA thayAnI zivAjI mahArAjane khAtarI thaze te mugala zahenazAhatane zivAjI mahArAja jevA khaLavAna saradAra maLI jaze, tethI game te prayatne mugala ane marAThAo vacce mIThAza ubhI karavAnA prayatne mirajhArAjAe karavA mAMDyA. dakSiNanA gaMbhIra thaI paDelA mAmalAne vicAra karatAM mirajhArAjAne lAgyuM ke zivASTha dakSiNamAM hAya teA mugalAI te nukasAna thavAnA saMbhava che. A badhI khAnAo dhyAnamAM laI rAjA jayasiMhe bAjI gAThavI ane hAlanA saMjogAmAM zivAjI rAjAne dilhI kheAlAvI levA mATe bArdazAhane sUcanA karI. A sUcanA karIne mirajhArAjA e bAbateA sAdhavA IcchatA hatA. eka te zivAjIrAjAne dakSiNamAMthI dUra karavA ane bIjI dAnata e hatI ke zivAjI rAjAne mugala darabAramAM meAkalI emanu mAna jALavI bAdazAhanA hRdayapalaTAnI emane khAtarI karI ApI, mugala ane marAThA vacce mIThAzanAM mULa nAMkhavAM. dakSiNamAM gUMcAI paDeluM kAkaDuM ukelavA mATe mirajhArAjAe A AbAda rastA khALI kADhayo hatA. A rastA khALI kADhavAmAM mirajhArAjAnA hetu taddana zuddha hatA. sUcavelA mAryAMnA amala bAdazAha kare teA tethI marAThAone nukasAna thayA vagara mugalAne lAbha thAya ema hatuM. dakSiNamAM rAjakIya saMnnegI bahu jhaDapathI badalAyA jatA hatA, eTale bAdazAhanA uttaranI rAha e cAtaka pakSInI mArka jaeNI rathA hatA. khAdazAha taraphathI jayasiMha rAjAnI sUcanA svIkAryane javAba AvI gayA. hI mirajhArAjAe hajI paNa gerasamajUta bAkI rahI hAya tA te dUra karavA mATe zivAjIne samajAvavAnA prayatnA karavA mAMDyA. " ghaNI khAMkhatA evI che ke jo zivAjI rAjA pote rUbarUmAM jaI bAdazAhane jaNAve tA tenA nikAla tarata ja thaI zake. tA eka pherA dilhI jaI, bAdazAhane maLI AvavA mahArajane mirajhArAjAe Agraha karavA mAMDyo. auraMgajhebanA dagalabAja svabhAvathI ane tenAM krUra kRtyathI mirajhArAjA vAk hatA. zivAjI rAghna'paNa auraMgajhebane pUrepurA pArakhatA hatA e paNa e jANatA hatA, eTale esa bAdazAha upara vizvAsa rAkhavA ke nahi e prazna AvIne ubho rahyo. miA * 77 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM rAjAe mahArAjanI sahIsalAmatI mATe hAmI bharI. mugala darabAramAM mahArAjano vALa sarakhe paNuM vAMke nahi thAya evI goThavaNa karavAnuM mirajhArAjAe vacana ApyuM ane zivAjI mahArAjane mugala darabAramAM javA kahyuM. mugalene hAthe koIpaNa prakAranuM apamAna nahi thAya evI khAtarI karI lIdhA pachI ja mahArAjane manAvavAnuM mirajhArAjAe zarU karyuM hatuM. game teTalI mahenata karIne, bAdazAhane samajAvIne ane mahArAjane manAvIne mirajhArAjA mugala ane marAThAo vacce mIThAza ubhI karavA IcchatA hatA. I. sa. 1666nA mArcanI 5 mI tArIkhe bAdazAha auraMgajhebe zivAjI mahArAjane patra lakhI dilhI AvavA AmaMtraNa ApyuM. te patramAM eNe jaNAvyuM hatuM ke "tamAre mATe amane bhAre mAna che. amAro patra tamane maLe ke tAkIde vakhata vitADyA vagara atre Avazo. mulAkAta vakhate tamAro mAnamaratabo pUrepuro sAcavavAmAM Avaze ane mulAkAta thaI rahyA pachI TUMka mudatamAM ja tamane tamAre deza pAchA javAnI rajA ApavAmAM Avaze. A sAthe tamAre mATe poSAka mekalyo che. tenA svIkAra karaze." mahArAjane mirajhArAjA dilhI javA manAvI rahyA hatA eve vakhate auraMgajheba bAdazAhane patra mahArAjane maLe, eTale mahArAja te dharmasaMkaTamAM AvI paDyA. mirajhArAjAnAM vacanomAM emane pUrepura vizvAsa hato. mirajhArAjA Agraha karI rahyA che ane bAdazAha taraphathI AmaMtraNa AvyuM che, te A prasaMge A takano lAbha levo ke nahi e vicAramAM mahArAja paDyA. dilhI javAmAM potAnI jAtane pUrepUrA jokhamamAM nAkhavA jevuM che enI te mahArAjane saMpUrNa khabara hatI paNa A jokhama veThamAthI hAthamAM lIdhelA kAmane koI rIte Teke maLe che ke nahi ene mahArAja bahu jhINavaTathI vicAra karatA hatA. yavana bAdazAhanI khijamata pitAne na uThAvavI paDe mATe puraMdaranA tahanAmAM vakhate zivAjI mahArAje yukti prayuktithI pitAnA kizora vayanA kamAra saMbhAne manasaba apAvI ane pote koI paNa jAtanI bAdazAhanI tahenAtamAMthI bAtala rahyA. yavana bAdazAhane pratyakSa namavAne prasaMga na Ave te mATe puraMdaranA tahanAmA vakhate mahArAje mutsaddIpaNuM calAvI evI zarata karI ke emane bAdazAhane sujAro karavAnI pharaja na paDe. mirajhArAjAnA nehI dabANe ane bAdazAhanA AgrahapUrvakanA AmaMtraNe zivAjI mahArAjane mUMjhavaNamAM nAMkhyA hatA. A prasaMgamAMthI chaTakI javAnI yukti mahArAja zodhI rahyA hatA. mirajhArAjA pratye emane bhAre mAna hatuM ane emanAM vacanamAM emane saMpUrNa vizvAsa hatA eTale emane Agraha emanAthI pAcho ThelAya ema na hatuM. bacapaNamAM paNa jeNe bijApuranA bAdazAhane karanIsa karavA mATe vAMdho uThAvyA hatA ane pitAne pUjya pitAnI lAgaNI dubhavI hatI te zivAjI mahArAjane have yavana bAdazAhane kuranIsa karavAno prasaMga AvI paDayo. bAdazAhane Agraha ane mirajhArAjAnuM dabANa hovA chatAM zivAjI mahArAja dilhI javA dilathI khuza na hatA. musalamAna bAdazAhane nahi namavA mATe emaNe bacapaNamAM pitAnA pUjya pitAne nArAja karyA hatA. yavana sattAne nahi namavA mATe ja pitA ane vaibhava vilAsane tyAga karyo hato. male AgaLa mAthuM nahi namAvavA mATe ja emaNe bacapaNamAM ja gharabAra choDayAM hatAM, ujaLA bhaviSya upara lAta mArI hatI. tekAnI dariye tarI rahyA pachI khAbociyAmAM DubavAno prasaMga AvI paDayo hato. musalamAnene nahi namavA mATe te emane aneka vakhate Aphata vahoravI paDI hatI, te have hiMdu dharmane chala karanAra haidu maMdironAM apamAna karanAra auraMgajhebane namavA javA mATe mahArAja rAjIkhuzIthI taiyAra na ja thAya e dekhItI vAta hatI. prasaMga evo hato ke temAMthI rasto kADhave e bahu agharuM hatuM. je auraMgajheba dhamadha musalamAna hatA, jeNe dhamAMdhapaNAne lIdhe hiMduo upara julama gujAryA, jeNe hiMduonAM aneka prasaMge, aneka ThekANe apamAna karyA, je hiMduonA devaLe teDavAmAM ane temanI pUjya mUrtio bhAMgavAmAM pitAne dharma samajatA hatA, jenA vakhatamAM jenA hukamathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM] cha zivAjI caritra 383 hiMonI Ijjata lUMTavAmAM AvI hatI, jeNe bharatakhaMDamAMthI hiMdu dharma, hiMdu jAti, hiMdu saMskRti, TUMkamAM hiMdutvanuM nAma nizAna, hiMdutvanI jaDa ukheDI nAMkhavA ane nAbUda karavAnA prayatna AdaryA hatA, jeNe rAjagAdI mATe pitAnA bhAIone dago dIdhuM hatuM, bhatrIjAone vizvAsaghAta karyo hato, bAdazAhI meLavavA mATe jeNe potAnA pitAne paraheja karyA hatA, giraphatAra pitAne baMdIkhAnAmAM jhera devAnA jeNe aneka prayatna karyA hatA, jeNe gAdI mATe pitAnAM najIkanAM sagAMone krUratAthI mArI naMkhAvyAM hatAM, evA auraMgajheba bAdazAhanA patramAM ke vacanamAM zivAjI mahArAja vizvAsa rAkhe evA bheTa na hatA. mahArAjane mirajhArAjA upara vizvAsa hato, paNa emanA ekalAnA vizvAsa upara e mugalAIna pATanagara dilhI jaI jamanA jaDabAmAM bharAI jAya ema nahatuM. A mahatvanA muddA upara pitAnA matsadIo ane saradArane abhiprAya jANavA mATe mahArAje badhAne rAjagaDha belAvI darabAra bharavAne nizcaya karyo. auraMgajheba bahu dhUta puruSa hate. mirajhArAjAnA patrathI eNe kharI sthiti jANI lIdhI. jayasiMhanI muzkelIothI paNa e pUrepure vAkepha thaI gayA. ene pitAne paNa vicAra karatAM lAgyuM ke AvA saMjogomAM zivAjI mahArAjane dakSiNamAM rahevA devo e mugalAI mATe jokhamabhareluM che. dakSiNano mAmalo dinapratidina mugalene mATe vadhAre ne vadhAre vikaTa thato jato hato ane zivAjI rAjA je mutsaddI game te vakhate ene lAbha laI le te mirajhArAjAe bhAre prayatna sara karelI bALa vakhate hAthamAMthI chaTakI jAya ane "kaDI letAM pATaNa paravAryuM" enA jevo khela thaI jAya. badho vicAra karI zivAjI mahArAjane temanI lAgaNI dubhAvyA sivAya navI ubhI thayelI mIThAza jALavI rAkhIne yukti prayuktithI tAkIde dakSiNamAMthI mAnabhera uttaramAM lAvavA auraMgajhebe AmaMtraNa mokalyuM. jema zivAjI mahArAja auraMgajhebane barAbara oLakhatA hatA. tema eraMgajheba paNa mahArAjane purepura pichAno hato. AmaMtraNavALA patramAM sneha ane mIThAza darzAvavAnI kuneha te bAdazAhe barAbara batAvI hatI, chatAM zivAjI mahArAja jevA pahoMcelanA dilanI khAtarI karAvavA mATe A patra pUrata na hatA, e 5Nu auraMgajheba samajI gayo hato. mahArAja bAdazAhanA AgrahathI ane mirajhArAjAnA dabANathI mAnI jAya ane dilhI AvavA taiyAra thAya evA sIdhA ane sAdA nathI, e mugala bAdazAha jANatA hatA. dilhIpatinAM vacanA upara vizvAsa na bese tyAM sudhI zivAjI rAjA kadApI dilhI Avaze nahi enI auraMgajhebane jANa hovAthI A dhUrta puruSe aneka yuktio racavA mAMDI. zivAjI mahArAane bAdazAhanAM vacanamAM vizvAsa bese ane dilhI AvavA lalacAya te mATe bAdazAhe darabAranA rajapUta saradAro ane rajapUta rAjAo AgaLa zivAjI mahArAjanA saMbaMdhamAM vAta karavA mAMDI. auraMgajheba bAdazAha bahu cAlAka ane cakAra hovAthI jANato hato ke tenA darabAranA rajapUta rAjAomAM ane hiMdu saradAramAM ghaNAM mANasa zivAjI mahArAjane cAhanArA ane vakhANanArA hatA. ghaNuone mahArAja pratye mAna hatuM ane keTalAkane te emanA upara prema paNa hatA. bAdazAhanI dhAkane lIdhe zivAjI mahArAja sAthe icchA hovA chatAM koI khule saMbaMdha nahetuM rAkhI zakatuM ane manamAM pUrepuruM mAna hovA chatAM kaI khullI rIte emanAM vakhANa nahotuM karI zakatuM. TUMkamAM mugala darabAranA ghaNuM rajapUta rAjAo temaja saradArane mahArAja mATe mAna hatuM, prema hato, abhimAna hatuM, lAgaNI hatI, pUjyabuddhi hatI e badhuM auraMgajheba jAte hatA, eTale eNe mahArAjanA vakhANanArAone lAbha uThAvavAno vicAra karyo. A saMbaMdhamAM Theyenot's account of SuratmAM nIcenI matalabanI bInA bahAra paDI che -" zivAjIne dakSiNamAMthI tAkIde khaseDI, uttaramAM pitAnA kabajAmAM ANavA mATe auraMgajhebe yuktio racI. zivAjIe surata lUMTayuM e enA kRtyanAM auraMgajhebe vakhANa karavA mAM ane e jaNAvavA lAgyo ke eNe te eka bahAdura narane zobhe evuM kAma karyuM che. e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ praka@ 13 muM kulamAM ene ze deSa deSa te suratanA mugala gavarnarane gaNAya. gavarnaranI pharaja ene (zivAjIne) aTakAvavAnI hatI. lekene ane zaherane bacAva karavAnI javAbadArI gavarnaranI hatI. te eNe na bajAvI te mATe ene (gavarnarane) doSa devAya. zivAjIne te mATe deSa na daI zakAya. ApaNA gavarnaramAM bacAvanI hiMmata na hatI tethI zivAjIne doSa kema devAya? zivAjInA saMbaMdhamAM AvI AvI vAta auraMgajheba pitAnA darabAranA rAjapUta rAjAo AgaLa karatA. ghaNI vakhata e ema paNa jaNAvate ke mArI A IchA ene jaNAvavAmAM Ave te ghaNuM sAruM ! vaLI eka rAjAne te bAdazAhe tenI IcchA ane zivAjI mATe tene abhiprAya ane mAnanI lAgaNI zivAjIne patrathI lakhI jaNavavA kahyuM ane jo e darabAramAM Avaze te enI sahIsalAmatI ane mAnamaratabA mATe keIpaNa jAtanI zaMkA nahi lAvavAnuM bAdazAhe vacana ApyuM. bAdazAha zivAjInA pAchalA badhA ja aparAdha bhUlI gayo che ane e darabAramAM Avaze te enI sAthe evuM vartana rAkhaze ke ene keIpaNa rIte nArAja thavAnuM kAraNa maLaze nahi. bAdazAhanAM AvAM vacana sAMbhaLI ghaNu rAjAoe zivAjI rAjAne patro lakhyA ane pitAnA putra saMbhAjI sAthe pitAnA bacAvanA lazkara vagerene barAbara baMdobasta karI dIlhI AvavAmAM koIpaNa jAtane vadhe nathI ema jaNAvyuM." zivAjIne dakSiNamAMthI khaseDI dilhI laI javA mATe mirajhArAjA bhAre prayatno karI emane manAvI rahyA hatA tyAre auraMgajheba bAdazAha paNa zivAjIne dilhI ANavA aneka yuktio racI rahyA hatA. bAdazAha ane jayasiMha rAjA e baMne mahArAjane khaseDavA mATe pitapotAnI rIta pramANe aneka yuktio goThavI rahyA hatA. prayatno karavAmAM bAdazAha te prapaMcanI jALa pAtharI rahyo hato. enA manamAM kapaTa hatuM. paNa mirajhArAjAnuM dila kALuM na hatuM. enI IcchA zivAjI mahArAjane dakSiNathI khaseDI dakSiNamAM mugala hita sAcavavuM ane mahArAja tathA bAdazAha vacce mIThAza karI mahArAjAne mugalAIne eka meTa khaMDiye rAjA banAvo e hatI. zivAjI mahArAjane dilhI mokalavAmAM mirajhArAjAno vicAra temane nukasAna karavAnuM na hatuM, paNa mogalone phAyado karavAnuM hatuM ane zivAjI rAjAnA aMtaHkaraNamAMthI mugale mATenI AMTI kADhI nAMkhavAnuM hatuM. bAdazAha sAthe rUbarUmAM mulAkAta thayAthI ane mahArAjane mAnamarataba barAbara sacavAyAthI mahArAja ane mugale vaccenuM vera nAbuda thaze, evI mirajhArAjAnI prAmANika mAnyatA hatI. zivAjI jo bAdazAhane maLatiye thaI jAya te A dakSiNa deza tAbe karavAmAM mugalone saheluM paDe, evI jayasiMha rAjAnI gaNatarI hatI, tethI e zivAjI mahArAjane dilhI mekalavA bahuja Atura hatA. mahArAja dilhI jaI bAdazAhane rUbarU maLaze te dilasaphAI thaI jaze, ghaNI gUMcanA ukela thaze, eka bIjAne mATe kaMI gerasamaja thaI haze to te dUra thaI jaze ane dilhIpati mahArAjane AkhA dakSiNa dezanI subedArI Apaze vagere vagere vAta karI mahArAjanuM mana manAvavAnA mirajhArAjAnA prayatna cAlu ja hatA. dilhI javA mATe rAjagaDha mukAme darabAra. mirajhArAjAne upadeza, salAha ane sUcanAo sAMbhaLI lIdhA pachI zivAjI mahArAja rAjagaDha gayA. mahattvanI bAbata upara sarvenI salAha levAnuM nakkI karI rAjagaDhamAM darabAra bharyo. A prasaMga mahArASTra mATe bahu mahatvano hato. mahArAje A saMbaMdhamAM potAnA sAthIo sAthe bahu thI carcA karI. mutsadIo ane yoddhAo vacce A saMbaMdhamAM khUba vATAghATa thaI darabAramAM pitAnA vicAre, prAmANika mAnyatA ane sAcA abhiprAya vinayapUrvaka sacoTa bhASAmAM darzAvavAnI dareka darabArIne chUTa hatI. mahArAjano abhiprAya I vakhate amuka bAbatamAM bahAra paDI gayo hoya, to paNa tenI viruddha pitAne sAro abhiprAya darabArIe bahu chUTathI jAhera karI zaktA. carcA vakhate paNa vicAre ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grIka su. che. zikSaNa ti za k dahIlA upara sattAnuM dRbANu mUkavAmAM AvatuM nahi. keTalIka vakhate mahArAja evA makkama vicAranA ane dISTadaSTivALA pazu ka TIkAkArAnI aNu pAtAnI viruddhane abhiprAyavALA haiAvA chatAM kadara karatA. A darazmAmAM darekane mahArAjanA dilhI javAnA saMbaMdhamAM potAnA abhiprAyA chUTathI darzAvavA sUcanA thaI. A pramAM keTalAka saradvArAe jaNAvyuM ke " AvA sa'jogAmAM dilhI javuM e to devaLa jamanA jakhAmAM mahArAjane paoNlavA jevuM che, " khIjA keTalAdyae jaNuAvyuM ke auraMgajheba bahu thAtakI che, enA upara vizvAsa mUkvA jevuM nathI. enA vacanathI meLavAI javAmAM nukasAna thavAnuM che. eNe zvetAnA bApane 9 karyAM ane maratAM sudhI ane adIkhAnAmAM saDAvyA, bhAI khAne krUratAthI mAryo, bhatrIjAonA nAma karyuM. AvA nirdeyanA hAthamAM jaIne pAvAmAM jarA paNa DahApaNa nathI, auraMgajheba to hiMdudharmA TTo duzmana che, e to taddana rmAMdha musalamAna che. mahArAja to enI AMkhamAM khaTakI rahyA che. enA tAkhAmAM jAte javuM e te ApaNI bhAre bhUla thaze. mahArAja ! dilhI javAmAM aneka jAtanA bhaya che. sAhasa e vIra puruSanA Avazyaka guNa che, paNu sAhasa karatAM pahelAM UM| vicAra karIne niya upara AvavuM e DAlA puruSanuM lakSNa che. mahArAjane auragajheba bAdazAha daMgA dISA sivAya raheze nahi. mAnA gAtrIzIe caDhelA dagalabAjanA khUjAmAM ja paDavAthI pariNAma mAThuM' mAvaze, eMTaluM ja nahi paNa AkhA mahArASTranA mutsaddIpaNA upara pANI karI vaLaze. dugalamAja duzmananA kheALAmAM mAthuM mUkavAnI salAha ameA kadI paNa ApIzuM nahi, dilhI javAnI tarapheNamAM abhiprAya ApanAra saradArAe jaguAvyuM ke ApanA dilhI javAthI vakhate viparIta pariNAma sAvaze ane vakhate Apane bhAre bekhamamAM AvavuM paDaze, paNa ApatI vipattithI AApe hAthamAM lIdhelA kAne jabarI puSTi maLaze. " e vidvAnanI lIlAne rakriyA ame nahi ApI kIe paNa amAruM aMtaHkaraNa te hajue amane kyAM ja kare che ke mahArAjane duzmananA jakhAmAM vA devA nahi. kuLajhADanAM uttama phaLa levA mATe je kAI khAgavALA teja jhADanuM mULa mapI tenuM khAtara e Ane mApe teA uttama phaLanI AzAe e jhADane mAravAnA akhatarA karavA jevuM ja thaze. jIddI judI dRSTithI vicAra karatAM amane te hajIe lAgyAM ja kare che ke Apane dilhI na javA devA ane Apa javA taiyAra thAmA tA sakhata virAdha karavA. mahArASTranA mahAkaMIka narama maDhavA che ane temanAmAM navA jIssA bhANavAnI jarUra che, ema mAnI mApa A sAhasa kheDatA hai| to mahArAja ! e sAhasa na kheDatA mahArASTranA marAThA yugalane caNA cavaDAvaze enI ame Apane khAtarI mApIe chIe. e bAbatamAM jarAe ciMtA na karI. dilhI javAmAM Apa jiMdagInuM jokhama kheDA e e vAta ApaNA keTalAka saradArA bhUlI jAya che e mahArASTranuM kramanasIba che. dilhI javAthI nukasAna tharo, ge parI ane hiMdustAnanA hiMduonA udaya mATe Ape zarU karelI ImAratane bhAre dhakko lAgaze, Apa ApanI jiMdagI khAtara nahi to hiMdutvarakSaNanA kAma khAtara vitI jjAnA vicAra mAMDI vALA, keTalAka sarakArAe te vaLI jaNAvyuM ke A sajogAmAM mugala rAjadhAnImAM javuM e AgamAM irAdApUrva kUdI paDavA jevuM che. A saMjogAmAM lhiI javuM e hAthe karIne mAthe vipatti vaheArI levA jevuM che. A saMjogAmAM dilhI javuM, e hiMdutva hAranA kAmane jANI joI te khALabhe nAMkhavA jevuM che. A saLaMgAmAM dilhI javuM e bharelA brANAmAM dhULa nAkhavA jevuM che. dilhI javAmAM sAhasa uparAMta sutsaddIpaNAnI khAmI paNa che, ema kahI zakAya. mahArAja ! auraMgajheba te ApaNA kaTTo duzmana che. musalamAnI sattAnAM mULa ukheDI nAMkhavA mATe tA mANe jaMga mAMDayo che. evI sthiti jANavA chatAM enA samADhAmAM jANI joI ne AvavuM e ApaNuM mutsaddIpaNuM nathI. mahArAja! eNe game tevAM vacano ApyAM haro te pazu ane tADatAM vAra nahi lAge. sagA bhAI ne mApelAM vacane vakhata AvatAM tarka sAdhavA jeNe turata tAmAM e aura'gajheba Apane ApeluM vacana pALaze ema Apa kevI rIte mAno ! mahArAja Apa kRpA karIne karIthI A badhI bAbatano vicAra karo. jayasiMha rAjA upara 49 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM Apane vizvAsa che, e amo jANIe chIe. e vizvAsa vakhate vAjabI paNa heya, tethI zuM? auraMgajheba te pitAnA kaTTA duzmanane nAza karavAnI taka Ave te mirajhArAjAnuM paNa mAne ema nathI. mirajhArAjAe ApelA vacane emanI pAse raheze ane bAdazAha pitAnuM dhAryuM karI jaze. A savAla mirajhArAjAne maLavA javAnuM nathI, paraMtu ApanA kaTTA zatrunA kabajAmAM jAte jaIne paDavAne che. tenA upara nathI amArA vizvAsa ke nathI Apano vizvAsa. ke nathI koIne. mirajhArAjAnAM vacana bhale sAcAM hoya, paraMtu mahArAjane jenI pAse javAnuM che tenA upara vizvAsa na hoya te bIjA uparane vizvAsa zA kAmano! vaLI mahArAja Apa Aja sudhI yavana sattAne nathI namyA. jyAre te sattAne namavAne prasaMga kamanasIbe AvI paDayo hato tyAre Ape bahu yuktipUrvaka zrI zaMbhAjI mahArAjane mugalAInI manasaba apAvI. e saMkaTamAMthI Apa khUbIthI nIkaLI gayA ane have hAthe karIne dagalabAjanA darabAramAM javuM e amane te jarAe racatuM nathI. e te mahArAjanI salAmatIne savAla che eTale ame sevake ApanI AgaLa Apane na ruce te paNa amAro vAMdhA rajU karIzuM. mahArAja ! Ape te bacapaNathI musalamAna rAjAono. emanI sattA ane svabhAvane anubhava lIdhA che. Ape ene pUrepUro abhyAsa paNa karyo che. Ape e saMbaMdhI aneka akhatarA paNa ajamAvyA che. chatAM AvA saMjogomAM auraMgajheba jevA kaTTA musalamAna bAdazAhanI pakaDamAM sapaDAI javAnA khela kema khelI rahyA cho, e ame nathI samajI zakatA. zuM Apane ema lAge che ke auraMgajheba Apane sahIsalAmata dilhIthI mahArASTramAM pAchA AvavA deze? ene tyAM piMjare paDelA pakSInI pAMkhe tUTI ja samajavAnI. pAMjaruM leDhAnuM hoya ke pittaLanuM hoya ke senAnuM hoya, paNa pajarAnI banAvaTathI sapaDAelA pakSInI muktinA praznane nikAla nathI AvatA. mahArAja ! amane te tAjubI e thAya che ke, e kapaTInA jIvanane aneka rIte tapAsyA pachI enA upara Apa zA kAraNathI vizvAsa rAkhe che? mugalapatinA mIThA zabdo ane lalacAvanArI vAtonI sonerI jALamAM Apa jarA paNa phasAe evA te nathI, paNa Aje Apane A zuM sUjhayuM che ? amArI khAtara, ApaNA vahAlA hiMdudharmanI khAtara, Apa kRpA karI dilhI javAno vicAra mAMDI vALe." mahArAjanA dilhI javAnA saMbaMdhamAM A pramANene virodha keTalAka saradAroe darzAvyo, paNa darabAranA meTA meTA anubhavI ane ghaDAyelA mutsaddIoe dilhI javAnI tarapheNamAM pitAnA abhiprAyo darzAvyA hatA. mahArAje te badhI vAte sAMbhaLI dalIle dhyAnamAM lIdhI ane saMyogo samajIne hAthamAM lIdhelA kAmane vega ApavA mATe dilhI javAnuM sAhasa kheDavAno nizcaya karyo. pitAno nizcaya darabAramAM jAhera karatAM mahArAje kahyuM ke, "mAre dilhI javAnI viruddhamAM je je saradArae pitAnA vicAre darzAvyA che te badhAne zAMta citte vicAra karyA pachI ja meM dilhI javAno nizcaya karyo che. dilhI javA ane zrI bhavAnInI AjJA che eTale game tevAM saMkaTa AvI paDaze te paNa mAruM rakSaNa karavA e sarvazaktimAna zakti samartha che. mArA rakSaNanI ciMtA mAre karavAnI na hoya, auraMgajhebanI nasenasano huM bhomiyo chuM. enuM dhamadhapaNuM, hiMdudharma pratyene eno dhikkAra, mArI pratyene eno tiraskAra, virodhIo pratyenI enI karatA mArI dhyAna bahAra nathI. enA mIThA zabdothI chetarAI ne ke ThagAIne meM dilhI javAno nizcaya nathI karyo. enAM vacano upara mane jarAe vizvAsa nathI. mane to vizvAsa zrI bhavAnInI preraNamAM che. badhI bAbatano vicAra pUrepuruM karyA pachI ja dilhI javAno meM nizcaya karyo che. dilhI javAmAM bhAre bhaya che e vAta kharI, paNa jAmelI musalamAnI sattAne ukheDavI hoya te evA bhayathI bhAge dahADe nathI vaLavAno. evA evA te aneka bhayanA bheTA karavA taiyAra rahevuM paDaze. jiMdagInAM jokhamo kheDavAM paDaze. zirasaTTAnA khela khelavA paDaze. sAre nasIbe ane mahArASTrane sadabhAgye mAre mATe prANa pAtharavA taiyAra thAya, evA saradAre ane amaladAre mane maLyA che. mArAM mANasane mArA upara apratima prema che. e apratima prema hovA chatAM meM hAtha dharelAM kAmo upara emane prema vizeSa che ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNuM 13 muM 1 che. zivAjI caritra 387tethI ja mane baLiyA duzmananA gharamAM jatAM bahu bhaya nathI lAgatuM. dilhI darabAramAM laI jaI mArI sAthe yavana dagalabAjI karaze, mAre vizvAsaghAta karaze, mugale vakhate mAro vaDe lADa karI nAMkhaze, te mane vizvAsa che ke e samAcAra eka vijaLInA AMcakAnI garaja sAraze. dhaNuM hiMdu saradAra ApaNe hAtha karelA kAmamAM tamArA sAthI thaI jaze. keTalAka musalamAnI gUMsarI nIcenA saradAra khullI rIte tamane AvIne maLe paNa kharA. jemane hiMdutvanI laganI lAgI haze te hiMduo maraNiyA thaI jaze eTaluM ja nahi paNa mugala darabAranA hiMduomAM paNa hiMdutvanI jyoti pragaTa thaze ane keTalAka mugalAIna saradAra khullI rIte musalamAnI sattAne sAmane karavA taiyAra thaze. mugale mane giraphatAra kare te paNa tethI ApaNe hAtha dharelA kAmane te phAyado ja thavAnuM che. mugale vizvAsaghAta karaze to ekAda vyaktine tenA bhAga thavuM paDaze. jo e vakhata Avaze te mane aMgata nukasAna thaze. mArI jAtane eTale mAre pite ghaNuM khamavuM paDaze, paNa mugalenA vizvAsaghAtathI mahArASTramAM musalamAnI sattA sAme krodhanI jabarI javALA saLagaze. mahArASTra je kharuM rUdra svarUpa dhAraNuM kare te musalamAnI sattAnAM mULa jaDamAMthIja ukhaDI jAya, ene mane vizvAsa che. je vizvAsaghAta karI, mugale mane giraphatAra karaze athavA mAronAza karaze to mugala sattA potAne mATe dhera khodavAnuM kAma karaze. dilhI javAmAM bhAre bhaya che paNa aMtamAM teTaleja lAbha che, tyAM javAmAM mArI jAtanuM pUrepuruM jokhama che, paNa e jokhama mAthe levAmAM mArA dharmane lAbha che, mArA dezane lAbha che, to jAtanA jokhamano vicAra karI mArAthI tyAM javAno vicAra kema mAMDI vaLAya ! huM aneka mANasanI kImatI jiMdagIo A pavitra kAmamAM hemuM chuM ane Aje jyAre jAta upara prasaMga AvI paDyo tyAre huM jAta bacAvavA prayatna karuM te Izvara mane yaza zI rIte Apaze? kevaLa prazaMsA ane vAhavAha meLavavA khAtara jiMdagI veDaphI devA huM kadI paNa taiyAra nahi thAuM, paNa mArA dezanuM ke mArA dharmanuM bahetara thatuM hoya to te mATe mArI jAta kurabAna karavA huM taiyAra chuM. dilhI javAmAM ApaNane aneka prakAranA lAbha thavAnA che. (1) dilhI javAnuM sAhasa kheDavAthI huM mugala darabAranA raMga DhaMga joI zakIza. (2) uttara hiMdusthAnamAM javAthI mArA pUrvajonAM parAkramanA sthaLe ane kIrtisthaLe joI te sthAnomAM vahetA umaMga ane utsAhanA nirmaLa jharaNuonuM nIra prAzana karI zakIza. (3) uttara hiMdusthAnamAM meTAM moTAM tIrthakSetranAM darzana karI zakIza. (4) gaMgA yamunA Adi pavitra nadIonAM snAna karI pAvana thavAnI mane taka maLaze. (5) uttara hiMdusthAnamAM javAthI mugalAI deTalI nakkara che tenuM sAcuM mApa huM kADhI zakIza. (6) uttara hiMdusthAnanI musApharI daramyAna samadaSTithI nirIkSaNa karI mugalAInI pila keTalI che tenI mane jANa thaze. (7) auraMgajhebanA dhamadhapaNAnI asara uttara hiMdusthAnanA hiMduo upara keTalI thaI che, te huM e mulakamAM jAuM teja joI zakuM. (8) dilhI javAthI mugalAInA rAjapUta saradAra ane khaMDiyAomAM keTalA mugalAInA cUsta sevako che, keTalA pAkA gulAme che, keTalA mugalAIne vaphAdAra hovA chatAM hiMdutvanuM abhimAna dharAvanArA che ane keTalA uparathI vaphAdAra hovA chatAM aMdarathI mugalAIna nAzamAM rAjI che, e huM jANI zakIza. (9) mugalAInA musalamAna saradAremAM paNa kaMI asaMtoSa che ke kema ane te hoya te kyA kyA saradAro aMdarathI mugala sattA pratye baLI rahelA che ane e saradAro keTalA pANImAM che, te huM tAravI zakIza. kyA kayA saradAromAM dilhIpati pratye asaMtoSa che ane temAMnA keTalAnA asaMtoSane phUMkavAnI jarUra che, enI paNa huM uttaramAM jaIza te mAhitI meLavI zakIza. (10) tyAM jAuM te ja mugala darabAranA sarve rAjapUta rAjAo ane hiMdu saradAra sAthe sneha bAMdhI zakIza. snehI banyAthI badhAe saradAra kaMI ApaNuM maLatiyA nathI thaI javAnA ane mugalanI sAme ApaNane madada karavA chaDe coka bahAra nathI paDavAnA e huM jANuM chuM, chatAM sneha kadApI nakAme nathI jato. virodha karavAno vakhata Ave to evA snehIo mugalAInA pratinidhi banIne ApaNo virodha karaze. paNa eTaluM te kharuM ja ke duzmana taraphathI sAdhAraNa sneha vagarane saradAra jeTalI kaDavAza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 che. zivAjI caritra prakaraNa : 5 kare teTalI kaDavAza nehavAne mANasa te nahi ja kare. enuM aMtaHkA saheja kumaLe te he ja, (11) dilhI gayA pachI je bAdazAha vizvAsaghAta na kare te jarUra tenA upara huM suMdara chApa paAI zakIza e bAbatamAM mane vizvAsa che. huM ene samajAvIne tenI pAsethI dakSiNanI bekArI meLavI zakIza. (12) je huM sUbedArI meLavI zake te evaLAMkA ane bijApuranAM musalamAnI rAtane mugalanI madadathI saMpUrNa nAza karI zake. (13) e baMne sattAne nAza thatAM e rAmanA saradAra senApatio ane lazkarI amaladArone apanAvI laI, ApaNe mahArASTramAM prabaLa sA ApaNu nA rakSaNa mATe sthApI zakIzuM. (14) evI rIte prabaLa sattAnI jamAvaTa karyA pachI mugalAInA rAjapUta saradAre ane rAjAo jemanI sAthe sneha thayuM hoya temane aMdarakhAnethI bhamamAM AvI paDelA hiMdutvane bacAvavA mATe ApaNI laDatane anukuLa karI laI ane je anukuLa na thAya temane taTastha rAkhIne ane keTalAka kSatriyane khulI rIte sAthe laIne dilhI upara hallo karI, musalamAnI sattAne jamInadosta karI zakIza. (15) mugala bAdazAha A mulAkAtamAM je vizvAsaghAta karaze, dage che, te mirajhArAjAnuM vacana jaze ane je emanuM vacana jAya te tenuM pariNAma viparIta Ave. mirajhArAjA pitAnA vacana mATe prANa Ape evA che. bAlsAha ne A bAbatamAM emanuM apamAna kare te jovA je tAla Ave. mirajhArAjAnuM vajana mugala darabAramAM bahu che ane e mugala darabAnA hi saradAronA agraNI che. mirajhArAjAnA apamAnathI mugala darabAramAM bhAre saDo pesaze ane amala darabAranA saDAne lAbha mahArASTrane jarUra maLaze. dilhI javAmAM bhAremAM bhAre jokhama che e ApaNe tAravI kADhayuM, paNa e jokhama kheDavAmAM Ave te ApaNe hAthamAM lIdhelA kAmane keTale lAbha thavAne saMbhava che ene paNa aDasaTTo kADhavAnI jarUra che. mArI gaNatarI mujaba tyAM javAmAM jokhama che tenA karatAM e jokhama kheDe mahArASTrane lAbha vadhAre che. svataMtratAnI kimata bahu bhAre hoya che. bhAremAM bhAre jokhame mAthe lIdhA sivAya sAcI svataMtratA hAMsala thatI nathI ane bega, tyAga, jakhama ane sAhasa vinA maLelI svataMtratA jhAjhI TakatI nathI. ApaNe dharma rakSaNanuM ane prajAnA julame dUra karavAnuM prama hAtha dharyuM che ane tene mATe sattA sthApavAno nizcaya karyo che eTale AvAM AvAM jokhame te mATe lIdhe ja chUTake che. (16) dilhI gayA pachI bAdazAha dige deze te mahArASTramAM navuM cetana Avaze. mugala darabAramAM saDo pesaze. mugalAInA hiMdu saradAromAM bhAre asateSa thaze. AkhA hiMdanA hiMduone mugalo pratye tiraskAra utpanna thaze ane tethI mugalAInI paDatI thaze. musalamAnI sattA jema jema paDatI jaze, tema tema hiMdu sattA jAmatI jaze. mArA vahAlA saradAre! tamAre mArA pratyene apratima prema joI mane bhAre saMtoSa thAya che. meM tamane jaNAvyA uparAMta bIja ghaNAMe kAraNa che ke jene lIdhe mAre dilhI javAnuM sAhasa kheDavuM ja joIe. mArA uparanA premane lIdhe tamane thatI mAnasika vedanA huM samajI zakuM chuM. mArA upara tamane prema che tethI mane AnaMda che, paNa tamArA paga upara tamane vadhAre prema hovo joIe. mAre mATe tame tamArA prANa sAMdhA karyA che, karo che ane koi mArA kahevAthI tame tamArA sarvasvanuM balidAna ApI rahyA che, paNa tamArA mane mATe tame mA balidAna ApavA taiyAra thAo. dharmarakSaNanA prazna AgaLa mAra mAyA, prema vagere dUra karavAM joIe. ane tame badhA harate vadane dilhI javAnI rajA Ape. parama pUjya gurUzrI samartha rAmadAsa svAmIe paNa mane dilhI javA AzIrvAda ApyA che. AtmazraddhA rAkhe. vibhUmAM vizvAsa mUkI mane mArA kAmamAM nAtAM vitA dara karavAnI zakti ApavA, duzamananI sAme vakhata Ave jhajhUmavA hiMmata ApavA ane hAtha dharelAM kAme pAra utAravAmAM saMkaTa AvI paDe che te AnaMdathI veThavA zaktimAna prabhu baLa Ape evI ene prArthanA kare. hiMmata rAkhe. saMkaTa tUTI paDe, AkhI yojanA bhAgI paDavAno samaya Ave te paNa hiMmata hAratA nahi." upara pramANe dalIla karI zivAjI mahArAje potAnA saradAsane samajAvyA ane te saMjogomAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM ] 7. zivAjI catri 389 emane dilhI javAnI khAsa jarura che enI khAtarI karI ApI. potAnA mAlIkane duzmananA gharamAM mekalatAM badhAnAM haiyAMne dukha thatuM hatuM paNu svataMtratA ane dharmAMrakSaNunI dhagaza e che, sarvemAM evAM jAjavalyamAna hatAM ke emane dukha thatuM hatuM chatAM kALAM kahyu karI badhAMe mahArAjane dilhI javA rajA ApI. mahArAja pote paNu aMtaHkaraNathI mAnatA hatA ke dilhI javAmAM e bhaDake baLI rahelA agnikuMDamAM kUdakA mArI rahyA che. dilhI javAthI e bhAre AkrutamAM AvI paDavAnA che enI mahArAjane khAtarI thaI hatI. mugala bAdazAhane hAthe potAnA aMta kalpI laI potAnI gerahAjarImAM rAjyanI vyavasthAnA saMbaMdhamAM sa sUcanAe potAnA vizvAsu amaladArAne ApI dIdhI. maraNu pahelAMnA vasiyatanAmA jevI A sthiti hatI. potAnI pAchaLa prajAnA hitamAM saMcAnI mAphaka rAjya vyavasthA cAlu ja rahe evI rItanI rAjyavyavasthA mahArAje ghaDI kADhI. A ghaDI kADhelI yeAjanA potAnA rAjyanA javAbadAra amaladArAne samajAvavA mATe tene rAjagaDha kheAlAvyA. mahArAjane dilhI javAne kRtanizcaya sAMbhaLI mahArASTranI prajA ciMtAsAgaramAM DUbI gaI hatI. prajAmAM jyAM tyAM mahArAjanA dilhI javAnI vAta ja saMbhaLAtI hatI. auragajheba mahArAja sAthe dilhImAM kevuM vartana rAkhaze, emane mAna ApI potAnuM mutsaddopaNa jAhera karaze ke mahArAjane apamAna karI potAnI halakAi nuM pradarzIna karaze ke mahArAjane giraphatAra karI vizvAsadhAta karaze e prazno upara loko aTakaLA khAMdhyA karatA hatA. rAjagaDhamAM bhegA thayelA saradAra, sAthI, amaladAra, adhikArI vagerene mahArAje potAnI yeAjanA jaNAvI. mAtA jInnabAIne mahArAjanAM kula mukhtyAra jAhera karavAmAM AvyAM ane dakSiNanA deza nAmanA vibhAga vyavasthA mATe emane svAdhIna karyA. krAMkaNu prAMtano sarva vyavasthA sa. merApata piMgaLe, pezvA sa. aNuAjI datto suranIsa ane niApata sAnadevane svAdhIna karI. A traNe jaNunA kramA ane kramAnA mahArAjA taraphanamAnI savee te mAthe caDhAvavAnI jAheramAM sUcanA ApI dIdhI. potAnI gerahAjarImAM duzmana gerahAjarIneA kAi paNa prakAranA lAbha uThAvI na jAya tenA barAbara vicAra karI mahArAje sagAThavaNu karI dIdhI hatI. potAnI prajAne ane amaladArAne jaruranI sUcanA ApI ane kahyuM ke " dilhI javAmAM ame bhAremAM bhAre sAhasa kheDIe chIe. Aja sudhI meLavelAM Ijjata, sattA ane mulakA e mArA sAthI saradArA ane prajAnA mArI pratyenA premanuM pariNAma che, e huM jANuM chuM. Aja sudhI mArI hAjarImAM rAjyanA amaladArA, adhikArIo, nAkarA, cAkarA, sevA vageree prajAnI jevI sevA karI ane rAjyamAM uttama baMdobasta rAkhyA hatA tevIja sevA mArI gerahAjarImAM paNa mArI vahAlI prajAnI mArA rAjyanA amaladArA karaze ane sajyanI namUnedAra vyavasthA TakAvI rAkhaze, enI mane saMpUrNa khAtarI che, eTale ja meM A sAhasa kheDavAnA nizcaya karyo che. mAro prajAnuM sukha, emanI AbAdI, emanA uddaya, emanA utkarSa, emanI jAheAjalAlI e ja mArAM vaibhava ane vilAsa meM Aja sudhI mAnyAM che. prajAne sASa ane prajAnA prema e ja rAjyanI majabUtI che e meM anubhavyuM che. mArI gerahAjarImAM mArI prajAne kAi na raMjADe, na satAve, na vitADe, na dukha de, na rIbAve tenI khAsa kALajI amaladArAe rAkhavAnI che ane prajAe me' nakkI karelA amaladArA pratye pUrepuru mAna rAkhI enAM mAnA ane krama amalamAM mUkvAnAM che. kaTokaTIne samaya samIpa AvatA jAya che. mArA vahAlA saradAre ane amaladArAne me rAjyanA sthaMbha mAnelA che. Aja sudhI meM emane mArA vizvAsapAtra gaNelA che ane mArI gerahAjarImAM paNa e badhA prAmANikapaNe ane vAdArIthI potAnuM kartavya barAbara khAvI pAtAnI khAnadAnInuM khamIra sAbita karaze. vAlA ! mArI gerahAjarImAM mArA mulakanuM rakSaNa karI temAM vadhArA karo. kliAenuM barAbara rakSaNa karajo. pUjya mAtA jIjAbAI, tathA kumArI rAjArAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM Apane vizvAse mUkIne huM jAuM chuM. mArA kuTuMbanA koIpaNa mANasanuM dila mArI gerahAjarImAM dubhAvatA nahi. bahu agatyanI bAbatamAM mAtA jIjAbAInI salAha leje. killA, koTa, buraja, gaDha, tApakhAnuM, dArUgoLo vagere sarva barAbara sAcavajo. mArI gerahAjarIne lAbha levA mATe duzmana dage karI prayatno karaze. ApaNuM vaphAdAra kiledArone aneka lAlacathI lalacAvI levAnA prayatno karaze. aneka aphavAo uDAvI aneka kAvatrAM racI, mAhamAMhe jhagaDA ubhA karAvavAnA prayatno karaze. A badhI ja bAbatomAM sAvadha rahevA sarvane barAbara sUcanAo ApI deje. killAo, buraje, keTa, lazkara ane kArakune mATe, je je niyama bAMdhI ApyA che, tenuM kaDaka pAlana mArI gerahAjarImAM thavuM ja joIe. mArI hAjarImAM kAI nekara athavA amaladAranI niyamapAlanamAM saheja DhIla thaI hoya, to te kSamA karAya, paNa gerahAjarImAM thayelI evI bhUla agara zistapAlanamAM zithilatA mAluma paDe che te bhAremAM bhAre sajAne pAtra thaze. zista ane niyamana sivAya prajAnAM jIvana ghaDAtAM nathI. zista ane niyamananI bAbatamAM amaladAroe bahu kaDaka ane sakhata rahevAnI jarUra che. najarabAja khAtuM jAgrata raheze ane duzmananA kAvAdAvA ane kAvatrAMthI rAjyanA amaladArone vAkepha rAkhaze. koI nabaLe amaladAra athavA nokara prajAmAMnA koIne anyAya kare athavA atyAcArI nivaDe te tenI paNa pI tapAsa karI sAcI bInA te khAtAnA adhikArIne najarabAjakhAtAe mekalI devI. dumananA dAva pArakhI kADhavA mATe ane tenI khabara ApaNuM amaladArone ApavAmAM najarabAjakhAtAe jarApaNa zithilatA rAkhavI nahI. "amArI khabara vAraMvAra meLavatA raheje. amArA upara game tevo vikaTa prasaMga tyAM AvI paDaze te paNa ame hiMmata hArIzuM nahi ane mahArASTranI ujavaLa kItine kaI paNa rIte koI paNa jAtanI jhAMkhapa lAge evuM vartana karIzuM nahi. je mugala bAdazAha amArI sAthe vizvAsaghAta karaze te ane tethI DagavAnA nathI. ame emanI bAjIne pahoMcI vaLIzuM. duzmananA kabajAmAM gayA pachI mANase svarakSaNa mATe jeTalI sAvacetI ane sAvadhAnI rAkhavI joIe teTalI amo rAkhIzuM. amArI rApaNa ciMtA karaze nahi. yamanA darabAramAM paNa kANuo ajamAvIne ame amArI jagyA karI zakIzuM. amArA upara bhAre Apatti AvI paDe ane tenI vAte tamAre kAne Ave, tyAre jarApaNuM hiMmata hAratA nahi. A ApattimAM Izvarane hAtha che ema mAnI AvAM saMkaTomAMthI tarI pAra utaravAnA prayatna karaje, ApaNe sthApeluM svarAjya sAcavajo, tenuM rakSaNa karajo ane temAM vadhAre. karajo. tamArA dharmaprema, dezAbhimAna, vaphAdArI ane pramANikapaNuM upara mane saMpUrNa vizvAsa che, tethI ja mAruM sarvasva-mArI prajA, mArA paMcaprANa che Aje tamAre havAle karuM chuM. mArI prajAne tamArA rakSaNamAM mUkI, tenI sahisalAmatInI javAbadArI tamAre zire nAMkhI huM dakSiNa choDI uttaramAM jAuM chuM. zrI jagadaMbA amAruM rakSaNa karaze. na kare nArAyaNa ane yavana bAdazAha dagalabAjIthI amArA nAza kare te jagatane AMkhanuM pANI na batAvatAM tamArI mUchanuM pANI batAvaje. amArA nAthathI mahArASTranI prajA zeka sAgaramAM na DUbe paNa emanAmAM veravasUla karavAnI vALA bhaDakavI joIe. amane bhUlI jaje paNa jene mATe amee prANa ApyA te te najara sAme khaDAja rAkhajo. amAruM game te thAya, amane giraphatAra karavAmAM Ave, agara amAro ziraccheda karavAmAM Ave, amArA upara pAtIpaNu gujAre, agara amArA rAI rAI jevaDA kaDakA kare, amane jUdIne mAre ke ubhA saLagAvI re amArI jIvatAM cAmaDI utarAve ke AMkho phoDI jatA kare, manuSyanI kalpanAmAM paNa na Ave evI jAtanI karatA amArA upara calAvavAmAM Ave te paNa tame DhIlA thatA nahi. A badhI Amate ane trAsa amee hiMdutvarakSaNanI yojanA pAra utAravA mATe mAthe lIdhAM che ema gaNuM hiMdutvarakSaNa mATe sattA sthApavAnI yojanA phaLIbhUta karavAnA prayatnone vadhAre vega Apaje. dharmanuM rakSaNa karI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa 10 ] che. zivAjI caritra prajAne sukhI karavAnA kAmamAM jarAe DhIla thavA detA nahi. mArI prajA game te kAmanI, dharmanI ke paMthanI hoya paNa e dukhI na rahe. game tevA sAMkaDA saMjogo AvI paDe te paNa strI jAta pratye pUrepuruM mAna jALavaje. mArI jiMdagI yavananA hAthe khatama thaI jAya to te mATe jhAjhe zeka karatA nahi. hiMdutva rakSaNanA kAryamAM, hiMdudharmanI sevAmAM, duzmanane hAthe mAruM mRtyu thAya te prabhue mane mAruM mAgyuM ApyuM, ema samajI mananuM samAdhAna karaje. mAro nAza karI, pachI yuvarAja saMbhAjIne giraphatAra kare, athavA dage daI kaMI viparIta kare te paNa kALajAM kaThaNa rAkhaje. mArA pratye prema ane vaphAdArI kumAra rAjArAmanI ANa pheravI jAhera karaje. saMkaTothI gabharAtA nahi, AphatothI bhAgatA nahi, vipattithI narama paDatA nahi, dukhothI DarI julamathI nAsatA nahi. dhAryuM dhaNInuM thAya che e vAta bhUlatA nahi. je je saMkaTa Ave temAM prabhune hAtha che ane ApaNI janAne phaLIbhUta karavA mATe ja A badhA banAvo banI rahyA che ema mAnI laI musalamAnI sattAne jaDamULathI ukheDI nAMkhavAnuM kAma cAlu rAkhaje. IzvarI saMketa mujaba sau banAva banatA jAya che. satkArya karanArAo upara prabhu saMkaTa nAMkhe che paraMtu e saMkaTamAMthI pAra utaravAnI zakita paNa prabhu sAthe sAthe bakSe che. vijJakartA e sarva zakitamAna pateja che. amAre game te thAya paraMtu tamArAmAM eka paNa mANasa jIvato hoya tyAM sudhI ApaNuM mArA ane pavitra bhArata varSamAM yavanane sukhe pATale khAvA detA nahi. Akhare vijaya ApaNe ja thavAnuM che e mATe jarAe zaMkA rAkhatA nahi. Izvara mane sahIsalAmata mahArASTramAM pAcho ANaze te huM tamane badhAne vahAlathI bheTIza, paNa je IzvarI saMketa kaMI judo ja hoya te ApaNe Aje A chelle meLApa, chelI ja mulAkAta, chelIja bheTa, chelIja vAtacIta, chellAja saMdeha ane chellAja rAmarAma samajavA." mahArAje pitAnA javAbadAra amaladAra, adhikArI ane pradhAna maMDaLane badhI sUcanAo ApI darekane pita pitAne sthAne javAnI rajA ApI. pachI mahArAje potAnA rAjyane kArabhAra pitAnI sUcanAo mujaba amala cAle che ke nahi te tapAsavAne vicAra karyo. zivAjI mahArAja keTaleka ThekANe vyavasthA jevA gayA. keTaleka ThekANe akasmAta hAjarI ApI amaladAronI kaseTI karI. keTalAMka sthAnI acAnaka mulAkAta laI ane vyavasthAnI parIkSA karI. keTalAka mahattvanA killAo upara killedAro niyamana Tala ane kevuM pAlana kare che te jovA mATe rAtre tevA killAo upara mahArAja jaI pahoMcyA. kiravAnA daravAjA upara paheregIre keTalA sAvadha hoya che e paNa mahArAje nANI joyuM, evI rIte cAre tarapha jAte jaI pitAnI najare baMdebasta nihALI khAtarI karI mahArAja pAcho rAjagaDha AvyA ane dilhI upaDavA mATenI taiyArI karavA lAgyA. zivAjI mahArAje pAyadaLa ane hayadaLa maLIne 6000 mANasanuM lazkara pitAnI sAthe levA cUMTI kADhayuM. A 6000 paikI 500 hayadaLanA ane 1500 pAyadaLanA mANase TheTha AgrA sudhI sAthe rAkhI bAkInuM lazkara mahArAje gujarAtanI sarahada upara eTale Aje paMcamahAla jillo gaNAya che tenI sarahada upara rAkhyuM hatuM. aneka vakhate AkarI parIkSAomAMthI pasAra thaelA ane kaseTIe pAra utarelA pitAnA vizvAsu mANasane sAthe lIdhA. mahArAjanI sAthe uttara hiMdusthAnanI musApharImAM sAthe rahyA hatA. temAMnA keTalAkanA nAme nIce mujaba cheH-(1) saradAra tAnAjI mAlusare (2) saradAra yesAjI kaMka (3) saradAra sarje rAva jodhe (4) hirajI pharajaMda (5) rA mitra (6) bALA Avacha ciTaNIsa (7) nirAjI zivajI zahANe (8) rAdhe ballALa keraDe (9) tribaka paMta kabIra (10) pratAparAva guja2 (11) narahara balALa sabanIsa (12) dattAcha tribaka (13) mANukAjI hari sabanIsa (14) dAvalai ghATage (15) vA mahAlI (hajurIo) (16) madArI mahetara (musalamAna) vagere, vagere. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [[ prakaraNa 13 muM upara pramANenI taiyArI karI mahArAja dilhI javA mATe nIkaLyA. jatI vakhate mahArAje saradArane karI sUcanAo ApI ane kaThaNa saMjogomAM bahu cetIne cAlavA jaNAvyuM. zatruthI sAvadha rahevA emaNe karI pharIthI cetavaNI ApI. pachI mahArAje zrI jagadaMbA bhavAnInAM darzana karyA ane mAtA jIjAbAIne maLavA gayA. mAtAnA paga upara mAthuM mUkI mahArAje sASTAMga daMDavata karyA ne AzIrvAda mAgyA. pitAnA putrane pharI pAcho jamanA jaDabAmAM jate joI mAtA jIjAbAInuM haiyuM bharAI AvyuM. AMkhomAMthI amuM vahevA lAgyAM. jIjAbAIe zivAjI mahArAjane pitAnA paga uparathI uThADyA ane emanA moM upara hAtha pheravI bolyAM "beTA! huM tane jamanA jaDabAmAM jate joI bahu dukhI thAuM chuM. bacapaNathI tAre mAthe eka pachI eka Aphata AvIne paDI rahI che. Aja keTalAe varSa thayAM nathI tuM AmathI uo ke nathI te tuM peTa bharIne jame. beTA ! te jiMdagImAM sukha nathI bhogavyuM. ApaNuM vahAlA dharmanI khAtara tArI jiMdagInA vaibhava, vilAsanAM varSo te dukha ane kacchamAM kADhayAM che. zivabA ! tane rajA ApatAM mane bhAre dukha thAya che, paNa hiMdudharmanA uddhArane mATe tAre sAhasa kheDavAnAM che, eTale bhAre hadaye kahuM chuM ke beTA ! sukhethI ja ane vijaya karI jaladI pAcho Avaje. A prasaMga bahu vikaTa che te tuM bhUlatA nahi. zaMbhAjI bALaka che, tene tuM barAbara sAcavaje. musApharI bahu dUranI che. bALaka kumaLuM che, tenI saMbhALa vadhAre rAkhavAnI jarUra che. zivabA ! tuM zUra che, paNa bheLo che. tane kapaTI duzmana chetarI jaze tenI mane ciMtA rahe che. auraMgajheba bahu dUra, ghAtakI ane nirdaya che. e kapaTI, dagalabAja jarUra vizvAsaghAta karaze. te sAvadha raheje hoM! e kapaTInI jALamAM rakhe sapaDAte. enA phaMdAmAM phasAto nahi. enA mIThA zabdothI tuM bhoLavAI jato nahi. bAdazAhanI sAthe tyAM jhaghaDe karavAmAM mAla nathI. tyAM jaI mIThAzathI kaLe kaLe kAma kADhI leje. samaya, sthiti ane saMjogo najara sAme rAkhIne tuM vataje, tane zrIjagadaMbAnI sahAya che. zrI rAmadAsa svAmInA tane AzIrvAda che. game tevAM saMkaTa AvI paDe te paNa tyAM. tuM mUjhAte nahi. hiMmata rAkhaje. mugalanA kAvAdAvAthI ThagAte nahi. tane rajA ApatAM mAruM hadaya cIrAya che, paNa zuM karuM? hiMdu dharmanA rakSaNa mATe, hiMdu devamaMdira ane hiMdu strIonI Ijjata bacAvavA mATe mAre tane vAraMvAra kALanA jaDabAmAM dhakelI paDe che. aneka kaThaNa prasaMge je bhavAnIe tAruM rakSaNa karyuM che, te ja jagadaMbA bhavAnI tAruM A prasaMge paNa rakSaNa karaze. beTA ! tuM eka meTA saradAra dikara. tArA bobariyA Aje vaibhava vilAsamAM meja karI rahyA che. vaibhava, vikAsa ane sukhacena mATe tAre sarva prakAranI sAnukULatA hatI chatAM bacapaNathI koI divasa te ezaArAma ke bhava vilAsa bhagavyAM nathI; te bhUkha karIne khAdhuM nathI. ane nirAMte uMgha lIdhI nathI. dharmarakSaNanI bhaThThImAM tAruM AkhuM AyuSya gayuM che. tArAM dukhane pariNAme lAkhe hiMdu kuTuo hajAro varSo sudhI sukha bhogavaze e dhAraNAthI huM manane manAvuM chuM. dikarA ! tuM tArA kULanuM nAma dIpAvyuM che. tuM hiMdu dharmano khare tAraNahAra nIvaDayo che. sisodiyA rAjapUtanuM kharuM pANI te yavanane paraNAvI dIdhuM che. zivabA ! A taraphanI tuM jarAe ciMtA rAkhatA nahi. tArI khabare vAraMvAra tuM mane jaNAvo raheje. tArA vagara mArA mananI sthiti kevI raheze tenI yAda rAkhaje ane vAraMvAra tArA kuzaLa samAcAra jaNAvI mArI citA dara karaje. zivabA ! prabhu tAro rakSaka che. zrI ekaliMgajI mahAdeva tAro vALa vAMke nahi thavA de, eTA sakhethI jA ane dhAreluM kAma phaLIbhUta karI jaladI pAcho Avaje." zivAjI mahArAje mAtA jIjAbAInA AzIrvAda lIdhA ane I. sa. 1666 nA mArcanI 5mI tArIkhe semavAre zaka 1580 ne phAgaNa suda 9 ne dine rAjagaDhathI nIkaLI dilhI javA mATe potAnA cUMTI kADhelA lazkara sAthe kUca karI. auraMgajheba bahu dhUrta ane vicakSaNa hevAthI zivAjI mahArAja sAme e AbAda bAjI goThavI zakate. mahArAjane tenA dagalabAja5NAvI gaMdha sarakhI paNa na Ave te mATe eNe pitAnA amaladArane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM ] che. zivAjI caritra karamAna choDI jaNAvyuM hatuM ke -" zivAjI dilahI AvatAM jyAM jyAM mukAma kare tyAM tyAM mugala amaladAroe temane bAdazAhI memAna gaNIne temanI sarabharA karavI. emanI sAthenA lazkaranI badhI sagavaDo sAcavavI. emanAM ghaDA tathA bIjAM jAnavaranA caMdIcArAnI paNa goThavaNa rAkhavI. zivAjI rAjA jyAM jyAM makAma kare tyAM tyAM bAdazAhI kaTuMbanA zAhajAdAne je mAna ApavAmAM Ave che te mAna temane ApavuM." AvI vyavasthA rAkhavAmAM AvI hatI eTale bAdazAha mATe mahArAjane jarAe vahema rAkhavAnuM kAraNa na hatuM. rAjagaDhathI nIkaLI mahArAja auraMgAbAda gayA tyAM mirajhArAjAne mukAma hatuM. mugalanA memAna tarIke dilhI darabAramAM javuM hatuM eTale zivAjI mahArAjanI savArIne ThAThamATha ane damAma paNa tevo ja hato. bhAre mulyanA alaMkAra ane kImatI vastrothI sajja thaelA saradAre ane uttama poSAka paherelA mahArAjanA lazkaranA sainike Age javA nIkaLyA e dekhAva bahu suMdara hato. zivAjI mahArAja rAjagaDhathI nIkaLI pUne AvyA ane pUnathI keregAMva, bhIma, rojagAMva, vagere ThekANe thaI ahamadanagara AvyA. nagarathI satAre thaIne auraMgAbAda najIka potAnA lAva lazkara sAthe AvI pahoMcyA. A vakhate auraMgAbAdane mugala saradAra zaphI zikhanakhAna hatA. mahArAja auraMgAbAda AvI pahoMce che tenI ene khabara ApavAmAM AvI hatI. zivAjI rAjA te eka marAThA jamInadAra che tethI ene mAna ApavA mATe pite javAnI jarUra ene na jaNAI. eNe mahArAjane levA mATe potAnA bhatrIjAne sAme mokalyo ane pote darabAra bharI mahArAjanI vATa joto beThe. zazI zikhanakhAna bahu tArI ane magajamAM rAI rAkhanAro mugala amaladAra hatA ane mahArAjane mAna ApavA sAme nahi javAnA phAMkAne lIdhe e jAte gayo na hato paNa eNe enA bhatrIjAne mokalyo hato, enI khabara zivAjI mahArAjane maLI gaI hatI. auraMgAbAdanA amaladAranI A magarUrI jeImahArAja gusse thaI gayA ane emane levA mATe sAme AvelA zikhanakhAnanA bhatrIjAne cekhe cokhuM saMbhaLAvI dIdhuM. pitAnuM apamAna thaeluM mAnI mahArAje pitAno vicAra mAMDI vALyo ane zikhanakhAnane mukAme na javAne vicAra nakkI karyuM. zivAjI zikhanakhAnanA bhatrIjA sAthe na jatAM sIdhA mirajhArAjAne mahele gayA. tyAM gayA pachI mahArAjane zakI zikhanakhAnanA mANase vinaMti karI ke " saradAra sAheba darabAra bharIne ApanA svAgata mATe khoTI thaI rahyA che. Apa tyAM padhAravA kapA karo. badhAe ApanI rAha joIne beThA che." A zabdo sAMbhaLI mahArAje gussAmAM javAba Apyo ke " A zaphI zikhanakhAna keNu che? kyA heddA upara che? e je A gALAne javAbadAra amaladAra hoya te eNe mane maLavA AvavuM joItuM hatuM. e kema na Avyo? kema emane AvatAM zarama AvI?" ema bolI mahArAje zazInA mANasane pAchA kADho. zakIne mahArAja gusse thayAnA samAcAra maLI gayA eTale e sAMje potAnA hAtha nIcenA amaladArane laIne mahArAjane maLavA mirajhArAjAne mahele Avyo. mahArAje ene ane enI sAthenA bIjA amaladArone temanA hodAne ghaTe ane chAje. evuM mAna ApyuM ane temane satkAra karyo. zikhanakhAne mahArAjane bahu Agraha karyo eTale bIje divase teo zikhanakhAnane mahele gayA. mugala pratinidhi ane bIjA amaladAroe pita pitAnI zakti mujaba zivAjI mahArAjane satkAra karyo. bAdazAhanA pharamAna mujaba zivAjI mahArAjane dilhI javAnI vATakharca mATe rUpiyA eka lAkha auraMgAbAdanI tIjorImAMthI ApavAmAM AvyA ane mahArAja tyAMthI nIkaLavA taiyAra thayA. mirajhArAjAe pharI pAchA mahArAjane sahisalAmatI mATenAM vacano ApyAM ane jaNAvyuM ke " tamane koIpaNa jAtanI tyAM aDacaNa paDavAnI nathI. mArA putra rAmasiMhane meM e bAbatamAM pUrepurI sUcanAo ApI dIdhI che. tame dilhIthI pAchA dakSiNa Avaze tyAM sudhI huM dakSiNamAM ja rahIza. mugala amaladAro ane koI paNa prakAranuM tophAna na kare te mATe mAre ahIM rahevAnI jarUra che. bAdazAha salAmata Apane mAna maratabo barAbara jALavaze. koI paNa bAbatamAM kaMI vAMdho uThe to mAro putra rAmasiMha tyAM che te tamArI madade raheze." mirajhArAjAe mahArAjanI sAthe pitAne atyaMta bharesAne mANasa rAmasiMha 60. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha zivAjI caritra [ prANa 13 muM ' hADAne Apyo ane tenI sAthe pitAnA putra rAmasiMha upara patra lakhI Ape. A patramAM mirajhArAjAe che. pitAnA putrane ja suvyuM hatuM ke "zivAjI rAjA ApaNA memAna che. emano mAna marataba darabAramAM * barAbara jaLavAze evuM meM emane vacana ApyuM che. emanI sahisalAmatI mATe huM emanI sAthe vacanathI badhAya chuM. emanI AgatAsvAgatA barAbara karajo. emane barAbara sAcavaje. emanI sahIsalAmatInI 1 mI meM lIdhI che. meM mAruM vacana ApyuM che. na kare nArAyaNa ane kaMI avanavuM bane te mAruM vacana rAkhavA mATe sarvasvano nAza thAya tepaNa vAMdhe nahi. sarvasvane bhege paNa vacana te pALavAnuM ja che. mAruM vacana jAya to mArI pratiSThA gaI ema samajavAnuM ane je pratiSThA jAya te pachI jagatamAM jIvavuM nakAmuM che. rAjapUta pitAnAM vacana pALavA mATe sarvasvane bhoga ApavA taiyAra hoya che. zivAjI rAjAnI sarabharAmAM uNapa na A e mATe khAsa khabaradArI rAkhaje. tyAMnA samAcAra vAraMvAra jaNAvatA raheje." uparanI matalabane patra lakhI, te pitAnA putra rAmasiMhane ApavA mATe mirajhA' rAjAe rAmasiMha hADAne Ape. 2. AgrAmAM Agamana auraMgajheba bAdazAhane maLavA mATe zivAjI mahArAja rAjagaDhathI nIkaLyA tyAre te e dilhI ' javA mATe nIkaLyA hatA, paNa mahArAja rastAmAM hatA te daramiyAna uttara hiMdusthAnamAM kaIka banyuM ane bAdazAhane maLavA mATe dilhI javAne badale mahArAjane Age javuM paDayuM. mahArAja auraMgAbAdathI upaDyAM te pharadApura, hatamabega, edalAbAda, thaIne barAnapura AvyA. tyAM ArAma lIdhA pachI asIragaDha, dAudanagara thaI, hAMDiyA AgaLa AvI narmadA pAra karI, tyAMthI mahArAja zihera, bhepAla, ' kALAbAga AvyA ane tyAMthI upaDI sIprI mukAma nAMkhyA. sIprIthI upaDI bIje mukAma mahArAje naravaramAM karyo, tyAMthI upaDI mahArAja gAliyara gayA ane tA. 9 mI me 1966 ne rAja AgrA najIka AvI pahoMcyA. zivAjI mahArAja najIka AvI pahoMcyAnA samAcAra bAdazAhane maLatAM teNe - mirajhArAjAnA putra rAmasiMha ane eka musalamAna saradAra mukhalIsakhAnane mahArAjane levA mATe sAme * mokalyA. mukhalIsakhAna e sAdhAraNa paMktine musalamAna saradAra hate.' AvA sAdhAraNa patinA * musalamAna saradArane mahArAjane levA mATe mokalavAmAM Avyo. dilhI javAne badale mahArAjane Agre kema AvavuM paDayuM e jANavAnI vAMcane IcchA thAya. - e banavA joga che eTale e banAva atre jaNAvIe chIe. I. sa. 1658 nA juna mAsanI 8 mI tArIkhe mugala vaMzanA mahAna bAdazAha, mumatAjhanA pati, tAjamahAlanA baMdhAvanAra, jahAMgIra " bAdazAhanA putra ane auraMgajhebanA pitAnA pitA zahenazAha zAhajahAnane AgrAnA kilAmAM kabaje karyA pachI e killAne sakhata baMdobasta karI, auraMgajheba dilhI AvyA hatA. zAhajahAna bAdazAha baMdIvAsamAM AgrAmAM ja hatA. tA. 22 mI jAnevArI 1666 mAM zAhajahAna gujarI gayo tyAM sudhI te A gayo na hato. zAhajahAna gujarI gayA pachI auraMgajheba Aro Avyo ane tyAM ja eNe rahevAnuM nakkI karyuM. makarAsana Adi rAjaciko eNe dilhIthI khaseDI Age ANyAM mugala zahenazAhatane -dilhI ThAThamATha auraMgajhebe Agre Apyo hato. have AgrA e zahenazAhatanuM mukhya nagara thaI paDayuM ' hatuM. mugala zahenazAhanI A rAjadhAnI najIka AvI pahoMcyA pachI mugale taraphathI levA mATe sAdhAraNa A ukitane saradAra Avele jaI zivAjI mahArAjane apamAna lAgyuM, pazu samaya samajI, mahArAja e e apamAnano pahelo kaDavo ghUMTaDe AgrAne daravAje gaLI gayA. zivAjI mahArAjane AgrAmAM, tAjamahAla " ane killAnI vacce mirajhArAjAnA mahelanI najIkamAM eka suMdara makAnane zivapurA nAma ApI temAM - utAre Apo. auraMgajhebe zivAjI mahArAjanI vyavasthA bahu suMdara rAkhI hatI. hoziyAra mANase Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM ] che. zivAjI caritra 385 emane sevA cAkarImAM ApyAM hatAM. sarva jAtanI sagavaDa sacavAya te mATe amaladArone tAkIda ApavAmAM AvI hatI. zahenazAhatanA mAnavaMtA mahemAna tarIke emane rAkhavAmAM AvyA hatA. saradAra : zAhistakhAnanI begama eTale bAdazAhanI mAmI bahu hoziyAra hatI ane e bAdazAhanI begame upara : sArI lAgavaga dharAvatI hatI. zivAjI mahArAje pUnAmAM hAthanAM AMgaLAM kApI enA patinI IjajatanA kAMkarA karyA hatA tathA enA putrane jhapAjhapImAM mArI nAMkhyo hato te vAta enA hadayamAM khaTakI rahI hatI. zivAjI mahArAja pratye mAmIsAhebA baLI rahyAM hatAM. eNe pitAnI lAgavaga vAparI bAdazAhanI. begamane sAdhI hatI ane begama mAraphate bAdazAha upara dabANa karAvyuM ke " zivAjI te kAphara che, IslAmane duzmana che, mugala sattAne zatru che, musalamAnone vairI che. e ApaNu tAbAmAM AvyA che, te tene pUro karavo ja joIe. hAthamAM AvelA duzmanane choDI mUkavAnI bevakuphI musalamAna bAdazAhe:te karatAja nathI. hAthamAM AvelA duzmanane ane temAM vaLI kAkara duzmanane jato karavuM e te IslAmane . droha kahevAya, mATe zivAjIne game te prakAre nAza karavo joIe." vagere vAtothI. auraMgajhebane begamoe pUrepura bhamAvyo hate.. begamenA kahevAthI auraMgajheba bAdazAhanI IcchAne Take maLyA. jevuM thayuM. auraMgajheba vicAramAM paDyo hato. zivAjInuM kAsaLa kADhavuM ke kema te vicAra enA manamAM dhoLAI rahyA hatA. enA saradArane paNa bAdazAhanA vicAronI khabara paDI gaI. bAdazAhanA keTalAka , mAnItA saradAroe paNa ene salAha ApI ke zivAjIno nAza karavAmAM mugalAIne bhAre veThavuM paDaze. ! zivAjI pratye dayA; mAna ke snehanI lAgaNIne lIdhe nahi, paNa je zivAjIne vALa vAMke thaze te. jayasiha rAjA je baLavAna hiMdu virodhI banI bese ane jayasiMha virodha kare te ghaNuM hiMdu rAjAo ane saradAro enI tarapheNamAM jAya. kaTokaTIne samaya AvI pahoMce te jayasiha rAjAnA. pakSamAM ghaNA hiMdu rAjAo ane saradAre mugala sattAnI virUddhamAM khullA raNe paDe. AvA na IcchavAga. saMjoge ubhA thAya to mugalAIne vakhate dhakko paNa lAge evI dIrdhadaSTi doDAvI, mahArAjane. nAza: nahi karavAnI zahenazAhatanA saradAroe zahenazAha auraMgajhebane salAha ApI. saradAroe pitAnI salAha ApI. bAdazAhane zivAjI mahArAjanA saMbaMdhamAM pharI vicAra karavA vinaMti karI. saradAroe deDAvelI dIrdhadaSTi, jaNAveluM pariNAma ane karelI dalIle sAre nasIbe bAdazAhane gaLe utarI.. mugalAIne sAre nasIbe A vakhate bAdazAhanA vahemI svabhAva ene ADe na Avyo. bAdazAhe begamenI sUcanAo upara ane saradAranI salAha upara pharIthI vicAra karyo. zivAjIrAja kAphara che, duzmana che, zatru che, kabajAmAM Avyo che chatAM A vakhate teno nAza karavAmAM mugalAIne keIpaNa rItano lAbha thavasane nathI, paNa ulaTuM nukasAna thaze, ema bAdazAhane lAgyuM ane mahArAjanA nAzanA vicAro te : vakhata mATe te mAMDI vALyA. zivAjI mahArAja Age AvI pahoMcyA pachI saradAra rAmasiha bAdazAha pAse gayo ane zivAjI rAjAne mulAkAta mATe bAdazAha salAmata kayAre bolAvavA Icche che te saMbaMdhamAM vAtacIta karI. bahu dUrathI AvelA hovAthI tarataja emane maLavA bolAvavAnuM ThIka lAgyuM nahi tethI * vicAra karI anukULa divasa pAchaLathI jaNAvavAmAM Avaze ema bAdazAhe jaNAvyuM. 3 mahArAja mugala darabAramAM I. sa. 166 nA me mAsanI 12 mI tArIkhe bAdazAhanI varasagAMTha nimitte AgrAmAM bahu dhAmadhumathI samAraMbha ujavavAmAM AvanAra hatA. A prasaMge bahu mere dabadabA bharyo darabAra bharavAne te. e darabAramAM zivAjIne maLavA mATe bolAvavAmAM Ave te magala darabArano ThAThamATha joI zivAjI mugala darabArano ThAThamATha joI zivAjI cakita thaI jAya. mugalAInAM vaibhava vilAsa joI ane tenuM aizvarya nIrakhI mugala sattAnuM ene pUrepuruM bhAna thAya e hetuthI auraMgajhebe tA. 12 mI e darabAramAM AvavA zivAjI mahArAjane kahevaDAvyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM zahenazAha zAhajahAna jyAM sudhI jIvatA hatA tyAM sudhI auraMgajheba niya banyA na hatA ane ane huMmeza manamAM lAgyA ja karatuM hatuM ke kAI khaMDakhAra pakSa ubhA thaze ane zAhajahAnanI taraphadArI karI baMDa pokArI vakhate peAtAne dagA deze. AvA vicArathI te haMmeza bhayabhIta rahetA. zAhajahAnanA marajIthI khAdazAhane bhaya dUra thayA ane tethI teNe potAne janma divasa atiAnaMdathI ane ni yatAthI ujavavA nizcaya karyAM. A vakhate mugalasattA zikhare pahoMcI hatI. darabAranA dukha ane damAma duniyAnI te vakhatanI kAIpaNu sattAnA damAma karatAM jarApaNa utare evA na hatA, eTaluM ja nahi pazu caDhiyAtA haze. mugala darabAranA te vakhatanA damAmanI sarakhAmaNI karavA mATe IndranI sabhAnI ja yAda ANuvI paDe. riyAnanA paDadA cAre tarapha zAbhAmAM vRddhi karI rahyA hatA. saradArAnI lAyakAta ane darajjA mujaba sonArUpAnA kaTherAmAM kheDakAnA judAM judAM vartula gAThavavAmAM AvyAM hatAM. A badhI zAbhA, ThAThamATha ane damAma mugala sattAnI sAkSIrUpe hatAM. jagaprasiddha mayUrAsanathI te| divAne AmanI zobhA TAce pahoMcI hatI. AvI rIte suzobhita karelA suMdara vyavasthAvALA divAne AmamAM tA, 12 mI me te rAja darabAra bharavAnuM nakkI karyuM hatuM. I. sa. 1666 nA me mAsanI 12 mI tArIkhanA divase hiMdanA be khaDu kAmela baLiyA ane pracaMDa zaktivALA ItihAsaprasiddha puruSA bhegA maLyA. A divase A jagaprasiddha be paMkAyelA puruSoe AgrAnA prasiddha divAneAmamAM eka khIjAne joyA. ane te jamAnAnI jabarI vyaktio gaNAya. baMne buddhizALI hatA. khate aneka rIte aLavAna hatA. khate vIra hatA. ane mahAtvAkAMkSI puruSA hatA. duzmananI bAjI pArakhI kADhavAmAM bane sarakhA cAlAka, jhINavaTavALA hatA. tenI naitika cAlacalagata sArI hatI. lIdhele veza AbAda bhajavavAmAM ane pAvaradhA hatA. sAhasa kheDavAnI bAbatamAM auragajheba karatAM zivAjI vadhAre sAhasika hatA, tyAre khunnasanI bAbatamAM zivAjI karatAM auraMgajheba vadhAre khunnasavALA hatA. banne jakharA ane mutsaddI hatA, paNu e sAmasAmI dizAmAM vahana karI rahyA hatA. A be prasiddha vyaktie te dharmAdhapaNAne lIdhe mugala sattAnI paDatIneA pAyA nAMkhanAra auraMgajheba ane dharmAbhimAnane lIdhe marAThA hiMdu rAjyanA sthApanAra zivAjI hatA. auraMgajhebe gAdI mATe pitAne kha'dIkhAne nAMkhyA hatA tyAre zivAjIe sattA sthApyA pachI paNa enA pitA jIvatA hatA tyAM sudhI pitA taraphanI pUjyabuddhi ane mAnane lIdhe pote rAjA jAhera na thayA. ane bApanA jIvatAM potAnA nAmanA sIkkA na paDAvyA. pitA zAhajahAnanA maraNuthI putra aura'gajhebane bhAre AnaMda thayA tyAre pitA siMhAjInA bharaNuthI putra zivAjIne bhAre zoka thayA. auragajheba vahemI hatA ane ene kAI upara pUrepurA vizvAsa na hatA tyAre zivAjI potAnA saradArAnA kheALAmAM mAthuM mUkI sukhethI sUI rahetA. auraMgajhebe dharmAMdha banIne hiMdu dharmanAM vAravAra apamAna karyAM. zivAjIe dharmAbhimAnI banIne potAneA dha barAbara sAcabhyA. ane khInna dharmanuM kadIpaNu apamAna na karyuM. aura'gajheba dharmAMdha musalamAna gaNAyA tyAre zivAjI hiMdudharmanA tAraNuhAra manAyA. auraMgajheba peAtAnAM duSkRtyathI praznamAM apriya thaI paDaDyo. zivAjI peAtAnA satnathI prajAmAM priya thaI paDayo. zivAjInA sadguNAe ene AkhA hiMdusthAnamAM prasiddha karyAM ane hiMdanA hiMdue te ene avatArI puruSa mAnavA lAgyA. khIjA dharmAMnA uccheda karyAthI musalamAnI dharmanI sAcI sevA thAya che evI mAnyatA auraMgajhebatI hatI, tyAre kAIpaNa dharmanuM apamAna na karavuM, e hiMdudharmanI AjJA che evI mAnyatA zivAjInI hatI. AvI prakRtinA khate mahAna puruSAne AgrAnA divAneAmamAM bhegA thavAnuM nakkI thayuM. 396 tA. 12 mI me te divase divAneAmamAM darabAra bharAyA hatA. jeNe aphajhalakhAnane pUrA karI binapuranI bAdazAhatane DhIlI karI nAMkhI hatI, jeNe saradAra zAhistakhAnanAM AMgaLAM tenI chAvaNImAM ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM 7. zivAjI caritra uM kApI, mugala sattAnuM pANI mahArASTramAM utAryuM hatuM, mugala bAdazAha paNa pete jene asAdhAraNa puruSa mAnatA hatA, jenI kIrti hiMdamAM cAre dizAe prasarI rahI hatI, jene hiMdu avatArI puruSa mAnavA lAgyA hatA, hiMdutvanA rakSaNa mATe jeNe peAtAnI jiMdagI jokhamamAM nAMkhI hatI, evI mAnyatA jene mATe phelAI rahI hatI, te mahArASTranA zivAjI mahArAjane jovA mATe darabAranA darabArIe bahu Atura hatA. auraMgajheba bAdazAha jagaprasiddha mayUrAsana upara birAjyA hatA. bAdazAhe aMdara akhtara paherI, upara sapheda peAzAka paheryAM hatA. zivAjImAM ajaba zakti che, enAmAM rAkSasI khaLa che, mANusa kalpanA na karI zake evI lAMkhI laMga e mArI zake che, vagere vAtA zivAjInA saMbaMdhamAM zAhistakhAna ane enA mANaseAe phelAvI hatI, te bAdazAhanA jANuvAmAM AvI hatI. bAdazAha mayUrAsana upara birAjyeA hatA, pazu bahu cetIne kheThA hatA. AjanA darabAramAM badhA darabArIonuM dhyAna zivAjI mahArAja tarapha kheMcAI rahyuM hatuM. mahArAjane darabAramAM niHzastra AvavAnI paravAnagI hatI, ema te vakhate maLI AvelA vRtAMta uparathI tAravI zakAya che. vakhata thayA eTale mahArASTranA A vIra, hiMduone tAraNahAra, pAtAnA sAta varSanI uMmaranA pATavIputra kumAra zaMbhAjI rAjAnI sAthe mugala darabAramAM dAkhala thayeA. enuM mAna barAbara jaLavAze, evuM vacana mirajhArAjAe zivAjI mahArAjane ApyuM hatuM, chatAM emane levA mATe eka sAdhAraNu paktinA saradArane auraMgajhebe mAkalyo hato, e apamAna mahArAjane sAlI rahyuM hatuM. A apamAnathI emane gussA paNa AvyA hatA. darabAramAM bhalabhalA hiMdu rAjA ane prasiddha saradAra| bAdazAha sAme mAthuM nIcuM nAMkhI ubhA hatA. A dekhAva joI ne mahArAjanI lAgaNI bahu ja dubhAI hatI, emane kheda thayA ane kSatriyAnI A dazA joI bhAre glAni thaI. hiMduonI A durdazA emanA peAtAnAja dezamAM joI emane lAgI AvyuM. darabAramAM dAkhala thayA pachI zivAjI mahArAje bAdazAhane kuranIsa karI ke nahi, te saMbaMdhamAM itihAsakArAmAM matabheda che. keTalAka itihAsakArA jaNAve che ke mahArAje kuranIsa karI hatI. A saMbaMdhamAM zivacaritra nibaMdhAvalimAM 293 me pAne nIce pramANe vAkaya cheH--" 5ja paramAtmA vA mAnuM tatpuruSa athavA maMhapa mAvita yAM sivAya itara jyAne Apale koNA puDhe Doke kardhI hi vAkavile navhate to yA yavana yAddA purve roja yAMjavicAra sArAjAft."(paramAtmA, satpuruSo athavA zvararUpa mAtApitA sivAya khIjA krAInI AgaLa jeNe mAthuM namAvyuM na hatuM te A yavana khAdazAha AgaLa mAthuM namAvavA taiyAra thayA nahi.) mugala bAdazAhe zivAjI mahArAjane pAMcahajArI saradArAmAM jasavaMtasiMha rAjAnI nIce besavA hukama karyAM. zivAjI mahArAjanA jIvanacaritrane aMge je pustaka ame vAMcyAM che te uparathI amane tA lAge che ke zivAjI mahArAje samaya samajIne kuranIsa karavAnuM mutsaddIpaNuM A darabAramAM vA hAvuM joI e. zivAjI mahArAje 1500 mahArA ane 6000 rUpiyAnuM najarANuM khAdazAhane dharyuM. A najarANuM karyA pachI bAdazAhe kahyuM ke " AveA zivAjI rAjA AvA " ema kahI temane pAMcahajArI saradArAmAM laI jaI esADavAnI bAdazAhe IzArata karI. darabAranI vyavasthA karanAra amaladAre temane pAMcahajArI saradvArAmAM besADyA. pAMcahajArInI paktimAM mahArAjane beThaka ApavAmAM AvI tethI mahArAjane bhAre apamAna lAgyuM. emaNe rAmasiMhane kahyuM " mirajhArAjAe A apamAna khamavA mATeja mane ahIMyAM mAnceA lAge che. mArA sAta varSanA bALaka te bAdazAhane pAMcahArI che. mArA saradAra netAjI pAlakara te paNa bAdazAhane pAMcahanarI che. vacce mArI beThaka mUkIne bAdazAhe A tenI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM IrAdApUrvaka mAruM apamAna karyuM che. AgrAnI bhAgoLe meM paga mUko tyArathI ja mAruM IrAdApUrvaka apamAna karavAmAM AvyuM che. A apamAna te mane bahu ja asahya thaI paDayuM che. dakSiNamAM aNInA vakhate meM. bAdazAhanI amulya sevA bajAvI, te badhI ja aphaLa gaI kema? AvA apamAna khamavA che ahI Avyo nathI." darabAramAM pesatAMja emaNe kSatriya rAjAone hiMdu saradArane hAtha joDIne yavana darabAramAM ubhelA joyA tyArathI ja mahArAjane dilamAM krodha utpanna thayo hato ane A aMgata apamAnathI bhaDake thaye. saradAra rAmasiMha sAthe bahu meTe avAje zivAjI mahArAja vAte karavA lAgyA. mahArAje kharuM rUdra rUpa dhAraNa karyuM. gussAthI mahArAja lAlaceLa thaI gayA hatA. dAMta heTha pIsIne emaNe rAmasiMhane kahyuM ke " A apamAna asahya che. A apamAna sahana karavA karatAM te mane ApanuM khaMjara Ape. enAthI huM badhI vAtane aMta ANuM." zivAjI mahArAja bahu meTe avAje bolatA hatA eTale bAdazAhe rAmasiMhane pUchayuM "rAmasiMha! zuM cAlI rahyuM che?" rAmasiMha - javAba Apyo " dakSiNanA jaMgalane vAdha mugala darabAramAM jarA garama thaye che." mahArAjano ke bahu ja vadhI gayo hato. jethI e bezuddha thaI gayA. mahArAjane tarataja pAsenA oraDAmAM laI gayA ane tyAM emanA mAthA upara gulAbajaLa chAMTI, emane mukAme laI javAmAM AvyA. pharI bIjo hukama thatAM sudhI zivAjI rAjAne pitAnI pAse na lAvavAno hukama karyo. A banAvanA saMbaMdhamAM judA judA itihAsakAroe judI judI hakIkata lakhI che. temAMnA keTalAeka lekhakee A banAva sabaMdhI je lakhyuM che teno saMkSipta sAra vAMcakenI jANa mATe nIce ApIe chIe. (1) A banAvanA saMbaMdhamAM manuSI lakhe che ke "bAdazAhanA darabAramAM zivAjIne pahelI beThaka ApavAne karAra hatuM. A karAra jayasiMhe bAdazAhane lakhI mokalyo hato, chatAM te pALavAmAM na Avyo. sonerI kaTherAnI aMdaranA valamAM chellI beThaka zivAjIne ApavAmAM AvI e joI zivAjI lAlALa thaI gayA hatA. "karelA karAra teDIne mAre. AvI rIte apamAna kema karo cho ? mArI telamAM Ave ene mArI joDamAM ubhA rahI zake evo eka sarakAra te tamArA darabAramAM mane batAva. " ema belI..zivAjI darabAra choDIne bahAra nIkaLyA." (2) A banAva saMbadhI aMgreja vepArI maMDaLe potAne deza khabara mokalI tene sAra A pramANe che -"baMkhera zivAjI Akhare bAdazAha auraMgajhebanI jALamAM sapaDAI gayo. bAdazAhe yukti racI zivAjIne lalacAvanArAM vacano ApyAM. bAdazAhanA vakhANuthI phalAI ane vacano upara . vizvAsa rAkhI zivAjI mugala darabAramAM gayA. tyAM darabAramAM ene bahu nIcI beThaka ApavAmAM AvI. magala darabAramAM bIrAjelA keTalAeka saradAro ke jemane e potAthI utaratA mAnatA hatA tenI paNa nIce zivAjIne beThaka ApI eTale ene bhAre apamAna lAgyuM. e bAdazAhanA darabAramAM te chatAM, A apamAna e vire khamyuM nahi. gussAthI lAlacoLa thaIne darabAramAMthI e bAdazAhanA dekhatAM bIjA oraDAmAM cAlyA gayA. bAdazAhe ene belAvavA mATe keTalAeka umarAne mekalyA, paNa zivAjI manAya nahi. teNe manAvavA AvelA mANasane jaNAvyuM ke e kAMI A darabArano kedI nathI. e te AmaMtraNathI AvelA mahemAna che e A apamAna nahi sAMkhe. bAdazAhe te pachI kadI ene pitAnI sanmukha nahi lAvavAne hakama karyo." (3) A banAvanA saMbaMdhamAM pravAsI mI. baniyara pitAnI noMdhamAM lakhe che ke -"bijApura bAdazAhatane sara karavAnA kAmamAM mugalone sAtha ApavAnuM zivAjIe kabUla karyuM tethI bAdazAha auraMgajhebe zivAjIne rAjA jAhera karyo ane potAne rakSita banAvI tenA chokarAne umarAva banAvyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM ] che. zivAjI caritra thaDe kALa vItyA pachI bAdazAhe zivAjIne patra lakhI jaNAvyuM hatuM ke IrAna sAme laDAI jAhera karavAne ene IrAdo che ane e kAmamAM ene eNe sahakAra mAMgyo hate. e patramAM zivAjInA zauryanA ane aneka sadaNanAM bAdazAhe bhAre vakhANa karyA hatAM. A lakhANathI zivAjI dilhI javA prerAyo. zAhitakhAnanI begama auraMgajheba bAdazAhanI sagI thatI hatI ane te bAdazAhanI sAthe ja hatI. zivAjI ke jeNe enA putrane mArI nAMkhyo hato ane patinAM AMgaLAM kApyAM hatAM tene keda karavAnI te vAraMvAra vinaMti karyA ja karatI hatI. e begamanI vAraMvAra vinaMtine pariNAma e AvyuM ke zivAjI giraphatAra thaI gayo x x x." () A saMbaMdhamAM mI. theneTa nAmanA pravAsIe je uddagAra kADhayA che tene TuMka sAra nIce mujaba che -" saMjoge jaI zivAjIne nAza karavA auraMgajheba bahu Atura ane 'te sAdhavA eNe yuktio racI. auraMgajheba jANatuM hatuM ke enA darabAramAM zivAjIne vakhANanArAo che eTale darabAranA saradAre sanmukha auraMgajheba zivAjInA ane khAsa karIne suratanI caDAInA vakhANa karavA lAge. auraMgajhebe keTalAeka hiMdu rAjAone potAnA A vicAre zivAjIne jaNAvavA kahyuM. keTalAekane meDhe eNe jaNAvyuM ke AvA bahAdura rAjAnI e kadara karavA Icche che. zivAjI je mugala darabAramAM Ave to teno vALa sarakhe paNa vAMke nahi thAya evI bAdazAhe hiMdu rAjAone khAtarI ApI ane mugala darabAranA vicAro zivAjIne jaNAvavAmAM AvyA. keTalAeka hiMdu rAjAoe zivAjIne tenI sahIsalAmatI mATe vacana ApyAM. evI rIte zivAjI Akhare mugala darabAramAM gayo. darabAramAM enuM apamAna thayuM tyAre eNe bAdazAhane khulle khuluM kahI dIdhuM ke e te bAdazAhanA vacano upara vizvAsa rAkhIne tyAM Avyo che ane eno nAza karavA bAdazAha IrAdo rAkhe che evuM ene have lAge che. bAdazAhe ene mArI nAMkhyo hato paNa eNe joyuM ke zivAjIne mArI nAMkhavAmAM Avaze to hiMdu rAjAo enI sAme thaze. zivAjInI sahIsalAmatI ane mAna maratabo jALavavAnA vacano ApI enuM apamAna karyuM te mATe rAjAo baDabaDATa karI rahyA hatA ane je enI jAtane nukasAna thAya te mugala sattA sAme ghaNuM rAjAo ziMgaDAM mAMDaze, tevuM bAdazAhane lAgyuM tethI ene na karyo. bAdazAhe ene mIThA mIThA saMdezAo mokalavAnA zarU karyA ane jaNAvyuM ke ene mArI : nakhavAno bAdazAhano jarA vicAra na hatuM. e je senApati thaIne kaMdahAramAM jaI vijaya meLavaze te tene mugala bAdazAha taraphathI jabaro lAbha thaze. bAdazAhanA A saMdezAno zivAjIe javAba pa Apyo ke " huM javA khuzI chuM, paNa huM e caDAI upara mAruM lazkara laIne jAuM. mArA pitAnA lazkaranI saradArI laIne kaMdahAra javA huM khuzI chuM ane je bAdazAhanI icchA hoya to mane mAruM lazkara bolAvI levAnI paravAnagI Ape." bAdazAhe tenuM pitAnuM lazkara bolAvavA zivAjI rAjAne rajA ApI ane zivAjIe lazkara bolAvavAne bahAne mANase mokalyAM ane temanI sAthe pitAne mATe amuka ThekANe ghaDAo laIne bhavAnI chUpI sUcanAo ApI ane e sUcanAo emanA mANasee acUka pALI." (5) A saMbaMdhamAM mI. DAue kahyuM che tene TUMka sAra nIce mujaba cheH "zivAjIne jyAre bAdazAhanI mulAkAta mATe darabAramAM lAvavAmAM AvyA tyAre jhanAnakhAnAmAM paDadAmAM beThelI begamamAM auraMgajheba bAdazAhanI beTI jheba-una-nissA paNa hatI ane e zivAjI darabAramAM Avyo tyAre darabAranA raMgarAga joI rahI hatI. bAdazAhanI beTI ba-Una-nissA zivAjInuM rUpa joIne mehI paDI ane banna-nissAnI daramiyAnagIrIthI athavA khaTapaTathI zivAjIne bIjI vakhata auraMgajhebanI | mulAkAta maLI hatI. bIjI vakhata jyAre ene, bAdazAha pAse laI javAmAM AvyA, tyAre bAdazAhanI gAdI najIka UbhA rahIne eNe kahyuM ke -" huM te eka rAjakumAra tarIke janmyA, chuM, gulAmane pATha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM bhajavatAM mane nathI AvaDatuM. auraMgajhebe Ane javAba paNa teja vALe, eTale zivAjI bAdazAha tarapha pUTha pheravI cAlyA gayA. bAdazAha zivAjInA A kRtyathI atizaya krodhe bharAyo. bAdazAha zivAjInA saMbaMdhamAM gussAmAM ane gussAmAM kaMI hukama karavA jatA hatA eTale zivAjI jatAM jatAM bolyA. " game tevA saMjogo haze te paNa mAruM svamAna keIpaNa haNI zakaze nahi. maraNaja ene dabAvI zakaze." bAdazAhane krodha vadhe ane zivAjI gAMDAnI mAphaka bake che mATe ene mArI najara AgaLathI laI jAo ema kahI tene palAdakhAna amaladArane havAle karyo. A saMbaMdhamAM mI. mare ane mI. DagalAsa paNa judI judI rIte mI. DAune Teko Ape che. ma. manTage morI mATana A saMbaMdhamAM jaNAve che ke pahoMcela marAThAne mugala paNa mAthAne maLyo hato. auraMgajheba paNa enA jevoja pahoMcele hate. zivAjI Age Avyo eTale auraMgajhebane lAgyuM ke duzmana have kabajAmAM AvI gayo che. auraMgajhebanI jagAe akabara heta to AvA jabarA puruSane mAnapAna upakAra, AgatA svAgatA ane bAdazAhI paraNuM cAkarIthI jarura narama pAData. mutsadIpaNAthI bAjI goThavI sAmAvALAnuM hita, pitAnA hita sAthe goThavI deta, paNa A akabara na hatA. Ata auraMgajheba hato. eNe te ApelAM badhAM vacano toDyAM ane zivAjIne darabAramAM enAthI utaratA darajjAnA saradAranI vacce beThaka ApI enuM apamAna karyuM. AvA apamAnathI zivAjI eTale badho phodhe bharAyo ke gussAnA mAryA e bezaddha thaI dharaNI upara DhaLI paDo. zaddhimAM AvatAM ja eNe "rAjA jayasiMhe ApelA vacane tUTyAM che" ema meTethI kahI rAmasiMhane Thapake ApavA mAMDayo. apamAna pAmelI dazAmAM jIvavuM e duniyAmAM bhAremAM bhAre dukhada sthiti che evI aneka vAte meTe avAje belavA mAMDyo. A akasmAta banavAthI auraMgajhebe zivAjIne darabAramAMthI laI javA kahyuM ane pharI kaI divasa eNe ene darabAramAM A ja nahi." A uparAMta mI. bivarija, sara jadunAtha sarakAra, mI. TellI pAla. mI. sIDanI ovana, mI. jemsa DaglAsa, mI. mArzamena, mI. eliphansTana, mI. mIla, mI. grAnTa Dapha, mI. je. skeTa, mI. orma, phAdhara jesara DI'eliyansa, vageree A banAva upara pita pitAnA abhiprAya ApyA che ane A banAvanA saMbaMdhamAM pheraphAra paNa darzAvyA che. sabhAsada bakhara, ciTaNIsa bakhara, AlamagIranAmAM ane zivadigvijayamAM paNa A banAvane pitApitAnI zailI ane mAnyatA mujaba dareke varNavyA che. itihAsakAra kAphIkhAne A banAva saMbaMdhI lakhatAM enI paddhati ane zailI mujaba zivAjIne gALe bhAMDI A banAva varNavyo che. A badhAM varNana vAMcI, enA upara vicAra karI ane banI zake teTalAM sAdhana meLavI amane je vAjabI lAgyuM ane purAvA tathA mAnyatA mujaba je sAcuM lAgyuM teja ame lakhyuM che. dareka ItihAsakAranA abhiprAya TAMkI zakAyA hatA te amane AnaMda thAta, paraMtu sthaLa saMkecane lIdhe mAtra vAnagI rUpeja thoDA abhiprAya vAMcako AgaLa ame rajU karIe chIe. A mahattvanA banAva saMbaMdhI dareke potapotAnI valaNa mujaba agara te kALamAM upalabdha haze te pUrAvAonA AdhAre lakhyuM che te badhAoe e jaNAvyuM ja che ke -"rAjA jayasiMha, sahIsalAmatI ane mAna maratabo saMpUrNapaNe sacavAze evAM vacana ApI zivAjIne mahAprayane samajAvI dilhI darabAramAM mokalyA hatA, chatAM jyAM temanuM apamAna thayuM. bharadarabAramAM thaelA mAnabhaMgathI zivAjIne darabAramAM bolAcAlI thaI ane anicchaniya banAva banyo. zivAjI mahArAjane darabAramAMthI khaseDI temanA utArAmAMja giraphatAra karavAmAM AvyA. A banAva saMbaMdhI ItihAsa, lekha, jUnA patravyavahAra, vagere vAMcatAM nIcenI bAbate te cakkasa puravAra thAya che - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 2] che. zivAjI caritra 401 1. zivAjI mahArAja pote dilhI javA rAjI na hatA. bAdazAha pAse jaI ne ete kuratIsa karavI na paDe teTalA khAtara tA temaNe pura MdaranA tahenAmA vakhate bahu mutsaddIpaNuM vAparIne manasakha zaivA khAkhatamAM potAne mAthethI gALiyuM kADhI peAtAnA dIkarAne manasakha apAvI hatI. 2. mirajhArAjA jayasiMhe zivAjI mahArAjane samajAvavA mATe bhAre prayatnA karyAM hatA. mirajhArAjAe zivAjI mahArAjane temanI sahIsalAmatI ane mAnamaratoA sacavAze e khAkhatanAM vacane ApyAM hatAM. 3. zivAjI mahArAjane yuktiprayuktithI paNa dilhI mokalavA mATe jayasiMha rAjA jeTalA Atura hatA teTalA ja Atura mahArAjane dilhI potAnA majAmAM khelAvI levA mATe auraMgajheba paNa hatA. - 4. darabAramAM mahArAjanI jagyA mATe jhadhaDA uThavo kAraNa ke mahArAja mATe je jagA nakkI karavAmAM AvI hatI te temane mahArAjane apamAnakAraka lAgI ane tethI te bahu gasse thayA. 5. darabAramAM thayelA apamAnathI zivAjI mahArAja uzkerAyA ane tene pariNAme emane darabAramAMthI khaseDavAmAM AvyA. 6. zivAjI mahArAjane temanA utArAvALA ja makAnamAM giraphatAra karavAmAM AvyA. itihAsakArAmAMthI dhaNAoe jaNAvyuM che ke zivAjI mahArAjano mAnamaratakhA jaLavAze evAM vacano apAyA chatAM khuda darabAramAM ane te paNa bAdazAhanI sanmukha temanuM apamAna thayuM ane jenA pariNAme mahArAja atizaya gusse thaI bebhAna thaI gayA. temane zuddhimAM ANI bAdazAhanA hukamathIja temanA potAnA utAre laI javAmAM AvyA hatA. keTalAka itihAsakAre ema pazu kahe che ke darabAramAM apamAna thavAthI zivAjI mahArAja darabAra UMDIne cAhyA gayA. keTalAka itihAsakArA jaNAve che ke gussAmAM zivAjI mahArAje AtmahatyA karavA mATe rAmasiMha pAse kaTAra mAgI ane zahenazAha aura gajheba tarapha pITha pheravI cAlyA gayA. sI. DAu ane evA khIjA paradezI itihAsakArAe bAdazAhanI zAhajAdI jheba--Una--nIssA, hiMduvIra hiMdutvanA tAraNudrAra zrI zivAjI mahArAjanAM vakhANa sAMbhaLIne, temanA zauya nI vAtA sAMbhaLIne, temanuM rUpa, zaiva, hiMmata ane sAcA naravIrane zebe evuM vartana ane dekhAva joIne, mahArAja upara mAhI paDI hatI e kissA varNavatAM vadhArAmAM jaNAve che ke e zAhajAdIte zivAjI mahArAja upara apratima prema hatA. enI khena zAhajAdI channa--Una-nIssA begama bAdazAha sAthe rahetI hatI. A banne zAhajAdIone eka khInna upara bhAre prema hatA. chatrapati zabhAjI mahArAja jyAre mugalene hAthe. pAtAnA putra sAthe keda pakaDAyA ane jyAre emane zahenazAha sanmukha rajI karavAmAM AvyA tyAre zAhajAdI channata--UnanIssA eNgama zahenazAha auraMgajhebanI sAtheja hatI. chatrapati za'bhAjI mahArAjanA mugalapatie ati krUratAthI vadha karyAM ane emane putra megalAnA hAthamAM rahyo. A ALa pAchaLathI prasiddha zAhurAjAnA nAmathI tihAsamAM sthAna pAmyA hatA. tene ucheravAmAM zAhajAdI jInnat unnIssA egame khAsa mahenata ane kALajI rAkhI hatI. peAtAnI vahAlI enaeba-unanIssA zivAjI mahArAja upara Asakta hatI eTale zAhu e rIte peAtAnI benane pautra jeTalA vahAlA hAya tethI enanA premanI khAtara zAhajAdI jInnata-Una-nIssAe zAhu mahArAjane ucheravAmAM khAsa maLajI rAkhI hAya ema banavA joga che. zahenazAha auragajhebanI sAthe dakSiNamAM zAhajAdI jInnat--Ina--nIssA rahI hatI jyAre eMtra-Una-nIssA dilhImAMja rahI hatI te I. sa. 1702mAM dilhI najIka salImagaDhamAM marI gaI.. 51. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 che. zivAjI catri 4 zivAjI mahArAja giraphatAra. darabAra bharakhAsta thayA pachI zivAjI mahArAjane darabAramAMthI utAre laI javAmAM AvyA. AdazAhe darabAramAM banelA banAvanA sabaMdhamAM UMDA vicAra karyAM. zivAjI bahu kInnAkheAra, DaMzIle dagalabAja ane jherI nAga che. ene eka vakhata chahecyA pachI chUTA rAkhavA e tA jokhamabhareluM che, chaMcheDAelA e sApane tA have pUrA kare ja chUTako che. e vera vasUla karyA sivAya rahe evA nathI. ene AvA saMjogAmAM chUTA rAkhavA e te Aphatane AmaMtraNa ApavA jevuM che. asala pAkhaDI hAvAthI uparathI sneha batAvI taka Ave talavAra kheMce evA che. ene have chUTA rAkhavA eTale duzmanane kAvatru racavAnAM sAdhanA ApavA jevuM che. ene chUTA rAkhavA e tA bhAremAM bhAre okhama che." A pramANe zahenazAha auraMgajhebane lAgyuM ane eNe zivAjI mahArAjane giraphtAra karavAnuM nakkI karI, AgrAnA kATavAla peAlAdakhAnane hukama ApyAH--"zivAjInA utArA upara bharI baMdu sakhata paherA mUko. kAI paNa mANasane zahenazAhanI paravAnagI sivAya zivAjI mahArAjanA utArAmAM dAkhala thavA devA ke bahAra nIkaLavA devA nahi. " ATalA sakhata hukamethI bAdazAhane saMtAya na thayA, eTale zivAjI mahArAja sabaMdhInI vIgatavAra mAhitI rAja bAdazAhane jaNAvavAnuM pharamAna kATavAlane maLyu. zivAjI mahArAjanI giraphtArInA saMbaMdhamAM bahu sakhata hukamA khAdazAhe cheDyA hatA ane tene amala paNa sakhatAIthI thAya tenI tajavIja karavAmAM AvI hatI. bAdazAhanI karaDI najara ane sakhatAI joI peAlAdakhAte zivAjI mahArAja rahetA hatA te makAnanI AsapAsa 5000 sipAhIonA sakhata ceAkI paherA gAThavI dIdhA. zivAjI mahArAje A badhA raMgaDhaMga joyA. bAdazAhe peAtAne pUrepurA baMdIvAna banAvI dIdho che e jANyuM. zivAjI mahArAja bahu hiMmatavAna hatA. dilhI darabAramAM pahoMcyA pachI bAdazAha potAnA svabhAva amANe vakhate vizvAsaghAta paNa kare evA mahArAjanA manamAM pahelethI ja vahema hatA. mahArAjanI za'kA sAcI TherI ane sauMkaTa sAme bAtha bhIDavAnA prasaMga AvI pahoMcyA. pote dhairyanA merU hatA eTale DagyA nahi, paNa bhAre ciMtAmAM paDyA. " Akhare bAdazAhaM peAtAnI jAta upara gayA. enA svabhAva pramANe eNe jema AjasudhI karyuM, tevuM ja karyuM karavA e Akhare taiyAra thayA. dakSiNathI uttara tarapha AvavAnA saMbaMdhamAM vicAra karatI vakhate je banAvanI khIka rAkhavAmAM AvI hatI, te ja prasaMga AvIne ubho rahyo. dhaNAe dhAryuM hatuM te ja thayuM, jeNe sAMne na cheAmAM, peAtAnA pitAne paNa pIDavAmAM pAchI pAnI na karI, te duzmana kabajAmAM Ave te tene vizvAsaghAta karyA sivAya kadIpaNa raheze nahi evI dhaNA saradArAnI khAtarI hatI te kharI TharI, zilA nIce sapaDAyA chIe eTale kaLe kaLe bahAra nIkaLavAnuM che. garama mijAjanI jyAM jarura hatI tyAM tevuM pradarzana karyuM. have zAMta magaja ane ThaMDA svabhAvanA dekhAva karavAnI jarura che. yuktithI ane hIkamatathI kAma lIdhe sakaTa dUra thaI zake ema che. prabhu e zakti, e yukti mane khanne eTalI ja prArthanA che. AjasudhI aneka sakaTAmAMthI jeNe mane bacAvyA, aneka dukhada prasaMge jeNe mane dilAso ApyA te sarvazaktimAna prabhu A vakhate paNu mArI vahAre dhAze ane hindutvarakSaNanA kAryane mATe mane vadhAre baLavAna ane svataMtra banAvaze evI mane khAtarI che. prabhunI madadamAM mane akhUTa zraddA che. mane IzvaranI sahAyamAM aDaga vizvAsa che. prabhu A saMkaTa vakhate jo tuM ja mArA mAda'ka banIza te ja huM tarIne sahIsalAmata pAra utarI zakIza. " [ prakaraNa 13 mu - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat darabAramAM banelA banAvathI zivAjI mahArAjane emane mAne lai javAmAM AvyA tyAra pachI kAI paNa divasa bAdazAha ane zivAjI mahArAja eka khIjAne maLyA nathI. te jamAnAnI A e pratihAsaprasiddha mahAna vyaktionA meLApa eka ja vakhata thayA ane te AgrAnA darabAramAM ja, www.umaragyanbhandar.com Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM 1. che. zivAjI caritra 403 zivAjI mahArAjanA jIvanane bahu jhINavaTathI tapAsatAM abhyAsIone jaDI Avaze ke emanA upara jyAre jyAre saMkaTanA vAdaLa tUTI paDyAM tyAre tyAre prasaMgenI gaMbhIratA pUrepurI jANyA chatAM emanuM magaja vicAra mATe haMmezA nirmaLa rahetuM ane AvelAM saMkaTane zAMtithI pahoMcI vaLavA mATe vicAra karI. kaMI abhUta mArga zodhI kADhatA. emanA bhejAMnI phaLadrupatA saMkaTa vakhate pUrepurI khIlatI. emanA jIvanane tapAsatAM abhyAsIne jaDI Avaze ke jyAre jyAre ane prasaMga AvI paDyo che, tyAre tyAre emaNe bahu suMdara mArga zodhI kADhayo che. jema prasaMga vadhAre vikTa tema mahArAja vadhAre nimeLa magajathI zAMta vicAra karI zakatA. te jamAnAmAM mugalAI sattA caDatIne zikhare pahoMcI hatI, mugala sattAne sUrya madhyAhnamAM tapI rahyo hato, te saMjogomAM auraMgajheba jevA baLiyA bAdazAhanI ItarAthI enI ja rAjadhAnImAM mahArAja baMdIvAna thayA ane emanA upara sakhata cokI paherA mUkAyA. emanA makAnanI AjubAjumAM 5000 sipAhIonuM lazkara goThavI devAmAM AvyuM hatuM. uttara hiMdusthAnamAM mugala sattAne tApa eTale prakhara hatA ane sattA evI jAmI gaI hatI ke mugala bAdazAhanA virodhIne te jamAnAmAM kaMI paNa mANasa paga mUkavAnI jagyA ApavA hiMmata dharI zako nahi. mugalanI A sattA eTalI badhI jAmI gaI che e zivAjI mahArAjathI ajANyuM na hatuM. mugala sattAnAM mULa bahu DAM gayAM che ane evI rIte jAmelI jaDavALI sattAnI sAme uttara hiMdusthAnamAM, e sattAnI rAjadhAnImAM ja nahi, paNa e zahenazAhatanA zahenazAhanI samakSa tenAja darabAramAM mugale sAme mAthuM UMcakavuM e bhAre hiMmatanuM kAma hatuM. ene pUrepure khyAla mahArAjane hevA chatAM emaNe vairya choDavuM nahi, AzA cheDI nahi ane hiMmata hAryA nahi. emaNe kaLakaLe auraMgajhebane manAvavAnA prayatna zarU karyA. auraMgajheba bAdazAhane Akhara hetu zuM che? mahArAjanuM e zuM karavAne IrAdo rAkhe che ? e jANavA mahArAja khAsa Atura hatA. bAdazAhane nizcaya ane IrAde jANyA pachI pitAnI mukti mATe yukti racavI sahelI thaI paDe e hetuthI mahArAje zahenazAhanuM mAnasa jANavAnA prayatna karavA mAMDyA. - banavAnuM te banI gayuM. saMjoge bahu pratikUla hatA chatAM have bAdazAhanI pakaDamAMthI zI rIte nIkaLavuM enA vicAramAM ja mahArAja pALyA. pitAnA sAthIone mahArAje pitAnI pAse bolAvyA ane AvI paDelA saMkaTamAMthI zI rIte bacavuM tene vicAra karyo. dareke pitApitAnI buddhi ane akkala pramANe AvI paDelA saMkaTamAMthI mukti meLavavAnA mArga batAvyA. Akhare rAghobalALa karaDe vakIlane mahArAja taraphathI zahenazAha auraMgajheba pAse mokalavAnuM nakkI karyuM. rAdheballALa bahu catura ane rAjakAryamAM ghaDAyele mutsaddI hato. e jhINI najaravALo, kuzAgra buddhivALo, dIrghadRSTivALe, sAmAnI AMTIghUMTI jANI jAya e, ane kapaTaziromaNinAM kapaTa ane kAvatrAMone bheda paNa pAmI jAya e hatA. zivAjI mahArAjanI tAlImamAM taiyAra thayele A mutsaddI hatA, eTale emAM zI khAmI heya. mahArAjane A vaphAdAra vakIla bAdazAhane jaIne maLyo ane eNe zivAjI mahArAja taraphathI bAdaLAne vinaMti karI ke " mugala pratinidhie zivAjI mahArAjane mugalAImAM moTA adhikAra ApavAnAM vacana ApIne ane aneka rIte emane samajAvIne bAdazAha salAmatanI mulAkAta mATe darabAramAM mokalyA che. zahenazAhI lazkara dakSiNanI sattAone dabAvavAnuM kAma karI rahyuM che. A caDAImAM mirajhArAjA jayasiMha mugala pratinidhi che. e mugala lazkaranI dakSiNanI hAlanI muzkelI barAbara jANe che. kaTokaTIne prasaMge zivAjI mahArAje mugala sattAne kevI ane keTalI madada karI, kharI vakhate kevI sevA bajAvI tenI bAdazAha salAmatane khabara to haze ja. mirajhArAjA mAraphate zivAjI mahArAje mugala saltanatanI sAthe je tahanAmuM karyuM che te pramANe vartana karavAmAM zivAjI mahArAja jarA paNa DhIla karaze nahi. AdilazAhI ane kutubazAhI mugala bAdazAhata mATe sara karavAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 che. zivAjI caritra prakaraNa 13 muM kAmamAM mahArAja jarA paNa kacAza rAkhaze nahi ane e banne sattAo sara karIne bAdazAha salAmata taraphanI vaphAdArI sAbIta karI ApavA cUkaze nahi. dakSiNa dezanA mugala pratinidhine je je madada joIe te mahArAja jyAre jyAre jarUra paDe tyAre tyAre ApavA taiyAra che. lazkarI madadanI jarUra paDe che te paNa mAgaNI karatAnI sAthe ja zivAjI mahArAja mugala sattAdhIzane ApavA rAjI che. zivAjI mahArAjane aja rokI rAkhyAthI bAdazAhatane e vadhAre lAbhadAyaka nIvaDI zakaze nahi. mahArAjane je dakSiNamAM javAnI rajA ApavAmAM Ave to teo dakSiNanA gUMcavAyelA mAmalA vakhate magala zahenazAhatane bahu ja upayogI thaI paDaze. bIjuM mahArAjane temaja yuvarAja zaMbhAjI rAjAne atrenAM havApANI bIlakula mAphaka AvatAM nathI tethI emane emanA vatanamAM pAchA pharavAnI bAdazAha salAmate kRpA karIne rAjI khuzIthI rajA ApavI" vagere vagere vinaMti rAdhA balALa karaDee bAdazAha salAmatane caraNe gujArI ane je rUbarUmAM kahyuM te ja matalabanI lekhI arajI vakIle paNa karI jemAM vadhArAmAM jaNAvavAmAM AvyuM hatuM ke zivAjI mahArAja mahattvanI bAbatamAM bAdazAha salAmata sAthe vAta karavA IcchA rAkhe che tethI emane mulAkAtanI paravAnagI maLavI joIe. bAdazAha auraMgajheba svabhAve bahu vahemI hato, temAM vaLI saMjoge vicitra hatA ane sauthI vadhAre sAvacetI rAkhavAnI jarUra hatI, kAraNake e jANato hato ke eNe nabaLapacAne sAmane nahote karyo. zahenazAhe sAmano te yukti, zaktihimmata, vageremAM pAvaradhA evA zivAjI mahArAjano sAmano karyo hate. AvA duzmanane chaMcheDIne gharamAM rAkhIne, sAcavo rahyo, eTale jeTalI sAvadhAnI levAya teTalI te auraMgajhebe lIdhIja hatI ane eno vahemI svabhAva hevAne lIdhe vadhAre paDatI sAvacetI paNa eNe batAvI hatI. rAdhAbalALa karaDenuM kathana bAdazAhe dhIrajathI sAMbhaLI lIdhuM ane lekhI arajI paNa svIkArI ane teja arajInI pAchaLa zera karyo ke "ghaTita karavAmAM Avaze." bAdazAhe vakIlane rUbarUmAM jaNAvI dIdhuM ke "gabharAvAnI jarUra nathI, dhIraja rAkhe. A bAbatamAM zuM karavuM te meM haju nakkI karyuM nathI." rAdhAbalALa vakIla paNa samajI gayA ke bAdazAhe A te taddana uDAu javAba Apyo che. vakIle bAdazAhanI rajA lIdhI ane bAdazAhane javAba zivAjI mahArAjane jaNAvavA tAkIde darabAramAMthI nIkaLI mahArAja tarapha gayo, zivAjI mahArAje bAdazAhane javAba pitAnA vakIla mAraphate jA. mahArAja prayatna karavAmAM jarApaNuM DhIlA thAya evA te hatAja nahi. emaNe bAdazAha salAmata pAse pitAnA saMbaMdhamAM vAta karavA rAmasiMhajIne sUcanA karI. rAmasiMha to bicAro gUMcavaNamAM AvI gayA hatA. bApanuM vacana, zivAjI mahArAja pratye AdarabhAva bAdazAha taraphanI vaphAdArI, vagere prazroe ene vicAranA vamaLamAM DubADI dIdhA hatA. rAmasiMhane lAgyuM ke enA bApanuM ApeluM vacana jAya te kachavA kuTuMbane kapALe kALI TIlI cuMTaze, tethI kuTuMbanI IjjatanuM rakSaNa karavA e paNa zivAjI mahArAjanI muktimAM madada karavA rAjI hatA, zivAjI mahArAja saMbaMdhI gUMcavAela keka ukelavA rAmasiMha bhAre iMtejAra hate. A kAkaDuM ja ukelAI jAya te enI ciMtA dUra thAya evuM enuM mAnavuM hatuM. rAmasiMha A bAbatamAM bAdazAha pAse vAta karavA tejAra hatA ane temAM vaLI zivAjI mahArAje ene vinaMti karI eTale e tarataja bAdazAhane maLyo ane zivAjI mahArAja saMbaMdhI eNe vAta cheDI. bAdaznAha te pUre pahela hatA. rAmasiMha jevA keTalAya chokarAM eNe ramADyAM hatAM. rAmasihathI kaMI vaLe ema nathI e zivAjI mahArAja jANatA hatA, paNa zivAjI mahArAjanI kAma karavAnI paddhatija evI hatI ke e prayatna karavAmAM jarAe bAkI na rAkhe. je bAbatane nikAla A heya tenI sAthe saMbaMdha rAkhatI dareka vyaktine maLIne enI mAraphate kAma karavAno e haMmezA prayatna karatA. AvA mahatvanA kAmamAM rasa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM ] 7. zivAjI catri ma letI kAI vyakti khAkI na rahI jAya, te mATe mahArAje badhAMnI mAraphate prayatna zarU karyAM. kAIpaNu vyakti pAchaLathI mahArAjanA doSa na kADhe evI rIte e potAnA cAturyathI potAnA rastA cokakhA karI detA. pAchaLathI kAI muddAnI vyakti ema na kahe ke H-- zivAjI rAjAe mane kahyuM hAta tA mArAthI banatuM huM paNu karata. Ama karavAmAM AvyuM heta tA bAdazAha mAnI jAta ane pariNAma sArUM Avata, vagere vagere. " duniyAne kAIpaNu mANusa pAchaLathI zivAjI mahArAjane kAIpaNa rItanA doSa na de evI paddhatithI emaNe kAma levA mAMDyuM hatuM. kumAra rAmasiMhe mahArAjanA sabaMdhamAM je je kahyuM te krAMtithI sAMbhaLI lIdhuM ane bahu ga MbhIratAthI khAdazAha salAmate javAba ApyA H--" zivAjI rAjA tA bahu parAkramI ane bAheza puruSa che. emanA jevA bahAdura saradAra tA mArI saltanatanI zAlA che. emanI samarakuzaLatA, kuneha ane mutsaddIpaNAthI.tA A bAdazAhatane bahu lAbha thAya ema che, eTale A darakhAramAM rAkhIne, bahu mahattvanAM ane javAbadArInAM kAmA mAre emane sAMpIne emaneA lAbha saltanatane apAvavA che. emanI IcchA mujaba ja dakSiNunI emanI jAgIranI vyavasthA thaelI che. A saltanatamAM AvA mutsaddI puruSanI jarura che. dakSiNanI jAgIra e emanA putrane nAme bhale calAve, emane peAtAne mATe tA jAgIranI kheATaja zI che! emane tA huM karADe rUpiyAnI jAgIra A taraph ApIza. zivAjIrAjA jevA bahAdura puruSa mATe jAgIranA prazna hAya kharA ? A prAMtamAM e raheze teA A bAdazAhatane emane bahu lAbha thaze. A prAMtamAM emane tAme lagabhaga eka lAkha mANusanuM lazkara huM ApI zakIza. evA pracaMDa lazkaranA baLathI e bahu mahattvanI caDAI e karI mugala saltanatanI bhAre sevA karI zakaze. zivAjI rAjA jevA pratApI puruSanA sadguNAnA vikAsa ane emanA zauryaMnI kadara e jo A darakhAramAM raheze te tarata AMkI zakAze. zivAjI rAjAnI IcchA, emanI anukULatA, amArI sagavaDa vagerene barAbara UMDA vicAra karIneja huM emanA saMbaMdhanI goThavaNA karIza. emanA saMbaMdhamAM kAI e bahu ciMtA karavAnI jarUra nathI, Tita karavAmAM Avaze. " zivAjI mahArAjane bAdazAhanA baMdIkhAnAmAM rAkhI ApaNe have dakSiNamAM DeAkiyuM karIe, I. sa. 1666nI tA. 12 mI me te rAja AgrAmAM bharavAmAM AvelA mugala darabAramAM je banAva anya tenI khabara tarataja rAjA jayasiMhanA jhumAstAe mirajhArAjAne dakSiNamAM patrathI jaNAvI. Akhare zahenazAhe zivAjI mahArAjanuM apamAna karyuM e samAcAra sAMbhaLI mirajhArAnane bhAre dilagIrI thaI. zivAjI mahArAjane mugala khAdazAhe darabAramAM khetalAvI giraphatAra karI lIdhA, e samAcAra vijaLI vege AkhA mahArASTramAM pharI vaLyA. zivAjI mahArAja dakSiNathI dilhI tarapha javA mATe nIkaLyA te divasathI ja AkhA mahArASTranI najara dilhI tarapha vaLI hatI. mahArASTranA leAkA ciMtAtura hRdaye dilhImAM zahenaRRAha ane zivAjI mahArAjanI mulAkAta thavAnI hatI tenA pariNAmanI vATa joI rahyA hatA. mahArASTranI prajAmAM mahArAja atilAkapriya thai gayA hatA, eTale mahArASTrIyA tA A mulAkAtanuM pariNAma jANavA mATe ciMtAtura hAya e svAbhAvika hatuM, paNa khuda mirajhArAjA pote paNa ciMtAtura hatA. prajAnI ciMtA ane tenAM kAraNeAmAM ane mirajhArAjAnI ciMtA ane tenAM kAraNAmAM pheraphAra hatA. sau cAtaka pakSInI mAka pariNAmanI rAha joI rahyA hatA. zivAjI mahArAja aMgenI badhI javAbadArI bAdazAhe prathama te| rAmasiMhane mAthe ja nAMkhI hatI. jyAre mirajhArAjAe A jANyuM tyAre, temane te mATe pazu ciMtA thaI. bAdazAhanA svabhAvathI mirajhArAjA vAk hatA. bAdazAhanA vahemI svabhAva mijhArAjanAthI aNu na hatA. khAdAhanA vahemI svabhAva kaI vakhate krAnA upara kevA vahema lAve, ane te keTalI hada sudhI laI jAya tenuM mApa kADhavuM paNu muzkela hatuM ane evA vahemanA aneka dAkhalAnA mirajhArAjAne aneka vakhate anubhava thayA hatA. rAmasiMhane mAthe nAMkhavAmAM AvelI javAbadArImAMthI rAmasi Mha mukta thAya evI mirajhArAjAnI IcchA hatI. mirajhArAjAnI gaDhavaNavI e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 13 muM javAbadArImAMthI rAmasiMha mukta thayA. thaDe kALa vItyA pachI auraMgajhebe pitAne vicAra badalya ane zivAjI mahArAjane rAmasiMhane havAle karI, enA saMbaMdhInI badhI javAbadArI ene ja mAthe nAMkhavAno vicAra karyo. bAdazAhanA A vicAranI mirajhArAjAne jANa thaI eTale eNe pitAnA putrane nIcenI matalabane patra lakhyo. "tArA upara nAMkhavAmAM AvelI javAbadArI pUrI thaI gaI hatI, ema huM mAnato hato, paNa hamaNAMja bAdazAhane patra mane maLyo te uparathI jaNAya che ke bAdazAhane IrAdo zivAjIne tArA tAbAmAM seMpavAno che. ATalA divasa rAha joI tevIja rIte ceDA divasa sudhI thobha. meM gujArelI arajano javAba paNa AvI jaze ene te AvyA pachI zivAjInA saMbaMdhI thI vinaMti karavI te nakkI karIzuM. meM bAdazAha AgaLa araja gujArI che ke "eka te mane dakSiNanA saMpUrNa adhikAra sepI do ane mane joIe teTalI kamaka mekale; tema bane ema na hoya te mane bAdazAha salAmata pAse pAchA bolAvI le." tane AgrA phojadAra banAvIne zivAjIne pharI pAchA tArA ja kabajAmAM ropavAne bAdazAhano vicAra che e tArA patrathI jANyuM. te saMbaMdhamAM tane jaNAvavAnuM ke Aja sudhI bAdazAhI darAmAM ja rahelo che eTale A vakhate paNa daurAmAM ja tane sAthe rAkhavAnI bAdazAhane vinaMti karaje." bAdazAha pote je caDAI upara nIkaLavAnA hoya te zivAjI rAjAne Agre rAkhavA e ja vadhAre sagavaDabhareluM thaI paDaze ane je ema ja bane te emane AzvAsana ApIne jaNAvavAnI jarUra che ke darabAra dakSiNamAM pahoMcaze ke tarataja emane dakSiNamAM belAvavAmAM Avaze. bAdazAhanI sAthe ja daurAmAM rahevuM eja hAlanA saMjogomAM tAre mATe te ISTa che" (hApta aMjumana. 5. sA. la. naM. 1130). auraMgajheba bAdazAhe zivAjI mahArAjane paraheja karyAthI mirajhArAjAnI ciMtA bahu ja vadhI paDI hatI. mirajhArAjA vacanane bahu ja sAco hate. zivAjI mahArAjane temanI sahIsalAmatI mATe mirajhArAjAe vacana ApIne dakSiNathI dilahI mokalyA hatA ane bAdazAhe temane darabAramAM bolAvI keda karI lIdhA eTale mirajhArAjA becena banyA. zivAjIno vALa vAke nahi thAya ane emanuM mAne darabAramAM jaLavAze enI hAmI jayasiMha rAjAe bharI hatI, eTale have zuM karavuM e vicAramAM e paDayA. emaNe juna mAsamAM bhojarAja kacchavAne patra lakhI kumAra rAmasiMhane saMdezo kahevaDAvyo ke "zivAjInI bAbatamAM bAdazAhI sattAne koI paNa prakAranuM nukasAna na thatAM mArAM ane tArAM ApelA vacane paLAya evI rItanuM vartana tuM rAkhaje." mirajhArAjAnA patramAMnA upalA saMdezAnA zabdo uparathI emanA mananI mUMjhavaNu keTalI hatI tenuM anumAna thaI zake che. mirajhArAjAnI mUMjhavaNa eka pachI eka vacce ja jatI hatI ane temAM vaLI darabAranA enA tejeSIo ane irSAne siMhane enA dareka kAma mATe doSa daI enI nidA karavAne dhadhe ja laI beThA hatA. zivAjI mahArAje dakSiNa choDyA pachI dakSiNa mAmale vadhArene vadhAre bagati ja rahyo hate. AdilazAhI ane kutubazAhIe mugalanI sustI uDAvI dIdhI hatI ane tethI karIne mugala sattAdhArIonAM AMkhanAM paDaLa ughaDI gayAM hatAM. Aja sudhI mugalAInI bAMdhI mUThI hatI te have dakSiNamAM khullI thaI javAne prasaMga AvI pahoMcyA hatA. AvA saMjogomAM je zivAjI dakSiNamAM Ave te mugalAInAM mULa dakSiNamAMthI ukhaDI jAya, e bhaya hatA. zivAjI dakSiNamAM na Ave evI mirajhArAjAnI IcchA hatI, paNa zivAjIne nArAja karavAthI enA amaladAre mugala sattA sAme uzakerAIne AdilazAhIne maLI jAya te mugalAIne jabareza dhakko lAgavAno saMbhava hatuM tethI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM] che. zivAjI caritra mirajhArAjAe I. sa. 1666 nA juna mAsamAM bAdazAha tarapha nIcenI matalabanuM lakhANa ravAnA karyuM hatuM -"zivAjIne pAcho dakSiNamAM mokalavAnI meM sUcanA karI hatI, te vakhate dakSiNanI sthiti kaMdha judI ja hatI. have A gALAmAM amArI sthiti jarA kaDI thaI che, tethI zivAjIne have A tarapha mokalavAmAM jokhama che. tene tyAM rAkhavAmAM bhAre sAvadhAnI rAkhavAnI jarUra che. mugalenA hAthamAM zivAjInI jiMdagI jokhamamAM che evI mAnyatA che enI prajAmAM phelAI to dakSiNanA enA amaladAro nirAza thaIne AdilazAhone maLI jaze ane jo ema thAya to badhe avyavasthA ane adhera phelAze (hApta aMjumAna). mugala darabAranA mirajhArAjAnA duzmana tenA udayathI baLI rahyA hatA. zivAjI sAme paNa e phAvI gayo eTale aMdarathI baLI rahelA IrSokharee mirajhArAjAnI niMdA karavAne krama Adaryo. jayasiMha je kaMI kare te kRtyane taddana judA ja rUpamAM leke AgaLa raju karI mirajhArAjAne halake pADavAnA prayatna mugala darabAramAM keTalAka virodhIo karI rahyA hatA. bAdazAha ane bAdazAhI amaladAronA kAna bhaMbheravAno A IrSAkhorane heta hatA. potAnA virodhIo aneka rIte niMdIne prajAmAM ane bAdazAhanI najaramAM potAne halake pADavAnA nIca hetuthI aneka juThANAM calAvI rahyA che e vAta mirajhArAjAne kAne gaI e te anubhavI ane pAvaradhA puruSa hatA chatAM emane A vakhate ghaNuM lAgI AvyuM. zivAjI mahArAjanA saMbaMdhamAM game tevI aphavA nIca leAka uDAve te paNa tenI thoDI ghaNI asara te bAdazAha ane temanA khAsa amaladAro upara thAya eTalI mahattA te vakhate zivAjI mahArAje mugalAImAM meLavI hatI. mirajhArAjAe A saMbaMdhamAM bAdazAha tarapha nIcenI matalabanuM lakhANa karyuM hatuM: "zivAjI upara caDAI karavA te khada bAdazAheja mane mokalyo hato x x x dakSiNa AvyA pachI bahu thoDA ja samayamAM meM zivAjI sAmenI caDAImAM yaza prApta karyo ane seMkaDo yuktio calAvIne meM ene tathA enA chokarAne bAdazAhanI hajuramAM ravAnA karyA. bAdazAha salAmata A badhuM jANe che. jyAre meM A karyuM tyAre darabArI loka kahe che zivAjI AvA svabhAvane ane A badhe hatA enI ene (mirajArAjAne khabara hatI tyAre evAne eNe darabAramAM zA mATe mokalyo? jyAre meM ene panALAgaDha upara caDAI laIne mokalyo tyAre vaLI darabArI lekee kahyuM jayasiMhe ene (zivAjIne) pitAnA tAbAmAMthI nAsI javAnI taka ApI ane have jyAre bAdazAha salAmatanI hajuramAM ene mekalyo tyAre zuM kAma mekalyo ema kahIne darabArIo TIkA karyA ja kare che. AvA prakAranI TIkAnuM pariNAma e AvyuM ke adhuruM raheluM bijApuranuM kokaDuM pUruM gUMcAI gayuM" (hAsa aMjumAna). zivAjI mahArAjanA saMbaMdhamAM mirajhArAjAnI sAthe auraMgajheba bAdazAhane patravyavahAra cAlI rahe hatA e daramiyAnamAM mAmAM zAhistakhAnanI begame bAdazAhanI hajuramAM zivAjI mahArAja sAme lekhI phariyAda paNa karI. e phariyAdamAM begama sAhebA bAdazAha salAmatanA mAmIe jaNAvyuM hatuM ke A kAkare mArA mArA putrane mArI nAMkhyo che ane mArA khAviMda upara pUnAmAM rAtre humalo karI emanAM AMgaLAMe jhapAjhapImAM kApI nAMkhyAM hatAM ane have eja kAphara bAdazAhanA kabajAmAM Avyo che te ene enA ghera gunA mATe dhaDa levA lAyaka sajA thavI joIe." potAnI mAmInI A kariyAda bAdazAhanI najara sAme hatI ja. bAdazAha salAmata bhAre vicAramAM paDayA. aneka dRSTithI zivAjI saMbaMdhI gUMcAyelA kAkaDAno vicAra karavA lAgyA. (1) zivAjIne je choDI devAmAM Ave te dakSiNamAM enI zI asara thaze ane mugala sattA majabUta karavAmAM e madadarUpa thaI paDaze ke mugala sattAne DhIlI karavAmAM ene durUpayoga thaze te upara bAdazAha vicAra karavA lAgyo. (3) zivAjIne kedamAMja rAkhavAmAM Ave te mugalanI dakSiNanI caDAine te kRtya keTale daraje madadarUpa thaI paDaze enI paNa bAdazAha gaNatrI karavA lAge. (4) zivAjIne hiMdusthAna bahAra kADhavAmAM Ave te mugala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM sattA dakSiNamAM sthApavAnA kAmamAM e keTale daraje madadarUpa thai zaI zake ene vicAra paNa bAdazAhanA magaja bahAra na hatA. (5) zivAjIne AgrAmAM rAkhI dakSiNanI sattAo kacaDavA jAte dakSiNamAM javAnI je goThavaNa karavAmAM Ave te zivAjIne AgrAmAMne baMdIvAsa bAdazAhane kaI rIte naDatararUpa thaI paDe ke kema e vicAra paNa bAdazAhanA magajamAM ubho thayo. (6) zivAjIne zuM karavAmAM Ave te zivAjI pote athavA enA saradAra ane amaladAra dakSiNanA bijApura ane gevaLakaDA sAthe maLI na jAya ane zivAjI hameza mugala buMsarI nIce eka suMvALA saradAra tarIke rahe ene vicAra bAdazAha karavA maMDI paDyo. evA evA vicAro karI kayA nirNaya upara AvavuM e mUMjhavaNamAM bAdazAha pA. saMjoge upara daSTi deDAvatAM auraMgajhebane lAgyuM ke zivAjIne Age rAkho ane tene sAcavavAnI saghaLI javAbadArI rAmasiMhane mAthe nAMkhavI. Ama rAmasiMhane mAthe moTI javAbadArI nAMkhavAmAM AvI eTale mirajhArAe bAdazAhane patra lakhyo ke tenA putrane AvI mahattvanI javAbadArImAMthI mukta karavo. A bAbata bAdazAhe jyAre pharIthI vicAra karyo tyAre tene jaNAvyuM ke eka hiMdune-kSatriya rAjabIjane-havAle zivAjI jevA custa hiMdu-jene hiMduo hiMdutvane tAraNahAra samaje che-mUkavo e sahIsalAmatI bhareluM nathI. rAmasiMhane A javAbadArImAMthI bAdazAhe mukta karI zivAjIne hiMdusthAna bahAra mokalI devAne vicAra karyo. zivAjI dakSiNamAM jAya to AdilazAhI ane kutubazAhI sattAo je dakSiNanI mugala sattAone masaLI nAMkhavAnA kAmamAM macI paDI hatI tene madada rUpa thaI paDe ema hatuM. zivAjIne jhAjhe vakhata kedakhAnAmAM rAkhavA e paNa sahIsalAmatI bhareluM na hatuM. zivAjI mahArAjane lAMbo vakhata baMdIvAna rAkhavAmAM Ave te enA saradAro AdilazAhI ane katubazAhIne maLI jaI mugala sattA upara vera vALavA baMDa karaze e bIkathI zivAjI mahArAjane chUTA karI hiMda bahAra mekalI devAne ghATa bAdazAhe ghaDyo. bhAre bhakkara laI hiMda bahAranA mulaka upara mugala taraphathI caDAI laI javA mahArAjane bAdazAhe kahevaDAvyuM. bAdazAhanI A IcchA jANI zivAjI mahArAje UMDe vicAra karI javAba Ape ke bAdazAha salAmata hiMda bahAra je deza upara caDAI karavA mekale tyAM javA e khuzI che paNa pitAnuM lakara sAthe laIne ja e evI caDAI karI zakaze. bAdazAhe mirajhArAjAne zivAjI mahArAjanAM saMbaMdhamAM aneka khulAsA karavA patro lakhyA. tenA javAbamAM mirajhArAjAe jaNAvyuM ke "zivAjIne meM sahIsalAmatInuM vacana ApeluM che. dakSiNanI mArI kAmagIrI pUrI nathI thaI ane huM hAlamAM dakSiNa cheDIne e saMbaMdhamAM vIgatavAra khulAse karavA hajAra samakSa AvI zake tema nathI. zivAjInA aparAdha thayA hoya te te badhA bAdazAha salAmata jatA karaze te mArA upara upakAra thaze, tema karyAthI zahenazAhatanuM je kAma atre AraMvyuM che tene bhAre madada thaI paDaze. zivAjIne baMdhanamukta karavAmAM Ave to te madadarUpa nivAze enI mane khAtarI che" (Deliverance of Shivaji Notes Page 8). mirajhArAjAnA A javAbathI bAdazAhane gUMcavADe vadhe. 5. jApharakhAna ane zivAjI mahArAja, jahAMgIra bAdazAhanI mulkamazahura begama khUbasurata nurajahAnanA kAkAnA chokarA sAdIkakhAnane jAkarakhAna nAmano chokaro hato ane te bAdazAhanA mAmA amIra-ula-umarAva zAhistakhAnanI benanI sAthe paraNyo hato. A jApharakhAnane auraMgajheba bAdazAhe I. sa. 1662nI sAlamAM pitAne mukhya pradhAna banAvyo hato. auraMgajhebane rAjakAjamAM e ghaNo madadagAra nivaDyo hato. keTalI bAbatamAM e paNa bAdazAhane salAha Apata. auraMgajheba hamezAM pitAnuM dhAryuM karate chatAM mukhya pradhAna tarIke, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prekS 13 muM] che. zivAjI caritra 409 eka sagAnA sabaMdha tarIke ane vaLI tenI lAyakAtane lIdhe bAdazAha pAse tenuM ThIka ThIka vajana hatuM. zivAjInA sabaMdhamAM jApharakhAnane zAhistakhAne khUba cetavaNI ApI hatI. potAnA sALA ane sALAvelInA bhabheravAthI ane janAnakhAnAnI begamA taraphathI zivAjInAM saMbaMdhamAM vAtA sAMbhaLyAthI jApharakhAna aMtarathI zivAjIne kaTTo vidhI banyA hatA. jApharakhAne jANyuM ke A DuMgaranA uMdara bahu jherIlA che. ene dakSiNamAM javA devAmAM mugala sattAne geralAbha che. eka prasaMge taka sAdhIne jAkarakhAne bAdazAhanejaNuAvyuM keH..." zivAjI ema sIdheA sIdhA ApaNuM mAne evA nathI. e kAMi suMvALI sUMThane nathI. e mugala jhUsarI peAtAne gaLe ema sIdhI rIte mUkavA de evA nathI. ene teA ahIM rAkhIne sIdhA ja karye chUTako che. ene atrethI javA devA jevA nathI. chUTA pachI e bhAre utpAta ubhA kare evA che, mATe sakaMjAmAM sapaDAyelA zatrune cheDavAnI bhUla ApaNe te na ja karIe. " bAdazAhe jApharakhAnaneA abhiprAya sAMbhaLI lIdhA ane zivAjInuM zuM karavuM tenA nirNaya karatI vakhate A abhiprAya pazu dhyAnamAM levAnI noMdha lIdhI. jArakhAnaneA A abhiprAya khAdazAhanA abhiprAya mujabaneA ja hatA eTale bAdazAhane nirNaya upara AvatAM vAra na lAgI. jApharakhAna bAdazAhane peAtAnI virUddhamAM bhamAve che e vAta mahArAjanI jANumAM AvatAM jApharakhAnanI mulAkAta levAnA mahArAje vicAra karyAM. rAdheAkhalALa kArarDa vakIla zivAjI mahArAja taraphathI jApharakhAnane maLyA ane mahArAja taraphanI hakIkatathI jApharakhAnane vAkeph karyAM. zAhistakhAnanI egame peAtAnI naNudane eTale jApharakhAnanI begamane samajAvI ane jApharakhAna zivAjIne mulAkAta na Ape te mATe tenI mAraphate jApharakhAna upara dabANu karAvyuM. mAmA zAhistakhAte paNa jApharakhAna upara patrA lakhI khAdazAhane zivAthI sAvaceta rahevAnI vAraMvAra cetavaNI ApavAnI sUcanA karI hatI. zivAjIe akjhalakhAnanI kevI durdazA karI nAMkhI ane pUnAmAM pAtAnA upara chApA mArI e kAphara kevI khadamAsI ramI gayA hatA e badhAM mRtyAnI yAda devaDAvI hatI ane A setAna have jyAre sapaDAine sakaMjAmAM AvI gayA che tyAre ene kAI rIte macaka na ApavI. jApharakhAne bAdazAhane jaNAvyuM ke " zivAjI upara kAIpaNa jAtanA vizvAsa mUkI zakAya nahi. aneka vakhate e vizvAsadhAtI puravAra thaye che. e vAraMvAra mulAkAtanI mAgaNI karyAM kare che paNu bAdazAha salAmata ene mulAkAta na Ape eja uttama mArga che. e kapaTI, kAvatrAMkhAra ane luccA che. e kaI vakhate zuM karaze te kahevAya nahi, enI sAthe tA bahu cetIne cAlavA jevuM che. enI sAthenA anubhavA ane enA jIvananA anAvA ApaNune enAthI sAvadha rahevAnuM ane cetIne cAlavAnuM jaNAve che. zivAjI mahArAjane bAdazAha mulAkAta na Ape te mATe jAkarakhAne upara mujaba vinaMti karI. zivAjI mahArAjane A khAkhatanI khabara paDI ane tethI emaNe kAI paNa prayatne jAkurakhAnane maLavAno yatna karavA mAMDyo. mahArAje jApharakhAnane kahevaDAvyuM ke " huM tamane rUbarUmAM maLavA IcchA rAkhuM chuM." jApharakhAnanI marajI na hatI chatAM e nA na pADI zakyo. mulAkAta daramiyAna mahArAje jApharakhAnane jaNAvyuM keH--" AdazAha salAmatanI ApanA upara pUrNa kRpA che, ApanA upara mIDI najara che. Aje te ApanI kheAlabAlA che. ApanA sUryAM madhyAhnamAM che. ApanA sitArA sika Mdara che. Apa kRpA karIne bAdazAha salAmatane mArI khakhata kharAkhara samajAvaze| tA mane anyAya thatA aTakaze. dakSiNathI nIkaLatAM mane je vacana ApavAmAM AvyAM hatAM te pALI mane dakSiNamAM pAchA mekalavA bAbata Apa bAdazAha salAmatane samajAvA. mugala zahenazAhata taraphathI dakSiNanA mugala pratinidhie mane je je vacane ApyAM che te vacanA paLAvAM joIe. mane dakSiNamAM mekalavAmAM Ave tethI teA mugalasattAne lAbha ja che. dakSiNanI AdilazAhI ane kutubazAhIne teADI tyAM mugala sattA sthApavAnA kAmamAM mArA upayAga thaze ane e sattAo teADavAnA kAmamAM Aja sudhI mugala amaladArA yaza prApta nathI karI zakyA te yaza mugalAIne apAvIza. mArA saMbaMdhI badhI hakIkata Apa bAdazAha salAmata AgaLa peza karazo tA 52 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 che. zivAjI caritra | prakaraNa 10 gra r emanA dhyAnamAM e tarata AvI jaze.' zivAjI mahArAja jApharakhAnane dhaNI khIjI khAkhatA kahevAnA hatA paNa A baMne vacce vAtacIta cAlatI hatI te daramiyAna jhanAnakhAnAmAMthI khIkhI sAhekhAe kahevaDAvyuM ke " zivAjI sAthe lAMbI vAtacItamAM paDatA nahi. enI sAthenI vAta jaladI patAvI ene ahIMthI rajA ApI de. bahu vakhata ene ahIM rAkatA nahi. e tA mIThuM melIne mULa khAde evA che.'' jApharakhAna mulAkAta daramiyAna bahu ja sAvaceta ane sAvadha hatA. enI IcchA mulAkAta taddana TUMkAvI nAMkhavAnI hatI ane eTalAmAM ja begama sAhebAnI mIThI sUcanA AvI eTale miyAM sAhebe zivAjI mahArAjane pAna khIDuM ApI mulAkAta khatama thayAnI sUcanA karI. jApharakhAne jaNAvyuM kre bAdazAha salAmata AgaLa tamArI bInA raju karIza ane tamane dareka jAtanI sagavaDa karI apAvavA mArAthI banatuM karIza. " upara pramANenA javAba sAMbhaLI, zivAjI mahArAja jApharakhAnane tyAMthI nIkaLyA. jApharakhAnanA javAba gALageALa na hatA paNu e javAba uparathI kAMI AzA baMdhAya evuM paNa na hatuM. jApharakhAnathI kAMI zukravAra vaLe ema nathI enI zivAjI mahArAjane khAtarI thaI. jApharakhAna mAraphate prayatna karyAM pachI zivAjI mahArAje khIjA amaladAro ane saradAre ke jemanuM bAdazAha pAse vajana hatuM ane je bAdazAhane be vAteA karI zake evI sthitimAM hatA temanI mulAkAta lai temane peAtAnI hakIkata khulAsAvAra samajAvI, bAdazAhane e vAtA peAtAnA saMbaMdhamAM kahevAtI sUcanA karI. auraMgajheba bAdazAha pAse kAInuM cAle ema nathI, enI dhUnamAM Ave e pramANe ja e vana kare evA che enI zivAjI mahArAjane khabara heAvA chatAM nAmIcA amaladAra ane vagavasIlAvALA vajanadAra saradArAne maLIne temanI mAraphate bAdazAhane samajAvavAnA prayatne karavAmAM e mutsaddIdAva khelI rahyA hatA. peAtAnI khInA evA vajanadArI AgaLa raju karIne mahArAja potAnI bAju bahu kuzaLatAthI majabUta karI rahyA hata!. AvA vajanadAra puruSone vacce nAMkhIte mahArAja evA puruSonAM dila potAnA tarapha vALA potAne mATe anukULa vAtAvaraNa pedA karI rahyA hatA. 66 "" dhaNA saradArA ane amaladAe zivAjI mahArAja sabaMdhI bAdazAha AgaLa vAtA karI. bAdazAha kAI te macaka ApatA nahi eTale darekanA manamAM emaja lAgyAM karatuM ke AdazAhu bhAre jakko che. veranI jvALA AgaLa e rAjyanuM hita bhUlI jAya che. auraMgajheba bAdazAha bahu khunnasavALA hatA. svabhAve bahu jherIleA hateA jakkI hAvAne lIdhe kAInuM e sAMbhaLatA nahi. A badhAmAM zivAjI mahArAjanA sabaMdhamAM te enA dhadhapaNAe ene vadhAre jherI ane jakkI banAvyo hatA. zivAjI jevA kAphara hAthamAM sapaDAyeA ene sahIsalAmata javA devAya ja kema ? ema bAdazAhane lAgyA karatuM hatuM. hAthamAM AvelA A zikArane javA devA e ene bahu bhAre lAgatuM hatuM. bahu mANusAe zivAjInI khInA rajI karI tathA mirajhArAjA jayasiMhane paNa e saMbaMdhamAM patra AvyeA. jayasiMharAjAnuM khANu A saMbaMdhamAM bhAre hatuM. jayasi~ha rAjAe khAdazAhane mahArAjanA saMbadhamAM anekavAra lakhyuM hatuM ane Akhare eTale sudhI emaNe jaNAvyuM hatuM keH--" zivAjIne kaeNdI tarIke pUrI rAkhavAmAM ke ene kaTTo duzmana gaNI mArI nAMkhavAmAM ApaNe lAbha nathI kADhavAnA. enA rAjyanA baMdAbasta eNe evA pAkA ane majabUta karyo che ke ene nAza thaze teA paNa enA rAjyanA kAMkarA kharavAnA nathI. ene nAza karyothI enA saradArAnI lAgaNI uzkerIne ApaNe ApaNI muzkelIo vadhArIzuM. A saMjogAmAM zivAjIne snehI anAvyAthI ja mugalAI te dakSiNamAM lAbha thavAnA che, ene sahIsalAmata mAnabhera dakSiNumAM meAkalavAmAM Avaze teA zahenazAhatanA amaladArAnAM vacaneAnI kiMmata vadhaze. " A uparathI jaNAya che ke jyasiMhe mugala amaladAra tarIke zivAjI mahArAjane sahIsalAmatI, vagerenAM vacane ApyAM hatAM. saradArA ane amaladArA vagerenI vinaMti upara dhyAna doDAvI peAtAnA nizcaya badale evA aura'gajheba na hatA paNu aneka rIte saMjoge tapAsatAM khAddazAhane peAtAnuM dila dukhAvI vicAra badalavAnuM ThIka lAgyuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAMraNa 13 muM che. zivAjI caritra 411 ane eNe zivAjI mahArAjane saMdeza mokalyo ke "zivAcharAjAnI dakSiNamAM javAnI IcchA hoya te te bhale jAya paNa emaNe kheALAdhArI tarIke pitAnA yuvarAja saMbhAjIne A darabAramAM rAkhavo." A saMdezAthI zivAjI mahArAjanI sthiti vadhAre kaDI thaI. have to zivAjI mahArAja sAme ekaja rasto khulle rahyo. emaNe te A saMjogomAM pitAnA pATavI putrane khAvA taiyAra thavuM ke mahArASTra khevA taiyAra thavuM. A bemAMthI eka upara jaLa mUke ja chUTake hate. A saMdezo te bAdazAhanA mutsaddIpaNane namUne hate. A saMdezo mekalIne auraMgajhebe zivAjI mahArAjanI sthiti kaDhaMgI karI. mahArAja hAjarajavAbI ane zAMta magajavALA hovAthI emaNe aneka kAraNe batAvI bAdazAha salAmate sucavelI zarate dakSiNa javAnI nA pADI. rAmasihe bAdazAhane zivAjI mahArAjane A javAba saMbhaLAvyo. jayasiMha rAjAe A badhI vAto jAI tyAre tene bhAre dukha thayuM. kachavA kuTuMbanA zire maNInuM vacana jAya e kalpanA paNa ene asahya thaI paDI. eNe bAdazAhane vAraMvAra zivAjInA saMbaMdhamAM lakhyuM paNa bAdazAhanA svabhAva AgaLa keAInuM kAMI cAle ema hatuMja nahi. pote ApelA vacananI javAbadArI mirajhArAjA barAbara jANatA hatA. kharA kSatriyane te vacana ane nAka sarakhAM hoya che ane vacana gayuM ema mAnanArA mirajhArAjA hatA, eTale emaNe ApelA vacane saMbaMdhI pitAnA dIkarA rAmasiMhane emaNe aneka patra lakhI cetavaNI ApI hatI. zivAjI mahArAjanI sahIsalAmatInI hAmI pote bharI che e dhyAnamAM rAkhI ghaTita karavA pitAe putrane vAraMvAra patra lakhyA hatA. mirajhArAjAe auraMgajhebane zivAcharAjAne ApavAmAM AvelAM vacana pALavAnuM ghaNI vakhata lakhyuM paNa bAdazAhe tenI vinaMti upara dhyAna na ApyuM evI enI khAtarI thaI tyAre eNe bAdazAhane ema paNa jaNAvI dIdhuM ke "je zivAjIno vALa vAMke thaze te bAdazAha salAmatanI rUbarUmAM huM mArA vacana khAtara prANa tyAga karIza." A saMbaMdhamAM I. sa. 1666nA naveMbara mAsamAM suratanI kAThIvALAoe vilAyata je lakhANa mokalyuM hatuM teno sAra nIce mujaba che. " sahIsalAmatInuM vacana jayasiMha rAjAe ApyAthI zivAjI rAjA jayasiMhane svAdhIna thayA paNa e bAdazAhanI hajuramAM gayo tyAre tene vAta karavAne bAdazAhe vicAra karyo che evI khabara jyAre jayasiMhane maLI tyAre zivAjIne je mArI nAMkhavAmAM Ave te bAdazAhanI sAme pite prANa tyAga karaze e pitAne nizcaya bAdazAhane jaNAvyo. A jANyuM eTale bAdazAhe zivAjIne nAza na karyo ane tene rAmasiMhanA kabajAmAM kedI tarIke se " (aa. tA. saM. laMDa. 1. naM. 1141). mirajhArAjAe zivAjI mahArAja mATe pitAnuM saghaLuM vajana vAparIne bAdazAhane samajAvavAnA prayatno karyA. rAmasiMhe pitAthI banatuM karavAmAM jarAe kasara na rAkhI ane zivAjI mahArAje paNa mIThAza jALavI mahArASTramAM javA mATe badhA akhatara ajamAvyA. mirajhArAjAe jANyuM ke auraMgajhebe potAnA magajamAM A saMbaMdhamAM je dhAryuM haze teja karaze. rAmasiMhanI paNa khAtarI thaI ke bAdazAhane vicAra kaTIkALe kAIpaNa pheravI zake ema nathI ane zivAjI mahArAje pote paNa jANyuM ke bAdazAhe kharepara vera levAno nirdhAra karyo che eTale have ene koIpaNa manAvI zakaze nahi. mirajhArAja mATe vacanano prazna hatA, rAmasiMha mATe javAbadArIne savAla ha paNa zivAjI mahArAja mATe te emanI pitAnI sahIsalAmatIne-hayAtIna-jiMdagIno prazna hatA. mahArAje vicAra karyo ke " sIdhI rItanA badhA akhatarA ajamAvI joyA. vinaMti karI che je zakaya hatuM te badhuM karyuM chatAM bAdazAha dhAja karavA Icche che te have ApaNe paNa ApaNu yuktio ajamAvavI joIe. game te bhoge paNa ahIMthI chUTIne mahArASTramAM te mAre javuM ja joIe. tyAM pahoMcIne musalamAnone sIdhA karyA sivAya huM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 che. zivAjI caritra ( prakaraNa 13 muM rahevAne ja nathI. hAlanA saMjogomAM namratA dhAraNa karIne ja bALa sadhAya tema che. kaLakaLe vAtAvaraNa anukuLa karI laI yojelI yojanA mujaba mukti meLavavI. have dhIrajathI saMkaTa samudra taravo joIe. hiMmata hAye dhAryuM sadhAvAnuM nathI." mahArAje bAdazAhanA cokI paherAmAMthI chaTakI javAne vicAra karyo, paNa dakSiNathI uttara AvatI vakhate mahArAje pitAnA lazkaramAMnA cunaMdA ddhAo sAthe ANyA hatA. emanI sahIsalAmatIno vicAra karatAM mahArAjanI gUMca vadhI. mahArASTranA mahArathIone jamanA jaDabAmAM maravA mATe dhakelIne pote potAno jIva bacAvavA chaTakI javuM e mahArAjane ThIka lAgyuM nahi. je ddhAonA baLa ane bega upara pate baLavAna banyA te ddhAone bAdazAhanA kabajAmAM raheMsAvA mUkIne nAsI javuM e te nAlAyakI che ema samajI zivAjI mahArAje pitAnA lazkarane vidAya karI devAnI yukti racI. zivAjI mahArAje AgrAmAM je lazkara sAthe rAkhyuM hatuM te cUMTI kADhelA bAhoza, bahAdura ane hiMmatavAna yoddhAonuM hatuM. bAdazAhanI AMkhe paNa lazkara kheMcI rahyuM hatuM. mahArAje potAnA chUTakArAne purepuro vicAra karyA pachI lazkarane dakSiNamAM mokalI devAne athavA AgrAthI ravAnA karavAne nizcaya karI. bAdazAhane kahevaDAvyuM ke;-" mAre AgrAmAM ja lAMbA vakhata sudhI rahevuM ema bAdazAha salAmata nakkI karyuM hoya te bAdazAha salAmatane mAthe mArA lazkaranuM kharca paDe, e mane ThIka nathI lAgatuM ane mAre atre e lazkaranI jarUra paNa nathI. te ceDAM mANase dakSiNa mekalavA mArI IcchA che. mAre mArI jarara pUratAM ja mANase atre rAkhavAM che ane bAkInAne dakSiNamAM mokalI devAM che te te bAbata paravAnagI Apazo." bAdazAhane A saMdezo bahu ja game. zivAjIne tenA lazkarathI dUra karavAnI te te rAha joI rahyo hato. zivAjInI lAgaNI dubhAvyA sivAya ane keI paNa jAtane vahema na Ave evI rIte e kunehathI ane yuktithI zivAjInA lazkarane enAthI chUTA pADavAne vicAra calAvI rahyo hate, eTalAmAM A sUcanA khuda zivAjI rAjA taraphathI AvI eTale bAdazAhane te bhAvatuM hatuM ane vaide kahyuM tenA jevuM thayuM. auraMgajhebane lAgyuM ke zivAjIne leke mutsaddI mAne che, paNa e sAce mutsaddI nathI, nahi te Ave vakhate duzmananA kabajAmAM Avyo hoya tyAre potAnA vizvAsapAtra ane ane prANa pAtharIne rakSaNa kare evA yoddhAone hAthe karIne potAthI dUra kare nahi. auraMgajhebane lAgyuM ke zivAjIe A bAbatamAM jabarI bhUla karI che. bAdazAhane aMdarathI AnaMda thayo, ane eNe zivAjI rAjAnI mAMgaNI kabUla rAkhI. zivAjI rAjAnA lazkarane zivAjIthI dUra karavA mATe AgrethI ravAnA karI devAnI dAnata bAdazAhanI hatI ane e ja lazkarane AthI ravAnA karavAnI dAnata zivAjI rAjAnI hatI. eka ja kRti baMne karavA IcchatA hatA paNa baMnenA hetumAM phera hato. auraMgajhebane zivAjI mahArAjanA lazkara mATe harahaMmeza ciMtA rahyA ja karatI. zivAjI je yuktivALA mANasa koI paNa prayatna karIne navAjUnI karI bese evo che, ema bAdazAhane lAgyA ja karatuM hatuM. taka joine darabAranA keI saradArane sAdhI laI, pitAnA lazkaranI madadathI zivAjI tophAna kare e che, eTale enuM lazkara enI pAse na rahe, evI IcachA bAdazAhanI hatI. have to bAdazAhane lAgyuM ke saMTha vagara khasI javA beThI che. pitAnuM lazkara zivAjI dakSiNa tarapha ravAnA karaze, eTale e AgrAmAM ekale paDaze ane tema thaze eTale zivAjInA nAzanI dhArelI cejanA e kaI paNa jAtanI harakta vagara amalamAM mUkI zakaze. zivAjI mahArAjane emanuM lazkara dakSiNamAM mokalavAnI paravAnagI ApyA pachI bAdazAhe zivAjI mahArAjanA saMbaMdhamAM vicAra karyo, ane vicAra karatAM ene lAgyuM ke"zivAjIne koI pAkA makAnamAM baMdIvAna rAkhavA ane tyAM khaseDyA pachI je karavAnuM hoya te karavuM." zivAjI rAjAne yuktipUrvaka mAna ApIne eka rAjamahela jevA makAnamAM khaseDa ane tyAM khaseDyA pachI AgaLa zuM karavuM ane kevI rItanI yukti racavI te nakkI karyuM. bAdazAhe tapAsa karI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM] che. zivAjI caritra tyAre ene mAlama paDayuM ke phidAIhusena nAmane saradAra moTuM makAna baMdhAvI rahyo che ane te makAna zivAjIne rAkhavA mATe lAyaka thaI paDaze. bAdazAhe phidAIhusenane bolAvIne sUcanA ApI dIdhI ka zivAjI rAjAne tamArA navA baMdhAtA makAnamAM rAkhavAnA che mATe tamAruM makAna tAkIde taiyAra karAvo. bAdazAhane hukama thatAM ja phidAIhusene makAna pUruM karavAnI tAkIda karI ane amuka divase e makAna pUruM karIne bAdazAhane havAle karavA jaNAvyuM. bAdazAhe zivAjI mahArAjanuM lazkara dakSiNamAM pAchuM melavAnI paravAnagI ApI eTale mahArAje sAthe ANelA lazkarI amaladAro ane mukhya mutsaddIone bolAvyA ane temane jaNAvyuM -" Akhare musalamAna bAdazAhe ApaNane dago dIdhe. ApaNAmAMthI ghaNuM dhAratA hatA teja pariNAma AvyuM. prabhu mAro rakSaka che. mAtA bhavAnImAM mane vizvAsa che. je jagadaMbAe aneka vakhate saMkaTamAMthI bacAvyo. teja jagatajananI jagadaMbA A vakhate paNa mAruM rakSaNa karaze. have tame badhA dakSiNamAM jAo ane tyAMnA kAmamAM upayogI thaI paDo. bAdazAhe tamane pAchA mokalavAnI mane paravAnagI ApI che. tyAM jaIne tamAre zuM karavuM te mAre tamane ahIMthI kahevAnuM naheya. tyAMnA ApaNu mANaso je raste batAve te mAge jaze. hiMdutva rakSaNane mATe sattA sthApavAnI ApaNI janAne sarvasvane bhoge paNa phaLIbhUta karyA sivAya rahetA nahi. tamAre baLe, tamArA jora upara to meM ahIM sudhIno mArga kA. have huM te giraphatAra thayo chuM. tame dakSiNa pAchA jAo ane hAthamAM lIdhelAM kAmamAM upayogI thaI paDe. mane jarUranAM mANasone huM ahIM mArI pAse rAkhIza, bAkInA sarvee pAchA javAnI taiyArI karavI. mArI phIkara tamAre jarAe karavI nahi. mANasa uttama hetuthI, niHsvArtha buddhithI, keIpaNuM jAtanuM dharNoddhAranuM ke prajAnA bhalAnuM kAma Adare temAM je je saMkaTa Ave temAM Izvarano hAtha hoya che emaja mAnavuM. ApaNI laDatamAM Izvara ApaNI sAthe che. dharmanA rakSaNa mATe ApaNe ApaNuM talavAra kheMcI che. Izvara je je Aphata nAMkhe temAM ene kaMI paNa uttama hetu te haze ja ema mAnIne nizcita thaI mArI sUcanA mujaba tame ghera jAo. hiMdudharmanI mAre hAthe vadhAre sevA karAvavAnI prabhunI IcachA haze te je prabhue mane hiMdutva rakSaNanuM kAma hAtha dharavA mATe bacapaNamAM preraNA karI te prabhu mane AvI paDelAM saMkaTomAMthI bacAvaze. mAruM A lekanuM kAma pUruM thaI gayuM haze te mane kaI sAcavI zakavAnuM nathI. mAre hAthe haju sevA karAvavAnI prabhunI IcchA haze te baLatAmAMthI paNa e mane bacAvaze. je bacIne pAcho mahArASTramAM AvIza to tamane badhAne bahu premathI bheTIza. ane je yavanone hAthe atre mAre nAza thaze to mArA chellA rAmarAma svIkAraje. tame DhIlA paDatA nahi. mahArASTranA hiMduonuM lohI ane uttara hiMdusthAnanA kSatriyanuM lohI yavanonA julama jeIne paNa haju joIe te pramANamAM nathI ukaLatuM, nathI tapatuM, to te tapAvavA mATe, te ukALavA mATe, hiMdanA dareka hiMdumAM hiMdutvanI jyoti pUrNa jAgrata karavAne mATe prabhu malecchane hAthe mAre nAza paNa karAve. enI lIlA agAdha che. hiMdutvanI caDatIne samaya AvI pahoMcyo che. vakhate koI hiMmata hAratA nahi. hiMdutva rakSaNa mATenI yojanA pAra utAravA mATe tame je je balidAna Apaze te badhAM izvarane tyAM noMdhAze. vyaktine moha tame jarAye na rAkho. hiMdutvanI je sevA kare, je vIra hiMdutvane mATe karamAM zira laI sattA sAme jhukAve tenI saradArI svIkArI yavanasattAne dera hiMdusthAnamAMthI teDI nAMkhe. huM prabhu kheLa chuM. mArI ciMtA karyA sivAya tame badhA pAchA javA taiyAra thAo." - zivAjI mahArAjanA A zabdo sAMbhaLatAM ja hAjara rahelA sarvene vijaLIno AMcako lAgyA jevuM thayuM. badhAnAM menA nura uDI gayAM. badhAMne lAgyuM ke mahArAja A zuM bolI rahyA che. mahArAjanI A hukama sAMbhaLI sara senApati pratAparAva gujjarathI na rahevAyuM ane e bolI uThayoH "mahArAja ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha4 che. zivAjI caritra _ prakaraNa 13 muM Apa A zuM bole cho ? Apane A hukama te amane kArI ghA ne lAge che. ame ApanA sevake-ApanA chatra nIce ame sattA bhegavI, vaibhavavilAsa bhegavyA, ezaArAma karyA. ApanI zItaLa chAyA taLe ame phUlyA phAlyA, meTA thayA. Apa amArA zirachatra che. Apa lAkhanA pAlanakartA che. Apa amArA hiMdu dharmanA tAraNahAra che. ApanA mATe ame amArA paMcaprANa nyochAvara karI nAMkhIe te paNa ochuM che. mahArAja ! dakSiNa cheDI uttaramAM AvavAnI Ape vAta karI tyAre ApaNuM ghaNA saradAroe ghaNe virodha karyo hate. Apane baLatA gharamAM eTale mugala rAjadhAnImAM nahi javA devA mATe ghaNuM saradAroe sakhata virodha uThAvyo hato ane ghaNuoe te yavana bAdazAhanI duSTa niSThAnuM bhaviSya paNu bhAkhyuM hatuM. mahArAja ! e badhuM kare mUkIne amoe ApanuM kahevuM mAnya rAkhIne Apane duzmananA gharamAM javA dIdhA. paNa have Apa amane ekalA mUkIne pAchA javAno hukama pharamAvaze te te Apano hukama ame kadI paNa mAnavAnA nathI. ApanA IzArAnI sAthe ame amArI garadana kapAvavA khaDe page taiyAra chIe. apanI IcchA jANatAMnI sAthe ja koIpaNuM jAta ne prazna pUchavA sivAya UMDAmAM UMDI khAImAM kudI paDavA ame taiyAra chIe. Apane hukama thatAMnI sAtheja amArAthI hajAra gaNu baLavAna lazkara upara tUTI paDavA ame taiyAra chIe ane ApanA hukamane mAna ApavA khAtara amArAM gharabAra ane bALabaccAM ne saLagAvI mUkavA paNa taiyAra chIe. Apane hukama e amAre mATe te IzvarI pharamAna che e ame jANIe chIe ane ApanA hukama mAthe caDAvavA ame sarvasva upara jaLa mUkIzuM. paNa mahArAja Aja Apano hukama-Apane ane mUkIne dakSiNamAM pAchA javAne-nahi mAnavAmAM ame amAro dharma bajAvIe chIe ema amane te lAge che. mahArAja Apane kALanA jaDabAmAM mUkIne amAro jIva bacAvI ame mahArASTramAM kaye moDhe jaie? ame te Apa vaDe ja ujaLA chIe. Apane duzmananA gharamAM mUkIne amArAthI mahArASTramAM javAya ja kema! Apa vinAnA mahArASTra tarapha javA mATe amArA paga nahi upaDe. Apa jayAM hazo. sAMja amane te AnaMda, ApanI hAjarI eja amAruM mahArASTra, Apa jayAM che tyAM amAru dakSiNa, Apa jyAM che tyAMja amAruM sarvasva ame mAnyuM che. mahArAja ! Apane ahIM mUkIne ame pAchA javA mATe eka paNa DagaluM bharIe te amAruM meM kALuM thaze. amArAM e kALAM meDhAM ame mahArASTrane nahi batAvIe. mahArASTranI prajAne zuM javAba ApIzuM? mAtA jIjAbAI pUchaze ke "mAro zivabA kyAM che?" to emane ame zuM javAba ApIzuM. amAre ghera amArAM sagAMo pUchaze, chokarAMo pUchaze ke mahArAja kyAM che te teno ame zuM javAba ApIzuM? gharanI strIo kaheze ke "annadAtAne ane mAlIkane duzmananA gharamAM mUkIne AvatAM tamAro jIva zI rIte cAle?" strIonA meMnA A zabda sAMbhaLIne te dharatI mAga Ape pasI javuM evI amArI dazA thAya. mahArAja ! a5 amArI mAnasika vedanAnI te kalpanA karo. Apane cheDIne ame jIvatA ghera jaIe ene Apa AzA ja na rAkhatA. mahArASTramAM jaIzuM te mahArAjanI sAthe ja. jo tema na bane te ApanI sevAmAM ahIM jiMdagI pUrI karIzuM. yavana bAdazAha mahArAja upara julama gujAryA vinA nahi rahe. eve vakhate ame ApanA sevake ApanA rakSaNa mATe amAruM balidAna ApI, amArI jiMdagInuM sArthaka karIzuM. kRpAnAtha! Apa ema cokkasa mAnaje ke ApanA ddhAoe cUDIo nathI paherI. mahArAjanI para saMkaTa bhamI rahyuM che. mahArAjano jIva jokhamamAM che. yavana bAdazAhanI karatA ame jANIe chIe. AvA saMjogomAM Apane mUkIne pAchA javA mATe eka paNa sipAhI taiyAra nahi thAya. khuda paramezvara jAte AvIne hukama kare te paNa Apane A sthitimAM mUkIne pAchA javA ame taiyAra nathI. pAchA nahi javAno amAre nizraya che. zuM hiMdanI tavArIkhamAM mahArASTrane mAthe kALI TIlI lAge evAM ka Apa amArI pAse karAvaze ? amArA vaDavAonI AbarU amane paNa vahAlI che. zuM hidanI tavArIkhamAM ema lakhAze ke hiMdu dharmanA tAraNahAra zivAjI mahArAjane duzmane giraphatAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maraNa 12 su ] cha zivAjI caritra 45 karyA tyAre tenA yeddAo, peAtAnA rAjAne duzmananA kabajAmAM sAMpIne mahArASTramAM pAcha karyo. amArA rAjAne duzmananA kabajAmAM mUkIne ame jIvatA dhera jaIe te amArI janetAnI kUkha bhajavAya, amArA pitare| zaramAya, ane amArA kULane kalaMka lAge. A kalaka tA pRthvInI pIDe upara hiMdane itihAsa hayAta rahe tyAM sudhI coMTeluM rahe. mahArAja ! Apane A hukama ame! kadI paNu mAnavAnA nathI. ame mahArAjanA caraNu nahi cheADIe. A sajogemAM Apane ame kheAArUpa lAgatA hAI e tA Apa amane mahArASTramAM pAchA meAkalIne amArAM mULa kalakata na karAvA. amArA vahAlA dezanA itihAsamAM amArI apakIti na noMdhAveA. amArA vahAlA dharmAMnI tavArIkhamAM amArI niMdA bhaviSyanI prajA kare, evI kaphoDI sthitimAM kRpA karIne mahArAja amane na mUkeA. mahArAja ! zuM Apa ema mAne che ke ApanA prANa karatAM amane amArA chatra vadhAre vahAlA che! mahArAja, kRpA karIne Apa evuM na mAne. amAre mATe evA halakA abhiprAya Apa na bAMdheA. Apane hukama mAthe caDhAvIne Apa kaheze| tA vagara khAle ame amArI jAtane hAmIne khAI e bharI daI zuM. Apane hukama thaze tA amArI garadanA ame amAre hAthe kApIzuM, paNu Apane A sthitimAM cheDIne deza pAchA javAnA hukama Ape karyAM te teA amArAthI kadI paNa mAthe caDhAvAze nahi. ame| ApanA caraNunA dAsa chIe. ApanI kRpA ane zItaLachAyA nIce amee anerAM sukha bhAgavyAM che. mahArAja, AmArA upara kRpA karI, Apa AvA hukameA na kADho. A kmAna teA amArA kalejAmAM kArI dhA samAna che. A hukama nathI, para'tu amAre mATe te e jherI khajara che. mahArAja kSamA karo. amArAthI mahArAjane atre rAkhIne kAI paNa saMjogAmAM pAchA javAze niha. '' zivAjI mahArAje joyuM ke emanA amaladArA ane mutsaddIoe emane cheDIne mahArASTramAM nahi javAne nizcaya karyo che ane badhA peAtAnA nizcayamAM makkama che, tyAre emaNe sAthenAM mANasAmAMnA khAsa amaladAra| ane khAsa mutsaddIonI sAthe khAnagI samalata karI ane pratAparAva gujjara vagerene potAnI mukti mATe racelI ceAjanA samajAvI ane potAnAM mANusAnA dilanI khAtarI karI ApI. AgrA cheADI TALI TALIvAra kyAM kyAM javuM, zI zI gADhavA rAkhavI vagerenI kharAbara samajaNu pADI dIdhI. AgraMthI ravAnA karavAmAM AvanAra mAjIsone pratAparAve kAmagIrI soMpI dIdhI ane mahArAje phakta potAne jarUra jeTalA ja mANusro potAnI pAse rAkhyAM ane khIjAone AgraMthI javAnA hukama karyAM. zivAjI mahArAjanAM mAzusoe AgrA cheDayu. ane sara senApati pratAparAva gujare je je goThavaNI karI hatI te te pramANe dareka potAne soMpelA kAma upara joDAI gayA. AgrA choDIne mahArASTra javA mATenuM khAnuM karIne nIkaLelA marAThAomAMnA keTalAkane vezakhadalIne AmAnI AjIkhAnue ja rAkhavAmAM AvyA hatA. keTalAkane veza badalIne judA judA dhaMdhAmAM AgrAnI najIkamAM ja goThavI dIdhA hatA ane prasaMga Ave sarvene sUcanAo maLe evI gAThavaNA paNa karI hatI. jemane mahArASTramAM mAkalavAnI jarura hatI temane mahArASTramAM ravAnA karyA. mahArAjanI khakharA ane saMdezAo javAbadAra mANusone ane veSabadalIne AjubAju rAkhavAmAM AvelA marAThA saradArAne ane mutsaddIone maLe evI geAThavaNu karavAmAM AvI. peAtAnA vahAlA svAmIne Ave prasaMge upayogI thaI paDavAnI darekanI khAsa IcchA hatI. mahArAjane madadarUpa nivaDavAnI emanAmAM ajaba dhagaza hatI, eTale soMpavAmAM AvelI javAbadArI samajIne vaSAdArIthI kALajIpUrvaka ane cAlAkIthI potapotAnI pharaja bajAvI rahyA hatA. A prasaMga te| bhAremAM bhAre hatA. mahArAjanI jiMdagIne prazna hato eTale zirasATe kAma karIne paNa mahArAjane sahIsalAmata mahArASTramAM laI javA dareka jaNu Atura hatA. potAnA mAzusone phaikaThekANe mAkalI muktinI taiyArIe mahArAje karavA mAMDI. zivAjI mahArAje jANyuM ke have anukULa vAtAvaraNa taiyAra karavAnI jarura che eTale emaNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM bAdazAhane kahevaDAvyuM ke have jyAre mAre Agreja rahevAnuM nakkI thayuM che tyAre atrenA amIra umarA vagerenI sAthe mAre paricaya karavo e jarUra che eTale emane maLavAnI mane paravAnagI ApavI." bAdazAhe evI paravAnagI ApI ane zivAjI mahArAja darabAranA saradAro ane vajanadAra mANasane maLavA lAgyA. potAnA vAcAturya vaDe mahArAje ghaNAonuM dhyAna potA tarapha kheMcyuM. emanI mIThI vANIe badhA upara suMdara chApa pADI. vinaya ane vivekane lIdhe e badhAne potA tarapha AkarSI zakyA. hatA. samayasUcakatA ane hAjarajavAbIpaNAne lIdhe emaNe ghaNAne prema saMpAdana karyo. mahArAjamAM vikAsa pAmelA sadaguNemAM mahArAje A prasaMge upayoga karyo ane duzmananA ghaNA vajanadAra mutsaddIone potAnA dasta banAvyA. mugala bAdazAhanI vaphAdArIthI sevA karavI che ane have Agreja rahevuM che tathA bAdazAhanI marajI saMpAdana karIne potAnuM bhAvi ujajavaLa karavuM che, evI rItanA vicAro e potAnA navA snehIo AgaLa mUkatA. bAdazAhanI najara bahu jhINI hatI eTale eNe zivAjInA navA snehIo mAraphate zivAjInA vicAre ane yuktio jANavAnA prayatno karavA mAMDayA. auraMgajheba je kAbela hato tevAja mahArAja cAlAka hatA. zivAjI mahArAja enA sakaMjAmAM AvI jAya evA na hatA. jema jema zivAjI mahArAjane saMbaMdha mugala darabAranA saradAra ane vajanadAra mutsadIo sAthe vadhato gayo tema tema emanA dilanI khAtarI thatI gaI ke " A vIra puruSa bahu pratApI che. bAdazAhe ene anyAya karyo che. vacanabhaMga karI phasAvyo che." zivAjI mahArAja pratye ghaNAne lAgaNI pedA thaI, paNa bAdazAha bahu jalada hato eTale kAIpaNa saradAra mahArAja tarapha potAnI lAgaNa, cAha ke sneha khullI rIte prakaTa karI zakatA nahi. A pramANe saradAra vargamAM temaja amaladAra vargamAM mahArAje potAne mATe lAgaNI pedA karI. tyAra pachI zivAjI mahArAjanI tabiyata narama rahe che evI vAto saMbhaLAvA lAgI. mahArAje potAnA vizvAsu amaladAra nirAja rAvajI tathA bALAjI AvajInI mAraphate mugalAIna eka vajanadAra amaladAra rahullAkhAnane bAdazAha AgaLa mahArAjanI eka mAgaNa maMjUra karavA bhalAmaNa karavA goThavaNa karI. A mahattvanI mAgaNI te e hatI ke mahArAjanI IcchA garIba bhIkhArI, sAdhu, phakIra, vagerene dara guruvAre mIThAI vaheMcavAnI che, te te pramANe mIThAI vaheMcavAnI bAdazAhe zivAjI mahArAjane paravAnagI ApavI. bAdazAhe A mAgaNI upara vicAra karyo ane jhINuM najara doDAvatAM paNa evI paravAnagI ApavAmAM kaIpaNa jAtanuM jokhama che evuM ene lAgyuM nahi eTale bAdazAhe mahArAjane paravAnagI ApI; mahArAje mevA mIThAI garIbane ane sAdhu phakIrone vaheMcavAnI zaruAta karI. mahArAje A kherAta karavAmAM hiMdu musalamAnone jarAe bhedabhAva rAkhyo nahi. garIbane mIThAI maLavA lAgI. sAdhu phakIra ane garIbomAM mahArAjanI vAhavAha bolAvA lAgI. A dAnadharmanI maryAdA dara vakhate vadhatI ja gaI. vadhatAM vadhatAM eTalI hada sudhI vadhI ke pachI te mevA mIThAInA karaMDiyAo, peTIo, darabAranA saradAre, snehIo, amaladAro, potAnA upara mUkavAmAM AvelA cokI paherAnA adhikArIo vagerene ghera paNa pahoMcADavA mAMDI, paherAvALAone roja mIThAIo maLavA lAgI. badhe loko kahevA lAgyA ke " A rAjA kAMI je te nathI. A te dharmAtmA che. garIbonI AMtaraDIo kArI rahyo che. AvA dayALane bAdazAhe keda karyo che te anyAyaja che. eno vAMka zo ? ene vacana ApyAM e vacana upara vizvAsa rAkhI bIcArI darabAramAM AvyuM, tyAre ene baMdIvAna banAvyA. AvA satapuruSane giraphatAra karyAthI pariNAma sAruM nahi Ave. bAdazAha salAmate evAne tene mAna ApI choDI devA joIe ane evAnI sAthe mitrAcArI rAkhavI ghaTe." cokI paherA uparanA garIba sipAhIonA chokarAone paNa mahArAja mIThAIo ApavA lAgyA. sipAhIone paNa lAgyuM ke "bAdazAha jenAthI ATale gabharAya che te zivAjI bahu dayALu che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 muM ] che. zivAjI caritra jAha amArA garImAnA karAone paNa e bhUlatA nathI. mAlIka bicArAnI murAda khara ANuze. " sipAhI sAthe emanAM sukhadukhanI vAto karIne, emanA tarapha mAyA batAvIne ane lAgaNI bhareluM vana rAkhIne mahArAje temanAM dila pAtA taraph AkarSI lIdhAM hatAM. garIba ane bhoLA leAkanAM dila jItavAnI paNu kaLA heAya che. e bicArAone manAvavA mATe, peAtAnA karavA mATe jhAjhuM nathI karavuM paDatuM. emanAM dukhanI vAtAmAM bhAga levA, emane mATe lAgaNI rAkhavI, emane dhIraja ApavI, emanI sAthe maLatAvaDA rahevuM, emanI tarapha hameza amI diSTa rAkhavI ane emane madadarUpa nIvaDavuM, vagere kharA dilathI mANusa kare to te sIdhA svabhAvanA garIbenAM dila jItI zake che. mahArAje te dvArA garImAne potAnA banAvyA hatA. emanuM dila garImAne dekhIte dravatuM. mahArAjanA vanathI paherA uparanA sipAhIo upara suMdara chApa paDI hatI. mIThAI vaheMcavAnI paravAnagI jyAre bAdazAhe mahArAjane ApI tyAre zarUAtamAM miThAInA dareka karaDiyA tapAsavAmAM AvatA, paNa cAkIdArA ane amaladArA, adhikArIe ane saradArA e badhAne tyAM mIThAi javA lAgI tyAre kAma bahu vadhI paDayu ane dareka kaDiyA tapAsavAnuM kAma DhIluM paDayuM. karaDiyAe tapAsavAnuM kAma jema DhIluM paDatuM gayuM, tema tema nAnA karaDiyA ane nAnI peTIene badale meTA mATA karaDiyAe mokalAvA mAMDayA. mIThAInA karaDiyA aMdara AvyA pachI mahArAja jAte tenI vaheMcaNI karatA ane emanI sUcanA mujaba e vaheMcavAmAM AvatI. mIThAInI kherAtanI vAto AgrAnI AjubAjunAM gAmAmAM paNa phelAI ane e gAmAmAM paNa mahArAjane mATe vAhavAhu khelAvA lAgI. " zivAjI rAjA dharmAtmA che, tene bAdazAhe choDI mUkavA. " evI vAto cAre tarapha cAlI. . auraMgajhebanI ciMtA zivAjI mahArAjanA saMbaMdhamAM jarAe ghaTI na hatI. bAdazAhane to sApe chachuMdara gaLyA jevuM thayuM hatuM. ene lAgyuM ke zivAjIne phidAIhusenavALA navA makAnamAM khaseDI pachI tyAM rAkhIne dhAryuM karI zakAze. rAmasiddha paNa jANato hato ke eka pherA bAdazAha zivAjI rAjAne diAIhusenavALA makAnamAM khaseDaze ke thaI rahyuM. pachI tyAM emanuM zuM karavAmAM Avaze te koI kahI zakaze nahi. auraMgajhebano jene jene anubhava hAya te to kalpI ja zake ke eNe jenA upara karaDI najara karI heAya tene kacaDI nAMkhyA sivAya e raheto ja nahi. zivAjIno dhaDA lADavA karavAnuM bAdazAhe dhAryuM haze to te navA makAnamAM khaseDayA pachI e bahu sahelAIthI karI zakaze. khAdazAhanA potAnA duzmana pratyenAM kukarmo, nirdayatA, dhAtakIpaNuM, kapaTa vagerethI enA amaladAre| ane saradAreza vAkepha hatA eTale e badhAne manamAM lAgyA to karatuM ja hatuM, paNa kAI kaMipaNa sUcanA kare evI sthiti na hatI. phridAIhusene bAdazAhane khabara ApI ke makAna taiyAra che, eTale khAdazAhe te makAnamAM tA. 18 mI oNgasTa 1666, zrAvaNa vada 13ne rAja zivAjI mahArAjane khaseDavAnA hukama karyAM. A khabara bahu khAnagI ane gupta hatI tathA zivAjI mahArAjane khabara na paDe tevI rIte acAnaka temane khaseDavAnA hatA, paNu sAre nasIbe rAmasiMhe A khabara bahu prayatno karI ane paisA kharacIne meLavI ane zivAjI mahArAjane jaNAvI (cavA. niyaMdhAvahI). zivAjI mahArAje mugala kheDI toDIne nAsI chUTavAno prayatna karyAM hato eTaluM ja nahi paNu zI rIte nAsI javuM tenI ceAjanA paNa yeAjI hatI. mukti mATe yukti racAI hatI, paNa e yukti kyAre amalamAM mUkavI te mATe yeAgya takanI rAha joI rahyA hatA. jyAre rAmasiMha taraphathI chUpA samAcAra maLyA ke bAdazAha tA. 8mI oNgasTane reAja emane phridAIhusenanA makAnamAM khaseDavAnA che, tyAre emaNe nAsI chUTavAnI yukti tarataja amalamAM mUkavAne pAkA nizcaya karyo. gupta gADhavA karI 53 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 che. zivAjI caritra (prakaraNa 13 muM rAkhI hatI, te mujaba khabara apAI gaI. nakkI karelA mANasane veza badalI sAdhana sahita taiyAra rahevAnI sUcanA apAI. je je ThekANe je je vyavasthA karavAnI hatI te badhA mATe goThavaNa thaI gaI. javAbadArInAM je je kAma jemane bajAvavAnAM hatAM, temane tenI khabaro ane sUcanAo apAI gaI I. sa. 1666nA oNgasTa mAsanI tA. 17 mIe AgrA choDavAno zivAjI mahArAje nizcaya karyo. A vakhate mahArAjanI sAthe baMdIkhAnAmAM temane yuvarAja kumAra zabhA hatA. e uparAMta te taddana najIkanA sago birAjI karajaMda paNa emanI sAthe hatA. emanI tahenAtamAM emane RDanI musalamAna yuvaka madArI mahetara hate. madArI mahetara mahArAjanI pagacaMpI karavAmAM pravINa hatA. hirajI pharajaMda dekhAvamAM saheja zivAjI mahArAja jevo hate. mahArAjanI tabiyata narama rahetI hatI eTale guruvArane badale avAranavAra roja mevA mIThAInI berAta karavAmAM AvatI. mevA mIThAInI maTI meTI peTIo ane karaDiyAo maMdire, devaLA, majIda, roja vagere ThekANe mokalavAmAM AvatI. tA. 17mI ne roja paNa haMmezanA rivAja mujaba moTI peTIo ane karaMDiyAo mIThAI bharIne maMgAvavAmAM AvyA. mahArAje badhI taiyArIo te karI ja hatI. emaNe hirajI pharajaMdane belA ane kahyuM -" have savAla mArI jiMdagIne AvI paDyo che. Aje ja nAsI chUTAya te baccA ema samajavuM nahi to AgrAmAMja ApaNI jiMdagInAM se varSa pUrAM thavAnAM e nakkI samajavuM. meM tane jaNAvelI yukti sivAya have bIjo rasto nathI. tuM ane mArI baMne hoziyAra ane cAlAka che, eTale mArI sacanA mujaba sAcavIne sAvadhAnI vAparIne bahAra AvI jajo. tamane baMnene jokhamamAM mUkIne jatAM mArA dilane jarA saMkeca thAya che paNa je kAma meM hAtha dharyuM che, tene mATe A raste lIdheja chUTake che." A sAMbhaLI hirajI pharajaMda be ke "mahArAja ! Apane hiMdu dharmanA tAraNahAra che, ApanI sahIsalAmatI upara ApaNA vahAlA hiMdudharmanI sahIsalAmatI AdhAra rAkhI rahI che. Apa sahIsalAmata haze to ja hiMdustrIonAM ziyaLa lUMTAtAM aTakaze. Apa sahIsalAmata haze teja yavana sattA nAza pAmaze, deza sukhI thaze ane dharma sacavAze. mahArAja ! amArAM jIvana dhanya thayAM mAnIe chIe. Aje ame kRtArthe thayA. ame jIvyA e lekhe lAgyuM. Aje A baMne sevakenI jiMdagI satkAryamAM vaparAI mahArAja ! Apa amArI jarA paNa ciMtA na kare. amAre mATe manamAM jarAye saMkeca na rAkhe. ApanI sUcanAo te kalejA upara korAI gaI che. have mahArAja! vilaMba na kare. Apane vAra thaye viparIta pariNAma Avaze." zivAjI mahArAje jagadaMbAnI prArthanA karI. hirajI pharajaMda ane madArI mahetarane pAse bolAvI emanI pITha thAbaDI bahuja sAvaceta rahevA jaNAvyuM ane kevo bhAga bhajave te pharIthI kahyuM. potAnI hIrAnI vIMTI hirajI pharajaMdanI AMgaLIe paherAvI dIdhI. madArI mahetarane paNa bahu sAvadha rahevA kahyuM. baMne page lAgyA. pitAnA A vizvAsu mANasane choDatAM mahArAjanuM haiyuM bharAI AvyuM. hirAjIe mahArAjane utAvaLa karavA vinaMti karI. mahArAje karI jagadaMbAnuM dhyAna dharyuM a jaya bhavAnI" kahI mIThAInA eka meTA karaMDiyAmAM kamAra zaMbhAjIne besADI dIdhA ane bIja karaMDiyAmAM pote beThA. pachI ApelI sucanA mujaba eka pachI eka karaMDiyAe ane peTIe nakkI karelAM mANaso laIne bahAra javA lAgyA. zarUAtanA karaMDiyAo paherAvALAeAe tapAsyA ane pachI jyAre tapAsyA vagara mANasane paherAvALAo cheDavA lAgyA. tyAre kumAra zaMbhAjI ane mahArAja zivAjIvALA karaMDiyAo UMcakanArAo bahAra laI gayA. nakkI karele ThekANe A karaMDiyAe UMcakanArAo karaMDiyAe laI gayA. AgrA zaheranI bahAra amuka jagyAe nIrAjI rAvajI, bALAjI AvajI ane tAnAjI mAlusare bahu capaLa ane suMdara ghoDAo sAthe thobhyA hatA. UMyakI lAvanAra majurone bhAre rakama ApavAmAM AvI. mAre rAjI rAjI thaIne vidAya thaI gayA. mahArAja ane zaMbhAjIne karaMDiyAmAMthI kADhavAmAM AvyA ane A TALI mArate gheDe mathurA tarapha cAlI gaI. dakSiNa tarapha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM] che. zivAjI caritra 43 eka ThekANe yamunA nadI hADakAmAM besIne oLaMgI gayA ane enA mAlIka hADakAvALAne jaNAvI dIdhuM ke bAdazAhanAM mANaso tapAsa karavA Ave che ema jaNAvaje ke -"meM AvA AvA mANasone mArA hADakAmAM nadI pAra utAryA che." A heDakAmAMthI yamunAnA sAmA kinAre utarIne mahArAja tathA sAthenAM mANase thoDuM cAlyA ane thoDe dUra jaIne bIjuM heDakuM karIne pharI pAchI nadIo oLaMgIne AgaLa cAlyA. AthI badhA mArate ghoDe mathurA tarapha nIkaLyA hatA. yuvarAja saMbhAjIne mahArAje pitAnA gheDA upara sAthe lIdhuM hatuM. mahArAja tathA sAthenI ToLI ghoDA upara besIne yamunA pAra thayA ane pachI eka ThekANe emane heDakAmAM paNa besADavAnI jarUra paDI. eka rAtamAM 42 mAIlanI musApharI karI paho phATatAMja mathurA nagarImAM dAkhala thaI gayA. janmASTamInA occhava pachI ceAthe divase rAtre zivAjI mahArAja pitAnI ToLI sAthe vRMdAvana mukAme AvI pahoMcyA. rAtre thAkyA pAkyA A musApharo sUI rahyA ane savAre yamunA nadIne kinAre AvI kSIra vidhi (muMDakriyA) karAvI. pUrepuruM muMDana karAvI mahArAja ane emanI sAthenAM mANasoe zarIre rAkha coLI ane bhagavAM vastro paridhAna karI bAvA banI gayA. mahArAja jyAre uttara hiMdusthAna AvavA mATe dakSiNathI nIkaLyA tyAre paNa emane mugala bAdazAhanA saMbaMdhamAM manamAM saMdeha te hato ja. mahArAja kaMI mugala bAdazAhanAM mIThAM vacanAthI bheLavAyA na hatA. mugala mutsaddIonI pAtharelI jALamAM e kaMI gaphalatathI phasAI paDyA na hatA. emaNe te sArA narasA baMnene pUrepara vicAra karIne narasA pariNAma mATe taiyAra thaIne mugala darabArarUpI aMgAramAM paga mUkyo hato. mahArAje auraMgajhebanI duSTa dAnatano vicAra karI, pitAnuM vasiyatanAmuM paNa karI dIdhuM hatuM. rAjyavyavasthA paNa vyavasthita rIte goThavI dIdhI hatI, eTaluM ja nahi rAjanI pachI athavA emanI gerahAjarImAM avyavasthA ane aMdhera na thAya ane rAjyataMtra DhIluM na paDI jAya te mATe ghaTatI goThavaNa karavAmAM AvI hatI. mugala bAdazAhanA kabajAmAM gayA pachI yavana vizvAsaghAta karIne je pitAno nAza kare athavA aneka kapaTa kAvatrAM ane yuktiothI marAThI rAjyane rake take karavAnI koziza kare che enA badhAe prayatna niSphaLa nivaDe, evI jAtane baMdobasta karI. baMdhAraNa goThavI, nimaNUka karI, hukama barAbara pALavA, zista jALavavA ane niyamana upara khAsa najara rAkhavA mATe potAnA amaladAro ane nokarone kaDaka sUcanAo mahArAje ApI dIdhI hatI. vacana ApI, darabAramAM bolAvI, giraphatAra kare evo auraMgajheba che, e te mahArAja jANatA ja hatA ane evo banAva bane to tene pahoMcI vaLavA mATe ghaTatI taiyArIo paNa mahArAje karI lIdhI hatI. mugala bAdazAha je kaMI na IcchavA joga valaNa le to tenI pakaDamAMthI chUTI javA mATe madadarUpa nivaDe evI goThavaNe mahArAje karI hatI, eTaluM ja nahi paNa evA saMjogo je AvI pahoMce te tenI sAme Takkara jhIlavAnI taiyArI mahArAjanA mutsaddI vage goThavI hatI. mahArAjanA rAjagaDhanA prayANa pachI meropaMta piMgaLee uDe vicAra karyo. ene auraMgajheba dago deze ema lAgyAM ja karatuM hatuM, eTale eNe pitAnAM traNa nikaTanAM sagAM nAme kRSNAjIpata, kAzInAthapaMta, ane vizvAsanAthapata che e traNe bhAIone emanI mA sAthe jAtrAne bahAne uttara hiMdusthAnamAM mokalyAM hatAM ane mahArAjanI sAthenA matsadIo sAthe saMbaMdha rAkhIne e teja gALAmAM pharI rahyA hatA. mahArAjanAM mANaso emane vAraMvAra sUcanAo ApatA. na kare nArAyaNa ane kaMI avanavuM bane te tarata ja madadarUpa nivaDe te mATe moropaMte A goThavaNa karI hatI. zivAjI mahArAjane sahIsalAmata rIte AgrethI rAjagaDha laI javAnI badhI goThavaNe bAlAjI Avacha ciTaNI ane nirAjI rAvajI karI rahyA hatA. A mutsaddIoe bAjI goThavavAmAM ajaba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 14 muM yukitao vAparI hatI. keTalIka goThavaNe te eTalI badhI chUpI hatI ke mahArAja pite paNa jANatA nahotA. upara ame jaNAvI gayA te saradAra morapaMta piMgaLanA traNe sagAMone gupta khabara pahocADavAmAM AvI. e traNe bhAIo mathurAmAM hatA. emane bAlAjI Avacha ane nirAjI rAvajIe khoLI kADhayA ane temane mahArAjanI samakSa laI AvyA. mathurAmAM mahArAjanA pUjya gurUzrI samartha rAmadAsa svAmI rAmadAsI saMpradAyanA maTha hate. e maThanA mahaMtanI madada paNa mahArAjane maLI haze ja. ghaDA uparanA pravAsathI ane aneka aDacaNo ane trAsathI zaMbhAjI mahArAja taddana thAkI gayA hatA. mahArAjane lAgyuM ke thAkIne letha thaI gayelA A rAjakumArane sAthe rAkhavAthI bhAre saMkaTamAM AvI paDAya ema che. musApharIne trAsa, mAIlenA mAIlo page cAlavuM, jaMgalamAM athaDAvuM, chUpAI rahevuM, pUra jesathI vahetAM nadI nALAMe tarI javAM vagere aneka aDacaNa A kumaLA bALakathI A uMmaramAM veThAya ema nathI ane rastAmAM enI khAtara vAraMvAra thobhavuM paDe ane pratikULa vAtAvaraNa hovA chatAM mukAma karavAnuM sAhasa kheDavuM paDe e posAya ema nathI, tethI e bAbata upara vicAra karI mahArAje zaMbhAjI rAjAne sAthe nahi levAno nizcaya karyo. Ave kaTokaTIne vakhate uttara hiMdusthAnamAM jyAM mugalapati auraMgajhebanI hAka vAgI rahI hatI tyAM zivAjI mahArAja ane saMbhAjI mahArAjane zodhI kADhavA mATe saghaLuM zahenazAhI baLa vAparavAne zahenazAhe nizcaya karyo hato tyAre, A baMnene pakaDI ApanArane mATe lAkha rUpiyAnA lalacAvanArA InAmo nakkI karyA hatAM tyAre, zaMbhAjIne kone Azare mUke e prazna ubho thayo. auraMgajhebanI zehamAM na taNAya e, enA amaladAronA dAbamAM na dabAI jAya eve, mugala adhikArIonA julamathI na phUTI jAya eve, dhananA DhagalAo khIne na lalacAI jAya e hiMdutvanI bhAvanAvALe mANasa e gALAmAM kayAMthI maLI zake? bhAre citAmAM paDyA paNa prabhue citA dUra karI. pitAne nizcaya mahArAje bALAjI Avacha ane nizajI rAvajI AgaLa jAhera karyo, tyAre emaNe tarataja emane jaNAvyuM -"mahArAja ! prabhu ApaNI madadamAM che. ApaNuM upara ApaNI kasoTI karavA saMkaTa nAMkhe che, paNa dUra karavAnA sAdhane paNa eja ubhAM karI Ape che. uttara hiMdusthAnamAM e vizvAsu mANasa ApaNI pAse che. dhananA DhagalAothI na lalacAya evo, auraMgajhebanA sakhtamAM sakhta hukamene bAjue mUkI de evo mugala adhikArIonA julmane pI jAya e, potAnA jIva upara AvI paDe te paNa jarAe na Dage e, mANasa te mahArASTrathI atre AvIne rahelA ApaNuM moropaMta piMgaLanAM sagAM ApanI sevAmAM hAjara che. mahArAja! A traNe bhAI tathA emanI mAtA ApanI sevA mATe taiyAra che." A saMbaMdhamAM salAha masalata karI Akhare zaMbhAjI mahArAjane kRSNajIpaMta tathA enA bIjA be bhAIo ane temanI mAtAne havAle karI AgaLa musApharI karavAnuM sarvee nakkI karyuM. mahArAje kRSNajIpaMta tathA enA bIjA be bhAIo joDe vAtacIta karI emanI khAnadAnInI khAtarI karI lIdhI. mahArAjane potAne A bhAIone purepuro anubhava hatA ane vadhumAM bALAjI Avacha ane nirAjI rAvajIe khAtarI ApI eTale mahArAje e kuTuo upara vizvAsa mUkyo ane kRSNAjIpatane jaNAvyuM " kRSNajIpaMta ! tame anubhavI che. tamArA bhAIoe paNa jamAne oLakhyo che. amArA merepaMta piMgaLanA tame nikaTanA saMbaMdhI che, eTale amAre tamArAmAM pUrepura vizvAsa che. AvA kaTokaTIne vakhate jyAre amane khAsa vizvAsapAtra mANasanI ane jarUra che, tyAre tame maLI AvyA e IzvaranI kRpA ja che. Izvare ja jANe tamane ane mokalyA che. kumAra zaMbhAjIne ane kaI khAsa vizvAsu mANasane havAle karI ane mahArASTra tarapha kUca karIzuM. ene A vakhate amArI sAthe rAkhavo e bane mATe jokhamabhareluM che. tame jo amane ane na maLyA hatA te huM jarUra jokhama kheDIne paNa ene sAthe rAkhata, pUrepurA bharoMsA sivAya huM ene keIne havAle kadI paNa karuM nahi. mArI kAyAnA kaDaka thaI jAya ane mArA sarvasva nAza thaI jAya te paNa huM mArA vahAlA dIkarAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM 1 che. zivAjI caritra pUrepurA vizvAsa vagara koIne svAdhIna kadI paNa na karuM. auraMgajheba jevo baLavAna mane mArI pUTha paDyo che, enA amaladAro bahu sakhtAIthI ane ati jhINavaTathI mArI zodha karI rahyA che, eve vakhate huM mArA dIkarAne tamAre havAle karuM chuM. mArI bhaviSyanI AzAne huM tamAre kabaje soMpuM chuM. tamArA kabajAmAM mArA saMbhAjI tadana sahIsalAmata che enI mane pUrepurI khAtarI hevAthI ja meM ene tamAre kheLe mUkyo che. ane kaI rIte madadagAra nivaDavAmAM bhAre jokhama che, ati trAsa che, jIvananI kasoTI che e tame jANe che chatAM mArA dIkarAne AvA saMkaTanA samayamAM sAthe rAkhIne mArA upara tame bhAre upakAra karavA taiyAra thayA che e tamAre hiMdutva pratyene pyAra ane mahArASTra mATenuM abhimAna batAvI Ape che. zaMbhAjIne A saMjogomAM saMgharavo e bAdazAhane gusso vaherI levA jevuM che. sarvasva nAzane AmaMtraNa ApavA jevuM che, chatAM tame A badhA vicAro karyA pachI paNa amArI khAtara. hiMdu dharmanI khAtara. mahArASTranA nAkanI khAtara A sAhasa kheDavA taiyAra thayA cho e tamArA upakAra bhUlAya ema nathI. kRSNAjIpata! A vakhata te jatA raheze, sako dUra thaI jaze, paristhiti badalAI jaze, paNa tame A saMkaTa vakhate karelI sahAya te jyAM sudhI mahArASTrane itihAsa duniyAmAM hayAta raheze tyAM sudhI amara raheze. A vakhate sahAya karavA taiyAra thAya ene ja sAcA sAthI huM samajuM chuM. A madadanuM mUlya nathI. tamArI A anerI sevAne mATe je je badale ApavAmAM Ave, je je karavAmAM Ave te badhuM ochuM ja che. mAro potAne dIkaro mArI pachI mahArASTramAM sthApavAmAM AvelI hiMdu sattAne dipaka, mArA pacaprANa, huM Aje tamAre khoLe mUkI rahyo chuM. tene barAbara saMbhALajo. ene kevI rIte saMbhALave, enuM jatana kevI rIte karavuM e tamane mAre kahevAnuM na hoya. e mArA paMcaprANa che, mahArASTranI Ijajata che, mArI pachI hiMdutva rakSaNanI naukAne e sukAnI che, e vAta tame bhUlatA nahi. ene sAcavavAnI javAbadArI, jokhamadArI tamAre zire nAMkhIne ame mahArASTra tarapha javA have upaDIzuM. mahArASTramAM sahIsalAmata pahoMcyA pachI tamane mArA hAthane lakhele patra ane sUcanAo na maLe tyAM sudhI tame ene A gALAmAM ja tamane anukuLa lAge tyAM rAkhaje. mArI patra tamane maLe ke tarata ja tame ene laIne mahArASTramAM Avaze. zuM karavuM ane zI rIte AvavuM, kyAM thaIne AvavuM, vagere sUcanAo tamane te vakhate maLI jaze. kRSNApaMta ! tame te jANe cho ane juve che ke ame te dharma ane dezane mATe jiMdagInA saTTA khelI rahyA chIe. amArI jiMdagInI salAmatI nathI. amArI pAchaLa baLavAna duzmana che. na kare nArAyaNa ane je rastAmAM ja mAruM maraNa thAya te saMjoga joIne hiMdutva rakSaNa mATe, hiMdusattA sthApavAnI yojanA upara najara deDAvIne tamane dharma ane dezanA lAbhamAM je gya ane vAjabI lAge te karaje. ApaNuM AbarU ane nAka sAcavavA vakhata vicArIne, saMjogo joIne, hiMdutvane dhyAnamAM rAkhIne, vartana karaje. tamArI A sevA bahu bhAre che. eno badale tamane kaI ApI zakaze nahi. prabhu ja tamane ene badale Apaze. aNI vakhate hiMmatathI A sAhasa evuM che te mArAthI kadI paNa bhUlAze nahi. badalAmAM phula nahi ane kulanI pAMkhaDI ApI tamArI sevAnI kadara karavAnI prabhu mane taka Ape eTalI ja ene caraNe vinaMti che. kacchApaMta ! zaMbhU bALaka che. ene sAcavaje." A zabdo bolatI vakhate mahArAjanA meM upara gAMbhIya chavAI rahyuM hatuM. pitAnA pyArA kumArane kRSNajIpaMtane svAdhIna karatA mahArAjanI AMkho bhInI thaI. A dazya bahu hadayasparzI hatuM. mahArAjanA zabdo sarve zAMtithI sAMbhaLI rahyA hatA. saMbhAjI kaNAne se ane e bhAIone khUba dhana ApyuM. kRSNajI5te bahu gaMbhIrapaNe mahArAjane kahyuM ke -" mahArAja ! manuSyanA jIvanamAM jIvana dhanya karI levAnI ekAda taka prabhu Ape che. e taka prabhue Aje mane ApI che. huM teno sadupayoga karI, mAruM jIvana sArthaka karIza. mahArAja ! Apa to rAjA che. Apane zuM ochuM che? Apa te amArA sukhane mATe dukha veThI rahyA che. A badhAM saMkaTa ane Amate Apa te ApaNA vahAlA 64 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 421 che. zivAjI canni prakaraNa 14 su dharmane khAtara veThI rahA che. Ape ApanuM sukhI jIvana dharmane mATe dukhI manAvI rahyA che. dharma mATe Ape zira hAthamAM lIdhuM che, te eja amArA vahAlA dhanI khAtara tenA tAraNahArane sAtha ApatAM saTa AvI paDe te tene sAmane karavAmAM eka sAcA hiMdu tarIke ame kadI paNa pAchI pAnI nahi karIe. za'bhAjI mahArAjanuM jatana karavuM, etA amArA dharmAMnuM rakSaNa karavA barAbara che. Apa pratye, dhama pratye ane hiMdutvanA abhimAnI pratye, mugalapati keTalA badhA rASe bharAyA che e huM barAbara jANuM chuM. enI jabarI sattAnuM mane kharAkhara bhAna che. enA amaladArAnA hiMduo pratyene kaDaka amala me' sAMbhaLyo che, joyA che ane anubhavyo che. enA rASa jenA upara utare tenI kevI mATI vale thAya che. e huM samajuM chuM. Apane kheALI kADhavA mATe e ane enA amaladAreA AkAza pAtALa eka karaze. Apane madadagAra nivaDyAne saheja paNa vahema jenA upara Ave, tenuM nikaMdana kADhavA e zuM zuM karaze ane e krUra amaladArA kevAM kevAM jUThANAM calAvaze, tenI kalpanA huM karI zaku chuM. lAgaNI vaza thaIne meM' A jokhamadArI mAthe lIdhI nathI. dharmIkA gaNIne te me' sukhethI mAthe lIdhI che. khaLavAna musalamAnI sattAnA Ape sAmanA karyAM che, e huM jANuM chuM. tenI sAthe huM e paNa jANuM chuM ke huM hiMduM chuM ane temAM vaLI mahArASTranA hiMdu chuM. mArA dharmanA tAraNahAranI sevAmAM mArA dezanI Ijjatane mATe, mAruM sarvasva khAvA mAre taiyAra rahevuM joIe, e mArA dha' samajane khullI AMkhe me A jokhamadArI svIkArI che ane te pAra utArIza. bAdazAhe lAkhA rUpiyAnAM InAmA kaDhaLyAM che, aneka lAlacA ApI che, dhamakIo paNa ApI che, badhuM karyuM che paNa enA lAkheA rUpiyAnA DhagalAe paNa dilane nahi DagAvI zake, Teka vALAne nahi lalacAvI zake, mahArAja ! Ape amArA upara vizvAsa mUkI amArA jIvana dhanya karyA che. Ape mUkelA vizvAsane ameA pAtra chIe e khatAvavAnI javAbadArI have mAre zire che. bhAjI mahArAjanI sahIsalAmatI mATe Apa naciMta raheA. jyAM sudhI A dehamAM jIva che jyAM sudhI huM ane mArA bhAI tathA mArI mA jIvatAM chIe tyAM sudhI zabhAjI mahArAjanA vALa paNa viA nahi thavA Ie. bAdazAha taraphanI lAkhkho rUpiyAnI lAlacAne lAta mAravAnI ApanA sevakamAM zakti che, e Apa jozo. ApanI kRpA ate ApanI mIThI najara e A lAkamAM amane karoDA rUpiyA samAna che, eTaluM ja nahi paNa ame te ene paraleAkamAM paNa amArI muktinA sAdhano che ema mAnIe chIe. mahArAjanA potAnA akSarano patra Avaze tyAre ApanI sUcanA mujaba zaMbhAjI mahArAjane laIne mahArASTramAM AvIzuM ane ApanA yuvarAjane sahIsalAmata sAMpIzuM. game tevI bhAre aDacaNA Avaze teA paNa ame te sarve dUra karIzuM. game tevAM sakA Avaze teA paNa ame te sakA sAmano karIzuM. game tevI Aphata Avaze te paNa ameA tene haThAvIzuM. khaLa, kuLa, yukti, zakti, hiMmata ane hikamata e badhAno upayeAga karI mAthe lIdheluM kAma ame pAra pADIzuM, Ave vakhate sasvane bhAge paNa ApanI sevA karavI e amArA dharma che, eTale ameA tene pAra utAryAM vinA nahi rahIe. A sa'kaTamAMthI pAra tarI javA mATe prabhu amane sanmati ane akhUTa zakti Apaze eve amane vizvAsa che. mahArAja ! Apane caraNe A sevakanI eka vinaMti che, teno svIkAra karavA kRpAvata thA. zabhAjI mahArAjanI sahIsalAmatI mATe have mahArAjane vadhAre khAtarI ApavAnI na heAya. mArA ane bhAI e ane mArI mA emanI pUrepurI sabhALa leze ane ApanA patra Avaze eTale emane laIne e dakSiNamAM Avaze. Apa ane ApanI sAthenAM mANasAmAM uttara hiMdusthAnanA pUrepurA bhAmayA nathI. A bhAganA ajANyA che. ajANyA ane AMdhaLA e sarakhA ja gaNAya. vaLI AvA saMjogAmAM sIdhA rastA bAjue mUkIne, dhArI rastA cheADI daIne, dUranA rastA levAnA aneka prasage AvavAno saMbhava che. keTaleka prasaMge vakhate vikaTa patha paNa kApavA paDe. A khaMdhA upara vicAra karIne huM mArI mevA Apane caraNe yaruM chuM. meM A bhAgamAM khUkha musApharI karI che. A taraphanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM 1 che. zivAjI caritra mane anubhava che. huM A taraphanA dhorI rastA, pagadaMDI tathA jaMgalonAM rastAne bhomiyo chuM te mane sAthe rAkhavA maherabAnI karazo. A pravAsamAM huM upayogI nivaDIza." kRSNajInuM kahevuM badhAe zAMtithI sAMbhaLI lIdhuM ane saMbhAjIne kRSNAjInA bhAIone saMpI kRSNAne sAthe AvavA jaNAvyuM. mahArAjano hukama thatAMnI sAthe ja kRSNajI paNa bIjAo jevo bAvo banyo ane mathurAthI ja A bAvAnI TeLImAM bhaLI gaye. A pravAsa daramiyAna ghaNu avanavA banAvo banyA. ghaNuM camatkAro thayA. mahArAja ane emanI TALI aneka vakhate saMkaTamAM sapaDAI paNa mahArAjanI tIvra samayasUcakatA dareka vakhate kAma lAgI. A pravAsa daramiyAna mahArAjanA aneka sadaguNonI kasoTI thaI. hiMmata, sAhasikapaNuM, capaLatA vagere guNe mAM pravAsamAM mahArAjamAM pUrepurA jhaLakaLyA hatA. A pravAsa daramiyAna banelA banAvo paikI nIcenA banAvo mahArAjamAM vasI rahelA aneka sAguNanI vAMcakane khAtarI karAvaze. zivAjI mahArAja mathurAmAM hatA tyAre emanA saMbaMdhamAM nIce pramANe eka banAva banyAeka divase mahArAja ane temanI sAthenA bhagavAdhArIo ghATa upara beThA beThA vAto karatA hatA tyAre mathurAno eka gebo A vAta sAMbhaLI rahyo hate. A TebIne khabara na hatI ke koI emanI vAta rasathI sAMbhaLyA kare che. e vAta daramiyAna zivAjI mahArAje kahyuM ke "A yamunA nadInA nahAvA dhovAnA ghATa tadana jIrNa thaI gayA che. kharAba dazAmAM AvI gayA che. A ghATone marAmatanI khAsa jarUra che. koI enA tarapha dhyAna paNa deva nathI. potAnAM tIrthasthAnonI hiMdaone kaMija paDI nathI. potAnAM kSetre pratye hiMduo ATalA badhA bedarakAra banyA che, e te bahuja khedakAraka che." vagere kahI mahArAje jaNAvyuM ke AvI AvI rIte A ghATanuM samArakAma thaI zake. A saMbaMdhamAM mahArAje jarA laMbANathI vAta cheDI. A bAvAnI AvI vAto sAMbhaLI, pele cAbo belo uThaye ke " A mANasa koI kharo bAvo nathI. A koI vezadhArI bAvo lAge che.' A cabAnA zabdo sAMbhaLo badhA manamAM camakI uThayA. nirAcha rAvajIe A cabAne bolate aTakAvyo ane enA kAnamAM kaMIka kahyuM. cAba bolatA aTakayo ane tarataja AvIne mahArAjane namyo ane mAphI mAgI cAlyo gayo. mahArASTramAM gayA pachI mahArAje A bAne mathurAne potAno rAjagora banAvyuM. 2. kSetra kAzImAM hiMdutvane tAraNahAra. - sAdhu, sanyAsI, bAvA, jogI, vagerenI hajAre TeLIo mathurAmAM bhegI maLI hatI temAM A TALI bhaLI gaI hatI eTale pakaDAI javAnI jarAe dahezata na hatI. mathurAmAM dahezata na hatI chatAM, jhAjhA divasa tyAM paDI rahevAmAM salAmatI na hatI ema A TeLIne lAgyuM eTale TALIe kRSNanI sAthe mathurA choDI gayAjIne raste lIdhe. A TaLI lagabhaga so bAvAnI tI. nirAjI rAvajIne bahu bhASA AvaDatI hatI eTale ene A ToLIne mahaMta banAvyo. A ToLA rastAmAM bhajano gAtI jarUra paDe tyAM mukAma karatI gayAjI tareka cAlI jatI hatI. sA puSkaLa dhana lIdhuM hatuM. paganAM pagarakhAMmAM cAmaDAM nIce mahero saMtADavAmAM AvI hatI. pravAsamAM meTI maTI DAMga, pravAsIoe sAthe rAkhI hatI. e DAMga pilA vAMsanI hatI, ane tenA pilANumAM hIrA, mANeka, motI, vagere jhaverAta bharI bahu khUbIthI e DAMganAM mAthAM baMdha karI dIdhAM hatAM. bhajana gAvAnA ekatArA A ToLInAM dhaNuM bAvAoe rAkhyA hatA. AvA ektArAnA pilA kaMDAmAM paNa jhaverAta bharavAmAM AvyuM hatuM. keTalAke te paheravAnI rUnI baMDIomAM bahu khUbIthI aneka jAtanAM kImatI ratna chapAvyAM hatAM. A ToLI uparAMta AmAMnAM keTalAka mANasAe veza badalane gagAjaLanA kAvaDiyAone veza lIdhe hate.. AvI rItanI taiyArI ane sAvadhAnIthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 14 muM TALI jude jude veze mathurAthI nIkaLI jarura jaNAtAM ArAma letI, prayAga thaI ne zrIkSetra kAzI ( banArasa ) mAM AvI pahoMcI. banArasamAM paNa bAvAnI jabarI jamAtA bhegI thaI hatI. A ThekANe zivAjIne kheALI kADhavAnI ane pakaDI levAnI jabarI taiyArI mugala amaladArAe karI hatI. mahArAjanI TALI banArasamAM peThI eTaleja emaNe joyuM ke e sthaLe khUba sakhtAI hatI. e sthaLe kAma ATApI turata chaTakI javAnA mahArAje nizcaya karyAM. A saMbaMdhamAM je banAva anya te suratanA eka brAhmaNe kAphIkhAnane kahyo hatA, tenuM vaNuna e nIce pramANe Ape che: " huM banArasamAM eka gArane tyAM nAkara hatA. e gArane tyAM AvatA enA yajamAnAne yAtrA karAvavI, snAna karAvavAM, pUjA karAvavI, darzana karAvavAM, vagere dhArmika vidhi karAvI, yajamAna Ape te dakSiNA laI, gArane tyAM jame karAvavI e mAruM kAma hatuM. mAruM gADuM huM hAMke jatA hatA, paNa A gera mane khAvAnI bAbatamAM bahu trAsa ApatA hatA. A saMbaMdhamAM mAruM dila enAthI UMcu thayuM hatuM. haMmezanI mAka eka divase prAtaHkALe huM gaMgAjI upara gayA, tyAre tyAM eka mANasa bahu utAvaLA utAvaLe snAna karavA AvyeA hatA. A yAtrALue te snAnano matra khelavA kahyuM ane pAte utAvaLA utAvaLA snAna karavA maMDI paDyo. e snAna karatA hatA e daramiyAna khAdazAhanA eka neAkara, zivAjI mahArAjanA nAsI gayAnA saMbaMdhamAM, bAdazAhane DhaMDherA bahu jorathI dhATa upara jAhera karI gayA. ghATa uparanA yAtrALuo A saMbaMdhamAM carcA karavA maMDI paDyA. zivAjI rAjAne pakaDI ApanArane bahu bhAre InAma maLaze. zivAjIne pakaDI Ape tenu teA kalyANu ja thaI jaze. pakaDI ApanAranA vazarjAnuM, putra pautrAdikanuM bAdazAha kalyANa karI deze vagere vAtA dhATa upara yAtrALuo khelavA lAgyA, ghATa upara yAtrALuonA TALAmAM gupta pAlIsanA ghaNAM mANusA hatAM. A yAtrALu snAna karatA hatA paNu enuM dhyAna cAre tarapha hatuM. e pANImAMthI nIkaLyA ane mArA kheAbAmAM dakSiNA mUkI kahyuM ke " A tamArI dakSiNA tame sa`bhALI lA. humAM te maMtra pUrA karA pachI nirAMta dakSiNA joI lejo." ema khelatA khelatA e mAsa bahuja utAvaLA cANyA gayA. jota jotAmAM e najarathI dUra thaI gayA. meM dakSiNA joI tA mane teNe 9 hIrA, 9 kiMmatI ratnA, 9 maherA ane 9 haiAnanI dakSiNA ApI hatI. e cAlyA gayA tyAra pachI meM jANyuM ke e zivAjI hatA. A dakSiNA laine huM mArA pelA zeTha gArane tyAM gayeAja nahi. me' sIdhA suratane rastA pakaDyo ane A makAna me... e dakSiNAmAMthI baMdhAvyuM che." banArasamAM mahArAjane pakaDavAnA saMbaMdhamAM ATalI sakhtAI hatI ane amaladArA bahu kaDaka hatA chatAM mahArAja kAzImAM paDita gAgAbhaTTane maLyA hatA. dakSiNamAM sahIsalAmata paheAMcavAne padmita gAgAbhaTTanI A mulAkAta paNa madadarUpa nivaDI hatI. AvI rIte banArasanI sakhtAImAMthI mahArAja bhahu yuktithI chaTakI gayA ane AkhI TALI banArasathI nIkaLI paTaNA Avo. zivAjI mahArAje kAryakrama pahelethI ghaDI kADhIne keTaleka mukAme AgaLathI ja peAtAnAM vizvAsu mANusA mAkalI dIdhAM hatAM. AvI rIte meAkalelo eka TALI A TALInI gayAjImAM vATa jotI hatI. mahArAjanI TALI paTaNAthI gayAjI jaI pahoMcI ane AgaLa mokalelA vizvAsu mANase mahArAjane maLyA. gayAjImAM pazu mugala peAlIsAnI bahu sakhtAI hatI. zivAjI mahArAjane rodhI kADhavA mugala amaladArA bhAre prayatna karI rahyA hatA ane bAdazAhe mahArAjane pakaDI ApanArane mATe bhAre InAmA jAhera karyAM hatAM tathA khIjI lalacAvanArI ghaNI zaratA jAhera karI hatI e ApaNaeN vAMcI gayA. gayA"ne mugala amaladAra vadhAre cAlAka hatA ane jhINI najarathI tapAsa karanAro hatA. ene mahArAjano TALI mATe vahema AvyA ane eNe A ToLImAMnAM keTalAMka mANasane pakazrAM. pravAsa daramiyAna A bhAremAM bhAre saMkaTa hatuM. karyuM karAvyuM dhULamAM maLI jAya evuM hatuM. sakaTa te jabaruM hatuM, paNu AvAM AvAM saTAthI mahArAja gabharAi jAya evA na hatA. game tevAM sa`kaTo Ave te tene pahoMcI vaLavA mATe mahArAjamAM hiMmata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM ] che. zivAjI caritra 429 ane zauya hatAM, eTaluMja nahi paNa AvI praDatAM saMkaTone sAmane karavA ane saMkaTA TALavA yuktie yeAjavAnI zakti mahArAjamAM AbAda hatI. peAtAnAM mANasA pakaDAyAM eTale mahArAje jANyuM ke A ThekANe to sAhasa kheDIne ja lakhata nibhAvI levA jevuM che. bhAremAM bhAre sAhasa kheDIne pazu gayAjImAMthI sahIsalAmata chaTakI javA mATe mahArAja yukti kheALavAmAM paDyA. cAre tarapha eTalI sakhatAI hatI ke casakavuM bahu bhAre hatuM. Akhare mahArAje poteja sAhasa kheDavAnuM nakkI karyuM. eka rAtre mahArAja poteja gayAjInA phAjadAra khalIlIkhAnane bhagavAM vajramAM ene ghera jaine maLyA ane kahyuM keH--" khAna sAheba ! huM zivAjI pote chuM. mArAM mANusene Ape pakamAM che. mane giraphatAra karIne AApa gre mAlazA tethI Apane je lAbha thaze tenAthI vadhAre lAbha ApanA nasImamAM lakhelA che. le A Apane mATe kImatI hIrA ane aNumeluM mANeka huM lAvyeA huM, ApanAM bALa baccAM vaMzaparaMparA sudhI sukhI thaze, eTaluM dhana che. lakSmI cAMllA karavA AvI che teA mAM dhAvA na jo, phojadAra sAheba! A taka na javA deze. '' ema kahI mahArAje eka hIrA ane eka mANeka phAjadAra sAhebanA hAthamAM mUkavAM. phrojadAra sAheba A lAMca pAchaLa na ThelI zakayA. mahArAja potAnAM mANusAne cheDAvIne gayAthI nIkaLIne kaTaka AvI pahoMcyA. ' A TALIne paga raste bahu lAMkhI majala kApavI paDatI. keTalIka Ukhate pAsenA TUMkA rastA mUkIne lAMkhe rastA paNa levA paDatA. mahArAjane peAtAne ane khIjAne khUba cAlavuM paDatuM. pravAsanA thAka, rastAnI hADamArI, pAchaLa paDelA duzmananI dhAstI, pakaDAI javAnA bhaya, keTalIka vakhate te khArAkanA paNa sAMsA, pratikULa saMjogA hAya ! rAtre aMdhArAmAM ghera araNyamAMthI pasAra thavuM, vagere vagere aDacaNeAmAMthI A TALI pasAra thatI hatI chatAM e TALIne jIssA akhaMDa hatA. utsAha ane umaMga emanAmAM akhUTa hatAM. kaTaka AvyA pachI mahArAjane lAgyuM ke saLImAMthI kAI thAkI jAya athavA mAMdu paDe te tene mATe eka nAnuM TaTTu kharIdavAneA vicAra karI, dhADAnA vepArIne tyAM mahArAja khAvAnA vezamAM gayA. gheADuM kharIdyuM ane peAtAnA mANusane ApyuM. enI kiMmata ApavA mATe emaNe nANuMnI thelI cheADI ane temAMthI kADhI vepArInA hAthamAM cAMdI nANAne badale seAnA nANuM pUchyuM. senA nANuM joI ne sAdAgara tarataja eTalI uco " Apa sAcA khAvA nathI dekhAtA. banAvaTI khAvA lAgeA che. AgraMthI nAsI chUTelA zivAjI to nathIne ! " A zabdo sAMbhaLatAnI sAthe ja mahArAje hAthamAMnI nANAMnI zailI sAdAgaranA hAthamAM mUkI dIdhI. sadAgara aMdaranuM nANuM jovA lAgyuM. mahArAja tyAMthI khanatI jhaDape nIkaLyA ane enI dRSTithI dUra thaI gayA. " terI bI cupa Ara merI khI cUpa. " sAdAgaranA hAthamAM nANAMnI thelI mUkI mahArAja kaTakathI nIkaLyA te jagannAthapurI AvyA ane tyAM AvI jagannAthajInAM dana karyAM. jagannAthapurIthI mahArAja ane temanI TALI nIkaLI. temane ghADA jaMgalanA mArgo levA paDayo. dhAra araNya, DuMgarA, khANA vagere vikaTa mArgI kApatI kApatI e TALI gAMDavavanamAM cAMdA mukAme AvI ane tyAM ArAma karyAM. cAMdethI devagaDha AvI pachI tyAMthI vAIna, gaJA vagere nadIe meLaMgI gAdAvarInA tIraprAMtamAM thaI e TALI bhAgAnagara thaI Indara (IndAra nahi) AvI ane tyAMthI kADAlI gAme mukAma karyAM. kADaeNAlI mukAme A TALI paTelane tyAM mukAma mATe gaI. paTela zradghALu hatA. tenI baraphI mA paNa zrALu khAI hatI. khAvAnI A TALI potAne bAraNe AvelI joI mA dikarAne AnaMda thayA. potAnAM DhAra bAMdhavAnI kADhamAM A TALIne utArI ApyA. paTelanI mAe temane rasAI karavAnuM kahI joItI cIjo ANI ApI. sAdhusaMta petAne bAraNe Ave e tA IzvaranI kRpA kahevAya ema e AI samajatI hatI. rasAI mATe eNe sAdhuone sIdhu' sAmAna ApyArthI tene saMtASa na thayo. DeAsIne manamAM echuM AvyuM ane na rahevAyuM eTale e mahaMta AgaLa khelI keH-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 14 ma " mahArAja ! zuM karIe lAcAra chIe. ApanA jevA saMta puruSonAM pagadmAMthI mArI jhUMpaDI pAvana caI. ApanI raseAI mATe huM pUrepuruM sIdhuM nathI ApI zakatI. zuM karIe ame lAcAra banI gayAM chIe. pahelAMnI sthiti heta / Apane satkAra sASakAraka rIte huM karI zakata. traNa cAra divasa upara ja AnaMdarAva ane telagarAva nAmanA e saradArA AvIne amAruM gAma lUMTI gayA. e kahetA hatA ke ame te zivAjI rAjAnA saradAra chIe. garIne ane garIba kheDUtone lUTa evA e niya che. emanA rAjAne Age keda karI rAkhyA che. evI evI lokA tA vAto kare che. evA julmI saradArAnA rAjAne tA bhagavAne kedamAM ja rAkhavA. * zivAjI mahArAje A sAMbhaLI lIdhu. A bAinA zabdathI mahArAjanA mana upara bahu UMDI asara thai. garImA jenA rAjyamAM pIDAtA hoya ane garIkhe! upara jenA rAjyamAM julama cAlI rahyo haiAya te rAjAne mATe prajAmAM kevI lAgaNI hAya che tenI mahArAjane khabara paDI. peAtAnA amaladArAne aMkuzamAM rAkhavAnI rAkhanI khAsa javAbadArI che ane emAM jo rAjA Dhaula rAkhe athavA potAnA takarA, cAkarI, amaladArA ane adhikArIe upara pUrepurA aMkuza na rAkhe teA rAjA krUra nahi hovA chatAM enI nabaLAIne pariNAme prajA pIDAya che ane prAno asatASa e udhAI rUpe sattAnA pAyAne kAtarI nAMkhe che. mahArAje A AInA zabdo hRdayamAM kAtarI rAkhyA ane temAMthI upadeza lIdhe. A bhAInI vAta uparathI mahArAje upadeza lIdhA ane A vAtathI emane khabara maLI ke emanA saradAreAe musalamAnI mulakA lUMTavAnuM kAma zarU karI dIdhu che. Ama aneka anubhavo letI A TALI haidrAkmAdathI bijApura thaIne gokarNe mahAbaLezvara cAvI pahAMcI. mahAbaLezvarathI nIkaLI I: sa. 1666 nA navembara mAsanI 20 mI tArIkhe zake 1588 nA mAgazara suda 5 ne rAja AAgraMthI Azare 1500 mAIla dUra rAjgaDha mukAme A TALI paheoMcI. rAjagaDha AvIne A TALIe gaDha upara javAnI IcchA darzAvI. mAtA jIjAbAInI paravAnagIthI A DhALIne rAjagaDhamAM lakhala karI, TALIe bhajana zarU karyuM. A TALI bahu suMdara bhajaneA gAya che evI vAte mAtA jIjAbAI ne kAne gaI. mAtA jInnabAIe A ToLIne rAjamahelamAM padhAravA AmaMtraNa mokalyuM, ToLI tA vATa joI ne ja beThI hatI. AmaMtraNa AvatAMja A badhA vezadhArI bAvAe rAjamahelamAM bhajane gAvA gayA. bhajanA zarU thayAM. nirAjI mahaMta bhajatA khelAvatA hatA. nAtA jInabhAI A bhajanA bahu AnaMdathI sAMbhaLatAM hatAM. bhajanamAM eM tallIna thai gayAM hatAM. mahArAje pazu bhajana zarU karyAM. potAnAM bhajana bahu Ana'thI potAnI vahAlI mA sAMbhaLe che e joI zivAjI mahArAjanuM haiyuM AnaMdathI uchaLI rahyuM hatuM. peAtAnI sAme bhagavAnanAM bhajano gAtA bhagavAM vastradhArI khAvA potAnA dikarA vahAle zivabA che evI kalpanA paNa mAtA jInnabAine na hatI. mahArAja AnaMdasAgaramAM AnaMda lUMTI rahyA hatA. A AnaMdanAM mAjA'mAM zivAjI mahArAja bhajanA suMdara kaMThe lalakArI rahyA hatA. mahArAja jhAjhI vAra sudhI A sthitimAM na besI zakayA. e uThayA ane mAtA jIjAbAInI pAse gayA ane mAtAnA pagamAM peAtAnuM mAthuM mUkayuM. A camatkAra joi mAtA jIjAbAI vismaya pAmyAM ane khelyAM " sAdhu mahArAja! A zuM kare che ? " jIjAmAtAne Azcaryacakita thaelAM joI mahaMta nirAccha khAdhA " mAtA ! A sAdhu mahArAja nathI. e tA mApanA ciraMjIvI zivAjI mahArAja che. A te ApanA zivabA 4* che. - nirAjInA zabdo sAMbhaLI zivAjIe peAtAnA mAthA uparanuM vastra dUra karI mAthA uparanI nizAtI mAtAne batAvI. mAtA jIjAbAIe peAtAnA pyArA putrane, mahArASTranA prALute, hiMdutvanA tAraNahArane bahu AnaMdathI potAnA hRdaya sAthe cAMpyA. mA dikarA maLyAM. sarvene AnaMda thayA. mahArAjanA mAnamAM rAjagaDha upara teApAnI salAmI apAI. tArIkha 5 mI mArca, 1666 te rAja mahArAja dilhI javA mATe rAjagaDhathI nIkaLyA hatA te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14] che. zivAjI caritra 43 tArIkha ra0 mI navembara, 1666 ne roja jamanA jaDabAmAMthI bacIne hiMdutvanuM rakSaNa karavA mATe Azare 2000 mAIlanI musApharI karIne pAchA rAjagaDha AvI pahoMcyA. mahArASTramAM mahArAja sahIsalAmata pAchA AvI gayAnI vAta vijaLI vege prasarI gaI. gheraghera AnaMdesva ujavAyo. mIThAI vaheMcAI. hiMduomAM AthI utsAha ane umaMga bevaDAyAM. lokeAnI hiMmata vadhI ane ApaNI laData satyanI che, dharmanI che, tethI prabhu ApaNuM paDakhe che, tenI lekIne khAtarI thaI ane leke vadhAre hiMmatavAna banyA, 3. yuvarAja saMbhAjI mahArAjanuM dakSiNa taraphe prayANa . zivAjI mahArAja sahIsalAmata rAjagaDha AvI pahoMcyA. mahArASTranI prajAmAM bhAre AnaMda thayA. mA dikarAne meLApa thayo. badhAMne AnaMda thayo, paNa e AnaMdamAM saMbhAjI mahArAjanI gerahAjarInI uNapa hatI. mahArAjane potAnA A pATavI kuMvaranI salAmatInI bhAre phIkara hatI. zivAjI mahArAja sahIsalAmata mahArASTramAM pahoMcI gayAnuM sAMbhaLIne bAdazAha bhAre krodhamAM AvI jaze ane pAchaLa rahelA zaMbhAjIne zodhI kADhavA bhAre sakhtAI vAparI, pUrepuruM vera vasUla karaze ane pharI pAchI hAthamAM AvelI bAjI bagaDI jaze evuM mahArASTranA mutsaddIone lAgyuM. mahArAjane pitAne paNa emaja lAgyuM. mahArAje A bAbata upara vicAra karyo tyAre emanI khAtarI thaI ke A vakhate koI ajaba yukti nahi laDAvIe te kinAre AveluM vahANa DUbI jaze. khUba vicArane aMte mahArAjane lAgyuM ke mugala cokIpaherAne DhIlA pADavA joIe. pakaDavA mATe bahAra paDelA mugala amaladAronuM dhyAna bIjI tarapha doravuM joIe. A badhuM karavA mATe te saMbhAjIne 5kaDavAnI bAbatamAM emane taddana nirAza karavAmAM Ave teja dhArI murAda bara Ave ema hatuM, eTale mahArAje mugala sattAdhArIo ane cokI paherAvALAone meLA pADavA mATe ghATa ghaDyo. mahArAje mahArASTramAM AvIne jAhera karyuM ke yuvarAja zaMbhAjInuM rastAmAM maraNa thayuM che. mahArAja, darabAra ane bIrja sagAMoe ene zoka pALe. cAre tarapha zaMbhAjInA maraNanA samAcAra phelAyA. A samAcAra bAdazAhane mugala jAsUsAe kavA. A samAcAra maLyAthI kadaratI rIte magalenA cokI paherA maMda paDavA joItA hatA, paNa auraMgajheba bAdazAha zivAjI mahArAjanI yuktione ghoLI pIe e hato. eNe zaMbhAjIne zodhI kADhavA mATe karavAmAM AvatI tapAsa baMdha karavA mATe hukame choDyA nahi. bAdazAhanA hukame nahatA, eTale zaMbhAne zodhI kADhavA mATe mugala amaladAe potAnA prayatna jArI rAkhyA hatA paNa zaMbhAjInA maraNanA samAcAra phelAtAM mugaloe jArI rAkhelI zodhakhoLa ane tapAsa DhIlAM paDyAM. mahArAje jelI yukti kAma lAgI. zaMbhAjI mahArAjanA pravAsanI aDacaNo ochI thaI moropaMta piMgaLanA nikaTanA saMbaMdhI traNa bhAIo mahArAjane mathurAmAM maLyA hatA ane jemane mahArAje yuvarAja zaMbhAjIne svAdhIna karyA hatA. temAMnA be bhAIo zaMbhAjI rAjAnI khUba baradAsa karI. emanI mAtAe paNa zaMbhAjI rAjAnI bahu cAkarI karI. emane koI rItanI agavaDa na paDavA dIdhI. emane ghara yA sagAM yAda na Ave te mATe ghaTatuM A be bhAI ane gharaDI mAtA karI rahyAM hatAM. vaDilabaMdhu kRSNajIpata zivAjI mahArAjanI ToLI sAthe ToLInA mArgadarzaka tarIke sAthe gayA hatA, temane mahArAje uttara hiMdustAnanI hada vaTAvatAM ja pAchA mathurA mekala dIdhA. ane zaMbhAjIne bahu sAcavIne sAvadhAnI rAkhIne mahArAjano patra Ave tyAre mahArASTramAM laI AvavAnI pharI sUcanAo ApI. rAgaDha AvyA pachI mahArAje kaSNAjI5ta upara pote lakhIne patra mokalyo ane temAM yuvarAja saMbhALa rAjAne mahArASTramAM laI AvavAnI sUcanA karI. zivAjI mahArAjane patra maLatAMja traNe bhAIe saMbhAjI mahArAjane mahArASTramAM laI AvavA mATe taiyAra thayA. mugalonA cakI paherA meLA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sura che. zivAjI caritra [ prakaraNa 14 muM tA paDI gayA hatA eTale veza badalelA kSa bhAjIne dakSiNamAM lAvatAM A bhAIone bahu trAsa po nahi. aDacaNu ane agavaDa vinA A bhAIo pravAsa karI rahyA hatA eTalAmAM eka dekANe eka mugala amaladArane vahema paDayo ane jIbhAjI rAjAnI krAMti ane teja jotAMnI sAthe ja e amaladArane lAgyuM ke A brAhmaNonI sAthe A chekarI che te kASTa rAkhIja hAya ema lAge che, jema jema te amaladAra vadhAre jhINavaTathI jotA gayA tema tema tene vahema vadhatA mayA. Akhare A pravAsIone aTakAvyA ane A brAhmaNene sAce sAcI hakIkata jaNAvI devA kahyuM. brAhmaNeAe kahyuM H A amAre bhANA che ane ame jAtrAethI pAchA AvIe chIe. mugala amaladAre vicAra karyuM ke A brAhmaNAnA javAbamAM jarAe gallAM tallAM nathI ane emanA moM upara paNu A tapAsa daramiyAna kaMI phikara ke ciMtA nathI tethI Avele vahema e vahema ja haze ema mAnyuM, chatAM eka yukti ajamAvI jovAnuM ene mana thayuM. garabaDa karyA sivAya sAcI vAta zAdhI kADhavA mATe A amaladAre yukti racI. ene lAgyuM ke jo A za'bhAjI heAya teA te marAThA DhAvAthI A brAhmaNo kAI saMjogAmAM tenI sAthe bhegA esIne jamaze nahi eTale kharUM zuM che te zodhI kADhavA akhataro ajamAvavo. khAnasAhebe pelA brAhmaNeAne jaNuAvyuM ke " tame teA kaheA che ke A tamAro bhANe che to tame enI sAthe khAvA bese " ATaluM khelI amaladAra bahu bArIkAithI brAhmaNAnAM mAM tarA jai rahyo hatA. traNe bhAioe smita karyuM ane A bhAzAbhAIne sAthe laI eka bhANAmAM bheAjana karyuM. A bhAionI samayasUcakatAne lIdhe ane aMdaranA bhAvanI asara mAM upara nahi thavA devAnA sayamane lIdhe AveluM saMkaTa dUra thayuM. khAnasAhebane vahema dUra thayA. vezadhArI bhANA kharA bhANA ? ane traNe bhAI A bhANAbhAIne laIne mahArASTramAM AvI par3oMcyA. yuvarAja zuMbhAjI mahArAja puN sukharUpa sahIsalAmata rAjagaDha AvI pahucyAnA samAcAra mahArASTramAM cAre tarapha phelAyA. prajAne AnaMda thayA. mahArAjanI ciMtA dUra thaI. mAtA jIjAbAI ne, mahArAjanI rANIo te, rAjakuTuMbane ane saradAro tathA amalArAne bhAre AnaMda thaye. 4. sevAnI kdara-bAdazAhane pazcAtApa. gunegArane vagara vilakhe kaDakamAM kaDaka zikSA karavI ane uttama sevA karanAranI vagara vilae kara karavI, e sadguNlR je rAjAmAM hAya che te rAnathI gunegArIDaratA rahe che ane prajAnA sadguNI puruSone peAtAne dharma bajAvavAmAM uttejana maLe che. AvA rAjA kaDaka hAvA chatAM lokapriya thaI paDe che. zivAjI mahArAjamAM A saguNA hatA. jyAre jyAre emanA amaladArAe prajAnA, rAjyanA ke dezane guteA karyAMnuM mahArAjanA dhyAna upara AvyuM che tyAre tyAre niSpakSapAtapaNe gunAnI tapAsa karI gunegArAne mahArAje kaDakamAM kaDaka zikSA karI che. sunegArane zikSA karavAmAM mahArAja bahu ja pheDaka hatA. zikSA thaI gayA pachI ane gunegAranA mune sAbita thayA pachI phrAI nA vagavasIlA, khANu ke zaramane lIdhe mahArAja sajA karavAmAM jarAe DhIlA thatA nahi ke narama paDatA nahi. grute gArane sajA karavAmAM mahArAja jeTalA kaDaka hatA teTalAja sevA karanAranI kadara karavAmAM udAra hatA. jyAre jyAre saikAnI sevAnI kadara karavAne vakhata AvyA che tyAre tyAre mahArAje udAra aMtaHkaraNathI sevakAne navAjavAmAM kadI paNa pAchI pAnI karI nathI. AgrethI pAchA pharyAM pachI tarata ja mahArAje sAcA sevAnI kadara karI. dhaNA vaqAdAra sevAne mahArAje bakSiso ApI, keTalAkane jamIne ApI, keTalAkane jAgIrAthI navAjyA, dhaNAone inAmeAthI rAjI karyAM, dhaNAone moTA moTA hAddAo ApI uttajmA. AvI rIte mahArAje saMkhyAbaMdha mANasone temanI sevAnI kadara karI uttejana ApyuM. te samayanA aneka dAkhalAeAmAM nIcenA dAkhalAe vAMcakAnI jANa mATe A nIce TAMkIe chIe. (1) mathurAmAM je traNa bhAIoe yuvarAja zaMbhAjI mahArAjane potAnI pAse rAkhavAnuM sAhasa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM1. che. zivAjI caritra 433 beDayuM hatuM ane mahArAjanI sUcanAo mujaba zaMbhAjI rAjAne vAIne mahArASTramAM AvyA hatA, e traNe bhAIonI sevA bhAre hatI. temanA vakhANa karIne mahArAje temane 75000 rUpiyAnI bakSisa ApI ane e bhAIone "vizvAsarAva" no IlkAba Apyo. A uparAMta e kuTuMbane 1000 honanI bakSisa ApI. (2) A traNe bhAIonI mAtA emanI sAthe ja hatI. eNe zaMbhAjI rAjanI khUba sevA uThAvI hatI. mahArAje temanuM paNa sanmAna karyuM ane rUpiyA 25000 nI bheTa dharI. (3) nirAja rAvajI je vezadhArI ToLInA mahaMta banyA hatA ane jemaNe pravAsa daramyAna bhAre sevA uThAvI hatI temane mukhya nyAyAdhiza banAvyA. (4) dattAjIne "vAniza" nimavAmAM Avyo hato. (5) rAdhA mitrane hajuriyAonA mukhI banAvyA. (6) hirAjI karaMjada je AgrAmAM kedakhAnAmAM mahArAjane badale emanA palaMga upara emanI dulAI oDhIne tathA emanI vIMTI paherIne sUI rahyo hato tenI sevAo ajaba hatI. tene rAyagaDha kilAne havAladAra banAvyuM. ene pAlakhI ane . akhAgIrInA haka ApyA. (7) madArI mahetara (musalamAna) mahArAjane bahu ja vaphAdAra sevaka. jyAre mahArAjanA palaMga upara hirajI sUI rahyo hato tyAre enA paga paMpALatA A madArI mahetara beThA hato. enA kAmanI mahArAje kadara karI, gAdInI pUjA karyA pachI gAdI AgaLa je mUkavAmAM Ave tene hakadAra banAvavAmAM Avyo. A vaphAdAra musalamAna sevakanuM khAnadAna kuTuMba haju satArAmAM hayAta che. (8) keDalInA paTelane tyAM jyAre mahArAje mukAma karyo hato tyAre paTelee zivAjI mahArAjanA saradAra virUddha kaDavI phariyAda karI hatI. mahArAje tenI noMdha rAkhI hatI. mahArAje e paTela ane enI mAne bolAvI emane zAbAzI ApI, upakAra mAnyo ane emanAM DhoraDhAkhara lUMTI levAmAM AvyAM hatAM te badhuM dhyAnamAM laI emane sArI rakama bheTa ApI ane paTelane nekarIe rAkhyo. A uparAMta bALAjI Avacha ciTaNIsa, rniMbaka sanadeva tathA evA bIjA ghaNAone mahArAje navAjyA. bAdazAhane pazcAtApa. zivAjI mahArAja ane saMbhALa rAjA banne mahArASTramAM potAnI rAjadhAnImAM sahIsalAmata pahoMcI gayAnA khabara bAdazAhe sAMbhaLyA tyAre enA aMtaHkaraNane bhAre dhakko lAgyo. zivAjI mahArAja upara hajAro sipAIone jApta hato. bAhoza ane kuzaLa amaladArane sakhata pahere hato. kaseTIe utarelA adhikArIone mAthe mahArAjane sAcavavAnI javAbadArI nAMkhavAmAM AvI hatI. kaDakamAM kaDaka baMdobasta karavAmAM AvyA hatA, chatAM bAdazAhI rAjadhAnImAMthI dhoLe divase bhalabhalAnI AMkhamAM dhULa nAMkhIne zivAjI mahArAja nAsI gayA ane uttara hiMdusthAna ke jyAM auraMgajheba bAdazAhanI hAka vAgI rahI hatI, zahenazAhanI jenA upara kapha marajI thaI hoya tenI sAthe vAta karavAnI paNa koI hiMmata na dhare evI auraMgajhebanI jyAM dhAka hatI te prAMtamAM zivAjI mahArAjane Azraya maLyo, e joI ne atizaya dukha thayuM. nAsabhAga karatA zivAjIne pakaDI lAvavA mATe seMkaDo amaladAro ane sipAhIone dezabharamAM doDAvyA hatA. lAkha rUpiyAnAM InAma ane lalacAvanArI bakSisa zivAjI mahArAjane pakaDI lAvanAra mATe bAdazAhe jAhera karI hatI, chatAM zivAjI ane zaMbhAjI sahIsalAmata mahArASTramAM pahoMcI gayA e sAMbhaLI zahenazAha bahu zaramiMdo banI gayo. potAnA rAjyanI vyavasthA upara u5rathI saMgIna dekhAya che paNa aMdarathI pilapala che, evI bAdazAhane zaMkA thaI. bAdazAhanI, mugala samrATanI ItarAjI vaherIne paNa mugalapatinA duzmanane Azraya ApanAra uttara hiMdusthAnamAM che, e jaI bAdazAha bahu ja becena banI gayo hato. zivAjI mahArAjanA nAsI javAthI ane temanA mahArASTramAM sahIsalAmata pahoMcI javAthI bAdazAhanuM aMtaHkaraNa baLI uThayuM hatuM ane enA aMtaHkaraNanI 66 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 che. zivAjI candri 1 prakaraNa 14 muM baLatarA enI jiMdagInI Akhara sudhI olavAI na hatI. bAdazAhe pitAnI jiMdagInA chellA bhAgamAM eka mRtyupatra lakhyo hato. temAM mahArAjanA nAsI javA saMbaMdhI sArA karavAmAM AvyA hatA. bAdazAhe nIcenI matalanuM e patramAM lakhyuM hatuM -" rAjayamAM zuM zuM cAlI rahyuM che te saMbaMdhI pUrepurI khabara meLavavAnI uttama goThavaNa karavAmAM AvI hoya te ja koI paNa rAjya dIrdhakALa sudhI TakI zake. je rAjyamAM AvA prakAranI vyavasthAnA saMbaMdhamAM bedarakArI hoya athavA AvI goThavaNanA saMbaMdhamAM rAjya pUratuM dhyAna na ApyuM hoya athavA AvI vyavasthAnA saMbaMdhamAM gaphalata rAkhavAmAM AvI hoya tevAM rAjyane athavA sattAne potAnI bedarakArInuM pariNAma bahu lAMbA vakhata sudhI bhogavavuM paDe che. pele harAmakhera zivAjI mArA gAphelapaNAne lIdhe mArA hAthamAMthI chaTakI gayo ane eja gaphalatane lIdhe mArI saghaLI caDAIemAM huM kevaTa sudhI apayazI ane niSphaLa nivaDyo." bAdazAhanI A baLatarA enA maraNa sudhI kAyama rahI hatI. 5. dakSiNathI dilhI javAmAM lAbha ke geralAbha, auraMgajheba jevA dhamadha musalamAnano pitA pratye keTale tiraskAra hato te jANyA pachI te samayamAM mugalasattA bhAremAM bhAre baLavAna hatI teno anubhava thayA pachI, bAdazAha auraMgajheba pitAnA virodhIo pratye atikara ane nirdaya che enI khabara hovA chatAM mugala darabAranA hiMdu saradAra paNa musalamAnI sattAne sarva rIte baLavAna banAvavA mATe pitAthI banatI mahenata karI rahyA che tene aMgata anubhava thayA pachI, pitAnA gharamAMthI eTale dakSiNamAMthI nIkaLI duzmananA gharamAM eTale uttaramAM javA mahArAja taiyAra thayA. A kRtya rAjadvArI kuneha hatI ke bhUla hatI, te tapAsatAM ApaNae jaNAI Avaze ke emAM mahArAjanI mUrkhAI nahi, paNa DahApaNuM ja hatuM, dIrdhadaSTi hatI, mutsaddIpaNuM hatuM. paNa have ApaNe tapAsIzuM ke e kRtya karyAthI mahArASTrane lAbha thayo che ke geralAbha. (1) zivAjI mahArAjanA A javAthI je banAva banyo tethI hiMduonAM dila dubhAyAM ane musalamAnI sattA mATe hiMdu saradAronAM dila UMcAM thayAM. (2) A banAvanA pariNAme marAThAomAM AtmavizvAsa vadhyo. (3) A banAvane lIdhe zivAjI mahArAjanA saradAra, amaladAro, ane nokaronI vaphAdArInI purepurI kasoTI thaI. (4) A banAvane lIdhe duzmanonI paNa khAtarI thaI ke zivAjIne kacaDI nAMkhyAthI have marAThI sattA kacaDAvAnI nathI. (5) A banAvane lIdhe mahArAja ghaNA rajapUta saradArane oLakhI zakyA. (6) mugala darabAranA anubhavane lIdhe mahArAja mugalAIna saradAranI raga, truTi ane nabaLAIo jANI zakyA. (7) A banAvane lIdhe mahArAja mugala sattAnuM pikaLa joI zakyA. (8) A banAvane lIdhe zivAjI mahArAja mugalanI rAjyavyavasthAno barAbara abhyAsa karI zakyA ane te anubhava emane mahArASTramAM pAchA AvyA pachI kAma lAge. (9) A banAvane lIdhe mugalasattAno hiMdusthAnamAM je me hatA. te tUTI gaye ane (10) mahArAja jANI zakyA ke mugalasattA mATe ghaNuM saradAranA aMtaHkaraNamAM bhAre asaMtoSa che tathA te asaMtoSano agni vadhu prajavalita karavAnI jarUra che. mahArAjanA A anubhavane lIdhe emanAmAM je AtmavizvAsa hato te ghaNe darajaje vadhe ane e anubhava meLavyA pachI mahArAja mugalanI sattA teDavA mATenA rastA jANI zakyA. badhI bAbato dhyAnamAM letAM, eTaluM te kahI zakAya ke mahArAjanA uttara hiMdusthAna javAne lIdhe, mahArAjane, mahArASTranA hiMduone bhAre lAbha thaze. mahArAjane khUba saMkaTa veThavAM paDyAM paNa tethI hiMdu prajAne ane hiMdutvanA praznane alabhya lAbha thaze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM]. che. zivAjI caritra 6. mahArAjanI gerahAjarImAM mahArASTra, zivAjI mahArAja dilhI javA mATe dakSiNathI nikaLyA tyArathI te pAchA rAjagaDha AvI pahoMcyA tyAM sudhI mahArASTramAM je hilacAla thaI tenI vigatavAra mAhitI maLI nathI chatAM je je purAvA maLI AvyA che te uparathI eTaluM te siddha thAya che ke mahArAjanI gerahAjarImAM saradAra meropaMta pIMgaLe jevA himatavAna bahAduro mUMgA beThA na hatA. mugalenI sAme marAThAoe potAnI talavAra mAna karI hatI te pharI pAchI jyAre kheMcI te itihAsa uparathI kalpI zakAya che. ItihAsanI keTalIka vIgate uparathI ane marAThAonuM mutsaddIpaNuM dhyAnamAM letAM eTaluM te kahI zakAya ke mahArAja dakSiNathI nIkaLyA tyArathI te AgrAmAM mugala darabAramAM giraphatAra thayA te daramiyAna marAThA ane mugalene saMbaMdha mIThe rAkhavAmAM Avyo haze ja kAraNa ke, zivAjI mahArAja mugala darabAramAM mirajhArAjA jayasiMhanA kahevAthI gayA hatA ane tyAM gayA pachI bAdazAha emane vakhate dakSiNanI sUbedArI Ape evI paNa emane AzA hatI. aMdarakhAnethI emane jarAe AzA na hoya chatAM A gayA hatA eTale, mugala taraphathI koIpaNa prakAranuM gaMbhIra kAraNa maLyA sivAya mugalanI cheDatI karI mahArAjanI sahIsalAmatI jokhamamAM nAMkhe evA marAThAo mUrkha na hatA eTale mahArAja giraphatAra thayo tyAM sudhI te marAThAoe e mIThAza jALavI rAkhI hovI ja joIe. have e prazna ubho thAya che ke mahArAjanI giraphatArI pachI te emanI jiMdagI pUrepurI mugalAnA hAthamAM AvI gaI auraMgajheba jevA krara duzmananA hAthamAM zivAjI mahArAjanI garadana AvI gaI hoya tyAre tene kaLe kaLe choDAvavAne badale mugalene dubhavI mahArAjanA gaLAmAM mugaloe nAkhela phAso sajajaDa karavA mugalene kAraNa Ape evA marAThAo na hatA. upara jaNAvelAM be kAraNone lIdhe ema khAtarIthI kahI zakAya ke zivAjI mahArAja AgrethI chaTakI gayAnA samAcAra dakSiNamAM pahoMcyA na hatA tyAM sudhI te marAThAoe mugala sAthenI kRtrima mIThAzane paNa bhaMga karyo na hato. mahArAja AgrevI nAThAnI khabara dakSiNamAM AvI pahoMcI eTale moropaMta pIMgaLe ane mahArAjanA bIjA saradAre ane amaladArone lAgyuM ke have mugalenA hAthamAM ApaNI garadana nathI eTale emaNe mugale sAme kamara bAMdhI ane mugalene pharIthI marAThAonuM pANI batAvavAnA akhatarA ajamAvavA mAMDyA. zivAjI mahArAja dakSiNathI nIkaLyA pachI paNa mirajhArAjA ane AdilazAhInI jhapAjhapIo cAlu ja hatI. mahArAjanA pheNamAMthI nIkaLI gayA pachI to mugala ane AdilazAhI vacce khUba jAmI hatI. A vakhatanA yuddhamAM mugalenI bhAre khuvArI thaI hatI. bijApure mugala lazkara mATe caMdIcAro, baLataNa, anAja, vagere cIjone dukALa pADyo. gavaLakAMDAnA kAbazAhe paNa bijApuranI madada lazkara kahyuM hatuM eTale have mugalenA hAMjA gagaDI gayA hatA. jayaMsaha upara paNa bAdazAhane pUrepure bharose na hato, eTale mirajhArAjAne e joItI madada paNa mokalate nahi. mirajhArAjA bahu baLiyo saradAra banI gayo hato e bAdazAhanI AMkhomAM kheMcI rahyuM hatuM ane dakSiNanI jItathI e bhAre prabaLa thaI jAya te vakhate "nAka karatAM vALI vadhAre vajanadAra thaI paDe " tethI bAdazAhe joItI madada mokalavAmAM DhIla karavA mAMDI. mirajhArAja saMjoga ane baLa AMkIne eka eka pagaluM vyavasthIta rIte pAchA haThatA hatA. AdilazAhI sAthenA vigrahamAM mahArAja sAthe laDIne thAkelA jayasiMha taddana letha thaI gayo hato. marAThAo pAsethI lIdhelA saMkhyAbaMdha killAomAMthI puraMdara, siMhagaDha, lehagaDha, mAhalI ane karnAlA e killAoneja phakta barAbara baMdobasta karIne temAM potAnA lazkaranI TukaDIe rAkhI. bIjA killAnuM rakSaNa karavAnI zakti A vakhate mirajhArAjAmAM na hatI. khAlI paDelA zilAonuM rakSaNa ja karavAmAM na Ave to duzmana ene kabajo laI le ane tene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. zivAjI caritra [ prakaraNu 14 kuM upayAga musalamAnA sAme kare, tethI evI rIte mugalethI je killAonuM rakSaNa thaI zake ema na hatuM te killA nirupayegI banAvavAnuM jayasiMhuM rAjAe zarU karyuM. keTalAka killAnA daravAjA khALI nAMkhyA, dhaNuA killAonI divAlA ThekaThekANe teDI nAMkhavAmAM AvI. keTalAka killAnA krATa vacce vaccethI teADI paDAvyA. AvI rIte killAonA rakSaNanI sattA na rahI eTale tenA niSvaMza karI, temane nirupayegI banAvavAnA kAya'mAM mirajhArAjA maDI paDyA. jotajotAmAM siMha rAjAe ghaNA killA nirupayeAgI karI nAMkhyA. mugalAnA hajArA sipAhIe ane sekaDA amaladArAnI AMkhamAM dhULa nAMkhIne zivAjI mahArAja AgraMthI, zahenazAhanA kabajAmAMthI nAsI chUTA che, e vAta te vijaLIvege AkhA mahArASTramAM phelAI gaI. marAThA saradArAe A khabaranI khAtarI karI. khAtarI thayA pachI emaNe vicAryuM ke have mugalA upara cAre taraphathI hallA karavA ja joIe. saradAra merApata piMgaLe te| takanI ja rAha joI te sajja thaI ubhA hatA. eNe mugala mulakA upara hallA karavA mAMDathA. lazkaranI TukaDIo pADI, mugalAnA mulakA upara tathA lazkara upara acAnaka hallAe karavAnuM tathA chApA mAravAnuM kAma marAThAoe zarU karI dIdhuM. marAThAo pAsethI mirajhArAjAe paDAvelA killA eka pachI eka saradAra mArApate sara karavA mAMDyA. mugalee nirupayogI banAvelA killAo kabaje laI te saradAra mArApate temane tAkIde sudharAvyA. killAnuM samArakAma jhaDapathI zarU karI killAo pAchA majabUta banAvyA. AvI rIte mugalAnA hAthamAMthI marAThAoe dhaNA killAe lIdhA. mugalAne ThekaThekANe hakAvavAnA ane herAna karavAnA merApa`te sapATA calAbyA. rAhIDA killA najIka marAThAonuM lazkara AvI pahoMcyuM. marAThAo AgaLa vadhatA ja jatA hatA. mirajhArAjAne A lazkaranI khabara maLatAM ja eNe rAhIDA killAnA bacAva mATe 500 savArAnI eka TUkaDI ravAnA karI. mahArAjanA jamAI mahAdajI nibALakare potAnA lazkarane sajaja karyuM ane pUnA najIka mugala mulA uparanA mugala lazkarane herAna karI e gALAmAM dhamAla macAvI mUkI. mirajhArAjAe A bephAma anelA marAThA saradArane kabaje karavA mATe peAtAnA lazkarI amaladArA mekalyA. rAjA jayasiMhe sUsA ane te gALAnuM rakSaNa karavA mATe bAbAjI bhAMsalene tenA lazkara sAthe ravAnA karyAM. halAlakhAnane IMdApura tarapha aMdIbasta mATe mokalyA. dhalIbakhAnane cAMbhAragAMdAranA gALAmAM ravAnA karyAM. tribhAjI bhoMsalene rAsIna tarapha mokalyA. hasanakhAna abadula rasula ane evA evA khIjA saradArane temanA lazkara sAthe judA judA bhAgamAM mulakAnA rakSaNu mATe mAkalavAmAM AvyA. mirajhArAjAne hukama thatAM ja bAbAjI bhAMsalee mahAdaLa rnibhALakara upara caDAi karI. baMne vacce bahu jabarI laDAI thaI. mahAdajInAM ghaNAM mANaso mAryA gayAM. marAThA taraphathI laDanAra rnibhALakaranA lazkaranI mugalA taraphathI laDanAra bAbAjI bhAMsalenA lazkare bahu kharAbI karI. mahAdajI pate paNa A laDAimAM laDatAM laDatAM dhavAyA. marAThAonI madade bijApuranI TukaDI AvI paheAMcI. laDAi pAchI josamAM cAlI. mahAdajIe bAbAjI bhoMsale upara maraNiyA hallA karyAM. mahAdajIe A chApAmAM zauya ane samarakauzalyanI kamAla karI. bahu bahAdurIthI laDatAM bAbAjI bhAMsale raNamAM paDayo. mugalAnI A hArathI marAThAomAM navuM khaLa AvyuM. bAbAjI bhoMsalenI A hAra sAMbhaLI mirajhArAjAne dhaNuM lAgI AvyuM. rAjA jayasiMha pete marAThAone kacaDavA mATe sajja thaIne nIkaLyA, paNa sajogo badalAyA ane ene lAgyuM ke jo peAte pUnAnA gALA tarapha jaze teA bijApuravALAe AgaLa dhasAro karaze ane kaDI letAM pATaNa paravAryuM. e ghATa thaze. AthI eNe pote pUnA tarapha javAnuM mAMDI vALyuM ane mahAjIne caDavA mATe saradAra hamIdakhAnane 5000 mANasonuM lazkara ApIne mAlyA, paMDharapura tarapha saradAra aNuAjI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM ] che. zivAjI caritra 437 datto dezamukhe mugalA sAme kamara kasI hatI. dezamukhe mugalAnI sAme jaMga macAvyA ane Akhare laDatAM laDatAM vIragatine pAmyA. mAhArAjanI gerahAjarImAM AdilazAhI saradAra rUstamajhamAna sAthe pharI pAchA mIThA saMbaMdha bAMdhavAnuM mutsaddIpaNuM mahArAjanA mutsaddIe bhUlyA na hatA. ene meLavI laI ne marAThAoe rAMgaNanAM killAnA kabajo meLavyeA hateA. AvI rIte mahArAjanA nAnA moTA badhA saradAroe kamara kasIne mugalAnI khakhara levA mAMDI hatI. mahArAja dakSiNamAM dAkhala thayA te vakhate marAThAoe mugalAne sAMpelA killAomAMthI dhaNA kharA killAo upara mahArAjane jhaDA pharakatA karyAM hatA. mahArAjanI gerahAjarI daramiyAna suMdara rAjyakArabhAra calAvIne, baLavAna duzmanane Takkara mArIne ane mahArASTranI sattA sAthe meLa bAMdhIne marAThAee jagatane batAvI ApyuM hatuM ke zivAjI mahArAjanI tAlImamAM taiyAra thaelI prajA emanI gerahAjarImAM suMdara rAjyakArabhAra calAvI zake che ane lazkarI amaladArA jAmelI baLavAna sattA sAme Takkara jhIlI zake che. 7. mirjhArAjA jayasiMhanA AkharI aMjAma ane aMta akharapati mirajhArAjA jayasiMhanuM eLakhANa vAMcakAne pAchalA prakaraNamAM karAvyuM che. prasiddha kavA kuTuMbane A phUladIpaka mugala darabAranuM nAka hatA. eTaluM ja nahi paNa mugala saltanatanA aneka AdhAra sthaMbhA paikI eka mukhya sthaMbha hatA. auraMgajhebanA vakhatamAM dilhInI gAdInA rAjapUta sevAmAM A jUnAmAM jUnA sevaka hatA. auraMgajheba bAdazAhane gAdI apAvavAmAM aneka saradArA hatA temAM jayasiMha rAjAnI gaNunA karI zakAya. gAdIneA jhagaDe| jAgyA tyAre to jayasiMha rAjA auragajhebanA harIddArAzekAhanA pakSamAM hatA paNa aNI vakhate eNe dArAneA pakSa cheDyo hatA tethI auraMgajhebane e nRtya bhAre madadarUpa nIvaDayuM hatuM. sujA upara jyAre auraMgajhebe caDAI karI hatI tyAre ghaNI vakhate e rAjA jayasiMhanI pakaDamAM sapaDAI gayA hatA ane jojayasiMha rAjAe dhAryuM hota tA ene kayArane e mArI nAMkhyA heta, paNa jayasiMhe e nIca kRtya na karyuM. evI rIte keTalIe pherA eNe auragajhebane bacAvyeA hatA, keTalIe pherA eneA (auraMgajhebane ) nAza thatA eNe aTakAvyA hatA. jenAM mRtyA vaDe jAna bacyA, jenAM mRtyA vaDe rAjagAdI maLI, jenI vAdArI ane sevA vaDe mugalAInI caDatI thaI, te jayasiMhanI durdazA karavAnuM nIca kRtya auraMgajhebe karyuM. jeNe rAjagAdI ane sattAnA leAbhathI janmadAtA pitAne paraheja karyAM, tenA upara sakhtAI vAparI, tene pANI vagara TaLavaLAbyA, te bAdazAha vajrAdAra saradAranI vajrAdArI bhUlI enI durdazA kare emAM navAI jevuM kAMI nathI. auraMgajheba mirajhArAjAthI taddana nArAja thaI gayA hatA. dakSiNanI traNa sattAone tADavA mATe mirajhArAjAne jyAre uttarathI dakSiNu meAkalyA tyAre enA upara khAdazAhanI je mIThI najara hatI temAMnA chAMTAe have bAkI rahyo nahatA. hiMdu hiMdune maLI gayA e vahemathI eNe ghaNI vakhate ghaNAne anyAya karyA hatA ane e anyAyanI AgamAM bAdazAhIne paNa AMca AvI hatI. potAnA vAdAra saradAranA parAkrameA pazu aura'gajheba khamI zakatA nahi. mugalAImAM kAI paNa jarA vadhAre baLavAna thAya ke krAInI pratiSThA jAme huM kAI vadhAre prajApriya thatA ke enA haiyAmAM tela reDAtuM. jayasiMha rAjA bhAre khaLI thaI gayA hatA ane ene nIce pADavAmAM nahi Ave teA mugala saltanatane e bhAre thaI paDaze e bIka bAdazAhane rahyA ja karatI hatI. dakSiNamAM cAlI rahelA jaMgamAM joItI madada mekalavAnuM bAdazAhe mAMDI vALyuM hatuM. dakSiNanI traNa sattAone kacaDavAnuM kAma ghaNuM kahyu hatuM paNu mirajhArAjA bahu anubhavI ane mutsaddI hAvAthI hikamata ane yuktithI traNene mugala DyUsarI nIce lAvavAnA prayatno karI rahyo hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra 1 prakaraNa 14 muM A kAmamAM ghaNuM saradArane sAdhavA paDyA hatA. ghaNAone jAgIro ane manasabadArIo ApIne paNa manAvI levA paDatA. ghaNuone lAMca ane ruzavatathI pheDavA paDatA. A badhuM bAdazAhanI maMjUrI ane marajI sivAya bane ema nahatuM. zarUAtamAM te mirajhArAjAe sucanA karelA saradArone bAdazAhe jayasiMha rAjAnI sucanA mujaba manasIbadArIo ApI. zarUAtamAM mirajhArAjAe mAgI kumaka maLI paNa pAchaLathI bAdazAhe potAnuM valaNa badalyuM ane dakSiNamAM jarUrI kumaka mekalavAnuM baMdha karyuM. dakSiNanI caDAInI bAbatamAM auraMgajheba taddana maLe paDI gayA hatA. A aNIne vakhate AvuM valaNa levAnA aneka kAraNo haze paNa bahArathI te bhAre kharacanI ja bAdazAha bUma pADatA. kharacanA pramANamAM lAbha thato nathI. dhana veDaphAya che vagere dalIlathI auraMgajhebe hAtha kheMcI pakaDyo hato. bAdazAhanI A dalIlenI jANa mirajhArAjAne thatAM ja eNe jaNAvyuM ke "dakSiNanI caDAImAM kharcAyaluM dhana khAtarIthI lekhe lAgavAnuM che. e nANuM to vyAje mukAyAM che emaja mAnavuM. dakSiNanI caDAIne kharca ugI nIkaLyA sivAya rahevAne nathI. mirajhArAjAnI pramANika mAnyatA hatI ke dakSiNanI caDAImAM phateha maLe ke bijApurane ane kutubazAhIne phaLadrupa pradeza hAtha AvI jAya ane A pradezanI yogya vyavasthA thAya te A pradeze aDhaLaka dhana upajAvI zake ema che. nANAMne abhAve jaMganA kAmamAM mirajhArAjA taMga thaI gayA. bAdazAhane vAraMvAra vinaMti karI paNa eNe e tarapha dhyAna nA ApyuM. mirajhArAjAne mana te A prazna nAkano thaI paDyo hato. bAdazAhe nANAM na mekalyAM eTale caDAI saMkelI bIje kAI saradAra hota te cAlyo jAta athavA caDAI mokUpha rAkhavAnI bAdazAha pAse paravAnagI mAgata, paNa sirajhArAjAe te na karyuM. emane te mugalAInI A pIchehaTa pitAnI pratiSThAne jhAMkhapa lagADaze ema lAgyuM. saltanatanuM kAma e pitAnuM ja kAma che ema e mAnatA hatA. bAdazAhe mAgelI kumaka na mekalI ane te pratye bedarakArI batAvI chatAM jayasiMha rAjAe dakSiNanI laDAI saMkelI lIdhI nahi. jyAre mugalapatie caDAinA kharca mATe joItAM nANuM na mokalyAM tyAre jayasiha rAjA bhAre ciMtAmAM paDyo. bAdazAhe ApelA rUpiyA 30 lAkha te laDAInA kAmamAM kharcAI gayA ane vadhArenI jarUra paDatAM bAdazAhe na mokalyA tyAre jayasiha rAjAne pitAnI tIjorImAMthI eka karoDa rUpiyA kharacavA paDyA. mugalAIna nAkanI khAtara, dilhIpatinI IjjatanI khAtara, pitAnA khIssAmAMnA rUpiyA eka karoDa vAparanAra vaphAdAra saradAranI vaphAdArI tarapha paNa, bAdazAhe enI durdazA karatI vakhate dhyAna na ApyuM. bekadara bAdazAhanI sevAne badalo jaza upara jutiyAM ja maLe. mirajhArAjA hiMdu hovAthI hiMdutvanuM abhimAna rAkhI zivAjI pratye pakSapAta kare che e vahema bAdazAhane mULathI ja hato ane vahemI puraSa jyAre vahemanI najare jhINavaTathI kaI paNuMbInA tapAsavAnuM zarU kare che tyAre tenA vahema majabUta thatuM jAya che. e nyAyane AdhAre auraMgajhebano vahema paNa vadhyo ane ene lAgyuM ke jayasiMha zivAjI sAthe maLI gayA che, zivAjIne aMdarakhAnethI enI madada che. zivAjI mahArAjane AgrethI nasADavAmAM rAmasiMhane pUrepure hAtha hatA evuM bAdazAhanA manamAM sI gayuM hatuM. bAdazAhanuM dila potAne mATe taddana khATuM thaI gayuM che e mirajhArAjAe jANyuM. mugalAInI bhAremAM bhAre sevA karyA chatAM, dArAne pakSa kharI vakhate choDI daI auraMgajhebane aNIne vakhate madadarUpa thaI paDyo hato chatAM, dilhInI gAdI mATe bhAIonA jhagaDA cAlI rahyA hatA te vakhate auraMgajhebane bacAvyo hato chatAM, zivAjI rAjA jevA mugalapatinA kaTTA duzmanane bAdazAhanI AgaLa namate karyo hato chatAM, bacapaNathI te gharaDI ummara thaI tyAM sudhI mugalAInI karelI sevAnA badalAmAM Akhare vRddha vaye bAdazAhe bhAre apajaza Ape tethI jayasiMha rAjAnuM dila bhAgI gayuM. enI nAsIpAsIne pAra na rahyo. game tevI bhAre sevA uThAvIne paNa bAdazAhanI mIThI najara karI saMpAdana karavAnI mirajhArAjAnI IcchA hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM] cha zivAjI caritra zivAjI mahArAja AgrethI nAThAnA samAcAra maLyA eTale mirajhArAjAe vicAryuM ke bAdazAhane pitAnA upara ane putra rAmasaha upara zivAjIne nasADavAno vahema che te vahema zivAjIne pakaDI ApIne dUra kare. zivAjIne bAdazAhane havAle jo mirajhArAjA karI zake to bApa beTA upara Aropa dUra thaze ema mAnIne zivAjI mahArAjane pakaDavA mATe mirajhArAjAe khAsa sipAhIo ane chUpA jAsUse ravAnA karyA. zivAjIne pakaDI ApIne potA upara AkSepa dUra karavA jayasiMha rAjA taiyAra thayA. hiMdutvanA A tAraNahArane hiMdutva naSTa karavA mATe hiMdu dharma upara julama varasAvanAra auraMgajhebanA hAthamAM ApavAthI hiMdutvane bhAre hAnI pahoMcaze, enI mirajhArAjAe darakAra na karI. jAte hiMdu hovA chatAM, hiMdudharmanuM rakSaNa karavA mATe mAthA kapAvanAra kSatrionA pharajaMda hatA chatAM musalamAnI sattA vadhAre majabUta karavAnuM kAma karI rahyA hatA. mirajhArAjAne mugala sattAne meha hato paNa Izvarane hiMdavanuM rakSaNa zivAjI mahArAjane hAthe karAvavuM hatuM. zivAjI rAjAne pakaDavA mATe mirajhArAjAe aneka prayatno karyA paNa paramezvaranI racanA kaMI judI ja hatI. mirajhArAjAnA kAbela mANaso paNa mahArAjane pakaDI pADavAmAM phaLIbhUta na nIvaDyA. Isa. 1666 nA navembaranI 5 mI tArIkhe mirajhArAjAe dilhI patra lakhyo hato temAM potAnI paDatI dazAne IzAro karyo hato. 'zivAjIne pakaDavA mATe meM paNa mANasa ane jAsUse ravAnA karyA che. mahArASTranA A saradArane dilhIpatine havAle karavAnI sevakanI khAsa IrachA che. mArA prayatno saphaLa nathI thatA tethI bhAre glAnimAM mAre divasa kADhavA paDyA che. haju sudhI zivAjIne mArA mANase pakaDI nathI zakyA e mAruM kamanasIba che.' zivAjI mahArAja sukharUpa rAjagaDha AvI pahoMcyAnA samAcAra jyAre jayasiMha rAjAe jANyA tyAre te emanI nAsIpAsI vadhI paDI. bAdazAhane rAjI karavA mATe zivAjI mahArAjane pakaDI ApavAnI yuktimAM mirajhArAjA na phAvyA eTale emaNe have bIjI bAju goThavI. zivAjI rAjAne nAza karAvIne paNa khuzI karavA mirajhArAjA taiyAra thayA. I. sa. 1666 nI AkharamAM mirajhArAjAe dilhIpatinA mukhya pradhAna saradAra japharakhAnane nIcenI matalabano patra lakhyo hato te uparathI mirajhArAjAnI ghaDapaNamAM badalAI gayelI manodazA jaNAI Ave che. mirajhArAjAe lakhelA patrane gujarAtI sAra nIce pramANe che: bijApura, govaLakeDA ane zivAjI e traNa sattAdhArIonI sattA teDavA mATe mArI sarva zaktione upayoga meM Aja sudhI karyo che ane bhaviSyamAM paNa karato rahIza. e badamAsa zivAjI mane maLavA Ave evI goThavaNa huM karI rahyo chuM ane e goThavaNu phaLIbhUta thAya to taka sAdhIne mArA mANaso ene pUro karaze. A saltanatanuM hita sAcavavA mATe prajAnI niMdA ke stutinI darakAra karyA sivAya A baMde gulAma game te karavA taiyAra che. bAdazAha salAmata mane paravAnagI Ape te zivAjInuM kuLa tadana halakuM hovA chatAM, enI sAthe amAro reTI vahevAra paNa nathI chatAM enI chokarIne mArA dikarA sAthe paraNAvI enI sAthe saMbaMdha bAMdhavA huM taiyAra chuM. sAdhAraNa saMjogomAM te enI chokarI page paDatI Ave to paNa huM ene mArA janAnakhAnAmAM na rAkhuM paNa Ato saltanatanuM hita sAcavavA eTale sudhI javA huM kabula chuM. zivAjI halakA kuLane che eTale mArI A IcchA jANaze te tarata hA pADaze ane hA pADe eTale jALamAM sapaDAya ja samajo ! A yukti khAsa gupta rAkhavA vinaMti che. uttaranI rAha jouM chuM" (hApta aMjumana ). uparanA patra uparathI vAMcake joI zakaze ke bAdazAhane khuza karavA mATe mirajhArAjA jayasiMha pitAnA ucca sthAnethI keTalA badhA nIce utaryA hatA. bAdazAhane khuza karavAnA hetuthI jayasiMha rAjAe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 14 ma potAnA mananI moTAI pazu mUkI dIdhI, peAtAnI khAnadAnInuM khamIra paNa jatuM karyuM, paNa khAdya ane jherIlA auragajheba peAtAnA A vaphAdAra saradAra pratye jarAe kumaLo na banyA. bAdazAhanI khedarakArIne lIdhe mirajhArAjA dakSiNanI caDAImAM niSphaLa nivaDyo. bAdazAhanA valaNa uparathI mirajhArAjAne khAtarI thaI ke emane bAdazAha dakSiNumAMthI dUra karaze. khAdazAhe dakSiNanA gU'cavAyalA kAkaDA upara vicAra karyAM ane keTalAka pheraphAra karyAM, mirajhArAjAne bhaya sAcA karyAM ane emane dakSiNamAMthI dUra karyAMnA mAThA samAcAra maLyA. bAdazAhe rAjA jayasiMhanI jagyAe zAhajAdA muAjhImane meAkalyA. I. sa. 1667nA me mAsamAM zAhajAdA mujhIma aura'gAbAda AvI pahe McyA ane eNe mirajhArAjA pAsethI dakSiNanI javAbadArI sabhALI lIdhI. mirajhArAjA dakSiNathI dilhI javA upaDayA te rastAmAMja 1667nA julAInI rajI tArIkhe aThThANupura mukAme svargavAsI thayA. emanA maraNunA sabaMdhamAM kala jemsa ToDanA rAjasthAnanA itihAsamAM nIce pramANenuM lakhANa cheH-- mirajhArAjA jayasiMhe paNa krUra pAdazAha aura'gajhebanA zAsanakALamAM potAnuM adbhuta sAma darzAvI amarakIrti prApta karI hatI. auraMgajhebanA samayamAM je je yuddho thayAM hatAM, temAMnA prAyaH samAM jayasiMha vidyamAna hatA. temaNe aneka yuddhomAM vijaya prApta karyAM hatA. auragajhebe jayasiMhanI vIratAthI parama saMtuSTa thaI temane cha hajAranI manasabanI padavI ApI hatI. je mahAvIra zivAjI mahArASTrIonA Adya netA hatA, jemanuM nAma sAMbhaLI yavana samrATanI senA kAMpatI hatI, jemanA dvArA pAdazAhanI senA vAraMvAra parAsta thatI hatI teja zivAjIne aMbarapati jayasiMha dilhInA pAdazAhanI sanmukha lAvyA hatA. jo ke tee vidharmI pAdazAhanI AjJAthI zivAjIne dilhImAM laI gayA hatA kharA, paraMtu temaNe eka sAcA rajapUtavIranI peThe zivAjInI AgaLa zapatha laine kahyuM hatuM ke * pAdazAha Apane eka vALa paNa vAMkA karaze nahi. A mATe huM javAbadAra chuM. ' A rajapUtavIranI pratijJA para vizvAsa rAkhIne zivAjI dilhI gayA hatA, paraMtu te yavana samrATanI rAjadhAnImAM pahoMcyA ke tarataja auragajhebe temanA prANa levAnI ceSTA karavA mAMDI. AthI jayasiMhe pAdazAhanA kicita pazu Dara nahi rAkhI pAtAnI pratijJAnuM pAlana karavAne mATe zivAjIne dilhImAMthI nasADI mUkavAmAM sahAya karI hatI. A prakAre temaNe potAnA mULagauravanuM rakSaNa karyuM hatuM. Aja kAraNathI pAdazAha jayasi'hu para aprasanna rahetA hatA. auraMgajheba siMhAsanArUDha thaye te pUrve dilhInuM siMhAsana hastagata karavA mATe zAhajahAnanA putrAmAM bhAre vikhavAda upasthita thayA hatA. te samaye mirajhArAjA jayasiMhe prathama te dArAnA pakSa grahaNu karyAM hatA, paraMtu pAchaLathI tene pakSa cheDI devAthI tenI si'hAsana prAptinI sa` AzA lupta thaI gai. jayasiMhai peAtAnI buddhi, zaktinA khaLathI aneka mahA kAryo karyAM hatAM ane tethI auraMgajhebe temanuM khaLa kSINu karavAne mATe pratijJA karI hatI. mirajhArAjA jayasiMha~ pAse AvIsa hajAra azvArAhIe hatA ane bAvIza prathama zreNInA sAmA paNu hatA. eka vakhata mirajhArAjA jayasiMhe rAjadarabAramAM besI potAnA be hAthamAM e pyAlA pakaDI ekane satArA ane bIjAne dilhInuM nAma ApI temAMnA ekane jorathI jamInapara paTakI kahyuM hatuM keH-- A satArAnuM teA patana thayuM. have dilhInuM bhAgya mArA jamaNA hAthamAM ja che, ene paNa ATalI saraLatAthI nAza karavAne huM zaktivAna chuM ' mirajhArAjA siddha kevA baLavAna hatA, te temanAM A vacanA parathI sArI rIte samajAze. jo teo dhArata tA auraMgajhebanuM patana karI zakata. atyaMta khaLavAna manuSya sivAya AvA garviSTha vacane kANu uccArI zake ! paraMtu A garviSTha vacaneAthI temanA kALa thayA. jayisaMhanA A vizva vacaneAnI vAta auraMgajhebanA kAna sudhI paheAMcI gaI hatI. jo ke aura'gajheba prabaLa parAkramI pAdazAha hatA, te paNa te jayasiMhanuM aniSTa karavAne pratyakSa rIte kAI paNa kAryaM karavAnuM sAhasa karI zakayo nahi. durAcArI aura'gajheba talavAra ane viSadbArA bhAratanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 muM 1. che. zivAjI caritra 441 moTA meTA rajapUta vIronA prANune nAza karIne niSkaTaka thayo hato ane jayasiMhane paNa Akhare teNe nAza karyo. je dhRNita upAyathI teNe jazavaMtasiMhanA prANane nAza karyo hato, tejaupAyathI teNe jayasiMhane paNa A saMsAramAMthI vidAya karyo. teNe jayasiMhanA kuTuMbamAM pitAnI prapaMcajALane vistAra karyo. rajapUtomAM pATavI kumArane siMhAsanane adhikAra hoya che. nAnA putrane siMhAsana maLatuM nathI, paraMtu durAcArI auraMgajhebe jayasiMhanA kaniSTha putra karatasiMhane hAthamAM laIne kahyuM ke -" je tame tamArA pitA jayasiMhane nAza karaze te rajapUtanI cirapracalita rItano bhaMga karIne tamArA masta5ra rAjamukuTa mUkavAmAM Avaze ane tamArA jayeSTha baMdhu rAmasiMhane hakka rada karavAmAM Avaze." hatabhAgI ane mUrkha karatasiMhe pApAtmA auraMgajhebanI prapaMcajALamAM phasAIne zIdhra tene maratha saphaLa karyo. rajapUta kulAMgAra karatasiMhe aphINanI sAthe viSa meLavI potAnA janmadAtAne te pAI tenA prANane nAza karyo. jayasiMhe A prakAre potAnA A kulakarSaka putranA hAthathI viSapAna karI prANatyAga karyo. pitRhaMtA kIratasiMha pitAnA mahApApanA puraskAra tarIke rAjatilaka prApta karavAne mATe pizAca auraMgajhebanI pAse gayo, paraMtu pAdazAhe tene maratha pUrNa karyo nahi. teNe mAtra kAmA nAmane eka pradeza jAgIra tarIke Ape." AvI rIte A aMbarapati, kachavA kuTuMbanA kuladIpaka, jayapuranareza, mugala darabAranA mahAna saradAra, jeNe mugalAInI sattA majabUta karavA mATe aneka chata meLavI, jeNe musalamAnI sattA vadhAravA mATe aneka ApadAo veThI, jeNe auraMgajhebane khuza karavA mATe zivAjI jevA hiMduonA tAraNahArane mArI nAMkhavAno prayatna karyo te mahAna yoddhA, vRddha ane anubhavI baMdhAvIra mirajhArAjA jayasiMhano auraMgajhebe nAza karyo. mirajhArAjA jayasiMhane AvI rItane aMta joIne IMglAMDanA ItihAsamAMnA kaeNmasa vulsInA aMtanI yAda AvyA sivAya raheze nahi. thomasa vulasIne jyAre vadhasthaMbha AgaLa laI javAmAM Avyo hato tyAre teNe chellA udagAra kADhayA hatA ke "jevI sevA meM mArA rAjAnI uThAvI tevI sevA meM je prabhunI uThAvI hatI te mAre aMta Ave na Avata." aMta vakhate mirajhArAjAne paNa evuM ja lAgyuM haze. auraMgajheba upara jayasiMharAjAe bhAre upakAra karyA hatA. bhAI bhAInA jhagaDA vakhate dilhIne bacAva rAjA jyasiMhe ja karyo hato. dArAnA putra sulemAna zekehane pakaDIne raju karavAmAM paNa jayasiMharAjAnI kumaka hatI. sattAnA jorathI bephAma banelA amalanA madamAM aMdha banelA bhAre lazkaranA basathI chakI gayelA dilhInA bAdazAhane to te vakhate bhAna na hatuM ke e zuM karI rahyA che, paNa jayasiMha rAjAnA AvI rItanA maraNathI mugalAInA pAyAmAM udhAI lAgI ema kahevAmAM jarAe khoTuM nathI. mugalAInA AdhAra sthaMbhane Akhare AvI rIte aMta Avyo. : $ ; ( - 66. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chatrapati zivAjI caritra bhAga 3 je prakaraNa 1 luM che. mahArAjanuM mutsaddIpaNuM ane raMgajhebanI | ka. mugalanA chApacA sAme mahArAjanI kuneha aDacaNe. | 5. hiMdu dharma upara auraMgajhebanA atyAcAra. 2. ziyApathI zAha ane sunnI paMthI zahenazAha. 1. mugala marAThAo vacce pharI saLagI. 3. bijApura ane vaLatA sAme zivAjI | 7 siMhagaDhanI prApti ane siMhane vargavAsa. mahArAja ! 8. mahA vada 9 ne divasa. 1, mahArAjanuM mutsaddIpaNuM ane eraMgajhebanI aDacaNe. sare nava mAsanA gALA pachI zivAjI mahArAja pAchA dakSiNamAM AvyA tyAre dakSiNa (vrAjakIya mAmalo tadana badalAI gayele emane mAlama paDayo. mirajhArAjA jayasiMhanI sthitimAM parivartana thayuM hatuM. yaza, utsAha, umaMga ane vijayanuM teja emanA mahe uparathI AthamI gayuM hatuM. tenI jagyAe nirAzA ane glAni chavAI gayAM hatAM. AdilazAhI TaTAra thaI gaI hatI. kutubazAhI paNa pitAnuM mAthuM UMcuM karI rahI hatI. jayasiMharAjAe marAThAo upara meLavelA vijayane lIdhe mahArAjanA saradAronI sthiti paNa narama thaI hatI paNa temAM aneka pheraphAro thaI gayA hatA. mahArAja ArothI chUTavA e samAcAre marAThAomAM navo dama pedA karyo hato ane marAThA saradAro Theka ThekANe mugalone haMphAvI rahyA hatA. emanAmAM navA baLe saMcAra karyo hato. lazkarane ArAma ApI kanethI dhIme dhIme kAma levAmAM Ave to marAThAonI sattAnuM jera jAmaze evA sUcinha dekho daI rahyAM hatAM. A pramANenI AzAjanaka sthiti mahArAje mahArASTramAM jeI dakSiNanI kharI sthitithI vAkepha thayA pachI mahArAja kutubazAhane maLyA ane enI sAthe mugalene kAMTe mahArASTramAMthI kADhI nAMkhavAnA saMbaMdhamAM carcA karI. Akhare mugalanI sAme mahArAjane madada karavAnuM kutubazAhe kabula karyuM. mugalone sAmane karavAnI mahArAje taiyArI karavA mAMDI ane saMjoge paNa anukUla dekhAtA hatA. mahArAje bahu UMDo vicAra karyo tyAre emane lAgyuM ke mugalenI pAsethI gayele mulaka pAchA meLavavAnuM kAma cAlu ja che paNa potAnI sattAnA mULa bahu UMDA gayelA nahi hevAthI laDAIne eka sarakho bhAra prajAne mAthe AvI paDe te prajA veDI nahi zake ane pariNAma viparIta Ave tethI prajAne taiyAra thavA mATe pUrepuro vakhata Apo ane e daramiyAna rAjyanI vyavasthA paNa ThIka ThIka karI levI. prajAmAM pharI pAcho na jusso pedA karavo ane pachI badhuM ThekANe paDatAM ja jaMga zarU kare. kaho duzmana hajAronI AMkhamAM dhULa nAMkhIne AthI nAsI AvavAthI auraMgajheba taLeupara thaI rahyo haze ane pitAnI gayelI pratiSThA pAchI meLavavA e bhAremAM bhAre prayatna karaze ane thAkI gayelI marAThI prA vakhate magalo sAme Takkara na jhIlI zake tethI game te yuktithI thoDe kALa pasAra karI levAna mahArAje nizcaya karyo. mahArAjanuM phaLadrupa magaja A aDacaNamAMthI rasto kADhavAmAM rokAyuM. mirajhArAjAnA amalane dakSiNamAM aMta AvI gayA hatA ane temanI jagAe zAhajAdA muAjhIma AvI gayo hato. tenI sAthe sAthe tenA madadanIza tarIke mahArAja jazavaMtasiMhane auraMgajhebe mokalo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RK PHADKE che. 11 karo . hiMdamAM rASTrIyatvanI jatI jagAvanAra-hiMdutvanA tAraNahAra-cavAnI zakti ane sattA sAme mAthuM uMcakanAra-jAmelI musalamAna sattAnI jaDu yukti ane zaktino upayoga karI DhIlI karanAra-sadIothI gulAmImAM sabaDatI hiMdu prajAmAM prANa preranAra-musalamAnI sattAnA trAsa ane julamathI namAlI banelI hiMdu prAmAM AtmavizvAsa pedA karanAra bhAratane Adarza bhUpati ' che. zivAjI mahArAja, (rA. sA. saradesAInI maherabAnIthI.) Lakshmi Art, Bombay, 8. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 huM ] che. zivAjI caritra 443 hatA. zAhajAdA muAjhImane AgraMthI mokalatI vakhate zahenazAha auraMgajhebe tene dakSiNanA rAjadvArI mAmalAnA saMbaMdhamAM popaTanI mAphaka paDhAvIne meAA hatA. bAdazAhe tene kahyuM hatuM ke 'dakSiNunA mAmalA bahu gaMbhIra che. zivAjInA nAsI chUTavAthI dakSiNanuM rAjakIya DhAkaDuM pAchuM gUMcavAyuM che. bijApura ane geAvaLakrAMDA e e mugalAInA jUnA zatru tyAM ubhA cheja. dakSiNamAM mugalAne traNa sattA sAme jhajhumavAnuM che. e traNe sattAe Aje mugalonI sAme eka thaI jAya evA raMga dekhAya che. bijApura ane geAvaLakrAMDA tA eka thaI gayA che ja. have zivAjInA prazna che ane jo taka ApavAmAM Ave te pahelI take e e sattAmAM bhaLI jAya evA che. rAjadvArI dAvapecamAM zivAjI ustAda che. hAlanA saMjogAmAM te ApaNA dakSiNanA mulakAnuM uttama rIte rakSaNa karavAnI khAsa javAbadArI tamAre zire che. zivAjIthI tamAre bahu cetIne cAlavAnuM che. e bahu krapaTI ane prapacI che. enI jALamAM kadI sapaDAtA nahi. ene hAlanA saMjogAmAM chaMcheDIne navuM dukha ubhuM karatA nahi. hamaNAM tA tame * tela ane telanI dhAra' joyAM kareA. zivAjIe bhalabhalA saradArAne AMjI nAMkhyA che ane keTalAe camarabadIone mahAta karyo che e vAta tame bhUlatA nahi. rAjadArI kuneha ane mutsaddIpaNAnA phrAMkA rAkhanAra ghaNA saradArAne eNe pANI pAyAM che. ghaNAnAM pANI utAryAM che. AvA zatruthI haMmeza sAvadha rahejo. enI kapaTajALa, kAvAdAvA, laprapaMcamAM ghaNA anubhavIe paNa chakkaDa khAI jAya che, te tame haju navA che, utAvaLa karatA nahi. dI'STi dADAvI, soga tapAsIne tame vana karajo. mahArASTramAM tamane dhaNuM zIkhavAnuM maLaze.' A pramANe zahenazAhanI zikhAmaNu zAhajAdAne maLI paNa enI asara zAhajAdA upara kAMI judIja thaI. zAhajAdAne lAgyuM ke zivAjI jevA catura, zUra ane buddhizALI puruSane dosta karavAmAMja lAbha che. zAhajAdAnI sAthe mahArAjA jasavaMtisaMhane meAkalyo hatA. A joDI mahArAjAne anukULa hatI jasava'tisaMhane mahArAjA sArI rIte pichAnatA hatA ane AgrAmAM emanA dhADA saMbaMdhamAM AvavAthI e pichAna sAdhAraNa snehanA rUpamAM pheravAI hatI. jasavaMtasiMhanA svabhAvanA mahArAjA pUrepurA bhomiyA hatA eTale emaNe jasavaMtisaMhane sAdhI lIdhA hatA. zAhajAdA muAjhIma haMmeza meAjazAkhamAM mazagula rahenAra mugala hatA. muAjhIma ane jasavaMtasi MhanI bhAre kreAstI hatI. jasavaMtasiMhanuM vajana munnAjhIma pAse jabaruM hatuM. mugalA sAthe bagADelA saMbaMdhane thIgaDAM mAravAne rasto mahArAje zodhI kADhayA. mahArAje dakSiNamAM AvyA pachI I. sa. 1667nA eprIla mAsamAM eka patra aura'gajheba bAdazAhane lakhyA hatA temAM emaNe jaNAvyuM hatuM ke * A baMde ApanA sevaka rahevAmAM bhUSaNa mAne che. mugala zahenazAhanI mATI pheAja mArA upara caDAI karavA kUca karatI cAlI Ave che. evA pracaMDa lazkaranI sAme thavAnI kAnI tAkAda hAya ? mArI te| Apane caraNe eTalI ja vinaMti che ke mArA putra za'bhAjIne bAdazAhI lazkaramAM hajAra sipAhIenI manasabadArI ApavI joI e. Apa jo A vinaMti nahi svIkArA ane za'bhAjIne manasabadArI nahi Ape! te paNa e peAtAnA lazkarathI bAdazAhatI sevA karatA rahero, mArA kabajAmAM je killA hatA te meM bAdazAhane havAle karI dIdhA che ane je khAkI rahyA che te ane mAruM sastra bAdazAhanI sevAmAM aNu che.' upara pramANenA patra bAdazAhane maLyeA. bAdazAhe patra vAMcIne peAtAnA pradhAnane ApyA. bAdazAha te AvA AvA patrA dheALIne pIe evA hatA. bAdazAhane patra lakhIne ja mahArAja aTakayA na hatA. emane dakSiNanA subedAra zAhajAdA muAjhIma ane rAjA jasavaMtasiMhanI nimaNUkathI anukULa khanelA vAtAvaraNane lAbha levA hatA eTale khIje patra zAhajAdAne lakhyA ane bALAjI AvajI ciTaNIsane zAhajAdA tarapha e patra sAthe ravAnA karyAM. e patranI matalakSa nIce pramANe hatIH-- mirajhArAjA jayasiMhanA AgrahathI emanI sUcanA mujaba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 kuM huM bAdazAha salAmatane maLavA mATe mugala darabAramAM gayA hatA. tyAM bAdazAha salAmatanI mIThI najara meM na joi. bAdazAhanI mArA upara kRpA che evI mane khAtarI thaI hAta tA mugalAInI game tevI sevA uThAvavAnI mArI taiyArI hatI. mane giraphatAra karavAmAM AvyA ane mane lAgyuM ke mArI jiMdagI jokhamamAM che eTale huM AgraMthI nAsI chUTayo. mirajhArAjA mArA snehI hatA. te cAlyA gayA. have tA ApanA upara mAre| AdhAra che. Apa vacce paDI vagavasIlA ane vajanane upayAga karIne mAre mATe bAdazAha salAmatanuM mana manAvA. bAdazAha mArA aparAdha mAk kare evI Apa gAThavaNa karA. huM mArA putra za bhAjIne dakSiNanA subedAranA hAtha nIce mugalapatinI sevAmAM mUkavA taiyAra chuM. Apane ThIka lAge te sevA huM paNu bajAvIza, ' jasavaMtasiMha bALAjI AvajI vakIlane zAhajAdAnI pAse laI gayA. pAtAnA A vakIla sAthe mahArAje zAhajAdA mATe kImatI najarANuM melyuM hatuM. kImatI vastro, jhaverAta, hAthI vagere mAkalyA hatA. vakIle mahArAje mekaleluM najarANuM zAhajAdA sanmukha dharyuM ane jaNAvyuM ' mirajhArAjA jayasiMhanI mArate bAdazAha salAmata sAthe salAha karI zivAjI mahArAja zahenazAhanA AmatraNathI khAdazAhane maLavA darabAramAM gayA hatA. jayasiMharAjA jevA madhyastha hovA chatAM khAdazAha salAmatane mahArAjane vizvAsa na Avye| ane emaNe mahArAjane giraphatAra karyA. pachI mahArAja pe:tAnA jAna bacAvavA khAtara AgrethI pAchA mahArASTramAM AvI pahoMcyA che. je banyuM te sAruM teA naja kahevAya paNa have tA gaI gujarI bhUlI jaI bhAvI tapAsavAnuM che. zivAjI mahArAjanI IcchA bAdazAhanI sevA svIkAravAnI hatI ja ane evA nizrcayathIja e mahArASTrathI uttaramAM gayA hatA. dilhIpatine peAtAnI sevAthI rAjI karavAnI zuddha dAnatathI mahArAja pAte Arge gayA paNa banavAkALa khanI gayuM. bAdazAha salAmatane zivAjI mahArAjanA sabadhamAM manamAM avizvAsa AvyA, na IvAjoga banAva banyA ane mahArAjanI teA mananI manamAM ja rahI gaI. mahArAjanI icchA haju paNa mugalapatinA sevaka thaI teja rahevAnI che ane te mATeja A sevakane ApanI hajuramAM mekalyA che. bAdazAha salAmatanA dilamAM kamanasIbe mahArAjanA sabadhamAM kaMI AMTI bharAI gaI che. tethI ukelAyeluM kAkaDuM pAchuM gUcAI gayuM. amArA mahArAjanA haidhyamAM teA hajIe mugalAInI sevA karavAnI khAsa icchA che ane ApanI hajuramAM vinaMti karavA mATe huM ahIM AvyA chuM. bAdazAha salAmatane Apa mahArAjanI icchA jAvA. emanA aMtaHkaraNamAM mugalAi mATe vasI rahelA mAnane citAra Apaze te pharI pAchA mIThA sabaMdha baMdhAtAM vAra nahi lAge. A vAta teA ApanA hAthanI che. Apa dhAro te mugala ane marAThAonA mIThA saMbadha tarataja karAvI zakazeA.' bALAjI AvajInA A zabdo sAMbhaLI zAhajAdA khelyA * bAdazAha salAmatanA dilamAM tamArA zivAjI rAjA mATe jarAe kizmIrA na hatuM ane hajI paNa emanA aMtaHkaraNamAM zivAjI rAjA mATe bhAva che. keTalAka aNudhAryAM ane aNucitavyA banAvA banI gayAthI bAdazAha salAmata ane zivAjI rAjAnA dila UMcA thaI gayAM hatAM. kamanasIbe banAva evA banatA gayA ke divase divase vera vadhatuM gayuM. mirjhArAA jayasiMhe bAdazAha salAmatane jyAre jyAre tamArA mahArAjAnA parAkramo saMbadhI lakhyuM hatu. tyAre tyAre bAdazAha salAmate zivAjI rAjAne navAjyA hatA ane emane kImatI sarapAva ApI kadara karI hatI. zivAjI rAjA sabaMdhI bAdazAha salAmatane UMce abhiprAya hata tethI ja emane darabAramAM AvavA khAsa AmaMtraNa me|kahyuM hatu. bannenA dilamAM jarAe mela na rahe evI khAdazAha salAmatanI khAsa IcchA haiAvAthI zivAjI rAjAe dilhI rahI te saltanatanI sevA karavA evA emaNe Agraha karyAM. eka khIjAnA dilamAM ubhI thayelI AMTIe dura thAya ane avizvAsa jatA rahe mATe zivAjI mahArAje thADA kALa bAdazAhanI marajI mujaba tyAM rahevAnI jarura hatI. zivAjI mahArAje bAdazAha salAmatanA zuddha hetunI darakAra na karI. zivAjI rAjAe jyAre bAdazAhu salAmatanuM na mAnyuM tyAre saheja dhamakI rUpe dabANu karavAnA irAdAthI zivAjI rAjAne emanuM mAnapAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 huM ] che. zivAjI caritra 445 jALavIne phakta najarakedamAM ja rAkhyA hatA. eto phakta nAmanIja aTaka hatI. tamArA zivAjI rAjAne AthI mAThuM lAgyuM ane AgraMthI e nAsI AvyA. zivAjI mahArAja AgraMthI nAsI AvyA chatAM paNa bAdazAhu salAmatanA manamAM emane mATe haju mAna che. ame jyAre mahArASTra AvavA nIkaLyA tyAre paNa amane bAdazAha salAmate jaNAvyuM hatuM ke ' zivAjI rAjA bahu catura ane parAkramI puruSa che. emanA jevA sAthIe saltanatane bahu upayegI che ane temanI upayAgItA jANIneja temane Atre rAkhavAnA Agraha karavAmAM AvyA hatA ane emane mAna maratA paNa jALabyA hatA. zivAjI rAjAnI sAthe ApaNe jhagaDAmAM utaravAnI jarura nathI. bAdazAha salAmatanI khudanI IcchA te| evI che ke zivAjI rAjA A saltanatanA sevaka thaIne rahe. hajI paNa bAdazAha salAmata gaI gujarI bhUlI jaze kAraNu emane zivAjI rAjA pratye mAna che. emanA jevA zUra ane parAkramI puruSAnA zauyanI e kadara karanArA che. tamArA zivAjI rAjAnI icchA A saltanata sAthe pharIthI mIThA saMbadha bAMdhavAnI hAya tA temane patra lakhIne puche ane vIgatavAra hakIkata magAvA.' bALAjI AvajIe patra lakhIne mahArAja pAse mArate dhADe mANasa ravAnA karyAM ane tAkI uttara magAvyo. mahArAje vicAra karI tarata ja javAba Apyo. temAM nIcenI saratA jaNAvIH---(1) mugala ane marAThAoe eka khIjAnI sAthe pUvat mIThA saMbaMdha rAkhavA ane mitrabhAve rahevuM. (2) mirajhArAjA jayasiMhanI mAraphate karavAmAM AveluM tahanAmuM ( puraMdaranuM tahanAmuM ) bannee svIkAravuM. (3) mugala ane marAThAonI pUrepurI dilasaphAI na thAya tyAM sudhI zivAjI mahArAje mugalAnI madadamAM marAThAonuM lazkara meAkalavuM nahi ane dilasaphAI thayA vagara eka khIjAne maLavuM nahi. (4) puraMdaranA tahanAmA mujaba mugalAe zaMbhAjIne pAMcahajArI banAvavA. (5) manasabadAra tarIke lazkaranA kharca mATe varADa prAMtamAMnA AvatA ane bAlApura e e tAlukA mugalAe zivAjI rAjAne ApavA vagere. upara pramANenI matalabaneA patra mahArAje mAkalyA te bALAjI AvajI ciTaNIse zAhajAdAnI hejIramAM AdarapUrvaka sAdara karyAM. zAhajAdAe e patra upara pAte bhalAmaNa karI bAdazAha tarapha ravAnA karyAM. zivAjI mahArAjanA kAvAdAvA auraMgajheba purI rIte pArakhe evA hatA. auraMgajhebanuM cAle te mahArAjanA evA namanatAIbharelA saMkhyAbaMdha kAgaLAne e phADIne pheMkI de evA hatA. auragajheba zivAjI rAjAne barAbara oLakhI gayA hatA, eTale mahArAjanA zabdo upara jarAe vizvAsa rAkhe evA nahatA paNa mugalAInA saMjogA kaMI judA ja hatA. auragajhebanI AgaLa keTalIka aDacaNa ubhI ja hatI. evA saMjogo ubhA thayA hatA ke aura'gajheba zivAjI upara mugala zahenazAhatanuM khaLa ajamAvI zake ema hatuM nahi. zivAjI tarapha puratuM dhyAna ApavAmAM Ave te IrAna mugalane dAkhI de e bhaya hatA. je kAraNeAne lIdhe mugalapatine zivAjI mahArAja jevA kaTTA duzmananA vadhatA khaLa ane pratiSThA tarapha durlakSa karavuM paDayuM te kAraNa have pachI jaNAvavAmAM Avaze. 2. ziyApathI zAhu ane sunnIpathI zahenazAha. dilhInI gAdI mATe mugalapati zAhajahAna jIvatA hatA tyAre zAhajAdAe vacce gAdI mATe je jhagaDA jAgyA hatA temAM IrAnanA zAha zAhajAdA dArA ane murAdanA pakSamAM bhaLyA hatA. IrAnaneA zAhue ziyApa'thI musalAna hatA. auraMgajhekhanA dAdAnA dAdA humAyune dilhInI gAdI pAchI meLavavAmAM IrAnanA zAha tamaste jakharI madada karI hatI. tenA ja vaMzajo, humAyunA vaMzajo dArA ane murAdane saMkaTa vakhate madada karavA taiyAra thayA. A jhagaDAmAM IrAnanA zAha abbAsa khIjAe bhAre rasa lIdhA hatA. eNe dakSiNa hiMdanA be ziyApathI musalamAna sultAnone paNa dArA ane murAdane madada karavA bhalAmaNapatrA lakhyA hatA. auraMgajhebanI sAme enA bhAI Ane abbAsa khIjAe madada karI hatI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra prakaraNa 1 luM chatAM jyAre jhagaDAmAM auraMgajheba jItyo tyAre tene AzIrvAda ane mubArakabAdI ApavA mATe IrAnanA zAhe pitAnA elacI buDhAbegane mugalapati mATe kImatI bheTa ApIne meka hato. A elacInI sAthe zAhe mugalapatine patra mokalyA hatA, temAM jaNAvyuM hatuM ke 'IrAnane zAha mugalapatine temanI jIta mATe mubArakabAdI Ape che ane jyAre jyAre jarUra paDe tyAre mugala bAdazAhane zAha madada karavA taiyAra che.' kaMdahAranA killAnA saMbaMdhamAM paNa A patramAM IsAro karavAmAM Avyo hato. bAdazAhe A patrane javAba bahu vicArapUrvaka Apyo hato. temAM eNe potAnA bhAIo upara pote meLavelI jIta mATe meTI meTI vAte lakhI hatI ane jarUra paDe madada ApavA zAhe pitAnA patramAM lakhyuM hatuM te mATe zAhane AbhAra mAnyo hato ane magarUrImAM jaNAvyuM hatuM ke dilhIpati mANasonI madada upara bahu AdhAra nathI rAkhatA. dilhIpati te IzvaranI madada upara ja bharoso rAkhe che. vadhArAmAM e patramAM lakhyuM hatuM ke "mArI acaMbo pamADe evI te mArA upara mAlIkanI keTalI maherabAnI che e sAbita kare che. mArI jiMdagIne dareka kalAka huM mArI prajAnA sukhane mATe ane mArA rAjyanI AbAdI mATe gALuM chuM, IslAma dharmane phelA karavA mATe mArI jiMdagInI dareka paLane huM upayoga karI rahyo chuM. huM IslAmanI sevAmAM ja mArI jiMdagI gujArI rahyo chuM.' A patrathI IrAnanA zAhane potAnuM apamAna thayuM lAgyuM. A apamAnanuM vera vALavA mATe zAha abbasa rAha joIne ja beThA hatA. zAhanA putrane upara pramANene javAba bAdazAhe buDhAbeganI sAthe mokalyo na hato paraMtu baTAbega pAcho IrAna gayA pachI pAchaLathI pitAnA eka amaladAra sAthe ravAnA karyo hato. bAdazAhanA patrathI zAha ciDAI gayo hato, eTale eNe auraMgajhebanA e elacInuM darabAramAM apamAna karyuM hatuM. uparanI matalabane patra auraMgajhebe zAhane lakhe teno javAba zAhe vIgatavAra lakhe ane te patrane kavitAmAM goThavavAnuM kAma pitAnA darabAranA eka nAmIcA kavi mirajhA tAhera vAhedane soMpyuM hatuM. A kavie A patrane gadyamAMthI padyamAM bahu suMdara rIte goThavyo hato. temAM ziyApaMthanI pratiSThA ane vijayanA DaMkA vagADI IrAnanA zAha kuTuMbanAM khuba vakhANa gAyAM hatAM ane auraMgajhebane badhI rIte vakhoDI kADho hato. A patrane aMgrejI tarajume sara jadunAtha sarakAre temaNe lakhelA auraMgajhebanA 3jA bhAgamAM Apyo che. A patra padyamAM taiyAra karAvI AraMgajhebanA elacI sAthe zAhe dilhIpati upara mokalAvyo. elacI bAdazAha pAse AvyA ane patra Apyo tathA pitAnI vItI vIgatavAra varNavI. IrAnane zAha khurAsANa ane aphagAnIsthAnane mArge thaIne hiMdusthAna upara caDAI karavAnI taiyArI kare che e khabara Aja mANase bAdazAhane kahI. bAdazAha A khabara sAMbhaLI aMtaramAM camakyo ane A saMkaTa sAme taiyArI karavA mAMDI. bAdazAhane zAhanA patrathI bhAre apamAna tene lAgyuM hatuM, paNa zAha baLIo hite eTale bAdazAha baLatarA kenA upara kADhe? nabaLo gusse thAya tyAre ghara upara gusso kADhe. baLavAna zAhane kaMI kahevAya ema hatuM nahi eTale bAdazAha A khabara lAvanAra potAnA elacI upara ja gusse thayo ane tene darajajo utArI tene sajA tarIke erIsAmAM sUbe banAvyA. zahenazAhe zAha sAme thavAnI taiyArI karavA mAMDI. zAhe mArelAM meNAM, karelI mazkarI, uDAvelI ThekaDI, oraMgajheba jevA mAnIne asahya lAge e svAbhAvika hatuM. bahArathI AvatuM saMkaTa bhAre hatuM eTale auraMgajhebe aMdaranI Aphatane gauNu mAnI zAhanI caDAI sAme jhajhumavAnI taiyArI karavA mAMDI. A uparAMta A vakhate auraMgajheba sAme bIjI eka aDacaNa ubhI hatI jeNe bAdazAhane zivAjI mahArAja upara pitAnuM saghaLuM baLa ajamAvatAM aTakAvyo. e aDacaNa e hatI ke bhAgu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ] che. zivAjI caritra nAmanA eka saradAre yusuphazAhI nI AgevAnI laI emane baMDa mATe uzkeryo ane vAyavya sarahada upara mugala sattA sAme baMDa uThAvyuM. yusuphazAhI leke bahu kAThA ane lUMTaphATanA kAmamAM anubhavI, kasAyelA ane kAbela hatA. bhAgu dhAMdhala ane dhamAla karato pitAnI ToLI sAthe aTakanI uttare sidhu nadI oLaMgIne hajArA jIllAmAM AvI pahoMcyA ane tyAM eNe lekene lUMTavA mAMDyA. bhAMgu bahu baLIo thaI paDyo. ene teDavA mATe aTakanA mugala amaladAra kAmIlakhAna, kAbulanA sUbedAra ane dilhIthI gayelA mahamada amInakhAna bhegA thayA. pezAvaranA mugala adhikArInI kumaka paNa AvI pahoMcI. Ama cAre amaladAree bhAgu upara sAmaTA hallA karyA tyAre A baMDa samyuM. baMDa te samyuM paNa pUrNa zAnti patharAI nahi. uparanA kAraNone lIdhe bAdazAhanuM dhyAna uttaranA sarahada pradeza tarapha kheMcAyeluM hatuM eTale ane dakSiNamAM bijApura ane gavaLAMDo mugalone namAvI rahyA hatA tethI eNe zivAjI upara satanatanuM jora ajamAvavAnuM mAMDI vALyuM ane zivAjI mahArAjano dAva samajavA chatAM ene chaMcheDavAmAM A vakhate lAbha nathI ema samajI vakhatane mAna ApI auraMgajhebe zivAjI mahArAje karelI mAgaNIo maMjUra karI ane zivAjI mahArAjane "rAjA"ne khitAba Apyo. AthI mahArASTranI prajAmAM evI mAnyatA phelAI ke bAdazAhe paNa zivAjI mahArAjane rAjA tarIke svIkAryA che. I. sa. 1668nA mArcanI 9 mI tArIkhe bAdazAhe zivAjI rAjAne patra lakhyo hato temAM lakhyuM hatuM-amArI tamArA upara pUrNa kRpA che ane amArI maherabAnInI nizAnI tarIke tamane "rAjA" ne khitAba enAyata karavAmAM Ave che. Aja sudhI karyA tenA karatAM vadhAre parAkrama karaje eTale tamArA sarva manoratha pUrNa thaze" (5. sA. saM. khaMDa 1. naM. 1280). A navA karArathI zivAjI mahArAjane kariyAta mALavAne prAnta ane varADa prAtamAM bhAre AvakanI eka jAgIra maLI. A jAgIranI aMdara vyavasthA karavA mATe mahArAje rAvajI nAmanA eka vizvAsu amaladArane sarva sAdhane sAthe ekAsadArane no hoddo ApIne meka ane saMbhAjI rAjAne manasaba maLI tethI temane sara senApati pratAparAva gujajaranI sAthe auraMgAbAda ravAnA karyA. zaMbhAjI mahArAjanI uMmara bahu nAnI hovAthI zAhajAdA muAjhIme emane pitAnA pitA sAthe rahevAnI paravAnagI ApI ane ekalA pratAparAva gujarane tenA lazkara sAme auraMgAbAdamAM rAkhyA. grAnTa Daphane AdhAre kahI zakAya ke pUnA, cAkaNa ane sUpA paragaNA upara zivAjI mahArAjanI sattA sthApana thaI thaI hatI. have sihagaDha ane puraMdara gaDha jevA mahatvanA killAo pAchA levAnA bAkI rahyA hatA. khIlA zAhajAdA ane jasavaMtasiMhanI joDIne laDAI, gherA, chApA, jhapAjhapIo vagerene zokha na hate. AvI paDe te pharaja bajAve kharA, paNa te prasaMga TaLe te TALe e A joDIne svabhAva hate. zivAjI mahArAja sAthe zahenazAhe salAha karI tethI zAhajAdA ane jasavaMtasiMhane AnaMda thaye. dakSiNanA mugala amaladArone mana to je thayuM te lAbhadAyaka ja hatuM paNa cAlAka auraMgajheba ane cAlAka zivAjI A sulehanuM kharuM svarUpa samajI gayA hatA. A sulehamAM te te jamAnAnA A baMne malakamazahara mutsadIo potapotAnA pAsA khelI rahyA hatA. bannenI IcchA thaDa vakhata laDAI vagara pasAra karavAnI hatI. auraMgajhebanI sAme bIjI aDaca hatI tethI ane zivAjI mahArAjane taiyArI mATe vakhata joItA hatA tethI baMnee eka bIjAne oLakhI pArakhIne salAha karI hatI. 3, bijApura ane govaLakaDA sAme zivAjI mahArAja, bAdazAha auraMgajheba ane zivAjI mahArAja banne potapotAnI matalaba hAMsala karavA mATe pitAnI anukULatA pramANe bijApura ane goLakeDA e be sattAne upayoga karatA hatA. keTalAe varSothI A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 huM khela A banne baLavAna puruSo mahArASTranI samarabhUmi upara khelI rahyA hatA. auraMgajhebe joyuM ke zivAjIne hamaNAM ja chaMcheDavAmAM mAla nathI eTale eNe mahArAjanI mAgaNIo maMjUra te rAkhI paNa enI AMkhomAM te zivAjI mahArAja sivAya bIjI be sattAe khaTakI rahI hatI ane te AdilazAhI ane kutubazAhI. A be sattAone zivAjInA hAthe nAza karAvI pachI mahArASTramAM ekalA paDI gayelA zivAjInA mULa ukheDavAne bAdazAhe pharIthI ghATa ra. mahArASTranI samarabhUmi upara ghaNuM varasothI khelAI rahelA cAra sattA vaccenA caturaMgI sAmanAno Akharano pheMsale karavA mATe nizcaya karI bAdazAhe A Akharane akhatara ajamAvavAnI yukti racI. gavaLaDA ane bijApurane zivAjI rAjA sAthe laDAvI traNe sattAne nabaLI karavAne bAdazAhane IrAdo hato. A jhagaDAmAM game te sattAno nAza thAya te paNa mugalene te lAbha ja hatA. bijApura ane govaLakeDAno nAza zivAjIne hAthe thaI jAya eTale A banne satAonI sAme laDI viDIne thAkeluM zivAjI rAjAnuM lazkara DhIluM paNa thaI jAya ane tema thAya eTale zivAjI upara mugala saltanatanuM baLa ajamAvI tene paNa sahelAIthI dAbI devAmAM mugale phAvI jAya evI rItane ghATa ghaDavAmAM AvyA hatA. dakSiNanI traNa sattAo ekasaMpa karIne mugalane sAmane kare te mugala sattAnAM mULa mahArASTramAMthI jotajotAmAM ukhaDI jAya ema hatuM paNa A traNa sattAomAM paNa dilasaphAI nahatI, aMtarane meLa nahato. ekabIjAne gaLI javAnI dAnata hatI eTale paradezI mugala phAvI jato hato. bAdazAhe joyuM ke zivAjI mahArAja pitAnA lazkarane ArAma ApI, temAM navI bharatI karI, killAo samarAvI mugalene sAmano karavAnI taiyArI karI rahyA che tyAre tene lAgyuM ke zivAjIne game te prakAre laDAImAM ja rokI rAkhavo joIe. bAdazAhe zivAjIne kahevaDAvyuM ke "bijApura ane govaLAnI bephAma banI gayelI sattAone jema bane tema tAkIde nAbUda karavAnA kAmamAM have tamAre jarA DhIla karavI nahi" ane pitAnA zAhajAdA muAjhImane paNa kahevaDAvyuM ke 'zivAjI rAjAne bijApura ane nevaLakAMDAnI sattA teDavAnA kAmamAM uttejana ApavuM. AdilazAhI ane kutubazAhIne je bhAga zivAjI rAjA ApaNe mATe te temAM thoDo mulaka emane jAgIra tarIke ApavA. Ama karavAthI be sattAo teDavAnA kAmamAM emane cAnaka raheze.bAdazAhane saMdeza maLyo eTale zivAjI mahArAje enA upara vicAra karyo. A bane sattAone zivAjI mahArAja namAvavAnI IcchA te rAkhatA ja hatA, kAraNa A be sattAone pitAnI paDakhe laI mugale zivAjI rAjAe repalA, hiMdu sattAnA vRkSane bahu sahelAIthI ukheDI zake ema hatuM. zivAjI mahArAjanI sattA teDavAmAM mugalo A be sattAono upayoga na kare evI sthitimAM A be sattAone mUkavAnI zivAjI mahArAjanI bIjI hatI. zivAjI mahArAjanI IcchI A baMne sattAone jIvatI rAkhI, emane upayoga karI mugalanI, jAmelI jaDa mahArASTramAM DhIlI karavAnI hatI. mugalone haThAvavAmAM madadarUpa thaI paDe te mATe A baMne sattAone nabaLI karI jIvatI rAkhavA IcchatA hatA. mahArAjane e bIka hatI ke mugalene pitAnA jhagaDAmAM mazagula thayelA joI marAThA sattAne e bhegA thaIne vakhate halAvI de. A be sattAone eTalI majabUta na thavA devI ke te A navI ubhI thayelI hiMdu sattAne dAbI de. mahArASTranA sarve saMjogo dhyAnamAM letAM mahArAjane lAgyuM ke A baMne sattAone hamaNAM ja narama karavAnI jarUra che. mugalonI sAme pharIthI mAthuM UMcakatAM pahelAM A be sattAone namAvI salAha karavAno nizcaya karyo. zahenazAha taraphanI sUcanA ane zAhajAdA taraphanA saMdezA maLatAM ja mahArAje AdilazAhI ane katubazAhIne ghATa ghaDavA mAMDyo. zivAjI mahArAjane mugalee AgrAmAM keda rAkhyA hatA tyAre paNa AdilazAhI saradArae mahArAjanA mulakamAM tophAna macAvI mahArAjanI prajAne satAvavAnuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ] che. zivAjI caritra cAlu ja rAkhyuM hatuM, enI vigatavAra mAhitI mahArAje pAchA AvyA pachI jANa hatI, tyArathI ja e sattAne sIdhI karavA mATe kamara kasavAnA vicAramAM e hatA. mahArAja vicAramAM hatA. eve TAMkaNe zAhajAdAne saMdeza AvI maLyo. vicArane amalamAM mUkyo ane laDAInI javALAo bhabhUkavA lAgI. mahArAjanA rAMgaNa killAne bijApuranA saradAra rUstamajhamAnazAhe 8000 lazkarI sipAhIo sAthe ghere ghA. marAThA lazkare rUstamajhamAnane mArI haThAvyo. rUstamajhamAna pAcho haTha eTale sa. abadula karIma, se. bahIlelakhAna ane sa. ekAcha bhoMsale bijApurathI 12000 savAra laIne zivAjI rAjA sAme caDI AvyA ane emaNe rAMgaNI killAne pharIthI sakhta ghero ghAlyo. marAThAoe bahu bAhazIthI rAMgaNuM kille sAcavyA. AdilazAhI lazkare sa. mAnazAhanI pIchehaThathI gayelI pratiSThA pAchI meLavavA mATe tanatoDa prayatno karyA paNa marAThAo mAthuM mUkIne laDyA ane AdilazAhI lazkarano A ghere emaNe uThAvyo. rAMgaNa killAno mAmalo patAvI mahArAje pitAnA lazkaranI judI judI TukaDIo AdilazAhI ane kutubazAhI mulake lUMTavA mATe ravAnA karI. bijApurane AdilazAha mugalenA baLavAna lazkaranI sAthe laDI laDIne thAkyo hato. lazkaranA sipAhIone ArAma maLyo na hato. saradAre ane sainike bane kaMTALI gayA hatA. sAdhanasAmagrI paNa khuTavA lAgI eTale bijApura sarakAra bhAre ciMtAmAM paDI. mugalenI pUrepurI marajI ane kumakathI tathA mugalene nAme ja zivAjI vera vasula karavA bahAra paDyo che eTale have AdilazAhI lazkara lAMbA vakhata sudhI emanI sAme TakI zakaze nahi enI khAtarI thatAM ja bijApuravALAe zivAjI mahArAjane sulehane saMdeza mokalAvyuM. mahArAjane te AdilazAhIne namAvIne salAha karavI ja hatI eTale emaNe AdilazAhI sAthe tahanAmuM karyuM. A tahanAmA mujaba selApurane kille ane tene lagata rU. 18 hajAra henanI upajane mulaka bijApura sarakAre mugalene Apa paDyo. AdilazAhI uparanI A jItathI zAhajAdA muajhIma tathA rAjA jasavaMtasiMha bahu ja khuzI thayA ane zivAjI rAjA koI asAdhAraNa pratApI puruSa che ema ene lAgyuM. zivAjI mahArAje AdilazAhI sAthe karelI sulehathI zAhajAdAne lAgyuM ke dakSiNanI banne sattAene zivAjI mahArAja sahelAIthI namAvI zakaze ane tethI mahArAjane govaLAMDAnI sattAne dabAvavA te tarapha vaLavA sUcanA karI. govaLakAMDAnA rAjyanA judA judA bhAgamAM potAnA saradArane sUcanA ApIne mahArAje lazkara sAthe ravAnA karyA. govaLakeDa sarakAranI sattAne teDavA mATe marAThA saradAroe zarUAta karI. govaLakAMDAne tenA pitAnA bacAvamAM ja rokIne mahArAja pite bijApura mulakamAM cothAI ane saradezamukhI udharAvavAnA kAmamAM maMDI paDyA. zivAjI mahArAjanI satAmaNImAMthI prajAne ugAravAnA hetuthI te vakhatanA AdilazAhI vajhIra abadula mahamade mahArAja sAthe vahanAmuM karyuM ane te tahanAmAmAM bijApura sarakAre zivAjI mahArAjane dara varase 3 lAkha rUpiyAnI khaMDaNuM ApavAnuM kabula karyuM. AvI rIte AdilazAhane patAvyA pachI kutubazAhI upara mahArAje najara nAMkhI. kutubazAhI sulatAna zivAjI mahArAjanuM baLa jANato hato ane temAM vaLI marAThAone to A vakhate mugalene purepuro Take che enI ene khabara paDI hatI eTale ane katubazAhanAM mutsaddI AkaraNuM ane mAdaraNuM bhAIoe zivAjI sAthe salAha karavAmAM ja sAra che evI salAha ApAthI sulatAne zivAjI rAjA sAthe salAha karI. A tahanAmA mujaba gavaLakeDA sarakAre zivAjI mahArAjane dara varSe pAMca lAkha rUpiyA khaMDaNI ApavAnuM kabula karyuM ane bannee ekabIjA sAthe mitrAcArIne saMbaMdha rAkhe evuM nakkI thayuM. A tahanAmA pramANe mahArAje nirAjIrAva nAmanA vakIlane govaLakAMDAnA darabAramAM mokalyo. 67 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ we che. zivAjI caritra [prakaraNa 1luM 4. mugalanA chApaMca sAme mahArAjanuM mutsaddIpaNuM. mahArAja jasavaMtasiMha ane zAhajAdA muAjhamane zivAjI mahArAja mATe mAna hatuM. ghaNI bAbatamAM teo zivAjInI AMkhe jotA. zivAjI mahArAja kahe tema karatA. A vastusthiti auraMgajhebanA jANavAmAM AvI. bAdazAha auraMgajheba te vahemanuM putaLuM. ene lAgyuM ke zivAjI mahArAja muajhImane pitAnA pakSamAM leI bAdazAha sAme uzkeraze ane baMDa karAvaze. pite gAdInI lAlace pitAnA pitA sAme baMDa karyuM hatuM tene dAkhale laIne pitAnA putra paNa pitAne pagale cAlaze e bIka auraMgajhebane rahyAM ja karatI hatI ane temAM vaLI zivAjI jevA kapaTI ane kaTTA duzmananI jALamAM muajhIma phasAye che e khabara te bAdazAhane becena banAvyuM. jema jema bAdazAha A bAbatane UDe vicAra karavA lAgyo tema tema tene lAgatuM gayuM ke zivAjI ane zAhajAdAne mIThA saMbaMdha jhAjhIvAra Takaze te tenuM mATha pariNAma bAdazAhane pitAne ja bhegavavuM paDaze. bIjI bagADyA sivAya zivAjIthI zAhajAdAne pADavAne ane banenA dila eka bIjAnA saMbaMdhamAM UMcA karavAne upAya bAdazAha zodhavA lAge. auraMgajheba jevAnA phaLadra5 bhejAmAM evA kissAonI kyAM khaTa hatI. bAdazAhe yukti racI ane zAhajAdAne jaNAvyuM ke "hara prayatna zivAjIne have jALamAM sapaDAvyA sivAya chUTake ja nathI. tamArI sAthe ene mitrAcArIno saMbaMdha che eTale mArI sAme baMDa karavAne bahAne enI madada mAgI enA lazkara sAthe ene laIne tame uttara hiMdusthAnamAM Ave." A bAjI goThavavAmAM bAdazAhano khAsa heta hate. (1) zivAjI jA je zAhajAdAne madada karavA Ave ? tene pakaDIne keda karo athavA tema na bane te tene nAza karavuM. (2) zivAjI rAjA zAhajAdAne madada karavA taiyAra na thAya te baMneno mITho saMbaMdha nAza pAme ane bAdazAhanI IcchA pAra 5De. (3) zAhajAdA Ajhama pite ekalA pharamAnane kevI rIte ane keTale darajaje mAna rAkhe che tenI parikSA thaze. (4) A badhI banAvaTI goThavaNanI zivAjI rAjAne khabara paDI jAya te zAhajAdA uparathI temane ItabAra uThI jAya ane bhaviSyamAM vakhate zAhajAdAne bAdazAha virUddha baMDa karavAnuM mana thAya to zivAjInI madada azakya thaI paDe. (5) zAhajAdA muAjhama vizvAsa rAkhavA lAyaka mANasa nathI evI rItanI enI apakIti thAya te dakSiNanA athavA bIjA keIpaNa saradAra ke rAjA ene bAdazAhanI virUddha madada karavAnI hA pADatAM pahelAM vicAra karaze. (6) muajhIma je pharamAna pramANe barAbara na va te enA upara keTale daraje vizvAsa mUko eno vicAra kare bAdazAhane saraLa thaI paDe. A goThavaNamAM mujhImanI bhAre kaseTI hatI. dIrghadraSTi deDAvI bAdazAhe dilhIthI pAse phekyo. zAhajAdA muajhIme zivAjI mahArAjane vizvAsamAM laIne vAta karI ke:-" mAre bAdazAha sAme baMDa karavuM che temAM mane tame madada karo.' zAhajAde bicAre hajI sIdhe mANasa hate. rAjadvArI khaTapaTanA pavanathI e pAke thayo na hato. anabhava ane ThokarathI ghaDAIne haju e matsaddI banyo nahato. zivAjI mahArAja jevA kAbela ane pahoMcela mANasa sAthe prasaMga paDyo hato. jALa pAtharavAmAM pAvaradhA evA auraMgajhebanI jALa kApI che. anabhavIo ane akalamaMda amaladAranI AMkhamAM dhULa nAMkhI zakyo. evA zivAjI sAthe ramata ramavA mATe je AvaData joIe temane chAMTe paNa zAhajAdAmAM nahatA. muajhImanI pAtharelI jALano bheda mahArAja pAmI gayA ane emaNe manamAM gAMTha vALI. zivAjI mahArAje AjhImane javAba Apyo ke " bAdazAha sAthe tame jyAre yuddha zarU karaze tyAre te yuddhamAM huM tamane madada karIza." zivAjI mahArAjane A javAba muajhImane saMtoSakAraka na lAge. zAhajAdA samajI gaye ke zivAjI rAjAne vahema paDyo che. mahArAjanI zaMkA dUra karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 huM 1 che. zivAjI caritra 41 mATe te lazkara taiyAra karIne dilhI tarapha kUca karavA nIkaLyA ane mahArAjane samajAvI sAthe meAkalavA mATe kuzaLa ane kAbela amaladArAne emanI pAse mAkalyA. . muAjhImanA amaladArAe AvIne mahArAjane vinaMti karI ane zAhajAdAnA sadeze emane saMbhaLAvyeAH-- ' zAhajAdA lazkara laIne dilhI javA nIkaLyA che. Apane ApanA lazkara sAthe temanI kumake javA mATe nIkaLavAnuM kahevA amane ahiM mAkalyA che. zAhajAdA ApanI rAha joI rahyA che. ' mahArAje jANyuM ke kAI jakharA khelADI paDadA ethethI dAva khelI rahyo che. eNe pakaDamAM levA kharI ustAdI vAparI che. mahArAjane saDAvavA mATe paheALI karelI pakaDamAM nahi sapaDAvAnA ane khUbIthI emAMthI bacI javAnA emaNe nizcaya karyAM. mahArAje AvelA amaladArAne javAba ApyA ke zAhajAdA bahu jabaruM ane meTuM lazkara laI dilhI jAya che. dilhIpatine paheAMcI vaLavA A daLa hamaNAM te puratuM che. vadhArenI jarura nathI ane zAhajAdA dilhI jAya te temanI pAchaLa temanA dakSiNa prAntanuM rakSaNu karavAnI khAsa jarura che mATe te kAma huM karIza ane atrenI jarA paNu Ikara e na kare ema emane kahejo. jo hAlanA saMjogAmAM dakSiNunA prAntAnuM kharekhara rakSaNu karavAmAM na Ave te mahAmuzIbate namAvelA duzmanA mAthuM UMcu karaze ane eka levA jatAM hAthamAMnA badhA mulakA khAIzuM. A saMbaMdhamAM meM vicAra karyAM che ane zAhajAdAnA hitanuM rakSaNa karavA mATe atre rahevAnA me nizraya karyAM che. bIjuM bAdazAhanA svabhAvanA have ApaNe badhA bhemiyA chIe. enA vicAra paNa A vakhate karyAM sivAya chUTakA nathI. na kare nArAyaNa ane zAhajAdAnA parAjaya thAya te bAdazAhanA krodha jabarI thaI paDe ane temAMthI khacavuM muzkela thaI paDe. emane kAIpaNu Azraya ApavA taiyAra thaze nahi. kAI hiMmatakhAjane Azraya na maLe teA zAhajAdAnI sahIsalAmatI paNu jokhamamAM AvI paDe. zAhajAdAnI sahIsalAmatI mATe bAdazAhanA koSanA bhAga thaI paDavAneA prasaMga Ave te te vakhate sa`svane bhAge paNa zAhajAdAnI sahIsalAmatInuM rakSaNa karavAne meM nizcaya karyAM che. A praznanA cAre bAjuethI vicAra karIne zAhajAdAnA hitamAM huM upara pramANenA niya upara AvyeA chuM. meM tamane jaNAvelI khAkhatA vIgatavAra zAhajAdAne samajAvajo. ' zAhajAdAe mahArAjane javAba ANyA pachI pharIthI saMdezA mekaklyA ke emaNe mugala lazkaranuM senApatipaNuM svIkAravuM, mahArAje aneka kAraNa batAvI A mAgaNIne paNu asvIkAra karyAM. mahArAja na gayA eTale grAhajAdAe AgaLa vadhavAnA vicAra mAMDI vALyo ane pAchA karyAM. mahArAjanA A vatanatho zAhajAdAe mahArAjanI dI`STi ane UMDI najaranI pirakSA karI lIdhI. e mahArAja upara jarAe gusse na thayA paNu emanAM buddhicAturyaMnAM vakhANa karavA lAgyA. emanI kuneha ane kArya dakSatAnI tArIph gAvA lAgyuM. A banAvathI zAhajAdA ane zivAjInAM dila khATAM na thayAM paNu mIThAza vadhI. AvI rIte mugaleAnI A jALa mahArAja bhedI zakyA. bAdazAhe gAThavelI bAjI udhI vaLI. auraMgajhebane lAgyuM ke, AvA kApacAthI tA zivAjI ThekANe Ave evA nathI ane zAhajAdA sAthe enA mIThA saMbadha jArI raheze teA dikarAne hathiyAra banAvIne jarura e ApanI sAme khaMDa pAkArAvaze. game te bahAne, game te prayatne zivAjInI vadhatI jatI sattA tAkIde tADavAnA bAdazAhe A vakhate nizraya karyAM. dakSiNunA mugala kArabhAra mATe bAdazAha haMmeza ciMtAtura rahetA. aneka ThekANethI gUoNMcAyelA rAjadvArI mAmalAne lIdhe bAdazAhathI jAte dakSiNamAM javAtuM nahatuM ane zAhajAdAmAM kAma puratI lAyakAta nahatI. muAjhIma mahArASTramAM AvyA pachI mugalAnI sthiti e gALAmAM bagaDavA lAgI evI bAdazAhanI khAtarI thatAM dakSiNanA kArabhAramAM dilhI beThA beThA dilhIpatie najara nAMkhavA mAMDI. dakSiNamAMthI mugala rAjyavasthAnuM kharca ochuM karavAnA nizcaya karI bAdazAhe dakSiNanA mugala lazkaramAMthI sakhyAbaMdha sipAhIone nAkarImAMthI dUra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 che. zivAjI caritra kiraNa huM kya. nekarI eTale roTI ane reTI eTale garIbanuM sarvasva. e jAya eTale mANasa tarata lAcAra banI jAya che ane enI roTI kheMcI lenAra pratye nArAja thayA vagara rahetA nathI. mugala lazkaranA saMkhyAbaMdha sipAhIo bekAra banyA. bekAronA dila roTI kheMcI lenAra sattA pratye kaDavAM bane e svAbhAvika hatuM. A takano lAbha levAmAM zivAjI mahArAja jarAe DhIla kare evA nahatAM. duzamana sattAthI nArAja thaelAone Azraya ApavAmAM mahArAja nipuNa hatA. mugalee kADhI mUkyAthI bekAra banelA badhA sipAhIone mahArAje pitAnA lazkaramAM rAkhI lIdhA. mugalothI nArAja thayelA saMkhyAbaMdha sipAhIone emaNe Azare Ave, roTale Ave. dakSiNane mAmale bagaDatA jatA hate enI khAtarI hovA chatAM tyAMnA lazkaranA ghaNuM sipAhIone nekarI uparathI dUra karavAmAM bAdazAhe bhAre bhUla karI hatI. lazkarane ochuM karavAnI khAsa jarUra bAdazAhane jaNAI hatI te teNe lazkarane uttara hiMdusthAnamAM pAchuM lAvyA pachI nokarI uparathI sipAhIone dUra karavA jatA hatA. ' A rIte je lazkaranA sipAhIone nekarI uparathI auraMgajhebe dUra karyA hatA te veTale yAne lIdhe baLI rahelA sipAhIo zivAjI jevA kaTTA duzmananA daLamAM jAta nahi. zivAjI je cAra pitAnI kRti tarataja lAbha uThAvaze eno bAdazAhe AvezamAM vicAra na karyo. - bAdazAhane have cakkasa lAgyuM ke zivAjIne have eTale vakhata ApIzuM teTalAM e UMDAM mULa ghAlaze tethI eNe zAhajAdAne lakhI jaNAvyuM ke "zivAjIthI cetatA rahevA jevuM che. enI sAthe tame bahu ghADe saMbaMdha rAkhe che e yogya nathI. dakSiNanI baMne musalamAnI sattAne potAnA tAbAmAM levAnI enI peravI che. saveLAe cetIne ApaNe eno baMdobasta karavo joIe. mugala madada vaDe zivAjIe AdilazAhI ane tabazAhIne je malaka lIdhe hoya tenI upaja mugala darabAramAM eNe jame karAvavI joIe, tene badale e pote ja enI upaja le che e vAjabI nathI thatuM. ene ApavAmAM AvelA prAnta ane killAo tame khAlasA karo. ApaNane sahAya karavAne bahAne enuM lakara tamArI pAse che tene kADhI mUko ane tenA senApati pratAparAva gujajarane tathA zivAjIne ane evA bIjA moTA moTA saradArane giraphatAra kare. dakSiNanA saMjoga ane sthiti upara jhINavaTathI vicAra karyA pachI A pramANe hukame huM ekaluM chuM. A hukamone amala tAkIde the joIe. A hukamo amalamAM mUkavAmAM jarAe vilaMba thaze te mArI ItarAjI thaze." zaMbhAjIne manasabadAra banAvyo hato te manasaba mATe je mulaka ene jAgIramAM ApavAmAM Avyo hato te paNa khAlasA karavAne bAdazAhe vicAra karyo. zivAjI mahArAjane dilhI laI jatI vakhate vATakharacInA rUpiyA eka lAkha mugala khajAnAmAMthI mugalee ApyA hatA, te pAchA levAne bahAne keTaleka mulaka paDAvI levAnI sUcanA karavAmAM AvI. bAdazAhanuM A pharamAna AgrethI AvI pahoMce te pahelAM zAhajAdAne bAdazAhanA pharamAnanI ane tenI vIgatanI khabara maLI gaI hatI.zAhajAdAne A pharamAnathI dilamAM ghaNuM lAgI AvyuM, paNa bAdazAhI pharamAna hovAne lIdhe e lAcAra banI gayuM ane A pharamAnanI khabara pratAparAva gujajarane kAne jAya evI gupta goThavaNa zAhajAdAe karI. pratAparAvane khabara maLavAnI sAthe ja e pitAnuM lazkara tathA bIjA mANasone laIne auraMgAbAdathI nIkaLI gayo. bAdazAhanuM pharamAna AvatAM ja zAhajAdAe marAThAone pakaDavAnI koziza karI paNa cetI gayelA marAThAo mugalonI cuMgAlamAM na AvyA. marAThAo zahenazAhI kharIte AvatA pahelAM ja atrethI nAsI gayA hatA eTale marAThAnA senApatine ane saradArone paraheja karavAnuM na banyuM evI matalabanuM lakhANa zAhajAdAe bAdazAha tarapha mokalyuM. 5. hiMdu dharma upara auraMgajhebane atyAcAra. pratAparAva gujajarane ane mahArAjanA bIjA nAmIcA saradArone tathA khuda zivAjI mahArAjane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 prakaraNa 1 luM]. che. zivAjI caritra paraheja karavAnA, bAdazAhe dilhIthI mekalelA muAjhama uparanA pharamAnanI khabara vakhatasara maLavAthI pratAparAva ane bIjA mANase lazkara sahita auraMgAbAda cheDIne mahArAjanI pAse rAyagaDha jaI pahoMcyA. pratAparAve sarva hakIkata mahArAjane saMbhaLAvI. mugalenA atyAcAra mahArAjane asahya thaI paDyA hatA paNa emanA atyAcAramAMthI, hiMduone choDAvI hiMdutvanuM rakSaNa karavA mATe khAsa sthApavAmAM AvelI sattAne majabuta karavAnI jarUra hatI tethI mahArAja mugale sAthe athaDAmaNamAM AvatAM aTakyA hatA. mugala jevI jAmelI ane majabUta sattAne ukheDavA mATe joItI taiyArI mahArAja karI rahyA hatA. auraMgajheba dharmAdha hatA ane zivAjI mahArAja dharmacusta hatA. auraMgajheba bIjA dharmo pratye kevaLa asahiSNu hatA. hiMduo upara atyAcAra ane julama karIne e IslAmane phelAve karI rahyo hato. zivAjI mahArAja custa hiMdu hatA. emaNe hiMdudharmanA apamAna mATe vera levAnI taiyArI karI paNa musalamAna dharmanuM ke koI bIjA dharmanuM apamAna kadI nathI karyuM. auraMgajhebe hiMduo upara bhAre julama gujAryo hato. mahArASTranI samarabhUmi upara musalamAnone mahArAjane sAmano karavo paDyo enAM aneka kAraNe che, temAM zahenazAhe hiMdu devaLe ane maMdironA karelAM apamAna e paNa eka kAraNa che. eka custa ane abhimAnI hidu tarIke zivAjI mahArAjane hiMdu dharma uparanA auraMgajhebe karelA atyAcAra Akhara sudhI sAlyA che. mugala sAthenAM jaMgamAM praveza karatAM pahelAM auraMgajhebe hiMdu maMdiro, devAlayo, pavitra pratimAo, vagerenAM je apamAne karyo che tenA saMbaMdhamAM A prakaraNamAM saheja IsAra karI pachI mahArAjanA jIvanane pachIne bhAga lakhavAmAM Ave te vAMcakone mahArAjanA jIvanano ItihAsa samajavAnuM saheluM thaI paDaze ema dhArIne A prakaraNamAM I. sa. 165 thI 1707 sudhImAM banelA lehI ukALanArA, auraMgajhebanA dhamadhapaNunA aneka banAvo paikI keTalAka namUnA tarIke atre rajU karIe chIe. dareka banAvane jUnA lekhene AdhAra che e vAMcakone dhyAnamAM levA vinaMti che. auraMgajheba jevA zahenazAhanA A atyAcArathI zivAjI mahArAja jevA hiMdutvanA tAraNahAranA hRdayane zuM thatuM haze tenI kalpanA karavAnuM ame vAMcakone ja soMpIzuM. zahenazAha auraMgajhebanI kArakirdImAM hiMdamAM hiMdu dharmanI kevI sthiti hatI tenI kalpanA athavA jhAMkhI nIcenA dAkhalAo uparathI thaze. 1. auraMgajheba nAno hato tyArathI ja tenAmAM dhamAMdhapaNuM hatuM. hiMdusthAnamAM hiMdudharma upara sattAnA jore aneka julamI bAdazAhae aneka prakAranA atyAcAra karyA che. mugalavaMzanA bAbara, humAyu, akabara ane jahAMgIra pAchalA anubhavathI DAhyA banyA hatA, paNuM ghaNuM varasa pachI vaLI pAchA auraMgajheba dhamadha sattAdhArI pedA thayo. gAdI upara AvatA pahelAM zAhajAdI tarIke paNa hiMdudharma upara atyAcAra karavAnuM eNe zarU karyuM hatuM. hiMdudharmanuM apamAna karavAmAM ja IslAma dharmanuM mAna samAyeluM che evI enI mAnyatA hatI, ema enAM aneka atyAcArI ko uparathI sAbita thAya che. gujarAtamAM amadAvAda najIka sarasapuramAM eka zraddhALu dharmAtmA zAMtidAsa jhaverIe ciMtAmaNinuM eka suMdara derAsara baMdhAvyuM hatuM. zAhajAdA auraMgajhebane kAne A vAta gaI eTale eNe A maMdira I. sa. 1645mAM pADI naMkhAvyuM eTaluM ja nahi paNa e derAsaranI jagAe majIda banAvI ane tenuM nAma kavataula-IslAma rAkhyuM (mirAte ahamadI). sattAnA jora upara A zAhajAdAe hajAro zraddhALa hiMduonA haiyAmAM A kRtyathI kArI jakhama karyo hate. 2. zAhajAdA auraMgajhebe amadAvAda ane gujarAtanA bIjA paragaNAomAM hiMduonA maMdirane nAza karavA mATe mugala amaladAro upara hukame cheDyA hatA. paNa pote gAdInazIna thayA pachI khabara kADhatAM eNe sAMbhaLyuM ke e maMdire te hiMduoe samAryA ane pharIthI emAM pratimAo padharAvI enI pUjA kare che tyAre tene krodha caDyo ane I. sa. 1965nA navembara mAsamAM e gALAmAMnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra # prakaraNa 1 luM maMdira toDavAne zAhajAdA tarIke pahelAM kADhavAmAM AvelA hukamane tarataja amala karavA pharamAna kAvuM (mirAte ahamadI). 3. zAhajAdo hato tyAre auraMgajhebane zikArane zekha hate. auraMgAbAda najIkamAM zikAra karavA jatAM zAhajAdAnI najara mahArASTranA hiMduone pUjya evA khaMDerAva (khaMDobA ) nA maMdira upara paDI. jemAM vIjaLI paDatAMnI sAthe makAna tUTI paDe che tevI rIte zAhajAdAnI najara paDatAMnI sAtheja e maMdira teDI pADavAno hukama thayo ane maMdira tarataja teDAvI naMkhAvyuM ( kalImata. I. ta). 4. chUTA chavAyA najare paDatA maMdiro toDAvyAthI bAdazAhanI tRSNa tRpta thaI nahI, tethI I. sa. 1669nI 9 mI eprile zahenazAhe hukama kADhathI ke kApharonAM badhAM maMdira ane zALAo jamInadosta kare ane temanA dhArmika zikSaNanI saMsthAo nAbuda kare. dhArmika saMskAra vidhi vagere aTakAvI de (sara jadunAtha sarakAra ). 5. gujarAtamAM somanAtha mahAdevanuM maMdira bahu nAmIcuM che. e ja seminAthanuM maMdira ke jenA upara I. sa. 1024mAM mahamada gajhanIe caDAI karI hatI. mahamade jyAre A maMdira upara caDAI karI tyAre enI jAherajalAlI bahu jabarI hatI. temanAthanA devAlaya jeTaluM prasiddha ane mAnItuM devAlaya AkhA hiMdusthAnamAM te vakhate na hatuM. somanAtha mahAdevanI pUjA mATe 1000 brAhmaNa rAkhavAmAM AvyA hatA. e devAlayanA kharaca mATe 10000 dasa hajAra gAmonI Avaka nakkI karavAmAM AvI hatI. mahamada gajhanIe caDAI karI tyAre A maMdiranI mIlakata jhakarIyA kajhInI nAmanA paraziyana prahastha pitAnI dhamAM jaNAvyA pramANe 30 karoDa rUpiyAnI hatI. mahamada gajhanIe mUrti teDI devaLa chinnabhinna karI nAMkhyuM ane karoDo rUpiyAnI saMpatti laI gayo. tyAra pachI gujarAtanA bhImadeva rAjAe A maMdira paththarathI bAMdhavAnuM zarU karyuM, je rAjA kumArapALe pUruM karyuM. evA A somanAthanA daherA upara auraMgajhebanI najara tenI kArakirdInI zarUAtamAM paDI. enA hukamathI e maMdira teDIne mUrtipUjA baMdha karAvavAmAM AvI hatI. A maMdira saMbaMdhamAM bAdazAhane ghaNuM varasa pachI pAchI yAda AvI eTale e saMbaMdhamAM pharI pAcho hukama karyo ke "seminAthanuM maMdira hiMduoe samarAvIne pharI pAchI tyAM mUrti pUjA zarU karI heya te te madarane evI rIte jamInadosta karo ke enuM nAma nizAna rahe nahi ane enA pUjArIone paNa e gALAmAMthI hAMkI kADhe (mirAte ahamadI). 6. 1961nA Disembara mAsamAM mIrajumalA kucabihAramAM peThe ane tyAM badhAM hiMdu maMdirane jamInadosta karI tenI jagyAe majIdo bAMdhavAnA kAma para mahamadasAdIka nAmanA amaladArane nImyA. mirajumalAe pite pharasu vaDe nArAyaNanI mUrti bhAMgI nAkhI (TuarTakRta 'baMgALA"). 7. mathurAmAM kezavarAmanA maMdiramAM bahu suMdara ane suzobhita kImatI paththaranA kaTherAo dArA zehe bheTa ApyA hatA, tenI auraMgajhebane khabara maLI eTale e kaTherAo kADhI nAMkhavAne hukama Ape. enA hukama mujaba mathurAnA phojadAra abadula nabIkhAne 1666mAM A kaTherAo kADhI nAMkhyA (akhabArata). 8. malArtAnuM maMdira toDavAne mATe salIma bahAdurane I. sa. 1669nA me mAsamAM mekalavAmAM Avyo (masIra. I. AlamagIrI). 9. hiMdusthAnanA hiMduo prAcInakALathI banArasa athavA kAzIne pitAnA dharmanuM pavitra dhAma mAnatA AvyA che. auraMgajhebe kAzI vizvanAthanA A maMdira upara hAtha nAMkhavAne vicAra karyo. Shree Sudhammaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 luM] che. zivAjI caritra 455 vizvanAthanuM ma Mdira toDavAnA hukama chUTavA. zrIkAzI vizvanAthanuM maMdira bAdazAhanA krUramAna pramANe teADI nAMkhyAnI khabara bAdazAhane 1669nA sapTembaranI 27 tArIkhe maLI. 10. rAjA narasiMhadeva khudelAe rUpiyA 33 lAkha kharcIne mathurAmAM kezavarAmanuM maMdira baMdhAvyuM hatuM. te maMdirane 1670nA jAnevArImAM eTale musalamAneAnA ramajhAna mahInAmAM te!DI pADavAnA hukama bAdazAhe karyAM. bAdazAhanuM karamAna thatAMja enA amaladArAe e maMdirane jamInadosta karI nAMkhyuM. e madiramAMnI nAnI moTI badhI mUrti Agre lAvavAmAM AvI. emAMnI keTalIka mUrtiomAM jhaverAta jaDelu hatuM. A badhI mUrtinA AgrAmAM kaTakA karavAmAM AvyA. hiMdu jene pUjatA te mUrtio toDI bAdazAha aTakavo nahi. ATaluM karyAMthI enA jIvane saMtoSa na vaLyA. hiMdu dharmanuM apamAna karavAnuM hajI bAkI rahyuM hatuM eTale e mUrtionA kaTakAe AgrAnI masjIdanA pagathIAmAM jaDavAmAM AvyA jethI karIne lAkhA musalamAneAnA paga tenA upara rezaja paDe. 11. mALavAnA mugala amaladAra vajhIrakhAne gadAbega nAmanA gulAmane lazkaranI TukaDI sAthe ujjaina ane tenI AjubAjunA devaLa ane madirA tADavA 1670mAM mekaklyA. ujjananA rAvata sAme thayA ane teNe gadAbegane mArI nAMkhyA. 12. kaTakathI erisAnA meAkharAnA medinIpura sudhInA gALAnA phAjadAra, jAgIradArA, zrImatA, InAmadArA vagere pratye bAdazAhe kADheluM pharamAna asadakhAne lakhI mokalyuM te nIce mujabanuM hetuM:-bAdazAha salAmatanA sAMbhaLavAmAM AvyuM che ke medinIpura najIka AvelA TIkuTI nAmanA gAmamAM eka navuM maMdira bAMdhavAmAM AvyuM che. A maMdira A hukama maLatAnI sAthe ja tADI pADavAnA bAdazAhanA hukama che. vaLI bAdazAha salAmatanuM pavitra kramAna che ke A prAMtanA kArAnA badhA miMdarA jamInadAsta karI. A pharamAna maLe ke tarataja tAkIde tene amalamAM mUke. A kAmamAM jarA pazu DhIla karavI nahi. A gALAnA badhA maMdirA jamInadyAsta thavAM ja joI e. kacaDAyelA hiMdukAkAne e madire pAchA bAMdhavA detA nahi. keTalAM madirA tADA che te sabadhInI vIgatavAra hakIkata bAdazAha salAmata tarapha kAjhI sAhebanI sIla ane pavitra zekha sAhebanI sahI sAthe ravAnA kareA. " 13. mugala rAjyanA dareka bhAgamAMnA amaladArAne mUtio phADavAnA ane dizADavAnA bAdazAhI pharamAnA meAkalavAmAM AvyA hatA. 14. I. sa. 1679nA mA'mAM dArAbakhAte khaMDelA, sanullA ane e gALAnAM khIjAM badhAM madirA tADAvyAM hatAM (masIra-I-AlamagIrI). I. sa. 1679 mAM khAnajahAna bahAdure jodhapuranA gALAmAM madirA tADavAnA sapATA calAvyeA. jodhapuranAM ghaNAM madirA tADI khAnajahAne madirAmAMnI mUrtio bhegI karI. e mUrtiomAM keTalIka seAnAnI hatI, keTalIka cAMdInI hatI, keTalIka pIttaLanI hatI ane keTalIka tAMbAnI hatI. keTalIka mUrti emAM hIrAmANeka vagere jhaverAta jaDeluM hatuM. A badhI mUrtie gADAMmAM bharIne khAna Agre laI AvyA. bAdazAha khAnanuM parAkrama joI rAjI thayA. mUrtione najare jeI bAdazAhane pUrepurA saMtASa na thayA. eNe khAnane hukama karyA ke A mUrtimAMnI keTalIka mahelanA ceAgAnanI jamInamAM dATA ane keTalIka jImAmasjIdanA pagathIAnI nIce gADhavA ke jethI musalamAnA enA upara paga mUkIne jaI zake (masIra. I. AlamagIrI). 16. zahenazAhano satyAnAzI seATA have mevADa tarapha vaLyA. meTA udepuramAM mahArANAnA mahelanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 . zivAjI caritra sAme moTuM maMdira hatuM ane te badhAvavA pAchaLa aDhaLaka paisA kharca karavAmAM jamAnAnuM e bahu nAmIcu' madira hatuM. bAdazAhanA A maMdira tADavAnA hukama 1680 nA jAnevArImAM A maMdira tADavAmAM AvyuM ane temAMnI mUrtio paNa AvI (ma. A). ( prakarajI 1 lu AvyA hatA. e AvyA. I. sa. bhAMgI nAMkhavAmAM 17, 1680 nA jAnevArI mAsamAM zahenazAha uyasAgara sarAvara jovA gayA hatA. tyAM tenI najara 3 maMdiza paDyAM. zahenazAhe te tADI pADavAneA hukama ApyA. tarataja traNe madirAne bAdazAhanA mANasAe jamInadosta karyAM (ma. A.). ekalA mevADamAM khAdazAhe hiMduonAM 175 madiza tADIne jamInadAsta karyAM hatAM. 18. mevADanA dezanA nAza karI bAdazAhanI najara jayapura terapha vaLI. amaladAra ammuturAkhakhAne bAdazAhane jaNAvyuM ke eNe pete yapuranA 66 maMdire tADI pADyAM che (ma. A.). 19. I.sa. 1680 nA oNgasTamAM mevADanI pazcime AvelA sAmezvaranuM maMdira tADavAnA hukama chyo. 20. 1687 mAM geAvaLakAMDAnI chata pachI bAdazAhe abadularahIma nAmanA amaladArane haidrAbAda zaheranAM maMdira tADI tyAM masjIde bAMdhavAnA kAma upara tathA kApharonA dhArmika saMskArA ane vidhie aTakAvavAnA kAma upara nImyA (kAphIkhAna). 21. 1698 mAM hamIuddIna khAnabahAdure bijApuranuM maMdira teADI tenI jagAe masjIda bAMdhI. bAdazAhanI hajuramAM e pAtAnAM parAkrama kahevA lAgyA. bAdazAhe ene mubArakkhAdI ApIne navAjyA ( ma. A. ). 22. auraMgajhee rahullAkhAnane lakhyuM keH- mahArASTranA dharA majabUta che. patthara ane leDhAneAja emAM upayAga karavAmAM Ave che eTale najare paDatAMnI sAthe ja madirA tADI pADavAnuM kAma kaheNu thaI paDe che tethI A kAma mATe kAi dharmacusta mANasanI daregA tarIke nimaNUka karA ke je pAchaLathI nirAMte madizate pAyAmAMthI ukheDI nAkhUda kare. 23. 1705 nA jAnevArImAM bAdazAhe mahamadakhalIla ane khIdamatarAyane paMDharapuranA vIThAkhAnuM maMdira toDI pADavA hukama karyA ane chAvaNInA khATakIne laI jaI maMdiramAM gAyA kApavAnuM pharamAna karyuM. A hukama turata ja amalamAM mUkavAmAM AvyA ( akhabArata ). 6. mugala marAThAo vacce pharI saLagI, I. sa. 1666 nI sAlanI AkharamAM mahArAja AgrathI nAsIne mahArASTramAM AvyA tyArathI Asare traNa varasa sudhI emaNe mugalA sAthe pUrepurI mIThAza jALavI. hiMdutvarakSaNa mATe mugaleA ane bIjI musalamAnI sattAone dAkhavAnA emanA mULa vicAre jarAe meLA paDyA na hatA. peAtAnA rAjyanI khareAbara vyavasthA karavA mATe, kabajAmAM AvelA killAone majamuta banAvI sa sAmagrIthI zatrutA sAmanA karavA sajja karavA mATe, mULa UMDA dhAlIne khaLavAna banelI sattAe sAme vigraDa karavA mATe, jarUranA sAdhatA ekaThA karavA mATe, lazkaramAM bharatI karI tene khareAkhara vyavasthita karavA mATe mahArAjane thADA kALa vizrAntinI jarura hatI. aura'gajheba zivAjI mahArAjA hetu pArakhI gayA hatA paNa marajI nahi haiAvA chatAM kevaLa saMjogeAne lIdhe zivAjI rAjAe sucavelI zaratAthI salAha maMjUra karavI paDI hatI. A sulehathI je zAnti patharAI tenA mahArAje pUrepurA lAbha lIdhe, jevI rIte zivAjI rAjAnA mananA bheda aura'gajheba pAmI gayA hatA. tevI ja rIte zahenazAhatanI aDacaNo dUra thatAM ja mugalA hiMdu sattAne jaDamULathI nAbUd karavA kamara kasaze enI zivAjI mahArAjane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 s ] che. zivAjI caritra 457 khAtarI hatI eTale maLelA vakhatamAM potAnI taiyArI karI mugala zahenazAhata sAme vakhata Ave Takkara jhIlavAnI gAThavaNu e karI rahyA hatA. peAtAnI aDacaNA narama paDatAM ja khAdazAhe zivAjI mahArAja sAme chIDAM zodhavAnuM zarU karyuM hatuM. auraMgajhebane pUrepurI khAtarI hatI ke saheja kAraNu maLatAM marAThAo bhaDake khaLI uThe evA che ane saheja kaDavAza thAya te te bahAnA nIce marAThAo upara hAtha nAMkhavAnuM saheluM thaI paDe. auraMgajheba marAThA sAthe bagADavAnI tarakIba gAThavI rahyo hatA. I. sa. 1669nI AkharamAM ke 1670 nI zarUAtamAM mugala ane mahArAja vaccenA mIThe saMbaMdha tUTavAnI zarUAta thai. marAThAone dagA devAno saMbaMdhanA bAdazAhanA kmAnanI khAnagI khabara maLatAM ja pratAparAva gujjara aura'gAbAdathI nAThA te rAyagaDha AvI mahArAjane maLyA. mahArAje pratAparAvanI hakIkata vIgatavAra sAMbhaLI lIdhI ane hasIne kheALyA ke ' bAdazAhe banne vaccenI mIThAzane AvI rIte aMta mANyA. bhale. emanI marajI. amane te emAM kaMi nukasAna nathI. ApaNA lazkarane e varasa sudhI pALI poSIne emaNe tAjuM rAkhyuM che. have emanI marajI sAmane karavAnI che tA bhale kare, amArI nA nathI. ame paNa taiyAra chIe. bAdazAhane kharce ApaNuM lazkara tAjuM karyuM ane zAhajAdAnI sAthe dAstI karI e banne lAbha khATyA che. ApaNA tAjA kramanA lazkaranA khaLA svAda mugalAne cAkhavA che te te mATe mArI jarAe nA nathI. mugalAne bhUkha lAgI haze te marAThAnI samazerane svAda cakhADavA huM taiyAra chuM. bAdazAhe jANI joine sattAnA madathI chakI jai peTa ceoLIne upAdhi ubhI karI che. marAThAone eNe vagara kAraNe cha MDyA che. chaMcheDAyelA mahArANI jagatamAM pralaya kararo enI khAtarI huM bAdazAhane karI ApIza. hiMdusthAnanA hiMdune mana ati pavitra evA emanA jAtrAnA dhAma kAzIkSetra upara yavana bAdazAhanuM kALacakra AvI paheAMcyuM. bAdazAhanA pharamAna mujaba sugala amaladArAe kAzIvALuM vizvanAthanuM maMdira bhraSTa karyuM. kAzInuM maMdira tAkyAnI khabarA cAre tarapha phelAi. zivAjI mahArAjane paNa A mAThA samAcAra maLyA. AkhA bharatakhaMDanA hiMduone pUjya evA banArasanA kAzIvizvanAthanA maMdira upara paNa sattAthI aMdha banelA dharmAMdha bAdazAhe atyAcAra e khabarathI zivAjI mahArAjane bhAre dukha thayuM ane krodha caDyo. hiMdutva upara AkramaNa thatAM dareka hiMdune krodha tA caDe paNa zivAjI mahArAjanA krodha e nabaLAnA krodha na hatA. e manamAM baLIne besI rahe evA na hatA. yavana sattAnA dAkhamAM e dabAI gayelA nahatA. yavanee karelA atyAcAra, dharmanuM apamAna ane hiMdutvane pahoMcADelI hAnI emane aMtaHkaraNamAM khyA karatI hatI. yavanasattAne hiMdutva rakSaNanI khAtara pAyAmAMthI halAvavA mATe jeNe peAtAnuM sarvAMsva alidAnamAM ApavAnI bacapaNamAMthIja taiyArI karI hatI te zivAjI mahArAja hRdayamAM musalamAne mATe khaLI rahelA agni khanArasanA madirabhaMgathI sateja thayA. banArasa uparAMta hiMdanA judA judA bhAgamAM hiMduonA devadarA mugala bAdazAhanA pharamAnathI tAkyAnA ane mUrti bhAMgI hiMdudharmanuM apamAna karyAMnA samAcArA pazu zivAjI mahArAjane maLyA hatA. mahArAjanA aMtaHkaraNamAM sateja thayelA agnimAM A samAcArAthI tela reDAyuM ane emaNe talavAra upara hAtha nAMkhyA. mugala sattAne have namAvyA sivAya hiMdu dharmanA bacAva thavAne nathI, hiMdutvanuM rakSaNa thavAnuM nathI, hiMduonI Ijjata rahevAnI nathI tethI mugala sattAne nAza karavA mATe zuM karavuM e vicAramAM e paDyA. bephAma banelI mugala sattAnA hevAniyata bharyA kRtyA aTakAvavA mATe zuM karavuM, zAM pagalAM bharavAM tenA vicAra mahArAja karatA hatA evAmAM pratAparAva gujjara auragAbAdathI AvyA ane mugalAe marAThAo sAthenI mIThAza tADyAnA samAcAra kahyA. mugala ane marAThAonI vacce mIThAzanA kRtrima paDadA hatA te bAdazAhI pharamAnathI cIrAI gayA ane te asala sthitimAM eka khIjAnA duzmana hatA tevA ja rahyA. A vakhate mugala ane marAThA vacce duzmanAvaTa ubhI thaI tenA aneka 58 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 7. zivAjI caritra [ prakaraNu 1 huM kAraNAmAM hiMduonA maMdiza ( khAsa karIne banArasanuM maMdira ) mugalAe tADyAM, e eka mukhya kAraNa hatuM. marAThA saradAra pratAparAva gujjara ane zivAjI mahArAjanA khIjA mANase auraMgAbAda cheADIne cAlyA gayAnA samAcAra bAdazAhane maLyA eTale bAdazAha bahu krodhe bharAyeA. mahArAja ane temanA lazkarI amaladAre ne dagAthI giraphatAra karI pachI marAThAe upara mugala lazkara cheDI marAThAone masaLI nAMkhavAno dhATa bAdazAhe racyA hatA paNa potAnI bAjI udhI vaLI eTale auraMgajheba vadhAre ukaLyo ane zivAjInI sattA tADavA mATe zahenazAhatanuM sa` baLa ajamAvavAnA vicAra karavA lAgyA. have zivAjI mahArASTramAM saLagAvaze ane mugala sattAne mahArASTramAM e bhAre nukasAna pahoMcADaze enI bAdazAhane khAtarI thaI zivAjIne dAkhI devAmAM jeTalA vila`ba thAya teTaluMja mugalAI sattAne nukasAna che ema ene khAtarI thaI gaI hatI. zAhajAdA muAjhImamAM zivAjI rAjAne sIdhA karavAtI tAkAta na hatI enI paNa bAdazAhane khabara hatI. bAdazAhane vaLI ema paNa lAgyuM ke zivAjInI pAtharelI kapaTajALamAM muAjhIma sapaDAI jAya ane ema thAya te zivAjI zAhajAdAne hathiyAra banAvI mugala saltanata sAme enI pAse khaMDa karAve ane evI rIte aMgrejhe kamADa DelI peAtAnuM kAma kADhI le. rAjadvArI kSetramAM jeTalI bAjI khelAya, jeTalAM kapaTa karAya, jeTalI ramatA ramAya te badhI zivAjI rame evA che ane e badhAmAM e pAvaradhe che enI auraMgajhebane khabara hatI. muAjhIma zivAjInA paMjAmAM na krUsAya te mATe sAvacetInA pagalAM turata levAnuM bAdazAhane jaruranuM lAgyuM ane e paristhitine pahoMcI vaLavA mATe eNe vicAra karyAM. zAhajAdAne dakSiNathI pAchA khelAvavAmAM phAyadA na hatA. tema karyAMthI kAkaDuM vadhAre gUMcavAya ema hatuM eTale muAjhImane mahArASTramAM rAkhI enA upara zahenazAhatanA kAI vaphAdAra paNa zivAjInA kaTTA duzmanane dAba mUkavAmAM Ave te sthiti bagaDatI aTake evuM lAgavAthI zahenazAhatane bhAre vaphAdAra, yuddhakaLAmAM nipuNa aneka kasoTImAMthI pAra utarelA ane zivAjInA kaTTo duzmana dilerakhAna hatA tene muAjhImanI maDhe mokalavAnuM nakkI karI mahArASTranI bAjI bAdazAhe gADhavI. dakSiNanA mugaladaLane vigraha mATe hukama chUTayA. A vakhate sa. dilerakhAna gAMDa pradezamAM AvelA devagaDhamAM amaladAra hatA. dakSiNanuM mugaladaLa taiyAra karavAnI goThavaNa karyAM pachI khAdazAhe 1670nA jAnevArI mAsamAM dilerakhAnane devagaDha cheDI tAkIde dakSiNamAM auragAbAda javAnA hukama meAkalyA. dilerakhAnane dakSiNa mAkalyAthI paNa bAdazAhane pUrepurA saMtASa na thayA. zivAjI mahArAjane pahoMcI vaLavA mATe zAhajAdAne ATalI madada puratI nathI ema auragajhebane lAgyuM. marAThAonuM baLa vadheluM che, marAThAoe navI sthApelI sattAe mahArASTramAM bahu UMDA mULa ghAlyAM che eTale ene ukheDI nAMkhavA mATe muAjhIma ane dileranI joDIne vadhAre kumakanI jarura rahe evA aura'gajhebaneA aDasaTTo hatA. muAjhIma ane klirakhAnanI joDIne marAThA sAme madada karavA mATe khIjA kAI hAziyAra amaladArane mokalavAne prazna bAdazAha AgaLa ubhA thayA. AdazAhanI najara khAnadeza upara paDI. A vakhate khAnadezamAM sa. dAudakhAna sumeA hatA. ene muAjhImanI madade mekalavAnuM nakkI karI bAdazAhe dAudakhAnane khAnadezane kharAkhara baMdobasta karI muAjhImanI mardA dakSiNa jaI pahoMcavA hukama karyAM. muAjhImane madada karavA mATe A e nAmIcA amaladArA uparAMta bIjA dhaNA kAbela ane kasAyelA amaladArAne khAdazAhe uttara hiMdusthAnamAMthI dakSiNamAM meAkalyA hatA. jaDa jamAvI beThelA mugalavaMzanA bAheAza ane khaLI bAdazAha auraMgajheba paNa zivAjIne sAmane karavA mATe kevI ane keTalI taiyArI karatA hatA e joyAthI zivAjI mahArAje navI sthApelI sattAnA mULa keTalA UMDA gayA hatA ane mugalapatinA manamAM emaNe keTalI ciMtA utpanna karI hatI tene khyAla vAMcakAne AvI zakaze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ] che. zivAjI caritra 459 mugaloe mahArASTramAM pitAnuM daLa taiyAra karyuM. hiMdu dharmane aneka rIte chala karatI musalamAnI sattA sAmenA roSa je zivAjI mahArAjamAM bacapaNathI ja utpanna thayelA hatA, te auraMgajhebanA maMdira toDavAnA prayatnothI ane sattA bhogavatI musalamAnI riyAsate hiMdu dharma upara karelA chalathI sateja thayo ane kAzIvizvanAthanA maMdirane yavanoe nAza karyo e samAcArathI e agnimAM tela raDAyuM ane bhaDake thayo. mahArAje pitAnI taiyArI karI. puraMdaranA tahanAmAthI mugalene ApelA mulake ane kilAo pAchA levAnI pUrepurI taiyArI karI mahArAje laDAInuM nizAna royuM. mahArAjanA saradAroe potapotAnI lazkarI TukaDI sAthe mugala mulakAmAM praveza karyo ane luMTa zarU karI. mugalonA tAbAnA killAo upara marAThAoe hallAo zarU karyA. mugalenA mulakamAM marAThAoe trAsa vartAvavA mAMDayo. mugala malakanA amaladArone mahArAjanA adhikArIoe tenA tenA karAvI. keTalAka killAo upara mugalee cunaMdA amaladAro rAkhyA hatA. keTalAka killAonA mugala amaladAre marAThAone sahelAIthI namatuM Ape evA na hatA. teo sAme thayA. ghaNuoe bahAdurIthI kilAnuM rakSaNa karyuM. keTalAka vIra saradAro zivAjI mahArAjanA lazkarI amaladAro sAme laDatA laDatA raNamAM paDyA. marAThAoe paNa kharekharuM pANI batAvavA mAMDayuM. mahArAje potAnA lazkaranA sainikone khUba pANI caDAvyuM hatuM. lazkaramAM pedA karelA hidutvanA jussAne mahArAje ane temanA saradAroe sateja karyo. keI divasa nahi dekhelI evI vIrazrI A vakhate musalamAnanI sAme laDavAmAM marAThAomAM dekhe daI rahI hatI. mugalonI aneka ThekANe pIche haTha thavA lAgI. bAdazAha Agre rahIne mahArASTranA sUtra halAvI rahyo hato. pIchehaThanA samAcAra uparAuparI bAdazAhane maLavA lAgyA. auraMgajhebanI ciMtA vadhI paDI. mahArASTramAM marAThAoe potAnI sattA vadhArI dIdhI hatI, paNa mahattvanA ane dakSiNanI cAvIrUpa killAo hajI magalenA kabajAmAM hatA. zivAjI mahArAjano vAvaTa e killAo uparathI utarI gayo hato. e killAo upara mugalee bahu majabUta kI goThavI hatI. laDAInA sAdhane ane anna sAmagrI vagerenI suMdara goThavaNa e killAo upara mugalee karI hatI. A vakhatanI marAThAonI laDAIomAM yukti sAthe zaktino upayoga paNa najare paDatA hatA. AgraMtho mahArASTramAM pAchA AvyA pachI zivAjI mahArAje je je laDAI karI temAM marAThAonA baLa ane samarakauzalyanI kharI kasoTI thaI hatI. A badhI laDAIo jhINavaTathI tapAsatAM jaNAze ke jarura paDatAM zakti vAparavA kaI divasa marAThAoe pAchI pAnI karI nathI. marAThAomAM baLa hatuM, zakti hatI, paNa baLa ane zaktine e veDaphI detA nahi. zakti sAthe yuktine bheLavIne emane kAma letAM AvaDatuM hatuM e aneka dAkhalAo uparathI dekhAI Ave che. AthI mahArAjanA pAchA AvyA pachInI laDAIo marAThAonA zaurya ane zaktinuM sAcuM mApa batAve che. 7. siMhagaDhanI prApti ane siMhane svargavAsa. kenDANa killAnuM bIjuM nAma siMhagaDha che. bahu varasa pahelAM A killA sva. dAdAjI kenadevane havAle hate. dAdAjI keDadevane "subedAra kile kenDANa" kahevAmAM AvatA. dakSiNanA daravAjAnI cAvI rUpe A gaDha hato. enuM mahattva jabaruM hatuM. rAjadvArI kSetranA kunehabAja mANasa A killAnI mahattA samajatA hatA. jenA hAthamAM kenDANa tenA hAthamAM dakSiNanA pradeza ema kahevAmAM AvatuM. konDANAno kille bahu majabUta hatA ane enA aitihAsika mahattvane lIdhe mugalee e killA sAcavavA mATe tyAM ghaNI sAmagrI ane sAdhane rAkhyAM hatAM. dArUgoLo ane anAjanI goThavaNa mugalee evI karI hatI ke, lAMbA kALa sudhI ghera cAlu rahe te 5Na kile zaraNu karavA paDe nahi. mugaloe A killAne ajita banAvyo hate. A killAnA rakSaNa mATe mugalee lazkarI kaLAmAM kuzaLa, baLIA Shree Sudhammaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 cha. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 ane cunaMdA vIra vaTalAyelA udayabhANune mukhya amaladAra tarIke nImyA hatA. udayabhANunA ajAmAM bAhoza ane hiMmatamAja rajapUtAnI lazkarI TukaDIe hatI. A uparAMta enI pAse cuTI kADhelA, aneka laDAI enA anubhavI, kasAyelA, samara kaLAmAM nipUNu ane prakhyAti pAmelA ane vizvAsapAtra evA 1800 paThANA ane ArakhAnI TukaDI hatI. kAnDANAnA killedAra sa. uddayabhANunuM khaLa khrutihAsaprasiddha che. e 1858 strIonA pati hatA. khAvAmAM enA jevA jabarI te vakhate mugala amaladArAmAM bIjo kAI na hato. ene AhAra rAkSasI hatA. te vakhate kAnDANA killA upara enA hAtha nIce enAthI utaratA rAkSasI AhArane amaladAra 95 patnIonA pati sIdI hilAla hatA. udayabhaNune 12 dikarA hatA. te badhA bahu parAkramI ane yuddhanI suMdara tAlIma pAmelA hatA. te badhA peAtAnA khApanI sAthe kAnDANA killA upara ja hatA. A badhA uparAMta udayabhANe kAnDANA upara caMdrAvalI nAmanA mANasamAra gAMDA hAthI paNa rAkhyA hatA. jyAre jarura paDatI tyAre duzmana daLa upara A gAMDA hAthIne dArU pArkane choDavAmAM AvatA ane e hAthI se'kaDA sainikAneA nAza karatA. kAnDANAnA rakSaNa mATe mugaleAe AvI rItanI bhAre taiyArI rAkhI hatI. kAnDANA ane pura`dara e e jabarA killAo mugalAnA kabajAmAM hatA, e zivAjI mahArAja ane mAtA jIjAbAI ne khaTakI rahyuM hatuM. jyAM sudhI e killAe mugalAnA hAthamAM che tyAM sudhI marAThAonI chUTI chavAI chatA nakAmI che ema e khate mA dikarA mAnatA hatA. kAnDANA ane puraMdara e be killAe duzmananA hAthamAM hovAthI mahArAjane peAtAnA mulakamAM nirbhayapaNe AvajA karavAmAM bhAre aDacaNa naDatI hatI. A e killAe mugalA pAsethI jItI levAnA vicAra mahArAja karI rahyA hatA. A e killAonA kabanne mugalAne hAvAthI mahArAjanA mulakanI sahIsalAmatI nahato, eTaluM ja nahi paNu ekabIjAne lIdhe mugalA dhAre tyAre mahArAjanA mulakane satAvI zake ema hatuM. mahArAja A badhuM samajatA hatA. Dagale Dagale ane pagale pagale mugalAnA A kabajo emane sAlatA hatA, pazu uyabhANu jevA baLIe saradAra siMhagaDhanA rakSaNa mATe pUrapurI sAmagrI sAthe beThA hatA eTale mugalanA sAmanA karI e gaDha levA bahu muzkelInuM kAma hatuM tethI sAhasa kheDIne kAnDANAnA killedArane chaMcheDavAnI pUrepurI taiyArI sivAya kAMI paNa karavuM e kharAkhara nahatuM. kAnDANA mugalAnA kabajAmAMthI laI levA mATe prayatna karavAne vakhata hajI AbhyA nathI ema mahArAjane lAgatuM hatuM. saMjoga anukULa thatAM ja e killAne kabajo pahelI take levAnA mahArAjane| vicAra hatA. peAtAnuM baLa ane duzmananuM baLa bareAbara AMkI duzmanane mahAta karI zakAya ema hAya tA ja mahArAja laDAI zarU kare evA hatA tethI emaNe sthiti ane saMjoge joI siMhagaDha mATe AMdhaLiyAM na karyA. mahArASTramAM judA judA mugala mulakamAM mahArAjanA saradArAe dhamAla macAvI mUkI hatI. jyAM tyAM mahArAjanI kUttehanA DaMkA saMbhaLAtA hatA. mahArAjane vAvaTA pharI pAchA mugala mulaka upara pharakavA lAgyA. AvI rIte mugala ane marAThAo vacce mahArASTramAM jabare jaMga jAmyA hatA. eka divase mahArAjane mukAma rAyagaDha killA upara hatA ane mAtA jIjAbAI pratApagaDha upara hatAM. eka sAmavAre savAre jIjAbAI uThayAM ane mahArASTranI pracalita paddhati mujaba nityakarma ATopI killAmAMnI bArImAMthI sUryanA dana karI tene namaskAra karyAM. samaya savAranA hatA eTale sUryaMnArAyaNanA kiraNathI siMhagaDha bahu surobhita dekhAtA hatA. prAtaHkALanuM sRSTisauMdaryAM mAtA jIjAbAI nihALI rahyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa huM 1 che. zivAjI caritra 461 hatAM. siMhagaDhanA raLiyAmaNA dekhAva jIjAbAI ne najare paDyo. prabhunI ajaba lIlA ane kudaratanI khubInA khyAla ApanArA A namUnedAra dekhAva joI ne manamAM haSa thavAne badale mAtA jIjAbAI e eka UMDA nisAsA mUkayo. emanA mukha upara glAni chavAI gaI. kaIka zabdo u`DANumAMthI emanA mhAMmAthI nIkaLI gayA. nIcalA heTha emaNe dAMtanI vacce saheja dAkhyA, kapALa upara karacalI paDI ane e killA tarapha krodhAyamAna mudrAthI draSTipAta karyAM. kaI khakhaDatA, nisAso nAMkhatA, khinnavadane paNa ardhakopAyamAna mudrA sAthe peAtAnA divAnakhAnAmAM AvIne beThAM. kAnDANAnA ramya dekhAve jIjAbAInuM aMtaHkaraNa mecena banAvI dIdhuM hatuM. kAI paNa kAmamAM emanuM citta coMTe nahi. e UMDA vicAramAM paDAM hatAM. kAI bahu gaMbhIra ane mahattvanA prazne jIjAbAInuM dhyAna khecyuM hatuM. vicArAnI sAthe emanA mhAM upara paNa uparA uparI pheraphAra thatA hatA. nisAse mUkIne khelyAM 'kAnDANA killA eTale mahArASTranA mugaTa, keAnDANA kille eTale mahArASTranI Ijjata, kAnDANA killA eTale mahArASTranuM bhUSaNu, kAnDANA killo eTale mahArASTranI sattA, kAnhANA killo eTale mahArASTranuM nAka, kAnhANA killo eTale maha!rASTranI kucI, kAntANA killo eTale dakSiNamAM pesavAnA meTA daravAjo; evI mahattAvALA killo hajI sudhI yavaneAnA hAthamAM che, e mahArASTranA kSatriyA kema sahana karI rahyA che ? krAnDANA zatrunA hAthamAM hoya tyAM sudhI zivabA jaMpIne kema besI zake? kAnDANA zatrunA hAthamAM hoya tyAM sudhI marAThA saradArAne ArAma levAne zo hakka che ? kAnDANA duzmananA hAthamAM che tyAM sudhI zivaSThAnA vijaya OMkAne ze! artha che? kAnDANA killAne musalamAnane kabaje etA mahArASTranA kSatriyAne eka prakAranA paDakAra che. konDANA jyAM sudhI duzmananA hAthamAM che tyAM sudhI aneka chUTIchavAI chatAthI saMtASa mAnavA jeTalA alpasaMteASI marAThA thayA hoya te temanAmAM kSAtratejanI khAmI ja gaNAya. zikhAe A gaDha bhAre bhega ApIne paNa levA ja joI e. jyAM sudhI kAnDANuA killA upara yavanenu nizAna krUrakatuM hoya tyAM sudhI mahArASTranA kSatriyAthI mAthuM UMcuM na rakhAya. e killo levA mATe zivabA pAse huM sAhasa kheDAvIza. yavanajhaDA kAnDANA UparathI utaravA ja joI e. ' mAtA jIjAbAI e kAnDANAnA sabaMdhamAM potAnA manamAM makkamapaNe nirdhAra karyo ane gheADesavArane khAlAvI kahyuM ke 'tuM mArate ghoDe zivabA pAse rAyagaDha jA ane tene tAkIde ahIM khelAvI lAva. ekapaLanI paNa DhIla karyA sivAya e mane tarataja ahiM AvIne maLe ema kaheje. jamavA beThA hoya to ahIM AvIne e hAtha ke evA mArA saMdezA kaheje. mAre tAkIdanu khAnagI kAma che mATe vagara vilae e ahiM Ave.' mAtA jIjAbAI ne A tAkIdanA saMdezA laIne sipAhI mArate dhADe mahArAja pAse rAyagaDha pAse AvI pahoMcyA ane jIjAbAI nA saMdezA saMbhaLAvyA. kAI divasa nahi Aje AvA tAkIdanA saMdezA AvyeA te evuM karyuM mahattvanuM kAma haze tenA vicAramAM mahArAja saheja paDayA paNu tarataja e peAtAnI kruSNA nAmano dheADI upara savAra thayA ane khanI zake teTalI jhaDape rAyagaDhathI pratApagaDha AvI pahoMcyA. pratApagaDha AvI mAtA jIjAbAInA caraNamAM mahArAje mAthuM mUkyuM ane ATalI badhI tAkIdathI khelAvavAnuM kAraNa pUchyuM. mAtAe jaNAvyuM ke ' tane maLavAnuM mane mana thayuM eTale tane tAkIde khelAvyA. zivabA ! Aje tArI sAthe cApATa ramavAnI mArI IcchA che mATe cAla ApaNe ceApATa ramIe. ' zivAjI mahArAjane navAI lAgI. krAI divasa svame paNa na dharAya evI vAta mAtAe karI tethI mahArAja vismaya pAmyA ane melyAH-- * mA, tuM jANe che ke mane ceApATa ramatAM AvaDatuM ja nathI. e badhA khela khelavAnI umara hatI tyArathI ja huM te samarAMgaNa upara muddhi ane khaLA khela khelavAmAM zakAyelA chuM. je khAjI mane AvaDatI nathI te ramavAnuM mArAthI zI rIte bane ? raNabhUmi uparanI ceApATamAM yavaneAnI seAgaTI mArI AjI sara karavAmAM ja mAruM jIvana gayuM che eTale mane A ceApATa ramatAM AvaDayuM ja nathI. mane e khAjI AvaDe nahi eTale emAM mane rasa paNa zA paDe. mA! mane AvI ramatA AvaDatI nathI ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM emAM samajaNa paNa paDatI nathI." jIjAbAI - zivabA! emAM kaMI bhAre AvaDatanI jarUra nathI. nAnI nAnI chokarIo paNa A ramata rame che. ramavAnuM zarU karIza eTale tane e AvaDI jaze. tane na AvaDatuM hoya te paNa Aje te tAre mArI sAthe ramavuM ja paDaze. cAla uTha.' zivAjI mahArAjaH"mA, mane kaMI ja AvaDatuM nathI paNa tAro Agraha ja che te huM ramIza, tuM kahIza tema karIza.' mAe dikarAne AgrahathI ramavA besADyo. pAsA nAMkhavA mAMDyA. ramatAM ramatAM mAtA jIjAbAIe kahyuM ke "jo tuM hArIza te huM mAruM te tAre mane ApavuM paDaze." mahArAja:-"mA, tuM chate ke hAre te paNa tuM je kahIza te tArI pAse hAjara karavA baMdhAyela chuM.' ramata cAlI. Akhare mahArAjanA pAsA barAbara na paDyA ane jIjAbAI dAva jItI gayAM. mAe kahyuM "zivabA tuM A bAjImAM hAryo chuM. have huM mAruM te tAre ApavuM paDaze. tuM nA pADIza te nahi cAle. ApaNe to tane pahelethI ja kahI dIdhuM hatuM.' mahArAje mAtAne hasatAM hasatAM kahyuM "mA ! mArI pAse che e saghaLuM tAruM ja che ne. tAre te vaLI zuM mAgavAnuM hoya, chatAM tuM je mAgIza te tArI pAse hAjara karIza. gaDha, killA, mulaka, gAma, alaMkAra, je tArI IcchAmAM Ave te mane jaNAva. tuM kahIza te tane maLaze. jIjAbAI bolyAM "zivabA, tArI pAse che te te sarva mAruM ja che. mArI cIjomAMthI mAre zuM mAMgavAnuM heya. tArI pAse nathI te cIja lAvI ApavA huM tane kahevAnI chuM. mAruM mAgyuM ApavA tuM baMdhAya chuM. tArAthI bolIne have nahi karAya." mahArAja:-"mA, mAga, tAre je mAgavuM hoya te. tArA manane saMtoSa nahi thAya te mAruM jIvana nakAmuM che. vinA saMkoce mAgaNI kara. tAro zivabA tArA paDatA bola jhIlavA taiyAra che. jIjAbAI -'beTA zivabA ! tArA kabajAmAM je gAma che, je dhana che, je ' jamIne che, je alaMkAra che, je jhaverAta che, je killAo che temAMnuM mAre kazuM ja joItuM nathI, paNa huM to tArI pAse hakkanI mAgaNI karuM chuM ane te mAgaNI e che ke je killA upara haju paNa yavanone vAvaTA pharakI rahyo che, tArA jevA sisodiyA kSatriya vIra mahArASTramAM hayAta hovA chatAM haju musalamAno kabajo karIne beThA che evA mahArASTranA mugaTa ane dakSiNanA daravAjAnI cAvI rUpa konDANAne kille che te killo huM tArI pAse mAguM chuM ane tAre mane te mahA vada 9 sudhImAM to Apa ja joIe.' mAtA jIjAbAInI A mAgaNI sAMbhaLatAnI sAtheja mahArAja camakyA. huM upara citA dekhAvA lAgI ane stabdha banI vicAramAM paDyAM. jIjAbAInI A mAgaNIe mahArAja upara vIjaLInA AMcakAnI asara karI. mAtA jIjAbAIe jarA gussAmAM AvIne kahyuM - kema zivabA ! Ama stabdha kema thaI gayo chuM? zA UMDA vicAramAM paDyo chuM? he mAgaNI karI tene javAba kema nathI dete? mArI mAgaNIthI kyA AphatanAM vAdaLAM tArA upara tUTI paDyAM che? mArA zabdo sAMbhaLatAnI sAtheja tuM te bhAre ciMtAmAM DubI gayo chuM." mAtA jIjAbAInA mArmika zabdo sAMbhaLI mahArAja bahu dhIme avAje bolyA - mA kenDANAnA killAnI tArI mAgaNIe mane bhAre ciMtAmAM nAkhyo che ane temAM vaLI te madata evI ApI che ke jethI ciMtA vadhatI ja jAya. te kahelI mudatanI aMdara kenDANa killAne kabaje leva e vikaTa ane kaThaNa kAma che. e killA upara tene rakSaNa mATe mugae baLIo ane prasiddha evA udayabhANane rAkhe che. enA kabajAmAM bahu bhAre lazkara che. yuddhasAmagrI paNa e killAmAM mugalee saMpUrNa bharI mUkI che. mahAvada 9 sudhImAM e killo mugalanA kabajAmAMthI jItIne tAre havAle kare e mArI bhAremAM bhAre kasoTI che. e killA upara cunaMdA rajaputa, cunaMdA paThANe ane cunaMdA Arabe rakSaNa mATe haMmezA sajja rahe che. sa. udayabhANanA hAtha nIce sa. sIdI hilAlane magalee A killA upara mUkyo che. e gaDha uparanA paThANe ane Araba jabarI tAlIma pAmelA badhA vIra che. emanA hAthamAMthI kenDANAne kille mahAvada 9nI aMdara levo e sAhasa te che ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 + ] che. zivAjI caritra 43 paNa tyAM sAhasa kheDyAthI paNa kaMI vaLaze te nakkI na kahevAya. mA, teM mArI agniparikSA karavA mAMDI che. ' putranA A zabdo sAMbhaLI chaMcheDAyelI siMhaNunI mAphaka jIjAbAI gaI uThayAMH-- zivabA ! tAre mhAMDethI huM A zuM sAMbhaLuM chuM ? tAruM kSAtrateja kema jhAMkhu paDayu che ? tuM khelyA e zabdo sAcA kSatriyanA mhAMmAM na zobhe. zuM tuM ema mAne che ke paThANAnI strIo ane AronI strIo ja vIra satAnA pedA kare che ane mahArASTranI strIo zuM niLa, nirvIya, niHsatva ane nirmAlya satAne prasave che ? AvA bhIrU vicArA tArA bhejAmAM zI rIte bharAyA ? AjA sudhI te batAvelI hiMmata, zauya' ane bahAdurIte AvA vicArAthI jhAMkhapa lAge che. meLavelI kIrti upara tuM pANI pheravavA taiyAra thayA che. krAnDANA upara mugala vAvaTA hajI sudhI uDI rahyo che te tuM ane tArA sAthI marAThAo sAMkhI rahyA che e zaramAvanArI vAta che. jo mahArASTranA marAThAoe cUDIo paherI hAya tA te badhA dharamAM besIne sukhethI cUlA saMbhALe. mRtyune bhaya rAkhatA hoya e kSatriyA daLavA khAMDavAnuM kAma rAjI khuzIthI svIkArI le. mahArASTranI devIomAM, mahArASTranI strIomAM hajI e niSphaLatA nathI AvI. puruSane azakaya lAgatI vAte strIo zakaya karI batAvaze. potAnA dharmanI Ijjata sAcavavAnA kAmamAM mahArASTranI strIo emane taka ApavAmAM Avaze teA peAtAnA dehanuM balidAna karI pAvana thaze. zivabA ! tane nirbhaya ane sAhasika banAvavA mATe tArA bacapaNamAM me aneka prayatna karyAM hatA. zuM mArA akhatarA aphaLa gayA ? tArAmAM dhA uddhAra karavA mATe akhUTa hiMmata Ave evI rItanuM tAru jIvana ghaDavA mATe meM aneka prayatne karyAM hatA. hiMdutvanI jyAti tArAmAM aniza jAgRta rahe te mATe je je karavuM dhaTe te meM badhuM karyuM hatuM. tuM mahArASTrane yavanAnI sAMkaLAmAMthI cheDAvIza evI mane khAtarI hatI. hiMdusthAnanA hiMdue uparanA jIlamA tuM dUra karI zakIza evI mane AzA hatI. tAre hAthe hiMdutvanuM rakSaNa thaze ema huM mAnatI hatI paNa AjanA tArA zabdoe mAro utsAha bhAMgI gayA che. zivabA ! tArA zabdothI mAruM dUdha lAje che. tuM kuliMdapaka nIvaDyo ema mAnIne huM harakhAtI hatI, mane AnaMda thatA hatA, paNa AjanA tArA zabdoe AzAnA paDade cIrIne kharI sthitithI mane vA karI che. zivamA ! zivabA ! akjhalakhAna yavananuM mAthu pratApagaDha upara laI AvanAra tuM ja ke ? hajArA yAddAonI vacamAM vaselA zAhistakhAnanAM AMgaLAM tenA janAnakhAnAmAM kApanAra tuM ja ke ? mugalAnI rAjadhAnImAMthI aneka mugala amaladArAnI AMkhAmAM dhULa nAMkhIne sekaDA mAIla dUra pagapravAse mahArASTramAM AvanAra tuM ja ke ? taddana nAnI uMmaramAM yavana khAdazAhane kurnIsa nahi karavAnI haTha pakaDanAra tuM ja ke ! sIdI johara jevAne caNA cavaDAvI panhALA gaDhamAMthI sahIsalAmata chUpI rIte cAlI AvanAra tuM ja ke ? hiMdutvanuM rakSaNa karavA hiMdu sattA sthApavA mATe sarvasvane bhega ApavAnI pratijJA lenAra tuM ja ke ? yavaneAnI sattA-- vaibhava ane khaLamAM aMjAI janAra kSatriyanuM kSatrita khAmIvALu gaNAya ema tArA pitAne vAraMvAra kahenAra tuM ja ke ? jAmelI sattA ukheDavAnAM ane navI sattA sthApana karavAnAM kAma gaNatrIbAjothI nathI thavAnAM, e kAme sAdhavAM hoya te mANase aneka sAhaseA mATe taiyAra thavuM joI e, prasaMga Ave tA khullI AMkhe aMgAramAM paNa kuvuM joI e evA upadeza mAvaLAne ApanAra tu' ja ke ? zivakhA ! bhaya e zI cIja che etA te jANI ja nathI evuM tAruM AjasudhInuM jIvana che. Aja sudhInuM tAruM vana nirbhayapaNAne namUnA hatuM. mAtA bhavAnI uparanI tArI AsthA krama zithila thaI ? jyAM sudhI kAnDANA yavanAnAM kabajAmAM che tyAM sudhI khInna killAe bhale tamArA kabajAmAM hoya te paNa te zA kAmanuM ? kAnDANA te| mahArASTranA killAoneA rAjA che. krAnDANA upara yatratAnA jhaMDA pharakatA hAya tA tArI sattA zA kAmanI ? zivabA ! zivabA ! khela, nIcuM mAthuM dhAlIne kema besI rahyo che. kakyula karyAM mujaba kAnDANA killA mahAvada 8 sudhImAM ApavA che ke nahi ? tane ane tArA sAthIone maraNunA bhaya hAya teA tema khelI de. maraNutA bhaya rAkhIne marAThA jAmelI musalamAnI sattA- ukheDI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM nAMkhavAne vicAra kare che kema ? udayabhANa bahu baLIo che, paThANe bahu baLIA che, Araba bahu baLI A che tethI kenDANanA killA upara yavanajhaMDo pharakato rahevA de; A tArA vicArothI sisodiyAe zaramAze, yAda lajajA pAmaze. tArA vaDavAoe dilhInA camarabaMdI yoddhAone, rathI mahArathI yavana saradArane, hAthamAM mAthuM laI dharmane nAme laDatA hajAro yavana sainikone raNamAM ragadoLyA che. evA hajAro sanikano saMhAra karyo che ane nAkane mATe pitAnA hajAre navajuvAnonA mAthAMne bhega Ape che. zivAjI ! tArA vaDavAone itihAsa to lehIthI lakhAyeluM che. evA paThANuM ane Araone aneka prasaMge tArA vaDavAoe mevADanI pUNyabhUmi upara mArI haThAvyA che. samarAMgaNamAM sisediyAthI kaI baLIo che ja nahi. A jamAnAnuM bIkaNapaNuM tArAmAM pesI jaze evI mane svapna paNa kalpanA na hatI. kAnANAne kille mahAvada 8 sudhImAM mAre joIe. bela Ape che ke nahi?" mAtA jIjAbAInuM bhASaNa sAMbhaLatAMja mahArAja sateja thayA ane bolyA "mA, tAre krodha huM samajI zakuM chuM. yavananA baLathI bhaya utpanna thAya evI rItanuM mAruM jIvana ghaDAyuM ja nathI. konDANune kabaje levA mATe bhAre tAlAvelI te mArAmAM utpanna karI che. AvI rItano krodha karanArI ane Thapake denArI, AtmAmAnanI sAcI lAgaNIvALI, hiMdutva mATe putrane paNa homavA taiyAra thanArI mAtAne peTe jamyAthI ja mAruM jIvana ane dhanya lAge che. tAro Thapake ane tArA zabdo huM barAbara samajI gayo chuM. mA, mArI javAbadArIonuM mane barAbara bhAna che. huM e nathI bhUlyo. navI hiMdu sattA sthApavA mATe bhAre sAhasa kheDavA huM haMmeza taiyAra chuM. basa! mAro nizcaya thayo. mA, tArI mAgaNI mane kabula che. mahA vada 8 sudhImAM A tAre zivabA kaDANune kille Apaze. mahA vada 9 pachI kenDANa kilA upara yavanene vAvaTa nahi pharakate hoya enI tuM khAtarI rAkhaje. kanANA upara e yavana vAvaTa haze te ame A duniyAmAM nahi hoIe ane ame je jIvatA hoIzuM te A vAvaTa nahi hoya. mA, have zAnta thA ane tArA aMtaHkaraNanA mane AzIrvAda Apa." tarataja jIjAbAIe smita karyuM ane zivabAne mAthe hAtha pheravI bolyA:-"beTA, jagadaMbA bhavAnI tAruM rakSaNa karaze. Izvara upara zraddhA rAkha. ApaNe pakSa satyanA che. hiMdutva rakSaNa mATe ApaNe A jaMga mAMDyo che. prajAnI pIDA dUra karavAne ApaNo hetu che. ApaNI niSThA sAcI che, hetu zuddha che, dAnata cokhkhI che te prabhu ApaNane jaya nahi Ape te kyAM jaze ! ApaNane jaya ApyA sivAya ene ja nathI. tamArI lAyakAta keLavavA mATe prabhu tamArI kasoTI karI rahyo che. kaDANA sara kare ane yavanone vAvaTa nIce utAre." mahArAje mAtAnA AzIrvAda lIdhA ane pachI banne mA dikarA rAyagaDha gayA. rAyagaDha jaIne kenDANuM levA mATe mahArAja vicAra karavA lAgyA. mahArAjane ahIM vicAra karatA rAkhI ApaNe have kenDANAnA vIra tarapha vaLIzuM. sa. tAnAjI mAlasarene tyAM lagna samAraMbha. zrI rAmane hanumAna tema zivAjIne tAnAjI hato. tAnAjI mAlusanuM pichAna ame pAchaLa ApI gayA chIe. mahArAjanA bacapaNanA aneka sAthIomAM tAnAjI mukhya hatA. pitA siMhAjI rAjA sAthe yavanane namavAnI bAbatamAM matabheda thayAthI mahArAja bijApurathI pUne AvyA ane "have zuM karavuM' e saMbaMdhamAM mArgamAM vicAra karavA lAgyA. vicArane aMte yavanasattA sAme jhukAvavAnA nirNaya upara mahArAja AvyA hatA. mahArAjanA A nirNayane emanA gaThiyAoe pUte pahoMcyA pachI Teke A ane A kAmamAM sAtha ApavAno nizcaya karyo. je sAthIoe mahArAja sAthe navI sattA sthApavAnA kAmamAM sarvasvane bhega Apavane niradhAra karyo hato temAM tAnAjI mAlusare mukhya hatA. tAnA eTale zivabAnA hAthapaga, tAnAjI eTale zivabAnI hiMmata, tAnAjI eTale zivabAnI AzA ane TUMkamAM kahIe te tAnAjI eTale zivabAnA prANu. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 ( ] che. zivAjI caritra 45 tAnAjI mAlusare A vakhate potAnA gAma umareThAmAM hatA. tAnAjIne sUjI nAmaneA bhAI hatA ane zelAramAmA nAme eka 80 varasanA mudnA mAmA hatA. A vakhate umareThA gAma AnaMdamAM DAlI rahyuM hatuM. tAnAjI pote parAkramI vIra hatA. mahArASTramAM emanI pratiSThA bhAre hatI. emanA dikarA rAyakhAnuM emaNe lagna lIdhuM hatuM, tene lIdhe umareThAmAM AnaMda vartI rahyo hatA. lagnanI tithi mahA vada 9 nI nakkI karavAmAM AvI hatI. umareThA gAma ane te gALAnA pratiSThita puruSo ane AgevAna paTelA tAnAjIne tyAM bhegA thayA hatA. emaNe tAnAjIne vinati karI ke tamAre tyAM A mA~gaLa prasaMga che te tame Agraha karIne, manAvIne zivAjI mahArAjane A gALAmAM khelAve. emanAM punita pagalAM A gALAne mATe zakaya nathI teA prasaMganA lAbha levA Apa eTalA prayatna kare! ane ApaNA gAmane pAvana karAveA. ApanA sivAya kAI thI A kAma thAya ema nathI. game tevuM mahattvanuM kAma haze teA paNa mahArAja te paDatuM mUkIne tamArA Agrahane vaza thaze. ' lekAnI upara pramANenI mAgaNIthI tAnAjInA mananA vicArane puSTi maLI. tAnAjI ane vRddha zelAramAmAM kaceAkhA sAthe mahArAjane sahakuTuMba rAyakhAnA lagnamAM padhAravA AmaMtraNa karavA rAyagaDha javA taiyAra thayA. tAnAjI rAyagaDha javA mATe nIkaLyA teja vakhate zivAjI mahArAja tarathI eka savAra mArate dheDe tAnAjIne khelAvavA mATe AbhyA. lagnanI taiyArIo cAlI rahI hatI. rAyakhAnA lagnanI e AkhA gALAmAM dhAmadhUma mAlama paDatI hatI. AkhuM gAma zagAravAmAM AgevAne gUMthAyA hatA. ThekaThekANe mAMgalika cihno najare paDatAM hatAM. Ave vakhate zivAjI mahArAjane savAra mArate dheDe AvatA dekhI leke bhegA thaI gayA. mahArAjanA patra vAMcyA ane tAnAjI khelpeza paDeluM kAma zikSAnuM ane pachI lagna rAyakhAnuM. mane mahArAje ekadama khelAvyA che. lazkaranI TukaDI sAthe ja elAvye che. ApaNe tyAM lagna che te vAta mahArAja jANe che. A lagna tA emane tyAM ja che ema e mAne evA che ane huM lagnanA kAmamAM gUMthAyA chuM e jANe che chatAM mane tAkIde evAgye che eTale kaI gaMbhIra banAva banyA hAvA joI e. sAdhAraNa saMjogAmAM te e mane na ja elAve. ' tAnAjIe lazkara taiyAra karyuM ane rAyagaDha javA nIkaLyA. lagna lagnane ThekANe rahyuM ane lagna mATe ubhA karelA maMDapamAM tAnAjInuM lazkara AvIne khaDuM thaI gayuM. maoNMgaLavAdyo badhe thayAM ane raNavAdyonA avAjo saMbhaLAvA lAgyA. lamasamAraMbha yuddha samArabhamAM pheravAI gayA. tAnAjI potAnA lazkara sAthe nIkaLyA ane rAyagaDha jaI pahoMcyA. mahArAja ane tAnAjI acapaNanA sAthI hatA. lagATiyA mitra hatA, eTale eka bIjAnI sAthe arAbariyA tarIke sarakhI chUTa letA hatA. mahArAja pote jagaprasiddha thayA hatA, ahu meTA mANasa anyA hatA. sAdhAraNa jAgIradAranA putranI pAyarIthI svaparAkramathI caDatA caDatA pote rAjA thayA ane te vaLI mulkamazahura prabhAvazALI ane pratApavAna rAjA banyA hatA. lAkhA mANasAnA e pAlanakartA ane annadAtA banyA chatAM potAnA jUnA sAthIonA ane mAtA jIjAbAInA te ' zivabA 'ja rahyA hatA. bacapaNanA sAthIone emaNe pote potAnA vartanathI ema naheAtuM lAgavA dIdhuM ke mahArAja to have zikhare cagyA ane emanI sAthe kAIpaNa jAtanI snehI ane sAthI tarIkenI chUTa na levAya. mahArAja tA potAnA bacapaNanA sAthIo, snehIonI sAthe pahelAnA jeTalI ja chUTathI vatA hatA ane emane paNa snehInI chUTa levA detA hatA. tAnAjInI sAthe, e emanA bacapaNanA sAthI hAvAthI bahu ja premathI vatA. moTA thayA tene mahArAjane kAM na hatA. emaNe emanuM mana mAruM rAkhyuM hatuM. meTA thatAM emaNe dRSTi ane hRdayanA vikAsa karyAM hatA. tAnAjInI sAthe emanA jUnI dAstInA saMbaMdha jema jema varase jatAM gayAM tema tema vadhate ja gayA hatA. mahArAja peAtAnA amaladArA pratye kaDaka hatA. mahArAja niyamana ane zista mATe bahu sakhata hatA. potAnA saradArA upara 59 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 che. zivAjI caritra | prakaraNa 1 bhu emanA jakharA kara5 hatA paNa peAtAnA jUnA sAthIo sAthe teA e sIdhA, sAdA ane saraLa dAsta ja hatA. zivakhA rAjA thayA eTale kAI jUnA sAthI pAtAnA emanI sAthenA aMgata karatA to emane e ataDApaNuM lAgatuM ane sAthInuM ke snehInuM AvuM ata gamatuM paNa na hatuM. vanamAM pheraphAra vana emane tAnAjIne AvatA joI mahArAja sAme gayA ane haMmezanI mAphaka ene bheTI paDyA. jAnI dAsta eka khIjAne maLyAthI je AnaMda thAya che, je harSa thAya che te bannee anubhavyA. pachI tAnAjIe mahArAjane premanA ThapakA ApIne kahyuM ke ' mAre tyAM rAyakhAnuM lagna che ane e lagnanA kAmamAM pazu mane jaMpIne kAma karavA na dIdho. huM Apane sahakuTuMba AmaMtraNa karI lagna mATe laI javA AvavA nIkaLyeA hatA eTalAmAM saMdezA Avyo eTale lazkara laI ne hAjara thayA chuM. kheAlA have zA hukama che. Apa tA mahArAjA eTale Apane amArA jevA sevakanI zI paDI hAya ? Apa te haMmeza mahattvanA phrAmamAM rAkAyelA ja che e huM jANuM chuM paNa A vakhate e kaMI cAlavAnuM nathI. A vakhate jo A tAnAjInI jhuMpaDI pAvana na karI te| ApaNe te jhagaDA karavAnA chIe. A vakhate huM apamAna nathI khamavAnA. mAru' AmaMtraNa pAchuM ThelAze te ApaNe teA tamArI sAthe amelA zarU karavAnA. loko badhA mArI kiMmata karaze ke tAnAjI zivAjI mahArAjane mAnItA kahevAya che paNa enA dikarAnA lagnamAM mahArAja na padhAryAM. mela sahakuTuMba padhAravAnAne? mArA garIbanI jhupaDImAM zakaya teTalI gADhavaNa A sevake karI che. A sevakane tyAM mIThuM' reTalA je maLe tenA svIkAra karavA paDaze. jo A vakhate gallAM tallAM karazeA tA ApaNe kAI divasa karI dostInA hakamAM Agraha nathI karavAnA. ame sevaka rahyA eTale zuM amane mAnanI lAgaNI nahi hAya krama ?' zivAjI mahArAja khelyA 'tAnAjI ! tuM ekalAja melyA karIza ke mane kheAlavA daIza. huM teA phakta tane patra lakhIne keTalIka bAbate jaNAvavAnA hatA paNa mAe mane aAgraha karyAM ke tAnAjIne khelAva, A vakhate enI salAhanI khAsa jarura che. tArI tA salAha levAnI che eTale meM tane patra lakhyA. rAyabAnuM lagna e zuM mAre mATe AnaMdanA prasaMga nathI ? mane vaLI AmaMtraNa zenuM hoya ? huM te! tArA ja chuM. mArA dikarAnuM lagna che temAM tuM vaLI mane AmaMtraNa karanAra kANu ? tAnAjI ! huM bhAre mujhavaNamAM chuM. mArI mujhavaNa tuM jANIza te tane paNa ciMtA thaze ane tuM mane kSamA karIza. ' tAnAjIe mahArAjanA mhAM tarapha joyuM ane enI khAtarI thaI ke kaMI bhAre ciMtA emanA hRdayane satAvI rahI che. A vAta cAlI hatI. eTalAmAM jIjAbAI AvyAM. tAnAjIe mAtA jIjAbAInA pagamAM mAthu* mUkavu. jIjAbAie tAnAjIne AzIrvAda ApIne tenA ovAraNAM lIdhAM. pachI tAtAjIe mahArAjane mujhavaNanuM kAraNa pUchyuM. mahArAje kahyuMH ' tAnAjI tArA AmaMtraNano huM svIkAra karu chuM. tAre tyAM lagnamAM mArA sivAya badhA Avaze. mAre mAthe teA eka bhAre jokhamadArI AvI paDelI che. mahA vada 9 sudhImAM kAnDANAne killA kabaje karI mAre mAtA jIjAbAI te ApavAnA che. e mudatamAM e killA haraprayatne kabaje karI mAtAne havAle karavAnI mAre pratijJA levI paDI che. rAyamAne huM mArA AzIrvAda meAkalIza. e konDANA kabaje karavAmAM phaLIbhUta thaIza te| tarata ja tane AvIne bheTIza ane tAre tyAM rahIza. te AmatraNa na ApyuM hota te paNa huM te e saMbaMdhI vicAra ja karI rahyA hatA. tAnAjI! kAnDANAne kille udayabhANanA hAthamAMthI levAnuM kAma bahu kaThaNa che e tuM jANe che. e killA mahA vada 9 sudhImAM je hu' na jItuM te| mAruM vacana jAya ema che. tAnAjI! mArI A aDacaNa samajIne tu' mane kSamA kara. manamAM jarAe echuM naANutA. tArA tAlIma pAmelA lazkaramAMthI keTalAka cunaMdA vIrane huM kAnDANAnI laDAImAM mArI khAsa TukaDImAM mArI sAthe rAkhavAtA chuM. tuM AnaMdathI rAyakhAnuM lagna ATopI leje. joje manamAM jarAe ochuM na ANutA hAM. kAnDANA jItIne jIvatA AvIza te tane maLAza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 luM] che. zivAjI caritra nahi te hari IcchA." mahArAjanA A zabdo sAMbhaLI tAnAjI ane zelAra mAmAM bhAre ciMtAmAM paDyA paNa tarataja mUTha upara hAtha pheravI tAnAjIe kahyuM- mahArAja huM jIvate chuM ane mArA jevA keTalAe saradAro ApanI hajUramAM che te Apa kenDANunI citA zuM kAma karo cho ? mArA rAyabAnA lagnanI tithi paNa mahA vada 9 nI ja che. mahArAja! Apa duzmana sAme laDAImAM laDatA he te vakhate ha lagna samAraMbhamAM AnaMda bhagavate houM e koI divasa bane? mahArAja, huM Apane sevaka, hajI jIvate chuM. ApanI pratijJA saphaLa karavAnI javAbadArI te mArI che. ApanA kAmo vizvAsathI Ape Aja sudhI mane saMyAM che ane meM te ApanA AzIrvAdathI yathAzakti pAra utAryA che. A vakhate Apa jAte kenDANA upara javAnuM kahe che e te Apa mAruM haDahaDatuM apamAna kare che. zuM ASa ema mAne che ke ApanI pratijJA ane nizcaya karatAM rAyabAnA lagnanuM mahattva mane vadhAre che ? mahArAja ! A sevakane Apa anyAya na kare. haju Ape mane barobara nathI pichAnyo. ApanA karatAM mane A jagatamAM kaIpaNa cIja vadhAre vahAlI nathI. gharabAra, bALabaccAM, vatanavADI vagere sarve cIne huM Apane mATe lAta mAravA taiyAra chuM, eTaluM ja nahi paNa mane mekSa maLato hoya to te paNa huM ApanI sevA mATe ja kare. rAyabAnuM lagna pachI thaze. pahelo konDANuno nikAla pachI rAyabAnuM lagna. kenDANa Apane caraNe mUkI vacanamAM baMdhAyela Apano hAtha chUTe karuM pachI rAyabAne hastameLApa karAvIza." zivAjI mahArAje tAnAjIne bolatA aTakAvIne kahyuM:-" tAnAjI! nahi. tuM utAvaLe nA thatuM. tuM lagna samAraMbha ATopI le. huM kenDANAne kirla kabaje karavA jAuM chuM. mArI hAjarInI khoTa tane bhAre sAlase e huM jANuM chuM paNa bhAI mAro IlAja nathI. tuM bIjI trIjI vAta javA de ane kenDANAne sara karavAnA saMbaMdhamAM kaMI khAsa sUcanAo tAre mane karavAnI hoya te bela. lagna mekpha na rakhAya. tAre mAruM mAnavuM ja paDaze. tArI haTha nahi cAle." tAnAjImahArAja ! Aja sudhI jiMdagImAM ApanA hukame muMge meMDha uThAvate Avyo chuM paNa snehI tarIkene mAre hakka bajAvI Aje te huM ApanuM nathI ja mAnavAne Aje te Apane mAruM ja mAnavuM paDaze. huM ApanuM mana manAvIza. nahi mAne to huM haTha karIza ane mAre raste Apane ghasaDI jaIza. Aje A bAbatamAM huM mAruM dhAryuM karavAno chuM.' zivAjI mahArAja-tAnAjI! jIda mUkI de. keTalIka vakhate tu bhAre chaThThI banI jAya che. rAyabAnuM lagna mokUpha nahi rahe. mArA vicAra tuM nahi pheravI zake. rAyabA upara tArA jeTale mAro paNa hakka che. enuM lagna nakkI karavAnuM ke mokupha rAkhavAnuM kAma mAruM che. enuM lagna mahA vada 8 ne roja nakkI thayuM che te mullavI nathI rAkhavAnuM, samajyo tAnAjI. have A vAtanI jIda nahi karato." tAnAjIe kahyuM -mahArAja ! Apa ApanA vAkcAturyathI amAre meDhe DU mAro che paNa Aje te kaTi upAye paNa mAnavAne ja nathI. huM Apane konDANA upara nathI javA devAne e vAta nizcita mAnavI. rAyabA tamAro che. tame ene mArA karatAM vadhAre lADa laDAvyAM che. enuM lagna nAmane roja karavAno ja Apane Agraha hoya te Apa umarAMThe jAo ane lagna samAraMbha ATopI le. huM e tithie kenDANuM kabaje karIne ApanA caraNa pAse AvI pahoMcIza. Aje te meM Apane kenDANe nahi javA devAno nizcaya ja karyo che. tAnAjI mAlusare je dezasta. sAthI, snehI, mitra zivAjI mahArAjano hato chatAM kenDANa levA mATe mahArAjane jAte javuM paDayuM. kAraNa tAnAjI enA dikarAnA lagna samAraMbhamAM rokAyA hatA, e bInA tavArIkha vAMcanArAo vAMcaze to mArI svAmIbhakti, mitra prema mATe kevo halake abhiprAya bAMdhaze ? mahArAja ! Apane rAyabAnA lagna mATe khAsa Agraha hAyate Apa mukhatyAra cho. Apa mArA vagara lagna ATopI le. huM te ke jANe kabaje karavA jaIza. mAro nizcaya thaI cUkyo, have e pharavAnuM nathI. ApanA AzIvo huM e udayabhANane jotajotAmAM nAza karIza. Apa jarA paNa ciMtA na rAkhe. enA zA bhAra che. mahA vada 9 sudhImAM kevANuM ApaNo che ema nakkI mAnaje. mahA vada 10 ne reja kanANA upara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 . zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM mugala vAvaTA nahi hoya. zivAjI mahArAjanuM nizAna krAnDANA upara pharakaze enI Apa khAtarI rAkheA. rAjakIya dRSTie paNa Apane kAnDANA upara javA devA e mutsaddIpaNAnI khAmI gaNAya. badhI bAjuethI vicAra karIne meM kAnDANA upara caDAi karavAnA nizcaya karyo che. have mane mArA nizcayathI kAI paNu mAsa DagAvI zake ema nathI. huM Akhara sudhI aDaga rahIza. mahArAja, mane rajA ApA huM e udayabhANane mahArASTranI samazeraneA svAda cakhADuM. kAnDANA sabadhI je kaMI sucanAo karavI hAya te karA. A tamArA jUnA sAthI, bacapaNanA dAsta ApanI pAse AjIjIthI ATalI mAgaNI kare che. mahArAja mArI IcchAne mAna Apo. mane AzIrvAda Apo. huM Apane page paDIne vinavuM chuM.' ema khelI tAnAjI mahArAjane page paDavA jAya che eTalAmAM mahArAje ene pakaDI lIdhA ane tene bheTI paDyA. khanne snehIoe eka khInna sAme Tagara Tagara joyAM karyuM. mahArAja melyAH-- tAnAjI kAI kAI divasa nahi ane Aje tuM ATalA badhA jIddI kema banyA chuM? tAnAjI ! vahAlA tAnAjI ! ATalA badhA jakkI na bana. samajI jA. tArI jIdda mUkI de. konDANA upara caDAI e kaMI nAnI sunI vAta nathI. e tA ziranA saTTA che. huM jAte ja jaIza ane jagadaMbAnI kRpAthI jaya meLavIza. khaLatI AgamAM huM tane nAMkhuM tenA karatAM huM ja paDuM e vadhAre sArUM che. tAnAjI, mArAthI tane kema javA devAya. tuM lavividha ATopI le. na kare nArAyaNa ane jo pariNAma viparIta Ave ane jo huM raNamAM paDuM te| tuM bAkInuM kAma puruM karI leje. tArA upara pUrepurA vizvAsa che. ApaNA khemAMthI ekatA pAchaLa rahevuM ja joie, nAMDhe te huM tane mArI sAthe rAkhata. kamanasIbe jo bAjI badalAya ane apajaza Ave tA hiMmatathI, dhIrajatho hiMdavI svarAjyanI sattAnA vikAsa karI tene vadhAre majabUta karavA mATe tArI jarura che. ApaNe banne jaIe e ThIka nahi ' mArI khAtara, dezanI khAtara, dharmanI khAtara, tuM mAruM mAna. prabhunI evI IcchA haze te huM jo raNamAM paDuM te hiMdu dharmanA chala karanAra musalamAnI sattAne tuM jIvatA hAIza tyAM sudhI sukhethI suvA daIza nahi enI mane khAtarI che. tArI zakti evI che, tAruM dharmAbhimAna evuM che. tAnAjI mArI pAchaLa tArI jarura che mATe tAre pAchaLa rahevuM ja paDaze. badhuM tane kahyuM che. tArI IcchA hAya ke na hoya, mAre tane nArAja karavA paDaze. konDANA upara huM jaIza.' mahArAjane hAlatA aTakAvone tAnAjI khelyA:-- * Apa e vAta tA karatA ja nahi. Apane huM konDANA upara nahi javA dauM, koTi kALe nahi javA dauM, mahArAja! Apa jAe ane viparIta pariNAma Ave teA e mane zaramabhareluM che. mArA jevA tAnAjI mahArASTra sekaDA meLavyA che ane haju maLaze, paNa zivAjI rAjA tA mahArASTrane eka ja maLyo che. mArA jevA seMkaDAnA nAza thaze te paNa hiMdutva rakSaNa mATe sthApavAmAM AvatI sattAnuM kAma aTakaze nahaM ane DhIluM paNa paDaze nahi, paNa Apane vALa vAMko thatAM ja Aja sudhInuM kareluM badhuM dhULa maLI jaze. mahArAja! hiMdutvanuM rakSaNa karavA mATe, hiMdu dharma uparanA atyAcArA aTakAvavA mATe, hiMduonI Ijjata sAcavavA mATe Apane huM nahi javA dauM. huM jAte jaIza have A bAbatamAM huM tamane nahi khelavA dauM. basa ! mArI haTha che. mArI jIda che. huM te pAra utArIza. huM te amalamAM mUkIza. huM mArA nizcaya pramANe vartIza, konDANA jItavA mATe huM mArA lazkara sAthe jaIza. AkAza pAtALa eka thAya, sUrya pUrvanA pazcimamAM uge te paNa huM mahArAjane konDANA upara lazkara laI ne nahi vA dauM. kRpA karI mane rAjI khuzIthI rakta Ape. mahArAjanA AzIrvAdathI mane uttejana maLaze. ' banne snehI vacce A saMbadhamAM khUba kheMcatANu thaI. tAnAjInA nizcaya AgaLa mahArAjanuM samajAvavuM niraka nIvaDayuM. badhA prayatnomAM mahArAja niSphaLa nIvaDayA eTale emaNe tAnAjIne rajA ApavAnA vicAra karyAM. bahu dukhI hRdaye mahArAje tAnAjIne konDANA upara caDAI karavAnI rajA ApI. tAnAjI rAjI rAjI thaI gayA. zelAra mAmA paNa khuzI thayA. mAtA jIjAbAI e tAnAjIne aMta:karaNanA AzIrvAda ApyA. tAnAjI pAtAnA lazkara sAthe rAyagaDha AvyA hatA. jIjAbAI e tenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ] che. zivAjI caritra lazkaranA amaladAro ane sainikone temanA darajajA mujaba sarapAva Apo. badhA mANaso rAjI thayAM. mahArAjathI chUTA paDatI vakhate tAnAjIe kahyuM "mahArAja ! Apa nizciMta rahe. A sevaka Apane bela nIce nahi paDavA de. mahA vada 8 ne roja konDANA killA upara ApanuM nizAna pharakAvavAmAM Avaze tenI khAtarI rAkhe. Apane sevaka e kAma ATopIne AnaMdathI Apane maLavA Avaze. Apane maLyA pachI ApaNe rAyabAnuM lagna ATopIzuM. mahArAja ! ApanI sevAmAM ja je huM mRtyu pAmuM te rAyabAnuM lagna Apa karazo ja emAM mAre kahevAnuM na hoya. ApanI sevAmAM, hiMdu dharmanI sevAmAM, ApanA A sevakano saddaupayoga thayo ema mAnI Apa saMtoSa mAnazo.' banne sAthIo eka bIjAne premathI bheTyA. konDANAnI caDAInI vyuharacanA saMbaMdhI bannee vAtacIta karI kAryakrama goThavyo. pitAnuM kAma ATopI kenDANanI caDAImAM pitAnI sAthe potAnA bhAI sUryAne levAnuM nakkI karI ene ghaTatI sucanAo ApI. mAtA jIjAbAInA AzIrvAda laI tAnAja lazkara sAthe nakkI karele divase zelAramAmAne sAthe laI konDANa killA tarapha javA nIkaLyA. kenDANAne kille je mahattvane have te te majabUta hato ane e killA upara bhAre baMdebasta ane sakhata pahero rAkhyo hato. kenDANAnuM mahattva ane mahArASTra kabaje rAkhavAne mATe tenI upayogitA mugale barAbara samajI gayA hatA ane tethI ja bhAremAM bhAre lazkara emaNe kaDANAmAM rAkhyuM hatuM. killAmAM chUpI rIte praveza karI aMdara pesI tumula yuddha karI jiMdagInA sAhasa kheDIne paNa kaDANA kabaje karavAne tAnAjIne nizcaya hato. kAnhANA killAnI nabaLAI kyAM che te baLI kADhI teno lAbha laI e che bhege aMdara praveza karavAnI tajavIja tAnAjI karI rahyA hatA, paNa mANuno ochAmAM ocho bhega ApIne chUpI rIte caDavuM hoya to kyAM thaIne javAya ema che te kaI batAvatuM na hatuM. e khabara maLyA sivAya dhAryuM kAma dhArI mudatamAM thAya ema na hatuM eTale tAnAjIe e khabara meLavavA mATe bhAre prayAsa zarU karyA. bhagIratha prayatna pachI emane khabara maLI ke konDANa kilAnI taLeTImAM eka gAma che, tyAMne paTela bahu bAhoza che ane te A killAnI badhI sthiti jANe che. ene zI rIte maLavuM teno vicAra tAnAjIe karyo. tAnAjI e paTelane maLavA jAya te badhAne vahema jAya ema hatuM. mugalanA koI mANasanI jANamAM AvI jAya ke zivAjI rAjAnA mANaso sAthe A paTela saMbaMdha rAkhe che te te paTelanI khAnAkharAbI thavAnI ane kAma paNa thatuM hoya te e bagaDavAnuM, mATe bAjI na bagaDe evI rIte chUpI rIte chUpe veze e paTelane tyAM javAnuM sAhasa kheDavAne tAnAjIe nizcaya karyo. e paTelane tyAM enI chokarIne lagna hatuM. paTela jAte kaLI hatI. lagna prasaMgane lIdhe paTelane tyAM paraNAonI jabarI dhamAla cAlI rahI hatI. gAnatAnanA jalasAo paNa cAlI rahyA hatA rASTramAM evI paddhati che ke lagna prasaMge kuladevInI ArAdhanA mATe, pitAnA kulanI devIne saMtoSavA mATe, devInA bhajanIkAne bolAvI emanI pAse mAtAnA gIte gavaDAvIne mAtAne nAme jalase kare che. lagna nirvidane patI gayA pachI mAtAne nAme A jalasA karavAmAM Ave che. tene "paDha" kahe che. A gAMdhaLI lekene Aja dhaMdhe heya che. gAMdhaLIo aitihAsika gIte jene marAThImAM vA ' kahe che e bolavAmAM ane racavAmAM bahu hoziyAra hoya che. A paTelanI chokarInuM lagna patI gayuM hatuM ane ene tyAM gAMdhaLa cAlu hatA. paTela sArI sthitine, khAdhepIdhe sukhI ane nyAtamAM AbarUdAra gaNAte eTale ene tyAM ghaNuM sArA sArA gAMdhaLIo bhegA thayA hatA. tAnAjIe pitAne veza badalyo ane pote gAMdhaLI banyo. A vezamAM tAnAjI paTelane ghera gayo. rAtre gaMdhaLIonA pivADA zarU thayA. gheDa pivADA gavAyA pachI dhIme dhIme lekene uMdha AvavAthI lokeAe javA mAMDayuM. gharano mAlIka ane bIjA keTalAka pratiSThita ane sabhya memAno jalasAmAM beThA hatA. A navA gAMdhaLIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM pivADe belavA kahyuM tyAre A vezadhArI gedhaLI tAnAjIe eka pivADo zarU karyo. A pivADAmAM zivAjI mahArAjanI mahattA varNavAmAM AvI hatI. mahArAja avatArI puruSa che ane hiMduonA uddhAra mATe e jamyA che. vagere bAbatothI A pivA bharapura hatuM. A pivADAthI tAnAjIe hAjara rahelA kaLI lekemAM jusso Apyo. paTela samajI gayo ke A gAMdhaLI kaI vezadhArI che ane te zivAjI rAjAne koI khAsa mANasa hovo joIe. paTela tAnAjIne khAnagImAM laI gayA ane bane vacce dilasaphAInI vAta thaI. paTelano vahema sAco Tharyo. tAnAjIe paTelane mAMDIne vAta kahI. hiMdutva ane hiMdudhamanI kevI durdazA musalamAnoe karI che tene sAce citAra tAnAjIe paTelanI najara AgaLa khaDo karyo ane hiMduonI durdazA karanAra musalamAnI sattAne prajAnA sukha mATe jaDamULathI ukheDI nAMkhavA mATe zivAjI mahArAjane avatAra thayo che e vAta samajAvI. zivAjI mahArAjanI janA, emane tyAga, emanI mahattA vagerenI samajaNa pADI paTelanuM haiyuM picuM pocuM karI nAMkhyuM. paTele Akhare tAnAjInA khoLAmAM mAthuM mUkyuM ane kahyuM ke " zivAjI rAjAne AjathI huM paNa sevaka thaye ema samajaje. mAruM zarIra mugalAnI cAkarImAM che paNa mAruM haiyuM to zivAjI mahArAjane caraNe che.' tAnAjInI e paTele tArIpha karI ane enI sevAvRtti mATe bhAre vakhANa karyA. kenDANa killo mahArAja game te bhoge amuka divasamAM sara karavA mAge che vagere jeTalI jaNAvavA jevI vAta hatI te kahI ane paTelanI madada mAgI. gupta rIte killAmAM praveza karavAnuM nakkI karavAmAM AvyuM che te killAnI kaI bAjuethI caDavAnuM saheluM thaI paDaze e bAtamI tAnAjIe paTela pAse mAgI. killAnI nabaLI bAju batAvavA tAnAjIe paTelane Agraha karyo. paTele tAnAjIne zabda pAcho na Thelyo ane killA saMbaMdhI mAhitI ApI. killAnI jamaNI bAjunA amuka bhAgane DeNugIrInI khINa kahevAmAM Ave che tyAM AgaLa thaIne caDavAno prayatna karavAmAM Ape te phaLIbhUta thavAno saMbhava che ema paTele jaNAvyuM. tAnAjIne joItI khabara maLI eTale enAM pagamAM jora AvyuM. koLI paTelano upakAra mAnyo ane je kile hAtha Avaze to tArI sevAnI kadara acUka thaze ema bolI tAnAjI paTelane rAjI karI potAnA lazkaramAM AvI pahoMcyuM. tAnAjIe joItI badhI mAhitI meLavI hatI. sarva sAmagrI taiyAra karI pitAnA hAtha nIcenA amaladArone sacanAo ApI dIdhI potAnA sainikonI TukaDI pADI dareka TukaDI potAnA vizvAsa mANasAne seMpI potAnA bhAI sUryAne lazkaranI eka TukaDI soMpI laDatanI badhI sUcanAo ApI. vRddha zelAramAmAne sAthe levA paDyA. DosAe jIda pakaDI ke aNIne prasaMge vRddha avasthAnA bahAnA nIce huM saMtAI nahi besuM. "mArI uMmara vRddha heya te mAro anubhava samarAMgaNamAM kAma Avaze mATe mArI khAsa jarUra che. uMmara vadhI chatAM mArI hiMmata haju ghaTI nathI. samarAMgaNamAM huM haju paNa juvAna chuM. samarabhUmi upara keIpaNa juvAna karatAM zatrunI katala huM vadhAre karI zakIza. hiMdutvanI sevAmAM meM paNa keTalAMka varase kADhayAM che. have khATale paDIne maravA karatAM raNamAM paDIne svarge javuM eja zreyaskara che. mArA bhANuo zatru sAthe samarAMgaNamAM samara khelI rahyA hoya te vakhate huM gharamAM besI rahe e mane kema game.' zelAramAmAnA ati AgrahathI temane paNa sAthe lIdhA. 8. mahA vada 9 ne divasa tAnAjIe utAvaLa karI. rAtane divasa ane divasanI rAta karIne kAma lIdhuM chatAM e jaladIthI A kAma na ApI zako. mahA vada 9 no divasa AvI pahoMcyA. te divase sAMje tAnA pitAnI TukaDI sAthe kenDANA najIkanI jhADImAM AvIne saMtAI beThe. judI judI TukaDIo, pita pitAnAM kAme ravAnA karI. kaye vakhate zuM karavuM tenI sUcanAo javAbadAra amaladArone ApI dIdhI. tAnAjInI A TukaDImAM cuMTI kADhelA, kasAyelA ane anubhavI yoddhAo hatA. emanI nasa nasamAM hiMdutane jIse Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 9 ]. che. zivAjI candri dekhA daI rahyo hato. mahArAjane paDate bela jhIlavA mATe emane eke eka sipAhI pitAnA prANu pAtharavA taiyAra thAya evo hato. sUryAjI mAlasarene potAnI TukaDI sAthe kalyANa daravAjA AgaLa AvI taiyAra rahevAnI sUcanAo apAI hatI. daravAjo khulI jAya eTale tarata ja aMdara dhasI javAnI goThavaNa karavAmAM AvI hatI. DeNugIrI khINa najIkanI jhADImAM tAnAja ane zelAramAmA pitAnI TukaDIo sAthe bIjI TukaDIonI vATa joIne ubhA hatA eTalAmAM dhArelI TukaDI AvI pahoMcI. eka bIjA sAthe maLyA eTale saheja ghoMghATa thayo. tAnAjIe tarata hukama pharamAvyo ke AjanI laDAI kaMI judA ja prakAranI che. moMmAMthI saheja paNa avAja thaze te AkhI bAjI uMdhI vaLI jaze. Aje mauna sevIne chata meLavavAnI che. mauna toDaze te duzmananuM kAma karaze. keIe vAtacIta karavI nahi. tAnAjIe jagadaMbAnI prArthanA karI, badhA tarapha najara pheravI ane dhIme avAje kahyuM 'badhA taiyAra thaI jAo. mArI pAchaLa pAchaLa tamAre killA upara caDavAnuM che. eka mANasa TheTha killA upara caDI jAya tyAre ja bIjAe dora jhAlA, nahiM te dara vajanathI vacamAMthI tUTI jaze ane bAjI bagaDI jaze.' A TukaDImAMthI 50 mANase upara caDavA mATe tAnAjIe cUMTI kADhyAM ane bIjAone bIjuM kAma soMpI dIdhuM. yuddha zarU thAya eTale kalyANa daravAjethI aMdara dAkhala thavA mATe keTalAkane sUcanAo ApI. nakkI karelA 50 mANasa sAthe tAnAjI khINamAM gayo. jUnA vakhatamAM killAmAM chUpI rIte bharAI chApe mAravAnI jyAre keI taiyArI karato tyAre e killAmAM game te prayatna pI rIte praveza karavAnI jogavAI ene karavI paDatI. chUpI rIte killA upara caDI javAnA kAmamAM pATalAne upayoga karavAmAM AvatuM. tAnAjI pAse eka jabarI pATalA hatI. e pATalA ghonI madada vaDe tAnAjIe ghaNI vakhate ghaNA killAe kabaje karyA hatA A pATalAnI madadathI tAnAjIe ghaNI vakhate yaza meLavyA hatA. A pATalAdhenuM nAma tAnAjIe yazavaMtI" pADyuM hatuM. A yazavaMtIne tAnAjI eka suMdara dAbaDAmAM pitAnI sAthe ja rAkhatA. Aja sudhI jyAre jyAre jarUra paDI tyAre tyAre A yazavaMtIe tAnAjIne yaza Apyo hate. Aje A kenDANA gaDha caDavA mATe eNe yazavaMtIne dAbaDAmAMthI bahAra kADhI tenA upara siMdura chAMTayuM ane premathI hAtha pheravyo. tAnAjIe ene mATe motInI eka jALI taiyAra karAvI hatI te jALI ene paherAvI ane kahyuM. "yazavaMtI, Aja sudhI te mane yaza Apyo che, mArI Ijjata rAkhI che. hiMdutva rakSaNanA kAmamAM te madada karI che. beTA yazavaMtI ! Aje paNa nimakahalAlAthI tuM kAma karaje.' ema kahI enI kamare dara bAMkhyo ane tene kilAnIpara caDAvI. yazavaMtI De dUra gaI ane pAchI pharI. yazavaMtIne pAchI AvatI joI vRddha zelAramAmAM ekadama camakyA ane bolyA " tAnAjI! Aje A apazukana thAya che. yazavaMtI yaza vagara pAchI AvI. koI divasa nahi banelo banAva banyo. jANe yazavaMtI mAThA pariNAmanI AgAhI ApavA mATe pAchI AvI hoya ema mane te lAge che. tArI marajI hoya te Ajane kAryakrama kAla upara mokupha rAkhIe.' tAnAjI saheja hasyA ane kahyuM " mahA vada 10 ne roja kAnANA killA upara mahArAjane vAvaTo pharaka ja joIe. AvatI kAle mugala vAvaTo konDANA upara uDatuM hoya to mahArAjanI pata jAya, vacana jAya. mAmA, A te prabhu kasoTI kare che. mArI svAmIbhakti prabhu tAvI juve che. huM yuddhamAM khapI jAuM toe zuM? mahArAjanI sevAmAM khapI jaIza to svarge jaIza. zivAjInA sAthI duzmana sAme AvyA pachI vaLI maraNathI Darate haze? mahArAjanA sevaka mRtyuthI bhAgatA haze? mAmA, maraNe kone choDyA che? eno kheda che. vibhae nakkI karele vakhate kALa AvIne jhaDapI javAno ja. yazavaMtI pAchI AvI te mane cetavaNI ApavA paNa AvI hoya ke mAro aMta samI pa che mATe mArAthI banatA saghaLA prayatna karI mAre mAruM maraNa vIranI yAdImAM noMdhAvavA taiyAra thavuM. gaDha upara hale karavAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 1 luM vAta mokUpha te rakhAya ja nahi." ema belI yazavaMtI tarapha bahu gussAthI tAnAjIe joyuM ane kahyuM "yazavaMtI Aje te mane apazukana karyA che. mArA aMtanI AgAhI ApavA tuM AvI chuM kema? tuM jA, tane pAchI choDuM chuM. mane prANanI paravA nathI, tuM tArI pharaja bajAva. huM mArI pharaja bajAvIza. jA yazavaMtI, jA, upara jA. te aneka jIta meLavI che temAM A eka vadhAro kara." ema belI yazavaMtIne upara choDI. yazavaMtI sarasara karatI upara gaI ane pattharane cUMTIne beThI. tAnAjIe derane AMcako mAryo ane yazavaMtI barAbara ceTI che ke nahi tenI khAtarI karI. zelAramAmAM upara caDavA mATe taiyAra thayA temane dUra karIne tAnAjIe kahyuM "mane prathama javAde. mArI tyAM pahelI jarura che. eka mANasa upara pahoMcyA pachI bIje caDe e rIte tame eka pachI eka bIjAne ema badhAne upara mokalIne upara Ave. upara AvavAnI utAvaLa karIne eka mANasa upara pahoMcatA pahelA bIje caDavAnI zarUAta karaze te adhavacamAM dara tUTI jaze." tAnAjIe pitAnI talavAra dAMtamAM pakaDI ane upara caDavA mAMDyuM. jotajotAmAM tAnAjI upara caDI gayo rAtA aMdhArI hatI. paNa bahu bihAmaNI lAgatI hatI. sarvatra araNyanI zAMti patharAI hatI. bIlakula avAja karyA sivAya eka pachI eka pacAse marAThAo upara caDI gayA. tAnAjI upara ubhe ja hato. je marAThAo upara Ave tene tenA zastra sAthe tAnAjI jamIna upara suvADI dete. killAnA jhuMjhAra buraja upara meTI topa hatI te kabaje karavAnuM ane kalyANa daravAjo khelavAnuM ema be kAma prathama karavAnAM nakkI karyA hatAM. avAja karyA sivAya paherA uparane sipAhI ane rastAmAM je kaMI maLe tene kApI nAMkhavAnI sUcanA tAnAjIe badhAne ApI ja mUkI hatI. jhuMjhAra araja AgaLa jaI tapa kabaje karavAnI ane chUpI rIte kalyANa daravAje jaI paherA uparanA sipAhIone sApha karI daravAjo kholavA saMbaMdhI sUcanA apAI gaI hatI ane te mATe mANaso paNa nakakI karavAmAM AvyA hatA, eTale badhA upara caDyA pachI nakkI karelA kAma mATe sau cAlyA gayA, jhuMjhAra buraja upara paThANane pahero hate. tyAM jaI marAThAe sutelA paherAvALAone kApI nAMkhyA. je jAgatA hatA temane paNa acAnaka jaI kApI nAMkhyA. paherAvALAone kApI marAThAe aMdara paThA ane jhuMjhAra buraja uparanI mATI temAM eka jabarI mekha mArI. A kAma ATopI A ToLI kalyANa daravAjA tarapha gayelA mANasenI kumake gaI. marAThAoe kalyANa daravAjA uparanA paherAvALAone katala karyA ane kalyANa daravAjo marAThAo khelavA lAgyA. tAnAjInA hukama mujaba marAThAoe mauna sevyuM hatuM paNa ATalI badhI katala thayA pachI vAta chUpI rahe e zakya na hatuM. vAta phelAI ke marAThAo gaDhamAM ghusyA che. udayabhANane khabara karavAmAM AvI ke marAThAo kilAmAM bharAyA che ane emaNe tophAna zarU karI dIdhuM che. udayabhANu nIzAthI cakacura thaIne janAnakhAnAnuM sukha ane vaibhavavilAsa bhogavI rahyo hato. marAThAonA tophAnanI khabara maLI eTale eNe jaNAvyuM ke emanA upara ApaNe caMdrAvalI hAthI choDI mUko ane sIdI hilAlane taiyAra thavAnI khabara Ape. caMdrAvalIthI ja kAma patI jaze ane jo enAthI nahi pate te sIdI hilAlane belAva eTale marAThAo ubhI pUMchaDIe nAsI jaze. mAre jAte AvavAnI jarAe jarura huM jete nathI.' A gAMDA hAthIne marAThAo sAme choDI devAmAM Avyo. gAMDe hAthI suMTha vIMjhata vijhane marAThAo upara cAlI Avyo. tAnAjI bahu cAlAkIthI enI suMDhamAMthI bacI gayo ane hiMmatathI enI pITha upara caDayo ane talavAravaDe hAthInI sUMDha kApI nAMkhI ane hAthIne mArI nAMkhyo. hAthI paDo eTale hAhAkAra thayo. hAthI paDavAnA samAcAra udayabhANane pahoMcADavAmAM AvyA eTale e taiyAra thayo. ene khabara maLI ke marAThAoe kalyANa daravAje sara karI tenA upara marAThA sipAhIo mUkI dIdhA che ane mugala sipAhIonI bhAre tala karI che. eNe jANyuM ke marAThAo lehInA tarasyA che ane bhAre khUnnasavALA che. AvA jabarA killAmAM emaNe pesI jaIne mugalenI katala karI che eTale have kille jItyA sivAya e nathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 1 3. , cha. zivAjI caritra rahevAnA. eNe jIvavAnI AzA mUkI dIdhI. marAThAonI sAme jatAM pahelAM eNe pitAnI begamane enA maraNa pachI bIjA koI emano upabhoga na kare te mATe, pitAne maraNa pahelAM ja jannatanazIna karI dIdhI ane temanA lehInuM tilaka karI tAnAjInI sAme vAdhanI mAphaka phALa bharate nIkaLe. sIdIe tAnAjIne kahyuM ke "mhoMmAM tRNa laI mAthe khAsaDAM mUkIne zaraNuM AvIza te tane jIvatadAna ApIza. mugala saradArone zaraNu ja nahi te maravA taiyAra thA." "huM zivAjIne sevaka chuM. samarAMgaNamAM huM maraNane zaraNa jaIza paNa zatrane zaraNa to nahi ja jAuM.' bane vacce jabare yuddha thayuM. sIdI hilAla kasAyele vIra hato. bhalabhalAnAM eNe pANI utAryA hatAM. e kaMI sahejamAM mahAta thAya ema na hato. baMne ekabIjAne TapI jAya evA hatA. marAThAoe te cAre tarapha ghumIne katala karavA mAMDI hatI. killA uparanA sipAhIonA gerasAvadhapaNane lAbha laI marAThAoe gaDha upara ThekaThekANe mugala lazkaranA sIpAhIo upara hallA karI, chApA mArI katala karavAne sapATe calAvyo. tAnA ane sIdI hilAla banne raNe caDayA hatA. Akhare tAnAjIe talavAranA ghA hilAlanA mAthA upara karI tene ubhe cIrI nAMkhe. sIdI hIlAla padmAthI mugalamAM bhAre khaLabhaLATa macI rahyo. mugala lazkaranI saMkhyA bahu hatI, paNa acAnaka hale thayo tethI gabharATamAM paDI gayA, hiMmata hAryA ane nAsavA mAMDayuM. marAThAoe "harahara mahAdeva'nA avAje karavA mAMDyA. mugala lazkaranA paThANe "allAha akabara'nA avAja karI rahyA hatA. zelAramAmAnI samazera seMkaDonAM lehI pIdhAM hatAM chatAM haju tenI tarasa chIpI na hatI. A sthitie vAta pahoMcI. udayabhANe pitAnA chokarAone marAThAonI sAme mokalyA. udayabhANanA bAre chokarAone laDAImAM kApI nAMkhIne tAnAjIe hAhAkAra vartAvI dIdhA. pitAnA bAre putrane marAThAoe laDAImAM mArI nAMkhyAnA mAThA samAcAra udayabhANane maLatAM ja A samarAMgaNane zera janAnakhAnAmAMthI keka mArI bahAra AvyA ane potAnI begamane kApI tAnAjI sAme deDyo. marAThA ane mugale vacce bhAre yuddha jAmyuM hatuM. paThANe ane Araboe rajapUto sAthe marAThAo upara bahu jhanunI halAo karavA mAMDyA. udayabhANu ane tAnAjIne sAmane thayA. bane akabIjA upara tUTI paDyA. bane kuzaLa hatA. laDatAM laDatAM tAnAjInA hAthamAMnI DhAla tUTI paDI. tAnAjIe jamaNe hAthe talavAranA paTA cAlu rAkhyA hatA ane DAbe hAthe kamaranuM gheluM kADhI hAtha upara vIMTI laDavA lAgyo. udayabhANe talavArane eka ghA tAnAjInA jamaNA hAtha upara karyo. tAnAjI e ghA ahara jhIlI le te pahelAM te eno hAtha kapAI gayA. udayabhANe tarataja bIjo ghA karI tAnAjIne nIce pADo. tAnAjI pADayo ane bolyo "mahArAja! A mArI cheTalI sevA samajaje. A mArI sevAne haMmezanI mAphaka premathI svIkAra karaje. mAruM dhAryuM na thayuM. dhAryuM te dhaNInuM thaze. mugala vAvaTe haju killA uparathI nIce nathI paDayo. Aja sudhInI mArI sevAo ja sAcI haze te mArI pratijJA pUrI karavAnuM baLa prabhu mArA sinimAM mUkaze. mahArAja ! Apane ane mAro RNAnuMbaMdha pUro thaze. huM Aja sudhI Apane ja rahyo ane ApanI sevAmAM ja saMtoSa mAnIne huM svarga jAuM chuM." A zabdo bolI zUravIra tAnAjI zivAjI mahArAjane prANu, marAThAone mAnIte, yavanone kALa, hiMdutvanA tAraNahArano sAthI, hiMdavI svarAjyano sthaMbha A duniyA choDI svarge sIdhAvyo. tAnAjI paDyo ane marAThAo hiMmata hArI gayA. raNaraMga badalAya bAjI pharI gaI. marAThAoe nAsavA mAMDayuM. keI nAsI na jAya te mATe kalyANa daravAjA upara sUryAe marAThAonI eka TukaDI mUkI hatI. A TukaDI koIpaNa marAThAne pAchA javA detI na hatI. nAsanArAone kalyANa daravAjAthI pAchI kADhavAmAM AvyA eTale nAsatA marAThAo jhaMjhAra buraja AgaLa thaI DaNAgiri khINa AgaLa AvyA ane je dara vaDe tAnAjI ane tenA sAthIo upara AvyA hatA te darathI nIce javAno prayatna karavA lAgyA. sUryAjIe joyuM ke hAthamAM AvelI bAjI bagaDe che, marAThAonA nAmane kalaMka lAge che eTale e DANAgiri khINa taraphanI dIvAle daDavo ane dora kApI nAMkhyo ane bolyo " vyaMDaLanI mAphaka bhAgatA marAThAo! tame kayAM che tenuM 80. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 cha. zivAjI caritra bhAna che? nAsIne kanyAM jaze? tamAre bApa marIne paDyo che tenuM vera le. nIce utaravAne dora te meM mAroe kApI nAMkhyo che. nIce javA mATe have raste ja nathI. khINamAM paDIne raNamAMthI nAsavA mATe nake jAo athavA raNamAM paDIne svarge sIdhAe. zivAjI mahArAjanA sevake! tame aneka vakhate A yavanene tamArI samazerano svAda cakhADyo che. Aje kema nA che? pAchI karo. tAnAjIrAvanA zabane bevaphA na nIvaDe. nimakaharAma na bane. AkAzamAM hamArA vaDavAo tamArA parAkrama jevA padhAryA che. tamane vyaMDaLanI mAphaka nAsatA joI emane dukha thaze. mUrkhAo! A prasaMge tamAre saradAranA zabane duzmananA kabajAmAM ApI samarAMgaNamAMthI tame nAsI jaI khINa ane kotaromAM paDIne maraze te tame jAte naryuM jaze ane tamArA A pApathI tamArA vaDavAone na kheMcaze. hiMmatabAja marAThAo! tame yavane upara aneka vijaye meLavyA che, tame raNamAM jIvananI AzA mUkIne ghumavA lAgaze. to tamArI sAme koI TakI zakaze nahi. marAThAo dhAre te musalamAnI sattAnA mULa jotajotAmAM ukheDI nAMkhaze. tamArI samazerane svAda yavanoe cAkhyo che. tamArAM parAkramo dekhI yavanoe aneka vakhate pahoMcA karahyA che. mugalonA zA bhAra che? tamArI sAme koNa TakI zake ema che? tamArAmAM baLa che, kaLa che, zakti che, yukti che, samarakauzalya che, capaLatA ane cAlAkI te tamArA bApanI che. Ave vakhate sAhasanI jarUra che. sAhasa kare, AgaLa dhaze. marAThAo ! tame tamArA dharmane chaLa karanArI sattAne ukheDI nAMkhavAnuM pUNyakArya hAthamAM lIdhuM che te pUruM karyA sivAya pAcho na uThAya. mahArASTranA parAkramI purUSo ! tamArA dharma upara dhADa lAvanAranI sattA ukheDI nAMkhavA mATe AgaLa vadhe. vicAra na karo.' ema bolI mUryAe nAsatA marAThAone aTakAvyA ane emane pANI caDAvyuM. emane vyavasthita karI, pitAnI sAthe laI sUryAjI AgaLa dhasyo ane mugala taraphathI laDatA rajapUta ane paThANe upara hallo karyo. "hara hara mahAdeva " ane " alAha akabara'nI bUmethI kile gaI rahyo hate. tAnAjI saradAra raNamAM paDyA pachI mugala lazkara bahu jora upara avyuiM hatuM. marAThAone nAsatA joI mugalee raNaraMga badalI nAMkhyuM hatuM paNa sUryAne halAthI pharI pAchI sakhata laDAI jAmI. kApAkApIno sapATe vadhato gayo. tAnAjInA zaba AgaLa to bhAre yuddha jAmyuM hatuM. zelAramAmAM khaDakanI mAphaka vacce ubhA rahI laDatA hatA. tAnAjInuM vera vasula karyA sivAya pAchA nahi karavAno mAmAe nizcaya karyo hato. Akhare udayabhANa ane zelAramAmA sAmasAme AvI gayA. bannee eka bIjA upara ghA karavAnI cAlAkI zarU karI. eka tarapha 80 varasano vRddha zelAramAmAM ane sAme bharajuvAna udayabhANa. jovA jevuM yuddha cAlyuM. Akhare zelAramAmAe udayabhANunI katala karI pitAnA bhANejanuM vera lIdhuM. udayabhANa paDyAnA samAcAra killA upara pharI vaLyAM. duzmana lazkara nAsavA lAgyuM. sUryAe marAThAonI AgevAnI lIdhI ja hatI. e cAre tarapha ghumI rahyo hato. zelAramAmAe paNa zatrunI katala karavAmAM bAkI rAkhI na hatI. katala bahu thaI eTale sUryAjIe hukama karyo ke "duzamananA je sipAhI hAthayAra heThAM mUkI ni:zastra banI zaraNe Ave temane jIvatadAna ApavuM.' A hukama sAMbhaLatAMja mugala daLanA saMkhyAbaMdha sainikoe TapaTapa hathiyAra heThAM mUkavA mAMDyAM. zaraNa AvelAo upara marAThAoe dayA batAvavA mAMDI. killA upara mugalene vAvaTo nIce pADyo ane tenI jagyAe 'hara hara mahAdeva' 'zivAjI mahArAjakI jaya'nA avAja sAthe marAThAoe zivAjI mahArAjano aMDe pharakata karyo. marAThAoe killAnA dareka daravAjA upara marAThAonA paherA besADI dIdhA. pahelethI nakkI karyA mujaba jItanI khabara mahArAjane tarata ApavA mATe kilA uparanI ghAsanI gaMjI zelAramAmAe saLagAvI mUkI. zivAjI mahArAja rAha joI rahyA hatA. kaDANA upara ajavALuM joyAthI mahArAjane khAtarI thaI ke konDANa marAThAoe sara karyo. mahArAje pitAnI kRSNa ghaDI taiyAra karAvI ane thoDAM mANasa sAthe mahArAja tAnAjIne abhinaMdana ApavA ane premathI bheTavA mATe nIkaLyA. mahArAja kenDANe jaI pahoMcyA. daravAjA upara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 ja ] che. zivAjI caritra 40pa marAThAonA paherA joyA. mahArAjane Anada thayA. jema jema mahArAja AgaLa cAlatA gayA tema tema ttehanA cinho emanI najare paDyA paNa cAre taraph glAni najare paDI. AgaLa gayA tyAre emaNe marAThAone tAnAjInA zakhanI AjubAju kheThelA joyA. zelAramAmA bhANejane zAka karI rahyA hatA. sUjI potAnA bhAInI yAda karI AMsu gALI rahyo hatA. khIjA amaladArA ane yeddAo tAnAjInA guNagAna karI raDI rahyA hatA. mahAhAje A dekhAva joyA ane emanA aMtaHkaraNane jabaro dhakko lAgye. mahArAjanI mAMkhAmAMthI zrAvaNu-bhAdaravA vahevA lAgyA. peAtAnA mAthA uparanA mali mahArAje kADhI nAMkhyA. kamare sapheda zeluM hatuM te mAthe bAMdhyuM pagamAMnA joDA kADhIne pote tAnAjInA zaba pAse gayA. mhAM upara eDhADelA maMdila dUra karI ekITase mahArAja potAnA bALasnehI tAnAjI tarapha joI rahyA. AMkhAmAMthI azrudhArA vahI rahI hatI. * tAnAjI ! vahAlA tAnAjI! tArI khoTa nahi pUrAya. tAnA ! pyArA tAnA ! tArI gerahAjarImAM badhAnI saMbhALa levA mATe huM chuM paNa tArA vagara mAre krANu ? mane ekalAne mUkIne tane javuM kema gamyuM? prabhue tAre ne mArA viyoga pADyo. tAnAjI huMve tArA vagara mArI sAthe khareAbariyA tarIke chUTathI koNa vartaze ? mArA jamaNA hAtha, mArA sukhanA Ara, mArI hiMmatane Aje cheDI re pUrNAM tamArI biMdu dhamanI sevA karato karato svage cAlye. ema. prarjInA darabAramAM e gayA. zelAramAmA! hiMdu dharmanA uddhAranA kAmamAM tamArA bhANeja kailAsavAsI thayeA. mAmA! tAnAjI mArA gaye. tame ane sUcha tA emaja mAneA ke zivAjI Aje marI gayA ane tamArA tAnAjI jIvatA che. jAnakIbhAbhIne mArA saMdezA kahejo ke mArA vahAlA tAnAjInA zabda AgaLa me' pratijJA lIdhI che ke jevA mArA zaMbhu ane rAjArAma teveAja huM rAyakhAne gaNIza. sUryAjI ! zelAramAmA ! ApaNA tAnAjIsiMhe A siMhagaDha lIdhe, siMhe siMhagaDha lIdhA paNa mArA siMha gayA.' I. sa. 1670nA phebruArInI 17mI tArIkhe tAnAjI mAlusare svavAsI thayA. zivAjI mahArAjanI joDI tUTI. prakaraNa 2 jI 1. zivAjI mahArAjanA jayajayakAra 2. varAha mAMtanI lUMTa. 3. mahArAje pura dara killA jItyA. 4. parAjaya pachI jaya. 5. cAMdAranI lUMTa. 6. kalyANa bhIDIne bo. 7. karnALA ane leAhugaDhanI jIta. 8 ludIkhAnane ghAyala karyAM. 9. nAMdeDane suala amaladAra nAsI gayA. 1. zivAjI mahArAjanA jayajayakAra, vAjI mahArAja auragajheba jevA dharmAMdha na hatA paNu e dharmAbhimAnI hatA. hiMdu dharmanAM * apamAneM emane asahya lAgatAM. auraMgajhebanA dharmAMdhapaNAe zivAjI mahArAjane mugalasattA sAme kamara bAMdhavAnI ja pADI hatI. hiMdu upara eNe gujArelA julama bIjAne paNa asala lAgavA mAMDyo hatA ane enA kRtyothI mahArASTramAM bhAre khUnakhAra laDAi thaze evuM .bhaviSya taTastha vepArI aMgreja prajAe paNa bhAkhyuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 che. zivAjI caritra [ prakaraNu 2 jo I. sa. 1670nA jAnevArI mAsamAM muMbaithI mI. gaeNrIe loDa ArlIMgaTanane lakhelA lakhANumAM nIcenI bAbata jaNAya che: auraMgazAhe dharmasudhArAnA aMdha utsAhathI keTalAe hiMdu devAlayAnA nAza karyAM che ane dhaNAne baLajabarIthI vaTalAvIne musalamAna banAvyA che. AraMgajhebe zivAjInA ghaNA killAo laI lIdhA che ane e pazu ene satAvI rahyo che. zivAjI kaI enAthI jAya evA nathI. A badhA sa MjogA dhyAnamAM letAM ema kahI zakAya ke dakSiNa deza TUMka samayamAM raNakSetra banI jaze. ' auraMgajhebanA rAjyamAM hiMduo uparanA julama divase divase vadhatA jatA hatA. A julamanA saMbaMdhamAM te vakhatanI taTastha paradezI prajAonuM zuM kahevuM che te jANavuM vadhAre jaruranuM thaI paDaze. AvA saMjogAmAM taTastha purAvA vadhAre vajanadAra gaNAya kAraNu musalamAne julama karanArA hovAthI emanA patrAmAMthI A bAbateA pUrepurI maLI AvavI azakaya che evI dalIlA hiMduo kare ane hiMduo pote A bAbatamAM phariyAdI hAvAthI musalamAnAnAM kRtyone atizayAktithI cItare che evuM musalamAna kahe mATe te jamAnAnI taTastha prajA zuM kahe che e jANyAthI kharI sthitinA khyAla Ata ke te mATe suratanAM kAThIvALA aMgrejonAM lakhANu nIce rajU karIe e I. sa. 1669nA navembara mAsamAM suratanI aMgrejI kAThInA pramukhe ka'panI tarapha lakhANyu karyuM hatuM. tenA TUMkasAra nIce pramANe cheH-- * rAjakartA musalamAne temanA dhamadhapaNAne lIdhe suratanA vANI vepArIvargoM upara asahya atyAcAro gujArI rahyA che. potAnA devamadirAne musalamAnane hAthe bhraSTa thatAM aTakAvavAne mATe, musalamAneAnI dADhamAMthI dharmasthAne bacAvavAne mATe ane musalamAnAnA julamathI bacavA mATe vANIA amaladArAne khUba lAMca Ape che. A lAMcane lIdhe amaladAro julama karavA TevAI gayA che ane vAravAra prajAne eTalA badhA trAsa de che ke e lane lIdhe trAsI jaine A prAMtamAMthI nAsI javAne hiMduoe nizcaya karyAM che. atrenA nAmIcA zarAk tuLasIdAsa pArekhanA kuTuMba upara musalamAnee bhAre trAsa vartAvyeA che. e tuLasIdAsa pArekhanA bhatrIjA upara evA AreApa mUkavAmAM Avye ke pAMca varasa upara eNe eka musalamAna kAjhIe khAdhelA taqhucamAMthI eka kakaDA khAdhA hatA. e Apa A mAsa upara mUkI tene pakaDIne jorajulamathI enI sunnata karI nAMkhI ane tene vaTalAvI musalamAna banAvyA. garIba bIcArA vANIAthI A mAnahAni sahana na thaI tethI teNe AtmahatyA karI. A dila uzkeranArA banAvathI atrenA vANIAomAM bhAre khaLabhaLATa macI rahyo che ane lokA gAma choDI javAnA AkharI nirNaya upara AvI paheAMcyA che. lAkA gAma choDI jatA rahe te pahelAM emAMnA pAMca AgevAna mANasA ApaNA mukhya dalAla bhImajIbhAI pArekhane laI ne ApaNA amaladAra pAse AvyA hatA. emaNe badhAe emanI vItI bahu karuNAjanaka zabdomAM kahI saMbhaLAvI ane Akhare eka vinaMti karI ke jo e lAke gAmanA tyAga karI cAlyA jAya te| temane vasavA mATe muMbAI eTamAM Azraya ApavA. emaNe jaNAvyuM ke hAlanA saMjogAmAM emaNe gAma cheDavAne nizcaya karyo che. mI. jIrAlDa A mAgaNIthI Azcarya pAmyA hatA. e mAgaNI svIkAravAmAM jo ke kheTanI vasAhata thavAthI lAbha ja thavAnA hatA paNa dIdiSTa dADAvatAM jokhamadArI bhAre hAvAthI emaNe e mAgaNI svIkArI nahi. A mAgaNI jo mI. jIrAlDa svIkAre te muMbaI beTa tarata ja bAdazAhanI AMkhamAM khaTakavA lAge ane A baLavAna bAdazAhanA gussA sAme TakavuM kaThaNa che ema mAnI mAgaNInA mI. jIrAlDe asvIkAra karyAM. amadAvAda jaI bAdazAha tarapha badhI vItelI vIgatavAra jaNAvavA ane prajAnAM dukhA dUra karavAnI araja gujAravA ame e badhAMne sUcanA karI. bAdazAha thoDAM ghaNAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 ] che. zivAjI caritra dukhe dUra karaze te khare ane vaLI AgaLa jatAM evA banAva bane te saMge upara dhyAna ApIne ghaTita thaze ema jaNAvyuM. amArI salAha sAMbhaLIne pitAnAM bALabaccAM surata rAkhIne Asare 8000 mANaso 23-24 sapTembarane roja sUrata choDI jatA rahyA. A leke gAma choDI jAya che e vAta kAjhIe jANI tyAre kAjhI temane aTakAvavA Avyo ane tyAMnA amaladArane A lakAne jatA aTakAvavA kahyuM. kAjhIe gusse thaIne amaladArane dabAvavAno prayatna karyo paNa amaladAra ekane be na thayo ane eNe lekene javA dIdhA. AvI rIte saMkhyAbaMdha mANaso cAlyA gayA. A banAva banavAthI suratamAM vepArIonI haDatALa paDI ane lekene tethI ghaNI aDacaNe veThavI paDI che. leke e nagara tyAga karyo tethI suratanA vepArane bhAre dhakko lAgyo che ane AvI rIte suratane nAza thaze evuM DAhyA ane anabhavIonuM kahevuM che. joke uparanA jalame. atyAcAra ane trAsa dUra karavA mATe je bAdazAha cAMpatA IlAja taratamAM ja nahi le te dhanavAna dhana jamInamAM dATI deze ane dhana daTAze eTale vepArane phaTako paDaze." auraMgajhebanA dhamadhapaNAnA saMbaMdhamAM taTastha prajAe taTasthavRttithI potAne deza mokalelA lakhANa phekTarI rekarDasamAMthI maLI Ave che. uparanA lakhANa uparathI vAMcakane e saMbaMdhI khyAla Avaze. evA taTasthavRttivALAo zivAjInI dhArmika manodazAnA saMbaMdhamAM zuM lakhe che te paNa jaNAvavAnI jarUra hovAthI nIce eka lakhANa rajU karIe chIe. mI. Delane I. sa. 1670nA jAnevArI mAsamAM zivAjI mahArAjanA saMbaMdhamAM potAnA vicAro darzAvyA hatA teno sAra nIce mujaba che - zivAjI bahu meTa ane prabaLa rAjA che, enAmAM ajaba zakti che. ene aneka zatru che. evA baLavAna zatrunI paNa jarAe darakAra rAkhatA nathI. e to duzmananI darakAra rAkhyA vagara potAno rAjakArabhAra evI suMdara rIte calAvI rahyo che ke porTugIjhanAM thoDAM ghaNAM baMdare bAda karatAM surata ane govA baMdara vaccenA mulakamAM eNe potAnI ANa pheravI dIdhI che. surata ane govAnA leke paNa zivAjIthI Dare che. yuropiyana lekenI sAthenuM enuM vartana vicArapUrvakanuM hoya che, kAraNa ke e prajAnI pUThethI emanA rAjAonuM baLa hovAne lIdhe e navA zatra jANI joIne ubhA karavA IcchatA nathI. enI prajA paNa enI mAphaka ja murtipUjaka che chatAM e (zivAjI) badhA dharmane sAMkhI zake che. zivAjI dIrghadraSTivALe ane mahAna rAjadvArI puruSa che evI enI A dezamAM kAti che." uparanA be purAvA uparathI ja vAMcake auraMgajheba ane zivAjInuM dhArmika valaNa samajI zakaze. 2. vADa prAntanI lUMTa. musalamAne sattAnA jorathI hiMduo upara bhAre atyAcAra gujArI rahyA che ane emanA dharmanuM aneka rIte apamAna karI rahyA che e vAta emanA aMtaHkaraNamAM bacapaNathI ja khaTakI rahI hatI ane evA vicArIeja emanuM jIvana ghaDayuM hatuM. mugala sattAnA julame te divase divase vadhatA jatA hatA. mahArAje te sAme kamara kasI hatI. marAThA saradAro mahArASTranA mugala mulaka jItavAnuM ane laMTavAnuM kAma dhamadhokAra calAvI rahyA hatA. I. sa. 1670nA jAnevArI mAsamAM eka mugala amaladAre lakheluM lakhANa nIce pramANe che - zivAjInuM lazkara varADa prAnta lUMTI rahyuM che. bAdazAhI prAMtamAMthI 20 lAkhanI rakama emaNe bhegI karI che. ausAne killedAra barakhuradArakhAna lakhI jaNAve che ke zivAjInuM 20 hajAra mANasanuM lazkara A prAMtamAM AvyuM che. marAThAo ane prAMta lUMTI rahyA che ane vasala paNa ugharAvI le che. killAthI 2 gAu dara emanA saradArano mukAma che. mArI potAnI jAgIra paNa zivAjIe lUMTI lIdhI. bharaNapoSaNa mATe paNa have mArI pAse kaMI rahyuM nathI. vagere vagere." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra karaNa ra nuM 3 mahArAje puraMdara kille che, siMhagaDha sara karI mahArAje sUryAjI mAlusarene te killAne kiledAra banAvyo. siMhagaDhanuM kAma patAvyA pachI emaNe pitAnI najara tarapha pheravI. puraMdara upara A vakhate mugalee rajhIuddInakhAna nAmanA amaladArane kiledAra tarIke rAkhyo hato. siMhagaDhanA vijayathI utsAhamAM AvI gayelA lazkarane upayoga karI levAna mahArAjano vicAra hato eTale emaNe puraMdara kile jItavAnuM kAma sUryAjIne sepyuM. mahArAjane hukama thayA pachI sUryAjIe jarA paNa vilaMba na karyo. pitAnA lazkarane sajaja karI sUryAjI puraMdara najIka gayo ane rAtre gaDha upara hale karyo. siMhagaDhanA vijayanI vAta e ane siMhagaDha upara hale karI paThANa, Araba ane rajapUtane kApI udayabhANa tathA sIdI hilAla jevAne paNa pUrA karI marAThAoe ajaba parAkrama karI gaDha jItI lIdho hato e vAtoe AkhA mahArASTranA marAThAomAM navuM teja pedA karyuM hatuM ane A khabara sAMbhaLI dakSiNanI musalamAnI sattAo te hebatAI ja gaI hatI. zivAjIe gajaba karavA mAMDyo che evI vAto cAre tarapha phelAI hatI. marAThAonA parAkramanI vAtoe puraMdara gaDha upara halle karyo tyAre rajhIuddInakhAne sAmano karyo. A killAmAM mugale siMhagaDhanI mAphaka sakhata sAmano na karI zakyA. marAThAoe dhasAro karyo ane magalene harAvI killo kabaje karyo. puraMdara gaDha upara phAgaNa vada 12 ne roja marAThAoe zivAjI mahArAjano vAvaTo pharakAvyo. A killAnI laDAImAM mahArAjane yazavaMta nArAyaNa nAhArakara nAmane coddho raNamAM paDyo. Ama mahArASTranA be killAo kenDiANa ane puraMdara mugala pAsethI marAThAoe jItI lIdhA. ItihAsaprasiddha rAjArAma mahArAjane janma. mahArASTranA itihAsamAM zivAjI mahArAjanA bIjA putra rAjArAma mahArAjanuM nAma prasiddha che. marAThAonI sakhaLaDakhaLa thayelI sattAne vyavasthita karI karI baLavAna karavAnA kAmamAM rAjArAma mahArAje bahuja agatyano bhAga bhajavyo hate. siMhagaDha jItyA pachI ane puraMdaranI chata pahelAM phAgaNa suda 11ne divase eTale I.sa. 167nA phebruArI mAsamAM rANI sau. sAyarAbAIne peTe putra janma thayo. A putrane ja zrI rAjArAma mahArAja. 4. parAjaya pachI jaya. mahArAjanA lazkaranI keTalIka TukaDIo laI sa. epata piMgaLe ane sa. AbAjI senadeva paNa mugale pAsethI mulake jItI levA bahAra paDyA hatA. A vakhate kAsArAghATamAM AvelA mahulInA killAmAM (A kile kAsArAghATamAM zahApUra sTezana najIka AveluM che. muMbAIthI Asare 50 mAIla dUra che) mugala taraphathI manaharadAsa gaura nAmane bahAdura rajapUta killedAra tarIke kAma karI rahyo hate. A hiMmatabAja amaladAranI oLakhANa ApavAnI khAsa jarUra hevAthI te TUMkAmAM ApIe chIe. mugalene vaphAdAra evA aneka hiMdu kuTuMbamAM maneharadAsa gauranuM kuTuMba paNa gaNI zakAya. jahAMgIra bAdazAhanI sAme eTale bApanI sAme baLa jagADIne zAhajahAna bAdazAha jyAre pitAnA kuTuMbakabIlA sAthe dakSiNa AvyA hatA tyAre teNe potAnAM bALabaccAM ane dhanadelata gepALadAsa gaura nAmanA eka vizvAsa rajapUtanA kabajAmAM soMpI emane mAulInA killAmAM rAkhyAM hatA. AvA kaThaNa samaye A rajapUta kuTuMbe potAnI nimakahalAlI ane vaphAdArI sAbita karI zAhajahAnanI prIti saMpAdana karI hatI bAdazAha zAhajahAne A vaphAdAra kuTuMbanI kadara karI gopALadAsa gauranA putra mahaddAsane mAhulone kleidAra banAvyo hato. maneharadAsa e pALadAsa gaurane putra ane rAjA vizvAsane rAtrIne thato hate. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 jI ) che. zivajI caritra I. sa. 1570SnA phebruArI mAsamAM je mAsamAM samarasiMha tAnAjIe siMhagaDha lIdhe teja mAsamAM sa. moropaMta piMgaLee mAhalI upara caDAI karI. killAnA kiledAra rAjA manaharadAse kahevaDAvyuM ke "ame te bAdazAha salAmatanA vaphAdAra rajapUta sevake chIe, ame maraNathI DaratA nathI. amane prANanI paravA nathI. bAdazAha salAmata pratyenI amArI vaphAdArI aDaga che. prANune bhAge paNa ame kille seMpavAnA nathI.' killedAra manaharadAsa pAse keIpaNa prakAranI laDAyaka sAmagrI nahatI temaja jabaruM lazkara paNa na hatuM. A killA uparanuM lazkara, sAdhana sAmagrI vagere jotAM mugalanI sthiti A killA upara nabaLI ja hatI, paNa rAjA maradAsa jAte bahu baheza ane hiMmatabAja hato. A anubhavI amaladAra pitAnI javAbadArI samajato hato. marAThAoe mAhalIne ghero ghAlyo. rAjA manaharadAsa kiTale laDAvavA taiyAra thayA. eka rAtre barAbara taka joine merepaMta piMgaLee doraDAnI nIsaraNIthI killAnI dIvAla caDI javAnI goThavaNa karI. mArapaMte ajaba yuktithI 500 marAThAone killAmAM dAkhala karyA. marAThAo killAmAM bharAyA che tenI manaharadAsane tarataja khabara paDI gaI. eNe tarata sAmano karyo ane aMdara AvelA marAThAo upara hale karI temane kApI nAMkhyAM. marAThAoe laDAI karI paNa phAvyA nahi. A gherAmAM marAThAonI hAra thaI. marAThAoe joyuM ke A vakhate rAjA manaharadAsa sAme ATalA baLathI kAvI zakAya ema nathI eTale mAre paMta piMgaLee ghero uThAvyo ane e tathA enA hAtha nIcenA saradAro potAnA lazkara sAthe kalyANa bhImaDI tarapha cAlyA gayA. - marAThAonuM na phAvyuM eTale gheza uThAvIne e cAlyA gayA, paNa manoharadAsa jANatA hate ke marAThAo AvI hAra gaLI jAya evA na hatA. vadhAre baLavAna lazkara laIne ane bhAre taiyArI sAthe e pAchI acAnaka hala karaze evI enI khAtarI hatI ane bIjA hallAmAM A lazkara ane laDAInA sAdhanothI marAThA sAme TakAya ema nathI e jANato hato eTale eNe bAdazAha pAse killAnA bacAva mATe vadhAre lazkara tathA sAmagrInI mAgaNI karI. zahenazAhI amaladAro taraphathI potAnI vAjabI mANasano svIkAra na thatAM vRddha rAjA manoharadAsane dilamAM mAThuM lAgyuM. sAdhana sAmagrI vagara killedAra tarIke rahIne apayaza le tenA karatAM amaladArI choDavI e vadhAre zreyaskAra che, ema mAnI manoharadAse kiledArI cheDI dIdhI. bAdazAhe maneharadAsanI jagAe alIvada bega nAmanA eka heziyAra ane kAbela amaladAranI nimaNUka karI. marAThAo manaharadAsanI hiMmata ane baLa jANatA hatA eTale bhAre taiyArIthI mAhalI upara caDAI karavAne emano irAdo hato, paraMtu jyAre marAThAone khabara maLI ke manoharadAsa gaure mahulInI killedArI choDI dIdhI che tyAre mahArAjanA lazkare mahulI upara acAnaka humale karyo. alIvardI bega sAme thayo paNa marAThAoe musalamAna killedAra ane enA 200 mANasonI katala karI kille kabaje lIdho. AvI rIte parAjaya pAmelA marAThA lazkare vijaya karI killo sara karyo. 5. cAMderanI lUMTa. puraMdara killo kabaje karyA pachI marAThAonI najara cAMdera tarapha gaI. mugala kabajAnA A gAmamAM zahenazAhI khajAno raheto hato tenI marAThAone khabara hatI. mugala khajAnAmAM A vakhate rU. 40,000) hatA. marAThAoe bAdazAhI khajAno kabaje karavAno vicAra karyo. barAbara taka joI marAThAoe cAMdera upara caDAI karI. mugala sAme thayA paNa emanuM kaMI phAvyuM nahi. bAdazAhI khajAne marAThAone hAtha lAgyo. A gAmamAM eka zahenazAhI hAthI ane 12 ghoDA hatA te marAThAoe kabaje lIdhA. sarakArI mAla kabaje karI teno barobara baMdobasta karI marAThAo zaheramAM peThA ane zaheranA killAmAM mugala amaladArane pUrI rAkhIne marAThAoe zahera lUMTayuM. cAMderanI prajAne bacAvavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 che. zivAjI caritra prakaraNa 2 jI mATe mugale kaMI paNa karI zakyA nahi. AvI rIte mahArAjanA marAThA lazkare siMhagaDha, puraMdara ane cAMderamAM uparA uparI mugala upara vijaya meLavyo. AthI mahArASTramAM pAchA pharyA pachI mahArAje mugalo sAme jeTalI laDAI karI temAM laDAyaka paddhatimAM ghaNe pheraphAra karyo hato. A vakhatanI mugala sAthenI laDAImAM marAThAoe pitAnuM baLa ane zakti batAvI hatI. 6. kalyANa bhImaDIne kabajo. mAhulInA pahelA hallAmAM parAjaya pAmIne sa. merepata piMgaLe tathA sa. AbAjI sanadeva kalyANa bhImaDI tarapha vaLyA. A vakhate kalyANa bhImaDImAM mugala thANedAra ujhabakhAna hatuM. eNe marAThA lazkarane sAmane karyo. mAhulImAM mugalee marAThAone mArI haThAvyAnA samAcAra A mugala amaladArane maLI gayA hatA eTale mugalonI bAjI joramAM hatI. marAThAoe paNa mAhulImAM khAdhele mAra ahiM mugalene pAchuM vALavAno nizcaya karyo hato. AvI rIte mugale ane marAThAo bane damamAM hatA. mugalAe zarUAtamAM sakhata mAro calAvyo. mugalenA mArAthI marAThAo jarA tapyA ane emaNe paNa ghumavA mAMDayuM. marAThAone mAra mugalone asahya thaI paDyo. mugale TakI na zakyA, thANAdAra ujhabakhAna laDatAM laDatAM raNamAM paDyo. marAThAe jItyA ane kalyANa bhImaDImAMthI mugala thANuM emaNe uThADI mUkyuM. AvI rIte mugalene harAvIne marAThAoe kalyANa bhImaDIne kabaje lIdhe. 7. karnALA ane lehagaDhanI chata. kalyANa bhImaDIno kabajo marAThAoe lIdhe chatAM kalyANa prAMta upara marAThAonI sattA pUrepurI jAmI na hatI. e prAMta upara pitAnI sattA besADavA mATe marAThAoe bhAre prayatna karavA mAMDyA. A prAMtamAM karnALA ane lohagaDhanA killAo mahatvanA hatA. te kabaje AvyA sivAya kalyANa prAMta pUrepuro sara thavAno nathI e zivAjI mahArAja jAgI gayA hatA eTale emaNe karnALA ane lohagaDha jItavAno nizcaya karyo. mahArAjanI IcachA thatAMnI ja sAthe ja vijayamathI raMgAyeluM marAThA lazkara AgaLa dharyuM ane mugalonA kabajAmAMnA lohagaDha ane karnALAnA killAo laDIne hastagata karyA. AvI rIte A be killAo chatIne zivAjI mahArAje kalyANa prAMta upara potAnI sattA pAchI sthApI. 8. mugala phojadAra ludIkhAnane ghAyala karyo. marAThA lazkare kaNa prAMtamAM mugalone jaMpavA dIdhA nahi. mugalonI sattA toDI pADavA mATe dakSiNamAM marAThAoe ThekaThekANe bhAre prayatno karavA mAMDyA hatA. kekaNa prAntamAM marAThA mugalene sAmano bhAre irSa bhareluM hatuM. mugala mulake kabaje karavA mATe kAMkaNa prAntamAM mahArAjanA saradAra tanatoDa mahenata karI rahyA hatA kekaNano mugala phojadAra ludIkhAna marAThAonI sAme thaye. mugala ane marAThA daLanI aneka ThekANe jhapAjhapI thaI. hiMdutvano jusso marAThAonI nasa nasamAM vyApI gayele dekhAto hato. marAThAo sAme laDavAmAM mugaloe kaMI bAkI rAkhI na hatI. banne pakSe eka bIjAnAM mULa ukheDI nAMkhavA pitAnuM saghaLuM baLa vAparI rahyA hatA. marAThAomAM ajaba zaurya pragaTeluM najare paDatuM hatuM. ludIkhAne marAThAone mArI kADhavA prayatna karyo. marAThAoe mugalene pitAnI samazerane ThIka ThIka svAda cakhADo. marAThAoe pharajadAra ludIkhAnane ghAyala karyo, enA kabajAmAMne mugala mulaka jItI lIdhuM ane ene hAMkI kADhayo. 9 nAMdeDane mugala amaladAra phattehajaMgakhAna nAsI gaye. ludIkhAnane ghAyala karI mahArAjanuM lazkara nAMdeDa tarapha vaLyuM. nAMdeDanA phejidAra phattehajaMgakhAne marAThAono sAmano karavA mATe taiyArI karI paNa marAThAonA parAkramanI vAto ane cAre tarapha emane maLatI kIrtinA samAcAra sAMbhaLI A amaladAra taddana hebatAI gayo ane DhIlo paDI gayo. AvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa - 1 che. zivAjI caritra marAThAone sAmane karIne jAna evA taiyAra thavAnI A amaladAramAM hiMmata ane zakti na hatAM eTale marAThAone lazkara AvI pahoMce te pahelAM ja e sAmano karyA sivAya nAsI gaye. potAne amaladAra zatrune sAmane karyA sivAya ja DarIne nAsI gayo, e samAcAra sAMbhaLI bAdazAha bahu gusse thaye ane e amaladArane tenI kAmagIrI mATe " jaMga" e kAba ApavAmAM Avyo hato te laI lIdho. I. sa. 1670 nA eprila mAsanI Akhara sudhImAM zivAjI mahArAjanA marAThA lazkare mugala kabajAnA ahamadanagara, junnara ane pAraMDAnI najIkanAM Asare 51 gAme lUMTyAM (pra. jadunAtha sarakAra 'zivAjI'). bAdazAhane A khabara maLI tyAre te vismaya pAmyo. prakaraNa 3 juM 1. mahArAjanI sAme dAudakhAna kurezI. 5. suvAlImAM le ela. 1. dakSiNamAM sugajhIma ane dilerakhAna che. cAdara anevI diDerInI khUnakhAlaDAIe vacce bedilI. | 7. rAyabAraNu zaraNe AvI. 3. kaTAra ane kalamanI sarakhI kadara. 8. suratanI lUMTa 5chI mugala sulaka upara ka, surata u52 bIjI vAra caDAI. marAThAonI caDAI ha. bahApunI lUMTa. 1. mahArAjanI sAme dAudakhAna kurezI. dakSiNamAM mugala sattA TakAvI rAkhavA mATe aneka amaladAro hatA paNa zivAjI mahArAjanI sAme che e A vakhate barAbara ziMgaDAM mAMDavAM hoya te te rAjA manaharadAsa paTele hato ane te pachI khAnadezavALo dAudakhAna karazI kahI zakAya. khAnadezanA mukhya mugala amaladAranI jagyAe e hate. zahenazAhI hukame AvatAM ja khAnadeza prAMta potAnA dikarAne soMpI pote ekadama 1670nA mArca mAsamAM ahamadanagara AvI pahoMcyo. dAudakhAne marAThA saradArane mugala amaladAronA kabajAmAMthI mulaka jItI levAnA kAmamAM maMDI paDelA joyA. mugala mulakane eka pachI eka bhAga marAThAo. jItavA lAgyA. kilA pachI killA mugale khevA lAgyA. A badhI sthiti joIne dAudakhAna jarApaNuM bharAya nahi ane dakSiNanI kharI sthitithI barAbara vAkepha thaIne eprilanI zarUAtamAM ja e pitAnA u000 (sAtahajAra) gheDesavAronuM lazkara laIne pAranera, junnara ane mahulInA gALAmAM karI rahelA mahArAjanA sipAhIone te gALAmAMthI hAMkI kADhavA mATe nIkaLyo. mahArAjanA sipAhIo chUTe chavAye mugala mulaka lUMTI rahyA hatA temane dAudakhAna kurezI emane hAMkI kADhavA mATe lazkara laI Ave che evI khabara maLI, eTale e AvI pahoMce te pahelAM pAranera ane jInnara gALA khAlI karIne jatA rahyA. A gALAmAM zivAjI mahArAjanA lazkare traNa mugala kilAone ghero ghAlyo hate eTale e ghere pahelAM uThAvavAno nizcaya karI dAudakhAna junnarathI nIkaLyo. pote moTuM lazkara laIne nIkaLyo hato paNa nIkaLatAM pahelAM dAudakhAne potAnA dikarA hamIdakhAna ane lazkarI amala dAra ludIkhAnanI saradArI nIce thoDuM lazkara e killAo tarapha AgaLathI ja ravAnA karI dIdhuM hatuM. A TukaDIone ghaTatI sUcanAo ApI ravAnA karyA pachI moTuM lazkara laIne dAudakhAna marAThAo 6. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 che. zivAjI caritra prakaraNa 3 tuM upara caDAI karavA nIkaLyo. mugalAnuM bahu khaLiyuM lazkara laIne dAudakhAna majala daDamajala ca karatA AvI pahoMcyA enI khabara jyAre marAThAone maLI tyAre e vicAramAM paDyA. AvA saMjogAmAM A sthaLe khaDI laDAI karI mANasAnI khuvArI karI levA karatAM vakhata vicArI dherA uThAvI cAlyA javuM ane takanI rAha joI taka Ave pharI pAchA e killA upara hallA karI dhArI murAda khara ANuvI ' eve vicAra karI marAThAe A killAnA dherA uThAvI cAyA gayA. mugala lazkara AvI pahoMcyuM te pahelAM te marAThAe cAlyA gayA hatA eTale dAudakhAna kurezIe AgaLathI ravAnA karelA be mugala saradArA potAnI TukaDIe sAthe AgaLa vadhyA. mAhulIthI 20 mAIla dUra eka jUnA killAnI marAThA marAmata karI rahyA hatA tenI khabara A me mugala saradArAne maLI eTale bane peAtAnI TukaDIe sAthe tyAM AvI paDeoMcyA ane e killo teADI nAMkhyA. dAudakhAna kuraizIe mahArAjanA mulakA upara caDAI karavAnI zarUAta karI dIdhI. eprila mAsanI AkharamAM dAudakhAne marAThAenA kabajAmAMnA mAhulI upara hallA karavAne vicAra karyAM ane mAjulI tarapha kuca karatA AgaLa dhasyA. zivAjI mahArAjanA mulakA upara hallo karavAmAM A vakhate dAudakhAne kharI kuneha vAparI hatI. mugala mulakAne ekalA khacAva karavA karatAM potAnA bacAva karIne duzmananA mulakA upara caDAI karavAthI duzmana daLanA bhAgalA paDI jAya ane tethI embra lazkaravALA jaladI thAkI jAya e gaNatrIthI dAuddakhAte A yukti racI hatI. bAdazAhane dAuddakhAnanA A samarakauzalyanI khabara maLI eTale darabAramAM dAudakhAnanAM muktakaOM peTa bharIne vakhANu kI. unALAnA sakhata tApane lIdhe A vigraha ATalethI ja aTakthA. 2 dakSiNamAM mujhIma ane lerakhAna vacce edilI. tejodveSa, IrSyA ane veravRttithI bhaDake baLI rahelA mANasee gAMDA banIne aneka vakhate evI jabarI heALA pragaTAvI che ke enI AMca AkhA dezane lAgI hatI ane tenI baLatarA sadIo thayAM thaMDI paDI na hatI. AvI DALInA sakhyAbaMdha dAkhalAo hiMdanA itihAsamAMthI maLI Avaze. kuTuMbakalaha ane kusa`pathI sattAne zikhare caDelAM rAjyA paNa paDyAM che. kuTuMbakalaha ane kusaMpe pRthvIrAja cauhANunI sattA tADI musalamAnane dezamAM ghAlyA. kuTubakalaha ane kusa`pane lIdhe aneka rAjyA pAyamAla thaI gayAM ane aneka kuTue tArAja thaI gayAM. phUlI phAlI rahelI mugala sattAne paNa kusa'pa ane aMdara aMdaranA jhagaDAoe kevA jabarA dhakkA mAryAM te itihAsaprasiddha che. mugalasattAnI jAmelI jaDa DhIlI karanArA aneka banAvA paikI eka jhagaDAne citAra A prakaraNamAM ame ApIe chIe. zivAjI mahArAjanA saradArA mahArASTranA mugala amaladArAne thakavI rahyA hatA e vakhate mugalA marAThAonA joie tevA baLathI sAmane na karI zakayA enA aneka kAraNAmAM mAMheAmAMheneA kusa'pa e eka mukhya kAraNa hatuM. A vakhate mugaleAnI sthiti kaMI judAja prakAranI hatI. dakSiNanA mugala amaladAra|mAM jhagaDe! jAmyA hatA. duzmananI paristhiti upara zivAjI mahArAjanI jhINI najara haMmeza rahetI. dakSiNanA mugalAmAM jhagaDA ubhA thayA che e vAta mahArAjanI jANa bahAra na hatI. A vakhate je jhagaDA mugala amaladArAmAM jAgyA hatA te zivAjI mahArAje ubhA karelA na hatA. e bhaDakA tA mAMhemAMhenA ghaNathI enI meLe ja ubhA thayelA hatA. duzmananI nabaLI sthiti dekhI tene mATe dilamAM dayA ANI tene potAnA nAza mATe majabUta banAvanAra tathA tenA upara dayA lAvI enI sthiti sudhAravA doDI janAra khAnadAneAnI paktimAM zivAjI mahArAjane mUkI zakAya evA e nahatA. duzmananI nabaLI sthiti jeTalA lAbha levAya teTalA laI pAtAnI janahitanI yojanA phaLIbhUta karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa ] che. zivAjI caritra hamezA tatpara rahenAra zivAjI mahArAja hatA eTale mugalanI A nabaLI sthitine emaNe levAya teTale lAbha lIdhe ane marAThAonI sattA majabUta karI. saradAra dilerakhAnanI navI oLakhANa karAvavAnI jarUra nathI. mirajhArAjA jayasiMhanI sAthe emanA hAtha nIce bAdazAhe je musalamAna saradArane dakSiNamAM meka hatA te dilerakhAna A vakhate gAMDadezamAM mugala amaladAra tarIke sattA calAvI rahyo hato. bAdazAhe marAThAonuM baLa AMkIne ja dilerakhAnane auraMgAbAda jaI marAThAonI sattA teDavAnA kAmamAM zAhajAdAne pUrepUrI madada karavA tAkIdane hukama choDyo hato. I. sa. 1670nA eprilanI 12mI sudhImAM auraMgAbAda mukAme zAhajAdAnI hajuramAM hAjara thavAne ene hukama maLI gayo hate. leirakhAna mArcanA bIjA pakhavADIAmAM auraMgAbAda AvavA mATe nAgapurathI nIkaLyo hato ane majala daDamajala kaca karate eprilanA pahelA aThavADIAnI Akhara sudhImAM e auraMgAbAdanI najIkamAM AvI pahoMcyo hato. I. sa. 1667nA arasAmAM zAhajAdA ane dilerakhAnanA dila UMcAM thayAM hatAM. hajI sudhI e veranI jvALA banenA hRdayamAMthI yujhAI na hatI. eka bIjAnAM kRtyo bane vahemanI najarathI jotA hatA. auraMgAbAdathI gheDA mAIla dUra dilerano mukAma paDayo hato eTale ene zAhajAdAe maLavA AvavAnA tAkIdahukama mokalyo. A hukamathI dilera camakyo ane ene lAgyuM ke zAhajAdA ane jasavaMtasiMha pAchaluM vera vasula karavAnI dAnatathI ene maLavA bolAve che. A vahema enA dilamAM sajajaDa besI gayA hatA. zAhajAdA mATe kaluSita thayelA dilane dAbavAno vicAra karatAM dilerane lAgyuM ke zAhajAdAnA hukamone anAdara karavAmAM rAjakIya daSTithI paNa e bhUla kare che. eTale eNe zAhajAdAne maLavA javAno nizcaya karyo. eka be pherA to e munAjhImane maLavA javA mATe nIkaLyo paNa kharo. dilere mana makkama rAkhI prayatna karyA paNa dilamAM vahema eTalo badhe uDe pesI gayo hato ke e rastAmAMthI ja maLyA vagara pAcho AvatA ane nAdurasta tabiyata hevAnuM bahAnuM batAvI zAhajAdAne maLavAnuM mokUpha rAkhato. hilerakhAna pitAnI salAmatI mATe zAhajAdAne maLavA javAnuM mekUpha rAkhyA karato hato paNa zAhajAdAnA manamAM te dilerakhAnanA vartanathI virodha vadhyA ja karatA hatA. dilerakhAna IrAdApUrvaka mAMdagInAM khoTAM bahAnA batAvIne maLavAnuM mokupha rAkhe che ane ema karavAmAM e eka prakAranI kaTabAjI khelI rahyo che. enI badadAnata che ane e rIte e zAhajAdAnA hukamanuM apamAna karavA Icche che ema muajhIme mAnI lIdhuM. rAjA jasavaMtasiMhe muajhImanI mAnyatA majabUta karI. zAhajAdAnA manamAM dilera mATe jabare vahema bharAyo ane te eTale sudhI ke eNe dileranI virUddhamAM bAdazAhane dilhI lakhI mekalAvyuM ke "dilera te zahenazAhI sattA sAme baLavo jagAvavA Icche che." - dilerane A vAtanI khabara paDI eTale eNe paNa bAdazAhane jaNAvI dIdhuM ke zAhajAdA maAjhIma zivAjInI kapaTajALamAM sapaDAI gayA che, enI yuktinA e bhAga thaI paDavyA che. banneno mITho saMbaMdha zAhajAdA jArI rAkhavA Icche che ane tethI ja zAhajAdA marAThAone baLavAna thatA aTakAvI zakatA nathI. zivAjI sAthenA mIThA saMbaMdhanI ApaNuM leke upara bahu mAThI asara thayelI che. laDAI mATe dArUgoLa, mANase vagere bharapa pUrAM pADavAmAM Ave ane mArA hAthamAM dakSiNanA magala lazkaranI kala sattA soMpavAmAM Ave to be varasamAM A marAThA saradArane jamInadosta karI enI sattA nAbuda karavAnI jokhamadArI mAthe levA huM taiyAra chuM,' mujhIma ane dilere eka bIjAne aMge lakhelA patra vahemamAM DUbI gayelA auraMgajhebane maLyA. A vahemI bAdazAhano vahema vaLyo. vaDImAM zAhajAdAne patra ene sAce lAgato ane dileranI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 3 ja virUddhamAM vicAra karavA maMDI jatA. ghaDImAM dilerane patra sAcA che ema mAnI muAjhImanA saMbaMdhamAM UMDA vicAramAM paDI jatA. auraMgajhebanuM mana jhele caDayuM. vicAra karatAM karatAM bAdazAhane dileranA lakhavAmAM vadhAre satya hAya ema lAgyuM. muAjhIma zivAjI sAthe mIThe| saMbaMdha rAkhIne Apa sAme baMDa uThAvavAnI taiyArI karatA haze ema bAdazAhane lAgyuM, pote ApanI sAme sattAnI lAlace baLavA jagADayo hatA eTale peAtAnA chokarA e pagale cAlaze ema ene lAgyuM. bahu vicAra karatAM auraMgajhebanI khAtarI thavA lAgI ke zAhujAdA muAjhIma marAThAe sAthe maLI gayA che. A banne maLI javAmAM pota potAnA svArtha sAdhI rahyA che. bannene sAmane te ekatAja karavAne ho eTale banne maLI gayA che evI bAdazAhanI khAtarI thaI gaI. zAhajAdAnI khevaphAInI khAtarI thaI hatI chatAM bAdazAha baheza hAvAthI utAvaLIe na thayeA. auraMgajhebane badale kAI sAdhAraNa buddhivALA bAdazAha hAta tA AvA saMjogAmAM vivAhanI varasI karI deta paNa A kunehabAja bAdazAhe DahApaNa vAparyuM. eNe na te zAhajAdAne ThapakA dIdhA ke na to dilerane khAvyA. taTastha mANasa pAse enI jhINavaTathI tapAsa karAvI kharI khInA kheALI kADhI sAcA gunegArane kaDaka zikSA karavAnA eNe nizcaya karyo. muAjhIma ane dilerane sabaMdha bagaDyA hatA. dila khATAM thayAM hatAM. AvA saMjogamAM banne eka bIjA upara bhAremAM bhAre AkSepa mUke e banavAjoga che ane e AkSepa saMbadhI pUrI tapAsa karyA sivAya phakta lAgaNIvaza thaI uzkerAI jate nAhaka kAI te duzmana banAvavA bAdazAha rAjI na hatA. eNe A e banAvanI pUrepurI tapAsa karI sAcI hakIkata zI che te zodhI kADhI ne te saMbadhI vIgatavAra lakhANu bAdazAha tarapha ravAnA karavA mATe peAtAnA rAjamahelanA javAbadAra amaladAra ( khAna. I. sAmAna--chamberlain) maktIArakhAnane khAsa sUcanA ApIne dakSiNa tarapha ravAnA karyAM. zivAjI sAthe muAjhImane kevA saMbadha che tenI jhINI tapAsa karI zAhajAdA muAjhIma bAdazAha pratye khevaphA banyA che ke zuM te tapAsI bAdazAhane tAkIde jaNAvavA khAsa sUcanA karavAmAMAvI hatI. zAhajAdAnA lakhavA mujba jo dilera gunegAra hAya ! tene haraprayatne zAhajAdA sAme laI jaI bAdazAhatanI AbarU sacavAya evI ene sA karI A gUMcavAyalA kAkaDAnA khUba saMbhALathI ane khUbIthI naukAla ANuvAno ene sattA ApI, mugala darabAramAM kRitIArakhAnane bhAI lAgavaga dharAvatA amaladAra hatA ane te dilerane dilojAna dosta hatA. dileranI tapAsa karavAnA saMbaMdhamAM ane game tema karI tenI pAse zAhajAdAnA hukamA paLAvavAnA saMbadhamAM ane bahu jakkI mAlama paDe tene sajA karavAnA saMbaMdhamAM bAdazAhe khAnagImAM kRitIArakhAnane je sUcanA ApI hatI te teNe chUpI rIte dilerane lakhI mAkalI, dilera khAdazAhatI geDavaNathI cetI gayA hatA. zAhajAdAnI jALamAM nahi phasAI paDavA mATe eNe khAsa khabaradArI rAkhI hatI. ItIrakhAna dakSiNu AvI pahuMcyA ane dilerane maLyA. dilerane aneka rIte samajAvavAnI eNe prayatna karyA. dilera ane muAjhIma vacce samajutI karavA eNe ghaNA prayatno karyAM. zAhajAdAne maLavA javA mATe dilerane eNe samajAvavAnA prayatna karyo, paNa dilera ekane be na thAya. zAhajAdAne maLavA javAmAM jarAe jokhama nathI evI prakRtIArakhAne dilerane khAtarI ApavA mAMDI tyAre dilere tene tenA bhAI e ApelI chUpI khabaravALApatra vaMcAvyA. IphatIArakhAna A patra vAMcI Abheja banI gayA. e tA bheAMThA paDI gayA. pachI ItIArakhAte bAjI badalI ane eNe dilerane banatA sudhI zAhajAdAthI dUra rahevAnI salAha ApI. A tarapha dilerane A salAha ApI ane muAjhImane maLIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 jo ] cha zivAjI caritra 45 eNe kaMI bIjuM ja karyuM. dhaNIne kahe ke dhADa ane cerane kahe ke doDa evI khAjI e ramI gayA. ene pariNAme banne vaccenI kaDavAza ghaTavAne badale vadhI. dakSiNanA mugala amaladAronI chAvaNIomAM zuM cAlI rahyuM che tenI jhINAmAM jhINI tapAsa karavA mATe mahArAje mANasA nImyA hatA ane mugala chAvaNInI chUpI khAtamI meLavavAnI gAThavaNu karI hatI. jyAre A be vacce aNubanAva vadhyA, tyAre zivAjI mahArAje pratAparAva gujjarane lazkara laI maMgI paiThaNu upara caDAI karavA mAkalyo. dilerane A vAtanI khabara paDatAM ja e tenI pAchaLa paDaco paNa UMcA mana ane khATAM dilanI kAmagIrI hatI eTale kaI zukravAra vaLye nahi. me mAsamAM A banAva banyAnuM jaNAya che. AvI pheADI dazAmAM dakSiNamAM rahevA karatAM bAdazAhanI hajuramAM rahevuM e vadhAre sArUM che, ema vicAra karI hajIra taraph javA dilere vicAra karyAM, dileranA dilanA vicAra| muAjhImane kAie kalA eTale eNe bAdazAhane tarataja khabara ApI OM * dilera khullI rIte mArA hukamaneA anAdara kare che ane khAnanuM ephrAma baneluM lazkara ApaNI prajAne pIDe che' A pramANenuM lakhANa muAjhIme bAdazAha tarapha ravAnA karyuM ane tenI sAthe dileranA lazkara taraphathI raiyatanI thatI satAmaNInA saMbaMdhanA lekhI purAvA paNa mAkalI dIdhA. A patramAM zAhajAdAe zahenazAhane eka cetavaNI paNa ApI hatI ke - uttara hiMdusthAnamAM tAphAna karavA mATe dilera atrethI nIkaLI uttaramAM javAnI taiyArI karI rahyo che. ' muAjhImanA patra vAMcI bAdazAhate dukha thayuM. dilera jo ATalI hade gayA haiAya te tene ThekANe lAvavA ane tenI pAse hukama paLAvavA mATe muAjhIme biTata karavuM evA javAba zAhajAdAne khAdazAha taraphathI maLI gayA eTale enA upara pUrepuru* vera levAnA muAjhIme nizcaya karyAM. dilera jakharA cAhyo hatA, asAmAnya lazkarI amaladAra hatA. tene dabAvavA mATe bhAre lazkaranI jarura paDaze e muAjhIma samajI gayA hatA eTale eNe lazkara bheguM karavA mAMDaDyuM. dakSiNamAM jIde jude ThekANe judAM judAM mugala thANuAMemAM lazkara hatuM tenI keTalIka TukaDIo zAhajAdAnA hukamathI bhegI karavAmAM AvI. A vakhate dilerakhAna cAmAsAnI RtumAM gAdAvarI nadI najIka marAThAone sAmane karI padmAva nAMkhIne paDatro hatA, tyAM tene bAdazAhanA gussAnI jANa thaI ane muAjhImatI taiyArInI paNa bAtamI maLI. A AtA ane saMkaTAthI dilera bahu ja gabharAI gayA ane have game tevI rIte A AphatomAMthI sahIsalAmata nIkaLI javAnA eNe vicAra karyAM. peAtAnI sAthe taMtru, rAvaTIo ane laDAI nA keTalAka vajanadAra sAmAna hato. dilera tA nAsI javAne nizcaya karyAM hatA eTale mA badhe sAmAna peAtAnI sAthe rAkhI zakAya ema na hatuM ane tyAMja nAMkhIne jatA rahe te duzmananA hAthamAM e AvI jAya tethI duzmananA hAthamAM taMbu, rAvaTI vagere na jAya te mATe evA badhA sAmAna leire tyAMja bALI nAMkhyA. sAmAna bALIne ane nAza karavA jevA hatA tene nAza karIne sAthe levA jevA hatA te sAthe laI potAnA ghoDesvArA sAthe dilera gAdAvarI kinArethI nAThA. keTaleka ThekANe te ene bharelI nadIo, nALAM, krAtara ane kAtaraDAM eLa'gavAM paDavAM. dilera ane enA mAthusAe nAsI javAmAM bhAre sAhasa kheDayuM hatuM. keTaleka ThekANe enA mAjIso pANImAM DUbIne ane keTaleka DekANe tAIne maraNu pAmyA. hADamArI veThatA veThatA dilera ujjana jaI pahoMcyA ane tyAM ArAma mATe rAkAyA. dilera nAThAnA samAcAra muAjhImane maLyA eTale e enI pUrva paDayo. muAjhIma AgaLa vadhatA ja jatA hatA paNa khAnadezanA bahANupura AgaLa AvatAM sUbedAra dAudakhAne zAhajAdama AgaLa vadhatA aTakAvyesa ane peAtAnI hadamAM thaI te nahi javA devAnuM cekhkhu saMbhaLAvI dIdhuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 che. zivAjI caritra ( prakaraNa 3 juM AvI sthitimAM muajhIme tyAMja paDAva nAMkhe. thoDA divasamAM bAdazAha taraphathI pharamAna AvI pahoMcyuM ke " majhIme tAkIde auraMgAbAda pAchA javuM ane jasavaMtasihe bIjo hukama AvatAM bahANupuramAM mukAma rAkhe. AvI rIte bAdazAhe A baMnenI joDI toDI nAMkhI. zahenazAhanA pharamAna mujaba muajhIma auraMgAbAda pAcho gayo ane jasavaMtasiMha bahApuramAM rokAye. dilerakhAnanI dazA bahu dayAmaNI thaI hatI. gujarAtanA sUbA bahAdurakhAnane enI bahu dayA AvI. eNe dilerane pitAnA AzarA nIce lIdhe ane bAdazAhane eNe enA saMbaMdhamAM jaNAvyuM ke "dilerakhAna taddana nirdoSa che. e zahenazAha pratye pUrepura vaphAdAra che. enI vaphAdArI te ghaNI vakhata kasoTIe utarelI che. eNe mugala saltanatanI bhAre sevA karelI che. Aja sudhI eNe karelI sevAo enI vaphAdArInI sAkSI pUre che. jasavaMtasiMhane ane ene adAvata hovAthI eNe taka joIne vera vasula kareluM che. keTalAka khuzAmatIAoe zAhajAdAnA kAna dileranA saMbaMdhamAM bhaMbheryA ane enA saMbaMdhamAM emanuM dila khATuM karyuM. bAdazAhe AvA vaphAdAra sevakane kSamA bakSavI joIe. hAlamAM e mArI pAse che ane Aja prAMtamAM mArI pAse kAThIAvADanA phejadAra tarIke nimaNUka karavA mATe mArI bAdazAha salAmatane caraNe vinaMti che." bAdazAha bahAdurakhAnanA patrathI vicAramAM paDayo. muajhImane zivAjIe pitAnI jALamAM sapaDAvyo che evI bAdazAhane khAtarI thatI gaI ane tethI enI ciMtA vadhI hatI. zivAjI nabaro khelADI che eTale muAjhImane ramakaDuM banAvI e mugalAIne kyAre thappaDa mAraze enuM nakkI nahi ema ene lAgyAM ja karatuM hatuM. AthI e haMmeza becena rahe. mujhImane ThekANe lAvavAnI jarUra che ema bAdazAhane lAgyuM eTale eNe zAhajAdAnI mA begama navAbabAIne enI pAse mokalI. muajhIma bAdazAha pratye vaphAdAra che ane enA dilamAM keIpaNa jAtanuM kapaTa ke pApa nathI enI navAbabAIne pUrepUrI khAtarI thaI ane eNe pitAne sava bAdazAhane jaNAvI zAhajAdAnI khAtarI ApI. IphatIArakhAnanuM pigaLa paNa bahAra paDI gayuM. eNe to "dhaNIne kahe ke dhADa ane cerane kahe ke deDa" e bAjI khelIne mahemAMhenI kaDavAza vadhArI hatI e paNa bAdazAhanI jANamAM AvI gayuM, tethI IphatIArakhAnane ane tenA bhAIne zahenazAhanA hukamanI khAnagI khabara chUpI rIte bIjAne ApavAnA gunA mATe sakhata sajA karavAmAM AvI. begama navAbabAIe bAdazAhanA dilanI muAjhIma mATe khAtarI karI ApI eTale IkritIArakhAne zAhajAdAnI viruddhamAM je lakhANa karyA hatAM te mATe bAdazAha tenA upara dhei bharAya. mAMhamAMhenA jhagaDAne lIdhe mugalo marAThAonI sAme moraco mAMDI na zakyA. mugala amaladAromAM saDe paDe che. ekabIjAnAM dila UcA thayAM che vagere khabara marAThAone maLatI tene te loko ba lAbha uThAvatA. zivAjI mahArAje mugalonI nabaLAIne lAbha lIdhe. zivAjI mahArAje A varasamAM ghaNI jIta meLavI hatI ane dezamAM emaNe pitAno darajajo paNa khUba vadhArI dIdho hato. suratanA aMgreja kaThIvALAo hiMdanI hakIkta potAne deza ekalatA temAM temaNe zivAjI mahArAjanA saMbaMdhamAM jaNAvyuM hatuM ke have zivAjI pahelAnA je coranI mAphaka Amatema rakhaDatA nathI paNa have te 3000 (trIsa hajAra) lazkarI sipAhIo sAthe eka rAjAnI mAphaka digvijaya karato phare che. zAhajAda najIkamAM hoya chatAM e ene aTakAvI zakatA nathI. kalyANa bhImaDI paNa have zivAjInA kabajAmAM AvI gaI che. A prAMta enI pAse ja rahe te sArU, kAraNu musalamAna pADozI rahe tenA karatAM zivAjIne pAThAza amane vadhAre game che" (zi. 5. khaMDa 1. naM. 1295 ).. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. zivAjI caritra 3. kaTAra ane kalamanI sakhI kara. zivAjI mahArAja samarAMgaNamAM zUrA hatA, raNe caDe rajapUta hatA, e ApaNe emanA jIvananA aneka prasaMge uparathI joI zakayA chIe. dhaNA zUravIra rAjA samaranA zokhIna heAya che, mulakA jItavAne emane khUba meha hAya che, keTalAkane teA laDAI e vagara cena ja paDatuM nathI. rAjA zUravIra hAya tethI enI prajA sukhI hoya ja ema na kahevAya. rAjA zUravIra hAya, hiMmatakhAja hAya, zatrue enAthI tharathara kAMpe evI khyAti hAya chatAM enI prajA dukhI hoya. prajAnuM sukha rAjAnI hiMmata ane sAhasikavRtti upara AdhAra rAkhe che e vAta kharI paNa eTalA sadguNeAthI ja prajA sukhI na thAya. zauya ane hiMmatanI sAthe rAjAmAM rAjataMtra calAvavAnI kuneha, prajAnI lAgaNI ane amaladArAnuM valaNu samajavAnI jhINavaTa na heAya ane prajAne sukhI rAkhavAnI ciMtA tathA mulakane AkhAda karavAnI dhagaza na hoya tA rAjA zUravIra ane hiMmatakhAja hovA chatAM prazna aneka prakAranI AmAM rIkhAvAnI. dhaNA zUravIra rAjAonI draSTi mulakA jItavA upara ja hAvAthI enA rAjyanA amaladArA nIra kuzapaNe prajAne pIle che ane rAjyamAM aMdhera cAle che. rAjya calAvanArI amaladArA potAnI prajA pratye kevuM vartana rAkhe che tenI jhINavaTathI je rAjA tapAsa nathI rAkhatA tenA rAjyanA nAkarA, amaladArA, adhikArIe prajAne rajADe che ane jenI prajA dukhI tenA rAjyaneA pAyA paNa nabaLAja samajavA. phakta mulakA jItavAnI dhUna ja je rAjAne lAgI hAya ane rAjyamAM prajA keTalI sukhI che, prajAne sukhakartA nIvaDe evI jAtanuM rAjatatra calAvavAmAM kayeA amaladAra pAvaradhA che, tenI tapAsa paNa na kare to evA rAjAnI prajA bhAgye ja sukhI heAya che. zivAjI mahArAja potAnI sattA vadhAravAne prayatna karatA ane mulakA jItatA paNa jItyA pachI jItelA mulakanI vAjabI kadara thatI. je dhaMdhAnI vadhAre kadara thAya, guNa gavAya, teja dhaMdhA taraph mAsAnuM dila AkarSAya e svAbhAvika che. te jamAnAmAM samarakaLAnA pAvaradhA puruSanI kadara thatI hAvAthI dhaNAAne cehAe thavAnuM mana thatuM. evI sthiti hAvAthI rAjadhuradhara puruSa joIe teTalA pramANamAM pAkatA nahi. te jamAnAmAM yAddAonA kAmanI jevI kadara thatI tevuM uttejana rAjyaDhArI mutsaddIte, rAjyara dhara puruSone, rAjataMtra calAvanAra kuzaLa ane kunehabAja amaladArAne maLatuM na hatuM. raNAMgaNu uparanA zauya ane hiMmata mATe vIra puruSane jeTaluM uttejana ghaTe che, teTaluM ja uttejana prajAne sukhI karavAnA uddezA haiye rAkhI rAjataMtra calAvanAra, kArabhAra karanAra javAbadAra amaladArane ghaTe che e vAta zivAjI mahArAjane gaLe utarI hatI. >> prathru 3 ja ] zivAjI mahArAja yAddAonI kadara karavAmAM kAIthI jarAe utare evA na hatA paNa ekalA yAddAnI kadara karIne ja e saMteSa mAnatA niha. rAjataMtra suMdara rIte calAvanAra vizvAsapAtra amaladdArAnA kAmanI paNa te tevIja rIte kadara karatA. zivAjI mahArAjanA rAjyamAM kaTAranI jeTalI kadara thatI teTalIja kadara kalamanI paNa thatI. 47 zauya ane kunehathI mulakA jItI, jItelA mulakAnI tarataja sArI vyavasthA karI prajAne satvara sukhI karavAnI khabaradArI rAkhanArA rAjA bahu ochA hoya che ane tevA AchAnI paktimAM ApaNe zivAjI mahArAjane agrasthAne mUkI zakIe. " mulA jItanAranA kAmanI jeTalI ane jevI kadara mArA rAjyamAM thaze teTalI ane tevI kadara mArA rAjyamAM suvyavasthA sthApanAra kuzaLa ane pramANika amaladAranI thaze. ' evA vicAra| zivAjI mahArAje darzAvelA che. A vicArA pramANe emaNe vana paNa kareluM hatuM. e sabaMdhamAM banelA eka banAva nIce ApIe chIe. eka vakhate mahArAjanA eka vizvAsapAtra amaladAra niApatA mujhumadAre mahArAjane kahyuM ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ye che. zivAjI caritra [ prakaraNa 8 nuM mahArAja! A laDAInA divaso che. mArA hAthamAMnuM katara Apa bIjAne Ape|. mArI kalama bIjAne ApavA mane pharamAna kareA tA huM hAthamAM kaTAra laI khIjAyoddhAnI mAphka yuddhamAM parAkrama karI yathAzakti mahArAjanI sevA karIza. huM paNu samaranA dAva jANuM chuM, raNunI ramata paNu ramelA chuM. mahArAja ! mane kRpA karI yuddhamAM javAnI taka ApeA. mArI mahArAjane caraNe ATalI vinaMti che. niLApatanA zabdo sAMbhaLI laI mahArAja vicAramAM paDayA. thoDIvAra vicAra karyAM pachI khelyA 'niLApata ! tame te| kaTAramAM kuzaLa che tema kalamamAM paNa kuzaLa che. tame teA rAjakArabhAranA kAmamAM pAvaradhA che. mArI prajA sukhI thAya evI rIte tame rAjataMtra calAvIne mane aneka vakhate sASa ApyA che. tamArA vyavasthAzakti ane kAryadakSatA mATe mane bahu UMcA abhiprAya che. prazna mATe aMtaHkaraNamAM putravata prema rAkhI bahArathI pUrepurA dAba rAkhavAnI kaLA tamArAmAM pUrepurI vikAsa pAmelI che. tame kalamabahAdura che. tamArI kalame A rAjyanI asthya sevA karI che. yeddo raNamAM jIta meLavIne rAjyanI maryAdA vadhAre che tyAre tamArA jevA kunehabAja mutsaddI rAjyane pAce| majabUta kare che. cehAnI sevA karatAM tamArI sevA kaMi ochI nathI. rAjyane vadhAranAra ane rAjyane majabUta karanAra tenI sevAne huM pramANamAM sarakhI gaNuM chuM. rAjyanI sevAmAM tame kAIpaNa cAddA karatAM utaratA nathI. niLApata je karI rahyA che te kare. ' mahArAjanA zabdo niApate sAMbhaLyA pazu tene saMtoSa thayA nahi ane khelyAH--' mahArAja ! kArakunanuM kAma to kAI karaze. Aja kAla tA laDAInA kAmanuM mahattva che. kadara tA yAddAnA kAmanIja thAya che. kRpA karI laDAImAM javAnI mane rajA Ape huM mulaka sara karI, gaDha jItI mahArAjane mArA kAmathI pUrepure sateSa ApIjJa. samarAMgaNu upara A sevaka paNa kaI sevA karI batAvaze. sa. merApata piMgaLe je sevA karI rahyA che tevA prakAranI sevA A sevaka paNa karavAne prayAsa karaze. mahArAja! mate raNe javAnI rajA Ape. ' zivAjI mahArAja ', . mujhumadAra ! tamArI bhUla thAya che. teja rAjya barAbara majabUta thAya ane prajAne lAbhadAyaka nIvaDe ke je rAjyamAM mulakA jItanAra ane mulakAnI suvyavasthA karanAra ane vaM pAtapAtAnI pharajamAM makkama rahI suMdara kAma karI khatAve. mulakA jItanArA mulakA jItyAja kare ane vyavasthA karanArAo vyavasthAnA kAmamAM maMDayA rahe. rAjyanA majabUtI mATe A baMne prakAranA amaladArAnI jarura che, A che va tA namunedAra rAjyarathanA e cakra jevA che. peAtapeAtAnA kAmamAM ane kuzaLa hoya te te nainI sarakhI ja kadara thAya. mulaY=A jItanAranI rAjyane jeTalI jarura che teTalI ja jarura rAjyane suvyavasthita karanAra ane prajAne sASa ApI rAjyanI majabUtI vadhAranAra kuzaLa kalama bahAdurAnI pazu che. mArApata piMgaLe ane pratAparAva gujjara vagerenI mane mulakA tavAnA kAmamAM jeTalI jarura che teTalo ja jarUra tamArI, mArA rAjyanI suvyavasthA mATe che. samarAMgaNamAM laDAinI khAkhatAmAM, vyUharacanAmAM, dherA cAlavAmAM mane emanA upara jeTalA vizvAsa che teTaleAja vizvAsa mane kArakuna varSoM upara, mutsaddIpaNe rAjataMtra calAvanArAo upara che.' ' AvI rIte samajAvIne mahArAje niApatane rAjya vyavasthAnA kAmamAM ja rAkhyA. mujhumadAre keTalIka mAgaNI karI keTalIka sagavaDA rajU karI te sa mahArAje maMjura karI. eka kAbela rAjA tarIke mahArAja rAjyanA badhA khAtAMe bahu jhINI najarathI tapAsatA. mahArAja dareka javAbadAra amaladAranAM kRtyo, temanI sevA bahu bArIkAIthI tapAsI temanI yogya kadara karatA. rAjyanI suvyavasthA eja rAjyanI majabUto che ema e mAnatA. talavAranA jorathI mulake! jItyA paNu prajAnA saMteSa vaDe ja rAjya majabUta bane che. enI emane khAtarI hatI. prajAne asaMtaSa e bahu jalada dArUgoLA che ane te kaye vakhate phATI nIkaLaze te kAI kahI zakatuM nathI paNa jyAre te phUTe tyAre bhAremAM bhAre baLavALA rAjyA paNa jamonaEAsta thAya che. prajAne saMtASa ApavA mATe suMdara rAjata MtranI jarura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 jI ] che. zivAjI caritra 489 hAya che ane te suMdara taMtrane suMdara rIte amalamAM mUkanAranI pazu khAsa jarura haiAya che. rAjakAjamAM krAkhela ane kunehavALA pramANika amaladArA na hoya tA yAhAe baLavAna heAvA chatAM rAjyane TakAvavuM muzkela thaI paDe che e mahArAja jANatA hatA eTale mahArAja teA kaTAranI kadara karatA ane kalamanI paNa kadara karatA. kaDhAra ane kalama e bannene je rAjA saMtASe tenuM rAja majabUta thayA vagara raheja nahi. mahArAja potAnA amaladArAnA kAmanI kadara mucha rAjyanA sadguNI puruSane uttejana ApatA. 4. surata upara majIvAra caDAI, jaMjIrAnA sIdI sAthe zivAjI mahArAjane ghaNA vakhatathI takarAra cAlatI hatI. ene aMge avAranavAra laDAIo paNa thatI. dareka vakhate jaMjIrA mahArAjanI cuMgAlamAMthI chaTakI jatuM. sIdIe mugalonA Azraya lIdho hato. suratanA amaladAra sIdIne A laDAImAM madada karatA hatA eTale zivAjI mahArAje surata upara caDAI karI e amaladArane sIdhA karavAnA vicAra karyAM. A mATe suratanI saMpUrNa mAhitI meLavavA potAnA najarabAjamAtAnAM mANasAne ravAnA karyAM. A daramiyAna suratamAM avAranavAra AvA uDavA mAMDI ke zivAjI Ave che.' lAkA A khUmA sAMbhaLI gAma cheADI bhAgI jatA. Ama vAraMvAra banyAthI lokA samajyA ke A badhI kheATI khUmA che. dhIme dhIme lokA A khUmethI TevAI gayA. eka vakhata suratamAM vAta AvI ke zivAjI peAtAnuM lazkara laI surata najIka AvI paDeoNMcyA che. suratane mugala amaladAra potAnuM lazkara laI ahAra nIkaLyA. zivAjInI rAha joI thAkayA paNa kAI AvyuM nahi. I. sa. 1670 nA sapTembara mAsamAM suratanA mugala amaladAra maraNa pAmyA ane tenI jagyAe navA sammedAra nImAyA. suratanA mugala amaladAre jaMjIrAnA sIddIne potAnI sAme madada karI tyArathI ja mahArAje surata upara caDAI karavAnI taiyArI karavA mAMDI hatI. suratanI sthitinI kharI hakIkata meLavavA mATe mahArAje peAtAnA vizvAsu mANaseAte ravAnA karyAM hatA, te mANase je khAra lAve te upara caDAInA kAryakramanA sadhaLA AdhAra hatA. mahArAje kalyANu mukAme marAThA lazkara bheguM karavA mAMDayuM hatuM te sAMbhaLIne lokA tarkavitarka karatA hatA. A taiyArI uparathI ghaNA mAjhusAnuM mAnavuM hatuM ke mahArAja gujarAta upara caDAI karavAnI taiyArI karI rahyA che. kalyANanI taiyArI uparathI aMgrejo ane khIjA paradezI vahepArI mahArAjanA kAryakrama kaLI gayA hatA. marAThAonI caDAI sAme bacAva karavAnA pagalAM, paradezI vahepArIe suratamAM laI rahyA hatA. paradezI krAThIvALAoe potAnA mAlane vage karI dIdhA hatA. mahArAjanuM najarabAjakhAtuM bahu cAlAka ane heAziyAra hatuM. A khAtAnA mANasA bharAMsApAtra ane bhAvanAvALA hatA. evA dharmAbhimAnI vaphAdara sevAnI anerI sevAne lIdhe ja zivAjI mahArAjanI kArakirdi jhaLakI uThI ane emanI dhArelI tema pAra paDI hatI. suratanI sthiti kevI che, lokA sAvadha che ke esAvadha, zaheranA bacAva mATe lazkara keTaluM che, suratanI kumake AjubAjuthI AkRta vakhate keTaluM lazkara bhegu thaI zake ema che, paradezI kAThIvALAonuM baLa keTaluM che, vagere hakIkata jANavA mATe mahArAja potAnA mANasAnI rAha jotA hatA. suratanA jAnA sUbedAra gujarI gayA hatA ane tenI jagyAe navA AvI gayA hatA. navA amaladAra suratanI paristhitithI pUrepurA vAkeka na hatA. zivAjInI caDAInI vAteA pAchI sabhaLAvA lAgI eTale jUnA anubhavIee AvI aphavAe vAraMvAra suratamAM phelAya che evA peAtAnA anubhava mugala amaladArane jaNAvyA. AvI aphavAe vAraMvAra jADI nIvaDayAnuM paNa emaNe jaLuAvyuM eTale 62 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra 1 prANa che ja saedAra AvatI Aphata mATe tadana besAvadha rahyo hato. suratanA rakSaNa mATe je lakara zAhajAdAe makahyuM hatuM te zivAjInI caDAInI aphavAo juThI mAlama paDavAthI ane vadhArAnuM lazkara bInajarUrI lAgavAthI tathA bIje ThekANe vadhAre lazkaranI jarUra jaNAyAthI suratamAM rAkhavAmAM AveluM lazkara zAhajAdA muajhImanA hukamathI tyAMthI khaseDavAmAM AvyuM hatuM. vadhArAnuM lazkara bIje ThekANe laI javAmAM AvyuM eTale zaheranA rakSaNa mATe phakta 300 mANase ja rahyAM hatAM. kAThIvALAoe pitAnA mAlanI vyavasthA karI dIdhI chatAM mugala sUbedAra besAvadha rahyo. mukhya amaladAra besAvadha che, cata besAvadha che, zaheranA rakSaNa mATe phakta 300 mANaso ja rAkhavAmAM AvyA che, vagere khabare mahArAjane emanA jAsUse jaNAvI, eTale mahArAje nIkaLavAno nizcaya karyo. pitAnA vizvAsapAtra jAsUse jaNAvelI khabaro upara mahArAje dIrghadraSTi doDAvI vicAra karyo ane surata upara caDAI karavA mATe mahArAja 15000 ghoDesavArone laIne kalyANathI nIkaLyA. tA 2 jI okaTobarane roja suratamAM khabara AvI ke zivAjI mahArAja Asare 20 mAIla dara AvI pahoMcyA che. lokoe enI khAtarI karI lIdhI ane jenAthI jyAM nasAya tyAM nAThA. zrImati, moTA vahepArIo, sarakArI amaladAro ane nokare te divase ane te rAtre zahera choDIne nAsI gayA. tA. 3jI oNkaTobara 1670ne roja zivAjI mahArAja pitAnA lazkara sAthe surata zaheramAM AvI pahoMcyA. magala lazkara sAthe marAThAone nAmanI jhapAjhapI thaI mugala lazkara nAsI gayuM. nagara nadhaNIAnuM thaI gayuM marAThAoe suratano kabajo lIdho ane zaheramAM lUMTa calAvI. paradezI vepArIone paNa phALa te paDI hatI. surata baMdara e vepAranuM jabaruM mathaka hatuM. lAkho rUpiyAno vepAra A nagaramAM dararoja tho. zivAjI mahArAje caDAI karI te divALInA divaso hatA. divALI e vepArIonAM tahevAra tethI devALI nimitte vepArIoe ane zrImaMtoe pitAnuM javAhIra, daradAgInA, amulya vastuo, kImatI cIje bahAra kADhI hatI. A sthitine marAThAoe purepuro lAbha uThAvyo. aMgreja ane Daca kAThIvALAone zivAjI mahArAje satAvyA nahi. phreMca kaDIvALA mahArAja sAthe sAro saMbaMdha rAkhatA hatA. aMgreja ane cAnI keDIo hatI tenI vacamAM keTalIka sarAIo ( dharmazALAo ) hatI. A sarAInA makAno AlIzAna hatAM. rAjakuTuMba paNa ene upayoga karI zake evI sagavaDa ane vyavasthA vALAM hatAM. e sarAImAM navI sarAI ane tAtAra sarAInA makAne te kevaLa rAjamahela jevAM hatAM. A sarAImAM ghaNI vakhate moTA moTA amaladAre ane rAjakuTuMbIo pitAnA pravAsa daramiyAna mukAma karatA. mahArAje caDAI karI tyAre AmAMnI eka sarAImAM kAzagara mA sulatAna je auraMgajheba bAdazAhane zaraNe Avyo hato ane je makkAnI haja karIne pAcho pharyo hato tene mukAma hatA. A sulatAnanA mukAmanI khabara mahArAjane paDI. e sarAI upara marAThAoe dhasAro karyo. sulatAna abadullAkhAna pAse puSkaLa dhana hatuM ane e eka jabarA sulatAnane zobhe evA vaibhavavilAsa ane ruAbamAM rahetA hatA. auraMgajheba bAdazAhe A sulatAnane bhAre kiMmatanI senAnI pAlakhI ane bIjI aneka amUlya vastuo bheTa ApI hatI, te tathA sulatAnanI pAse pitAnuM ghaNuM dhana hatuM, te badhuM tenI sAthe A sarAImAM ja hatuM. marAThAoe A sarAI upara halle karyo tyAre sulatAna abadullAkhAnanA mANase marAThAdaLanI sAmA thayA. banne vacce ThIka ThIka jhapAjhapI thaI. marAThAonI saMkhyA bahu moTI hatI eTale sulatAnanA mANase TakI zakyAM nahi. Akhare pitAnI sthiti bahu nabaLI mAlama paDavAthI ane mugala taraphathI koIpaNa rIte bacAva thaI zake ema nathI enI khAtarI thavAthI sulatAna abadullAkhAna ane tenAM mANase rAtre nAsIne killAmAM bharAyA. marAThAoe sarAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradharaNu ke ja] cha, zivAjI caritra jheTI chUTI ane A sulatAnanA kabajAmAM je jhaverAta, seAnuM, rUpuM vagere kImatI vastuo hatI te adhI lUMTI lIdhI. aura'gajheba bAdazAhe ApelI suvaNuM pAlakhI ane khIjI kImatI vastuo marAThAone hAtha lAgI. navI sarAImAM tUrka leAkeAe marAThAone sAmaneA karyAM ane tyAM paNa jhapAjhapI thaI. aMgreja kADhIvALAenI sAthe paNa marAThAone jhapAjhapI thaI. marAThA kAThI najIka AvyA eTale aMgrejoe sAmaneA karyAM ane zarUAtamAM te banne vacce ThIka ThIka garamAgaramI cAlI, pazu tarataja aMgreja pratinidhie zivAjI mahArAjane rUbarUmAM maLyA. banne vacce vAtacIta thaI. aMgreja pratinidhi sAthe zivAjI mahArAje bahu mAyALu vana rAkhyuM hatuM. aMgrejoe mahArAjane kIramajI raMganuM kApaDa, talavAranA pAnA ane suMdara cAkuenuM najarANuM karyuM. najarANAnI vastu ane tenI kiMmata tarapha mahArAje dhyAna na ApyuM paNu A kADhIvALAee marAThAonI sattA svIkArI potAnI zakti mujaba najarANuM dharyuM tethI te AnaMdathI emaNe svIkAryuM. A najarANuM svIkAratAM mahArAje emane aMgrejo pratye snehanI lAgaNI che ema emanA pratinidhione jaNAvyuM ane emanI sAthe hastadhUnana karyuM. hastadhUnana karatAM emaNe jaNAvyuM ke aMgrejone marAThA taraphathI upadrava thaze nahi. emaNe khuzIthI rAjApura jaI potAnA vepAra karavA. surata zaheranA nAmAMkita dhanavAna vepArIonI dukAneA ane zrIma MtAnA dharA marAThAee lUchyAM. zaheramAM 3 divasa sudhI lUMTaphATa cAlI. A lUMTamAM zivAjI mahArAje seAnuM, rUpuM, javAhira vagere maLI Asare. 66 lAkha rUpiyAnI mAlamatA maLI ( preA. sarakAra ). tA. 5 mI ATobare bapAre mahArAje ekadama surata cheDayuM, jevA acAnaka e suratamAM AvI pahoMcyA hatA tevAja acAnaka e cAlyA gayA. jatI vakhate suratanA nikA ane vepArIe joga dhamakIpatra mUkI gayA. A patramAM emaNe jaNAvyuM hatuM keH--' dara varase jo 12 lAkha rUpiyAnI khADI surata zahera taraphathI mane mAkalavAmAM nahi Ave tA huM pharIthI caDAI karIza ane zaheranI pAyamAlI karIza. ' zivAjI mahArAjanI pU phrarI eTale zaheranA zaherIone khaLIA mANasAe lUTavAnuM zarU ryuM. esa. mAstaranI saradArI nIce aMgreja khalAsIo paNa lUMTArA banyA ane emaNe paNa surata lUMTavAmAM bhAga lIdho. ( pre|. sarakAra ) 5. suvAlInI le mela, suratathI Asare 8-10 mAIla dUra tApI nadInA khArAmAM suvAlI nAmanuM eka nAnuM baMdara che. agreja, Daca, phreMca ane bIjA paradezI vepArIoe A baMdaramAM peAtAnI vakhArA peAtAnI sagavaDa khAtara rAkhI hatI. marAThAonI bIkathI suratathI nAsI gayelA dhaNA vepAroe ane amaladArAe A baMdaramAM Azraya lIdhA hatA. A baMdaramAM suratathI sahIsalAmatI mATe nAselA AramIniyana vepArIe ane zahenazAhanI sarakAranA surata jakAtakhAtAnA vaDA kAjhI jevA javAbadAra amaladArA paNu AvIne bharAyA hatA. tA. 3 jIe kuMvAlImAM khabara AvI ke zivAjI mahArAja potAnA lazkaramAMthI keTalIka TukaDI suratanI AjubAjunA gAmaDAMo lUMTavA mATe mAkalavAnA che. jIva bacAvavA mATe jIva laIne bhAgI gayelA suvALA mANusAe jyAre A vAta suvAlI aMdaramAM sAMbhaLI tyAre tA emanI le mela thaI rahI. ' dharanI hvAye vanamAM gayA ane vanamAM lAgI lhAya ' evuM keTalAkane lAgyuM. sahIsalAmatI ane sarakSaNa mATe suratathI suvAlI sIdhAvelA sagrahasthAnA sItArA sIkaMdara hatA eTale zivAjI mahArAje ravAnA karelI TukaDI te khadare na jaI zakI ane tethI badhA acyA. mahArAja suratathI cAlI gayAnA cAsa samAcAra sAMbhaLyA pachI temanA jIvamAM jIva AvyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 3 zivAjI mahArAje AkhuM surata zahera lUMTavuM. dharmazALAo, sarAio upara paNa hallA karI temAM makAma karI rahelA dhanavAna musApharone paNa marAThAoe lUMTayA. emanI cuMgAlamAMthI koIpaNa chaTakI zake ema na hatuM, evI sthiti hovA chatAM, te samaye marAThAonI dhAre tene lUMTI zake evI sthiti hovA chatAM surata zaheramAMnI aMgreja, Daca ane phreMca vepArIonI kAThIo ne luMTI ane bIjA badhAMne AMca AvI tethI bAdazAhane ane bIjA ghaNAone e vahema Avyo ke A paradezI vepArIothI zivAjI mahArAja maLI gayelA che. A vahemane pariNAme paradezI vepArIone emane maLatI vepAranI chUTachATamAM keTaluMka khamavuM 5NuM paDyuM hatuM. zivAjI mahArAja marAThA lazkara sAthe lUMTa laI suratathI pAchA pharyA pachI lagabhaga eka mAsa sudhI te surata zahera nadhaNaAtA jevuM ja rahyuM hatuM. kaI kaIne vAlI na hatA. suratamAM te jANe kaI rAjyanI sattA ja na hoya evI sthiti ubhI thaI hatI. luMTAyelA zaherIone belI bhagavAna hatuM. marAThAo surata choDIne gayA paNa tethI zaherIe nizcita nahetA thayA. mahArAja surata choDIne gayAnA samAcAra sAMbhaLI dukhI zaherIo chuTakArAne dama letA hatA. keTalAka AjubAju bharAyelA saMtAyelA pAchA pharavA lAgyA hatA eTalAmAM tarataja aphavA AvI ke "zivAjI pAchI surata upara Ave che." AkhuM zahera gabharATamAM paDI gayuM ane lokoe pAchI nAsabhAga zarU karI. zivAjI mahArAja pati A pachI surata AvyA nathI paNa e Ave che evI vAta Ave ke tarataja lekamAM dahezata phelAI jatI, leke gabharATamAM paDI jatA ane nAsabhAga zarU thatI. I. sa. 1672 mAM rAmanagaranuM kALI rAjya sa. moropaMta piMgaLee jItyuM eTale suratanA zaherIonA dilamAM dhrAsake paDyo. e zahera dakSiNathI surata AvavAnAM mArgamAM AvyuM hatuM. rAmanagaramAM rahIne marAThA amaladAra cotha mATe vAraMvAra suratane DarAvatA hatA. I. sa. 1672nA phebruArI ane eNkaTobara mAsamAM, 1973nA sapaTembara mAsamAM, 1674nA kabara mAsamAM ane 1679nA DIsembara mAsamAM magala bAdazAhatanA surata zaheranA zaherIone 'zivAjI caDI Ave che'nA bhayAnaka samAcAre bhayabhIta ane becena banAvI dIdhA hatA. mugala bAdazAhatanA dhanavAna baMdaranA zaherIonI A dazA uparathI mugala bAdazAhatanuM baLa ane zivAjI mahArAjanI zaktine khyAla vAMcana sahelAIthI karI zakaze. A banAvanA saMbaMdhamAM aMgreja kaThIvALAoe suMvAlIthI pitAne deza lakhANuM karyuM hatuM tene sAra nIce mujaba che: eNkabara mAsanI pahelI bIjI tArIkhe zivAjI pitAnuM 15000nuM lazkara laI surata upara Ave che evI aphavA suratamAM AvI tyAre zaheranuM rakSaNa karavA mATe mugala amaladAra pAse pUrA 300 mANaso paNa na hatA. zAhajAdA mujhoma tenA pitA zahenazAha auraMgajheba sAme baMDa karavAne che ane te thAya te avyavasthA ane aMdhera thaI javAnA tethI ane zivAjI surata upara caDAI karavA nIkaLI cukyo che evI aphavAthI ame amAre mAla je barobara bAMdhIne taiyAra rAkhyo hato, te suMvAlI baMdare mokalavAmAM AvyA hatA ane surata mukAme chuTa chavAye mAla paDI rahyo hato tenI vyavasthA karavA mATe mI. mAsTarane tyAM mokalavAmAM AvyuM hatuM. mI. mAsTara tA. 2 okaTobarane roja rAtre suvAlIthI surata cAlIne gaye. kaThaNa prasaMga AvI paDe ane emane vakhate nAsavuM paDe to tene mATe eka hoDI amee taiyAra rAkhI hatI. tA. 3 okaTobare zivAjInuM lazkara surata AvI pahoMcyuM. pahele ja divase tAtaMra lekanI jUnI sarAI upara ane aMgrejonI vakhAra upara hale thaye. tArtira leke sarAI choDIne nAsI gayA pachI zivAjIne sarAImAMthI enuM, rUpuM, senAne palaMga vagere mulyavAna vastuo maLI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 ] che. zivAjI caritra kaha te pachI aMgreja vakhAra upara hallo karyo. Akhare marAThAoe killA upara hale karavAne dekhAva karyo paNa pachI te pAchA pharyA. sulehanI vAtamAM bIje divasa gayo paNa emAM kaMI na vaLyuM eTale trIje divase marAThAoe pharI pAchuM pitAnuM kAma zarU karyuM. mI. mAsTarane nizcaya joIne zivAjInA havAladAre mAsTara tarapha pitAne mANasa mekalyo ane kahevaDAvyuM ke "tamArA lokoe amAro [Nasa mAryAthI zivAjI gusse thayo che, te najarANuM laIne tame koIne enI pAse mokalo.' pitAnI mAlamita ane kaMpanInA mANasanA jIva ugAravA, zivAjI mahArAjane najarANuM ApavAnuM nakkI karyuM. mI. mAsTara najarANuM laIne zivAjI pAse gayo. Avelo vepArI rAjapurato hato eTale ene zivAjIe pUchayuM ke "have aMgrejo rAjapuramAM pahelAMnI mAphaka vepAra kema karatA nathI? mAsTare rAjapuramAM bhogavavI paDatI aDacaNe jaNAvI eTale zivAjIe aMgrejone tyAM jaI vepAra karavA Agraha karyo. pachI be mANaso najarANuM laIne zivAjInI pAse gayA. temanuM zivAjIe svAgata karyuM. ane aMgreja ane ame te baMne mitra chIe' ema jaNAvyuM ane enI sAthe hastadhUnana karatAM zivAjIe kahyuM "huM tamArI sAthe hAtha meLavuM chuM eja mAruM vacana samajavuM." tyAra pachI zivAjI suratathI cAlyA gayA. jatAM jatAM mukhya adhikArIo ane pramukha vepArIo pratye patra lakhate gaye ke dara sAla 12 lAkha rUpiyA nahi Ape te AvatI sAla AvIne dhULadhANI karIza. zivAjIe surata choDavuM ke tarataja garIba lokone baLavAna mANase luMTavA lAgyA. suvAlImAM kAjhI ane bIjA moTA moTA vepArIo AvI bharAyA hatA eTale tyAM bIka ochI na hatI' (aai. 5. tA. saM. naM. 1757). A banAvanA saMbaMdhamAM Daca koThIvALAoe paNa lakhANa karyuM hatuM. 6. cAMdavaDa ane vaNa dIkarInI khUnakhAra laDAIo, marAThAone vijaya. zivAjI mahArAje bIjIvAra surata lUMTayuM ane kabaje kareluM dhana UMTa, khaccara, hAthIvagere upara lAdIte badhuM sAthe laI mahArAja lazkara sahita suratathI nIkaLyA. meLavelI lUMTa sahIsalAmata rAyagaDha zI rIte pahoMcADavI tenI ciMtA mahArAjane hatI. mugala amaladArone khabara paDatAM ja A lUMTa pAchI meLavavA mATe e maraNiyA thaIne bhAre prayatno karaze e mahArAja jANatA hatA. vakhate mahArAje dIrghadRSTi deDAvIne rAyagaDha pahoMcavAno pitAne mArga nakkI karyo. sAhera muherane raste cAMdavaDathI kaMcana maMcanane ghATa utarI kAMkaNuM pahoMcavAno kAryakrama mahArAje ghaDI kADhyo. rastAmAM mugalonI sAthe laDavuM paDaze e vicAra karIne ja mahArAje potAnI taiyArI rAkhI hatI. lUMTanA mAlanI ane lazkaranI barobara goThavaNa karI marAThAoe bAjI goThavI. musalamAne akasmAta chApA mAre athavA rastAmAM zatrudaLa tUTI paDe te paNa marAThA lazkara avyavasthita na thaI jAya ane game te vakhate zatranA hallA Ave te paNa tene sAmane vyavasthita rIte marAThA lazkara karI zake evI rItanI racanA mahArAje gaThavI dIdhI ane javAbadAra mANasane javAbadArInA kAma soMpI ghaTatI sUcanAo ApI mahArAja suratathI lazkara sAthe upaDyA. zAhajAdA muAjhIma zahenazAhanA pharamAnathI pAcho auraMgAbAda tarapha vaLyAnA samAcAra pAchalA prakaraNamAM ame khapI gayA chIe. muajhIma auraMgAbAda AvI pahoMcyA pachI ene suratanI lUMTanA mAThA samAcAra maLyA. mugala sattAnuM nAka kApyuM che, te sahana karavAthI bAdazAhI sattAne dakSiNamAM bhAre phaTako paDaze ema zAhajAdAne lAgyuM. "zivAjIe surata lUMTavuM, zaherane keTaloka bhAga bALI nAMkhe ane aDhaLaka dhana laIne tyAMthI nIkaLe che evA samAcArathI zAhajAda camakayo, ene kaleje dhakko lAge, ene thayuM ke marAThAonA A kRtyane kaI paNa saMjogomAM jatuM na karavuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 3 je ane eNe pitAnA mutsaddI ane javAbadAra amaladArone A banAva upara vicAra karavA belAvyA. muajhIme mugala mutsaddIo sAthe masalata calAvI marAThAo pAsethI suratanI lUMTane mAla pAcho meLavavA mATe lazkara mokalavAnuM nakkI karyuM. mugala zahenazAhanI jAmelI sattA hevA chatAM gharamAM pasIne zivAjI zahenazAhanI Ijajata laI jAya, babevAra mugala bAdazAhatanuM apamAna karI mugalonuM mAtabara baMdara, gujarAtanuM mukhya nagara surata lUMTIne jAmelI sattAne thappaDa mArI karoDa rUpiyA laI jAya e vAta mugalone asahya lAge e svAbhAvika hatuM. A samAcArathI mugala zahenazAhanA keTalAka vaphAdAra sevake ane keTalAka AtmamAnanI lAgaNIvALA musalamAne bhaDake baLavA lAgyA. keTalAka dIrdhadaSTi mugala mutsaddIoe zAhajAdAne jaNAvyuM ke "DozI maryAne bhaya nathI paNa jama padhA pAyAne bhaya che.' zivAjIne jo A vakhate lUMTa laIne javA daIzuM te te pe paDele duzmana vAraMvAra AvIne tophAna karI jaze ane ApaNuM mAtabara zahera lUMTavAnuM sAhasa kheDaze. Aje surata te kAle bharUca baMdara e lUMTaze. A vakhate game te bhoge enI luMTa pAchI meLavavI ja joIe. enI kheDa ApaNe nahi bhulAvIe e te ApaNuM prajAmAM paNa mugalAI nabaLI paDI gaI che evI mAnyatA phelAtAM ane prajA je hebaka khAI jAya te pariNAma bahu mAThuM AvavAno saMbhava che. marAThAo pAsethI A luMTa pAchI paDAvIne emane sakhata sajA karI ApaNI bhayabhIta thayelI prajAne nirbhaya banAvavI joIe.' AvI rItanA pitAnA abhiprAya gaMbhIrapaNe mutsaddIoe jAhera karyA. muajhIme pitAnA amaladAranuM pANI mApI lIdhuM ane zivAjI pitAne mukAme pahoMce te pahelAM ja rastAmAM aTakAvI lUMTano mAla pAcho meLavavA tAkIde kasAyeluM lazkara melavA nizcaya karyo. zivAjI mahArAjane zakti ane yuktithI sAmano karI mugalasattAnI AbarU sAcave e saradAra je zivAjI upara mokalavAmAM Ave te ja marAThAe ThekANe Avaze evuM muajhImane lAgyuM eTale evA nAmAMkita ane anubhavI saradArane eNe A kAma mATe zodhI kADhyo. marAThAone mugala talavArano barobara svAda cakhADe evA brahANapuravALA dAudakhAnane mugala lazkara sAthe tarataja zivAjI sAme jaI tene rastAmAM pakaDI pADI AgaLa vadhato aTakAvI, suratathI laI javAmAM AvatI lUMTa paDAvI levAno ane marAThAone haraprayatna masaLI nAMkhavAne zAhajAdAe hukama karyo. zAhajAdAne hukama AvI pahoMcatAM ja saradAra dAudakhAna 10 hajAra mANasanuM lazkara laIne marAThAonI sAme gaye. A vakhate dAudakhAna sAthe enA hAtha nIce kasAyelA ane keLavAyelA lazkarI amaladAra bAMkakhAna ane ekhalAsakhAna hatA. suratanI lUMTanA samAcArathI A mugala amaladAro marAThAo upara bahu ukaLI rahyA hatA. pitAnA lazkarane 5NuM A amaladAroe zUra caDAvyuM hatuM. laMTa laI jatA marAThAone sAmane karavA saradAro ane sipAhIo cAMdavaDa tarapha dhasI AvatA hatA. mugala jAsUsee zivAjI mahArAja nIkaLyAnA ane kaye raste te AgaLa kuca karI rahyA che tenA samAcAra potAnA amaladArane ApI dIdhA hatA. zivAjI mahArAjanA kuca karatA lazkaranI racanA ane kAryakramanA samAcAra jANIne ja mugalee pitAnA lazkaranI goThavaNa karI dIdhI hatI. jema bane tema tAkIde zivAjIne pakaDI pADavA mATe mugala saradAra ane sipAhIo AturatAthI rasto kApI rahyA hatA. zivAjI mahArAja majala daDamajala karatA lUMTa ane lazkara sAthe cAMdavaDa najIka AvI pahoMcyA hatA. cAMvaDa najIka emane khabara maLI ke mugala lazkara dAudakhAnano saradArI nIce dhasatuM Ave che. tapAsa aMte mahArAje jANyuM ke mugala lazkara sAthe paMkAyelA ane kasAyelA anubhavI saradAra che ane te badhA bhAre taiyArIthI damabhera kucakadama karatA AgaLa vadhatA Ave che. nAsIka bagalANanA rastA upara AvelA cAMdera AgaLa mahArAja lazkara sAthe AvI pahoMcyA. mugala lazkaranI taiyArI vagere saMbaMdhI vigatavAra mAhitI sAMbhaLI e ciMtAmAM paDayA paNa vikaTamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa : jI] cha, zivAjI caritra vikaTa prasaMge paNa e gabharAya evA te hatAja nahi eTale bahu thaDe magaje ane zAnta citte vicAra karavA lAgyA. game te bhoge paNa suratanI luMTa rAyagaDha sahIsalAmata pahoMcADavAne mahArAje nizcaya karyo hate. emaNe potAnA lazkaranA cAra bhAga pADyA ane dareka bhAganI saradArI eka eka kasAyelA ane anubhavI saradArane ApI ane prasaMgane pahoMcI vaLavA mATe jarUrI sUcanAo paNa ApI dIdhI. eka pAMcamI ToLI taiyAra karI tene laMTano saghaLe mAla sahIsalAmata rAyagaDha laI javAnI javAbadArI soMpI, dareka TALIne tenI javAbadArI ane kAma soMpI dIdhAM. mahArAja pitAnA lakaranI goThavaNuM karI rahyA hatA eTalAmAM mugala saradAra bAMkekhAne pitAnA lazkara sAthe najIkamAM AvI pahoMce. cAMdavaDa AgaLa marAThA lazkaranI ane bAMke khAnanA mugala lazkaranI laDAI thaI. mugalee dhasAro bahu jorathI karyo hato. sipAhIo bhAre jhanunathI laDatA hatA. marAThAo paNa pitAnA mAnItA rAjAnA hukama pramANe raNa gajAvI rahyA hatA. prathama mugalee marAThAone pAchA haThAvavAnA prayatna karyo, paNa marAThAoe harahara mahAdeva'nA avAjathI halA karavA mAMDyA. marAThAoe mugala lazkarane mArI haThAvyuM. bAMke khAna parAjaya pAmIne cAMdavADanA kilAmAM saMtAI gayo. AvI rIte cAMdavaDa AgaLa marAThAono pUrepura vijaya thaze. vaNI diMDerInI khUnakhAra laDAI. mugalenI hAra. haju mugalenuM bIjuM lazkara sa. dAudakhAnanI AgevAnI nIce marAThA sAme dhasI Ave che. e mahArAja jANatA hatA. cAMdavaDa najIka mugalene harAvI marAThAo thaMbhyA nahi paNa emaNe pitAnI kuca cAlu rAkhI. mahArAjanA jAsUse mugala lazkara AvI pahoMcyAnI khabara ApI. mugala lazkarane mokhare ekhalAsakhAna hatA. marAThA lazkaranI eka ToLI AgaLa dhasI gaI ane teNe mugale upara gesaNune mAro calAvyA. gaNonA mArathI mugala lazkara saheja avyavasthita thayuM eTale mahArAje pitAnA lazkaranI TeLIo mugala lazkara upara DAbI ane jamaNI bAjue mekalI. judI judI TaLI judI judI dizAethI mugala lazkara upara tUTI paDI. mugala lazkara laDavAmAM guMthAyuM hatuM tyAre lUMTa jenA kabajAmAM hatI te ToLIne AgaLa dhasI lazkaranI vacce thaIne mAla sAthe javAnuM hatuM. zivAjI mahArAja pote e ToLInI sAthe pitAnA khAsa yoddhAonI TukaDI sAthe rahyA hatA. A ToLIne joI dAudakhAna marAThAo upara tUTI paDyo. mahArAja ane dAudakhAna vacce ghanaghora yuddha cAlyuM. AvI rIte mugalonI TukaDIo marAThAo sAthe laDAImAM guMthAI hatI te vakhate lUMTavALI TaLI laDatI laDatI lazkaranI vacamAM thaIne hikamata ane yuktithI dUra nIkaLI gaI ane nakkI karyA mujaba ghATa utarI AgaLa gaI. lUMTanA mAla sAthenI TaLI mAla laIne nIkaLI gaI ane khINomAM ane TekarIomAM thaIne emaNe te paMtha kApavA mAMDyo. A ToLI gaI, lUMTano mAla gayo paNa mugala marAThAo vacce vaNIdiDArI AgaLanuM yuddha ramaNe caDayuM. mugala ane marAThAoe hAthamAM mAthuM laine laDavA mAMDayuM. keI kAIne haThAvI zakatuM nahi. bane taraphanA vire khaDakanI mAphaka ubhA rahIne laDatA hatA. keTalAka yoddhAone te AkhA zarIra upara aneka jakhama thayA hatA chatAM laDatA ja hatA. baMne taraphanA dhavAyelA vIronA zarIramAMthI lehInI dhArAo vahevA lAgI hatI chatAM banne pakSanA raNe caDelA vIre pAchA haThavA taiyAra na hatA. eka bIjA upara bahu jussAthI hallAo karavAmAM AvyA hatA. allAhe akabara ane harahara mahAdevanI garjanAothI laDAImAM ajaba raMga Avyo hate. marAThAoe kAtIla mAre zarU karyo hato. mugale paNa pitAnI tIkSaNa talavAra marAThAo upara calAvI rahyA hatA. marAThAoe taka jaIne jhanunI humalo karyo ane mugala lazkarane mekhare, bijApura bAdazAhatamAM bahu prasiddhi pAmelA abadulakAdara bahalola khAnane dIkaro miyAM ekhalAsakhAna hato tene jakhamI karyo. sa, ekhalAsakhAna ghAyala thaIne paDyo eTale mugala lazkaramAM avyavasthita thavA lAgyuM. mugala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 che. zivAjI caritra [ prakaraNu 3 ja lazkaranI nabaLI sthiti joI marAThAoe hallA upara hallA calAvyA, paNa mugala saradAra bahu kuzaLatAthI samara khelI rahyo hatA. eNe ekhalAsakhAnanI khAlI paDelI jagyA bahu khUbIthI pUrI dIdhI. mugala senApatie avyavasthita mugaladaLane hiMmata ApI, pAchuM vyavasthita karyuM ane dhAyala saradAranI jagyAe mugalA taraphathI marAThAonI sAme laDatA rAyamukuMda ane bhavAnapurAhitane mUkayA. mugala lazkara pAchuM joramAM AvyuM. hiMdutvanA rakSaNa mATe sattA sthApanAra zivAjI mahArAjanI sAme musalamAne taraphathI laDavA rAyamukuMda ane bhavAnapurAhita AvelA joI marAThAone jusso caDavo. rAyamukuMda ane bhavAna purAhita kasAyelA ceAhnA hatA. e kaMI marAThAothI jAya evA na hatA. emaNe marAThA lazkaranI katala zarU karI. rAyamukuMda ane pureAhitanA lazkare marAThA lazkaramAM trAsa vartAvavA mAMDayo, eTale marAThAonA sara senApati pratAparAva gujjara pote hAthamAM talavAra laI ne raNamAM ghumavA lAgyA. vyakALa datto ane makkAjI AnaMdarAva e marAThA lazkaranA mAnItA yeAhyA hatA. emaNe mugala lazkarapara jhanunI humalA karI duzmanadaLamAM trAsa vartAvI mUkayo. raNe caDelA marAThA yAAe mugalAnI bhAre katala karavAthI lazkaranA sipAhIoe pAchA haThavA mAMDayuM. mugale taraphathI sagrAmakhAna dhArI, lazkarane hiMmata ApatA vyavasthita karatA raNamAM ghumavA lAgyA. zivAjI mahArAja pote samarAMgaNamAM bakhatara paherI, ane hAthe paTA caDAvIne zatrunA saMhAra karI rahyA hatA. potAnA mAnItA ane vahAlA rAjAne samarAMgaNumAM AvI rIte ghumatA joI marAThA daLanA saradArAmAM anna zauya pedA thayuM ane sipAhIe paNa bhAre jussAthI laDavA lAgyA. marAThAee bhAre karI. mugala lazkaramAM jotajotAmAM bhaMgANa pADavuM. sagrAmakhAnane marAThAoe dhAyala karyAM. mugalAnA traNA cehA raNamAM paDyA. mugala ceAddAonA marAThA AvI rIte phaisalA karI nAMkhe che e joI mugala lazkara gabharATamAM paDayuM. duzmanane gabharATamAM dekhI marAThAoe lAbha levA mAMDayo. mugala saradArA paNa hiMmatathI marAThAonA sAmanA karI rahyA hatA. sa. dAudakhAne joyuM ke sa`grAmakhAnanA ghAyala thavAthI mugala lazkara nAhiMmata thatuM jAya che eTale eNe tarataja mIra abadula memune saMgrAmakhAnanI jagyAe gADhavI dIdhA. abadula memuda laDavaiyA hatA. eNe tarataja bAjI palaTAvI nAMkhI. khuda dAuddakhAna pote paNa raNamAM dhumavA lAgyA. dAudakhAna ane zivAjI mahArAjanI vacce bhAre yuddha thayuM. 6 kalAka sudhI dhanadhAra saMgrAma thayA. dAudakhAnane laDatA dekhI mugalAe navA damathI laDavA mAMDayu, zivAjI mahArAjane jAte samarAMgaNa upara paTA pheravatA joI marAThAoe te| AkharanAM kesariyAM karI mugalA upara halle calAvyeA. khUnarejI bhAre thaI. lAhInI nIkA vahevA lAgI. marAThAone mArA mugalAne asahva thaI paDaco. dAudakhAna samarAMgaNa cheDIne nATho. tenI pAchaLa mugala lazkare nAsavA mAMDayuM. duzmana daLane nAsatuM joI ne marAThAoe temanA upara dhasArA karI temanI bhAre katala karI. mugale haryAM. marAThAoe emanA keTalAka saradArane keda pakaDavA ane 4 hajAra dhADAo kabaje karyAM. mugalAnI chAvaNIne keTaleAka laDAyaka sAmAna marAThAone hAtha lAgyA. keda pakaDAyelA mugala saradArane kAIpaNa jAtanI harakata karyAM vagara athavA kAIpaNa prakAranuM apamAna karyAM vagara emane mAna maratA jALavIne zivAjI mahArAje cheADI mUkavA. duzmananA saradAra raNabhUmi upara hAtha AvyA pachI temane mAna ApIne zivAjI mahArAje choDI mUkavAnA dAkhalA emanA caritramAM aneka jaDI Avaze. AvA khAnadAnInA dAkhalA sudharelA jamAnAmAM sudharelI prajAnA RtihAsamAM paNa javalleja jaDI Avaze. mahArAje batAvelI khAnadAnI mATe emanA TIkAkA| paNa emanI prazasA ja karaze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '( gvA ponuM 496) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat vaNIdArInI khUnakhAra laDAI-mugalanI hAra. Lakshmi Art, Bombay, 8. (rA. sA. saradesAinI meherabAnIthI) www.umaragyanbhandar.com Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa ] che. zivAjI caritra 7. rAyabAgaNa zaraNe AvI. dakSiNa varADamAM yavatamALa jIllAmAM mAhura karIne gAma che te gAmanA brAhmaNa dezamukha udArAmanA dIkarA jagajIvananI strI rAyabAgaNa nAme hatI. enuM mULa nAma jaDI AvatuM nathI, paNa ene ItihAsamAM "rAyabAgaNa' (rAjavyAghI)nA nAmathI ja oLakhavAmAM Ave che. A nAma A bAIne bAdazAha auraMgajhebe ApyuM hatuM. I. sa. 1659 mAM A bAI vidhavA thaI tyAra pachI enA gAmamAM keTalAka khaTapaTiyA leke e baMDa karyuM. pote bAI hovA chatAM jarA paNa gabharAyA vagara hiMmatathI baMDakherene sAmane karavA te taiyAra thaI pote paDadAnazIna hatI. A Aphatane prasaMga pArakhIne eNe pada kejI dho ane hAthamAM samazera dhArI ghoDA upara savAra thaI bAIe baMDakhorAne sAmane karyo ane emane namAvyA. A bAIe ghaNI laDAI karI hatI. e kAbela ane kasAyelI vIrabALA hatI. e mugalenI madadagAra hatI. mugala zahenazAhata pratyenI enI vaphAdArI aDaga hatI zivAjI mahArAje bIjI vAra surata lUMTayuM ane lUMTa sAthe pAchA pharyA tyAre emanI lUMTa paDAvavA mATe mugala sUbedAre je lakSmI ane saradAranI AgevAnI nIce mahArAjanI sAme mokalyuM hatuM te saradArane madada karavA mATe tAkIde lazkara laIne marAThAono sAmano karavAno ene paNa hukama maLyuM hatuM. hukama maLatAMnI sAthe ja A bAI pAMca hajAra mANasonuM lazkara laIne zivAjI mahArAjano sAmano karavA AvI. vaNAdiMDerI AgaLa mugalenA aneka saradArane harAvI mahArAja AgaLa cAlyA eTale rAyabAgaNa marAThAonI sAme AvIne ubhI rahI. A bAi bahu baLavALI ane himatabAja hatI. eNe marAThAo sAthe laDAI zarU karI. zivAjI mahArAjanA lazkara upara hallA thayA. marAThAo ane rAyabAgaNanA lazkara vacce laDAI thaI. Akhare marAThAoe rAyabAganA lazkarane harAvyuM. rAyabAganuM bahu himatathI laDI. potAnA parAkrama ane raNacAturyathI duzmanane paNa chaka karI nAMkhyA. bahu bahezIthI laDatAM laDatAM rAyabAgaNa marAThAonA hAthamAM keda pakaDAI. marAThA saradAroe A vIrabALA, vIra strI rAyabAgaNane zivAjI mahArAjanI sAme khaDI karI. mahArAje ene bahu mAna ApyuM, enI kiMmata tathA zauryanAM vakhANa karyA ane kImatI vastrAlaMkArathI navAjI bhAre mAna ApIne choDI dIdhI. mahArAjanI A khAnadAnInI bAIne aMtaHkaraNa upara ajaba asara thaI. bAInA aMtaHkaraNamAM mahArAja mATe bhAre mAna utpanna thayuM. eNe mahArAjane jaNAvyuM ke "huM te tamArI dharmaputrI chuM.' 8. suratanI lUMTa pachI mugala mulaka upara marAThAonI caDAI. suratanI lUMTamAM aDhaLaka paise mahArAjane maLyo. koDa rUpiyAne mAla mahArAje rAyagaDha mokalAvyo. AvI jabarI lUMTa, sattA, mulaka, kIrti vagere meLavyA pachI paNa mahArAje A dhanate upayoga pitAnA vaibhavavilAsamAM ke ezaArAmamAM nathI karyo. saratanI luMTa meLavI eTale mahArAje potAnuM lazkara vadhAravAno vicAra karI lazkaramAM 30 hajAra mANasonI bharatI karI. dariyAI laDAI mATe navA vahANo badhAvyAM. vadhAre yuddha sAmagrI bhegI karI maMgala mulaka upara caDAI karavAne nizcaya karyo. zivAjI mahArAjanI sattA teDI pADavA mATe ane marAThAone masaLI nAMkhavA mATe mugaloe dakSiNamAM jabara lazkara bhaMga karavA mAMDayuM hatuM. mahArAjanI najara khAnadeza ane varADa upara hatI. bane tyAM sudhI che bhAge duzmanane vadhAre nukasAna thAya ane potAne saMgIna kAyado thAya evI jAtanI ramata mahArAja hameza ramatA. jayAre koI paNa mulaka upara caDAI laI javI haiya, jyAre koI paNa gAmane ke kilAne ghero ghAla hoya ke laDAI karavI hoya tyAre mahArAja e saMbaMdhI purepurI tapAsa karAvI, potAnA ane sAmAna baLanuM mApa kADhI, 5chI pagaluM bharatA. khAnadeza ane varADanA mugala mulako upara caDAI karavAne emaNe nizcaya karyo paNa dakSiNamAMnuM mugala lazkara kaI paNa rIte khaseDavAmAM Ave te ja 68 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 3 jo oae bhAge bhAre lAbha thavAnA saMbhanna hatA. emaNe dakSiNamAMnuM mugala lazkara khaseDavA mATe yukti ajamAvavA mAMDI. aphavAo uDAvI duzmanane haMphAvavAnI kaLA marAThAe! khareAbara jANutA hatA. duzmana kAkhela hAya, IsArAthI bheda pAmI jAya evA hAya chatAM evI khUbIthI marAThAo aphavA phelAvatA ke zatrune e sAcI ja lAge, nIcenA patra uparathI vAMcakra joI zakaze ke akvA phelAvavI heAya te paNa marAThAo te kevI khUkhIthI phelAvatA. muMbaIthI surata kAThIvALAe patra lakhyA temAM jaNAvelI khInA evA prakAranI hatI ke tethI aphavA uDe ja. e patra nIce mujaba hateA. meM zivAjI mahArAjanI dariyAI laDAInI taiyArI kevI che tenI kharI hakIkata jANavA mATe jAsUsa meAkalyo hatA. teNe jAte 160 nAnAM laDAyaka vahANA zivAjInA kabajAmAMnA gaNI joyAM. tenI dariyAI senAne senApati veTAjI sAragI che. e dariyAsAraMganA nAmathI oLakhAya che. A mANusane amane 7-8 varasanA anubhava che. A mANasa sAceA ane sArA che. tene amee snehI tarIke patra lakhyA hatA. A mANasanA traNa vahANe mIThuM bharavA mATe atre AvyAM che. A vahANe bharavA mATe ameA banatI madada karIzuM evuM amee emane AzvAsana ApyuM hatuM. sAthenuM AramAra kyAM javAnuM che e amee pUchyuM tyAre emaNe javAba ApyA ke ' kAI vizvAsapAtra mANasane mokalazo te rUbarUmAM moDhethI kahI daiza.' AvuM eNe kahyuM te uparathI amee medInA chekarAne jAma levA mATe mAkalyo. marAThA AgevAne e medInA chekarA pAse bAtamI gupta rAkhavA mATe pratijJA levaDAvI ane pachI kahyuM ke ' brAhmaNe evuM bhaviSya bhAkhyuM che ke 29 mI tArIkhe suratane killA zivAjInA kabajAmAM AvI jaze eTale te kabaje karI zivAjI bharUca tarapha 10000 hajAra gheADesavAra ane 20 hajAranuM pAyadaLa laIne javAnA che. huM jAte 3000 sipAhIo laI ne emane samudra mArge maLavAnA chuM, khristIe jo sAme na thAya te temane zivAjI satAvaze nahi' (21 mI navembara 1670). 9. bahAdurapurAnI lUMTa. zivAjI mahArAja gujarAtanA bharUca baMdara upara caDAI karavAnI taiyArI karI rahyA che e akavAne sAcI mAnI mugalAe petAnA lazkarane gheADA bhAga mahArASTramAMthI khaseDavA mAMDayo eTale mahArAje tarataja A takano lAbha lIdhA ane 10 hajAra gheDesavAra ApI sarasenApati pratAparAva gujarate khAnadeza upara caDAI karavA mAkalyA. te jamAnAnA pramANamAM te vakhate khAnadezanA mulaka bahu AbAda gaNAtA. tyAMnI jamIna rasALa hovAthI dhanasa'patti lokA pAse vizeSa hatI. tyAMnA mugala mulakamAM lokoe khUba dhana bheguM karyuM hatuM. loko zrImaMta hatA. zivAjI mahArAja mugalone AvA sapattivALA mulaka lUMTavA lalacAyA. khAnadeza upara caDAI karavAnI taiyArI mahArAje karI te pahelAM emaNe tyAMnI badhI hakIkata peAtAnA jAsUsane mAkalIne jANI lIdhI hatI. jhINI ane chUpI tapAsane pariNAme mahArAjanI khAtarI thaI hatI ane mugalo jyAre marAThAnA mulakAmAM trAsa ane julama vartAve che tyAre temanI sattA toDavA mATe temanA ja mulakamAMthI emanI prajAne ane khajAne lUTIne paisA bhegA karavAnA mahArAje nizcaya karyo hatA. mahArAje aneka prasaMge musalamAneAnI sattA teDavAnA kAmamAM jyAre jyAre paisAnI jarura paDI tyAre tyAre duzmana mulaka lUMTIne ja paisA meLavyeA hateA. khAnadeza upara caDAI laI javAnA mahArAjaneA hukama thayA eTale mugalo esAvadha hatA. sAmane karavAnI emanI taiyArI na hatI. pratAparAva gujjara khAnadezamAM peAtAne hetu saphaLa karatA karatA TheTha bahANupura sudhI AvI pahoMcyA. bahANapuranI najIkamAM bahAdurapurA gAma khahu dhanavAna gaNAtuM. tenA upara chApA mArI marAThAoe te lUMTIne sAph karyuM. bahAdurapurA lUTayA pachI pratAparAva aThThANupura upara chApA mAravAnA hatA, paraMtu aThThANupuramAM jasavaMtisaMha paDAva nAMkhAte paDayo hateA. teNe pratAparAvane bahANupura upara halle nahi karavAne saMdezA kahevaDAvyA eTale Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa : 6 ] che. zivAjI caritra pratAparAve tyAMthI mera pheravyuM. A vakhate jasavaMtasiMha khAnadezanA subedAra pAse muajhImanA kahevAthI rUpiyA 5 lAkha zAhajAdA mATe khAnadezanI tIjorImAMthI levA Avyo hato. A vakhate khAnadezane sUbedAra dAudakhAnane dikara ahamadakhAna patnI hatA. teNe jasavaMtasiMhane javAba Ape. ke " zahenazAhane lekhI hama heya te pAMcane badale vIsa lAkha rUpiyA ApavA huM taiyAra chuM. zahenazAhanA hukama sivAya eka pAI paNa huM ApI zakuM nahi." AvI rIte ahamadakhAna panIe rokaDuM parakhAvI dIdhuM eTale jasavaMtasiMhane apamAna lAgyuM ane eNe bahANapura lUMTavAnI ahamadakhAnane dhamakI ApI. subedAra ane jasavaMtasiha vacce nANu bAbatamAM aNabanAva thayo hato te arasAmAM ja pratAparA bahAdurapurA lUMTayuM hatuM. bahAdurapurAnI lUMTamAM paNa marAThAo mugala mulakanI taiyata pAsethI khUba dhana laI gayA. prakaraNa 4 thuM 1. mugala mulaka sAthe thAine kara. 1 . dhADapane ghere, mugaloe marAThAone mArI 2. mugalonuM kAraMja zahera marAThAoe lUMTayuM. haTALyA. . sa. merepaMta piMgaLane vijaya. 7. ahivatane kiTale marAThAoe . 4. sAlerane kilo marAThAoe 5. marAThAonI sAme suejhIma, mehabatakhAna 8. sUpa mugalae sara karyuM, pUnAmAM marAThAonI ane dAudakhAna. katala, 1. mugala mulakane mAthe cethAIne kara. tAparAva gujara bahAdurapurAthI bahANapura na AvatAM bIjI dizAe gayA. tyAM eNe aneka che zahera lUMTavAM ane mugala mulakanI prajA upara marAThAonI cotha ThokI besADI. meTA moTA zahera, gAme ane gAmaDAMonA AgevAne pAsethI pratAparAve lakhAvI lIdhuM ke mugalone ame vArSika je kara bharIe chIe tene cotho bhAga ame zivAjI mahArAjane athavA vasula karavA AvanAra emanA amaladArone ApIzuM.' pratAparAve lekone khAtarI ApI ke levAmAM AvatA nANAMnI pahoMce ApavAmAM Avaze ane je gAmamAMthI cotha vasula thatI haze te gAma upara caDAI ke lUMTa paNa thaze nahi. eTaluM ja nahi paNa mahArAjane ceAtha bharanAra gAma athavA gAmaDA upara bIjI koI sattA caDAI kare athavA laMTa kare te ceAtha bharanAra prajAnuM rakSaNa zivAjI mahArAjanuM lazkara karaze. AvI rIte sattAdhArI mugala mulakamAM zivAjI mahArAjane cethAIne karI pratAparAve dAkhala karyo. 2. mugalonuM kAraMjA zahera marAThAoe lUMTayuM. pratAparAva gujara mulako sara karate, killAo chatate, gAmo lUMTate, ceka nakkI karI nANAM udharAvata, zivAjI mahArAjanI jaya pikArate khAnadezamAMthI varADamAM AvI pahoMcyo. te vakhate varADamAM AkelAnI najIkamAM AveluM kAraMjA zahera jAherajalAlI bhogavatuM hatuM. e zahera dhana dolatanI bAbatamAM varADa prAMtamAM umarAvatIthI bIje naMbare Ave ema hatuM. e zaheranA zrImaMtoe puSkaLa dhana jamInamAM dATI sakeluM che evI vAto cAre tarapha belAtI hatI. mahArAje A zaheranI ane tyAMnA zrImaMtonI tathA temanI dhana dATI mUkavAnI hikamatanI jhINuM tapAsa karAvI. pratAparAva gurjara kAraMjAnI dareka bAbatathI vAkepha thaI gayo hate. e zahera upara te jamAnAnI Aphata nahi AvavAthI lagabhaga prajAe 50 varasa sukhanA bhogavelA hatA. AvI rIte A prajA lUMTaphATa ane sattAnA jalamamAMthI bacelI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 thuM hevAthI teNe khUba dhana bheguM karyuM hatuM. pratAparAva pAse A zaheranI badhI mAhitI hatI eTale A zahera lUMTavAne vicAra karI acAnaka chApe mAryo. marAThA lazkare mugalanuM kAraMjA zahera peTa bharIne laMTayuM. Asare 4000 (cAra hajAra ) baLada ane khaccaro upara lAdIne lUMTane mAla marAThAo laI gayA. keTalAka dhanavAna ane zrImaMto jemaNe dhanadelata dATI mUkyAM hatAM ane jemanA saMbaMdhI ceksa khabare pratAparAvane maLI hatI tevAone pakaDavAmAM AvyA hatA. ghaNuM gharamAMthI dATeluM dhana marAThAoe khedIne kADhI lIdhuM hatuM. ghaNuM zrImato te vakhate potAno bacAva karavA mATe strIne pASAka paherIne nAsI jaI zakyA hatA, kAraNa ke keIpaNa saMjogomAM, keIpaNa strInuM, koIpaNa mANase, kaI paNa rItanuM apamAna na karavuM e mahArAjanA pitAnI prajAne ane khAsa karIne lazkarane sakhata hukama hatA. kAraMjAmAMthI marAThAoe lagabhaga eka karoDa rUpiyAno mAla lUMTI lIdhA hatA. kAraMjA luMTavyA pachI marAThA lazkare A killAnI AjubAjunAM gAme lUMTavAM ane mugala mulakamAMthI cotha ugharAvI gayA. kAraMja ane naMdarabAranI najIkamAM mugala gAmamAM paNa marAThAo cotha ugharAvavA peThA ane emane mugala mulakanI prajA pAsethI, marAThAone dara varase cotha ApavAnI lekhI kabulAta lIdhI. 3. merApaMta piMgaLane vijaya. pratAparAva gujjara khAnadeza ane varADamAM mugala mUlaka chatate, lUMTa, kabaje karate ane eka ugharAvate AgaLa dhapate hatA te vakhate saradAra meropata piMgaLe pitAnA pAyadaLa sAthe nAsIka prAMtamAM bAgalANa tathA mugalenA bIjA prAMtamAM marAThAonI sattA vadhAravAnA kAmamAM maMDI paDayo hatA. sa. moropaMta marAThA lazkara sAthe ghATa utArIne mulaka jItavA AgaLa vadhe. jagahAra saMsthAne upara eNe marAThAonI sattA besADI ane lavaNanA rAjAne paNa namAvyA marAThA lazkare mugalanA mulake jItavAno ane lUMTavAno sapATo ja calAvyo hato. ahivaMtano kille sara karI marAThAo AgaLa vadhyA ane emaNe cAMdera gALAnuM rAvaLA jAvaLA sara karyuM. merapata piMgaLane bAgalANamAM dAudakhAna pannIe sAmano karyo, dAudakhAna bahu jhanunathI laData hatA. mArApata paNa kaMI je te na hatA. baMne vacce bahu jhapAjhapIo ane sAmanA thayA. baMne ddhAoe eka bIjAnI sattA teDavA mATe halA karyA. Akhare mAropata piMgaLee mugala kabajAnA auDhA, paTTA. mahera, tribakagaDha, rAmanagara vagere killAo ane sthaLa I. sa. 1971 nA jAnevArInA arasAmAM jItI lIdhAM. 4. sAlaherane kille marAThAoe chaye. pratAparAva gujajara ane meropaMta piMgaLe marAThAone vijayavAvaTe mugalanA mulakamAM pharakAvavA lAgyA. A saradAre mugalenA zahero ane gAma uparAuparI sara karI rahyA hatA. masaThAo potAnI sattA AgaLa vadhAratA hatA. temane aTakAvavA mATe ane harAvavA mATe mugala saradAra dAudabAna aMkAI kAIthI nIkaLI bahANapura tarapha gayo. pharadApura najIka AvatAM jAsUsAe khabara ApI ke marAThAo varAthI pAchA pharyA che eTale dAudakhAne pitAne kAryakrama pheravyo ane bAgalANa tarapha vaLyo. dAudakhAna bAgalANamAM peThA tyAre pratAparAva gujajara khAnadeza ane varADamAM mugale upara vijaya meLavIne pitAnA lazkara sAthe sAlahera najIka AvI pahoMcyo ane moropaMta paNa digvijaya karate karate pitAnA pAyadaLa sAthe sAlahera najIka AvI pahoMcyo. baMne marAThA saradAro ahIM bhegA thayA. baMnenI najara sAlhera killA tarapha vaLI. A kille bAgalANanI uttare che. e gALAmAM A kille majabatamAM majabUta ane UMcAmAM UMce manAto hato. A kille bAgalANanA bA pAsethI mugaloe jItyA hatA. A mahattvanA killAne jItavAnuM nakkI karI banne marAThA saradAroe tene ghera ghA. A vakhate A killo mugala kiledAra phatullAkhAnanA kabajAmAM hatA. mahArAja A dherA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 yuM ] che. zivAjI caritra 201 vakhate hAjara hatA. killAnI khAnagI ane gupta bAtamI mahArAja meLavatA ane eka divase taka joI ne jyAre killA uparanA mANusA besAvadha hatA tyAre deraDAnI nIsaraNI gAThavI mahArAja ane bIjAe killAnI divAla caDIne aMdara peThA. killedAra phattullAkhAne aMdara peThelA marAThA upara marayiA humalA karyAM. mugalA paNa marAThAonI TukaDI sAthe bahu 'imata ane bahAdurIthI laDaSA. marAThAoe kuttullAkhAnanA hallAone pAchA vALyA. ane mugala lazkara upara hallA karavA mAMDavyA. marAThAonA mArA bahu sakhata hato. mugalo pAchA huAcA hatA temane vyavasthita karI phattullAkhAne marAThA sAthe khUnakhAra laDAI karI mugalonA hallo bahu josavALA ane vyavasthita hatA. chatAM marAThAoe mugalAne avyavasthita karI nAMkhyA ane temanAmAM bhaMgANu pADayu harahara mahAdevanA gaganabhedI avAjo karI marAThA mugala lazkara upara tuTI paDyA. killedAra krUtullAkhAna raNamAM paDyo. saradAra paDyo eTale lazkare nAsavA mAMDaDyuM. mugala lazkaranI A durdazA joI *tullAkhAnanA sALAe sAlhera killAne kabajo marAThAone sAMpI dIdhA. sAlhera killA uparathI mugalAnA vAvaTA utaryAM ane tenI jagyAe marAThAonA bhagavA jhaMDA pharakavA lAgyA. 5. marAThAonI sAme muAjhIma, maheAbatakhAna ane dAukhAna. zivAjI mahArAje surata bIjIvAra lUTyAnA mAThA samAcAra ane bAgalANumAM marAThAoe mugalone mArelA mAranI zaramabharelI hakIkata bAdazAhane maLI tyAre bAdazAha pAte abbAnIsthAna tarapha agaDelA mAmalA saMbaMdhI ane rajapUtA sAthenA jhaghaDA saMbaMdhInI bhAre ciMtAmAM hatA. suratanI khIjIvAranI lUMTanA samAcAre bAdazAhanA haiyAmAM UMDA jakhama karyAM. marAThAe AvI rIte vAraMvAra nAka kApI jAya che te temane aTakAvI zAsana karavA mugala amaladAree zA zA pagalAM lIdhAM tenI paNa bAdazAhe tapAsa karI. mugala amaladArAnI bedarakArI mATe bAdazAhane bahu ja lAgyA karatuM hatuM. sUbedAre marAThaene aTakAvavA mATe, emane sAmaneA karavA mATe athavA emane sajA karavA mATe mugala amaladArAne zAle evuM vartana na karyuM te mATe bAdazAha e amaladAra upara bahu nArAja thayA. mugala saltanatanA pratinidhi tarIke peAte suratanI prajAne bacAva marAThAonI caDAI sAme jarAe na karI zakyo ane prajAne bhAre galata karI che, evI jAtanA ArApa e amaladAra upara mUkavAmAM AvyA. sattAdhArIonA gussA bahu bhayaMkara hoya che. emanI ItarAjI bahu mAThuM pariNAma lAvanArI hAya che, jenA upara sattAdhArInI pratarAjI utare che tenA murA hAla thAya che, ene purA anubhava A amaladArane hatA ane auraMgajhebanA svabhAvathI paNa e vAkeph hatA eTale e peAtAnA upara AvI paDelA A saMkaTathI gabharAyA. pote AtmamAnanI lAgaNIvALA hatA eTale meAbarU thavA karatAM maravuM vadhAre zreyaskara che ema ene lAgyuM ane A ArApane javAba mAlIkane tyAM ApavA mATe AtmahatyA karI. bAdazAhe enI jagyAe bIjo amaladAra nImyA. mahArAjanA duzmana jaMjIrAnA sIdIne mahArAjanI sAme madada karavAnA IrAdAthI keTalAka laDAyaka vahANA baMdhAvavAnI javAkhadArI A amaladArane mAthe bAdazAhe nAMkhI hatI. marAThAonA vijayanI vAtA sAMbhaLI khAdazAhanA taLiyAnI Aga tALave caDI hatI, paNa pratikULa saMjogeAne lIdhe bAdazAha lAcAra hatA. sAdhAraNa saMjogA heAta tA vIjaLIvege khAdzAha dilhIthI upaDI dakSimAM marAThAone masaLI nAMkhavA AvI pahoMcata paNa A vakhate saMjoge! evA hatA ke bAdazAhathI rAjadhAnI cheDAya ema hatuM ja nahi. marAThA upara e khUba krodhe bharAyA, gusse thayA, paga pachADyA paNa tethI zuM vaLe. zivAjI mahArAjanI caDatIkaLA tA musalamAnanI sattAnA mULamAM aMgArarUpe paDI hatI te tene nAza kevaLa gusse thayAthI nahi thAya e khAdaRRAha jANatA hatA paNu marAThAonI caDatI ete asala thaI paDI hatI, eTale pratikULa saMjogAmAM e dekhAvA enAthI thaI ja jatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 che. zivAjI caritra prakaraNa 4 yu uttaranA kAmA patAvIne, rajapUtA sAthenA jhaghaDAne nikAla karone, aphaghAnIsthAnanuM kAkaDuM ukelIne zivAjInA nAza karavA pote javAneA bAdazAha nizcaya kare teA paNa tethI mugala sattAne dakSiNamAM je nukasAna thaI rahyuM hatuM te aTake ema na hatuM. dakSiNamAM marAThAonI sattA dinapratidina vadhatI ja hatI. tene aTakAvavA mATe tAkIde khAsa pagalAM bharavAnI jarura hatI. dakSiNa taraph AMkhamIcAmaNAM kare mugala sattA upara bhAre phaeNTakA paDavAnA saMbhava che ema bAdazAhanI mAnyatA hatI. marAThAo AgaLa vadhatA tarata ja aTakI jAya evI geAThavaNu karavAnI bAdazAhane khAsa jarura jaNAI. marAThAonuM vadhatuM khaLa aTakAvavA mATe kAI kAbela saradArane dakSiNamAM mAkalavAne bAdazAhe vicAra karyAM. bhalabhalA saradArAne zivAjI mahArAje caNA cavaDAvyA che tenA bareAbara vicAra karIne saMjogA ane zivAjInI sattAne paheAMcI vaLe evA saradArane dilhIthI lazkara laI dakSiNa meAkalavA auraMgajhebe nizcaya karyAM. cAre tarapha najara pheravatAM A kAma mATe bAdazAhane vRddha, anubhavI, jANItA ane vaphAdAra evA saradAra maLI AvyeA. je saradAre zahenazAha zAhajahAnanA vakhatamAM mugala saltanata mATe bahu khAheAzI ane bahAdurIthI deAlatAbAda jItyuM hatuM, je dakSiNanI racanAthI pUrepurA vAkek hatA, dakSiNanA lokeAnA svabhAvanA mAhitagAra hatA, je marAThAonA kAvAdAvA ane khaTapaTAthI jANakAra hatA evA saradAra maheAbatakhAnanI dakSiNumAM jaI zivAjInI sattA toDavAnA kAma upara nimaNUka karI. AvA kasAyelA vIrane hAthe pAtAnuM dhAryuM kAma thaze evuM bAdazAhate lAgyuM ane ene 40 hajAra mANusenuM lazkara ApyuM ane dakSiNamAM mokalyA, bAdazAhanI khAsa sUcanAo ane jarurI hukameA laine maheAbatakhAna dilhIthI nIkaLyA. A vakhate A saradArane dakSiNunA svataMtra hakka ApIne ja dilhIthI meAkalyA hatA. enA upara zAhajAdA muAjhImanI kAIpaNa jAtanI sattA na cAle evI rIte ene niya ane svataMtra banAvIne bAdazAhe mAkalyA hatA. dakSiNamAM AvyA pachI sattAne mATe mAna apamAnane nAme jhagaDA karIne daravAje AvelA duzmana sAme laDavAnuM mAMDI vALI mAMheAmAMhe mugala saradArA laDIne AkhI bAjI na khagADe te mATe dilhIthI ja sattA ane adhikAra nakkI karI eka bIjAnI sAthe athaDAmaNamAM na AvavuM paDe evI rIte gADhavaNu karI bAdazAhe mahAbatakhAnane dakSiNamAM ravAnA karyAM. gheADA vakhata pahelAM jyAre dilerakhAnane dakSiNamAM mAlkyA hatA tyAre marAThA jevA daravAje ubhelA duzmana sAme jaMga macAvavAnuM mAkUfa rAkhI yugala amaladArAe mAMheAmAMhe laDavA mAMDayu hatuM ane zAhajAdA ane dileranI vacce jamarA jhagaDA jAmyA hatA enuM mAThu pariNAma mugalasattAne bhogavavuM paDayu. e anubhavathI cetIne A vakhate bAdazAhe maheAbatakhAna upara muAjhImanI kAIpaNa prakAranI sattA na rahe evI gAThavaNa karI hatI. dakSiNanA mugala lazkaramAMthI phakta 1000 sipAhIe zAhajAdAnA tAbAmAM rAkhI bAkInuM AkhuM lazkara maheAbatakhAnanA kabajAmAM sAMpavAnuM zahenazAhI pharamAna zAhajAdA upara AvI paheAMcyuM hatuM. maheAbatakhAnane lazkara ane yuddhanI sarve prakAranI sAmagrIthI sajja karI dilhIthI ravAnA karavAmAM AvyA. maheAbatakhAnanA hAthamAM 1000 sipAhIe sivAyanuM AkhuM daLa bAdazAhe soMpyuM ane te uparAMta 40000 cALIsa hajAra sipAhIe dilhIthI vadhArAnA sAthe ravAnA karyo. sarasenApatinA tAbAmAM jyAM sudhI vaphAdAra, hiMmatabAja, anubhavI ane kasAyelA saradArA na hoya tyAM sudhI ekalA lazkaranA saMkhyAbaLa upara laDAi jItavI kaThaNu hoya che e auraMgajheba sArI rIte jANutA hatA, eTale eNe 1671nI zarUAtamAM ja gujarAtanA bahAdurakhAnane hukama mAkalyA ke eNe peAtAnA prAMtanI vyavasthA karI pote dakSiNa jaI mugala lazkaranI TukaDInI saradArI laI mahAbatakhAnanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNuM ja zuM ] 7. zivAjI caritra padma hukama nIce marAThAonI sattA tADavA mATe ane marAThAoe jItelA mugalAnA mulaka pAchA meLavavA mATe laDAI e karavI. dilerakhAna bahAdurakhAnanA hAtha nIce ja hato. tene paNa dakSiNamAM marAThAonI sAthenA vigrahamAM laI javA bAdazAhI hukama thayeA. saradAra dAudakhAna bAdazAhanI maherabAnImAMne amaladAra hatA. enA upara auraMgajhebane ThIka ThIka vizvAsa hatA. pratikULa saMjogAmAM eNe potAnA A mAnItA amaladArane zivAjI jyAM DhAya tyAM jAte jaI tenI sAme laDAI karI tene nAza karavA mATe patra lakhyA. amarasi' caMdAvata ane enA jevA khIjA rajapUta amaladArAne emanA lazkara sAthe, zivAjInI sattA teADavAnA kAmamAM maheAbatakhAnane madada karavA mATe bAdazAhe uttaramAMthI dakSiNa tarapha ravAnA karyAM. tAjA damanuM baLavAna lazkara, kasAyelA ane kunehabAja saradArA, anubhavI ane mutsaddI lazkarI amaladArA zivAjIne kacaDavA mATe uttaramAMthI ravAnA karavAmAM AvyA. marAThAonuM khaLa, zivAjI mahArAjanI yuktie marAThA saradArAnuM mutsaddIpaNuM vagere dhyAnamAM lakhuMte zahenazAhe mahebatakhAna sAthe lazkara ane tene joItI sAmagrI uparAMta puSkaLa dhana, akhuTa dArUgoLA, zastrAstro vagere yuddhanI sapUrNa sAmagrI ApI hatI. banatI tAkIde dakSiNamAM paheAMcI javAnA bAdazAhanA hukame dhyAnamAM rAkhIne maheAbatakhAna dilhIthI nIkaLyo. bahu jarura jaNAya tyAM ane khAsa kAraNa hoya tyAM ja mukAme karI A saradAra bahANapura AvI paheAMcyA. bahANapuramAM AvyA pachI e dakSiNanI paristhitithI vAk thayA. A ThekANe eNe jasavaMtisa' ane sa. dAudakhAnanA dikarA ahamadakhAnanI vacce yelA aNumanAvanI hakIkata jANI. maheAbatakhAne bahu khUbIthI jasavaMtasi'ne samajAvyA, manAvye ane peAtAnI sAthe auraMgAbAda laI javAnuM nakkI karyuM. jasavaMtasiMhane sAthe laI ne maheAbatakhAna I. sa. 1671nA jAnevArImAM bahANapurathI nIkaLyA, te eka aThavADiyA pachI auragAmAda AvI paheAMcyA. auraMgAbAdamAM zAhajAdAne maLI dakSiNano kharI sthiti ane sUbedAranA abhiprAyathI vAk thayeA. sa. dAudakhAnane mahAbatakhAnanA hAtha nIce mukhya lazkarI amaladAra nImavAmAM AvyeA hatA. A nimaNUkathI dAudakhAnane potAne anyAya thayeA che ema lAgyuM ane emAM apamAna paNa mAnyuM. A nimaNUkathI enA aMtaHkaraNamAM asaMtASa ubho thayA. eNe Aja sudhI saltanatanI je sevA karI, je vaphAdArI khatAvI tenA badalAmAM enuM apamAna karavAmAM AvyuM, ema ene lAgyuM. A jage enA meAbhAne zobhe evI nathI evuM ene lAgyAM ja karatuM hatuM. potAne thayelA anyAyanI eNe bAdazAhane khabara karI. eNe bAdazAhane peAtAne dilhI pAchA kheAlAvI levAnI paNa vinati karI hatI. du, dhADapane gherI, mugalAe marAThAone mArI haThAvyA. pAzcA prakaraNamAM ApaNe joyuM ke marAThA lazkare 1670nI AkharamAM dhADapa killAne gherA dhAyaeNA. A dherA uThAvavA mATe sa. dAudakhAna potAnA lazkara sAthe tarataja nIkaLyA, paNa killAne mugala killedAra mahamadajhamAna bahu catura ane bAheAza hatA. e marAThAonI jhaDapa jANatA hatA. emanA akasmAta chApAethI ajANa na hatA. marAThAene pUrepurA bhomiyA DAvAne lIdhe e jarAe esAvadha nahAtA rahyA. ahIM marAThAonI dALa gaLe ema na hatuM. dAudakhAnanI madada AvI pahoMce te pahelAM ja mahamadajhamAne marAThAone mArI haThAvyA. aura'gajhebe dAudakhAnane bAgalANamAM vyavasthA karavA lakhyuM hatuM. dAudakhAna te! marAThAonI pAchaLa ja paDayo hatA. eka divase hAtagaDha najIka marAThA upara akasmAta humalA karI dAudakhAne 700 marAThAone kApI nAMkhyA. marAThAone bhAre nukasAna thayuM. 7, ahivatanA killA marAThAoe khAyA. thADA ja mAsa pahelAM zivAjI mahArAje. ahivata killA jItyA hatA. te killAne pAchA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 4 levAne mugalee vicAra karyo. I. sa. 1671 nA jAnevArInI AkharamAM cAMdera najIka mahebatakhAna ane dAudakhAna bhegA thayA ane bannee bhegA thaI ahivaMtanA killAne ghero ghAlyo. marAThAe muge moDha killAne kabajo ApI de evA na hatA. emaNe mugalene sAmane karyo. eka mAsa sudhI mugala marAThAonI jhapAjhapIo thaI. Akhare dAudakhAne e kille sara karyo. mahebatakhAne e uparAMta rAvaLA jAvaLA ane marakuMDanA killA paNa jItI lIdhA. dAudakhAna ane mahebatakhAnanI vacce aMdarakhAnethI harIphAI cAlI hatI ane harIphAImAMthI IrSA utpanna thaI. A jIta (ahivaMtanA killAnI) dAudakhAnanI gaNAI. vijayanuM mAna, jItano jaza dAudakhAnane maLe eTale mahAbatakhAnanuM dila bahu khATuM thayuM. dAudakhAna jaza khATI jAya e mahobatakhAnathI sahana thayuM nahi. irSAthI baLate mahebatakhAna dAudakhAna upara baLavA lAgyA. banne vacce bhAre vera baMdhAyuM. jyArathI dAudakhAna enI sAthe joDAyo tyArathI ja mahebatakhAne teno pAMca hajArIne zobhe evI jAtanAja mAna marataba jALavyA hatuM. mahAbatakhAnanA AvA vartanathI dAudakhAnanI lAgaNI dubhAI hatI ane temAM vaLI ahivaMtanI chatathI AgamAM tela reDAyuM. bannenA dila UMcA thayA. banne vacce jabarI phATa paDI. pitAnA lazkaranI eka TukaDI ahivaMtanA bacAva mATe rAkhI mahAbatakhAna 3 mAsa mATe ezaArAma levA nAsIka jaI rahyo. tyArapachI ahamadanagarathI 20 mAIla dUra AvelA pAraneramAM comAsuM gALavA mATe mahebatakhAne paDAva nAkhyo. dAudakhAne auraMgajhebane pitAne dilhI bolAvI levA mATe araja gujArI hatI te dhyAnamAM laI bAdazAhe ene dilhI bolAvI lIdho. dAudakhAna dakSiNathI dilhI cAlyo gaye. pAraneramAM paDAva nAMkhIne mahobatakhAna rahyo. te sAla varasAda puSkaLa paDyo. mugala chAvaNImAM rega phATI nIkaLyo. janAvaze ane mANase TapaTapa maravA lAgyAM. pitAnI chAvaNImAM rega phATI nIkaLyo hato ane sipAhIo ane yoddhAo maravA lAgyA hatA chatAM mahebatakhAne vaibhavavilAsamAM jarAe ghaTADo na karyo. pitAnA mANasonA jAna pratye eNe taddana bedarakArI batAvI. roja gAnatAna raMgarAga cAlu ja hatA. dararoja vArApharatI dareka saradArane tyAM mahAbatakhAna mATe mijabAnIo thatI. mahebatakhAnanA mAnamAM roja mijalase uDatI ane AvA prakAranA vaibhavavilAsamAM A saradAra ro pa rahe. te vakhate mahobatakhAnanI chAvaNImAM aphaghAnIsthAna ane paMjAbathI AvelI 400 nAcanArIo AvIne rahI hatI. badhI guNakAone A sarakAra ane bIjA nAnA nAnA saradAra ane amaladAro piSatA hatA. je vakhate rega phATI nIkaLavAthI mugala lazkaranA mANase TapoTapa maratA hatA te vakhate AvI jAtane vilAsa mugala chAvaNamAM cAlato hato. 8. supa mugalee e sara karyuM. pUnAmAM marAThAonI katala. mugala saradAra mahobatakhAna te gAnatAna, raMgarAga, vaibhavavilAsamAM paDI gayo che ane saMkhyAbaMdha guNakAo mugala chAvaNImAM mugala amaladArone Azare poSAI rahI che enI khabara bAdazAhane paDI. mugala saltanatane pAyAmAMthI halAvanAra marAThA zivAjInuM baLa teDavA mATe, marAThAone kacaDI nAMkhavA mATe mokalelA mugala saradAranI lazkarI chAvaNu guNakAonuM AzrayasthAna thaI pamAne samAcAra bAdazAhane kAne paDyA. mahobatakhAne koIpaNa jAtanuM parAkrama na karyuM tethI ane marAThAonI sattA teDavA mATe AkAza pAtALa eka karI nAMkhavAne badale gAnatAnamAM gulatAna banIne mugalAI sattAne nukasAna karI rahyo che tethI bAdazAha enA upara nArAja thayA. ene mATe enA aMtaHkaraNamAM vahema pedA thayA. A saradAra paNa zivAjIne maLI gayo ane enI sAthe khAnagImAM masalata karIne IrAdApUrvaka mugalasattAne e nukasAna karI rahyo che evI bAdazAhanI khAtarI thaI bahAdurakhAna ane dilerakhAnane dakSiNa javA bAdazAhe bhAre tAkIda karI hatI tethI te paNa gujarAtamAMthI dakSiNamAM AvI pahoMcyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raju 1 2 ] 7. zivAjI caritra 505 AMgalANumAM dAkhala thayA pachI dilerakhAna mugala lazkara sAthe ahivata tarapha javA nIkaLyo. rAvaLA jAvaLA najIka mArApata pigaLee ene pakaDI pADyo ane A ThekANe bhAre laDAI thaI. marAThA ane sugaloe kamAla karI. banne taraphanA yehAe samara khelavAmAM jarAe *sara na rAkhI. Akhare marAThAonA mAreA mugalone bhAre thaI paDyo ane rAvaLA jAvaLA najIka marAThA lazkare mugala lazkarane sakhata hAra khavaDhAvI ( prA. reDI ). A banne saradArIe pachI marAThAoe jItI lIdhelA mahattvanA sAlera killAne gherA dhAsyeA. gherAnuM kAma miyAM ekhalAsakhAna, rAva amarasiddha caMdAvata ane khIjA javAbadAra amaladArAnA hAthamAM soMpI ane saradArA ahamadanagara tarapha cAlyA gayA. mA banne saradArA ahamadanagaramAM jhAjhuM thAmyA nahi, paNu ane pUnA tarapha vaLyA. bahAdurakhAne supA upara caDAI karI ane dilerakhAna pUnA kabaje karIne beThA. dilerakhAne pUnAnI raiyatane raMjADavA mAMDI, 1671nA DIsembaranI Akhare leirakhAne pUnAmAM kera vartAvyA. eNe nava varasa uparanA jeTalA marAThAe hAtha lAgyA temane kApI nAMkhyA ( * zivAjI ' prA. sarakAra ). prakaraNa 5 su 1. sAhana sathAma. 2. kaNeragaDhanI laDAI. 3. sulhera, bhAra ane zamanagara marAThAoe kabaje karyo. 4. surata pAse ceAthanI ugharANI 5. nAsImAM marAThAonI jIta. ke. jahADa ane taila gaNu upara marAThAonI caDAI 7. a'tura AgaLa jhapAjhapI. 8 khAMkApuranA khUnakhAra laDAI-sADAonuM zoya ane hAra. 1. sAleranA sagrAma. AleranA gherAnuM kAma ekhalAsakhAna miyAMne sAMdhI mA e sarArA pUnA tarapha gayA paNa tyAM gherAnuM kAma cAlu ja hatuM. e dherA bahu ja sakhata hatA ane ekhalAsakhAna ane rAva amarisaMha caMdAvata bahu DaeNAziyArI ane bahAdurIthI calAvI rahyA hatA. marAThAonA kabajAmAMnA A mahattvanA killAne mATe mugala ane marAThAo ane cha upara caDyA hatA. banne jIta mATe mathI rahyA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat supAnI mugalAnI jIta ane pUnAmAM marAThAonI katala e banne samAcArA sAMbhaLI zivAjI mahArAja vera vasula karavA taiyAra thayA. supA ane pUnAnuM vera levA mATe mugalA sAthe bhAre saMgrAma karavAnA vicAra karI mahArAje peAtAnA judA judA killAe uparathI lazkaranI TukaDIe kheAlAvI ane marAThAonuM jabaru lazkara mahADa najIka I. sa. 167ranI zarUAtamAM bheguM karyuM. mahArAja A lazkarane pUnA upara caDAI karavAnI taiyArImAM hatA eTalAmAM emane samAcAra maLyA ke ' mugalAe sAleranA killAne gherA bAlyA che. miyAM ekhalAsakhAna, rAva amarisaMha caMdAvata ane khIjA keTalAka mugala amaladArAe e killo jItavAnA nizcaya karyAM che ane sa. bahAdurakhAna tathA dilerakhAna paNu miyAM ekhalAsakhAnanI madade javAnA che e khabara paNa mahArAjane maLI. A samAcAra maLatAM ja mahArAja vicAramAM paDathA. mahArAja lAgaNI vaza thaI te, krodha ane jussAthI gAMDA banIne vivAhanI 64 www.umaragyanbhandar.com Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 che. zivAjI caritra ( prakaraNa pAma varasI kare evA utAvaLI na hatA, e emanAM aneka vakhatanAM kRtyA uparathI jaOAya che. dare vakhate e peAtAnI najara sAme pAtAnA jIvananuM dhyeya rAkhIne ja kAryakrama laDatA ane game tevA lAgaNI uzkeranArA mRtyu! duzmanA kare te paNa musalamAnI sattAne DhIlI karI hiMdu sattA sthApavAnI emanI nema bhUlyA vagara veranI vasUlAta karatA. pUnA e emanuM bacapaNunuM ramata gamatanuM sthAna hatuM. A sthAnamAM gurU dAdAjIe emane rAjanItine upadeza karyo, A sthAnamAMthI emanA divI svarAjya sthApavAnA vicArAne puSTi maLI ane A sthAnethI ja e hetu pUrNa karavA mATe aneka kAryakrama ghaDAyA. pUnA zivAjI mahArAjane atyaMta priya hatuM e vAta kharI paNa pUnA upara mugalAe atyAcAra karyAnA samAcAra maLyA tyAre mahArAja gusse thayA, vera levA taiyAra thayA, paNu nussAne ane lAgaNIne vaza thaI te gAMDA na banyA. sAleranA killAnA gherAnI khakharA AvI eTale mahArAje rAjakIya dRSTithI saMjogonA vicAra karyAM ane pUnA upara caDAI karavI e vadhAre mahattvanuM che ke sAle ranA dherA uThAvavA javuM e vadhAre mahattvanuM che ene UMDA vicAra karavA lAgyA. pUnAnI vahAre dAMDI javA mATe mahArAjane mana thatuM, e taiyAra thaI jatA paNa emanA jIvanane mukhya hetu musalamAnI sattAne DhIlI karavI athavA jaDamULathI ukheDI nAMkhavI e hatA. A hetune pUne javAthI puSTi maLe ema che ke sAlera javAthI maLe ema che ene vicAra thI magaje karyAM tyAre mahArAjane lAgyuM ke sAlera jaI mugale te khaDI laDAI ApI harAvavAmAM ja marAThAone lAbha che mATe lAgaNIvaza na thatAM emaNe pUne javAnA vicAra mAMDI vALI meATA lazkara sAthe sAlera javA nIkaLyA. A vakhate pratAparAva gujjara mugalAnA mulakA jItavAnA ane emanAM zaherA lUTavAnA krAmamAM guMthAyelA hatA. temane sAlera jaI mugalAnA dherA uThAvavAnA mahArAje hukama mAklyA, temaja sa mArApata piMgaLene potAnA pAyadaLa sAthe sAlera jaI pratAparAvane madada karavAnA hukama mAlyA. mahArAja pote paNa potAnA lazkara sAthe sAlera gayA. mahArAje hukama karyA mujaba pratAparAva gujjar ane saradAra mArApata piMgaLe 1672nA phebruArI mAsamAM sAlera najIka AvI paheAMcyA. pratAparAva gujjara ane mArApata piMgaLee mugala lazkarane A vakhate khaDI laDAI ApI marAThAonuM kharuM pANI batAvI ApavAnA nizcaya karyAM. pratAparAva gujjare mugala lazkarane zarUAtamAM ja ganImI paddhatithI astavyasta ane avyavasthita karI nAMkhI pachI khaDI laDAI ApavAno vyUha racyA hatA. pratAparAve peAtAnA dhaDesavArone ThekaThekANe goThavI dIdhA ane pachI thoDI TukaDIe laI mugala saradAra ekhalAsakhAna upara hallo DaryAM. mugala lazkara paNa taiyAra hatuM. banne vacce laDAi zarU thaI eTale prathamathI nakkI karyA mujaba ane potAnA lazkarane sUcanA ApI hatI te pramANe pratAparAve nAsavAne dekhAva karyAM. mugalane lAgyuM ke musalamAtAnA kAtIla mAra marAThAe sahana na karI zakathA eTale pratAparAve pIchehaTa karI che. mugala saradAranI khAtarI thaI ke marAThAo nAsavA lAgyA eTale emaNe marAThAonI pUDa pakaDI. pratAparAne mugalAne pITha upara lIdhA ane AgaLa nAsavA mAMDayu. amuka sthaLe AvatAM pratAparAne sAmaneA karyA. gADhavI rAkhelI TukaDIoe cAre taraphathI mugala lazkara upara mAre| zarU karyAM. mugala dhoDesavArA pratAparAvanI sAthe laDAImAM ma`DaLyA hatA te vakhate sa. mArApata pigaLe peAtAnA pAyadaLa sAthe mugala chAvaNI upara tUTI paDayo. mahArAje marAThA yAddAone khUba zura caDAvyuM hatuM. sAleranA saMgrAmamAM marAThAoe bhAre kuneha batAvI hatI eTaluM ja nahi paNa pUrepurI hiMmata dAkhavI hatI. khaDI laDAimAM keLavAyelA ane kasAyelA mugala lazkara sAme marAThAe! kevuM pANI batAvI zake che e sAleranA saMgrAmamAM badhAe jANyuM. mugala ane marAThAonA lazkarAnA baLanuM mApa sAleranA saMgrAmathI mapAyuM. sAleranI laDAI Asare 12 kalAka sudhI cAlI hatI. muga taraphathI mugala, paThANu, rajapUta, rAhIlA vagere sipAhIenI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 6 ] che. zivAjI caritra pa07 TukaDIoe samarAMgaNa upara bhAre karI. zivAjI mahArAjanA mAvaLAoe paNa kesariyAM karyAM hatAM. merepaMta ane pratAparAve mugala lazkarane kaccaDadhANuM kADhI nAMkhyo hato. mugala lazkara avyavasthita sthitimAM nAsavA lAgyuM. AvI dayAmaNI dazA mugalanI thaI chatAM ekhalAsakhAna nAhiMmata thayo nahi. eNe mugala lazkarane mahAmusIbate pAchuM ekaThuM karyuM ane marAThAo upara pAchA hallA calAvyA. "allAho akabara'nI bumo jora zorathI saMbhaLAvA lAgI. marAThA lazkarane teja karavA marAThA saradAre samarAMgaNamAM dhumavA lAgyA. sUryAjIrAva kAkaDe karIne eka marAThA pAMca hajArI hatA, je mahArAjane jAno sAthI ane sevaka hatA. A sUryAjIrAva te siMhagaDhavALA tAnAjI bhAlusarene bhAI nahi paNa A sUryAjIrAva te e ke jeNe jALInI laDAImAM bhAre parAkrama karI jIta meLavI hatI ane rohIDAne kile sara karavAmAM bhAre zaurya batAvyuM hatuM. te marAThA lazkaramAM mugale sAme ghumavA lAgyo. potAnA sipAhIone zUra caDAvavAmAM eNe kamAla karI. enA yoddhAo zarIra upara saMkhyAbaMdha jakhama hovA chatAM musalamAnonI bhAre katala karI rahyA hatA. marAThAo kaDaka thaIne nIce paDatA paNa eka DagaluM sarakhuM pAchuM bharatA nahi. mahAbhAratanA yuddhamAM kaNe jevAM parAkrame karyA hatAM tevAM ja parAkramo sUryAjIrAve sAleranA saMgrAmamAM karyAM hatAM. enA zauryathI duzmane paNa cakita thaI gayA. enI TukaDIe mugala lazkaranI bhAre katala calAvI hatI. " harahara mahAdeva'nA avAjo jora jorathI saMbhaLAvA lAgyA. letInI nIke vahevA lAgI. samarabhUmi upara leDIne lIdhe kicaDa thaI gayo. hajAro mANase raNamAM paDyA. ghoDA, hAthI ane UMTa te asaMkhya marAyA. Ama laDAI bhAre raMgamAM AvI hatI, te vakhate sUryAjIrAva kAkaDe duzmanadaLamAM trAsa vartAvate, mugalene kApo, duzmanane haThAvate ghavAya ane vIragatine pAmyo. sUryAjIrAva raNamAM paDyo. pitAnA zrI saradArane raNamAM paDele jaI marAThAo uchaLyA. zarIranuM bhAna bhUlIne emaNe duzmana daLanAM mANasone kApavA mAMDyAM. sUryAjIrAva paDyAnA samAcAra raNakSetra upara pharI vaLyA. marAThAoe maraNiyA thaIne laDavA mAMDayuM. A laDAImAM mahArAjanA ghaNuM yoddhAoe parAkrama karyA paNa sa. moropaMta pigaLe, sarabata sa. pratAparAva gujara, AnaMdarAva datto, laMkejI datto, rUpAjI bhesale, sUryAjIrAva kAkaDe, zidajI nibALakara, khaMDoLa jagatApa, gadAjI jagatApa, saMtAjI jagatApa, mAnAjI mere, visAjI ballALa, menAganAtha, mukuMda balALa, evA thoDAonA parAkramethI te duzmano paNa herata pAmyA. mugala saradAra bahilAlakhAne mugala lazkarane vyavasthita karI marAThAo upara halA karavA mAMDayA. marAThAoe 5Na ene javAba vALavA mAMDayo. marAThAonA hallAmAM paNa bhAre thavA lAgyA. Akhare marAThAne sakhata mAre mugalone asahya thaI paDayo. marAThA saradAroe mugala sa. ekhalAsakhAna ane bahilakhAnane paraheja karyA. mugalene parAjaya thayo. ghere uThAvIne musalamAnoe nAsavA mAMDayuM. marAThAoe emanI pUTha pakaDI. rAva amarasiMha caMdAvatane putra mahekamasiMha je mugala taraphathI laData hate te ghavAya ane giraphatAra thayo. rAva amarasiMha caMdAvata marAThAo sAthe laDatAM laDatAM mugalonI sevAmAM rAmazaraNa thayuM. A laDAImAM mugalenA 22 saradAro pakaDAyA. marAThAone pUrepuro vijaya thayo. maganI chAvaNI phaMTAI duzmananA 125 hAthI, 700 UMTa, 6000 gheDa, seMkaDe baLada, mUlyavAna kapaDuM, jhaverAta ane puSkaLa dhana marAThAone hAtha lAgyuM. mugala lazkaranA meTA meTA saradAro ane amaladAre jemane marAThAoe giraphatAra karyA hatA temane yuddhanA kedI gaNI bhAre mAnapAna sAthe rAyagaDha mokalI dIdhA. rAyagaDhamAM emane bahu mAnathI rAkhyA. emanI suMdara mAvajata karavAmAM AvI. emanA jakhamo vagerenI davA karavAmAM AvI. barobara taMdurasta thayA pachI temane kImatI vastuo yAdagIrI tarIke ApI mAnamaratabA sAthe ravAnA karyo. mugala lazkaranA dhaNuM sipAhIo keda pakaDAyA hatA. temAMnA ghaNA mahArAjanA lazkaramAM rAjIkhuzIthI dAkhala thayA. mahArAje choDI mUkelA sipAhIo ane saradAro auraMgAbAda jaI pahoMcyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 che. zivAjI caritra [ prakarajI pAmuM AvI rIte sAleranA saMgrAmamAM marAThAonI pUrepurI krUtteha thaI. mugalA hAryAM ane emanI chAvaNInA mAla marAThAone hAtha lAgyA. sAleranA saMgrAmamAM zivAjI mahArAjane vijaya maLyA tethI temane aneka lAbha thayA paNa temAM mukhya lAbha tA e thayA ke AkhA mahArASTramAM ane mahArASTra bahAra paNa zivAjI mahArAjanI kIti vadhI. musalamAnanI jAmelI sattAnI sAme Takkara jhIlavAnI marAThAo zakti dharAve che enI hiMdanA hiMduone khAtarI thaI hatI te makkama thaI ane hiMduone paNa peAtAnI zaktinuM bhAna thayuM. sAleranI jItathI marAThAomAM AtmavizvAsa vadhyA. marAThAo pAkA mutsaddI hatA e paNa aneka anAvAthI puravAra thayuM che ane marAThAo khaDI laDAImAM, khaDe khAMDe laDavAmAM musalamAnAthI jAya evA nathI e pazu aneka vakhate sAbita thayuM che. sAlerane saMgrAma hiMdanI aneka laDAI eAmAM agrasthAne raheze. mahArAjanA lAbha e AkhA mahArASTrane lAbha hatA ane mahArASTranA marAThAonA lAbhamAM AkhA hiMdanA hiMduonA bhAga hatA. hiMdanA hiMduonI najara peAtAnA chUTakArA mATe zivAjI mahArAja tarapha hatI ane temane sAleranA saMgrAmamAM marAThAonA vijayathI bhAre sa'teASa thayA. hiMdanA itihAsamAM je mahatvanI ane bhAre laDAI e thaI temAM sAleraneA saMgrAma khuzIthI mUkI zakAya. zivAjI mahArAja kadI paNa hiMdu musalamAnane bheda gaNIne musalamAnane musalamAna heAvAne kAraNe kanaDatA na hatA. evI hatane pakSapAta emaNe karyAM nathI e emanA jIvananA aneka banAvA uparathI sAbita thAya che, tevI ja rIte kAje AvelA duzmanene yuddhanA kedI gaNI temanuM mAna jALavI temane najarANAM ApI emanI marajI pramANe emane pAchA mokalavAnA emanAM nRtya hiMdanA itihAsane zAbhAve che. jagatanA itihAsamAM zivAjI mahArAja jevA rAjAe keTalA nIkLaze ? sattaramA saikAnI zivAjI mahArAjanI A yuddhanIti, duzmana hAthamAM Ave tenA pratye bhAre atyAcAra ane avIvekI vana calAvanAra sudharelA gaNAtA AjanA rAjyeA karatAM hiMdI saMskRti keTalI ucca ane umadA hatI te batAve che. bahAdurakhAna bhAgalANumAM na phAvyo eTale nAsIpAsa thaIne ahamadanagara gayA. 167ranA unALAmAM mahAbatakhAne dakSiNa cheADayu ane uttara hiMdusthAnamAM gayA. zAhaidA muAjhIma paNa uttara hiMdusthAnamAM cAlyeA gayA. A baMne amaladArA gayA eTale dakSiNanI sUbedArInI lagAma bahAdurakhAnanA hAthamAM AvI. bAdazAha auraMgajhebe mugalAnI hAranA samAcAra jANyA. zivAjI vadhArene vadhAre baLavAna thatA jAya e ene khIlakula gamatuM nahi. saMjoge anukULa heta ane uttaramAM aNudhAryAM manAvA na anyA DhAta tA bAdazAha pote lazkara laIne dakSiNamAM marAThAone kacaDavA AvI paheAMcata, paNa te zakya na hatuM. uttaramAM satanAmI paMthanA leAkAnA baLavAe ane khaibaraghATanA aphadhAnAnA khar3e bAdazAhane uttara hiMdusthAnamAM ja rAkI rAkhyA hatA. 3. karNagaDhanI laDAi. marAThA saradAra rAmAjI pAMgerA ane mugala saradAra dilerakhAna vacce kaNeragaDha AgaLa bhAre laDAya thaI. A vakhate rAmAjI pAMgerAnI pAse phakta 700 mAvaLAenuM ja lazkara hatuM. dilerakhAnanuM lazkara bahu bhAre hatuM eTale dilerakhAnane vijaya mATe khAtarI hatI. mugalenuM lazkara bahu kharuM ane saMkhyA paNa bahu meTI hatI, eTale marAThAoe pAchAM pagalAM bhavA maLyAM. rAmAjIe marAThAonI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ju vo pAnuM 508) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com sAleranA saMgrAmamAM mugalanI hAra. hiMdanA ItihAsamAM je mahatvanI ane bhAre laDAI thaI temAM sAlerane saMgrAma khuzIthI mukI zakAya. A vijayathI musalamAnI namelI sattAnI sAme Takkara jhIlavAnI marAThAo zakita dharAve che enI hi nA hiMduone khAtrI thai. A vijayathI marAThAomAM AtmavizvAsa daye, Lakshmi Art, Bombay, 8. Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 muM 1 che. zivAjI caritra paddha smA sthiti joI sarvene zUra caDAvyuM ane hiMdu ane hiMdutva uparanA trAsa ane atyAcAra dUra karavA mATenI A laDAI che ema kahI kSatriyAne dharma emane samajAvyeA ane emaNe duzmanadaLane mArI haThAvavA mATe sadhaLA sipAhIone sateja karyAM. pAchA pharelA marAddAone rAmAjIe aTakAvyA ane emane jussAdAra bhASaNathI pANI caDAvI raNumAM jItI yazaprApti karavA athavA raNamAM marIne mekSa meLavavA jaNAvyuM. marAThAo pAchA damamAM AvyA. emanA bhAlA pAchA vIjaLI mAphaka camakavA lAgyA. emanI tIkhI talavAre| zatrunA saMhAra karavA vAgI. ' harahara mahAdeva 'nA mavA uparAuparI saMbhaLAvA lAgyA. dilerakhAnanA lazkare A 700 mAvaLAene gherI lIdhA. traNu klAka sudhI marAThAoe mugalA sAme yuddha karyuM. mAvaLAee jIvanI darakAra rAkhyA vagara mugalAne mAra mAravA mAMDyo. dareka marAThAnA zarIra upara vIsa vIsa ane trIsa trIsa bA thayA hatA. AvI krAyala sthitimAM paNu marAThA vIrAe jIvatAM hathiyAra heThAM na mUkayAM. rAmAjI pAMgerAnA ghaNA mANusA marAyA. mAvaLAoe dilerakhAnanI cunaMdA paThANAnI TALI hatI temAMnA 1200 paThANAnI katala karI. marAThAomAM aMjaLa zauye saMcAra karyAM hatA. Akhare dilerakhAne marAThAmenuM A zaurya ane bahAdurI joI pahoMcA karamA. marAThAoe peAtAnI saMkhyA bahu nAnI hatI chatAM moTI sakhyAvALA mugalAne tAzA teAkhA pokarAvI. dilerakhAna tA AbheAja banI gayA. Akhare dilerakhAne laDAI baMdha karI. 3. sulhera, jalhAra ane rAmanagara marAThAoe kabaje karyo. sAleranA vijayathI marAThAomAM bhAre jussA AvI gayA hatA. jAmelI musalamAnI sattA tADavAnI zakti pAte paNa dharAve che enI emane pUrepurI khAtarI thaI ane emane AtmavizvAsa paNa khUba vadhyA. sAleranI jIta pachI marAThA lazkare tarataja mulheranA killo kabaje karyAM. bahAdurakhAna ane dilerakhAna pUnAmAM paDAva nAMkhIne paDyA hatA temane ane pUnAnA gALAmAM mugalA tAkAna karIne prajAne pIDI rahyA hatA temane marAThA lazkare pUnAmAMthI hAMkI kADhavA. sa. mArApata piMgaLee marAThA lazkara sAthe suratathI Azare 100 mAla dUra AvelA bhAra upara caDAI karI. A vakhate jalhAramAM kALI rAjA vikramazAha rAjya karatA hatA. tene harAvIne mAreApate 1672 nA juna mAsamAM bhAra lIdhuM. jtAramAM puSkaLa dhana marAThAone hAca lAgyuM. jAranA khAnAmAM rU. 17 lAkha hatA, te marAThAoe lIdhA. A jIta pachI mArApata piMgaLe marAThA lazkara sAthe AgaLa vadhyA ane suratathI Asare 60 mAIla dUra AveluM bIjuM kALI saMsthAna rAmanagara jete Aje dharamapura kahe che tenA upara chApe mAryAM. rAmanagara jItavAnA marAThAee nizcaya karyAM hatA. rAmanagaranA rAjA peAtAnA kuTuMbakabIlA sAthe nAsIne suratathI 33 mAIla dUra AvelA cIkhalI gAmamAM bharAyA. marAThAo pAchA caDI AvyAnI bUmA paDI eTale gaNudevInA lephrAe gAma khAlI karyuM. dilerakhAna marAThAonA sAmanA karavA mATe mugala lazkara taiyAra karI rahyo che e khabara mArApa'tane maLI eTale e rAmanagarathI ja pAkaryo paNa pA julAImAM 15000 mAvalA lazkara sAthe AvIne rAmanagara upara hallA karyAM ane rAmanagara jItyuM. bhAra ane rAmanagaranAM rAjye marAThAoe jItIne khAlasA karyAM hatAM. AthI kalyANuthI surata sudhInA badhe mulaka marAThAone kabaje rahyo ane suratane harahaMmeza marAThAone bhaya rAkhavA paDatA. bhAra saMsthAnanA vikramazAha nAsIne nAsIka jIllAnA mugala mulakamAM jaI bharAyA hatA. ahiM AvIne bahAravaTIo banyA ane peAtAnI TALIo ubhI karIne luMTArunuM kAma karavA lAgyuM. I. sa 1678 mAM mArApa'ta piMgaLee nAsIka upara caDAI karI tyAre vikramazAha tyAMnA mugala phojadAranA maLatIo banyA ane marAThA sAme laDyo. Akhare mugalA hAryA ane vikramazAha masayeA. dhararAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA che. zivAjI caritra ( prakaraNa 5 muM nAmanA bIjA eka rAjAnuM rAjya paNa marAThAoe khAlasA karyuM hatuM. te marAThAone duzmana banyA hato ane marAThAonI sattA sAme bahAravaTe nIkaLyo hato tenI sAthe vikramahine chokaro paNa joDAye. A bannee bahAravaTAM kheDavA mAMDyAM. marAThAoe A bannene pakaDyA ane phAMsI dIdhI. 4. surata pAse ceAthanI ugharANI. zivAjI mahArAje jyAre bIjIvAra surata lUMTayuM tyAre ja suratanA zaherI ene kahyuM hatuM ke dara varase amaka rakama je emane suratanA zaherIo nahi mokale te e surata lUMTavA caDAI karaze. e dhamakI pokaLa hatI evuM suratanI prajA mAnatI hatI. emane marAThAonI caDAInI bIka te hatI ja ane temAM vaLI jyAre marAThAoe jahAra ane rAmanagaranA rAjya jItI lIdhAM tyAre te marAThAonI caDAIne trAsa suratanA zaherIonI najara sAme khaDo thaI gayo. moropaMta piMgaLee rAmanagaramAM pitAne mukAma rAkhyo ane suratanA mugala sUbAne cUthanA cAra lAkha rUpiyA bharapAI karavA jaNAvyuM. sUbAe tene javAba na Ape tethI piMgaLee bIjA be pa sUbAne lakhyA. Akhare piMgaLee sUbAne cakhe cokhkhuM jaNAvI dIdhuM ke je cothanI rakama tAkIde nahi mokalavAmAM Ave te surata upara caDAI karavI paDaze. chellA patramAM jaNAvyuM hatuM ke "tamane je Avaka maLe che tene ce bhAga tame A patra dekhatAM mekalI deze. A saMbaMdhamAM A trIjo patra tamane lakhavAmAM Ave che ane A patra dvArA A chellI ja cetavaNI tamane ApavAmAM Ave che. tamArA bAdazAhanA vartanane lIdhe amAre bhAre lazkara rAkhavuM paDayuM che ane te badhe kharca bAdazAhanI prajA upara ja paDavAne eTale amAre tamArI pAsethI eka vasUla karavAnI che. je mAgyA mujaba cetha ApavAnI tamArI marajI na hoya te tenA mAThAM pariNAma mATe taiyAra raheje." marAThAo taraphathI traNa patra AvyA ane trIjo patra te AkharanI cetavaNInA rUpamAM hatuM eTale sUbedAra paNa gabharAyo. eNe saratanA hiMdu-musalamAna AgevAna vepArIone bhegA karyA ane marAThAonI sUcanA. cetavaNI ane dhamakInA patronI carcA karI. sUbedAre Akhare sUcanA karI ke zaheranA rakSaNa mATe 500 ghoDesavAre ane 3000 pAyadaLa Asare be mAsa mATe rokI levAnI jarUra che ane te mATe 45 hajAra rUpiyA zaheranA zrImaMtee uparANuM karIne bhegA karI ApavA. sUbedAra sAhebanI sUcanA eTale badhAe mane ke kamane gaLe utArI. zaheranA hiMdu zrIma tenI noMdha karavA mATe amaladAronI nimaNUMka karavAmAM AvI ane ghaNunI pAsethI phALe paDatI rakama paNa ugharAvavAmAM AvI. surata zaheranA bacAva mATe nANAM udharAvavAmAM AvyAM. sipAhIone ke savArane koI paNa jAtane baMdobasta karavAmAM Avyo nahi ane ugharAvelA paisA sUbedAra hiMyA karI gayo. zaheranA zrImaMtoe joyuM ke bacAvane mATe koI paNa jAtanAM pagalAM levAnI taiyArI thatI ja nathI eTale ke sUbedAra pAse gayA ane kuTuMbakabIlA sAthe zahera choDI javAnI rajA mAgI. lokone moDI rAta sudhI besADI majyA, lAMbe vicAra karyA pachI rAtre paravAnagI ApI ane savAre te paravAnagI pAchI kheMcI lIdhI. sUbedAre zaheranA zrImaMtanI eka sabhA bolAvI ane temAM marAThAoe mAgelA nANuM ugharAvavAnI sUcanA karI. vepArIoe 1 lAkha ane InAmadAra dezAIoe 2 lAkha rUpiyA ApavA sUbedAre jagyuM. A saMbaMdhI lAMbI carcA cAlI. leke sUbedArane oLakhI gayA hatA eTale nANAM bharavA khuzI na hatA. Akhare 8 lAkhanI rakamamAMthI utaratAM utaratAM sUbedAra 60 hajAra upara Avyo. lekene khAtarI thaI gaI ke A rakama paNa sUbedAra gaLI jaze mATe koIe nANuM ApavAnuM kabUla karyuM nahi. koIpaNa zrImaMta nANAM ApavA taiyAra na thayo. Akhare sUbedAre dabANa karyuM ane leke upara dabANa karI puSkaLa pase bhegA karyo. A rakamamAMthI marAThAone rUpiyA mokalI bAkInI karama pite khAI gaye (zivAjI keLuskara). Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 ]. che. zivAjI caritra 511 5. nAsIkamAM marAThAonI chata. jahAra ane rAmanagaranA rAja chatI marAThAo ghATa oLaMgIne moropaMta piMgaLenI saradArI nIce 1672 nA julAI mAsamAM nAsIka jIllAmAM peThA. A vakhate nAsIkamAM zivAjI mahArAjanA mAtA jIjAbAInA pitA lakhaNa jAdhavajInA pautra jadurAva jAdhava mugala thANAdAra hatA. enI pAse te vakhate cAra hajAra sipAhIonuM lazkara hatuM. moropaMta piMgaLee lazkarane taiyAra karI nAsIka traMbaka upara caDAI karI. mugala thANadAra jadurAva jAdhava mugala taraphathI marAThAonI sAme thaye. banne vacce laDAI thaI. jadurAva kaMI kAcuM na hatuM. eNe sakhata sAmano karyo, paNa moropaMtanI AgaLa e TakI zakyo nahi. enA ghaNA mANase mAryA gayA. e hAryo ane keda pakaDAye. nAsIkanaMbaka marAThAoe lUMTayuM ane kahyuM. pachI marAThAo AgaLa vadhyA. vaNI diDArInA mugala thANadArane harAvI e thANuM lUMTayuM. baMne amaladArane pakaDIne marAThAoe choDI dIdhA hatA. barAdUrakhAnane A hAranI khabara paDI eTale eNe A amaladArone bahu Thapake Apyo. A banne amaladAroe mugalonI AbarU rAkhavA mATe pitAthI banatuM badhuM karyuM hatuM. marAThAonI sAme hAthamAM zira laIne jhajhumyA hatA. A badhI vaphAdArInA badalAmAM mugala sUbedAre emanuM apamAna karyuM eTale emane bahu lAgI AvyuM. AtmamAnanI lAgaNIvALA A bane amaladArone lAgyuM ke have mugalonA amaladAra tarIke rahevAmAM mAla nathI tethI emaNe mugalapakSa choDI dIdhe. A baMne amaladAre potAnA lazkara sAthe marAThAone maLyA ane pitAnA lazkara sAthe marAThAonA lazkaramAM dAkhala thayA. A cepa bIjA mugala amaladAromAM paNa phelAze evuM dilerakhAnane paNuM lAgyuM. A baMne amaladAronA javAthI dilerakhAnane pitAnI sthiti bahu nabaLI thaI lAgI. gujarAta upara marAThAo caDAI karavAnA che evI vAraMvAra aphavAo AvatI eTale pitAnuM lazkara laIne dilerakhAna gujarAtanA bacAva mATe javA taiyAra thayo. 6. varADa ane telaMgaNa upara marAThAonI caDAI. marAThAoe aneka laDAI laDIne kALI saMsthAno kabaje karyA ane nAsIkanaMbakanA gALAmAM paNa zivAjI mahArAjanI ANa pheravI. marAThAo AvI rIte cAre tarapha vijaya meLavI rahyA hatA ane pitAnI chatathI emaNe dakSiNamAM mugalasattAne jhAMkhI pADI dIdhI hatI. nAsIka ane kalyANuthI surata sudhInA mulakano barAbara baMdobasta karI mahArAje potAnI najara varADa ane tailaMgaNa tarapha pheravI. jIta pAmelA lazkarane hada karatAM vadhAre ArAma ApavAmAM ane jarUra karatAM vadhAre besADI mUkavAmAM bhAre nukasAna hoya che e zivAjI mahArAja barobara jANatA hatA. emaNe pitAnA lazkarane ane tenA amaladArone tathA saradArane jarura jeTale ArAma Apo ane vijayane jusso narama paDe te pahelAM laDAInA kAme lAgI javAnI sUcanA karI. mahArAjanI sucanA mujaba lazkara taiyAra thayuM. emaNe potAnA lazkarI amaladArone jaruranI sUcanAo ApI ane emaNe varADa ane tailaMgaNa mATe taiyAra karyA. marAThAo potAnI taiyArI bahu gupta rIte karatA hatA chatAM bahAdurakhAnane enI khabara maLI. mugala amaladArane marAThAonA kAcA kAryakramanI pAkI khabara maLI eTale mugala amaladAra paNa kamara kasIne taiyAra thayo. bahAdurakhAna potAnA lazkara sAthe ahamadanagarathI nIkaLyo. yuddha mATenI badhI sAmagrI eNe potAnI sAthe rAkhI hatI. yuddhane lagato bahu vajanadAra sAmAna paNa enI sAthe hato. marAThAo jevA capaLa ane jhaDapI mANasane pakaDI pADavAnA hatA eTale bhAre jhaDapa ane capaLatAthI kuca karavAmAM Ave te ja dhAryuM sadhAya ema che enI bahAdUrakhAnane khAtarI thaI gaI hatI. AvA saMjogomAM laDAIne vajanadAra sAmAna hato te bahu naDatararUpa nIvaDyo. pUra jhaDapathI javAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra che. zivAjI caritra [ prakaraNa pAma tA ja marAThAone pakaDI paDAya ema hatuM eTale bahAdurakhAne pAtAnI sAthenA vajanadAra sAmAna khIDa mukAme mUkI banatI jhaDape e rAmagIra hliA najIka Avo paheoMcyA. mugalAe rastA kApavAmAM bhAre jhaDapa batAvI hatI. marAThA lazkaranI TukaDIo kAryakrama nakkI karyAM mujaba varADa prAMtamAM peThI ane tailaMgaNumAM pazu mugala mulakrA lUMTavAne sapATa calAyo. rAkhyuM hatuM. bahAdurakhAna marAThAonI pUruM paDayo che enI emane khabara maLI hatI. mugalA pAchaLa paDayA hatA tenI khabara paDavAthI marAThAo bahu sAvadhAnIthI peAtAnuM kAma karI rahyA hatA. mugalAne bhUlathApa ApIne emaNe peAtAnuM kAma jArI ja rAkhyuM hatuM. jyAre bahAdurakhAna najIka AvI pahoMcyA ane jyAre marAThAone lAgyuM ke have saMjogA badalAyA che ane bAjI pratikULa banatI jAya che tyAre teo pAchA pharyA paNa mugalAne bhUlathApa ApavAnuM ! emaNe cAlu ja mugalAne marAThAonI hilacAlanI khabara maLI eTale e paNa iMdura urphe nijhAmAbAdane mAge pAchA pharyAM. pAchA pharatAM bahAdurazAhe dilerakhAnanI zIkhavaNIthI kutubazAhInA keTaloka mulaka lUchyo. marAThAoe potAnA lazkaranA e bhAga karI dIdhA hatA. lazkaranA be bhAga pADI marAThAe e dizAmAM AgaLa vadhatA jatA hatA. A e bhAgamAMthI eka bhAga geAvaLakAMDA rAjyamAM gayA ane bIjo cAMdA tarapha cAlo gayA. " UMTe karyA DhekA tA mANase karyAM TekA " e kahevata pramANe mugaloe vartana karyuM. ahAdurakhAna kaI kAmeA na hatA. eNe paNa peAtAnA lazkaranA e bhAga pADavA. eka bhAganI saradArI bahAdurakhAne te lIdhI ane bIjo bhAga lerakhAnanI saradArI nIce sAMpyA. AvI rItanI gAThavaNu karI A e sugala saradArI marAThAonI ane TukaDIonI pUruM pADyA. 7 Atura AgaLa jhapAjhapI. marAThAonI je TALI gAvaLakAMDA rAjyamAM gaI hatI tenI pUruM dilerakhAna paDayo hato ane cAMdA tarapha zyAgaLa vadhatI jatI marAThAonI senAnI pUThe bahAdurakhAna pate paDyo hatA. marAThA ane mugale banne auraMgAbAdathI Azare 40 mAIla dUra AvelA aMtura AgaLa eka bIjAnI najIkamAM AvI pahuMcyA. mugala saradAra bahAdurakhAnanA lazkarane mekhare sajanasiMha buMdelAnI TukaDI hatI tenA upara marAThAo tUTI paDayA. banne vacce jhapAjhapI thaI. marAThA A jhapAjhapImAM na phAvyA. mugalAe marAThAone harAvyA ane emaNe lUTelA mAlamAMthI thADA mAla mugalA paDAvI gayA. 8. mAMkApuranI khUnakhAra laDAI, marAThAonuM zauya ane hAra. marAThAo aMturathI nAThA. mugalA paNa aMturathI nIkaLyA ane Asare 4 mAIla dUra jaI durgApura paDAva nAMkhyA. ahIMthI mugalA auragAbAda javA nIkaLyA. mugale 10 hajAra sipAhInI eka TukaDI auraMgAbAda javA nIkaLI te Asare 6 mAIla dura khAMkApura AgaLa AvI paheAMcI. marAThAe mugalA upara acAnaka humalA karavAnI taka zodhI rahyA hatA. mugalAnI hilacAlathI vAkeph rahevA mATenI gADhavaNu emaNe karI hatI eTale emane mugaleAnI jhINAmAM jhINI ane guptamAM bAbatanI paNa khabara maLatI. marAThAone khabara maLI ke mugalAnI dasahajAra sipAhIenI eka TukaDI zubhakaraNa khudelAnI saradArI nIce oraMgAbAda tarapha kuca karI rahI che. marAThAo phakta 750 nI saMkhyAmAM hatA. emaNe khUba hi'mata calAvI ane zubhakaraNa muddelAnI 10 hajAranI TukaDI upara chApA mAryAM. banne vacce bhAre laDAI thaI. marAThAoe A laDAImAM ajaba zauya batAvyuM. 10 hajAra mugala sainikA upara 750 marAThAoe hallo karyo ane potAnA lazkaramAMthI 400 mANase raNamAM paDayAM tyAM sudhI marAThAo pAchA na pharyAM. A laDAImAM marAThAee zubhrakaraNanA dikarA dalapatarAyane raNakSetramAM jakhamI karyAM hatA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa : 3 che. zivAjI caritra A lAImAM marAThAoe asAdhAraNa hiMmata batAvI hatI. duzmananuM dasa hajara sipAhIonuM daLa hatuM chatAM 50 marAThAoe emanA upara hallo karyo ane pitAnA mANasomAMthI bahu mANase kapAI gayA chatAM pAchAM pagalAM na bharyA e marAThAonI hiMmata ane zauryanI sAbitI Ape che. marAThAomAM bhAre ja pragaTI nIkaLyo hato chatAM musalamAnonI bahu moTI saMkhyA hovAthI marAThAo Akhare hAya. A laDAImAM marAThAonA ghaNA yoddhAo raNamAM paDayA. prakaraNa 6 huM 1. bajAja niMbALakarane mugalee maha. | 4. AdilazAhI sAthe yuda-5nphaLA marAThAnA 'kabajAmAM. 2. zivanerI AgaLa marAThAonI hAra. 5. hubaLanI lUMTa. che. gevaLatA pAsethI marAThAoe khaMDaNI | 6. kAvA, akelA ane zivezvaranAM thANAM lIpI zivAjIe sara karyA. 7. duzmane nA ghaNA killA kabaje karyA. 1. bajAjI ni bALakarane mugalee pheDyo. 104 vAjI mahArAjanuM baLa toDavA mATe mugale aneka yuktie rahyA hatA. ghaNA akhatarA 5 ajamAvyA paNa mugalo pUrepurA phaLIbhUta nahotA thayA. mahArAjanA saradAranI vaphAdArI ane nimakahalAlInI ThekaThekANe prazaMsA thatI hatI chatAM mugale mahArAjanA saradArane phaDavAnA prayatna te karyA ja karatA hatA. vagavasIlAvALA ane bhAdAra marAThA saradArane zivAjI mahArAjathI judA pADavA mATe mugalonA prayatna cAlu ja hatA. lAMca ApIne, jAgIro ane sattAnI lAlaco batAvIne mahArAjanA vaphAdAra saradArane pheDavAnuM kAma mugale bahu kuzaLatAthI karI rahyA hatA. bajAjI niMbALakara jenA saMbaMdhamAM pAchalA eka prakaraNamAM hakIkata AvI gaI che, jenA upara bijApura bAdazAhe atyAcAra karyo hato ane jene jorajulamathI vaTalAvI musalamAna banAvyo hato. jenI zuddhi karIne pAcho hiMdu dharmamAM levA mATe mahArAje bhAre prayAsa karyA hatA ane jene zuddhi karyo pachI eka sAcA sudhAraka tarIke zuddhinI hilacAlane uttejana ApavA mATe mahArAje potAnI dikarI bajAjI niMbALakaranA dikarA mahAdAjI niMbALakara sAthe mAtA jIjAbAInI sUcanAthI paraNAvI hatI, te zivAjI mahArAjanA vevAI bajAja nibALakarane, mugaloe meTI manasabanI bhAre lAlaca ApI mahArAjathI dUra karI pitAmAM meLavI lIdhe. 2. zivanerI AgaLa marAThAonI hAra marAThAo DuMgara ane khINamAM bharAI besatA ane duzmana upara acAnaka humalA karatA. marAThAonI uttaranA duzmanone thakavavAnI A paddhati hatI ane A paddhati emaNe aneka pherA ajamAvI duzmanane thakavyA hatA. mahArASTranI kudaratI racanA paNa marAThAone emanI laDAImAM madada karI rahI hatI. acAnaka humalA ane chApAonI paddhatithI mugale thAkI gayA hatA. marAThAonI A paddhatine pahoMcI vaLavA mATe zAM pagalAM levAM tene bahAdurazAha vicAra karI rahyo hato. Akhare marAThAone pahoMcI vaLavA mATe eNe rasto zodhI kADhyo. marAThAone aTakAvavAne mATe mukhya mukhya 66 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 7. zivAjI caritra [ prakaraNa : kuM rastAo upara anukuLa sthaLe lazkaranI TukaDIo goThavavAnI yukti mugalAe zodhI kADhI. patA ane DuMgarA upara tApe caDAvI. tene upayoga karI marAThAone dAkhI devAnuM khAdzAhe nakkI karyuM hatuM. bahAdurakhAne A yukti racI paNa dilerakhAnane A yeAjanA jarAai pasaMda paDI nahi. ene tA marAThAonI sAthe laDAI karIne emane dAbI devA hatA. cAkaNune killA A saradAre kabaje karyAM hatA eTale e vijayagathI bahekI gayA hatA. marAThAenI sAme cAkaNumAM eNe karelA parAkramAne lIdhe enA magajamAM rAI bharAI hatI. bahAdurakhAna uchAMchaLA na hatA, e kunehabAja hatA. e marAThAonI zakti, emanuM baLa, emanI hiMmata ane emanA zauryathI pUrepurA vAke hatA. jevI rIte dilerakhAnane bahAdurakhAnanI yukti pasaMda paDI nahi tevI ja rIte dilerakhAnanA vicAra| .bahAdurakhAnane jarAe rumyA nahi. bahAdurakhAne potAnI yeAjanA mujaba patA ane DuMgarAo upara te pe caDhAvI ane gAThavI dIdhI ane marAThA lazkarane e gALAmAM chUTathI Amatema jatAM AvatAM aTakAvI devAnA lATa kyo. marAThAo A vyUha samajI gayA ane emaNe paNa emane kAkrama badalI nAMkhyA. marAThAo khAnadeza upara caDAI karI khAnadeza sara karI levAnI taiyArIo karI rahyA hatA. khAnadeza sara karI pachI marAThAo bIjo kAryakrama dhaDavAnA hatA paNa emane bahAdurakhAnanA vyUhanI khabara paDatAM ja emaNe peAtAneA khAnadeza upara caDAI laI javAnA vicAra mAMDI vALyo ane marAThA senApatie peAtAnA lazkaranI judI judI TukaDIo banAvI judA judA javAbadAra amaladAzane sAMpI ane e TuDIo ahamadanagara ane auraMgAbAdanA gALAmAM mugala mulakA lUMTavAnuM ane jItavAnuM kAma karavA lAgI. mugala mulakAne herAna karatI chUTI chavAI marAThAonI TukaDIone dAbI devA mATe bahAdurakhAne lazkara meAkalyuM paNa temAM mugalA kAvyA nahi. marAThAoe pachI tarataja pUnA jIllAmAM dekhA dIdhA. bahAdurakhAna tyAM jaI paheAMcyA. marAThAone pakaDI pADyA ane temanI sAthe laDAI karI temanA parAjaya karyAM. A jIta pachI bahAdurakhAne bhImA nadIne uttara kinAre cAmaraguMDAthI 8 mAIla dUra AvelA peDagAMva gAme paDAva nAMkhyA. A sthaLe bahAdurakhAnanA mukAma ghaNA varSo sudhI rahyo hatA. A sthaLe eNe eka killo bAMdhyA hatA je bahAduragaDhane nAme prasiddha che. bahAduragaDha e bahu mahattvane killA hatA. zivanerInA killA paNa mahattvanA hatA. e mugalAnA hAthamAM hatA. e killA baje karavAnI mahArAjatI khAsa IcchA hatI. A killA mugalAnA kabajAmAM hAvAthI marAThAone bhAre aDacaNa veThavI paDatI hatI. uttara kAMkaNamAMthI mugala mulakA upara marAThAone caDAI karavI hAya tA zivanerInA kille emane naDatA hatA. A uparAMta A killA e mahArAjanuM janmasthAna hatuM eTale ene kAje levAnI mahArAjanI khAsa utkaMThA hatI. A vakhate eTale I. sa. 1673mAM zivanerIne killedAra abadula ajhIjhakhAna hatA. dakSiNunA mugala amaladArAmAM abadula ajhIjha eka brAhmaNanA dikarA hatA. A brAhmaNa vaTalAIne musalamAna banyA hatA. A vaTalelo abadula ajhIjha bahu hoziyAra ane kAvAdAvAmAM pAvaradhA hatA. rAjadvArI kunehamAM e marAThAonI sAme kharekhara pAsA khele eveA hateA. mahArAje ene phADavAnA prayatna karyAM. e paNu mahArAjane AbAda chetarI jAya evA kAkhela ane kunehabAja hatA. eNe aDhaLaka dravya laI killo mahArAjane soMpavAnuM kabula karyuM ane mahArAja pAsethI levAya teTaluM dhana lIdhuM ane A badhI bAbata chUpI rIte bahAdurakhAnane jaNAvI ene sAvadha rAkhyA hatA. pachI mahArAjanI sAthe amuka divase killAnA kabajo levA mATe mANasane mAkalavAnI gADhavaNu karI ane te divasanI bahAdurakhAnane khabara ApI. A badhI bAjI eNe bahu sAvadhAnIthI gAThavI hatI. kAI te enI zaMkA Ave evuM na hatuM. mahArAje nakkI thayA mujaba peAtAnA lazkaramAMthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maraNa che ! che. zivAjI caritra pa15 7 hajAra ghoDesavAranI eka TukaDI tyAM mekalI. prathamathI gupta goThavaNa karI rAkhI hatI te mujaba bahAdurakhAne mugala lazkara najIkamAM taiyAra rAkhyuM hatuM. marAThAo AvyA eTale mugala amaladArane khabara paDI ane jillAno kabajo levA AvelA marAThAo upara mugaloe acAnaka humalo karyo. mugaloe marAThAo upara chApo mAryo tethI marAThAo ekadama camakyA paNa sAvadha hatA eTale gabharATamAM na pamA. tarataja laDAI zarU thaI. marAThAoe mugalone harAvavAnA prayatna karyo paNa mugalone jaya thayo ane marAThAo hAryA. A laDAImAM marAThAone bahu nukasAna thayuM. 3. govaLakaDA pAsethI marAThAoe khaMDaNI lIdhI. mugala saradAra bahAdurakhAna urphe khAnajahAna marAThA baLane teDI pADI, marAThAonI sattAne ukheDI nAMkhI, marAThAone dAbI daI auraMgajheba bAdazAhanI marajI saMpAdana karavAne mATe bhAre prayatno karI rahyo hato. anabhavathI eNe mAnyuM hatuM ke marAThAone dAbI devAnA prayatno karyAthI bAdazAha salAmatanI kRpA meLavI zakaze paNa enI e dhAraNuM khetI karI. bhagIratha prayatna karyA chatAM paNa bAdazAhanI maherabAnI meLavavAnuM mahAbhArata kAma e karI zakyo nahi. karelA prayatno saphaLa na thayA eTale eNe thAkIne ane nAsIpAsa thaIne doDadhAma karavAno kAryakrama mAMDIvALI eka ja ThekANe paDAva nAMkhe. mugala saradArane ArAma lete rAkhI marAThAoe pitAno mera gavaLakeDA tarapha pheravyo. dakSiNanI judI judI sattAo zuM karI rahI che, emanA rAjyamAM zuM zuM cAlI rahyuM che, emanA virodhIonA darabAramAM zA zA raMgaDhaMga cAlI rahyA che vagere jhINI vAte zivAjI mahArAja tapAsI rahyA hatA. mahArAja mugala sAthe jhagaDAmAM rokAyA hatA paNa bijApuranI AdilazAhImAM zuM cAlI rahyuM che ane kevaLakeDAne mAmale kevo che te tarapha e durlakSa rAkhatA nahi. vaLaDAnI saltanatamAM phreMca lekee mAthuM UMcuM karyuM che evA samAcAra mahArAjane maLyA eTale emaNe vigatavAra tapAsa karAvI ane moTA lazkara sAthe tyAM javAno nizcaya karyo. mahArAja je rIte pitAne kAryakrama hamezAM gupta rAkhatA te ja rIte A vakhate paNa emaNe lazkaranI jabarI taiyArI karI ane e kyAM caDAI laI jAya che tenI koIne khabara sarakhI paDI nahi. leke potapotAnI ka95nA pramANe aTakaLa karavA lAgyA. mahArAjanA lazkaranA jokhamadAra amaladAro ane mahArAjanA khAsa vizvAsamAM hoya evA saradAra ane adhikArIo sivAyanA bIjA koI paNa mANaso mahArAjane sAce kAryakrama jANI zakatA nahi ane AvI rItane sakhata baMdobasta hovAthI ja emanI dhAraNuM vAraMvAra saphaLa thatI. mahArAje caDAInI bahu jabarI taiyArI karI hatI ane taiyArInA raMgaDhaMga uparathI majala bahu dUranI haze ema badhA anumAna karatA hatA. lekane aneka kalpanAo karavAnAM emaNe kAraNo ApyAM hatAM. pite lazkara sAthe kuca karI pUrajhaDape govaLakAMDAnI kutubazAhInA prAMtamAM praveza karyo. kutubazAhI prajAe jANyuM ke zivAjI gavaLAMDAne dAbI devA Avyo che. mahArAja pUrajhaDape gevaLakeDAnA mukemAM AgaLa vadhe jatA hatA. zivAjI mahArAja lazkara sAthe haidrAbAda lUMTavA AvyA che e sAMbhaLI prajA gabharAI gaI loke ciMtAmAM paDayA. nAsabhAga thavA lAgI. mahArAje zaheranA zrImaMtane ane AgevAnone bolAvyA ane jaNAvyuM ke -" amane 20 lAkha henanI khaMDaNI vagara AnakAnIe tarataja ApI deze to ame kaI paNa jAtane upadrava zaherane ke zaherIone karyA sivAya cAlyA jaIzuM. jo mAgelI khaMDaNI ApavA tame taiyAra na he te ame tamAruM zahera lUMTI, bALIne bhasma karIzuM" AgevAne DAhyA ane dIrghadraSTivALA hatA. emaNe UMDI najara pahoMcADI ane mahArAje mAgelI 20 lAkha henanI khaMDaNI cukavI ApI. mAgyA pramANe khaMDaNI maLyAthI mahArAje katubazAhI prajAne jarA paNa herAna na karI ane khaMDaNI laI rAyagaDha cAlyA gayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra 4. marAThAonuM AdilazAhI sAthenuM yuddha marAThAonI hilacAla ane vadhatA jatA joranA samAcAra tathA temanA vijayanI khArA vAraMvAra bAdazAhane mAkalavAmAM AvatI. dakSiNanI sAcI paristhitithI vakra rahevA mATe ghaTatI gADhavaNu khAdazAhe karI hatI. marAThAonI sattA vadhatI jAya che ane zivAjIe sAleranA saMgrAmamAM mugalone sajjaDa hAra ApI e khabarAe tA aura'gajhebane garama karI nAMkhyA hatA. AvI khakharAthI nArAja thaI dakSiNanA mugala amaladArAnI eNe sakhata jhATakaNI kADhI hatI. emane Thapako ApatAM bAdazAhe jaNAvyuM ke:-- amArA mulaka zivAjIe lUchyo, amArI prajAne eNe herAna karI, eNe mugalAI ne bhAre nukasAna karyuM che. tamArA jevA yeddAone eNe yuddhamAM rokI dIdhA hatA. samarAMgaNumAM e tamArI sAme ja hatA. sAleranA sagrAmamAM tame badhA kapAI kema na muA ? apajazanI kALI lITI tame kapALe lagADI, tame jIvyA zuM kAma ? enA hAthe hAra pAmIne tame duniyAmAM jIvatA che e teA bhUmine kevaLa bhAra che. tamAruM zauya kathAM gayuM? tame AvA ma kema banyA che? tamAruM teja kayAM cAlyuM gayuM ? tame zaramAtA kema nathI ? marAThAono vijaya tamane hajI sAlatA kema nathI ? marAThAonI vadhatI jatI sattA tame kema sAMkhI zake che ? AdilazAhI, kutubazAhInA sultAno marAThAothI DarI gayA che. marAThAothI DarIne ja e zivAjIne najarANuM dhare che. pIraMgI ane habasI lokA paNa ene khuza karavAnA prayatno kare che. dakSiNanI A badhI sattAone e zivAjI satAvI rahyo che te badhA bhegA thaI ne e cuAne kacaDI kema nathI nAMkhatA ? mahArASTranI nAnI meATI badhI sattAone zivAjIe nArAja karI che. A badhI sattAo ane saradArA bhegA thaI ne cAre taraphathI zivAjI upara hallA kare tA enA bhAra jJA che? e katyAM sudhI killAomAM bharAI esaze ? badhI sattAo eka caze te ene jarura dakhAvI zakaze. sugala mutsaddIo hajI sudhI kema besI rahyA che tenI samajaNu mane nathI paDatI. cAre taraphathI judI judI sattAe enA mulaka upara caDAI karavI joIe. ema thaze te e kyAM kyAM paheAMcI vaLaze ? enA saradArA kyAM kyAM doDaro? enuM lazkara kAnI kAnI sAme laDaze ? A badhuM zakya che paNa e mATe enA badhA virAdhIoe bhegA maLIne ene jaDamULathI ukheDI nAMkhavAneA kAryakrama ghaDI kADhavA joi e. badhA ekadila thaI jAya ane enA mulaka upara sAmaTA halAo kare teA e jotajotAmAM nAbUda thaI jAya. ' bAdazAhanA ThapakA bahAdurakhAna ane dilerakhAna jevA mugala amaladArAe mAthe caDhAvyA. bAdazAha salAmatanA zabdonA ane ThapakAnA mugala amaladArAe U~DA vicAra karyAM. dakSiNanI sthiti ane sogeA upara emaNe pharI pAcho vicAra calAvyA ane marAThAonI vadhatI jatI sattAne dAkhI devAnI bAdazAhanI ciMtA sAcI che ane e sattAne je dAkhI devAmAM nahi Ave te| saltanatanA pAyAne nukasAna thavAnA saMbhava che evI emanI khAtarI thaI. emaNe marAThAone dAkhI devAnA nizcaya karyAM. Akhare emaNe bAdazAhane javAba meAkalyo ke ' marAThAonA saMbaMdhamAM bAdazAha salAmatanI vadhatI jatI ciMtA ame kharekhara samajI zakIe chIe. marAThAonuM vadhatuM baLa ApaNune bhAre nukasAnakartA nIvaDavAnuM che e paNa ame jANIe chIe. zivAjIne dAkhI devAnA, marAThAonI sattA teADI pADavAnA, aneka prayatno amAe zarU karyo che. marAThAone jamInadosta karI nAMkhavA mATe aneka akhatarAo amee ajamAvyA che. Ape je sucanA karI che. te pramANe karavA ame taiyAra chIe ane te bAbatamAM ame banatuM karIzuM ja. amane enI sattA bahu ja sAthe che. kamanasIbanI vAta tA e che ke zivAjInA mulakAmAM hajArA kAsA ane maNAsA anAja pAke che. mahArASTranI kudaratI racanA ane enA mulakAnI phaLadrupatA ane bhAre madada karI rahI che. enA bajAnA killAonI AjubAjunA mulaka kabaje karyA chatAM paNa killAo kabaje thatA nathI. dareka kinnA upara zivAjIe Asare 2-3 hajAra mANusenuM lazkara rAkheluM che. zivAjInA mANusA apA 16 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat [prakaraNa 6 www.umaragyanbhandar.com Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNa ] che. zivAjI maMtri mAravAmAM kuzaLa che. killAnI taLeTInA mulaka kabaje karIne killo dherIne besIe chIe tyAre enA mANasA pUrajhaDape nIce utarI Ave che. nIcenA ApaNA mANasA upara aNudhAryAM, ociMtA chApe mAre che. je kAMI hAthamAM Ave te cAlAka samaDInI mAphka jhaDapI jAya che. keTalAka te emanAthI mane teTaluM ApaNuM nukasAna karIne pUrajhaDape pAchA nAsI jAya che. zivAjInuM lazkara eTale DuMgara ane khINumAM rakhaDatA bhAmiyA, tAlIma pAmelA yuvAo. emanAthI tA thAkI javAya che. emanI jhaDapa jakharI che. e bahu caMcaLa che. bahu saphAIthI peAtAnuM kAma kare che. amArA gheADesavAre| hAjara hAya tyAre zivAjI temanA upara temane jotAMnI sAthe ja varUnI mAphaka tUTI paDe che. mahArASTranA DuMgarA, patA, khINA vagere marAThAonuM rakSaNa karI rahyAM che. ApaNA jakharA arakhI dheDAo mahArASTranA mulakAmAM zivAjInI sAme kAma nathI ApatA. marAThAonA maDadAla dekhAtA paNu kAThA TaTTuo marAThAone aneka chatA apAve che. ApaNI pAse eka lAkha gheADesavArA hoya te paNa zivAjIne DuMgarAmAMthI ane khINAmAMthI zodhI kADhavA kaThaNu kAma thaI paDe tema che. dakSiNunA DuMgarI mulakAmAM zivAjInI pU pakaDavI e azakaya ja thaI paDayu che. AvA saMjogAmAM enI sAthe salAha karavI e zreyaskara che. ' mugala amaladArA dakSiNunA saradArAne zivAjI mahArAjanI sAme caDhAvavAnuM kAma tA karI ja rahyA hatA. dakSiNunI khIMcha musalamAnI sattAo jevI ke AdilazAhI ane kutubazAhIne pazu zivAjI mahArAja upara caDAI karavA uzkerI rahyA hatA. e sattAo paNu mugalonI bhAjI samajI gayA hatA tethI ane zivAjI mahArAjanI sAme aneka vakhate laDAIo karIne marAThAonI tIkSNa, talavArane svAda cAkhyA hatA tethI ane zivAjI mahArAjane chaMcheDavAmAM sAra nathI nIkaLavAne enI khAtarI thaI gaI haze tethI zivAjI sAme mugalonA dhAryAM mujaba e sattAoe mAthuM UMcakyuM' nahi. AdilazAhIne zivAjInI sAme ziMgaDAM mAMDavA mugala saradAreAe aneka rIte samajAvI paNa AdilazAhI vajIre sugalone kAMThu ApyuM nahi. vajIra abadulamahamade zivAjI mahArAja sAthenA potAno mIThA saMbadha jALavI rAkhIne AdilazAhInI bhAre sevA bajAvI hatI. mugalee vAravAra zivAjIne satAvavA mATe bijApurane uzkeravAmAM bAkI rAkhI na hatI paNa mugalAnA prayatne phaeNAgaDha gayA hatA. mugala ane marAThAo saMbaMdhI varNana have A prakaraNamAM baMdha karI ApaNe bijApuranA darabAramAM kiyuM karIe. mugala ane marAThA raMge caDayA hatA, anne ekabIjAne gaLI javA mATe bhAre prayatna karI rahyA hatA. te vakhate bijApura darabAranI sthiti pazu satASakAraka na hatI. darabAranA saddArAmAM bhAre sapa hatA. ekabIjAnI caDatI kAI khamI zakatA na hatA. darabAramAM pakSA paDI gayA hatA. mukhya vajIra abdula mahamada ane saradAra dinAyatarAva e bannenA saMbaMdha bahu mIThA hatA. abadula mahamadanA hAthamAM vajIrI bahu varasa sudhI rahI hatI tethI e peAtAnAM mULa bahu UMDAM dhAlI zakyo hato. darabAranA bIjA saradAro upara enA ThIkaThIka kAjI hatA. enA virAdhIe darakhAramAM ghaNA hatA paNu abadula mahamada prabhAvazALI puruSa hevAne kAraNe enuM vajana enA virAdhIomAMe hatuM. saradAra mirajhA yusakhAna paNu darabArane vajanadAra mutsaddI hatA ene patha kaI tyAre ja bijApura darabAramAM khAra bhaiyA ane tera ceAkA evI dazA hatI. bijApura bAdazAha alI AdilazAha bIjo jANI gayA hatA ke darabAranA saradAromAM pakSa paDI gayA che ane enI pachI bAdamahInA nAtI thaI javAnA che. bAdazAhe e bAbata upara vicAra karI peAtAnA nAnA zAhajAdA sikaMdarazAhane gAdI upara besADI peAtAnA vAdAra ane vizvAsapAtra vajIra abdula mahamadanA hAthamAM vacharInAM trA soMpavAne nizcaya karyAM. pAtAne vicAra bAdazAhe vajIra abdula mahamadane jaNuAvyA.. darabAranA khIjA keTalAka mutsaddIonI paNa khAdzAhe A bAbatamAM salAha lIdhI. badhAne A yeAjanA pasaMda paDI. vajIra abdula mahamade bAdazAhanA vicAra| sabaMdhInI vAta potAne ghera potAnI mAne kahI. DezI hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che prakaraNa 4 pATa che. zivAjI caritra bahu vahemI hatI. DozIe dikarAne sogana dIdhA ke A kAmamAM tuM paDato nahi kAraNa ke je navA zAhajAdAne gAdI upara besADe che tenuM khUna thAya che. tane je tArI mA vahAlI hoya te ATaluM mAruM kahyuM mAna. mAtAnA zabdonI dikarAnA aMtaHkaraNa upara UMDI asara thaI ke nahi te khAtarIthI kahI zakAya nahi paNa bAdazAhe nakkI karelI yojanA amalamAM mUkavAmAM abadula maMda banI gayA hatA. bAdazAha vacharanuM aMtaraMga samajI gayA ane eNe e vAta paDatI mUkI bIjI vyavasthA karavAnuM nakkI karyuM. pitAnA maraNa pachI saltanatanI kharAbI thavAnI che enI ene ciMtA hatI. darabAranA kusaMpathI bAdazAhI tUTI paDaze evuM ene lAgyA karatuM hatuM. pitAnA maraNa pachI paNa saltanata sahIsalAmata rahe te mATe bAdazAhe pitAnA maraNa pachI kevI vyavasthA karavI te maraNa pahelAMja nakkI karI dIdhuM hatuM. sa. khavAsakhAnane sagIra zAhajAdA sikaMdaranA pAlaka ane gAdInA kArabhArI nImavAmAM AvyuM hato. abadala mahamadane zAhadurgano killo ane gulabarga soMpavAmAM AvyA ane gulabarga khAte rahIne eNe magala sAthenI laDAI jArI rAkhI saltanatane majabUta banAvavI. abadulakarIma bahilelakhAnane tAbAmAM ~ALA ane mIrA e be nAmIcA killAo ApyA ane tene zivAjIno sAmano karI temane satAvavAnuM kAma soMpyuM. mujapharakhAnane bedanura sara karavAnuM kAma soMpavAmAM AvyuM. abadula mahamadane mAthe khavAsakhAnanA hAtha nIce rahIne tenI sUcanA mujaba tenI yojanAo amalamAM mUkavAnI javAbadArI nAMkhavAmAM AvI hatI. AvI rIte pitAnA maraNa pachInI vyavasthA bijApura bAdazAhe karI hatI. I. sa. 1972nA navembaranI 24mI tArIkhe AdilazAhI sultAna alI AdilazAha bIjo maraNa pA. pitAnA maraNa pachI rAjyamAM jhagaDA, avyavasthA ane adhera na pravarte te mATe eNe pahelethI goThavaNa karI hatI chatAM bAdazAhane hetu bara na Avyo. enA maraNa pachI zAhajAdA sikaMdarane 5 varasanI sagIra vaye gAdIe besADavAmAM Avyo. bAdazAhanA maraNa pachI darabAranA saradAronA jhagaDAo ghaTavAne badale vadhyA. Aja sudhI AdilazAhI rAjyanA sUtre abadula mahamadanA hAthamAM hatA. tene zivAjI mahArAja sAthe sAro saMbaMdha hatA. sulatAnanA maraNa pachI enI IcchA mujaba vacharanA vastro khavAsakhAnane ApavAmAM AvyAM. khavAsakhAnane ane zivAjI mahArAjane te bArame caMdramAM hate. marAThAonI samazerano svAda cAkhyA pachI AdilazAhI vachare mahArAjanI sAthe tahanAmuM karyuM hatuM te saMbaMdhamAM ame pAchaLa jaNAvI gayA chIe. e uparAMta mahArAja ane siMhAjI rAjanI bheTa thaI te vakhate chUTA paDatI vakhate pitAe putrane AdilazAhI sAthe nahi bagADavAnuM kahyuM hatuM. aneka vakhate AdilazAhI sAthe le pATale besavAno prasaMga AvyuM hatuM paNa, pitAnA pUjya pitAnA zabdone mAna ApI mahArAja banatA sudhI e prasaMge TALatA hatA. mugale ane marAThAo vacce saLagI hatI tyAre mugala mutsaddIe AdilazAhInA keTalAka saradArane marAThAonI sAme uzkerI rahyA hatA, paNa zivAjI mahArAje banatA sudhI AdilazAhI sultAna alI AdilazAha bIje jenA darabAramAM siMhAjI rAja saradAra hatA ane jenA saMbaMdhamAM pitAe anekavAra mIThAza rAkhavA kahyuM hatuM tenI sAthe nahi bagADavAne mATe ghaNI vakhate jatuM karyuM hatuM. have sutAna maraNa pAmyA ane bAdazAhatanI nADIo emanA duzamana khavAsakhAnanA hAthamAM AvI eTale mahArAje paNa AdilazAhI sAme kamara bAMdhI. alI AdilazAhanA maraNa pachI tarataja eNe nakkI karI rAkhelI yojanA amalamAM mUkavAnI hatI. te yAjanA mujaba khavAsakhAna bALa bAdazAha sikaMdarane pAlaka ane gAdIne vachara banyo. e yojanA mujaba abadula mahamadane zahAdurgane kilo soMpavAnuM hatuM. te killo khavAse tene so nahi eTale eNe vacharane saMdeza mokalyo ke " jInnatanazIna sulatAnanI IcchA pramANe emaNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa : 3 che. zivAjI caritra karelI yejanA Ape amalamAM mUkavAnI che. te pejanA pramANe zahAdurga killo mane seMpavAne che e tAkIde mArA kabajAmAM ropavo joIe.' khavAsakhAnanI dAnata pharI gaI eTale eNe javAba Apyo ke 'badhI vAta kharI paNa bAdazAha taddana bALaka che, ajJAna che, aNasamaju che. e pitAnuM hita athavA lAbha samajI zake evuM nathI. ene naphAnukasAnInuM bhAna nathI. AvA saMjogomAM sattanatane kaI paNa killo keInA kabajAmAM seMpavAnI mArI sattA nathI. huM koNa? varasa be varasa thebho eTale ApaNe kaI vasele mArga zodhI laIzuM. " abadula mahamadane A javAbathI bhAre apamAna lAgyuM. khavAsakhAnane abadula mahamadanuM dila khATuM thayuM che tenI khabara maLI. eNe mIThA zabdothI ene samajAvavAno prayatna karyo, paNa evI mIThAzathI bhoLavAI jAya e abadula mahamada bhaTa na hato. eNe lohInuM pANI karIanekanAM apamAne gaLI jaI, aneka aDacaNe sahana karI varasa sudhI hithI AdilazAhI salatanatanuM vahANa bhAre tophAne ane aneka khaDako hovA chatAM sahIsalAmata haMkAryuM hatuM. tenI sAthe vakhata badalAtAM na vachara apamAnabharyuM vartana kare e enAthI sahana na thayuM. eNe rAjakArabhAramAMthI hAtha dhoI nAMkhyA eTaluM ja nahi paNa je rAjyanI Ijajata sAcavavA mATe eNe aneka kaSTo veThayAM hatAM te rAjyanA darabAranI AvI durdazA thAya e ene bahu asahya thaI paDyuM. AvI sthitimAM bijApuramAM paDI rahevA karatAM rAjadhAnIno tyAga karavo e ene e saMjogomAM DahApaNabharyuM dekhAyuM eTale eNe bijApura choDayuM. abadula mahamadanA javAthI zivAjI mahArAjanI sAthe mIThe saMbaMdha rAkhanAra bijApura darabAramAM keI rahyuM nahi. - khavAsakhAnanI khAsiyata mahArAja jANatA hatA. khavAsakhAnanA hAthamAM AdilazAhInI sattA AvI e mahArAjanA jANavAmAM AvyuM eTale emaNe potAnI taiyArIo jhaDapathI karavA mAMDI. khavAsakhAna jevAne hAthe AdilazAhIne zukravAra thavAne nathI enI mahArAjane khAtarI hatI. khavAsakhAnanI nirbaLatAne lAbha laI mugala ane kutubazAhI sulatAna AdilazAhInA phanAphAtiyA karavA cUkaze nahi enI mahArAjane khabara hatI eTale emaNe AvA saMjogomAM zuM karavuM tene vicAra karavA mAMDayo. mahArAjanA jAsUse AdilazAhI darabAramAM ane rAjyamAM bahu kuzaLatAthI kAma karI rahyA hatA. AdilazAhI vajIra ane saradArane mugale marAThAo sAme uzkerI rahyA che enI khabara mahArAjane hatI. A vakhate hAtha joDIne besI rahevuM e kevaLa mUrkhAI che mATe saMjogo barAbara dhyAnamAM laI AdilazAhI upara hAtha nAMkhavAne mahArAje nizcaya karyo. AdilazAhI mulAke levAnI mahArAje taiyArI karI. AdilazAhI darabAramAM tahanAmAnI kalama mujaba mahArAjano vakIla raheto hato. A vakhate bijApura darabAramAM bAbAjI nAIka paMDe nAmane zivAjI mahArAjane vakIla hatA. mahArAje bijApurathI potAnA vakIlane pAcho bolAvI lIdhe. zivAjI mahArAje mAvaLAonuM lazkara bheguM karyuM. potAnA lazkaranI keTalIka TukaDIo saradAra ANaMdarAvane ApI ene mugala ane bijApuranA mulake lUMTavA mATe ravAnA karyo. A saradArane mahArAje vAIthI lamezvara sadhIne mulaka jItavAno hukama karyo hato. mugala ane AdilazAhIne mulaka sara karavA mATe panhAlAne killo bahu mahAna hatA. e killAne kabaje e mulako jItavAmAM bhAre madadarUpa thaI zake ema hatuM eTale Avo mahattvano kilo kabaje levA mATe mahArAje saradAra ANujI dattone hukama karyo. marAThA lazkaramAMthI 15000 yuddhAo sAthe laI ApaNA datto nIkaLyo ane eNe AdilazAhI salatanatanA pahALA killAne ghere ghAlyo. pahALA killAne marAThAoe ghere bAlyo che e samAcAra AdilazAhI amaladArone maLatAM ja saradAra abadulakarIma moTuM lazkara laIne marAThAone hAMkI kADhavA mATe taiyArI karavA lAgyo. marAThAo pa~ALA sara karavAmAM nizcayathI ja ghero ghAlIne paDayA hatA. marAThA saradAra aNacha dattanA hAtha nIce keDAcha, guNAjI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zivAjI caritra prakaraNa ane tyAja ravaLakara nAmanA mAvaLAonA lazkarI AgevAne pitAnI TukaDIo sAthe makkamapaNe kAma karI rahyA hatA. eka rAtre paMDita ApaNA datta pitAnA vizvAsu mANasa sAthe killAnI taLeTImAM jaI pahoMcyo ane kilAnI divAla caDhI aMdara praveza karavAno prayatna karavA lAgyo. aneka yukita o ajamAvI. marAThAo eka bIjAnI madada laIne killAnI divAlanI Toce jaI pahoMcyA. prathamathI nI karI rAkhyA mujaba keTalAka mANase killAnA daravAjA tarapha jaIne chupAI beThA ane keTalAkoe daravAjethI dara killAnI divAla pAse rahIne raNaziMga phekyuM. paherA uparanA sipAhIo gabharAI gayA. bhara uMdhamAM paDelA paherAvALAo jhabakI uThayA ane pitAnA hathiyAro zodhavA lAgyA. keTalAka te jayAM raNaziMgu kaMkAtuM hatuM tyAM jaI pahoMcyA. marAThA ane AdilazAhI sipAhIo vacce jhapAjhapI thaI. bane taraphanI talavAre uchaLI. kiledArane khabara paDatAM ja hAthamAM talavAra laIne e doDate AvyA.' kezAjIe kiledArane Avato je eTale e potAnA sAthIo laIne killedAra upara deDI gaye. keDAjI ane kiledAranI vacce bhAre yuddha jAmyuM. banne samarakaLAmAM kuzaLa hatA, hiMmatabAja hatA, bahAdura hatA, ekabIjAne TapI jAya evA hatA. Akhare marAThAonI samazerane jaya maLe. kenDAjIe pitAnI talavArathI kiledArane bhaiyAra pADyo. . kiledAra paze, paherA uparanA sipAhIo kapAyA, killAmAMnA yoddhAo kAma AvI gayA, killAnA rakSakone kArakuna nAgajI paMDita AvI pahoMe paNa eNe killedArane jamIna upara paDela je ane bhalabhalAne samarAMgaNamAM haMmeza mATe sutelA joyA eTale e gabharAI gayA ane pibArA, gaNI gayo. marAThAonI jIta thaI ane kilAmAM marAThA lazkara dAkhala thayuM. killA uparanA AdilazAhI amaladArane giraphatAra karavAmAM AvyA. I. sa. 1673nA mArcanI 6 ThThI tArIkhe aNacha dattoe pahALAne kille masalamAnonA kabajAmAMthI pAcho lIdho. sIdI panDALAgaDha marAThAonA hAthamAMthI lIdho hato tyArathI e killA upara musalamAnI AdilazAhI vAvaTo pharakatuM hatuM te marAThAoe utAryA ane marAThAone vAvaTe panDALAgaDha upara uDato karyo. tA. 9 mArcane divase zivAjI mahArAja potAnA pradhAna sAthe panhALe AvI pahoMcyA. aNAjI datto tathA tenA sAthIonAM parAkrama joI mahArAja bahu prasanna thayA. killAnI vyavasthA ane yuddhasAmagrInI goThavaNa jaI emane AnaMda thayo. mahArAje darabAra bharI je je yoddhAoe parAkramo karyA hatAM temanA kAmonI kadara karI. laDAImAM khapI gayelAonA kuTuMbane mATe ghaTatI vyavasthA karavAmAM AvI. 5. hubaLInI lUMTa marAThAoe jItI lIdhele patkALAgaDha emane hAthamAMthI pAcho paDAvI levA mATe AdilazAhI amaladAra abadula karIma moTuM lazkara laIne dhasI Ave che e khabara ApaNA dattoe jANI eTale eNe ene bIjI dizAmAM kheMcI javAnI yukti racI. abadulakarIma panhALA upara cAlI Avato hato eTale ApaNucha dattoe hubaLI zahera upara savArI karI. hubaLI upara savArI karavAmAM marAThAonA be hetu hatA. eka hetu Arthika lAbha meLavavAno hato ane bIjo lAbha bijApurI lazkara panDALA upara cAlI AvatuM hatuM tene te tarapha dorI jaI panDALA upara AvatuM aTakAvavAne hate. hubaLI zahera bahoLA vepAranuM mathaka hatuM. zahera ghaNuM moTuM ane raLiyAmaNuM hatuM. dhanavAna zaheramAM enI gaNatrI thatI hatI. A zaherane lUMTavAnA hetuthI marAThAoe caDAI karI hatI, eTale emaNe e zahera upara hale karyo ane e zahera lUMTayuM. A lUMTamAM marAThAoe aDhaLaka dhana meLavyuM hatuM. suratanI lUMTamAM je dhana marAThAoe meLavyuM hatuM tenA karatAM hubaLInI lUMTamAM emane vadhAre dravya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa : 6] - che. zivAjI caritra maLyuM hatuM. e zaheramAM paradezanA paNa dhanavAna ane nAmIcA vepArIonI dukAna hatI, paNa vakhAre hatI. A zaheramAM aMgreja kaThIvALAone paNa marAThAoe luTayA hatA. aMgreja vepArIone A bheTamAM Asare hajAra henanuM nukasAna thayAnuM kahevAmAM Ave che. A vakhate muMbAIne aMgreja gavarnara mI. gIara hato. eNe mahArAjane pitAnA mRtyothI rAjI rAkhyA hatA. eka vakhate taka sAdhIne mahArAjane khubaLInI aMgrejonI karelI laMTanA saMbaMdhamAM gIara vAta kADhI ane e nukasAna mATenA badale ApavA vinaMti karI. mahArAje tene jaNAvyuM ke mArA sipAhIoe aMgrejone lUMTA haze paNa tame kahe che eTaluM nuksAna emane thayeluM nathI. emaNe tarata ja lUMTamAM meLavelA mAlanI yAdI pitAnA amaladAro pAsethI maMgAvI ane gIarane batAvI ApyuM ke e yAdImAM aMgrejonI vakhAramAMthI phata basa henanI kiMmatane mAla lUMTavAmAM Avyo hato. "A nukasAna ane rAjApuramAM thayelA nukasAnano badale ame ApIzuM' evo javAba mahArAje Apyo hato. A lUMTa vakhate zivAjI mahArAje aMgreja, pheMca, Daca ane evA bIjA yuropiyana kAThIvALAo pAsethI khaMDaNI lIdhI hatI. 6. kAravAra, akelA ane zivezvaranA thANAM zivAjIe sara karyo. A vakhate kAravAramAM miyAMsAheba rAjumiyAM nAmane phojadAra bahu baLIo ane hiMmatabAja hatA. AdilazAhI darabAranI nabaLAI dekhI e sattA sAme baMDa karavAno eNe vicAra karyo. eNe kAravAranA sarakArI (AdilazAhI) amaladArane keda karyA, e gALAnA dezamukhane dAbI dIdhA ane phIraMgIone paNa e satAvavA lAgyA. kAravAramAM aMgrejo hatA temanI pAse paNa eNe dArUgaLa ane baMdukenI mAgaNI karI. aMgrejoe enI mAMgaNI pramANe dArUgaLa ane hathiyAro na ApyAM tethI emanI vakhAro lUMTI emane herAna karyA. rAjumiyAMnA baMDanI khabara bijApura gaI eTale ene dAbI devA mATe vajIre 8 hajAra sipAhIone lazkara kAravAra mekaryuM. mahArAjanA jAsUsee mahArAjane rAjumiyonA baMDanI khabara ApI. mahArAja A taka javA de evA na hatA. emaNe AdilasAhInA A mulaka upara caDAI karI ane miyAM rAjunA tAbAnA kAravAra, akelA ane zizvaranA thANAo kabaje karyo. 7marAThAoe ghaNA kilAe kabaje karyA. mahArAje habaLI upara caDAI karI tyAre tyAM mujapharakhAna nAmano amaladAra bijApura sarakAra taraphathI vahIvaTa karI rahyo hato. marAThAoe hubaLI luMTavAnA samAcAra bijApura pahoMcyA tyAre darabAranA saradArone ghaNuM lAgI AvyuM. mujapharakhAna paNa zivAjIne maLI gayo che evI vajanadAra saradAromAM paNa vAte thavA lAgI. mujapharakhAna upara nimakaharAmIno Aropa AvyA eTale bijApura bAdazAhanA vAlIe ene e jagyAethI dUra karyo. mujapharakhAne AdilazAhI sattA sAme baMDa uThAvyuM. zivAjI mahArAje AdilazAhInI nabaLI sthitine lAbha levAno vicAra karyo. mahArAjanA marAThA lazkare ghaNI mulaka lIdhe ane ghaNA killAo kabaje karyA. marAThAone digvijaya joI bedanurane rANe gabharAI gaye ane eNe marAThAonI sattA svIkArI ane marAThAone vakIla pitAnA darabAramAM rAkhyo. A vakhate ItihAsaprasiddha paraLIne kille AdilazAhInA hAthamAM hatA te jItI levA mATe marAThAoe prayatno karavA mAMDyA. mahArAje e kille kabaje karavAno nizcaya karI mAvaLAonI eka TukaDI e killA upara hale karavA mokalI. mAvaLAoe e kiTalA upara caDAI karI kile sara karyo. A killo sara thayA pachI mahArAjanI najara satArAnA kilA upara paDI. e kille bahu majabUta ane mahatvano hate. mahArAja e kille levA mATe bhAre IntajArI rAkhatA hatA. marAThAonI sattA TakAvI rAkhavA, vadhAravA ane majabUta karavA A killAnI ja2 mahArAjane jaNAI mahArAje pote A kilA upara caDAI karI ghero ghAlyo. killAmAM anna, sAmagrI vagerenI barAbara goThavaNa karavAmAM AvI hatI. A killA uparane AdilazAhI killedAra bAheza, hiMmatabAja tathA hikamatI hatImarAThAnA 66. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 muM vijayI lazkare e kilo ekadama sara karavAnuM dhAryuM hatuM paNa te banI zakyuM nahi. lagabhaga cAra mAsa sudhI killedAre kille laDAvyo. Akhare lAMbA gherAthI killedAra thAkI gaye. bahArathI kumaka paNa na maLI zakI eTale killo marAThAoe lIdhe. A killAmAMthI marAThAone puSkaLa dravya maLyuM. marAThAoe meLavelI suMdara lUMTa bhegI karI, lazkaranI khAsa TukaDI sAthe barAbara pAke baMdobasta karIne rAyagaDha upara ravAnA karI dIdhI. A kiTale kabaje karyA pachI marAThAoe caMdanavaMdana, pAMDavagaDha, naMdagiri, tArA vagere kilAo kabaje karyA. A killAo uparAMta vAI karADa, ziroLa ane kehapura paNa kabaje karyo. A badhI jIta meLavyA pachI mahArAja rAyagaDha gayA. have mahArAjanI najara bahu prasiddha evA phaDAnA kilA upara paDI. pheDA mATenI taiyArIo bahu chUpI rIte mahArAje zarU karI. phaoNDA upara mahArAjanI najara paDI che evuM emaNe keAIne jANavA paNa na dIdhuM. mahArAje 20 hajAra pharazI taiyAra karAvI ane lazkaramAM bharatI karI tathA caDAI karavA mATe joitI sAmagrI bhegI karavA mAMDI. mugala amaladArone mahArAjanI A hilacAla ane taiyArIonI khabara maLI eTale mugala amaladAroe mahArAjanA kAryakramanA saMbaMdhamAM UMDI tapAsa karAvI. khAtarI lAyaka khabara na maLI eTale magalee kalpanAnA ghaDA deDAvavAnuM zarU karyuM. mugalene lAgyuM ke zivAjI trIjI pherA surata lUMTavAnI taiyArI karI rahyo che eTale suratanA rakSaNa mATe pUrato baMdobasta karyo. be vakhata surata jevA dhanavAna baMdarane lUMTIne zivAjI maganuM nAka kApI gayo tevuM pharIthI na bane te mATe mugala amaladAroe cAMpatA IlAja levA mAMDyA. sakhata baMdobarana karyo. mahArAjanI taiyArIo cAlatI hatI, tenI khabaro jAsUsAe bijApuranA vajIrane pahoMcADI. AdilazAhI saradAro vicAramAM paDyA. emaNe paNa mugala amaladAronI mAphaka magaja doDAvyuM ane anumAna karyuM ke mahArAja kAravAranA baLavAkhora phojadArane madada karavA jAya che. mahArAje taiyAra karelA lazkarane sarva sAmagrI ApI sAthe lIdhuM ane 25000 sipAhIonI judI judI TukaDIo karI parvata, DuMgare ane khINomAMthI jude jude raste pasAra karI amuka ThekANe AkhA lazkarane bheguM thavAnI sUcanAo ApI dIdhI. AvI rIte taiyAra karelA lazkarane sAthe laI mahArAje phaDAnA killA upara acAnaka hale karI killAne ghero ghAlyo. marAThA lazkarane dekhI AdilazAhI lazkara gabharAyuM. marAThAonA mArAmAMthI have kaI bacaze nahi ema badhAne lAgyuM. marAThAo eTale jIvato kALaja che ema musalamAno mAnavA lAgyA ane A kALanI jALamAMthI nAsI sTavAno vicAra karyo. prakaraNa 7 muM 1. uMbarAnI laDAI. 2. jesarInI laDAI. 3. habIrarAvanAM parAkrama, 4. rAjyAbhiSeka samAraMbha. 5. 5. gAgAbhaTTa 1. samAraMbhanI taiyArIo, zaraAta ane pUrNAhuti. 7. mAtA jIjabAIne gajAsa. 8. porTugIjha sulo upara marAThAonI karaDI najara . reDAne ghere. 1, ubarANInI laDAI. pa rAThAoe AdilazAhI mulaka ane kilA sara karavAne sapATe calAvyuM hatuM. cAre taraphathI zivAjI mahArAjanA vijayanI vAte bijApuranA darabAramAM AvatI. Aje A rile marAThAAe kabaje karyo te kAle pelA killAne emaNe ghero ghAlyo, Aje A mulaka emaNe cho te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM] che. zivAjI caritra para3 kAle peluM zahera emaNe lUMTayuM, Aje A prAMta upara emaNe caDAI karI te kAle pelA prAMtamAM emanA saradAroe thANAM nAMkhyA, evI matalabanI khabara sAMbhaLIne bijApura saradAro ane amaladAre paNa thAkI gayA. AvI rIte marAThAo bijApurane mulaka sara karatA jaze te AkhI AdilazAhI dhIme dhIme teo gaLI jaze ema darabAranA saradArane lAgyuM. kAnaDA prAMtamAM zivAjI mahArAja mugala mulaka jItI rahyA hatA te vakhate bijApuranA mutsaddIo zivAjI mahArAjane kaMIpaNa IlAja karavAne vicAra karavA mATe bhegA thayA. zivAjI mahArAja kAnaDAmAM hatA, eTale miraja kolhApura prAMtamAM sakhata baMbasta karI mahArAjano vyavahAra emanA mANaso sAthe satArA pa~ALAne raste thatuM hatuM te baMdha karavAnuM bijApura mutsaddIoe nakkI karyuM. A nirNaya upara AvavAmAM AdilazAhI mutsaddIoe UMDI najara ane DahApaNa vAparyuM hatuM. bijApurI matsalIoe nakkI karelI bAjImAM je AdilazAhI senApati phAvyo heta te bijApurI sattAne bhAre lAbha thavAno saMbhava hato. kAnaDAmAMthI mahArAjano pAchA pharavAne raste ja rokI rAkhavAne bijApurI mutsaddIone ghATa hatA. AvI rIte mahArAjane rasto baMdha karI emane govAnA porTugIjha sAthe athaDAmaNamAM lAvavAne mutsaddIone IrAdo hato. bIje hetu te e hato ke je mahArAja e raste na jAya to emane miraja ane bijApuranI vacce thaIne javAnI pharaja paDe ane e te pramANe kare te bijApurI mulakamAM emanA upara banne bAjuethI humalo karavAnuM sugama thaI paDe. upara pramANene vyuha racI AdilazAhI vajIra khavAsakhAne jabaruM lazkara laIne bahilola khAnane zivAjInuM baLa teDavAne mATe ravAnA karyo. bahilola khAnanI sAthe sIdI masudane paNa mokalavAmAM AvyA. bijApurI saradAra sakhAna ane mujapharamalIka rAMgaNAnI AjubAjumAM hatA temane bahilola khAnanI madade jaI pahoMcavA tAkIdanA hukame choDyA tathA karnalanA abadula ajhIjhanI ane naLadurganA khIjarakhAnanI madada meLavavA mATe goThavaNa karavAnI emaNe sUcanA karI. bahilola khAna jabaruM lazkara laIne Avyo ane eNe pa~ALAnA killAne ghero ghAlyo. mahArAje bahilola khAnane mArI haThAvavA mATe pratAparAvane bIjA saradAra sAthe lazkara ApIne ravAnA karyo. pratAparAva gujara lazkara sAthe nIkaLyo te 5hALAgaDha upara gaye nahi paNa eNe bijApurI mulake lUMTavAne ane jItavAno sapATo calAvyuM. AdilazAhI mulake lUMTate luMTato pratAparAva TheTha bijApuranI najIka AvI pahoMcyo. bahilAlakhAnane A samAcAra maLyA eTale eNe pa~ALAnA killAne ghere uThAvyo ane bijApura tarapha pitAnA lazkara sAthe kuca karI. bahilakhAna lazkara sAthe Ave che evA samAcAra pratAparAvane maLyA eTale e paNa lazkara sAthe enI sAme ene aTakAvavA mATe AvI pahoMcyo. bijApura tarapha AvatAM rastAmAM bahilelakhAne uMbarANI gAma AgaLa ArAma levA mATe potAnA lazkara sAthe chAvaNI nAMkhI hatI. pratAparAva tyAM jaI caDavo. marAThA saradAroe bahilelakhAnanI chAvaNI gherI levAne vyuha race. zivAjI mahArAjanA lazkaramAM pratAparAvanA hAtha nIce nIcenAM nAmAMkita zuravIra hatA - (1) sIdI hilAla (2) viThe cha siMdhIA (3) kaNcha bhAskara (4) viThThala pIladeva (5) visAjI bALa (6) AnaMdarAva (7) rUpAjI bheMsale (8) samAja mohita (9) sidejI nibALakara (10) mahAdajI ThAkura (11) samAja (12) dIpAjI rAutarAva. uparanA nAnA moTA saradAre ane mAvaLAonI TukaDIenA AgevAne pitatAnA lazkara sAthe caDI AvyA ane emaNe bahilakhAnanI chAvaNI gherI lIdhI. pratAparAve nyUharacanA bahuja suMdara karI hatI. marAThA lazkarane mokhare rahevAnI javAbadArI sIdI hilAlakhAnane mAthe nAMkhavAmAM AvI hatI. tenI pAchaLa viThoLa siMdhIane tenI TukaDI sAthe taiyAra rAkhavAmAM AvyuM hatuM. duzamananI chAvaNInI banne bAjue (DAbhI ane jamaNI) kRSNA bhAskara ane virala pIladevane sepI dIdhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para che. zivAjI caritra prakaraNa 7muM hatI. chAvaNanI cAre dizAe pradakSiNa karI sakhta baMdebasta rAkhavAnuM bhAre jokhamanuM kAma vIse balALane soMpavAmAM AvyuM hatuM. AvI rItane baMdebasta pratAparAve bahu ja chupI rIte jarA paNa garabaDa karyA sivAya goThavI dIdhe. dareka saradAra pitatAne sepelA kAma upara hAjara thaI gayA. cAre tarathI chAvaNI gherAI gaI tyAM sudhI bahilakhAnanA mANasone khabara paDI nahi. pachI pratAparAva potAnA lazkara sAthe AvI pahoMcyo. tenI khabara bahilakhAnanI chAvaNImAM paDI ane sipAhIo bhAre gabharATamAM paDayA. sipAhIoe potapotAnA hathiyAra saMbhALI lIdhAM ane chApo mAranAra marAThA saradAranI sAme laDAI karavA musalamAnI lazkara taiyAra thaI gayuM. bahilelakhAna ane pratAparAvanI vacce laDAI zarU thaI. A laDAI Asare 2 kalAka sudhI cAlI. pachI saradAra AnaMdarAve zatru upara pAchaLathI halo karyo ane 1 kalAka sudhI laDAI karI ane duzmanane tebA tebA kirAvI. A jaMgamAM kharo raMga jAmyo hate, laDAI kharI jAmI hatI. tyAre AdilazAhI daLane eka jabaro hAthI gADe thayo ane sAMkaLa toDIne samarAMgaNamAM AvI pahoMcyo tethI bhAre dhAMdhala thaI. A dhAMdhalamAM bahilakhAnanA lazkara upara sIdhI hilAla, rUpAjI bhoMsale, samAjI mehita ane sIjI nibALakare bahu jussAnA hallA karyA. A saradAro ane ddhAo khUnakhAra laDAImAM AjubAjue maMDyA hatA tyAre banne bAjuethI viThajI siMdhIA, viThThala pIladeva ane jAdhavarAvanA senApati mahAdajI ThAkura tathA samAjIe duzmana daLanA jabarA ddhA bhAIkhAna paThANa ane tenA saradAro ane karanI TukaDIo upara hallo karyo. bahilelakhAnanA daLane bijApura darabArane nAmIcA baLavAna saradAra sIdo mahamada bako potAnI TukaDI sAthe marAThA lazkara upara tUTI paDayo. mahamada barkane maraNiyo thayele joI marAThA lazkarano yoddho dIpAjI rAutarAva baka upara daDI gayo. banne vacce bhAre laDAI thaI. dIpAjIe bakane ThAra karyo ane tene ghaDe kabaje karI te ghaDA upara pite savAra thaze ane vijayavAvaTA pharakAvyo. barkI paDyAnA samAcAra sAMbhaLI bahilelakhAna gabharAya. zatrunA badhA saradAro gabharAyA ane nAsabhAga thavA lAgI. bahilelakhAna pratAparAvane namI paDyo ane pharIthI marAThAonI sAme mAthuM nahi UMcakavAnuM kabUla karyuM. pratAparAve A zaraNa AvelA saradAra tarapha dayA batAvI. duzmana dayAne pAtra che ke nahi tene vicAra karyA sivAya eNe enA upara kRpA karI ene javA dIdhe. mugala sAthenI kaDavAzane aMta AvyA na hatA ane mugala sAme nikAla jaladI karavAnI khAsa jarUra hatI tethI A badhI bAbatone vicAra karI pratAparAve bijApuravALA sAthe saMdhi karI. ubarANInI lAImAM pratAparAvanI jIta thaI, bahilakhAna namI paDaze ane eNe marAThAo sAme mAthuM nahi UMcakavAnuM kabUla karyuM. 2. jesarInI laDAI uMbarANInI laDAImAM marAThAone vijaya thayo tethI mahArAja rAjI thayA paNa bahilakhAnane pratAparAve ja karyo ethI emane bhAre kheda thayo. AvA saMjogomAM bahilakhAna jevA baLIA ane mutsaddI duzmanane jato karavo e bhUla che ema mahArAje mAnyuM ane pratAparAva upara emaNe gasso karyo. mahArAje pratAparAvane ThapakAno saMdeze kahevaDAvyo ke "bahilakhAna sAthe saMdhi karavAmAM tame bhAre bhUla karI che. zaraNa AvelAne jIvatadAna ApavuM namI paDelAne ugAre e dharma che e huM jANuM chuM paNa zaraNu AvanAranI ane namI paDanAranI pAtratA joyA sivAya jIvatadAna na apAya. ApaNI khAnadAnIne lAbha laI ApaNA mULa kApavA taiyAra thanArane ApaNI khAnadAnIne lAbha na Apavo e dharma che. sApane dUdha pAvAmAM jokhama kheDavA jevuM che. enA jevA duzmananA zabdomAM vizvAsa rAkhavAmAM tame bhAre chakkaDa khAdhI che. sAdhAraNa sipAhInI bhUlathI te vyaktine ja nukasAna thAya paNa tamArA jevAnI bhUlanA kaDavA phaLa A khA' mahArASTrane cAkhavAM paDe.' A tamArI bhUlathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM ] che. zivAjI caritra paraMpa mahArASTranA hiMduone bhAre veThavuM paDaze. enA jevA duzmanane choDIne ene nikAla karyA sivAya ene jato kare e te khAmI gaNAya. bijApuravALAne barAbara pAMsarA karyA sivAya mane tame mahe batAvatA nahi." zivAjI mahArAjano A saMdeza pratAparAvane maLyo. uMbarANInI laDAImAM bahilola khAna sAthe saMdhi karIne pratAparAva dUra gaye. pratAparAva saheja dUra gayo eTale bahilakhAne ApeluM vacana teDayuM ane mahArAjanA mulakamAM upadrava zarU karyo. mahArAjane saMdezo ane bahilolakhAne vacana teDavAnA samAcAra pratAparAvane maLyA. A vIrathI A sahana na thayuM. eno mijAja gayuM ane enI pAse jeTaluM lazkara hatuM te laIne gussAmAMne gussAmAM bahilakhAnanI sAme doDI gayo. pratAparAva gussAthI baLI rahyo hato eTale haMmezanI mAphaka eNe chApAnI racanA karI nahi. eNe te AMkho mIMcIne duzmana daLa upara chApe ja mAryo. A chApa kevaLa AMdhaLIo hatA eTale bijApurI lazkare marAThAone sakhata mAra mAryo. pratAparAva bhAre gussAmAM hatA ane jussAthI laDI rahyo hate. zatrunA lazkaranI bhAre katala eNe karavA mAMDI. Akhare, raNamAM laDatA laDatA mahArASTrano khaMdho vIra, zivAjI mahArAjanA sara nAbata, pratAparAva guja2 raNamAM paDayo. pratAparAva raNamAM paDayo eTale marAThAoe pAchA pagalAM karavAM mAMDayAM. marAThAone parAjaya thAta to bahu mAThI asara thAta paNa haMsA mohite nAmane marAThe saradAra najIkamAM pitAnA lazkara sAthe kaMIka kAma mATe Avyo hato tene pratAparAva raNamAM paDavAnA ane marAThAo pAchAM pagalAM bharI rahyA che evA samAcAra maLyA eTale e potAnA lazkara sAthe deDI Avyo ane bijApura lazkara upara hale karyo. marAThAo pAchA joramAM AvyA. banne daLe pharI jorathI laDAI zarU karI. marAThAo upara bahu sakhata mAro cAlI rahyo hate, marAThAo hiMmata hArIne pAchA pharaze e raMga dekhAvA lAge eTale pratApI vIra saMtAjI ghara paDe ane dhanALa jAdhava jIvanI darakAra rAkhyA sivAya duzmana upara taTI paDayA. marAThAoe pitAnA ddhAone AvI hiMmatathI latA joIne bahu jassAthI laDavA mAMDayuM. A laDAI I. sa. 1974 ne phebruArI mAsamAM jesarI AgaLa thaI marAThAoe hiMmatathI duzmananA daLa upara sAmaTe hale karyo. bhAre kApAkApI ane katala thaI Akhare marAThAonA bhAlA yazasvI nIvaDyA. bijApurI lakare nAsavA mAMDayuM. A laDAImAM marAThAone vijaya thayo ane bijApurI lazkara hAryuM. mahArAjane vijayanA samAcAra maLyA eTale emane bhAre AnaMda thaye paNa pitAnA pyArA senApati raNe paDyAnA samAcAra sAMbhaLI emane bahu dukha thayuM. pratAparAvanI sevAnA, zauryanA ane parAkramanA mahArAje darabAramAM bahu vakhANa karyA. pratAparAvanA kuTuMbanI ghaTita vyavasthA karI. ene mobho jaLavAI rahe evI goThavaNa karavAmAM AvI ane AvA kaTuMba sAthe potAno nikaTa saMbaMdha cAlu rahe tethI pratAparAvanI putrI ke. jAnakIbAInuM lagna pitAnA dikarA rAjArAma jeDe karyuM. haMsA mAhiteo je sevA bajAvI te anerI hatI. eNe to aNI sAdhIne AkhA mahArASTranI Ijata sAcavI hatI. A vIrane mahArAje navA ane enA kAmanI kadara karI ene sarabata banAvyo. A navA sarabatane (habIrarAva)ne khitAba Apyo. marAThA ItihAsamAM bahu prasiddhi pAmelA saMtAjI dharapaDe ane dhanAjI jAdhavanI mahArAje pITha thAbaDI ane temane lazkaramAM ghaTate ho Apyo. 3. hRbIrarAvanAM parAkrama. saranAbata habIrarAva sAbAzI, hedo ane IlakAba laIne ArAma leto beTho nahi. mahArAje ene duzmanane pAMsarA karavAnuM kAma soMpyuM. habIrarAva pitAnuM lazkara laIne nIkaLyo. te bahilelakhAnanI pUruM paDyo. bahilakhAna upara A bhAre saMkaTa hatuM. habIrarAva je hiMmatabAja ane parAkramI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraM che. zivAjI caritra [ prakaraNa che muM senApati hilAlakhAnanI pUThe paDyo che tenI mugala saradAra leirakhAnane khabara paDI eTale ene peAtAnA snehI mATe lAgI Avyu. AlizAhInA hileAlakhAna ane mugalAI ne dilerakhAna e baMne dAta hatA. dilerane khabara paDI eTale e peAtAnA dAstanI vahAre dAkyo. dilerakhAna bahilAlakhAnanI mahda AvI pahoMcyA che enI hu`bIrarAvane khabara paDI eTale eNe peAtAnA baLane vicAra kayeoN. enI khAtarI thaI ke khate bahu baLavALA duzmanA eka thaI gayA che tethI emanI sAme phAvavuM muzkela hatuM eTale eNe emaneA sAmanA karavAne vicAra mAMDI vALyo ane emane bhUlathApa ApIne e kAnaDA tarapha cAlyo gayA. khahilAlakhAna ane kleirakhAnane bIrarAvanI yuktinI khabara paDI ane e ane enI pUruM paDyA. hukhIrarAvane pakaDI pADavA mATe A banne saradArAe khUba prayatna karyA paNa hubIrarAve rAjanA 45 mAIla kApavA mAMDyA eTale A baMne saradArAnuM kaMI cAlyuM nahi. baMne cAkIne pAchA AvyA. hubIrarAve duzmana mulakA jItavAnuM kAma teA jArI rAkhyuM. kAnaDAmAM jaI te eNe AdilazAhI mulakAne satAvavAnuM zarU karyuM. bahilAlakhAnanI jAgIramAM AMkApurathI 24 mAIla dUra AveluM peca nAmanuM zahera te vakhate bahu dhanavAna hatuM, tene dukhIrarAve caDAI karI lUTyuM. marAThAoe A zaheramAMthI doDhalAkha heAnanA mAla lUMTyo hatA. A lUMTano mAla eNe 3000 baLadanI pADhA upara :lAdyo ane rakSaNane pAkA lazkarI badAbasta karIne e mAla sAthe e mahArAja tarapha javA nIkaLyo. mahilAlakhAnane A lUMTanI khabara paDI eTale e taiyAra thaI marAThAonI sAme hullA laI ne AvyeA. marAThAAne eNe khakApura najIka pakaDI pADyA. ahileAlakhAnanI sAthe khIjarakhAna paNu hatA. marAThAoe AdilazAhI lazkara joyuM ane laDAI mATe taiyAra thayA. hilAlakhAna ane khIjarakhAna aa taiyAra hatA. 1974nA mArca mAsamAM ane daLa vacce laDAI zarU thaI. marAThA ane musalamAne baMkApuranA samarAMgaNumAM peTa bharIne lAvyA. Akhare marAThAo jItyA. musalamAne nAsavA lAgyA. mahilAlakhAnanuM lazkara raphataphe thaI gayuM. hubIrAva tyA. eNe musalamAnI chAvaNI tUTI. A vijaya pachI marAThAonA hAthamAM duzmananA 500 gheADA, e hAthI ane yuddhane lagatA ghaNA upayegI sAmAna Avyo. mahilAlakhAnane A parAjaya ahu sAlyo. eNe lazkara vyavasthita karIne temAM umerA karI hIrarAva upara pAchA hallA karyAM. lUTane mAla sahIsalAmata mahArAja tarapha mAkalavAneA hateA eTale eNe e laDAI TALI. bahileAlakhAne pU pakaDI hatI. hubIrarAvane game tema karI lUTanA mAla bacAvavA hatA eTale eNe badhuM sahana karyuM. bIrarAva dhArele ThekANe AvI pahoMcyA, lUTa jyAM meAkalavAnI hatI tyAM mekavI dIdhI ane A javAbadArImAMthI mukta thaI e lazkara laIne laDavA mATe taiyAra thayA. A vakhate enI najara bAlAghATa tarapha dorAI. A vakhatanI savArImAM eNe khAnadeza, bhAgalANu, aThThANupura, varADa, gujarAta vagere gALAmAMnA zaherA lUkyAM. mugala amaladAroe enI pUMThe pakaDI paNa hUMbIrarAvane vega bahu jalada hatA eTale mugale kaMIpaNa karI zakayA nahi. zivAjI mahArAja khijApura sarakAranA mulaka jItavAmAM, temanAM zahere lUMTavAmAM ane AlizAhI amaladArA sAme laDAImAM guMthAyA hatA te mugala amaladArAnI dhyAna bahAra na hatuM. marAThAe AvI rIte eka sattA sAthe pUrepurA guMthAyA che tyAre emanA mulaka jItI levAnI taka athavA emanA mulaka upara trApa mAravAnI taka javA de evA surakha mugala amaladAra na hatA. marAThA AdilazAhI sAthe laDavAmAM guMthAyelA che e joI mugala saradAra dilerakhAne mahArAjanA DhAMkaNu prAMta upara chApA mAravAnA vicAra karyAM. mugala saradAranI A geAThavaNa kAIpaNa mutsaddI kare evIja hatI paNa zivAjI mahArAja enAthI jAya evA na hatA. emaNe judA judA ghATa upara peAtAnA mavaLAonA TALAM besADamAM ane mugalAne kAIpaNa duzmanane e mulakamAM upadrava karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 zuM ] che. zivAjI zaritra jatA aTakAvavAnA hukame ApyA. mahArAjanA hukame emanA mAvaLA akSarazaH pALatA. AvI rIte rAkhavAmAM AvelA mAvaLAonA ToLAo ane kekaNa AvatA mugala lazkaranI vacce eka ThekANe laDAI thaI. mAvaLAoe mugalone harAvyA ane dilerakhAnane pAcho vALyo. uttara hiMdusthAnamAM pratikULa saMjogo ubhA thayA eTale auraMgajheba bAdazAhe dilerakhAnane uttaramAM bolAvI lIdho. dileranA gayAthI dakSiNa mugala sUbedAra bahAdurakhAna ekalo ja javAbadAra amaladAra rahyo. A amaladAra pitAnuM saMbhALIne ja bese evI prakRtine hato eTale enA taraphathI marAThAone herAnagati thaze evI bIka have mahArAjane rahI nahi. 4. rAjyAbhiSeka samAraMbha. mANasanA jIvananA ghaDataranI javAbadArI ghaNuM karIne tenI mAtA, sAthI ane zikSakanI heya che. bacapaNamAM mAtA bALakanI gaLathuthImAM je guNanuM pAna karAve che tene vikAsa thatAM sAthIonuM kAma te piSavAnuM hoya che ane zikSaka tene vadhArI vikAsa kare che. hiMdu dharma mATenuM abhimAna, kSatriyatna jussa ane hiMdutvanA rakSaNanI dhagara ane hiMdutvanA rakSaNanI dhagaza e gaNono mahArAjamAM vikAsa thavA lAgyo. gaLathuthImAMthI ja hiMdutva mATe emanAmAM bhAre prema pedA thayo hato te dhIme dhIme vadhavA lAgyo. mahArAja meTA thatAM emanA sAthIonI sebatamAM e guNo poSAyA ane guru dAdAjI kenDadevanI tAlImamAM e guNo barAbara vyavasthita rIte goThavAyA ane mahArAjanuM jIvana ghaDAvA lAgyuM, bacapaNamAM mahAbhArata ane rAmAyaNanI vAto sAMbhaLyAthI mahArAjamAM kSatriyane jusso pedA thayo hato. pite zrI rAmacaMdrajInA vaMzanA kSatriya che e vAte vAraMvAra emanA kAna upara AvavAthI emanAmAM eka prakAranuM abhimAna pedA thayuM hatuM ane hiMdustAnamAM musalamAnI sattA bhAre jora upara che, te hiMdusthAnanA hiMduo upara bhAre atyAcAra karI rahI che. hiMdu devamaMdira upara AkramaNa thayAM jAya che, gaumAtAnI katala cAlI rahI che, hiMdustrIonAM ziyaLa lUMTAI rahyAM che, hiMduonI Ijjata AbarUnA kAMkarA thaI rahyA che, hiMduono koI vAlIvArasa nathI, hiMdusthAnamAM ke jagatamAM hiMduono kaI belI nathI, koI trAtA nathI, musalamAnee sattAnA jora upara hiMduo upara bhAre julama karyA che ane karyuM jAya che, vagere vAto vAraMvAra zivAjI mahArAjane mAtA jIjAbAI ane bIjAo kahI saMbhaLAvatA ane A vAtanI bahu UMDI asara A kumaLA bALakanA aMtaHkaraNa upara thaI hatI. AvI rItanI tAlImamAM, keLavaNImAM A bALakanuM bacapaNuM ghaDAyuM hatuM. hiMdutvarakSaNa mATe kaMIpaNa karavuM joIe. dharmanuM rakSaNa karavAnI hiMduonI ane temAM vaLI dareka kSatriyanI te khAsa pharaja che e vicAro bahu kumaLI vaye mahArAjanA magajamAM ubhA thayA hatA. A vicArane amalamAM mUkavA mATe zuM karavuM enI A bALakane sUjha paDatI na hatI. yavanasattAne namavAnI bAbatamAM mahArAje emanA pUjya pitA sAthe bijApuramAM bahu vinayapUrvaka virodha karyo hato. tene pariNAme temane bijApura choDavuM paDayuM hatuM. bijApUrathI pUne AvyA pachI potAnA snehIo, sebatIo ane gaThIAonI sAthe masalata karI mahArAje bahu nAnI uMmaramAM ja hiMdutvarakSaNa mATe ane musalamAnonI sattAmAMthI dezane mukta karavA mATe hiMdurAjya sthApavAno nirdhAra karyo hate. hiMdudharma upara thatA atyAcAra aTakAvavA mATe, yavane ThekaThekANe hiMdu strIonI Ijjata lUMTI rahyA hatA temane sajA karI satIonAM ziyaLanuM rakSaNa karavA mATe, hiMdusaMskRti ane hiMdutva TakAvI rAkhavA mATe, hiMduone jorajulamathI vaTalAvI musalamAna karanAra sattAne nAza karavA mATe, mahArAje hiMdavI svarAjya sthApana karavAnI yojanA ghaDI kADhI hatI. A yojanA pramANe snehI ane sAthIone saMpUrNa sahakAra meLavI, pitAnA vicArano prajAmAM phelAvo karI, hiMdutvane bujhAto dIpaka lekamAM sateja karI, jAmelI musalamAna sattAnI jaDa ukheDavA mATe juvAnanuM suMdara jUtha ubhuM karI, yojelI pejanA pAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 { utAravA mATe prANanI paNa paravA rAkhyA vagara mahArAje jiMdagI ane sarvasvane DhADamAM mUkI bhAre bhAge ubhI karelI hiMdusattA ThIka ThIka majabUta karI hatI. je musalamAnI sattA hiMdutvaneA nAza karavA mATe bhAre julama, atyAcAra ane trAsa hiMdusthAnamAM gujArI rahI hatI te julamI ane atyAcArI sattAneA nAza karavA mATe athavA julama, trAsa ane atyAcAra na kare tevI e DhIlI karavA mATe athavA te sattAnA hiMdutva uparanA julamAne sAmaneA karavA mATe hiM...vI svarAjya sthApavAnA teA. mahArAjanA IrAde hatA ane dharmAM ane dezane sukhI ane AbAda karavA mATe navI sattA sthApavAnA nirdhAra karIne ja emaNe peAtAnA snehI sahakArI ane gAThIAone sAthe laIne prajAne sukhadAyaka nIvaDe evI sattA sthApavAnuM kAma te emaNe kayAranuMe zarU karI dIdhuM hatuM. hiMdutva rakSaNu mATe ane prajAne musalamAnI xsarImAMthI ugAravA mATe navI sattA sthApyuM ja chUTA che evI mahArAjanI khAtarI thaI gaI hatI. mahArAje aneka vijaya ane digvijaya meLavI bhAre sattA UbhI karI hatI paNu te sattA rAjyanA rUpamAM vyavasthita rIte haju sthapAI na hatI. sattA hatI paN rAjya sthapAyuM na hatuM, e vidhipUrvaka sthApana karavAne vicAra mahArAja emanA saradArA ane sAthI dhaNA varasathI karI rahyA hatA, paraMtu dareka vakhate aneka aDacaNA emanA mArgomAM AvIne ubhI rahetI. zrI. zivAjI mahArAje rAjagAdI sthApavAnI bAbatamAM bahu UMDe! vicAra karyAM, dI daSTi dADAvo, nakrATAnA hisAba gaNyA, AphatA ane aDacaNAnI gaNatarI karI tyAre emane jaNAyuM ke rAjagAdI sthApana karyAM sivAya prajAmAM jAgRti Avaze nahi ane hiMduonI amuka prakAranI nabaLI ane pocI mAnyatAo dUra thaze nahi. aneka varasAthI pacakra nIce cagadAvAthI ane varaseAnI churI gulAmIthI hiMdue potAnI sattA ane gAdInuM bhAna bhUlavA lAgyA che evA mahArAjane anubhava thayeA. dakSiNunA hiMdune mana rAjasattA eTale dilhInI mugalAI, dakSiNanI AdilazAhI ke kutubazAhI, ' rAjasattA ' eTale musalamAnonI sattA, evI mahArASTranA hiMduenI mAnyatA hatI evuM mahArAje anubhavyuM hatuM. A bhAvanA, AvI mAnyatA hiMduomAM prabaLa thatI jAya e hiMduonI hayAtI mATe nukasAnakAraka hatuM, tethI prajAnA manamAMthI e mAnyatA dUra karavA mahArAja bahu Atura hatA. hiMduomAM khaLa che, buddhi che, zakita che, hiMmata che, zauya che, mutsaddIpaNuM samarakauzalya che, paNa emanAmAM AtmavizvAsa nathI te pedA karavAnI khAsa jarura che ema mahArAjane lAgyuM. hiMduone nukasAnakAraka mAnyatA ane vicArAe hiMduonA haiyAmAM UMDAM mULa pAlyAM che, tenA nAza karavA mATe rAjagAdI sthApavAne mahArAje vicAra karyA hatA. hiMduoe pAtAnA zauryathI aneka musalamAna sattAone bacAva karyAM che, hiMduee peAtAnI akkalahezikharI ane mutsaddIpaNAthI dhaNA musalamAna rAjya calAvyAM che, hiMdue peAtAnI kavyaparAyaNatAthI ghaNAM musalamAna rAjyAne paDatImAMthI AbAdInA zikhare caDAvyAM che, ghaNI saltanatAne ubhI karI nibhAvI che. AvI ajaba zakitavALI hiMdu kAmamAM potAnuM rAjya sthApavAnI hiMmata nathI thatI tethIja hiMdue vadhAre pIDAtA jAya che enI mahArAjane khAtarI thaI ane svataMtra sattA sthApI hiMduemAM evA prakAranA AtmavizvAsa pedA karavAnuM mahArAje vicAryuM. hiMduo paNu musalamAnI sattA sAme mAthuM UMcu karI, hiMndutvanuM apamAna karanArane sajA karI, musalamAnI sattAone DhIlI karI, yavanene Takkara mArI, peAtAnI sattA sthApI zake che. hiMduomAM pedA karavA mATe rAjagAdI ane rAjasattA sivAyanA hiMdu saradAra hiMdutvanI je sevA karI zake tenA karatAM rAjasattAvALA hiMdurAjA hiMdutvanI sevA bahu vadhAre karI zakaze evI khAtarI anubhavathI mahArAjanI ane emanA saradArAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATa prakaraNa 7 mu 3. che. zivAjI caritra thaI hatI. pitAnI matalaba hAMsala karavA mATe, dhAreluM zreya karavA mATe, bIjI sattAo sAthe salAha masalata karavA ane bIjI sattAono sahakAra sAdhavAnI jarUra paDe che te lAbhakAraka rIte rAjagAdIvALe rAjA karI zake ema paNa ghaNAoe anubhavyuM. eka rAjagAdI vagarane prabhAvazALI saradAra amuka katya uttama hetuthI kare ane teja kaya tevAja hetuthI eka rAjagAdIvALe rAjA kare te tenA pariNAmamAM bahu phera paDe che evuM mahArAje anubhavyuM hatuM. te vakhate mahArASTramAM aneka hiMdu saradAro potapotAnI jAgIramAM potAnI sattA bhogavI rahyA hatA paNa te badhA chUTAchavAyA, chatra vagaranA hatA. evA badhA saradAranA zauryane upayoga ghaNI vakhate eka nahi te bIjI musalamAna sattAne majabUta karavAmAM thayo hato. tethI je eka jabaruM hiMdurAjya sthApavAmAM Ave te chUTAchavAyA, pitAnI jAgIra saMbhALIne besI rahelA hiMdu saradArone evA chatra nIce saMgaThita karI temanI hiMmata, maI, mutsaddIpaNuM tathA zaune upayoga hiMdutvarakSaNanA kAmamAM thAya tethI hiMdutvarakSaNa mATe gAdI sthApavAnI zivAjI mahArAjane khAsa AvazyakatA jaNAI. ghaNAM varasethI musalamAnI julamI sattA nIce mahArASTranI hiMdu prajA kacaDAI rahI hatI, taddana namAlI ane nirmAlya banI gaI hatI, paNa emanAmAM hiMdutvane aMgAre pUrepure bujhAI gayo nahato enI kheLa karI mahArAje e aMgArAne pheMkI hiMdutvanI jyoti mahArASTranA hiMduomAM jAgrata karI. emanAmAM hiMdutva ane rASTrane na jusso pedA karI mAvaLAonI eka bahu zaktivALI ane prabhAvazALI prajA taiyAra karI hatI. temano lAbha hiMdutvarakSaNa mATe laI navI sattA sthApana karavAno vicAra mahArAje karyo ane e prajAnA guNono vikAsa hiMdurAjyasattA heya te suMdara thaI zake evuM mahArAjane lAgyuM tethI vidhipUrvaka gAdI sthApavAnA mahArAjanA nizcayane puSTi maLI. vidhipUrvaka rAjyAbhibhUka karAvavAno vicAra te mahArAja ghaNAM varasothI ja karI rahyA hatA, paNa siMhAjI mahArAja jIvatA hatA tyAM sudhI potAne rAjyAbhiSeka karAvavA e taiyAra na hatA. siMhA rAjA gujarI gayA pachI emaNe potAnA nAmanA sikkA paDAvyo ane rAjyAbhiSekane gaMbhIrapaNe vicAra karavA lAgyA. mahArAja A vicAra karI rahyA hatA tevAmAM ja paristhiti badalAI ane mahArAja mugala zahenazAhanA darabAramAM Agra gayA. AgrethI pAchA pharyA pachI emaNe pitAne rAjA tarIke jAhera karyA hatA ane rAjyAbhiSeka karAvavAnI taiyArIo karavA mAMDI hatI. mahArAja rAjyAbhiSekane vicAra karI rahyA hatA ane te mATe masalato cAlI rahI hatI te daramiyAnamAM emane evI khAtarI thaI ke rAjyAbhiSeka thayAthI ja hiMdusattA barAbara jAmaze ane hiMdu prajAne bacAva dhAryA mujaba thaI zakaze. zivAjI mahArAjanA matane anukuLa, emanAM kRtyane ke ApanAra, emanI dharma ane deza sevA mATe emane vakhANanAra, emane hiMdu dharmanA tAraNahAra mAnI emanA paDatA bela jhIlanAra ane aneka kAraNone lIdhe emane pUjya mAnanArA ghaNA hatA. te badhA eka chatra nIce bhegA thAya te hiMduonuM jabaruM baLa jAme ane te badhuM rAjyagAdI sthApavAmAM Ave te ja bane ema hatuM. mahArAja eka sAdhAraNa saradAra ja rahe te e hiMduonuM baLa ekaThuM karI zake ema na hatuM. rAjA ane rAjagAdI e nAme te vakhate ghaNuM saradArenuM baLa ekaThuM karavA mATe khAsa jarUranAM hatAM evI mahArAjanI anubhavathI khAtarI thaI hatI. vidhi pramANe rAjyAbhiSeka karAvI gAdI sthApana karavAnA saMbaMdhamAM mahArAjanI pUrepurI khAtarI thaI gayA pachI emaNe e saMbaMdhamAM potAnA sagAM, snehI, saradAro vagerenA abhiprAyo jANyA. mAtA jIjAbAI pUjya guru rAmadAsasvAmI tathA pitAne pUjya evA saMta. mahaMte ane saradAra snehIo tathA amaladAra adhikArIoe rAjyAbhiSeka samAraMbha karAvI gAdI sthApana karavAthI hiMdutvane aneka rIte lAbha thavAno che ema jaNAvyuM ane rAjyAbhiSeka samAraMbha bhAre dabadabAthI ujavavAnI mahArAjane vinaMti karI. julamI sattAmAMthI prajAne choDAvavAnA hetuthI ane hiMdutva upara thatA atyAcAro aTa 67 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 mu kAvavAnI dAnatathI A gAdI sthApavAmAM Ave che, tethI A vidhie kaMI juduM ja rUpa lIdhuM hatuM. A samAraMbha rASTrIyabhAvanA ane dharmAbhimAnane poSanArA thaI paDaze. mATe ene bahu moTA pAyA upara ujavavAnA mahArAje vicAra karyAM. A samArabha mahArAja ane temanA amaladArA tathA saradArAnI kA dakSatAnI kameTI hatI eTale mahArAje A samAMrabhanI gAThavAnA saMbaMdhamAM pUratA vicArA karI zuM zuM karavuM ane kevI rItanI geAThavaNA karavI e nakkI karyuM hatuM. mahArAjanA vizvAsu amaladArA ane vaphAdAra adhikArIonAM citta A samAra'banI vyavasthA karavAnA kAmamAM ja zakAyAM hatAM. sagAMsaMbaMdhIo, snehIseAkhatI, rAjArajavADAo, mAnavatA mahemAno, pUjya parANAo vagerenI pUrepurI sagavaDe A samAra`bha vakhate sAcavavI joIe ane e na sacavAya te samAraMbhamAM khAmI gaNAya ema mahArAja mAnatA hatA tethI mahemAnA vagerenI vyavasthA saMbaMdhI nakkI karI mahArAje te saMbaMdhamAM lAgatA vaLagatAone ghaTita sUcanA karI ane mAthe nAkhavAmAM AvelI javAbadArI pUrepurI rIte pALavA cetavaNI ApavAmAM AvI. I. sa. 1673 nI sAlamAM eTale rAjyAbhiSeka vakhate zivAjI mahArAjanuM rAjya ahu vyavasthita ane vizALa hatuM. musalamAnI sattAone eNe potAnuM kharUM pANI batAvyuM hatuM. manamAM dhAre ane mAthuM UMcu kare tA bhalabhalI jAmelI sattAne mULamAMthI jotajAtAmAM halAvI zake evI zakti hiMdu dharAve che enI pratIti zivAjI mahArAje musalamAne karAvI, pahelAM te| mahArAjanA rAjyanI hrada uttara dizAmAM kalyANa sudhI hatI, te have vadhIne khAnadeza, auraMgAbAda, varADanI hada sudhI gaI hatI. pUrva dizAmAM paNa bijApura ane govaLakAMDA sudhIne pradeza mahArAjane kamaje AvI gayA hatA. tApI nadI najIkanA surata vagere mugala pradezamAMthI mahArAja saradezamukhI ane ceAtha udharAvavA lAgyA hatA. dakSiNa dizAmAM paNa emanA rAjyanA vistAra vadhIne maLI ane enura sudhI vadhyA hatA. peAtAnA rAjyanI maryAdA suMdara ane sASakAraka rIte vadhAryAM pachI, rAjyamAM badhe khasta vyavasthA ane te jamAnAmAM maLI zake evI zAnti sthApyA pachI mahArAje prajAnI AbAdI keTalI vadhI tene vicAra karyAM ane peAtAnI prajA khIjI sattAenI sarakhAmaNImAM vadhAre sukhI che, AbAda che, satuSTa che enI emane jyAre khAtarI thaI tyAre ja rAjyAbhiSeka samAraMbha tarapha emaNe peAtAnuM dhyAna doDAvyuM hatuM. ApaNe A pustakanI zarUAtanA prakaraNAmAM vAMcI gayA chIe ke zivAjI mahArAja mevADanA sisodiyA vaMzanA rANAnA vaMzaja hatA, paNa mahArASTramAM mahArAjanA pUrvajo AvyA pachI e kuTuMbeAnA mANasAnI dhArmika vidhio, sakArA, siseAdiyA kSatriyAnA rivAjo pramANe aneka kAraNA, aDacaNNA ane Apattione lIdhe khareAbara paLAyA na hatA tethI dhaNA marAThA saradAre| mahArAjane pAtAthI halakA mAnatA. AvAM AvAM kAraNeAne lIdhe kSatriyAnI paddhati pramANe rAjyAbhiSeka karAvavAmAM dhaNA mANusA dhaNAM vighna ubhAM karaze e mahArAja samajI gayA hatA. rAjyAbhiSeka samArabhanA saMbaMdhamAM jemaNe jemaNe vicAra karyAM temanI khAtarI thaI gaI ke A samAraMbhanI khAsa AvazyaktA che ane e thayAthI ja hiMduemAM AtmavizvAsa pedA thaze ane hiMdue anyAya, atyAcAra ane julameAnI sAme mAthuM UMcuM karI zakaze. saMta ane sAdhu puruSAe paNa enI AvazyakatA jaNAvI. AvI rIte rAjyAbhiSeka samArabha mATe anukULa abhiprAyA cAre taraphathI AvyA ane e samAraMbha mATe e vakhata paNa anukULa hateA evI mahArAjanI khAtarI hatI eTale emaNe e kAma hAthamAM levA mATe tathA te saMbaMdhI badhuM nakkI karavA mATe sagAM, sAthI ane saradArAnI sabhA khelAvI. A kAma mATe amaladAra adhikArIe ane mahArAjanA sevakA badhA ekapage taiyAra hatA. badhA A kAma mATe mahArAja tarakuthI sUcanAeAnI rAha joI rahyA hatA. sagAMo A samArabha uttama rIte pUra bhabhakAmAM ujavavA agraDa karI rahyA hatA. rAjyAbhiSekanA saMbaMdhamAM ghaTatI sUcanAe peAtAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM ] che. zivAjI caritra pa31 darabArIone ApavA mATe mahArAje darabAra bharyo. nAnA moTA darabArIo vagere badhA sabhAmAM hAjara thayA. mahArAje bahu TUMkamAM A samAraMbhanI AvazyaktA jaNAvatAM kahyuM " dhArmika vidhi pramANe matrocArathI rAjyAbhiSeka karAvI rAjacihno huM dhAraNa nahi karuM te tethI ApaNI dhAraNuM mujaba hiMdavIsvarAjyanI sthApanAnA kAmamAM bhAre muzkelI ubhI thavAno saMbhava che. prajAne pUrepure pUjyabhAva pedA karavA mATe aneka saddaguNe ane sevAo uparAMta A jamAnAmAM A samAraMbhanI paNa mane jarUra jaNAya che. A samAraMbha pUrNa saphaLatAthI nirvine pAra utAravA mATe ApaNe bhAre taiyArI karavAnI che. sarvee A sAMbhaLyuM ane rAjyAbhiSeka saMmAraMbhanI taiyArI karavA taiyAra thayA. mahArAje zAstravidhi pramANe abhiSeka karAvI chatrasiMhAsanAdi cihna dhAraNa karavAM ema sarvee nakkI karyuM. A saMbaMdhamAM salAha mATe vidvAna brAhmaNe ane paMDitene mahArAje bolAvyA hatA. rAjyAbhiSekanA prazna upara brAhmaNe vacce khUba carcA thaI kSatriyanA adhikAra upara paNa 2thI vAdavivAda thaze. A prazna upara paMDitane bhAre zAstrArtha thayo. je kSatriyaputrane upanayana (janoI) saMskAra thaye hoya tene ja zAstravidhipUrvaka maMtroccArathI rAjyAbhiSeka thaI zake evo paNa abhiprAya paMDitanI sabhAmAM jAhera thaye. potAnI virUddha abhiprAya ApavAmAM Ave to tevAone athavA tevA vicArane ke abhiprAyane pitAnI sattAnA jorathI dAbI daI kacaDI nAMkhI pitAnuM dhAryuM karavuM, sattAnA jorathI mananI murAda hAMsala karavI evA sattAdhArIo paikInA mahArAja na hatA, eTale paMDitanI sabhAmAM thayelI carcAthI mahArAja bhAre gUMcavADAmAM paDayA. mahArAjane AvI rItanI majhavaNamAM dekhI bAlAjI Avacha ciTaNIse A samAraMbhane zAstravidhi pramANe pAra utAravAnI javAbadArI potAne mAthe lIdhI. rAjyAbhiSeka samAraMbhanI jarUriyAta ane AvazyakatAnI pUrepurI samajaNa bAlAjI AvaLane hatI eTale mahenata uThAvIne paNa A kAma pAra utAravAne bAlAjIe nizcaya karyo. mAthe lIdhelI bhAre javAbadArImAMthI have zI rIte pAra utaravuM tenA vicAramAM e paDyA. emaNe A bAbatamAM ghaNuM vidvAna paMDitanI salAha lIdhI. hiMdutvarakSaNa mATe sthApavAmAM AvelI sattAne majabUta karavA mATe A samAraMbhanI khAsa jarUra che, eTale emAM vacce AvatI aDacaNene dUra karavA zAM pagalAM levAM e emaNe aneka paMDitene pUchayuM. e jamAna bahu judo hato. brAhmaNemAM A prazna upara matabheda hatA. AvA matabhedane lIdhe samAraMbhanA maMgaLakAryamAM aneka vigho ubhA thAya tethI gUMcavAyelA kAkaDAno ukela karI A samAraMbhane divasa nakkI karavAnuM bAlAjIe vAjabI dhAryuM hatuM. vidvAna brAhmaNa ane paMDitenA matabhedano sazAstra sAmano karIne bahu kuneha ane kuzaLatAthI A samAraMbha pAra pADe evA prabhAvazALI, vajanadAra ane hiMmatabAja vedazAstrasaMpanna paMDitanI A vakhate khAsa jarUra hatI. AvA paMDita khoLI kADhavA mATe bAlAjI e bahu prayatna karyo. aneka rAte vicAramAM vitADI. bhAre prayatno karyA pachI A mahAna mutsaddInI najara te jamAnAnA prasiddha mahAna vidvAna kAzInA paMDita gAgAbhaTTa tarapha vaLI. te jamAnAmAM hiMdusthAnamAM vidvatA mATe A paMDitano koI kAna pakaDe ema na hatuM. AvA prasiddha paMDitane maLI A samAraMbha saMbaMdhI vigatavAra vAta karI ghaTita karavAno bAlAjI AvajIe vicAra karyo. 5. paM, gAgA bhaTTa gAgAbhaTTanA vaMzajonA mULa puruSanuM vatana paDayuM hatuM. e vaMzanA mULa puruSanuM nAma 'nAgapAza" hatuM. A nAgapAzane cAMgadeva nAmano chokaro hato. A cAMgadevane cheka geviMdabhaTTa hatuM ane goviMdabhaTTane eka rAmezvarabhaTTa nAme bhAI hato. A rAmezvarabhada enA jamAnAmAM eka jabare vidvAna gaNAta. e jabare vaiyAkaraNI hatA. mImAMsAne ene abhyAsa kaMI je te na hatuM. A rAmezvara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 che. zivAjI caritra trikahyu che mu bhaTTa mImAMsA, byAkaraNa, tarka vedAnta vageremAM pAvaradhA hatA. A rAmezvara bhaTTajIe 'samaskrutUha nAmanuM kAvya lakhyuM hatuM. rAmezvara bhaTTane ghera paiThaNamAM vidyAbhyAsa mATe AkhA hiMdusthAnamAMthI vidyArthIenAM TALAM utarI AvatAM. A rAmezvara bhaTTa paiThaNumAM rahetA hatA paNa kaMIka kAraNAne lIdhe emaNe emanuM nivAsasthAna paiThaNuthI badalIne saMgamanera karyuM hatuM. rAmezvarabhaTTa vaidakanuM pazu ThIka ThIka jANutA hatA. ahamadanagaranA sulatAnanA jAramalIka nAmanA saradArane rapittatA rAga thayA hatA, te temaNe maTADyo hato. rAmezvara bhaTTajInI devI upara bhAre zraddhA hatI. e peAte devIbhakta hatA ane saMgamanerathI kAlhApura devInAM darzana mATe e gayA hatA. kAlhApurathI pAchA pharatAM e vijayanagaranA samrATa kRSNadevarAyane maLavA mATe gayA hatA. A rAjA vidvAnonI kadara karanArA hatA. rAmezvarabhaTTane paNa A darakhAramAM satkAra thayA hatA. ete nArAyaNa bhaTTa nAmanA kareA hatA. pAtAnA pitA pAse rahIne eNe zAstrone suMdara abhyAsa karyAM hatA. enA jamAnAnA paDatAnI sabhAe eNe jItI hatI. e sabhAjIta hatA. maithila ane gauDa paDitAnI keTalIka sabhAe eNe jItI hatI. prasiddha rAjA TADaramala ane nArAyaNa bhaTTanI bhAre dostI hatI. nArAyaNu bhaTTajI teA kAzInivAsI banyA hatA. AkhA bharatakhaMDamAM vaidazAstra vageremAM pravINa pAvaradhA evA prasiddha puruSeNanuM kAzIe nivAsasthAna hatuM. nArAya bhaTTanI vidvattA agAdha hatI. emaNe peAtAnI vidvatAnI kAzInA paDatA upara jabarI chApa pADI hatI. Aje paNa mahArASTrI vidvAnAnI kAzImAM paDatAnI sabhAmAM kiMmata aMkAya che. kAzInA paMDiteAmAM mahArASTrIonI je suMdara chApa che tenI zarUAta nArAyaNu bhaTTajIe karelI che. bhaTTavaMzamAM A puruSa digvijayI nIvaDyo. kAzI vizvezvaranuM maMdira nArAyaNa bhaTTe baMdhAvyuM hatuM. nArAyaNa bhaTTane rAmakRSNu bhaTTa nAmane chokarA hatA. tenA dikarA dinakara bhaTTa karIne hatA. A dinakara bhaTTa te ApaNA vizvezvara bhaTTa (gAgAbhaTTa)nA pitA thAya. dhaNA kuTuMmbemAM keTalIka vakhate bALakAnuM pADeluM nAma judu hAya che ane tenAM sagAMvahAlAMo vahAlane lIdhe kAI judA ja nAmathI ete khelAve che ane tenuM pariNAma e Ave che ke e vahAlanA nAmathI e eLakhAya che ane enuM kharUM nAma aMdhArAmAM ja rahI jAya che. A bhaTTa vazamAM paNu gAgAbhaTTanA sabaMdhamAM evuM ja banyuM che. vizvezvara bhaTTane tenA pitA dinakara bhaTTa ' gAgA 'nA lADIlA nAmathI khelAvatA. A gAgAe uttama abhyAsa karI bhaTTa vaMzanI kIrti vadhArI. gAgAbhaTTa bahu vidvAna hatA. emaNe aneka graMthA lakhyA che. temAM mImAMsA ane dharmAMzAstra upara bahu suMdara lakhANu lakhyAM che. mImAMlA hanumAMnajo nAmane graMtha paNa gAgAbhaTTeja lakhyA che. pUrva mImAMsA upara emaNe vintAmaLI nAmane graMtha lakhyo che. A graMtha gAgAbhaTTanI vidvattAnI jhAMkhI karAve che. A graMthamAM emaNe dareka sUtrano artha emAM na jaNAvatA emAMnA mukhya mukhya siddhAMta jevA ke gAna gAmAnya vicAra, pratyakSAdi pramANa vicAra, IzvaravAda, zaktivAda, sRSTipralaya vicAra, dhAtvarthavAda vagerenuM vivecana karyuM che. paMDita gAgAbhaTTe vaLI saMdrola nAmanA zAstragraMtha upara TIkA lakhI che. A graMtha dharmazAstro upara che ane temAM bahu upayeAgI viSaye carcAyA che. A prathA uparAMta temaNe baudhAyana sUtra pramANe niSTha pazu vanya prayoga ane pavitrayajJa prayoga e e graMthA lakhyA che. gAgAbhaTTane khIje prasiddha graMtha 'hrAyastha dharmaprarIpa' che. A emaNe mahArAjanA rAjyAbhiSeka karyAM pachI tarataja lakhyA che. garbhAdAna vagere soLa saMskArAnA saMbaMdhamAM emaNe graMtha lakhyA che. gAgAbhaTTe saMskRtabhASAmAM zivAjI mahArAjanuM ciratra lakhyuM hatuM ema manAya che. seALa ane sattaramA saikAmAM .bhaTTazanA vidvAnanuM hiMdu rAjya darabArAmAM ane musalamAna bAdazAheAnA rAjadarabAromAM paNa bhAre mAna hatuM. moTA meTA rajavADAomAM jyAre kaMIka mahAna dhArmika samAro ane dhArmi`kavidhine prasaMga AvatA tyAre bhaTTazanA paDitAne AzraddhanAM AmatraNA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM ] cha zivAjI caritra pa33 ApavAmAM AvatAM. kAzImAM vidvAna paMDitamAM bharuvaMzanuM bhAre vajana hatuM. paMDitanI sabhAmAM bhaTTavaMzanA vidvAnone prathama tilakanuM mAna ApavAmAM AvatuM. gAgAbhaTTanI pratiSThA bahu jAmI hatI ane AjapaNa e vaMzanA puruSoe potAnI pratiSThA jALavI rAkhI che. Aje paNa meTA meTA rajavADAmAM dareka moTA prasaMge A vaMzanA paMDitone lAvavAmAM Ave che. Aje paNa bhaTTa vaMzanA puruSee saMskRta vidyA upara kAbu jALavI rAkhyo che. gAgAbhaTTanA kAkA kamalAkara bhaTTanA vaMzaja zrImAna paMDita kAntAnAthabhaTTa mirajApuranI saMskRta pAThazALAnA mukhya adhyApaka hatA.. AvA mahAna vidvAna, prabhAvazALI, pratiSThita ane prasiddha gAgAbhaTTane rAjyAbhiSekanA kAmamAM AgevAna banAvI temane hAthe abhiSeka karAvavAno bAlAjIe vicAra karyo ane mahArAjane pitAne vicAra jaNAvI emanI saMmati meLavI. A samAraMbhanA saMbaMdhamAM vIgatavAra vAta gAgAbhaTTa sAthe karavA bAlAjI AvajIe kAzI mANasa mokalyuM. rAjyAbhiSeka saMbaMdhI pUrepurI hakIkatathI gAgAbhaTTane vAkepha karavAmAM AvyA. bAhmaNomAM ubhA thayelA matabhedanI vAta paNa gAgAbhaTTane jaNAvavAmAM AvI. zivAjI mahArAjane pratinidhinI vigatavAra vAta sAMbhaLI lIdhA pachI ane keTalAka muddAnA khulAsA jANyA pachI paM. gAgAbhaTTe jaNAvyuM ke "mahArAjano upanayana saMskAra nathI thayo e eka aDacaNa che. bIjI mahArAja mevADanA sisodiyA rajapUta vaMzathI utarI AvelA che tenI sAbitI mATe emanA vaMzanI vaMzAvaLInI khAsa jarUra che." gAgAbhaTTe jaNAvelI aDacaNe dhyAnamAM laI mahArAjanA pratinidhie eka khAsa mANasa tAkIde rAyagaDha bAlAjI AvAjI ciTaNIsa pAse meka. meLavele vaMzavRkSa bAlAjI AvajI pAse taiyAra hatA te temaNe tAkIde gAgAbhaTa tarapha ravAnA karyo. vedazAstrasaMpanna gAgAbhaTTe mahArAjanA kuLa, mULa, vaMza vagerenI vaMzavRkSa uparathI khAtarI karI lIdhI. vaMza saMbaMdhInA praznano phaDaca vaMzavRkSa AvI gayAthI thaye eTale paMDitajIe rAjyAbhiSeka vidhinA prazna upara pharI carcA karavA bIjA paMDitene lAvyA. mahArAja mevADanA sisodiyA rajapUtavaMzathI utarI AvelA che e sAbita thatAM vacce naDatI meTI aDacaNa dUra thaI. have prazna rahyo mahArAjanA upanayana saMskAravidhino. e aDacaNa upara paMDitAe vicAra calAvyuM. sAcA kulavAna kSatriyane upanayana saMskAra vidhi na thayo hoya to te vidhi karAvI ene zuddha kSatriya banAvI zakAya ke nahi e prazna paMDite AgaLa have AvIne ubhe thaye. A prazna upara paMDitane zAstrArtha thayo ane Akhare mahArAjane upanayana saMskAravidhi karyA pachI rAjyAbhiSeka karavAmAM vadhe nathI e abhiprAya paMDita gAgAbhaTTe aneka vidvAna sAthe zAstrArtha ane vAdavivAda tathA carcA karyA pachI Apo. mahArAja ane bAlAjI AvajIe paM. gAgAbhaTTane A abhiprAya jANyo. AvA mahAna vidvAna vedazAstrasaMpanna paMDita gAgAbhaTTajIne pitAnA darabAramAM belAvavAno vicAra mahArAje bAlAjI AvaLane jaNAvyo. bAlAjI mahArAjanI paravAnagI laIne paM. gAgAbhaTTane belAvavA javA taiyAra thaze. A vakhate paM. gAgAbhaTTajI pitAnA pUrvajonuM vatana paiThaNa hatuM tyAM AvyA hatA, tyAM emane teDavA mATe mahArAje bAlAjI Avacha ciTaNIsa ane emanI sAthe kezava paMDita, bhAlacaMdra bhaTTa purohita ane somanAtha kAne mokalyA. A mAnavaMtA mahemAnane lAvavA mATe pAlakhI vagere bIjA sAdhane bAlAjI Avaka sAthe laI gayA. bAlAjI ane bIjAo mAnapAnanA sAdhano ane vAhana vagere sAdhane sAthe paiThaNa pahoMcyA ane mahArAja taraphathI paMDita gAgAbhaTTane rAyagaDha padhAravA mATe AgrahathI AmaMtraNa karyuM. pati gAgAbhaTTa hiMdutvanA abhimAnI hatA. zivAjI mahArAjane e hiMdutvanA tAraNahAra mAnatA hatA. emane mATe ene bhAre mAna hatuM. mahArAjanuM AmaMtraNa ati AnaMdathI emaNe svIkAryuM. bAlAjI Avacha ane sAthenA bIjAo A mAnavaMtA mahemAnane paThaNathI bhAre mAna maratabA sAthe rAyagaDha laI AvyA. zivAjI mahArAje paMDita gAgAbhaTTane rAyagaDhamAM bhAre satkAra karyo. rAjyAbhiSeka saMbaMdhI carcA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 muM karavA mATe mahArAje rAyagaDhamAM mahArASTranA paMDitene teDAvyA ane paMDitAnI mATI sabhA karI. A sabhAmAM vedazAstrasaMpanna gAgAbhaTTajI pratipAdana karavAnA hatA tethI, mahArASTranA ghaNA nAmAMkita vidvAna paMDitoe hAjarI ApI hatI. e sabhAmAM rAjayAbhiSeka vidhi saMbaMdhI prazna bahu khulAsAthI carcavA mahArAje sUcanA karI. khUba carcA, zAstrArtha ane vAdavivAda thayo. aneka zaMkAo hatI tenuM paMDita gAgAbhaTTe samAdhAna karyuM. lAMbI carcAnA aMte nirNaya karavAmAM Avyo ke "zivAjI mahArAja mevADanA rajapUta sisodiyA vaMzathI utarI AvelA che ane te sAcA kSatriya che. emanA pUrva jamAne kaI puruSa kaMI kAraNone lIdhe mevADa choDI dakSiNamAM AvIne vasyA tethI enA vaMzajone marAThAo kahevAmAM AvyA. kSatriyamAM upavItanI kriyA (janoI) thavI joIe te saMskAra mahArAjanA thayelA nathI. upavita saMskAra nahi thayelA hovAne kAraNe emanuM kSatriyatva naSTa nathI thatuM. rajapUta rAjakuTuMbanA mANasane upavIta dhAraNa karAvI rAjyAbhiSeka karavAmAM Ave che te paddhati pramANe zivAjI mahArAjane rAjyAbhiSeka karavAmAM vAMdho nathI. evI rIte aneka zaMkAonA e sabhAmAM pheMsalA karavAmAM AvyA. upavIta saMskAra e rAjyAbhiSeka vidhinuM eka aMga samajI mahArAjane rAjyAbhiSeka pahelAM upavIta saMskAravidhi karavAnuM nakkI karavAmAM AvyuM. paMDitanI sabhAnA nirNayathI mahArAjane saMtoSa thayo ane rAjyAbhiSeka samAraMbhanI taiyArIo zarU thaI paMDitonI sabhAmAM saMtoSakAraka nirNaya thayAthI vidvAna paMDito ane jyotiSazAstrIone rAjyAbhiSekane mATe anukULa muhUrta nakkI karavA bhegA karavAmAM AvyA. badhAe te upara vicAra calAvI I. sa. 1674 nA juna mAsamAM zAlIvAhana zaka 1596, AnaMdanAma saMvatsare jayeSTha suda 13ne zubha divasa A maMgala samAraMbha mATe nakkI karyo. 6. samAraMbha mATenI taiyArIo. A samAraMbha mahArASTra mATe magarUrIne prasaMga hata; A samAraMbha hiMdane ane khAsa karIne mahArASTranA hiMduone AnaMdane prasaMga hato; A samAraMbha marAThAo bhAre zakti dharAve che e vAta jagatamAM jAhera karanAre hato; A samAraMbha hiMdutvanuM rakSaNa karavA mATe hiMduomAM haju zakti ane ahi hayAta che tenI jAherAta karanArA hatA. hiMdutva upara aneka atyAcAro ane AkramaNe hevA chatAM tene bacAvanArane prabhue jaya karyo te mATe prabhunA pADa mAnavAne A prasaMga hatuM. A samAraMbhanA mahattvanuM varNana pUrepuruM thaI zake ema nathI. A samAraMbhathI hiMduomAM AtmazraddhA ane AtmavizvAsa pedA thayA. AvA samAraMbhanA varNane bakharomAM vIgatavAra ApelAM che. samAraMbhanI taiyArIo taDAmAra cAlI rahI hatI. taiyArIonA saMbaMdhamAM aneka graMthakAroe laMbANathI varNane lakhyAM che. pitAnI IcchAnusAra zAstranirNaya maLyAthI mahArAjane parama saMtoSa thayo. upavIta saMskAravidhi mATe gAgAbhaTTa vagere paMDitoe je sAmagrI maMgAvI te mahArAje satvara ekaThI karAvI. mahAnadIonAM pavitra jaLa, samadranuM jaLa, sulakSaNe azva ane hAthI, bAghacarma, mRgacarma Adi maMgAvyAM. siMhAsana ane suvarNa AdinA kaLaza vagere pAtro taiyAra karAvyAM. meTA meTA vidvAna jyotiSIo pAse sumuhUrta jevaDAvyuM. teonA abhiprAya pramANe AnaMdanAma saMvatsare jyeSTha zukala trayodazIe rAjyAbhiSeka karavAnuM TharAvyuM. mahArAje badhA tIrthakSetranA ane Itara sthaLonA pratiSThita ane vidvAna brAhmaNa, sarva mAMDalika rAjAo, sarva snehIsagAM, svarAjyanA sarva zrImaMta ane sevaka vagerene AmaMtraNa patrikAo mokalI. je sthaLe siMhAsana sthApavAnuM hoya te rAjadhAnInuM sthaLa puNyabhUmi hovA sAthe tenI AsapAsa puNya kSetra ane mahAnadI hovI joIe, tyAM vipulajaLa ane kUvA, vAva, taLAva Adi aneka kRtrima Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM] che. zivAjI caritra 535 jaLAza hevAM joIe, rAjadhAnInI AsapAsanA pradezamAM nAnA prakAranAM dhAnya utpanna thavAM joIe, te sthaLa zatruo mATe duSpApya hovuM joIe. ziSTa janonI sUcanAnusAra rAyagaDha kille uparokta la@othI yukta jaNAya. e sivAya svarAjyamAM zatruone mATe duSmA sthaLa bIjuM kaI jaNAyuM nahiM. e gaDha uparaja rAjyAbhiSekane samAraMbha karavAno nizcaya thayo. gaDha upara nivAsa karavA mATe mahArAje eka uttama mahAlaya baMdhAvyo hato. pradhAna, sara kArakuna vagere adhikArIone rahevA mATe aneka makAne baMdhAvyAM hatAM. siMhAsana mATe eka vizALa gruha banAvyuM hatuM. sabhAgRha sivAya mahAlayamAM vikasabhA (jayAM paMDitanI sabhA bharAtI), nyAyasabhA ( jyAM prajAnI phariyAdano nyAya thata), pragaTa sabhA ( jyAM garIba garabAnI phariyAda sAMbhaLavAmAM AvatI), prabodhasabhA ( jyAM purANanI kathA ane kIrtana thatAM), ratnAgara sabhA ( jyAM alaMkAra, vastra vagerenI kiMmata aMkAtI), nIti sabhA ( jayAM paradezIone AdarasatkAra ane mulAkAta thatI), vagere judAM judAM sabhAgRhe baMdhAvyAM hatAM, temaja tema atagRha, devAlaya, bhajanagRha AdisthAne banAvyAM hatAM. siMhAsanagRhamAM hajAro manuSyo besI zake eTalI vizALa jagyA hatI. tenI racanA evI uttama hatI ke, aMdara beThelAM manuSyane kaI paNa jAtanI aDacaNa paDe nahi. rAyagaDha uparanI vyavasthA jatAM jaNAya che ke e gaDha upara gAdI sthApavAne mahArAjano prathamathI ja vicAra hite paMDitanI saMmati maLatAMja mahArAje gaDha uparanA mahAlayanI bhIti vidha vidha prakAranA raMga vaDe raMgAvI, te para suMdara AkarSaka citro kaDhAvI mahAlayane suMdara banAvyuM. je sabhAgRhamAM siMhAsana sthApavAnuM hatuM te sthaLe senAnAM patarAMthI maDhelA cAra sthaMbha ropI te para amUlya jarI kasabane caMdara baMdhAvyuM. caMdaravAnI kinAra5ra muktAphaLanA jhumakhAvALAM toraNe laTakAvyAM. gaDha uparanAM Itara sthAne tathA makAne raMgAvI suzobhita karAvyAM. rAjyAbhiSekane prasaMge AvanAra vidvAna brAhmaNa ane mAMDalika rAjAone utaravA mATe sagavaDavALI jagyAe rAkhI tyAM uttama prakAranI vyavasthA karI hatI. bhejanapaMkti besADavA mATe ane sabhAo bharavA mATe jude jude sthaLe vistIrNa maMDapa ubhA karyA hatA. svarAjyanA guNIjane, gavaiyA, bajavaiyA ane rAmajaNIo vagerene bolAvI paNuone gammata tathA AnaMda ApavAnI vyavasthA karavAmAM AvI hatI. brAhmaNabhajana mATe eka ja sthaLe pAMca hajAra brAhmaNanI paMkti besI zake evAM pAMca daza sthaLe nirmANa karyAM hatAM. e pratyeka sthaLe bhejana taiyAra karavA mATe keLavAyelA pAkazAstrIo, pIrasanAra ane patrAvaLI upADI lenAra manuSyo nImI sarva prakAranI uttama taiyArI rAkhI hatI. nitya jeTalA brAhmaNe Ave temane mATe nitya nUtana pakavAnna taiyAra karavAnI pAkazAstrIone sUcanA apAI hatI. Apta, suhada ane sevakajano mATe rahevAnA makAnanI sagavaDa thAya ane temane kaI paNa vastunI uNapa na paDe evI pitAnAM manuSyone sakhata tAkIda ApI hatI. temane jamavA besavA mATe paNa moTA moTA maMDapa baMdhAvI taiyAra karyA hatA. e pramANe killA upara ane killA nIcenI mArI upara sthaLe sthaLe maMDapa, taMbu ane rAvaTIo bAMdhavAmAM AvI hatI. samAraMbhamAM AvanAra nAnAM moTAM sarva manuSyone koIpaNa prakAranI nyUnatA paDe nahi mATe dhAnya vagerenA UMcA parvata jevA kAThAra bharAvI te upara dekharekha rAkhavA adhikArIo nImavAmAM AvyA hatA ane sarva adhikArI upara dekharekha rAkhavA eka adhyakSa nImyo hato. pratyeka padArtho judA judA adhikArInA tAbAmAM sepyA hatA ane temanA hAtha nIce kArakuno tathA nekaro nImyA hatA. je vastunI jarUra paDe te tatkALa pUrI pADavAne ane koIpaNa vastunI keAIne uNapa paDe nahi temaja keI ne kadI paNa nakAra kahevo nahi e mahArAje sakhata hukama pheravyo hato. samAraMbhamAM AvelA sarva darajAnA manuSyonI temanI yogyatA pramANe baMdobasta thAya che ke kema tenI dekharekha rAkhavA adhikArIo nImyA hatA. mahArAje sarva karone sakhata AjJA pharamAvI hatI ke nAnA moTA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 muM atithiono yAcita AdarasatkAra karavAmAM yatkiMcita paNa bhUla karavI nahi. A kArya upara pramANika amaladAro nImI samAraMbhanA pahelA divasathI chellA divasa sudhI pratyeka divase prAtakALathI saMdhyAkALa payeta pratyeka amaladAre kayAM kayAM kAma karavAM, kaI kaI sAmagrI bhegI karavI ane taiyAra karavI tathA kayA amaladAranA tAbAmAM kaI vastuo soMpavI tenA niyamo lakhI pratyeka amaladArone ApavAmAM AvyA. vAraMvAra temane mAgaNI karavAnI kivA ApavA javAnI jarUra na paDe ane sarve vyavahAra zAMta ane vyavasthitapaNe cAlyA kare e baMbasta karavAmAM Avyo hato tethI gaDha upara ane gaDha nIce hajAro manuSyonI medanI thavA chatAM amaladAroe sarvanI sagavaDa uttama prakAre rAkhI hatI. sarva amaladAree pitAne sapilA kArya niyamAnusAra utsAhapUrvaka ane capaLatAthI bajAvyAM hatAM" (keLaskara). A samAraMbha ghaNA divaso sudhI cAlyo hato paraMtu temAM 10 divasane vidhi khAsa mahatvane hato. A samAraMbhane aMge Asare eka lAkha mANase rAyagaDhamAM bhegAM thayAM hatAM ane keTalAe divasa sudhI emaNe mahArAjanI mahemAnagIrI cAkhI hatI. A samAraMbhamAM bhAga levA mATe hiMdanA judA judA bhAgamAMthI jabarA paMDito padhAryA hatA. ghaNuM rAjArajavADAnA saradAro, umarA, vakIle, pratinidhio mahArAjanA rAjyAbhiSeka mATe AvyA hatA. paradezI vepArIo ane AbarUdAra pratiSThita puruSe dezanA judA judA bhAgamAMthI rAyagaDha AvyA hatA. upavIta saMskAra, A samAraMbhanI dhAmadhuma ghaNA divasothI eka nahi paNa aneka rUpamAM cAlI rahI hatI. 14 nA me mAsanI zarUAtamAM mahArAja cipaluNa gayA ane tyAM parazurAmanAM darzana karI rAyagaDha pAchA AvyA. tyAra pachI temaNe pratApagaDhanI bhavAnInAM darzana mATe javAnI taiyArI karI. tuLajApuranI bhavAnI e mahArAjanI kuladevI hatI eTale enAM darzana mATe mahArAjane vAraMvAra javAnI jarUra paDatI. vAraMvAra tuLajApura javAnuM bahu aDacaNabhareluM hatuM eTale mahArAje evIja pratimA pratApagaDha bhavAnInA maMdiramAM padharAvI hatI. A bhavAnInAM darzana mATe mahArAja gayA ane tyAM emaNe pUjA arcA karAvI. bhavAnInA maMdiramAM pUjA, arcA, abhiSeka, vagerenI dhAmadhuma thaI. A mAtAnA maMdira mATe mahArAje eka sUvarNa chatra rU. 56 hajAranI kiMmatanuM arpaNa karyuM. A uparAMta bIjI ghaNI kImatI cIje mahArAje maMdirane bheTa ApI. bhavAnInI pUjA vagere vidhi ATopI mahArAja pAchI rAyagaDha padhAryA. mahArAjanA rAjagora prabhAkara bhaTTanA dikarA bAlabhaTTe rAyagaDhamAM mahArAja pAse ekalIMgajI mahAdeva ane bhavAnInI pUjA vagere karAvyAM. rAjyAbhiSekanI kriyA pahelAM mahArAjane upavIta saMskAra thavAno hato te mATe sarva taiyArIo karavAmAM AvI. 1674nA me mAsanI tA. 28ne roja upavIta saMskAra vidhi thayo. paMDita gAgAbhaTTanI khAsa dekharekha nIce vidhinI saMpUrNa samApti thaI. A vidhi pUrI thatAMja mahArAje bhAre dakSiNa ApI brAhmaNane saMtoSyA. paM. gAgAbhaTTane 7000 henanI - dakSiNa ApavAmAM AvI. 17000 hananI dakSiNa bIjA brAhmaNemAM upavIta saMskAra nimitte vaheMcavAmAM AvI. mahArAjanI tulA. tyArapachI nIcenI cIjothI mahArAjanI tulA karavAmAM AvI ane e badhI cIjo bIjI kImatI dakSiNa sahita brAhmaNomAM vaheMcI devAmAM AvI. nIcenI dareka cIjanI judI judI tulA mahArAjanI sAthe karavAmAM AvI hatIH-sonuM, cAMdI, trAMbuM, jasata, kalAI. sIsuM, loDhuMUMcA prakAranA zaNanuM kapaDuM, mIThuM, leDhAnA khIlA, ghI, khAMDa, mevA, nAgaravelanAM pAna, sopArI, lavIMga, IlAyacI, jAyaphaLa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7muM ! che. zivAjI caritra 537= vagere. A vakhate mahArAjanuM vajana 40 rUpiyAbhArane zera gaNavAmAM Ave te 140 zera hatuM. emanI tulA banAvavAmAM 16000 hena vaparAyA. rAjyAbhiSeka. zanivAra ceSTha suda 10 ne roja prAtaHkALe sUryodaya pahelAM eka kalAka ane 20 miniTano vakhata abhiSeka mATe nakkI karavAmAM Avyo hato. je divasanI AkhuM mahArASTra rAha joI rahyuM hatuM, je divasa mATe hiMdanA hiMduo rAha joI rahyA hatA te divasa AvI pahoMcyo. hiMdanA uddhAranI, hiMdutvanA gauravanI ghaDI AvI pahoMcI hatI. A divase prAtaHkALa pahelAMja jaladI uDI lekee maMgaLasnAna karyAM. navAM vastro ane kImatI AbhUSaNo dhAraNa karI rAyagaDhanA rAjamahAla tarapha abhiSeka samAraMbhamAM bhAga levA mATe AvI rahyA hatA. zivAjI mahArAje ane rAjakuTuMbanA sarve mANasoe pita pitAnAM maMgaLasnAna ApyAM. badhAMe uttama vastro paheryo ane kImatI alaMkAra dhAraNa karyo, mahArAje pote sapheda poSAka dhAraNa karyo hato ane rANI ane rAjakumAra sAthe rAjyAbhiSekavidhi mATe taiyAra thayA. bhavAnI devInAM darzana karyuM. mAtA jIjAbAI ane kulaguru bAlaMbhadranA AzIrvAda lIdhA. pachI mahArAja, rANI ane rAjakumAra sAthe tathA aSTapradhAna, patralekhaka, gaNalekhaka, dvAdazaza ane aSTAdazazALAnA adhikArIo sAthe abhiSekane sthAne padhAryA. abhiSekavidhinI jagAe savA hAtha UMcu kSIravRkSanuM sone maDheluM Asana goThavavAmAM AvyuM hatuM. A sazabhita karelA sana upara mahArAja ane paTarANI sAyarAbAI tathA pATavI kuMvara zaMbhAjI bIrAjyA. mahArAjanA siMhAsananI AjabAjAe aSTapradhAna hAthamAM aneka pravAhI padArthothI bharelA judI judI dhAtunA kaLaza laI ne mahArAjane abhiSeka karavA mATe taiyAra thaIne ubhA hatA. pUrva dizAe mukhya pradhAna moropaMta piMgaLa hAthamAM ghIne suvarNa kaLaza laI, pazcima dizAe rAmacaMdranIlakaMTha paMDita amAsa dahIM bharele kaLaza laI, uttara dizAe raghunAtha paMDitarAva madha bharelA sUvarNa kaLaza sAthe, dakSiNa dizAe senApati habIrarAva mahine dUdha bharele cAMdIne kaLaza hAthamAM laI abhiSeka mATe thobhyA hatA. agnikhUNAmAM araNAi datta paMDita saciva mahArAja upara chatra dharavA chatra sAthe taiyAra ubho hate. niRtya khUNe janArdana paMDita hanumati sumaMta ane IzAna khUNAmAM bALAjIpaMta nyAyAdhIza cAmara sAthe taiyAra hatA. patralekhaka bALAjI Avacha tathA gaNalekhaka cimaNajI lekhanapAtra sAthe ubhA hatA. A uparAMta judA judA khAtAnA mukhya amaladAro abhiSeka mATe sAmagrI sAthe taiyAra ubhA hatA. aneka saradAro ane mAMDalika rAjAe mahArAjanI AjubAjue abhiSekanI rAha jotA hAthamAM senAcAMdInA kUla sAthe hAjara hatA. hiMdanI aneka mahAna pavitra nadIonAM jaLa ANavAmAM AvyAM hatAM. maMgaLa ghaDI prApta thatAMja brAhmaNe e vedamaM zarU karyA. vedoccAra thatAnI sAtheja chatrapati upara kaMku cokhAne varasAda varasyo. mahArAja ane paTarANI tathA pATavIkuMvara upara AMbAnAM pAna vaDe tIrthodaka siMcana karavAmAM AvyuM. aSTapradhAna vagere je badhA abhiSeka mATe rAha joIne ubhA hatA temaNe pitAnA kalazamAMthI mahArAja upara siMcana karyuM. AvI rIte abhiSeka thayA pachI mahArAjanI saubhAgyavaMtI strIonI AratI utArI. AvI rIte abhiSeka sAmAraMbha pUro thayA pachI mahArAje bahu kImatI piSAka dhAraNa karyo ane siMhAsana upara besavA mATe maMgaLa coghaDiyAnI rAha jotA beThA. mahArAje siMhAsana bahu kImatI ane mane hara banAvaDAvyuM hatuM. e siMhAsana upara suMdara citro kotaravAmAM AvyAM hatAM. siMhAsananI AjubAjue senAnA ATha sthaLe rAkhavAmAM AvyA hatA. siMhAsananI AjubAjue bahu bhAre zobhA ane zaNagAra karyA hatAM. A siMhAsana mATe 3 khAMDI, 32 zera ane 32 mAsA sonuM vaparAyuM hatuM. AvA suzobhita siMhAsana upara makhamalanI suMdara gAdI pAtharavAmAM AvI hatI. e 68. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 7. zivAjI caritra t prakaraNa 7 mu. gAdI upara makhamalanA suMdara takIe gAThavavAmAM AvyA hatA. e gAdI takIyA upara bhAre kiMmatanA sabanA AcchAdana pAtharavAmAM AvyA hatA. siMhAsananI pAchaLa ratnajaDita pANIdAra meAtInI jhAlarvALuM chatra geAThavavAmAM AvyuM hatuM. siMhAsana ane darabAranA darabArIenI beThako bahu suMdara rIte zaNugAravAmAM AvI hatI. zrI viSNunI suvarNa pratimA taiyAra karavAmAM AvI hatI tenuM mahArAje pUjana karyuM ane siMhAsana upara ArANu karavAnuM zubha cerdhADayuM AvI paheluMcyuM eTale mahArAje brAhmaNA ane mAtA jIjAbAInA AzIrvAda lIdhA ane siMhAsana najIka gayA. mahArAje siMhAsana AgaLa ghuMTaNIe paDIne namaskAra karyAM ane bahu aasara si`hAsana upara birAjyA. mahArAja siMhAsana upara birAjatAMnI sAtheja maMgaLa vAdyo vAgyAM. mahArAja sihAsana upara birAjyA eTale tarata ja siMhAsananI AjubAjunA 8 sthala pAse AThe pradhAnA gAThavAI gayA. jamaNI khAjIe dharmAdhyakSa paMDita rAva, DAkhI bAjue mukhya pradhAna, tenI pAchaLa senApati ane amAtya hatA. tenI pAchaLa sAmata ane saciva hatA. te pachI maMtrI ane nyAyAdhIza gAThavAyA hatA. yuvarAja zabhAjI, vedazAstrasaMpanna gAgAbhaTTajI ane mArApata piMgaLe siMhAsananI pAse ucca Asana upara birAjyA hatA. khIjA darabArIo pota potAnA darajjA mujaba geAThavAI gayA hatA. pachI gAgAbhaTTe mahArAjanA mAthA upara ratnajaData chatra dharyuM. e jotAMnI sAtheja darabArIee mahArAja upara seAnA cAMdInAM phUlene ane kharAM phUlene varasAda varasAvyeA. mahArAjanA rAjyAbhiSekanI khabara AkhA mahArASTrane ApavA mATe ane chatrapatinA mAnamAM mahArAjanA mulakamAM ThekaThekANe dareka killA upara eka vakhate ekI sAthe 108 tAponI salAmI apAI. A pramANe ThekaThekANe gADhavelI teApoe ekI sAthe ekI vakhate zivAjI mahArAjanA rAjyAbhiSekanI khabara mahArASTranI prajAne ApI. abhiSeka maMDapamAM hAjara rahelA sarvee * zrI chatrapati zivAjI mahArAjanI jaya'nA pokArA karyAM. A jayanAdathI vAtAvaraNa gAjI uryu. darabAramAM gAnatAna cAlI rahyAM hatAM. brAhmaNeA mAcArathI chatrapatine AzIrvAda daI rahyA hatA. saubhAgyavatI strIoe AvIne mahArAjanI AratI utArI. A samAraMbha pUrA thayA eTale mahArAje zvetavastro badalI nAMkhyAM. lAla raMganA poSAka paheryAM. pachI darabAramAM padhArI brAhmaNeAne dakSiNA ApI. gAgAbhaTTajIne eka lAkha rUpiyA dakSiNA ApI tathA kImatI vastro ane ala'kAra ApyA. khIjA brAhmaNAne paNa dakSiNA ane vastro ApavAmAM AvyAM. mahArAje A prasaMge khUba dAnadhama karyAM. sAdhu, saMta, saMnyAsI, vairAgI, jogI, phakIra vagerene saMtAkhyA. tyAra pachI mahArAje potAnA sagA, saradArA, aSTa pradhAna, amaladAra, adhikArIo vagere sarvene temanI kAmagIrI ane temanA meAbhA mujaba mAna pAna ApyAM. mArApata piMgaLe ane sara senApati 'khIrarAvane bharelI jarInA pAMca poSAka, payajAme, zirapeca, meAtinI kalagI, suvaNaeN kaDAM, kImatI kaDI, ma'dila, ratnajaDita mUThanI kaTAra, DhAla, talavAra vagere ApyAM. hAthI dhADA paNu ApyA. cAmara adhikAra ApyA. amAtyane kImatI poSAka, rUpAnI kalamadAnI ane khIjI evI vastue ApavAmAM AvI. A cItte uparAMta dareka pradhAnane mahArAje eka lAkha heAna akSisa ApyA. bALAjI AvajIne ciTaNIsanAM vastro ApyAM ane enI bhAre sevAnI kadara karI. ene bhAre akSisA ApI rAjI karyAM. cimAjI AvajIne paNu kImatI akSisa ApI navAjyA. aSTa pradhAneAnA hAtha nIcenA javAbadAra amaladArAnI nimaNukA A prasage mahArAje jAhera karI. savAre ATha vAgyAne sumAre aMgreja kAThIvALAnA elacI henarI megajhInDana, rAMkhInasana ane TaeNAmasa e traNe rAjIpata vakIla sAthe mahArAjane najarANuM karavA AvyA. enI sAthe dubhASiyA nArAyaNu zelavI paNu hatA. mahArAjanI najara dUrathI AvatA henarI upara paDI. emaNe ene najIka AvavA AMkhathI IsArA karyAM. henarI siMhAsana najIka jaI ubho rahyo. dubhASiye AvelA parANAnI IcchA mahArAjane jaNAvI. aMgreja elacIe nIce pramANe najarANuM mahArAjane caraNe dharyuMH-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maraNa cha muM] che. zivAjI caritra kiMmata. rU. 690 kimata.rU. 450 ki'mata rU. 510 (1) ratnajaDita zirapeca, (2) hIrAjaDita kaDAM, (3) mAtI, (4) zRMbhAjI mahArAjane najarANuM rU. 375 (5) mArA paMtane najarANuM 2. 400 (6) zrI aNNAjI pati mATe sAnAnA acheDA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat (7) zrI rAvajI sAmanAtha ane nIrAjI patine pAmarI pATa 2. 125 2. 140 kula 2. 2690 A uparAMta mahArAja mATe bhAre kiMmatanI eka uttama khurazI banAvIne A laoNkA lAvyA hatA. mahArAje A parANAone vastrAlaMkArathI navAjyA ane emanI sarabharA karI. te vakhatanA kAThIvALA aMgrejo paNa hAlanA aMgrejothI jarAe utare evA na hatA. keTalAka guNA ane vRttio e bhUmimAM vasatA emanA vatanIonA leAhI sAtheja maLelI hoya che. aMgrejonI NikavRti te vakhate paNa AjanA jevIja hatI paNa have e vRttine sattAnA joranI puSTi maLI che eTaleAja phera. aMgreja kAThIvALAo taraphathI je pratinidhie mahArAja pAse rAjyAbhiSeka prasaMge gayA hatA temaNe taka joI ne mahArAjane caraNe vIsa vinati gujArI hatI. A saMbaMdhamAM IsTainDiyA kaMpanInA daphtaramAM lakhANa maLI Ave che. English Reords of Shivaji mAM 350 me pAne A lakhANa che. chatrapatinA vaghADA darabAranuM kAmakAja ATApyA pachI mahArAja si'hAsana uparathI utarI uttama rIte zaNugArelA gheADA upara savAra thayA ane varadheDA mATe zaNugArIne hAthIo vagere taiyAra rAkhavAmAM AvyA hatA tyAM darabArIo sAthe gayA ane zaNagArelA eka jabarA hAthI upara seAnAnI aMbADImAM mahArAja birAjyA. goThavaNu mujaba badhA saradAreA pota potAnA vAhanamAM kheDA ane bahu moTA varadhoDA nIkaLyo. varadheDAne mekhare dekhAvaDA ane jabarA e hAthI rAkhavAmAM AvyA hatA. temanA upara jarIpaTakAnuM nizAna ane mahArAjanA bhagavA jhaMDA goThavavAmAM AvyeA hateA. A hAthI varadhADAne meAkhare AgaLa cAlatA hatA. e hAthIonI pAchaLa mukhya pradhAna ane senApatinA nizAneAnA hAthIe gAThavavAmAM AvyA hatA. tenI pAchaLa lazkara dhIme dhIme akhasara niyamitapaNe cAlatuM hatuM. tyAra pachI nAmAMkita saradArA pAtapeAtAnI TukaDIe sAthe cAlatA hatA. e saradAranI TukaDIonI pAchaLa tApAnAM gADAM dhIme dhIme cAlI rahyAM hatAM. AvI rIte kharAbara vyavasthitapaNe varadhoDA nIkaLyA. mahArAjanA hAthInI AjubAju zuravIra mAvaLA sajja thaIne cAlatA hatA. mahArAja devadarzIna mATe nIkaLyA hatA. rastA ane prajAnAM makAne jINugAravAmAM AvyAM hatAM. rastAmAM mahArAja upara puSpanA varasAda cAlu ja hatA. Theka ThekANe emanI AratI utAravAmAM AvI. AvI rIte darzana karIne mahArAjanI savArI pAchI karI. mahArAja pAchA rAjamahelamAM padhAryA ane devInAM darzana karI mAtA jIjAbAI ne namana karI emanA emaNe AzIrvAda lIdhA. rAjyAbhiSeka pachI darabAra rAjyAbhiSeka ane varadhoDo vagere ATApyA pachI khIje divase eTale tA. 7mI junane rAja cha. zivAjI mahArAje darabAra bharyAM. A darakhAramAM saradArA, amaladArA vagerenI temanA mAlA mujaba eThakA goThavavAmAM AvI hatI. chatrapatinI beThaka vacceAvacca hatI. temanI DAkhI jamaNI bAjue nIce pramANe aSTapradhAnAnI kheThakA hatI. darabAranI beThakAnA saMbaMdhamAM mahArAje khUba UMDA vicAra karyAM www.umaragyanbhandar.com Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pas che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 hato ane A bAbatamAM emaNe pitAnA pradhAne ane bIjA mutsaddIonI paNa salAha lIdhI hatI. A nakkI karelI beThakenI goThavaNa haMmezane mATe dareka darabAranA saMbaMdhamAM nakkI karavAmAM AvI hatI. zrI chatrapati zivAjI mahArAja 1. merepaMta pezvA mukhya pradhAna ( Chief | 1. habIrarAva mahine saranobata senApati minister) (Commander-in-chief) 2. nirAjI nIlakaMTha mujhumadAra athavA pataamAtya ! 2. rAmacaMdra tribaka sumanta (Accountant) (Foreign minister ) che. araNajI datte suranIsa athavA patasaciva | 3. rAvajI nirALa nyAyAdhIza (.Corresponding minister), ( Chief justice ) 4. dattAjI niMbaka maMtrI (Finance (Finance | 4. radhunAtharAva paMDita rAva minister ) I (Ecclesiastical minister ) darabAramAM mukhya pradhAna moropaMta pezvAe 7000 henathI mahArAjane suvarNasnAna karAvyuM. nirAjI nIlakaMTha mujumadAre 7000 henanuM mahArAjane najarANuM karyuM. bIjA be pradhAnoe dareke 5000 honanuM najarANuM dharyuM ane evI rIte dareke potAnI zakti pramANe najarANAM ApyAM. piorTugIjha, Daca ane aMgreja elacIoe najarANuM karyA. rAjyAbhiSekane kharaca Azare 4 karoDa ane 26 lAkha rUpiyA thayAnuM zro. sabhAsada jAhera kare che. . rAjyAbhiSeka samAraMbhamAM AkhA bharatakhaMDanA nAmAMkita vidvAno, mahAna sAdhusaMta, nAmIcA phakIre vagerene mahArAje AmaMtraNa mokalIne bolAvyA hatA. kAzInA suprasiddha saMnyAsI zItalapurI, pilAdapuranA prasiddha paramAnaMda gosAI ane tribakezvaranA nAmIcA nArAyaNa paMDita vagere ghaNA A samAraMbhamAM padhAryA hatA. mahArAje A mAnavaMtA parANuone yogya sarakAra karyo hato. A samAraMbhane aMge keTalAka evA banAvo banyA che ke je jyAM sudhI hiMdusthAno ane hiMdueno itihAsa chavo raheze tyAM sudhI jhaLakatA raheze. A banAva nIce pramANe che. 1. rAjyAbhiSeka vagere samAraMbha karI mahArAje rAjyacihno dhAraNa karyA ane potAnA guru zrI rAmadAsa svAmInuM smaraNa hiMdurAjya sattA athavA hiMdavI svarAjya sAthe kAma karavA mATe mahArAje pitAne vAvaTo-jhaMDo bhagavA raMgane rAkhyo. marAThAonA vAvaTAne Aje paNa " bhagavo jhaMDo " kahevAmAM Ave che. - 2. rAjyAbhiSeka samAraMbha thayo te divasathI mahArAje na zaka zarU karyo. e zakane "zivazaka' ke zivAjI zaka" ke "chatrapati zaka" nAma na ApyuM. A zakanuM nAma mahArAje "rAjyAbhiSeka ka" ApyuM. A nAma uparathI mahArAjanI rASTrIya bhAvanA cekhe cAkhI dekhAI Ave che. pitAnI jAtane mATe kIrti ke prasiddhi meLavavA mATe mahArAjanA prayatna na hatA. pitAnuM nAma amara karavAnI emanI dAnata na hatI. emanI bhAvanA te rASTrIya hatI. mahArAje je badhuM karyuM te pitAnA aMgata lAbha mATe ke svArtha sAdhavA mATe karyuM na hatuM paNa emane mukhya hetu to hiMdutvanuM rakSaNa karavAne hate. dezane julamI gUMsarImAMthI choDAvavAne hato. hiMdanI prajAnI mukti mATe emanI hilacAla ha A banAvo upara jhINI najare vicAra karyAthI jaNAI Avaze. 2. jema jema jarUra paDatI gaI tema tema rAjyavyavasthA mahArAja badalatA hatA paNa e vyavasthAne kAyamanuM rUpa ApavAmAM AvyuM na hatuM. gAdI sthapAI ane rAjyAbhiSeka samAraMbha thaye te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM] che. zivAjI caritra prasaMge emaNe potAnA rAjyanA vahIvaTanI, kArabhAranI dizA vagere nakkI karIne ane prajAne sukhadAyaka nIvaDe evI paddhati goThavIne, rAjA ane prajAmAM mIThAza vadhatI jAya evI janAo amalamAM mUkIne, prajA AbAda thAya ane garIba resAya nahi evI rItane baMdebasta karIne, mahArAje hiMdavI svarAjyane pAya bahu majabUta karyo hate. A navI sthapAyelI sattA e hiMdavI svarAjaya che e najara sAme rAkhI rAjyanA aneka khAtAnAM nAme musalamAnI paddhatinA hatA te badalIne tevAM nAmane badale emaNe saMskRta nAme nakkI karyA ane rAjyAbhiSeka prasaMge jAhera karyA. dezI bhASA upara paradezI bhASAnuM uparIpaNuM e dezane nukasAnakartA che, rASTrIyatvane hAnIkAraka che e mahArAja samajI gayA hatA. dezanI bhASA upara paradezI bhASA prabhutva meLavI jAya ane dezI bhASA jaruranA, roja vaparAzanA, mahattvanA zabdo vagaranI bhIkhArI banI jAya ane dezI bhASAmAM bolatI vakhate paradezI zabdano upayoga karavAnI mANasone pharaja paDe evI sthiti thAya e mahArAjane atyaMta zaramabhareluM ane asahya lAgyuM. dezI bhASAmAM paradezI zabdo ghusADI ghAlavAthI dezI bhASAnuM gaurava ghaTe che ane dezI bhASA upara paradezI bhASAnuM prabhutva vadhatuM jAya te dhIme dhIme vadhatAM vadhatAM te eTale sudhI vadhI jAya che ke te rASTrIyatvane paNa nukasAna karanAra nIvaDe che. 7. mAtA jIjAbAIne svargavAsa. rAjyAbhiSeka samAraMbha bahu AnaMdathI nirvile pAra paDyo. mAtA jIjAbAIe potAnA putrane mAthe rAjamagaTa potAnI AMkhe joyo. jIjAbAIne pitAnuM jIvana dhanya thayuM lAgyuM. je mAtAe pitAnA mArA putranuM jIvana ghaDavAmAM bahu AgaLa paDato bhAga bhajavyo hato, je mAtAe putra zivAjIne gaLathuthImAM ja zaurya, sAhasika vRtti, hiMmata, hiMdutva mATe abhimAna vagere sadaguNonuM pAna karAvI hiMdu dharmanA uddhAra mATe taiyAra karyo hato, te mAtA pitAnA putrane prabhAvazALI, prasiddha ane prakhara dezabhakta thayele jue to tene keTale ane keve AnaMda thAya tathA tenA AtmAne ke saMtoSa maLe enI to phakta kalpanA ja karavAnI rahI. pitAne pyAro putra sarvasvane bhoge paNa hiMdutvanuM rakSaNa karavA taiyAra thAya, hiMdu dharmanI lUMTAtI Ijjata sAcavavA medAne paDe, hiMdu strIonAM ziyaLa lUMTAI rahyAM hatAM te aTakAvavA mATe prANa pAtharavA taiyAra thAya. musalamAnonI lamI cUMsarImAMthI resAtI choDAvavA jAmelI sattA sAme jaMga pokAravA taiyAra thAya e hetuthI mAtA jIjAbAIe zivAjI mahArAjane bacapaNamAMthI ja taiyAra karyo hate. zivAjI mahArAja sAcA kSatriya tarIke dezano uddhAra karavA kamara kase te mATe hiMdutva mATenuM abhimAna emanAmAM mAtA jIjAbAIe preryuM hatuM. potAnA prayatna pUrNapaNe yazasvI nIvaDelA joI mAtA jIjAbAIne jIvanasAphalyano pUrepuro AnaMda thayo. hiMduonuM hita sAcavavA mATe, hiMduonI hayAtI mATe, hiMdu dharma upara atyAcAra gujAranAra musalamAnI sattAne teDavA mATe, hiMdavI svarAjya sthApavAnA vicAramAM mahArAjane mAtA jIjAbAIne pUrNa Teko hatA, pUrNa madada hatI. musalamAnI sattAo sAme mahArAje bhAre jaMga zarU karyo hato. temAM jyAre jyAre nAsIpAsInI ghaDIo AvatI tyAre tyAre A sAdhvIe beya dhyAnamAM rAkhI kemaLa hRdayane pASANuta banAvI putra mATeno prema paNuM saheja dUra karI mahArAjamAM utsAha preryo hato. aneka Aphata, aDacaNe ane agavaDonI bhaThThImAMthI pasAra karAvIne je putrane hiMdutvane sAce tAraNahAra banAvyo hato te putrane rAjyAbhiSeka samAraMbha jIjAmAtAe pitAnI najare joyo ane potAnI jiMdagInuM kartavya puruM thayuM ema mAnyuM. rAjyAbhiSeka samAraMbhanI dhAmadhumamAM paNa mAtA jIjAbAI e khUba zrama lIdhA hatA. A zramathI e tadana thAkI gayAM hatAM ane samAraMbha pUro thayA pachI thAka ane zramane lIdhe bahu ja becena banyAM hatAM. mahArAje mAtAnI nAdurasta tabiyata sudhAravA mATe tarata ja cAMpatA IlAjo levA mAMDyA. auSadhopacAra, sevA, sAravAra, vagerene baMdebasta tarata ja karavAmAM AvyuM. japa, jApa, pUjA, arcA vagere paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54ra che. zivAjI caritra [ prakaraNa 7 muM ciMtAtura banI gayA te sattAdhIza prabhunA karavAmAM AvyAM hatAM. mahArAja potAnI vahAlI mAtAnI mAMdagIne lIdhe ati hatA. manuSya prayatnamAM kAI jAtanI khAmI nahatI, paNa janma ane maraNanI derI hAthamAM hoya che. A khAkhatAmAM mANasa lAcAra heAya che. sevA ane upacAra pUrepurA hovA chatAM A sAdhvI devI mAtA jIjAbAI, marAThAonA rAjyadvArI itihAsanA pAyA nAMkhanAra, yAdavamULamAM janma pAmelI, sisodiyA kSatriya vaMzanI kuladIpikA rajapUta strIne zAle evuM jIvana gujArI, hiMdutvanI sevA karavA mATe zivAjI mahArAja jevI vyaktine taiyAra karI, peAtAnI 80 varasanI vaye 1674 nA juna mAsanI 18 mI tArIkhe A duniyA cheADI svagavAsI thayAM. maraNa samaye mAtA jIjAbAInI pAse 25 lAkha heAnanI puMjI nIkaLI. A puMjI zivAjI mahArAjane maLI, mahArAje vahAlI mAtAnA maraNu mATe bhAre zAka karyAM. dAna dharma vagere karI A AjJAdhAraka putre mAtAnI uttarakriyA ATApI. mahArASTranA itihAsamAM rAjyaddArI mutsaddI, hiMmatakhAja, dIdraSTi ane kunehabAja strIomAM mAtA jIjAbAI agrasthAna bhogave che. zivAjI mahArAjanA rAjyAbhiSeka samAra'bhathI hiMdanI prajAnA bahu meTA bhAgane AnaMda thayA. hiMdusthAnanI ghaNI sattAone sASa thayA paNa keTalIka sattAene tA AthI bhAre ajA thayA. zivAjI mahArAjanA rAjyAbhiSeka samAraMbhathI vadhAremAM vadhAre dukha to mugala zahenazAha auraMgajhebane thayuM. bijApura ane geAvaLakAMDAvALAone A samAra'bhathI aMtarane AnaMda teA hateA ja niha paNa zivAjI auragajhebane kaTTo verI hatA, tethI mugalAnuM baLa marAThAonI sattA tADavAmAM vaparAze ane teTale darajje e e sattAe sahIsalAmata raheze e hetune najara sAme lAvI A banne sattAoe A samAraMbhathI sASa mAnyA hatA. cAlAkI, caturAI, mutsaddIpaNuM, kuneha, yukti, baLa vageremAM aura'gajhebathI zivAjI mahArAja kAI rIte utaratA na hatA. vadhArAmAM aura 'gajhebanI sattA jAmelI hatI, enuM lazkara jabaruM hatuM, enuM rAjya bahu mADhuM hatuM, enI kumake bahu baLIA rAjyA hatAM. A sthiti hAvA chatAM auraMgajhebane khaLatA rAkhI mahArAja pAtAnuM dhAryuM karI gayA. mahArAje marAThAemAMthI zaktivALI prajA banAvI. aneka prasaMge e prajAne kaseATIe caDAvI emanAmAM jabareza AtmavizvAsa pedA karyAM ane hiMdutvanA rakSaNa mATe hiMdavI svarAjyanI sthApanA karI. auraMgajheba jevA baLIAnI sAthe e hADamAM paDyA hatA. emaNe auraMgajheba sAme bAtha bhIDI hatI. Akhare jAmelI musalamAnI sattAne narama karI zivAjIe rAjya sthApana karyuM, tethI auraMgajhebane bhAre dukha thayuM. 8. pATugIjha mulakA upara marAThAonI karaDI najara. mAtA jIjAbAInA maraNanA mahArAje bahu zAka karyAM. mAtA pratye mahArAjane keTaluM mAna hatuM ane keTalo prema hatA te ApaNe aneka prasaMgeAe joyuM che. mAtAnA maraNathI mahArAjanuM aMtaHkaraNa ghavAyuM hatuM paNa rAjakIya banAvAe emanuM dhyAna vasAI tarapha khecyuM, vasAInA gALAmAM hiMdue upara Aphata AvI paDI hatI. hiMdu samAjamAM jaDa dhAlIne beselI keTalIka nukasAnakAraka ruDhioe ane hiMdu samAjamAM dhara karI beselI keTalIka AtmadhAtI mAnyatAee, jagatane dAkhaleA besADe ane karADI prajAne pATha zIkhave te jagatanA aneka dharmoM ane pRthAne paNa UMcA mArga dekhADe evA hiMdu dharmAMte, eka rAMDIrAMDanuM khetara, nakhaLAnuM sthAna ane bInavArasI milkata banAvyAM hatAM. AkhA hiMdusthAnamAM musalamAne sattAnA jorathI hiMduene vaTalAvavAnuM kAma dhamadhokAra karI rahyA hatA ane vaLI vasAInA gALAmAM porTugIjha lokoe hiMduone jora julamathI vaTalAvavAnuM zarU karI dIdhuM hatuM. * vasAInA gALAmAM AjubAjunA gAmAnAM hiMdu leAkA upara pATu gIjhoe bhAre dhmANa karavA mAMDayuM che ane temane jorajulamathI khristI dharmImAM vaTalAvavAmAM Ave che' evI khakhara hiMdutvanA abhimAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu 7 maiM ] che. zivAjI caritra 43 ane tAraNuhAra vIra zivAjI mahArAjane maLI, mahArAje tarata ja saradAra mArApata piMgaLene 10 hajAra mANusenA lazkara sAthe pATugIjho upara melyA. merApata piMgaLee vasAInI najIka peAtAnI chAvaNI nAMkhI. hiMdu upara karavAmAM AvelA dabANu mATe porTugIne eNe javAba mAMgyA. e sabaMdhamAM pATu*gIjha amaladArane ceAtha ApavA jaNAvyuM. porTugIjhoe merApatanA saMdezA dhyAnamAM lIdhA ane kAI jAtanI dalIlamAM utaryAM vagara mAreApatane ceca ApI sASyA. phrAnDAnA gherA. mahArASTramAM navI hiMdu sattA sthapAI tethI AdilazAhI saradAra ane mutsaddIone aMdarathI te dhaNI khaLatarA thaI hatI. eka teA navI sattA sthapAI tethI bijApurane dilagIrI thai ane temAM vaLI hiMdu sattA sthapAI tethI te jakhamamAM maracu` bharyAM jevuM thayuM. mahArAjaneA rAjyAbhiSeka samAraMbha eTale hiMdutva rakSaNa mATe hiMdu sattA sthapAyAnA DhaMDherAja hatA ane ene musalamAno sattAoe eka rItanA paDakAraja mAnyA hatA. marAThAe A vakhate prabaLa ane zaktivALA naheAta ane emanuM jora jAmeluM nahAta tA mahArASTranI musalamAna sattAoe A samAra`bhamAM aneka AphtA ANI hAta, keTalAMe vighnA ubhAM karyAM. hAta, paNa e tAkAnA macAvavAnI zakti e sattAemAM hatI paNa tenuM,pariNAma khamavAnI tAkAda emanAmAMthI ekanI paNa na hatI. marAThAonA rAjyAbhiSeka samArabha mATe potAnA dilanI dilagIrI ane baLatarA ceAka kRtimAM batAvavAnI AdilazAhImAM zakti nahatI. A vakhate bijApuramAM zivAjI mahArAja sAme mAthuM UMcuM karavAnuM baLa nahatuM. A badhA sa'jogAne lIdhe bijApura bahAranI miThAza batAvI rahyuM hatuM. zivAjI mahArAja paNu jANatA hatA ke A badhuM pattta nI hai-mItarajA maLavAna jJAne' nA jevuM ja che. madhutiti niAtre dakSe tu dAdaham|| 'mukhamAM sAkara-jhera kALaje' evA mANusAnI jALamAM mahArAja phasAI jAya evA na hatA. aMtaramAM kAtara rAkhI bahArathI miThAza batAvanArAothI chetarAya evA na hatA. saMjogeA pratikULa hAvAthI lAcAra banIne bijApuravALAe mahArAjane kheDatA na hatA paNa vahelI take chAtI upara caDI besavAnI taiyArI karI rahyA hatA. bijApuravALAe ceAthanA nANAM mahArAjane bharapAI karyA nahatAM, tethI marAThAo krodhe bharAyA hatA ane bijApurane sIdhA karavAneA ghATa ghaDI rahyA hatA eTalAmAM phAMDAnA musalamAna sUbedAre mahArAjanA mulakanA masurAnA rahevAzI eka zrImaMta vahepArI narasAne giraphatAra karyAM. mahArAjane A banAvanI khabara thatAMja e ati krodhe bharAyA. mahArAja A banAva muge mADha sAMkhaze nahi enI sUkhedArane khAtarI hatI. sUkhedAre phoMDA killAne dArUgALA ane yuddhanI sAmagrIthI saMpUrNa sajja karyAM. vahepArI aMgrejo pAse sUbedAre tApa vagerenI paNa mAgaNI karI. zivAjI mahArAje bijApuranA mulakA upara caDAI karavAnuM nakkI karyuM ane phAMDA killAne gherA dhAlavAnA nirdhAra karyAM, siMhagaDha ane padghALAnI mAphaka phrAMDA killo paNa mahattvanA hatA. A killA upara dareka sattAnI najara hatI ane AvA mahattvanA killA upara vAravAra Aphata Avye ja jatI. A killAe paNu pAtAnA mAlIke vAraMvAra badalyA hatA. i. sa. 1675 nA mA mAsamAM marAThAoe dakSiNa kAMkaNanA bijApuranA tAbAnA mulako upara caDAI karI. mahArAje marAThA saradAra aNNAjI dattopatine 2000 dhADesavAra ane 7000 pAyadaLa sAthe kAMDA upara mokalyA. musalamAna killedArane marAThAonA baLanA khyAla hatA eTale eNe kumaka mATe bijApura ane gAvA tarapha saMdezA meAkalyA ane marAThAonA gherAnI sAme bAtha bhIDI. A killedAra bahu hoziyAra ane hiMmataJAja hatA. eNe killA bahu yuktithI marAThAonA mArA sAme laDAvyeA. saradAra bahilAlakhAna mATuM lazkara laI phAMDAnA bacAva mATe bijApurathI nIkaLyA. marAphAone Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakaw che. zivAjI caritra prakaraNa 8 A kumakanI khabara paDatAM ja emaNe bahilola khAnanA AvavAnA rastAo rokI dIdhA. meTAM moTAM vRkSo toDIne marAThAoe bijApurathI AvavAne mArga baMdha karI dIdho. yupriyaktithI AvatI madada aTakAvavAnA marAThAoe khUba prayatna karyA hatA. phaDa kilAnI madada aTakAvavAno marAThAoe bhAre prayatna Adaryo hato. araNAi datAne pheDa tAkIde kabaje karavAno saMdezo paNa mokalyo. bijApuravALAo koMDA killAne mahattva jANatA hatA. bahilola khAna teMDAne ghero uThAvavA Atura hatA paNa enI jhaDapa marAThAonI yuktio AgaLa TakI zakI nahi. aneka aDacaNe ane ApadAo veThIne paNa bahilelakhAna mIraja sudhI lazkara sAthe AvI pahoMcyo hato. bahilelakhAna pheDe javA mATe mIrajathI nIkaLe te pahelAM te I. sa. 1975 nA eprIlanI 17 mI tArIkhe pheDA killAne AbAda suraMga lagADI marAThAoe sara karyo. A saMbaMdhamAM aMgreja koThIvALAoe to kahyuM che ke zivAjI mahArAje bahilola khAnane 50 hajAra hananI lAMca ApIne pAchA kADho hato. pheDAne kille marAThAoe kabaje karyo e vAta emAM khAsa mahattvanI che. phaoNDA sara karyA pachI marAThAoe kekaNane bijApuranA tAbAnA mulakane keTaloka bhAga tAbe karyo ane kAravAra lUMTayuM. tyAra pachI mahArAjanA lazkare eTagiri ane bhAgAnagaranI najIkanA keTalAka bijApurI gAme lUMTyA ane e lUMTa phaMDA killAmAM mokalavAmAM AvI. mahArAjanA lazkaranI bIjI eka TukaDI musalamAno mulaka jItavA nIkaLI hatI temaNe hoMsapeTa kaMTayuM ane Azare 2 lAkha honanI kiMmatano mAla kabaje karyo. 2000 gheDesavAronI TukaDI laIne dattAcha nIkaLyo hato teNe ko9hApura ane rAyabAga pAsethI khaMDaNI lIdhI. prakaraNa 8 muM 1. mugala mahAe pharI pAchA raNamAM 4. bahAdurakhAna ane bijApuranA manasUbA 2. zivanerI kiTale. 5. bahAdurakhAnanI dayAmaNI dazA. 2. AdilazAhIe zivAjI mahArAja sAthe 3. mahArAje mugalone hAthatAlI ApI salAha karI. 7. netAjI palakaranI zuddhi. 1. mugala marAThAone pAchI jAmI. e hArAje rAjyAbhiSeka samAraMbha nirvine pAra pADyo paNa tethI kaMI emanA jIvananI kheMcatANa che ane dhamAdhamI ochI na thaI. emanA duzmane emanI caDatIthI bhaDake baLatA. IrSAkhoro ane emanI sattA jAmavAne lIdhe jemanI hayAtI AphatamAM AvI paDI hoya evA zatruo emane japIne besavA de evA na hatA ane rAjyagAdI sthapAyAthI emanI javAbadArI bevaDAI hatI enuM emane pUrepuruM bhAna hatuM eTale e japIne bese evA na hatA. A samAraMbha pUre thatAM ja emaNe pitAne kAryakrama ghaDI kADhavA tarapha dhyAna doDAvyuM. rAjyAbhiSeka samAraMbhamAM vidane nAMkhavAnI auraMgajhebanI bhAre IcchA hatI paNa dakSiNanA mugala pratinidhimAM A samAraMbhane aTakAvavAnuM pANI na hatuM. zivAjIne pitAnI sattA prabaLa karavA mATe joItI phurasada na ApavA mahArASTranA mugala pratinidhione dilhIthI ghoMcaparoNA thayA ja karatA hatA. kAMkaNapaTTInA zivAjI mahArAjanA mulaka upara caDAI karavA maga vAraMvAra prayatno karatA paNa mahArAje DuMgara ane khI nA rastAne pAke baMdobasta karI dIdhuM hatuM, eTale mugalone vAraMvAra nirAza thavuM paDatuM. rAjyAbhiSeka samAraMbha bahu suMdara rIte pAra paDyAnA samAcAra sAMbhaLIne auraMgajhebanA haiyAmAM tela reDAyuM. zivAjIe dhIme dhIme AgaLa vadhatAM vadhatAM eka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM] che. zivAjI caritra prabaLa hiMdu sattA sthApI ane e sattA musalamAnI sattAnA mULa DhIlA karaze e auraMgajheba samajI gayA hatA. ene A samAcAra vajapAta jevA lAgyA. auraMgajheba pote uttaranA keTalAka gUMcavAyelA kakaDAnA ukelanA kAmamAM na rokAyo hota to jAte AvIne A navI sattA sthApavAnA samAraMbhane toDI pADavA enAthI banatuM karata. mugale have marAThAnA mulaka upara caDAI karaze, halA karaze, chApA mAraze. navI sthapAyelI hiMdu sattAne DhIlI karavA kamara kasaze evI mahArAjanI dhAraNA hatI eTale emaNe duzmana hale kare te pahelAM ja enA upara hala karI thanArI laDAI duzamananA mulakamAM karavAne nirdhAra karyo. mahArAja rAjyAbhiSeka samAraMbhamAM guMthAyA hatA, chatAM AdilazAhI, kutubazAhI, mugalAI vagere sattAonI hilacAla baha bArIka daSTithI nihALI rahyA hatA. I. sa. 1674 nA unALAmAM dilerakhAnane bAdazAhe dakSiNathI pAchA lAvI lIdhAnA samAcAra marAThAone maLyA tyArathI ja teo mugala chAvaNI upara chApa mAravAne vicAra calAvI rahyA hatA. A vakhate eTale rAjyAbhiSeka pachI bhara comAsAmAM marAThAoe mugala chAvaNI upara hale karavAnuM nakkI karyuM ane julAI mAsamAM 2000 marAThAoe bahAdurakhAnanI chAvaNa upara chApo mAravAne dekhAva karyo. mugalee taiyAra thaIne bahAdurakhAnanI saradArI nIce jyAre marAThAo upara hamale karyo tyAre marAThAoe dhIme dhIme pAchA pharavA mAMDayuM. marAThAo nAsavA lAgyA eTale mugalee emanI pUTha pakaDI. marAThAoe duzmanone potAnI pITha upara lIdhA ane yuktipUrvaka jarUra paDe tyAM bamaNa dekhAva karI mugala lazkarane chAvaNIthI dUra kheMcavA mAMDayuM. marAThAo bahu ja kunehathI mugala lazkarane chAvaNIthI 50 mAIla dUra laDatA ane hAratA laI gayA. mugala lazkarane moTo bhAga marAThAonI pAchaLa khUba dara gayo eTale goThavaNa karyA mujaba 7000 marAThA sipAhIo sAthe zivAjI mahArAje mugalenI chAvaNa upara acAnaka chApo mAryo ane mugala chAvaNa lUMTI. dilhInA bAdazAhane najarANuM karavA mATe bahAdUrakhAna ati uttama ghoDI lAvyo hato te paNa zivAjI mahArAjanA kabajAmAM AvI gayA. mugala khajAnAne kabajo marAThAoe lIdho. 200 suMdara ghoDA ane eka karoDa rUpiyA mahArAje kabaje karyo ane mugala chAvaNInA taMba, DerA, rAvaThIo vagere sAmAna bALI bhasma karyo. piDagAmanI mugala chAvaNI luMTayA pachI marAThA lazkaranI eka TukaDI rAmanagaranA keLI mulakamAM thaI surata tarapha javA nIkaLI. keLI rAjAnA 42 hajAra keLIo marAThAonI sAme thayA. maraThiAoe rasta meLavavA mATe kALI rAjAne Azare 1 lAkha rUpiyAnI lAMca ApI paNa enuM pariNuma marAThAone lAbhakAraka na nIvaDayuM. Akhare marAThAonuM A lazkara pAchuM vaLyuM ane mahArAjanA lazkaranI sAthe joDAI javA mATe auraMgAbAda tarapha AvyuM. 1674nuM comAsuM puruM thatAM ja zivAjI mahArAja jAte lazkara laI ghATamAM thaI auraMgAbAdanI AsapAsano keTaleka mugala mugaka lUMTI bAgalANa ane khAnadezamAM AvyA. khAnadezamAM mahArAje thoDA divasa mukAma rAkhe. eraDelathI Asare 10 mAIla dUra AvelA dharamagAma zahera upara marAThAoe hale karyo. A gAmamAM aMgrejonI keDI hatI. mugala amaladAra katabuddInakhAna pezagIe marAThAone sAmano karyo. A amaladAre mugala mulaka sAcavavAnA ghaNA prayatno karyA paNa marAThAonA jabarA lazkara AgaLa enuM kaMI cAlyuM nahi. marAThAonI laDAImAM kutubuddIna hAryo ane enAM 400 mANase mAryA gayAM. marAThAonA mArA AgaLa enAthI na TakAyuM eTale e dharamagAmathI nAThe ane auraMgAbAda jaIne eNe Azraya lIdhe. 2. zivanerI kille. dharamagAma ane enI AjubAjunA mugala mulakane nAza karI mahArAja nIkaLyA ane emaNe 69 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 che. zivAjI caritra [ praz>= B jInnara najIka mukAma karyAM, je killAmAM mahArAjanA janma thayA hatA te zivanerI killA hajI yavAnA hAthamAM hatA. e kabaje karavAnA prayatnAmAM marAThAo phAvyA na hatA ane evA mahattvane lei kabaje marAThAoe hajI sudhI na karyAM e vAta mahArAjanA manamAM khaTakI rahI hatI. jInnaramAM chAvaNI paDI hatI tyAre mahArAje zivanerI killA upara hallA karavAnA vicAra karyAM. A killA mATe marAThAoe karelA prayatnamAM yaza na maLyo eTale A vakhate bahu vicAra karIne hallAnI taiyArI karI, peAtAnA lazkaramAMnA cunaMdA yehAe mahArAje cUMTI kADhayA ane emanI eka TukaDI eka kasAyelA saradArane havAle karI zivanerI upara ravAnA karI. saradAra anubhavI ane kasAyelA hatA, eTale eNe barAbara gaDhavaNu karIne vyUharacanA karI killA upara hallA karyAM. marAThAonI mAnyatA hatI ke jInnara tarapha marAThAonI chAvaNI paDI che eTale mugalA zivanerI killAmAMnuM sadhaLu' lazkara marAThAonI chAvaNI tarapha ravAnA karaze ane killA lazkara vagaranA raheze. killAmAMnuM lazkara jInnara taraph marAThA chAvaNI upara chApA mAravA agara marAThAonI cheDatI karavA jAya te takano lAbha marAThA ke tA killA kabaje karavAmAM emane bahu anukULa ane saheluM thaI paDe ema emane lAgyuM hatuM. marAThA saradAra yuktibAja hatA, paNu zivanerI killAnA mugala kiledAra enAthI e vadhAre yuktibAja ane kunehavALA hatA. eNe anekapherA marAThAonI cAlAkI anubhavI hatI. marAThAonA peMtarAthI e ajANu na hatA, eTale eNe killAnA rakSaNa mATe joI e teTaluM lazkara rAkhIneja bIjI TukaDIe junnara tarapha ravAnA karI hatI. killedArane khAtamI maLI ke marAThAe AvI pahoMcyA che ane dAraDAMnI nIsaraNI vaDe killAneA kATa caDI rahyA che eTale eNe killAnA bacAva karavA mAMDyo. killedAre marAThAo dAraDAMnI je nIsaraNIonI madadathI upara AvI rahyA hatA te nIsaraNIonAM dAraDAM kApI nAMkhyAM ane marAThAone sakhata mAra mAravA mAMDyo. keTalAkane giraphtAra karyo, keTalAka upara caDatAM doraDuM kApavAthI nIce paDI maraNu pAmyA, keTalAka jhapAjhapImAM dhavAyA ane vIragatine pAmyA. mugala killedAre kunehapUrNAMka killAnA bacAva karyAM. marAThA zivanerIne killA jItavAnA A prayatnamAM niSphaLa nIvacA. je killAmAM mahArAja pote janmyA hatA te kille marAThA sara na karI zakayA. I. sa. 167panI zarUAtamAM marAThA lazkaranI najara kAnhApura taraph vaLI. Azare 3000 marAThA dhoDesavAreAnI eka TukaDI saradAra dattAjInI AgevAnI nIce kAlhApuranA gALAmAM gaI ane mAM lUTATa zarU karI. kAlhApura zahera lUTavAnA dattAjIe dhATa kyo paNa marAThAone bahu moTI rakama ApI pAchA kADhavAmAM AvyA. marAThAoe kAApura cheDI dIdhuM ane e gArageATI najIka seAna gAma upara gayA. ahIM paNu marAThAone mATI rakama ApavAmAM AvI eTale marAThAoe e gAmane na lUMTayuM. marAThAo AvI rIte musalamAnI sattA nIcenA mulakA lUTI rahyA hatA te vakhate mugala lazkara kalyANu zahera upara dhasI AvyuM ane zaherIonA saMkhyAbaMdha makAne bALyAM, lUMTamAM ane ghaNAne herAna karyAM. A zaheramAM keTalAka kheAjAe rahetA hatA, temanAM dharA paNa mugala lazkare khALI nAMkhyAM. A mugala DallAnI khabara maLatAMja marAThAo, prajA ane mulakanuM rakSaNa karavA mATe dAMDI AvyA. marAThA kalyANu AvI paheAMcyA eTale tarataja mugale pobArA gaNI gayA ane marAThAoe zaheranA mbajo lIdhA. 3. mahArAje mugalAne hAthatAlI ApI. mugalAne jarA sakhaLaDakhaLa karavAnA mahArAjane vicAra thayA. mugala sUkhedAra bahAdurakhAna DhIlA thaI gayA hatA paNa ene maraNiyA karavAne mahArAjanA jarAe vicAra na hatA. mahArAjane lAgyuM ke dakSiNanA ? mugala amaladArA marAThAonI sAme laDavA mATe bhAre taiyArI karI rahyA che tyAre mugala lazkaranI uzkerAyelI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 muM] che. zivAjI caritra pa47 lAgaNI narama pADavA mATe kaMI yukti rodhI kADhavAmAM mahArAjanuM magaja guMthAyuM. Akhare e phaLadrupa bhejAe mArga zodhI kADhyo. sulehanI vAta zarU thavAthI mugala lazkaranuM dhyAna te tarapha derAze ane marAThAone kacAvA mATe taiyArImAM mugala amaladAre dhImA paDI jaze evuM mahArAjane lAgyuM ane emaNe e akhataro ajamAvavAnuM nakkI karyuM. mahArAja pote suleha mATe taiyAra che evI vAta phelAvA mAMDI. baMne vacce sulehanA saMdezAo zarU thaI gayA. bahAdurakhAna thAkI gayA hatA ane zivAjI mahArAja sAme laDavAnI jarAe IcchA na hatI. enuM lazkara paNa narama paDI gayuM hatuM ane mAthe pharaja AvI paDe teja veTha utAravA mATe laDe evuM moLuM paDI gayuM hatuM. lazkaranA mANase te ArAmanI jhaMkhanA karI rahyA hatA. keme karIne marAThAo sAthe meLa thAya te japIne besAya evI IcchA rAkhatA hatA. zivAjI mahArAja suleha karavA taiyAra che e vAta sAMbhaLIne mugala lazkaranA sipAhIo te rAjI thaI gayA hatA. bahAdurazAha paNa salAha karavA Atura hatA eTale zivAjI mahArAjanI IcchAthI te ene bahu AnaMda thaye. ene joItuM hatuM ane vaide kahyuM enA jevuM thayuM. AvI rItanI sulehanI vArtA, carcA ane saMdezAothI bahAdurakhAna laDAInI taiyArIomAM DhIla paDavo. marAThA mugale vacce saMdezAo cAle che e vAtethI lazkaranA sipAhIomAM paNa eka prakAranI nabaLAI AvI gaI. mahInAo sudhI mahArAje mugalene saMdezA calAvIne AzAmAMne AzAmAM ja rAkhyA. zivAjI mahArAjano bIjo maTe ane mutsaddIpaNune udeza A saMdezAo calAvavAmAM e hatuM ke AdilazAhI pAsethI pitAnA killAmAM dArUgoLo, hathiyAra, annasAmagrI vagere bharAvI ane evI sthiti pedA karavI ke jethI AdilazAhI mahArAjanI IcchA mujaba karavA taiyAra thAya. mugalo sAthe marAThAo salAha karaze te AdilazAhIne kacaDI nAMkhatAM vAra nahi lAge e vAta te te vakhate badhA mutsaddIo samajI gayA hatA, eTale mugala sAthe salAhanA saMdezAonI vAta bahAra carcAya te AdilazAhInA mutsadIo jarA DhIlA thaI jAya. AvA saMdezAnI asara AdilazAhI upara thAya ane tethI AdilazAhI marAThAone namatuM Ape e paNa mahArAjane uddeza hatA. mahArAjanA dhAryA mujaba ja pariNAma AvyuM zivAjI mahArAje sulehanA saMdezAnA badhA dekhAve barobara karyA. zivAjI mahArAjanI sUcanA mujaba bahAdurakhAne zahenazAha tarapha sulehanA saMbaMdhamAM lakhANa karyuM ane AgrahathI zahenazAha taraphanuM pharamAna paNa maMgAvyuM. je kAma sApta karavA mATe mahArAje mugale sAthe salAha karavAnI vAte zarU karI hatI ane je uddezathI zarU karI hatI te uddeza A pharamAna AgethI AvI pahoMcatAM pahelAM ja sadhAI gayo hato. bahAdurakhAnanI sUcanA mujaba dilhIthI pharamAna AvI gayuM eTale bahAdurazAha bahu rAjI thayo ane eNe zivAjI mahArAjane khAsa amaladAre mekalIne saMdeze kahevaDAvyo ke " zahenazAha AlamagIra tamArA upara prasanna thayA che. tamArI badhI kasura emaNe mApha karI che ane tamArI mAgaNI mujaba tamArI sarata kabula karIne pharamAna mokalAvyuM che te levA mATe tamAre AvavuM.' mahArAje A saMdeze sAMbhaLIne smita karyuM ane kahyuM " mugalee evo kaye digvijaya mArA upara meLavyo che ke e dabANane vaza thaIne huM salAha karavA taiyAra thAuM athavA zahenazAhI pharamAna svIkAravA AvuM. tame kazuM karI zake ema nathI. AvyA che tema AbarUbhera pAchA cAlyA jAo nahi te kaI AbarU khAI besazo." AvI rIte AvelA mugala amaladArane mahArAje pAchA kADho. mahArAje calAvelI yukita saphaLa nIvaDI. emanI dhArI bAjI paNa gaI ane mugalene hAthatALI ApIne . mahArAja AbAda segaTI mArI gayA. 4. bahAdurakhAna ane bijApurInA manasUbA, marAThAoe mArelI kRpAthI bahAdurakhAna AbAda banI gayo ane A apamAnathI bahu krodhe bharAya, paNa e krodha azakta mANasane hatA. zivAjI mahArAjane game te rIte kacaDI nAMkhavAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 che. zivAjI caritra prakaraNa 8 muM eNe nirdhAra karyo. bahAdurakhAna have te marAThAone masaLI nAMkhavA bahu ja Atura thayo hato. bijApuravALAone sAdhyA sivAya bIjI paNa jAya ema nathI enI bahAdurakhAnane khAtarI hatI eTale AdilazAhInA sUtradhArone zIzAmAM utAravAnA prayatno eNe karavA mAMDyA, aneka yuktio eNe racI, aneka akhatarAo ajamAvIne eNe khavAsakhAnane sAdhyo ane AdilazAhI ane mugalAInuM lazkara bheguM karI marAThAone kacaDI nAMkhavAnI sUcanA bijApurI mutsaddIo AgaLa mUkI. zivAjIe AdilazAhI, kutubazAhI ane mugalAI e badhAne duzmana che, ene pahelAM pUro karavo joIe ane marAThAone kacaDavA mATe A badhI sattAoe eka thavuM joIe evI vAte calAvI pitAnA kAma mATe anukULa vAtAvaraNa eNe taiyAra karyuM. bahAdurakhAne pote AdilazAhIne sAdhIne zivAjIne kAMTe kADhI nAMkhavAno nirdhAra karyo che ane e te mATe AkAza pAtALa eka karI rahyo che e khabara zahenazAha auraMgajhebane maLI hatI. A nirdhAra sAMbhaLI auraMgajheba bahuja prasanna thayA ane AdilazAhI sattAdhArIone marAThAonI sAme makkama rAkhavA mATe bijApuranI eka varasanI khaMDaNI, je AdilazAhI sattA marAThAonA nAzanA prayatnomAM makkama rahI mugalene madada kare che, jatI karavAnuM jaNAvyuM. bijApurIomAM be pakSa hatA, temAM je pakSa sattAmAM hatA teNe eTale khavAsakhAnanA pakSe mugala sAthe meLa karI marAThAone masaLI nAMkhavAnA manasUbA mugala sUbedAra sAthe maLIne karavA mAMDyA. AdilazAhI ane mugalAI e be sattAo marAThAone dAbavA mATe bhegI thaI. A bhegI thayelI sattAoe saMgaThita baLathI marAThAone thakavyA paNa hota paNa saMjoge pharI gayA. bAjI badalAI gaI. - bijApura darabAranA saradAremAM kusaMpa hato. mahemAMhe bhAre vikhavAda pedA thayo hato. saradAro ane matsadIomAM pakSo paDI gayA hatA. saradAro pitAnA pakSane sattAmAM lAvavA prayatno karI rahyA hatA. bahilakhAna ane pravAsakhAnanA vacce pADApAra paDyo hato. baMne vaccenI kaDavAza vadhatAM vadhatAM zikhare pahoMcI hatI ane bannenA pakSane nAbUda karavAnI bAjIo ramI rahyA. khavAsakhAnane pakSa sattA upara hato paNa bahilakhAna kaMI enAthI gAMjyo jAya evo na hato. eNe paNa enA pakSane majabUta banAvyo hato ane khavAsakhAnane dAbI daI sattAnI lagAma hAthamAM levAnI taka je hato. khavAsakhAne mugale sAthe sAdhale meLa bahilAlakhAnanA pakSane na gamyo tethI ke bIjA koI kAraNasara bahilolakhAne khavAsakhAnane khullI rIte sAmano karyo. eka bIjA sAthenI kaDavAzamAM khavAsakhAna mAryo gayo ane bijApura rAjyane bALa sulatAnanA rakSakapaNAnAM sUtro bahilelakhAnanA hAthamAM AvyA. bijApura darabAramAM A mahattvane pheraphAra thayAthI zivAjI mahArAja sAmenI mugalonI masalata bhAMgI paDI. 5. bahAdurakhAnanI dayAmaNuM dazA. marAThAonI sattAne kacaDavAne mATe bijApuranA khavAsakhAnanI sAthe bahAdurakhAna masalata calAvI rahyo hato e bAbata auraMgajheba pUrI rIte jANato hato ane bijApuravALAne eNe e kAmamAM aneka rIte uttejana paNa ApavAnuM zarU karyuM hatuM. have mugala ane AdilazAhI bhegI maLIne marAThAonI sattAne teDI nAMkhaze ane zivAjI hAryAnA ane marAThAonI sattAnA nAzanA bahu AnaMdanA samAcAra Avaze evAM mIThAM svamo auraMgajheba sevatA hatA. navI sthapAyelI hiMdu sattA be musalamAnI sattAonA jorathI jamInadosta thaze evI khAtarI zahenazAhane hatI. bahAdurakhAna taraphathI A saMbaMdhI karehanA samAcAra sAMbhaLavA zahenazAha Atura hato. Akhare bijApuranI AdilazAhIne sahakAra tUTI paDyo e samAcAra zahenazAhane maLyA eTale e bahAdurazAha upara khIjAya. bahAdurazAha upara garama thavAnA eka pachI eka kAraNe auraMgajhebane maLatAM gayAM. 1. marAThAonI sattA e dakSiNane sUbedAra thayo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM ] che. zivAjI caritra pahe, tyArathI vadhavA lAgI. 2. marAThAonI sattAne dAbI devA mATe mugalee cAMpatA IlAje na lIdhA. 3. zivAjI mahArAjanA rAjyAbhiSekanI taiyArIo thatI hatI tyAre mugaloe e samAraMbha aTakAvavAnA athavA e samAraMbhamAM viddha nAMkhavAnA prayatna na karyo. 4. zivAjIe salAha karavAnI vAta karI mugalene DhIlA karyA te vAta bahAdurakhAna na samajI zako. 5. zahenazAhI pharamAnane mATe bahAdurazAhe mAgaNI karI ane pharamAna AvyuM tyAre zivAjIe pharamAnanuM apamAna karyuM. 6. AdilazAhI sAthe karelI goThavaNa peza na gaI. A badhAM kAraNone lIdhe ane bahAdurakhAnane kArabhAra taddana DhIlo che enI bAdazAhane khAtarI thavAne lIdhe te bahAdurakhAna upara khUba garama thayo hato. dilhIthI zahenazAhe bhAre ThapakAne patra mokalyo te A amaladArane asahya thaI paDyo. eNe marAThAone dAbI daI zahenazAhane rAjI karavAno nirdhAra karyo. marAThAone jamInadosta karavAnI bahAdurakhAnanI IcchA hatI paNa enAmAM eTalI bahAdurI na hatI. marAThA mulaka upara caDAI karavAne mATe eNe pitAnuM lazkara taiyAra karyuM ane 1675nI AkharamAM mugalee kalyANa upara hale karyo ane marAThAonA mulaka jItavA mugala amaladAre ravAnA karyA. 1676nI zarUAtamAM marAThAonI nakkI karelI TaLIo auraMgAbAdanI AjubAjue mugalene satAvavA lAgI. bahAdurakhAne marAThAonI TALI upara caDAI karI ane emane lAsura AgaLa laDAI karI harAvyA. lAsuranI laDAImAM marAThAo hAryA te vakhate zivAjI mahArAja mAMdagIne bichAne paDyA hatA. A mAMdagI bahu lAMbo vakhata cAlI. Asare traNa mAsa sudhI mahArAja mAMdagIne bichAne rahyA. mahArAja mAMdA hatA te daramiyAna marAThA lazkare bijApurathI Asare 40 mAIla dUra AveluM athaNI zahera lUMTayuM. 1676nA eprila mAsamAM mahArAjanI tabiyata sudharI gaI. bijApura darabAramAM dakSiNI musalamAna ane aphagAnanA bahu bhAre pakSa paDI gayA hatA. AdilazAhImAM A pakSone lIdhe bhAre aMdhera cAlI rahyuM hatuM. keIna joDe kAInA pagamAM na hatA. sulatAnanI sattA nAmanI ja rahI hatI. AkhuM rAjya geravyavasthA, baLavA ane bakheDAthI khavAI rahyuM hatuM. zivAjI mahArAjanI najara AdilazAhI upara hatI. emaNe 1676nA me mAsamAM 4000 ghoDesavAra marAThA saradAranI AgevAnI nIce AdilazAhI mulaka luMTavA ane jItavA mokalyA I. sa. 1676nA me mAsamAM saradAra meropaMta piMgaLee rAmanagaranA rAjAne enA mulakamAMthI hAMkI kADhavyo ane piMDaLa ane pazuja sara karyA. 6. AdilazAhIe zivAjI mahArAja sAthe salAha karI. mugala sAthe AdilazAhI taraphathI khavAsakhAne, zivAjI sAme mugalone pUrepurI madada karavA mATe, tahanAmuM karyuM che e khabara bahilelakhAnane maLI tyAre e nArAja thayo. zivAjI mahArAjanI sAme baMnenuM baLa bheguM thAya ane tethI zivAjI mahArAjane bhAre thaI paDe ane marAThAonI sattA maLI paDe e vicArathI e tahanAmAnI sAme bahilAlakhAnanA vicAro nahotA doDyA, paNa khavAsakhAnane e pAke harIpha hatuM tethI e nArAja thayo hato. A tahanAmuM amalamAM Ave ane mugalanI madadathI khavAsakhAnanuM baLa vadhI jAya te pahelAM ja khavAsakhAnane paDo lADa karI nAMkhavAne 2 vicAra karyo ane A khaTapaTane pariNAme khavAsakhAnanuM khUna thayuM. khavAsakhAnanuM khUna thayuM. AdilazAhImAM bahilelakhAnane pakSa sattAmAM Avyo, paNa khavAsakhAnanA pakSanA mANase taddana nAsIpAsa thayA na hatA. e pakSa haju nAbUda thayo na hato. khavAsakhAnanA pakSanA mANaso tuMgabhadrA oLaMgIne aDonI gAme gayA ane tyAMnA nAmIcA jamInadAra kasIlakaranI sAthe salAha karI tyAM potAnA pakSane vyavasthita karavAnA kAmamAM rokAyA. bahilAlakhAnane pitAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa0 che. zivAjI caritra ( prakaraNa 8 muM pratispadhaonI hilacAlanI khabara paDI eTale eNe aDonI upara caDAI karI. khavAsakhAnanA pakSane parAjya karyo ane e pakSane Azraya ApanAra ane e pakSamAM joDAnAra kasIrakurane bahilakhAnanA mANasee mArI nAMkhyo. khavAsakhAnanA khUnanI hakIkata dilhI mugala zahenazAhane maLI. khavAsakhAnanuM khUna thayuM tethI bahu lAgI Ave evA komaLa hRdayane zahenazAha auraMgajheba nahato, paNa enuM khUna thayAthI marAThAone kacaDavAnI je bAjI mugalee racI hatI te UMdhI vaLI tethI zahenazAha bahu garama thA. enA taLIAnI Aga tALave gaI ane eNe AdilazAhI sAme laDAI jAhera karavAnA hukamo dakSiNamAM mokalyA. bAdazAhane hukama AvatAM ja bahAdurakhAne laDAI jAhera karI. mugala lazkara bijApuranI saltanata sAme nIkaLyuM ane solApura najIka chAvaNI nAMkhI. bahilAlakhAnane A badhI khabara maLI. mugalAne kAryakrama bahilakhAne jANyo ane e mugala lazkarano sAmano karavA lazkara laIne nIkaLyo. baMne lazkarone sAmano thayo ane keTalIka khUnakhAra jhapAjhapI thaI. A vakhate mugala lazkare bhAre baLa batAvyuM. bahilakhAna mugalane mAro sahana na karI zakyo eTale e vyavasthApUrvaka pAcho haThayo ane bijApuramAM jaI bharAye. mugale enI pUMThe paDyA ane bijApuranI najIka jaI pahoMcyA. bahAdurazAha kaMI kAca nahato. ene paNa lAgyuM ke A vakhate bijApuranI satanatathI nArAja thaIne haidarAbAdane zaraNe AvI vaselA bijApurI saradArone A vigrahamAM pUrepuro lAbha levo eTale eNe potAnA divAnane haidarAbAda bijApurI saradArene levA mokalyo. sIdI masuda, zirajhAkhAna ane evA evA ghaNA bijApurI saradAra AvI maLyA. AdilazAhImAM aphaghAna pakSa sattAmAM AvI gayo hato. khavAsakhAnanA mANasa ane maLatIAone sattA uparathI dUra karI dIdhA ane javAbadArInI jagyAe aphadhAna amaladArone goThavI devAmAM AvyA. bahAdurakhAne khavAsakhAnanA pakSanI paDatI sAMbhaLI ane marAThAone masaLI nAMkhavA mATe goThavavAmAM Avela kAgaLIo killo jamInadosta thayela joI bhAre mujhavaNamAM paDyo. have eNe bAdazAhanA pharamAnathI AdilazAhI sAme kamara bAMdhI. mugaloe AdilazAhIne herAna karavAnuM zarU karyuM. bahilelakhAne mugalanI goThavaNa ane manasUbA jANyA ane eNe paNa potAnI goThavaNa karavA mAMDI. I. sa. 1676 nA me mAsamAM bahAdurakhAne AdilazAhI sAme yuddha jAhera karyuM. bahAdurakhAna mujhAyA hatA. bAdazAhanA ThapakAthI ane AjubAjunA banAvathI AdilazAhI sAme yuddha pikAryAnuM pariNAma zuM Avaze teno ThaDa magaje eNe vicAra karyo ja nahatA. mugalanI sAme thaI madada kare evo dakSiNamAM zivAjI jeTalo samartha bIjo koI hatuM ja nahi eTale bahilelakhAne mugale sAme jhUjhavA marAThAonI madada levAno vicAra karyo. bijApuranA mutsaddIoe A praznane judI judI daSTithI che, ane aMte mugalene harAvavA mATe marAThAonI madada levAnuM nakkI karyuM. zivAjI mahArAjane A taka joItI hatI ane te emane maLI. kutubazAhInA khAsa jANItA matsathI akAraNa ane madaNaNe bhAIoe mahArAja sAthe bahu sAro saMbaMdha rAkhyA hatA ane katabazAhI marAThAonI sAthe samajaNa upara AvI hatI. A mutsaddI bhAIoe pitAnI lAgavaga mahArAja sAthe vAparIne AdilazAhI sAthe salAha karavA mahArAjane AgrahapUrvaka vinaMti karI. A saMdezAo cAlI rahyA hatA te daramiyAnamAM bahilakhAnane mugalono sAmano karavAnI pharaja paDI. game tema lazkaranI goThavaNa karI bahilakhAne mugalo sAthe halagI mukAme laDAI karI harAvyA. Akhare gAvaLakAMDAnA matsalIonI daramiyAnagIrIthI AdilazAhI sAthe zivAjI mahArAjane salAha thaI, paNa A tahanAmuM lAMbA vakhata sudhI Take ema hatuM ja nahi kAraNa AdilazAhInA darabAramAM aneka pakSa vacce bhAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 mu ] che. zivAjI catri k kaDavAza UbhI thaI hatI. kayA pakSa kayAM sudhI sattAmAM raheze te kAI kahI zake ema nahatuM. mahArAja pazu AdilazAhI darabAranI A sthiti jANutA hatA pazu emaNe te AvelI taka sAdhI lIdhI. AvI rIte mahArAje gAvaLakAMDA ane bijApura sAthe salAha karI. A tahanAmA mujaba Apala, khelavADI (khalArI ), jIjI vagere prAntA zivAjI mahArAje kabaje karyAM hatA. tenA uparathI AdilazAhI sulatAne peAtAnA haka cheADI dIdhA. 7. netAjI pAlakaranI zuddhi. mahArASTranA pratihAsamAM ane zivAjI mahArAjanA caritramAM netAjI pAlakaranuM nAma te amara che. A saradAre mahArASTranI bhAre sevA uDAvI che. musalamAnI sattAeAnI jAmelI jaDa DhIlI karavAmAM zivAjI mahArAjane aneka yAddAoe madada karI che. te badhAmAM je puruSA mAkharAnuM mAna bhogavI zake temanI paktimAM ApaNe netAjIne mUkI zakIe. A saradAre karelI sevAe A pustakanA prakaraNeAmAM ame jaNAvI gayA chIe. mirajhArAjA jayasiMha zivAjI mahArAjane jItavA dakSiNamAM AvyA hatA tyAre netAjIne samajAvIne, bhAre lalacAvanArI lAlaca ApIne mugalAImAM laI gayA hatA. tyAMthI ene auraMgajhebe lazkara ApIne hiMdubahAra laDAI karavA mAkalyA hatA. tyAra pachI ene vaTalAvIne musalamAna banAvavAmAM AvyA hatA. hiMdutva mATe jeNe musannAnI sattA sAme mAthuM UMcakayuM hatuM, jeNe zivAjI mahArAjanA vAvaTA nIce aneka laDAie laDIne musalamAnane aneka vakhate mahAta karyA hatA, te netAjI pAlakarane vaTalAvavAmAM AvyA hatA. mugalAI sattAnuM peTa bharIne sukha anubhavyA pachI netAjI nAsIpAsa thaIne pharI pAchA potAnA jUnA zeThane zaraNe AvyeA hateA. jyAre e zivAjI mahArAjana lazkarI amaladAra hatA tyAre leAkA ene ' khIjo zivAjI ' kahIne mAna ApatA. e jabarA mahattvAkAMkSI hatA paNa enI mahattvAkAMkSAnA pramANamAM e jIvanamAM yazasvI nIvaDyo nahatA. eNe zivAjI mahArAjanI sevA karI, AdilazAhInI jhUsarI pazu garadana upara svIkArI hatI ane mugalAI te damAma pazu anubhavyA hatA. A traNe sattAnA anubhava laI Akhare e mugalAI cheDI mahArASTramAM zivAjI mahArAja pAse AvyA. peAtAthI vikhuTA paDelA, duzmananA daLamAM jaI bharAyelA, paNa eka vakhatanA peAtAnA saradArane zivAjI mahArAje pA svIkAryAM. ene hiMdu dharmamAM AvavAnI IcchA hatI. jevo rIte khajAjI nibALakaranI zuddhi karI mahArAje ene vaTalelA musalamAna maTADIne hiMdu banAvyA tevIja rIte A itihAsaprasiddha netAjI.pAlakarane paNa mahArAje zuddha karI hiMdu dhama mAM levaDAvyA. prakaraNa 9 su 1. byukAjI rAjA bhoMsale. 2. 'kAjI rAjA ane haNuma tene aNubanAva. 3. raghunAthapata haNuma tenuM mutsaddIpaNuM. 4. zivAjI mahArAjanI karNATaka upara savArI. 1. vya kAjI pu. sumalAne manAvyA. 6. mahArAjane nirkhAra. 7. caDAInI taiyArI. 8. haidarAbAdamAM zivAjI mahArAjanI padharAmaNI. rAjA bhoMsale. chatrapati zivAjI mahArAjanA pitA si'hAjI rAjA bhoMsalee sa. mAhitanI kanyA tukAbAI sAthe khIjuM lagna kAnu' ApaNe zarUAtamAMja vAMcI gayA chIe. si'hAjI rAjAnI pahelI o jIjAbAI tA potAnA putra zivAjI rAnta sAthe pUnAmAMja rahelAM ane tukAbAI siMhAjI rAjAnI zrI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 che. zivAjI caritra [ prakaraNu 9 ma sAthe rahetI. A srI siMhAjI rAjAnI mAnItI strI manAI che. mahArAjanA jIvananI zarUAtamAM zivAjI mahArAje sUpA upara savArI karI hatI te vakhate tyAM zaMbhAjI meAhita karIne saradAra siMddhALa taraphathI sapAnA mukhya amaladAra hatA. teNe zivAjI mahArAjanI ANu svIkAravAnI nA pADI hatI. te zaMbhAjI mAhitanI bahena tukAbAI zivAjI mahArAjanI sAvakI mAtA thatI hatI. I. sa. 1662mAM siddhAjI rAjA ane zivAjI mahArAjA jyAre meLApa thayA tyAre A tukAbAI ane tene vyakALa rAjA siMhAjI rAjAnI sAtheja AvyeA hatA. A vyakAjIrAjA bhoMsale siMhAjI rAjAnA tukAbAIthI thayelA putra hAI zivAjI mahArAjane sAvakA bhAI thatA hatA. kAjIrAjA e siMhAjI rAjAnA trIjo chokaro hatA. sauthI moTA za'bhAjI ane tenAthI nAnA zivAjI mahArAja hatA. " I. sa. 1674mAM si'hAjI rAjA bhoMsale maraNa pAmyA. maraNu samaye emaNe peAtAnA nAnA chokarA vyakALa rAjA bhoMsalenA kabajAmAM dakSiNunI jAgIra mUkI hatI. siMhAjI rAjAe bahu moTI jAgIra AdilazAhImAM meLavI hatI. eka rAjAnA jeTalI AvakanI A jAgIra hatI ane eka rAjyanI mAphakaja enI vyavasthA cAlI rahI hatI. A bagIranA mulakanI rAjadhAnI pahelAM egaleramAM hatI ane pachI tajAvaramAM laI javAmAM AvI hatI. zivAjI rAjA e siMhAjI rAjAnA pATavI kuMvara hatA paNa emane pUnA taraphanI bahu nAnI jAgIra ApavAmAM AvI hatI. A vyaM kAjI rAjA bhoMsale AdilazAhI taraphathI zivAjI mahArAjanA lazkara sAme dhaNI vakhata laDAImAM utaryAM hatA. vyakALa rAjA bhoMsalenA kabajAmAM taMjAvara zI rIte AvyuM te jANuvA mATe khAsa karIne taMjAvara ane madurAnA nAyakAnA itihAsa tarapha najara nAMkhavI paDaze. enA lAMbA itihAsamAM na utaratAM bhale TUMkamAM paNa jaNAvIzuM. taMjAvara ane vyakAjI rAjA bhoMsalenI kAMIka mAhitI zrI. Ara. satyanAtha Ayare (tricinApallInI senTa josa kaoNlejanA itihAsanA prephisara ) Nayaks of Madura nAmanA pustakamAM ApI che tenA TUMka sAra nIce pramANe che:-- madurA ane taMjAvaranA nAyakAnI vacce bahu jUnA vakhatathI aNubanAva hatA. taMjAvaranA nAyakAnA mULa puruSomAMnA eka zivAppA nAyakanA lagna sabaMdha vijayanagaranA rAjakuTuMbanI kanyA joDe thayeA hatA tethI A nAyakrA peAtAnA kuLa mATe magarUrI batAvatA. madurAnA nAyakA taMjAvaranA nAyakAne A ga sAMkhI na zakyA. khIjI ema paNa vAta kahevAya che ke ta MjAvaranA nAyakakuTuMbanI eka rAjakanyA je madurAnA tIrumala nAyaka joDe paraNAvI hatI, tene e nAyake e bAInA magarUrIbharyAM khela mATe mArI nAMkhI. jyAre ceAkannAtha nAyaka madurAne nAyaka hatA tyAre vijayarAdhava nAyaka tajAvaratA nAyaka hatA. madurAnA nAyake taMjAvaranI rAjakanyA mATe mAgaNI karI. vijayarAdhave e mAgaNI svIkArI nahi, kAraNu tAvaranI eka rAjakanyAnI durdazA madurAnA nAyake karI hatI. hesuravALA madurAnA nAyakane satAvI rahyA hatA, temAM taMjAvaranA nAyakane hAtha che evA vahema madurAvALAnA hatA ane aMtenA haiyAmAM baLatarA na hatI, te vijayarAdhave kanyA ApavAnI nA pADyAthI bhaDakI UDI. cAkannAthe taMjAvara upara lazkara mAkalyuM. ane vacce yuddha thayuM. taMjAvaranuM lazkara hAryuM. vijayarAdhava ane ene chekarI raNamAM mAryA gayA. cAkannAthe potAnA dUdhabhAI aliMgira nAyakanA kabajAmAM taMjAvara soMpyuM. aliMgira nAyake rAjakArabhAra bahu suMdara rIte calAvyo, zAnti sthApI ane potAnI sattAnAM mULa dhIme dhIme khUba majabUta karyAM. aiigara jakharA mahattvAkAMkSI hatA. enI mahattvAkAMkSA kaI jevI tevI na hatI. ene teA taMjAvaranA rAjA thavAnI icchA thaI. peAtAnI mahatvakAMkSA pUrI karavA mATenA prayatnA eNe zarU karyAM. taMjAvaranI Avaka kharaca bAda jatAM daravarase madure mekalavAnI paddhati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa - 3 che. zivAjI caritra 553 hatI. ghaDe kALa te e paddhati eNe calAvI paNa pAchaLathI alagirie taMjAvara prAMtanI sIlInI rakama madare mokalavAnuM mAMDI vALyuM. dhIme dhIme e paddhati eNe taddana baMdha karI dIdhI. A paddhati baMdha karIne e aTakyo nahi. madurAnA nAyaka sAthe vahevAranI paddhatimAM paNa eNe pheraphAra karavA mAMDayo. badhA pheraphAra bahu khUbIthI ane chUpI rIte eNe amalamAM ANyA hatA. dhIme dhIme madurAnA nAyaka sAthenA patravahevAramAM alagirie pote jANe taMjAvarane svataMtra rAjA hoya evI rItane dekhAva karavA mAMDyo. game teTalI khUbIthI ane cAlAkIthI mahattvane pheraphAra karyo hoya te paNa te sAmAnA dhyAna upara AvyA vagara rahe ja nahi. madarAnA nAyakanA darabAranA mutsaddIoe A vAta tarata nAyakanA dhyAna upara ANI. madurAnA nAyake alagirine ThapakAne patra lakhyo paNa alagirie ene kahyuM na ApyuM. madurAno nAyaka cekannAtha AthI bahu krodhe bharAyo. alagiri upara lazkara mokalavAne eNe vicAra karyo paNa enA maMtrIoe sthiti ane saMjoge pratikULa hovAne lIdhe A sAhasa na kheDavA ene samajAvyo. alagirie taMjAvaranA jUnA nAyaka vijayarAghavanA vakhatanA keTalAka javAbadAra amaladArAne temanI mahatvanI ane javAbadArInI jagyAe ja rAkhyA hatA. laMkANA nAmane jAne amaladAra alagirine maMtrI banI beThe hate. eNe pitAnI sattA A nAyakanA vakhatamAM khUba vadhArI hatI. eNe pittAnA mULa UMDA gholavAnA prayatno zarU karyA hatA. hAthamAM sattA hevAne kAraNe keTaleka daraje e pitAnI sattA majabUta karavAmAM kAvyo paNa hatA. alagiri nAyakanI sarI ene khUMcatI hatI. te game te prakAre game tevI khaTapaTA karIne alagiri nAyakanI paDatI ANavA taiyArIo karI rahyo hato. alagirine zI rIte pAThave enI ejanAo yojI rahyo hato. tapAsa karatAM ene acAnaka khabara maLI ke janA nAyaka vijayarAghavanA putra manoradAsane caMgamaladAsa nAmano eka nAno chokaro hato, tene A laDAI vakhate jAna bacAvavA mATe yutithI khaseDI devAmAM Avyo hato ane tene tegApaTTaNamAM eka vepArIne tyAM pe rAkhavAmAM AvyA hatA. caMkAraNane A vAtanI khabara maLI. e jabare mutsaddI hatA.eNe pitAnI murAda bara ANavA mATe A navI khabarane pUrepuro upayoga karavAno nirdhAra karyo. muddo hAthamAM AvyuM vakhata gumAve e DhIla baeNkAraNuM na hatuM. eNe vakhata gumAvyo nahi. tarataja A bALakanI tapAsa mATe chUpA mANase kAme lagADI dIdhAM. pUrepurI ane sAcI hakIkata hAthamAM AvatAM ja eNe e bALakane tathA je bAInA havAlAmAM e chokare te tene bannene pitAnA kabajAmAM lIdhA ane emane laIne e bijApuranA sulatAna pAse A bALakane enI gAdI pAchI apAvavAnA kAmamAM madada karavAnI araja karavA gaye. bijApuranA darabAramAM eNe mutsaddIpaNAthI pitAnI hakIkta rajU karI ane bijApura sattAvALAonAM mana pitA tarapha kheMcI lIdhAM. A chokarAnI kumaka karavAmAM bijApura sarakAra bahu nyAyanuM kAma karaze, A chokarAne gAdI apAvavAnA kAmamAM A sarakAra vacce paDavA nA pADaze te jagatanI AMkhamAM A sattA anyAya karI rahI che evuM mAnavAmAM Avaze enI eNe darabAranA sUtradhAranI khAtarI karI ApI. A vakhate bijApura darabAramAM baMkA rAjA bhoMsale eka nAmIcA lazkarI amaladAra hatA ane AdilazAhInA mukhya saradAronI paMktimAM siMhAjI rAjAnI sevA ane kItine lIdhe ene gaNavAmAM AvatuM. laMkANAnI dalIlathI darabAranuM valaNa caMgamaladAsa taraphanuM thayuM ane ene madada karI gAdI apAvavI e nyAyanuM kAma hatuM ane te sulatAne karavuM joIe evuM darekane lAgyuM tethI e kAma mATe lAyaka saradAra khALavA mAMDyo. darabAranA mutsaddIoe A kAma mATe vyAjI rAjA bhoMsalenI pasaMdagI karI. sulatAne laMkAcharAjAne bolAvyo ane taMjAvara u5ra caDAI karI 70 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 2 gra nAyaka agirine harAvI tene gAdI uparathI uThADI mUkI te gAdI tenA kharA hakadAra caMgamaladAsane ApavA hukama karyAM. bijApura bAdazAhanA hukama thatAMja vya kAjI rAjA bhAMsale potAnuM lazkara laI ne taMjAvara upara caDAI karavA nIkaLyo. aligira nAyake A vAta jANI ane eNe paNa sAmanA mATe taiyArI karI. vya"kAjIe taMjAvaranA nAyakanI taiyArI joI eTale taMjAvara upara ekadama dhasArA karavAnA vicAra mAMDI vALyo. dhasArA mATe sadbega anukULa na hatA eTale vya`krAjIe peAtAnI caDAInI racanA badalI. dhasArA karavAnA vicAra mAMDI vALye paNu pote potAnA lazkara sAthe agirinA mulakanI sarahada upara takanI rAha jotA karatA rahyo. vajIra vyakANA bahu chUpI rIte, ta MjAvaranA rAjyakArabhAramAM mukhya vajIra rahIne A bAjI khelI rahyo hatA. enuM nasIba phUTayu' hatuM. aMdara rahIne A nimakaharAma maMtrIe taMjAvara rAjyanI ImArata eka dhakke paDI jAya evI peAlI karI nAMkhI hatI. aliMgira nAyakane jamInadosta karavA mATenI badhI taiyArIe aMdarakhAnethI vyaMkANAe karI eTaluMja nahiM paNa chUpuM kAvatruM racIne vyakALane taMjAvarane dherA ghAlavAnI chUpI sUcanA meAlI. vyAjI tA vATa joI rahyo hatA. vyaMkACA taraphathI IsArA thatAMja eNe taMjAvarane gherA brAhyA. A dherAthI aliMgira gabharAyA ane eNe kumaka mATe madurAnA nAyakane vinaMti karI. madurAnA nAyaka ane tajAvaranA nAyaka vacce vera hatuM chatAM gaI gujarI bhUlI jaIne A vakhate madada karavA agirie vinaMti karI. alagirinI namra vinaMti chatAM taMjAvaravALA ekanA be na thayA. taMjAvara nAyaka tA agirinA rAyatAmAM rAjI hatA. kAI enI kumake na AvyuM. vyaMkAnA hallA ene bahu bhAre thaI paDayo, aneka prayatnA karyAM, yuktio cAjI paNu alagiri hiMmata hArI gayA. Akhare nAsI jaI jAna bacAvavAnA vicAra karavAnA bicArAne vakhata AvI paDayo. nAsI javAneA nizcaya karI alagiri nAyaka peAtAnA kuTuMbakabIlAne ane potAnA khAsa vizvAsanA vaphAdAra mANasane sAthe laI rAtrinA samaya sAdhI taMjAvarathI nAsI gayA ane DaisuramAM jaI bharAyA. taMjAvaranuM AkhuM rAjya A rIte bakAjInA hAthamAM AvyuM. bijApuranA khAdazAhanA pharamAna mujaba vyaYAjIe caMgamaladAsane taMjAvaranI gAdI upara .khesADyo ane vyaMkANNAne e samAraMbhanI javAbadArI sAMpI. je khAie caMgamaladAsane ucherIne meTA karyAM hatA te khAIe vijayarAdhava nAyake kyAM kyAM dhana dATI mUkyuM hatuM te jagyA batAvI. dATeluM dhana kheAdI kADhavAmAM AvyuM. 26 lAkha pegADA ane jhaverAta maLyuM. byukAjIrAjA mAMsalee karelI mahenata mATe enA upakAra mAnavAmAM AvyA ane enI madadanI kadara karavA mATe cagamaladAse vyakALa rAjAne khUba dhana ane jhaverAta ApI rAjI karyAM. A uparAMta ene kuMlAkAtama, majAra, kAvIla ane pApanAzama jillAnI mahesulI Avaka vyakALane lazkara rAkhavA mATe bAMdhI ApI. cagamaladAsa kaMI sArA zukana joIne gAdInazIna thayA na hatA. e gAdI upara beThA tyArathI ja enA darabAramAM jhagaDA ubhA thayA hatA. negApaTTamAM je vepArIne tyAM caMgamaladAsane ucherIne meTA karyAM hatA teNe, bhAre dakhANu karyuM. vyaMkANDA ke jeNe badhI mahenata laI A rAjagAdI apAvI hatI e peAte pradhAna thavA IcchatA hatA. jeNe bijApura jaI darabAranA sUtradhArene samajAvI manAvI caMgamaladAsane mATe madada meLavI, jeNe alibirane gAdI uparathI dUra karavA mATe aneka kAvatrAM racyAM, jeNe yaMkAjI rAjAne chUpo saMdeza mokalI tAvarane dherA dhaNAvyA ane jene caMgamalane rAjagAdI apAvavA mATe mAjIsa je prayatna karI zake te badhA karyAM ane aMte gAdI apAvI te mANasa mukhya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 ] che. zivAjI caritra pradhAnapadanI AzA rAkhe e vAjabI hatuM, paNa e caMbamaladAse na karyuM eTale vaMkANano mijAja gayo. jeNe gAdI apAvI tene upakAra caMgamaladAsa tarata ja bhUlI gayo eTale ene ghaNuM lAgI AvyuM. e rAjA sAme khUba uzkerAyo. pitAnI dhArI bAjI peza na gaI eTale eNe A rAjAne padabhraSTa karavAnAM kAvatrAM racavA mAMDyAM. bijApura sulatAnanA pharamAna mujaba alagirine harAvI yaMgamaladAsane taMjAvaranI gAdIno nAyaka banAvI baMkA rAjA bhesale pitAnA lazkara sAthe kuMbhAnamamAM chAvaNI nAMkhIne paDyo hato. baeNkAraNa taMjAvarathI kaMbhAkAnamamAM gayo ane caMgamaladAsanI sAme kaDavI phariyAda karI. caMgamaladAse gAdI upara AvyA pachI ene dago dIdho che ane e apamAna ene asahya thai rahyuM che vagere vAto jaNAvI eNe vyaMkAjI rAjAne taMjAvara upara caDAI karI te chatI levAnI vinaMti karI. A AmaMtraNa bahu lalacAvanAruM hatuM. paNa vyakajIe UMDo vicAra karI A praznane tapAsI joyo. vyaMjIe baeNkAraNAne kaI paNa rItano javAba na ApatAM ene addhara rAkhe. laMkANAnI badhI vAto sAMbhaLyA pachI taMjAvara bhAre nukasAna vagara jItI zakAya ema che enI khAtarI thaI paNa A kanya bijApuranA sulatAnane gamaze nahi ane e siMhane cheDavAnI enI IcchAe na hatI ane zakti paNa na hatI. bijApurane nArAja nahi karavAnA muddA upara eNe taMjAvara sara karavA javAno vicAra mAMDI vALe hato, chatAM baeNkAraNanuM AmaMtraNa nahi svIkAravAnuM eNe ene jaNAvyuM nahi. A kAma khaLabe nAMkhI je kaMI rasto jaDI Ave te A suMdara taka na javA devI evo laMkejIne vicAra hato. kaMIka raste nIkaLI Avaze e AzAe beMkojI beThA hatA. vaMkANA paNa enA taraphathI e saMbaMdhamAM AkharI nirNaya jANavA AturatAthI vATa joI rahyo hato evAmAM bijApuranAM sulatAnanA avasAnanA samAcAra vyakejIne maLyA eTale rAjakIya vAtAvaraNa badalAyuM. laMkAe taMjAvara upara caDAI karavAno nizcaya karyo. baeNkAraNane Agraha cAluja hatA. jema jema baeNkejIe prazna tarapha bedarakArI batAvato jato tema tema baMkANunI AturatA vadhatI jatI hatI. bhAre Agrahane aMte baeNkejIe taMjAvara upara caDAI karavAnuM kabula karyuM. eNe te baeNkejIne vacana ApyuM hatuM ke bhAre jokhama kheDyA sivAya ane jAnamAlano nAza ane khuvArI sivAya taMjAvara zaraNa thAya evI goThavaNa karuM chuM. baeNkejIe taMjAvara upara caDAI karavAnuM vacana ApyuM. baeNkAraNe A badhuM nakkI karI kuMbhAkAnamathI taMjAvara gaye. jatI vakhate baeNkejI sAthe caDAI karavAno divasa ane te saMbaMdhI bIjI aneka mahatvanI bAbato vivecana karI nakkI karato gayo. laMkANAe caMgamaladAsa, tenA pradhAna ane mutsaddI maMDaLanI zaktinuM mApa kADhayuM hatuM. e emanI nabaLAIo barobara jANatA hatA. eNe nAyaka caMgamaladAsane, tenA maMtrI maMDaLane, darabAranA bIjA javAbadAra mANasane baMkA rAjAnI taMjAvara u5ra caDAIne, te mATenI tenI taiyArInA, taMjAvara ane te rAjyano nAza karavAnI yojanAnA ane taMjAvaranA nAyakane mULamAMthI ukheDI tene jamInadosta karavAnA kAvatrAMnA atizayokita bharelA ane gabharAvI nAMkhe evA samAcAra kahyA. bALarAjA, pradhAna tathA bIjA badhA A samAcAra sAMbhaLIne gabharAI gayA, vaMkANuM je asara karavA dhArate hatA te asara thaI ane enA pAsA pibAra paDavA. kejI AvyAnA samAcAra caMgamaladAsane maLatAMja e gabharAI gayuM ane tenA vikAdAra amaladAra taMjAvarathI nAsI gayA ane arIyAluranA killAmAM bharAyA. baeNkejI rAjAe taMjAvara upara caDAI karI ane taMjAvara sara karyuM. vyaMkANAe kahyA pramANe khAsa nukasAna vagara jaya maLe. taMjAvaranuM rAjya vyaMjIe kabajAmAM lIdhuM ane vyaMkANanI lAgavagane pUrepUro upayoga karAvI rAjyamAM sarvatra zAnti sthApI. A badhuM thayuM paNa laMkANAnuM takadIra te phUTeluM ja rahyuM. jeNe pitAnA mAlIkanI sAthe beImAnI karI, emane rAjagAdI uparathI kheMcI kaDhAvyA te nimakaharAmI kenI sAthe kaI vakhate vizvAsaghAta karaze te na kahevAya mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM evA mANasane chUTa rAkhavo e jokhamakAraka che ema mAnI ene giraphatAra karavAno vicAra karyo. vyuM ke rAjAnA A vicArano bheda e pAmI gayo eTale pitAnI jAtane bacAvavA mATe pitAnA kismatane doSa detA te taMjAvarathI nAsI chUTyo. baeNkejIe A navA rAjyamAM bahu suMdara baMdebasta karyo. prajAne sukhI karavA mATe eNe bahu sudhArA dAkhala karyA. kheDUtone sukhI karavA mATe ane khetIne uttejana ApI, rAjaya AbAda karavA mATe navI nahera baMdhAvI ane taLAva khodAvyAM. sattAvALAonI bedarakArI ane svArthIonA kheDUte uparanA jalamane lIdhe e rAjyamAM jamInano moTo bhAga paDatara paDI rahyo hato te jamIne laMkejIe baMdobasta karI kheDUto pAse kheDAvI. khetI AbAda thAya, kheDUta sukhI rahe ane rAjyanI tijorI tethI tara rahe evA sudhArA khetImAM dAkhala karAvyA. khetI sudharI ane kheDUte suMdara pAka letA thayA. AvI rIte laMkejI rAjA pitAne kArabhAra calAvI rahyA hatA. - siMhA rAkana bheMsalenA tAbAmAM kAdeva ane nArapaMta haNamaMte be bahu kAbela ane cakera kArakuna hatA. A be kArakunomAMnA dAdAjI kenDadevane siMhAjI rAjA bhesalee pUnAnI jAgIrano vahIvaTa karavA mATe rAkhyo ane nAropaMta haNumaMtene siMhAjI rAjA pitAnI sAthe karNATakamAM laI gayA. dAdAjI kenadevanI hoziyArI saMbaMdhI ApaNe pAchalA prakaraNomAM vAMcI gayA. emanA jeja hoziyAra, kAbela ane dIrghadraSTivALo mutsaddI nAropaMta bhoMsalenI nokarImAM joDAyo te pahelAM nijhAmazAhImAM malIkaMbaranA hAtha nIce kArakuna hate. malIkaMbaranA hAtha nIce bahu mANase taiyAra thayAM hatAM temAMne nAropaMta hasumate eka hato. malikaMbaranI kArakIrdi mAM ghaNu buddhizALI puruSone sAcuM kArakunanuM zikSaNa maLyuM hatuM. malIkabaranI tAlIma pAmelA ghaNuM kArakunoe pitAnuM bhaviSya ujaLuM karyuM temAM nAropaMta agragaNya gaNAya. e jAtamahenata ane pitAnI akkala hoziyArIthI UMcI padavIe caDyo hato ane kArakuna tarIke prakhyAta paNa thayA hatA. A nAropaMta haNamate siMhAjI rAjAnI sevAmAM I. sa. 1653 mAM gujarI gayA. emane raghunAtha ane janArdana nAme be putra hatA. pitAnA maraNa pachI temanI javAbadArI raghunAthe pitAne mAthe lIdhI. pitAnI mAphaka putra paNa mAlIkanI sevA vaphAdArIthI karavA lAgyA. 2. baeNkejI rAjA ane haNamaMtene aNabanAva. taMjAvaranuM rAjya vaeNkejI rAja bhesalenA hAthamAM AvyuM eTale raghunAtha nArAyaNe te rAjyanI bahu kunehathI vyavasthA karavA mAMDI. raghunAtha haNumaMtemAM hiMdutvanuM abhimAna hatuM. zivAjI mahArAjano e parama bhakta hatA. zivAjI mahArAja hiMdutvanA tAraNahAra che, rakSaka che, belI che ane tethI emanI sattA AkhA mahArASTramAM phelAyelI jovA haNamaMte bahu ja Atura hatA. mahArAjane rAjyAbhiSeka samAraMbha bahu dabadabAthI ane dhAmadhumathI thaye e hanumaMtene bahu ja gamyuM hatuM. pitAnA mAlIka sihAjI rAjAnI bane saMtAne (1) zivAjI mahArAja (2) baeNkejI rAjA bhaLIne AkhA mahArASTramAM marAThAonI sattA majabUta kare evI haNumaMtenI IcchA hatI, eTale e haMmeza zivAjI mahArAjanA vakhANa karI pitAnA bhAlIka baeNkejI rAjAne pANI caDAvatA. baeNkejI rAjA nA hato ane ene uttama, hiMmatabAja, ghara mane prabhAvazALI rAjA banAvavAnI javAbadArI radhunAthapaMtane mAthe hatI, eTale ene maeNkejIne vaNI pherA kaDavuM lAge evuM kahevuM paDatuM ane keTalIka mahattvanI bAbatamAM ene taiyAra karavA mATe, ene tAlIma ApavA mATe dhAka batAvavAnI paNa jarUra paDatI. hasumate laMkAne sevaka hate. e enA mAlIkanI sevA bahu vaphAdArIthI karato hato paNa pitAnA mAlIkane uttama banAvavA mATe, e paNa zivAjI mahArAja je eka Adarza rAjA bane te mATe tene taiyAra karavAnA kAmamAM jeTalI saMkhtAI vAparavI paDatI te paNa vAparate. pitAnA mAlIkanuM ja hita ene karavuM hatuM eTale e potAnI pharaja pUrepurI bajAvavAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM ] cha zivAjI caritra 557 potAnA mAlIkranI tirAjI vaheAravI paDe to te vaheAravA mATe taiyAra rahetA. haNumate pAtAnI pharaja bajAvatAM apriya thaI paDayo. divase divase aMte vaccene aNubanAva vadhI paDyo. raghunAthapata haNuma tenA hAthamAM rAjyanA mukhya sUtreA hatAM eTale enI IryAM karanArA ghaNA hatA. bakAjInA darakhAranA dhaNA mANasA bhaDakAmAM tela nAMkhavA taiyAra thayA. jene kArabhAra calAvavA che, jene rAjyane vahIvaTa karavA che, jene khIna anubhavI rAjAnA mukhya maMtrInuM kAma karavuM che, jene aNudhaDa rAjakartAne uttama rIte ghaDavAnuM kAma karIne kArabhAra karavA che, tevA mANusanI IrSA karanArA ghaNA nIkaLI Ave. evA mANusanI duzmanAvaTa ane virodha karanArA tathA evAnI sAthe uparathI meLa rAkhI aMdarathI kAtara mUkanArA dhaNA nIkaLI Ave che. enI paDatImAM dhaNA rAjI thAya. enuM buruM IcchanArA dhaNuA maLI Ave, enI sattA tADavA mATe sAcuM juduM karanArA paNa nIkaLI Ave e svAbhAvika che. raghunAthaparyaMtanI sthiti paNa evI ja hatI. byakALa rAjAnI sAthe enuM dila UMcuM thayuM hatuM temAM vadhArA karavAnA prayatne keTalAka vidmasaMtASI puruSA karavA lAgyA. jene mAthe rAja calAvavAnI javAbadArI hoya tene te aneka mANusAne, javAbadAra adhikArIone paNa aneka kAraNAne lIdhe nArAja karavA paDe. jene mAthe ta Mtra calAvavAnI javAbadArI AvI paDe che te javalle ja lokapriya rahI zake che. keTalAka potAnuM dhAryuM na thAya mATe dveSe baLe ane kharAkharIA tejodveSa ane IrSAne lIdhe enA rAyatAmAM rAjI heAya. eka moTA kuMTuMbanA ke sasthAnA kArabhAra jene mAthe AvI paDe tenI A dazA thaI jAya che te A tA taMjAvara rAjyanA kArabhAranI javAbadArI raghunAthapatanA mAthe AvI paDI hatI. raghunAthapatA dveSa karanArA ane IrSA karanArA darabAramAM hatA. vya`krAjI ane raghunAthapatanI vacce vAraMvAra khelAcAlI thatI hatI te haNuma`tenA virAdhI jhINavaTathI joI rahyA hatA. vya kAjI rAjAne raghunAthapatanuM vana gamatuM nathI ane haNuma tene aMkuza rAjAne sAle che, e paNa haNuma tenA virAdhIoe joyuM ane emaNe A sthitine lAbha levA mAMDyo. raghunAthapatathI rAjA gkAcha nArAja che e joI keTalAka svArthI mANusAe rAjAnA kAna bhaMbheravA mAMDyA ane enuM mana kaluSita karavA mAMDayu. * cADIyA mANusa ane vAyaDuM dhAna (dhAnya) badhAne game ' e kahevata pramANe cADIA ane khuzAmatakhArAnA pAsA vyakrUAjI rAjAnI pAse savaLA paDavA lAgyA. khuzAmatamAM te bahu bhAre zakti heAya che. bhalabhalA pIDha mANusA paNu emAM pratita thAya che. anubhavI, DAhyA ane mutsaddI paNu khuzAmatanI asara pAtA upara nahi thavA devAnI sAvacetI rAkhe che. temanA upara paNa te na jANe evI rIte khuzAmata asara karI jAya che te A bInaanubhavI ane ucharatA yuvAna vyaMkAcha tA emAM sapaDAI jAya enI jarAe navAI nahi. rAjAne hama tene aMkuza khUMcatA hatA. ane temAM vaLI svArthI ane AjubAjunA khAMdhIAe emanA kAna bhaMbheryA eTale pUvuM ja zuM? saheja saheja vAtamAM juvAna rAjA ane anubhavI maMtrInI vacce jhagaDA thatA. eka khIjAnAM dila UMcA thayAM hatAM temAM rAja vadhArA thatA. raghunAthapata jakhare mahattvakAMkSI puruSa hato. enI IcchA e hatI ke zivAjI mahArAjanI mAka vyAjI rAjA pazu prabhAvazALI thAya ane dezamAM paMkAya, emanA rAjyanA vistAra vadhe, sattA vadhe, duzmana emanAthI cAMkatA rahe ane aneka guNAnA emanAmAM vikAsa thaI e ItihAsaprasiddha bane ane enA mukhya maMtrI hAvAnuM mAna pAtAne maLe. ' A mahattvAkAMkSAne bara lAvavA mATe haNumate vyakALanuM jIvana ghaDI rahyA hatA. vyaMkALane A jarAe gamyuM nahi. siMhAjI rAjAnA satAne mahArASTranA rAnna ane, musalamAnI sattA emane namatI rahe ane hiMdutvanuM DUbatuM nAvaDuM pAchuM taratuM thaI jAya e peAtAnI IcchA phaLIbhUta karavAnA hetuthI raghunAthapata vyakALa rAjAne A badhA kAmA mATe taiyAra karavAmAM saheja kaDaka haze paNu enI sakhtAI nA hetu "kaiAjI samajyA nahi ane raghunAthapatanA virodhIonA hAthamAM e ramakaDAnI mAphaka ramavA lAgyA. raghunAthapaMtanA jANavAmAM AvyuM ke vyakALa rAjA khuzAmatakhArAnI sAbatamAM rahe che ane e meAkhatIe ene ADe raste dArave evA che tethI e adhama, IrSAkhAra, svArthI ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAM che. zivAjI caritra [prakaraNa 9 mu khuzAmatIAenI sAbatamAM na rahe te mATe eNe ene kahyuM ane kahevaDAvyuM. haNuma tenA prayatne niSphaLa gayA. vyAjIne bagADanArAone dUra karavAnA prayatna raghunAthapata karyAM pazu temAM e na phAvyA. vyakALa rAjAne lAgyuM ke haMmate svArthI che ane te potAnA mAlIkane svataMtra kAma karavAnI chUTa nathI levA detA, e peAtAnA mAlIkane haMmezane mATe aMkuza nIce rAkhavA Icche che e have sahana karavA jevuM nathI evuM paNa ene lAgyuM eTale hama tene aMkuza dUra karavAneA athavA e aMkuzatI jarApaNa darakAra nahi rAkhavAne eNe nizcaya karyo. humate vAraMvAra keAjIne upadeza karatA ane enA meDhA bhAI zivAjI rAjAne pagale cAlavA ene vAraMvAra samajAvatA. zivAjI rAjAnI hiMmata, temanuM zauya, temanI kuneha vagere najara sAme rAkhI potAnuM jIvana te raste vALavA huNumate vyakALane vinavatA, vyakaiAjIne A upadeza gamatA nahi. ghaNI vakhate eNe ma tenuM apamAna karyuM. potAnA jUnA mAlIkanI kRpA ane emaNe batAvelA prema yAda karI vyaMkAe karelA apamAna bhUlI javAne e prayatna karatA paNa tenI asara byakALa upara bahu kharAba thatI. byakALa rAjA te vAraMvAra saheja khAkhatamAM paNu haNuma tenAM kahevA tarapha durlakSa karavA lAgyA eTaluM ja nahi paNa emanuM apamAna karavA cUkatA nahi. haNuma'te paNu AtmamAnanI lAgaNIvALA hatA eTale e vadhu apamAna sahana kare evA na hatA. bakAjItI teAkarI cheDI cAlyA javAnA paNa e vicAra karI rahyo hatA paNa siMhAjI rAjAne prema yAda AvatAM e badhuM gaLI jatA. AvI sthitimAM vyakALane choDIne jatA rahevAthI zivAjI mahArAja nArAja thaze ane e ThapakA deze e vicArathI haNumate pAchA DhIlA thaI jatA. zivAjI mahArAjane kAI rIte hamate nArAja karavA IcchatA na hatA. Akhare vAta vadhI paDI ane bakAjI rAjAnA vartanathI haNumate tadna kaMTALI gayA. eNe bya kAjI rAjAnA vaMnanI ane tajAvaranA rAjakArabhAranI savistara hakIkata zivAjI mahArAjane lakhI jaNAvI. mahArAjane patra vAMcI dukha thayuM. emaNe vyAjI rAjA bheAMsalene patra lakhI upadeza ApyA. peAtAnA nAnA bhAIne mahArAje zikhAmaNane nIcenI matalabatA patra lakhyAH--' huM tamArA saMbaMdhamAM vAraMvAra tapAsa karatA ja rahuM chuM. ghaNI vakhate mane tamArA rAjyanI vyavasthAnI ane tamArA vartana saMbadhanI khakhare maLe che. ' seAbata tevI asara ' e kahevata tA tame jANA che * ' mitra tevI mati ane ka tevI gati' e tamAre bhUlavuM nahi. dostI ane saMgati mANasanuM jIvana dhaDavAmAM bahu moTo bhAga bhajave che. tame khuzAmatIA, svArthI, vighnasaMtASI, khokhAra ane nAlAyaka mAjhusenI seAbatamAM jIvana gALe! che e jANI mane bhAre dukha thayuM che. evA mANasAnI seAbatamAM tamAruM jIvana bagaDaze, sadguNNAnA vikAsa thavAne badale durguNA pAsAze, churI AdatA pedA thaze ane mahAna kArya mATe jIvana nAlayaka nIvaDaze. khuzAmatIAe tamArA darabAramAM have pASAya che, svArthI sAdhune tamArA rAjyamAM Aje uttejana maLI rahyuM che, nAlAyaka mANasAne tame Aje UMcI padavIe caDAvI rahyA che. ? nAlAyakAnA hAthamAM sattA jAya te tenAM bahu mAThAM pariNAme rAjAne bhAgavavAM paDe e tamAre jANavuM joie. sva. pitAzrIe kasoTIe caDAvIne, aneka ApadAe vakhate saMkaTanI bhaThThImAM tAvIne kArabhAra calAvavA mATe mANasA cUkyA hatAM. mANusAne barAbara pArakhIne, temanI zakti jANIne, temanI javAbadArI jhIlavAnI tAkAda tapAsIne ja kasAyelA mutsaddI purUSone ApaNA svargavAsI pitAzrIe rAjakArabhAramAM rAkhyA hatA. tevA anubhavI, kasAyelA, svAmibhakta, kAryadakSa vaphAdAra mANasA rAjyanA sthaMbhA kahevAya. tevA mANusAnAM apamAna karI temane tame nArAja kareA che, emanI zikhAmaNAne tame DhAkare mArA che ane kevaLa svArthIonI zikhAmaNa mujaba tame varte che e jANI bahu lAgI Ave che. tamArA jevA paramapUjya sva. pitAjInI tAlImamAM taiyAra thayelAe AvuM karavuM ucita nathI. sAre nasIbe tamArI pAse radhunAthapata huNamaMte jevA kArya kuzaLa, anubhavI mutsaddI ane kAmela matrI che temanI sevAnA tame khareAbara sadupayoga karajo ane e tathA jUnA javAbadAra amaladArAne nArAja karyAM vagara emanI pAsethI kAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 x ] che. zivAjI caritra paTe laI rAjyanI vRddhi karo. tamAru rAjya vadhAravAne, tamArI sattA vadhAravAnA, tamArI kIrtti vadhAravAte A tamAre mATe anukULa vakhata che.' A matalabane patra zivAjI mahArAje lakhelA te bya kAcha rAjAne maLyA. eNe e patramAMthI upadeza na lIdhA, zikhAmaNu na lIdhI. mahArAjanA A patrathI vyakAjIne bahu mAThuM' lAgyuM ane peAtAnuM apamAna thayuM ema e mAnavA lAgyA tathA hyuma te ja A badhA dukhanuM mULa che evI enI khAtarI thaI. pariNAme haNama te mATe je krodha hatA temAM umerA thayA. rAjA ane pradhAnanI vacce jyAre aNubanAva hoya che tyAre prajAnI dazA bahu khUrI thAya che. khAnagImAM ane jAheramAM, sabhAmAM ane darabAramAM vyakALa ane hama tenI vacce najIvA muddA upara paNa khAlAcAlI thavA lAgI. jyAre eka bIjAnAM dila UMcA thayelAM hoya ane eka bIjAnA manamAM ekakhIjAte mATe kaMI kiSi bharAyuM heAya tyAre nAnI nAnI vAteAmAM meDhA meATA matabheda thaI jAya che ane evA matabhedanuM pariNAma bahu ja mADa' Ave che. amuka eka vyakti mATe amuka mAlusanA manamAM amuka khAbata mATe vahema ubhA thAya eTale e vyaktinA suMdaramAM suMdara kRtyo, bhAremAM bhAre lAbhakArI nRtyA paNa bahu judI najarathI jovAmAM Ave che ane nirmaLa kRtyAmAM paNa mela dekhAya che. mananA mela najaramAM AvyA sivAya nathI rahetA. AvI ja sthiti vya'kAjI ane haNuma tenI thaI hatI. haNumate kaMIpaNa eTale, sUcanA kare, mahattvanI bAbatamAM rastA sUcave, gUMca ukele te te kRtya paNa bakAjIne gamatuM nahi ane te hama'tenI dareka hilacAla ane dareka kAma zazaMkAnI najarathI jotA. bya'kAjI saheja ele teA haNumatenuM mana dubhAtuM ane ene apamAna lAgatuM ane manamAM echuM paNa AvatuM. AvA saMbaMdha jhAjhA divasa sudhI na nabhI zake. evI sthiti AvyA pachI paNa bahAranA dekhAvanI khAtara e saMbaMdha nAmanA khecyA kare te tUTyA sivAya rahetA nathI ane enuM pariNAma bhAre kaDavuM ane dveSa tathA verathI bhareluM Ave che. eka divase byakALa rAjAnA darabAra bharAyeA hateA. rAjA ane pradhAna ane vAdavivAdamAM utaryAM. vAdavivAda vadhyA ane garamA garama carcA cAlI. e carcA cAlI rahI hatI te daramiyAna haNuma tee vyaMkAchane upadeza karavA mAMDyo ane zivAjI mahArAjanA dAkhalA levA kahyuM. bakAjIne A gamyuM nahi. vya "kAjI paNa haNuma tenA aMkuza pheMkI devA taiyAra thayA. pradhAna hazumatee kaMIka vAta dAkhIne kahI, enA javAba vyakAjIe mAthu pheravIne ApyA. haNuma tene AthI bhAre apamAna lAgyuM ane e khelyAH ' mahArAjane ema lAgatuM haze ke amane kAI ThekANe nAkarI nathI maLatI eTale game tevA apamAna mahArAja kare che chatAM ame mAthuM mArIne ahIM paDI rahyA chIe. mahArAjanI jo AvI mAnyatA hoya tA temAM emanI bhUla che. sva. siMhAjI mahArAjanuM nimaka peTamAM che, emanA anaMta upakArA najara sAme che, eTale ja Apa kare che teTalA apamAnA mUMge moDhe gaLIe chIe. nimaka pratyenI amArI vAdArIne mahArAja amArI lAcArI mAnI kheDA che eTale ja vAraMvAra apamAna kare che. ame apamAna sahana karIe chIe te lAcArIne lIdhe naMdu pazu vAdArIne lIdhe e mahArAje bhUlavuM na joI e ane mahArAjanI evI ja marajI hoya ke amAre emanuM chatra cheDI devuM te tema mahArAja amate jaNAve. mahArAja rajA Ape te| ame darabAra cheDavA taiyAra chIe. ame to nakAmA ahIM paDyA chIe eTale amane nibhAvavAnA che ema jo mahArAjanI mAnyatA hoya te| amane rajA ApI de. vAraMvAra apamAna karIne amArI sthiti mahArAje bahu kaphoDI karI nAMkhI che. amane dUra karavAnI mahArAjanI IcchA hAya te| amane jaNAvI de. ame amArA rastA sIdhA karIzuM. ' A zabdo sAMbhaLatAM ja vyakAjI rAjAnA mijAja khasyo, garama thaI gayA ane pradhAnanA A magarUrI bharelAM vAkyone kRtithI javAkha ApavAnA vicAra karyAM. mahArAje tarata ja pAnabIDAM maMgAvyA ane hama tene kahyuM ke ' vAraMvAra javAnI khIpha batAvA che teA padhAro. huM rajA ApuM chuM.' ema kahI Numa tene vyakALa rAjAe vidAyagIrInuM " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 me pAna bIDuM ApyuM ane darabAra choDavAnI rajA ApI. hamate paNa AtmAmAnanI javalaMta jIvatI lAgaNIvALo parAkramI puraSa hato eTale eNe vyakijIe ApavA mAMDelAM pAna bIDAM bIlakula AnAkAnI vagara lIdhAM ane mAlIkane chevaTane mujaro karI rajA laI darabAra choDyo. hamaNate darabAramAMthI sIdhe nagara bahAra gayo ane tyAM taMbu tANuM mukAma karyo. hamaMte gayA. baeNkejI rAjAno darabAra haNamaMta vagarane thaI gaye. virodhIo rAjI thayA. vyakAjInI mAnItI TALI vijayAnaMda anubhavavA lAgI, laMkejI pote paNa tame tene aMkuzamAMthI chUTA thayAnA saMtoSanuM sukha bhogavavA lAgyo. maeNkejI rAjA niraMkuza banyAthI temane purepuro lAbha levAne vicAra raghunAthapaMtanA virodhIo karavA lAgyA. haNamaMte gayA e ThIka na thayuM evI mAnyatAvALAone potAnA vicAra jorajulamathI paNa manamAM ja dAbI devAnA hatA, eTale evA mANase dila nArAja hovA chatAM, haiyAmAM baLatI hoLIe moM upara mita batAvavAne akhataro ajamAvavAmAM paDyAM. raghunAthapaMtane rajA ApI dIdhI e kAma ghaNAne na gamyuM paNa baeNkejI rAjAnA A nikAlanI sAme eka paNa akSara uccArI emane nArAja karavAnI keInI hiMmata na hatI. darabArano raMga badalAI gayo ane keLanuM takadIra badalAvAnI zarUAta paNa thaI gaI. ghaNI vakhate kharA mANasanI kharI kiMmata 2 gerahAjarImAM ja aMkAya che. bhAvIne garbhamAM zuM che tenI khabara bicArA baeNkejIne kyAMthI hoya ? AtmAmAna sAcavavA khAtara darabAra choDavo paNa have zuM karavuM e vicAramAM haNumaMta paDavo. tenA haiyAmAM aneka vicAronI gaDamathala thaI rahI hatI. "je sattAnI ekaniSThAthI, nimakahalAlIthI sevA karI, je mAlIkanuM mAna ane sattA vadhAravA mATe aniza ciMtA vahI, je mAlIkanuM bhaluM karavA mATe aneka saMkaTa sahana karyo, je mAlIkanA vijayamAM aMtarane AnaMda mAnyo, je mAlIkanI ciMtA sAMbhaLI moMnA pANI sukAyAM, je mAlIkanI kIti vadhAravA mATe aneka ApadAo vahorI lIdhI teja mAlIke apamAna karyuM! mAlIkanA sAcA hitanI vAta karatI vakhate meM mArA hitanI darakAra na karI, tene Aje mane A badale Ape che !' A vicArothI haNamaMte becena banI gayo hato. baeNkejIe karelA apamAnane UMDo ghA enA kalejAne bhAre dukha daI rahyo hato. mANasa jyAre apamAne pAme che athavA potAnA apamAna mATe vera vasula karavAno vicAra kare che tyAre seMkaDe 99 mANase DAhyA, mutsaddI ane anubhavI hevA chatAM bhAna bhUle che. gussAmAM gAMDA banI jAya che ane game te raste game tema karIne, game tevuM pariNAma Ave te paNa vera vasula karavAnuM sAhasa kheDavA taiyAra thaI jAya che. vera vasula karavAnI jhALa jenAmAM pragaTe che te mANasanI manodazA bahu nabaLI banI jAya che. vera verane vera sivAya ene bIjuM kaMI sUjatuM ja nathI ane vera vasula karavA mATenA rastA ke sAdhane nakkI karavAmAM sArAsArano vicAra karavAnI zakti ane tenA pariNAma dhAravAnI tAkAda paNa enAmAM nathI rahetI. pitAnuM vera ene eTaluM badhuM sAle che ke e hAMsala karavAmAM ane je rIte athavA jenI mAraphate e hAMsala karavA IcchatA hoya tethI gAmanuM, gALAnuM, dharmAnuM ke AkhI manuSya jAtinuM nuksAna thaze enuM paNa ene bhAna nathI rahetuM. apamAnathI tarataja uzkerAI jaI gAMDA banI vera vasula karavA bahAra paDe tenAmAM sAcI zaktinI khAmI gaNAya. je mANasa apamAna pI jAya che, paNa apamAnane nIraMtara yAda rAkhI zAnta magaje sArAsArane vicAra karI pagalAM bhare che te mANasaja sAco zaktivALa hoya che ane dhArI asara upajAvI zake che. veranA bhakAthI baLI rahelA mANasomAMthI sArAsAra vicAra cAlyo jAya che. dIrghadraSTi paNa evAnI maMda paDI jAya che. pariNAma kalpavAnI zakti paNa maMda paDI jAya che. verathI prerAyale mANasa vera vasula karatAM bhAna bhUlIne pitAne, sAmAne, samAjane ane keTalIka vakhate te AkhA dezane nukasAna karI bese che. hahulIrAya ane pradhAna mAdhavanA dAkhalAo hiMdanA hiMduonI najara AgaLa mojuda che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra pat hiMdusthAnanA ItihAsamAM AvA dAkhalAonI beTa nathI. hakumate bahu mAnI svabhAvane mANasa hate. enI AtmAmAnanI lAgaNI bahu teja hatI. e zaktivAna ane lAgavagavALe mutsaddI hatA. bharadarabAramAM enuM apamAna thayuM hatuM e gaLI javuM ene mATe muzkelIbhareluM hatuM. haSNumaMtemAM paNa apamAnano badalo levAnI vRtti pragaTa te thaI ja hatI. A apamAna enA hRdayane khI rahyuM hatuM. A apamAnathI e khUba baLI rahyo hato chatAM paNa sArAsAra vicAra ane hiMdutva mATenuM abhimAna enAmAMthI gayAM hatAM. zumetenA haiyAmAM gusso prabaLa prakaTayo hato paNa hiMdutva mATenuM abhimAnanI jyoti enAmAM vadhAre teja ane baLavAlI hatI. caeNkejI rAjAno AMkaDo narama paDavAne mATe, laMkejIne pAMsaro karavAne mATe, haNumaMtee ghaNA vicAra karyA. vicAronI uthalapAthala enA hRdayamAM khUba thaI haze ane koI musalamAna sattAnI madada levAnA ane te mAraphate vera vasula karavAnA vicAre paNa enAmAM nahi ubhA thayA hoya ema na kahI zakAya, paNa enAmAM hiMdutvanI lAgaNI jAjavalyamAna hatI eTale e vicAra Avyo hoya to paNa evA vicArothI e aMdha na banyA. veravasula karavA jatAM vivAhanI varasI na thAya, kaDI letAM pATaNa na paravArAya ane bakarI kADhavA jatAM UMTa na pasI jAya e vicAra karavA jeTaluM eNe pitAnuM magaja ThaMDuM te rAkhyuM ja hatuM. UDe vicAra karyA pachI eNe nakkI karyuM ke beMkojIno AMkaDe narama to pADe che paNa te evI khUbIthI ke te karavA jatAM hiMdu sattAne AMca na Ave, dhakko na lAge. vyakijIne pAMsaro karavAnI enI IcchA hatI, ane kharAba karavAnI enI dAnata na hatI. AjubAjunA saradAra ane jAgIradArone maLIne hasumaMte baeNkejInI sAme baMDa karI zakata paNa e rasto eNe na lIdhe. zivAjI mahArAja mATe ene bahu mAna hatuM eTale emane maLI vyakitaone ThekANe lAvavAno vicAra karyo. zivAjI mahArAjane kharI hakIkatathI vAkepha karI emane karNATakamAM laI AvavAno nizcaya karyo. raghunAthapaMte pitAnuM vera vasula karavAno ane vyaMkAne namAvavAno tathA laMkejInA khuzAmatIA salAhakArone khaseDavAno mArga zodhI kADho. A rasto zodhI kADhayA pachI enA upara jhINavaTathI vicAra karatAM haNamaMtane dekhAI AvyuM ke zivAjI mahArAjane karNATaka upara laI AvavAnI enI janA amalamAM ANavAmAM ghaNI harakatA ane aDacaNa naDe evI che. vicAra karatAM ene jaNAyuM ke zivAjI mahArAjano bijApura ane magale sAthe vigraha je raMge caDyo hoya te e karNATaka upara caDAI karavAnuM AmaMtraNa svIkAraze nahi. bIjI bijApura ane mugale mahArAjane teDavA mATe game te vakhate maLI jAya che. mugalonI karaDI najara hameza govaLaDA upara hoya che ane govaLakAMDA game te prakAre gaLI javAnI mugalanI dAnata che. kAbazAhIne barAbara meLa thAya te mugala athavA AdilazAhI paNa saheja DhIlI paDe ane mahArAjane karNATaka upara caDAI karavAnuM zakya bane. AvI rIte vicAra karI cAre tarapha najara doDAvI raghunAthapaMta haNamatee haidarAbAda (bhAgAnagara ) jaI mukhya musaddI mAdaNa (madanapata) paMtane sAdhI kutubazAha ane zivAjI mahArAjane meLa thAya e mATe pUrepuro baMdobasta karI mahArAja pAse javAno vicAra karyo. karNATakamAM banelA banAvanI zivAjI mahArAjane khabara ApI dIdhI hatI. 3. radhunAthapata haNamatenuM mutsaddIpaNuM. kutubazAhInA mukhya mutsaddIo mAdaNIpata (madanapata) ane AkAraNuM (ekanAthapata) baMdhuo zivAjI mahArAjanA vakhANanArAo che, emane hiMdutvanuM abhimAna che ane e mahArAjane hiMdutvanA tAraNahAra mAne che enI raghunAthapatane khabara hatI eTale emaNe potAnI dhArI bAjI emanI mAraphate peza laI javA kamara bAMdhI. raghunAthapata pitAnA thoDA mANasa sAthe bhAgAnagara javA nIkaLyo. 71 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 9 muM bhAgAnagara najIka AvI paheo eTale pite ekalA eka sAdA paMDitane veza dhAraNa karI pitAnI sAthe 2 celAe laI mAdaNApaMtane tyAM gayA. mAdaNApaMtanA mahelamAM bAhmane javA mATe sTa hatI. savAre saMdhyAsnAna vakhate A vezadhArI paMDita, paMDitanA lebAsamAM pitAnA be celAo sAthe mAdaraNapaMtanA mahelamAM AvI pahoMcyA. ' Aje mAdApaMtane mukAme ziva ane viSNu mArganA paMDitanI sabhA hatI ane baMne pitapitAnA paMthanI-mArganI mahattAnA saMbaMdhamAM vAdavivAda karavAnA hatA. AjanI A dhArmika sabhA bahuja mahattvanI hovAthI ghaNAM paMDite AvyA hatA. carcA sAMbhaLavA mATe paNa ghaNu vidvAne bhegA thayA hatA. Aje kutubazAhInA prabhAvazALI pradhAnane tyAM A mahattvano jalaso hatA, eTale vidvAne ane paMDitonI ThaTha jAmI hatI. mAdaraNApaMta pote paNa jabare vidvAna hatA. e vidyAvilAsI hatA. paMDita ane vidvAnono e AzrayadAtA hatA. AjanA A jalasAmAM A nava paMDita ( raghanAthapaMta haNamate pitAnA be celAo sAthe jaIne beThe. paMDitenA vivecano ane vAdavivAda zarU thayA. AvI rIte jalasAnuM kAma barAbara raMge caDayuM eTale A navA paMDita ubhA thayA ane pitAnI uttama zailI ane vakatatvathI emaNe prathama zaiva mArganI sarvottamatA pratipAdana karI ane sabhAnA paMDitene ane vidvAnone chaka karI nAMkhyA. badhAnuM dhyAna A navA paMDita tarapha kheMcAyuM. badhA enI tarapha Tagara Tagara jevA lAgyA. mAdaraNApaMta paNa A navA paMDitanuM pAMDitya joI bahuja rAjI thayA. hAjara rahelA badhA A paMDitanI prazaMsA karavA lAgyA. virodhI pakSanA paMDito paNa A asAdhAraNa buddhivALA vidvAna vaktA pratye mAne batAvavA lAgyA. vivecane AgaLa cAlyAM eTale pachI A paMDite vaiSNava saMpradAyanI sarvottamatA dAkhalA dalIla, uttama chaTA ane AdhAra sAthe pratipAdana karI. sabhAmAM hAjara hatA te badhA paMDita A paMDitanI vidvatAthI nittara banI gayA. zrotAjana enI dalIle ane mIThI vANImAM tallIna banI gayA hatA. sabhAnuM kAmakAja ApyA pachI mAdApate raghunAthapaMtane pitAnI pAse khAnagImAM belAvyo ane emanI khUba prazaMsA karI ane ene pitAne tyAM rokI enI sAthe vArtAlApa karavA mAMDyo. mAdaraNApaMta jema jema A paMDitanI sAthe vAtemAM UMDo utaryo tema tema A navA paMDitanI vidvattAnI ane hoziyArInI khAtarI thatI gaI. Akhare bahu rAjI thaI A paMDitane khUza karavA mATe kImatI vastro ane AbhUSaNe mAdaNApate ApavA mAMDyA. A joIne navA paMDite kahyuM. 'vajIra sAheba, huM nathI paMDita ke nathI bhikSuka, huM nathI vidvAna ke nathI yAcaka, huM te zivAjI mahArAjano sAdhAraNa paMkitane paNa sAco sevaka chuM. joke mane raghunAthapaMta hama tenA nAmathI oLakhe che.' A sAMbhaLI mAdANApaMta Azcaryacakita thaI gayA. raghunAthapaMtane pitAnI pAse besADayo. hemaMtee AgaLa calAvyuM-"Apa te zivAjI mahArAjanA vakhANanArA che ane emanA khAsa hitakartA che. ApanI pAse rAjakAraNane aMge huM atre Avyo chuM. hiMdutvanA e tAraNahAranI aDacaNo dUra karavA mATe huM ApanI madada levA Avyo chuM. Apa baMne bhAIoe mahArAjanA aMtaHkaraNamAM bahu UMDe vAsa karyo che. mahArAja te ApanI to vAraMvAra prazaMsA kare che ane ghaNI vakhate keTalIka mahattvanI bAbatamAM ane hiMdutva mATenI abhimAnanI bAbatamAM navA ucharatA mutsaddIone Apane dhaDa levA mahArAja kahe che. mahArAje karNATaka upara caDAI karavI A saMjogomAM zreyaskara che. mahArAjanI sattA vadhe ane emanA rAjyane pAyo majabUta thAya e prayatno cAlu che temAM A sevaka kAma karI rahyo che. mahArAjanI caDatImAM hiMdutvane udaya che, mahArAjanI sattA vadhAravAmAM ja hiMduonA sukhane vadhAro thavAno che. mahArAjanI sevA e hiMdutvanI sevA che ema hiMdutva mATenI dhagazavALA darekane lAge che. Apa dharmAbhimAnI che, Apa hiMdu dharmano udaya Icche che ane te mATe ApathI banatuM; kare che e huM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM ] che. zivAjI caritra jANuM chuM eTale ja ApanI pAse kumaka mATe Avyo chuM. kutubazAhI pratyenI ApanI vaphAdArI paNa jANItI che. bAdazAha pratyenI ApanI vaphAdArImAM jarAe ghaTADo karavAnI mArI sUcanA nathI. mArI vinaMti to Apane e che ke Apa bAdazAha salAmatanA dilamAM mahArAja mATe prema utpanna karo ane karNATakanI caDAImAM e mahArAjane madada kare evI goThavaNa kare." raghunAthapaMtanI viveka ane vinayathI bharapura vinaMti sAMbhaLI mAdapaMtane ati AnaMda thayo ane A vinaMtinA saMbaMdhamAM emaNe enI sAthe bahu carcA karI. vATAghATa thayA pachI Akhare mAdaraNupate raghunAthapatane emaNe karelI vinatinA saMbaMdhamAM ghaTatuM karavAnuM vacana ApyuM. kutubazAha sulatAnanI mulAkAta karAvavA mATe raghunAthapaMte mAdaraNApaMtane vAta karI. mAdaraNApate haNamaMtanI A mAgaNI upara UMDe vicAra karyo. cAre taraphano vicAra karatAM mAdaNApaMtane paNa lAgyuM ke radhunAthapaMtane bAdazAhanI mulAkAta karAvavI ane enA vicAro ane vinaMti bAdazAha AgaLa rajU karavAnI taka ApavI. mAdaNApate raghunAthapaMtanI bAdazAha sAthe mulAkAta goThavI. jema mAdaraNupaMtane radhunAthapaMte potAnI vakatRtva zaktithI, dalIlathI ane vAdavivAdanI zailIthI chaka karI nAMkhyA hatA, tevI ja rIte eNe kutubazAhI sulatAna tAnAzAhane paNa chaka karI nAMkhyo hato. sulatAne haNamatinI mulAkAta lIdhI. arasaparasa carcA thaI. Akhare eNe raghunAthapaMtanI vinaMti upara pUratuM dhyAna ApavAnuM vacana ApyuM. karNATaka jatI vakhate bhAgAnagara thaIne javAnuM vAtAcItamAM nakkI thayuM.. 4. zivAjI mahArAjanI karNATaka upara savArI. zivAjI mahArAjanA jIvana caritra uparathI ApaNe joI zakIzuM ke emaNe emanA jIvanamAM aneka mulAke upara aneka pherA caDAI karI. e badhI caDAIo tapAsatAM ApaNane kahevuM paDaze ke karNATakanI caDAI e emanA jIvanamAM karelI badhI caDAIomAM sauthI moTI, sauthI vadhAre mahattvanI ane cirasmaraNIya hatI. mahArAjanA mutsaddIpaNunA, emanI dIrghadRSTinA, emanI pahoMca ane kAbeliyatanA, emanA diladArapaNunA, emanA viveka ane vinayanA aneka dAkhalAo A caDAIne varNanemAMthI maLI Ave che. mahArAjanI yazasvI kArakIrdinA maMdira upara ratnajaDita kaLaza caDAvanArI karNATakanI caDAI hatI. zivAjI mahArAjanA jIvananA dareka banAve emanI kIrti vadhAryuM che paNa karNATakanI caDAIe te emanI kItine TheTha Toce pahoMcADI. zivAjI mahArAja mAMdA paDyA hatA. emane pUrepurA ArAmanI jarUra hatI tethI vidvAnonI salAha ane saradAro tathA snehIonA AgrahathI emaNe ArAma mATe anukULa ThekANe mukAma karyo ane thoDI mudata mATe bhAre kAmakAja baMdha rAkhyuM. mahArAjanuM zarIra ArAma letuM hatuM paNuM magaja te bhAre kAma karI rahyuM hatuM. magajane naheAte ArAma ke nahete thAka. hiMdutvanA rakSaNa mATe, rASTrIyatvanI bhAvanA majabUta karavA mATe, prajAnAM dukhe dUra karavA sthapAyelA navA rAjyane vadhArI majabuta karavA mATe mahArAjanuM magaja aneka yojanAo jI rahyuM hatuM. ko mulaka jIta, kayA mulakane jItavAthI duzmana sattAo A navI sthapAyelI sarakAranA mULa upara ghA na karI zake ene vicAra mahArAja cAvIse kalAka karI rahyA hatA. AdilazAhI, kutubazAhI, mugalAI vagere saltanatenI khAnagI bAbate jANavA mATe mahArAjanuM herakhAnuM (najarabAjakhAtuM) bahu suMdara kAma karI rahyuM hatuM. mugala saltanatanI kharI sthiti kevI che, bAdazAhatamAM kyAM kyAM zAnti che, jhagaDA kayAM ubhA thayelA che, asaMtoSa kayAM phATI nIkaLyo che, kayA mulakamAM bAdazAhanA julamathI prajAnA AgevAnomAM asaMtoSa phelAyo che, kayA prAntamAM sattAnA chalane lIdhe sattA prajAmAM apriya thaI paDI che, kayA bhAganA mANase trAsIne sattAne ukheDavA maraNiyA thayA che, kayA bhAganA mANase sattAnI mUMsarI ukheDavAnI taiyArI sAthe takanI rAha joI rahyA che athavA kayA bhAganA mANaso mahenata kare maraNiyA thAya evA che, vagere bAbatanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra - prakaraNa 8muM tapAsa mahArAjA pitAnA khAtarInA mANasa mAraphate karAvatA. duzmana mulakamAM cINagArI nAMkhyAthI bhaDake thAya ema che enI kharI tapAsa karavA mATe te mahArAja pitAnA najarabAjakhAtAnA khAsa cUMTI kADhelA kAbela mANasane mokalatA ane A badhI mAhitI meLavyA pachI pitAne kAryakrama goThavatA. hiMdusthAnanI nAmIcI ane paMkAyelI sattAonI kharI paristhiti pitAnA vizvAsapAtra amaladAro taraphathI jANyA pachI te mAhitInI mahArAje aneka rIte khAtarI karI lIdhI. jyAre kaI paNa mulaka upara caDAI karavAne mahArAjano vicAra thAya tyAre te bahAra pADatAM pahelAM te mulaka saMbaMdhInI, caDAI ane laDAI saMbaMdhInI tathA tene kabaje rAkhavA saMbaMdhInI jhINAmAM jhINI mAhitI meLavI te upara vicAra karI pitAnA baLane, sAdhano, sAmagrIna, kumakana, saMkaTa vakhate joitI sahAyane UDe vicAra karI caDAIne nizcaya karatA. ghaNI pherA emanA vizvAsapAtra ene kAbela amaladAro taraphathI maLelI bAtamIe paNa e nANuM jotA. ThaMDu magaja, UMDA vicAra ane dIrdhadaSTine barAbara upayoga karI e pitAnA kAmanI dizA nakkI karatA. | mugala zahenazAhanI hilacAla ane enA kAryakrama tathA zahenazAhanI chAvaNInI nAnI ane meTI jAhera ane chUpI badhI bInAnI sAcesAcI khabara jANavA mATe mahArAje bahu cAlAka ane teja bAtamIdAro rAkhyA hatA. temaNe mahArAjane khabara ApI ke auraMgajheba bAdazAha paMjAba prAMta tarapha tyAMnI prajAnA aneka jhagaDAone lIdhe rokAyA hatA te 1676nA mArcanI Akhare dilhI AvI pahoMce hato. zahenazAha pite paMjAbathI pAcho pharyo hato paNa vAyavya sarahada uparanAM khaMDe, jhagaDAo ane phATI nIkaLelA asaMtoSane lIdhe e mulakamAM arAjakatA cAlu hatI. e avyavasthA ane aMdherane lIdhe mugala saltanatanuM moTuM lazkara sarahadanI vyavasthAmAM rokAyeluM raheze e khabara paNa mahArAjane maLI hatI. dilhInA zahenazAhanuM dhyAna uttaranA jhagaDAo ane asaMtoSane ThekANe pADavAmAM rokAyuM hatuM. lazkarane meTo bhAga paNa tyAM rokAyA hatA eTale dakSiNamAM marAThAonI sattA teDavA mATe mugale A vakhate kaMI karI zake ema nathI enI mahArAjane pUrepurI khAtarI thaI hatI. lIdhelA mulakanI majabUtI karI rAjyavistAra vadhAravA mATe ane sattAnAM mULa UMDAM ghAlavA mATenA kAmamAM marAThAone AvA saMjogomAM mugale vidyakata nivaDe evI sthitimAM nathI enI mahArAje barAbara khAtarI karI lIdhI. magalAI pachI mahArAje AdilazAhIno vicAra karavA mAMDayo. I. sa. 1675nA navembara mAsamAM AdilazAhInA aphagAna pakSanA AgevAna saradAre bALa bAdazAha sikaMdarane pitAnA kabajAmAM lIdhe ane 1676nI zarUAtamAM mugalanA maLatIA, bALa bAdazAhanA rakSaka khavAsakhAnanuM khUna thayuM. AdilazAhI darabAranA saradAromAM aneka pakSa hatA, temAM aphadhAna pakSa, dakSiNI musalamAna pakSa, AkhisIniyana pakSa e mukhya hatA. khavAsakhAnanA khUna pachI dakSiNa musalamAna pakSa ane AbisIniyana pakSa eka thaI gayo ane bahilelakhAnanA pakSane eka bAhoza ane vizvAsa saradAra khIjarakhAna hate tenuM virodhI pakSe khUna karyuM. AvI rIte sAmasAmA khUna thavAthI AdilazAhI kuTuMba kalahanA Ua ane bahu kaDavA jhagaDAmAM utaryuM. AdilazAhI te pitAnuM saLageluM ghara halavavAmAM ja rokAI hatI eTale marAThAone sAmane karavAnI A vakhate AdilazAhInI sthiti ja na hatI. vaLI dakSiNanA magala sUbedAra ane bahilakhAna vacce bhAre kaDavAza ubhI thaI hatI. A kaDavAza ane mugala AdilazAhI vaccenAM bIyAbArAMthI mahArAja jANakAra hatA. meLavelI khabare dhyAnamAM laI mahArAje AkhA hiMdusthAnanI paristhitine vicAra karyo. cAre tarapha najara doDAvatAM emanI khAtarI thaI ke duzmananA mulaka upara caDAI karavA mATe marAThAone A bahu anukuLa vakhata hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu 9 muM ] che. zivAjI catri 55 AdilazAhI ane zivAjI mahArAjanI vacce ghaNA vakhata thayAM vigraha cAlu ja hatA. koIka vakhata e jvALA narama paDatI to kAI vakhate bahu jorathI bhabhukI uThatI. mugalo jyAre bahu jora para AvI jatA tyAre mahArAja AdilazAhI sAthe salAha karatA. AdilazAhIne jyAre anukULa AvatuM tyAre mugalA sAthe maLI jaI marAThAone kacaDI nAMkhavA te jaMga macAvatI. Ama sAmasAme mutsaddIpaNAnA dAva khelAI rahyA hatA. bijApura saltanate dakSiNanA nAnA nAnA rAjyAne saphAcaTa karI dIdhAM hatAM ane dakSiNa karNATakamAM AlizAhI sAme mAthu UMcu kare evI ekapaNa sattA jIvatI rAkhI na hatI. bijApura jevA baLavAna zatru zivAjI mahArAjane AMkhamAM khaTakI rahyo hatA. jate divase e bhAre baLavAna thaI te navI sthapAyelI marAThI sattAne mULamAMthI halAve evuM paNu bane, mATe evA zatrune haMmezane mATe laMgaDo karavAnI mahArAjanI IcchA hatI. AdilazAhIne huMmezane mATe laMgaDI karavI hoya teA karNATaka kabaje karyo sivAya khIje rastA ja nathI e mahArAja samajatA hatA ane tethI karNATaka upara dhaNA divaseAthI emanI najara hatI. aNIne vakhata Ave ane AdilazAhI marAThI sattAne halAvavA taiyAra thAya te tene kacaDI nAMkhavAnI sattA marAThAemAM hAvI joI e ane e baLa karNATaka khAmAM Ave teA ja marAThAemAM Ave ema hatuM. aNI vakhate AgaLa ane pAchaLa ane taraphathI AdilazAhI upara marAThAo mAreA karI zake evI sthiti utpanna thAya tyAre AdilazAhI haMmezane mATe lagaDI thaI manAya ane tema karavA mahArAja anukULa samaya ate saMjogenI rAha joI rahyA hatA. mahArAjane lAgyuM ja hatuM ke AdilazAhIne AvI rIte rezamara cAre taraphathI AMdobasta thaI jAya tA mugalAne uttaramAM dhakelI mUkIne vakhata Ave emanI haDDI kharekhara narama karavAnuM phAvI zake. vaLI mahArAja tA e paNa jANatA hatA ke karNATakanA AdilazAhI saradArAmAM bhAre asateSa che ane mAMheAmAMhenA kusa'pathI badhA nabaLA paDI gayA che. AdilazAhInI jhUMsarI pheMkI devAtI emanI IcchA che paNa te mATe khaLa bheguM e karI zakatA nathI. emane jo kAI saMgaThita karanArA prabhAvazALI puruSa nIkaLI Ave te badhA saradArA taiyAra thaI jAya evI mahArAjanI mAnyatA hatI. emane saMgaThita karI jabaruM jUtha jamAvavAnI mahArAjane jarura jaNAI ane karNATaka kabaje karyA sivAya e bane ema na hatuM eTale mahArAje karNATakanA vicAra karyAM. mahArAjanA manamAM A vicAre. dhRNA vakhatathI dheALAmAM karatA hatA. karNATakane peAtAnI sattA nIce lAvavAnA mahArAja pATa ghaDI rahyA hatA. peAtAnA sAvakAbhAI ta MjAvaravALA vyakALa rAjA ane haNumate vaccenA aNubanAvanI khabara paNu mahArAjane maLI gaI hatI. A badhA soge dhyAnamAM laI zivAjI mahArAje karNATaka upara caDAI karavAnA vicAra karyAM. karNATaka upara caDAI karavI e ramata nathI e mahArAja pUrNapaNe jANutA hatA. e caDAImAM peAtAne lAMbA vakhata sudhI rokAI rahevuM paDaze e vAta paNa emanI najaranI bahAra na hatI. peAte karNATaka gayA pachI emanI gerahAjarIneA lAbha laI mugalA tAphAna karI mahArAjanA mulakane herAna kare te aTakAvavA mATe zAM pagalAM levA tenA vicAramAM e paDyA. mugala sUbedAra bahAdurakhAnanI truTIe mahArAja kharAbara jANI gayA hatA, eTale ene manAvI laI kAma kADhI levAne mahArAje nizcaya karyA. bahAdurakhAnanuM vajana dilhInA zahenazAha AgaLa keTaluM che te kaMI mahArAjathI ajANyuM na hatuM, paNa emane teA taka sAdhavI hatI eTale evA nizcaya karyo. 5. mugalAne manAvyA. mahArAjanI najara cAre tarapha pharatI hatI. e jANutA hatA ke bAdazAha Aragajheba A vakhate sarahadanI ciMtAmAM paDyo hatA eTale enI IcchA hAya ke na hoya, enuM aMtaHkaraNu ene pukArI pukArIne kahetuM hAya, hiMduo pratyenI enI veravRtti ene DhaMDhoLatI hoya te paNu, mahArASTranA jAgRta thayelA marAThAone eTale zivAjI mahArAje taiyAra karelA mAvaLAne navesarathI chaMcheDavA mATe A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 9 muM samaya ene jarAye anukaLa na hate. manuSyanI parIkSA karavAmAM mahArAja ekkA hatA. mANasanI nabaLAIo e jANI letA ane jyAre jarUra paDe ane e mANasanI sAthe kaMI kAma paDe tyAre enI nabaLAIo ane guNa najara sAme rAkhIne ja mahArAja enI sAthe vartana karatA. virodhIonI nabaLAIo zodhI kADhavAmAM e nipuNa hatA ane evI nabaLAIno vakhata Ave pitAnuM dhyeya sAdhavAmAM e pUrepuro lAbha letA. dakSiNanA mugala sUbedAra bahAdurazAhanI sAthe mahArAjane ghADA paricaya thayo hato. aneka vakhatanA anubhavathI enAmAM keTaluM mIThuM che te emaNe joI lIdhuM hatuM. bahAdurazAha dilerakhAnanA jevo kalahapriya mANasa na hatuM, eTaluM ja nahi paNa e laDAI ene rasIo paNa na hatuM, marAThAo sAthenA lAMbA vigrahathI e kaMTALI gayo hato enI mahArAjane khabara hatI. marAThAone masaLI nAMkhavAne mugalone anukuLa vakhata na hatuM te pramANe mugala sattA sAme jaMga jagADI tene dabAvI devAno marAThAone paNa anukuLa samaya na hatuM. duzmanane nAza zakya na hoya to tene dabAvIne kAma kADhI levAmAM paNa DahApaNuM che evuM mahArAja mAnatA ane dabAvavAnuM azakya hoya to e virodhIne manAvIne potAnI matalaba hAMsala karI letA. A vakhate saMjogo ane sthiti jotAM yugalane manAvyA sivAya bIje raste ja nathI enI jyAre mahArAjane khAtarI thaI tyAre emaNe e sAdhavA prayatna karavA mAMDyA. bahAdurakhAna lebI ane lAMciyo hato. enI e nabaLAI ane durguNane lAbha laI mugalene kAma puratA manAvI levAne mahArAje vicAra karyo. karNATakanI caDAImAM vijaya meLavIne mahArAja pAchA Ave tyAM sudhI mugale mahArAjanA mulaka upara caDAI na kare ene pAka baMdobasta kya pachI ja karNATakanI caDAInI goThavaNa ane pAkI taiyArI karavAnI hatI. mahArASTramAM maMgala marAThAonA jhagaDAne lIdhe bahAdarakhAnane mAnasika ArAma jarAe maLatA na hatuM. ene caDe ghoDe rahevuM paDatuM. e marAThAo sAthe suleha karavA jhaMkhI rahyo hato. marAThAo pite sukhe khAtA na hatA ane mugalane sukhethI khAvA detA na hatA. te jamAnAnA mahArASTranA marAThAo musalamAnone peTe sukhethI pANI paNa paDavA detA nahi. keTalIka vakhate marAThAne bhANuM uparathI uThI javuM paDatuM tyAre ghaNI vakhate mugalonAM rAMdhyAM dhAna paDI rahetAM. marAThA, mAvaLAonuM jIvana sakhata hatuM. teo sake roTalo ane maracuM ubhA ubhA khAIne sukhethI jIvana gujArI zakatA. mugala lazkaranI tevI sthiti na hatI eTale AvI aDacaNathI e kaMTALI gayA hatA. mugala amaladAro A sthitithI kAyara thaI gayA hatA. mugalenI manodazAne mahArAje bahu jhINavaTathI abhyAsa karyo hatA. mahArAje joyuM ke mugala sUbedAra marAThAo taraphathI sulehanI mAgaNInI phakta rAha joI rahyo che ane A TAMkaNe mugale sAthe sulehanI khAsa jarUra che eTale mahArAje suleha karavAno vicAra karI pitAnA nyAyAdhIza nirAjIpaMtane mugala sUbedAra pAse suleha ane sneha saMbaMdha bAMdhavA saMbaMdhI vAta karavA mokalyA. bahAdurakhAnanA lAlacu svabhAvane lAbha levAnA IrAdAthI mahArAje pitAnA vakIlanI sAthe mugala sUbedAra mATe bhAre kiMmatanuM javAhira ane kImatI pizAka, bhAre kiMmatanA alaMkAra ane enuM dilakhuza thAya evI cIjonuM najarANuM mokalyuM. mahArAje dhArelI asara A najarANAthI bahAdurakhAna upara thaI. e lobhAyo. lalacAyo ane eNe marAThAonA malakane kaI jAtane upadrava nahi pahoMcADavAnuM vacana ApyuM. A vakhate mugala bAdazAhane zAMta rAkhavA mATe khaMDaNI tarIke nANAM ApyAM. A nANuM ApatI vakhate mahArAje pitAnA mANasane kahyuM ke "A khaMDaNI nathI Apate paNa Ate huM dujhaNI gAyane cAre nIrUM chuM." bahAdurakhAne A khabara bAdazAhane mokalI. bAdazAha A vakhate paMjAbamAM paThANa sAthenA vigrahamAM rokAyelo hateA. mahArAja sAthenA dakSiNanA sUbedAre sucavelA tahanAmAne eNe bahAlI ApI. subedAra bahAdurakhAnane dhanathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 muM] cha, zivAjI caritra dAbIne ane mugala zahenazAhane khaMDaNathI manAvIne mahArAje mugalone kAmacalAu baMdobasta karyo. AvI rIte mugalo sAthe tahanAmuM karIne mahArAje karNATakanI caDAI daramiyAna mugalo emanA mulakane na satAve te mATe ghaTata baMdobasta karyo. | mugalone manAvyAthI je baMdebasta thayo te pUratA na hatA. duzmananI pAsethI kAma levuM hoya tyAre bahu UMDe vicAra karavAno hoya che. dumananI sAthe salAha ane samAdhAnI thAya ane te ekalI bInA upara AdhAra rAkhIne kAryakrama ghaDavAmAM Ave te pazcAttApa karavo paDe che. tevA saMjogomAM dIrdhadaSTi ane UDI buddhivALo mutsaddI sAvaceta rahIne ane vicAra kare che ane baMne saMjogomAM upayogI nIvaDe evI vyavasthA kare che. zatru sAthe karavAmAM AvelI suleha ane samAdhAnI jo zatru teDe te te vakhate saMjogone pahoMcI vaLavA mATe zA zA pagalAM pahelethI ja goThavI rAkhavAM ene vicAra pahoMcela mutsaddIo karyA vagara rahetA nathI. pitAnI gerarAjarImAM rAjyane baMdebasta karatI vakhate emaNe mugala sAthe karelI suleha najara sAme rAkhI hatI ane mugale karelI suleha toDI nAMkhe te zuM karavuM tene paNa vicAra karyo hato. mugale ApelA vacana pALe te teno prazna ja na hato paNa mugale salAha teDIne marAThA malaka upara caDAI kare che tevA saMjogomAM marAThA rAjyanA rakSake pitAnI gerahAjarImAM rAjyanuM rakSaNa suMdara rIte karI zake tevo baMdobasta mahArAje karavA mAMDayo. pitAnA badhA killAone anna sAmagrI tathA dArUgoLAthI sAdhanasaMpanna karI mahArAje prasaMga AvI paDe che te mATe taiyAra karI rAkhyA. pitAnI sarahada upara DhorA (phalaTana)thI pahALA sudhI varadhanagaDha, bhUyaMgagaDha, sadAzIvagaDha, macandragaDha nAmanA navA killAo paNa bAMdhavA mAMDayA hatA, tenuM kAma A vakhate ja pUruM thayuM hatuM. te badhA killAo sAdhanothI bharapUra karyA. AvI rIte mahArAje potAnI gerahAjarI daramiyAna rAjya upara duzmana halo na karI zake e pAka baMbasta karyo. pite karNATakanI caDAImAM rokAyA hoya tyAre mugalonI ciMtA mahArAjane hatI tevIja ane tethI paNa adhika ciMtA emane sIdInI hatI. sIdI kaMI saMvALI saMgaThana na hatuM e mahArAje anubhavathI jAyuM hatuM. mahArAjanI gerahAjarIne lAbha laIne marAThA mulakamAM tephAna macAve e e che enI pUrepurI khAtarI hevAthI te taraphane baMdebasta karavAne mahArAja vicAra karavA lAgyA. mahArAja lazkara sAthe karNATakamAM rokAyAnI khabara sIdIne maLI ke te tarataja kAMkaNaprAnta kabaje karavA mATe AsamAna pAtALa eka karI deze enI mahArAjane jarAe zaMkA na hatI eTale ene sAmane karavAnI javAbadArI mahArAje potAnA vizvAsapAtra amaladAra sa. aNAjI do sacivane zire nAMkhI. A amaladAranA tAbAmAM jabaruM lazkara ApI kalyANathI phaDa sudhInA killAono kabaje ene sAMpyA. mugala sattAnI mAphaka sIdIne paNa emaNe baMdebasta karI dIdhuM. pitAnI gerahAjarI daramiyAna prajAne veThavuM na paDe mATe sAvadhAnInAM pagalAM bharavAmAM AvyAM hatAM. zivAjI mahArAje 1676mAM karNATaka upara caDAI karI te vakhatanI te karNATakanI cataHsImAmAM ane AjanI catuHsImAmAM phera che. te vakhate te keramaMDaLa ane malabAra kinArAnI vaccenA mulakane kannaDa athavA karNATaka prAMta kahevAmAM AvatA. karNATaka upara caDAI karavAno nirdhAra karatAM pahelAM mahArAjAe vicAra karyo ke "AdilazAhI Aje nabaLI banI che paNa anukULa saMjogomAM je puruSa duzmanane laMgaDe karavAmAM athavA bane te tene pUrA karavAmAM DhIla kare che te temAM bhAre bhUla kare che. Aje AdilazAhIne laMgaDI karavA mATe mAre karNATaka jItavAnI khAsa jarUra che. saMjoge jema jema badalAtA jAya tema tema mANase pitAnI hilacAlanA rastA badalavA joIe. game tevA AkarA ane pratikULa saMjoge AvI paDe te paNa pitAnuM dhyeya najara sAmethI je mANasa dUra nathI karatA te vahele moDe paNa dhArela ThekANe jaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra prakaraNa - 6 pahece che. dakSiNamAM hiMdavI svarAjya sthApI tene majabUta banAvI te mAraphate hiMdutvanuM rakSaNa karavuM ane prajAne sukhI karavI e mAro hetu huM najarathI dUra nathI karI zako. A navI sthapAyelI hiMdusattA barobara majabUta thaI jAya che je mATe, AkhI jiMdagIne hoDamAM mUkIne huM bAjI khelyo chuM te sAdhya thaI kahevAya. mugalene tApI nadI pAra hAMkI kADhayA sivAya mahArASTra sukhI thavAnuM nathI. magalene tApI pAra karyA sivAya enI sattA dakSiNamAMthI tUTavAnI nathI ane jyAM sudhI enI sattA nathI tUTI tyAM sudhI hiMdanA hiMduo sukhI thavAnA nathI ane tyAM sudhI hiMdutva bhayamukta thayuM nathI eTale mAre AdilazAhIne laMgaDI banAvI hiMdusattAne herAna na kare, enA upara hale na kare evI sthitimAM mUkavI joIe ane tenI tevI sthiti thAya te ja hiMdusattA nirbhaya bane ane dakSiNanI sattAo eka thaIne mugalene tApI pAra hAMkI kADhI zake. bedanurathI taMjAvara sudhIne bhAga jo huM A navI sattA athavA navA rAjyamAM na joDI zakuM te te hiMdusattA joIe teTalI majabUta thaI na gaNAya. navI sattA sthApavAnuM kAma thayuM paNa tene nirbhaya ane majabUta banAvavAnI javAbadArI paNa mArIja che te mAre na bhUlavuM joIe. je cIja meLavavA mATe jiMdagI, ApadA, Apatti, Aphata, agavaDo ane saMkaTamAM kADhI te cIja maLyA pachI tene TakAvI rAkhavAnI javAbadArI je mANasa bhUle che te mANase e cIja meLavI e na meLavyA barobara ja che. mAre mugalane dakSiNamAMthI hAMkI kADhavA te paNa AdilazAhI ane kutubazAhI sattAo vakhata Avye jAgRta thayelA marAThAonI ucharatI sattA je musalamAnone AMkhamAMnA kastaranI mAphaka khUMcI rahI che, teno nAza karavA jarApaNa acakAze nahi e vAta mAre bhavI joIe nahi. AdilazAhI ane katabazAhI paNa navI sthApelI sattAne dhakko na lagADI zake evI majabUtI mAre mArA rAjyanI karavI hoya te mAre karNATakane mulaka bhAre bhoga ApIne paNa kabaje karaja joIe. AdilazAhIe aneka vakhate mugale sAthe maLIne mane herAna karyo che, mane satAvavAmAM bAkI nathI rAkhI. jyAre jyAre huM AphatothI gherAuM chuM tyAre tyAre sthiti ane saMjogone lAbha laI mArAM mULa ukheDavA mATe eNe bAkI nathI rAkhI e vAta huM kema bhUlI zakuM? A to rAjadvArI mAmale che, emAM bAjI kheleja chUTako che. bAja khelavA beThA eTale rItasara khelavI ja joIe. duzmananI bAjI, yuktio, racanA, bRha ane valaNa jANyA pachI ene IlAja je rAjadvArI puraSa nathI karatA ane pahoMcI vaLavA mATe taiyArI nathI karato, pharIthI duzmana evI yuktio ane racanAono lAbha uThAvI na jAya te mATe banatI sAvadhAnI rAkhI tevAM kRtya sAme cAMpatA pagalAM nathI bharate, te mANasa pitAnuM nukasAna vahorI le che ane duniyAnI najaramAM 5Nu bevakUpha bane che. AdilazAhInA karNATakanA saradArane kabaje karI AdilazAhInI kammara teDI marAThAono sAmano karavA mATe ene nirbaLa banAvI mUkavI. mArA A vicAro jAhera karavAmAM bhAre bhaya che eTale mAre karNATaka jItavAnI vAta mugalethI chUpI rAkhavI ja joIe. radhunAthapata haNamaMtae sUcavelI laMkejI pAse pitAzrInI jAgIrane mAre bhAga mAgavA javAnI yukti A samaye bahu upayogI che. pitAe mUkelI jAgIramAM bhAga levA mATe javAnI vAta bahAra Ave magalo bhaDakaze nahi ane dhArI nema pAra pADavAmAM magale DakhA karaze nahi. nirAjI rAvajI, prahAda nirAjI ane zAmajInAIke govaLakAMDa sAthe barobara goThavaNa karI che eTale zrI bhavAnInI kapAthI yAma karavAthI vijaya prApta thaze ja. mArA mutsadIoe gavaLakAMDAvALA mAdaraNa ane akANAne maLIne anukULa vAtAvaraNa taiyAra karavA mAMDayuM che e sucihyuM che.' 6. karNATaka upara caDAI karavAne mahArAjane nirdhAra zivAjI mahArAja karNATakanI caDAI mATe sarva taiyArI karI rahyA hatA evAmAM kutubazAha sAthe A saMbaMdhamAM vAta karI, keTalIka muddAnI bAbato nakkI karI raghunAthapata haNamaMta mahArAjanI hajuramAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 muM] 7. zivAjI caritra paddha AvI pahoMcyA hatA. potAnA svastha pitAnA vizvAsapAtra kArabhArI hamate maLavA AvelA sAMbhaLI mahArAja bahu rAjI thayA. karNATakathI bahu kImatI vastuo ane mUlyavAna vastro ane alaMkAra mahArAja mATe haNumaMte lAvyA hatA, tenuM najarANuM karyuM. mahArAje A pramANika ane svAmibhakta kArabhArIne mAna ApyuM ane peAtAnI pAse ene amAtyanA haiddo ApIne rAkhyA. raghunAthapata haNumaMtee dhIme dhIme mahArAjane karNATakanI badhI hakIkata kahI ane pote bhAgAnagaramAM je je vyavasthA ane geAThavA karI hatI tethI emane vAkepha karyAM. je bAbatanI mahArAja gAThavaNu karI rahyA hatA teneja puSTi ApanArI vAtA mahArAje sAMbhaLI ane A saMbaMdhamAM jhIjhuvaTathI vicAra karI karNATaka upara caDAI karavAnA nirdhAra karyAM. 7. caDAInI taiyArI. karNATakanI caDAImAM vijaya meLavavA mATe mahArAje bahu moTuM lazkara sAthe laI javAnuM nakkI karyuM hatuM. AvA moTA lazkarane sAthe laI javA mATeja moTA khajAnAnI jarura hatI, tethI te mATe joItuM dhana khArAkhAra meLavI levA mATe mahArAja vicAramAM paDayA. mahArAjanA magajane khajAnA bahu jakharA hatA. e phaLadrupa bhejAmAMthI aneka yuktio jarura paDe aNIvakhatenIkaLI AvatI. kutubazAhI mulaka bahu dhanavAna hatA. enA dhanasaMpanna zahere lUTavAnuM mahArAje dhAryuM hAta teA te karavA mATe e zaktivAna hatA, paNa gAvaLakAMDAnuM kutubazAhI rAjya mahArAjane khaMDaNI bharatuM hatuM eTale enA mulakane jarA paNa upadrava nahi karavAnI mahArAjanI nIti hatI eTale e mulakane lUMTavAnA vicAra sarakhA mahArAje na karyAM. haidrAbAdanA kutubazAhI sulatAna tAnAzAhaneA khajAne bharapUra hatA ane te Icche teA mahArAjane paisA ApI zake evI sthitimAM hatA e mahArAja jANatA hatA. AdilazAhImAM vartI rahelA aMdheranA lAbha laI karNATakanA keTalAka prAnta caDAI karIne jItI levAnI tAnAzAhanI IcchA hatI dhaNu enI hi`mata cAlI nahi. mahArAjane A vAtanI khabara paDI hatI eTale tAnAzAhanI sAthe gaThavaNa karI caDAI mATe joItuM dravya kharAbAra meLavI levAnI tajavIjamAM mahArAja paDyA. gAvaLakAMDAnA itihAsaprasiddha mutsaddI madanapata urphe mAdaNDA ane ekanAthapata urphe AkaNNAnI A vakhate kutubazAhImAM calatI hatI eTale emanI mArate A gAThavaNu karavA mahArAjanA mutsaddIo bhAgAnagara eTale haidarAbAda jaI paheoMcyA. vachara mAdaNNAnA bhatrIne geApannA te jamAnAnA bahu jakharA jANItA custa vaiSNava vidvAna sAdhu hatA. mahArASTramAM ane khAsa karIne karNATakamAM e bahu mAnItA hatA. e geApannAnA haiyAmAM hiMdutvanI jgyAti javalaMta ane sateja khaLI rahI hatI. musalamAnI sattAneA hiMduo uparanA julama ane hiMdudharmanuM vAraMvAra thatuM apamAna gApannAnA hRdayane DaMkhI rahyuM hatuM. dakSiNa ane karNATaka prAMta musalamAnAnI lAkhaDI jhUsarI nIce kacaDAI rahyA hatA tethI gepannAnA hRdayane UMDI vedanA thatI hatI. karNATaka musalamAnI jhUMsarI nIcethI nIkaLIne kAI uttama hiMdusattA nIce jAya tA prajA sukhI thAya ema enI pramANika mAnyatA hatI ane sAthe sAthe e ema paNu mAnatA hatA ke A vakhate A jamAnAmAM karNATakane musalamAna sattAnA hAthamAMthI laIne sukhI kare evA prabhAvazALI puruSa te| zivAjI mahArAja ekaja che. mAdA upara paNa gApannA pAtAnA prabhAva pADI zakayo hatA ane enA vicArA paNa geApannAnA jevAja hatA. karNATaka upara zivAjI mahArAja caDAI karavAnA che e vAta jyAre mahArAjanA mutsaddI pAsethI eNe jANI tyAre e bahuja khuzI thayA ane e kAmamAM potAthI banatuM karavA eNe mahArAjanA mutsaddIene vacana ApyuM. mAdaNNAe tAnAzAha sulatAnane zivAjI mahArAjanI IcchA jaNAvI ane mahArAja mATe bahu UMcA abhiprAya enA manamAM ubhA karyAM. mahArAjanA mutsaddIone eNe sulatAnanI sAme meLApa karAvyo ane zivAjI mahArAja sAthe sArAsArI rAkhavAmAM kutubazAhIne keTalA lAbha che te samajAvyuM. tAnA 72 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 che. zivAjI caritra [prakaraNa 9 mu zAhane gaLe potAnA vaphAdAra ane nimakaolAla vizvAsu vajIranI vAta utarI ane e traNee karNATakanI cAInA sabaMdhamAM nIcenI zarate nakkI karIH-~~~ 1. zivAjI mahArAje karNATaka prAMta upara caDAI karI te prAMtamAMnA mulaka kutubazAhI mATe jItavA. 2. karNATaka upara cAI karavA mATe zivAjI mahArAje potAnuM lazkara vAparavuM ane mahArAja A caDAImAM je lazkara laI jAya tenuM badhuM kharaca kutubazAhI sulatAne zivAjI mahArAjane ApavuM ane A uparAMta paNa A caDAImAM jarura paDe teTalA yuddhopayegI sAmAna ane sAdhane jyAre jyAre marAThA mAge tyAre tyAre sulatAne pUrAM pADavAM. 3. A caDAImAM zivAjI mahArAja je lUTa meLave te tathA vijaya ane phatteha karIne saradArA ane sasthAnikA pAsethI je khANI ubhI kare te ane chaisura prAMta A caDAInA badalAmAM zivAjI mahArAje levA. vigraha mATe joItA nANAMnI ane yuddha mATenAM sAdhanA ane sAmagrInI upara pramANe jogavAI karavAmAM AvyAthI A bAbatanI mahArAjanI ciMtA dUra thaI eTale mahArAje lazkarane kamarabaMdhInA hukamA yA. peAtAnI gerahAjarImAM rAjakArabhAra calAvavAnI saghaLI javAbadArI mahArAje pezvA mArApata piMgaLane zire nAMkhI ane dakSiNanA mekharAnuM rakSaNa karavAnuM kAma jUnA ane mahArAjanI kaseTIe pAra utarelA amaladAra sa. aNNAjI dattone soMpyuM. dareka killAmAM laDAInA sAdhane taiyAra rAkhI evI goThavaNa karI hatI ke kAIpaNa killA upara duzmanane halle Ave te IsArAnI sAtheja eka pachI eka ekabIjAnI kumaka mATe taiyAra thaI jAya ane duzmanane evA svAda cakhADe ke ene nAsatAM bhoMya bhAre thaI paDe. rAjyanA nAnA moTA dareka amaladAra adhikArI, nAkara, cAra, sevakane mArApata pezvAnA hukamAnuM sakhata pAlana karavAnI sUcanA apAI. AvI rIte rAjyanA pUrepurA baMdobasta ane vyavasthA karIne I. sa. 1677nA jAnevArI mAsanA pahelA aThavADiyAmAM mahArAja ta'jAvaranI caDAI mATe potAnA lAvalazkara, yuddhanI sAmagrI ane saraMjAma sAthe rAyagaDhathI nIkaLyA. A caDAImAM mahArAje peAtAnI sAthe 30 hajAra hayadaLa ane 40 hajAra pAyadaLa lazkara lIdhuM hatuM ( Nayaks of Madura ). sara senApati bIrarAva mAhita, sa. AnaMdarAva mAre, sa. mAnAjIrAva meATe, sUjI mAlusare, esAjI nimaka, seAnAjI nAyaka, bAkhAjI DhamaDhere, raghunAtha nArAyaNu haNumate, janArdana nArAyaNa mate, prahlAda nirAjI, haidarAbAdamAMnA mahArAjanA vakIla dattAjI tryaMbaka, kezavapata saradAra, niLApata mArezvara mujhumadAra, gaMgAdhara mujhumadAra, zyAmajI nAIka puDe, phArasI bhASAmAM pravINa evA munazI nIlaprabhu, lekhakaratna bALAjI Avacha vagere prasiddha senApatio, nAmAMkita saradArA, vaphAdAra sevakrA nimakahalAla nAkarA, cAlAka cAkarA, jhaDapI khepiyA, mazahUra mutsaddIo, vinayasaMpanna vidvAneA mahArAje A savArImAM peAtAnI sAthe rAkhyA hatA. mugala grahenazAhanI savArInA jevAja A savArImAM damAma hatA. A caDAI mATe nIkaLatAM pahelAM mahArAje zrI sama rAmadAsasvAmInAM darzona karyAM ane emanA AzIrvAda meLavyA pachI mahArAja pATagAMvanA maunI khAvAnA dana mATe gayA. sAthe mArApata piMgaLane paNa laI gayA hatA. mahArAja A maThamAM maunI khAvAnA AzIrvAda mATeja gayA hatA. tyAM AvAnI mahArAje pote ATha kalAka sudhI sevA karI ane AvA jyAre prasanna thayA tyAre mahArAje maunI muAnA gaLAmAM puSpamALA nAMkhI ane emanI AgaLa sAkarane pyAlA dharyAM. khAvAe sAkarane svIkAra karyAM ane prasanna thaIne mahArAjane prasAda ApyA. mahArAje caDAvelI puSpamALA kADhIne khAvAe mahArAjane mAthe mUkI ane mahArAjanA mAthA upara . bahu premathI prasannacitte hAtha pheravI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa - maiM ] che. zivAe caritra 571 emane AzIrvAda ApyA. mahApuruSo, ucca AtmA, sAdhu, saMnyAsI, khAvA vagerenA AzIrvAdeAmAM mahArAja mAnatA hatA. emane emAM bhAre zraddhA hatI. emanI jiMdagImAM emaNe je je vijayA meLavyA hatA te badhA snehIone sahakAra, mitranI madada, saradArAnI samruddhi, sainikAnuM zaurya, tAkarAnI nimakahalAlI, vaDIlAnA saMtASa, prajAne prema ane sAdhusaMnyAsI vagere mahApuruSanA AzIvaMdeAnAMja pariNAma hatAM ema mahArAja aMtaHkaraNathI mAnatA hatA. eka kAkhela ane namUnedAra rAjAne zAbhe evA rAjyane badAbasta karI, prajAnI sagavaDe pUrepurI sacavAya evI gAThavA karI, duzmana gerahAjarIneA lAbha na le te mATe pAkA baMdobasta karI, ThekaThekANe javAbadAra amaladArA mUkI, emanI javAbadArI nakkI karI zista ane niyamanuM pUrepuruM pAlana karavAnI sakhata tAkIda badhAMne ApI mahArAja dakSiNadigvijaya mATe meTuM lazkara laIne nIkaLyA. mahA baLavAna mAvaLA, zaktizALI sainikA, saMkhyAkha'dha saradArA, aneka amaladArA ane parAkramI puruSo marAThAnA lazkaramAM A vakhate hatA. rastAmAM teAkAnA nahi karavAnI sakhata tAkIda. kAIpazu gAmamAM thaIne lazkaranuM pasAra thavuM e te gAmanA rahevAsIo mATe tA bhAre Aphata ane ApattirUpa nIvaDatuM ane Aje paNa jamAnA pramANenA pheraphAra sAthe teja sthiti che. raste jatAM khetarAmAMnA pAkane bahu nukasAna thatuM. kheDUtAne bhAre vITabaNA bhAgavavI paDatI, prajA trAsI jatI ane lazkaranA sipAhInA tASAnA ane trAsathI garIba kheDUto kAyara thaI jatA. kutubazAhI sulatAna zivAjI mahArAjane peAtAnA mulakanA rakSaNa mATe khaMDaNI bharatA hatA eTale kutubazAhI mulakAnuM rakSaNa karavAnI potAnI javAbadArI mahArAja bhUlyA na hatA. kutubazAhI mulakanI raiyatane kAI satAve te te satAmaNI dUra karavAnI jenI pharaja teja rAjAnuM lazkara evA rakSaNa mATe khaMDaNI ApanAra sulatAnanI raiyatane raMjADe e teA kevaLa geravAjakhI kahevAya ane evuM geravAjakhkhI vana peAtAnA lazkarane hAthe na thAya te mATe mahArAje peAtAnA lazkaranA sipAhIone sakhata tAkIda ApI dIdhI ke koI e prAnA mANaseAne satAvavA nahi, koInI khetIneA bigADa karavA nahi, kAInI pAsethI koIpaNa cIja maphata mAgavI nahi, caMdI, cArA, zvAsa, dANA, zAka, pAna kAI paNa cIja kheDUto pAsethI udharAvavI niha. kAIpaNa cIja koInI pAsethI maphata na levI eTaluMja nahi paNa sastI kiMmate athavA nAmanI kiMmata ApIne paNa kAI cIja na levI. badhAe bajAra bhAve cIjo kharIdavI. koIpaNa adhikArI ke amaladAra, sainika ke saradAra, nAtA ke meTA A kAyadAnA bhaMga kararo, A hukama tADaze tene sakhatamAM sakhata zikSA thaze.' A pramANenI cetavaNI mahArAje lazkaramAM ApI dIdhI hatI. lazkaranA mANusAne sUcanAo ane tAkI ApIne mahArAje lazkara sAthe kUca mATe zubha divasa nakkI karI maMgaLa mudda sAdhI bhAgAnagara ( haidarAbAda) tarapha kUca karI. 8. haidarAbAdamAM zivAjI mahArAjanI padharAmaNI. zivAjI mahArAja majala daDamajala kUca karatA bahu moTA lazkara sAthe haidarAbAda tarapha Ave che e jyAre kutubazAhI sulatAne sAMbhaLyuM tyAre mahArAjane AvavA AmatraNa ApyuM hatuM ane te mujaba e AvatA hatA chatAM, abadulahasana kutubazAha urphe tAnAzAha pAdazAha bahu gabharAyA. enA manamAM aneka tarkavitarko ubhA thayA. * je zivAjIe bahu baLavAna ne pAkA mutsaddI, mirjApuranI AdilazAhInA sthaMbha, ajalakhAnane tenI pAse bhAre lazkara ane yAddAnA vipula sAdhane hevA chatAM jotajotAmAM yuktithI pUrA karyAM evA kAvAdAvAvALA zivAjI vakhata Ave ane taka maLe zuM na kare ? je zivAjIe hajArA hathiyArabaMdha lazkarI sipAhIonI chAvaNIethI vIMTAyelA ane jenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para che. zivAjI caritra ["prakaraNa 9 mu khaDA paherA se'kaDA aMgarakSakA karatA hatA evA zahenazAha auraMgajhebanA mAmAne enA peAtAnA rahevAnA ja makAnamAM rAtre pesIne enI upara hallo karI enAM AMgaLAM kApI, hajArA hathiyArabaMdha sipAhIenI vacamAM thaI ne sahIsalAmata cAlyA gayA te zuM na kare ? je zivAjI zahenazAha auragajheba jevA kuzaLa ane pahAMcela mutsaddInA kabajAmAMthI zahenazAhane hAthatAlI ApIne sahIsalAmata dakSiNamAM AvI zakayo te zuM na kare ? e ajaba mANasa che. kaye vakhate zuM karaze tene bhareAMse nathI. A mAlIke AktamAM mUkayA che. have AvA saMjogAmAM zuM karavuM ? etA TheTha AvI pahoMcyA che? ene nArAja karavAmAM nukasAna che ane enI sAthe sahakAra karavAmAM bhaya che. ' AvI rItanA aneka vicArAthI tAnAzAha sulatAna cagaDALe caDyo, vacchara mAdaNNAe zivAjI mahArAja taraphanI pAdazAhane pUrepurI khAtarI ApI. AkaNNAe paNa mahArAjanA saMbaMdhamAM sulatAna sAthe khulAsAnI vIgatavAra vAtacIta karI. sulatAnanA aMta:karaNamAM ubhI thayelI gerasamaja dUra karI. baMne bhAI e upara sulatAnane ajaba vizvAsa hatA. emaNe ApelI khAtarI ane lIdhelI hAmIthI e ciMtAmukta thayeA. zivAjI mahArAjanI caDatI che, emanA sitArA sIkaMdara che. evA baLIA puruSanI sAthe meLa karavAmAM ja khAdazAhatanuM bhaluM che, emanI etha A saMjogAmAM ApaNane bahu ja upayegI thaI paDavAnI che, kutubazAhIne gaLI javA mATe mugala rAkSasa mAM phADIne takanI rAha jotA beThA che eve vakhate prasaMga Ave . zahenazAhanI sAme ApaNI kumake UbhA rahevAnI jo kAI sattA hiMmata karI zake ema heAya te zivAjI mahArAjanI che. emanI sAthe mulAkAta thavAthI ja dilasaphAInI vAtA thaze ane tenuM pariNAma sArUM Avaze ane ruDAM vAnAM thaze, evI A bane bhAIoe pUrepurI khAtarI karI ApI eTale sulatAnanI zrIkara dUra thaI. AkaNNA ane mAdaNDA upara pU vizvAsa hAvAne lIdhe sulatAne emanA kahevAmAM vizvAsa to mUkavo paNa aMtaranI bIka bhAgI na hatI. eNe mAdaNDA vajIrane jaNAvyuM ke ApaNe bhula karyAM mujaba zivAjIne je kumaka joIe te vagara AnAkAnIe ApI daI e paNa banatAM sudhI rUbarU maLavAnuM TALI zakAya teA tame TALe. A uparathI vajIra ane AkaNNA tathA karI zivAjI mahArAjanA kutubazAhI darabAranA vakIla prachhAdapate su. tAnAzAhanI khAtarI ApI ane enI sahIsalAmatI mATe emaNe traNe jaNe chUTI ane bhegI hAmI lIdhI. Akhare tAnAzAha zivAjI mahArAjanI mulAkAta mATe taiyAra thayA eTaluM ja nahi paNa zivAjI mahArAja e saltanatanA mAMdherA mahemAna che mATe temane sAmA levA javA mATe paNa taiyAra thayA. mahArAjanA satkAra mATe mAdaNDA ane AkaNNAe bhAre dhAmadhuma ane taiyArI karI. mahArAjanI chAvaNI mATe jagyA taiyAra karavAmAM AvI. marAThA lazkaranA sipAhIonI sarve sagavaDe pUrepurI sacavAya te mATe bhAre khabaradArI rAkhavAmAM AvI hatI. evI rIte kUca karatA karatA zivAjI mahArAja phebruArInI zarUAtamAM haidarAbAdathI 8-10 mAIla dUra AvI pahoMcyA. 10 mAIla dUra mukAma nAMkhI mahArAjanI sAthenA mukhya amaladAre mahArAjanA AvI pahoMcyAnA samAcAra su. tAnAzAha tarapha ravAnA karyAM. kutubazAhInuM mahAjana maMDaLa, mutsaddIvaryAM, moTA amaladArA, prasiddha darakhArIo, vajIra ane sulatAna mahArAjanA satkAra mATe sAme Ave che evI khabara vajIre ghoDesavAra sAthe mahArAja tarapha ravAnA karI. A khabara vAMcIne mahArAje savAra sAthe tAkIde uttara vALyo ke " AvakAra ane satkAra mATe sulatAna sAhebanA AbhArI chuM. Apa te mArA mATA bhAI che. Apa mane levA mATe kRpA karIne sAme na Ave. nAnA bhAInA sAmaiyAmAM moTA bhAI hAya ! mane zaramAvanAruM thaI paDe. nAnA bhAInI rIte huM te AvIne Apane maLIza. " AvI rItane viveka ane vinayathI bharelA javAba vAMcI tAnAzAhane ati AnaMda thayA ane ene lAgyuM ke zivAjI bahu vinayI, vivekI ane DAgho puruSa che. mahArAjanA AvA uttarane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu. 9 muM. ] che. zivAjI tri 53. lIdhe tAnAzAhanA aMtaHkaraNamAM mahArAjane mATe bhAre mAna utpanna thayuM. sulatAne potAnA vajIra, mutsaddIo, moTA meATA amaladAro, saradAra| ane nAmAMkita nAgarikAne mahArAjanA sAmaiyAmAM mokalyA. mahArAjane mukAme kutubazAhInA meATA moTA amaladArA, saradArA ane mutsaddI AvI paheAMcyA. e lakAe bAdazAhI memAnane jhUkIne mujarA karI mAna ApyuM ane haidarAbAda padhAravAnI vina Mti karI. AkhuM haidarAbAda zahera mahArAjanA satkAra mATe zaNagAravAmAM AvyuM hatuM. ghera ghera AsApAlavanAM tAraNA bAMdhavAmAM AvyAM hatAM. aneka prakAranA zaNagArathI makAne zaNagAravAmAM AvyAM hatAM. darekanA AMgaNAmAM sAthIA pUravAmAM AvyA hatA. zaheramAM ThekaThekANe kamAtA ubhI karavAmAM AvI hatI. Akhu zahera A mazahUra, mAnItA ane mAnavatA mahemAna zivAjI mahArAjanAM darzana mATe gheluM gheluM thaI gayuM hatuM. dharanA chAparAMo ane chajA, aTArIe ane agAzIe, bAraNAM ane bArIo, jharUkhA ane vADA, puruSa, strIo ane karAMothI khIce khIca bharAI gayAM hatAM. mAMdherA mahemAna upara chAMTavA mATe gulAbapANI ane aneka prakAranA sugaMdhI attare prajAe taiyAra rAkhyAM hatAM. nagarapraveza mATe vakhata nakkI karavAmAM AvyA hatA te mujaba marAThAo nagaranA mukhya daravAjA AgaLa AvIne ubhA rahyA. jeNe eka nAnI jAgIramAMthI meTuM rAjya sthApyuM, jeNe rAInA kaNamAMthI paryaMta ubhA karyAM, jeNe aphajhalakhAna jevA baLIAne dhULa phreMkAvI, jeNe zAhIstakhAna jevA khaMdhA vIrane caNA cavaDAvyA, jeNe AdilazAhInI majabuta imAratane pAyAmAMthI DAlAvI nAMkhI, jeNe jamAnAthI jaDadhAlIne beThelI mugalAI ne! mada utAryo, jeNe aura'gajhebanA lekhaDI paMjAmAMthI, kALanA jaDabAmAMthI bahu yuktithI nAsIne, mudde upara lIMbu Therave evA mugala amaladArAnA mAMnAM pANI sUkAvyAM, jeNe kutubazAhIne namAvI, te hiMdutvanA tAraNahAra, prajAne vAlI, raTakanA elI, kheDUtone dAtA, piDItAnA ugAranAra, dezanA uddhAraka, dezane parataMtratAnI jajirAmAMthI kADhavA mATe hiMdavI svarAjyane pAyA nAMkhanAra, mahArASTrane mAnItA vIra, zrI chatrapati zivAjI mahArAja potAnA 70 hajAra sainikA sAthe haidarAbAdanA mukhya daravAjA AgaLa tAnAzAhe sulatAnanI zahenazAhI mahemAnI svIkAravA mATe pUradamAma sAthe padhAryAM. marAThA lazkaranA sipAhIoe nA pASAka dhAraNa karyAM hatA. navAM hathiyArI emanI kamare camakI rahyAM hatAM. dareka lazkarI amaladAre potapotAnA hAddA ane darajajA mujaba bhAre kiMmatanA alakA dhAraNa karyA hatA. bhAlAvALAonA bhAlA camakI rahyA hatA. jarI paTakAvALAe prajAnuM dhyAna khecI rahyA hatA. dhaNA hAthIe, sakhyAbaMdha U~Ta vagere yuddhopayeAgI janAvarAnA zaNagAra prekSakAne AkarSI rahyo hatA. savArI amaladAranI gAThavaNu ane sUcanA mujaba marAThAonuM lazkara ' Aste kadama ' AgaLa vadhI rahyuM hatuM. aMgarakSakA ane khAsa mANusA lazkaranI vacce gheADA upara dhIme dhIme mhAlatA sUca karI rahyA hatA. evA zAbhItA ane suMdara saradhasamAM bahu pANIdAra kRSNA gheADI upara ' birAjamAna thayelI, bahu tejasvI AMkhevALI, lAMbA ane zeAbhItA nAkavALA, atyaMta prabhAvazALI ane dekhAvaDI vyaktie nagaranA sarve mANusenuM dhyAna khecyuM hatuM. taratanI ja bimArImAMthI e vyakti uThelI hAvAthI zarIre kRza thaI hatI ane lAMbA pravAsaneA thAka enA mAM upara dekhAtA hatA. evI vyakti ke jenA darzananI prajA vATa joI rahI hatI te zivAjI mahArAjanI mUrti prajAe najare nihALI. prajAe zivAjI mahArAja upara phUlAnA varasAda varasAvyeA. aneka prakAranA kImatI, suvAsita chyAnA A mahemAna upara varasAda varasAvavAmAM AvyeA. seAnA cAMdInAM puSpa ane kesarabhInA ceAkhAthI prajAe ati premathI ane huyanA sAcA bhAvathI zivAjI mahArAjane vadhAvyA. saubhAgyavatI strIoe zivAjI mahArAjanI AratI utArI emane lAMbu... AyuSya icchayuM. ghaNI strIoe emanA ovAraNAM lIdhAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAI che. zivAjI caritra [ prakoNa 10 prakaraNa 10 muM 1. mulAkAta mahelamAM meMdhere mahemAna. 5. vairAgya vyA . 2. kutubazAhI sAthe kelakarAra. 1. jijine killo kabaje. 3. "mAre dareka mAvaLe hAthInuM baLa dharAve che. 7. velerane ghere. 4. haidarAbAdathI prayANa. 8. be baMdhune aNabanAva, meLA5 ane vidAya. 1. mulAkAta mahelamAM meMdhere mahemAna. katubazAhI prajAe zivAjI mahArAja upara premane varasAda varasAvyo. sulatAna tAnAzAha ane mahArAjanI mulAkAta dAdamahAla athavA nyAyamaMdiranA makAnamAM goThavavAmAM AvI hatI. e mahela bahu suMdara rIte zaNagAravAmAM AvyA hatA. mahemAnane AvakAra ApavA mATe mahelane mukhya daravAje meTA amaladAro ane nAgarike ubhA hatA. lazkarI amaladArone A khAsa mahemAnane salAmI ApavAnI khAsa sUcanAo apAI hatI. haidarAbAdanA mukhya rastAo upara thaIne mahArAjanuM saraghasa mulAkAta mahela AgaLa AvI pahoMcyuM. lazkarI amaladAroe ApelI salAmI simatavadane zivAjI mahArAje svIkArI ane e mahelanA mukhya daravAjA AgaLa utaryA. mukhya daravAje mahArAja AvyA eTale sAthenA lazkarI amaladAro potAnA darajajA mujaba mukhya amaladAranI sUcanA pramANe cagAnamAM goThavAI gayA. sAthenuM lazkara paNuM vyavasthita goThavAI gayuM. dAdamahAlanA eka bhavya divAnakhAnAne zahenazAhI paddhati mujaba zaNagAravAmAM AvyuM hatuM. divAnakhAnAnI vacamAM bhavya siMhAsana goThavavAmAM AvyuM hatuM. mulAkAta vakhate hAjara rahevAnI je saradAro ane amaladArone paravAnagI hatI temane mATe paNa egya goThavaNa karavAmAM AvI hatI. mahArAjanI kIrti, emanAM vakhANu, emanA sAhasanI vAta, emanI kiMmatanI prazaMsA janAnakhAnAnI strie sAMbhaLI hatI eTale evI A mahAna vibhUtine najare nihALavA sulatAnanA janAnakhAnanI paDadAnazIna bIbIo bahu Atura hatI. sulatAna sAhebane kahIne emaNe divAnakhAnAmAMnuM dazya joI zake ane zivAjI mahArAjane nihALI zake evI paDadAnI beThakanI goThavaNa karAvI hatI. divAnakhAnAnuM dazya ati suMdara ane vAtAvaraNa bahu zAMta tathA gaMbhIra dekhAtuM hatuM. sulatAna tAnAzAha zivAjI mahArAjanI vATa jotA divAnakhAnAmAM beThA hatA. paDadAnI striyonI beThakevALI jagyAo paNa khIcokhIca bharAI gaI hatI. mahArAja mahelane dAdara caDI upara AvyA ane emanI sAthe bAbArAva sarabata, raghunAthapaMta hanumaMte, nirAjIpaMta, dattAjIpaMta vAkanIsa ane bAlAjI Avacha ciTaNIsa, A pAMca jaNa paNa AvyA. sulatAna zivAjI mahArAjane sAme levA mATe AvyA. banne divAnakhAnAnA mukhya daravAjA AgaLa eka bIjAne bheTyA. pachI bAdazAha hAtha pakaDIne mahArAjane aMdara laI gayo ane emane pitAnI sAthe siMhAsana upara besADyA. vajIra mAdaraNane paNa besavA mATe bAdazAhe IzAro karyo. mahArAjanI sAthenA pAMce mahemAnone paNa besADavAmAM AvyA. bIjAo zista pramANe ubhA ja hatA. aDhI traNa kalAka sudhI rAjA ane bAdazAhanI vAtacIta cAlI. A vAtacItane aMte bAdazAha bahu ja khuza thayo. mahemAnone mulAkAtane aMte ratnajaDita alaMkAra vagere ApavAmAM AvyA. Akhare pAna sopArI, attara gulAba ApavAmAM AvyA ane te divasane darabAra khatama tha. mahemAnonI mijabAnI. mahArAja, temanA amaladAra, saradAre, sipAhIo vagere potapotAne utAre gayA. A mulAkAtamAM koIpaNa jAtane dago ke kAvavuM nathI enI khAtarI vachara mAdaraNA tathA bIjAoe ApI hatI, te vAta sAcI paDI, ethI sulatAna rAjI rAjI thaI gayo. zivAjI mahArAjanI vartaNUka mATe jyAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM]. che. zivAjI caritra pa75 bAdazAhanI khAtarI thaI ane prahAdapate vacana ApyA pramANe ja bahu suMdara rIte patI gayuM eTale sulatAne pote pralhAdapaMtanI pITha thAbaDI ane emanA upara ApharIna thaIne emane kImatI bakSise ApI. vIra vaiSNava sAdhu gopannAnA kAkA vajIra mAdaraNA zivAjI mahArAjanA khAsa vakhANanArAo pikI eka hatA. e pitAnA bAdazAha pratye vaphAdAra hatA, paNa emane hiMdutvanuM abhimAna hatuM ane zivAjI mahArAjane e hiMdu dharmanA tAraNahAra mAnatA hatA. A dharmarakSaka avatArI puruSane potAne tyAM padharAvI moTI mijabAnIne samAraMbha kare ane A puraSane potAne tyAM jamADavAnI khAsa utkaMThA mAdaSNu tathA AkANAne hatI. emanI mAtAne paNa pote jAte rasAI karIne zivAjI mahArAjane jamADavAnI IcchA thaI hatI. vAraMvAra e potAnA dikarAone zivAjI mahArAjane jamavA mATe potAne tyAM laI AvavA Agraha karatI. vRddha mAtAnI mAgaNI ane pitAnA mananI khAsa IcchA e be jyAM bhegAM thayAM tyAM bAkI zuM rahe ? mAdaraNApata zivAjI mahArAjane potAne tyAM mijalasamAM padhAravA mATe AgrahanuM AmaMtraNa karyuM. zivAjI mahArAje A AmaMtraNa AnaMdathI svIkAryuM. vacharanA mahelamAM mahArAjane mijabAnI ApavAmAM AvI. mahelamAM bhAre dhAmadhuma hatI. bAdazAhI rIta pramANe zahenazAhI dabadabAnI A mijabAnI hatI. vacharanI vRddha mAtAe pote mahArAjane mATe aneka pakavAna banAvyAM hatAM. vidhavidha prakAranA pakavAna ane bhinna bhinna vAnIo taiyAra karI pote mahArAjane pIrasIne AgrahathI jamADavAnI e vRddha sALInI ghaNA divasanI IcchA hatI, te phaLIbhUta thaI. DozIe potAnI IcchA mujaba mahArAjane jamADyA ane bhojana karIne emaNe DozIne saMtoSa Ape. A mijabAnI eka ItihAsa prasiddha samAraMbha banI gayo. AvI rItanI aneka mijabAnIo mahArAjanA mAnamAM karavAmAM AvI. 2. kutubazAhI sAthe kelakarAra. mahArAjanI sAthe AvelA marAThA saradAra ane amaladArone tAnAzAhe bhAre bakSise ApI. nagaranA AgevAno taraphathI, bIjA meTA meTA saradAre taraphathI ane khuda bAdazAha taraphathI mahArAja ane temanA mANasone mijabAnIo apAI. mahArAje paNa nagarane nAgarikone jamaNuM ApyAM. sAdhu ane phakIrane kherAta karI. garIbone anna ane vastro ApI saMkhyA. kutubazAhInA saradAre ane amaladArone alaMkAra ane vastro, hAthI gheDA, pAlakhI ane poSAka vagere ApI rAjI karyA. mahArAje paNa bAdazAha, vajIra, saradAro, amaladAro vagerene mijabAnIo ApI. AvI rIte dhAmadhumamAM A mahemAna Asare eka mAsa sudhI haidarAbAdamAM rahyA. aneka vakhate bAdazAha ane mahArAjanI mulAkAta thaI. mahArAjanA vartana ane valaNathI bAdazAha bahu rAjI thaze. mahArAjanA saMbaMdhamAM have sulatAnane abhiprAya badalAyo ane zivAjI rAjA je mAge te tene ApavuM evI IcchA eNe pitAnA vajIra AgaLa pragaTa karI. karNATakanI caDAInA saMbaMdhamAM paNa baMne vacce khUba vATAghATa thaI. Akhare tAnAzAha ane zivAjI mahArAja vacce karNATakI caDAI saMbaMdhamAM nIcenA kelakarAra thayA. 1. kutubazAhI sulatAna abulahasane zivAjI mahArAjane karNATakanI caDAInA kharca mATe rojanA 3 hajAra hIna athavA dara mAse vAcAra lAkha rUpiyA ApavA. 2. caDAIne kharaca mATe kutubazAhI bAdazAhe marAThAone ApavA kabula karelI mAsika savA cAra lAkha rUpiyAnI rakama bAdazAhe tasalamAta tarIke ApavI. 3. karNATaka uparanI caDAImAM zivAjI mahArAjanI sAthe bAdazAhe saralazkara mirjA mahamadanI saradArI nIce eka hajAra hayadaLa ane cAra hajAra pAyadaLa maLI 5000nuM lakara ApavuM. 4. karNATakanI caDAI mATe jarUra paDe teTale dArUgoLo sulatAna tAnAzAhe pUro pADe. 5. kutubazAhI topakhAnuM paNa upayoga mATe zivAjI mahArAjane svAdhIna karavuM. AvI rIte zivAjI mahArAje karNATakanI caDAI mATe sulatAna abadulahasana pAsethI kumaka meLavI. A kumakanA badalAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 che. zivAjI caritra prakaccha 10 muM 6. karNATakanI caDAImAM karNATaka prAMtana jeTale mulaka marAThAo jItaze temAMthI siMhajI rAjAnA kabajAmAMne mulaka chatAya te te mahArAje pitA mATe rAkhIne bAkI badhe mulaka sulatAnane Apo. 7. laDAImAM maLelI lUMTa, khaMDaNI tathA haisura prAMta caDAIne meM badalA tarIke zivAjI mahArAje pote le ane te sivAyano bAkIne malaka sulatAnane Apavo. 8. gevaLakaDA rAjyane mugale ne satAve te mATe zivAjI mahArAje pAke ane pUrate baMdebasta kara. 9. zivAjI mahArAjane khubazAhI sarakAra dara varase eka lAkha honanI khaMDaNI Ape che te cAlu rAkhavI. 10. zivAjI mahArAjane vakIla haidarAbAda darabAramAM hatA te pramANe ja rahe. upara pramANenA kAlakarAra thayA. A kalakarAranA saMbaMdhamAM vATAghATa ane vAtacIta thaI rahI hatI, uhApoha thaI rahyA hatA te daramiyAna aneka AnaMdanA samAraMbha A bAdazAhI paraNu mATe thaI rahyA hatA. Akhare zivAjI mahArAjanI ghaDI kRSNane paNa sulatAne satkAra karyo. ghaDInA gaLAmAM kutubazAhe mulyavAna ratnano eka uttama hAra ghAlyo ane mahemAnInI hada karI. 3. "mAre dareka mALe hAthInuM baLa dharAve che. kelakarAranI vAta cAlatI hatI te daramiyAna nagaranA mahAjane zivAjI mahArAjane bahu meTI mijabAnI ApI. sulatAna jAte paNa mijalasamAM hAjara hatA. bhejana ApyA pachI baMne rAjakartAmahArAja ane salatAna nirAMte vAta karavA beThA hatA. vAtacIta daramiyAna sulatAna tAnAzAhe saheja jANavA khAtara mahArAjane pUchayuM-'zivAjI rAjAnI gajazALAmAM hAthI keTalA che?" mahArAje tarata ja javAba Apyo ke "mAre lazkaramAM jeTalA mAvaLA che te badhA ja mArA hAthI che. mArI dareka mAvaLo eka hAthInuM baLa dharAve che. ' A javAba sAMbhaLI sulatAna nittara thayo paNa A javAbathI enA mananuM samAdhAna na thayuM, kAraNa zivAjI mahArAjanI A vAta eNe mAnI nahi. ghaNI phera evuM bane che ke samayasUcakatAvALA hAjarajavAbI puruSa sAmA mANasane pitAnI vidvattA ane hAjarajavAbIpaNAnA jorathI nittara karI zake che, paNa emanA mananuM samAdhAna nathI karI zaktA. sAme mANasa niruttara thAya tethI sAmAnI dalIle ene gaLe utarI ke enA mananuM samAdhAna thaI gayuM ema mAnavAnI jarUra nathI. sulatAna tAnAzAhanI paNa AvI ja sthiti thaI mahArAjanA javAbathI e niruttara thaI gayA paNa emane kahyuM ene gaLe utaryuM na hatuM. sulatAnane mahArAje kahelI vAta sAcI lAgI nahi. mAvaLAomAM vaLI hAthI jeTaluM baLa haze e bane ja nahi ane vicAra karatAM ene lAgyuM ke mahArAje potAnA mANasonA baLanI prazaMsA karavA mATe atizayokti karI haze. A saMbaMdhamAM sulatAne vachara sAthe vAtacIta karI. mahArAje kahelI bAbatanI pratIti karavAnI baMnenI IcchA thaI ane Akhare sulatAnanA bahu jabarA hAthInI ane zivAjI mahArAjanI pasaMdagInA cUMTI kADhelA mAvaLAnI kustI karavAnuM nakkI karyuM. mahArAje potAnA mAvaLA taiyAra karyA. mahArAje cesAjI kaMkane A kAma mATe cUMTI kADhayo. A namUnedAra ane prekSaNIya anerI kustI mATe divasa nakkI karavAmAM AvyuM. A kustI jovAne mATe hajAro mANasenAM ToLAM bhegAM thayAM hatAM. mAvaLAonI kharI kasoTIne A prasaMga hate. zivAjI mahArAja potAnA mAvaLAonA baLanAM jyAM tyAM vakhANa karatA te sAcAM hatAM e sAbita karavAno prasaMga Avyo hato. mukarara karele ThekANe A kustI jovA mahArAja ane sulatAna paNa padhAryA hatA. lekenI bhAre ThaTha jAmI hatI. A kustInA saMbaMdhamAM prekSakemAMnA keTalAka kaMI kaMI tarko doDAvatA hatA. A kustInA pariNAmane kalpI laI keTalAka mAMhamAMhe sarata mAratA hatA. kustIne vakhata thatAM ja yesAjI kaMka medAnamAM AvyuM. eNe mahArAja tarapha moM pheravI emane mUkIne mujaro karyo ane jagadaMbAnuM nAma daI pitAnI chata upara hAtha pheravI hAthInI rAha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM 1. che. zivAjI caritra jete ume. hajAre mANase A daSya joI rahyA hatA. bahu bhAre medanI jAmI hatI chatAM meya jamIna upara paDe te paNa avAja saMbhaLAya eTalI zAMti hatI. joke hAthIne jovA Atura banyA hatA. Akhare eka bAjuethI sulatAnanA hAthIkhAnAmAMnA hAthIne medAnamAM lAvavAmAM AvyA. mastAna bane madagaLa hAlate mahAlate sIdhe pesAba kaMka tarapha dhasI Avyo. yesAjI paNa pitAnI talavAra saMbhALIne taiyAra ubhe ja hato. ene mada utAravA mATe madagaLa enA upara dhasI Avate eNe joye chatAM yesAjI jarAe Dage nahi, Daryo nahi. hAthI pitAnI sUMDha vaDe thesAjIne pakaDIne paTake te pahelAM te bahu ja capaLatAthI yesAjIe pitAnI talavArathI e hAthInI sUMDha upara bahu jorathI sakhata ghA karyo. eka ghAthI ja hAthInI sUMDha dAMta AgaLathI kapAI gaI ane hAthI heThe paDyo. A rIte hAthI hAryo ane mahArAjanA mAvaLAno vijaya thayo. A dazya joI jovA AvelA hajAre prekSake te cakita ja thaI thayA. mANasa game teTalo baLavAna hoya to paNa mAtelA madagaLanI sAme e chatI jAya e azakya che evuM mAnanArAo te jhaMkhavANA paDI gayA. A drazya joI sulatAnanA dilanI khAtarI thaI ke zivAjI mahArAje uccArelA zabda e atizayokti na hatI paNa mAvaLAonA baLa ane parAkramanI sAcI vAta ja hatI. A kustInuM pariNAma joI sulatAna bahu ja prasanna thayA ane eNe pesAjIne pitAnI pAse bolAvyo. tAnAzAha pAdazAhe yesAjInA muktakaThe vakhANa karyA. enuM baLa, parAkrama, cAlAkI ane jhaDa5 anukaraNIya jaNAvI, potAnA ddhAone A vIrane dhaDa levAnI sUcanA karI. je zivAjI rAjAnI pAse AvuM baLa dharAvanArA mAvaLAonuM lazkara che te zivAjI rAjA bhAre ane jAmelI sattAnA mULa halAve che temAM zI navAI evuM ene manamAM lAgyuM. ekalAM vakhANathI sulatAna na aTakaLyo. eNe sAjIne hAthanA senAnAM kaDAM, gaLAnI ThaMDI ane pagane teDe vagere bakSisa ApI. yesAie A bakSisa bahu AnaMdathI svIkArI ane pitAnA mAlIkane tathA sulatAnane muja karyo. A InAma AyAthI tAnAzAhane saMtoSa na thayo. ene lAgyuM ke A alaMkAre AyAthI enI yogya kadara na thaI mATe pesAba kekane vArSika 5 hajAra rUpiyAnI AvakanuM eka gAma bakSisa ApavA mAMDavuM. yesAi kaMka bahu AtmamAnI ane svAminicha saradAra hatA. tAnAzAhanA A gAma bakSisa ApavAnA zabdo sAMbhaLIne A saradAre sulatAnane salAma karI ane jaNAvyuM ke "hajura, Ape mArAmAM vasI rahelA guNanI je kadara karI te mATe AbhArI chuM. huM mahArAjanA annathI piSAyele chuM. mArAmAM vikAsa pAmelA guNa e mahArAjanI mArA upara mIThI najaranuM pariNAma che. mAruM baLa mArA svAmIne caraNe arpaNa thayeluM che. emaNe ApyuM che ane emanI IcchA haze tyAM ja e vaparAtuM AvyuM che ane vaparAvAnuM che. guNanI kadara karavAnA IrAdAthI hajure mane je bakSise ApI te meM AnaMdathI svIkArI che. A InAmathI mane pUrNa saMtoSa che. Apa ApavA mAge che e pAMca hajAra rUpiyAnI vArSika AvakavALA gAmanuM InAma huM na laI zakuM. mArAthI e na levAya. je mAlIkane caraNe meM mArI jAta arpaNa karI che, je mahArAjanA meLAmAM meM mAruM mAthuM mUkayuM che, te mahArAje mane zuM ochuM AvyuM che? mAre mAthe mahArAja che. bharaNapoSaNa ApanAra InAma huM zuM kAma svIkAre? evAMchanAme svIkAravAthI mArI svAminijhAmAM uNapa Ave. hajAra kapA karo. mane je alaMkAro ApyA che te A divasanI yAda ane hAranI kadara mATe pUratAM che. huM gAma InAma na laI zakuM. mane mApha karaje. sevAnI emAM uddhatAI na mAnatA.' A svAminiSTha saradAranA menA A zabdo sAMbhaLI tAnAzAhane acaMba thayo ane "zivAjI rAjA jyAM jyAM jAya che tyAM ene vijaya thAya che tene kAraNa emanA mANasane emanA pratyeno prema, vaphAdArI ane AdarabhAva tathA zivAjI rAjA emanA upara pitAtulya prema rAkhI kAmakAja vakhate pUrI kaDakAI rAkhe che eja che" evI enA mananI khAtarI thaI. yesAjI kaMkanA zabdo zAMtithI sAMbhaLI lIdhA pachI tAnAzAha bahu ja prasanna thayA ane 78 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 10 ma emanAthI kheAlI javAyuM ke ' je rAjAnA rAjyamAM AvA svAminiSTha parAkramI puruSo che tenA uma thAya ja. zivAjI rAjAne dhanya che. ' ' 4. haidarAbAdathI prayANa. sulatAna sAthe kAlakarAra thayA pachI mahArAje haidarAbAdathI chAvaNI upADI kITaka tarA sUca karavAnuM nakkI karyuM. haidarAbAda AvatAM pahelAM peAtAnA lazkaranA sipAhIone haidarAbAdamAM kutubazAhI raiyatane kAIpaNa jAtanA upadrava nahi karavAnA hukameA ApyA hatA. A hukamAneA jeNe saheja paNa bhaMga karyA hatA tene bhAre ane sakhata sajA mahArAje karI hatI. mahArAja lazkaranI zista ane niyamananI khAbatamAM ati kaDaka hatA. hukamone DhIlA karanArAone mahArAje evI tA kaDaka zikSA karI hatI ke tethI lazkaranA sipAhIe kapI uThayA hatA. chUTA paDatI vakhate bAdazAhe mahArAjane mATI mijalasa bharIne vidAyagIrInuM mAna ApyuM. chUTA paDatI vakhate bAdazAha ane mahArAja vacce evI vAta thaI hatI ke karNATakanI caDAImAM AdilazAhane je mulaka mahArAja jIte temAMnA keTalAka prAMta AdilazAhI jo abadulakarImane kArabhAranA kAmamAMthI khaseDe ane enI jagyAe AkANAne nIme to tene pAchA ApavA mahArAje kabula thavuM. evI rIte kutubazAhImAM jevA mAdaNDA vajIra hatA tevA ja AkaNNA AdilazAhImAM thAya evI mahArAjanI ane sulanAnanI IcchA hatI. Azare eka mAsa sulatAnanI mahemAnI cAkhyA pachI InAma ane kSise vagere meLavI, bhAre mAna sanmAna pAmI, meTuM teApakhAnuM ane bahu meTA khajAne laI mahArAje lazkara sAthe haidarAbAdathI chAvaNI upADI karNATaka taraph kUca karI. kantuLA-kaDappA pAsethI khaMDaNI lIdhI. mahArAjanI karNATakanI kUcanA samAcAra badhe pharI vaLyA. dhaNA saMsthAniA, svattatra saradArA, nAnA rAjAo, moTA moTA jamInadArA ane judA judA prAMtanA javAbadAra amaladArAnA peTamAM phALa paDI. zivAjI mahArAjanAM parAkrama ane jhaDapanI vAte tA AkhA bharatakhaMDamAM phelAI gaI hatI. mahArAja pavananI peThe vIjaLIvege krAnA upara kayAre caDI Avaze, kaye vakhate krAnA upara chApA mAraze kAne dherA dhAlaze, kAne mulaka lUTaze kayAM vAte thaze ane kayAM nIkaLaze, kayAM chAvaNI nAMkhaze ane kyAM laDAI karaze, tenI krAI ne khabara paDaze nahi mATe e gALAneA jvAbadAra mANasa ciMtAmAM hatA. tuMgabhadrA nadIne kinAre karnALA kaDappA nAmanuM eka nAnuM saMsthAna hatuM. ene sasthAnika AnaMdarAva dezamukha hatA ( vikijha ). eNe zivAjI mahArAjanI sUcanA samAcAra sAMbhaLyA ane ene lAgyuM ke ' mahArAjanA sapATAmAMthI bacavuM e bahu bhAre che. sAcu kahIe te| kSenI cu'gAlamAMthI TakavuM e azakaya che. Akhare kharAba thaI ne, nukasAna veThIne, prajAnI kharAkhI karIne ukheDAI javuM athavA nukasAna veThIne prajAnI ane mulakanI kharAkhI karI laIne khaDiyA thavuM tenA karatAM ApaNA khaLane, zaktinA vicAra karIne pahelethIja emane zaraNe jaIne khaMDiyA banI javuM e vadhAre sArUM che. AvI rIte potAnA nizcaya karI AnaMdarAva mahArAjane AvIne maLyo. AnaMdarAve zivAjI mahArAjane eka khaDiyA tarIke pAte hAya evI rIte mAna ApyuM ane enI prajAne khaMDiyA rAjAnI prajA gaNIne kAIpaNa jAtaneA upadratra marAThA lazkara na kare te mATe lazkarI amaladArAne yAgya sUcanA ApavA vinaMti karI. peAtAne khaDiyA sasthAnika svIkArI enA mulaka upara ane prajA upara krAI hallA harakata na kare te mATe ghaTatI sUcanAe yeAgya amaladArAne ApavA AnaMdarAve mahArAjane namra araja gujArI. AnaMdarAvanI mAgaNInA saMbaMdhamAM enI ane mahArAjanA mutsaddI maMDaLanI vacce khUba vATAghATa thaI. Akhare AnaMdarAve mahArAjane dara varase pAMca lAkha AnanI khaMDaNI ApavAnuM mula karyuM. mahArAje AnaMdarAvanI khaMDaNInI 5 lAkha haiAnanI rakama svIkArI ane ene niya karyAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM ] che. zivAjI caritra zrI. zeladarzana ane zrI. malIkAnane mahimA. saMsthAnika AnaMdarAva dezamukhe 5 lAkha henanI khaMDaNI kabula karI eTale enA mulakane mahArAje jarAe upadrava na karyo ane mahArAja e mulakathI AgaLa cAlyA. kaDapAthI 25-30 mAIla dUra nivRttisaMgama nAmanuM kSetra che tyAM mahArAjano mukAma gayo. A nivRttisaMgama AgaLa bhAvanAzI ane kRSNA nadInA saMgama thAya che. A kSetrano mahimA bahu bhAre che. mahArAja paNa A sthAna upara. AvyA ane tyAMthI cakratIrtha upara gayA. A baMne sthaLe sthaLa mahAmya samajIne mahArAje yathAvidhi tIrthasnAna, dAnadharma vagere karI sAthenuM moTuM lazkara anaMtapurI AgaLa rAkhI pote gheDa sevake ane mANasa sAthe gAyamukhIthI bhImakuMDa thaine be divase zrI zaila pahoMcyA. zrI zaila malikAjunanuM maMdira karnalathI 70 mAIla dUra nehalamAla jaMgalamAM samudranI sapATIthI Asare 1600 phUTa UMcuM AveluM che. enI najIka nIce kRSNa nadIne vAMka che. yAtrALuone kailAsadvArathI A ThekANe AvavuM ja paDe che. A devAlaya bahu bhavya ane majabUta bAMdheluM che. A maMdira janA vakhatanI pattharanI kArIgarIne eka namana che. A mahAdeva prasiddha bAra zivAlayo paikI gaNAya che ane e rIte enuM bahu jabaruM mahattva che. enuM maMdira khaMDuM che ane tenA uparanuM chAparuM senAnuM pANI caDAvela tAMbAnA patarAnuM che. pAtALagaMgA ane nIlagaMgA e puNyasthaLo taddana najIka che. mahArAje A pavitra nadImAM snAna karyA. 5. vairAgya vyAkhyo A pavitra sthaLoe mahArAjane bhAre zakti ApI. A sthaLa kudaratI dekhAthI bharapUra hatAM. A sthaLonA ati ramya dekhAvothI mahArAjanA mana upara bahu bhAre asara thaI araNya ane kudaratI racanAthI mahArAjane bahu AnaMda thayo. mahArAje nIlagaMgAmAM snAna karI mahAdevanAM darzana karyA. A kSetramAM mahArAjane sAco AnaMda thayo. jANe kailAsamAM pote padhAryA hoya e AnaMda mahArAje A zivAlayamAM anubhavyo. A zivAlayamAM mahArAjane vairAgya vyApe. saMsAranuM sukha emane tuccha lAgyuM. mahArAjane lAgyuM ke A zivAlayanA mahAdevane pitAnuM zira arpaNa karavuM. "zrI jagadaMbAnI kRpA vaDe mArI badhI IcchAo tRpta thaI che. meM je je dhAryuM te prabhue pUruM karyuM. mArA dhAryA kAma Izvare para pAnAM. bhAremAM bhAre Aphata ane saMkaTamAMthI aneka vakhate prabhue mane bacAvyo che ane ghaNI vakhate Izvare mane ugAryo che. kAM te A zivAlayamAM mahAdevane mAruM zirakamaLa arpaNa karyuM athavA te saMsAra choDI A pavitra sthAnamAM prabhu bhajanamAM mAruM bAkI raheluM AyuSya gALuM. Ama vicAra karI mahArAje pitAnA vizvAsapAtra mANase ane javAbadAra amaladAro tathA mutsaddIone belAvyA ane saMsAra tyAga karavAno vicAra jAhera karyo. mahArAjano A vicAra sAMbhaLI badhA camakI gayA ane stabdha banI ubhA. eka pachI eka mutsaddIoe upadeza karavA mAMDayo paNa keInuM kaMI cAle nahi. mahArAja te IzvarabhaktimAMja tallIna rahetA. ema eka be divasa gayA. pachI potAnA mANasane bolAvI mahArAje kahyuM tamane ThIka lAge te A caDAIne kAryakrama atre ja khatama kare ane tame badhA rAyagaDha pAchA jAo. pATavIkuMvara zaMbhAjIne gAdI upara besADI tame badhA vaphAdArI ane nimakahalAlIthI kArabhAra calAvaje.' sAthenA badhA mANase ciMtA ane dukhamAM DubI gayA. mahArAja 9 divasa paryata viraktAvasthAmAM rahyA hatA. (History of Mysore by Wilkis). badhA amaladAro, saradAra ane mutsaddIoe mahArAjane samajAvavAmAM bAkI na rAkhI. badhAe jIbhanA kucA karyA paNa mahArAja ekanA be na thayA. Akhare emane sAkSAtkAra thayo ane zrI bhavAnI mAtAe emanAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 cha. zivAjI caritra [ prakaraNa 14 muM praveza karyo ane kahyuMH- chokarA ! tArA mATe mekSanA A rastA nathI. tAre hAthe hajI ghaNAM mahattvanAM kAma thavAnAM che. dharmarakSaNu mATe tAru jIvatara che. kAma mATe tuM bhAre mahenata karI rahyo che te kAma hajI bAkI raheluM che. tAre e puruM karavAnuM che. khAvA banI tapa karI mekSa meLavavAnuM tAre mATe nathI. A rastA tArA nathI. tuM vairAgyamAM paDIne kaMI nahi meLavI zake. je kAma mATe tAruM vatara che te ja kAma uttama rIte karavAthI tane mukti maLavAnI che. dharakSaNanA kAmamAM aneka AktA ane saMkaTA Ave che, jene tuM hiMmatathI sAmanA kare che eja tAru tapa che. tapa tapIne tapasvI je meLave che te te meLavI lIdhuM che. dharakSaNa mATe bhAre kaSTA jarura paDe nAMtaravAM paDe che ane te te aneka vakhate tAMtaryAM che ane e saMkaTAnI sAme tuM khareAbara jhajhumyA chuM. izvarabhakti ane dhyAnathI bhakata je meLavI zake te teM A dharmAMsevAmAM meLavyuM che. dharma'nA uccheda karanArAonA saMhAra karavA eja tAre mATe teA dharmapAlana che. A` saMskRtinuM rakSaNu karavuM eja tAre mATe te devapUjana che. zuddha hetuthI, niHsvArtha buddhithI, cAkhkhI dAnatathI, janakalyANunAM kArya aneka kaSTa veThIne karavAM e ja tAre mATe muktine mAga che. uTha vatsa ! uThe, tArA bhAganuM kAma pUruM kara. tAru kAma pUruM thaye kSaNavAra tane kAI rAkI zakaze niha. ' sAthenA mANusAe mahArAjatA A zabda nAMdhI lIdhA, mahArAje zrI jagadakhAnA hukama jANyA ane UMDA vicAramAM paDyA. radhunAthapata Numate ane bALAjI AvajI ciTaNIsa vageree mahArAjane kAlAvAlA karyAM, vinati karI. zrI bhavAnImAtAnI AjJA ane peAtAnA mANasAnI vinaMti vagerenI emanA upara asara thaI ane emaNe e kSetramAM khUba dAna dharmAM karyAM. yAtrALuonA snAna mATe sagavaDa paDatA ghATa baMdhAvyA. tapasvIonI tapazcaryA mATe guphAo taiyAra karAvI. brahmabhojana karAvyAM. yAtrALuonAM dukha DhALavA mATe ghaTatuM karavA hukamo apAyA. thADA divasa sudhI A kSetramAM mukAma rAkhyA pachI eprIla mAsanI zarUAtamAM mahArAje jiji (caMdI) tarapha javA mATe mukAma upADyo. 6. jijinA killo kabaje, zrI. cha. zivAjI mahArAja malikArjuna madiramAM ja rahyA hatA ane emanI sAthenuM pAyadaLa lazkara emaNe karNATaka tarapha ravAnA karI dIdhuM hatuM. e pAyadaLa lazkara kaTiMgiranI khINamAM thaI ne penanA DuMgarA vaTAvI AgaLa cAlyuM. mahArAja jAte pAtAnA gheADA mANusa ane eka nAnI TukaDI sAthe upaDyA te e pAyadaLane jaI maLyA. mahArAje anaMtapura AgaLathI peAtAnuM lazkara sAthe lIdhuM. ane tyAMthI dakSiNa dizA taraph nadiyAla ane kaDAppA thaI ne tIrupatithI mahArAja upaDyA te pUrva kinArA vaTAvI me mAsanI zarUAtamAM madrAsa zahera najIka AvI pahoMcyA. e madrAsathI gheADA mAIla dUra AvelA peDApAlama khAte mukAma karyAM. A mukAme mahArAja jatA hatA tyAre keTalAka aMgreja vahepArIo emane maLavA AvyA hatA. emaNe zivAjI mahArAjane keTalIka davAo ane UMcI jAtanA kApaDanuM najarANuM karyuM. A sthaLathI mahArAje mukAma upADyo ane temaNe naiRtya tarafra kUca karI. I. sa. 1677 nA me mAsanI 9 mI tArIkhe kaeNjIvarama AgaLa mahArAja lazkara sAthe AvI paheAMcyA. ahIMthI mahArAje 5000 dhADesavAreAnI eka TukaDI eka kasAyelA saradAra sAthe jiMji jItavA ravAnA karI. A vakhate jijinA killA AdilazAhI amaladAra sa. aMbarakhAnanA hAthamAM hatA. ene rUpakhAna, nAsIramahamada vagere 9 chekarAo hatA (ma.tti.). raghunAthapata haNuma'te e pahelethI ja killedArane madhamAM hAtha mUkAvyA hatA eTale A vakhate marAThA saradAre musalamAna killedAranuM moM dAkhIne jijitA killo peAtAnA kabajAmAM laI lIdhA. 1677 nA me mAsanI 13 mItArIkhe jiji,killo marAThAonA hAthamAM AvyeA. zivAjI mahArAjane A pariNAmanI khabara paDatAM ja te jiji bhAvI paheAMcyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 muM che. zivAjI caritra pAM jiMjitA killo bahu mahattvane ane majabUta hatA. mahArAje tene kabajAmAM laIne tenI kharAkhara vyavasthA karI dIdhI. e killA upara peAtAnA vizvAsapAtra mANusAne mahArAje amaladAra tarIke mUkI dIdhA. rAyAjI nalagene jijinA havAladAranI jagyA ApavAmAM AvI. bhImAjI kezavane sabanIsa banAvavAmAM AvyeA. killAmAMnI ImAratAnI dekharekha mATe rUdrAjIne javAbadAra banAvavAmAM AvyeA. vIThThala pIladevanI nimaNUka mahAlanA sUbedAranI jagyAe karI ane prajAne sagavaDa paDatI ane phAyadAkAraka evI jamIna mahesulanI paddhati zarU karI. A killAnI AjubAjue UMDI khAI khAdavAnuM kAma zarU karavAmAM AvyuM ane khIjA' jarurI khAMdhakAmo paNa zarU karAvI dIdhAM. AvI rIte jijinA killA marAThAonA hAthamAM AvyA. A killAmAM mahArAje bahuja suMdara sudhArAvadhArA karAvyA. jiMjimAM je sudhArA mahArAje karAvyA tenuM bAMdhakAma bahuja namUnedAra ane majabUta hatuM. navA sudhArAo bahuja AkarSaka hatA. jiji bAMdhakAmanA sabaMdhamAM mahArAje je sudhArA karAvyA te saMbadhamAM te vakhatanA madurAmAM rahetA jesyuITa pathatA pAdarI lakhe che ke ` jiji killAmAM zivAjI mahArAje karelA sudhArA evA tA suMdara hatA ke te joIne yUropanA keTalAka meTA kArIgarAe paNa meAMmAM AMgaLI dhAlI. ' 7, veleArA ghero. jiji jItyA pachI mahArAjane vicAra veleAra jItavAnA hatA eTale me mAsanI tA. 23mI e veleAra jaI pahoMcyA. A vakhate A killo AdilazAhI saradAra ebisInIyana aOdullAkhAnanA kabajAmAM hatA. ema kahevAtuM ke A killA jeTalA majabUta kille duniyAmAM bIje na hatA. e killAnI AsapAsa 'DI khAI e khAdelI hatI. A khAI mAM bahu pANI rahetuM. evI khAI AmAM jIvatA magara rahetA. e killAne bahu majabUta pattharanA keTa hatA. te eTalA badhA paheALA hatA ke enA uparathI ra gADhI sahelAIthI cAlI jAya. AvA abhedya achata killAne jItavA mATe marAThAo AvyA ane emaNe killAne gherA bADhyA. A killAne sara karavA mATe joItI sAmagrI marAThAo pAse na hatI ane eka ja killA pAchaLa marAThAonI AkhI zakti khacI nAMkhavAnI mahArAjanI IcchA na hatI eTale mahArAje 2 hajAra savAra ane 5 hajAra pAyadaLa narahari nAmanA lazkarI amaladArane ApI ane A verAnI javAbadArI soMpI killo jItavA mATe joItI sUcanAo ApI. veleAranA gherAnuM kAma AvI rIte patAvI zivAjI mahArAja peAtAnA lazkara sAthe I. sa. 1677 nA junanI 20 mI tArIkhe zerakhAna leAdInI sAme laDavA mATe nIkaLyA. tIruvADInI laDAI. zerakhAna lAdI e bijApuranA sulatAnanA saradAra hatA. karNATakanA dakSiNa bhAganA AdilazAhI mulakanA e amaladAra hatA. e valIga'DApuramAM rahetA hatA. zerakhAna leAdI svabhAve bahu zAnta hatA. ene kalarDa ane kaccha gamatA nahi. e samAdhAnavRttithI kAma lenArA sIdhA saraLa mANusa hatA. enA maMtrIe ane amaladArA khuzAmatIA, mAkhaNIA ane hAjI hA karanArA hatA. khuzAmatathI bhalabhalA vaza thaI jAya che. khuzAmata kAInI karavI pAtAne jarAe na game ane AkhI jiMdagImAM krANu prasaMge paNa koInI khuzAmata na karI heAya evA khuzAmatane durguNu mAnanArA paNa emanI khuzAmata khIjo kare tyAre emane peAtAne paNa khabara na paDe evI rIte khuzAmatanA e bhAga thaI che. khuzAmatIe bhale khuzAmata kare paNa huM to mArA mana upara enI asara na ja thavA dauM" evA phrAMkA rAkhanArA NA nIkaLe che paNa temAMthI seMkaDe 90 mANasAnA haiyA upara khuzAmata asara kare che. khuzAmatIAne khuzAmata karatAM aTakAvavA eja khuzAmatathI bacavAnA khAsa IlAja che bAkI bhalabhalA chAtI upara hAtha mUkIne mUcha maraDIne vAteA karanArA khuzAmatathI DhIlA banyA che, narama padmA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 7. zivAjI caritra 6 [ prakaraNa 10 muM jItAyA che, enA saMkajAmAM na AvanArAe vIralA ja jaDI Ave. khuzAmatanA prabhAva ajaba haiya che. enI sAme TakavAnI bicArA zerakhAna leAdInI zakti na hatI. enA hAtha nIcenA amaladAre e ane keTalAka svArthIoe ene vaza karyAM. zivAjI lazkara laIne najIka AvI paheoMcyA che. evI khabara zerakhAnane maLI. enA maMtrImaMDaLane pazu zivAjI mahArAja Ave che enI khabara maLI. duzmanane pAchA kADhavA mATe taiyArI karavAnI mUkI daI zerakhAnanA maMtrIe, amaladAre, chokarAo, snehIo ane bIjA sagAM zerakhAnanA zauyanA, enI kunehanA, enA samarakauzalyanA ane enA sutsaddIpaNAnA DhAla phUTavA maDI paDyA. ' zerakhAna saradAra tA bahu baLavAna che. emanI sAme jovAnI kAnI tAkAH ? ' * duzmana khaLa jANyA vagara Avaze ane bheAMThe paDIne jaze' ' ApaNA saradAra sAhebanA lazkara AgaLa TakI zakavAnuM nathI. ' 'zerakhAna sAhebanA sapATAnA svAda hajI zivAjIe nathI cApyo eTale Ave che, paNu thaDA thaI ne pAcho jaze. ' ' zivAjI ApaNA sAhebanA zA hisAbamAM. etA jotajotAmAM hArI jaze ane marAThAone te bAMya bhAre paDaze.' vagere kahIte zerakhAnane sAtame AkAze caDAvyA. peAtAnuM baLa heAya tenA karatAM 10 gaNuM vadhAre dhAravuM ane duzmananA baLane hAya tenA karatAM ochuM AMkavuM e rIta mANusane khADAmAM pADyA vagara nathI rahetI. zerakhAnaleAdI pAse eka phreMca hatA. eNe zivAjI mahArAjanA khaLa saMbaMdhI saheja IsArA lAdI AgaLa karatAM kahyuM hatuM ke 'zivAjI rAjA bahu baLavAna che. kuneha ane yuktithI enI zakti mevaDAI che. enI sAme TakavuM kaheNu che. ' A pramANe cetavaNInA IsArA eNe karyAM hatA paNa zerakhAnanA che.karA IbrAhImakhAna khuzAmatIAemAM bhaLI gayA hatA ane pAtAnA bApanA baLanA aNugAM khInna khuzAmatIAenI mAka e paNa phUMkavA lAgyA hatA. ' zivAjIne aa samazeranA svAda kharAkhara cakhADIzuM. enI ciMtA na karavI.' ema kahI zerakhAnane badhAe caDAvI zivAjInA kharA baLathI ajJAna rAkhyA. zerakhAne A badhuM sAcuM mAnyuM hatuM. zivAjI taddana najIka AvyAnA samAcAra AvyA eTale peAtAnuM lazkara taiyAra karI caDI AvatA zivAjIne rastAmAMthIja mArI pAche haThAvavA mATe zerakhAna kuDalAranI - pazcima dizA tarapha cAlyo. kuDalArathI 13 mAIla dUra tiruvADI AgaLa jaI zivAjI mahArAjanI vATa jotA bheA. A vakhate zerakhAna leAdI pAse 4 hajAra savAro ane 3 hunnara pAyadaLa hatuM. tA. 26 junane rAja mahArAja 6 hajAra dhoDesavArA sAthe AvI pahoMcyA. marAThAone AvatA joI zerakhAne peAtAnA lazkarane emanA lazkara upara tUTI paDavA hukama karyAM. yuddhanI paddhati mujaba A hukama khareAbara na hatA eTale marAThA tA jyAM hatA tyAM ja thAbhyA. zerakhAne bhUla karI peAtAnA lazkarane pAchA pharavA pharamAna karyuM. A bIjI bhUlane marAThAoe lAbha lIdhA. ledInuM lazkara pAchuM pharatuM hatuM. marAThAee pAchA krUratA leAdInA lazkara upara sakhata mArA calAvyA. lAdIe peAtAne bacAva te karatA ja hatA. potAne barAbara bacAva karIne e pAchA pharatA hatA paNa marAThAoe emanA upara eka pachI eka evA aneka hallA calAvyA. zerakhAne jANyuM ke karelI bhUlane sudhAravA jatAM A khIjI bhUla thaI che ane e bhUlane pariNAme lazkara mAra khAI rahyuM che. lAdIe bagaDatI bhAjI sudhAravAnA khUba prayatno karyAM paNa badhA prayatnA niSphaLa gayA. marAThAone mArA sakhata hatA. lAdInA lazkare potAnA bacAva mATe bahu jakharA prayatno karyAM paNa marAThAonA bhAlA AgaLa e na TakI zakayA. jota jotAmAM AdilazAhI lazkara raphataphe thaI gayuM. marAThAo| vijayI thayA, lAdI lazkara hAryuM. peAtAnuM lazkara nAsI jatuM zeramAne joyuM ane aneka prayatna karyA chatAM e vyavasthita na thaI zakayuM eTale eNe hi'mata cheDI. AvI rIte pUrNa parAbhava pAmIte zerakhAna nAThA ane tIruvADInA killAmAM jaI bharAyA. A killAmAM lAdIne peAtAnI sahIsalAmatI na lAgI eTale eNe e killA cheDI khIje javAno nizcaya kraryAM. tivenApaTTama nAsI javAnA vicAra karI lAdI rAtre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 583 pAraNuM 10 ] che. zivAjI caritra aMdhArAmAM tiravADInA killAmAMthI bahAra nIkaLyo ane tivenApaTTamane raste lIdhe. marAThAoe ledI upara sakhata jAte rAkhyo hato. ledIne thoDA lazkara sAthe marAThAoe nAsI jatAM je eTale marAThAoe tenI pUTha pakaDI. ledI nAsate nAsata akAla nAyakanA jaMgalamAM bharAye. marAThAoe ene e jaMgalamAMja pakaDI pADyo. baMne lazkara vacce A ghADA araNyamAM khUnakhAra laDAI thaI. baMnee mAthAM kere mUkIne laDAI karI. Akhare marAThAo A laDAImAM jItyA ane AdilazAhI lazkaranI hAra thaI. zerakhAna samarAMgaNamAMthI nAThe ane nAgIrapaTTaNanA killAmAM bharAye. A laDAImAM marAThAone 500 gheDA, 20 UMTa, 2 hAthI, saMkhyAbaMdha baLado, taMbu, DerA, rAvaTI vagere yuddhopayogI sAmAna hAtha lAgyo. bAlaDola ane tivenApaTTaNa kilA marAThAone maLyA. ravADI killAmAMthI zamazerakhAna ledInA nAThA pachI tenA sasarAe kilo thoDA divasa sudhI laDAvyo. zivAjI mahArAja paNa A killA AgaLa AvI pahoMcyA. emaNe killAnI sthiti joI. marAThAonA lazkarane moTe bhAge tyAM rokAI rahe e nukasAnakAraka hatuM eTale mahArAje lazkaranI eka TukaDI eka vizvAsapAtra saradArane havAle karI kille sara karavAnuM kAma tene mAthe nAkhyuM. bAkInuM lazkara laI mahArAja bonAgIrapaTTama khAte AvyA ane e gALAnA AjubAjunA killAo kabaje karavAnA prayatno karyA ane marAThAoe tA. 30 juna sudhImAM bAlaDaulativenApaTTama ane bIjA killAo sara karyA. marAThAonuM lazkara cAre tarapha vijaya pAmatuM joI zerakhAna ledIe zivAjI mahArAja sAthe sulehanA saMdezA zarU karyA. 20 hajAra henane daMDa ApIne zerakhAne e prAntamAMthI cAlyA javuM ema nakkI thayuM ane 20 hajAra hananI patAvaTa thatAM sudhI zerakhAne potAnA dikarAne marAThAonA kabajAmAM Apyo ane mahArAje zerakhAnane kilAmAMthI sahIsalAmata javA devAnA hukame choDyA ane gAMDalura taraphanI enI jAgIra ene pAchI ApavA mahArAje kabulyuM. kelerUnane kAMThe mahArAjanI chAvaNa. zerakhAna lodInI sAthe badhuM patAvI zivAjI mahArAje julAIne pahelA pakhavADiyAmAM kelerUna nadIne kAMThe chAvaNI nAMkhI. A chAvaNIthI dakSiNa dizAe 10 mAIla dUra taMjAvaranI hada hatI. ahIM mukAma rAkhIne mahArAja taMjAvara ane baeNkejI rAjA bhesalene ze rasto utAravo teno vicAra karatA hatA. A mukAme mahArAjane maLavA mATe ghaNuM saMsthAnikanA vakIla, pratinidhio ane saradAra AvatA hatA. A vakhate madurA jAhojalAlImAM hatuM. madurAmAM cokannAtha nAyaka A vakhate rAjya karatA hatA. A nAyake paNa pitAne vakIla zivAjI mahArAja pAse mokalyo hato ane mahesaravALAo ane vyaMkAjI emano mulaka pacAvI paDyA che te emane pAcho apAvavAnI vinaMti gujArI hatI. mahArAje A kAmane mATe e vakIla pAse eka karoDa rUpiyAnI mAgaNI karI hatI. mahArAja ane A vakIlanI mulAkAta daramiyAna madurAnA nAyaka pAsethI khaMDaNuM levAne savAla paNa vakIla sAthe carcAyo. e saMbaMdhI vAtacIta cAlu ja hatI. A carcAne aMta A mulAkAtamAM na Avyo eTale mahArAje raghunAtha haNamatane madurAnA vakIlanI sAthe madurAnA nAyaka pAsethI levAnI khaMDaNInA saMbaMdhamAM carcA karI nakkI karavA mATe cennAtha pAse mokalyo. raghunAthapaMte nAyakane samajAvyA ane dara varase 6 lAkha henanI khaMDaNI madurAnA nAyaka pAse kabula karAvI. A 6 lAkha hena paikI deDha lAkha hena raghunAthapaMta pitAnI sAthe rokaDA laI AvyA. sulatAna tAnAzAhanI sAthe thayelA karAra pramANe karNATakanI A caDAI zivAjI mahArAje Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 che. zivAjI caritra prakaraNa 10 muM gevaLakeDA taraphathI eTale kutubazAhI taraphathI karI hatI ane A caDAIne mATe nANAM, dArUge, hathiyAro vagere yuddhopayogI jarUra paDatI cIjo pUrI pADavAnI javAbadArI paNa kutubazAhIne mAthe hatI. zarUAtamAM te badhuM ThIka cAlyuM paNa jarUrI sAdhano ane joItI madada sulatAne ekalI nahi eTale A caDAI pitAnA mAthAnI ja mahArAjane gaNavI paDI. karNATaka prAntamAM zivAjI mahArAjanI dhAka bahu jabarI phelAI hatI. A saMbaMdhamAM te vakhatanA koThIvALA aMgrejone abhiprAya darzAnArUM nIce pramANenuM lakhANa maLI Ave che? -zivAjI mahArAja drAviDa dezamAM AvyAnA samAcAra sAMbhaLIne prajA bahu ja gabharAI gaI hatI. e bahu jabare ane bhayaMkara puruSa che ane eNe pazcima kinArA uparanA ghaNA prAte laMTayA, bALyA ane ujaDa karI nAMkhyA. eNe to yavana bAdazAhane paNa tebA tAbA pArAvI. yuvatIne dabAvanAra e ja eka pAyo evI enI khyAti cAre tarapha prasarI che. AvI rItanI vAte ene mATe belAya che tethI kene te dahezata paDI che. dhana konI pAse che ane kAnA upara hale karyAthI dravya lAbha thaze e e rAjA daivI zaktinA jorathI jANI zake che. devanI enA upara mIThI najara che evI badhAnI mAnyatA che.'. siMhAjI rAjA bheMsalenA aMgavastra (rAkhIne dikaro saMtAi bheMsale laMkejI rAjA bhesalenI pAse ja raheto hato. ene ane vyaMkAne vAMkuM paDayuM eTale e enI sAthe laDIne mahArAja pAse Avyo. mahArAje saMtAine samajAvIne zAMta pADyo ane e 1000 ghoDesavAranA uparI tarIke nimaNuka karI ane ene eka mahAlaya paNa Ape. 8. be baMdhune aNabanAva, meLApa ane vidAya. karNATakanA nAyake, rAjAo, saMsthAnike vagere pAsethI khaMDaNI levAnA saMbaMdhamAM vATAghATa cAlu hatI. A saMbaMdhI kAmane be bahu bhAre hatuM eTale mahArAje javAbadAra mANasa cUMdIne kAmanI vahecaNI karI dIdhI. saradAro, vakIle ane mutsaddIonI kAma karavAnI zakti ane kuneha joI na darekane kAma vaheMcI ApyAM. A badhI vATAghATa cAlu hatI tyAre zivAjI mahArAja zvekejI rAjAnI sAthe kevI rIte paTAvaTa karavI tenA vicAramAM hatA. Akhare mahArAje nIcenI matalabane patra baMcha rAjA upara lakhe - ApaNA sva. pitAzrI e saMpAdana karelI milakatano mArA hakane aradho bhAga tamAre mane Apa paDaze. tame jUnA bharoMsAnA mANasane kADhI mUkayA e ThIka na karyuM. e kRtya DahApaNabhareluM nathI eTaluM ja nahi paNa nukasAnakartA che e tamAre jANavuM joIe. ApaNuM bhAganI vaheMcaNInA saMbaMdhamAM koIpaNa jAtane jhagaDe na pa joIe. tame je samajIne samAdhAna mArga kADhazo te ThIka thaze nahi te amAre tyAM AvavAnI pharaja paDaze. salAhasaMpathI A vaheMcaNI patI jAya te mATe masalata calAvavA tamAre tyAMthI samaju ane DAhyA mANasone mArI pAse mokale. tamArA kArabhArI goviMdapaMta gosAvI, kAkAjIpaMta, niLapaMta nAyaka, raMgopaMta nAyaka ane bhImAjI nAyaka athavA tamane pasaMda paDe evA tamArAnA mANasone tAkIde A bAbatanI patAvaTa karavA tame sUcanAo ApIne mokale. zivAjI mahArAjane patra ane saMdeze baMkojI rAjAne maLyo. emaNe pitAnA darabAranA DAhyA mutsaddIone zivAjI mahArAja pAse mokalyA. mahArAje emane kahyuM - pilAjIne svargavAsa thayAMne Aja 13 varasa thayAM. pitAjI pAsenI sarva dhanasaMpatti Aje 13 varasathI baeNkejI rAjAnA kabajAmAM che. A sarva saMpatti pitRdhana che ane e pitRdhana che eTale emAM putra tarIke mAre adhe bhAga che. pitAzrI svargavAsI thayA tyArathI ja huM adha saMpatti ane adha Avakano hakathI bhAgIdAra banyo chuM. Avaka ane saMpattimAM mAre aradho bhAga hovA chatAM Aja tera varasathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAra7 10 ma ] che. zivAjI caritra AkhI milakatane pUrepuro upabhaga baeNkejI rAjA ekalA karI rahyA che. pitAzrInA svargavAsa pachI meM dhAryuM hota te tarataja meM mAro bhAga mAgI lIdhA hatA ane meM te tarataja lIdhe heta paraMtu che ghaNe dUra eTale meM A bhAgane mATe bahu ciMtA na rAkhI. mane te vakhate ema paNa lAgyuM ke baeNkejI rAjA paNa mAro bhAI che. e paNa aDadhI milakatano mAlIka che. eka pitAnA ame banne pa. mAro bhAga e upabhoga kare te mAre emAM vAMdho na le. mArA bhAganI Avaka e khAya temAM paNa mane vAMdhA paDatuM na lAgyuM. e kaMI kaI pArake nathI ke mAre tarataja enA hAthamAMthI mArA ' bhAga laIne tenI judI vyavasthA karavI paDe. mArA bhAInA hAthamAM mAro bhAga sahIsalAmata che ema huM mAnate hato. e bhAga laMkejI pAsethI mArI marajImAM Ave tyAre huM mAgI zakuM ema chuM enI mane khAtarI hatI. Aja 13 varasa sudhI meM mArA bhAganA saMbaMdhamAM baeNkejI rAjAne kaMI kahyuM nathI, lakhyuM nathI, lakhAvyuM nathI. Ate huM rAjadvArI kAmane mATe bhAgAnagara AvyA hatA. tyAMthI mAre A tarapha AvavAnuM nakkI thayuM eTale meM ahIM khAsa kAma mATe AvavAnuM durasta dhAryuM che. huM ahIMA kAma mATe Avyo chuM ane have mane mAre ardho bhAga joIe che. huM mArA haka " nI mAguM chuM. mAre te le che. A saMbaMdhamAM temanI zI IcchA che te mane tame satvara ja . bAbatamAM mAre emanI sAthe kalaha kare paDe e ThIka nahi dekhAya. ApaNuM gharanA bhAga nI vaheMcaNI jhagaDe patAvavA bIjAone vacamAM paDavuM paDe ane bIjAonI mAraphate eno nikAla thAya e amArI banenI pratiSThAne zebhatuM nathI. mAMhomAMhe jhagaDo thAya. kaleza thAya. kaDavAza thAya e huM jarAe IcchatA nathI. ame banne eka lehInA bALako chIe. pitAnA svargavAsa pachI salAhasaMpathI rahIne amAre te bIjAone dAkhale besADavA joIe. milakatanA jhagaDAoe te jabarA kuTuMbakaleze ubhA karyA che. evA jhagaDAothI keTalAe kao nAza pAmyAM che. mahAbhArata te AvA jhagaDAothI dUra rahevA pakArI pikArIne kahe che. bhAganI vaheMcaNInA jhagaDAoe hiMdusthAnanA keTalAe hiMdu kuTuMba tArAja karyo che. tame badhA DAhyA che, vyavahAra samaje che. laMkejI rAjAnuM kharuM hita tamAre haiye che e huM jANuM chuM. tame emane mArI vAta barAbara samajAve. huM tamArI sAthe mAruM kahevuM vaeNkejI rAjAne samajAvavA mATe traNa DAhyA mANase mokaluM chuM, tame bhegA maLIne A bAbatano vicAra kare ane badhA maLIne baeNkejI rAjAne samajAvI mAro bhAga mane ApI devA emane taiyAra karo. baeNkejIne maLe paNa ghaNAM varasa thaI gayAM che. emane maLavAnI IcchA che. emane AgrahanuM AmaMtraNa karavA huM mANasa mokaluM chuM, e Avaze eTale mArA mananuM samAdhAna thaze, ane A bhAga vaheMcaNIno jhagaDe na patyo hoya te te paNa rUbarU vAta karI patAvI daI e. huM mArA bhAIne maLIne A vAta ene samajAvIne kahevA bahuja Atura chuM ema ene mArA taraphathI jaNAvaje." zivAjI mahArAje A rIte vyaMjI taraphathI AvelA mutsaddIone pAchA mokalyA ane temanI sAthe potAnuM kahevuM baeNkejI rAjAne barAbara samajAvavA mATe traNa mANase ravAnA karyA. banne taraphanA mANasee vyakejI rAjAne barAbara samajAvavA prayatno karyA paNa enuM pariNAma joIe tevuM saMtoSakAraka na AvyuM. mahArAje rUbarUmAM maLavA AvavA mATe AgrahanuM AmaMtraNa mokalyuM hatuM te saMbaMdhamAM emanA darabAranA mutsaddIoe baeNkejI rAjAne zivAjI mahArAjane maLavA javAnI salAha ApI paNa laMkejI rAja musalamAna dostonI cuMgAlamAM phasAyela hato ane emanA dabANane vaza thaIne AmaMtraNa pAchuM ThelavAnA vicAramAM hatA, paNa darabAranA jAnA mANasoe baeNkejI rAjAne aneka rIte samajAvyo, manAvyo ane mahArAjane maLavA javA mATe taiyAra karyo. pitAnA jUnA anubhavI seva, kasAyelA darabArIo ane gharanAM sagAMoe mahArAjanA AmaMtraNane mAna ApI emane maLavA javA mATe beMkojI rAjA upara dabANa karyuM. sarvenuM mAnIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 583 che. zivAjI caritra [ prakaraNu 10 muM zivAjI mahArAjanuM Ama traNa svIkArI vyakALa rAjA pUra dabadabA sAthe potAnA moTA bhAI ne maLavA mATe taMjAvarathI nIkaLI zivAjI mahArAjanI chAvaNImAM AvyeA. zivAjI rAjAe vyakALa rAjAneA bahu satkAra karyAM. emane peAtAnA khAsa mahemAna tarIke pUrA mAnathI peAtAnI chAvaNImAM rAkhyA. emanI sAthe je je AvyA hatA temanI pUrepurI sagavaDa sacavAya, mAna jaLavAya, te mATe khAsa khabaradArI rAkhavAmAM AvI hatI. potAnA nAnA bhAI bahu varSe maLavA AvyA tethI mahArAjane AnaMda thayA ane ene mAbA sacavAya ane enA sAthIone pUrepurA satASa thAya evI khAsa goThavaNu mahArAje karAvI hatI. enI lAgaNI kAIpaNa kAraNusara na dubhAya evI rIte mahArAja enI sAthe vAto karatA. vakhata ane prasaMga joI Akhare zivAjI mahArAje eka divase peAtAnA ardhAM bhAganI vAta vya`kAjI rAjA AgaLa kADhI nIcenI matalabanuM ene kahyuM.~' vyaM kAjI ApaNe baMne bhAI chIe. eka lAThInA chIe. kharUM jotAM ApaNI vacce bhAgIdArInI bAbatamAM kAIpaNa prakAranA jhagaDA ubhAja thavA na joIe ane jo kamanasIbe e ubhA thAya te te ApaNeja gharameLe patAvI laIe. ApaNA kuTuMbanA jhagaDA ApaNe samajIne mAMheAmAMhe patAvIe temAM ja ApaNI tenI Ijjata che. khIjA moTA moTA kuTuMenA bhAgIdAranA jhagaDA ubhA thAya che tyAre te patAvavA mATe huM nyAyAdhIza banuM chuM. keTalAe kaDavAza upara gayelA bhAgIdArInA jhagaDAe paNa meM mAre hAthe patAvyA che. khIjAnA dharanA jhagaDA patAvavAnuM mAre hAthe thAya ane mArAja dharane jhadhaDA patAvavA mATe mAre khIjAne aMdara nAMkhavA paDe e zuM tamane ThIka lAge che? pitAjIe mukelI sapattinA lAbha Aja 13 varasathI tame ekalAja letA AvyA che. ApaNI sa pattineA Aja keTalAMe varasathI tame ekalAja upabhoga kare che tene me koi divasa vAMdhe nathI uDAvyeA ane tame kAM pArakA che. tame paNa mArA nAnAbhAI che. eTale tame tene upabhAga karyAM ethI mane AnaMdaja thayuM| che, paNa vyakALa, ApaNe baMne A sapattinA hakadAra vArase chIe temAM huM bhAga nathI mAgatA. emAM huM bhAga mAguM te e vAjI paNa na gaNAya. pitAjIe saMpAdana karelI saMpattine upabhAga tame ekalAe karyAM e teA jANe ThIka, ene vahIvaTa tame tamArI marajI mujaba karyAM e ThIka na karyuM. mane saheja te| pUchyuM hatuM? jUnA, vAdAra, anubhavI, pitAzrInA vakhatamAM mAna pAmelA ane ApaNA kuTuMbanI IjjatanI khAtara potAnA prANa sAMdhA kare evA mANasomAMthI keTalAkanAM tame apamAna karyAM, keTalAkane mAnabhaMga karI nArAja karyAM ane keTalAkane te! apamAna karI kADhI mUkyA. A badhuM tame karyuM temAM saMpattinA bhAgIdAra tarIke tame mArI samati na lIdhI. mane khabara ApavAnI ke jaNAvavAnI udAratA paNa tame na dAkhavI. A tame ThIka na karyuM. vahIvaTa karavAmAM ane AvA AvA upayegI mANusene kADhI mUkavAnI khAkhatamAM tathA keTalIka moTI gUMcane ukela karavAnI khAtratamAM mArA abhiprAyanI tame darakAra paNa na rAkhI. je arthe huM saMpattinA ardho bhAgIdAra chuM te arthe mAruM paNa ardhuM hita vahIvaTamAM hatuM ja. tame pUchayA sivAya, mArA abhiprAya lIdhA sivAya varasA sudhI manasvI kArabhAra calAvIne, vahIvaTa karIne mAruM apamAna karyuM che. tame A khAbatamAM mArI lAgaNI dubhavI che. huM tamArA meTA bhAi, tamAre mAthe beThI chuM ane jyAre jyAre kAipaNu kokaDuM gUMcavAyuM hAya tyAre tyAre mane jaNAvavAnI tamArI pharaja hatI. tame tamArI pharaja bhUlyA che. tame parAkramI thAo, navI sapatti sapAdana karo, Izvara tamane yaza Apo, tamArI kIrti vadhe ane tame vijayI thAe evI mArI IcchA che, je banI gayuM te kharuM. thayuM te have nA thayuM thanAra nathI. bhUlyA tyAMthI krI gaNuA. e rIte thayAthI tamane paNa saMteSa thAya ema che. pitAzrIe mUkelI sapatti saMbaMdhonA kAgaLa patrA tame mane batAvo. ApaNe banne besIne dilasAI karIne nikAla karI nAMkhIe. tamane aDacaNa mAlama paDatI hAya tA te bAbata tame mane dila khulluM karIne jaNAvA huM tamane madada karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 suM] chaM. zivAjI caritra 187 taiyAra chuM. pArakA nathI, tamArA bhAI chuM.' AvI rIte mahArAje vya kAchane hyuM ane samajAvavAnA prayatnA karyAM. nAnA bhAIne nAneA samajIne, meATAnI javAbadArI jANIne, duniyA zuM kaheze tene vicAra karIne, vyavahArane najara sAme rAkhI mahArAje vyakALane manAvavAnA saghaLA prayatna karyo. kuTuMbakalaha mahArAjane khIlakula gamatA nahi ane vaheMcaNInA A prazna Aje emane ema paDI rahe te bhaviSyamAM tenA chekarAo vacce jhadhaDA jAme ane e sapa, IrSyA ane bhaDakAmethI bahu mAThuM pariNAma Ave mATe A praznanA ukela peAtAne hAthe ja samAdhAnIthI karavAnA e bhAre prayatna karI rahyA hatA. mahArAja jyAre jyAre A vAta cheDatA tyAre tyAre pa'kAjI teA 'ThIka che' kahIne muga esatA ane peAtAnA peTanA gala ApatA nahi. zivAjI mahArAja vyakALane bheda pAmI gayA hatA. emane peAtAnA bhAInA jakkIpaNAthI dilamAM bahu lAgI AvatuM paNa vakhata vicArI zAMta rahetA. mahArAjanA manamAM te ema hatuM ke * ame bane siMhAjInA dikarA ane temAM huM vaDIla. vaDIlanuM mAna vadhu tyAre enI javAbadArI Nu vadhAre ane vakhata Ave ene bhega paNa vadhAre ApavAnA hAya. nAnA bhAI te teA nAnA hAvAthI keTalIka bAbatamAM lAbha paNa hAya che. kuMjara pujAya paNa khAvAne tA dhAsa ane pAle. kIDI nAnI pazu khAMDano khArAka. huM meATA chuM eTale nAnA bhAI te sudhAravAnA prayatna karuM pazu na sudhare tyAM sudhI ene svabhAva sahana kayeja chUTako. mArA vicAra pramANe e cAlatA nathI eja mukhya vAMdhe che. mArI salAha mujaba vahIvaTa kare te ghaNI khAkhatanA nikAla thaI jAya. daravAje ubhelA duzmane rAjI thAya ane zatruaite cupraveza karavAnI taka maLe evuM enuM vana che eTale mAre sArA bhAga mAgavAmAM sakhata thavuM paDayuM che. Izvare mane pUratuM ApyuM che. e bhAga upara mAruM bhAgya nathI avalakheluM che. mArA bhAga na mAguM te huM kuTuMbane nukasAna karanArUM kRtya karIza. bhAganI sakhata mAgaNI na karuM te pAchaLathI mAreja pastAvuM paDaze. "kAjI khuzAmatIA ane khAMdhIAonA hAthamAMnuM ramakaDuM banI gayA che. pUjya pitAe sapAdana karelI saMpattinuM byakALa nAlAyaka seAkhatIenI seAbatamAM pIpaLAmULa karI de tA saMpatti lUMTAya, kuTuMbanI Ijjata jAya ane duzmane baLavAna bane. A te chAzamAM mAkhaNu jAya ane bAI dhruvaDa kahevAya evA brATa banyA che. mahAprayAse, bhAre parAkramA karIte, keTalAe vIra puruSonAM leAhI chAMTIne pitAe meLavelI sa'patti, AvI rIte veDaphAya te tene aTakAvavAnI mArI vaDIla tarIke pharaja che. AvA saMjogAmAM huM mauna pakaDuM te bhUluM mATe mAre sAme AvI paDeluM kavya bajAveja chUTakA che. makAjIe bahu avyavasthA ane aMdhera calAvye che. jUnA vaphAdAra mANusAnAM apamAna kare ane emane kADhI mUke ane nAlAyakAnA hAthamAM sattA Ape e te| na calAvA devAya. AkhA bhAga enA ekalAnA hAthamAM AvI gayA eTale enA magajamAM bahu rAI bharAI che. meTAnuM, anubhavInuM, DAhyAnuM, kAInuM mAna ja nathI rAkhatA, khuzAmatakhArAnI jALamAM e sapaDAyA che ane tethI ja ene parAkrama karI saMpatti vadhAravAnuM mana nathI thatuM. kharuM jotAM te A sajogA badalAya ane vyaMkAjInuM bhAna ThekANe AAve eja mArA hetu che. mArA bhAga laIne mAre zuM karavA che? paNa enI pAsethI e bhAga judo thaze eTale enI AMkhA khUlaze ane potAnuM rAjya vadhAravAnuM ene mana thaze. parAkrama karI saMpatti vadhAravA e prerAze. musalamAna salAhakAranI meAralI upara e nAcI rahyo che. A enI rIta amArA kuTuMbane have na zAbhe. hiMdu mutsaddIonA e vAraMvAra apamAna kare ane musalamAnAne, khuzAmatakhArAne svArthI nAlAyaka mANasone pAtAnA salAhakAra ane seAbatI banAvI manamAM Ave tema e vate e tA khADAmAM paDavAnI nizAnI che. mArA bhAga laI levA mATe huM sakhata mAgaNI karuM te enA vanamAM kaI pheraphAra thavAnA saMbhava che. jo vyakALa sudharI jAya, huM lAyaka ane khAsa vizvAsanA mANusA ene rAjakArabhAra mATe cUMTI ApuM, temanI salAha mujaba e rAjakArabhAra calAvatA thaI jAya, vadhAre sapatti sa`pAdana karavAnI ene tAlAvelI lAge teA mane satASa thaze. mArA A hetu pAra paDe te mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 che. zivAjI caritra prakaraNa 10 muM bIju kAMI na joIe. AvI vyavasthA hoya ane mAro bhAga enI pAse raheze te e kyAM javA che? gharamAM ja rahevAno che ne! AvA saMjogomAM enI sAna ThekANe lAvavA mATe sakhata thavuM ja joI e. peTamAM pitAno prema rAkhIne enA bhalA mATe, ene sudhAravA mATe mAre pASANuhRdayI thavuM paDe che. enI Ijata e kuTuMbanI Ijata che. A sthitimAM mAre sakhata rahevuM ja joIe.' vagere vagere vicAro mahArAjanA manamAM AvyA ja karatA hatA. baeNkejI rAjAne khAnagImAM kahevAya teTaluM mahArAje kahyuM paNa enA upara asara thaI nahi eTale mahArAje ghaNI kerA emane. emanI sAthe AvelA emanA kArabhArIo ane mutsaddIonI rUbarUmAM paNa samajAvyuM. enI AgaLa badhI jAtanI dalIlathI vAta karI paNuM e badhuM araNyarudana hatuM. vaeNkeja badhuM muge moDhe sAMbhaLI le. mahArAje jIbhanA kucA karyA, dila kholIne enA manamAM zuM che, ene vicAra zo che te jaNAvavA mahArAje ene aneka pherA samajAvIne kahyuM paNa e to ekano be na thAya. Akhare mahArAja kaMTALyA ane vyaMkAjI paNa mahArAjanI cAlaNImAMthI chaTakavAno vicAra karI rahyo che evI mahArAjane khabara maLavAthI mahArAje baeNkejI rAjAne enI IcchA hoya tyAre pAchA javAnI rajA ApI, vyaMkAe pAchA javAnI pitAnI IcchA darzAvI eTale mahArAje potAnA nAnA bhAIne mijabAnI ApI, kImatI pozAka Ape, alaMkAra ane bIjI ghaNI cIjonI bheTa karI. meTA bhAIne zobhe evI rIte nAnA bhAIne vidAya ApI. baeNkejInI sAthe je leke AvyA hatA temane mahArAje bahu udAra hAthe bakSise ApI rAjI karyA. baeNkejI rAjAnA mana upara zivAjI mahArAjanA zabdonI bIlakula asara thaI nahi. sAthenA mANase, kArabhArIo ane mutsaddIoe paNa ene samajAvyA chatAM eNe koInuM mAnyuM nahi. ene te khuzAmatI ane svArtha sAdhu musalamAna sAthIonI paDI hatI eTale ene gaLe kAInI vAta utaratI ja nahi. mahArAjane lAgyuM ke baMnene samajAvavAmAM bAkI nathI rAkhI. ene je kaMI kahyuM che tenA upara ghera jaIne e zAnta citte vicAra karaze. enA salAhakArone e A bAbatamAM pUchaze ane enuM kharuM hita zemAM che te ene dekhAze. enA mANase, salAhakAra ane mutsaddIo ene samajAvIne sIdhe raste doraze ane e rIte enI sAna ThekANe Avaze. zivAjI mahArAje caMde rAjAne mobho barAbara jALavyo hato. mahArAjanA sagA tarIke ja ene mAna ApI ene bobasta karavAmAM Avyo hato. e jyAre taMjAvara javA nIkaLyo tyAre mahArAje ene pahoMcADavA mATe pitAnA amaladAre bahirarAva mAhite, rUpAjI bheMsale, mAnasiMha mere ane ApA raMganAtha keLakarane mokalyA hatA. A amaladAro taMjAvara sadhI laMkejI rAjA sAthe rahyA hatA. tyAM pahoMcyA pachI baeNkejI rAjAe A amaladArane bakSisothI navAjyA ane emane pAchA javAnI rajA ApI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra prakaraNa 11 muM]. prakaraNa 11 muM 1. surI nArAya. 5. "prajAne mAla prajAne pAchA Apo." 2. sApatna baMdhane saMcAma 1. auraMgajhebane ukaLATa 3. * bhale virodhI, paNa mAre e bhAI che.' | 7. mAnakheDamAM mugalone mA2, 4 pIpAbAIe dIpaka pragaTA. | 8. AdilazAhI upara Aphata, rAjanAzAya. Taca kejI rAja taMjAvara pahoMcyA ane zivAjI mahArAje kahelI hakIkata potAnA salAhakArone jaNAvI. vyaMkAjInA navA mAnItA salAhakAro te ene uzkerIne zivAjI mahArAjanI sAme ja rAkhatAM. enA AvA salAhakAroe eka yukti batAvI ke A vakhate AdilazAhInI kumaka mAgavI ane e kamaka Apaze eTale dhAryuM kAma pAra paDaze. A salAha laMkejane gaLe utarI.bIjI AdIlazAhI saradAro zivAjInA kaTTA virodhI che e baeNkejI jANate hato eTale ene te lAgyuM ke zivAjInI sAme thavAnI A taka AdilazAhI javA deze nahi eTale baeNkejI rAjAe bijApura sulatAnane lakhI mekahyuM ke zivAjI rAjA amArA pitAnI saMpattimAMthI mArI pAsethI aradhe bhAga mAge che. mArA upara e bhAre dabANa A saMbaMdhamAM karI rahyA che. amArA pitAzrIe AdilazAhInI sevA ImAnadArIthI karIne A saMpatti saMpAdana karI che. emanI pachI saltanatanI sevA evIja imAnadArI ane vaphAdArIthI meM karI che. mArI A vaphAdArI Apa jANe che. A saMpatti mArI pAse rahe eja saltanatanA hitamAM che. zivAjI mahArAja mArA upara aneka prakAranAM dabANa calAvIne mane herAna karI rahyA che. e A saltanatanA kaTTA duzmana che ane huM AdilazAhIne vaphAdAra saradAra chuM. mArA upara emaNe karaDI najara karI che. emanA mAgyAM mujaba huM pitAe saMpAdana karelI saMpattine aradhe bhAga nathI ApatA tethI amArI vacce kaDavAza thaI che. saltanatanA virodhIne huM mAro virodhI mAnuM chuM. saltanatanI kumaka mane maLaze e hiMmata upara te meM haju sudhI kheMcI pakaDayuM che. AvA saMjogomAM mAre zuM karavuM te jaNAvavA maherabAnI karazo. " vagere matalabano patra lakhI baMkAjI rAjAe khAsa savAra sAthe tAkIde bijApura ravAnA karyo. laMkejI ane enA salAha ApanArAo te khAtarIthI mAnatA hatA ke bijApura ne zivAjI rAjA vacce bhAre duzamanAvaTa ane vera che eTale zivAjI rAjA sAme mAthuM UMcakanArane uttejana Apaze eTaluM ja nahi paraMtu zivAjInI sAthe athaDAmaNa AvavAnI che eTale e madada ApavA paNa taiyAra thaze. Adi lazAhI darabAranA saradAremAMnA ghaNu kharA te zivAjI rAjAnA kaTTA duzmana hatA ane zivAjIne sAmane karavAne prazna Avaze eTale bahu sahelAIthI madada ApavA taiyAra thaI jaze. AdilazAhI darabAra taraphathI bahu uttejana ApanAro javAba Avaze evI vyaMkAchanI khAtarI hatI ane A prakAranI khAtarI hatI mATe ja e madada mATe AdilazAhI darabAramAM doDyo hato. AdilazAhI darabAramAM zivAjI rAjAnA badhA virodhIo hatA, e mAnyatA baeNkejInI taddana sAcI hatI paNa darabAranA saradAroe rAjadvArI kuneha khAI na hatI. pitAnI kumakathI saltanatane keTalo lAbha ke nukasAna thaze tene pUrepara vicAra karyA sivAya athavA aTakaLa bAMdhyA sivAya zivAjI rAja saltanatane duzmana che mATe enI viruddhamAM game te mANasane madada karI baLatAmAM ghI homI saltanatane AMca Ave evI jvALAo pragaTAvavA taiyAra thAya evA AdilazAhI darabAranA mutsaddIo kuneha vagaranA thayA na hatA. baMcha ane enA mAnItA navA khuzAmatakhora sAthIone khabara na hatI ke zivAjInA nAmathI AdilazAhI tharathara dhrUjI rahI hatI. zivAjI mahArAja jevA prabhAvazALI ane baLAA siMhane koIpaNa kAraNasara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahe 7. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 mu A saMjogAmAM AdilazAhI saltanata chaMcheDavA taiyAra na hatI. AdilazAhI saradAra ane mutsaddIoe vyakALa rAjAnA putra upara vicAra karyAM ane e patraneA javAba tarataja khAsa mANusa sAthe mArate dhADe mAkalyo ke 'siMhAjI rAjAe A saltanatanI sevA bahu vAdArIthI ane nimakahalAlIthI bajAvI hatI tenA badalAmAM A rAjye emane A sapatti vaMzaparaMparAne mATe ApI che. e ane emanA vaMzajo enA upabhAga kare evI sanada paNu emane karI ApavAmAM AvI hatI. zivAjI rAjA e saMpattimAM sa. si'hAjI rAjAnA dikarA tarIke bhAga mAge e kevaLa vAjakhI che. A rAjyane e nukasAna karI rahyA che te mATe amAre zuM karavuM ghaTe te ameA joI laIzuM. tame tamArA aMgata sa`pattinI vaheMcaNInA jhagaDe! darabAramAM dhAlIne zivAjI mahArAjanI A saltanata pratyenI duzmanAvaTa nAhaka na vadhArA. siMhAjI rAjAnA e vaDIla putranA pitAnI saMpattimAM putra tarIke bhAga hAya ja ane e te bhAga mAge e paNa vAjabI che. ' upara pramANeteA javAba vAMcI bakAjI te ThaMDIja thaI gayA ane emane ADe raste DhAravanAra emanA salAhakArAnAM gAtrA DhIlAM thaI gayAM. AvI sthiti khanI. saltanata taraphathI kumakanI bIlakula AzA na rahI chatAMe vyakALane zivAjI mahArAja sAme uzkerAyelA rAkhavAnI emanI dAnata jarAe narama paDI na hatI. vya kAjIe AdilazAhI darabAramAM patra lakhyA hatA tene javAba AvavAnI rAha joI rahyo hatA paNa te daramiyAna zuM banyuM te jANuvAnI jarura che. vya...kAjI rAjAne zivAjI mahArAje tajAvara vidAya karyo ane vaheMcaNInA saMbaMdhamAM ene javAba Avaze e AzAe thoDA divasa theAbhyA pazu enA taraphathI kAIpaNa prakAranA javAba ke lakhANa AvyuM nahi eTale mahArAje peAtAnA khAsa kArakunane vya kAjI pAse mekalo ane enI joDe kahevaDAvyu` ke * pitAnI sa*pattimAMne mArA bhAga ApavAnA saMbaMdhamAM tamAro javAba nathI. A saMbaMdhamAM tame AvuM mauna sevA e mane nahi paravaDe. tamArA taraphathI A saMbaMdhamAM kaMIpaNu lakhANa na AvyuM eTale mAre mAre khAsa kArakuna tamArI pAse mAlavA paDyo che. A mANasa joDe A sabadhI tamAreA javAba meAkalavAmAM DhIla karazo nahi. gRhakalaha karavAmAM mAla nathI. tame bInanA caDAvyA na caDe. ApaNA gharamAM kalaha ghAlIne svArthI svA` sAdhe che te tamAre samajavuM joIe. huM Aje tamane A chellI sUcanA ApuM chuM ke huM mArA haka, mArA bhAga levAne chuM. kAIpaNa saMjogAmAM huM te jatA nahi karuM. tamAre te Apavoja joIe ane ApaveAja paDaze. tame badhI bAbate te vicAra karIne vAjabI javAba Apazo te tame nAnA bhAI che. eTale vicAra karIne huM gheTuM ghaNuM jatuM paNuM karIza. ' upara pramANenA saMdezo zivAjI mahArAja taraphathI AvyA eTale vyAjI dhaNA gabharAyA. enA salAhakArAmAMnA keTalAkAe ala calAvI ane bijApuranA javAba AvIne badhuM nakkI thaI jAya tyAM sudhI zivAjI mahArAjane ThaMDA rAkhavAnuM nakkI karyuM. A kArakunane javAba tA ApavAnA hatA ja paNa evo javAba ApavA emaNe vicAra karyAM ke tethI zivAjI mahArAja jarAe uzkerAya nahi ane vAta khALakhe paDe. A badhA vicAra karIne bya kAjIe javAba ApyA ke ' raghunAthapatane mekalA to A saMbaMdhamAM keTalIka khAmatanA ukela thAya. pitAzrInI saMpattinA sabaMdhamAM nakkI karavA mATe jUnA kAgaLAM vagere tapAsavAnI khAsa jarura paDaze ane te emanA sivAya sahelAIthI thaI zake ema nathI. ' vagere vagere bAbata kahI vyakAjIe mahArAja taraphathI AvelA kArakunane pAchA ravAnA karyAM. AvI rIte AvelA mANasane kunehathI pAchA kADhavAmAM AvyeA. vyakAjI taddana DhIlA paDI gayA hatA paNu enA svAthI salAhakAra ane teja rAkhavA mATe potAthI banatuM karI rahyA hatA. bijApurathI AvelA nAsIpAsIbhayo patra ane zivAjI mahArAjane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 mu' ] 7. zivAjI caritra padma peAtAnA nizcaya ane emanA cetavaNInA saMdezA, e khate upara vicAra karI have A saMbaMdhamAM zuM karavuM te nakkI karavA mATe vyaMkAjIe peAtAnA salAhakArezane khelAvyA ane A kaDhaMgI sthitimAMthI zI rIte AbarUbhera bahAra nIkaLavuM te mATe raste zodhI kADhavA emane jaNAvyu. A salAhakArAne svArtha te vyaMkAjIne zivAjI mahArAja sAme uzkerAyelA rAkhavAmAMja hatA eTale e kAipazu saMjogAmAM khate bhAiomAM miThAza thavA de evA kAcA na hatA. nyakALa paNa AvA duSTa hetuvALA svAthI ane nIca salAhakAreAnI jALamAM kevaLa AMdhaLA banI gayA hatA. emaNe kAchane jaNAvyuM ke ' zivAjI mahArAja tamArA moTAbhAI che e vAta kharI paNa A saMpatti upara kharuM jotAM emane jarAe hukka nathI pahoMcatA kAraNa je saltanate sva. siMhAjIrAjAne aNI vakhate pUrNa vaphAdAra rahI AdilazAhInI kharI sevA bajAvavA mATe jAgIra ane saMpatti ApelI che te saltanatane ukheDI nAMkhavAnuM kAma te zivAjIrAjA karI rahyA che. ApanI pAse je jAgIra ane sa patti che te te AdilazAhI taraphanI vaphAdArInA badalAmAM che. zivAjIrAjA te AdilazAhIne duzmana che. enA huka A sapatti upara zI rIte vAjabI gaNAya ? bIjI zivAjIrAjAnA kRtyAthI svastha siddhAjI rAjAne khudane kaSTa veThavAM paDyAM hatAM, emanA jIva upara AvI paDI hatI. siMhAjIrAe je badhuM meLavyuM te khAdazAhata pratyenI emanI ImAnadArIne lIdheja hatuM. emanA svaCvAsa pachI Ape evIja vaphAdArI satanata pratye na dAkhavI Ata te| A sarvAM saMpatti darabAramAM khAlasA thaI jAta. A saMpatti Ape ApanI vaphAdArIthI TakAvI rAkhI che eTale te Apeja meLavI che ema mAnI levAya ane evI rIte TakAvelI saMpattimAM saltanatanI duzmanAvaTa karanAra zivAjIrAjAne bhAga mAgavAnuM vAjabI nathI. zivAjIrAjA Apane nANI jue che. narama mAlama paDe te jeTaluM bane teTaluM paDAvavAnA A ghATa che. e pakSa teA ApanuM apamAna karIne, Apane dabAvIne peAtAnuM dhAryuM karavA mAge che. AdilazAhI sulatAna pratikULa saMjogane lIdhe zivAjIrAjAne sAmane karatAM acakAya che ane AvI sthitine lIdhe Apane kumaka ApavA kabula nathI, paNa Aja sudhInA emanA uMdara bilADInA snehane najara sAme lAvatAM ema kahI zakAya ke e bahArathI Apane sa`pattimAM bhAga ApavA jaNAve che paNa jo zivAjIrAjAne sAmane tame A bhAga vaheMcaNInI bAbatamAM karA tA e AdilazAhI darabArane litho gamaze. bahArathI bhale saMjogane vaza thaIne jhagaDo na karavA Apane jaNAve paNa ApanI hakanI saMpattimAM emane bhAga na ApavAne kAraNe jo Apane na chUTake jhagaDAmAM utaravuM paDe teA AdilazAhI saradArAne aMdarakhAnethI aMtaranA saMtASa thaze, A bAbatamAM Apa jeTalI naramAza rAkhaze teTalA Apane e dukhAvaze. AvI rIte mAmalA rase caDyo hAya tyAre te gama khAvI, naramAza batAvavI e badhuM kheAruM gaNAya. A vakhate Apa sheja paNa DhIluM mUko che! ema sAme pakSa samajI jaze teA Apane bhAre nukasAna thaze. pelA raghunAtha paMDitanAMja A badhAM tAfAna che. eNe te veranI vasulAta karavA mATe badhI bAjI gAThavI che. raghunAthapata kuhADInA hAthA banyA che ane tethI ja sAme pakSe ApaNI sAthe kaDakAIthI varte che. amane tA ApanA hitamAM je ThIka lAgyuM te sIdhe sIdhuM ApanI AgaLa jaNAvI dIdhuM. ame te ApanA sevakA, ameA ciThThInA cAkare, amane te Apa je hukama Apazo te mAthe caDAvIzuM, Apane prabhAva ane prIti karNATakamAM jAmelAM che. Apa mAthuM UMcakazo eTale badhA AjubAjunA Apane AvIne maLaze. Apa ane bhAI e bhegA bhaLI jAe ane khIjAne bhuMDA banAve, evA vicArathI ApanI sAthe pahelethI kAI sAmela nathI thatuM. Apa mAthu' UMcuM karIne jamAvazo eTale bIjAne khAtarI thaze ane tarataja ApanI kumake IsArAnI sAtheja Avaze. pahelethI ApanI paDakhe rahevAmAM emanA manamAM je bhaya che te TaLI jAya eTale IzvarakRpAthI Apa jozo ke ApanuM jora kharu' jAmaze. pArakI madadanI vAta ApaNe javA daI e tApaNu Apa sAmApakSanI sAme kharekhara Takkara jhIlI zake ema che. ame amArA vahAlA prANa pAtharavA taiyAra chIe. ame amArUM sasva Apate caraNe dharIte eThA chIe, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. zivAjI catri [prakaraNa 11 mu' amee kAMI cuDIe nathI paherI. mahArAja ! zivAjIrAjAnuM lazkara vIra mAvaLAnuM che tyAre zuM ApanuM lazkara nAmaanuM che? amane paNa amArAM nAka vahAlAM che. ame te ApanA IsArAnIja rAha joI te beThA chIe. ApanA yeddhAonA bAhu sphurI rahyA che, ApanuM lazkara ApanA hukamanI vATa jue che. lazkaramAM keTalA utsAha vyApI rahyo che, laDAI mATe keTalA badhA Atura thaI rahyA che tenuM varNana ame nathI karatA. Apa emane kaseATIe caDAve. ApanuM lazkara keTalA darajjAnuM che te te| Apa emane A vakhate kasoTIe caDAvazo tyAre jANazo. Apano virAdha nyAyane che eTale Apane to vijayaja thavAnA che. A vakhate pAchI pAnI karavAthI ApanI pata jaze ane sAmA pakSanuM caDI vAgaze. A badhA sajoga| dhyAnamAM laine ame te Apane caraNe vinaMti karIe chIe ke kRpA karIne Apa ApanA sevakAne ApanI saMpatti upara trApa mAranArAenI sAme jhUjhavAnI taka Apo. Apane dabAvIne ApatI sapatti sAmA pakSa paDAvI jAya ane ame ApanA annathI posAyelA Tagara Tagara joyA karIe te A jIvana zA kAmanAM? jo amArA nasIbamAM A apamAna muge mADhe sahana karavAnuM ja hAya te| A jiMdagI amane te bahu bhArarUpa lAge. Apa amArA mAlIka che. zuM ApanuM abhimAna amane na hAya ? mAlIka mATe prANa sAMdhA karanAra sevA zuM zivAjI mahArAjanI ja pAse che? ame paNu jagatane batAvavA icchIe chIe ke kAjarAjAnA sevakA emanI vaphAdArImAM kAithI utaratA nathI. amArA mAlIkane kAI khAvI jAya ane ame mADhuM joyA karIe etA jIvatA muA kharAbara amane lAge che. zivAjIrAjAnA lazkarane amArI samazeranA svAda cakhADavAnI amane kRpA karIne rajA Apo. ApanI kRpA ane mAlIkanI maherathI zivAjIrAjAnA lazkarane ame dhULa pheMkAvIzuM. ' 52 potAnA svArtha sAdhavA mATe, potAnA mAlIkane khADAmAM utAranAra sevakA te duzmanathI e bhuMDA hoya che. potAnA mAlIkane ADe raste doranAra dumaitrI duzmana karatAMe vadhAre bhayaMkara nIvaDe che. evA sevakaiA, sAthIo ane maMtrIenI svArthI jALamAM vyakALa rAjA lapaTAi gayA hatAM. AvA ejavAbadAra svArthI mANasAe ene caDAvyA ane evI rIte e nacAvyeA nAcanAra vyakAjI, zivAjI mahArAjanA lazkara sAthe laDavAnI taiyArI karavA lAgyA. zivAjI mahArAjanA sAmanAne nirdhAra thaye. zivAjI mahArAjane A badhI vAtanI khabara paDI. svArthIoe ene ADe raste doryuM che, khATI rIte uzkerIne caDAvyeA che e badhI vAtA emanA jANavAmAM AvI. mahArAja sAthe samAdhAna nahi karavAnuM kAjae lIdheluM paNa AtmadhAtakI che ane temAM vyakAne bhAre nukasAna che ema mahArAja mAnatA hatA eTale emane vyAjInI A vartaNukathI dukha thayuM. kAjI upara caDAi karI enA lazkarane raphatare karI nAMkhavA jeTaluM baLa mahArAjanA lazkaramAM hatuM paNa mahArAje vicAra karyo ke ' mArA nAnA bhAine harAvavAmAM ane ene nukasAna karavAmAM, enI apakIrti karavAmAM puruSa nathI. e nAnA che ene nAneA kahI jagata mA karaze. mArAthI enA jevuM valaNa na levAya. kaDavI heAye lImaDI, zItaLa tenI chAMya; baMdhu hAya amAlaNA, paNa peAtAnI khAMya. e mArA bhAI che ane vaLI nAnA bhAI che e mArAthI kema bhUlAya. khattA khAIne, TapalA khAI te, Aje nahi tA kAle ThekANe Avaze. mArAthI enA upara caDAi na karAya, mAre te uparathI kaDaka rahI aMdara mRdu rahevuM joie. prabhu ene sanmati ApeA.' mahArAje enA upara caDAi karavAne vicAra mAMDI vALyuM. mahArAje chAvaNI upADI. na kAjI rAjA cakkare caDayo che, enA dumaitrIe ene sIdhe raste nathI dAratA ane game teTalI zikhAmaNa ene ApavAmAM Ave athavA game tevA mANasane enI pAse samajAvavA mAkalIe tA paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu 11 muM ] 7. zivAjI caritra 53 evI paristhiti ubhI thaI che ke A saMdha turatamAM kAzIe jAya ema nathI, evI mahArAjanI khAtarI thai eTale emaNe I.sa. 1677 nA julAinI 27 mI tArIkhe kAlena nadIne kAMThethI chAvaNI upADI. A sthaLethI mahArAje lazkara sAthe kUca karI. pachI mahArAje vAlIMgaDApurama khAte mukAma nAMkhyA ane tyAM thADe! ArAma laI velAra nadI utarI taMduMgurImAM eka be divasa thAbhyA. tyAra pachI tavenApATama jaI Daca lekAnI mulAkAta lIdhI ane emanA amaladAra najarANuM laIne AvyA hatA enuM najarANuM svIkAryuM. A ThekANethI mahArAje elAvenAsura nAmanA killA jItavA mATe lazkaranI eka TukaDI eka bharAMsApAtra saradAra sAthe mokalI. mahArAje vAnIkamavADIthI 1677nA sapTembaramAM madrAsanA aMgrejone karNATakanA jItelA killAomAM yuddhopayAgI sAmAna bharavA mATe tathA tApe kheMcI jvAnAM gADAM taiyAra karanArA emanI pAse hAya tA te mAlavA mATe lakhANu karyuM. pote vepArI prajA che ane vepAra karavA eja emanuM dhyeya che eTale AvA prakAranI kAmagIrI mAthe levAnI teee pAtAnI azakti jaNAvI. A pachI zivAjI mahArAje pArTIno lUTIne A kreTanI dakSiNa dizAnA mulaka kabaje karyAM, 1677nA kaTobara mAsamAM marAThAoe AraNIno kabajo lIdhA ane ArkaTanI uttara dizAnA keTalAka killAe sara karyAM. lagabhaga dasa mAsa zivAjI mahArAje karNATakamAM kADhayA. rAjya taraphanI jhINAmAM jhINI khabara mahArAjane vAraMvAra maLe evI badhI gAThavA emaNe karI hatI. karNATakamAM rahIne rAjyanAM badhAM sUtro e calAvI rahyA hatA. potAnA amaladAre emane mAthe mUkelI javAbadArI kevI rIte adA kare che te mahArAja dUra rahIne bahu bArIkAIthI jotA hatA ane jyAM jarura jaNAya tyAM sUcanA mekalatA pAtAnI gerahAjarImAM prajAnuM pAlana amaladArAe kevI rIte karavuM tenI tAlIma paNa mahArAja te karNATakamAM rahIne ApI rahyA hatA. emanI sAthenA maMtrIma`DaLane pagu lAgyuM ke have karNATakanuM kAma lagabhaga khatama thayuM che ane je kAma bAkI rahyuM che te teA karNATakamAM vyavasthA karavA ane vahIvaTa calAvavA mATe mahArAje mukarara karelA saradArA, amaladAro ane mutsaddImaMDaLa pAra pADe ema che. khAkI rahelA kAma mATe mahArAjanI hAjarInI jarura nathI ane tethI emaNe, have mahArAje pAchA pharavAnA vicAra karyAM hAya te jarA vAMdhAbhareluM nathI eve! peAtAnA abhiprAya ApyA. mahArAja pAte paNa e saMbadhamAM vicAra karI rahyA hatA ane emane paNa sthiti ane saMjoge jotAM lAgyuM ke bAkI raheluM kAma emanA saradArA ane amaladArI bahu khADezIyI ATepI leze ane have pAchA javAmAM jarAe vAMdhA jevuM nathI. pAchA javuM ke nahi ane javuM teA kaye raste thaI te vagere vicArA cAlI rahyA hatA eTalAmAM ja najarabAja khAtA taraphathI mahArAjane khabara maLI ke ' kutubazAhI sulatAne mahArAja sAthe dAstI karI ane bahu mIThA saMbaMdha bAMdhyA tenI khabara auraMgajhebane maLatAM ja enI taLImAnI Aga tALave gaI che ane e bhAre krodhamAM AvI gayA che. eNe dakSiNanA mugala sUbedArane tAkIdanA hukame ravAnA karyAM che ke eNe ekadama mugala lazkarane taiyAra karI gAvaLAMDAnA mulaka upara caDAI karavI. mugala sUbedAra ane AdilazAhInA sutradhAre kutubazAhI khedAnamedAna karI nAMkhavA ekasa`pa thAya che. baMnenA bhegA lazkare mAlakheDa najIka gAvaLakAMDAnA mulaka upara hallo karyo che. A hakIkata sAMbhaLI mahArAje vicAra karyAM ane tAkIde pAchA javA taiyAra thayA. mahArAja karNATakamAM jItelA mulakatI vyavasthAne vicAra karIne ane navA mulaka jItavAnI bAbata dhyAnamAM laI te maMtrIo sAthe masalatamAM paDyA. karNATakamAM navA jItelA mulakane vyavasthita karavA mATe tathA bAkI raheluM kAma pUru karavA mATe jyAM jyAM mahArAjane jarura jaNAI tyAM tyAM peAtAnI sAthenI lazkaranI TukaDIone mAkalI, mukhya lazkaranI TukaDIomAMthI dhaNI TukaDIe karNATakamAM mahArAje kAme lagADI dIdhI ane mahArAje sAMpeluM kAma 75 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 muM jaladI ATopI e saMbaMdhamAM vigatavAra hakIkata jaNAvavA javAbadAra amaladArone sUcanAo ApavAmAM AvI. pitAnI sAthenA moTA lazkarane AvI rIte kAme lagADI mahArAje 1677 nA navembaranI zarUAtamAM Asare 4000 ghoDesavAra ane thoDuM pAyadaLa sAthe laI potAnI rAjadhAnI tarapha kUca karI. mahArAja pata rAyagaDha tarapha javA nIkaLyA. rAyagaDha jatAM rastAmAM mahArAje kalAra, uzkeTa, beMgalora, bALApUra vagere prAMta kabaje karyo ane e gALAnA baMDakhera mANasane sIdhAra karyo. evI rIte mulAke chatatA, baMkherenI kheDe kADhatA. 1678 nA eprIla mAsamAM dhAravADa belavADI thaIne mahArAja pahALA AvI pahoMcyA, sAvaturane saMgrAma. tuMgabhadrA nadIonI vaccenA mulaka upara AdilazAhIne kabajo hato e te ApaNe jANyuM che. A gALAmAM yusuphakhAna mAyaNa nAmanA saradArane AdilazAhInA mukhya amaladAra tarIke nImavAmAM Avyo hato. A amaladAra rAjyavahIvaTanA kAmamAM joIe teTalA kAbela na hate. e mulakamAM hajAro ekara jamIna paDatara paDI rahI hatI. AvI rIte paDatara paDI rahelI jamIna kheDANa karI rAjyanI Avaka vadhAravA mATe A amaladAre kAMI paNa pagalAM bharyA na hatAM. bIjuM e gALAmAM dhADAM jaMgala hatAM. e jaMgalene lIdhe vaTemArguonA jAna haMmeza jokhamamAM rahetA. lekanA rakSaNane mATe jaMgalI janAvathI ane ceraDAka, luMTArAothI prajAnuM rakSaNa karavA mATe amaladAre karavA joItA baMdobasta paikI kAMIpaNa kAma eNe mahatuM. pitAnI pharaja ane javAbadArInuM ene bhAna na hatuM. e amaladAre rAjyavahIvaTa karavAmAM bhAre bedarakArI batAvI hatI. A amaladAra rAjyavahIvaTamAM kAbela nahate eTaluM ja nahi paNa e ghaNe julamI ane atyaMta viSayI hatuM. enA tAbAnA mulakenI triyonAM ziyaLa sahIsalAmata na hatAM. e bahu jhanunI ha. yusuphakhAnanA amalathI prajA kaMTALI gaI hatI. prajAnuM rakSaNa karavA mATe, emanI Ijajata ane AbarU sAcavavA mATe je amaladAranI nimaNuka thaI hoya teja amaladAra atyaMta kharAba ane julamI nIkaLe te prajA bicArI zuM kare? bijApura darabAramAM paNa prajAnI dAda phariyAda sAMbhaLanAra koI nahate. AjasudhI AvA aneka amaladAronA dhoLA divasanA duSkRtya sAme prajAne avAja havAmAM uDI jatA ane pikAra karavAnA gunA mATe bevaDe jalama prajA upara thayAnA saMkhyAbaMdha dAkhalAo hiMdanA itihAsamAMthI jaDI Ave che. A jamAnAnI ghaNIkharI bAdazAhImAM arAjakatA pUra josathI pravartI rahI hatI. prazna kacaDAyelI hatI. julama sAme pikAra karavAnI zakti paNa emanI kSINa thaI gaI hatI. hiMdanA hiMduonI musalamAnI sattA nIce AvI durdazA thaI hatI te vakhate zivAjI mahArAje julamI sattA toDavA mATe mAthuM UMcuM karyuM eTale kacaDAI rahelI, pilAI rahelI, resAI rahelI prajAne potAnA nAza pahelAM bacAva mATe pikAra karavAnI ane rakSaNa mATe maraNa pahelAM mahArAjane caraNe zaraNa javAnI hiMmata AvI. kRSNa tuMgabhadrA vaccenI prajA yusuphakhAna mAyaNAnI julamI jokhaMDI jhUMsarI nIce ragadoLAI rahI hatI. e mulakanA jAgIradAre. jamInadAro paNa A julamInA julamathI kaMTALIne kaMpI uThyA hatA. AkhA mulakanI prajA kakaLI rahI hatI. sTiyo, bALake, gharaDAM, juvAna, badhA enA julama nIce pAyamAla thaI rahyA hatA. cAre taraphathI mANasa upara jyAre julama thAya, ene bacavAno ke ugaravAno kaI raste na hoya, keI mArga na jaDe tyAre enAmAM je manuSyatvano ekAda chAMTo paNa bAkI rahyo hoya te kudaratI rIte evI sthitimAM mANasa maraNiye thAya. jenuM manuSatva pUrepuruM nIcevAyuM hoya, haNAyuM hoya te ja mANase jIvatAM hevA chatAM cAre taraphathI julama ane trAsathI gherAyA pachI paNa maraNiyA nathI banatA. auraMgajhebanA jamAnAmAM hiMdusthAnanA hiMduonuM manuSatva eTale darajaje nicevAyeluM nahatuM. julama ane trAsanI jhaDIomAM sabaDI rahelA hiMduoe paNa smazAnazAnti nahotI svIkArI. pitA upara gujarI rahelA ghAtakIpaNAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-mara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNu 11 muM ] che. zivAjI caritra padma lIdhe e prAntanA keTalAka jamInadArA ane jAgIradArA maraNiyA thaI gayA ane emaNe yusuphkhAnanA jIlamamAMthI chUTavA mATe zivAjI mahArAjaneA Azraya levAne nizcaya karyAM. e jamInadArAe hiMmatathI nIcenI matalabane eka patra zivAjI mahArAja upara lakhyA. * piDAtI prajAnAM dukhA dUra karavA mATe, ribAtI raiyata uparanA julamA TALavA mATe, abaLAonAM lUMTAtAM ziyaLA sAcavavA mATe, garIba gAyanI raeNsAtI garadane bacAvavAne mATe ane kacaDAI rahelI prajA uparanA sattAnA atyAcArI! naSTa karavA mATe ApatA avatAra che. puNyAtmA prajAtI rakSA mATe paidA thAya che. prabhue Apa jevA pavitra puruSane pilAtI ane piDAtI praznane jIvADavA mATe A lAkamAM avatAra ApyA che. A mulakanI prajA AdilazAhI amaladAranA trAsathI pAyamAla thaI rahI che. A yusuphakhAna bahu bhUDA amaladAra che. enI najara neka nathI. e bahu julamI che. enA amala nIce striyAnAM ziyaLa bhAre jokhamamAM che. bALakA ate gharaDAMo paNu piDAya che. badhA jIvAte herAnagati bhAgavI rahyA che. A amaladAra avicArI ane atyAcArI che. enA amalamAM ame bahu kaMTALI gayA chIe. prajA hatAza thaI gaI che. ApanI ja AzAe chUTakArAnA dama kheMcI rahI che. Apa kRpA karI A mulakanI prajAne A julamInA pajAmAMthI ugAre. khATakIne khuTethI gAyAne cheDAvA. evA julamagAra amaladAranuM nAma paNa amAre kAne na paDe evA baMdobasta kare. Apa hiMdudharmanA rakSaNa karanArA che, mlecchonA nAza karavA mATe Apane avatAra che eTale rakSaNa mATe Apa tarapha doTa mUkI che. amArA mananuM kheMcANa Apa tarapha che, ame badhA ApanA vakhANanArA chIe, ameAe Apane saMdezA mokalyA che, evA zaka uparathI amAre tyAM sattAvALAoe cekI paherA besADI dIdhA che. amArAM annapANI baMdha karIne, amane aneka rIte herAna karIte, amArAM bALabaccAMone hADamArImAM mUkIne, amane jamInadosta karavAnA emanA nizcaya dekhAya che. amAro kharI sthitine citAra ApanI AgaLa rajU karyAM che. prajAnI durdazAnI phakta jhAMkhI ja Apane karAvI che. mahArAja ! prajAnA prANu guMgaLAI rahyA che. amAruM rakSaNa karavA mATe, amane bacAvavA mATe, amane jIvatadAna ApavA mATe tAkIde padhArA. rAtane divasa ane divasanI rAta karIne Apa AvIne amAruM rakSaNa kare. ' zivAjI mahArAjanA amaladArAe e gALAmAM sAjarA gAjarA nAmanA navA killAe baMdhAvyA hatA ane tyAM potAnA mANasA rAkhIne potAnI sattAnAM mULa tyAM pazu UMDAM ghAlavAne emane IrAde hatA, te yusuphkhAnane gamyuM nahi ane eNe mahArAjanA killedArAnI pAse A killAe vagere bAMdhavA mATe javAba mAgyA. mahArAjanA amaladAreAe ene mAthAmAM vAge evA javAba ApyA. jamInadAranA patra mahArAjane maLyA eTale mahArAje tarata ja ene aMdeobasta karavA mAMDayo. saradAra hubIrajIe jamInadArAnA upara jaNAvelA patranI kharekhara UMDI tapAsa karI. emaNe patramAM karelA AkSepo sAcA che ke nahi ane sAcA heya teA te keTale darajo sAcA che ane keTalA pramANamAM mIThuM maracuM bhabharAvIne emAM atizayeAkti karelI che vagerenI khareAbara tapAsa karI potAnA mananI khAtarI karI lIdhI. dilanI khAtarI thaI gayA pachI hubIrarAve raghunAthapata druma tene ane dhanAjI jAdhavane A prakaraNathI barAbara vAkeph karyAM. jamInadArAnA pratinidhie AvyA hatA temane prajAnuM rakSaNa karavAnI khAtarI ApI. lokone hiMmata nahi hAravAne saMdezA mekalI vidAya karyAM. ha~khIrarAva pAtAnA lazkara sAthe e mulakamAM gayA ane ThekaThekANe pAtAnAM thANAM besADI dIdhAM. yusuku mAyaNNAne marAThAonI A kRtyanI khabara paDatAM ja e bahu krodhe bharAyA. eNe peAtAnA lazkarane bheguM karyuM ane marAThAone AdilazAhI samazeranA svAda cakhADavA mATe raNe paDayo. yusuphkhAnanA kabajAmAM bahu jabaruM lazkara hatuM. sakhyA paNuM bahu meATI hatI. ha`khIrarAvanuM lazkara nAnuM hatuM eTale marAThAone jotajotAmAM jamInadAsta karI nAMkhavAnI yusukhAnane bhAre umeda hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 11 muM baMne lazkaranI saMkhyA sarakhAvatAM marAThAonuM lazkara nAnuM hatuM, paNa je hatuM te cunaMdA yoddhAonI TukaDIonuM baneluM hatuM. duzmananuM lazkara bahu moTuM hatuM tethI habIrarAva hiMmata hAryo nahi. eNe pitAnA lazkarane zUra caDAvyuM ane baMne taraphanA kasAyelA yoddhAoe jaMgamAM kharo raMga jamAvyuM. mAyaNuM jAte jabare talavAra bahAdura hatuM. e kaMI keIthI gAMja jAya e na hato. eNe pitAnA lazkarane zUra caDAvavA mAMDayuM. lakara AgaLa vadhavA lAgyuM eTale haMbIrarAva pitAnI TakaDI sAthe kesariyAM karIne duzmana daLa upara tUTI paDyo. habIrarAve pitAnI samazera calAvI duzmanane cakita karyA. jotajotAmAM eNe duzmana daLamAM bhaMgANa pADayuM. AdilazAhInI katala karate karate haMbIrarAva AgaLa vadhato ja hato. pitAnA saradArane maraNiyo thaIne laData joI marAThAo maraNiyA thayA. jotajotAmAM saMkhyAbaMdha musalamAno raNamAM paDyA. bIjAoe nAsavA mAMDayuM. pitAnuM lazkara AvI rIte avyavasthita thatuM joI tene pAchuM vyavasthita karavAnA yusuphakhAne ghaNuM prayatno karyA paNa enA badhA prayatno vyartha gayA. koI enuM mAne ja nahi. marAThAono mAro bahu sakhata hato. enI sAme e TakI zakatA na hatA. je nAThe te bo ema mAnI musalamAna lazkaramAMnA ghaNAe muThIo vALIne nAsavA mAMDyuM. marAThAo nAsatA sipAhIonI pAchaLa paDyA. pitAnA lazkaranI AvI durdazA jaI khAna paNa nAsavA lAgyo. marAThAo enI pAchaLa paDyAM. Akhare marAThAoe ene paraheja karIne habIrarAva AgaLa rajU karyo. yusuphakhAna pakaDAya ane AdilazAhI lazkara hAryuM ane nADuM e khabara bijApura darabArane maLyA. bijApura darabAre eka jabaruM lazkara mAyaNane choDAvavA mATe ane marAThAene harAvavA mATe ravAnA karyuM. habIrarAva samazerathI duzmananuM sanmAna karavA taiyAra ja hate. marAThAo saja thaIne duzmananI vATa joI rahyA hatA. bijApuranuM lazkara kRSNa-tuMgabhadrAnA doAbamAM AvyuM eTale marAThA ane musalamAnonI talavAra pAchI cAlI. habIrarAvanuM lazkara nAnuM che ane bijApurathI tAjA damanuM lazkara marAThAone mahAta karavA jAya che e khabara sAMbhaLI aNacha raMganAtha ane banALa jAdhava pitAnI TukaDIo sAthe mArate ghoDe marAThAonI madada mATe doDI AvyA. A vakhate paNa habIrarAve bijApura lazkarane pitAnA mArAthI Azcaryacakita karyuM hatuM. marAThAono sAmane AdilazAhI lazkare bahu bahAdurIthI karyo. emaNe paNa sakhata mAro calAvyo. marAThAoe joyuM ke bijApuranuM lazakara AgaLa vadhe che ane je ene tyAM ja na aTakAvIe to e marAThAone jotajotAmAM karI nAMkhaze. marAThA lazkaranA lazkarI amaladAre e pitAnA sipAhIone zUra caDAvyuM ane marAThAoe bijApura lazkara upara maraNiye hale calAvyo. marAThAonA bhAlA ane barachIthI musalamAnonI moTI saMkhyA viMdhAI gaIbijApuravALuM lazkara nAsavA lAgyuM eTalAmAM aNucha raMganAtha ane dhanAjI - jAdhava pitAnA lazkara sAthe madada mATe AvI pahoMcyA. nAsatA lazkaranI pUTha A baMne vIrAe pakaDI. masalamAno tobA tobA pokAravA lAgyA. rastAmAM nAsatA musalamAno marAThAone sAmano karatAM eTale marAThAo emanI katala karatA. A baMne saradAranA kabajAmAM marAThAonA kasAyelA yoddhA hatA. dhanAjI jAdhave te A laDAImAM kamAla karI. enuM zaurya ane capaLatA joI duzmane paNa pahoMcI karavA lAgyA. A vakhatanI laDAImAM musalamAnanA lazkaranI saMkhyA 20-25 hajAranI hatI. AvA meTA jabarA lazkarane 6-7 hajAra marAThAoe parAjaya karyo (ma. ni.). A laDAI sAvanura najIka thaI tethI te sAvanurano saMgrAma kahevAya che. bijApuranA lazkarane harAvI, jItelA mulakane marAThAoe barAbara badabasta karyo ane prajAne julama ane dukhanA trAsamAMthI mukta karI sukhI karI. - A vijaya pachI rAyagaDha darabAramAM zivAjI mahArAje dhanAjI jAdhavane A vijaya mATe bhAre mAna ApyuM. aNucha raMganAtha ane dhanAjI jAdhavane mahArAje mAna ApyuM, temanAM vakhANa karyA ane temanA kAmanI kadara karI ghaTatuM InAma ApI emane rAjI karI uttejyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM] cha, zivAjI caritra 57 sAbAza! sAvitrIbAI, sAbAza! karNATaka prAntanA judA judA bhAgane kabaje karI temAM prajAne sukhadAyaka nIvaDe evI vyavasthA sthApavAnA kAmanI javAbadArI mahArAje potAnA vizvAsapAtra mANasene mAthe nAMkhI hatI. prajAnA saMtoSa ane sukhamAM rAjyanI majabUtI che e vAta mahArAja barobara samajI gayA hatA. eTale mulaka jItyA pachI tarataja suvyavasthA karavA tarapha mahArAja vizeSa kALajI rAkhatA. karNATakamAM je javAbadAra amaladAro mahArAje cUMTIne mUkyA hatA temAM mahADanA vatanI dAdAjI raghunAtha prabhu mahADakara nAmano mahArAjano mAnIte ane bahu vaphAdAra karmaniSTha saradAra hatA. bIjA saradAranI mAphaka A saradAre 5NuM karNATakamAM mahArAjanI ANa pheravavA mATe potAthI banatA prayatno karavA mAMDyA. karNATakanA jANItA baMDakhAra mANasone A saradAre dhuMTaNIe pADyA ane prajAne sukhI karI. karNATakanA keTalAka kiledArane harAvI A saradAre killA sara karI zivAjI mahArAjanA mulakamAM joDI dIdhA. A vakhate belavADI (ballArI) kille bahu nAmI hato. te itihAsa prasiddha yesaprabhu nAmanA saradAranA tAbAmAM hatuM. A killA upara dAdAjI raghunAthanI najara paDI. eNe e killo sara karavAno vicAra karyo ane pitAnuM lazkara taiyAra karI sAdhanasAmagrI sAthe jaI killA upara halle karyo. killedAra bahu kAbela ane kile paNa bahu majabUta eTale dAdAjIne eNe dAda na dIdhI. dAdAjI kasAyela khaMdhe vIra hato eTale e pAcho phare evo na hato. eNe kilAne ghere ghAlyo. yesaprabhue kile bahu hiMmatathI laDAvyo. dAdAjIe aneka akhatarAo ajamAvyA vaNu yesaprabhue namatuM na ApyuM. dAdAjI kasAyeluM hatuM tyAre yesaprabhu kAbela hatA. dAdAjI hikamatabAja hatA tyAre yesaprabhu hiMmatabAja hato. dAdAjI zakti batAvatA tyAre yesaprabhu yuktithI ene pratikAra karate. evI rIte baMne khaMdhA vIre vAde caDyA hatA. eka bIjAnI Ijajata heDamAM mUkAI hatI eTale e ghero bahu AkarSaka thaI paDyo. traNa mAsa sudhI e ghere cAlyo. Akhare dAdAjIe yuktiprayuktithI eka mANasane phekyo ane tenI mAraphate killAmAMnA gharane Aga lagADAvI. Age bhayaMkara rUpa lIdhuM. pavana phukAyo ane Aga vadhI paDI. Aga holavavAmAM lazkaranA mANaso guMthAyA hatA. Agane lIdhe killAmAMnA mANase avyavasthita banI gayA hatA eTale prathamathI ja nakkI karyA mujaba dAdAjIe kAvavuM karI pitAnuM lazkara killA upara caDAvyuM. A kAvatrAthI esaprabhu hiMmata na hAryo. eNe tarataja pitAnuM lazkara vyavasthita karyuM ane potAnI dharmapatnI sAvitrIbAIne AkharanuM AliMgana ApIne duzmana upara tUTI paDavA e marAThe vIra nIkaLyo. sAvitrIbAIe patine zUra caDAvyuM ane raNamAM ravAnA karyo. yesaprabhue potAnI TakaDIne khUba zUra caDAvyuM ane kesariyAM karI siMhagarjanA karato e vIra dAdAjInA lazkara upara tuTI paDayo. zivAjI mahArAjanuM lazkara paNa ye prabhunA zauryathI cakita thaI gayuM. Akhare laDAImAM laDatAM laDatAM yesaprabhu vIragatine pAmyo. yesaprabhu raNamAM paDavAnA samAcAra killA upara pharI vaLyA. enI patnI sAvitrIbAIne patinA maraNanA samAcAra maLyA. e vIra strI siMhaNanI mAphaka gaI uThI, patinA maraNathI cuDA bhAgI sAvitrIbAI khUNAmAM na bharAI paNa tarataja patinI talavAra maMgAvI vIrano poSAka paridhAna karyo. kamare kaTAra bAMdhI pitAnA mArA patinI talavAra hAthamAM laIne sAvitrIbAI raNagarjanA karatI potAnA yoddhAonI TukaDI sAthe raNamAM deDI gaI. yesaprabhunA raNamAM paDavAthI enuM lazkara nAsavA lAgyuM hatuM. tene sAvitrIbAI e aTakAvyuM ane emanI saradArI pite lIdhI. sAvitrIbAIne samarAMgaNamAM eka vIra yoddhAnI mAphaka laDatI joI enA lazkaranA nAsatA sipAhIo zaramAyA. nAsatA sainike pAchA pharyA ane pAchuM yuddha cAlyuM. sAvitrIbAI dhADA upara savAra thaI ane zivAjI mahArAjanA lazkaranI eNe katala zarU karI. yuddha jovA jevuM jAmyuM. saradAra dAdAjI raghunAtha paNa bAInuM zaurya joI cakita thaI gaye. sAmasAmI katala vadhI paDI. Akhare laDatAM laDatAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paha8 che. zivAjI caritra prakaraNa 11 muM bAInI ghoDInA pAchalA paga upara dAdAjI raghanAthe talavArano vAra karyA. ghoDI nIce paDI. bAI paNa ghoDI uparathI nIce paDI. ene jamaNe hAtha bhAgI gayo. evI behAla dazAmAM sAvitrIbAI samarAMgaNuM upara paDI hatI. dAdAjInA lazkare tene giraphatAra karI. sAvitrIbAInuM lazkara hArI gayuM. dAdAjIe kille kabaje karyo. killAnI dhanasaMpatti ane sAvitrIbAIne dAdAjIe zivAjI mahArAjanI hajuramAM rajU karI. sAvitrIbAInA zauryanI vAta sAMbhaLI mahArAja bahu ja khuza thayA. mahArAje A bAIne saMskAra karyo ane ene varSAsana bAMdhI ApyuM. keTalAka itihAsakAro ema paNa jaNAve che ke sakhujI gAyakavADa nAmanA zivAjI mahArAjanA lazkaranA keI sAdhAraNa saradAre A strInuM apamAna karyuM hatuM tenI khabara mahArAjane paDI eTale emaNe e amaladArane bahu bhAre sajA karavA 5kaDI maMgAvyo. A gAyakavADe sAvitrIbAInA karelA apamAnanI mahArAje purepurI tapAsa karI ane ene gunegAra gaNI enI baMne AMkha phoDI nAMkhavAmAM AvI. A banAva 1678mAM banyAnuM lakhANa maLI AvyuM che. 2. sApanna baMdhune saMgrAma, zivAjI mahArAje pitAnI chAvaNI upADavAnA samAcAra baeNkejI rAjAne maLyA eTale eNe mahArAjanA e gALAne mATe rAkhavAmAM AvelA lazkarI amaladAranI sAthe laDAI karavAnI tAkIde taiyArI karavA mAMDI. eNe madurA ane mahaisuranA nAyakonI madada zivAjI mahArAja sAme laDavA mATe mAgI. aneka rIte A banne sattAdhArIone manAvavA eNe prayatno karyA. emanI madada meLavavA mATe eNe AkAza pAtALa eka karI nAMkhyuM paNa e bannemAMthI eka paNa palaLyo nahi. A be sattAne pitAnI paDakhe levA mATe je je pAsA nAMkhavAmAM AvyA te badhA avaLA paDyA ane aMte baMchanI khAtarI thaI ke koI paNa saMjogomAM e madada maLavAnI nathI tyAre eNe emanI AzA mUkI dIdhI ane emane paDatA mUkI pitAnI taiyArI karI. bijApura darabAre te kamakanI nA pADI ja hatI eTale enI AzAnAM A be sthAna ene taddana nirupayogI nIvaDyAM. bIjI koI goThavaNa na thaI zakI eTale vyaMkAe karNATakanA musalamAna sattAdhArIone zivAjI mahArAjanI sAme ekaThA karavAno prayatna karyo. bijApura darabAra kaI rIte madada karavAnA nathI e jANyA pachI beMkojI nirAza thayo paNa ene keTalAka musalamAnoe zivAjI sAme laDAI karavA mATe uzkerAyale ja rAkhyo (ma, zi.). jyAre yuddha khelavAne kharekhara vakhata AvI pahoMce tyAre madada karavA kaI AgaLa AvyuM nahi. musalamAnone ekaThA karavA mAMDyA paNa emAMe kaMI barakata na dIThI. zivAjI mahArAjanI sAme laDAImAM vyaM kAjIne madada karavA koI taiyAra na thayuM chatAM enA khAMdhIAoe ene DhIlA paDavA na dIdho. eNe mahArAjanA lazakara upara hale karavAno nirdhAra karyo. mahArAjanA e gALAnA javAbadAra amaladArone beMkojInA nirdhAranI khabara maLI eTale e paNa pitAnI barAbara taiyArI karIne sAvadha beThA hatA. habIrarAva mAhitenI saradArI nIce mahArAjanuM lazkara kelerUna nadIne eka kAMThe paDAva nAMkhIne paDayuM hatuM. emAM saMtAcha bhoMsale paNa pitAnI TukaDI sAthe sAmela hatA. baeNkejI rAjAnuM lazkara paNa eja nadIne bIje kAMThe paDayuM hatuM. baMne eka bIjAnA dhasArAnI vATa jotA hatA. Akhare I. sa. 1677nA navembaranI 16 mI tArIkhe maLaskAmAM 4 hajAra savAra ane 10 hajAra pAyadaLanuM lazkara laIne laMkejI rAjAe mahArAjanA lazkara upara hale karyo. mahArAjanA lazkaranI saMkhyA Asare 12 hajAranI hatI. maLaskAthI te saMdhyAkALa sudhI bhAre laDAI cAlI. bane taraphanA yoddhAo raMge caDayA hatA. keI namatuM Ape ema na hatuM. banne taraphanA vIree samarAMgaNuM gajAvI gayuM hatuM. banne taraphanA mANasee bhAre katala calAvI hatI. maDadAnA DhagalA thayA. lehInI nIke vahevA lAgI. baMcha rAjAnA lazkare bahu jabare dhasAro karyo ane saMtAI bhesalenI TukaDI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM] che. zivAjI caritra avyavasthita karI nAMkhI. saMtAjIe pitAnA lazkarane vyavasthita karavAnA ghaNA prayatna karyA paNa baeNkejInA lazkaranA humalA evA sakhata hatA ke saMtAjI pitAnuM lazkara vyavasthita na karI zakyo. Akhare bAkI raheluM lazkara pitAnI sAthe laI saMtAjIe nAsavA mAMDayuM. vaeNkejIe enI 1 mAIla sudhI pUTha pakaDI. saMtAjIne nAsato joI laMkeja thobhI gayuM ane AkhA divasano thAka bahu bhAre thaI paDyo hato eTale laMkejanuM lazkara thAkane lIdhe ArAmamAM paDayuM. vijayano AnaMda hate. saMtAjInA nAsI javAthI beMke ane tenuM lazkara nirbhaya banI gayuM hatuM. duzmanane bhaya ke ciMtA na rahI, vaLI badhA lathapotha thayelA hatA eTale UMdhI gayA. A vyaMkejInA mArAne lIdhe potAne nAsavuM paDayuM e saMtAjInA manamAM sAlyA karatuM hatuM. potAnI jiMdagImAM A bahu bhAre mAnahAni lAgI. "A parAjayano kALo DAgha dura karyA sivAya jIvavuM e te nAkakaTTA thaIne mahAlavA jevuM che. A DAdha bhUsI nAMkhavo athavA raNamAM prANanI AhUti ApavI e eka ja mArga have khule che." A vicAra karate saMtAjI potAnI TukaDI sAthe rastAmAM thaMbhyo. eNe potAnA lazkarane pAchuM vyavasthita karyuM, zUra caDAvyuM, teja banAvyuM ane mArate ghoDe e (saMtAjI) potAnA lazkarane pAcho laI Avyo. eNe beMkanA UMghamAM gheratA lazkara upara chApo mAryo. saMtAinA mANasoe vyakALanA mANasonI katala zarU karI. hajAro mANasane kApI nAMkhyA. beMkojInA mANasee nAsavA mAMDyuM. saMtAjIe baeNkejInA 3 nAmIcA saradArane giraphatAra karyA. baeNkejInuM lazkara hAryuM ane A vAgaDapuranI laDAImAM zivAjI mahArAjane jaya thayo. A laDAImAM zivAjI mahArAjanA senApatinA hAthamAM laMkejI rAjAnA bahu suMdara ane majabUta 1000 gheDA, meTA meTA kSamiyAnA, taMbuo, rAvaTIo vagere sAmAna Avyo. 3. "bhale virodhI hoya, paNa mAre e bhAI che. " - zivAjI mahArAja teragala AgaLa chAvaNa nAMkhIne pADyA hatA tyAM raghunAthapaMtane sAthenI laDAIne vRttAMta darzAvanAra patra maLyo. A patramAM raghunAthapate banelI badhI hakIkatanuM vigatavAra varNana karyuM hatuM. have laMkejI sAthe zuM karavuM tenA saMbaMdhamAM mahArAjanI sUcanAo paNa mAgI hatI raghunAthapaMtano patra vAMcI mahArAja bahu vicAramAM paDayA. "baeNkejIe A bahu kharAba pagaluM lIdhuM. sutrI rAjanAtha e vAkya yAda AvyA vagara nathI rahetuM. eNe na karavA jevuM karyuM paNa mAre to moTA bhAI tarIkenI javAbadArI bhUlavI na joIe. A bAbatamAM bahu UMDo vicAra karyA pachI zivAjI mahArAje be patro lakhyA. eka patra laMkejI rAjAne ane bIjo raghunAtha paMtane. A vakhate baeNkejIe je vartana karyuM hatuM te saMbaMdhamAM nIcenI matalabano patra mahArAje baeNkejI rAjAne lakhyo hato. patranI zarUAtamAM mahArAja karNATakamAM kema AvyA ane AvyA pachI zuM zuM banyuM ane ene samajAvavAnA aneka prayatno karyA chatAM e na samajo ane mahArAjanI pITha pharI eTale eNe tophAne zarU karyA vagere bAbate patranI zarUAtamAM jaNAvyA pachI mahArAje lakhyuM ke meM mAro mukAma tyAMthI upADayA pachI eTale mArI pITha karI ke tarata ja tame tamArA musalamAna saradAranI salAhathI tephAna karavA maMDyAnI mane khabara maLI hatI. mArA saradAra sAthe tame Akhare yuddha karyuM e paNa mArA jANavAmAM AvyuM che. laDAInI pUrepurI hakIkata mane maLI che. laDAIno Akho citAra mArI najara AgaNa khaDo thAya che. tamAruM AvuM vartana joI mane bhAre kheda thayo che. tamane tamArA rAjyanA DAhyA ane mutsaddI mANasoe tamArA hitanI zikhAmaNa tamane ApI hatI te zikhAmaNe tame paga taLe kacarI, ezikhAmaNo tarapha tame jarAe dhyAna na ApyuM eTaluM ja nahi paNa enA upara ThaMDe magaje vicAra karavAnI sabhyatA paNa tame na batAvI. tamArA rAjyanI tamAre hAthe barabAdI karAvanAra durmIonI jALamAM tame phasAyelA cho ane temanI meralI upara nAcI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 muM rahyA cho. tame mArI sAthe laDAI karavAnI taiyArI ghaNA divasathI karI rahyA hatA. tamane kaI taraphathI kumaka na maLI eTale pitAnuM baLa samajIne tamAre zAnta besI rahevuM joItuM hatuM ane evI zAntinuM pariNAma tamAre mATe bahu lAbhakAraka nIvaData, paNa tamArI AsapAsa tamane viMTaLAIne beThelA svArthI ane matalabIA khuzAmatakhoro ane pitAnA lAbha mATe pitAnA mAlIkane khADAmAM utAranAra nimakaharAma badamAza tamane sIdhe mArge nathI javA detA e kamanasIbanI vAta che. tame emanI salAhathI mArA lazkara sAthe laDAI karI temAM saravALe tamane nukasAna thayuM. haju paNa A dAkhalA uparathI dhaDo le te nAza aTakaze. pratApajI rAjA ane bhiMvajI rAjAne mArA saradAroe keda pakaDyA che e sAMbhaLIne mane dilagIrI thaI. tamArA ghaNuM saradAre ghAyala thayA e jANI huM dukhI thaye chuM. sutro jJAnarAya e vAkya zuM tamane yAda nathI AvatuM? svAthIonI badasalAhathI keTaluM nukasAna thAya che te tame have joI zake chene ? tame mArA lazkara upara caDAI karI mArI sAthe jhagaDo karyo, mArA saradAra sAthe laDAI karI e badhuM meM sAMbhaLyuM. mArA lazkare vijaya prApta karyo che chatAM mane AnaMda nathI thato. je thayuM tene mATe te dilagIrIja thAya che. tame mArA upara caDAI karI, tame mAre aneka vakhate apamAna karyuM, tame mane harAvavA mATe musalamAna sattAvALAone caDAvyA, tame mArI sAme tamArAthI je banI zakyuM te badhuM karyuM. tamArAM badhAM kRtyo ane mArI virUddhanI tamArI badhI hilacAlathI huM barAbara vAkepha chuM, chatAM tame mArA nAnAbhAI cho e huM nathI bhUlI zakti. laDAIne pariNAme tamane nukasAna thayuM che tethI zuM mane AnaMda thaze ? tamAruM nukasAna e mAruM ja nukasAna che. tamArI apakIrti e mArI kIrti upara jhAMkhapa che ema huM mAnuM chuM. tame avicArI pagaluM bharyuM tethI Aje tamane pazcAttApa karavAno vakhata AvyuM. tame mANasenA guNadoSa na pArakhI zakayA. svArthIonI khuzAmatathI ADe raste derAI gayA tenuM ja A pariNAma che. tamArA e svArtha sAdhu sAthIonI IcchA ApaNane bannene laDAvavAnI hatI. ApaNA banenI vacce kaDavAza ane khaTAza ghara karIne bese te ja e svArthIone lAbha hatA e te leke barAbara samajI gayA che ane kamanasIbe tame te na samajyA eTale mArI virUddha tamane uzkerAyelA rAkhavAmAM phaLIbhUta nIvaDayA. emanI bAjI tame na vartI zakyA. tamArA aMtaHkaraNamAM amArA saMbaMdhI bahu kaDavA vicAro emaNe utpanna karyA ane tethI ja tamane nAsIpAsa karanAruM pariNAma AvyuM che. meM tamArI AgaLa hRdaya kholIne vAta karI hatI ane tamArA manamAM je mela hoya te kADhI nAMkhI, mArI sAthe premathI cokhkhA dilathI bhAI tarIkanuM vartana rAkhavA vAraMvAra kahyuM hatuM chatAM tame ekanA be na thayA. tame mArA upara vizvAsa rAkhe heta to tamAruM hita ja ta. mAro bhAga have to tamAre mane Apavo ja paDaze. mAro haka mane ApI de. huM ane bijApura sarakAra amAre nikAla karI laIzuM. tamAre temAM vacce pADavAnI jarUra nathI. tame bALabuddhi calAvo che e ThIka nahi. tamane maLelA anubhavathI haju DAhyA thaze ane sudharaze ane svArthIone dUra karI DAhyA samaju ane anubhavI vaphAdAronI salAha dhyAnamAM leze te haju bAjI bagaDI nathI. duSTa mANaso tamAre othe rahIne svArtha sAdhI rahyA che temane tyAga kare. tame paNa siMhAcharAjAnA putra cho eTale tamArI javAbadArI bhAre che. hiMdutvanI jyoti tamArAmAM sateja thavI joIe. tame mahAbhArata vAMcyuM che. duryodhana duSTabuddhi nIkaLyo. pAMDane temane hakane bhAga ApavAnI nA pADI tenuM pariNAma zuM AvyuM te zuM tame nathI jANatA ? duryodhananI vRtti dhAraNa karIne tame tamArA yoddhAo nAhaka kapAvyA. yuddhamAM tamane nukasAna thayuM tethI huM jarAe rAjI nathI thayo. tame anubhavathI DAhyA thaze ane pharI e prasaMga na AvavA detA. jUnA, anubhavI ane vAkephagAra nImakahalAla karIne tamane emanA abhiprAya na ruce mATe hAMkI kADhavA ane hAjI hA karanArane poSavA e AtmaghAta karanAruM karyo che. sva. pitAzrInI tAlImamAM taiyAra thayelA, keLavAyelA mutsaddIonA anubhavane lAbha levAmAM ja DahApaNa che. emanuM apamAna karI ApaNAthI emane kADhI mUkAya? raghunAthapaMta mArI pAse AvyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM] 7, zivAjI catri 601 tethI enA upara tamAre jarAe vahemAvuM nahi. huM koInA caDAvyA caDuM ema nathI. bhAga levA e tA vahevAranI levaDadevaDa che. InAma lAkhanuM apAya. marajI haiAya te AkhI sapatti bakSisamAM lUMTAvI devAya paNa vahevAre hisAba tA thai painA cAkhkhA raheveja joI e. bhAIbhAInA jhaghaDAonI patAvaTa jyAre jyAre prazna ubhA thAya tyAre tyAre ja thaI jAya te temAM miThAza rahe. evA praznane taratamAM nikAla karavAmAM saheja kaDavAza thAya tA te veThI levAya. ApaNA bhAgane prazna Aje adhurA rahI jAya tA bhaviSyamAM ApaNA saMtAnAmAM enA jabarA jhagaDA jAme ane saheja kaDavAza TALavA mATe moTA moTA kuTuMbe tArAja thaI jAya evA kajiyA vArasAmAM mUkI jaIe bhAganA praznane palaLatA rAkhI mUkavAmAM jarAe lAbha nathI. pitAnA vakhatanA jUnA anubhavI maMtsaddIone pAse rAkhA, emanI salAha upara niSpakSapAtapaNe vicAra karA, gUca paDe emanI sAthe vicAra karA ane evI rIte tame kArabhAra calAvaze teA mane khAtarI che ke tamArI kIrti vadhaze, mulaka vadhaze, Avaka vadhaze, sattA vadhaze ane tamArA jayajayakAra thaze. A badhuM thaze te ja mane aMtaHkaraNanA saMteASa thaze. ApaNA bhAgavaheMcaNIne jhagaDA patAvIne jo tame mArI sAthe salAhasa pathI vazo tA tamane bhAre lAbha che. tuMgabhadrAnI pelI khAjIne amArA tAbAnA pahALA prAMta jenI Avaka 3 lAkha haiAnanI che te tamArI IcchA hAya tA tamane ApavA taiyAra chuM athavA tamArI IcchA hAya tA kutubazAhImAM teTalI AvakanA prAMta ApavA tajavIja karIza. kuTuMbaleza TALA. kuTuMbakalathI kAInuM bhaluM nathI thayuM. ApaNI vacce 'bhAva raheveAja joI e. te mATe mArAthI banatuM karavA huM taiyAra chuM. huM tamArA moTA bhAI chuM. mArI zikhAmaNa haiye dharazo te temAM tamAruM kalyANa thaze. gheDuM lakhyuM dhaNuM karIne mAnajo. ' uparanI matalabane patra lakhI zivAjI mahArAje vyakALa rAjAne mAkalo. A saMbaMdhamAM nIcenI matalabanA patra mahArAje raghunAthapata haNumate upara ravAnA karyAM hatA:-- vyakALa rAjAe ApaNA lazkara sAthe karelI laDAInI vIgatavAra hakIkta ApanArA tamArA patra mane maLyo. vAMcI dilagIrI thaI. vijaya ApaNA thayA paNa vijayane AnaMda mane zI rIte thAya ? enA upara vijaya maLe mane AnaMda na thAya. e game tevuM vartana kare to paNa e mArA nAnA bhAI che e huM ghaDIvAra paNa na bhUlI zakuM. eNe na karavAnuM karyuM. ene mATe ene vahelA meADA pazcAttApa te thavAnA che ja. meM paNa AjarAja ene sakhata ThapakAnA patra lakhyA che. mAre te moTuM mana rAkhe ja chUTako. nAnA bhAI haTha karIne risAmaNAM manAmaNAM karIne lAbha khATI jAya ane moTA bhAI ne namatuM ApavuM ja paDe. A pramANe te duniyAmAM thatuM AvyuM che ane thAya che. hAthI meTA manAya che tyAre tene khAvA mATe pAlA ane jhADanI DALIe heAya che. kIDI nAnI gaNAya paNa ene khArAka khAMDatA hoya che. prabhue mane moTA banAvyo eTale mAre moTA tarIke mArI lAyakI batAvavI ja joI e. ene je je lakhavuM joIe ane TapakA devA joI e te badhuM meM karyuM che. enA sabaMdhamAM tamane badhAne mArI sUcanA tA e che ke have pachI koIpaNa sogA Ave tA paNa vyakALa rAjA sAthe jhagaDavAnuM karatA nahi. emanuM nukasAna karazo nahi, amA ane eka ja pitAnA putra chIe e huM kadI bhUlIza nahi ane tethIja emanuM apamAna mane paNa bhAre lAgaze. emanI kheAkharU ke apamAna thAya te mAre enA bhAgIdAra banavAnuM che. ghaNuM kahyuM kahevaDAvyuM, lakhyuM lakhAvyuM, chatAM paNu haju e mArA bhAga ApavA taiyAra nathI thateA. tame e vAtane DhIlI mUkajo. e sabadhamAM kaMIpaNa karavA jevuM haze te te huM jAte karIza. sarva saMpattinA upabhoga e karaze te paNa aDacaNu nathI. emanuM apamAna ke apakIrti jarAe na thAya athavA emane nIcuM jovuM na paDe evI sarate emanI sAthe tame tahanAmuM karajo. vya kAjI rAjAe mArA nAnA bhAI che. e vAta huM nathI bhUlatA temaja e mArA bhAi che e tame paNa kaI bhUlazo nahi. ' upara pramANene patra raghunAthapata haNuma tene zivAjI mahArAja tarathI: maLyo. 76 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra prakaraNa 13 muM 4. dIpAbAIe dIpaka prakaTA, baeNkejI rAjA bhoMsalene zivAjI mahArAjano patra maLyo. mahArAjano patra vAMcI laMkejI gamagIna thaI gayo. e becena banI gayo hato. svAthI khuzAmatakhoroe zivAjI mahArAja mATe enA hRdayamAM reDeluM jhera uchALA mArI rahyuM hatuM. ApamatalabIoe enA magajamAM ghusADeluM bhUta haju narama paDayuM na hatuM. enAM kheTAM vakhANa karI ene cakaDoLe caDAvI keTalAka svArthI ane ApamatalabIoe pitAne svArtha sAdhavAnA hetuthI enI ( baeNkejInI ) zakti, ene prabhAva, enI kIrti ane enA masahIpaNAne ene Apelo khyAla enA magajathI pUrepUro dUra thayA thayA na hatA. A badhA vicAra ane khyAlone lIdhe enA hRdayanI ane magajanI kheMcatANa thaI rahI hatI. "mamAM Avele vijayano koLIo e harAmakhora saMtAcha paDAvI gayo' e vicArathI e atizaya krodhe bharAyo hato paNa enI azaktinuM saheja bhAna laDAIne pariNAma uparathI ene thayuM hatuM eTale e nAsIpAsa thayo hate. ciMtAtura dazAmAM baeNkejI vakhata vyatIta karavA lAgyo. enI najara sAme hAratA lazkaranA nAsI jatA sipAhIono ane laMTAtI chAvaNIne citAra tAjo ja khaDe hate. ' mArA lazkaranI kharAbI thaI. raNagarjanA karatA, vIranAda karI rAmarAMgaNamAM samazera calAvatA mAre zUra sipAhIone dumine kApI nAMkhyA; bharaniMdrAmAM paDelA, vijayano AnaMda bhogavI sukhethI ArAmamAM UMdhI gayelA, vijaya darabAranA AnaMdI amo sevatA mArA sipAhIonI katala thaI thoDA kalAka pahelAM ja vijaya meLavelA lazkarane duzmane raphephe karI nAMkhyuM. mArA hAthI, mArI savArIne zobhAvanAra, mArA mahelanA cogAnane dIpAvanAra gajarAja saMtALa paDAvI gaye. bhalabhalAnI najara lAge evA haSTapuSTa, thanathanATa karatA, cAre page kudatA, mArI potAnI khAsa ghoDAramAM jenI sevA thatI, je mArA rAjyanA zaNagAra35 hatA te saMkhyAbaMdha sateja gheDAo zivAjI rAjAnA hAthamAM gayA. mArA suzobhita zamiyANa, AkarSaka tabu, nAnI nAnI rAvaTIo ane mArI savArIne zobhAvanArI sarva cIjo duzmana lUMTI gayo. laDAImAM katala thayelA sipAhIonI vidhavAo, emanAM maraNathI nirAdhAra banelI emanI gharaDI mAtAo, emanAM maraNathI dhrAsko khAIne bebAkaLA banelA emanA vRddha pitAo, nabApA thayelA bALake mArI pAse AvI mAthAkuTI chAtIpITI vilApa kare che, edhAra AMsue raDe che. e dekhAva mane bhAre dukha de che. e sarvene mAre zuM kahevuM? huM to bahu ja mUMjhAyo chuM. mane have keAI jAtanI sUja nathI paDatI. huM bebAkaLo banI gayo chuM. AvI sthitimAMthI have raste ze kADha ane zI rIte kADho tenI mane gama nathI paDatI. zivAjI rAjA bhAga lIdhA sivAya chADavAnA nathI. mane caDAvIne zivAjI rAjA sAme jeoe makkama karyo te badhA aNIne vakhate khasI gayA. have je huM pharI laDAI karIza te pAyamAla thaI jaIza. raghunAthapaMta haNamaMte mArI saMpattinuM badhuM jANe che. e badhI vAtane bhemiyo che. e Aje zivAjI rAjAnI pAse che. zivAjI rAjAnA saradAro mane pIne nahi besavA de. meM je prathamathI ja Avo virodha na karyo hota to Aje A pazcAttApa karavAno vakhata na Avata. bagaDI sudhAravAnI prabhue mane aneka tarka ApI paNa kamanasIbe meM eka takano lAbha na lIdhe. svAthI khuzAmatIoe mArI durdazA karI che. zivAjI rAjAnA patramAM emaNe lakhyuM temAMnuM ghaNuM sAcuM che. meM emane virodha karavAmAM bhUla karI paNa have ene IlAja ze?" AvA prakAranA vicArothI gamagIna dazAmAM potAnA patine joI enI dharmapatnI dIpAbAIe pUchayuM -" nAtha ! ApanuM citta ati vyagra thayeluM huM jouM chuM. ghaNe divasathI huM ApanI mAnasika sthitinAM kAraNe pUchavAne vicAra karuM chuM paNa mArI hiMmata notI cAlatI paNa have te mane lAge che ke mAre e pUchavuM ja joIe. Apa bhale mArAthI chUpAvI rAkho paNa ApanA magaja upara ciMtAne bhAre beja dekhAya che. ApanI gamagInInuM kAraNa mane jaNAvI mArI ciMtA dUra karo. nAtha! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM] che. zivAjI caritra AvI paDelI ApattimAMthI bahAra nIkaLavAno rasto khoLI kADhavAnA kAmamAM AvI gamagInI, nAsIpAsI ane udAsInatA bahu naDatara karatA nIvaDe che. tamArI becenInuM kAraNa mane jaNa.' pitAnI patnIe pUchelA praznanA pratyuttaramAM beMkojIe kahyuM- tane kahuM. zivAjI rAjAnA lazkare mArI dhULadhANI karI nAMkhI ane emanA kAtIla svabhAvanA saradAro ApaNane sukhethI peTa bharIne roTalo khAvA deze nahi ane jaMpIne rahevA deze paNa nahi. adhurAmAM puruM vaLI zivAjI rAjAne patra manane vadhAre becena banAve che. jo ke e patramAM jaNAvelI keTalIka bhUle te mAre hAthe thaI che ane emaNe mane thayelI bhUla sudhAravA mATe aneka take ApI hatI chatAM meM dareka vakhate enI avagaNanA karI hatI. meM mArI bhUle, aneka vakhate emaNe zikhAmaNa ApyA chatAM na sudhArI tene pariNAme Aje huM bahu burI hAlatamAM AvI paDyo chuM. ApaNuM sarvasva javA be che. raghunAthapaMta haNamaMte kaMIka darajaje AvI paDelI Aphatane aTakAvI zake ema che paNa meM te enI sAthe bagADayuM che eTale e te sAme jaIne chelle pATale beThe che. have ugaravAne keAI Are mane jaDato nathI. tane kaMI rasto jaDe te mane batAva." dipAbAI belI " Apane raste batAvavAnI zakti te huM nathI dharAvatI chatAM A vakhate A saMbaMdhamAM mArA manamAM je kaMI che te ApanI AgaLa kahI nAMkhavAno meM nizcaya karyo che. A vakhate je huM mArA manamAM che te Apane na kahuM to mArA kartavyamAM khAmI gaNAya. radhunAthapaMta hama tenI sAthe je vartana thayuM te sAcuM pUchAvA te mane te jarAe gamyuM na hatuM ane halakI buddhinA keTalAka svArthIo potAno svArtha sAdhavA mATe khoTI khuzAmate karI rahyA hatA e paNa mane te gamatuM na hatuM. sasarAjInA svargavAsa pachI raghunAthapata saMpatti sAcavavAmAM je mahenata lIdhI ane kevaLa vaphAdArIthI pitAnA mAlIkanuM hita dhyAnamAM rAkhI bahu kunehathI kAma karIne ApaNe saMsArane vyavasthita karavA mATe emanAthI banatuM karyuM, te raghunAthapaMtane duSTa lekenA kahevAthI ane bhaMbheravAthI dUra karavAmAM AvyA te divase ja mane to dilamAM lAgyuM hatuM ke A ApaNuM avanatinuM prathama pagathiyuM maMDAyuM. mane manamAM ghaNuM lAgyuM. Apane kahevAnuM mana thAya paNa hiMmata na cAlI ane huM Apane na kahI zakI. e bIna upara pharIthI Apa najara nAMkhazo ane vicAra karaze te ApanI khAtarI thaze ke raghunAthapaMtane emAM vAMka na hato. Apane ane emane vAraMvAra saheja vAtamAM garamAgarama bolAcAlI thaI jatI e paNa huM jANuM chuM, paNa emanA e garama zabdomAM jhera na hatuM. ApanuM apamAna karavAnA hetuthI e bolatA na hatA enI mane to te vakhate paNa pUrepurI khAtarI hatI. ApanI kIrti ane sattA cAre tarapha phelAya ane zivAjI mahArAja mAphaka Apa paNa prabhAvazALI thAo evI emanI aMtaranI IcchA hatI eTale e ApanuM jIvana ghaDavA mATe eka nimakahalAla jAnA vaphAdAra sevaka tarIke ApanI marajI ane maherabAnInI darakAra rAkhyA sivAya prayatna karatA ane Apanne zikhAmaNa ApatA. Apane e zikhAmaNu kaDavI lAgatI ane pariNAme garamAgarama bolAcAlI thaI jatI. ApanAmAM jabarI mahattvAkAMkSA ubhI karavAnA e bhAre prayatna karI rahyA hatA ane tene pariNAme ja Apa emanI sAthe vAraMvAra jhagaDo karatA ane pachI e paNa jhagaDAmAM utaratA. nAtha ! huM manamAM je lAge che te te kahI dauM chuM te mATe mane kSamA karo. A5 digvijaya ne malaka meLava, uttama rAjya calAvIne prajApriya thAo. saMdara rAjya vyavasthAthI dezamAM paMkAo e emanI IcchA hatI ane e IcchA phaLIbhUta karavAne e vAraMvAra ApanA upara vaDIla tarIke aMkuza rAkhIne Apane kyAM ja karatA hatA. Apane e na gamyuM ane Apa emanA upara vAraMvAra garama thatA. pachI te Apane emanuM bolavuM ja gamatuM nahi ane ApanI e vRttine emanA tejeASIoe poSavA mAMDI. raghunAthapaMte ApaNI saMpatti, dhanadolata, IjajataAbarU, mulaka, prajA vagere sAcavavAmAM je mahenata lIdhI, je aDacaNo veThI, je sahana karyuM temAMnuM kazuMe A khuzAmatakhoromAM Ape joyuM ? zrImaMtenA ane vaibhavazALIonA saMtAne AvA svArtha sAdhu, nAlAyaka, bhAmaTAonI jALamAM sapaDAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 mu jAya che ane emanA bhAga thai paDe che. evA evA sapATAomAMthI bace che tenuM ja vana saphaLa thAya che. nAca, TuMkamAM huM te| eTaluM kahIza ja ke raghunAcapatanuM apamAna karavAmAM, emanI sAthe kalaha karavAmAM ane emane kADhI mUkavAmAM ApaNe bhAre bhUla karI che ane AjanI A dazA e enuM ja pariNAma che. ApaNe teA Izvarane pADa mAnIzuM ke AvuM badhuM thayuM ane radhunAthapate ApaNA darabAra chADyo chatAM prabhue emanA aMtaHkaraNamAM preraNA karI ane e ApaNA duzmana na banyA, nimakaharAma na thayA. kAI musalamAna saradAra ke rAjA ke saMsthAnika sAthe maLI jaI ApaNA upara dhA karavAnA emaNe prayatna nathI karyo. Ape apamAna karI emane kADhI mUkayA tyAre e ApanA vaDIla badhu pAse. gayA ane huM mArA dilane abhiprAya vagara mAge ApuM chuM ke e emaNe yeAgya ja karyuM. e jo bevaphA nIvaDavA heta, nimakaharAma thayA heta te Aje bhayaMkara pariNAma Avata. hajI paNa ApaNe raghunAthapaMtane manAvI zakIzuM ane Apa kAma ciMtA karI che? ApanA vaDIla bhAI zrI zivAjI mahArAjanuM vana ApaNI sAthe jarAe kaThora nathI. hu. bahu bArikAIthI emanAM vartAnA joyAM ja karu chuM. emaNe Apane ApathI thayelI bhUlA sudhAravAne mATe aneka tarka ApI paNa Ape tene lAbha ja lIdhA nahi. pUjya sasarAjInA svargavAsa pachI zrI zivAjI mahArAje ApaNI sAthe vaDIla tarIkenuM ja vana rAkhyuM che. prANeza ! mAruM khelavuM Apane nahi rucatuM hoya e huM jANuM huM paNa je vakhate ApanI kRpAnI darakAra rAkhyA sivAya ApaNuA badhAnA hitamAM Apane kaDavuM kahevAnI khAsa jarura hatI tyAre te koI e na kahyuM tethI ja Aje A dukhanA divase AvyA ane tethI ja Apane Aje kaDavuM kahevuM e mArA dharma mane lAge che. mane kSamA karaza. nAte moDhe moTA kALIe! huM laI rahI chuM. mane enuM bhAna che paNa Aje ApanI AgaLa mAre mAruM hRdaya ThAlavavuM ja che. svArthI harAmakhArAnI salAha pramANe Ape vartana karyuM tethI ja ApaNA upadaM pitAtulya prema rAkhanAra zrI zivAjI mahArAja sAthe duzmanAvaTa thaI, raghunAthapatane khAyA ane Aje sarvasva khAvAno vakhata AvyA. zivAjI mahArAje ApanA karelA satkAra, Apane ApeluM mAna, ApanI sAcavelI pratiSThA vagerenI vAtA meM sAMbhaLI te uparathI mArI te khAtarI ja thaI hatI ke mahArAjanA manamAM Apane mATe prema ja che. emane kuLanuM ane kuTuMbanuM abhimAna che. emaNe Apane je upadeza karyA hatA te kharekhara kImatI hatA, amUlya hatA paNu bhAre khedanI vAta che ke evI kImatI salAha upara paNa ApanA e svArthI mANusAe Apane zAnta ane niSpakSapAta manathI vicAra karavA na dIdhA. ApanA vaDIla baMdhu pUchya zivAjI mahArAjanI kIrti cAre tarapha phelAI che. Ape emaNe kahelA zabdone vajana na ApI emanuM apamAna karyuM che chatAM emaNe emanI meTAI cheADI nathI ane mane te khAtarI che ke Apa emane manathI vaDIla mAnI namI paDaze| te ApaNuM kalyANu ja karaze. ApanI pratye emane keTalA badhA vAtsalyabhAva che ene Apa vicAra kema nathI karatA? emanA patrA vatsalyabhAvathI bharelA che. emaNe patrAdbArAe paNa Apane aneka rastA sUcavyA che. sAcuM pUchavA tA mArA mananI / khAtarI thaI che ke ApaNI sa'pattinA e jarAe bhUkhyA nathI, paNa bhAga mAgavAmAM kuTuMbanuM kaMI bhAre hita sadhAtuM haze, nahi teA zivAjI mahArAja bhAgane mATe ATaluM badhuM dabANa na kare. Ape emanI sAthe kalaha karavAmAM bhAre bhUla karI che. ApanA vaDIla badhu jevA vaDIla badhu kayAM che? tera varasa sudhI emaNe peAtAnA bhAganI eka pAI paNu ApanI pAse na mAgI e ApaNAthI krama bhUlI javAya ? nAtha ! emanI sAthe A bAbatane jhagaDA cAlatA hatA tyAre ja mane dhaNI pherA Apane A saMbaMdhamAM kahevAnuM mana thatuM hatuM paNa huM vacamAM na khelI. ApanA mAnItA sAthIe Apane kAryanuM sAMbhaLavA kyAM detA hatA? nAtha ! huM ApanI rajAthI ekaja vAta pUchuM chuM ke zivAjI mahArAja pAte potAnA haka mAge che temAM khATuM zuM che? peAtAnA hakanI mANasa mAgaNI kare emAM apamAna zAnuM ? Ape meLavelI sa'pattinA bhAga te e nathI mAgatAne ? Apane nathI lAgatuM ke A bAbatamAM Ape ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM che. zivAjI caritra 605 emanuM apamAna karyuM che ane nAhakanI kaDavAza ubhI karI che. mane te lAge che ke Apane ATalI badhI ciMtA karavAnI jarura nathI. vaDIle AgaLa ApaNI bhUlA kabhula karavAmAM nAnama nathI. zivAjI mahArAja ApaNuA pitAne sthAne che. Apa emane ApanI ciMtA lakhI jaNAvA ane Apane je joIe te Apa emanI pAsethI mAgI le. ApanI mAgaNI vAjakhI haze te e kadI paNa nAkajIla nathI karavAnA. Ape khatAvelA emanA chellA patra me' vAMcyA. eka vaDIlane zobhe evI rIte ja e patra lakhAyelA che. mane to hRdayamAM lAgyAM ja kare che ke ApanA duSTa salAhakArAe ApaNuM dhaNuM khagADayuM che. ApaNI thayelI bhUla kamula karIne ane aMtaHkaraNanI kharI dilagIrI jAhera karIne ApaNe raghunAthapa'tane manAvI laI e. e ApaNA duzmana nathI. A saTa vakhate emane madada mATe vInavIzuM tA emanA haiyA upara jarura asara thaze. sAcA hRdayanI vinaMtithI tA bhalabhalA duzmanAnAM pASANuhRdaya palaLI jAya teA raghunAthaparyaMta te badhuM jatuM karI ApaNane madadarUpa nIvaDaze. zivAjI mahArAja ane raghunAthapata ane ApaNane madadarUpa thaI paDe evA che paNa Ape ApanI bhUla emane vaDIla mAnI emanI AgaLa kabula karavI joIe ane Apa gUMcavAyeluM kAkaDuM ukelavAmAM emanI madada namanatAIthI mAMgazo te te jarura madadarUpa nIvaDaze. nAtha ! mAruM khelavuM vakhate Apane nahi ce paNa mane tA bIjo kaMI IlAja sUjatA nathI. ApaNA jhagaDA ja mane vAkhI nathI lAgatA ane A jhagaDA nI sAme ? je ApaNA upara prema ane bhAva rAkhe che te bhAInI sAme zivAjI mahArAjanI sAme ? prANeza ! mArI vinati dhyAnamAM le ane baMnene Apa ApaNI kharI sthitithI vAk karI. ' dIpAbAdanA khela bakAjInA hRdayamAM sAMsarA pesI gayA. ene enI bhUla jaNAI. svArthI ane khuzAmatakhArAnA e bhAga thaI paDyo hatA tenI ene khAtarI thaI ane dIpAbAI e sUcavelA mA` ene pasaMda paDyo. bakAjIe pAtAnI thayelI bhUlA kabula karanArA, te mATe dilagIrI darzAvanArA ane AvI paDelI AphatAmAMthI bacAvavA mATe sAcI salAha ApavA ane madada karavA AvavA AgrahanI vinaMti karanArA putra raghunAthapatane lakhyA. A patramAM eNe pote mahArAja pratye karelI vartANukanA saMbaMdhamAM paNa pazcAttApa pragaTa karyAM. raghunAthaparyaMta zivAjI mahArAjanA sevaka hatA eTale eNe AvelA patra mahArAja tarapha ravAnA karyAM ane A saMbadhamAM zuM karavuM te mATe sUcanAo mAgI, zivAjI mahArAje raghunAthapatane "kAjI pAse jai tene ghaTatI madada karavA jaNAvyuM ane enuM dila na dubhAya ane dIpAbAInA dilane paNa dukha na thAya evI rItanI salAha karavA sUcanA karI. mahArAja taraphathI sUcanA AvI gayA pachI raghunAthaparyaMte vyakAcha rAjAne enI vinatinA javAba ApyA ke * ApanA patra sevaka upara Avyo te vAMcI vAke thayA, mananuM samAdhAna paNu thayuM. huM A patra dekhatAM ApanI sevAmAM hAjara thAta, paraMtu huM zivAjI mahArAjaneA sevaka rahyo eTale emanI paravAnagI ane sUcanA sivAya mArAthI AvI zakAya ema na hatuM tethI Apane kRpApatra mahArAja tarapha mokalI Tita paravAnagI meLavI lIdhI che. A sabaMdhamAM mAre eka vAta Apane jaNAvavI paDe che te mATe kSamA karazo. huM Apane tyAM maLavA AvIza te Apane jUnA sevaka raghunAthata hatA te tarIke nahi paNa zrI chatrapati zivAjI mahArAjanA pratinidhi tarIke AvIza. Apa te mahArAjanA kaniSTa badhu che tethI ApaNI mulAkAta vakhate mahArAjaneA meAbhe kharAbara sAcavavA joI e. ' A patranA dhaTatA javAba vya'kAjIe ApyA ane raghunAthapata pratinidhi tarIke vyakALane maLavA taMjAvara AvI paheAMcyA. A mulAkAta mahattvanI hatI. A mulAkAta upara eka rAjAnuM astitva avalakhIne raheluM hatuM ane vyAjIe paNa A mulAkAtanI mahattA kharAkhara jANI hatI. mulAkAtanuM sthaLa nakkI karI mulAkAta mATe suMdara bhavya zamiyAne ubhA karavAmAM AvyA hatA. mukarara karele vakhate mulAkAta mATe vyAjI ane raghunAthapata ane sAmasAmI dizAethI zaNagArIne sajja karelA hAthI upara besIne AvI paheAMcyA. vya'kAjI rAjA hAthI uparathI uttarI miyAnA najIka gayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 06 che. zivAjI caritra [ prakaraNu 11 muM raghunAcapata paNa te tarapha gayA ane baMnee eka bIjAnA hAtha pakaDIne miyAnAmAM praveza karyAM. miyAnAmAM e gAdIe taiyAra rAkhavAmAM AvI hatI. temAMnI eka vyakALa rAjA mATe ane bIjI raghunAthaparyaMta ( zivAjI mahArAjanA pratinidhi) mATe hatI. rAAe raghunAthaparyaMtane gAdI upara besavA kahyuM ane hAtha pakaDI temane gAdI upara khesADavA jatA hatA eTale tarataja raghunAthapate bya kAjI rAjAne mujarA karyAM ane gAdIne namana karyuM, pachI khelyAH-- mahArAja ! huM gAdInA sevaka chuM zivAjI mahArAjanA pratinidhi tarIke AvavAnuM sadbhAgya mane prApta thayuM ane Ape mate . mahArAjanA pratinidhi tarIke je mAna ApyuM te meM svIkAryuM. e mAna mahArAjanuM hatuM. gAdI upara te Apa birAje.' AvI rIte raghunAthaparyaMte potAnA navA ane jUnA mAlIka ema baMnenAM mana sAcavyAM. A mulAkrAtamAM sudhinI vAtA zarU thaI. jhagaDAne Akhara nikAla karavA mATe raghunAthapata thADA divasa mATe tyAM rahyA, napheA nukasAna, mAna apamAna, raghunAthapatanA hAthamAM che e vya'kAjI rAjA ane dIpAbAI ane jANatAM hatAM. dIpAbAI bahu DAhI, dIdaSTivALI, kuTuMbanA abhimAnavALI ane samaya samajIne sArAsAra vicAra karIne vana karanArI khAI hatI. raghunAthapatanuM kAjIe bIjAnA caDAvyAthI apamAna karyuM hatuM. te yAda raghunAthaparyaMtanA manamAM tAjI thaI AvI che evuM vyU kAjIne lAgyuM ane becena banyA. keTalIka vakhate sAmAnA dilamAM gaI vAtanI kapanA paNu na heAya ane ApaNAM kRtyonI yAda ApaNune becena banAve che. vya kAjI rAjAnI bAbatamAM paNu temaja banyuM. karelA apamAnanuM vera manamAM rAkhIne raghunAthapata bAjI bagADaze evuM nya'kAjIe dhAryuM ane e pA ciMtAmAM paDayo. dIpAbAI enI ciMtAnuM kAraNa samajI gaI ane e peAte vyAjI rAma sAthe radhunAthapatane maLI. gaI gujarI bhUlI javA ane te bhAI e vacce salAha zAnti sthApavA mATe jIgarathI prayatno karavA dIpAbAIe raghunAthapatane kahyuM, A saMbaMdhanA vAdavivAda ane vivecana vakhate dIpAbAI ghaNI vakhate hAjara raheto ane bahu suMdara lIlA karatI. byakALa rAjA, raghunAthapata ane dIpAbAI e bhAganA sabaMdhamAM aneka vakhate vAta karI. raghunAthapatanI vaDhDhAdArI pratye, dIpAbAInI mAnanI lAgaNI joIne, zivAjI mahArAja e kuTuMbanA zirachatra che. mATe emanI AjJA zirasAvadya mAnavA mATe dIpAbAInI vyakojI sAthenI vAtacIta ane dalIle sAMbhaLIne ane bhAganA praznanI patAvaTa karavA mATe dIpAbAI e sUcavelA rastA ane ApelI salAha sAMbhaLIne raghunAthaparyaMta te ciMta ja thaI gayA ane eNe zivAjI mahArAjane A saMbaMdhI thayelI vAtacItane vIgatavAra patra lakhyuM. A patramAM raghunAthapate nAnI meATI, sAdhozyu ane mahattvanI evI badhI bAbatA Abehuba cItarI dIpAbAinA saMbaMdhamAM paNa mahArAjane pUrepurA vAkepha karyAM. dIpAbAInI dIdiSTa, enuM DahApaNu, vyakALane ThekANe lAvavAnI enI yukti, bhAMsale kuTuMba saMbaMdhInuM enuM abhimAna vagere lakhIne mahArAjane badhI bInAthI pUrepurA vAkeph karyA. eka divase vyakALa rAjA ane dIpAbAI sAthe samadhAna saMbaMdhI vivecana karatAM raghunAthapa te kahyuM ' samAdhAnanA saMbaMdhamAM teA jeTaluM kahevAnuM hatuM teTaluM meM Apane kahI dIdhuM che. mane tA Apa ane zivAjI mahArAja ane sarakhA che. huM sva. siMhAjI mahArAjanA vakhatanA ApanA kuTuMbane sevaka chuM eTale mAre tA AkhA kuTuMbanA hita taraph jovAnuM rahyuM. ApanuM zreya thAya, kalyANu thAya e raste mAre Apane caDAvavA joI e. e karavuM e ja mAruM dha kRtya huM mAnatA hatA ane hajI paNa mAnuM chuM. vijayazALI bhAMsale kuTuMbanA nabIrAne cAle evuM parAkramI vana ApanuM thAya, Apa chatrapati zivAjI mAharAjanA jevA hiMdutvanA tAraNahAra bane ane cAre taraphreM ApanI hAka vAge evA Apa zaktivALA aneA te mATe mArA prayatna che. Apane vAravAra nArAja karavAmAM mArA kharAba hetu nahatA. ApanA jIvanadhaDatara mATe huM javAbadAra chuM evuM mane aMtaHkaraNamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM]. che. zivAjI caritra lAgyA ja karatuM hatuM tethI ApanI maherabAnI ane miThAzanI darakAra rAkhyA vagara huM Apane vAraMvAra dareka bAbatamAM TokaLyA karatA hatA. ApanuM hita sAdhavAnA hetuthI Apane cekhe cokhkhI vAta huM vAraMvAra saMbhaLAvI deta. Apane mArI zikhAmaNa kaDavI lAgatI ane A badhAnuM pariNAma mAre veThavuM paDayuM. ApanA navA ane mAnItA sevakonI mAphaka huM Apane game evI, mIThI lAge evI ane ApanuM ahita thatuM hoya chatAM mAre svArtha sAdhavA mATe ApanI sAthe mIThI mIThI vAta karI mArI matalaba sAdhanAre na hato tethI ja mAre ApanA caraNa choDavAno vakhata Avyo. svAmInuM ahita thAya, nakasAna thAya. apakIti thAya evuM katya emane hAthe je thatuM hoya te mArA ujaLa bhaviSyane bhege paNa huM evA katyanI ADe AvIne ubhe rahuM ane mAlIkano apriya banuM. mane emAMja mAro dharma dekhAya che ane te pramANe meM karyuM ane tene pariNAme mAre ApanI sevA choDavAne vakhata Avyo. Ape mane kADhayo ane huM nIkaLyo paNa Apa satya karIne mAnaje ke huM Apane mATe ApanuM hita sAcavavA mATe, ApanI Ijjata ane AbarUnA saMbaMdhamAM pahelAM hatA teTalo ja vaphAdAra chuM. zivAjI mahArAjane pagale cAlIne, emanuM anukaraNa karIne mahArAjanI mAphaka Apa paNa parAkramI vIra ane prabhAvazALI yoddhA bano evI mArA aMtaranI IcchA hatI, tethI ja te pramANenAM Apane hAthe jabarAM kRtyo thAya ane Apane bhAre yaza maLe e mATe vAraMvAra huM Apane Apa nArAja thatA hatA chatAM paNa tenI darakAra rAkhyA sivAya TakaLyA ja karatA hatA. ApanA navA mAnItA sevako hAtha hatA, e potAno svArtha sAdhavA mATe Apane mArI virUddha uzkeratA hatA, e 5NuM jANatA hatA ane Apa emanI jALamAM sapaDAI gayA hatA e paNa meM joyuM tyAre mane bahuja dukha thayuM. ane kavakhate mAruM apamAna karavAmAM AvyuM hatuM chatAM ApanuM ahita karavAno vicAra sarakho paNa mArA manamAM kadI Avyo nahi. zivAjI mahArAjane jawne meM ApanA darabAranI badhI hakIkata jaNuMvI paNa ApanA upara emano prema ajaba che. Apane ThekANe lAvavA emaNe Apane vAraMvAra upadeza karyo paNa ApanA mAnItA sevake e potAnA svArthanI khAtara Apane amArA badhAnI sAme uzkerAyelA ja rAkhyA. Ape emanA lazkara upara caDAI karI laDAI karI tenI khabara sAMbhaLyA pachI paNa mArA patramAM ApanA saMbaMdhamAM je udagAro mahArAje kADhayo che te vAMcIne huM te dimUhaja banI gayA ane sAce bhrAtRprema ke hoya che tenuM mane bhAna thayuM. Apa ApanuM zreya sAdhavA IcchatA he te Apa svargavAsI mahArAjanI saMpattino aradhe bhAga zivAjI mahArAjane ApavAnuM kabula kare. A vAjabI, vyavahArU ane hakanI mAgaNI kabula karavAmAMja ApanuM kalyANa huM mAnuM chuM. sau. dIpAbAIe paNa A bAbatamAM Apane je kahyuM te khareja DahApaNabhareluM che. vaDIla pratye batAvelI namratA aphaLa nathI jatI e dIpAbAIno siddhAMta sAcI che. sau. dIpAbAInuM DahApaNa ane dIrdhadaSTi joI mane bahu AnaMda thAya che. ApanA kuTuMbanuM gaurava sAcavavAnI je vAto emaNe karI te khare ja jabarA matsadIne paNa dhaDe levA lAyaka che. dIpAbAI e bheMsale kuTuMbanuM gaurava che. Apa kRpA karI zivAjI mahArAjane mATe ApanA haiyAmAM je baLatarA che te kADhI nAMkho. emano bhAga ApavA taiyAra thAo. vaDIla mAnI emanA pratye ghaTatuM mAna rAkho. zivAjI mahArAja to gaIgujarI bhUlI javA taiyAra che ane emanA hRdayamAM te Apane mATe prema ja che. ApanA vartana mATe Apane pazcAtApa thAya che enI mane khAtarI thaI che paNa Apa te emane jaNAvaze te emane paNa saMtoSa thaze. sarve saMjoge sthiti vagere dhyAnamAM laI mAruM kahevuM mAnazo te sau rUDAM vAnAM thaze." raghunAthapaMtanuM bolavuM baeNkejI ane dIpAbAIe zAMtithI sAMbhaLI lIdhuM. hamatanA balavAnI uMDI asara baMcha upara thaI hatI. dIpAbAIe paNa laMkejIne samajAvI ThekANe lAvavA mATe bhAre prayatna karyA. Akhare dIpAbAInI mahenata bara AvI. laMkAjI rAja samAdhAna karavA taiyAra thayuM. sva. siMhajI rAjAe meLavelI saMpattino aradhe bhAga laMkejIe zivAjI mahArAjane ApavA kabula karyuM ane te pramANe haNamatane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 muM lakhI paNa ApyuM. sthAvara jaMgama milakatamAMthI aradhe bhAga tathA savAranA kharaca mATe cesa bhAga ApavAnuM hasumatene vaeNkejI rAjAe lakhI ApyuM. dIpAbAIe khUba mahenata karIne baeNkejI rAjAne samajAvyA ane pUjya moTAbhAInI sAthe samAdhAna karI kuTuMbanuM gaurava jALavavA aneka rIte samajAvI ThekANe A e vAta paNa haNumateo zrI. zivAjI mahArAjane jaNAvI. caeNkejI rAjAe sva. siMhAjI rAjAnI saMpattine ardho bhAga vagere ApavAnI lekhI kabulAta ApI hatI te paNa ene mahArAja tarapha ravAnA karI. A nikAlathI mahArAjane AnaMda thayo, mananuM samAdhAna paNa thayuM ane emaNe tarataja nIcenI matalabane patra raghunAthapaMta haNumate upara ravAnA karyo. mahArAjane upadeza-19 kalamane kAgaLa. ci. laMkejI rAjA tahanAmAM mATe taiyAra thayA che ane emaNe bhAganA jhagaDAne nikAla karavAnuM kabula karyuM che e sAMbhaLI mane AnaMda thayo che. ci. sau. dIpAbAIe baeNkejI rAjAne bodha karI, temanA upara vAjabI chApa pADI, temane samajAvI tahanAmA mATe taiyAra karyA ane tema karIne kuTuMbakalaha maTADyo e sAMbhaLI mArA manane bhAre saMtoSa thayo che. amArI bhAbhI ci. sI. dIpAbAIe bhoMsale kuTuMbamAMthI kusaMpanI jaDa UkheDI nAMkhI ane kalahanAM bIja kADhI nAMkhIne kULanI bahu jabarI sevA karI che. amArA kULamAM-bhoMsale kuTuMbamAM sau. dIpAbAI jevI DAhI, vyavahArakuzaLa ane kAryadakSa striye pAke che tyAM sudhI prabhunI amArA upara pUrNa kRpA che emaja huM mAnuM chuM. sau. dIpAbAI e amArA kuLa dIpaka che. huM amArI bhAbhI mATe magarUra chuM. sau. dIpAbAI jevI abhimAnI, dIrghadraSTi ane samaya samajanArI devInuM calaNa ci. vaeNkejI rAjAnA rAjakArabhAramAM hoya te mArI phIkara TaLI jAya ane huM ciMtAmukata thaI jAuM. ci. kejI rAjAnI sAthe je tahanAmuM karavAnuM che temAM nIce pramANenA vartananA niyamo aneM bhAga vahecaNInA saMbaMdhamAM kalamono samAveza khAsa karazeH(1) ApaNuM kuTuMbanA sagAMvahAlAM ane vaDilenuM keIpaNa kAraNasara, koIpaNa prasaMge, koIpaNa jAtanuM apamAna na thavuM joIe. tamArA darabAramAM, rAjyamAM, sagAMvahAlAM ane mAnakarIone mobho darajajA mujaba jaLavA joIe ane darekane ghaTatuM mAna ApavuM joIe. game te prakAranI pitAnI khAnagI sevA emane soMpIne halakA pADavA nahi. (2) keIpaNa mahatvanuM kAmakAja darakhadAra ane kAmadAranI salAha sivAya thavuM joIe nahi. darabAra bahAra paNa lokonuM eTale prajAnuM mAnavuM ema na thavuM joIe ke darakhadAra ane kAmadAra te nAmanA ja che. emanA hAthamAM koIpaNa jAtanI sattA nathI ane e kaMipaNa karI zake evI zakti dharAvatA nathI. prajAnI AvI mAnyatA thAya e rAjakArabhAramAM aneka aDacaNo ubhI karavAne kAraNabhUta thaI paDavAno saMbhava che mATe prajAnI AvI mAnyatA na thAya evI rItane. vahIvaTa cAlavo joIe. dareka mahattvanI bAbatamAM darakhadAra ane kAmadAranI salAha rAjAe levI joIe. adhikArIonI nimaNuka karatI vakhate rAjAe bhAre khabaradArI rAkhavI joIe. lAyakAta, AvaData, zakti, pramANikapaNuM, vaphAdArI, kuneha, vinaya, viveka, AvaData, bhAvanA vagere guNe tapAsI khAtarI thayA pachI tevA mANasanI adhikAranI jagyAe nimaNuka karavI ane evA cUMTI kADhelA mANasenA hAthamAM ja rAjyanA adhikAra soMpavA. zAgIrdI lekanI nimaNuka paNa mahattvanI che ane te karavAmAM bahu khabaradArI rAkhavI joie. zAgIrdanI pasaMdagI karatI vakhate enuM kuLa, kuTuMba, ImAnadArI vagere tarapha pUratuM dhyAna ApavuM joIe. nimaNuka karatI vakhate sattara gaLaNe gALIne pANI pIvuM paNa lAyakane pasaMda karI nimaNuka ryA pachI enA upara mIThI najara rAkhavI. jhINI najara rAkhI dareka pAsethI cAre taraphanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "prakaraNa '11 muM ] keTa che. zivAjI caritra khAtamAM meLavavI, darekanI vAta sAMbhaLavI paNu kAna kAcA na rAkhavA. koinI bhabheraNIthI rAjAe bhoLavAI na javuM. kAinA kahevAthI khanane mATe abhiprAya na bAMdhI devA. krAine mATe sArAnarasA abhiprAye| jAta anubhavathI "dhavAnA prayatna karavA. rAjA kalANA mANasanA hAthamAM che, phalANA mANasanuM rAjA AgaLa khUba cAle che, kalANAnI ja sattA che, phalANA kahe teja pU dizA evI sthiti che, kalANA ` mANasa ja sUtradhAra che, lANAnI meralI upara rAjA nAce che evI mAnyatA prajAmAM phelAya tA te rAjyane bhAre nukasAna karanArUM che mATe evI mAnyatA kAinI na baMdhAyaH evuM vartana rAjAe rAkhavuM ghaTe. tAkarA, cAkarI ane "sevA upara aMdarathI pUge prema paNa bahArathI emanA upara pUrNa aMkuza rAkhavA joIe. game tevA moTA ke hAya teTalA mAnItA amaladAra hoya te paNa tenA upara rAjAe pUryuM dAkha rAkhavA joie. dAkha Te avyavasthA ane aMdhera - pravarte. prema, kRpA ane dAba jamAvAya te nAjIkamAM nAjuka ane adharAmAM adharuM kAma paNa sevaka pAsethI sahelAithI sAdhya karI zakAya. (4) peAtAnI AsapAsanA, najIkanA athavA pADAzanA mitra athavA zatrunA rAjyamAM potAnA vakIlA rAkhavAnI gAThavaNa karavI ane hera-jAsUsA ane chUpA khAtamIdArA goThavavA. evA dareka rAjyamAMnI nAnImoTI mahattvanI dareka khAtamI bane teTalI jhaDape meLavavAnI jogavAI karavI. A uparAMta kAI ne khabara na paDe evI rIte dareka mahattvanA sthAnanI ane mukhya sattA je hoya tenI hilacAla ane dhalaNAnI kharI khArA maLe evA baMdobasta avazya karavuM. (5) samagA, zibhedAra-ane dhoDesavArA upara to satata najara rAkhavI ja joIe. jarUra karatAM saheja paNa vadhAre ArAma emane maLe to emanAmAM ALasa dhara karI bese ane tethI bhAre nukasAna thAya. emanI kvAyata vagere kAmeA rAja cAlu rAkhavAM. tenA upara nitya najara rAkhavI. avAranavAra enI sakhata tapAsaNI karavAmAM Ave te ja e khAtuM vyavasthita rahe, nahitA emAM saDA -pesavAnA sa'bhava che. gheADesavAreAe te peAtAnA dheDA ane sa` sAdhane taiyAra ja rAkhavAM joI e. IsArAnI sAthe ja e sajja thaI jAya evI enI taiyArI harahu meza joI e ane evI rItanI ja emane tAlIma ApI taiyAra rAkhavA joI e. akasmAta parIkSA laI emanI truTIo jANI te emane jazuAvI tarataja sudhAravA mATe emane sakhata sUcanA ApavAmAM AvavI jeI e. ziledArA pAse'je gheADA haiAya te rAjye vecAtA laI levA joIe ane emane N emanI lAyakAta mujabanA UddA apAvA joI e. lazkarI mANaseAe potAnA zarIranI pUrepurI sabhALa levI joie. lazkarI mANasA mATe niyamita kasarata krUrajIAta karavI joie. emanAmAM haMmeza stuti rahe ane sustI dAkhala na thaI jAya evI jAtanA kAmamAM emane sakAyalA rAkhavA joI e. lazkarI "mANasAnI taMdurastI kasarata, tAlIma vagerenI khAkhatamAM saheja khedarakArIthI jhuhu bhAre ane bhayaMkara nukasAna thavAno saMbhava hAya che. lazkarI khAtAne lagatA yudghoSayAMgI sAmAnanI avAranavAra tapAsa thavI joIe. zastro sAmuka ane taiyAra rAkhavAnI javAbadArI amaladArAne mAthe nAMkhavI joI e ane evA amaladArAe temane mAthe nAMkhavAmAM AvelI javAbadArI keTale darajaje pAra pADI. che.tenI parIkSA ane tapAsa vAraMvAra thavI joI e. tApakhAnAnI pUratI kALajI levAvI joI e. dArUgoLA vagere cIjonI sahIsalAmatI upara sakhata dekharekha rAkhavI joIe A bAbatamAM jarAe gAphela rahevuM nahi. (!) duSTa, durAcArI, durvyasanI, jIlamI, dhAtakI, krUra, ThagArA, luccA, badamAza, khuzAmatakhAra,: dhADapADu, dArUDiyA, burI AdatAvALA ane prajAne upadrava karanArA mANasone rAjyamAM 77 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 muM keIpaNa saMjogomAM Azraya maLavo joIe nahi. emanA upara sakhata dekharekha sivAya ane jarUra paDe to emanA jAmIna lIdhA sivAya emane rAjyamAM rahevA paNa devA nahi. evA mANase prajAne kaI rIte naDatara karatA na nIvaDe te mATe rAjya pUrepurI khabaradArI rAkhavI. AvA mANasethI rAjyane bhAre nukasAna thAya che. AvA mANasanAM kRtyathI prajA piDAya ane tethI je dharI upara rAjya cAlatuM hoya te dharI eTale prajAne saMtoSa nabaLe paDe che ane tethI temanA jora upara AdhAra rAkhanAra sattAne jokhama veThavuM paDe che. (9) nAnA moTA mANaso sAthe tahanAmAM, kelakarAra, sarata vagere thayAM hoya te te bAbatamAM saMge badalAyA pachI paNa e saMbaMdhamAM takarAra upasthita thavA devI nahi. vagavasIlA vagaranA, nirAdhAra, garIba, anAtha mANasanA hita ane haka tarapha khAsa kALajI rAkhavI. emane saveLAe yogya baMdobasta karavo ane jyAM jarUra paDe tyAM emane madada karavI. evAone keAI raMjADe ke herAna kare te tenI tarata tapAsa karI chala karanArAone sajA karI garIbone nirbhaya banAvavA. (8) dharmAdA ane devasthAnakhAtA upara mIThI ane pUrepurI najara rAkhavI. jemane jemane inAma vagere ApavAmAM AvyAM hoya te cAlu rAkhavAM. devasthAna dharmAdAnAM inAma vagere je kaMi nakkI thayuM hoya ane ApavAmAM AvatAM hoya te baMdha karavAM nahi e badhAM pUrvavata cAlu rAkhavAM. (9) prajAmAM mahemAMhe leNadeNa saMbaMdhI ke evI bIjI koI bAbatamAM kaMI jhagaDo ubho thAya che tene nyAya niSpakSapAtI paMca nImIne karAvavo. prajAne nyAya maLe ane te jarAe meM na paDe evI goThavaNa thavI joIe. lAMca ruzavata laI nyAyanuM khUna karanArane sakhata naziyata thavI joIe. 'rAjA e prajAnAM mAbApa che ane enA chatra nIce amo sukhI chIe ane amAruM pUrepUruM rakSaNa thAya che, amane yogya nyAya maLe che" evI prajAnI mAnyatA thAya, e prajAno sAco abhiprAya badhAya evI jAtane rAjyavahIvaTa thavo joIe. (10) vacanabaddha thayA pachI, abhayavacana ApyA pachI, keInA rakSaNanI javAbadArI mAthe lIdhA pachI ApaNI ethe AvelA mANasane vizrAsaghAta karavAnuM nIca kRtya ApaNu kULamAM keIe karyuM nathI ane e kalaMka ApaNA mULane mAthe na Ave evI jAtanuM vartana ApaNe rAkhavAnuM che e bhUlavuM nahi. uparanI 10 kalame te laMkejI rAjAe rAjA tarIke zI rItanuM vartana rAkhavuM tenA saMbaMdhamAM che. A kalama tahanAmAnI kalame kahevA karatAM kaMIpaNa rAjAne uttama, prajApriya ane yazasvI nIvaDavAne mATe 10 kImatI zikhAmaNa che. nIcenI 9 kalame sva. siMhajI rAjAnI saMpattinI bhAI bhAI vaccenI vahecaNInA saMbaMdhamAM che. (11) araNI prAMta sva. pitAzrIe emane pUrNa vizvAsa meLavelA bhAskarane tenI sevAnA badalAmAM Apyo hato. te vedabhAskarane 8 dikarA che. emanA kabajAmAM A mahAla rahevA de. ene koI paNa prakArano upadrava kare nahi. sva. pitAzrIe ene vaphAdArI mATe ane ajaba sevA mATe A prAnta Ape che to te tenI pAse rahe joIe. (zivAjI mahArAja karNATaka AvyA cAra vedAbhAskara tarataja AvIne emane maLyo hato ane pitAnA mAlIka tarIke emane mAna ApyuM hatuM tethI laMkejI rAjA enA upara vera rAkhIne enuM vatana khAlasA na kare te mATe A kalama tahanAmAmAM dAkhala karavAmAM AvI che. ). (12) bijApuranI AdilazAhI sAthe sva. pitAjInI mAraphate amAre tahanAmuM thayuM che emAM huM ( zivAjI rAjA) tathA tame ( kejI rAja) A bemAMthI koI bijApuravALAnI nekarI karaze nahi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAraMNa 11 me] che. zivAjI caritra zA evuM nakkI karavAmAM Avyu che ane vaLI e paNa nakkI thayuM hatuM ke prasaMga AvI paDe ane e mAgaNI kare tA emane 4000 mANasAnA lazkaranI madada karavI. tame ( byakALa rAjA) emanA nAkara che ema tamAre samajavuM nahi. tame A pramANe vavAmAM kasura karazA tA tamArA javAba levAmAM Avaze. ( A kalama bahu khUbIthI mahArAje tahanAmAmAM mUkI hatI. peAtAnA kuTuMbIone musalamAna jhU*sarI nIce na rAkhavA mATe keTalI jhINuvaTathI mahArAja goThavaNu karatA hatA te A kalama uparathI vAMcaka joI zakaze. ) (13) hiMgaNI, kheraDI, deuLagAMva vagere gAmanI paTalAI, dezamukhI vagere ApaNA vaDavAonA vakhatathI ApaNA kuTuMbamAM che teneA vahIvaTa, kArabhAra ane badhI javAbadArI huM mAre mAthe rAkhu chuM. (14) aNudhAryA saMjogAne lIdhe, akasmAta banAvAthI kAIpaNa kAraNasara risAI ne ke nArAja thaIne amArA taraphanA kAI mANusa tamArA tarapha Ave athavA evA ja saMjogAmAM evA ja kAraNusara tamArA taraphanA kAI mANusa amArA tarapha Ave te tee evA mANasane Azraya ApI samajAvI mAlIkanI IcchA hAya te| tene pAchA mAkalavA. AvA banAvAne lIdhe khate bhAInI vacce kalaha yA kusaMpa thavA na joIe. (15) meMgaleAra, vAsakeATa ane sIlakATa e traNa prAMtA amAe jItyA che ane te amArA che. A prAntanI vArSika Avaka 3 lAkha rUpiyAnI che paNu jamAbaMdhI ane suvyavasthAne lIdhe tenI ochAmAM ochI Avaka 5 lAkhanI thaze. A traNe mahAla huM (zivAjI rAjA) amArI bhAbhI ci. sau. dIpAbAI ne ka kaMkaNu mATe bakSisa ApuM chuM. A bakSisa prAnta upara amArA bhAI, enA pati ci. vyakALa rAjAnA ke enA putranA kAIpaNa prakAranA hakka raheze nahi. A prAMtanA vahIvaTa ci. bya kreAjI rAjAe karavA paNa tenI upajanA ci. sau. dIpAbAI e potAnI marajI mujaba upayAga karavA. A prAMta sau. dIpAbAInI chekarIenA vaMzamAM jAya ane karInA vaMzamAM sau. dIpAkhAI potAnI marajI mujaba ApI zake. (16) caMdI prAnta najIkanA vArSika 7 lAkha hAnanI upajavALA prAnta amee jItyA che te amA amArA bhAI ci. vya kALa rAjAne dUdhabhAta khAvA mATe InAma ApIe chIe ane A prAntanA amArA bhAI tathA temanA vaMzajo ' yAvaca'divAkaro ' upabhAga kare. A mahAlanI vIgatavAra yAdI tamA meAkalazo eTale e sabadhI sanada ame taiyAra karI mAkalI daIzuM, (17) raghunAthapata haNumate bheAMsale kuTuMbane bahu vajrAdAra rahyA ane temaNe A kuTuMbanI aneka prasaMge sevA karI che tenI kadara karIne temane karNATakamAM dara mAse eka lAkha rUpiyAnI AvakanAM gAme InAmamAM ApIe chIe. A gAmA karNATakanA mulakamAMthI pasaMda karI tenI catu:sImA vagere raghunAthapate tAkIde lakhI ravAnA karavI eTale emane e inAmanI sanada mekalavAmAM Avaze. A gAmAnI upaja rahyunAyapata ane enA vaMzajo bhAgavaze. (18) tamArA rAjyanA kAI gunegAra amArA rAjyamAM Ave ane amArA rAjyanA gunegAra tamArA rAjyamAM Ave te eka bIjAnA gunegArane tenA mAlIkane soMpI devA. AvA eka bIjAnA gunegArAne Azraya ApIne uttejana ApavuM nahi. (19) svargavAsI tIrthasvarUpa pitAzrInI chatrIneA uttama khaMdeobasta rAkhavAnI javAbadArI tamAre mAthe che. chatrI pAse cADiyAM ane chatrI mATe hAthI, dhADA, kArakuna, sipAhI vagere tAkIde nImI tenA kharcanI ci. vyAjI rAjAe tarataja vyavasthA karavI.' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara che. zivAjI caritra [ garaNa 11 ku., upara pramANenA 19 kalameAvALA patra mahArAje raghunAthapatane mAlyA ane ene jADhyuM ke eNe e patra vyakALa rAjAne ApavA ane te e,pramANe vavA khuzI hoya to te pramANe, mane lakhI jaNAvavuM. mahArAje judo patra vya kAjI..rAjA upara . lakhIne ene paNa hiMmata ApI hatI. Akhare radhunAthapate byakALa rAjAnA baMdobasta mATe taMjAvara rahevAnuM nakkI karyuM ane zivAjI mahArAje paNa tene tema karavAnI sUcanA karI. banne bhAI enuM sAmAdhAna thayuM. banne taratA mANusAMne AnaMda thayA. karNATakamAM caMdIcaMjAvara prAntamAM vyakALa rAjAnA bannemAM aDhI karoDanI vArSika AvakanA mulaka rahyo ( zi..i). pa.prajAnA mAla prajAne pA. Ape. marAThAonuM lazkara cAre tarapha vijaya meLavI rahyuM hatuM. zivAjI mahArAjanI chAtrI taragala AgaLa hatI tyAre temane khabara maLI ke nikhAra ane dhArake jo musalamAnAnA maLatiyA hatA te mahArAjAnA mulakamAM lUMTa karatA karatA karADa prAnta sudhI AvI pahoMcyA che. mahArAje A zatrune sajA karavA mATe niLeAjI kATakara nAmanA sArane lazkara ApI ravAnA karyAM kATakare duzmananI sthiti ane hilacAlanI barAbara khabara kADhI taka sAdhI temanA upa2 breka: khannenAM lazkara kI~sthAna AgaLa bhegA thayAM ane bhAre laDAI thaI. nibALakara ane ghATagee mahArAjanA sukamAM lUMTa calAvIne ghaNA mAla meLavyeA hatA te badhA mAla emanI sAthe ja hatA. laDAImAM ni'bALakara ane dhATagenA lazkare kharUM pANI batAvyuM chatAM mahArAjanA lazkaranA mAre asahya catAM. temanuM lazkara hAryuM ane nAsavA lAgyuM. zatrunA parAjaya thayA. ane lUMTanA bhegA karelAM mAla kATakarane hAtha lAgyA. mahArAjane vijayanI khabara maLI ane prajAne lUTelAM mAla hAtha- lAgelA jANI emane sASa thayA ane hukama karyAM ke ' ApaNI prajAnA mAla duzmane lUMTatyo te ApaNe pAchA meLaLyeA che. te meLavavAnA ApaNA dharma hatA te pramANe ApaNe karyuM che. prajAnA jAnamAlanuM rakSaNa karavA ApaNe baMdhAyA chIe. have e lUTanA mAla prajAneA che te jene hoya tene pAcho ApavAnI goThavaNa thavI joI e. prajAne mAla prajAnA gharamAM javA ja joIe. ' mahArAjanA hukama pramANe prajAne mAla prajAne ApavAmAM AvyA ane e lUTanA mAlamAMthI eka pAInA paNa mAla mahArAje khajAnAmAM rAkhyA nahi. kApaLane killA eTale dakSiNunA daravAjAnI cAvI. e kille kabaje levA mATe marAThA bhAre prayatna karI rahyA hatA.mAyaNNAnI mAraphate A killo kabaje levAnI mahArAjanI IcchA hatI paNu te banI na zakyuM. i. sa. 1678 mAM zivAjI mahArAjanA lazkare gadaga prAnta sara karyAM tyAre mArApata pezvAe kApaLanA killedAra kAsImakhAnane mAyAnA chekasanI mAraphte samajAvye ane tene lAMca ApI. i.sa.1979nI sAlamAM e kille kabaje lIdhe. kApaLanA killA tAbAmAM AvyAthI khelavADhI ane citradurgInI najIkane mulaka kabaje levAnuM kAma saheluM thaI paDayuM hatuM. kepaLa hAthamAM AvyAthI nagiri, haramanahallI, rAyadurgA, citradu, vijayanagara, cuDIkreTa vagere killAne mamaThA peAtAnI sattA nIce lAvI zakayA. mahArAje A mulakanI vyavasthA karavA mATe janArdana nArAyaNa haNuma tene te prAntane sUmeA nImyA. I. sa. 1678 nI AkharamAM masA lazkare gAdAvarI nadIne kAMThe AveluM mugIpaiThaNa lUMTayuM. (zi. zivA. ). zivanerI kille Amare ane na Avye e liA jItI levA mATe krIthI marAThAoe prayatna karyAM. je TekarI .upara. killA che tenI taLeTInuM gAma. marAThA lazkare sara * karyuM ane aMdhArI rAtre mAvaLA DuMgara caDIne chAnAmAnA, upara gayA ane dARsnrI nIsaraNI banAvI lriAnA zuraja upara dAkhala thaI gayA. killedAra bahu teja hate.. teNe marAThAonI katala karI. ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM] cha, zivAjI caritra, emane harAvyA. khINamAM saMtAI beselA mAvaLAone bIje divase musalamAnee pakaDyA ane temane kiledAranI sAme rajU karyA. killedAre emane inAmo ApyAM ane zivAjI mahArAja taraka mekalI , dIdhA, emanI joDe saMdeza kahevaDAvyo ke "jyAM sudhI huM killedAra chuM tyAM sudhI tame zivanerI. killAnI AzA rAkhatA nahi' (zi. rAvalaea). vyAjI rAjane zivAjI mahArAjane chelle patra banne bhAIo vacce salAha thaI samAdhAna thayuM, badhAMne AnaMda thayo paNa baMkAjI rAjAne pitAne AnaMda na thayo. e haMmeza udAsIna raheto. vAratahevArano AnaMda paNa enA mukha upara dekhAte nahi. khAvApIvAnI bAbatamAM paNa enuM durlakSa thaI gayuM hatuM. haMmeza ekAMtamAM besI rahetA. mahArAje radhunAthapaMtanA patrathI zvekejanI sthiti jANI ane pitAne bhAI gamagIna rahe che te mATe emane dukha thayuM. pitAnA bhAInI udAsInatA dUra karavA mATe emaNe vyakajIne nIcenI matalabane patra mokalyA. pitAnA bhAI uparane A zivAjI mahArAjane chelle patra hato. "ghaNA divasa. thayAM tamAro patra nathI tethI ciMtA thAya che. raghunAthapata haNumata taraphathI patra : maLyo che temAM tamArI manovRttinA saMbaMdhamAM emaNe lakhyuM che. tame haMmeza gamagIna rahe, cho e, vAMcI mArA dilane atizaya dukha thayuM che. tame tamArI prakRtti ane sukhAkArInA saMbaMdhamAM paNa bahuja bedarakAra banI gayA che. tame zarIranI jarAe kALajI nathI letA e sAMbhaLI. mArI ciMtA bevaDAI; che. vAratahevAra paNa tame ujavatA nathI, ane bhAre dukhamAM DUbI gayA che evuM jIvana gALe che e. khabarathI te vajIyAta jevI asara mArA mana upara thaI. tamArI pAse mATe lIdho che. tenA upayoga karI tame tamAruM lazkara vadhArI zake che, tame dhAre te karI zake che, tamane kelkapaNa prakAranI , uNapa. nathI, chatAM AvI vRtti dhAraNa karI che tenuM kAraNa zuM? saMsAra choDI, kAI. tIrthakSetramAM, vAsa karI. jiMdagI gALavAnI tame vAta karo cho e sAMbhaLI mane bhAre kheda thAya che. ApaNuM ,, paramapUjaya sva. , pitAzrInA jIvana tarapha najara nAMkhaze te temanA jIvanamAMthI tamane bhAre bodha thaze. emaNe kevAM kevAM ; kaSTo sahana karyA, kevI kevI aDacaNo veThI, keTakeTalI muzkelIomAMthI emaNe buddhi ane hiMmatanA jorayI, pitAnuM gADuM sahIsalAmata pAra karyuM. nAsIpAsI e ApaNA kuTuMbamAM te bhAre durgaNa gaNuma. ete, kULane mAthe kalaMka manAya. tame pitAzrInI tAlImamAM taiyAra thayelA che. nAsIusI tamane dekhA suAM.. na daI zake ane tamArI sAme mArA jIvanano Akho itihAsa ume che. aneka saMko ane Arate; jhajhumI rahyAM hoya ane najara sAme bhAre aDacaNo dekhAtI hoya ane e badhAM, mane kacarI nAMkhavA, mATe mArI tarapha dhasI AvatAM huM najare jotA heluM te paNa huM nAsIpAsa nathI thayo. pese nahi, mANasa nahi, madada nahi, salAha nahi, uttejana nahi, sahakAra nahi ane vaDIlo pUrepure AzIrvAda. paNa nahi, chatAM meM nAsIpAsIne Thokara mArIne navuM rAjya sthApana karyuM. e uparathI tame dhAro to : ghaNA badhA laI zake, amArA jevI Aphato tamArA upara nathI. evuM kayuM saMkaTa tamArA upara jhajhumI rahyuM che ke jene lIdhe tame A vairAgyavRtti dhAraNa karI che? AvI vRtti dhAraNa karIne nAhata rAjyamAM avyavasthA ane zarIranI barabAdI zuM kAma kare che? mArA jevo maTe bhAI tamArI sAthe che te tame zA mATe phIkara ane ciMtAmAM zarIranI kharAbI karI rahyA che. ApaNe baMne eka pitAnA, putre ; chIe. ApaNane eka bIjAne eka bIjAne AdhAra che. vaDIla bhAI tarIke huM tamane dabANa karIne jaNAvuM chuM. ke AvI vRtti tamAre rAkhavI nahi. AvI vRtti rAkhavAnuM kAraNa tame mane. nikhAlasa, hRdayathI lakhI mokalaze te huM tamArI aDacaNa TALavA tarata prayatna karIza. tame evI vRtti rAkhazo. te lazkara navaruM paDaze, lazkarI amaladAra tathA bIjA amaladAro aMkuza vagaranA. thaI jaze ane ema. thaye prajA piDAze ane pariNAma bahu ja mAThAM Avaze. tame mArA. lakhavA upara baha zAkta, magaje Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 muM vicAra karajo ane zeka tathA glAnine tyAga karaje. pahelAMnI mAphaka AnaMdamAM rahejo. huM jIvate chuM tyAM sudhI tamane pheI jAtanI phikara nathI. huM vaDIla chuM eTale ciMtA ane phikarane bhAra te mAre mAthe heya. tame jo pUrvavata vartana nahi kare te mAre tamane mArI pAse rAkhavA paDaze. raghunAthapaMta hasumatene pArakA gaNI AgaluM pAchaluM yAda rAkhI emanI sAthe ataDAInuM vartana rAkhI nAhaka tame dukhI thatA nahi ane emane dukhI karatA nahiM. emanA manamAM ApaNuM bannene mATe mAna che. ApaNuM kadaMba pratye e vaphAdAra che. tamArA manamAM tame kaI jAtane saMkoca rAkhatA nahi. huM tamAre mATe bhAI chuM. mArI AgaLa tamAre tamArI aDacaNo mUkavI joIe. huM mAnuM chuM ke tame zoka choDI daI pahelAMnI mAphaka vartana karazo. DuM lakhyuM ghaNuM karI mAnajo." 6. auraMgajhebane ukaLATa. karNATakamAM zivAjI zuM zuM karI rahyo che ane kaNa kaNa madada karI rahyuM che, koNa koNa taTastha rahyA che vagere badhI nAnI moTI hakIkatanI khabaro auraMgajheba enA hera mAraphate meLavate hate. dakSiNanA mugalasUbAnI hilacAla, vartana tathA valaNa saMbaMdhI paNa bahu chUpI ane jhINAmAM jhINI mAhitI, pitAnA vizvAsapAtra chUpA bAtamIdArone mokalIne auraMgajheba meLavI lete hate. zivAjI mahArAje govaLaDAnA kutubazAha sAthe suleha karI ane banne ekabIjAne madadagAra thaI gayA e khabare auraMgajhebamAM dodhanA bhaDakA ubhA karyA virodhI kemone mAMhomAMhe laDAvI athavA virodhIomAM kuTuMbakalaha dAkhala karI, duzmanemAM kajIAkaMkAsa ubhA karI ane verIomAM taDa paDAvI duzmanane nabA karI potAnI sattA majabUta karavAnI kaLAmAM auraMgajheba pitAne pAvaradhe mAnatA hatA. zivAjIe musalamAna sulatAna sAthe meLa karI bIjI musalamAnI sattAne ukheDavAmAM e meLano upayoga karyo ane musalamAna sattAone ekabIjAnI sAthe laDatI karI e joI auraMgajhebane bhAre IrSA thaI. ene lAgyuM ke mArI e kaLAmAM paNa mane zivAjI jItavA detA nathI. kAbazAhInI musalamAnI sattAne manAvI tenI sAthe tahanAmuM karI, enA jera uparathI bIjI musalamAna sattAonAM mULa ukheDavA zivAjI mahArAja taiyAra thayA. zivAjI mahArAjanuM A kRtya auraMgajhebathI sahana thAya evuM hatuM ja nahi. zivAjI jevA kAmaranI sAthe pAka IslAma dharmane sulatAna salAha kare e sAMbhaLIne auraMgajheba zAnta citta besI rahe evo na hato. eNe kutubazAhIne A kRtya mATe sajA karavAne nizcaya karyo ane kutubazAha ane zivAjI e bannene pAMsarA dara karavA dakSiNanA mugala amaladArene lakhyuM. mahArAjA jayAre karNATaka u5ra caDAI mATe nIkaLavAnA hatA te pahelAM emaNe dakSiNanA mugalene pUrato baMdobasta karI dIdho hato. zahenazAhane khaMDaNI ApIne ane bahAdurakhAnanuM khIsse bharIne zivAjI mahArAje dakSiNanA mugalanAM meM dAkhyAM hatAM. pitAnI gerahAjarImAM mugale tephAna na kare te mATe bhUtane bAkaLA nAMkhavAnI zivAjI mahArAjanI yuktinuM uMDANa auraMgajheba ekadama mApI zakyo na hato, paNa pAchaLathI enA dhyAnamAM AvyuM ke mutsadI zivAjI A bAbatamAM thappaDa mArI gayo che. bIjuM e vakhate zivAjI mahArAjanI A saro ane sUcanAo pitAnI bhalAmaNu sAthe bahAdurakhAnane bAdazAha tarapha dilhI ravAnA karI hatI tyAre bAdazAha paThANanA jhagaDAmAM guMthAyeluM hatuM, eTale e sUcanAo svIkAravAnI ene jarUra 5Na jaNAI hatI paNa e upara pAchaLathI uMDe vicAra karatAM ene pitAnI bhUla mAluma paDI ane bahAdurakhAnanA valaNamAM paNa ene zaMkA ubhI thaI. A vakhate saradAra dilerakhAna paNa dakSiNamAMja hatuM eTale bAdazAhe dilerakhAnane ane dakSiNanA mugala sUbedArane sUcanAo karI ke emaNe zivAjIne karNATaka javA mATe rasto ApavA tathA tene kumaka karavAnA gunA mATe kutubazAhI sulatAnane jo karavA jaNAvyuM ane enA upara tAkIde caDAI karavA lakhyuM. zahenazAhanA pharamAna mujaba dakSiNanA mugala amaladAre taiyAra thayA ane emaNe kutubazAhI tarapha moraco pheravyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM ] kutubazAhI ane mugalAInI jAmI. zivAjI mahArAje karNATaka upara caDAi karI tenI khabara jyAre auraMgajhebane maLI tyAre te upara aNe khUba vicAra karyAM ane vicAranA aMte ene lAgyuM ke * karNATakamAM enI dALa gaLavAnI nathI. laDatAM laDatAM thAkI jaze. mulaka taddana ajANyA haiAvAthI ene aDacaNA naDaze. lazkara paNu aneka hAra ane apayazane lIdhe kAyara thaze ane evI rIte nAsIpAsa thayelA lazkarane kacaDI nAMkhavAnuM mugalAne ThIka kAvaze. auraMgajhebanI A mAnyatA hatI paNa eNe dhAryuM tenAthI ulaTuM pariNAma AvyuM eTale auraMgajhebanI ciMtA cAragaNI vadhI. have ene lAgavA mAMDayuM ke ' zivAjI bahuja khaLIe banI gayA che ane khaLa ane yuktithI jo e aMdara aMdaranA kaleza ane kaMkAzathI saDI gayelI, kuTuMbakalaha ane kajIyAthI sakhaLa DakhaLa thaI gayelI, darabAranA saradArAnA biMdveSa ane verane pariNAme kSayarAgathI bharaNu pathArIe paDelI AdilazAhIne rAmazaraNu karI deze te zivAjInI sattA AkhA mahArASTramAM prabaLa thaI paDaze, enI sAme mugalene paNa TakavuM muzkela thaI paDaze ane mugala zahenazAhatanI sattA dakSiNamAMthI nAbUda thaI jaze. A mAnyatAne lIdhe auraMgajhebe zivAjI karNATakamAM guMthAyele hatA te vakhate dakSiNunA mugala amaladArane kutubazAhIne khAkharI karavA tAkIdanA hukamA cheAyA. zahenazAhanI IcchA mujaba mugala lazkare kutubazAhInuM gulamargo jItI lIdhuM. bahAdurakhAne tathA saradAra dilerakhAne bAdazAhane A jItanA khUza khabara meAkalyA. bAdazAha tethI jarAe rAjI na thayA. eNe jaNAvyuM ke ' gulabargA jItyAthI mane jarAe satASa nathI thayuM! zivAjIne peAtAnA mulakamAMthI sahIsalAmata javA devA mATe tathA tene madada karavA mATe zahenazAhane e rUpiyA eka karADa gutegArInA bhare tAja sulatAnane jatA karAya. ' aura'gajhebanI sUcanAo dhyAnamAM rAkhI bahAdurakhAna ane sa. dilerakhAne kutubazAha pAse gunegArInA 2 karoDa rUpiyA ane 20 hajAra uttama dheADAnI mAgaNI karI ane rokhamInAjIe mugalAne chetaryAM hatA ane teNe kutubazAhImAM AzarA lIdhA hatA, te mugalAnA gunegAra heAvAthI mugala zahenazAhane havAle tAkIde karI devA jaNAvyuM. kutubazAhI sulatAna AgaLa A mAgaNIo mugalAe mUkI. sulatAnane A mAgaNIo bahu bhAre ane geravAjabI lAgyAthI eNe te svIkArI nahi eTale mugalAe peAtAnI zaratA jarA halakI karI ane 1 karADa rUpiyA tathA 10 hajAra dhADA kutubazAhI sulatAnane ApavA jaNAvyuM. sulatAna tAnAzAhe laDAi ane kaDavAza TALavA mATe 5 lAkha rUpiyA ApavAnuM mula karyuM. mugalee khUba dabANu karyuM ane dhamakI paNa ApI chatAM sulatAna e rakamathI jarAe vadhAre nahi ApavA makkama hatA eTale mugalo nArAja thayA ane emaNe kutubazAhIne kacaDI nAMkhavAnA nizcaya karI potAnI mAgaNIe jaNAvI ane te saMteASavA athavA yuddha mATe taiyAra cavAnI cetravaNI ApI. trivInikAnI laDAI. che. zivAjI caritra kutubazAhanA vajhIra mAdaSNuApata AvI dhamakIthI namatuM Ape evA nahatA. eNe mugalAe karelA paDakAra upADI lIdhA ane laDAi mATe taiyAra thayeA. A laDAimAM AdilazAha darabArane te vakhatanA sUtradhAra athavA karatA kAravatA abadulakarIma khahilAlakhAna hatA. te mugala saradAra dilerakhAnane maLatI hatA eTale e mugalAnI paDakhe rahyo ane AdilazAhI darabArane bIjo pakSa bahilAlakhAnanA virAdhI saradAra sIdI masAz2akhAnaneA hatA. jyAre mahilAlakhAna mugalane maLyo tyAre masAudakhAna kutubazAhI sulatAnanI sAthe rahyo. bahAdurazAha ane ahileAlakhAnanA lazkarA kutubazAhI sulatAna sAthe laDavA saja thayA ane tenuM lazkara trivIniA najIka AvIne ubhuM sulatAna amuhasana ane vachara mAdaNDApatane A khabara maLatAM ja e paNu sAmanA mATe sajja thayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat pa www.umaragyanbhandar.com Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. sivAcha caritra ["prakaraNa 11muM sIdI masAuda, sa. saiyada mukhatuma, sa. dulazAsa, sa. sarajAkhAna vagere pitAnI TukaDIo oNthe nIkaLyA ane trivInika AgaLa bhAre saMgrAma thayo. mAdaraNApaMtanI vyavasthA ane samara kauzalyanI kasoTI thaI gavaLakAMDAnA thaDA sainiko ghAyala thayA cheDAnI katala thaI mugalenA 500 sipAhIo katala thayA ane ghaNu ghAyala thayA. mugale taraphanA 5-6 nAmIcA senApatio saMgrAmamAM vIragatine pAmyA. A laDAImAM mugalanI hAra thaI ane kutubazAhanuM lazkara jItyuM. A laDAImAM mugala saradAra bahAdurakhAnane lAMca ApI kutubazAhe phoDyo che evo vahema mugalene Avyo ane A vAta TheTha bAdazAhanA kAna sudhI pahoMcI. - bahilola khAna ane dileraAna banne bahAdurakhAnane dveSa karatA hatA. A banne bahAdurakhAnanI bhacAtImAM rAjI na hatA eTaluM ja nahi paNa enA kadA virodhI hatA. emaNe bahAdurakhAnanA vartana ane valaNanA saMbaMdhamAM bAdazAhane lakhI jaNAvyuM ke bahAdurakhAna aMdarakhAnethI kutubazAhI sulatAna, AdilazAhInA dakSizI pakSanA AgevAna ane zivAjI rAjA sAthe maLelo che. bAdazAha salAmata ene jo dakSiNathI dilhI tarapha belAvI le te amo kutubazAhInA hADakAM teDI jamInadosta karI zakaze. mULathI bahAdUrakhAna u5ra zahenazAhane zaka che te ja ane temAM vaLI A javAbadAra vyaktio taraphathI khAtarInAM lakhANa gayAM eTale bAdazAhe bahAdurakhAnane dakSiNathI dilhI belAvI lIdho. enI jagyAe dilerakhAnanI nimaNuka thaI. kAbazAhIne kacaDI nAMkhavA mATe mugale bahu bhAre ane bara lo lAvaze enI mAdaraNApaMtane khAtarI hatI eTale kutubazAhI kilAomAM anna tathA bhAInI sAmagrIbharI, re laI mATe : kutubazAhI taiyArI rahI hatI. A badhI ghAlamela ane dhamAlamAM bicArI maravAne ALase jIvI rahelI AdilazAhanI bahu dazA thaI hatI. enI paDatIne lAbha laI dilerakhAne managamatI ane bIjApurane zaramAvanArI zarata bahilelakhAna sAthe karI hatI. te saramAMnI eka te e hatI ke AdilazAhI sulatAnanI bena "raMgajhebanA chokarA sAthe paraNAvavI ane mugala zahenazAhatanI mUMsarI svIkAravI. A zarata dilerakhAne 'bAdazAha tarapha dilhI ravAnA karI. bAdazAhanI tRSA AvA AvA nAnA vijayathI chIpe evI nahatI. e kaMI AvI zaratathI prasanna thAya ema nahatuM. ene te AdilazAhIne potAnI jhUsarInIce lAvyAMthI - saMtoSa thavAno na hato. ene to AdilazAhI gaLI javI hatI. ; 7, mAnakheThamAM mugalene mAra. dilerakhAna ane abadula karImanAM lazkare bhegAM thayAM ane emaNe kutubazAhIne killo je mAlapeDamAM hato tenA upara mAro calAvyo. kilAmAMnAM mANasA tAlIma pAmelAM hatAM. heziyAra ane anubhavI mANase emAM hevAthI emaNe e kille bahu khUbIthI laDAvyo. killAne bacAva dhIme dhIme aMdaranuM lazkara karI rahyuM hatuM. emane te vakhata kADhavo hatA ane emaNe e rIte vakhata kADha paNa kharA. bahu hakamatathI e emanA bRhamAM phaLIbhUta thayA ane kutubazAhI lazkara killAnA bacAva mATe AvI pahoMcyuM. pitAnA rakSaNa mATe lazkara AvyAnI khabara maLatAMja aMdaranuM lazkara bahAra nIkaLyuM ane bannee duzmana upara mAro zarU karyo sulatAna abuhasane tathA mAdaraNu ane AkArAe lazkarane bahu vyavasthita rAkhyuM hatuM. banne daLa vacce laDAI zarU thaI. varasAdanI Rtu AvatAM sudhI kutubazAhIe laData laMbAvI ane varasAdano lAbha laI duzmana lazkarane thakavavA mAMDayuM. mugala lazkare haju TakI rahyuM hatuM paNa abadula karIma bahilakhAnanuM AdilazAhI lazkara hiMmata hArI avyavasthita banyuM. ghaNA sipAhIo nokarI choDIne jatA rahyA. bahilelakhAna mAMdo paDyo ane AvI sthiti thavAthI dilerakhAna paNa DhIle paDyo. eNe sulatAna sAthe salAha karavAnI IcchA darzAvI ane te pramANe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 muM ] che. zivAjI caritra sulatAne enI IcchA mAnya rAkhI paNa dilerakhAna A saMdezAone ethe dago ramI rahyo hato. A khabara sulatAnane paDatAMja eNe mugala lazkara upara acAnaka chApe mAryo. dilerakhAna tyAMthI gulabargA tarapha nAThe. mugalone A laDAImAM bhAre nukasAna thayuM. jema tema karI dilera gulabargA pahoMcyo. rajaputa sipAhIonA zauryane lIdhe ja dilera sahIsalAmata jaI zakayo ane abahasana tyAM aTakI gaye. bahilelakhAnanI nAsIpAsIne pAra na rahyo. lazkaranA sipAhIonA caDelA pagAra e ApI zakata. na hato. sipAhIo pagAra mATe AkaLA banI gayA hatA. A ane bIjI aneka ciMtAone lIdhe enI mAMdagI vadhavA lAgI. lazkaramAM bharaNapoSaNanA prazna ane bahilakhAnanI mAMdagIe paNa gaMbhIra rUpa pakaDayuM hatuM. A mAMdagIne lAbha uThAvavA dilerakhAna taiyAra thayo. enA virodhI sIdI masAudane eNe sAdhyo ane enI sAthe zarata karI ene bahilakhAnanI jagyA darabAramAM apAvavAnuM vacana ApyuM. sIdI masAuda ane dilera maLI gayA. dilerakhAna tyAra pachI maraNa pathArIe paDelA bahilAlakhAnane maLyo ane gaI gujarI bhUlI jaI pitAne hade sIdI masAudane rAjIkhuzIthI ApavA samajAvyo. bahilola khAna te kAyara thaI gayo hate. lazkaranA nokaronA caDelA pagAra bharapAI karavAnI javAbadArI sIdI masAuda potAne mAthe laI le te tenI tarapheNamAM pitAnA hoddAnuM rAjInAmuM ApavAnI bahilAlakhAne hA pADI. sIdI masAude lazkaranA caDelA pagAranI javAbadArI pitAne mAthe lIdhI paNa hoddAnI lagAma hAthamAM lIdhA pachI eNe tadana nAge javAba dIdho ane pagAra mATe te bahi javAbadAra che, enI pAsethI bharapAI karI le ema eNe lazkarane jaNAvyuM. AvA javAbathI lazkara bahilAlakhAnanI sAme uzkerAI gayuM ane emaNe baMDa uThAvyuM. AvI sthitimAM jyAM masAuda jevAnI sAthe pAnAM paDyAM tyAM bIjuM zuM thAya? ene mare ja aeke thayo. baMDakhoroe enuM ghara ane enA barAM chokarAM luMTI lIdhAM. lazkaranA saMkhyAbaMdha sipAhIoe Ama kaDavA asaMteSamAM AdilazAhI choDI. A sipAhIomAMnA keTalAka mugalonI nokarImAM, keTalAka katabAhImAM ane keTalAka mahArAjanA lazkaramAM joDAyA. dilerakhAnanI dakSiNanI kAryavAhIthI bAdazAha khuzI thayo nahi tethI eNe pitAnA putra zAhajAdA mujhImane dakSiNane sUbedAra banAvyuM ane dilerakhAnane enA hAtha nIceno amaladAra banAvI dIdhuM. bahilelakhAna maraNa pAmyo eTale enA pakSanA bIjA kAbela saradAra jamazedakhAne rAjyanA sUtro pitAnA hAthamAM lIdhAM. e mahattvAkAMkSI hatuM paNa mahattvAkAMkSAnA pramANamAM zakti dharAvatA na hatA. nabaLAIne lIdhe ubhI thayelI paristhitine pahoMcI vaLavAnI enAmAM zakti na hatI. e te aneka aDacaNa ane kaDI dazAne lIdhe bhAre ciMtAmAM paDyo. eNe bijApurane kille zivAjI mahArAjane bahu moTI rakamanI lAMca laIne ApI devAno ghATa ghaDyo hato ane kilAnI kiMmata tarIke 6 lAkha pegaDA levAnuM nakkI karyuM hatuM. A vAtamAM e kAvyo nahi. e bevakaka banyo ane sIdI masAude A takane lAbha lIdho ane sattA upara AvI gayo. 8. AdilazAhI upara Aphata. AdilazAhInI aMtaravyavasthAmAM DokiyuM karyA sivAya mahArAjanA caritranAM A prakaraNamAM saMbaMdha vAMcaka sahelAIthI samajI zakaze nahi mATe bahu TUMkamAM e pa paDuM thaI rahelI sattAnI aMdaranI vyavasthAnI vAMcakone jhAMkhI karAvIe chIe. abadulakarIma bahilelakhAnanA maraNa pachI AdilazAhI sattAne sAce sUtradhAra achavAnI prAntane sUo sa. sIdI masAudakhAna banI beThA hatA. A vakhate masAudakhAna e rAjyanA mukhya cAlAka hatA ane darabArano e sUtradhAra hatuM. mAMhomAMhenA badhA jhagaDAe patAvI devA eNe ghaNA prayatna karyA paNa e emAM phAvyo nahi. bahilelakhAna e paThANa 78 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 jI. zivAjI caritra [ prakaraNa 11 ma pakSanA aryu hatA ane sIdI masAudakhAna e dakSiNI pakSanA AgevAna hatA. paThANu pakSanA hAthamAMthI rAjanA sUtreA dakSiNI pakSamAM gayAM. paNa paThANu pakSa narama paDyo na hatA. banne vaccenI kaDavAza ane khaTAza vadhatI jatI hatI. khALa sulatAna sIkaMdara AlizAha tA sattAmAM heAya te pakSanA AgevAnanA hAthamAM ramakaDAnI mAphaka ramI rahyo hatA. rAjyanAM sUtrA dakSiNI pakSanA AgevAnanA hAthamAM AvyAM hatAM, tethI paThANu pakSa nArAja thaI gayA hatA ane dhALe divase e pakSanA saradArA zaheramAM khulle chAge tAkAnA karavA lAgyA. paThANu lazkare julamanI hada vALI. AvI sthiti AdilazAhInI hatI. A vakhate zivAjI mahArAja hukhaLI taraphanA gALAnA sUbedArA, saradArA ane sasthAnika pAsethI ceAtha udharAvavAnA kAmamAM paDyA hatA. sIdI masAudakhAna kutubazAhI sulatAna sAthe masalata karIne dilerane hAMkI kADhavAnA vicAra karI rahyo hatA. dilerakhAna bahu cAlAka ane anubhavI hatA eTale masAudanA aMtaHkaraNanA bhAva e vartI gayA ane e bijApura upara caDAI karavAnAM bahAnAM zeAdhI rahyo hatA. sulatAna sIka MdarazAhanI bahena bAdazAha begama zahenazAhanA zAhajAdAne ApavAnI zarata bijApuravALAe pAse dilere karAvI hatI te zaratane amalamAM mUkavAnuM kahIne AdilazAhI darabAramAM maradhaDAM laDAvavAnI khAjI e khelI rahyo hatA. bAdazAha begamane mugala zAhajAdA joDe paraNAvavAnA prazna ubhA thayA eTale anne pakSamAM dukhAI rahelI kaDavAza pAchI jAgRta thaI. game tevA saMjogA hAya ane spAya te thAya tA paNu bAdazAha begamane zAhajAdA joDe paraNAvI nahi eve eka pakSanA abhiprAya hate. dilerakhAne tA e zarata paLAvavA mATe AdilazAhI upara bhAre dabANa karyuM hatuM ane AkliMzAhIne pharaja pADavA e taiyAra thayA hatA. A praznane lIdhe bahu jhagaDA ubhA thayA ane A jhagaDAmAM ja AdilazAhI rAmazaraNu thaI jAya evA raMga dekhAvA lAgyA. mugalAe masAne jaNuAvyuM ke zAhajAdIne sarata pramANe nahi mokale te ameA laDAI bahera karI zahera upara mArA calAvIzuM. bAdazAha begame A sAMbhaLyuM ane ene bahu ja kheda thayA. potAne kAraNe AdilazAhInA aMta Ave, Akhu' rAjya chinnabhinna thaI jAya, duzmane phAvI jAya ane peAtAnA bhAInI saltanata tUTI paDe e jovA e rAjI na hatI. peAtAnA bhAinI durdazA thAya, prajAne bicArIne pilAvuM paDe, ghaNAM mANasA kapAya, ghaNAM kuTuMbe nAza pAme e ene ThIka na lAgyuM eTale khahu vicAra karyAM pachI bAdazAha khegama bAheAzIthI hiMmatabhera bahAra nIkaLI ane eNe jaNAvyuM ke mArA pitAnA ane bhAInA rAjyanI kharAkhI thAya ane prajAne dukha veThavAM paDe enA vicAra karatAM huM kaMpI uThuM chuM ane A badhuM mAre lIdhe thAya che ene meM vicAra karyAM che ane have A saMjogAmAM mugala jhanAnakhAnAmAM javAnA meM nizcaya karyAM che. mAre mATe kAI e jhagaDavuM nahi. bAdazAha begamanA A nizcaya joI dhaNA cakita thayA ane badhAe jhagaDATaTA baMdha thayA. bAdazAha begama peAtAnA hakIma samasuddInamiyAMne sAthe laI te mugala amaladArane tyAM gaI. ene bhAre mAna ApavAmAM AvyuM. ene mAnapAna sAthe pUratA baMdobasta karI dilhI tarapha ravAnA karavAmAM AvI. bAdazAha egama gaI ane jhagaDA patyeA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra prakaraNa 12 muM] prakaraNa 12 muM 1. sIDI masAudanI mahArAja pAse madada 5. IsliAmI sattAnI jhAMkhI ane jajiyA vero mATe mAgaNI. | 1. bAdazAha auraMgajhebane zivAjI mahA2. saMgamanerane saMcAma. rAjane patra3. yuvarAja saMbhAjI duzamanA dosta thaye. 7. pharI pAchA bijApura tarapha. 4. bhUpALagaDhane ghere, putranI chata ane 8. mahArAje bijApuranI bagaDI sudhArI. pitAnI hAra. | 2. zivAjI mahArAjanI mAMdagI ane maraNa, 1. masAudanI mahArAja pAse madada mATe mAgaNI. Dii dazAha begamane dilhI laI javAnI mAgaNI mugala amaladAra dilerakhAne karI ane e mAgaNIne pUrI pADavAmAM na Ave te bijApura upara caDAI karavAnI dhamakI ApI hatI, bijApura upara caDAI karavAnuM dilerakhAne nakkI karyuM hatuM paNa te karavA mATe kaMIka bahAnuM joIe e eNe zodhI kADhayuM ane sulatAnane dhamakIne saMdeze kahevaDAvyuM. bijApura upara e caDAI karavAne mATe chIMDA khALI rahyo hato. dilerakhAnane khAtarI hatI ke bAdazAha begamanI mAgaNIne lIdhe bahu moTe jhagaDe ubhe thaze. AdilazAhI saradAre mAMhomAMhe laDI maraze ane enI avyavasthA thaze eTale bijApura upara caDAI karI tene jItI levAnuM bahu saheluM thaI paDaze. bAdazAha begama DahApaNu vAparIne javA taiyAra thaI eTale jhagaDe patI gayA. dileranI goThavelI bAjI peza na gaI ane e jhaMkhavANo paDI gayo. pitAnI goThavelI bAjI sakhaLaDakhaLa thaI gaI chatAM dilera the nahi. mugala lazkara bijApura tarapha AgaLa vadhatuM ja hatuM. masAudakhAna mugalene prapaMca samajI gayo hato. eNe che Ave vakhate mugala sattAnI sAme ene madada kare e zivAjI mahArAja sivAya bIjo kAI ja nathI eTale emanI madada mAgavAno eNe vicAra karyo. dilerakhAnane masAudakhAnanA manasUbAnI khabara paDI eTale eNe ene samajAvyo ane jaNAvyuM ke jo masAuda marAThAonI sAme jaMga zarU kare te tenI madade mugala lazkara ApavAnuM eNe vacana ApyuM. masAuda kaMI suMvALI suMThane na hato. eNe dilerakhAnanA vacana upara jarAe vizvAsa na mUko ane eNe zivAjI mahArAjane nIcenI matalabanuM lakhI me kahyuM ke "Apa ane ame bane pADozI chIe. ApaNe banne dakSiNanA chIe. ane mahArASTranA abhimAnI chIe. ApanA pitAe A saltanatanI bhAre sevA uThAvI che paNa ApanA je puraSa pitAne udayakALa hovA chatAM paNa e sthiti lAvavAmAM kAraNupa thayelAone kadI paNa bhUle ja nahi. ApaNA bannenA saMbaMdha A rAjya sAthe sarakhA ja che. Apane udayakALa che. mugale A rAjyane gaLI javAnA aneka prayatno karI rahyA che e ApathI kyAM ajANyuM che? mugale ApanA ane amArA sarakhA duzmana che. bannenA duzmanane dAbI devA mATe te ApaNo mAMhamAMhe virodha hovA chatAM paNa eka bIjAnI kamake javuM joIe ane tanatoDa mahenata karavI joIe. mugalee AdilazAhIne gaLe phAMso nAkhyo che. e phasAmAMthI AdilazAhIne ugAravAra Apa ekalA ja che. mugale AkhA dakSiNane pitAnI mUMsarI nIce lAvavA mAge che. daravAje dakSiNane duzmana AvIne khaDe hoya tyAre ApaNe eka thaI daravAje ubhelA duzmanane dUra kADhavo joIe. dakSiNanI badhI sattAonI hayAtI hAlamAM te bhAre jokhamamAM che. AdilazAhInI Ijajata, AbarU Apane khoLe che. ApanI kumaka vagara have bacI zake ema nathI. kapA karI sahAya mATe ghaTatuM karo. duzmana lazkara bijApura najIka AvI pahoMcyuM che. AlizAhIne tAravI ke mAravI e ApanA hAthamAM che. paradezI mahArASTrane pAdAkrAMta karavA mAge che. Ave vakhate dakSiNa dezanA sarve sattAvALAoe eka thaI paradezIne hAMkI kADhave joIe. cAtaka pakSInI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 muM mAphaka Apa taraphathI madadanI rAha joIe chIe." upara pramANene patra masAudakhAne zivAjI mahArAja tarapha karavAnA karyo ane rUbarUmAM vinaMti karavA mATe pitAne vakIla hiMdurAvane ravAnA karyo. sIdI masAudane dayA UpajAve e patra vakIla hiMdurA zivAjI mahArAjane ApyuM ane AdilazAhI uparanI AphatanuM varNana karI mahArAjane madada mATe vinaMti karI. hiMdarAvanA gayA pachI zivAjI mahArAje A patra upara ane masAudakhAnanA saMdezA upara UMDe vicAra karyo. mugale AdilazAhIne gaLI jAya e mahArAjane bIlakula gamatuM ja na hatuM. AdilazAhI sara karI pitAnI sattA mugale mahArASTramAM majabUta kare e paNa mahArAjane gamatuM na hatuM mATe mahArAje AdilazAhIne A Aphata vakhate enI mAgaNI pramANe madada karavAno vicAra karyo. AdilazAhI jIvatI rahe e mahArAjanI IcchA hatI ane potAnI madadathI je e jIvatI rahe to paNa ene mULamAMthI emaNe evI halAvI dIdhI hatI ke e mahArAjane phaTakA mAravA jeTalI, marAThAonI sattAne halAvavA jeTalI majabUta thaI zake ema na hatI enI mahArAjane khAtarI hatI. zivAjI mahArAja pote 18000 kasAyelA mAvaLAnuM lazkara laIne nIkaLyA. pitAnA lazkaranI eka TukaDI mahArAje AnaMdarAvanI saradArI nIce bijApuranI madada mATe rAkhI ane mugala amaladArane bijApura najIkathI khaseDavAnA IrAdAthI mahArAja pote lazkara laI bijApuranI pazcime selagura gAme vyA ane tyAMthI mugala mulaka lUMTavA ane jItavA khAnadeza tarapha vaLyA. mugala mulakamAM lUMTa, humalAo, caDAIo ane chApAo zarU thaze te dilera bijApura choDIne te tarapha Avaze evI mahArAjanI dhAraNuM hatI. auraMgAbAda ane bahANapuranI vacce AvelA dharaNagAma ane copaDA e be zahero zivAjI mahArAje lUTayAM. dilhI ane auraMgAbAdanI vaccenA cAlatA vahevAramAM aDacaNe nAMkhIne dilerakhAnane bijApurathI pAcho bolAvI levAnI muAjhImane pharaja pADavAnA rastA paNa mahArAje levA mAMDyA. tyAra pachI mahArAje jAlanApura tarapha kUca karI. jAlanApura dakSiNanI mugala rAjadhAnIthI 50 mAIla dUra AveluM bahu nAmIcuM ane tavaMgara zahera hatuM. e zahera upara 1679nA navembara mAsamAM zivAjI mahArAje chApo mAryo. e zahera marAThAoe jItyuM ane lUMTavuM. mahArAja e zaheramAM 3 divasa rahyA hatA. emaNe traNa divasa sudhI e zahera lUMTIne bahu saMpatti ekaThI karI ane tyAMthI nIkaLavAno vicAra karyo. jAlanApura upara mahArAje chApe mAryAnI khabara zAhajAdA muajhImane maLI paNa enuM ruvATuM pharakayuM nahi. lUMTano mAla laIne mahArAja jAlanApurathI rAyagaDha javA nIkaLyA. mahArAja nIkaLyAnI khabara muajhImane maLI eTale eNe sa. raNamastakhAnane 10 hajAra sipAhIonuM lazkara ApI mahArAja upara haste karavA ravAnA karyo. 2. saMgamaneranA saMgrAma. jAlanApuranI lUMTamAM mahArAjane aDhaLaka saMpatti maLI. senuM, rUpuM, jhaverAta, hAthI, gheDA, UMTa vagere kImatI cIjo tathA bhAre kiMmatanuM kApaDa vagere laI mahArAja javA nIkaLyA. lUMTanA mAlanA seMkaDo gADAMo mahArAjanI sAthe hatAM. A mAla paDAvI marAThAone sajA karavA mATe raNamastakhAnanI sAthe madadamAM sa. asaphakhAna, sa. jyAbItakhAna vagere potapotAnI TukaDIo laIne AvyA hatA. mahArAjanI kucanI badhI khabara duzmane rAkhI hatI. raNamastakhAne zivAjI mahArAjanI pUTha pakaDI ane emane saMgamanera AgaLa pakaDI pADyA. mugala lazkare marAThA lazkara upara chApe mAryo. marAThAo paNa taiyAra ja hatA. emaNe mugale bahu suMdara sAmano karyo. marAThAoe pitAne bacAva karIne mugala lazkara upara halle karyo. game teTaluM tephAnI ane jabaruM janAvara heya paNa enA gaLAmAM Dere bAMdhavAmAM Ave to te baLa hovA chatAM lAcAra banI jAya che tevI sthiti mahArAjanI thaI mahArAja mugala lazkarane harAvavAne zaktivAna hatA paNa lUMTanA mAlanAM seMkaDe gAThAM sAthe hatAM eTale e mAla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 suM] che. zivAjI caritra mahArAjane A prasaMge gaLAmAMnA DerA jevA thaI paDyo. banne taraphanA sipAhIoe sAmasAmI katala calAvI hatI. sa`gamaneranA sagrAma bahu khUnakhAra thaI paDyo. mugala ane marAThAoe ekabIjA upara jakharA hallA karavA mADayAM. darekanA khaLanI, yuktinI ane samarakauzalyanI kasoTI thaI rahI hatI. anne taraphanA saMkhyAbaMdha sipAhIe raNamAM paDayA ne kharI katala cAlI. sUryAsta thatAM laDAI baMdha thaI paNa kAI jAtanuM pariNAma na AvyuM. rAtre zivAjI mahArAje peAtAnA lazkarane khuba zUra caDAvyuM. raNamastakhAne paNa sipAhIone utsAha caDAvyo. savAre pAchI laDAI zarU thaI. raNamastakhAne marAThA lazkaranI pAchaLa hallA karyAM. sIdhAjI nibALakare enA sAmaneA karyAM. A laDAImAM sIdheAjIe pAtAnA zauryaMnI ane kSAtratejanI peAtAnA ane duzmananA mANusene khAtarI karI ApI. traNu divasa sudhI A laDAI cAlI. trIje divase sIdhAjI raNamAM paDavo, khIje divase zivAjI mahArAja pAte pAtAnA mANasA sAthe tUTI paDacA. potAnA mAlIkane laDatA joI marAThAe uma`gI banIne jaMgamAM raMge caDyA. bhAre katala zarU thaI. trIje divase paNa marAThAoe mugala lazkara upara bahu oranA dhasArA karyAM ane duzmanane chakka karI dIdhA. A saMgrAmamAM sIdheAjI pavAra raNamAM paDayo ane hubIrarAva dhavAyA. Ben raNamastakhAnanI madade mirajhArAjA jayasiMhanA pautra kesarIsiMhaiM ane saradAra khAna Ave che evA samAcAra mahArAjane maLyA. evuM kahevAya che ke kesarIsiMhe mahArAjane kahevaDAvyuM hatuM ke ame raNamastakhAnanI madade AvIe chIe mATe tame tarata ja palAyana karI jajo. ' have lUMTanA mAlanA saMkhyAbaMdha gADAMo laIne nAsI javAya ema hatuM nahi eTale mahArAja bhAre ciMtAmAM paDayA paNa sAre nasIbe mahArAjanA najaramAjakhAtAne ahIrajI nAyaka sAthe hatA. eNe marAThA lazkara ane lUTanA mAla chUpe raste jaMgalamAM thaIne sahIsalAmata laI javAnI javAbadArI peAtAne mAthe lIdhI ane mahArAjane ciMtAmukta karyAM. bahIrajIe peAtAthI banatuM te karyuM paNa mugalAe A mAla paikI keTalAka mAla lUMTI lIdhA hatA. A saMgrAmamAM marAThAonA 4000 dhoDesavAra mAryA gayA ane lazkarI amaladArA jakhamI thayA. javAbadArI lIdhA pramANe bahirajI nAyaka jaMgalA ane bAgalANunA pahADA, khINA vaTAvIne ADe raste thaIne marAThA lazkara tathA lUTa vagerene trIje divase paTTAnA killAmAM lAI AvyA. A killA mArApata piMgaLee bahu majabUta banAvyA hatA ane A killA bacAvatAM save sAdhanAthI bharapUra hatA. madada mATe masAudanI karI vinaMti. mahArAja tathA lazkaranAM mANusA taddana thAkI gayAM hatAM ane thADA ArAmanI khAsa jarura hatI, eve vakhate paTTA jevA majabUta killAmAM mukAma thaye tethI mahArAjane AnaMda thayA, lazkarane jarura jeTalA ArAma mahArAje ApyA ane paTTA killAnuM nAma badalIne vizrAmagaDha pADayuM. A phlA bahu majabUta hAvAne lIdhe mugalAe ene dherA bADhyA nahi ane enA upara hallA karIe. jItavAnA prayatna paNa karyo nahi. vizrAmagaDhamAM mahArAja ane lazkara ArAma letA hatA tevAmAM sIdI sasAdakhAna taraphathI mahArAjane tAkIdanA patra maLyo. temAM sIdIe zivAjI mahArAjanA UpakAra mAnyA hatA ane mugala mulakamAM lUTaphrATa karI mugala mulakA upara caDAi karI mugala senApati dilera khAna bijApurathI khase te mATe je je pagalAM bharyAM te mATe AdilazAhI taraphathI dhanyavAda ApyA hatA ane vadhArAmAM jaNAvyuM hatuM ke ' Ape madada mAkalI amArA upara bhAre upakAra karyAM che. mugala lazkarane laI te dilera atrethI dUra jAya te mATe Ape mugala mulaka upara karelI caDAi prazna'sAne pAtra che ane te mATe AdilazAhI mahArAjanA ahezAnamAM che. Ape banatA badhA lAjo ajamAvyA chatAM dilerakhAna verA uThAvatA nathI ane bijApura mukta thatuM nathI. AdhdhizAhIne AphatamAMthI ugAravA Ape ghaNuM karyuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara cha. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 suM pazu hajI ApanI madadanI jarura che. dilerakhAna bijApuranA kATanI taddana najIka AvI pahoMcyA che ane jo ApanI kumaka na AvI pahoMce tA viparIta pariSkAma Avaze. A prasaMga ANI khANInA che. AdilazAhInI madada karavA Apa tarata ja tAkIde bhAremAM bhAre madada meAkalA te ja pariNAma rUDuM Avaze. amane teA gaLA sudhI pANI AvI paheAMcyuM che. amArA hRdayanI vedanA mAlIka sivAya bIjo kAI nahi kalpI zake. ' zivAjI mahArAjanA mana upara A patrathI bahu UMDI asara thaI. mahArAja AgalAM pAchalAM vera bhUlI gayA hatA ane AdilazAhIne bacAvavA mATe manathI prayatna karI rahyA hatA. emaNe bijApura bacAvavA mATe taiyArI karI ane mereApata piMgaLene mATuM lazkara (pAyadaLa) ApyuM ane bijApuranI divAlA najIka bahAra chAvaNI nAMkhIne paDI rahelA . mugala daLa upara halle karavAnA hukama ApyA. hubIrarAva mehita saMgamaneranA saMgrAmamAM dhavAyA hatA te saheja sArA thaye hatA. ene dhADesavAranI palaTaNa ApI mArApatanI sAthe bijApura tarapha javA pharamAvyuM. mahArASTranA mAnItA, marAThA lazkaranA mahArathI bijApurane gherAmAMthI cheDAvavA, duzmananA jaDabAmAMthI bahAra kADhavA ane nAzanA bhayamAMthI mukta karavA mahArAjanA pharamAnane zire caDAvI bijApura tarapha cAlyA. mahArAja te panhALA tarapha javA nIkaLyA. panhALe jatAM rastAmAM emane yuvarAja za`bhAjI mahArAja nAsIne mugalA pAse gayAnA dukhada samAcAra maLyA. 3. yuvarAja zaMbhAjI duzmanAnA DhAsta thayA. zabhAjI mahArAja e rANI saIrAkhAIthI thayelA zivAjI mahArAjanA pATavI kuMvara hatA ene yeAgya zikSaNa ApI namUnedAra rAjA banAvavA mahArAje bahu prayatnA karyA hatA paNa mahArAjanA ujaLA nAmane dipAve evA A pATavI kuMvara na nIkaLyeA. pitAne vRddhAvasthAmAM A putra dukhadAtA nIvaDayo. vRddhAvasthAmAM pitAne dukha denArA putrA mugala vaMzamAM eka pachI eka dhaNA pAyA. akabarane tenA dIkarA jahAMgIre bahu dukha dIdhuM hatuM jyAre ene vakhata AvyA tyAre ene zAhajahAne satAvyo ane zAhajahAnane tenAM kRtyone badale tenA putra aura'gajhebe tene baMdIvAna karIne ApyA. aura'gajhebane paNa enA dikarA akabare satAvyA. pitRdrohI putrA mugalavaMzamAM khUba pAkayA, marAThAnA itihAsamAM putra pitRdrohI pAmyAnA zabhAjInA A ekaja dAkhalA che. A durguNu enAmAM kyAMthI Avye te kANu jANe ? senAnI thALImAM rUpAnI mekhanI mAka za'bhAjI zivAjI mahArAjane hatA. A yuvarAja zaMbhAjI mahArAjathI nArAja thaI ne panhALethI nAsIne dilerakhAna pAse gaye|. Ama nAsI javAnuM kAraNa jANuvA vAMcako bahu Atura heya e svAbhAvika che eTale nIce enuM kAraNa ApavAmAM Ave che. putrane sadAcArI, sadguNI ane vivekI banAvavAnA mahArAje bahu prayatne karyo paNa e badhA prayatnA mithyA nIvadhyA. bhaviSyamAM zaMbhAjIrAjA viSayI ane unmatta nIvaDaze evAM cihno dekhAvA lAgyAM. ane satsaMgathI sudhAravAnA hetuthI ghaNI pherA mahArAja ene saMtasamAgama karAvatA paNa enA upara jarAe asara thaI nahi. eka vakhate rAjamahelamAM haLadara kaMkune samAraMbha hatA. killA uparanI sarve suvAsinIone AmaMtraNa karavAmAM AvyAM hatAM. amaladArA, adhikArI, saradArA ane prajAmAMnA nAmAMkti tathA prasiddha mANasA ane AgaLa paDatA puruSAnA gharanI saubhAgyavatI zriyA A haLadara kaMku levA mATe mahelamAM AvI hatI. haLadara kaMku mATe AvelI striyAmAMnI eka brAhmaNa yuvatI bahu dekhAvaDI hatI. enAmAM lAvaNya tarI AvyuM hatuM. tArUNya chalakAI rahyuM hatuM. A dekhAvaDI, khUbasurata, mAhaka ane nAjuka kAminI vinayathI adhika zAbhI rahI hatI. AvI Aka yuvatI joI zabhAjInI mati bagaDI. e dAnata bhraSTa thayA. e pAgala banI gayA. e strIne e peAtAnA divAnakhAnAmAM laI gayA ane enA upara baLAtkAra gujAryuM. A atyAcAranI vAta jyAre mahArAjanA sAMbhaLavAmAM AvI tyAre emane vIjaLInA AMcakA lAgyA. emane bhAre AdhAta paheAMcyA. emaNe zabhAjInuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM ] che. zivAjI caritra haraka e kRtya vakhoDI kADhayuM ane kahyuM zaMbhAjI bhAvI rAja che. e prajAno pitA che, enAthI bhraSTa kema thavAya ? zaMbhAjI vyabhicArI bane e mane asahya dukha che. rAjAthI vyabhicAranA vicAra paNa na karAya. bhAjIne enA e nIca halakA ane kaSTa zaramAvanArA katya mATe sajA thavI ja joIe. mAro putra hoya ke game te heya, tene A gunA mATe sajA na thAya te huM jabaro gunegAra thAuM' zivAjI mahArAje zaMbhAjIne A gunA mATe keda karIne panhALAnA killAmAM rAkhavAno hukama karyo. pite pATavI kuMvara hato, e khumArI saMbhAnA magajamAM hatI ane enuM duSkRtya eTalI hade jaze enI ene kalpanA paNa na hatI, eTale A sana ene maLaze evI ene e paNa kalpanA na hatI. zaMbhAjI giraphatArIthI bahuja gusse thaI gayo. thoDA divasa sudhI te ene sakhata kedakhAnAmAM rAkhyo ane pachI ene najarakedI banAvyo. A zikSAne lIdhe saMbhAjI potAnA pitA zivAjI mahArAjathI bahu nArAja thayA. A sthiti ane asahya lAgI eTale eNe kilAmAMthI nAsI chuTavAnA vicAro karavA mAMDyA. bahu vicAra karyA pachI ene rasto jaDyo nahi eTale Akhare eNe potAnA pitAnA eTale zivAjI mahArAjanA zatru mugalene zaraNe javAno vicAra karI dilerakhAnane patra lakhI pote amuka divase pahALAnA killAmAMthI nAsI chUTavAne che ane te dilerakhAnane Azraya levAne che e jaNAvI dIdhuM. A patra vAMcI dilerakhAna te rAjI rAjI thaI gayo. duzmananA gharamAM haLI saLagI eTale enA AnaMdano pAra na rahyo. zivAjInuM ghara phUTayuM. have jota jotAmAM dakSiNa sara karavAnAM svamAM dilera sevavA lAgyo. nakkI karele divase saMbhAjIne teDavA mATe ane tene satkAra karavA mATe pitAnA saradAra ekhalAsakhAna ane kherAtakhAnane 4000 ghoDesavAro sAthe sAme mekalyA. anukuLa vakhata joI, saMbhAjI pitAnI strI kezubAI sAthe pahALAgaDhamAMthI nIkaLI nAThe. paherAvALAo ane javAbadAra amaladArane khabara paDatAM ja enI pAchaLa lazkara doDAvavAmAM AvyuM paNa mugala saradAra lazkara sAthe zaMbhAjI rAjAne levA mATe sAme AvyA hatA eTale marAThA amaladAro potAnI pAse thoDA ja mANaso hevAne lIdheja pAchA pharyA. dilerakhAna saMbhAjIne maLavA mATe bahu Atura thaI gayo hato eTale e paNa sAme AvIne maLyo ane ene pitAne mukAme laI gayo. zivAjInuM nAka hAthamAM AvavAthI dilerakhAna bahuja rAjI thayA hatA. saMbhAjI hAthamAM Avyo eTale mahArASTrane phephe karavAnI kucI hAtha AvI gaI evuM dilerakhAne mAnyuM ane eNe pitAnI chAvaNImAM pitAne AnaMda jAhera karavA mATe AnaMdavALo vagaDAvyAM. dilerakhAne zaMbhAcharAjAne tarata ja hArI banAvyuM, vastrAlaMkAra ApyAM ane rAjAnA khitAbathI navAjI eka hAthI bheTamAM Apo. A khUzakhabara dilere tarataja bAdazAhane jaNAvI. bAdazAha salAmata tarapha A saMbaMdhamAM je lakhANuM karyuM temAM jaNAvyuM ke "bAdazAha salAmatane jaNAvatAM mane bhAre AnaMda thAya che ke zivAjInA gharamAM kUTa thaI che. ene chokaro zaMbhAjI bApAnA trAsa ane julamathI kaMTALIne ApaNe zaraNe AvI pahoMcyo che. eNe (zivAjIe) A chokarA upara bhAre sakhatAI gujArI hatI. ene panhALAnA killAmAM keda rAkhyo hato tyAMthI eNe mArI sAthe saMdezA calAvyA ane meM ene rakSaNa ApavA kabula karyuM hatuM. e AvIne mArI AgaLa raju thaI gayo che. enI strI tathA cheDA bIjA enA aMgata vizvAsanA mANaso che. enA pakSanA ane enA mAnItA keTalAka saradAre zivAjIthI chUTA thaIne saMbhAjIne AvI maLaze. zivAjInuM dhara phUTayuM che. jenuM ghara phUTayuM tenuM karama phUTavuMja mAnavAnuM. enA keTalAka saradAre zaMbhAjIne AvIne maLaze eTale zivAjInuM jora enI meLe narama paDaze. ApaNane te je joItuM hatuM te anAyAse maLI AvyuM. hiMduone kuhADInA hAthA banAvIne kAma levuM e sahelAmAM sahelI vAta che. zaMbhAjIne ApaNuM lazkaranI eka TukaDI ApI tene zivAjIne mulaka jItavA mokalavAmAM Ave te jovA jevo raMga jAme. paNI pAse sApa marAvavAnI bAjI AbAda khelAya ema che. vaLI marAThA saradAro ane sipAhIo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 su ApaNI sAme je khaTAza ane kaDavAzathI laDI zake che te kaDavAza ane khaTAza e leke zabhAjInI sAme rAkhaze nahi. Ama thAya tApaNu ApaNane eka prakAranA lAbha to thAya ja. mahArASTranA marAThAomAM ane khAsa karIne zivAjInA dharamAM bhedanIti dAkhala karI mugalAI majabUta karavAnA suMdara mAkA mAlIke ApaNane ApyA che ene ApaNe lAbha uThAvIzuM te ApaNI dhArI bAjI sahelAIthI peza jaze. zivAjInA vanathI zaMbhAjI atyaMta gusse thayelA che ane enA e gussAne TakAvI rAkhavA ane temAM vadhArA karavA mATe ene marAThA sAthe laDAI karavAnI taka ApavI joIe. kArAnI paDatIne samaya samIpa AvatA dekhAya che.' AvI matalabanA patra lerakhAne auragajheba tarapha ravAnA karyAM ane tarataja potAnA vicAre| amalamAM mUkavA mAMDyA. pote sUcavelI khAkhatAne khAdazAha taraphathI maMjurI maLI jaze enI dilerakhAnane khAtarI hatI eTale eNe bAdazAha taraphathI javAbanI rAha na joI paNa tarataja zaMbhAjIne lazkaranI TukaDI ane yuddhasAmagrI ApI marAThAonA kabajAnA bhUpALagaDhane gherA ghAlI e kille jItavA mATe ravAnA karyAM. 4. bhUpALagaDhane ghero--pitA upara putranI chata. bhUpALagaDhanA killA e marAThAonA jUnA killAomAMnA eka hatA. A killA upara marAThA sipAhIonuM majabUta thANuM mahArAje rAkhyuM hatuM. A killAne killedAra zAhIstakhAnane cAkaNu AgaLa caNA cavaDAvanAra ItihAsaprasiddha vRddha saradAra phriraMgA" narasALA hatA. killedAra bahu anubhavI ane kasAyelA hatA chatAM A aNadhAryA ane asAdhAraNu saMjogane lIdhe e bhAre gUMcavaNamAM paDyo hatA. pAtAnA mAlIkanA brekarAne, pATavI kuMvarane zivAjI mahArAja pachI gAdInA dhaNIne marAThAonA killA mugalA mATe jItavA AvelA joI phiraMgAjIe UMDA vicAra karyAM ane vacalA rastA zAdhI kADhavo. eNe eka brAhmaNa vakIlane zabhAjI rAjA pAse killA upara mArA niha karavAnuM samajAvavA mATe ravAnA karyAM. zaMbhAjIrAjA A vakIlane joIne ane enI vinati sAMbhaLIne bahuja garama thaI gayA, krodhathI e gAjI UThayeA, talavArathI e vakIlanA be kaTakA karI nAMkhyA ane killA upara hallA karyAM. mugala lazkara upara tAnA mArA calAvI duzmana lazkaranA khADA kADhavAnA A mAkA hatA ane marAThAo taiyAra paNu hatA paNa lazkarane mAkhare zAMbhAjI rAjA ubhA hatA eTale enA upara gALA kema cheDAya e vicArathI killedAra tathA khIjA lazkarI amaladArA gUcAyA ane vicAramAM paDyA. mugalAe marAThAnI katala zarU karI. AvA saMjogAmAM zuM karavuM te mATe mahArAjane pUchavA phiraMgeAcha rAtre killAmAMthI chaTakI gayA. jatA pahelAM killAnA macAvane badhA baMdeobasta phira MgAjIe karyAM ane potAnA hAtha nIcenA amaladArAne killo sAMpI kira`gAjI cAlyeA gayA. killAne bacAvavA mATe marAThA lazkare pAtAthI khananuM karyuM paNa marAThA lazkara TakI zakayuM nahi. zivAjI mahArAjane khabara maLI eTale killAnA bacAva mATe emaNe tarataja lazkara mekalyuM paNa te lazkara AvI paheAMce te pahelAM teA killA paDyo. mahArAja phiraMgAjI narasALA upara krodhe bharAyA ane killedAra aNI vakhate killAnA duzmana upara mArA calAvavAne badale raNachoDI gaye| tethI eNe bhAre gune karyAM che, e pAtAnI pharaja cUkayA che, enI gaphalatane lIdhe killA gayA che, enI bhUlane lIdhe seMkaDA jAnanI khuvArI thaI che, e krUraja bhUlo tethI mahArASTrane nukasAna thayuM che. lazkarI amaladAranI AvA prakAranI kasura jarAe nibhAvI levAya nahi ane e nIbhAvavAthI bahu khATA dAkhalA bese ane zistanuM kaDaka pAlana thaze nahi. kiragAjInA gunA bahu moTA che. lazkarI daSTithI e grutA tapAsatAM ane jatA karavAmAM agara enA upara rahema karavAmAM bhAre mAThuM piraNAma AvavAno saMbhava che ema vicArI mahArAje ene dehAMtadaMDanI zikSA pharamAvI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAraNuM 12 muM] 7. zivAjI caritra kapa bhUpALagaDhanA killA paDyo ane marAThAonA dhaNA mANasA mAryAM gayAM. dhaNA sainika ane cehAe pakaDAyA, temAMthI lagabhaga 700 yoddhAonA eka eka hAtha kApIne emane mugalAe cheDI mUkyA ane bAkInAone musalamAne e gulAma banAvyA. mahArAje tarataja rAjyamAM hukama kADhayo ke ' zaMbhAjI rAjadrohI nIvaDyo che. eNe A rAjya cheDIne musalamAnane Azraya lIdhe che. eNe ApaNA rAjyane kharAba karavAnuM kAma hAtha dharyuM che. e kuhADAnA hAthe banyo che. mugalA A phUTane kharAkhara lAbha uThAvI rahyA che. zaMbhAjInA hAthe e ApaNA mulakonI dhULadhANI karAvavA Icche che. AthI A rAjyanA sarve nAnA meTA amaladArA, adhikArI, saradArA ane javAbadAra puruSone jaNAvavAmAM Ave che ke za'bhAjI ApaNA killAe upara ke mulaka upara caDAI karIne Ave te tene yuvarAja gaNIne jarAe macaka ApavI nahi ane tenI zarama rAkhavI nahi. prajAne duzmana e A rAjyanA duzmana che. duzmana tarIke e jyAre sAme Ave tyAre e yuvarAja che e vAta bhUlI jajo. enI zarama rAkhIne kAI sAmatA karavAmAM meALA na paDe. samarAMgaNamAM sAme Ave e zatru ane zatrunA sahAra karavAmAM ja dharma samAyelA che. zaMbhAjIthI sAvadha rahevuM. jo kApaNu mANasa peAtAnI pharaja adA karavAmAM zarama rAkhaze athavA kacAza rAkhaze te te prajAnA drohI gaNAze ane tene kaDakamAM kaDaka zikSA thaze.' AvI matalabanI cetavaNI zivAjI mahArAje potAnA rAjyamAM ApI dIdhI. peAtAnI pachI rAjagAdInA dhaNI thanAra duzmanane jaIne maLe ane kuhADIneA hAthA banIne je mulaka upara ene rAjya karavuM che tenA upara caDAI kare, prajAne raMjADe vagere vAtenI kalpanA zivAjI mahArAjane dukha daI rahI hatI. zalAjItuM A vana zivAjI mahArAjane kaTArI bhoMkyAnuM dukha rahyuM hatuM. emaNe bhAjIne manAvavAnA prayatna zarU karyAM. peAtAnA vizvAsanA nimakahalAla kArakunA zaMbhAjIne samajAvavA ane saMdezA sabhaLAvavA zivAjI mahArAje mAkalyA. vidhavidha rIte aneka buddhizALI puruSAe za'bhAjInuM mana manAvavAnA bhagIratha prayatna karyAM. keTalAkAe aneka prakAranI enI AgaLa dalIlA karI paNa za'bhAjInuM pASANuhRdaya palaLyuM nahi. zaMbhAjI mugalene Azare gayAthI vRddha pitAne kevuM ane keTaluM dukha thaI rahyuM che tene citAra mutsaddIoe enI sAme khaDA karyAM paNa sarve pratyanA phAgaDha gayA. judAM judAM bhejuMnA mANaseoe judI judI yuktie calAvI za'bhAjInuM mana vALavAnA prayatna karyo paNa kAIthI dALa gaLI nahi. mugalAnA maLatIA thavAmAM jiMdagIne jokhama che e vAtA paNa khulle khullI enI sAme mUkavAmAM AvI paNa enuM mana jarAe kumaLuM na banyuM. mahArAja putranA va nathI ane enA jakkIpAthI bahu nAsIpAsa thayA paNu emaNe putrane manAvavAnA prayAse cAlu ja rAkhyA. auraMgajheba bAdazAhane dilerakhAnane patra maLyA pachu ene dilerakhAna jevA AnaMda na thayA. AnaMdane badale e teA A khabarathI gUcavADAmAM paDyo. auraMgajheba bahu vahemI hato ane zivAjI mahArAjanI yukti ane buddhinA ene aneka pherA anubhava thayA hatA eTale A banAvamAM paNa aMdarakhAnethI kaI kapaTa che evuM aura'gajhebane lAgyuM. zivAjIe jAte ja A badhuM kAvatru racyuM hoya ane e zaMbhAjIne ApaNAmAM dAkhala karIne dakSiNanI mugala sattAne nAza karavAne ghATa ghaDatA hoya ema ene lAgyuM. marAThAo bahu mutsaddI ane luccA che, pahoMcelA ane dagalabAja che. duzmanane kaI vakhate kyAM pachADaze ene bharAMse nahi mATe emanAthI bahu cetIne cAlavuM ane tethI zaMbhAjIne senApati athavA lazkarI TukaDInA AgevAna na khanAvavA evA nirNaya upara e AbhyA ane eNe te mujaba dilerane javAba ApyA. vadhArAmAM eNe jaNAvyuM ke zivAjInI sAthe zaMbhAjIne khaTakI che e sAce 79 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 muM sAcuM mAnI laIe te paNa zivAjI ene jotajotAmAM manAvI le evI zakti dharAve che. saMbhAjI je mugala lazkaramAM amaladAra bane te mugala lazkaranA bIjA hindu amaladArone ene cepa lAge ane hiMduonA mana enA bApanI mAphaka e bahekAvavA maMDI jAya. zaMbhAjIne adhikAra Ape che te peTa cALIne upAdhi karyA jevuM thAya. saMbhAjIne mugalAImAM koIpaNa prakArane hedo nahi ApavA hukama eNe dilerakhAna tarapha ravAnA karyo ane "duzmana hAthamAM Avyo che tene javA devo nahi, tene hedde caDAva nahi, tene bIjAone bagADavAnI taka ApavI nahi ane tene chUTe paNa rAkhavo nahi. AvA saMjogomAM te tene giraphatAra karI atre mokalI de eja zreyaskara che mATe ene keda karI A tarapha ravAnA karo. auraMgajhebanA A vicArane dilerakhAna maLato na thayuM. ene bAdazAhane A hukama bIlakula game nahi eTale eNe yuktithI saMbhALane cetavyo ane e jema chUpI rIte Avyo hato tevI rIte chAnAmAnA nAsI javAnI ene taka ApI. zaMbhAjI mugala bAdazAhatano hukama sAMbhaLI camakayo. eNe bApa pAse nAsI javAne vicAra karyo ane te pramANe goThavaNa karI. I. sa. 1679 nA navembara ke DIsembaramAM zaMbhAjI rAjA potAnI patnI sAthe dilerakhAnanI chAvaNImAMthI nAThe ne sIdho pahALAgaDha jaI pahoMce. pitA putra maLyA. panDALe saMbhALa rAjA jaI pahoMcyAnA samAcAra zivAjI mahArAjane maLyA eTale emane bahu AnaMda thayo. mahArAja pote dikarAne jaIne maLyA. dikarAne upadeza karyo. mahArAje zaMbhAjI rAjAne A prasaMge upadeza karyo hato te saMbaMdhamAM keLuskare je lakhyuM tene sArA nIce mujaba che. zaMbhAjI pAchA AvyA pachI mahArAje temane zikhAmaNa detAM kahyuM-"tame amane choDI mugalone jaI maLyA e sAruM karyuM nahi. auraMgajheba sAthe ApaNe duzmanAvaTa hovAthI dilerakhAna sAthe paNa ApaNane vera che. AvI sthiti tame jANo cho chatAM temanA tAbAmAM tame jaI paDyA e tame khoTuM sAhasa karyuM kahevAya. mugalanA kabajAmAM tame jaI paDyA hatA eTale e tamAro vizvAsaghAta jarura karata paraMtu zrI jagadaMbAnI kRpAthI tame emanA jaDabAmAMthI jIvatA mukta thayA. tamArI sahIsalAmatI mATe ame dilerakhAnane te upakAra ja mAnIe chIe. tame hiMdu rAjyanA uttarAdhikArI che. uccakuLamAM tamAre janma che. tame kaMI sAdhAraNa paMktinA mANasa nathI. meM je kaMI meLavyuM che te tamAre mATe ja che. tame koNa che, Aje tamArI keTalI sattA che, tamAre mobho keTaluM che te tame jANe cho chatAM dilerakhAna jevA duzmana saradArano Azraya le che, enI othe bharAo che e te tame tamAre hAthe tamAruM pitAnuM apamAna karAvI le che. ene Azare javAmAM tame bhAre jokhama kheDavuM hatuM ane tame tema karIne tamAre mAthe jANI joIne ghAta vaherI lIdhI hatI. AvI rItanuM vartana karavuM e tamArA jevA buddhizALI, abhimAnI ane heziyAra puruSane zobhe nahi. mArI pachI te tame rAjagAdInA mAlika thavAnA che. prajAne tamAre putravata pALavI joIe. prajA upara saMtAnanuM vahAla tamAre rAkhavuM joIe. prajAnA jAna, mAla, Ijata, AbarUnuM rakSaNa karavuM e ja tamAra parama pavitra kartavya che. A badhuM tame jANo che ane tamArI javAbadArI samaje che chatAM tame ayogya vartana karI prajAne dukhI karaze, herAna karaze to rAjA tarIke tame tamArA dharmanuM pAlana zI rIte karI zakaze? vezyAgamana athavA parastrIgamana e manuSyanI caDatI, udaya, vikAsa ane unnatine kSaya karanArA durgaNe che. rAvaNa jevA baLIA rAjAne paNa strIchala jevA duSkarmane lIdhe nAza thayo che. AvA puruSonAM duSkAnAM mAThAM pariNAma tamAre bhUlavAM joIe nahi. tamAre te tamArI najara sAme rAkhI ja mUkavAM. tamArAmAM dekhAtuM durlakSaNa dura thAya, tame sudhare e hetuthI ja, vAtsalyabhAvathI meM tamane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM ] che. zivAjI caritra cheDI zikSA karI hatI. tamArI cAlacalagata sudhare, tamArI najaranuM parivartana thAya ane tamAruM cAritrya namUnedAra bane e hetuthI tamane meM zikSA karI. sudharavAne badale, pazcAttApa karavAne badale tame krodha karyo ane A raste lIdhe e ati zocanIya che. tamAruM A kRtya te tamArA upara, amArA upara ane AkhA mahArASTra upara mahAsaMkaTa lAvata paNa zrIbhavAnInI kRpAthI ja aniSTa pariNAma na AvyuM ema mAruM mAnavuM che. je banI gayuM tene mATe pUrata pazcAttApa karo. sudharI jajo ane A janma pharIthI AvuM kukarma karatA nahi. durAcaraNa e manuSyanuM adhaHpatana thavAnuM meTAmAM meTuM kAraNa che. ApaNI khAmIo, truTIo, kusaMpa ane kalahathI duzmana rAjI thAya che. ApaNA gharamAM phATaphUTa thavAthI zatrune AnaMda thAya che ane ApaNe nAza karavAnI emanAmAM hiMmata Ave che. yavanenI tAbedArImAMthI chUTavA meM bhAre prayAsa karIne svataMtratA ane svarAjya saMpAdana karyA che ane A hiMdavI svarAjya sthApana karatAM mane zuM zuM sahana karavuM paDayuM che ane keTakeTaluM vItyuM che te tame pUrepuruM jANe che chatAM tadana bedarakAra banI banelI bInAe tarapha AMkho mIMcI tame zatrune Azraya lIdhe, tame mArA duzmananA gharamAM gayA, zatranA chatra nIce javAnI durbuddhi tamane sUjhI e mAruM kamanasIba. tamane rAjyAdhikAra bhogavavAnI tIvra IcchA thaI hoya te tema cokhkhI vAta kare. huM rAjyanA be vibhAga pADI tuMgabhadrAthI kAverI sudhI pradeza tamane ane narmadA nadIthI tuMgabhadrA sudhIne pradeza rAjArAmane soMpavA taiyAra chuM. huM kaI puNyakSetramAM jaIza athavA rAmadAsa svAmInA caraNAzrayamAM rahI avazeSa jIvana paramezvaranI bhaktimAM puruM karIza. paraMtu A vyavasthA karatAM sudhI lAcArIthI nA IlAje mAre tamane panDALAmAM ja najarakeda rAkhavA paDaze. tamArA saMbaMdhamAM meM bahu vicAra karyo paNa tamArA upara have mane vizvAsa nathI eTale A nirNaya upara mAre AvavuM paDyuM che.' zivAjI mahArAje upara pramANe upadeza zaMbhAjI rAjAne karyo ane ene panDALAmAM najarakeda rAkhe. saMbhAjI rAjAnA kharcane mATe vArSika 3 lAkha rUpiyA maMjura karyA ane saMbhAjI rAjAne sudhAravAnA hetuthI tathA emanA upara dekharekha rAkhavAnA hetu tathA IrAdAthI mahArAje vIvatrIbaka dezapAMDenI khAsanIsane hoddo ApI zaMbhAcharAjA pAse kArabhArI tarIke rahevA mATe nimaNuka karI. zaMbhAjI rAjAnA baMdobasta mATe mahArAje samAja nAyaka baMkI, bAvAjI nAyaka samazera bahAdura ane bAbAjI DhamaDhere nAmanA bahu bhoMsAnA saradAranI nimaNuka karI. 5. IslAmI sattAnI jhAMkhI ane jajiyAvere. zivAjI mahArAjanA caritra uparathI dekhAI Ave che ke teo hiMdutvanA abhimAnI hatA. emanuM cAritra bahu UMcuM hatuM ane e namUnedAra rAjAomAM agragaNya gaNAya. e IslAmI sattAnA jabarA virodhI hatA ane hiMdutva upara AkramaNa karanArI, atyAcAra karanArI, julama karanArI sattAnA duzmana hatA. e koI paNa dharmanA duzmana na hatA. koI paNa dharmanuM emaNe apamAna nathI karyuM. e abhimAnI hiMdu hatA. hiMdutva mATe sarvasva tyAgavA taiyAra thayA hatA ane jiMdagIne te emaNe heDamAM mUkI ja dIdhI hatI. hiMdutva mATe emanA aMtaHkaraNamAM AvuM jIvatuM jAgatuM abhimAna hatuM chatAM hiMdu devAlayone teDanAra, mUrtio bhAMganAra, hiMdu strIonAM ziyaLa lUMTanAra, hiMdu devIone baLAtkAre ghasaDI jaI temane jorajulamathI vaTalAvI temane gulAma banAvanAra musalamAnI sattAnA ane musalamAnanAM dhArmika sthaLo, dhArmika graMtha ke musalamAna strIo hAthamAM AvyA chatAM paNa mahArAje koI divasa IslAmadharmanuM apamAna nathI karyuM ke musalamAna strIo tarapha kharAba daSTithI nathI joyuM. emanA vartanathI cokhkhuM sAbita thAya che ke mahArAja IslAma dharmanA duzmana na hatA. mahArAja je (IlAma ) musalamAna dharmanA duzamana na hatA te IslAmI sattAnI jaDa ukheDI nAMkhavA mATe AkAzapAtALa eka karI rahyA hatA te kema ? IslAmI sattAmAM evuM zuM hatuM ke je emane asahya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 che. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 muM lAgyuM ? A prazno ubhA thAya che. A praznone saMtoSavA mATe IslAmI sattAnI jhAMkhI karAvavAnI khAsa jarUra jaNAya che. IslAmI sattA eTale zuM e jANyA sivAya aneka gUMcavADAno ukela nathI AvavAne mATe IslAmI sattAnuM digadarzana vAMcakone karAvIzuM. A saMbaMdhamAM lakhavA besIe te AkhA graMtha thaI jAya mATe ame vAMcakonuM dhyAna sara jadunAtha sarakAre aMgrejImAM auraMgajheba bAdazAhanuM jIvanacaritra cAra bhAgamAM lakhyuM che temAM trIjA bhAgamAM A saMbaMdhamAM eka prakaraNa (34 muM) lakhyuM che te jevuM ne tevuM nIce ApIe chIe - hiMdustAnamAM IslAmI rAjasattA. muslIma rAjasattA dharmane saMpUrNa AdhIna hoya che. muslIma sattA mULathI ja mulAzAhI che. ene sAcA rAja Izvara che ane pRthvI paranA rAjAo to enI sattA sau upara calAvavA mATe baMdhAyelA enA pratinidhio che. rAjyanA kAyadA saMpUrNa rIte dhArmika kAyadAone AdhIna hoya che ane pitAnuM astitva paNa emAM DUla karI de che. kevaLa dharmanA phelAvA mATe ane baLAtkAre paNa lokone musalamAna banAvavA mATe ja rAjakIya sattAnuM astitva hoya che. nAstika mANasa sAcA rAjAnI sattAne These caDAvI enA harIpha khoTA devadevIone namato hovAthI AvA rAjyamAM nAstitA e rAjadroha ja gaNAya e svAbhAvika che. IslAmanA pracAra mATe rAjyanI badhI saMpatti tathA lAvalazkarane saMpUrNa upayoga karavA devAmAM Ave che. tethI custa IslAma dharmanI bahAranA keI paNa paMtha ke dharma pratyenI sahiSNutA e bIjuM kaMI nahi paNa pApAcAra ja gaNAya che. anekezvaravAda eTale ke eka sAcA khudAne devadevIonA rUpamAM bIjA bhAgIdAra che e mAnyatA IslAmanI dRSTie adhamamAM adhama pApa gaNAya che. jIvana ane roTI ApanAra paramAtmAnuM e haDahaDatuM apamAna che. tethI nAstika deze muslIma pradeza banI jAya ane temanI vastI custa musalamAna bane tyAM sudhI temanI sAme laDAI e karI khudAImArgamAM AgaLa vadhavuM e sAcA musalamAnanI sauthI pahelI pharaja che ema IslAma kahe che. vijaya pachI AkhI nAstika prajA vijetA lazkaranI lagabhaga gulAma banI jAya che. hathiyAra sAthe pakaDAyelA puraSone katala karavAmAM Ave che athavA to gulAma tarIke vecI devAmAM Ave che ane temanA bairAMchokarAMne gulAma banAvI devAmAM Ave che. chatAyelAmAMthI je leke laDAImAM na joDAyA hoya temanI je katala karavAmAM nathI AvatI-itihAsakAra zazI ene karAnanI AjJA tarIke jaNAve che-to teo dhIredhIre muslIma dharma aMgIkAra kare, te mATe temane samajAvavAmAM Ave che. muslIma rAjyane Adarza samasta mAnavajAtane musalamAna banAvavI ane koIpaNa anyamatane nAza kare e muslIma rAjyano Adarza che. samAjamAM keIpaNa kAphara jIvI zakato hoya to te nA aeke ane thoDA vakhata mATe ja. rAjakIya ane sAmAjika Apattio ene mAthe DhaLI pADavAmAM Ave che ane ene AdhyAtmika udaya pAse Ave tathA IslAmIomAM enuM nAma umerAya te mATe jAhera bhaMDoLAmAMthI tene lAMcaruzavata ApavAmAM Ave che. IslAmamAM na mAnanAra prajAnI saMkhyA ke AbAdI vadhe te rAjyanA astitvane bhayarUpa che tethI binamuslIma prajA aMdaraaMdara potAnAM gaLAM kApe tyAre game te pakSanI katala thatI hoya te paNa tethI IslAmane te lAbha ja che ane tethI musalamAna rAjAne te AnaMda ja thAya e svAbhAvika che. dAkhalA tarIke hiMdu sAdhuonA be virodhI phirakA koI pavitra taLAvamAM nAhavAnA haka mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM ] che. zivAjI caritra 629 ekakhIjAnAM gaLAM kApe tyAre akabara jevA musalamAna rAjA jAhera salAmatInA kAmane cheDI daI nAstikAnI sakhyA ochI karI nAMkhavA mATe temane aMdara aMdara laDavAmAM madada kare. namuslImAnI rAjakIya azakti : musalamAna sivAyanA krAI paNa mANasa tethI nAgarika tarIke jIvI zakatA nathI. e dalitavarga ja gaNAya che. enI sthiti gulAma jevI hAya che. rAjya sAthe amuka zaratAthI te jIvI zake che. musalamAna dharmAMzAsake enA jIvana tathA mAlamilkatanA nAza nathI karyo te mATe tene keTalIka rAjakIya ane sAmAjika muzkelIo veThavI paDe che ane jajhiyAverA ApavA paDe che. TukamAM ene deza musalamAneAe jItI lIdhA pachI rAjyamAM enuM astitva, enAM jIvana ane saMpatti IslAmanA kAryo mATe aNu karyA pachI ja TakI zake che. musalamAnane na bharavA paDatA jamInaverA binamuslIme bharavA ja rahyo. kara ApavAne badale potAnI IcchA lazkaramAM joDAvAnI DaeNAya tA paNa tema na karatAM lazkaranA nibhAva mATe eNe pharajiyAta kara ApavA ja joi e. poSAka tathA AcaraNamAM namratA khatAvI pote tAbedAra varganA che ema vavuM joI e. koI paNa khInamusalamAnathI sArAM vastro paherI zakAya nahi, gheADesavArI thAya nahi ane hathiyAra dhAraNa karI zakAya nahi. rAjya karatI prajAnA ekeeka mANusa tarapha mAna ane namratAthI vavuM joI e. dhArmi`ka prathAnA upadeza pramANe vidvAna kAjI mughIsauddIna allAuddIna khIlajIne jaNAve che : kAyadAmAM hiMduone kharAjhajhujhAra eTale verA bharanAra gaNAvyA che. mahesUlI amaladAra emanI pAse rUpiyA mAge tyAre temaNe kaMI paNa pUchyAgAchyA vagara saMpUrNa namratA ane mAnathI seAnAmahArA ApavI joIe. e amaladAra jo emanAmAMmAM dhULa nAMkhe teA jarA paNu AnAkAnI vagara e jhIlI levA mATe temaNe pAtAnAM mAM paheALAM karavAM joIe. A apamAnajanaka kAmadgArA khanamusalamAnane IslAma pratye AjJAMkitatA batAvavAnI hAya che ane e rIte IslAmanA mAbA vadhe che tathA khIjA dharmonuM mAnabhaMga thAya che. ApaNe hAthe temane apamAnita karavAnI AjJA Izvare pAte karelI che ane...payagaMbare temanI katala karavAnI, lUMTavAnI ane keda karavAnI AjJA karelI che... jenA dharmane ApaNe anusarIe chIe te ImAme ja hiMdu upara jajhayAveza nAMkhavAnuM ramAna kareluM che, badhA ja dharmaguruee hiMduo mATe te 'IslAma agara mRtyu ' nA niyama batAvyeA che " ( jhiyakharAnI. ra90). t kAzane nyAyama MdiramAM bahu echA hakko maLe che. pheAjadArI kAyadAnuM rakSaNa ochuM maLe che. lagna sabadhI kAyadAe paNa emane mATe judI ja jAtanA hoya che. rAjya ene amuka zaratAthI jiMdagI ane mAlamilakata mATe rakSaNa Ape che ane amuka maryAdAmAM rahIne enA dharmanI rakSA kare che. emanAthI navAM maMdira bAMdhI zakAtAM nathI ke dharmanA kArya mATe chUTathI jAherAta thaI zakatI nathI. khullekhullI katala na karatAM rakSaNunA karArane bhaMga na thAya evuM badhuM paradharmIonI saMkhyA ochI karavA mATe kAyadAnA AdhAre thAya che. muslIma vijayanAM aparihAya pariNAme H dhame rAjakIya DahApaNu para kevI rIte sattA jamAvI hatI enA dAkhalA pRthvI paranI muslIma sattAnA itihAsa ApaNane Ape che. zarUAtanA Araba vijetAo khAsa karIne sidhamAM bInamuslImAnA maMdirane ane dharmakriyAne jarA paNa nukasAna na pahoMcADavAnI DAhI ane lAbhadAyI nitine anusaryA che. zaherane jItyA pachI tenA rahevAsIone IslAma dharma svIkAravA mATe lAvavAmAM AvatA. jo te kabUla thatA tA vijetAnA jeTalA hakka temane ApavAmAM AvatA ane tema nahi karatA teA jiyAverA ApI teo peAtAnAM dhArmika kAryo karavAnA hakka meLavI zaktA. chatAyelA zaherAmAM tenA sauthI moTA devaLane toDI nAMkhI tenI jagAe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra ( prakaraNa 13 muM masIda bAMdhavI ene masalamAna potAnA vijayanI aparihArya nizAnI mAnatA. zarUAtamAM teo paddhatisara athavA jhanUnI rIte mUrti toDatA nahi. musalamAnonI vastI jemajema vadhatI gaI tema tema teonI sAme thanAra bIjI koI paNa sattA na hovAthI temanA hRdayamAM asahiSNutA ane bInamuslImone katala karavAnI IcchA utpana thavA lAgI. kApharone musalamAna banAvavA mATe game te upAya levAmAM AvatA. jajhiyAre ane pozAka tathA haravApharavAmAM hInatA uparAMta bInamuslImene keTalIka lAlaca tathA bhaya batAvavAmAM AvatA. hiMdudharmamAMthI vaTalAnArane nokarI ApavAmAM AvatI. hiMdudharma tathA samAjanA netAo upara paddhatisara damana karavAmAM AvatuM ane teo dhArmika pracAra na kare te mATe banatA prayatna thato. hiMdusamAjanuM saMgaThana sadhAya ane baLa vadhe te rokavA mATe dhArmika sabhAo ane saraghasanI baMdhI karavAmAM AvatI. keI navuM maMdira bAMdhavA devAmAM AvatuM nahi, ane jUnAM maMdiranuM samArakAma karavA devAmAM AvatuM nahi eTale amuka samayamAM hiMdudharmanAM tamAma sthAnano saMpUrNa vinAza thaI jAya. eTalI vAra 5NuM lAge ane samaya pote dhIme dhIme potAnuM kArya kare te paNuM IslAmanA keTalAka cUsta anuyAyIothI sahana na thayuM ane nAstikatAne nAza jaladI thAya te mATe dhIre dhIre kArya karatA kALanA hastane dUra khaseDI baLAtkAre devaLonuM khaMDana karyuM. pAchaLanA samayamAM khAsa karIne turka leke ke jeo tAje tAjA musalamAna thayA hatA ane dharmapracAranuM jhanUna jemanAmAM hatuM temane anya dharma pratye Araee pahelAM batAvelI sahiSNutA pAparUpa lAgI ane nAstikane keIpaNa rIte dabAvavA e IzvaranI daSTimAM sarvazreSTha dharmakArya che ema teonI mAnyatA baMdhAI. pitAnA pradezanI bahAranA koI paNa pradeza upara vijaya maLatAM tyAMnI hiMdu prajAnI katala karavI ane temanAM maMdire jamInadosta karavAM e dharmakArya gaNAtuM. AvI rIte musalamAna prajAnA manamAM eka jAtanI evI mAnyatA pesI gaI ke lUMTa karavI ane katala calAvavI e Izvarane meLavavAnA kAryo che ane emAM amAnuSatA jevuM kaMI che ja nahi. bhAratavarSanI aDhaLaka dolatanA vakhANa sAMbhaLI taimurane hiMda AvavAnI ane tene luMTavAnI IcchA thaI AvI tyAre teNe hiMduonAM devaLo toDI mUrtionuM khaMDana karI gAjhI ane munIhIda thavAne pitAne uddeza jAhera karyo; hiMdanA leke meTe bhAge anekezvaravAdI ane kAphare che, mUrtio ane sUryanI pUjA kare che tathA temane jItavAne Izvara ane pegaMbara taraphathI ApaNane haka maLela che. ( Iliyara, 3. 396) enA dharmabhAIonI dRSTimAM A uddeza eTale vasI gaye ke eNe karelI katale ane julamone teo dharmakArya mAnavA lAgyA. "devaLonI senAcAMdInI che" ema sAMbhaLI e arakSita delatane tathA bIjI vastuo ke jene viSe khATI bAtamI maLavAthI ene laMTavAnI IcchAthI husenakhAna nAmanA saradAre I. sa. 1569mAM sevAlina parvatamAM doDadhAma karI hatI; ene pavitra ItihAsakAra ala badAunI (2. 125.) dhArmika vigrahanA nAmathI oLakhAve che. dolata hevI eja jemane gune che evA karNATakanAM hiMduonI sAme mahamada AdIlazAhe lazkara mokalyuM. anAmarakI, baLAtkAra ane julamanA kAryane enA darabArane ItihAsakAra ghaNuM dIrghakALathI sevavAmAM AvelI dhArmika AkAMkSA tarIke oLakhAve che. (basa. sAla. 304) kApharAne khatama karavA ( kAphIrakuzI) e muslImane guNa lekhAya che. muslIma mATe potAnI vAsanA athavA aihika sukhanI bhAvanA kacaDavAnI AvazyaktA nathI. bhAre dhArmikatA keLavavAnI paNa jarUra nathI. teNe te phakta potAnAmAMnA thoDA mANasane mArI nAMkhI temanI jamInajAgIra lUMTavAnI hoya che ane tenuM A kRtya AtmAne svargamAM pahoMcADavA puratuM hoya che. je dharma pitAnA anuyAyIomAM lUMTaphATa ane khunAmarakIne dhArmika pharaja tarIke gaNave te dharma mAnavajAtanI pragati ane vizvazAMtine anurUpa (compatible) nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM] che. zivAjI caritra 671 kurAnanA rAjakIya AdarzonI muslIma upara asara : e dharmanA Adarzoe enA anuyAyIonuM vAstavika bhaluM kaMIja karyuM nathI. muslIma dhameM enA anuyAyIone kevaLa vigraha karavAnA uddezathI saMgaThita karyA che. navA mulake jItavAnA hatA ane mAladAra kAkarene lUMTavAnA hatA tyAM sudhI te muslIma rAjya dhamadhokAra cAlyuM. mukhya saMsthA kulI phAlI ane jhapATAbaMdha eno vikAsa thayo; kaLAo, udyogo ane amuka prakAranuM sAhitya ane citrakaLA paNa piSaNa pAmyAM. paraMtu IslAmanA vikAsanI bharatInI chellI chaLa AsAma ane caTagAMvanA DuMgaro ke mahArASTranA khaDabacaDA pahADo para jaIne niSphaLa athaDAI tyArathI enI paDatInAM pagaraNa maMDAyAM. pise te hato ja nahi eTale zAMtine samaya zenA upara gujAre? ArAma e enA vikAsane ja nahi paraMtu enA jIvanane AghAtarUpa nIvaDayo. sarakAranI kRra bhalAIe rAjakartA prajAne zAMtinA samayanA dhaMdhA mATe nAlAyaka karI mUkI hatI ane jIvanavigrahanA zAMta paNa bhayaMkara kArya mATe te nAIlAja banI hatI. romana sAmrAjya vakhatanA romana ane 16 mI 17 mI sadInA speniyADaeN peThe tu laDAyaka ane karakasara vagaranI prajA che. emanuM svAbhAvika valaNaja yuddhanA dhaMdhA pratye. heya che ane sulehazAMti emane mana bekArI ane paDatI samAna che. IsalAmanA nizcita siddhAMe musalamAnone eka mobhAdAra, rAjyanI Avaka upara nabhAvanAra, svAbhAvika rIte ja zAMtinA samayamAM susta thaI janAra ane jIvananI raMgabhUmi upara parAdhIna banI janAra varga banAvI dIdhe. prathamanA vijetAo bahAdura, udyamI ane vijayanA bhUkhyA hatA paraMtu emanA vaMzajo bApadAdAonI mahenata para ezaArAma karavA lAgyA. emane mahenatta pratye sUga caDatI ane pitAnA pradezanA badalAmAM lazkarI nokarIne teo kharAba vere gaNavA lAgyA. sarakArI nokarI e musalamAnane bApatI haka gaNAvA lAgyo eTale bIjA parAkrama karavAnI ke bahAdurI batAvavAnI taka zodhavApaNuM rahyuM ja nahi. rAjAoe dharmadAnamAM ApI dIdhelA vizALa pradeza ane inAmI jamInanI AvakamAMthI hajAro musalamAna kuTuMbo edIpaNe jIvavA lAgyAM ane jamAne jatAM AvA kuTuMbanI vastI vadhatI gaI tema tema emanI avadazA thatI cAlI. garIbakhAnAM nibhAvavA mATe rAjya taraphathI apAtI aDhaLaka dolata ane ramajhAna ane evA bIjA tahevAro daramiyAna apAtuM. amApa dAna, ALasane poSavAmAM madada karyuM ja jatuM hatuM. kudarata ane mahesUlI amaladAranI khaphAmarajI sahana karate karate pramANikapaNe kheDUta tarIke jIvana gALavuM enA karatAM rAjadhAnImAM phakIra tarIke jIvavuM e vadhAre ArAma ane sukhI jIvana hatuM. Ama sAmrAjyamAM eka edI ane ezaArAmI varga ubhuM thayuM ane eNe sAmrAjyanuM baLa cUsI lIdhuM sAmrAjyanI paDatI thatAM sauthI prathama eja vargane sahana karavuM paDyuM. muslIma rAjakartAo ane temanI prajAonuM naitika ane Arthika adhaHpatana : rAjakartA varga Arthika muzkelImAM mukAvAthI temanA hAtha nIcenI prajAo taraphanuM temanuM vartana paNa bagaDayuM ane rAjyanI AbAdAnInAM sAdhane ghaTI javAthI tenI unnati thatI aTakI. jyAre kaI varga jAhera rIte kAyado ke adhikArI varga taraphathI herAna thAya tyAre tenuM jIvana pazu jevuM thaI jAya e svAbhAvika che. AtmA tathA buddhinI keTalIka umadA zaktio haNAI javAthI hiMduo pitAnI zaktione saMpUrNa vikAsa karI zakatA nahi. temanA mAlikonA temane gulAma banI rahevuM paDatuM, temanI khuzAmata karavI paDatI, temanI tAbedArI uThAvavI paDatI ane e eka ja raste teo pitAnI mahenatane kaMIka badale meLavI zakatA. AvI sAmAjika paristhitimAM mANasanA hAtha ane mana saMpUrNa rIte kAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 muM na karI zake ane mAnava AtmA unnatine zikhare na pahoMcI zake. hiMduonA mananI zakitane hAsa ane UMcA varganA hiMduonI mAnasika avanati e hiMdusthAnamAM musalamAnI rAjayanuM adhamamAM adhama pariNAma che. musalamAnI rAjyanA vRkSanI parIkSA enA uparathI karIe to ema ja kahevuM paDe ke e hiMdusthAna mATe te saMpUrNa rIte nukazAnakartA ja nIvaDayuM che. atyaMta jJAnavALA ane khUba pharelA eka Adhunika tatvavettA lakhe che ke "pitAnuM sarvasva Izvarane soMpI devuM ane IzvaranA ja banIne rahevuM e IslAmane mULa siddhAMta che paNa e game te Izvara nahi paraMtu khAsa khAsiyatavALo Izvara, pitAnI marajI pramANe ApaNI pAse kArya karAvanAra ane zatruenI sAme niraMtara laDavA karavAnuM pharamAna karanAra yuddha devatA. A mAnyatAnI vidhine pariNAme niyaMtraNane vicAra Ubho thAya ja che. dararoja amuka nakkI karele vakhate musalamAna majIdamAM hArabaMdha namAjha paDe che ane ekI vakhate e ja paLe dareka jaNa sarakhA ja hAvabhAva kare che te hiMdu dharmanA AtmadarzananI vidhi jevuM nathI, paNa kesara sAme praziyana sinike je bhAvathI kavAyata karatA hoya e rIte ja thAya che. IslAma e lazkarI tAlIma upara ghaDAyo che e vastu jANyA pachI musalamAnamAM kayA kayA guNa hovA joIe e vastu te saheje samajAya ema che. e uparathI musalamAnamAM svAbhAvika rIte rahelI nIce pramANenI khAmIe saheje daSTigocara thayA vInA rahetI nathI vikAsanA abhAva, paristhitine anukuLa banavAnI azakti, navI zodha ane vicArane abhAva. sainike te kevaLa hukamo mAnavAnA ja hoya che bIjuM badhuM te allA potAnI meLe ja karI le che." (eca. kaisaraliMganI TrAvela DAyarI opha e philaiM oNphara" 1920 mAM prasiddha thayelI.) mullAzAhImAM rASTranirmANa thavuM azakya : guNa pramANe nahi paraMtu jAta ane dharmane dhyAnamAM laIne sarakArI nokarIo ApavAmAM Ave che, rAjyanA sevakanI lAyakAtamAM AvaDatane nahi paraMtu nAtajAtane mukhya gaNavAmAM Ave che tyAre evI nokarIo kharI rIte yuddhanI luMTa jevI ja gaNAya che. nokarazAhI e paraMparAgata lazkarI penzana jevI banI jAya che ane ochAmAM oche kharce ane vadhAremAM vadhAre zaktithI dezanI sevA karanAra yaMtra banatI nathI. tethI bInamuslIma prajAonA manamAM to e vAta cokkasapaNe ThasI gaI hatI ke rAjyanI meTI padavIo te ApaNuM nasIbamAM lakhI ja nathI; musalamAnI sattAne nAza thAya emAM pitAne kaMI khavApaNuM rahetuM ja nathI paNa keTalAka svArthasAdhuone ja nukasAna thavAnuM che ema teo samajatA hatA. IslAmI mulAzAhIne je vividha vastIvALI prajA upara rAjya karavAnuM hoya to pariNAme varga sattA ane paradezI sattAnA mizrita kharAbamAM kharAba durgaNe temAM AvyA vagara rahetA nathI. vaLI mugala rAjyamAM te kevaLa eka taddana nAnA varganuM ja Adhipatya hatuM ane teo rAjakIya rIte dalita thayelI bahumatIthI jAti ane saMskRtithI bhinna nahatA. kevaLa temane dharma ja judo hato. sakAo sudhI AMtaralagno thavAthI saMpUrNa rIte paradezI lehIvALo ekapaNa musalamAna rahyo nahato (rAjyakartAo paNa). teo badhA hiMdustAnamAM janmyA hatA. temanI nasomAM hiMdu lehI vahetuM hatuM ane temanI bhASA rItarivAja ane pizAka hiMdu prajAnA jevo hato. tethI laghumatIne baLa ane adhikAra rAkhavAne IjAro koIpaNa rIte nyAya na gaNAya. zArIrika ke mAnasika guNe eka jAta tarIke bhalene kharI beTI rIte game teTalA vadhAre batAvavAmAM Ave te paNa temane amuka rAjakIya khAsa haka ane sAmAjika jAlama karavAno IjAro maLavo na joIe. A banne vargone judo pADanAra phakta dharma ja hatuM. AkhA jagatamAM bane che ema dhArmika matAMtarathI utpanna thatA adhikAranI lAgaNI svAbhAvika rIte ja bInamuslIma prajAnA rAjya taraphanA valaNamAM dekhAI AvatI hatI. lekanA bhalA mATe sarakArane ApelI sattA ane prajAnA sAdhanono upayoga temanA ja vinAzane mATe prayatna karanAra dharmanA pracArane arthe vAparavAmAM Ave te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM ] che. zivAjI caritra te tene geraupayoga che evI bInamuslImonI mAnyatA taddana sAcI hatI. AvI rAjyasattAne rASTriya kahevaDAvavAne kaMI ja haka nahe. enuM astitva lekAnA prema ane bhakti upara nirbhara nahatuM. muslIma sattA daramiyAna matAMtarasahiSNutA apavAdarUpa ane kurAnanI AjJA viruddha manAtI. custa IslAma pramANe rAjyamAM Adarza A hatuM ane enuM zabdazaH pAlana karatAM AvAM pariNAma AvatAM. ajJAna kheDUta ke jaDa sainikonuM nahi paraMtu rAjAo, pradhAne, vidvAne ane saMtonuM A rAjakIya peya hatuM. alabatta ghaNIvAra sAmAnya buddhine taka upara ane rAjyanItigtAne dharmAdhatA upara vijaya tha athavA te mAnavasvabhAvanI nirbaLatAne lIdhe dareka rAjA ane dareka adhikArIne mATe A asahiSNu dharmane dareka ThekANe ane saMpUrNa rIte loke upara lAdavAnuM azakya banatuM. AthI ghaNI vakhata muslIma sattA daramiyAna keTalAka samaya evo paNa Avate ke jyAre hiMdu dharmAMtara sahiSNutA anubhavatA ane temanI mAlamilakata sahIsalAmata rahetI. koI tejaldI ane udAra rAjA emane sAhitya, kaLA, delata ane jAhera nokarIomAM vikAsa karavAne uttejana Apate te enA rAjyanuM baLa ane Arthika saMpatti vRddhi pAmatAM. paraMtu kAphare pratye AvA mAna ane udAratA e svAbhAvika rIte ja anizcita ane apavAdarUpa hatAM. musalamAna ane dharmathI viruddha tathA niMdanIya gaNatA. dhanane mATe potAnA AtmAne vecI devA sAru AvA udAra rAjAne jAhera rIte koI vidvAna pAse zuddhi karAvavI paDatI ane IslAmanA pavitra ane custa pharamAna pramANe vartavAnI ene AjJA karavAmAM AvatI. musalamAna dharma pramANe gAdI upara, rAjAne paraMparAgata ke Izvaradatta haka heta nathI. e te muslIma lazkarane cUMTAyele senApati (amIra-ula-mumInIna) mAtra hoya che, e kemane javAbadAra sevaka ( jamAIma) gaNAya che. tethI muslIma sainikonI talavAranI aNI upara musalamAna rAjAnI sattA nirbhara hoya che, kurAnamAMthI avataraNa bolAtAM ja muslIma sainiko potAnA hRdayathI rAjAne anusaravA mATe tatpara thAya che. pitAnA adhikAranI sthiratA mATe rAjakIya DahApaNane phagAvI daI dharmanA kAnunane akSarazaH anusarI eNe kApharone barAbara pAMsarA karavA ja paDe. Ama musalamAna sattAnA maulika siddhAnta pramANe bInasuslImenI caDatI ane vikAsa are ! emanuM cAlu raheluM astitva paNa asaMgata hatuM. virodhIonuM jaDamULa UkhaDI jAya athavA te musalamAnonA hAthamAMthI rAjadaMDa cAlyo jAya tyAM sudhI rAjakartA kemanI sthiti DAmADoLa hatI. kurAnanA pharamAnenuM zabdazaH pAlana karanAra rAjAo ane temanI bInamuslIma prajAo vacce satata virodha raheto ja ane pariNAme vividha vastIvALuM ekeeka muslIma rAjya bhAMgIne bhukkA thaI gayuM che ane auraMgajhebanuM rAjya mUrkha mANasane paNa samajAya eTalI spaSTa rIte A vAtane dAkhala pUre che. auraMgajhebanI zarUAtanI dhamadhatA : auraMgajhebe bahu duSTa rIte hIMdu dharma upara hallo zarU karyo. potAnA rAjyakALanA pahelA varSamAM banArasanA eka mahaMtane ApelI sanaMdamAM eNe lakhyuM che ke mAre dharma navA maMdira baMdhAvavA devAnI manA kare che paNa jUnAne nAza karavAnI rajA nathI ApatA. e gujarAtane sUbo hate e vakhate 1644 mAM amadAvAdamAM tAjetaramAM baMdhAyelA ciMtAmaNinA jena devaLa AgaLa eka gAyano vadha karI te maMdirano nAza karyo ane enI jagyAe masajida baMdhAvI. e arasAmAM gujarAtamAM e sivAya bIjA keTalAye hiMdu maMdirono vinAza karAvyuM. moTA bhAge e maMdire navAM baMdhAyelAM hatAM. enA rAjyakALanI zarUAtanA samayanuM eka pharamAna sAcavI rAkhavAmAM AvyuM che. emAM kaTakathI madanApura sudhInA rIsAnA ekeeka zahera ane gAmaDAMnA sthAnika 80. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [prakaraNa 12 muM amaladArane dazabAra varasanA gALAmAM baMdhAyelAM badhAMye devaLe, mATInA nesaDA suddhAMye teDAvI nAMkhavAne ane eka paNuM jUnuM maMdira samarAvavA na devAno hukama karavAmAM AvyA che. auraMgajhebane hAthe thayele hiMdu maMdirane vinAza : rAjyakALanA 12 mA varSamAM eTale I. sa. 1669 nI 9 mI eprIlanA divase eNe kApharonuM dhArmika zikSaNa ane karmakAMDane aMta ANavA mATe temanI pAThazALAo ane maMdirane nAza karavAnuM eka sarvasAdhAraNuM pharamAna kADhayuM. somanAthanuM devaLa mahamada gajhanIe nAza karyuM tyAra pachI bhImadeve pharIthI baMdhAvyuM hatuM. e devaLane, banArasanA vizvanAthanA maMdirane ane jenI pAchaLa eka buMdelA rAjAe 33 lAkha rUpiyA kharcA hatA ane je e jamAnAnuM eka Azcarya gaNAtuM e mathurAnuM kezavarAyanuM maMdira ema samasta hiMdustAnanA hiMduonA dharmAbhimAnanA pratikarUpa bhavya ane pavitra maMdirane teDI nAMkhavA mATe auraMgajhebanA hAtha saLavaLavA lAgyA. pitAnA prAMtamAM maMdira toDavA mATe ApelA hukamanuM saMpUrNa rIte pAlana thayuM che evI bAdazAhane khAtarI na apAya tyAM sudhI prAMtanA sUbAe nIrAMte besI zatA nahi. khAsa karIne mathurAnuM pavitra dhAma harahaMmeza muslIma dharmAdhatAnuM bhoga banyuM che. hiMdustAnanA " juThA de mAM" sauthI vadhAre lekapriya ane lAkho kApharone jene viSe hArdika prema che evA kRSNanI e janmabhUmi hatuM. e zahera AgrA ane dilhInA rAjyamArga upara AveluM hatuM ane AgrAnA rAjamahAlamAMthI daSTigocara thatAM tenAM bhavya zikhare, kApharatAne vidhvaMsa karI IslAmane phelAvo karavA mATe e mogala bAdazAhonA manamAM saLavaLATa utpanna karatA. auraMgajhebanI vighAtakadaSTi AryAvartana beglehema upara kyAranIye paDI hatI. mathurAnA hiMduone mahAta karavA mATe abdunanabI nAmanA eka dharmAdhi phojadArane eNe nImyo hato. I. sa. 1666 nI 14 mI okTobare ene khabara maLI ke kezavarAyanAM maMdiramAM dArAzakoe bakSisa karelI paththaranI jALI che. mUrtipUjAnI mazkarI karavAnA eka duSTa udAharaNa tarIke ene kADhI nAMkhavAne auraMgajhebe hukama karyo. ramajhAnanA pavitra dhyAnadhAraNAthI utsAhIta thaI I. sa. 1670 nA jAnyuArI mAsamAM e maMdirano saMpUrNa nAza karI enuM nAma IslAmAbAda pADavAnuM eNe pharamAna kADhayuM. e ja vakhate ujjananI paNa AvI ja dazA karavAmAM AvI. mUrtipUjAne nAza karavA mATe paddhatisara bAjI goThavavAmAM AvI hatI. sAmrAjyanA ekeeka chalAmAM tathA zaheramAM dAkhalA tarIke dArU, bhAMga ane jugAra jevI badIone dUra karI IslAmanA kAyadAo paLAvavA dharmasaMrakSaka (muhatAsIba) nImavAmAM AvyA hatA. hiMduonAM maMdira ane pavitra sthAne nAza karavo e temanuM eka mukhya kAma hatuM ane e kAmamAM rokavAmAM AvelA amaladAronI saMkhyA evaDI moTI hatI ke temanA kAmane niyamIta calAvavA mATe emanA badhA upara eka uparI amaladAra ( dago) nImavAmAM Avyo hato. baMgALa ane orisA jevA sAmrAjyanA cheka pUrvanI sarahadanA bhAgamAM sthAnika amaladArA pitAnI sattA nIcenA pradezanA badhA maMdira ane mUtiono nAza karavA mATe mANase mokalatA e uparathI bAdazAhanA hukamenuM keTalI kaDaka rIte pAlana karavAmAM AvatuM te ApaNe joI zakIe chIe. I. sa. 1680 nA juna mAsamAM jayapuranA vaphAdAra rAjyanI rAjadhAnI aMbaranA devaLe toDI pADavAmAM AvyA hatA. uMmara ke jIvananA anubhave auraMgajhebanI mUrti khaMDananI lolupatAne jarA paNa narama pADI nahi. pitAnA rAjyanI zarUAtamAM somanAthanA devaLamAM baMdha karAvelI mUrtipUjA sthAnika zAsakanI zithilatAne lIdhe sajIvana te nathI thaI e viSe 80 varSanI uMmare paNa auraMgajhebane puchaparacha karatA ApaNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANa 12 muM ]. che. zivAjI caritra 67pa joIe chIe. vaLI "dakSiNanA amuka prakhyAta devAlayane nAsI javA mATe paga nathI" eTale vakhata kADhIne ene vinAza karavA viSe pitAnA eka senApati sAthe vAta karate ApaNe ene sAMbhaLIe chIe. bInamusalamAne upara jajhiyAre : IslAmI rAjyamAM rahevAnI chUTa mATe dareka bInamusalamAnane jajhiyA nAmane vere Apavo paDato. jajhiyAne artha badalAnA paisA eTale ke chUTa athavA paravAnAnI kiMmata evo thAya che. prathama e mahammada payagambare nAMkhelo. teNe pitAnA anuyAyIone pharamAveluM ke "jeo pAka dInane svIkAra na kare teo namratApUrvaka pitAne hAthe jajhiyA na bhare tyAMsudhI temanI sAthe laDAI karavI" (karAna929.). A AjJAmAM " namratApUrvaka pitAne hAthe' e zabdo che tene musalamAna ulemAoe e artha karyo che ke kara bharanArane hINapata lAge evI rIte A kara vasula karavo. auraMgajhebanA samayanA ulemAo tathA maulavIoe tene ema kahyuM ke musalamAna zariyatanI kitAbomAM evuM lakheluM che ke jajhiyA vasula karavAnI vAjabI rIta e che ke jhimmIe jAte AvIne kara bharavo joIe; te pitAnA mANasa mAraphata karanAM nANAM mokalAve te tene InakAra kara; jenA upara kara AkAravAmAM Avyo hoya teNe pagapALA kara bharavA AvavuM joIe ane ubhAM UbhAM ja nANAM ApavAM joIe; te vakhate ugharAtadAre beThelA ja rahevuM joIe ane jhimmInI upara potAnA hAtha mUkIne nANAM gaNI levA joIete vakhate te bole, "he jhimmI, tane maLelI chUTanI kiMmata Apa." strIo, cauda varSanI nIcenI uMmaranAM bALako tathA gulAma A karamAMthI bAtala hatAM. AMdhaLAM, apaMga tathA gADAM pAsethI je teo dhanavAna hoya te kara levAmAM Avato. sAdhuo paNa jo garIba hoya te temane karamAMthI bAtala rAkhavAmAM AvatA paNa jo teo koI dhanasaMpanna maThamAM rahetA hoya te maThanA mahanta pAsethI karanAM nANAM vasula karavAmAM AvatAM. karane AMkaDo mANasanI ekkasa AvakanA pramANamAM nakkI karavAmAM nahoto Avate paraMtu kara bharanArAnA meTA meTA traNa varga pADavAmAM AvyA hatA. jemanI milakata base dirahAma karatAM vadhAre na aMkAya temane "garIba" varganA gaNavAmAM AvatA. basethI dasa hajAra dirahAmanI vaccenI milakatavALA "madhyama" varganA gaNAtA ane dasa hajArathI uparanI milaktavALA "zrImaMta' gaNutA. nANAvaTI, kApaDiyA, jamInadAra, vepArI tathA vaidyahakIma e zrImaMta vargamAM gaNatA tyAre darajI, raMgAra, mocI vagere kArIgara vargane "garIba" vargamAM gaNavAmAM AvatA. e vargane te pitAnuM ane pitAnAM kuTuMbIjanuM bharaNapoSaNa karatAM koI vadhAre rahe to ja kara ApavAnuM rahetuM. taddana muphalIsa tathA bhikhArIe svAbhavika rIte ja karamAMthI bacI jatA. jajhiyAne dara traNa vargane karane AMkaDe anukrame 12, 14 ane 48 dirahAma eTale ke rUA. 3, rUA. 63 tathA rUA. 13 e pramANe karAvavAmAM Avyo hato eTale ke garIba upara karo baje temanI kAcI AvakanA 6 TakA jeTalo paDate, madhyama varga upara 6 thI 3 TakA jeTalo paDato ane zrImaMta varga upara te hajAre 2 thI paNa ocho Avato. eTale ke karabhAranA Adhunika siddhAntane AmAM cokhkho bhaMga thato. jajhiyAne sapATe kAmanA garIba varga upara sakhta lAgata. mANasa dITha ochAmAM ocho AMkaDe rUA. 3 no hato. sALamI sadInA Akhara bhAganI bajAra kiMmate gaNIe te eTalI rakamamAM nava maNa ghauMne ATa Ave (aIna. 1.63) eTale karano nIce AMkaDo gaNIe te paNa rAjya garIba mANasa pAsethI dara varSe tenA eka varSanA kherAkanI kiMmata jeTalI rakama dharmanI chUTanI kiMmata tarIke letuM. bIjuM, saghaLA sarakArI amaladAre karamAMthI mukta hatA, jo ke samAjamAM pitapotAnA vargamAM te e ke sauthI dhanika hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 muM hiMdustAnamAM, pahelAMnA musalamAna rAjyakartAonA rAjyamAM brAhmaNa sivAyanA sadhaLA hiMduo upara jajhiyA vero nAMkhavAmAM AvatuM. mahamada-bina-kAsIme siMdhamAM rAjadvArI DahApaNanI tathA raiyatane rIjhavavAnI dRSTie je nIti akhatyAra karI hatI te anusAra brAhmaNone mukta rAkhavAmAM AvyA hatA. phirojazAhe pitAnI vRddhAvasthAmAM e adhikAra pAcho kheMcI lIdho hato ane bIjA bInamusalamAnI mAphaka brAhmaNe upara paNa teNe A kara nAMkhyo hato. akabaranI DAhI rAjyanItimAM A kara rada karavAmAM Avyo hato ane pitAnI raiyatanA adhikAMza varga uparathI hINapatanI varavI chApa teNe bhUMsI nAMkhI hatI (1579). eka saikA pachI auraMgajhebe e nIti uthalAvI nAMkhI. pradezanA jajhiyAnI AkarI vasulAta hiMduonA virodhanuM damanaH I. sa. 1679 nI bIjI eprilanA roja zAhI pharamAnathI AkhI zahenazAhatamAM bIna-musalamAno upara jajhiyA vere pharI nAMkhavAmAM Avyo. zAhI tavArIkhakAranI noMdha pramANe tene hetu "IslAmano pracAra karavAno tathA adhama prathAne dAbI devAne " hato. A samAcAra bahAra paDatAM ja, dilhI tathA tenI AsapAsanA e seMkaDonI saMkhyAmAM jamA thayA ane jamanA nadIne kinAre mahelanA darzana mATenA jharUkhA AgaLa ubhA rahyA tathA vere pAcho kheMcI levA mATe kaLakaLATa karavA lAgyA. paraMtu temanA AjIjIpUrvakanA Akrandane bAdazAhe gaNakAryuM nahi. bIje zukravAre jyAre jAhera namAjha mATe bAdazAhanI savArI jummA masajidamAM javA nIkaLI tyAre killAnA daravAjAthI te masajida sudhIne AkhA raste hiMdu arajadAronAM ToLeToLAMthI bharAI gayo. dilhI zaheranA tathA chAvaNI bajAranA dukAnadAro tathA kArIgaro paNa potAno virodha jAhera karavA nIkaLI paDyA hatA ane A ToLAmAM bhaLyA hatA. cetavaNue ApyA chatAM keLuM vikherAyuM nahi. eka kalAka sudhI bAdazAhe rAha joI paNa phakaTa. chevaTe teNe ToLAM upara hAthI calAvavAne hukama choDyo. leka chuMdAI gayA ane rasto sApha thayo, paraMtu hiMduone virodha aneka divaso sudhI cAlu rahyo. Akhare bAdazAhanI daDhatAne vijaya thayo ane raiyate virodha karavAnuM choDI dIdhuM. A na vero DahApaNabharela nathI tathA sakaLa mAnavajAtinA eka ja pitA che ane e pitAnI najaramAM saghaLA sAcA dharmo sarakhA ja che evI rItanI auraMgajhebane vinaMtivALo tathA vinItatA ane dalIlathI bharele zivAjIne eka patra paNa niSphaLa gayA. jajhiyA vera nAMkhIne, auraMgajhebe dayAvRttinI temaja rAjadvArI DahApaNanI dRSTie raju thatI dalIlanI avagaNanA karI hatI. mugala sattA nIcenA dakhaNamAM, khAsa karIne bahANupuramAM vero kevaLa jabaradastIthI ja vasula karI zakAtA. paraMtu auraMgajheba aDaga ane kaDaka rahyo ane zaheranA keTavAlane pharamAvyuM ke vero na bharanArane sakhata sajA karavI. enI dhArI asara thaI ane mIra abadula karIma jevA kaDaka ugharAtadAre AkhA zaherano A verAne AMkaDo rU. 26,000) have tenA uparathI vadhArIne traNa mahinAnI aMdara phakta ardhA zaherane AMkaDe cAragaNuM karatAM vadhArI mUka (1682). kaI dIvAnane pitAnA hariphane bAdazAhanI maherabAnImAMthI utArI pADavo hoya te teNe eTalI phariyAda ja karavI rahI ke pelAe amuka hiMduone jajhiyA vero bharavAmAMthI mukti ApI hatI. bAdazAha pelA DhIlA mahesUlI amaladArane cekhuM saMbhaLAvI dete, "bIjI tamAma jAtanI mahesUlanI mAphI ApavAnI tamane chUTa che; paraMtu koI paNa mANasane jajhiyAmAMthI mukti Apazo te e adharma (bidAta) thaze ane jajhiyAvero ugharAvavAnI AkhI paddhati avyavasthita thaI jaze. adharmIo upara e vero nAMkhavAmAM mahAmuzIbate huM phatehamaMda thayo chuM." vaLI, A vere baLajabarIthI vasUla karavAmAM AvatuM. tenA DarathI dakhaNamAM hiMdu vepArIo rAjya choDIne cAlyA javA lAgyA ane tethI zAhI lazkaranI chAvaNImAM paNa anAjanI taMgI paDavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 OM ] che. zivAjI catri pharsTa mAMDI tyAre eTalA pradezamAMthI jajhiyA udharAvavAnuM mulatavI rAkhavAno tenA senApatie sUcanA karI te aura'gajheSe rada karI. peAtAnA sainikA bhale bhUkhe mare paNa tethI zuM adharmIo pAsethI jajhiyAverA udharAvavAnA kurAnanA pharamAnaneA bhaMga karI peAtAnA rUtu teNe jokhamamAM nAMkhave ? musalamAna udharAtadA| ane amInenuM eka dhADuM-sAmAnya rIte vidvattA ane zAstravAdIvane mATe paMkAyelA mANaseAnuM--karanI AkAraNI ane vasulAta mATe AkhA dezamAM patharAI gayuM. temanI saMkhyA eTalI meATI hatI ke dakhkhaNunA cAra prAntAmAM karavA mATe tathA A mANasa barAbara kAma kare che ke te jovA mATe jhiyAkhAtAne eka mukhya nirIkSaka sane 1687 mAM nImavAmAM AvyeA hateA. jajhiyAnI asara : A verAnI Avaka ghaNI meTI hatI. dAkhalA tarIke gujarAta prAntamAM vArSika pAMca lAkha rUpiyA upajatA. kula mahesUlanA 3 TakA jeTalI e rakama thaI. ahIM e vastu dhyAnamAM laI e ke gujarAtamAM musalamAna kAmanI vastI mATI hatI ane kula AvakamAM temane phALA hatA, jo ke jajhiyAmAM nahi; ane vaLI surata, bharUca tathA khabhAtanAM dhIkatAM baMdarAnI jakAtanI Avakane lIdhe prAntanI kula AvakanA AMkaDA moTA thatA, teA mATI bhUla karavAnA bhaya vinA ApaNe kahI zakIe ke hiMdu kAmane mATe te rAjyane bharavAnI kula rakamanA OM bhAga karatAM vadhAre moTA bhAga jhiyA verAnA ja hatA. IslAmanA svIkAra karavAthI A vadhArAnA karamAMthI mukti maLatI. "( jijhayA verA karI dAkhala karavAmAM sarakAranI cekhkhI nIti hiMduo upara dabANa lAvI musalamAnanI saMkhyA vadhAravAnI ja hatI. auraMgajhebanA samakAlIna manUcIe noMdhyuM che ke dhaNA hiMdue je kara bharavA azakta hatA teo dharAtadArAnAM apamAnamAMthI chUTakAro meLavavAne mATe musalamAna thaI gayA......A prakAranA karanA kheAjAthI hiMduene IslAma svIkAravAnI pharaja paDe tethI auraMgajhebane AnaMda thAya che" ( sTAriyA, 2. 234, 4, 117, ). muslImAnA lAbhamAM jakAtI bhedanIti: 1665nI 10mI eprIle eka khAsa kAya pasAra karI vecavA AvelA mAla upara musalamAno mATe mULa kiMmatanA 2 TakA ane hiMdu vepArIo mATe 5 TakA jakAta levAnuM TharAvyuM. 1667nI 9 mI mee musalamAna vepArIo mATe jakAta taddana dura karavAmAM AvI paraMtu hiMduo pAsethI teA jUnA dhAraNe ja levAnuM cAlu rAkhavAmAM AvyuM; khIjA sa dharmo karatAM eka dharmAMte madada karavAnI A rAjakIya anIti te hatI ja e uparAMta rAjyanI Avakane paNa sIdhI rIte khUba bhAre kheATa jatI ane hiMdu vepArIomAM peAtAnA mAla muslIma vahepArIonA mAla tarIke utAravAnA lAbha jAgyA hatA tethI rAjyane khamavI paDatI kheATa divase-divase vadhatI jatI hatI. AvI kaMI luccAI vepArIo na kare ene mATe sthAnika amaladArAne cetatA rAkhavA sArU kADhavAmAM AveluM khAsa kramAna ema batAvI Ape che ke auraMgajheba pazu upalA bhayathI ajANu nahAtA ane chatAM arthazAstranA niyamo tathA dRDha mutsaddIpaNAnA zikSaNanI avagaNunA karI eNe vepArane kevaLa dhArmAiMka matabhedanA pAyA upara nirbhaya rAkhyA. vaTalAI ne muslIma thayelAone bakSisa ApavAnI ane khInamuslIme jo muslIma thaI jAya teA temane sarakArI nAkarIe ApavAnI lAlaca ApavI e kAphA upara Arthika dabANu mUkavAnI rAjyanItinuM trIjuM sAdhana hatuM. samasta prajA pAsethI lIdhelA karaverAnI rakama rAjya karanAra laghumatinA dharmAMtA pracAra karavAne kharcAtI. paisA ApIne, mAnacAMda ApIne, sarakArI heAddAo ApIne, kArAvAseAmAMthI mukta karIne athavA tA takarArI milakatanA vArasA sAMpIne kAkAne rAjyadharmAM svIkAravAnI lAMca ApavAmAM AvatI. hiMduone sarakArI nAkarIe ApavAmAM AvatI niha. dhaNA jUnA kALathI mahesUlI khAtAmAM lakhI vAMcI zakatA madhyama varganA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 che. zivAjI caritra 1 prakaraNa 12 muM hiMduo nokarI karI AjIvikA meLavatA. auraMgajhebanA jamAnAmAM "musalamAna thAya te nokarI mATe e eka kahevata jevuM vAkaya thaI gayuM hatuM. 1671mAM e kAyado karavAmAM AvyuM ke rAjyanA mahesUlI amaladAre musalamAnaja hevA joIe ane badhA sUbAo tathA tAlukadArone pitAnA hiMdu zikAra (kArakuna) ane hisAbanIzane kADhI mUkI te jagyAoe musalamAnone nImavA hukama karyo. rAjAne te vakhatane itihAsakAra sAcI rIte jaNAve che ke "kalamane eka jhapATe" eNe pitAnI nekarImAMthI badhA hiMdu kArakunone kADhI mUkyA. (ema. e. para8). prAtika sUbAonA hiMdu pezakArone nokarImAMthI kADhI mUkyA pachI rAjya calAvavuM azakya lAgyuM chatAM keTalI jagAe jillAnA mahesUlI amaladAranI jagyAe muslIma amaladAronI nimaNuka karavAmAM AvI. pAchaLathI te bAdazAhane jarUriyAta AgaLa eTaluM badhuM namatuM ApavuM paDyuM ke mahesUlI khAtAmAM ane tIjorImAM aDadhA pezakAre hiMdu ane aDadhA musalamAna rAkhavA paDyA, hiMduone pitAnA dharmamAMthI calAvavAnA bIjA pralezane hatAM. bAdazAhanI AjJAthI keTalAka vaTalAI gayelA hiMduone hAthI upara besADI nizAna kaMkA sAthe saraghasanA AkAramAM zaheramAM pheravavAmAM AvatA. bIjAone ochAmAM ochA cAra AnA roja ApavAmAM AvatI. navA thayelA musalamAnomAMnA ghaNA kharAne vaTalAI gayA pachI eka mahInA sudhI roTI kharca ApavAmAM AvatuM ane pachI sarapAva ApI vidAya ApavAmAM AvatI. badhA prAtomAM A jAtano sAmAnya niyama hato. 1695nA mArcamAM rAjapUta sivAya badhA hiMduone pAlakhImAM besavAnI hAthI ke sAja sajelA gheDA upara savArI karavAnI ane hathiyAra dhAraNa karavAnI manAI karavAmAM AvI. hiMduonA meLAo baMdha karyA : varSanA amuka divase e samasta bhAratavarSamAM hiMduo potAnA dhArmika sthAnoe meLAo bharatA. puraSo, strIo ane bALako pavitra jaLAzayomAM nAhavA. mUrtionI pUjA karavA, dhArmika vidhio karavA, meTI saMkhyAmAM ekaThA thatA e kharuM paNa meLAomAM mukhya vasta to e hatI ke vepArIoe dukAnomAM mUkelI vastuonI kharIdI karavI. khAsa karIne gAmaDAMnI strIo mATe AkhA varSamAM bahAra nIkaLavAne ane jIvananA zramamAMthI mukta thavAne Aja eka prasaMga hato. ahIM teo potAnA dUranA sagAM vahAlAM ane jJAtilAne maLatAM ane AnaMda mAnatA nI peThe musalamAne paNa AvA meLAmAM AvatA. teo paNa AnaMda karatA, vepAra karatA ane baMdagI paNa karatAM, paraMtu hiMduo karatAM kaMIka ochA pramANamAM. vepArIono vepAra bahu dhamadhokAra cAlo. dareka prAMtamAM mogala sarakArane AvA prasaMgoe bhayabhADA tathA bIjA kara tarIke bhAre rakama maLatI. AvI jAtane eka meLo mALavAnA eka gAmaDA pAsenA taLAva upara I. sa. nA 14 mA zataka sudhI bharAte paNa phIrojhazA taghalakhe lohInI choLo uchaLAvI e baMdha karI dIdho. auraMgajhebe paNa e rAjyanItine anusarI 1668mAM pitAne AkhA rAjyamAM AvA meLAo baMdha karyA hiMdanA hoLI ane divALInA tahevAro bajAra bahAra ane te amuka sImAmAM rahIne ja ujavavA devAmAM AvatA. 6. bA. auraMgajhebane zivAjI mahArAjane patra. jajhiyAre e hiMduone apamAna karanAra kara che, hiMdutvane haNavA mATe eka dharmAdha sattAdhArInuM zastra che ane e dharmAdha auraMgajhebano hiMduone paDakAra hato ema zivAjI mahArAja mAnatA hatA. hiMduone AvI rItano chala joI mahArAjane bhAre dukha thayuM. hiMduo uparane A julama joI mahArAjane bhAre kheda thayo ane emaNe mugala zahenazAha AlamagIrane A karenA saMbaMdhamAM eka patra lakhavAno vicAra karyo. I. sa. 1979nI AkharamAM zivAjI mahArAje jajhiyAverAne virodha karate patra bAdazAha auraMgajhebane lakhI mokalyo hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 su] * zahenazAha AlamagIra, lI. ApanA daDhanizcayI ane sadAne zubhecchaka zivAjI rAjA paramezvaranI kRpA mATe tathA zahenazAhanI mahera najara mATe prabhunA guNagAna gAI tenA pADa mAne che ane zahenazAha AlamagIrane caraNe AdarapUrvaka sAdara karavAnI rajA le che ke ApanI pAsethI rajA lIdhA sivAya A sevakane cAlyA AvavuM paDayu hatuM e eka kamanasIba banAva hatA evuM sevaka mAne che ane namratAthI jaNAve che ke Apane A sevaka badhI zakaya ane samucita sevA khajAvavA taiyAra raheze. che. zivAjI caritra . 39 mArI sAthe Apane je yuddho karavAM paDyAM che ane je laDAI e Apane laDavI paDI che temAM bAdazAhI dravyabhaMDAra khAlI thaI gayA che tethI bAdazAMzI jaruriyAta pUrI pADavA mATe je nANAM joIe te hiMduo upara jajhiyAverA nAMkhIne eTale hiMduone nIceAvIne bhegA karavAnA hukamA Ape kADhayA che evI khabara mane hamaNAM maLI che. A saMbaMdhamAM thoDI khInA huM zahenazAha samakSa rajU karavAnI rajA lau" chuM. zahenazAha AlamagIrane rAzana thAya ke mugalava'zanA e nAmIcA khAdazAha mahAna akabare para varasa sudhI rAjya karyuM hatuM. peAtAnA amala daramiyAna A bhalA bAdazAhe khrIstI, yAhUdI, musalamAna, dAdupathI, AkAzapUjaka, jaDavAdI, khAlaNu, jainA vagere pratye niSpakSapAta ane prazaMsApAtra rAjanIti akhatyAra karI hatI. Ama karavAmAM e dilaseAja ane dariyAva dilanA AdazAhanA hetu tamAma raiyatane rakSaNa ApavAnA hatA. AvI udAra rAjanItine lIdheja e jagadgurUnA prakhyAta nAmathI pUjAya che ane sau kAI tenA guNagAna gAI rahyA che. dharmasahiSNutAnI nIti ane sadguNune lIdheja akabara bAdazAhe A dezanI prajAnA haiyAmAM sthAna meLavyuM che. Aje pazu te prajAnA hRdayamAM jIvatA che. tyAra pachI zahenazAha jahAMgIre A pRthvI ane tenA vAsIone 22 varasa sudhI peAtAnI zItaLa chAyA nIce rAkhyA hatA. A bAdazAhe premathI peAtAnA snehIonA dila jItI lIdhAM hatAM ane peAtAnA yazasvI AcaraNAthI dhArI bAjI peza pahoMcADI hatI. pachI zahenazAha zAhajahAnanA amalane sUrya, satata 32 varasa sudhI tapyA ane eNe enA suMdara amalathI AkhI Alamane ajavALI mUkI. zahenazAha zAhajahAne peAtAnA AcaraNAthI svanuM sukha meLavI lIdhuM ane sva eTale te potAnA AcaraNAne lIdhe jInamAM duniyA uparanI bhAInA badalAmAM maLeluM zubha nAma ane ujavaLa pratiSThA eja che te? kahyuM che keH-- 'jemANusa ujjvaLakIrti ane zubhanAma peAtAnA AcaraNAthI jIvanamAM sapAdana karI zake che te traNa kALa sudhI pahoMce evI amulya dolata meLave che, kAraNake manuSyanA zubha AcaraNeA tenA mRtyu pachI tenA zubha nAmanuM smaraNa karAve che ane e rIte ene cirakALa jIvatA rAkhe che.' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ' AvI lAkapriya ane udAra rAjanItinuM maMgaLa pariNAma tA e AvyuM ke jyAre jyAre zahenazAha akabare vijaya ane yazanI IcchA karI tyAre tyAre vijaya ane yaza emanA kadamAmAM AvIne khaDAM thayAM. emanI kArakirdImAM aneka rAjyA ane killA hastagata karyAM ane emaNe mugalAInI AlezAna ImArata khaDI karI. mugala vaMzanA e yazasvI bAdazAheAnI rAjanItine Aje zahenazAha AlamagIra nathI anusaratA, peAtAnA vaDavAone pagale e nathI cAlatA chatAM e mugala zahenazAha hajIe sArvabhAma sattA bhogave che eTalA uparathI paNa e yazasvI zahenazAheAnA vaibhava ane sattAnA khyAla AvI rahe che. e zakitavALA zahenazAhAmAM paNu jajhiyAve| nAMkhavAnI tAkAta hatI paNu temaNe www.umaragyanbhandar.com Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 12 muM pitAnA hRdayamAM dhamadhapaNAne sthAna nahotuM ApyuM. emaNe to khudAe sarjelA, mAlIke pedA karelA nAnA moTAM badhAMne sarakhA gayAM. emaNe te judA judA dharmo ane judI judI mAnyatAo, e prabhunI svAbhAvika lIlA che ema mAnI lIdhuM hatuM. Aje e bAdazAhanI mamatA ane dayAvRtti, temanI sahiSNutA ane temanI upakAravRtti, e badhAM temanA smAraka tarIke jamAnAnA itihAsanA pAnAo upara suvarNAkSare camakI rahyA che. upara jaNAvelA traNa mahAna bAdazAhanA pavitra hedo mATe nAnA moTA samasta mAnavajAtanA dilamAM prArthanA ane prazaMsAnA kuAra phUTI rahyA che. abhyadaya e mANasanI zubha vAMchanAnuM pariNAma che eTale ja A zahenazAhanI kArakIrdi daramiyAna prabhunA badhA bALakane zAnti ane salAmatInA pAraNAmAM sukhe mIThI nidrA maLavAnuM saddabhAgya sAMpaDatAM e bAdazAhano yazavaibhava vadhyo ane temanuM zubha nAma vizvamAM vyApI rahyuM, paNa zahenazAha ! ApanA rAjyamAM keTalAe killAo ane prAMta ApanA hAthamAMthI jatA rahyA che. bAkInA pradezanI paNa eja dazA nirmAI che kAraNa ke tamArA e deze jItI levAnA mArA prayAsamAM huM jarAe zithila banavAne nathI. ApanA dareka gAmanI upaja ghaTI gaI che. eka lAkhanI jagAe Aje te mAMDa mAMDa eka hajAra vasula karI zakAya che. jyAM eka hajAra levAnA hoya che tyAM bahu ja muzkelIthI dasa meLavI zakAya che. garibAI ane lAcArIe jyAre zahenazAha ane zAhajAdAonA mahelamAM vAsa karyo che tyAre amaladAre, adhikArIo ane amIronI zI dazA haze tene khyAla AvI zake che. ApanuM rAjya e arAjakatA ane aMdhAdhudhIno namana banI rahyuM che, jemAM zahenazAhI sipAhIo uzkerAIne lUMTa calAvI rahyA che, rAjyanA vepArIo pAra pADI rahyA che ane hiMduo julamanI cakkImAM palAI rahyA che. rAjyamAM asaMkhya mANasa Akhe divasa kALI majUrI karyA pachI rAtre peTa pUratuM khAvAnuM na pAmavAthI nirAzAmAM bhIMta sAthe mAthAM pachADI rahyAM che ane divase tamAcA mArI mAM lAla rAkhI pharyA kare che. zahenazAha AlamagIra! tamArA rAjyanI A hAlatamAM hiMduo upara jajhiyAne kara lAdavAnuM Apane kema sujhI zake che ? A kahyathI ApanI apakIrti cAre dizAmAM vIjaLIvege prasarI jaze ane tavArIkhamAM lakhAI jaze ke hiMdustAnane AlamagIra bAdazAha brAhmaNa ane jaina sAdhuo pAsethI, saMnyAsI ane vairAgIo pAsethI, kaMgALa ane bhIkhArIo pAsethI, are bhUkhe maratA sudhAturo pAsethI, dukALapIDito ane behAla prajAjano pAsethI jajhiyA vere ugharAve che ! tavArIkhanI kALI kaTAromAM kALA akSaroe kotarAI jaze ke zahenazAha AlamagIra bhUkhyA tarasyA mANasanA meMmAMthI anAjano koLiyo jhuMTAvI levAmAM pitAnuM zaurya batAvI rahyo che ! auraMgajheba! tArA A kRtyathI taimurakuLanA nAma ane kIrtine jhAMkhapa lAgaze, kALA DAgha lAgaze. zahenazAha salAmata! Apa je kurAnamAM mAnatA he, Apane je payagambaranA vacanamAM vizvAsa heya te temAM lakhyuM che ke khudA khula-AlamIna che ane nahi ke rakhula-musalamIna. khudAne sarva mANasone khudA che nahi ke ekalA musalamAnone ane musalamAna tathA hiMdu e banne zuM che ? e banne judA judA zabdo ja che. kharuM jotAM khudA nAmanA citArAe tenI A duniyAnI chabIne, judA judA raMgenI meLavaNIthI pitAnI AbAda tasvIra banAvavA yojelA e judA judA raMge che. masajida hoya to e tenA nAmanI ja baMdagI thAya che ane maMdira hoya to paNa tenA nAma smaraNArthe vAjIMtra vAgI rahe che, eTale ke koI eka dharma athavA mAnyatA mATe aMdha pakSapAta batAvo e khudAnA pAka pharamAnano bhaMga karavA samAna che. khudAnI e chabI upara navI rekhAo AMkavI ke navA raMge pUravA e khudAnI bhUla kADhavA barAbara che. nyAyanI dRSTie jotAM paNa jajhiyAre e bhAre anyAya che. * * * * * * * kAne kacaDavAmAMja IslAmanI rakSA thaze ema Apa mAnatA he ane hiMduo upara julama gujAravAmAMja je IslAmanI rakSA rahelI che ema Apa mAnatA he te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM] che. zivAjI caritra huM Apane jaNAvIza ke Ape jajhiyA sauthI pahelAM te hiMduonA ziromaNi rANuM rAjasiMha pAsethI vasula karavo joIe ane te pachI mArI pAsethI. huM te ApanI sevAmAM ja chuM eTale mArI pAsethI te ugharAvavAnuM kAma Apane mATe jarAye muzkela nathI. zahenazAha AlamagIra ! Apa sAceja mAnaje ke kIDIma keDIne paga taLe khuMdavAmAM zaurya ke bahAdurI nathI. zahenazAha ! ApanA amaladAronI vicitra vaphAdArI joI huM te Azcaryacakita thayela che. ApanA amaladAre Apane sAcI vastusthitithI vAkepha ja karatA nathI. rAjyamAM comera saLagI rahelI Agane ApanA amaladAro ghAsathI DhAMkavAno prayatna karI rahyA che." 7. pharI pAchA bijApura tarapha jAlanApuranI lUMTane mAla laI jatAM mugalo sAthe saMgamanerane saMmAma patAvI mahArAja pitAnA lazkara sAthe vizrAmagaDhamAM vizrAma levA rokAyA hatA tyAM sIdI masAudane madada mATe patra Avyo. eNe madada mATe bhAre kAlAvAlA karyA ane bahu AgrahanI vinaMti gujArI hatI. masAudanI vinaMtinI mahArAjanA mana upara asara thaI ane emaNe tarataja pitAnuM lazkara sara nebata habIrarAva mAhitenI saradArI nIce bijApura tarapha ravAnA karyuM hatuM. bijApuranI madade zivAjI mahArAje marAThA lazkara ravAnA karyAnI khabara mugalene maLI hatI eTale tene aTakAvavA mATe saradAra raNamastakhAnane mugaloe 8000 savAra ApIne mokalyo. eNe rastAmAM ja hebArAva upara hallo kayI. hebIrarAva kaMI mugalathI jAya evo na hato. eNe raNumastakhAna sAthe laDAI karI. bane cheda upara caDyA. Akhare marAThAone mAre sakhata ane asahya thaI paDavAthI mugala lazkara avyavasthita thaI gayuM ane nAsavA lAgyuM. mugala lazkarano parAjaya karI habIrarAva dilerakhAnanI chAvaNI tarapha gayo. vAraMvAra chAvaNI upara chApA mArIne e mugala lazkarane thakavavA lAgyA. mugala lazkaranI rasada marAThAoe aTakAvI. dANA, ghAsa, baLataNa vagere rojanI jarUriyAta marAThAo aTakAvavA lAgyA eTale dilerakhAnanI chAvaNImAM hAhAkAra thaI gayo. gheDA, baLada ane yuddhamAM upayogI bIjA janAvara ghAsa cArA vagara maravA lAgyAM. AvI durdazA huM bIrarAve dilerakhAnanA lazkaranI karI nAMkhI, tyAre e chAvaNI uThAvIne auraMgAbAda pAcho gayo. haMbIrarAva paNa tenI pUche paDyo hato. mugala lazkara auraMgAbAda pahoMcyuM tyAM sudhI habIrarAve enI pUTha pakaDI hatI. bhImA nadI najIka mugala lazkara sAthe dilerakhAna Avyo eTale huM bIrarAve enA upara dhasAro karyo. marAThAoe katala zarU karI. keTalAka paThANa ddhAo raNamAM paDyAM. Akhare nAsatA bhAgatA mugale auraMgAbAda jaI pahoMcyA. dilerakhAna pAchA haThayo hato. pitAnA ghaNA sipAhIo eNe kheyA hatA chatAM e narama paDyo na hate. laDAInI mosama AvatAM ja eNe pitAnuM lazkara taiyAra karyuM ane bijApura sarakArane mulaka lUMTavAnuM kAma hAtha dharyuM. A caDAIomAM eNe bahu atyAcAra karyA. mugalanA julama, trAsa ane atyAcAromAMthI bacavA mATe ghaNI hiMdu ane musalamAna strIoe AtmahatyA karI. keTaleka ThekANe te gAmanA gAma bALIne eNe ujjaDa kya. A gAmamAMthI ghaNuM hiMduone giraphatAra karIne emane gulAma banAvyA. athaNuM zahera eNe lUTayuM ane bALI bhasma karyuM. athaNImAMthI paNa ghaNA hiMduone eNe keda karyA ane te badhAne eNe gulAma banAvyA. zaMbhAjI A vakhate enI sAthe hato. tene dileranA ATalI hada sudhInA atyAcAra na gamyA. tyAMthI AgaLa vadhIne dilera karNATakamAM peThe ane tyAM lUMTa 81 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra . zivAjI catri [ prakaraNa 12 ma zarU karI. mugalAe peAtAnA lazkaranA e bhAga karI e dizAe mAkalyA ane marAThAnA mulakamAM tAkAna zarU karyAM. janArdanapatane khabara maLatAMja e marAThA lazkara laIne nIkaLyA ane eNe tathA hubIrarAve maLIne marAThA lazkaranI eka TALAnI sAthe laDAI karI tene parAjaya karyo. pachIthI emaNe khIjI TukaDIne paNa harAvI. 8. mahArAje bijApuranI bagaDI bAjI sudhArI. bijApurane AkrutamAMthI ugAravA mATe mahArAje tanateADa mahenata karI hatI. mahArAjanI madada hatI tethIja Akhare 1680nI sAlamAM AdilazAhI ane mugalA vacce salAha thaI. bhinnapuranI emAM jItaja hatI. bijApuranA saradArAe ane AdilazAhI prajAe A vijayanA utsave karyAM. zivAjI mahArAjane AdilazAhI darabAra taraphathI AbhAradarzaka patra lakhAyA hatA. e patranA sAra nIce mujaba che H-- 'amArI paDatI vakhate Apa amArI paDakhe rahyA te upakAra amArAthI na bhUlAya. ameA amArA zatru mugalAnA kALajaDabAmAMthI mukta thayA e pratApa badhA ApanAja che evuM ame amArA kharA aMtaHkaraNathI mAnIe chIe. je vakhate amane madadanI kharekharI jarUra hatI te vakhate tame amane khaLa ApyuM ane madada karI e ApanI udAratAne mATe AdilazAhI Apane AbhAra mAne che. A rAjyanA nAmIcA vaphAdAra saradAra siMhAjInA Apa putra che ane ApanA pitAe je saltanatanI Ijjata vadhArI hatI te saltanatane Ape paDatI bacAvI AdilazAhInAM mana jItI lIdhAM che. ApanA svavAsI pitAe A saltanatanI bhAre sevA karI che. emaNe rAjyanI sattA vadhAravA khehada zrama lIdhA hatA. Ape gaI gujarI bhUlIne tenA vicAra karyAM ethI te! Apa pitAnA RNamAMthI pazu dhaNuM darajje mukta thayA che. ApanI sAthe amAre je khiyAmArM hatuM te have maTI gayuM che. ApanI sAthenA virAdhane lIdhe A saltanate ApanA pitA upara bhAre trAsa gujAryAM hatA chatAM e apakAra bhUlI jaI Ape saltanata upara bhAre upakAra karyAM e ApanI khAnadAnI ane huMyanI vizALatA upara ame ApharIna chIe. Apa A saltanatanA rakSaka che. ApanA upakAra ameA kadApi bhUlIzuM nahi. ' AvI matalabanA patra lakhI bijApura sarakAre peAtAnA vakIla sAthe te zivAjI mahArAja tarapha ravAnA karyAM. A patra sAthe sulatAne mahArAjane kImatI peAzAka, jhaverAta, hAthI, ghoDA vagerenuM najarANuM mekalyuM hatuM. A AbhAradarzIkA patranA javAbamAM mahArAje jaNAvyuM ke ' meM ApanI bAdazAhInA dhaNA prAntA kabaje karavA chatAM, mArA tIsvarUpa pitAjI mArA kA"mAM sahAyabhuta nahi haiAvAnI ApanI khAtarI thayA pachI temane arpaNu karelI jAgIra adyApiparyaMta Ape kAyama rAkhIne, temanuM ane temanA putranuM sanmAna karyuM che tethI amArA kuTuMba upara ApanA mATeA upakAra thayA che. Aja pata ApanAja AzrayathI mArI unnati thaI che. mArI saMpatti ane lazkara ApanA upayAgamAM Avaze tA mArA jIvanane dhanya mAnIza. ApanI sarakAranuM lazkarIbaLa vizeSa hAvAthI Apane vijaya prApta thayA che. meM teA banatI madada karI che. bhaviSyamAM saMkaTa samaye sahAyatAnI jarura jaNAtAM avazya lakhazo, manamAM judAI rAkhazo niha.' AdilazAhI saradArAnI IcchA zivAjI mahArAjane peAtAne tyAM khelAvI emaNe aNI vakhate je madada karI che te mATe emane mAna ApavAnI hatI tethI zivAjI mahArAjane bijApura khelAvavA emaNe sulatAna sikadarazAhane vina Mti karI. zivAjI mahArAje sUcavelI kSaratAnI bAdazAhI sanada hajI emane ApavAmAM AvI na hatI eTale sulatAne A sanada mATe tathA khIjA kAmeAne mATe bijApura padhAravA mahArAjane AgrahanuM AmaMtraNa mANyuM. mahArAje sulatAnanuM AmaMtraNa svIkAryuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 nuM ] che. zivAjI caritra 43 ane nakkI karele divase khinnapura gayA. potAnA lAvalazkara sAthe zivAjI mahArAja pUra damAma ane bhapakAmAM bijApura gayA. AdilazAhI sarakAre emane saltanatanA rakSaka gaNIne bahu bhAre mAna ApyuM, AdilazAhIne pAyAmAMthI halAvanAra, AdilazAhInI sattA tADanAra, AdilazAhIne mada utAranAra zivAjI mahArAja hatA e A vakhate prajA bhUlI gaI hatI. peAtAnA vahAlA zaheranuM ane saMtanatanuM jeNe rakSaNa karyuM te pratApI puruSa zivAjI mahArAja hatA e dhyAnamAM rAkhIne emane aMtaranA vahAlathI prajAe vadhAvyA hatA. saltanatanA saradArA, amaladArA ane javAbadAra puruSoe A mAnItA mahemAnane bhAre mAna ApyuM hatuM. sulatAna sikadare paNa zivAjImahArAjane mAna ApyuM ane emaNe AlizAhI upara karelA upakArathI AkhI AdilazAhI prazna emanA upakAra nIce dabAyelI che e jAhera karyuM. tyAra pachI nIcenI zaratAvALI sanada sulatAne zrI. zivAjI mahArAjane enAyata karI. zarata!--1. kApala ane khelavADInI AsapAsanA mulaka zivAjI mahArAjane svAdhIna karavAmAM Ave che. 2. drAviDa dezamAM je mulaka zivAjI mahArAje kabaje karyAM che te upara AdilazAhI kAIpaNu prakAranA haka mAgaze nahi. 3. sva. siMhAjI rAjAne ApelI jAgIrane nukasAna kare evA prAMta upara AdilazAhI koIpaNa prakAranI sattA rAkhaze nahi. 4. jyAre jyAre prasaMga AvI paDe ane jarura jAya tyAre tyAre bannee eka bIjAne madada karavI. mahArAje sulatAnanI mahemAnI svIkArI bijApurI darakhAra ane bijApuranI prajAne khuza karI. 9. zivAjI mahArAjanA svaga vAsa. AvI rIte zivAjI mahArAjane cAre tarapha jayajayakAra thayA. I. sa. 1680 nA mArca mAsanA pahelA pakhavADiyAmAM mahArAje potAnA nAnA putra rAjArAmanuM lagna bahu dhAmadhumathI rAyagaDha mukAme pratAparAva gujjaranI dikarI joDe karyuM. A ati AnaMdanA prasaMga pachI theADA ja divasamAM mahArAja mAMdA paDyA. zivAjI mahArAjane lAgyuM ke navA rAjyanI tijorI pUrepurI tara rAkhavI joi e. karNATaka vagere mulakAmAMthI mahArAja puSkaLa dhana lAvyA hatA paNa dhIme dhIme mahArAjane vicAra mahArASTramAMthI musalamAnI sattAnA kAMTA narama karI hiMdusthAnamAM mahArASTra bahAra paNa hiMdutva rakSaNa mATe cita aMdeAkhasta karavAnA hatA. peAtAnI sattA vadhAryA sivAya e kAma bane evuM nahatuM. rAjasattAthI ja A kAma zakya hatuM eTale A kAma mATe aDhaLaka dhananI jarura hatI. dhanabhaMDAra khareAbara bharyAM pachI hiMduonAM dukhA dUra karavA mATe, hiMdutva upara thatA atyAcArA ane AkramaNA aTakAvavA mATe ane prajAne sukhI karavA mATe sthApana karelA hiMdavI svarAjyanI maryAdA vadhAravA mahArAjanA vicAra hatA. A kAmane mATe joItAM nAAM zI rIte meLavavAM enA mahArAja vicAra karI rahyA hatA eTalAmAM ja khabara AvI ke dilhIthI bhAre khajAne lazkarI TukaDI sAthe auraMgAbAda mATe nIkaLI cUkayA che ane te majala daDamajala kUca karatA auraMgAbAda tarapha AvI rahyo che. mahArAje e khajAtA kabaje karavAne vicAra karyAM. mahArAje potAnA lazkaramAMthI ghoDesavArenI cuTaNI karI ane suMdaramAM suMdara kasAyelA yeddAonI eka TukaDI taiyAra karI. dilhIthI AvatA mugala khajAnAnI khakharA chUpI rIte meLavavAnI mahArAje badhI tajavIja karI hatI. jhINAmAM jhINI khAtamI meLavIne mahArAje e khajAne kabaje karavA potAnI cunaMdI TukaDI sAthe kUca karI. khAne lAvanAra mugala lazkara besAvadha hatuM. anukULa jagyA joIne mahArAje khajAnA upara chApA mAryo. mugala lazkara khebAkaLuM banI gayuM. khajAnAnA rakSakA A aNudhAryo vAMcAnaka chApAthI mujhavaNumAM paDyA. mahArAje khAne ane levA sainikAne hukama karI dIdhA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra [ prakaraNa 13 muM mugala lazkara ane khajAnAnA rakSako marAThA lazkara sAthe bahu hiMmatathI laDyA. baMne vacce laDAI thaI mahArAje pote A laDAImAM bahu AgaLa paDato bhAga lIdho hato. Akhare mugale hAryA ane khajAnAno kabajo marAThAoe lIdhe. A khajAno tarata ja banatI tvarAe, vagara vilaMbe, pUra jhaDape rAyagaDha laI javAnI jarUra hatI. mahArAja laDAImAM thAkelA hatA chatAM paNa e dhArelI jhaDape khajAne rAyagaDha laI gayA. A mahenata mahArAjane gajA uparAMta thaI paDI. emanI chAtImAM dukhAvo zarU thaze ane jIrNa javara paNa cAlu thayo. chAtImAMthI lehI paDavAnuM zarU thayuM. A vakhatanI mahArAjanI mAMdagIthI sagAMvahAlAM, snehI saradAro, nokara cAkara vagere badhAnAM meMnAM pANI sukAI gayAM. darekanA manamAM mahArAjanI A mAMdagInuM rUpa gaMbhIra lAgyuM. auSadha, upacAra, vaida, hakIma, japa, tapa, kaMI bAkI na rAkhyuM paNuM mahArAjanI mAMdagI vadhavA ja lAgI. mahArAjane paNa lAgyuM ke emane aMta samaya samIpa Avato jAya che. emaNe potAnA vizvAsu mANasene maLavA mATe bolAvyA. mahArAjanI mAMdagInI khabara sAMbhaLI mahArAjanA khAsa mANaso emanI pAse AvIne hAjara thayA hatA. mahArAjane lAgyuM ke potAnA mANasane bolAvIne temane Akharane saMdezo Apa have khAsa jarUranuM che. pezvA moropaMta piMgaLe, bAlAjI Avacha ciTaNI, rAvajI somanAtha, sUryAjI mAlusare, prahAdapaMta nyAyAdhIza, mahAdajI nAyaka, bAikadama, rAmacaMdrapaMta amAtya vagere mahArAjanA mAnItA ane khAsa vizvAsanA javAbadAra purone mahArAje pitAnI pAse bolAvyA ane kahyuM "A mAMdagImAMthI have huM bacIza evuM mane lAgatuM nathI. mAro aMta najadIka Avate mane dekhAya che. mArA dezanI ane vahAlA dharmanI vadhu sevA mArA takadIramAM nahi hoya ema ja huM mAnuM chuM. A mAMdagImAMthI huM uThIza evI ja keIe AzA bAMdhI hoya to te khoTI che. have evI AzA bAMdhavI e jANuM joIne nirAzAne notaravA jevuM che. prabhune have AlekamAM mArI jarUra nathI. mAre hAthe jagadIze karAvavA dhAreluM kAma pUruM thaI gayuM haze eTale mane ghaDIvAra paNa AlekamAM rAkhaze nahi. Aje huM tamArI AgaLa mArA AkharanA vicAro ThAlavavA IcchuM chuM. huM have tamAro badhAne thoDA divasane mahemAna chuM. A rAjyanA tame badhA che. rAjya prajAnuM che ane rAjakartA prajAne sevaka che. rAjakartA jyAre prajAne sevaka maTIne mAlIkano phAke magajamAM dharAvavA lAge che tyAre e dhIme dhIme patita thavA lAge che evI mArI mAnyatA che. prajA lAyaka rAjAne mAlIka gaNe e prajAnuM saujanya che paNa lAyaka rAjAe pitAne te prajAnA sevaka samajavo. je prajA upara putravata prema rAkhe che ane prajAnA jAnamAlanA rakSaNanI purepurI javAbadArI potAne mAthe rAkhe che te ja rAjA rAjA kahevaDAvavA lAyaka che ema huM mAnuM chuM ane A mAnyatA najara sAme rAkhIne ja huM varco . hiMdavI svarAjya sthApavAnuM mAna mane ApavAmAM Ave che paNa huM kaI divasa bhUlyA nathI ke hiMdutvanA rakSaNa mATe prajA upara thatA atyAcAre mATe masalamAna sattAnA jorathI hiMdu prajA upara julama gujAre che te dUra karavA musalamAna sattA teDavA mATe hiMdavI svarAjya sthApavAnA vicAramAM jemaNe mane makkama karyo ane e yojanA phaLIbhUta karavAnA kAmamAM mArA bacapaNanA sAthIo, snehIo, dosto, mitro, geThiyAo vageree potAnA vahAlA prANu pAtharyA che, jemaNe hiMdutva rakSaNa mATe potAnuM sarvasva hoDamAM mUkyuM hatuM ane je kuTuMbe A muktinI haDatamAM phanA thaI gayA e sarve A svarAjyanI ImAratane majabUtI ApanArI pAyAmAMnI zIlAo che. A rAjyanI tame badhAoe hiMdutva rakSaNanI uttama bhAvanAthI je sevAo bajAvI che ane keTalAka bhAIoe bhAre dukha veThIne ane aDacaNe khamIne svarAjya mATe tapazcaryA karI tenuM A pariNAma che, tenuM ja A phaLa che. snehIo, saradAra, sevaka, amaladAro, sainiko ane yoddhAonA sahakArathI A moTuM rAjya mUkIne huM jAuM chuM. mArA vakhatamAM je niSThAthI A rAjyanI tame sevA karI teja tamArI niSThA mAro pachI paNa A rAjyanA hitamAM tenI majabUtImAM kAyama rAkhajo. yuvarAja zaMbhAjI nAlAyaka nIvaDaze tenuM mane bahu dukha thAya che. rAjyamAM meM karma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM] che. zivAjI caritra nimakahalAla, vaphAdAra, hiMmatabAja, kAryadakSa, zUravIra, kunehabAja ane hiMdutva mATe vakhata A prANa ApavA taiyAra thAya evA bhAvanAvALA puruSa bhegA karyA che. mArA rAjyanA AvA hIrAo, mArA darabAranA ratna, svarAjyanA zaNagAra ane hiMdutvanA rakSaka puranA kAmanI kadara huM karI zako, huM emane me jALavI zakyo paNa mArI pachI A rAjyamAM emanuM mAna ane me sacavAze ke nahi tenI mane zaMkA che. mArI pachI tamAre mAthe ke rAjA sthapAze tenI kalpanAthI mane kheda thAya che. prajAne droha kare te rAjya hovA chatAM rAjA nathI, prajAnuM putravata pAlana na kare te gAdI hovA chatAM rAjA nathI, pitAnI prajA tarapha kudaSTi kare e sattA hovA chatAM rAjA nathI, je prajAne dukhe dukhI thatuM nathI te rAjA hovA chatAM rAjA nathI. zaMbhAjI cAritrahIna che, uddhata che eTale rAjyanA mutsadIone ane jokhamadAra amaladArone ene hAthe bahu veThavuM paDaze, ema mane lAge che. chevaTanI sUcanA tamane badhAne e che ke rAjA tarapha na jotAM svarAjyanI Ijata tarapha jeje. duzamana TAMpIne beThe che te tarapha najara rAkhajo. mAthe paDe te dukhe hiMdutvanI khAtara, prajAnI khAtara sahana karaje. tame A rAjyane TakAvI rAkhaje. A rAjyane paDavA detA nahi. mAMhomAMhe kajiyA karatA nahi. eka bIjAnI IrSA karatA nahi. tejodveSathI tamAruM baLa tame tamAre hAthe teDatA nahi. rAjyanA mahemAMhenA pakSathI moTI saltanata jamInadosta thaI gaI che e vAta bhUlatA nahi. mArI prajAne dukhI karatA nahi. emaNe ghaNAM dukha veDyAM che. mArI khAtara tame mArI prajAnI paDakhe niraMtara raheje. mArA rAjyamAM gAya, strIo, dharma, dhArmikagrA ane dhArmika sthaLanuM rakSaNa pUrepuruM thavuM joIe. hiMdu dharmanA, hiMdu devAlayanA, hiMdu dharma pustakanA apamAna karanAra, pavitra maMdira ane mutiene teDanAra, hiMdu strIone pakaDI jorajulamathI ghasaDI jaI temanA upara atyAcAra karanAra, temane vaTalAvanAra, temane gulAma banAvanAra hiMdutvanA duzmanane nAza karavA mATe tevAone athavA tevI sattAne jaDamULathI ukheDI nAMkhavA mATe hiMduoe taiyAra rahevuM joIe paNa tema karatAM keI dharmanuM, kaI dhArmika saMsthAnuM, kaI dhArmika sthaLanuM ke kaI dhArmika graMthanuM apamAna mArA rAjyanA amaladAro-adhikArIo ke bIjA koI na kare evI mArI hadayanI, aMtaranI IcchA che. pArakA dharmanuM apamAna karavuM, anya dharmanAM strIpura upara e bIjA dharmanAM hevAne kAraNe atyAcAra gujAravA, pArakA dharmanI strIone baLajabarIthI ghasaDI jaI temane vaTalAvI, jorajulamathI enA upara atyAcAra karavA, enuM ziyaLa lUMTavuM e badhAM karmo manuSya jAtine zaramAvanArAM che. AvAM kone dhArmika sevA gaNavI e adhamapaNAnI parAkASTA che. ApaNe hiMdu dharma AvAM nIca kalyo nathI sAMkhato. sAce hiMda AvAM nIca katyo na kare. zaMbhAjI vyasanI che. vyabhicArI che. ene hAthe kaMI apamAna thAya te AtmamAna sAcavavA khAtara tame ghaTatuM karajo paNa enA uparanA roSa ane veranI javALAthI je gAdI upara e besaze te gAdIne AMca AvavA dezo nahi. saMbhAjIe mane jIvanamAM nAsIpAsa banAvyo che. IzvaranI marajI. ene gamyuM te kharuM. manuSyanuM dhAryuM nathI thatuM. dhAryuM te dhaNInuM thAya che. mane rAjArAmamAM bhAre AzA che. e chokaro mAruM nAma ujALaze ema mane lAge che. vyasanI ane vyabhicArI rAjA pitAnA durgAne lIdhe pite dukhI thAya che, potAnI prajAne dukhI kare che ane AkhA dezane nukasAna pahoMcADe che. zaMbhAjInI bAbatamAM evuM banaze evo mane bhaya rahe che. mArA rAjyanA kheDUto upara trAsa na thAya e khAsa tame jaje. kheDUtanA sukhamAMja rAjyanI caDatI che. kheDUtonI AbAdImAM ja rAjyanI majabUtI che. kheDUtanA udayamAMja rAjyanI unnati che. kheDUtavarga rIjhaye prabhu rIjhayo mAnaje. mArA rAjyanA garIba kheDUtane kaI na satAve, kaI na raMjADe e baMdobasta rAkhaje. amaladAro, adhikArIo, jAgIradAro, zAhakAra vagere svArtha buddhithI kheDUtone Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. zivAjI caritra 1 prakaraNa 1ra che cUsI na khAya enI tame khAsa khabaradArI rAkhaje. mahAmahenI moTAmeTAnI laDAIomAM bicArA kheDUtane khaDo na nIkaLI jAya enI khAsa khabaradArI rAkhajo. tame mArA upara atyaMta prema dAkhavyo che. mAre paDate bola jhIlyo chemArI sevA tame uThAvI che. mArI IcchAo pAra pADavA tame tamAruM sarvasva khAvA aneka vakhate taiyAra thayA che. A badhAno vicAra huM karuM chuM tyAre mane lAge che ke huM jabaro bhAgyazALI chuM. mArA taraphane tamAro bhAva, bhakti ne premane badale e jagadIzvara tamane Apaze. game tenA game tevA apamAna thAya, game tene game tevI sthiti bhogavavI paDe tepaNuM A rAjya hiMdutvanuM rakSaNa karavA mATe che, A sattA hiMduonA dukho haravA mATe sthapAI che e vAta haMmezA yAda rAkhaje. A rAjya hiMduo uparanA atyAcAro TALavA mATe sthapAyuM che e najara sAme rAkhIne A rAjyanI majabUtI tameja sacivaje, AkhA bharatakhaMDamAM hiMdu sattA sthApavAne mAro vicAra hato, AkhA AryAvartanI ArthIone julamIonA paMjAmAMthI choDAvavA mATe vicAra hato paNa mAre hAthe A kAma pUrNa na thayuM. IzvaranI IcchA pramANe ja badhuM thayA karaze. tame mahArASTranI Ijjata rAkhajo. tamArAmAM hiMdutvanuM abhimAna che te haMmezA sateja rAkhaje. prabhu tamAruM badhAnuM kalyANa karaze. A rAjyanI sevAmAM aneka aDacaNo, Aphata ane dukha sahana karavA mATe, hiMdanA hiMduonA dukha dUra karavAnA kAmamAM jhukAvavA mATe, hiMdutvano nAza karanArI sattAne ukheDI nAMkhavA mATe prabhu tamane badhAne sanmati ane zakti Ape. (gaLagaLe avAje) huM A rAjyana-mahArASTrane, maurI vahAlI prajAne Aje tamAre khaLe mUkIne jAuM chuM. mArI yAda karIne dukhI thaze nahi. kaI amara rahyuM nathI ane rahevAnuM paNa nathI. jammu te maravAnuM che ja. jIrNa thayelA kapaDAM kADhayA vagara chUTake nathI. tamArI badhAnI pAse ane saghaLA hiMduo pAse mArI AkharanI eTalIja mAgaNI che ke mArI IcchA mujabanuM kAma huM pUruM nathI karI zakyo, mAruM kAma adhuruM rahyuM che te dhyAnamAM rAkhaje ane Aje nahi te AvatI peDhI paNuM mArI icchA pUrI kare evI goThavaNa tame karaje, evuM vAtAvaraNa tame taiyAra karaje. hiMdutvane vijayaDaMke daze dizAmAM vAge evo digvijaya prabhu tamAre hAthe karAve, tamArA vaza je hiMdutvanA abhimAnI nIvaDe ane mAruM adhuruM kAma tame na karI zako te e pUruM kare ane emanAmAM te pUruM karavAnI zakti Ave eja mArA aMtaranA AzIrvAda che. tame AMkha bhInI na kare. tame mArI sevA ane suzruSA karavAmAM kacAza nathI rAkhI. mAre garama mijAja tame sAMkhyo che ane sakhta zista paNe tame pALI che. tamArA sahakAra, prema ane vaphAdArI vaDe ja huM kaMI karI zakyo chuM. Aje huM jAUM chuM. kAle tamAruM kAma pUruM thaye tamAre tyAM ja AvavAnuM che. sarvene rasto ekaja che. ahIM rahevAne meha mithyA che. mArA maraNa pachIja hiMdutva ane deza pratyenI tamArI vaphAdArInI kharI koTI thavAnI che. kaThaNa prasaMge hiMmata hAratA nahi. A jagatamAM koI nirodhAra nathI. sanA AdhAra hajAra hAthano dhaNI mAthe beTho che. dharma ane dezanI sevAmAM je sAcA hRdayathI ane sarvasva tyAganI sAcI bhAvanAthI maMDI paDe che tene prabhu yArI ApyA vagara nathI rahetuM. hiMdutvane chale jyAre ce pahoMce che tyAre prabhu pitAnuM baLa sAcA sevakamAM mUkI ene hAthe dharmane uddhAra karAve che. e prabhumAM vizvAsa rAkho. bharatakhaMDane vijaya che. prabhu hiMdutvanI sevA karavA mane vAraMvAra bhAratavarSamAM janma Ape, eja mArI e sarvavyApI vibhune caraNe prArthanA che. " mahArAjane Akharane saMdeza sAMbhaLI sarvenI AMkho azruthI bharAI kaMTha ruMdhAya. darekane potAnA mAlIkane pitAnA uparane prema yAda Avyo. badhAe mahArAjanI zikhAmaNa zisaDhe pALavAnA gadagada kaMThe vacana ApyAM, hakIme-hartA, vaido thAkyA, dhanvantarIonuM na cAlyuM. roga asAdhya thaI paDyo. mahArAje gaMgadathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 12 muM ] che. zivAjI caritra snAna karyuM. joyelAM zuddha vastro dhAraNa karyA. bhasmalepana karyuM ane rAmanAma belavAnuM zarU karyuM. brAhmaNoe macArathI vAtAvaraNa zuddha ane pavitra banAvI mUkayuM hatuM. mahArAjanI mudrA bahu gaMbhIra dekhAtI hatI. mahArAja maraNane bheTavA taiyAra thayelA dekhAyA. rAjamahelanA sarve mANase gamagIna hatAM, kALa divasanI kALa ghaDI AvI pahoMcI. zaka 1602 raudranAma saMvatsare citra suda 15 ne rAja I sa. 1680 nA eprIlanI 3 jI tArIkhe zanivAre madhyAhnakALe mahArASTranA mAnItA, prajAnA prANu, hiMdutvanA rakSaNa mATe julamI sattA ukheDI nAMkhavA 35 varasa sudhI satata mahenata karanAra, jeNe pitAnA baLathI sajajaDa jAmelI mugala sattAnAM mULa DhIlA karyA, jeNe mugalanA vadhatA julamane aTakAvyuM, jeNe AdilazAhI ane kutubazAhIne namAvI, jeNe tadana bALa vayamAM musalamAna bAdazAhane darabAramAM kuranIsa karavAnI cokhkhI nA pADI, jeNe hiMdutvanI rakSA mATe pitAnI paNa paravA na karI, jeNe hiMdutva rakSaNa mATe vaibhava vilAsa upara jaLa mUkyuM, jeNe pitAnA vartanathI duniyAnA bAdazAhane cAritranA pATha zIkhavyA, jeNe hiMduonuM saMgaThana karavAnA prayAso hiMdamAM zarU karyo, jeNe jora julamathI musalamAna banAvavAnI-vaTalAvavAnI julamI paddhatine pahoMcI vaLavA mATe athavA e julamane meLe pADavA mATe zuddhisatranuM maMDANa karyuM, jeNe garIbonAM dukhe dUra karavA mATe ane hiMduo uparanA apAra atyAcAra aTakAvavA mATe hiMdu sattA sthApI, te siMhAjI rAjA bhoMsale suputra, mAtA jIjAbAIno lADakavAyo dikare. tAnAjI mAsare, bAi pAsalakara ane cesAi kano dilojAna dosta, hiMdutvane tAraNahAra, hiMdavI svarAjyane sthApanAra, prajAne prANa chatrapati zrI zivAjI mahArAja A lekanI yAtrA pUrI karI svarge sIdhAvyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjavaMzIo, sattAdhArIo, itihAsakAro, vidvAnA, mutsaddI, mahAna puruSA, dezabhakto ane nAmIcA AgevAne e chatrapati zivAjI mahArAjane jude jude prasa Mge temaja A pustakadvrArA arpaNa karelI youivell (?) Shivaji was not the first in India to liberate the motherland from foreign thraldom. Chandragupta Maurya had freed India from Greek rule in the 4th cetury B. C. Chandragupta of the Gupta dynasty had established Hindu empire in the 4th century A. D. after overthrowing the Scythians. Vishnuvardhana of Malva had driven out in 635 A. D. the Huns who had caused a havoc in India for more than half a century. Rana Pratap of Udaipur had tried hard to keep aloft the standard of freedom in the days of Akabar. But Shivaji's place in history is much higher than that of any of these great men. Greek and Hun rule in India was hardly well established, when the Mauryan emperor Chandragupta and the Malva ruler Vishnuvardhana appeared on the scene to reestablish the national independence. The foreign rule was well established in India for about three centuries and more, when the Guptas rose and put an end to it. But the Scythian rule embraced only a portion of northern India and had not stunned the national consciousness to the same extent as was the case with the Muslim rule at the time of Shivaji. Shivaji's contemporaries were looking on the Muslim rule as a divine dispensation. Even the sturdy and freedom-loving Rajput chiefs had reconciled themselves to it; their highest ambition was to get the highest post in the Moghul administration and they had not the slightest scruples in fighting in the conquerer's army against their own countrymen fighting for the country's independence. The Muslim rule had become well established in India for more than half a dozen centuries, and by Shivaji's time the last Hindu bulwark Vijayanagar had collapsed, and practically no Hindu independent state worth the name was in existence. God's images were broken with impunity by the victorious Mlechchha in innumerable places; the masses had come Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUnAmAM khullA mukAyelA bAvalAnuM citra. ) jyAre hiMdamAM cAre dizAe musalamAnonuM jora namI gayuM hatuM, jyAre hiMduonA maMdire musalamAnI sattAnA klerathI tuTI rahyAM hatAM, jyAre hiMduenI pUjya pratimAne musalamAno sattAnA jorathI bhAMgI rahyA hatA, jyAre hiMdu strIonI ijjata bhAre bhayamAM hatI tyAre paradezI musalamAnI sattAnA sAmanA karI hiMdu strIonI ijjata sAcavavA, hiMdu dharmanuM rakSaNa karavA, ane hiMdutva TakAvI rAkhavA mATe sarvasvanuM balIdAna ApIne paNa dezane sukhI karavA mATe je raNavIre khIDuM jhaDapyuM hatu te A che. zivAjI mahArAja Lakshmi Art, Bombay, 8. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to believe that even divine power was powerless before the new irreligious conquerer. Shivaji's greatness lies in the fact that even in these incomparably depressed circumstances, he could conceive of the ideal of national independence and achieve it to a great extent. Chance or fortuitous circumstances may have been responsible for some of his victories, but they had nothing to do with the ideal for which they were won. This is quite clear from the epochmaking eloquent letter which he sent to Jayasinha, when he came to fight with him as a general of Aurangzeb. 'It is a matter of surprise that a handful of Muslims should rule over us. This is no feat of their valour. Aurangzeb is sending you down against me because he desires that lions should fight against and kill one another and leave the field free to the vultures. It is high time that we must now try our best for the sake of the Hindus, Hindusthan and Hindudharma.' Shivaji thus stood not only for political but also for cultural self-assertion. It is well known that he freed Maharashtra, but it is not equally well known that he sought to free the Marathi language also from the foreign yoke of the Persian by arranging for the preparation of the Shabdakosha. He could easily rise above the traditions of centuries when it was necessary to do so in the interest of cultural self-preservation. He stood for reconversion of the converts to the fold of Hinduism, and he went to the extent of marrying one of his daughters to the son of a Sardar, who had been reconverted to Hinduism. In honouring Shivaji, we pay our homage to a great Genius and Seer, who in an age of universal despondency, could rise above the enervating and emasculating influences of long established foreign rule, conceive in clear terms the ideal of national and cultural independence and translate it into fact inspite of the immense odds that were hampering his progress almost at every step. A. S. Altekar. (Head of the Dept. of Ancient Indian History and culture, Benares Hindu University.) 82 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ It is a matter of great regret to me that I am unable to be present personally to represent the army in India at the un of the Memorial to the hero of the Marathas-the great Shivaji, That the qualities of courage, hardiness and disregard of danger which were so conspicuous in Shivaji and his Maratha Warriors of three hundrld years ago are still alive in the Maratha soldier of to-day is plainly written in the records of the Great war. The Maratha Sepoy of the Indian army showed a steadfast bravery and unflinching loyalty which were an example to all. It is indeed fitting that the Indian memorial to Shivaji should be erected in the Capital of the Deccan near the scenes of his greatest efforts and in the Chief Military centre of the South where it will stand in memory of the past and as incentive of bravery to the Maratha Soldier of the future. H. E. Field-Marshal Sir V. Birdwood. A Child of the rugged soil and of the western India renaissance he played his part in the popular movement for freedom and self-expression at a time when a wave of religious nationalism passed through many parts of India and Europe. Shivaji was rather the symbol of the century which produced him. If he was an expression of the new tide of life he was also a life-giver. The giants of the Deccan of the middle ages were carpenters, potters, and even scavengers by birth. They made history. Shivaji had no great advantage of birth or position. That a Hindu son of Mabarastra should become a nation-builder and in the teeth of three great powers, weld a weak and scattered people into a nation was a noteworthy achievement and his life a source of perennial inspiration for us all in India, which had long suffered from invasion and oppression. I do not believe that undue hero-worship is wholly good, and if the hero was a man of violence his circumstances made this inegitable. We do harm to ourselves and society by idealising him as a soldier. An ideal has always its limitations, and in his stormy career they were many and obvious. Shrimant Sayaji Rao Gaikwad ( On the oceasion of the unveiling of the Shivaji Statue at Baroda ). Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 651 This Statute of Shivaji Maharaj will not only remind India of the heroism of Shivaji and of the magnificent work which he did in his days but it will be a source of noble inspiration fo ages to come. Circumstances may change and the fields on which our labours lie may change, but the greatness of a hero like Shivaji remains unchanged. "States fall, Empires break up, dynasties become extinct" but to use the words of the great Indian Historian 'the memory of a true hero as king like Shivaji remains an imperishable historical legacy for the entire human race; The pillar of a people's hope, The Centre of a World's desire to animate the heart, to kindle the imagination and to inspire the brain of succeeding ages to the highest endeavours.' H. H. the Maharaja of Kolhapur, G. C. I. E. Shivaji had the born leader's personal magnetism and threw a spell over all who knew him. His royal gift, of judging character was one of the main causes of his success. x No wonder, that later on he proved himself an irrepressible and unconquerable antagonist of the great Moghul, a heroic champion of Mahrattha independence and an unrivalled master of guerrilla and predatory warfare. No wonder also, that his name is still " The Pillar of a people's hope, the centre of a world's desire", for great as he was in his achievements, he was immeasurably greater in the possibilities which his brief career of 52 years suggested ". Prof. Sir. Jadunath Sarkar. ItihAsanA prasiddha prophesara sara jadunAtha sarakAre Asare 15 varasa upara zivAjI caritra lakhyuM hatuM. te vakhate mahArAjanA jIvanacaritra saMbaMdhInuM saghaLuM sAhitya emane maLyuM na hatuM--emanA vAMcavAmAM AvyuM na hatuM tethI emaNe che. zivAjI mahArAja upara pitAnA pustakamAM kaDaka TIkA karI hatI. pra. sara. jadunAtha sarakAre jyAre e saMbaMdhInuM vadhAre sAhitya vAMcyuM tyAre emane khAtarI thaI ka . zivAjI mahArAjane keTalAka anyAya thayo che tethI 1928mAM che. zivAjI mahArAjanI 200 varasanI saMvatsarI AkhA bharatakhaMDamAM ujavavAmAM AvI hatI te samAraMbhamAM sara. jadunAtha sarakAra madrAsamAM nIce pramANe bolyA hatA - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $42 When Shivaji died at the age of 53, he had made himself an unconquerable hero, the creator and inspiring idol of a nation, and one of the greatest characters in the history of India. This was the achievement of a single short life, in the face of unparalleled obstructions and difficulties. And the contrast between his initial resources and his ultimate possession signally proves the intrinsic greatness of the man and his right to be acknowledged as the last constructive genius among the Hindus. adressed vate life, that age oleratianing against clear los dovout He stands on a lofty pedestal in the hall of the worthies of history, not because he was a Hindu champion, but because he was an ideal householder, an ideal king, and an unrivalled nation-builder. He was devoted to his mother, loving to his children, true to his wivos, and scrupulously pure in his relations with other women. Even the most beautiful female capture of war was addressed by him as his mother. Free from all vices and indolence in his private life, he displayed the highest genius as a King and as an organiser. In that age of religious history, he followed a policy of the most liberal toleratian for all creeds. The letter which he wrote to Aurangzeb, protesting against the imposition ef the poll-tax on the Hindus, is a masterpiece of clear logic, calm persuasion, and political wisdom. Though he was himself a devout Hindu, he could recognise true sanctity in a Musslman, and therefore he endowed a Mahomedan holy man named Babie Yagut with land and money and installed him at Kelesi. All creeds had equal opportunities in his service and he employed a Muslim Secretary named Kazi Haider, who, after Shivaji's death, went over to Delhi and rose to the Chief Justice of the Moghal Empire. There were many Mahomedan Captains in Shivaji's army and his chief Admiral was an Abssinian named Siddi Misri. The Maratha soldiers had strict orders not to molest any woman or risk any Mahomedan Saint's tomb or hermitage. Copies of the Quran which were seized in the course of their campaigns were ordered to be carefully preserved and then handed over with respect to some Mahomedan. X Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 Shivaji's political ideals were such that we might accept them even to-day without any change. He aimed at giving his subjects peace, universal toleration, equal opportunities for all castes and creeds, a beneficent, active and pure system of administration, a navy for promoting trade and a trained militia for guarding the homeland. Above all, he sought for national development through action and not by lonely meditation nor by straining the throat on platforms. Every worthy man-not only the natives of Maharastra, but also recruits from other provinces of India, who came to Shivaji, was sure of being given some task which would call forth his inner capacity and have the way to his own rise to distinction, while serving the interest of the State. The activities of Shivaji's Government spread in many directions and this enabled his people to attain to a full and varied development, such as all modern civilized States aim at. All this national expansion proceeded from the initial energy of one man. Shivaji was the central power-house of the new Maharastra. He had, I admit, the supreme royal gift of quietly judging every man's character and capacity and choosing the best instrument for every task that he wanted to be done. But he was a slef-taught man, he never visited any great capital, court or camp. His administrative and military systems perfectly suited to his country and age were his own creation. Unlike Ranjitsing or Mahadji Sindhia, he had no French adviser or lieutenant. Every thing proceeded from his own heart and brain. Therefore, the historian of Shivaji, at the end of a careful study of all the records about him in eight different languages is bound to admit that Shivaji was not only the maker of the Maratha nation, but also the greatest constructive genius of medieval India. zivAjI mahArAjanA eka virala mahApuruSa hatA. sattaramA saikAnA A jAgIradAranA putranuM jIvana AvA prakAranI asAmAnya pratibhAthI prakAzatuM heAya e mAnI zakAya evI vAta nathI. paNa have tA te tavArIkhanI kathA che. itihAsanI vAta che eTale zivAjI mahArAjanA bhAremAM bhAre ane kaTTAmAM kaTTA virAdhIne paNa A satya svIkAreja chUTakA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $48 Shivaji was born in an age when the honour and chastity of women, the sanctity and security of temples, the sacredness of private property, the privacy and the inviolability of word and promise were hardly respected by those in power. It was an age when respects for parents and regard for brothers were not shown by rulers. It was also a period of economic misery in the land. There was no security of livelihood. There was no regular system of Government conducted according to any system of recognised laws. Ruler's absolute and uncontrolled will prevailed. No system of citizenship was recognised. It was a period of personal despotism of rulers and officers unrelieved by any sense of justice and any feeling of security. It was a mixture of tyranny in politics and bigotry in religion in which a large class of citizens enjoyed no protection of life, liberty and property. There were no settled rules of warfare, no stability of alliances and no regard for treaties. In short it was an age of Aurangzeb. Rajput bravery failed to check this. Shivaji tried to set new and higher standards in each of these matters of government, citizenship, administration, religion and welfare of the people. His greatness lies not only in his personal character and genius but in his achievements in the midst of evil forces which opposed him from without and from within. Considering his times and the work he undertook to achieve, he is unequalled in the history of India as a ruler and organiser, as & patriot and statesman. His letters to his officers and relations, to Jaysing and Aurangzeb show his aims and ideals. They are embodied in the establishment of Swarajya. Prof. S. W. Pumtambekar. (Benares Hindu University). Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * Shivaji's Ideals-Shivaji founded the great Maratha Empire but in doing this he was actuated by very lofty ideals. He introduced the system of ruling by a Cabinet. This reform may not appear to be very extraordinary and striking to the modern student of History. But any one who can cast back his eyes three hundred years before and examine the constitutions of those times existing www.umaragyanbhandar.com Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $44 either in the West or in the East shall have to recognise that this was undoubtedly a great constitutional innovation. Despotism was in the accendant in those times. The Divine right of Kings was an article of faith both of the rulers and the ruled. That 'king can do no wrong' was accepted as a gospel truth. Under such circumstances Shivaji founded a system of Governing his country through the machinery of a Cabinet. Instead of depending entirely on his own sweet will as is the way of all antocrats he evinced a desire to rely upon the collective wisdom of his Councillors. kh His name has become a house-hold word of respect and veneration amongst all Marathi speaking people. It is here intended to show the greatness of this preeminent statesman so far as the constitutional character of his rule is concerned. The many Wars he successfully fought, the impregnable hill-forts which he built and maintained as bulworks of defence commanding vast regions in the plains, his manoeuvres frustrating the machinations of the Bijapur and Delhi Empires, the system which he introduced in his military organisation, the Navy which he created and kept up in a highly efficient condition, his policy of land revenue settlement, each one of these deserves a special treatment and is worthy of being cherished as indicative of the eminent genius of this glorious patriot. The great saintly adviser Ramdas had preached to his Royal disciple the time honoured advice viz. ' agitation becomes a power when coupled with selfless devotion and a moral basis.' Shivaji realised the truth of this advice and acted upto it throughout his life. Prof. G. R. Abhyankar pUjya zrI zivAjI chatrapati mahArAja meM je bhArI guNa the unakA anukaraNa karanA Isa deza ke pratyeka Arya vA hindu parivArakA mukhya kartavya henA cAhiye. 1. zivAjI mahArAja vIra arjuna samAna parama nirbhaya zUravIra che. 2. hindu dharmarakSaka zivAjI yogIrAja kRSNadeva mahArAja samAna yuddha tathA rAjanItike pUrNa marmajJa hone se sadA vijaya hI pAte rahe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. sadAcAra meM mahAna zivAjI dharmAtmA yudhiSThirakA 5 the je dharmakA sva5 kahe jAte hai kAraNa ki unake saba senApati vA sainika kisI bhI musalamAna strI vA IsAI mema ke sAtha mAtA vA bhagini samajha kara vyavahAra karate the. 4. vaha svayaMbhI pratyeka kedI yavanadevIke putrIvata samajhakara vyavahAra karate the. 5. unhane yavane kI masajido aura isAIyoke devalo vA girajA ghareke kamI girAyA vA jalAyA nahIM. Isase baDhakara udAra dharmanIti kayA he sakatI hai? 6. patita-pAvana zivAjIne mahArAje achUta mAne jAte hai, apanI sainAme bharatI kiyA aura unake sAtha mitravat vyavahAra karate the. barAbara chUte the aura unakA mAna-Adara vIratA ke kAraNu barAbara karate the. 7. chatrapati zivAjI zuddhi ke parama pracAraka che. aneka senika vA zrImaMta (saradAra) je Arya dhamakA choDakara yavanamatameM cale gaye the unake zuddha kara punaH patitapAvanI Arya-dharmagaMgA unAne milAyA. ese parama-sudhAraka vIra nararatna ke dhanya hai. kavine ThIka kahA hai - "kAzI kI kalA gaI mathurA meM masIda bhaI, zivAjI nuM heta te sunnata heta sabakI." paMDita AtmArAma amRtasarI (vaDodarA), Engaged in a life-long war against his Muhamedan neighbours, Shivaji could not give his people that peace and tranquillity 80 necessary for the growth of commerce and industry. But he had reformed the Revenue system of his kingdom, organised a careful survey of his lands, and substituted a fairly enlightened and efficient government for the tyranny of semi-independent revenue officers. Arcanined an army that shattered the foundation of the Mughal Empire in the South. He was the father of the Maratha Navy. The Marcantile policy inaugurated by him had a very bright future. During the short reign of thirty five years he had not only founded a Kingdom but created a nation. The slightest irregularity did not escape his keen eyes and in personal attention to the minute details of the Government perhaps he was not inferior to his great Mughal rival. We find him framing regulations about the proper style of official letters, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 we find him deliberating about the necessity of punctual payment of masons. He urges his cavalry officers to beware of the careless use of fire in the camp. They are warned to be more careful about storing hay and fodder for their animals. To the Governor of a port he issues instructions for regulating the price of salt and nuts, and we cannot but wonder when we find the same man starting a literary movement which so vitally influenced the character of Marathi language. Shivaji must not be judged by twentieth century western standards. He was, according to the ethics of his age and nation, a brave and chivalrous man. He was fighting a desperate battle, against enormous odds, and he could expect little mercy from his foes had he fallen into their clutches. His was a dark and violent age, and at least Shivaji's hands were not stained, like those of Aurangzeb, with the blood of his kindred. He was never deliberately or wantonly cruel. To respect women, mosques, and non-combatants, to stop promiscuous slaughter after a battle, to release and dismiss with honour captured officers and men, these are, surely no light virtues. His attacks upon the Mores and Ghorpades were inspired by the treachery which both had shown, and by the hatred which he felt for his country-men who refused to join in the national uprising. Prof. Surendranath Sen, M. A. P. H. D. (Lecturer in Maratha History and Literature, Calcutta University.) 8888 83 X He certainly, from the English point of view, acted treacherously towards Afzalkhan. On the other hand, Afzalkhan, with his knowledge of the Dekhan, deserves little commiseration. No officer of intelligence should have walked into such a trap, and Shivaji was, moreover, incensed by the wanton desecration of the most holy of the Dekhan shrines. The murder of Afzalkhan was, after all, no more treacherous than the murder of the Red Comega. Yet what historian seriously blames Robert the Bruce? X X Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat X X X www.umaragyanbhandar.com Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 Shivaji was a sincerely religious man, he believed himself to be constantly guided and inspired by the goddess Bhawani. He was a desciple of the great Dekhan preacher and poet, Ramdas, and an admirer of the saintly Tukaram. His devotion to his parents, especially to his mother Jijabai, was proverbial. And lastly, we must not forget that he organized the army which shattered the Moghal Empire in the height of its power, a task which the Rajputs themselves essayed in vain, which spread terror from Ramegvaram to Attack, and which offered the only real opposition to the British in northern India. Shivaji ranks among the most remarkable men which India has produced. He was born at a time when his country was a kind of no man's land, ravaged by invading armies and robber chiefs, desolated by famine and overrun with wolves. His great accomplishments was to awaken in his countrymen's hearts the dormant idea of Nationality. By the end of his brief life, he had by virtue of his unique personality, freed his country from misrule and oppression, and set up a great and flourishing kingdom. Shivaji's respect for women was so well known that on more than one occasion Mahomedans escaped from the sack of a town by dressing in women's clothes. Prof. H. G. Rawlinson M. A. I. E. S. (Deccan College, Poona ). zivAjInI vibhuti jeo nathI samajatA teo zivAjIne kAti "DuMgarane uMdara, lUMTa, athavA bahu bahu te haidaraalI jevA mahattvAkAMkSI rAjyasaMsthApaka gaNe che athavA kAMtA mahAdevano avatAra athavA bIjA rAmacaMdrajI gaNe che. ekamAM TheSane tiraskAra che, bIjAmAM AMdhaLI bhakti. banne zivAjIne anyAya kare che. zivAjIne saMskRtine khyAla hato. ene samAja upara kAyama ane sarvAgI asara pADavI hatI. zivAjInA nasIbamAM vicitra sajogo AvyA hatA. e pitAnA jamAnAthI bahu AgaLa vadhela hatA rathI ghaNuM kAma ene ekale hAthe zarU karavuM paDayuM. enI vizALa daSTi eTalA badhA bhinna bhinna kSetra jotI hatI ke te eka vicAramAM taNAI jAya e saMbhavita na hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 659 zivAjImAM svadharmaniSThA hatI, paradharma dveSa na hatA. zivAjImAM mahattvAkAMkSA hatI, rAjyabha na hate. daDha nizcaya hato paNa tUTe tyAM sudhI tANavAnuM jakkIpaNuM na hatuM. enI pAse Adarza hatA, paNa vyavahAramAM e jarAe cakAyo nathI. zivAjImAM kaThoratA hatI paNa te nyAya sthApavA khAtara. zivAjInI IzvaraniSThA enA badhA guNAmAM tarI Ave che. mAtA bhavAnIne pitAne hAthe mahatkRtya karAvavuM che, pote mAtAnA kevaLa hasta che, je che te mAtAnuM che, evA vizvAsathI teNe AkhuM jIvana kArya karyuM. tenI mAtRniSThA ane gunikA paNa eTalI ja paMkAyelI che. tukArAma ane rAmadAsa pratye enI bhakti amaryAda hatI. jIvane jokhame emane upadeza sAMbhaLavA e besate. rAmadAsanI jheLImAM eNe pitAnuM rAja arpaNa karyuM ane tyAga ane sevAne bhaga kaMDa marAThAnA rAjya upara pharakAvyo. e vairAgyane raMga jyAM sudhI Takyo tyAM sudhI zivAjInA rAjyanA utkarSa thayA. zivAjI viSe rAmadAsanA udagArI bahu mahattavana rAmadAsa kAMI darabArI rAjopAdhyAya na hatA. agnijvALA je nispRha brahmacArI hatA. eNe zabhAjIne je zikhAmaNa ApI temAM zivAjI viSenI pitAnI lAgaNI haiyuM reDIne ThAlavI che. mahArASTrane chelle rASTrakavi moropaMta zivAjIne janakanI upamA Ape che. AkhI duniyAnuM nirIkSaNa karI guNadoSa rokaDA parakhAvanAra venkaTArIe zivAjInI kaThoratAne kesaranI kaDavAza sAthe sarakhAvI che. rogamAMthI mukta thavuM hoya te vaidanA AkarA IlAja khame ja chUTake. zivAjI na hota te bhAratavarSamAM hiMdu dharmanuM nAma na raheta ema eNe kahyuM che. zivAjImAM mukhya te anyAya pratyenI cIDa hatI, strImAtra pratye Adara hatuM, sarva dharma pratye mAnanI lAgaNI hatI. eNe pitAnI rAjyavyavasthAmAM sarva vargone sthAna ApyuM. potAnI phejamAM musalamAnone paNa chUTathI le ane teo paNa rAjIkhuzIthI rahetA. te jamAne avyavasthA ane gaphalata hatuM. emAM eNe phejanI, nANAMnI, kAnunanI uttama vyavasthA dAkhala karI batAvI. rAmAyaNa mahAbhAratamAMthI eNe hiMdu rAjyapaddhatine Adarza lIdhA hatA. aSTapradhAnanI vyavasthA eNe manusmRtimAMthI lIdhI hatI paNa emAM samayAnukrame eka pheraphAra karyo ane te e ke dareka pradhAne lazkaranI tAlIma lIdhelI hovI joIe. pitAnuM khAtuM sAcavavA uparAMta laDAI upara paNa jaI zake evI zaktivALA pradhAnone pasaMda karyA hatA ane badhA karatAM vadhAre kAma karI eNe badhAne kAbumAM rAkhyA hatA. dareka kAma vakhatasara thavuM ja joIe e viSe eno Agraha eTale have ke eka gAmanA talATInI gaphalata joI zivAjIe tAkIda mekalI ke "pharI AvuM thaze te mAthuM khoI besaze. brAhmaNa samajIne tArI dayA khAvAnI nathI.' vyApAranuM mahatta zivAjI barAbara jANato ane tethI aMgrejonuM svarUpa te barAbara jANu. kAravAra tarapha aMgrejoe pitAnuM thANuM cupacApa vadhAreluM joI zivAjIe emane ekavAra tAkIda ApI ane bIjI vAra vAMka jaIe thANuM jamInadosta karyuM. atyaMta bAhoza, atyaMta mahenatu, dharmaniSTha ane dUradarzI e rAjAne pUrata avasara maLyo heta te eNe rAjA azoka jevI ja kArakIrdi batAvI hata. zivAjIne te zUnyamAMthI sRSTi pedA karavI paDI hatI. enI sRSTi hajI jIve che. zivAjI eN akika rASTrapuruSa thayA. pitAnA samaya karatAM e khUba AgaLa vadhe e moTuM Azcarya che. kAkA kAlelakara, AcArya, gUjarAta vidyApITha, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shivaji as the liberator of Maharastra, the defender of the Hindu faith, the crusader against political slavery, the saviour of his country from foreign domination, will forever remain the idol of millions over the whole world. - zivAjIkI apUrvatAkA eka anya udAharaNa lIjIe. mahArASTram khetIkA samaya jUna se akabara taka hai. isameM hI phasalakA benA aura kATanA he jAtA hai. dasahare ke pazcAta vaizAkhataka kArtAkAraka koI kAma nahi. je aba nikame rahate haiM. zivAjIne unheM sipAhI banAkara kArtikase vaizAkha taka musalamAnI zake chatane ora lUMTa mAra karanemeM lagA diyA, Isase haraeka kRSake kAma mila gayA. jyAM racata mAlAmAla ho jAtI thI, vahAM rAjyanA vistArathI hotA thA. zivAjIne kevala marAThe ke hI sipAhI nahiM banAyA; paraMca nIcalI jAti ke sevA meM lekara uheM apanA pUrNa sevaka banA liyA. Isa prakAra jAtapAta ke jhaghaDe ke bhI miTAnekA yatna kiyA. Prof. Dr. Balkrishna M. A. P. H. D. ; (Principal, Rajaram College, Kolhapur. ) Like Albuquerke, but with better reason Shivaji posed as the protector of the Hindus against the Mussalmans whom he really hated with a righteous hatred. Shivaji knew better how to meet a powerful army in the field; he understood the precise point where courage must give place to cunning, and in dealing with a Muslim foe he had no scruples of honour. Prof. Lane Pool. Shivaji had the magnetic power which only true leaders of men possess and which neither bandits nor mad fanatics can ever claim. He attracted towards himself all that was hopeful and aspiring in the land without distinction of class or caste or creed or colour. His touch made the very grossest of men feel a cleansing fire burning within them. X There was such a charm about Shivaji's personality that even those who were his enemies and whom he had conquered in the battlefield, became his trusted followers. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivAjIne AtmasaMyama paNa tenI AkarSaNazakti ane tenA vIratva eTale ja jvalaMta hate. zivAjInI A khAsiyata, tenA kALanI svacchedapriyatA ane pAzavatAnA mukAbale ajaba-vIrala ja bhAse che. yuddhanA unmAdamAM ke dravyanI bUrI jarUratanA samayamAM jyAre tenA sabhyo mugalenA mulake upara chApa mAratAM, tyAre paNa gAye, strIo ane kRSikArone na satAvavAnI enI sakhata tAkIda hatI khAsa karIne strI jAti tarapha te saMpUrNa saujanya ja dAkhavavAmAM AvatuM. kaI vakhata yuddhamAM zadaLanI strIo pakaDAI jatI tyAre paNa zivAjI temane saMpurNa mAnamaratabA sAthe temanA patine seMpI detA. nyAyamUrti mahAdeva goviMda rAnaDe. zrI "zivarAyA-zivAjI chatrapatinuM jIvana caritra lakhI bhAIzrI vAmanarAva sItArAma mukAdame gujarAtI sAhityanI moTI khoTa purI pADI che ane AvA anupama pustakathI prerAI gujarAtI sAhityamAM mahArASTrIya sAmrAjya sabaMdhe aneka sAmagrInuM bhaMDoLa sajaze, e niHzaMka che. kSatriya kulAvasa zrI zivAjI chatrapati mahArAjano janma evA kaTokaTInA samaye thayo hato ke jene mukAbalo thaI zake ema nathI ane tethI ja bhUkhaNa kavie barAbara bhAkheluM ke "zivAjI na hata, te sunnata heta sabakI." Aja samaya phrAnsanA ItihAsamAM 1789nA viplava thayA bAda nepeliyananI sattAnA prAdurbhAva vakhate hate. cAre dizAethI kAnsa vijetA duzmanothI gherAtuM, maravAnI taiyArImAM paDuM paDuM thaI rahyuM hatuM. iMgleDa, jarmanI, raziyA, ITAlI, oNsTrIyA, spena vi. rAjyasattAnAM prabaLa so phAnsa para caDhI AvatAM hatAM, te vakhate "lA mArselsa' (La marseillaise) nA aitihAsika raNagItanI vIratAthI paripUrNa virahAke ekatrita karI kAnsane je kaI nara bacAva karyo heya te, te vIra nepoliyane ja teNe phrAnsane ugAryuM, eTale te nahi, paNa phrAnsa upara caDhI AvatAM sinyane parAbhava karI, ITAlI, raziyA, phrAnsa, spena vigerene mahAta karI. sTIAnI garvazIla rAjavaMzI kaMvarIne varI, pitAne rAjavaMza sthApI, phrAnsane mahattA apI, madhyakAlIna samayanA zAhamAnanI jema pote pazcimAtya yuropane samrATa (Emperor of the West) gaNavA lAgyA ane adyApi paNa nepoliyane racelA kAyadA Code Napoleon upara ja phrAnsa to zuM paNa samagra pAzcimAtya ane madhyavartI yuropanuM rAjakIya ane sAmAjIka baMdhAraNa avalaMbeluM che. nepoliyana eka mahAna vijetA hovA uparAMta eka mahAna rAjyakartA hatA te A uparathI puravAra thAya che. Amaja zivAjIe dharmAdhi banela auraMgajhebanI zahenazAhata sAme Takkara jhIlI, tathA pADozanI musalamAna sattAne haMphAvIne hiMdupata pAdazAhIne pAyo nAkhyo ane te svadharmAvalaMbI svarAjyanA bIjanuM vRkSa zAhu mahArAjanA samayamAM pezvAnI prabaLa sattA ane prakhara zaktinA pariNAme akhila hiMdustAnamAM phelAyuM. kevaLa dakSiNanI musalamAnI sattAne DhAMkI devA uparAMta dilhInI 5DuM paDuM thaI rahela pAdazAhInAM mULa ukheDI nAMkhyAM ane adyApi paNa, mahArASTra ane karNATaka uparAMta gujarAta, mALavA, buMdelakhaMDa, vi. pradezamAM mahArASTrIya sAmrAjya astitva dharAve che, te temaja bIjA sahu vibhAgomAMthI musalamAnI sattAne nAza thayo te badhuM, phakta TUMka samaya phelAyela A hiMdupata pAdazAhIne ja pratApa che. briTIza rAjyasattA te aNIne samaye vakhatano lAbha leI badhAne ramADI pitAnI bAjImAM kAvI gaI te uparAMta teNe kAMI vizeSa karyuM nathI. atyAre paNa zivAjInA rAjataMtranI racanA mujaba ja briTIza rAjya vahIvaTa jamAbaMdhI vi. viSayamAM anusare che, te puravAra kare che ke zivAjI paNa eka mahAna vijetA hovA chatAM eka zANA rAjyakartA hoI temanI sarjakazakti vIra nepoliyananI mAphaka mahattApUrNa hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $$2 AvA eka mahAna A dharakSaka bhAratavIra zrI zivAjI mahArAjanuM jIvana cAritra mahArASTroya sAmrAjyanA avazeSarUpe zAkSA pUratA siMdhiyA sarakAranI rahIsahI nizAnI paMcamahAlamAMnI dakSiNAya vasAyata ApI rahela che, te paikI gAdharAvAsI dakSiNAyaba vIra vAmanarAva, jeo gujarAtI sAhityanA cunaMdA abhyAsI che, teozrInA hAthe lakhAya te ja yukta che ane te vadhAvI letAM harSa thAya che. zrI. naTavaralAla dAmeAdaradAsa parIkha ema. e. ela. ela. khI. * Shivaji has by a curious fate suffered more at the hands of historians than any other character in history. They have one and all accepted as final the opinion of Grant Duff, which again was based on that of Khafikhan. They have at the same time rejected Orme's far more accurate conclusions. And while judging Shivaji with the utmost harshness, they have been singularly indulgent to his enemies. The thousand basenesses of Aurangzeb, the appalling villainies of Bijapur and the Ahmednagar nobles, have been passed over with a tolerant smile. The cruel trick by which Ghorpade betrayed Shivaji has provoked no comment. Shivaji, however, is depicted as the incarnation of successful perfidy, a Caesar Borgia to whom there came no ill fortune, a more faithless and more daring Francesco Sfozza. X X But, great organizer and millitary genius that Shivaji was, it is in farseeing statesmanship that he stands supreme. In all history there is no such example of modesty in the face of continued success. The insolent overwhelming vanity which has proved the ruin of so many commanders, both in ancient and modern times, found no place in Shivaji's admirably balanced mind. He won victory after victory against Bijapur and the Moghuls, yet his head was never turned. He realized always, that he had yet to meet the full power of the Moghul Empire. His one aim was secure the freedom of his countrymen. That he might do so, he sought to win the friendship of Aurangzeb. When that proved impossible, he resolved to secure a place of shelter against the coming peril, which he so clearly foresaw. At last there came a time when his genius bore fruit. to C. A. Kincaid, C. V. O. I. C. S. D. B. Parasnis. } Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat x Historians www.umaragyanbhandar.com Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 The fact that Shivaji respected the sanctity of mosques and the honour of women is accepted even by his enemies and this alone, in times when temples were constantly demolished and Hindu women violated or carried away as slaves by Mahomedans, would suffice to place him in tho rank of the greatest Heroes of the world. The life of Shivaji again is all the more charming by the fact that it is full of wonderful incidents in which he always succssfully extricated himself from the dangerous positions into which his enemies placed him, with a resourcefulness and a courage which are unsurpassed in the history of the world and which excited the admiration of even his enemies. Such thrilling incidents as his duel with Afzalkhan, his march in a dark rainy night from the fort of Panhala pursued by the horsemen of Siddhi Gohar, his surprising attack on Shaistekban at midnight in his own camp when surrounded by thousands of soldiers, his escape from confinement at Agra under the very nose of Aurangzeb, his safe return after an incognito travel through Northern India, eluding the vigilence of all officers of the Moghul Empire, and finally his coronation by which he announced the foundation of an independent Maratha Kingdom in Maharastra by anointing and crowning himself as king with the Hindu religious Vedic ceremony of Rajyabhishek, strike us like almost the incidents of a romance. Neither the most powerful Moghul Empire nor the immediately neighbouring Kingdom of Bijapur which both had strenuously tried to destroy him, could prevent this ceremony from being performed nor could they nullify it during Shivaji's life by conquering him. C. V. Vaidya. M. A. L. L. B. (Hon. Fellow, University of Bombay; Vice Chancellor, Tilak University; President Bharat Itihas Shamshodban Mandal, Poona. ) Shivajee was certainly a most extraordinary person; and however justly many of his acts may be censured, his claim to high rank in the page of history must be admitted. To form an estimate of his character, let us consider him assembling and conducting a band of half-naked Mawalees through the wild tracts Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ where he first established himself. unmindful of obstruction from the elements, turning the most inclement seasons to advantage, and inspiring the minds of such followers with undaunted enthusiasm. Let us also observe the singular places of policy he commenced and which we must admit to have been altogether novel, and most fit for acquiring power at such a period. Let us examine his internal regulations, the great progress he made in arranging every department in the midst of almost perpetual warfare, and his successful stratagems for escaping or extricating himself from difficulty, and whether planning the capture of a fort or the conquest of a distant country, heading an attack or conducting a retreat, regulating the discipline to be observed amongst a hundred horse, or laying down arrangements for governing a country, we view his talent with admiration, and his genius with wonder. For a popular leader his frugality was a remarkable feature in his character, and the richest plunder never made him deviate from the rules he had laid down for its appropriation. Jame Grant Duff. (Hisrory af the Marath as ) nAnI jAgIradArImAMthI janmelA zrI zivAjI mahArAje svabAhubaLathI hindusAmrAjyanI sthApanA karI hinduonuM saMgaThana eTaluM majabuta banAvyuM ke temanA kailAsavAsa pachI paNa te sAmrAjya auraMgajhebanA pacIsa varSa sudhInA satata humalA sAme TakI zaryuM ane pariNAme auraMgajhebane pacIsa varSa sudhI dakSiNamAM paDAva nAMkhavo paDaze. chevaTe dakSiNamAM ja tenuM avasAna thayuM to paNa marAThIrAjya jIvatuM rahyuM ane tenI kalA dina pratidina vRddhi pAmI. zivAjIne halake pADavA pAzcAtya itihAsoe tene DuMgarane uMdara kahyo paNa ApaNe te tene DuMgaranA devaja kahIzuM. DuMgaranA Azareja temaNe hiMdu sattAnI sthApanA karI ane DuMgaranA killAomAMja te sattA jamAvI, te DuMgaranA deva hindudharmanA saMrakSaka zivAjI mahArAjane pratyeka hindu yAvaccadradivAkarI. avindaze. amadAvAda jeThAlAla cImanalAla svAmInArAyaNa. tA. 11-12-73 Shivaji was, as a Soldier, unequalled, skilled in the art of Government, and a friend to men of virtue and religion. He Planned his schemes wisely and executed them with steadiness. He consulted many on every point but acted according to that advice, which after weighing in his own mind he thought best applicable to his designs. No one was ever acquainted with his determinations but by the success of their execution. Mr. Jonathan. (Scott's History of Deccan ). Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shivaji combined in himself the Rajaput gallantry and love of war-like adventure with extremely astute and wily disposition characteristic of the Marathas. S. J. Owen. azakyakI zakyatA karanevAle vIra! zrI. che. zivAjI mahArAja. - zrI. chatrapati zivAjI mahArAja azakya bAtakI zakyatA karanevAle the, IsImeM unakA mahattA hai. unake pitA zahAjIrAje baDe zUravIra aura usa samayake King Maker the. une sacamuca rAje aura bAdazA nirmANa kiye, paraMtu svayaM rAjA bananA unake liye azakya thA. usa samayake sekaDe hiMdu saradAra baDe abhuta zuravIra che. paraMtu kisIkabhI himmata nahIM huI aura unameM se IbhI hiMdupada pAdazAhI sthApana karanemeM samartha nahIM huA. usa samaya ke sabhI hiMdu saradAra Isa kAryake liye apane Apake asamartha mAnate che. je kArya sabake liye azakya thA vahI zrI. zivAjI mahArAjane rAjya karake batAyA, Isaliye zivAjI mahArAja azakya bAtakI zakyatA karane vAle the IsameM sadeha nahIM ho sakatA, zrI. chatrapati zivAjI mahArAja isa bhUmipara avatIrNa heke pUrva prAyaH saMpUrNa bhAratavarSa yavanesipAhAkrAnta hai cukA thA, rAjakIya adhikArakA mukhya sUtra musalamIne hAthameM calA gayA thA, u-paraziyana bhASA rAjavyavahArakI bhASA bana gaIthI, musalamAnI piSAkha hiMdu rAje mahArAje aura saradAra 5hanane lage. yAvanI rItikI dADhI che hiMduone mukhapara dIkhatIthI. tArIkha mahinA aura sana yAvanIhi haraeka kAgajapara rahane lagAthA, maMdira ke zikhara majIdake samAna dikhAI dene lagethe, hiMdu saradArake gharame bAlabake yAvanI nAma hone lage, hiMdu saMskArake nimaMtraNa pIrapaigaMbara nekI prathA zura cukI thI, paraziyana bhASAkA praviNya uccapadake liye yogyatA prApta kara denevAlA samajhA jAtA thA, yahAM taka kI kSatriyakalatilaka rAjapUta saradAra a5nI AryaputrI ke bhI bAdazAhakI kRpA saMpAdana karane ke liye samarpita kiyA jAne lagA thA. brAhmaNa lega nadI kinAre saMkhyAvaMdanake liye beThe to unakI saMdhyAvaMdanA vividha samApta hogI, Isa viSayameM kisIkabhI nizcaya nahIM thA. aise hiMdu mAtra ke sanmukha nirAzAke paTala chAye hue the, aisI nirAzAke samaya zrI chatrapati zivAjI mahArAja avatIrNa he gaye, aura unhoMne apane vijayI utsAhake sAtha AtmavizvAsanA sUrya hiMdu mAtrake aMtaHkaraNameM jagAyA, je hiMdu ane hiMdu svarAjya ke zAsanake viSayameM nirAza the, vahI pUrNa AzAvAdI bane aura vahI yavanakei hAthase apanI mAtRbhUmi ke svataMtra karanemeM samartha he gaye. ataH haraeka parataMtratAse dukhI huA svAdhInatAkA Icchuka manuSya yadi zrI zivAjI mahArAjA jIvanacaritra paDhegA te niHsaMdeha unakA aMtaHkaraNa svAdhInatA ke sUryaprakAzase ujvalita hegA. suprasiddha paMDita sAtavalekara (audha, satArA). Shivaji was always in ambush till the time of action had arrived, he crept stealthily on his foes, and seldom failed when once his spring was really made, always pretending to do that which he never intended, no one was acquainted with his plans Shree Sudhammaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $$$ success of their execution. but by the So completely were his movements kept secret and so often had he circulated false report of his death, to account for his sudden disappearance on some distant expedition, that for several days after his body was actually consumed, he was supposed by his enemies and even by his troops, to be commanding in person under the walls of Surat, and it was months before Aurangzeb knew that death had removed the great enemy against whose unflinching front the Moghul forces had dashed as hopelessly as waves upon a rock-bound coast. Shivaji was mild and merciful and although a bigoted worshipper of Brahman he scorned to retaliate on the Moslem the cruel persecution which they had inflinched on the followers of his faith. X X Shivaji was almost worshipped as God, and the renown of his. deeds, his eagle glances and long arms, his rapid marches and secret forays, are to this day the most popular themes of the wandering minstrels of the Deccan. X * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Sir. Sullivan. zivAkA auraMgajheba pahile pahela baDA nirbala zatru samajhatA thA, paraMtu pIche use jJAna huAki varSa usakA sabase prabala zatru hai zivAjIne mahArASTaqI kSatriya jAtikra hRdayame mugalAMkA dUra kara dhanADhaca bananekI tIvra icchA utpanna karadI. maraheThe tapasvI jIvana rakhate the. zivAjIne unheM yaha sikhA diyAki apanI zaktikA mugalAke viruddha prayANa karanese vahu aizcaryoMse nila hue mugalAMkA lUTa sate haiM aura unake rAjyakA bhI haraNa kara sakate haiM. mugalAMke aMdara yahu zakti nahi rahI thI ki vahu kaThina tathA kaMThera jIvana vyatIta kara sake, zivAjIkI zikSAse mugala unakA eka niCla zikAra pratIta haiAne lagA. mahAtmA huMsarAjajI, Shivaji-a Hero of humanity. Shivaji's life was moulded by two forces-Matrushakti and Gurushakti. Mothers make the nation and Shivaji owed much to his mother-Jijabai. Self-respect, simplicity, national traditions, stories of Ramayan and Mahabharata, Dharma and love of the poor; these were impressed by her upon Shivaji from the days of his boyhood. Saint Ramdas also taught him "to defend religion", to guard the country www.umaragyanbhandar.com Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ and protect the people from harm. Shivaji kept his pledge. He dedicated himself to the service of his nation and his Dharma, the secret of both is reverence for the poor. In Shivaji's heart was love for the poor and they had beautiful devotion for him * * * In 1680 Shivaji was on his death bed. His friends and relatives were around him and they wept. He consoled them "weep not. Life is short. Liberty's work is incomplete. I go." Liberty's work remains incomplete. India is in bondage. Sadhu Vaswani. Though the son of a powerful chief, he had begun life as a daring and artful captain of banditti, had ripened into a skilful general and an able statesman, and left a character which has never since been equalled or approached by any of his conntrymen. The distracted state of the neighbouring countries presented openings by which an inferior leader might have profited; but it required a genius like his to avail himself as he did of the mistakes of Aurangzeb, by kindling a zeal for religion, and through that, a national spirit among the Marathas. It was by these feelings that his Government was upheld after it had passed into feeble hands, and was kept together, inspite of numerous internal disorders, until it has established in supremacy over the greater part of India. Though a predatory, such as he conducted, must necessarily inflict extensive misery, his enemies bear witness to his anxiety to mitigate the evils of it by humane regulations, which were strictly enforced. Mount Stuart Elphistone. ( History of India ) musalamAnI bAdazAhatake aMtima samaya usakI nirbalatAke kAraNa kai nae rAjya uTha khaDe hue che, paraMtu unameM koI sthiratA nahi thI. unakI tahameM yaha asala kAma karatA thA ki jabaradastane nirbalake dabA liyA aura apanA svArtha siddha kiyA paraMtu zivAjIne jIsa prajAtaMtra sAmrAjyakI buniyAda DAlI thI usameM jAtiyatAkI lahara cala rahI thI. yadi kaI balAtkArase musalamAna karaliyA gayA vA lAlacAdise udhara ja milA, pazcAtApa karane para zivAjIne usake birAdarImeM milAnese InkAra nahIM kiyA. samadazI samartha rAmadAsakA AtmAnI unake aMdara kAma kara rahA thA Isaliye jIna mAharose hindu prajA dhRNu karatI thI aura unakA asparza batalAkara devamaMdiroke samIpa nahIM jAne detIthI, una mArakI senA sAkara zivAjIne eka jAtIya rASTrakI buniyAda DAla dI. sva. svAmI zraddhAnaMdajI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $$C To me Shivaji the founder of the Maratha Empire, appears and has always appeared to be a wonder. He was brought up in seclusion, with no influence except that of his mother Jijai and his tutor Dadaji Konddeva. It is difficult to believe that a lady of those times and a manager kept there to help her to manage & small estate, could have enough equipment to raise up an adventured, a hero, a warrior of rare chivalry, an efficient administrator, and a far seeing Statesman, and founder of an empire as he proved himself to be. An attempt has recently been made to make out that he was merely a tool of his father and was only carrying out the plans of the latter. This has not yet been satisfactorily established and even if it were, that would not account for the extraordinary ability to execute all the plans without great inborn capacity, call it genius, inspirations or what else you like. It is certainly a power not possessed by one in a hundred crores and no wonder that a very large proportion of Indians since his time have regarded him as an incarnation of a diety to save Hinduism and that belief is destined to endure all through History. There are two another great men who come into Shivaji's life. They are Tukaram and Ramdas. The former referred to the latter who advises and guides Shivaji to success, but all through the whole burden of the work to de accomplished falls on him and he never fails, and all credit for it falls to him. The hidden hand of providence is seen in the fact that not a single agent of Shivaji betrays him. Nay they acquired glory by serving him and dying in his cause. All these circumstances which cannot be fortuitous, induce strong belief in his divine origin. His contemporaries maintain it and so long History is read, many are bound to believe it. Hon. G. S. Khaparde. (Member of the Council of State.) The youth in Shivaji rose in rebellion. He wirtes in 1645 A. D. to one of his compatriots severely protesting against the allegation of being faithless to the Shah of Bijapur, and appealed to superior morals by reminding him that the only faith they pledged was not to Shah, but to God alone. Did he not in company of Dadaji, his guardian, and his comrades solemnly swear in the presence of Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ God on the summits of Sahyadri to fight to a finish and establish "Hindu's Swaraj", a Hindu-pad-padashahi in Hindustan ? " God is on our side and He shall win ". This word " Hindu's Swaraj", coming from the pen of Shivaji himfelf, reveals, as nothing else could have done, the very soul of the great movement that stirred the life and activities of Maharastra for a hundred years and more. Even in its inception the Maratha rising was neither a parochial nor a personal movement altogether. Sgt. Vinayak Damodar Savarkar (Hindu-Pad-Padshahi). huM musalamAna chuM, paNa zivAjInA pradhAna lakSaNa samuM tenuM je Avezamaya svadezAbhimAna tenI stuti karyA vinA rahI ja zakatA nathI. akabara eTale sahiSNutAnI mUrti, phejhI eTale jJAnanI jyota ane zivAjI eTale sadeha svadezAbhimAna. eka hindI tenA dezane pacAvI pADanArA videzIo ane vidhamIo sAme tenA badhA sAmarthathI mUke, e virala dezabhaktine huM mArI vaMdanA apuM chuM ane hindusthAnanA itihAsamAM zivAjIne eja sAcco ane kAyamI hisso che. che. khudAbakSa ( kalakattA ). hiMdustAnanA eka khUNethI bIje khUNe itihAsanA je thoDAka nAme ati paricita che temAMnuM eka nAma te zivAjI. bALake nizALe jAya tyArathI enuM nAma jANavA mAMDe che ane emanA jIvanamAMnA eka kALa evo hoya che ke emane zivAjI thavAnA roja svama Ave che. mahArASTramAM to e nAma lagabhaga gharagaththu thaI paDayuM che. mahArASTrane itihAsa ja kharekhara zivAjIthI racAya ema kahIe te cAle. zivAjI mahArAjanA jIvanamAM je kaMI mukhya cIja zIkhavAnI hoya te te emane svAtaMtryaprema. A dezamAM sadIonI gulAmIthI TevAIne mANasanI manodazA evI kAyara thaI gaI che ke je koI paradezI Ave ene mAthuM namAvI mAna ApavAnuM hiMdIne svAbhAvika thaI paDayuM che. je vakhate zivAjI jamyA te vakhate e Teva evI sarvavyApaka thaI gaI hatI ke zivAjI jevA mANasane janma e yuganI eka AzcaryakAraka TanA gaNAya. emanA jIvana ane kAryothI emaNe niHsava thatI prajAmAM navuM baLa ApyuM. Aje paNa e ghara puruSanuM smaraNa hiMdu hadayamAM rahelI kAyaratAne nAza karavA samartha bane. zivAjI eTale zaurya, zivAjI eTale svataMtratA; zivAjI eTale kAryadakSatA ane kAryaratatA; zivAjI eTale rAtridivasa jAgrata rahetI hiMdanI zaktizAlItA. emanA nAma smaraNa mAtrathI ja pratyeka hiMdInA hadayamAM svAbhimAna jAgrata thAo. AvA eka mahApuruSane aMjali ApatAM mane AnaMda thAya che. bI. lIlAvatI munazI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $60 In personal activity he exceeded all generals of whom there is record. For no partizen appropriated to service of detachment alone ever traversed as much ground as he at the head of armies. He met every emergency of peril, however sudden or extreme, with instant discernment and unshaken fortitude. The ablest of his officers acquiesced to the emminent superiority of his genius, and the boast of his soldier was to have seen Shivaji charging sword in hand. Mr. Orme. (Historical Fragments). in From an unknown petty chieftain he had become sovereign of a great portion of Western India, besides his possessions in the South. He had successfully braved the whole power of the Moghul Empire, and had taught his countrymen the secret of success those sudden predatory movements which, from the first blow struck against the Mahomedan power in the destruction of Afzul Khan and the army of Bijapur were in a hundred years to effect the total subversion of their Empire. Col. Meadows Taylor. (Manual of History.) countrymen and had down rules for their Shivaji well knew the character of his carefully used that knowledge in laying Government. The Brahmanical creed could not be used as a weapon of persecution but its mingled tolerance and exclusiveness, made it a powerful instrument for concentrating the religious feelings of the Hindus, and directing their full force against the cruel and bigotted oppression commanded by the Koran and practised by Aurungzeb. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Montgomery Martin. (History of India) zrI chatrapati zivAjI mahArAja zakate yAMge caritra gujarAthI bhAkheta mAjhe mitra rA. rA. vAmanarAva mukAdama hai lihIta Aheta hI mAThI AnaMdAcI gaSTa ADe. mukAdama hai mahArASTrIya asalyAne tyAMsa mahArASTraDyA zrI zivAjI sArakhyA advitIya rASTravIrAcA yeAgya abhimAna svAbhAvikapaNe Ave. mAMce kAyamace rANe gujarAyeta asalyAne... gujarAthI hI tyAMcI mAyabhASAca Ave. azA yeAgya puruSAcyA hAtUna hai" caritra uttama vaDhela yAMta zaMkA nAhIM. www.umaragyanbhandar.com Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khristI zakAgyA AraMbhAlA cAlukya va rASTaTa vaMzIya marAThavAnI ApalI sAmrAjya sattA uttara va dakSiNa hiMdusthAnAMta gAMjavilI. puDhe marAThI rASTrAsa thoDI sustI AlI. tyAM avaheMta devagirIce jAdhavAcA pAkAva karana musalamAnonI ApalI sattA mahArASTrAvara pasavilI. tAlikeTaA laDhAI vijayAnagaracA marAThA samrATAcA parAjaya kana tI sattA daDha mUla jhAlI va karnATaka va dakSiNetIla pradezAvara musalamAnI amala pasaralA, hI musalamAnI sattA uladhUna pADayAeM kAma paddhatIra rItIne zrI zivachatrapati tyAMnI keleM. prathamatA tyAMnI marAlyAMta ekopa kAna tyAMce aMgI svataMtratA, svadharma prema, va rASTrekatA vAMce vAre bharavile'. tyAM maLe avaraMgajhebI sArakhyA dharaNI, parAkramI va sAmarthyavAna azA dilIpatIlAhI marAThI sattA kAyamacI nAhIMzI karatA AlI nAhIM. sarva bAdazAhI sainya va sarva bAdazAhI khajinA kharcA ghAna hI jhuMja bAdazahAne 27 varSe cAlavilI paNa marAThavIra yA vijeDa jhaTApaTIMta kasAsa caDhale va akhera bAdazahAlA sukhAcuM maraNuDI tyAMnI upabhAguM dile nAhI. avaraMgabAmyA pazcAta hI marAThI sattAkAra vADhalI va tine dillI cI pAtazAhAta agadI pikaLa va nAmadhArI kelI. ase parAkramI rASTra utpanna karI zrI zivachatrapatIcI yogyatA varNana karaNe kaThINa kAma Ahe. ra. mukAdama yogya prayatnAne eka uttama caritrAsI gujarAthI bhASeta bhara paDAra che khAsa. bhAskararAva jAdhava (muMbAI sarakAranA mAjI pradhAna). " jagadvikhyAta zreSTha senAnAyaka zrI zivAjI mahArAja, yA lekhAMta senAnAyaka yA nAtyAne zrI zivAjI mahArAjAcI yogyatA kitI beThI hatI, kAbadalI vivecana karayAta ceNAra Ahe. zreSTha senA nAyakAo aMgI mukhyatve khAlI dilyA pramANe guNa asale pADijetaH 1 zaurya. 2 dharya. 3 yuktibAjapa. 4 zista. 5 rASTrAbhimAna. 6 rAjakAraNa (Diplomacy). 7 nazIbavAna. 8 niralasa kAma karaNyAcI zakti va uttama zarIra. 9 nItimattA. A varIla guNa zrI zivAjI mahArAjAo aMgI kitapata hete, cAbadala mahArAjAo caritravana va upalabdha asalalyA likhANuvana ApaNuM yAcA vicAra kare. 1. mahArAja atizaya ghara hote, yA badala koNAcaeNhI dumata nahIM. laDhAImyA dhanazrakrImaLyuM svataHsyA delhI hAtAMta paTe caDhavana te ghusata asata. keNitIhI saMkaTAcI kAmagirI te svataH A5llA zirAvara peta asata. laDhAMIta ApavyA saradArAsa pu kana ApaNuM svataH mAge koTha' tarI surakSita jAgI prekSakApramANe pahAta basata nasata. ApalyA saradArAsa mulukhagirIvara agara khAdhA svArIvara pAThavana ApaNuM svataH majA mArIta basata nasata; tara te svataH ketyAM nA ketyA mahimaMta sarva kALa guMtalele asaMta. mahArAjAnI zaMkaDe laDhAyA rjikalyA, tyAM svataHsyA aMgayA zauryane rjikalyA, he sarvAsa kebala karavA lAgela. aphajhulakhAnAcA vadha, zAhitekhAnA varIla chApA, yA gejhI zauryAsyA nAhIta aseM keNa haNela ? hIM kAmeM maheNuje bilakula na DagamagatAM vAghANyA jabamrAMta uDI ghAlaNyA sArakhI hatI, paraMtu tyAM madhUnI mahArAja aMgacA zauryane yazasvI jhAle. 2. zauryAbarAbara pairya he lAgateMja aMgAma pairya asatyA zivAya zauryAsI kAmeM heta nAhIta. mahArAja koNatyAhI kaThINa prasaMga ke hAMhI Dagamagata nasata, tyAMnA svataH cA AtmavizvAsa ane va sAcA jorAvara te koNatyAhI saMkaTAsa moDhayA pairyAne teDa heta asata. auraMgajhebAne mahArAja ArmAsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keda karana Devale, tyAM vaLI dusarA keNI manuSya asatA tara te galitadharya jhAlA asatA, paraMtu mahArAjanI hiMmata na saDatAM tyA saMkaTAMtanahI bAhara paDayA cI yukti jilI va tyAMnI bAdazAvyA vAtAvara karI dena te ArmAdana ke dena nisaTale va kiyeka mahine pAyI pravAsa karena va puSkaLa saMkaTa sesana te apatyA mAtuzrIsa ceUna bheTale. aphajhalakhAnAmyA bheTIcA prasaMga haNaje suddhAM mahArAjAo pairyAsI eka kaseTIca hatI. 3. pratyeka gaSTa nusatyA zauryane agara paiyane hote ase nAhIM, tara kiyeka prasaMga senAnAyakAsa yuktibApaNAhI vAparAvA lagate. mahArAja yA kAmAM niSNAta hete. veLa va prasaMga pAdUna mahArAja zaurya va vairya bAjUsa DenDrana yuktibaja paNa vAparIta asata. AdilazAhI, kutubazAhI, mogalazAhI azA mahA va prabaLa bAdazAAMzI mahArAjasAkhyA eka lahAna jAgIradArAsa jhagaDAvayArca hatuM. yA hindI zAvyAMjavaLa amaryAda dravyabaLa va pracaMDa sainyabaLa hoteM. vAMcazIM pratyeka veLI zauryAne jhagaDAbhyAsa mahArAjAcAca nAza jhAlA asatA, haNana azA veLI tyAMcAMzI yunibAja paNa karaNuMca hitAvaha che. aphajhulakhAna va zAhistekhAnAo mokyA phaujabarAbara mahArAja laDhaNe zakaya naha, haNana yuktibAjapaNuM karUnaca tyAMsa tyAMcA nAza karAvA lAgelA. 4. pratyeka senAnAyakAsa ApalyA phaujemadhye kaDaka zista kevAvI lAga. phajeta zista nasalI tara tiA kaDUna keNahI mahattAcuM kAma hAra nAhiM. mahArAja zistIce kAra bhakate hete. tyAMcI zista phAra kaDaka ase. svArIta kalAla agara kalAvaMtI ne naye azI tyAMcI sakta tAkIda ase. yA virUddha vartana karaNaryA te dehAMta zAsana karIta asata. mahArAja ApatyA saradAro barAbara mitrabhAvAne va AdarAne vAgata asata, tarI paNa tyAMcI tyAMcAvAra jarabahI kAra hatI. mahArAja ApalyAlA mAnA neM vAgavitAta haNana koNI saradAra zirajora heuna tyAneM ApelyA kAmAMta kucarAI kelI, tara to kevaDhAhI moDhA saradAra asalA tarI. mahArAja tyAsa tebahAMca zikSA karIta asata. vAMmuLe tyAMcA darArA sarvAvara sArakhA aseM. mahArAjAcI zista azI karaDI hatI haNanaca tyAMsa evaThayA moDyA phaujevara pUrNa tAbA hetUna tyAM kahuna havI tI kAmagirI karavRta ghetAM yeta ase. phaujekaTuna rayasa koNatyAhI prakAracA trAsa heluM naye va ApallA saradAranI Apale hukUma rAjaniSThane pALave haNana mahArAjAnI cipaluNa tAlukyatIla halavanI gAMva DevalelyA phareMtIla saradArasa va subedAra jivAcha vinAyaka vAMsa pAThavIlelI pa vAcayAsArakhI Ahata (pahA-rAjavADe kata marAThyAM ItihAsAcI sAdhane bhAga 8 vA patra 28 va 31 ). 5. hiMdusthAna hiMdulakarse Ahe va tyAvara rAjaya karAcA haka hiMducAca Ahe ameM mAnaNAryA paikI mahArAja hota. hA tyAMcA bANuM lahAnapazupAsUna dina cete. zahAjIrAjabarAbara lahAnapaNuM vijApUracA darabArAMta te gele asatAM tyAMnI bAdazahAsa karmisAta kelA nAhIM. yavanonI ApalA deza pAdAkrAMta kelA asUna hiMduvara te phAra julama karatA yArce mahArAjaya parama duHkha heta ase. hI atIla taLamaLa zAMta karaNyakaritAM, tyAMnI vijApUra bAdazahAsyA viruddha prathama hatyAra ucalale. hiMdupadapAtazAhI sthApana karAvI, hIca mahArAjAcI mahattvAkAMkSA hatI. tyAM hayAtIta tyAMnI hiMdu rAjya tara sthApana leMca va te jAsta divasa jagata, tara tyAMnI hiMdupadapAtazAhIhI sthApana kevI asatI. bAdazAha auraMgajebAne hiMduvara chajiyA kara jyAM vaLI sukelA, tyAM keLI tyAsa mahArAjAnI lihileluM bANedAra patra sarvacA mAhitIcuM jhAle Ahe. "gabrAhmaNapratipAlaka" he mahArAja zrIda hA. senA nAyakAo aMga rASTrAbhimAna jAjavalya alyA sivAya tyAmA hAtUna moDameThI kAme Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ heta nAhIMta, hI kalpanA mahArAjagyA pratyeka saradArAo va zipayA manata mahArAjAnI cAMgalI biMbavilI hatI. 6. mahArAja rAjakAraNAMtahI phAra niSNAta hete. uttama senAnAyakAlA rAjakAraNahI saMbhALAve lAga. nusatI taravAra mAna cAlata nAhIM. rAjakAraNIe DAvapeca tyAlA kheLAve lAgatAta. mirjhA rAjA jayasiga jyAM vaLI mahArAjAMvara meTI phauja gheUna AlA, tyAvaLI mahArAjanI meThe rAjakAraNa kanna vinAkAraNa heNArA raktapAta thAMbavilA. nAhIM tara he dohI zura hiMdu rAje laDhale asate, tara hajAro hiMducA phaDazA paDalA asatA ! AzA vaLI namate dheryAAMta mahArAjanI meThe zANapaNa dAkhavile ItakaMca nahe, tara rAjA jayasiMgAo salayA pramANe bAdazAha auraMgajebAsa bheTayAkaritAM mahArAja ArmAsa gele. aphajhalakhAnAo bAbatIMtahI mahArAjAnI rAjakAraNa laDhavile va tyAneM prathama zA kelyAvaraca tyAvara hatyAra cAlavile va tyAo phaujevA phaDazA pADalA. . mahArAja kAra bhAgyavAna hote. je je kAma te dhAtI gheta asata tyAM tyAM kAmAMta tyAMsa haTana yaza ceta ase. tyAMnI zaika laDhAyA mAravyA. paraMtu tyAMsa apayaza ase ketyAhI laDhAMIta Ale nAhIM. izvarAcA pAThIMbA asalAzivAya azI navIna rAjye sthA5na heta nAhIMta. devI bhavAnIcA mahArAjAsa pUrNa pADhibA hatA va tI tyAM saMkaTAce veLI atUna chUrti ta ase va tyAM kurtinu5 mahArAja vAgata asata. IzvarAcA pATiMbA nasatA tara aphajhulakhAnAo va auraMgajebAca taDAkhyAMtUna mahArAja vAMcaca nasate. nepoliyana bonApArTa suddhAM devAvara havAlA devIta ase. reDarika di greTa yAcA tara devAvara kAra bhavasA hotA. cAcI eka azI goSTa sAMgatAta kI eke veLI eka prasiddha senApati tyAkhyA javaLa nokarI mAgaNyAsa gelA. tyAM vaLI tyAne mI amayA laDhAyA mAlyA Aheta va alA phaujecA puSkaLa anubhava Ahe vagere vagere puSkaLa gASTI bAdazahAsa sAMgitavyA. tyArce sarva haNaNe ena ghelalyAvara bAdazahAne ekaca prazna kelA kI, "Are you a lucky man?" 8. mahArAjAcI zarIraprakRti agadI nikApa hotI va padharA varSo vayApAsUna DAMgarAMtUna, datana va jaMgalAtUna te phirata asalyAne tyAMthI zarIrakAThI kaTaka jhAlI hatI. niralasapaNe kAma karayAthI tyAMnA lahAnapaNApATuna saMvaya asatyAna te puSkaLa kAmAcA ura karIta asata maThamAyA majalA mAra va laDhAyA jiMkaNe huM tyAMce nityakarma hAUna basale' heteM. yA zivAya ApaNuM sthApana phlalyA svarAjyAcI suvyavasthA karaNyAeM kAma tyAMsa karAve lAgata ase. mahArAjAcI rAjyavyavasthA agadI namunedAra hatI. tyAMnI sthApanA kelelI rAjyavyavasthA ItakI uttama hatI kI tyAM va saMbhAjIo pazcAta dazimarce gAdIvara koNIhIsajA nasatAM nusatyA saradAranI auraMgajheba bAdazahAzI 21 varSe Takakara deuna yAce agadI nAkI nau aNule va zavaTIcA bAdazahAne ApelA deha dakSiNe maheMca DevilA; paraMtu tyAsa karatAM Ale nahiM. tyArapramANe mahArAja AgaryAsa kedata paDele asatAM va karnATakayA svArImarSe 18 mahine bAhera asatAM, tyAMnI sthApana kelelyA rAjyAMta bilakUla gaDabaDa jhAlI nahIM. yAlA haNatA surAjya, mArzala sekasa ne eke kikANI haTale Ahe kI, "senAnAyakA saMbaMdhI mA vicAra agadI svataMtra Tharale Aheta; kAraNa mI puSkaLa senAnAyaka pAhile Aheta. senAnAyakA maLe pahilA guNa zaurya pAhi je. tyAzivAya Itara guNAMcI kiMmata kahI nAhIM. dusarA guNa buddhi. te vairyavAna asalAM pAhideva laDhAIo dAvapecata huzAra asalA pAhi je. tisarA guNa uttama zarIraprakRti uttama zarIraprakRti nasalelA senAnAyaka kitIthI huzAra va zara asalA tarI ena veLI to AjArI palA ka. sarvaca okasa hAvayAce ! " laiMDa valalaine haTale Ahe kIM. " vATeluM laDhAIta nepoliyanacA parAbhava hopyArce mukhya kAraNa te tyA divazI, kAra jevaNa kelyAne, ajIrNone AjArI hatA; haNata ghebrIvara basUna laDhAI cAlata asatAM dekharekha kare zakalA nAhIM." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 Napoleon said at St. Helena " Work is my element. I was born and formed for work. I have known the power of my legs, I havo known the power of my eyes, but I have never known the extent of my capacity for work." huM nepoliyanacuM varNana mahArAjA sahI taMte taMta lAgU paDate. 9. "mahArAja zreSTha senAnAyaka hete, tyAM barAbara tyAMcI nItimattAhI kAra zreSTha hatI. te agadI nirvyasanI hete. kalyANayA subedArAo sucI hakIkata sarvAsaca mAhIta Ahe. nepoliyana bonApArTahI zreSTha senAnAyaka hotA; paraMtu tyAgI nItimattA agarI kaniSTha pratIcI hatI. daraeka svArImaLyuM tyAe taMbUta tyAgaeN ekatarI prItipAtra ase. hAca prakAra zikaMdara bAdazahAcA. hA bAdaza jagajajetA haNana yAcI khyAti Ahe. paraMtu vAsyA sArakhA dArUbAjha senAnAyaka kavacitaya jhAlA asela jAsta dArU ke, pita? yA paraMtaca hA maraNa pAvalyAeM prasiddha Ahe. yA dodhApekSAM mahArAjAcI nItimattA kitI zreSTha hatI, yAcA cAMgalA aMdAja karatAM cete. nItine cAlasuryA senAnAyakavara sAcA sipAyAMcI bahAla maI asate. AzA senAnAyakAkaDUta sahasA anyAya hAsyAcI bhIti nasate. 10. zreSTha senAnAyakAlA ApelI phaujahI cAMgalI tarakheja TevAvI lAgatuM. uttama tarabeja asalI phauja senAnAyakAsa ucca padAprata neta. mahArAjA phaujeta pAyadaLa va ghaDadaLa ane dena bhAga hete. lageTI ghAlaNAryA mAvaLyAMsa yogya tAlIma dehana mahArAjAnI tyAMsa gAjhI vIra banavile. mahArAjAnI ApalyA phaujecI vyavasthA uttama DevilI hatI. pAyadaLAMta nau zipAyAMvara eka nAIka ase. pAMca nAIkAMvara eka havAladAra ase. dena havAladAravara eka jumaledAra ase. daha jumaledArovara eka hajArI ase. hayAzivAya pAMca hajArI saradAra asata. ghoDadaLAMtatI paMcavIsa bAragIrovara eka havAladAra, pAMca havAladArAMvara eka jumaledAra, pAMca jumadAravara eka subedAra, dahA subedArovara eka pAMca hajArI ase hayA lazkarA zivAya mahArAjAnI Apale khAsa beMDIgArDa svapUna pAMca hajAra javAna Devile heta. yA sarva lokAsa daramahA zokha pagAra dilA jAta ase. kANusahI saraMjAma dilA jAta nase. saraMjAmI paddhata pua pezavyAMnI surU kelI. phaujeMtIla pratyeka manuSya mahArAja svata: pATuna bharatI karIta asata - jumaledAra, subedAra, hajArI va pAMca hajArI saradAra nemAvayAe te cAMgale zUra, marda, kulIna va yuddhAo kAmAMta pure kasaleze marAThe pATuna nemIta asata. hI mahArAjAcA phaujecI racanA va ghaTanA aMgrajI phaujaina saMdhyAM cAlu Ahe. yAvarUna mahArAjAyA phaujecI ghaTanA va racanA hitI cuM sahaja anumAna karatAM cete. phauje zivAya mahArAjA takhyAta 280 kile hote. tyAMyAvarahI zibaMdI, dArUgoLA, dhAnyacA sAMThA 4 khajInA devayata yeta ase va tyA liyAMcA baMdobasta kAra kaDaka rItine kevasyAMta ceta ase. he DAMgarI kille bAMdhayA madhye mahArAjAnI kAra dUradaSTi kevilI hatI aneM disa. tyA kAlAMta kilyAMcA laDhAI kAmI phAra upayoga heta ase. cAMgalA niSNAta senAnAyaka zivAya phauja tarakheja devaNuM zakya nasoM. mahArAjAo aMtakAlI mahArAjajavala jayaMta tayAra ase eka lAkha pAyadaLa va eka lAkha paiDadaLa hoM; yAvarana mahArAjAcI kevaDhI pracaMDa zakti hatI, yAco kayAsa bAMdhatAM yeta. 11. mahArAja kitI zreSTha dae senAnAyaka hete yA badala parakIya itihAsakAra va lekhakoe abhiprAya mI khAlI deta Ahe: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 675 (1) mahArAjAcA kaTTA zatru je auraMgajheba te svaNatA, "te mahAraNuzara senAnI hatA. hiMdusthAnAMtIla prAcIna rAjyAcA nAza karaNAcA prayatna bhI ekasarakhA cAlavilA asatAM natana rAjya sthApayArce mahAkArya siddhisa neNyAsa lAgaNure parAkramAdi guNa tyAAdUna anya kANuo hI ThAyI havate. mAjhayA prabaLa kaujA tyAcAzI laDhaNyAMta satata ekeNIsa varSe guMtalyA hatyA; tarI tyAgI sattA ekasArakhI vRdhviMgata hota hatI." mahArAjAsa "pahADakA cuvo " haNuNAryAcA hA abhiprAya Ahe. (2) 22414789di, "In personal activity he exceeded all Generals of whom there is record. For no general ever transversed as much ground as he at the head of his armies. Ho met every emergency of peril however sudden or extreme with instant discrement and unshaken fortitude; the ablest of his officers acquiesced to the imminent superiority of his genius, and boast of the soldier was to have seen Shivaji charging sword in hand." () mahArAjAnI karnATikAMta pyArI karUna te mulakha ApalA rAjayAsa joDalA hI kAra maLyA bahAdurIcI goSTa kelI. eka bAjAsa mogala bAdazAha va dusaryA bAsUsa vijApUracA bAdazAha asatAMhI tyAMsa na mAnatAM 700 milAcA pravAsa vIsa hajAra gheDadaLa va cALIsa hajAra pAyadaLa gheuna tyAMnI delA. mahArAja 18 mahine karnATakAMta hete; paraMtu yA mudatata tyAMsyA mArge rAjyAMta kANatIhI gaDabA jhAlI nAhIM. kiMDa liThitAta : "In the course of 18 months at a distance of 700 miles from his base, he had conquered a territory as large as his former kingdom. While a single roverse would have been fatal, he had not suffered even a single check, Victory had succeeded victory; town had fallen after town. As he went, he organised his conquests; and when he returned to Raygad, his new possessions were securely bound together from sea to sea by a line of fortified strongholds held by garrisons, brave to the death and devoted to his cause." (4) muMbaImyA IgrajAnI yA karnATaka svArI saMbaMdhI sana 1677-78 maLe che panne lihilI Aheta, tyAMmaLe mahArAjAMcI talane sIjhara, alekajhAMDara va hAnibaeNlasArakhyA prasiddha senAnAyaka barAbara kelI Ahe. (5) tArIkha 19 noheMbara sana 1991 rojI prinsa oNpha velsanI zrI zivAjI mahArAjA smArakAcI konazilA basavilI, tyAM vaLI kelelyA bhASaNata te mahAle -- 1) hiMdusthAnAMtIla eka atyaMta zreSTha azA mahAyodhyAo va mutsaddAo smArakAcI kanazilA basavidhyArca: kAmIM malA phAra AnaMda vATata Ahe. (gA) zivAjI mahArAjanI sAmrAjya sthApana ke, iveMkaca nahe, tara eka rASTrahI nirmANa laiM. hayA dezAMta tyAMcuM varcasva itikaeN meMThe hete kI, tyAMnI zetaryAnA hAtI dhana tyAMnA raNagAjI banavile. AtAM paryata lelyA vivecanAvarana vAcakAMsyA lakSAMta AleM asela ka, zrI zivAjI mahArAMcI yogyatA senAnAyaka yA nAtyAna alekajhAMDara, hAnibaeNla, sIjhara ANi nepaliyana sApekSAMhI jAsta Ahe. yA muNumuLaMca mahArAjasa bhAvika bhakadevI avatAra samajata asata, kAraNa azA gAchI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 sAdhAraNa senAnAyakAo hAtUna heNuM zakya nahIM. alekajhAMDara javaLa tyAcA vaDilAne tAra kelelo phraja hetI va nepaliyanajavaLa sarva kAnsacI umadI phauja hatI, thALe phaujAMkhyA baLAvaraca tyAMnI jAgata digvijaya kele, paraMtu zrI zivAjI mahArAjajavaLa surUvAtIsa bilakula phauja navhatI. laMgoTI vAlasuryA mAvatyAMsa hatyAre deuna va laDhAIcuM zikSaNa deuna umadI phauja tayAra karAvI lAgalI va yA lageTalAM kana tyAMnI AdilazAhI, kutubazAhI va mAMgalazAhIyA phaujabarAbara Takkara deuna tyAMsa nAmahorama keleM, yA muLe mahArAjAsa jagadvikhyAta senAnAyaka hI padavI prApta jhAlI Ahe. ItihAsakArAMnI tyAMsa " zrI zivAjI hi greTa" haNana haTale Ahe, te megyaca Ahe.. janarala nAnA sAheba zi. ( vaDedarA rAjya ) | zivAjI sana 1627 meM dakSiName pedA huye. usI varSa jahAMgIrakI mRtyupara zAhajahAna megala siMhAsana para beThA. bhArateke itihAsameM zivAjI pahelA manuSya hai se hama rAjanaitika daSTie deza aura jAtikA muktidAtA (Liberator) kaha zake. zivAjIneM IsadezameM hiMdurASTra svarUpa naye prANa DAle. bAdake marAThA itihAsase yaha bAta spaSTa che jAtI he ki zivAjIke Isa vicArake pUrepurI saphaLatA prApta huI x x kisa prakAra eka sAdhAraNa bALaka anAthAMkIsI avasthAe nikalakara eka baDA sAmrAjyakA saMsthApaka bana gayA yaha eka zikSAprada kathA he jIsakA adhyayana hama zivAjIke jIvanase kara zakate hai. bhAI paramAnaMda, ema. e. hiMdusthAnA itihAsAMta, vizeSatA hiMdu dharmAcyA va samAjAo daSTine, zrI zivAjI mahArAjAnI lekottara kAmagirI kelI hicI taDa anyatra sAMpaDape viraLa ANI te kALaca asA hatA kIM, jaratyA veLasa mahArAjAMcA avatAra jhAlA nasatA, tara sabaMdha dakhanacI dakhana kiM bahunA hI AryabhUmi yavanamaya jhAlyA vinA khacita rAhilI nasatI. zrI samathanI ApalA amRtavANI melelIhiMdu mane jIvaMta kelI, tara mahArAjAnI ApelyA atula parAkramAne hiMdu zarIre svataMtra kelI, ANI tyAM ThAthI svajAtyAniSathI asA jabaradasta AtmAvizvAsa nirmANa kelA kI, ghAo sAmaryAvara puDhIla dena zata paryata marAThakyAMcA bhagavA jhuMDa sarva hiMdusthAnabhara nAcUlAguna sAne svataH javaLa javaLa sAmrAjya padAcI joDa karana ghelI. satarAvyA zatakAMta hiMdu samAjAne jyA dAna thAra vibhUtimaya krAMti kArakAnA janma dilA te aNaje eka zrI samartha rAmadAsa svAmI, va dusare zrI chatrapati zivAjI mahArAja he hota. samAcAMnI hiMdanA asA eka divya saMdeza upadezilA kIM, "dharmAtAThI marAve ! mereni avadhyAM zIM mArA ! mAratAM mAratAM dhyA! rAjya Apu le," ANi mahArAjAnI yA mahAmaMtrAcI svataH dIkSA ghena ticA prasAra ApelyA bhavAnI samorIcya sahAyAneM hiMdu samAjAo kenA kAparyA tu nahI kelA. ketyAhI daSTine vicAra kalA tarI mahArAjAeM cAritrya atyaMta ramya, sUtikAraka, uttejaka Adarzavata ase Ahe jagAyA kusavyAne asalyAM sarvAga paripUrNa vibhUtilA adyApi janma dilelA nAhIM. tyArce parizIlana karUM lAgallAvara kavitvAne bharArA va vaktatvAneM skarA, yAMta navala te kAya? asaluM cAritra yazasvIpaNAne varNana kelyA baddala punhAM ekavAra zrI. ekadama yAce abhinaMdana karUMna mI hA ApalA abhiprAya methe saMpavite. la, ba, lepaTakara (vI-pUnA). Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat www.umaragyanbhandar.com Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Chhatrapati Shivaji Maharaj's name stands out prominently in the history of India not only as the founder of the Maratha Kingdom but as the awakener of the dormant spirit of nationalism. Consequently he was a national hero of considerable ability and political acumen. His name will always be remembered along with such historical gems as Maharana Pratap and Swami Dayanand who did not let Hinduism die when its extinction was threatened. These people instilled the spirit of courage, bravery and nationalism and proved the greatness of Hindu ideals before the World, I pay my humble tribute to the memory of Maharaja Shivaji, the Saviour of the Hindu race and Indian Nationalism. Rai Bahadur Kunwar Raghubir Singh, M. L. A. Undoubtedly it is the sacred duty of every Hindu who is at least proud of his own culture and religion that he should pay his humble tribute to the Great Shivaji, a great, great Hindu who was not only a defender of the Hindu faith but also a defender of Independence. The Hindu History can never forget the work, the Great Shivaji has done and the words of Kavi Bhushan still rings into my ears that Shivaji eletal Harla Bid 1451. No higher tribute possibly can be paid by the human pen than this poet has done. I most humbly endorse every word of this poet and say once more that if Shivaji would not have been born God knows what would have happened to the Hindus, the dreams of which make the heart shock. Babu Padamraj Jain. adhyapradAna zrIsamartha ANi zrIzivarAya he deve yogezvara ANi dhanurdhara, yukti ANi zakti mAMge pratinidhi, tyA kALI avatIrNa na hote tara sAryA hiMdusthAnaneM turkasthAna, arabasthAna kiMvA aphagAnisthAna jhAle asateM ! kevaDhe meTuM saMkaTa Ale che, yAcI kalpanA hi karavI nahIM. vinAzakAla ca AlA hatA, paNa te jyAMnI TALalA tyA yA devAM puNyapuruSAMcA, hA deza ANi hA dharma zabdazaH yAvacaMdradivAkarau kAyamacA RNI rAhIla. dAdhe hi ajarAmara hota. hiMdumAtrAnuM pratyahIM smaraNapUrvaka tyAM caraNakamalI arthapradAna pAhie. tyAMta ca yA rASTrAcaeN ANi yA dharmAcuM kalyANa Ahe. dharmasthApane nara te IzvarAce avatAra jhAle Ahata puDha hANArA deNe IzvarAcaeN | zaMkara zrIkRSNa jevA (vakIla-LIA). 18 mati. 8 } Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4023 Marathas were the people looking apparently inconsiderable, that were destined by Providence to overturn the Empire, Aurangzeb was labouring to extend; who, issuing from their mountains and valleys, did in less than a century, level to its base the whole fabric of Mahomedan greatness, and created for themselves an independent Government on the ruins of an Empire of seven hundred years' duration, perhaps such a sudden succession of dominion from so obscure an origin, is without a parallel in the annals of mankind. Commander Tone. $$ My dear Wamanrao, I am very glad to hear that your great work on Shivaji's life will be completed in a week or two. To your friends it is a matter of great pleasure that during your incarceration you should have found time for such a noble endeavour. Your work, therefore, will have a peculiar value for you and your friends. I have not had the opportunity of reading your book, but I feel sure that, with your singular capacity for devoted work and your great admiration for the Maratha leader, you must have done your best. Shivaji's life at a critical time like the present has many lessons to teach, and I have no doubt that the way in which you have handled his life and teachings will provide your readers with many object-lessons full of value in present-day politics. X x X X Shivaji's name is still the one magic cry of Maharastra. His dynasty has been extinct for centuries. His state has crumbled into dust. Yet he is to-day regarded as the unexelled ideal of a wise just patriotic and sagacious ruler, who set the noblest example of Indian capacity for self-government. It is well known how in the last War, in France and Mesopotamia, the Maratha battalions were moved to the highest deeds of heroism by the mere utterance of the War--cry "Victory to Shivaji Maharaj ". M. R. Jaykar. Bar. at las. Bombay. zrI chatrapati zivAjI mahArAjane hiMduoMkA sagaThana kiyA aura hiMdu sAmrAjyakA punaH sUtrapAta yiA. je zuddhi ke baDe samarthaka the. unhAMne samarthya guru rAmadAsakI AjJAse bijApurakI senAke bahutase musalamAnIkA hindu banAkara maraDA jAtime milAyA. jaba taka zivAjI mahArAjakA jAtapAMtike tenevAlA tathA tAtako miTAnevAlA siddhAnta pracalita rahA taba taka mahArASTra sAmrAjya unnati karatA rahA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mai zrImAna vAmana sItArAma mukAdamake hArdIi vadhAi detA haki unhane hinajAti masamrATa chatrapati zivAjIkI ojasvinI jIvanI likha ke muda dilameM bhI navajIvanA saMcAra kara diyA. kaMvara cAMdakaraNa zAradA, eDavokeTa, ajamera, bhAI zrI vAmanarAva. dAdubhAIne videmAtarama vAMcajo. jata lakhavA vinaMti je ApanuM patra mane paNa divasa upara maLeluM paraMtu zivAjI vize zuM lakhavAnuM hoya ema dhArI uttara Apela nahi. e mahAna naranuM jIvana temaja nAma mAtra basa che. kemake hAlanA jamAnAmAM dharma ane svadezAbhimAnathI prerAI koIpaNa vyakitae dezamAM mahAna kAryo karyA hoya ane saMgIna pAyo nAMkhyA hoya to te zivAjI che ane ene AramelA kAryane je pUrNa kare te kaI bIje zIvAja karI zake tema che. dAdubhAI desAI Shivaji was born with a genius for Sovereignty. He was endowed with that mysterious instinct which enables some ignorant barbarian to convert shepherds or cultivators into soldiers, and drill them into submission and obedience. He succeeded in forming the mountaineers of the Konkan into loose but organised armies of horsemen. Mr. J. Talboys. prasiddha masalamAna itihAsakAre khANakhAne potAnA lakhANamAM cha, zivAjI mahArAjane paTa bharIne gALA dIdhI che. evA damana lekhakane paNa mahArAjane nIce pramANe puSpAMjalI ApavI paDI che. But he (Shivaji) made it a rule, that wherever his followers went plundering, they should do no harm to mosques, the Book of God, or any one's women. Whenever a copy of the Holy Kuran came into his hands, he treated it with respect, and gave it to some of his Musalman followers. When the women of any Hindu or Mahomedan were taken prisoners by his men, and they had no friend to protect them, he watched over them: till their relations came. Shivaji was absolutely guiltess of baser sins, and was scrupulous of women and children of the Muslims when they fell into his hands. Shivaji was a great captain. My armies have been employed against him for nineteen years, and nevertheless his state has been always increasing. Emperor Aurangzeb. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 zivAja vartana nyAyA, nIticuM, parAkramArca, svadharmaparAyaNatece vaparadharma sahiSNutece che. puSkaLa laDhAyA mArUne tyAMta vijayI heNuM; tIna cAraze kilaze maidAnAMta, DAMgarAvara va samudratIrAvara bAMdhaNe, navIna sainya tayAra karaNe, navIna AramAra nimiNuM, nave kAyade karaNe, svabhApelA uttejana deNe svataH padyaracanA karaNe kavinA Azraya deNe navI zahare vasavINe, svadharmAcuM saMrakSaNa karaNe, gAtrAhmaNAcA pratipAla karaNuM, sArAMza svadezAlA svataMtra va sukhI karaNe, hyA lakattara kRtyAMnI jara karyA purUSAne yA bhUmaMDaLAlA akSaya RNIkana Devale asela tarate zivAjIneca heya. zivAjIcI khAnagI vartaNUka sArvajanIka parAkrama itake lokottara hote kIM tyAMcyAzI tulanA karAvayAsajI --Nana vyakti bAvItI tI, hA nAhIM tyAM guNAne zivAjIhuna kamataraca disela. hyA avatArI purUSA saMbaMdhI lihita lihitAM samartha hazatAta tayAce ja guNa mahAvAsI tulanA kaeNcI, yazavaMta kIrtivaMta sAmavaMta nItivaMta jANatA AcArazIla vicArazIla dAnazIla, karmazIla, sarvajJa, suzIla-dharmamati nizcayAcA mahAmerU, akhaMDa nirdhArI, rAjagI" azIM nAnA parIcI vizeSaNe zivAjIlA "rAmadAsAnI' lAvIlI Aheta. itihAsarasika vizvanAtha kA, rajavADe, satarAvyA zatakAmadhe musalamAnI sattA haNane pratyakSa rAvaNI satte pramANeca atizaya prabala va atizaya madAMdha jhAlI hatI. hiMdusthAnAMtIla sarva hiMdu sance tyA saoNne udhaLana lAvIlI hatI. hiMdumbaja moDUna TAkale hete va hiMdu siMhAsanAcA curA karana tAlikeTayA bhayaMkara saMgrAmata rastAo purA marpe tyAlA buDavuna TAkalaeN . rAvaNaca vartanA pramANe cavadA caukakSAeM sAmrAjya upabhegIta hete va sarva devatulya sAjana loka satrasta jhAle hete. hiMdusthAnacI zatake satakI parakIyAMyA AdhAtAne na maMgalelI rajaputAMcI DhAla vALI bhaMgUna piMjAna jAuna akhila hiMdusthAna va hiMdu samAja he yavanAMcyA hatyArI AdhAtAMnA baLI paDalA hogA va keNIhI hiMdu "caMDa' uralA na hatA. jethe tethe dInatA dAsyatA hiMducA lalATI cikaTalelI hatI. azALI, nitAMta nirAzA vanitAMta durbalatA jyA veLI hiMdusthAnabhara pasaralI hatI tyALa yA daMDakAraNyAM taca prabhu zivarAya janmAlA Ale. jagA maLe Itara aneka zera purUSa, parAkramI je tevanAM vAjalele mutsaddI leka utpanna jhAle AhetA paraMtu zivAjI mahArAjAe caritra yA sahuna addabhuta jhAle hI koNalA atizayokti vAhala. paraMtu vicAratItI sArthokti atyAcaeN pratyayAsa ceila. kArbeja cA prakhyAta mahAvIra hanIla, romacA sIjhara va jagatajetA zikaMdara he sarva moThe yodhe yAMta saMzaya nAhI. paraMtu hIM sarva paristhiticI daivavAn kare hatI, paraMtu zivarAyAnA kAMhI hI Ayate lAbhale nahate. maga adhika meThA koNa? adhika dhanya koNa? Da. nArAyaNa dA. sAvarakara adhunika itihAsakArAnA avatAraka95nA mAnya hoya sArakhI nahI. mI itihAsAcA bhaktA va abhyAsaka Ahe che. zivAjI mahArAjAcA kALacI mahArASTra dezAcI va bharatakhaMDAcI paristhiti lakSAMta ghetA zivAjIsa avatAra samajaNyAkaDe mAjhI pravRtti Ahe. "lA valA hIlsa nirmavatI mata" ItyAdI zrIkRSNa paramAbhyAcI ukti chatrapati zivAjI mahArAjAsa pUrNapaNe lAgu paDatuM. avatArAcI kalpanA nyAsa saMmatanAhIM tyAnA nidAna kArbAIlacI kalpanA zivachatrapatisa lAgU paDate ase mAnya karAve lAgela. zrI. bhAskara vAmana bhaTa. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com